ruk rukkhergikamanvhuuŋ khefharavgan · ndu sapta 4. 8 ganɨri. khueŋ guigi guarara ruk zisas kha...

174
1 RUK Ruk Khergi Kaman Vhuuŋ Khe fharav ganɨnga buni khare. Ruk khergi kaman vhuuŋ khaŋ nzuai, “Zisas ana taa- giap Isreriŋ ndiap, vhɨra mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi ndi guma ma. Zisas won ŋaara bakɨme khavɨr za mbuav, ana khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, ‘Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun bigi sosuagi gumgi ga suan zav na faraserigi.’ ” Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, ana guigira mbe kora mbui, buni vhɨrve bun nzuai. Ana guigira mbe kora mbuav, mben kurkurav, tɨvar vhuun mbe muuŋgi. Zisas kha bigi vhɨrve ga mbuim, ana ntɨɨri guigira anan ndikndigi. Maria, ana tegi tugen, gumgi vhɨrve ana ndikndigi. Ndu sapta 1.42 kegɨp ganɨ ŋgɨp 48 thɨgɨri, ndu vhɨra sapta 2 ves 10 ganɨri. Kha gavar vhɨzi ganiven ndu ganɨnga, Zisas taagia Hevenan ndaim, mbe guigira ndikndiga mbatɨga mbui. Ndu 24.52 ganɨri. Zisas muuŋgi bigi vhɨrve, Ruk nduara kherav, nta bun suaŋgi. Mba bigi neŋgi buni harigi gavar ki fhuvara. Ruk nduara, Zisas kha nuianan kim, anan hɨgi bigi vhɨrve, ana nta neŋgegi. Ruk nduara mba Samaria guma, ana pana gumgi tuavar shogi guman kurigi ne neŋgegi. Ana Zisas ne vhunama sav suaŋgi ne neŋgegi. Ana vhɨra mba tar won ndia tha vugi ne, ana ne vhunama si kameŋ neŋgegi. Ana vhɨra Zisas vhunaa ga segi bigi vhɨrve, ana vhɨra nta neŋgegi. Ruk vhɨra Sakius, ŋkɨɨa ndia ruigi guma, ana vhɨra ana neŋgegi.

Upload: others

Post on 18-Aug-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

1

RUKRuk Khergi Kaman Vhuuŋ

Khe fharav ganɨnga buni khare.Ruk khergi kaman vhuuŋ khaŋ nzuai, “Zisas ana taa-

giap Isreriŋ ndiap, vhɨra mba harigi fhaiŋ ŋgui gumgi ndiguma ma. Zisas won ŋaara bakɨme khavɨr za mbuav, anakhaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, ‘Fhe Bakɨmen ŊinaŊaar Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun bigi sosuagi gumgi gasuan zav na faraserigi.’ ”

Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara RukZisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim,ana guigira mbe kora mbui, buni vhɨrve bun nzuai. Anaguigira mbe kora mbuav, mben kurkurav, tɨvar vhuunmbe muuŋgi. Zisas kha bigi vhɨrve ga mbuim, ana ntɨɨriguigira anan ndikndigi. Maria, ana tegi tugen, gumgivhɨrve ana ndikndigi. Ndu sapta 1.42 kegɨp ganɨ ŋgɨp 48thɨgɨri, ndu vhɨra sapta 2 ves 10 ganɨri. Kha gavar vhɨziganiven ndu ganɨnga, Zisas taagia Hevenan ndaim, mbeguigira ndikndiga mbatɨga mbui. Ndu 24.52 ganɨri.

Zisas muuŋgi bigi vhɨrve, Ruk nduara kherav, nta bunsuaŋgi. Mba bigi neŋgi buni harigi gavar ki fhuvara. Ruknduara, Zisas kha nuianan kim, anan hɨgi bigi vhɨrve, ananta neŋgegi. Ruk nduara mba Samaria guma, ana panagumgi tuavar shogi guman kurigi ne neŋgegi. Ana Zisasne vhunama sav suaŋgi ne neŋgegi. Ana vhɨra mba tarwon ndia tha vugi ne, ana ne vhunama si kameŋ neŋgegi.Ana vhɨra Zisas vhunaa ga segi bigi vhɨrve, ana vhɨra ntaneŋgegi. Ruk vhɨra Sakius, ŋkɨɨa ndia ruigi guma, anavhɨra ana neŋgegi.

Page 2: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:1-4 2 Ruk 1:1-4Bigi mbari Ruk buni vhɨrver nta suan za mbui. Mba

bigi khare. Ruk Fhe Bakɨme phorgɨ suanga tɨva havharɨrza nzuav, ana vhɨra Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar mbui ŋaaranzuai. Ruk vhɨra Fhe Bakɨme gumgi mbui tɨvi mbatɨgivhɨzi ne nzuai. Ruk vhɨra mba gumgi gu mbigi muuŋgitɨvi, ana buni vhɨrver nta suan zav mbui. Ruk suaŋgibuni kha gavar vhɨzgi fhuvara. Ruk khergi gava mberakhare, nza kha zɨn ana rɨgi Farasegi Gumgi, ana Zisastaagia Hevenan ndagim, ana farasegi ŋaara gumgi, mbenduarira kav muuŋgi ŋaari neŋgi gap ma.

Khe fhara ganɨnga buni khare.1-4 Guman rum, Tiofirus, ndu kaŋgi, Zisas fhum nza

phorga kav, ana nza rɨgar bigi vhɨrve ga muuŋgi. Anafhum fharav mba bigi ga mbuavra thagim, gumgi vhɨrve,mbe wari wo rɨmgi thugira mba bigi gangi. Mba gumgimbarira mba buni bun nzua ruigi ŋaara gumgi kav, mbabigi bun nza suaŋgi. Mbe nta bun nza suaŋgim, zumgumgumgi vhɨrve, mbe zam ana mba suaŋgi bigi, mbe zamnta fugap, ana mba nza rɨgar kav suaŋgi bigi bakɨvi, mbezam nta khergi. Mba bigi gangi gumgi, mbe nta kherav,mbe mba nza suaŋgi bunira, mbe ntara khergi. Gu fharamba bigi havra thagim, gu tuituigira mba bigi garav, ntambararagiap, nta nzuav nzav za nta ndɨriveŋ ndigi. Guvhɨra nta ndigav, gu kha ndɨkndɨga mbui, gu nzeraratuituigira kha bigi khergip ntan ndu ndim mbararga. Gune ndɨkndɨgiap, nta khergiap, ndu ndi mbai. Ndu gu kharkhergiapndundimmbai bigi, ndunta gangip kaŋgiri, mbemba ndu nzuai bigi, nta guigira bigi guarira.1:1-4 Zo 15.27; FG 1.1; Hi 2.3; 1 Pi 5.1; 1 Zo 1.1 1:1-4 FG 1.1; 11.4; 15.18;

15.28

Page 3: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:5 3 Ruk 1:10

Khe Erisabet gum Maria Zon Gumgi RuaiGuma gum Zisas tɨr zav mbuim hɨgi bigi neŋgegi

buni khare.

Fhe Bakɨme enser Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma tɨrgane bun Sekaraia ga nzuai.

5 Fhum Herot Zudia fhain ki ŋgui gari guman pan ki.Mba tugen Fhe Bakɨme rotu gari guma mbe ki. Mbaguma zɨ Sekaraia. Sekaraia, ana won tor Abaia shɨga ntɨɨriphorgap, mbe wari tɨgap Fhe Bakɨme rotu gari guma ma.Sekaraian muuŋ, Erisabet, mani vhɨra Aron shɨga gumagu mbik ma. 6 Mani vhɨra guigira Fhe Bakɨme nɨman,mani guigira mbik gu guman vhuuni ma. Mani zazeraFhe Bakɨme buni mbararav, ana nzuai tɨvi, mani guigiranta zɨn vui. Mani ana nɨman tɨva mbatɨk thueŋ muuŋgifhuvara. Zakɨra fhuvara! Mani nzerara ana nɨman ki.7 Mani nzerara kav, mani tara the tegi fhu. Mani khaŋmuuŋgiap, Erisabet, ana khurati. Mani maaŋ muuŋgiap,mani vhɨra fhura kim, mpari vhɨrve vhɨzgi.

8-9 Mani kav kim, mba Sekaraia phorgav Fhe Bakɨmerotu gari gumgi, ŋgarɨrga tuk hɨgi. Sekaraia, ana ntigeFhe Bakɨme nɨman, ana phenan ŋgarɨrga. Mba tuk hɨgim,mbe won tɨva zɨn vuav, satu suri. Mbe satu surav, Sekaraiahegi. Mbe khaŋ ana nzuai, “Ntige Sekaraian tuk ma.Ana ntigem, Fhe Bakɨme phena vhen ŋgirɨp, Fhe Bakɨmesuaŋv ndɨga vhuuŋ hi khan nanan poonga.” 10 Mbe nesuaŋgiap, mba tuk hɨgim, Sekaraia vov Fhe Bakɨme phenavhen vergap, Fhe Bakɨme nzuav ndɨga vhuuŋ hi khannana mpooi. Ana khan nanan mpooim, mba Fhe Bakɨmendikndigap ana zɨ ndi vun fi gumgi gu mbigi, mbe ana1:5 1 Sto 24.10 1:6 Stt 17.1; 1 Kin 9.4; FG 23.1; Fi 3.6 1:8-9 Kis 30.7-8;

1 Sml 2.28; 1 Sto 24.19; 2 Sto 8.14; 29.11; 31.2 1:10 Wkp 16.17; VB 8.3-4

Page 4: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:11 4 Ruk 1:17rargap Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav, Fhe Bakɨmephorga nzuai.

11 Mbe Fhe Bakɨme phorga nzuav kim, Sekaraia mbuFhe Bakɨme phena vhen kav khan nana mpoov kim, FheBakɨme enser mbe fhura hav anan hɨgi. Ana hav, anamba khan nana mpooi kaa gaar guva haren hav mbarthɨgi. 12 Ana hav thɨgim, Sekaraia ana gangiap, guigirawon rɨɨngiap, guigira rivgi.

13 Ana rɨvim, mba Fhe Bakɨmen enser khaŋ ana nzuai,“Ena, Sekaraia, ndu rɨvɨ thari. Fhe Bakɨmendu ana nzariginzambareŋ, ana ne mbararagi. Ndun muuŋ Erisabet,ana ndu gon ŋguga tegɨrga. Ana mba ŋguga tegɨrim,ndu kha zɨn anan nɨɨŋgiri, Zon. 14 Ndu mbarara! Mbatar hɨgɨrga, ndu guigira ndikndigɨrga. Mba tugar gumgigu mbigi vhɨrvera mba tara hɨgi ne suaŋv ndikndigɨrga.15 Mbe mba tara suaŋv ndikndigɨrga, ne khaŋ muuŋgi,mba tar, ana Fhe Bakɨme nɨman, ana zɨ bakɨme kɨrga. Anavhɨra wain gum pan ŋanŋani pharan mbɨrga fhu. Anavhɨra wo niamuuŋ ndav vhera kɨrim, Fhe Bakɨme wonŊina Ŋaarar anan nɨɨŋgirim, ana Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaaraŋkasŋka phorgɨv kɨrar hɨgɨrga. 16 Ana hɨgɨp ana zumgumtaagip kha Isreriŋ gumgi gu mbigi vhɨrve ana taagipmbe ndigirim, mbe wo zɨn vuav piin ki Fhe Bakɨmenhan ŋgɨrga. 17 Ana vhɨra Iraiza Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaararpanan ŋkasŋkagi ŋkasŋkan farar muuŋgip fharav FheBakɨme nɨman ŋgɨrga. Ana suaŋrim, ndegi taagip ndavidomdorɨv guigira wari won tari vuzvugɨrga. Ana mbabigi rɨɨrɨɨi gumgi, ana mbe suaŋrim, mbe taagip ndavidomdorɨp, mba tɨvir vhuuiŋ kaŋgiap, nta mbui gumgiganɨv, ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndiv, taagip bigi mbarararga.”1:12 Het 6.22; Dan 10.8; Ru 1.29; FG 10.4 1:15 Nam 6.3; Het 13.4; Jer 1.5;

Ga 1.15 1:16 Mal 4.5-6 1:17 Mal 3.1; 4.5-6; Mt 11.14; 17.11-13; Mk 9.12

Page 5: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:18 5 Ruk 1:2418 Fhe Bakɨmen enser, ana mba bunin Sekaraia ga

suaŋgim, Sekaraia anan nzarigi, “Gu ram muuŋgip kaŋ-girie, ndu khar na nzuai buni guigira mba tegɨrie? Gukaŋgi, gu guigira vurgim, nan muun saaŋ vhɨra mparivhɨrve vhɨzgi.”

19 Sekaraia mba nzambaran ana mbuim, mba FheBakɨmen enser ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu nakaŋgire? Gu Gabrier ma. Gu zazera Fhe Bakɨme hanHevenan ana nɨman ki enser ma. Gu ana han kim, anakha kama vhuuen na nɨɨŋgiap, na sarigim, gu mba kamavhuuen ndu suan zav zergi. 20 Ndu mbarara! Ndu nabuneŋ khothɨgi fhu. Ndu ntigem thɨni mpɨrav, bunisuanga fhu. Ndu mbara muuŋgip thɨni mpɨrav kɨrim, gukha ndu suaŋgi buneŋ mba tegɨrga. Ndu thɨni mpɨravmbara muuŋgip kɨrim, kha kameŋ guigira Fhe Bakɨmesarigi tugara mba tegɨrga. Mba kameŋ mba tegɨrga, ndutaagip thɨni ntarav buni suanga.”

21 Sekaraia mba Fhe Bakɨme phena vhen ana phorganzuav kim, mba gumgi gumbigi, mbe Sekaraia rarga kɨrarkavra thav kha ndɨkndɨga mbui, “Khe thagɨna bigɨnarambuav tuga mpeen kha Fhe Bakɨme phena vhen ki?”22 Mbe nen anan ndɨkndɨga kim, Sekaraia kɨrar hi. Anakɨrar hɨga zav, mbe phorgɨ buni suangen mbovaragim,mbe kaŋgi. Ana Fhe Bakɨme phena vhen, Fhe Bakɨmewo bigɨna mben ana khɨvigi. Ana maaŋ muuŋgiap thɨnimpɨrigi. Mbe mba ndɨkndɨga ana mbuim, ana thɨnimparara kav farvera bigin panpana vov mbe phorganzuai.

23 Sekaraia mbara mbuav mbe phorga Fhe Bakɨmephenan ŋgarav kim, mbe ŋgari tugi vhɨzgim, Sekaraiataagiap wo ŋgun vugi. 24 Sekaraia taagia vugap kim, anan1:18 Stt 18.11 1:19 Dan 8.16; 9.21; Mt 18.10; Hi 1.14 1:20 Ese 3.26;

24.27; Ru 1.45 1:23 1 Sto 9.25 1:24 Stt 30.23; Ais 4.1; 54.1; 54.4

Page 6: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:25 6 Ruk 1:32muuŋ Erisabet ndave rɨgap, wo vhagiap wo phena vherakim, meeŋthɨgi kɨni vhɨzgi. 25 Erisabet mba meeŋthɨgikɨnin phena vhera kav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme kha tɨvarna muuŋgi. Ana na kora muuŋgi. Gu fhum kha tugampeen, gu khuratim, kha gumgi gu mbigi na garim, gunenmberav ki. Ana ntigemna tɨnmbamemɨra ndigi. Mbentigem memɨran nan nɨɨnga fhu.”

Fhe Bakɨme enser Maria Zisas tɨrga ne bun ana nzuai.26-27 Erisabet wo ndava kim, mpora thɨgi kɨni hɨgim,

Fhe Bakɨme won enser Gebrier ga sarigi. Fhe BakɨmeGebrier ga sarav khaŋ ana nzuai, “Ndu Gariri ŋgu bisaneŋNasaretan ŋgirɨri. Ndu ŋgirɨv, biptara kama mbe, anafhum guma the phorga kuigi fhuvara. Mbe guma mbenzuav ana ndi fagim, ana ki. Mba guma zɨ khare, Zosep.AnaDevitan nzɨkma. Mbemba fagi biptara kama zɨ khare,Maria.” 28 Fhe Bakɨme ma Gabrier ga suaŋgim, ana veravov Maria garim, ana ki. Ana kim, Gabrier mbaram khaŋana nzuai, “Raar vhuuŋ, mbik, Fhe Bakɨme ndu phorga ki.Ana guigira ndu vuzvugiap, ndun ndikndigap, ndɨkndɨgavhuun ndu mbui.”

29 Ana ne nzuaim, Maria mba kameŋ mbararagiap,guigira ŋgavambatɨgamuuŋgiap, kavtuik ana thɨgim, anakha ndɨkndɨga mbui, “Khe rammuuŋgi kamen na nzuai?”

30 Maria mba ndɨkndɨga mbuim, mba Fhe Bakɨmenenser khaŋ ana nzuai, “Maria, ndu rɨvɨ thari. Fhe Bakɨmendun tɨva vuzvugiap, ndun ndikndigi. 31 Ndu mbarara!Ndu ndave rɨgɨp ŋguga the ruagirga. Ndu mba ŋgugaruagip kha zɨn anan tɨgɨri, Zisas. 32Mba tar, ana zumgumguigira zɨ bakɨme kɨrga. Ana za kha bigi kharav vu guararaki Fhe Bakɨme, ana kha zɨn anan kamɨnga, nan Kam1:26-27 Mt 1.18; Ru 2.5 1:28 Het 6.12; Dan 9.23; 10.19 1:31 Ais 7.14;

Mt 1.21; Ru 2.21 1:32 Sng 132.11; Jer 23.5; Mk 5.7 1:32 2 Sml 7.12-16;Ais 9.7

Page 7: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:33 7 Ruk 1:40ma. Nza mba zɨn vov piin ki Fhe Bakɨme, ana maaŋanan muuŋv, ana ndim farim, ana won nzɨga Devita ŋanandigip ŋgu gari guman pan kɨrga. 33 Ana won nzɨga ŋanandigip, kha Isreriŋ gari guman pan kɨrga. Ana mbenguman pan kɨv, ana zazera mbara muuŋgip kɨrga, anavhɨzgirga tuktɨgi fhu.”

34Ana ne nzuaim,Maria thavmba Fhe Bakɨmen enserarnzarigi, “Mba bigeŋ ram muuŋgip nan hɨgɨrie? Gu manathe tɨgi fhu. Gu sɨɨŋra khar ki. Gu vhɨra guma the phorgakuigi fhu.”

35 Maria ne nzuaim, mba Fhe Bakɨme enser anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ndu mbarara! Fhe BakɨmeŊina Ŋaar ndun han zirgɨrga. Ndu ganɨnga za kha bigikharav vu guarara ki Fhe Bakɨme won ŋkasŋka bakɨmenndu vhararga. Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgirga. Ndu mbaruagirga tara ŋaar, Fhe Bakɨmekha zɨn anan kamɨnga, nanKam ma.

36“Ena, ndumbarara, ndun niamuuŋntok Erisabet, anaguigira vurgi. Mbe fhum khaŋ ana nzuai, ‘Ana khurati.’Ndu ntige mbarararga ana ndavar kim, mpora thɨgi kɨnivhɨzgi. 37 Ndu mbarara! Fhe Bakɨme muungeŋ kakagibigɨn the ki fhuvara.”

38 Ana nen Maria ga nzuaim, Maria mbaram khaŋ ananzuai, “Aria, ne nzerara. Gu Guma Bakɨmen ŋaara mbikma. Ana mbar ndu na suaŋgi tɨvar mbar nan hɨ.” Mariane suaŋgim, mba Fhe Bakɨme enser ana thav vui.

Maria Erisabet ganɨ za vui.39 Ana Maria thav vugim, Maria mba tugera wo bigi

bevahegap, mbara wo ŋgu thav vhemkora khavgiap, mbaZudiambɨkshɨman ki ŋgumben ndai. 40Ana nda vov ŋgun1:33 Dan 2.44; 7.14; 7.27; Mai 4.7; Zo 12.34; Hi 1.8 1:35 Mt 1.20; 14.33; Zo

1.34; FG 8.37 1:37 Stt 18.14; Jer 32.17; Sek 8.6; Mt 19.26; Ro 4.21

Page 8: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:41 8 Ruk 1:48hɨgap, mbaram Sekaraia phenan vui. Ana vov Sekaraiaphena vhen vergap, za Erisabetan kamgia khaŋ ana nzuai,“Raar vhuuŋ, mama Erisabet.” 41 Maria raar vhuunErisabet ga ndɨɨim, Erisabet ana mbararavra thagim, mbaErisabet ndava vhen ki tar vhɨra, ana ndava vhen kav fegambarigi. Mba tar ana ndava vhen kav fega mbarigim,Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar zera zav Erisabet vharigi. 42 FheBakɨme Ŋina Ŋaar Erisabet vharigim, ana kama bakɨmerugap khaŋ nzuai, “Ndu za kha mbigi rɨgar Fhe Bakɨmendɨkndɨga vhuun ndu mbui. Ndu vhɨra mba tegɨrga tar,Fhe Bakɨme vhɨra ndɨkndɨga vhuuŋra anambui! 43Gu rammuuŋgi khesharigi mbik, maaŋgiap nan Guma Bakɨmenniamuuŋ nan han zi? 44 Ndu na mbarara! Ndu zavraar vhuun na ndɨɨvra thagim, na ndava vhen ki tar, anaguigira ndikndigap na ndav vhen fega mbarigi. 45 Ndu,Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun ndu mbui. Ndu Fhe Bakɨmeenser, ana Fhe Bakɨme ndun muun za suaŋgi bigeŋ gui-gira mba tegɨrga ne khothɨgi. Ndu ne suaŋv guigirandikndigɨri.”

Maria muuŋgi ŋgav.46 Erisabet nen Maria ga suaŋgim, Maria khaŋ nzuai,

“Na ndava vhee guigira Fhe Bakɨmen ndikndigav ana zɨndi vun kuagi.

47 Na ndava vhen ki guma, ana guigira Fhe Bakɨmenndikndigi.

Fhe Bakɨme, ana taagip na ndiv nan kurkurarga gumama.48 Gu anan ŋaara mbiga khɨn ma. Gu zɨ ki mbik fhuvara.

Ana nduara na gangiap nan kora muuŋgi.1:41 Ru 1.15 1:42 Lo 28.4; Het 5.24 1:45 Ru 1.20 1:46 1 Sml 2.1-10;

Sng 34.2-3; Hab 3.18 1:46 1 Sml 2.1-10 1:48 1 Sml 1.11; Sng 138.6; Mal3.12; Ru 1.25; 11.27

Page 9: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:49 9 Ruk 1:54-55Mbe ntige gum zumgum, kha mbigi gu gumgi, mbe

khaŋ na suanga, ‘Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuuŋ namuuŋgi.’

49 Gu kaŋgi, za kha bigi ga muuŋgiap nta kharav ŋkasŋkavun guarara ki Fhe Bakɨme, ana guigira bigɨnabakɨmen na muuŋgi. Ana zɨ ŋgaravra kɨrga.

50 Fhe Bakɨme vhɨra mba ana rɨvav ana piin ki gumgi gumbigi, ana guigira mbe kora mbui.

Ana ntige khar ki ntɨɨri, ana mbe kora mbui, ana vhɨrazumgum hɨrga ntɨɨri, ana vhɨra mbe korar muuŋ-girga.

51FheBakɨmewon farveninŋaari bakɨvinmuuŋgirga. Anamba wo zɨri ndim vun kuamkuarga gumgi, anambe sasararga, mbe tamtam ŋgegɨrga.

52Ana mba ŋgui ganɨnga gumgir pani, ana mben ŋkasŋk-agi, ana nta mbevarga, nta ŋgirgɨrga.

Ana mba wo mbevigi gumgi, ana mbe suirav mbe vunfegɨrga, mbe zɨri vun ndarga.

53 Ana maaŋ muunga, ana mba bigi sosuagi gumgi, anabigi vhuuiŋra mbe nɨɨŋgirga, mbe bigi tuktɨgɨrga.

Ana mba bigi vhɨrve ki gumgi, ana fhura mbe vharav mbesararga, mbe fhura ŋgegɨrga.

54-55Ana won ŋaara gumgi Isreriŋ, ana mben kurkurarga.Ana mben kurkurav, ana vhɨra fhum Abraham gasuaŋgi kameŋ, ana ne ndɨkndɨk suiravra ki.

Ana vhɨra nzan nzɨgi, ana mba kameŋ zɨn ŋgɨv, anazumgummbehɨrga, ana zazeramben korarmuuŋ-girga.”

1:49 Sng 71.19; 111.9; 126.2-3 1:50 Kis 20.6; Sng 103.13-18 1:51 2 Sml22.28; Sng 33.10; 98.1; Ais 40.10; 1 Pi 5.5 1:52 1 Sml 2.6; Jop 5.11; 12.19; Sng113.6; 147.6 1:53 1 Sml 2.5; Sng 34.10; 107.9 1:54-55 Stt 17.7; 17.19;18.18; 22.17; Sng 98.3; 132.11; Ais 41.8; Mai 7.20; Ro 11.28; Ga 3.16

Page 10: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:56 10 Ruk 1:6556 Maria kha buni suaŋgiap, ana Erisabet phorga kim,

kɨni phuni khegene vhɨzɨ za mbuim, ana taagia woŋgun vugi.

Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma ruagi.57Maria taagia wo ŋgun vugim, Erisabet ki. Ana ka vov,

anamba ndavar ki tara ruarga tuk hɨgim, ana ŋguga ruagi.58Erisabet ŋguga ruagim, mba anan fek gu tari gum, ananŋgu ntɨɨri, mbe Fhe Bakɨme ana kora muuŋgiap guigiratɨvar vhuuŋra anamuuŋgi nembararagiap, mbe ne nzuavana phorgav ndikndiga mbatɨga mbui.

59 Mba tar hɨgap kim, sɨgarathɨgi raa hɨgim, mba tarandia gum niamuuŋ, mani phorge regi ntɨɨri, mbe zavan foon za mbui. Mbe ana fooŋgip, ana ndia Sekaraiazɨram anan tɨgɨrga. 60 Mbe ne nzuaim, anan niamuuŋkama hegap khaŋ mbe nzuai, “Fhuvara! Nza kha zɨn anantɨgɨrga, Zon.”

61 Ana ne nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Fhuvara mbatara ndegi gum nzɨgi, anan tori mbe the mba zɨ zɨmgifhuvara.”

62Mbe nen ana niamuuŋ ga nzuav, farveram ana ndiaga nzuav ana zɨ nzuav anan nzai. 63Mbe Sekaraian nzaim,Sekaraia mbe nzuaim, mbe kheri bigɨn mueŋ ndigapzav ana nɨɨŋgim, ana mba bigɨnen ana zɨ khergi. Anamba gaveŋ kherav khaŋ nzuai, “Ana zɨ Zon.” Ana mbazɨ khergim, mba gumgi gu mbigi mba zɨ gangiap, mbeŋgava mbatɨga muuŋgi. 64 Sekaraia mba zɨ kheravrathav, Sekaraia wom kama furav buni nzuai. Ana ze anabɨkbɨɨgim, ana mbaram Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav,anan ndikndigi. 65 Sekaraia wom buni nzuav Fhe Bakɨmezɨ ndi vun kuamkuagim, mba Sekaraia han ki ntɨɨri gumanan ŋgu ntɨɨri, mbe mba bigi gangiap guigira rivgi.1:59 Stt 17.12; Wkp 12.3; Ru 2.21 1:60 Ru 1.13

Page 11: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:66 11 Ruk 1:75Mbe rivim, mba bigɨnan kameŋ za mba Zudia fhain mbambɨkshɨɨr ki ŋgui ga ruigi. Mba ŋguir ki gumgi, mbe zamba hɨgi bigi, mbe nta neŋgap nta nzuai.

66Mbe nta nzuaim, mba nta mbararagi gumgi gu mbigivhɨrve mbe mba buni mbararav, wari wo ndavi vherirakhandɨkndɨgambui, “Mba tar zumgumrammuuŋgi gumakɨrie?” Mbe kaŋgi, Fhe Bakɨme ana phorga kav anankurkurigi.

Sekaraia muuŋgi ŋgav.67Mba tara ndia Sekaraia, Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaara

sarigim, ana zerav ana vharigim, ana FheBakɨmezumgummuunga bigi, ana nta bun nzuai. Ana nzuav khaŋ nzuai,68-70“Fhe Bakɨme fhumguararamba kamenwo kamthooŋgumgir ŋaari ga suaŋgim, mbe ne bun suaŋgi. Nza IsreriŋGuma Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuarga. Ana taagip wogumgi gu mbigi ndir saŋv zɨrga. Ana won ŋaara gumaDevit, anan nzɨga mbe taagi nza ndirga guman ŋkasŋkathe tegɨrga. Nentige khar hɨr zambui. 71Mbakameŋkhaŋnzuai, ‘Ana taagip nza pana gumgi tɨn nza ndigirga. Anavhɨra mba panan nza kegi gumgi, ana vhɨra mbe farve tɨnnza ndigirga.’ 72 Ana maaŋ muuŋv won kora muumbararnza ndegi khɨvɨv mben kurkurav, ana vhɨra mba fhumnzan nzɨgi ga suaŋgi kaman ŋaareŋ, ana ne ndɨkndɨksuiravra kɨrga. 73 Ana fhum kha kama ŋaaren nzan nzɨgaAbraham ga suaŋgi. ‘Gu ndun Fhe Bakɨme, gu kha vun ki.Gu guigi guarara ndu nzuai, 74 gu taagip nden pana gumgifari tɨnndendigirga. Nde nanŋaararmuuŋvmben rɨvɨrgafhuvara.’ 75 Nza anan ŋaarar muuŋv, nza kha tugivigen1:66 Stt 39.2; Sng 80.17; FG 11.21 1:67 Jol 2.28 1:68-70 Sng 41.13;

72.18; 106.48; Ru 7.16 1:68-70 Sng 18.2; Jer 23.5-6; Dan 9.24; FG 3.21; Ro1.2 1:71 Sng 106.10 1:72 Stt 17.1; 17.7; Wkp 26.42; Sng 105.8-9; 106.451:73 Stt 22.16-17; Mai 7.20 1:74 Ro 6.18; 6.22; Ef 4.24; 2 T 1.9; Ta 2.12-14;

Hi 9.14; 1 Pi 1.15; 2 Pi 1.4

Page 12: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 1:76 12 Ruk 2:1ana nzuai tɨvir ŋaarira muuŋv, anan nɨman nzerara khanuianan kɨrga. 76 Ndu, nan Kam, Fhe Bakɨme zumgumkhaŋ ndu suanga, ‘Ndu za kha bigi kharav vun guararaki Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma. Ndu khaŋ muunga,ndu fharav ŋgɨp Guma Bakɨme suaŋv tuavar muuŋgirga.77Ndu fharav ŋgɨp Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigindirgane bun mbe suanga.’ Mbe ndu buni mbararav,ndavi domdorɨrim, Fhe Bakɨme mbe fhum muuŋgi tɨvimbatɨgi vhɨzɨrga. 78 Fhe Bakɨme guigira nza kora muuŋgi.Anamaaŋmuuŋgiap ana vhɨraHevenan kav, ana shɨrigi rasararim, ana nza han zirɨrga. 79Ana zirɨv, kha nuianan nzakhar kav tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigi, nza mbatɨvimbatɨgi gambuim, nta nza vharigim, nza nta gɨngɨnanki. Nza mba tɨvi mbatɨgi gɨngɨnan kim, nta nza shogim,nza vhɨzgi ntuu ma. Mba ra zirɨp, nza shɨrarim, nza mbatɨvi mbatɨgi thav, kɨrar hegɨp tuituigi tuavar vhuuŋ ganɨv,mba tuavar vhuun ŋgɨv, ndavi mbɨrav wari kɨrga.”

80Sekaraia mba buni suaŋgim, mba tar zumgum vhuuv,Fhe Bakɨme buni mbararav nta khothɨgap, guigira khaŋtɨgap havhargiap Fhe Bakɨme buni zɨn vui. Ana FheBakɨme buni zɨn vov, gumgi ki fhuv ŋanen kav kav, thavkɨrar hɨgap, mba Fhe Bakɨme ana suaŋgi buni, ana nta bunIsreran ki gumgi gu mbigi ga nzuai.

2Maria Zisas tegi.

1 Erisabet Zon Gumgi Ruai Guma ruagim, ana hɨgap ki.Mba tugivigen Sisar Agastas, ana mba Roman guman panki. Ana mbe gari guman pan kav, ana kha kama havhareŋndi tɨgi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, “Nde kha Roman guman1:76 Ais 40.3; Mal 3.1; 4.5; Mt 3.3; 11.10 1:77 Jer 31.34; Ais 60.1-2; Mk 1.4;

Ru 3.3 1:78 Ais 9.2; 49.9; 58.8; Mt 4.16; FG 26.18 1:80 Mt 3.1; 11.7; Ru2.40

Page 13: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:2 13 Ruk 2:9pan gari ŋguir ki gumgi gu mbigi, Rom gari guman panzɨv za nde zɨri ndirga.” 2Mbe mba tugen Sisar Kuairiniasndim fagim, ana Siria fhaiŋ gari guman pan ki. Ana Siriagari guman pan kim, mbe fhara guarara, mba gumgi gumbigi zɨri ndigi. a 3Mba Rom gari guman pan mba kamahavhareŋ ndi tɨgav khaŋ nzuai, “Nde kha Roman gumanpan gari ŋguir ki gumgi gumbigi, nde ŋgɨp tamtam harigiŋguir kɨv, nde taagi ŋgɨp wari wo nzɨgi gum ndegi kegiŋgu nɨɨŋgera ŋgegɨrim, Rom gari guman pan zɨv nde zɨrindirga.” Mbe maaŋ suaŋgim, mbe taagia wari wo ŋguirvui.

4 Maaŋ muuŋgiap, Zosep Garirin ŋgu bisaneŋ Nasare-tan kegap, khavgiap, Zudian won nzɨga Devita ŋgubisaneŋ Betreheman ndai. Ana Devitan shɨk ma. Anamaaŋ muuŋgiap Betreheman ndai. 5 Ana khavgiav ndav,ana vhɨra mbe ana ndim fagi muuŋ Maria, ana ndavar ki,ana vhɨra anan kov mani ndai. Maria vhɨra mba ndavar kitara tɨrga tuk han mbarigi. Zosep maaŋ muuŋgiap anankov mani ndai. 6Mani ndav Betreheman kav, Maria mbandavar ki tar ana mbuim, ana ana ruagi. 7 Maria maamwon kama bara ruagiap, shagi fɨgir ana zigap, ana ndimmbe tor daa ndimvhazɨgi ndi suim,mbe pi kovsɨga khɨngi.Mani khaŋ muuŋgiap, vov mba tor daa phena kui. Mbemba harigi ŋgui ndav Betreheman kui pheni za givigi.

Fhe Bakɨme enser Zisas niamuuŋ ana ruagi ne bunsipsivi gari gumgi ga nzuai.

8 Mba tugen sipsivi gari gumgi mbari, mbe maan wosipsivi garav, mba ŋgu bakɨme gaar mba tugi kɨrin ki.9Mbewo sipsivi garav kim, Fhe Bakɨmen enser mbembena 2:2 Mba tugivigen, mbe Romiŋ, mben guman pan Isreriŋ gari. Kha ŋgubakɨme, ana mbe kha zɨn kaai ŋgu bakɨme fhaiŋ vhen ki,Siria. Mbe Romiŋ, mbe wari won guman pana rɨgi zɨkhare, Sisar. 2:4 Ru 1.27 2:6 Mt 1.25

Page 14: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:10 14 Ruk 2:14hɨgi. Ana mben hɨgim, Fhe Bakɨmen ŋkasŋka vhava ŋaarafara muuŋgiap mbe shɨrav za mbe behuigi. Mbe mbavhava ŋaar mbe shɨrigim, mbe guigira rɨrɨva mbatɨgamuuŋgi. 10Mbe rɨvim, mba Fhe Bakɨme enser khaŋ mbenzuai, “Nde rɨvɨ thari. Gu buna vhuuŋ goreŋra ndiga ndendi zi. Mba buna vhuueŋ za kha gumgi ga nzuai buneŋma. Kha buneŋ za kha gumgir muuŋgirim, mbe za guigirandikndigɨrga. 11 Nde na mbarara, ntige kha maan Devitŋgu bisaneŋ Betreheman, taagi nde ndiv nden kurkurargaguma, ana niamuuŋ ana ruagi. Ana Fhe Bakɨme taagiv khanuianan ki gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasaravsarigi guma ma, ana Guma Bakɨme ma. 12 Nde ŋgɨp anaganɨv, nde khaŋ muuŋgip gangip kaŋgirga. Nde ŋgɨpganɨnga, tara mbe, ana niamuuŋ ntigera ana ruagiap,shagi fɨgir ana zigap, ana ndim tor daa ndim vhazɨgi ndisuim, mbe pi kovsɨga khɨngim, ana rɨga ka kui.” b

13 Mba Fhe Bakɨme enser mba kamen mbe suaŋgiapgorovra thagi, mbarkɨrga mbarkɨrga enseri, mbe FheBakɨme han Hevenan kegap hav ana phorgap, mbe FheBakɨme zɨ ndi vun kuamkuagi. 14Mbe Fhe Bakɨme zɨ ndiv2:10 Stt 12.3; Mt 28.19; Mk 1.15; Ru 24.47; Kor 1.23 2:11 Ais 9.6; Mt

1.16; 1.21; FG 2.36; Fi 2.11 b 2:12 Khe mbe Zudaiŋ mbe won tɨv ma.Mbe khaŋ mbui, mben mbik ntigera tara ruagiap, mbembɨ ndigap, ana ruagiap, mbarammbasɨgar ana hɨvi. Mbembasɨgar ana hɨvgiap, mbaram shagi fɨgi ndiga za anazi. Mbe mba shagi fɨgir ana ziav, mbe ana khom gumrɨmani zi fhuvara. Mbe kha tɨva mbui, mbe ana haranindi fhavara guva, ana suanira kega ana ziav ndav ana zokpiinira tɨgi. Mbe khueŋ nzuav mba tɨva mbui. Ana suanigum harani kɨgirɨgɨ rivgi. Khe mbe Zudaiŋ mben tɨv ma.Maaŋmuuŋgip,Maria Zisas ruagiap, anambewon tɨva zɨnvov, ana shagi fɨgi ndigap Zisas zigi. 2:13 Sng 103.20; Dan7.10; Hi 1.14; VB 5.11 2:14 Ais 57.19; Ru 19.38; Ro 5.1; Ef 2.17; Kor 1.20

Page 15: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:15 15 Ruk 2:20vun kuamkuav khaŋ nzuai,“Nza Fhe Bakɨme zɨ ndiv vun guarara kuamkuarga.Anan guigira za kha bigi kharav vun guarara ki Fhe

Bakɨme ma.Ana kha nuianan vuzvugi gumgi gu mbigi, mbe ndavi

mbɨrari.”15Mba Fhe Bakɨme enseri, mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun

kuamkuagia wari taagiap Hevenan ndagim, mba sipsivigari gumgi, mbe khaŋ wari ga nzuai, “Aria, nde khavɨ, nzaBetreheman ŋgɨvmba Fhe Bakɨme enser nza suaŋgi bigeŋganɨnga.”

16Mba sipsivi gari gumgi ne wari ga suaŋgiap, mbaramvhemkora khavgiav wari vui. Mbe vov Betreheman hegapgarim, Maria gum Zosep ki. Mbe mani garav, mba taragarim, Maria shagir ana zigap ana ndim mbe tor daandim mba ndi suim mbe pi kovsɨk khɨngim, ana rɨgap kakui. 17Mba sipsivi gari gumgi, mbe ana gangiap, mbarammbe mba Fhe Bakɨmen enser, ana mba tara bun mbenzuav suaŋgi kameŋ bun za mbe suaŋgi. 18 Mbe ne bunmbe suaŋgim, mba kameŋ mbararagi gumgi gu mbigi,mbe mba sipsivi gari gumgi mbe suaŋgi kameŋ, mbemba kameŋ mbararagiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi.19Mbe ŋgava mbatɨga mbuim, Maria mba bigi, ana za ntambararagiap, mba bigi ndim wo ndava vhee tɨgap, ntandɨkndɨk suirav ki. 20Mba sipsivi gari gumgi, mbe taagiavov, khueŋ nzuav Fhe Bakɨme ndikndigap ana zɨ ndiv vunkuamkuav wari vui. Mbe vov Fhe Bakɨme mba tara bunmbe nzuav suaŋgi kameŋ, mbe vov mba bigi garim, ntamba kamera zɨn vugi.

Mbe Zisasan foov zɨn anan nɨɨn za mbui.2:16 Ru 2.10-12 2:19 Ru 1.66; 2.51

Page 16: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:21 16 Ruk 2:2521Mbe vegim, mba tar hɨgap kim, sɨgarathɨgi raa hɨgi.

Mba raa hɨgim, mbe anan foon za mbuav kha zɨn ananɨɨŋgi, Zisas. Kha zɨ, mba Fhe Bakɨme enser kha tarandavar kɨr zav Maria ga nzuav, ana anan nɨɨnga zɨ phorgaana suaŋgi. Mbe mba zɨn ana nɨɨŋgi.

Simeon gum Ana Fhe Bakɨme phena bɨna vhen Zisasgangi.

22 Mba tar hɨgap kim, Zosep gum Maria, mba Mosesfhum mbe nzuav tɨgi tɨva zɨn vui. Maria mbirɨga suirav,ana mba tɨva zɨn vov, mani mba sarigi tugir rargap ki.Mani kav kim, mba tugi vhɨzgim, mani Maria wo nzuavFhe Bakɨme nɨman taagiv ŋgara zav Fhe Bakɨme nzuavshaman muun zav Zerusareman ndai. Mani ndav vhɨramba taran Fhe Bakɨmen nɨɨn zav wani ndai. 23 Kha tɨvGuma Bakɨme suaŋgi tɨv ma. Moses ana khergim, anagavar ki. Mba tɨv khaŋ nzuai, “Guma, anan muuŋ fharavkam bara ruagirim, ana mba taran Fhe Bakɨmen nɨɨŋgiri.”24 Zosep gum Maria, mani mba tara ndiga ndav, manivhɨra mba Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva zɨn ŋgɨp, Maria FheBakɨme nɨman taagip ŋgara zav shaman muun zav ndagi.Fhe Bakɨme muun zav mbe nzuav tɨgi tɨv khare. Mbeana suaŋv shaman muun saŋv, mbe fhomne phunini okora ntoga phunini, mbemaaŋmuuŋgip ndigɨv ana suaŋvshaman muunga.

25 Mani ndagim, guma mbe, ana Zerusareman ki, anazɨ Simeon. Ana guigira tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma.Ana vhɨra Fhe Bakɨme buni mbararav, ana zazera FheBakɨme nzuai tɨvi zɨn vui gumama. Ana vhɨra mba Isrerinkurkurav mben simtɨgi ndiv ndava mɨɨtɨgar mben nɨɨnzav zi guma ganɨ zav, anan rarga ki. Simeon Fhe Bakɨme2:21 Wkp 12.3; Mt 1.21; 1.25; Ru 1.31; 1.59 2:22 Kis 13.2; 13.12-15; Wkp

12.1-8; Nam 3.13; 8.17 2:25 Sng 89.48; Ais 40.1; 49.13; Mk 15.43; Ru 2.38;Hi 11.5

Page 17: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:26 17 Ruk 2:34Ŋina Ŋaar guigira ana phorga ki. 26 Mba Fhe BakɨmeŊina Ŋaar fhum khaŋ ana suaŋgi, “Ndu gura rimgirgafhuvara. Ndu khara muuŋgip kɨv, Fhe Bakɨme won gumgigu mbigi, ana mben kurkurav taagi mbe ndir zav sarigiGuma Bakɨme, Krais, ana kha nuianan hɨgɨrim, ndu anagangip za rɨmɨnga.” 27-28 Ana maaŋ muuŋgiap kav kim,Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar ana rugim, ana khavgia vov FheBakɨme phena bɨna vhen veri. Ana verim, Zisas niamuuŋgumndia, mbe Fhe Bakɨme suaŋgi tɨva zɨn vov ana ndi FheBakɨmen nɨɨn zav, vhɨra Fhe Bakɨme phena bɨna vhen veri.Mani ana ndigap, Fhe Bakɨme phena bɨna vhen vergim,Simeon mani han ana ndigap, ana sɨgɨra khɨngiap, FheBakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, khaŋ nzuai,29 “O Guma Bakɨme, gu ndu ŋaara guma ma. Ndu ntigem

na ganɨrim, gu ndava mɨɨtɨga ndigip ŋgɨrga.30 Gu won rɨmanira ndu taagip won gumgi gu mbigi ndiv

mben kurkura zav suaŋgiap farasarigi guma gangi.31 Ndu ntigem za ana bevahegim, kha gumgi gu mbigi,

mbe zam ana ganɨnga.32 Ana anan tuavar vhuun harigi ŋgui gumgi gu mbigi

khɨvɨrga vhava ŋaar ma.Anambe shɨrarim,mbe tuituigip ndumbenzuai tɨvi ganɨp

nta kaŋgirga.Mba harigi ŋgui ntɨɨri, mbe nta kaŋgip, nta zɨn ŋgɨp, ne

suaŋv, ndu gumgi gu mbigi Isreriŋ, mbe mbenndikndigirga.”

33 Simeon ne Zisas ga suaŋgim, an niamuuŋ gum ndiane mbararagiap ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui. 34 Maria2:29 Stt 46.30; Fi 1.23 2:30 Ais 52.10; Ru 3.6; Ta 2.11 2:31 Ais 9.2;

42.6; 49.6; 52.10; 60.1-3; Mt 4.16; FG 13.47; 28.28 2:34 Ais 8.14; Hos 14.9;Mt 21.42; FG 28.22; Ro 9.32-33; 1 Ko 1.23; 1 Pi 2.7-8

Page 18: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:35 18 Ruk 2:39gum Zosep ne mbararagiap ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuim,Simeon mbaram ŋgɨrkama vhuun mbe muuŋgiap, khaŋmba tara niamuuŋMaria ga nzuai, “Ndumbarara, kha tar,ana zumgum Isreriŋ gumgi gu mbigi vhɨrver muuŋrim,mbe ana khɨgɨ rɨrga. Ana vhɨra taagip Isreriŋ gumgi gumbigi vhɨrve muuŋrim, mbe taagip khavɨ thivɨrga. Mbevhɨra ana ganɨnga, ana Fhe Bakɨme vuzvugi tɨvir mbekhɨvɨrga. Mba gumgi gu mbigi vhɨrve mbe ne suaŋv bunimbatɨgir ana suanga. 35Mba tar, ana vhɨra mba gumgi gumbigi wari wo ndavi vherir zomzorgia ki ndɨkndɨgi, ananta suirav nta ndiv kɨra khɨngirga. Ana maaŋ muunga,mba gumgi gu mbigi, mbe panan ana kegɨrga. Ndu maaŋmuuŋgip wo khɨkhɨmmbarararga, mbe kozan ndu gor gasi tɨvar muunga.”

36 Mba tugen Fhe Bakɨme kamthooŋ mbiga mbe, anavhɨra mba Fhe Bakɨme phena bɨna vhen ki. Ana zɨ Ana.Ana guigira mbiga vur ma. Ana ana Penuer kambik ma.Penuer anan nzɨk Aser. Ana mana tɨgap kim, harathɨgimpari vhɨzgim, anan mana rimgi. 37 Ana mana rimgim,ana sɨɨŋra ka vov, ana mpari 84 thɨgi. Ana, ana zazeraFhe Bakɨme phena bɨna vhen ki. Ana kav, ana raa gumaan Fhe Bakɨmen ndikndigap ana phorga nzuav, mbathamthav ki. 38 Ana vhɨra mba tugera zav mba tara hanzɨgap Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav, anan ndikndigap,anaphorganzuai. Anamba taranzuav FheBakɨmephorgasuaŋgiap,mbarammaaŋ ki gumgi gumbigi ga nzuai, “NdeFhe Bakɨme taagip Zerusareman ndir zav suaŋgiap sarigiguman rarga ki gumgi gumbigi, gu guigira nde nzuai, khatar, ana mba guma ma.”

39 Mba tugen Maria gu Zosep mba Fhe Bakɨme phenabɨna vhen vhergap, mani mba Guma Bakɨme muun za2:35 Sng 42.10; Zo 19.25 2:36 FG 26.7; 1 T 5.5 2:38 Ais 52.9; Mk 15.43;

Ru 2.25; 24.21 2:39 Mt 2.23

Page 19: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:40 19 Ruk 2:47suaŋgi tɨvi, mani za mba tɨvi ga muuŋgi. Mani mba tɨviga muuŋgiap, mbarammba Fhe Bakɨme Phena thav, wanitaagiap, mbe Garirin wo ŋgu bisaneŋ Nasaretan vergi.40 Maria gu Zosep taagia vergap Nasaretan kim, mba tarvhuui. Ana vhuuv, guigira ŋkasŋka mbatɨga muuŋgiap,Fhe Bakɨme suaŋgi tɨvi zɨn vui. Ana nta zɨn vov, ndɨkndɨgivhuuiŋ guigira ana ndɨkndɨgar kim, Fhe Bakɨme guigirandɨkndɨga vhuun ana mbui.

Zisas tarara kavwo niamuuŋ gu ndia phorgav ZerusaremanFhe Bakɨme Phenan ndagi.

41 Zisas niamuuŋ gu ndia mpari tugɨratɨgap Pasovashama bakɨmen muun zav Zerusareman ndai. 42-43 Mbendagi tugen Zisas tarara kav, anan mpari khaŋ muuŋgi,12 thɨgi. Anan niamuuŋ gu ndia anan kov, mbe won tɨvazɨn vov mba Pasova shama bakɨme muun zav ndagi. Mbendav mba Pasova shama bakɨme muuŋgim, ana vhɨzgim,anan niamuuŋ gu ndia taagia verim, Zisas Zerusaremra ki.Anan niamuuŋ gu ndia ana mbar kagi ne kaŋgi fhuvara.44 Mani khueŋ ndɨkndɨgi, Zisas ana mba mbe wari tɨgapzeri ntɨɨri, ana mbe phorga zeri. Mani ne suaŋgiap, mbezerav kim, ra mbe vhɨzgi. Mba ra vhɨzgim, mani ananzuav garav, mani won kɨvntogi gummbewo kaŋgi gumgigu mbigi, mani mben nzai. 45 Mani mben nzavra thav,mbaram ana ndi garav taagiap Zerusareman ndai. 46Manindav ana ndim gara ruav kim, ra phuni khegene vhɨzgi.Mani vov ana garim, ana Fhe Bakɨme Phena bɨna vhenmba Fhe Bakɨme buni gum tɨvi kaŋgi gumgi ruu rɨgarperav ki. Ana perav kav, mbe buni mbararav, mben nzav,mbe phorga nzuav ki. 47 Ana mbe phorga nzuaim, mbeanan nzaim, ana mbe ŋgarkav mbe nzuai buni, maaŋ kigumgi gu mbigi, mbe mba buni mbararav, mbe guigira2:40 Ru 1.80; 2.52 2:41 Kis 12.1-27; 23.14-17; 34.23; Lo 16.1-8

Page 20: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 2:48 20 Ruk 3:1-2ŋgava mbatɨga muuŋgi. 48 Ana mbe phorga nzuav peravkim, anan niamuuŋ gu ndia vov ana gangiap guigirane nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgi. Mani ŋgava mbatɨgamuuŋgiap, anan niamuuŋ mbaram khaŋ ana nzuai, “Khatar, ndu ram nzuav kha tɨvar ŋka muuŋgi? Ndun ndia ŋkandu nzuav gor kuige rɨgap wani ndu nzuav gara rui.”

49 Anan niamuuŋ maaŋ nzuaim, ana mani ŋgarkaravmani nzarigi, “Ŋko thaŋ nzuav na ndim gara rui? Ŋkokhueŋ kaŋgi fhuve? Gu wo Ndia phenan kɨrga?” 50 Ananen mani ga nzuaim, mani mba kameŋ nɨɨeŋ kaŋgi fhu-vara.

51 Ana nen mani ga suaŋgiap, thav khavgiap, maniphorgav mbe taagia Nasaretan veri. Ana mani phorgavergap, mani buni mbararav tɨvar vhuuŋra mbuav maniphorga ki. Ana mani phorga kim, anan niamuuŋ, anamba suaŋgi buni gum anan tɨvi, ana nta garav, nta ndiwo ndava vhee tɨgap, nta ndɨkndɨk suirav ki. 52 Ananniamuuŋ mba bigi ndɨkndɨk suirav kim, Zisas thav vhuuv,guma ruma mbuav, ŋkasŋka mbatɨga muuŋgiap, thɨgahavhargia Fhe Bakɨme nzuai tɨvi kaŋgia nta zɨn vui. Anamaaŋ mbuim, Fhe Bakɨme guigira ana vuzvugiap, ananzuav ndikndigim, gumgi gu mbigi vhɨra ana vuzvugi.

3Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ga nzuav tuav ga mbui.Matiu 3.1-12; Mak 1.2-8; Zon 1.19-28

1-2 Sisar Taiberias Roma gari guman pan kav kim, anan15 mparive hɨgi. Mba tugen Pontius Pairat, ana Zudiafhaiŋ gari guman pana vhari ki. Herot, ana mba tugen,ana Gariri fhaiŋ gari guman pan ki. Anan ŋguga Firip, anaIturia gum Trakonitis fhaiŋ gari guman pan ki. Risanias,2:49 Zo 2.16 2:50 Ru 9.45; 18.34 2:51 Ru 2.19 2:52 1 Sml 2.26;

Snd 3.4; Ru 1.80 3:1-2 Ru 1.80

Page 21: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 3:3 21 Ruk 3:7ana Abirene fhaiŋ gari guman pan ki. Mba tugen AnasgumKaiafas, mani Fhe Bakɨme rotu gari guman panani ki.Mba tugen Sekaraian kama Zon, ana gumgi ki fhuv ŋanenkim, Fhe Bakɨme wo bunin mba gumgi gu mbigi ga suanza ana suaŋgi. 3 Zon Gumgi Ruai Guma mba Zordan mbɨgani ga ruav Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuaim, gumgigu mbigi ana han zi. Mbe zim, ana khaŋ mbe nzuai, “Ndendavi domdorɨrim, gu nde ruarim, Fhe Bakɨme nde fhummuuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga.”4Fhum Fhe Bakɨme kha kameŋwo kamthooŋ guma Aisaiaga nɨɨŋgi. Ana ne khergim, ne ana gavar ki. Mba kameŋkhare,“Guma the, ana gumgi ki fhuv ŋanen kɨv kamɨv khaŋ

suanga, ‘Nde Guma Bakɨme suaŋv tuavi khɨrɨv ntandim thɨgara maaŋri.

5 Nde mba tuavar ki rugi ndavi, nde nta pɨnɨv, nde mbambɨkshɨɨ bakɨvi gum bisaŋrire, nde nta khov, ntandim thɨgɨra maaŋri.

Mba kɨzgeregi tuavi, nde ntan muuŋgirim, nta purarambarari.

Ndemba kora verav ndagi tuavi, nde ntanmuuŋgirim, ntaguigira mbɨrira ŋgɨgɨri.

6Ndemaaŋmuunga, kha nuianan ki gumgi gumbigi, mbezam Fhe Bakɨme taagi mbe ndirga tɨva ganɨnga.’ ”

Khe Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma Aisaia suaŋgi bunikhare. Ana buni zav khara thɨgi.

