sammohavinodan¢-a®®hakathŒbuddhispano.net/sites/default/files/cs/atthakatha/49abhia02.pdf ·...

KhuddakanikÈye AbhidhammapiÔake

Vibha~gapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈ

BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ

SAMMOHAVINODAN¢-A®®HAKATHŒ

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1959

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 49

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

1. Khandhavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 1 1. R|pakkhandhaniddesa ... ... 3 2. VedanÈkkhandhaniddesa ... ... 12 3. SaÒÒÈkkhandhaniddesa ... ... 18 4. Sa~khÈrakkhandhaniddesa ... ... 19 5. ViÒÒÈÓakkhandhaniddesa ... ... 20 PakiÓÓakakathÈ ... ... 20 KamÈdivinicchayakathÈ ... ... 27 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 33 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 40

2. Œyatanavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 42 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 48 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 51

3. DhÈtuvibha~ga


4. Saccavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 78

ii SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 1. DukkhasaccaniddesavaÓÓanÈ JÈtiniddesa ... ... 87 JÈrÈniddesa ... ... 92 MaraÓaniddesa ... ... 94 Sokaniddesa ... ... 96 Paridevaniddesa ... ... 98 Dukkhadomanassaniddesa ... ... 98 UpÈyÈsaniddesa ... ... 99 Appiyasampayoganiddesa ... ... 100 Piyavippayoganiddesa ... ... 101 IcchÈniddesa ... ... 101 UpÈdÈnakkhandhaniddesa ... ... 102 2. SamudayasaccaniddesavaÓÓanÈ ... ... 104 3. NirodhasaccaniddesavaÓÓanÈ ... ... 105 4. MaggasaccaniddesavaÓÓanÈ ... ... 107 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 114 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 116

5. Indriyavibha~ga

1. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 118 2. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 121

6. PaÔiccasamuppÈdavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya uddesavÈravaÓÓanÈ ... ... 123 AvijjÈpadaniddesa ... ... 130 Sa~khÈrapadaniddesa ... ... 134 ViÒÒÈÓapadaniddesa ... ... 143 NÈmar|papadaniddesa ... ... 160 SaÄÈyatanapadaniddesa ... ... 164 Phassapadaniddesa ... ... 168

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ iii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka VedanÈpadaniddesa ... ... 169 TaÓhÈpadaniddesa ... ... 170 UpÈdÈnapadaniddesa ... ... 172 Bhavapadaniddesa ... ... 174 JÈtijarÈmaraÓÈdipadaniddesa ... ... 178 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 189 1. Paccayacatukka ... ... 190 2. Hetucatukka ... ... 195 3. Sampayuttacatukka ... ... 196 4. AÒÒamaÒÒacatukka ... ... 197 Sa~khÈrÈdim|lakanayamÈtikÈ ... ... 197 AkusalaniddesavaÓÓanÈ ... ... 198 KusalaniddesavaÓÓanÈ ... ... 200 AbyÈkataniddesavaÓÓanÈ ... ... 201 AvijjÈm|lakakusalaniddesavaÓÓanÈ ... 202 Kusalam|lakavipÈkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 202

7. SatipaÔÔhÈnavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya uddesavÈravaÓÓanÈ ... ... 204 KÈyÈnupassanÈ-uddesavaÓÓanÈ ... ... 207 VedÈnÈnupassanÈdi-uddesavaÓÓanÈ ... ... 210 KÈyÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 212 VedÈnÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 251 CittÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 255 DhammÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ nÊvaraÓapabba ... 256 Bojjha~gapabbavaÓÓanÈ ... ... 262 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 274 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 274

iv SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ


8. SammappadhÈnavibha~ga


9. IddhipÈdavibha~ga


10. Bojjha~gavibha~ga


11. Magga~gavibha~ga


12. JhÈnavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊyamÈtikÈvaÓÓanÈ ... ... 310 NiddesavaÓÓanÈ ... ... 311 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 355 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 356

13. AppamaÒÒÈvibha~ga


SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ v


14. SikkhÈpadavibha~ga

1. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 365 2. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 369

15. PaÔisambhidÈvibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya 1. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ ... ... 370 2. SaccavÈrÈdivaÓÓanÈ ... ... 374 2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 374 3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ ... ... 377

16. ©ÈÓavibha~ga

1. EkakamÈtikÈdivaÓÓanÈ ... ... 379 10. DasakamÈtikÈvaÓÓanÈ ... ... 380 1. EkakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 385 2. DukaniddesavaÓÓanÈ ... ... 391 3. TikaniddesavaÓÓanÈ ... ... 392 4. CatukkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 397 5. PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 402 6. ChakkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 403 7. SattakaniddesÈdivaÓÓanÈ ... ... 404 10. DasakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 405 PaÔhamabalaniddesa ... ... 405 Dutiyabalaniddesa ... ... 421 Tatiyabalaniddesa ... ... 435 Catutthabalaniddesa ... ... 437 PaÒcamabalaniddesa ... ... 438 ChaÔÔhabalaniddesa ... ... 439 Sattamabalaniddesa ... ... 443 AÔÔhamabalÈdiniddesa ... ... 445 Dasamabalaniddesa ... ... 445

vi SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ


17. Khuddakavatthuvibha~ga

1. EkakamÈtikÈdivaÓÓanÈ ... ... 447 1. EkakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 447 2. DukaniddesavaÓÓanÈ ... ... 473 3. TikaniddesavaÓÓanÈ ... ... 476 4. CatukkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 482 5. PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 485 6. ChakkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 488 7. SattakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 491 8. AÔÔhakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 492 9. NavakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 494 10. DasakaniddesavaÓÓanÈ ... ... 495 TaÓhÈvicaritaniddesavaÓÓanÈ ... ... 496 DiÔÔhigataniddesavaÓÓanÈ ... ... 499

18. Dhammahadayavibha~ga

1. Sabbasa~gÈhikavÈravaÓÓanÈ ... ... 500 2. UppattÈnuppattivÈravaÓÓanÈ ... ... 500 3. PariyÈpannÈpariyÈpannavÈravaÓÓanÈ ... ... 501 4. DhammadassanavÈravaÓÓanÈ ... ... 501 6. UppÈdakakamma-ÈyuppamÈÓavÈravaÓÓanÈ ... ... 501 1. UppÈdakakamma ... ... 501 2. ŒyuppamÈÓa ... ... 503 7. AbhiÒÒeyyÈdivÈravaÓÓanÈ ... ... 506 NigamanakathÈ ... ... 507

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

AbhidhammapiÔaka

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

1. Khandhavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

Catusaccadaso NÈtho, catudhÈ Dhammasa~gaÓiÑ. PakÈsayitvÈ Sambuddho, tass’eva samanantaraÑ. Upeto Buddhadhammehi, aÔÔhÈrasahi nÈyako. AÔÔhÈrasannaÑ KhandhÈdi-vibha~gÈnaÑ vasena yaÑ. Vibha~gaÑ desayÊ SatthÈ, tassa saÑvaÓÓanÈkkamo. IdÈni yasmÈ sampatto, tasmÈ tass’atthavaÓÓanaÑ. KarissÈmi vigÈhetvÈ, PorÈÓaÔÔhakathÈnayaÑ. Saddhamme gÈravaÑ katvÈ, taÑ suÓÈtha samÈhitÈti. 1. PaÒcakkhandhÈ r|pakkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandhoti idaÑ Vibha~gappakaraÓassa Èdibh|te Khandhavibha~ge suttantabhÈjanÊyaÑ nÈma. Tattha paÒcÈti gaÓanaparicchedo, tena na tato heÔÔhÈ, na uddhanti dasseti. KhandhÈti paricchinnadhammanidassanaÑ. Tatr’ÈyaÑ khandhasaddo sambahulesu ÔhÈnesu dissati rÈsimhi, guÓe, paÓÓattiyaÑ, ruÄhiyanti. “SeyyathÈpi bhikkhave mahÈsamudde na sukaraÑ udakassa pamÈÓaÑ gahetuÑ ‘ettakÈni udakÈÄhakÈnÊ’ti vÈ ‘ettakÈni udakÈÄhakasatÈnÊ’ti vÈ ‘ettakÈni udakÈÄhakasahassÈnÊ’ti vÈ ‘ettakÈni udakÈÄhakasatasahassÈnÊ’ti vÈ, atha kho asa~khyeyyo appameyyo

AbhidhammapiÔaka 2

mahÈ-udakakkhandho tveva sa~khyaÑ gacchatÊ”ti-ÈdÊsu1 hi rÈsito khandho nÈma. Na hi parittakaÑ udakaÑ udakakkhandhoti vuccati, bahukameva vuccati. TathÈ na parittako rajo rajakkhandho, na appamattakÈ gÈvo gavakkhandho, na appamattakaÑ balaÑ balakkhandho, na appamattakaÑ puÒÒaÑ puÒÒakkhandhoti vuccati, bahukameva hi rajo rajakkhadho, bahukÈ’va gavÈdayo gavakkhandho balakkhandho puÒÒakkhandhoti vuccanti. “SÊlakkhandho samÈdhikkhandho”ti-ÈdÊsu2 pana guÓato khandho nÈma. “AddasÈ kho BhagavÈ mahantaÑ dÈrukkhandhaÑ Ga~gÈya nadiyÈ sotena vuyhamÈnan”ti ettha3 paÓÓattito khandho nÈma. “YaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa- viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho”ti-ÈdÊsu4 ruÄhito khandho nÈma. SvÈyamidha rÈsito adhippeto. AyaÒhi khandhaÔÔho nÈma piÓÉaÔÔho p|gaÔÔho ghaÔaÔÔho rÈsaÔÔho. TasmÈ “rÈsilakkhaÓÈ khandhÈ”ti veditabbÈ. KoÔÔhÈsaÔÔhotipi vattuÑ vaÔÔati. LokasmiÒhi iÓaÑ gahetvÈ codiyamÈnÈ “dvÊhi khandhehi dassÈma, tÊhi khandhehi dassÈmÈ”ti vadanti. Iti “koÔÔhÈsalakkhaÓÈ khandhÈ”tipi vattuÑ vaÔÔati. Evamettha r|pakkhandhoti r|parÈsi r|pakoÔÔhÈso. VedanÈkkhandhoti vedanÈrÈsi vedanÈkoÔÔhÈsoti iminÈ nayena saÒÒÈkkhandhÈdÊnaÑ attho veditabbo.

EttÈvatÈ SammÈsambuddho yvÈyaÑ “cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|pan”ti atÊtÈnÈgatapaccuppannÈdÊsu ekÈdasasu okÈsesu vibhatto paÒcavÊsati r|pakoÔÔhÈsÈti ca channavuti r|pakoÔÔhÈsÈti ca evaÑpabhedo r|parÈsi, taÑ sabbaÑ paripiÓÉetvÈ r|pakkhandho nÈmÈti dassesi. Yo pan’ÈyaÑ “sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti tesu yeva ekÈdasasu okÈsesu vibhatto catubh|mikavedanÈrÈsi, taÑ sabbaÑ paripiÓÉetvÈ vedanÈkkhandho nÈmÈti dassesi. Yo pan’ÈyaÑ “cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa- manosamphassajÈ saÒÒÈ”ti tesu yeva ekÈdasasu okÈsesu vibhatto catubh|mikasaÒÒÈrÈsi, taÑ sabbaÑ paripiÓÉetvÈ saÒÒÈkkhandho nÈmÈti dassesi. Yo pan’ÈyaÑ “cakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa- manosamphassajÈ cetanÈ”ti tesu yeva ekÈdasasu okÈsesu vibhatto catubh|mikacetanÈrÈsi, taÑ sabbaÑ paripiÓÉetvÈ sa~khÈrakkhandho nÈmÈti dassesi. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 366; AÑ 2. 296 piÔÔhesu. 2. DÊ 3. 236 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 386 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 27 piÔÔhe.

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ 3

yo pan’ÈyaÑ “cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sota-, ghÈna-, jivhÈ-, kÈya-viÒÒÈÓaÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈt|”ti tesu yeva ekÈdasasu okÈsesu vibhatto catubh|mikacittarÈsi, taÑ sabbaÑ paripiÓÉetvÈ viÒÒÈÓakkhandho nÈmÈti dassesi.

Api c’ettha sabbampi catusamuÔÔhÈnikaÑ r|paÑ r|pakkhandho, kÈmÈvacara-aÔÔhakusalacittÈdÊhi ek|nanavuticittehi sahajÈtÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, phassÈdayo dhammÈ sa~khÈrakkhandho, ek|nanavuticittÈni viÒÒÈÓakkhandhoti evampi paÒcasu khandhesu dhammaparicchedo veditabbo.

1. R|pakkhandhaniddesa

2. IdÈni te r|pakkhandhÈdayo vibhajitvÈ dassetuÑ tattha katamo r|pakkhandhoti-ÈdimÈha. Tattha tatthÈti tesu paÒcasu khandhesu. Katamoti kathetukamyatÈpucchÈ. R|pakkhandhoti pucchitadhammanidassanaÑ1. IdÈni taÑ vibhajanto yaÑ kiÒci r|panti-ÈdimÈha. Tattha yaÑ kiÒcÊti anavasesapariyÈdÈnaÑ. R|panti atippasa~ganiyamanaÑ. EvaÑ padadvayenÈpi r|passa anavasesapariggaho kato hoti.

Tattha kenaÔÔhena r|panti? RuppanaÔÔhena r|paÑ. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–

“KiÒca bhikkhave r|paÑ vadetha, ruppatÊti kho bhikkhave tasmÈ r|panti vuccati. Kena ruppati, sÊtenapi ruppati, uÓhenapi ruppati, jighacchÈyapi ruppati, pipÈsÈyapi ruppati, ÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapasamphassenapi ruppati. RuppatÊti kho bhikkhave tasmÈ r|panti vuccatÊ”ti2.

Tattha kinti kÈraÓapucchÈ, kena kÈraÓena r|paÑ vadetha, kena kÈraÓena taÑ r|paÑ nÈmÈti attho. RuppatÊti ettha itÊti kÈraÓuddeso, yasmÈ ruppati, tasmÈ r|panti vuccatÊti attho. RuppatÊti kuppati ghaÔÔÊyati3 pÊÄiyati, bhijjatÊti attho. EvaÑ iminÈ ettakena ÔhÈnena ruppanaÔÔhena r|paÑ vuttaÑ. RuppanalakkhaÓena r|pantipi vattuÑ vaÔÔati. RuppanalakkhaÓaÒhetaÑ. ______________________________________________________________ 1. PucchitabbadhammanidassanaÑ (Ka) 2. SaÑ 2. 71 piÔÔhe. 3. GhaÔÊyati (SyÈ)

AbhidhammapiÔaka 4

SÊtenapi ruppatÊti-ÈdÊsu pana sÊtena tÈva ruppanaÑ Lokantarikaniraye pÈkaÔaÑ. TiÓÓaÑ tiÓÓaÒhi cakkavÈÄÈnaÑ antare ekeko Lokantarikanirayo nÈma hoti aÔÔhayojanasahassappamÈÓo, yassa neva heÔÔhÈ pathavÊ atthi, na upari candimas|riyadÊpamaÓi-Èloko. NiccandhakÈro. Tattha nibbattasattÈnaÑ tigÈvuto attabhÈvo hoti. Te vagguliyo viya pabbatapÈde dÊghaputhulehi nakhehi laggitvÈ avaÑsirÈ olambanti. YadÈ saÑsappantÈ aÒÒamaÒÒassa hatthapÈsagatÈ honti, atha “bhakkho no laddho”ti maÒÒamÈnÈ tattha byÈvaÔÈ viparivattitvÈ lokasandhÈrake udake patanti. SÊtavÈte paharantepi pakkamadhukaphalÈni viya chijjitvÈ udake patanti. PatitamattÈva accantakhÈrena sÊtodakena chinnacammanhÈrumaÑsa-aÔÔhÊhi bhijjamÈnehi tattatele patitapiÔÔhapiÓÉi1 viya paÔapaÔÈyamÈnÈ vilÊyanti. EvaÑ sÊtena ruppanaÑ Lokantarikaniraye pÈkaÔaÑ. MahiÑsakaraÔÔhÈdÊsupi himapÈtasÊtalesu padesesu etaÑ pÈkaÔameva. Tattha hi sattÈ sÊtena bhinnacchinnasarÊrÈ jÊvitakkhayampi pÈpuÓanti.

UÓhena ruppanaÑ AvÊcimahÈniraye pÈkaÔaÑ. Tattha hi tattÈya lohapathaviyÈ nipajjÈpetvÈ paÒcavidhabandhanÈdikaraÓakÈle sattÈ mahÈdukkhaÑ anubhavanti.

JighacchÈya ruppanaÑ pettivisaye ceva dubbhikkhakÈle ca pÈkaÔaÑ. PettivisayasmiÒhi sattÈ dve tÊÓi BuddhantarÈni kiÒcideva ÈmisaÑ hatthena gahetvÈ mukhe pakkhipantÈ nÈma na honti. Anto-udaraÑ Èdittasusirarukkho viya hoti. Dubbhikkhe kaÒcikamattampi alabhitvÈ maraÓappattÈnaÑ pamÈÓaÑ nÈma natthi.

PipÈsÈya ruppanaÑ kÈlakaÒjikÈdÊsu pÈkaÔaÑ. Tattha hi sattÈ dve tÊÓi BuddhantarÈni hadayatemanamattaÑ vÈ jivhÈtemanamattaÑ vÈ udakabinduÑ laddhuÑ na sakkonti. PÈnÊyaÑ pivissÈmÈti nadiÑ gatÈnampi2 nadÊ vÈlikÈtalaÑ sampajjati. MahÈsamuddaÑ pakkhantÈnampi3 mahÈsamuddo piÔÔhipÈsÈÓo hoti. Te sussantÈ balavadukkhapÊÄitÈ vicaranti. ______________________________________________________________ 1. PatitapiÔÔhapiÓÉaÑ (SÊ) 2. NadÊgatÈnampi (SÊ, SyÈ) 3. PakkhandÈnampi (Ka)


Eko kira kÈlakaÒjika-asuro pipÈsaÑ adhivÈsetuÑ asakkonto yojanagambhÊravitthÈraÑ MahÈga~gaÑ otari. Tassa gatagataÔÔhÈne udakaÑ chijjati, dh|mo uggacchati, tatte piÔÔhipÈsÈÓe ca~kamanakÈlo viya hoti. Tassa udakasaddaÑ sutvÈ ito cito ca vicarantasseva ratti vibhÈyi. Atha naÑ pÈtova bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈ tiÑsamattÈ piÓÉacÈrikabhikkh| disvÈ “ko nÈma tvaÑ sappurisÈ”ti pucchiÑsu. Petohamasmi bhanteti. KiÑ pariyesasÊti. PÈnÊyaÑ bhanteti. AyaÑ Ga~gÈ paripuÓÓÈ, kiÑ tvaÑ na passasÊti. Na upakappati bhanteti. Tena hi Ga~gÈpiÔÔhe nipajja, mukhe te pÈnÊyaÑ ÈsiÒcissÈmÈti. So vÈlikÈpuÄine uttÈno nipajji. Bhikkh| tiÑsamatte patte nÊharitvÈ udakaÑ ÈharitvÈ ÈharitvÈ tassa mukhe ÈsiÒciÑsu. TesaÑ tathÈ karontÈnaÑyeva velÈ upakaÔÔhÈ jÈtÈ. Tato “bhikkhÈcÈrakÈlo amhÈkaÑ sappurisa, kacci te assÈdamattÈ1 laddhÈ”ti ÈhaÑsu. Peto “sace me bhante tiÑsamattÈnaÑ ayyÈnaÑ tiÑsamattehi pattehi Èsitta-udakato aÉÉhapasatamattampi paragalagataÑ, petattabhÈvato mokkho mÈ hot|”ti Èha. EvaÑ pipÈsÈya ruppanaÑ pettivisaye pÈkaÔaÑ.

�aÑsÈdÊhi ruppanaÑ ÉaÑsamakkhikÈdisambahulesu padesesu pÈkaÔaÑ. Ettha ca ÉaÑsÈti pi~galamakkhikÈ. MakasÈti makasÈva. VÈtÈti kucchivÈtapiÔÔhivÈtÈdivasena veditabbÈ. SarÊrasmiÒhi vÈtarogo uppajjitvÈ hatthapÈdapiÔÔhi-ÈdÊni bhindati, kÈÓaÑ karoti, khujjaÑ karoti, pÊÔhasappiÑ karoti. Œtapoti s|riyÈtapo. Tena ruppanaÑ marukantÈrÈdÊsu pÈkaÔaÑ. EkÈ kira itthÊ marukantÈre rattiÑ satthato ohÊnÈ divÈ s|riye uggacchante vÈlikÈya tappamÈnÈya pÈde ÔhapetuÑ asakkontÊ sÊsato pacchiÑ otÈretvÈ akkami. Kamena pacchiyÈ uÓhÈbhitattÈya ÔhÈtuÑ asakkontÊ tassÈ upari sÈÔakaÑ ÔhapetvÈ akkami. Tasmimpi santatte a~kena gahitaÑ puttakaÑ adhomukhaÑ nipajjÈpetvÈ kandantaÑ kandantaÑ akkamitvÈ saddhiÑ tena tasmiÑ yeva ÔhÈne uÓhÈbhitattÈ kÈlamakÈsi.

SarÊsapÈti ye keci dÊghajÈtikÈ sarantÈ gacchanti, tesaÑ samphassena ruppanaÑ ÈsivisadaÔÔhÈdÊnaÑ vasena veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. AssÈsamattÈ (Ka)

AbhidhammapiÔaka 6

IdÈni “yaÑ kiÒci r|pan”ti padena sa~gahitaÑ paÒcavÊsatikoÔÔhÈsachannavutikoÔÔhÈsappabhedaÑ sabbampi r|paÑ atÊtÈdikoÔÔhÈsesu pakkhipitvÈ dassetuÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannanti Èha. Tato paraÑ tadeva ajjhattadukÈdÊsu cat|su dukesu pakkhipitvÈ dassetuÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈti-Èdi vuttaÑ. Tato paraÑ sabbampetaÑ ekÈdasasu padesesu pariyÈdiyitvÈ dassitaÑ r|paÑ ekato piÓÉaÑ katvÈ dassetuÑ tadekajjhanti-Èdi vuttaÑ.

Tattha tadekajjhanti taÑ ekajjhaÑ. AbhisaÒÒ|hitvÈti abhisaÑharitvÈ. Abhisa~khipitvÈti sa~khepaÑ katvÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti sabbampetaÑ vuttappakÈraÑ r|paÑ ruppanalakkhaÓasa~khÈte ekavidhabhÈve paÒÒÈya rÈsiÑ katvÈ r|pakkhandho nÈmÈti vuccatÊti. Etena sabbampi r|paÑ ruppanalakkhaÓe rÈsibhÈv|pagamanena r|pakkhandhoti dassitaÑ hoti. Na hi r|pato aÒÒo r|pakkhandho nÈma atthi. YathÈ ca r|paÑ, evaÑ vedanÈdayopi vedayitalakkhaÓÈdÊsu rÈsibhÈv|pagamanena. Na hi vedanÈdÊhi aÒÒe vedanÈkkhandhÈdayo nÈma atthi. 3. IdÈni ekekasmiÑ okÈse pakkhittaÑ r|paÑ visuÑ visuÑ bhÈjetvÈ dassento tattha katamaÑ r|paÑ atÊtanti-ÈdimÈha. Tattha tatthÈti ekÈdasasu okÈsesu pakkhipitvÈ ÔhapitamÈtikÈya bhummaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti “atÊtÈnÈgatapaccuppannan”ti-ÈdinÈ nayena ÔhapitÈya mÈtikÈya yaÑ atÊtaÑ r|panti vuttaÑ, taÑ katamanti. IminÈ upÈyena sabbapucchÈsu attho veditabbo. AtÊtaÑ niruddhanti-ÈdÊni padÈni nikkhepakaÓÉassa atÊtattikabhÈjanÊyavaÓÓanÈyaÑ1 vuttÈneva. CattÈro ca mahÈbh|tÈti idaÑ atÊtanti vuttar|passa sabhÈvadassanaÑ. YathÈ cettha, evaÑ sabbattha attho veditabbo. IminÈ idaÑ dasseti–atÊtar|pampi bh|tÈni ceva bh|tÈni upÈdÈya nibbattar|paÒca, anÈgatampi -pa- d|rasantikampi. Na hi bh|tehi ceva bh|tÈni upÈdÈya pavattar|pato ca aÒÒaÑ r|paÑ nÈma atthÊti.

Aparo nayo atÊtaÑsena sa~gahitanti atÊtakoÔÔhÈseneva sa~gahitaÑ, ettheva gaÓanaÑ gataÑ. Kinti? CattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 394 piÔÔhe.


mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|panti. EvaÑ sabbattha attho veditabbo. AnÈgatapaccuppannaniddesapadÈnipi heÔÔhÈ vuttatthÈneva.

IdaÑ pana atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ nÈma suttantapariyÈyato abhidhammaniddesatoti duvidhaÑ. TaÑ suttantapariyÈye bhavena paricchinnaÑ. PaÔisandhito hi paÔÔhÈya atÊtabhavesu nibbattaÑ r|paÑ anantarabhave vÈ nibbattaÑ hotu kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbaÑ atÊtameva nÈma. Cutito paÔÔhÈya anÈgatabhavesu nibbattanakar|paÑ anantarabhave vÈ nibbattaÑ hotu kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbaÑ anÈgatameva nÈma. CutippaÔisandhi-antare pavattar|paÑ1 paccuppannaÑ nÈma. Abhidhammaniddese pana khaÓena paricchinnaÑ. Tayo hi r|passa khaÓÈ uppÈdo Ôhiti bha~goti. Ime tayo khaÓe patvÈ niruddhaÑ r|paÑ samanantaraniruddhaÑ vÈ hotu atÊte kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbaÑ atÊtameva nÈma. Tayo khaÓe asampattaÑ r|paÑ ekacittakkhaÓamattena vÈ asampattaÑ hotu anÈgate kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbaÑ anÈgatameva nÈma. Ime tayo khaÓe sampattaÑ r|paÑ pana paccuppannaÑ nÈma. Tattha kiÒcÈpi idaÑ suttantabhÈjanÊyaÑ, evaÑ santepi abhidhammaniddeseneva atÊtÈnÈgatapaccuppannar|paÑ niddiÔÔhanti veditabbaÑ.

Aparo nayo idaÒhi r|paÑ addhÈsantatisamayakhaÓavasena catudhÈ atÊtaÑ nÈma hoti. TathÈ anÈgatapaccuppannaÑ. AddhÈvasena tÈva ekassa ekasmiÑ bhave paÔisandhito pubbe atÊtaÑ, cutito uddhaÑ anÈgataÑ, ubhinnamantare paccuppannaÑ. Santativasena sabhÈga-eka-utusamuÔÔhÈnaÑ ekÈhÈrasamuÔÔhÈnaÒca pubbÈpariyavasena pavattamÈnampi paccuppannaÑ, tato pubbe visabhÈga-utu-ÈhÈrasamuÔÔhÈnaÑ atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. CittajaÑ ekavÊthi-ekajavana-ekasamÈpattisamuÔÔhÈnaÑ paccuppannaÑ, tato pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. KammasamuÔÔhÈnassa pÈÔiyekkaÑ santativasena atÊtÈdibhedo natthi, tesaÒÒeva pana utu-ÈhÈracittasamuÔÔhÈnÈnaÑ upatthambhakavasena tassa atÊtÈdibhedo2 veditabbo. Samayavasena ekamuhuttapubbaÓhasÈyanharattidivÈdÊsu samayesu santÈnavasena pavattamÈnaÑ taÑ taÑ samayaÑ paccuppannaÑ nÈma, tato pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. KhaÓavasena ______________________________________________________________ 1. YaÑ taÑ r|paÑ (SÊ) 2. AtÊtÈdibhÈvo (Ka)

AbhidhammapiÔaka 8

uppÈdÈdikkhaÓattayapariyÈpannaÑ paccuppannaÑ nÈma, tato pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ.

Api ca atikkantahetupaccayakiccaÑ atÊtaÑ, niÔÔhitahetukiccaÑ aniÔÔhitapaccayakiccaÑ paccuppannaÑ, ubhayakiccamasampattaÑ anÈgataÑ. SakiccakkhaÓe vÈ paccuppannaÑ, tato pubbe atÊtaÑ, pacchÈ anÈgataÑ. Ettha ca khaÓÈdikathÈva nippariyÈyÈ, sesÈ sapariyÈyÈ. TÈsu nippariyÈyakathÈ idha adhippetÈ. AjjhattadukassÈpi niddesapadÈni heÔÔhÈ ajjhattattikaniddese1 vuttatthÈneva. OÄÈrikÈdÊni r|pakaÓÉavaÓÓanÈyaÑ2 vuttatthÈneva. 6. HÊnadukaniddese tesaÑ tesaÑ sattÈnanti bah|su sattesu sÈmivacanaÑ. AparassÈpi aparassÈpÊti hi vuccamÈne divasampi kappasatasahassampi vadanto ettakameva vadeyya. Iti SatthÈ dvÊheva padehi anavasese satte pariyÈdiyanto “tesaÑ tesaÑ sattÈnan”ti Èha. Ettakena hi sabbampi aparadÊpanaÑ siddhaÑ hoti. UÒÒÈtanti avamataÑ. AvaÒÒÈtanti vambhetvÈ ÒÈtaÑ, r|pantipi na viditaÑ. HÊÄitanti aggahetabbaÔÔhena khittaÑ chaÉÉitaÑ, jigucchitantipi vadanti. Paribh|tanti kimetenÈti vÈcÈya paribhavitaÑ. AcittÊkatanti na garukataÑ. HÊnanti lÈmakaÑ. HÊnamatanti hÊnanti mataÑ lÈmakaÑ katvÈ ÒÈtaÑ. HÊnasammatanti hÊnanti loke sammataÑ, hÊnehi vÈ sammataÑ g|thabhakkhehi g|tho viya. AniÔÔhanti appiyaÑ, paÔilÈbhatthÈya vÈ apariyesitaÑ. Sacepi naÑ koci pariyeseyya, pariyesatu. Etassa pana ÈrammaÓassa etadeva nÈmaÑ. Akantanti akÈmitaÑ, nissirikaÑ vÈ. AmanÈpanti manasmiÑ na appitaÑ. TÈdisaÒhi ÈrammaÓaÑ manasmiÑ na appÊyati. Atha vÈ manaÑ appÈyati vaÉÉhetÊti manÈpaÑ, na manÈpaÑ amanÈpaÑ.

Aparo nayo aniÔÔhaÑ sampattivirahato. TaÑ ekantena kammasamuÔÔhÈnesu akusalakammasamuÔÔhÈnaÑ. AkantaÑ sukhassa ahetubhÈvato. AmanÈpaÑ dukkhassa hetubhÈvato. R|pÈ saddÈti idamassa sabhÈvadÊpanaÑ. ImasmiÒhi pade akusalakammajavasena aniÔÔhÈ paÒca kÈmaguÓÈ vibhattÈ. KusalakammajaÑ pana aniÔÔhaÑ nÈma natthi, sabbaÑ iÔÔhameva.

PaÓÊtapadaniddeso vuttapaÔipakkhanayena veditabbo. ImasmiÑ pana pade kusalakammajavasena iÔÔhÈ paÒca kÈmaguÓÈ vibhattÈ. KusalakammajaÒhi aniÔÔhaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 394 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 1. 373 piÔÔhÈdÊsu.


nÈma natthi, sabbaÑ iÔÔhameva. YathÈ ca kammajesu, evaÑ utusamuÔÔhÈnÈdÊsupi iÔÔhÈniÔÔhatÈ atthi evÈti imasmiÑ duke iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓaÑ paÔivibhattanti veditabbaÑ. AyaÑ tÈva ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ. VitaÓÉavÈdÊ panÈha iÔÔhÈniÔÔhaÑ nÈma pÈÔiyekkaÑ paÔivibhattaÑ natthi, tesaÑ tesaÑ rucivasena kathitaÑ. Yath’Èha–

“ManÈpapariyantaÑ khvÈhaÑ mahÈrÈja paÒcasu kÈmaguÓesu agganti vadÈmi. Teva1 mahÈrÈja r|pÈ ekaccassa manÈpÈ honti, ekaccassa amanÈpÈ honti, teva mahÈrÈja saddÈ. GandhÈ. RasÈ. PhoÔÔhabbÈ ekaccassa manÈpÈ honti, ekaccassa amanÈpÈ hontÊ”ti2.

EvaÑ yasmÈ teyeva r|pÈdayo eko assÈdeti abhinandati, tattha lobhaÑ uppÈdeti. Eko kujjhati paÔihaÒÒati, tattha dosaÑ uppÈdeti. Ekassa iÔÔhÈ honti kantÈ manÈpÈ, ekassa aniÔÔhÈ akantÈ amanÈpÈ. Eko cete “iÔÔhÈ kantÈ manÈpÈ”ti dakkhiÓato gaÓhÈti, eko “aniÔÔhÈ akantÈ amanÈpÈ”ti vÈmato. TasmÈ iÔÔhÈniÔÔhaÑ nÈma pÈÔiyekkaÑ paÔivibhattaÑ nÈma natthi. PaccantavÈsÊnaÒhi gaÓÉuppÈdÈpi iÔÔhÈ honti kantÈ manÈpÈ, MajjhimadesavÈsÊnaÑ atijegucchÈ. TesaÒca moramaÑsÈdÊni iÔÔhÈni honti, itaresaÑ tÈni atijegucchÈnÊti.

So vattabbo “kiÑ pana tvaÑ iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓaÑ pÈÔiyekkaÑ paÔivibhattaÑ nÈma natthÊti vadesÊ”ti. Œma natthÊti vadÈmi. Puna tatheva yÈvatatiyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ paÒho pucchitabbo “nibbÈnaÑ nÈma iÔÔhaÑ udÈhu aniÔÔhan”ti. JÈnamÈno iÔÔhanti vakkhati. Sacepi na vadeyya, mÈ vadatu, nibbÈnaÑ pana ekanta-iÔÔhameva. Nanu eko nibbÈnassa vaÓÓe kathiyamÈne kujjhitvÈ “tvaÑ nibbÈnassa vaÓÓaÑ kathesi, kiÑ tattha annapÈnamÈlÈgandhavilepanasayanacchÈdanasamiddhÈ paÒca kÈmaguÓÈ atthÊ”ti vatvÈ natthÊti vutte “alaÑ tava nibbÈnenÈ”ti nibbÈnassa vaÓÓe kathiyamÈne kujjhitvÈ ubho kaÓÓe thaketÊti? IÔÔhetaÑ3, etassa pana vasena tava vÈde nibbÈnaÑ aniÔÔhaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. Te ca (SÊ, SyÈ) 2. SaÑ 1. 80 piÔÔhe. 3. AtthetaÑ (SÊ)

AbhidhammapiÔaka 10

hoti1. Na panetaÑ evaÑ gahetabbaÑ. Eso hi viparÊtasaÒÒÈya katheti. SaÒÒÈvipallÈsena ca tadeva ÈrammaÓaÑ ekassa iÔÔhaÑ hoti, ekassa aniÔÔhaÑ.

IÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓaÑ pana pÈÔiyekkaÑ vibhattaÑ atthÊti. Kassa vasena vibhattanti, majjhimakasattassa. IdaÒhi na ati-issarÈnaÑ MahÈsammatamahÈsudassanadhammÈsokÈdÊnaÑ vasena vibhattaÑ. TesaÒhi dibbakappampi ÈrammaÓaÑ amanÈpaÑ upaÔÔhÈti. Na atiduggatÈnaÑ dullabhannapÈnÈnaÑ vasena vibhattaÑ. TesaÒhi kaÓÈjakabhattasitthÈnipi p|timaÑsarasopi atimadhuro amatasadiso ca hoti. MajjhimakÈnaÑ pana gaÓakamahÈmattaseÔÔhikuÔumbika vÈÓijÈdÊnaÑ kÈlena iÔÔhaÑ, kÈlena aniÔÔhaÑ labhamÈnÈnaÑ vasena vibhattaÑ. Evar|pÈ hi iÔÔhÈniÔÔhaÑ paricchindituÑ sakkontÊti.

TipiÔakac|ÄÈbhayatthero2 panÈha iÔÔhÈniÔÔhaÑ nÈma vipÈkavaseneva paricchinnaÑ, na javanavasena. JavanaÑ pana saÒÒÈvipallÈsavasena iÔÔhasmiÑyeva rajjati, iÔÔhasmiÑyeva dussati. AniÔÔhasmiÑyeva rajjati, aniÔÔhasmiÑyeva dussatÊti. VipÈkavaseneva panetaÑ ekantato paricchijjati. Na hi sakkÈ vipÈkacittaÑ vaÒcetuÑ. Sace ÈrammaÓaÑ iÔÔhaÑ hoti, kusalavipÈkaÑ uppajjati. Sace aniÔÔhaÑ, akusalavipÈkaÑ uppajjatÊti. KiÒcÈpi hi micchÈdiÔÔhikÈ BuddhaÑ vÈ saÑghaÑ vÈ mahÈcetiyÈdÊni vÈ uÄÈrÈni ÈrammaÓÈni disvÈ akkhÊni pidahanti, domanassaÑ Èpajjanti, dhammasaddaÑ sutvÈ kaÓÓe thakenti, cakkhuviÒÒÈÓasotaviÒÒÈÓÈni pana nesaÑ kusalavipÈkÈneva honti.

KiÒcÈpi g|thas|karÈdayo g|thagandhaÑ ghÈyitvÈ khÈdituÑ labhissÈmÈti somanassajÈtÈ honti, g|thadassane pana tesaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ tassa gandhaghÈyane ghÈnaviÒÒÈÓaÑ rasasÈyane jivhÈviÒÒÈÓaÒca akusalavipÈkameva hoti. BandhitvÈ varasayane sayÈpitas|karo ca kiÒcÈpi viravati, saÒÒÈvipallÈsena panassa javanasmiÑyeva domanassaÑ uppajjati, kÈyaviÒÒÈÓaÑ kusalavipÈkameva. KasmÈ? ŒrammaÓassa iÔÔhatÈya. Api ca dvÈravasenapi iÔÔhÈniÔÔhatÈ veditabbÈ. SukhasamphassaÒhi g|thakalalaÑ cakkhudvÈraghÈnadvÈresu aniÔÔhaÑ, kÈyadvÈre iÔÔhaÑ hoti. Cakkavattino ______________________________________________________________ 1. Hotu (SyÈ, Ka) 2. TipiÔakac|ÄanÈgatthero (SÊ)


maÓiratanena pothiyamÈnassa1 suvaÓÓas|le uttÈsitassa ca maÓiratanasuvaÓÓas|lÈni cakkhudvÈre iÔÔhÈni honti, kÈyadvÈre aniÔÔhÈni. KasmÈ? MahÈdukkhassa uppÈdanato. EvaÑ iÔÔhÈniÔÔhaÑ ekantato vipÈkeneva paricchijjatÊti veditabbaÑ.

TaÑ taÑ vÈ panÈti ettha na heÔÔhimanayo oloketabbo. Na hi BhagavÈ sammutimanÈpaÑ bhindati. PuggalamanÈpaÑ pana bhindati. TasmÈ taÑtaÑvÈpanavaseneva upÈdÈyupÈdÈya hÊnappaÓÊtatÈ veditabbÈ. NerayikÈnaÒhi r|paÑ koÔippattaÑ hÊnaÑ nÈma, taÑ upÈdÈya tiracchÈnesu nÈgasupaÓÓÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. TesaÑ r|paÑ hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya petÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya jÈnapadÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya gÈmabhojakÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya janapadassÈmikÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya padesarÈj|naÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya cakkavattiraÒÒo r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. TassÈpi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya bhummadevÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma. Tesampi hÊnaÑ, taÑ upÈdÈya TÈvatiÑsÈnaÑ devÈnaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ nÈma -pa-. AkaniÔÔhadevÈnaÑ pana r|paÑ matthakappattaÑ paÓÊtaÑ nÈma. 7. D|radukaniddese itthindriyÈdÊni heÔÔhÈ vibhattÈneva. ImasmiÑ pana duke duppariggahaÔÔhena lakkhaÓaduppaÔivijjhatÈya sukhumar|paÑ d|reti kathitaÑ, sukhapariggahaÔÔhena lakkhaÓasuppaÔivijjhatÈya oÄÈrikar|paÑ santiketi. KabaÄÊkÈrÈhÈrapariyosÈne ca niyyÈtanaÔÔhÈnepi “idaÑ vuccati r|paÑ d|re”ti na niyyÈtitaÑ2. KasmÈ? DuvidhaÒhi d|re nÈma lakkhaÓato ca okÈsato cÈti. Tattha lakkhaÓato d|reti na kathitaÑ. TaÑ okÈsato kathetabbaÑ. TasmÈ d|reti akathitaÑ oÄÈrikar|paÑ okÈsato d|reti dassetuÑ aniyyÈtetvÈva yaÑ vÈ panaÒÒampÊti-ÈdimÈha. Santikapadaniddesepi eseva nayo. Tattha anÈsanneti na Èsanne. AnupakaÔÔheti nissaÔe. D|reti d|ramhi. Asantiketi na santike. IdaÑ vuccati r|paÑ d|reti idaÑ pannarasavidhaÑ sukhumar|paÑ lakkhaÓato d|re, dasavidhaÑ pana oÄÈrikar|paÑ yevÈpanakavasena okÈsato d|reti vuccati. Santikapadaniddeso uttÈnatthoyeva. ______________________________________________________________ 1. PhoÔiyamÈnassa (Ka) 2. Na kathitaÑ (SÊ)


dassetuÑ vuttÈni. Tattha sukhÈ vedanÈ atthi kÈyikÈ, atthi cetasikÈ. TathÈ dukkhÈ vedanÈ. AdukkhamasukhÈ pana cakkhÈdayo pasÈdakÈye sandhÈya pariyÈyena atthi kÈyikÈ, atthi cetasikÈ. Tattha sabbÈpi kÈyikÈ kÈmÈvacarÈ, tathÈ cetasikÈ dukkhÈ vedanÈ. CetasikÈ sukhÈ pana tebh|mikÈ. AdukkhamasukhÈ catubh|mikÈ. TassÈ sabbappakÈrÈyapi santativasena khaÓÈdivasena ca atÊtÈdibhÈvo veditabbo.

Tattha santativasena ekavÊthi-ekajavana-ekasamÈpattipariyÈpannÈ ekavidhavisayasamÈyogappavattÈ1 ca paccuppannÈ, tato pubbe atÊtÈ, pacchÈ anÈgatÈ. KhaÓÈdivasena khaÓattayapariyÈpannÈ pubbantÈparantamajjhagatÈ sakiccaÒca kurumÈnÈ vedanÈ paccuppannÈ, tato pubbe atÊtÈ, pacchÈ anÈgatÈ. Tattha khaÓÈdibhÈvena atÊtÈdibhÈvaÑ sandhÈya ayaÑ niddeso katoti veditabbo. 11. OÄÈrikasukhamaniddese akusalÈ vedanÈti-ÈdÊni jÈtito oÄÈrikasukhumabhÈvaÑ dassetuÑ vuttÈni. DukkhÈ vedanÈ oÄÈrikÈti-ÈdÊni sabhÈvato. AsamÈpannassa vedanÈti-ÈdÊni puggalato. SÈsavÈti-ÈdÊni lokiyalokuttarato oÄÈrikasukhumabhÈvaÑ dassetuÑ vuttÈni, tattha akusalÈ tÈva sadarathaÔÔhena dukkhavipÈkaÔÔhena ca oÄÈrikÈ. KusalÈ niddarathaÔÔhena sukhavipÈkaÔÔhena ca sukhumÈ. AbyÈkatÈ nirussÈhaÔÔhena avipÈkaÔÔhena ca sukhumÈ, kusalÈkusalÈ sa-ussÈhaÔÔhena savipÈkaÔÔhena ca oÄÈrikÈ. AbyÈkatÈ vuttanayeneva sukhumÈ.

DukkhÈ asÈtaÔÔhena dukkhaÔÔhena ca oÄÈrikÈ, sukhÈ sÈtaÔÔhena sukhaÔÔhena ca sukhumÈ, adukkhamasukhÈ santaÔÔhena paÓÊtaÔÔhena ca sukhumÈ. SukhadukkhÈ khobhanaÔÔhena pharaÓaÔÔhena ca oÄÈrikÈ. SukhavedanÈpi hi khobheti pharati, tathÈ dukkhavedanÈpi. SukhaÒhi uppajjamÈnaÑ sakalasarÊraÑ khobhentaÑ ÈluÄentaÑ abhisandayamÈnaÑ maddayamÈnaÑ chÈdayamÈnaÑ sÊtodakaghaÔena ÈsiÒcayamÈnaÑ viya uppajjati. DukkhaÑ uppajjamÈnaÑ tattaphÈlaÑ2 anto pavesentaÑ viya tiÓukkÈya bahi jhÈpayamÈnaÑ viya uppajjati. AdukkhamasukhÈ pana vuttanayeneva sukhumÈ. AsamÈpannassa vedanÈ nÈnÈrammaÓe vikkhittabhÈvato ______________________________________________________________ 1. ...samÈyogappattÈ (SÊ) 2. TattathÈlaÑ (SÊ, SyÈ)


oÄÈrikÈ, samÈpannassa vedanÈ ekattanimitteyeva caratÊti sukhumÈ. SÈsavÈ Èsavuppattihetuto oÄÈrikÈ. ŒsavacÈro nÈma ekanta-oÄÈriko. AnÈsavÈ vuttapariyÈyena sukhumÈ.

Tattha eko neva kusalattike kovido hoti, na vedanÈttike. So kusalattikaÑ rakkhÈmÊti vedanÈttikaÑ bhindati, vedanÈttikaÑ rakkhÈmÊti kusalattikaÑ bhindati, eko tikaÑ rakkhÈmÊti bh|mantaraÑ bhindati, eko na bhindati. KathaÑ? “SukhadukkhÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, adukkhamasukhÈ vedanÈ sukhumÈ”ti hi vedanÈttike vuttaÑ. TaÑ eko paÔikkhipati na sabbÈ adukkhamasukhÈ sukhumÈ. SÈ hi kusalÈpi atthi akusalÈpi abyÈkatÈpi. Tattha kusalÈkusalÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ sukhumÈ. KasmÈ? Kusalattike PÈÄiyaÑ ÈgatattÈti. EvaÑ kusalattiko rakkhito hoti, vedanÈttiko pana bhinno.

“KusalÈkusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ vedanÈ sukhumÈ”ti yaÑ pana kusalattike vuttaÑ, taÑ eko paÔikkhipati na sabbÈ abyÈkatÈ sukhumÈ. SÈ hi sukhÈpi atthi dukkhÈpi adukkhamasukhÈpi. Tattha sukhadukkhÈ oÄÈrikÈ, adukkhamasukhÈ sukhumÈ. KasmÈ? VedanÈttike PÈÄiyaÑ ÈgatattÈti. EvaÑ vedanÈttiko rakkhito hoti, kusalattiko pana bhinno. Kusalattikassa pana ÈgataÔÔhÈne vedanÈttikaÑ anoloketvÈ vedanÈttikassa ÈgataÔÔhÈne kusalattikaÑ anoloketvÈ kusalÈdÊnaÑ kusalattikalakkhaÓena sukhÈdÊnaÑ vedanÈttikalakkhaÓena oÄÈrikasukhumataÑ kathento na bhindati nÈma.

Yampi “kusalÈkusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ vedanÈ sukhumÈ”ti kusalattike vuttaÑ, tattheko “kusalÈ lokuttaravedanÈpi samÈnÈ oÄÈrikÈ nÈma, vipÈkÈ antamaso dvipaÒcaviÒÒÈÓasahajÈtÈpi samÈnÈ sukhumÈ nÈma hotÊ”ti vadati. So evar|paÑ santaÑ paÓÊtaÑ lokuttaravedanaÑ oÄÈrikaÑ nÈma karonto dvipaÒcaviÒÒÈÓasampayuttaÑ ahetukaÑ hÊnaÑ jaÄaÑ vedanaÑ sukhumaÑ nÈma karonto tikaÑ rakkhissÈmÊti bh|mantaraÑ bhindati nÈma. Tattha tattha bh|miyaÑ kusalaÑ pana taÑtaÑbh|mivipÈkeneva saddhiÑ yojetvÈ kathento na bhindati nÈma. TatrÈyaÑ nayo kÈmÈvacarakusalÈ hi oÄÈrikÈ, kÈmÈvacaravipÈkÈ sukhumÈ.


r|pÈvacarÈr|pÈvacaralokuttarakusalÈ oÄÈrikÈ, r|pÈvacarÈr|pÈvacaralokuttaravipÈkÈ sukhumÈti iminÈ nÊhÈrena kathento na bhindati nÈma.

TipiÔakac|ÄanÈgatthero panÈha “akusale oÄÈrikasukhumatÈ nÈma na uddharitabbÈ. TaÒhi ekanta-oÄÈrikameva. Lokuttarepi oÄÈrikasukhumatÈ na uddharitabbÈ. TaÒhi ekantasukhuman”ti. ImaÑ kathaÑ ÈharitvÈ TipiÔakac|ÄÈbhayattherassa kathayiÑsu “evaÑ therena kathitan”ti. TipiÔakac|ÄÈbhayatthero Èha “SammÈsambuddhena abhidhammaÑ patvÈ ekapadassapi dvinnampi padÈnaÑ ÈgataÔÔhÈne nayaÑ dÈtuÑ yuttaÔÔhÈne nayo adinno nÈma natthi, nayaÑ kÈtuÑ yuttaÔÔhÈne nayo akato nÈma natthi. Idha panekacco ‘Ècariyo asmÊ’ti vicaranto akusale oÄÈrikasukhumataÑ uddharamÈno kukkuccÈyati. SammÈsambuddhena pana lokuttarepi oÄÈrikasukhumatÈ uddharitÈ”ti. EvaÒca pana vatvÈ idaÑ suttaÑ Èhari “tatra bhante yÈyaÑ paÔipadÈ dukkhÈ dandhÈbhiÒÒÈ, ayaÑ bhante paÔipadÈ ubhayeneva hÊnÈ akkhÈyati dukkhattÈ ca dandhattÈ cÈ”ti1. Ettha hi catasso paÔipadÈ lokiyalokuttaramissakÈ kathikÈ.

TaÑ taÑ vÈ panÈti ettha na heÔÔhimanayo oloketabbo, taÑtaÑvÈpanavaseneva kathetabbaÑ. DuvidhÈ hi akusalÈ lobhasahagatÈ dosasahagatÈ ca. Tattha dosasahagatÈ oÄÈrikÈ, lobhasahagatÈ sukhumÈ. DosasahagatÈpi duvidhÈ niyatÈ aniyatÈ ca. Tattha niyatÈ oÄÈrikÈ, aniyatÈ sukhumÈ. NiyatÈpi kappaÔÔhitikÈ oÄÈrikÈ, nokappaÔÔhitikÈ sukhumÈ. KappaÔÔhitikÈpi asa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, sasa~khÈrikÈ sukhumÈ. LobhasahagatÈpi dvidhÈ diÔÔhisampayuttÈ ca diÔÔhivippayuttÈ ca. Tattha diÔÔhisampayuttÈ oÄÈrikÈ, diÔÔhivippayuttÈ sukhumÈ. DiÔÔhisampayuttÈpi niyatÈ oÄÈrikÈ, aniyatÈ sukhumÈ. SÈpi asa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, sasa~khÈrikÈ sukhumÈ.

Sa~khepato akusalaÑ patvÈ yÈ vipÈkaÑ bahuÑ deti, sÈ oÄÈrikÈ, yÈ appaÑ, sÈ sukhumÈ. KusalaÑ patvÈ pana appavipÈkÈ oÄÈrikÈ, ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 88 piÔÔhe.


bahuvipÈkÈ sukhumÈ. Catubbidhe kusale kÈmÈvacarakusalÈ oÄÈrikÈ,

r|pÈvacarakusalÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, ar|pÈvacarakusalÈ sukhumÈ. SÈpi

oÄÈrikÈ, lokuttarakusalÈ sukhumÈ. AyaÑ tÈva bh|mÊsu abhedato nayo.

Bhedato pana kÈmÈvacarÈ dÈnasÊlabhÈvanÈmayavasena tividhÈ. Tattha

dÈnamayÈ oÄÈrikÈ, sÊlamayÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, bhÈvanÈmayÈ sukhumÈ.

SÈpi duhetukÈ tihetukÈti duvidhÈ. Tattha duhetukÈ oÄÈrikÈ, tihetukÈ

sukhumÈ. TihetukÈpi sasa~khÈrika-asa~khÈrikabhedato duvidhÈ. Tattha

sasa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, asa~khÈrikÈ sukhumÈ. R|pÈvacare

paÔhamajjhÈnakusalavedanÈ oÄÈrikÈ, dutiyajjhÈnakusalavedanÈ sukhumÈ

-pa-. CatutthajjhÈnakusalavedanÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ,

ÈkÈsÈnaÒcÈyatanakusalavedanÈ sukhumÈ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanakusalavedanÈ

oÄÈrikÈ -pa-. NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanakusalavedanÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ,

vipassanÈsahajÈtÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, sotÈpattimaggasahajÈtÈ sukhumÈ.

SÈpi oÄÈrikÈ -pa-. ArahattamaggasahajÈtÈ sukhumÈ.

Catubbidhe vipÈke kÈmÈvacaravipÈkavedanÈ oÄÈrikÈ,

r|pÈvacaravipÈkavedanÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ -pa-. LokuttaravipÈkavedanÈ

sukhumÈ. EvaÑ tÈva abhedato.

Bhedato pana kÈmÈvacaravipÈkÈ atthi ahetukÈ, atthi sahetukÈ.

SahetukÈpi atthi duhetukÈ, atthi tihetukÈ. Tattha ahetukÈ oÄÈrikÈ, sahetukÈ

sukhumÈ. SÈpi duhetukÈ oÄÈrikÈ, tihetukÈ sukhumÈ. TatthÈpi sasa~khÈrikÈ

oÄÈrikÈ, asa~khÈrikÈ sukhumÈ. PaÔhamajjhÈnavipÈkÈ oÄÈrikÈ,

dutiyajjhÈnavipÈkÈ sukhumÈ -pa-. CatutthajjhÈnavipÈkÈ sukhumÈ. SÈpi

oÄÈrikÈ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanavipÈkÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ -pa-.

NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanavipÈkÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, sotÈpattiphalavedanÈ

sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, sakadÈgÈmi -pa-. ArahattaphalavedanÈ sukhumÈ.


TÊsu kiriyÈsu kÈmÈvacarakiriyavedanÈ oÄÈrikÈ, r|pÈvacarakiriyavedanÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, ar|pÈvacarakiriyavedanÈ sukhumÈ. EvaÑ tÈva abhedato. Bhedato pana ahetukÈdivasena bhinnÈya kÈmÈvacarakiriyÈya ahetukakiriyavedanÈ oÄÈrikÈ, sahetukÈ sukhumÈ. SÈpi duhetukÈ oÄÈrikÈ, tihetukÈ sukhumÈ. TatthÈpi sasa~khÈrikÈ oÄÈrikÈ, asa~khÈrikÈ sukhumÈ. PaÔhamajjhÈne kiriyavedanÈ oÄÈrikÈ, dutiyajjhÈne sukhumÈ. SÈpi oÄarikÈ, tatiye -pa-. Catutthe sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanakiriyavedanÈ sukhumÈ. SÈpi oÄÈrikÈ, viÒÒÈÓaÒcÈ -pa-. NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanakiriyavedanÈ sukhumÈ. YÈ oÄÈrikÈ, sÈ hÊnÈ. YÈ sukhumÈ, sÈ paÓÊtÈ. 13. D|radukaniddese akusalavedanÈ visabhÈgaÔÔhena visaÑsaÔÔhena ca kusalÈbyÈkatÈhi d|re. IminÈ nayena sabbapadesu d|ratÈ veditabbÈ. Sacepi hi akusalÈdivedanÈsama~gino dukkhÈdivedanÈsama~gino ca tayo tayo janÈ ekamaÒce nisinnÈ honti, tesampi tÈ vedanÈ visabhÈgaÔÔhena visaÑsaÔÔhena ca d|reyeva nÈma. SamÈpannavedanÈdisama~gÊsupi eseva nayo. AkusalÈ pana akusalÈya sabhÈgaÔÔhena sarikkhaÔÔhena ca santike nÈma. IminÈ nayena sabbapadesu santikatÈ veditabbÈ. Sacepi hi akusalÈdivedanÈsama~gÊsu tÊsu janesu eko kÈmabhave, eko r|pabhave, eko ar|pabhave, tesampi tÈ vedanÈ sabhÈgaÔÔhena sarikkhaÔÔhena ca santikeyeva nÈma. KusalÈdivedanÈsama~gÊsupi eseva nayo.

TaÑ taÑ vÈ panÈti ettha heÔÔhimanayaÑ anoloketvÈ taÑtaÑvÈpanavaseneva kathetabbaÑ. Kathentena ca na d|rato santikaÑ uddharitabbaÑ, santikato pana d|raÑ uddharitabbaÑ. DuvidhÈ hi akusalÈ lobhasahagatÈ dosasahagatÈ ca. Tattha lobhasahagatÈ lobhasahagatÈya santike nÈma, dosasahagatÈya d|re nÈma. DosasahagatÈ dosasahagatÈya santike nÈma, lobhasahagatÈya d|re nÈma. DosasahagatÈpi niyatÈ niyatÈya santike nÈmÈti. EvaÑ aniyatÈ. KappaÔÔhitika-asa~khÈrikasasa~khÈrikabhedaÑ lobhasahagatÈdÊsu ca diÔÔhisampayuttÈdibhedaÑ sabbaÑ oÄÈrikadukaniddese vitthÈritavasena anugantvÈ


ekekakoÔÔhÈsavedanÈ taÑtaÑkoÔÔhÈsavedanÈya eva santike, itarÈ itarÈya d|reti veditabbÈti.

AyaÑ vedanÈkkhandhaniddeso. _____

3. SaÒÒÈkkhandhaniddesa

14. SaÒÒÈkkhandhaniddese yÈ kÈci saÒÒÈti catubh|mikasaÒÒaÑ pariyÈdiyati. CakkhusamphassajÈ saÒÒÈti-ÈdÊni atÊtÈdivasena niddiÔÔhasaÒÒaÑ sabhÈvato dassetuÑ vuttÈni. Tattha cakkhusamphassato, cakkhusamphassasmiÑ vÈ jÈtÈ cakkhusamphassajÈ nÈma. SesÈsupi eseva nayo. Ettha ca purimÈ paÒca cakkhupasÈdÈdivatthukÈva, manosamphassajÈ hadayavatthukÈpi avatthukÈpi. SabbÈ catubh|mikasaÒÒÈ. 17. OÄÈrikadukaniddese paÔighasamphassajÈti sappaÔighe cakkhupasÈdÈdayo vatthuÑ katvÈ sappaÔighe r|pÈdayo Èrabbha uppanno phasso paÔighasamphasso nÈma, tato, tasmiÑ vÈ jÈtÈ paÔighasamphassajÈ nÈma. CakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa- kÈyasamphassajÈ saÒÒÈtipi tassÈyeva vatthuto nÈmaÑ. R|pasaÒÒÈ -pa- phoÔÔhabbasaÒÒÈtipi tassÈyeva ÈrammaÓato nÈmaÑ. IdaÑ pana vatthÈrammaÓato nÈmaÑ. SappaÔighÈni hi vatth|ni nissÈya sappaÔighÈni ca ÈrammaÓÈni Èrabbha uppattito esÈ “paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ”ti vuttÈ. ManosamphassajÈtipi pariyÈyena etissÈ nÈmaÑ hotiyeva. CakkhuviÒÒÈÓaÒhi mano nÈma, tena sahajÈto phasso manosamphasso nÈma, tasmiÑ manosamphasse, tasmÈ vÈ manosamphassÈ jÈtÈti manosamphassajÈ. TathÈ sota, ghÈna, jivhÈ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ mano nÈma, tena sahajÈto phasso manosamphasso nÈma, tasmiÑ manosamphasse, tasmÈ vÈ manosamphassÈ jÈtÈti manosamphassajÈ.

AdhivacanasamphassajÈ saÒÒÈtipi pariyÈyena etissÈ nÈmaÑ hotiyeva. Tayo hi ar|pino khandhÈ sayaÑ piÔÔhivaÔÔakÈ hutvÈ attanÈ sahajÈtÈya saÒÒÈya adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈtipi nÈmaÑ karonti. NippariyÈyena pana paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ nÈma paÒcadvÈrikasaÒÒÈ, adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈ nÈma manodvÈrikasaÒÒÈ. Tattha paÒcadvÈrikasaÒÒÈ


oloketvÈpi jÈnituÑ sakkÈti oÄÈrikÈ. RajjitvÈ upanijjhÈyantaÒhi “rajjitvÈ upanijjhÈyatÊ”ti, kujjhitvÈ upanijjhÈyantaÑ “kujjhitvÈ upanijjhÈyatÊ”ti oloketvÈva jÈnanti.

TatridaÑ vatthu dve kira itthiyo nisÊditvÈ suttaÑ kantanti. DvÊsu daharesu gÈme carantesu eko purato gacchanto ekaÑ itthiÑ olokesi, itarÈ taÑ pucchi “kasmÈ nu kho taÑ eso olokesÊ”ti. Na eso bhikkhu maÑ visabhÈgacittena olokesi, kaniÔÔhabhaginÊsaÒÒÈya pana olokesÊti. Tesupi gÈme caritvÈ ÈsanasÈlÈya nisinnesu itaro bhikkhu taÑ bhikkhuÑ pucchi “tayÈ sÈ itthÊ olokitÈ”ti. Œma olokitÈti. KimatthÈyÈti. MayhaÑ bhaginÊsarikkhattÈ taÑ olokesinti Èha. EvaÑ paÒcadvÈrikasaÒÒÈ oloketvÈpi jÈnituÑ sakkÈti veditabbÈ. SÈ panesÈ pasÈdavatthukÈ eva. Keci pana javanappavattÈti dÊpenti. ManodvÈrikasaÒÒÈ pana ekamaÒce vÈ ekapÊÔhe vÈ nisÊditvÈpi aÒÒaÑ cintentaÑ vitakkentaÒca “kiÑ cintesi kiÑ vitakkesÊ”ti pucchitvÈ tassa vacanavaseneva jÈnitabbato sukhumÈ. SesaÑ vedanÈkkhandhasadisamevÈti.

AyaÑ saÒÒÈkkhandhaniddeso. _____

4. Sa~khÈrakkhandhaniddesa

20. Sa~khÈrakkhandhaniddese ye keci sa~khÈrÈti catubh|makasa~khÈre pariyÈdiyati. CakkhusamphassajÈ cetanÈti-ÈdÊni atÊtÈdivasena niddiÔÔhasa~khÈre sabhÈvato dassetuÑ vuttÈni. CakkhusamphassajÈti-ÈdÊni vuttatthÈneva. CetanÈti heÔÔhimakoÔiyÈ padhÈnasa~khÈravasena vuttaÑ. HeÔÔhimakoÔiyÈ hi antamaso cakkhuviÒÒÈÓena saddhiÑ PÈÄiyaÑ ÈgatÈ cattÈro sa~khÈrÈ uppajjanti. Tesu cetanÈ padhÈnÈ, Èy|hanaÔÔhena pÈkaÔattÈ. TasmÈ ayameva gahitÈ. TaÑ sampayuttasa~khÈrÈ pana tÈya gahitÈya gahitÈva honti. IdhÈpi purimÈ paÒca cakkhupasÈdÈdivatthukÈva, manosamphassajÈ hadayavatthukÈpi avatthukÈpi. SabbÈ catubh|mikacetanÈ. SesaÑ vedanÈkkhandhasadisamevÈti.

AyaÑ sa~khÈrakkhandhaniddeso.


5. ViÒÒÈÓakkhandhaniddesa

26. ViÒÒÈÓakkhandhaniddese yaÑ kiÒci viÒÒÈÓanti catubh|makaviÒÒÈÓaÑ pariyÈdiyati. CakkhuviÒÒÈÓanti-ÈdÊni atÊtÈdivasena niddiÔÔhaviÒÒÈÓaÑ sabhÈvato dassetuÑ vuttÈni. Tattha cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni paÒca cakkhupasÈdÈdivatthukÈneva, manoviÒÒÈÓaÑ hadayavatthukampi avatthukampi. SabbaÑ catubh|makaviÒÒÈÓaÑ. SesaÑ vedanÈkkhandhasadisamevÈti.

AyaÑ viÒÒÈÓakkhandhaniddeso. _____

PakiÓÓakakathÈ

IdÈni paÒcasupi khandhesu samuggamato pubbÈparato addhÈnaparicchedato ekuppÈdanÈnÈnirodhato nÈnuppÈda-ekanirodhato ekuppÈda-ekanirodhato nÈnuppÈdanÈnÈnirodhato atÊtÈnÈgatapaccuppannato ajjhattikabÈhirato oÄÈrikasukhumato hÊnapaÓÊtato d|rasantikato paccayato samuÔÔhÈnato parinipphannato sa~khatatoti soÄasahÈkÈrehi pakiÓÓakaÑ veditabbaÑ.

Tattha duvidho samuggamo gabbhaseyyakasamuggamo opapÈtikasamuggamoti. Tattha gabbhaseyyakasamuggamo evaÑ veditabbo. GabbhaseyyakasattÈnaÒhi paÔisandhikkhaÓe paÒcakkhandhÈ apacchÈ-apure ekato pÈtubhavanti. TasmiÑ khaÓe pÈtubh|tÈ kalalasa~khÈtÈ r|pasantati parittÈ hoti khuddakamakkhikÈya ekavÈyÈmena pÈtabbamattÈti vatvÈ puna “atibahuÑ etaÑ, saÓhas|ciyÈ tele pakkhipitvÈ ukkhittÈya paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “ekakese telato uddharitvÈ gahite tassa paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “imasmiÑ janapade manussÈnaÑ kese aÔÔhadhÈ phÈlite tato ekakoÔÔhÈsappamÈÓo uttarakurukÈnaÑ keso, tassa pasannatilatelato uddhaÔassa agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “etaÑ bahu, jÈti-uÓÓÈ nÈma sukhumÈ, tassÈ eka-aÑsuno pasannatilatele pakkhipitvÈ uddhaÔassa paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. TaÑ


panetaÑ acchaÑ hoti vippasannaÑ anÈvilaÑ parisuddhaÑ pasannatilatelabindusamÈnavaÓÓaÑ. Vuttampi c’etaÑ–

Tilatelassa yathÈ bindu, sappimaÓÉo anÈvilo. EvaÑ vaÓÓapaÔibhÈgaÑ, kalalanti pavuccatÊti.

EvaÑ parittÈya r|pasantatiyÈ tÊÓi santatisÊsÈni honti vatthudasakaÑ, kÈyadasakaÑ, itthiyÈ itthindriyavasena purisassa purisindriyavasena bhÈvadasakanti. Tattha vatthur|paÑ tassa nissayÈni cattÈri mahÈbh|tÈni taÑnissitÈ vaÓÓagandharasojÈ jÊvitanti idaÑ vatthudasakaÑ nÈma. KÈyapasÈdo tassa nissayÈni cattÈri mahÈbh|tÈni taÑnissitÈ vaÓÓagandharasojÈ jÊvitanti idaÑ kÈyadasakaÑ nÈma. ItthiyÈ itthibhÈvo purisassa purisabhÈvo tassa nissayÈni cattÈri mahÈbh|tÈni taÑnissitÈ vaÓÓagandharasojÈ jÊvitanti idaÑ bhÈvadasakaÑ nÈma.

EvaÑ gabbhaseyyakÈnaÑ paÔisandhiyaÑ ukkaÔÔhaparicchedena samatiÑsa kammajar|pÈni r|pakkhandho nÈma hoti. PaÔisandhicittena pana sahajÈtÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, sa~khÈrÈ sa~khÈrakkhandho, paÔisandhicittaÑ viÒÒÈÓakkhandhoti evaÑ gabbhaseyyakÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe paÒcakkhandhÈ paripuÓÓÈ honti. Sace pana napuÑsakapaÔisandhi hoti, bhÈvadasakaÑ hÈyati. DvinnaÑ dasakÈnaÑ vasena samavÊsati kammajar|pÈni r|pakkhandho nÈma hoti. VedanÈkkhandhÈdayo vuttappakÈrÈ evÈti evampi gabbhaseyyakÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe paÒcakkhandhÈ paripuÓÓÈ honti.

ImasmiÑ ÔhÈne tisamuÔÔhÈnikappaveÓÊ kathetabbÈ bhaveyya. TaÑ pana akathetvÈ opapÈtikasamuggamo nÈma dassito. OpapÈtikÈnaÒhi paripuÓÓÈyatanÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe heÔÔhÈ vuttÈni tÊÓi, cakkhu, sota, ghÈna, jivhÈdasakÈni cÈti satta r|pasantatisÊsÈni pÈtubhavanti. Tattha cakkhudasakÈdÊni kÈyadasakasadisÈneva. NapuÑsakassa pana bhÈvadasakaÑ natthi. EvaÑ paripuÓÓÈyatanÈnaÑ opapÈtikÈnaÑ samasattati ceva samasaÔÔhi ca kammajar|pÈni r|pakkhandho nÈma. VedanÈkkhandhÈdayo vuttappakÈrÈ evÈti evaÑ opapÈtikÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe paÒcakkhandhÈ paripuÓÓÈ honti. AyaÑ opapÈtikasamuggamo nÈma. EvaÑ tÈva paÒcakkhandhÈ samuggamato veditabbÈ.


PubbÈparatoti evaÑ pana gabbhaseyyakÈnaÑ apacchÈ-apure uppannesu paÒcasu khandhesu kiÑ r|paÑ paÔhamaÑ r|paÑ samuÔÔhÈpeti, udÈhu ar|panti. R|paÑ r|pameva samuÔÔhÈpeti na ar|paÑ. KasmÈ? PaÔisandhicittassa na r|pajanakattÈ. SabbasattÈnaÒhi paÔisandhicittaÑ, khÊÓÈsavassa cuticittaÑ, dvipaÒcaviÒÒÈÓÈni, cattÈri ar|pavipÈkÈnÊti soÄasa cittÈni r|paÑ na samuÔÔhÈpenti. Tattha paÔisandhicittaÑ tÈva vatthuno dubbalatÈya appatiÔÔhitatÈya paccayavekallatÈya ÈgantukatÈya ca r|paÑ na samuÔÔhÈpeti. Tattha hi sahajÈtaÑ vatthu uppÈdakkhaÓe dubbalaÑ hotÊti vatthuno dubbalatÈya r|paÑ na samuÔÔhÈpeti. YathÈ ca papÈte patanto puriso aÒÒassa nissayo bhavituÑ na sakkoti, evaÑ etampi kammavegakkhittattÈ papÈte patamÈnaÑ viya appatiÔÔhitaÑ. Iti kammavegakkhittattÈ appatiÔÔhitatÈyapi r|paÑ na samuÔÔhÈpeti.

PaÔisandhicittaÒca vatthunÈ saddhiÑ apacchÈ-apure uppannaÑ, tassa vatthu purejÈtaÑ hutvÈ paccayo bhavituÑ na sakkoti. Sace sakkuÓeyya, r|paÑ samuÔÔhÈpeyya. YatrÈpi vatthu purejÈtaÑ hutvÈ paccayo bhavituÑ sakkoti, paveÓÊ ghaÔiyati, tatrÈpi cittaÑ a~gato aparihÊnaÑyeva r|paÑ samuÔÔhÈpeti. Yadi hi cittaÑ ÔhÈnakkhaÓe vÈ bha~gakkhaÓe vÈ r|paÑ samuÔÔhÈpeyya, paÔisandhicittampi r|paÑ samuÔÔhÈpeyya. Na pana cittaÑ tasmiÑ khaÓadvaye r|paÑ samuÔÔhÈpeti. YathÈ pana ahicchattakamakuÄaÑ pathavito uÔÔhahantaÑ paÑsucuÓÓaÑ gahetvÈva uÔÔhahati, evaÑ cittaÑ purejÈtaÑ vatthuÑ nissÈya uppÈdakkhaÓe aÔÔha r|pÈni gahetvÈva uÔÔhahati. PaÔisandhikkhaÓe ca vatthu purejÈtaÑ hutvÈ paccayo bhavituÑ na sakkotÊti paccayavekallatÈyapi paÔisandhicittaÑ r|paÑ na samuÔÔhÈpeti.

YathÈ ca Ègantukapuriso agatapubbaÑ1 padesaÑ gato aÒÒesaÑ “etha bho antogÈme vo annapÈnagandhamÈlÈdÊni dassÈmÊ”ti vattuÑ na sakkoti attano avisayatÈya appahutatÈya, evameva paÔisandhicittaÑ Ègantukanti attano ÈgantukatÈyapi r|paÑ na samuÔÔhÈpeti. Api ca samatiÑsa kammajar|pÈni cittasamuÔÔhÈnar|pÈnaÑ ÔhÈnaÑ gahetvÈ ÔhitÈnÊtipi paÔisandhicittaÑ r|paÑ na samuÔÔhÈpeti.

KhÊÓÈsavassa pana cuticittaÑ vaÔÔam|lassa v|pasantattÈ na samuÔÔhÈpeti. Tassa hi sabbabhavesu vaÔÔam|laÑ v|pasantaÑ abhabbuppattikaÑ, punabbhave paveÓÊ ______________________________________________________________ 1. AnÈgatapubbaÑ (SyÈ, Ka)


nÈma natthi. SotÈpannassa pana satta bhave ÔhapetvÈ aÔÔhameva vaÔÔam|laÑ v|pasantaÑ. TasmÈ tassa cuticittaÑ sattasu bhavesu r|paÑ samuÔÔhÈpeti. SakadÈgÈmino dvÊsu, anÈgÈmino ekasmiÑ. KhÊÓÈsavassa sabbabhavesu vaÔÔam|lassa v|pasantattÈ neva samuÔÔhÈpeti.

DvipaÒcaviÒÒÈÓesu pana jhÈna~gaÑ natthi, magga~gaÑ natthi, hetu natthÊti citta~gaÑ dubbalaÑ hotÊti citta~gadubbalatÈya tÈni r|paÑ na samuÔÔhÈpenti. CattÈri ar|pavipÈkÈni tasmiÑ bhave r|passa natthitÈya r|paÑ na samuÔÔhÈpenti. Na kevalaÒca tÈneva, yÈni aÒÒÈnipi tasmiÑ bhave aÔÔha kÈmÈvacarakusalÈni dasa akusalÈni nava kiriyacittÈni cattÈri ÈruppakusalÈni catasso ÈruppakiriyÈ tÊÓi maggacittÈni cattÈri phalacittÈnÊti dvecattÈlÊsa cittÈni uppajjanti, tÈnipi tattha r|passa natthitÈya eva r|paÑ na samuÔÔhÈpenti. EvaÑ paÔisandhicittaÑ r|paÑ na samuÔÔhÈpeti.

Utu pana paÔhamaÑ r|paÑ samuÔÔhÈpeti. Ko esa utu nÈmÈti. PaÔisandhikkhaÓe uppannÈnaÑ samatiÑsakammajar|pÈnaÑ abbhantarÈ tejodhÈtu. SÈ ÔhÈnaÑ patvÈ aÔÔha r|pÈni samuÔÔhÈpeti. Utu nÈma cesa dandhanirodho, cittaÑ khippanirodhaÑ. TasmiÑ dharanteyeva soÄasa cittÈni uppajjitvÈ nirujjhanti. Tesu paÔisandhi-anantaraÑ paÔhamabhava~gacittaÑ uppÈdakkhaÓeyeva aÔÔha r|pÈni samuÔÔhÈpeti. YadÈ pana saddassa uppattikÈlo bhavissati, tadÈ utucittÈni saddanavakaÑ nÈma samuÔÔhÈpessanti. KabaÄÊkÈrÈhÈropi ÔhÈnaÑ patvÈ aÔÔha r|pÈni samuÔÔhÈpeti. Kuto panassa kabaÄÊkÈrÈhÈroti. MÈtito. Vuttampi cetaÑ

“YaÒcassa bhuÒjatÊ mÈtÈ, annaÑ pÈnaÒca bhojanaÑ. Tena so tattha yÈpeti, mÈtukucchigato naro”ti1.

EvaÑ kucchigato dÈrako mÈtarÈ ajjhohaÔa-annapÈna-ojÈya yÈpeti. SÈva ÔhÈnappattÈ aÔÔha r|pÈni samuÔÔhÈpeti. Nanu ca sÈ ojÈ kharÈ, vatthu sukhumaÑ, kathaÑ tattha patiÔÔhÈtÊti. PaÔhamaÑ tÈva na patiÔÔhÈti, ekassa vÈ dvinnaÑ vÈ sattÈhÈnaÑ gatakÈle patiÔÔhÈti. Tato pana pure vÈ patiÔÔhÈtu pacchÈ vÈ, yadÈ mÈtarÈ ajjhohaÔa-annapÈna-ojÈ dÈrakassa sarÊre patiÔÔhÈti, tadÈ aÔÔha r|pÈni samuÔÔhÈpeti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 208 piÔÔhe.


OpapÈtikassapi pakatipaÔiyattÈnaÑ khÈdanÊyabhojanÊyÈnaÑ atthiÔhÈne nibbattassa tÈni gahetvÈ ajjhoharato ÔhÈnappattÈ ojÈ r|paÑ samuÔÔhÈpeti. Eko annapÈnarahite araÒÒe nibbattati, mahÈchÈtako hoti, attanova jivhÈya kheÄaÑ parivattetvÈ gilati. TatrÈpissa ÔhÈnappattÈ ojÈ r|paÑ samuÔÔhÈpeti.

EvaÑ paÒcavÊsatiyÈ koÔÔhÈsesu dveva r|pÈni r|paÑ samuÔÔhÈpenti tejodhÈtu ca kabaÄÊkÈrÈhÈro ca. Ar|pepi dveyeva dhammÈ r|paÑ samuÔÔhÈpenti cittaÒceva kammacetanÈ ca. Tattha r|paÑ uppÈdakkhaÓe ca bha~gakkhaÓe ca dubbalaÑ, ÔhÈnakkhaÓe balavanti ÔhÈnakkhaÓe r|paÑ samuÔÔhÈpeti. CittaÑ ÔhÈnakkhaÓe ca bha~gakkhaÓe ca dubbalaÑ, uppÈdakkhaÓeyeva balavanti uppÈdakkhaÓeyeva r|paÑ samuÔÔhÈpeti. KammacetanÈ niruddhÈva paccayo hoti. AtÊte kappakoÔisatasahassamatthakepi hi Èy|hitaÑ kammaÑ etarahi paccayo hoti. Etarahi Èy|hitaÑ anÈgate kappakoÔisatasahassapariyosÈnepi paccayo hotÊti evaÑ pubbÈparato veditabbÈ.

AddhÈnaparicchedatoti r|paÑ kittakaÑ addhÈnaÑ tiÔÔhati, ar|paÑ kittakanti. R|paÑ garupariÓÈmaÑ dandhanirodhaÑ, ar|paÑ lahupariÓÈmaÑ khippanirodhaÑ. R|pe dharanteyeva soÄasa cittÈni uppajjitvÈ nirujjhanti. TaÑ pana sattarasamena cittena saddhiÑ nirujjhati. YathÈ hi puriso phalaÑ pÈtessÈmÊti muggarena rukkhasÈkhaÑ pahareyya, phalÈni ca pattÈni ca ekakkhaÓeyeva vaÓÔato mucceyyuÑ, tattha phalÈni attano bhÈrikatÈya paÔhamataraÑ pathaviyaÑ patanti, pattÈni lahukatÈya pacchÈ, evameva muggarappahÈrena pattÈnaÒca phalÈnaÒca ekakkhaÓe vaÓÔato muttakÈlo viya paÔisandhikkhaÓe r|pÈr|padhammÈnaÑ ekakkhaÓe pÈtubhÈvo. PhalÈnaÑ bhÈrikatÈya paÔhamataraÑ pathaviyaÑ patanaÑ viya r|pe dharanteyeva soÄasannaÑ cittÈnaÑ uppajjitvÈ nirujjhanaÑ. PattÈnaÑ lahukatÈya pacchÈ pathaviyaÑ patanaÑ viya r|passa sattarasamena cittena saha nirujjhanaÑ.

Tattha kiÒcÈpi r|paÑ dandhanirodhaÑ garupariÓÈmaÑ, cittaÑ khippanirodhaÑ lahupariÓÈmaÑ. R|paÑ pana ar|paÑ, ar|paÑ vÈ r|paÑ ohÈya pavattituÑ na sakkonti, dvinnampi ekappamÈÓÈva pavatti. TatrÈyaÑ upamÈ eko puriso LakuÓÉakapÈdo, eko dÊghapÈdo. Tesu ekato maggaÑ gacchantesu yÈva


dÊghapÈdo ekapadavÈraÑ akkamati, tÈva itaro pade padaÑ akkamitvÈ soÄasapadavÈrena gacchati. DÊghapÈdo LakuÓÉakapÈdassa soÄasa padavÈre attano pÈdaÑ aÒchitvÈ ÈkaÉÉhitvÈ ekameva padavÈraÑ karoti. Iti ekopi ekaÑ atikkamituÑ na sakkoti, dvinnampi gamanaÑ ekappamÈÓameva hoti. EvaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. LakuÓÉakapÈdapuriso viya ar|paÑ, dÊghapÈdapuriso viya r|paÑ, dÊghapÈdassa ekaÑ padavÈraÑ akkamanakÈle itarassa soÄasapadavÈra-akkamanaÑ viya r|pe dharanteyeva ar|padhammesu soÄasannaÑ cittÈnaÑ uppajjitvÈ nirujjhanaÑ, dvinnaÑ purisÈnaÑ LakuÓÉakapÈdapurisassa soÄasa padavÈre itarassa attano pÈdaÑ aÒchitvÈ ÈkaÉÉhitvÈ ekapadavÈrakaraÓaÑ viya r|passa sattarasamena cittena saddhiÑ nirujjhanaÑ, dvinnaÑ purisÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ anohÈya ekappamÈÓeneva gamanaÑ viya ar|passa r|paÑ, r|passa ar|paÑ anohÈya ekappamÈÓeneva pavattananti evaÑ addhÈnaparicchedato veditabbÈ.

EkuppÈdanÈnÈnirodhatoti idaÑ pacchimakammajaÑ ÔhapetvÈ dÊpetabbaÑ. PaÔhamaÒhi paÔisandhicittaÑ, dutiyaÑ bhava~gaÑ, tatiyaÑ bhava~gaÑ -pa- soÄasamaÑ bhava~gaÑ. Tesu ekekassa uppÈdaÔÔhitibha~gavasena tayo tayo khaÓÈ. Tattha ekekassa cittassa tÊsu tÊsu khaÓesu samatiÑsa samatiÑsa kammajar|pÈni uppajjanti. Tesu paÔisandhicittassa uppÈdakkhaÓe samuÔÔhitaÑ kammajar|paÑ sattarasamassa bhava~gacittassa uppÈdakkhaÓeyeva nirujjhati, ÔhitikkhaÓe samuÔÔhitaÑ ÔhitikkhaÓeyeva, bha~gakkhaÓe samuÔÔhitaÑ bha~gakkhaÓeyeva nirujjhati. EvaÑ dutiyabhava~gacittaÑ ÈdiÑ katvÈ attano attano sattarasamena cittena saddhiÑ yojetvÈ nayo netabbo. Iti soÄasa tikÈ aÔÔhacattÈlÊsa honti. AyaÑ aÔÔhacattÈlÊsakammajar|papaveÓÊ nÈma. SÈ panesÈ rattiÒca divÈ ca khÈdantÈnampi bhuÒjantÈnampi suttÈnampi pamattÈnampi nadÊsoto viya ekantaÑ pavattatiyevÈti evaÑ ekuppÈdanÈnÈnirodhato veditabbÈ.

NÈnuppÈda-ekanirodhatÈ pacchimakammajena dÊpetabbÈ. Tattha Èyusa~khÈrapariyosÈne soÄasannaÑ cittÈnaÑ vÈre sati heÔÔhÈsoÄasakaÑ uparisoÄasakanti dve ekato yojetabbÈni. HeÔÔhÈsoÄasakasmiÒhi paÔhamacittassa uppÈdakkhaÓe samuÔÔhitaÑ samatiÑsakammajar|paÑ uparisoÄasakasmiÑ paÔhamacittassa uppÈdakkhaÓeyeva nirujjhati, ÔhitikkhaÓe samuÔÔhitaÑ tassa


ÔhitikkhaÓeyeva, bha~gakkhaÓe samuÔÔhitaÑ tassa bha~gakkhaÓeyeva nirujjhati. HeÔÔhimasoÄasakasmiÑ pana dutiyacittassa -pa- soÄasamacittassa uppÈdakkhaÓe samuÔÔhitaÑ samatiÑsakammajar|paÑ cuticittassa uppÈdakkhaÓeyeva nirujjhati, tassa ÔhitikkhaÓe samuÔÔhitaÑ cuticittassa ÔhitikkhaÓeyeva, bha~gakkhaÓe samuÔÔhitaÑ cuticittassa bha~gakkhaÓeyeva nirujjhati. Tato paÔÔhÈya kammajar|papaveÓÊ na pavattati. Yadi pavatteyya, sattÈ akkhayÈ avayÈ ajarÈ amarÈ nÈma bhaveyyuÑ.

Ettha pana yadetaÑ “sattarasamassa bhava~gacittassa uppÈdakkhaÓeyeva nirujjhatÊ”ti-ÈdinÈ nayena “ekassa cittassa uppÈdakkhaÓe uppannaÑ r|paÑ aÒÒassa uppÈdakkhaÓe nirujjhatÊ”ti AÔÔhakathÈyaÑ ÈgatattÈ vuttaÑ, taÑ “yassa kÈyasa~khÈro nirujjhati, tassa cittasa~khÈro nirujjhatÊti, ÈmantÈ”ti1 imÈya PÈÄiyÈ virujjhati. KathaÑ? KÈyasa~khÈro hi cittasamuÔÔhÈno assÈsapassÈsavÈto. CittasamuÔÔhÈnar|paÒca cittassa uppÈdakkhaÓe uppajjitvÈ yÈva aÒÒÈni soÄasa cittÈni uppajjanti, tÈva tiÔÔhati. TesaÑ soÄasannaÑ sabbapacchimena saddhiÑ nirujjhati. Iti yena cittena saddhiÑ uppajjati, tato paÔÔhÈya sattarasamena saddhiÑ nirujjhati, na kassaci cittassa uppÈdakkhaÓe vÈ ÔhitikkhaÓe vÈ nirujjhati, nÈpi ÔhitikkhaÓe vÈ bha~gakkhaÓe vÈ uppajjati. EsÈ cittasamuÔÔhÈnar|passa dhammatÈti niyamato cittasa~khÈrena saddhiÑ ekakkhaÓe nirujjhanato “ÈmantÈ”ti vuttaÑ.

Yo cÈyaÑ cittasamuÔÔhÈnassa khaÓaniyamo vutto, kammÈdisamuÔÔhÈnassÈpi ayameva khaÓaniyamo. TasmÈ paÔisandhicittena sahuppannaÑ kammajar|paÑ tato paÔÔhÈya sattarasamena saddhiÑ nirujjhati, paÔisandhicittassa ÔhitikkhaÓe uppannaÑ aÔÔhÈrasamassa uppÈdakkhaÓe nirujjhati, paÔisandhicittassa bha~gakkhaÓe uppannaÑ aÔÔhÈrasamassa ÔhÈnakkhaÓe nirujjhatÊti iminÈ nayenettha yojanÈ kÈtabbÈ. Tato paraÑ pana utusamuÔÔhÈnikapaveÓÊyeva tiÔÔhati, nÊharitvÈ jhÈpethÈti vattabbaÑ hoti. EvaÑ nÈnuppÈda-ekanirodhato veditabbÈ.

EkuppÈdakanirodhatoti r|paÑ pana r|pena saha ekuppÈdaÑ ekanirodhaÑ, ar|paÑ ar|pena saha ekuppÈdaÑ ekanirodhaÑ. EvaÑ ekuppÈda-ekanirodhato veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 6. 26 piÔÔhe.


NÈnuppÈdanÈnÈnirodhatÈ pana catusantatir|pena dÊpetabbÈ. Imassa hi uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ tacapariyantassa sarÊrassa tattha tattha catusantatir|paÑ ghanapuÒjabhÈvena vattati. EvaÑ vattamÈnassÈpissa na ekuppÈdÈditÈ sallakkhetabbÈ. YathÈ pana upacikarÈji vÈ kipillikarÈji vÈ olokiyamÈnÈ ekÈbaddhÈ viya hoti, na pana ekÈbaddhÈ. AÒÒissÈ hi sÊsasantike aÒÒissÈ sÊsampi udarampi pÈdÈpi, aÒÒissÈ udarasantike aÒÒissÈ sÊsampi udarampi pÈdÈpi, aÒÒissÈ pÈdasantike aÒÒissÈ sÊsampi udarampi pÈdÈpi honti. Evameva catusantatir|pÈnampi aÒÒassa uppÈdakkhaÓe aÒÒassa uppÈdopi hoti Ôhitipi bha~gopi, aÒÒassa ÔhitikkhaÓe aÒÒassa uppÈdopi hoti Ôhitipi bha~gopi, aÒÒassa bha~gakkhaÓe aÒÒassa uppÈdopi hoti Ôhitipi bha~gopi. Evamettha nÈnuppÈdanÈnÈnirodhatÈ veditabbÈ.

AtÊtÈdÊni pana d|radukapariyosÈnÈni PÈÄiyaÑ ÈgatÈneva. PaccayasamuÔÔhÈnÈnipi “kammajaÑ kammapaccayaÑ kammapaccaya-utusamuÔÔhÈnan”ti-ÈdinÈ nayena heÔÔhÈ1 kathitÈniyeva. PaÒcapi pana khandhÈ parinipphannÈva honti, no aparinipphannÈ. Sa~khatÈva no asa~khatÈ. Api ca nipphannÈpi hontiyeva. SabhÈvadhammesu hi nibbÈnamevekaÑ aparinipphannaÑ anipphannaÒca. NirodhasamÈpatti pana nÈmapaÒÒatti ca kathanti? NirodhasamÈpatti lokiyalokuttarÈti vÈ sa~khatÈsa~khatÈti vÈ parinipphannÈparinipphannÈti vÈ na vattabbÈ. NipphannÈ pana hoti samÈpajjantena samÈpajjitabbato. TathÈ nÈmapaÒÒatti. SÈpi hi lokiyÈdibhedaÑ na labhati. NipphannÈ pana hoti no anipphannÈ. NÈmaggahaÓaÒhi gaÓhantova gaÓhÈtÊti.

KamÈdivinicchayakathÈ

EvaÑ pakiÓÓakato khandhe viditvÈ puna etesuyeva–

Khandhesu ÒÈÓabhedatthaÑ, kamatotha visesato. An|nÈdhikato ceva, upamÈto tatheva ca.

DaÔÔhabbato dvidhÈ evaÑ, passantassatthasiddhito. Vinicchayanayo sammÈ, viÒÒÈtabbo vibhÈvinÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 377 piÔÔhe.


Tattha kamatoti idha uppattikkamo pahÈnakkamo paÔipattikkamo bh|mikkamo desanÈkkamoti bahuvidho kamo.

Tattha “paÔhamaÑ kalalaÑ hoti, kalalÈ hoti abbudan”ti1 evamÈdi uppattikkamo. “Dassanena pahÈtabbÈ dhammÈ, bhÈvanÈya pahÈtabbÈ dhammÈ”ti2 evamÈdi pahÈnakkamo. “SÊlavisuddhi cittavisuddhÊ”ti3 evamÈdi paÔipattikkamo. “KÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈ”ti evamÈdi bh|mikkamo. “CattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ”ti4 vÈ “dÈnakathaÑ sÊlakathan”ti5 vÈ evamÈdi desanÈkkamo. Tesu idha uppattikkamo tÈva na yujjati kalalÈdÊnaÑ viya khandhÈnaÑ pubbÈpariyavavatthÈnena anuppattito. Na pahÈnakkamo kusalÈbyÈkatÈnaÑ appahÈtabbato. Na paÔipattikkamo akusalÈnaÑ appaÔipajjanÊyato. Na bh|mikkamo vedanÈdÊnaÑ catubh|makapariyÈpannattÈ.

DesanÈkkamo pana yujjati. Abhedena hi yaÑ paÒcasu khandhesu attaggÈhapatitaÑ veneyyajanaÑ sam|haghanavinibbhogadassanena attaggÈhato mocetukÈmo BhagavÈ hitakÈmo tassa janassa sukhaggahaÓatthaÑ cakkhu-ÈdÊnampi visayabh|taÑ oÄÈrikaÑ paÔhamaÑ r|pakkhandhaÑ desesi. Tato iÔÔhÈniÔÔhar|pasaÑveditaÑ vedanaÑ, yaÑ vedayati taÑ saÒjÈnÈtÊti evaÑ vedanÈvisayassa ÈkÈraggÈhikaÑ saÒÒaÑ, saÒÒÈvasena abhisa~khÈrake sa~khÈre, tesaÑ vedanÈdÊnaÑ nissayaÑ adhipatibh|taÒca viÒÒÈÓanti evaÑ tÈva kamato vinicchayanayo viÒÒÈtabbo.

Visesatoti khandhÈnaÒca upÈdÈnakkhandhÈnaÒca visesato. Ko pana tesaÑ viseso? KhandhÈ tÈva avisesato vuttÈ, upÈdÈnakkhandhÈ sÈsava-upÈdÈniyabhÈvena visesetvÈ. Yath’Èha–

“PaÒca bhikkhave khandhe desessÈmi paÒcupÈdÈnakkhandhe ca, taÑ suÓÈtha. Katame ca bhikkhave paÒcakkhandhÈ, yaÑ kiÒci bhikkhave r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ -pa- santike vÈ, ayaÑ vuccati r|pakkhandho. YÈ kÈci vedanÈ -pa-. YÈ kÈci saÒÒÈ -pa-. Ye keci sa~khÈrÈ -pa-. YaÑ kiÒci viÒÒÈÓaÑ -pa- santike vÈ, ayaÑ vuccati viÒÒÈÓakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave paÒcakkhandho. Katame ca bhikkhave paÒcupÈdÈnakkhandhÈ,

______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 208 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 2 piÔÔhe. 3. Ma 1. 204; Khu 9. 416 piÔÔhesu. 4. DÊ 3. 84 piÔÔhe. 5. Ma 2. 43; DÊ 1. 102 piÔÔhedÊsu.


yaÑ kiÒci bhikkhave r|paÑ -pa- santike vÈ sÈsavaÑ upÈdÈniyaÑ, ayaÑ vuccati r|pupÈdÈnakkhandho. YÈ kÈci vedanÈ -pa-. YaÑ kiÒci viÒÒÈÓaÑ -pa- santike vÈ sÈsavaÑ upÈdÈniyaÑ. AyaÑ vuccati viÒÒÈÓupÈdÈnakkhandho. Ime vuccanti bhikkhave paÒcupÈdÈnakkhandhÈ”ti1.

Ettha ca yathÈ vedanÈdayo anÈsavÈpi sÈsavÈpi atthi, na evaÑ r|paÑ. YasmÈ panassa rÈsaÔÔhena khandhabhÈvo yujjati, tasmÈ khandhesu vuttaÑ. YasmÈ rÈsaÔÔhena sÈsavaÔÔhena ca upÈdÈnakkhandhebhÈvo yujjati, tasmÈ upÈdÈnakkhandhesu vuttaÑ. VedanÈdayo pana anÈsavÈva khandhesu vuttÈ, sÈsavÈ upÈdÈnakkhandhesu. UpÈdÈnakkhandhÈti ettha ca upÈdÈnagocarÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈti evamattho daÔÔhabbo. Idha pana sabbepete ekajjhaÑ katvÈ khandhÈti adhippetÈ.

An|nÈdhikatoti kasmÈ pana Bhagavato paÒceva khandhÈ vuttÈ an|nÈ anadhikÈti. Sabbasa~khatasabhÈgekasa~gahato attattaniyaggÈhavatthussa etapparamato aÒÒesaÒca tadavarodhato. Anekappabhedesu hi sa~khatadhammesu sabhÈgavasena sa~gayhamÈnesu r|paÑ r|pasabhÈgasa~gahavasena eko khandho hoti, vedanÈ vedanÈsabhÈgasa~gahavasena eko khandho hoti. Esa nayo saÒÒÈdÊsupi. TasmÈ sabbasa~khatasabhÈga sa~gahato paÒceva vuttÈ. EtaparamaÒcetaÑ attattaniyaggÈhavatthu yadidaÑ r|pÈdayo paÒca. VuttaÒhetaÑ “r|pe kho bhikkhave sati r|paÑ upÈdÈya r|paÑ abhinivissa evaÑ diÔÔhi uppajjati ‘etaÑ mama esohamasmi eso me attÈ’ti. VedanÈya. SaÒÒÈya. Sa~khÈresu. ViÒÒÈÓe sati viÒÒÈÓaÑ upÈdÈya viÒÒÈÓaÑ abhinivissa evaÑ diÔÔhi uppajjati ‘etaÑ mama esohamasmi eso me attÈ’ti”2. TasmÈ attattaniyaggÈhavatthussa etapparamatopi paÒceva vuttÈ. Yepi caÒÒe sÊlÈdayo paÒca dhammakkhandhÈ vuttÈ, tepi sa~khÈrakkhandhapariyÈpannattÈ ettheva avarodhaÑ gacchanti. TasmÈ aÒÒesaÑ tadavarodhatopi paÒceva vuttÈti evaÑ an|nÈdhikato vinicchayanayo viÒÒÈtabbo.

UpamÈtoti ettha hi gilÈnasÈl|pamo r|pupÈdÈnakkhandho gilÈn|pamassa viÒÒÈÓupÈdÈnakkhandhassa vatthudvÈrÈrammaÓavasena nivÈsanaÔÔhÈnato, ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 39 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 167 piÔÔhe.


gelaÒÒ|pamo vedanupÈdÈnakkhandho ÈbÈdhakattÈ, gelaÒÒasamuÔÔhÈn|pamo saÒÒupÈdÈnakkhandho kÈmasaÒÒÈdivasena rÈgÈdisampayuttavedanÈsambhavÈ1, asappÈyasevan|pamo sa~khÈrupÈdÈnakkhandho vedanÈgelaÒÒassa nidÈnattÈ. “VedanaÑ vedanattÈya sa~khatamabhisa~kharontÊ”ti2 hi vuttaÑ. TathÈ “akusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti dukkhasahagatan”ti3. GilÈn|pamo viÒÒÈÓupÈdÈnakkhandho vedanÈgelaÒÒena aparimuttattÈ. Api ca cÈraka kÈraÓa aparÈdha kÈraÓakÈraka aparÈdhik|pamÈ ete bhÈjanabhojanabyaÒjanaparivesakabhuÒjak|pamÈ cÈti evaÑ upamÈto vinicchayanayo viÒÒÈtabbo.

DaÔÔhabbato dvidhÈti sa~khepato vitthÈrato cÈti evaÑ dvidhÈ daÔÔhabbatopettha vinicchayanayo viÒÒÈtabbo. Sa~khepato hi paÒcupÈdÈnakkhandhÈ Èsivis|pame4 vuttanayena ukkhittÈsikapaccatthikato, BhÈrasuttavasena5 bhÈrato, khajjanÊyapariyÈyavasena6 khÈdakato, Yamakasuttavasena7 aniccadukkhÈnattasa~khatavadhakato daÔÔhabbÈ.

VitthÈrato panettha pheÓapiÓÉo viya r|paÑ daÔÔhabbaÑ, udakapubbuÄo8 viya vedanÈ, marÊcikÈ viya saÒÒÈ, kadalikkhandho viya sa~khÈrÈ, mÈyÈ viya viÒÒÈÓaÑ. VuttaÒhetaÑ–

“PheÓapiÓÉ|pamaÑ r|paÑ, vedanÈ pubbuÄ|pamÈ9. MarÊcik|pamÈ saÒÒÈ, sa~khÈrÈ kadal|pamÈ. MÈy|pamaÒca viÒÒÈÓaÑ, desitÈdiccabandhunÈ”ti10.

Tattha r|pÈdÊnaÑ pheÓapiÓÉÈdÊhi evaÑ sadisatÈ veditabbÈ yathÈ hi pheÓapiÓÉo nissÈrova, evaÑ r|pampi niccasÈradhuvasÈra-attasÈravirahena nissÈrameva. YathÈ ca so “iminÈ pattaÑ vÈ thÈlakaÑ vÈ karissÈmÊ”ti gahetuÑ na sakkÈ, gahitopi tamatthaÑ na sÈdheti bhijjateva. EvaÑ r|pampi niccanti vÈ dhuvanti vÈ ahanti vÈ mamanti vÈ gahetuÑ na sakkÈ, gahitampi na tathÈ tiÔÔhati, aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ asubhaÒÒeva hotÊti evaÑ pheÓapiÓÉasadisameva hoti. ______________________________________________________________ 1. SabbhÈvÈ (Ka) 2. SaÑ 2. 72 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 136 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 381 piÔÔhe. 5. SaÑ 2. 21 piÔÔhe. 6. SaÑ 2. 72 piÔÔhe. 7. SaÑ 2. 89 piÔÔhe. 8. UdakabubbuÄo (SÊ), udakapupphuÄo (Ka) 9. BubbuÄ|pamÈ (SÊ), pupphuÄ|pamÈ (Ka) 10. SaÑ 2. 116 piÔÔhe.


YathÈ vÈ pana pheÓapiÓÉo chiddÈvachiddo anekasandhighaÔito bah|naÑ udakasappÈdÊnaÑ pÈÓÈnaÑ ÈvÈso, evaÑ r|pampi chiddÈvachiddaÑ anekasandhighaÔitaÑ. Kulavasena cettha asÊti kimikulÈni vasanti. Tadeva tesaÑ s|tigharampi vaccakuÔÊpi gilÈnasÈlÈpi susÈnampi. Na te aÒÒattha gantvÈ gabbhavuÔÔhÈnÈdÊni karonti. Evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ. YathÈ ca pheÓapiÓÉo Èditova badarapakkamatto hutvÈ anupubbena pabbatak|Äamattopi hoti, evaÑ r|pampi Èdito kalalamattaÑ hutvÈ anupubbena byÈmamattampi gomahiÑsahatthi-ÈdÊnaÑ vasena pabbatak|Ôamattampi hoti, macchakacchapÈdÊnaÑ vasena anekayojanasatapamÈÓampi. Evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ. YathÈ ca pheÓapiÓÉo uÔÔhitamattopi bhijjati, thokaÑ gantvÈpi, samuddaÑ patvÈ pana avassameva bhijjati, evameva r|pampi kalalabhÈvepi bhijjati abbudÈdibhÈve, antarÈ pana abhijjamÈnampi vassasatÈyukÈnaÑ vassasataÑ patvÈ avassameva bhijjati, maraÓamukhe cuÓÓavicuÓÓaÑ hoti. Evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ.

YathÈ pana pubbuÄo asÈro, evaÑ vedanÈpi. YathÈ ca so abalo1 agayhupago, na sakkÈ taÑ gahetvÈ phalakaÑ vÈ ÈsanaÑ vÈ kÈtuÑ, gahitaggahitopi bhijjateva, evaÑ vedanÈpi abalÈ agayhupagÈ, na sakkÈ niccÈti vÈ dhuvÈti vÈ gahetuÑ, gahitÈpi na tathÈ tiÔÔhati. EvaÑ agayhupagatÈyapi vedanÈ pubbuÄasadisÈ. YathÈ pana tasmiÑ tasmiÑ udakabindumhi pubbuÄo uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraÔÔhitiko hoti, evaÑ vedanÈpi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraÔÔhitikÈ hoti. EkaccharakkhaÓe koÔisatasahassasa~khyÈ uppajjitvÈ nirujjhati. YathÈ ca pubbuÄo udakatalaÑ, udakabinduÑ, udakajallakaÑ, sa~kaÉÉhitvÈ puÔaÑ katvÈ gahaÓavÈtaÒcÈti cattÈri kÈraÓÈni paÔicca uppajjati, evaÑ vedanÈpi vatthuÑ ÈrammaÓaÑ kilesajÈlaÑ phassasa~ghaÔÔanaÒcÈti cattÈri kÈraÓÈni paÔicca uppajjati. Evampi vedanÈ pubbuÄasadisÈ.

SaÒÒÈpi asÈrakaÔÔhena marÊcisadisÈ. TathÈ agayhupagaÔÔhena. Na hi sakkÈ taÑ gahetvÈ pivituÑ vÈ nhÈyituÑ vÈ bhÈjanaÑ vÈ p|retuÑ. Api ca yathÈ marÊci vipphandati, saÒjÈt|mivego viya khÈyati, evaÑ nÊlasaÒÒÈdibhedÈ saÒÒÈpi nÊlÈdi-anubhavanatthÈya phandati vipphandati. YathÈ ca marÊci mahÈjanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Aphalo (Ka)


vippalambheti, paripuÓÓavÈpÊ viya paripuÓÓanadÊ viya dissatÊti vadÈpeti, evaÑ saÒÒÈpi vippalambheti, idaÑ nÊlakaÑ subhaÑ sukhaÑ niccanti vadÈpeti. PÊtakÈdÊsupi eseva nayo. EvaÑ vippalambhanenÈpi marÊcisadisÈ.

Sa~khÈrÈpi asÈrakaÔÔhena kadalikkhandhasadisÈ. TathÈ agayhupagaÔÔhena. Yatheva hi kadalikkhandhato kiÒci gahetvÈ na sakkÈ gopÈnasÊ-ÈdÊnamatthÈya upanetuÑ, upanÊtampi na tathÈ hoti, evaÑ sa~khÈrÈpi na sakkÈ niccÈdivasena gahetuÑ, gahitÈpi na tathÈ honti. YathÈ ca kadalikkhandho bahuvaÔÔisamodhÈno hoti, evaÑ sa~khÈrakkhandhopi bahudhammasamodhÈno. YathÈ ca kadalikkhandho nÈnÈlakkhaÓo, aÒÒoyeva hi bÈhirÈya pattavaÔÔiyÈ vaÓÓo, aÒÒo tato abbhantarabbhantarÈnaÑ. Evameva sa~khÈrakkhandhopi aÒÒadeva phassassa lakkhaÓaÑ, aÒÒaÑ cetanÈdÊnaÑ. SamodhÈnetvÈ pana sa~khÈrakkhandhotveva vuccatÊti evampi sa~khÈrakkhandho kadalikkhandhasadiso.

ViÒÒÈÓampi asÈrakaÔÔhena mÈyÈsadisaÑ. TathÈ agayhupagaÔÔhena. YathÈ ca mÈyÈ ittarÈ lahupaccupaÔÔhÈnÈ, evaÑ viÒÒÈÓaÑ. TaÒhi tatopi ittarataraÒceva lahupaccupaÔÔhÈnataraÒca. Teneva hi cittena puriso Ègato viya gato viya Ôhito viya nisinno viya hoti. AÒÒadeva ca ÈgamanakÈle cittaÑ, aÒÒaÑ gamanakÈlÈdÊsu. Evampi viÒÒÈÓaÑ mÈyÈsadisaÑ. MÈyÈ ca mahÈjanaÑ vaÒceti, yaÑ kiÒci deva “idaÑ suvaÓÓaÑ rajataÑ muttÈ”tipi gÈhÈpeti. ViÒÒÈÓampi mahÈjanaÑ vaÒceti. Teneva cittena ÈgacchantaÑ viya gacchantaÑ viya ÔhitaÑ viya nisinnaÑ viya katvÈ gÈhÈpeti. AÒÒadeva ca Ègamane cittaÑ, aÒÒaÑ gamanÈdÊsu. Evampi viÒÒÈÓaÑ mÈyÈsadisaÑ. Visesato ca subhÈrammaÓampi oÄÈrikampi ajjhattikar|paÑ asubhanti daÔÔhabbaÑ. VedanÈ tÊhi dukkhatÈhi avinimuttato dukkhÈti, saÒÒÈsa~khÈrÈ avidheyyato anattÈti, viÒÒÈÓaÑ udayabbayadhammato aniccanti daÔÔhabbaÑ.

EvaÑ passantassatthasiddhitoti evaÒca sa~khepavitthÈravasena dvidhÈ passato yÈ atthasiddhi hoti, tatopi vinicchayanayo viÒÒÈtabbo. SeyyathidaÑ? Sa~khepato tÈva paÒcupÈdÈnakkhandhesu ukkhittÈsikapaccatthikÈdibhÈvena passanto khandhehi na vihaÒÒati. VitthÈrato pana r|pÈdÊni pheÓapiÓÉÈdisadisabhÈvena passanto na asÈresu sÈradassÊ hoti. Visesato ca ajjhattikar|paÑ asubhato passanto kabaÄÊkÈrÈhÈraÑ


parijÈnÈti, asubhe subhanti vipallÈsaÑ pajahati, kÈmoghaÑ uttarati, kÈmayogena visaÑyujjati, kÈmÈsavena anÈsavo hoti, abhijjhÈkÈyaganthaÑ bhindati, kÈmupÈdÈnaÑ na upÈdiyati. VedanaÑ dukkhato passanto phassÈhÈraÑ parijÈnÈti, dukkhe sukhanti vipallÈsaÑ pajahati, bhavoghaÑ uttarati, bhavayogena visaÑyujjati, bhavÈsavena anÈsavo hoti, byÈpÈdakÈyaganthaÑ bhindati, sÊlabbatupÈdÈnaÑ na upÈdiyati. SaÒÒaÑ sa~khÈre ca anattato passanto manosaÒcetanÈhÈraÑ parijÈnÈti, anattani attÈti vipallÈsaÑ pajahati, diÔÔhoghaÑ uttarati, diÔÔhiyogena visaÑyujjati, diÔÔhÈsavena anÈsavo hoti, idaÑsaccÈbhinivesakÈyaganthaÑ bhindati, attavÈdupÈdÈnaÑ na upÈdiyati. ViÒÒÈÓaÑ aniccato passanto viÒÒÈÓÈhÈraÑ parijÈnÈti, anicce niccanti vipallÈsaÑ pajahati, avijjoghaÑ uttarati, avijjÈyogena visaÑyujjati, avijjÈsavena anÈsavo hoti, sÊlabbataparÈmÈsakÈyaganthaÑ bhindati, duÔÔhupÈdÈnaÑ na upÈdiyati.

EvaÑ mahÈnisaÑsaÑ, vadhakÈdivasena dassanaÑ yasmÈ. TasmÈ khandhe dhÊro, vadhakÈdivasena passeyyÈti.

SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. _____

2. AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

32. IdÈni AbhidhammabhÈjanÊyaÑ hoti. Tattha r|pakkhandhaniddeso heÔÔhÈ r|pakaÓÉe vitthÈritanayeneva veditabbo. 34. VedanÈkkhandhaniddese ekavidhenÈti ekakoÔÔhÈsena. Phassasampayuttoti phassena sampayutto. SabbÈpi catubh|mikavedanÈ. Sahetukaduke sahetukÈ catubh|mikavedanÈ, ahetukÈ kÈmÈvacarÈva. IminÈ upÈyena kusalapadÈdÊhi guttÈ vedanÈ jÈnitabbÈ. ApicÈyaÑ vedanÈkkhandho ekavidhena phassasampayuttato dassito, duvidhena sahetukÈhetukato, tividhena jÈtito, catubbidhena bh|mantarato, paÒcavidhena indriyato. Tattha sukhindriyadukkhindriyÈni kÈyapasÈdavatthukÈni kÈmÈvacaraneva, somanassindriyaÑ chaÔÔhavatthukaÑ vÈ avatthukaÑ vÈ


tebh|makaÑ, domanassindriyaÑ chaÔÔhavatthukaÑ kÈmÈvacaraÑ. UpekkhindriyaÑ cakkhÈdicatuppasÈdavatthukaÑ chaÔÔhavatthukaÑ avatthukaÒca catubh|makaÑ. Chabbidhena vatthuto dassito. Tattha purimÈ paÒca vedanÈ paÒcapasÈdavatthukÈ kÈmÈvacarÈva, chaÔÔhÈ avatthukÈ vÈ savatthukÈ vÈ catubh|mikÈ.

Sattavidhena tattha manosamphassajÈ bhedato dassitÈ1, aÔÔhavidhena tattha kÈyasamphassajÈ bhedato, navavidhena sattavidhabhede manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ bhedato, dasavidhena aÔÔhavidhabhede manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ bhedato. Etesu hi sattavidhabhede manosamphassajÈ manodhÈtusamphassajÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈti dvidhÈ bhinnÈ. AÔÔhavidhabhede tÈya saddhiÑ kÈyasamphassajÈpi sukhÈ dukkhÈti dvidhÈ bhinnÈ. Navavidhabhede sattavidhe vuttÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ kusalÈdivasena tidhÈ bhinnÈ. Dasavidhabhede aÔÔhavidhe vuttÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ kusalÈdivaseneva tidhÈ bhinnÈ.

Kusalattiko cettha kevalaÑ p|raÓatthameva vutto. Sattavidha-aÔÔhavidhanavavidhabhedesu pana nayaÑ dÈtuÑ yuttaÔÔhÈne nayo dinno. AbhidhammaÒhi patvÈ TathÈgatena nayaÑ dÈtuÑ yuttaÔÔhÈne nayo adinno nÈma natthi. AyaÑ tÈva dukam|lake eko vÈro.

SatthÈ hi imasmiÑ AbhidhammabhÈjanÊye vedanÈkkhandhaÑ bhÈjento tike gahetvÈ dukesu pakkhipi, duke gahetvÈ tikesu pakkhipi, tike ca duke ca ubhatovaÉÉhananÊhÈrena Èhari. Sattavidhena catuvÊsatividhena tiÑsavidhena bahuvidhenÈti sabbathÈpi bahuvidhena vedanÈkkhandhaÑ dassesi2. KasmÈ? PuggalajjhÈsayena ceva desanÈvilÈsena ca. DhammaÑ sotuÑ nisinnadevaparisÈya hi ye devaputtÈ tike ÈdÈya dukesu pakkhipitvÈ kathiyamÈnaÑ paÔivijjhituÑ sakkonti, tesaÑ sappÈyavasena tathÈ katvÈ desesi. Ye itarehi ÈkÈrehi kathiyamÈnaÑ paÔivijjhituÑ sakkonti, tesaÑ tehÈkÈrehi desesÊti ayamettha puggalajjhÈsayo. SammÈsambuddho pana attano mahÈvisayatÈya tike vÈ dukesu pakkhipitvÈ, duke vÈ tikesu, ubhatovaÉÉhanena vÈ sattavidhÈdinayena vÈ ______________________________________________________________ 1. Dassito (SyÈ, Ka) 2. Desesi (SÊ)


yathÈ yathÈ icchati, tathÈ tathÈ desetuÑ sakkoti. TasmÈpi imehÈkÈrehi desesÊti ayamassa desanÈvilÈso.

Tattha tike ÈdÈya dukesu pakkhipitvÈ desitavÈro dukam|lako nÈma, duke ÈdÈya tikesu pakkhipitvÈ desitavÈro tikam|lako nÈma, tike ca duke ca ubhato vaÉÉhetvÈ desitavÈro ubhatovaÉÉhitako nÈma1, avasÈne sattavidhenÈti-ÈdivÈro bahuvidhavÈro nÈmÈti ime tÈva cattÈro mahÈvÈrÈ.

Tattha dukam|lake dukesu labbhamÈnena ekekena dukena saddhiÑ tikesu alabbhamÈne vedanÈttikapÊtittikasanidassanattike apanetvÈ sese labbhamÈnake ek|navÊsatitike yojetvÈ dutiyadukapaÔhamatikayojanavÈrÈdÊni navavÈrasatÈni paÒÒÈsaÒca vÈrÈ honti. Te sabbepi PÈÄiyaÑ sa~khipitvÈ tattha tattha dassetabbayuttakaÑ dassetvÈ vuttÈ. Asammuyhantena pana vitthÈrato veditabbÈ.

Tikam|lakepi tikesu labbhamÈnena ekekena tikena saddhiÑ dukesu alabbhamÈne paÔhamadukÈdayo duke apanetvÈ sese labbhamÈnake sahetukadukÈdayo paÒÒÈsa duke yojetvÈ paÔhamatikadutiyadukayojanavÈrÈdÊni navavÈrasatÈni paÒÒÈsaÒca vÈrÈ honti. Tepi sabbe PÈÄiyaÑ sa~khipitvÈ tattha tattha dassetabbayuttakaÑ dassetvÈ vuttÈ. Asammuyhantena pana vitthÈrato veditabbÈ.

UbhatovaÉÉhitake duvidhabhede dutiyadukaÑ tividhabhede ca paÔhamatikaÑ ÈdiÑ katvÈ labbhamÈnehi ek|navÊsatiyÈ dukehi labbhamÈne ek|navÊsatitike yojetvÈ dutiyadukapaÔhamatikayojanavÈrÈdayo ek|navÊsativÈrÈ vuttÈ. Esa dukatikÈnaÑ vasena ubhatovaÉÉhitattÈ ubhatovaÉÉhitako nÈma tatiyo mahÈvÈro.