7 Zon Gumgi Ruai Guma fhum Fhe Bakɨme kamthooŋguma Aisaia suaŋgi bunira zɨn vugap, ana zav, gumgi kifhuv ŋanen hɨgi. Ana hɨgap, Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun3:3 FG 13.24; 19.4 3:4 Ais 40.3-5 3:6 Sng 98.2; Ais 52.10 3:7 Mt

12.34; 23.33

Page 22: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 3:8 22 Ruk 3:13nzuaim, gumgi gu mbigi vhɨrve wari ruar zav khavgiapZon Gumgi Ruai Guma han zi. Mbe ana han zim, ana khaŋmbe nzuai, “Nde kurigi mbatɨgi fara muuŋgi gumgi, FheBakɨme ndav shirɨ bakɨme, nden ki. The nde suaŋgim,nde ana ndav shirɨ ŋkɨɨa khɨngip regɨrie? 8 Gu guigirande nzuai, nde guigira ndavi domdorgip, nde Fhe Bakɨmenzuai tɨvir muuŋri. Nde mba tɨvir muunga, nde ndavidomdorgi tɨvi mba ti. Nde maaŋ muuŋ thav, thaŋ nzuavfhura khaŋ wari ga nzuai, ‘Nza Abrahaman nzɨgi ma.’Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme vuzvuk ma. Anavuzvugirga, ana ntige kha ŋkɨɨr gumgi tharir muuŋgirga,mba gumgi mbe Abrahaman nzɨgi kɨrga. 9 Nde khueŋmbarara. Tuik ntigem khira ndɨɨrin ki. Khira vhɨgi vhuuiŋmbai fhu, mbe mba khira kɨv, nta gorɨv, nta fuv vhavasuegɨrga.”

10 Ana ne nzuaim, mba gumgi gu mbigi vhɨrve nembararagiap anan nzarigi, “Maaŋgi, nza ram muuŋrie?”

11Mbe mba nzambareŋ ga muuŋgim, Zon Gumgi RuaiGuma mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Guma fhavashaara phunini kɨv, ana then mba fhava shaar ki fhuvguma then nɨɨŋgiri. Guma mba ki, ana vhɨra mba tɨvaramuuŋgiri. Ana mban mba mba ki fhuv guman nɨɨŋgiri.”

12Ana mba bunin mbe nzuav kim, ŋkɨɨa ndia rui gumgimbari, mbe vhɨra wari ruar zav zegi. Mbe zegap anannzarigi, “Guma Rum, nza ram muuŋrie?”

13 Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde mbagumgi han ŋkɨɨa ndiv, nde mba ŋgu gari guman panndir zav nde suaŋgi thara zɨn ŋgɨv mbe han ŋkɨɨa ndiri.Nde mba tha kamaŋv fhura mbe guiguigip mbe ŋkɨɨa ndithari.”3:8 Zo 8.33; 8.39 3:9 Mt 7.19 3:10 FG 2.37 3:11 Ru 11.41; 2 Ko

8.14; Ze 2.15-16; 1 Zo 3.17 3:12 Mt 21.32; Ru 7.29

Page 23: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 3:14 23 Ruk 3:19-2014 Ana maaŋ mbe nzuaim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi

mbari maaŋ kav vhɨra anan nzarigi, “Maaŋgi, nza rammuuŋrie?”

Ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋkɨɨa kɨvgipndirgane suaŋv fhura gumgi ga shɨshɨgɨp, rɨrɨvar mbennɨɨŋv,mbeŋkɨɨa ndi thari. Nde gumanpannde vhezi vhez,ana nde tugɨra tɨgi.”

15Gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Fhe Bakɨme taagip mbendir zav farasarigi guman rargap wari ki. Zon GumgiRuai Guma mba bunin mbe nzuav mba khesharigi tɨviga mbuim, mbe ana garav wari wo ndavi vherira khandɨkndɨgi mbui, “Khe nza mba rarga ki gumara kharethi?” 16 Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zon Gumgi RuaiGuma mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu mbɨn nderuai, na zɨn zi guma, ana guigira ŋkasŋka bakɨme ki. Guvhɨra ana ŋkarve nɨman ŋguav ana ŋkari sharive mpiiŋfhɨrgirga tuktɨgi fhu. Ana Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar gumvhavar nde ruarga. 17Ana vhɨra bigi heei rɨmani khɨga zi.Ana zɨv, mba rezi fhara muuŋgi mba wit, ana nta heenga.Ana mba wit vhuuiŋ, ana ntan won wit vhor zav muuŋgiphenan vhorga. Ana mba wit mbatɨgi, ana nta fugɨp, ntafuvmba zazerambaramuuŋgiap shiav ki vhava suegɨrga.”

18ZonGumgi Ruai Guma,mbe thivgip havhargirga bunivhɨrvera mba gumgi gu mbigi ga nzuav Fhe Bakɨme bunivhuuin mbe nzuai.

19-20Zon Gumgi Ruai Guma zumgumharigi tugar, Garirigari guman pana Herot ga vhegi. Herot tɨvi mbatɨgivhɨrve gamuuŋgiap, womhɨgap, wonŋguga tɨn anamuuŋHerodis ga tɨgi. ZonGumgi Ruai Gumanenzuav ana vhegi.Herot hɨgap, harigi bigɨnambatɨgamueŋ phorgamba bigi3:14 Kis 23.1; Wkp 19.11 3:16 Mt 3.11; FG 13.25 3:17 Mai 4.12; Mt

13.30 3:19-20 Mt 14.3-4; Mk 6.17-18

Page 24: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 3:21-22 24 Ruk 3:28tɨkhɨngiap, Zon Gumgi Ruai Guma suirav ana ndim bɨnakhɨngi.

Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagi.Matiu 3.13-17; Mak 1.9-11

21-22 Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagim, Herotzumgum Zon Gumgi Ruai Guma ndim bɨna khɨngi. ZonGumgi Ruai Guma mba gumgi gu mbigi ruav kim, Zisaszim, Zon vhɨra ana ruagi. Zon Gumgi Ruai Guma Zisasruagim, ana Fhe Bakɨme phorga nzuaim, Heven fhogim,Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar fhomne fara muuŋgiap gegap,zerap, ana perigi. Ana ana perigim, Fhe Bakɨme Hevenankav khaŋ nzuai, “Ndu nan Kam ma! Gu guigira nduvuzvugiap ndun ndikndigi!”

Khe Zisasan nzɨgi zɨri khare.Matiu 1.1-17

23 Zisas ruagiap, anan mparive vov 30 thɨgim, ana wonŋaara bakɨme khavgiap, ana mbua rui. Ana Fhe Bakɨmenbuni vhuuiŋ bun gumgi gu mbigi ga nzuav, mben kurkuraga rui. Ana maaŋ mbua ruim, mba gumgi gu mbigi, mbekha ndɨkndɨgar ana mbui, “Nza kaŋgi, ana Zozevan kamma.” 24 Zosep, Heri ana tegi. Heri, Matat ana tegi. Matat,Rivai ana tegi. Rivai, Merki ana tegi. Merki, Zanai anategi. 25 Zanai, Zosep ana tegi. Zosep, Matatias ana tegi.Matatias, Amos ana tegi. Amos, Nahum ana tegi. Nahum,Esri ana tegi. Esri, Nagai ana tegi. 26Nagai, Mat ana tegi.Mat, Matatias ana tegi. Matatias, Semen ana tegi. Semen,Zosek ana tegi. 27 Zosek, Zoda ana tegi. Zoda, Zoananana tegi. Zoanan, Resa ana tegi. Resa, Zerubaber anategi. Zerubaber, Seartier ana tegi. Seartier, Neri ana tegi.28 Neri, Merki ana tegi. Merki, Adi ana tegi. Adi, Kosam3:21-22 Zo 1.32 3:21-22 Stt 22.2; Sng 2.7; Ais 42.1; Mt 3.17; 17.5; Mk 1.11;

Ru 9.35; Zo 1.32 3:23 Ru 4.22; Zo 6.42 3:27 1 Sto 3.17-19; Esr 3.2

Page 25: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 3:29 25 Ruk 4:1ana tegi. Kosam, Ermadam ana tegi. Ermadam, Er anategi. Er, Zosua ana tegi. 29Zosua, Eriesar ana tegi. Eriesar,Zorim ana tegi. Zorim, Matat ana tegi. Matat, Rivai anategi. 30 Rivai, Simeon ana tegi. Simeon, Zuda ana tegi.Zuda, Zosep ana tegi. Zosep, Zonam ana tegi. Zonam,Eraikim ana tegi. 31 Eraikim, Merea ana tegi. Merea,Mena ana tegi. Mena, Matata ana tegi. Matata, Natanana tegi. Natan, Devit ana tegi. 32 Devit, Zesi ana tegi.Zesi, Obet ana tegi. Obet, Boas ana tegi. Boas, Sarmon anategi. Sarmon, Nason ana tegi. Nason, Aminadap ana tegi.33 Aminadap, Atmin ana tegi. Atmin, Arni ana tegi. Arni,Hesron ana tegi. Hesron, Peres ana tegi. Peres, Zuda anategi. Zuda, Zekop ana tegi. 34Zekop, Aisak ana tegi. Aisak,Abraham ana tegi. Abraham, Tera ana tegi. Tera, Nahorana tegi. Nahor, Seruk ana tegi. 35 Seruk, Reu ana tegi.Reu, Perek ana tegi. Perek, Eber ana tegi. Eber, Sera anategi. 36 Sera, Kainan ana tegi. Kainan, Arpaksat ana tegi.Arpaksat, Siem ana tegi. Siem, Noa ana tegi. Noa, Ramekana tegi. 37 Ramek, Metusera ana tegi. Metusera, Enokana tegi. Enok, Zaret ana tegi. Zaret, Mahararer ana tegi.Mahararer, Kenan ana tegi. 38Kenan, Enos ana tegi. Enos,Set ana tegi. Set, Adam ana tegi. Adam Fhe Bakɨme fharavmuuŋgi guma ma. a

4Satan Zisasan Mparigi.Matiu 4.1-11; Mak 1.12-13

1Zon Gumgi Ruai Guma Zisas ruagim, Fhe Bakɨme ŊinaŊaara zav Zisas vhen vergap, guigira ana vhen kim, ana3:31 2 Sml 5.14 3:32 Rut 4.17-22; 1 Sml 16.1-13 3:33 Stt 29.35 3:36

Stt 11.10-26 3:38 Stt 4.25–5.32 a 3:38 Adam, Fhe Bakɨme fharaguarara kha won nuiana muuŋgiap, ana farvera Adam gamuuŋgi. Adam, ana za kha nuianan ki gumgir ndia ma.

Page 26: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:2 26 Ruk 4:9Zordan mbɨ thav taagia vui. Ana vuim, Fhe Bakɨme ŊinaŊaar, ana rugap anan kov gumgi ki fhuv ŋanen vugi. 2Anavugap 40 rarir mba ŋanen kim, Satan anan mpari. Mbatugen Zisas mba thaneŋ mbegi fhu. Mba 40 rari vhɨzgim,ana guigira thɨ mbatɨk anan hegi.

3Ana thɨhegim, Satan zav khaŋ ana nzuai, “Ndu guigiraFhe Bakɨmen Kam, ndu kha kɨma suaŋrim, ana viktumagegɨri.”

4Ana maaŋ Zisas ga nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋana nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai,‘Gumgi gu mbigi mbara nzuav ŋkasŋkagiap ki fhuvara.’ ”

5 Ana maaŋ nzuaim, Satan mbaram ana kov ndav vov,vun mbar ndagi ŋanen ndav, mba tuga tɨvaneŋra anaza kha nuianan ki ŋgui ŋkasŋkagir ana khɨvigi. 6 Anantan ana khɨvav khaŋ ana nzuai, “Gu kha bigi ganɨngaŋkasŋkar ndun nɨɨŋgirga, ndu za kha nuianan ki bigivhuuiŋ ganɨnga. Ndu nta ganɨv guigira zɨ bakɨme kɨrga.Kha bigi, nta za na farven ki. Gu ntan guma then nɨɨnsaŋv, gu ntan anan nɨɨnga. 7 Ndu maaŋ muuŋgip ntigethɨpanani phɨrgip na nɨman fav, na zɨ ndiv vun kuamkuav,nan ndikndigɨp, nan piin kɨrga, gu ntige kha nuianan kibigi, gu za ntan ndun nɨɨŋgirga.”

8 Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ananzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai, ‘NduGuma Bakɨme, ana nduara ndu Fhe Bakɨme ma! Ndu anazɨra ndiv vun kuamkuav, anan ndikndigɨp, anan piin kɨri!’”

9 Zisas ne ana suaŋgim, Satan mbaram anan kov vovZerusareman Fhe Bakɨme Phena vun ndagi. Ana anankov ndav khaŋ ana nzuai, “Ndu Fhe Bakɨmen Kama guar,4:2 Kis 34.28; 1 Kin 19.8 4:4 Lo 8.3 4:6 Mt 28.18; Zo 12.31; 14.30; VB

13.2; 13.7 4:8 Lo 6.13-14; 10.20 4:9 Sng 91.11-12

Page 27: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:10 27 Ruk 4:16ndu khaŋ thɨgɨp fegɨ mbarav ŋgirɨ. 10 Kha kameŋ, ne FheBakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai,‘Ana wo enseri ga suaŋrim, mbe tɨkhɨngira ndu ganɨnga.11 Mbe ndu suirav ndu vun fegɨrga, ndu mba ŋkɨɨr wo

ŋkarveni ndi darga tuktɨgi fhuvara.’ ”12 Ana ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ

ana nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gap khaŋ nzuai,‘Ndu won Fhe Bakɨmen panɨv fhura ana ŋkasŋka ganɨ saŋmuuŋ thari.’ ”

13 Satan kha panpanin Zisas ga muuŋgia thav, ana thavvui. Ana zumgum harigi tugar ana wom anan panɨnga.Zisas taagia Garirin vergap Fhe Bakɨme Ŋina

Ŋaar ŋkasŋkan panan won ŋaara khavgi.Zisas fharav Garirin won ŋaara khavgi.Matiu 4.12-17; Mak 1.14-15

14 Zisas taagia vov Gariri fhain hɨgap, mbaram FheBakɨme Ŋina Ŋaara ŋkasŋkan panan won ŋaara khavgiapana mbuim, mba kameŋ za mba Gariri fhain ki ŋguibakɨvi gum ŋgui bisarire ga ruigi. 15 Ana Garirin kav,ana mbe Fhe Bakɨme buni mbararagi pheni vhen verap,Fhe Bakɨme buni vhuuinmba gumgi gumbigi khɨvavmbenzuaim, gumgi gu mbigi za ana zɨ ndi vun kuamkuagi.

Nasaretan ki gumgi gu mbigi, mbe Zisas buni mbararathagi.

Matiu 13.53-58; Mak 6.1-616 Zisas taagia vov Nasaretan vergi. Ana niamuuŋ gu

ndia Nasaretan kim, anamaaŋ kava vhuuŋgi. Ana vergap,Sabatar ana won tɨva zɨn vov, mbaram vov Fhe Bakɨmebuni mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni4:12 Lo 6.16; 1 Ko 10.9 4:13 Hi 2.18; 4.15 4:16 Mt 2.23; Mk 6.1; FG

13.14; 17.2

Page 28: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:17 28 Ruk 4:21vhuuiŋ ki gavan, ana buna mueŋ ganɨ zav khavgia thɨgi.17Mbe Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Aisaia khergi buni kigavan ana nɨɨŋgi. Ana ana fhogap kha kameŋ gangi. Mbakameŋ khaŋ nzuai,

18 “Fhe Bakɨme won Ŋina Ŋaar na nɨɨŋgim, ana na phorgaki. Ana khaŋmuuŋgiap, ana won buni vhuuiŋ bunbigi sosuagi gumgi ga suan zav nan farasarigi. Anavhɨra mba gumgi gu mbigi mben pana gumgi mbesuigiap, mbe ndim bɨna suegi, ana mbe suaŋrim,mbe mba bɨna thav kɨrar hɨr zav, ana na sarigim,gu zɨgi. Ana vhɨra mba rɨmgi pɨngi gumgi, anavhɨra mbe suan zav na sarigim, gu zɨgi. Gu mbesuaŋrim, mbe rɨmgi taaŋv taagiap ganɨnga. Anavhɨra gumgi simtɨgir harigi ntɨɨri ga ndɨɨi, anavhɨra mbe tɨn mba simtɨgi vhɨzɨ zav na sarigi guzɨgi.

19 Ana vhɨra khueŋ bun suan zav na sarigi gu zɨgi. FheBakɨme ntige tɨvar vhuun wo gumgi gu mbigirmuunga mparive hɨgi.”

20 Zisas mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava gangiathugap, ana taagia ana dɨmgiap, ana ndimmba gavi garavnta vhuvi guma ga nɨɨŋgiap, mbarambuni suan zav perigi.Ana perav, mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhenki gumgi gu mbigi, mbe zam khɨra Zisasra gari.

21Mbe khɨrav Zisas garim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Ndentige kha Fhe Bakɨmebuni vhuuiŋ ki gaven kegi buneŋ, gune garav nde suaŋgi. Nde ne mbararagi. Ne ntige guigirakhar hɨgi.”4:17 Ais 61.1-2 4:18 Ais 61.1-2

Page 29: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:22 29 Ruk 4:25

22Ana nen mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe anasuaŋgi kameŋ, mbe ne mbararagiap, mbe guigira mbakaman vhuueŋ ga nzuav anan ndikndigap, mbe vhɨraŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndɨkndɨgi vhɨrver ana mbuav,khaŋ ana nzuai, “Nza kaŋgi, khe Zozevan kamara. Anaram muuŋgiap kha khesharigi buni kaŋgip nta suaŋrie?”

23 Mba gumgi gu mbigi mba suambarar ana mbuim,Zisas mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde zumgum kharamuuŋgip nan vhunama sɨv suanga. Nde khaŋ suanga,‘Ndu rɨɨi phenan ŋgari guma, ndu fharav nduara wonfhavan muuŋgirim ana nzerari.’ Nde maaŋ suaŋv khaŋsuanga, ‘Nza ndu Kaperneaman ka muuŋgi bigi, nzanta mbararagi. Maaŋ muuŋgip, ndu ntigem won ŋgunɨɨŋgera, ndu mba khesharigi bigira muuŋgiri.’ ” a

24 Ana nen mbe suaŋgiap khaŋ mbe nzuai, “Gu guigirande nzuai, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ŋgu nɨɨŋgera kigumgi gu mbigi, mbe ana nzuai buni piin ki fhu. 25 Guguigira khar nde nzuai, fhum Iraiza Isreran ki tugenmani rimgi mbigi vhɨrve, mbe Isreran ki. Mba tugenFhe Bakɨme mbok thɨvigim, mpari mpuveni khegntɨrive,mpora thɨgi kɨnin mbok nzigi fhu. Mba tugen mba Isrer4:22 Sng 45.2; Mt 13.54; Mk 6.2; Ru 3.23; Zo 6.42 4:23 Mt 4.13;

Zo 2.12 a 4:23 Kha rɨɨi phenan ŋgari guma, ana nduarawon rɨmrɨman muuŋgip won kurav nzerarga ne nɨɨeŋ,khaŋ muuŋgi. Guma the khaŋ suanga, ana ŋaarar thenmuunga tuktɨgi. Ana mba ŋaara ana za kha gumgi gumbigi rɨmgi nɨman ana muuŋri. Ana maaŋ muunga, mbeana khothɨgɨrga. Kha kameŋ ves 18-19 Zisas Fhe Bakɨmeana nɨɨŋgi ŋaara bakɨme nzuai. Maaŋ muuŋgiap, Zisaskha ndɨkndɨga mbui, kha gumgi gu mbigi kha ndɨkndɨgambui. Kha gumgi gu mbigi khaŋ suanga, mbe fharavana ganɨrim, ana mirikorir muuŋgirga, mbe ana bunikhothɨgɨrga. 4:24 Zo 4.44 4:25 1 Kin 17.1; 17.7; 18.1

Page 30: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:26 30 Ruk 4:32

fhain, mbe guigira mba tɨvgiap, gumgi gu mbigi vhɨrve,mbe thir vhɨzi.

26 “Mba tugen Fhe Bakɨme Iraiza ga sarigim, ana mbaIsrera mbiga the kurkura zav, ana han vugi fhuvara. Anaana sarigim, ana Saidon ŋgu bakɨme fhain ki ŋgu bisaneŋZaraparan mana rimgi mbiga mbe, ana anan kurkura zavana han vugi. 27Mba Fhe Bakɨmekamthooŋ guma Iraiza kitugen, vhɨra ŋkari gum fari goreri rɨmrɨmki gumgi vhɨrve,mbe Isrerar ki. Mbe rɨgar, mbe guma the rɨmrɨm vhɨzgifhuvara. Neman Siria guma, ana ndurara Fhe Bakɨme anarɨmrɨm vhɨzgi.”

28 Zisas mba bunin mba Fhe Bakɨme buni mbararagiphena vhen ki gumgi gu mbigi ga suaŋgim, mbe mbabuni mbararagiap, mbe guigira Zisas ga nzuav ndav shigi.29 Mbe ana ndav shigap, mbaram Zisas ga vhegap, anabɨrbɨrav ana ŋgɨrgav mba ŋgu bakɨme thav ana ndi kɨrarmbarigi. Mbe ŋgu mbɨkshɨman ki. Mbe Zisas ndiga vovmba mbɨkshɨman ŋana mbatɨgeŋra ndav ana fusur zavmbui. 30 Zisas mbaram mbe thav vov, fhura mbe kɨtɨgɨrashɨrav vugi.

Zisas guma mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigim, anamba guma thav kɨrar hɨgi.

Mak 1.21-2831Zisas vera vov Garirin Kaperneaman ŋgun vergi. Ana

vergap Sabatar ana Fhe Bakɨme buni mbararagi phenanFhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbenzuai. 32 Ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gumbigi khɨvav mbe nzuaim, mba gumgi gu mbigi ana bunimbararav, ŋgavambatɨgambui. Mbe khaŋmuuŋgiap, ana4:26 1 Kin 17.8-16 4:27 2 Kin 5.1-14 4:30 Zo 8.59; 10.39 4:31 Mt

4.13; Mk 1.21; Ru 4.23 4:32 Mt 7.28-29; Zo 7.46; Ta 2.15

Page 31: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:33 31 Ruk 4:39

mbe khɨvav mbe nzuai buni, nta zɨ ki guma mbe khɨvavmbe nzuai buni fara muuŋgi.

33 Ana mba bunin mbe nzuav kim, ŋina mbatɨk vhenndagi guma mbe, ana mba Fhe Bakɨme buni mbararagiphena vhen kegap, kama bakɨme rugap nzɨɨv khaŋ nzuai,34 “Ai, kha Nasaret guma Zisas, ndu ram nzan muun zazɨgi? Ndu nzan farfa za zɨgire? Gu ndu kaŋgi, ndu FheBakɨmen Guman Ŋaar ma.”

35 Ana ne nzuaim, Zisas mbaram mba ŋina mbatɨgavhegap khaŋ ana nzuai, “Ndu thɨni mpɨrav, mba gumathav, kɨrar hɨgɨri.” Zisas nen ana nzuaim, mba ŋinambatɨk mba guma shogim, ana za mba gumgi gu mbigivhɨrve rɨgara rɨgim, ana fhura ana thav kɨrar hɨgi. Anabigɨna mbatɨga thuen ana muuŋgi fhuvara.

36 Zisas maaŋ muuŋgim, mba gumgi gu mbigi za mbabigeŋ gangiap ŋgava mbatɨga muuŋgiap khaŋ wari ganzuai, “Ai, kha guma ram mbui khesharigi bunin nzakhɨvi? Kha guma, ana zɨ kav, ŋkasŋka kav, kama havharanŋiniŋgi mbatɨgi ga nzuaim, nta gumgi thamthav kɨrar havvui.” 37Mbemaaŋ nzuav, mba Zisasmuuŋgi bigeŋ, mbe zane bun nzuaim, mba kameŋ za mba fhain ki ŋgui ga ruigi.

Zisas Saimon samuuŋ kurigim, ana rɨmrɨm fhura vhɨzgi.Matiu 8.14-15; Mak 1.29-31

38 Zisas mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phena thavkɨrar hɨgav, Saimon phorgav ana phenan vugi. Saimonsamuuŋ fhav ana gurgurgim, ana rɨmrɨmmbatɨga mbuavki. Mbe ana kurkura zav Zisasan nzarigi. 39 Zisas mbaramvov ana han thɨgav, mbaram mba rɨmrɨma ruma mbuavana nzuaim, mba rɨmrɨm fhura ana thav vugi. Ana rɨmrɨmvhɨzavra thav, khavgiap, mbe nzuav mba shai.4:33 Mt 8.29; Mk 1.23; Ru 8.28 4:34 Ru 1.35; 4.41; Zo 6.69

Page 32: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 4:40 32 Ruk 4:44Zisas gumgir vhɨrver kurkurav mbembuim, mbe rɨmrɨɨ

vhɨzgi.Matiu 8.16-17; Mak 1.32-34

40 Mba Sabatar ra vera vhɨzim, gumgi gu mbigi mbembarkɨrga rɨmrɨɨ ki gumgi gu mbigi ndiav Zisas han zim,ana won farven za mba rɨɨi ntɨɨri ga suim, mben rɨmrɨɨvhɨzi. 41 Ana vhɨra gumgi vhɨrve tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi gavharvharigim, nta mbe thamthav kɨrar hegi. Mba ŋiniŋgimbatɨgi mbe thamthav kɨrar hav kaav khaŋ nzuai, “NduFhe Bakɨmen Kam ma!” Mbe maaŋ nzuaim, ana mbevhegap, buni suangen mbe thɨvi. Ana khaŋ muuŋgi nenzuav mbe thɨvi, mbe ana kaŋgi, ana mba Fhe Bakɨmetaagi wo gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap fara saravsarigi guma ma.

42Mba mɨtimanera Zisas maaŋra khavgiap Fhe Bakɨmephorgɨv suan zav gumgi ki fhuv ŋanen vugi. Ana vugim,mba gumgi gu mbigi ana nzuav gara rui. Mbe ana nzuagara vov, ana ki ŋanen ana gangiap, ana thɨvi, ana mbethav ŋgɨrga fhu. 43 Mba gumgi gu mbigi ana thɨvim,ana khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨra mbu harigi ŋguir ŋgɨvFhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piinkɨrga bunin vhuuiŋ bun mbe suanga. Fhe Bakɨme mbaŋaarar muun zav na sarigim, gu zɨgi.” 44 Ana maaŋ mbesuaŋgiap, mbaram mba Zudia fhain ki ŋgui ga ruav, mbeFhe Bakɨme bunimbararagi pheni vhen verap Fhe Bakɨmebuni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuai.

5Zisas nzuaim, Pita mbaga vhɨrvera ndigi.Matiu 4.18-22; Mak 1.16-20

4:41 Mt 8.29; Mk 1.25; 1.34; 3.11-12 4:43 Ru 8.1 4:44 Mt 4.23

Page 33: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:1 33 Ruk 5:71 Raa mben Zisas vov Genesaret mbɨn taan thɨgap ki.

Ana maaŋ thɨgap kim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav, siavana suav ana phok thɨgim, ana Fhe Bakɨme buni vhuuinmbe nzuaim, mbe nta mbararagi. a 2Ana mba bunin mbenzuav kav, kema phuni garim, ni phorga ki. Mba vhaaiŋndi suavmbaga ndi gumgi, mbemba kemani ndi phorgap,ni han kav, wari wo vhaaiŋ ruai. 3 Zisas mbaram mbakema mben vergi. Mba kem, ana Saimon kem ma. Anamba kema vergap khaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu na khɨgɨpkha kema bɨrav thaneŋ mbɨ gaa thav kɨrar hɨgɨ.” Ana nesuaŋgiap mba kema perigim, Saimon ana khɨga maneŋbɨrav kɨrar hɨgim, ana mba kema perav kav, Fhe Bakɨmebuni vhuuin mba gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai.

4Anamba Fhe Bakɨmebuni vhuuinmbe suaŋgia thugapkhaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu kha kema togip rɨgar ŋgɨp,won vhaaiŋ ndi suv mbaga ndi.”

5Ana ne nzuaim, Saimon khaŋ ana nzuai, “Guma Rum,nza maan mpeen ŋaara mbatɨgara mbuav kim, mɨn thugi,nza mbɨgama thaneŋ ndigi fhuvara. Ore, ndu ntigemnzuaim, gu ndu kameŋ zɨn ŋgɨp nta ndi surga.”

6 Mbe Zisas suaŋgi kameŋ zɨn vov mba vhaaiŋ ndisuegim, mbaia, mbarkɨrga mbarkɨrga mbaga vhɨrve zavmba vhaain vergim, mbe mba mbaga khɨgap mba vhaaiŋŋgim, mba vhaaiŋ karɨ za mbui. 7 Mbe maaŋ muuŋgiapgangiap thav, mbaram farven wari wo khurkhuu ndimbaim, mbe won kema ndiga zav, mben kurav, mbambaga ndiav mba kemani ga sui. Mbe mba mbagan mbakemani ga suav kim, mba kemani vhɨra givavmbɨ thor zavmbui.5:1 Mt 13.1-2; Mk 3.9-10; 4.1 a 5:1 Genesaret, ana Gariri zɨ mbe ma.5:5 Zo 21.3 5:6 Zo 21.6

Page 34: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:8 34 Ruk 5:148 Saimon Pita maaŋ muuŋgiap gangia thav vov, wo

fegap, Zisas nɨman khɨngiap, khaŋ ana nzuai, “O, GumaBakɨme, ndu na thav ŋgɨri, gu tɨvi mbatɨgi ga mbuiguma ma.” 9 Ana wo khurkhuun kov, mbe mba ndigimbagan vhɨrve gangiap, mbe guigira ŋgava mbatɨgamuuŋgi. 10Mbe ŋgava mbatɨga mbuim, Saimon khurkhu-mani Zebedin kamani Zems gum Zon, mani vhɨra ŋgavambatɨga muuŋgi. Mbe ŋgava mbatɨga muuŋgim, Zisaskhaŋ Saimon ga nzuai, “Saimon, ndu rɨvɨ thari, nduntigem mbaga ndi. Ndu zumgum gumgi ndirga.” 11Mbembaram wari wo kemani ŋgɨrga thɨvar ndav, mbara fhurawari wo bigi thav, Zisas phorga vui.

Zisas ŋkari gum fari goreri rɨmrɨm ki guma mbemuuŋgim, ana fhav taagia nzerigi.

Matiu 8.1-4; Mak 1.40-4512 Tuga mben Zisas ŋgu bakɨ mben kim, ŋkari gu fari

goreri rɨmrɨm za suvgi guma mbe zi. Ana zav Zisas gan-giap, mbaram za wo fegap nuiana khɨngiap, nɨm nuianadav, khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “O Guma Bakɨme, nduvuzvugara. Ndu vuzvugip, ndu nan muuŋgirim, gu taagianzerarga.” b

13 Zisas ana mbararagiap, mbaram wo hara ŋgav, anasuirav, khaŋ ana nzuai, “Gu vuzvugi, ndu rɨmrɨm vhɨzgip,ndu fhav ntige ŋgarav nzerari.” Zisas ne nzuavra thagim,mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨm fhura thuga mbar vugi.

14 Zisas mbaram kama havharan ana goriruav khaŋana nzuai, “Ndu shɨshɨgɨp kha bigeŋ bun harigi gumathe suaŋ thari. Ndu ŋgɨp wo fhavan Fhe Bakɨme rotugari guma khɨvari. Ndu ana khɨvav, mbaram won rɨmrɨmvhɨzgiap fhav ŋgarigi ne suaŋv, Fhe Bakɨme suaŋv, mba5:8 2 Sml 6.9; 1 Kin 17.18; Mt 4.19 5:11 Mt 4.20; 19.27; Mk 1.18; Ru 18.28b 5:12 Ndu Matiu 8.2 ki kameŋ ganɨri. 5:14 Wkp 14.1-32

Page 35: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:15 35 Ruk 5:19Moses fhum suaŋgi shaman muuŋri. Ndu mba shamanmuuŋrim, mbe gangip kaŋgirga, ndu rɨmrɨm vhɨzgi.”

15 Zisas mba bigeŋ bun suangen ana thɨvigi. Mba Zisasmuuŋgi bigen kameŋ za vov mbar vugi. Mba kameŋvugim, gumgi gu mbigi vhɨrve siav Zisas ga suav, ananzuai bunimbararav, wari wo rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav ana nzuaim,ana mben kurkurav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, nta vhɨzi.16 Zisas maaŋ mbe mbuav, ana vhɨra tugi vhɨrvera mbagumgi gu mbigi thamthav vov, gumgi ki fhuv ŋanin vovFhe Bakɨme phorga nzuai.

Zisas bigi rimgi guma mben kurav ana muuŋgim, anataagia nzerigi.

Matiu 9.1-8; Mak 2.1-1217 Raa mben Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin gumgi gu

mbigi ga nzuavmbe khɨvi. Mba raar, Fherasi gumgi gu Zu-dain tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe vhɨra zegi. Mbe mbariza mba Gariri fhaiŋ ki ŋguir kega zi. Mbe mbari za mbaZudia fhain ki ŋguir kega zim, mbe mbari Zerusaremankega zegi. Mbe zegap, vhɨra maaŋ piigia kav Zisas nzuaibuni mbararagi. Mba raar Fhe Bakɨme gumgi gu mbigirɨmrɨɨ vhɨzɨrga ŋkasŋka, ana Zisas phorga ki. 18Zisasmaaŋmbuav kim, gumgi mbari bigi rimgi guma mbe, mbe kaarana ndigap ana han zi. Mbe ana ndigi zɨv mba Zisas kiphena vhen ŋgirɨv, ana ndim Zisas nɨman nan za mbui.19 Mbe ana ndiga vov garim, gumgi gu mbigi vhɨrve zamba Zisas ki phena vhen givigim, mba phena thɨmkamanivhɨra givigi. Mbemba rɨɨi guma ndigi ŋgirɨrga tuap ki fhu.Mbe thav vov, mba Zisas ki phena kɨrar ndav, mbarammba phena kɨrar thooŋ gamuuŋgiap, mbarammpiinmbabigi rimgi guman kaar fegap, ana ndi mbarigim, ana Zisashan veri. Mbe ana ndi mbarigim, ana verav, mba gumgigu mbigi rɨgara shɨrav verav, Zisas nɨmara ndarigi.5:16 Mt 14.23; Mk 1.35; 6.46

Page 36: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:20 36 Ruk 5:2620 Zisas mbaram mba guma garav, mba mbe ana

khothɨgamuuŋgi tɨva gangiap, khaŋmba bigi rimgi gumaga nzuai, “Kɨvntok, ndu fhummuuŋgi tɨvimbatɨgi vhɨzgi.”

21 Zisas mba kameŋ ana nzuaim, mba Fherasi gumgigum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mbakameŋmbararagiap, wariwondavi vherira kha ndɨkndɨgambui. “Khe the khare? Ana kha khesharigi buni nzuavFhe Bakɨmen ŋana ndiav ana zɨn farfagi. Guma the harigiguma the fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzgirgatuktɨgi fhu, Fhe Bakɨme nduara.”

22 Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgikaŋgiap, mben nzarigi, “Nde ram muuŋgiap wari wondavi vherira mba ndɨkndɨgi ga mbui? 23 Gu maaŋgikameŋ suaŋrim, nde gangip kaŋgirie? Gu khaŋ suaŋrie,‘Ndu fhum muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgi,’ ee, gu khaŋsuaŋrie, ‘Ndu khavgip ŋgɨ’? 24 Gu kha tɨvar muuŋgirim,nde gangip kaŋgirga, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana khanuianan tɨvi mbatɨgi vhɨzɨrga ŋkasŋka ki.” Ana nenmbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mba bigi rimgi guma ganzuai, “Gu ndu nzuai, ndu khavgip, won kaa ndigip, wophenan ŋgɨ.” 25 Zisas ne nzuavra thagim, mba bigi rimgiguma za khavgiap, mbe nɨman thɨgap, won kaa ndigap,wo phenan vov Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav vui.26 Ana vuim, mba gumgi gu mbigi mba bigeŋ gangiap,guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, Fhe Bakɨme zɨ ndivvun kuamkuav anan ndikndigi. Mbe guigira Fhe Bakɨmeŋkasŋka gangiap, ndavi mbe khavgim, mbe khaŋ nzuai,“Nza ntige harigi khesharigi tɨvara gangi.”

Zisas wo phorgɨ rur zav Rivain kamgi.Matiu 9.9-13; Mak 2.13-17

5:20 Ru 7.48 5:21 Sng 32.5; Ais 43.25; Ru 7.49 5:24 Zo 5.8

Page 37: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:27 37 Ruk 5:3327 Zisas maaŋ kegap khavgia vov, ŋkɨɨa ndia rui guma

mbe garim, ana won ŋaara mbuav mbe ŋkɨɨa ndia ndɨɨiphena bisaneŋ ga perav ki. Mba guma zɨ khare, Rivai.Zisas ana garav khaŋ ana nzuai, “Ndu zɨv na phorgɨvŋka ŋgɨrga.” c 28 Zisas nen Rivai ga nzuaim, Rivai nembararagiap, mbaram khavgiap, fhura za mba bigi thavana phorga vui.

29 Rivai zumgum wo phenan Zisas phorgɨ mbɨr zavshama bakɨme mbui. Ana mba shama muuŋgim, Zisasana phorga pim, ŋkɨɨa ndia rui gumgi vhɨrve, gum harigigumgi vhɨrve mbe zav mani phorga pi. 30Mbe pim, mbaFherasiŋ gumgi gummben gumgi mbari, mbe Zudaiŋ tɨvivhuuiŋ kaŋgi, mbe ne nzuav Zisas phorga rui gumgi ganzuav mbe mbui. Mbe khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuavŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgiphorga pi?” d

31 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbenzuai, “Rɨɨi fhuv guma, rɨɨi phenan ŋgari guma thaŋ suaŋvana han ŋgɨrie? Rɨɨi guma, ana nduara, rɨɨi phenan ŋgariguma han vui. 32 Maaŋ muuŋgiap, gu gumgi vhuuinkamɨn zav zɨgi fhuvara. Gu khaŋmuuŋgiap tɨvimbatɨgi gambui gumgir kamɨrim, mbe ndavi domdorɨ zav gu zɨgi.”

Zisas mba thamthagi ne nzuav mbe nzuai.Matiu 9.14-17; Mak 2.18-22

33MbekhaŋZisas ga nzuai, “Zon phorga rui gumgi, mbetugi vhɨrvera mba thamthav Fhe Bakɨme phorga nzuai.Mbe maaŋ mbuim, mba Fherasiŋ phorga rui gumgi, mbevhɨra maaŋ mbui. Na ndu phorga rui gumgi, mbe maaŋmbui fhu, mbe shama mbuav pav ki.”c 5:27 Matiu zɨmbekhare, Rivai. NduMatiu 9.9 ganɨri. 5:30Ru 15.1-2 d 5:30 Ndu Matiu 9.11 ganɨri. 5:32 1 T 1.15 5:33 Mt9.14; Mk 2.18

Page 38: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 5:34 38 Ruk 6:234 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbaram mbe ŋgarkarav

khaŋmbe nzuai, “Guma themuun rɨgɨr zav shama bakɨmembuav won kɨvntogir kamgim, mbe ana phorgɨv mbashaman mbɨr zav zegi. Nde ana mbe phorgɨ kɨrim, ndemba tugen mba thamthar saŋv mbe suaŋrim, mbe mbatharie? Zakɨra fhuvara! 35 Mbe mba thamtharga tuk ki.Mba tuk hɨgɨrga, gumgi thari ana suirav ŋgɨgɨrim, mbemba tugir mba thamtharga.”

36Ana nen mbe nzuav, bigɨna mueŋ vhunama sav khaŋmbe nzuai, “Guma the fhum fhava shaa kama the rɨzgiap,anan fɨga thueŋ ndiga vov fhava shaa vura thooŋ phorgasamgi fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, ana mba fhava shaarkam, ana ana farfagirga. Ana vhɨra mba fhava shaa fɨgakamen mba fhava shaa vura thooŋ phorga samgim, anangangan harigi khesharigi. Manimba gangana bavirambuifhuvara. 37 Guma the fhum waina kama ndigap wain ruisɨga ndera vurar ruigi fhu. Ana maaŋ muuŋgirga, mbawainan kam mba sɨga nderar muuŋgirim, ana forarga,mba wain nɨɨn ŋgɨgɨrga. Mba sɨga ndera vur vhɨrambatɨgirga.

38 “Maaŋ muuŋgiap, mbe wain kaman, mbe sɨga nderakamara rui.e 39 Wain vura mbegi guma, ana wain kamavuzvugirga fhu. Ana khaŋ suanga ‘Wain vur nzerara.’ ”

6Zisas Sabat Guma Bakɨme ma.Matiu 12.1-8; Mak 2.23-28

1Zisas Sabat raa mbevin rezi fara muuŋgi mba wit mɨnimbave shɨrav vui. Ana phorga rui gumgi ana phorga vov,mba wit vhɨgi mbari korav, farven nta mbuav, ntan vhɨgipi. 2 Mbe nta pim, Fherasiŋ mbari mbe gangiap mben5:34 Zo 3.29 e 5:38 Ndu Matiu 9.17 ganɨri. 6:1 Lo 23.25 6:2 Kis

20.10; Zo 5.10

Page 39: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:3 39 Ruk 6:8nzarigi, “Ai, nde thaŋ nzuav Sabat tɨva phɨrgiap, mbeSabatar muungeŋ thɨvigi tɨva mbui.”

3 Zisas ne mbararagiap mben ŋgarkarav khaŋ mbenzuai, “Nde mba Devit muuŋgi bigeŋ, mbe ne khergim,ne ki, nde ne gangi fhuve? Ana won gumgir kov, mbe thirvhɨzgiap, ana mba bigeŋ muuŋgi. 4 Ana vov, Fhe Bakɨmephena vhen vergap, ana mbe Fhe Bakɨme nɨma ndarigivikntuu, ana nta mbegi. Ana mbe muungeŋ thɨvigi tɨv,ana ne muuŋgi. Ana mba mbegi vikntuu, nta Fhe Bakɨmerotu gari gumgi nduarira pi vikntuu ma. Ana nta pavvhɨrambarir wo gumgi ga nɨɨŋgim, mbe vhɨra ntambegi.”5 Zisas nen mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “Fhe BakɨmeGuma Guar, ana Sabat Guma Bakɨme ma.”

Zisas Sabatar hareŋ kongi guma mben kurigim, ana taagianzerigi.

Matiu 12.9-14; Mak 3.1-66 Zisas harigi Sabat mbevin, ana vov Fhe Bakɨme buni

mbararagi phena vhen vergap, Fhe Bakɨme buni vhuuingumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Mba gumgi gu mbigirɨgar guva hareŋ kongi guma mbe vhɨra mbe phorgapmba phena vhen ki. 7 Mba tugen, mba Fherasiŋ gumgigum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi mbari, mbe Zisasbigɨn thueŋ muuŋgirim, mbe ne ga suaŋv ana suan zavtuavi ndi gari. Mbe khueŋ ndɨkndɨgap ana gari, “Anantigem Sabatar tɨva phɨrgip, guma then kurarie?” Mbe nendɨkndɨgap, rɨmgi siga ara thivgia ki. 8Mbembandɨkndɨgiga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, mbaram khaŋmba hareŋ kongi guma ga nzuai, “Ndu khavgi zɨv, za kheiŋnɨman thɨgɨ.” Ana ne nzuaim, mba hareŋ kongi gumakhavgia zav thɨgi.6:3 Wkp 24.5-9; 1 Sml 21.1-6 6:7 Ru 14.1 6:8 Ru 5.22; 9.47

Page 40: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:9 40 Ruk 6:179Ana zav thɨgim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Gu nden nzai,

maaŋgi tɨv ana Sabata tɨva phɨri, tɨvar vhuuaŋmbui ne, eetɨva mbatɨga mbui ne? Ee, guman kurkurigi ne, ee gumanfarfagi ne?”

10 Ana mba nzambaren mbe muuŋgiap phokphoga zambe garav, thav khaŋ mba hareŋ kongi guma ga nzuai,“Ndu won hareŋ ndegɨ.” Ana ne nzuaim, mba gumawon hareŋ ndegim, anan hareŋ taagia nzerigi. 11 Ananhareŋ nzerigim, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋtɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe guigira Zisas ga nzuav ndavshigap khaŋ wari ga nzuai, “Nza ram khen muuŋgirie?”

Zisas wo phorgɨ rurga 12 thɨgi ŋaara gumgi farasegi.Matiu 10.1-4; Mak 3.13-19

12 Mba tuga mbigen Zisas vov mbɨkshɨɨr ndav FheBakɨme phorga nzuai. Ana mba maan mpeen Fhe Bakɨmephorga nzuavra kim, mɨn thugi. 13 Mɨn thugim, anamɨtimanera wo phorga rui gumgir kamgim, mbe ana hanndaim, ana mbe rɨgar wo phorgɨ rurga 12 thɨgi ŋaaragumgi farasegi. 14 Ana farasegi gumgi khare. Saimon,ana kha zɨ phorga ana tɨgi, Pita, ana ŋguk Andru, Zemsgum Zon, Firip, Bartoromiu, 15Matiu, Tomas, Arfias kamaZems, Saimon, ana zɨ mbe Zerot, 16 Zems kama Zudas,Zudas Iskariot, ana mba zumgum Zisas thuuŋ dorgap anandim ana pana gumgi farve khɨngi.

Zisas gumgi gu mbigi vhɨrver kurkurav, mben rɨmrɨɨ gamuuŋgim, nta vhɨzgi.

Matiu 4.24-25; Mak 3.7-1217 Zisas mben kov, mbe mbɨkshɨman kegap taagia vera

vov, mbɨrira mbarigi ŋanen vergi. Ana vergim, anaphorga rui gumgi vhɨrve zav ana phorga kim, mba gumgi6:12 Mt 14.23 6:13 Mt 10.3-4; Mk 3.13-19; Zo 6.70

Page 41: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:18 41 Ruk 6:22gu mbigi vhɨrve, mbe za Zudia fhain kegap zi, Zerusare-man kegap zi, mba Taia gum Saidon fhain mbasɨk taankegap zi, mbe za zav Zisas han zegi. 18Mbe ana han zegap,ana nzuai bunimbararav, wari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav an hanzegi. Mbaŋiniŋgimbatɨgi vhenndav vhenkavmba farfagigumgi, mbe vhɨra Zisas han zegim, ana vhɨra mbe tɨnmba ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. 19Ana maaŋ mbuim,gumgi gu mbigi wari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ zav an suigɨr zavmbui. Mbe kaŋgi, Fhe Bakɨme mba gumgi rɨmrɨɨ vhɨzɨzav nɨɨŋgi ŋkasŋka ana ki. Mba ŋkasŋka ana kav, za mbagumgi rɨmrɨɨ vhɨzi.

Zisas wo phorga rui gumgi ŋkɨɨa mbuav mbe gori rui.Matiu 5.1-12

20 Zisas mbaram wo phorga rui gumgi garav ŋgɨrkamavhuun ndi ndɨɨv khaŋ nzuai,“Nde ntige bigi sosuagi ntɨɨri, nde ndikndigɨri.Mba Fhe Bakɨmewo gumgi gumbigi ganɨngambe ana piin

kɨrga ŋgu, ana nde ne ma.21Nde ntige thi hi ntɨɨri, nde ndikndigɨri.Nde zumgum bigi tuktɨgɨrga.Nde ntige nzi ntɨɨri, nde ndikndigɨri.Nde zumgum kɨrsaaŋ muunga.22 Nde gumgi zumgum nde ganɨnga, nde Fhe Bakɨme

Guma Guara zɨn ŋgɨrga gumgi thari nde saravpanan nde kegɨrga.

Nde mbe phorgɨv mbe phogir kegɨrga fhu, mbe ndephorgɨv ŋgargirga fhu, buni suaŋgirga fhu,mbegɨrga fhu.

Mbe vhɨra buni mbatɨgir nde suanga, mbe vhɨra khaŋsuanga, ‘Nde gumgi mbatɨgi ma’.

6:20 Mt 5.3; 11.5; Ze 2.5 6:21 Sng 126.5-6; Ais 55.1; 61.3; VB 7.16-176:22 Mt 5.11; Zo 15.19; 16.2; 1 Pi 2.19; 4.14

Page 42: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:23 42 Ruk 6:28Mbe mba tɨvir nden muuŋrim, nde ndikndigɨri.23 Mbe mba tugar mba tɨvi mbatɨgir nden muuŋrim,

nde ndikndigɨp fo vun maaŋri. Nde na mbarara,nde zumgum Hevenan Fhe Bakɨme nde nzuav tɨgivheza bakɨme ana mbur ki, nde zumgum anandirga. Mbe ndegi fhummba khesharigi tɨvira FheBakɨme kamthooŋ gumgi ga muuŋgi.”

24 Zisas mba buni vhuuin mbe suaŋgia thugap, khaŋ mbenzuai, “Nde ntige shɨga mbuav ŋkɨɨa kɨvgi ntɨɨri,nde warir rɨvɨri.

Nde ntige za wari won vheza ndigap za mborga ki.25 Nde ntige mba mbatɨga mbuav ndikndigi ntɨɨri, nde

warir rɨvɨri.Nde zumgum guigira thir vhɨzɨrga.Nde ntige ndikndigap kɨrsaaŋ ga mbui ntɨɨri, nde warir

rɨvɨri.Nde zumgum sɨsɨma mbatɨgar muuŋv nzirga.26Nde ntige mbe nde nzuav buni vhuuin nde nzuai ntɨɨri,

nde warir rɨvɨri.Mbe ndegi, mbe fhum mba tɨvara mba Fhe Bakɨme

kamthooŋ gumgir wari ga shɨshɨgi gumgi, mbefhum mbara mbuav, mbe zɨri ndi vun kuamkuavbuni vhuuin mbe suaŋgi.”

Ndu won pani gumgi vuzvugɨri.Matiu 5.38-48

27 “Nde na mbararagi gumgi, gu nde nzuai. Nde wonpana gumgi vuzvugɨp, mba panara thav nde gari gumgi,nde tɨvar vhuuŋra mben muuŋri. a 28 Gumgi thariŋgɨrkama mbatɨgar nden muun saŋv suaŋrim, nde mbesuaŋv Fhe Bakɨmen nzarim, ana ŋgɨrkaman vhuun mben6:23 2 Sto 36.16; Mt 5.12; FG 5.41; 7.52; Kor 1.24; Ze 1.2 6:24 Amo 6.1; Mt

6.2; 6.5; Ze 5.1 6:25 Snd 14.13; Ais 65.13; Ze 5.1-6 6:26 Zo 15.19; 1 Zo4.5 6:27 Kis 23.4; Snd 25.21; Mt 5.44; Ro 12.20 a 6:27 Ndu Matiu 12.2ganɨri. 6:28 Ru 23.34; FG 7.60

Page 43: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:29 43 Ruk 6:35muuŋri. Nde mba tɨva mbatɨgar nde mbui ntɨɨri, nde mbesuaŋ Fhe Bakɨme phorgɨ suaŋri. 29 Guma the ndu kureŋphɨrgirim, ndu dorgɨv harigi kuren ana phɨrarim, anavhɨra ne phɨrgiri. Guma the ndu ruga hav shari fhava shaandigirim, ndu fhura ana ganɨrim, ana ndu fhava shaagephorgɨv ndigɨri. 30 Gumgi bigin ndun nzarim, ndu fhuramben nɨɨŋri. Guma the ndu bigɨn the ndigɨrim, ndu kamahavharan ana suaŋv taagi ana tɨn ana ndi thari. 31 Ndeharigi gumgi gu mbigi nden muungeŋ vuzvugi tɨvi, ndemba tɨvira harigi gumgi gu mbigin muuŋri.

32 “Nde mba nde vuzvugi gumgi gu mbigi, nde mberavuzvugirga, harigi gumgi gu mbigi, mbe ram muuŋgipnde kaŋgirie, nde tɨvar vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigima? Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi, mbe vhɨra mbevuzvugi gumgi gu mbigi, mbe mbera vuzvugi. 33 Ndemba tɨvar vhuun nde mbui gumgi gu mbigi, nde tɨvarvhuun mbera muunga, harigi gumgi gu mbigi, mbe rammuuŋgip kaŋgire? Nde tɨvar vhuuiaŋ mbui gumgi gumbigi ma. Mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi gu mbigivhɨra mba tɨva mbui. 34 Nde guma the nden han bigɨnthe ŋgarɨgar muun saŋv muunga, nde kha ndɨkndɨgaranan muunga, ‘Ana zumgum ana ŋgarkarga.’ Nde mbandɨkndɨga muuŋv anan nɨɨŋgirga, the khaŋ nde suaŋrie,‘Nde gumgi gu mbigir vhuuiŋ ma?’ Mba tɨvi mbatɨgi gambui gumgi gu mbigi, mbe vhɨra maaŋ mbui. Mbe gumamben han ŋgarɨga mbuim, mbe za kha ndɨkndɨga mbui,‘Ana za nta ŋgarkararga.’ 35 Nde maaŋ muuŋ thari. Ndewon pana gumgi, nde guigira mbe vuzvugɨri. Nde tɨvarvhuuŋra mben muuŋv, nde bigɨna then mben nɨɨŋgip,nde ana ŋgarɨga suaŋv mbe ndɨkndɨgɨ thari. Nde maaŋ6:29 Mt 5.39; 1 Ko 6.7 6:30 Lo 15.7-10; Snd 21.26; Mt 5.42 6:31 Mt

7.12 6:32 Mt 5.46 6:34 Mt 5.42 6:35 Wkp 25.35-36; Sng 37.26; Mt5.45

Page 44: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:36 44 Ruk 6:40

muunga, nde zumgum vheza bakɨme ndirga. Nde vhezabakɨme ndiv, nde za kha bigi kharav vu guarara ki FheBakɨmenŋkaa gumŋkarmbigi kɨrga. Nde khaŋmuuŋgiap,nde Fhe Bakɨme mbui tɨvi, nde ntara zɨn vui. Fhe Bakɨmetɨvar vhuuŋra mba anan ndikndigi fhuv gumgi gu mbigiga mbuav, ana vhɨra tɨvar vhuuŋra mba tɨvi mbatɨgi gambui gumgi ga mbui. 36 Nde Ndia Bakɨme mbu Hevenanki. Ana guigira kha gumgi gu mbigi kora mbuav tɨvarvhuuŋra mbembui. Ana mba tɨvara mbembui. Nde vhɨramba tɨvara mben muuŋri.”

Nde harigi ntɨɨri mbui tɨvi ga suaŋv mbe suaŋ thari.Matiu 7.1-5

37Zisas mba buninmbe nzua vov khaŋmbe nzuai, “Ndeharigi gumgi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suaŋvkhaŋ mbe suaŋ thari, ‘Nde tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma.Nde zumgum ntan vheza ndigirga.’ Nde maaŋ muunga,Fhe Bakɨme vhɨra mba tɨvara nden muunga. Nde harigigumgi nde muuŋgi tɨvi mbatɨgi, nde nta vhɨzgip, ntandɨkndɨgɨ thari. Nde maaŋ muunga, Fhe Bakɨme vhɨrande muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzgip nta ndɨkndɨgirga fhu.38 Nde bigin harigi ntɨɨrir kurkurarga, Fhe Bakɨme harigibigir nden nɨɨnga. Ana nden nɨɨŋv, ana vhɨra bigir vhuuiŋvhɨrvera nden nɨɨŋgirga, nde guigira bigi tuktɨgɨrga. Ndemba harigi gumgi gu mbigi ga mbui tɨvi, Fhe Bakɨmembatɨvara nden muunga.”

39 Ana mbe nzua vov khueŋ vhunama dav mbe nzuai,“Nde rammuuŋgi ndɨkndɨgambui? Rɨmanimbatɨgi gumathe, harigi rɨmani mbatɨgi guma the haran suirav maniŋgɨgɨrie? Mani maaŋ muuŋgip ŋgɨrga, mani mbok fhaŋthige thɨgɨp, mani vhɨra rɨgɨrga. 40Sure mbui tar, ana won6:37 Mt 6.14; 7.1 6:38 Snd 19.17; Mt 7.2; Mk 4.24; Ze 2.13 6:39 Mt

15.14 6:40 Mt 10.24-25; Zo 13.16; 15.20

Page 45: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:41 45 Ruk 6:45mparmpare kambarigi fhuvara. Mba sure mbuav, za wosure vhɨzgi tar, ana won mparmparera fara muuŋgi.

41 “Ndu thaŋ nzuav mba ndigɨna bisaneŋ ndunkɨvntogar rɨmatugar kim, ndu ana gangiap, ana ndir zavananzuai. Nduwora gangi fhuve? Kha khanararaŋ rumeŋndu rɨmatuga ŋkorgim, ndu ana khɨga rui. 42 Ndu maaŋmuuŋgip ndu ram muuŋgip ganɨv, khaŋ won kɨvntogasuaŋrie? ‘Ena, ndu khar zɨrim, gu ndu rɨmatugar mbandigɨna bisaneŋ ndigirga.’ Ndumaaŋ ana nzuai, nduworagangi fhuvara, khanararaŋ rumeŋ ndu rɨmatuga ŋkorgaki. Ndu bigi shɨshɨgi guma ma. Ndu fharav wo rɨmatugarmba khanararaŋ rumeŋ ndigɨri. Ndu ne ndigɨp, ndunzerara ganɨv, ndu won kɨvntoga rɨmatuga mba ndigɨnabisaneŋ ndigɨrga.”

Kha gum anan vhɨgi.Matiu 7.16-20; 12.33-35

43-44 “Ndu khan vhɨga gangiap, ndu kaŋgi, khe kha khama, anan vhɨk khare. Nde kaŋgi, khan vhuuŋ, ana vhɨgimbatɨgi mbai fhuvara. Kha mbatɨk, ana vhɨra, ana vhɨgivhuuiŋ mbai fhuvara. Guma the fhum vov tari ki kargirɨgar fik vhɨgi thari garim, nta tuiga kim, ana nta khargi,fhuvara. 45 Kha khesharigi ndɨkndɨgi guma ndava vhengivav kim, ana kamthoon nta nzuai.” Guma the vhɨra anavov wain vhɨgi thari garim, nta tari ki kha bisaŋ thaneŋga tuiga kim, ana nta khargi fhuvara. Guman vhuuŋ, anandɨkndɨgi vhuuiŋ ana ndava vhen kim, ana tɨvir vhuuiŋga mbui. Guma mbatɨk, ana ndɨkndɨgi mbatɨgi ana ndavavhen kim, ana tɨvi mbatɨgi ga mbui.

Ndɨkndɨga vhuuŋ ki guma gu ndɨkndɨga mbatɨk kiguma.

Matiu 7.24-276:41 Mt 7.3 6:43-44 Mt 7.16-17 6:43-44 Mt 12.33 6:45 Mt 12.34

Page 46: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 6:46 46 Ruk 7:346 “Nde thaŋ nzuav kha zɨn nan kaai, Guma Bakɨmema?

Nde mba zɨn nan kav, gu nzuai tɨvi, nde nta zɨn vui fhu.47 Gu ntigem na han zav na buni mbararav, nta zɨn vuiguma mbui tɨvi bun nde suanga. 48 Ana khaŋ muuŋgiguma faramuuŋgi. Mba gumaphenambui. Anawophenambogi korav verap, khɨna guarara verav, ŋkɨɨr hɨgap, wophena muuŋgi. Ana wo phena muuŋgim, zumgum mbokbakɨme nzim, mpi bakɨme zeri. Mba mpi zerav, mbaphena dagim, ana hɨmgi fhu. Mba guma, ana guigiramuumbara vhuuŋra wo phena muuŋgi. 49 Mba na bunimbararav nta zɨn vui fhuv guma, ana khaŋ muuŋgi gumafara muuŋgi. Mba guma vov khɨɨn ki nuianeŋ gangiap,mbaram wo phena mbui. Ana wo phena mbogi korav,khɨnan vera vov, ŋkɨɨr hɨgi fhuvara. Ana phena mbogithɨɨŋra ki. Ana wo phena muuŋgim, zumgum mbokbakɨme nzi. Mbok zim, mpi bakɨme zeri. Mpi zerav, mbaphena dagim, ana fhura hɨmgia vovmbur ndarav, za phɨrakoreregi.”

7Zisas ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman panan ŋaara

guman kurigim, ana taagia nzerigi.Matiu 8.5-13

1Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin za mba gumgi gu mbigiga suaŋgia thugap, mbaram khavgiap, Kaperneamanvergi. 2 Ana Kaperneaman vergim, Roman ntari ga mbuigumgi gari guman panambe, ana ŋaara gumambe ki. Anaguigira mba ŋaara guma vuzvugi. Ana rɨɨv rɨmɨn zav gorvhɨk bisanera ki. 3Mba ntari ga mbui gumgi gari gumanpan Zisas zergap Kaperneaman ki kameŋ mbararagiap,mbaram mba Zudaiŋ gari gumgir pani mbari ga sarav,khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp Zisasan nzararim, ana zɨv6:46 Mal 1.6; Mt 7.21; 25.11; Ru 13.25 6:48 Mt 7.24

Page 47: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:4 47 Ruk 7:10

nan ŋaara guman kurarim, ana rɨmrɨm vhɨzgip taagikhavgirga” 4Mbe vov Zisas han vegap guigira khaŋ tɨgavana nzuav khaŋ ana nzuai, “Mbu ntari ga mbui gɨɨtɨvi gariguman pan, ana guigira guman vhuuŋ ma. Ndu anankurari, ne guigira nzerarga. 5Ana guigira nza Zudaiŋ, ananza vuzvugiap, nzan kurav, nza nzuav Fhe Bakɨme bunimbarararga phena muuŋgi.”

6Mbe nen Zisas ga suaŋgim, Zisas mbe phorga vui.Zisas vov mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari guman pana

phena hanmbaim, ana won kɨvntogi mbari ga sarav, khaŋmbenzuai, “NdeŋgɨpkhaŋZisas ga suaŋri, ‘GumaBakɨme,ndu na suaŋv ŋaara mbatɨgar muuŋ thari. Ndu mbarathɨgɨri. Gu guman vhuuŋ fhuvara, ndu nan phena vhenzirɨ thari. 7 Gu maaŋ muuŋgiap gu nduara zɨv ndu suaŋthagi. Ndu mbara kɨv suaŋrim, na ŋaara guma rɨmrɨmvhɨzgip, taagi nzerarga. 8 Gu khaŋ muuŋgiap kha kameŋnzuai, gu vhɨra na gari guma ki. Gu ana piin ŋgarim, anana gari. Gu vhɨra, gu ntara gumgi mbari garim, mbe napiin ŋgari. Gu khaŋ the suanga “Ndu ŋgɨ”, ana vui. Gukhaŋ the suanga, “Ndu zɨ”, ana zi. Gu vhɨra ŋaara gumaki. Gu khaŋ ana suanga, “Ndu kha ŋaarar muuŋ, ana mbaŋaara mbui.” ’ ”

9 Mbe mba kamen Zisas ga nzuaim, Zisas mba kameŋmbararagiap, guigira ana nzuav ŋgava mbatɨga muuŋ-giap, mbaram dorgav mba wo zɨn zi gumgi gu mbigivhɨrve garav, khaŋ mbe nzuai, “Gu Isrer guma the garim,ana na khothɨgi tɨv kha guma na khothɨgi tɨva kambarigifhuvara.” 10 Zisas maaŋ mbe suaŋgim, mba ntari gambui gumgi gari guman pan sarigi gumgi, mbe taagiaphenan vov garim, mba ŋaara guma rɨmrɨm vhɨzgiap,taagia nzerigi.

Zisas mana rimgi niman mbiga mben kurav, ana tara

Page 48: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:11 48 Ruk 7:17muuŋgim, ana taagia khavgi.

11 Zisas maaŋ kegap, ana mbaram khavgiav vera vov,kha ŋgun vergi. Mba ŋgu zɨ khare, Nain. Ana khavgiaNainan verim, ana phorga rui gumgi gum harigi gumgigum mbigi vhɨrve guarira, mbe ana phorga veri. 12 Anavov, mba ŋgun vhen veri thɨmkamanin havra thagim,gumgimbari rimgi gumakhumambe,mbe kaan anandigamba ŋgun kegap kɨrar hi. Mba guma, ana mana rimgimbiga mben kam ma. Mba mbik tari vhɨrve ki fhuvara.Ana mba kama bavira. Mbe ana ndiga zim, mba ŋgun kigumgi gumbigi vhɨrve mbambiga phorga zi. 13Mbambikzim, Zisasmbambiga gangiap, guigira ana koramuuŋgiapkhaŋ ana nzuai, “Mama, ndu nzi thari.”

14 Ana maaŋ ana suaŋgiap, mbaram vov mba gumakhuma khɨga anan kaa suirigi. Ana ana kaa suirigim, mbaana khuma kɨgavmba kaa phufuiga vui gumgi fhurambarthivgi. Mbe thivgim, ana khaŋ nzuai, “Guman kam, gundu nzuai, ndu khavik.” 15 Ana maaŋ nzuaim, mba rimgiguma taagia khavgiap perigi. Ana taagia khavgiap peravbuni nzuaim, Zisas mbaram ana nzuaim, ana taagia wonniamuuŋ han vui.

16 Ana taagia wo niamuuŋ han vuim, mba gumgigu mbigi vhɨrve Fhe Bakɨme ŋkasŋka bakɨme gangiap,mben ndavi mbe khavgim, mbe Fhe Bakɨmen zɨ ndi vunkuamkuagi. Mbe ana zɨ ndim vun kuamkuav khaŋ nzuai,“Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ŋkasŋka mbe ntige nzanrɨgar hɨgi. Fhe Bakɨme ntige won gumgi gu mbiginkurkura zav zɨgi.” 17 Zisas mba bigeŋ muuŋgim, nenkameŋ za mba Zudia fhaiŋ ga rua vov, mba Zudia gaaninki ŋgui, mba kameŋ za nta ruigi.7:13 Ru 8.52 7:14 Ru 8.54; Zo 11.43; FG 9.40; Ro 4.17 7:15 1 Kin 17.23;

2 Kin 4.36 7:16 Ru 1.68; 19.44; 24.19; Zo 4.19

Page 49: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:18 49 Ruk 7:22Zon Gumgi Ruai Guma wo phorga rui guma phuni ga

sarigim, mani Zisas han vui.Matiu 11.2-19

18 Zon Gumgi Ruai Guma phorga rui gumgi, mbe Zisasmbui bigi bun ana nzuaim, ana mbaram wo phorga ruiguma phuninin kamgim, mani ana han zi. 19 Mani anahan zim, anamani ga sarav khaŋmani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨpkhanzambarenZisasanmuuŋgiri, ‘Ndumba zɨr zambuim,Fhe Bakɨme farasarav bun nzuai gumarame, ee, ana ntigarzɨrie?’ ”

20 Zon Gumgi Ruai Guma maaŋ mba gumani gasuaŋgim, mani zi. Mba gumani zav Zisas han zɨgap, khaŋana nzuai, “Zon Gumgi Ruai Guma ndun nzan zav ŋkasarigim, ŋka zɨgi. Ana khaŋ nzuai, ‘Ndumba zɨr za mbuimFhe Bakɨme farasarav bun nzuai gumarame, ee, ana ntigarzɨrie?’ ”

21 Mani mba Zisasan nzan zav vugi tugera, Zisas mbatugeram mbarkɨrga rɨmrɨɨ vhɨrve ki gumgi gu mbigivhɨrver kurkurav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, mbe rɨmrɨɨvhɨzgi. Ana vhɨra gumgi mbari tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi gavharvharigim, nta mbe thamthav kɨrar hegi. Ana vhɨrarɨmgi mbatɨgi gumgi, ana mbe mbuim, mbe taagia gari.22 Zisas mba bigi ga mbuav kim, mani vov Zisasan nza-rigim, Zisas mbaram mba Zon Gumgi Ruai Guma phorgarui gumanin nzambareŋ ŋgarkarav, khaŋ mani ga nzuai,“Ŋko taagi ŋgɨp kha gangi bigi gum kha mbararagi buni,ŋko nta bun Zon Gumgi Ruai Guma ga suaŋgiri. Ŋkokhaŋ ana suaŋri. ‘Mba rɨmgi mbatɨgi gumgi, mbe rɨmginzerigim, mbe bigi gari. Mba suira mbatɨgi gumgi, mbesuira nzerigim,mbe rui. Mbaŋkari gum fari goreri rɨmrɨmki gumgi, mbe favi taagia nzerigi. Mba khuari ŋangigumgi, mbe khuari nzerigim, mbe bigi mbararagi. Mba7:19 Sng 40.7; Mal 3.1; Mt 11.3; VB 1.8 7:22 Ais 35.5-6; 61.1; Mt 11.4-5;

Ru 4.18

Page 50: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:23 50 Ruk 7:28

vhɨzgi gumgi, mbe taagia khavi. Mba bigi sosuagi gumgi,mbe Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ, mbe nta mbararagi.’ a23 Mba na gangiap guigira na khothɨgap thɨga havhargigumgi, mbe ndikndigɨri.”

24 Zisas mba bunin mba Zon Gumgi Ruai Guma phorgarui gumani ga suaŋgim, mani vui. Mani taagia vugim,Zisasmbaram Zon Gumgi Ruai Guma ga nzuavmba gumgigu mbigi vhɨrve ga nzuai. Ana khaŋ mbe nzuai, “Nde mbagumgi ki fhuv ŋanen vegi. Nde thagɨna ganɨ zav warivegi? Ee, nde vuruna the garim, bɨɨŋbɨɨŋ ana rɨgim, ananɨɨŋkuim, nde ana ganɨ zav vegire? Fhuvara. 25Nde maaŋmuuŋgia thagɨna ganɨ zavwari vegi? Ee, nde shagi vhuuiŋshargi guma ganɨ zav vegire? Fhuvara. Mba bigi vhɨrvekav ndɨgi vhuuiŋ hi bigin wari wo fhavi nzɨɨi gumgi, mbakhesharigi gumgi, mbe ŋgui gari gumgir pani phenin kigumgima. 26Ndemaaŋgia thagɨna ganɨ zav wari vegi? Ee,nde Fhe Bakɨme kamthooŋ guma ganɨ zav vegire? Ahaŋ,nde Fhe Bakɨme kamthooŋ gumara ganɨ zav wari vegi. Guguigira nde nzuai, nde mba gangi Fhe Bakɨme kamthooŋguma, ana guigira mba harigi Fhe Bakɨmen kamthooŋgumgi kambarigi guma ma. 27 Fhe Bakɨme fhum mbagumara bun suaŋgim, mbe mba kameŋ khergim, ne FheBakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki. Mba kameŋ khaŋ nzuai,

‘Nde mbarara, gu wonmpuu guma ga sararim, ana fharavŋgɨv ndu suaŋv tuavar muunga.’

28 Gu khar nde nzuai, fhum kha nuianan kegi gumgi gumntige kha nuianan ki gumgi, Zon guigira mbe kambaravzɨ ki guma ma. Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨnga,mbe ana piin kɨrga tuk hɨgɨrga. Guma the ana zɨ ki fhu,a 7:22 Ndu Matiu 11.5 ganɨri. 7:23 Ais 61.1; Ru 4.18 7:24 Mt 11.77:26 Mt 11.9; Ru 1.76 7:27 Mal 3.1

Page 51: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:29 51 Ruk 7:34anamba tugen Fhe Bakɨme piin ki gumgi gumbigi phorgakɨrga, mba guma, ana guigira Zon kambarigi.”

29 Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi vhɨrve ganzuai. Anamba buninmbe suaŋgim, mba gumgi gumbigivhɨrve gum mba ŋkɨɨa ndia rui gumgi, mbe mba bunimbararagiap khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋgum ana nzuai tɨvi, nta guigira bunin vhuuiŋ guarira.”Mbe khaŋ muuŋgia ne nzuai, mbe Zon Gumgi Ruai Gumambe ruagi. 30 Mba tugen mba Fherasi gumgi gum mbaguigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe Zon GumgiRuai Gumambe ruagi fhu. Mbemaaŋmuuŋgiap, mba FheBakɨme mbe khɨvi tuavar vhuuŋ, mbe ana thav kɨr anasegi.

31Zisas mba buninmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,“Guntige kha tugen vhuuŋgia ki gumgi, gumbembui tɨvirvhunama sɨv ram mbui suambarar muuŋrie? Mbe ramgikhesharigi gumgi? 32Mbemba tarire fara muuŋgiap, mbemba phogi ga vhuui ŋanen kav, harigi tarir kaav khaŋmbenzuai,‘Nza nde nzuav shɨfhɨra bim, nde hii fhu.Nza vhɨra nde nzuav nanama mɨɨtɨga mbuim, nde vhɨra

nzi fhu.’ ”33 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai, “ZonGumgi Ruai Guma, ana zɨgap, ana viktuma pi fhu, anavhɨra wain pi fhu. Ana maaŋ mbuim, nde khaŋ ana nzuai,‘Ana ŋina mbatɨk mbe ana vhen ki.’ 34 Nde ntigem FheBakɨmeGuma Guar, ana zɨgapmba pavmbɨ pim, nde khaŋnzuai, ‘Ana guigira mba kɨvgia pav wain kɨvgia pi gumama. Ana vhɨra ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi gambui gumgir kɨvntok ma.’7:29 Mt 21.32; Ru 3.12 7:31 Mt 11.16-17 7:33 Mt 3.4; 11.18; Mk 1.67:34 Mt 11.19; Ru 15.2

Page 52: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:35 52 Ruk 7:40

35 “Nde mba bunin ana nzuaim, mba Fhe Bakɨme kaŋ-giap, ana han ana ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndigi gumgi gumbigi,mbe nta kaŋgiap khaŋ nzuai, ‘Nta guigira buni guari ma.’”

Mbiga mbe mporiiŋ siav Zisas ŋkarveni ga suagi.36 Fherasi gumambe wo phenan ŋgɨp, wo phorgɨv mbɨr

zav Zisas ga suaŋgim, Zisas vov ana phenan vugap, mbapi kaa ga perav, mbɨr zav mbui. 37 Ana mbɨr zav mbuim,mba ŋgu bakɨmen tɨvi mbatɨgi ga mbui mbiga mbe, anaki. Mba mbik Zisas mba Fherasi guma phenan kav pi nembararagiap, ana kɨman muuŋgi nda, ana ndɨgar vhuuŋhimporiiŋ anan ki, anambamporiiŋ ndiga zi. 38Mbambikzav Zisas han zɨgap, ana zɨnkɨrar ana suani piiŋ thɨgapnzi. Ana nzim, anan theerphara Zisas ŋkarveni ga ri.Anan theerphara Zisas ŋkarveni ga regim, ana mbaramwon pana rɨgira Zisas ŋkarveni mbɨrgiap, Zisas ŋkarvenisuirav, ni viavav, ni khoman mpari. Ana mba tɨvar Zisasŋkarveni ga muuŋgiap, mbaram mba ndɨgar vhuuŋ himporiiŋ siav Zisas ŋkarveni ga suav, mba mporiin anaŋkarveni hɨvi.

39 Mba mbik maaŋ mbuim, mba Zisasan kamgim, anazav ana phenan zɨgi Fherasi guma, ana mba mbik mbuitɨva gangiap kha ndɨkndɨga mbui, “Ai, kha guma, anaguigira Fhe Bakɨme kamthooŋ guma guar kake, ana kharanan suigi mbik, ana ana kaŋge. Ana vhɨra ana mbui tɨvimbatɨgi, ana vhɨra nta kaŋge. Kha mbik, ana guigira tɨvimbatɨgi ga mbui mbik ma.”

40 Ana mba ndɨkndɨga mbuim, Zisas ana ndɨkndɨgakaŋgiap, khaŋ ana nzuai, “Saimon, gu buna muen ndusuan zav mbui.”7:36 Mt 26.6; Mk 14.3; Ru 11.37 7:37 Mt 26.7; Mk 14.3; Zo 12.3

Page 53: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:41 53 Ruk 7:47Ana ne nzuaim, Saimon khaŋ ana nzuai, “Guman Rum,

ndu mba na suan zav mbui bunai na suaŋ.”41 Saimon ne nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai,

“Guma phunini, mani guma mbe han ŋkɨɨar ŋgarɨgamuuŋgi. Guma mbe K500.00, guma mbe K50.00. 42 Mbagumani mba ŋgarɨga muuŋgi ŋkɨɨa, mani nta ŋgarkargatuktɨgi fhu. Mani maaŋ muuŋgim, mani mba han ŋgarɨgamuuŋgi guma, ana fhura mba mani ŋgarɨga muuŋgi ŋkɨɨndɨkndɨk ŋangi. Ndu kha buneŋ mbararagiap, ram mbuindɨkndɨgambui. Ndundɨkndɨgɨ, maaŋgi guma ana guigiramba guma vuzvugirie?”

43 Saimon Zisas ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Gundɨkndɨgi, mba ana han ŋkɨɨa vhɨrve ŋgarɨga muuŋgiguma ma.”

Anamaaŋ nzuaim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Ndunzerara ndɨkndɨgiap mbar nzuai.”

44 Zisas maaŋ ana nzuav, mbaram dorgav mba mbigagarav, khaŋ Saimon ga nzuai, “Ndu kha mbiga garire?Gu ndu phenan vhen zeravra thagim, ndu na ŋkarveniruarga mbɨn na nɨɨŋgi fhu. Ndu kha mbiga gari, ana wontheerpharara na ŋkarveni ruagiap, mbaram won panarɨgiram, na ŋkarveni mbɨ thɨgi. 45 Ndu vhɨra na viavav,na khoman pangi fhu. Gu zerav ndu phenan vhen kim,kha mbik, ana vhen zeravra thav za na ŋkarveni viavavna ŋkarveni khoman mparav, mbara muuŋgia khar ki.46 Ndu vhɨra mporiin na pana hɨvgi fhu, kha mbik, anazɨgap ndɨga vhuuŋ hi mporiin na ŋkarveni hɨvgi. 47 Gumaaŋmuuŋgiap ndu nzuai, Fhe Bakɨme khambikmuuŋgitɨvi mbatɨgi vhɨrve, ana nta vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi.Kha mbik, ana guigira Fhe Bakɨme vuzvugi. Guma tɨvimbatɨgi vhɨrve ga muuŋgi fhuv, Fhe Bakɨme ana muuŋgi7:44 Stt 18.4 7:46 Sng 23.5 7:47 1 T 1.14

Page 54: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 7:48 54 Ruk 8:3tɨvi mbatɨgire vhɨzgiap, nta ndɨkndɨk ŋangi. Mba guma,ana pim Fhe Bakɨme vuzvugirga fhu.”

48 Zisas maaŋ Saimon ga suaŋgiap, khaŋ mba mbiganzuai, “Gundu fhummuuŋgi tɨvimbatɨgi, gu nta vhɨzgiap,nta ndɨkndɨk ŋangi.”

49 Zisas ne mba mbiga nzuaim, mba Zisas phorgɨp mbɨrzav mba kaa ga piigi gumgi ne mbararagiap, mbaramnduarira khaŋ wari ga nzuai, “Khe the khare, ana gumgimbui tɨvi mbatɨgi, ana nta vhɨzi?”

50 Mba gumgi mba ndɨkndɨga mbuim, Zisas mbaramkhaŋ mba mbiga nzuai, “Ndu na khothɨgi, Fhe Bakɨmentige taagia ndu ndigi. Ndu ntige ndavmbɨrav ŋgɨv, ndavamɨɨtɨgar kɨri.”

8Mbigi mbari Zisas phorga vui.

1 Zisas mba mbigar kurav, mbaram maaŋ thav khav-giap, za mba ŋgui bakɨvi gum ŋgui bisarire ga ruigi. Anaruav, Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe anapiin kɨrga buni vhuuiŋ bunmbe nzua rui. Ana khaŋmbui,ana ŋgu mben vugap, mba Fhe Bakɨme buni vhuuin mbesuaŋgiap, khavgiap, harigi nen vui. Ana mbara mbuarui. Ana ruim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi anaphorga rui. 2 Mbe mbigi mbari, mbe vhɨra ana phorgarui. Mba mbigi, ana fhum mbe tɨn ŋiniŋgi mbatɨgi gavharvharav, mbe rɨmrɨɨ ga mbuim, nta vhɨzgi. Mba mbigizɨri khare. Makdaran mbik Maria, mba mbik Zisas fhumana tɨn harathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharigim, nta anathav kɨrar hegi. 3Ana phorga ruigi mbiga mbe Zoana, anaKuzan muuŋ ma. Anan mana Kuza, ana Herot phena gari7:48 Mt 9.2; Mk 2.5; Ru 5.20-21 7:49 Mt 9.3; Mk 2.7 7:50 Mt 9.22;

Mk 5.34; 10.52; Ru 8.48; 17.19; 18.42 8:1 Ru 4.43 8:2 Mt 27.55-56; Mk15.40-41; 16.9; Ru 23.49

Page 55: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:4 55 Ruk 8:10guma bakɨme ma. Mbe phorga ruigi mbiga mbe khare,Susana. Mbe mbigi vhɨrvera Zisas phorga ruigi. Mbambigi, mbe won bigira Zisas gu ana phorga rui gumgirkurkurigi.

Zisas bunamueŋ vhunama sav, guma rezi faramuuŋgimbawit ndi mɨna fui ne nzuai.

Matiu 13.1-9; Mak 4.1-94Zisasmaaŋmbua ruim, gumgi gumbigi vhɨrve zav ana

phok thɨgi. Mba gumgi gu mbigi, mbe zam ana mba ruifhain ŋguir kegap zav ana phok thɨgi. Mbe za ana phokthɨgim, Zisas mbaram bunamueŋ vhunama sav khaŋmbenzuai. 5 “Guma mbe vov rezi fara muuŋgi mba wit ndimɨna fui. Ana vov nta ndi mɨna fuim, mbari rav, tuav garegi. Mba tuav ga regi ntɨɨri, gumgi nta thipoga ruim,korgi zav nta mbegi. 6 Mbari ŋkɨɨ ki nuianeŋ ga regi.Nta regap, thooŋgiap, vhuunga ntɨɨri ki. Mba nuianeŋvhɨrambɨ ki fhu, maaŋmuuŋgiap, nta za thooŋgiap, nzɨɨv,vhɨzgi. 7Mbari tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi. Nta mbanuianeŋ ga regap, mba tari ki kargi phorga vhuuŋgim,mba tari ki kargi, nta kav, nta zɨrgi. 8Mbari nuiana vhuueŋga regi, nta regap, vhuuŋgiap, mba vhɨrvera tegi. Mbari100 thɨgi vhɨgi mbarigi.” Zisas mba bunin mbe nzua vovkama bakɨmera khaŋmbe nzuai, “Guma khuarani kɨv, anakha buni mbararari.”

9 Zisas mba bunin mbe suaŋgim, ana phorga rui gumgiana nzarigi, “Ndu kha vhunama dagi buna nɨɨeŋ ramnzuai?” 10Mbe mba nzambaran Zisas ga muuŋgim, Zisasmbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨme wo gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨv muunga bigi, anamba zorgi bigi, ana ntan nde khɨvav, ana nta nɨɨŋge bunnde suaŋgi. Gu mba harigi gumgi gu mbigi, gu fhura8:5 Mt 13.3; Mk 4.3 8:10 Ais 6.9-10; Mk 4.12

Page 56: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:11 56 Ruk 8:15

vhunaa ga si bunira mbe nzuai. Mbe maaŋ muuŋgiap,mbe zazera gari, mbe bigɨn thueŋ sarga fhu. Mbe vhɨrazazera mbararagi, mbe bigɨn thueŋ kaŋgirga fhu.”

11 Zisas nen mbe suaŋgiap khaŋ mbe nzuai, “Gu mbavhunama si buna nɨɨeŋ khare. Mba mban vhɨgi, nta FheBakɨmen buni vhuuiŋ ma. 12 Mban vhɨgi mba tuav gaaga regi. Mba tuav gaa, ana khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigima. Mbe Fhe Bakɨme buni mbararagim, Satan zav, mbendavi vherir mben tɨn mba Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ,ana nta ndigi. Ana khueŋ ndɨkndɨgi, ana muuŋv kɨrim,mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgɨrim, ana taagi mbendigɨ rivgi. 13 Mban vhɨgi mba ŋkɨɨ ki nuianeŋ ga regi.Mba ŋkɨɨ ki nuianeŋ ne khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigima. Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, guigira ntanzuav ndikndigi. Mbe vhɨra, mbe mba thɨri khɨnan vergifhuv mban vhɨgi fara muuŋgi. Mbe khaŋ muuŋgi, mbetuga tɨvaneŋra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgap ntazɨn vui. Mbe nta zɨn vovra thagim, mben mpari bigeŋmben hɨgim, mbe rɨgap za Fhe Bakɨme thagi. 14Mbambanvhɨgi mba tari ki kargi ki nuianeŋ ga regi. Mba tari kikarɨgi ki nuianeŋ, ne khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma.Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta khothɨgɨ zambuav, mbe vhɨra kha nuiana bigi ga nzuav thagine mbuindɨkndɨk kɨvgiap mben ki. Mbe kha nuianan ŋkɨɨ vhɨrvekɨrgeŋ nzuav mbuav, mbe vhɨra kha nuiana bigi vhɨrvegarav, nta nzuav rɨmgi phara tui. Mba bigi ndɨkndɨgizav, mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbevigim, nta mbati fhu. 15 Mba mban vhɨgi mba nuiana vhuueŋ ga regi.Mba nuiana vhuueŋ khaŋ muuŋgi gumgi gu mbigi ma.Mbe Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbararav, nta ndim wariwo ndavi vheri ga tɨgap, nta zɨn vui gumgi gu mbigi ma.Mbe maaŋ mbuav thɨga havhargiap, mba ti.”8:11 Hi 4.12; 1 Pi 1.23

Page 57: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:16 57 Ruk 8:22Ram wo tui ŋaneŋ ga ntorgɨri.Mak 4.21-25

16 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai,“Guma the fhum rama durav ana ndi ndan vhee rugire,ee, ana ndi kaan piiaŋ ndarigire? Fhuvara. Ana ana durav,ana ndi hiiŋra ntorgim, gumgi zav ana ŋaara gari. 17 Guguigira khar nde nzuai, nde mba vhagi bigi, nta zumgumkɨrar hegɨrga. Nde vhɨra mba zomzora mbui bigi, ntavhɨra zumgum kɨrar hegɨrga.

18 “Nde tuituigira wari ganɨv, nde tuituigira kha bunimbararari. Guma bigi mbari ki, Fhe Bakɨme harigi bigiphorgɨv anan nɨɨŋgirga. Guma bigi ki fhuv, Fhe Bakɨme,ana mba suirav kav khaŋ nzuai bigire, ‘Khe na bigire ma.Ana maaŋ nzuai bigi, Ana ana tɨn nta ndigirga.’ ”

Zisas niamuuŋ gum anan ŋgugi.Matiu 12.46-50; Mak 3.31-35

19 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, ana niamuuŋ gumanan ŋgugi ana ganɨ zav zi. Mbe zav, ram muuŋgip mbaphena vhen ŋgirɨp ana gangirie? Mba gumgi gu mbigi zamba phena thɨmkamani givigi. 20Mbe mbara kim, gumambe mbe bun ana nzuai. Mba guma khaŋ ana nzuai,“Ndu niamuuŋ gu ŋgugi, mbe ndu ganɨ zav zegap, ndurargap kɨrar mbur thivgiap ki.” 21 Zisas ne mbararagiap,ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme buni vhuuiŋmbararav nta zɨn vui ntɨɨri, mbe na ndegmbori gum nanŋgugi ma.”

Zisas bɨɨŋbɨɨŋgummbɨphuri ga nzuaim, ni fhura thugavugi.

Matiu 8.23-27; Mak 4.35-4122 Raa mben Zisas khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai,

“Nza kha mbɨ thugɨp mueŋ nderen hɨrga.” Ana maaŋ8:16 Mt 5.15; Ru 11.33 8:17 Mt 10.26; Ru 12.2 8:18 Mt 13.12; 25.29;

Ru 19.26 8:21 Ru 6.47; 11.28; Zo 14.21

Page 58: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:23 58 Ruk 8:27-29mbe suaŋgiap, mbe kema mben vergap, mbɨ thugap,muen hi. 23 Mbe kema togap muen vov, Zisas thogakuigi. Ana kuigim, bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme khavgi. Mba bɨɨŋbɨɨŋbakɨme khavgim, mba mbɨ phuri ra shoga zav fo mbekeman mbaim, ana mbɨ thor zav bisaŋ khɨnanera. Mbeguigira tuga mbatɨga ndi. 24 Mbe tuga mbatɨga ndiav,mba Zisas phorga rui gumgi, mbe vov Zisasan vhuravkhaŋ ana nzuai, “Guman Rum, Guman Rum, nza mbɨ thovvhɨzɨr zav mbui.” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana khavgiap,mbaram mba bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨ phuri ruma mbuav, maniga vhegim, mani fhura thuga vugi. Mani thuga vugim,mba mbɨ fhura mbɨrira vugap rɨgap ki. 25 Zisas mbaramkha nzambaran wo phorga rui gumgi ga mbui, “Nde nakhothɨgi tɨv maaŋ ki?” Ana mba nzambaran mbe mbuim,mbe guigira rivgiap, ŋgava mbatɨga muuŋgiap, tamtamwarir nzai, “Khe the khare? Ana kha bɨɨŋbɨɨŋ gum mbɨphuri ga nzuaim, ni vhɨra ana buni mbararav ana buni zɨnvui.”

Zisas Geresen gumambe tɨnŋiniŋgimbatɨgi ga vharigim,mba guma taagia nzerigi.

Matiu 8.28-34; Mak 5.1-2026Mbe mba Gariri mbɨ thugap, muen Gariri fhain Gere-

seniŋ ndereŋ phorgi. 27-29Mbe phorgap Zisas mba kemathav thɨvar ndavra thagim, ŋina mbatɨk vhen ndagi gumambe mba ŋgu bakɨmen kegap, anan pura zi. Mba gumashagi shargia ki fhuvara. Ana fhum tuga mpeeŋmpeen,ana fhura mbugumra ki. Ana vhɨra phena kui fhu, anambambe gumgi ndi mbogi ga rɨgi mbogi ga kui. Mba ŋinambatɨk tugi vhɨrvera ana suigap, ana shogi. Mba guma,mbe fhum shenin ana harani gum suani kav, ana ganɨngagumgi mbari ndi fim, mbe ana gari. Ana fhummbe daaga8:23 Mt 8.24; Mk 4.37 8:24 Mt 8.25; Mk 4.38

Page 59: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:30 59 Ruk 8:35suav, mba sheni gora suav, ruav ki. Ana nta gora suim,mba ŋina mbatɨk anan kov gumgi ki fhuv ŋani ga ruim,ana ntan ki. Mba ŋina mbatɨk vhen ndagi guma Zisasgangiap, nzɨɨv, anan pura zav, wo fega Zisas nɨma khɨngi.Zisas mbaram khaŋ mba ŋina mbatɨga nzuai, “Ndu ŋinambatɨk, ndu mba guma thav kɨrar hɨgɨri.” Zisas maaŋ ananzuaim, mba ŋinambatɨk kama bakɨme rugap, nzɨɨv, khaŋananzuai, “Ndu ramnanmuunzavmbui, Zisas, za khabigikharav vu guarara ki Fhe Bakɨmen Kam? Gu ndun nzai,ndu zaar nan nɨɨ thari.”

30 Mba ŋina mbatɨk ne nzuaim, Zisas mbaram anannzarigi “Ndu wo zɨ zita.” Mba ŋina mbatɨk ana ŋgarkaravkhaŋ nzuai, “Na zɨVhɨrve.” Ana khaŋmuuŋgiap ne nzuai,mbe ŋiniŋgi vhɨrvera, mbe mba guman vhen ndav anavhen ki. 31 Mba ŋiniŋgi mbatɨgi ne suaŋgiap, mbaramkhaŋ tɨgap suambarar mbatɨgar Zisas ga mbuav khaŋnzuai, “Ndu nza ndim, mbu khɨna gari fhuv mboga suthari.”

32 Mba tugen daa vhɨrve mba mbɨkshɨma piin haneramaaŋ kav pav kim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi khaŋ tɨgap Zisasga nzuai, “Ndu nza khɨrav nza sararim, nza ŋgɨv mbu daavherir ndarga.” Mba ŋiniŋgi mbatɨgi ne nzuaim, Zisasmbe khɨrigi. 33 Zisas mba ŋiniŋgi mbatɨgi khɨrigim, mbemba guma thav kɨrar hegap, vov, mba daar vherir vergi.Mba daar vhɨrve khuafua vov, mba vhara ntaaŋntaan veravov, mba mbɨn vergap, mbɨ pava vhɨzgi.

34Mba daa gari gumgi mba daar hɨgi bigeŋ gangiap, ravovmba ŋgu bakɨmen vov, mba fhain ki ŋgui bisarirer vovmba hɨgi bigeŋ bun nzuai. 35 Mba gumgi gu mbigi mbahɨgi bigeŋ ganɨ zav wari zi. Mbe zav Zisas hanmba ŋiniŋgimbatɨgi vhɨrve vhen ndav kegi guma gari. Ana ndɨkndɨgavhuuŋ taagia anan zɨgim, ana wo shagi shargiap Zisas8:31 VB 9.11 8:32 Mt 8.30; Mk 5.11

Page 60: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:36 60 Ruk 8:42nɨman perav ki. Mbe maaŋ muuŋgia ana gangiap, wariguigira rivgi. 36 Mbe rɨvim, mba hɨgi bigeŋ gangi ntɨɨri,mbe mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guman hɨgi bigibun za mbe nzuai. 37Mbe mba bigi bun mbe nzuaim, mbaGereseniŋ fhain ki gumgi gu mbigi, mbe zam mba bigimbararagiap, guigira rɨrɨva mbatɨga muuŋgiap, wari wofhaiŋ thav ŋgɨr zav Zisas ga nzuai. Mbe Zisas ga nzuaim,Zisas mbe fhaiŋ thav vov, keman vergap, vui. 38-39 Zisasvuim, mba ŋiniŋgi mbatɨgi vhen ndav kegi guma, anaphorgɨv ŋgɨr zav khaŋ tɨgap ana nzuai. Ana nzuaim, Zisasana thɨvav khaŋ ana nzuai, “Ndu taagip wo fek gu tarihan wo phenan ŋgɨv, Fhe Bakɨme guigira ndun kurkuravndu muuŋgi bigi bun mbe suaŋri.” Zisas maaŋ mba gumaga suaŋgim, ana taagiap wo phenan vov, ana mba FheBakɨmeguigira anan kurkurav anamuuŋgi bigi, ana za ntabun mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi ga suaŋgi.

Zisas rimgi biptar gum rɨɨi mbiga mbe muuŋgim, manitaagia nzerigi.

Matiu 9.18-26; Mak 5.21-4340 Zisas kema ndigap, mba mbɨ thugap, taagia mueŋ

nderen hɨgim, gumgi gu mbigi vhɨrve anan rarga ki. Anavov hɨgim, mbe ana gangiap guigira ndikndigi. 41 Zisashavra thagim, mba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenanŋaari gari guman pana mbe, ana zɨ Zairus, ana Zisas hanzi. Ana zav wo fegap Zisas nɨma khɨngiap, guigira khaŋtɨgap wo phenan ŋgɨr zav Zisas ga nzuai. 42 Ana kambigabanera ki, anan mpari khaŋ muuŋgi, 12 thɨgi. Ana rɨmɨnzav gor vhɨk bisanera ki. Ana maaŋ muuŋgiap wo phenanŋgɨr zav khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai.

Zisas ana kameŋmbararagiap, ana phorga vuim, gumgigu mbigi vhɨrve ana phorga vov guigira ana nderigi.8:41 Mt 9.18; Mk 5.22

Page 61: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:43 61 Ruk 8:4943 Mbe vuim, mbe rɨgar vɨzɨna ti rɨmrɨm ki mbiga mbevhɨra mbe phorga vui. Mba mbik, ana wo sargori rɨmrɨmanan kim, 12 thɨgi mpari vhɨzgi. Ana fhum mba rɨmrɨmvhɨzɨ zav mbuim, guma the anan kurav, mba rɨmrɨmvhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.a 44 Mba mbik mbaram vov,Zisas zɨn kɨrar vugap ana shaa tɨva suirigi. Ana ana shaatɨva suigavara thagi, mba sargori rɨmrɨm fhura thugambar vugi. Ana wo khɨkhɨm mbararagi, ana fhav taagianzerigi. 45 Mba mbik Zisas shaa tɨva suigara thagim,Zisas khaŋ mbe nzuai, “The nan suirigi?” Ana maaŋ mbenzuaim, mbe wari ndi zaahav, Pita khaŋ ana nzuai, “GumaRum, ndu garim, kha gumgi gu mbigi vhɨrve za ndurorgiap ndu nderigi.” 46 Pita ne nzuaim, Zisas mbaramkhaŋ nzuai, “Gu kaŋgi, gumambe nan suirigi. Gu vhɨrawokhɨkhɨmmbararagim,mba Fhe Bakɨmemba gumgir rɨmrɨɨvhɨzɨ zav na nɨɨŋgi ŋkasŋka na fhava khavgi.” 47 Zisas nenzuaim, mba mbik, ana wo vhargeŋ mbovara thav, ninɨkana mbuim, ana zav wo thɨpani phɨrgiap, Zisas nɨmanfav, wo nɨma ndi nuiana dagi. Ana wo nɨma ndi nuianadav, mbarammba gumgi gumbigi vhɨrve nɨmaramba anasuirigi bigɨna nɨɨeŋ bun Zisas ga nzuai. Ana nen ana nzuavvhɨra khaŋ ana nzuai, “Gu ndu shaa suiravra thagim, nanrɨmrɨm fhura thuga vugi.” 48 Ana maaŋ nzuaim, Zisasmbaram khaŋ ana nzuai, “Na kambik, ndu na khothɨgim,ndu rɨmrɨm vhɨzgi. Ndu ndav mbɨrav ŋgɨri.”

49 Zisas maam mba mbiga nzuavra kim, guma mbemba Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ŋaari gari guma8:43 Mt 9.20; Mk 5.28 a 8:43 Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨgambui, harigi buna mueŋ phorga kha vezar ki. Mba kameŋkhaŋ nzuai, “Ana won kurkurar zav, ana za won ŋkɨɨa fovarɨɨi phenan ŋgari gumgi ga suegi. Anawon rɨmrɨmvhɨzgirzav maaŋ muuŋgi.” 8:46 Mk 5.30; Ru 6.19 8:48 Ru 7.50

Page 62: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 8:50 62 Ruk 9:1Zairus phenan kegap zɨgi. Ana zɨgap khaŋ Zairus ga nzuai,“Ai, ndun kambik rimgi, ndu kavtuigar guma ruma suthari.” 50Ana nen Zairus ga nzuaim, Zisas nembararagiapkhaŋ Zairus ga nzuai, “Zairus, ndu rɨvɨ thari, ndu fhura nakhothɨgɨrim, ana taagip khavgirga.” 51 Zisas ne suaŋgiap,mbe vov Zairus phena hegap, ana za mba gumgi gu mbigithɨvav, mbe ndi kɨra tɨgap, Pita gum Zon, Zems, mba tarandia gumniamuuŋ, anambera kov vhen veri. 52Ana verapgarim, mba tara khuma han ki gumgi gu mbigi, mbe zammba tara nzuav nzɨɨva nziav ki. Zisasmbe garav khaŋmbenzuai, “Ai, nde zam nzigi. Mbige maaŋ rimgi, ana kui.”53Zisas nen mbe nzuaim, mbe thɨri fierav khaŋ ana nzuai,“Ee, nza tarire, e? Nza kaŋgi, ana guigira rimgi.” 54Mbene nzuaim, Zisas mbaram ana hara suirav khaŋ ana nzuai,“Nan tar, ndu khavik.” 55 Zisas nen ana nzuavra thagim,mba biptara vhen ki guma taagia zav ana rugim, anataagia khavgia thɨgi. Ana khavgim, Zisas mbaram khaŋmbe nzuai, “Ndembanmba biptaran nɨɨŋgirim, anambɨ.”56 Zisas maaŋ mani ga nzuaim, mba biptara niamuuŋ gundia ana gangiap, guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi. Maniŋgava mbatɨga mbuim, Zisas mbaram kama havharanmani ga ndɨɨv khaŋ mani ga nzuai, “Ŋko kha hɨgi bigeŋbun harigi guma the suaŋ thari.”

9Zisas ŋaarar wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga ndɨɨv

mbe sasarigi.Matiu 10.5-15; Mak 6.7-13

1 Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kamgim, mbeana han zim, ana mbe fugi. Ana mbe fugap, za ŋiniŋgimbatɨgi ga vharvharav, vhɨra mbarkɨrga rɨmrɨɨ vhɨzɨrga8:52 Ru 7.13; Zo 11.11-13 8:54 Ru 7.14; Zo 11.43 8:56 Mk 7.36; Ru

5.14 9:1 Mt 10.1; Mk 3.13-15

Page 63: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:2 63 Ruk 9:6ne nzuav zɨ bakɨme gum ŋkasŋkan mbe ndɨɨi. 2 Ana zɨbakɨme gum ŋkasŋkan mbe nɨɨŋgip, mbe sararim, mbeŋgɨp Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe anapiin kɨrga buni vhuuiŋ bun mbe suaŋv, vhɨra gumgi gumbigi rɨmrɨɨ vhɨzɨrga. 3 Ana kha suambarar mbe mbuavmbendimmbai, “Nde ŋgɨv bigi thari ndigipwari ŋgɨ thari.Nde ŋgɨv sɨga suigɨ thari, nde vhɨra mpaa thar thige rugɨthari, nde mba thaneŋ ndi thari. Nde vhɨra kɨmararaŋthueŋ suigɨ thari. Nde vhɨra fhava shaara mpugeni ndithari, nde bagera sharav ŋgɨri. 4Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨvŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe phena then nden nɨɨŋgirim, ndemba phenara kɨv kɨv, mba ŋgu thav harigi ŋgun ŋgɨri.5 Nde maaŋ muuŋgip ŋgɨp, ŋgu then ŋgɨgɨrim, mbe ndevuzvugi fhuv, mbe vhɨra nde nzuai buni mbararagi fhuv,nde khaŋ muuŋri! Nde mba ŋgu thav ŋgɨv, wari wo ŋkarishari nuiana pɨzgip, wari mba ŋgu thav ŋgɨri. Nde maaŋmuuŋgirim, mbe gangip kaŋgirga, mbe tɨvar vhuun ndemuuŋgi fhuvara.” a 6 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbesarigim,mbe vui. Mbe vov, ŋgumben vugap, Fhe Bakɨmenbuni vhuuinmbe suaŋgiap, khavgiap, harigi nen vui. Mbemaaŋmbua ruav, zamba rui ŋguir gumgi gumbigi vhɨrverkurkurav mbe mbuim, mbe rɨmrɨɨ vhɨzgi.

Herot Zisas kaŋgi za mbui.Matiu 14.1-2; Mak 6.14-16

9:3 Ru 10.4-11 9:4 Mt 10.11; Mk 6.10 9:5 Mt 10.14; Mk 6.11; FG13.51 a 9:5 Mbe Zudaiŋ, mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. Nza Kiriiŋ,nzan tɨv khare. Nza mba ŋgun vugim, mbe tɨva mbatɨgarnza muuŋgim, nza mba ŋgu thav vov, nza khira phɨravtuap hurav vui. Nza maaŋ muuŋgirga, mba ŋgu gumgi gumbigi gangip kaŋgirga, mbe tɨvar vhuun kheiŋ gamuuŋgifhuvara. Mbe taagip nza ŋgun zegɨrga tuktɨgi fhuvara.Khe nza Kiriiŋ, nza tɨv ma. Mbe Zudaiŋ, mbe tɨv mbure,mbe ŋkari shari nuiana pɨzi. 9:6 Mk 6.12

Page 64: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:7 64 Ruk 9:127 Zisas mba bigi vhɨrve ga mbuim, ana zɨ hɨgim, gumgi

vhɨrve ana kaŋgi. Herot, Gariri gum Peria fhaiŋ gariguman pan ne mbararagiap, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbui.Ana gumgi mbari mbararagim, mbe khaŋ nzuai, “ZonGumgi Ruai Guma, ana rimgiap taagia khavgi.” 8 Mbembari khaŋ nzuai, “Iraiza taagia hɨgi.” Mbe mbarikhaŋ nzuavra ki, “Khe fhum guarara kegi Fhe Bakɨmenkamthooŋ guma mbe ma. Ana rimgia kegap, taagiakhavgi.” 9Mbe mba khesharigi buni nzuaim, Herot khaŋnzuai, “Gu Zon Gumgi Ruai Guma, gu ana fhɨra thugim,ana rimgi. The mbar ka mbuim, mbe ana bun nzuaim, guana mbararagi?” Ana ne suaŋgiap mparav, ana ganɨ zanzuai.

Zisas mban 5,000 gumgir kuambegi.Matiu 14.13-21; Mak 6.30-44; Zon 6.1-13

10 Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga sarigi.Mbe vega kegap, taagia zegap, Zisas han wari fugi. Mbewari fugap, mba ruav muuŋgi bigi gum, mba gumgi gumbigi khɨvavmbe suaŋgi bigi, mbe nta bun Zisas ga nzuai.Mbe mba bigi bun ana suaŋgim, ana mben kov, mbenduarira ŋgu mben vegi. Mba ŋgu zɨ khare, Betsaida.11 Ana mben kov vugim, mba gumgi gu mbigi, mbe Zisasvugi ŋaneŋ kaŋgiap, mbe ana zɨn vegi. Mbe ana zɨn vegim,ana mbe gangiap, mben ndikndigap, mbaram Fhe Bakɨmewon gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga bunivhuuiŋ bun mbe nzuai. Ana mba bunin mbe nzuav, mbarɨmrɨɨ ki gumgi gu mbigi, ana mben kurkurav, mbe rɨmrɨɨvhɨzi.

12Zisasmaaŋmbembuav kim, ra verav vhɨzim, anambafarasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ana han zav khaŋ ana nzuai,“Ndu kha gumgi gu mbigi ga sararim, mbe kha fhain ki9:7 Mt 16.14; Mk 8.28; Ru 9.19 9:9 Ru 23.8 9:12 Mt 14.15; Mk 6.35-36;

Zo 6.5

Page 65: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:13 65 Ruk 9:18ŋgui gum ruari ŋguivigen ŋgɨp, wari ga suaŋvmba vhezɨpmbɨv, wari ga suaŋv ŋkuur ŋani ndi ganɨnga. Khe gumgiki fhuv ŋanen khare.”

13Mbe nen ana nzuaim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbenzuai, “Nde mbɨv mben kurmbɨ.”

Mbe ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza meeŋthɨgi vikn-tuuveŋra mbɨgama shɨɨŋ mpuani phorga khar ki. Nduvuzvugi, nza ŋgɨp za kha gumgir tuktɨgɨpmba vhezgirie?”14Mbe 5,000 gumgi, mbe zegap maaŋ ki.

Ana thav khaŋwophorga rui gumgi ga nzuai, “Ndembagumgi gu mbigi ga suaŋrim, mbe khaŋ muuŋgip phogirvhov pigɨri. Mbe 50 thɨgi ntɨɨri phok then pigɨri, mbe 50thɨgi thari phok then pigɨri, mbe mbara muuŋv phogirpigɨri.” 15Ana wo phorga rui gumgi ga suaŋgim, mbe anasuaŋgi kamara zɨn vov mbe nzuaim, mbe mbara muuŋgiapiigi. 16Mbe piigim, Zisasmbarammbameeŋthɨgi vikntu-uveŋ ndigap, mbaram, mba mbɨgama shɨɨŋ mpuani phor-gap ndigap, khoga buiva garav, Fhe Bakɨme ndikndigapana phorga suaŋgiap, nta phɨra sui. Ana nta phɨra suav,wo phorga rui gumgi ga nzuaim, mbe nta shama mbuav,mba gumgi gu mbigi ga ndɨɨi. 17Mba gumgi gu mbigi zambegap, za ndavi givigi. Mba Zisas phorga rui gumgi, mbemba ndavi givav thagi mban tɨvi, mbe nta ndiav 12 thɨgikɨra ga vhuigim, nta za givigi.

Pita Zisas bun nzuai.Matiu 16.13-19; Mak 8.27-29

18 Tuga mben Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbenduarira wari hiav ŋana mueŋ kav, Zisas Fhe Bakɨmephorga nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga nzuav kav, wophorga rui gumgir nzarigi, “Kha gumgi gu mbigi vhɨrvethen na rɨgi?”9:18 Mt 16.13; Mk 8.27

Page 66: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:19 66 Ruk 9:2519 Mbe ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Mbe vhɨrve

khaŋ nzuai, ‘Ndu Zon Gumgi Ruai Guma ma.’ Mbe mbarikhaŋ nzuai, ‘Ndu Fhe Bakɨme kamthooŋ guma Iraiza ma,ana taagia hɨgi.’ Mbe mbari khaŋ nzuavra ki, ‘Mba fhumguarara kegi Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma mbe ma. Anarimgia kegap taagia khavgi.’ ”

20 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas wom mben nzarigi, “Mbemaaŋ nzuaim, nde ram mbui ndɨkndɨgar na mbui? Ndethen na rɨgi?”

Ananenzuaim, Pitambaramanaŋgarkarav khaŋnzuai,“Ndu Krais, Fhe Bakɨme taagia kha gumgi gu mbigi ndirzav farasarigi guma ma.”

Zisas wo rimgip, kegɨp, taagi khavɨrga ne bun nzuai.Matiu 16.20-28; Mak 8.30–9.1

21 Pita ne nzuaim, Zisas mbaram mbe goriruav, khaŋmbe nzuai, “Nde na bun harigi guma the suaŋ thari.”22 Zisas maaŋ mbe nzua vov khaŋ nzuai, “Fhe BakɨmeGuma Guar zaagi vhɨrve ndirga. Mba gumgi ruu gum,mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mba Zudaiŋtɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zam ana shashagip kɨrana segɨrga. Mbe ana shogirim, ana rimgirga, ra phunikhegene vhɨzgirim, ana taagi khavgirga.”

23Ana nenmbe nzuav khaŋ zambe nzuai, “Guma the nazɨn zɨr saŋv, ana wo vuzvugi mbevav, zazera wo rɨmɨngakhanarareŋ phufhurav, na zɨn zɨri. 24 Guma the worandɨkndɨgɨrga, anan tum zumgum za fhɨrgi rɨgɨrga. Gumathe na ndɨrɨgɨp won tuma sharga, anan tum zazera mbaramuuŋgip kɨrga. 25 Khe tɨvar vhuuŋ e? Guma the worandɨkndɨgɨv, za kha nuianan ki bigi, ana zam nta ndigɨp,9:19 Mt 14.1-2; Mk 6.14-15; Ru 9.7-8 9:20 Mt 16.15-16; Mk 8.29; Zo 6.68-699:22 Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Ru 9.44; 18.32-33 9:23 Mt 10.38; 16.24;

Mk 8.34; Ru 14.27 9:24 Mt 10.39; Ru 17.33; Zo 12.25 9:25 Mt 16.26; Mk8.36

Page 67: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:26 67 Ruk 9:30-31

ntan muuŋv kɨv rimgirga. Ana zumgum vhava bakɨmenŋgɨgɨp zaa mbatɨga ndirga, mba bigi ram muuŋgip anatuman kurarie? 26 Nde mbarara, nde guma the ntigemna zɨ gum na buni vhuuin mbergi, Fhe Bakɨme GumaGuar, ana zumgumwonNdia hanHevenan kegɨp, anawonŋkasŋka vhava ŋaara gum, Fhe Bakɨme ŋkasŋka vhavaŋaar gum, Fhe Bakɨmen enserir ŋaari ŋkasŋka vhava ŋaar,anambe phorgɨ zirɨrga. Ana vhɨramba tugen,mba gumanmbergirga.” 27 Zisas mba bunin mbe nzua vov, khaŋ mbenzuai, “Gu guigira khar nde nzuai, nde ntige khar thivgiaki ntɨɨri, nde thari vhɨzgirga fhu. Nde khara muuŋgip kɨvganɨrim, FheBakɨmewogumgi gumbigi ganɨrim,mbe anapiin kɨrga tuk hɨgɨrga.”