BahuvidhavÈrassa sattavidhaniddese Èdito paÔÔhÈya labbhamÈnesu ek|navÊsatiyÈ tikesu ekekena saddhiÑ catasso bh|miyo yojetvÈ ek|navÊsati sattavidhavÈrÈ vuttÈ. CatuvÊsatividhaniddesepi tesaÑyeva tikÈnaÑ vasena ek|navÊsativÈrÈ vuttÈ. TathÈ bahuvidhavÈre ______________________________________________________________ 1. VaÉÉhitakavÈro nÈma (SyÈ, Ka)


cÈti. TiÑsavidhavÈro ekoyevÈti sabbepi aÔÔhapaÒÒÈsa vÈrÈ honti. AyaÑ tÈvettha vÈraparicchedavasena PÈÄivaÓÓanÈ.

IdÈni atthavaÓÓanÈ hoti. Tattha sattavidhaniddeso tÈva uttÈnatthoyeva. CatuvÊsatividhaniddese cakkhusamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho atthi kusaloti kÈmÈvacara-aÔÔhakusalacittavasena veditabbo. Atthi akusaloti dvÈdasa-akusalacittavasena veditabbo. Atthi abyÈkatoti tisso manodhÈtuyo, tisso ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtuyo, aÔÔha mahÈvipÈkÈni, dasa kÈmÈvacarakiriyÈti catuvÊsatiyÈ cittÈnaÑ vasena veditabbo.

Tattha aÔÔha kusalÈni dvÈdasa akusalÈni ca javanavasena labbhanti, kiriyamanodhÈtu Èvajjanavasena labbhati. Dve vipÈkamanodhÈtuyo sampaÔicchanavasena, tisso vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtuyo santÊraÓatadÈrammaÓavasena, kiriyÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanavasena, aÔÔha mahÈvipÈkacittÈni tadÈrammaÓavasena, nava kiriyacittÈni javanavasena labbhanti. SotaghÈnajivhÈkÈyadvÈresupi eseva nayo.

ManodvÈre pana atthi kusaloti catubh|makakusalavasena kathitaÑ, atthi akusaloti dvÈdasa-akusalavasena, atthi abyÈkatoti ekÈdasannaÑ kÈmÈvacaravipÈkÈnaÑ dasannaÑ kiriyÈnaÑ navannaÑ r|pÈvacarÈr|pÈvacarakiriyÈnaÑ catunnaÑ sÈmaÒÒaphalÈnanti catuttiÑsacittuppÈdavasena kathitaÑ. Tattha catubh|makakusalaÒceva akusalaÒca javanavasena labbhati. Kiriyato ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu Èvajjanavasena, ekÈdasa vipÈkacittÈni tadÈrammaÓavasena, tebh|mikakiriyÈ ceva sÈmaÒÒaphalÈni ca javanavaseneva labbhanti. TÈni sattavidhÈdÊsu yattha katthaci ÔhatvÈ kathetuÑ vaÔÔanti. TiÑsavidhe pana ÔhatvÈ dÊpiyamÈnÈni sukhadÊpanÈni hontÊti tiÑsavidhasmiÑyeva ÔhatvÈ dÊpayiÑsu.

EtÈni hi sabbÈnipi cittÈni cakkhudvÈre upanissayakoÔiyÈ samatikkamavasena bhÈvanÈvasenÈti tÊhÈkÈrehi labbhanti. TathÈ sotadvÈramanodvÈresupi. GhÈnajivhÈkÈyadvÈresu pana samatikkamavasena bhÈvanÈvasenÈti dvÊhevÈkÈrehi labbhantÊti veditabbÈni. KathaÑ? Idha bhikkhu vihÈracÈrikaÑ caramÈno kasiÓamaÓÉalaÑ disvÈ “kiÑ nÈmetan”ti


pucchitvÈ kasiÓamaÓÉalanti vutte puna “kiÑ iminÈ karontÊ”ti pucchati. Athassa Ècikkhanti “evaÑ bhÈvetvÈ jhÈnÈni uppÈdetvÈ samÈpattipadaÔÔhÈnaÑ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓantÊ”ti. AjjhÈsayasampanno kulaputto “bhÈriyaÑ etan”ti asallakkhetvÈ “mayÈpi esa guÓo nibbattetuÑ vaÔÔati, na kho pana sakkÈ esa nipajjitvÈ niddÈyantena nibbattetuÑ, Èditova vÊriyaÑ kÈtuÑ sÊlaÑ sodhetuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ sÊlaÑ sodheti. Tato sÊle patiÔÔhÈya dasa palibodhe upacchinditvÈ ticÊvaraparamena santosena santuÔÔho ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vattapaÔivattaÑ katvÈ kammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhitvÈ kasiÓaparikammaÑ katvÈ samÈpattiyo uppÈdetvÈ samÈpattipadaÔÔhÈnaÑ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ catubh|mikavedanÈnibbattiyÈ balavapaccayo hotÊti catubh|mikavedanÈ cakkhusamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ tÈva upanissayavasena labbhanti.

CakkhudvÈre pana r|pe ÈpÈthagate “iÔÔhe me ÈrammaÓe rÈgo uppanno, aniÔÔhe paÔigho, asamapekkhanÈya moho, vinibandhassa pana me mÈno uppanno, parÈmaÔÔhassa diÔÔhi, vikkhepagatassa uddhaccaÑ, asanniÔÔhÈgatassa vicikicchÈ, thÈmagatassa anusayo uppanno”ti pariggahe Ôhito kulaputto attano kilesuppattiÑ ÒatvÈ “ime me kilesÈ vaÉÉhamÈnÈ anayabyasanÈya saÑvattissanti, handa ne niggaÓhÈmÊ”ti cintetvÈ “na kho pana sakkÈ nipajjitvÈ niddÈyantena kilese niggaÓhituÑ, Èditova vÊriyaÑ kÈtuÑ vaÔÔati sÊlaÑ sodhetun”ti heÔÔhÈ vuttanayeneva paÔipajjitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ r|pÈrammaÓe uppannaÑ kilesaÑ samatikkamitvÈ gatÈti catubh|mikavedanÈ cakkhusamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ samatikkamavasena labbhanti.

CakkhudvÈre pana r|pe ÈpÈthagate eko evaÑ pariggahaÑ paÔÔhapeti “idaÑ r|paÑ kiÑnissitan”ti. Tato naÑ “bh|tanissitan”ti ÒatvÈ cattÈri mahÈbh|tÈni upÈdÈr|paÒca r|panti pariggaÓhÈti, tadÈrammaÓe dhamme ar|panti pariggaÓhÈti. Tato sappaccayaÑ nÈmar|paÑ pariggaÓhitvÈ tÊÓi lakkhaÓÈni ÈropetvÈ vipassanÈpaÔipÈÔiyÈ sa~khÈre sammasitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha


sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ r|pÈrammaÓaÑ sammasitvÈ nibbattitÈti ayaÑ vedanÈ cakkhusamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ bhÈvanÈvasena labbhanti.

Aparo bhikkhu suÓÈti “kasiÓaparikammaÑ kira katvÈ samÈpattiyo uppÈdetvÈ samÈpattipadaÔÔhÈnaÑ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓantÊ”ti. AjjhÈsayasampanno kulaputto “bhÈriyaÑ etan”ti asallakkhetvÈ “mayÈpi esa guÓo nibbattetuÑ vaÔÔatÊ”ti purimanayeneva paÔipajjitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ catubh|mikavedanÈnibbattiyÈ balavapaccayo hotÊti catubh|mikavedanÈ sotasamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ tÈva upanissayavasena labbhanti.

SotadvÈre pana sadde ÈpÈthagateti sabbaÑ cakkhudvÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ saddÈrammaÓe uppannaÑ kilesaÑ samatikkamitvÈ gatÈti catubh|mikavedanÈ sotasamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ samatikkamavasena labbhanti.

SotadvÈre pana sadde ÈpÈthagate eko evaÑ pariggahaÑ paÔÔhapeti “ayaÑ saddo kiÑnissito”ti sabbaÑ cakkhudvÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ saddÈrammaÓaÑ sammasitvÈ nibbattitÈti ayaÑ vedanÈ sotasamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ bhÈvanÈvasena labbhanti.

GhÈnajivhÈkÈyadvÈresu pana gandhÈrammaÓÈdÊsu ÈpÈthagatesu “iÔÔhe me ÈrammaÓe rÈgo uppanno”ti sabbaÑ cakkhudvÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ gandhÈrammaÓÈdÊsu uppannaÑ kilesaÑ samatikkamitvÈ gatÈti catubh|mikavedanÈ ghÈnajivhÈkÈyasamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ tÊsu dvÈresu samatikkamavasena labbhanti.

GhÈnadvÈrÈdÊsu pana gandhÈdÊsu ÈpÈthagatesu eko evaÑ pariggahaÑ paÔÔhapeti “ayaÑ gandho, ayaÑ raso, idaÑ phoÔÔhabbaÑ kiÑnissitan”ti sabbaÑ cakkhudvÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ gandhÈrammaÓÈdÊni sammasitvÈ


nibbattitÈti ayaÑ vedanÈ ghÈnajivhÈkÈyasamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ bhÈvanÈvasena labbhanti.

ManodvÈre pana tÊhipi ÈkÈrehi labbhanti. Ekacco hi jÈtiÑ bhayato passati, jaraÑ byÈdhiÑ maraÓaÑ bhayato passati. Bhayato disvÈ “jÈtijarÈbyÈdhimaraÓehi muccituÑ vaÔÔati, na kho pana sakkÈ nipajjitvÈ niddÈyantena jÈti-ÈdÊhi muccituÑ, Èditova vÊriyaÑ kÈtuÑ sÊlaÑ sodhetuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ cakkhudvÈre vuttanayeneva paÔipajjitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ jÈtijarÈbyÈdhimaraÓaÑ catubh|mikavedanÈnibbattiyÈ balavapaccayo hotÊti catubh|mikavedanÈ manosamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ tÈva upanissayavasena labbhanti.

ManodvÈre pana dhammÈrammaÓe ÈpÈthagateti sabbaÑ cakkhudvÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ dhammÈrammaÓe uppannaÑ kilesaÑ samatikkamitvÈ gatÈti catubh|mikavedanÈ manosamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ samatikkamavasena labbhanti.

ManodvÈre pana dhammÈrammaÓe ÈpÈthagate eko evaÑ pariggahaÑ paÔÔhapeti “etaÑ dhammÈrammaÓaÑ kiÑnissitan”ti. Vatthunissitanti. Vatthu kiÑnissitanti. MahÈbh|tÈni nissitanti. So cattÈri mahÈbh|tÈni upÈdÈr|paÒca r|panti pariggaÓhÈti, tadÈrammaÓe dhamme ar|panti pariggaÓhÈti. Tato sappaccayaÑ nÈmar|paÑ pariggaÓhitvÈ tÊÓi lakkhaÓÈni ÈropetvÈ vipassanÈpaÔipÈÔiyÈ sa~khÈre sammasitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tattha sabbÈpi parikammavedanÈ kÈmÈvacarÈ, aÔÔhasamÈpattivedanÈ r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈ, maggaphalavedanÈ lokuttarÈti evaÑ dhammÈrammaÓaÑ sammasitvÈ nibbattitÈti ayaÑ vedanÈ manosamphassapaccayÈ nÈma jÈtÈ. EvaÑ bhÈvanÈvasena labbhanti. YÈ panetÈ sabbesampi catuvÊsatividhÈdÊnaÑ vÈrÈnaÑ pariyosÈnesu cakkhusamphassajÈ vedanÈ -pa- manosamphassajÈ vedanÈti cha cha vedanÈ vuttÈ, tÈ sampayuttapaccayavasena vuttÈti.

AyaÑ vedanÈkkhandhaniddeso.


SaÒÒÈkkhandhÈdayopi iminÈ upÈyena veditabbÈ. KevalaÒhi saÒÒÈkkhandhaniddese tikesu vedanÈttikapÊtittikÈpi labbhanti, dukesu ca sukhasahagatadukÈdayopi. Sa~khÈrakkhandhaniddese phassassÈpi sa~khÈrakkhandhapariyÈpannattÈ phassasampayuttoti avatvÈ cittasampayuttoti vuttaÑ, dukesu cettha hetudukÈdayopi labbhanti. TikÈ saÒÒÈkkhandhasadisÈ eva. ViÒÒÈÓakkhandhaniddese cakkhusamphassajÈdibhÈvaÑ avatvÈ cakkhuviÒÒÈÓanti-Èdi vuttaÑ. Na hi sakkÈ viÒÒÈÓaÑ manosamphassajanti niddisituÑ. Sesamettha saÒÒÈkkhandhe vuttasadisameva. ImesaÑ pana tiÓÓampi khandhÈnaÑ niddeseyeva vedanÈkkhandhaniddesato atirekatikadukÈ laddhÈ. TesaÑ vasena vÈrappabhedo veditabboti.

AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. _____

3. PaÒhipucchakavaÓÓanÈ

150. IdÈni paÒhÈpucchakaÑ hoti. Tattha paÒhipucchane “paÒcannaÑ khandhÈnaÑ katikusalÈ kati-akusalÈ kati-abyÈkatÈ”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ labbhati, yaÒca na labbhati, taÑ sabbaÑ pucchitvÈ vissajjane “r|pakkhandho abyÈkato”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ labbhati, tadeva uddhaÔanti veditabbaÑ. Yattha yattha ca “eko khandho”ti vÈ “dve khandhÈ”ti vÈ paricchedaÑ akatvÈ “siyÈ uppannÈ siyÈ anuppannÈ”ti-ÈdinÈ nayena tanti ÔhapitÈ, tattha tattha paÒcannampi khandhÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. Seso tesaÑ tesaÑ khandhÈnaÑ kusalÈdivibhÈgo heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttoyeva.

ŒrammaÓattikesu pana cattÈro khandhÈ paÒcapaÓÓÈsa kÈmÈvacaradhamme Èrabbha rajjantassa dussantassa muyhantassa saÑvarantassa sammasantassa paccavekkhantassa ca parittÈrammaÓÈ honti, sattavÊsati r|pÈr|pÈvacaradhamme Èrabbha rajjantassa dussantassa muyhantassa saÑvarantassa pariggahaÑ paÔÔhapentassa mahaggatÈrammaÓÈ, maggaphalanibbÈnÈni paccavekkhantassa appamÈÓÈrammaÓÈ, paÒÒattiÑ paccavekkhaÓakÈle navattabbÈrammaÓÈti. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 379 piÔÔhÈdÊsu.


Teyeva sekkhÈsekkhÈnaÑ maggapaccavekkhaÓÈkÈle maggÈrammaÓÈ honti, maggakÈle sahajÈtahetunÈ maggahetukÈ, maggaÑ garuÑ katvÈ paccavekkhaÓakÈle ÈrammaÓÈdhipatinÈ maggÈdhipatino, vÊriyajeÔÔhakaÑ vÈ vÊmaÑsajeÔÔhakaÑ vÈ maggaÑ bhÈventassa sahajÈtÈdhipatinÈ maggÈdhipatino. ChandajeÔÔhakaÑ pana cittajeÔÔhakaÑ vÈ bhÈventassa navattabbÈrammaÓÈ nÈma honti.

AtÊtÈni pana khandhadhÈtu-ÈyatanÈni Èrabbha rajjantassa dussantassa muyhantassa saÑvarantassa pariggahaÑ paÔÔhapentassa atÊtÈrammaÓÈ honti, anÈgatÈni Èrabbha anÈgatÈrammaÓÈ honti, paccuppannÈni Èrabbha paccuppannÈrammaÓÈ honti. PaÒÒattiÑ vÈ nibbÈnaÑ vÈ paccavekkhantassa navattabbÈrammaÓÈ honti.

TathÈ attano khandhadhÈtu-ÈyatanÈni Èrabbha rajjantassa dussantassa muyhantassa saÑvarantassa pariggahaÑ paÔÔhapentassa ajjhattÈrammaÓÈ honti, paresaÑ khandhadhÈtu-ÈyatanÈni Èrabbha evaÑ pavattentassa bahiddhÈrammaÓÈ, paÓÓattinibbÈnapaccavekkhaÓakÈlepi bahiddhÈrammaÓÈyeva, kÈlena ajjhattaÑ kÈlena bahiddhÈ dhammesu evaÑ pavattentassa ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ. ŒkiÒcaÒÒÈyatanakÈle navattabbÈrammaÓÈti veditabbÈ.

Iti BhagavÈ imaÑ Khandhavibha~gaÑ suttantabhÈjanÊyÈdivasena tayo parivaÔÔenÊharitvÈ bhÈjento dassesi. TÊsupi hi parivaÔÔesu ekova paricchedo. R|pakkhandho hi sabbattha kÈmÈvacaroyeva, cattÈro khandhÈ catubh|makÈ lokiyalokuttaramissakÈ kathitÈti.

SammohavinodaniyÈ Vibha~gaÔÔhakathÈya

Khandhavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

2. Œyatanavibha~ga


154. IdÈni tadanantare Œyatanavibha~ganiddese suttantabhÈjanÊyaÑ tÈva dassento dvÈdasÈyatanÈni cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatananti-ÈdimÈha. Tattha PÈÄimuttakena tÈva nayena–

AtthalakkhaÓatÈvatva, kamasa~khepavitthÈrÈ. TathÈ daÔÔhabbato ceva, viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Tattha visesato tÈva cakkhatÊti cakkhu, r|paÑ assÈdeti vibhÈveti cÈti attho. R|payatÊti r|paÑ, vaÓÓavikÈraÑ ÈpajjamÈnaÑ hadaya~gatabhÈvaÑ pakÈsetÊti attho. SuÓÈtÊti sotaÑ. SappatÊti saddo, udÈhariyatÊti attho. GhÈyatÊti ghÈnaÑ. GandhayatÊti gandho, attano vatthuÑ s|cayatÊti attho. JÊvitaÑ avhÈyatÊti jivhÈ. Rasanti taÑ sattÈti raso, assÈdentÊti attho. KucchitÈnaÑ sÈsavadhammÈnaÑ Èyoti kÈyo. Œyoti uppattideso. PhusÊyatÊti phoÔÔhabbaÑ. ManatÊti mano. Attano lakkhaÓaÑ dhÈrayantÊti dhammÈ.

Avisesato pana Èyatanato, ÈyÈnaÑ tananato, Èyatassa ca nayanato Èyatananti veditabbaÑ. Cakkhur|pÈdÊsu hi taÑtaÑdvÈrÈrammaÓÈ cittacetasikÈ dhammÈ sena sena anubhavanÈdinÈ kiccena Èyatanti uÔÔhahanti ghaÔÔenti vÈyamantÊti vuttaÑ hoti. Te ca pana Èyabh|te dhamme etÈni tanonti, vitthÈrentÊti vuttaÑ hoti. IdaÒca anamatagge saÑsÈre pavattaÑ atÊva ÈyataÑ1 saÑsÈradukkhaÑ yÈva na nivattati, tÈva nayanteva, pavattayantÊti vuttaÑ hoti. Iti sabbepime dhammÈ Èyatanato ÈyÈnaÑ tananato Èyatassa ca nayanato ÈyatanaÑ Èyatananti vuccanti.

Api ca nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena2 ÈkaraÔÔhena samosaraÓaÔÔhÈnaÔÔhena saÒjÈtidesaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ca ÈyatanaÑ3 veditabbaÑ. TathÈ hi loke “issarÈyatanaÑ vÈsudevÈyatanan”ti-ÈdÊsu nivÈsaÔÔhÈnaÑ Èyatananti ______________________________________________________________ 1. AtÊta-ÈyataÑ (SÊ, SyÈ) 2. NivÈsanaÔÔhÈnaÔÔhena (SÊ, SyÈ, Ka) 3. Œyatananti (SyÈ)


vuccati. “SuvaÓÓÈyatanaÑ rajatÈyatanan”ti-ÈdÊsu Èkaro. SÈsane pana “manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ”ti-ÈdÊsu1 samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. “DakkhiÓÈpatho gunnaÑ Èyatanan”ti-ÈdÊsu saÒjÈtideso. “Tatra tatreva sakkhibhabbataÑ pÈpuÓÈti sati sati-Èyatane”ti-ÈdÊsu2 kÈraÓaÑ.

Cakkhur|pÈdÊsu cÈpi te te cittacetasikÈ dhammÈ nivasanti tadÈyattavuttitÈyÈti cakkhÈdayo nesaÑ nivÈsaÔÔhÈnaÑ. CakkhÈdÊsu ca te ÈkiÓÓÈ taÑnissitattÈ tadÈrammaÓattÈ cÈti cakkhÈdayo nesaÑ Èkaro. CakkhÈdayo ca nesaÑ samosaraÓaÔÔhÈnaÑ tattha tattha vatthudvÈrÈrammaÓavasena samosaraÓato. CakkhÈdayo ca nesaÑ saÒjÈtideso taÑnissayÈrammaÓabhÈvena tattheva uppattito. CakkhÈdayo ca nesaÑ kÈraÓaÑ tesaÑ abhÈve abhÈvatoti. Iti nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena ÈkaraÔÔhena samosaraÓaÔÔhÈnaÔÔhena saÒjÈtidesaÔÔhena kÈraÓaÔÔhenÈti imehi kÈraÓehi ete dhammÈ ÈyatanaÑ Èyatananti vuccanti. TasmÈ yathÈvuttenatthena cakkhu ca taÑ ÈyatanaÒcÈti cakkhÈyatanaÑ -pa- dhammÈ ca te ÈyatanaÒcÈti dhammÈyatananti evaÑ tÈvettha atthato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

LakkhaÓatoti cakkhÈdÊnaÑ lakkhaÓatopettha viÒÒÈtabbo vinicchayo. TÈni ca pana nesaÑ lakkhaÓÈni heÔÔhÈ R|pakaÓÉaniddese vuttanayeneva veditabbÈni.

TÈvatvatoti tÈvabhÈvato. IdaÑ vuttaÑ hoti cakkhÈdayopi hi dhammÈ eva. EvaÑ sati dhammÈyatanamicceva avatvÈ kasmÈ dvÈdasÈyatanÈni vuttÈnÊti ce. Cha viÒÒÈÓakÈyuppattidvÈrÈrammaÓavavatthÈnato. Idha hi channaÑ viÒÒÈÓakÈyÈnaÑ dvÈrabhÈvena ÈrammaÓabhÈvena ca vavatthÈnato ayameva tesaÑ bhedo hotÊti dvÈdasa vuttÈni. CakkhuviÒÒÈÓavÊthipariyÈpannassa hi viÒÒÈÓakÈyassa cakkhÈyatanameva uppattidvÈraÑ, r|pÈyatanameva cÈrammaÓaÑ. TathÈ itarÈni itaresaÑ. ChaÔÔhassa pana bhava~gamanasa~khÈto manÈyatanekadesova uppattidvÈraÑ, asÈdhÈraÓaÒca dhammÈyatanaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 36 piÔÔhe. 2. AÑ 2. 14 piÔÔhe.

44 AbhidhammapiÔaka

ÈrammaÓanti. Iti channaÑ viÒÒÈÓakÈyÈnaÑ uppattidvÈrÈrammaÓavatthÈnato dvÈdasa vuttÈnÊti evamettha tÈvatvato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Kamatoti idhÈpi pubbe vuttesu uppattikkamÈdÊsu desanÈkkamova yujjati. Ajjhattikesu hi Èyatanesu sanidassanasappaÔighavisayattÈ cakkhÈyatanaÑ pÈkaÔanti paÔhamaÑ desitaÑ. Tato anidassanasappaÔighavisayÈni sotÈyatanÈdÊni. Atha vÈ dassanÈnuttariyasavanÈnuttariyahetubhÈvena bah|pakÈrattÈ ajjhattikesu cakkhÈyatana sotÈyatanÈni paÔhamaÑ desitÈni, tato ghÈnÈyatanÈdÊni tÊÓi, paÒcannampi gocaravisayattÈ ante manÈyatanaÑ. CakkhÈdÊnaÑ pana gocarattÈ tassa tassa anantarÈni bÈhiresu r|pÈyatanÈdÊni. Api ca viÒÒÈÓuppattikÈraÓavavatthÈnatopi ayameva tesaÑ kamo veditabbo. VuttaÒhetaÑ “cakkhuÒca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- manaÒca paÔicca dhamme ca uppajjati manoviÒÒÈÓan”ti1. EvaÑ kamatopettha viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Sa~khepavitthÈrÈti sa~khepato hi manÈyatanassa ceva dhammÈyatanekadesassa ca nÈmena tadavasesÈnaÒca ÈyatanÈnaÑ r|pena sa~gahitattÈ dvÈdasÈpi ÈyatanÈni nÈmar|pamattameva honti.

VitthÈrato pana ajjhattikesu tÈva cakkhÈyatanaÑ jÈtivasena cakkhupasÈdamattameva, paccayagatinikÈyapuggalabhedato pana anantappabhedaÑ. TathÈ sotÈyatanÈdÊni cattÈri. ManÈyatanaÑ tebh|makakusalÈkusalavipÈkakiriyaviÒÒÈÓabhedena ekÈsÊtippabhedaÑ, vatthupaÔipadÈdibhedato pana anantappabhedaÑ. R|pagandharasÈyatanÈni samuÔÔhÈnabhedato catuppabhedÈni, saddÈyatanaÑ dvippabhedaÑ. SabhÈgavisabhÈgabhedato pana sabbÈnipi anantappabhedÈni. PhoÔÔhabbÈyatanaÑ pathavÊdhÈtutejodhÈtuvÈyodhÈtuvasena tippabhedaÑ, samuÔÔhÈnato catuppabhedaÑ, sabhÈgavisabhÈgato anekappabhedaÑ. DhammÈyatanaÑ tebh|makadhammÈrammaÓavasena anekappabhedanti evaÑ sa~khepavitthÈrÈ viÒÒÈtabbo vinicchayo.

DaÔÔhabbatoti ettha pana sabbÈnevatÈni ÈyatanÈni anÈgamanato aniggamanato ca daÔÔhabbÈni. Na hi tÈni pubbe udayÈ kutoci Ègacchanti, nÈpi uddhaÑ vayÈ kuhiÒci gacchanti. Atha kho pubbe udayÈ appaÔiladdhasabhÈvÈni, ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 328 piÔÔhe.


uddhaÑ vayÈ paribhinnasabhÈvÈni. PubbantÈparantavemajjhe paccayÈyattavuttitÈya avasÈni pavattanti. TasmÈ anÈgamanato aniggamanato ca daÔÔhabbÈni. TathÈ nirÊhato abyÈpÈrato ca. Na hi cakkhur|pÈdÊnaÑ evaÑ hoti “aho vata amhÈkaÑ sÈmaggiyaÑ viÒÒÈÓaÑ nÈma uppajjeyyÈ”ti, na ca tÈni viÒÒÈÓuppÈdanatthaÑ dvÈrabhÈvena vatthubhÈvena ÈrammaÓabhÈvena vÈ Êhanti, na byÈpÈramÈpajjanti. Atha kho dhammatÈvesÈ, yaÑ cakkhur|pÈdÊnaÑ sÈmaggiyaÑ cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni sambhavanti. TasmÈ nirÊhato abyÈpÈrato ca daÔÔhabbÈni. Api ca ajjhattikÈni suÒÒagÈmo viya daÔÔhabbÈni dhuvasubhasukhattabhÈvavirahitattÈ, bÈhirÈni gÈmaghÈtakacorÈ viya ajjhattikÈnaÑ abhighÈtakattÈ. VuttaÒhetaÑ “cakkhu bhikkhave haÒÒati manÈpÈmanÈpehi r|pehÊ”ti1 vitthÈro. Api ca ajjhattikÈni cha pÈÓakÈ viya daÔÔhabbÈni, bÈhirÈni tesaÑ gocarÈ viyÈti evampettha daÔÔhabbato viÒÒÈtabbo vinicchayoti.

IdÈni tesaÑ vipassitabbÈkÈraÑ dassetuÑ cakkhuÑ aniccanti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha cakkhu tÈva hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccanti veditabbaÑ. Aparehipi cat|hi kÈraÓehi aniccaÑ uppÈdavayavantato vipariÓÈmato tÈvakÈlikato niccapaÔikkhepatoti.

Tadeva paÔipÊÄanaÔÔhena dukkhaÑ. YasmÈ vÈ etaÑ uppannaÑ ÔhitiÑ pÈpuÓÈti, ÔhitiyaÑ jarÈya kilamati, jaraÑ patvÈ avassaÑ bhijjati, tasmÈ abhiÓhasampaÔipÊÄanato dukkhamato dukkhavatthuto sukhapaÔikkhepatoti imehi cat|hi kÈraÓehi dukkhaÑ.

AvasavattanaÔÔhena pana anattÈ. YasmÈ vÈ etaÑ uppannaÑ ÔhitiÑ mÈ pÈpuÓÈtu, ÔhÈnappattaÑ mÈ jiratu, jarappattaÑ mÈ bhijjat|ti imesu tÊsu ÔhÈnesu kassaci vasavattibhÈvo natthi, suÒÒaÑ tena vasavattanÈkÈrena. TasmÈ suÒÒato assÈmikato akÈmakÈriyato attappaÔikkhepatoti ime0hi cat|hi kÈraÓehi anattÈ.

Vibhavagatikato, pubbÈparavasena bhavasa~kantigamanato, pakatibhÈvavijahanato ca vipariÓÈmadhammaÑ. IdaÑ aniccavevacanameva. R|pÈ aniccÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Apicettha ÔhapetvÈ cakkhuÑ tebh|makadhammÈ aniccÈ, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva aniccaÒca. TathÈ sesadhammÈ dukkhÈ, no cakkhu. ______________________________________________________________ 1. ManÈpÈmanÈpesu r|pesu (SaÑ 2. 383 piÔÔhe)


cakkhu pana cakkhu ceva dukkhaÒca. SesadhammÈ anattÈ, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva anattÈ cÈti. R|pÈdÊsupi eseva nayo.

ImasmiÑ pana suttantabhÈjanÊye TathÈgatena kiÑ dassitanti. DvÈdasannaÑ ÈyatanÈnaÑ anattalakkhaÓaÑ. SammÈsambuddho hi anattalakkhaÓaÑ dassento aniccena vÈ dasseti dukkhena vÈ aniccadukkhehi vÈ. Tattha “cakkhu attÈti yo vadeyya, taÑ na upapajjati. Cakkhussa uppÈdopi vayopi paÒÒÈyati. Yassa kho pana uppÈdopi vayopi paÒÒÈyati attÈ me uppajjati ca veti cÈti iccassa evamÈgataÑ hoti, tasmÈ taÑ upapajjati, cakkhu attÈti yo vadeyya, iti cakkhu anattÈ”ti1 imasmiÑ sutte aniccena anattalakkhaÓaÑ dassesi. “R|paÑ bhikkhave anattÈ, r|paÒca hidaÑ bhikkhave attÈ abhavissa, na yidaÑ r|paÑ ÈbÈdhÈya saÑvatteyya, labbhetha ca r|pe ‘evaÑ me r|paÑ hotu, evaÑ me r|paÑ mÈ ahosÊ’ti. YasmÈ ca kho bhikkhave r|paÑ anattÈ, tasmÈ r|paÑ ÈbÈdhÈya saÑvattati, na ca labbhati r|pe ‘evaÑ me r|paÑ hotu, evaÑ me r|paÑ mÈ ahosÊ’ti”2 imasmiÑ sutte dukkhena anattalakkhaÓaÑ dassesi. “R|paÑ bhikkhave aniccaÑ, yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ, yadanattÈ taÑ netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti-ÈdÊsu3 aniccadukkhehi anattalakkhaÓaÑ dassesi. KasmÈ? AniccadukkhÈnaÑ pÈkaÔattÈ.

Hatthato hi taÔÔake vÈ sarake vÈ kismiÒcideva vÈ patitvÈ bhinne “aho aniccan”ti vadanti. EvaÑ aniccaÑ pÈkaÔaÑ nÈma. AttabhÈvasmiÑ pana gaÓÉapÊÄakÈdÊsu vÈ uÔÔhitÈsu khÈÓukaÓÔakÈdÊhi vÈ viddhÈsu “aho dukkhan”ti vadanti. EvaÑ dukkhaÑ pÈkaÔaÑ nÈma. AnattalakkhaÓaÑ apÈkaÔaÑ andhakÈraÑ avibh|taÑ duppaÔivijjhaÑ duddÊpanaÑ duppaÒÒÈpanaÑ. AniccadukkhalakkhaÓÈni uppÈdÈ vÈ TathÈgatÈnaÑ anuppÈdÈ vÈ paÒÒÈyanti, anattalakkhaÓaÑ vinÈ BuddhuppÈdÈ na paÒÒÈyati, BuddhuppÈdeyeva paÒÒÈyati. MahiddhikÈ hi mahÈnubhÈvÈ tÈpasaparibbÈjakÈ sarabha~gasatthÈrÈdayopi aniccaÑ dukkhanti vattuÑ sakkonti, anattÈti vattuÑ na sakkonti. Sace hi te sampattaparisÈya anattÈti vattuÑ sakkuÓeyyuÑ, sampattaparisÈya maggaphalapaÔivedho bhaveyya. AnattalakkhaÓapaÒÒÈpanaÒhi aÒÒassa kassaci avisayo, SabbaÒÒubuddhÈnameva visayo. EvametaÑ anattalakkhaÓaÑ apÈkaÔaÑ. TasmÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 329 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 55; Vi 3. 18 piÔÔhesu. 3. SaÑ 2. 19 piÔÔhe.


SatthÈ anattalakkhaÓaÑ dassento aniccena vÈ dassesi dukkhena vÈ aniccadukkhehi vÈ. Idha pana taÑ aniccadukkhehi dassesÊti veditabbaÑ.

ImÈni pana lakkhaÓÈni kissa amanasikÈrÈ appaÔivedhÈ kena paÔicchannattÈ na upaÔÔhahanti? AniccalakkhaÓaÑ tÈva udayabbayÈnaÑ amanasikÈrÈ appaÔivedhÈ santatiyÈ paÔicchannattÈ na upaÔÔhÈti. DukkhalakkhaÓaÑ abhiÓhasampaÔipÊÄanassa amanasikÈrÈ appaÔivedhÈ iriyÈpathehi paÔicchannattÈ na upaÔÔhÈti. AnattalakkhaÓaÑ nÈnÈdhÈtuvinibbhogassa amanasikÈrÈ appaÔivedhÈ ghanena paÔicchannattÈ na upaÔÔhÈti. UdayabbayaÑ pana pariggahetvÈ santatiyÈ vikopitÈya aniccalakkhaÓaÑ yÈthÈvasarasato upaÔÔhÈti. AbhiÓhasampaÔipÊÄanaÑ manasikatvÈ iriyÈpathe ugghÈÔite dukkhalakkhaÓaÑ yÈthÈvasarasato upaÔÔhÈti. NÈnÈdhÈtuyo vinibbhujitvÈ ghanavinibbhoge kate anattalakkhaÓaÑ yÈthÈvasarasato upaÔÔhÈti.

Ettha ca aniccaÑ aniccalakkhaÓaÑ dukkhaÑ dukkhalakkhaÓaÑ anattÈ anattalakkhaÓanti ayaÑ vibhÈgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapaÒcakaÑ. KasmÈ? UppÈdavayaÒÒathattabhÈvÈ, hutvÈ abhÈvato vÈ. UppÈdavayaÒÒathattaÑ aniccalakkhaÓaÑ, hutvÈ abhÈvasa~khÈto ÈkÈravikÈro vÈ. “YadaniccaÑ taÑ dukkhan”ti vacanato pana tadeva khandhapaÒcakaÑ dukkhaÑ. KasmÈ? AbhiÓhasampaÔipÊÄanato. AbhiÓhasampaÔipÊÄanÈkÈro dukkhalakkhaÓaÑ. “YaÑ dukkhaÑ taÑ anattÈ”ti pana vacanato tadeva khandhapaÒcakaÑ anattÈ. KasmÈ? Avasavattanato. AvasavattanÈkÈro anattalakkhaÓaÑ. Iti aÒÒadeva aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ, aÒÒÈni aniccadukkhÈnattalakkhaÓÈni. PaÒcakkhandhÈ dvÈdasÈyatanÈni aÔÔhÈrasa dhÈtuyoti idaÒhi sabbampi aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ nÈma. VuttappakÈrÈkÈravikÈrÈ aniccadukkha-anattalakkhaÓÈnÊti.

Sa~khepato panettha dasÈyatanÈni kÈmÈvacarÈni. Dve tebh|makÈni sabbesupi sammasanacÈro kathitoti veditabbo.

SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ.



155. AbhidhammabhÈjanÊye yathÈ heÔÔhÈ vipassakÈnaÑ upakÈratthÈya “cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanan”ti yugaÄato ÈyatanÈni vuttÈni, tathÈ avatvÈ ajjhattikabÈhirÈnaÑ abbokÈrato1 sabhÈvadassanatthaÑ “cakkhÈyatanaÑ sotÈyatanan”ti evaÑ ajjhattikabÈhiravavatthÈnanayena vuttÈni. 156. TesaÑ niddesavÈre tattha katamaÑ cakkhÈyatananti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbÈni. 167. YaÑ panetaÑ dhammÈyatananiddese “tattha katamÈ asa~khatÈ dhÈtu, rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo”ti vuttaÑ, tatrÈyamattho asa~khatÈ dhÈt|ti asa~khatasabhÈvaÑ nibbÈnaÑ. YasmÈ panetaÑ Ègamma rÈgÈdayo khÊyanti, tasmÈ “rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo”ti vuttaÑ. Ayamettha ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ.

VitaÓÉavÈdÊ panÈha “pÈÔiyekkaÑ nibbÈnaÑ nÈma natthi, kilesakkhayova nibbÈnan”ti. SuttaÑ ÈharÈti ca vutte “nibbÈnaÑ nibbÈnanti Èvuso SÈriputta vuccati, katamaÑ nu kho Èvuso nibbÈnanti. Yo kho Èvuso rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, idaÑ vuccati nibbÈnan”ti evaÑ JambukhÈdakasuttaÑ2 ÈharitvÈ “iminÈ suttena veditabbaÑ ‘pÈÔiyekkaÑ nibbÈnaÑ nÈma natthi, kilesakkhayova nibbÈnan’ti” Èha. So vattabbo “kiÑ pana yathÈ cetaÑ suttaÑ, tathÈ attho”ti. AddhÈ vakkhati “Èma natthi suttato muÒcitvÈ attho”ti. Tato vattabbo “idaÑ tÈva te suttaÑ ÈbhataÑ, AnantarasuttaÑ ÈharÈ”ti. AnantarasuttaÑ nÈma “arahattaÑ arahattanti Èvuso SÈriputta vuccati, katamaÑ nu kho Èvuso arahattanti. Yo kho Èvuso rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, idaÑ vuccati arahattanti”2 idaÑ tassevÈnantaraÑ ŒbhatasuttaÑ.

ImasmiÑ pana naÑ Èbhate ÈhaÑsu “nibbÈnaÑ nÈma dhammÈyatanapariyÈpanno dhammo, arahattaÑ cattÈro khandhÈ. NibbÈnaÑ sacchikatvÈ viharanto ______________________________________________________________ 1. SabbÈkÈrato (SÊ, SyÈ) 2. AÑ 2. 447 piÔÔhe.


DhammasenÈpati nibbÈnaÑ pucchitopi arahattaÑ pucchitopi kilesakkhayameva Èha. KiÑ pana nibbÈnaÒca arahattaÒca ekaÑ, udÈhu nÈnan”ti. EkaÑ vÈ hotu nÈnaÑ vÈ, ko ettha tayÈ atibahuÑ cuÓÓÊkaraÓaÑ karontena attho. Na tvaÑ ekaÑ nÈnaÑ jÈnÈsÊti. Nanu ÒÈte sÈdhu hotÊti evaÑ punappunaÑ pucchito vaÒcetuÑ asakkonto Èha “rÈgÈdÊnaÑ khÊÓante1 uppannattÈ arahattaÑ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccatÊ”ti. Tato naÑ ÈhaÑsu “mahÈkammaÑ te kataÑ, laÒjaÑ datvÈpi taÑ vadÈpento etadeva vadÈpeyya. Yatheva ca te etaÑ vibhajitvÈ kathitaÑ, evaÑ idampi sallakkhehi. NibbÈnaÒhi Ègamma rÈgÈdayo khÊÓÈti nibbÈnaÑ ‘rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’ti vuttaÑ. TÊÓipi hi etÈni nibbÈnasseva adhivacanÈnÊ”ti.

Sace evaÑ vutte saÒÒattiÑ gacchati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce, bahunibbÈnatÈya kÈretabbo. KathaÑ? IdaÑ tÈva pucchitabbo “rÈgakkhayo nÈma rÈgasseva khayo, udÈhu dosamohÈnampi, dosakkhayo nÈma dosasseva khayo, udÈhu rÈgamohÈnampi, mohakkhayo nÈma mohasseva khayo, udÈhu rÈgadosÈnampÊ”ti. AddhÈ vakkhati “rÈgakkhayo nÈma rÈgasseva khayo, dosakkhayo nÈma dosasseva khayo, mohakkhayo nÈma mohasseva khayo”ti.

Tato vattabbo tava vÈde rÈgakkhayo ekaÑ nibbÈnaÑ hoti, dosakkhayo ekaÑ, mohakkhayo ekaÑ. TiÓÓaÑ akusalam|lÈnaÑ khaye tÊÓi nibbÈnÈni honti, catunnaÑ upÈdÈnÈnaÑ khaye cattÈri, paÒcannaÑ nÊvaraÓÈnaÑ khaye paÒca, channaÑ taÓhÈkÈyÈnaÑ khaye cha, sattannaÑ anusayÈnaÑ khaye satta, aÔÔhannaÑ micchattÈnaÑ khaye aÔÔha, navannaÑ taÓhÈm|lakadhammÈnaÑ khaye nava, dasannaÑ saÑyojanÈnaÑ khaye dasa, diyaÉÉhakilesasahassassa khaye pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ nibbÈnanti bah|ni nibbÈnÈni honti, natthi pana te nibbÈnÈnaÑ pamÈÓanti. EvaÑ pana aggahetvÈ nibbÈnaÑ Ègamma rÈgÈdayo khÊÓÈti ekameva nibbÈnaÑ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. TÊÓipi hetÈni nibbÈnasseva adhivacanÈnÊti gaÓha. ______________________________________________________________ 1. KhÊÓatte (SÊ)


Sace pana evaÑ vuttepi na sallakkheti, oÄÈrikatÈya kÈretabbo. KathaÑ? AndhabÈlÈ hi acchadÊpimigamakkaÔÈdayopi kilesapariyuÔÔhitÈ vatthuÑ paÔisevanti. Atha nesaÑ paÔisevanapariyante kileso v|pasammati. Tava vÈde acchadÊpimigamakkaÔÈdayo nibbÈnappattÈ nÈma honti. OÄÈrikaÑ vata te nibbÈnaÑ th|laÑ, kaÓÓehi piÄandhÊtuÑ na sakkÈti. EvaÑ pana aggahetvÈ nibbÈnaÑ Ègamma rÈgÈdayo khÊÓÈti ekameva nibbÈnaÑ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. TÊÓipi hetÈni nibbÈnasseva adhivacanÈnÊti gaÓha.

Sace pana evaÑ vuttepi na sallakkheti, gotrabhunÈpi kÈretabbo. KathaÑ? EvaÑ tÈva pucchitabbo “tvaÑ gotrabhu nÈma atthÊti vadesÊ”ti. Œma vadÈmÊti. GotrabhukkhaÓe kilesÈ khÊÓÈ khÊyanti khÊyissantÊti. Na khÊÓÈ, na khÊyanti, apica kho khÊyissantÊti. Gotrabhu pana kiÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti. NibbÈnaÑ. Tava gotrabhukkhaÓe kilesÈ na khÊÓÈ, na khÊyanti, atha kho khÊyissanti. TvaÑ akhÊÓesuyeva kilesesu kilesakkhayaÑ nibbÈnaÑ paÒÒapesi, appahÊnesu anusayesu anusayappahÈnaÑ nibbÈnaÑ paÒÒapesi. TaÑ te na sameti. EvaÑ pana aggahetvÈ nibbÈnaÑ Ègamma rÈgÈdayo khÊÓÈti ekameva nibbÈnaÑ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. TÊÓipi hetÈni nibbÈnasseva adhivacanÈnÊti gaÓha.

Sace pana evaÑ vuttepi na sallakkheti, maggena kÈretabbo. KathaÑ? EvaÑ tÈva pucchitabbo “tvaÑ maggaÑ nÈma vadesÊ”ti. Œma vademÊti. MaggakkhaÓe kilesÈ khÊÓÈ khÊyanti khÊyissantÊti. JÈnamÈno vakkhati “khÊÓÈti vÈ khÊyissantÊti vÈ vattuÑ na vaÔÔati, khÊyantÊti vattuÑ vaÔÔatÊ”ti. Yadi evaÑ maggassa kilesakkhayaÑ nibbÈnaÑ katamaÑ, maggena khÊyanakakilesÈ katame, maggo katamaÑ kilesakkhayaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ katame kilese khepeti. TasmÈ mÈ evaÑ gaÓha. NibbÈnaÑ pana Ègamma rÈgÈdayo khÊÓÈti ekameva nibbÈnaÑ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. TÊÓipi hetÈni nibbÈnasseva adhivacanÈnÊti.

EvaÑ vutte evamÈha “tvaÑ Ègamma ÈgammÈti vadesÊ”ti. Œma vademÊti. “Œgamma nÈmÈ”ti idaÑ te kuto laddhanti. Suttato


laddhanti. Œhara suttanti. EvaÑ avijjÈ ca taÓhÈ ca taÑ Ègamma tamhi khÊÓÈ tamhi bhaggÈ na ca kiÒci kadÈcÊti. EvaÑ vutte paravÈdÊ tuÓhÊbhÈvaÑ Èpannoti.

IdhÈpi dasÈyatanÈni kÈmÈvacarÈni, dve pana catubh|makÈni lokiyalokuttaramissakÈnÊti veditabbÈni.


3. PaÒhÈpucchakavaÓÓanÈ

168. IdhÈpi paÒhÈpucchake yaÑ labbhati, yaÒca na labbhati, taÑ sabbaÑ pucchitvÈ labbhamÈnavaseneva vissajjanaÑ vuttaÑ. Na kevalaÒca idha, sabbesupi paÒhÈpucchakesu eseva nayo. Idha pana dasannaÑ ÈyatanÈnaÑ r|pabhÈvena abyÈkatatÈ veditabbÈ. DvinnaÑ ÈyatanÈnaÑ Khandhavibha~ge catunnaÑ khandhÈnaÑ viya kusalÈdibhÈvo veditabbo. KevalaÒhi cattÈro khandhÈ sappaccayÈva sa~khatÈva, dhammÈyatanaÑ pana “siyÈ appaccayaÑ siyÈ asa~khatan”ti ÈgataÑ. ŒrammaÓattikesu ca anÈrammaÓaÑ sukhumar|pasa~khÈtaÑ dhammÈyatanaÑ navattabbakoÔÔhÈsaÑ bhajati. TaÒca kho anÈrammaÓattÈ, na parittÈdibhÈvena navattabbadhammÈrammaÓattÈti ayamettha viseso. SesaÑ tÈdisameva. IdhÈpi hi cattÈro khandhÈ viya dvÈyatanÈ paÒcapaÓÓÈsa kÈmÈvacaradhamme Èrabbha rajjantassa dussantassa muyhantassa saÑvarantassa sammasantassa paccavekkhantassa ca parittÈrammaÓÈti sabbaÑ khandhesu vuttasadisamevÈti.


Œyatanavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

3. DhÈtuvibha~ga


172. IdÈni tadanantare DhÈtuvibha~ge sabbÈ dhÈtuyo chahi chahi dhÈt|hi sa~khipitvÈ tÊhi chakkehi suttantabhÈjanÊyaÑ dassento cha dhÈtuyoti-ÈdimÈha. Tattha chÈti gaÓanaparicchedo. DhÈtuyoti paricchinnadhammanidassanaÑ. PathavÊdhÈt|ti-ÈdÊsu dhÈtvaÔÔho nÈma sabhÈvaÔÔho, sabhÈvaÔÔho nÈma suÒÒataÔÔho, suÒÒataÔÔho nÈma nissattaÔÔhoti evaÑ sabhÈvasuÒÒatanissattaÔÔhena pathavÊyeva dhÈtu pathavÊdhÈtu. ŒpodhÈtu-ÈdÊsupi eseva nayo. Evamettha padasamÈsaÑ viditvÈ evamattho veditabbo pathavÊdhÈt|ti patiÔÔhÈnadhÈtu. ŒpodhÈt|ti ÈbandhanadhÈtu. TejodhÈt|ti paripÈcanadhÈtu. VÈyodhÈt|ti vitthambhanadhÈtu. ŒkÈsadhÈt|ti asamphuÔÔhadhÈtu. ViÒÒÈÓadhÈt|ti vijÈnanadhÈtu. 173. PathavÊdhÈtudvayanti pathavÊdhÈtu dve ayaÑ. AyaÑ pathavÊdhÈtu nÈma na ekÈ eva, ajjhattikabÈhirabhedena pana dve dhÈtuyo evÈti attho. TenevÈha “atthi ajjhattikÈ atthi bÈhirÈ”ti. Tattha ajjhattikÈti sattasantÈnapariyÈpannÈ niyakajjhattÈ. BÈhirÈti sa~khÈrasantÈnapariyÈpannÈ anindriyabaddhÈ. AjjhattaÑ paccattanti ubhayampetaÑ niyakajjhattÈdhivacanameva. IdÈni taÑ sabhÈvÈkÈrato dassetuÑ kakkhaÄanti-Èdi vuttaÑ. Tattha kakkhaÄanti thaddhaÑ. Kharigatanti pharusaÑ. KakkhaÄattanti kakkhaÄabhÈvo. KakkhaÄabhÈvoti kakkhaÄasabhÈvo. AjjhattaÑ upÈdinnanti niyakajjhattasa~khÈtaÑ upÈdinnaÑ. UpÈdinnaÑ nÈma sarÊraÔÔhakaÑ. SarÊraÔÔhakaÒhi kammasamuÔÔhÈnaÑ vÈ hotu mÈ vÈ, taÑ sandhÈya upÈdinnampi atthi anupÈdinnampi. ŒdinnaggahitaparÈmaÔÔhavasena pana sabbametaÑ upÈdinnamevÈti dassetuÑ “ajjhattaÑ upÈdinnan”ti Èha.

IdÈni tameva pathavÊdhÈtuÑ vatthuvassena dassetuÑ seyyathidaÑ kesÈ lomÈti-Èdi vuttaÑ. Tattha seyyathidanti nipÈto. Tassattho yÈ sÈ ajjhattikÈ pathavÊdhÈtu, sÈ katamÈ. YaÑ vÈ ajjhattaÑ paccattaÑ kakkhaÄaÑ nÈma, taÑ katamanti. KesÈ lomÈti-Èdi tassÈ ajjhattikÈya pathavÊdhÈtuyÈ vatthuvasena pabhedadassanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti kesÈ nÈma ajjhattÈ upÈdinnÈ sarÊraÔÔhakÈ kakkhaÄattalakkhaÓÈ imasmiÑ sarÊre


pÈÔiyekko koÔÔhÈso. LomÈ nÈma -pa- karÊsaÑ nÈma. Idha pana avuttampi PaÔisambhidÈmagge1 PÈÄi-ÈruÄhaÑ matthalu~gaÑ ÈharitvÈ matthalu~gaÑ nÈma ajjhattaÑ upÈdinnaÑ sarÊraÔÔhakaÑ kakkhaÄattalakkhaÓaÑ imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso. Parato ÈpodhÈtu-ÈdÊnaÑ niddese pittÈdÊsupi eseva nayo.

IminÈ kiÑ dassitaÑ hoti? DhÈtumanasikÈro. ImasmiÑ pana dhÈtumanasikÈre kammaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ uttamatthaÑ arahattaÑ pÈpuÓitukÈmena kiÑ kattabbaÑ? CatupÈrisuddhisÊlaÑ sodhetabbaÑ. SÊlavato hi kammaÔÔhÈnabhÈvanÈ ijjhati. Tassa sodhanavidhÈnaÑ Visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaÑ. VisuddhasÊlena pana sÊle patiÔÔhÈya dasa pubbapalibodhÈ chinditabbÈ. Tesampi chindanavidhÈnaÑ Visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaÑ. Chinnapalibodhena dhÈtumanasikÈrakammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhitabbaÑ. ŒcariyenÈpi dhÈtumanasikÈrakammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhÈpentena sattavidhaÑ uggahakosallaÑ dasavidhaÒca manasikÈrakosallaÑ ÈcikkhitabbaÑ. AntevÈsikenÈpi Ècariyassa santike bahuvÈre sajjhÈyaÑ katvÈ nijjaÔaÑ paguÓaÑ kammaÔÔhÈnaÑ kÈtabbaÑ. VuttaÒhetaÑ AÔÔhakathÈyaÑ “Èdikammikena bhikkhunÈ jarÈmaraÓÈ muccitukÈmena sattahÈkÈrehi uggahakosallaÑ icchitabbaÑ, dasahÈkÈrehi manasikÈrakosallaÑ icchitabban”ti.

Tattha vacasÈ manasÈ vaÓÓato saÓÔhÈnato disato okÈsato paricchedatoti imehi sattahÈkÈrehi imasmiÑ dhÈtumanasikÈrakammaÔÔhÈne uggahakosallaÑ icchitabbaÑ. Anupubbato nÈtisÊghato nÈtisaÓikato vikkhepapaÔibÈhanato paÓÓattisamatikkamato anupubbamuÒcanato lakkhaÓato tayo ca suttantÈti imehi dasahÈkÈrehi manasikÈrakosallaÑ icchitabbaÑ. Tadubhayampi parato SatipaÔÔhÈnavibha~ge Èvi bhavissati.

EvaÑ uggahitakammaÔÔhÈnena pana Visuddhimagge vutte aÔÔhÈrasa senÈsanadose vajjetvÈ paÒca~gasamannÈgate senÈsane vasantena attanÈpi paÒcahi padhÈniya~gehi samannÈgatena pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtappaÔikkantena vivittokÈsagatena kammaÔÔhÈnaÑ manasikÈtabbaÑ. Manasikarontena ca ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 8 piÔÔhe.


vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena kesÈdÊsu ekekakoÔÔhÈsaÑ manasikaritvÈ avasÈne evaÑ manasikÈro pavattetabbo–ime kesÈ nÈma1 sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacamme jÈtÈ. Tattha yathÈ vammikamatthake jÈtesu kuÓÔhatiÓesu na vammikamatthako jÈnÈti “mayi kuÓÔhatiÓÈni jÈtÈnÊ”ti, nÈpi kuÓÔhabhiÓÈni jÈnanti “mayaÑ vammikamatthake jÈtÈnÊ”ti, evameva na sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacammaÑ jÈnÈti “mayi kesÈ jÈtÈ”ti, nÈpi kesÈ jÈnanti “mayaÑ sÊsakaÔÈhapaliveÔhanacamme jÈtÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti kesÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

LomÈ sarÊraveÔhanacamme jÈtÈ. Tattha yathÈ suÒÒagÈmaÔÔhÈne jÈtesu dabbatiÓesu na suÒÒagÈmaÔÔhÈnaÑ jÈnÈti “mayi dabbatiÓÈni jÈtÈnÊ”ti, nÈpi dabbatiÓÈni jÈnanti “mayaÑ suÒÒagÈmaÔÔhÈne jÈtÈnÊ”ti, evameva na sarÊraveÔhanacammaÑ jÈnÈti “mayi lomÈ jÈtÈ”ti, nÈpi lomÈ jÈnanti “mayaÑ sarÊraveÔhanacamme jÈtÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti lomÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

NakhÈ a~gulÊnaÑ aggesu jÈtÈ. Tattha yathÈ kumÈrakesu daÓÉakehi madhukaÔÔhike vijjhitvÈ kÊÄantesu na daÓÉakÈ jÈnanti “amhesu madhukaÔÔhikÈ ÔhapitÈ”ti, nÈpi madhukaÔÔhikÈ jÈnanti “mayaÑ daÓÉakesu ÔhapitÈ”ti, evameva na a~guliyo jÈnanti “amhÈkaÑ aggesu nakhÈ jÈtÈ”ti, nÈpi nakhÈ jÈnanti “mayaÑ a~gulÊnaÑ aggesu jÈtÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti nakhÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

DantÈ hanukaÔÔhikesu jÈtÈ. TathÈ yathÈ vaÉÉhakÊhi pÈsÈÓa-udukkhalesu kenacideva silesajÈtena bandhitvÈ Ôhapitathambhesu na udukkhalÈni jÈnanti “amhesu thambhÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi thambhÈ jÈnanti “mayaÑ udukkhalesu ÔhikÈ”ti, evameva na hanukaÔÔhikÈ jÈnanti “amhesu dantÈ ______________________________________________________________ 1. Visuddhimagge samÈdhiniddese.


jÈtÈ”ti, nÈpi dantÈ jÈnanti “mayaÑ hanukaÔÔhikesu jÈtÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti dantÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

Taco sakalasarÊraÑ pariyonandhitvÈ Ôhito. Tattha yathÈ allagocammapariyonaddhÈya mahÈvÊÓÈya na mahÈvÊÓÈ jÈnÈti “ahaÑ allagocammena pariyonaddhÈ”ti, nÈpi allagocammaÑ jÈnÈti “mayÈ mahÈvÊÓÈ pariyonaddhÈ”ti, evameva na sarÊraÑ jÈnÈti “ahaÑ tacena pariyonaddhan”ti, nÈpi taco jÈnÈti “mayÈ sarÊraÑ pariyonaddhan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti taco nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

MaÑsaÑ aÔÔhisa~ghÈÔaÑ anulimpitvÈ ÔhitaÑ. Tattha yathÈ mahÈmattikÈya littÈya bhittiyÈ na bhitti jÈnÈti “ahaÑ mahÈmattikÈya littÈ”ti, nÈpi mahÈmattikÈ jÈnÈti “mayÈ mahÈbhitti littÈ”ti, evameva na aÔÔhisa~ghÈÔo jÈnÈti “ahaÑ navamaÑsapesisatappabhedena maÑsena litto”ti, nÈpi maÑsaÑ jÈnÈti “mayÈ aÔÔhisa~ghÈÔo litto”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti maÑsaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

NhÈru1 sarÊrabbhantare aÔÔhÊni ÈbandhamÈnÈ ÔhitÈ. Tattha yathÈ vallÊhi vinaddhesu kuÔÔadÈr|su na kuÔÔadÈr|ni jÈnanti “mayaÑ vallÊhi vinaddhÈnÊ”ti, nÈpi valliyo jÈnanti “amhehi kuÔÔadÈr|ni vinaddhÈnÊ”ti, evameva na aÔÔhÊni jÈnanti “mayaÑ nhÈr|hi ÈbaddhÈnÊ”ti, nÈpi nhÈr| jÈnanti “amhehi aÔÔhÊni ÈbaddhÈnÊ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti nhÈru nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

AÔÔhÊsu paÓhikaÔÔhi gopphakaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ ÔhitaÑ, gopphakaÔÔhi ja~ghaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ ÔhitaÑ, ja~ghaÔÔhi |ruÔÔhiÑ ukkhipitvÈ ÔhitaÑ, |ruÔÔhi kaÔiÔÔhiÑ ukkhipitvÈ ______________________________________________________________ 1. NahÈru (SÊ), nahÈr| (SyÈ)


ÔhitaÑ, kaÔiÔÔhi piÔÔhikaÓÔakaÑ ukkhipitvÈ ÔhitaÑ, piÔÔhikaÓÔako gÊvaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhito, gÊvaÔÔhi sÊsaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ ÔhitaÑ, sÊsaÔÔhi gÊvaÔÔhike patiÔÔhitaÑ, gÊvaÔÔhi piÔÔhikaÓÔake patiÔÔhitaÑ, piÔÔhikaÓÔako kaÔiÔÔhimhi patiÔÔhito, kaÔiÔÔhi |ruÔÔhike patiÔÔhitaÑ, |ruÔÔhi ja~ghaÔÔhike patiÔÔhitaÑ, ja~ghaÔÔhi gopphakaÔÔhike patiÔÔhitaÑ, gopphakaÔÔhi paÓhikaÔÔhike patiÔÔhitaÑ.

Tattha yathÈ iÔÔhakadÈrugomayÈdisaÒcayesu na heÔÔhimÈ heÔÔhimÈ jÈnanti “mayaÑ uparime uparime ukkhipitvÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi uparimÈ uparimÈ jÈnanti “mayaÑ heÔÔhimesu heÔÔhimesu patiÔÔhitÈ”ti, evameva na paÓhikaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ gopphakaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na gopphakaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ ja~ghaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na ja~ghaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ |ruÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na |ruÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ kaÔiÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na kaÔiÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ piÔÔhikaÓÔakaÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na piÔÔhikaÓÔako jÈnÈti “ahaÑ gÊvaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhito”ti, na gÊvaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ sÊsaÔÔhiÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti, na sÊsaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ gÊvaÔÔhimhi patiÔÔhitan”ti, na gÊvaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ piÔÔhikaÓÔake patiÔÔhitan”ti, na piÔÔhikaÓÔako jÈnÈti “ahaÑ kaÔiÔÔhimhi patiÔÔhito”ti, na kaÔiÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ |ruÔÔhimhi patiÔÔhitan”ti, na |ruÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ ja~ghaÔÔhimhi patiÔÔhitan”ti, na ja~ghaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ gopphakaÔÔhimhi patiÔÔhitan”ti, na gopphakaÔÔhi jÈnÈti “ahaÑ paÓhikaÔÔhimhi patiÔÔhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti aÔÔhi nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

AÔÔhimiÒjaÑ tesaÑ tesaÑ aÔÔhÊnaÑ abbhantare ÔhitaÑ. Tattha yathÈ veÄupabbÈdÊnaÑ anto pakkhittesu sinnavettaggÈdÊsu na veÄupabbÈdÊni jÈnanti “amhesu vettaggÈdÊni pakkhittÈnÊ”ti, nÈpi vettaggÈdÊni jÈnanti “mayaÑ veÄupabbÈdÊsu ÔhitÈnÊ”ti, evameva na aÔÔhÊni jÈnanti “amhÈkaÑ anto aÔÔhimiÒjaÑ Ôhitan”ti, nÈpi aÔÔhimiÒjaÑ jÈnÈti “ahaÑ aÔÔhÊnaÑ anto Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti aÔÔhimiÒjaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

VakkaÑ galavÈÔakato nikkhantena ekam|lena thokaÑ gantvÈ dvidhÈbhinnena th|lanhÈrunÈ vinibaddhaÑ hutvÈ hadayamaÑsaÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ. Tattha yathÈ


vaÓÔupanibaddhe ambaphaladvaye na vaÓÔaÑ jÈnÈti “mayÈ ambaphaladvayaÑ upanibaddhan”ti, nÈpi ambaphaladvayaÑ jÈnÈti “ahaÑ vaÓÔena upanibaddhan”ti, evameva na th|lanhÈru jÈnÈti “mayÈ vakkaÑ upanibaddhan”ti, nÈpi vakkaÑ jÈnÈti “ahaÑ th|lanhÈrunÈ upanibaddhan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti vakkaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

HadayaÑ sarÊrabbhantare uraÔÔhipaÒjaramajjhaÑ nissÈya ÔhitaÑ. Tattha yathÈ jiÓÓasandamÈnikapaÒjarabbhantaraÑ nissÈya ÔhipitÈya maÑsapesiyÈ na jiÓÓasandamÈnikapaÒjarabbhantaraÑ jÈnÈti “maÑ nissÈya maÑsapesi ÔhapitÈ”ti, nÈpi maÑsapesi jÈnÈti “ahaÑ jiÓÓasandamÈnikapaÒjarabbhantaraÑ nissÈya ÔhitÈ”ti, evameva na uraÔÔhi paÒjarabbhantaraÑ jÈnÈti “maÑ nissÈya hadayaÑ Ôhitan”ti, nÈpi hadayaÑ jÈnÈti “ahaÑ uraÔÔhipaÒjarabbhantaraÑ nissÈya Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti hadayaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

YakanaÑ antosarÊre dvinnaÑ thanÈnaÑ abbhantare dakkhiÓapassaÑ nissÈya ÔhitaÑ. Tattha yathÈ ukkhalikapÈlapassamhi lagge yamakamaÑsapiÓÉe na ukkhalikapÈlapassaÑ jÈnÈti “mayi yamakamaÑsapiÓÉo laggo”ti, nÈpi yamakamaÑsapiÓÉo jÈnÈti “ahaÑ ukkhalikapÈlapasse laggo”ti, evameva na thanÈnaÑ abbhantare dakkhiÓapassaÑ jÈnÈti “maÑ nissÈya yakanaÑ Ôhitan”ti, nÈpi yakanaÑ jÈnÈti “ahaÑ thanÈnaÑ abbhantare dakkhiÓapassaÑ nissÈya Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti yakanaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

Kilomakesu paÔicchannakilomakaÑ hadayaÒca vakkaÒca parivÈretvÈ ÔhitaÑ. AppaÔicchannakilomakaÑ sakalasarÊre cammassa heÔÔhato maÑsaÑ pariyonandhitvÈ ÔhitaÑ. Tattha yathÈ pilotikapaliveÔhite maÑse na maÑsaÑ jÈnÈti “ahaÑ pilotikÈya paliveÔhitan”ti, nÈpi pilotikÈ jÈnÈti “mayÈ maÑsaÑ paliveÔhitan”ti, evameva na vakkahadayÈni sakalasarÊre maÑsaÒca jÈnÈti “ahaÑ kilomakena paÔicchannan”ti, nÈpi kilomakaÑ jÈnÈti “mayÈ vakkahadayÈni sakalasarÊre maÑsaÒca paÔicchannan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ


ÈbhogapaccavekkhaÓÈrahitÈ ete dhammÈ. Iti kilomakaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

PihakaÑ hadayassa vÈmapasse udarapaÔalassa matthakapassaÑ nissÈya ÔhitaÑ. Tattha yathÈ koÔÔhakamatthakapassaÑ nissÈya ÔhitÈya gomayapiÓÉiyÈ na koÔÔhakamatthakapassaÑ jÈnÈti “gomayapiÓÉi maÑ nissÈya ÔhitÈ”ti, nÈpi gomayapiÓÉi jÈnÈti “ahaÑ koÔÔhakamatthakapassaÑ nissÈya ÔhitÈ”ti, evameva na udarapaÔalassa matthakapassaÑ jÈnÈti “pihakaÑ maÑ nissÈya Ôhitan”ti, nÈpi pihakaÑ jÈnÈti “ahaÑ udarapaÔalassa matthakapassaÑ nissÈya Ôhitan”ti. MaÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti pihakaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

PapphÈsaÑ sarÊrabbhantare dvinnaÑ thanÈnaÑ abbhantare hadayaÒca yakanaÒca uparicchÈdetvÈ1 olambantaÑ ÔhitaÑ. Tattha yathÈ jiÓÓakoÔÔhabbhantare olambamÈne sakuÓakulÈvake na jiÓÓakoÔÔhabbhantaraÑ jÈnÈti “mayi sakuÓakulÈvako olambamÈno Ôhito”ti, nÈpi sakuÓakulÈvako jÈnÈti “ahaÑ jiÓÓakoÔÔhabbhantare olambamÈno Ôhito”ti, evameva na sarÊrabbhantaraÑ jÈnÈti “mayi papphÈsaÑ olambamÈnaÑ Ôhitan”ti, nÈpi papphÈsaÑ jÈnÈti “ahaÑ evar|pe sarÊrabbhantare olambamÈnaÑ Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti papphÈsaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

AntaÑ galavÈÔakato karÊsamaggapariyante sarÊrabbhantare ÔhitaÑ. Tattha yathÈ lohitadoÓikÈya obhujitvÈ Ôhapite chinnasÊsadhamanikaÄevare na lohitadoÓi jÈnÈti “mayi dhamanikaÄevaraÑ Ôhitan”ti, nÈpi dhamanikaÄevaraÑ jÈnÈti “ahaÑ lohitadoÓikÈya2 Ôhitan”ti, evameva na sarÊrabbhantaraÑ jÈnÈti “mayi antaÑ Ôhitan”ti, nÈpi antaÑ jÈnÈti “ahaÑ sarÊrabbhantare Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti antaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÔicchÈdetvÈ (Ka) 2. LohitadoÓiyaÑ (SÊ)


nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

AntaguÓaÑ antantare ekavÊsati antabhoge bandhitvÈ ÔhitaÑ. Tattha yathÈ pÈdapuÒcha narajjumaÓÉalakaÑ sibbetvÈ Ôhitesu rajjukesu na pÈdapuÒcha narajjumaÓÉalakaÑ jÈnÈti “rajjukÈ maÑ sibbetvÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi rajjukÈ jÈnanti “mayaÑ pÈdapuÒcha narajjumaÓÉalakaÑ sibbetvÈ ÔhitÈ”ti, evameva na antaÑ jÈnÈti “antaguÓaÑ maÑ ÈbandhitvÈ Ôhitan”ti, nÈpi antaguÓaÑ jÈnÈti “ahaÑ antaÑ bandhitvÈ Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti antaguÓaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

UdariyaÑ udare ÔhitaÑ asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ. Tattha yathÈ suvÈnadoÓiyaÑ Ôhite suvÈnavamathumhi na suvÈnadoÓi jÈnÈti “mayi suvÈnavamathu Ôhito”ti, nÈpi suvÈnavamathu jÈnÈti “ahaÑ suvÈnadoÓiyaÑ Ôhito”ti, evameva na udaraÑ jÈnÈti “mayi udariyaÑ Ôhitan”ti, nÈpi udariyaÑ jÈnÈti “ahaÑ udare Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti udariyaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

KarÊsaÑ pakkÈsayasa~khÈte aÔÔha~gulaveÄupabbasadise antapariyosÈne ÔhitaÑ. Tattha yathÈ veÄupabbe omadditvÈ pakkhittÈya saÓhapaÓÉumattikÈya na veÄupabbaÑ jÈnÈti “mayi paÓÉumattikÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi paÓÉumattikÈ jÈnÈti “ahaÑ veÄupabbe ÔhitÈ”ti, evameva na pakkÈsayo jÈnÈti “mayi karÊsaÑ Ôhitan”ti, nÈpi karÊsaÑ jÈnÈti “ahaÑ pakkÈsaye Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti karÊsaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

Matthalu~gaÑ sÊsakaÔÈhabbhantare ÔhitaÑ. Tattha yathÈ purÈÓalÈbukaÔÈhe pakkhittÈya piÔÔhapiÓÉiyÈ na lÈbukaÔÈhaÑ jÈnÈti “mayi piÔÔhapiÓÉi ÔhitÈ”ti, nÈpi piÔÔhapiÓÉi jÈnÈti “ahaÑ lÈbukaÔÈhe ÔhitÈ”ti, evameva na sÊsakaÔÈhabbhantaraÑ jÈnÈti “mayi matthalu~gaÑ Ôhitan”ti, nÈpi matthalu~gaÑ


jÈnÈti “ahaÑ sÊsakaÔÈhabbhantare Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti matthalu~gaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto thaddho pathavÊdhÈt|ti.

YaÑ vÈ panaÒÒampÊti iminÈ ÈpokoÔÔhÈsÈdÊsu tÊsu anugataÑ pathavÊdhÈtuÑ lakkhaÓavasena yevÈpanakaÑ pathaviÑ katvÈ dasseti.

BÈhirapathavidhÈtuniddese ayoti kÈÄalohaÑ. Lohanti jÈtilohaÑ vijÈtilohaÑ kittimalohaÑ pisÈcalohanti catubbidhaÑ. Tattha ayo sajjhaÑ1 suvaÓÓaÑ tipu sÊsaÑ tambalokaÑ vekantakalohanti imÈni satta jÈtilohÈni nÈma. NÈganÈsikalohaÑ vijÈtilohaÑ nÈma. KaÑsalohaÑ vaÔÔalohaÑ Èrak|Ôanti tÊÓi kittimalohÈni nÈma. MorakkhakaÑ puthukaÑ malÊnakaÑ capalakaÑ selakaÑ ÈÔakaÑ bhallakaÑ2 dusilohanti aÔÔha pisÈcalohÈni nÈma. Tesu paÒca jÈtilohÈni PÈÄiyaÑ visuÑ vuttÈneva. TambalohaÑ vekantakanti imehi pana dvÊhi jÈtilohehi saddhiÑ sesaÑ sabbampi idha lohanti veditabbaÑ.

Tip|ti setatipu. SÊsanti kÈÄatipu. Sajjhanti rajataÑ. MuttÈti sÈmuddikamuttÈ. MaÓÊti ÔhapetvÈ PÈÄi-Ègate veÄuriyÈdayo seso jotirasÈdibhedo sabbopi maÓi. VeÄuriyoti vaÑsavaÓÓamaÓi. Sa~khoti sÈmuddikasa~kho. SilÈti kÈÄasilÈ paÓÉusilÈ setasilÈti-ÈdibhedÈ sabbÈpi silÈ. PavÈÄanti pavÈÄameva. Rajatanti kahÈpaÓo. JÈtar|panti suvaÓÓaÑ. Lohita~koti3 rattamaÓi. MasÈragallanti kabaramaÓi. TiÓÈdÊsu bahisÈrÈ antamaso nÈÄikerÈdayopi tiÓaÑ nÈma. AntosÈraÑ antamaso dÈrukhaÓÉampi kaÔÔhaÑ nÈma. SakkharÈti muggamattato yÈva muÔÔhippamÈÓÈ marumpÈ4 sakkharÈ nÈma. Muggamattato pana heÔÔhÈ vÈlikÈti vuccati. KaÔhalanti yaÑkiÒci kapÈlaÑ. Bh|mÊti pathavÊ. PÈsÈÓoti antomuÔÔhiyaÑ asaÓÔhahanato paÔÔhÈya hatthippamÈÓaÑ asampatto pÈsÈÓo nÈma, hatthippamÈÓato paÔÔhÈya pana upari ______________________________________________________________ 1. Sajjhu (SÊ, SyÈ) 2. TallakaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Lohita~goti (SyÈ, Ka) 4. MarumbÈ (SÊ, SyÈ)


pabbato nÈma. YaÑ vÈ panÈti iminÈ tÈlaÔÔhinÈÄikeraphalÈdibhedaÑ sesapathaviÑ gaÓhÈti. YÈ ca ajjhattikÈ pathavÊdhÈtu yÈ ca bÈhirÈti iminÈ dvepi pathavÊdhÈtuyo kakkhaÄaÔÔhena lakkhaÓato ekÈ pathavÊdhÈtu evÈti dasseti. 174. ŒpodhÈtuniddesÈdÊsu heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. Œpo Èpogatanti-ÈdÊsu Èbandhanavasena Èpo. Tadeva ÈpobhÈvaÑ gatattÈ ÈpogataÑ nÈma. Snehavasena sneho. Soyeva snehabhÈvaÑ gatattÈ snehagataÑ nÈma. BandhanattaÑ r|passÈti avinibbhogar|passa bandhanabhÈvo. PittaÑ semhanti-ÈdÊnipi vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena pariggahetvÈ dhÈtuvaseneva manasikÈtabbÈni.

TatrÈyaÑ nayo–pittesu hi abaddhapittaÑ jÊvitindriyappaÔibaddhaÑ sakalasarÊraÑ byÈpetvÈ ÔhitaÑ. BaddhapittaÑ pittakosake ÔhitaÑ. Tattha yathÈ p|vaÑ byÈpetvÈ Ôhite tele na p|vaÑ jÈnÈti “telaÑ maÑ byÈpetvÈ Ôhitan”ti, nÈpi telaÑ jÈnÈti “ahaÑ p|vaÑ byÈpetvÈ Ôhitan”ti, evameva na sarÊraÑ jÈnÈti “abaddhapittaÑ maÑ byÈpetvÈ Ôhitan”ti, nÈpi abaddhapittaÑ jÈnÈti “ahaÑ sarÊraÑ byÈpetvÈ Ôhitan”ti. YathÈ ca vassodakena puÓÓe kosÈtakikosake na kosÈtakikosako jÈnÈti “mayi vassodakaÑ Ôhitan”ti, nÈpi vassodakaÑ jÈnÈti “ahaÑ kosÈtakikosake Ôhitan”ti, evameva na pittakosako jÈnÈti “mayi baddhapittaÑ Ôhitan”ti, nÈpi baddhapittaÑ jÈnÈti “ahaÑ pittakosake Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti pittaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

SemhaÑ ekapatthap|rappamÈÓaÑ1 udarapaÔale ÔhitaÑ. Tattha yathÈ upari saÒjÈtapheÓapaÔalÈya candanikÈya na candanikÈ jÈnÈti “mayi pheÓapaÔalaÑ Ôhitan”ti, nÈpi pheÓapaÔalaÑ jÈnÈti “ahaÑ candanikÈya Ôhitan”ti, evameva na udarapaÔalaÑ jÈnÈti “mayi semhaÑ Ôhitan”ti, nÈpi semhaÑ jÈnÈti “ahaÑ udarapaÔale Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti ______________________________________________________________ 1. Ekapattap|rappamÈÓaÑ (SÊ)


semhaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

Pubbo anibaddhokÈso. Yattha yattheva khÈÓukaÓÔakappaharaÓa-aggijÈlÈdÊhi abhihaÔe sarÊrappadese lohitaÑ saÓÔhahitvÈ paccati, gaÓÉapÊÄakÈdayo vÈ uppajjanti, tattha tattheva tiÔÔhati. Tattha yathÈ pharasuppahÈrÈdivasena paggharitaniyyÈse rukkhe na rukkhassa pharasuppahÈrÈdippadesÈ jÈnanti “amhesu niyyÈso Ôhito”ti, nÈpi niyyÈso jÈnÈti “ahaÑ rukkhassa pharasuppahÈrÈdippadesesu Ôhito”ti, evameva na sarÊrassa khÈÓukaÓÔakÈdÊhi abhihaÔappadesÈ jÈnanti “amhesu pubbo Ôhito”ti, nÈpi pubbo jÈnÈti “ahaÑ tesu padesesu1 Ôhito”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti pubbo nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

Lohitesu2 saÑsaraÓalohitaÑ abaddhapittaÑ viya sakalasarÊraÑ byÈpetvÈ ÔhitaÑ. SannicitalohitaÑ yakanaÔÔhÈnassa heÔÔhÈbhÈgaÑ p|retvÈ ekapatthap|raÓappamÈÓaÑ vakkahadayayakanapapphÈsÈni tementaÑ ÔhitaÑ. Tattha saÑsaraÓalohite abaddhapittasadisova3 vinicchayo. ItaraÑ pana yathÈ jajjarakapÈlaÔÔhe udake heÔÔhÈ leÉÉukhaÓÉÈni temayamÈne na leÉÉukhaÓÉÈni jÈnanti “mayaÑ udakena temiyamÈnÈ4 ÔhitÈ”ti, nÈpi udakaÑ jÈnÈti “ahaÑ leÉÉukhaÓÉÈni tememÊ”ti, evameva na yakanassa heÔÔhÈbhÈgaÔÔhÈnaÑ vakkÈdÊni vÈ jÈnanti “mayi lohitaÑ ÔhitaÑ, amhe vÈ temayamÈnaÑ Ôhitan”ti, nÈpi lohitaÑ jÈnÈti “ahaÑ yakanassa heÔÔhÈbhÈgaÑ p|retvÈ vakkÈdÊni temayamÈnaÑ Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti lohitaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti. ______________________________________________________________ 1. KhÈÓukaÓÔakÈdÊhi abhihatesu (SÊ) 2. LohitaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 3. Abaddhapitte viya (SÊ) 4. TemayamÈnÈ (Ka)


Sedo aggisantÈpÈdikÈlesu kesalomak|pavivarÈni p|retvÈ tiÔÔhati ceva paggharati ca. Tattha yathÈ udakÈ abb|Ähamattesu bhisamuÄÈlakumudanÈÄakalÈpesu na bhisÈdikalÈpavivarÈni jÈnanti “amhehi udakaÑ paggharatÊ”ti, nÈpi bhisÈdikalÈpavivarehi paggharantaÑ udakaÑ jÈnÈti “ahaÑ bhisÈdikalÈpavivarehi paggharÈmÊ”ti, evameva na kesalomak|pavivarÈni jÈnanti “amhehi sedo paggharatÊ”ti, nÈpi sedo jÈnÈti “ahaÑ kesalomak|pavivarehi paggharÈmÊ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti sedo nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

Medo th|lassa sakalasarÊraÑ pharitvÈ kisassa ja~ghamaÑsÈdÊni nissÈya Ôhito patthinnasneho. Tattha yathÈ haliddipilotikappaÔicchanne maÑsapuÒje na maÑsapuÒjo jÈnÈti “maÑ nissÈya haliddipilotikÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi haliddipilotikÈ jÈnÈti “ahaÑ maÑsapuÒjaÑ nissÈya ÔhitÈ”ti, evameva na sakalasarÊre ja~ghÈdÊsu vÈ maÑsaÑ jÈnÈti “maÑ nissÈya medo Ôhito”ti, nÈpi medo jÈnÈti “ahaÑ sakalasarÊre ja~ghÈdÊsu vÈ maÑsaÑ nissÈya Ôhito”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti medo nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto patthinnasneho patthinnay|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

Assu yadÈ saÒjÈyati, tadÈ akkhik|pake p|retvÈ tiÔÔhati vÈ paggharati vÈ. Tattha yathÈ udakapuÓÓesu taruÓatÈlaÔÔhik|pakesu na taruÓatÈlaÔÔhik|pakÈ jÈnanti “amhesu udakaÑ Ôhitan”ti, nÈpi udakaÑ jÈnÈti “ahaÑ taruÓatÈlaÔÔhik|pakesu Ôhitan”ti, evameva na akkhik|pakÈ jÈnanti “amhesu assu Ôhitan”ti, nÈpi assu jÈnÈti “ahaÑ akkhik|pakesu Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti assu nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

VasÈ aggisantÈpÈdikÈle hatthatalahatthapiÔÔhipÈdatalapÈdapiÔÔhi nÈsapuÔanalÈÔa-aÑsak|Ôesu ÔhitavilÊnasneho. Tattha yathÈ pakkhittatele


ÈcÈme na ÈcÈmo jÈnÈti “maÑ telaÑ ajjhottaharitvÈ Ôhitan”ti, nÈpi telaÑ

jÈnÈti “ahaÑ ÈcÈmaÑ ajjhottharitvÈ Ôhitan”ti, evameva na

hatthatalÈdippadeso jÈnÈti “maÑ vasÈ ajjhottharitvÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi vasÈ jÈnÈti

“ahaÑ hatthatalÈdippadese ajjhottharitvÈ ÔhitÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ

ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti vasÈ nÈma imasmiÑ sarÊre

pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to

ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

KheÄo tathÈr|pe kheÄuppattipaccaye sati ubhohi kapolapassehi orohitvÈ

jivhÈya tiÔÔhati. Tattha yathÈ abbocchinna-udakanissande nadÊtÊrak|pake na

k|patalaÑ jÈnÈti “mayi udakaÑ santiÔÔhatÊ”ti, nÈpi udakaÑ jÈnÈti “ahaÑ

k|patale santiÔÔhÈmÊ”ti, evameva na jivhÈtalaÑ jÈnÈti “mayi ubhohi

kapolapassehi orohitvÈ kheÄo Ôhito”ti, nÈpi kheÄo jÈnÈti “ahaÑ ubhohi

kapolapassehi orohitvÈ jivhÈtale Ôhito”ti. AÒÒamaÒÒaÑ

ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti kheÄo nÈma imasmiÑ sarÊre

pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to

ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

Si~ghÈÓikÈ yadÈ saÒjÈyati, tadÈ nÈsapuÔe p|retvÈ tiÔÔhati vÈ paggharati

vÈ. Tattha yathÈ p|tidadhiritÈya sippikÈya na sippikÈ jÈnÈti “mayi p|tidadhi

Ôhitan”ti, nÈpi p|tidadhi jÈnÈti “ahaÑ sippikÈya Ôhitan”ti, evameva na

nÈsapuÔÈ jÈnanti “amhesu si~ghÈÓikÈ ÔhitÈ”ti, nÈpi si~ghÈÓikÈ jÈnÈti “ahaÑ

nÈsapuÔesu ÔhitÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ.

Iti si~ghÈÓikÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato

suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

LasikÈ aÔÔhikasandhÊnaÑ abbhaÒjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ

asÊtisatasandhÊsu ÔhitÈ. Tattha yathÈ telabbhaÒjite akkhe na akkho jÈnÈti

“maÑ telaÑ abbhaÒjitvÈ Ôhitan”ti, nÈpi telaÑ jÈnÈti “ahaÑ akkhaÑ

abbhaÒjitvÈ Ôhitan”ti, evameva na asÊtisatasandhayo jÈnanti “lasikÈ amhe


abbhaÒjitvÈ ÔhitÈti, nÈpi lasikÈ jÈnÈti “ahaÑ asÊtisatasandhayo abbhaÒjitvÈ ÔhitÈ”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkhaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti lasikÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti.

MuttaÑ vatthissa abbhantare ÔhitaÑ. Tattha yathÈ candanikÈya pakkhitte adhomukhe ravaÓaghaÔe na ravaÓaghaÔo jÈnÈti “mayi candanikÈraso Ôhito”ti, nÈpi candanikÈraso jÈnÈti “ahaÑ ravaÓaghaÔe Ôhito”ti, evameva na vatthi jÈnÈti “mayi muttaÑ Ôhitan”ti, nÈpi muttaÑ jÈnÈti “ahaÑ vatthimhi Ôhitan”ti. AÒÒamaÒÒaÑ ÈbhogapaccavekkharaÓarahitÈ ete dhammÈ. Iti muttaÑ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto y|sabh|to ÈbandhanÈkÈro ÈpodhÈt|ti. YaÑ vÈ panÈti avasesesu tÊsu koÔÔhÈsesu ÈpodhÈtuÑ sandhÈya vuttaÑ.

BÈhira-ÈpodhÈtuniddese m|laÑ paÔicca nibbatto raso m|laraso nÈma. KhandharasÈdÊsupi eseva nayo. KhÊrÈdÊni pÈkaÔÈneva. YathÈ pana BhesajjasikkhÈpade, evamidha niyamo natthi, yaÑkiÒci khÊraÑ khÊrameva. Sesesupi eseva nayo. BhummÈnÊti ÈvÈÔÈdÊsu Ôhita-udakÈni. AntalikkhÈnÊti pathaviÑ appattÈni vassodakÈni. YaÑ vÈ panÈti himodaka kappavinÈsaka-udaka pathavÊsandhÈraka-udakÈdÊni idha yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈni. 175. TejodhÈtuniddese tejanavasena tejo. Tejova tejobhÈvaÑ gatattÈ tejogataÑ. UsmÈti uÓhÈkÈro. UsmÈva usmÈbhÈvaÑ gatattÈ usmÈgataÑ. Usumanti caÓÉa-usumaÑ. Tadeva usumabhÈvaÑ gatattÈ usumagataÑ. Yena cÈti yena tejogatena kuppitena. SantappatÊti ayaÑ kÈyo santappati, ekÈhikajarÈdibhÈvena usumajÈto hoti. Yena ca jÊrÊyatÊti yena ayaÑ kÈyo jÊrÊyati1, indriyavekallataÑ balaparikkhayaÑ valipalitÈdibhÈvaÒca pÈpuÓÈti. Yena ca pariÉayhatÊti yena kuppitena ayaÑ kÈyo Éayhati, so ______________________________________________________________ 1. JÊrayati (SyÈ, Ka)


ca puggalo ÉayhÈmi ÉayhÈmÊti kandanto satadhotasappigosÊtacandanÈdilepanaÒceva tÈlavaÓÔavÈtaÒca paccÈsÊsati. Yena ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ sammÈ pariÓÈmaÑ gacchatÊti yenetaÑ asitaÑ vÈ odanÈdi, pÊtaÑ vÈ pÈnakÈdi, khÈyitaÑ vÈ piÔÔhakhajjakÈdi, sÈyitaÑ vÈ ambapakkamadhuphÈÓitÈdi sammÈ paripÈkaÑ gacchati, rasÈdibhÈvena vivekaÑ gacchatÊti attho. Ettha ca purimÈ tayo tejodhÈt| catusamuÔÔhÈnÈ, pacchimo kammasamuÔÔhÈnova. AyaÑ tÈvettha padasaÑvaÓÓanÈ.

IdaÑ pana manasikÈravidhÈnaÑ idha bhikkhu “yena santappati, ayaÑ imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto paripÈcanÈkÈro tejodhÈt|”ti manasi karoti. “Yena jÊrÊyati, yena pariÉayhati, yena asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ sammÈ pariÓÈmaÑ gacchati, ayaÑ imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto paripÈcanÈkÈro tejodhÈt|”ti manasi karoti. YaÑ vÈ panÈti imasmiÑ sarÊre pÈkatiko eko utu atthi, so yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔho.

BÈhiratejodhÈtuniddese kaÔÔhaÑ paÔicca pajjalito kaÔÔhupÈdÈno aggi kaÔÔhaggi nÈma. Sakalikaggi-ÈdÊsupi eseva nayo. Sa~kÈraggÊti kacavaraÑ sa~kaÉÉhitvÈ jÈlÈpito kacavaraggi. IndaggÊti asani-aggi. AggisantÈpoti jÈlÈya vÈ vÊtaccita~gÈrÈnaÑ vÈ santÈpo. S|riyasantÈpoti Ètapo. KaÔÔhasannicayasantÈpoti kaÔÔharÈsiÔÔhÈne santÈpo. Sesesupi eseva nayo. YaÑ vÈ panÈti petaggi kappavinÈsaggi nirayaggi-Èdayo idha yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ. 176. VÈyodhÈtuniddese vÈyanavasena vÈyo. VÈyova vÈyobhÈvaÑ gatattÈ vÈyogataÑ. ThambhitattaÑ r|passÈti avinibbhogar|passa thambhitabhÈvo. Uddha~gamÈ vÈtÈti uggÈrahikkÈdi1 pavattakÈ uddhaÑ ÈrohanavÈtÈ. AdhogamÈ vÈtÈti uccÈrapassÈvÈdinÊharaÓakÈ adho orohanavÈtÈ. KucchisayÈ vÈtÈti antÈnaÑ bahivÈtÈ. KoÔÔhÈsayÈ vÈtÈti antÈnaÑ antovÈtÈ. A~gama~gÈnusÈrino vÈtÈti dhamanÊjÈlÈnusÈrena sakalasarÊre a~gama~gÈni anusaÔÈ ______________________________________________________________ 1. UggÈrahikkÈrÈdi (SyÈ, Ka)


samiÒjanapasÈraÓÈdinibbattakÈ vÈtÈ. SatthakavÈtÈti sandhibandhanÈni kattariyÈ chindantÈ viya pavattavÈtÈ. KhurakavÈtÈti khurena viya hadayaÑ phÈlanavÈtÈ. UppalakavÈtÈti hadayamaÑsameva uppÈÔanakavÈtÈ. AssÈsoti anto pavisananÈsikÈvÈto. PassÈsoti bahi nikkhamananÈsikÈvÈto. Ettha ca purimÈ sabbe catusamuÔÔhÈnÈ, assÈsapassÈsÈ cittasamuÔÔhÈnÈva. Ayamettha padavaÓÓanÈ.

IdaÑ pana manasikÈravidhÈnaÑ idha bhikkhu uddha~gamÈdibhede vÈte uddha~gamÈdivasena pariggahetvÈ “uddha~gamÈ vÈtÈ nÈma imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈso acetano abyÈkato suÒÒo nissatto vitthambhanÈkÈro vÈyodhÈt|”ti manasi karoti. Sesesupi eseva nayo. YaÑ vÈ panÈti sese vÈyokoÔÔhÈse anugatÈ vÈtÈ idha yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ.

BÈhiravÈyodhÈtuniddese puratthimÈ vÈtÈti puratthimadisato ÈgatÈ vÈtÈ. PacchimuttaradakkhiÓesupi eseva nayo. SarajÈ vÈtÈti saha rajena sarajÈ. ArajÈ vÈtÈti rajavirahitÈ suddhÈ arajÈ nÈma. SÊtÈti sÊta-utusamuÔÔhÈnÈ sÊtavalÈhakantare samuÔÔhitÈ. UÓhÈti uÓha-utusamuÔÔhÈnÈ uÓhavalÈhakantare samuÔÔhitÈ. ParittÈti mandÈ tanukavÈtÈ. AdhimattÈti balavavÈtÈ. KÈÄÈti kÈÄavalÈhakantare samuÔÔhitÈ. Yehi abbhÈhato chavivaÓÓo kÈÄako hoti, tesaÑ etaÑ adhivacanantipi eke. VerambhavÈtÈti yojanato upari vÈyanavÈtÈ. PakkhavÈtÈti antamaso makkhikÈyapi pakkhÈy|hanasamuÔÔhitÈ vÈtÈ. SupaÓÓavÈtÈti garuÄavÈtÈ. KÈmaÒca imepi pakkhavÈtÈva, ussadavasena pana visuÑ gahitÈ. TÈlavaÓÔavÈtÈti tÈlapaÓÓehi vÈ aÒÒena vÈ kenaci maÓÉalasaÓÔhÈnena samuÔÔhÈpitÈ vÈtÈ. Vidh|panavÈtÈti bÊjanapattakena samuÔÔhÈpitÈ vÈtÈ. ImÈni ca tÈlavaÓÔavidh|panÈni anuppannampi vÈtaÑ uppÈdenti, uppannampi parivattenti. YaÑ vÈ panÈti idha PÈÄi-Ègate ÔhapetvÈ sesavÈtÈ yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ. 177. ŒkÈsadhÈtuniddese appaÔighaÔÔanaÔÔhena na kassatÊti ÈkÈso. ŒkÈsova ÈkÈsabhÈvaÑ gatattÈ ÈkÈsagataÑ.


aghaÔÔanÊyatÈya aghaÑ. Aghameva aghabhÈvaÑ gatattÈ aghagataÑ. Vivaroti antaraÑ. Tadeva vivarabhÈvaÑ gatattÈ vivaragataÑ. AsamphuÔÔhaÑ maÑsalohitehÊti maÑsalohitehi nissaÔaÑ. KaÓÓacchiddanti-Èdi pana tasseva pabhedadassanaÑ. Tattha kaÓÓacchiddanti kaÓÓasmiÑ chiddaÑ vivaraÑ maÑsalohitehi asambhuÔÔhokÈso. Sesesupi eseva nayo. YenÈti yena vivarena etaÑ asitÈdibhedaÑ ajjhoharaÓÊyaÑ ajjhoharati, anto paveseti. YatthÈti yasmiÑ anto-udarapaÔalasa~khÈte okÈse etadeva catubbidhaÑ ajjhoharaÓÊyaÑ tiÔÔhati. YenÈti yena vivarena sabbampetaÑ vipakkaÑ kasaÔabhÈvaÑ ÈpannaÑ nikkhamati, taÑ udarapaÔalato yÈva karÊsamaggÈ vidatthicatura~gulamattaÑ chiddaÑ maÑsalohitehi asamphuÔÔhaÑ nissaÔaÑ ÈkÈsadhÈt|ti veditabbaÑ. YaÑ vÈ panÈti ettha cammantaraÑ maÑsantaraÑ nhÈruntaraÑ aÔÔhintaraÑ lomantaranti idaÑ sabbaÑ yevÈpanakaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhaÑ.

BÈhiraka-ÈkÈsadhÈtuniddese asamphuÔÔhaÑ cat|hi mahÈbh|tehÊti cat|hi mahÈbh|tehi nissaÔaÑ bhittichiddakavÈÔachiddÈdikaÑ veditabbaÑ. IminÈ yasmiÑ ÈkÈse parikammaÑ karontassa catukkapaÒcakajjhÈnÈpi uppajjanti taÑ kathitaÑ. 178. ViÒÒÈÓadhÈtuniddese cakkhuviÒÒÈÓasa~khÈtÈ dhÈtu cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. SesÈsupi eseva nayo. Iti imÈsu chasu dhÈt|su pariggahitÈsu aÔÔhÈrasa dhÈtuyo pariggahitÈva honti. KathaÑ? PathavÊtejovÈyodhÈtuggahaÓena tÈva phoÔÔhabbadhÈtu gahitÈva hoti, ÈpodhÈtu-ÈkÈsadhÈtuggahaÓena dhammadhÈtu, viÒÒÈÓadhÈtuggahaÓena tassÈ purecÈrikapacchÈcÈrikattÈ manodhÈtu gahitÈva hoti. CakkhuviÒÒÈÓadhÈtu-Èdayo sutte ÈgatÈ eva, sesÈ nava ÈharitvÈ dassetabbÈ. CakkhuviÒÒÈÓadhÈtuggahaÓena hi tassÈ nissayabh|tÈ cakkhudhÈtu, ÈrammaÓabh|tÈ r|padhÈtu ca gahitÈva honti. EvaÑ sotaviÒÒÈÓadhÈtu-ÈdiggahaÓena sotadhÈtu-Èdayoti aÔÔhÈrasÈpi gahitÈva honti. TÈsu dasahi dhÈt|hi r|papariggaho kathito hoti sattahi ar|papariggaho, dhammadhÈtuyÈ siyÈ r|papariggaho siyÈ ar|papariggaho. Iti aÉÉhekÈdasahi dhÈt|hi r|papariggaho, aÉÉhaÔÔhadhÈt|hi ar|papariggahoti r|pÈr|papariggaho kathito hoti. R|pÈr|paÑ paÒcakkhandhÈ, taÑ hoti dukkhasaccaÑ, taÑsamuÔÔhÈpikÈ purimataÓhÈ


samudayasaccaÑ, ubhinnaÑ appavatti nirodhasaccaÑ, taÑpajÈnano maggo maggasaccanti idaÑ catusaccakammaÔÔhÈnaÑ aÔÔhÈrasadhÈtuvasena abhiniviÔÔhassa bhikkhuno yÈva arahattÈ matthakaÑ pÈpetvÈ nigamanaÑ kathitanti veditabbaÑ. 179. IdÈni dutiyachakkaÑ dassento aparÈpi cha dhÈtuyoti-ÈdimÈha. Tattha sukhadhÈtu dukkhadhÈt|ti kÈyapasÈdavatthukÈni sukhadukkhÈni sappaÔipakkhavasena yugaÄakato dassitÈni. SukhaÒhi dukkhassa paÔipakkho, dukkhaÑ sukhassa. YattakaÑ sukhena pharitaÔÔhÈnaÑ, tattakaÑ dukkhaÑ pharati. YattakaÑ dukkhena pharitaÔÔhÈnaÑ, tattakaÑ sukhaÑ pharati. SomanassadhÈtudomanassadhÈt|ti idampi tatheva yugaÄakaÑ kataÑ. SomanassaÒhi domanassassa paÔipakkho, domanassaÑ somanassassa. YattakaÑ somanassena pharitaÔÔhÈnaÑ, tattakaÑ domanassaÑ pharati. YattakaÑ domanassena pharitaÔÔhÈnaÑ, tattakaÑ somanassaÑ pharati.

UpekkhÈdhÈtu avijjÈdhÈt|ti idaÑ pana dvayaÑ sarikkhakavasena yugaÄakaÑ kataÑ. Ubhayampi hetaÑ avibh|tattÈ sarikkhakaÑ hoti. Tattha sukhadukkhadhÈtuggahaÓena taÑsampayuttÈ kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu, vatthubh|tÈ kÈyadhÈtu, ÈrammaÓabh|tÈ phoÔÔhabbadhÈtu ca gahitÈva honti. SomanassadomanassadhÈtuggahaÓena taÑsampayuttÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu gahitÈ hoti. AvijjÈdhÈtuggahaÓena dhammadhÈtu gahitÈ. UpekkhÈdhÈtuggahaÓena cakkhusotaghÈnajivhÈviÒÒÈÓadhÈtumanodhÈtuyo, tÈsaÑyeva vatthÈrammaÓabh|tÈ cakkhudhÈtur|padhÈtu-Èdayo ca gahitÈti evaÑ aÔÔhÈrasapi dhÈtuyo gahitÈva honti. IdÈni tÈsu dasahi dhÈt|hi r|papariggahoti-Èdi sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. Evampi ekassa bhikkhuno yÈva arahattÈ matthakaÑ pÈpetvÈ nigamanaÑ kathitaÑ hotÊti veditabbaÑ. Tattha katamÈ sukhadhÈtu, yaÑ kÈyikaÑ sÈtanti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttanayÈneva. 181. Tatiyachakke kÈmoti dve kÈmÈ vatthukÈmo ca kilesakÈmo ca. Tattha kilesakÈmaÑ sandhÈya kÈmappaÔisaÑyuttÈ dhÈtu kÈmadhÈtu, kÈmavitakkassetaÑ nÈmaÑ. VatthukÈmaÑ sandhÈya kÈmoyeva dhÈtu kÈmadhÈtu, kÈmÈvacaradhammÈnametaÑ nÈmaÑ. ByÈpÈdappaÔisaÑyuttÈ dhÈtu byÈpÈdadhÈtu, byÈpÈdavitakkassetaÑ nÈmaÑ. ByÈpÈdova dhÈtu byÈpÈdadhÈtu,


dasa-ÈghÈtavatthukassa paÔighassetaÑ nÈmaÑ. VihiÑsÈpaÔisaÑyuttÈ dhÈtu vihiÑsÈdhÈtu, vihiÑsÈvitakkassetaÑ nÈmaÑ. VihiÑsÈyeva dhÈtu vihiÑsÈdhÈtu, parasattavihesanassetaÑ nÈmaÑ. AyaÑ pana heÔÔhÈ anÈgatattÈ evaÑ atthÈdivibhÈgato veditabbÈ vihiÑsanti etÈya satte, vihiÑsanaÑ vÈ etaÑ sattÈnanti vihiÑsÈ. SÈ viheÔhanalakkhaÓÈ, karuÓÈpaÔipakkhalakkhaÓÈ vÈ. ParasantÈne ubbegajananarasÈ, sakasantÈne karuÓÈviddhaÑsanarasÈ vÈ. DukkhÈyatanapaccupaÔÔhÈnÈ. PaÔighapadaÔÔhÈnÈti veditabbÈ. NekkhammaÑ vuccati lobhÈ nikkhantattÈ alobho, nÊvaraÓehi nikkhantattÈ paÔhamajjhÈnaÑ, sabbÈkusalehi nikkhantattÈ sabbakusalaÑ. NekkhammappaÔisaÑyuttÈ dhÈtu nekkhammadhÈtu, nekkhammavitakkassetaÑ nÈmaÑ. Nekkhammameva dhÈtu nekkhammadhÈtu, sabbassÈpi kusalassetaÑ nÈmaÑ. AbyÈpÈdappaÔisaÑyuttÈ dhÈtu abyÈpÈdadhÈtu, abyÈpÈdavitakkassetaÑ nÈmaÑ. AbyÈpÈdova dhÈtu abyÈpÈdadhÈtu, mettÈyetaÑ nÈmaÑ. AvihiÑsÈpaÔisaÑyuttÈ dhÈtu avihiÑsÈdhÈtu, avihiÑsÈvitakkassetaÑ nÈmaÑ. AvihiÑsÈva dhÈtu avihiÑsÈdhÈtu. KaruÓÈyetaÑ nÈmaÑ. 182. IdÈni tamevatthaÑ dassetuÑ tattha katamÈ kÈmadhÈt|ti padabhÈjanaÑ ÈraddhaÑ. Tattha paÔisaÑyuttoti sampayogavasena paÔisaÑyutto. Takko vitakkoti-ÈdÊni vuttatthÈneva. ViheÔhetÊti bÈdheti dukkhÈpeti. HeÔhanÈti pÈÓippahÈrÈdÊhi bÈdhanÈ dukkhupÈdanÈ. BalavaheÔhanÈ viheÔhanÈ. HiÑsanti etÈyÈti hiÑsanÈ. BalavahiÑsanÈ vihiÑsanÈ. RosanÈti ghaÔÔanÈ. VirosanÈti balavaghaÔÔanÈ. Sabbattha vÈ vi-upasaggena1 padaÑ vaÉÉhitaÑ. Upahananti etenÈti upaghÈto, paresaÑ upaghÈto par|paghÈto.

MettÈyanti etÈyÈti metti. MettÈyanÈkÈro mettÈyanÈ. MettÈya ayitassa mettÈsama~gino bhÈvo mettÈyitattaÑ. ByÈpÈdena vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Ettha ca purimehi tÊhi upacÈrappattÈpi appanÈpattÈpi2 mettÈ kathitÈ, pacchimena appanÈpattÈva. ______________________________________________________________ 1. Sabbattha vÈ upasaggena (Ka) 2. AppaÓÈpattÈpi (SÊ)


KaruÓÈyanti etÈyÈti karuÓÈ. KaruÓÈyanÈkÈro karuÓÈyanÈ. KaruÓÈya ayitassa karuÓÈsama~gino bhÈvo karuÓÈyitattaÑ. VihiÑsÈya vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. IdhÈpi purimanayeneva upacÈrappanÈbhedo veditabbo. UbhayatthÈpi ca pariyosÈnapade mettÈ karuÓÈti cetovimuttivisesanatthaÑ vuttaÑ.

Ettha ca kÈmavitakko sattesupi uppajjati sa~khÈresupi. Ubhayattha uppannopi kammapathabhedova. ByÈpÈdo pana sattesu uppannoyeva kammapathaÑ bhindati, na itaro. VihiÑsÈyapi eseva nayo. Ettha ca duvidhÈ kathÈ sabbasa~gÈhikÈ ceva asambhinnÈ ca. KÈmadhÈtuggahaÓena hi byÈpÈdavihiÑsÈdhÈtuyopi gahitÈ. KÈmadhÈtuyÈyeva pana nÊharitvÈ nÊharitvÈ dvepi etÈ dassitÈti ayaÑ tÈvettha sabbasa~gÈhikakathÈ. ®hapetvÈ pana byÈpÈdavihiÑsÈdhÈtuyo sesÈ sabbÈpi kÈmadhÈtu evÈti ayaÑ asambhinnakathÈ nÈma. NekkhammadhÈtuggahaÓenÈpi abyÈpÈda-avihiÑsÈdhÈtuyo gahitÈyeva. NekkhammadhÈtuto pana nÊharitvÈ nÊharitvÈ tadubhayampi dassitanti ayametthÈpi sabbasa~gÈhikakathÈ. ®hapetvÈ abyÈpÈda-avihiÑsÈdhÈtuyo avasesÈ nekkhammadhÈt|ti ayaÑ asambhinnakathÈ nÈma.

ImÈhi ca chahi dhÈt|hi pariggahitÈhi aÔÔhÈrasa dhÈtuyo pariggahitÈva honti. SabbÈpi hi tÈ kÈmadhÈtutova nÊharitvÈ nÊharitvÈ labhÈpetabbÈ1 aÔÔhÈrasa dhÈtuyova hontÊti tiÓÓaÑ chakkÈnaÑ vasena aÔÔhÈrasa honti. EvaÑ pana aggahetvÈ ekekasmiÑ chakke vuttanayena aÔÔhÈrasa aÔÔhÈrasa katvÈ sabbÈnipi tÈni aÔÔhÈrasakÈni ekajjhaÑ abhisa~khipitvÈ aÔÔhÈraseva hontÊti veditabbÈ. Iti imasmiÑ suttantabhÈjanÊye soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve tebh|mikÈti evamettha sammasanacÈrova kathitoti veditabbo.

SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. BhÈvetabbÈ (SÊ), labbhÈpetabbÈ (SyÈ, Ka)



183. AbhidhammabhÈjanÊye sar|peneva sabbÈpi dhÈtuyo dassento aÔÔhÈrasa dhÈtuyo cakkhudhÈtu r|padhÈt|ti-ÈdimÈha. Tattha uddesavÈre tÈva–

Atthato lakkhaÓÈdito1, kamatÈvatvasa~khato2. PaccayÈ atha daÔÔhabbÈ, veditabbo vinicchayo.

Tattha atthatoti cakkhatÊti cakkhu. R|payatÊti r|paÑ. Cakkhussa viÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓanti evamÈdinÈ tÈva nayena cakkhÈdÊnaÑ visesatthato veditabbo vinicchayo. Avisesena pana vidahati, dhÊyate, vidhÈnaÑ, vidhÊyate etÈya, ettha vÈ dhÊyatÊtidhÈtu. LokiyÈ hi dhÈtuyo kÈraÓabhÈvena vavatthitÈ hutvÈ suvaÓÓarajatÈdidhÈtuyo viya suvaÓÓarajatÈdiÑ, anekappakÈraÑ saÑsÈradukkhaÑ vidahanti. BhÈrahÈrehi ca bhÈro viya sattehi dhÊyante, dhÈriyantÊti attho. DukkhavidhÈnamattameva cetÈ avasavattanato. EtÈhi ca karaÓabh|tÈhi saÑsÈradukkhaÑ sattehi anuvidhÊyati. TathÈvihitaÒcetaÑ etÈsveva dhÊyati, ÔhapiyatÊti attho. Iti cakkhÈdÊsu ekeko dhammo yathÈsambhavaÑ vidahati dhÊyateti-Èdi-atthavasena dhÈt|ti vuccati.

Api ca yathÈ titthiyÈnaÑ attÈ nÈma sabhÈvato natthi, na evametÈ. EtÈ pana attano sabhÈvaÑ dhÈrentÊti dhÈtuyo. YathÈ ca loke vicittÈ haritÈlamanosilÈdayo silÈvayavÈ dhÈtuyoti vuccanti, evametÈpi dhÈtuyo viya dhÈtuyo. VicittÈ hetÈ ÒÈÓaÒeyyÈvayavÈti. YathÈ vÈ sarÊrasa~khÈtassa samudÈyassa avayavabh|tesu rasasoÓitÈdÊsu aÒÒamaÒÒaÑ visabhÈgalakkhaÓaparicchinnesu dhÈtusamaÒÒÈ, evametesupi paÒcakkhandhasa~khÈtassa attabhÈvassa avayavesu dhÈtusamaÒÒÈ veditabbÈ. AÒÒamaÒÒavisabhÈgalakkhaÓaparicchinnÈ hete cakkhÈdayoti. Api ca dhÈt|ti nijjÊvamattassetaÑ adhivacanaÑ. TathÈ hi BhagavÈ “chadhÈturo ayaÑ bhikkhu puriso”ti-ÈdÊsu3 jÊvasaÒÒÈsam|hanatthaÑ dhÈtudesanaÑ akÈsÊti. TasmÈ yathÈvuttenatthena cakkhu ca taÑ dhÈtu cÈti ______________________________________________________________ 1. LakkhaÓÈdÊhi (SyÈ) 2. ...sa~khyato (Ka) 3. Ma 3. 282 piÔÔhe.


cakkhudhÈtu -pa- manoviÒÒÈÓaÒca taÑ dhÈtu cÈti manoviÒÒÈÓadhÈt|ti evaÑ tÈvettha atthato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

LakkhaÓÈditoti cakkhÈdÊnaÑ lakkhaÓÈditopettha veditabbo vinicchayo. TÈni ca pana nesaÑ lakkhaÓÈdÊni heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbÈni.

Kamatoti idhÈpi pubbe vuttesu uppattikkamÈdÊsu desanÈkkamova yujjati. So ca panÈyaÑ hetuphalÈnupubbavavatthÈnavasena vutto. CakkhudhÈtu r|padhÈt|ti idaÒhi dvayaÑ hetu, cakkhuviÒÒÈÓadhÈt|ti phalaÑ. EvaÑ sabbattha kamato veditabbo vinicchayo.

TÈvatvatoti tÈvabhÈvato. IdaÑ vuttaÑ hoti tesu tesu hi suttÈbhidhammapadesesu ÈbhÈdhÈtu, subhadhÈtu, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanadhÈtu, viÒÒÈÓaÒcÈyatanadhÈtu, ÈkiÒcaÒÒÈyatanadhÈtu, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanadhÈtu, saÒÒÈvedayitanirodhadhÈtu, kÈmadhÈtu, byÈpÈdadhÈtu, vihiÑsÈdhÈtu, nekkhammadhÈtu, abyÈpÈdadhÈtu, avihiÑsÈdhÈtu, sukhadhÈtu, dukkhadhÈtu, somanassadhÈtu, domanassadhÈtu, upekkhÈdhÈtu, avijjÈdhÈtu, ÈrambhadhÈtu, nikkamadhÈtu, parakkamadhÈtu, hÊnadhÈtu, majjhimadhÈtu, paÓÊtadhÈtu, pathavÊdhÈtu, ÈpodhÈtu, tejodhÈtu, vÈyodhÈtu, ÈkÈsadhÈtu, viÒÒÈÓadhÈtu, sa~khatadhÈtu, asa~khatadhÈtu, anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokoti evamÈdayo aÒÒÈpi dhÈtuyo dissanti.

EvaÑ sati sabbÈsaÑ vasena paricchedaÑ akatvÈ kasmÈ aÔÔhÈrasÈti ayameva paricchedo katoti ce. SabhÈvato vijjamÈnÈnaÑ sabbadhÈt|naÑ tadantogadhattÈ. R|padhÈtuyeva hi ÈbhÈdhÈtu. SubhadhÈtu pana r|pÈdippaÔibaddhÈ. KasmÈ? SubhanimittattÈ. SubhanimittaÒhi subhadhÈtu. TaÒca r|pÈdivinimuttaÑ na vijjati, kusalavipÈkÈrammaÓÈ vÈ r|pÈdayo eva subhadhÈt|ti r|pÈdimattamevesÈ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanadhÈtu-ÈdÊsu cittaÑ manoviÒÒÈÓadhÈtu, sesÈ dhammÈ dhammadhÈtu. SaÒÒÈvedayitanirodhadhÈtu pana sabhÈvato natthi. DhÈtudvayanirodhamattameva hi sÈ. KÈmadhÈtu dhammadhÈtumattaÑ vÈ hoti. YathÈha “tattha katamÈ kÈmadhÈtu. KÈmappaÔisaÑyutto takko -pa- micchÈsa~kappo”ti. AÔÔhÈrasapi


dhÈtuyo vÈ. YathÈha “heÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ katvÈ uparito Paranimmitavasavattideve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ khandhadhÈtu-ÈyatanÈ r|pÈ vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ viÒÒÈÓaÑ. AyaÑ vuccati kÈmadhÈt|”ti. NekkhammadhÈtu dhammadhÈtu eva. “Sabbepi kusalÈ dhammÈ nekkhammadhÈt|”ti vÈ vacanato manoviÒÒÈÓadhÈtupi hotiyeva. ByÈpÈdavihiÑsÈ-abyÈpÈda-avihiÑsÈsukhadukkhasomanassadomanassupekkhÈ-avijjÈ-ÈrambhanikkamaparakkamadhÈtuyo dhammadhÈtuyeva.

HÊnamajjhimapaÓÊtadhÈtuyo aÔÔhÈrasadhÈtumattameva. HÊnÈ hi cakkhÈdayo hÊnadhÈtu, majjhimapaÓÊtÈ cakkhÈdayo majjhimÈ ceva paÓÊtÈ ca dhÈtu. NippariyÈyena pana akusalÈ dhammadhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈtuyo hÊnadhÈtu, lokiyÈ kusalÈbyÈkatÈ ubhopi cakkhudhÈtu-Èdayo ca majjhimadhÈtu, lokuttarÈ pana dhammadhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈtuyo paÓÊtadhÈtu. PathavÊtejovÈyodhÈtuyo phoÔÔhabbadhÈtuyeva. ŒpodhÈtu ÈkÈsadhÈtu ca dhammadhÈtuyeva. ViÒÒÈÓadhÈtu cakkhuviÒÒÈÓÈdisattaviÒÒÈÓadhÈtusa~khepoyeva. Sattarasa dhÈtuyo dhammadhÈtu-ekadeso ca sa~khatadhÈtu, asa~khatadhÈtu pana dhammadhÈtu-ekadesova. AnekadhÈtunÈnÈdhÈtuloko pana aÔÔhÈrasadhÈtuppabhedamattamevÈti. Iti sabhÈvato vijjamÈnÈnaÑ sabbadhÈt|naÑ tadantogadhattÈ aÔÔhÈraseva vuttÈti.

Api ca vijÈnanasabhÈve viÒÒÈÓe jÊvasaÒÒÊnaÑ jÊvasaÒÒÈsam|hanatthampi1 aÔÔhÈraseva vuttÈ. Santi hi sattÈ vijÈnanasabhÈve viÒÒÈÓe jÊvasaÒÒino, tesaÑ cakkhusotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓamanoviÒÒÈÓadhÈtubhedena tassÈ anekattaÑ, cakkhur|pÈdipaccayÈyattavuttitÈya aniccataÒca pakÈsetvÈ dÊgharattÈnusayitaÑ jÊvasaÒÒaÑ sam|hanitukÈmena BhagavatÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo pakÈsitÈ. KiÒca bhiyyo tathÈ veneyyajjhÈsayavasena. Ye ca imÈya nÈtisa~khepavitthÈrÈya desanÈya veneyyÈ sattÈ, tadajjhÈsayavasena ca aÔÔhÈraseva pakÈsitÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÒÒÈsam|hanatthampi (Ka)


Sa~khepavitthÈranayena tathÈ tathÈ hi, DhammaÑ pakÈsayati esa yathÈ yathÈssa. SaddhammatejavihataÑ vilayaÑ khaÓena, Veneyyasattahadayesu tamo payÈtÊti.

Evamettha tÈvatvato veditabbo vinicchayo.