Zisas fhav harigi kheshara hɨgi.Matiu 17.1-13; Mak 9.2-13

28 Zisas mba bunin mbe suaŋgim, sɨgarathɨgi rarivhɨzgim, ana Pita, Zon gum Zems, ana mbera kov FheBakɨme phorgɨ suan zav mbɨkshɨman ndagi. 29 Ana mbekov ndav kav, Fhe Bakɨme phorga nzuai. Ana ana phorganzuav kim, ana khom harigi khesharav hɨgim, ana mbasharigi shagi, nta guigira hurgiap ŋgara gari. 30-31 Anakhom gum bigi maaŋ muuŋgim, guma phunini hav, anaphorga thɨgap, ana phorga buni nzuai, Moses gum Iraiza.Mani Fhe Bakɨme ŋkasŋka vhava ŋaara phorga zav anaphorga nzuai. Mani ana Zerusareman ŋgirgɨp, mba FheBakɨme mpuun muun zav ana farasarigi ŋaara bakɨmeana mba ŋaara simtɨga ndirga ne nzuav mani ana phorga

9:26 Mt 10.33; Mk 8.38; Ru 12.9; 2 T 2.12 9:28 2 Pi 1.17-18 9:30-31 Mt17.3; 17.9; Mk 9.4; 9.9; Ru 9.22; 13.33

Page 68: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:32 68 Ruk 9:35nzuai. b

32Mani ana phorga nzuaim, Pita gum mba ana phorgandagi guma phunini, mbe ŋkuu mbe muuŋgim, mbe kuavki. Mbe kuav kav semsegap za Zisas ŋkasŋkar vhava ŋaaragarav, mba gumani garim, mani Zisas phorga thɨgap ki.33 Mba guma phunini Zisas thav ŋgɨr zav mbuim, Pitambaram khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, nza nzerarakhaŋ ndagi. Nza mpɨkava phuni khegenemuuŋgirga, ndusuaŋv thevi Moses ga suaŋv thevi, Iraiza ga suaŋv thevi.”Pita suanga buni kakagia fhura ne suaŋgi.

34 Pita ne Zisas ga nzuaim, buiva hur hav, mbe vharigi.Mba buiva hur hav mbe vharigim, mbe guigira rivgi.35 Mbe rɨvim, Fhe Bakɨme mba buiva hurige vhen kavkhaŋ mbe nzuai, “Khe nan Kam ma! Gu won ŋaararb 9:30-31 Kha ves nin ki kameŋ ne nɨɨeŋ khaŋ muuŋgi. Ne khaŋnzuai thagi ŋana muen kegap ne thav vui. Mbe Grikkaman mba kaman nɨɨeŋ maaŋ nzuai. Kha kameŋ neguigira mba Isreriŋ Idzɨvan kegi ne vhunama si buneŋma. Mbe Isreri, mbe fhum Idzɨvan kav simtɨga bakɨmendiav kav, mba ana thav harigi ŋanen vugap, mbe nzeraraki, mbe wom simtɨga ndi fhu. Mbe mba simtɨgi thavmborgi. Zisas vhɨra ana mba simtɨgi ndiv rimgirga. Anarimgip taagi khavgirga, ana mborgi, ana wom rɨmɨngafhu. Anamaaŋmuuŋgirga, nza vhɨra, ana nza nzuav tuavamuuŋgi. Nza mba tɨvi mbatɨgi nza kegɨrim, nza nta bɨnankegɨrga tuktɨgi fhuvara. Nza mborgi, nza zazera mbaramuuŋgip kɨrga bɨɨŋbɨɨŋ kama ndigi. Nza wom tɨvi mbatɨginza kegɨrim, nza nta bɨnan kegɨrga tuktɨgi fhu. Nzazazera mbara muuŋgip Fhe Bakɨme phorgɨ kɨrga. Maaŋmuuŋgip, kha Zisas rimgi ne khaŋ muuŋgi, ana za rimgifhuvara. Ana kha nuianan simtɨgi thav, ana Hevenan vui.Ana ŋgɨgɨp, ana, zazera mbara muuŋgi kɨrga. Ana womkha nuianan simtɨgi ana kegɨrim, ana nta bɨnan kegɨrgatuktɨgi fhuvara. 9:32 Mt 17.2-3; Mk 9.2-4; Zo 1.14; 2 Pi 1.16-189:35 Ais 42.1; Mt 3.17; 12.18; 17.5; Mk 1.11; 9.7; Ru 3.22

Page 69: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:36 69 Ruk 9:43muun zav ana farasarigi, nde ana nzuai buni mbararari!”36 Fhe Bakɨmemaaŋ mbe suaŋgim, mbe garim, mba gumaphunini fhura mbar vugim, Zisas nduara thɨgap ki. MbaZisas phorga rui guma phuni khegenemba bigeŋ gangiap,mbe nen warira khɨga ki. Mbe mba tugen ne bun harigiguma the suaŋgi fhuvara.

Zisas tara mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe vharigim, anataagia nzerigi.

Matiu 17.14-21; Mak 9.14-2937 Zisas mba mbɨkshɨman kegap, mbe mɨtimanera taa-

gia zeri. Mbe zerigim, gumgi gu mbigi vhɨrve zav Zisasanpurigi. 38 Mba gumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar, guma mbekama hegap, khaŋ tɨgap Zisas ga nzuai, “Guman Rum, gukhaŋ muuŋgiap ndu nzuai, ndu zɨv nan kama ganɨ, gumba kama bavira. 39 Ŋina mbatɨga mbe ana vhen kav,zazera ana shogim, ana nzɨɨv, ninɨga suigap, phuvun anakamaŋɨni thivi. Mba ŋina mbatɨk guigira anan farfav, tugibabara ana thamthagi, ana fhura ki. 40 Gu ana vharvharazav khaŋ tɨgap ndu phorga rui gumgi ga nzuai, mbe anavharvharargen mbovaragi.”

41 Ana nen Zisas ga nzuaim, Zisas mbaram anaŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nde ntige kha tugen vhuuŋgiaki gumgi gu mbigi, nde Fhe Bakɨme mbui bigi khothivifhuvara. Nden ndɨkndɨgi gum nden tɨvi guigira nzerigifhuvara. Gu khara muuŋgip nde phorgɨ kɨv, nden simtɨgindirie?” Zisas ne mbe suaŋgiap, mbaram khaŋmba gumaga nzuai, “Ndu won kama ndigi khar zɨ.”

42 Zisas ne nzuai, mba tara ndia ana kov Zisas han zim,mba ŋina mbatɨk taagiap mba tara shogim, ana rɨgapninɨga mbatɨga mbui. Zisas mbaram mba ŋina mbatɨgavhegim, ana mba tara thav kɨrar hɨgim, mba tar taagianzerigi. Zisas mbaram mba tara nzuaim, ana taagiakhavgiap, won ndia han vui. 43 Ana wo ndia han vuim,

Page 70: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:44 70 Ruk 9:48mba gumgi gu mbigi zam, Fhe Bakɨme ŋkasŋka bakɨmegangiap guigira ŋgava mbatɨga muuŋgi.

Zisas wom phenatɨtɨga wo rɨmɨngeŋ bun nzuai.Matiu 17.22-23; Mak 9.30-32

Mbemba Zisas muuŋgi bigi, mbe za nta gangiap, ŋgavambatɨgambuim, Zisasmbaram khaŋwo phorga rui gumgiga nzuai, 44 “Nde ntige thukhɨngira, gu khar nde suan zambui buneŋ mbararagiri. Fhe Bakɨme Guma Guar, mbeana thuuŋ dorgɨp, ana suav kama shɨrav, ana ndim gumgifarve khɨngirga.” 45Anane nzuaim, ana phorga rui gumgi,mbe mba buna nɨɨeŋ kaŋgi fhu. Mbe ana mbararagim,ana mba buna nɨɨeŋ sigasarav, mbe suaŋgi fhuvara. FheBakɨme mba buna nɨɨen mbe vhagi. Mbe maaŋ muuŋgiapkakagiap, anan nzan zav mbov, mbe anan rivgiap warithagi.

The nzan rɨgar zɨ ki?Matiu 18.1-5; Mak 9.33-37

46Zisas phorga rui gumgi mbe khueŋ nzuav hegap waridaavwari ga nzuai, thembe rɨgar zɨ kɨrie? 47Mbenenzuavwari ga nzuaim, Zisas mbe ndɨkndɨgi kaŋgiap, mbaramtara bisaŋ maneŋ ga nzuai, ana zav ana han thɨgi. 48 Anambaram khaŋ mbe nzuai, “Guma the na zɨn khaŋ muuŋgitara then kurarga, ana vhɨra nan kurigi. Guma the nankurarga, ana vhɨra nara kurigi fhuvara. Ana vhɨra mba nasharigi nen kurigi. Guma nde rɨgar wo mbevav zɨ ki fhu,ana nde rɨgar zɨ ki.”

Guma panan nde kegi fhu, ana nden kɨvntok ma.Mak 9.38-40

9:44 Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Ru 9.22; 18.32-33 9:45 Mk 9.32; Ru2.50; 18.34 9:46 Ru 22.24 9:48 Mt 10.40; 23.11-12; Mk 9.37; Ru 10.16;Zo 12.44; 13.20

Page 71: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:49 71 Ruk 9:5449 Zisas mba kamen mbe nzuaim, Zon mbaram khaŋ

ana nzuai, “Guman Rum, nza guma mbe garim, ana nduzɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi. Nza khueŋnzuav ana thɨvi. Ana nza phorga rui ne fhuvara.” 50 Zisasmbaram khaŋ ana nzuai, “Ana thɨvɨ thari. Guma thepanan nde kegi fhu, ana nden kɨvntok ma.”

Zisas wo phorga rui gumgir kov, mbeZerusareman ndai.

Samariaiŋ wo ŋgun ŋgɨrgen Zisas thɨvigi.51 Zisas Fhe Bakɨme taagip ana ndigip Hevenan naanga

tuk han mbarigim, ana ndɨkndɨk bavira mbov Zerusare-man nan za mbui. 52 Ana nan zav, ana fharav gumgimbari ga sarigim, mbe fhara ana nɨma tɨga ana suaŋvbigi bevahɨr zav ndagi. Mbe nda vov, Samaria ŋgu mbevugap, ana nzuav bigi bevahɨr zav mbui. 53 Mbe maaŋana nzuav bigi bevahɨr zav mbuim, mba ŋgun ki gumgi,mbewoŋgunZisas thɨvigi, mbe ana vuzvugi fhuvara. Mbethav khaŋ nzuai, “Zisas khaŋ zi fhuvara, ana Zerusaremanndai.” c 54Mba Samarian ki gumgi, mbe mba tɨvar Zisasga muuŋgim, mba Zisas phorga rui guma phunini, Zemsgum Zon, mani mba tɨva gangiap kha nzambaran Zisas gamuuŋgi, “Guman Rum, ndu nza vuzvugirim, nza HevenanFhe Bakɨmen kamɨrim, ana vhava sararim, ana zɨrɨv kha9:49 Nam 11.28; Mk 9.38 9:50 Mt 12.30; Ru 11.23 9:51 Mk 10.32; 16.199:53 Zo 4.9 c 9:53 Mbe Samariaiŋ, mbe Gerisim mbɨkshɨman wariwon phogi ga vhuav, wari won ofari ga mbuav, vhɨra wariwon tugi bakɨvir Fhe Bakɨme rotu ga mbui. Mbe Zudaiŋ,mbe Zerusareman ndav wari won Fhe Bakɨme rotu mbui.Ndu Zon 4.20 ganɨri. Mbe Samariaiŋ, mbe kha ndɨkndɨgarZudaiŋ gambui, mbe tɨvar vhuuŋ zɨn vov Fhe Bakɨme rotumbui fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe mba tugen Zisasankurkurargeŋ thagi. 9:54 2 Kin 1.9-16

Page 72: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 9:55-56 72 Ruk 9:62gumgi shigirim, mbe vhɨzgirga?” 55-56 Mani ne nzuaim,Zisas dorga mani garav, mani ga vhegap, mbe maaŋ thav,harigi ŋgun vui.

Zisas guma ana phorgɨ rur saŋv muunga tɨvi bun nzuai.Matiu 8.19-22

57 Zisas maaŋ thav harigi ŋgun vui tuav thɨga vuim,guma mbe khaŋ ana nzuai, “Gu ndu phorgɨv ndu mbavui ŋani, gu zam ntan rurga.” 58 Ana maaŋ nzuaim, Zisasmbaram ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ruaŋruaŋgi feiŋ,nta kui thoori ki, kha vun gaa rui korigi, nta vhɨra kuikhoni ki. Kha Fhe Bakɨme Guma Guar, ana thogɨp wopana ndim tɨgɨrga ŋana thueŋ ki fhuvara.” 59 Zisas maaŋmba guma ga nzuav, mbaram khaŋ harigi guma ga nzuai,“Ena, ndu zɨ na phorgɨ ŋka rurga.” Ana nen mba gumaga nzuaim, mba guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai,“Guman Rum, ndu fharav na khɨrarim, gu ŋgɨ wo ndiaganɨv, ana ndi mbogar tɨgɨp, za zɨv ndu phorgɨ rurga.”60Ana ne nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Mba vhɨzgi faramuuŋgia ki gumgi, mbe ŋaar ki fhu. Mbe mbar mba vhɨzigumgi ndiv, mbogir rɨgɨ. Ndu zɨv Fhe Bakɨme wo gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga bunin vhuuiŋ bungumgi gu mbigi ga suaŋv ru.”

61Zisas nemba guma ga nzuaim, Gumambe hɨgap khaŋana nzuai, “GumanRum, gu ndu phorgɨ rurga. Ndu fharavna khɨrarim, gu ŋgɨv, wo ndia gum niamuuŋ, won fegutariganɨv, mben harin suigip, zɨv, ndu phorgɨ rurga.” 62Mbaguma ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ananzuai, “Guma na phorgɨ rur zav, na zɨn zav, ana zazerakɨsfɨga zɨ gari guma, mba guma Fhe Bakɨme wo gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ŋaarar muuŋgirgatuktɨgi fhu.”9:61 1 Kin 19.20

Page 73: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:1 73 Ruk 10:610

Zisas 72 ŋaara gumgi farasegap mbe sarigim, mbe anaŋaarar muun zav vui.

1 Zisas zumgum harigi 72 gumgi farasegap, mbe sa-rigim, mbe ana nɨma tɨgap fharav vegi. Ana mbe sasa-rigim, mbe phuni phuni wari tɨgap vui. a Ana mbesarigim, mbe fharav anamba ŋgɨrga ŋgui bakɨvi gum ŋguintogivige, mbe zam ntan vui. 2 Ana mbe sarav khaŋ mbenzuai, “Mban vhɨrvera gɨvav mɨnin ki. Mba mba ndirgaŋaara gumgi vhɨrkɨvgi fhuvara. Gu maaŋ muuŋgiap ndenzuai, ndembamɨni namkama phorgɨ suaŋrim, ana ŋaaragumgi vhɨrve ga sararim, mbe ana mɨnin ŋgɨp, ana mbandi phogir vhori.

3 “Nde na mbarara. Nde ŋgɨri, gu nde sarigim, nde sip-sivi ŋgugi fara muuŋgiap ruaŋruaŋgi feiŋ rɨgar vui. 4Ndeŋgɨp, ŋkɨɨa ki thar thige, o mpaa thar thige rugɨ thari,nde vhɨra ŋkari shari thaveni ndi thari. Nde vhɨra ŋgip,tuavar guma the gangip, ‘manera’ gum ‘ŋkotuguraagen’anan nɨɨŋ thari. 5 Nde maaŋ muuŋgip, ŋgɨp, ŋgu thenŋgɨgɨp, nde phena the vhen ŋgirɨ saŋv, nde fhara khaŋmba phenan ki ntɨɨri ga suaŋri, ‘Nde kha phena vhen kintɨɨri, Fhe Bakɨmendavamɨɨtɨk nde phorgɨ ki.’ 6Ndemaaŋmba phenan ki ntɨɨri ga suanga, mba phenan ki guma theFhe Bakɨme ndava mɨɨtɨk ana phorgɨ kɨrga, ana nde nzuaikameŋ ndigirga. Maaŋ muuŋgi guma the mba phenan ki10:1 Mt 10.1; Mk 6.7 a 10:1 Bigi kaŋgi gumgi vhɨrve, mbe khandɨkndɨga mbui. Zisas mba sarigi vui gumgi, mben vhɨrvekhaŋ muuŋgi 72 fhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe khandɨkndɨga mbui, mben vhɨrve 70 ra thɨgi. Mben vhɨrveves 1, 70 ra thɨgi. Mben vhɨrve vhɨra ves 17, 70 ra thɨgɨrga.

10:2 Mt 9.37-38; Zo 4.35; 2 Te 3.1 10:3 Mt 10.16 10:4 2 Kin 4.2910:4 Mt 10.7-14; Mk 6.8-11; Ru 9.3-5

Page 74: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:7 74 Ruk 10:13fhu, nde mba nzuai kameŋ, ne taagip ndera zɨgɨrga. 7Ndemaaŋmuuŋgip phena then ŋgegɨp, ndemba phenara kɨri.Mba phenan ki ntɨɨri nde ndɨɨi mba gum mbɨ, nde ntarambɨri. Nde kaŋgi, guma ŋgari, ana won vheza ndirga. Ndefhura tamtam phenin ŋkuu thari.

8 “Nde ŋgɨp ŋgu bakɨ then ŋgɨgɨrim, mbe nde ndigiŋgɨp wari wo phena then ŋgɨgɨp, mban nden nɨɨŋrim,nde mbɨri. 9 Nde mba ŋgun kɨv, ana ki rɨɨi gumgi, ndemben kurkurav, mben rɨmrɨɨr muuŋrim, nta vhɨzɨri. Ndekhaŋ mbe suaŋri, ‘Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigiganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk nden hanmbarigi.’ 10Ndemaaŋ muuŋgip ŋgɨp ŋgu bakɨ then ŋgɨgɨrim, mbe ndevuzvugiap nden ndikndigi fhu, nde ŋgɨvmba ŋgun tuavrathɨgɨp khaŋ mbe suaŋri, 11 ‘Nden ŋgun vherɨn nzan ŋkariphoogim, nza nta vherɨna pɨzi. Nde khaŋmuuŋgip gangipkaŋgiri, nde tɨvar vhuun nza muuŋgi fhuvara.’ Nde vhɨrandɨkndɨga vhuuŋra muuŋv wari kɨri. Fhe Bakɨme wogumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk hanmbarigi.” 12 Zisas mba bunin mbe nzuav khaŋ mbe nzuai,“Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme zumgum kha nuiananki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbesuanga tuk hɨgɨrga. Mba tɨvar nde muuŋgi ŋgun ki gumgigu mbigi, mbe ndirga simtɨgi, nta guigira mba Sodomankegi gumgi gu mbigi ndirga simtɨgi kambararga.”

Zisas khaŋ nzuai, “Gu guigira mba ndavi domdorɨ thagigumgi gu mbigi kora muuŋgi.”

Matiu 11.20-2413 Zisas mba bunin mbe nzua vov, wom khuen mbe

nzuai, “Nde mba Korasinan ŋgu bakɨmen ki gumgi gu10:7 Mt 10.10-11; 1 Ko 9.14; 10.27; 1 T 5.18 10:8 1 Ko 10.27 10:10

FG 13.51 10:11 Mt 10.14; Ru 9.5; FG 18.6 10:12 Stt 19.24-28; Mt 10.15;11.24 10:13 Ais 23.1-18; Ese 26.1–28.26; Jol 3.4-8; Amo 1.9-10; Mt 11.21-23;Sek 9.2-4

Page 75: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:14 75 Ruk 10:17mbigi, nde guigira simtɨga bakɨme ndirga. Nde mbaBetsaidan ki gumgi gu mbigi, nde vhɨra guigira simtɨgabakɨme ndirga. Nde kha ŋguni, gu fhum nden rɨgar kavmirikori ga muuŋgi. Guma the Taia gum Saidonan kav, gumba nde rɨgar kav mirikori ga muuŋgi tɨva muuŋgi kake,gu kaŋgi, Taia gumSaidonanki gumgi gumbigi,mbe fhumndavi domdorge. Mbe maaŋ muuŋgiap ndavi domdor-giap, mbe wari wo muuŋgi tɨvi mbatɨgi kora muuŋgiap,shagi gori shargiap vherɨna piigiap kae. 14 Nde khaKorasin gum Betsaidan ki gumgi gu mbigi, Fhe Bakɨmezumgum kha gumgi gu mbigi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbesuanga tugar, nde ndirga simtɨgi, nta guigira Taia gumSaidonan kegi gumgi gumbigi ndirga simtɨgi kambararga.15 Nde kha Kaperneaman ki gumgi gu mbigi, nde khueŋndɨkndɨgi thi? Mba tugen Fhe Bakɨme nde suirav ndevun fegɨrim, nde za kha buiv shɨ guarara phorgirga thi?Fhuvara! Nde Fhe Bakɨme guigira nde mbevarim, nde zakha nuiana khɨna guarara ŋgirɨp, vhɨzgi gumgi ki ŋgunŋgirgɨrga.”

16 Zisas kha bunin mbe nzua vov khaŋ mba wofarasegi 72 ŋaara gumgi ga nzuai, “Guma nde nzuai bunimbararagi, ana na buni mbararagi. Guma nde nzuai buniana kɨr nta segi, ana kɨr na buni ga segi. Mba guma kɨr nabuni ga segi, ana kɨr nara segi fhuvara, ana vhɨra kɨr FheBakɨme segi. Fhe Bakɨme nduara na sarigi gu zɨgi.”

Zisas 72 ŋaara gumgi farasegap mbe sarigim, mbe vegakegap taagia zegi.

17 Zisas mba farasegi 72 ŋaara gumgi, mbe vega kegap,taagia ndikndigambatɨgambuav wari zi. Mbe zegap khaŋZisas ga nzuai, “Guman Rum, nza ndu zɨn panan bigivhɨrve gambuav, nza vhɨra ndu zɨn panan ŋiniŋgi mbatɨgi10:15 Ais 14.13-15 10:16 Mt 10.40; Mk 9.37; Ru 9.48; Zo 5.23; 13.20

Page 76: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:18 76 Ruk 10:22ga nzuaim, nta nza buni mbararav nta zɨn vui.” 18Mbe nenzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu Satangarim, ana Hevenan kegap, tor vhekvhegi fara muuŋgiapkɨgira nɨɨaŋ ndarigi. b 19 Nde na mbarara! Gu ŋkasŋkannde nɨɨŋgi. Nde mba kurigi mbatɨgi gum vhezemiŋ, ndenta thipogɨrga, nta nden farfagirga tuktɨgi fhuvara. Ndenpana guma Satan, nde vhɨra za ana ŋkasŋka mbevav,nden ŋkasŋka guigira ana kambararga. Kha bigɨn thenden farfagirga tuktɨgi fhu. 20 Nde vhɨra khueŋ suaŋvndikndigɨ thari, ‘Nza nzuaim, ŋiniŋgi mbatɨgi nza nzuaibuni mbararav nta zɨn vui.’ Fhuvara. Nde khueŋ suaŋvndikndigɨri, Fhe Bakɨme Hevenan nde zɨri khergi.”

Zisas Fhe Bakɨme ndikndigap ndɨkndɨga vhuun anambui.

Matiu 11.25-27; 13.16-1721 Mba tugen Fhe Bakɨme Ŋina Ŋaar Zisas ndava

khavgim, ana Fhe Bakɨme ndikndigap khaŋ ana nzuai,“O, Fhe, ndu kha nuian gum buiva gari Guma Bakɨmema. Gu ne nzuav ndu zɨ ndi vun kuamkuagi. Ndu khaŋmuuŋgi ne nzuav, ndu kha bigin kha ndɨkndɨgi ga mbuigumgi vhagi. Mbe kha ndɨkndɨgi ga mbui. Mbe ndɨkndɨgivhuuiŋ kaŋgiap ndɨkndɨgi vhuuiŋ gambui gumgima. Nduntan mba tarire ndɨkndɨgi ndɨkndɨga mbui gumgi, nduntan mbe khɨvigi. Ahaŋ, ne nzerara, Fhe Bakɨme, nduwo vuzvuga zɨn vov maaŋ muuŋgi.” 22 Zisas mba buninana nzuav, wom khaŋ mbe nzuai, “Na Fhe Bakɨme mbabigin za na farve khɨngi. Guma the tuituigiap khueŋ kaŋgifhuvara, gu ana Kam ma. Fhe Bakɨme nduara ana kaŋgi.Fhe Bakɨme vhɨra, guma the ana kaŋgi fhuvara, anan Kam10:18 Zo 12.31; 16.11; VB 9.1; 12.8-9 b 10:18 Ais 14.12 10:19 Sng

91.13; Mk 16.18; FG 28.5 10:20 Kis 32.32; Ais 4.3; Dan 12.1; Mt 7.22; Fi 4.3;Hi 12.23; VB 3.5; 21.27 10:22 Mt 28.18; Zo 1.18; 3.35; 10.15; 17.2

Page 77: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:23 77 Ruk 10:28nduara ana kaŋgi. Ana ana kaŋgiap, ana anan mba khɨvɨzav farasarigi gumgi, ana ananmbe khɨvigi, mbe vhɨra anakaŋgi.”

23 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, dorgap, wo phorgarui gumgi garim, mbe nduarira kim, ana khaŋ mbe nzuai,“Nde kha gari bigi, nde phorga nta gari gumgi gu mbigi,mbe ndikndigɨri. 24 Gu guigira khar nde nzuai, fhum FheBakɨme kamthooŋ gumgir vhɨrve gum ŋgui bakɨvi garigumgir pani vhɨrve, mbe nde khar gari bigi ganɨngeŋvuzvugi. Mbe nta gangi fhuvara. Mbe vhɨra nde kharmbararagi buni, mbe nta mbararageŋ vuzvugi. Mbe ntambararagi fhuvara.”

Zisas Samaria guma Zuda guman kurigi ne neŋgi.25 Tuga mbe mba guigira Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi

guma mbe khavgia thɨgap, Zisasan mparav, anan nzarigi.Ana khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, gu ramgip zazerambara muuŋgia ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” 26 Ana ne nzuaim,Zisas ana ŋgarkarav ana nzarigi, “Mba Fhe Bakɨme ndenzuav tɨgi tɨvi, ana ntan Moses ga nɨɨŋgi, nta ram nzuai?Ndu nta garim, nta ram nzuai?” 27 Ana Zisas ŋgarkaravkhaŋ nzuai, “Mba tɨvi khaŋ nzuai, ‘Fhe Bakɨme, ananduara nza Fhe Bakɨme ma. Ndu guigira wo ndavaranan nɨɨŋgip, ana vuzvugip, wo tum gum ndɨkndɨk gumŋkasŋkan anan nɨɨŋgiri. Ndu wo vuzvugi tɨvara, ndu wonkɨvntoga vuzvugiri.’ ” 28 Ana maaŋ nzuaim, Zisas anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ena, ndu nzerara mbar nzuai.Ndu mba tɨvara muuŋv, ndu zazera mbara muuŋgia kibɨɨŋbɨɨŋ ndigirga.”10:23 Mt 13.16-17; 1 Pi 1.10 10:25 Mt 19.16; Ru 18.18 10:25 Mt

22.35-40; Mk 12.28-34 10:27 Wkp 19.18; Lo 6.5 10:28 Wkp 18.5; Neh9.29; Ese 20.11-13; Ro 10.5; Ga 3.12

Page 78: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:29 78 Ruk 10:3529Zisas nen ana nzuaim,mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ

kaŋgi guma, ana khuen Zisas ga ndɨkndɨgi. Ana khandɨkndɨgar nan muuŋ thari, gu ndɨkndɨga vhuuŋ ki fhu-vara. Mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma mbandɨkndɨgar Zisas ga mbuav, kha nzambaren ana muuŋgi,“Maaŋgi kha kameŋ khaŋ nzuai, nan kɨvntogi? Nankɨvntogi, mbe theiŋ?”

30 Ana mba nzambaren Zisas ga muuŋgim, Zisas anaŋgarkarav kha bigen ana neŋgi, “Guma mbe Zerusare-man kegap Zerikon veri. Ana verim, bigi kɨɨv gumgishogi gumgi mbatɨgi, mbe zomzorgia kegap tuavar ananhegi. Mbe hegap, hor mbatɨgar ana muuŋgim, ana ŋamarimgim, mbe ana ndi tɨgap, ana shagi zorgiap, ana bigikɨmgiap, wari regi. 31Mbe regim, Fhe Bakɨme rotu gumambe, ana mba tuavra veri. Ana vera ana garim, ana rimgerɨgap kim, ana ana gangia thav, fhura ana ŋkɨɨa vugi.32 Ana vugim, Rivai guma mbe zi. Ana zav ana gangiap,ana vhɨra fhura ana ŋkɨɨa vugi.

33 “Ana vugim, Samaria guma mbe zi. Ana zav mbaguma rɨgap ki ŋanen hav, ana garav, guigira ana koramuuŋgi. 34 Ana ana kora muuŋgiap, vov ana han vugap,mbaram wainan ana nzuu ruagiap, mbaram mporiiŋ ananzuu ndogi. Ana ana nzuu ndogiap, mbaram ana suiravov won doŋkir fav, ana ndiga vui. Ana ana ndiga vov,mba ŋgui gumgi zav kui phenambe tɨgap, ana gari. 35Anamɨtimanera khavgiap, kɨma raraŋ mpuani faŋgiap, mbaphena gari guma ga nɨɨŋgi. Ana nta faŋgiap, ana ndɨɨvkhaŋ ana nzuai, ‘Ndu kha guma ganɨv, ndu ana suaŋvwon ŋkɨɨa thari fusuegɨrga, gu taagip zɨv, gu ndu ŋkɨɨaŋgarkararga.’ ” c10:29 Ru 16.15 10:33 Zo 4.9 10:33 2 Sto 28.15 c 10:35 Mba kɨmararaŋ mpuani ra phuni tuktɨgi vhez ma.

Page 79: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 10:36 79 Ruk 10:42

36 Zisas mba bigen mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋkaŋgi gumaneŋgegap,mbaramanannzarigi, “Ndu gu khaneŋgegi bigeŋ mbararagi. Maaŋgi guma kha guma phunikhegene rɨgar kha kɨɨi gumgi shogi guman kɨvntok?”37 Mba guigira Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi guma anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Mba ana koramuuŋgi guma.”Ana maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ ana nzuai, “Nzerara, nduŋgɨp mba tɨvara muuŋri.”

Zisas Marta gum Maria phenan ki.38 Zisas maaŋ kegap, khavgiap, wo phorga rui gumgir

kov, mbe vui. Mbe vov ŋgu mben hɨgi. Mbe vov mbaŋgun hɨgim, mba ŋgun ki mbiga mbe, ana zɨ Marta, anawophenan kɨr zav Zisas khɨrigi. 39Zisas vovMarta phenankim,Marta bivaMaria, ana zav Zisas haa perav, Zisas nzuaibuni mbararagi. 40 Ana Zisas buni mbararav kim, MartaZisas bunimbarara zavmbuav, ana vhɨrambembɨrgambandɨkndɨgap, ntambuav kavtuigi. Ana kavtuigiap,mbaramzav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, ndu gu kavtuigi nendɨkndɨgi fhuve? Na bip na thav, zav khaŋ kim, gu nduarakha mba tuav kavtuigi. Ndu ana suaŋrim, ana zɨv, nankuravmba turga.” 41Marta nen Zisas ga nzuaim, Zisas anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ai, Marta, ndu bigi vhɨrve ganzuav mbuav, ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav ndava simgi.

42“Gundunzuai, ndundɨkndɨgɨrga bigɨnabavira. Mariakhar mba bigɨna ndir za mbui, ana guigira bigɨna vhuuŋma. Ana mba bigɨna vhuuŋ ndir saŋv muuŋrim gu thaŋsuaŋv ana thɨvɨrie?”

10:38 Zo 11.1 10:39 Zo 12.2-3 10:42 Sng 27.4; Mt 6.33

Page 80: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:1 80 Ruk 11:711

Zisas Fhe Bakɨme phorgɨ suangen wo phorga rui gumgikhɨvi.

Matiu 6.9-15; 7.7-111 Raa mben Zisas ŋana muen kav Fhe Bakɨme phorga

nzuai. Ana Fhe Bakɨme phorga suaŋgia thugim, anaphorga rui guma mbe vov khaŋ ana nzuai, “Guman Rum,ndu ZonGumgi Ruai Guma fhumFhe Bakɨmephorgɨ suan-gen wo phorga rui gumgi khɨvigi, khɨvan nzan muuŋ.”2Ana ne nzuaim, Zisasmbaram khaŋmbe nzuai, “Nde FheBakɨme phorgɨ suaŋv khaŋ ana suaŋri.‘O, Dara Bakɨme, nza bigɨn thueŋ suaŋv ndun zɨn farfarga

tuktɨgi fhu, ndu zɨ ŋgaravra kɨrga.Ndukhanuiananki gumgi gumbigi ganɨrim,mbendupiin

kɨrga tuk guigira hɨgɨri.3Ndu mba rari tugɨra tɨgɨv mban zazera nzan nɨɨŋri.4 Ndu nza muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ndu nta vhɨzgip, nta

ndɨkndɨk ŋangiri.Nza vhɨra harigi gumgi nzamuuŋgi tɨvimbatɨgi, nza vhɨra

nta ndɨkndɨgi fhu.Ndu fhura nza ganɨrim, nzan panɨnga bigɨn thueŋ nzan hɨ

thari.’ ”5Zisasmba kamenmbe suaŋgiap khaŋmbe nzuai, “Nde

the kɨvntok the kɨv, ana maaŋ muuŋgip maaŋ rɨgar ŋgɨv,khaŋ ana suanga. ‘Kɨvntok, ndu viktuma phuni khegenennan kurari. 6Gu khaŋ muuŋgiap ndun nzai, nan kɨvntogambe tuava mpeeŋmpeen kegap, zav nan hɨgim, gu anakurmbɨrga mba ki fhu.’ 7 Ana maaŋ ana suanga, anankɨvntok wo phena vhen kɨv khaŋ ana suanga, ‘Ena, khamaaŋ rɨga furigim, gu thɨma puigap, kha tarir kov nza kui.Ndu thaŋ nzua ntige zi? Nde gurmaŋgip zɨri.’ Mba guman11:1 Ru 5.33 11:2 Mt 6.9-13

Page 81: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:8 81 Ruk 11:14kɨvntok maaŋ ana nzuaim, ana vui fhu. Ana khaŋ thɨgav,anan nzai. 8 Gu guigira nde nzuai, mba phena namkamkhavgirga, ana mba ana kɨvntok vuzvugi bigi, ana zamntan anan nɨɨŋgirga. Ana khueŋ ndɨkndɨga mba bigin anandɨɨi fhuvara, ‘Ana nan kɨvntok ma.’ Fhuvara. Ana khaŋmuuŋgi ne nzuav, ana kɨvntok pim mba bigin ana nzaim,ana maaŋ muuŋgiap mba ana kɨvntok ana nzai bigi, anazamntan anannɨɨŋgirga. 9Gu guigira nde nzuai, nde bigɨnthe suaŋv Fhe Bakɨme phorgɨv suaŋv ana nzanga, anamba bigɨnan nden nɨɨnga. Nde bigɨn the suaŋv ganɨnga,Fhe Bakɨme nden kurarga, nde mba bigɨna gangirga. Ndebigɨn the suaŋv Fhe Bakɨmen kamɨnga, Fhe Bakɨme ndembarararga. 10Mba Fhe Bakɨme phorga nzuav bigir anannzai gumgi,mbe za bigi ndi. Mba bigi ga nzuav gari gumgi,mbe mba bigi gari. Mba bigi ga nzuav Fhe Bakɨmen kaaigumgi, Fhe Bakɨme mbe mbararagi.

11 “Nde ntige khar ki ndegi, nde the fhum nden kamathembɨgaman nden nzaim, ndembɨgaman anan nɨɨŋ thavkurugan ana nɨɨŋgirie? 12 Ee, ana tuara rerar ndun nzaim,ndu vhezemen ana nɨɨŋgirie? Fhuvara! 13Nde tɨvimbatɨgiga mbui ndegi ma. Nde maaŋ mbuav, nde guigira bigirvhuuiŋra wari won tarir nɨɨngeŋ kaŋgi. Nde mba tɨvarvhuun wari won tari ga mbui. Nde guigira khueŋ kaŋgiri,nden Ndia Bakɨme, ana mbu Hevenan ki, ana guigira woŊina Ŋaarar ana phorga nzuav anan nzai gumgir nɨɨngenndikndigi.”

Mbe khaŋ nzuai, “Zisas, ana Bersebur ŋkasŋkan panaŋgari.”

Matiu 12.22-30; Mak 3.20-2714 Raa mben Zisas guma mbe tɨn ŋina mbatɨga mbe

vharigi. Mba guma thɨni mpɨrigi ŋina mbatɨk ana vhen11:8 Ru 18.1; 18.5 11:9 Mt 7.7; Mk 11.24; Zo 15.7; 1 Zo 3.22 11:11 Mt

7.9-10

Page 82: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:15 82 Ruk 11:21ndav, ana vhen kav, ana thɨni mpɨrigim, ana buni nzuaifhu. Zisas mbaram mba guma tɨn mba ŋina mbatɨga vha-rigim, mba ŋina mbatɨk ana thav kɨrar hɨgim, mba gumabuni nzuai. Ana buni nzuaim, mba gumgi gum mbigiana gangiap, mbe ŋgava mbatɨga muuŋgi. 15 Mbe ŋgavambatɨga muuŋgiap, mbe mbari khaŋ nzuai, “Ana Berse-bur ŋkasŋkan panan kha ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharigi.Bersebur, ana ŋiniŋgi mbatɨgir guman pan ma.” 16 Mbemba buni nzuav, gumgi mbari anan mparav khaŋ ananzuai, “Ndu Hevenan ki ŋkasŋkar mirikor then muuŋ.”17 Mbe mba ndɨkndɨgi ga mbuim, Zisas mbe ndɨkndɨgikaŋgiap, khaŋmbe nzuai, “Nde ŋgu bakɨ the ganɨrim,mbaŋgu rɨgɨra wari shɨrav, wari phorgɨ shogɨrga, mba ŋgu zavhɨzgirga. Nde vhɨra ganɨ ndava bavira, mbe wari shɨravwari shogɨrga, mba ndav za vhɨzgirga. 18 Satan, vhɨraanan ŋaara gumgi, mbe rɨgɨra wari shɨrav wari shogɨrga,ana ram muuŋgip ŋkasŋkagip won ŋaari gangirie? Gukhaŋ muuŋgia tɨga nde nzuai, ne khaŋ muuŋgi. Ndekhaŋ na nzuai, ‘Ndu Bersebur ŋkasŋkan panan ŋgari.’19Nde nen na nzuai, gu guigira maaŋ muuŋgiap Berseburŋkasŋkan panan ŋgarɨrga. The ŋkasŋkan nden kaa gumgiga nɨɨŋgim, mbe mba ŋkasŋkar panan ŋiniŋgi mbatɨgi gavharvharigi? Nde wari won kaa gumgira ganɨv kaŋgiri,nde mba nzuai buni, nta nzerigi fhuvara. 20 Fhe Bakɨmemaaŋ muuŋgip ŋkasŋkan na nɨɨŋgim, gu kha ŋiniŋgimbatɨgi ga vharvhararim, nde kaŋgiri, Fhe Bakɨme ntigewo gumgi gu mbigi ganɨnga, mbe ana piin kɨrga tuk ndenhɨgi.

21 “Nde mbarara. Maaŋ muuŋgip guman ŋkasŋka the,ana won ntara bigi bevahegɨp, kɨv wo phen ganɨnga,11:15 Mt 9.34; 10.25; 12.24 11:16 Mt 12.38; 16.1; Mk 8.11 11:17 Mt

12.25; Mk 3.24; Zo 2.25 11:20 Kis 8.19

Page 83: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:22 83 Ruk 11:26ana phenan ki bigi, nta za nzerara kɨrga. 22 Ana maaŋmuuŋgip kɨrga, guman ŋkasŋka guarara zɨv ana phorgɨvshogɨrga, mba guma guigira ana kambarav, ana tɨn anamba ŋkasŋkagiap kav ntari ga mbui bigi, ana nta ndigipntan harigi gumgir nɨɨŋgirga.

23“Guma, ananankɨvntok fhuv, anananpana gumama.Guma nan kurav kha gumgi gumbigi fugfugi fhu, anambezɨtɨgi, mbe rav tamtam vui.”

Ŋina mbatɨk taagia zi.Matiu 12.43-45

24Zisas mba buninmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,“Ŋina mbatɨk, ana guma thav kɨrar hɨgi. Ana hɨga vov,gumgi ki fhuv ŋanin vov, vhuksurga ŋani ndi gari. Anamaaŋ kɨv vhuksurga ŋani ndi ganɨvra thav khaŋ suanga,‘Gu taagi ŋgɨv fhum wo kegi phenara kɨrga.’ 25 Ana nesuaŋgip taagi zɨrga. Ana zɨv, mba phena ganɨnga, mbeana khɨrav, ana biav, ana muuŋgim, ana guigira ŋgarigim,mbe mba phenan ki bigi, mbe nta ndi tuituigia vhuigi.26 Ana mba phena gangip, taagi ŋgɨp harigi harathɨgiŋiniŋgi mbatɨgi guarira, ana mbe kov zɨrga. Ana mbenkov zɨv, mbe mba phena vhen ŋgirgɨp anan kɨrga. Mbeŋgirgɨp, mba guman vhen kɨrga, mba guma mba ŋinambatɨk fharav nduara ana vhen ndav ana vhen kim, anakɨrɨ tɨvi, nta pim mbatɨgi fhuvara. Ana ntigemmba harigiharathɨgi ŋiniŋgi mbatɨgi guarira, mbe za mba fhum kegine phorga anan vhen ndagi. Mba guma, ana ntigem, anakɨrɨ tɨvi guigira za mbatɨgirga.”

Maaŋgi gumgi Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun mbenmuuŋrie?11:22 Kor 2.15 11:23 Mt 12.30; Mk 9.40; Ru 9.50 11:24 Mt 12.4311:26 Mt 12.45; Zo 5.14; Hi 6.4; 2 Pi 2.20

Page 84: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:27 84 Ruk 11:3227 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, mba gumgi gu

mbigi vhɨrve rɨgar mbiga mbe kama bakɨme rugav khaŋnzuai, “Ndu tegap tan ndu nɨɨŋgi mbik, Fhe Bakɨmendɨkndɨga vhuun anan muuŋri.” 28 Ana ne nzuaim, Zisasana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Nza khaŋ nzuai, ne guigiranzerigi, ‘Mba FheBakɨmebunimbararavnta zɨnvui gumgigu mbigi, Fhe Bakɨme ndɨkndɨga vhuun mben muuŋri.’ ”

Gumgi mbari mirikoran muun zav Zisas ga nzuai.Matiu 12.38-42; Mak 8.12

29 Zisas maaŋ kav mba bunin mbe nzuaim, gumgi gumbigi vhɨrve mbar kav, ana han zav ki. Mbe ana hanzav guigira vhɨrkɨvgim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde ntigekha tugen ki gumgi gu mbigi, nde tɨvi mbatɨgi ga mbuigumgi gumbigi ma. Nde ntigem, mirikor thenmuun saŋvsuanga, mirikor the ntige nden hɨgɨrga tuktɨgi fhuvara.Nde zam Zonan hɨgi mirikor kaŋgi, mba mirikor, anatugɨra. 30 Fhum Zonan hɨgi mirikor, ana Fhe BakɨmeNinivan ki gumgi gu mbigi khɨvigi bigeŋ ma. Ntigemmbara muuŋgi, Fhe Bakɨme Guma Guar, ana ntige khatugen hi gumgi gu mbigi khɨvi bigeŋ ma. 31 Zumgum, FheBakɨme mba sarigi tugar, ana za kha nuianan ki gumgi gumbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga tugar,mba saut fhain ŋgui gari mbigar pana kuin, ana hɨv, FheBakɨme nɨma thɨgɨv, ana kha tugen kav tɨvi mbatɨgi gamuuŋgi gumgi gumbigi, anambemuuŋgi tɨvimbatɨgi bunsuanga. Mba kuin, ana za kha nuian vhɨzi tɨva guararaki mbik ma. Ana zɨv, Soromon won ndɨkndɨgi vhuuiŋ,ana nta bun suaŋrim, ana nta mbarararga. Ntigem,vhɨra guma mbe nde rɨgar khar ki, mba guma, anaguigira Soromon kambarigi. 32 Mba tugen Fhe Bakɨme11:27 Ru 1.28; 1.42; 1.48 11:28 Mt 7.21; Ru 8.15; 8.21; Ze 1.25 11:29

Mt 16.4; Mk 8.12 11:30 Jna 1.17; 2.10; 3.4 11:31 1 Kin 10.1-10; 2 Sto9.1-12 11:32 Jna 3.5

Page 85: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:33 85 Ruk 11:38kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi gasuaŋv mbe suanga. Mba Ninivan ki gumgi gu mbigi, mbemba tugen, mbe Fhe Bakɨme nɨma thivgip, mbe ntige khatugen kha nuianan ki gumgi gumbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgibun suanga. Mba Ninivan ki gumgi gu mbigi, mbe khaŋmuuŋgiap, mbe Zona vov Ninivan vugap, Fhe Bakɨmebunin vhuuinmbenzuaim,mbembabunimbararavndavidomdorgi. Ntigem vhɨra, guma mbe nde rɨgar khar ki,mba guma, ana guigira Zona kambarigi.”

Fhe Bakɨme vhava ŋaara ndun kɨri.Matiu 5.15; 6.22-23

33 Guma the fhum rama durav, ana ndi zorgi fhuvara.Ana vhɨra ana durav, ana ndi thuun piiaŋ rugi fhuvara.Ana ana durav, ana ndi hiiŋra ntorgim, gumgi zav anavhava ŋaara gari. 34Ndun rɨmani, ni ndun ram ma. Ndunrɨmani nzerigi, ndu vhava ŋaarar ki guma ma. Ndunrɨmani mbatɨgi, ndu gɨngɨnan ki guma ma. 35 Maaŋmuuŋgiap, ndu tuituigira wo gangiri, mba ndun ki vhavaŋaar shiav ki o, ndu gɨngɨnara ki. 36Ndu maaŋ muuŋgiapndu za vhava ŋaarar ki, ndu thaneŋ gɨngɨnan ki fhu. Nduza vhava ŋaarara ki, ne khaŋ muuŋgi, mbe rama bakɨmedurigim, ana shim, ana vhava ŋaara bakɨme ndu shɨrigim,ndu ki.

Mba Fherasi gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgigumgi tɨvi mbatɨgi ga mbui.

Matiu 23.1-36; Mak 12.38-40; Ruk 20.45-4737 Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi ga suaŋgia

thugim, Fherasi guma mbe wo phenan ŋgɨv wo phorgɨvmbɨr zav Zisasannzarigi. Zisas vov ana phenan vugap, anaphorgɨv mbɨr zav, vo mba pi kaa ga perigi. 38 Ana perav,mbe pav, mba Fherasi guma Zisas garim, ana fharav wo11:33 Mt 5.15; Mk 4.21; Ru 8.16 11:34 Mt 6.22 11:37 Ru 7.36; 14.111:38 Mt 15.2; Mk 7.3

Page 86: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:39 86 Ruk 11:44fari ruagiap, mba pi fhuvara. Ana maaŋ muuŋgiap, anagangiap, ŋgava mbatɨga muuŋgi. 39 Ana ŋgava mbatɨgamuuŋgim, Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Nde Fherasiŋ,nde ntigem, nde phara pi tha gum, mba pi thuuri, ndentan kɨri ruai. Nden ndavi vheri guigira bigi kirpɨgav, tɨvimbatɨgi ga mbui tɨvi guigira nden vheri givigi. 40 Ndeŋanŋangi gumgi ma. Mba bigɨna muuŋgi guma, ana anakɨra mbuav, ana vhɨra ana vhee muuŋgi. 41Nde mba vhenki bigi, nde ntan mba bigi sosuagi gumgir nɨɨŋri. Ndemaaŋ muuŋgirga, nde bigi za ŋgaravra kɨrga.

42 “Nde Fherasiŋ, nde guigira warir rɨvɨri. Nde kha tɨviga mbui. Nde mba Fhe Bakɨme, nde wo mɨnin mba gummpampari won nɨɨn zav tɨgi tha, nde guigira mba tha zɨnvov, za mba bigi bisarire, nde zam nta shɨgav, Fhe Bakɨmewon nɨɨn zav suaŋgi nderen ana ndɨɨi. Nde maaŋ mbuavFhe Bakɨme bigi ndiv thɨgar maan za nzuai tɨvi vhuuiŋgum ana vuzvugi tɨvi, nde zam nta thagi. Nde nta suirav,nta mbui, nde vhɨra ana mba nzuai tɨvi, nde zam ntanmuunga, ne nzerarga.

43 “Nde Fherasiŋ, nde vhɨra khueŋ suaŋ wari rɨvɨri. Ndekha tɨva mbui. Nde mba Fhe Bakɨme buni mbararagiphenin, nde mba gumgi nɨman, nde zɨ ki gumgi piigimpirmpirɨgira pigir za vuzvugi. Nde vhɨra mba phogi gavhui ŋanin ŋgɨrim,mba gumgi gumbigi, mbe za nde ganɨvnden ndikndigɨrgeŋ vuzvugi.

44 “Nde Fherasiŋ, nde vhɨra khueŋ suaŋv warir rɨvɨri.Nde mbe gumgi vhɨzgim, mbe mbe ndi mbogi ga rɨgimbogi fara muuŋgi. Mbemba gumgi ndi, mbogi ga rɨgiap,mbe phorin mbe mbogi thɨrir parigi fhu. Mba gumgi kavkhuri. Mba gumgi gu mbigi ne kaŋgi fhuvara. Mbe fhura11:39 Mt 23.25; Mk 7.4; Ta 1.15 11:41 Ais 58.7; Dan 4.27 11:42 Wkp

27.30; Mt 23.23 11:43 Mt 23.6-7; Mk 12.38-39 11:44 Sng 5.9; Mt 23.27

Page 87: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:45 87 Ruk 11:51mbembogi tɨnmbur vuav khar zi. Mbemaaŋmbuav, mbeFhe Bakɨme nɨman nzaŋnzaŋgi.”

45 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, mba guigira Zu-daiŋ tɨvi kaŋgi guma mbe ana buni mbararav kav, anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Guman Rum, ndu mba buninmba Fherasiŋ ga nzuav, ndu vhɨra nzambevigi.” 46Ana nenzuaim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Nde guigiraZudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, nde warir rɨvɨri. Nde khaŋ mbuitɨvi ga mbui. Nde bigi simtɨgi, nde nta ndiav, ntan harigigumgi phufui, mbe ntan simtɨgi ndiav, ntan kavtuigi. Mbentan simtɨgi ndim, nde thaneŋ mben kurav mba simtɨgindi fhuvara.

47 “Nde vhɨra khueŋ muuŋgi ne suaŋv warir rɨvɨri.Nden nzɨgi fhum Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi shogim,mbe vhɨzgim, mbe mbe ndim, mbogi ga rɨgim, nde ntigembe mbogi kivav, pheni ga muuŋgiap, mbe bun nzuai.48 Nde mba tɨvi ga mbuav, mba tɨvir harigi gumgi khɨvavkhaŋ mbe nzuai, ‘Nzan nzɨgi muuŋgi tɨvi, ne nzerigi.’Nden nzɨgi mba Fhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi shogim,mbe vhɨzgim, nde mben mbogir kivav pheni ga muuŋgi.”

49 “Fhe Bakɨme khaŋ muuŋgiap, ana won ndɨkndɨgavhuuaŋ muuŋgiap khaŋ nzuai, ‘Gu won kamthooŋ gumgigum wo farasegi ŋaara gumgi ga sararim, mbe ŋgɨrga.Mbe ŋgɨrim, mbe thari shogɨp, thari shogɨrim, mbevhɨzgirga.’ Ana maaŋ suaŋgiap, mbe sarigim, mbe zegi.50 Maaŋ muuŋgiap, fhum Fhe Bakɨme fhara guarara khanuiana muuŋgim, mba tugen kega zav ntige kha tugen,mbe mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi shogim, mbevhɨzgi. Nde ntige kha tugen ki gumgi gu mbigi, ndemba simtɨgi ndirga. Mbe vɨzi nde ruarga. 51 Mbe fhumAber shogim, ana vɨzɨn siasuagi tugen kegap zav, mbe Fhe11:46 Mt 23.4 11:47 Mt 23.29-31 11:51 Stt 4.8; 2 Sto 24.20-21

Page 88: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 11:52 88 Ruk 12:1Bakɨme nzuav shama mbui artar gum Fhe Bakɨme Phenakɨtɨgar Sekaraia shogim, ana vɨzɨn siasuagi tuge thɨgi. Mbemba tugen Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi shogim, mbevhɨzgi gumgi. Ahaŋ, gu guigira nde nzuai, nde ntige kigumgi gu mbigi, nde vhɨra, nde mben kurav, mba gumgirmbogir kivav, pheni ga muuŋgi. Nde ne suaŋv nderamben simtɨga ndirga.

52 “Nde guigira Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, nde khueŋsuaŋ guigira warir rɨvɨri. Nde Fhe Bakɨme ndɨkndɨgirvhuuiŋ ndirga tuav, nde guigira ana mpɨrigi. Nde mbandɨkndɨgi vhuuiŋ ndi ŋgun ŋgɨrgeŋ thav, harigi gumgigu mbigi, mbe mba ndɨkndɨgi vhuuiŋ ndi ŋgun ŋgir zavmbuim, nde mba tuava mpɨrigi.”

53Zisas mba buninmbe suaŋgia tugap, mba phena thavkɨrar hɨgi. Ana kɨrar hɨgim, mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgigumgi gum mba Fherasiŋ gumgi, mbe ana nzuav ndaviguigira mbe mbatɨgim, mbe mbarkɨrga nzambarir anambui. 54Mbe khueŋ nzuav, ana guiguigap anan nzai, mbeana suaŋv kɨrim, ana pham buna thuen mbe ŋgarkaravmbe suaŋgirim, mbe ne suaŋv ana ndi suaŋgir zav anannzai.

12Nde Fherasiŋ guiguigi tɨvir rɨvɨri.Matiu 10.26-27

1 Mbe mba nzambarir Zisas ga mbuav kim, mbarkɨrga1,000 gumgi gu mbigi, mbe siav Zisas ga suav, ana phokthɨgi. Mba gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgiap, mbewarira thiphogi. Mba gumgi gu mbigi guigira vhɨrkɨvgim,Zisas fharav kha kamen wo phorga rui gumgi ga nzuav,Zisas bigɨna mueŋ vhunama sav khaŋ mbe nzuai, “Ndetuituigiramba Fherasiŋ isa gangiri. Gu tuituigi ganɨngane11:52 Mt 23.13 11:53 Ru 20.20 12:1 Mt 16.6; 16.12; Mk 8.15

Page 89: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:2 89 Ruk 12:7nzuai ne khaŋmuuŋgi. Gu is guara nzuai fhuvara, gu mbambe nde guiguigi tɨvi ga nzuai. 2Gumgi mba vhagia mbuibigi, nta kɨrar hegɨrga. Mbe mba mooŋgia nzuai buni, ntavhɨra kɨrar hegɨrga. 3 Maaŋ muuŋgiap, nde mba maangɨngɨnan zorga ka suaŋgi buni, mba buni raan gumgi gumbigi nta mbarararga. Nde mba wari khuari ga rɨgapshɨɨŋshɨɨŋ karen wari ga nzuai buni, mbe zumgum kamabakɨmera nta suanga. Mba buni kha pheni shɨri kharav,vu guarara ŋgɨrim, mba gumgi gu mbigi, mbar kɨv ntambarararga.”

Gumgi Fhe Bakɨmera rɨvɨri!Matiu 10.28-31

4 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai,“Nan kɨvntogi, gu nde nzuai, nde gumgir nde fhavirashogi nta vhɨzi gumgir rɨvɨ thari. Mbe wom harigi bigɨnathen nden muuŋgirga tuktɨgi fhuvara. 5 Gu ntigem nderɨvɨrga guma bun nde suanga. Nde rimgirga zumgumnden ntuu fuv Her ga surga ŋkasŋka ki guma, nde anarɨvɨri! Gu ana bun nde nzuai, nde ana rɨvɨri.

6 “Nde khueŋ kaŋgiri, gumgi mbari meeŋthɨgi korigibisaŋri mbarire, mbe kɨma hɨva phuanira nta vhezgi. Mbemba vhezgi meeŋthɨgi korigi bisarire, Fhe Bakɨme anamba kora bisaŋ thaneŋ, ana ne ndɨkndɨk ŋangirga tuktɨgifhuvara. 7Gu guigira nde nzuai, Fhe Bakɨme za nden panirɨgi ruemgiap ntan vhɨrve kaŋgi. Nde rɨvɨ thari. Anande ndɨkndɨgi ndɨkndɨk, ana korigi bisarire ga ndɨkndɨgindɨkndɨk kambarigi.”

Nde Zisas zɨ bun suangen mberɨ thari.Matiu 10.32-33

12:2 Mt 10.26; Mk 4.22; Ru 8.17 12:4 Ais 51.7; Jer 1.8; Mt 10.28; Zo 15.14-1512:5 Hi 10.35 12:7 Ru 12.24; 21.18; FG 27.34

Page 90: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:8 90 Ruk 12:148 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai,

“Gunde nzuai, guma the khaŋharigi gumgi ga suanga, ‘GuZisas bɨnan ki.’ Anamaaŋ suanga, Fhe BakɨmeGumaGuar,ana vhɨra khaŋmba Fhe Bakɨme enseri ga suanga, ‘Khe naguma ma.’ 9Maaŋ muuŋgip guma the khaŋ harigi gumgiga suanga, ‘Gu Zisas bɨnan ki guma fhuvara.’ Ana maaŋsuanga, gu vhɨra khaŋ mba Fhe Bakɨme enseri ga suanga,‘Ana na guma fhuvara.’

10 “Guma buni mbatɨgir Fhe Bakɨme Guma Guara suaŋ-girga, Fhe Bakɨme mba guma ana suaŋgi buni mbatɨgi,ana nta vhɨzgip, nta ndɨkndɨk ŋangirga. Guma the maaŋmuuŋgip Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaara zɨn farfagirga, FheBakɨmemba guma, ana Ŋina Ŋaara zɨn farfagi ne ndɨkndɨkŋangirga tuktɨgi fhuvara.

11 “Nde na zɨn vui ne suaŋv, mbe nde ndigi ŋgɨp, FheBakɨme buni mbararagi phenin gumgi gum, mbe wonŋgui gari gumgir pani gum, gumgi ruu nɨman nde suaŋmbe phorgɨp suaŋrim, nde wari ndi zaahɨv, mbe phorgɨpsuanga buni ga suaŋ ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋv, wari simɨthari. 12 Nde mba tugen Fhe Bakɨmen Ŋina Ŋaar, ananduara ndɨkndɨgar nde nɨɨnga, nde mbe phorgɨ suanga.”

Zisas mba ŋkɨɨ kɨvgi gumgi ŋanŋangi tɨvi ga mbui nevhunama si.

13 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, guma mbe mbagumgi gu mbigi vhɨrve rɨgar kav khaŋ ana nzuai, “GumanRum, na ndia rimgim, gu khueŋ vuzvugi, ndu nan kurav,nan fega suaŋrim, ana ŋka won ndia gari bigi, ana rɨgɨranta shɨrav thari nan nɨɨnga.” 14 Ana ne nzuaim, Zisasmbaram taagia ana nzarigi, “Ndu ram nzuai, the mba bigiga suaŋv ŋko suan zav na ndi fagim, gu mba bigi ga suaŋv12:8 Ru 15.10 12:9 Mk 8.38; Ru 9.26; 2 T 2.12; 1 Zo 2.23 12:10 Mt

12.31-32; Mk 3.28-29; 1 Zo 5.16 12:11 Mt 10.19-20; Mk 13.11; Ru 21.14-15

Page 91: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:15 91 Ruk 12:22ŋko suaŋv nta shɨrav ŋkon nɨɨŋrie?” 15Ana mbaram khaŋmbe nzuai, “Nde warir rɨvɨv tuituigira wari kɨri. Nde khandɨkndɨgir muuŋ thari, ‘Gu kha nuianan garav niihi bigi,gu zamnta ndigirga, gu nzerara kɨv, guigira ndikndigirga.’Nde khaŋ suanga, nza bigi vhɨrve guarira ndirga. Ndembabigi ndigirga, nde nzerara kɨv guigira ndikndigirga fhu.”

16 Ana nen mbe nzuav, kha buneŋ vhunama dav mbenzuai, “Ŋkɨɨ ki gumambemɨna bakɨmemuuŋgim, anamɨnguigira mba tegi. 17 Ana kav, nduara kha ndɨkndɨgar wombui, ‘Gu ntige ram muuŋrie? Gu ntigem wo mba gumbigi ndi vhorga ŋan tuktɨgi fhu.’ 18 Ana thav khaŋ nzuai,‘Gu ntigem khaŋ muunga. Gu kha won mba ndi vhuipheni, gu nta phɨrgip, harigi pheni bakɨvir muuŋgip, guwon mba gum won bigir vhuuin ntan vhorga. 19Gu maaŋmuuŋgip, gu ntige khaŋ wo suanga. Gu ntigem guigiramba gum bigi tuktɨgi. Gu ntigemmpari vhɨrvera vhuksuvfhura kɨrga. Gu fhura kɨv, zazera mbɨv ndikndigɨrga.’20Anamaaŋwo nzuaim, Fhe Bakɨme khaŋ ana nzuai, ‘Nduŋanŋangi gumama. Ndu ntige khamaaŋra rimgirga. Ndurimgirim, ndu mba ndia wora nzua vhuigi mba gum bigirvhuuiŋ, the nta vuavi mbuiarie?’ ” 21 Zisas ne mbe nzuavvov khaŋ mbe nzuai, “Kha khesharigi tɨva mbuav bigindi warira phogi ga vhui gumgi, kha khesharigi tɨv mbenhɨrga. Mbe maaŋ mbui, Fhe Bakɨme mbe garim, mbe anarɨmani nɨman, mbe bigi sosuagi gumgi ma.”

Nde ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋv simɨ thari.Matiu 6.25-34

22 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ wophorga rui gumgi ga nzuai, “Gu ntige khaŋ nde nzuai, ndewari won ntuura ndɨkndɨgɨp khaŋwari ga suaŋ thari, ‘Nza12:15 1 T 6.7-10 12:19 Sav 11.9; 1 Ko 15.32; Ze 5.5 12:20 Sng 39.6;

52.7; Jer 17.11; Ze 4.14 12:21 Mt 6.19-20; 1 T 6.18-19; Ze 2.5

Page 92: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:23 92 Ruk 12:29thegir mbɨrie?’ Nde maaŋ wari ga suaŋ, thari. Nde vhɨrawari wo fhavi ga ndɨkndɨgɨp khaŋ wari ga suaŋ thari, ‘Nzathegi shagi sharɨrie?’ 23 Nde mbara nzuav bɨɨŋbɨɨŋ ndiavki fhuvara. Nde fhavi vhɨra, nta shagi ra nzuav nzeraraki fhuvara. 24 Nde kha vuaa ganɨv nta ndɨkndɨgɨ. Ntawari ga nzuav mban parav ki fhuvara. Nta vhɨra mba gumbigi ndiv vhorga pheni ki fhu. Nde ganɨ, Fhe Bakɨme,ana nduara mbe garav mban mbe ndɨɨi. Nde kha gumgigu mbigi, nde Fhe Bakɨme nde ndɨkndɨgi ndɨkndɨk, anaguigira kha korigi kambarigi. 25 Nde the won kɨrɨ tɨvivhuuiŋ ga ndɨkndɨgɨp won bɨɨŋbɨɨŋa phevav thaneŋ tugampeeŋra kegɨrie? Ne mbugum tuktɨgi fhuvara. 26 Ndemaaŋ muuŋgirga, tuga tɨvaneŋra kegɨrga tuktɨgi fhuvara.Nde thaŋ nzuav harigi bigi vhɨrve ga ndɨkndɨgap nta nzuambui?

27 “Nde kha khira shivi ganɨ, nta ram muuŋgi hɨɨamuuŋgi? Nta vhɨra wari ga nzuav ŋaara mbatɨga mbuifhuvara. Nta vhɨra wari ga nzuav shagi ga mbui fhuvara.Gu guigira khar nde nzuai, Soromon fhum ŋgui gariguman pan ki, ana guigira shagi vhuuiŋra sharav, sɨɨnvhuuŋrambui. Anamba nzɨɨi sɨɨŋ, nta kha khira shivi nzɨɨisɨɨŋ kambarigi fhuvara. Kha khira shivi nzɨɨi sɨɨŋ guigiraana mba nzɨɨi sɨɨŋ kambarigi. 28 Nde maaŋ muuŋgiapkaŋgiri, Fhe Bakɨme mba tɨvar mba khira shivi gumvhazɨgi ga mbui. Nta khaŋ muuŋgi ntɨɨri ma. Nta ntigeki guma gurmaŋgip nta hɨzgip, nta fov vhava suegim, ntashigi. Mba khesharigi vhazɨgi gum khira shivi, nta zɨriki fhuvara, Fhe Bakɨme mba tɨvar nta mbui. Na nde rammbui khesharigi gumgi? Nde guigira Fhe Bakɨmekhothɨgindɨkndɨgi guigira tivgi. Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨmende wari wo fhavi sharɨrga sɨɨn vhɨra nden nɨɨnga. 29Nde

12:24 Jop 38.41; Sng 147.9; Ru 12.7 12:27 1 Kin 10.4-8; 2 Sto 9.3-6

Page 93: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:30 93 Ruk 12:36maaŋ muuŋgiap nden ndɨkndɨgi fharav mba gum mbɨnkɨv, ni ga suaŋv ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋ thari. 30 Khanuianan ki gumgi, mbe mba bigi ga nzuav ndɨkndɨgivhɨrve ga mbuim, nde Ndia Bakɨme, ana nde kaŋgi, ndenta vuzvugi. 31 Nde mba bigir ndɨkndɨgi mbevav, FheBakɨme ndɨkndɨk ana piin kɨrim, ana nde gari guman pankɨrga, nde mba ndir za mbui bigi, ana vhɨra ntan ndennɨɨnga.”

Bigir vhuuiŋ ndia phogi ga vhui tɨv khare.Matiu 24.45-51

32Zisas mba buninmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,“Nde na bɨnan ki ntɨɨrire, nde rɨvɨ thari. Nde Ndia Bakɨme,ana suaŋgi, ana nde gari guman pan kɨv, ana wo gari bigi,ana ntan nden nɨɨngen ndikndigi. 33Nde wari wo bigi ndimaaŋrim, harigi gumgi nta vhezgirim, ndembaŋkɨɨar bigisosuagi gumgi nɨɨŋgiri. Ndemba ŋkɨɨarmben nɨɨŋgip, ndemba zazera mbara muuŋgiap ki ŋkɨɨa, nde nta ndiri. Ndenta ndiv, nde vhɨra Hevenan ki bigi vhuuiŋ, nde vhɨra ntandiri. Kha ŋguHeven, anan ki bigɨn thembatɨgirga tuktɨgifhuvara, vhɨra kɨɨi guma the mba bigɨn the kɨmgirga fhu,vhɨra baa gum suasuari bigɨn the gorgirga tuktɨgi fhu.34Mbaŋgunnden bigi vhuuiŋ anan ki, nden vuzvugi vhɨraanan ki.”

Ŋaara guman vhuuŋ, ana won ŋaara bigi bevahegap ŋaararargap ki.

Matiu 24.42-4435 Zisas mba bunin mbe nzua vov khueŋ phorga mbe

nzuai, “Nde shagi tɨvivige kegɨp, wari wo ŋaari bigibevahegɨp, wari wo raan pooŋgip kɨri. 36 Nde kha tɨvarmuuŋgiri. Gumgi mbari, mbe wari won guma bakɨme12:31 Mt 6.33 12:32 Mt 25.34; Ru 22.29; VB 1.6 12:33 Mt 19.21; Ru

18.22; FG 2.45; 4.34 12:35 Kis 12.11; Mt 25.1-13; Ef 6.14; 1 Pi 1.13 12:36Mk 13.34-36; 1 Pi 1.13

Page 94: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:37 94 Ruk 12:42rarga ki. Mben guma bakɨme man gu muuŋ, mani waniga rɨgim, ana mba shama bakɨmen kegap taagia zim, mbeana rarga ki. Ana zɨv ra tharim, mbe za ana ndi thɨmafhɨrgirga. 37 Maaŋ muuŋgip, mba guma bakɨme zɨv wonŋaara gumgi ganɨri, mbe ŋkuu thav anan rarga ki, nenzerara. Gu guigira khar nde nzuai, mba ŋaara gumgirguma bakɨme, ana vhɨra shaa tɨvige kegɨp zɨv, won ŋaaragumgi ga suaŋrim, mbe ŋgɨp mba pi kaa ga pigirga, ananduara zɨv mban mben nɨɨnga. 38Mba ŋaara gumgi vhɨra,mbe won guma bakɨme zɨrga tuk, mbe tuituigia ana kaŋgifhuvara. Ana maaŋ muuŋgip maaŋ rɨgar mben hɨgɨrgathi? Ana fharigi tuari furim, ana mben hɨrga thi? Anamaaŋ muuŋgip zɨv, won ŋaara gumgi ganɨrim, mbe ŋkuuthav ana rargɨp kɨrga, ana zɨv mbe ganɨri, mba ŋaaragumgi, mbe ndikndigɨri.

39 “Nde vhɨra khueŋ kaŋgiri. Maaŋ muuŋgip, guma thekɨɨma guma ana phena phɨrɨrga tuga kaŋgirga, ana mbakɨɨma guma, ana fhura ana ganɨrim, ana ana phena vhenŋgirgɨrga tuktɨgi fhuvara. 40 Nde vhɨra ku thari, nde kɨv,ganɨv kɨri. Nde Fhe BakɨmeGuma Guar zɨrɨga tuk, nde anakaŋgi fhuvara. Nde ana zɨrɨga tuga shemshegɨpmbur rɨgɨvkɨrim, ana hanera nden hɨgɨrga.”

Ŋaara guma vhuuŋ gum ŋaara gumambatɨga vhunama sikameŋ.

Matiu 24.45-5141 Zisas nen mbe nzuaim, Pita ana nzarigi, “Guma

Bakɨme, ndu kha vhunama si kamen nzara nzuaire, o,ndu za kheiŋ ga nzuai?” 42 Pita mba nzambaren anamuuŋgim, Zisas ana ŋgarkarav khaŋ nzuai, “Ena, maaŋgimpiiŋsɨk ana ndɨkndɨga vhuuŋ kav, ana wo gari gumabakɨme piin kav ŋaara vhuuŋra mbui? Mba khesharigi12:37 Zo 13.4 12:39 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10 12:39 Mt 24.43-44 12:40

Mk 13.33; 1 Te 5.6; 2 Pi 3.12

Page 95: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:43 95 Ruk 12:48mpiiŋsɨk mba ŋaari gari guma bakɨme, ana ana ndi farga,ana ana ŋaari gumgi ganɨv, ana mba sarigi tugara, anamban mbe ndɨɨi. 43Mba khesharigi ŋaara mbui mpiiŋsɨk,ana ŋgarɨv kɨrim, ana guma bakɨme taagia zav ana garim,ana ndikndigɨri. 44 Gu guigira nde nzuai, mba khesharigiŋaarambuimpiiŋsɨk, ana gari guma bakɨme ana ndi farga,ana za ana ŋaari gu bigi ganɨnga. 45Mba mpiiŋsɨk maaŋmuuŋgip kɨv khaŋ suanga, ‘Ahaŋ, na gari guma bakɨmegura zɨgɨrie?’ Ana maaŋ suaŋgip wo gari guma bakɨmenŋaara gumgi gum mbigi, ana mbe shogɨv mben muuŋv,mba gum phara havharir mbɨv, ŋanŋanɨv kɨrga. 46 Anamaaŋ muuŋv kɨrga, ana wo gari guma bakɨme zɨrga tuganzuav garav ki fhuvara. Ana vhɨra ana zɨrga tuga kaŋgifhuvara. Ana maaŋ muuŋv kɨrim, ana gari guma bakɨmehanera ana hɨgɨp, ana gangip, ana guigira muumbarambatɨgar ana muuŋv, ana ndim mba ana buni kaadogigumgi ki ŋaneŋ khɨngirim, ana mbe phorgɨ kɨrga.

47 “Nde khueŋ mbarara, ŋaara guma, ana wo gari gumabakɨme nzuai buni gum ana ndɨkndɨgi, ana nta kaŋgiap,ana nta zɨn vov, bigi thari ga mbui fhu, ana fhura ki.Mba khesharigi ŋaara guma, ana gari guma bakɨme hormbatɨgar ana muuŋgirga. 48 Khaŋ muuŋgi ŋaara guma,ana wo gari guma bakɨme ndɨkndɨgi gum vuzvugi kaŋgifhu, ana pham bigɨn thueŋ muuŋgip, ana ne suaŋv zaandirga. Ana gari guma bakɨme pim ana shogɨrga fhu.Guma bigi vhɨrve ndigi, ana bigi vhɨrvera ŋgarkararga.Fhe Bakɨme maaŋ muuŋgip bigi vhɨrvera guma the farvekhɨngirga, ana bigi vhɨrvera ŋgarɨga suaŋv kamɨnga.”

Zisas kha nuianan ki gumgi gu mbigi shɨgɨr zav zergi.Matiu 10.34-36

12:44 Mt 25.21-23 12:47 Lo 25.2; FG 17.30; Ze 4.17 12:48 Wkp 5.17;1 T 1.13

Page 96: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:49 96 Ruk 12:5649Zisas mba buninmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,

“Gu vhavar kha nuiana sur zav zergi. Gu vhɨra khueŋvuzvugi, mba vhav vhemkora khavgip fogɨp shirga. 50 Guvhɨra harigi khesharigi ruarɨr muun zav zergi. Gu ntigemmba ruarɨ ga muuŋgi fhuvara, gu maaŋ muuŋgiap nanndav guigira simgi. 51 Nde khueŋ ndɨkndɨgi thi? Gundava mɨɨtɨga ndigap kha nuianan zergi thi? Fhuvara.Gu guigira nde nzuai, gu kha gumgi gu mbigi shɨgɨr zavzergi. 52Mba tɨv ntige kha tugen kɨv, vhɨra zumgum vhɨrakɨrga. Ntige kha tugivigen meeŋthɨgi gumgi, mbe waritɨgɨp phena bavira kɨrga, mbe rɨgɨra wari shɨrav, phunikhegene panan phuni ga kegɨrga, phunini panan phunikhegene ga kegɨrga.

53 “Mbe rɨgɨra wari shɨrav, ndia panan kama kegɨrga,kam panan ndia ga kegɨrga. Niamuuŋ panan wo kambigakegɨrga, kambik panan wo niamuuŋ ga kegɨrga. Guma theniamuuŋ panan ana muuaŋ kegɨrga, mba guman muuŋpanan won manan niamuuŋ ga kegɨrga.”

Kha gumgi gu mbigi, mbe khar hi bigi nɨɨŋge kaŋgi fhu-vara.

Matiu 16.2-354 Zisas mba buni vhɨrver mbe nzua vov khaŋ mba

gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai, “Nde kha tɨva mbui,nde garim, buiva hurige mbu ra veri fhain hɨgi, nde khaŋnzuai, ‘Mboknzirga.’ Ndemaaŋnzuaim,mbok guigira nzi.55Nde vhɨra gari bɨɨŋbɨɨŋ bakɨme saut fhain kega zim, ndekhaŋ nzuai, ‘Ra ntigem guigira fogɨ shirga.’ Nde maaŋnzuaim, ra guigira foga shi. 56 Nde guigira bigi guiguigigumgi ma. Nde kha nuian gum buivar hi bigi, nde guigiranta ganɨv nta heengeŋ kaŋgi. Nde ram muuŋgiap ntigekha tugen hi bigi, nde nta garav nta heenganain kakagi?”12:50 Mt 20.22; 26.38; Mk 10.38-39; Zo 12.27 12:51 Mt 10.34 12:53

Mai 7.6

Page 97: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 12:57 97 Ruk 13:2Ndewari ga suaŋv suanga gumgi phorgɨv buni ndiv thɨgɨr

maaŋri.Matiu 5.25-26

57Zisas wom khaŋ mbe nzuai, “Nde rammuuŋgiap ndenduarira tuituigia kha bigi garav ndɨkndɨga vhuun ntambui fhu, maaŋgi tɨvi nta tɨvir vhuuiŋ? 58 Ndu maaŋmuuŋgip ndun pana guma, ana ndu ndigip, ndu suaŋbigi ndi thɨgɨra mbai guman han ŋgɨp ndu suaŋv suansaŋv ŋgɨri. Ndu mba tugen ŋko wani tɨgɨp, ana han ŋgɨp,ndu tuav sɨgen ŋko wani phorgɨ suaŋv mba bigeŋ ndithɨgɨr mbarari. Ndu maaŋ muuŋgirga fhu, ana ndu ndim,mba bigi ndi thɨgɨra mbai guman farve khɨngirga, anandu ndim gɨɨtɨvi farve khɨngirim, mbe ndu ndim bɨnakhɨngirga. 59 Gu guigira ndu nzuai, ndu bɨnara kɨvkɨvndu mba mbe ŋgarka zav ndu suaŋgi ŋkɨɨa, ndu zam ntaŋgarkararga.”

13Guma ndav dorgi fhu, ana ŋgu mbatɨgar ŋgɨrga.

1 Zisas Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigiga suaŋgia thugim, gumgi mbari maaŋ kav, mbe Garirigumgir hɨgi bigen ana neŋgi. Mbe mba bigen ananeŋgap khaŋ ana nzuai, “Gariri gumgi mbari, mbe FheBakɨme nzuav sɨgi shogav shama mbuav kim, Pairat wonntari ga mbui gɨɨtɨvi ga sarigim, mbe vov, mbe shogi,mbe vɨzi siav, mba Fhe Bakɨme nzuav shogi sɨgi vɨzi tɨsuagi.” a 2 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai,12:58 Snd 25.8; Mt 5.25 a 13:1 Mba Gariri gumgi, mbe mba tɨvar mbemuuŋgi, mbe Garirin kav, mba Fhe Bakɨme nzuav shamambuav kim, mbe shogim, mbe vhɨzgi fhuvara. Mbe FheBakɨmen suaŋgi tɨva zɨn vov, mbe nda vov, ZerusaremanFhe Bakɨme nzuav shama mbuav sɨgi ga mpov kim, mbemba tɨvar mbe muuŋgi. 13:2 Zo 9.2-3

Page 98: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 13:3 98 Ruk 13:9“Nde ram mbui ndɨkndɨga mbui? Nde ndɨkndɨgi, mbemuuŋgi tɨvi mbatɨgi, mba harigi Gariri gumgi muuŋgitɨvi mbatɨgi kambarigim, mbe nen vheza ndiav, mbe mbatɨva mbatɨgar mbe muuŋgire? 3 Gu guigira nde nzuai,Zakɨra fhuvara! Nde vhɨra nde ndavi domdorgirga fhu,mba tɨv vhɨra za nden hɨgɨrga. 4 Nde vhɨra mba fhummba Siroaman mba phena bakɨme phɨrgia rav mba phɨkbavira sɨgarathɨgi gumgi shogim, mbe vhɨzgi. Nde khandɨkndɨgar mbe mbuire, mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi za khaZerusareman ki gumgi muuŋgi tɨvi mbatɨgi kambarigi?5 Zakɨra fhuvara! Gu guigira nde nzuai, nde vhɨra ndendavi domdorgirga fhu, mba tɨv vhɨra za nden hɨgɨrga.”

Zisas kha vhɨgi mbai fhuv nen mbe nzuai.6 Ana mbaram bigɨna mueŋ vhunama dav khaŋ mbe

nzuai, “Guma mbe fik kha mbige ndim won wain mɨnanmpɨrigi. Ana ana mpɨrigim, ana vhuuŋgim, ana zumgumzav mba fik khagen vhɨgi korɨ zav niŋge gari. Ana zavniŋge garim, niŋge vhɨgi mbai fhu. 7 Ana thav khaŋ mbawain mɨna gari guma ga nzuai, ‘Ai, gu mpari mpuvenikhegntɨriven, gu zav kha fik khage garim, niŋge vɨgathe mbarigi fhu, ndu niŋge kegɨ nɨɨ khɨnik! Niŋge thaŋsuaŋv fhura khaŋ kɨv, kha nuiana mba vhɨzɨrie?’ 8Ana nenzuaim, mba ŋaara guma ana ŋgarkarav khaŋ ana nzuai,‘Guma rum, ndu ntige ana kɨ thari, ndu rargɨri. Gu ntigekha mpari bavira mparav nuiana khov, ana degan vhov,tor daa buari ndi zɨv, ana dega suegɨp, ana ganɨnga. 9Anambu zɨn mpariven vhɨgi maanga thi, fhuv thi? Ana maaŋmuuŋgip vhɨgi maanga fhu, ndu ana kegɨri.’ ”

Zisas Sabatar kɨr phɨrgerɨga rui mbiga mben kurigim,ana taagia nzerigi.13:3 Sng 7.12 13:6 Ais 5.2; Mt 21.19 13:7 Ru 3.9 13:8 2 Pi 3.9; 3.15

Page 99: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 13:10 99 Ruk 13:1710 Sabat raa mbevin Zisas vov Fhe Bakɨme buni

mbararagi phena vhen vhergap, Fhe Bakɨmen buni vhu-uin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. 11Mba gumgi gumbigi rɨgar, ŋina mbatɨk mbe vhen ndav kɨr phɨrgerɨgarui rɨmrɨman nɨɨŋgi mbiga mbe, mbe phorga mba phenavhen ki. Mba ŋina mbatɨk mba rɨmrɨman ana nɨɨŋgim,anambaramuuŋgiap kɨr phɨrgerɨga ruav kim, phɨk bavirasɨgarathɨgi mpari vhɨzgi. Ana ragia thɨgɨ ruigirga tuktɨgifhu. 12 Zisas ana gangiap, ana kamgim, ana ana han zim,ana khaŋ ananzuai, “Ena, gu ntigemndun rɨmrɨmvhɨzgi.”13Anamaaŋ ana suaŋgiap, mbaramwo farven ana suirigi.Ana wo farven ana suigavra thagim, mba mbik vhemkoraragia thɨgap, Fhe Bakɨme zɨ ndim vun kuamkuagi. 14ZisasSabatarmbambigar kurigi ne nzuavmba FheBakɨmebunimbararagi phena gari guman pan ne nzuav guigira Zisasga nzuav ndav shigap, khaŋmba gumgi gumbigi ga nzuai,“Nza ŋaari ga mbui rari mporathɨgi, nde mba raa then zɨvwari won rɨmrɨɨ vhɨzɨ. Nde thaŋ nzuav zav Sabatar mbaŋaara khavgi?” 15Ana maaŋ nzuaim, Zisas ana ŋgarkaravkhaŋ ana nzuai, “Nde bigi guiguigi gumgi ma! Nde buninzuav, nde mbui tɨvi mba buni zɨn vui fhuvara. Nde vhɨraSabatar kha tɨvi ga mbui. Nde vov wari wo tor daa bɨninvegap, nta thɨɨ fhɨrim, nta kɨrar him, nde ntan ko vuim,nta phara pi. 16 Nde kha mbiga gari, ana harigi mbikfhuvara. Ana vhɨra Abrahaman shɨga mbiga mbe ma.Nde ana garim, Satan kha simtɨgar ana nɨɨŋgim, ana mbasimtɨk ana kegim, ana ndiav kim, phɨk bavira sɨgarathɨgimpari vhɨzgi. Gu maaŋ muuŋgip ana tɨnmba simtɨga gorɨsaŋv, gu Sabat ga suaŋv ana tɨn mba simtɨga gorɨrgeŋtharie?” 17 Ana ne nzuaim, mba panan ana kegi gumgi,mbe ne mbararagiap, guigira memɨra mbatɨga muuŋgi.13:13 Mk 16.18; FG 9.17 13:14 Kis 20.9-10; Lo 5.13-14; Mt 12.10; Mk 3.2;

Ru 6.7; Zo 5.16 13:15 Ru 14.5; 19.9

Page 100: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 13:18 100 Ruk 13:24Mbe nen mberim, mba gumgi gu mbigi za ana mbui bigirvhuuiŋ ga nzuav ndikndigi.

Zisas mastet vhɨga vhunama si.Matiu 13.31-32; Mak 4.30-32

18 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom mben nzarigi,“Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe anapiin kɨrga tɨv ram mbui khesharigi? Gu ana vhunamasɨv ram mbui suambarar nden muuŋrie? 19 Ana khampamparan vhɨga fara muuŋgi. Mba mpampara zɨ khare,mastet. Guma mbe mastet vhɨga ndiga vov won mɨnanmpɨrigi. Ana zumgum kha fara muuŋgiap, vhuuŋgip,kɨvgiap, ŋgagi shɨgim, korigi zav ana ŋgagi ga piigi.”

Zisas is vhunama si.Matiu 13.33

20 Zisas nen mbe suaŋgiap wom mben nzarigi, “FheBakɨme won gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrgatɨv ram mbui khesharigi? Gu ana vhunama sɨv ram mbuisuambarar nden muuŋrie? 21 Ana is fara muuŋgi, mbigambe is ndigap parawa phorga digi. Ana nta digim, mbaparawa zumgum kav vhuuŋgia ndagi.”

Nde tuav kama bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨrga.Matiu 7.13-14,21-23

22 Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugav, mbaram khav-gia Zerusareman ndai. Ana ndav vov, mba ŋgui bakɨvigum ŋgui bisarire shɨgav ndav, Fhe Bakɨme buni vhuuinmbe khɨvav mbe nzuav ndai. 23 Ana mba bunin mbenzuav ndaim, guma mbe ana nzarigi, “Guma Bakɨme, FheBakɨme gumgi gu mbigi vhɨrve, ana taagi mbe ndigirgafhup thi?” Ana ana nzarigim, ana khaŋ mbe nzuai,24 “Gu khar za nde nzuai, nde nduarira ŋkasŋkagip khaŋtɨgɨp, nde mba tuav bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨp mba ŋgun vhen13:24 Mt 7.13; Zo 7.34; Ro 9.31; Fi 3.12

Page 101: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 13:25 101 Ruk 13:30

ŋgirgɨrga. Gu nde nzuai, gumgi gu mbigi vhɨrvera, mbemba tuav bisaneŋ thɨgɨp ŋgɨp mba ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋnzuav mbui. Mbe ŋgirɨr za mbuav mbe tuktɨgi fhuvara.25Mbembaramuuŋv kɨrim,mba ŋgu namkamkhavgipwoŋgun vhen veri thɨmkamani puigirga. Ana wo ŋgun vhenveri thɨmkamani puigirim, nde zɨv ana ŋgun thɨmkamanithivgip, anan kamɨnga. Nde ana kamɨv khaŋ ana suanga,‘Guma Rum, Guma Rum, ndu nza ndi thɨma fhɨrik!’ Ndemaaŋ suanga, ana nde ŋgarkarav khaŋ nde suanga, ‘Gunde kaŋgi fhuvara, gu vhɨra nde kega zegi ŋgu kaŋgifhu.’ 26 Ana maaŋ nde suanga, nde khaŋ suanga, ‘Nzandu phorga mbegi ntɨɨri ma. Ndu nza ŋgu shɨra veri tuavirɨksɨgivigen kav Fhe Bakɨme buni vhuuin nza khɨvav nzasuaŋgi.’ 27 Nde maaŋ ana suanga, ana khaŋ nde suanga,‘Gu nde kaŋgi fhuvara, gu vhɨra nde kega zegi ŋgu kaŋgifhu. Nde tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma, nde na thav sari.’28Ana maaŋ nde suaŋgirim, nde nzi mbatɨgar muuŋv tarindɨɨri phɨrɨrga. Nde maaŋ muuŋv kɨv, Abraham gu Aisak,Zekop, mba fhum kegi Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgi, ndembe ganɨnga, mbe Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim,mbe ana piin ki ŋgun vhen kɨrga. Nde, Fhe Bakɨme ndefuasuegi, nde kɨrar ki. 29 Mba ra ndai fhain ki ŋguir kigumgi gu mbigi gum mba ra veri fhain ki ŋguir ki gumgigu mbigi, mbe zɨv Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi garim,mbe ana piin ki ŋgun wari wo ŋani ndigip ana phorgɨpana shama bakɨme mbɨrga. 30 Nde mbarara! Ntige fharaki gumgi gu mbigi thari, mbe zumgum zɨn kɨrga. Ntigezɨn ki gumgi gu mbigi thari, mbe zumgum fhararga.”

13:25 Sng 32.6; Ais 55.6; Mt 7.23; 25.10-12; Ru 6.46 13:27 Sng 6.8; Mt 7.23;25.41 13:28 Mt 13.42; 22.13; 24.51; 25.30 13:28 Mt 8.11-12 13:29Sng 107.3; Ru 14.15 13:30 Mt 19.30; 20.16; Mk 10.31

Page 102: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 13:31 102 Ruk 13:35Zisas guigira Zerusareman kora muuŋgi.Matiu 23.37-39

31 Zisas mba buni nzuai tugera, Fherasiŋ mbari, mbeZisas han zav khaŋ Zisas ga nzuai, “Ndu ntigera kha ŋguthav harigi ŋanen ŋgɨri. Herot ndu shogiri ndu rɨmɨnza nzuai.” 32 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai,“Ndu ŋgɨp khaŋ mba ruaŋruaŋgi fiaŋ ga suaŋri, ‘Ndumbarara! Ntige gum gurmaŋgip, gu gumgi gu mbigitɨn ŋiniŋgi mbatɨgi ga vharvharav, mben kurkurav mbenrɨmrɨɨ vhɨzɨrga. Gu raa phuni khegenen, gu won ŋaaravhɨzɨrga.’ 33Gu maaŋ muuŋgip ntige ŋgɨp kɨv, gurmaŋgipŋgɨp kɨv, vermaŋgip gu Zerusareman hɨgɨrga. Maaŋmuuŋgip, Fhe Bakɨme kamthooŋ guma harigi ŋgu thenkɨrim, mbe ana shogirim, ana rimgirga fhu. Fhuvara. MbeZerusaremra ana shogirim, ana rimgirga.

34 “O Zerusaremiŋ, Zerusaremiŋ, nde kha Fhe Bakɨmenkamthooŋ gumgi, ndu mbe shogim, mbe vhɨzim, ndu khaFhe Bakɨme sasarigi ndun han zi gumgi, ndu ŋkɨɨr mbesav, mbe shogim, mbe vhɨzi ne ma. Gu tugi vhɨrvera, gundun tari, gumbe fugɨp, tuarameeŋwonŋgugi fugapwonvhɨganin mbe vharigi tɨvar ndun tarir muun za mbuim,mbe thagi. 35 Nde mbarara! Nde ŋgu ntigem mbatɨgipfhura kɨrga. Gu guigira khar nde nzuai, nde wom nagangirga fhu. Nde fhura kɨv kɨv, nde khaŋ suanga, ‘FheBakɨmendɨkndɨga vhuuŋrambaGumaBakɨmezɨmuuŋgiazi guman muuŋri!’ Nde maaŋ suanga, nde taagi naganɨnga.”

14Zisas fhav gum bigi za baagi guma mben kurigim, ana

taagia nzerigi.13:34 Mt 23.37 13:35 Sng 118.26; Ais 1.7; Jer 22.5; Mai 3.12; Mt 21.9; Mk

11.9-10; Zo 12.13

Page 103: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:1 103 Ruk 14:91 Sabat raa mben Zisas vov Fherasin zɨ ki guma mbe

phenan vugap ana phorga pi. Ana ana phorga pim, mbetuituigira anan tɨva garav ki. 2 Mba tugar fhav gum bigiza baagi guma mbe vhɨra zɨgap Zisas han maaŋ ki. 3 ZisasmbarammbaFherasiŋ gumgi gummbaguigira Zudaiŋ tɨvivhuuiŋ kaŋgi gumgir nzarigi, “Nde ram mbui ndɨkndɨgambui? Nza Sabatar guman kurav ana rɨmrɨma vhɨzi ne,ne Sabatar tɨva phɨrire, ee fhuve?” 4Ana mba nzambaranmbe muuŋgim, mbe thɨri pɨngiap fhura ki. Mbe bunathuen ana fagi fhuvara. Ana mbaram mba fhav gumbigi baagi guman fhava suirav, ana kurigim, ana batɨkfhura ŋgɨrgim, ana mbaram ana nzuaim, ana taagia vui.5 Ana vuim, Zisas taagia mben nzarigi, “Nde the maaŋmuuŋgip, kama the kɨrga o, borombaga the kɨrga, anamaaŋ muuŋgip Sabat raan mbok thɨgɨrga, nde mba raaravhemkora ŋgɨv ana sigɨrga, o fhu?” 6Anamba nzambarenmbe muuŋgim, mbe ana suanga buna thueŋ ki fhu.

Zisas guma wo mbevɨrga tɨva nzuai.7 Zisas mba tugen mba gumgi garim, mbe mba mban

mbɨr zav, mbe zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgira, mbentara piigi. Ana maaŋ muuŋgiap mbe gangiap, thavbuna mueŋ vhunama dav khaŋ mbe nzuai, 8 “Gumathe maaŋ muuŋgip muun rɨgɨp shama bakɨmen muuŋv,nden kamgirim, nde mba shaman ŋgegɨp, nde mba zɨki gumgi pigɨrga mpirmpirɨgira pigɨ thari. Nde kaŋgifhuvara, mbe mba nde kambarav zɨri bakɨvi ki gumgi,mbe mben kamgiap, mbe ndim fegi mpirmpirɨgi mbar ki.9Ndu maaŋ muuŋgip mba mpirmpirɨga perav kɨrim, mbashama mbuav nden kamgim, nde zegi guma zɨv khaŋ ndusuanga, ‘Ndu mba mpirmpirɨk thav khavik, ana kha guma14:1 Ru 11.37 14:3 Mt 12.10; Ru 6.9 14:5 Kis 23.5; Lo 22.4; Mt 12.11;

Ru 13.15 14:6 Mt 22.46 14:7 Mt 23.6 14:8 Snd 25.6-7

Page 104: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:10 104 Ruk 14:14pigɨrga mpirmpirɨk ma.’ Ndu muuŋv kɨrim, mba shamavuavi maaŋ ndu suaŋgirim, ndu guigira nen mbergip,khavgip ŋgɨp, zambumpuun guigira zɨ ki fhuv gumgi piigimpirmpirɨga perarga. 10Nde maaŋ muuŋgip mbe shamathenmuuŋvndenkamgirim, ndeŋgɨp, ndemba zɨ guararamba zɨ ki fhuv gumgi piigi mpirmpirɨgir pigiri. Mbashama mbuav nden kamgi guma bigɨn ma. Ana nduarazɨv nde gangip, khaŋ ndu suanga, ‘Kɨvntok, ndu khavgip,naaŋ ŋgɨp mbu mpirmpirɨga vhuun pera.’ Ana maaŋ ndusuaŋrim, ndu naaŋ ŋgɨp mba mpirmpirɨga perarim, nduphorga mba shaman vegi gumgi, mbe ndu gangip, khaŋndu suanga, ‘Ndu zɨ ki guma ma.’ 11 Guma the wo zɨ ndivun kuamkuarga, Fhe Bakɨme mba guma zɨ mbevari anaŋgirgɨrga. Guma the wo zɨ mbevarga, Fhe Bakɨme mbaguma zɨ ndi vun kuarga.”

Nza bigi ŋgarkararga fhuv gumgi, nza tɨva vhuun mbenmuuŋri.

12 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ mba wo phorgɨmbɨr zav ana kamgi guma ga nzuai, “Ndu shama bakɨmenmuuŋv wo phorgɨ mbɨr saŋv, ndu won kɨvntogira kamɨv,won fek gu tarira kamɨv, won ŋgun ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi,ndu mbera kamɨ thari. Ndu maaŋ muuŋgirga, mbezumgum ndura kamgirga, ndu ŋgɨp mbe phorgɨ mbɨrim,mbe ndu shama ŋgarkararga. 13 Ndu maaŋ muuŋgipshaman muuŋv, ndu mba shaman zɨrga gumgir kamɨsaŋv, ndu kha khesharigi gumgir kamɨri, bigi sosuagigumgi, hari gu suira goreregi gumgi, suirambatɨgi gumgi,rɨmgi mbatɨgi gumgi, ndu maaŋ muuŋgi gumgir kamɨri.14 Ndu maaŋ muuŋgirga, Fhe Bakɨme tɨvar vhuun ndunmuunga. Mba khesharigi gumgi, ndu mben kamgi, mbe14:11 Snd 29.23; Mt 23.12; Ru 18.14; Ze 4.6; 1 Pi 5.5 14:13 Lo 14.29; Neh

8.10-12 14:14 Zo 5.29

Page 105: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:15 105 Ruk 14:20zumgum ndu shama ŋgarkararga tuktɨgi fhuvara. Nduzumgum mba tɨvar vhuuaŋ muuŋgi gumgi, mbe vhɨzgi,mbe taagip khavɨrga, Fhe Bakɨme mba tugen ndu shamaŋgarkararga.”

Shama bakɨme vhunama si kameŋ.Matiu 22.1-10

15 Zisas mba kamen mbe nzuaim, ana phorga mba mbapi kaa ga perav pi guma mbe ne mbararagiap khaŋ ananzuai, “Ena, mba Fhe Bakɨmewo gumgi gumbigi ganɨrim,mbe ana piin kɨrga ntɨɨri, Fhe Bakɨme wo shama bakɨmenmuuŋrim, mbe phorgɨv mba shama bakɨmen mbɨrgaguma, ana ndikndigɨri.” 16 Ana maaŋ nzuaim, Zisas anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, “Ana harigi guma mbe, anawon shama bakɨme mbuav, ana mba gumgi vhɨrver kaai.17 Ana khaŋ mbui, ana mba shama bakɨmen muunga tukhɨgim, ana mbaram won ŋaara guma ga sarigim, ana vovana mba fhum mba shaman zɨr zav farasegi gumgi, anavov mba shaman zɨr zav mbe nzuai. Ana vov khaŋ mbenzuai, ‘Nde zɨri, mba shama bakɨme bigi za bevahegim,mba shama bakɨme tuk hɨgi.’ 18Ana vovmbe nzuaim, mbeza thagi. Mbe thav, mba shama bakɨmembui gumanŋaaraguma fhara vov nzarigi guma, ana khaŋ ana nzuai, ‘Guntigera nuiana sɨga mueŋ ga vezgiap, ne ganɨ za vui. Nduŋgɨp khaŋ mba shama bakɨme mbui guma ruma suaŋri,ana na ndava simɨ thari. Gu mbar ŋgɨrga fhuvara.’ 19Anamaaŋ ana suaŋgim, ana vov harigi nen nzarigim, anakhaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigera ŋaarar muun zav phɨkthɨgiborombaga ga vhezgiap, gu ntigera ŋaarar ntan panɨ zambui. Ndu ŋgɨp khaŋ mba shama bakɨme mbui gumaruma suaŋri, ana na ndava simɨ thari. Gu mbar ŋgɨrgafhuvara.’ 20 Ana maaŋ ana suaŋgim, ana mbaram vov14:15 Ru 13.29; VB 19.9 14:17 Snd 9.2; 9.5 14:20 1 Ko 7.33

Page 106: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:21 106 Ruk 14:24harigi nennzarigim, ana vhɨra khaŋ ananzuai, ‘Gu ntigeramuuaŋ tɨgi, gu mbar ŋgɨgɨrga fhuvara.’

21 “Mba shama bakɨme mbui guman ŋaara guma, anamba gumgir nzaim, mbe mba kamen ana suaŋgim, anamba kameŋ ndiga taagia won guma ruma han vui. Anavovmbambe suaŋgi buni bunwo guma ruma suaŋgi. Anamba buni bun won guma ruma nzuaim, ana ndav shigap,thav kama havharar won ŋaara guma ga ndɨɨv khaŋ ananzuai, ‘Ndu vhemkora ŋgɨp, kha ŋgu bakɨmen ki tuavibakɨvi gum tuavi bisarirer ŋgɨp, mba bigi sosuagi gumgigum, suirambatɨgi gumgi gum, rɨmgimbatɨgi gumgi gum,hari gu suira goreregi gumgi, ndu mbe suaŋrim, mbe naphenan zɨv na phorgɨv na shama bakɨmen mbɨrga.’

22 “Ana maaŋ won ŋaara guma ga suaŋgim, ana vugapmba gumgir kov zɨgap, mbaram khaŋ ana nzuai, ‘Gumarum, ndu nzuaim, gu vugap, kha gumgir kov zɨgim, nduphen givigi fhu, ndu phenan ŋani mbari fhura khar ki.’23 Ana maaŋ nzuaim, anan guma rum taagia khaŋ wonŋaara guma ga nzuai, ‘Maaŋ muuŋgim, ndu ntige womtaagip ŋgɨp, kha ŋgu bakɨme thav, ndu ŋgɨp mba tuavibakɨvi gum mba mɨni ga rui tuavi, ndu nta thivi ŋgɨp,gumgi gu mbigi ganɨv, ndu khaŋ tɨgɨv mbe suaŋrim, mbezɨv na phorgɨv na shama bakɨmen mbɨrga. Gu khueŋvuzvugi, na phen za givarga, ne nzerarga.’ 24Ana nen anasuaŋgiap khaŋ ana nzuai, ‘Gu guigira khar ndu nzuai, gumba fharav kha shama bakɨmen mbɨr zav farasegi gumgi,gu mbe nzuaim, mbe na shama bakɨmen zɨ thagi. Mbeguigira kha shaman mban tɨva thaneŋ mbegɨrga tuktɨgifhu.’ ”

Zisas khaŋ nzuai, “Guma na phorgɨv rur saŋv, ana wogangip na phorgɨv rurga.”

Matiu 10.37-3814:24 Mt 21.43; 22.8; FG 13.46

Page 107: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:25 107 Ruk 14:3125Tugamben gumgi gumbigi vhɨrve, mbe Zisas phorga

vuim, ana dorgap mbe garav khaŋ mbe nzuai, 26 “Gumathe na phorgɨv rur saŋv, ana kɨr wo ndia gum niamuuŋgum, won muuŋ gum tari, won fegi gum ŋgugi, meeiŋgum bivi, ana kɨr mbe segi fhu, ana vhɨra kɨr won vuzvu-gara segi fhu, ana na phorgɨ rurga guma kegɨrga tuktɨgifhu. 27Guma the vhɨra wo rɨmɨnga khanarareŋ phufhuravna phorgɨ ruigirga fhu, ana vhɨra na phorgɨ rurga gumakegɨrga tuktɨgi fhu.” a

28 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ mbenzuai, “Maaŋmuuŋgip, nde the phena bakɨ thenmuunga.Nde the mba phenan muun saŋv, ana ram mbui tɨvarmuuŋgirie? Ana fhara perav mba phenan muunga bigi,ana nta ndɨkndɨgap, nta ruei. Ana nta ruev won ŋkɨɨagari, ana mba phenan muunga ŋkɨɨa tuktɨgi o, fhu. 29Anafharavmaaŋmuuŋgirga fhu, anamba phena kɨnira suegɨpganɨnga, ana ŋkɨɨa vhɨzgi, ana fhurambaphena thagi. Anafhura mba phena tharga, mba gumgi gu mbigi ne suaŋvana sɨɨnga. 30Mbe ana sɨɨŋv khaŋ ana suanga, ‘Kha gumawo gangiap kha phena mbui. Ana ana mbuav, ana vhɨzgifhu.’

31 “Maaŋ muuŋgip ŋgui vhɨrve gari guman pana the,ana harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana phorgɨv shogɨrsaŋv, ana fharav perav won ntari ga mbui gɨɨtɨvi vhɨrveganɨv khaŋ wo suanga, ‘Gu 10,000 ntari ga mbui gɨɨtɨvirakhar ki. Mbu harigi ŋgui vhɨrve gari guman pan, ana won20,000 ntari ga mbui gɨɨtɨvir ko zi.’ Ana mba ndɨkndɨgarmuuŋv, khaŋ wo suanga, ‘Nan ntari ga mbui gɨɨtɨvirvhɨrve khaŋ muuŋgiap 10,000 thɨgi, gu ram muuŋrie? Gumbu harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana phorgɨv shogɨv,14:26 Lo 33.9; Mt 10.37; Ru 18.29; Zo 12.25; VB 12.11 14:27 Mt 10.38;

16.24; Mk 8.34; Ru 9.23; 2 T 3.12 a 14:27 NduMatiu 10.38 ki kameŋ ganɨri.

Page 108: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 14:32 108 Ruk 15:2gu ana kambararie?’ 32 Ana mba ndɨkndɨgar muuŋvganɨnga. Ana tuktɨgi fhuv, anambaramwo gumgi thari gasararim, mbe ŋgɨp mba ana phorgɨv shogɨr zav zi gumanpan, ana samra kɨrim, mbe ŋgɨv mba ntara vhɨzɨ saŋv anasuanga.

33 “Nde vhɨramba khesharigi tɨvaramuuŋri, nde the naphorgɨ rur saŋv, ana guigira za kɨr wo bigi ga segɨrga, anana phorgɨ rurga guma kegɨrga. Ana za kɨr wo bigi ga segifhu, ana na phorgɨ ruigirga guma kegɨrga tuktɨgi fhu.”

Zisas mbasɨk faaŋgi ne vhunama sav buna muen mbenzuai.

Matiu 5.13; Mak 9.5034Zisas mba buninmbe suaŋgiap wom khaŋmbe nzuai,

“Mbasɨk, ana bigɨna vhuuŋ ma. Ndu mbasɨk ndi suegɨp,ndu mbɨ kɨvgip, ana tɨgɨrga ana faaŋgirga, ndu wom ramana muuŋgirim, ana vhergirie? 35 Ndu mba khesha-rigi mbasɨgar won mɨna suegɨrga, ana ndu mban kurarinta vhuuŋgirga tuktɨgi fhu. Ndu vhɨra mba khesharigimbasɨgar borombaga buari digip mɨna suegɨrga tuktɨgifhuvara. Zakɨra fhuvara! Mba khesharigi mbasɨk, ndufhura ana si mbur suarga. Gu khar nde nzuai bunaiŋ,guma khuarani kɨv, ana kha buni mbararari.”

15Zisas bigɨna mueŋ vhunama sav sipsip mbar rɨgi ne

nzuai.Matiu 18.12-14

1 Raa mben ŋkɨɨa ndia rui gumgi gum tɨvi mbatɨgi gambui gumgi, mbe zam Zisas nzuai buni mbarara zav anahan zegi. 2Mbe zegap, Zisas rorgiap, piigiap kav, ana bunimbararagim, mba Fherasiŋ gumgi gum mba Zudaiŋ tɨvirvhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe mbe gangiap, ne nzuav Zisas14:33 Fi 3.7-8 14:34 Mt 5.12; Mk 9.50 15:1 Ru 5.29-30 15:2 FG

11.3; Ga 2.12

Page 109: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 15:3 109 Ruk 15:9ga nzuav ndavi simgi. Mbe Zisas ga nzuav ndavi simgiapkhaŋ wari ga nzuai, “Kha guma, ana tɨvi mbatɨgi ga mbuigumgi, ana mben khurkhuu ga mbuav mbe phorga pi.”

3Mbe maaŋ wari ga nzuaim, Zisas mbaram, kha bunaivhunama sav khaŋ mbe nzuai, 4 “Nde rɨgar nde the maaŋmuuŋgip 100 sipsivi kɨrga, nta rɨgar maaŋ muuŋgip thembar rɨgɨrga. Ana mba 99 sipsivi ndi, mbara tɨgɨrim, ntambara kɨv, vhazɨgi mbɨv kɨrim, ana ŋgɨp mba mbar rɨgine ndi ganɨv, kɨv ana gangirga. 5-6 Ana ana gangirga,ana guigira ndikndiga mbatɨgar muuŋv, ana fhurav ŋgunzɨrga. Ana ŋgun zɨv, ana za won kɨvntogir kamɨv, won hanki ntɨɨrir kamɨv, khaŋ mbe suanga, ‘Nde zɨv na phorgɨv nasipsiva suaŋv ndikndigɨri, ana mbarirɨgim, gu taagia anagangi.’ ” 7Zisasmba buninmbe nzua vov khaŋmbe nzuai,“Gu guigira nde nzuai, mba guma won sipsiva gangiapndikndigi ndikndik, mba khesharigi ndikndigi, bakɨmekha nuianan kav tɨvi mbatɨgi ga mbui guma the ndavdorgɨrga, mba khesharigi ndikndigiraHevenhɨgɨrga. Mbevhɨra mba ndav domdorgi 99 gumgi mbe nzerara ki mbemben ndikndigi. Mbe maaŋ muuŋgip kɨv kɨrim, tɨvimbatɨgi ga mbui guma bavira, ana ndava dorgɨrga, mbene suaŋ Hevenan ndikndiga bakɨ guarara hɨgɨrga.”

Zisas buna mueŋ vhunama sav kɨma raraŋ mueŋ mbarrɨgi ne nzuai.

8 Zisas mba kamen mbe suaŋgiap, wom khuen mbenzuai, “Maaŋ muuŋgip, mbiga the phɨkthɨgi ŋkɨɨararaiŋveŋ kɨrga. Maaŋ muuŋgip thueŋ mbar rɨgɨrga,ana ram muuŋrie? Ana rama durav, ana nzuav garav,wo phena vhee bi. Ana mbara muuŋv ana suaŋv ganɨvkɨv, ana taagip ana gangirga. 9 Ana taagi ana gangip, anambaram ndikndigap wo kɨvntogir kamɨv mbaram, won15:4 Ese 34.11; 34.16; Mt 18.12; Ru 19.10 15:5-6 1 Pi 2.10; 2.25 15:7

Ru 5.32

Page 110: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 15:10 110 Ruk 15:15ŋgu ntɨɨrir kamɨv khaŋ mbe suanga, ‘Nde zɨv na phorgɨvna kɨma rareŋ ga suaŋv ndikndigɨri. Nan kɨma rareŋmbar rɨgim, gu ntigem taagia wone gangi.’ ” 10 Zisas mbabunen mbe suaŋgiap, khaŋ mbe nzuai, “Gu guigira ndenzuai, kha mbik taagia wo kɨma rareŋ gangiap ndikndigindikndik, mba khesharigi ndikndigira. Kha nuianankav tɨvi mbatɨgi ga mbui guma the ndava dorgɨrga, mbakhesharigi ndikndigirga mbu Fhe Bakɨme enseri, mbemba ndava dorgi guma ga suaŋv ndikndigɨrga.”

Zisas buna mueŋ nzuav guma mbe kama phunini ki nevhunama si.

11 Zisas mba bunin mbe nzuav vov wom khaŋ mbenzuai, “Guma mbe kama phunini ki. 12 Mani kav vov,ana kama ntok khaŋ won ndia ga nzuai, ‘Dara, gu khueŋndɨkndɨgi, ndu ntigera ndu mba ŋkan nɨɨn zav mbui bigi,ndu rɨgɨra nta shɨrav, na khɨna ntɨɨrir nan nɨɨŋgiri.’ Anane nzuaim, ana ndia rɨgɨra wo bigi shɨrav, ntan wo kamaniga nɨɨŋgi. 13 Ana mba bigi shɨrav mani ga nɨɨŋgim, manimaaŋ kav, mbaram, ana kama ntok hɨgap, za wo bigifugap, nta ndim mbaim, harigi gumgi zav, nta vhezi. Mbenta vhezgiap, ŋkɨɨan ana nɨɨŋgim, ana mbaram khavgiap,won ndia gu mbe thav, saman harigi ŋgu bakɨ mben vugi.Ana vugap, mba ŋgun kav, tɨvi mbatɨgi guarira mbuav,ferferav, za won ŋkɨɨa fov mba bigi ga suegim, ana ŋkɨɨaza vhɨzgi. 14 Ana za won ŋkɨɨa fuasuegim, nta vhɨzgim,mba tugen ana mba ki ŋgu bakɨme fhain, mbe za mbativgiap, thir vhɨzi tuga mbatɨk mben hɨgi. Ana mba tugenana guigira fhɨrge rɨgap, tuga mbatɨga ndigi. Ana bigɨnthaneŋ ki za fhuvara. 15 Ana thav vov, mba ŋgu nɨɨŋgeguma mben hɨgap, ana ŋaara guma ga gegap, ana ŋgari.Ana mba guman ŋgarim, mba guma ana sarigim, ana vov15:13 Snd 29.3

Page 111: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 15:16 111 Ruk 15:23mba tugi kɨrin kav, ana daa gari. 16Ana vov, ana daa garav,mban nta ndɨɨv kav, ana guigira thɨ mbatɨk anan hegim,ana mbu daa ga sui regir fazɨgi garav, ana vhɨra mba daaphorgɨv ntan mbɨr zav mbui. Ana maaŋ kim, guma themban ana kurigi fhuvara.