Sa~khatoti cakkhudhÈtu tÈva jÈtito eko dhammotveva sa~khaÑ gacchati cakkhupasÈdavasena. TathÈ sota ghÈna jivhÈkÈya r|pa sadda gandharasa dhÈtuyo sotapasÈdÈdivasena. PhoÔÔhabbadhÈtu pana pathavÊtejovÈyovasena tayo dhammÈti sa~khaÑ gacchati. CakkhuviÒÒÈÓadhÈtu kusalÈkusalavipÈkavasena dve dhammÈti sa~khaÑ gacchati. TathÈ sotaghÈna jivhÈ kÈyaviÒÒÈÓadhÈtuyo. ManodhÈtu pana paÒcadvÈrÈvajjanakusalÈkusalavipÈkasampaÔicchanavasena tayo dhammÈti sa~khaÑ gacchati. DhammadhÈtu tiÓÓaÑ ar|pakkhandhÈnaÑ soÄasannaÑ sukhumar|pÈnaÑ asa~khatÈya ca dhÈtuyÈ vasena vÊsatidhammÈti sa~khaÑ gacchati. ManoviÒÒÈÓadhÈtu sesakusalÈkusalÈbyÈkataviÒÒÈÓavasena chasattatidhammÈti sa~khaÑ gacchatÊti evamettha sa~khato veditabbo vinicchayo.

PaccayÈti cakkhudhÈtu-ÈdÊnaÑ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu-ÈdÊsu paccayato veditabbo vinicchayo. So panetesaÑ paccayabhÈvo niddesavÈre Èvi bhavissati.

DaÔÔhabbÈti daÔÔhabbatopettha vinicchayo veditabboti attho. SabbÈ eva hi sa~khatÈ dhÈtuyo pubbantÈparantavivittato dhuvasubhasukhattabhÈvasuÒÒato paccayÈyattavuttito ca daÔÔhabbÈ. Visesato panettha bheritalaÑ viya cakkhudhÈtu daÔÔhabbÈ, daÓÉo viya r|padhÈtu, saddo viya cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. TathÈ ÈdÈsatalaÑ viya cakkhudhÈtu, mukhaÑ viya r|padhÈtu, mukhanimittaÑ viya cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. Atha vÈ ucchutilÈni viya cakkhudhÈtu, yantacakkayaÔÔhi viya r|padhÈtu, ucchurasatelÈni viya cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. TathÈ adharÈraÓÊ viya cakkhudhÈtu, uttarÈraÓÊ viya r|padhÈtu, aggi viya cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. Esa nayo sotadhÈtu-ÈdÊsu.

ManodhÈtu pana yathÈsambhavato cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu-ÈdÊnaÑ pure carÈnucarÈ viya daÔÔhabbÈ. DhammadhÈtuyÈ vedanÈkkhandho sallamiva s|lamiva ca


daÔÔhabbo, saÒÒÈsa~khÈrakkhandhÈ vedanÈsallas|layogÈ ÈturÈ viya. PuthujjanÈnaÑ vÈ saÒÒÈ ÈsÈdukkhajananato rittamuÔÔhi viya, ayathÈbhuccanimittaggÈhakato vanamigo viya. Sa~khÈrÈ paÔisandhiyaÑ pakkhipanato a~gÈrakÈsuyaÑ khipanakapuriso viya, jÈtidukkhÈnubandhato rÈjapurisÈnubandhacorÈ viya, sabbÈnatthÈvahassa khandhasantÈnassa hetuto visarukkhabÊjÈni viya, r|paÑ nÈnÈvidhupaddavanimittato khuracakkaÑ viya daÔÔhabbaÑ.

Asa~khatÈ pana dhÈtu amatato santato khemato ca daÔÔhabbÈ. KasmÈ? SabbÈnatthapaÔipakkhabh|tattÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu gahitÈrammaÓaÑ muÒcitvÈpi aÒÒaÑ gahetvÈva pavattanato vanamakkaÔo viya duddamanato assakhaÄu~ko viya yatthakÈmanipÈtito vehÈsaÑ khittadaÓÉo viya lobhadosÈdinÈnappakÈrakilesayogato ra~ganaÔo viya daÔÔhabbÈti. 184. NiddesavÈre cakkhuÒca paÔicca r|pe cÈti idaÒca dvayaÑ paÔicca aÒÒaÒca kiriyamanodhÈtuÒceva sampayuttakhandhattayaÒcÈti attho. CakkhuviÒÒÈÓadhÈtuyÈ hi cakkhu nissayapaccayo hoti, r|paÑ ÈrammaÓapaccayo, kiriyamanodhÈtu vigatapaccayo, tayo ar|pakkhandhÈ sahajÈtapaccayo. TasmÈ esÈ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu ime cattÈro paÔicca uppajjati nÈma. SotaÒca paÔiccÈti-ÈdÊsupi eseva nayo.

NiruddhasamanantarÈti niruddhÈya samanantarÈ. TajjÈ manodhÈt|ti tasmiÑ ÈrammaÓe jÈtÈ kusalÈkusalavipÈkato duvidhÈ manodhÈtu sampaÔicchanakiccÈ. Sabbadhammesu vÈ pana paÔhamasamannÈhÈroti etesu cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu sabbadhammesu uppajjamÈnesu paÔhamasamannÈhÈro, cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu-ÈdÊnaÑ vÈ ÈrammaÓasa~khÈtesu sabbadhammesu paÔhamasamannÈhÈroti ayamettha attho veditabbo. Etena paÒcadvÈrÈvajjanakiccÈ kiriyamanodhÈtu gahitÈti veditabbÈ.

ManodhÈtuyÈpi uppajjitvÈ niruddhasamanantarÈti ettha pi-kÈro sampiÓÉanattho. TasmÈ manodhÈtuyÈpi manoviÒÒÈÓadhÈtuyÈpÊti ayamettha attho veditabbo. Tena yÈ ca vipÈkamanodhÈtuyÈ uppajjitvÈ niruddhÈya samanantarÈ uppajjati santÊraÓakiccÈ vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtu, yÈ ca tassÈ uppajjitvÈ nÊruddhÈya samanantarÈ uppajjati voÔÔhabbanakiccÈ kiriyamanoviÒÒÈÓadhÈtu, yÈ ca tassÈ uppajjitvÈ


niruddhÈya samanantarÈ uppajjati javanakiccÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu, sÈ sabbÈpi kathitÈ hotÊti veditabbÈ. ManaÒca paÔiccÈti bhava~gamanaÑ. Dhamme cÈti catubh|makadhammÈrammaÓaÑ. Uppajjati manoviÒÒÈÓanti sahÈvajjanakaÑ javanaÑ nibbattati.

ImasmiÑ pana ÔhÈne hatthe gahitapaÒhaÑ nÈma gaÓhiÑsu. MahÈdhammarakkhitatthero kira nÈma DÊghabhÈÓakÈbhayattheraÑ hatthe gahetvÈ Èha “paÔiccÈti nÈma ÈgataÔÔhÈne ÈvajjanaÑ visuÑ na kÈtabbaÑ, bhava~ganissitakameva kÈtabban”ti. TasmÈ idha manoti sahÈvajjanakaÑ bhava~gaÑ. ManoviÒÒÈÓanti javanamanoviÒÒÈÓaÑ. ImasmiÑ pana abhidhammabhÈjanÊye soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve catubh|mikÈ lokiyalokuttaramissakÈ kathitÈti.



185. PaÒhÈpucchake aÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ heÔÔhÈ vuttanayÈnusÈreneva kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana cha dhÈtuyo parittÈrammaÓÈti idaÑ pana paÒcannaÑ cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ manodhÈtuyÈ ca ekantena paÒcasu r|pÈrammaÓÈdÊsu pavattiÑ sandhÈya vuttaÑ. Dve dhÈtuyoti vuttÈnaÑ pana dhammadhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈt|naÑ manÈyatanadhammÈyatanesu vuttanayeneva parittÈrammaÓÈditÈ veditabbÈ. Iti imasmimpi paÒhÈpucchake soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve catubh|mikÈ lokiyalokuttaramissakÈ kathitÈ. EvamayaÑ DhÈtuvibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ desitoti.


DhÈtuvibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

4. Saccavibha~ga


189. IdÈni tadanantare Saccavibha~ge cattÈrÊti gaÓanaparicchedo. AriyasaccÈnÊti paricchinnadhammanidassanaÑ. DukkhaÑ ariyasaccanti-Èdimhi pana uddesavÈre–

VibhÈgato nibbacana lakkhaÓÈdippabhedato. AtthatthuddhÈrato ceva, an|nÈdhikato tathÈ. Kamato ariyasaccesu, yaÑ ÒÈÓaÑ tassa kiccato.

AntogadhÈnaÑ pabhedÈ, upamÈto catukkato. SuÒÒatekavidhÈdÊhi, sabhÈgavisabhÈgato. Vinicchayo veditabbo, viÒÒunÈ sÈsanakkame.

Tattha vibhÈgatoti dukkhÈdÊnaÒhi cattÈro cattÈro atthÈ vibhattÈ tathÈ avitathÈ anaÒÒathÈ, ye dukkhÈdÊni abhisamentehi abhisametabbÈ. YathÈha “dukkhassa pÊÄanaÔÔho sa~khataÔÔho santÈpaÔÔho vipariÓÈmaÔÔho, ime cattÈro dukkhassa dukkhaÔÔhÈ tathÈ avitathÈ anaÒÒathÈ, samudayassa Èy|hanaÔÔho nidÈnaÔÔho saÑyogaÔÔho palibodhaÔÔho -pa- nirodhassa nissaraÓaÔÔho vivekaÔÔho asa~khataÔÔho amataÔÔho -pa- maggassa niyyÈnaÔÔho hetvaÔÔho dassanaÔÔho ÈdhipateyyaÔÔho, ime cattÈro maggassa maggaÔÔhÈ tathÈ avitathÈ anaÒÒathÈ”ti1. TathÈ “dukkhassa pÊÄanaÔÔho sa~khataÔÔho santÈpaÔÔho vipariÓÈmaÔÔho abhisamayaÔÔho”ti2 evamÈdi. Iti evaÑ vibhattÈnaÑ catunnaÑ catunnaÑ atthÈnaÑ vasena dukkhÈdÊni veditabbÈnÊti. AyaÑ tÈvettha vibhÈgato vinicchayo veditabbo.

NibbacanalakkhaÓÈdippabhedatoti ettha pana nibbacanato tÈva idha du-iti ayaÑ saddo kucchite dissati. KucchitaÒhi puttaÑ duputtoti vadanti. KhaÑsaddo pana tucche. TucchaÒhi ÈkÈsaÑ khanti vuccati. IdaÒca paÔhamasaccaÑ kucchitaÑ aneka-upaddavÈdhiÔÔhÈnato, tucchaÑ bÈlajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhÈvavirahitato. TasmÈ kucchitattÈ tucchattÈ ca dukkhanti vuccati. SaÑiti ca ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 293, 294 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 296 piÔÔhe.


ayaÑ saddo “samÈgamo sametan”ti-ÈdÊsu1 saÑyogaÑ dÊpeti, u-iti ayaÑ saddo “uppannaÑ uditan”ti-ÈdÊsu2 uppattiÑ. Ayasaddo pana kÈraÓaÑ dÊpeti. IdaÒcÈpi dutiyasaccaÑ avasesapaccayasamÈyoge sati dukkhassuppattikÈraÓaÑ. Iti dukkhassa saÑyoge uppattikÈraÓattÈ dukkhasamudayanti vuccati.

TatiyasaccaÑ pana yasmÈ nisaddo abhÈvaÑ, rodhasaddo ca cÈrakaÑ dÊpeti. TasmÈ abhÈvo ettha saÑsÈracÈrakasa~khÈtassa dukkharodhassa sabbagatisuÒÒattÈ, samadhigate vÈ tasmiÑ saÑsÈracÈrakasa~khÈtassa dukkhanirodhassa abhÈvo hoti tappaÔipakkhattÈtipi dukkhanirodhanti vuccati. Dukkhassa vÈ anuppÈdanirodhapaccayattÈ dukkhanirodhanti. CatutthasaccaÑ pana yasmÈ etaÑ dukkhanirodhaÑ gacchati ÈrammaÓavasena tadabhimukhÊbh|tattÈ, paÔipadÈ ca hoti dukkhanirodhappattiyÈ, tasmÈ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti vuccati.

YasmÈ panetÈni BuddhÈdayo ariyÈ paÔivijjhanti, tasmÈ ariyasaccÈnÊti vuccanti. YathÈha “cattÈrimÈni bhikkhave ariyasaccÈni3. KatamÈni -pa-. ImÈni kho bhikkhave cattÈri ariyasaccÈni. AriyÈ imÈni4 paÔivijjhanti. TasmÈ ariyasaccÈnÊti vuccantÊ”ti. Api ca ariyasa saccÈnÊtipi ariyasaccÈni. YathÈha “sadevake bhikkhave loke -pa- sadevamanussÈya TathÈgato ariyo. TasmÈ ariyasaccÈnÊti vuccantÊ”ti3. Atha vÈ etesaÑ abhisambuddhattÈ ariyabhÈvasiddhitopi ariyasaccÈni. YathÈha “imesaÑ kho bhikkhave catunnaÑ ariyasaccÈnaÑ yathÈbh|taÑ abhisambuddhattÈ TathÈgato ArahaÑ SammÈsambuddho ariyoti vuccatÊ”ti5. Api ca kho pana ariyÈni saccÈnÊtipi ariyasaccÈni. AriyÈnÊti tathÈni avitathÈni avisaÑvÈdakÈnÊti attho. YathÈha “imÈni kho bhikkhave cattÈri ariyasaccÈni tathÈni avitathÈni anaÒÒathÈni. TasmÈ ariyasaccÈnÊti vuccantÊ”ti3 evamettha nibbacanato vinicchayo veditabbo.

KathaÑ lakkhaÓÈdippabhedato? Ettha hi bÈdhanalakkhaÓaÑ dukkhasaccaÑ, santÈpanarasaÑ, pavattipaccupaÔÔhÈnaÑ. PabhavalakkhaÓaÑ samudayasaccaÑ, anupacchedakaraÓarasaÑ, palibodhapaccupaÔÔhÈnaÑ. SantilakkhaÓaÑ nirodhasaccaÑ, accutirasaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 105; DÊ 2. 245 piÔÔhedÊsu. 2. Vi 1. 92; Khu 8. 271 piÔÔhÈdÊsu. 3. SaÑ 3. 381 piÔÔhe. 4. ImaÑ (®ÊkÈyaÑ) 5. SambÈsambuddhoti vuccatÊ”ti (SaÑ 3. 379 piÔÔhe.)


animittapaccupaÔÔhÈnaÑ. NiyyÈnalakkhaÓaÑ maggasaccaÑ, kilesappahÈnakaraÓarasaÑ, vuÔÔhÈnapaccupaÔÔhÈnaÑ. Api ca pavattipavattakanivattinivattakalakkhaÓÈni paÔipÈÔiyÈ, tathÈ sa~khatataÓhÈ-asa~khatadassanalakkhaÓÈni cÈti evamettha lakkhaÓÈdippabhedato vinicchayo veditabbo.

AtthatthuddhÈrato cevÈti ettha pana atthato tÈva ko saccaÔÔhoti ce. Yo paÒÒÈcakkhunÈ upaparikkhamÈnÈnaÑ mÈyÈva viparÊto1, marÊcÊva visaÑvÈdako, titthiyÈnaÑ attÈva anupalabbhasabhÈvo ca na hoti, atha kho bÈdhanapabhavasantiniyyÈnappakÈrena tacchÈviparÊtabh|tabhÈvena ariyaÒÈÓassa gocaro hotiyeva. Esa aggilakkhaÓaÑ viya lokapakati viya ca tacchÈviparÊtabh|tabhÈvo saccaÔÔhoti veditabbo. YathÈha “idaÑ dukkhanti bhikkhave tathametaÑ avitathametaÑ anaÒÒathametan”ti2 vitthÈro. Api ca–

NÈbÈdhakaÑ yato dukkhaÑ, dukkhÈ aÒÒaÑ na bÈdhakaÑ. BÈdhakattaniyÈmena, tato saccamidaÑ mataÑ.

TaÑ vinÈ nÈÒÒato dukkhaÑ, na hoti na ca taÑ tato. DukkhahetuniyÈmena, iti saccaÑ visattikÈ.

NÈÒÒÈ nibbÈnato santi, santaÑ na ca na taÑ yato. SantabhÈvaniyÈmena, tato saccamidaÑ mataÑ.

MaggÈ aÒÒaÑ na niyyÈnaÑ, aniyyÈno na cÈpi so. TacchaniyyÈnabhÈvattÈ, iti so saccasammato.

Iti tacchÈvipallÈsa-bh|tabhÈvaÑ cat|supi. DukkhÈdÊsvavisesena, saccaÔÔhaÑ Èhu paÓÉitÈti.

EvaÑ atthato vinicchayo veditabbo.

KathaÑ atthuddhÈrato? IdhÈyaÑ saccasaddo anekesu atthesu dissati. SeyyathidaÑ “saccaÑ bhaÓe na kujjheyyÈ”ti-ÈdÊsu3 vÈcÈsacce. “Sacce ÔhitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ cÈ”ti-ÈdÊsu4 viratisacce. “KasmÈ nu ______________________________________________________________ 1. ViparÊtako (SÊ) 2. SaÑ 3. 377 piÔÔhe. 3. Khu 1. 46 piÔÔhe. 4. Khu 6. 140 JÈtake.


saccÈni vadanti nÈnÈ, pavÈdiyÈse kusalÈvadÈnÈ”ti-ÈdÊsu1 diÔÔhisacce. “EkaÒhi saccaÑ na dutiyamatthÊ”ti-ÈdÊsu1 paramatthasacce nibbÈne ceva magge ca. “CatunnaÑ ariyasaccÈnaÑ kati kusalÈ”ti-ÈdÊsu2 ariyasacce. SvÈyamidhÈpi ariyasacce vattatÊti evamettha atthuddhÈratopi vinicchayo veditabbo.

An|nÈdhikatoti kasmÈ pana cattÈreva ariyasaccÈni vuttÈni an|nÈni anadhikÈnÊti ce. AÒÒassÈsambhavato aÒÒatarassa ca anapaneyyÈbhÈvato. Na hi etehi aÒÒaÑ adhikaÑ vÈ etesaÑ vÈ ekampi apanetabbaÑ sambhoti. YathÈha “idha bhikkhave Ègaccheyya samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ ‘netaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, aÒÒaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ. YaÑ samaÓena Gotamena desitaÑ, ahametaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ ÔhapetvÈ aÒÒaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ paÒÒapessÈmÊ’ti, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti-Èdi. YathÈ cÈha “yo hi koci bhikkhu samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ evaÑ vadeyya ‘netaÑ dukkhaÑ paÔhamaÑ ariyasaccaÑ, yaÑ samaÓena Gotamena desitaÑ, ahametaÑ dukkhaÑ paÔhamaÑ ariyasaccaÑ paccakkhÈya aÒÒaÑ dukkhaÑ paÔhamaÑ ariyasaccaÑ paÒÒapessÈmÊ’ti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti-Èdi3.

Api ca pavattimÈcikkhanto BhagavÈ sahetukaÑ Ècikkhi, nivattiÒca sa-upÈyaÑ. Iti pavattinivattitadubhayahet|naÑ etapparamato cattÈreva vuttÈni. TathÈ pariÒÒeyya pahÈtabba sacchikÈtabba bhÈvetabbÈnaÑ taÓhÈvatthutaÓhÈtaÓhÈnirodhataÓhÈnirodhupÈyÈnaÑ ÈlayÈlayarÈmatÈ ÈlayasamugghÈta-ÈlayasamugghÈtupÈyÈnaÒca vasenÈpi cattÈreva vuttÈnÊti evamettha an|nÈdhikato vinicchayo veditabbo.

Kamatoti ayampi desanÈkkamova. Ettha ca oÄÈrikattÈ sabbasattasÈdhÈraÓattÈ ca suviÒÒeyyanti dukkhasaccaÑ paÔhamaÑ vuttaÑ, tasseva hetudassanatthaÑ tadanantaraÑ samudayasaccaÑ, hetunirodhÈ phalanirodhoti ÒÈpanatthaÑ tato nirodhasaccaÑ, tadadhigamupÈyadassanatthaÑ ante maggasaccaÑ. BhavasukhassÈdagadhitÈnaÑ vÈ sattÈnaÑ saÑvegajananatthaÑ paÔhamaÑ dukkhamÈha, taÑ neva akataÑ Ègacchati, na issaranimmÈnÈdito hoti, ito pana ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 416 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 188 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 375 piÔÔhe.


hotÊti ÒÈpanatthaÑ tadanantaraÑ samudayaÑ, tato sahetukena dukkhena abhibh|tattÈ saÑviggamÈnasÈnaÑ dukkhanissaraÓagavesÊnaÑ nissaraÓadassanena assÈsajananatthaÑ nirodhaÑ, tato nirodhÈdhigamatthaÑ nirodhasampÈpakaÑ magganti evamettha kamato vinicchayo veditabbo.

Ariyasaccesu, yaÑ ÒÈÓaÑ tassa kiccatoti saccaÒÈÓakiccatopi vinicchayo veditabboti attho. DuvidhaÒhi saccaÒÈÓaÑ anubodhaÒÈÓaÒca paÔivedhaÒÈÓaÒca. Tattha anubodhaÒÈÓaÑ lokiyaÑ anussavÈdivasena nirodhe magge ca pavattati. PaÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ nirodhamÈrammaÓaÑ katvÈ kiccato cattÈripi saccÈni paÔivijjhati. YathÈha “yo bhikkhave dukkhaÑ passati, dukkhasamudayampi so passati, dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadampi passatÊ”ti1 sabbaÑ vattabbaÑ. YaÑ panetaÑ lokiyaÑ, tattha dukkhaÒÈÓaÑ pariyuÔÔhÈnÈbhibhavanavasena pavattamÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhiÑ nivatteti. SamudayaÒÈÓaÑ ucchedadiÔÔhiÑ, nirodhaÒÈÓaÑ sassatadiÔÔhaÑ, maggaÒÈÓaÑ akiriyadiÔÔhiÑ. DukkhaÒÈÓaÑ vÈ dhuvasubhasukhattabhÈvarahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhÈvasaÒÒÈsa~khÈtaÑ phale vippaÔipattiÑ, samudayaÒÈÓaÑ issarappadhÈnakÈlasabhÈvÈdÊhi loko pavattatÊti akÈraÓe kÈraÓÈbhimÈnappavattaÑ hetumhi vippaÔipattiÑ, nirodhaÒÈÓaÑ ar|palokalokathupikÈdÊsu apavaggaggÈhabh|taÑ nirodhe vippaÔipattiÑ, maggaÒÈÓaÑ kÈmasukhallika-attakilamathÈnuyogappabhede avisuddhimagge VisuddhimaggaggÈhavasena pavattaÑ upÈye vippaÔipattiÑ nivatteti. Ten’etaÑ vuccati–

“Loke lokappabhave, lokatthagame sive ca tadupÈye. Sammuyhati tÈva naro, na vijÈnÈti yÈva saccÈnÊ”ti.

Evamettha ÒÈÓakiccatopi vinicchayo veditabbo.

AntogadhÈnaÑ pabhedÈti dukkhasaccasmiÒhi ÔhapetvÈ taÓhaÒceva anÈsavadhamme ca sesÈ sabbadhammÈ antogadhÈ, samudayasacce chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni. NirodhasaccaÑ asammissaÑ, maggasacce sammÈdiÔÔhimukhena vÊmaÑsiddhipÈdapaÒÒindriyapaÒÒÈbaladhammavicayasambojjha~gÈni. SammÈsa~kappÈpadesena tayo nekkhammavitakkÈdayo, sammÈvÈcÈpadesena cattÈri vacÊsucaritÈni, sammÈkammantÈpadesena tÊÓi kÈyasucaritÈni, sammÈ-ÈjÊvamukhena appicchatÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 382 piÔÔhe.


santuÔÔhitÈ ca. SabbesaÑyeva vÈ etesaÑ sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈnaÑ ariyakantasÊlattÈ sÊlassa ca saddhÈhatthena paÔiggahetabbattÈ tesaÑ atthitÈya ca atthibhÈvato saddhindriyasaddhÈbalachandiddhipÈdÈ, sammÈvÈyÈmÈpadesena catubbidhasammappadhÈnavÊriyindriyavÊriya-balavÊriyasambojjha~gÈni, sammÈsati-apadesena catubbidhasatipaÔÔhÈnasatindriyasatibalasatisambojjha~gÈni, sammÈsamÈdhi-apadesena savitakkasavicÈrÈdayo tayo tayo samÈdhÊ cittasamÈdhisamÈdhindriyasamÈdhibalapÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gÈni antogadhÈnÊti evamettha antogadhÈnaÑ pabhedÈpi vinicchayo veditabbo.

UpamÈtoti bhÈro viya hi dukkhasaccaÑ daÔÔhabbaÑ, bhÈrÈdÈnamiva samudayasaccaÑ, bhÈranikkhepanamiva nirodhasaccaÑ, bhÈranikkhepanupÈyo viya maggasaccaÑ. Rogo viya ca dukkhasaccaÑ, roganidÈnamiva samudayasaccaÑ, rog|pasamo viya nirodhasaccaÑ, bhesajjamiva maggasaccaÑ. Dubbhikkhamiva vÈ dukkhasaccaÑ, dubbuÔÔhi viya samudayasaccaÑ, subhikkhamiva nirodhasaccaÑ, suvuÔÔhi viya maggasaccaÑ. Apica verÊveram|laverasamugghÈtaverasamugghÈtupÈyehi visarukkharukkham|lam|lupacchedatadupacchedupÈyehi bhayabhayam|lanibbhayatadadhigamupÈyehi orimatÊramahoghapÈrimatÊrataÑsampÈpakavÈyÈmehi ca yojetvÈpetÈni upamÈto veditabbÈnÊti evamettha upamÈto vinicchayo veditabbo.

Catukkatoti atthi cettha dukkhaÑ na ariyasaccaÑ, atthi ariyasaccaÑ na dukkhaÑ, atthi dukkhaÒceva ariyasaccaÒca, atthi neva dukkhaÑ na ariyasaccaÑ. Esa nayo samudayÈdÊsu. Tattha maggasampayuttÈ dhammÈ sÈmaÒÒaphalÈni ca “yadaniccaÑ taÑ dukkhan”ti1 vacanato sa~khÈradukkhatÈya dukkhaÑ na ariyasaccaÑ. Nirodho ariyasaccaÑ na dukkhaÑ. ItaraÑ pana ariyasaccadvayaÑ siyÈ dukkhaÑ aniccato. Na pana yassa pariÒÒÈya Bhagavati brahmacariyaÑ vussati, tathatthena2. SabbÈkÈrena pana upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ dukkhaÒceva ariyasaccaÒca aÒÒatra taÓhÈya. MaggasampayuttÈ dhammÈ sÈmaÒÒaphalÈni ca yassa pariÒÒatthaÑ Bhagavati brahmacariyaÑ vussati, tathatthena neva dukkhaÑ na ariyasaccaÑ. EvaÑ samudayÈdÊsupi yathÈyogaÑ yojetvÈ catukkatopettha vinicchayo veditabbo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 19 piÔÔhe. 2. Tathatthena (SÊ, SyÈ)


SuÒÒatekavidhÈdÊhÊti ettha suÒÒato tÈva paramatthena hi sabbÈneva saccÈni vedakakÈrakanibbutagamakÈbhÈvato suÒÒÈnÊti veditabbÈni. Ten’etaÑ vuccati–

“Dukkhameva hi na koci dukkhito, kÈrako na kiriyÈva vijjati. Atthi nibbuti na nibbuto pumÈ, maggamatthi gamako na vijjatÊ”ti.

Atha vÈ

DhuvasubhasukhattasuÒÒaÑ, purimadvayamattasuÒÒamamatapadaÑ. Dhuvasukha-attavirahito, maggo iti suÒÒato tesu.

NirodhasuÒÒÈni vÈ tÊÓi, nirodho ca sesattayasuÒÒo. PhalasuÒÒo vÈ hettha hetu samudaye dukkhassÈbhÈvato magge ca nirodhassa, na phalena sagabbho pakativÈdÊnaÑ pakati viya. HetusuÒÒaÒca phalaÑ dukkhasamudayÈnaÑ nirodhamaggÈnaÒca asamavÈyÈ, na hetusamavetaÑ hetuphalaÑ1 hetuphalasamavÈyavÈdÊnaÑ dvi-aÓukÈdÊni viya. Ten’etaÑ vuccati–

“Tayamidha nirodhasuÒÒaÑ, tayena tenÈpi nibbuti suÒÒÈ. SuÒÒo phalena hetu, phalampi taÑ hetunÈ suÒÒan”ti.

EvaÑ tÈva suÒÒato vinicchayo veditabbo.

EkavidhÈdÊhiti sabbameva cettha dukkhaÑ ekavidhaÑ pavattibhÈvato, duvidhaÑ nÈmar|pato, tividhaÑ kÈmar|pÈr|p|papattibhavabhedato, catubbidhaÑ catu-ÈhÈrabhedato, paÒcavidhaÑ paÒcupÈdÈnakkhandhabhedato. Samudayopi ekavidho pavattakabhÈvato, duvidho diÔÔhisampayuttÈsampayuttato, tividho kÈmabhavavibhavataÓhÈbhedato, catubbidho catumaggappaheyyato, paÒcavidho r|pÈbhinandanÈdibhedato, chabbidho chataÓhÈkÈyabhedato. Nirodhopi ekavidho asa~khatadhÈtubhÈvato, pariyÈyena pana duvidho sa-upÈdisesa-anupÈdisesato, tividho bhavattayav|pasamato, catubbidho catumaggÈdhigamanÊyato, paÒcavidho paÒcÈbhinandanav|pasamato, chabbidho chataÓhÈkÈyakkhayabhedato. Maggopi ekavidho bhÈvetabbato, duvidho samathavipassanÈbhedato dassanabhÈvanÈbhedato ______________________________________________________________ 1. PhalaÑ (SyÈ)


vÈ, tividho khandhattayabhedato. AyaÒhi sappadesattÈ nagaraÑ viya rajjena nippadesehi tÊhi khandhehi sa~gahito. Yath’Èha–

“Na kho Èvuso VisÈkha ariyena aÔÔha~gikena maggena tayo khandhÈ sa~gahitÈ. TÊhi ca kho Èvuso VisÈkha khandhehi ariyo aÔÔha~giko maggo sa~gahito. YÈ cÈvuso VisÈkha sammÈvÈcÈ, yo ca sammÈkammanto, yo ca sammÈ-ÈjÊvo, ime dhammÈ sÊlakkhandhe sa~gahitÈ. Yo ca sammÈvÈyÈmo, yÈ ca sammÈsati, yo ca sammÈsamÈdhi, ime dhammÈ samÈdhikkhandhe sa~gahitÈ. YÈ ca sammÈdiÔÔhi, yo ca sammÈsa~kappo, ime dhammÈ paÒÒÈkkhandhe sa~gahitÈ”ti1.

Ettha hi sammÈvÈcÈdayo tayo sÊlameva. TasmÈ te sajÈtito sÊlakkhandhena sa~gahitÈ. KiÒcÈpi hi PÈÄiyaÑ sÊlakkhandheti bhummena niddeso kato, attho pana karaÓavaseneva veditabbo. SammÈvÈyÈmÈdÊsu pana tÊsu samÈdhi attano dhammatÈya ÈrammaÓe ekaggabhÈvena appetuÑ na sakkoti, vÊriye pana paggahakiccaÑ sÈdhente satiyÈ ca apilÈpanakiccaÑ sÈdhentiyÈ laddhupakÈro hutvÈ sakkoti.

TatrÈyaÑ upamÈ–yathÈ hi nakkhattaÑ kÊÄissÈmÈti uyyÈnaÑ paviÔÔhesu tÊsu sahÈyesu eko supupphitaÑ campakarukkhaÑ disvÈ hatthaÑ ukkhipitvÈpi gahetuÑ na sakkuÓeyya, athassa dutiyo onamitvÈ piÔÔhiÑ dadeyya. So tassa piÔÔhiyaÑ ÔhatvÈpi kampamÈno gahetuÑ na sakkuÓeyya, athassa itaro aÑsak|ÔaÑ upanÈmeyya. So ekassa piÔÔhiyaÑ ÔhitvÈ ekassa aÑsak|ÔaÑ olubbha yathÈruci pupphÈni ocinitvÈ piÄandhitvÈ nakkhattaÑ kÊÄeyya. EvaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

Ekato uyyÈnaÑ paviÔÔhÈ tayo sahÈyÈ viya hi ekato jÈtÈ sammÈvÈyÈmÈdayo tayo dhammÈ, supupphitacampakarukkho viya ÈrammaÓaÑ, hatthaÑ ukkhipitvÈpi gahetuÑ asakkonto viya attano dhammatÈya ÈrammaÓe ekaggabhÈvena appetuÑ asakkonto samÈdhi, piÔÔhiÑ datvÈ onatasahÈyo viya vÈyÈmo, aÑsak|ÔaÑ datvÈ Ôhita- ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 375 piÔÔhe.


sahÈyo viya sati. YathÈ tesu ekassa piÔÔhiyaÑ ÔhatvÈ ekassa aÑsak|ÔaÑ olubbha itaro yathÈruci pupphaÑ gahetuÑ sakkoti, evameva vÊriye paggahakiccaÑ sÈdhente satiyÈ ca apilÈpanakiccaÑ sÈdhentiyÈ laddhupakÈro hutvÈ samÈdhi sakkoti ÈrammaÓe ekaggabhÈvena appetuÑ. TasmÈ samÈdhiyevettha sajÈtito samÈdhikkhandhena sa~gahito. VÈyÈmasatiyo pana kiriyato sa~gahitÈ honti.

SammÈdiÔÔhisammÈsa~kappesupi paÒÒÈ attano dhammatÈya aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti ÈrammaÓaÑ nicchetuÑ na sakkoti, vitakke pana ÈkoÔetvÈ ÈkoÔetvÈ dente sakkoti. KathaÑ? YathÈ hi heraÒÒiko kahÈpaÓaÑ hatthe ÔhapetvÈ sabbabhÈgesu oloketukÈmo samÈnopi na cakkhutaleneva parivattetuÑ sakkoti, a~gulipabbehi pana parivattetvÈ parivattetvÈ ito cito ca oloketuÑ sakkoti, evameva na paÒÒÈ attano dhammatÈya aniccÈdivasena ÈrammaÓaÑ nicchetuÑ sakkoti, abhiniropanalakkhaÓena pana ÈhananapariyÈhananarasena vitakkena ÈkoÔentena viya parivattentena viya ca ÈdÈya ÈdÈya dinnameva nicchetuÑ sakkoti. TasmÈ idhÈpi sammÈdiÔÔhiyeva sajÈtito paÒÒÈkkhandhena sa~gahitÈ. SammÈsa~kappo pana kiriyato sa~gahito hoti. Iti imehi tÊhi khandhehi maggo sa~gahaÑ gacchati. Tena vuttaÑ “tividho khandhattayabhedato”ti. Catubbidho sotÈpattimaggÈdivasena.

Api ca sabbÈneva saccÈni ekavidhÈni avitathattÈ abhiÒÒeyyattÈ vÈ. DuvidhÈni lokiyalokuttarato sa~khatÈsa~khatato ca. TividhÈni dassanabhÈvanÈhi pahÈtabbato appahÈtabbato nevapahÈtabbanÈpahÈtabbato ca. CatubbidhÈni pariÒÒeyyÈdibhedatoti evamettha ekavidhÈdÊhi vinicchayo veditabbo.

SabhÈgavisabhÈgatoti sabbÈneva ca saccÈni aÒÒamaÒÒaÑ sabhÈgÈni avitathato attasuÒÒato dukkarapaÔivedhato ca. Yath’Èha– “taÑ kiÑ maÒÒasi Œnanda, katamaÑ nu kho dukkarataraÑ vÈ durabhisambhavataraÑ vÈ, yo d|ratova sukhumena tÈÄacchiggaÄena asanaÑ atipÈteyya po~khÈnupo~khaÑ avirÈdhitaÑ, yo vÈ


sattadhÈ1 bhinnassa vÈlassa koÔiyÈ koÔiÑ paÔivijjheyyÈti. Etadeva bhante dukkarataraÒceva durabhisambhavataraÒca, yo sattadhÈ bhinnassa vÈlassa koÔiyÈ koÔiÑ paÔivijjheyyÈti. Tato kho te Œnanda duppaÔivijjhataraÑ paÔivijjhanti, ye idaÑ dukkhanti yathÈbh|taÑ paÔivijjhanti -pa- ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti yathÈbh|taÑ paÔivijjhantÊ”ti2.

VisabhÈgÈni salakkhaÓavavatthÈnato. PurimÈni ca dve sabhÈgÈni duravagÈhatthena gambhÊrattÈ lokiyattÈ sÈsavattÈ ca, visabhÈgÈni phalahetubhedato pariÒÒeyyappahÈtabbato ca. PacchimÈnipi dve sabhÈgÈni gambhÊratthena duravagÈhattÈ lokuttarattÈ anÈsavattÈ ca, visabhÈgÈni visayavisayÊbhedato sacchikÈtabbabhÈvetabbato ca. PaÔhamatatiyÈni cÈpi sabhÈgÈni phalÈpadesato, visabhÈgÈni sa~khatÈsa~khatato. DutiyacatutthÈni cÈpi sabhÈgÈni hetu-apadesato, visabhÈgÈni ekantakusalÈkusalato. PaÔhamacatutthÈni cÈpi sabhÈgÈni sa~khatato, visabhÈgÈni lokiyalokuttarato. DutiyatatiyÈni cÈpi sabhÈgÈni nevasekkhÈnÈsekkhabhÈvato, visabhÈgÈni sÈrammaÓÈnÈrammaÓato–

“Iti evaÑ pakÈrehi, nayehi ca vicakkhaÓo. VijaÒÒÈ ariyasaccÈnaÑ, sabhÈgavisabhÈgatan”ti.

SuttantabhÈjanÊya-uddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

1. DukkhasaccaniddesavaÓÓanÈ

JÈtiniddesa

190. IdÈni sa~khepato uddiÔÔhÈni dukkhÈdÊni vibhajitvÈ dassetuÑ ayaÑ tattha katamaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ jÈtipi dukkhÈti niddesavÈro Èraddho. Tattha jÈti veditabbÈ, jÈtiyÈ dukkhaÔÔho veditabbo. JarÈ, maraÓaÑ, ______________________________________________________________ 1. SatadhÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. SaÑ 3. 395 piÔÔhe.


soko, paridevo, dukkhaÑ, domanassaÑ, upÈyÈso, appiyasampayogo, piyavippayogo veditabbo. Appiyasampayogassa piyavippayogassa dukkhaÔÔho veditabbo, icchÈ veditabbÈ, icchÈya dukkhaÔÔho veditabbo. KhandhÈ veditabbÈ, khandhÈnaÑ dukkhaÔÔho veditabbo.

Tattha dukkhassa ariyasaccassa kathanatthÈya ayaÑ mÈtikÈ idaÒhi dukkhaÑ nÈma anekaÑ nÈnappakÈraÑ. SeyyathidaÑ, dukkhadukkhaÑ vipariÓÈmadukkhaÑ sa~khÈradukkhaÑ paÔicchannadukkhaÑ appaÔicchannadukkhaÑ pariyÈyadukkhaÑ nippariyÈyadukkhanti.

Tattha kÈyikacetasikÈ dukkhavedanÈ sabhÈvato ca nÈmato ca dukkhattÈ dukkhadukkhaÑ nÈma. SukhavedanÈ vipariÓÈmena dukkhuppattihetuto vipariÓÈmadukkhaÑ nÈma. UpekkhÈvedanÈ ceva avasesÈ ca tebh|makÈ sa~khÈrÈ udayabbayapÊÄitattÈ sa~khÈradukkhaÑ nÈma. TathÈ pÊÄanaÑ pana maggaphalÈnampi atthi. TasmÈ ete dhammÈ dukkhasaccapariyÈpannattena sa~khÈradukkhaÑ nÈmÈti veditabbÈ. KaÓÓas|ladantas|larÈgajapariÄÈhadosajapariÄÈhÈdi kÈyikacetasiko ÈbÈdho pucchitvÈ jÈnitabbato upakkamassa ca apÈkaÔabhÈvato paÔicchannadukkhaÑ nÈma. ApÈkaÔadukkhantipi vuccati. DvattiÑsakammakÈraÓÈdisamuÔÔhÈno ÈbÈdho apucchitvÈva jÈnitabbato upakkamassa ca pÈkaÔabhÈvato appaÔicchannadukkhaÑ nÈma. PÈkaÔadukkhantipi vuccati. ®hapetvÈ dukkhadukkhaÑ sesaÑ dukkhasaccavibha~ge ÈgataÑ jÈti-Èdi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhÈvato pariyÈyadukkhaÑ nÈma. DukkhadukkhaÑ nippariyÈyadukkhaÑ nÈma.

Tattha pariyÈyadukkhaÑ nippariyÈyadukkhanti imasmiÑ padadvaye ÔhatvÈ dukkhaÑ ariyasaccaÑ kathetabbaÑ. AriyasaccaÒca nÈmetaÑ PÈÄiyaÑ sa~khepatopi Ègacchati vitthÈratopi. Sa~khepato ÈgataÔÔhÈne sa~khepenapi vitthÈrenapi kathetuÑ vaÔÔati, vitthÈrato ÈgataÔÔhÈne pana vitthÈreneva kathetuÑ vaÔÔati, na sa~khepena. TaÑ idaÑ imasmiÑ ÔhÈne vitthÈrena Ègatanti vitthÈreneva kathetabbaÑ. TasmÈ yaÑ taÑ niddesavÈre “tattha katamaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, jÈtipi dukkhÈ”ti-ÈdÊni padÈni gahetvÈ “jÈti veditabbÈ, jÈtiyÈ dukkhaÔÔho veditabbo”ti-Èdi vuttaÑ, tattha jÈti-ÈdÊni tÈva “tattha katamÈ jÈti, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhi tamhi sattanikÈye jÈti saÒjÈtÊ”ti imassa pana padabhÈjanÊyassa vasena veditabbÈni.


191. TatrÈyaÑ atthavaÓÓanÈ–tesaÑ tesaÑ sattÈnanti ayaÑ sa~khepato anekesaÑ sattÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso. YÈ Devadattassa jÈti, yÈ Somadattassa jÈtÊti evaÒhi divasampi kathiyamÈne neva sattÈ pariyÈdÈnaÑ gacchanti, na sabbaÑ aparatthadÊpanaÑ sijjhati. Imehi pana dvÊhi padehi na koci satto apariyÈdinno hoti, na kiÒci aparatthadÊpanaÑ na sijjhati. Tena vuttaÑ “yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnan”ti. Tamhi tamhÊti ayaÑ gatijÈtivasena1 anekesaÑ sattanikÈyÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso. SattanikÈyeti sattÈnaÑ nikÈye, sattaghaÔÈyaÑ sattasam|heti attho.

JÈtÊti ayaÑ jÈtisaddo anekattho. TathÈhesa “ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo”ti2 ettha bhave Ègato. “Atthi VisÈkhe NigaÓÔhÈ nÈma samaÓajÈtikÈ”ti3 ettha nikÈye. “TiriyÈ nÈma tiÓajÈti nÈbhiyÈ uggantvÈ nabhaÑ Èhacca ÔhitÈ ahosÊ”ti4 ettha paÒÒattiyaÑ. “JÈti dvÊhi khandhehi sa~gahitÈ”ti5 ettha sa~khatalakkhaÓe. “YaÑ bhikkhave mÈtukucchimhi paÔhamaÑ cittaÑ uppannaÑ paÔhamaÑ viÒÒÈÓaÑ pÈtubh|taÑ, tadupÈdÈya sÈvassa jÈtÊ”ti6 ettha paÔisandhiyaÑ. “SampatijÈto Œnanda bodhisatto”ti7 ettha pas|tiyaÑ. “AnupakkuÔÔho jÈtivÈdenÈ”ti8 ettha kule. “YatohaÑ bhagini ariyÈya jÈtiyÈ jÈto”ti9 ettha ariyasÊle. Idha panÈyaÑ savikÈresu paÔhamÈbhinibbattakkhandhesu vattati. TasmÈ jÈyamÈnakavasena jÈtÊti idamettha sabhÈvapaccattaÑ. SaÒjÈyanavasena saÒjÈtÊti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Okkamanavasena okkanti. JÈyanaÔÔhena vÈ jÈti. SÈ aparipuÓÓÈyatanavasena yuttÈ10. SaÒjÈyanaÔÔhena saÒjÈti. SÈ paripuÓÓÈyatanavasena yuttÈ. OkkamanaÔÔhena okkanti. SÈ aÓÉajajalÈbujavasena yuttÈ. Te hi aÓÉakosaÒca vatthikosaÒca okkamanti. OkkamantÈpi pavisantÈ viya paÔisandhiÑ gaÓhanti. AbhinibbattanaÔÔhena abhinibbatti. SÈ saÑsedaja-opapÈtikavesena yuttÈ. Te hi pÈkaÔÈ eva hutvÈ nibbattanti. AyaÑ tÈva sammutikathÈ. ______________________________________________________________ 1. JÈtigativasena (SÊ) 2. Vi 1. 5; Ma 2. 212 piÔÔhÈdÊsu. 3. AÑ 1. 206 piÔÔhe. 4. AÑ 2. 210 piÔÔhe. 5. Abhi 3. 13 piÔÔhe. 6. Vi 3. 129 piÔÔhe. 7. Ma 3. 164 piÔÔhe. 8. DÊ 1. 122 piÔÔhe. 9. Ma 2. 306 piÔÔhe. 10. VuttÈ (SÊ)


IdÈni paramatthakathÈ hoti. KhandhÈ eva hi paramatthato pÈtubhavanti, na sattÈ. Tattha ca khandhÈnanti ekavokÈrabhave ekassa, catuvokÈrabhave catunnaÑ, paÒcavokÈrabhave paÒcannaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. PÈtubhÈvoti uppatti. ŒyatanÈnanti ettha tatra tatra uppajjamÈnÈyatanavasena sa~gaho veditabbo. PaÔilÈbhoti santatiyaÑ pÈtubhÈvoyeva. PÈtubhavantÈneva hi tÈni paÔiladdhÈni nÈma honti. AyaÑ vuccati jÈtÊti ayaÑ jÈti nÈma kathiyati. SÈ panesÈ tattha tattha bhave paÔhamÈbhinibbattilakkhaÓÈ, niyyÈtanarasÈ, atÊtabhavato idha ummujjanapaccupaÔÔhÈnÈ, phalavasena dukkhavicittatÈpaccupaÔÔhÈnÈ vÈ.

IdÈni jÈtiyÈ dukkhaÔÔho veditabboti ayaÒhi jÈti sayaÑ na dukkhÈ, dukkhuppattiyÈ pana vatthubhÈvena dukkhÈti vuttÈ. Kataradukkhassa panÈyaÑ vatth|ti. YaÑ taÑ BÈlapaÓÉitasuttÈdÊsu1 BhagavatÈpi upamÈvasena pakÈsitaÑ ÈpÈyikadukkhaÑ, yaÒca sugatiyaÑ manussaloke gabbhokkantim|lakÈdibhedaÑ dukkhaÑ uppajjati, tassa sabbassÈpi esÈ vatthu. TatridaÑ gabbhokkantim|lakÈdibhedaÑ dukkhaÑ ayaÒhi satto mÈtukucchimhi nibbattamÈno na uppalapadumapuÓÉarÊkÈdÊsu nibbattati, atha kho heÔÔhÈ ÈmÈsayassa upari pakkÈsayassa udarapaÔalapiÔÔhikaÓÉakÈnaÑ vemajjhe paramasambÈdhe tibbandhakÈre nÈnÈkuÓapagandhaparibhÈvite asuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese p|timacchap|tikummÈsacandanikÈdÊsu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa mÈse mÈtukucchisambhavena usmanÈ puÔapÈkaÑ viya paccamÈno piÔÔhapiÓÉi viya sediyamÈno samiÒjanapasÈraÓÈdirahito adhimattaÑ dukkhaÑ paccanubhotÊti idaÑ tÈva gabbhokkantim|lakaÑ dukkaÑ.

YaÑ pana so mÈtu sahasÈ upakkhalanagamananisÊdanavuÔÔhÈnaparivattanÈdÊsu surÈdhuttahatthagato eÄako viya ahituÓÉikahatthagato sappapotako viya ca ÈkaÉÉhanaparikaÉÉhana-odhunananiddhunanÈdinÈ upakkamena adhimattaÑ dukkhamanubhavati, yaÒca mÈtu sÊtudakapÈnakÈle sÊtanarakupapanno viya uÓhayÈgubhattÈdi-ajjhoharaÓakÈle a~gÈravuÔÔhisamparikiÓÓo viya loÓambilÈdi-ajjhoharaÓakÈle khÈrapaÔicchakÈdikammakÈraÓappatto viya tibbaÑ dukkhamanubhoti, idaÑ gabbhapariharaÓam|lakaÑ dukkhaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 203 piÔÔhÈdÊsu.


YaÑ panassa m|ÄhagabbhÈya mÈtuyÈ mittÈmaccasuhajjÈdÊhipi adassanÈrahe dukkhuppattiÔÔhÈne chedanaphÈlanÈdÊhi dukkhaÑ uppajjati, idaÑ gabbhavipattim|lakaÑ dukkhaÑ. YaÑ vijÈyamÈnÈya mÈtuyÈ kammajehi vÈtehi parivattetvÈ narakapapÈtaÑ viya atibhayÈnakaÑ yonimaggaÑ paÔipÈtiyamÈnassa paramasambÈdhena yonimukhena tÈÄacchiggaÄena viya nikkaÉÉhiyamÈnassa mahÈnÈgassa narakasattassa viya ca sa~ghÈÔapabbatehi vicuÓÓiyamÈnassa dukkhaÑ uppajjati, idaÑ vijÈyanam|lakaÑ dukkhaÑ. YaÑ pana jÈtassa taruÓavaÓasadisassa sukumarasarÊrassa hatthaggahaÓanhÈpanadhovanacoÄaparimajjanÈdikÈle s|cimukhakhuradhÈravijjhanaphalanasadisaÑ dukkhaÑ uppajjati, idaÑ mÈtukucchito bahi nikkhamanam|lakaÑ dukkhaÑ. YaÑ tato paraÑ pavattiyaÑ attanÈva attÈnaÑ vadhantassa acelakavatÈdivasena ÈtÈpanaparitÈpanÈnuyogamanuyuttassa kodhavasena abhuÒjantassa ubbandhantassa ca dukkhaÑ hoti, idaÑ att|pakkamam|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ pana parato vadhabandhanÈdÊni anubhavantassa dukkhaÑ uppajjati, idaÑ par|pakkamam|lakaÑ dukkhanti. Iti imassa sabbassÈpi dukkhassa ayaÑ jÈti vatthumeva hoti. Ten’etaÑ vuccati–

“JÈyetha no ce narakesu satto, TatthaggidÈhÈdikamappasayhaÑ. Labhetha dukkhaÑ nu kuhiÑ patiÔÔhaÑ, IccÈha dukkhÈti MunÊdha jÈtiÑ.

DukkhaÑ tiracchesu kasÈpatoda- DaÓÉÈbhighÈtÈdibhavaÑ anekaÑ. YaÑ taÑ kathaÑ tattha bhaveyya jÈtiÑ, VinÈ tahiÑ jÈti tatopi dukkhÈ.

Petesu dukkhaÑ pana khuppipÈsÈ- VÈtÈtapÈdippabhavaÑ vicittaÑ. YasmÈ ajÈtassa na tattha atthi, TasmÈpi dukkhaÑ Muni jÈtimÈha.


TibbandhakÈre ca asayhasÊte, Lokantare yaÑ asuresu dukkhaÑ. Na taÑ bhave tattha na cassa jÈti, Yato ayaÑ jÈti tatopi dukkhÈ.

YaÒcÈpi g|thanarake viya mÈtugabbhe, Satto vasaÑ ciramato bahi nikkhamanaÒca. Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi, JÈtiÑ vinÈ itipi jÈtirayaÒhi dukkhÈ.

KiÑ bhÈsitena bahunÈ nanu yaÑ kuhiÒci, AtthÊdha kiÒcirapi dukkhamidaÑ kadÈci. Nevatthi jÈtivirahe yadato Mahesi, DukkhÈti sabbapaÔhamaÑ imamÈha jÈtin”ti.

JarÈniddesa

192. JarÈniddese jarÈti sabhÈvapaccattaÑ. JÊraÓatÈti ÈkÈraniddeso. KhaÓÉiccanti-Èdayo tayo kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ, pacchimÈ dve pakatiniddesÈ. AyaÒhi jarÈti iminÈ padena sabhÈvato dÊpitÈ, tenassÈ idaÑ sabhÈvapaccattaÑ. JÊraÓatÈti iminÈ ÈkÈrato, tenassÈyaÑ ÈkÈraniddeso. KhaÓÉiccanti iminÈ kÈlÈtikkame dantanakhÈnaÑ khaÓÉitabhÈvakaraÓakiccato. PÈliccanti iminÈ kesalomÈnaÑ palitabhÈvakaraÓakiccato. ValittacatÈti iminÈ maÑsaÑ milÈpetvÈ tace valittabhÈvakaraÓakiccato dÊpitÈ. TenassÈ ime khaÓÉicanti-Èdayo tayo kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ. Tehi imesaÑ vikÈrÈnaÑ dassanavasena pÈkaÔÊbh|tÈti pÈkaÔajarÈ dassitÈ. Yatheva hi udakassa vÈ vÈtassa vÈ aggino vÈ tiÓarukkhÈdÊnaÑ saÑbhaggapalibhaggatÈya vÈ jhÈmatÈya vÈ gatamaggo pÈkaÔo hoti, na ca so gatamaggo tÈneva udakÈdÊni, evameva jarÈya dantÈdÊsu khaÓÉiccÈdivasena gatamaggo pÈkaÔo, cakkhuÑ ummÊletvÈpi gayhati. Na ca khaÓÉiccÈdÊneva jarÈ. Na hi jarÈ cakkhuviÒÒeyyÈ hoti.


Œyuno saÑhÈni indriyÈnaÑ paripÈkoti imehi pana padehi kÈlÈtikkameyeva abhibyattÈya ÈyukkhayacakkhÈdi-indriyaparipÈkasa~khÈtÈya pakatiyÈ dÊpitÈ, tenassime pacchimÈ dve pakatiniddesÈti veditabbÈ. Tattha yasmÈ jaraÑ pattassa Èyu hÈyati, tasmÈ jarÈ “Èyuno saÑhÈnÊ”ti phal|pacÈrena vuttÈ. YasmÈ daharakÈle suppasannÈni sukhumampi attano visayaÑ sukheneva gaÓhanasamatthÈni cakkhÈdÊni indriyÈni jaraÑ pattassa paripakkÈni ÈluÄitÈni avisadÈni, oÄÈrikampi attano visayaÑ gahetuÑ asamatthÈni honti, tasmÈ “indriyÈnaÑ paripÈko”ti phal|pacÈreneva vuttÈ.

SÈ panesÈ evaÑ niddiÔÔhÈ sabbÈpi jarÈ pÈkaÔÈ paÔicchannÈti duvidhÈ hoti. Tattha dantÈdÊsu khaÓÉÈdibhÈvadassanato r|padhammesu jarÈ pÈkaÔajarÈ nÈma, ar|padhammesu pana jarÈ tÈdisassa vikÈrassa adassanato paÔicchannajarÈ nÈma. Tattha yvÈyaÑ khaÓÉÈdibhÈvo dissati, so tÈdisÈnaÑ dantÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ vaÓÓoyeva, taÑ cakkhunÈ disvÈ manodvÈrena cintetvÈ “ime dantÈ jarÈya pahaÔÈ”ti jaraÑ jÈnÈti udakaÔÔhÈne baddhÈni gosi~gÈdÊni oloketvÈ heÔÔhÈ udakassa atthibhÈvaÑ jÈnanaÑ viya. Puna avÊci savÊcÊti evampi ayaÑ jarÈ duvidhÈ hoti. Tattha maÓikanakarajatapavÈÄacandas|riyÈdÊnaÑ mandadasakÈdÊsu pÈÓÊnaÑ viya ca pupphaphalapallavÈdÊsu apÈÓÊnaÑ viya ca antarantarÈ vaÓÓavisesÈdÊnaÑ dubbiÒÒeyyattÈ jarÈ avÊcijarÈ nÈma, nirantarajarÈti attho. Tato aÒÒesu pana yathÈvuttesu antarantarÈ vaÓÓavisesÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ jarÈ savÊcijarÈ nÈma.

Tattha savÊcijarÈ upÈdinnÈnupÈdinnakavasena evaÑ dÊpetabbÈ daharakumÈrakÈnaÒhi paÔhamameva khÊradantÈ nÈma uÔÔhahanti, na te thirÈ. Tesu pana patitesu puna dantÈ uÔÔhahanti. Te paÔhamameva setÈ honti, jarÈvÈtena pana pahaÔakÈle kÈÄakÈ honti. KesÈ pana paÔhamameva tambÈpi honti kÈÄakÈpi setÈpi. Chavi pana salohitikÈ hoti. VaÉÉhantÈnaÑ vaÉÉhantÈnaÑ odÈtÈnaÑ odÈtabhÈvo kÈÄakÈnaÑ kÈÄakabhÈvo paÒÒÈyati. JarÈvÈtena pana pahaÔakÈle valiÑ gaÓhÈti. Sabbampi sassaÑ vapitakÈle setaÑ hoti, pacchÈ nÊlaÑ. JarÈvÈtena pana pahaÔakÈle paÓÉukaÑ hoti. Amba~kurenÈpi dÊpetuÑ vaÔÔati eva. AyaÑ vuccati jarÈti


ayaÑ jarÈ nÈma kathiyati. SÈ panesÈ khandhaparipÈkalakkhaÓÈ, maraÓ|panayanarasÈ, yobbannavinÈsapaccupaÔÔhÈnÈ.

JarÈya dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana ayampi sayaÑ na dukkhÈ, dukkhassa pana vatthubhÈvena dukkhÈti vuttÈ. Katarassa dukkhassa? KÈyadukkhassa ceva domanassadukkhassa ca. JiÓÓassa hi attabhÈvo jarasakaÔaÑ viya dubbalo hoti, ÔhÈtuÑ vÈ gantuÑ vÈ nisÊdituÑ vÈ vÈyamantassa balavaÑ kÈyadukkhaÑ uppajjati. PuttadÈre yathÈpure asallakkhente domanassaÑ uppajjati. Iti imesaÑ dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhÈti veditabbÈ. Api ca–

A~gÈnaÑ sithilabhÈvÈ, indriyÈnaÑ vikÈrato. Yobbannassa vinÈsena, balassa upaghÈtato.

VippavÈsÈ satÈdÊnaÑ, puttadÈrehi attano. AppasÈdanÊyato ceva, bhiyyo bÈlattapattiyÈ.

Pappoti dukkhaÑ yaÑ macco, kÈyikaÑ mÈnasaÑ tathÈ. SabbametaÑ jarÈhetu, yasmÈ tasmÈ jarÈ dukhÈti.

MaraÓaniddesa

193. MaraÓaniddese cavanakavasena cuti, ekacatupaÒcakkhandhÈya cutiyÈ sÈmaÒÒavacanametaÑ. CavanatÈti bhÈvavacanena lakkhaÓÈnidassanaÑ. Bhedoti cutikhandhÈnaÑ1 bha~guppattiparidÊpanaÑ. AntaradhÈnanti ghaÔassa viya bhinnassa bhinnÈnaÑ cutikhandhÈnaÑ yena kenaci pariyÈyena ÔhÈnÈbhÈvaparidÊpanaÑ. Maccu maraÓanti maccusa~khÈtaÑ maraÓaÑ. KÈlo nÈma antako, tassa kiriyÈ kÈlakiriyÈ. EttÈvatÈ sammutiyÈ maraÓaÑ dÊpitaÑ hoti.

IdÈni paramatthena dÊpetuÑ khandhÈnaÑ bhedoti-ÈdimÈha. Paramatthena hi khandhÈyeva bhijjanti, na satto nÈma koci marati. Khandhesu pana bhijjamÈnesu satto marati, bhinnesu matoti vohÈro hoti. Ettha ca catupaÒcavokÈravasena khandhÈnaÑ bhedo, ekavokÈravasena kaÄevarassa nikkhepo. CatuvokÈravasena vÈ khandhÈnaÑ bhedo, sesadvayavasena ______________________________________________________________ 1. KhandhÈnaÑ (Ka)


kaÄevarassa nikkhepo veditabbo. KasmÈ? Bhavadvayepi r|pakÈyasa~khÈtassa kaÄevarassa sabbhÈvato. YasmÈ vÈ cÈtumahÈrÈjikÈdÊsu khandhÈ bhijjanteva, na kiÒci nikkhipati, tasmÈ tesaÑ vasena khandhÈnaÑ bhedo. ManussÈdÊsu kaÄevarassa nikkhepo. Ettha ca kaÄevarassa nikkhepakaraÓato maraÓaÑ “kaÄavarassa nikkhepo”ti vuttaÑ.

JÊvitindriyassa upacchedoti iminÈ indriyabaddhasseva maraÓaÑ nÈma hoti, anindriyabaddhassa maraÓaÑ nÈma natthÊti dasseti. “SassaÑ mataÑ, rukkho mato”ti idaÑ pana vohÈramattameva. Atthato pana evar|pÈni vacanÈni sassÈdÊnaÑ khayavayabhÈvameva dÊpenti. IdaÑ vuccati maraÓanti idaÑ sabbampi maraÓaÑ nÈma kathiyati.

Apicettha khaÓikamaraÓaÑ sammutimaraÓaÑ samucchedamaraÓanti ayampi bhedo veditabbo. Tattha khaÓikamaraÓaÑ nÈma pavatte r|pÈr|padhammÈnaÑ bhedo. Tisso mato, phusso matoti idaÑ sammutimaraÓaÑ nÈma. KhÊÓÈsavassa appaÔisandhikÈ kÈlakiriyÈ samucchedamaraÓaÑ nÈma. ImasmiÑ panettha sammutimaraÓaÑ adhippetaÑ. JÈtikkhayamaraÓaÑ upakkamamaraÓaÑ sarasamaraÓaÑ ÈyukkhayamaraÓaÑ puÒÒakkhayamaraÓantipi tasseva nÈmaÑ. TayidaÑ cutilakkhaÓaÑ, viyogarasaÑ, vippavÈsapaccupaÔÔhÈnaÑ.

MaraÓassa dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana idampi sayaÑ na dukkhaÑ, dukkhassa pana vatthubhÈvena dukkhanti vuttaÑ. MaraÓantikÈpi hi sÈrÊrikÈ vedanÈ paÔivÈte gahitÈ ÈdittatiÓukkÈ viya sarÊraÑ nidahanti. NarakanimittÈdÊnaÑ upaÔÔhahanakÈle balavadomanassaÑ uppajjati. Iti imesaÑ dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhanti veditabbaÑ. Api ca–

“PÈpassa pÈpakammÈdi-nimittamanupassato. BhaddassÈpasahantassa, viyogaÑ piyavatthukaÑ. MÊyamÈnassa yaÑ dukkhaÑ, mÈnasaÑ avisesato. SabbesaÒcÈpi yaÑ sandhi-bandhanacchedanÈdikaÑ. VitujjamÈnamammÈnaÑ1, hoti dukkhaÑ sarÊrajaÑ. AsayhamappaÔikÈraÑ, dukkhassetassidaÑ yato. MaraÓaÑ vatthu tenetaÑ, dukkhamicceva bhÈsitan”ti. ______________________________________________________________ 1. VitujjamÈnadhammÈnaÑ (SyÈ, Ka)


Api ca imÈni jÈtijarÈmaraÓÈni nÈma imesaÑ sattÈnaÑ vadhakapaccÈmittÈ viya otÈraÑ gavesantÈni vicaranti. YathÈ hi purisassa tÊsu paccÈmittesu otÈrÈpekkhesu vicarantesu eko vadeyya “ahaÑ asuka-araÒÒassa nÈma vaÓÓaÑ kathetvÈ etaÑ ÈdÈya tattha gamissÈmi, ettha mayhaÑ dukkaraÑ natthÊ”ti. Dutiyo vadeyya “ahaÑ tava etaÑ gahetvÈ gatakÈle pothetvÈ dubbalaÑ karissÈmi, ettha mayhaÑ dukkaraÑ natthÊ”ti. Tatiyo vadeyya “tayÈ etasmiÑ pothetvÈ dubbale kate tiÓhena asinÈ sÊsacchedanaÑ nÈma mayhaÑ bhÈro hot|”ti te evaÑ vatvÈ tathÈ kareyyuÑ.

Tattha paÔhamapaccÈmittassa araÒÒassa vaÓÓaÑ kathetvÈ taÑ ÈdÈya tattha gatakÈlo viya suhajjaÒÈtimaÓÉalato nikkaÉÉhitvÈ yattha katthaci nibbattÈpanaÑ nÈma jÈtiyÈ kiccaÑ, dutiyassa pothetvÈ dubbalakaraÓaÑ viya nibbattakkhandhesu nipatitvÈ parÈdhÊnamaÒcaparÈyaÓabhÈvakaraÓaÑ jarÈya kiccaÑ, tatiyassa tiÓhena asinÈ sÊsacchedanaÑ viya jÊvitakkhayapÈpanaÑ maraÓassa kiccanti veditabbaÑ.

Apicettha jÈtidukkhaÑ sÈdÊnavamahÈkantÈrappaveso viya daÔÔhabbaÑ, jarÈdukkhaÑ tattha annapÈnarahitassa dubbalaÑ viya daÔÔhabbaÑ, maraÓadukkhaÑ dubbalassa iriyÈpathapavattane vihataparakkamassa vÈÄÈdÊhi anayabyasanÈpÈdanaÑ viya daÔÔhabbanti.

Sokaniddesa

194. Sokaniddese byasatÊti byasanaÑ, hitasukhaÑ khipati viddhaÑsetÊti attho. ©ÈtÊnaÑ byasanaÑ ÒÈtibyasanaÑ, corarogabhayÈdÊhi ÒÈtikkhayo ÒÈtivinÈsoti attho. Tena ÒÈtibyasanena. PhuÔÔhassÈti ajjhotthaÔassa, abhibh|tassa samannÈgatassÈti attho. Sesesupi eseva nayo. AyaÑ pana viseso bhogÈnaÑ byasanaÑ bhogabyasanaÑ, rÈjacorÈdivasena bhogakkhayo bhogavinÈsoti attho. Rogoyeva byasanaÑ rogabyasanaÑ. Rogo hi ÈrogyaÑ byasati vinÈsetÊti byasanaÑ. SÊlassa byÈsanaÑ sÊlabyasanaÑ. DussÊlyassetaÑ nÈmaÑ. SammÈdiÔÔhiÑ vinÈsayamÈnÈ uppannÈ diÔÔhi eva byasanaÑ diÔÔhibyasanaÑ. Ettha ca purimÈni dve anipphannÈni, pacchimÈni tÊÓi nipphannÈni tilakkhaÓabbhÈhatÈni. PurimÈni ca tÊÓi neva kusalÈni na akusalÈni, sÊladiÔÔhibyasanadvayaÑ akusalaÑ.


AÒÒataraÒÒatarenÈti gahitesu vÈ yena kenaci aggahitesu vÈ mittÈmaccabyasanÈdÊsu yena kenaci. SamannÈgatassÈti samanubandhassa aparimuccamÈnassa. AÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammenÈti yena kenaci sokadukkhassa uppattihetunÈ. Sokoti socanakavasena soko. IdaÑ tehi kÈraÓehi uppajjanakasokassa sabhÈvapaccattaÑ. SocanÈti socanÈkÈro. Socitattanti socitabhÈvo. Antosokoti abbhantare soko. DutiyapadaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ. So hi abbhantare sukkhÈpento viya parisukkhÈpento viya uppajjatÊti “antosoko antoparisoko”ti vuccati.

Cetaso parijjhÈyanÈti cittassa jhÈyanÈkÈro. Soko hi uppajjamÈno aggi viya cittaÑ jhÈpeti paridahati, “cittaÑ me jhÈmaÑ, na me kiÒci paÔibhÈtÊ”ti vadÈpeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhÈvo domanassaÑ. AnupaviÔÔhaÔÔhena sokova sallanti sokasallaÑ. AyaÑ vuccati sokoti ayaÑ soko nÈma kathiyati. So panÈyaÑ kiÒcÈpi atthato domanassavedanÈva hoti, evaÑ santepi antonijjhÈnalakkhaÓo, cetaso parinijjhÈyanaraso1, anusocanapaccupaÔÔhÈno.

Sokassa dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana ayaÑ sabhÈvadukkhattÈ ceva dukkhassa ca vatthubhÈvena dukkhoti vutto. KataradukkhassÈti? KÈyikadukkhassa ceva javanakkhaÓe ca domanassadukkhassa. Sokavegena hi hadaye mahÈgaÓÉo uÔÔhahitvÈ paripaccitvÈ bhijjati, mukhato vÈ kÈÄalohitaÑ nikkhamati, balavaÑ kÈyadukkhaÑ uppajjati. “EttakÈ me ÒÈtayo khayaÑ gatÈ, ettakÈ me bhogÈ”ti cintentassa ca balavaÑ domanassaÑ uppajjati. Iti imesaÑ dvinnaÑ dukkhÈnaÑ vatthubhÈvenapesa dukkhoti veditabbo. Api ca–

SattÈnaÑ hadayaÑ soko, sallaÑ viya vitujjati. Aggitattova nÈrÈco, bhusaÒca Éahate puna.

SamÈvahati ca byÈdhi-jarÈmaraÓabhedanaÑ. Dukkhampi vividhaÑ yasmÈ, tasmÈ dukkhoti vuccatÊti. ______________________________________________________________ 1. ParijjhÈpanaraso (Visuddhimagge Indriyasaccaniddese)


Paridevaniddesa

195. Paridevaniddese “mayhaÑ dhÊtÈ mayhaÑ putto”ti evaÑ Èdissa Èdissa devanti rodanti etenÈti Èdevo. TaÑ taÑ vaÓÓaÑ parikittetvÈ parikittetvÈ devanti etenÈti paridevo. Tato parÈni dve dve padÈni purimadvayasseva ÈkÈrabhÈvaniddesavasena vuttÈni. VÈcÈti vacanaÑ. PalÈpoti tucchaÑ niratthakavacanaÑ. UpaÉÉhabhaÓita-aÒÒabhaÓitÈdivasena vir|po palÈpo vippalÈpo. LÈlappoti punappunaÑ lapanaÑ. LÈlappanÈkÈro lÈlappanÈ. LÈlappitassa bhÈvo lÈlappitattaÑ. AyaÑ vuccati paridevoti ayaÑ paridevo nÈma kathiyati. So lÈlappanalakkhaÓo, guÓadosaparikittanaraso, sambhamapaccupaÔÔhÈno.

Paridevassa dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana ayampi sayaÑ na dukkho, kÈyadukkhadomanassadukkhÈnaÑ pana vatthubhÈvena dukkhoti vutto. Paridevanto hi attano khandhaÑ muÔÔhÊti potheti, ubhohi hatthehi uraÑ paharati pisati1, sÊsena bhittiyÈ saddhiÑ yujjhati. Tenassa balavaÑ kÈyadukkhaÑ uppajjati, “ettakÈ me ÒÈtayo khayaÑ vayaÑ abbhatthaÑ gatÈ”ti-ÈdÊni cinteti, tenassa balavaÑ domanassaÑ uppajjati. Iti imesaÑ dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhoti veditabbo. Api ca–

YaÑ sokasallavihato paridevamÈno, KaÓÔhoÔÔhatÈlutala2 sosajamappasayhaÑ.

Bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkhaÑ, Dukkhoti tena BhagavÈ paridevamÈhÈti.

Dukkhadomanassaniddesa

196-7. DukkhadomanassaniddesÈ heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ3 vaÓÓitattÈ pÈkaÔÈ eva. LakkhaÓÈdÊni pana tesaÑ tattha vuttÈneva.

“Dukkhassa dukkhaÔÔho veditabbo, domanassassa dukkhaÔÔho veditabbo”ti ettha pana ubhayampetaÑ sayaÒca dukkhattÈ kÈyikacetasikadukkhÈnaÒca vatthubhÈvena dukkhanti vuttaÑ. HatthapÈdÈnaÒhi kaÓÓanÈsikÈnaÒca chedanadukkhena ______________________________________________________________ 1. PiÑsati (SÊ, SyÈ) 2. ...dÈlugala (SÊ) 3. Abhi-®Ôha 1. 299 piÔÔhesu.


dukkhitassa anÈthasÈlÈyaÑ ucchiÔÔhakapÈlaÑ purato katvÈ nipannassa vaÓamukhehi puÄuvakesu nikkhamantesu balavaÑ kÈyadukkhaÑ uppajjati. NÈnÈra~garattavatthamanuÒÒÈla~kÈraÑ nakkhattaÑ kÊÄantaÑ mahÈjanaÑ disvÈ balavadomanassaÑ uppajjati. EvaÑ tÈva dukkhassa dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvo veditabbo. Api ca–

PÊÄeti kÈyikamidaÑ, dukkhaÑ dukkhaÒca mÈnasaÑ bhiyyo. Janayati yasmÈ tasmÈ, dukkhanti visesato vuttanti.

CetodukkhasamappitÈ pana kese pakiriya urÈni patipisanti ÈvaÔÔanti vivaÔÔanti, chinnapapÈtaÑ papatanti, satthaÑ Èharanti, visaÑ khÈdanti, rajjuyÈ ubbandhanti, aggiÑ pavisanti. TaÑ taÑ viparÊtaÑ vatthuÑ tathÈ tathÈ vippaÔisÈrino pariÉayhamÈnacittÈ cintenti. EvaÑ domanassassa ubhinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvo veditabbo. Api ca–

PÊÄeti yato cittaÑ, kÈyassa ca pÊÄanaÑ samÈvahati. Dukkhanti domanassampi, domanassaÑ tato ah|ti.

UpÈyÈsaniddesa

198. UpÈyÈsaniddese ÈyÈsanaÔÔhena ÈyÈso. SaÑsÊdanavisÊdanÈkÈrappavattassa cittakilamathassetaÑ nÈmaÑ. BalavaÑ ÈyÈso upÈyÈso. ŒyÈsitabhÈvo ÈyÈsitattaÑ. UpÈyÈsitabhÈvo upÈyÈsitattaÑ. AyaÑ vuccati upÈyÈsoti ayaÑ upÈyÈso nÈma kathiyati. So panesa byÈsattilakkhaÓo, nitthunanaraso, visÈdapaccupaÔÔhÈno.

UpÈyÈsassa dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana ayampi sayaÑ na dukkho, ubhinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhoti vutto. Kupitena hi raÒÒÈ issariyaÑ acchinditvÈ hataputtabhÈtikÈnaÑ ÈÓattavadhÈnaÑ bhayena aÔaviÑ pavisitvÈ nilÊnÈnaÑ mahÈvisÈdappattÈnaÑ dukkhaÔÔhÈnena dukkhaseyyÈya dukkhanisajjÈya balavaÑ kÈyadukkhaÑ uppajjati, “ettakÈ no ÒÈtakÈ ettakÈ bhogÈ naÔÔhÈ”ti cintentÈnaÑ balavadomanassaÑ uppajjati. Iti imesaÑ dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhoti veditabboti. Api ca–


Cittassa paridahanÈ, kÈyassa visÈdanÈ ca adhimattaÑ. YaÑ dukkhamupÈyÈso, janeti dukkho tato vutto.

Ettha ca mandagginÈ antobhÈjaneyeva telÈdÊnaÑ pÈko viya soko, tikkhagginÈ paccamÈnassa bhÈjanato bahinikkhamanaÑ viya paridevo, bahinikkhantÈvasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhÈjaneyeva yÈva parikkhayÈ pÈko viya upÈyÈso daÔÔhabbo.

Appiyasampayoganiddesa

199. Appiyasampayoganiddese yassÈti ye assa. AniÔÔhÈti apariyesitÈ. PariyesitÈ vÈ hontu apariyesitÈ vÈ, nÈmamevetaÑ amanÈpÈrammaÓÈnaÑ. ManasmiÑ na kamanti na pavisantÊti akantÈ. ManasmiÑ na appiyanti, na vÈ manaÑ vaÉÉhentÊti amanÈpÈ. R|pÈti-Èdi tesaÑ sabhÈvanidassanaÑ. AnatthaÑ kÈmenti icchantÊti anatthakÈmÈ. AhitaÑ kÈmenti icchantÊti ahitakÈmÈ. AphÈsukaÑ dukkhavihÈraÑ kÈmenti icchantÊti aphÈsukakÈmÈ. Cat|hi yogehi khemaÑ nibbhayaÑ vivaÔÔaÑ na icchanti, sabhayaÑ vaÔÔameva nesaÑ kÈmenti icchantÊti ayogakkhemakÈmÈ.

Api ca saddhÈdÊnaÑ vuÉÉhisa~khÈtassa atthassa akÈmanato tesaÑyeva hÈnisa~khÈtassa anatthassa ca kÈmanato anatthakÈmÈ. SaddhÈdÊnaÑyeva upÈyabh|tassa hitassa akÈmanato saddhÈhÈni-ÈdÊnaÑ upÈyabh|tassa ahitassa ca kÈmanato ahitakÈmÈ. PhÈsukavihÈrassa akÈmanato aphÈsukavihÈrassa ca kÈmanato aphÈsukakÈmÈ. Yassa kassaci nibbhayassa akÈmanato bhayassa ca kÈmanato ayogakkhemakÈmÈti evampettha attho daÔÔhabbo.

Sa~gatÊti gantvÈ saÑyogo. SamÈgamoti Ègatehi saÑyogo. SamodhÈnanti ÔhÈnanisajjÈdÊsu sahabhÈvo. MissÊbhÈvoti sabbakiccÈnaÑ sahakaraÓaÑ. AyaÑ sattavasena yojanÈ. Sa~khÈravasena pana yaÑ labbhati, taÑ gahetabbaÑ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ appiyasampayogo nÈma kathiyati. So aniÔÔhasamodhÈnalakkhaÓo, cittavighÈtakaraÓaraso, anatthabhÈvapaccupaÔÔhÈno.


So atthato eko dhammo nÈma natthi, kevalaÑ appiyasampayuttÈnaÑ duvidhassÈpi dukkhassa vatthubhÈvato dukkhoti vutto. AniÔÔhÈni hi vatth|ni samodhÈnagatÈni vijjhanachedanaphÈlanÈdÊhi kÈyikampi dukkhaÑ uppÈdenti, ubbegajananato mÈnasampi. Ten’etaÑ vuccati–

DisvÈva appiye dukkhaÑ, paÔhamaÑ hoti cetasi. Tadupakkamasambh|ta-matha kÈye yato idha.

Tato dukkhadvayassÈpi, vatthuto so MahesinÈ. Dukkho vuttoti viÒÒeyyo, appiyehi samÈgamoti.

Piyavippayoganiddesa

200. Piyavippayoganiddeso vuttapaÔipakkhanayena veditabbo. MÈtÈ vÈti-Èdi panettha atthakÈme sar|pena dassetuÑ vuttaÑ. Tattha mamÈyatÊti mÈtÈ. PiyÈyatÊti pitÈ. BhajatÊti bhÈtÈ. TathÈ bhaginÊ. MettÈyantÊti mittÈ. MinantÊti vÈ mittÈ, sabbaguyhesu anto pakkhipantÊti attho. KiccakaraÓÊyesu sahabhÈvaÔÔhena amÈ hontÊti amaccÈ. AyaÑ amhÈkaÑ ajjhattikoti evaÑ jÈnanti, ÒÈyantÊti vÈ ÒÈtÊ. Lohitena sambandhÈti sÈlohitÈ. EvametÈni padÈni atthato veditabbÈni. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ piyehi vippayogo nÈma kathiyati. So iÔÔhavatthuviyogalakkhaÓo, sokuppÈdanaraso, byasanapaccupaÔÔhÈno.

So atthato eko dhammo nÈma natthi, kevalaÑ piyavippayuttÈnaÑ duvidhassÈpi dukkhassa vatthubhÈvato dukkhoti vutto. IÔÔhÈni hi vatth|ni viyujjamÈnÈni sarÊrassa sosanamilÈpanÈdibhÈvena kÈyikampi dukkhaÑ uppÈdenti, yampi no ahosi, tampi no natthÊti anusocÈpanato mÈnasampi. Ten’etaÑ vuccati–

©ÈtidhanÈdiviyogÈ, sokasarasamappitÈ vitujjanti. BÈlÈ yato tatoyaÑ, dukkhoti mato piyaviyogoti.

IcchÈniddesa

201. IcchÈniddese jÈtidhammÈnanti jÈtisabhÈvÈnaÑ jÈtipakatikÈnaÑ. IcchÈ uppajjatÊti taÓhÈ uppajjati. Aho vatÈti patthanÈ.


Na kho panetaÑ icchÈya pattabbanti yaÑ etaÑ “aho vata mayaÑ na jÈtidhammÈ assÈma, na ca vata no jÈti ÈgaccheyyÈ”ti evaÑ pahÊnasamudayesu sÈdh|su vijjamÈnaÑ ajÈtidhammattaÑ, parinibbutesu ca vijjamÈnaÑ jÈtiyÈ anÈgamanaÑ icchitaÑ, taÑ icchantassÈpi maggabhÈvanÈya vinÈ apattabbato anicchantassa ca bhÈvanÈya pattabbato na icchÈya pattabbaÑ nÈma hoti. IdampÊti etampi. Upari sesÈni upÈdÈya pikÈro. Yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyaÑ vatthuÑ icchanto na labhati, taÑ alabbhaneyyavatthu-icchanaÑ dukkhanti veditabbaÑ. JarÈdhammÈnanti-ÈdÊsupi eseva nayo. Evamettha alabbhaneyyavatth|su icchÈva “yampicchaÑ na labhati, tampi dukkhan”ti vuttÈ. SÈ alabbhaneyyavatthu-icchanalakkhaÓÈ, tappariyesanarasÈ, tesaÑ appattipaccupaÔÔhÈnÈ.

DvinnaÑ pana dukkhÈnaÑ vatthubhÈvato dukkhÈti vuttÈ. Ekacco hi rÈjÈ bhavissatÊti sambhÈvito hoti. So chinnabhinnagaÓena parivÈrito pabbatavisamaÑ vÈ vanagahanaÑ vÈ pavisati. Atha rÈjÈ taÑ pavattiÑ ÒatvÈ balakÈyaÑ peseti. So rÈjapurisehi nihataparivÈro sayampi laddhappahÈro palÈyamÈno rukkhantaraÑ vÈ pÈsÈÓantaraÑ vÈ pavisati. TasmiÑ samaye mahÈmegho uÔÔhahati, tibbandhakÈrÈ kÈÄavaddalikÈ hoti. Atha naÑ samantato kÈÄakipillikÈdayo pÈÓÈ parivÈretvÈ gaÓhanti. Tenassa balavakÈyadukkhaÑ uppajjati. MÈ ekaÑ nissÈya ettakÈ ÒÈtÊ ca bhogÈ ca vinaÔÔhÈti cintentassa balavadomanassaÑ uppajjati. Iti ayaÑ icchÈ imesaÑ dvinnampi dukkhÈnaÑ vatthubhÈvena dukkhÈti veditabbÈ. Api ca–

TaÑ taÑ patthayamÈnÈnaÑ, tassa tassa alÈbhato. YaÑ vighÈtamayaÑ dukkhaÑ, sattÈnaÑ idha jÈyati.

Alabbhaneyyavatth|naÑ, patthanÈ tassa kÈraÓaÑ. YasmÈ tasmÈ Jino dukkhaÑ, icchitÈlÈbhamabravÊti.

UpÈdÈnakkhandhaniddesa

202. UpÈdÈnakkhandhaniddese saÑkhittenÈti desanaÑ sandhÈya vuttaÑ. DukkhaÒhi ettakÈni dukkhasatÈnÊti vÈ ettakÈni dukkhasahassÈnÊti vÈ ettakÈni


dukkhasatasahassÈnÊti vÈ saÑkhipituÑ na sakkÈ, desanÈ pana sakkÈ. TasmÈ “dukkhaÑ nÈma aÒÒaÑ kiÒci natthi, saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ”ti desanaÑ saÑkhipento evamÈha. Seyyathidanti nipÈto. Tassa te katameti ceti attho. R|pupÈdÈnakkhandhoti-ÈdÊnaÑ attho Khandhavibha~ge vaÓÓitoyeva.

KhandhÈnaÑ dukkhaÔÔho veditabboti ettha pana

JÈtippabhutikaÑ dukkhaÑ, yaÑ vuttaÑ idha tÈdinÈ. AvuttaÑ yaÒca taÑ sabbaÑ, vinÈ ete na vijjati.

YasmÈ tasmÈ upÈdÈna-kkhandhÈ sa~khepato ime. DukkhÈti vuttÈ dukkhanta-desakena MahesinÈ.

TathÈ hi indhanamiva pÈvako, lakkhamiva paharaÓÈni, gor|pamiva ÉaÑsamakasÈdayo, khettamiva lÈvakÈ, gÈmaÑ viya gÈmaghÈtakÈ, upÈdÈnakkhandhapaÒcakameva jÈti-Èdayo nÈnappakÈrehi bÈdhayamÈnÈ tiÓalatÈdÊni viya bh|miyaÑ, pupphaphalapallavÈdÊni viya rukkhesu, upÈdÈnakkhandhesuyeva nibbattanti. UpÈdÈnakkhandhÈnaÒca ÈdidukkhaÑ jÈti, majjhedukkhaÑ jarÈ, pariyosÈnadukkhaÑ maraÓaÑ, mÈraÓantikadukkhÈbhighÈtena pariÉayhamÈnadukkhaÑ soko tadasahanato lÈlappanadukkhaÑ paridevo, tato dhÈtukkhobhasa~khÈta-aniÔÔhaphoÔÔhabbasamÈyogato kÈyassa ÈbÈdhanadukkhaÑ dukkhaÑ, tena bÈdhiyamÈnÈnaÑ puthujjanÈnaÑ tattha paÔighuppattito cetobÈdhanadukkhaÑ domanassaÑ, sokÈdivuÉÉhiyÈ janitavisÈdÈnaÑ anutthunanadukkhaÑ upÈyÈso, manorathavighÈtappattÈnaÑ icchÈvighÈtadukkhaÑ icchitÈlÈbhoti evaÑ nÈnappakÈrato upaparikkhiyamÈnÈ upÈdÈnakkhandhÈva dukkhÈti yadetaÑ ekamekaÑ dassetvÈ vuccamÈnaÑ anekehi kappehi na sakkÈ asesato vattuÑ, taÑ sabbampi dukkhaÑ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaÑ viya yesu kesuci paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu saÑkhipitvÈ dassetuÑ “saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ”ti BhagavÈ avocÈti.

DukkhasaccaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


2. SamudayasaccaniddesavaÓÓanÈ

203. Samudayasaccaniddese yÈyaÑ taÓhÈti yÈ ayaÑ taÓhÈ. PonobbhavikÈti1 punabbhavakaraÓaÑ punobbhavo, puno bbhavo sÊlamassÈti ponobbhavikÈ2. Api ca punabbhavaÑ deti, punabbhavÈya saÑvattati, punappunaÑ bhave nibbattetÊti ponobbhavikÈ. SÈ panesÈ punabbhavassa dÈyikÈpi atthi adÈyikÈpi, punabbhavÈya saÑvattanikÈpi atthi asaÑvattanikÈpi. DinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkamattÈpi. SÈ punabbhavaÑ dadamÈnÈpi adadamÈnÈpi punabbhavÈya saÑvattamÈnÈpi asaÑvattamÈnÈpi dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkamattÈpi ponobbhavikÈ evÈti nÈmaÑ labhati. Abhinandanasa~khÈtena nandirÈgena sahagatÈti nandirÈgasahagatÈ. NandirÈgena saddhiÑ atthato ekattameva gatÈti vuttaÑ hoti. TatratatrÈbhinandinÊti yatra yatra attabhÈvo, tatratatrÈbhinandinÊ. R|pÈdÊsu vÈ ÈrammaÓesu tatratatrÈbhinandinÊ, r|pÈbhinandinÊ saddagandharasaphoÔÔhabbadhammÈbhinandinÊti attho. Seyyathidanti nipÈto. Tassa sÈ katamÈti ceti attho. KÈmataÓhÈti kÈme taÓhÈ kÈmataÓhÈ. PaÒcakÈmaguÓikarÈgassetaÑ adhivacanaÑ. Bhave taÓhÈ bhavataÓhÈ. BhavapatthanÈvasena uppannassa sassatadiÔÔhisahagatassa r|pÈr|pabhavarÈgassa ca jhÈnanikantiyÈ cetaÑ adhivacanaÑ. Vibhave taÓhÈ vibhavataÓhÈ. UcchedadiÔÔhisahagatassa rÈgassetaÑ adhivacanaÑ.

IdÈni tassÈ taÓhÈya vatthuÑ vitthÈrato dassetuÑ sÈ kho panesÈti-ÈdimÈha. Tattha uppajjatÊti jÈyati. NivisatÊti punappunaÑ pavattivasena patiÔÔhahati. YaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|panti yaÑ lokasmiÑ piyasabhÈvaÒceva madhurasabhÈvaÒca. CakkhuÑ loketi-ÈdÊsu lokasmiÒhi cakkhÈdÊsu mamattena abhiniviÔÔhÈ sattÈ sampattiyaÑ patiÔÔhitÈ attano cakkhuÑ ÈdÈsÈdÊsu nimittaggahaÓÈnusÈrena vippasannapaÒcapasÈdaÑ suvaÓÓavimÈne ugghÈÔitamaÓi sÊhapaÒjaraÑ viya maÒÒanti, sotaÑ rajatapanÈÄikaÑ viya pÈma~gasuttakaÑ viya ca maÒÒanti, tu~ganÈsÈti laddhavohÈraÑ ghÈnaÑ vaÔÔetvÈ ÔhapitaharitÈlavaÔÔiÑ viya maÒÒanti, jivhaÑ rattakambalapaÔalaÑ viya mudusiniddhamadhurarasadaÑ maÒÒanti, kÈyaÑ sÈlalaÔÔhiÑ viya suvaÓÓatoraÓaÑ viya ca maÒÒanti, manaÑ aÒÒesaÑ manena asadisaÑ uÄÈraÑ maÒÒanti, r|paÑ suvaÓÓakaÓikÈrapupphÈdivaÓÓaÑ. ______________________________________________________________ 1. PonobhavikÈti (SÊ) 2. PonobhavikÈ (SÊ)


viya, saddaÑ mattakaravÊkakokilamandadhamitamaÓivaÑsanigghosaÑ viya, attanÈ paÔiladdhÈni catusamuÔÔhÈnikagandhÈrammaÓÈdÊni “kassa aÒÒassa evar|pÈni atthÊ”ti maÒÒanti, tesaÑ evaÑ maÒÒamÈnÈnaÑ tÈni cakkhÈdÊni piyar|pÈni ceva honti sÈtar|pÈni ca. Atha nesaÑ tattha anuppannÈ ceva taÓhÈ uppajjati, uppannÈ ca punappunaÑ pavattivasena nivisati. TasmÈ BhagavÈ “cakkhuÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjatÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha uppajjamÈnÈti yadÈ uppajjati, tadÈ ettha uppajjatÊti attho. Esa nayo sabbatthÈpÊti.

SamudayasaccaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. NirodhasaccaniddesavaÓÓanÈ

204. Nirodhasaccaniddese yo tassÈyeva taÓhÈyÈti ettha “yo tasseva dukkhassÈ”ti vattabbe yasmÈ samudayanirodheneva dukkhaÑ nirujjhati, no aÒÒathÈ. Yath’Èha–

“YathÈpi m|le anupaddave daÄhe, Chinnopi rukkho punareva r|hati. Evampi taÓhÈnusaye an|hate, NibbattatÊ dukkhamidaÑ punappunan”ti1.

TasmÈ taÑ dukkhanirodhaÑ dassento samudayanirodhena dassetuÑ evamÈha. SÊhasamÈnavuttino hi TathÈgatÈ, te dukkhaÑ nirodhentÈ dukkhanirodhaÒca dassentÈ hetumhi paÔipajjanti na phale. SuvÈnavuttino pana aÒÒatitthiyÈ, te dukkhaÑ nirodhentÈ dukkhanirodhaÒca dassentÈ attakilamathÈnuyogena ceva tasseva ca desanÈya phale paÔipajjanti na hetumhÊti sÊhasamÈnavuttitÈya SatthÈ hetumhi paÔipajjanto yo tassÈye vÈti-ÈdimÈha.

Tattha tassÈyevÈti yÈ sÈ uppatti nivesavasena heÔÔhÈ pakÈsitÈ, tassÈyeva. AsesavirÈganirodhoti-ÈdÊni sabbÈni ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 62 piÔÔhe Dhammapade.


nibbÈnavevacanÈneva. NibbÈnaÒhi Ègamma taÓhÈ asesÈ virajjati nirujjhati,

tasmÈ taÑ “tassÈyeva taÓhÈya asesavirÈganirodho”ti vuccati. NibbÈnaÒca

Ègamma taÓhÈ cajiyati paÔinissajjiyati muccati na allÊyati, tasmÈ nibbÈnaÑ

“cÈgo paÔinissaggo mutti anÈlayo”ti vuccati. Ekameva hi nibbÈnaÑ, nÈmÈni

panassa sabbasa~khatÈnaÑ nÈmapaÔipakkhavasena anekÈni

nibbÈnavevacanÈneva honti. SeyyathidaÑ, asesavirÈganirodho cÈgo

paÔinissaggo mutti anÈlayo rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo

taÓhÈkkhayo anuppÈdo appavattaÑ animittaÑ appaÓihitaÑ anÈy|hanaÑ

appaÔisandhi anupapatti agati ajÈtaÑ ajaraÑ abyÈdhi amataÑ asokaÑ

aparidevaÑ anupÈyÈsaÑ asaÑkiliÔÔhanti-ÈdÊni.

IdÈni maggena chinnÈya nibbÈnaÑ Ègamma appavattipattÈyapi ca

taÓhÈya yesu vatth|su tassÈ uppatti dassitÈ, tattheva abhÈvaÑ dassetuÑ sÈ

kho panesÈti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ puriso khette jÈtaÑ titta-alÈbuvalliÑ

disvÈ aggato paÔÔhÈya m|laÑ pariyesitvÈ chindeyya, sÈ anupubbena

milÈyitvÈ appaÒÒattiÑ gaccheyya. Tato tasmiÑ khette titta-alÈbu niruddhÈ

pahÊnÈti vucceyya, evameva khette titta-alÈbu viya cakkhÈdÊsu taÓhÈ. SÈ

ariyamaggena m|lacchinnÈ nibbÈnaÑ Ègamma appavattiÑ gacchati1. EvaÑ

gatÈ pana tesu vatth|su khette titta-alÈbu viya na paÒÒÈyati. YathÈ ca aÔavito

core ÈnetvÈ nagarassa dakkhiÓadvÈre ghÈteyyuÑ, tato aÔaviyaÑ corÈ matÈti

vÈ mÈritÈti vÈ vucceyyuÑ, evameva aÔaviyaÑ corÈ viya yÈ cakkhÈdÊsu

taÓhÈ, sÈ dakkhiÓadvÈre corÈ viya nibbÈnaÑ Ègamma niruddhattÈ nibbÈne

niruddhÈ. EvaÑ niruddhÈ pana tesu vatth|su aÔaviyaÑ corÈ viya na

paÒÒÈyati. TenassÈ tattheva niruddhaÑ dassento “cakkhuÑ loke piyar|paÑ

sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati. Ettha nirujjhamÈnÈ

nirujjhatÊ”ti-ÈdimÈha. Sesamettha uttÈnatthamevÈti.

NirodhasaccaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. Gaccheyya (Ka)


4. MaggasaccaniddesavaÓÓanÈ

205. Maggasaccaniddese ayamevÈti aÒÒamaggapaÔikkhepanatthaÑ niyamanaÑ. Ariyoti taÑtaÑmaggavajjhehi kilesehi ÈrakattÈ ariyabhÈvakarattÈ ariyaphalapaÔilÈbhakarattÈ ca ariyo. AÔÔha~gÈni assÈti aÔÔha~giko. SvÈyaÑ catura~gikÈ viya senÈ paÒca~gikaÑ viya t|riyaÑ a~gamattameva hoti, a~gavinimutto natthi. NibbÈnatthikehi maggiyati, nibbÈnaÑ vÈ maggati, kilese vÈ mÈrento gacchatÊti maggo. Seyyathidanti so katamoti ceti attho.

IdÈni a~gamattameva maggo hoti, a~gavinimutto natthÊti dassento sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhÊti Èha. Tattha sammÈ dassanalakkhaÓÈ sammÈdiÔÔhi. SammÈ abhiniropanalakkhaÓo sammÈsa~kappo. SammÈ pariggahalakkhaÓÈ sammÈvÈcÈ. SammÈ samuÔÔhÈpanalakkhaÓo sammÈkammanto. SammÈ vodÈnalakkhaÓo1 sammÈ-ÈjÊvo. SammÈ paggahalakkhaÓo sammÈvÈyÈmo. SammÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓÈ sammÈsati. SammÈ samÈdhÈnalakkhaÓo sammÈsamÈdhi.

Tesu ca ekekassa tÊÓi tÊÓi kiccÈni honti. SeyyathidaÑ, sammÈdiÔÔhi tÈva aÒÒehipi attano paccanÊkakilesehi saddhiÑ micchÈdiÔÔhiÑ pajahati, nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ karoti. Sampayuttadhamme ca passati tappaÔicchÈdakamohavidhamanavasena asammohato. SammÈsa~kappÈdayopi tatheva micchÈsa~kappÈdÊni ca pajahanti, nirodhaÒca ÈrammaÓaÑ karonti. Visesato panettha sammÈsa~kappo sahajÈtadhamme abhiniropeti, sammÈvÈcÈ sammÈ pariggaÓhÈti, sammÈkammanto sammÈ samuÔÔhÈpeti, sammÈ-ÈjÊvo sammÈ vodÈpeti, sammÈvÈyÈmo sammÈ paggaÓhÈti, sammÈsati sammÈ upaÔÔhÈti, sammÈsamÈdhi sammÈ padahati.

ApicesÈ sammÈdiÔÔhi nÈma pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ hoti, maggakÈle ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Kiccato pana dukkhe ÒÈÓanti-ÈdÊni cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsa~kappÈdayopi pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ honti, maggakÈle ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Tesu sammÈsa~kappo kiccato nekkhammasa~kappoti-ÈdÊni ______________________________________________________________ 1. VodÈpanalakkhaÓo (Ka)


tÊÓi nÈmÈni labhati. SammÈvÈcÈdayo tayo pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ viratiyopi honti cetanÈyopi, maggakkhaÓe pana viratiyova. SammÈvÈyÈmo sammÈsatÊti idampi dvayaÑ kiccato sammappadhÈnasatipaÔÔhÈnavasena cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsamÈdhi pana pubbabhÈgepi maggakkhaÓepi sammÈsamÈdhiyeva.

Iti imesu aÔÔhasu dhammesu BhagavatÈ nibbÈnÈdhigamÈya paÔipannassa yogino bah|pakÈrattÈ paÔhamaÑ sammÈdiÔÔhi desitÈ. AyaÒhi “paÒÒÈpajjoto paÒÒÈsatthan”ti1 ca vuttÈ. TasmÈ etÈya pubbabhÈge vipassanÈÒÈÓasa~khÈtÈya sammÈdiÔÔhiyÈ avijjandhakÈraÑ viddhaÑsetvÈ kilesacore ghÈtento khemena yogÈvacaro nibbÈnaÑ pÈpuÓÈti. Tena vuttaÑ “nibbÈnÈdhigamÈya paÔipannassa yogino bah|pakÈrattÈ paÔhamaÑ sammÈdiÔÔhi desitÈ”ti.

SammÈsa~kappo pana tassÈ bah|pakÈro. TasmÈ tadanantaraÑ vutto. YathÈ hi heraÒÒiko hatthena parivattetvÈ parivattetvÈ cakkhunÈ kahÈpaÓaÑ olokento “ayaÑ k|Ôo ayaÑ cheko”ti jÈnÈti, evaÑ yogÈvacaropi pubbabhÈge vitakkena vitakketvÈ vitakketvÈ vipassanÈpaÒÒÈya olokayamÈno “ime dhammÈ kÈmÈvacarÈ ime dhammÈ r|pÈvacarÈdayo”ti jÈnÈti. YathÈ vÈ pana purisena koÔiyaÑ gahetvÈ parivattetvÈ parivattetvÈ dinnaÑ mahÈrukkhaÑ tacchako vÈsiyÈ tacchetvÈ kamme upaneti, evaÑ vitakkena vitakketvÈ vitakketvÈ dinnadhamme yogÈvacaro paÒÒÈya “ime dhammÈ kÈmÈvacarÈ ime dhammÈ r|pÈvacarÈ”ti-ÈdinÈ nayena paricchinditvÈ kamme upaneti. Tena vuttaÑ “sammÈsa~kappo pana tassÈ bah|pakÈro. TasmÈ tadanantaraÑ vutto”ti.

SvÈyaÑ yathÈ sammÈdiÔÔhiyÈ, evaÑ sammÈvÈcÈyapi upakÈrako. YathÈha “pubbe kho gahapati vitakketvÈ vicÈretvÈ pacchÈ vÈcaÑ bhindatÊ”ti2. TasmÈ tadanantaraÑ sammÈvÈcÈ vuttÈ.

YasmÈ pana idaÒcidaÒca karissÈmÈti paÔhamaÑ vÈcÈya saÑvidahitvÈ loke kammante payojenti, tasmÈ vÈcÈ kÈyakammassa upakÈrikÈti sammÈvÈcÈya anantaraÑ sammÈkammanto vutto. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 20, 22 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 376 piÔÔhe.


CatubbidhaÑ pana vacÊduccaritaÑ tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ pahÈya ubhayaÑ sucaritaÑ p|rentasseva yasmÈ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ p|rati, na itarassa. TasmÈ tadubhayÈnantaraÑ sammÈ-ÈjÊvo vutto.

EvaÑ suddhÈjÊvena “parisuddho me ÈjÊvo”ti ettÈvatÈ paritosaÑ akatvÈ suttapamattena viharituÑ na yuttaÑ, atha kho sabba-iriyÈpathesu idaÑ vÊriyamÈrabhitabbanti dassetuÑ tadanantaraÑ sammÈvÈyÈmo vutto.

Tato ÈraddhavÊriyenÈpi kÈyÈdÊsu cat|su vatth|su sati suppatiÔÔhitÈ kÈtabbÈti dassanatthaÑ tadanantaraÑ sammÈsati desitÈ.

YasmÈ pana evaÑ suppatiÔÔhitÈ sati samÈdhissa upakÈrÈnupakÈrÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samanvesitvÈ pahoti ekattÈrammaÓe cittaÑ samÈdhÈtuÑ, tasmÈ sammÈsati-anantaraÑ sammÈsamÈdhi desitoti veditabbo.

SammÈdiÔÔhiniddese “dukkhe ÒÈÓan”ti-ÈdinÈ catusaccasakammaÔÔhÈnaÑ dassitaÑ. Tattha purimÈni dve saccÈni vaÔÔaÑ, pacchimÈni vivaÔÔaÑ. Tesu bhikkhuno vaÔÔe kammaÔÔhÈnÈbhiniveso hoti, vivaÔÔe natthi abhiniveso. PurimÈni hi dve saccÈni “paÒcakkhandhÈ dukkhaÑ, taÓhÈ samudayo”ti evaÑ sa~khepena ca “katame paÒcakkhandhÈ, r|pakkhandho”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈrena ca Ècariyassa santike uggaÓhitvÈ vÈcÈya punappunaÑ parivattento yogÈvacaro kammaÑ karoti. Itaresu pana dvÊsu saccesu “nirodhasaccaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpaÑ, maggasaccaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpan”ti evaÑ savaneneva kammaÑ karoti. So evaÑ kammaÑ karonto cattÈri saccÈni ekena paÔivedhena paÔivijjhati, ekÈbhisamayena abhisameti. DukkhaÑ pariÒÒÈpaÔivedhena paÔivijjhati, samudayaÑ pahÈnapaÔivedhena, nirodhaÑ sacchikiriyapaÔivedhena, maggaÑ bhÈvanÈpaÔivedhena paÔivijjhati. DukkhaÑ pariÒÒÈbhisamayena -pa- maggaÑ bhÈvanÈbhisamayena abhisameti.

Evamassa pubbabhÈge dvÊsu saccesu uggahaparipucchÈsavanadhÈraÓa-sammasanapaÔivedho hoti, dvÊsu savanapaÔivedhoyeva. AparabhÈge tÊsu kiccato paÔivedho hoti, nirodhe ÈrammaÓapaÔivedho. Tattha sabbampi paÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ. SavanadhÈraÓasammasanaÒÈÓaÑ lokiyaÑ kÈmÈvacaraÑ. PaccavekkhaÓÈ pana pattasaccassa hoti. AyaÒca Èdikammiko, tasmÈ sÈ idha na vuttÈ. Imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato “dukkhaÑ


parijÈnÈmi, samudayaÑ pajahÈmi, nirodhaÑ sacchikaromi, maggaÑ bhÈvemÊ”ti ÈbhogasamannÈhÈramanasikÈrapaccavekkhaÓÈ natthi. Pariggahato paÔÔhÈya hoti. AparabhÈge pana dukkhaÑ pariÒÒÈtameva hoti -pa- maggo bhÈvitova hoti.

Tattha dve saccÈni duddasattÈ gambhÊrÈni, dve gambhÊrattÈ duddasÈni. DukkhasaccaÒhi uppattito pÈkaÔaÑ, khÈÓukaÓÔakappahÈrÈdÊsu “aho dukkhan”ti vattabbatampi Èpajjati. Samudayampi khÈditukÈmatÈbhuÒjitukÈmatÈdivasena uppattito pÈkaÔaÑ. LakkhaÓapaÔivedhato pana ubhayampi gambhÊraÑ. Iti tÈni duddasattÈ gambhÊrÈni. ItaresaÑ pana dvinnaÑ dassanatthÈya payogo bhavaggagahaÓatthaÑ hatthappasÈraÓaÑ viya avÊciphusanatthaÑ pÈdappasÈraÓaÑ viya satadhÈ bhinnavÈlassa koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdanaÑ viya ca hoti. Iti tÈni gambhÊrattÈ duddasÈni. EvaÑ duddasattÈ gambhÊresu gambhÊrattÈ ca duddasesu cat|su saccesu uggahÈdivasena pubbabhÈgaÒÈÓuppattiÑ sandhÈya idaÑ “dukkhe ÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ. PaÔivedhakkhaÓe pana ekameva ÒÈÓaÑ hoti.

SammÈsa~kappaniddese kÈmato nissaÔoti nekkhammasa~kappo. ByÈpÈdato nissaÔoti abyÈpÈdasa~kappo. VihiÑsÈya nissaÔoti avihiÑsÈsa~kappo. Tattha nekkhammavitakko kÈmavitakkassa padaghÈtaÑ padacchedaÑ karonto uppajjati, abyÈpÈdavitakko byÈpÈdavitakkassa, avihiÑsÈvitakko vihiÑsÈvitakkassa. Nekkhammavitakko ca kÈmavitakkassa paccanÊko hutvÈ uppajjati, abyÈpÈda-avihiÑsÈvitakkÈ byÈpÈdavihiÑsÈvitakkÈnaÑ.

Tattha yogÈvacaro kÈmavitakkassa padaghÈtanatthaÑ kÈmavitakkaÑ vÈ sammasati aÒÒaÑ vÈ kiÒci sa~khÈraÑ. Athassa vipassanÈkkhaÓe vipassanÈsampayutto sa~kappo tada~gavasena kÈmavitakkassa padaghÈtaÑ padacchedaÑ karonto uppajjati, vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ maggaÑ pÈpeti. Athassa maggakkhaÓe maggasampayutto sa~kappo samucchedavasena kÈmavitakkassa padaghÈtaÑ padacchedaÑ karonto uppajjati. ByÈpÈdavitakkassÈpi padaghÈtanatthaÑ byÈpÈdavitakkaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ sa~khÈraÑ sammasati. VihiÑsÈvitakkassa padaghÈtanatthaÑ vihiÑsÈvitakkaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ sa~khÈraÑ sammasati. Athassa vipassanÈkkhaÓeti sabbaÑ purimanayeneva yojetabbaÑ.


KÈmavitakkÈdÊnaÑ pana tiÓÓaÑ PÈÄiyaÑ vibhattesu aÔÔhatiÑsÈrammaÓesu ekakammaÔÔhÈnampi apaccanÊkaÑ nÈma natthi. Ekantato pana kÈmavitakkassa tÈva asubhesu paÔhamajjhÈnameva paccanÊkaÑ, byÈpÈdavitakkassa mettÈya tikacatukkajjhÈnÈni, vihiÑsÈvitakkassa karuÓÈya tikacatukkajjhÈnÈni. TasmÈ asubhe parikammaÑ katvÈ jhÈnaÑ samÈpannassa samÈpattikkhaÓe jhÈnasampayutto sa~kappo vikkhambhanavasena kÈmavitakkassa paccanÊko hutvÈ uppajjati. JhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapentassa vipassanÈkkhaÓe vipassanÈsampayutto sa~kappo tada~gavasena kÈmavitakkassa paccanÊko hutvÈ uppajjati. VipassanaÑ ussukkÈpetvÈ maggaÑ pÈpentassa maggakkhaÓe maggasampayutto sa~kappo samucchedavasena kÈmavitakkassa paccanÊko hutvÈ uppajjati. EvaÑ uppanno nekkhammasa~kappoti vuccatÊti veditabbo.

MettÈya pana parikammaÑ katvÈ, karuÓÈya parikammaÑ katvÈ jhÈnaÑ samÈpajjatÊti sabbaÑ purimanayeneva yojetabbaÑ. EvaÑ uppanno abyÈpÈdasa~kappoti vuccati, avihiÑsÈsa~kappoti ca vuccatÊti veditabbo. Evamete nekkhammasa~kappÈdayo vipassanÈjhÈnavasena uppattÊnaÑ nÈnattÈ pubbabhÈge nÈnÈ. MaggakkhaÓe pana imesu tÊsu ÔhÈnesu, uppannassa akusalasa~kappassa padacchedato anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈno ekova kusalasa~kappo uppajjati. AyaÑ sammÈsa~kappo nÈma.

SammÈvÈcÈniddesepi yasmÈ aÒÒeneva cittena musÈvÈdÈ viramati, aÒÒenaÒÒena pisuÓavÈcÈdÊhi, tasmÈ catassopetÈ veramaÓiyo pubbabhÈge nÈnÈ. MaggakkhaÓe pana micchÈvÈcÈsa~khÈtÈya catubbidhÈya akusaladussÊlyacetanÈya padacchedato anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva sammÈvÈcÈsa~khÈtÈ kusalaveramaÓÊ uppajjati. AyaÑ sammÈvÈcÈ nÈma.

SammÈkammantaniddesepi yasmÈ aÒÒeneva cittena pÈÓatipÈtÈ viramati, aÒÒena adinnÈdÈnÈ, aÒÒena kÈmesumicchÈcÈrÈ, tasmÈ tissopetÈ veramaÓiyo pubbabhÈge nÈnÈ. MaggakkhaÓe pana micchÈkammantasa~khÈtÈya tividhÈya akusaladussÊlyacetanÈya padacchedato anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva sammÈkammantasa~khÈtÈ kusalaveramaÓÊ uppajjati. AyaÑ sammÈkammanto nÈma.


SammÈ-ÈjÊvaniddese idhÈti imasmiÑ sÈsane. AriyasÈvakoti ariyassa Buddhassa sÈvako. MicchÈ-ÈjÊvaÑ pahÈyÈti pÈpakaÑ ÈjÊvaÑ pajahitvÈ. SammÈ-ÈjÊvenÈti Buddhapasatthena kusala-ÈjÊvena. JÊvikaÑ kappetÊti jÊvitappavattiÑ pavatteti. IdhÈpi yasmÈ aÒÒeneva cittena kÈyadvÈravÊtikkamÈ viramati, aÒÒena vacÊdvÈravÊtikkamÈ, tasmÈ pubbabhÈge nÈnÈkkhaÓesu uppajjati. MaggakkhaÓe pana dvÊsu dvÈresu sattannaÑ kammapathÈnaÑ vasena uppannÈya micchÈ-ÈjÊvadussÊlyacetanÈya padacchedato anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva sammÈ-ÈjÊvasa~khÈtÈ kusalaveramaÓÊ uppajjati. AyaÑ sammÈ-ÈjÊvo nÈma.

SammÈvÈyÈmaniddeso SammappadhÈnavibha~ge anupadavaÓÓanÈvasena Èvibhavissati. AyaÑ pana pubbabhÈge nÈnÈcittesu labbhati. AÒÒeneva hi cittena anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya vÈyÈmaÑ karoti, aÒÒena uppannÈnaÑ pahÈnÈya. AÒÒeneva ca anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya, aÒÒena uppannÈnaÑ ÔhitiyÈ. MaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhati. Ekameva hi maggasampayuttaÑ vÊriyaÑ catukiccasÈdhanaÔÔhena cattÈri nÈmÈni labhati.

SammÈsatiniddesopi SatipaÔÔhÈnavibha~ge anupadavaÓÓanÈvasena Èvibhavissati. Ayampi ca pubbabhÈge nÈnÈcittesu labbhati. AÒÒeneva hi cittena kÈyaÑ pariggaÓhÈti, aÒÒenaÒÒena vedanÈdÊni. MaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhati. EkÈyeva hi maggasampayuttÈ sati catukiccasÈdhanaÔÔhena cattÈri nÈmÈni labhati.

SammÈsamÈdhiniddese cattÈri jhÈnÈni pubbabhÈgepi nÈnÈ, maggakkhaÓepi. PubbabhÈge samÈpattivasena nÈnÈ, maggakkhaÓe nÈnÈmaggavasena. Ekassa hi paÔhamamaggo paÔhamajjhÈniko hoti, dutiyamaggÈdayopi paÔhamajjhÈnikÈ dutiyÈdÊsu aÒÒatarajjhÈnikÈ vÈ. Ekassa paÔhamamaggo dutiyÈdÊnaÑ aÒÒatarajjhÈniko hoti, dutiyÈdayopi dutiyÈdÊnaÑ aÒÒatarajjhÈnikÈ vÈ paÔhamajjhÈnikÈ vÈ. EvaÑ cattÈropi maggÈ jhÈnavasena sadisÈ vÈ asadisÈ vÈ ekaccasadisÈ vÈ honti.

AyaÑ panassa viseso pÈdakajjhÈnaniyÈmena hoti. PÈdakajjhÈnaniyÈmena tÈva paÔhamajjhÈnalÈbhino paÔhamajjhÈnÈ vuÔÔhÈya vipassantassa


uppannamaggo paÔhamajjhÈniko hoti. MaggaÒgabojjha~gÈni panettha paripuÓÓÈneva honti. DutiyajjhÈnato vuÔÔhÈya vipassantassa uppanno maggo dutiyajjhÈniko hoti, magga~gÈni panettha satta honti. TatiyajjhÈnato vuÔÔhÈya vipassantassa uppanno maggo tatiyajjhÈniko, magga~gÈni panettha satta bojjha~gÈni cha honti. Esa nayo catutthajjhÈnato paÔÔhÈya yÈva nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanÈ.

Œruppe catukkapaÒcakajjhÈnaÑ uppajjati, taÒca kho lokuttaraÑ no lokiyanti vuttaÑ, ettha kathanti? EtthÈpi paÔhamajjhÈnÈdÊsu yato vuÔÔhÈya sotÈpattimaggaÑ paÔilabhitvÈ ar|pasamÈpattiÑ bhÈvetvÈ yo Èruppe uppanno, taÑjhÈnikÈva tassa tattha tayo maggÈ uppajjanti. EvaÑ pÈdakajjhÈnameva niyÈmeti. Keci pana therÈ “vipassanÈya ÈrammaÓabh|tÈ khandhÈ niyÈmentÊ”ti vadanti. Keci “puggalajjhÈsayo niyÈmetÊ”ti vadanti. Keci “vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈ niyÈmetÊ”ti vadanti. TesaÑ vÈdavinicchayo heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe lokuttarapadabhÈjanÊyavaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayeneva veditabbo. AyaÑ vuccati sammÈsamÈdhÊti yÈ imesu cat|su jhÈnesu ekaggatÈ, ayaÑ pubbabhÈge lokiyo, aparabhÈge lokuttaro sammÈsamÈdhi nÈma vuccatÊti. EvaÑ lokiyalokuttaravasena BhagavÈ maggasaccaÑ desesi.