17 “Ana maaŋ kav, ndɨkndɨgap kav, thav ndɨkndɨgavhuuŋ ana zim, ana thav khaŋ wo nzuai, ‘Ore, nan ndiarŋaara gumgi vhɨrve, mbembur kavmban tɨn kim, gu khaŋkav thɨna rɨmɨn zav mbui.’ 18 Ana mba ndɨkndɨga muuŋ-giap thav khaŋ wo nzuai, ‘Gu ntige taagiap ŋgɨp, won ndiahan ŋgɨp, khaŋ ana suanga, “Dara, gu tɨva mbatɨgar FheBakɨme mbuav vhɨra ndu muuŋgi. 19 Ndu ntigem, womkaman nan kamɨnga tuktɨgi fhu. Ndu ntigem, won ŋaaraguman nan kamɨnga.” ’

20 “Ana ndɨkndɨga vhuuŋ ana zɨgim, ana maaŋ wosuaŋgiap, mbaram khavgiap, won ndia han vui.

“Ana vuim, ana ndia samra ana gangiap, mbaram anandava vhee guigira ana nzuav nzim, ana guigira ana koramuuŋgi. Ana ana kora muuŋgiap, mbara khuafɨ vov,ana fhɨre rɨgap, ana viavav, ana khoman mpari. 21 Anavov, ana viavav, ana khoman mparim, ana kam khaŋ ananzuai, ‘Dara, gu tɨva mbatɨgar Fhe Bakɨme mbuav vhɨrandu muuŋgi. Ndu ntigem, wom kaman nan kamɨngatuktɨgi fhuvara.’ 22Anamaaŋwo ndia ga nzuaim, ana ndiaana mbararavram, mbaram won ŋaara gumgir kamgiapkhaŋ mbe nzuai, ‘Nde vhemkora ŋgɨp nan shaa vhuunmpeeŋra ndigi zɨv ana sharari. Nde mba shaar anasharav, mbaram ŋgɨp, farve shari ring ndigi zɨp, ana farvesharav, ŋgɨp ŋkari sharive ndigi zɨv, ana ŋkarveni sharari.23 Nde maaŋ ana muuŋgip, ŋgɨp borombaga ŋguga kama15:16 Snd 23.21 15:18 Sng 51.4; Jer 3.12-13 15:20 FG 2.39; Ef 2.13;

2.17 15:21 Sng 51.4 15:22 Ru 15.32; Ef 2.1; 2.5; 5.14; VB 3.1

Page 112: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 15:24 112 Ruk 15:30bakɨmera ndigi zɨv, ana shogip, nza ana suaŋv shamabakɨmen muuŋv ndikndigirga. 24 Kha shama bakɨmenmuuŋv ndikndigirga, ne khaŋ muuŋgi. Nan kama mbe,ana rimgia kegap taagia khavgi. Ana vhɨra mbar rɨga,kav, kav taagia zɨgi.’ Ana nen mbe suaŋgiap, mbe shamabakɨme mbuav pav ndikndigi.

25 “Mbe mba shama mbuav pav ndikndigap kim, mbaguman kama bar, ana wo mɨnan kegap, taagi ŋgun zi.Ana zav won ndia phena han mbav, ana mbaram gitagikhɨkhɨɨmbararav, mbaram kha gumgi gumbigi hii khɨkhɨɨmbararagi. 26 Ana mba khɨkhɨɨ mbararav, mbara vov wondia ŋaara gumamben kamgim, ana ana han zim, ana ananzarigi. ‘Mbe mbar ram mbui khɨkhɨm mbare?’ 27 Anamba nzambarar ana muuŋgim, mba ŋaara guma anaŋgarkarav khaŋ ana nzuai, ‘Ee, ndu kaŋgi fhuve? Ndunŋguk taagia zɨgi. Ana zɨgim, ndun ndia anan ndikndigap,borombaga ŋguga kama bakɨmera shogiap, shama bakɨmembui. Ndun ŋguk za rimgi fara muuŋgiap, kegap, taagianzerara zɨgim, ndun ndia ana nzuav ndikndigap shamabakɨme mbui.’ 28 Ana nen ana suaŋgim, mba guman ka-man rum ne mbararagiap, won ndia ga vhegap, mbarammbe han phena vhen ŋgirɨ thagi. Ana thav kɨrar kim,ana ndia ne mbararagiap, mbaram kɨrar hɨgap zav, khaŋthɨgav ana ndava mbɨv ana nzuai. 29 Ana ndia ana ndavambɨv ana nzuaim, ana won ndia ŋgarkarav khaŋ ananzuai, ‘Ndu na mbarara! Gu kha mparir gu fhura ndunŋaara guma ga gegap, ndun ŋgarav ki. Gu ndu nzuai bunathueŋ, gu ne kaadogi fhu. Zakɨra fhuvara! Gu fhum nduphorga ki. Gu fhumndu phorga kim, ndumaaŋmuuŋgiapna nzuav meme thaneŋra shogim, gu won kɨvntogir kovpav ndikndigi fhu. Zakɨra fhuvara! 30Ndumba khesharigitɨva then na muuŋgi fhu. Ndu ntigem, ndun kam ndu15:27 Ru 15.2

Page 113: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 15:31 113 Ruk 16:3ana nɨɨŋgi bigi, ana nta ndiga vov, fhura ferfera rui mbigiphorga ruav, za ndu bigir mbe nɨɨŋgia zɨgi. Ana zɨgim,ndu ntigem, ana nzuav, borombaga ŋguga kama bakɨmeshogi.’

31 “Ana maaŋ nzuaim, ana ndia khaŋ ana nzuai, ‘Nduna gor ma, ndu zazera na phorga kim, gu ndu kaŋgi,na bigi, nta za ndu bigi ma. 32 Ndu ntigem, ŋka shamabakɨmen muuŋv ndikndigɨrga. Ndun ŋguk khaŋ muuŋgi,ana rimgia kegap taagia khavgi. Ana vhɨra mbar rɨga kavkav, ntigem taagia zɨgi.’ ”

16Zisas mpiiŋsɨga mbatɨga vhunama si.

1 Mba tugen Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ wophorga rui ŋaara gumgi ga nzuai, “Shɨk ki guma mbe,ana won shɨga zɨtɨgi zav guma mbe ndi fagim, ana anashɨga garav ana zɨtɨgi. Mba guma, ana mba guma shɨgazɨtɨgap ana gari mpiiŋsɨk ma. Mba mpiiŋsɨk kav kim,gumgi mbari mbe zav mba shɨga mbui guma bakɨme hanzegap khaŋ ana nzuai, ‘Guma rum, ndu wo shɨga ganɨv,ana zɨtɨgɨ zav fagi mpiiŋsɨk, ana ndu shɨga garav fhurandun bigi ndi ndɨɨim, nta vhɨzi.’ 2 Mbe maaŋ mba shɨganamkama suaŋgim, anambaramwonmpiiŋsɨgar kamgim,ana ana han vhen zerim, ana ana nzarigi, ‘Ndu thaŋ nzuavkha khesharigi tɨva muuŋgim, mbe ne bun nzuaim, gu nembararagi? Ndu ntige taagi ŋgɨv, ndu mba fhura na bigindiv nɨɨŋgi, ndu za ntan ntuu khergiri. Ndu ntigem womna shɨga zɨtɨgɨp, ana ganɨnga mpiiŋsɨk kegɨrga tuktɨgifhuvara.’

3 “Mba shɨga namkammaaŋ mba shɨga zɨtɨgap ana garimpiiŋsɨga suaŋgim, mba mpiiŋsɨk thav khaŋ wo nzuai,‘Gu ntige ram muuŋrie? Kha shɨga namkam, ana ntige navhɨzi. Gu vhɨra, guharigi gumanŋaara gumakɨv, anamɨna

Page 114: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 16:4 114 Ruk 16:8khorgaŋkasŋka ki fhu. Guvhɨra ŋkɨɨa suaŋvharigi gumgirnzangen mbergi.’ 4 Ana maaŋ wo suaŋgiap khaŋ nzuai,‘Gu ntige muunga bigeŋ kaŋgi. Gu khaŋ muuŋgirga, mbana gari guma bakɨme kha mpiiŋsɨga ŋaarar na vhɨzgirga,kha gumgi nan kov wari wo phenin ŋgɨv, tɨvar vhuunnan muunga.’ 5 Ana ne suaŋgiap, mbaram mba fhumana ŋgari guma bakɨme han ŋgarɨga muuŋgi gumgi, anaza mben kamgim, mbe bevbevira ana han zi. Ana mbenkamgim, mbevi fharav ana han zim, mba mpiiŋsɨk ananzarigi, ‘Ndu fhum na gari guma bakɨme han thegi bigiraŋgarɨga muuŋgi.’ 6 Mba guma ana ŋgarkarav khaŋ ananzuai, ‘Gu ana han 100 mba tui mporiin dara ŋgarɨgamuuŋgi.’ Ana maaŋ nzuaim, mba mpiiŋsɨk mbaram khaŋana nzuai, ‘Ndu ntige vhemkora khaŋ perav, ndu mbaŋgarɨgamuuŋgi bigi ga nzuav ndundi khergi gaveŋ khare.Ndu ntige khaŋ muuŋgip ne khergiri, gu 50 mba tui mpo-riiŋ darara ŋgarɨga muuŋgi.’ 7Mba fharigi guma zim, anamaaŋ ana suaŋgim, ana vuim, harigi ne zi. Ana zim, mbampiiŋsɨk ana nzarigi, ‘Ndu rarara bigi ŋgarɨga muuŋgi?’Ana khaŋ ana nzuai, ‘Gu 100 parawa kira ŋgarɨgamuuŋgi.’Anamaaŋ nzuaim,mbampiiŋsɨkmbaram khaŋ ana nzuai,‘Ndu ŋgarɨga muuŋgi bigi, mbe nta nzuav khergi gaveŋkhare. Ndu ntigem, khaŋ muuŋgip ne khergiri, gu 80parawa kirara ŋgarɨga muuŋgi.’

8 “Mba mpiiŋsɨk mba tɨva muuŋgim, mba ana gariguma bakɨmemba kameŋmbararagiap, anambarammbampiiŋsɨk mbatɨga zɨ ndi vun kuagi. Ana khaŋ mbui tɨvamuuŋgi ne nzuav, ana ndɨkndɨga vhuuŋ ki mpiiŋsɨgamuunga tɨva muuŋgi. Kha nuianan ki tɨvi zɨn vui gumgi,mbe guigira mba tɨvir muunga tuavi vhɨrve kaŋgiap, mbewon tɨvi ga mbui. Mbe mba tɨvi ga mbuav, mbe mba FheBakɨme zɨn vui gumgi kambarigi.16:8 Zo 12.36; Ef 5.8; 1 Te 5.5

Page 115: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 16:9 115 Ruk 16:139 “Gu nde nzuai, nde kha nuianan ki bigi gum ŋkɨɨa,

nde tuituigira ntan guigira harigi gumgir kurkurav, mbenkɨvntogir muuŋv kɨri. Nde maaŋ muuŋv kɨrim, mbanuiana ŋkɨɨa gum bigi vhɨzɨrga tuk hɨgɨrga, nta vhɨzɨrga,mba tugar nde Fhe Bakɨme gum ana enseri nden kam-girim, nde mbe han mba zazera mbara muuŋgiap kiphenin ŋgirgɨp zazera mbara muuŋgip kɨrga. a

10 “Guma bigɨna bisaneŋ ndigap tuituigira ne gari fhu,ana vhɨra bigɨna bakɨmendigirga, ana vhɨra tuituigira anagangirga fhu. Nde maaŋmuuŋgiap ntige guma the bigɨnabisaneŋ ndigap, ana tuituigira ne gari, ana vhɨra bigɨnabakɨme ndigirga, ana vhɨra tuituigira ana ganɨnga. 11Ndekha nuianan ŋkɨɨa, nde nta ndiav tuituigia nta garav, ntanŋgari fhu. Maaŋgim, Fhe Bakɨme bigɨna guara then ndennɨɨŋgirim, nde ana gangirie? 12 Nde vhɨra harigi gumgibigi garav, nde tuituigira nta gari fhu, harigi guma thebigɨna then nden nɨɨŋgirim, nde ana vuavi mbuiav anagangirga tuktɨgi fhu.

13 “Guma the fhum mpiiŋsɨga phuninin ŋaara gumakegi fhuvara. Anamaaŋmuunga, ana the vuzvugirga, anathe vuzvugirga fhu. Ana vhɨra the nzuai buni mbararav,ana kɨr the segɨrga. Nde vhɨra kha bigɨna phuni, nde vhɨranin ŋgargirga tuktɨgi fhuvara. Nde Fhe Bakɨmen ŋgarɨvvhɨra ŋkɨɨa gum bigɨn ŋgargirga tuktɨgi fhuvara.”

Zisas Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi gum Fhe Bakɨmewo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga buni bunnzuai.16:9 Dan 4.27; Mt 6.19-20; Ru 14.14; 1 T 6.17-19 a 16:9 Kha buna

nɨɨeŋ tuituigiap hɨgi fhuvara. Bigi kaŋgi gumgi mbari khandɨkndɨga mbui. Zisas khaŋ nzuai, nza wari won ŋkɨɨarmba bigi sosuagi gumgir kurkurarga. Mbe zumgum nzanndikndigɨp nza Hevenan ŋgɨgɨrim, nza mbe phorgɨ kɨrga.16:10 Mt 25.21; Ru 19.17-26 16:13 Mt 6.24

Page 116: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 16:14 116 Ruk 16:1814 Zisas mba buni nzuaim, mba Fherasiŋ, mbe guigira

ŋkɨɨa nzuav thagine mbui ndɨɨri ma. Mbe mba Zisasnzuai buni mbararagiap, ana nzuav ndav shigap, tarindɨɨri wari thivgiap ana gari. 15 Mbe Zisas garim, anakhaŋ mbe nzuai, “Nde kha ndɨkndɨgi ga mbui ntɨɨrima. Nde khueŋ vuzvugi, kha gumgi gu mbigi za khandɨkndɨgar nden muunga, nde tɨvi vhuuiŋ ga mbui ntɨɨrima. Nde mba ndɨkndɨgar wari ga mbuim, Fhe Bakɨme,ana nde ndavi vherir zorga ki ndɨkndɨgi, ana nta kaŋgi.Mba ndɨkndɨgi, kha gumgi gu mbigi kha ndɨkndɨgar ntambui, nta ndɨkndɨgi vhuuiŋ ma. Mbe mba ndɨkndɨgarnta mbuim, Fhe Bakɨme nta gari, nta guigira ndɨkndɨgimbatɨgi ma.

16 “Fhum Fhe BakɨmeMoses ga nɨɨŋgi tɨvi gummba FheBakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni, mba buni zav ZonGumgi Ruai Gumara thɨgi. Ntigem, Zon Gumgi Ruai Gumakegi tugen, Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbeana piin kɨrga buni vhuuiŋ hɨgi. Mba buni vhuuiŋ hɨgim,gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe Fhe Bakɨme piin kɨrim, anambe ganɨngane nzuav ŋaara mbatɨga mbui.

17 “Nde kha nuian gum buiva gari mani vhɨzɨ saŋvmani vhɨzgirga. Kha Fhe Bakɨme Moses ga nɨɨŋgi tɨvi, ntathaneŋ vhɨzgirga tuktɨgi fhuvara.”

Mani gum mburi wari thamthav vov, harigi ntɨɨri ga rɨgine nzuai.

Matiu 5.31-32; 19.9; Mak 10.11-1218Zisasmbabuninnzua vov khaŋnzuai, “Guma thewon

muuŋ thav ŋgɨp harigi mbiga then tɨgɨrga, mba guma, anaruan harigi mbiga mbe ndiga kegi tɨva muuŋgi. Guma the16:14 Mt 23.14 16:15 1 Sml 16.7; Sng 7.9; Snd 6.16-17; Mt 23.28; Ru 10.29;

18.9-14 16:16 Mt 4.17; 11.12-13; Ru 7.29 16:17 Sng 102.26-27; Ais 40.8;Mt 5.18; 1 Pi 1.25 16:18 Mt 5.32; Mk 10.11; 1 Ko 7.10-11

Page 117: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 16:19 117 Ruk 16:25vhɨrambiga the, anaman fhum ana thagim, ana kim, mbaguma anan tɨgi, mba guma vhɨra, ana ruan harigi mbigambe ndiga kegi tɨva muuŋgi.”

Khe ŋkɨɨa kɨvgi guma gumRasarus neŋgi kameŋ khare.19 Zisas mba bunin mbe nzua vov wom khaŋ nzuai,

“Fhum ŋkɨɨa kɨvgi guma mbe kegi. Mba ŋkɨɨa kɨvgiguma kav, ana zazera shagi vhuuiŋra sharav, shagi hɨvivhuuiŋra ki. Ana maaŋ mbuav rari tugɨra tɨgap zazeramban vhuuiŋra pi. 20 Ana mba tugen kim, ana phenabɨna thɨmkamanin, mbe mbevi shiav zɨgzɨgi mbui gumambatɨga mbe, mbe ana ndi maaŋ tɨgim, ana ki. Ana zɨkhare, Rasarus. 21 Ana maaŋ kav mba ŋkɨɨa kɨvgi gumawonmba pim, mba phɨra nɨɨeŋri mban tɨvi, ana ntanmbɨrza mbui. Ana ntan mbɨr zav maaŋ kim, ana nzuu pharagum vɨzi zerim, mba feiŋ zav nta rega pi.

22 “Mba guma mbatɨk maaŋ mbuav kim, ana rɨmɨngatuk hɨgim, ana rimgim, Fhe Bakɨme enseri, mbe zav anandiga vov, Abraham han ŋgun vhuun fagim, ana ana hanperav kav, ana phorga pi. Ana rimgim, zumgummba ŋkɨɨakɨvgi guma, ana rimgi. Ana rimgim, mbe ana ndi mbogatɨgi. 23 Ana vov mba za vhɨzgi gumgi ki ŋgun vugap zaambatɨga guarara ndiav ki. Ana kav khoga garav, Abrahamgarim, ana kha ŋgun vhuun shama guarara kim, Rasarusana han ki. 24 Mba ŋkɨɨa kɨvgi guma Abraham gangiap,mbaram ana kaav khaŋ ana nzuai, ‘Fhe Abraham, ndu nankorar muuŋv nan kurkura saŋv Rasarus ga suaŋrim, anawon farafe ndi mbɨn rugɨp, zɨv na ze darim, na ze thaneŋraŋgirga. Gu kha vhava bakɨmen kav guigira zaa mbatɨgandi.’

25 “Ana maaŋ nzuaim, Abraham mbaram khaŋ ananzuai, ‘Ndu nan kam ma, ndu bigɨn thueŋ ndɨrgɨri. Ndu16:20 Mt 15.27 16:24 Ais 66.24; Sek 14.12; Mk 9.44 16:25 Jop 21.13;

Ru 6.24

Page 118: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 16:26 118 Ruk 16:31

fhum ŋam kav, ndu kha bigi vhuuiŋve, ndu zam ntandigi. Ndu Rasarus garim, ana bigi mbatɨgi ndigi. Nduntigem ana garim, ana kha ŋgun anampirmpirɨga vhuuaŋmuuŋgiap, ndavmbɨrav kim, ndu ntigem zaambatɨga ndi.26 Ndu vhɨra khueŋ kaŋgiri, ndu mbar ki ŋaneŋ gum nzakhar ki ŋaneŋ, ni kɨtɨgar Fhe Bakɨme thumuuŋ bakɨmethugi. Maaŋ muuŋgiap, khaŋ ki gumgi maaŋ ŋgɨr zavmbui, mbe ram muuŋgip mbar ŋgegɨrie? Maaŋ muuŋ-giap, maaŋ ki gumgi mbe ram muuŋgip khar zegɨrie?’

27 “Ana maaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa kɨvgi guma thav khaŋana nzuai, ‘Maaŋgi, ndu Rasarus ga sararim, ana taagiŋgɨp na ntɨɨri han ŋgirɨri. 28 Na meeŋthɨgi ŋgugi, mbena ndia phenan mbar ki. Gu vuzvugi, Rasarus ŋgɨp kamahavhararambe suaŋrim, mbembambui tɨvi mbatɨgi, mbenta thari. Mbe muuŋv kɨv, mbe vhɨra zɨv kha ŋgun zɨgɨp,zaa bakɨme ndigɨ rivgi.’ 29 Ana maaŋ nzuaim, Abrahamkhaŋ ana nzuai, ‘Ndu kaŋgi, Moses khergi buni gum FheBakɨme kamthooŋ gumgi khergi buni, nta mbur ki. Mbemba buni mbararav khuaran ntan tɨgɨri.’ 30 Abrahammaaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa kɨvgi guma thav khaŋ ananzuai, ‘O fhe Abraham, fhuvara. Mba buni tuktɨgi fhu.Maaŋ muuŋgip rimgi guma the taagi khavgip ŋgɨp, mbesuaŋrim, mbe ana khothɨgɨp ndavi domdorgirga.’

31 “Ana maaŋ nzuaim, Abraham thav khaŋ ana nzuai,‘Mbe maaŋ muuŋgip mba Moses gum mba Fhe Bakɨmekamthooŋ gumgi suaŋgi buni, mbe nta mbarara thagi.Mbarkɨ! Mbe nta mbarara thagim, mbe ram muuŋgipfhumrimgia kegap taagia khavgi gumaŋgɨpmbe suaŋrim,mbe ana khothɨgɨrie?’ ”

16:29 Ais 8.20; Zo 5.39; 5.45; FG 15.21 16:31 Zo 11.44-48; 12.10-11

Page 119: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 17:1 119 Ruk 17:617

Tɨvi mbatɨgi Fhe Bakɨme khothɨgi ndɨkndɨgar farfagi.Matiu 18.6-7,21-22; Mak 9.42

1 Zisas mba bunin mbe nzua vov khaŋ wo phorga ruigumgi ga nzuai, “Kha gumgi gu mbigin muuŋrim, mberɨv, tɨvi mbatɨgir muunga bigi vhɨrve hɨrga. Gu guigiramba gumgi gu mbigin muuŋrim, mbe rɨv tɨvi mbatɨgirmuunga guma, gu guigiramba gumakoramuuŋgi. 2Gumathe maaŋ muuŋgip, kha tara bisaŋ thanen muuŋgirim,ana rɨgɨp, tɨva mbatɨga thuen muuŋgirim, nde kɨma bakɨthe ndigip, ana fhɨra ntorgɨp, ana fegɨp mbasɨga rɨgɨrakhɨngirim, ana rimgirga, ne nzerara. Nde maaŋ anamuuŋgirga, ne nzerarga.

3 “Maaŋ muuŋgiap, nde tuituigira wari ganɨri. Ndephorge rɨgi themaaŋmuuŋgip tɨvambatɨga thuenmuuŋ-girim, nde ne suaŋv ana mɨɨv ana suaŋri. Nde ana mɨɨrim,ana ndav dorgɨrim, nde ana muuŋgi tɨva mbatɨgeŋ gandɨkndɨgɨ thari. 4Anamaaŋmuuŋgip raa bavira harathɨgitugir tɨvi mbatɨgir ndun muuŋgip, taagi ndav dorgɨp, zɨvharathɨgi tugir khaŋ ndu suanga, ‘Gu ndu muuŋgi tɨvimbatɨgi, gu nta nzuav ndu kora muuŋgi.’ Ana maaŋ ndusuaŋgirim, ndu ana ndu muuŋgi tɨvi mbatɨgi, ndu ntandɨkndɨgɨ thari.”

Zisas Fhe Bakɨme khothivi tɨvi ga nzuai.5 Zisas mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi khaŋ ana

nzuai, “Guma Bakɨme, ndu nzan kurav, nza ndu khothivitɨvir muuŋgirim, nza ndu khothivi tɨvi havhargirga.”6 Mbe ne nzuaim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai,“Nde maaŋ muuŋgip na khothɨgi tɨva bisaneŋ kha vuinakuguna bisaneŋ farar muuŋgirga, nde khaŋ kha khage17:1 Mt 18.6-7; Mk 9.42; 1 Ko 11.19 17:3 Wkp 19.17; Snd 17.10; Mt 18.15;

Ze 5.19 17:5 Mk 9.24 17:6 Mt 17.20; 21.21; Mk 9.23; 11.23

Page 120: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 17:7 120 Ruk 17:12-13suanga. ‘Ndu khaŋ thav sigi ŋgɨp, mbumbasɨga rɨga thɨgɨ.’Nde maaŋ suanga, ana nde nzuai kameŋ zɨn ŋgɨgɨrga.”

Zisas ŋaara guma mbui tɨva nzuai.7Zisas mba kamenmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,

“Nde rɨgar guma the maaŋ muuŋgip ŋaara guma thekɨrga. Ana ŋaara guma ŋgɨp ana mɨna khorga o, ŋgɨpana sipsivi ganɨnga. Ana mba ŋaarar muuŋgip, taagiŋkotugun phenan zɨrga. Ana maaŋ muuŋgip taagi phenzɨrim, ana gari guma bakɨme, khaŋ ana suaŋrie, ‘Nduvhemkora zɨv khaŋ perav mban mbɨ?’ 8 Fhuvara! Anagari guma bakɨme za khaŋ won ŋaara guma ga suanga,‘Ndu na suaŋv mba bevahegɨp, wo ruagip, wo shaa vhuuŋsharav, na ndi mba ndigi zɨrim, gu mbɨrga. Gu mbɨrim,ndu na rargɨ kɨri. Gu mbegɨ thugurim, ndu za mbɨrga.’9Mba ŋaara guma, mba ana gari guma bakɨme ana suaŋgikameŋ zɨn vov, mba ŋaara muuŋgi ne suaŋv, ana ananndikndigirie? Fhuvara! 10Nde vhɨra, nde maaŋ muuŋgipFhe Bakɨme mba muun za nde suaŋgi bigi, nde zam ntamuuŋgi. Nde khaŋ wari ga suaŋ thari, ‘Nza ŋaara gumgirvhuuiŋ ma. Nza khar mbui ŋaar, ana nzan ŋaar ma. Nzawon ŋaara mbui.’ ”

Zisas phɨkthɨgi gumgi mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨmkim, ana mben kurigim, mbe taagia nzerigi.

11 Zisas Zerusareman ndai. Ana ndav vov Samariagum Gariri wanin ndai rirur hɨga ndai. 12-13 Ana ndavvov ŋgu mbigen him, phɨkthɨgi gumgi, mbe ŋkari gu farigoreri rɨmrɨm ki, mbe zav maam anan purigi. Mbe zavmaam anan purav, mbe vhɨra rɨmrɨm mbatɨk kav, mbemaaŋ muuŋgiap samra thivgiap, kama bakɨmera rugap,17:8 Ru 12.37 17:10 Mt 25.30; Ro 3.12; 1 Ko 9.16-17; Fm 1.11 17:11

Ru 9.51-52; 13.22; Zo 4.4 17:12-13 Wkp 13.46 17:12-13 Wkp 13.45-46

Page 121: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 17:14 121 Ruk 17:20ana kaav khaŋ ana nzuai, “Zisas, Guman Rum, ndu nzankorar muuŋv nzan kura!” 14Mbe maaŋ ana nzuaim, anambe garav khaŋ mbe nzuai, “Nde ŋgɨp wari wo fhavirmba Fhe Bakɨme rotu gari gumgi khɨvari.” Ana maaŋmbe suaŋgim, mbe wari wo fhavir mbe khɨvɨr za vui.Mbe vov tuav sɨgen, mba ŋkari gu fari goreri rɨmrɨmfhura mben vhɨzgim, mbe fhavi taagia nzerigi. 15 Mberɨgar guma mbe, ana wo fhava garim, ana fhav taagianzerigim, ana kama bakɨmera Fhe Bakɨme zɨ ndiv vunkuamkuav taagia zi. 16 Ana zav wo fega Zisas ŋkarveninɨma khɨngiap ana ndikndigi. Mba zav ana ndikndigiguma, ana Samaria guma ma. 17Ana Zisasan ndikndigim,Zisas ana garav ana nzarigi, “Ee, gu khaŋ muuŋgia ndegangi, nde phɨkthɨgi gumgi, nde rɨmrɨɨ vhɨzgim, nde fhavitaagia nzerigi. Mba harigi fari bavira fethɨgi ntɨɨri mba?18 Ee, guma the taagi zɨv wo rɨmrɨm vhɨzgi ne suaŋv FheBakɨme zɨ ndi vun kuamkua thagire? Kha harigi fhaiŋŋgu guma zav nduara Fhe Bakɨme ndikndigirie?” 19 Zisasmaaŋ suaŋgiap, mbaram khaŋ mba guma ga nzuai, “Ndukhavgip ŋgɨ, ndu Fhe Bakɨme khothivav ndun rɨmrɨmvhɨzgim, ndun fhav taagia nzerigi.”

Fhe Bakɨme Guma Guar, ana zumgum guigira kɨrarhɨgɨrga.

Matiu 24.23-28,37-4120 Mba Fherasiŋ gumgi, mbe kha nzambaren Zisas ga

mbui, “Maaŋgi tugar Fhe Bakɨme wo gumgi gu mbigiganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk guigira kɨrar hɨgɨrie?”Mbe mba nzambaren Zisas ga muuŋgim, Zisas mbeŋgarkarav khaŋ nzuai, “Fhe Bakɨme won gumgi gummbigi ganɨnga tuk, ana bigɨn the farar muuŋgip hɨrim,nde wo rɨmgir ana gangip, kaŋgip khaŋ suaŋrie, ‘Mba tuk17:14 Wkp 13.2; 14.1-32; Mt 8.4; Ru 5.14 17:19 Mt 9.22; Mk 5.34; Ru 7.5017:20 Zo 3.3; 18.36

Page 122: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 17:21 122 Ruk 17:28hɨgi?’ 21Mbemaaŋmuuŋgip ana ganɨv khaŋ suanga, ‘Mbatuk khar hɨgi’ o, mbe khaŋ suanga, ‘Mba tuk mbar hɨgi.’Fhuvara. Nde mbarara. Fhe Bakɨme won gumgi gu mbigiganɨnga tuk, ana nden hɨgap nden rɨgar khar ki.”a

22 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap, mbaram khaŋ wophorga rui ŋaara gumgi ga nzuai, “Mba tuk zumgumndenhɨgɨrga, nde taagip Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, anande phorga kɨr saŋvmuunga, ndemba tugar ana gangirgafhu. 23 Gumgi thari khaŋ nde suanga, ‘Ana mbure! Anakhare!’ Mbe maaŋ suaŋrim, nde fhura khuafɨ mbe zɨnŋgɨ thari. 24 Nde khueŋ kaŋgiri, Fhe Bakɨme Guma Guar,ana zirɨrga tugar, ana tor vhekvhegi vhava ŋaara fararmuuŋgip, anaŋkasŋkanvhavaŋaar za khabuiva shararga.Kha nuianan ki gumgi gu mbigi, mbe zam ana ganɨnga.25 Ana ntigem fharav zaagi mbatɨgi guarira ndirga. Ntigekha tugen ki gumgi gu mbigi, mbe zam ana shashagip kɨrana segɨrga.

26 “Mbe fhum Noa ki tugen muuŋgi tɨvi, mbe ntigemFhe Bakɨme Guma Guar zɨr saŋv muunga, mbe mba tɨviramuunga. 27Mbe fhum Noa tugen, mbe mba pav, mbɨ pav,gumgi gu mbigi wari ga rɨgav, mbigi gumgi mbe vhezav,mbe rɨgi. Mbe mbara mbuav kim, Noa mba kema bakɨmemuuŋgiap, ana vhen vergi. Noa mba kema vhen vergim,mbok bakɨme nzim, mbɨ vhuuŋgia ndav, za mba gumgigu mbigi phorgim, mbe vhɨzgi. 28Mbara muuŋgi tɨv Rottugen hɨgi. Mbe mbara muuŋgi, mba tugen mbe mbapav, mbɨ pav, bigi ndi mbav nta vhezav, mban parav,17:21 Mk 13.21; Ru 17.23; Ro 14.17 a 17:21 Mbe gumgi mbari, mbe mba

kameŋ domdorav khaŋ nzuai, “Nde mbarara! Fhe Bakɨme won gumgigumbigi ganɨrim,mbe ana piin kɨrga tɨvndenndavir verirki.” 17:22 Mt 9.15; Zo 17.12 17:23 Mt 24.23; Mk 13.21; Ru 17.21; 21.817:24 Mt 24.27 17:25 Mk 8.31; 9.31; Ru 9.22 17:26 Stt 6.5-8; 7.1-24;

Mt 24.37 17:27 Stt 7.6-24 17:28 Stt 18.20–19.25

Page 123: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 17:29 123 Ruk 17:37pheni ga mbui. 29 Mbe mba tɨvara mbuav kim, Rot raamben Sodom ŋgu thav sagim, mba raara Fhe Bakɨme shirɨmbatɨga muuŋgi ŋkɨɨ gum vhava sarigim, nta mbok zerifara muuŋgiap zerav, za mba Sodoman ki gumgi gu mbigishigim, mbe vhɨzgi. 30 Ntigem Fhe Bakɨme Guma Guarhɨrɨrga tugar, mba raan mbara muuŋgirga.

31 “Mba raan guma the wo vunkaman kegɨp, ana bigiana phena vhen kim, ana taagip wo phena vhen ŋgirɨpwo bigɨn the ndi thari. Guma the vhɨra wo mɨnan kegɨp,taagip ŋgɨv wo phenan wo bigɨn the ndi thari. 32Nde Rotmuun hɨgi bigeŋ ga ndɨrgɨri. b

33 “Guma the won tumara ndɨkndɨgɨrga, ana tum fhɨrgirɨgɨrga. Guma the won tuma sharga, ana tum zazerambara muuŋgip kɨrga.

34“Mba tugarmaan guma phunini wani tɨgɨp kaa bavirakuv kɨrim, Fhe Bakɨme the ndigirga, the nduara mbakaar kɨrga. 35-36 Mba tugen vhɨra, mbiga phunini wanitɨgɨp parawa mbɨgɨv kɨrim, Fhe Bakɨme the ndigirga, thembara kɨrga.” c 37 Zisas mba bunin mbe nzuaim, mbemba buni mbararav kav, ana nzarigi, “Guma Bakɨme,mba khesharigi tɨvi maaŋ hɨrie?” Ana mbe ŋgarkarav nevhunama sav khaŋ mbe nzuai, “Mba ŋanen shɨk rimgivkav khurim, mba baŋgari zav mba ŋanen phogi ga vhui.”

17:30 2 Te 1.7 17:31 Stt 19.17; 19.26; Mt 24.17-18; Mk 13.15-16 17:32Stt 19.26 b 17:32 Stat 19.12-26 17:33 Mt 10.39; 16.25; Mk 8.35; Ru 9.24;Zo 12.25 17:34 Mt 24.40-41; 1 Te 4.17 c 17:35-36 Bigi kaŋgi gumgimbarikhaŋ ndɨkndɨga mbui, harigi buna mueŋ phorga kha vezarki. Mba kameŋ khaŋ muuŋgi, “Guma phunini wani tɨgɨpmɨnan kɨrga. Fhe Bakɨme the ndigirga, ana the tharga.”Ndu Matiu 24.40 ganɨri. 17:37 Jop 39.30; Mt 24.28

Page 124: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:1 124 Ruk 18:818

Zisas mbiga mbe khaŋ tɨgap wo buni mbarara zav bunindi thɨgar mbai guman pana nzuai ne vhunama si.

1 Zisas mba buni suaŋgia thugap, mbaram zazera FheBakɨme phorgɨ suaŋv vhukvhugɨ thargen wo phorga ruigumgi khɨvav, buna mueŋ vhunama sav mbe nzuai. 2Anakhaŋ mbe nzuai, “Ŋgu bakɨ mben bigi ndi thɨgar mbaiguman panambe ki. Mba bigi ndi thɨgarmbai guman pan,ana Fhe Bakɨmen rɨvi fhu, ana vhɨra gumgi ga ndɨkndɨgifhu. 3 Mba ŋgu bakɨmen mana rimgi mbiga mbe vhɨraki. Mba mbik, ana kav ana zazera zav khaŋ mba bigi ndithɨgar mbai guman pana nzuai, ‘Nan pana guma nan farfazav mbui. Ndu nan kurav ana suaŋv suaŋri.’ 4Mba mbikmaaŋ ana nzuaim, mba bigi ndi thɨgar mbai guman panfharav ana kurkura thagi. Ana zumgum, kha ndɨkndɨgambui, ‘Gu Fhe Bakɨmen rɨvi fhuvara. Gu vhɨra pim gumgiga ndɨkndɨgi ne fhuvara. 5 Kha mana rimgi mbik, ana nendɨkndɨgi fhuvara, ana zazera zav won kurkura zav nanzuav simtɨgar na ndɨɨi.’ Ana mba ndɨkndɨga muuŋgiap,mbaram khaŋ wo nzuai, ‘Mbara muuŋ, gu ana kurav anasuaŋv suanga. Gu maaŋ muuŋ tharga, ana zazera zɨv nasuaŋv kɨrim, gu guigira anan vhugu rivgi.’ ”

6 Zisas mba bunain mbe nzua vov khaŋ mbe nzuai,“Nde kha bigi ndi thɨgar mbai guman pana mbatɨk suaŋgibuneŋ, nde ne mbararagire? 7 Maaŋgi Fhe Bakɨme rammbui tɨvar muuŋgirie? Ana won mbuiav farasegi gumgigu mbigi, mbe rari gum mbari tugɨratɨgɨv ana nzav ananzirga. Fhe Bakɨmemben kurarga fhuv thi? Ee, ana fhurambe mbararav tuga mpeeŋra mbe rargɨ kɨv vhemkoramben kurarga fhuve? Zakɨra fhuvara! 8Gu nde nzuai, ana18:1 Ro 12.12; Ef 6.18; Kor 4.2; 1 Te 5.17 18:5 Ru 11.7-8 18:7 VB 6.1018:8 Hi 10.37; 2 Pi 3.8-9

Page 125: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:9 125 Ruk 18:14vhemkora mben kurarga. Maaŋ muuŋgip, Fhe BakɨmeGuma Guar, ana zɨv kha nuianan ki gumgi gu mbigiganɨnga, mbe thari ana khothɨgɨrga, o fhu?”

Fherasiŋ guma gum ŋkɨɨa ndia rui guma vhunama si.9 Gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨgar wari ga mbui.

“Nza nduarira gumgir vhuuiŋ ma, harigi gumgi nza faramuuŋgi fhuvara, mbe gumgi mbatɨgi ma.” Zisas mbakhesharigi ndɨkndɨgi ga mbui gumgi vhunama sav khaŋnzuai. 10 “Guma phunini, mani Fhe Bakɨme phorgɨ suanzav Fhe BakɨmePhena vui. Gumambe, ana Fherasiŋ gumama, mbevi ana ŋkɨɨa ndia rui guma ma. 11Mba Fherasiŋguma, ana vov thɨgap, wora nzuav Fhe Bakɨme phorganzuai, ana khaŋ nzuai, ‘O, Fhe Bakɨme, gu ndun ndikndigi,gu kha harigi gumgi fara muuŋgi fhuvara. Mbe bigi kɨɨv,tɨvi mbatɨgi ga mbui ntɨɨri ma. Mbe mba tɨvi ga mbuav,vhɨra harigi gumgir muuiŋ, mbe ruarin mbe ndi. Gumaaŋ mbui fhuvara. Gu vhɨra mba ŋkɨɨa ndia rui gumgifara muuŋgi fhuvara. 12 Gu vhɨra kha tɨva mbui, gu ndundɨkndɨgap ndu nzuav ŋaariveŋ tugɨratɨgap, raa phunininmba thamthav ndu phorga nzuai. Gu vhɨra wo bigi ndiav,gu nta shɨga phɨkthɨgi phogir mbav, phokmbe gu ana ndundɨɨi.’ 13Ana maaŋ nzuaim, mba ŋkɨɨa ndia rui guma, anavov samra thɨgap, khoga buiva ganɨ thagi. Ana thav, ŋgiavwo gor mbav, khaŋ nzuai, ‘O Fhe Bakɨme, gu tɨvi mbatɨgiga mbui guma ma. Ndu nan korar muuŋv nan kura!’ ”

14Zisas nenmbe nzuav, khaŋmbe nzuai, “Gu nde nzuai,mba ŋkɨɨa ndia rui guma Fhe Bakɨme phorga suaŋgiathugap, taagia wo phenan vuim, Fhe Bakɨme ana garavkhaŋ ana nzuai, ‘Kha guma, ana na nɨman tɨvar vhuuaŋ18:9 Ru 10.29; 16.15 18:11 Sng 135.2; Ais 1.15; 58.2; Ru 16.15; VB 3.1718:12 Stt 14.20; Ais 58.2-3; Mt 23.23 18:13 Sng 51.1 18:14 Jop 22.29;

Mt 23.12; Ru 14.11; Ze 4.6; 1 Pi 5.5-6

Page 126: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:15 126 Ruk 18:19muuŋgi. Mba Fherasi guma, ana fhuvara.’ Ne khaŋmuuŋgi, mba nduarira wari wo zɨri ndi vun kuamkuagigumgi, FheBakɨmembe zɨrimbevarga. Mbanduarirawariwo zɨri mbevi gumgi, Fhe Bakɨme mbe zɨri vun fegɨrga.”

Zisas khaŋ nzuai, “Nde fhura mba tarire ganɨrim mbe nahan zɨri.”

Matiu 19.13-15; Mak 10.17-3115 Gumgi gu mbigi mbari, mbe won tarir kov Zisas

han zim, ana wo farven mbe sur zav, mbe mbe kov zi.Mbe mben kov zav, vhɨra tira pi tari bisarire, mbe vhɨrambe ndiav ana han zi. Mbe maaŋ mbuim, Zisas phorgarui gumgi mbe garav, mbe vhegap, mbe nzuai. 16 Zisasmbarammba tari bisarirer kavmbe nzuaim,mbe ndegi gundegmbori mben kov ana han zim, ana khaŋ wo phorgarui gumgi ga nzuai, “Nde mba tari bisarire thɨvɨ thari,nde fhura mbe ganɨrim, mbe na han zɨri. Kha tarirefara muuŋgi gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme wo gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga ntɨɨri ma. 17 Guguigira nde nzuai, guma the kha tari bisarire Fhe Bakɨmekhothivi tɨva mbui fhu, ana Fhe Bakɨme won gumgi gumbigi garim, mbe ana piin ki, ana mbe phorgɨ kegɨrgatuktɨgi fhu. Zakɨra fhuvara!”

Ŋkɨɨa kɨvgi guman pan Zisas phorga nzuai.Matiu 19.16-30; Mak 10.17-31

18 Zisas mba bunin mbe nzuav kim, guman pana mbehɨgap, kha nzambaran ana muuŋgi. “Guman Rum, nduguman vhuuŋ ma, ndu khar na suaŋ. Gu ram muuŋgipzazera mbara muuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋ ndigirie?” 19 AnamaaŋnzuaimZisas khaŋ ananzuai, “Ndu thaŋnzuav khaŋna nzuai, ‘Ndu guman vhuuŋ ma?’ Fhe Bakɨme nduara18:15 Mt 19.13; Mk 10.13 18:16 Mt 19.14; Mk 10.14; 1 Ko 14.20; 1 Pi 2.218:17 Mt 18.3; Mk 10.15 18:18 Mt 19.16; Mk 10.17; Ru 10.25

Page 127: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:20 127 Ruk 18:27

guman vhuuŋ ma. 20 Ndu Fhe Bakɨme Moses ga suaŋgitɨvi, ndu nta kaŋgi, ‘Ndemani gumburi wari ga rɨgi gumgigumbigi, nde ruarin gumgi gumbigi ndi thari. Nde harigigumgi gumbigi shogɨrim, mbe vhɨzɨ thari. Nde kɨmɨ thari.Nde fhura harigi gumgi gu mbigi ga shɨshɨgɨp fhura mbesuaŋv suaŋ thari. Nde wari wo ndegi gu ndegmbori piinkɨv, mbe nzuai buni mbararav nta zɨn ŋgɨri.’ ” 21 Ana nenzuaim, mba guman pan khaŋ ana nzuai, “Gu taranerakegap, mba tɨvi gu nta zɨn vo zav kav ntige guma rumamuuŋgiap, nta zɨn vuavra ki.” 22Ana maaŋ nzuaim, Zisasmba kameŋ mbararagiap, khaŋ mba guman pana nzuai,“Nzerara, ndu tɨva mueŋ khegi. Ndu ŋgɨp wo bigi za ntandimaaŋrim,mbenta vhezgirim, ndumbaŋkɨɨa ndivmbabigi sosuagi gumgir nɨɨŋgiri. Ndu maaŋ muuŋgirga, nduHevenan bigi vhuuiŋ kɨrga. Ndu maaŋ muuŋgip zɨv naphorgɨ rurga.” 23Zisasmaaŋ ana nzuaim, mba guman panne mbararagiap, ana guigira ne nzuav ndav simgi. Anakhaŋ muuŋgiap, ana guigira bigi vhɨrkɨvgi guma ma.

24 Zisas mba guman pana garim, ana ndav simgim, anakhaŋ nzuai, “Ŋkɨɨa kɨvgi gumgimbe Fhe Bakɨmewo gumgigu mbigi garim, mbe ana piin ki ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋsuaŋv ŋaarambatɨgarmuuŋgirga. 25Nde kemor gari. Anashagi sai viiŋ thoon ŋgirɨ zav, ana ŋaar ki fhuvara, anafhura veri. Ŋkɨɨa kɨvgi guma, ana Fhe Bakɨme wo gumgigu mbigi gari, mbe ana piin ki ŋgun vhen ŋgirɨrgeŋ suaŋvŋaara mbatɨgar muuŋgirga.” 26 Zisas ne nzuaim, maaŋkav ne mbararagi gumgi gu mbigi, mbe kha nzambarambui. “Maaŋ muuŋgirga, theiŋ Fhe Bakɨme taagip mbendigirie?” 27 Mbe mba nzambara mbuim, Zisas mbeŋgarkarav khaŋmbenzuai, “Gumamuungeŋ kakagi bigɨn,18:20 Kis 20.12-16; Lo 5.16-20; Ro 13.9; Ef 6.2; Kor 3.20 18:22 Mt 6.19-20;

19.21; 1 T 6.19 18:24 Mt 19.23; Mk 10.23; Snd 11.28 18:27 Jer 32.17;Sek 8.6; Mt 19.26; Mk 14.36

Page 128: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:28 128 Ruk 18:34Fhe Bakɨme mba bigɨnan muuŋgirga.”

28 Zisas ne nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Nzaza wari wo bigi thav ndu phorga rui.” 29-30 Pita nenzuaim, Zisas mbaram mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai,“Gu guigira nde nzuai, guma the Fhe Bakɨme won gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨv, ana Fhe Bakɨmeŋaara muun saŋv, wo phena thav, won muuŋ gu fegigum ŋgugi, gu ndegi gum ndegmbori, won tari, ana mbetharga, ana ntigem kha nuianan Fhe Bakɨme guigira bigivhɨrvera ana nɨɨŋgirga, ana mba fhum ki bigi, mba bigiguigira nta kambararga. Ana vhɨra zumgum kha nuianvhɨzgirga, Fhe Bakɨme zazerambaramuuŋgiap ki bɨɨŋbɨɨŋanan nɨɨŋgirga.”

Zisas fhum tugampuaninwo rimgip taagi khavɨrga ne bunsuaŋgiap, ana ntigem wom wo rɨmɨnga ne bun nzuai.

Matiu 20.17-19; Mak 10.32-3431 Zisas wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgir kov gaar

vugap, mbe fugap khaŋ mbe nzuai, “Nde mbarara, nzantigem Zerusareman naanga. Nza naanga, mba FheBakɨme kaathoori gumgi, mbe fhum mba Fhe BakɨmeGuma Guaran hɨr za suaŋgi tɨvi, mbe nta khergim, nta FheBakɨme buni vhuuiŋ ki gavan ki, mba tɨvi ntige guigiramba tegɨrga. 32 Nza naanga, mbe ana ndim, harigi ŋguigumgi farve khɨngirga. Mbe ana ndi mbe farve khɨngirim,mbe ana nzɨɨ buni ana nzuav tɨvi mbatɨgir ana muuŋv,ana khoma parɨv, 33 kankani ki phivɨga ndigɨ zɨv anakharɨv, ana shogirim, ana rimgirga. Ana rimgirga, raaphuni khegene vhɨzgirga, ana taagi khavgirga.” 34 Zisasmba bunin wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuaim,18:28 Mt 4.19-20; 19.27; Mk 10.28 18:29-30 Lo 33.9; Mt 19.29; Mk 10.29-3018:29-30 Mt 19.29; Mk 10.30 18:31 Sng 22; Ais 53; Mt 16.21; Mk 10.32;

Ru 24.44 18:32 Mt 27.2; Ru 9.22; 9.44; 23.1; Zo 18.28; FG 3.13 18:34 Mk9.32; Ru 9.45; Zo 10.6; 12.16

Page 129: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 18:35 129 Ruk 18:43mbe mba buni nɨɨŋge kaŋgi fhuvara. Fhe Bakɨme mbebuni nɨɨŋge sigasarav mbe suaŋgi fhuvara. Mbe maaŋmuuŋgiap, mbe ana nzuai buna thueŋ kaŋgi fhuvara.

Zisas rɨmani mbatɨgi guma mben kurigim, ana taagiagari.

Matiu 20.29-34; Mak 10.46-5235 Zisas Zerusareman ndav vov Zerikon him, rɨmani

mbatɨgi guma mbe, ana mba tuav gaanin perav kav, bigiga nzuav nzai. 36 Ana maaŋ kav mba gumgi gu mbigivhɨrve mbararagim, mbe dugduga vov wari ga nzuaim,ana mben nzarigi, “Nde maaŋ vov dugdugi khɨkhɨmkhare?” 37 Ana mba nzambaran mbe mbuim, mbe khaŋana nzuai, “Nasaret guma Zisas mbur zi.” 38 Mbe nenana nzuaim, mba rɨmani mbatɨgi guma ne mbararagiap,mbaram kaav khaŋ nzuai, “Zisas, Devitan kam, ndu nakorar muuŋv nan kura.” 39 Ana maaŋ nzuaim, mba Zisasnɨman fhara ndai gumgi, mbe ana vhegap khaŋ ana nzuai,“Ndu wo thɨni mpɨra.” Mbe maaŋ ana nzuaim, ana mbembararagi fhuvara, ana khaŋ tɨgap Zisasan kaav khaŋ ananzuai, “Devitan Kam, ndu nan korar muuŋ.” 40Ana maaŋnzuaim, Zisas ana mbararagiap, mbaram thɨgap, mbarammba rɨmani mbatɨgi guman kov wo han ŋgɨr zav mbenzuai. Ana nen mbe nzuaim, mbe mba rɨmani mbatɨgiguman kov ana han vugim, ana anan nzarigi, 41 “Ndu,gu ram ndun muungeŋ vuzvugi?” Ana mba nzambaranana muuŋgim, ana khaŋ ana nzuai, “Guma Bakɨme, gunan rɨmani nzerarim, gu ganɨngane vuzvugi.” 42 Anamaaŋ nzuaim, Zisasmbaram khaŋ ana nzuai, “Ndu rɨmaninzerari, ndu ganɨri. Ndu na khothɨgi, ndu rɨmani nzerigi.”43 Zisas maaŋ ana nzuavra thagim, ana rɨmani fhurandarigim, ana bigi garav, Zisas phorga ndav Fhe Bakɨmezɨ ndi vun kuamkuav ndai. Ana Zisas phorga ndaim, mba18:38 Mt 15.22 18:42 Ru 7.50; 17.19

Page 130: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:1 130 Ruk 19:8gumgi gumbigi ana gangiap, ana rɨmani nzerigi ne nzuav,mbe vhɨra Fhe Bakɨmen zɨ ndi vun kuamkuagi.

19Zisas Zakias phenan vui.

1Zisas ndav vov Zeriko ŋgu bakɨmehɨgap, mbarammbaZeriko ŋgu shɨrav ndai tuav thɨga ndai. 2 Ana ndaim,mba ŋgun guma mbevi, ana zɨ Zakias. Ana ŋkɨɨa ndia ruigumgi gari guman pan ma. Ana vhɨra ŋkɨɨa kɨvgi gumama. 3 Ana mba tugen Zisas ganɨ za mbui. Ana kaŋgi fhu,Zisas ana ram mbui khesharigi guma. Ana ana ganɨ zambuav, ana vhɨra guma tɨvaneŋma. Anamaaŋmuuŋgiap,mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe guigira vhɨrkɨvgim, anaram muuŋgip mbe kharav Zisas gangirie? 4 Ana maaŋmuuŋgia thav, mbaram fharav Zisas nɨma tɨgap fharavkhuafɨ vov, Zisas ganɨ zav vov khambigen ndav, niŋge vunperav ki. Ana kaŋgi Zisas kha tuavra thɨgɨp zɨrga. 5 Anaperav kim, Zisas mba tuav thɨga ndai. Ana nda zav mbaZakias ki khage nɨɨn hav, khoga Zakias garav, ana kamgiapkhaŋ ana nzuai, “Zakias, ndu vhemkora mba khage thavnɨɨn zirɨri. Gu ntige ndu phorgɨp ndu phenan kɨrga.”6 Zisas maaŋ ana nzuaim, ana ne mbararagiap, guigirandikndigap, mbaram vhemkora nɨɨn zergap, Zisasan kovwo phenan vui. 7 Zisas Zakias phorgap ana phenan vuim,mba gumgi gu mbigi vhɨrve, mbe ana garav suambarambatɨgar ana mbui. Mbe ana nzuav khaŋ ana nzuai, “Khetɨvi mbatɨgi ga mbui guma phorgɨv ana phenan kɨr zavvui.”

8 Zisas vov Zakias phenan kim, Zakias mbaram khavgiathɨgap khaŋ Zisas ga nzuai, “Guma Bakɨme, ndu mbarara,gu ntigem wo bigi gu rɨgɨra nta sharav, tharir mba bigi19:7 Mt 9.11; Ru 5.30; 15.2 19:8 Kis 22.1; Nam 5.6-7; 1 Sml 12.3; 2 Sml

12.6

Page 131: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:9 131 Ruk 19:13sosuagi gumgir nɨɨnga. Gu vhɨra harigi gumgi, gu mbeguiguigav mbe han mbe bigi ndigi, gu ntige taagip mbebigi ŋgarkav, gu fethɨgi bigin mben nɨɨŋgirga.” 9 Anamaaŋ nzuaim, Zisasmbaramkhaŋ ana nzuai, “NtigemFheBakɨme taagia kha phenan ki ntɨɨri ndigi. Kha guma anavhɨra Abrahaman kamma. 10 Fhe Bakɨme Guma Guar, anakhaŋ muuŋgiap mbar regi gumgi ndiv ganɨv taagi mbendir zav zɨgi.”

Khe phɨkthɨgi ŋaara gumgi ŋkɨɨa ndigi ne vhunama sikameŋ khare.