Tattha lokiyamagge sabbÈneva magga~gÈni yathÈnur|paÑ chasu ÈrammaÓesu aÒÒatarÈrammaÓÈni honti. Lokuttaramagge pana catusaccappaÔivedhÈya pavattassa ariyassa nibbÈnÈrammaÓaÑ avijjÈnusayasamugghÈtakaÑ paÒÒÈcakkhu sammÈdiÔÔhi, tathÈ sampannadiÔÔhissa taÑsampayuttaÑ tividhamicchÈsa~kappasamugghÈtakaÑ cetaso nibbÈnapadÈbhiniropanaÑ sammÈsa~kappo, tathÈ passantassa vitakkentassa ca taÑsampayuttÈva catubbidhavacÊduccaritasamugghÈtikÈ micchÈvÈcÈya virati sammÈvÈcÈ, tathÈ viramantassa taÑsampayuttÈva micchÈkammantasamucchedikÈ tividhakÈyaduccaritavirati sammÈkammanto, tesaÑyeva sammÈvÈcÈkammantÈnaÑ vodÈnabh|tÈ taÑsampayuttÈva kuhanÈdisamucchedikÈ micchÈ-ÈjÊvavirati sammÈ-ÈjÊvo, imissÈ sammÈvÈcÈkammantÈjÊvasa~khÈtÈya sÊlabh|miyaÑ patiÔÔhamÈnassa tadanur|po taÑsampayuttova ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 272 piÔÔhsu.


kosajjasamucchedako anuppannuppannÈnaÑ akusalakusalÈnaÑ anuppÈdapahÈnuppÈdaÔÔhitisÈdhako ca vÊriyÈrambho sammÈvÈyÈmo, evaÑ vÈyamantassa taÑsampayuttova micchÈsativiniddhunako kÈyÈdÊsu kÈyÈnupassanÈdisÈdhako ca cetaso asammoso sammÈsati, iti anuttarÈya satiyÈ suvihitacittÈrakkhassa taÑsampayuttÈva micchÈsamÈdhisamugghÈtikÈ cittekaggatÈ sammÈsamÈdhÊti. Esa lokuttaro ariyo aÔÔha~giko maggo, yo saha lokiyena maggena dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti sa~khaÑ gato.

So kho panesa maggo sammÈdiÔÔhisa~kappÈnnaÑ vijjÈya, sesadhammÈnaÑ caraÓena sa~gahitattÈ vijjÈ ceva caraÓaÒca. TathÈ tesaÑ dvinnaÑ vipassanÈyÈnena, itaresaÑ samathayÈnena sa~gahitattÈ samatho ceva vipassanÈ ca. TesaÑ vÈ dvinnaÑ paÒÒÈkkhandhena, tadanantarÈnaÑ tiÓÓaÑ sÊlakkhandhena, avasesÈnaÑ samÈdhikkhandhena adhipaÒÒÈ-adhisÊla-adhicittasikkhÈhi ca sa~gahitattÈ khandhattayaÒceva sikkhattayaÒca hoti, yena samannÈgato ariyasÈvako dassanasamatthehi cakkh|hi gamanasamatthehi ca pÈdehi samannÈgato addhiko viya vijjÈcaraÓasampanno hutvÈ vipassanÈyÈnena kÈmasukhallikÈnuyogaÑ, samathayÈnena attakilamathÈnuyoganti antadvayaÑ parivajjetvÈ majjhimapaÔipadaÑ paÔipanno paÒÒÈkkhandhena mohakkhandhaÑ, sÊlakkhandhena dosakkhandhaÑ, samÈdhikkhandhena ca lobhakkhandhaÑ padÈlento adhipaÒÒÈsikkhÈya paÒÒÈsampadaÑ, adhisÊlasikkhÈya sÊlasampadaÑ, adhicittasikkhÈya samÈdhisampadanti tisso sampattiyo patvÈ amataÑ nibbÈnaÑ sacchikaroti, ÈdimajjhapariyosÈnakalyÈÓaÑ sattatiÑsabodhipakkhiyadhammaratanavicittaÑ sammattaniyÈmasa~khÈtaÑ ariyabh|miÒca okkanto hotÊti.



206-214. IdÈni abhidhammabhÈjanÊyaÑ hoti. Tattha “ariyasaccÈnÊ”ti avatvÈ nippadesato paccayasa~khÈtaÑ samudayaÑ dassetuÑ “cattÈri saccÈnÊ”ti


vuttaÑ. AriyasaccÈnÊti hi vutte avasesÈ ca kilesÈ avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ na sa~gayhanti. Na ca kevalaÑ taÓhÈva dukkhaÑ samudÈneti, imepi avasesÈ ca kilesÈdayo paccayÈ samudÈnentiyeva. Iti imepi paccayÈ dukkhaÑ samudÈnentiyevÈti nippadesato paccayasa~khÈtaÑ samudayaÑ dassetuÑ “ariyasaccÈnÊ”ti avatvÈ “cattÈri saccÈnÊ”ti vuttaÑ.

NiddesavÈre ca nesaÑ paÔhamaÑ dukkhaÑ aniddisitvÈ tasseva dukkhassa sukhaniddesatthaÑ dukkhasamudayo niddiÔÔho. TasmiÒhi niddiÔÔhe “avasesÈ ca kilesÈ”ti-ÈdinÈ nayena dukkhasaccaÑ sukhaniddesaÑ hoti. Nirodhasaccampettha taÓhÈya pahÈnaÑ “taÓhÈya ca avasesÈnaÒca kilesÈnaÑ pahÈnan”ti evaÑ yathÈvuttassa samudayassa pahÈnavasena paÒcahÈkÈrehi niddiÔÔhaÑ. MaggasaccaÑ panettha paÔhamajjhÈnikasotÈpattimaggavasena Dhammasa~gaÓiyaÑ1 vibhattassa desanÈnayassa mukhamattameva dassentena niddiÔÔhaÑ. Tattha nayabhedo veditabbo, taÑ upari pakÈsayissÈma.

YasmÈ pana na kevalaÑ aÔÔha~giko maggova paÔipadÈ, “pubbeva kho panassa kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ ÈjÊvo suparisuddho hotÊ”ti2 vacanato pana puggalajjhÈsayavasena paÒca~gikopi maggo paÔipadÈ evÈti desito, tasmÈ taÑ nayaÑ dassetuÑ paÒca~gikavÈropi niddiÔÔho. YasmÈ ca na kevalaÑ aÔÔha~gikapaÒca~gikamaggÈva paÔipadÈ, sampayuttakÈ pana atirekapaÒÒÈsadhammÈpi paÔipadÈ eva, tasmÈ taÑ nayaÑ dassetuÑ tatiyo sabbasa~gÈhikavÈropi niddiÔÔho. Tattha “avasesÈ dhammÈ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya sampayuttÈ”ti idaÑ parihÈyati. SesaÑ sabbattha sadisameva.

Tattha aÔÔha~gikavÈrassa “taÓhÈya ca avasesÈnaÒca kilesÈnaÑ pahÈnan”ti-ÈdÊsu paÒcasu koÔÔhÈsesu paÔhamakoÔÔhÈse tÈva sotÈpattimagge jhÈnÈbhinivese suddhikapaÔipadÈ suddhikasuÒÒatÈ suÒÒatapaÔipadÈ suddhika-appaÓihitaÑ appaÓihitapaÔipadÈti imesu paÒcasu vÈresu dvinnaÑ dvinnaÑ catukkapaÒcakanayÈnaÑ vasena dasa nayÈ honti. EvaÑ sesesupÊti vÊsatiyÈ abhinivesesu dve nayasatÈni. TÈni cat|hi adhipatÊhi catugguÓitÈni ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 72 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 3. 338 piÔÔhe.


aÔÔha. Iti suddhikÈni dve, sÈdhipatÊ aÔÔhÈti sabbampi nayasahassaÑ hoti. YathÈ ca sotÈpattimagge, evaÑ sesamaggesupÊti cattÈri nayasahassÈni honti. YathÈ ca paÔhamakoÔÔhÈse cattÈri, evaÑ sesesupÊti aÔÔha~gikavÈre paÒcasu koÔÔhÈsesu vÊsati nayasahassÈni honti. TathÈ paÒca~gikavÈre sabbasa~gÈhikavÈre cÈti sabbÈnipi saÔÔhi nayasahassÈni satthÈrÈ vibhattÈni. PÈÄi pana sa~khepena ÈgatÈ. EvamidaÑ tividhamahÈvÈraÑ paÒcadasakoÔÔhÈsaÑ saÔÔhinayasahassapaÔimaÓÉitaÑ abhidhammabhÈjanÊyaÑ nÈma niddiÔÔhanti veditabbaÑ.



215. PaÒhÈpucchake catunnampi saccÈnaÑ Khandhavibha~ge vuttanayÈnusÈreneva kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana samudayasaccaÑ kÈmÈvacaradhamme assÈdentassa parittÈrammaÓaÑ hoti, mahaggatadhamme assÈdentassa mahaggatÈrammaÓaÑ, paÒÒattiÑ assÈdentassa navattabbÈrammaÓaÑ. DukkhasaccaÑ kÈmÈvacaradhamme Èrabbha uppannaÑ parittÈrammaÓaÑ, r|pÈr|pÈvacaradhamme Èrabbha uppattikÈle mahaggatÈrammaÓaÑ, nava lokuttaradhamme paccavekkhaÓakÈle appamÈÓÈrammaÓaÑ, paÓÓattiÑ paccavekkhaÓakÈle navattabbÈrammaÓaÑ. MaggasaccaÑ sahajÈtahetuvasena sabbadÈpi maggahetukaÑ, vÊriyaÑ vÈ vÊmaÑsaÑ vÈ jeÔÔhakaÑ katvÈ maggabhÈvanÈkÈle maggÈdhipati, chandacittesu aÒÒatarÈdhipatikÈle navattabbaÑ nÈma hoti. DukkhasaccaÑ ariyÈnaÑ maggapaccavekkhaÓakÈle maggÈrammaÓaÑ, tesaÑyeva maggaÑ garuÑ katvÈ paccavekkhaÓakÈle maggÈdhipati, sesadhammapaccavekkhaÓakÈle navattabbaÑ hoti.

Dve saccÈnÊti dukkhasamudayasaccÈni. EtÈni hi atÊtÈdibhede dhamme Èrabbha uppattikÈle atÊtÈdi-ÈrammaÓÈni honti. SamudayasaccaÑ ajjhattÈdibhede dhamme assÈdentassa ajjhattÈdi-ÈrammaÓaÑ hoti, dukkhasaccaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanakÈle navattabbÈrammaÓampÊti veditabbaÑ. Iti imasmiÑ paÒhÈpucchake dve saccÈni lokiyÈni honti, dve lokuttarÈni.


YathÈ ca imasmiÑ, evaÑ purimesupi dvÊsu. SammÈsambuddhena hi tÊsupi suttantabhÈjanÊyÈdÊsu lokiyalokuttarÈneva saccÈni kathitÈni. EvamayaÑ Saccavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


Saccavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

5. Indriyavibha~ga


219. IdÈni tadanantare Indriyavibha~ge bÈvÊsatÊti gaÓanaparicchedo. IndriyÈnÊti paricchinnadhammanidassanaÑ. IdÈni tÈni sar|pato dassento cakkhundriyanti-ÈdimÈha. Tattha cakkhudvÈre indaÔÔhaÑ kÈretÊti cakkhundriyaÑ. Sota, ghÈna, jivhÈ, kÈyadvÈre indaÔÔhaÑ kÈretÊti kÈyindriyaÑ. VijÈnanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti manindriyaÑ. ItthibhÈve indaÔÔhaÑ kÈretÊti itthindriyaÑ. PurisabhÈve indaÔÔhaÑ kÈretÊti purisindriyaÑ. AnupÈlanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti jÊvitindriyaÑ. SukhalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti sukhindriyaÑ. Dukkha, somanassa, domanassa, upekkhÈlakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti upekkhindriyaÑ. AdhimokkhalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti saddhindriyaÑ. PaggahalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti vÊriyindriyaÑ. UpaÔÔhÈnalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti satindriyaÑ. AvikkhepalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti samÈdhindriyaÑ. DassanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti paÒÒindriyaÑ. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊti pavatte jÈnanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ. ©ÈtÈnaÑyeva dhammÈnaÑ puna ÈjÈnane indaÔÔhaÑ kÈretÊti aÒÒindriyaÑ. AÒÒÈtÈvÊbhÈve indaÔÔhaÑ kÈretÊti aÒÒÈtÈvindriyaÑ.

Idha suttantabhÈjanÊyaÑ nÈma na gahitaÑ. KasmÈ? Suttante imÈya paÔipÈÔiyÈ bÈvÊsatiyÈ indriyÈnaÑ anÈgatattÈ. SuttantasmiÒhi katthaci dve indriyÈni kathitÈni, katthaci tÊÓi, katthaci paÒca. EvaÑ pana nirantaraÑ dvÈvÊsati ÈgatÈni nÈma natthi. AyaÑ tÈvettha AÔÔhakathÈnayo. AyaÑ pana aparo nayo–etesu hi

Atthato lakkhaÓÈdÊhi, kamato ca vijÈniyÈ. BhedÈbhedÈ tathÈ kiccÈ, bh|mito ca vinicchayaÑ.

Tattha cakkhÈdÊnaÑ tÈva “cakkhatÊti cakkh|”ti-ÈdinÈ nayena attho pakÈsito. Pacchimesu pana tÊsu paÔhamaÑ pubbabhÈge anaÒÒÈtaÑ amataÑ padaÑ catusaccadhammaÑ vÈ jÈnissÈmÊti evaÑ paÔipannassa uppajjanato indriyaÔÔhasambhavato ca anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyanti vuttaÑ, dutiyaÑ ÈjÈnanato ca indriyaÔÔhasambhavato ca aÒÒindriyaÑ, tatiyaÑ aÒÒÈtÈvino cat|su saccesu


niÔÔhitaÒÈÓakiccassa khÊÓÈsavasseva uppajjanato indriyaÔÔhasambhavato ca aÒÒÈtÈvindriyaÑ.

Ko panesa indriyaÔÔho nÈmÈti. Indali~gaÔÔho indriyaÔÔho, indadesitaÔÔho indriyaÔÔho, indadiÔÔhaÔÔho indriyaÔÔho, indasiÔÔhaÔÔho indriyaÔÔho, indajuÔÔhaÔÔho indriyaÔÔho. So sabbopi idha yathÈyogaÑ yujjati, BhagavÈ hi SammÈsambuddho paramissariyabhÈvato indo, kusalÈkusalaÒca kammaÑ kammesu kassaci issariyÈbhÈvato. Tenevettha kammasaÒjanitÈni indriyÈni kusalÈkusalakammaÑ ulli~genti, tena ca siÔÔhÈnÊti indali~gaÔÔhena indasiÔÔhaÔÔhena ca indriyÈni. SabbÈneva panetÈni BhagavatÈ yathÈbh|tato pakÈsitÈni ca abhisambuddhÈni cÈti indadesitaÔÔhena indadiÔÔhaÔÔhena ca indriyÈni. Teneva BhagavatÈ Munindena kÈnici gocarÈsevanÈya, kÈnici bhÈvanÈsevanÈya sevitÈnÊti indajuÔÔhaÔÔhenapi indriyÈni. Api ca Èdhipaccasa~khÈtena issariyaÔÔhenÈpi etÈni indriyÈni. CakkhuviÒÒÈÓÈdippavattiyaÒhi cakkhÈdÊnaÑ siddhamÈdhipaccaÑ, tasmiÒhi tikkhe tikkhattÈ mande ca mandattÈti ayaÑ tÈvettha atthato vinicchayo.

LakkhaÓÈdÊhÊti lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnehipi cakkhÈdÊnaÑ vinicchayaÑ vijÈniyÈti attho. TÈni nesaÑ lakkhaÓÈdÊni heÔÔhÈ vuttÈneva. PaÒÒindriyÈdÊni hi cattÈri atthato amohoyeva. SesÈni tattha sar|penevÈgatÈni.

Kamatoti ayampi desanÈkkamova. Tattha ajjhattadhammaÑ pariÒÒÈya ariyabh|mipaÔilÈbho hotÊti attabhÈvapariyÈpannÈni cakkhundriyÈdÊni paÔhamaÑ desitÈni. So panattabhÈvo yaÑ dhammaÑ upÈdÈya itthÊti vÈ purisoti vÈ sa~khaÑ gacchati, ayaÑ soti nidassanatthaÑ tato itthindriyaÑ purisindriyaÒca. So duvidhopi jÊvitindriyapaÔibaddhavuttÊti ÒÈpanatthaÑ tato jÊvitindriyaÑ. YÈva tassa pavatti, tÈva etesaÑ vedayitÈnaÑ anivatti. YaÒca kiÒci vedayitaÑ, sabbaÑ taÑ sukhadukkhanti ÒÈpanatthaÑ tato sukhindriyÈdÊni. TaÑnirodhatthaÑ pana ete dhammÈ bhÈvetabbÈti paÔipattidassanatthaÑ tato saddhÈdÊni. ImÈya paÔipattiyÈ esa dhammo paÔhamaÑ attani pÈtubhavatÊti paÔipattiyÈ amoghabhÈvadassanatthaÑ tato anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ, tasseva phalattÈ tato anantaraÑ bhÈvetabbattÈ ca tato aÒÒindriyaÑ. Ito paraÑ bhÈvanÈya imassa adhigamo, adhigate ca panimasmiÑ natthi kiÒci


uttari karaÓÊyanti ÒÈpanatthaÑ ante paramassÈsabh|taÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ desitanti ayamettha kamo.

BhedÈbhedÈti jÊvitindriyasseva cettha bhedo. TaÒhi r|pajÊvitindriyaÑ ar|pajÊvitindriyanti duvidhaÑ hoti. SesÈnaÑ abhedoti evamettha bhedÈbhedato vinicchayaÑ vijÈniyÈ.

KiccÈti kiÑ indriyÈnaÑ kiccanti ce. Cakkhundriyassa tÈva “cakkhÈyatanaÑ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtuyÈ taÑsampayuttakÈnaÒca dhammÈnaÑ indriyapaccayena paccayo”ti vacanato yaÑ taÑ indriyapaccayabhÈvena sÈdhetabbaÑ attano tikkhamandÈdibhÈvena cakkhuviÒÒÈÓÈdidhammÈnaÑ tikkhamandÈdisa~khÈtaÑ attÈkÈrÈnuvattÈpanaÑ, idaÑ kiccaÑ. EvaÑ sotaghÈnajivhÈkÈyÈnaÑ. Manindriyassa pana sahajÈtadhammÈnaÑ attano vasavattÈpanaÑ, jÊvitindriyassa sahajÈtadhammÈnupÈlanaÑ, itthindriyapurisindriyÈnaÑ itthipurisanimittakuttÈkappÈkÈrÈnuvidhÈnaÑ, sukhadukkhasomanassadomanassindriyÈnaÑ sahajÈtadhamme abhibhavitvÈ yathÈsakaÑ oÄÈrikÈkÈrÈnupÈpanaÑ, upekkhindriyassa santapaÓÊtamajjhattÈkÈrÈnupÈpanaÑ, saddhÈdÊnaÑ paÔipakkhÈbhibhavanaÑ sampayuttadhammÈnaÒca pasannÈkÈrÈdibhÈvasampÈpanaÑ, anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyassa saÑyojanattayapahÈnaÒceva sampayuttakÈnaÒca tappahÈnÈbhimukhabhÈvakaraÓaÑ, aÒÒindriyassa kÈmarÈgabyÈpÈdÈditanukaraÓapahÈnaÒceva sahajÈtÈnaÒca attano vasÈnuvattÈpanaÑ, aÒÒÈtÈvindriyassa sabbakiccesu ussukkapahÈnaÒceva amatÈbhimukhabhÈvapaccayatÈ ca sampayuttÈnanti evamettha kiccato vinicchayaÑ vijÈniyÈ.

Bh|mitoti cakkhusota ghÈna jivhÈkÈya itthipurisasukhadukkha domanassindriyÈni cettha kÈmÈvacarÈneva, manindriyajÊvitindriya-upekkhindriyÈni saddhÈvÊriyasatisamÈdhipaÒÒindriyÈni ca catubh|mipariyÈpannÈni, somanassindriyaÑ kÈmÈvacarar|pÈvacaralokuttaravasena bh|mittayapariyÈpannaÑ, avasÈne tÊÓi lokuttarÈnevÈti evaÑ bh|mitopi vinicchayaÑ vijÈniyÈ. EvaÒhi vijÈnanto–

SaÑvegabahulo bhikkhu, Ôhito indriyasaÑvare. IndriyÈni pariÒÒÈya, dukkhassantaÑ nigacchatÊti.


220. NiddesavÈre “yaÑ cakkhu catunnaÑ mahÈbh|tÈnan”ti-Èdi sabbaÑ Dhammasa~gaÓiyaÑ padabhÈjane1 vuttanayeneva veditabbaÑ. VÊriyindriyasamÈdhindriyaniddesÈdÊsu ca sammÈvÈyÈmo micchÈvÈyÈmo sammÈsamÈdhi micchÈsamÈdhÊti-ÈdÊni na vuttÈni. KasmÈ? Sabbasa~gÈhakattÈ. Sabbasa~gÈhakÈni hi idha indriyÈni kathitÈni. EvaÑ santepettha dasa indriyÈni lokiyÈni kÈmÈvacarÈneva, tÊÓi lokuttarÈni, nava lokiyalokuttaramissakÈnÊti.



221. PaÒhÈpucchake sabbesampi indriyÈnaÑ kusalÈdivibhÈgo PÈÄinayÈnusÈreneva veditabbo. 223. ŒrammaÓattikesu pana sattindriyÈ anÈrammaÓÈti cakkhusotaghÈnajivhÈkÈya-itthipurisindriyÈni sandhÈya vuttaÑ. JÊvitindriyaÑ pana ar|pamissakattÈ idha anÈbhaÔÔhaÑ. DvindriyÈti dve indriyÈ. SukhadukkhadvayaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TaÒhi ekantaparitÈrammaÓaÑ. DomanassindriyaÑ siyÈ parittÈrammaÓaÑ siyÈ mahaggatÈrammaÓanti kÈmÈvacaradhamme Èrabbha pavattikÈle parittÈrammaÓaÑ hoti, r|pÈvacarÈr|pÈvacare pana Èrabbha pavattikÈle mahaggatÈrammaÓaÑ, paÓÓattiÑ Èrabbha pavattikÈle navattabbÈrammaÓaÑ. NavindriyÈ siyÈ parittÈrammaÓÈti manindriyajÊvitindriyasomanassindriya-upekkhindriyÈni ceva saddhÈdipaÒcakaÒca sandhÈya idaÑ vuttaÑ. JÊvitindriyaÒhi r|pamissakattÈ anÈrammaÓesu r|padhammesu sa~gahitampi ar|pakoÔÔhÈsena siyÈpakkhe sa~gahitaÑ.

CattÈri indriyÈnÊti sukhadukkhadomanassa-aÒÒÈtÈvindriyÈni. TÈni hi maggÈrammaÓattike na bhajanti. Maggahetukanti sahajÈtahetuÑ sandhÈya vuttaÑ. VÊriyavÊmaÑsajeÔÔhakakÈle siyÈ maggÈdhipati, chandacittajeÔÔhakakÈle siyÈ navattabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 344 piÔÔhÈdÊsu.


DasindriyÈ siyÈ uppannÈ siyÈ uppÈdinoti satta r|pindriyÈni tÊÓi ca vipÈkindriyÈni sandhÈyetaÑ vuttaÑ. DasindriyÈni domanassena saddhiÑ heÔÔhÈ vuttÈneva. Tattha domanassindriyaÑ paÓÓattiÑ Èrabbha pavattikÈle navattabbÈrammaÓaÑ, sesÈni nibbÈnapaccavekkhaÓakÈlepi. TÊÓindriyÈni bahiddhÈrammaÓÈnÊti tÊÓi lokuttarindriyÈni. CattÈrÊti sukhadukkhasomanassadomanassÈni. TÈni hi ajjhattadhammepi bahiddhÈdhammepi Èrabbha pavattanti. AÔÔhindriyÈti manindriyajÊvitindriya-upekkhindriyÈni ceva saddhÈdipaÒcakaÒca. Tattha ÈkiÒcaÒÒÈyatanakÈle navattabbÈrammaÓatÈ veditabbÈ.

Iti imasmimpi paÒhÈpucchake dasindriyÈni kÈmÈvacarÈni, tÊÓi lokuttarÈni, nava lokiyalokuttaramissakÈneva kathitÈnÊti ayampi abhidhammabhÈjanÊyena saddhiÑ ekaparicchedova hoti. AyaÑ pana Indriyavibha~go dveparivaÔÔaÑ nÊharitvÈ bhÈjetvÈ dassitoti.


Indriyavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

6. PaÔiccasamuppÈdavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya uddesavÈravaÓÓanÈ

225. IdÈni tadanantare PaÔiccasamuppÈdavibha~ge yÈ ayaÑ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdinÈ nayena tanti nikkhittÈ, tassÈ atthasaÑvaÓÓanaÑ karontena vibhajjavÈdimaÓÉalaÑ otaritvÈ Ècariye anabbhÈcikkhantena sakasamayaÑ avokkamantena parasamayaÑ anÈy|hantena1 suttaÑ appaÔibÈhantena vinayaÑ anulomentena mahÈpadese olokentena dhammaÑ dÊpentena atthaÑ sa~gahantena tamevatthaÑ puna ÈvattetvÈ aparehipi pariyÈyehi niddisantena ca yasmÈ atthasaÑvaÓÓanÈ kÈtabbÈ hoti, pakatiyÈpi ca dukkarÈva paÔiccasamuppÈdassa atthasaÑvaÓÓanÈ. Yath’Èhu porÈÓÈ–

“SaccaÑ satto paÔisandhi, paccayÈkÈrameva ca. DuddasÈ caturo dhammÈ, desetuÒca sudukkarÈ”ti.

TasmÈ “aÒÒatra ÈgamÈdhigamappattehi na sukarÈ paÔiccasamuppÈdassa atthavaÓÓanÈ”ti paritulayitvÈ

VattukÈmo ahaÑ ajja, paccayÈkÈravaÓÓanaÑ. PatiÔÔhaÑ nÈdhigacchÈmi, ajjhogÈÄhova sÈgaraÑ.

SÈsanaÑ panidaÑ nÈnÈ-desanÈnayamaÓÉitaÑ. PubbÈcariyamaggo ca, abbocchinno pavattati.

YasmÈ tasmÈ tadubhayaÑ, sannissÈyatthavaÓÓanaÑ. ŒrabhissÈmi etassa, taÑ suÓÈtha samÈhitÈ.

VuttaÒh’etaÑ pubbÈcariyehi–

“Yo kocimaÑ aÔÔhiÑ katvÈ suÓeyya, Labhetha pubbÈpariyaÑ visesaÑ. LaddhÈna pubbÈpariyaÑ visesaÑ, AdassanaÑ maccurÈjassa gacche”ti. ______________________________________________________________ 1. AnÈruhantena (Ka)


AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti-ÈdÊsu hi Èditoyeva tÈva–

DesanÈbhedato attha-lakkhaÓekavidhÈdito. A~gÈnaÒca vavatthÈnÈ, viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Tattha dasanÈbhedatoti Bhagavato hi vallihÈrakÈnaÑ catunnaÑ purisÈnaÑ valliggahaÓaÑ viya Èdito vÈ majjhato vÈ paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnaÑ, tathÈ pariyosÈnato vÈ majjhato vÈ paÔÔhÈya yÈva ÈdÊti catubbidhÈ paÔiccasamuppÈdadesanÈ. YathÈ hi vallihÈrakesu cat|su purisesu eko valliyÈ m|lameva paÔhamaÑ passati, so taÑ m|le chetvÈ sabbaÑ ÈkaÉÉhitvÈ ÈdÈya kamme upaneti, evaÑ BhagavÈ “iti kho bhikkhave avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ -pa- jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓan”ti1 Èdito paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈpi paÔiccasamuppÈdaÑ deseti.

YathÈ pana tesu purisesu eko valliyÈ majjhaÑ paÔhamaÑ passati, so majjhe chinditvÈ uparibhÈgaÑyeva ÈkaÉÉhitvÈ ÈdÈya kamme upaneti, evaÑ BhagavÈ “tassa taÑ vedanaÑ abhinandato abhivadato ajjhosÈya tiÔÔhato uppajjati nandÊ. YÈ vedanÈsu nandÊ, tadupÈdÈnaÑ. TassupÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈtÊ”ti2 majjhato paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈpi deseti.

YathÈ ca tesu purisesu eko valliyÈ aggaÑ paÔhamaÑ passati, so agge gahetvÈ aggÈnusÈrena yÈva m|lÈ sabbaÑ ÈdÈya kamme upaneti, evaÑ BhagavÈ “jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti iti kho panetaÑ vuttaÑ, jÈtipaccayÈ nu kho bhikkhave jarÈmaraÓaÑ no vÈ, kathaÑ vÈ ettha hotÊti. JÈtipaccayÈ bhante jarÈmaraÓaÑ, evaÑ no ettha hoti ‘jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓan’ti. BhavapaccayÈ jÈti -pa- avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti iti kho panetaÑ vuttaÑ, avijjÈpaccayÈ nu kho bhikkhave sa~khÈrÈ no vÈ, kathaÑ vÈ ettha hotÊti. AvijjÈpaccayÈ bhante sa~khÈrÈ, evaÑ no ettha hoti ‘avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ’ti1 pariyosÈnato paÔÔhÈya yÈva Èditopi paÔiccasamuppÈdaÑ deseti.

YathÈ pana tesu purisesu eko valliyÈ majjhameva paÔhamaÑ passati, so majjhe chinditvÈ heÔÔhÈ otaranto yÈva m|lÈ ÈdÈya kamme ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 328 piÔÔhe. 2. Ma 1. 333; SaÑ 2. 13 piÔÔhesu.


upaneti, evaÑ BhagavÈ “ime bhikkhave cattÈro ÈhÈrÈ kiÑnidÈnÈ kiÑsamudayÈ kiÑjÈtikÈ kiÑpabhavÈ. Ime cattÈro ÈhÈrÈ taÓhÈnidÈnÈ taÓhÈsamudayÈ taÓhÈjÈtikÈ taÓhÈpabhavÈ. TaÓhÈ cÈyaÑ bhikkhave kiÑnidÈnÈ. VedanÈ. Phasso. SaÄÈyatanaÑ. NÈmar|paÑ. ViÒÒÈÓaÑ. Sa~khÈrÈ kiÑnidÈnÈ -pasa~khÈrÈ avijjÈnidÈnÈ avijjÈsamudayÈ avijjÈjÈtikÈ avijjÈpabhavÈ”ti1 majjhato paÔÔhÈya yÈva Èdito deseti.

KasmÈ panevaÑ desetÊti. PaÔiccasamuppÈdassa samantabhaddakattÈ sayaÒca desanÈvilÈsappattattÈ. Samantabhaddako hi paÔiccasamuppÈdo tato tato ÒÈyappaÔivedhÈya saÑvattatiyeva, desanÈvilÈsappatto ca BhagavÈ catuvesÈrajjappaÔisambhidÈyogena catubbidhagambhÊrabhÈvappattiyÈ ca. So desanÈvilÈsappattattÈ nÈnÈnayeheva dhammaÑ deseti. Visesato panassa yÈ Èdito paÔÔhÈya anulomadesanÈ, sÈ pavattikÈraÓavibhÈgasamm|ÄhaÑ veneyyajanaÑ samanupassato yathÈsakehi kÈraÓehi pavattisandassanatthaÑ uppattikkamasandassanatthaÒca pavattitÈti ÒÈtabbÈ.

YÈ pariyosÈnato paÔÔhÈya paÔilomadesanÈ, sÈ “kicchaÑ vatÈyaÑ loko Èpanno jÈyati ca jÊyati ca mÊyati cÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena kicchÈpannaÑ lokamanuvilokayato pubbabhÈgappaÔivedhÈnusÈrena tassa tassa jarÈmaraÓÈdikassa dukkhassa attanÈdhigatakÈraÓasandassanatthaÑ. YÈ pana majjhato paÔÔhÈya yÈva Èdi, sÈ ÈhÈranidÈnavavatthÈpanÈnusÈrena yÈva atÊtaÑ addhÈnaÑ atiharitvÈ puna atÊtaddhato pabhuti hetuphalapaÔipÈÔisandassanatthaÑ. YÈ pana majjhato paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈ pavattÈ, sÈ paccuppanne addhÈne anÈgataddhahetusamuÔÔhÈnato pabhuti anÈgataddhasandassanatthaÑ. TÈsu yÈ sÈ pavattikÈraÓasamm|Ähassa veneyyajanassa yathÈsakehi kÈraÓehi pavattisandassanatthaÑ uppattikkamasandassanatthaÒca Èdito paÔÔhÈya anulomadesanÈ vuttÈ, sÈ idha nikkhittÈti veditabbÈ.

KasmÈ panettha avijjÈ Èdito vuttÈ, kiÑ pakativÈdÊnaÑ pakati viya avijjÈpi akÈraÓaÑ m|lakÈraÓaÑ lokassÈti. Na akÈraÓaÑ. “ŒsavasamudayÈ avijjÈsamudayo”ti hi avijjÈya kÈraÓaÑ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 253 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 26 piÔÔhe.


atthi pana pariyÈyo, yena m|lakÈraÓaÑ siyÈ, ko pana soti. VaÔÔakathÈya sÊsabhÈvo. BhagavÈ hi vaÔÔakathaÑ kathento dve dhamme sÊsaÑ katvÈ kathesi avijjaÑ vÈ bhavataÓhaÑ vÈ. YathÈha “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya ‘ito pubbe avijjÈ nÈhosi, atha pacchÈ samabhavÊ’ti. EvaÒcetaÑ bhikkhave vuccati, atha ca pana paÒÒÈyati ‘idappaccayÈ avijjÈ’ti”1. BhavataÓhaÑ vÈ. YathÈha “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati bhavataÓhÈya ‘ito pubbe bhavataÓhÈ nÈhosi, atha pacchÈ samabhavÊ’ti. EvaÒcetaÑ bhikkhave vuccati, atha ca pana paÒÒÈyati ‘idappaccayÈ bhavataÓhÈ’ti”2.

KasmÈ pana BhagavÈ vaÔÔakathaÑ kathento ime dveva dhamme sÊsaÑ katvÈ kathesÊti. SugatiduggatigÈmino kammassa visesahetubh|tattÈ. DuggatigÈmino hi kammassa visesahetu avijjÈ. KasmÈ? YasmÈ avijjÈbhibh|to puthujjano aggisantÈpalaguÄÈbhighÈtaparissamÈbhibh|tÈ vajjhagÈvÊ tÈya parissamÈturatÈya nirassÈdampi attano anatthÈvahampi ca uÓhodakapÈnaÑ viya kilesasantÈpato nirassÈdampi duggativinipÈtato ca attano anatthÈvahampi pÈÓÈtipÈtÈdimanekappakÈraÑ duggatigÈmikammaÑ Èrabhati. SugatigÈmino pana kammassa visesahetu bhavataÓhÈ. KasmÈ? YasmÈ bhavataÓhÈbhibh|to puthujjano yathÈvuttappakÈrÈ gÈvÊ sÊtudakataÓhÈya sa-assÈdaÑ attano parissamavinodanaÒca sÊtudakapÈnaÑ viya kilesasantÈpavirahato sa-assÈdaÑ sugatisampÈpanena attano duggatidukkhaparissamavinodanaÒca pÈÓÈtipÈtÈveramaÓi-ÈdimanekappakÈraÑ sugatigÈmikammaÑ Èrabhati.

Etesu pana vaÔÔakathÈya sÊsabh|tesu dhammesu katthaci BhagavÈ ekadhammam|likaÑ desanaÑ deseti. SeyyathidaÑ, “iti kho bhikkhave avijj|panisÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈr|panisaÑ viÒÒÈÓan”ti-Èdi3. TathÈ “upÈdÈniyesu bhikkhave dhammesu assÈdÈnupassino viharato taÓhÈ pavaÉÉhati, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnan”ti-Èdi4. Katthaci ubhayam|likampi. SeyyathidaÑ, “avijjÈnÊvaraÓassa bhikkhave bÈlassa taÓhÈya sampayuttassa evamayaÑ kÈyo samudÈgato. Iti ayaÒceva kÈyo bahiddhÈ ca nÈmar|paÑ, ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 346 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 348 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 269 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 311 piÔÔhe.


itthetaÑ dvayaÑ, dvayaÑ paÔicca phasso saÄevÈyatanÈni, yehi phuÔÔho bÈlo sukhadukkhaÑ paÔisaÑvedetÊ”ti-Èdi1. TÈsu tÈsu desanÈsu “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti ayamidha avijjÈvasena ekadhammam|likÈ desanÈti veditabbÈ. EvaÑ tÈvettha desanÈbhedato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Atthatoti avijjÈdÊnaÑ padÈnaÑ atthato. SeyyathidaÑ “p|retuÑ ayuttaÔÔhena kÈyaduccaritÈdi avindiyaÑ nÈma, aladdhabbanti attho. TaÑ avindiyaÑ vindatÊti avijjÈ. TabbiparÊtato kÈyasucaritÈdi vindiyaÑ nÈma, taÑ vindiyaÑ na vindatÊti avijjÈ. KhandhÈnaÑ rÈsaÔÔhaÑ, ÈyatanÈnaÑ ÈyatanaÔÔhaÑ, dhÈt|naÑ suÒÒaÔÔhaÑ2, saccÈnaÑ tathaÔÔhaÑ, indriyÈnaÑ ÈdhipateyyaÔÔhaÑ aviditaÑ karotÊti avijjÈ. DukkhÈdÊnaÑ pÊÄanÈdivasena vuttaÑ catubbidhaÑ catubbidhaÑ atthaÑ aviditaÑ karotÊtipi avijjÈ. Antavirahite saÑsÈre sabbayonigatibhavaviÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsesu satte javÈpetÊti avijjÈ. Paramatthato avijjamÈnesu itthipurisÈdÊsu javati, vijjamÈnesupi khandhÈdÊsu na javatÊti avijjÈ. Api ca chakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ vatthÈrammaÓÈnaÑ3 paÔiccasamuppÈdapaÔiccasamuppannÈnaÒca dhammÈnaÑ chÈdanatopi avijjÈ.

YaÑ paÔicca phalameti, so paccayo. PaÔiccÈti na vinÈ tena, taÑ appaccakkhitvÈti attho. EtÊti uppajjati ceva pavattati cÈti attho. Api ca upakÈrakaÔÔho paccayaÔÔho, avijjÈ ca sÈ paccayo cÈti avijjÈpaccayo. TasmÈ avijjÈpaccayÈ.

Sa~khatamabhisa~kharontÊti sa~khÈrÈ. Api ca avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrasaddena Ègatasa~khÈrÈ cÈti duvidhÈ sa~khÈrÈ. Tattha puÒÒÈpuÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈrÈ tayo kÈyavacÊcittasa~khÈrÈ tayoti ime cha avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ. Te sabbepi lokiyakusalÈkusalacetanÈmattameva honti.

Sa~khatasa~khÈro abhisa~khatasa~khÈro abhisa~kharaÓakasa~khÈro payogÈbhisa~khÈroti ime pana cattÈro sa~khÈrasaddena Ègatasa~khÈrÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 262 piÔÔhe. 2. SuÒÒataÔÔhaÑ (SÊ, Ka) 3. VatthÈrammaÓa (SyÈ, Ka)


tattha “aniccÈ vata sa~khÈrÈ”ti-ÈdÊsu1 vuttÈ sabbepi sappaccayÈ dhammÈ sa~khatasa~khÈrÈ nÈma. KammanibbattÈ tebh|makÈ r|pÈr|padhammÈ abhisa~khatasa~khÈrÈti AÔÔhakathÈsu vuttÈ. Tepi “aniccÈ vata sa~khÈrÈ”ti ettheva sa~gahaÑ gacchanti. VisuÑ pana nesaÑ ÈgataÔÔhÈnaÑ na paÒÒÈyati. Tebh|makakusalÈkusalacetanÈ pana abhisa~kharaÓakasa~khÈroti vuccati. Tassa “avijjÈgatoyaÑ bhikkhave purisapuggalo puÒÒaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharotÊ”ti-ÈdÊsu2 ÈgataÔÔhÈnaÑ paÒÒÈyati. KÈyikacetasikaÑ pana vÊriyaÑ payogÈtisa~khÈroti vuccati. So “yÈvatikÈ abhisa~khÈrassa gati, tÈvatikaÑ gantvÈ akkhÈhataÑ maÒÒe aÔÔhÈsÊ”ti-ÈdÊsu3 Ègato.

Na kevalaÒca eteyeva, aÒÒepi “saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpajjantassa kho Èvuso visÈkha bhikkhuno paÔhamaÑ nirujjhati vacÊsa~khÈro, tato kÈyasa~khÈro, tato cittasa~khÈro”ti-ÈdinÈ4 nayena sa~khÈrasaddena ÈgatÈ anekasa~khÈrÈ. Tesu natthi so sa~khÈro, yo sa~khatasa~khÈre sa~gahaÑ na gaccheyya. Ito paraÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti-ÈdÊsu yaÑ vuttaÑ, taÑ vuttanayeneva veditabbaÑ.

Avutte pana vijÈnÈtÊti viÒÒÈÓaÑ. NamatÊti nÈmaÑ. RuppatÊti r|paÑ. Œye tanoti, ÈyataÒca nayatÊti ÈyatanaÑ. PhusatÊti phasso. VedayatÊti vedanÈ. ParitassatÊti taÓhÈ. UpÈdiyatÊti upÈdÈnaÑ. Bhavati bhÈvayati cÈti bhavo. JananaÑ jÈti. JiraÓaÑ jarÈ. Maranti etenÈti maraÓaÑ. SocanaÑ soko. ParidevanaÑ paridevo. DukkhayatÊti dukkhaÑ. UppÈdaÔÔhitivasena vÈ dvedhÈ khaÓatÊti dukkhaÑ. Dummanassa bhÈvo domanassaÑ. Bhuso ÈyÈso upÈyÈso.

SambhavantÊti nibbattanti. Na kevalaÒca sokÈdÊheva, atha kho sabbapadehi sambhavanti–saddassa yojanÈ kÈtabbÈ. ItarathÈ hi “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti vutte kiÑ karontÊti na paÒÒÈyeyyuÑ. “SambhavantÊ”ti pana yojanÈya sati “avijjÈ ca sÈ paccayo cÈti avijjÈpaccayo, tasmÈ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ sambhavantÊ”ti paccayapaccayuppannavavatthÈnaÑ kataÑ hoti. Esa nayo sabbattha. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 129, 161; SaÑ 1. 160, 398 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 1. 310 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 110 piÔÔhe. 4. Ma 1. 376 piÔÔhe.


Evanti niddiÔÔhanayanidassanaÑ. Tena avijjÈdÊheva kÈraÓehi, na issaranimmÈnÈdÊhÊti dasseti. EtassÈti yÈthÈvuttassa. KevalassÈti asammissassa sakalassa vÈ. DukkhakkhandhassÈti dukkhasam|hassa, na sattassa na sukhasubhÈdÊnaÑ. Samudayoti nibbatti. HotÊti sambhavati. Evamettha atthato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

LakkhaÓÈditoti avijjÈdÊnaÑ lakkhaÓÈdito. SeyyathidaÑ aÒÒÈÓalakkhaÓÈ avijjÈ, sammohanarasÈ, chÈdanapaccupaÔÔhÈnÈ, ÈsavapadaÔÔhÈnÈ. Abhisa~kharaÓalakkhaÓÈ sa~khÈrÈ, Èy|hanarasÈ, cetanÈpaccupaÔÔhÈnÈ, avijjÈpadaÔÔhÈnÈ. VijÈnanalakkhaÓaÑ viÒÒÈÓaÑ, pubba~gamarasaÑ, paÔisandhipaccupaÔÔhÈnaÑ, sa~khÈrapadaÔÔhÈnaÑ, vatthÈrammaÓapadaÔÔhÈnaÑ vÈ. NamanalakkhaÓaÑ nÈmaÑ, sampayogarasaÑ, avinibbhogapaccupaÔÔhÈnaÑ, viÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÑ. RuppanalakkhaÓaÑ r|paÑ, vikiraÓarasaÑ, abyÈkatapaccupaÔÔhÈnaÑ, viÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÑ. ŒyatanalakkhaÓaÑ saÄÈyatanaÑ, dassanÈdirasaÑ, vatthudvÈrabhÈvapaccupaÔÔhÈnaÑ, nÈmar|papadaÔÔhÈnaÑ. PhusanalakkhaÓo phasso, sa~ghaÔÔanaraso, sa~gatipaccupaÔÔhÈno, saÄÈyatanapadaÔÔhÈno. AnubhavanalakkhaÓÈ vedanÈ, visayarasasambhogarasÈ, sukhadukkhapaccupaÔÔhÈnÈ, phassapadaÔÔhÈnÈ. HetulakkhaÓÈ taÓhÈ, abhinandanarasÈ, atittibhÈvapaccupaÔÔhÈnÈ, vedanÈpadaÔÔhÈnÈ. GahaÓalakkhaÓaÑ upÈdÈnaÑ, amuÒcanarasaÑ, taÓhÈdaÄhattadiÔÔhipaccupaÔÔhÈnaÑ, taÓhÈpadaÔÔhÈnaÑ. KammakammaphalalakkhaÓo bhavo, bhÈvanabhavanaraso, kusalÈkusalÈbyÈkatapaccupaÔÔhÈno, upÈdÈnapadaÔÔhÈno. JÈti-ÈdÊnaÑ lakkhaÓÈdÊni Saccavibha~ge vuttanayeneva veditabbÈni. Evamettha lakkhaÓÈditopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

EkavidhÈditoti ettha avijjÈ aÒÒÈÓÈdassanamohÈdibhÈvato ekavidhÈ, appaÔipattimicchÈpaÔipattito duvidhÈ, tathÈ sa~khÈrÈsa~khÈrato, vedanÈttayasampayogato tividhÈ, catusacca-appaÔivedhato catubbidhÈ, gatipaÒcakÈdÊnavacchÈdanato paÒcavidhÈ. DvÈrÈrammaÓato pana sabbesupi ar|padhammesu chabbidhatÈ veditabbÈ.

Sa~khÈrÈ sÈsavavipÈkadhammadhammÈdibhÈvato ekavidhÈ, kusalÈkusalato duvidhÈ, tathÈ parittamahaggata hÊnamajjhima micchattaniyatÈniyatato, tividhÈ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdibhÈvato, catubbidhÈ catuyonisaÑvattanato, paÒcavidhÈ paÒcagatigÈmito.


ViÒÒÈÓaÑ lokiyavipÈkÈdibhÈvato ekavidhaÑ, sahetukÈhetukÈdito duvidhaÑ, bhavattayapariyÈpannato vedanÈttayasampayogato ahetukaduhetukatihetukato ca tividhaÑ, yonigativasena catubbidhaÑ paÒcavidhaÒca.

NÈmar|paÑ viÒÒÈÓasannissayato kammapaccayato ca ekavidhaÑ, sÈrammaÓÈnÈrammaÓato duvidhaÑ, atÊtÈdito tividhaÑ, yonigativasena catubbidhaÑ paÒcavidhaÒca.

SaÄÈyatanaÑ saÒjÈtisamosaraÓaÔÔhÈnato ekavidhaÑ, bh|tappasÈdaviÒÒÈÓÈdito duvidhaÑ, sampattÈsampattanobhayagocarato tividhaÑ, yonigatipariyÈpannato catubbidhaÑ paÒcavidhaÒcÈti iminÈ nayena phassÈdÊnampi ekavidhÈdibhÈvo veditabboti evamettha ekavidhÈditopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

A~gÈnaÒca vavatthÈnÈti sokÈdayo cettha bhavacakkassa avicchedadassanatthaÑ vuttÈ. JarÈmaraÓabbhÈhatassa hi bÈlassa te sambhavanti. YathÈha “assutavÈ bhikkhave puthujjano sÈrÊrikÈya dukkhÈya vedanÈya phuÔÔho samÈno socati kilamati paridevati urattÈÄiÑ kandati sammohamÈpajjatÊ”ti1. YÈva ca tesaÑ pavatti, tÈva avijjÈyÈti punapi avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti sambandhameva hoti bhavacakkaÑ. TasmÈ tesampi jarÈmaraÓeneva ekasa~khepaÑ katvÈ dvÈdaseva paÔiccasamuppÈda~gÈnÊti veditabbÈni. Evamettha a~gÈnaÑ vavatthÈnatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo. AyaÑ tÈvettha uddesavÈravasena sa~khepakathÈ.

UddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

AvijjÈpadaniddesa

226. IdÈni niddesavÈravasena vitthÈrakathÈ hoti. “AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti hi vuttaÑ. Tattha avijjÈpaccayesu sa~khÈresu dassetabbesu yasmÈ putte kathetabbe paÔhamaÑ pitÈ kathÊyati. EvaÒhi sati ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 408 piÔÔhe.


“mittassa putto dattassa putto”ti putto sukathito hoti. TasmÈ desanÈkusalo satthÈ sa~khÈrÈnaÑ janakatthena pitusadisaÑ avijjaÑ tÈva dassetuÑ tattha katamÈ avijjÈ, dukkhe aÒÒÈÓanti-ÈdimÈha.

Tattha yasmÈ ayaÑ avijjÈ dukkhasaccassa yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ passituÑ paÔivijjhituÑ na deti, chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ gandhetvÈ tiÔÔhati, tasmÈ “dukkhe aÒÒÈÓan”ti vuccati. TathÈ yasmÈ dukkhasamudayassa, dukkhanirodhassa, dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ passituÑ paÔivijjhituÑ na deti, chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ ganthetvÈ tiÔÔhati, tasmÈ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓanti vuccati. Imesu cat|su ÔhÈnesu suttantikapariyÈyena aÒÒÈÓaÑ avijjÈti kathitaÑ.

NikkhepakaÓÉe1 pana abhidhammapariyÈyena “pubbante aÒÒÈÓan”ti aparesupi cat|su ÔhÈnesu aÒÒÈÓaÑ gahitaÑ. Tattha pubbanteti atÊto addhÈ atÊtÈni khandhadhÈtu-ÈyatanÈni. Aparanteti anÈgato addhÈ anÈgatÈni khandhadhÈtu-ÈyatanÈni. PubbantÈparanteti tadubhayaÑ. IdappaccayatÈti sa~khÈrÈdÊnaÑ kÈraÓÈni avijjÈdÊni a~gÈni. PaÔiccasamuppannadhammÈti avijjÈdÊhi nibbattÈ sa~khÈrÈdayo dhammÈ. TatrÈyaÑ avijjÈ yasmÈ atÊtÈnaÑ khandhÈdÊnaÑ yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ passituÑ paÔivijjhituÑ na deti, chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ ganthetvÈ tiÔÔhati, tasmÈ “pubbante aÒÒÈÓan”ti vuccati. TathÈ yasmÈ anÈgatÈnaÑ khandhÈdÊnaÑ, atÊtÈnÈgatÈnaÑ khandhÈdÊnaÑ, idappaccayatÈya ceva paÔiccasamuppannadhammÈnaÒca yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ passituÑ paÔivijjhituÑ na deti, chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ ganthetvÈ tiÔÔhati, tasmÈ idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓanti vuccati. Imesu aÔÔhasu ÔhÈnesu abhidhammapariyÈyena aÒÒÈÓaÑ avijjÈti kathitaÑ.

EvaÑ kiÑ kathitaÑ hoti? Kiccato ceva jÈtito ca avijjÈ kathitÈ nÈma hoti. KathaÑ? AyaÒhi avijjÈ imÈni aÔÔha ÔhÈnÈni jÈnituÑ passituÑ paÔivijjhituÑ na detÊti kiccato kathitÈ. UppajjamÈnÈpi imesu aÔÔhasu ÔhÈnesu uppajjatÊti jÈtitopi kathitÈ. EvaÑ kathetvÈ puna ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 216 piÔÔhe.


“yaÑ evar|paÑ aÒÒÈÓaÑ adassanan”ti-ÈdÊni paÒcavÊsati padÈni avijjÈya lakkhaÓaÑ dassetuÑ gahitÈni.

Tattha yasmÈ ayaÑ avijjÈ imehi aÔÔhahi padehi kathitÈpi puna paÒcavÊsatiyÈ padehi lakkhaÓe akathite sukathitÈ nÈma na hoti, lakkhaÓe pana kathiteyeva sukathikÈ nÈma hoti. YathÈ puriso naÔÔhaÑ goÓaÑ pariyesamÈno manusse puccheyya “api ayyÈ setaÑ goÓaÑ passatha, rattaÑ goÓaÑ passathÈ”ti, te evaÑ vadeyyuÑ “imasmiÑ raÔÔhe setarattÈnaÑ goÓÈnaÑ anto natthi, kiÑ te goÓassa lakkhaÓan”ti. Atha tena “sa~ghÈÔi vÈ na~galaÑ vÈ”ti vutte goÓo sukathito nÈma bhaveyya. Evameva yasmÈ ayaÑ avijjÈ aÔÔhahi padehi kathitÈpi puna paÒcavÊsatiyÈ padehi lakkhaÓe akathite sukathitÈ nÈma na hoti, lakkhaÓe pana kathiteyeva sukathitÈ nÈma hoti, tasmÈ yÈna’ssÈ lakkhaÓadassanatthaÑ paÒcavÊsati padÈni kathitÈni, tesampi vasena veditabbÈ.

SeyyathidaÑ ÒÈÓaÑ nÈma paÒÒÈ, sÈ atthatthaÑ kÈraÓakÈraÓaÑ catusaccadhammaÑ viditaÑ pÈkaÔaÑ karoti. AyaÑ pana avijjÈ uppajjitvÈ taÑ viditaÑ pÈkaÔaÑ kÈtuÑ na detÊti ÒÈÓapaccanÊkato aÒÒÈÓaÑ. Dassanantipi paÒÒÈ, sÈpi taÑ ÈkÈraÑ passati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ passituÑ na detÊti adassanaÑ. Abhisamayotipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ abhisameti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ abhisametuÑ na detÊti anabhisamayo. Anubodho sambodho paÔivedhotipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ anubujjhati sambujjhati paÔivijjhati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ anubujjhituÑ sambujjhituÑ paÔivijjhituÑ na detÊti ananubodho asambodho appaÔivedho. Sa~gÈhanÈtipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ gahetvÈ ghaÑsitvÈ gaÓhÈti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ gahetvÈ ghaÑsitvÈ gaÓhituÑ na detÊti asa~gÈhanÈ. PariyogÈhanÈtipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ ogÈhitvÈ anupavisitvÈ gaÓhÈti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ ogÈhitvÈ anupavisitvÈ gaÓhituÑ na detÊti apariyogÈhanÈ. SamapekkhanÈtipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ samaÑ sammÈ ca pekkhati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ samaÑ sammÈ ca pekkhituÑ na detÊti asamapekkhanÈ. PaccavekkhaÓÈtipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ paccavekkhati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ paccavekkhituÑ na detÊti apaccavekkhaÓÈ,


nÈssÈ kiÒci kammaÑ paccakkhaÑ atthi, sayaÒca apaccavekkhitvÈ kataÑ kammanti appaccakkhakammaÑ. DummedhabhÈvatÈya dummejjhaÑ. BÈlabhÈvatÈya bÈlyaÑ.

SampajaÒÒantipi paÒÒÈ, sÈ atthatthaÑ kÈraÓakÈraÓaÑ catusaccadhammaÑ sammÈ pajÈnÈti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ ÈkÈraÑ pajÈnituÑ na detÊti asampajaÒÒaÑ. Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho. AvindiyaÑ vandatÊti-Èdivasena avijjÈ. VaÔÔasmiÑ ohanati osÊdÈpetÊti avijjogho. VaÔÔasmiÑ yojetÊti avijjÈyogo. AppahÊnavasena punappunaÑ uppajjanato ca avijjÈnusayo. Magge pariyuÔÔhitacorÈ addhike viya kusalacittaÑ pariyuÔÔhÈti gaÓhÈti vilumpatÊti avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ. YathÈ nagaradvÈre palighasa~khÈtÈya la~giyÈ patitÈya antonagare manussÈnaÑ bahinagaragamanampi bahinagare manussÈnaÑ antonagarapavesanampi pacchijjati, evameva yassa sakkÈyanagare ayaÑ patitÈ, tassa nibbÈnasampÈpakaÑ ÒÈÓagamanaÑ pacchijjatÊti avijjÈla~gÊ nÈma hoti. AkusalaÒca taÑ m|laÒca, akusalÈnaÑ vÈ m|lanti akusalam|laÑ. TaÑ pana na aÒÒaÑ, idhÈdhippeto mohoti moho akusalam|laÑ. AyaÑ vuccati avijjÈti ayaÑ evaÑlakkhaÓÈ avijjÈ nÈmÈti vuccati. EvaÑ paÒcavÊsatipadavasena avijjÈya lakkhaÓaÑ veditabbaÑ.

EvaÑlakkhaÓÈ panÈyaÑ avijjÈ dukkhÈdÊsu aÒÒÈÓanti vuttÈpi dukkhasaccassa ekadeso hoti, sahajÈtÈ hoti, taÑ ÈrammaÓaÑ karoti, chÈdeti. Samudayasaccassa na ekadeso hoti, sahajÈtÈ hoti, taÑ ÈrammaÓaÑ karoti, chÈdeti. Nirodhasaccassa neva ekadeso hoti na sahajÈtÈ, na taÑ ÈrammaÓaÑ karoti, kevalaÑ chÈdeti. MaggasaccassÈpi na ekadeso, na sahajÈtÈ, na taÑ ÈrammaÓaÑ karoti, kevalaÑ chÈdeti. DukkhÈrammaÓatÈ avijjÈ uppajjati, taÒca chÈdeti. SamudayÈrammaÓatÈ avijjÈ uppajjati, taÒca chÈdeti. NirodhÈrammaÓatÈ avijjÈ nuppajjati, taÒca chÈdeti. MaggÈrammaÓatÈ avijjÈ nuppajjati, taÒca chÈdeti.

Dve saccÈ duddasattÈ gambhÊrÈ, dve saccÈ gambhÊrattÈ duddasÈ. Api ca kho pana dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÑ gambhÊraÒceva duddasaÒca. Tattha dukkhaÑ nÈma pÈkaÔaÑ, lakkhaÓassa pana duddasattÈ gambhÊraÑ nÈma jÈtaÑ. Samudayepi eseva nayo. YathÈ pana mahÈsamuddaÑ manthetvÈ ojÈya nÊharaÓaÑ nÈma bhÈro,


SinerupÈdato vÈlikÈya uddharaÓaÑ nÈma bhÈro, pabbataÑ pÊÄetvÈ rasassa nÊharaÓaÑ nÈma bhÈro, evameva dve saccÈni gambhÊratÈya eva duddasÈni. NirodhasaccaÑ pana atigambhÊraÒca atiduddasaÒcÈti evaÑ duddasattÈ gambhÊrÈnaÑ gambhÊrattÈ ca duddasÈnaÑ catunnaÑ ariyasaccÈnaÑ paÔicchÈdakaÑ mohandhakÈraÑ ayaÑ vuccati avijjÈti.

AvijjÈpadaniddeso. _____

Sa~khÈrapadaniddesa

Sa~khÈrapade heÔÔhÈ vuttasa~khÈresu sa~khÈrasaddena Ègatasa~khÈre anÈmasitvÈ avijjÈpaccayÈ sa~khÈreyeva dassento tattha katame avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, puÒÒÈbhisa~khÈroti-ÈdimÈha. Tattha punÈti attano kÈrakaÑ, p|reti cassa ajjhÈsayaÑ, pujjaÒca bhavaÑ nibbattetÊti puÒÒo. Abhisa~kharoti vipÈkaÑ kaÔattÈr|paÒcÈti abhisa~khÈro. PuÒÒova abhisa~khÈro puÒÒÈbhisa~khÈro. PuÒÒapaÔipakkhato apuÒÒo, apuÒÒova abhisa~khÈro apuÒÒÈbhisa~khÈro. Na iÒjatÊti ÈneÒjaÑ, ÈneÒjameva abhisa~khÈro, ÈneÒjaÒca bhavaÑ abhisa~kharotÊti ÈneÒjÈbhisa~khÈro. KÈyena pavattito, kÈyato vÈ pavatto, kÈyassa vÈ sa~khÈroti kÈyasa~khÈro. VacÊsa~khÈracittasa~khÈresupi eseva nayo.

Tattha paÔhamattiko parivÊmaÑsanasuttavasena gahito. Tattha hi “puÒÒaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharoti, puÒÒupagaÑ hoti viÒÒÈÓaÑ. ApuÒÒaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharoti, apuÒÒupagaÑ hoti viÒÒÈÓaÑ. ŒneÒjaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharoti, ÈneÒjupagaÑ hoti viÒÒÈÓan”ti1 vuttaÑ. Dutiyattiko tadanantarassa Vibha~gasuttassa vasena gahito. SammÈdiÔÔhisuttapariyÈyena2 gahitotipi vattuÑ vaÔÔatiyeva. Tattha hi “tayome bhikkhave sa~khÈrÈ. Katame tayo. KÈyasa~khÈro vacÊsa~khÈro cittasa~khÈro”ti3 vuttaÑ. KasmÈ panetesaÑ suttÈnaÑ vasena te gahitÈti. AyaÑ abhidhammo nÈma na adhunÈkato, nÈpi bÈhiraka-isÊhi vÈ sÈvakehi vÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 310 piÔÔhe. 2. Ma 1. 67 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 245 piÔÔhe.


devatÈhi vÈ bhÈsito. SabbaÒÒujinabhÈsito pana ayaÑ. Abhidhammepi hi suttepi ekasadisÈva tanti niddiÔÔhÈti imassatthassa dÊpanatthaÑ.

IdÈni te sa~khÈre pabhedato dassetuÑ tattha katamo puÒÒÈbhisa~khÈroti-ÈdimÈha. Tattha kusalÈ cetanÈti aniyamato catubh|mikacetanÈpi vuttÈ. KÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈti niyamitattÈ pana aÔÔha kÈmÈvacarakusalacetanÈ paÒca r|pÈvacarakusalacetanÈti terasa cetanÈ puÒÒÈbhisa~khÈro nÈma. DÈnamayÈti-ÈdÊhi tÈsaÑyeva cetanÈnaÑ puÒÒakiriyavatthuvasena pavatti dassitÈ. Tattha aÔÔha kÈmÈvacarÈva dÈnasÊlamayÈ honti. BhÈvanÈmayÈ pana terasapi. YathÈ hi paguÓaÑ dhammaÑ sajjhÈyamÈno ekaÑ dve anusandhigatepi na jÈnÈti, pacchÈ Èvajjanto jÈnÈti, evameva kasiÓaparikammaÑ karontassa paguÓajjhÈnaÑ paccavekkhantassa paguÓakammaÔÔhÈnaÒca manasikarontassa ÒÈÓavippayuttÈpi bhÈvanÈ hoti. Tena vuttaÑ “bhÈvanÈmayÈ pana terasapÊ”ti.

Tattha dÈnamayÈdÊsu “dÈnaÑ Èrabbha dÈnamadhikicca yÈ uppajjati cetanÈ saÒcetanÈ cetayitattaÑ, ayaÑ vuccati dÈnamayo puÒÒÈbhisa~khÈroti. SÊlaÑ Èrabbha -pa- BhÈvanaÑ Èrabbha bhÈvanamadhikicca yÈ uppajjati cetanÈ saÒcetanÈ cetayitattaÑ, ayaÑ vuccati bhÈvanÈmayo puÒÒÈbhisa~khÈro”ti1 ayaÑ sa~khepadesanÈ.

CÊvarÈdÊsu pana cat|su paccayesu r|pÈdÊsu vÈ chasu ÈrammaÓesu annÈdÊsu vÈ dasasu dÈnavatth|su taÑ taÑ dentassa tesaÑ2 uppÈdanato paÔÔhÈya pubbabhÈge pariccÈgakÈle pacchÈ somanassacittena anussaraÓe cÈti tÊsu kÈlesu pavattÈ cetanÈ dÈnamayÈ nÈma. SÊlaÑ parip|raÓatthÈya pana pabbajissÈmÊti vihÈraÑ gacchantassa pabbajantassa manorathaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ “pabbajito vatamhi sÈdhu suÔÔh|”ti Èvajjantassa pÈtimokkhaÑ saÑvarantassa cÊvarÈdayo paccaye paccavekkhantassa ÈpÈthagatesu r|pÈdÊsu cakkhudvÈrÈdÊni saÑvarantassa ÈjÊvaÑ sodhentassa ca pavattÈ cetanÈ sÊlamayÈ nÈma. PaÔisambhidÈyaÑ3 vuttena vipassanÈmaggena cakkhuÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 337 piÔÔhe. 2. TesaÑ tesaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Khu 9. 47 piÔÔhÈdÊsu.


aniccato dukkhato anattato bhÈventassa r|pe -padhamme. CakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- manoviÒÒÈÓaÑ. CakkhusamphassaÑ -pa- manosamphassaÑ. CakkhusamphassajaÑ vedanaÑ -pa- manosamphassajaÑ vedanaÑ. R|pasaÒÒaÑ -pa- dhammasaÒÒaÑ. JarÈmaraÓaÑ aniccato dukkhato anattato bhÈventassa pavattÈ cetanÈ bhÈvanÈmayÈ nÈmÈti ayaÑ vitthÈrakathÈ.

ApuÒÒÈbhisa~khÈraniddese akusalÈ cetanÈti dvÈdasa-akusalacittasampayuttÈ cetanÈ. KÈmÈvacarÈti kiÒcÈpi tattha ÔhapetvÈ dve domanassasahagatacetanÈ sesÈ r|pÈr|pabhavepi uppajjanti, tattha pana paÔisandhiÑ na ÈkaÉÉhanti, kÈmÈvacareyeva paÔisandhivasena vipÈkaÑ avacÈrentÊti kÈmÈvacarÈtveva vuttÈ.

ŒneÒjÈbhisa~khÈraniddese kusalÈ cetanÈ ar|pÈvacarÈti catasso ar|pÈvacarakusalacetanÈ. EtÈ hi catasso aniÒjanaÔÔhena aniÒjanassa ca abhisa~kharaÓaÔÔhena ÈneÒjÈbhisa~khÈroti vuccanti. R|pÈvacaracatutthajjhÈnato hi tisso kusalavipÈkakiriyacetanÈ dvÈdasa ar|pÈvacaracetanÈti paÒcadasa dhammÈ aniccalaÔÔhena aphandanaÔÔhena ÈneÒjÈ nÈma. Tattha r|pÈvacarÈ kusalÈ cetanÈ aniÒjÈ samÈnÈpi attanÈ sarikkhakampi asarikkhakampi sa-iÒjanampi aniÒjanampi r|pÈr|paÑ janetÊti ÈneÒjÈbhisa~khÈro nÈma na hoti. VipÈkakiriyacetanÈ pana avipÈkattÈ vipÈkaÑ na abhisa~kharonti, tathÈ ar|pÈvacarÈ vipÈkakiriyacetanÈpÊti ekÈdasÈpi etÈ cetanÈ ÈneÒjÈva na abhisa~khÈrÈ. CatubbidhÈ pana ar|pÈvacarakusalacetanÈ yathÈ hatthi-assÈdÊnaÑ sadisÈva chÈyÈ honti, evaÑ attanÈ sadisaÑ niccalaÑ ar|pameva janetÊti ÈneÒjÈbhisa~khÈroti vuccatÊti.

EvaÑ puÒÒÈbhisa~khÈravasena terasa, apuÒÒÈbhisa~khÈravasena dvÈdasa, ÈneÒjÈbhisa~khÈravasena catassoti sabbÈpetÈ paripiÓÉitÈ ek|natiÑsa cetanÈ honti. Iti BhagavÈ aparimÈÓesu cakkavÈÄesu aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ uppajjanakakusalÈkusalacetanÈ mahÈtulÈya dhÈrayamÈno viya nÈÄiyaÑ pakkhipitvÈ minamÈno viya ca sabbaÒÒutaÒÒÈÓena paricchinditvÈ ek|natiÑsameva dassesi.


IdÈni aparimÈÓesu cakkavÈÄesu aparimÈÓÈ sattÈ kusalÈkusalakammaÑ Èy|hamÈnÈ yehi dvÈrehi Èy|hanti, tÈni tÊÓi kammadvÈrÈni dassento tattha katamo kÈyasa~khÈro, kÈyasaÒcetanÈti-ÈdimÈha. Tattha kÈyasaÒcetanÈti kÈyaviÒÒattiÑ samuÔÔhÈpetvÈ kÈyadvÈrato pavattÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalacetanÈ dvÈdasa akusalacetanÈti samavÊsati cetanÈ. KÈyadvÈre ÈdÈnaggahaÓacopanaÑ pÈpayamÈnÈ uppannÈ vÊsati kusalÈkusalacetanÈtipi vattuÑ vaÔÔati.

VacÊsaÒcetanÈti vacÊviÒÒattiÑ samuÔÔhÈpetvÈ vacÊdvÈrato pavattÈ tÈyeva vÊsati cetanÈ. VacÊdvÈre hanusaÒcopanaÑ vÈkyabhedaÑ pÈpayamÈnÈ uppannÈ vÊsati cetanÈtipi vattuÑ vaÔÔati. AbhiÒÒÈcetanÈ panettha parato viÒÒÈÓassa paccayo na hotÊti na gahitÈ. YathÈ ca abhiÒÒÈcetanÈ, evaÑ uddhaccacetanÈpi na hoti. TasmÈ sÈpi viÒÒÈÓassa paccayabhÈve apanetabbÈ. AvijjÈpaccayÈ pana sabbÈpetÈ honti.

ManosaÒcetanÈti ubhopi viÒÒattiyo asamuÔÔhÈpetvÈ manodvÈre uppannÈ sabbÈpi ek|natiÑsa cetanÈ. Iti BhagavÈ aparimÈÓesu cakkavÈÄesu aparimÈÓÈ sattÈ kusalÈkusalakammaÑ Èy|hamÈnÈ imehi tÊhi dvÈrehi Èy|hantÊti Èy|hanakammadvÈraÑ dassesi.

ImesaÑ pana dvinnampi tikÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ sampayogo veditabo. KathaÑ? PuÒÒÈbhisa~khÈro hi kÈyaduccaritÈ viramantassa siyÈ kÈmasa~khÈro, vacÊduccaritÈ viramantassa siyÈ vacÊsa~khÈro. EvaÑ aÔÔha kusalacetanÈ kÈmÈvacarÈ puÒÒÈbhisa~khÈro ca hoti kÈyasa~khÈro ca vacÊsa~khÈro ca. ManodvÈre uppannÈ pana terasa cetanÈ puÒÒÈbhisa~khÈro ca hoti cittasa~khÈro ca. ApuÒÒÈbhisa~khÈropi kÈyaduccaritavasena pavattiyaÑ siyÈ kÈyasa~khÈro, vacÊduccaritavasena pavattiyaÑ siyÈ vacÊsa~khÈro, dve dvÈrÈni muÒcitvÈ manodvÈre pavattiyaÑ siyÈ cittasa~khÈroti evaÑ apuÒÒÈbhisa~khÈro kÈyasa~khÈropi hoti vacÊsa~khÈropi cittasa~khÈropi.

KÈyasa~khÈro pana siyÈ puÒÒÈbhisa~khÈro siyÈ apuÒÒÈbhisa~khÈro, na ÈneÒjÈbhisa~khÈro. TathÈ vacÊsa~khÈro. Cittasa~khÈro pana siyÈ


puÒÒÈbhisa~khÈro, siyÈ apuÒÒÈbhisa~khÈro, siyÈ ÈneÒjÈbhisa~khÈroti ime avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ nÈma.

KathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “ime sa~khÈrÈ avijjÈpaccayÈ hontÊ”ti? AvijjÈbhÈve bhÈvato. Yassa hi dukkhÈdÊsu avijjÈsa~khÈtaÑ aÒÒÈÓaÑ appahÊnaÑ hoti, so dukkhe tÈva pubbantÈdÊsu ca aÒÒÈÓena saÑsÈradukkhaÑ sukhasaÒÒÈya gahetvÈ tassa hetubh|te tividhepi sa~khÈre Èrabhati. Samudaye aÒÒÈÓena dukkhahetubh|tepi taÓhÈparikkhÈre sa~khÈre sukhahetuto maÒÒamÈno Èrabhati. Nirodhe pana magge ca aÒÒÈÓena dukkhassa anirodhabh|tepi gativisese dukkanirodhasaÒÒÊ hutvÈ nirodhassa ca amaggabh|tesupi yaÒÒÈmaratapÈdÊsu nirodhamaggasaÒÒÊ hutvÈ dukkhanirodhaÑ patthayamÈno yaÒÒÈmaratapÈdimukhena tividhepi sa~khÈre Èrabhati.

Api ca so tÈya cat|su saccesu appahÊnÈvijjatÈya visesato jÈtijarÈrogamaraÓÈdi-anekÈdÊnavavokiÓÓaÑ puÒÒaphalasa~khÈtaÑ dukkhaÑ dukkhato ajÈnanto tassa adhigamÈya kÈyavacÊcittasa~khÈrabhedaÑ puÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati devaccharakÈmako viya marupapÈtaÑ. SukhasammatassÈpi ca tassa puÒÒaphalassa ante mahÈpariÄÈhajanakaÑ vipariÓÈmadukkhataÑ appassÈdataÒca apassantopi tappaccayaÑ vuttappakÈrameva puÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati salabho viya dÊpasikhÈbhinipÈtaÑ madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhÈrÈlehanaÑ.

KÈmupasevanÈdÊsu ca savipÈkesu ÈdÊnavaÑ apassanto sukhasaÒÒÈya ceva kilesÈbhibh|tatÈya ca dvÈrattayappavattampi apuÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati bÈlo viya g|thakÊÄanaÑ maritukÈmo viya ca visakhÈdanaÑ. ŒruppavipÈkesu cÈpi sa~khÈravipariÓÈmadukkhataÑ anavabujjhamÈno sassatÈdivipallÈsena cittasa~khÈrabh|taÑ ÈneÒjÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati disÈm|Äho viya pisÈcanagarÈbhimukhamaggagamanaÑ.

EvaÑ yasmÈ avijjÈbhÈvatova sa~khÈrabhÈvo, na abhÈvato. TasmÈ jÈnitabbametaÑ “ime sa~khÈrÈ avijjÈpaccayÈ hontÊ”ti. Vuttampi cetaÑ “avidvÈ bhikkhave avijjÈgato puÒÒÈbhisa~khÈrampi abhisa~kharoti, apuÒÒÈbhisa~khÈrampi abhisa~kharoti, ÈneÒjÈbhisa~khÈrampi abhisa~kharoti.


Yato kho bhikkhave bhikkhuno avijjÈ pahÊnÈ, vijjÈ uppannÈ, so avijjÈvirÈgÈ vijjuppÈdÈ neva puÒÒÈbhisa~khÈraÑ abhisa~kharotÊ”ti.

EtthÈha gaÓhÈma tÈva etaÑ “avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ paccayo”ti, idaÑ pana vattabbaÑ “katamesaÑ sa~khÈrÈnaÑ kathaÑ paccayo hotÊ”ti. Tatr’idaÑ vuccati–

Paccayo hoti puÒÒÈnaÑ, duvidhÈnekadhÈ pana. ParesaÑ pacchimÈnaÑ sÈ, ekadhÈ paccayo matÈ.

Tattha puÒÒÈnaÑ duvidhÈti ÈrammaÓapaccayena ca upanissayapaccayena cÈti dvedhÈ paccayo hoti. SÈ hi avijjaÑ khayato vayato sammasanakÈle kÈmÈvacarÈnaÑ puÒÒÈbhisa~khÈrÈnaÑ ÈrammaÓapaccayena paccayo hoti, abhiÒÒÈcittena samohacittajÈnanakÈle r|pÈvacarÈnaÑ. AvijjÈsamatikkamanatthÈya pana dÈnÈdÊni ceva kÈmÈvacarapuÒÒakiriyavatth|ni p|rentassa r|pÈvacarajjhÈnÈni ca uppÈdentassa dvinnampi tesaÑ upanissayapaccayena paccayo hoti. TathÈ avijjÈsamm|ÄhattÈ kÈmabhavar|pabhavasampattiyo patthetvÈ tÈneva puÒÒÈni karontassa.

AnekadhÈ pana paresanti apuÒÒÈbhisa~khÈrÈnaÑ anekadhÈ paccayo hoti. KathaÑ? EsÈ hi avijjaÑ Èrabbha rÈgÈdÊnaÑ uppajjanakÈle ÈrammaÓapaccayena, garuÑ katvÈ assÈdanakÈle ÈrammaÓÈdhipati-ÈrammaÓ|panissayehi, avijjÈsamm|Ähassa anÈdÊnavadassÈvino pÈÓÈtipÈtÈdÊni karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanÈdÊnaÑ anantarasamanantarÈnantar|panissayÈsevananatthivigatapaccayehi, yaÑkiÒci akusalaÑ karontassa hetusahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatapaccayehÊti anekadhÈ paccayo hoti.

PacchimÈnaÑ sÈ ekadhÈ paccayo matÈti ÈneÒjÈbhisa~khÈrÈnaÑ upanissayapaccayeneva ekadhÈ paccayo matÈ. So panassÈ upanissayabhÈvo puÒÒÈbhisa~khÈre vuttanayeneva veditabboti.

EtthÈha kiÑpanÈyamekÈva avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ paccayo, udÈhu aÒÒepi paccayÈ hontÊti. KiÒcettha yadi tÈva ekÈva, ekakÈraÓavÈdo Èpajjati. Atha aÒÒepi santi, avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti ekakÈraÓaniddeso nupapajjatÊti. Na nupapajjati. KasmÈ? YasmÈ


EkaÑ na ekato idha, nÈnekamanekatopi no ekaÑ. Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladÊpane attho.

Ekato hi kÈraÓato na idha kiÒci ekaÑ phalamatthi, na anekaÑ. NÈpi anekehi kÈraÓehi ekaÑ, anekehi pana kÈraÓehi anekameva hoti. TathÈ hi anekehi utupathavÊbÊjasalilasa~khÈtehi kÈraÓehi anekameva r|pagandharasÈdi-a~kurasa~khÈtaÑ phalamuppajjamÈnaÑ dissati. YaÑ panetaÑ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓan”ti ekekahetuphaladÊpanaÑ kataÑ, tattha attho atthi, payojanaÑ vijjati.

BhagavÈ hi katthaci padhÈnattÈ katthaci pÈkaÔattÈ katthaci asÈdhÈraÓattÈ desanÈvilÈsassa ca veneyyÈnaÒca anur|pato ekameva hetuÑ vÈ phalaÑ vÈ dÊpeti. “PhassapaccayÈ vedanÈ”ti1 hi ekameva hetuÑ phalaÒcÈha. Phasso hi vedanÈya padhÈnahetu yathÈphassaÑ vedanÈvavatthÈnato. VedanÈ ca phassassa padhÈnaphalaÑ yathÈvedanaÑ phassavavatthÈnato.

“SemhasamuÔÔhÈnÈ ÈbÈdhÈ”ti2 pÈkaÔattÈ ekaÑ hetumÈha. PÈkaÔo hettha semho, na kammÈdayo. “Ye keci bhikkhave akusalÈ dhammÈ, sabbete ayonisomanasikÈram|lakÈ”ti asÈdhÈraÓattÈ ekaÑ hetumÈha. AsÈdhÈraÓo hi ayonisomanasikÈro akusalÈnaÑ, sÈdhÈraÓÈni vatthÈrammaÓÈdÊnÊti.

TasmÈ ayamidha avijjÈ vijjamÈnesupi aÒÒesu vatthÈrammaÓasahajÈtadhammÈdÊsu sa~khÈrakÈraÓesu “assÈdÈnupassino taÓhÈ pavaÉÉhatÊ”ti3 ca “avijjÈsamudayÈ Èsavasamudayo”ti4 ca vacanato aÒÒesampi taÓhÈdÊnaÑ sa~khÈrahet|naÑ het|ti padhÈnattÈ, “avidvÈ bhikkhave avijjÈgato puÒÒÈbhisa~khÈrampi abhisa~kharotÊ”ti pÈkaÔattÈ, asÈdhÈraÓattÈ ca sa~khÈrÈnaÑ hetubhÈvena dÊpitÈti veditabbÈ. Eteneva ca ekekahetuphaladÊpanaparihÈravacanena sabbattha ekekahetuphaladÊpane payojanaÑ veditabbanti. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 48 piÔÔhe. 2. Khu 7. 10 piÔÔhe MahÈniddese. 3. SaÑ 1. 311 piÔÔhe. 4. Ma 1. 68 piÔÔhe.


Etth’Èha–evaÑ santepi ekantÈniÔÔhaphalÈya sÈvajjÈya avijjÈya kathaÑ puÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈrapaccayattaÑ yujjati. Na hi nimpabÊjato ucchu uppajjatÊti. KathaÑ na yujjissati. LokasmiÒhi–

Viruddho cÈviruddho ca, sadisÈsadiso tathÈ. DhammÈnaÑ paccayo siddho, vipÈkÈ eva te ca na.

DhammÈnaÒhi ÔhÈnasabhÈvakiccÈdiviruddho ca aviruddho ca paccayo loke siddho. PurimacittaÒhi aparacittassa ÔhÈnaviruddho paccayo, purimasippÈdisikkhÈ ca pacchÈ pavattamÈnÈnaÑ sippÈdikiriyÈnaÑ. KammaÑ r|passa sabhÈvaviruddho paccayo, khÊrÈdÊni ca dadhi-ÈdÊnaÑ. Œloko cakkhuviÒÒÈÓassa kiccaviruddho, guÄÈdayo ca ÈsavÈdÊnaÑ. Cakkhur|pÈdayo pana cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ ÔhÈnÈviruddhÈ paccayÈ. PurimajavanÈdayo pacchimajavanÈdÊnaÑ sabhÈvÈviruddhÈ kiccÈviruddhÈ ca.

YathÈ ca viruddhÈviruddhÈ paccayÈ siddhÈ, evaÑ sadisÈsadisÈpi. Sadisameva hi utu-ÈhÈrasa~khÈtaÑ r|paÑ r|passa paccayo hoti, sÈlibÊjÈdÊni ca sÈliphalÈdÊnaÑ. Asadisampi r|paÑ ar|passa, ar|paÒca r|passa paccayo hoti, golomÈvilomavisÈÓadadhitilapiÔÔhÈdÊni ca dabbabh|tiÓakÈdÊnaÑ. YesaÒca dhammÈnaÑ ye viruddhÈviruddhÈ sadisÈsadisÈ paccayÈ, na te dhammÈ tesaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈyeva. Iti ayaÑ avijjÈ vipÈkavasena ekantÈniÔÔhaphalÈ sabhÈvavasena ca sÈvajjÈpi samÈnÈ sabbesampi etesaÑ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ yathÈnur|paÑ ÔhÈnakiccasabhÈvaviruddhÈviruddhapaccayavasena sadisÈsadisapaccayavasena ca paccayo hotÊti veditabbÈ.

So cassÈ paccayabhÈvo “yassa hi dukkhÈdÊsu avijjÈsa~khÈtaÑ aÒÒÈÓaÑ appahÊnaÑ hoti, so dukkhe tÈva pubbantÈdÊsu ca aÒÒÈÓena saÑsÈradukkhaÑ sukhasaÒÒÈya gahetvÈ tassa hetubh|te tividhepi sa~khÈre ÈrabhatÊ”ti-ÈdinÈ nayena vutto eva.

Api ca ayaÑ aÒÒopi pariyÈyo–

“Cut|papÈte saÑsÈre, sa~khÈrÈnaÒca lakkhaÓe. Yo paÔiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.

Abhisa~khÈroti so ete, sa~khÈre tividhe yato. AvijjÈ paccayo tesaÑ, tividhÈnampi yaÑ tato”ti.


KathaÑ pana yo etesu vimuyhati, so tividhepete sa~khÈre karotÊti ce. CutiyÈ tÈva vim|Äho sabbattha “khandhÈnaÑ bhedo maraÓan”ti cutiÑ agaÓhanto satto marati, sattassa desantarasa~kamananti-ÈdÊni vikappeti. UpapÈte vim|Äho sabbattha “khandhÈnaÑ pÈtubhÈvo jÈtÊ”ti upapÈtaÑ agaÓhanto satto upapajjati, sattassa navasarÊrapÈtubhÈvoti-ÈdÊni vikappeti. SaÑsÈre vim|Äho yo esa

“KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca. AbbocchinnaÑ vattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccatÊ”ti.

EvaÑ vaÓÓito saÑsÈro, taÑ evaÑ agaÓhanto “ayaÑ satto asmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ gacchati, parasmÈ lokÈ imaÑ lokaÑ ÈgacchatÊ”ti-ÈdÊni vikappeti. Sa~khÈrÈnaÑ lakkhaÓe vim|Äho sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvalakkhaÓaÑ sÈmaÒÒalakkhaÓaÒca agaÓhanto sa~khÈre attato attaniyato dhuvato subhato sukhato ca vikappeti. PaÔiccasamuppannadhammesu vim|Äho avijjÈdÊhi sa~khÈrÈdÊnaÑ pavattiÑ agaÓhanto “attÈ jÈnÈti vÈ na jÈnÈti vÈ, so eva karoti ca kÈreti ca. So paÔisandhiyaÑ upapajjati, tassa aÓu-issarÈdayo kalalÈdibhÈvena sarÊraÑ saÓÔhapetvÈ indriyÈni sampÈdenti. So indriyasampanno phusati vedayati taÓhiyati upÈdiyati ghaÔiyati, so puna bhavantare bhavatÊ”ti vÈ “sabbe sattÈ niyatisa~gatibhÈvapariÓatÈ”ti1 vÈ vikappeti. So evaÑ avijjÈya andhÊkato evaÑ vikappento yathÈ nÈma andho pathaviyaÑ vicaranto maggampi amaggampi thalampi ninnampi samampi visamampi paÔipajjati, evaÑ puÒÒampi apuÒÒampi ÈneÒjampi sa~khÈraÑ abhisa~kharotÊti. Ten’etaÑ vuccati–

“YathÈpi nÈma jaccandho, naro apariÓÈyako. EkadÈ yÈti maggena, ummaggenÈpi2 ekadÈ.

SaÑsÈre saÑsaraÑ bÈlo, tathÈ apariÓÈyako. Karoti ekadÈ puÒÒaÑ, apuÒÒamapi ekadÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 50 piÔÔhe. 2. KummaggenÈpi (SÊ)


YadÈ ÒatvÈ ca so dhammaÑ, saccÈni abhisamessati. TadÈ avijj|pasamÈ, upasanto carissatÊ”ti.

AyaÑ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti padasmiÑ vitthÈrakathÈ.

AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrapadaniddeso. _____

ViÒÒÈÓapadaniddesa

227. Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒaÓapadaniddese cakkhuviÒÒÈÓanti-ÈdÊsu cakkhuviÒÒÈÓaÑ kusalavipÈkaÑ akusalavipÈkanti duvidhaÑ hoti. TathÈ sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈni. ManoviÒÒÈÓaÑ pana kusalÈkusalavipÈkÈ dve manodhÈtuyo, tisso ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtuyo, aÔÔha sahetukÈni kÈmÈvacaravipÈkacittÈni, paÒca r|pÈvacarÈni, cattÈri ar|pÈvacarÈnÊti bÈvÊsatividhaÑ hoti. Iti imehi chahi viÒÒÈÓehi sabbÈnipi bÈttiÑsa lokiyavipÈkaviÒÒÈÓÈni sa~gahitÈni honti. LokuttarÈni pana vaÔÔakathÈyaÑ na yujjantÊti na gahitÈni.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “idaÑ vuttappakÈraÑ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrappaccayÈ hotÊ”ti. UpacitakammÈbhÈve vipÈkÈbhÈvato. VipÈkaÒhetaÑ, vipÈkaÒca na upacitakammÈbhÈve uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesaÑ sabbavipÈkÈni uppajjeyyuÑ, na ca uppajjantÊti jÈnitabbametaÑ “sa~khÈrapaccayÈ idaÑ viÒÒÈÓaÑ hotÊ”ti.

Katarasa~khÈrapaccayÈ kataraviÒÒÈÓanti ce. KÈmÈvacarapuÒÒÈbhisa~khÈrapaccayÈ tÈva kusalavipÈkÈni paÒca cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni, manoviÒÒÈÓe ekÈ manodhÈtu, dve manoviÒÒÈÓadhÈtuyo, aÔÔha kÈmÈvacaramahÈvipÈkÈnÊti soÄasa. Yath’Èha–

“KÈmÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti. TathÈ sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti. VipÈkÈ manodhÈtu uppannÈ hoti. ManoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti somanassasahagatÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ.


somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena. SomanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ. SomanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena. UpekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ. UpekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena. UpekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ. UpekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrenÈ”ti1.

R|pÈvacara puÒÒÈbhisa~khÈrapaccayÈ pana paÒca r|pÈvacaravipÈkÈni. Yath’Èha–

“Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajjaviharatÊ”ti2.

EvaÑ puÒÒÈbhisa~khÈrapaccayÈ ekavÊsatividhaÑ viÒÒÈÓaÑ hoti.

ApuÒÒÈbhisa~khÈrapaccayÈ pana akusalavipÈkÈni paÒca cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni, ekÈ manodhÈtu, ekÈ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti evaÑ sattavidhaÑ viÒÒÈÓaÑ hoti. Yath’Èha–

“Akusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti. TathÈ sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓaÑ, vipÈkÈ manodhÈtu, vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hotÊ”ti3.

ŒneÒjÈbhisa~khÈrapaccayÈ pana cattÈri ar|pavipÈkÈnÊti evaÑ catubbidhaÑ viÒÒÈÓaÑ hotÊti. Yath’Èha–

“Tasseva ar|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasaÒÒÈsahagataÑ -pa- viÒÒÈÓaÒcÈ -pa- ÈkiÒcaÒÒÈ -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasaÒÒÈsahagataÑ sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharatÊ”ti4.

EvaÑ yaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ hoti, taÑ ÒatvÈ idÈnissa evaÑ pavatti veditabbÈ sabbameva hi idaÑ pavattipaÔisandhivasena dvidhÈ pavattati. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 104, 116 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 116 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 136 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 117 piÔÔhe.


tattha dve paÒcaviÒÒÈÓÈni dve manodhÈtuyo somanassasahagatÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈt|ti imÈni terasa paÒcavokÈrabhave pavattiyaÑyeva pavattanti. SesÈni ek|navÊsati tÊsu bhavesu yathÈnur|paÑ pavattiyampi paÔisandhiyampi pavattanti.

KathaÑ? KusalavipÈkÈni tÈva cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni paÒca kusalavipÈkena vÈ akusalavipÈkena vÈ nibbattassa yathÈkkamaÑ paripÈkamupagatindriyassa cakkhÈdÊnaÑ ÈpÈthagataÑ iÔÔhaÑ vÈ iÔÔhamajjhattaÑ vÈ r|pÈdi-ÈrammaÓaÑ Èrabbha cakkhÈdipasÈdaÑ nissÈya dassanasavanaghÈyanasÈyanaphusanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈni pavattanti. TathÈ akusalavipÈkÈni paÒca. KevalaÒhi tesaÑ aniÔÔhaÑ aniÔÔhamajjhattaÑ vÈ r|pÈdi-ÈrammaÓaÑ hoti, ayameva viseso. DasÈpi cetÈni niyatadvÈrÈrammaÓavatthuÔÔhÈnÈni niyatakiccÈneva ca bhavanti.

Tato kusalavipÈkÈnaÑ cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ anantaraÑ kusalavipÈkamanodhÈtu tesaÒÒeva ÈrammaÓamÈrabbha hadayavatthuÑ nissÈya sampaÔicchanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ pavattati. TathÈ akusalavipÈkÈnaÑ anantarÈ akusalavipÈkÈ. IdaÒca pana dvayaÑ aniyatadvÈrÈrammaÓaÑ niyatavatthuÔÔhÈnaÑ niyatakiccaÒca hoti.

SomanassasahagatÈ pana ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu kusalavipÈkamanodhÈtuyÈ anantaraÑ tassÈ eva ÈrammaÓaÑ Èrabbha hadayavatthuÑ nissÈya santÊraÓakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ ca chasu dvÈresu balavÈrammaÓe kÈmÈvacarasattÈnaÑ yebhuyyena lobhasampayuttajavanÈvasÈne bhava~gavÊthiÑ pacchinditvÈ javanena gahitÈrammaÓe tadÈrammaÓavasena ca sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ pavattati. CittappavattigaÓanÈyaÑ pana sabbadvÈresu tadÈrammaÓe dve eva cittavÈrÈ ÈgatÈ. IdaÑ pana cittaÑ tadÈrammaÓanti ca piÔÔhibhava~ganti cÈti dve nÈmÈni labhati. AniyatadvÈrÈrammaÓaÑ niyatavatthukaÑ aniyataÔÔhÈnakiccaÒca hotÊti evaÑ tÈva terasa paÒcavokÈrabhave pavattiyaÑyeva pavattantÊti veditabbÈni. Sesesu ek|navÊsatiyÈ cittesu na kiÒci attano anur|pÈya paÔisandhiyÈ na pavattati.

PavattiyaÑ pana kusalÈkusalavipÈkÈ tÈva dve ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtuyo paÒcadvÈre1 kusalÈkusalavipÈkamanodhÈt|naÑ anantaraÑ ______________________________________________________________ 1. PaÒcasu dvÈresu (SÊ, SyÈ)


santÊraÓakiccaÑ, chasu dvÈresu pubbe vuttanayeneva tadÈrammaÓakiccaÑ, attanÈ dinnapaÔisandhito uddhaÑ asati bhava~gupacchedake cittuppÈde bhava~gakiccaÑ, ante cutikiccaÒcÈti cattÈri kiccÈni sÈdhayamÈnÈ niyatavatthukÈ aniyatadvÈrÈrammaÓaÔÔhÈnakiccÈ hutvÈ pavattanti.

AÔÔha kÈmÈvacarasahetukacittÈni pavattiyaÑ vuttanayeneva chasu dvÈresu tadÈrammaÓakiccaÑ, attanÈ dinnapaÔisandhito uddhaÑ asati bhava~gupacchedake cittuppÈde bhava~gakiccaÑ, ante cutikiccaÒcÈti tÊÓi kiccÈni sÈdhayamÈnÈni niyatavatthukÈni aniyatadvÈrÈrammaÓaÔÔhÈnakiccÈni hutvÈ pavattanti.

PaÒca r|pÈvacarÈni cattÈri ca ar|pÈvacarÈni attanÈ dinnapaÔisandhito uddhaÑ asati bhava~gupacchedake cittuppÈde bhava~gakiccaÑ, ante cutikiccaÒcÈti kiccadvayaÑ sÈdhayamÈnÈni pavattanti. Tesu r|pÈvacarÈni niyatavatthÈrammaÓÈni aniyataÔÔhÈnakiccÈni, itarÈni avatthukÈni niyatÈrammaÓÈni aniyataÔÔhÈnakiccÈni hutvÈ pavattantÊti evaÑ tÈva bÈttiÑsavidhampi viÒÒÈÓaÑ pavattiyaÑ sa~khÈrapaccayÈ pavattati. Tatrassa te te sa~khÈrÈ kammapaccayena ca upanissayapaccayena ca paccayÈ honti.

Tattha yÈnetÈni ekÈdasa tadÈrammaÓacittÈni vuttÈni, tesu ekampi r|pÈr|pabhave tadÈrammaÓaÑ hutvÈ na pavattati. KasmÈ? BÊjÈbhÈvÈ. Tattha hi kÈmÈvacaravipÈkasa~khÈtaÑ paÔisandhibÊjaÑ natthi, yaÑ r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu pavattiyaÑ tassa janakaÑ bhaveyya. CakkhuviÒÒÈÓÈdÊnampi r|pabhave abhÈvo ÈpajjatÊti ce. Na, indriyappavatti-ÈnubhÈvato dvÈravÊthibhede cittaniyamato ca.

YathÈ cetaÑ tadÈrammaÓaÑ ekantena r|pÈr|pabhave nappavattati, tathÈ sabbepi akÈmÈvacare dhamme nÈnubandhati. KasmÈ? AjanakattÈ ceva janakassa ca asadisattÈ. TaÒhi yathÈ nÈma gehÈ nikkhamitvÈ bahi gantukÈmo taruÓadÈrako attano janakaÑ pitaraÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ pitusadisaÑ hitakÈmaÑ ÒÈtiÑ a~guliyaÑ gahetvÈ anubandhati, na aÒÒaÑ rÈjapurisÈdiÑ. TathÈ etampi bhava~gÈrammaÓato bahi nikkhamitukÈmaÑ sabhÈgatÈya attano janakaÑ pitaraÑ vÈ pitusadisaÑ vÈ kÈmÈvacarajavanameva anubandhati, na aÒÒaÑ mahaggataÑ anuttaraÑ vÈ.


YathÈ cetaÑ mahaggatalokuttare dhamme nÈnubandhati, tathÈ yadÈ ete kÈmÈvacaradhammÈpi mahaggatÈrammaÓÈ hutvÈ pavattanti, tadÈ tepi nÈnubandhati. KasmÈ? AparicitadesattÈ accantaparittÈrammaÓattÈ ca. TaÒhi yathÈ pitaraÑ vÈ pitusadisaÑ vÈ ÒÈtiÑ anubandhantopi taruÓadÈrako gharadvÈra-antaravÊthicatukkÈdimhi pariciteyeva dese anubandhati, na araÒÒaÑ vÈ yuddhabh|miÑ vÈ gacchantaÑ. EvaÑ kÈmÈvacaradhamme anubandhantampi amahaggatÈdimhi pariciteyeva dese pavattamÈne dhamme anubandhati, na mahaggatalokuttaradhamme Èrabbha pavattamÈneti.

YasmÈ cassa “sabbo kÈmÈvacaravipÈko kiriyamanodhÈtu kiriya-ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu somanassasahagatÈ ime dhammÈ parittÈrammaÓÈ”ti evaÑ accantaparittameva ÈrammaÓaÑ vuttaÑ. TasmÈpetaÑ mahaggatalokuttarÈrammaÓe kÈmÈvacaradhammepi nÈnubandhatÊti veditabbaÑ.

KiÑ vÈ imÈya yuttikathÈya. AÔÔhakathÈyaÒhi ekanten’eva vuttaÑ–ekÈdasa tadÈrammaÓacittÈni nÈmagottaÑ Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na gaÓhanti. PaÓÓattiÑ Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na labbhati, tilakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈya tadÈrammaÓaÑ na labbhati, vuÔÔhÈnagÈminiyÈ balavavipassanÈya tadÈrammaÓaÑ na labbhati, r|pÈr|padhamme Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na labbhati, micchattaniyatadhammesu tadÈrammaÓaÑ na labbhati, sammattaniyatadhammesu tadÈrammaÓaÑ na labbhati, lokuttaradhamme Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na labbhati, abhiÒÒÈÒÈÓaÑ Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na labbhati, paÔisambhidÈÒÈÓaÑ Èrabbha javane javite tadÈrammaÓaÑ na labbhati, kÈmÈvacare dubbalÈrammaÓe tadÈrammaÓaÑ na labbhati, chasu dvÈresu balavÈrammaÓe ÈpÈthagateyeva labbhati, labbhamÈnaÒca kÈmÈvacareyeva labbhati, r|pÈr|pabhave tadÈrammaÓaÑ nÈma natthÊti.

YaÑ pana vuttaÑ “sesesu ek|navÊsatiyÈ cittesu na kiÒci attano anur|pÈya paÔisandhiyÈ na pavattatÊ”ti, taÑ atisa~khittattÈ dubbijÈnaÑ. Tenassa vitthÈranayadassanatthaÑ vuccati “kati paÔisandhiyo, kati paÔisandhicittÈni, kena kattha paÔisandhi hoti, kiÑ paÔisandhiyÈ ÈrammaÓan”ti.


AsaÒÒapaÔisandhiyÈ saddhiÑ vÊsatipaÔisandhiyo, vuttappakÈrÈneva ek|navÊsati paÔisandhicittÈni. Tattha akusalavipÈkÈya ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈtuyÈ apÈyesu paÔisandhi hoti, kusalavipÈkÈya manussaloke jaccandhajÈtibadhirajÈti-ummattaka-eÄam|ganapuÑsakÈdÊnaÑ. AÔÔhahi sahetukamahÈvipÈkehi kÈmÈvacaradevesu ceva manussesu ca puÒÒavantÈnaÑ paÔisandhi hoti, paÒcahi r|pÈvacaravipÈkehi r|pÊbrahmaloke, cat|hi ar|pÈvacaravipÈkehi ar|paloketi yena ca yattha paÔisandhi hoti, sÈ eva tassÈ anur|papaÔisandhi nÈma.

Sa~khepato paÔisandhiyÈ tÊÓi ÈrammaÓÈni honti kammaÑ kammanimittaÑ gatinimittanti. Tattha kammaÑ nÈma Èy|hitÈ kusalÈkusalacetanÈ. KammanimittaÑ nÈma yaÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ kammaÑ Èy|hati. Tattha atÊte kappakoÔisatasahassamatthakasmimpi kamme kate tasmiÑ khaÓe kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ ÈgantvÈ upaÔÔhÈti.

Tatr’idaÑ kammanimittassa upaÔÔhÈne vatthu–GopakasÊvali kira nÈma TÈlapiÔÔhikavihÈre cetiyaÑ kÈresi. Tassa maraÓamaÒce nipannassa cetiyaÑ upaÔÔhÈsi. So tadeva nimittaÑ gaÓhitvÈ kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatti. AÒÒÈ samm|ÄhakÈlakiriyÈ nÈma hoti. ParammukhaÑ gacchantassa hi pacchato tikhiÓena asinÈ sÊsaÑ chindanti, nipajjitvÈ niddÈyantassÈpi tikhiÓena asinÈ sÊsaÑ chindanti, udake osÊdÈpetvÈ mÈrenti. Evar|pepi kÈle aÒÒataraÑ kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ upaÔÔhÈti. AÒÒaÑ lahukamaraÓaÑ nÈma atthi. NikhÈdanadaÓÉakamatthakasmiÒhi nilÊnamakkhikaÑ muggarena paharitvÈ pisanti. Evar|pepi kÈle kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ upaÔÔhÈti. EvaÑ pisiyamÈnÈya pana makkhikÈya paÔhamaÑ kÈyadvÈrÈvajjanaÑ bhava~gaÑ nÈvaÔÔeti, manodvÈrÈvajjanameva ÈvaÔÔeti. Atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre kÈyadvÈrÈvajjanaÑ bhava~gaÑ ÈvaÔÔeti, tato kÈyaviÒÒÈÓaÑ sampaÔicchanaÑ santÊraÓaÑ voÔÔhabbananti vÊthicittÈni pavattanti. JavanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. TatiyavÈre manodvÈrÈvajjanaÑ bhava~gaÑ ÈvaÔÔeti, atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati, etasmiÑ ÔhÈne kÈlakiriyaÑ karoti. IdaÑ kimatthaÑ ÈbhataÑ? Ar|padhammÈnaÑ visayo nÈma evaÑ lahukoti dÊpanatthaÑ.


GatinimittaÑ nÈma nibbattanaka-okÈse eko vaÓÓo upaÔÔhÈti. Tattha niraye upaÔÔhahante lohakumbhÊsadiso hutvÈ upaÔÔhÈti, manussaloke upaÔÔhahante mÈtukucchi kambalayÈnasadisÈ hutvÈ upaÔÔhÈti, devaloke upaÔÔhahante kapparukkhavimÈnasayanÈdÊni upaÔÔhahanti. EvaÑ kammaÑ kammanimittaÑ gatinimittanti sa~khepato paÔisandhiyÈ tÊÓi ÈrammaÓÈni honti.

Aparo nayo–paÔisandhiyÈ tÊÓi ÈrammaÓÈni honti atÊtaÑ paccuppannaÑ navattabbaÒca, asaÒÒÊpaÔisandhi anÈrammaÓÈti. Tattha viÒÒÈÓaÒcÈyatananevasaÒÒÈÒÈsaÒÒÈyatanapaÔisandhÊnaÑ atÊtameva ÈrammaÓaÑ, dasannaÑ kÈmÈvacarÈnaÑ atÊtaÑ vÈ paccuppannaÑ vÈ, sesÈnaÑ navattabbaÑ. EvaÑ tÊsu ÈrammaÓesu pavattamÈnÈ pana paÔisandhi yasmÈ atÊtÈrammaÓassa vÈ navattabbÈrammaÓassa vÈ cuticittassa anantarameva hoti, paccuppannÈrammaÓaÑ pana cuticittaÑ nÈma natthi, tasmÈ dvÊsu ÈrammaÓesu aÒÒatarÈrammaÓÈya cutiyÈ anantaraÑ tÊsu ÈrammaÓesu aÒÒatarÈrammaÓÈya paÔisandhiyÈ sugatiduggativasena pavattanÈkÈro veditabbo.

SeyyathidaÑ, kÈmÈvacarasugatiyaÑ tÈva Ôhitassa pÈpakammino puggalassa “tÈnissa tamhi samaye olambhantÊ”ti1 Èdivacanato maraÓamaÒce nipannassa yath|pacitaÑ pÈpakammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchati. TaÑ Èrabbha uppannÈya tadÈrammaÓapariyosÈnÈya suddhÈya vÈ javanavÊthiyÈ anantaraÑ bhava~gavisayaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cuticittaÑ uppajjati. TasmiÑ niruddhe tadeva ÈpÈthagataÑ kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ Èrabbha anupacchinnakilesabalavinÈmitaÑ2 duggatipariyÈpannaÑ paÔisandhicittaÑ uppajjati. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ atÊtÈrammaÓÈ paÔisandhi.

Aparassa maraÓasamaye vuttappakÈrakammavasena narakÈdÊsu aggijÈlavaÓÓÈdikaÑ duggatinimittaÑ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchati. Tassa dvikkhattuÑ bhava~ge uppajjitvÈ niruddhe taÑ ÈrammaÓaÑ Èrabbha ekaÑ ÈvajjanaÑ, maraÓassa ÈsannabhÈvena mandÊbh|tavegattÈ paÒca javanÈni, dve tadÈrammaÓÈnÊti tÊÓi vÊthicittÈni uppajjanti. Tato bhava~gavisayaÑ ÈrammaÓaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 203 piÔÔhe. 2. ...balavavinÈmitaÑ (SyÈ, Ka)


katvÈ ekaÑ cuticittaÑ. EttÈvatÈ ekÈdasa cittakkhaÓÈ atÊtÈ honti. AthÈvasesapaÒcacittakkhaÓÈyuke tasmiÑyeva ÈrammaÓe paÔisandhicittaÑ uppajjati. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ paccuppannÈrammaÓÈ paÔisandhi.

Aparassa maraÓasamaye paÒcannaÑ dvÈrÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ dvÈre rÈgÈdihetubh|taÑ hÊnÈrammaÓaÑ ÈpÈthamÈgacchati. Tassa yathÈkkamena uppannavoÔÔhabbanÈvasÈne maraÓassa ÈsannabhÈvena mandÊbh|tavegattÈ paÒca javanÈni dve tadÈrammaÓÈni ca uppajjanti. Tato bhava~gavisayamÈrammaÓaÑ katvÈ ekaÑ cuticittaÑ. EttÈvatÈ dve bhava~gÈni, ÈvajjanaÑ, dassanaÑ, sampaÔicchanaÑ, santÊraÓaÑ, voÔÔhabbanaÑ, paÒca javanÈni, dve tadÈrammaÓÈni, ekaÑ cuticittanti paÒcadasa cittakkhaÓÈ atÊtÈ honti. AthÈvasesa-ekacittakkhaÓÈyuke tasmiÑyeva ÈrammaÓe paÔisandhicittaÑ uppajjati. Ayampi atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ paccuppannÈrammaÓÈ paÔisandhi. Esa tÈva atÊtÈrammaÓÈya sugaticutiyÈ anantarÈ atÊtapaccuppannÈrammaÓÈya duggatipaÔisandhiyÈ pavattanÈkÈro.

DuggatiyaÑ Ôhitassa pana upacitÈnavajjakammassa vuttanayeneva taÑ anevajjakammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchatÊti kaÓhapakkhe sukkapakkhaÑ ÔhapetvÈ sabbaÑ purimanayeneva veditabbaÑ. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya duggaticutiyÈ anantarÈ atÊtapaccuppannÈrammaÓÈya sugatipaÔisandhiyÈ pavattanÈkÈro.

SugatiyaÑ Ôhitassa pana upacitÈnavajjakammassa “tÈnissa tamhi samaye olambantÊ”ti-Èdivacanato maraÓamaÒce nipannassa yath|pacitaÑ anavajjakammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchati. TaÒca kho upacitakÈmÈvacarÈnavajjakammasseva. Upacitamahaggatakammassa pana kammanimittameva ÈpÈthamÈgacchati. TaÑ Èrabbha uppannÈya tadÈrammaÓapariyosÈnÈya suddhÈya vÈ javanavÊthiyÈ anantaraÑ bhava~gavisayaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cuticittamuppajjati. TasmiÑ niruddhe tadeva ÈpÈthagataÑ kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ Èrabbha anupacchinnakilesabalavinÈmitaÑ sugatipariyÈpannaÑ paÔisandhicittamuppajjati. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ atÊtÈrammaÓÈ navattabbÈrammaÓÈ vÈ paÔisandhi.


Aparassa maraÓasamaye kÈmÈvacarÈnavajjakammavasena manussaloke mÈtukucchivaÓÓasa~khÈtaÑ vÈ devaloke uyyÈnakapparukkhÈdivaÓÓasa~khÈtaÑ vÈ sugatinimittaÑ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchati. Tassa duggatinimitte dassitÈnukkameneva cuticittÈnantaraÑ paÔisandhicittaÑ uppajjati. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ paccuppannÈrammaÓÈ paÔisandhi.

Aparassa maraÓasamaye ÒÈtakÈ “ayaÑ tÈta tavatthÈya Buddhap|jÈ karÊyati, cittaÑ pasÈdehÊ”ti vatvÈ pupphadÈmadhajapaÔÈkÈdivasena r|pÈrammaÓaÑ vÈ dhammassavanat|riyap|jÈdivasena saddÈrammaÓaÑ vÈ dh|mavÈsagandhÈdivasena gandhÈrammaÓaÑ vÈ “idaÑ tÈta sÈyassu, tavatthÈya dÈtabbaÑ deyyadhamman”ti vatvÈ madhuphÈÓitÈdivasena rasÈrammaÓaÑ vÈ “idaÑ tÈta phusassu, tavatthÈya dÈtabbaÑ deyyadhamman”ti vatvÈ cÊnapaÔasomÈrapaÔÈdivasena phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ vÈ paÒcadvÈre upasaÑharanti. Tassa tasmiÑ ÈpÈthagate r|pÈdi-ÈrammaÓe yathÈkkamena uppannavoÔÔhabbanÈvasÈne maraÓassa ÈsannabhÈvena mandÊbh|tavegattÈ paÒca javanÈni dve tadÈrammaÓÈni ca uppajjanti. Tato bhava~gavisayaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ekaÑ cuticittaÑ, tadavasÈne tasmiÒÒeva ekacittakkhaÓaÔhitike ÈrammaÓe paÔisandhicittaÑ uppajjati. Ayampi atÊtÈrammaÓÈya cutiyÈ anantarÈ paccuppannÈrammaÓÈ paÔisandhi.

Aparassa pana pathavÊkasiÓajjhÈnÈdivasena paÔiladdhamahaggatassa sugatiyaÑ Ôhitassa maraÓasamaye kÈmÈvacarakusalakammakammanimitta gatinimittÈnaÑ aÒÒataraÑ pathavÊkasiÓÈdikaÑ vÈ nimittaÑ mahaggatacittaÑ vÈ manodvÈre ÈpÈthamÈgacchati. CakkhusotÈnaÑ vÈ aÒÒatarasmiÑ kusaluppattihetubh|taÑ paÓÊtamÈrammaÓaÑ ÈpÈthamÈgacchati, tassa yathÈkkamena uppannavoÔÔhabbanÈvasÈne maraÓassa ÈsannabhÈvena mandÊbh|tavegattÈ paÒca javanÈni uppajjanti. MahaggatagatikÈnaÑ pana tadÈrammaÓaÑ natthi. TasmÈ javanÈnantaraÑyeva bhava~gavisayaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ekaÑ cuticittaÑ uppajjati. TassÈvasÈne kÈmÈvacaramahaggatasugatÊnaÑ aÒÒatarasugatipariyÈpannaÑ yath|paÔÔhitesu ÈrammaÓesu aÒÒatarÈrammaÓaÑ paÔisandhicittaÑ uppajjati. AyaÑ navattabbÈrammaÓÈya sugaticutiyÈ anantarÈ atÊtapaccuppannanavattabbÈnaÑ aÒÒatarÈrammaÓÈ paÔisandhi.

EtenÈnusÈrena ÈruppacutiyÈpi anantarÈ paÔisandhi veditabbÈ. AyaÑ atÊtanavattabbÈrammaÓÈya sugaticutiyÈ anantarÈ atÊtanavattabbapaccuppannÈrammaÓÈya paÔisandhiyÈ pavattanÈkÈro.


DuggatiyaÑ Ôhitassa pana pÈpakammino vuttanayeneva taÑ kammaÑ kammanimittaÑ gatinimittaÑ vÈ manodvÈre, paÒcadvÈre pana akusaluppattihetubh|taÑ ÈrammaÓaÑ ÈpÈthamÈgacchati. Athassa yathÈkkamena cuticittÈvasÈne duggatipariyÈpannaÑ tesu ÈrammaÓesu aÒÒatarÈrammaÓaÑ paÔisandhicittaÑ uppajjati. AyaÑ atÊtÈrammaÓÈya duggaticutiyÈ anantarÈ atÊtapaccuppannÈrammaÓÈya paÔisandhiyÈ pavattanÈkÈroti. EttÈvatÈ ek|navÊsatividhassÈpi viÒÒÈÓassa paÔisandhivasena pavatti dÊpitÈ hoti.

TayidaÑ sabbampi evaÑ

PavattamÈnaÑ sandhimhi, dvidhÈ kammena vattati. MissÈdÊhi ca bhedehi, bhedassa duvidhÈdiko.

IdaÒhi ek|navÊsatividhampi vipÈkaviÒÒÈÓaÑ paÔisandhimhi pavattamÈnaÑ dvidhÈ kammena vattati. YathÈsakaÒhi etassa janakaÑ kammaÑ nÈnÈkkhaÓikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. VuttaÒhetaÑ “kusalÈkusalaÑ kammaÑ vipÈkassa upanissayapaccayena paccayo”ti1. EvaÑ vattamÈnassa panassa missÈdÊhi bhedehi duvidhÈdikopi bhedo veditabbo. SeyyathidaÑ, idaÒhi paÔisandhivasena ekadhÈ vattamÈnampi r|pena saha missÈmissabhedato duvidhaÑ, kÈmar|pÈr|pabhavabhedato tividhaÑ, aÓÉajajalÈbujasaÑsedaja-opapÈtikayonivasena catubbidhaÑ, gativasena paÒcavidhaÑ, viÒÒÈÓaÔÔhitivasena sattavidhaÑ, sattÈvÈsavasena aÔÔhavidhaÑ hoti. Tattha

MissaÑ dvidhÈ bhÈvabhedÈ, sabhÈvaÑ tattha ca dvidhÈ. Dve vÈ tayo vÈ dasakÈ, omato ÈdinÈ saha.

MissaÑ dvidhÈ bhÈvabhedÈti yaÒhetamettha aÒÒatra ar|pabhavÈ r|pamissaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ uppajjati, taÑ r|pabhave itthindriyapurisindriyasa~khÈtena bhÈvena vinÈ uppattito kÈmabhave aÒÒatra jÈtipaÓÉakapaÔisandhiyÈ bhÈvena saha uppattito sabhÈvaÑ abhÈvanti duvidhaÑ hoti.

SabhÈvaÑ tattha ca dvidhÈti tatthÈpi ca yaÑ sabhÈvaÑ, taÑ itthipurisabhÈvÈnaÑ aÒÒatarena saha uppattito duvidhameva hoti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 8. 147, 150 piÔÔhesu.


Dve vÈ tayo vÈ dasakÈ, omato ÈdinÈ sahÈti yaÒhetamettha missaÑ amissanti dvaye Èdibh|taÑ r|pamissaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ, tena saha vatthukÈyadasakavasena dve vÈ vatthukÈyabhÈvadasakavasena tayo vÈ dasakÈ omato uppajjanti, natthi ito paraÑ r|paparihÈnÊti. TaÑ panetaÑ evaÑ omakaparimÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ aÓÉajajalÈbujanÈmikÈsu dvÊsu yonÊsu jÈti-uÓÓÈya ekena aÑsunÈ uddhatatelasappimaÓÉappamÈÓaÑ kalalanti laddhasa~khaÑ hutvÈ uppajjati. Tattha yonÊnaÑ gativasena sambhavabhedo veditabbo. EtÈsu hi

Niraye bhummavajjesu, devesu ca na yoniyo. Tisso purimikÈ honti, catassopi gatittaye.

Tattha devesu cÈti casaddena yathÈ niraye ca bhummavajjesu ca devesu, evaÑ nijjhÈmataÓhikapetesu ca purimikÈ tisso yoniyo na santÊti veditabbÈ. OpapÈtikÈ eva hi te honti. Sese pana tiracchÈnapettivisayamanussasa~khÈte gatittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso yoniyo honti. Tattha

TiÑsa nava ceva r|pÊsu, sattati ukkaÑsatova r|pÈni. SaÑsedajopapÈtÊsu, atha vÈ avakaÑsato tiÑsa.

R|pÊbrahmesu tÈva opapÈtikayonikesu cakkhusotavatthudasakÈnaÑ jÊvitanavakassa cÈti catunnaÑ kalÈpÈnaÑ vasena tiÑsa ca nava paÔisandhiviÒÒÈÓena saha r|pÈni uppajjanti. R|pÊbrahme pana ÔhapetvÈ aÒÒesu saÑsedaja-opapÈtikesu ukkaÑsato cakkhusotaghÈnajivhÈkÈyabhÈvavatthudasakÈnaÑ vasena sattati. TÈni ca niccaÑ devesu. Tattha vaÓÓo gandho raso ojÈ catasso cÈpi dhÈtuyo cakkhupasÈdo jÊvitindriyanti ayaÑ dasar|paparimÈÓo r|papuÒjo cakkhudasako nÈma. EvaÑ sesÈ veditabbÈ. AvakaÑsato pana jaccandhabadhira-aghÈnakanapuÑsakassa jivhÈkÈyavatthudasakÈnaÑ vasena tiÑsa r|pÈni uppajjanti. UkkaÑsÈvakaÑsÈnaÑ pana antare anur|pato vikappo veditabbo.

EvaÑ viditvÈ puna

KhandhÈrammaÓagatihetu-vedanÈpÊtivitakkavicÈrehi. BhedÈbhedaviseso, cutisandhÊnaÑ pariÒÒeyyo.


YÈhesÈ missÈmissato duvidhÈ paÔisandhi, yÈ cassÈ atÊtÈnantarÈ cuti, tÈsaÑ imehi khandhÈdÊhi bhedÈbhedaviseso ÒÈtabboti attho.

KathaÑ? KadÈci catukkhandhÈya ar|pacutiyÈ anantarÈ catukkhandhÈva ÈrammaÓatopi abhinnÈ paÔisandhi hoti, kadÈci amahaggatabahiddhÈrammaÓÈya mahaggata-ajjhattÈrammaÓÈ. AyaÑ tÈva ar|pabh|mÊsuyeva nayo. KadÈci pana catukkhandhÈya ÈruppacutiyÈ anantarÈ paÒcakkhandhÈ kÈmÈvacarapaÔisandhi, kadÈci paÒcakkhandhÈya kÈmÈvacaracutiyÈ r|pÈvacaracutiyÈ vÈ anantarÈ catukkhandhÈ ÈruppapaÔisandhi. EvaÑ atÊtÈrammaÓacutiyÈ atÊtanavattabbapaccuppannÈrammaÓÈ paÔisandhi, ekaccasugaticutiyÈ ekaccaduggatipaÔisandhi, ahetukacutiyÈ sahetukapaÔisandhi, duhetukacutiyÈ tihetukapaÔisandhi, upekkhÈsahagatacutiyÈ somanassasahagatapaÔisandhi, appÊtikacutiyÈ sappÊtikapaÔisandhi, avitakkacutiyÈ savitakkapaÔisandhi, avicÈracutiyÈ savicÈrapaÔisandhi, avitakka-avicÈracutiyÈ savitakkasavicÈrapaÔisandhÊti tassa tassa viparÊtato ca yathÈyogaÑ yojetabbaÑ.

Laddhappaccayamiti dhamma-mattametaÑ bhavantaramupeti. N’Èssa tato sa~kanti, na tato hetuÑ vinÈ hoti.

Iti hetaÑ laddhapaccayaÑ r|pÈr|padhammamattaÑ uppajjamÈnaÑ bhavantaraÑ upetÊti vuccati, na satto, na jÊvo. Tassa nÈpi atÊtabhavato idha sa~kanti atthi, nÈpi tato hetuÑ vinÈ idha pÈtubhÈvo. TayidaÑ pÈkaÔena manussacutipaÔisandhikkamena pakÈsayissÈma–

AtÊtabhavasmiÒhi sarasena upakkamena vÈ samÈsannamaraÓassa asayhÈnaÑ sabba~gapacca~gasandhibandhanacchedakÈnaÑ mÈraÓantikavedanÈsattÈnaÑ sannipÈtaÑ asahantassa Ètape pakkhittaharitatÈlapaÓÓamiva kamena upasussamÈne sarÊre niruddhesu cakkhÈdÊsu indriyesu hadayavatthumatte patiÔÔhitesu kÈyindriyamanindriyajÊvitindriyesu ta~khaÓÈvasesa hadayavatthusannissitaÑ viÒÒÈÓaÑ garusamÈsevitÈsannapubbakatÈnaÑ aÒÒataraÑ laddhÈvasesapaccayasa~khÈrasa~khÈtaÑ kammaÑ vÈ tadupaÔÔhÈpitaÑ vÈ kammanimittagatinimittasa~khÈtaÑ viyasamÈrabbha pavattati. TadevaÑ pavattamÈnaÑ taÓhÈ-avijjÈnaÑ appahÊnattÈ avijjÈpaÔicchÈditÈdÊnave tasmiÑ visaye taÓhÈ


nÈmeti, sahajÈtasa~khÈrÈ khipanti. TaÑ santativasena taÓhÈya nÈmiyamÈnaÑ sa~khÈrehi khippamÈnaÑ orimatÊrarukkhavinibaddharajjumÈlambitvÈ mÈtikÈtikkamako viya purimaÒca nissayaÑ jahati, aparaÒca kammasamuÔÔhÈpitaÑ nissayaÑ assÈdayamÈnaÑ vÈ anassÈdayamÈnaÑ vÈ ÈrammaÓÈdÊhiyeva paccayehi pavattati.

Ettha ca purimaÑ cavanato cuti, pacchimaÑ bhavantarÈdipaÔisandhÈnato paÔisandhÊti vuccati. TadetaÑ nÈpi purimabhavÈ idhÈgataÑ, nÈpi tato kammasa~khÈranativisayÈdihetuÑ vinÈ pÈtubh|tanti veditabbaÑ.

SiyuÑ nidassanÈnettha, paÔighosÈdikÈ atha. SantÈnabandhato natthi, ekatÈ nÈpi nÈnato.

Ettha cetassa viÒÒÈÓassa purimabhavato idha anÈgamane atÊtabhavapariyÈpannahet|hi ca uppÈde paÔighosapadÊpamuddÈpaÔibimbappakÈrÈ dhammÈ nidassanÈni siyuÑ. YathÈ hi paÔighosapadÊpamuddacchÈyÈ saddÈdihetukÈ aÒÒatra agantvÈ honti, evameva idaÑ cittaÑ. Ettha ca santÈnabandhato natthi, ekatÈ nÈpi nÈnatÈ. Yadi hi santÈnabandhe sati ekantamekatÈ bhaveyya, na khÊrato dadhi sambh|taÑ siyÈ. AthÈpi ekantanÈnatÈ bhaveyya, na khÊrassÈdhÊno dadhi siyÈ. Esa nayo sabbahetuhetusamuppannesu. EvaÒca sati sabbalokavohÈralopo siyÈ. So ca aniÔÔho, tasmÈ ettha na ekantamekatÈ vÈ nÈnatÈ vÈ upagantabbÈti.

EtthÈha–nanu evaÑ asa~kantipÈtubhÈve sati ye imasmiÑ manussattabhÈve khandhÈ, tesaÑ niruddhattÈ phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato aÒÒassa aÒÒato ca taÑ phalaÑ siyÈ. UpabhuÒjake ca asati kassa taÑ phalaÑ siyÈ. TasmÈ na sundaramidaÑ vidhÈnanti. Tatr’idaÑ vuccati–

SantÈne yaÑ phalaÑ etaÑ, nÈÒÒassa na ca aÒÒato. BÊjÈnaÑ abhisa~khÈro, etassatthassa sÈdhako.

EkasantÈnasmiÒhi phalamuppajjamÈnaÑ tattha ekantaÑ ekattanÈnattÈnaÑ paÔisiddhattÈ aÒÒassÈti vÈ aÒÒatoti vÈ na hoti. Etassa ca panatthassa bÊjÈnaÑ abhisa~khÈro sÈdhako. AmbabÊjÈdÊnaÒhi abhisa~khÈresu katesu tassa bÊjassa santÈne laddhapaccayo kÈlantare phalaviseso uppajjamÈno na aÒÒabÊjÈnaÑ, nÈpi aÒÒÈbhisa~khÈrapaccayÈ uppajjati. Na ca tÈni


bÊjÈni te abhisa~khÈrÈ vÈ phalaÔÔhÈnaÑ pÈpuÓanti. EvaÑsampadamidaÑ veditabbaÑ. VijjÈsipposadhÈdÊhi cÈpi bÈlasarÊre upayuttehi kÈlantare vuÉÉhasarÊrÈdÊsu phaladehi ayamattho veditabbo.

Yampi vuttaÑ “upabhuÒjake ca asati kassa taÑ phalaÑ siyÈ”ti, tattha

PhalassuppattiyÈ eva, siddhÈ bhuÒjakasammuti. PhaluppÈdena rukkhassa, yathÈ phalati sammuti.

YathÈ hi rukkhasa~khÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ ekadesabh|tassa rukkhaphalassa uppattiyÈ eva rukkho phalatÊti vÈ phalitoti vÈ vuccati, tathÈ devamanussasa~khÈtÈnaÑ khandhÈnaÑ ekadesabh|tassa upabhogasa~khÈtassa sukhadukkhaphalassa uppÈdeneva devo vÈ manusso vÈ upabhuÒjatÊti vÈ sukhitoti vÈ dukkhitoti vÈ vuccati. TasmÈ na ettha aÒÒena upabhuÒjakena nÈma koci attho atthÊti.

Yopi vadeyya “evaÑ santepi ete sa~khÈrÈ vijjamÈnÈ vÈ phalassa paccayÈ siyuÑ avijjamÈnÈ vÈ. Yadi ca vijjamÈnÈ, pavattikkhaÓeyeva nesaÑ vipÈkena bhavitabbaÑ. Atha avijjamÈnÈ, pavattito pubbe ca pacchÈ ca niccaÑ phalÈvahÈ siyun”ti. So evaÑ vattabbo–

KatattÈ paccayÈ ete, na ca niccaÑ phalÈvahÈ. PÈÔibhogÈdikaÑ tattha, veditabbaÑ nidassanaÑ.

KatattÈ eva hi sa~khÈrÈ attano phalassa paccayÈ honti, na vijjamÈnattÈ vÈ avijjamÈnattÈ vÈ. YathÈha “kÈmÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hotÊ”ti1 Èdi. YathÈrahassa attano phalassa ca paccayÈ hutvÈ na puna phalÈvahÈ honti vipakkavipÈkattÈ. Etassa catthassa vibhÈvane idaÑ pÈÔibhogÈdikaÑ nidassanaÑ veditabbaÑ.

YathÈ hi loke yo kassaci atthassa niyyÈtanatthaÑ pÈÔibhogo hoti, bhaÓÉaÑ vÈ kiÓÈti, iÓaÑ vÈ gaÓhÈti, tassa taÑkiriyÈkaraÓamattameva tadatthaniyyÈtanÈdimhi paccayo hoti, na kiriyÈya vijjamÈnatÈ vÈ avijjamÈnatÈ vÈ. Na ca tadatthaniyyÈtanÈdito parampi ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 104 piÔÔhe.


dhÈrakova hoti. KasmÈ? NiyyÈtanÈdÊnaÑ katattÈ. EvaÑ katattÈva sa~khÈrÈpi attano phalassa paccayÈ honti, na ca yathÈrataÑ phaladÈnato parampi phalÈvahÈ hontÊti. EttÈvatÈ missÈmissavasena dvidhÈpi pavattamÈnassa paÔisandhiviÒÒÈÓassa sa~khÈrapaccayÈ pavatti dÊpitÈ hoti.

IdÈni sabbesvetesu bÈttiÑsaviÒÒÈÓesu sammohavighÈtatthaÑ

PaÔisandhipavattÊnaÑ, vasenete bhavÈdisu. VijÈnitabbÈ sa~khÈrÈ, yathÈ yesaÒca paccayÈ.

Tattha tayo bhavÈ, catasso yoniyo, paÒca gatiyo, satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo, nava sattÈvÈsÈti ete bhavÈdayo nÈma. Etesu bhavÈdÊsu paÔisandhiyaÑ pavatte ca ete yesaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ paccayÈ, yathÈ ca paccayÈ honti, tathÈ vijÈnitabbÈti attho.

Tattha puÒÒÈbhisa~khÈre tÈva kÈmÈvacara-aÔÔhacetanÈbhedo puÒÒÈbhisa~khÈro avisesena kÈmabhave sugatiyaÑ navanna vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ paÔisandhiyaÑ nÈnÈkkhaÓikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cÈti dvidhÈ paccayo. R|pÈvacarapaÒcakusalacetanÈbhedo puÒÒÈbhisa~khÈro r|pabhave paÔisandhiyaÑ eva paÒcannaÑ. VuttappabhedakÈmÈvacaro pana kÈmabhave sugatiyaÑ upekkhÈsahagatÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtuvajjÈnaÑ sattannaÑ parittavipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ vuttanayeneva dvidhÈ paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. Sveva r|pabhave paÒcannaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. KÈmabhave pana duggatiyaÑ aÔÔhannampi parittavipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ.

Tattha niraye MahÈmoggallÈnattherassa narakacÈrikÈdÊsu iÔÔhÈrammaÓasamÈyoge so paccayo hoti. TiracchÈnesu pana nÈgasupaÓÓapetamahiddhikesu ca iÔÔhÈrammaÓaÑ labbhatiyeva. Sveva kÈmabhave sugatiyaÑ soÄasannampi kusalavipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte ca paÔisandhiyaÒca. Avisesena puÒÒÈbhisa~khÈro r|pabhave dasannaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte ca paÔisandhiyaÒca.

DvÈdasÈkusalacetanÈbhedo apuÒÒÈbhisa~khÈro kÈmabhave duggatiyaÑ ekassa viÒÒÈÓassa tatheva paccayo paÔisandhiyaÑ, no pavatte. ChannaÑ pavatte, no paÔisandhiyaÑ. Sattannampi akusalavipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ pavatte ca


paÔisandhiyaÒca. KÈmabhave pana sugatiyaÑ tesaÑyeva sattannaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. R|pabhave catunnaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. So ca kho kÈmÈvacare aniÔÔhar|padassanasaddasavanavasena. Brahmaloke pana aniÔÔhÈ r|pÈdayo nÈma natthi, tathÈ kÈmÈvacaradevalokepi.

ŒneÒjÈbhisa~khÈro ar|pabhave catunnaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte ca paÔisandhiyaÒca.

KÈmÈvacarakusalÈkusalato pana sabbasa~gÈhikanayena vÊsaticetanÈbhedopi kÈyasa~khÈro kÈmabhave dasannaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ paÔisandhiyaÑ nÈnÈkkhaÓikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cÈti dvidhÈ paccayo. Sveva kÈmabhave terasannaÑ, r|pabhave navannaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. Sveva kÈmabhave tevÊsatiyÈ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte ca paÔisandhiyaÒca. VacÊsa~khÈrepi eseva nayo.

AÔÔhavÊsati-ek|natiÑsacetanÈbhedopi pana cittasa~khÈro tÊsu bhavesu ek|navÊsatiyÈ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo paÔisandhiyaÑ, no pavatte. Sveva dvÊsu bhavesu heÔÔhÈvuttÈnaÑ terasannaÒca navannaÒcÈti dvÈvÊsatiyÈ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte, no paÔisandhiyaÑ. TÊsu pana tavesu dvattiÑsÈyapi vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo pavatte ceva paÔisandhiyaÒca. EvaÑ tÈva bhavesu paÔisandhipavattÊnaÑ vasena te sa~khÈrÈ yesaÑ paccayÈ, yathÈ ca paccayÈ honti, tathÈ vijÈnitabbÈ. Eteneva nayena yoni-ÈdÊsupi veditabbÈ.

TatridaÑ Èdito paÔÔhÈya mukhamattappakÈsanaÑ imesu hi sa~khÈresu yasmÈ puÒÒÈbhisa~khÈrÈ tÈva dvÊsu bhavesu paÔisandhiÑ datvÈ sabbaÑ attano vipÈkaÑ janeti, tathÈ aÓÉajÈdÊsu cat|su yonÊsu, devamanussasa~khÈtÈsu dvÊsu gatÊsu, nÈnattakÈyanÈnattasaÒÒÊnÈnattakÈya-ekattasaÒÒÊ-ekattakÈyanÈnattasaÒÒÊ-ekattakÈya-ekatta-saÒÒÊsa~khÈtÈsu manussÈnaÒceva paÔhamadutiyatatiyajjhÈnabh|mÊnaÒca vasena cat|su viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu. AsaÒÒasattÈvÈse panesa r|pamattamevÈbhisa~kharotÊti cat|suyeva sattÈvÈsesu ca paÔisandhiÑ datvÈ sabbaÑ attano vipÈkaÑ janeti. TasmÈ


esa etesu dvÊsu bhavesu cat|su yonÊsu dvÊsu gatÊsu cat|su viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu cat|su sattÈvÈsesu ca ekavÊsatiyÈ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ vuttanayeneva paccayo hoti yathÈsambhavaÑ paÔisandhiyaÑ pavatte ca.

ApuÒÒÈbhisa~khÈro pana yasmÈ ekasmiÑyeva kÈmabhave cat|su yonÊsu avasesÈsu tÊsu gatÊsu nÈnattakÈya-ekattasaÒÒÊsa~khÈtÈya ekissÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ tÈdiseyeva ca ekasmiÑ sattÈvÈse paÔisandhivasena vipaccati, tasmÈ esa ekasmiÑ bhave cat|su yonÊsu tÊsu gatÊsu ekissÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ ekamhi ca sattÈvÈse sattannaÑ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ vuttanayeneva paccayo hoti paÔisandhiyaÑ pavatte ca.

ŒneÒjÈbhisa~khÈro pana yasmÈ ekasmiÑ ar|pabhave, ekissÈ opapÈtikayoniyÈ, ekissÈ devagatiyÈ, ŒkÈsÈnaÒcÈyatanÈdÊsu tÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu, ŒkÈsÈnaÒcÈyatanÈdÊsu ca cat|su sattÈvÈsesu paÔisandhivasena vipaccati, tasmÈ esa ekasmiÑyeva bhave ekissÈ yoniyÈ ekissÈ devagatiyÈ tÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu cat|su sattÈvÈsesu catunnaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ vuttanayeneva paccayo hoti paÔisandhiyaÑ pavatte ca.

KÈyasa~khÈropi yasmÈ ekasmiÑ kÈmabhave cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu dvÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu dvÊsu sattÈvÈsesu paÔisandhiÑ datvÈ sabbaÑ attano vipÈkaÑ janeti, tasmÈ esa ekasmiÑ bhave cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu dvÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu dvÊsu ca sattÈvÈsesu tevÊsatiyÈ vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo paÔisandhiyaÑ pavatte ca. VacÊsa~khÈrepi eseva nayo.

Cittasa~khÈro pana yasmÈ ekaÑ sattÈvÈsaÑ ÔhapetvÈ na katthaci na vipaccati, tasmÈ esa tÊsu bhavesu cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu aÔÔhasu sattÈvÈsesu yathÈyogaÑ dvattiÑsÈya vipÈkaviÒÒÈÓÈnaÑ tatheva paccayo paÔisandhiyaÑ pavatte ca. AviÒÒÈÓake pana sattÈvÈse sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ natthi.

Api ca puÒÒÈbhisa~khÈro asaÒÒasattesu kaÔattÈr|pÈnaÑ nÈnÈkkhaÓikakammapaccayena paccayoti. EvaÑ


PaÔisandhipavattÊnaÑ, vasenete bhavÈdisu. VijÈnitabbÈ sa~khÈrÈ, yathÈ yesaÒca paccayÈti.

Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓapadaniddeso. _____

NÈmar|papadaniddesa

228. ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paniddese–

DesanÈbhedato sabba-bhavÈdÊsu pavattito. Sa~gahÈ paccayanayÈ, viÒÒÈtabbo vinicchayo.

DesanÈbhedatoti “tattha katamaÑ r|paÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|pan”ti1 evaÑ tÈva suttante ca idha ca r|papadassa abhedato ekasadisÈ desanÈ katÈ, nÈmapadassa pana bhedato.

SuttantasmiÒhi “tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈ saÒÒÈ cetanÈ phasso manasikÈro”ti1 vuttaÑ. Idha “vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho”ti. Tattha hi yampi cakkhuviÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ uppajjati, uppannaÒca cittassa Ôhiti ar|pÊnaÑ dhammÈnaÑ Èy|ti evaÑ aÒÒadhammasannissayena aggahetabbato pÈkaÔaÑ, taÑ dassento cetanÈphassamanasikÈravasena sa~khÈrakkhandhaÑ tidhÈ bhinditvÈ dvÊhi khandhehi saddhiÑ desesi. Idha pana tattha vuttaÒca avuttaÒca sabbaÑ nÈmaÑ sa~gaÓhanto “tayo khandhÈ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho”ti Èha.

KiÑ pana ime tayo khandhÈva nÈmaÑ, viÒÒÈÓaÑ nÈmaÑ na hotÊti. No na hoti. TasmiÑ pana viÒÒÈÓe gayhamÈne nÈmaviÒÒÈÓassa ca paccayaviÒÒÈÓassa cÈti dvinnaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ sahabhÈvo Èpajjati. TasmÈ viÒÒÈÓaÑ paccayaÔÔhÈne ÔhapetvÈ paccayanibbattaÑ nÈmaÑ dassetuÑ tayova khandhÈ vuttÈti. EvaÑ tÈva desa~bhedato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

SabbabhavÈdÊsu pavattitoti ettha pana nÈmaÑ ekaÑ sattÈvÈsaÑ ÔhapetvÈ sabbabhavayonigativiÒÒÈÓaÔÔhitisesasattÈvÈsesu pavattati. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 245; Ma 1. 65, 66 piÔÔhesu.


r|paÑ dvÊsu bhavesu cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu purimÈsu cat|su viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu paÒcasu ca sattÈvÈsesu pavattati. EvaÑ pavattamÈne cetasmiÑ nÈmar|pe yasmÈ abhÈvakagabbhaseyyakÈnaÑ aÓÉajÈnaÒca paÔisandhikkhaÓe vatthukÈyavasena r|pato dve santatisÊsÈni tayo ca ar|pino khandhÈ pÈtubhavanti, tasmÈ tesaÑ vitthÈrena r|par|pato vÊsati dhammÈ tayo ca ar|pino khandhÈti ete tevÊsati dhammÈ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti veditabbÈ. AggahitaggahaÓena pana ekasantatisÊsato nava r|padhamme apanetvÈ cuddasa, sabhÈvakÈnaÑ bhÈvadasakaÑ pakkhipitvÈ tettiÑsa. Tesampi aggahitaggahaÓena santatisÊsadvayato aÔÔhÈrasa r|padhamme apanetvÈ pannarasa.

YasmÈ ca opapÈtikasattesu brahmakÈyikÈdÊnaÑ paÔisandhikkhaÓe cakkhusotavatthudasakÈnaÑ jÊvitindriyanavakassa ca vasena r|par|pato cattÈri santatisÊsÈni tayo ca ar|pino khandhÈ pÈtubhavanti, tasmÈ tesaÑ vitthÈrena r|par|pato ek|nacattÈlÊsa dhammÈ tayo ca ar|pino khandhÈti ete dvÈcattÈlÊsa dhammÈ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti veditabbÈ. AggahitaggahaÓena pana santatisÊsattayato sattavÊsati dhamme apanetvÈ pannarasa.

KÈmabhave pana yasmÈ sesa-opapÈtikÈnaÑ saÑsedajÈnaÑ vÈ sabhÈvakaparipuÓÓÈyatanÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe r|par|pato sattasantatisÊsÈni tayo ca ar|pino khandhÈ pÈtubhavanti, tasmÈ tesaÑ vitthÈrena r|par|pato sattati dhammÈ tayo ca ar|pino khandhÈti ete tesattati dhammÈ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti veditabbÈ. AggahitaggahaÓena pana santatisÊsachakkato catupaÒÒÈsa dhamme apanetvÈ ek|navÊsati. Esa ukkaÑsato. AvakaÑsena pana taÑtaÑr|pasantatisÊsavikalÈnaÑ tassa tassa vasena hÈpetvÈ hÈpetvÈ sa~khepato ca vitthÈrato ca paÔisandhiviÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pasa~khÈtÈ veditabbÈ. Ar|pÊnaÑ pana tayova ar|pino khandhÈ, asaÒÒÊnaÑ r|pato jÊvitindriyanavakamevÈti esa tÈva paÔisandhiyaÑ nayo.

Pavatte pana sabbattha r|pappavattidese paÔisandhicittassa ÔhitikkhaÓe paÔisandhicittena saha pavatta-ututo utusamuÔÔhÈnaÑ suddhaÔÔhakaÑ pÈtubhavati. PaÔisandhicittaÑ pana r|paÑ na samuÔÔhÈpeti. TaÒhi yathÈ papÈte patitapuriso


parassa paccayo hotuÑ na sakkoti, evaÑ vatthudubbalatÈya dubbalattÈ r|paÑ samuÔÔhÈpetuÑ na sakkoti, paÔisandhicittato pana uddhaÑ paÔhamabhava~gato pabhuti cittasamuÔÔhÈnakaÑ suddhaÔÔhakaÑ. SaddapÈtubhÈvakÈle paÔisandhikkhaÓato uddhaÑ pavatta-ututo ceva cittato ca saddanavakaÑ. Ye pana kabaÄÊkÈrÈhÈrupajÊvino gabbhaseyyakasattÈ, tesaÑ

“YaÒcassa bhuÒjatÊ mÈtÈ, annaÑ pÈnaÒca bhojanaÑ. Tena so tattha yÈpeti, mÈtukucchigato naro”ti1.

Vacanato mÈtarÈ ajjhoharitÈhÈrena anugate sarÊre opapÈtikÈnaÑ sabbapaÔhamaÑ attano mukhagataÑ kheÄaÑ ajjhoharaÓakÈle ÈhÈrasamuÔÔhÈnaÑ suddhaÔÔhakanti idaÑ ÈhÈrasamuÔÔhÈnassa suddhaÔÔhakassa utucittasamuÔÔhÈnÈnaÒca ukkaÑsato dvinnaÑ navakÈnaÑ vasena chabbÊsatividhaÑ, pubbe ekekacittakkhaÓe tikkhattuÑ uppajjamÈnaÑ vuttaÑ kammasamuÔÔhÈnaÑ sattatividhanti channavutividhaÑ r|paÑ tayo ca ar|pino khandhÈti samÈsato navanavuti dhammÈ. YasmÈ vÈsaddo aniyato kadÈcideva pÈtubhÈvato. TasmÈ duvidhampi taÑ apanetvÈ ime sattanavuti dhammÈ yathÈsambhavaÑ sabbasattÈnaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti veditabbÈ. TesaÒhi suttÈnampi pamattÈnampi carantÈnampi khÈdantÈnampi pivantÈnampi divÈ ca rattiÒca ete viÒÒÈÓapaccayÈ pavattanti. TaÒca nesaÑ viÒÒÈÓapaccayabhÈvaÑ parato vaÓÓayissÈma.

YaÑ panetamettha kammajar|paÑ, taÑ bhavayonigativiÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsesu sabbapaÔhamaÑ patiÔÔhantampi tisamuÔÔhÈnikar|pena anupatthaddhaÑ na sakkoti saÓÔhÈtuÑ, nÈpi tisamuÔÔhÈnikaÑ tena anupatthaddhaÑ. Atha kho vÈtabbhÈhatÈpi catuddisavavatthÈpitÈ naÄalÈpiyo viya2 |mivegabbhÈhatÈpi mahÈsamudde katthaci laddhapatiÔÔhÈ bhinnavÈhanikÈ viya ca aÒÒamaÒÒupatthaddhÈnevetÈni apatamÈnÈni saÓÔhahitvÈ3 ekampi vassaÑ dvepi vassÈni -pa- vassasatampi yÈva tesaÑ sattÈnaÑ Èyukkhayo vÈ puÒÒakkhayo vÈ, tÈva pavattantÊti evaÑ sabbabhavÈdÊsu pavattitopettha viÒÒÈtabbo vinicchayo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 208 piÔÔhe. 2. NaÄakalÈpÈdayo viya (SyÈ) 3. Sa~gahitvÈ (SÊ)


Sa~gahÈti ettha ca yaÑ Èruppe pavattipaÔisandhÊsu paÒcavokÈrabhave ca pavattiyaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmameva, yaÒca asaÒÒÊsu sabbattha paÒcavokÈrabhave ca pavattiyaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ r|pameva, yaÒca paÒcavokÈrabhave sabbattha viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, taÑ sabbaÑ nÈmaÒca r|paÒca nÈmar|paÒca nÈmar|panti evaÑ ekadesasar|pekasesanayena sa~gahetvÈ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti veditabbaÑ. AsaÒÒÊsu viÒÒÈÓabhÈvÈ ayuttanti ce. NÈyuttaÑ. IdaÑ hi–

NÈmar|passa yaÑ hetu, viÒÒÈÓaÑ taÑ dvidhÈ mataÑ. VipÈkamavipÈkaÒca, yuttameva yato idaÑ.

YaÒhi nÈmar|passa hetu viÒÒÈÓaÑ, taÑ vipÈkÈvipÈkabhedato dvidhÈ mataÑ. IdaÒca asaÒÒasattesu kammasamuÔÔhÈnattÈ paÒcavokÈrabhave pavatta-abhisa~khÈraviÒÒÈÓapaccayÈ r|paÑ, tathÈ paÒcavokÈre pavattiyaÑ kusalÈdicittakkhaÓe kammasamuÔÔhÈnanti yuttameva idaÑ. EvaÑ sa~gahatopettha viÒÒÈtabbo vinicchayo.

PaccayanayÈti ettha hi–

NÈmassa pÈkaviÒÒÈÓaÑ, navadhÈ hoti paccayo. Vatthur|passa navadhÈ, sesar|passa aÔÔhadhÈ.

Abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ, hoti r|passa ekadhÈ. TadaÒÒaÑ pana viÒÒÈÓaÑ, tassa tassa yathÈrahaÑ.

YaÒhetaÑ paÔisandhiyaÑ pavattiyaÑ vÈ vipÈkasa~khÈtaÑ nÈmaÑ, tassa r|pamissassa vÈ r|pa-amissassa vÈ paÔisandhikaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ vipÈkaviÒÒÈÓaÑ sahajÈta-aÒÒamaÒÒa nissaya sampayutta vipÈka ÈhÈra indriya atthi avigata paccayehi navadhÈ paccayo hoti. Vatthur|passa paÔisandhiyaÑ sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayavipÈka-ÈhÈra-indriyavippayutta-atthi-avigatapaccayehi navadhÈ paccayo hoti. ®hapetvÈ pana vatthur|paÑ sesar|passa imesu navasu aÒÒamaÒÒapaccayaÑ apanetvÈ sesehi aÔÔhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ pana asaÒÒasattar|passa vÈ paÒcavokÈre vÈ kammajassa suttantikapariyÈyena1 upanissayavasena ekadhÈva paccayo hoti. AvasesaÑ paÔhamabhava~gato pabhuti sabbampi viÒÒÈÓaÑ tassa tassa nÈmar|passa ______________________________________________________________ 1. SuttantikapariyÈyato (SyÈ)


yathÈrahaÑ paccayo hotÊti veditabbaÑ. VitthÈrato pana tassa paccayanaye dassiyamÈne sabbÈpi paÔÔhÈnakathÈ vitthÈretabbÈ hotÊti na taÑ ÈrabhÈma.

Tattha siyÈ kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “paÔisandhinÈmar|paÑ viÒÒÈÓapaccayÈ hotÊ”ti. Suttato yuttito ca. Sutte hi “cittÈnuparivattino dhammÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena bahudhÈ vedanÈdÊnaÑ viÒÒÈÓapaccayatÈ siddhÈ. Yuttito pana–

Cittajena hi r|pena, idha diÔÔhena sijjhati. AdiÔÔhassÈpi r|passa, viÒÒÈÓaÑ paccayo iti.

Citte hi pasanne appasanne vÈ tadanur|pÈni r|pÈni uppajjamÈnÈni diÔÔhÈni, diÔÔhena ca adiÔÔhassa anumÈnaÑ hotÊti iminÈ idha diÔÔhena cittajar|pena adiÔÔhassÈpi paÔisandhir|passa viÒÒÈÓaÑ paccayo hotÊti jÈnitabbametaÑ. KammasamuÔÔhÈnassÈpi hi tassa cittasamuÔÔhÈnasseva viÒÒÈÓapaccayatÈ paÔÔhÈne2 ÈgatÈti. EvaÑ paccayanayatopettha viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Ettha ca “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti bhÈsamÈnena BhagavatÈ yasmÈ upaparikkhamÈnÈnaÑ paÓÉitÈnaÑ paramatthato nÈmar|pamattameva pavattamÈnaÑ dissati, na satto na poso. TasmÈ appaÔivattiyaÑ samaÓena vÈ brÈhmaÓena vÈ devena vÈ mÈrena vÈ brahmunÈ vÈ kenaci vÈ lokasmiÑ anuttaraÑ dhammacakkaÑ pavattitaÑ hotÊti.

ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|papadaniddeso. _____

SaÄÈyatanapadaniddesa

229. NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananiddese–

NÈmaÑ khandhattayaÑ r|paÑ, bh|tavatthÈdikaÑ mataÑ. KatekasesaÑ taÑ tassa, tÈdisasseva paccayo. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 10 piÔÔhe. 2. Abhi 8. 19, 140 piÔÔhÈdÊsu.


YaÒhetaÑ saÄÈyatanassa paccayabh|taÑ nÈmar|paÑ, tattha nÈmanti vedanÈdikkhandhattayaÑ. R|paÑ pana sakasantatipariyÈpannaÑ niyamato cattÈri bh|tÈni cha vatth|ni jÊvitindriyanti evaÑ bh|tavatthÈdikaÑ matanti veditabbaÑ. TaÑ pana “nÈmaÒca r|paÒca nÈmar|paÒca nÈmar|pan”ti evaÑ katekasesaÑ “chaÔÔhÈyatanaÒca saÄÈyatanaÒca saÄÈyatanan”ti evaÑ katekasesasseva saÄÈyatanassa paccayoti veditabbaÑ. KasmÈ? YasmÈ Èruppe nÈmameva paccayo. TaÒca chaÔÔhÈyatanasseva, na aÒÒassa. “NÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanan”ti hi abyÈkatavÈre vakkhati. Idha sa~gahitameva hi tattha vibhattanti veditabbaÑ.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “nÈmar|paÑ saÄÈyatanassa paccayo”ti. NÈmar|pabhÈve bhÈvato. Tassa tassa hi nÈmassa r|passa ca bhÈve taÑ taÑ ÈyatanaÑ hoti, na aÒÒathÈ. SÈ panassa tabbhÈvabhÈvÊbhÈvatÈ paccayanayasmiÒÒeva Èvibhavissati. TasmÈ–

PaÔisandhiyaÑ pavatte vÈ, hoti yaÑ yassa paccayo. YathÈ ca paccayo hoti, tathÈ neyyaÑ vibhÈvinÈ.

Tatr’ÈyaÑ atthadÊpanÈ–

NÈmameva hi Èruppe, paÔisandhipavattisu. Paccayo sattadhÈ chaÔÔhÈ, hoti taÑ avakaÑsato.

KathaÑ? PaÔisandhiyaÑ tÈva avakaÑsato sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayuttavipÈka-atthi-avigatapaccayehi sattadhÈ nÈmaÑ chaÔÔhÈyatanassa paccayo hoti. KiÒci panettha hetupaccayena, kiÒci ÈhÈrapaccayenÈti evaÑ aÒÒathÈpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaÑsÈvakaÑso veditabbo.

Pavattepi vipÈkaÑ vuttanayeneva paccayo hoti. ItaraÑ pana avakaÑsato vuttappakÈresu paccayesu vipÈkapaccayavajjehi chahi paccayo hoti. KiÒci panettha hetupaccayena, kiÒci ÈhÈrapaccayenÈti evaÑ aÒÒathÈpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaÑsÈvakaÑso veditabbo.

AÒÒasmimpi bhave nÈmaÑ, tatheva paÔisandhiyaÑ. ChaÔÔhassa itaresaÑ taÑ, chahÈkÈrehi paccayo.


Œruppato hi aÒÒasmimpi paÒcavokÈrabhave taÑ vipÈkanÈmaÑ hadayavatthuno sahÈyaÑ hutvÈ chaÔÔhassa manÈyatanassa yathÈ Èruppe vuttaÑ, tatheva avakaÑsato sattadhÈ paccayo hoti. ItaresaÑ panetaÑ paÒcannaÑ cakkhÈyatanÈdÊnaÑ catumahÈbh|tasahÈyaÑ hutvÈ sahajÈta nissayavipÈkavippayutta-atthi-avigatavasena chahÈkÈrehi paccayo hoti. KiÒci panettha hetupaccayena, kiÒci ÈhÈrapaccayenÈti evaÑ aÒÒathÈpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaÑsÈvakaÑso veditabbo.

Pavattepi tathÈ hoti, pÈkaÑ pÈkassa paccayo. ApÈkaÑ avipÈkassa, chadhÈ chaÔÔhassa paccayo.

Pavattepi hi paÒcavokÈrabhave yathÈ paÔisandhiyaÑ, tatheva vipÈkanÈmaÑ vipÈkassa chaÔÔhÈyatanassa avakaÑsato sattadhÈ paccayo hoti. AvipÈkaÑ pana avipÈkassa chaÔÔhassa avakaÑsatova tato vipÈkapaccayaÑ apanetvÈ chadhÈva paccayo hoti. Vuttanayeneva panettha ukkaÑsÈvakaÑso veditabbo.

Tattheva sesapaÒcannaÑ, vipÈkaÑ paccayo bhave. CatudhÈ avipÈkampi, evameva pakÈsitaÑ.

Tattheva hi pavatte sesÈnaÑ cakkhÈyatanÈdÊnaÑ paÒcannaÑ cakkhupasÈdÈdivatthukampi itarampi vipÈkanÈmaÑ pacchÈjÈtavippayutta-atthi-avigatapaccayehi catudhÈ paccayo hoti. YathÈ ca vipÈkaÑ, avipÈkampi evameva pakÈsitaÑ. TasmÈ kusalÈdibhedampi tesaÑ catudhÈ paccayo hotÊti veditabbaÑ. EvaÑ tÈva nÈmameva paÔisandhiyaÑ pavatte vÈ yassa yassa Èyatanassa paccayo hoti, yathÈ ca hoti, tathÈ veditabbaÑ.

R|paÑ panettha Èruppa-bhave bhavati paccayo. Na ekÈyatanassÈpi, paÒcakkhandhabhave pana.

R|pato sandhiyaÑ vatthu, chadhÈ chaÔÔhassa paccayo. Bh|tÈni catudhÈ honti, paÒcannaÑ avisesato.

R|pato hi paÔisandhiyaÑ vatthur|paÑ chaÔÔhassa manÈyatanassa sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissaya vippayutta-atthi-avigatapaccayehi chadhÈ paccayo hoti. CattÈri pana bh|tÈni avisesato paÔisandhiyaÑ pavatte ca yaÑ yaÑ


ÈyatanaÑ uppajjati, tassa tassa vasena paÒcannampi cakkhÈyatanÈdÊnaÑ sahajÈta nissaya atthi avigatapaccayehi catudhÈ paccayÈ honti.

TidhÈ jÊvitametesaÑ, ÈhÈro ca pavattiyaÑ. TÈneva chadhÈ chaÔÔhassa, vatthu tasseva paÒcadhÈ.

EtesaÑ pana cakkhÈdÊnaÑ paÒcannaÑ paÔisandhiyaÑ pavatte ca atthi-avigata-indriyavasena r|pajÊvitaÑ tidhÈ paccayo hoti.

ŒhÈro cÈti ÈhÈro ca atthi-avigata-ÈhÈravasena tidhÈ paccayo hoti. So ca kho ye sattÈ ÈhÈr|pajÊvino, tesaÑ ÈhÈrÈnugate kÈye pavattiyaÑyeva, no paÔisandhiyaÑ. TÈni pana paÒca cakkhÈyatanÈdÊni chaÔÔhassa cakkhusotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓasa~khÈtassa manÈyatanassa nissayapurejÈta indriya vippayutta atthi avigatavasena chahÈkÈrehi paccayÈ honti pavatte, no paÔisandhiyaÑ. ®hapetvÈ pana paÒca viÒÒÈÓÈni tasseva avasesamanÈyatanassa vatthur|paÑ nissaya purejÈta vippayutta atthi avigatavasena paÒcadhÈ paccayo hoti pavatte, no paÔisandhiyaÑ. EvaÑ r|pameva paÔisandhiyaÑ pavatte vÈ yassa yassa Èyatanassa paccayo hoti, yathÈ ca hoti, tathÈ veditabbaÑ.

NÈmar|paÑ panubhayaÑ, hoti yaÑ yassa paccayo. YathÈ ca tampi sabbattha, viÒÒÈtabbaÑ vibhÈvinÈ.

SeyyathidaÑ, paÔisandhiyaÑ tÈva paÒcavokÈrabhave khandhattayavatthur|pasa~khÈtaÑ nÈmar|paÑ chaÔÔhÈyatanassa sahajÈta aÒÒamaÒÒa nissaya vipÈka sampayuttavippayutta atthi avigatapaccayÈdÊhi paccayo hotÊti idamettha mukhamattaÑ. VuttanayÈnusÈrena pana sakkÈ sabbaÑ yojetunti na ettha vitthÈro dassitoti.

NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanapadaniddeso.


Phassapadaniddesa

230. SaÄÈyatanapaccayÈ phassaniddese–

ChaÄeva phassÈ sa~khepÈ, cakkhusamphassa-Èdayo. ViÒÒÈÓamiva bÈttiÑsa, vitthÈrena bhavanti te.

Sa~khepato hi PÈÄiyaÑ cakkhusamphassoti-Èdayo chaÄeva phassÈ ÈgatÈ. VitthÈrena pana cakkhusamphassÈdayo paÒca kusalavipÈkÈ paÒca akusalavipÈkÈti dasa, sesÈ bÈvÊsati lokiyavipÈkaviÒÒÈÓasampayuttÈ ca bÈvÊsatÊti evaÑ sabbepi sa~khÈrapaccayÈ vuttaviÒÒÈÓamiva bÈttiÑsa honti. YaÑ panetassa bÈttiÑsavidhassÈpi phassassa paccayo saÄÈyatanaÑ, tattha

ChaÔÔhena saha ajjhattaÑ, cakkhÈdiÑ bÈhirehipi. SaÄÈyatanamicchanti, chahi saddhiÑ vicakkhaÓÈ.

Tattha ye tÈva “upÈdinnakapavattikathÈ ayan”ti ekasantatipariyÈpannameva paccayaÑ paccayuppannaÒca dÊpenti, te chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phassoti PÈÄi-anusÈrato Èruppe chaÔÔhÈyatanaÒca aÒÒattha sabbasa~gahato saÄÈyatanaÒca phassassa paccayoti ekadesasar|pekasesaÑ katvÈ chaÔÔhena saha ajjhattaÑ cakkhÈdiÑ saÄÈyatananti icchanti. TaÒhi chaÔÔhÈyatanaÒca saÄÈyatanaÒca saÄÈyatanantveva sa~khaÑ gacchati. Ye pana paccayuppannameva ekasantatipariyÈpannaÑ dÊpenti, paccayaÑ pana bhinnasantÈnampi, te yaÑ yaÑ ÈyatanaÑ phassassa paccayo hoti, taÑ sabbaÑ dÊpentÈ bÈhirampi pariggahetvÈ tadeva chaÔÔhena saha ajjhattaÑ bÈhirehipi r|pÈyatanÈdÊhi saddhiÑ saÄÈyatananti icchanti. Tampi hi chaÔÔhÈyatanaÒca saÄÈyatanaÒca saÄÈyatananti etesaÑ ekasese kate saÄÈyatanantveva sa~khaÑ gacchati.

EtthÈha–na sabbÈyatanehi eko phasso sambhoti, nÈpi ekamhÈ ÈyatanÈ sabbe phassÈ, ayaÒca saÄÈyatanapaccayÈ phassoti ekova vutto, so kasmÈti. TatridaÑ vissajjanaÑ saccametaÑ. Sabbehi eko ekamhÈ vÈ sabbe na sambhonti, sambhoti pana anekehi eko, yathÈ cakkhusamphasso cakkhÈyatanÈ r|pÈyatanÈ cakkhuviÒÒÈÓasa~khÈtÈ manÈyatanÈ avasesÈ sampayuttadhammÈyatanÈ cÈti evaÑ sabbattha yathÈnur|paÑ yojetabbaÑ. TasmÈ eva hi–


Eko panekÈyatana-ppabhavo iti dÊpito. PhassoyaÑ ekavacana-niddesenÊdha tÈdinÈ.

EkavacananiddesenÈti saÄÈyatanapaccayÈ phassoti iminÈ hi ekavacananiddesena anekehi Èyatanehi eko phasso hotÊti tÈdinÈ dÊpitoti attho. Œyatanesu pana–

ChadhÈ paÒca tato ekaÑ, navadhÈ bÈhirÈni cha. YathÈsambhavametassa, paccayatte vibhÈvaye.

TatrÈyaÑ vibhÈvanÈ cakkhÈyatanÈdÊni tÈva paÒca cakkhusamphassÈdibhedato paÒcavidhassa phassassa nissaya purejÈta indriya vippayutta atthi-avigatavasena chadhÈ paccayÈ honti. Tato paraÑ ekaÑ vipÈkamanÈyatanaÑ anekabhedassa vipÈkamanosamphassassa sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayavipÈka-ÈhÈra-indriyasampayutta-atthi-avigatavasena navadhÈ paccayo hoti. BÈhiresu pana r|pÈyatanaÑ cakkhusamphassassa ÈrammaÓapurejÈta-atthi-avigatavasena catudhÈ paccayo hoti. TathÈ saddÈyatanÈdÊni sotasamphassÈdÊnaÑ. Manosamphassassa pana tÈni dhammÈyatanaÒca tathÈ ca ÈrammaÓapaccayamatteneva cÈti evaÑ bÈhirÈni cha yathÈsambhavametassa paccayatte vibhÈvayeti.

SaÄÈyatanapaccayÈ phassapadaniddeso. _____

VedanÈpadaniddesa

231. PhassapaccayÈ vedanÈniddese–

DvÈrato vedanÈ vuttÈ, cakkhusamphassajÈdikÈ. ChaÄeva tÈ pabhedena, ek|nanavutÊ matÈ.

CakkhusamphassajÈ vedanÈti-ÈdinÈ hi nayena PÈÄiyaÑ imÈ cakkhusamphassajÈdikÈ dvÈrato chaÄeva vedanÈ vuttÈ. TÈ pana pabhedena ek|nanavutiyÈ cittehi sampayuttattÈ ek|nanavutÊti matÈ.

VedanÈsu panetÈsu, idha bÈttiÑsa vedanÈ. VupÈkacittayuttÈva, adhippetÈti bhÈsitÈ.


AÔÔhadhÈ tattha paÒcannaÑ, paÒcadvÈramhi paccayo. SesÈnaÑ ekadhÈ phasso, manodvÈrepi so tathÈ.

Tattha hi paÒcadvÈre cakkhupasÈdÈdivatthukÈnaÑ paÒcannaÑ vedanÈnaÑ cakkhusamphassÈdiko phasso sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayavipÈka-ÈhÈra-sampayutta-atthi-avigatavasena aÔÔhadhÈ paccayo hoti. SesÈnaÑ pana ekekasmiÑ dvÈre sampaÔicchanasantÊraÓatadÈrammaÓavasena pavattÈnaÑ kÈmÈvacaravipÈkavedanÈnaÑ cakkhusamphassÈdiko phasso upanissayavasena ekadhÈva paccayo hoti.

ManodvÈrepi so tathÈti manodvÈrepi hi tadÈrammaÓavasena pavattÈnaÑ kÈmÈvacaravipÈkavedanÈnaÑ so sahajÈtamanosamphassasa~khÈto phasso tatheva aÔÔhadhÈ paccayo hoti. PaÔisandhibhava~gacutivasena ca pavattÈnaÑ tebh|makavipÈkavedanÈnampi. YÈ panetÈ manodvÈre tadÈrammaÓavasena pavattÈ kÈmÈvacaravedanÈ, tÈsaÑ manodvÈre Èvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhÈ paccayo hotÊti.

PhassapaccayÈ vedanÈpadaniddeso. _____

TaÓhÈpadaniddesa

232. VedanÈpaccayÈ taÓhÈniddese–

R|pataÓhÈdibhedena, cha taÓhÈ idha dÊpitÈ. EkekÈ tividhÈ tattha, pavattÈkÈrato matÈ.

ImasmiÒhi vedanÈpaccayÈ taÓhÈniddese “seÔÔhiputto brÈhmaÓaputto”ti pitito nÈmavasena putto viya imÈ r|pataÓhÈ -pa- dhammataÓhÈti ÈrammaÓato nÈmavasena cha taÓhÈ dÊpitÈ pakÈsitÈ kathitÈti attho. Tattha r|pe taÓhÈ r|pataÓhÈti iminÈ nayena padattho veditabbo.

TÈsu ca pana taÓhÈsu ekekÈ taÓhÈ pavatti-ÈkÈrato kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈti evaÑ tividhÈ matÈ. R|pataÓhÈ eva hi yadÈ cakkhussa ÈpÈthagataÑ r|pÈrammaÓaÑ kÈmassÈdavasena


assÈdayamÈnÈ pavattati, tadÈ kÈmataÓhÈ nÈma hoti. YadÈ tadevÈrammaÓaÑ dhuvaÑ sassatanti pavattÈya sassatadiÔÔhiyÈ saddhiÑ pavattati, tadÈ bhavataÓhÈ nÈma hoti. SassatadiÔÔhisahagato hi rÈgo bhavataÓhÈti vuccati. YadÈ pana tadevÈrammaÓaÑ “ucchijjati vinassatÊ”ti pavattÈya ucchedadiÔÔhiyÈ saddhiÑ pavattati, tadÈ vibhavataÓhÈ nÈma hoti. UcchedadiÔÔhisahagato hi rÈgo vibhavataÓhÈti vuccati. Eseva nayo saddataÓhÈdÊsupÊti etÈ aÔÔhÈrasa taÓhÈ honti.

TÈ ajjhattar|pÈdÊsu aÔÔhÈrasa, bahiddhÈ aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa. Iti atÊtÈ chattiÑsa, anÈgatÈ chattiÑsa, paccuppannÈ chattiÑsÈti aÔÔhasataÑ taÓhÈ honti. TÈ pana sa~khippamÈnÈ r|pÈdi-ÈrammaÓavasena cha, kÈmataÓhÈdivasena vÈ tissova taÓhÈ hontÊti veditabbÈ. YasmÈ panime sattÈ puttaÑ assÈdetvÈ putte mamattena dhÈtiyÈ viya r|pÈdi-ÈrammaÓavasena uppajjamÈnaÑ vedanaÑ assÈdetvÈ vedanÈya mamattena r|pÈdi-ÈrammaÓadÈyakÈnaÑ cittakÈra gandhabba gandhika s|da tantavÈya rasÈyanavidhÈyakavejjÈdÊnaÑ mahÈsakkÈraÑ karonti, tasmÈ sabbÈpesÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ hotÊti veditabbÈ.

YasmÈ cettha adhippetÈ, vipÈkasukhavedanÈ. EkÈva ekadhÈvesÈ, tasmÈ taÓhÈya paccayo.

EkadhÈti upanissayapaccayena paccayo hoti. YasmÈ vÈ

DukkhÊ sukhaÑ patthayati, sukhÊ bhiyyopi icchati. UpekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ.

TaÓhÈya paccayÈ tasmÈ, honti tissopi vedanÈ. VedanÈpaccayÈ taÓhÈ, iti vuttÈ MahesinÈ.

VedanÈpaccayÈ cÈpi, yasmÈ nÈnusayaÑ vinÈ. Hoti tasmÈ na sÈ hoti, brÈhmaÓassa vusÊmatoti.

VedanÈpaccayÈ taÓhÈpadaniddeso.


UpÈdÈnapadaniddesa

233. TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaniddese–

UpÈdÈnÈni cattÈri, tÈni atthavibhÈgato. Dhammasa~khepavitthÈrÈ, kamato ca vibhÈvaye.

PÈÄiyaÒhi upÈdÈnanti kÈmupÈdÈnaÑ -pa- attavÈdupÈdÈnanti imÈni cattÈri upÈdÈnÈni ÈgatÈni. TesaÑ ayaÑ atthavibhÈgo–vatthusa~khÈtaÑ kÈmaÑ upÈdiyatÊti kÈmupÈdÈnaÑ. KÈmo ca so upÈdÈnaÒcÈtipi kÈmupÈdÈnaÑ. UpÈdÈnanti daÄhaggahaÓaÑ. DaÄhattho hettha upasaddo upÈyÈsa-upakaÔÔhÈdÊsu viya. TathÈ diÔÔhi ca sÈ upÈdÈnaÒcÈti diÔÔhupÈdÈnaÑ. DiÔÔhiÑ upÈdiyatÊti vÈ diÔÔhupÈdÈnaÑ. Sassato attÈ ca loko cÈti-ÈdÊsu hi purimadiÔÔhiÑ uttaradiÔÔhi upÈdiyati. TathÈ sÊlabbataÑ upÈdiyatÊti sÊlabbatupÈdÈnaÑ. SÊlabbataÒca taÑ upÈdÈnaÒcÈtipi sÊlabbatupÈdÈnaÑ. GosÊlagovatÈdÊni hi evaÑ suddhÊti abhinivesato sayameva upÈdÈnÈnÊti. TathÈ vadanti etenÈti vÈdo, upÈdiyanti etenÈti upÈdÈnaÑ. KiÑ vadanti upÈdiyanti vÈ? AttÈnaÑ. Attano vÈdupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ. AttavÈdamattameva vÈ attÈti upÈdiyanti etenÈti attavÈdupÈdÈnaÑ. AyaÑ tÈva tesaÑ atthavibhÈgo.

Dhammasa~khepavitthÈre pana kÈmupÈdÈnaÑ tÈva “tattha katamaÑ kÈmupÈdÈnaÑ, yo kÈmesu kÈmacchando kÈmarÈgo kÈmanandÊ kÈmataÓhÈ kÈmasneho kÈmapariÄÈho kÈmamucchÈ kÈmajjhosÈnaÑ. IdaÑ vuccati kÈmupÈdÈnan”ti ÈgatattÈ sa~khepato taÓhÈdaÄhattaÑ vuttaÑ. TaÓhÈdaÄhattaÑ nÈma purimataÓhÈ-upanissayapaccayena daÄhasambh|tÈ uttarataÓhÈ eva. Keci panÈhu “appattavisayapatthanÈ taÓhÈ andhakÈre corassa hatthappasÈraÓaÑ viya. SampattavisayaggahaÓaÑ upÈdÈnaÑ tasseva bhaÓÉaggahaÓaÑ viya. AppicchatÈsantuÔÔhi tÈpaÔipakkhÈ ca te dhammÈ. TathÈ pariyesanÈrakkhadukkham|lÈti. SesupÈdÈnattayaÑ pana sa~khepato diÔÔhimattameva.

VitthÈrato pana pubbe r|pÈdÊsu vuttÈya aÔÔhasatappabhedÈyapi taÓhÈya daÄhabhÈvo kÈmupÈdÈnaÑ. DasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi diÔÔhupÈdÈnaÑ. YathÈha “tattha katamaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ, ‘natthi dinnaÑ natthi yiÔÔhaÑ -pa- sacchikatvÈ pavedentÊ’ti


yÈ evar|pÈ diÔÔhi -pa- vipariyesaggÈho, idaÑ vuccati diÔÔhupÈdÈnan”ti1. SÊlavatehi suddhiparÈmasanaÑ pana sÊlabbatupÈdÈnaÑ. YathÈha “tattha katamaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ, ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sÊlena suddhi vatena suddhi sÊlabbatena suddhÊti yÈ evar|pÈ diÔÔhi -pa- vipariyesaggÈho, idaÑ vuccati sÊlabbatupÈdÈnan”ti1. VÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhi attavÈdupÈdÈnaÑ. HathÈha “tattha katamaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, idha assutavÈ puthujjano -pa- sappurisadhamme avinÊto r|paÑ attato samanupassati -pa- vipariyesaggÈho, idaÑ vuccati attavÈdupÈdÈnan”ti1. Ayamettha dhammasa~khepavitthÈro.

Kamatoti ettha pana tividho kamo uppattikkamo pahÈnakkamo desanÈkkamo ca. Tattha anamatagge saÑsÈre imassa paÔhamaÑ uppattÊti abhÈvato kilesÈnaÑ nippariyÈyena uppattikkamo na vuccati. PariyÈyena pana yebhuyyena ekasmiÑ bhave attaggÈhapubba~gamo sassatucchedÈbhiniveso. Tato “sassato ayaÑ attÈ”ti gaÓhato attavisuddhatthaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ, ucchijjatÊti gaÓhÈto paralokanirapekkhassa kÈmupÈdÈnanti evaÑ paÔhamaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, tato diÔÔhisÊlabbatakÈmupÈdÈnÈnÊti ayametesaÑ ekasmiÑ bhave uppattikkamo.

DiÔÔhupÈdÈnÈdÊni cettha paÔhamaÑ pahÊyanti sotÈpattimaggavajjhattÈ. KÈmupÈdÈnaÑ pacchÈ arahattamaggavajjhattÈti ayametesaÑ pahÈnakkamo.

MahÈvisayattÈ pana pÈkaÔattÈ ca etesu kÈmupÈdÈnaÑ paÔhamaÑ desitaÑ. MahÈvisayaÒhi taÑ aÔÔhicittasampayogÈ, appavisayÈni itarÈni catucittasampayogÈ. Yebhuyyena ca ÈlayÈrÈmatÈya pajÈya pÈkaÔaÑ kÈmupÈdÈnaÑ, na itarÈni. KÈmupÈdÈnavÈ2 vatthukÈmÈnaÑ samadhigamatthaÑ kot|halama~galÈdibahulo hoti, sÈ’ssa diÔÔhÊti tadanantaraÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ. TaÑ pabhijjamÈnaÑ sÊlabbata-attavÈdupÈdÈnavasena duvidhaÑ hoti. TasmiÑ dvaye gokiriyaÑ vÈ kukkurakiriyaÑ vÈ disvÈpi veditabbato oÄÈrikanti sÊlabbatupÈdÈnaÑ paÔhamaÑ desitaÑ, sukhumattÈ ante attavÈdupÈdÈnanti ayametesaÑ desanÈkkamo. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 241; Abhi 2. 389 piÔÔhesu. 2. KÈmupÈdÈnaÑ vÈ (SÊ, SyÈ, Ka)


TaÓhÈ ca purimassettha, ekadhÈ hoti paccayo. SattadhÈ aÔÔhadhÈ vÈpi, hoti sesattayassa sÈ.

Ettha ca evaÑ desite upÈdÈnacatukke purimassa kÈmupÈdÈnassa kÈmataÓhÈ upanissayavasena ekadhÈva paccayo hoti taÓhÈbhinanditesu visayesu uppattito. Sesattayassa pana sahajÈta aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatahetuvasena sattadhÈ vÈ upanissayena saha aÔÔhadhÈ vÈpi paccayo hoti. YadÈ ca sÈ upanissayavasena paccayo hoti, tadÈ asahajÈtÈva hotÊti.

TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnapadaniddeso. _____

Bhavapadaniddesa

234. UpÈdÈnapaccayÈ bhavaniddese–

Atthato dhammato ceva, sÈtthato bhedasa~gahÈ. YaÑ yassa paccayo ceva, viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Tattha bhavatÊti bhavo. DuvidhenÈti dvÊhi ÈkÈrehi pavattitoti attho. Atha vÈ duvidhenÈti paccatte karaÓavacanaÑ, duvidhoti vuttaÑ hoti. AtthÊti saÑvijjati. Kammameva bhavo kammabhavo, upapattiyeva bhavo upapattibhavo. Ettha ca upapatti bhavatÊti bhavo, kammaÑ pana yathÈ sukhakÈraÓattÈ “sukho BuddhÈnamuppÈdo”ti1 vutto, evaÑ bhavakÈraÓattÈ phalavohÈrena bhavoti veditabbaÑ. Tattha katamo kammabhavoti tesu dvÊsu bhavesu yo kammabhavoti vutto, so katamoti attho. PuÒÒÈbhisa~khÈrÈdayo vuttatthÈ eva. Sabbanti anavasesaÑ. BhavaÑ gacchati gameti cÈti bhavagÈmi. IminÈ lokuttaraÑ paÔikkhipati. AyaÒhi vaÔÔakathÈ, taÒca vivaÔÔanissitanti. KariyatÊti kammaÑ.

KÈmabhavÈdÊsu kÈmasa~khÈto bhavo kÈmabhavo. Esa nayo r|pÈr|pabhavesu. SaÒÒÈvataÑ bhavo, saÒÒÈ vÈ ettha bhave atthÊti saÒÒÈbhavo. VipariyÈyena asaÒÒÈbhavo. OÄÈrikasaÒÒÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 42 piÔÔhe.


abhÈvÈ sukhumÈya ca bhÈvÈ neva saÒÒÈ nÈsaÒÒÈ asmiÑ bhaveti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo. Ekena r|pakkhandhena vokiÓÓo bhavo ekavokÈrabhavo. Eko vÈ vokÈro assa bhavassÈti ekavokÈrabhavo. Esa nayo catuvokÈrapaÒcavokÈrabha vesu. AyaÑ vuccati upapattibhavoti esa navavidhopi upapattibhavo nÈma vuccatÊti. EvaÑ tÈvettha atthato viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Dhammato pana ettha hi puÒÒÈbhisa~khÈro dhammato terasa cetanÈ, apuÒÒÈbhisa~khÈro dvÈdasa, ÈneÒjÈbhisa~khÈro catasso. “Sabbampi bhavagÈmikamman”ti etena sabbepete dhammÈ cetanÈsampayuttÈ vÈ kammasa~khÈtÈ ÈcayagÈmino dhammÈ sa~gahitÈ. KÈmabhavo paÒca upÈdinnakkhandhÈ, tathÈ r|pabhavo, ar|pabhavo cattÈro, saÒÒÈbhavo catupaÒca, asaÒÒÈbhavo eko upÈdinnakkhandho, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo cattÈro. EkavokÈrabhavÈdayo ekacatupaÒcakkhandhÈ upÈdinnakkhandhehÊti evamettha dhammatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

SÈtthatoti yathÈ ca bhavaniddese, tatheva kÈmaÒca sa~khÈraniddesepi puÒÒÈbhisa~khÈrÈdayova vuttÈ, evaÑ santepi purimÈ atÊtakammavasena idha paÔisandhiyÈ paccayattÈ vuttÈ. Ime paccuppannakammavasena ÈyatiÑ paÔisandhiyÈ paccayattÈti puna vacanaÑ sÈtthakameva. Pubbe vÈ “tattha katamo puÒÒÈbhisa~khÈro, kusalacetanÈ kÈmÈvacarÈ”ti evamÈdinÈ nayena cetanÈva sa~khÈrÈti vuttÈ. Idha pana “sabbampi bhavagÈmikamman”ti vacanato cetanÈsampayuttÈpi. Pubbe ca viÒÒÈÓapaccayameva kammaÑ sa~khÈrÈti vuttaÑ, idÈni asaÒÒÈbhavanibbattakampi. KiÑ vÈ bahunÈ, avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti ettha puÒÒÈbhisa~khÈrÈdayova kusalÈkusaladhammÈ vuttÈ. UpÈdÈnapaccayÈ bhavoti idha pana upapattibhavassÈpi sa~gahitattÈ kusalÈkusalÈbyÈkatÈ dhammÈ vuttÈ. TasmÈ sabbathÈpi sÈtthakamevidaÑ punavacananti evamettha sÈtthatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Bhedasa~gahÈti upÈdÈnapaccayÈ bhavassa bhedato ceva sa~gahato ca. YaÒhi kÈmupÈdÈnapaccayÈ kÈmabhavanibbattakaÑ kammaÑ kariyati, so kammabhavo. TadabhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. Esa nayo r|pÈr|pabhavesu. EvaÑ


kÈmupÈdÈnapaccayÈ dve kÈmabhavÈ, tadantogadhÈva saÒÒÈbhavapaÒcavokÈrabhavÈ. Dve r|pabhavÈ, tadantogadhÈva saÒÒÈbhava-asaÒÒÈbhava-ekavokÈrabhavapaÒcavokÈrabhavÈ. Dve ar|pabhavÈ, tadantogadhÈva saÒÒÈbhavanevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavacatuvokÈrabhavÈti saddhiÑ antogadhehi cha bhavÈ. YathÈ ca kÈmupÈdÈnapaccayÈ saddhiÑ antogadhehi cha bhavÈ, tathÈ sesupÈdÈnapaccayÈpÊti evaÑ upÈdÈnapaccayÈ bhedato saddhiÑ antogadhehi catuvÊsati bhavÈ.

Sa~gahato pana kammabhavaÑ upapattibhavaÒca ekato katvÈ kÈmupÈdÈnapaccayÈ saddhiÑ antogadhehi eko kÈmabhavo, tathÈ r|pÈr|pabhavÈti tayo bhavÈ. TathÈ sesupÈdÈnapaccayÈpÊti evaÑ upÈdÈnapaccayÈ sa~gahato saddhiÑ antogadhehi dvÈdasa bhavÈ. Api ca avisesena upÈdÈnapaccayÈ kÈmabhav|pagaÑ kammaÑ kammabhavo, tadabhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. Esa nayo r|pÈr|pabhavesu. EvaÑ upÈdÈnapaccayÈ saddhiÑ antogadhehi dve kÈmabhavÈ, dve r|pabhavÈ, dve ar|pabhavÈti aparenapi pariyÈyena sa~gahato cha bhavÈ. Kammabhava-upapattibhavabhedaÑ vÈ anupagamma saddhiÑ antogadhehi kÈmabhavÈdivasena tayo bhavÈ honti. KÈmabhavÈdibhedaÒcÈpi anupagamma kammabhava-upapattibhavavasena dve bhavÈ honti. KammupapattibhedaÒca anupagamma upÈdÈnapaccayÈ bhavoti bhavavasena eko bhavo hotÊti evamettha upÈdÈnapaccayassa bhavassa bhedasa~gahÈpi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

YaÑ yassa paccayo cevÈti yaÒcettha upÈdÈnaÑ yassa paccayo hoti, tatopi viÒÒÈtabbo vinicchayoti attho. KiÑ panettha kassa paccayo hoti? YaÑkiÒci yassa kassaci paccayo hotiyeva. Ummattako viya hi puthujjano. So “idaÑ yuttaÑ idaÑ ayuttan”ti avicÈretvÈ yassa kassaci upÈdÈnassa vasena yaÑkiÒci bhavaÑ patthetvÈ yaÑkiÒci kammaÑ karotiyeva. TasmÈ yadekacce “sÊlabbatupÈdÈnena r|pÈr|pabhavÈ na hontÊ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. Sabbena pana sabbo hotÊti gahetabbaÑ. SeyyathidaÑ. Idhekacco anussavavasena vÈ diÔÔhÈnusÈrena vÈ “kÈmÈ nÈmete manussaloke ceva khattiyamahÈsÈlÈdÊsu chakÈmÈvacaradevaloke ca samiddhÈ”ti cintetvÈ tesaÑ adhigamatthaÑ asaddhammassavanÈdÊhi vaÒcito “iminÈ kammena kÈmÈ sampajjantÊ”ti


maÒÒamÈno kÈmupÈdÈnavasena kÈyaduccaritÈdÊnipi karoti. So duccaritapÈrip|riyÈ apÈye upapajjati. SandiÔÔhike vÈ pana kÈme patthayamÈno paÔiladdhe vÈ gopayamÈno kÈmupÈdÈnavasena kÈyaduccaritÈdÊnipi karoti. So duccaritapÈrip|riyÈ apÈye upapajjati. TatrÈssa upapattihetubh|taÑ kammaÑ kammabhavo, kammÈbhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈbhavapaÒcavokÈrabhavÈ pana tadantogadhÈ eva.

Aparo pana saddhammassavanÈdÊhi upabr|hitaÒÈÓo “iminÈ kammena kÈmÈ sampajjantÊ”ti maÒÒamÈno kÈmupÈdÈnavasena kÈyasucaritÈdÊni karoti. So sucaritapÈrip|riyÈ devesu vÈ manussesu vÈ upapajjati. TatrÈssa upapattihetubh|taÑ kammaÑ kammabhavo, kammÈbhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈbhavapaÒcavokÈrabhavÈ pana tadantogadhÈ eva. Iti kÈmupÈdÈnaÑ sappabhedassa sÈntogadhassa kÈmabhavassa paccayo hoti.

Aparo “r|pÈr|pabhavesu tato samiddhatarÈ kÈmÈ”ti sutvÈ vÈ parikappetvÈ vÈ kÈmupÈdÈnavaseneva r|pÈr|pasamÈpattiyo nibbattetvÈ samÈpattibalena r|pÈr|pabrahmaloke upapajjati. TatrÈssa upapattihetubh|taÑ kammaÑ kammabhavo, kammÈbhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈ-asaÒÒÈ nevasaÒÒÈ nÈsaÒÒÈ-ekavokÈracatuvokÈrapaÒcavokÈrabhavÈ pana tadantogadhÈ eva. Iti kÈmupÈdÈnaÑ sappabhedÈnaÑ sÈntogadhÈnaÑ r|pÈr|pabhavÈnampi paccayo hoti.

Aparo “ayaÑ attÈ nÈma kÈmÈvacarasampattibhave vÈ r|pÈr|pabhavÈnaÑ vÈ aÒÒatarasmiÑ ucchinno su-ucchinno hotÊ”ti ucchedadiÔÔhiÑ upÈdÈya tadupagaÑ kammaÑ karoti. Tassa taÑ kammaÑ kammabhavo, kammÈbhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈbhavÈdayo pana tadantogadhÈ eva. Iti diÔÔhupÈdÈnaÑ sappabhedÈnaÑ sÈntogadhÈnaÑ tiÓÓampi kÈmar|pÈr|pabhavÈnaÑ paccayo hoti.

Aparo “ayaÑ attÈ nÈma kÈmÈvacarasampattibhave vÈ r|pÈr|pabhavÈnaÑ vÈ aÒÒatarasmiÑ sukhÊ hoti, vigatapariÄÈho hotÊ”ti attavÈdupÈdÈnena tadupagaÑ kammaÑ karoti. Tassa taÑ kammaÑ kammabhavo, tadabhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈbhavÈdayo pana tadantogadhÈ


eva. Iti attavÈdupÈdÈnaÑ sappabhedÈnaÑ sÈntogadhÈnaÑ tiÓÓaÑ bhavÈnaÑ paccayo hoti.

Aparo “idaÑ sÊlabbataÑ nÈma kÈmÈvacarasampattibhave vÈ r|pÈr|pabhavÈnaÑ vÈ aÒÒatarasmiÑ p|rentassa sukhaÑ pÈrip|riÑ gacchatÊ”ti sÊlabbatupÈdÈnavasena tadupagaÑ kammaÑ karoti. Tassa taÑ kammaÑ kammabhavo, tadabhinibbattÈ khandhÈ upapattibhavo. SaÒÒÈbhavÈdayo pana tadantogadhÈ eva. Iti sÊlabbatupÈdÈnampi sappabhedÈnaÑ sÈntogadhÈnaÑ tiÓÓaÑ bhavÈnaÑ paccayo hotÊti evamettha yaÑ yassa paccayo hoti, tatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

KiÑ panettha kassa bhavassa kathaÑ paccayo hotÊti ce.

R|pÈr|pabhavÈnaÑ, upanissayapaccayo upÈdÈnaÑ. SahajÈtÈdÊhipi taÑ, kÈmabhavassÈti viÒÒeyyaÑ.

R|pÈr|pabhavÈnaÒhi, kÈmabhavapariyÈpannassa ca kammabhave kusalakammasseva upapattibhavassa cetaÑ catubbidhampi upÈdÈnaÑ upanissayapaccayena ekadhÈ paccayo hoti. KÈmabhave attanÈ sampayutta-akusalakammabhavassa sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatahetupaccayappabhedehi sahajÈtÈdÊhi paccayo hoti, vippayuttassa pana upanissayapaccayenevÈti.

UpÈdÈnapaccayÈ bhavapadaniddeso. _____

JÈtijarÈmaraÓÈdipadaniddesa

235. BhavapaccayÈ jÈtiniddesÈdÊsu jÈti-ÈdÊnaÑ vinicchayo Saccavibha~ge vuttanayeneva veditabbo. Bhavoti panettha kammabhavova adhippeto. So hi jÈtiyÈ paccayo na upapattibhavo. So pana kammapaccaya-upanissayapaccayavasena dvidhÈva paccayo hotÊti.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “bhavo jÈtiyÈ paccayo”ti ce. BÈhirapaccayasamattepi hÊnapaÓÊtatÈdivisesadassanato. BÈhirÈnaÒhi janakajanettisukkasoÓitÈhÈrÈdÊnaÑ paccayÈnaÑ samattepi sattÈnaÑ yamakÈnampi sataÑ hÊnapaÓÊtatÈdiviseso dissati. So ca na


ahetuko sabbadÈ ca sabbesaÒca abhÈvato, na kammabhavato aÒÒahetuko tadabhinibbattakasattÈnaÑ ajjhattasantÈne aÒÒassa kÈraÓassa abhÈvatoti kammabhavahetukova. KammaÒhi sattÈnaÑ hÊnapaÓÊtatÈdivisesahetu. TenÈha BhagavÈ “kammaÑ satte vibhajati yadidaÑ hÊnapaÓÊtatÈyÈ”ti1. TasmÈ jÈnitabbametaÑ “bhavo jÈtiyÈ paccayo”ti.

YasmÈ ca asati jÈtiyÈ jarÈmaraÓaÑ nÈma na hoti, sokÈdayo ca dhammÈ na honti. JÈtiyÈ pana sati rajÈmaraÓaÒceva, jarÈmaraÓasa~khÈtadukkhadhammaphuÔÔhassa ca bÈlassa jarÈmaraÓÈbhisambandhÈ vÈ tena tena dukkhadhammena phuÔÔhassa anabhisambandhÈ vÈ sokÈdayo ca dhammÈ honti. TasmÈ ayaÑ jÈti rajÈmaraÓassa ceva sokÈdÊnaÒca paccayo hotÊti veditabbÈ. SÈ pana upanissayakoÔiyÈ ekadhÈva paccayo hotÊti.

BhavapaccayÈ jÈti-Èdipadaniddeso. 242. EvametassÈti-ÈdÊnaÑ attho uddesavÈre vuttanayeneva veditabbo. Sa~gati-ÈdÊni samudayavevacanÈneva.

YasmÈ panettha sokÈdayo avasÈne vuttÈ, tasmÈ yÈ sÈ avijjÈ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti evametassa bhavacakkassa Èdimhi vuttÈ, sÈ

SokÈdÊhi avijjÈ, siddhÈ bhavacakkamaviditÈdimidaÑ. KÈrakavedakarahitaÑ, dvÈdasavidhasuÒÒatÈsuÒÒaÑ.

SatataÑ samitaÑ pavattatÊti veditabbaÑ. KathaÑ panettha sokÈdÊhi avijjÈ siddhÈ, kathamidaÑ bhavacakkaÑ aviditÈdi, kathaÑ kÈrakavedakarahitaÑ, kathaÑ dvÈdasavidhasuÒÒatÈsuÒÒanti ce. Ettha hi sokadukkhadomanassupÈyÈsÈ avijjÈya aviyogino, paridevo ca nÈmam|ÄhassÈti tesu tÈva siddhesu siddhÈva hoti avijjÈ. Api ca “ÈsavasamudayÈ avijjÈsamudayo”ti hi vuttaÑ, ÈsavasamudayÈ cete sokÈdayo honti. KathaÑ? VatthukÈmaviyoge tÈva soko kÈmÈsavasamudayo hoti. Yath’Èha– ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 244 piÔÔhe.


“Tassa ce kÈmayÈnassa, chandajÈtassa jantuno. Te kÈmÈ parihÈyanti, sallaviddhova ruppatÊ”ti1.

YathÈ cÈha “kÈmato jÈyatÊ soko”ti2. Sabbepi cete diÔÔhÈsavasamudayÈ honti. YathÈha “tassa ahaÑ r|paÑ mama r|panti pariyuÔÔhaÔÔhÈyino taÑ r|paÑ vipariÓamati aÒÒathÈ hoti. Tassa r|pavipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ”ti3. YathÈ ca diÔÔhÈsavasamudayÈ, evaÑ bhavÈsavasamudayÈpi. YathÈha “yepi te bhikkhave devÈ dÊghÈyukÈ vaÓÓavanto sukhabahulÈ uccesu vimÈnesu ciraÔÔhitikÈ4, tepi TathÈgatassa dhammadesanaÑ sutvÈ yebhuyyena bhayaÑ saÑvegaÑ santÈsaÑ Èpajjanti”5. PaÒca pubbanimittÈni disvÈ maraÓabhayena santajjitÈnaÑ devÈnaÑ viyÈti. YathÈ ca bhavÈsavasamudayÈ, evaÑ avijjÈsavasamudayÈpi. YathÈha “sa kho so bhikkhave bÈlo diÔÔheva dhamme tividhaÑ dukkhadomanassaÑ paÔisaÑvedetÊ”ti6.

Iti yasmÈ ÈsavasamudayÈ ete honti, tasmÈ ete sijjhamÈnÈ avijjÈya hetubh|te Èsave sÈdhenti. Œsavesu ca siddhesu paccayabhÈve bhÈvato avijjÈpi siddhÈva hotÊti. EvaÑ tÈvettha sokÈdÊhi avijjÈ siddhÈ hotÊti veditabbÈ.

YasmÈ pana evaÑ paccayabhÈve bhÈvato avijjÈya siddhÈya puna avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti evaÑ hetuphalaparamparÈya pariyosÈnaÑ natthi, tasmÈ taÑ hetuphalasambandhavasena pavattaÑ dvÈdasa~gaÑ bhavacakkaÑ aviditÈdÊti siddhaÑ hoti.

EvaÑ sati “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti idaÑ ÈdimattakathanaÑ virujjhatÊti ce. NayidaÑ ÈdimattakathanaÑ, padhÈnadhammakathanaÑ panetaÑ. TiÓÓaÒhi vaÔÔÈnaÑ avijjÈ padhÈnÈ. AvijjÈggahaÓena hi avasesaÑ kilesavaÔÔaÒca kammÈdÊni ca bÈlaÑ paliveÔhenti sappasiraggahaÓena sesaÑ sappasarÊraÑ viya bÈhaÑ. AvijjÈsamucchede pana kate tehi vimokkho hoti sappasiracchede kate paliveÔhitabÈhÈvimokkho viya. YathÈha “avijjÈyatveva ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 399 piÔÔhe. 2. Khu 1. 45 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 3 piÔÔhe. 4. CiraÑ dÊghamaddhÈnaÑ tiÔÔhanti (sabbattha) 5. SaÑ 2. 70; AÑ 1. 342 piÔÔhesu. 6. Ma 3. 202 piÔÔhe.


asesavirÈganirodhÈ sa~khÈranirodho”ti-Èdi1. Iti yaÑ gaÓhato bandho muÒcato ca mokkho hoti, tassa padhÈnadhammassa kathanamidaÑ, na Èdimattakathananti evamidaÑ bhavacakkaÑ aviditÈdÊti viditabbaÑ. TayidaÑ yasmÈ avijjÈdÊhi kÈraÓehi sa~khÈrÈdÊnaÑ pavatti, tasmÈ tato aÒÒena “brahmÈ mahÈbrahmÈ seÔÔho sajitÈ”ti evaÑ parikappitena brahmÈdinÈ vÈ saÑsÈrassa kÈrakena, “so kho pana me ayaÑ attÈ vado vedeyyÈ”ti evaÑ parippitena attanÈ vÈ sukhadukkhÈnaÑ vedakena rahitaÑ. Iti kÈrakavedakarahitanti veditabbaÑ.

YasmÈ panettha avijjÈ udayabbayadhammakattÈ dhuvabhÈvena, saÑkiliÔÔhattÈ saÑkilesikattÈ ca subhabhÈvena, udayabbayapaÔipÊÄitattÈ sukhabhÈvena, paccayÈyattavuttittÈ vasavattanabh|tena attabhÈvena ca suÒÒÈ. TathÈ sa~khÈrÈdÊnipi a~gÈni. YasmÈ vÈ avijjÈ na attÈ, na attano, na attani, na attavatÊ, tathÈ sa~khÈrÈdÊnipi a~gÈni. TasmÈ dvÈdasavidhasuÒÒatÈsuÒÒamidaÑ bhavacakkanti veditabbaÑ.

EvaÒca viditvÈ puna–

Tassa avijjÈtaÓhÈ, m|lamatÊtÈdayo tayo kÈlÈ. Dve aÔÔha dve eva ca, sar|pato tesu a~gÈni.

Tassa kho panetassa bhavacakkassa avijjÈ taÓhÈ cÈti dve dhammÈ m|lanti veditabbÈ. TadetaÑ pubbantÈharaÓato avijjÈm|laÑ vedanÈvasÈnaÑ, aparantasantÈnato taÓhÈm|laÑ jarÈmaraÓÈvasÈnanti duvidhaÑ hoti. Tattha purimaÑ diÔÔhicaritavasena vuttaÑ, pacchimaÑ taÓhÈcaritavasena. DiÔÔhicaritÈnaÒhi avijjÈ, taÓhÈcaritÈnaÑ taÓhÈ saÑsÈranÈyikÈ. UcchedadiÔÔhisamugghÈtÈya vÈ paÔhamaÑ phaluppattiyÈ het|naÑ anupacchedapakÈsanato, sassatadiÔÔhisamugghÈtÈya dutiyaÑ uppannÈnaÑ jarÈmaraÓapakÈsanato, gabbhaseyyakavasena vÈ purimaÑ anupubbapavattidÊpanato, opapÈtikavasena pacchimaÑ sahuppattidÊpanato.

AtÊtapaccuppannÈnÈgatÈ cassa tayo kÈlÈ. Tesu PÈÄiyaÑ sar|pato Ègatavasena avijjÈ sa~khÈrÈ cÈti dve a~gÈni ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 244; Vi 3. 1 piÔÔhÈdÊsu.


atÊtakÈlÈni, viÒÒÈÓÈdÊni bhavÈvasÈnÈni aÔÔha paccuppannakÈlÈni, jÈti ceva jarÈmaraÓaÒca dve anÈgatakÈlÈnÊti veditabbÈni. Puna–

Hetuphalahetupubbaka-tisandhicatubhedasa~gahaÒcetaÑ. VÊsati-ÈkÈrÈraÑ, tivaÔÔamanavaÔÔhitaÑ bhamati.

Itipi veditabbaÑ. Tattha sa~khÈrÈnaÒca paÔisandhiviÒÒÈÓassa ca antarÈ eko hetuphalasandhi nÈma, vedanÈya ca taÓhÈya ca antarÈ eko phalahetusandhi nÈma, bhavassa ca jÈtiyÈ ca antarÈ eko hetuphalasandhÊti evamidaÑ hetuphalahetupubbakatisandhÊti veditabbaÑ. SandhÊnaÑ ÈdipariyosÈnavavatthitÈ panassa cattÈro sa~gahÈ honti. SeyyathidaÑ, avijjÈsa~khÈrÈ eko sa~gaho, viÒÒÈÓanÈmar|pasaÄÈyatanaphassavedanÈ dutiyo, taÓhÈ-upÈdÈnabhavÈ tatiyo, jÈtijarÈmaraÓaÑ catutthoti evamidaÑ catubhedasa~gahanti veditabbaÑ.

AtÊte hetavo paÒca, idÈni phalapaÒcakaÑ. IdÈni hetavo paÒca, ÈyatiÑ phalapaÒcakanti–

Etehi pana vÊsatiyÈ ÈkÈrehi arehi vÊsati-ÈkÈrÈranti veditabbaÑ. Tattha atÊte hetavo paÒcÈti avijjÈ sa~khÈrÈ cÈti ime tÈva dve vuttÈ eva. YasmÈ pana avidvÈ paritassati, paritasito upÈdiyati, tassa upÈdÈnapaccayÈ bhavo. TasmÈ taÓhupÈdÈnabhavÈpi gahitÈ honti. TenÈha “purimakammabhavasmiÑ moho avijjÈ, Èy|hanÈ sa~khÈrÈ, nikanti taÓhÈ, upagamanaÑ upÈdÈnaÑ, cetanÈ bhavo, ime paÒca dhammÈ purimakammabhavasmiÑ idha paÔisandhiyÈ paccayÈ”ti1.

Tattha purimakammabhavasminti purime kammabhave, atÊtajÈtiyaÑ kammabhave kariyamÈneti attho. Moho avijjÈti yo tadÈ dukkhÈdÊsu moho, yena m|Äho kammaÑ karoti, sÈ avijjÈ. Œy|hanÈ sa~khÈrÈti taÑ kammaÑ karoto purimacetanÈyo, yathÈ dÈnaÑ dassÈmÊti cittaÑ uppÈdetvÈ mÈsampi saÑvaccharampi dÈnupakaraÓÈni sajjentassa uppannÈ purimacetanÈyo. PaÔiggÈhakÈnaÑ pana hetthe dakkhiÓaÑ patiÔÔhÈpayato cetanÈ bhavoti vuccati. EkÈvajjanesu vÈ chasu javanesu cetanÈ Èy|hanasa~khÈrÈ nÈma, sattamÈ cetanÈ bhavo. Ya kÈci vÈ pana ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 50 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


cetanÈ bhavo, taÑsampayuttÈ Èy|hanasa~khÈrÈ nÈma. Nikanti taÓhÈti yÈ kammaÑ karontassa tassa phale upapattibhave nikÈmanÈ patthanÈ, sÈ taÓhÈ nÈma. UpagamanaÑ upÈdÈnanti yaÑ kammaÑ bhavassa paccayabh|taÑ “idaÑ katvÈ asukasmiÑ nÈma ÔhÈne kÈme sevissÈmi ucchijjissÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena pavattaÑ upagamanaÑ gahaÓaÑ pathamasanaÑ, idaÑ upÈdÈnaÑ nÈma. CetanÈ bhavoti Èy|hanÈvasÈne vuttacetanÈ bhavoti evamattho veditabbo.

IdÈni phalapaÒcakanti viÒÒÈÓÈdi vedanÈvasÈnaÑ PÈÄiyaÑ Ègatameva. YathÈha “idha paÔisandhi viÒÒÈÓaÑ, okkanti nÈmar|paÑ, pasÈdo ÈyatanaÑ, phuÔÔho phasso, vedayitaÑ vedanÈ, ime paÒca dhammÈ idh|papattibhavasmiÑ purekatassa kammassa paccayÈ”ti1. Tattha paÔisandhi viÒÒÈÓanti yaÑ bhavantarapaÔisandhÈnavasena uppannattÈ paÔisandhÊti vuccati, taÑ viÒÒÈÓaÑ. Okkanti nÈmar|panti yÈ gabbhe r|pÈr|padhammÈnaÑ okkanti ÈgantvÈ pavisanaÑ viya, idaÑ nÈmar|paÑ. PasÈdo Èyatananti idaÑ cakkhÈdipaÒcÈyatanavasena vuttaÑ. PhuÔÔho phassoti yo ÈrammaÓaÑ phuÔÔho phusanto uppanno, ayaÑ phasso. VedayitaÑ vedanÈti yaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓena vÈ saÄÈyatanapaccayena vÈ phassena sahuppannaÑ vipÈkavedayitaÑ, sÈ vedanÈti evamattho veditabbo.

IdÈni hetavo paÒcÈti taÓhÈdayo PÈÄiyaÑ ÈgatÈva taÓhupÈdÈnabhavÈ. Bhave pana gahite tassa pubbabhÈgÈ taÑsampayuttÈ vÈ sa~khÈrÈ gahitÈva honti, taÓhupÈdÈnaggahaÓena ca taÑsampayuttÈ, yÈya vÈ m|Äho kammaÑ karoti, sÈ avijjÈ gahitÈva hotÊti evaÑ paÒca. TenÈha “idha paripakkattÈ ÈyatanÈnaÑ moho avijjÈ, Èy|hanÈ sa~khÈrÈ, nikanti taÓhÈ, upagamanaÑ upÈdÈnaÑ, cetanÈ bhavo, ime paÒca dhammÈ idha kammabhavasmiÑ ÈyatiÑ paÔisandhiyÈ paccayÈ”ti1. Tattha idha paripakkattÈ ÈyatanÈnanti paripakkÈyatanassa kammakaraÓakÈle sammoho dassito. SesaÑ uttÈnameva.

ŒyatiÑ phalapaÒcakanti viÒÒÈÓÈdÊni paÒca, tÈni jÈtiggahaÓena vuttÈni. JarÈmaraÓaÑ pana tesaÑyeva jarÈmaraÓaÑ. TenÈha “ÈyatiÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 50 piÔÔhe.


paÔisandhi viÒÒÈÓaÑ, okkanti nÈmar|paÑ, pasÈdo ÈyatanaÑ, phuÔÔho phasso, vedayitaÑ vedanÈ, ime paÒca dhammÈ ÈyatiÑ upapattibhavasmiÑ idha katassa kammassa paccayÈ”ti1. EvamidaÑ vÊsati-ÈkÈrÈraÑ hoti.

Tattha purimabhavasmiÑ paÒca kammasambhÈrÈ, etarahi paÒca vipÈkadhammÈ. Etarahi paÒca kammasambhÈrÈ, anÈgate paÒca vipÈkadhammÈti dasa dhammÈ kammaÑ, dasa vipÈkoti dvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammaÑ nÈma, dvÊsu ÔhÈnesu vipÈko vipÈko nÈmÈti sabbampetaÑ bhavacakkaÑ paccayÈkÈravaÔÔaÑ kammaÒceva kammavipÈko ca. TathÈ dvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammasa~khepo, dvÊsu ÔhÈnesu vipÈko vipÈkasa~khepoti sabbampetaÑ kammasa~khepo ceva vipÈkasa~khepo ca. DvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammavaÔÔaÑ, dvÊsu ÔhÈnesu vipÈko vipÈkavaÔÔanti sabbampetaÑ kammavaÔÔaÒceva vipÈkavaÔÔaÒca. TathÈ dvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammabhavo, dvÊsu ÔhÈnesu vipÈko vipÈkabhavoti sabbampetaÑ kammabhavo ceva vipÈkabhavo ca. DvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammapavattaÑ, dvÊsu vipÈko vipÈkapavattanti sabbampetaÑ kammapavattaÒceva vipÈkapavattaÒca. TathÈ dvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kammasantati, dvÊsu vipÈko vipÈkasantatÊti sabbampetaÑ kammasantati ceva vipÈkasantati ca. DvÊsu ÔhÈnesu kammaÑ kiriyÈ nÈma, dvÊsu vipÈko kiriyÈphalaÑ nÈmÈti sabbampetaÑ kiriyÈ ceva kiriyÈphalaÒcÈti.

EvaÑ samuppannamidaÑ sahetukaÑ, DukkhaÑ aniccaÑ calamittaraddhuvaÑ. Dhammehi dhammÈ pabhavanti hetuso, Na hettha attÈ va paro va vijjati.

DhammÈ dhamme saÒjanenti, hetusambhÈrapaccayÈ. Het|naÒca nirodhÈya, dhammo Buddhena desito. Het|su uparuddhesu, chinnaÑ vaÔÔaÑ na vaÔÔati.

EvaÑ dukkhantakiriyÈya, brahmacariyidha vijjati. Satte ca nupalabbhante, nevucchedo na sassataÑ.

TivaÔÔamanavaÔÔhitaÑ bhamatÊti ettha pana sa~khÈrabhavÈ kammavaÔÔaÑ, avijjÈtaÓhupÈdÈnÈni kilesavaÔÔaÑ, viÒÒÈÓanÈmar|pasaÄÈyatanaphassavedanÈ vipÈkavaÔÔanti imehi tÊhi vaÔÔehi tivaÔÔamidaÑ bhavacakkaÑ yÈva kilesavaÔÔaÑ na ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 51 piÔÔhe.


upacchijjati, tÈva anupacchinnapaccayattÈ anavaÔÔhitaÑ punappunaÑ parivaÔÔanato bhamatiyevÈti veditabbaÑ.

TayidamevaÑ bhamamÈnaÑ–

Saccappabhavato kiccÈ, vÈraÓÈ upamÈhi ca. GambhÊranayabhedÈ ca, viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

Tattha yasmÈ kusalÈkusalakammaÑ avisesena samudayasaccanti Saccavibha~ge vuttaÑ, tasmÈ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti avijjÈya sa~khÈrÈ dutiyasaccappabhavaÑ dutiyasaccaÑ, sa~khÈrehi viÒÒÈÓaÑ dutiyasaccappabhavaÑ paÔhamasaccaÑ. ViÒÒÈÓÈdÊhi nÈmar|pÈdÊni vipÈkavedanÈpariyosÈnÈni paÔhamasaccappabhavaÑ paÔhamasaccaÑ, vedanÈya taÓhÈ paÔhamasaccappabhavaÑ dutiyasaccaÑ, taÓhÈya upÈdÈnaÑ dutiyasaccappabhavaÑ dutiyasaccaÑ, upÈdÈnato bhavo dutiyasaccappabhavaÑ paÔhamadutiyasaccadvayaÑ. Bhavato jÈti dutiyasaccappabhavaÑ paÔhamasaccaÑ, jÈtiyÈ jarÈmaraÓaÑ paÔhamasaccappabhavaÑ paÔhamasaccanti evaÑ tÈvidaÑ saccappabhavato viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

YasmÈ panettha avijjÈ vatth|su ca satte sammoheti, paccayo ca hoti sa~khÈrÈnaÑ pÈtubhÈvÈya. TathÈ sa~khÈrÈ sa~khataÒca abhisa~kharonti, paccayÈ ca honti viÒÒÈÓassa. ViÒÒÈÓampi vatthuÒca paÔivijÈnÈti, paccayo ca hoti nÈmar|passa. NÈmar|pampi aÒÒamaÒÒaÒca upatthambheti, paccayo ca hoti saÄÈyatanassa. SaÄÈyatanampi savisaye ca vattati, paccayo ca hoti phassassa. Phassopi ÈrammaÓaÒca phusati, paccayo ca hoti vedanÈya. VedanÈpi ÈrammaÓarasaÒca anubhavati, paccayo ca hoti taÓhÈya. TaÓhÈpi rajjanÊye ca dhamme rajjati, paccayo ca hoti upÈdÈnassa. UpÈdÈnampi upÈdÈniye ca dhamme upÈdiyati, paccayo ca hoti bhavassa. Bhavopi nÈnÈgatÊsu ca vikkhipati, paccayo ca hoti jÈtiyÈ. JÈtipi khandhe ca janeti, tesaÑ abhinibbattibhÈvena pavattattÈ paccayo ca hoti jarÈmaraÓassa. JarÈmaraÓampi khandhÈnaÑ pÈkabhedabhÈvaÒca adhitiÔÔhati, paccayo ca hoti bhavantarapÈtubhÈvÈya, sokÈdÊnaÑ adhiÔÔhÈnattÈ. TasmÈ sabbapadesu dvidhÈ pavattakiccatopi idaÑ viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.


YasmÈ cettha “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti idaÑ kÈrakadassananivÈraÓaÑ, “sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓan”ti attasa~kantidassananivÈraÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti attÈtiparikappitavatthubhedadassanato ghanasaÒÒÈnivÈraÓaÑ, “nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanan”ti-ÈdÊsu “attÈ passati -pa- vijÈnÈti phusati vedayati taÓhiyati upÈdiyati bhavati jÈyati jÊyati mÊyatÊ”ti evamÈdidassananivÈraÓaÑ. TasmÈ micchÈdassananivÈraÓatopetaÑ bhavacakkaÑ nivÈraÓato viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

YasmÈ panettha salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓavasena dhammÈnaÑ adassanato andho viya avijjÈ, andhassa upakkhalanaÑ viya avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, upakkhalitassa patanaÑ viya sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, patitassa gaÓÉapÈtubhÈvo viya viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, gaÓÉabhedapÊÄakÈ viya nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, gaÓÉapÊÄakÈghaÔÔanaÑ viya saÄÈyatanapaccayÈ phasso, ghaÔÔanadukkhaÑ viya phassapaccayÈ vedanÈ, dukkhassa paÔikÈrÈbhilÈso viya vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, paÔikÈrÈbhilÈsena asappÈyaggahaÓaÑ viya taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdinna-asappÈyÈlepanaÑ viya upÈdÈnapaccayÈ bhavo, asappÈyÈlepanena gaÓÉavikÈrapÈtubhÈvo viya bhavapaccayÈ jÈti, gaÓÉavikÈrato gaÓÉabhedo viya jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ.

YasmÈ vÈ panettha avijjÈ apaÔipattimicchÈpaÔipattibhÈvena satte abhibhavati paÔalaÑ viya akkhÊni, tadabhibh|to ca bÈlo ponobbhavikehi sa~khÈrehi attÈnaÑ veÔheti kosakÈrakimi viya kosappadesehi. Sa~khÈrapariggahitaÑ viÒÒÈÓaÑ gatÊsu patiÔÔhaÑ labhati pariÓÈyakapariggahito viya rÈjakumÈro rajje. UpapattinimittaÑ parikappanato viÒÒÈÓaÑ paÔisandhiyaÑ anekappakÈraÑ nÈmar|paÑ abhinibbatteti mÈyÈkÈro viya mÈyaÑ. NÈmar|pe patiÔÔhitaÑ saÄÈyatanaÑ vuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ pÈpuÓÈti subh|miyaÑ patiÔÔhito vanappagumbo viya. ŒyatanaghaÔÔanato phasso jÈyati araÓÊsahitÈbhimanthanato aggi viya. Phassena phuÔÔhassa vedanÈ pÈtubhavati agginÈ phuÔÔhassa ÉÈho viya. VedayamÈnassa taÓhÈ vaÉÉhati loÓ|dakaÑ pivato pipÈsÈ viya. Tasito bhavesu abhilÈsaÑ karoti pipÈsito viya pÈnÊye. TadassupÈdÈnaÑ upÈdÈnena bhavaÑ upÈdiyati Èmisalobhena maccho baÄisaÑ viya. Bhave sati jÈti hoti bÊje sati a~kuro viya. JÈtassa avassaÑ jarÈmaraÓaÑ


uppannassa rukkhassa patanaÑ viya. TasmÈ evaÑ upamÈhipetaÑ bhavacakkaÑ viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

YasmÈ ca BhagavatÈ atthatopi dhammatopi desanÈtopi paÔivedhatopi gambhÊrabhÈvaÑ sandhÈya “gambhÊro cÈyaÑ Œnanda paÔiccasamuppÈdo gambhÊrÈvabhÈso cÈ”ti1 vuttaÑ, tasmÈ gambhÊrabhedatopetaÑ bhavacakkaÑ viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

Tattha yasmÈ na jÈtito jarÈmaraÓaÑ na hoti, na ca jÈtiÑ vinÈ aÒÒato hoti. ItthaÒca jÈtito samudÈgacchatÊti evaÑ jÈtipaccayasamudÈgataÔÔhassa duravabodhanÊyato jarÈmaraÓassa jÈtipaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho gambhÊro. TathÈ jÈtiyÈ bhavapaccaya -pasa~khÈrÈnaÑ avijjÈpaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho gambhÊro. TasmÈ idaÑ bhavacakkaÑ atthagambhÊranti ayaÑ tÈvettha atthagambhÊratÈ. HetuphalaÒhi atthoti vuccati. YathÈha “hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ”ti2.

YasmÈ pana yenÈkÈrena yadavatthÈ ca avijjÈ tesaÑ tesaÑ sa~khÈrÈnaÑ paccayo hoti, tassa duravabodhanÊyato avijjÈya sa~khÈrÈnaÑ paccayaÔÔho gambhÊro. TathÈ sa~khÈrÈnaÑ -pa- jÈtiyÈ jarÈmaraÓassapaccayaÔÔho gambhÊro. TasmÈ idaÑ bhavacakkaÑ dhammagambhÊranti ayamettha dhammagambhÊratÈ. Hetuno hi dhammoti nÈmaÑ. YathÈha “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti2.

YasmÈ cassa tena tena kÈraÓena tathÈ tathÈ pavattetabbattÈ desanÈpi gambhÊrÈ, na tattha sabbaÒÒutaÒÒÈÓato aÒÒaÑ ÒÈÓaÑ patiÔÔhaÑ labhati. TathÈ hetaÑ katthaci sutte anulomato, katthaci paÔilomato, katthaci anulomapaÔilomato, katthaci vemajjhato paÔÔhÈya anulomato vÈ paÔilomato vÈ. Katthaci tisandhicatusa~khepaÑ, katthaci dvisandhitisa~khepaÑ, katthaci ekasandhidvisa~khepaÑ desitaÑ. TasmÈ idaÑ bhavacakkaÑ desanÈgambhÊranti ayaÑ desanÈgambhÊratÈ.

YasmÈ panettha yo avijjÈdÊnaÑ sabhÈvo, yena paÔividdhena avijjÈdayo dhammÈ salakkhaÓato paÔividdhÈ honti, so duppariyogÈhattÈ gambhÊro. TasmÈ idaÑ bhavacakkaÑ paÔivedhagambhÊraÑ. TathÈ hettha avijjÈya ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 47; SaÑ 1. 318 piÔÔhesu. 2. Abhi 2. 307 piÔÔhe.


aÒÒÈÓÈdassanasaccÈsampaÔivedhaÔÔho gambhÊro, sa~khÈrÈnaÑ abhisa~kharaÓÈy|hanasarÈgavirÈgaÔÔho, viÒÒÈÓassa suÒÒata-abyÈpÈra-asa~kantipaÔisandhipÈtubhÈvaÔÔho, nÈmar|passa ekuppÈdavinibbhogÈvinibbhoganamanaruppanaÔÔho, saÄÈyatanassa adhipatilokadvÈrakhettavisayavisayÊbhÈvaÔÔho, phassassa phusanasa~ghaÔÔanasa~gatisannipÈtaÔÔho, vedanÈya ÈrammaÓarasÈnubhavanasukhadukkhamajjhattabhÈvanijjÊvavedayitaÔÔho, taÓhÈya abhinanditajjhosÈnasaritÈlatÈnadÊtaÓhÈsamuddadupp|raÓaÔÔho, upÈdÈnassa ÈdÈnaggahaÓÈbhinivesaparÈmÈsaduratikkamanaÔÔho, bhavassa Èy|hanÈbhisa~kharaÓayonigatiÔhitinivÈsesu khipanaÔÔho, jÈtiyÈ jÈtisaÒjÈti-okkantinibbattipÈtubhÈvaÔÔho, jarÈmaraÓassa khayavayabhedavipariÓÈmaÔÔho gambhÊroti ayamettha paÔivedhagambhÊratÈ.

YasmÈ panettha ekattanayo nÈnattanayo abyÈpÈranayo evaÑdhammatÈnayoti cattÈro atthanayÈ honti, tasmÈ nayabhedatopetaÑ bhavacakkaÑ viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ. Tattha avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti evaÑ bÊjassa a~kurÈdibhÈvena rukkhabhÈvappatti viya santÈnÈnupacchedo ekattanayo nÈma, yaÑ sammÈ passanto hetuphalasambandhena pavattamÈnassa santÈnassa anupacchedÈvabodhato ucchedadiÔÔhiÑ pajahati, micchÈ passanto hetuphalasambandhena pavattamÈnassa santÈnÈnupacchedassa ekattaggahaÓato sassatadiÔÔhiÑ upÈdiyati.

AvijjÈdÊnaÑ pana yathÈsakalakkhaÓavavatthÈnaÑ nÈnattanayo nÈma, yaÑ sammÈ passanto navanavÈnaÑ uppÈdadassanato sassatadiÔÔhiÑ pajahati, micchÈ passanto ekasantÈnapatitassa bhinnasantÈnasseva nÈnattaggahaÓato ucchedadiÔÔhiÑ upÈdiyati.

AvijjÈya sa~khÈrÈ mayÈ uppÈdetabbÈ, sa~khÈrÈnaÑ vÈ viÒÒÈÓaÑ amhehÊti evamÈdibyÈrÈbhÈvo abyÈpÈranayo nÈma, yaÑ sammÈ passanto kÈrakassa abhÈvÈvabodhato attadiÔÔhiÑ pajahati, micchÈ passanto yo asatipi byÈpÈre avijjÈdÊnaÑ sabhÈvaniyamasiddho hetubhÈvo, tassa aggahaÓato akiriyadiÔÔhiÑ upÈdiyati.

AvijjÈdÊhi pana kÈraÓehi sa~khÈrÈdÊnaÑyeva sambhavo khÊrÈdÊhi dadhi-ÈdÊnaÑ viya, na aÒÒesanti ayaÑ evaÑdhammatÈnayo nÈma, yaÑ sammÈ


passanto paccayÈnur|pato phalÈvabodhato ahetukadiÔÔhiÒca akiriyadiÔÔhiÒca pajahati, micchÈ passanto paccayÈnur|paÑ phalappavattiÑ aggahetvÈ yato kutoci yassa kassaci asambhavaggahaÓato ahetukadiÔÔhiÒceva niyatavÈdaÒca upÈdiyatÊti evamidaÑ bhavacakkaÑ–

Saccappabhavato kiccÈ, vÈraÓÈ upamÈhi ca. GambhÊranayabhedÈ ca, viÒÒÈtabbaÑ yathÈrahaÑ.

IdaÒhi gambhÊrato agÈdhaÑ nÈnÈnayaggahaÓato durabhiyÈnaÑ ÒÈÓÈsinÈ samÈdhipavarasilÈyaÑ sunisitena–

BhavacakkamapadÈletvÈ, Asanivicakkamiva niccanimmathanaÑ. SaÑsÈrabhayamatÊto, Na koci supinantarepyatthi.

Vuttampi cetaÑ BhagavatÈ “gambhÊro cÈyaÑ Œnanda paÔiccasamuppÈdo gambhÊrÈvabhÈso ca, etassa Œnanda dhammassa ananubodho appaÔivedhÈ evamayaÑ pajÈ tantÈkulakajÈtÈ kulagaÓÔhikajÈtÈ muÒjapabbajabh|tÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ saÑsÈraÑ nÈtivattatÊ”ti1. TasmÈ attano vÈ paresaÑ vÈ hitÈya sukhÈya paÔipanno avasesakiccÈni pahÈya–

GambhÊre paccayÈkÈra-ppabhede idha paÓÉito. YathÈ gÈdhaÑ labhetheva-manuyuÒje sadÈ satoti.



243. EvaÑ mahÈpathaviÑ pattharanto viya ÈkÈsaÑ vitthÈrayanto viya ca sabbadhammesu appaÔihataÒÈÓo SatthÈ suttantabhÈjanÊye niggaÓÔhiÑ nijjaÔaÑ paccayÈkÈraÑ nÈnÈcittavasena dassetvÈ idÈni yasmÈ na kevalaÑ ayaÑ paccayÈkÈro nÈnÈcittesuyeva hoti, ekacittepi hotiyeva, tasmÈ abhidhammabhÈjanÊyavasena ekacittakkhaÓikaÑ paccayÈkÈraÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 47; SaÑ 1. 318 piÔÔhesu.


nÈnappakÈrato dassetuÑ avijjÈpaccayÈ sa~khÈroti-ÈdinÈ nayena mÈtikaÑ tÈva Ôhapesi. EvaÑ ÔhapitÈya pana mÈtikÈya–

AvijjÈdÊhi m|lehi, nava m|lapadÈ nava. NayÈ tattha catukkÈni, vÈrabhedaÒca dÊpaye.

TatrÈyaÑ dÊpanÈ–ettha hi avijjÈsa~khÈraviÒÒÈÓanÈmachaÔÔhÈyatanaphassa-vedanÈtaÓhÈ-upÈdÈnappabhedehi avijjÈdÊhi navahi m|lapadehi avijjÈdiko sa~khÈrÈdiko viÒÒÈÓÈdiko nÈmÈdiko chaÔÔhÈyatanÈdiko phassÈdiko vedanÈdiko taÓhÈdiko upÈdÈnÈdikoti ime nava m|lapadÈ nava nayÈ honti.

Tesu yo tÈva ayaÑ avijjÈdiko nayo, tattha paccayacatukkaÑ hetucatukkaÑ sampayuttacatukkaÑ aÒÒamaÒÒacatukkanti cattÈri catukkÈni honti. YathÈ cettha, evaÑ sesesupÊti ekekasmiÑ naye catunnaÑ catunnaÑ catukkÈnaÑ vasena chattiÑsa catukkÈni. Tattha ekekena catukkena catunnaÑ catunnaÑ vÈrÈnaÑ sa~gahitattÈ catunnampi catukkÈnaÑ vasena ekekasmiÑ naye soÄasa soÄasa vÈrÈti catucattÈlÊsÈdhikaÑ vÈrasataÑ hotÊti veditabbaÑ.

1. Paccayacatukka

Tattha yadetaÑ sabbapaÔhame avijjÈm|lake naye paccayacatukkaÑ, tasmiÑ paÔhamo nÈmar|paÔÔhÈne nÈmassa, saÄÈyanaÔÔhÈne chaÔÔhÈyatanassa ca vuttattÈ aparipuÓÓa-a~gadvayayutto dvÈdasa~gikavÈro nÈma. Dutiyo nÈmar|paÔÔhÈne nÈmasseva, saÄÈyatanaÔÔhÈne ca na kassaci vuttattÈ aparipuÓÓa-eka~gayutto ekÈdasa~gikavÈro nÈma. Tatiyo saÄÈyatanaÔÔhÈne chaÔÔhÈyatanassa vuttattÈ paripuÓÓa-eka~gayutto dvÈdasa~gikavÈro nÈma. Catuttho pana paripuÓÓadvÈdasa~gikoyeva.

Tattha siyÈ–ayampi chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phassoti vuttattÈ aparipuÓÓeka~gayuttoyevÈti. Na, tassa ana~gattÈ. Phassoyeva hettha a~gaÑ, na chaÔÔhÈyatanaÑ. TasmÈ tassa ana~gattÈ nÈyaÑ aparipuÓÓeka~gayuttoti. AÔÔhakathÈyaÑ pana vuttaÑ “paÔhamo sabbasa~gÈhikaÔÔhena, dutiyo paccayavisesaÔÔhena, tatiyo gabbhaseyyakasattÈnaÑ vasena, catuttho


opapÈtikasattÈnaÑ vasena gahito. TathÈ paÔhamo sabbasa~gÈhikaÔÔhena, dutiyo paccayavisesaÔÔhena, tatiyo aparipuÓÓÈyatanavasena, catuttho paripuÓÓÈyatanavasena gahito. TathÈ paÔhamo sabbasa~gÈhikaÔÔheneva, dutiyo MahÈnidÈnasuttantavasena1, tatiyo r|pabhavavasena, catuttho kÈmabhavavasena gahito”ti.

Tattha paÔhamo imesu dutiyÈdÊsu tÊsu vÈresu na katthaci na pavisatÊti sabbasa~gÈhikoti vutto. SesÈnaÑ viseso parato Èvibhavissati. TassÈvibhÈvatthaÑ–

YaÑ yattha aÒÒathÈ vuttaÑ, avuttaÒcÈpi yaÑ yahiÑ. YaÑ yathÈ paccayo yassa, taÑ sabbamupalakkhaye.

TatrÈyaÑ nayo–avisesena tÈva cat|supi etesu suttantabhÈjanÊye viya sa~khÈrÈti avatvÈ sa~khÈroti vuttaÑ, taÑ kasmÈti. EkacittakkhaÓikattÈ. Tatra hi nÈnÈcittakkhaÓiko paccayÈkÈro vibhatto, idha ekacittakkhaÓiko Èraddho. EkacittakkhaÓe ca bah| cetanÈ na santÊti sa~khÈrÈti avatvÈ sa~khÈroti vuttaÑ.

PaÔhamavÈre panettha ekacittakkhaÓapariyÈpannadhammasa~gahaÓato sabbaÔÔhÈnasÈdhÈraÓato ca r|paÑ chaÉÉetvÈ “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈman”tveva vuttaÑ. TaÒhi ekacittakkhaÓapariyÈpannaÑ sabbaÔÔhÈnasÈdhÈraÓaÒca, na katthaci viÒÒÈÓappavattiÔÔhÈne na pavattati. YasmÈ a ekacittakkhaÓapariyÈpanno ekovettha phasso, tasmÈ tassÈnur|paÑ paccayabh|taÑ ÈyatanaÑ gaÓhanto saÄÈyatanaÔÔhÈne “nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanan”ti ekaÑ manÈyatanaÑyeva Èha. TaÒhi ekassa akusalaphassassa anur|paÑ paccayabh|taÑ. KÈmaÒcetaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti etthÈpi vuttaÑ, hetuphalavisesadassanatthaÑ pana a~gapuÓÓatthaÒca puna idha gahitaÑ. Tatra hi etassa visesena sa~khÈro hetu, avisesena nÈmaÑ phalaÑ. Idha panassa avisesena nÈmaÑ hetu, visesena phasso phalanti. SokÈdayo pana yasmÈ sabbe ekacittakkhaÓe na sambhavanti, sabbasmiÒca cittappavattiÔÔhÈne ceva citte ca na pavattanti, tasmÈ na gahitÈ. JÈtijarÈmaraÓÈni pana acittakkhaÓamattÈnipi samÈnÈni cittakkhaÓe antogadhattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 47 piÔÔhe.


a~gaparip|raÓatthaÑ gahitÈni. EvaÑ tÈvettha yaÑ aÒÒathÈ vuttaÑ, yaÒca avuttaÑ, taÑ veditabbaÑ.

YaÑ panettha ito paresu vÈresu vuttaÑ, tassattho vuttanayeneva veditabbo. YasmiÑ yasmiÑ pana vÈre yo yo viseso Ègato, taÑ taÑ tattha tattheva pakÈsayissÈma.

YaÑ yathÈ paccayo yassÈti ettha pana sa~khÈrassa avijjÈ sampayuttadhammasÈdhÈraÓehi sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatapaccayehi chahi hetupaccayena cÈti sattadhÈ paccayo. Tattha yasmÈ parato hetucatukkÈdÊni1 tÊÓi catukkÈni avigatasampayutta-aÒÒamaÒÒapaccayavasena vuttÈni, tasmÈ idha tÈni apanetvÈ avasesÈnaÑ vasena avijjÈ sa~khÈrassa catudhÈ paccayoti veditabbo.

Sa~khÈro viÒÒÈÓassa sÈdhÈraÓehi chahi, kammÈhÈrapaccayehi cÈti aÔÔhadhÈ paccayo, idha pana teyeva tayo apanetvÈ paÒcadhÈ. ViÒÒÈÓaÑ nÈmassa sÈdhÈraÓehi chahi, indriyÈhÈrÈdhipatÊhi cÈti navadhÈ, idha pana tayo apanetvÈ chadhÈ. NÈmaÑ chaÔÔhÈyatanassa sÈdhÈraÓehi chahi. KiÒci panettha adhipatipaccayena, kiÒci ÈhÈrapaccayÈdÊhÊti anekadhÈ. Idha pana teyeva tayo apanetvÈ tidhÈ catudhÈ paÒcadhÈ vÈ. ChaÔÔhÈyatanaÑ phassassa yathÈ viÒÒÈÓaÑ nÈmassa, evaÑ phasso vedanÈya sÈdhÈraÓehi chahi ÈhÈrapaccayena cÈti sattadhÈ. Idha pana teyeva tayo apanetvÈ catudhÈ. VedanÈ taÓhÈya sÈdhÈraÓehi chahi jhÈnindriyapaccayehi cÈti aÔÔhadhÈ, idha pana teyeva tayo apanetvÈ paÒcadhÈ. TaÓhÈ upÈdÈnassa yathÈ avijjÈ sa~khÈrassa, evaÑ upÈdÈnaÑ bhavassa sÈdhÈraÓehi chahi maggapaccayena cÈti sattadhÈ, idha pana teyeva tayo apanetvÈ catudhÈ. Bhavo jÈtiyÈ yasmÈ jÈtÊti idha sa~khatalakkhaÓaÑ adhippetaÑ, tasmÈ pariyÈyena upanissayapaccayeneva paccayo. TathÈ jÈti jarÈmaraÓassÈti.

Ye pana evaÑ vadanti “imasmiÑ catukke sabbesampi sa~khÈrÈdÊnaÑ avijjÈdayo sahajÈtapaccayena paccayÈ honti. SahajÈtapaccayavaseneva hi paÔhamavÈro Èraddho”ti, te bhavÈdÊnaÑ tathÈ abhÈvaÑ sesapaccayÈnaÒca ______________________________________________________________ 1. HetukÈdÊni (®ÊkÈ)


sambhavaÑ dassetvÈ paÔikkhipitabbÈ. Na hi bhavo jÈtiyÈ sahajÈtapaccayo hoti, na jÈti jarÈmaraÓassa. Ye cetesaÑ sa~khÈrÈdÊnaÑ avasesÈ paccayÈ vuttÈ, tepi sambhavantiyeva. TasmÈ na sakkÈ chaÉÉetunti. EvaÑ tÈva paÔhamavÈre yaÑ yattha aÒÒathÈ vuttaÑ, avuttaÒcÈpi yaÑ yahiÑ, yaÒca yathÈ yassa paccayo hoti, taÑ veditabbaÑ. DutiyavÈrÈdÊsupi eseva nayo.