Matiu 25.14-3011Zisasmba buninmba gumgi gumbigi ga nzuaim,mbe

mba buni mbararav kim, ana wom buna mueŋ vhunamadav mbe nzuai. Ana khaŋ muuŋgi ne nzuav, ana mbavhunama si bunen mbe nzuai. Ana nda vov, Zerusaremanhan mbaim, mba gumgi gu mbigi khueŋ ndɨkndɨgi, FheBakɨme ntige wo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piinkɨrga tuk ntigera hɨgɨrga. 12Mbe mba ndɨkndɨga mbuim,Zisas khaŋ mbe nzuai, “Guma ruma mbe, ana harigi fhainshama guarara ki ŋgumben ŋgɨr zavmbui. Anamba ŋgunŋgɨgɨrim, mbe ana ndim ŋgui gari guman panan farga.Mbe ana ndi farga, ana taagip zɨv wo ŋgu nɨɨŋgen zɨgɨp,won ŋgu ntɨɨri ganɨnga. 13 Mba guma rum ŋgɨr zav, anambaram won phɨkthɨgi ŋaara gumgir kamgim, mbe anahan zim, K400.00 mbe heevram mbe nɨɨŋgi. Ana mbaŋkɨɨan mbe ndɨɨv khaŋ mbe nzuai, ‘Nde kha ŋkɨɨa ndigiŋgɨp, ntan shɨgar muuŋv kɨrim, gu taagi zɨrga.’ a

19:9 Ru 13.16; FG 16.31; Ro 4.11-13; Ga 3.7 19:10 Mt 10.6; 18.11; Ru 15.4;Zo 3.17; 1 T 1.15 19:11 Mt 25.14-30; FG 1.6 a 19:13 Mba guman rumwon ŋaara gumgi ga nɨɨŋgi ŋkɨɨa, nta mbe kɨni phuni khegenenŋgarigi ŋaara guma ga vhezi vheza tuktɨgi ŋkɨɨa ma.

Page 132: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:14 132 Ruk 19:2114“Anamaaŋ suaŋgiap vugim, anaŋgunɨɨŋgenki gumgi

gu mbigi, mbe ana nzuav nderninin kav, mbaram kamangumgi mbari ga nɨɨŋgim, mbe ana zɨn ana vugi ŋgunvov, khaŋ mba ŋgun ki ntɨɨri ga nzuai, ‘Nza mba gumanzan guman pan kɨrgeŋ vuzvugi fhu.’ 15 Mbe vov maaŋana nzuavra kim, mbe ana ndim ŋgui gari guman pananfagi. Mbe ana ndim fagim, ana taagia wo ŋgu nɨɨŋgenzɨgi. Ana zɨgap mbaram khaŋ nzuai, ‘Nde mba gu fhumŋkɨɨan nɨɨŋgia vugi ŋaara gumgir kamgirim, mbe na hanzɨri. Mbe zɨrim, gu mba mbe nɨɨŋgi ŋkɨɨa, mbe ntan shɨgambuav ndigi ŋkɨɨa, gu nta ganɨnga.’

16 “Ana maaŋ suaŋgiap mben kamgim, mbevi fharazav, khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, gu ndu mba na nɨɨŋgiK400.00, gu ntan shɨga mbuav, K4,000.00 ndigi.’ 17 Anane nzuaim, ana guman pan khaŋ ana nzuai, ‘Ndu nanŋaara guman vhuuŋ ma. Ndu ŋaara vhuuŋra mbuav, gundu farve khɨngi bigɨna bisaŋ guaranera, ndu tuituigirane gari. Ndu maaŋ muuŋgim, gu ntigem zɨ bakɨmenndunnɨɨŋgirga, ndu ntigemphɨkthɨgi ŋgui bakɨvi, ndu ntaganɨnga.’

18 “Ana maaŋ ana suaŋgim, ana ndegi ŋaara guma zi.Ana zav khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, ndu na nɨɨŋgiK400.00, gu ntan shɨga mbuav harigi K2,000.00 ndigi.’19 Ana maaŋ ana nzuaim, mba ŋgui gari guman pankhaŋ ana nzuai, ‘Gu ntigem ndu ndim fagi, ndu ntigemmeeŋthɨgi ŋgui bakɨvi ganɨnga.’ 20Ana maaŋ ana nzuaim,mba harigi ŋaara guma zi. Ana zav khaŋ ana nzuai,‘Guman pan, ndun K400.00 khare. Gu shaa fɨga mueŋndigap, nonɨga vhuuŋra ntamuuŋgiap, nta ndi tɨgap kegi.21Gu khaŋ muuŋgiap, gu ndu kaŋgi, ndu guigira vhav shiguma ma. Ndu khaŋ mbui, harigi guma tɨgɨrga bigi, ndu19:14 Zo 1.11 19:17 Mt 25.21; Ru 16.10 19:20 Mt 25.24

Page 133: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:22 133 Ruk 19:28

vhɨra nta ndi. Ndu vhɨra harigi guma pargirga mba, nduvhɨra nta ndi. Gu maaŋ muuŋgiap guigira ndun rivgi.’

22 “Ana maaŋ nzuaim, mba ŋgui gari guman pan khaŋmba ŋaara guma ga nzuai, ‘Ndu ŋaara gumambatɨga guarma! Gu ndu suaŋgi bunira suaŋv ndu ndi suaŋgirga. Nduna kaŋgi, gu vhav shi gumama. Ndu kaŋgi, gu vhɨra harigigumgi sui bigi, gu nta ndiav, vhɨra harigi gumgi pari mba,gu vhɨra nta ndi. 23 Ndu maaŋ muuŋgiap kaŋgiap, nduthaŋ nzuav nan ŋkɨɨa ndigi ŋgɨp, ŋkɨɨa ki phena khɨngirim,gu ntige taagi zɨv, nta ndiv ntan bɨɨŋbɨɨn ŋkɨɨa phorgɨpndigirga.’ 24Ana nen ana nzuav,mbaramkhamba ana hanthivgi gumgi ga nzuai, ‘Nde mba guma tɨn mba K400.00ndigip, mbu K4,000.00 ki guman nɨɨŋ.’ 25 Ana nen mbenzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, ‘Guman pan, ana K4000.00ki.’

26 “Mbe maaŋ nzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, ‘Gu ndenzuai, mba bigi ki gumgi, gu harigi bigi phorgɨv mbennɨɨŋgirga. Maaŋ muuŋgip, guma the bigi ki fhu, ana mbaki bigi bisaŋrire, gu ana tɨnnta ndigirga.’ 27Anamaaŋmbenzuav, mbaram khaŋmbe nzuai, ‘Mba panan na kegap, gumbe gari guman pan kɨr za mbuim, mba na thagi gumgi,nde ŋgɨp, mbe ndigip na han zɨv, na nɨmanmbe shogɨrim,mbe vhɨzgiri.’ ”

28 Zisas mba vhunama si bun mbe suaŋgia thugap,mbaram maaŋ thav khavgiap wom Zerusareman ndaituav thɨga ndai.Zisas nda vov Zerusareman hɨgap, mbaram vovFhe Bakɨme phena bɨna vhen vergap, Fhe Bakɨmen buni

vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai.19:22 2 Sml 1.16; Jop 15.6; Mt 12.37; 25.26 19:26 Mt 13.12; 25.29; Mk 4.25;

Ru 8.18

Page 134: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:29 134 Ruk 19:37Zisas ŋgui gari guman pana fara muuŋgiap vov Zerusare-

man vhen vergi.Matiu 21.1-11; Mak 11.1-11; Zon 12.12-19

29 Zisas ndav vov, Betfage gum Betani han mbav mbemba kha zɨn rɨgi mbɨkshɨman hɨgi, Oriv mbɨkshɨm. Anaana ndav, mbaram wo phorga rui guma phuni ga sarigi.Ana mani ga sarav khaŋ mani ga nzuai, 30 “Ŋko fharavmbu ŋgugen ŋgɨ. Ŋko mba ŋgugen ŋgɨp ganɨnga, mbedoŋki ŋguga kamambe, mbe ana ndim thɨrigi ana ki. Mbadoŋki ŋgugar kam, guma the fhum ana pera vugi fhuvara.Ŋko ŋgɨp, ana gangip, ana mpiiŋ fhɨrgip, ana ndigi zɨri.31Ŋko ana mpiiŋ fhɨrɨrim, guma the ŋko gangip khaŋ ŋkosuanga, ‘Ŋko thaŋ nzuav mba doŋki mpiiŋ fhɨri?’ Ŋkokhaŋ ana suaŋri, ‘Guma Bakɨme ŋaar anan ki.’ ”

32 Ana maaŋ mani ga suaŋgiap, mani ga sarigim, manivov garim, mba bigi ana mba mani ga suaŋgi bunira zɨnvugap hɨgi. 33Mani mba doŋki gangiap, ana mpiiŋ fhɨrim,mba doŋki namŋga mani gangiap, khaŋ mani ga nzuai,“Ai, ŋko thaŋ nzuav mba doŋki mpiiŋ fhɨri?” 34Mbemaaŋmani ga nzuaim, mani mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai,“Guma Bakɨme ŋaar anan ki.”

35 Mani maaŋ mbe suaŋgiap, mba doŋki ndiga Zisashan zɨgap, mbaram wani wo fhava sharagen zorgiap, mbadoŋki kɨra sarav, mbaram Zisasan kurav ana suigim, anabarav mba doŋkir ndav ana perigi. 36 Zisas mba doŋkiga perav mbe Zerusareman ndai. Ana ndaim, gumgi gumbigi, mbe wari wo shagi ndim tuav ga sɨgim, ana ntatɨn ndai. 37 Ana nda vov, Oriv mbɨkshɨman hɨgap, vovshargia verim, ana phorga rui gumgi vhɨrvera, mbe zamndikndiga mbatɨga mbuav, mbe mba gangi mirikori ganzuav kama bakɨmera Fhe Bakɨme zɨ ndi vu kuamkuagi.19:30 Mt 21.2-3; Mk 11.2-3 19:32 Ru 22.13 19:35 2 Kin 9.13; Mt 21.7;

Mk 11.7; Zo 12.14 19:36 2 Kin 9.13; Mt 21.8

Page 135: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:38 135 Ruk 19:44

38Mbe Fhe Bakɨme zɨ ndi vun kuamkuav khaŋ nzuai, “FheBakɨmendikndigar vhuunkhaŋgui ganɨnga gumanpananmuuŋri. Ana Guma Bakɨme zɨ muuŋgi zi. Fhe Bakɨme nzanzuav ndav mbɨrari, nza ne suaŋv Fhe Bakɨme zɨ ndi vunguarara kuamkuarga.”

39 Mba Zisas phorga rui gumgi ndikndigap maaŋnzuaim, mba Fherasiŋ gumgi mbari vhɨra mba gumgivhɨrve phorga kav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum,ndu wo phorga rui gumgi ga suaŋrim, mbe wari wo thɨrimpɨra.” 40Mbe maaŋ nzuaim, Zisas mbe ŋgarkarav khaŋmbe nzuai, “Gu nde nzuai, mbe wo thɨri mpɨrarga, khaŋkɨɨ, mbe kama hegɨp kamɨv suanga.”

Zisas Zerusarem ga nzuav nzi.41 Zisas maaŋ mbe suaŋgiap nda vov, Zerusareman han

mbav, ana ŋgu bakɨme garav, ana ana nzuav nzi. 42 Ananziav khaŋ nzuai, “O Zerusarem, gu ntigem kha raarandun muuŋgirim, ndu ndav mbɨrav kɨrga bigi, ndu vhɨranta kaŋgirga ne vuzvugi. Mba bigi ntige zorga ki, ndu ntagari fhuvara. 43 Zumgum tuga, then ndun pana gumgizɨv nuianan ndu bɨna gaanin vhuigirga. Mbe zɨv, za ndubɨna gaani behuigip ndu bɨnan vhuigirga. 44 Mbe ndubɨnan vhuigip, za ndu shogɨp guigira ndun farfagirga.Mbe ndun farfav, vhɨra ndun tari, mbe ndun vhen ki,mbe vhɨra mben farfagirga. Mbe vhɨra guigira ndunfarfagirga. Ndun bɨna vhuigi kɨma the, the tɨn ndaravkegɨrga fhuvara. Nde khaŋ muuŋgi ne nzuav, Fhe Bakɨmenden kurkura zav zɨgim, nde ne kaŋgi fhuvara.”19:38 Sng 118.26; Ru 2.14; 13.35; Ef 2.14 19:40 Hab 2.11 19:41 Zo

11.35 19:42 Ais 6.9-10; Mt 13.14; Ro 11.8 19:43 Ais 29.3-4; Jer 6.3; 6.6;Ru 21.20 19:44 Dan 9.24; Mai 3.12; Mt 24.2; Mk 13.2; Ru 1.68; 21.6

Page 136: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 19:45 136 Ruk 20:2Zisas Fhe Bakɨme Phena vhen kav shɨga mbui gumgi

zɨtɨgi, mbe kɨrar hegi.Matiu 21.12-17; Mak 11.15-19; Zon 2.13-22

45 Zisas nda vov Zerusareman hɨgap, mbaram vera vovFhe Bakɨme phena bɨna vhen verav, mba bigi ndi mbavshɨga mbui gumgi zɨtɨgap mbe ndim kɨrar mbai. 46 Anambe zɨtɨgap mbe ndim kɨrar mbav khaŋ mbe nzuai, “FheBakɨme gavan ki kameŋ khaŋ nzuai, ‘Na phen ana naphorgɨv buni suanga phen ma. Nde ana mbuim, ana kɨɨigumgi zomzori phena fara muuŋgi.’ ”

47 Zisas mbe zɨtɨgiap, mbaram maaŋ kav, ana raaritugɨratɨgap Fhe Bakɨme buni vhuuin mba gumgi gu mbigikhɨvav mbe nzuai. Ana maaŋ mbuim, mba Fhe BakɨmePhena gari gumgir pani gum, Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgigumgi gum, mben gumgi ruu, mbe Zisas shogiri ana rim-girga tuavi ndi gari. 48 Mben gumgir pani ana shogirim,ana rimgirga tuavi ndi garim, mba gumgi gum mbigivhɨrve, mbe khaŋ tɨgap ana nzuai buni mbararagim, mbeana shogirim, ana rimgirga tuav thueŋ gangi fhu.

20Mbe khueŋ nzuav Zisasan nzai, “The mba zɨ Bakɨme gum

ŋkasŋkan ndu nɨɨŋgi.”Matiu 21.23-27; Mak 11.27-33

1 Raa mben, Zisas Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav,gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai. Ana mbe khɨvav FheBakɨme buni vhuuin mbe nzuav kim, mba Fhe Bakɨmephena gari gumgir pani gum, Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgigumgi gum, mben gumgi ruua, mbe ana han zi. 2 Mbeana han zav ana nzarigi, “Ndu khar nza suaŋ, ndu maam19:45 Mt 21.12; Mk 11.11; 11.15; Zo 2.14-15 19:46 Ais 56.7; Jer 7.1119:47 Ru 21.37; 22.53; Zo 7.19; 8.37; 18.20 19:48 Mt 21.46; Mk 14.1-2;

Ru 20.19 20:2 FG 4.7; 7.27

Page 137: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:3 137 Ruk 20:9mba ŋkasŋka gum zɨ bakɨme ndigi? The mba ŋkasŋkagum zɨ bakɨmen ndu nɨɨŋgi?” 3Mbe mba nzambaren anamuuŋgim, ana mbe ŋgarkarav khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨranzambara mueŋ nden ki, nde ne ŋgarkarav na suaŋri.4 Nde mba Zon Gumgi Ruai Guma, ana mba gumgi gumbigi ruai, nde rammbui ndɨkndɨgar anambambui bigeŋga ndɨkndɨgi? Ne Heven kega zergi bigeŋ o, ne khanuianan ki gumawo ndɨkndɨgarmbui bigeŋ?” 5Zisas mbanzambaren mbe muuŋgim, mbe nduarira khaŋ wari ganzuai, “Nza khaŋmuuŋgi tɨgɨv suanga, ‘Ana Hevenan kegazergi bigeŋ ma.’ Nza maaŋ suanga, ana khaŋ nza suanga,‘Maaŋgim, nde ram muuŋgiap ne khothɨgi fhu?’ 6 Nzavhɨra khaŋ suanga, ‘Ana guma wo ndɨkndɨgar mbui bigeŋma.’ Nza maaŋ suanga, kha gumgi za ŋkɨɨr nza segɨrim,nza vhɨzgirga. Mbe khaŋmuuŋgi, mbe za Zon Gumgi RuaiGuma khothɨgi, ana Fhe Bakɨmen kamthooŋ guma ma.”7 Mbe maaŋ wari ga suaŋgiap, thav khaŋ Zisas ga nzuai,“Nza kaŋgi fhu, Zon Gumgi Ruai Gumamaaŋmba ŋkasŋkandigap mba gumgi gu mbigi ruai.” 8 Mbe maaŋ nzuaim,Zisas khaŋ mbe nzuai, “Gu vhɨra, gu kha ŋkasŋka gum zɨbakɨmen na nɨɨŋgim, gu kha ŋaara mbui guma bun ndesuaŋgirga fhuvara.”

Gumgi mbatɨgi wain mɨna gari ne vhunama si.Matiu 21.33-46; Mak 12.1-12

9 Zisas mba bunin mba Fhe Bakɨme phena gari gumgirpani mben gumgi ruu ga suaŋgiap, mbaram buna mueŋvhunama dav khaŋ mba gumgi gu mbigi ga nzuai, “Gumambe wain mɨna mben pargi. Ana mba wain mɨnanpargiap, ana ndim gumgi mbari farve khɨngi. Ana mbawain mɨnan mbe farve khɨngiap khaŋ mbe nzuai, ‘Ndena wain mɨna ganɨv, ana shɨgar muuŋri. Nde ana shɨgar20:6 Mt 14.5; 21.26; Ru 7.29 20:9 Ais 5.1

Page 138: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:10 138 Ruk 20:15muunga, nen vhez nde wari ndiv nder thueŋ ndirga,gu wo thueŋ ndirga.’ Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbawain mɨnan mbe farve khɨngip, ana nduara ŋgɨp, samanki ŋanen harigi ŋgun ŋgɨgɨp, tuga mpeeŋra mba ŋanenkɨrga. 10 Ana vugap kim, mba wain vhɨgi mbarigi tugar,ana mbaramwon ŋaara gumambe sarigim, anamba wainmɨna garav ana shɨga mbui gumgi han vui. Ana khueŋvuzvugi, mbe mba ana nderen wain vhɨgi ana nɨɨnga. Anane suaŋgiap, ana sarigim, ana vuim, mbawainmɨna garavana shɨga mbui gumgi, mbe ana ŋaara guma shogiap,fhura ana sarigim, ana taagia vugi. 11 Ana vugim, mbamɨna namkam, mbaram harigi ŋaara guma mbe sarigim,ana vugi. Ana vugim, mbe mbara ana muuŋgi. Mbe anambergi fhu. Mbe vhɨramuunga tɨvar anamuuŋgi fhuvara.Mbe ana shogiap, tɨva mbatɨga guarara ana muuŋgiap,fhura ana sarigim, ana taagia vugi. 12 Ana won ŋaaragumaphunini ga sarigim,mani vugim,mbemaaŋmani gamuuŋgim, ana thav harigi ŋaara guma khegene sarigim,ana vugi. Ana vugim, mbe guigira hor mbatɨgar anamuuŋgim, ana ŋama rimgim, mbe ana fegap mba mɨnabɨna kɨra khɨngi. 13 Mbe maaŋ ana muuŋgim, mba mɨnanamkam thav khaŋ wo nzuai, ‘Gu ntigem ram muuŋrie?’Anamaaŋ suaŋgia thav khaŋ nzuai, ‘Gu ntigemwon kamagɨrgɨra sararga, gu guigira ana vuzvugi. Gu ndɨkndɨgi,mbe maaŋ muuŋgip ana buni mbarararga thi?’ 14 Anane suaŋgiap, mbaram won kama sarigim, ana vui. Anavuim, mba mɨna garav ana shɨga mbui gumgi ana garim,ana zim, mbe khaŋ wari ga nzuai, ‘Ai, mbu zi guma, anandia rimgirga, ana zɨv, ana za won ndia bigi ndigirga. Ndezɨv, nza ana shogirim, ana rimgirim, nza za kha mɨna warimbuiarga.’ 15Mbe maaŋ suaŋgiap, ana gari ana zim, mbembaram ana fegap, mba mɨna bɨna kɨra khɨngiap, ana20:10 2 Sto 36.15-16

Page 139: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:16 139 Ruk 20:19shogim, ana rimgi.

“Nde ndɨkndɨgi, mba mɨna namkam, ana ram mbuitɨvar mba gumgir muuŋgirie? 16 Ana zɨv mba mɨnagarav ana shɨga mbui gumgi, ana za mbe shogɨrim, mbevhɨzgirga, ana mba wain mɨnan harigi gumgir nɨɨŋgirga.”Zisas ne nzuaim mba gumgi gu mbigi ne mbararagiapkhaŋ nzuai, “Maaŋ muuŋgi bigɨn thueŋ hɨ thari!”

17 Mbe maaŋ nzuaim, Zisas purara mbe garav khanzambaren mbe muuŋgi, “Nde maaŋ nzuai, mbe thaŋnzuav kha kameŋ khergim, ne Fhe Bakɨme buni ki gavanki? Mba kameŋ khaŋ nzuai,

‘Mba kɨm mba pheni ga mbui gumgi ana garim, anambatɨgim, mbe ana ndi mbur khɨngi.

Mba kɨm ana ntigem mba phena suirigim, ana thɨgi.’18 Ntigem mba kɨma tɨɨiri gumgi, mbe za phaviregɨrga.Mba kɨm, ana vhɨra, ana guma the tɨɨirɨgɨrga, mba kɨmana guigira mba guman muuŋgirim, ana za phaviregɨpmparavgirga.”

19Zisasmba buninmbenzuaim,mbaZudaiŋ tɨvi vhuuiŋkaŋgi gumgi gum mba Fhe Bakɨme phena gari gumgirpani, mbe mba buni mbararagiap khaŋ nzuai, “Nza kaŋgi,Zisas nzara vhunama sav mbur nzuai.” Mbe ne suaŋgiap,mba tugara khavgiap, ana suigɨr zavmbui. Mbe ana suigɨrzav mbuav, mbe vhɨra mba gumgi gu mbigin vhɨrverrivgiav wari thagi.

Mbe ŋkɨɨan Sisara nɨɨnga o, fhu?Matiu 22.15-22; Mak 12.13-17

20:17 Sng 118.22; Mt 21.42 20:18 Ais 8.14-15; Dan 2.34-35; Mt 21.4420:19 Mt 21.46; Mk 14.1-2; Ru 19.47-48

Page 140: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:20 140 Ruk 20:2620 Mba tugen mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani

gummba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe tɨkhɨngiraZisas gari. Mbe ana garav, mbaram gumgi mbari gasarigim,mbe zav puskarav kɨɨv, ana gari. Mba kɨɨv ana garigumgi, mbe khueŋ puskai, mbe guigira Fhe Bakɨme bunizɨn ŋgɨrgeŋ vuzvugi. Mbe khueŋ nzuav zegi, mbe bunathuen ana mpararim, ana pham buna thueŋ suaŋgirim,mbe mba buneŋ ga suaŋv ana suaŋv, ana ndim wariwo guman pana vhari farve khɨngirim, ana Zisas ndisuaŋgirga. 21Mbe zegap, kav kha nzambaren anamuuŋgi,“Guman Rum, nza kaŋgi, ndun buni nzerara, ndu nzerarabunin vhuuiŋra kha gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai.Ndu vhɨra kha tɨvi gambui, ndumba nzuai buni, ndu ntanza kha gumgi ga nzuai. Ndu zɨ ki gumgi hiav, zɨ ki fhuvgumgi hiav, kha buninmbe nzuai fhuvara. Ndu vhɨra buniguarira kha gumgi gu mbigi ga nzuav Fhe Bakɨmen tɨvirmbe khɨvi.” 22 Mbe nen ana suaŋgiap ana nzarigi, “Ena,ndu ram mbui ndɨkndɨga mbui? Nzan tɨv ram nzuai? Nzaŋkɨɨa ndiv Roman gari guman pan Sisar nɨɨnga o, fhu?”23 Mbe mba khesharigi mparmparen Zisas ga mbuim,Zisas mbe kaŋgi. Ana mbe kaŋgiap, mbaram khaŋ mbenzuai, 24“Ndemba kɨma raraŋ thueŋndigip, zɨv na khɨva.”Ana ne nzuaim, mbe mueŋ ndiga zav ana khɨvigim, anakhaŋ mbe nzuai, “Kha kɨma raren ki guman tum gum zɨ,ni the nɨɨni?” Ana ne nzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “AnaSisar zɨ gum tum ma.” 25 Mbe maaŋ nzuaim, ana khaŋmbe nzuai, “Maaŋ muuŋgim, Sisar bigɨn, nde ana nɨɨŋri.Maaŋmuuŋgip, Fhe Bakɨmen bigɨn, nde ana Fhe Bakɨmennɨɨŋri.” 26 Mba gumgi, mbe kha gumgi gu mbigi Zisasphorgɨ kɨrim, mbe ana suaŋv suanga buna thueŋ ga suaŋvana panɨ za mbui. Mbe ne nzuav ana mparav ragi. Mbe

20:20 Ru 11.54 20:25 Mt 22.2; Mk 12.17

Page 141: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:27 141 Ruk 20:35ana nzarigi nzambareŋ ana ne ŋgarkarav mbe suaŋgim,mbe ne ga nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbe bunathueŋ suaŋgi fhuvara, mbe fhura ki.

Mba Sadusiŋ guma rimgia taagia khavi ne nzuav Zisasannzarigi.

Matiu 22.23-33; Mak 12.18-2727 Mba tugen Sadusiŋ gumgi mbari, mbe bigɨna mueŋ

ga nzuav Zisasan nzan zav ana han zi. Mba Sadusiŋ, mbekhaŋnzuai ntɨɨrima, “Guma rimgia taagia khavi fhuvara.”28Mbe zav khaŋ Zisas ga nzuai, “Guman Rum, Moses nzanzuav khergi kameŋ khaŋ nzuai, ‘Maaŋ muuŋgip, gumathe mbiga then tɨgɨp kɨv, mba mbik ana gon tara the tegifhu, mba guma fhura rimgi. Mba guma rimgirga, anaŋguk mba mbigar tɨgɨrga, ana mba mbigar tɨgɨp tegɨrgatari, nta mba ana fek rimgi, nta ana zararga.” 29 Mbenen ana nzuav khaŋ ana nzuai, “Fhum harathɨgi fegi gumŋgugi kegi. Mben fega rum fharav mba mbiga tɨgi. Anamba mbiga tɨgim, mba mbik, ana gon tara the tegim, anarimgi fhuvara. 30Ana rimgim, ana thɨgine anan ŋguk, anamba mbiga tɨgi. 31 Ana ana tɨgap, ana vhɨra rimgi. Anarimgim, mba fegɨra thɨgine, ana thɨgine ana tɨgi. Mbembara mbuav, mba harathɨgi fegi gum ŋgugi, mbe za mbambiga tɨgap kegi. Mbe za mba mbiga tɨgav kim, ana zambe the gon tara the tegim, mbe vhɨzgi fhuvara. 32Mbeza vhɨzgim, mba mbik vhɨra rimgi. 33 Maaŋ muuŋgip,zumgummba vhɨzgi gumgimbe taagi khavɨrga tugar, mbambik then muuŋ kɨrie? Ndu kaŋgi mba harathɨgi gumgi,mbe za mbiga bavira tɨgap kegi.”

34Mbemaaŋ nzuaim, Zisas khaŋmbe nzuai, “Nde ntigekha tugen kha nuianan ki gumgi gu mbigi, nde manigum mburi wari ga rɨgi. 35 Mba Fhe Bakɨme taagi ndigi20:27 Mt 22.21; Mk 12.18; FG 23.8 20:28 Lo 25.5

Page 142: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:36 142 Ruk 20:42-43gumgi gu mbigi, mbe taagia khavgip, mbe mba tugen FheBakɨme phorgɨp Hevenan kɨrga, mbe warir rɨgɨrga fhu.36Mbe khaŋmuuŋgiap, mbe vhɨra wom rɨmɨnga fhu. MbeFhe Bakɨme enseri farar muuŋgip kɨrga. Mbe vhɨzi, FheBakɨme taagiambe khavim,mbe ana tarima. 37Ndenza zakaŋgi, Moses vhɨra khuen nza khɨvigi. Mba vhɨzgi gumgi,mbe taagia khavi. Ana mba kha bisaneŋ vhav ne shigi neneŋgap khaŋ suaŋgi, ‘Guma Bakɨme, ana Abraham, gumAisak, Zekop, ana mben Fhe Bakɨme ma.’ 38 Nza maaŋmuuŋgiap gangiap, kaŋgi, Fhe Bakɨme ana vhɨzgi gumgirFhe Bakɨme fhuvara. Ana mba zazera mbara muuŋgiap kibɨɨŋbɨɨŋ ndigi gumgir Fhe Bakɨme ma. Mba Fhe Bakɨmennɨman ki gumgi gu mbigi, mbe vhɨzgirga fhu. Mbe zazerambara muuŋgip kɨrga.”

39Zisasmba buninmbenzuaim,mbaZudaiŋ tɨvi vhuuiŋkaŋgi gumgi mbari mba buni mbararagiap, khaŋ ananzuai, “Guman Rum, ndu buni nzerara.” 40 Mbe maaŋsuaŋgim, mba gumgi gu mbigi harigi buna thueŋ phorgɨvZisasan nzangen rivgi.

Zisas mba Fhe Bakɨme Farasarigi Guma ga nzuav mbagumgi gu mbigir nzarigi.

Matiu 22.41-46; Mak 12.35-3741 Zisas mba bunin mba gumgi gu mbigi ga nzua vov,

kha nzambarenmbemuuŋgi, “Rammuuŋgi ne nzuavmbekhaŋ nzuai, Fhe Bakɨme taagi kha nuianan ki gumgi gumbigi ndir zav farasarigi guma, ana Devitan Kam ma?42-43Devit nduara kha kameŋ khergi, ne kha gavar ki. Mbagava zɨ khare, Ŋgavi Ki Gap. Devit ne kherav khaŋ suaŋgi,20:36 Ro 8.23; 1 Ko 15.42; 15.49; 15.52; 1 Zo 3.1-2 20:37 Kis 3.6 20:38

Ro 6.10-11; 14.8-9 20:42-43 Sng 110.1

Page 143: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 20:44 143 Ruk 20:47‘Fhe Bakɨme khaŋ na Guma Bakɨme nzuai, “Ndu na guva

haren perav kɨrim, gu ndun pana gumgi ndimndun ŋkarve piiŋ khɨngirga.” ’ ”

44Zisas nembe nzuav khaŋmbe nzuai, “Devit nduarambaguma ana Guma Bakɨmen anan kaai. Ana mba kakamananan muuŋvra kɨrim, ana ram muuŋgip ana kam kɨrie?”

Mba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe tɨvi mbatɨgiga mbui.

Matiu 23.1-36; Mak 12.38-40; Ruk 11.37-5445Mba gumgi gu mbigi vhɨrve Zisas nzuai buni mbarar-

avra kim, ana khaŋ wo phorga rui gumgi ga nzuai, 46 “Ndemba Zudaiŋ tɨvi vhuuiŋ kaŋgi gumgir rɨvɨri. Mbe khaŋmbui, mbe shagi mpeeiŋra sharigi rurgane vuzvugi. Mbekhueŋvuzvugi,mbembaphogi ga vhui ŋaninŋgɨrim,mbagumgi gu mbigi mbe ganɨv, za mben ndikndigɨp ‘Manera’gum ‘Ŋkotuguraagen’ mben nɨɨnga. Mbe vhɨra, mbe FheBakɨme buni mbararagi phenin, mbe zɨ ki gumgi piigimpirmpirɨgira pigɨrgeŋ vuzvugi. Mbe vhɨra shaa bakɨviga mbui tugir, mbe vhɨra zɨ ki gumgi piigi mpirmpirɨgirapigɨrgeŋ vuzvugi. 47 Mbe vhɨra mani rimgi nzɨri mbigi,mbe mbe guguigiap mbe pheni ndi. Mbe maaŋ mbuavfhura shɨshɨgap Fhe Bakɨme phorga nzuav buni mpeeiŋnzuai. Mbe maaŋ mbui, mbe zumgum Fhe Bakɨme za khanuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋvmbe suanga tugar, mbe guigira simtɨga bakɨme ndigirga.”

21Mana rimgi mbigar saa mbe ŋkɨɨa ndiv Fhe Bakɨme ndɨɨi.Mak 12.41-44

20:46 Mt 23.5; Ru 11.43

Page 144: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:1 144 Ruk 21:7

1 Zisas Fhe Bakɨme phena bɨna vhen kav garim, ŋkɨɨavhɨrve ki gumgi gu mbigi, mbe zav Fhe Bakɨme ndɨɨi ŋkɨɨandim, mba ŋkɨɨa ndi sui kovsɨga sui. 2 Ana kav garim,mana rimgi mbiga saa mbe zav kɨɨma raraŋ hɨva bisaŋmpuneni ndiv mba ŋkɨɨa ndi sui kovsɨga khɨngi. 3 Ana nindi khɨngim, Zisas ana gangiap khaŋ nzuai, “Gu guigirande nzuai, kha mana rimgi mbigar saa, ana kha kovsɨgakhɨngi ŋkɨɨa, nta guigira kha ŋkɨɨa vhɨrve ki gumgi gumbigi vhɨrve kha kovsɨga suegi ŋkɨɨa kambarigi. 4 Khagumgi gu mbigi, mbe ŋkɨɨa vhɨrve kav, mbe mbari ndigazav khar suegi. Kha mbik, ana zakɨra fhuvara, ana mbawandi mba vhezɨrga nɨɨne, ana za ne ndiga zav kharkhɨngi.”

Zisas Fhe Bakɨme Phen mbatɨgirga ne nzuai.Matiu 24.1-2; Mak 13.1-2

5Zisas phorga rui gumgi mbari, mbe Fhe Bakɨme phenagarav khaŋ nzuai, “Mbe ŋkɨɨr vhuuiŋra ndigap, kha gumgigu mbigi fhura Fhe Bakɨme ga nɨɨŋgi bigir vhuuiŋra, mbentan kha phena sɨɨŋgi.” Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋmbe nzuai, 6 “Gu ntige nde khar gari bigi, gu nta bun ndesuanga. Nde khar gari bigi, zumgum tuga the hɨgɨrga, khaŋkɨɨ nta khara muuŋgip wari tɨɨrin ŋaŋgi kegɨrga tuktɨgifhuvara. Zakɨra fhuvara! Mbe zumgum za nta shogɨp ntaphɨrɨv, nta fuv nɨɨŋa suegɨrga.”

Zisas simtɨgi vhɨrve hɨrgane bun nzuai.Matiu 24.3-14; Mak 13.3-13

7 Zisas nen mbe nzuaim, mba ana phorga rui gumgi,mbe kha nzambaren anamuuŋgi, “GumanRum,mba farfa21:1 Mk 12.41 21:3 2 Ko 8.12 21:6 Mt 24.2; Mk 13.2; Ru 19.44

Page 145: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:8 145 Ruk 21:13maaŋgi tugar hɨrie? Ram mbui khesharigi bigi hɨgɨrim,nza gangip kaŋgirga, mba bigi hɨrga tuk han mbarigi?” a

8Mbe maaŋ nzuaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde warirrɨvɨri. Nde muuŋv kɨrim gumgi vhɨrve zɨv nde guigirga.Mba tugivigen gumgi vhɨrve mbe zɨv, na zɨ zitɨv khaŋsuanga, ‘Gu ara khare.’ Mbe maaŋ suaŋv khaŋ suanga,‘Tuk ntige han mbarigi.’ Mbe zɨv maaŋ suaŋrim, nde mbezɨn ŋgɨ thari. 9 Zumgum, ŋguia bakɨvi thari wari phorgɨvshogɨrga, ŋguia bakɨvi thari warira daanga. Nde rɨvɨv gorimuuŋ thari. Mba khesharigi bigi, nta fharav hɨrga bigima.Mba khesharigi bigi nta hɨrga, kha nuian za vhɨzɨrga tukvhemkora hɨgɨrga fhuvara.”

10 Ana mba bunin mbe nzua vov khueŋ phorga mbenzuai, “Harigi ŋguia harigi ŋguia phorgɨv shogɨrga, harigintɨɨri harigi ntɨɨri phorgɨv shogɨrga. 11 Nde mbarararga,khɨmkhɨgi bakɨvi guarira kha nuianan muunga. Ndembarararga, ŋgui thari tuga mbatɨga ndiv mba tivɨv thirvhɨzɨrga, rɨmrɨɨ mbatɨgi ŋguia tharir hɨrga. Nde ganɨnga,kha buivar harigi khesharigi bigi guarira hɨrga, nde vhɨrakha buivar harigi khesharigi bigi ganɨv, nde guigira riv-girga.

12 “Gu khar nde nzuai bigi, nta zumgum hɨrga, mbefharav nden suigɨ ŋgɨv tɨvi mbatɨgi guarira ndenmuunga.Mbe Zudaiŋ, mbe nde ndigi ŋgɨp, Fhe Bakɨme bunimbararagi pheni vhen ŋgirɨp, nde suaŋ suaŋv, nde ndibɨna surga. Mbe vhɨra nde na zɨn vuim, mbe na zɨmbevɨrga ne suaŋv, nde ndi ŋgɨp wari won ŋgui garigumgir pani nɨman fɨv, nde suaŋv mbe suaŋv, mbe vhɨrawari won gumgir pani nɨman nde suaŋv suanga. 13 Mbea 21:7 Mbe Grikar kaman kha kameŋ “Guman Rum” khaŋ nzuai,“Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi guma.” 21:8 Mt 24.4-5; Mk 13.5-6;Ef 5.6; 2 Te 2.3 21:10 Mt 24.6-7; Mk 13.7-8 21:12 Mt 24.9; Mk 13.9

Page 146: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:14 146 Ruk 21:21maaŋ nden muunga, mbe nde Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋbun mbe suanga thɨm, mbe ana fhɨrgi, nde mba tugarFhe Bakɨme bunin vhuuiŋ bun mbe suaŋri. 14Mbe maaŋmuunga, nde ndɨkndɨk bavira muuŋri. Nde wari ga suaŋgorɨv mbe suanga buni ga suaŋv ndɨkndɨgi vhɨrver muuŋthari. 15 Ne khaŋ muuŋgi, gu nduara ndɨkndɨgi vhuuinnden nɨɨŋrim, ndembe phorgɨp suanga. Ndembe phorgɨvsuanga, mba nde phorga nzuai ntɨɨri, mbe za nde nzuaibuna thueŋ daaŋgirga tuktɨgi fhuvara, mbe vhɨra za ndenzuai buna thueŋ mbevarga tuktɨgi fhuvara.

16 “Kha tɨv vhɨra nden hɨrga. Nden ndegi gum, ndegm-bori, nden fegutari, nde phorge regi ntɨɨri, nden kɨvntogi,mbe vhɨra nde thuuŋ domdorɨv, nde suaŋv nde panagumgi ga suaŋrim,mbende thari shogɨrim, nde vhɨzgirga.17 Kha nuiana gumgi, mbe za panan nde kegɨrga. Ndekhaŋ muuŋgi, ne nzuav, na zɨ nden ki. 18 Nde mbarara!Nden pana rɨgɨna the sigipmbar rɨgɨrga tuktɨgi fhu. 19Ndethɨgɨp havhargip wari kɨv, nde maaŋ muuŋgip zazerambara muuŋgip kɨrga.”

Zisas Zerusarem mbatɨgirga ne nzuai.Matiu 24.15-21; Mak 13.14-19

20Zisas kha bunin mbe nzua vov, wom khaŋ mbe nzuai,“Nde ganɨri, ntari ga mbui gɨɨtɨvi zɨv Zerusarem bɨna ganibehuigip wari kɨrim, nde gangip kaŋgiri, mba ŋgu bakɨmembatɨgɨrga tuk han mbarigi. 21 Mba tugar mba Zudiafhain ki gumgi gu mbigi, mbe rɨv mba mbɨkshɨɨ ndari.Mba Zerusareman ki gumgi gumbigi, mbe vhɨra rɨv harigiŋanen ŋgegɨri. Mba ŋgu bakɨme thav kɨrar ki gumgi, mbe21:14 Mt 10.19; Mk 13.11 21:14 Ru 12.11-12 21:15 FG 6.10 21:16

Mai 7.6; Mt 10.21-22; Mk 13.12; FG 7.59; 12.2 21:17 Mt 10.22 21:18 1Sml 14.45; Mt 10.30; Ru 12.7 21:19 Mt 10.22; 24.13; Hi 10.36 21:20 Mt24.15; Mk 13.14

Page 147: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:22 147 Ruk 21:27mba ŋgu bakɨme vhen ŋgirɨ thari. 22 Mba Fhe Bakɨmebuni vhuuiŋ ki gap ne suaŋgi. Mba tugen Fhe Bakɨmemba Isreran ki gumgi gumbigimuuŋgi tɨvimbatɨgi vhezarmben nɨɨn saŋv mbe suanga. Mba tugen mba Fhe Bakɨmebuni vhuuiŋ ki gavar ki kameŋ za guigira hɨgɨrga. 23 Guguigira mba ndavir ki mbigi gum mba tari tegav tirarnta ndɨɨi mbigi, gu guigira mben kora muuŋgi. Gu khaŋmuuŋgi ne nzuav, mba tugen simtɨga bakɨ guarara Isreranhɨgɨrga. Mba tugen Fhe Bakɨmen ndav shirɨ kha Isreran kigumgi gumbigin hɨrga. 24Mba tugen kha Isreran ki gumgigu mbigi, mben pani gumgi, mbe zɨv, mbe thari fhɨrigorɨrim, mbe vhɨzgirga. Mbe thari ndiv za kha nuiananki ŋguir ŋgɨrim, mbemben ŋaara gumgi kɨrga. Mba harigifhain ntɨɨri maaŋmbenmuuŋv, mbe vhɨra Zerusarem ŋgubakɨme ndigip, guigira ana farfagirga. Mbe ana farfagipkɨvkɨrim, Fhe Bakɨme mba mbe sarigi tuk vhɨzgirga.”

Fhe Bakɨme Guma Guar taagi zɨrga.Matiu 24.29-31; Mak 13.24-27

25Zisas mba buninmbe nzua vov wom khaŋmbe nzuai,“Nde vhɨra ganɨnga, harigi khesharigi bigi, nta ra gum,kɨni gum, ŋkaar hɨrga. Kha nuianan ki gumgi gu mbigi,mbe ndɨkndɨgi guigira mbatɨgirga. Mbe mbararargambasɨk phurira shogɨp, phɨrirɨv khɨkhɨm bakɨme hɨrga,mbe guigira rɨvɨrga. 26 Kha nuianan ki gumgi gu mbigivhɨrve, mbe kha nuianan hɨr za mbui bigi vhɨrve gandɨkndɨgɨp, mbe guigira rivgip, mben rɨmgi hiinga. Mbekhaŋ muuŋgiap, kha buivar ki bigi havhari, nta zavhasvharga. 27Mbe mba tugen kha nuianan ki gumgi gu21:22 Lo 32.35; Jer 5.29; 46.10; Dan 9.26-27; Hos 9.7 21:23 Mt 24.19;

Mk 13.17; 1 Ko 7.26 21:24 Esr 9.7; Sng 79.1; Ais 63.18; Ro 11.25; VB 11.221:25 Sng 46.2-3; 65.7-8; Ais 13.10; Ese 32.7; Jol 2.31; Mt 24.29; 2 Pi 3.10-12;

VB 6.12-13 21:27 Dan 7.13; Mt 24.30; 26.64; VB 1.7; 14.14

Page 148: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:28 148 Ruk 21:34mbigi, mbe zam Fhe Bakɨme Guma Guara ganɨrim, anaHevenan kegɨp buiva hurar perav, won ŋkasŋka gum woŋkasŋkanvhavaŋaara bakɨmephorgɨp zirɨrga. 28Ndembatugen mba bigi ganɨrim, nta hɨrga, nde khavɨv thivgippani ragirga, ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨme taagi ndendirga tuk han mbarigi.”

Nde fik khage ganɨv kaŋgiri.Matiu 24.32-35; Mak 13.28-31

29 Zisas mba buni mbe nzua vov, wom kha buneŋvhunama dav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba fik khage ganɨv,za kha khira ganɨri. 30Nde nta ganɨnga, nta khovɨrga, ndekaŋgi, ra thivɨr za mbui. 31 Nde mba tɨvara, nde kha bigiganɨrim, nta hɨrim, nde kaŋgiri, Fhe Bakɨme won gumgigu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk han mbarigi.

32 “Gu guigira khar nde nzuai, nde ntige vhuuŋgia kharki ntɨɨri, nde vhɨzgirga fhuvara. Nde khara muuŋgip kɨvza mba bigi ganɨrim, nta hegɨrga. 33 Kha nuian gumbuip za vhɨzgirga. Na bunin vhuuiŋ, nta vhɨzgirga tuktɨgifhuvara.”

Nde Zisas phorga rui gumgi, nde tuituigira wari ganɨri.34 Zisas mbe nzua vov wom khaŋ mbe nzuai, “Nde

tuituigira wari ganɨri. Nde muuŋv kɨv kha nuiananndikndigi bigira suaŋv muuŋv, pani havhargip, phararhavharin mbɨv, ŋanŋanɨv kɨrga. Nde vhɨra maaŋ muuŋvkɨv, nde wari won fhavira kurkurigi bigi ga suaŋv thaginen muunga. Nde mba khesharigi tɨvir muuŋv kɨrga,mba khesharigi tɨv nde mbevarim, nde ŋgirgɨp kɨrga.Fhe Bakɨme nden hɨrga tuk, ana vhemkora nden hɨgɨrga.Mba tuk, ana mba sɨk vhaaŋ thoon vergim, vhaaŋ ana21:28 Ro 8.19; 8.23; 13.11 21:33 Sng 102.26-27; Ais 40.8; Ru 16.17; 1 Pi

1.25 21:34 Mt 24.48-50; Mk 4.19; Ru 17.27; Ro 13.13; 1 Te 5.3; 5.6; 1 Pi 4.7

Page 149: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 21:35 149 Ruk 22:3suirigi tɨvar nden muuŋgirga. 35 Mba tuk ana nderahɨrga fhuvara, mba tuk ana za kha nuianan ki gumgi gumbigin hɨrga. 36Ndemaaŋmuuŋgip, nde zazera tuituigirawari ganɨv kɨri. Nde kɨv zazera Fhe Bakɨme phorgɨvsuaŋrim, anan ŋkasŋkar nden nɨɨŋrim, nde kɨri. Ndemaaŋmuunga, ana ŋkasŋkar nden nɨɨŋrim, nde kha hɨrgabigi, nta nden hɨrim, nde Fhe Bakɨme Guma Guara nɨmanthivgiv havhargirga.”

37 Zisas maaŋ kav kha bunin mbe nzuav, ana zazerarari tugɨratɨgav, Fhe Bakɨmen phena bɨna vhen kav FheBakɨme bunin vhuuin gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuai.Ana rarir maaŋ mbuav, ana mbarir ana ndav vov, Orivmbɨkshɨmakui. 38Anamaaŋkuv FheBakɨmePhena zerim,mba gumgi gu mbigi, mbe khaŋ mbui. Mbe mbarɨrerakhavav Fhe Bakɨme Phena zav ana nzuai buni mbararagi.Zisas zaa Bakɨme ndiav rimgiap, taagia khavgi.

22Zudas Zisas thuuŋ dorgap, ana ndiv mbe won gumgir pani

farve ga sur zav nzuai.Matiu 26.1-5,14-16; Mak 14.1-2,10-11; Zon 11.45-53

1 Zisas Fhe Bakɨme ŋaara mbua ruav kim, mba VhuuiFhuv Viktuma Pi Shama Bakɨmen muunga tuk hɨgi. Mbashama bakɨme zɨ khare, Pasova. 2 Mba shama bakɨmetuk hɨgim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum,mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe kha gumgi gumbigir rivgiap Zisas shogirim ana rimgirga tuavi ndi gari.

3 Mbe ana shogɨrga tuavi ndi garim, Satan mbaramzav Zudas ndava vhen vergi. Mba guma, mbe kha zɨn21:35 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10; VB 3.3; 16.15 21:36 Mt 24.42; Mk 13.33; Ru 18.1;

Ef 6.13; VB 6.17 21:37 Ru 19.47 22:1 Kis 12.1-27 22:2 Sng 2.2; Ru20.19; FG 4.27 22:3 Mt 26.14; Mk 14.10; Ru 4.13; Zo 13.2; 13.27

Page 150: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:4 150 Ruk 22:10vhɨra ana kaai, Iskariot guma ma. Ana vhɨra mba Zisasfarasarigi 12 thɨgi ŋaara guma mbe ma. 4 Satan anandava vhen vergap, ana ndava khavgim, ana mbaramvov mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum mbaFhe Bakɨme Phena gari gɨɨtɨvi gumgir pani, ana mbe hanvugap, mbe phorga nzuai. Ana Zisas ndim, mbe farvekhɨngir zav tuavi ndi garav mbe phorga nzuai. 5 Zudasvov, mbe phorga nzuaim, mbe ana garav, guigira ne nzuavndikndigap khaŋ ana nzuai, “Nza ŋkɨɨar ndun nɨɨnga.”6 Mbe ŋkɨɨar Zudasan nɨɨn zav nzuaim, ana ne vuzvugi.Ana ne vuzvugiap, mbaram Zisas ndim mben farve gasurga tuavi ndiv gari. Ana tuavi ndi garav khuen rargi,ana ganɨnga, mba gumgi gu mbigi vhɨrve Zisas phorgɨvkɨrga fhu, mba tuk ana tugar vhuuŋ ma.

Zisas phorga rui guma phunini vov Pasova mba bevahi.Matiu 26.17-25; Mak 14.12-21; Zon 13.21-30

7 Zudas mbe phorga suaŋgiap kim, mba Vhuui FhuvViktuma Shama Bakɨme pi tuk hɨgi. Mba shama bakɨmetugar, mba Isreran ki gumgi gu mbigi, mbe sipsiva ŋgugashogip, anan mbɨv, mba fhum Fhe Bakɨme mben pheniŋgɨɨap mba Idzɨvin tari baari shogim, mbe vhɨzgim, mbaIsrerin tari baari, mbe nzerara kegi, mbe ne ndɨkndɨgɨrga.8 Mba tuk hɨgim, Zisas mbaram, Pita gum Zon ga saravkhaŋ mani ga nzuai, “Ŋko ŋgɨ nza kha Pasova shamanmbɨrga bigi bevahɨ.” 9 Ana maaŋ mani ga nzuaim, maniana nzarigi, “Ndu maaŋgi ŋaneŋ vuzvugi, ŋka ŋgɨp mbabigi bevahɨrie?” 10Mani maaŋ nzuaim, ana khaŋ mani ganzuai, “Ŋko mbarara, ŋko ŋgɨp mbu ŋgu bakɨmen vhenŋgirɨp, ŋko tuavar guma then purarga. Mba guma ndabakɨme mbɨ khɨgɨp phɨgar ndarav ŋgɨrga. Ŋko mba gumagangip, ŋko ana phorgɨ ŋgɨp, ana mba veri phen, ŋko ana22:5 Sek 11.12 22:7 Kis 12.1-27

Page 151: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:11 151 Ruk 22:18phorgɨp mba phena vhen ŋgirɨri. 11Ŋko ana phorgɨv mbaphena vhen ŋgirɨp khaŋ mba phena namkama suaŋri,‘Ndɨkndɨgi vhuuin nza khɨvi Guma Rum khaŋ ndu nzuai,“Gu wo phorga rui gumgir kov Pasova shaman mbɨrgaŋaneŋ mba?” ’ 12Ŋko maaŋ ana suanga, ana mba phenanvun ki ŋanen ŋko khɨvarga, mba ŋanen pigav mba pikaa gum mpirmpirɨgi ki. Ŋko mba ŋanen fhura mbarabevahegɨri.” 13 Zisas maaŋ mani ga suaŋgiap, mani gasarigim,mani vov garim, anambamani ga suaŋgi bigi, ntambara muuŋgiap hɨgim, mani mbaram fhura mbe mbɨrgambara bevahegi.

Zisas viktum gum wain karɨga vhɨgar mbɨn wo farasegi12 thɨgi ŋaara gumgi ga ndɨɨi.

Matiu 26.26-30; Mak 14.22-26; 1 Korin 11.23-2514 Mani mba bevahegim, mba Pasova shaman mbɨrga

tuk hɨgim, Zisas mbaram wo farasegi 12 thɨgi ŋaaragumgir kov, mbe vov mba phenan vegap, Zisas mben kovmba pi kaa ga piigi. 15Mbe piigim, Zisas khaŋ mbe nzuai,“Gu guigira nde phorgɨp kha Pasova shaman mbɨrga nevuzvugi. Gu nde phorgɨv ana mbegɨv, gu zaa bakɨmendirga. 16 Gu nde nzuai, gu wom nde phorgɨv kha Pasovashaman mbegɨrga tuktɨgi fhu. Gu khara muuŋgip kɨrim,Fhe Bakɨme mba sarigi tugar ana guigira kɨrar hɨgɨp, wongumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrim, gu mbatugen gu taagip kha Pasova shaman mbɨrga.”

17 Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbe pav, ana thama mbɨmbe ndigap, Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋ-giap, khaŋ mbe nzuai, “Nde kha thama mbɨ ndigip, anawarir nɨɨŋv anan mbɨ. 18 Gu nde nzuai, gu zumgum womkha wain karɨga vhɨgar mbɨn mbegɨrga tuktɨgi fhu. Gufhura kɨrim Fhe Bakɨme guigira kɨrar hɨgɨp won gumgi gu22:13 Ru 19.32 22:16 Ru 13.29; 14.15; FG 10.41; VB 19.9

Page 152: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:19 152 Ruk 22:24mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tuk hɨgɨrga. Mba tukhɨgɨrga, gu taagip kha wain karɨga vhɨgar mbɨn mbɨrga.”19Ana maaŋ mbe suaŋgiap, mbaram viktuma ndigap, ananzuav Fhe Bakɨme ndikndigap ana phorga suaŋgiap, anaphɨrav, mbe ndɨɨav khaŋ mbe nzuai, “Khe na sɨk ton ma.Fhe Bakɨme nan nde ndɨɨi, gu nde suaŋv zaa ndirga. Ndeanambɨv na ndɨkndɨgɨri.” a 20Mbemba viktumambegim,ana mbaram thama mbɨ mbe ndigap mba tɨvara muuŋgi.Ana mba thama mbɨ mbe ndɨɨv, khaŋ mbe nzuai, “Khathama mbɨ, ana na vɨzɨn ma. Fhe Bakɨme fhum taagi ndendir zav suaŋgi tɨvar kameŋ ma. Na vɨzɨn nde suaŋv sivkha nuiana suarga.” 21 Ana nen mbe suaŋgiap, mbaramkhaŋ mbe nzuai, “Mba na thuuŋ dorgɨp na suaŋv kamashɨrarga guma, ana won farven na farve phorgap kha kaakhɨngi. 22 Kha kameŋ Fhe Bakɨme fhum suaŋgi kameŋma. Fhe Bakɨme Guma Guara, ana Fhe Bakɨme fhum ananzuav khɨrgi tuav, ana mba tuavra zɨn ŋgɨgɨrga. Mba anathuuŋ dorgap ana nzuav kama shɨrav ana ndim ana panagumgi farve khɨngi guma, gu guigira ana kora muuŋgi.”23Zisas ne nzuaim, ana mba farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgine mbararagiap, tamtam warir nzav, khaŋ wari ga nzuai,“Ai, the mba khesharigi tɨvar ana muuŋgirie?”

Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, khueŋ nzuav waridaai, the mbe rɨgar zɨ ki.