AyaÑ pana viseso–dutiyavÈre “nÈmapaccayÈ phasso”ti vatvÈ saÄÈyatanaÔÔhÈne na kiÒci vuttaÑ, taÑ kimatthanti. PaccayavisesadassanatthaÒceva mahÈnidÈnadesanÈsa~gahatthaÒca. Phassassa hi na kevalaÒca chaÔÔhÈyatanameva paccayo, vedanÈkkhandhÈdayo pana tayo khandhÈpi paccayÈyeva. MahÈnidÈnasuttante cassa “atthi idappaccayÈ phassoti iti puÔÔhena satÈ Œnanda atthÊtissa vacanÊyaÑ. KiÑpaccayÈ phassoti iti ce vadeyya, nÈmapaccayÈ phassoti iccassa vacanÊyan”ti1 evaÑ saÄÈyatanaÑ chaÉÉetvÈ ekÈdasa~giko paÔiccasamuppÈdo vutto. TasmÈ imassa paccayavisesassa dassanatthaÑ imissÈ ca MahÈnidÈnasuttantadesanÈya pariggahatthaÑ dutiyavÈre “nÈmapaccayÈ phasso”ti vatvÈ saÄÈyatanaÔÔhÈne na kiÒci vuttanti. Esa tÈva dutiyavÈre viseso.

TatiyavÈre pana “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti suttantabhÈjanÊye Ègatameva catutthama~gaÑ vuttaÑ, taÑ ekacittakkhaÓikattÈ paccayÈkÈrassa idha ayuttanti ce. TaÑ nÈyuttaÑ, kasmÈ? SakakkhaÓe paccayabhÈvato. Sacepi hi tattha r|paÑ cittakkhaÓato uddhaÑ tiÔÔhati, tathÈpissa taÑ viÒÒÈÓaÑ sakakkhaÓe paccayo hoti. KathaÑ? purejÈtassa tÈva cittasamuÔÔhÈnassa aÒÒassa vÈ pacchÈjÈtapaccayena. VuttaÒhetaÑ “pacchÈjÈtÈ cittacetasikÈ dhammÈ purejÈtassa imassa kÈyassa pacchÈjÈtapaccayena paccayo”ti2. SahajÈtassa pana cittasamuÔÔhÈnassa nissayapaccayena paccayo. YathÈha “cittacetasikÈ dhammÈ cittasamuÔÔhÈnÈnaÑ r|pÈnaÑ nissayapaccayena paccayo”ti3. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 48 piÔÔhe. 2. Abhi 8. 7 piÔÔhe PaÔÔhÈne. 3. Abhi 8. 5 piÔÔhe PaÔÔhÈne.


Yadi evaÑ purimavÈresu kasmÈ evaÑ na vuttanti. R|pappavattidesaÑ sandhÈya desitattÈ. AyaÒhi paccayÈkÈro r|pappavattidese kÈmabhave gabbhaseyyakÈnaÒceva aparipuÓÓÈyatana-opapÈtikÈnaÒca r|pÈvacaradevÈnaÒca vasena desito. Tenevettha “nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanan”ti avatvÈ chaÔÔhÈyatananti vuttaÑ. Tattha nÈmaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. R|paÑ pana hadayar|paÑ veditabbaÑ. TaÑ panetassa chaÔÔhÈyatanassa nissayapaccayena ceva purejÈtapaccayena cÈti dvidhÈ paccayo hotÊti esa tatiyavÈre viseso.

CatutthavÈro pana yonivasena opapÈtikÈnaÑ Èyatanavasena paripuÓÓÈyatanÈnaÑ bhavavasena kÈmÈvacarasattÈnaÑ vasena vutto. Tenevettha “nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanan”ti vuttaÑ. Tattha nÈmaÑ chaÔÔhÈyatanassa sahajÈtÈdÊhi, cakkhÈyatanÈdÊnaÑ pacchÈjÈtapaccayena. R|pe hadayar|paÑ chaÔÔhÈyatanassa nissayapaccayapurejÈtapaccayehi, cattÈri mahÈbh|tÈni cakkhÈyatanÈdÊnaÑ sahajÈtanissaya-atthi-avigatehi. YasmÈ panesa ekacittakkhaÓiko paccayÈkÈro, tasmÈ ettha saÄÈyatanapaccayÈti avatvÈ “chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso”ti vuttoti ayaÑ catutthavÈre viseso.

EvametesaÑ nÈnÈkaraÓaÑ Òa tvÈ puna sabbesveva tesu visesena paÔhamakÈ dve vÈrÈ ar|pabhave paccayÈkÈradassanatthaÑ vuttÈti veditabbÈ. Ar|pabhavasmiÒci r|pena asammissÈni paÔiccasamuppÈda~gÈni pavattanti. Tatiyo r|pabhave paccayÈkÈradassanatthaÑ vutto. R|pabhavasmiÒhi satipi r|pasammissatte saÄÈyatanaÑ na pavattati. Catuttho kÈmabhave paccayÈkÈradassanatthaÑ vutto. KÈmabhavasmiÒhi sakalaÑ saÄÈyatanaÑ pavattati. Tatiyo vÈ r|pabhave ceva kÈmabhave ca aparipuÓÓÈyatanÈnaÑ akusalappavattikkhaÓaÑ sandhÈya vutto. Catuttho vÈ kÈmabhave paripuÓÓÈyatanÈnaÑ. PaÔhamo vÈ sabbatthagÈmitaÑ sandhÈya vutto. So hi na katthaci cittappavattidese na pavattati. Dutiyo paccayavisesaÑ sandhÈya vutto. EkÈdasa~gikattaÒhettha phassassa ca nÈmapaccayattaÑ paccayaviseso. Tatiyo purimayonidvayaÑ sandhÈya vutto. PurimÈsu hi dvÊsu yonÊsu so sambhavati tattha sadÈ saÄÈyatanassa asambhavato. Catuttho pacchimayonidvayaÑ sandhÈya vutto. PacchimÈsu hi so dvÊsu yonÊsu sambhavati tattha sadÈ saÄÈyatanassa sambhavatoti.


EttÈvatÈ ca yaÑ vuttaÑ cat|supi vÈresu–

“YaÑ yattha aÒÒathÈ vuttaÑ, avuttaÒcÈpi yaÑ yahiÑ. YaÑ yathÈ paccayo yassa, taÑ sabbamupalakkhaye”ti.

GÈthÈya atthadÊpanÈ katÈ hoti.

EtenevÈnusÈrena, sabbametaÑ nayaÑ ito. Viseso yo ca taÑ jaÒÒÈ, catukkesu paresupi.

2. Hetucatukka

244. Tattha yo tÈva idha vutto nayo, so sabbattha pÈkaÔoyeva. Viseso pana evaÑ veditabbo hetucatukke tÈva avijjÈ hetu assÈti avijjÈhetuko, avijjÈ assa sahavattanato yÈvabha~gÈ pavattikÈ gamikÈti vuttaÑ hoti. “AvijjÈpaccayÈ”ti ca ettÈvatÈ sahajÈtÈdipaccayavasena sÈdhÈraÓato sa~khÈrassa avijjÈ paccayoti dassetvÈ puna “avijjÈhetuko”ti eteneva visesato avigatapaccayatÈ dassitÈ. Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukanti-ÈdÊsupi eseva nayo.

KasmÈ pana bhavÈdÊsu hetukappahaÓaÑ na katanti. AvigatapaccayaniyamÈbhÈvato abhÈvato ca avigatapaccayassa. “Tattha katamo upÈdÈnapaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ upÈdÈnaÑ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ayaÑ vuccati upÈdÈnapaccayÈ bhavo”ti vacanato upÈdÈnapaccayÈ catunnaÑ khandhÈnaÑ idha bhavoti nÈmaÑ. Sa~khÈrakkhandhe ca “jÈti dvÊhi khandhehi sa~gahitÈ”ti-Èdivacanato1 jÈtijarÈmaraÓÈni antogadhÈni.

Tattha yÈva upÈdÈnaÑ, tÈva jÈtijarÈmaraÓÈnaÑ anupalabbhanato upÈdÈnaÑ bhavassa na niyamato avigatapaccayo hoti. “YÈ tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ jÈtÊ”ti-Èdivacanato sa~khatalakkhaÓesu jÈtiyÈ jarÈmaraÓasa~khÈtassa bhavassa jÈtikkhaÓamatteyeva abhÈvato avigatapaccayabhÈvo na sambhavati. TathÈ jÈtiyÈ jarÈmaraÓakkhaÓe ______________________________________________________________ 1. Abhi 3. 13 piÔÔhe.


abhÈvato. Upanissayapaccayeneva pana bhavo jÈtiyÈ. JÈti jarÈmaraÓassa

paccayoti sabbathÈpi avigatapaccayaniyamÈbhÈvato abhÈvato ca

avigatapaccayassa bhavÈdÊsu hetukaggahaÓaÑ na katanti veditabbaÑ.

Keci panÈhu “bhavo duvidhenÈ”ti vacanato upapattimissako bhavo, na

ca upapattibhavassa upÈdÈnaÑ avigatapaccayo hotÊti “upÈdÈnapaccayÈ

bhavo upÈdÈnahetuko”ti avatvÈ “upÈdÈnapaccayÈ bhavo”ti vutto. Idha

pacchinnattÈ paratopi na vuttanti. TaÑ idha upapattimissakassa bhavassa

anadhippetattÈ ayuttaÑ. Ar|pakkhandhÈ hi idha bhavoti ÈgatÈ.

BhavapaccayÈ jÈtÊti ettha ca ÔhapetvÈ jÈtijarÈmaraÓÈni avaseso bhavo

jÈtiyÈ paccayoti veditabbo. KasmÈ? JÈti-ÈdÊnaÑ jÈtiyÈ appaccayattÈ. Yadi

evaÑ “ÔhapetvÈ jÈtijarÈmaraÓÈni bhavo jÈtiyÈ paccayo”ti vattabboti. Œma

vattabbo, vattabbapadesÈbhÈvato pana na vutto. Dasama~ganiddese hi

upÈdÈnapaccayasambh|to bhavo vattabbo, ekÈdasama~ganiddese jÈti

vattabbÈ. Yo pana bhavo jÈtiyÈ paccayo, tassa vattabbapadeso natthÊti

vattabbapadesÈbhÈvato na vutto. Avuttopi pana yuttito gahetabboti.

ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti-ÈdÊsu ca viÒÒÈÓÈdÊnaÑ

avigatapaccayabhÈvasambhavato viÒÒÈÓahetukÈdivacanaÑ katanti esa

hetucatukke viseso.

3. Sampayuttacatukka

245. Sampayuttacatukkepi avijjÈpaccayÈti ettÈvatÈ

sahajÈtÈdipaccayavasena sa~khÈrassa avijjÈpaccayataÑ dassetvÈ puna

“avijjÈsampayutto”ti sampayuttapaccayatÈ dassitÈ. Sesapadesupi eseva nayo.

YasmÈ pana ar|pÊnaÑ dhammÈnaÑ r|padhammehi sampayogo natthi, tasmÈ

viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti-ÈdÊsu tatiyacatutthavÈrapadesu

“viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈman”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ labbhati, tadeva gahitanti

esa sampayuttacatukke viseso.


4. AÒÒamaÒÒacatukka

246. AÒÒamaÒÒacatukkepi avijjÈpaccayÈti sahajÈtÈdipaccayavasena sa~khÈrassa avijjÈpaccayataÑ dassetvÈ “sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ”ti aÒÒamaÒÒapaccayato dassitÈ. Sesapadesupi eseva nayo. YasmÈ pana bhavo nippadeso, upÈdÈnaÑ sappadesaÑ, sappadesadhammo ca nippadesadhammassa paccayo hoti. Na nippadesadhammo sappadesadhammassa, tasmÈ ettha “bhavapaccayÈpi upÈdÈnan”ti na vuttaÑ. HeÔÔhÈ vÈ desanÈya pacchinnattÈ evaÑ na vuttaÑ. YasmÈ ca nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ atthi, saÄÈyatanapaccayÈ ekacittakkhaÓe nÈmar|paÑ natthi, yassa saÄÈyatanaÑ aÒÒamaÒÒapaccayo bhaveyya, tasmÈ catutthavÈre “chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|pan”ti yaÑ labbhati tadeva gahitanti esa aÒÒamaÒÒacatukke viseso.

AvijjÈm|lakanayamÈtikÈ. _____

Sa~khÈrÈdim|lakanayamÈtikÈ

247. IdÈni sa~khÈrapaccayÈ avijjÈti sa~khÈram|lakanayo Èraddho. TatthÈpi yathÈ avijjÈm|lake, evaÑ cattÈri catukkÈni soÄasa ca vÈrÈ veditabbÈ. PaÔhamacatukke pana paÔhamavÈrameva dassetvÈ desanÈ saÑkhittÈ. YathÈ cettha, evaÑ viÒÒÈÓam|lakÈdÊsupi. Tattha sabbesveva tesu sa~khÈram|lakÈdÊsu aÔÔhasu nayesu “sa~khÈrapaccayÈ avijjÈ”ti-ÈdinÈ nayena sahajÈtÈdipaccayavasena avijjÈya sa~khÈrÈdipaccayataÑ dassetvÈ puna “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdinÈ nayena ekacittakkhaÓepi paccayÈ kÈracakkassa pavatti dassitÈ.

KasmÈ pana bhavam|lakÈ jÈtijarÈmaraÓam|lakÈ vÈ nayÈ na vuttÈ, kiÑ bhavapaccayÈ avijjÈ na hotÊti? No na hoti, “sa~khÈrapaccayÈ avijjÈ”ti evamÈdÊsu pana vuccamÈnesu na koci bhavapariyÈpanno dhammo avijjÈya paccayo na vutto. TasmÈ apubbassa aÒÒassa avijjÈpaccayassa vattabbassa abhÈvato bhavam|lako nayo na vutto. BhavaggahaÓena ca avijjÈpi sa~gahaÑ gacchati, tasmÈ “bhavapaccayÈ avijjÈ”ti vuccamÈne “avijjÈpaccayÈ avijjÈ”tipi vuttaÑ siyÈ, na ca ekacittakkhaÓe avijjÈ


avijjÈya paccayo nÈma hoti. Tattha pacchinnattÈva jÈtijarÈmaraÓam|lakÈpi nayÈ na gahitÈ. Api ca bhave jÈtijarÈmaraÓÈnipi antogadhÈni, na cetÈni ekacittakkhaÓe avijjÈya paccayÈ hontÊti bhavam|lakÈ jÈtijarÈmaraÓam|lakÈ vÈ nayÈ na vuttÈti.

MÈtikÈvaÓÓanÈ. _____

AkusalaniddesavaÓÓanÈ

248-249. IdÈni yathÈ heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe kusalattikaÑ ÈdiÑ katvÈ nikkhittamÈtikÈya paÔipÈÔiyÈ paÔhamaÑ kusalaÑ bhÈjitaÑ, tathÈ idha mÈtikÈya anikkhittattÈ paÔhamaÑ kusalaÑ anÈmasitvÈ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈro”ti akusaladhammavasena mÈtikÈya nikkhittattÈ nikkhepapaÔipÈÔiyÈva avijjÈdÊni paÔiccasamuppÈda~gÈni bhÈjetvÈ dassetuÑ katame dhammÈ akusalÈti-ÈdimÈha. Tassattho heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe1 vuttanayeneva veditabbo. YasmÈ pana ekacittakkhaÓe taÓhÈya ca kÈmupÈdÈnassa ca sambhavo natthi, tasmÈ yaÑ ettha taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ labbhati, tadeva dassetuÑ diÔÔhi diÔÔhigatanti-Èdi vuttaÑ.

Bhavaniddese ca yasmÈ upÈdÈnaÑ sa~khÈrakkhandhe sa~gahaÑ gacchati, tasmÈ “ÔhapetvÈ upÈdÈnaÑ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho”ti vuttaÑ. EvaÒhi vuccamÈne upÈdÈnassa upÈdÈnapaccayattaÑ Èpajjeyya, na ca tadeva tassa paccayo hoti. JÈti-Èdiniddesesu yasmÈ ete ar|padhammÈnaÑ jÈti-Èdayo, tasmÈ “khaÓÉiccaÑ pÈliccaÑ valittacatÈ cuti cavanatÈ”ti na vuttaÑ. 250. EvaÑ paÔhamavÈraÑ niÔÔhapetvÈ puna dutiyavÈre yasmiÑ samaye paÔhamavÈrena paccayÈkÈro dassito, tasmiÑyeva samaye aparenapi nayena paccayÈkÈraÑ dassetuÑ visuÑ samayavavatthÈnavÈraÑ avatvÈ tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈroti-ÈdinÈva nayena desanÈ katÈ. Tattha ÔhapetvÈ phassanti idaÑ yasmÈ phassopi nÈmapariyÈpanno, tasmÈ phassassa nÈmato nÊharaÓatthaÑ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 289 piÔÔhÈdÊsu.


252. TatiyavÈre yassa cittasamuÔÔhÈnar|passa viÒÒÈÓaÑ paccayo, tasmiÑ pavattamÈne yasmÈ tenupatthaddhÈnaÑ cakkhÈyatanÈdÊnaÑ upacitattaÑ paÒÒÈyati, tasmÈ cakkhÈyatanassa upacayoti-Èdi vuttaÑ. YasmÈ ca kammajar|passapi tasmiÑ samaye vattamÈnassa viÒÒÈÓaÑ pacchÈjÈtapaccayena paccayo hoti, tasmÈpi evaÑ vuttaÑ. Tattha kiÒcÈpi kammajaÑ cittasamuÔÔhÈnanti dveva santatiyo gahitÈ, itarÈpi pana dve santatiyo gahetabbÈ. TÈsampi hi viÒÒÈÓaÑ paccayo hotiyeva. 254. CatutthavÈre pana yasmÈ ekacittakkhaÓepi mahÈbh|tar|papaccayÈ cakkhÈyatanÈdÊni, hadayar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, nÈmapaccayÈ ca pacchÈjÈtasahajÈtÈdivasena yathÈnur|paÑ sabbÈnipi pavattanti, tasmÈ tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, cakkhÈyatananti-Èdi vuttaÑ. 256. Dutiyacatukke sabbaÑ uttÈnameva. 264. Tatiyacatukke yassa sampayuttapaccayabhÈvo na hoti, yassa ca hoti, taÑ visuÑ visuÑ dassetuÑ idaÑ vuccati viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈmanti-Èdi vuttaÑ. 272. Catutthacatukke phassapaccayÈ nÈmaniddese kiÒcÈpi “ÔhapetvÈ phassaÑ vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ vuccati phassapaccayÈ nÈman”ti na vuttaÑ, tathÈpi anantarÈtÊtapadaniddese “ÔhapetvÈ phassaÑ vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho”ti vuttattÈ avuttampi taÑ vuttameva hoti. Yadeva hi nÈmaÑ phassassa paccayo, phassopi tasseva paccayoti.

YathÈ cÈyaÑ catucatukko1 soÄasavÈrappabhedo avijjÈm|lako paÔhamanayo etasmiÑ paÔhamÈkusalacitte pakÈsito, evaÑ sa~khÈram|lakÈdayo aÔÔha nayÈpi veditabbÈ, PÈÄi pana saÑkhittÈ. Evameva tasmiÑ paÔhamÈkusalacitteyeva nava nayÈ chattiÑsa catukkÈni catucattÈlÊsÈdhikaÒca vÈrasataÑ hotÊti veditabbaÑ. 280. IdÈni iminÈva nayena sesÈkusalacittesupi paccayÈkÈraÑ dassetuÑ katame dhammÈ akusalÈti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha yasmÈ diÔÔhivippayuttesu taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ natthi, tasmÈ upÈdÈnaÔÔhÈne upÈdÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Catutthacatukke (SyÈ, Ka)


viya daÄhanipÈtinÈ adhimokkhena padaÑ p|ritaÑ. Domanassasahagatesu ca yasmÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈpi natthi, tasmÈ taÓhÈÔÔhÈne taÓhÈ viya balavakilesena paÔighena padaÑ p|ritaÑ, upÈdÈnaÔÔhÈne adhimokkheneva. VicikicchÈsampayutte pana yasmÈ sanniÔÔhÈnÈbhÈvato adhimokkhopi natthi, tasmÈ taÓhÈÔÔhÈne balavakilesabh|tÈya vicikicchÈya padaÑ p|ritaÑ, upÈdÈnaÔÔhÈnaÑ parihÊnameva. Uddhaccasampayutte pana yasmÈ adhimokkho atthi, tasmÈ taÓhÈÔÔhÈne balavakilesena uddhaccena padaÑ p|ritaÑ, upÈdÈnaÔÔhÈne adhimokkheneva. Sabbattheva ca visesamattaÑ dassetvÈ PÈÄi saÑkhittÈ. Yo cÈyaÑ viseso dassito, tattha kevalaÑ adhimokkhaniddesova apubbo. SesaÑ heÔÔhÈ Ègatameva.

Adhimokkhaniddese pana adhimuccanavasena adhimokkho. Adhimuccati vÈ tena ÈrammaÓe cittaÑ nibbicikicchatÈya sanniÔÔhÈnaÑ gacchatÊti adhimokkho. AdhimuccanÈkÈro adhimuccanÈ. Tassa cittassa, tasmiÑ vÈ ÈrammaÓe adhimuttatÈti tadadhimuttatÈ. Sabbacittesu ca paÔhamacitte vuttanayeneva nayacatukkavÈrappabhedo veditabbo. KevalaÒhi vicikicchÈsampayutte upÈdÈnam|lakassa nayassa abhÈvÈ aÔÔha nayÈ dvattiÑsa catukkÈni aÔÔhavÊsÈdhikaÒca vÈrasataÑ hotÊti.

AkusalaniddesavaÓÓanÈ. _____

KusalaniddesavaÓÓanÈ

292. IdÈni iminÈva nayena kusalacittÈdÊsupi paccayÈkÈraÑ dassetuÑ katame dhammÈ kusalÈti-Èdi ÈraddhaÑ. YathÈ pana akusale paÔhamaÑ mÈtikaÑ nikkhipitvÈ pacchÈ niddeso kato, na tathÈ idha. KasmÈ? AppanÈvÈre nÈnattasambhavato. LokiyakusalÈdÊsu hi tesaÑ dhammÈnaÑ dukkhasaccapariyÈpannattÈ “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassÈ”ti appanÈ hoti, lokuttarakusalÈdÊsu “evametesaÑ dhammÈnan”ti. TasmÈ ettha sÈdhÈraÓato mÈtikaÑ ÔhapetuÑ na sakkÈti pÈÔiyekkaÑ tesaÑ tesaÑ kusalÈdÊnaÑ mÈtikaÑ uddisitvÈva niddeso katoti.

Tattha yasmÈ ekacittakkhaÓe kusalasa~khÈrena saddhiÑ avijjÈnatthi, tasmÈ taÑ avatvÈ avijjÈ viya akusalÈnaÑ, kusalÈnaÑ m|lato kusalam|laÑ,


taÓhupÈdÈnÈnaÒca abhÈvato taÓhÈÔÔhÈne taÓhÈ viya ÈrammaÓe ajjhogÈÄho pasÈdo, upÈdÈnaÔÔhÈne upÈdÈnaÑ viya daÄhanipÈtÊ nÈma adhimokkho vutto. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbanti.

KusalaniddesavaÓÓanÈ. _____

AbyÈkataniddesavaÓÓanÈ

306. AbyÈkataÑ heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe1 ÈgatapaÔipÈÔiyÈva vibhattaÑ. SabbavÈresu ca avijjÈm|lakÈ nayÈ parihÊnÈ. KasmÈ? AvijjÈÔÔhÈne Ôhapetabbassa abhÈvato. Kusalacittesu hi avijjÈÔÔhÈne ÔhapetabbaÑ kusalam|laÑ atthi, cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu natthi. Sahetukesu pana kiÒcÈpi atthi, evaÑ santepi idha pacchinnattÈ tattha na gahitaÑ, paÒcaviÒÒÈÓasote sotapatitÈva hutvÈ desanÈ katÈti veditabbÈ.

Visesato panettha cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu taÓhÈÔÔhÈnaÑ upÈdÈnaÔÔhÈnaÒca parihÊnaÑ. KasmÈ? TaÓhÈÔÔhÈnÈrahassa balavadhammassa abhÈvÈ adhimokkharahitattÈ ca. SesÈhetukesu taÓhÈÔÔhÈnameva parihÊnaÑ. Sahetukesu pasÈdasabbhÈvato taÓhÈÔÔhÈne pasÈdena padaÑ p|ritaÑ. Evamettha kusalÈkusalavipÈkesu cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu sa~khÈraviÒÒÈÓanÈmachaÔÔhÈyatanaphassavedanÈm|lakÈ cha cha, sesÈhetukesu adhimokkham|lakena saddhiÑ satta satta, sahetukesu pasÈdam|lakena saddhiÑ aÔÔha aÔÔha nayÈ veditabbÈ.

Tattha cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsupi catunnampi catukkÈnaÑ ÈdivÈrova vutto. DutiyavÈro paccayavisesaÔÔhena labbhamÈnopi na vutto, tatiyacatutthavÈrÈ asambhavatoyeva. R|pamissakÈ hi te, na ca cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni r|paÑ samuÔÔhÈpenti. YathÈ ca paÔhamacatukke dve vÈrÈ labbhanti, evaÑ sesacatukkesupi. TasmÈ paÔhamacatukke dutiyavÈro, sesacatukkesu ca dve dve vÈrÈ avuttÈpi vuttÈva hontÊti veditabbÈ. SesÈhetukÈbyÈkate sabbacatukkesu sabbepi vÈrÈ labbhanti, idha pacchinnattÈ pana parato na gahitÈ. SotapatitÈva hutvÈ desanÈ katÈti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 181 piÔÔhÈdÊsu.


sesasahetukavipÈkesupi eseva nayo aÒÒatra ar|pÈvacaravipÈkÈ. Ar|pÈvacaravipÈkasmiÒhi vÈradvayameva labbhatÊti.

AbyÈkataniddesavaÓÓanÈ. _____

AvijjÈm|lakakusalaniddesavaÓÓanÈ

334. IdÈni aparena pariyÈyena ekacittakkhaÓe paccayÈkÈraÑ dassetuÑ puna katame dhammÈ kusalÈti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha avijjÈpaccayÈti upanissayapaccayataÑ sandhÈya vuttaÑ. Teneva niddesavÈre “tattha katamÈ avijjÈ”ti avibhajitvÈ “tattha katamo avijjÈpaccayÈ sa~khÈro”ti vibhattaÑ. KusalacetanÈsa~khÈto hi sa~khÈroyeva tasmiÑ samaye cittena sahajÈto hoti, na avijjÈ.

Tattha lokiyakusalassa heÔÔhÈ suttantabhÈjanÊye vuttanayeneva avijjÈ paccayo hoti. YasmÈ pana appahÊnÈvijjo avijjÈya pahÈnatthaÑ lokuttaraÑ bhÈveti, tasmÈ tassÈpi samatikkamavasena paccayo hoti. AvijjÈvatoyeva hi kusalÈy|hanaÑ hoti, na itarassa. Tattha tebh|makakusale sammohavasenapi samatikkamabhÈvanÈvasenapi Èy|hanaÑ labbhati, lokuttare samucchedabhÈvanÈvasenÈti. SesaÑ vuttanayameva.

AyaÑ pana viseso yathÈ heÔÔhÈ ekekakusale catunnaÑ catukkÈnaÑ vasena nava soÄasakÈ laddhÈ, tathÈ idha na labbhanti. KasmÈ? AvijjÈya avigatasampayutta-aÒÒamaÒÒapaccayÈbhÈvato, upanissayavasena panettha paÔhamacatukkameva labbhati, tampi paÔhamavÈrameva dassetvÈ saÑkhittaÑ, nÊharitvÈ pana dassetabbanti.

AvijjÈm|lakakusalaniddesavaÓÓanÈ. _____

Kusalam|lakavipÈkaniddesavaÓÓanÈ

343. IdÈni abyÈkatesupi apareneva nayena paccayÈkÈraÑ dassetuÑ katame dhammÈ abyÈkatÈti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kusalam|lapaccayÈti idampi upanissayapaccayataÑ sandhÈya vuttaÑ. KusalavipÈkassa hi


kusalam|laÑ, akusalavipÈkassa ca akusalam|laÑ upanissayapaccayo hoti, nÈnÈkkhaÓikakammapaccaye pana vattabbameva natthi. TasmÈ esa upanissayapaccayena ceva nÈnÈkkhaÓikakammapaccayena ca paccayo hoti. Teneva niddesavÈre “tattha katamaÑ kusalam|lan”ti avibhajitvÈ “tattha katamo kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro”ti vibhattaÑ. AkusalavipÈkepi eseva nayo.

AvijjÈm|lakakusalaniddese viya ca imasmimpi vipÈkaniddese paÔhamaÑ paccayacatukkameva labbhati, tampi paÔhamavÈraÑ dassetvÈ saÑkhittaÑ. TasmÈ ekekasmiÑ vipÈkacitte ekamekasseva catukkassa vasena kusalam|lam|lake akusalam|lam|lake ca naye vÈrappabhedo veditabbo. KiriyadhammÈnaÑ pana yasmÈ neva avijjÈ na kusalÈkusalam|lÈni upanissayapaccayataÑ labhanti, tasmÈ kiriyavasena paccayÈkÈro na vuttoti. Evamesa–

AkusalakusalÈbyÈkata-dhammesu anekabhedato vatvÈ. KusalÈkusalÈnaÑ pana, vipÈke ca upanissayavasena.

Puna ekadhÈva vutto, vÈdippavarena paccayÈkÈro. Dhammappaccayabhede, ÒÈÓassa pabhedajananatthaÑ.

Pariyattisavanacintana-paÔipattikkamavivajjitÈnaÒca. YasmÈ ÒÈÓapabhedo, na kadÈcipi hoti etasmiÑ.

Pariyattisavanacintana-paÔipattikkamato sadÈ dhÊro. Tattha kayirÈ na haÒÒaÑ, karaÓÊyataraÑ tato atthÊti.

AyaÑ pana paccayÈkÈro suttanta-abhidhammabhÈjanÊyavasena dveparivaÔÔameva nÊharitvÈ bhÈjetvÈ dassito hoti.

AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ.


PaÔiccasamuppÈdavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

7. SatipaÔÔhÈnavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya uddesavÈravaÓÓanÈ

355. IdÈni tadanantare SatipaÔÔhÈnavibha~ge cattÈroti gaÓanaparicchedo, tena na tato heÔÔhÈ na uddhanti satipaÔÔhÈnaparicchedaÑ dÊpeti. SatipaÔÔhÈnÈti tayo satipaÔÔhÈnÈ satigocaropi, tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈpi, satipi. “CatunnaÑ bhikkhave satipaÔÔhÈnÈnaÑ samudayaÒca attha~gamaÒca desessÈmi, taÑ suÓÈtha -pa-. Ko ca bhikkhave kÈyassa samudayo. ŒhÈrasamudayÈ kÈyassa samudayo”ti-ÈdÊsu1 hi satigocaro satipaÔÔhÈnanti vuccati. TathÈ “kÈyo upaÔÔhÈnaÑ, no sati. Sati upaÔÔhÈnaÒceva sati cÈ”ti-ÈdÊsu2. Tassattho patiÔÔhÈti asminti paÔÔhÈnaÑ. KÈ patiÔÔhÈti? Sati. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, padhÈnaÑ ÔhÈnanti vÈ paÔÔhÈnaÑ, satiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ hatthiÔÔhÈna-assaÔÔhÈnÈdÊni viya.

“Tayo satipaÔÔhÈnÈ yadariyo sevati, yadariyo sevamÈno SatthÈ gaÓaÑ anusÈsitumarahatÊ”ti3 ettha tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈ satipaÔÔhÈnanti vuttÈ. Tassattho paÔÔhapetabbato paÔÔhÈnaÑ, pavattayitabbatoti attho. Kena paÔÔhapetabbatoti? SatiyÈ, satiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. “CattÈro satipaÔÔhÈnÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ satta bojjha~ge parip|rentÊ”ti-ÈdÊsu4 pana satiyeva satipaÔÔhÈnanti vuccati. Tassattho patiÔÔhÈtÊti paÔÔhÈnaÑ, upaÔÔhÈti okkantitvÈ pakkhanditvÈ vattatÊti attho. Satiyeva paÔÔhÈnaÔÔhena satipaÔÔhÈnaÑ. Atha vÈ saraÓaÔÔhena sati, upaÔÔhÈnaÔÔhena paÔÔhÈnaÑ. Iti sati ca sÈ paÔÔhÈnaÒcÈtipi satipaÔÔhÈnaÑ. Idamidha adhippetaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ satipaÔÔhÈnÈti bahuvacanaÑ katanti? SatiyÈ bahuttÈ. ŒrammaÓabhedena hi bahukÈ tÈ satiyoti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 161 piÔÔhe. 2. Khu 9. 406 piÔÔhe. 3. Ma 3. 258, 263 piÔÔhesu. 4. Ma 3. 124 piÔÔhe.


KasmÈ pana BhagavatÈ cattÈrova satipaÔÔhÈnÈ vuttÈ an|nÈ anadhikÈti? VeneyyahitattÈ. TaÓhÈcaritadiÔÔhicaritasamathayÈnikavipassanÈyÈnikesu hi mandatikkhavasena dvidhÈ pavattesu mandassa taÓhÈcaritassa oÄÈrikaÑ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaÑ vedanÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. DiÔÔhicaritassapi mandassa nÈtippabhedagataÑ cittÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagataÑ dhammÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. SamathayÈnikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaÑ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa oÄÈrikÈrammaÓe asaÓÔhahanato dutiyaÑ. VipassanÈyÈnikassÈpi mandassa nÈtippabhedagatÈrammaÓaÑ tatiyaÑ, tikkhassa atippabhedagatÈrammaÓaÑ catutthaÑ. Iti cattÈrova vuttÈ an|nÈ anadhikÈti.

Subhasukhanicca-attabhÈvavipallÈsappahÈnatthaÑ vÈ. KÈyo hi asubho, tattha ca subhavipallÈsavipallatthÈ sattÈ. TesaÑ tattha asubhabhÈvadassanena tassa vipallÈsassa pahÈnatthaÑ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. SukhaÑ niccaÑ attÈti gahitesupi ca vedanÈdÊsu vedanÈ dukkhÈ, cittaÑ aniccaÑ, dhammÈ anattÈ, etesu ca sukhanicca-attabhÈvavipallÈsavipallatthÈ sattÈ. TesaÑ tattha dukkhÈdibhÈvadassanena tesaÑ vipallÈsÈnaÑ pahÈnatthaÑ sesÈni tÊÓi vuttÈnÊti evaÑ subhasukhanicca-attabhÈvavipallÈsappahÈnatthaÑ vÈ cattÈrova vuttÈ an|nÈ anadhikÈti veditabbÈ. Na kevalaÒca vipallÈsappahÈnatthameva, atha kho caturoghayogÈsavagantha-upÈdÈna-agatipahÈnatthampi catubbidhÈhÈrapariÒÒatthaÒca cattÈrova vuttÈti veditabbÈ. AyaÑ tÈva pakaraÓanayo.

AÔÔhakathÈyaÑ pana “saraÓavasena ceva ekattasamosaraÓavasena ca ekameva satipaÔÔhÈnaÑ ÈrammaÓavasena cattÈro”ti etadeva vuttaÑ. YathÈ hi catudvÈre nagare pÈcÊnato ÈgacchantÈ pÈcÊnadisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ pÈcÊnadvÈrena nagarameva pavisanti, dakkhiÓato, pacchimato, uttarato ÈgacchantÈ uttaradisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ uttaradvÈrena nagarameva pavisanti, evaÑsampadamidaÑ veditabbaÑ. NagaraÑ viya hi nibbÈnamahÈnagaraÑ, dvÈraÑ viya aÔÔha~giko lokuttaramaggo, pÈcÊnadisÈdayo viya kÈyÈdayo.

YathÈ pÈcÊnato ÈgacchantÈ pÈcÊnadisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ pÈcÊnadvÈrena nagarameva pavisanti, evaÑ kÈyÈnupassanÈmukhena


ÈgacchantÈ cuddasavidhena kÈyÈnupassanaÑ bhÈvetvÈ kÈyÈnupassanÈ-bhÈvanÈnubhÈvanibbattena ariyamaggena ekaÑ nibbÈnameva osaranti. YathÈ dakkhiÓato ÈgacchantÈ dakkhiÓadisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ dakkhiÓadvÈrena nagarameva pavisanti, evaÑ vedanÈnupassanÈmukhena ÈgacchantÈ navavidhena vedanÈnupassanaÑ bhÈvetvÈ vedanÈnupassanÈbhÈvanÈnubhÈvanibbattena ariyamaggena ekaÑ nibbÈnameva osaranti. YathÈ pacchimato ÈgacchantÈ pacchimadisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ pacchimadvÈrena nagarameva pavisanti, evaÑ cittÈnupassanÈmukhena ÈgacchantÈ soÄasavidhena cittÈnupassanaÑ bhÈvetvÈ cittÈnupassanÈbhÈvanÈnubhÈvanibbattena ariyamaggena ekaÑ nibbÈnameva osaranti. YathÈ uttarato ÈgacchantÈ uttaradisÈya uÔÔhÈnakaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ uttaradvÈrena nagarameva pavisanti, evaÑ dhammÈnupassanÈmukhena ÈgacchantÈ paÒcavidhena dhammÈnupassanaÑ bhÈvetvÈ dhammÈnupassanÈbhÈvanÈnubhÈvanibbattena ariyamaggena ekaÑ nibbÈnameva osarantÊti evaÑ saraÓavasena ceva ekattasamosaraÓavasena ca ekameva satipaÔÔhÈnaÑ ÈrammaÓavasena cattÈroti vuttÈti veditabbÈ.

Idha bhikkh|ti ettha kiÒcÈpi BhagavatÈ devaloke nisÊditvÈ ayaÑ SatipaÔÔhÈnavibha~go kathito, ekabhikkhupi tattha Bhagavato santike nisinnako nÈma natthi. EvaÑ santepi yasmÈ ime cattÈro satipaÔÔhÈne bhikkh| bhÈventi. BhikkhugocarÈ hi ete, tasmÈ idha bhikkh|ti Èlapati. KiÑ panete satipaÔÔhÈne bhikkh|yeva bhÈventi na bhikkhunÊ-Èdayoti? BhikkhunÊ-Èdayopi bhÈventi, bhikkh| pana aggaparisÈ. Iti aggaparisattÈ idha bhikkh|ti Èlapati. PaÔipattiyÈ vÈ bhikkhubhÈvadassanato evamÈha. Yo hi imaÑ paÔipattiÑ paÔipajjati, so bhikkhu nÈma hoti. PaÔipannako hi devo vÈ hotu manusso vÈ, bhikkh|ti sa~khaÑ gacchatiyeva. Yath’Èha–

“Ala~kato cepi samaÑ careyya, Santo danto niyato brahmacÈrÊ. Sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉaÑ, So brÈhmaÓo so samaÓo sa bhikkh|”ti1. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 34 piÔÔhe.


KÈyÈnupassanÈ-uddesavaÓÓanÈ

Ajjhattanti niyakajjhattaÑ adhippetaÑ, tasmÈ ajjhattaÑ kÈyeti attano kÈyeti attho. Tattha kÈyeti r|pakÈye. R|pakÈyo hi idha a~gapacca~gÈnaÑ kesÈdÊnaÒca dhammÈnaÑ sam|haÔÔhena hatthikÈya-assakÈyarathakÈyÈdayo viya kÈyoti adhippeto. YathÈ ca sam|haÔÔhena, evaÑ kucchitÈnaÑ ÈyaÔÔhena. KucchitÈnaÒhi paramajegucchÈnaÑ so Èyotipi kÈyo. Œyoti uppattideso. TatrÈyaÑ vacanattho Èyanti tatoti Èyo. Ke Èyanti? KucchitÈ kesÈdayo, iti kucchitÈnaÑ kesÈdÊnaÑ Èyoti kÈyo.

KÈyÈnupassÊti kÈyÈnupassanasÊlo, kÈyaÑ vÈ anupassamÈno. KÈyeti ca vatvÈpi puna kÈyÈnupassÊti dutiyaÑ kÈyaggahaÓaÑ asammissato vavatthÈnaghanavinibbhogÈdidassanatthaÑ katanti veditabbaÑ. Tena na kÈye1 vedanÈnupassÊ cittadhammÈnupassÊ vÈ, atha kho kÈye kÈyÈnupassÊyevÈti kÈyasa~khÈte vatthusmiÑ kÈyÈnupassanÈkÈrasseva dassanena asammissato vavatthÈnaÑ dassitaÑ hoti. TathÈ na kÈye a~gapacca~gavinimutta-ekadhammÈnupassÊ, nÈpi kesalomÈdivinimutta-itthipurisÈnupassÊ. Yopi cettha kesalomÈdiko bh|tupÈdÈya-sam|hasa~khÈto kÈyo, tatthÈpi na bh|tupÈdÈyavinimutta-ekadhammÈnupassÊ, atha kho rathasambhÈrÈnupassako viya a~gapacca~gasam|hÈnupassÊ, nagarÈvayavÈnupassako viya kesalomÈdisam|hÈnupassÊ, kadalikkhandhapattavaÔÔivinibhuÒjako viya rittamuÔÔhiviniveÔhako viya ca bh|tupÈdÈyasam|hÈnupassÊyevÈti nÈnappakÈrato sam|havasena kÈyasa~khÈtassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathÈvuttasam|havinimutto kÈyo vÈ itthÊ vÈ puriso vÈ aÒÒo vÈ koci dhammo dissati, yathÈvuttadhammasam|hamatteyeva pana tathÈ tathÈ sattÈ micchÈbhinivesaÑ karonti. Ten’Èhu PorÈÓÈ–

“YaÑ passati na taÑ diÔÔhaÑ, yaÑ diÔÔhaÑ taÑ na passati. ApassaÑ bajjhate m|Äho, bajjhamÈno na muccatÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. KÈyeyeva (SÊ, SyÈ, Ka)


GhanavinibbhogÈdidassanatthanti vuttaÑ, Èdisaddena cettha ayampi attho veditabbo ayaÒhi etasmiÑ kÈye kÈyÈnupassÊyeva, na aÒÒadhammÈnupassÊ. KiÑ vuttaÑ hoti? YathÈ anudakabh|tÈyapi marÊciyÈ udakÈnupassino honti. Na evaÑ aniccadukkhÈnatta-asubhabh|teyeva imasmiÑ kÈye niccasukha-attasubhabhÈvÈnupassÊ, atha kho kÈyÈnupassÊ aniccadukkhÈnatta-asubhÈkÈrasam|hÈnupassÊyevÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ yvÈyaÑ mahÈsatipaÔÔhÈne “idha bhikkhave bhikkhu araÒÒagato vÈ -pa- so satova assasatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena assÈsapassÈsÈdicuÓÓakajÈta-aÔÔhikapariyosÈno kÈyo vutto, yo ca “idhekacco pathavÊkÈyaÑ aniccato anupassati, tathÈ ÈpokÈyaÑ, tejokÈyaÑ, vÈyokÈyaÑ, kesakÈyaÑ, lomakÈyaÑ, chavikÈyaÑ, cammakÈyaÑ, maÑsakÈyaÑ, rudhirakÈyaÑ, nhÈrukÈyaÑ, aÔÔhikÈyaÑ, aÔÔhimiÒjakÈyan”ti paÔisambhidÈyaÑ2 kÈyo vutto, tassa sabbassa imasmiÑyeva kÈye anupassanato kÈye kÈyÈnupassÊti evampi attho daÔÔhabbo.

Atha vÈ kÈye ahanti vÈ mamanti vÈ evaÑ gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa tasseva pana kesalomÈdikassa nÈnÈdhammasam|hassa anupassanato kÈye kesÈdidhammasam|hasa~khÈte kÈyÈnupassÊti evamattho daÔÔhabbo. Api ca “imasmiÑ kÈye aniccato anupassati no niccato”ti-ÈdinÈ anukkamena paÔisambhidÈyaÑ2 Ègatanayassa sabbasseva aniccalakkhaÓÈdino ÈkÈrasam|hasa~khÈtassa kÈyassa anupassanatopi kÈye kÈyÈnupassÊti evampi attho daÔÔhabbo.

TathÈ hi ayaÑ kÈye kÈyÈnupassanÈpaÔipadaÑ paÔipanno bhikkhu imaÑ kÈyaÑ aniccÈnupassanÈdÊnaÑ sattannaÑ anupassanÈnaÑ vasena aniccato anupassati, no niccato, dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato, nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati, nirodheti, no samudeti, paÔinissajjati, no Èdiyati. So taÑ aniccato anupassanto niccasaÒÒaÑ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaÒÒaÑ pajahati, anattato anupassanto attasaÒÒaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 406 piÔÔhe.


pajahati, nibbindanto nandiÑ pajahati, virajjanto rÈgaÑ pajahati, nirodhento samudayaÑ pajahati, paÔinissajjanto1 ÈdÈnaÑ pajahatÊti2 veditabbo.

ViharatÊti cat|su iriyÈpathavihÈresu aÒÒataravihÈrasamÈyogaparidÊpanametaÑ, ekaÑ iriyÈpathabÈdhanaÑ3 aparena iriyÈpathena vicchinditvÈ apatamÈnaÑ attabhÈvaÑ harati pavattetÊti attho.

BahiddhÈ kÈyeti parassa kÈye. AjjhattabahiddhÈ kÈyeti kÈlena attano kÈye, kÈlena parassa kÈye. PaÔhamanayena hi attano kÈye kÈyapariggaho vutto, dutiyanayena parassa kÈye, tatiyanayena kÈlena attano, kÈlena parassa kÈye. AjjhattabahiddhÈ pana ghaÔitÈrammaÓaÑ nÈma natthi, paguÓakammaÔÔhÈnassa pana aparÈparaÑ saÒcaraÓakÈlo ettha kathito. ŒtÈpÊti kÈyapariggÈhakavÊriyasamÈyogaparidÊpanametaÑ. So hi yasmÈ tasmiÑ samaye yaÑ taÑ vÊriyaÑ tÊsu bhavesu kilesÈnaÑ ÈtÈpanato ÈtÈpoti vuccati, tena samannÈgato hoti, tasmÈ ÈtÈpÊti vuccati.

SampajÈnoti kÈyapariggÈhakena sampajaÒÒasa~khÈtena ÒÈÓena samannÈgato. SatimÈti kÈyapariggÈhikÈya satiyÈ samannÈgato. AyaÑ pana yasmÈ satiyÈ ÈrammaÓaÑ pariggahetvÈ paÒÒÈya anupassati. Na hi sativirahitassa anupassanÈ nÈma atthi. TenevÈha “satiÒca khvÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti4. TasmÈ ettha “kÈye kÈyÈnupassÊ viharatÊ”ti ettÈvatÈ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnakammaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ hoti. Atha vÈ yasmÈ anÈtÈpino antosa~khepo antarÈyakaro hoti, asampajÈno upÈyapariggahe anupÈyaparivajjane ca sammuyhati, muÔÔhassatÊ upÈyapariccÈge anupÈyapariggahe ca asamatthova hoti, tenassa taÑ kammaÔÔhÈnaÑ na sampajjati. TasmÈ yesaÑ dhammÈnaÑ ÈnubhÈvena taÑ sampajjati, tesaÑ dassanatthaÑ “ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. PaÔinissajjento (SyÈ, Ka) 2. Khu 9. 406 piÔÔhe. 3. Eka-iriyÈpathabÈdhanaÑ (?) 4. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.


Iti kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ sampayoga~gaÒca dassetvÈ idÈni pahÈna~gaÑ dassetuÑ vineyya loke abhijjhÈdomanassanti vuttaÑ. Tattha vineyyÈti tada~gavinayena vÈ vikkhambhanavinayena vÈ vinayitvÈ. Loketi ettha yvÈyaÑ ajjhattÈdibhedo kÈyo pariggahito, sveva idha loko nÈma. TasmiÑ loke abhijjhÈdomanassaÑ vinayitvÈti attho. YasmÈ panettha abhijjhÈgahaÓena kÈmacchando, domanassaggahaÓena byÈpÈdo sa~gahaÑ gacchati, tasmÈ nÊvaraÓapariyÈpannabalavadhammadvayadassanena nÊvaraÓappahÈnaÑ vuttaÑ hotÊti veditabbaÑ.

Visesena cettha abhijjhÈvinayena kÈyasampattim|lakassa anurodhassa, domanassavinayena kÈyavipattim|lakassa virodhassa, abhijjhÈvinayena ca kÈye abhiratiyÈ, domanassavinayena kÈyabhÈvanÈya anabhiratiyÈ, abhijjhÈvinayena kÈye abh|tÈnaÑ subhasukhabhÈvÈdÊnaÑ pakkhepassa, domanassavinayena kÈye bh|tÈnaÑ asubhÈsukhabhÈvÈdÊnaÑ apanayanassa ca pahÈnaÑ vuttaÑ. Tena yogÈvacarassa yogÈnubhÈvo yogasamatthatÈ ca dÊpitÈ hoti. YogÈnubhÈvo hi esa, yadidaÑ1 anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abh|tapakkhepabh|tÈpanayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abh|taÑ apakkhipanto bh|taÒca anapanento yogasamattho hotÊti.

Aparo nayo–“kÈye kÈyÈnupassÊ”ti ettha anupassanÈya kammaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. “ViharatÊ”ti ettha vuttavihÈrena kammaÔÔhÈnikassa kÈyapariharaÓaÑ2. “ŒtÈpÊ”ti-ÈdÊsu ÈtÈpena sammappadhÈnaÑ, satisampajaÒÒena sabbatthikakammaÔÔhÈnaÑ, kammaÔÔhÈnapariharaÓ|pÈyo vÈ. SatiyÈ vÈ kÈyÈnupassanÈvasena paÔiladdhasamatho, sampajaÒÒena vipassanÈ, abhijjhÈdomanassavinayena bhÈvanÈphalaÑ vuttanti veditabbaÑ. AyaÑ tÈva kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnuddesassa atthavaÓÓanÈ.

VedanÈnupassanÈdi-uddesavaÓÓanÈ

VedanÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnuddesÈdÊsupi ajjhattÈdÊni vuttanayeneva veditabbÈni. Etesupi hi attano vedanÈdÊsu, parassa vedanÈdÊsu, kÈlena attano kÈlena parassa vedanÈdÊs|ti tividho ______________________________________________________________ 1. YadayaÑ (SÊ), hadayaÑ (SyÈ, Ka) 2. KÈyassa pariharaÓaÑ (SÊ, SyÈ)


pariggaho vutto. VedanÈsu vedanÈnupassÊti-ÈdÊsu ca vedanÈdÊnaÑ punavacane payojanaÑ kÈyÈnupassanÈyaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. VedanÈsu vedanÈnupassÊ, citte cittÈnupassÊ, dhammesu dhammÈnupassÊti ettha pana vedanÈti tisso vedanÈ, tÈ ca lokiyÈ eva. Cittampi lokiyaÑ, tathÈ dhammÈ. TesaÑ vibhÈgo niddesavÈre pÈkaÔo bhavissati. KevalaÑ panidha yathÈ vedanÈ anupassitabbÈ, tathÈ anupassanto “vedanÈsu vedanÈnupassÊ”ti veditabbo. Esa nayo cittadhammesu. KathaÒca vedanÈ anupassitabbÈti? SukhÈ tÈva vedanÈ dukkhato, dukkhÈ sallato, adukkhamasukhÈ aniccato. Yath’Èha–

“Yo sukhaÑ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato. AdukkhamasukhaÑ santaÑ, addakkhi naÑ aniccato. Sa ve sammaddaso bhikkhu, upasanto carissatÊ”ti1.

SabbÈ eva cetÈ dukkhÈtipi anupassitabbÈ. VuttaÒhetaÑ “yaÑkiÒci vedayitaÑ, taÑ dukkhasminti vadÈmÊ”ti2. Sukhadukkhatopi ca anupassitabbÈ. YathÈha “sukhÈ kho Èvuso VisÈkha vedanÈ ÔhitisukhÈ vipariÓÈmadukkhÈ”ti3 sabbaÑ vitthÈretabbaÑ. Api ca aniccÈdisatta-anupassanÈvasenapi4 anupassitabbÈ. SesaÑ niddesavÈreyeva pÈkaÔaÑ bhavissati.

Cittadhammesupi cittaÑ tÈva ÈrammaÓÈdhipatisahajÈtabh|mikammavipÈka-kiriyÈdinÈnattabhedÈnaÑ aniccÈdinupassanÈnaÑ niddesavÈre ÈgatasarÈgÈdibhedÈnaÒca vasena anupassitabbaÑ. DhammÈ salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓÈnaÑ suÒÒatÈdhammassa aniccÈdisattÈnupassanÈnaÑ niddesavÈre ÈgatasantÈsantÈdibhedÈnaÒca vasena anupassitabbÈ. SesaÑ vuttanayameva. KÈmaÒcettha yassa kÈyasa~khÈte loke abhijjhÈdomanassaÑ pahÊnaÑ, tassa vedanÈdilokesupi taÑ pahÊnameva. NÈnÈpuggalavasena pana nÈnÈcittakkhaÓikasatipaÔÔhÈnabhÈvanÈvasena ca sabbattha vuttaÑ. Yato vÈ ekattha pahÊnaÑ, sesesupi pahÊnaÑ hoti. Tenevassa tattha pahÈnadassanatthampi evaÑ vuttanti veditabbanti.

UddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 409 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 417 piÔÔhe. 3. Ma 1. 377 piÔÔhe. 4. Khu 9. 407 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


KÈyÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ

356. IdÈni seyyathÈpi nÈma cheko vilÊvakÈrako th|lakilaÒjasaÓhakilaÒjaca~koÔakapeÄÈpuÔÈdÊni upakaraÓÈni kattukÈmo ekaÑ mahÈveÄuÑ labhitvÈ catudhÈ chinditvÈ tato ekekaÑ veÄukhaÓÉaÑ gahetvÈ phÈletvÈ taÑ taÑ upakaraÓaÑ kareyya, yathÈ vÈ pana cheko suvaÓÓakÈro nÈnÈvihitaÑ piÄandhanavikatiÑ kattukÈmo suparisuddhaÑ suvaÓÓaghaÔikaÑ labhitvÈ catudhÈ chinditvÈ tato ekekaÑ koÔÔhÈsaÑ gahetvÈ taÑ taÑ piÄandhanaÑ kareyya, evameva BhagavÈ SatipaÔÔhÈnadesanÈya sattÈnaÑ anekappakÈraÑ visesÈdhigamaÑ kattukÈmo ekameva sammÈsatiÑ “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, idha bhikkhu ajjhattaÑ kÈye kÈyÈnupassÊ viharatÊ”ti-ÈdinÈ nayena ÈrammaÓavasena catudhÈ bhinditvÈ tato ekekaÑ satipaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ vibhajanto kathaÒca bhikkhu ajjhattaÑ kÈyeti-ÈdinÈ nayena niddesavÈraÑ vattumÈraddho.

Tattha kathaÒcÈti-Èdi vitthÈretuÑ kathetukamyatÈpucchÈ. AyaÑ panettha sa~khepattho kena ca ÈkÈrena kena pakÈrena bhikkhu ajjhattaÑ kÈye kÈyÈnupassÊ viharatÊti. SesapucchÈvÈresupi eseva nayo. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. AyaÒhettha idhasaddo ajjhattÈdivasena sabbappakÈrakÈyÈnupassanÈnibbattakassa puggalassa sannissayabh|tasÈsanaparidÊpano aÒÒasÈsanassa tathÈbhÈvapaÔisedhano ca. VuttaÒhetaÑ “idheva bhikkhave samaÓo -pa- suÒÒÈ parappavÈdÈ samaÓebhi aÒÒehÊ”ti1. Tena vuttaÑ “imasmiÑ sÈsane bhikkh|”ti.

AjjhattaÑ kÈyanti attano kÈyaÑ. UddhaÑ pÈdatalÈti pÈdatalato upari. Adho kesamatthakÈti kesaggato heÔÔhÈ. Tacapariyantanti tiriyaÑ tacaparicchinnaÑ. P|raÑ nÈnappakÈrassa asucino paccavekkhatÊti nÈnappakÈrakesÈdi-asucibharito ayaÑ kÈyoti passati. KathaÑ? Atthi imasmiÑ kÈye kesÈ -pa- muttanti. Tattha atthÊti saÑvijjanti. Imasminti yvÈyaÑ uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ tiriyaÑ tacapariyanto p|ro nÈnappakÈrassa asucinoti vuccati, tasmiÑ. KÈyeti sarÊre. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 560; Ma 1. 92 piÔÔhesu.


sarÊraÒhi asucisaÒcayato kucchitÈnaÑ kesÈdÊnaÒceva cakkhurogÈdÊnaÒca rogasatÈnaÑ Èyabh|tato kÈyoti vuccati.

KesÈ lomÈti ete kesÈdayo dvattiÑsÈkÈrÈ. Tattha atthi imasmiÑ kÈye kesÈ, atthi imasmiÑ kÈye lomÈti evaÑ sambandho veditabbo. ImasmiÒhi pÈdatalato paÔÔhÈya upari, kesamatthakÈ paÔÔhÈya heÔÔhÈ, tacato paÔÔhÈya tiriyantatoti ettake byÈmamatte kaÄevare sabbÈkÈrenapi vicinanto na koci kiÒci muttaÑ vÈ maÓiÑ vÈ veÄuriyaÑ vÈ agaruÑ vÈ ku~kumaÑ vÈ kapp|naÑ vÈ vÈsacuÓÓÈdiÑ vÈ aÓumattampi sucibhÈvaÑ passati, atha kho paramaduggandhajegucchaÑ assirÊkadassanaÑ nÈnappakÈraÑ kesalomÈdibhedaÑ asuciÑyeva passati. Tena vuttaÑ atthi imasmiÑ kÈye kesÈ lomÈ -pa- muttanti. Ayamettha padasambandhato vaÓÓanÈ.

ImaÑ pana kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetvÈ arahattaÑ pÈpuÓitukÈmena kulaputtena Èditova catubbidhaÑ sÊlaÑ sodhetvÈ suparisuddhasÊle patiÔÔhitena yvÈyaÑ dasasu palibodhesu palibodho atthi, taÑ upacchinditvÈ paÔik|lamanasikÈrakammaÔÔhÈnabhÈvanÈya paÔhamajjhÈnaÑ nibbattetvÈ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ anÈgÈmiphalÈdÊsu vÈ aÒÒataraÑ pattassa sabbantimena paricchedena sÈÔÔhakathÈya PÈÄiyÈ kataparicayassa tanti-ÈcariyassÈpi kalyÈÓamittassa santike uggahetabbaÑ. VisuddhaÑ tathÈr|paÑ kalyÈÓamittaÑ ekavihÈre alabhantena tassa vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ uggahetabbaÑ. Tattha catubbidhasÊlavisodhanaÒceva1 palibodho ca palibodhupacchedo ca2 Ècariyassa santikaÑ upasa~kamanavidhÈnaÒca3 sabbampi Visuddhimagge vitthÈrato kathitaÑ. TasmÈ taÑ tattha kathitanayeneva veditabbaÑ.

Œcariyena pana kammaÔÔhÈnaÑ kathentena tividhena kathetabbaÑ. Eko bhikkhu pakatiyÈ uggahitakammaÔÔhÈno hoti, tassa ekaÑ dve nisajjavÈre sajjhÈyaÑ kÈretvÈ kathetabbaÑ. Eko santike vasitvÈ uggaÓhitukÈmo hoti, tassa ÈgatÈgatavelÈya kathetabbaÑ. Eko uggaÓhitvÈ aÒÒattha gantukÈmo hoti, tassa nÈtipapaÒcaÑ nÈtisa~khepaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 34 piÔÔhÈdÊsu. 2. Visuddhi 1. 86 piÔÔhe. 3. Visuddhi 1. 94 piÔÔhe.


katvÈ nijjaÔaÑ niggaÓÔhikaÑ kammaÔÔhÈnaÑ kathetabbaÑ. Kathentena kiÑ Ècikkhitabbanti. SattadhÈ uggahakosallaÑ dasadhÈ ca manasikÈrakosallaÑ ÈcikkhitabbaÑ.

Tattha vacasÈ manasÈ vaÓÓato saÓÔhÈnato disato okÈsato paricchedatoti evaÑ sattadhÈ uggahakosallaÑ ÈcikkhitabbaÑ. ImasmiÒhi paÔik|lamanasikÈrakammaÔÔhÈne yopi TipiÔako hoti, tenÈpi manasikÈrakÈle paÔhamaÑ vÈcÈya sajjhÈyo kÈtabbo. Ekaccassa hi sajjhÈyaÑ karontasseva kammaÔÔhÈnaÑ pÈkaÔaÑ hoti MalayavÈsÊmahÈdevattherassa santike uggahitakammaÔÔhÈnÈnaÑ dvinnaÑ therÈnaÑ viya. Thero kira tehi kammaÔÔhÈnaÑ yÈcito “cattÈro mÈse imaÑ evaÑ sajjhÈyaÑ karothÈ”ti dvattiÑsÈkÈrapÈÄiÑ adÈsi. Te kiÒcÈpi tesaÑ dve tayo nikÈyÈ paguÓÈ, padakkhiÓaggÈhitÈya pana cattÈro mÈse dvattiÑsÈkÈraÑ sajjhÈyantÈva sotÈpannÈ ahesuÑ.

TasmÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathentena Ècariyena antevÈsiko vattabbo “paÔhamaÑ tÈva vÈcÈya sajjhÈyaÑ karohÊ”ti. Karontena ca tacapaÒcakÈdÊni paricchinditvÈ anulomapaÔilomavasena sajjhÈyo kÈtabbo. “KesÈ lomÈ nakhÈ dantÈ taco”ti hi vatvÈ puna paÔilomato “taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti vattabbaÑ. TadanantaraÑ vakkapaÒcake “maÑsaÑ nhÈru aÔÔhi aÔÔhimiÒjaÑ vakkan”ti vatvÈ puna paÔilomato “vakkaÑ aÔÔhimiÒjaÑ aÔÔhi nhÈru maÑsaÑ taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti vattabbaÑ. Tato papphÈsapaÒcake “hadayaÑ yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsan”ti vatvÈ puna paÔilomato “papphÈsaÑ pihakaÑ kilomakaÑ yakanaÑ hadayaÑ vakkaÑ aÔÔhimiÒjaÑ aÔÔhi nhÈru maÑsaÑ taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti vattabbaÑ.

Tato imaÑ tantiÑ anÈruÄhampi PaÔisambhidÈmagge1 ÈgataÑ matthalu~gaÑ karÊsÈvasÈne tantiÑ ÈropetvÈ imasmiÑ matthalu~gapaÒcake “antaÑ antaguÓaÑ udariyaÑ karÊsaÑ matthalu~gan”ti vatvÈ puna paÔilomato “matthalu~gaÑ karÊsaÑ udariyaÑ antaguÓaÑ antaÑ papphÈsaÑ pihakaÑ kilomakaÑ yakanaÑ hadayaÑ vakkaÑ aÔÔhimiÒjaÑ aÔÔhi nhÈru maÑsaÑ taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti vattabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 8 piÔÔhe.


Tato medachakke “pittaÑ semhaÑ pubbo lohitaÑ sedo medo”ti vatvÈ puna paÔilomato “medo sedo lohitaÑ pubbo semhaÑ pittaÑ matthalu~gaÑ karÊsaÑ udariyaÑ antaguÓaÑ antaÑ papphÈsaÑ vihakaÑ kilomakaÑ yakanaÑ hadayaÑ vakkaÑ aÔÔhimiÒjaÑ aÔÔhi nhÈru maÑsaÑ taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti vattabbaÑ.

Tato muttachakke “assu vasÈ kheÄo si~ghÈÓikÈ lasikÈ muttan”ti vatvÈ puna paÔilomato “muttaÑ lasikÈ si~ghÈÓikÈ kheÄo vasÈ assu medo sedo lohitaÑ pubbo semhaÑ pittaÑ matthalu~gaÑ karÊsaÑ udariyaÑ antaguÓaÑ antaÑ papphÈsaÑ pihakaÑ kilomakaÑ yakanaÑ hadayaÑ vakkaÑ aÔÔhimiÒjaÑ aÔÔhi nhÈru maÑsaÑ taco dantÈ nakhÈ lomÈ kesÈ”ti evaÑ kÈlasatampi kÈlasahassampi kÈlasatasahassampi vÈcÈya sajjhÈyo kÈtabbo. VacasÈ sajjhÈyena hi kammaÔÔhÈnatanti paguÓÈ hoti, na ito cito ca cittaÑ vidhÈvati, koÔÔhÈsÈ pÈkaÔÈ hoti. Hatthasa~khalikÈ viya khÈyanti, vatipÈdapanti viya ca khÈyanti. YathÈ ca pana vacasÈ, tatheva manasÈpi sajjhÈyo kÈtabbo. VacasÈ sajjhÈyo1 hi manasÈ sajjhÈyassa paccayo hoti, manasÈ sajjhÈyo lakkhaÓappaÔivedhassa paccayo hoti, lakkhaÓappaÔivedho maggaphalappaÔivedhassa paccayo hoti.

VaÓÓatoti kesÈdÊnaÑ vaÓÓo vavatthapetabbo. SaÓÔhÈnatoti tesaÑyeva saÓÔhÈnaÑ vavatthapetabbaÑ. Disatoti imasmiÑ sarÊre nÈbhito uddhaÑ uparimÈ disÈ, adho heÔÔhimÈ disÈ. TasmÈ “ayaÑ koÔÔhÈso imissÈ nÈma disÈyÈ”ti disÈ vavatthapetabbÈ. OkÈsatoti “ayaÑ koÔÔhÈso imasmiÑ nÈma okÈse patiÔÔhito”ti evaÑ tassa tassa okÈso vavatthapetabbo. Paricchedatoti sabhÈgaparicchedo visabhÈgaparicchedoti dve paricchedÈ. Tattha “ayaÑ koÔÔhÈso heÔÔhÈ ca upari ca tiriyaÒca iminÈ nÈma paricchinno”ti evaÑ sabhÈgaparicchedo veditabbo. “KesÈ na lomÈ, lomÈpi na kesÈ”ti evaÑ amissÊkatavasena visabhÈgaparicchedo veditabbo. ______________________________________________________________ 1. SajjhÈyopi (SyÈ, Ka)


EvaÑ sattadhÈ uggahakosallaÑ Ècikkhantena pana “idaÑ kammaÔÔhÈnaÑ asukasmiÑ sutte paÔik|lavasena kathitaÑ, asukasmiÑ dhÈtuvasenÈ”ti Òa tvÈ ÈcikkhitabbaÑ. IdaÒhi MahÈsatipaÔÔhÈne1 paÔik|lavaseneva kathitaÑ, MahÈhatthipadopama2mahÈrÈhulovÈda3 dhÈtuvibha~gesu4 dhÈtuvasena kathitaÑ. KÈyagatÈsatisutte5 pana yassa vaÓÓato upaÔÔhÈti, taÑ sandhÈya cattÈri jhÈnÈni vibhattÈni. Tattha dhÈtuvasena kathitaÑ vipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ hoti, paÔik|lavasena kathitaÑ samathakammaÔÔhÈnaÑ. TadetaÑ idha samathakammaÔÔhÈnaÑ avisesato sabbasÈdhÈraÓavasena kathitanti vadantiyevÈti.

EvaÑ sattadhÈ uggahakosallaÑ ÈcikkhitvÈ “anupubbato nÈtisÊghato nÈtisaÓikato vikkhepapaÔibÈhanato paÓÓattisamatikkamanato anupubbamuÒcanato appanÈto tayo ca suttantÈ”ti evaÑ dasadhÈ manasikÈrakosallaÑ ÈcikkhitabbaÑ. Tattha anupubbatoti idaÒhi sajjhÈkaraÓato paÔÔhÈya anupaÔipÈÔiyÈ manasikÈtabbaÑ, na ekantarikÈya. EkantarikÈya hi manasikaronto yathÈ nÈma akusalo puriso dvattiÑsapadaÑ nisseÓiÑ ekantarikÈya Èrohanto kilantakÈyo patati, na ÈrohanaÑ sampÈdeti. Evameva bhÈvanÈsampattivasena adhigantabbassa assÈdassa anadhigamÈ kilantacitto patati, na bhÈvanaÑ sampÈdeti.

Anupubbato manasikarontenÈpi ca nÈtisÊghato manasikÈtabbaÑ. AtisÊghato manasikaroto hi yathÈ nÈma tiyojanamaggaÑ paÔipajjitvÈ okkamanavissajjanaÑ asallakkhetvÈ sÊghena javena sattakkhattumpi gamanÈgamanaÑ karoto purisassa kiÒcÈpi addhÈnaÑ parikkhayaÑ gacchati, atha kho pucchitvÈva gantabbaÑ hoti. Evameva kevalaÑ kammaÔÔhÈnaÑ pariyosÈnaÑ pÈpuÓÈti, avibh|taÑ pana hoti, na visesaÑ Èvahati. TasmÈ nÈtisÊghato manasikÈtabbaÑ.

YathÈ ca nÈtisÊghato, evaÑ nÈtisaÓikatopi. AtisaÓikato manasikaroto hi yathÈ nÈma tadaheva tiyojanaÑ maggaÑ gantukÈmassa ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 242 piÔÔhe. 3. Ma 2. 83 piÔÔhe. 4. Ma 3. 281 piÔÔhe. 5. Ma 3. 130 piÔÔhe.


purisassa antarÈmagge rukkhapabbatagahanÈdÊsu vilambamÈnassa maggo parikkhayaÑ na gacchati, dvÊhatÊhena pariyosÈpetabbo hoti. Evameva kammaÔÔhÈnaÑ pariyosÈnaÑ na gacchati. VisesÈdhigamassa paccayo na hoti.

VikkhepapaÔibÈhanatoti kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ bahiddhÈ puthuttÈrammaÓe cetaso vikkhepo paÔibÈhitabbo. AppaÔibÈhato hi yathÈ nÈma ekapadikaÑ papÈtamaggaÑ paÔipannassa purisassa akkamanapadaÑ asallakkhetvÈ ito cito ca vilokayato padavÈro virajjhati, tato sataporise papÈte patitabbaÑ hoti. Evameva bahiddhÈ vikkhepe sati kammaÔÔhÈnaÑ parihÈyati paridhaÑsati. TasmÈ vikkhepapaÔibÈhanato manasikÈtabbaÑ.

PaÓÓattisamatikkamanatoti yÈ ayaÑ “kesÈ lomÈ”ti-ÈdikÈ paÓÓatti, taÑ atikkamitvÈ “paÔik|lan”ti cittaÑ ÔhapetabbaÑ. YathÈ hi udakadullabhakÈle manussÈ araÒÒe udapÈnaÑ disvÈ tattha tÈlapaÓÓÈdikaÑ kiÒcideva saÒÒÈÓaÑ bandhitvÈ tena saÒÒÈÓena ÈgantvÈ nhÈyanti ceva pivanti ca, yadÈ pana tesaÑ abhiÓhasaÒcÈrena ÈgatÈgatapadaÑ pÈkaÔaÑ hoti, tadÈ saÒÒÈÓena kiccaÑ na hoti. IcchiticchitakkhaÓe gantvÈ nhÈyanti ceva pivanti ca, evameva pubbabhÈge kesÈ lomÈti paÓÓattivasena manasikaroto paÔik|labhÈvo pÈkaÔo hoti. Atha kesÈ lomÈti paÓÓattiÑ samatikkamitvÈ paÔik|labhÈveyeva cittaÑ ÔhapetabbaÑ.

AnupubbamuÒjanatoti yo yo koÔÔhÈso na upaÔÔhÈti, taÑ taÑ muÒcantena anupubbamuÒcanato manasikÈtabbaÑ. Œdikammikassa hi kesÈti manasikaroto manasikÈro gantvÈ muttanti imaÑ pariyosÈnakoÔÔhÈsameva Èhacca tiÔÔhati. Muttanti ca manasikaroto manasikÈro gantvÈ kesÈti imaÑ ÈdikoÔÔhÈsameva Èhacca tiÔÔhati. Athassa manasikaroto keci koÔÔhÈsÈ upaÔÔhahanti, keci pana na upaÔÔhÈhanti. Tena ye ye upaÔÔhahanti, tesu tesu tÈva kammaÑ kÈtabbaÑ, yÈva dvÊsu upaÔÔhitesu tesampi eko suÔÔhutaraÑ upaÔÔhahati. EvaÑ upaÔÔhitaÑ pana tameva punappunaÑ manasikarontena appanÈ uppÈdetabbÈ.

TatrÈyaÑ upamÈ–yathÈ hi dvattiÑsatÈlake tÈlavane vasantaÑ makkaÔaÑ gahetukÈmo luddo Èdimhi ÔhitatÈlassa paÓÓaÑ sarena vijjhitvÈ ukkuÔÔhiÑ kareyya, atha kho so makkaÔo paÔipÈÔiyÈ tasmiÑ tasmiÑ


tÈle patitvÈ pariyantatÈlameva gaccheyya, tatthapi gantvÈ luddena tatheva kate puna teneva nayena ÈditÈlaÑ Ègaccheyya, so evaÑ punappunaÑ paÔipÈÔiyÈ gacchamÈno ukkuÔÔhukkuÔÔhiÔÔhÈneyeva uÔÔhahitvÈ puna anukkamena ekasmiÑ tÈle nipatitvÈ tassa vemajjhe makuÄatÈlapaÓÓas|ciÑ daÄhaÑ gahetvÈ vijjhiyamÈnopi na uÔÔhaheyya. EvaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

TatridaÑ opammasaÑsandanaÑ–yathÈ hi tÈlavane dvattiÑsatÈlÈ, evaÑ imasmiÑ kÈye dvattiÑsa koÔÔhÈsÈ. MakkaÔo viya cittaÑ. Luddo viya yogÈvacaro. MakkaÔassa dvattiÑsatÈlake tÈlavane nivÈso viya yogino cittassa dvattiÑsakoÔÔhÈsake kÈye ÈrammaÓavasena anusaÒcaraÓaÑ. Luddena Èdimhi ÔhitatÈlassa paÓÓaÑ sarena vijjhitvÈ ukkuÔÔhiyÈ katÈya makkaÔassa tasmiÑ tasmiÑ tÈle patitvÈ pariyantatÈlagamanaÑ viya yogino kesÈti manasikÈre Èraddhe paÔipÈÔiyÈ gantvÈ pariyosÈnakoÔÔhÈse eva cittassa saÓÔhÈnaÑ. Puna paccÈgamanepi eseva nayo. PunappunaÑ paÔipÈÔiyÈ gacchamÈnassa makkaÔassa ukkuÔÔhukkuÔÔhiÔÔhÈne uÔÔhÈnaÑ viya punappunaÑ manasikaroto kesuci kesuci upaÔÔhitesu anupaÔÔhahante vissajjetvÈ upaÔÔhitesu parikammakaraÓaÑ. Anukkamena ekasmiÑ tÈle nipatitvÈ tassa vemajjhe makuÄatÈlapaÓÓas|ciÑ daÄhaÑ gahetvÈ vijjhiyamÈnassapi anuÔÔhÈnaÑ viya avasÈne dvÊsu upaÔÔhitesu yo suÔÔhutaraÑ upaÔÔhÈti, tameva punappunaÑ manasikaritvÈ appanÈya uppÈdanaÑ.

AparÈpi upamÈ yathÈ nÈma piÓÉapÈtiko bhikkhu dvattiÑsakulaÑ gÈmaÑ upanissÈya vasanto paÔhamagehe eva dve bhikkhÈ labhitvÈ parato ekaÑ vissajjeyya, punadivase tisso labhitvÈ parato dve vissejjeyya, tatiyadivase Èdimhiyeva pattap|raÑ labhitvÈ ÈsanasÈlaÑ gantvÈ paribhuÒjeyya, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. DvattiÑsakulagÈmo viya hi dvattiÑsÈkÈro. PiÓÉapÈtiko viya yogÈvacaro. Tassa taÑ gÈmaÑ upanissÈya vÈso viya yogino dvattiÑsÈkÈre parikammakaraÓaÑ. PaÔhamagehe dve bhikkhÈ labhitvÈ parato ekissÈ vissajjanaÑ viya dutiyadivase tisso labhitvÈ parato dvinnaÑ vissajjanaÑ viya ca manasikaroto manasikaroto anupaÔÔhahante anupaÔÔhahante vissajjetvÈ upaÔÔhitesu


upaÔÔhitesu yÈva koÔÔhÈsadvaye parikammakaraÓaÑ. Tatiyadivase Èdimhiyeva pattap|raÑ labhitvÈ ÈsanasÈlÈyaÑ nisÊditvÈ paribhogo viya dvÊsu yo suÔÔhutaraÑ upaÔÔhahati, tameva punappunaÑ manasikaritvÈ appanÈya uppÈdanaÑ.

AppanÈtoti appanÈkoÔÔhÈsato, kesÈdÊsu ekekasmiÑ koÔÔhÈse appanÈ hotÊti veditabboti ayamettha adhippÈyo.

Tayo ca suttantÈti adhicittaÑ sÊtibhÈvo bojjha~gakosallanti ime tayo suttantÈ vÊriyasamÈdhiyojanatthaÑ veditabbÈti ayamettha adhippÈyo. Tattha–

“Adhicittamanuyuttena bhikkhave bhikkhunÈ tÊÓi nimittÈni kÈlena kÈlaÑ anasikÈtabbÈni. KÈlena kÈlaÑ samÈdhinimittaÑ manasikÈtabbaÑ, kÈlena kÈlaÑ paggahanimittaÑ manasikÈtabbaÑ, kÈlena kÈlaÑ upekkhÈnimittaÑ manasikÈtabbaÑ. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaÑ samÈdhinimittaÑyeva manasikareyya, ÔhÈnaÑ taÑ cittaÑ kosajjÈya saÑvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaÑ paggahanimittaÑyeva manasikareyya, ÔhÈnaÑ taÑ cittaÑ uddhaccÈya saÑvatteyya. Sace bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaÑ upekkhÈnimittaÑyeva manasikareyya, ÔhÈnaÑ taÑ cittaÑ na sammÈsamÈdhiyeyya ÈsavÈnaÑ khayÈya. Yato ca kho bhikkhave adhicittamanuyutto bhikkhu kÈlena kÈlaÑ samÈdhinimittaÑ, paggahanimittaÑ, upekkhÈnimittaÑ manasikaroti, taÑ hoti cittaÑ mudu ca kammaniyaÒca pabhassaraÒca, na ca pabha~gu, sammÈ samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya.

SeyyathÈpi bhikkhave suvaÓÓakÈro vÈ suvaÓÓakÈrantevÈsÊ vÈ ukkaÑ bandhati1, ukkaÑ bandhitvÈ ukkÈmukhaÑ Èlimpeti2, ukkÈmukhaÑ ÈlimpetvÈ saÓÉÈsena jÈtar|paÑ gahetvÈ ukkÈmukhe pakkhipeyya, ukkÈmukhe pakkhipitvÈ kÈlena kÈlaÑ abhidhamati, kÈlena kÈlaÑ udakena paripphoseti, kÈlena kÈlaÑ

______________________________________________________________ 1. Bandheyya (AÑ 1. 258 piÔÔhe) 2. Œlimpeyya (AÑ 1. 258 piÔÔhe)


ajjhupekkhati. Sace bhikkhave suvaÓÓakÈro vÈ suvaÓÓakÈrantevÈsÊ vÈ taÑ jÈtar|paÑ ekantaÑ abhidhameyya, ÔhÈnaÑ taÑ jÈtar|paÑ Éaheyya1. Sace bhikkhave suvaÓÓakÈro vÈ suvaÓÓakÈrantevÈsÊ vÈ taÑ jÈtar|paÑ ekantaÑ udakena paripphoseyya, ÔhÈnaÑ taÑ jÈtar|paÑ nibbÈyeyya2. Sace bhikkhave suvaÓÓakÈro vÈ suvaÓÓakÈrantevÈsÊ vÈ taÑ jÈtar|paÑ ekantaÑ ajjhupekkheyya, ÔhÈnaÑ taÑ jÈtar|paÑ na sammÈ paripÈkaÑ gaccheyya.

Yato ca kho bhikkhave suvaÓÓakÈro vÈ suvaÓÓakÈrantevÈsÊ vÈ taÑ jÈtar|paÑ kÈlena kÈlaÑ abhidhamati, kÈlena kÈlaÑ udakena paripphoseti, kÈlena kÈlaÑ ajjhupekkhati, taÑ hoti jÈtar|paÑ mudu ca kammaniyaÒca pabhassaraÒca, na ca pabha~gu, sammÈ upeti kammÈya. YassÈ yassÈ ca piÄandhanavikatiyÈ Èka~khati yadi paÔÔikÈya yadi kuÓÉalÈya yadi gÊveyyakÈya3 yadi suvaÓÓamÈlÈya, taÒcassa atthaÑ anubhoti.

Evameva kho bhikkhave adhicittamanuyuttena -pa- sammÈ samÈdhiyati ÈsavÈnaÑ khayÈya. Yassa yassa ca abhiÒÒÈ sacchikaraÓÊyassa dhammassa cittaÑ abhininnÈmeti abhiÒÒÈ sacchikiriyÈya, tatra tatreva sakkhibhabbataÑ pÈpuÓÈti sati sati-Èyatane”ti4 idaÑ suttaÑ adhicittanti veditabbaÑ.

“Chahi bhikkhave dhammehi samannÈgato bhikkhu bhabbo anuttaraÑ sÊtibhÈvaÑ sacchikÈtuÑ, katamehi chahi. Idha bhikkhave bhikkhu yasmiÑ samaye cittaÑ niggahetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ niggaÓhÈti. YasmiÑ samaye cittaÑ paggahetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ paggaÓhÈti. YasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑsitabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑseti. YasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhitabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhati. PaÓÊtÈdhimuttiko ca hoti nibbÈnÈbhirato ca. Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannÈgato bhikkhu bhabbo anuttaraÑ sÊtibhÈvaÑ sacchikÈtun”ti5 idaÑ suttaÑ sÊtibhÈvoti veditabbaÑ.

______________________________________________________________ 1. �ayheyya (Ka) 2. NibbÈpeyya (Ka) 3. GÊveyyakena (AÑ 1. 259 piÔÔhe) 4. AÑ 1. 258 piÔÔhe. 5. AÑ 2. 379 piÔÔhe.


Bojjha~gakosallaÑ pana “evameva kho bhikkhave yasmiÑ samaye lÊnaÑ cittaÑ hoti, akÈlo tasmiÑ samaye passaddhisambojjha~gassa bhÈvanÈyÈ”ti1 SaÑyuttamahÈvagge Bojjha~gasaÑyutte Ègatameva.

Iti idaÑ sattavidhaÑ uggahakosallaÑ suggahitaÑ katvÈ imaÒca dasavidhaÑ manasikÈrakosallaÑ suÔÔhu vavatthapetvÈ tena yoginÈ ubhayakosallavasena kammaÔÔhÈnaÑ sÈdhukaÑ uggahetabbaÑ. Sace panassa Ècariyena saddhiÑ ekavihÈreyeva phÈsu hoti, evaÑ vitthÈrena akathÈpetvÈ kammaÔÔhÈnamanuyuÒjantena visesaÑ labhitvÈ upar|pari kathÈpetabbaÑ. AÒÒattha vasitukÈmena yathÈvuttena vidhinÈ vitthÈrato kathÈpetvÈ punappunaÑ parivattetvÈ sabbaÑ gaÓÔhiÔÔhÈnaÑ chinditvÈ kammaÔÔhÈnabhÈvanÈya ananur|paÑ senÈsanaÑ pahÈya mahÈvÈsatÈdi-aÔÔhÈrasadosavajjite anur|pe vihÈre viharantena khuddakapalibodhupacchedaÑ katvÈ yo tÈva rÈgacarito hoti, tena yasmÈ rÈgo pahÈtabbo, tasmÈ paÔik|lamanasikÈre parikammaÑ kÈtabbaÑ.

Karontena pana kesesu tÈva nimittaÑ gahetabbaÑ. KathaÑ? EkaÑ vÈ dve vÈ kese luÒcitvÈ hatthatale ÔhapetvÈ vaÓÓo tÈva vavatthapetabbo. ChinnaÔÔhÈnepi kese oloketuÑ vaÔÔati. Udakapatte vÈ yÈgupatte vÈ oloketumpi vaÔÔatiyeva. KÈÄakakÈle disvÈ kÈÄakÈti manasikÈtabbÈ, setakÈle setÈti. MissakakÈle pana ussadavasena manasikÈtabbÈ honti. YathÈ ca kesesu, evaÑ sakalepi tacapaÒcake disvÈva nimittaÑ gahetabbaÑ. EvaÑ nimittaÑ gahetvÈ sabbakoÔÔhÈsesu vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena vavatthapetvÈ vaÓÓasaÓÔhÈnagandha-ÈsayokÈsavasena paÒcadhÈ paÔik|lato vavatthapetabbÈ.

TatrÈyaÑ sabbakoÔÔhÈsesu anupubbakathÈ–kesÈ tÈva pakativaÓÓena kÈÄakÈ addÈriÔÔhakavaÓÓÈ, saÓÔhÈnato dÊghavaÔÔalikÈ tulÈdaÓÉasaÓÔhÈnÈ, disato uparimadisÈya jÈtÈ, okÈsato ubhosu passesu kaÓÓac|ÄikÈhi, purato nalÈÔantena, pacchato ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 99 piÔÔhe.


galavÈÔakena paricchinnÈ, sÊsakaÔÈhaveÔhanaÑ allacammaÑ kesÈnaÑ okÈso. Paricchedato kesÈ sÊsaveÔhanacamme vÊhaggamattaÑ pavisitvÈ patiÔÔhitena heÔÔhÈ attano m|latalena, upari ÈkÈsena, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnÈ. Dve kesÈ ekato natthÊti ayaÑ sabhÈgaparicchedo.

KesÈ na lomÈ, lomÈ na kesÈti evaÑ avasesehi ekattiÑsakoÔÔhÈsehi amissÊkatÈ, kesÈ nÈma pÈÔiyekko koÔÔhÈsoti ayaÑ visabhÈgaparicchedo. IdaÑ kesÈnaÑ vaÓÓÈdito vavatthÈpanaÑ.

IdaÑ pana nesaÑ vaÓÓÈdivasena paÒcadhÈ paÔik|lato vavatthÈpanaÑ kesÈ ca nÈmete vaÓÓatopi paÔik|lÈ, saÓÔhÈnatopi, gandhatopi, Èsayatopi, okÈsatopi paÔik|lÈ. ManuÒÒepi hi yÈgupatte vÈ bhattapatte vÈ kesavaÓÓaÑ kiÒci disvÈ “kesamissakamidaÑ, haratha nan”ti jigucchanti. EvaÑ kesÈ vaÓÓato paÔik|lÈ. RattiÑ bhuÒjantÈpi kesasaÓÔhÈnaÑ akkavÈkaÑ vÈ makacivÈkaÑ vÈ chupitvÈpi tatheva jigucchanti. EvaÑ saÓÔhÈnato paÔik|lÈ.

Telamakkhanapupphadh|mÈdisa~khÈravirahitÈnaÒca kesÈnaÑ gandho paramajeguccho hoti, tato jegucchataro aggimhi pakkhittÈnaÑ. KesÈ hi vaÓÓasaÓÔhÈnato appaÔik|lÈpi siyuÑ, gandhena pana paÔik|lÈ eva. YathÈ hi daharassa kumÈrassa vaccaÑ vaÓÓato haliddivaÓÓaÑ, saÓÔhÈnatopi haliddipiÓÉasaÓÔhÈnaÑ, sa~kÈraÔÔhÈne chaÉÉitaÒca uddhumÈtakakÈÄasunakhasarÊraÑ vaÓÓato tÈlapakkavaÓÓaÑ, saÓÔhÈnato vaÔÔetvÈ vissaÔÔhamudi~gasaÓÔhÈnaÑ, dÈÔhÈpissa sumanamakuÄasadisÈti ubhayampi vaÓÓasaÓÔhÈnato siyÈ appaÔik|laÑ, gandhena pana paÔik|lameva. EvaÑ kesÈpi siyuÑ vaÓÓasaÓÔhÈnato appaÔik|lÈ, gandhena pana paÔik|lÈ evÈti.

YathÈ pana asuciÔÔhÈne gÈmanissandena jÈtÈni s|peyyapaÓÓÈni nÈgarikamanussÈnaÑ jegucchÈni honti aparibhogÈni, evaÑ kesÈpi pubbalohitamuttakarÊsapittasemhÈdinissendena jÈtattÈ atijegucchÈti idaÑ nesaÑ Èsayato pÈÔikulyaÑ. Ime ca kesÈ nÈma g|tharÈsimhi


uÔÔhitakaÓÓikaÑ viya ekattiÑsakoÔÔhÈsarÈsimhi jÈtÈ. Te susÈnasa~kÈraÔÔhÈnÈdÊsu jÈtasÈkaÑ viya parikhÈdÊsu1 jÈtakamalakuvalayÈdipupphaÑ viya ca asuciÔÔhÈne jÈtattÈ paramajegucchÈti idaÑ nesaÑ okÈsato pÈÔikulyaÑ.

YathÈ ca kesÈnaÑ, evaÑ sabbakoÔÔhÈsÈnaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnagandhÈsayokÈsavasena paÒcadhÈ paÔik|latÈ vavatthapetabbÈ. VaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena pana sabbepi visuÑ visuÑ vavatthapetabbÈ.

Tattha lomÈ tÈva pakativaÓÓato na kesÈ viya asambhinnakÈÄakÈ, kÈÄapi~galÈ pana honti. SaÓÔhÈnato onataggatÈlam|lasaÓÔhÈnÈ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtÈ. OkÈsato ÔhapetvÈ kesÈnaÑ patiÔÔhitokÈsaÒca hatthapÈdatalÈni ca yebhuyyena avasesasarÊraveÔhanacamme jÈtÈ. Paricchedato sarÊraveÔhanacamme likkhÈmattaÑ pavisitvÈ patiÔÔhitena, heÔÔhÈ attano m|latalena, upari ÈkÈsena, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnÈ. Dve lomÈ ekato natthi. AyaÑ nesaÑ sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisoyeva.

NakhÈti vÊsatiyÈ nakhapaÔÔÈnaÑ nÈmaÑ. Te sabbepi vaÓÓato setÈ. SaÓÔhÈnato macchasakalikasaÓÔhÈnÈ. Disato pÈdanakhÈ heÔÔhimadisÈya jÈtÈ, hatthanakhÈ uparimadisÈyÈti dvÊsu disÈsu jÈtÈ. OkÈsato a~gulÊnaÑ aggapiÔÔhesu patiÔÔhitÈ. Paricchedato dvÊsu disÈsu a~gulikoÔimaÑsehi, anto a~gulipiÔÔhimaÑsena, bahi ceva agge ca ÈkÈsena, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnÈ. Dve nakhÈ ekato natthi. AyaÑ nesaÑ sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisoyeva.

DantÈti paripuÓÓadantassa dvattiÑsa dantaÔÔhikÈni. Tepi vaÓÓato setÈ. SaÓÔhÈnato anekasaÓÔhÈnÈ. TesaÒhi heÔÔhimÈya tÈva dantapÈÄiyÈ majjhe cattÈro dantÈ mattikapiÓÉe paÔipÈÔiyÈ Ôhapita-alÈbubÊjasaÓÔhÈnÈ. TesaÑ ubhosu passesu ekeko ekam|lako ekakoÔiko mallikamakuÄasaÓÔhÈno. Tato ekeko dvim|lako dvikoÔiko yÈnaka-upatthambhanikasaÓÔhÈno, tato dve dve tim|lÈ tikoÔikÈ. Tato dve dve catum|lÈ catukoÔikÈti. UparimapÈÄiyÈpi eseva ______________________________________________________________ 1. ParikkhÈdÊsu (SyÈ, Ka)


nayo. Disato uparimadisÈya jÈtÈ. OkÈsato dvÊsu hanukaÔÔhikesu patiÔÔhitÈ. Paricchedato heÔÔhÈ hanukaÔÔhike patiÔÔhitena attano m|latalena, upari ÈkÈsena, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnÈ. Dve dantÈ ekato natthi. AyaÑ nesaÑ sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisoyeva.

Tacoti sakalasarÊraÑ veÔhetvÈ ÔhitacammaÑ. Tassa upari kÈÄasÈmapÊtÈdivaÓÓÈ chavi nÈma, yÈ1 sakalasarÊratopi sa~kaÉÉhiyamÈnÈ badaraÔÔhimattÈ hoti. Taco pana vaÓÓato setoyeva. So cassa setabhÈvo aggijÈlÈbhighÈtapaharaÓapahÈrÈdÊhi viddhaÑsitÈya chaviyÈ pÈkaÔo hoti. SaÓÔhÈnato sarÊrasaÓÔhÈnova hoti. Ayamettha sa~khepo.

VitthÈrato pana pÈda~gulittaco kosakÈrakakosasaÓÔhÈno, piÔÔhipÈdattaco puÔabandha-upÈhanasaÓÔhÈno, ja~ghattaco bhattapuÔakatÈlapaÓÓasaÓÔhÈno, |ruttaco taÓÉulabharitadÊghatthavikasaÓÔhÈno, Ènisadattaco udakap|ritapaÔaparissÈvanasaÓÔhÈno, piÔÔhittaco phalakonaddhacammasaÓÔhÈno, kucchittaco vÊÓÈdoÓikonaddhacammasaÓÔhÈno, urattaco yebhuyyena caturassasaÓÔhÈno, ubhayabÈhuttaco t|ÓÊronaddhacammasaÓÔhÈno, piÔÔhihatthattaco khurakosakasaÓÔhÈno phalakatthavikasaÓÔhÈno vÈ, hattha~gulittaco kuÒcikÈkosakasaÓÔhÈno, gÊvattaco galakaÒcukasaÓÔhÈno, mukhattaco chiddÈvachiddo kÊÔakulÈvakasaÓÔhÈno, sÊsattaco pattatthavikasaÓÔhÈnoti.

TacapariggaÓhakena ca yogÈvacarena uttaroÔÔhato paÔÔhÈya uparimukhaÑ ÒÈÓaÑ pesetvÈ paÔhamaÑ tÈva mukhaÑ pariyonandhitvÈ ÔhitacammaÑ vavatthapetabbaÑ. Tato nalÈÔaÔÔhicammaÑ. Tato thavikÈya pakkhittapattassa ca thavikÈya ca antarena hatthamiva sÊsaÔÔhikassa ca sÊsacammassa ca antarena ÒÈÓaÑ pesetvÈ aÔÔhikena saddhiÑ cammassa ekÈbaddhabhÈvaÑ viyojentena sÊsacammaÑ vavatthapetabbaÑ, tato khandhacammaÑ. Tato anulomena paÔilomena ca dakkhiÓahatthacammaÑ. Atha teneva nayena vÈmahatthacammaÑ. Tato piÔÔhicammaÑ. TaÑ taÑ vavatthapetvÈ anulomena ca paÔilomena ca dakkhiÓapÈdacammaÑ. Atha ______________________________________________________________ 1. Chavi nÈmesÈ (SÊ, SyÈ, Ka)


teneva nayena vÈmapÈdacammaÑ, tato anukkameneva vatthi-udarahadayagÊvacammÈni vavatthapetabbÈni. Atha gÊvÈcammÈnantaraÑ heÔÔhimahanucammaÑ vavatthapetvÈ adharoÔÔhapariyosÈnaÑ pÈpetvÈ niÔÔhapetabbaÑ. EvaÑ oÄÈrikoÄÈrikaÑ pariggaÓhantassa sukhumampi pÈkaÔaÑ hoti.

Disato dvÊsu disÈsu jÈto. OkÈsato sakalasarÊraÑ pariyonandhitvÈ Ôhito. Paricchedato heÔÔhÈ patiÔÔhitatalena, upari ÈkÈsena paricchinno. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisoyeva.

MaÑsanti maÑsapesisatÈni. TaÑ sabbampi vaÓÓato rattaÑ kiÑsukapupphasadisaÑ. SaÓÔhÈnato ja~ghapiÓÉikamaÑsaÑ tÈlapaÓÓapuÔabhattasaÓÔhÈnaÑ, |rumaÑsaÑ nisadapotakasaÓÔhÈnaÑ, ÈnisadamaÑsaÑ uddhanakoÔisaÓÔhÈnaÑ, piÔÔhimaÑsaÑ tÈlaguÄapaÔalasaÓÔhÈnaÑ, phÈsukadvayamaÑsaÑ potthalikÈya1 kucchiyaÑ tanumattikÈlepanasaÓÔhÈnaÑ, thanamaÑsaÑ vaÔÔetvÈ2 avakkhittamattikÈpiÓÉasaÓÔhÈnaÑ, bÈhudvayamaÑsaÑ diguÓaÑ katvÈ ÔhapitaniccammamahÈm|sikasaÓÔhÈnaÑ, evaÑ oÄÈrikoÄÈrikaÑ maÑsaÑ pariggaÓhantassa sukhumampi pÈkaÔaÑ hoti. Disato dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato sÈdhikÈni3 tÊÓi aÔÔhisatÈni anulimpetvÈ ÔhitaÑ. Paricchedato heÔÔhÈ aÔÔhisa~ghÈte patiÔÔhitatalena, upari tacena, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

NhÈr|ti nava nhÈrusatÈni. VaÓÓato sabbepi nhÈr| setÈ. SaÓÔhÈnato nÈnÈsaÓÔhÈnÈ. Etesu hi gÊvÈya uparibhÈgato paÔÔhÈya paÒca mahÈnhÈr| sarÊraÑ vinaddhamÈnÈ hadayassa purimapassena otiÓÓÈ, paÒca pacchimapassena, paÒca dakkhiÓapassena, paÒca vÈmapassena, dakkhiÓahatthaÑ vinaddhamÈnÈpi hatthassa purimapassena paÒca, pacchimapassena paÒca. TathÈ vÈmahatthaÑ vinaddhamÈnÈpi. DakkhiÓapÈdaÑ vinaddhamÈnÈpi pÈdassa purimapassena paÒca, pacchimapassena paÒca. TathÈ vÈmapÈdaÑ vinaddhamÈnÈpÊti evaÑ sarÊradhÈrakÈ nÈma4 saÔÔhi mahÈnhÈr| kÈyaÑ vinaddhamÈnÈ otiÓÓÈ, ye kaÓÉarÈtipi vuccanti. Te sabbepi kuÓÉalamakuÄasaÓÔhÈnÈ. ______________________________________________________________ 1. KoÔÔhalikÈya (SyÈ, Ka) 2. ®hatvÈ (SÊ) 3. DasÈdhikÈni (SyÈ), vÊsÈdhikÈni (Visuddhimagge) 4. SarÊradhÈraÓÈ nÈma (Ka)


AÒÒe pana taÑ taÑ padesaÑ ajjhottharitvÈ ÔhitÈ tato sukhumatarÈ suttarajjukasaÓÔhÈnÈ, aÒÒe tato sukhumatarÈ p|tilatÈsaÓÔhÈnÈ, aÒÒe tato sukhumatarÈ mahÈvÊÓÈtantisaÓÔhÈnÈ, aÒÒe th|lasuttakasaÓÔhÈnÈ, hatthapÈdapiÔÔhiyaÑ nhÈr| sakuÓapÈdasaÓÔhÈnÈ, sÊsanhÈr| dÈrakÈnaÑ sÊsajÈlakasaÓÔhÈnÈ, piÔÔhinhÈr| Ètape pasÈrita-allajÈlasaÓÔhÈnÈ, avasesÈ taÑtaÑa~gapaca~gÈnugatÈ nhÈr| sarÊre paÔimukkajÈlakaÒcukasaÓÔhÈnÈ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtÈ. OkÈsato sakalasarÊre aÔÔhÊni ÈbandhitvÈ ÔhitÈ. Paricchedato heÔÔhÈ tiÓÓaÑ aÔÔhisatÈnaÑ upari patiÔÔhitatalehi, upari maÑsacammÈni Èhacca Ôhitapadesehi, tiriyaÑ aÒÒamaÒÒena paricchinnÈ. AyaÑ nesaÑ sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisoyeva.

AÔÔhÊti ÔhapetvÈ dvattiÑsa dantaÔÔhÊni avasesÈni catusaÔÔhi hatthaÔÔhÊni, catusaÔÔhi pÈdaÔÔhÊni, catusaÔÔhi maÑsanissitÈni mudu-aÔÔhÊni, dve paÓhikaÔÔhÊni, ekekasmiÑ pÈde dve1 gopphakaÔÔhÊni, dve ja~ghaÔÔhÊni, dve jaÓÓukaÔÔhÊni, dve |ruÔÔhÊni2, dve kaÔiÔÔhÊni, aÔÔhÈrasa piÔÔhikaÓÔakaÔÔhÊni, catuvÊsati phÈsukaÔÔhÊni, cuddasa uraÔÔhÊni, ekaÑ hadayaÔÔhi, dve akkhakaÔÔhÊni, dve koÔÔaÔÔhÊni, dve bÈhuÔÔhÊni, dve dve aggabÈhuÔÔhÊni, satta gÊvaÔÔhÊni, dve hanukaÔÔhÊni, ekaÑ nÈsikaÔÔhi, dve akkhiÔÔhÊni, dve kaÓÓaÔÔhÊni, ekaÑ nalÈÔaÔÔhi, ekaÑ muddhaÔÔhi, nava sÊsakapÈlaÔÔhÊnÊti evaÑ timattÈni aÔÔhisatÈni.

TÈni sabbÈnipi vaÓÓato setÈni. SaÓÔhÈnato nÈnÈsaÓÔhÈnÈni. Tattha hi aggapÈda~guliÔÔhÊni katakabÊjasaÓÔhÈnÈni, tadanantarÈni majjhapabbaÔÔhÊni panasaÔÔhisaÓÔhÈnÈni, m|lapabbaÔÔhÊni paÓavasaÓÔhÈnÈni, piÔÔhipÈdaÔÔhÊni koÔÔitakaÓÉalakaÓÉararÈsisaÓÔhÈnÈni, paÓhikaÔÔhi ekaÔÔhitÈlaphalabÊjasaÓÔhÈnaÑ, gopphakaÔÔhÊni bandhakÊÄÈgoÄakasaÓÔhÈnÈni, ja~ghaÔÔhÊnaÑ gopphakaÔÔhÊsu patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ apanÊtatacasindikaÄÊrasaÓÔhÈnaÑ, khuddakaja~ghaÔÔhikaÑ dhanukadaÓÉasaÓÔhÈnaÑ, mahantaÑ milÈtasappapiÔÔhisaÓÔhÈnaÑ, jaÓÓukaÔÔhi ekato parikkhÊÓapheÓakasaÓÔhÈnaÑ.

Tattha ja~ghaÔÔhikassa patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ atikhiÓaggagosi~gasaÓÔhÈnaÑ, |ruÔÔhi duttacchitavÈsipharasudaÓÉakasaÓÔhÈnaÑ, tassa kaÔiÔÔhimhi patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ kÊÄÈgoÄakasaÓÔhÈnaÑ, tena kaÔiÔÔhino patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ aggacchinnamahÈpunnÈgaphalasaÓÔhÈnaÑ, kaÔikaÔÔhÊni dvepi ekÈbaddhÈni hutvÈ kumbhakÈraka-uddhanasaÓÔhÈnÈni, pÈÔiyekkaÑ kammÈrak|ÔayottasaÓÔhÈnÈni, koÔiyaÑ ______________________________________________________________ 1. Dve dve (Visuddhimagge) 2. EkaÑ jaÓÓukaÔÔhi, ekaÑ |ruÔthi (Visuddhimagge)


Ôhita-ÈnisadaÔÔhi adhomukhaÑ katvÈ gahitasappaphaÓasaÓÔhÈnaÑ sattasu ÔhÈnesu chiddÈvachiddaÑ, piÔÔhikaÓÔakaÔÔhÊni abbhantarato upar|pari ÔhapitasÊsakapaÔÔaveÔhakasaÓÔhÈnÈni, bÈhirato vaÔÔanÈvaÄisaÓÔhÈnÈni, tesaÑ antarantarÈ kakacadantasadisÈ dve tayo kaÓÔakÈ honti. CatuvÊsatiyÈ phÈsukaÔÔhÊsu aparipuÓÓÈni aparipuÓÓa-asitasaÓÔhÈnÈni, paripuÓÓÈni paripuÓÓÈsitasaÓÔhÈnÈni. SabbÈnipi odÈtakukkuÔassa pasÈritapakkhasaÓÔhÈnÈni.

Cuddasa uraÔÔhÊni jiÓÓasandamÈnikapaÒjarasaÓÔhÈnÈni, hadayaÔÔhi dabbiphaÓasaÓÔhÈnaÑ, akkhakaÔÔhÊni khuddakalohavÈsidaÓÉasaÓÔhÈnÈni, koÔÔaÔÔhÊni ekato parikkhÊÓasÊhaÄakudÈlasaÓÔhÈnÈni, bÈhuÔÔhÊni ÈdÈsadaÓÉakasaÓÔhÈnÈni, aggabÈhuÔÔhÊni yamakatÈlakandasaÓÔhÈnÈni, maÓibandhaÔÔhÊni ekato alliyÈpetvÈ ÔhapitasÊsakapaÔÔaveÔhakasaÓÔhÈnÈni, piÔÔhihatthaÔÔhÊni koÔÔitakaÓÉalakaÓÉararÈsisaÓÔhÈnÈni, hattha~gulÊsu m|lapabbaÔÔhÊni paÓavasaÓÔhÈnÈni, majjhapabbaÔÔhÊni aparipuÓÓapanasaÔÔhisaÓÔhÈnÈni, aggapabbaÔÔhÊni katakabÊjasaÓÔhÈnÈni, satta gÊvaÔÔhÊni daÓÉena vijjhitvÈ paÔipÈÔiyÈ ÔhapitavaÑsakaÄÊracakkalikasaÓÔhÈnÈni1, heÔÔhimahanukaÔÔhi kammÈrÈnaÑ ayok|ÔayottakasaÓÔhÈnaÑ, uparimaÑ avalekhanasatthakasaÓÔhÈnaÑ.

Akkhik|panÈsak|paÔÔhÊni apanÊtamiÒjataruÓatÈlaÔÔhisaÓÔhÈnÈni, nalÈÔaÔÔhi adhomukhaÔhapitasa~khathÈlakakapÈlasaÓÔhÈnaÑ, kaÓÓac|ÄikaÔÔhÊni nhÈpitakhurakosakasaÓÔhÈnÈni, nalÈÔakaÓÓac|ÄikÈnaÑ upari paÔÔabandhanokÈse aÔÔhi sa~kuÔitaghaÔapuÓÓapaÔalakhaÓÉasaÓÔhÈnaÑ, muddhaÔÔhi mukhacchinnava~kanÈÄikerasaÓÔhÈnaÑ, sÊsaÔÔhÊni sibbetvÈ ÔhapitajajjaralÈbukaÔÈhasaÓÔhÈnÈni.

Disato dvÊsu disÈsu jÈtÈni. OkÈsato avisesena sakalasarÊre ÔhitÈni. Visesena panettha sÊsaÔÔhÊni gÊvaÔÔhÊsu patiÔÔhitÈni, gÊvaÔÔhÊni piÔÔhikaÓÔakaÔÔhÊsu, piÔÔhikaÓÔakaÔÔhÊni kaÔiÔÔhÊsu, kaÔiÔÔhÊni |ruÔÔhÊsu, |ruÔÔhÊni jaÓÓukaÔÔhÊsu, jaÓÓukaÔÔhÊni ja~ghaÔÔhÊsu, ja~ghaÔÔhÊni gopphakaÔÔhÊsu, gopphakaÔÔhÊni piÔÔhipÈdaÔÔhÊsu patiÔÔhitÈni. Paricchedato anto aÔÔhimiÒjena, upari maÑsena, agge m|le ca aÒÒamaÒÒena paricchinnÈni. AyaÑ nesaÑ sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova. ______________________________________________________________ 1. ...vakkalakasaÓÔhÈnÈni (sÊ)


AÔÔhimiÒjanti tesaÑ tesaÑ aÔÔhÊnaÑ abbhantaragataÑ miÒjaÑ. TaÑ vaÓÓato setaÑ. SaÓÔhÈnato mahantamahantÈnaÑ aÔÔhÊnaÑ abbhantaragataÑ veÄunÈÄiyaÑ pakkhittaseditamahÈvettaggasaÓÔhÈnaÑ, khuddÈnukhuddakÈnaÑ abbhantaragataÑ veÄuyaÔÔhipabbesu pakkhittaseditatanuvettaggasaÓÔhÈnaÑ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato aÔÔhÊnaÑ abbhantare patiÔÔhitaÑ. Paricchedato aÔÔhÊnaÑ abbhantaratalehi paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Vakkanti ekabandhanÈ dve maÑsapiÓÉÈ. TaÑ vaÓÓato mandarattaÑ pÈÄibhaddakaÔÔhivaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato dÈrakÈnaÑ yamakakÊÄÈgoÄakasaÓÔhÈnaÑ, ekavaÓÔapaÔibaddha-ambaphaladvayasaÓÔhÈnaÑ vÈ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato galavÈÔakÈ nikkhantena ekam|lena thokaÑ gantvÈ dvedhÈ bhinnena th|lanhÈrunÈ vinibaddhaÑ hutvÈ hadayamaÑsaÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ. Paricchedato vakkaÑ vakkabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Hadayanti yadayamaÑsaÑ. TaÑ vaÓÓato rattaÑ padumapattapiÔÔhivaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato bÈhirapattÈni apanetvÈ adhomukhaÔhapitapadumamakuÄasaÓÔhÈnaÑ. Bahi maÔÔhaÑ, anto kosÈtakÊphalassa abbhantarasadisaÑ. PaÒÒavantÈnaÑ thokaÑ vikasitaÑ, mandapaÒÒÈnaÑ makuÄitameva1. Anto cassa punnÈgaÔÔhipatiÔÔhÈnamatto ÈvÈÔako hoti, yattha aÉÉhapasatamattaÑ lohitaÑ saÓÔhÈti, yaÑ nissÈya manodhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu ca vattanti. TaÑ panetaÑ rÈgacaritassa rattaÑ hoti, dosacaritassa kÈÄakaÑ, mohacaritassa maÑsadhovanudakasadisaÑ, vitakkacaritassa kulatthay|savaÓÓaÑ, saddhÈcaritassa kaÓikÈrapupphavaÓÓaÑ, paÒÒÈcaritassa acchaÑ vippasannaÑ anÈvilaÑ paÓÉaraÑ parisuddhaÑ niddhotajÈtimaÓi viya jutimantaÑ khÈyati. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato sarÊrabbhantare dvinnaÑ thanÈnaÑ majjhe patiÔÔhitaÑ. Paricchedato hadayaÑ hadayabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Yakananti yamakamaÑsapaÔalaÑ. TaÑ vaÓÓato rattapaÓÉukadhÈtukaÑ, nÈtirattakumudassa pattapiÔÔhivaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato m|le ekaÑ, agge yamakaÑ ______________________________________________________________ 1. Mukulitameva(SÊ)


koviÄÈrapattasaÓÔhÈnaÑ. TaÒca dandhÈnaÑ ekameva hoti mahantaÑ, paÒÒavantÈnaÑ dve vÈ tÊÓi vÈ khuddakÈni. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato dvinnaÑ thanÈnaÑ abbhantare dakkhiÓapassaÑ nissÈya ÔhitaÑ. Paricchedato yakanaÑ yakanabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Kilomakanti paÔicchannÈpaÔicchannabhedato duvidhaÑ pariyonahanamaÑsaÑ. TaÑ duvidhampi vaÓÓato setaÑ, duk|lapilotikavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato attano okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato paÔicchannakilomakaÑ uparimÈya disÈya jÈtaÑ, itaraÑ dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato paÔicchannakilomakaÑ hadayaÒca vakkaÒca paÔicchÈdetvÈ ÔhitaÑ, appaÔicchannakilomakaÑ sakalasarÊre cammassa heÔÔhato maÑsaÑ pariyonandhitvÈ ÔhitaÑ. Paricchedato heÔÔhÈ maÑsena, upari cammena, tiriyaÑ kilomakabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Pihakanti udarajivhÈmaÑsaÑ. TaÑ vaÓÓato nÊlaÑ nigguÓÉikapupphavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato satta~gulappamÈÓaÑ abandhanaÑ kÈÄavacchakajivhÈsaÓÔhÈnaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato hadayassa vÈmapasse udarapaÔalassa matthakapassaÑ nissÈya ÔhitaÑ, yasmiÑ paharaÓappahÈrena bahi nikkhante sattÈnaÑ jÊvitakkhayo hoti. Paricchedato pihakabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

PapphÈsanti dvattiÑsamaÑsakhandhappabhedaÑ papphÈsamaÑsaÑ. TaÑ vaÓÓato rattaÑ nÈtipakka-udumbaraphalavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato visamacchinnabahalap|vakhaÓÉasaÓÔhÈnaÑ. Abbhantare asitapÊtÈnaÑ abhÈve uggatena kammajatejusmÈnÈ abbhÈhatattÈ saÑkhÈditapalÈlapiÓÉamiva nirasaÑ nirojaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato sarÊrabbhantare dvinnaÑ thanÈnamantare hadayaÒca yakanaÒca paÔicchÈdetvÈ olambantaÑ ÔhitaÑ. Paricchedato papphÈsabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Antanti purisassa dvattiÑsahatthÈ, itthiyÈ aÔÔhavÊsatihatthÈ ekavÊsatiyÈ ÔhÈnesu obhaggÈ antavaÔÔi. TadetaÑ vaÓÓato setaÑ


sakkharasudhÈvaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato lohitadoÓiyaÑ ÈbhujitvÈ ÔhapitasÊsacchinnasappasaÓÔhÈnaÑ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato upari galavÈÔake heÔÔhÈ ca karÊsamagge vinibandhattÈ galavÈÔakakarÊsamaggapariyante sarÊrabbhantare ÔhitaÑ. Paricchedato antabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

AntaguÓanti antabhogaÔÔhÈnesu bandhanaÑ. TaÑ vaÓÓato setaÑ dakasÊtalikam|lavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato dakasÊtalikam|lasaÓÔhÈnameva. Disato dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato kudÈlapharasukammÈdÊni karontÈnaÑ yantÈkaÉÉhanakÈle yantasuttamiva, yantaphalakÈni antabhoge ekato aggaÄante1 ÈbandhitvÈ pÈdapuÒcha- narajjumaÓÉalakassa antarÈ taÑ sibbetvÈ ÔhitarajjukÈ viya ekavÊsatiyÈ ÔhÈnesu antabhogÈnaÑ antarÈ ÔhitaÑ. Paricchedato antaguÓabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Udariyanti udare bhavaÑ asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ. TaÑ vaÓÓato ajjhohaÔÈhÈravaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato parissÈvane sithilabandhataÓÉulasaÓÔhÈnaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato udare ÔhitaÑ. UdaraÑ nÈma ubhato nippÊÄiyamÈnassa allasÈÔakassa majjhe saÒjÈtaphoÔakasadisaÑ antapaÔalaÑ, bahi maÔÔhaÑ, anto maÑsakasambukapaliveÔhanakiliÔÔhapÈvÈrakapupphakasadisaÑ, kuthitapanasatacassa2 abbhantarasadisantipi vattuÑ vaÔÔati. Yattha takkoÔakÈ gaÓÉuppÈdakÈ tÈlatÊrakÈ s|cimukhakÈ paÔatantasuttakÈ iccevamÈdidvattiÑsakulappabhedÈ kimayo ÈkulabyÈkulÈ saÓÉasaÓÉacÈrino hutvÈ nivasanti, ye pÈnabhojanÈdimhi avijjamÈne ulla~ghitvÈ viravantÈ hadayamaÑsaÑ abhihananti, pÈnabhojanÈdi-ajjhoharaÓavelÈya ca uddhammukhÈ hutvÈ paÔhamajjhohaÔe dve tayo Èlope turitaturitÈ viluppanti, yaÑ tesaÑ kimÊnaÑ s|tigharaÑ vaccakuÔi gilÈnasÈlÈ susÈnaÒca hoti.

Yattha seyyathÈpi nÈma caÓÉÈlagÈmadvÈre candanikÈya nidÈghasamaye th|laphusitake deve vassante udakena vuyhamÈnaÑ muttakarÊsacamma-aÔÔhinhÈrukhaÓÉakheÄasi~ghÈÓikalohitappabhuti nÈnÈkuÓapajÈtaÑ nipatitvÈ ______________________________________________________________ 1. AggaÄantena (SyÈ, Ka) 2. KuÔÔhita... (SyÈ), kudhita... (Ka)


kaddamodakÈluÄitaÑ dvÊhatÊhaccayena saÒjÈtakimikulaÑ s|riyÈtapavegasantÈpakuthitaÑ upari pheÓapubbuÄake1 muÒcantaÑ abhinÊlavaÓÓaÑ paramaduggandhajegucchaÑ neva upagantuÑ, na daÔÔhuÑ arahar|pataÑ ÈpajjitvÈ tiÔÔhati, pageva ghÈyituÑ vÈ sÈyituÑ vÈ. Evameva nÈnappakÈrapÈnabhojanÈdidantamusalasaÒcuÓÓitaÑ jivhÈhatthaparivattitakheÄalÈlÈpalibuddhaÑ ta~khaÓavigatavaÓÓagandharasÈdisampadaÑ tantavÈyakhalisuvÈnavamathusadisaÑ nipatitvÈ pittasemhavÈtapaliveÔhitaÑ hutvÈ udaraggisantÈpavegakuthitaÑ kimikulÈkulaÑ upar|pari pheÓapubbuÄakÈni muÒcantaÑ paramakasambuduggandhajegucchabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ tiÔÔhati, yaÑ sutvÈpi pÈnabhojanÈdÊsu amanuÒÒatÈ saÓÔhÈti, pageva paÒÒÈcakkhunÈ avaloketvÈ. Yattha2 ca patitaÑ pÈnabhojanÈdi paÒcadhÈ vibhÈgaÑ gacchati, ekaÑ bhÈgaÑ pÈÓakÈ khÈdanti, ekaÑ bhÈgaÑ udaraggi jhÈpeti, eko bhÈgo muttaÑ hoti, eko karÊsaÑ, eko rasabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ soÓitamaÑsÈdÊni3 upabr|hayati. Paricchedato udarapaÔalena ceva udariyabhÈgena ca paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

KarÊsanti vaccaÑ. TaÑ vaÓÓato yebhuyyena ajjhohaÔÈhÈravaÓÓameva hoti. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato heÔÔhimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato pakkÈsaye ÔhitaÑ. PakkÈsayo nÈma heÔÔhÈ nÈbhipiÔÔhikaÓÔakam|lÈnamantare antÈvasÈne ubbedhena aÔÔha~gulamatto veÄunÈÄikasadiso, yattha seyyathÈpi nÈma upar|pari bh|mibhÈge patitaÑ vassodakaÑ ogaÄitvÈ heÔÔhÈ bh|mibhÈgaÑ p|retvÈ tiÔÔhati, evameva yaÑkiÒci ÈmÈsaye patitaÑ pÈnabhojanÈdikaÑ udaragginÈ pheÓuddehakaÑ pakkaÑ pakkaÑ nisadÈya pisitamiva saÓhabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ antabilena ogaÄitvÈ ogaÄitvÈ madditvÈ veÄupabbe pakkhipamÈnapaÓÉumattikÈ viya sannicitaÑ hutvÈ tiÔÔhati. Paricchedato pakkÈsayapaÔalena ceva karÊsabhÈgena ca paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Matthalu~ganti sÊsakaÔÈhabbhantare ÔhitamiÒjarÈsi. TaÑ vaÓÓato setaÑ ahicchattakapiÓÉikavaÓÓaÑ, dadhibhÈvaÑ asampattaduÔÔhakhÊravaÓÓantipi vattuÑ vaÔÔati. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. ______________________________________________________________ 1. PheÓapupphuÄake (Ka) 2. Tattha (SÊ) 3. SukkasoÓitamaÑsÈdÊni (SyÈ)


okÈsato sÊsakaÔÈhabbhantare cattÈro sibbinimagge nissÈya samodhÈnetvÈ ÔhapitÈ cattÈro piÔÔhapiÓÉÈ viya samohitaÑ tiÔÔhati. Paricchedato sÊsakaÔÈhassa abbhantaratalehi ceva matthalu~gabhÈgena ca paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Pittanti dve pittÈni baddhapittaÒca abaddhapittaÒca. Tattha baddhapittaÑ vaÓÓato bahalamadhukatelavaÓÓaÑ, abaddhapittaÑ milÈta-ÈkulitapupphavaÓÓaÑ. TaÑ saÓÔhÈnato ubhayampi okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato baddhapittaÑ uparimÈya disÈya jÈtaÑ, itaraÑ dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato abaddhapittaÑ ÔhapetvÈ kesalomadantanakhÈnaÑ maÑsavinimuttaÔÔhÈnaÒceva thaddhasukkhacammaÒca udakamiva telabinduÑ avasesasarÊraÑ byÈpetvÈ ÔhitaÑ, yamhi kupite akkhÊni pÊtakÈni honti bhamanti, gattaÑ kampati kaÓÉuyati. BaddhapittaÑ hadayapapphÈsÈnamantare yakanamaÑsaÑ nissÈya patiÔÔhite mahÈkosÈtakÊkosakasadise pittakosake ÔhitaÑ, yamhi kupite sattÈ ummattakÈ honti, vipallatthacittÈ hirottappaÑ chaÉÉetvÈ akattabbaÑ karonti, abhÈsitabbaÑ bhÈsanti, acintetabbaÑ cintenti. Paricchedato pittabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Semhanti sarÊrabbhantare ekapatthap|rappamÈÓaÑ1 semhaÑ. TaÑ vaÓÓato setaÑ nÈgabalapaÓÓarasavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato udarapaÔale ÔhitaÑ. YaÑ pÈnabhojanÈdÊni ajjhoharaÓakÈle seyyathÈpi nÈma udake sevÈlapaÓakaÑ kaÔÔhe vÈ kapÈle vÈ patante chijjitvÈ dvidhÈ hutvÈ puna ajjhottharitvÈ tiÔÔhati, evameva pÈnabhojanÈdimhi nipatante chijjitvÈ dvidhÈ hutvÈ puna ajjhottharitvÈ tiÔÔhati. Yamhi ca mandÊbh|te pakkagaÓÉo viya p|tikukkuÔaÓÉamiva ca udaraÑ paramajegucchaÑ kuÓapagandhaÑ hoti, tato uggatena ca gandhena uddekopi2 mukhampi duggandhaÑ p|tikuÓapasadisaÑ hoti, so ca puriso “apehi duggandhaÑ vÈyasÊ”ti vattabbataÑ Èpajjati. YaÒca vaÉÉhitvÈ bahalattamÈpannaÑ pidhÈnaphalakamiva vaccakuÔiyÈ udarapaÔalassa ambhantareyeva kuÓapagandhaÑ sannirujjhitvÈ3 tiÔÔhati. Paricchedato semhabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova. ______________________________________________________________ 1. Ekapattap|rappamÈÓaÑ (SÊ) 2. UggÈropi (SÊ) 3. SannirundhitvÈ (SÊ)


Pubboti p|tilohitavasena pavattapubbo. So vaÓÓato paÓÉupalÈsavaÓÓo. MatakasarÊre pana p|tibahalÈcÈmavaÓÓo hoti. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈno. Disato dvÊsu disÈsu jÈto. OkÈsato pana pubbassa okÈso nÈma nibaddho natthi, yattha so sannicito tiÔÔheyya. Yatra yatra pana khÈÓukaÓÔakappaharaÓaggijÈlÈdÊhi abhihate sarÊrappadese lohitaÑ saÓÔhahitvÈ paccati, gaÓÉapÊÄakÈdayo vÈ uppajjanti, tatra tatreva tiÔÔhati. Paricchedato pubbabhÈgena paricchinno. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Lohitanti dve lohitÈni sannicitalohitaÒca saÑsaraÓalohitaÒca. Tattha sannicitalohitaÑ vaÓÓato nipakkabahalalÈkhÈrasavaÓÓaÑ, saÑsaraÓalohitaÑ acchalÈkhÈrasavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato ubhayampi okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato sannicitalohitaÑ uparimÈya disÈya jÈtaÑ, itaraÑ dvÊsu disÈsu jÈtaÑ. OkÈsato saÑsaraÓalohitaÑ ÔhapetvÈ kesalomadantanakhÈnaÑ maÑsavinimuttaÔÔhÈnaÒceva thaddhasukkhacammaÒca dhamanÊjÈlÈnusÈrena sabbaÑ upÈdinnakasarÊraÑ pharitvÈ ÔhitaÑ, sannicitalohitaÑ yakanaÔÔhÈnassa heÔÔhÈbhÈvaÑ p|retvÈ ekapatthapuramattaÑ hadayavakkapapphÈsÈnaÑ upari thokaÑ thokaÑ paggharantaÑ vakkahadayayakanapapphÈse temayamÈnaÑ ÔhitaÑ. TasmiÒhi vakkahadayÈdÊni atemente sattÈ pipÈsitÈ honti. Paricchedato lohitabhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Sedoti lomak|pÈdÊhi paggharaÓaka-ÈpodhÈtu. So vaÓÓato vippasannatilatelavaÓÓo. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈno. Disato dvÊsu disÈsu jÈto. OkÈsato sedassokÈso nÈma nibaddho natthi, yattha so lohitaÑ viya sadÈ tiÔÔheyya. YadÈ pana aggisantÈpas|riyasantÈpa-utuvikÈrÈdÊhi sarÊraÑ santappati, tadÈ udakato abb|ÄhamattavisamacchinnabhisamuÄÈlakumudanÈÄakalÈpo viya sabbakesalomak|pavivarehi paggharati. TasmÈ tassa saÓÔhÈnampi kesalokamak|pavivarÈnaÑyeva vasena veditabbaÑ. SedapariggaÓhakena ca yoginÈ kesalomak|pavivare p|retvÈ Ôhitavaseneva sedo manasikÈtabbo. Paricchedato sedabhÈgena paricchinno. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.


Medoti thinasineho. So vaÓÓato phÈlitahaliddivaÓÓo. SaÓÔhÈnato th|lasarÊrassa tÈva cammamaÑsantare ÔhapitahaliddivaÓÓaduk|lapilotikasaÓÔhÈno hoti, kisasarÊrassa ja~ghamaÑsaÑ |rumaÑsaÑ piÔÔhikaÓÔakanissitaÑ piÔÔhimaÑsaÑ udaravaÔÔimaÑsanti etÈni nissÈya diguÓaÑ tiguÓaÑ katvÈ ÔhapitahaliddivaÓÓaduk|lapilotikasaÓÔhÈno. Disato dvÊsu disÈsu jÈto. OkÈsato th|lassa sakalasarÊraÑ pharitvÈ, kisassa ja~ghamaÑsÈdÊni nissÈya Ôhito, yaÑ sinehasa~khaÑ gatampi paramajegucchattÈ neva muddhani telatthÈya, na nÈsatelÈdÊnaÑ atthÈya gaÓhanti. Paricchedato heÔÔhÈ maÑsena, upari cammena, tiriyaÑ medabhÈgena paricchinno. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Ass|ti akkhÊhi paggharaÓaka-ÈpodhÈtu. TaÑ vaÓÓato vippasannatilatelavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnaÑ. Disato uparimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato akkhik|pakesu ÔhitaÑ. Na cetaÑ pittakosake pittamiva akkhik|pakesu sadÈ sannicitaÑ tiÔÔhati. YadÈ pana sattÈ somanassajÈtÈ mahÈhasitaÑ hasanti, domanassajÈtÈ rodanti paridevanti, tathÈr|paÑ visabhÈgÈhÈraÑ Èharanti. YadÈ ca nesaÑ akkhÊni dh|marajapaÑsukÈdÊhi abhihaÒÒanti, tadÈ etehi somanassadomanassavisabhÈgÈhÈra-ut|hi samuÔÔhahitvÈ akkhik|pake p|retvÈ tiÔÔhati vÈ paggharati vÈ. AssupariggaÓhakena pana yoginÈ akkhik|pake p|retvÈ Ôhitavaseneva pariggaÓhitabbaÑ. Paricchedato assubhÈgena paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

VasÈti vilÊnasneho. SÈ vaÓÓato nÈÄikeratelavaÓÓÈ. ŒcÈme ÈsittatelavaÓÓÈtipi vattuÑ vaÔÔati. SaÓÔhÈnato nhÈnakÈle pasanna-udakassa upari paribbhamantasinehabinduvisaÔasaÓÔhÈnÈ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtÈ. OkÈsato yebhuyyena hatthatalahatthapiÔÔhipÈdatalapÈdapiÔÔhinÈsapuÔanalÈÔa-aÑsak|Ôesu ÔhitÈ. Na cesÈ etesu okÈsesu sadÈ vilÊnÈva hutvÈ tiÔÔhati. YadÈ pana aggisantÈpas|riyasantÈpa-utuvisabhÈgadhÈtuvisabhÈgehi te padesÈ usmÈjÈtÈ honti, tadÈ tattha nhÈnakÈle pasanna-udak|pari sinehabinduvisaÔo viya ito cito ca saÑsarati. Paricchedato vasÈbhÈgena


paricchinnÈ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

KheÄoti antomukhe pheÓamissÈ ÈpodhÈtu. So vaÓÓato seto pheÓavaÓÓo. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈno. PheÓasaÓÔhÈnotipi vattuÑ vaÔÔati. Disato uparimÈya disÈya jÈto. OkÈsato ubhohi kapolapassehi oruyha jivhÈya Ôhito. Na cesa ettha sadÈ sannicito hutvÈ tiÔÔhati. YadÈ pana sattÈ tathÈr|paÑ ÈhÈraÑ passanti vÈ saranti vÈ, uÓhatittakaÔukaloÓambilÈnaÑ vÈ kiÒci mukhe Ôhapenti, yadÈ vÈ nesaÑ hadayaÑ ÈkilÈyati, kismiÒcideva vÈ jigucchÈ uppajjati, tadÈ kheÄo uppajjitvÈ ubhohi kapolapassehi oruyha jivhÈya saÓÔhÈti. AggajivhÈya cesa tanuko hoti, m|lajivhÈya bahalo. Mukhe pakkhittaÒca puthukaÑ vÈ taÓÉulaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ kiÒci khÈdanÊyaÑ nadÊpuÄine khatak|pakasalilaÑ viya parikkhayaÑ agacchantova temetuÑ samattho hoti. Paricchedato kheÄabhÈgena paricchinno. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Si~ghÈÓikÈti matthalu~gato paggharaÓaka-asuci. SÈ vaÓÓato taruÓatÈlaÔÔhimiÒjavaÓÓÈ. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnÈ. Disato uparimÈya disÈya jÈtÈ. OkÈsato nÈsapuÔe p|retvÈ ÔhitÈ. Na cesÈ ettha sadÈ sannicitÈ hutvÈ tiÔÔhati, atha kho yathÈ nÈma puriso padiminÊpattena dadhiÑ bandhitvÈ heÔÔhÈ kaÓÔakena vijjheyya, atha tena chiddena dadhimatthu gaÄitvÈ bahi pateyya, evameva yadÈ sattÈ rodanti vÈ, visabhÈgÈhÈra-utuvasena vÈ saÒjÈtadhÈtukkhobhÈ honti, tadÈ antosÊsato p|tisemhabhÈvaÑ ÈpannaÑ matthalu~gaÑ gaÄitvÈ tÈlumatthakavivarena otaritvÈ nÈsapuÔe p|retvÈ tiÔÔhati vÈ paggharati vÈ. Si~ghÈÓikÈpariggaÓhakena pana yogino nÈsapuÔe p|retvÈ Ôhitavaseneva pariggaÓhitabbÈ. Paricchedato si~ghÈÓikÈbhÈgena paricchinnÈ. Aya massa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

LasikÈti sarÊrasandhÊnaÑ abbhantare picchilakuÓapaÑ. SÈ vaÓÓato kaÓikÈraniyyÈsavaÓÓÈ. SaÓÔhÈnato okÈsasaÓÔhÈnÈ. Disato dvÊsu disÈsu jÈtÈ. OkÈsato aÔÔhisandhÊnaÑ abbhaÒjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ asÊtisatasandhÊnaÑ abbhantare ÔhitÈ. Yassa cesÈ mandÈ hoti, tassa


uÔÔhahantassa nisÊdantassa abhikkamantassa paÔikkamantassa samiÒjantassa pasÈrentassa aÔÔhikÈni kaÔakaÔÈyanti, accharasaddaÑ karonto viya vicarati, ekayojanadviyojanamattampi addhÈnaÑ gatassa vÈyodhÈtu kuppati, gattÈni dukkhanti. Yassa pana bahukÈ hoti, tassa uÔÔhÈnanisajjÈdÊsu na aÔÔhÊni kaÔakaÔÈyanti, dÊghampi addhÈnaÑ gatassa na vÈyodhÈtu kuppati, na gattÈni dukkhanti. Paricchedato lasikÈbhÈgena paricchinnÈ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

Muttanti vaÓÓato mÈsakhÈrodakavaÓÓaÑ. SaÓÔhÈnato adhomukhaÔhapita-udakakumbhantaragata-udakasaÓÔhÈnaÑ. Disato heÔÔhimÈya disÈya jÈtaÑ. OkÈsato vatthissa abbhantare ÔhitaÑ. Vatthi nÈma vatthipuÔo vuccati. Yattha seyyathÈpi nÈma candanikÈya pakkhitte amukhe ravaÓaghaÔe1 candanikaraso pavisati, na cassa pavisanamaggo paÒÒÈyati, evameva sarÊrato muttaÑ pavisati. Na cassa pavisanamaggo paÒÒÈyati, nikkhamanamaggo pana pÈkaÔo hoti. Yamhi ca muttassa bharite passÈvaÑ karomÈti sattÈnaÑ Èy|hanaÑ hoti. Paricchedato vatthi-abbhantarena ceva muttabhÈgena ca paricchinnaÑ. Ayamassa sabhÈgaparicchedo, visabhÈgaparicchedo pana kesasadisova.

EvaÒhi kesÈdike koÔÔhÈse vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena vavatthapetvÈ anupubbato nÈtisÊghato nÈtisaÓikatoti-ÈdinÈ nayena vaÓÓasaÓÔhÈnagandhÈsayokÈsavasena paÒcadhÈ paÔik|lÈti manasikaroto paÓÓattisamatikkamavasena seyyathÈpi cakkhumato purisassa dvattiÑsavaÓÓÈnaÑ kusumÈnaÑ ekasuttagaÓÔhitaÑ mÈlaÑ olokentassa sabbapupphÈni apubbÈpariyamiva pÈkaÔÈni honti, evameva “atthi imasmiÑ kÈye kesÈ”ti imaÑ kÈyaÑ olokentassa sabbe te dhammÈ apubbÈpariyamiva pÈkaÔÈ honti. Tena vuttaÑ manasikÈrakosallakathÈyaÑ “Èdikammikassa hi kesÈti manasikaroto manasikÈro gantvÈ muttanti imaÑ pariyosÈnakoÔÔhÈsameva Èhacca tiÔÔhatÊ”ti.

Sace pana bahiddhÈpi manasikÈraÑ upasaÑharati, athassa evaÑ sabbakoÔÔhÈsesu pÈkaÔÊbh|tesu ÈhuÓÉantÈ manussatiracchÈnÈdayo sattÈkÈraÑ vijahitvÈ koÔÔhÈsarÈsivaseneva upaÔÔhahanti. Tehi ca ajjhohariyamÈnaÑ pÈnabhojanÈdi koÔÔhÈsarÈsimhi pakkhipiyamÈnamiva upaÔÔhÈti. Athassa ______________________________________________________________ 1. YavanaghaÔe (SÊ), lavanaghaÔe (SyÈ)


anupubbamuÒcanÈdivasena paÔik|lÈ paÔik|lÈti punappunaÑ manasikaroto anukkamena appanÈ uppajjati.

Tattha kesÈdÊnaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena upaÔÔhÈnaÑ uggahanimittaÑ, sabbÈkÈrato paÔik|lavasena upaÔÔhÈnaÑ paÔibhÈganimittaÑ. TaÑ punappunaÑ Èvajjantassa manasikarontassa takkÈhataÑ vitakkÈhataÑ karontassa cattÈro khandhÈ paÔik|lÈrammaÓÈ honti. PaÔhamajjhÈnavasena appanÈ pavattati. PubbabhÈge parikamma-upacÈracittÈni savitakkasavicÈrÈni sappÊtikÈni somanassasahagatÈni paÔik|lanimittÈrammaÓÈni, appanÈpi savitakkasavicÈrÈ sappÊtikÈ somanassasahagatÈva. Bh|mantarena pana mahaggatÈ r|pÈvacarÈ honti. PaÔik|lepi ca etasmiÑ ÈrammaÓe ÈnisaÑsadassÈvitÈya somanassaÑ uppajjati, ekattÈrammaÓabaleneva vÈ taÑ uppajjati, dutiyajjhÈnÈdÊni panettha na nibbattanti. KasmÈ? OÄÈrikattÈ. IdaÒhi ÈrammaÓaÑ oÄÈrikaÑ, vitakkabalenevettha cittekaggatÈ jÈyati, na vitakkasamatikkamenÈti. AyaÑ tÈva samathavasena kammaÔÔhÈnakathÈ.

Avisesato pana sÈdhÈraÓavasena evaÑ veditabbaÑ idaÒhi kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetukÈmena kammaÔÔhÈnaÑ uggahetvÈ sajjhÈyakÈle eva kesÈdÊnaÑ vaÓÓanimittasaÓÔhÈnanimittadisÈnimitta-okÈsanimittaparicchedanimittÈni vÈcÈya pothetvÈ pothetvÈ ekekakoÔÔhÈse “ayaÑ etaÑ sarikkhako”ti tividhena sajjhÈyo kÈtabbo. KathaÑ? TacapaÒcake tÈva heÔÔhÈ vuttanayeneva anulomato paÒcÈhaÑ, paÔilomato paÒcÈhaÑ, anulomapaÔilomato paÒcÈhanti aÉÉhamÈsaÑ sajjhÈyo kÈtabbo. Tato Ècariyassa santikaÑ gantvÈ vakkapaÒcakaÑ uggaÓhitvÈ tatheva aÉÉhamÈsaÑ sajjhÈyo kÈtabbo, tato te dasapi koÔÔhÈse ekato katvÈ aÉÉhamÈsaÑ, puna papphÈsapaÒcakÈdÊsupi ekekaÑ uggaÓhitvÈ aÉÉhamÈsaÑ, tato te paÒcadasapi koÔÔhÈse aÉÉhamÈsaÑ, matthalu~gapaÒcakaÑ aÉÉhamÈsaÑ, tato tevÊsati koÔÔhÈse aÉÉhamÈsaÑ, medachakkaÑ aÉÉhamÈsaÑ, tato te chabbÊsatipi koÔÔhÈse ekato katvÈ aÉÉhamÈsaÑ, muttachakkaÑ aÉÉhamÈsaÑ, tato sabbepi dvattiÑsa koÔÔhÈse ekato katvÈ aÉÉhamÈsanti evaÑ cha mÈse sajjhÈyo kÈtabbo.

Tattha upanissayasampannassa sapaÒÒassa bhikkhuno kammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhantasseva koÔÔhÈsÈ upaÔÔhahanti, ekaccassa na upaÔÔhahanti, tena “na upaÔÔhahantÊ”ti


vÊriyaÑ na vissajjetabbaÑ. YattakÈ koÔÔhÈsÈ upaÔÔhahanti, tattake gahetvÈ sajjhÈyo kÈtabbo. EvaÑ kammaÔÔhÈnaÑ kathentena pana neva paÒÒavato na mandapaÒÒassa vasena kathetabbaÑ, majjhimapaÒÒassa vasena kathetabbaÑ. MajjhimapaÒÒassa hi vasena ÈcariyÈ chahi mÈsehi paricchinditvÈ tantiÑ ÔhapayiÑsu. Yassa pana ettÈvatÈpi koÔÔhÈsÈ pÈkaÔÈ na honti, tena tato parampi sajjhÈyo kÈtabbo eva. No ca kho aparicchinditvÈ, cha cha mÈse paricchinditvÈva kÈtabbo.

SajjhÈyaÑ karontena vaÓÓo na paccavekkhitabbo, na lakkhaÓaÑ manasikÈtabbaÑ, koÔÔhÈsavaseneva sajjhÈyo kÈtabbo. ŒcariyenÈpi “vaÓÓavasena sajjhÈyaÑ karohÊ”ti niyametvÈ na kathetabbaÑ. NiyametvÈ kathite ko dosoti? Sampattiyampi vipattisaÒÒÈ-ÈpajjanaÑ. Sace hi Ècariyena “vaÓÓavasena sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vutte imassa bhikkhuno tathÈ karontassa kammaÔÔhÈnaÑ vaÓÓato na upaÔÔhÈti, paÔik|lavasena vÈ dhÈtuvasena vÈ upaÔÔhÈti. Athesa “na idaÑ kammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓan”ti saÒÒÊ hoti, Ècariyena kathitameva kappetvÈ gaÓhÈti. “PaÔik|lavasena sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vuttepi sace tassa tathÈ karontassa paÔik|lato na upaÔÔhÈti, vaÓÓavasena vÈ dhÈtuvasena vÈ upaÔÔhÈti. Athesa “nayidaÑ kammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓan”ti saÒÒÊ hoti, Ècariyena kathikameva kappetvÈ gaÓhÈti. “DhÈtuvasena taÑ sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vuttepi sace tassa tathÈ karontassa dhÈtuto na upaÔÔhÈti, vaÓÓavasena vÈ paÔik|lavasena vÈ upaÔÔhÈti. Athesa “nayidaÑ kammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓan”ti saÒÒÊ hoti, Ècariyena kathitameva kappetvÈ gaÓhÈti. AyaÑ Ècariyena niyametvÈ kathite doso.

Kinti pana vattabboti? “KoÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vattabbo. KathaÑ? KesakoÔÔhÈso lomakoÔÔhÈsoti sajjhÈyaÑ karohÊti vattabbo. Sace panassa evaÑ koÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karontassa vaÓÓato upaÔÔhÈti, athÈnena ovÈdÈcariyassa ÈcikkhitabbaÑ “ahaÑ dvattiÑsÈkÈraÑ koÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karomi, mayhaÑ pana vaÓÓato upaÔÔhÈtÊ”ti. Œcariyena “kammaÔÔhÈnaÑ viya akammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓaÑ eten”ti na visaÑvÈdetabbaÑ. “SÈdhu sappurisa pubbe tayÈ vaÓÓakasiÓe parikammaÑ katapubbaÑ bhavissati, etadeva kammaÔÔhÈnaÑ tuyhaÑ sappÈyaÑ,


vaÓÓavaseneva sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vattabbo. Tenapi vaÓÓavaseneva sajjhÈyo kÈtabbo.

So evaÑ karonto ajjhattaÑ nÊlakaÑ pÊtakaÑ lohitakaÑ odÈtanti cattÈri vaÓÓakasiÓÈni labhati. KathaÑ? Tassa hi kesalomapittesu ceva akkhÊnaÒca kÈÄakaÔÔhÈne vaÓÓaÑ nÊlaÑ nÊlanti manasikarontassa catukkapaÒcakajjhÈnÈni uppajjanti, jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. MedasmiÑ pana akkhÊnaÒca pÊtakaÔÔhÈne vaÓÓaÑ pÊtakaÑ pÊtakanti manasikarontassa catukkapaÒcakajjhÈnÈni uppajjanti, jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. MaÑsalohitesu pana akkhÊnaÒca rattaÔÔhÈne vaÓÓaÑ lohitakaÑ lohitakanti manasikarontassa catukkapaÒcakajjhÈnÈni uppajjanti, jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Nakhadantacamma-aÔÔhÊsu pana akkhÊnaÒca paÓÉaraÔÔhÈne vaÓÓaÑ odÈtaÑ odÈtanti manasikarontassa catukkapaÒcakajjhÈnÈni uppajjanti, jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. IdaÑ vaÓÓavasena abhiniviÔÔhassa bhikkhuno yÈva arahattÈ nigamanaÑ.

Aparassa koÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karontassa paÔik|lato upaÔÔhÈti, athÈnena ovÈdÈcariyassa ÈcikkhitabbaÑ. Œcariyena “kammaÔÔhÈnaÑ viya akammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓaÑ etan”ti na visaÑvÈdetabbaÑ. “SÈdhu sappurisa pubbe tayÈ paÔik|lamanasikÈre yogo kato bhavissati, etadeva kammaÔÔhÈnaÑ tuyhaÑ sappÈyaÑ, paÔik|lavaseneva sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vattabbo. Tenapi paÔik|lavasena sajjhÈyo kÈtabbo. Tassa “kesÈ nÈma ajaÒÒÈ duggandhÈ jegucchÈ paÔik|lÈ”ti evaÑ paÔik|lavasena sajjhÈyaÑ karontassa paÔik|lÈrammaÓe paÔhamajjhÈnaÑ nibbattati, so jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. IdaÑ paÔik|lavasena abhiniviÔÔhassa bhikkhuno yÈva arahattÈ nigamanaÑ.

Aparassa koÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karontassa dhÈtuto upaÔÔhÈti, dhÈtuto upaÔÔhahantaÑ kÊdisaÑ hutvÈ upaÔÔhÈtÊti. KesÈ tÈva vammikamatthake jÈtakuÓÔhatiÓakÈni viya hutvÈ upaÔÔhÈhanti, lomÈ purÈÓagÈmaÔÔhÈne jÈtadabbatiÓakÈni viya, nakhÈ daÓÉakesu ÔhapitamadhukaphalaÔÔhikosakÈ viya, dantÈ mattikÈpiÓÉe pavesetvÈ Ôhapita-alÈbubÊjÈni viya, taco vÊÓÈpabbake pariyonaddha-allagocammaÑ viya, maÑsaÑ bhittiyaÑ


anulittamattikÈ viya, nhÈru dabbasambhÈrabaddhavalli viya, aÔÔhi ussÈpetvÈ ÔhapitabhittidabbasambhÈro viya, aÔÔhimiÒjaÑ mahÈveÓumhi pakkhittaseditavettaggaÑ viya, vakkaÑ hadayaÑ yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsanti ime cha koÔÔhÈsÈ s|nakÈragharaÑ1 viya hutvÈ upaÔÔhahanti. DvattiÑsahatthaÑ antaÑ lohitadoÓiyaÑ saÑvelletvÈ Ôhapitagharasappo viya, antaguÓaÑ pÈdapuÒchanake sibbitarajjukÈ viya, udariyaÑ parissÈvane sithilabandhataÓÉulaÑ viya, karÊsaÑ veÓupabbe pakkhittapaÓÉumattikÈ viya, matthalu~gaÑ omadditvÈ ÔhapitÈ cattÈro taÓÉulapiÔÔhapiÓÉÈ viya, dvÈdasavidhÈ ÈpodhÈtu paÔipÈÔiyÈ Ôhapitesu dvÈdasasu udakasarÈvakesu p|rita-udakaÑ viya hutvÈ upaÔÔhÈti.

AthÈnena ovÈdÈcariyassa ÈcikkhitabbaÑ. Œcariyena “kammaÔÔhÈnaÑ viya akammaÔÔhÈnaÑ vilakkhaÓaÑ etan”ti na visaÑvÈdetabbaÑ. “SÈdhu sappurisa pubbe tayÈ dhÈtumanasikÈre yogo kato bhavissati, etadeva kammaÔÔhÈnaÑ tuyhaÑ sappÈyaÑ, dhÈtuvaseneva sajjhÈyaÑ karohÊ”ti vattabbo. Tenapi dhÈtuvasena sajjhÈyo kÈtabbo.

TatridaÑ manasikÈramukheneva sajjhÈyavidhÈnaÑ idha bhikkhu “kesÈ sÊsaÑ pariyonandhitvÈ Ôhitacamme jÈtÈ, te na jÈnanti ‘mayaÑ sÊsaÑ pariyonandhitvÈ Ôhitacamme jÈtÈ’ti, sÊsaÑ pariyonandhitvÈ Ôhitacammampi na jÈnÈti ‘kesÈ mayi jÈtÈ’ti, acetanÈ ete abyÈkatÈ suÒÒÈ thaddhÈ patthinnÈ pathavÊdhÈtu esÈ”ti, manasikaroti. LomÈ sarÊraÑ pariyonahanacamme jÈtÈ, te na jÈnanti “mayaÑ sarÊraÑ pariyonahanacamme jÈtÈ”ti, sarÊraÑ pariyonahanaccampi na jÈnÈti “lomÈ mayi jÈtÈ”ti, etepi acetanÈ. Na khÈ a~gulÊnaÑ aggesu jÈtÈ, te na jÈnanti “mayaÑ a~gulÊnaÑ aggesu jÈtÈ”ti, a~gulÊnaÑ aggÈnipi na jÈnanti “nakhÈ amhesu jÈtÈ”ti, etepi acetanÈ. DantÈ hanukaÔÔhike jÈtÈ, te na jÈnanti “mayaÑ hanukaÔÔhike jÈtÈ”ti, hanukaÔÔhikampi na jÈnÈti “dantÈ mayi jÈtÈ”ti, etepi acetanÈ. Taco na jÈnÈti “sarÊraÑ mayÈ pariyonaddhan”ti, sarÊrampi na jÈnÈti “ahaÑ tacena pariyonaddhan”ti, ayampi acetano. MaÑsaÑ na jÈnÈti “mayaÑ sarÊraÑ anulittan”ti, sarÊrampi na jÈnÈti “ahaÑ maÑsena anulittan”ti, idampi acetanaÑ. NhÈru na jÈnÈti ______________________________________________________________ 1. S|nÈgharaÑ (SÊ)


“ahaÑ aÔÔhipuÒjaÑ ÈbandhitvÈ Ôhitan”ti, aÔÔhipuÒjopi na jÈnÈti “nhÈrujÈlenÈhaÑ Èbaddho”ti, idampi acetanaÑ.

SÊsaÔÔhi na jÈnÈti “ahaÑ gÊvaÔÔhike patiÔÔhitan”ti, gÊvaÔÔhikampi na jÈnÈti “mayi sÊsaÔÔhikaÑ patiÔÔhitan”ti, gÊvaÔÔhi na jÈnÈti “ahaÑ piÔÔhikaÓÔake Ôhitan”ti, piÔÔhikaÓÔakaÔÔhikopi, kaÔiÔÔhikaÑ |ruÔÔhikaÑ ja~ghaÔÔhikaÑ gopphakaÔÔhikaÑ na jÈnÈti “ahaÑ paÓhikaÔÔhike patiÔÔhitan”ti, paÓhikaÔÔhikampi na jÈnÈti “ahaÑ gopphakaÔÔhikaÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti -pa-. GÊvaÔÔhikaÑ na jÈnÈti “ahaÑ sÊsaÔÔhikaÑ ukkhipitvÈ Ôhitan”ti.

PaÔipÈÔiyÈ aÔÔhÊni ÔhitÈni koÔiyÈ, Anekasandhiyamito na kehici. Baddho nahÈr|hi jarÈya codito, Acetano kaÔÔhali~gar|pamo.

Idampi acetanaÑ. AÔÔhimiÒjaÑ. VakkaÑ -pa- matthalu~gaÑ acetanaÑ abyÈkataÑ suÒÒaÑ thaddhaÑ patthinnaÑ pathavÊdhÈt|ti manasikaroti. PittaÑ semhaÑ -pa- muttaÑ acetanaÑ abyÈkataÑ suÒÒaÑ1 y|sagataÑ ÈpodhÈt|ti manasikaroti.

Ime dve mahÈbh|te pariggaÓhantassa udare ussadÈ tejodhÈtu pÈkaÔÈ hoti, nÈsÈyÈ ussadÈ vÈyodhÈtu pÈkaÔÈ hoti. Ime cattÈro mahÈbh|te pariggaÓhantassa upÈdÈr|paÑ pÈkaÔaÑ hoti. MahÈbh|taÑ nÈma upÈdÈr|pena paricchinnaÑ, upÈdÈr|paÑ mahÈbh|tena. YathÈ Ètapo nÈma chÈyÈya paricchinno, chÈyÈ Ètapena, evameva mahÈbh|taÑ upÈdÈr|pena paricchinnaÑ, upÈdÈr|paÑ mahÈbh|tena. Athassa evaÑ “cattÈri mahÈbh|tÈni tevÊsati upÈdÈr|pÈni r|pakkhandho”ti r|pakkhandhaÑ pariggaÓhantassa ÈyatanadvÈravasena ar|pino khandhÈ pÈkaÔÈ honti. Iti r|pÈr|papariggaho paÒcakkhandhÈ honti, paÒcakkhandhÈ dvÈdasÈyatanÈni honti, dvÈdasÈyatanÈni aÔÔhÈrasa dhÈtuyo hontÊti khandhÈyatanadhÈtuvasena yamakatÈlakkhandhaÑ2 phÈlento viya dve koÔÔhÈse katvÈ nÈmar|paÑ vavatthapeti.

So “idaÑ nÈmar|paÑ na ahetu na appaccayÈ nibbattaÑ, sahetu sappaccayÈ nibbattaÑ. Ko panassa hetu, ko pana paccayo”ti upaparikkhanto ______________________________________________________________ 1. SuÒÒaÑ ÈbaddhaÑ (SyÈ) 2. YamakatÈlakandaÑ (SyÈ, Ka)


“avijjÈpaccayÈ taÓhÈpaccayÈ kammapaccayÈ ÈhÈrapaccayÈ cÈ”ti tassa paccayaÑ vavatthapetvÈ “atÊtepi paccayÈ ceva paccayasamuppannadhammÈ ca, anÈgatepi etarahipi paccayÈ ceva paccayasamuppannadhammÈ ca, tato uddhaÑ satto vÈ puggalo vÈ natthi, suddhasa~khÈrapuÒjo evÈ”ti tÊsu addhÈsu ka~khaÑ vitarati. AyaÑ pana vipassanÈsa~khÈrasallakkhaÓÈ ÒÈtapariÒÒÈ nÈma.

EvaÑ sa~khÈre sallakkhetvÈ Ôhitassa pana bhikkhussa Dasabalassa sÈsane m|laÑ otiÓÓaÑ nÈma hoti, patiÔÔhÈ laddhÈ nÈma, c|ÄasotÈpanno nÈma hoti niyatagatiko. TathÈr|paÑ pana utusappÈyaÑ puggalasappÈyaÑ bhojanasappÈyaÑ dhammassavanasappÈyaÑ labhitvÈ ekÈsane ekapalla~kavaragato tÊÓi lakkhaÓÈni ÈropetvÈ vipassanÈpaÔipÈÔiyÈ sa~khÈre sammasanto arahattaÑ gaÓhÈtÊti. IdaÑ dhÈtuvasena abhiniviÔÔhassa bhikkhuno yÈva arahattÈ nigamanaÑ.

Yassa pana neva vaÓÓato upaÔÔhÈti na paÔik|lato na suÒÒato, tena “na me upaÔÔhÈtÊ”ti na kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ nisÊditabbaÑ. KoÔÔhÈsamanasikÈreyeva pana yogo kÈtabbo. PorÈÓakattherÈ kira “koÔÔhÈsamanasikÈrova pamÈÓan”ti ÈhaÑsu. Iccassa punappunaÑ koÔÔhÈsavasena sajjhÈyaÑ karontassa koÔÔhÈsÈ paguÓÈ honti. KadÈ pana paguÓÈ nÈma hontÊti? YadÈ kesÈti Èvajjitamatte manasikÈro gantvÈ matthalu~ganti antimakoÔÔhÈse patiÔÔhÈti, matthalu~ganti Èvajjitamatte manasikÈro ÈgantvÈ kesÈti-ÈdikoÔÔhÈse patiÔÔhÈti.

Athassa yathÈ nÈma cakkhumato purisassa dvattiÑsavaÓÓÈnaÑ pupphÈnaÑ ekasuttagaÓÔhitaÑ mÈlaÑ olokentassa paÔipÈÔiyÈ vÈ pana nikhÈte dvattiÑsavatipÈde paÔikkamitvÈ olokentassa paÔipÈÔiyÈva dvattiÑsavaÓÓÈni pupphÈni vatipÈdÈ vÈ pÈkaÔÈ honti, evameva dvattiÑsa koÔÔhÈsÈ upaÔÔhahanti, vicarantÈ tiracchÈnagatÈpi manussÈpi sattÈti na upaÔÔhahanti, koÔÔhÈsÈti upaÔÔhahanti. KhÈdanÊyabhojanÊyaÑ koÔÔhÈsantare pakkhipamÈnaÑ viya hoti.

KoÔÔhÈsÈnaÑ paguÓakÈlato paÔÔhÈya tÊsu mukhesu ekena mukhena vimuccissati, kammaÔÔhÈnaÑ vaÓÓato vÈ paÔik|lato vÈ suÒÒato vÈ


upaÔÔhÈti. YathÈ nÈma p|ve pacitukÈmÈ itthÊ madditvÈ ÔhapitapiÔÔhato yaÑ yaÑ icchati, taÑ taÑ pacati. YathÈ vÈ pana same bh|mippadese ÔhapitaÑ udakap|raÑ kumbhaÑ yato yato ÈviÒchanti, tato tatova udakaÑ nikkhamati, evameva koÔÔhÈsÈnaÑ paguÓakÈlato paÔÔhÈya tÊsu mukhesu ekena mukhena vimuccissati. Œka~khamÈnassa vaÓÓato, Èka~khamÈnassa paÔik|lato, Èka~khamÈnassa suÒÒato kammaÔÔhÈnaÑ upaÔÔhahissatiyeva. AyaÑ ettako uggahasandhi nÈma. ImasmiÑ uggahasandhismiÑ ÔhatvÈ arahattaÑ pattÈ bhikkh| gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ.

Yassa pana uggahasandhismiÑ kammaÔÔhÈnaÑ na upaÔÔhÈti, tena kammaÔÔhÈnaÑ uggahetvÈ sace yattha Ècariyo vasati, so ÈvÈso sappÈyo hoti, iccetaÑ kusalaÑ. No ce, sappÈyaÔÔhÈne vasitabbaÑ. Vasantena aÔÔhÈrasa vihÈradose1 vajjetvÈ paÒca~gasamannÈgate sanÈsane2 vasitabbaÑ, sayampi paÒca~gasamannÈgatena bhavitabbaÑ. Tato pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtappaÔikkantena rattiÔÔhÈnaÑ vÈ divÈÔÔhÈnaÑ vÈ pavisitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikÈtabbaÑ.

KathaÑ? Œdito tÈva heÔÔhÈ vuttanayeneva anupubbato manasikÈtabbaÑ, na ekantarikÈ. Anupubbato manasikaronto hi dvattiÑsapadaÑ nisseÓiÑ padapaÔipÈÔiyÈ akkamanto pÈsÈdaÑ Èruyha pÈsÈdÈnisaÑsaÑ anubhavanakapuriso viya “kesÈ lomÈ”ti paÔipÈÔiyÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto kammaÔÔhÈnato ca na parihÈyati, pÈsÈdÈnisaÑsasadise ca nava lokuttaradhamme anubhavati. Anupubbato manasikarontenÈpi ca nÈtisÊghato nÈtisaÓikato manasikÈtabbaÑ. AtisÊghato manasikarontassa hi kiÒcÈpi kammaÔÔhÈnaÑ paguÓaÑ hoti, avibh|taÑ pana hoti. Tattha opammaÑ heÔÔhÈ vuttameva.

AtisaÓikato manasikarontassa kammaÔÔhÈnaÑ pariyosÈnaÑ na gacchati, antarÈva osakkitabbaÑ hoti. YathÈ hi puriso tiyojanaÑ maggaÑ sÈyaÑ kacchiÑ bandhitvÈ paÔipanno nikkhantaÔÔhÈnato paÔÔhÈya sÊtalacchÈyaÑ disvÈ vissamati, ramaÓÊyaÑ vÈlikatalaÑ disvÈ piÔÔhiÑ pasÈreti, vanapokkharaÓiÑ disvÈ pÈnÊyaÑ pivati nhÈyati, pabbataÑ disvÈ Èruyha pabbatÈrÈmaÓeyyakaÑ passati. TaÑ antarÈyeva sÊho vÈ byaggho vÈ dÊpi vÈ hanati, corÈ vÈ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 115 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 119 piÔÔhe.


pana viluppanti ceva hananti ca, evameva atisaÓikaÑ manasikarontassa kammaÔÔhÈnaÑ pariyosÈnaÑ na gacchati, antarÈva osakkitabbaÑ hoti.

TasmÈ nÈtisÊghaÑ nÈtisaÓikaÑ ekadivasaÑ tiÑsa vÈre manasikÈtabbaÑ. PÈtova dasa vÈre, majjhanhike dasavÈre, sÈyanhe dasa vÈre sajjhÈyo kÈtabbo, no kÈtuÑ na vaÔÔati. YathÈ hi pÈtova uÔÔhÈya mukhaÑ no dhovituÑ na vaÔÔati, khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ no khÈdituÑ no bhuÒjituÑ na vaÔÔati. EtaÑ pana vaÔÔeyya, idameva ekantena no kÈtuÑ na vaÔÔati, karonto mahantaÑ atthaÑ gahetvÈ tiÔÔhati. YathÈ hi ekassa purisassa tÊÓi khettÈni, ekaÑ khettaÑ aÔÔhakumbhaÑ deti, ekaÑ soÄasa, ekaÑ dvattiÑsa. Tena tÊÓipi khettÈni paÔijaggituÑ asakkontena dve chaÉÉetvÈ ekaÑ dvattiÑsakumbhadÈyakameva paÔijaggitabbaÑ. Tattheva kasanavapananiddÈyanÈdÊni kÈtabbÈni. Tadevassa itaresu dvÊsu uÔÔhÈnakadÈyaÑ dassati, evameva sesaÑ mukhadhovanÈdikammaÑ chaÉÉetvÈpi ettheva kammaÑ kÈtabbaÑ, no kÈtuÑ na vaÔÔati, karonto mahantaÑ atthaÑ gaÓhitvÈ tiÔÔhatÊti ettÈvatÈ majjhimÈ paÔipadÈ nÈma kathitÈ.

EvaÑ paÔipannenÈpi vikkhepo paÔibÈhitabbo. KammaÔÔhÈnaÒhi vissajjetvÈ citte bahiddhÈ vikkhepaÑ gacchante kammaÔÔhÈnato parihÈyati, vaÔÔabhayaÑ samatikkamituÑ na sakkoti. YathÈ hi eko puriso sahassuddhÈraÑ sÈdhetvÈ vaÉÉhiÑ labhitvÈ addhÈnaÑ paÔipanno antarÈmagge kumbhÊlamakaragÈharakkhasasamuÔÔhitÈya1 gambhÊragirikandarÈya upari atthataÑ ekapadikaÑ daÓÉakasetuÑ Èruyha gacchanto akkamanapadaÑ vissajjetvÈ ito cito ca olokento paripatitvÈ kumbhÊlÈdibhattaÑ hoti, evameva ayampi kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ sacitte bahiddhÈ vikkhepaÑ pacchante kammaÔÔhÈnato parihÈyati, vaÔÔabhayaÑ samatikkamituÑ na sakkoti.

TatridaÑ opammasaÑsandanaÑ–purisassa sahassuddhÈraÑ sÈdhetvÈ vaÉÉhiÑ laddhakÈlo viya hi imassa bhikkhuno Ècariyasantike kammaÔÔhÈnassa uggahitakÈlo, antarÈ gambhÊragirikandarÈ viya saÑsÈro, tassa kumbhÊlÈdÊhi daÔÔhakÈlo viya vaÔÔam|lakÈni mahÈdukkhÈni, ekapadikadaÓÉakasetu viya imassa bhikkhuno sajjhÈyavÊthi, tassa purisassa ______________________________________________________________ 1. ...rakkhasasamuÔÔhÈya (SyÈ)


ekapadikaÑ daÓÉakasetuÑ Èruyha akkamanapadaÑ vissajjetvÈ ito cito ca olokentassa paripatitvÈ kumbhÊlÈdÊnaÑ bhattabhÈvaÑ ÈpannakÈlo viya imassa bhikkhuno kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ bahiddhÈ vikkhittacittassa kammaÔÔhÈnato parihÈyitvÈ vaÔÔabhayaÑ samatikkamituÑ asamatthabhÈvo veditabbo.

TasmÈ kesÈ manasikÈtabbÈ, kese manasikaritvÈ cittuppÈdassa bahiddhÈ vikkhepaÑ paÔibÈhitvÈ suddhacitteneva “lomÈ nakhÈ dantÈ taco”ti manasikÈtabbaÑ. EvaÑ manasikaronto kammaÔÔhÈnato na parihÈyati, vaÔÔabhayaÑ samatikkamati. OpammaÑ panettha tadeva parivattetvÈ veditabbaÑ. SahassuddhÈraÑ sÈdhetvÈ vaÉÉhiÑ labhitvÈ chekassa purisassa daÓÉakasetuÑ Èruyha nivÈsanapÈrupanaÑ saÑvidhÈya dhÈtupatthaddhakÈyaÑ katvÈ sotthinÈ paratÊragamanaÑ viya chekassa bhikkhuno kese manasikaritvÈ cittuppÈdassa bahiddhÈ vikkhepaÑ paÔibÈhitvÈ suddhacitteneva “lomÈ nakhÈ dantÈ taco”ti manasikarontassa kammaÔÔhÈnato aparihÈyitvÈ vaÔÔabhayaÑ samatikkamanaÑ veditabbaÑ.

EvaÑ bahiddhÈ vikkhepaÑ paÔibÈhantenÈpi heÔÔhÈ vuttanayeneva paÓÓattiÑ samatikkamanato manasikÈtabbaÑ. KesÈ lomÈti paÓÓattiÑ vissajjetvÈ paÔik|laÑ paÔik|lanti sati ÔhapetabbÈ. PaÔhamaÑyeva pana paÔik|lato na upaÔÔhÈti. YÈva na upaÔÔhÈti, tÈva paÓÓatti na vissajjetabbÈ. YadÈ upaÔÔhÈti, tadÈ paÓÓattiÑ vissajjetvÈ paÔik|lanti manasikÈtabbaÑ. Karontena ca heÔÔhÈ vuttanayeneva paÒcahÈkÈrehi paÔik|lato manasikÈtabbÈ. TacapaÒcakasmiÒhi vaÓÓasaÓÔhÈnagandhÈsayokÈsavaseneva paÒcavidhampi pÈÔikulyaÑ labbhati. Sesesupi yaÑ yaÑ labbhati, tassa tassa vasena manasikÈro pavattetabbo.

Tattha kesÈdayo paÒca koÔÔhÈsÈ subhanimittaÑ rÈgaÔÔhÈniyaÑ iÔÔhÈrammaÓanti sa~khaÑ gatÈ. Ye keci rajjanakasattÈ nÈma, sabbe te imesu paÒcasu koÔÔhÈsesu rajjanti. AyaÑ pana bhikkhu mahÈjanassa rajjanaÔÔhÈne paÔik|lanti appanaÑ pÈpeti. Tattha appanÈppattito paÔÔhÈya parato akilamantova appanaÑ pÈpuÓÈti.

TatridaÑ opammaÑ yathÈ hi cheko dhanuggaho rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ satasahassuÔÔhÈnakaÑ gÈmavaraÑ labhitvÈ sannaddhapaÒcÈvudho tattha gacchanto


antarÈmagge dvattiÑsa core disvÈ tesu paÒca corajeÔÔhake ghÈteyya, tesaÑ ghÈtitakÈlato paÔÔhÈya tesu dve ekamaggaÑ paÔipajjamÈnÈ nÈma na honti, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. Dhanuggahassa rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ gÈmavaraÑ laddhakÈlo viya hi imassa bhikkhuno Èvariyasantike kammaÔÔhÈnaÑ uggahetvÈ ÔhitakÈlo, dvattiÑsa corÈ viya dvattiÑsa koÔÔhÈsÈ. PaÒca corajeÔÔhakÈ viya kesÈdayo paÒca, corajeÔÔhakÈnaÑ ghÈtitakÈlo viya imassa bhikkhuno sabbasattÈnaÑ rajjanaÔÔhÈne tacapaÒcake paÔik|lanti appanÈya pÈpitakÈlo, sesacorÈnaÑ pÈÓippahÈreneva palÈyitakÈlo viya sesakoÔÔhÈsesu akilamantasseva appanÈppatti veditabbÈ.

EvaÑ paÓÓattiÑ samatikkamantena ca anupubbamuÒcanato manasikÈro pavattetabbo. Kese manasikarontena manasikaronteneva kesesu sÈpekkhena hutvÈ lomesu sati pesetabbÈ. YÈva lomÈ na upaÔÔhahanti, tÈva kesÈ kesÈti manasikÈtabbÈ. YadÈ pana lomÈ upaÔÔhahanti, tadÈ kese vissajjetvÈ lomesu sati upaÔÔhapetabbÈ. EvaÑ nakhÈdÊsupi manasikÈro pavattetabbo.

TatridaÑ opammaÑ yathÈ hi jal|kÈ gacchamÈnÈ yÈva purato patiÔÔhaÑ na labhati, tÈva pacchato na~guÔÔhena gahitaÔÔhÈnaÑ na muÒcati. YadÈ pana purato patiÔÔhaÑ labhati, tadÈ na~guÔÔhaÑ ukkhipitvÈ mukhena gahitaÔÔhÈne Ôhapeti. Evameva kese manasikarontena manasikaronteneva kesesu sÈpekkhena hutvÈ lomesu sati pesetabbÈ. YÈva lomÈ na upaÔÔhahanti, tÈva kesÈ kesÈti manasikÈtabbÈ. YadÈ lomÈ upaÔÔhahanti, tadÈ kese vissajjetvÈ lomesu sati upaÔÔhapetabbÈ. EvaÑ nakhÈdÊsupi manasikÈro pavattetabbo.

EvaÑ pavattentena appanÈ hotÊti vuttamanasikÈrakosallaÑ sampÈdetabbaÑ. KathaÑ? IdaÒhi appanÈkammaÔÔhÈnaÑ manasikarontassa appanaÑ pÈpuÓÈti. PaÔhamaÑyeva tÈva na upaÔÔhÈti. AnamataggasmiÒhi saÑsÈravaÔÔe ca nÈnÈrammaÓesu vaÉÉhitaÑ cittaÑ kesÈti Èvajjitamatte sajjhÈyasotÈnusÈrena gantvÈ matthalu~ge patiÔÔhÈti. Matthalu~ganti Èvajjitamatte sajjhÈyasotÈnusÈrena ÈgantvÈ kesesu patiÔÔhÈti. Manasikarontassa manasikarontassa pana so so koÔÔhÈso upaÔÔhÈti,


sati samÈdhinÈpi tiÔÔhahamÈnÈ pavattati. Tena yo yo koÔÔhÈso adhikataraÑ upaÔÔhÈti, tattha tattha diguÓena yogaÑ katvÈ appanÈ pÈpetabbÈ. EvaÑ appanÈya pÈpitakÈlato paÔÔhÈya sesakoÔÔhÈsesu akilamanto appanaÑ pÈpeti. Tattha tÈlavanamakkaÔova opammaÑ.

Apicettha evampi yojanÈ veditabbÈ dvattiÑsatÈlakasmiÒhi tÈlavane makkaÔo paÔivasati. TaÑ gahetukÈmo luddo koÔiyaÑ ÔhitatÈlam|le ÔhatvÈ ukkuÔÔhimakÈsi. MÈnajÈtiko makkaÔo taÑ taÑ tÈlaÑ la~ghitvÈ pariyantatÈle aÔÔhÈsi. Luddo tatthapi gantvÈ ukkuÔÔhimakÈsi. MakkaÔo puna tatheva purimatÈle patiÔÔhÈsi. So aparÈparaÑ anubandhiyamÈno kilamanto tassa tasseva tÈlassa m|le ÔhatvÈ ukkuÔÔhukkuÔÔhikÈle uÔÔhahitvÈ gacchanto gacchanto atikilamanto ekassa tÈlassa makuÄapaÓÓas|ciÑ daÄhaÑ gahetvÈ dhanukoÔiyÈ vijjhitvÈ gaÓhantopi na palÈyati.

Tattha dvattiÑsatÈlÈ viya dvattiÑsa koÔÔhÈsÈ. MakkaÔo viya cittaÑ. Luddo viya yogÈvacaro. Luddena tÈlam|le ÔhatvÈ ukkuÔÔhikÈle mÈnajÈtikassa makkaÔassa palÈyitvÈ pariyantakoÔiyaÑ ÔhitakÈlo viya anamatagge saÑsÈravaÔÔe ca nÈnÈrammaÓesu vaÉÉhitacittassa kesÈti Èvajjitamatte sajjhÈyasotÈnusÈrena gantvÈ matthalu~ge patiÔÔhÈnaÑ. PariyantakoÔiyaÑ ÔhatvÈ ukkuÔÔhe orimakoÔiÑ ÈgamanakÈlo viya matthalu~ganti Èvajjitamatte sajjhÈyasotÈnusÈrena gantvÈ kesesu patiÔÔhÈnaÑ. AparÈparaÑ anubandhiyamÈnassa kilamantassa ukkuÔÔhukkuÔÔhiÔÔhÈne uÔÔhÈnakÈlo viya manasikarontassa manasikarontassa tasmiÑ tasmiÑ koÔÔhÈse upaÔÔhahante satiyÈ patiÔÔhÈya patiÔÔhÈya gamanaÑ. DhanukoÔiyÈ vijjhitvÈ gaÓhantassÈpi apalÈyanakÈlo viya yo koÔÔhÈso adhikataraÑ upaÔÔhÈti, tasmiÑ diguÓaÑ manasikÈraÑ katvÈ appanÈya pÈpanaÑ.

Tattha appanÈya pÈpitakÈlato paÔÔhÈya sesakoÔÔhÈsesu akilamantova appanaÑ pÈpessati. TasmÈ paÔik|laÑ paÔik|lanti punappunaÑ ÈvajjitabbaÑ samannÈharitabbaÑ, takkÈhataÑ vitakkÈhataÑ kÈtabbaÑ. EvaÑ karontassa cattÈro khandhÈ paÔik|lÈrammaÓÈ honti, appanaÑ pÈpuÓÈti. PubbabhÈgacittÈni parikamma-upacÈrasa~khÈtÈni savitakkasavicÈrÈnÊti sabbaÑ heÔÔhÈ vuttasadisameva. EkaÑ pana koÔÔhÈsaÑ manasikarontassa


ekameva paÔhamajjhÈnaÑ nibbattati, pÈÔiyekkaÑ manasikarontassa dvattiÑsapaÔhamajjhÈnÈni nibbattanti. Hatthe gahitapaÒhÈvatthu pÈkatikameva.

So taÑ nimittanti so bhikkhu taÑ kammaÔÔhÈnanimittaÑ. ŒsevatÊti sevati bhajati. BhÈvetÊti vaÉÉheti. BahulÊkarotÊti punappunaÑ karoti. SvÈvatthitaÑ vavatthapetÊti suvavatthitaÑ karoti. BahiddhÈ kÈye cittaÑ upasaÑharatÊti evaÑ katvÈ bahiddhÈ parassa kÈye attano cittaÑ upasaÑharati Ôhapeti peseti.

Atthissa kÈyeti atthi assa kÈye. AjjhattabahiddhÈkÈye cittaÑ upasaÑharatÊti kÈlena attano kÈlena paresaÑ kÈye. CittaÑ upanÈmeti1. Atthi kÈyeti idaÑ yasmÈ na ekantena attano kÈyo, nÈpi parasseva kÈyo adhippeto, tasmÈ vuttaÑ. Ettha pana attano jÊvamÈnakasarÊre paÔik|lanti parikammaÑ karontassa appanÈpi upacÈrampi jÈyati. Parassa jÊvamÈnakasarÊre paÔik|lanti manasikarontassa neva appanÈ jÈyati, na upacÈraÑ. Nanu ca dasasu asubhesu ubhayampetaÑ jÈyatÊti. Œma jÈyati. TÈni hi anupÈdinnakapakkhe ÔhitÈni, tasmÈ tattha appanÈpi upacÈrampi jÈyati. IdaÑ pana upÈdinnakapakkhe ÔhitaÑ, tenevettha ubhayampetaÑ na jÈyati. AsubhÈnupassanÈsa~khÈtÈ pana visassanÈbhÈvanÈ hotÊti veditabbÈ. ImasmiÑ pabbe kiÑ kathitanti. SamathavipassanÈ kathitÈ.

IdÈnettha evaÑ sabbaÑ samasikÈrasÈdhÈraÓaÑ pakiÓÓakaÑ veditabbaÑ. EtesaÒhi–

Nimittato lakkhaÓato, dhÈtuto atha suÒÒato. KhandhÈdito ca viÒÒeyyo, kesÈdÊnaÑ vinicchayo.

Tattha nimittatoti dvattiÑsÈkÈre saÔÔhisataÑ nimittÈni, yesaÑ vasena yogÈvacaro dvattiÑsÈkÈraÑ koÔÔhÈsato pariggaÓhÈti. SeyyathidaÑ? Kesassa vaÓÓanimittaÑ saÓÔhÈnanimittaÑ disÈnimittaÑ okÈsanimittaÑ paricchedanimittanti paÒca nimittÈni honti. LomÈdÊsupi eseva nayo.

LakkhaÓatoti dvattiÑsÈkÈre aÔÔhavÊsatisataÑ lakkhaÓÈni honti, yesaÑ vasena yogÈvacaro dvattisÈkÈraÑ lakkhaÓato manasikaroti. ______________________________________________________________ 1. UpaÔÔhÈpeti (SÊ)


SeyyathidaÑ? Kese thaddhattalakkhaÓaÑ ÈbandhattalakkhaÓaÑ

uÓhattalakkhaÓaÑ vitthambhanalakkhaÓanti cattÈri lakkhaÓÈni honti.

LomÈdÊsupi eseva nayo.

DhÈtutoti dvattiÑsÈkÈre “catudhÈturo ayaÑ bhikkhu puriso”ti vuttÈsu

dhÈt|su aÔÔhavÊsatisataÑ dhÈtuyo honti, yÈsaÑ vasena yogÈvacaro

dvattiÑsÈkÈraÑ dhÈtuto pariggaÓhÈti. SeyyathidaÑ? Kese kakkhaÄatÈ

pathavÊdhÈtu, ÈbandhanatÈ ÈpodhÈtu, uÓhatÈ tejodhÈtu, vitthambhanatÈ

vÈyodhÈt|ti catasso dhÈtuyo honti. LomÈdÊsupi eseva nayo.

SuÒÒatoti dvattiÑsÈkÈre channavuti suÒÒatÈ honti, yÈsaÑ vasena

yogÈvacaro dvattiÑsakÈraÑ suÒÒato vipassati. SeyyathidaÑ? KesÈ suÒÒÈ

attena vÈ attaniyena vÈ niccena vÈ dhuvena vÈ sassatena vÈ

avipariÓÈmadhammena vÈti kese tÈva attasuÒÒatÈ attaniyasuÒÒatÈ

niccabhÈvasuÒÒatÈti tisso suÒÒatÈ honti. LomÈdÊsupi eseva nayo.

KhandhÈditoti dvattiÑsÈkÈre kesÈdÊsu khandhÈdivasena

pariggayhamÈnesu kesÈ kati khandhÈ honti, kati ÈyatanÈni, kati dhÈtuyo,

kati saccÈni, kati satipaÔÔhÈnÈnÊti-ÈdinÈ nayenapettha vinicchayo viÒÒÈtabbo.

357. EvaÑ ajjhattÈdibhedato tividhena kÈyÈnupassanaÑ vitthÈrato

dassetvÈ idÈni “kÈyÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno”ti-ÈdÊni padÈni

bhÈjetvÈ dassetuÑ anupassÊti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha yÈya anupassanÈya

kÈyÈnupassÊ nÈma hoti, taÑ dassetuÑ tattha katamÈ anupassanÈ, yÈ paÒÒÈ

pajÈnanÈti-Èdi vuttaÑ. ŒtÈpÊti-ÈdÊsupi eseva nayo.

Tattha paÒÒÈ pajÈnanÈti-ÈdÊni heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉavaÓÓanÈyaÑ1

vuttanayeneva veditabbÈni. Upetoti-ÈdÊni sabbÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈni.

Api ca Èsevanavasena upeto. BhÈvanÈvasena suÔÔhu upetoti

______________________________________________________________ 1. Abhi-®tha 1. 191 piÔÔhÈdÊsu.


samupeto. UpÈgato samupÈgato, upapanno sampannoti imesupi dvÊsu dukesu ayameva nayo. BahulÊkÈravasena pana samannÈgatoti evamettha yojanÈ veditabbÈ. IminÈ ÈtÈpena upetoti-ÈdÊsupi eseva nayo.

ViharatÊtipade “tattha katamo vihÈro”ti pucchaÑ akatvÈ puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya desento iriyatÊti-ÈdimÈha. Tassattho catunnaÑ iriyÈpathÈnaÑ aÒÒatarasama~gÊbhÈvato iriyati. Tehi iriyÈpathacatukkehi kÈyasakaÔavattanena vattati. EkaÑ iriyÈpathadukkhaÑ aparena iriyÈpathena bÈhitvÈ ciraÔÔhitikabhÈvena sarÊrarakkhanato pÈleti. EkasmÑ iriyÈpathe asaÓÔhahitvÈ sabbiriyÈpathavattanato yapeti. Tena tena iriyÈpathena tathÈ tathÈ kÈyassa yÈpanato yÈpeti. CirakÈlavattÈpanato carati. IriyÈpathena iriyÈpathaÑ vicchinditvÈ jÊvitaharaÓato viharati. 362. Sveva kÈyo lokoti yasmiÑ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, sveva kÈyo lujjanapalujjanaÔÔhena loko. YasmÈ panassa kÈye pahÊyamÈnaÑ abhijjhÈdomanassaÑ vedanÈdÊsupi pahÊyati eva, tasmÈ paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ lokoti vuttaÑ.

SantÈti-ÈdÊsupi nirodhavasena santatÈya santÈ, bhÈvanÈya samitattÈ samitÈ. VatthupariÒÒÈya appavattiv|pasamavasena v|pasantÈ. Nirodhasa~khÈtaÑ atthaÑ gatÈti attha~gatÈ. PunappunaÑ nibbattiyÈ paÔibÈhitattÈ ativiya attha~gatÈti abbhattha~gatÈ. AppitÈti vinÈsitÈ, appavattiyaÑ ÔhapitÈtipi attho. ByappitÈti suvinÈsitÈ, ativiya appavattiyaÑ ÔhapitÈtipi attho. YathÈ puna na anvassavanti, evaÑ sositattÈ sositÈ. SuÔÔhu sositÈti visositÈ, sukkhÈpitÈti attho. VigatantÈ katÈti byantÊkatÈ. Ettha ca anupassanÈya kammaÔÔhÈnavihÈrena kammaÔÔhÈnikassa kÈyapariharaÓaÑ, ÈtÈpena sammappadhÈnaÑ, satisampajaÒÒena kammaÔÔhÈnapariharaÓ|pÈyo. SatiyÈ vÈ kÈyÈnupassanÈvasena paÔiladdho samatho, sampajaÒÒena vipassanÈ, abhijjhÈdomanassavinayena bhÈvanÈphalaÑ vuttanti veditabbaÑ.

KÈyÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


VedanÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ

363. VedanÈnupassanÈniddesepi heÔÔhÈ vuttasadisaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. SukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnoti-ÈdÊsu pana sukhaÑ vedananti kÈyikaÑ vÈ cetasikaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “ahaÑ sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈtÊti attho. Tattha kÈmaÑ uttÈnaseyyakÈpi dÈrakÈ thaÒÒapivanÈdikÈle sukhaÑ vedayamÈnÈ “sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÈ”ti pajÈnanti, na panetaÑ evar|paÑ jÈnanaÑ sandhÈya vuttaÑ. Evar|paÒhi jÈnanaÑ satt|paladdhiÑ nappajahati, sattasaÒÒaÑ1 na ugghÈÔeti, kammaÔÔhÈnaÑ vÈ satipaÔÔhÈnabhÈvanÈ vÈ na hoti. Imassa pana bhikkhuno jÈnanaÑ satt|paladdhiÑ pajahati, sattasaÒÒaÑ ugghÈÔeti, kammaÔÔhÈnaÒceva satipaÔÔhÈnabhÈvanÈ ca hoti. IdaÒhi “ko vedahati, kassa vedanÈ, kiÑkÈraÓÈ vedanÈ”ti evaÑ sampajÈnavediyanaÑ sandhÈya vuttaÑ.

Tattha ko vedayatÊti na koci satto vÈ puggalo vÈ vedayati. Kassa vedanÈti na kassaci sattassa vÈ puggalassa vÈ vedanÈ. KiÑkÈraÓÈ vedanÈti vatthu-ÈrammaÓÈ ca panesÈ vedanÈ. TasmÈ esa evaÑ pajÈnÈti “taÑ taÑ sukhÈdÊnaÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ vedanÈva vedayati, taÑ pana vedanÈpavattiÑ upÈdÈya ‘ahaÑ vedayÈmÊ’ti vohÈramattaÑ hotÊ”ti. EvaÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ vedanÈva vedayatÊti sallakkhento “esa sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈtÊti veditabbo cittalapabbate aÒÒataro thero viya.

Thero kira aphÈsukakÈle balavavedanÈya nitthunanto aparÈparaÑ parivattati, tameko daharo Èha “kataraÑ vo bhante ÔhÈnaÑ rujjatÊ”ti. Œvuso pÈÔiyekkaÑ rujjanaÔÔhÈnaÑ nÈma natthi, vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ vedanÈva vedayatÊti. EvaÑ jÈnanakÈlato paÔÔhÈya adhivÈsetuÑ vaÔÔati no bhanteti. AdhivÈsemi Èvusoti. AdhivÈsanÈ bhante seyyoti. Thero adhivÈsesi. VÈto yÈva hadayÈ phÈlesi. MaÒcake antÈni rÈsÊkatÈni ahesuÑ. Thero daharassa dassesi “vaÔÔatÈvuso ettakÈ adhivÈsanÈ”ti. Daharo tuÓhÊ ahosi. Thero vÊriyasamÈdhiÑyojetvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓitvÈ samasÊsÊ hutvÈ parinibbÈyi. ______________________________________________________________ 1. AttasaÒÒaÑ (DÊ-®Ôha 2. 364 piÔÔhe)


YathÈ ca sukhaÑ, evaÑ dukkhaÑ -pa- nirÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “nirÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti. Iti BhagavÈ r|pakammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ ar|pakammaÔÔhÈnaÑ kathento vedanÈvasena kathesi. DuvidhaÒhi kammaÔÔhÈnaÑ r|pakammaÔÔhÈnaÑ ar|pakammaÔÔhÈnaÒca, r|papariggaho ar|papariggahotipi etadeva vuccati. Tattha BhagavÈ r|pakammaÔÔhÈnaÑ kathento sa~khepamanasikÈravasena vÈ vitthÈramanasikÈravasena vÈ catudhÈtuvavatthÈnaÑ kathesi. Tadubhayampi Visuddhimagge sabbÈkÈrato dassitameva.

Ar|pakammaÔÔhÈnaÑ kathento yebhuyyena vedanÈvasena kathesi. Tividho hi ar|pakammaÔÔhÈne abhiniveso phassavasena vedanÈvasena cittavasenÈti. KathaÑ? Ekaccassa hi sa~khittena vÈ vitthÈrena vÈ pariggahite r|pakammaÔÔhÈne tasmiÑ ÈrammaÓe cittacetasikÈnaÑ paÔhamÈbhinipÈto taÑ ÈrammaÓaÑ phusanto uppajjamÈno phasso pÈkaÔo hoti. Ekaccassa taÑ ÈrammaÓaÑ anubhavantÊ uppajjamÈnÈ vedanÈ pÈkaÔÈ hoti. Ekaccassa taÑ ÈrammaÓaÑ pariggahetvÈ vijÈnantaÑ uppajjamÈnaÑ viÒÒÈÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti.

Tattha yassa phasso pÈkaÔo hoti, sopi “na kevalaÑ phassova uppajjati, tena saddhiÑ tadevÈrammaÓaÑ anubhavamÈnÈ vedanÈpi uppajjati, saÒjÈnanamÈnÈ saÒÒÈpi, cetayamÈnÈ cetanÈpi, vijÈnanamÈnaÑ viÒÒÈÓampi uppajjatÊ”ti phassapaÒcamakeyeva pariggaÓhÈti. Yassa vedanÈ pÈkaÔÈ hoti, sopi “na kevalaÑ vedanÈya uppajjati, tÈya saddhiÑ tadevÈrammaÓaÑ phusamÈno phassopi uppajjati, saÒjÈnanamÈnÈ saÒÒÈpi, cetayamÈnÈ cetanÈpi, vijÈnanamÈnaÑ viÒÒÈÓampi uppajjatÊ”ti phassapaÒcamakeyeva pariggaÓhÈti. Yassa viÒÒÈÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti, sopi “na kevalaÑ viÒÒÈÓameva uppajjati, tena saddhiÑ tadevÈrammaÓaÑ phusamÈno phassopi uppajjati, anubhavamÈnÈ vedanÈpi, saÒjÈnanamÈnÈ saÒÒÈpi, cetayamÈnÈ cetanÈpi uppajjatÊ”ti phassapaÒcamakeyeva pariggaÓhÈti.

So “ime phassapaÒcamakÈ dhammÈ kiÑnissitÈ”ti upadhÈrento “vatthuÑ nissitÈ”ti pajÈnÈti. Vatthu nÈma karajakÈyo, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “idaÒca pana me viÒÒÈÓaÑ etthasitaÑ etthapaÔibaddhan”ti1. So atthato ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 72 piÔÔhe.


bh|tÈni ceva upÈdÈr|pÈni ca. Evamettha vatthu r|paÑ, phassapaÒcamakÈ nÈmanti nÈmar|pameva passati. R|paÒcettha r|pakkhandho, nÈmaÑ cattÈro ar|pino khandhÈti paÒcakkhandhamattaÑ hoti. NÈmar|pavinimuttÈ hi paÒcakkhandhÈ paÒcakkhandhavinimuttaÑ vÈ nÈmar|paÑ natthi.

So “ime paÒcakkhandhÈ kiÑhetukÈ”ti upaparikkhanto avijjÈdihetukÈti passati. Tato paccayo ceva paccayuppannaÒca idaÑ, aÒÒo satto vÈ puggalo vÈ natthi, suddhasa~khÈrapuÒjamattamevÈti sappaccayanÈmar|pavaseneva tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ vipassanÈpaÔipÈÔiyÈ aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti sammasanto vicarati. So ajja ajjÈti paÔivedhaÑ Èka~khamÈno tathÈr|pe divase utusappÈyaÑ puggalasappÈyaÑ bhojanasappÈyaÑ dhammassavanasappÈyaÑ vÈ labhitvÈ ekapalla~kena nisinnova vipassanaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ arahatte patiÔÔhÈsi. EvaÑ imesaÑ tiÓÓampi janÈnaÑ yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathitaÑ hoti.

Idha pana BhagavÈ ar|pakammaÔÔhÈnaÑ kathento vedanÈvasena kathesi. Phassavasena vÈ hi viÒÒÈÓavasena vÈ kathiyamÈnaÑ na pÈkaÔaÑ hoti, andhakÈraÑ viya khÈyati. VedanÈvasena pana pÈkaÔaÑ hoti. KasmÈ? VedanÈnaÑ uppattipÈkaÔatÈya. SukhadukkhavedanÈnaÒhi uppatti pÈkaÔÈ. YadÈ sukhaÑ uppajjati, sakalasarÊraÑ khobhentaÑ maddantaÑ pharamÈnaÑ abhisandayamÈnaÑ satadhotasappiÑ khÈdÈpayantaÑ viya satapÈkatelaÑ makkhÈpayamÈnaÑ viya udakaghaÔasahassena pariÄÈhaÑ nibbÈpayamÈnaÑ viya aho sukhaÑ aho sukhanti vÈcaÑ nicchÈrayamÈnameva uppajjati. YadÈ dukkhaÑ uppajjati, sakalasarÊraÑ khobhentaÑ maddantaÑ pharamÈnaÑ abhisandayamÈnaÑ tatthaphÈlaÑ pavesentaÑ viya vilÊnatambalohena ÈsiÒcantaÑ viya sukkhatiÓavanappatimhi araÒÒe dÈru-ukkÈkalÈpaÑ pakkhipamÈnaÑ viya aho dukkhaÑ aho dukkhanti vippalÈpayamÈnameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanÈnaÑ uppatti pÈkaÔÈ hoti.

AdukkhamasukhÈ pana duddÊpanÈ andhakÈrÈ avibh|tÈ, sÈ sukhadukkhÈnaÑ apagame sÈtÈsÈtapaÔikkhepavasena majjhattÈkÈrabh|tÈ adukkhamasukhÈ vedanÈti nayato gaÓhantassa pÈkaÔÈ hoti. YathÈ kiÑ? AntarÈ piÔÔhipÈsÈÓaÑ ÈruhitvÈ palÈyantassa migassa anupathaÑ gacchanto migaluddako piÔÔhipÈsÈÓassa orabhÈge aparabhÈgepi padaÑ disvÈ majjhe


apassantopi “ito ÈruÄho, ito oruÄho, majjhe piÔÔhipÈsÈÓe iminÈ padesena gato bhavissatÊ”ti nayato jÈnÈti, evaÑ. ŒruÄhaÔÔhÈne padaÑ viya hi sukhÈya vedanÈya uppatti pÈkaÔÈ hoti. OruÄhaÔÔhÈne padaÑ viya dukkhÈya vedanÈya uppatti pÈkaÔÈ hoti. “Ito ÈruÄho ito oruÄho majjhe evaÑ gatoti nayato gahaÓaÑ viya sukhadukkhÈnaÑ apagame sÈtÈsÈtapaÔikkhepavasena majjhattÈkÈrabh|tÈ adukkhamasukhÈ vedanÈti nayato gaÓhantassa pÈkaÔÈ hoti.

EvaÑ BhagavÈ paÔhamaÑ r|pakammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ pacchÈ ar|pakammaÔÔhÈnaÑ kathento vedanÈvasena vinivattetvÈ dassesi. Na kevalaÒca idheva evaÑ dasseti, DÊghanikÈyamhi MahÈnidÈne SakkapaÒhe MahÈsatipaÔÔhÈne MajjhimanikÈyamhi SatipaÔÔhÈne ca C|ÄataÓhÈsa~khaye MahÈtaÓhÈsa~khÈye C|Äavedalle MahÈvedalle RaÔÔhapÈlasutte MÈgaÓÉiyasutte DhÈtuvibha~ge ÈneÒjasappÈye SaÑyuttanikÈyamhi C|ÄanidÈnasutte Rukkhopame ParivÊmaÑsanasutte sakale VedanÈsaÑyutteti evaÑ anekesu suttesu paÔhamaÑ r|pakammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ pacchÈ ar|pakammaÔÔhÈnaÑ vedanÈvasena vinivattetvÈ dassesi. YathÈ ca tesu tesu, evaÑ imasmimpi SatipaÔÔhÈnavibha~ge paÔhamaÑ r|pakammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ pacchÈ ar|pakammaÔÔhÈnaÑ vedanÈvasena vinivattetvÈ dassesi.

Tattha sukhaÑ vedananti-ÈdÊsu ayaÑ aparopi pajÈnanapariyÈyo sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊti pajÈnÈtÊti sukhavedanÈkkhaÓe dukkhÈya vedanÈya abhÈvato sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti. Tena yÈ pubbe bh|tapubbÈ dukkhÈ vedanÈ, tassÈ idÈni abhÈvato imissÈ ca sukhÈya ito paÔhamaÑ abhÈvato vedanÈ nÈma aniccÈ addhuvÈ vipariÓÈmadhammÈti itiha tattha sampajÈno hoti. Vuttampi cetaÑ BhagavatÈ–

“YasmiÑ aggivessana samaye sukhaÑ vedanaÑ vedeti, neva tasmiÑ samaye dukkhaÑ vedanaÑ vedeti, na adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedeti, sukhaÑyeva tasmiÑ samaye vedanaÑ vedeti. YasmiÑ aggivessana samaye dukkhaÑ -pa- adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedeti, neva tasmiÑ samaye sukhaÑ vedanaÑ vedeti, na dukkhaÑ vedanaÑ vedeti, adukkhamasukhaÑyeva tasmiÑ samaye vedanaÑ vedeti. SukhÈpi kho


aggivessana vedanÈ aniccÈ sa~khatÈ paÔiccasamuppannÈ khayadhammÈ vayadhammÈ virÈgadhammÈ nirodhadhammÈ. DukkhÈpi kho -pa-. AdukkhamasukhÈpi kho aggivessana vedanÈ aniccÈ sa~khÈtÈ -pa- nirodhadhammÈ. EvaÑ passaÑ aggivessana sutavÈ ariyasÈvako sukhÈyapi vedanÈya nibbindati, dukkhÈyapi vedanÈya nibbindati, adukkhamasukhÈyapi vedanÈya nibbindati, nibbindaÑ virajjati, virÈgÈ vimuccati, vimuttasmiÑ vimuttamiti ÒÈÓaÑ hoti, khÊÓÈ jÈti, vusitaÑ brahmacariyaÑ, kataÑ karaÓÊyaÑ, nÈparaÑ itthattÈyÈti pajÈnÈtÊ”ti1.

SÈmisaÑ vÈ sukhanti-ÈdÊsu sÈmisÈ sukhÈ nÈma paÒcakÈmaguÓÈmisanissitÈ cha gehassitasomanassavedanÈ. NirÈmisÈ sukhÈ nÈma cha nekkhammassitaso- manassavedanÈ. SÈmisÈ dukkhÈ nÈma cha gehassitadomanassavedanÈ. NirÈmisÈ dukkhÈ nÈma cha nekkhammassitadomanassavedanÈ. SÈmisÈ adukkhamasukhÈ nÈma cha gehassita-upekkhÈvedanÈ. NirÈmisÈ adukkhamasukhÈ nÈma cha nekkhammassita-upekkhÈvedanÈ. TÈsaÑ vibhÈgo uparipaÓÓÈse PÈÄiyaÑ2 Ègatoyeva. So taÑ nimittanti so taÑ vedanÈnimittaÑ. BahiddhÈ vedanÈs|ti parapuggalassa vedanÈsu. SukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnanti parapuggalaÑ sukhavedanaÑ vedayamÈnaÑ. AjjhattabahiddhÈti kÈlena attano kÈlena parassa vedanÈsu cittaÑ upasaÑharati. ImasmiÑ vÈre yasmÈ neva attÈ, na paro niyamito, tasmÈ vedanÈpariggahamattameva dassetuÑ “idha bhikkhu sukhaÑ vedanaÑ sukhÈ vedanÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Sesamettha uttÈnameva. ImasmiÑ pana pabbe suddhavipassanÈva kathitÈti.

VedanÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

CittÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ

365. CittÈnupassanÈniddesepi heÔÔhÈ vuttasadisaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. SarÈgaÑ vÈ cittanti-ÈdÊsu pana sarÈganti aÔÔhavidhaÑ lobhasahagataÑ. VÊtarÈganti lokiyakusalÈbyÈkataÑ. IdaÑ pana yasmÈ sammasanaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 167, 168 piÔÔhesu. 2. Ma 3. 258 piÔÔhÈdÊsu.


na dhammasamodhÈnaÑ, tasmÈ idha ekapadepi lokuttaraÑ na labbhati. (YasmÈ pahÈnekaÔÔhavasena rÈgÈdÊhi saha vattanti pahÊyanti, tasmÈ dvÊsu padesu nippariyÈyena na labbhantÊti na gahitÈni.)1 SesÈni cattÈri akusalacittÈni neva purimapadaÑ, na pacchimapadaÑ bhajanti. Sadosanti duvidhaÑ domanassasahagataÑ. VÊtadosanti lokiyakusalÈbyÈkataÑ. SesÈni dasa akusalacittÈni neva purimapadaÑ, na pacchimapadaÑ bhajanti. Samohanti vicikicchÈsahagataÒceva uddhaccasahagataÒcÈti duvidhaÑ. YasmÈ pana moho sabbÈkusalesu uppajjati, tasmÈ sesÈnipi idha vaÔÔanti eva. ImasmiÑyeva hi duke dvÈdasÈkusalacittÈni pariyÈdiÓÓÈnÊti. VÊtamohanti lokiyakusalÈbyÈkataÑ. SaÑkhittanti thinamiddhÈnupatitaÑ. EtaÒhi sa~kuÔitacittaÑ nÈma. Vikkhittanti uddhaccasahagataÑ. EtaÒhi pasaÔacittaÑ nÈma.

Mahaggatanti r|pÈvacaraÑ ar|pÈvacaraÒca. Amahaggatanti kÈmÈvacaraÑ. Sa-uttaranti kÈmÈvacaraÑ. Anuttaranti r|pÈvacaraÒca ar|pÈvacaraÒca. TatrÈpi sa-uttaraÑ r|pÈvacaraÑ, anuttaraÑ ar|pÈvacarameva. SamÈhitanti yassa appanÈsamÈdhi upacÈrasamÈdhi vÈ atthi. AsamÈhitanti ubhayasamÈdhirahitaÑ. Vimuttanti tada~gavikkhambhanavimuttÊhi vinimuttaÑ. Avimuttanti ubhayavimuttirahitaÑ. SamucchedapaÔippassaddhinissaraÓavimuttÊnaÑ pana idha okÈsova natthi. SarÈgamassa cittanti sarÈgaÑ assa cittaÑ. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva. Imasmimpi pabbe suddhavipassanÈva kathitÈti.

CittÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

DhammÈnupassanÈniddesavaÓÓanÈ

NÊvaraÓapabba

367. EttÈvatÈ yasmÈ kÈyÈnupassanÈya r|pakkhandhapariggahova kathito, vedanÈnupassanÈya vedanÈkkhandhapariggahova, cittÈnupassanÈya viÒÒÈÓakkhandhapariggahova. TasmÈ idÈni sampayuttadhammasÊsena saÒÒÈsa~khÈrakkhandhapariggahampi kathetuÑ dhammÈnupassanaÑ dassento kathaÒca bhikkh|ti-ÈdimÈha. Tattha santanti abhiÓhasamudÈcÈravasena saÑvijjamÈnaÑ. Asantanti ______________________________________________________________ 1. ( ) IdaÑ vacanaÑ “sesÈni -pa- bhajantÊ”ti imassa vÈkyassa anantare bhavituÑ yuttaÑ. DÊ-®Ôha 2. 366; Ma-®Ôha 1. 284 piÔÔhesu pana taÑ na dissati.


asamudÈcÈravasena vÈ pahÊnattÈ vÈ avijjamÈnaÑ. YathÈ cÈti yena kÈraÓena kÈmacchandassa uppÈdo hoti. TaÒca pajÈnÈtÊti taÒca kÈraÓaÑ pajÈnÈti. IminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo.

Tattha subhanimitte ayonisomanasikÈrena kÈmacchandassa uppÈdo hoti. SubhanimittaÑ nÈma subhampi subhanimittaÑ, subhÈrammaÓampi subhanimittaÑ AyonisomanasikÈro nÈma anupÈyamanasikÈro uppathamanasikÈro anicce niccanti vÈ dukkhe sukhanti vÈ anattani attÈti vÈ asubhe subhanti vÈ manasikÈro. TaÑ tattha bahulaÑ pavattayato kÈmacchando uppajjati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave subhanimittaÑ, tattha ayonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ kÈmacchandassa uppÈdÈya uppannassa vÈ kÈmacchandassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti1.

Asubhanimitte pana yonisomanasikÈrenassa pahÈnaÑ hoti. AsubhanimittaÑ nÈma asubhampi asubhanimittaÑ, asubhÈrammaÓampi asubhanimittaÑ. YonisomanasikÈro nÈma upÈyamanasikÈro pathamanasikÈro anicce aniccanti vÈ dukkhe dukkhanti vÈ anattani anattÈti vÈ asubhe asubhanti vÈ manasikÈro. TaÑ tattha bahulaÑ pavattayato kÈmacchando pahÊyati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave asubhanimittaÑ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamanÈhÈro2 anuppannassa vÈ kÈmacchandassa uppÈdÈya uppannassa vÈ kÈmacchandassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti3.

Api ca cha dhammÈ kÈmacchandassa pahÈnÈya saÑvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhÈvanÈnuyogo indriyesu guttadvÈratÈ bhojane mattaÒÒutÈ kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti. DasavidhaÒhi asubhanimittaÑ uggaÓhantassÈpi kÈmacchando pahÊyati, bhÈventassÈpi, indriyesu ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 90 piÔÔhesu. 2. AyamÈhÈro (sabbattha) 3. PahÈnÈya na bhiyyobhÈvÈya na vepullÈya (sabbattha) SaÑ 3. 92, 93 piÔÔhesu pana passitabbaÑ.


pihitadvÈrassÈpi, catunnaÑ paÒcannaÑ ÈlopÈnaÑ okÈse sati udakaÑ pivitvÈ yÈpanasÊlatÈya bhojane mattaÒÒunopi. Tena vuttaÑ–

“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive. AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti1.

Asubhakammikatissattherasadise asubhabhÈvanÈrate kalyÈÓamitte sevantassÈpi kÈmacchando pahÊyati, ÔhÈnanissajjÈdÊsu dasa-asubhanissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ kÈmacchandassa pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa kÈmacchandassa arahattamaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti pajÈnÈti.

PaÔighanimitte ÈyonisomanasikÈrena pana byÈpÈdassa uppÈdo hoti. Tattha paÔighampi paÔighanimittaÑ nÈma, paÔighÈrammaÓampi paÔighanimittaÑ. AyonisomanasikÈro sabbattha ekalakkhaÓova. TaÑ tasmiÑ nimitte bahulaÑ pavattayato byÈpÈdo uppajjati. TenÈha BhagavÈ “atthi bhikkhave paÔighanimittaÑ, tattha ayonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ byÈpÈdassa uppÈdÈya uppannassa vÈ byÈpÈdassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti2.

MettÈya pana cetovimuttiyÈ yonisomanasikÈrenassa pahÈnaÑ hoti. Tattha mettÈti vutte appanÈpi upacÈropi vaÔÔati, cetovimuttÊti appanÈva. YonisomanasikÈro vuttalakkhaÓova. TaÑ tattha bahulaÑ pavattayato byÈpÈdo pahÊyati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave mettÈcetovimutti, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamanÈhÈro3 anuppannassa vÈ byÈpÈdassa uppÈdÈya uppannassa vÈ byÈpÈdassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti 4.

Api ca cha dhammÈ byÈpÈdassa pahÈnÈya saÑvattanti mettÈnimittassa uggaho mettÈbhÈvanÈnuyogo kammassakatÈpaccavekkhaÓÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 2. 343 TheragÈthÈyaÑ. 2. SaÑ 3. 91, 92 piÔÔhesu. 3. AyamÈhÈro (sabbattha) 4. PahÈnÈya na bhiyyobhÈvÈya na vepullÈya (sabbattha) SaÑ 3. 93 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


paÔisa~khÈnabahulÊkatÈ kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti. OdissakÈnodissakadisÈpharaÓÈnaÒhi aÒÒataravasena mettaÑ uggaÓhantassÈpi byÈpÈdo pahÊyati, odhiso anodhiso disÈpharaÓavasena mettaÑ bhÈventassÈpi. “TvaÑ etassa kuddho kiÑ karissasi, kimassa sÊlÈdÊni vinÈsetuÑ sakkhissasi, nanu tvaÑ attano kammena ÈgantvÈ attano kammeneva gamissasi, parassa kujjhanaÑ nÈma vÊtaccita~gÈratatta-ayosalÈkag|thÈdÊni gahetvÈ parassa paharitukÈmatÈsadisaÑ hoti. Esopi tava kuddho kiÑ karissati, kiÑ te sÊlÈdÊni vinÈsetuÑ sakkhissati, esa attano kammenÈgantvÈ attano kammeneva gamissati, appaÔicchitapaheÓakaÑ viya paÔivÈtakhittarajomuÔÔhi viya ca etassevesa kodho matthake patissatÊ”ti evaÑ attano ca parassa ca kammassakataÑ paccavekkhatopi, ubhayakammassakataÑ paccavekkhitvÈ paÔisa~khÈne ÔhitassÈpi, assaguttattherasadise mettÈbhÈvanÈrate kalyÈÓamitte sevantassÈpi byÈpÈdo pahÊyati. ®hÈnanisajjÈdÊsu mettÈnissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ byÈpÈdassa pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa byÈpÈdassa anÈgÈmimaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti pajÈnÈti.

AratÊti-ÈdÊsu ayonisomanasikÈrena thinamiddhassa uppÈdo hoti. Arati nÈma ukkaÓÔhitatÈ, tandÊ nÈma kÈyÈlasiyatÈ, vijambhitÈ nÈma kÈyavinÈmanÈ, bhattasammado nÈma bhattamucchÈ bhattapariÄÈho, cetaso lÊnattaÑ nÈma cittassa lÊnÈkÈro. Imesu arati-ÈdÊsu ayonisomanasikÈraÑ bahulaÑ pavattayato thinamiddhaÑ uppajjati. TenÈha BhagavÈ “atthi bhikkhave arati tandÊ vijambhitÈ bhattasammado cetaso ca lÊnattaÑ, tattha ayonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ thinamiddhassa uppÈdÈya uppannassa vÈ thinamiddhassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti 1.

ŒrambhadhÈtu-ÈdÊsu pana yonisomanasikÈrenassa pahÈnaÑ hoti. ŒrambhadhÈtu nÈma paÔhamÈrambhavÊriyaÑ, nikkamadhÈtu nÈma ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 91 piÔÔhe.


kosajjato nikkhantattÈ tato balavataraÑ, parakkamadhÈtu nÈma paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanato tatopi balavataraÑ. ImasmiÑ tippabhede vÊriye yonisomanasikÈraÑ bahulaÑ pavattayato thinamiddhaÑ pahÊyati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave ÈrambhadhÈtu nikkamadhÈtu parakkamadhÈtu, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamanÈhÈro anuppannassa vÈ thinamiddhassa uppÈdÈya uppannassa vÈ thinamiddhassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti1.

Api ca cha dhammÈ thinamiddhassa pahÈnÈya saÑvattanti atibhojane nimittaggÈho iriyÈpathasamparivattanatÈ ÈlokasaÒÒÈmanasikÈro abbhokÈsavÈso kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti. Œharahatthaka bhuttavamitaka tatravaÔÔaka alaÑsÈÔaka kÈkamÈsakabhojanaÑ bhuÒjitvÈ rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈne nisinnassa hi samaÓadhammaÑ karoto thinamiddhaÑ mahÈhatthÊ viya ottharantaÑ Ègacchati. CatupaÒca-Èlopa-okÈsaÑ pana ÔhapetvÈ pÈnÊyaÑ pivitvÈ yÈpanasÊlassa bhikkhuno taÑ na hotÊti atibhojane nimittaÑ gaÓhantassÈpi thinamiddhaÑ pahÊyati. YasmiÑ iriyÈpathe thinamiddhaÑ okkamati, tato aÒÒaÑ parivattentassÈpi, rattiÑ candÈlokadÊpÈloka-ukkÈloke divÈ s|riyÈlokaÑ manasikarontassÈpi, abbhokÈse vasantassÈpi, MahÈkassapattherasadise pahÊnathinamiddhe kalyÈÓamitte sevantassapi thinamiddhaÑ pahÊyati. ®hÈnanisajjÈdÊsu dhuta~ganissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ thinamiddhassa pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa thinamiddhassa arahattamaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti pajÈnÈti.

Cetaso av|pasame ayonisomanasikÈrena uddhaccakukkuccassa uppÈdo hoti. Av|pasamo nÈma av|pasantÈkÈro. UddhacakukkuccamevetaÑ atthato. Tattha ayonisomanasikÈraÑ bahulaÑ pavattayato uddhaccakukkuccaÑ uppajjati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave cetaso av|pasamo, tattha ayonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 93 piÔÔhe.


uddhaccakukkuccassa uppÈdÈya uppannassa vÈ uddhaccakukkuccassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti1.

SamÈdhisa~khÈte pana cetaso v|pasame yonisomanasikÈrenassa pahÈnaÑ hoti. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave cetaso v|pasamo, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamanÈhÈro anuppannassa vÈ uddhaccakukkuccassa uppÈdÈya uppannassa vÈ uddhaccakukkuccassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti2.

Api ca cha dhammÈ uddhaccakukkuccassa pahÈnÈya saÑvattanti bahussutatÈ paripucchakatÈ vinaye pakataÒÒutÈ vuÉÉhasevitÈ kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti. BÈhusaccenapi hi ekaÑ vÈ dve vÈ tayo vÈ cattÈro vÈ paÒca vÈ nikÈye PÈÄivasena ca atthavasena ca uggaÓhantassÈpi uddhaccakukkuccaÑ pahÊyati, kappiyÈkappiyaparipucchÈbahulassÈpi, vinayapaÒÒattiyaÑ ciÓÓavasÊbhÈvatÈya pakataÒÒunopi, vuÉÉhe mahallakatthere upasa~kamantassÈpi, UpÈlittherasadise vinayadhare kalyÈÓamitte sevantassapi uddhaccakukkuccaÑ pahÊyati. ®hÈnanisajjÈdÊsu kappiyÈkappiyanissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ uddhaccakukkuccassa pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊne uddhaccakukkucce uddhaccassa arahattamaggena kukkuccassa anÈgÈmimaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti pajÈnÈti.

VicikicchÈÔhÈnÊyesu dhammesu ayonisomanasikÈrena vicikicchÈya uppÈdo hoti. VicikicchÈÔhÈnÊyÈ dhammÈ nÈma punappunaÑ vicikicchÈya kÈraÓattÈ vicikicchÈva. Tattha ayonisomanasikÈraÑ bahulaÑ pavattayato vicikicchÈ uppajjati. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave vicikicchÈÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha ayonisomanasikÈra-bahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannÈya vÈ vicikicchÈya uppÈdÈya uppannÈya vÈ vicikicchÈya bhiyyobhÈvÈya vepillÈyÈ”ti1.

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 91 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 93 piÔÔhe.


KusalÈdidhammesu yonisomanasikÈrena panassÈ pahÈnaÑ hoti. TenÈha BhagavÈ–

“Atthi bhikkhave kusalÈkusalÈ dhammÈ sÈvajjÈnavajjÈ dhammÈ ( )1 hÊnapaÓÊtÈ dhammÈ kaÓhasukkasappaÔibhÈgÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈra-bahulÊkÈro, ayamanÈhÈro anuppannÈya vÈ vicikicchÈya uppÈdÈya uppannÈya vÈ vicikicchÈya bhiyyobhÈvÈya vepullÈyÈ”ti2.

Api ca cha dhammÈ vicikicchÈya pahÈnÈya saÑvattanti bahussutatÈ paripucchakatÈ vinaye pakataÒÒutÈ adhimokkhabahulatÈ kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti. BÈhusaccenapi hi ekaÑ vÈ -pa- paÒca vÈ nikÈye PÈÄivasena ca atthavasena ca uggaÓhantassÈpi vicikicchÈ pahÊyati, tÊÓi ratanÈni Èrabbha paripucchÈbahulassÈpi, vinaye ciÓÓavasÊbhÈvassÈpi, tÊsu ratanesu okappaniyasaddhÈsa~khÈta-adhimokkhabahulassÈpi, saddhÈdhimutte Vakkalittherasadise kalyÈÓamitte sevantassÈpi vicikicchÈ pahÊyati. ®hÈnanisajjÈdÊsu tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ guÓanissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ vicikicchÈya pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnÈya vicikicchÈya sotÈpattimaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti pajÈnÈti.

NÊvaraÓapabbavaÓÓanÈ. _____

Bojjha~gapabbavaÓÓanÈ

Bojjha~gapabbe santanti paÔilÈbhavasena vijjamÈnaÑ. Asantanti appaÔilÈbhavasena avijjamÈnaÑ. YathÈ ca anuppannassÈti-ÈdÊsu pana satisambojjha~gassa tÈva–

“Atthi bhikkhave satisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha yoniso-manasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ atisambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ sati

______________________________________________________________ 1. (SevitabbÈsevitabbÈ dhammÈ) sabbattha, PÈÄiyaÑ pana natthi. 2. SaÑ 3. 93 piÔÔhe.


sambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya)1 bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti2–

EvaÑ uppÈdo hoti. Tattha satiyeva satisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ. YonisomanasikÈro vuttalakkhaÓoyeva. TaÑ tattha bahulaÑ pavattayato satisambojjha~go uppajjati.

Api ca cattÈro dhammÈ satisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti satisampajaÒÒaÑ muÔÔhassatipuggalaparivajjanatÈ upaÔÔhitassatipuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti. AbhikkantÈdÊsu hi sattasu ÔhÈnesu satisampajaÒÒena, bhattanikkhittakÈkasadise muÔÔhassatipuggale parivajjanena, Tissadattatthera-abhayattherasadise upaÔÔhitassatipuggale sevanena, ÔhÈnanisajjÈdÊsu satisamuÔÔhÈpanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittatÈya ca satisambojjha~go uppajjati. EvaÑ cat|hi kÈraÓehi uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rihotÊti pajÈnÈti.

Dhammavicayasambojjha~gassa pana–

“Atthi bhikkhave kusalÈkusalÈ dhammÈ -pa- kaÓhasukkasappaÔibhÈgÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ dhammavicaya-sambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti 3–

EvaÑ uppÈdo hoti.

Api ca satta dhammÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti paripucchakatÈ vatthuvisadakiriyÈ indriyasamattapaÔipÈdanÈ duppaÒÒapuggalaparivajjanÈ paÒÒavantapuggalasevanÈ gambhÊraÒÈÓacariyapaccavekkhaÓÈ tadadhimuttatÈti. Tattha paripucchakatÈti khandhadhÈtu-Èyatana-indriyabalabojjha~gamagga~gajhÈnasamathavipassanÈnaÑ atthasannissitaparipucchÈbahulatÈ. VatthuvisadakiriyÈti ajjhattikabÈhirÈnaÑ vatth|naÑ visadabhÈvakaraÓaÑ. YadÈ hissa kesanakhalomÈni dÊghÈni honti, sarÊraÑ vÈ ussannadosaÒceva sedamalamakkhitaÒca, tadÈ ajjhattikaÑ vatthu avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ. ______________________________________________________________ 1. ( ) PÈÄiyaÑ natthi. 2. SaÑ 3. 60 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 91 piÔÔhe.


yadÈ pana cÊvaraÑ jiÓÓaÑ kiliÔÔhaÑ duggandhaÑ hoti, senÈsanaÑ vÈ uklÈpaÑ, tadÈ bÈhiraÑ vatthu avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ. TasmÈ kesÈdichedanena uddhaÑvirecana-adhovirecanÈdÊhi sarÊrasallahukabhÈvakaraÓena ucchÈdananhÈpanena ca ajjhattikavatthu visadaÑ kÈtabbaÑ, s|cikammadhovanarajanaparibhaÓÉakaraÓÈdÊhi bÈhiravatthu visadaÑ kÈtabbaÑ. EtasmiÒhi ajjhattikabÈhiravatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ÒÈÓampi avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ, aparisuddhÈni dÊpakapallakavaÔÔitelÈni nissÈya uppannadÊpasikhÈya obhÈso viya. Visade pana ajjhattikabÈhiravatthumhi uppannesu cittacetasikesu ÒÈÓampi visadaÑ hoti, parisuddhÈni dÊpakapallakavaÔÔitelÈni nissÈya uppannadÊpasikhÈya obhÈso viya. Tena vuttaÑ “vatthuvisadakiriyÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattatÊ”ti.

IndriyasamattapaÔipÈdanÈ nÈma saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ samabhÈvakaraÓaÑ. Sace hissa saddhindriyaÑ balavaÑ hoti, itarÈni mandÈni. Tato vÊriyindriyaÑ paggahakiccaÑ, satindriyaÑ upaÔÔhÈnakiccaÑ, samÈdhindriyaÑ avikkhepakiccaÑ, paÒÒindriyaÑ dassanakiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti. TasmÈ taÑ dhammasabhÈvapaccavekkhaÓena vÈ yathÈ vÈ manasikaroto balavaÑ jÈtaÑ, tathÈ amanasikÈrena hÈpetabbaÑ. Vakkalittheravatthu cettha nidassanaÑ. Sace pana vÊriyindriyaÑ balavaÑ hoti, atha neva saddhindriyaÑ adhimokkhakiccaÑ kÈtuÑ sakkoti, na itarÈni itarakiccabhedaÑ. TasmÈ taÑ passaddhÈdibhÈvanÈya hÈpetabbaÑ. TatrÈpi SoÓattheravatthu dassetabbaÑ. EvaÑ sesesupi ekassa balavabhÈve sati itaresaÑ attano kiccesu asamatthatÈ veditabbÈ.

Visesato panettha saddhÈpaÒÒÈnaÑ samÈdhivÊriyÈnaÒca samataÑ pasaÑsanti. Balavasaddho hi mandapaÒÒo mudhappasanno hoti, avatthusmiÑ pasÊdati. BalavapaÒÒo mandasaddho kerÈÔikapakkhaÑ bhajati, bhesajjasamuÔÔhito viya rogo atekiccho hoti. CittuppÈdamatteneva kusalaÑ hotÊti atidhÈvitvÈ dÈnÈdÊni puÒÒÈni akaronto niraye uppajjati. UbhinnaÑ pana samatÈya vatthusmiÑyeva pasÊdati. BalavasamÈdhiÑ pana mandavÊriyaÑ samÈdhissa kosajjapakkhattÈ kosajjaÑ adhibhavati. BalavavÊriyaÑ mandasamÈdhiÑ vÊriyassa uddhaccapakkhattÈ uddhaccaÑ adhibhavati. SamÈdhi pana vÊriyena saÑyojito kosajje patituÑ na labhati, vÊriyaÑ samÈdhinÈ saÑyojitaÑ uddhacce patituÑ na labhati TasmÈ tadubhayampi samaÑ kÈtabbaÑ. UbhayasamatÈya hi appanÈ


hoti. Api ca samÈdhikammikassa balavatÊpi saddhÈ vaÔÔati. EvaÑ so saddahanto okappento appanaÑ pÈpuÓissati.

SamÈdhipaÒÒÈsu puna samÈdhikammikassa ekaggatÈ balavatÊ vaÔÔatÊ. EvaÒhi so appanaÑ pÈpuÓÈti. VipassanÈkammikassa paÒÒÈ balavatÊ vaÔÔati. EvaÒhi so lakkhaÓappaÔivedhaÑ pÈpuÓÈti. UbhinnaÑ pana samatÈya appanÈ hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatÊ vaÔÔati. Sati hi cittaÑ uddhaccapakkhikÈnaÑ saddhÈvÊriyapaÒÒÈnaÑ vasena uddhaccapÈtato, kosajjapakkhikena ca samÈdhinÈ kosajjapÈtato rakkhati. TasmÈ sÈ loÓadh|panaÑ viya sabbabyaÒjanesu sabbakammika-amacco viya ca sabbarÈjakiccesu sabbattha icchitabbÈ. TenÈha “sati ca pana sabbatthikÈ vuttÈ1 BhagavatÈ. KiÑkÈraÓÈ? CittaÒhi satipaÔisaraÓaÑ, ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ ca sati. Na vinÈ satiyÈ cittassa paggahaniggaho hotÊ”ti.

DuppaÒÒapuggalaparivajjanÈ nÈma khandhÈdibhede anogÈÄhapaÒÒÈnaÑ dummedhapuggalÈnaÑ ÈrakÈ parivajjanaÑ. PaÒÒavantapuggalasevanÈ nÈma samapaÒÒÈsalakkhaÓapariggÈhikÈya udayabbayapaÒÒÈya samannÈgatapuggalasevanÈ. GambhÊraÒÈÓacariyapaccavekkhaÓÈ nÈma gambhÊresu khandhÈdÊsu pavattÈya gambhÊrapaÒÒÈya pabhedapaccavekkhaÓÈ. TadadhimuttatÈ nÈma ÔhÈnanisajjÈdÊsu dhammavicayasambojjha~gasamuÔÔhÈpanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittatÈ. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti.

VÊriyasambojjha~gassa–

“Atthi bhikkhave ÈrambhadhÈtu nikkamadhÈtu parakkamadhÈtu, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ vÊrisambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ vÊriyasambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti2–

EvaÑ uppÈdo hoti.

Api ca ekÈdasa dhammÈ vÊriyasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti apÈyabhayapaccavekkhaÓatÈ ÈnisaÑsadassÈvitÈ gamanavÊthipaccavekkhaÓatÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 100 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 92 piÔÔhe.


piÓÉapÈtÈpacÈyanatÈ dÈyajjamahattapaccavekkhaÓatÈ SatthumahattapaccavekkhaÓatÈ jÈtimahattapaccavekkhaÓatÈ sabrahmacÈrimahattapaccavekkhaÓatÈ kusÊtapuggalaparivajjanatÈ ÈraddhavÊriyapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti.

Tattha nirayesu paÒcavidhabandhanakammakÈraÓato paÔÔhÈya mahÈdukkhaÑ anubhavanakÈlepi, tiracchÈnayoniyaÑ jÈlakkhipakumÊnÈdÊhi gahitakÈlepi, pÈjanakaÓÔakÈdippahÈravitunnassa pana sakaÔavahanÈdikÈlepi, pettivisaye anekÈnipi vassasahassÈni ekaÑ Buddhantarampi khuppipÈsÈhi ÈturÊbh|takÈlepi, kÈlakaÓjika-asuresu saÔÔhihattha-asÊtihatthappamÈÓena aÔÔhicammamatteneva attabhÈvena vÈtÈtapÈdidukkhÈnubhavanakÈlepi na sakkÈ vÊriyasambojjha~gaÑ uppÈdetuÑ, ayameva te bhikkhu kÈlo vÊriyakaraÓÈyÈti evaÑ apÈyabhayaÑ paccavekkhantassÈpi vÊriyasambojjha~go uppajjati. Na sakkÈ kusÊtena nava lokuttaradhammÈ laddhuÑ, ÈraddhavÊriyeneva sakkÈ, ayamÈnisaÑso vÊriyassÈti evaÑ ÈnisaÑsadassÈvinopi uppajjati. SabbabuddhapaccekabuddhamahÈsÈvakeheva te gatamaggo gantabbo, so ca na sakkÈ kusÊtena gantunti evaÑ gamanavÊthiÑ paccavekkhantassÈpi uppajjati. Ye taÑ piÓÉapÈtÈdÊhi upaÔÔhahanti, ime te manussÈ neva ÒÈtakÈ, na dÈsakammakarÈ, nÈpi taÑ nissÈya jÊvissÈmÈti te paÓÊtÈni piÓÉapÈtÈdÊni denti, atha kho attano kÈrÈnaÑ mahapphalataÑ paccÈsÊsamÈnÈ denti. SatthÈrÈpi “ayaÑ ime paccaye paribhuÒjitvÈ kÈyadaÄhÊbahulo sukhaÑ viharissatÊ”ti na evaÒca sampassatÈ tuyhaÑ paccayÈ anuÒÒÈtÈ, atha kho “ayaÑ ime paribhuÒjamÈno samaÓadhammaÑ katvÈ vaÔÔadukkhato muccissatÊ” ti te paccayÈ anuÒÒÈtÈ. So dÈni tvaÑ kusÊto viharanto na taÑ piÓÉapÈtaÑ apacÈyissasi. ŒraddhavÊriyasseva hi piÓÉapÈtÈpacÈyanaÑ nÈma hotÊti evaÑ piÓÉapÈtÈpacÈyanaÑ paccavekkhantassÈpi uppajjati MahÈmittattherassa viya.

Thero kira kassakaleÓe nÈma paÔivasati, tassa ca gocaragÈme ekÈ mahÈ-upÈsikÈ theraÑ puttaÑ katvÈ paÔijaggati. SÈ ekadivasaÑ araÒÒaÑ gacchantÊ dhÊtaraÑ Èha “amma asukasmiÑ ÔhÈne purÈÓataÓÉulÈ, asukasmiÑ khÊraÑ, asukasmiÑ sappi, asukasmiÑ phÈÓitaÑ, tava bhÈtikassa ayyamittassa ÈgatakÈle bhattaÑ pacitvÈ khÊrasappiphÈÓitehi saddhiÑ


dehi, tvaÒca bhuÒjeyyÈsÊ”ti. TvaÑ pana kiÑ bhuÒjissasi ammÈti. AhaÑ pana hiyyo pakkaÑ pÈrivÈsikabhattaÑ kaÒjiyena bhuttamhÊti. DivÈ kiÑ bhuÒjissasi ammÈti. SÈkapaÓÓaÑ pakkhipitvÈ kaÓataÓÉulehi ambilayÈguÑ pacitvÈ Ôhapehi ammÈti.

Thero cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattaÑ nÊharantova taÑ saddaÑ sutvÈ attÈnaÑ ovadi mahÈ-upÈsikÈ kira kaÒjiyena pÈrivÈsikabhattaÑ bhuÒji, divÈpi kaÓapaÓÓambilayÈguÑ bhuÒjissati, tuyhaÑ atthÈya pana purÈÓataÓÉulÈdÊni Ècikkhati. TaÑ nissÈya kho panesÈ neva khettaÑ na vatthuÑ na bhattaÑ na vatthaÑ paccÈsÊsati, tisso pana sampattiyo patthayamÈnÈ deti. TvaÑ etissÈ tÈ sampattiyo dÈtuÑ sakkhissasi na sakkhissasÊti. AyaÑ kho pana piÓÉapÈto tayÈ sarÈgena sadosena samohena na sakkÈ bhuÒjitunti pattaÑ thavikÈya pakkhipitvÈ gaÓÔhikaÑ muÒcitvÈ nivattitvÈ kassakaleÓameva gantvÈ pattaÑ heÔÔhÈmaÒce cÊvaraÑ cÊvaravaÑse ÔhapetvÈ arahattaÑ apÈpuÓitvÈ na nikkhamissÈmÊti vÊriyaÑ adhiÔÔhahitvÈ nisÊdi. DÊgharattaÑ appamatto hutvÈ nivutthabhikkhu vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ purebhattameva arahattaÑ patvÈ vikasamÈnamiva padumaÑ mahÈkhÊÓÈsavo sitaÑ karontova nisÊdi. LeÓadvÈre rukkhamhi adhivatthÈ devatÈ

“Namo te purisÈjaÒÒa, namo te purisuttama. Yassa te ÈsavÈ khÊÓÈ, dakkhiÓeyyosi mÈrisÈ”ti–

UdÈnaÑ udÈnetvÈ “bhante piÓÉÈya paviÔÔhÈnaÑ tumhÈdisÈnaÑ arahantÈnaÑ bhikkhaÑ datvÈ mahallakitthiyo dukkhÈ muccissantÊ”ti Èha.

Thero uÔÔhahitvÈ dvÈraÑ vivaritvÈ kÈlaÑ olokento pÈtoyevÈti ÒatvÈ pattacÊvaramÈdÈya gÈmaÑ pÈvisi. DÈrikÈpi bhattaÑ sampÈdetvÈ “idÈni me bhÈtÈ Ègamissati, idÈni me bhÈtÈ ÈgamissatÊ”ti dvÈraÑ vivaritvÈ olokayamÈnÈ nisÊdi. SÈ there gharadvÈraÑ sampatte pattaÑ gahetvÈ sappiphÈÓitayojitassa khÊrapiÓÉapÈtassa p|retvÈ hatthe Ôhapesi. Thero “sukhaÑ1 hot|”ti anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. SÈpi taÑ olokayamÈnÈ aÔÔhÈsi. ______________________________________________________________ 1. SukhÊ (Ka)


Therassa hi tadÈ ativiya parisuddho chavivaÓÓo ahosi, vippasannÈni indriyÈni, mukhaÑ bandhanÈ muttatÈlapakkaÑ viya ativiya virocittha. MahÈ-upÈsikÈ araÒÒÈ ÈgantvÈ “kiÑ amma bhÈtiko te Ègato”ti pucchi. SÈ sabbaÑ taÑ pavattiÑ Èrocesi, upÈsikÈ “ajja me puttassa pabbajitakiccaÑ matthakaÑ pattan”ti ÒatvÈ “abhiramati te amma bhÈtÈ BuddhasÈsane na ukkaÓÔhatÊ”ti Èha.

MahantaÑ kho panetaÑ Satthu dÈyajjaÑ, yadidaÑ satta ariyadhanÈni nÈma, taÑ na sakkÈ kusÊtena gahetuÑ. YathÈ hi vippaÔipannaÑ puttaÑ mÈtÈpitaro “ayaÑ amhÈkaÑ aputto”ti paribÈhiraÑ karonti, so tesaÑ accayena dÈyajjaÑ na labhati, evaÑ kusÊtopi idaÑ ariyadhanadÈyajjaÑ na labhati, ÈraddhavÊriyova labhatÊti dÈyajjamahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati. MahÈ kho pana te SatthÈ, Satthuno hi te mÈtukucchismiÑ paÔisandhigaÓhanakÈlepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattanayamakapÈÔihÈriyadevorohana-Èyusa~khÈravossajjanesupi parinibbÈnakÈlepi dasasahassilokadhÈtu kampittha, yuttaÑ nu te evar|passa Satthuno sÈsane pabbajitvÈ kusÊtena bhavitunti evaÑ SatthumahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati.

JÈtiyÈpi tvaÑ idÈni na lÈmakajÈtikosi, asambhinnÈya mahÈsammatapaveÓiyÈ Ègate OkkÈkarÈjavaÑse jÈto SirisuddhodanamahÈrÈjassa ca MahÈmÈyÈdeviyÈ ca nattÈ RÈhulabhaddassa kaniÔÔho, tayÈ nÈma evar|pena Jinaputtena hutvÈ na yuttaÑ kusÊtena viharitunti evaÑ jÈtimahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati. SÈriputtamoggallÈnÈ ceva asÊtimahÈsÈvakÈ ca vÊriyeneva lokuttaradhammaÑ paÔivijjhiÑsu, tvaÑ etesaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ maggaÑ paÔipajjasi, nappaÔipajjasÊti evaÑ sabrahmacÈrimahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati.

KucchiÑ p|retvÈ Ôhita-ajagarasadise vissaÔÔhakÈyikacetasikavÊriye kusÊtapuggale parivajjentassÈpi, ÈraddhavÊriye pahitatte puggale sevantassÈpi, ÔhÈnanisajjÈdÊsu vÊriyuppÈdanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti.


PÊtisambojjha~gassa–

“Atthi bhikkhave pÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha yoniso-manasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ pÊtisambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ pÊtisambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti1–

EvaÑ uppÈdo hoti. Tattha pÊtiyeva pÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ nÈma. TassÈ uppÈdakamanasikÈro yonisomanasikÈro nÈma.