24Zisas farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi mbe khueŋ nzuav22:19 Mt 26.26; Mk 14.22; Ru 24.30; 1 Ko 11.24 a 22:19 Bigi kaŋgi

gumgimbari, mbe kha ndikndigambui. Mba kama phuni kɨtɨgar ki kamane Ruk nduara khergi kameŋ fhuvara. Harigi guma mbezumgum mba kameŋ khergi. 22:20 Jer 31.31-34; 1 Ko 10.1622:21 Sng 41.9; Mt 26.21-23; Mk 14.18; Zo 13.21-22; 13.26 22:22 Mt 26.24;

FG 2.23; 4.28 22:23 Mt 26.22; Zo 13.22; 13.25 22:24 Mt 18.1; Mk 9.34;Ru 9.46

Page 153: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:25 153 Ruk 22:30wari daai, “The mbe rɨgar zɨ ki.” 25 Mbe ne nzuav waridaaim, Zisas khaŋ mbe nzuai, “Nde khueŋ kaŋgiri, harigiŋguia vhɨrver ki gumgi gu mbigi gari gumgir pani, mbezɨ bakɨme kav, mbe guigira won gumgi gu mbigi gari.Mbe guigira mbe garav, mbe vhɨra khueŋ vuzvugi, mbengumgi gu mbigi kha ndɨkndɨgar mbe mbui, mbe tɨvirvhuuiaŋmbui gumgi ma. 26Gu nde nzuai, mba khesharigitɨv nden kɨ thari. Mba tɨv mbar kɨri. Guma the nden rɨgarzɨ kɨr za mbui, mba guma ana za wo mbevav, ana nde zɨnhɨgi ŋgugage farar muuŋgip za nden piin kɨri. Nde rɨgarguma nden guman pan kɨr za mbui, ana za nden ŋaaraguma ga gegɨp, za nden kurkurari. 27 Nde vhɨra khueŋndɨkndɨgɨ, the zɨ bakɨme ki? Mba perav mba pi guma o,mba mba ndiga zav ana ndɨɨi guma? Fhuvara! Mba peravmba pi guma, ara zɨ bakɨme ki guma ma. Gu ntigem ndenrɨgar kav gu maaŋ mbui fhu. Gu fhura nden ŋaara gumaga gegap fhura nden kurkurigi.

28 “Gu nde phorga kim, nan mpari bigi nan him, ndena thagi fhuvara, nde na phorga ki. 29 Nan Ndia, ana zɨbakɨmen na nɨɨŋgim, gu guman pan ki. Gu ntigem mbazɨ bakɨmen nde nɨɨŋgi, nde gumgir pani kɨrga. 30 Ndevhɨra, gu nden guman pan kɨrga, nde na phorgɨp kaarperav mbɨrga. Gu nde suaŋrim, nde ŋgui vhɨrve garigumgir pani piigi mpirmpirɨgir piigip kɨrim, gu kha 12thɨgi Isrerin shɨgi ndan nde farve khɨngirim, nde mbeganɨnga.”

Zisas khaŋ nzuai, “Pita na zɨ ndiv zaahegɨrga.”Matiu 26.31-35; Mak 14.27-31; Zon 13.36-38

22:25 Mk 10.42-45 22:25 Mt 20.25-27; Mk 10.42-44 22:26 Mt 23.11;Mk 9.35; Ru 9.48; 1 Pi 5.3 22:27 Mt 20.28; Ru 12.37; Zo 13.12-15; Fi 2.722:28 2 Ko 1.7; 2 T 2.12; Hi 4.15 22:29 Ru 12.32 22:30 Sng 49.14; Mt

19.28; 1 Ko 6.2; VB 3.21

Page 154: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:31 154 Ruk 22:3731 Zisas mba bunin mbe suaŋgiap mbaram khaŋ nzuai,

“Saimon, Saimon, ndumbarara! Nde na khothivim, Satankhaŋ nde suaŋgi, ‘Gu guigira mben mpararga.’ Anaguigira nden panɨ zav vov Fhe Bakɨmen nzarigim, ana anakhɨrigi. 32 Ana maaŋ nzuaim, gu ndu nzuav Fhe Bakɨmephorga suaŋgi. Ndu na khothɨgi tɨv rɨ thari. Ndu maaŋmuuŋgip taagi dorgɨp, na han zɨgɨp, ndu won fegi gumŋgugir kurarim, mbe thɨgɨ havhargiri.”

33 Zisas maaŋ nzuaim, Pita khaŋ ana nzuai, “GumanBakɨme, gu ndu phorgɨv bɨneŋ rɨr zavra khar ki. Gu vhɨrandu phorgɨv rɨmɨn zavra khar ki.” 34 Ana maaŋ nzuaim,Zisas khaŋ ana nzuai, “Pita, gu ndu nzuai, ndu ntige khamaaŋra tuar ntigar furga, ndu fhumra na ndim zaahɨmpuani khegenen muuŋgirga.”

Zisas khaŋ nzuai, “Gu farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi, mbeŋkɨɨa ki daa ndira ndiv, bigi ndi vhui tharivige ndiv, ntariga mbui kozi ndiri.”

35Zisas khaŋ wo farasegi 12 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuai,“Gu nde sarigim, nde nan ŋaarar muun zav vov, nde ŋkɨɨaki daa ndira ndigap, bigi ndia vhui thari ndigap, ŋkarishari ndigap, wari vegi fhuvara. Nde mba tugen vov ndebigɨna the sosuagire?” Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe khaŋana nzuai, “Nza bigɨn the sosuagi fhu.” 36Mbe maaŋ ananzuaim, ana khaŋ mbe nzuai, “Maaŋgi, nde ntigem ŋkɨɨavhui dama ndera thige kɨv, nde niŋge ndigip, nde vhɨrawari wo bigi ndi vhui tharge ndigiri. Nde ntari ga mbuikos ki fhu, nde wari wo fhava shaa the ndim maaŋrim,mbe ana vhezgirim, nde mba ŋkɨɨar wari ndiv, ntari gambui kos the vhezgiri. 37 Ne khaŋ muuŋgi, Fhe Bakɨmen22:31 Amo 9.9; 2 Ko 2.11; 1 Pi 5.8 22:32 Sng 51.13; Zo 17.9-11; 17.15; 17.20;

21.15-17 22:33 Ru 22.54 22:34 Mt 26.34; Mk 14.30; Zo 13.38 22:35Mt 10.9-10; Mk 6.8-9; Ru 9.3; 10.4 22:36 Ru 22.49 22:37 Ais 53.12; Mk15.28; Ru 22.52

Page 155: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:38 155 Ruk 22:44buni vhuuiŋ ki gavar ki kameŋ khaŋ nzuai, ‘Kha gumgigu mbigi, mbe ana garav khaŋ ana nzuai, ana vhɨra gumambatɨk ma.’ Gu nde nzuai, mba tɨv nan hɨgɨrga. Ahaŋ,mba nan hɨr za suaŋgi buni, nta Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋki gavar ki, mba bigi nta nan hɨgɨrga.” 38 Ana maaŋ mbenzuaim, mbe khaŋ ana nzuai, “Guman Bakɨme, ndu kharganɨ, nza ntari ga mbui kos phunini ndigim, ni khar ki.”Ana khaŋ mbe nzuai, “Zam. Tugɨra.”

Zisas Oriv mbɨkshɨman kav Fhe Bakɨme phorga nzuai.Matiu 26.36-46; Mak 14.32-42

39 Zisas mba bunin mbe suaŋgia thugap, mbaram anamba zazera mbui tɨva mbuav, mba ŋgu bakɨme thav,mbɨkshɨman ndai. Ana ndaim, mba ana phorga ruigumgi ana phorga ndai. 40 Ana nda vov mba ŋanenhɨgap, ana mbaram khaŋ mbe nzuai, “Nde Fhe Bakɨmephorgɨv suaŋri. Nde muuŋv kɨrim, mparmpare thueŋnden hɨgɨrim, nde ne khɨgɨ rɨgɨ rivgi.” 41 Ana maaŋ mbesuaŋgiap, mbarammaneŋmbe thav shɨva vugap, mbaramwon thɨpanani phɨrgiap, fav Fhe Bakɨme phorga nzuavkhaŋ nzuai, 42 “O, Dara, ndu vuzvuk ma, ndu vuzvugirga,ndu na tɨn kha zaagi mbatɨgi ndigɨrga. Gu ndu nzuai, nduna vuzvuga zɨn ŋgɨ thari. Ndu wo vuzvuga zɨn ŋgɨri.”

43 Ana maaŋ nzuaim, mbaram Fhe Bakɨme enser mbeanan hɨgap havharan ana nɨɨŋgi. 44 Zisas wo khɨkhɨmmbararagim, ana guigira simgim, ana thav khaŋ tɨgap FheBakɨme phorga nzuai. Ana khaŋ tɨgap Fhe Bakɨme phorganzuaim, ana zorɨk vɨzɨna fara muuŋgiap sia mbu nuiana

22:39 Ru 21.37; Zo 18.1 22:40 Mt 6.13; 26.41; Mk 14.38; Ru 22.46 22:42Mt 6.10; Zo 5.30; 6.38 22:44 Zo 12.27; Hi 5.7

Page 156: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:45 156 Ruk 22:51sui. b 45 Ana Fhe Bakɨme phorgav suaŋgiap mbaramkhavgiap taagia wo phorga rui gumgir han vui. Ana vovmbe garim, mbe ndavi guigira mben simgim, mbe kuavki. 46 Mbe kuav kim, ana vov khaŋ mbe nzuai, “Ai, nderammuuŋgiap kuav ki? Nde khavgip Fhe Bakɨme phorgɨvsuaŋ. Nde muuŋv kɨrim mparmpare thueŋ nden hɨgɨrim,nde ne khɨgɨ rɨgɨ rivgi.”

Zudas Zisas ndim anan pana gumgir farve khɨngi.Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Zon 18.3-11

47 Zisas mba kamen wo phorga rui gumgi ga nzuavrakim, gumgi vhɨrvera zi. Mbe zim, mba Zisas farasegi12 thɨgi ŋaara guma mbe, ana zɨ Zudas, ana tuavar mbekhɨvav, mbe zi. Ana zɨv, Zisasan han zɨgɨp, ana viavɨvanan khoman panɨnga. 48 Ana ne nzuav mben kov Zisashan zim, Zisas mbaram kha nzambaren ana muuŋgi,“Ai, Zudas, ndu Fhe Bakɨme Guma Guara thuuŋ dorgɨp,ana viavɨv, ana khoman panɨv, ana ndim gumgi farvekhɨngirga thi?”

49 Mba gumgi maaŋ mbuim, mba Zisas phorga ruigumgi mba hɨr za mbui bigi garav, khaŋ Zisas ga nzuai,“Guman Bakɨme, ndu vuzvugi nza ntari ga mbui kozinkheiŋ shogɨp mbe fhɨri gorɨrie?” 50 Mbe nen Zisas ganzuavmbaram,mbembevi hɨga ntari gambui kos ndigap,mba Fhe Bakɨme rotu gari guman panan ŋaara gumanguva khuareŋ shogi, ne thuga nɨɨeŋ rɨgi. 51 Ana maaŋmuuŋgim, Zisas ana gangiap thav khaŋ nzuai, “Ai, zamra!Shogɨ thari!” Ana maaŋ ana nzuav, mbaram ana khuareŋsuirigim, ana khuareŋ taagia nzerigi.b 22:44 Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mba kamaphuni kɨtɨgar ki kameŋ ne Ruk nduara ne khergi fhuvara.Harigi guma mbe zumgummba kameŋ khergi. 22:47 Mt26.47; Mk 14.43; Zo 18.3 22:49 Ru 22.36

Page 157: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:52 157 Ruk 22:6052 Zisas taagiap ana khuareŋ ndiv sarav, khaŋ mba Fhe

Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, mben Fhe BakɨmePhena gari gɨɨtɨvi gumgir pani gum, mben gumgir pani,mbe ana suigɨr zav zegi, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde ntariga mbuav kɨɨi fara muuŋgi guma then suigɨr zav wari wonntari gambui kozi ndiav wari won fani ndiga zegire? 53Gurari tugɨratɨgap nde phorgapmba Fhe Bakɨme phena bɨnavhen kim, nde na suigi fhu. Nde ntigem, Fhe Bakɨmende khɨrigim, nde nan suigi. Ntigem, nden tuk ma. FheBakɨme ntigemmaaŋ khɨrigim, ana ŋkasŋka ntige ŋgari.”

Pita khaŋ nzuai, “Gu Zisas kaŋgi fhu.”Matiu 26.57-58,69-75; Mak 14.53-54,66-72; Zon 18.12-18,25-27

54 Zisas maaŋ mbe suaŋgim, mbe ana suirav ana ndigavui. Mbe ana ndiga vov mba Fhe Bakɨme rotu gari gumanpan phena vhen vergi. Mbe ana suira vuim, Pita mbe zɨnvov maneŋ samra ki. 55 Pita mbe zɨn vuim, gumgi mbarimba phena bɨna vhen rɨgɨnera vhava tɨgap wari piigiapki. Mbe piigiap kim, Pita vov mben haa perigi. 56 Pitamben hanmba vhava gaa ga perav kim,mba phenan ŋgarimbiga mbevi ana garav kav khaŋ nzuai, “Ai, mba guma,ana vhɨra Zisas phorga kegi guma mbe ma.” 57Mba mbikmaaŋ ana nzuaim, Pita wandi zaahegap khaŋ ana nzuai,“Ai mbik, gu ana kaŋgi fhuvara.” 58 Pita maaŋ suaŋgiap,perav kim, zumgum tuga mpeenera kegap, harigi gumambe zav, ana gangiap, khaŋ ana nzuai, “Ndu vhɨra mbaguma mbe ma.” Ana ne nzuaim, Pita mbaram khaŋ ananzuai, “Guma, gu fhuvara!” 59 Ana maaŋ suaŋgiap kim,tuga mpeeŋra kegap harigi guma mbe kama havhararakhaŋ Pita ga nzuai, “Mba guma, ana guigira ana phorgakegi guma mbe ma. Ana vhɨra Gariri guma ma.” 60 Ana22:52 Ru 22.37; Zo 7.30; 8.20; Kor 1.13 22:53 Ru 19.47; 21.37; Zo 12.2722:54 Sng 31.11; Ru 22.33 22:56 FG 4.13

Page 158: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:61 158 Ruk 22:67maaŋ nzuaim, Pita mbaram khaŋ ana nzuai, “Gu guigiguarara ndu mba nzuai kameŋ, gu ne kaŋgi fhuvara!”Ana ne nzuavra kim, tuar furigi. 61 Mba tuar furavrathagim, Zisas dorgap purara Pita garim, Pita ana mba anasuaŋgi kameŋ ga ndɨrigi. Zisas khaŋ Pita ga suaŋgi, “Ntigekha maan, tuar ntigar furga, ndu fhumra na ndim zaahɨmpuani khegenen muuŋgirga.” 62 Pita ne ndɨrga thav,kɨrar hɨgap nzi mbatɨga mbui.

Mbe Zisas bungia kav ana shogi.Matiu 26.67-68; Mak 14.65

63 Pita kɨrar hɨgim, mba Zisas suirav ana ndiga vugigumgi, mbe ana nzɨɨv, ana nzuav ana bungia kav, anashogi. 64 Mbe ana shogap, ana nzɨɨv, khaŋ ana muuŋgi,mbe shaa ndigap, zav ana rɨmani ndogiap, ana shogiap,ana bungia kav, khaŋ ana nzuai, “Ai, Fhe Bakɨmekamthooŋ guma, ndu khar nza suaŋ, the khar ndu shogi?”65 Mbe maaŋ ana mbuav, mbe vhɨra harigi buni mbatɨgivhɨrver ana nzuav, ana zɨn farfagi.

Mbe Zisas ndigap vov, mbe won buaa degi gumgir hanvegap, ana nzuav nzuai.

Matiu 26.59-66; Mak 14.55-64; Zon 18.19-2466 Mbe mba tɨvar Zisas ga mbuav kim, mɨn thugim,

ra ndav shɨrigim, mben bigi ndiv thɨgar mbai buaa degigumgiwari fugi. Mbebuaa degi gumgi khare,mbengumgiruu gum, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum,mba Zudaiŋ tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi. Mbe wari fugim,mba Fhe Bakɨmephena gari gɨɨtɨvi, mbe Zisasan kovmbenhan vuim, mbe khaŋ ana nzuai, 67 “Ndu khar nza suaŋ,ndumba Fhe Bakɨme taagiap kha gumgi gumbigi ndir zavsarigi gumarame, ee, fhuve?” Mbe maaŋ ana nzuaim, anakhaŋ mbe nzuai, “Gu maaŋ muuŋgip nde suanga, nde na22:61 Ru 22.34 22:67 Zo 3.12; 8.45; 10.24

Page 159: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 22:68 159 Ruk 23:4khothɨgɨrga fhu. 68 Gu vhɨra maaŋ muuŋgip buni thariga suaŋv nden nzanga, nde na ŋgarkararga fhu. 69 Guthav nde nzuai, ntige gum zumgum nde ganɨnga, FheBakɨme Guma Guar, ana za kha bigi kharav ŋkasŋka ki FheBakɨmen guva haren perav zazerambaramuuŋgip kɨrga.”

70 Ana maaŋ mbe nzuaim, mbe zam anan nzav khaŋana nzuai, “Maaŋgi, ndu nduara Fhe Bakɨmen Kam ee?”Mbe mba nzambaran ana mbuim, ana khaŋ mbe nzuai,“Nde nzerara mbar ne nzuai. Gu ana ma.” 71 Ana maaŋmbe nzuaim, mbe khaŋ nzuai, “Nza harigi gumgi tharirkamɨrim, mbe zɨv kha guma muuŋgi bigi thari bun nzasuanga fhuvara. Kha guma, ana nduara won kamthooŋntarav mba kameŋ nzuaim, nza ana mbararagi.”

23Mbe Pairat nɨman Zisas ga nzuav nzuai.Matiu 27.1-2,11-14; Mak 15.1-5; Zon 18.28-38

1 Mbe maaŋ suaŋgiap, mben gumgir pani, mbe zakhavgiap Zisasan kov Pairat han vui. 2Mbe zam ana kovPairat han vugap, ana nzuav nzuav khaŋ nzuai, “Nza khagumagarim, ana nzan gumgi gumbigir tɨvir tuarambuim,mbe ana tɨvi zɨn vui. Ana vhɨra nza ŋkɨɨar Sisaran nɨɨngatuav nza gori. Ana nza thɨvav, ana vhɨra khaŋ nzuai, ‘Gumba Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gumbigi ndir zav sarigiŋgui gari guman pan ma.’ ” 3 Mbe ne nzuaim, PairatZisasan nzarigi, “Ndu kha Zudaiŋ gari guman pan ee?”Ana ne nzuaim, Zisas mbaram ana ŋgarkarav khaŋ ananzuai, “Ahaŋ, ndu nduara mbar ne nzuai.” 4 Zisas nenzuaim, Pairat mbaram khaŋ mba Fhe Bakɨme rotu garigumgir pani gum mba gumgi gu mbigi vhɨrve ga nzuai,22:69 FG 7.56; Hi 1.3; 8.1 22:70 Ru 4.3; 4.9 23:2 Mt 17.27; Ru 20.25;

Zo 19.12; FG 17.7 23:3 Mt 27.11; 1 T 6.13 23:4 1 Pi 2.22

Page 160: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:5 160 Ruk 23:11“Mbaia, gu simtɨgar kha guma nɨɨnga tɨva mbatɨga thueŋgangi fhu.” 5 Pairat maaŋ nzuaim, mba gumgi gu mbigi,mbe khaŋ tɨgav nzuav khaŋ nzuai, “Kha guma, ana zakha Zudia fhaiŋ ga ruigi. Ana fhara Gariri fhain kegap,khavgiap, za kha bigi ga rua zav, nza ŋgun hɨgi. Ana maaŋmbua ruav, bunin nza gumgi gu mbigi khɨvav mbe nzuav,mbe ndavi khavim, mbe ana zɨn vui.”

Mbe Zisas ndigap vov Herot nɨman ana nzuav Herotphorga nzuai.

6 Mbe ne nzuaim, Pairat ne mbararagiap kha nzam-baren mbe muuŋgi, “Kha guma, ana Gariri guma ee?”7 Ana mba nzambaren mbe muuŋgi, mbe ana suaŋgim,ana kaŋgi, Zisas Herot gari fain kega zɨgi. Ana ne kaŋgiapZisas ga sarigim, mbe anan kov Herot han vui. Mba tugenHerot vhɨra ndav Zerusareman ki.

8 Ana Zisas ga sarigi, ana Herot han vugim, Herot anagarav guigira ndikndiga mbatɨga mbui. Ana fhum mbeZisas bun nzuaim, ana tugampeeŋra ana gangir zav nzuavki. Ana khueŋ vuzvugi, ana nduara Zisas ganɨrim, anamirikor thenmuuŋgirga. 9Herot mba ndɨkndɨgar Zisas gambuav, ana bigi vhɨrver anan nzaŋgi. Ana mba nzambarirZisas gambuim, Zisas ana buna thuen ŋgarkarigi fhuvara.a 10 Ana fhura kim, mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgirpani gum mba Zudain tɨvir vhuuiŋ kaŋgi gumgi, mbe zavhara thivgiap, khaŋ tɨga ana nzuav nzuai. 11 Mbe ananzuaim, Herot mbaram won ntari ga mbui gɨɨtɨvir kov,mbe buni mbatɨgi guarira ana nzuav ana nzɨɨi. Mbe maaŋ23:7 Ru 3.1 23:8 Mt 14.1; Mk 6.14; Ru 9.9 a 23:9 Kha gumgi, mbe

khar Zisas ga sav ana nzuai buni, nta guigira buni guari fhuvara. Zisas, anamba khesharigi tɨva thaneŋ ga muuŋgi, zakɨra fhuvara. Mbemba bunin ana nzuaim, ana wo mbevav fhura mbe piinkav, anamaaŋmuuŋgiapmbe ŋgarka thagi. 23:11 Ais 53.3

Page 161: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:12 161 Ruk 23:19ana mbuav, mbaram shaa vhuuŋra ndiga zav ŋgui gariguman pan nzɨɨi sɨɨŋmbarar ana muuŋgiap, ana sarigim,ana taagia Pairat han vui. 12Herot fhum panan Pairat gakegi. Mani ntigem, kha tugenmani kɨvntoga vhuuŋnima.

Pairat Zisas ndim khanarareŋ ga tɨgɨv fukfugɨr zav nzuai.Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Zon 18.38–19.16

13 Pairat mbaram mba Fhe Bakɨme Phena rotu garigumgir pani gum mben gumgir panin kaav, vhɨra mbagumgi gu mbigir kamgim, mbe zav ana han wari fugi.14 Mbe ana han wari fugim, ana khaŋ mbe nzuai, “Ndekha guma suirav zav, na han zɨgav, khaŋ na nzuai, ‘Anakha gumgi gu mbigir tɨvi ga mbuim, mbe tuara muuŋgiapana zɨn vui.’ Nde ntige khara kav mbararagim, gu za mbabigi ga nzuav ana nzaŋgi. Nde mbarara. Gu kha gumamuuŋgi tɨva mbatɨga thueŋ gangi fhu. Gu ndɨkndɨgi, ndemba ana nzuav nzuai bigi, ana mba bigɨn thueŋ muuŋgifhuvara. 15Nde ganɨ, Herot, ana vhɨra, ana gu khar nzuaindɨkndɨgɨra mbuav ana sarigim, ana nza han zɨgi. Ndembarara. Kha guma, ana bigɨna mbatɨga thueŋ muuŋgipne khuav rɨmɨn saŋvmuuŋrim, gu khaŋ ana suaŋrie, ‘Ndurɨmɨnga.’ Fhuvara. 16-17 Gu maaŋ muuŋgiap, gu fhuraphivɨgan ana khargip, ana sararim, ana ŋgɨrga.” b

18 Pairat ne nzuaim, mba gumgi gu mbigi, mbe zawari tɨgɨra khavgia ndarav, kaav khaŋ nzuai, “Ndu mbaguma shogirim, ana rimgiri. Ndu Barabas fhɨrgirim, anakɨrar hɨgɨp nza han zɨri.” 19 Mbe mba fhɨrɨ za nzuai23:12 FG 4.27 23:16-17 Mt 27.15; Zo 18.39 b 23:16-17 Bigi kaŋgi gumgi

mbari kha ndɨkndɨga mbui, harigi kama mueŋ phorga khavezar ki. Mba kameŋ kha muuŋgi. “Mbe kha tɨv ki. Mbempari tugɨra tɨgap, rotu mbui tugi bakɨvir, Pairat bɨnan kiguma the fhɨrgirim, ana kɨrar hɨrga. Ana kɨrar hɨgɨpmbenhan ŋgɨrga.” Ndu Mak 15.6 ganɨri.

Page 162: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:20 162 Ruk 23:26guma Barabas, ana fhum gumgimbari phorgavmbe ntarabakɨme khavgiap ŋgui gari guman pana mbe phorgashogap, ana gumambe shogim, ana rimgim,mbenenzuavana ndiv bɨna khɨngi. 20 Mbe maaŋ nzuaim, Pairat thavwom khaŋ mbe nzuai, “Gu Zisas fhɨrgirim, ana ŋgɨrgeŋvuzvugi.” 21 Ana ne nzuaim, mbe wom kaav khaŋ nzuai,“Ana shogiri ana rimik! Ana shogiri, ana rimik! Anandim, khanarareŋ ga tɨgɨ fugu! Ana rimgirga!” 22 Mbemaaŋ nzuaim, ana suambara mpuanin mbe muuŋgiap,thav wom khegenen mbe mbui. Ana khaŋ mbe nzuai,“Ana rammuuŋgi ne nzuav? Ana thagɨna bigɨnambatɨgeŋmuuŋgi? Gu ana muuŋgi bigɨna mbatɨga thueŋ kaŋgifhu. Gu ana muuŋgi bigɨna mbatɨga thueŋ kaŋgip, gu anarɨmɨnga ne suaŋv suanga. Gu maaŋ muuŋgiap, gu fhuraphivɨgan ana khargip, ana fhɨrgirim, ana ŋgɨrga.” 23Pairatne nzuaim, mbe khaŋ tɨgap kaav, ŋgarŋgarav khaŋ Pairatga nzuai, “Ana ndim, khanarareŋ ga tɨgɨv fugu!” Mbe nenPairat ga nzuaim, mben kameŋ zav Pairat nzuai kameŋkharav vun vui. 24Mbene nzuaim, Pairat thavmben kamazɨn vui. 25 Pairat thav, mba ntara bakɨme khavgiav, mbaharigi ŋgui gari guman pana mbe phorgap shogap, anaguma mbe shogi ana rimgi guma, mbe ne nzuav ana ndibɨna khɨngi, mbe ana nzuav nzuai. Pairat mben vuzvugarana fhɨrgim, ana mbe han vuim, ana mben vuzvugar zɨnZisas ndim mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi farve khɨngiap, anashogirim, ana rimgirga nen mbe nzuai.

Mbe Zisas ndiv khanarareŋ ga tɨga fugi.Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Zon 19.17-27

26Mba ntari gambui gɨɨtɨvi, mbe Zisasan kov vov garim,harigi ŋgu guma mbe, ana zav ndav mba ŋgu bakɨmenvhen verim, mbe ana suirigi. Mba guma zɨ khare, Saimon,ana Sairini guma ma. Mbe ana suirav, Zisas khanarareŋ23:26 Mt 27.32; Mk 15.21

Page 163: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:27 163 Ruk 23:33ana phufhurav, ana nzuaim, ana Zisas ndim ne phufhuravana zɨn vui.

27Mbe Zisas ndigap vuim, gumgi gumbigi vhɨrvera anazɨn vuim, mbigi vhɨrvera ana zɨn vuav, nziav, nanamankaman ana nziav, wari ana zɨn vui.

28 Mba mbigi vhɨrve ana zɨn vov nzim, Zisas dorgap,mbe garav khaŋ mbe nzuai, “Nde mba Zerusaremanmbigi, nde na suaŋv nzi thari. Nde warira suaŋv nzirgane nzerara. Nde warira suaŋv nziv, wari won tari gasuaŋv nziri. 29 Nde mbarara. Nde zumgum tuga thennde mbarararga, mbe khaŋ suanga, ‘Nde mba khura tavtari tegi fhuv mbigi gum, nde mba tari tɨ thav, tirar ntanɨɨŋgi fhuv mbigi, nde ndikndigɨri!’ 30 Mbe mba tugen,mbe khaŋ mba mbɨkshɨɨ baikɨvi gum mbɨkshɨɨ bisarire gasuanga, ‘Nde phɨrɨ nza tɨɨi rɨv nza vhaigɨ.’ 31Nde na gari,gumba ŋamkavmbɨ khɨgɨra ki khama. Ndemba gumgi gumbigi, nde mba shɨɨŋgi khira ma. Mbe ntigem kha tɨvarkha khan ŋamtɨŋ ana mbɨ khɨgɨra ki, mbe kha tɨvar anambui. Mbe maaŋgi rammbui tɨvar mba shɨɨŋgi khira mbentan muuŋrie?”

32Mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi Zisas ndiga vov, mbe vhɨraguma phunini phorga ndiga vui. Mba guma mbatɨgani,bigi kɨɨv farfagi gumani ma. Mbe vhɨra mani shogirim,mani vhɨra Zisas phorgɨv rimgirga. 33 Mbe mbe ndigavov kha ŋanen vugi. Mba ŋaneŋ zɨ khare, Pana Tuam.Mbe mba ŋanen Zisas ndim, khanarareŋ ga ntorgi. MbeZisas ndiv ntorgav, mbaram mba bigi kɨɨv farfagi gumambatɨgani, mbe vhɨra mani ndim, khanararaini ga ntorgi.Mbe mbevi ndim, ana guva haran ki khanarareŋ ga ntor-gav, mbaram mbevi ndim ana ŋkɨn haren ki khanarareŋ23:29 Mt 24.19; Ru 21.23 23:30 Ais 2.19; Hos 10.8; VB 6.16 23:31 Jer

25.29; Ese 20.47; 1 Pi 4.17 23:33 Mt 27.33; Mk 15.22; Zo 19.17-18

Page 164: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:34 164 Ruk 23:41ga ntorgi. 34Mbe Zisas ndim khanarareŋ ga ntorgim, anakhanarareŋ vun kav khaŋ Fhe Bakɨme nzuai, “O, Fhe, ndukheiŋ mbui tɨvi mbatɨgi, ndu nta vhɨzgip nta ndɨkndɨgɨthari. Mbe kha mbui bigeŋ, mbe ne kaŋgi fhuvara.” MbeZisas ndim, khanarareŋ ga ntorgap, mba ntari ga mbuigɨɨtɨvi, mbe Zisas shagi ndir zav, nta nzuav satu suri.

35Mbe satu surim,mba gumgi gummbigi, mbe thivgiapkav Zisas garim, mben gumgir pani, mbe Zisas nzɨɨvkhaŋ ana nzuai, “Ana harigi ntɨɨrir kurkurigi. Ana maaŋmuuŋgip ana guigira mba Fhe Bakɨmewon ŋaarar muuŋvmba taagip khaŋ nuianan ki gumgi gu mbigi ndir zavsuaŋgiap farasarigi guma kɨp, ana maaŋ muuŋgip taagipwora kura.” 36 Mbe maaŋ ana nzuav, mba ntari ga mbuigɨɨtɨvi, mbe vhɨra hegap, ana nzɨɨv ana nzuai. Mbe maaŋana nzuav, wain pɨksɨgar ana ndɨɨi. 37 Mbe maaŋ anambuav khaŋ ana nzuai, “Ndu guigira Zudaiŋ gari gumanpan, ndu nduara won kura.” 38 Mbe vhɨra kama mueŋkhergiap, ana pana shɨn ana khanarareŋ ga ntorgi. Mbakameŋ khaŋ nzuai, “Kha guma, ana Zudaiŋ gari gumanpan ma.”

39Mbemba bigi kɨɨv farfagi gumambatɨgani ndim, Zisasgaani ga ntorgi. Mani kav, mbevi vhɨra Zisas nzɨɨv khaŋana nzuai, “Ai, ndu Fhe Bakɨme farasarigi gumara kake,ndu maaŋ muuŋgia won kurkurav vhɨra ŋkan kurae.”40 Ana ne nzuaim, mba Zisas gaa mueŋ ga ntorgi gumambe ne mbararagiap, ana vhegap, khaŋ ana nzuai, “Nduvhɨra ana ndi simtɨgara ndi. Ndu Fhe Bakɨmen rɨvi fhuvthi? 41 Mbe ŋka shogim, ŋka rɨɨi, ne nzerara. Mbe tɨvarvhuuŋ zɨn vov mba tɨvar ŋka mbui. Ŋka nzerara wani womuuŋgi tɨvi mbatɨgi, ŋka ntan vheza ndi. Kha guma, ana23:34 Sng 22.18; Ais 53.12; Mt 5.44; FG 3.17; 7.60 23:35 Sng 22.7; Sek

12.10; Mt 27.39; Mk 15.29 23:36 Sng 69.21

Page 165: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:42 165 Ruk 23:49tɨva mbatɨga thueŋ muuŋgi, zakɨra fhuvara!” 42 Ana nenmba guma ga nzuav, mbaram khaŋ Zisas ga nzuai, “Zisas,ndu FheBakɨmehanHevenanŋgɨgɨp, nduŋgui vhɨrve gariguman pana gegɨp ndu na ndɨrɨgɨri.” 43Anamaaŋ nzuaim,Zisas mbaram khaŋ ana nzuai, “Gu guigira ndu nzuai, nduntige na phorgɨv Hevenan kɨrga.”

Zisas Rimgi.Matiu 27.45-46; Mak 15.33-41; Zon 19.28-30

44-45Mbe Zisas ndim, khanarareŋ ga ntorgim, mba raarra vov phɨɨŋ ndim, ran ŋaar vhɨzgi. Ran ŋaar vhɨzgim,maaŋ gɨngiap, za kha nuiana vharigi. Mba maaŋ gɨngiap,mbara muuŋgiap kim, ra vera vov ŋkotugun phuni khe-gene ndigi. Maaŋ gɨngim, mbe mba Fhe Bakɨmen Phenavhee ntorgi shaa bakɨme, ana rɨgɨra shɨragerɨgap, fɨgampuani ga gegi.

46 Zisas mbaram kama bakɨmera kaav khaŋ nzuai, “O,Fhe, gu won tuman ndu farve khɨngi.” Ana maaŋ suaŋ-giap, za gor vhɨk ŋgɨrgi.

47 Ana rimgim, mba ntari ga mbui gɨɨtɨvi gari gumanpan, ana rimgi tɨva gangiap, ana ne nzuav Fhe Bakɨme zɨndiv vun kuav khaŋ nzuai, “Guigi guarara, mbu guma, anaguigira tɨvir vhuuiŋra mbui guma ma.”

48 Ana maaŋ nzuaim, mba zegap maaŋ kav gari gumgigumbigi, mbembahɨgi bigi gangiap,mbe guigira ana koramuuŋgiap wari wo gori mbozav wari taagiap vui.

49Mba Zisasan kɨvntogi gum mba ana phorgav Garirinkegap ndagi mbigi, mbe vhɨra zegap, samra thivgiap kav,mbe vhɨra mba bigi garim, nta hegi.

Mbe Zisas ndim, kɨɨma thoon muuŋgi mboga tɨgi.Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Zon 19.38-42

23:42 Mt 16.27-28 23:44-45 Kis 26.31-33; 36.35; Amo 8.9 23:46 Sng31.5; FG 7.59 23:48 Ru 18.13 23:49 Sng 38.11; Ru 8.2-3

Page 166: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 23:50-51 166 Ruk 24:250-51 Mba tugen, guma mbe ki, mba guma zɨ khare,

Zosep. Ana Zudia fhain Arimatea ŋgun ki guma ma. Anatɨvir vhuuiŋra mbui guma ma. Ana vhɨra mba bigi ndivthɨgɨr mbai buaa degi gumgi phorga ŋgari guma mbe ma.Ana ntigem mbe Zisas ga nzuai buni gum mbe ana mbuitɨvi, ana nta vuzvugi fhuvara. Ana vhɨra Fhe Bakɨmewo gumgi gu mbigi ganɨrim, mbe ana piin kɨrga tugarrarga ki. 52 Ana vov Pairat han vugap, Zisas khuma ndirzav Pairatan nzarigim, Pairat ana khɨrigi. 53 Pairat anakhɨrigim, ana mbaram ana khuma ndiga vov, shaa huranana zigap, ana ndiga vov, mbe kɨɨma thoonmuuŋgimbogatɨgi. Mba mbok, mbe fhum guma then mba mboga tɨgifhuvara. 54Ana Zisas ndiga vov mboga tɨgi raan, rar veravvhɨzim, Sabat hɨr zav mbuim, mba gumgi gu mbigi, mbeSabat bigi bevahi.

55 Mba Zisas phorga Garirin kegap ndagi mbigi, mbevhɨra Zosep phorga vov, mba ana Zisas ndim mboga tɨgimbok gangi. Mbe ana garav, mbe vhɨra Zosep ana ndirɨgi rɨrɨk, mbe vhɨra ne gangi. 56Mba mbigi ana gangiap,mbe taagia vov wari wo phenin vegap, ana khuma hɨvɨzav, ndɨga vhuuŋ hi mporiiŋ bevahegap, nta ndim rɨgiap,Sabat maaŋ muuŋgiap, mbe Sabata tɨva zɨn vuav warivhuksui.

24Zisas taagia khavgi.Matiu 28.1-10; Mak 16.1-8; Zon 20.1-10

1 Sabat raa vhɨzgim, harigi ŋaaren fharigi raa hɨgim,mbambigimanerambigera khavgiapmba bevahegi ndɨgavhuuŋ hi mporiiŋ ndigap, mbe mba mbe Zisas ndi mbogatɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vui. a 2 Mbe vov mba23:50-51 Ru 2.25; 2.38 23:55 Ru 23.49 23:56 Kis 20.10; Lo 5.14 a 24:1

Mba ŋaariven fharigi raa, ana Sande ma.

Page 167: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:3 167 Ruk 24:11mbok thɨɨni mpɨrigi kɨma ndi garim, mba kɨm ki fhu. Mbeana phokphoga vov ana ndim mbur ndarigi. 3 Mbe thavvov, mba kɨma thoon muuŋgi mbok vhen verav ana gari.Mbe ana garav, mbe Zisas khuma gangi fhu. 4 Mbe anagangia thav kha ndɨkndɨga mbui, “Zisas khum maaŋ ki?”Mbe mba ndɨkndɨga mbuav garavra thav, guma phuninigarim, mani hanera mbe han mbar thɨgi. Mba gumani,mani shagi guigira hurgiap ŋgara gari. 5Mba mbigi maaŋmuuŋgiapmani gangia thav, guigira rivgiav, wari rav wariwo khoo ndiv nuiana segap, wari wo khoo ndiv zomzorgi.Mbe wo khoo ndiv zomzorgim mba gumani khaŋ mbenzuai, “Nde thaŋ nzuav ŋamki guma ga nzuav garav, khavhɨzgi gumgi ki ŋanen zegi? 6 Ana khaŋ ki fhuvara. Anataagia khavgi. Nde ana fhum mba Garirin kavra ndesuaŋgi kameŋ ga ndɨkndɨgɨri. 7 Ana Garirir kav khaŋ ndesuaŋgi, ‘Mbe Fhe Bakɨme Guma Guara ndiv, tɨvi mbatɨgigambui gumgi farve khɨngirga, mbe ana ndiv khanarareŋga tɨgɨv fugurim, ana rimgirga. Ana rimgip, raa phuninivhɨzgirga, khegenen ana taagip khavgirga.’ ”

8Mba guma phunini nen mba mbigi ga suaŋgim, mbemba fhum Zisas mbe phorga kav mbe suaŋgi kameŋ gandɨrigi. 9 Mbe ne ndɨrgap, mbaram mba kɨman thoonmuuŋgi mbok thav, wari taagia vui. Mbe taagia vov, mbabigin ana farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi ga nzuav, vhɨramba harigi gumgi gu mbigi ga suaŋgi. 10 Mba gumanisuaŋgi buni ndiga zav mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaaragumgi ga suaŋgimbigi khare. MakdaranmbikMaria gum,Zoana, Zemsan niamuuŋ Maria gum, harigi mbigi mbariphorgap. 11Mba mbigi zav mba bigeŋ bun mbe suaŋgim,mba Zisas farasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi, mbe mba mbigi24:4 FG 1.10 24:5 Ru 2.9 24:6 Mt 16.21; 17.22-23; 20.18-19; Mk 8.31;

9.31; 10.33-34; Ru 9.22; 18.31-33 24:9 Mk 16.10; Ru 8.3 24:11 Mk 16.11;Ru 24.25

Page 168: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:12 168 Ruk 24:17suaŋgi kameŋ khothɨgi fhuvara. Mbe khaŋ mbe nzuai,mbe fhura nzuai bɨɨŋbɨɨn kaa ma.

12Mbemaammbambigi ga nzuavra kav, Pita ndɨkndɨgambe muuŋgiap, khaŋ wo nzuai “Gu nduara khuafɨra ŋgɨpgangirga.” Pita maaŋ suaŋgiap, khavgiap, khuafɨra mbakɨma thoon muuŋgi mboga vui. Ana vov, mba mbok thɨmkamani thɨgap, firavmbambok vhee garav, mba Zisas zigakegi shagi hurira gari, nta regap ki. Ana maaŋ muuŋgiagangiap, thav mba hegi bigi ga nzuav ndɨkndɨgi vhɨrve gambuav, taagia vui. b

Guma phunini, mani Emaesan veri tuavar Zisas gangi.Mak 16.12-13

13 Mba Zisas taagia khavgi raar mba mbigi, mbe Zisasndimmbok ga tɨgi kɨma thoonmuuŋgimbogar vuim, mbaraaram ana phorga ruigi guma phunini, mani mbe khazɨn rɨgi ŋgun veri, Emaes. Mba ŋgu maneŋ Zerusaremthav samra ki. Ndu phɨɨn khavgirga, ndu ra ŋgirɨpŋkotuguraagen fe ndirga, ndu mba ŋgun hɨgɨrga. 14ManiZerusareman kegap, Emaesan verav, mba Zerusaremanhegi bigi, mani nta nzuav veri. 15 Mani mba buni nzuav,mba hegi bigi ga nzuav, nuanira wanin nzav verav kim,Zisas nduara tuavar manin hɨgap, mani phorga veri.16 Ana mani phorga verim, Fhe Bakɨme mbe mani rɨmaniga muuŋgim, mani ana gari, mani tuituigiap ana hiav anakaŋgi fhuvara.

17 Ana mani phorga verav manin nzarigi, “Ŋko thegibuni nzuav wani zeri?” Ana mba nzambaren mani gamuuŋgim,mani thav fhurambar thɨgap, guigiramba hegib 24:12 Bigi kaŋgi gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Mbakaman kɨtɨgar ki kameŋ ne Ruk nduara ne khergi fhuvara.Harigi guma mbe zumgummba kameŋ khergi. 24:15 Mt18.20; Ru 24.36 24:16 Zo 20.14; 21.4

Page 169: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:18 169 Ruk 24:24bigi kora muuŋgiap wani ŋgiigi. 18 Mani ŋgiap kegap,manimbevi, ana zɨ khareKriopas, ana anaŋgarkarav khaŋana nzuai, “Ntigem, mbarkɨrga mbarkɨrga ŋgui gumgi,mbe ntigem Zerusareman ki. Ee, ndu nduaram ntigemkha tugen Zerusareman hegi bigi, ndu ne kaŋgi fhuve?”19Ana ne ana nzuaim, Zisas manin nzarigi, “Thegi bigi?”

Ana maaŋ nzuaim, mani khaŋ ana nzuai, “Ŋka mbaNasaret guma Zisasan hɨgi bigi, ŋka nta nzuai. Ana FheBakɨmen kamthooŋ gumama. Ana vhɨra Fhe Bakɨme gumgumgi gu mbigi, ana mbe nɨman ana ŋkasŋka ki ŋaari gambuav, vhɨra ŋkasŋka ki buni nzuai. 20Ana maaŋ mbuim,mba Fhe Bakɨme rotu gari gumgir pani gum, nzan gumgirpani, mbe ana shogirim, ana rimgirgane vuzvugi. Mbene nzuav ana ndim Pairat farve khɨngim, Pairat nzuaim,mbe ana ndim khanarareŋ ga fukfugim, ana rimgi. 21Nzafharav khueŋ nzuav ana khothɨgi, Zisas, ana Fhe Bakɨmetaagip kha Isreriŋ gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiapfarasarigi guma ma. Nza nen anan vhuuŋvhuuŋv kim,fhuvara.

“Mbe kha tɨvar ana muuŋgim, ra phunini vhɨzgim,ntige khegene ma. 22 Ntige manera vhɨra nzan mbigimbari, mbe nza muuŋgim, nza guigira ŋgava mbatɨgamuuŋgi. Mbe ntige manera mbigera khavgiap mba Zisasndim mboga tɨgi kɨma thoon muuŋgi mbogar vui. 23Mbevov, mba mbogar vegap, garim, Zisas khum ki fhu. Mbemaaŋ muuŋgia gangiap, taagia zav khaŋ nzuai, ‘Nza vov,Zisas khuma ndim garim, ana ki fhu. Nza ana nzuavgarim, Fhe Bakɨme enserni nzan hɨgap, khaŋ nza nzuai,“Ana maaŋ rimgi, ana taagia khavgi.” ’ 24 Mba mbigizav maaŋ suaŋgim, nzan gumgi mbari, mbe vhɨra mba24:18 Zo 19.25 24:19 Mt 21.11; Zo 6.14; FG 2.22 24:20 Ru 1.68; 2.38;

19.11; 23.1; FG 1.6; 13.27-28 24:22 Mt 28.8; Mk 16.10; Ru 24.1-11; Zo 20.1824:24 Zo 20.3-10

Page 170: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:25 170 Ruk 24:31mbogar vegap, mbe vhɨra mba mbigi gangia zav suaŋgibigira gangi. Mbe ana gangi fhuvara.”

25Mani mba bigir Zisas neŋgegim, Zisas khaŋ mani ganzuai, “Ŋko ndɨkndɨk ki gumani fhuvara. Ŋko ndɨkndɨkki gumani kake, ŋko mba Fhe Bakɨme kamthooŋ gumgisuaŋgi buni, ŋko nta khothɨge. 26Ŋko rammbui ndɨkndɨgambui? Ee, ŋko khueŋ kaŋgi fhuv thi? Fhe Bakɨme mbataagip wo gumgi gu mbigi ndir zav suaŋgiap farasarigiguma, ana zirgɨp ana fharav zaa ndigip Fhe Bakɨme hanzɨ bakɨ guarara ndigirga.” 27 Ana nen mani ga suaŋgiap,mbaram Fhe Bakɨme buni vhuuin mani ga nzuai. Ana FheBakɨmen buni vhuuiŋ mani ga nzuav, ana fhara Mosessuaŋgi bunira kegap, mani ga nzuav, vhɨra mba FheBakɨme kamthooŋ gumgi suaŋgi buni phorgav mani ganzuai. Ana mani ga nzuav, mani khɨvav vov, mba FheBakɨme buni vhuuiŋ nɨɨŋge, mba buni Fhe Bakɨme aranzuai buni ma. Ana ntan mani ga nzuav mani khɨvi.

28 Ana mba bunin mani ga nzuav, mbe vov mani mbavui ŋgun hav, Zisas puskaravmani mba vui ŋgu kambaravmbur ŋgɨr zav mbui. 29 Ana ŋgɨr zav mbuim, mani khaŋtɨgav ana nzuai, “Ai, kha ra vhɨzgim, maaŋ gɨnɨn za mbui.Ndu zɨv ŋka phorgɨ kɨ.” Mani maaŋ ana nzuaim, anamani phorga phenan vui. 30Mbe phenan vegap, mbɨr zav,Zisas mani phorga vov, mbe mba pi kaa ga piigi. Mbepiigiap, Zisas mbaram viktuma ndigap, ndɨkndɨga vhuunana muun zav ana nzuav Fhe Bakɨme phorga nzuav anandikndigap, mbaram ana phɨrgiap mani ga ndɨɨi. 31 Anamba viktuma phɨrgiap mani ga ndɨɨim, mani rɨmani fhurapu thuga vugi fara muuŋgim, mani ana garav, ana hegim,ana fhura mani thav mbar vugim, mani wom ana gangi24:26 Ru 9.22; 24.44; FG 17.3; 1 Pi 1.11 24:27 Stt 3.15; Nam 21.9; Lo 18.15;

Sng 22.1-21; Ais 7.14; 53.7; Dan 9.24; Mal 3.1; Zo 13.31; FG 3.13 24:30 Mt14.19; Ru 22.19

Page 171: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:32 171 Ruk 24:39fhu. 32 Mani thav nuanira khaŋ wani ga nzuai, “Guigiguarara, ŋka kha tuavar zerim, ana kha bunin ŋka nzuav,ana kha Fhe Bakɨmebunin vhuuiŋ nɨɨŋge bun ŋka nzuaim,ŋka ndavani guigira khavgi.”

33 Mani nen wani ga nzuavra thav, za khavgiap, wanitaagia Zerusareman ndai. Mani ndav vov, mba Zisasfarasegi 11 thɨgi ŋaara gumgi gu mbe phorga ki gumgi gumbigi, mani mbe garim, mbe wari tɨgap phoga vhuigapki. 34 Mbe kim, mani nda vov mben hɨgim, mbe khaŋmani ga nzuai, “Guigira, Guma Bakɨme guigira khargi.Ana khavgiap, vov Saimonan hɨgim, ana ana gangi.”35Mbe nen mani ga nzuaim, mani mba tuavar ana maninhɨgap, mani phorga verav, mani ga suaŋgi bigi, mani ntaneŋgi. Mani nta neŋga vov, ana mani phorgav phenanvugap, mbe mbɨr zav ana viktuma ndigap, Fhe Bakɨmendikndigap, ana phorga suaŋgiap, ana phɨrgiap mani gandɨɨim, mani ana kheharav khaŋ nzuai, “Khe Zisas ma!”

Zisas wo phorga ruigi gumgir hɨgi.Matiu 28.16-20; Mak 16.14-18; Zon 20.19-23

36 Mani ne bun mbe nzuav, mbe wari tɨgap, mbabuni nzuavra kim, Zisas hav, mben rɨgɨra mbar thɨgi.Ana hav thɨgap khaŋ mbe nzuai, “Nden ndavi mbɨravkɨri.” c 37 Ana nen mbe nzuaim, fhuvara, mbe ŋgavambatɨgamuuŋgiap, wari za rivgi. Mbe ana gangiap, khueŋndɨkndɨgi, “Khe tum ma?” 38 Mbe mba ndɨkndɨgar anambuim, ana khaŋ mbe nzuai, “Nde thaŋ nzuav ndavihavhargiap, pim ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuav, khaŋ nzuai,‘Khe the khare?’ 39 Nde na farveni ganɨv, nan ŋkarveni24:34 1 Ko 15.4-5 24:36 1 Ko 15.5 c 24:36 Bigi kaŋgi gumgi

mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Mba kama phunini kɨtɨgarki kameŋ, ne Ruk nduara ne khergi fhuvara. Harigi gumambe zumgum ne khergi. 24:37 Mt 14.26

Page 172: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:40 172 Ruk 24:47ganɨ. Gura nden han khare. Nde zɨv na suigɨv, na ganɨ.Tum, ana khaŋ muuŋgip guma guara farar muuŋgip,harani gum suani kɨv, buni suaŋrim, nde khar na gari fararmuuŋgip, ana ganɨrie?”

40 Zisas nen mbe nzuav, mbaram won farveni gumŋkarvenin mbe khɨvi.d 41 Ana nen mbe nzuaim, mbene nzuav ŋgava mbatɨga muuŋgiap, ndikndigap, mbetuituigia ne khothɨgi fhuvara. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve gambui. Mbe ndɨkndɨgi vhɨrve ga mbuim, ana khaŋ mbenzuai, “Nde pi mba thaneŋ mbar kire?” 42Ana maaŋ mbenzuaim,mbe tuegimbɨgam raraŋmuen ana nɨɨŋgi. 43Mbemba mbɨgama raraŋ muen ana nɨɨŋgim, ana ne ndigap,mbe nɨman ne pim, mbe ana gari.

44 Ana khaŋ mbe nzuai, “Gu fhum nde phorgara kav,gu khaŋ nde suaŋgi, mbe mba na nzuav khergi buni,nta mba Moses suaŋgi tɨvi ki gavar ki, nta vhɨra mbaFhe Bakɨmen kamthooŋ gumgi suaŋgi buni ki gavar ki.Nta vhɨra ŋgavi ki gavar ki, mba buni, nta za guigiramba tegɨrga.” 45 Ana nen mbe nzuav mben kurigi, mbemba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gavar mba Fhe Bakɨmebuni vhuuiŋ nɨɨŋgendɨkndɨgɨp, ana buni vhuuiŋ kaŋgirga.46Ana nen mbe nzua vov, khaŋ mbe nzuai, “Fhe Bakɨmenbuni vhuuiŋ ki gavar ki buneŋ khaŋ nzuai, Fhe Bakɨmetaagip kha gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, anafharav zaa ndiv rimgirga, raa phuni vhɨzgirim, khegenen,ana taagip khavgirga. 47 Ana taagip khavgirga, mbe anazɨn panan, mbe kha Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun zad 24:40 Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui, mba kamaphunini kɨtɨgar ki kameŋ, ne Ruk nduara ne khergi fhu-vara. Harigi guma mbe zumgum ne khergi. 24:41 Zo21.5 24:44 Mt 16.21; 20.18; Mk 8.31; Ru 9.22 24:45 Ru 24.27; FG 16.1424:46 Sng 22; Ais 50.6; 52.14–53.12; Hos 6.2; Ru 24.26; FG 17.3 24:47 Ais

49.6; 49.22; Jer 31.34; Mai 4.2; Mal 1.11; Mt 28.19; 1 T 3.16

Page 173: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

Ruk 24:48 173 Ruk 24:53kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suanga, mbe ndavidomdorɨrga, Fhe Bakɨme mbe muuŋgi tɨvi mbatɨgi vhɨzɨv,nta ndɨkndɨgɨ tharga. Mbe fharav Zerusareman kegɨp, FheBakɨme buni vhuuiŋ bun suaŋri. 48Nde kha gangi bigi bunsuaŋri.” 49Anamaaŋmbe nzua vov, khaŋmbe nzuai “Ndembarara! Fhe fhumwon Ŋina Ŋaara sararim, ana nde hanzirɨ za suaŋgi. Gu ana sararim, ana nde han zirɨrga tuk hanmbarigi. Ndewari tɨgɨp kha ŋgu bakɨmera kɨv, Fhe Bakɨmeŋkasŋka ndigiri.”

Fhe Bakɨme Zisas ndigap taagia Hevenan ndai.Mak 16.19-20; Farasegi Gumgi 1.9-12

50Zisas kha buni mbe suaŋgiap, mbarammben kov vov,Betani han mbav thɨgav, mbaram won harani ŋgav, tɨvavhuun mbe muun zav Fhe Bakɨme phorga nzuai. 51 Anatɨvar vhuun mben muun zav Fhe Bakɨme phorga nzuavrakim, Fhe Bakɨme ana ndigim, anambe thav Hevenan ndai.52 Fhe Bakɨme ana ndiga ndaim, mbe thav, thɨvi phɨrav,an zɨ ndi vun kuamkuav ana ndikndigi. Mbe guigira anandikndigap, taagiap Zerusareman vui. e 53 Mbe taagiaZerusareman vegap, mbe zazera Fhe Bakɨme Phenan kavFhe Bakɨme zɨ ndiv vun kuamkuagi.

24:48 Zo 15.27; FG 1.8; 1.22; 2.32 24:49 Ais 44.3; Jol 2.28; Zo 14.16; 14.26;15.26; 16.7; FG 1.4 24:51 Zo 20.17; Ef 4.8 24:52 Zo 14.28; 16.22 e 24:52Bigi kaŋgi gumgi mbari kha ndɨkndɨga mbui. Mba kamani kɨtɨgarki kameŋRuk nduara ne khergi fhuvara. Harigi gumambezumgum ne khergi. 24:53 FG 2.46; 5.42

Page 174: RUK RukKhergiKamanVhuuŋ Khefharavgan · Ndu sapta 4. 8 ganɨri. Khueŋ guigi guarara Ruk Zisas kha gumgi gu mbigi vhɨrve simtɨgi vhɨrve ndim, anaguigirambekorambui,bunivhɨrvebunnzuai

174Fhe Bakɨmen Kaman Kameŋ

Kire New Testamentcopyright © 2001 Pioneer Bible TranslatorsLanguage: KireTranslation by: Pioneer Bible Translators

Fhe Bakɨmen Kaman Kameŋ in the Kire LanguageThis translation was produced by Pioneer Bible Translators, and was published in 2001by the Bible Society of Papua New Guinea.If you are interested in obtaining a printed copy, please contact the Pioneer BibleTranslators at www.pioneerbible.orgThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2020-11-11PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Nov 2020 from source files dated 12Nov 2020bfbc792d-a7df-5425-8e30-1e4968f04468