Api ca ekÈdasa dhammÈ pÊtisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti BuddhÈnussati, dhamma, saÑgha, sÊla, cÈga, devatÈnussati upasamÈnussati l|khapuggalaparivajjanatÈ siniddhapuggalasevanatÈ pasÈdanÊyasuttantapaccavekkhaÓatÈ tadadhimuttatÈti.

BuddhaguÓe anussarantassÈpi hi yÈva upacÈrÈ sakalasarÊraÑ pharamÈno pÊtisambojjha~go uppajjati. DhammasaÑghaguÓe anussarantassÈpi, dÊgharattaÑ akkhaÓÉaÑ katvÈ rakkhitaÑ catupÈrisuddhisÊlaÑ paccavekkhantassÈpi, gihino dasasÊlaÑ paÒcasÊlaÑ paccavekkhantassÈpi, dubbhikkhabhayÈdÊsu paÓÊtaÑ bhojanaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ datvÈ “evaÑ nÈma adamhÈ”ti cÈgaÑ paccavekkhantassÈpi, gihinopi evar|pe kÈle sÊlavantÈnaÑ dinnadÈnaÑ paccavekkhantassÈpi, yehi guÓehi samannÈgatÈ devatÈ devattaÑ pattÈ, tathÈr|pÈnaÑ guÓÈnaÑ attani atthitaÑ paccavekkhantassÈpi, samÈpattiyÈ vikkhambhite kilese saÔÔhipi sattatipi vassÈni na samudÈcarantÊti paccavekkhantassÈpi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyÈya saÑs|cital|khabhÈve BuddhÈdÊsu pasÈdasinehÈbhÈvena gadrabhapiÔÔhe rajasadise l|khapuggale parivajjentassÈpi, BuddhÈdÊsu pasÈdabahule muducitte siniddhapuggale sevantassÈpi, ratanattayaguÓaparidÊpake pasÈdanÊyasuttante paccavekkhantassÈpi, ÔhÈnanisajjÈdÊsu pÊti-uppÈdanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 92 piÔÔhe.


Passaddhisambojjha~gassa–

“Atthi bhikkhave kÈyappassaddhi cittappassaddhi, tattha yoniso-manasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ passaddhisambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ passaddhisambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti1–

EvaÑ uppÈdo hoti. Api ca satta dhammÈ passaddhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti paÓÊtabhojanasevanatÈ utusukhasevanatÈ iriyÈpathasukhasevanatÈ majjhattapayogatÈ sÈraddhakÈyapuggalaparivajjanatÈ passaddhikÈyapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti. PaÓÊtaÒhi siniddhaÑ sappÈyabhojanaÑ bhuÒjantassÈpi, sÊtuÓhesu ut|su ÔhÈnÈdÊsu ca iriyÈpathesu sappÈyaÑ utuÒca iriyÈpathaÒca sevantassÈpi passaddhi uppajjati. Yo pana mahÈpurisajÈtiko sabba-utu-iriyÈpathakkhamova hoti, na taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Yassa sabhÈgavisabhÈgatÈ atthi, tasseva visabhÈge utu-iriyÈpathe vajjetvÈ sabhÈge sevantassÈpi uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatapaccavekkhaÓÈ, iminÈ majjhattapayogena uppajjati. Yo leÉÉudaÓÉÈdÊhi paraÑ viheÔhayamÈnova vicarati, evar|paÑ sÈraddhakÈyaÑ puggalaÑ parivajjentassÈpi, saÑyatapÈdapÈÓiÑ passaddhakÈyaÑ puggalaÑ sevantassÈpi, ÔhÈnanisajjÈdÊsu passaddhi-uppÈdanatthÈya ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti.

SamÈdhisambojjha~gassa–

“Atthi bhikkhave samathanimittaÑ abyagganimittaÑ, tattha yoniso-manasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppannassa vÈ samÈdhisambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ samÈdhisambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti1–

EvaÑ uppÈdo hoti. Tattha samathova samathanimittaÑ, avikkhepaÔÔhena ca abyagganimittanti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 92 piÔÔhe.


Api ca ekÈdasa dhammÈ samÈdhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti vatthuvisadakiriyatÈ indriyasamattapaÔipÈdanatÈ nimittakusalatÈ samaye cittassa paggahaÓatÈ samaye cittassa niggahaÓatÈ samaye sampahaÑsanatÈ samaye ajjhupekkhanatÈ asamÈhitapuggalaparivajjanatÈ samÈhitapuggalasevanatÈ jhÈnavimokkhapaccavekkhaÓatÈ tadadhimuttatÈti. Tattha vatthuvisadakiriyatÈ ca indriyasamattapaÔipÈdanatÈ ca vuttanayeneva veditabbÈ.

NimittakusalatÈ nÈma kasiÓanimittassa uggahaÓakusalatÈ. Samaye cittassa paggahaÓatÈti yasmiÑ samaye atisithilavÊriyatÈdÊhi lÊnaÑ cittaÑ hoti, tasmiÑ samaye dhammavicayavÊriyapÊtisambojjha~gassa samuÔÔhÈpanena tassa paggaÓhanaÑ. Samaye cittassa niggahaÓatÈti yasmiÑ samaye accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhaÔaÑ cittaÑ hoti, tasmiÑ samaye passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gassa samuÔÔhÈpanena tassa niggaÓhanaÑ. Samaye sampahaÑsanatÈti yasmiÑ samaye cittaÑ paÒÒÈpayogamandatÈya vÈ upasamasukhÈnadhigamena vÈ nirassÈdaÑ hoti, tasmiÑ samaye aÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena saÑvejeti. AÔÔha saÑvegavatth|ni nÈma jÈtijarÈbyÈdhimaraÓÈni cattÈri, apÈyadukkhaÑ paÒcamaÑ, atÊte vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, anÈgate vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, paccuppanne ÈhÈrapariyeÔÔhim|lakaÑ dukkhanti. RatanattayaguÓÈnussaraÓena ca pasÈdaÑ janeti, ayaÑ vuccati samaye sampahaÑsanatÈti.

Samaye ajjhupekkhanatÈ nÈma yasmiÑ samaye sammÈpaÔipattiÑ Ègamma alÊnaÑ anuddhaÔaÑ anirassÈdaÑ ÈrammaÓe samappavattaÑ samathavÊthipaÔipannaÑ cittaÑ hoti, tadÈyaÑ paggahaniggahasampahaÑsanesu na byÈpÈraÑ Èpajjati sÈrathi viya samappavattesu assesu. AyaÑ vuccati samaye ajjhupekkhanatÈti. AsamÈhitapuggalaparivajjanatÈ nÈma upacÈraÑ vÈ appanaÑ vÈ appattÈnaÑ vikkhittacittÈnaÑ puggalÈnaÑ ÈrakÈ parivajjanaÑ. SamÈhitapuggalasevanatÈ nÈma upacÈrena vÈ appanÈya vÈ samÈhitacittÈnaÑ sevanÈ bhajanÈ payirupÈsanÈ. TadadhimuttatÈ nÈma ÔhÈnanisajjÈdÊsu samÈdhi-uppÈdanatthaÑyeva ninnapoÓapabbhÈracittatÈ. EvaÒhi paÔipajjato esa uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti.

UpekkhÈsambojjha~gassa–

“Atthi bhikkhave upekkhÈsambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro, ayamÈhÈro anuppa-


nnassa vÈ upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdÈya uppannassa vÈ upekkhÈ-sambojjha~gassa (bhiyyobhÈvÈya vepullÈya) bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti1–

EvaÑ uppÈdo hoti. Tattha upekkhÈva upekkhÈsambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ nÈma. Api ca paÒca dhammÈ upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti sattamajjhattatÈ sa~khÈramajjhattatÈ sattasa~khÈrakelÈyanapuggalaparivajjanatÈ sattasa~khÈramajjhattapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti.

Tattha dvÊhÈkÈrehi sattamajjhattataÑ samuÔÔhÈpeti “tvaÑ attano kammena ÈgantvÈ attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena ÈgantvÈ attanova kammena gamissati, tvaÑ kaÑ kelÈyasÊ”ti evaÑ kammassakatapaccavekkhaÓena ca, “paramatthato sattoyeva natthi, so tvaÑ kaÑ kelÈyasÊ”ti evaÑ nissattapaccavekkhaÓena ca. DvÊhevÈkÈrehi sa~khÈramajjhattataÑ samuÔÔhÈpeti “idaÑ cÊvaraÑ anupubbena vaÓÓavikÈraÒceva jiÓÓabhÈvaÒca upagantvÈ pÈdapuÒchanacoÄakaÑ hutvÈ yaÔÔhikoÔiyÈ chaÉÉanÊyaÑ bhavissati. Sace panassa sÈmiko bhaveyya, nÈssa evaÑ vinassituÑ dadeyyÈ”ti evaÑ assÈmikabhÈvapaccavekkhaÓena ca, “anaddhaniyaÑ idaÑ tÈvakÈlikan”ti evaÑ tÈvakÈlikabhÈvapaccavekkhaÓena ca. YathÈ ca cÊvare, evaÑ pattÈdÊsupi yojanÈ kÈtabbÈ.

Sattasa~khÈrakelÈyanapuggalaparivajjanatÈti ettha yo puggalo gihi vÈ attano puttadhÊtÈdike pabbajito vÈ attano antevÈsikasamÈnupajjhÈyakÈdike mamÈyati, sahattheneva nesaÑ kesacchedanas|cikammacÊvaradhovanarajanapattapacanÈdÊni karoti, muhuttampi apassanto “asuko sÈmaÓero kuhiÑ, asuko daharo kuhin”ti bhantamigo viya ito cito ca Èloketi. AÒÒena kesacchedanÈdÊnaÑ atthÈya “muhuttaÑ tÈva asukaÑ pesethÈ”ti yÈciyamÈnopi “amhepi taÑ attano kammaÑ na kÈrema, tumhe naÑ gahetvÈ kilamessathÈ”ti na deti. AyaÑ sattakelÈyano nÈma. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 92 piÔÔhe.


Yo pana cÊvarapattathÈlakakattarayaÔÔhi-ÈdÊni mamÈyati, aÒÒassa hatthena parÈmasitumpi na deti, tÈvakÈlikaÑ yÈcitopi “mayampi imaÑ mamÈyantÈ na paribhuÒjÈma, tumhÈkaÑ kiÑ dassÈmÈ”ti vadati. AyaÑ sa~khÈrakelÈyano nÈma. Yo pana tesu dvÊsupi vatth|su majjhatto udÈsÊno, ayaÑ sattasa~khÈramajjhatto nÈma. Iti ayaÑ upekkhÈsambojjha~go evar|pe sattasa~khÈrakelÈyanapuggale ÈrakÈ parivajjentassÈpi sattasa~khÈramajjhattapuggale sevantassÈpi ÔhÈnanisajjÈdÊsu taduppÈdanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hotÊti pajÈnÈti. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

Bojjha~gapabbavaÓÓanÈ. Imesupi dvÊsu pabbesu suddhavipassanÈva kathitÈ. Iti ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈge nÈnÈcittesu labbhanti. AÒÒeneva hi cittena kÈyaÑ pariggaÓhÈti, aÒÒena vedanaÑ, aÒÒena cittaÑ, aÒÒena dhamme pariggaÓhÈti, lokuttaramaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhanti. Œdito hi kÈyaÑ pariggaÓhitvÈ Ègatassa vipassanÈsampayuttÈ sati kÈyÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo kÈyÈnupassÊ nÈma. VipassanaÑ ussukkÈpetvÈ ariyamaggaÑ pattassa maggakkhaÓe maggasampayuttÈ sati kÈyÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo kÈyÈnupassÊ nÈma. VedanaÑ pariggaÓhitvÈ. CittaÑ pariggaÓhitvÈ. Dhamme pariggaÓhitvÈ Ègatassa vipassanÈsampayuttÈ sati dhammÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo dhammÈnupassÊ nÈma. VipassanaÑ ussukkÈpetvÈ ariyamaggaÑ pattassa maggakkhaÓe maggasampayuttÈ sati dhammÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo dhammÈnupassÊ nÈma. EvaÑ tÈva desanÈ puggale tiÔÔhati. KÈye pana subhanti vipallÈsappahÈnÈ kÈyapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti kÈyÈnupassanÈ nÈma. VedanÈya sukhanti vipallÈsappahÈnÈ vedanÈpariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti vedanÈnupassanÈ nÈma. Citte niccanti vipallÈsappahÈnÈ cittapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti cittÈnupassanÈ nÈma. Dhammesu attÈti vipallÈsappahÈnÈ dhammapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti dhammÈnupassanÈ nÈma. Iti ekÈva maggasampayuttÈ sati catukiccasÈdhanaÔÔhena


cattÈri nÈmÈni labhati. Tena vuttaÑ “lokuttaramaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhantÊ”ti.



374. AbhidhammabhÈjanÊye lokuttarasatipaÔÔhÈnavasena desanÈya ÈraddhattÈ yathÈ kÈyÈdi-ÈrammaÓesu lokiyasatipaÔÔhÈnesu tanti ÔhapitÈ, evaÑ aÔÔhapetvÈ sabbÈnipi kÈyÈnupassanÈdÊni satipaÔÔhÈnÈni Dhammasa~gaÓiyaÑ1 vibhattassa desanÈnayassa mukhamattameva dassentena niddiÔÔhÈni.

Tattha nayabhedo veditabbo. KathaÑ? KÈyÈnupassanÈya tÈva sotÈpattimagge jhÈnÈbhinivese suddhikapaÔipadÈ suddhikasuÒÒatÈ suÒÒatapaÔipadÈ suddhika-appaÓihitaÑ appaÓihitapaÔipadÈti imesu paÒcasu ÔhÈnesu dvinnaÑ dvinnaÑ catukkapaÒcakanayÈnaÑ vasena dasa nayÈ honti, evaÑ sesesupÊti vÊsatiyÈ abhinivesesu dve nayasatÈni. TÈni cat|hi adhipatÊhi catuguÓitÈni aÔÔha. Iti suddhikÈni dve sÈdhipatÊni2 aÔÔhÈti sabbampi nayasahassaÑ hoti. TathÈ vedanÈnupassanÈdÊsu suddhikasatipaÔÔhÈne cÈti sotÈpattimagge paÒca nayasahassÈni. YathÈ ca sotÈpattimagge, evaÑ sesamaggesupÊti kusale vÊsati nayasahassÈni. SuÒÒatÈpaÓihitÈnimittÈdibhedesu pana tato tiguÓe vipÈke saÔÔhi nayasahassÈnÊti evameva sakiccasÈdhakÈnaÒceva saÑsiddhikakiccÈnaÒca kusalavipÈkasatipaÔÔhÈnÈnaÑ niddesavasena duvidho kÈyÈnupassanÈdivasena ca suddhikavasena ca kusale paÒcannaÑ vipÈke paÒcannanti dasannaÑ niddesavÈrÈnaÑ vasena dasappabhedo asÊtinayasahassappaÔimaÓÉito abhidhammabhÈjanÊyaniddeso.


386. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva satipaÔÔhÈnÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbÈnipi etÈni appamÈÓaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 87, 125 piÔÔhÈdÊsu. 2. SÈdhipatÊhi (Ka)


nibbÈnaÑ Èrabbha pavattanato appamÈÓÈrammaÓÈneva, na maggÈrammaÓÈni. SahajÈtahetuvasena pana maggahetukÈni, vÊriyaÑ vÈ vÊmaÑsaÑ vÈ jeÔÔhakaÑ katvÈ maggabhÈvanÈkÈle maggÈdhipatÊni, chandacittajeÔÔhakÈya maggabhÈvanÈya navattabbÈni maggÈdhipatÊnÊti phalakÈlepi navattabbÈneva. AtÊtÈdÊsu ekÈrammaÓabhÈvenapi navattabbÈni. NibbÈnassa pana batiddhÈdhammattÈ bahiddhÈrammaÓÈni nÈma hontÊti evametasmiÑ paÒhÈpucchake nibbattitalokuttarÈneva satipaÔÔhÈnÈni1 kathitÈni. SammÈsambuddhena hi suttantabhÈjanÊyasmiÑyeva lokiyalokuttaramissakÈ satipaÔÔhÈnÈ kathitÈ, abhidhammabhÈjanÊyapaÒhÈpucchakesu pana lokuttarÈyevÈti evamayaÑ SatipaÔÔhÈnavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈ bhÈjetvÈ dassitoti.


SatipaÔÔhÈnavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SatipaÔÔhÈnÈti (Ka)

8. SammappadhÈnavibha~ga


390. IdÈni tadanantare SammappadhÈnavibha~ge cattÈroti gaÓanaparicchedo, tena na tato heÔÔhÈ na uddhanti sammappadhÈnaparicchedaÑ dÊpeti. SammappadhÈnÈti kÈraÓappadhÈnÈ upÈyappadhÈnÈ yonisopadhÈnÈ. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane paÔipannako bhikkhu. AnuppannÈnanti anibbattÈnaÑ. PÈpakÈnanti lÈmakÈnaÑ. AkusalÈnaÑ dhammÈnanti akosallasambh|tÈnaÑ dhammÈnaÑ. AnuppÈdÈyÈti na uppÈdanatthÈya. ChandaÑ janetÊti kattukamyatÈsa~khÈtaÑ kusalacchandaÑ janeti uppÈdeti. VÈyamatÊti payogaÑ parakkamaÑ karoti. VÊriyaÑ ÈrabhatÊti kÈyikacetasikaÑ vÊriyaÑ karoti. CittaÑ paggaÓhÈtÊti teneva sahajÈtavÊriyena cittaÑ ukkhipati. PadahatÊti padhÈnavÊriyaÑ karoti. PaÔipÈÔiyÈ panetÈni cattÈripi padÈni ÈsevanÈbhÈvanÈbahulÊkammasÈtaccakiriyÈhi yojetabbÈni.

UppannÈnaÑ pÈpakÈnanti anuppannÈnanti avattabbataÑ ÈpannÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ. PahÈnÈyÈti pajahanatthÈya. AnuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnanti anibbattÈnaÑ kosallasambh|tÈnaÑ dhammÈnaÑ. UppÈdÈyÈti uppÈdanatthÈya. UppannÈnanti nibbattÈnaÑ. ®hitiyÈti ÔhitatthÈya. AsammosÈyÈti anassanatthaÑ. BhiyyobhÈvÈyÈti punappunaÑ bhÈvÈya. VepullÈyÈti vipulabhÈvÈya. BhÈvanÈyÈti vaÉÉhiyÈ. PÈrip|riyÈti parip|raÓatthÈya. AyaÑ tÈva catunnaÑ sammappadhÈnÈnaÑ uddesavÈravasena ekapadiko atthuddhÈro. 391. IdÈni paÔipÈÔiyÈ tÈni padÈni bhÈjetvÈ dassetuÑ kathaÒca bhikkhu anuppannÈnanti-ÈdinÈ nayena niddesavÈro Èraddho. Tattha yaÑ heÔÔhÈ dhammasa~gahe ÈgatasadisaÑ, taÑ tassa vaÓÓanÈyaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. YaÑ pana tasmiÑ anÈgataÑ, tattha chandaniddese tÈva yo chandoti yo chandaniyavasena chando. ChandikatÈti chandikabhÈvo, chandakaraÓÈkÈro vÈ. KattukamyatÈti kattukÈmatÈ. Kusaloti cheko. Dhammacchandoti sabhÈvacchando. AyaÒhi chando nÈma taÓhÈchando diÔÔhichando vÊriyachando dhammacchandoti bahuvidho nÈnappakÈrako.


Tesu dhammacchandoti imasmiÑ ÔhÈne kattukamyatÈkusaladhammacchando adhippeto.

ImaÑ chandaÑ janetÊti chandaÑ kurumÈnova chandaÑ janeti nÈma. SaÒjanetÊti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. UÔÔhapetÊti chandaÑ kurumÈnova taÑ uÔÔhapeti nÈma. SamuÔÔhapetÊti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. NibbattetÊti chandaÑ kurumÈnova taÑ nibbatteti nÈma. AbhinibbattetÊti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Api ca chandaÑ karontova chandaÑ janeti nÈma. Tameva satataÑ karonto saÒjaneti nÈma. Kenacideva antarÈyena patitaÑ puna ukkhipanto uÔÔhapeti nÈma. PabandhaÔÔhitiÑ pÈpento samuÔÔhapeti nÈma. TaÑ pÈkaÔaÑ karonto nibbatteti nÈma. AnosakkanatÈya alÊnavuttitÈya anolÊnavuttitÈya abhimukhabhÈvena nibbattento abhinibbatteti nÈma. 394. VÊriyaniddese vÊriyaÑ karontova vÊriyaÑ Èrabhati nÈma. DutiyapadaÑ upasaggena vaÉÉhitaÑ. VÊriyaÑ karontoyeva ca Èsevati bhÈveti nÈma. PunappunaÑ karonto bahulÊkaroti. Œditova1 karonto Èrabhati. PunappunaÑ karonto samÈrabhati. BhÈvanÈvasena bhajanto Èsevati. VaÉÉhento bhÈveti. Sabbakiccesu tadeva bahulÊkaronto bahulÊkarotÊti veditabbo. 395. Cittapaggahaniddese vÊriyapaggahena yojento cittaÑ paggaÓhÈti, ukkhipatÊti attho. PunappunaÑ paggaÓhanto sampaggaÓhÈti. EvaÑ sampaggahitaÑ yathÈ na patati, tathÈ naÑ vÊriyupatthambhena upatthambhento upatthambheti. Upatthambhitampi thirabhÈvatthÈya punappunaÑ upatthambhento paccupatthambheti nÈma. 406. ®hitiyÈtipadassa niddese sabbesampi asammosÈdÊnaÑ ÔhitivevacanabhÈvaÑ dassetuÑ yÈ Ôhiti so asammosoti-Èdi vuttaÑ. Ettha hi heÔÔhimaÑ heÔÔhimaÑ padaÑ uparimassa uparimassa padassa attho, uparimaÑ uparimaÑ2 heÔÔhimassa heÔÔhimassa atthotipi vattuÑ vaÔÔati. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti. AyaÑ tÈva PÈÄivaÓÓanÈ.

AyaÑ panettha vinicchayakathÈ ayaÒhi sammappadhÈnakathÈ nÈma duvidhÈ lokiyÈ lokuttarÈ ca. Tattha lokiyÈ sabbapubbabhÈge hoti, ______________________________________________________________ 1. Œdito vÈ (?) 2. UparimaÑ uparimaÑ padaÑ (SÊ, SyÈ)


sÈ KassapasaÑyuttapariyÈyena lokiyamaggakkhaÓe veditabbÈ. VuttaÒhi tattha–

“(CattÈrome Èvuso sammappadhÈnÈ. Katame cattÈro.)1 IdhÈvuso bhikkhu ‘anuppannÈ me pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ uppajjamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun’ti ÈtappaÑ karoti, ‘uppannÈ me pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ appahÊyamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun’ti ÈtappaÑ karoti, ‘anuppannÈ me kusalÈ dhammÈ anuppajjamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun’ti ÈtappaÑ karoti, ‘uppannÈ me kusalÈ dhammÈ nirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun’ti ÈtappaÑ karotÊ”ti2.

Ettha ca anuppannÈ kusalÈ dhammÈti samathavipassanÈ ceva maggo ca. UppannÈ kusalÈ nÈma samathavipassanÈva. Maggo pana sakiÑ uppajjitvÈ nirujjhamÈno anatthÈya saÑvattanako nÈma natthi. So hi phalassa paccayaÑ datvÈva nirujjhati, purimasmiÑ vÈ samathavipassanÈva gahetabbÈti vuttaÑ. TaÑ pana na yuttaÑ.

Tattha “uppannÈ samathavipassanÈ nirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvattantÊ”ti atthassa ÈvibhÈvatthaÑ idaÑ vatthu eko kira khÊÓÈsavatthero “mahÈcetiyaÒca mahÈbodhiÒca vandissÈmÊ”ti samÈpattilÈbhinÈ bhaÓÉagÈhakasÈmaÓerena saddhiÑ janapadato mahÈvihÈraÑ ÈgantvÈ vihÈrapariveÓaÑ3 pÈvisi. SÈyanhasamaye mahÈbhikkhusaÑghe cetiyaÑ vandamÈne cetiyaÑ vandanatthÈya na nikkhami. KasmÈ? KhÊÓÈsavÈnaÒhi tÊsu ratanesu mahantaÑ gÈravaÑ hoti. TasmÈ bhikkhusaÑghe vanditvÈ paÔikkante manussÈnaÑ sÈyamÈsabhuttavelÈya sÈmaÓerampi ajÈnÈpetvÈ “cetiyaÑ vandissÈmÊ”ti ekakova nikkhami. SÈmaÓero “kiÑ nu kho thero avelÈya ekakova gacchati, jÈnissÈmÊ”ti upajjhÈyassa padÈnupadikova nikkhami. Thero anÈvajjanena tassa ÈgamanaÑ ajÈnanto dakkhiÓadvÈrena mahÈcetiya~gaÓaÑ ÈruÄho. SÈmaÓeropi anupadaÑyeva ÈruÄho. ______________________________________________________________ 1. ( ) PÈÄiyaÑ natthi. 2. SaÑ 1. 401 piÔÔhe. 3. Pi~garaparive ÓaÑ (SyÈ), piya~gapariveÓaÑ (Ka)


MahÈthero mahÈcetiyaÑ ulloketvÈ1 BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ sabbaÑ cetaso samannÈharitvÈ haÔÔhapahaÔÔho mahÈcetiyaÑ vandati. SÈmaÓero therassa vandanÈkÈraÑ disvÈ “upajjhÈyo me ativiya pasannacitto vandati, kiÑ nu kho pupphÈni labhitvÈ p|jaÑ kareyyÈ”ti cintesi. There vanditvÈ uÔÔhÈya sirasi aÒjaliÑ ÔhapetvÈ mahÈcetiyaÑ ulloketvÈ Ôhite sÈmaÓero ukkÈsitvÈ attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpesi. Thero parivattetvÈ olokento “kadÈ ÈgatosÊ”ti pucchi. TumhÈkaÑ cetiyaÑ vandanakÈle bhante, ativiya pasannÈ cetiyaÑ vandittha, kinnu kho pupphÈni labhitvÈ p|jeyyÈthÈti. Œma sÈmaÓera imasmiÑ cetiye viya aÒÒatra ettakaÑ dhÈtunidhÈnaÑ nÈma natthi, evar|paÑ asadisaÑ mahÈth|paÑ pupphÈni labhitvÈ ko na p|jeyyÈti. Tena hi bhante adhivÈsetha, ÈharissÈmÊti tÈvadeva jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ iddhiyÈ HimavantaÑ gantvÈ vaÓÓagandhasampannÈni pupphÈni gahetvÈ parissÈvanaÑ p|retvÈ mahÈthere dakkhiÓamukhato pacchimamukhaÑ asampatteyeva ÈgantvÈ pupphaparissÈvanaÑ hatthe ÔhapetvÈ “p|jetha bhante”ti Èha. Thero atimandÈni no sÈmaÓera pupphÈnÊti Èha. Gacchatha bhante Bhagavato guÓe ÈvajjetvÈ p|jethÈti.

Thero pacchimamukhanissitena sopÈnena Èruyha kucchivedikÈbh|miyaÑ pupphap|jaÑ kÈtuÑ Èraddho. VedikÈbh|mi paripuÓÓÈ, pupphÈni patitvÈ dutiyabh|miyaÑ jaÓÓuppamÈÓena odhinÈ p|rayiÑsu. Tato otaritvÈ pÈdapiÔÔhikapantiÑ p|jesi, sÈpi parip|ri. ParipuÓÓabhÈvaÑ Òa tvÈ heÔÔhimatale vikiranto agamÈsi, sabbacetiya~gaÓaÑ parip|ri. TasmiÑ paripuÓÓe “sÈmaÓera pupphÈni na khÊyantÊ”ti Èha. ParissÈvanaÑ bhante adhomukhaÑ karothÈti. AdhomukhaÑ katvÈ cÈlesi, tadÈ pupphÈni khÊÓÈni. Thero parissÈvanaÑ sÈmaÓerassa datvÈ saddhiÑ hatthipÈkÈrena2 cetiyaÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu vanditvÈ pariveÓaÑ gacchanto cintesi “yÈva mahiddhiko vatÈyaÑ sÈmaÓero, sakkhissati nu kho imaÑ iddhÈnubhÈvaÑ rakkhitun”ti3. Tato “na sakkhissatÊ”ti disvÈ sÈmaÓeraÑ Èha “sÈmaÓera tvaÑ idÈni mahiddhiko, evar|paÑ pana iddhiÑ nÈsetvÈ ______________________________________________________________ 1. OloketvÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. SaÔÔhihatthapÈkÈrena (SyÈ, Ka) 3. RakkhituÑ noti (SÊ, SyÈ)


pacchimakÈle kÈÓapesakÈriyÈ hatthena madditaÑkaÒjiyaÑ pivissasÊ”ti. DaharakabhÈvassa nÈmesa doso, yaÑ so upajjhÈyassa kathÈya saÑvejetvÈ “kammaÔÔhÈnaÑ me bhante ÈcikkhathÈ”ti na yÈci. “AmhÈkaÑ upajjhÈyo kiÑ vadatÊ”ti taÑ pana asuÓanto viya agamÈsi.

Thero mahÈcetiyaÒca mahÈbodhiÒca vanditvÈ sÈmaÓeraÑ pattacÊvaraÑ gÈhÈpetvÈ anupubbena KuÔeÄitissamahÈvihÈraÑ agamÈsi. SÈmaÓero upajjhÈyassa padÈnupadiko hutvÈ bhikkhÈcÈraÑ na gacchati, “kataraÑ gÈmaÑ pavisatha bhante”ti pucchitvÈ pana “idÈni me upajjhÈyo gÈmadvÈraÑ sampatto bhavissatÊ”ti Òa tvÈ attano ca upajjhÈyassa ca pattacÊvaraÑ gahetvÈ ÈkÈsenÈgantvÈ therassa pattacÊvaraÑ datvÈ piÓÉÈya pavisati. Thero sabbakÈlaÑ ovadati “sÈmaÓera mÈ evamakÈsi, puthujjaniddhi nÈma calÈ anibaddhÈ, asappÈyaÑ r|pÈdi-ÈrammaÓaÑ labhitvÈ appamattakeneva bhijjati, santÈya samÈpattiyÈ parihÊnÈ brahmacariyavÈse santhambhituÑ na sakkontÊ”ti. SÈmaÓero “kiÑ kathesi mayhaÑ upajjhÈyo”ti sotuÑ na icchati, tatheva karoti. Thero anupubbena cetiyavandanaÑ karonto KammupendavihÈraÑ1 nÈma gato. Tattha vasantepi there sÈmaÓero tatheva karoti.

AthekadivasaÑ ekÈ pesakÈradhÊtÈ abhir|pÈ paÔhamavaye ÔhitÈ KammupendagÈmato nikkhamitvÈ padumassaraÑ oruyha gÈyamÈnÈ pupphÈni bhaÒjati, tasmiÑ samaye sÈmaÓero padumassaramatthakena gacchati, gacchanto pana sakkaralasikÈya2 kÈÓamakkhikÈ viya tassÈ gÊtasadde bajjhi. TÈvadeva iddhi antarahitÈ, chinnapakkho kÈko viya ahosi. SantasamÈpattibalena pana tattheva udakapiÔÔhe apatitvÈ simbalit|laÑ viya patamÈnaÑ anupubbena padumassaratÊre aÔÔhÈsi. So vegena gantvÈ upajjhÈyassa pattacÊvaraÑ datvÈ nivatti. MahÈthero “pagevetaÑ mayÈ diÔÔhaÑ, nivÈriyamÈnopi na nivattissatÊ”ti kiÒci avatvÈ piÓÉÈya pÈvisi.

SÈmaÓero gantvÈ padumassaratÊre aÔÔhÈsi tassÈ paccuttaraÓaÑ ÈgamayamÈno. SÈpi sÈmaÓeraÑ ÈkÈsena gacchantaÒca punÈgantvÈ ÔhitaÒca disvÈ ______________________________________________________________ 1. KampupelandavihÈraÑ (SÊ), kambupeÓÉavihÈraÑ (SyÈ) 2. SakkalasikÈya (SÊ, SyÈ), silesikÈya (Ma-®Ôha 3. 171 piÔÔhe.)


“addhÈ esa maÑ nissÈya ukkaÓÔhito”ti Òa tvÈ “paÔikkama sÈmaÓerÈ”ti Èha.

Sopi paÔipakkami. ItarÈ paccuttaritvÈ sÈÔakaÑ nivÈsetvÈ taÑ upasa~kamitvÈ

“kiÑ bhante”ti pucchi. So tamatthaÑ Èrocesi. SÈ bah|hi kÈraÓehi gharÈvÈse

ÈdÊnavaÑ brahmacariyavÈse ÈnisaÑsaÒca dassetvÈ ovadamÈnÈpi tassa

ukkaÓÔhaÑ vinodetuÑ asakkontÊ “ayaÑ mama kÈraÓÈ evar|pÈya iddhiyÈ

parihÊno, na dÈni yuttaÑ pariccajitun”ti “idheva tiÔÔhÈ”ti vatvÈ gharaÑ

gantvÈ mÈtÈpit|naÑ taÑ pavattiÑ Èrocesi. Tepi ÈgantvÈ nÈnappakÈraÑ

ovadamÈnÈ vacanaÑ aggaÓhantaÑ ÈhaÑsu “tvaÑ amhe uccÈkulÈti

sallakkhesi1, mayaÑ pesakÈrÈ. Sakkhissasi pesakÈrakammaÑ kÈtun”ti.

SÈmaÓero Èha “upÈsaka gihibh|to nÈma pesakÈrakammaÑ vÈ kareyya

naÄakÈrakammaÑ vÈ, kiÑ iminÈ, mÈ sÈÔakamatte lobhaÑ karothÈ”ti.

PesakÈrako udare baddhasÈÔakaÑ datvÈ gharaÑ netvÈ dhÊtaraÑ adÈsi.

So pesakÈrakammaÑ uggaÓhitvÈ pesakÈrehi saddhiÑ sÈlÈya kammaÑ

karoti. AÒÒesaÑ itthiyo pÈtova bhattaÑ sampÈdetvÈ ÈhariÑsu. Tassa

bhariyÈ na tÈva Ègacchati, so itaresu kammaÑ vissajjetvÈ bhuÒjamÈnesu

tasaraÑ vaÔÔento nisÊdi. SÈ pacchÈ ÈgamÈsi. Atha naÑ so “aticirena

ÈgatÈsÊ”ti tajjesi. MÈtugÈmo ca nÈma api cakkavattirÈjÈnaÑ attani

paÔibaddhacittaÑ Òa tvÈ dÈsaÑ viya sallakkheti. TasmÈ sÈ evamÈha

“aÒÒesaÑ ghare dÈrupaÓÓaloÓÈdÊni sannihitÈni, bÈhirato ÈharitvÈ dÈyakÈ

pesakÈrakÈpi atthi, ahaÑ pana ekikÈ, tvampi mayhaÑ ghare idaÑ atthi idaÑ

natthÊti na jÈnÈsi. Sace icchasi, bhuÒja, no ce icchasi, mÈ bhuÒjÈ”ti. So “na

kevalaÑ uss|re bhattaÑ Èharasi, vÈcÈyapi maÑ ghaÔÔesÊ”ti kujjhitvÈ aÒÒaÑ

paharaÓaÑ apassanto tameva tasaradaÓÉakaÑ tasarato luÒcitvÈ khipi. SÈ taÑ

ÈgacchantaÑ disvÈ ÊsakaÑ parivatti. TasaradaÓÉakassa ca koÔi nÈma tikhiÓÈ

hoti, sÈ tassÈ parivattamÈnÈya akkhikoÔiyaÑ pavisitvÈ aÔÔhÈsi. SÈ ubhohi

hatthehi vegena akkhiÑ aggahesi, bhinnaÔÔhÈnato lohitaÑ paggharati.

______________________________________________________________ 1. UccÈkulikÈti mÈ sallakkhesi (SÊ)


So tasmiÑ kÈle upajjhÈyassa vacanaÑ anussari “idaÑ sandhÈya maÑ upajjhÈyo ‘anÈgate kÈle kÈÓapesakÈriyÈ hatthena madditaÑ kaÒjiyaÑ pivissasÊ’ti Èha, idaÑ therena diÔÔhaÑ bhavissati, aho dÊghadassÊ ayyo”ti mahÈsaddena rodituÑ Èrabhi. TamenaÑ aÒÒe “alaÑ Èvuso mÈ rodi, akkhi nÈma bhinnaÑ na sakkÈ rodanena paÔipÈkatikaÑ kÈtun”ti ÈhaÑsu. So “nÈhaÑ etamatthaÑ rodÈmi, apica kho idaÑ sandhÈya rodÈmÊ”ti sabbaÑ pavattiÑ paÔipÈÔiyÈ kathesi. EvaÑ uppannÈ samathavipassanÈ nirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvattanti.

Aparampi vatthu–tiÑsamattÈ bhikkh| kalyÈÓiyaÑ mahÈcetiyaÑ vanditvÈ aÔavimaggena mahÈmaggaÑ otaramÈnÈ antarÈmagge jhÈmakkhette kammaÑ katvÈ ÈgacchantaÑ ekaÑ manussaÑ addasaÑsu. Tassa sarÊraÑ masimakkhitaÑ hoti, masimakkhitameva ca ekaÑ kÈsÈvaÑ kacchaÑ pÊÄetvÈ nivatthaÑ, olokiyamÈno jhÈmakhÈÓuko viya1 khÈyati. So divasabhÈge kammaÑ katvÈ upaÉÉhajhÈyamÈnÈnaÑ2 dÈr|naÑ kalÈpaÑ ukkhipitvÈ piÔÔhiyaÑ vippakiÓÓehi kesehi kummaggena ÈgantvÈ bhikkh|naÑ sammukhe aÔÔhÈsi. SÈmaÓerÈ disvÈ aÒÒamaÒÒaÑ olokayamÈnÈ “Èvuso tuyhaÑ pitÈ tuyhaÑ mahÈpitÈ tuyhaÑ mÈtulo”ti hasamÈnÈ gantvÈ “ko nÈmosi tvaÑ upÈsakÈ”ti nÈmaÑ pucchiÑsu. So nÈmaÑ pucchito vippaÔisÈrÊ hutvÈ dÈrukalÈpaÑ chaÉÉetvÈ vatthaÑ saÑvidhÈya nivÈsetvÈ mahÈthere vanditvÈ “tiÔÔhatha tÈva bhante”ti Èha. MahÈtherÈ aÔÔhaÑsu.

DaharasÈmaÓerÈ ÈgantvÈ mahÈtherÈnaÑ sammukhÈpi parihÈsaÑ karonti. UpÈsako Èha “bhante tumhe maÑ passitvÈ parihasatha, ettakeneva matthakaÑ pattamhÈti sallakkhetha. Ahampi pubbe tumhÈdisova samaÓo ahosiÑ, tumhÈkaÑ pana cittekaggatÈmattampi natthi. AhaÑ imasmiÑ sÈsane mahiddhiko mahÈnubhÈvo ahosiÑ, ÈkÈsaÑ gahetvÈ pathaviÑ karomi, pathaviÑ ÈkÈsaÑ. D|raÑ gaÓhitvÈ santikaÑ karomi, santikaÑ d|raÑ. CakkavÈÄasahassaÑ khaÓena vinivijjhÈmi, hatthe me passatha, idÈni pana makkaÔahatthasadisÈ. AhaÑ imeheva hatthehi idha nisinno va candimas|riye parÈmasiÑ. ImesaÑyeva pÈdÈnaÑ candimas|riye pÈdakathalikaÑ katvÈ nisÊdiÑ. Evar|pÈ me iddhi pamÈdena antarahitÈ, tumhe mÈ pamajjittha. PamÈdena hi ______________________________________________________________ 1. JhÈmakhÈÓu viya (Ka) 2. UpaÉÉhajhÈmakÈnaÑ (SÊ, Ka)


evar|paÑ byasanaÑ pÈpuÓanti. AppamattÈ viharantÈ jÈtijarÈmaraÓassa antaÑ karonti. TasmÈ tumhe maÒÒeva ÈrammaÓaÑ karitvÈ appamattÈ hotha bhante”ti tajjetvÈ ovÈdamadÈsi. Te tassa kathentasseva saÑvegaÑ ÈpajjitvÈ vipassamÈnÈ tiÑsa janÈ tattheva arahattaÑ pÈpuÓiÑs|ti. Evampi uppannÈ samathavipassanÈ nirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvattantÊti veditabbÈ. AyaÑ tÈva lokiyasammappadhÈnakathÈya vinicchayo.

LokuttaramaggakkhaÓe panetaÑ ekameva vÊriyaÑ catukiccasÈdhanavasena cattÈri nÈmÈni labhati. Tattha anuppannÈnanti asamudÈcÈravasena vÈ ananubh|tÈrammaÓavasena vÈ anuppannÈnaÑ. AÒÒathÈ hi anamatagge saÑsÈre anuppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ nÈma natthi. AnuppannÈ pana uppajjamÈnÈpi eteyeva uppajjanti, pahÊyamÈnÈpi eteyeva pahÊyanti.

Tattha ekaccassa vattavasena kilesÈ na samudÈcaranti, ekaccassa ganthadhuta~gasamÈdhivipassanÈ navakammikÈnaÑ aÒÒataravasena. KathaÑ? Ekacco hi vattasampanno hoti, tassa dvÈsÊtikhuddakavattÈni1 cuddasa mahÈvattÈni2 cetiya~gaÓa bodhiya~gaÓa pÈnÊyamÈÄa uposathÈgÈra ÈgantukagamikavattÈni ca karontasseva kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa vattaÑ vissajjetvÈ bhinnavattassa vicarato ayonisomanasikÈraÒceva sativossaggaÒca Ègamma uppajjanti. EvaÑ asamudÈcÈravasena anuppannÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco ganthayutto hoti, ekampi nikÈyaÑ gaÓhÈti, dvepi tayopi cattÈropi paÒcapi. Tasseva TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ atthavasena PÈÄivasena nusandhivasena pubbÈparavasena gaÓhantassa sajjhÈyantassa cintentassa vÈcentassa desentassa pakÈsentassa kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa ganthakammaÑ pahÈya kusÊtassa vicarato ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco pana dhuta~gadharo hoti, terasa dhuta~gaguÓe samÈdÈya vattati, tassa dhuta~gaguÓe pariharantassa kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 239 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 4. 373 piÔÔhÈdÊsu.


aparabhÈge panassa dhuta~gÈni vissajjetvÈ bÈhullÈya ÈvaÔÔassa1 vicarato ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco pana aÔÔhasu samÈpattÊsu ciÓÓavasÊ hoti. Tassa paÔhamajjhÈnÈdÊsu ÈvajjanavasÊ-ÈdÊnaÑ vasena viharantassa kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa parihÊnajjhÈnassa vÈ vissaÔÔhajjhÈnassa vÈ bhassÈdÊsu anuyuttassa viharato ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ kilesÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco pana vipassako hoti, sattasu vÈ vipassanÈsu2 aÔÔhÈrasasu vÈ mahÈvipassanÈsu kammaÑ karonto viharati. TassevaÑ viharato kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa vipassanÈkammaÑ pahÈya kÈyadaÄhÊbahulassa viharato ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ kilesÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco pana navakammiko hoti, uposathÈgÈrabhojanasÈlÈdÊni karoti. Tassa tesaÑ upakaraÓÈni cintentassa kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa navakamme niÔÔhite vÈ vissaÔÔhe vÈ ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ kilesÈ uppajjanti nÈma.

Ekacco pana brahmalokÈ Ègato suddhasatto hoti, tassa anÈsevanÈya kilesÈ okÈsaÑ na labhanti. AparabhÈge panassa laddhÈsevanassa ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma uppajjanti. Evampi asamudÈcÈravasena anuppannÈ kilesÈ uppajjanti nÈma. EvaÑ tÈva asamudÈcÈravasena anuppannatÈ veditabbÈ.

KathaÑ ananubh|tÈrammaÓavasena? Idhekacco ananubh|tapubbaÑ manÈpiyÈdibhedaÑ ÈrammaÓaÑ labhati, tassa tattha ayonisomanasikÈrasativossagge Ègamma rÈgÈdayo kilesÈ uppajjanti. EvaÑ ______________________________________________________________ 1. Œvattassa (SÊ), ÈvaÔÔantassa (SyÈ) 2. Khu 9. 406 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


ananubh|tÈrammaÓavasena anuppannÈ uppajjanti nÈma. LokuttaramaggakkhaÓe pana ekameva vÊriyaÑ.

Ye ca evaÑ anuppannÈ uppajjeyyuÑ, te yathÈ neva uppajjanti, evaÑ nesaÑ anuppÈdakiccaÑ uppannÈnaÒca pahÈnakiccaÑ sÈdheti. TasmÈ uppannÈnaÑ pÈpakÈnanti ettha pana catubbidhaÑ uppannaÑ vattamÈnuppannaÑ bhutvÈ vigatuppannaÑ okÈsakatuppannaÑ bh|miladdhuppannanti. Tattha ye kilesÈ vijjamÈnÈ uppÈdÈdisama~gino, idaÑ vattamÈnuppannaÑ nÈma. Kamme pana javite ÈrammaÓarasaÑ anubhavitvÈ niruddhavipÈko bhutvÈ vigataÑ nÈma. KammaÑ uppajjitvÈ niruddhaÑ bhutvÈ1 vigataÑ nÈma. Tadubhayampi bhutvÈ vigatuppannanti sa~khaÑ gacchati. KusalÈkusalakammaÑ aÒÒassa kammassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ attano vipÈkassa okÈsaÑ karoti. EvaÑ kate okÈse vipÈko uppajjamÈno okÈsakaraÓato paÔÔhÈya uppannoti vuccati. IdaÑ okÈsakatuppannaÑ nÈma.

PaÒcakkhandhÈ pana vipassanÈya bh|mi nÈma, te atÊtÈdibhedÈ honti. Tesu anusayitakilesÈ pana atÊtÈ vÈ anÈgatÈ vÈ paccuppannÈ vÈti na vattabbÈ. AtÊtakkhandhesu anusayitÈpi hi appahÊnÈva honti. AnÈgatakkhandhesu, paccuppannakkhandhesu anusayitÈpi appahÊnÈva honti. IdaÑ bh|miladdhuppannaÑ nÈma. Ten’Èhu porÈÓÈ–“tÈsu tÈsu bh|mÊsu asamugghÈtitÈ kilesÈ bh|miladdhuppannÈti sa~khaÑ gacchantÊ”ti.

Aparampi catubbidhaÑ uppannaÑ samudÈcÈruppannaÑ ÈrammaÓÈdhigahituppannaÑ avikkhambhituppannaÑ asamugghÈtituppannanti. Tattha sampati vattamÈnaÑyeva samudÈcÈruppannaÑ nÈma. SakiÑ cakkh|ni ummÊletvÈ ÈrammaÓe nimitte gahite anussaritÈnussaritakkhaÓe kilesÈ nupajjissantÊti na vattabbÈ. KasmÈ? ŒrammaÓassa adhigahitattÈ. YathÈ kiÑ? YathÈ khÊrarukkhassa kuÔhÈriyÈ ÈhatÈhataÔÔhÈne khÊraÑ na nikkhamissatÊti na vattabbaÑ, evaÑ. IdaÑ ÈrammaÓÈdhigahituppannaÑ nÈma. SamÈpattiyÈ avikkhambhitakilesÈ pana imasmiÑ nÈma ÔhÈne nuppajjissantÊti na vattabbÈ, kasmÈ? Avikkhambhi tattÈ. YathÈ kiÑ? YathÈ sace khÊrarukkhaÑ kuÔhÈriyÈ ÈhaneyyuÑ, imasmiÑ nÈma ÔhÈne khÊraÑ na ______________________________________________________________ 1. BhavitvÈ (Ma-®Ôha 3. 173 piÔÔhe.)


nikkhameyyÈti na vattabbaÑ, evaÑ. IdaÑ avikkhambhituppannaÑ nÈma. Maggena asamugghÈtitakilesÈ pana bhavagge nibbattassÈpi nuppajjissantÊti purimanayeneva vitthÈretabbaÑ. IdaÑ asamugghÈtituppannaÑ nÈma.

Imesu uppannesu vattamÈnuppannaÑ bhutvÈvigatuppannaÑ okÈsakatuppannaÑ samudÈcÈruppannanti catubbidhaÑ uppannaÑ na maggavajjhaÑ, bh|miladdhuppannaÑ ÈrammaÓÈdhigahituppannaÑ avikkhambhi tuppannaÑ asamugghÈtituppannanti catubbidhaÑ maggavajjhaÑ. Maggo hi uppajjamÈno ete kilese pajahati. So ye kilese pajahati, te atÊtÈ vÈ anÈgatÈ vÈ paccuppannÈ vÈti na vattabbÈ. Vuttampi cetaÑ–

“HaÒci atÊte kilese pajahati, tena hi khÊÓaÑ khepeti, niruddhaÑ nirodheti, vigataÑ vigameti, attha~gataÑ atthaÑ gameti, atÊtaÑ yaÑ natthi, taÑ pajahati. HaÒci anÈgate kilese pajahati, tena hi ajÈtaÑ pajahati, anibbattaÑ, anuppannaÑ, apÈtubh|taÑ pajahati. AnÈgataÑ yaÑ natthi, taÑ pajahati. HaÒci paccuppanne kilese pajahati, tena hi ratto rÈgaÑ pajahati, duÔÔho dosaÑ, m|Äho mohaÑ, vinibaddho mÈnaÑ, parÈmaÔÔho diÔÔhiÑ, vikkhepagato uddhaccaÑ, aniÔÔha~gato vicikicchaÑ, thÈmagato anusayaÑ pajahati, kaÓhasukkadhammÈ yuganaddhÈ samameva vattanti. SaÑkilesikÈ maggabhÈvanÈ hoti -pa- tena hi natthi maggabhÈvanÈ, natthi phalasacchikiriyÈ, natthi kilesappahÈnaÑ, natthi dhammÈbhisamayoti. Atthi maggabhÈvanÈ -pa- atthi dhammÈbhisamayoti. YathÈ kathaÑ viya, seyyathÈpi taruÓo rukkho -pa- apÈtubh|tÈyeva na pÈtubhavantÊ”ti1.

Iti PÈÄiyaÑ ajÈtaphalarukkho Ègato, jÈtaphalarukkhena pana dÊpetabbaÑ. YathÈ hi saphalo taruÓa-ambarukkho, tassa phalÈni manussÈ paribhuÒjeyyuÑ, sesÈni pÈtetvÈ pacchiyo p|reyyuÑ, athaÒÒo puriso taÑ pharasunÈ chindeyya. Tenassa neva atÊtÈni phalÈni nÈsitÈni honti, na anÈgatapaccuppannÈni ca nÈsitÈni. AtÊtÈni hi manussehi paribhuttÈni, anÈgatÈni anibbattÈni, na sakkÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 394 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


nÈsetuÑ. YasmiÑ pana samaye so chinno, tadÈ phalÈniyeva natthÊti paccuppannÈnipi anÈsitÈni. Sace pana rukkho acchinno assa, athassa pathavÊrasaÒca ÈporasaÒca Ègamma yÈni phalÈni nibbatteyyuÑ, tÈni nÈsitÈni honti. TÈni hi ajÈtÈneva na jÈyanti, anibbattÈneva na nibbattanti, apÈtubh|tÈneva na pÈtubhavanti. Evameva maggo nÈpi atÊtÈdibhede kilese pajahati, nÈpi na pajahati. YesaÒhi kilesÈnaÑ maggena khandhesu apariÒÒÈtesu uppatti siyÈ, maggena uppajjitvÈ khandhÈnaÑ pariÒÒÈtattÈ te kilesÈ ajÈtÈva na jÈyanti, anibbattÈva na nibbattanti, apÈtubh|tÈva na pÈtubhavanti. TaruÓaputtÈya itthiyÈ puna avijÈyanatthaÑ byÈdhitÈnaÑ rogav|pasamatthaÑ pÊtabhesajjehi cÈpi ayamattho vibhÈvetabbo. EvaÑ maggo ye kilese pajahati, te atÊtÈ vÈ anÈgatÈ vÈ paccuppannÈ vÈti na vattabbÈ. Na ca maggo kilese na pajahati. Ye pana maggo kilese pajahati, te sandhÈya “uppannÈnaÑ pÈpakÈnan”ti-Èdi vuttaÑ.

Na kevalaÒca maggo kileseyeva pajahati, kilesÈnaÑ pana appahÊnattÈ ye uppajjeyyuÑ upÈdinnakkhandhÈ, tepi pajahatiyeva. Vuttampi cetaÑ “sotÈpattimaggaÒÈÓena abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa nirodhena satta bhave ÔhapetvÈ anamatagge saÑsÈre ye uppajjeyyuÑ nÈmaÒca r|paÒca, etthete nirujjhantÊ”ti1 vitthÈro. Iti maggo upÈdinnato anupÈdinnato ca vuÔÔhÈti. Bhavavasena pana sotÈpattimaggo apÈyabhavato vuÔÔhÈti, sakadÈgÈmimaggo sugatibhavekadesato, anÈgÈmimaggo sugatikÈmabhavato vuÔÔhÈti. Arahattamaggo r|pÈr|pabhavato vuÔÔhÈti. Sabbabhavehi vuÔÔhÈtiyevÈtipi vadanti.

Atha maggakkhaÓe kathaÑ anuppannÈnaÑ uppÈdÈya bhÈvanÈ hoti, kathaÑ vÈ uppannÈnaÑ ÔhitiyÈti. MaggappavattiyÈ eva. Maggo hi pavattamÈno pubbe anuppannapubbattÈ anuppanno nÈma vuccati. AnÈgatapubbaÑ hi ÔhÈnaÑ gantvÈ ananubh|tapubbaÑ vÈ ÈrammaÓaÑ anubhavitvÈ vattÈro bhavanti “anÈgataÔÔhÈnaÑ Ègatamha, ananubh|taÑ ÈrammaÓaÑ anubhavÈmÈ”ti. YÈ cassa pavatti, ayameva Ôhiti nÈmÈti ÔhitiyÈ bhÈvetÊti vattuÑ vaÔÔati. Evametassa bhikkhuno idaÑ lokuttaramaggakkhaÓe vÊriyaÑ “anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 8. 33 C|Äaniddese.


anuppÈdÈyÈ”ti-ÈdÊni cattÈri nÈmÈni labhati. AyaÑ lokuttaramaggakkhaÓe sammappadhÈnakathÈ. Evamettha lokiyalokuttaramissakÈ sammappadhÈnÈ niddiÔÔhÈti.



408. AbhidhammabhÈjanÊye sabbÈnipi sammappadhÈnÈni Dhammasa~gaÓiyaÑ1 vibhattassa desanÈnayassa mukhamattameva dassentena niddiÔÔhÈni. Tattha nayabhedo veditabbo. KathaÑ? PaÔhamasammappadhÈne tÈva sotÈpattimagge jhÈnÈbhinivese suddhikapaÔipadÈ suddhikasuÒÒatÈ suÒÒatapaÔipadÈ suddhika-appaÓihitÈ appaÓihitapaÔipadÈti imesu paÒcasu ÔhÈnesu dvinnaÑ dvinnaÑ catukkapaÒcakanayÈnaÑ vasena dasa nayÈ honti. EvaÑ sesesupÊti vÊsatiyÈ abhinivesesu dve nayasatÈni. TÈni cat|hi adhipatÊhi catugguÓitÈni aÔÔha. Iti suddhikÈni dve sÈdhipatÊni aÔÔhÈti sabbampi nayasahassaÑ hoti. TathÈ dutiyasammappadhÈnÈdÊsu suddhikasammappadhÈne cÈti sotÈpattimagge paÒcanayasahassÈni. YathÈ ca sotÈpattimagge, evaÑ sesamaggesupÊti kusalavaseneva vÊsati nayasahassÈni. VipÈke pana sammappadhÈnehi kattabbakiccaÑ natthÊti vipÈkavÈro na gahitoti. SammappadhÈnÈni panettha nibbattitalokuttarÈneva kathitÈnÊti veditabbÈni.



427. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva sammappadhÈnÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbÈnipi etÈni appamÈÓaÑ nibbÈnaÑ Èrabbha pavattito appamÈÓÈrammaÓÈneva, na maggÈrammaÓÈni. SahajÈtahetuvasena pana maggahetukÈni, vÊmaÑsaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 87 piÔÔhe.


maggabhÈvanÈkÈle maggÈdhipatÊni, chandacittajeÔÔhikÈya maggabhÈvanÈya na vattabbÈni maggÈdhipatÊnÊti. VÊriyajeÔÔhikÈya pana aÒÒassa vÊriyassa abhÈvÈ na vattabbÈni maggÈdhipatÊnÊti vÈ na maggÈdhipatÊnÊti vÈ. AtÊtÈdÊsu ekÈrammaÓabhÈvenapi na vattabbÈni. NibbÈnassa pana bahiddhÈdhammattÈ bahiddhÈrammaÓÈni nÈma hontÊti evametasmiÑ paÒhÈpucchake nibbattitalokuttarÈneva sammappadhÈnÈni kathitÈni. SammÈsambuddhena hi suttantabhÈjanÊyasmiÑ yeva lokiyalokuttaramissakÈ sammappadhÈnÈ kathitÈ. AbhidhammabhÈjanÊyapaÒhÈpucchakesu pana lokuttarÈyevÈti evamayaÑ SammappadhÈnavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


SammappadhÈnavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

9. IddhipÈdavibha~ga


431. IdÈni tadanantare IddhipÈdavibha~ge cattÈroti gaÓanaparicchedo. IddhipÈdÈti ettha ijjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti vÈ etÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊtipi iddhi. PaÔhamenatthena iddhi eva pÈdo iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyÈ pÈdoti iddhipÈdo, pÈdoti patiÔÔhÈ adhigamupÈyoti attho. Tena hi yasmÈ upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ pajjanti pÈpuÓanti, tasmÈ pÈdoti vuccati. EvaÑ tÈva “cattÈro iddhipÈdÈ”ti ettha attho veditabbo.

IdÈni te bhÈjetvÈ dassetuÑ idha bhikkh|ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. ChandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgatanti ettha chandahetuko chandÈdhiko vÈ samÈdhi chandasamÈdhi. KattukamyatÈchandaÑ adhipatiÑ karitvÈ paÔiladdhasamÈdhissetaÑ adhivacanaÑ. PadhÈnabh|tÈ sa~khÈrÈ padhÈnasa~khÈrÈ. CatukiccasÈdhakassa sammappadhÈnavÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. SamannÈgatanti chandasamÈdhinÈ ca padhÈnasa~khÈrehi ca upetaÑ. IddhipÈdanti nipphattipariyÈyena vÈ ijjhanakaÔÔhena, ijjhanti etÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iminÈ vÈ pariyÈyena iddhÊti sa~khaÑ gatÈnaÑ upacÈrajjhÈnÈdikusalacittasampayuttÈnaÑ chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrÈnaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena pÈdabh|taÑ sesacittacetasikarÈsinti attho. YaÒhi parato “iddhipÈdoti tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho”ti vuttaÑ, taÑ iminÈ atthena yujjati. IminÈ nayena sesesupi attho veditabbo. Yatheva hi chandaÑ adhipatiÑ karitvÈ paÔiladdhasamÈdhi chandasamÈdhÊti vutto, evaÑ vÊriyaÑ -pa- cittaÑ. VÊmaÑsaÑ adhipatiÑ karitvÈ paÔiladdhasamÈdhi vÊmaÑsasamÈdhÊti vuccati.

IdÈni chandasamÈdhi-ÈdÊni padÈni bhÈjetvÈ dassetuÑ kathaÒca bhikkh|ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha chandaÑ ce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈti yadi bhikkhu chandaÑ adhipatiÑ chandaÑ jeÔÔhakaÑ chandaÑ dhuraÑ chandaÑ pubba~gamaÑ katvÈ samÈdhiÑ paÔilabhati nibbatteti, evaÑ nibbattito ayaÑ samÈdhi chandasamÈdhi nÈma vuccatÊti attho.


VÊriyaÑ ceti-ÈdÊsupi eseva nayo. Ime vuccanti padhÈnasa~khÈrÈti ettÈvatÈ chandiddhipÈdaÑ bhÈvayamÈnassa bhikkhuno padhÈnÈbhisa~khÈrasa~khÈtacatukiccasÈ- dhakaÑ vÊriyaÑ kathitaÑ. TadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈti taÑ sabbaÑ ekato rÈsiÑ katvÈti attho. Sa~khyaÑ gacchatÊti etaÑ vohÈraÑ gacchatÊti veditabbanti attho. 433. IdÈni “chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈro”ti etasmiÑ padasam|he chandÈdidhamme bhÈjetvÈ dassetuÑ tattha katamo chandoti-Èdi ÈraddhaÑ. TaÑ uttÈnatthameva.

Upeto hotÊti iddhipÈdasa~khÈto dhammarÈsi upeto hoti. TesaÑ dhammÈnanti tesaÑ sampayuttÈnaÑ chandÈdidhammÈnaÑ. Iddhi samiddhÊti-ÈdÊni sabbÈni nipphattivevacanÈneva. EvaÑ santepi ijjhanakaÔÔhena iddhi. SampuÓÓÈ iddhi samiddhi. Upasaggena vÈ padaÑ vaÉÉhitaÑ. IjjhanÈkÈro ijjhanÈ. SamijjhanÈti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Attano santÈne pÈtubhÈvavasena labhanaÑ lÈbho. ParihÊnÈnampi vÊriyÈrambhavasena puna lÈbho paÔilÈbho. Upasaggena vÈ padaÑ vaÉÉhitaÑ. PattÊti adhigamo. AparihÈnavasena sammÈ pattÊti sampatti. PhusanÈti paÔilÈbhaphusanÈ. SacchikiriyÈti paÔilÈbhasacchikiriyÈva. UpasampadÈti p-aÔilÈbha-upasampadÈ evÈti veditabbÈ.

TathÈbh|tassÈti tena ÈkÈrena bh|tassa, te chandÈdidhamme paÔilabhitvÈ ÔhitassÈti attho. VedanÈkkhandhoti-ÈdÊhi chandÈdayo anto katvÈ cattÈropi khandhÈ kathitÈ. Te dhammeti te cattÈro ar|pakkhandhe, chandÈdayo vÈ tayo dhammetipi vuttaÑ. ŒsevatÊti-ÈdÊni vuttatthÈneva. Sesa-iddhipÈdaniddesesupi iminÈva nayena attho veditabbo.

EttÈvatÈ kiÑ kathitanti? CatunnaÑ bhikkh|naÑ matthakappattaÑ kammaÔÔhÈnaÑ kathitaÑ. Eko hi bhikkhu chandaÑ avassayati, kattukamyatÈkusaladhammacchandena atthanipphattiyaÑ sati ahaÑ lokuttaradhammaÑ nibbattessÈmi, natthi mayhaÑ etassa nibbattane bhÈroti chandaÑ jeÔÔhakaÑ chandaÑ dhuraÑ chandaÑ pubba~gamaÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbatteti. Eko vÊriyaÑ avassayati, eko cittaÑ, eko paÒÒaÑ avassayati, paÒÒÈya atthanipphattiyaÑ sati ahaÑ lokuttaradhammaÑ


nibbattessÈmi, natthi mayhaÑ etassa nibbattane bhÈroti paÒÒaÑ jeÔÔhakaÑ paÒÒaÑ dhuraÑ paÒÒaÑ pubba~gamaÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbatteti.

KathaÑ? YathÈ hi cat|su amaccaputtesu ÔhÈnantaraÑ patthetvÈ vicarantesu eko upaÔÔhÈnaÑ avassayi, eko s|rabhÈvaÑ, eko jÈtiÑ, eko mantaÑ, kathaÑ? Tesu hi paÔhamo upaÔÔhÈne appamÈdakÈritÈya atthanipphattiyÈ sati labbhamÈnaÑ “lacchÈmetaÑ ÔhÈnantaran”ti upaÔÔhÈnaÑ avassayi. Dutiyo upaÔÔhÈne appamattopi “ekacco sa~gÈme paccupaÔÔhite saÓÔhÈtuÑ na sakkoti, avassaÑ kho pana raÒÒo paccanto kuppissati. TasmiÑ kuppite rathadhure kammaÑ katvÈ rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ ÈharÈpessÈmetaÑ ÔhÈnantaran”ti s|rabhÈvaÑ avassayi. Tatiyo “s|rabhÈvepi sati ekacco hÊnajÈtiko hoti, jÈtiÑ sodhetvÈ ÔhÈnantaraÑ dadantÈ mayhaÑ dassantÊ”ti jÈtiÑ avassayi. Catuttho “jÈtimÈpi eko amantanÊyo hoti, mantena kattabbakicce uppanne ÈharÈpessÈmetaÑ ÔhÈnantaran”ti mantaÑ avassayi. Te sabbepi attano attano avassayabalena ÔhÈnantarÈni pÈpuÓiÑsu.

Tattha upaÔÔhÈne appamatto hutvÈ ÔhÈnantaraÑ patto viya chandaÑ avassÈya kattukamyatÈkusaladhammacchandena “atthanipphattiyaÑ sati ahaÑ lokuttaradhammaÑ nibbattessÈmi, natthi mayhaÑ etassa nibbattane bhÈro”ti chandaÑ jeÔÔhakaÑ chandaÑ dhuraÑ chandaÑ pubba~gamaÑ katvÈ lokuttaradhammanibbattako daÔÔhabbo RaÔÔhapÈlatthero viya1. So hi ÈyasmÈ chandaÑ dhuraÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbattesi. S|rabhÈvena rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ ÔhÈnantaraÑ patto viya vÊriyaÑ jeÔÔhakaÑ vÊriyaÑ dhuraÑ vÊriyaÑ pubba~gamaÑ katvÈ lokuttaradhammanibbattako daÔÔhabbo SoÓatthero viya2. So hi ÈyasmÈ vÊriyaÑ dhuraÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbattesi.

JÈtisampattiyÈ ÔhÈnantaraÑ patto viya cittaÑ jeÔÔhakaÑ cittaÑ dhuraÑ cittaÑ pubba~gamaÑ katvÈ lokuttaradhammanibbattako daÔÔhabbo Sambh|tatthero viya. So hi ÈyasmÈ cittaÑ dhuraÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbattesi. MantaÑ avassÈya ÔhÈnantarappatto viya vÊmaÑsaÑ jeÔÔhakaÑ vÊmaÑsaÑ dhuraÑ vÊmaÑsaÑ pubba~gamaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 244 piÔÔhe. 2. Vi 3. 267 piÔÔhe.


katvÈ lokuttaradhammanibbattako daÔÔhabbo thero mogharÈjÈ viya. So hi ÈyasmÈ vÊmaÑsaÑ dhuraÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ nibbattesi.

Ettha ca1 tayo chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasa~khÈtÈ dhammÈ iddhÊpi honti iddhipÈdÈpi, sesÈ pana sampayuttakÈ cattÈro khandhÈ iddhipÈdÈyeva. VÊriyacittavÊmaÑsasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasa~khÈtÈpi tayo dhammÈ iddhÊpi honti iddhipÈdÈpi, sesÈ pana sampayuttakÈ cattÈro khandhÈ iddhipÈdÈyeva. AyaÑ tÈva abhedato kathÈ.

Bhedato pana chando iddhi nÈma, chandadhurena bhÈvitÈ cattÈro khandhÈ chandiddhipÈdo nÈma. SamÈdhi padhÈnasa~khÈroti dve dhammÈ sa~khÈrakkhandhavasena chandiddhipÈde pavisanti. PÈde paviÔÔhÈtipi vattuÑ vaÔÔatiyeva. Tattheva samÈdhi iddhi nÈma, samÈdhidhurena bhÈvitÈ cattÈro khandhÈ samÈdhiddhipÈdo nÈma. Chando padhÈnasa~khÈroti dve dhammÈ sa~khÈrakkhandhavasena samÈdhiddhipÈde pavisanti. PÈde paviÔÔhÈtipi vattuÑ vaÔÔati eva. Tatthava padhÈnasa~khÈro iddhi nÈma, padhÈnasa~khÈrabhÈvitÈ cattÈro khandhÈ padhÈnasa~khÈriddhipÈdo nÈma. Chando samÈdhÊti dve dhammÈ sa~khÈrakkhandhavasena padhÈnasa~khÈriddhipÈde pavisanti. PÈde paviÔÔhÈtipi vattuÑ vaÔÔati eva. Tattheva vÊriyaÑ iddhi nÈma, cittaÑ iddhi nÈma, vÊmaÑsÈ iddhi nÈma -pa-. PÈde paviÔÔhÈtipi vattuÑ vaÔÔati eva. AyaÑ bhedato kathÈ nÈma.

Ettha pana abhinavaÑ natthi, gahitameva vibh|tadhÈtukaÑ kataÑ. KathaÑ? Chando samÈdhi padhÈnasa~khÈroti ime tayo dhammÈ iddhÊpi honti iddhipÈdÈpi, sesÈ sampayuttakÈ cattÈro khandhÈ iddhipÈdÈyeva. Ime hi tayo dhammÈ ijjhamÈnÈ sampayuttakehi cat|hi khandhehi saddhiÑyeva ijjhanti, na vinÈ. SampayuttakÈ pana cattÈro khandhÈ ijjhanakaÔÔhena iddhi nÈma honti, patiÔÔhÈnaÔÔhena pÈdo nÈma. IddhÊti vÈ iddhipÈdoti vÈ na aÒÒassa kassaci adhivacanaÑ, sampayuttakÈnaÑ catunnaÑ khandhÈnaÑyeva adhivacanaÑ. VÊriyaÑ, cittaÑ, vÊmaÑsasamÈdhipadhÈnasa~khÈroti tayo dhammÈ -pa- catunnaÑ khandhÈnaÑyeva adhivacanaÑ.

Api ca pubbabhÈgo pubbabhÈgo iddhipÈdo nÈma, paÔilÈbho paÔilÈbho iddhi nÈmÈti veditabbo. Ayamattho upacÈrena vÈ vipassanÈya vÈ dÊpetabbo. PaÔhamajjhÈnaparikammaÒhi iddhipÈdo nÈma, paÔhamajjhÈnaÑ iddhi nÈma. ______________________________________________________________ 1. Ettha pana (SÊ, SyÈ)


Dutiya, tatiya, catuttha, ÈkÈsÈnaÒcÈyatana, viÒÒÈÓaÒcÈyatana, ÈkiÒcaÒÒÈyatana, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaparikammaÑ iddhipÈdo nÈma, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ iddhi nÈma. SotÈpattimaggassa vipassanÈ iddhipÈdo nÈma, sotÈpattimaggo iddhi nÈma. SakadÈgÈmi, anÈgÈmi, arahattamaggassa vipassanÈ iddhipÈdo nÈma, arahattamaggo iddhi nÈma, paÔilÈbhenÈpi dÊpetuÑ vaÔÔatiyeva. PaÔhamajjhÈnaÒhi iddhipÈdo nÈma, dutiyajjhÈnaÑ iddhi nÈma. DutiyajjhÈnaÑ iddhipÈdo nÈma, tatiyajjhÈnaÑ iddhinÈma -pa- anÈgÈmimaggo iddhipÈdo nÈma, arahattamaggo iddhi nÈma.

KenaÔÔhena iddhi, kenaÔÔhena pÈdoti. IjjhanakaÔÔheneva iddhi, patiÔÔhÈnaÔÔheneva pÈdo. EvamidhÈpi iddhÊti vÈ pÈdoti vÈ na aÒÒassa kassaci adhivacanaÑ, sampayuttakÈnaÑ catunnaÑ khandhÈnaÑyeva adhivacananti. EvaÑ vutte pana idamÈhaÑsu catunnaÑ khandhÈnameva adhivacanaÑ bhaveyya, yadi SatthÈ parato uttarac|ÄabhÈjanÊyaÑ nÈma na Èhareyya. Uttarac|ÄabhÈjanÊye pana “chandoyeva chandiddhipÈdo, vÊriyameva, cittameva, vÊmaÑsÈva vÊmaÑsiddhipÈdo”ti kathitaÑ. Keci pana “iddhi nÈma anipphannÈ, iddhipÈdo nipphanno”ti vadiÑsu. TesaÑ vacanaÑ paÔikkhipitvÈ iddhipi iddhipÈdopi nipphanno tilakkhaÓabbhÈhatoti sanniÔÔhÈnaÑ kataÑ. Iti imasmiÑ suttantabhÈjanÊye lokiyalokuttaramissakÈ iddhipÈdÈ kathitÈti.



444. AbhidhammabhÈjanÊyaÑ uttÈnatthameva. NayÈ panettha gaÓetabbÈ. “ChandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈvetÊ”ti vuttaÔÔhÈnasmiÒhi lokuttarÈni cattÈri nayasahassÈni vibhattÈni. VÊriyasamÈdhi-ÈdÊsupi eseva nayo. TathÈ uttarac|ÄabhÈjanÊye chandiddhipÈde cattÈri nayasahassÈni vibhattÈni, vÊriyacittavÊmaÑsiddhipÈde cattÈri cattÈrÊti sabbÈnipi aÔÔhannaÑ catukkÈnaÑ vasena dvattiÑsa nayasahassÈni vibhattÈni. EvametaÑ nibbattitalokuttarÈnaÑyeva iddhipÈdÈnaÑ vasena dvattiÑsanayasahassappaÔimaÓÉitaÑ abhidhammabhÈjanÊyaÑ kathitanti veditabbaÑ.



462. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva iddhipÈdÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbepete appamÈÓaÑ nibbÈnaÑ Èrabbha pavattito appamÈÓÈrammaÓÈ eva, na maggÈrammaÓÈ. SahajÈtahetuvasena pana maggahetukÈ, na maggÈdhipatino. CattÈro hi adhipatayo aÒÒamaÒÒaÑ garuÑ na karonti. KasmÈ? SayaÑ jeÔÔhakattÈ. YathÈ hi samajÈtikÈ samavayÈ samathÈmÈ samasippÈ cattÈro rÈjaputtÈ attano attano jeÔÔhakatÈya aÒÒamaÒÒassa apacitiÑ na karonti, evamimepi cattÈro adhipatayo pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ jeÔÔhakadhammatÈya aÒÒamaÒÒaÑ garuÑ na karontÊti ekanteneva na maggÈdhipatino. AtÊtÈdÊsu ekÈrammaÓabhÈvenapi na vattabbÈ. NibbÈnassa pana bahiddhÈdhammattÈ bahiddhÈrammaÓÈ nÈma hontÊti evametasmiÑ paÒhÈpucchake nibbattitalokuttarÈva iddhipÈdÈ kathitÈ. SammÈsambuddhena hi suttantabhÈjanÊyasmiÑyeva lokiyalokuttaramissakÈ iddhipÈdÈ kathitÈ. AbhidhammabhÈjanÊyapaÒhÈpucchakesu pana lokuttarÈyevÈti evamayaÑ IddhipÈdavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva dassitoti.


IddhipÈdavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

10. Bojjha~gavibha~ga


466. IdÈni tadanantare Bojjha~gavibha~ge sattÈti gaÓanaparicchedo. Bojjha~gÈti bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ esÈ dhammasÈmaggÊ yÈya lokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya lÊnuddhacca-patiÔÔhÈnÈy|hana-kÈmasukhattakilamathÈnuyoga-ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya sati-dhammavicaya-vÊriya-pÊti-passaddhi-samÈdhi-upekkhÈsa~khÈtÈya dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhatÊti katvÈ bodhÊti vuccati, bujjhati kilesasantÈnaniddÈya uÔÔhahati, cattÈri vÈ ariyasaccÈni paÔivijjhati, nibbÈnameva vÈ sacchikaroti, tassÈ dhammasÈmaggÊsa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈtipi bojjha~gÈ jhÈna~ga-magga~gÈdÊni viya. Yo pan’esa yathÈvuttappakÈrÈya etÈya dhammasÈmaggiyÈ bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako bodhÊti vuccati, tassa bodhissa a~gÈtipi bojjha~gÈ sena~ga-ratha~gÈdayo viya. Ten’Èhu AÔÔhakathÈcariyÈ–“bujjhanakassa puggalassa a~gÈti bojjha~gÈ”ti.

Api ca “bojjha~gÈti ken’aÔÔhena bojjha~gÈ? BodhÈya saÑvattantÊti bojjha~gÈ, bujjhantÊti bojjha~gÈ, anubujjhantÊti bojjha~gÈ, paÔibujjhantÊti bojjha~gÈ, sambujjhantÊti bojjha~gÈ”ti iminÈ PaÔisambhidÈnayen’Èpi1 bojjha~gattho veditabbo.

Satisambojjha~goti-ÈdÊsu pasattho sundaro ca bojjha~go sambojjha~go, sati yeva sambojjha~go satisambojjha~go. Tattha upaÔÔhÈnalakkhaÓo satisambojjha~go, pavicayalakkhaÓo dhammavicayasambojjha~go, paggahalakkhaÓo vÊriyasambojjha~go, pharaÓalakkhaÓo pÊtisambojjha~go, upasamalakkhaÓo passaddhisambojjha~go, avikkhepalakkhaÓo samÈdhisambojjha~go, paÔisa~khÈnalakkhaÓo upekkhÈsambojjha~go. Tesu “satiÒca khv’ÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti2 vacanato sabbesaÑ bojjha~gÈnaÑ upakÈrakattÈ satisambojjha~go paÔhamaÑ vutto. Tato paraÑ “so tathÈ sato ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 320 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.


viharanto taÑ dhammaÑ paÒÒÈya pavicinatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena evaÑ anukkamen’eva nikkhepapayojanaÑ PÈÄiyaÑ Ègatameva.

KasmÈ panete satt’eva vuttÈ an|nÈ anadhikÈti? LÊnuddhaccapaÔipakkhato sabbatthikato ca. Ettha hi tayo bojjha~gÈ lÊnassa paÔipakkhÈ. Yath’Èha–“yasmiÒca kho bhikkhave samaye lÊnaÑ cittaÑ hoti, kÈlo tasmiÑ samaye dhammavicayasambojjha~gassa bhÈvanÈya, kÈlo vÊriyasambojjha~gassa bhÈvanÈya, kÈlo pÊtisambojjha~gassa bhÈvanÈyÈ”ti2. Tayo uddhaccassa paÔipakkhÈ. Yath’Èha–“yasmiÒca kho bhikkhave samaye uddhataÑ cittaÑ hoti, kÈlo tasmiÑ samaye passaddhisambojjha~gassa bhÈvanÈya, kÈlo samÈdhisambojjha~gassa bhÈvanÈya, kÈlo upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈyÈ”ti3. Eko pan’ettha loÓadh|panaÑ viya sabbabyaÒjanesu, sabbakammika-amacco viya ca sabbesu rÈjakiccesu, sabbabojjha~gesu icchitabbato sabbatthiko. Yath’Èha “satiÒca khv’ÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti. “Sabbatthakan”tipi PÈÄi, dvinnampi sabbattha icchitabbanti attho. EvaÑ lÊnuddhaccapaÔipakkhato sabbatthikato ca satt’eva vuttÈti veditabbÈ. 467. IdÈni nesaÑ ekasmiÑ yev’ÈrammaÓe attano attano kiccavasena nÈnÈkaraÓaÑ dassetuÑ Tattha katamo satisambojjha~goti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. SatimÈ hotÊti paÒÒÈya paÒÒavÈ yasena yasavÈ dhanena dhanavÈ viya satiyÈ satimÈ hoti, satisampannoti attho. ParamenÈti uttamena. TaÒhi paramatthasaccassa nibbÈnassa c’eva maggassa ca anulomato paramaÑ nÈma hoti uttamaÑ seÔÔhaÑ. SatinepakkenÈti nepakkaÑ vuccati paÒÒÈ, satiyÈ c’eva nepakkena cÈti attho.

KasmÈ pana imasmiÑ satibhÈjanÊye paÒÒÈ sa~gahitÈ?ti. SatiyÈ balavabhÈvadÊpanatthaÑ. Sati hi paÒÒÈya saddhimpi uppajjati vinÈpi, paÒÒÈya saddhiÑ uppajjamÈnÈ balavatÊ hoti, vinÈ uppajjamÈnÈ dubbalÈ. Ten’assÈ balavabhÈvadÊpanatthaÑ paÒÒÈ sa~gahitÈ. YathÈ hi dvÊsu disÈsu dve rÈjamahÈmattÈ tiÔÔheyyuÑ. Tesu eko rÈjaputtaÑ gahetvÈ tiÔÔheyya, eko attano dhammatÈya ekako’va. Tesu rÈjaputtaÑ gahetvÈ Ôhito ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 127 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 99 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.


attanopi tejena rÈjaputtassapi tejena tejavÈ hoti, attano dhammatÈya Ôhito na tena samatejo hoti, evameva rÈjaputtaÑ gahetvÈ ÔhitamahÈmatto1 viya paÒÒÈya saddhiÑ uppannÈ sati, attano dhammatÈya Ôhito viya vinÈ paÒÒÈya uppannÈ. Tattha yathÈ rÈjaputtaÑ gahetvÈ Ôhito attanopi tejena rÈjaputtassapi tejena tejavÈ hoti, evaÑ paÒÒÈya saddhiÑ uppannÈ sati balavatÊ hoti. YathÈ attano dhammatÈya Ôhito na tena samatejo hoti, evaÑ vinÈ paÒÒÈya uppannÈ dubbalÈ hotÊti balavabhÈvadÊpanatthaÑ paÒÒÈ gahitÈti.

CirakatampÊti attano vÈ parassa vÈ kÈyena cirakataÑ vattaÑ vÈ kasiÓamaÓÉalaÑ vÈ kasiÓaparikammaÑ vÈ. CirabhÈsitampÊti attanÈ vÈ parena vÈ vÈcÈya cirabhÈsitaÑ bahukampi vattasÊse ÔhatvÈ dhammakathaÑ vÈ kammaÔÔhÈnavinicchayaÑ vÈ, vimuttÈyatanasÊse vÈ ÔhatvÈ dhammakathameva. SaritÈ hotÊti taÑ kÈyaviÒÒattiÑ vacÊviÒÒattiÒca samuÔÔhÈpetvÈ pavattaÑ ar|padhammakoÔÔhÈsaÑ “evaÑ uppajjitvÈ evaÑ niruddho”ti saritÈ hoti. AnussaritÈti punappunaÑ saritÈ. AyaÑ vuccati satisambojjha~goti ayaÑ evaÑ uppannÈ sesabojjha~gasamuÔÔhÈpikÈ vipassanÈsampayuttÈ sati satisambojjha~go nÈma kathÊyati.

So tathÈ sato viharantoti so bhikkhu ten’ÈkÈrena uppannÈya satiyÈ sato hutvÈ viharanto. TaÑ dhammanti taÑ cirakataÑ cirabhÈsitaÑ heÔÔhÈ vuttappakÈraÑ dhammaÑ. PaÒÒÈya pavicinatÊ hi paÒÒÈya aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti pavicinati. PavicaratÊti aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti tattha paÒÒaÑ carÈpento pavicarati. ParivÊmaÑsaÑ ÈpajjatÊti olokanaÑ gavesanaÑ Èpajjati. AyaÑ vuccatÊti idaÑ vuttappakÈraÑ bojjha~gasamuÔÔhÈpakaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ dhammavicayasambojjha~go nÈma vuccati.

Tassa taÑ dhammanti tassa bhikkhuno taÑ heÔÔhÈ vuttappakÈraÑ dhammaÑ. ŒraddhaÑ hotÊti paripuÓÓaÑ hoti paggahitaÑ. AsallÊnanti ÈraddhattÈ yeva asallÊnaÑ. AyaÑ vuccatÊti idaÑ bojjha~gasamuÔÔhÈpakaÑ vipassanÈsampayuttaÑ vÊriyaÑ vÊriyasambojjha~go nÈma vuccati. ______________________________________________________________ 1. ®hito mahÈmatto (SÊ)


NirÈmisÈti kÈmÈmisa-lokÈmisa-vaÔÔÈmisÈnaÑ abhÈvena nirÈmisÈ parisuddhÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ bojjha~gasamuÔÔhÈpikÈ vipassanÈsampayuttÈpÊti pÊtisambojjha~go nÈma vuccati.

PÊtimanassÈti pÊtisampayuttacittassa. KÈyopi passambhatÊti khandhattayasa~khÈto nÈmakÈyo kilesadarathapaÔippassaddhiyÈ passambhati. CittampÊti viÒÒÈÓakkhandhopi tath’eva passambhati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ bojjha~gasamuÔÔhÈpikÈ vipassanÈsampayuttÈ passaddhi passaddhisambojjha~go nÈma vuccati.

PassaddhakÈyassa sukhinoti passaddhakÈyatÈya uppannasukhena sukhitassa. SamÈdhiyatÊti sammÈ Èdhiyati, niccalaÑ hutvÈ ÈrammaÓe Ôhapiyati, appanÈppattaÑ viya hoti. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ bojjha~gasamuÔÔhÈpikÈ vipassanÈsampayuttÈ cittekaggatÈ samÈdhisambojjha~go nÈma vuccati.

TathÈ samÈhitanti tena appanÈppattena viya samÈdhinÈ samÈhitaÑ. SÈdhukaÑ ajjhupekkhitÈ hotÊti suÔÔhu ajjhupekkhitÈ hoti. TesaÑ dhammÈnaÑ hÈpanavaÉÉhane abyÈvaÔo1 hutvÈ ajjhupekkhati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ channaÑ bojjha~gÈnaÑ anosakkana-anativattanabhÈvasÈdhako majjhattÈkÈro upekkhÈsambojjha~go nÈma vuccati.

EttÈvatÈ kiÑ kathitaÑ nÈma hoti? ApubbaÑ acarimaÑ ekacittakkhaÓe nÈnÈrasalakkhaÓÈ pubbabhÈgavipassanÈ bojjha~gÈ kathitÈ hontÊti. PaÔhamo nayo. 468-469. IdÈni yena pariyÈyena satta bojjha~gÈ cuddasa honti, tassa pakÈsanatthaÑ dutiyanayaÑ dassento puna satta bojjha~gÈti-ÈdimÈha. Tatr’ÈyaÑ anupubbapadavaÓÓanÈ–AjjhattaÑ dhammesu satÊti ajjhattikasa~khÈre pariggaÓhantassa uppannÈ sati. BahiddhÈ dhammesu satÊti bahiddhÈsa~khÈre pariggaÓhantassa uppannÈ sati. YadapÊti yÈpi. TadapÊti sÈpi. AbhiÒÒÈyÈti abhiÒÒeyyadhamme abhijÈnanatthÈya. SambodhÈyÈti sambodhi vuccati maggo, maggatthÈyÈti attho. NibbÈnÈyÈti vÈnaÑ vuccati taÓhÈ, sÈ ______________________________________________________________ 1. AvÈvaÔo (Ka)


tattha natthÊti nibbÈnaÑ, tadatthÈya asa~khatÈya amatadhÈtuyÈ sacchikiriyatthÈya saÑvattatÊti attho. Dhammavicayasambojjha~gepi es’eva nayo.

KÈyikaÑ vÊriyanti ca~kamaÑ adhiÔÔhahantassa uppannavÊriyaÑ. CetasikaÑ vÊriyanti “na tÈv’ÈhaÑ imaÑ palla~kaÑ bhindissÈmi, yÈva me na anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuccissatÊ”ti evaÑ kÈyapayogaÑ vinÈ uppannavÊriyaÑ. KÈyapassaddhÊti tiÓÓaÑ khandhÈnaÑ darathapassaddhi. CittapassaddhÊti viÒÒÈÓakkhandhassa darathapassaddhi. UpekkhÈsambojjha~ge satisambojjha~gasadiso’va vinicchayo. ImasmiÑ naye satta bojjha~gÈ lokiyalokuttaramissakÈ kathitÈ.

PorÈÓakattherÈ pana ettakena pÈkaÔaÑ na hotÊti vibhajitvÈ dassesuÑ. Etesu hi ajjhattadhammesu sati pavicayo upekkhÈti ime tayo attano khandhÈrammaÓattÈ lokiyÈ’va honti, tathÈ maggaÑ appattaÑ kÈyikavÊriyaÑ. Avitakka-avicÈrÈ pana pÊtisamÈdhayo lokuttarÈ honti, sesÈ lokiyalokuttaramissakÈti.

Tattha ajjhattaÑ tÈva dhammesu sati-pavicaya-upekkhÈ ajjhattÈrammaÓÈ, lokuttarÈ pana bahiddhÈrammaÓÈti tesaÑ lokuttarabhÈvo mÈ yujjittha. Ca~kamapayogena nibbattavÊriyampi lokiyanti vadanto na kilamati. Avitakka-avicÈrÈ pana pÊtisamÈdhayo kadÈ lokuttarÈ hontÊti? KÈmÈvacare tÈva pÊtisambojjha~go labbhati, avitakka-avicÈrÈpÊti na labbhati. R|pÈvacare avitakka-avicÈrÈpÊti labbhati, pÊtisambojjha~go pana na labbhati. Ar|pÈvacare sabbena sabbaÑ na labbhati. Ettha pana alabbhamÈnakaÑ upÈdÈya labbhamÈnakÈpi paÔikkhittÈ. EvamayaÑ avitakka-avicÈro pÊtisambojjha~go kÈmÈvacaratopi nikkhanto r|pÈvacaratopi ar|pÈvacaratopÊti nibbattitalokuttaro yevÈti kathito.

TathÈ kÈmÈvacare samÈdhisambojjha~go labbhati, avitakka-avicÈro pana samÈdhi na labbhati. R|pÈvacara-ar|pÈvacaresu avitakka-avicÈro samÈdhi labbhati, samÈdhisambojjha~go pana na labbhati. Ettha pana alabbhamÈnakaÑ upÈdÈya labbhamÈnakopi paÔikkhitto. EvamayaÑ avitakka-avicÈro samÈdhi kÈmÈvacaratopi nikkhanto r|pÈvacaratopi ar|pÈvacaratopÊti nibbattitalokuttaro yevÈti kathito.


Api ca lokiyaÑ gahetvÈ lokuttaro kÈtabbo, lokuttaraÑ gahetvÈ lokiyo kÈtabbo. Ajjhattadhammesu hi sati-pavicaya-upekkhÈnaÑ lokuttarabhÈvanÈkÈlopi atthi. Tatr’idaÑ SuttaÑ–“ajjhattavimokkhaÑ khv’ÈhaÑ Èvuso sabbupÈdÈnakkhayaÑ vadÈmi, evamass’ime ÈsavÈ n’ÈnusentÊ”ti1 iminÈ Suttena lokuttarÈ honti. YadÈ pana ca~kamapayogena nibbatte kÈyikavÊriye av|pasante yeva vipassanÈ maggena ghaÔÊyati, tadÈ taÑ lokuttaraÑ hoti. Ye pana therÈ “kasiÓajjhÈne ÈnÈpÈnajjhÈne brahmavihÈrajjhÈne ca bojjha~go uddharanto na vÈretabbo”ti vadanti, tesaÑ vÈde avitakka-avicÈrÈ pÊtisamÈdhisambojjha~gÈ lokiyÈ hontÊti.

Dutiyo nayo. 470-471. IdÈni bojjha~gÈnaÑ bhÈvanÈvasena pavattaÑ tatiyanayaÑ dassento puna Satta bojjha~gÈti-ÈdimÈha. Tatth’Èpi ayaÑ anupubbapadavaÓÓanÈ–BhÈvetÊti vaÉÉheti, attano santÈne punappunaÑ janeti abhinibbatteti. Vivekanissitanti viveke nissitaÑ. Vivekoti vivittatÈ. So c’ÈyaÑ tada~gaviveko vikkhambhana, samuccheda, paÔippassaddhi, nissaraÓavivekoti paÒcavidho. Tattha tada~gaviveko nÈma vipassanÈ. Vikkhambhanaviveko nÈma aÔÔha samÈpattiyo. Samucchedaviveko nÈma maggo. PaÔippassaddhiviveko nÈma phalaÑ. NissaraÓaviveko nÈma sabbanimittanissaÔaÑ nibbÈnaÑ. EvametasmiÑ paÒcavidhe viveke nissitaÑ vivekanissitanti tada~gavivekanissitaÑ samucchedavivekanissitaÑ nissaraÓavivekanissitaÒca satisambojjha~gaÑ bhÈvetÊti ayamattho veditabbo.

TathÈ hi ayaÑ satisambojjha~gabhÈvanÈnuyogamanuyutto yogÊ vipassanÈkkhaÓe kiccato tada~gavivekanissitaÑ ajjhÈsayato nissaraÓavivekanissitaÑ maggakÈle pana kiccato samucchedavivekanissitaÑ ÈrammaÓato nissaraÓavivekanissitaÑ satisambojjha~gaÑ bhÈveti. PaÒcavivekanissitampÊti eke. Te hi na kevalaÑ balavavipassanÈmaggaphalakkhaÓesu eva bojjha~gaÑ uddharanti, vipassanÈpÈdakakasiÓajjhÈna-ÈnÈpÈnÈsubhabrahmavihÈrajjhÈnesupi uddharanti, na ca paÔisiddhÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 286 piÔÔhe, thokaÑ visadisaÑ.


AÔÔhakathÈcariyehi. TasmÈ tesaÑ matena etesaÑ jhÈnÈnaÑ pavattikkhaÓe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaÑ. YathÈ ca vipassanÈkkhaÓe “ajjhÈsayato nissaraÓavivekanissitan”ti vuttaÑ, evaÑ “paÔippassaddhivivekanissitampi bhÈvetÊ”ti vattuÑ vaÔÔati. Esa nayo virÈganissitÈdÊsu. VivekatthÈ eva hi virÈgÈdayo.

KevalaÒh’ettha vossaggo duvidho pariccÈgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cÈti. Tattha pariccÈgavossaggoti vipassanÈkkhaÓe ca tada~gavasena maggakkhaÓe ca samucchedavasena kilesappahÈnaÑ. Pakkhandanavossaggoti vipassanÈkkhaÓe tanninnabhÈvena, maggakkhaÓe pana ÈrammaÓakaraÓena nibbÈnapakkhandanaÑ. Tadubhayampi imasmiÑ lokiyalokuttaramissake atthavaÓÓanÈnaye vaÔÔati. TathÈ hi ayaÑ sati sambojjha~go yathÈvuttena pakÈrena kilese pariccajati, nibbÈnaÒca pakkhandati.

VossaggapariÓÈminti iminÈ pana sakalena vacanena vossaggatthaÑ pariÓamantaÑ1 pariÓataÒca, paripaccantaÑ paripakkaÒcÈti idaÑ vuttaÑ hoti. AyaÒhi bojjha~gabhÈvanamanuyutto bhikkhu yathÈ satisambojjha~go kilesapariccÈgavossaggatthaÑ nibbÈnapakkhandanavossaggatthaÒca paripaccati, yathÈ ca paripakko hoti, tathÈ naÑ bhÈvetÊti. Esa nayo sesabojjha~gesupi. Imasmimpi naye lokiyalokuttaramissakÈ bojjha~gÈ kathitÈti.



472. AbhidhammabhÈjanÊye sattapi bojjha~ge ekato pucchitvÈ vissajjanassa ca, pÈÔiyekkaÑ pucchitvÈ vissajjanassa ca vasena dve nayÈ, tesaÑ atthavaÓÓanÈ heÔÔhÈ vuttanayen’eva veditabbÈ.

UpekkhÈsambojjha~ganiddese pana upekkhanavasena upekkhÈ. UpekkhanÈkÈro upekkhanÈ. Upekkhitabbayutte samappavatte dhamme ikkhati na ______________________________________________________________ 1. PariÓÈmentaÑ (®ÊkÈ)


codetÊti upekkhÈ. PuggalaÑ upekkhÈpetÊti upekkhanÈ. Bojjha~gabhÈvappattiyÈ lokiya-upekkhanÈya adhikÈ upekkhanÈ ajjhupekkhanÈ. AbyÈpÈrÈpajjanena majjhattabhÈvo majjhattatÈ. SÈ pana cittassa, na sattassÈti dÊpetuÑ majjhattatÈ cittassÈti vuttanti. Ayamettha apubbapadavaÓÓanÈ1.

NayÈ pan’ettha gaÓetabbÈ. Sattannampi hi bojjha~gÈnaÑ ekato pucchitvÈ vissajjane ekekamagge nayasahassaÑ nayasahassanti cattÈri nayasahassÈni vibhattÈni. PÈÔiyekkaÑ pucchitvÈ vissajjane ekakabojjha~gavasena cattÈri cattÈrÊti satta catukkÈ aÔÔhavÊsati. TÈni purimehi cat|hi saddhiÑ dvattiÑsÈti sabbÈnipi AbhidhammabhÈjanÊye dvattiÑsa nayasahassÈni vibhattÈni kusalÈn’eva. YasmÈ pana phalakkhaÓepi bojjha~gÈ labbhanti, kusalahetukÈni ca sÈmaÒÒaphalÈni, tasmÈ tesupi bojjha~gadassanatthaÑ kusalaniddesa-pubba~gamÈya eva tantiyÈ vipÈkanayo Èraddho. Sopi ekato pucchitvÈ vissajjanassa ca, pÈÔiyekkaÑ pucchitvÈ vissajjanassa ca vasena duvidho hoti. Sesamettha heÔÔhÈ vuttanayen’eva veditabbaÑ. VipÈke pana kusalato tiguÓÈ nayÈ kÈtabbÈti.



482. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva bojjha~gÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbe p’ete appamÈÓaÑ nibbÈnaÑ Èrabbha pavattito appamÈÓÈrammaÓÈ eva, na maggÈrammaÓÈ. SahajÈtahetuvasena pan’ettha kusalÈ maggahetukÈ, vÊriyaÑ vÈ vÊmaÑsaÑ vÈ jeÔÔhakaÑ katvÈ maggabhÈvanÈkÈle maggÈdhipatino, chandacittajeÔÔhikÈya maggabhÈvanÈya na vattabbÈ maggÈdhipatinoti, phalakÈlepi na vattabbÈ eva.

AtÊtÈdÊsu ekÈrammaÓabhÈvenapi na vattabbÈ, nibbÈnassa pana bahiddhÈdhammattÈ bahiddhÈrammaÓÈ nÈma hontÊti evametasmiÑ paÒhÈpucchake pi ______________________________________________________________ 1. AnupubbapadavaÓÓanÈ (SÊ, SyÈ)


nibbattitalokuttarÈ’va bojjha~gÈ kathitÈ. SammÈsambuddhena hi SuttantabhÈjanÊyass’eva paÔhamanayasmiÑ lokiyÈ, dutiya-tatiyesu lokiya-lokuttaramissakÈ bojjha~gÈ kathitÈ. AbhidhammabhÈjanÊyassa pana cat|supi nayesu imasmiÒca paÒhÈpucchake lokuttarÈ yevÈti evamayaÑ Bojjha~gavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


Bojjha~gavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

11. Magga~gavibha~ga


486. IdÈni tadanantare Magga~gavibha~ge ariyo aÔÔha~giko maggoti-Èdi sabbaÑ Saccavibha~ge dukkhanirodhagÈminipaÔipadÈniddese vuttanayeneva veditabbaÑ. BhÈvanÈvasena pÈÔiyekkaÑ dassite dutiyanayepi sammÈdiÔÔhiÑ bhÈveti vivekanissitanti-Èdi sabbaÑ Bojjha~gavibha~ge vuttanayeneva veditabbaÑ. EvamidaÑ dvinnampi nayÈnaÑ vasena suttantabhÈjanÊyaÑ lokiyalokuttaramissakameva kathitaÑ.


490. AbhidhammabhÈjanÊye “ariyo”ti avatvÈ aÔÔha~giko maggoti vuttaÑ. EvaÑ avuttepi ayaÑ ariyo eva. YathÈ hi muddhÈbhisittassa raÒÒo muddhÈbhisittÈya deviyÈ kucchismiÑ jÈto putto rÈjaputtoti avuttepi rÈjaputtoyeva hoti, evamayampi ariyoti avuttepi ariyo evÈti veditabbo. SesamidhÈpi Saccavibha~ge vuttanayeneva veditabbaÑ. 493. PaÒca~gikavÈrepi aÔÔha~gikoti avuttepi aÔÔha~giko eva veditabbo. Lokuttaramaggo hi paÒca~giko nÈma natthi. Ayamettha ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ. VitaÓÉavÈdÊ panÈha “lokuttaramaggo aÔÔha~giko nÈma natthi, paÒca~gikoyeva hotÊ”ti. So suttaÑ ÈharÈhÊti vutto addhÈ aÒÒaÑ apassanto idaÑ mahÈsaÄÈyatanato suttappadesaÑ Èharissati–“yÈ tathÈbh|tassa diÔÔhi, sÈssa hoti sammÈdiÔÔhi. Yo tathÈbh|tassa sa~kappo, vÈyÈmo, sati, yo tathÈbh|tassa samÈdhi, svÈssa hoti sammÈsamÈdhi. Pubbeva kho panassa kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ ÈjÊvo suparisuddho hotÊ”ti1.

Tato “etassa anantaraÑ suttapadaÑ ÈharÈ”ti vattabbo. Sace Èharati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce Èharati, sayaÑ ÈharitvÈ “evamassÈyaÑ ariyo aÔÔha~giko maggo bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchatÊ”ti1 ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 337 piÔÔhe.


iminÈ te SatthusÈsanena vÈdo bhinno. Lokuttaramaggo paÒca~giko nÈma natthi, aÔÔha~gikova hotÊti vattabbo.

imÈni pana tÊÓi a~gÈni pubbe parisuddhÈni vattanti, lokuttaramaggakkhaÓe parisuddhatarÈni honti. Atha paÒca~giko maggoti idaÑ kimatthaÑ gahitanti? AtirekakiccadassanatthaÑ. YasmiÒhi samaye micchÈvÈcaÑ pajahati sammÈvÈcaÑ p|reti, tasmiÑ samaye sammÈkammantasammÈ-ÈjÊvÈ natthi. ImÈni paÒca kÈrÈpaka~gÈneva micchÈvÈcaÑ pajahanti, sammÈvÈcÈ pana sayaÑ virativasena p|reti. YasmiÑ samaye micchÈkammantaÑ pajahati, sammÈkammantaÑ p|reti, tasmiÑ samaye sammÈvÈcÈsammÈ-ÈjÊvÈ natthi. ImÈni paÒca kÈrÈpaka~gÈneva micchÈkammantaÑ pajahanti, sammÈkammanto pana sayaÑ virativasena p|reti. YasmiÑ samaye micchÈ-ÈjÊvaÑ pajahati, sammÈ-ÈjÊvaÑ p|reti, tasmiÑ samaye sammÈvÈcÈsammÈkammantÈ natthi. ImÈni paÒca kÈrÈpaka~gÈneva micchÈ-ÈjÊvaÑ pajahanti, sammÈ-ÈjÊvo pana sayaÑ virativasena p|reti. ImaÑ etesaÑ paÒcannaÑ kÈrÈpaka~gÈnaÑ kiccÈtirekataÑ dassetuÑ paÒca~giko maggoti gahitaÑ. Lokuttaramaggo pana aÔÔha~gikova hoti, paÒca~giko nÈma natthi.

Yadi sammÈvÈcÈdÊhi saddhiÑ aÔÔha~gikoti vadatha, catasso sammÈvÈcÈcetanÈ tisso sammÈkammantacetanÈ satta sammÈ-ÈjÊvacetanÈti imamhÈ cetanÈbahuttÈ kathaÑ muccissatha. TasmÈ paÒca~gikova lokuttaramaggoti. CetanÈbahuttÈ ca pamuccissÈma, aÔÔha~gikova lokuttaramaggoti ca vakkhÈma. TvaÑ tÈva mahÈcattÈrÊsakabhÈÓako hosi na hosÊti pucchitabbo. Sace na homÊti vadati, tvaÑ abhÈÓakattÈ na jÈnÈsÊti vattabbo. Sace bhÈÓakosmÊti vadati, suttaÑ ÈharÈti vattabbo. Sace suttaÑ Èharati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce Èharati, sayaÑ uparipaÓÓÈsato ÈharitabbaÑ–

“KatamÈ ca bhikkhave sammÈvÈcÈ. SammÈvÈcaÑpahaÑ bhikkhave dvÈyaÑ vadÈmi–atthi bhikkhave sammÈvÈcÈ sÈsavÈ puÒÒabhÈgiyÈ upadhivepakkÈ, atthi bhikkhave sammÈvÈcÈ ariyÈ anÈsavÈ lokuttarÈ magga~gÈ.

KatamÈ ca bhikkhave sammÈvÈcÈ sÈsavÈ puÒÒabhÈgiyÈ upadhivepakkÈ. MusÈvÈdÈ veramaÓÊ pisuÓÈya vÈcÈya veramaÓÊ


pharusÈya vÈcÈya veramaÓÊ samphappalÈpÈ veramaÓÊ. AyaÑ bhikkhave sammÈvÈcÈ sÈsavÈ puÒÒabhÈgiyÈ upadhivepakkÈ.

KatamÈ ca bhikkhave sammÈvÈcÈ ariyÈ anÈsavÈ lokuttarÈ magga~gÈ. YÈ kho bhikkhave ariyacittassa anÈsavacittassa ariyamaggasama~gino ariyamaggaÑ bhÈvayato cat|hi vacÊduccaritehi Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ. AyaÑ bhikkhave sammÈvÈcÈ ariyÈ anÈsavÈ lokuttarÈ magga~gÈ -pa-.

Katamo ca bhikkhave sammÈkammanto. SammÈkammantaÑpahaÑ bhikkhave dvÈyaÑ vadÈmi -pa- upadhivepakko.

Katamo ca bhikkhave sammÈkammanto ariyo anÈsavo lokuttaro -pa-.

Katamo ca bhikkhave sammÈ-ÈjÊvo. SammÈ-ÈjÊvaÑpahaÑ bhikkhave dvÈyaÑ vadÈmi -pa- upadhivepakko.

Katamo ca bhikkhave sammÈ-ÈjÊvo ariyo anÈsavo lokuttaro magga~go. YÈ kho bhikkhave ariyacittassa anÈsavacittassa ariyamaggasama~gino ariyamaggaÑ bhÈvayato micchÈ-ÈjÊvÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ. AyaÑ bhikkhave sammÈ-ÈjÊvo ariyo anÈsavo lokuttaro magga~go”ti1.

Evamettha cat|hi vacÊduccaritehi tÊhi kÈyaduccaritehi micchÈjÊvato cÈti ekekÈva virati ariyÈ anÈsavÈ lokuttarÈ magga~gÈti vuttÈ, kuto ettha cetanÈbahuttaÑ, kuto paÒca~giko maggo, idaÑ te suttaÑ akÈmakassa lokuttaramaggo aÔÔha~gikoti dÊpeti. Sace ettakena sallakkheti, iccetaÑ kusalaÑ. No ce sallakkheti, aÒÒÈnipi kÈraÓÈni ÈharitvÈ saÒÒÈpetabbo. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–

“YasmiÑ kho Subhadda dhammavinaye ariyo aÔÔha~giko maggo na upalabbhati, samaÓopi tattha na upalabbhati -pa-. ImasmiÑ kho Subhadda dhammavinaye ariyo aÔÔha~giko maggo upalabbhati,

______________________________________________________________ 1. Ma 3. 118, 119, 120 piÔÔhesu.


idheva Subhadda samaÓo -pa- suÒÒÈ parappavÈdÈ samaÓebhi aÒÒehÊ”ti1.

AÒÒesupi anekesu suttasatesu aÔÔha~gikova maggo Ègato. KathÈvatthuppakaraÓepi vuttaÑ–

“MaggÈnaÑ aÔÔha~giko seÔÔho, saccÈnaÑ caturo padÈ. VirÈgo seÔÔho dhammÈnaÑ, dvipadÈnaÒca cakkhumÈti–

Attheva suttantoti, ÈmantÈ. Tena hi aÔÔha~giko maggo”ti2. Sace pana ettakenÈpi saÒÒattiÑ na gacchati, gaccha vihÈraÑ pavisitvÈ yÈguÑ pivÈhÊti uyyojetabbo. UttariÑ pana kÈraÓaÑ vakkhatÊti aÔÔhÈnametaÑ. Sesamettha uttÈnatthameva.

NayÈ panettha gaÓetabbÈ. AÔÔha~gikamaggasmiÒhi ekato pucchitvÈ ekato vissajjane cat|su maggesu cattÈri nayasahassÈni vibhattÈni, paÒca~gikamagge ekato pucchitvÈ ekato vissajjane cattÈri, pÈÔiyekkaÑ pucchitvÈ pÈÔiyekkaÑ vissajjane cattÈri cattÈrÊti paÒcasu a~gesu vÊsati. Iti purimÈni aÔÔha imÈni ca vÊsatÊti sabbÈnipi Maggavibha~ge aÔÔhavÊsatinayasahassÈni vibhattÈni. TÈni ca kho nibbattitalokuttarÈni kusalÈneva, vipÈke pana kusalato tiguÓÈ nayÈ kÈtabbÈti.



504. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva magga~gÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbÈnipetÈni appamÈÓaÑ nibbÈnaÑ Èrabbha pavattito appamÈÓÈrammaÓÈneva, na maggÈrammaÓÈni. Neva hi maggo na phalaÑ maggaÑ ÈrammaÓaÑ karoti. SahajÈtahetuvasena panettha kusalÈni maggahetukÈni, vÊriyaÑ vÈ vÊmaÑsaÑ vÈ jeÔÔhakaÑ katvÈ maggabhÈvanÈkÈle maggÈdhipatÊni, chandacittajeÔÔhikÈya maggabhÈvanÈya na vattabbÈni maggÈdhipatinÊti, phalakÈlepi na vattabbÈneva. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 124 piÔÔhe. 2. Abhi 4. 433 piÔÔhe.


AtÊtÈdÊsu ekÈrammaÓabhÈvenapi na vattabbÈni, nibbÈnassa pana bahiddhÈdhammattÈ bahiddhÈrammaÓÈni nÈma hontÊti evametasmiÑ paÒhÈpucchakepi nibbattitalokuttarÈneva magga~gÈni kathitÈni. SammÈsambuddhena hi suttantabhÈjanÊyasmiÑyeva lokiyalokuttarÈni magga~gÈni kathitÈni, abhidhammabhÈjanÊye pana paÒhÈpucchake ca lokuttarÈnevÈti evamayaÑ Maggavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


Magga~gavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

12. JhÈnavibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya mÈtikÈvaÓÓanÈ

508. IdÈni tadanantare JhÈnavibha~ge yÈ tÈva ayaÑ sakalassÈpi suttantabhÈjanÊyassa paÔhamaÑ mÈtikÈ ÔhapitÈ, tattha idhÈti vacanaÑ pubbabhÈgakaraÓÊyasampadÈya sampannassa sabbappakÈrajjhÈnanibbattakassa puggalassa sannissayabh|tasÈsanaparidÊpanaÑ, aÒÒasÈsanassa ca tathÈbhÈvapaÔisedhanaÑ. VuttaÒhetaÑ “idheva bhikkhave samaÓo -pa- suÒÒÈ parappavÈdÈ samaÓebhi aÒÒehÊ”ti1. Bhikkh|ti tesaÑ jhÈnÈnaÑ nibbattakapuggalaparidÊpanaÑ. PÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti idamassa pÈtimokkhasaÑvare patiÔÔhitabhÈvaparidÊpanaÑ. ViharatÊti idamassa tadanur|pavihÈrasama~gÊbhÈvaparidÊpanaÑ. ŒcÈragocarasampannoti idamassa heÔÔhÈ pÈtimokkhasaÑvarassa upari jhÈnÈnuyogassa ca upakÈradhammaparidÊpanaÑ. AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊti idamassa pÈtimokkhato acavanadhammatÈparidÊpanaÑ. SamÈdÈyÈti idamassa sikkhÈpadÈnaÑ anavasesato ÈdÈnaparidÊpanaÑ. SikkhatÊti idamassa sikkhÈya sama~gibhÈvaparidÊpanaÑ. SikkhÈpades|ti idamassa sikkhitabbadhammaparidÊpanaÑ.

Indriyes|ti idamassa guttadvÈratÈya bh|miparidÊpanaÑ. RakkhitabbokÈsaparidÊ-panantipi vadanti eva. GuttadvÈroti idamassa chasu dvÈresu saÑvihitÈrakkhabhÈvaparidÊpanaÑ. Bhojane mattaÒÒ|ti idamassa santosÈdiguÓaparidÊpanaÑ. PubbarattÈpararattaÑ jÈgariyÈnuyogamanuyuttoti idamassa kÈraÓabhÈvaparidÊpanaÑ. SÈtaccaÑ nepakkanti idamassa paÒÒÈpariggahitena vÊriyena sÈtaccakÈritÈparidÊpanaÑ. BodhipakkhikÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈnuyogamanuyuttoti idamassa paÔipattiyÈ nibbedhabhÈgiyattaparidÊpanaÑ.

So abhikkante -pa- tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ hotÊti idamassa sabbattha satisampajaÒÒasamannÈgatattaparidÊpanaÑ. So vivittaÑ senÈsanaÑ bhajatÊti idamassa anur|pasenÈsanapariggahaparidÊpanaÑ. AraÒÒaÑ -pa- paÔisallÈnasÈruppanti idamassa senÈsanappabhedanirÈdÊnavatÈnisaÑsaparidÊpanaÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 560 piÔÔhe.


So araÒÒagato vÈti idamassa vuttappakÈrena senÈsanena yuttabhÈvaridÊpanaÑ. NisÊdatÊti idamassa yogÈnur|pa-iriyÈpathaparidÊpanaÑ. ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈti idamassa yogÈrambhaparidÊpanaÑ. So abhijjhaÑ loke pahÈyÈti-Èdi panassa kammaÔÔhÈnÈnuyogena nÊvaraÓappahÈnaparidÊpanaÑ. Tasseva pahÊnanÊvaraÓassa vivicceva kÈmehÊti-Èdi paÔipÈÔiyÈ jhÈnuppattiparidÊpanaÑ.

Api ca idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane jhÈnuppÈdako bhikkhu. IdÈni yasmÈ jhÈnuppÈdakena bhikkhunÈ cattÈri sÊlÈni sodhetabbÈni, tasmÈssa pÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti iminÈ pÈtimokkhasaÑvarasÊlavisuddhiÑ upadisati. ŒcÈragocarasampannoti-ÈdinÈ ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ. SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|ti iminÈ tesaÑ dvinnaÑ sÊlÈnaÑ anavasesato ÈdÈnaÑ. Indriyesu guttadvÈroti iminÈ indriyasaÑvarasÊlaÑ. Bhojane mattaÒÒ|ti iminÈ paccayasannissitasÊlaÑ. PubbarattÈpararattanti-ÈdinÈ sÊle patiÔÔhitassa jhÈnabhÈvanÈya upakÈrake dhamme. So abhikkanteti-ÈdinÈ tesaÑ dhammÈnaÑ aparihÈnÈya kammaÔÔhÈnassa ca asammosÈya satisampajaÒÒasamÈyogaÑ. So vivittanti-ÈdinÈ bhÈvanÈnur|pasenÈsanapariggahaÑ. So araÒÒagato vÈti-ÈdinÈ taÑ senÈsanaÑ upagatassa jhÈnÈnur|pa-iriyÈpathaÒceva jhÈnabhÈvanÈrambhaÒca. So abhijjhanti-ÈdinÈ jhÈnabhÈvanÈrambhena jhÈnapaccanÊkadhammappahÈnaÑ. So ime paÒca nÊvaraÓe pahÈyÈti-ÈdinÈ evaÑ pahÊnajjhÈnapaccanÊkadhammassa sabbajjhÈnÈnaÑ uppattikkamaÑ upadisatÊti.

MÈtikÈvaÓÓanÈ. _____

NiddesavaÓÓanÈ

509. IdÈni yathÈnikkhittaÑ mÈtikaÑ paÔipÈÔiyÈ bhÈjetvÈ dassetuÑ idhÈti imissÈ diÔÔhiyÈti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha imissÈ diÔÔhiyÈti-ÈdÊhi dasahi padehi sikkhattayasa~khÈtaÑ SabbaÒÒubuddhasÈsanameva kathitaÑ. TaÒhi Buddhena BhagavatÈ diÔÔhattÈ diÔÔhÊti vuccati. Tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaÓavasena ÈdÈyo, sabhÈvaÔÔhena dhammo,


sikkhitabbaÔÔhena vinayo, tadubhayenÈpi dhammavinayo, pavuttavasena pÈvacanaÑ, seÔÔhacariyaÔÔhena brahmacariyaÑ, anusiÔÔhidÈnavasena SatthusÈsananti vuccati. TasmÈ imissÈ diÔÔhiyÈti-ÈdÊsu imissÈ BuddhadiÔÔhiyÈ imissÈ BuddhakhantiyÈ imissÈ BuddharuciyÈ imasmiÑ Buddha-ÈdÈye imasmiÑ Buddhadhamme imasmiÑ Buddhavinaye.

“Ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi ‘ime dhammÈ sarÈgÈya saÑvattanti no virÈgÈya, saÑyogÈya saÑvattanti no visaÑyogÈya, ÈcayÈya saÑvattanti no apacayÈya, (upÈdÈya saÑvattanti no paÔinissaggiyÈ,)1 mahicchatÈya saÑvattanti no appicchatÈya, asantuÔÔhiyÈ saÑvattanti no santuÔÔhiyÈ, sa~gaÓikÈya saÑvattanti no pavivekÈya, kosajjÈya saÑvattanti no vÊriyÈrambhÈya, dubbharatÈya saÑvattanti no subharatÈyÈ’ti. EkaÑsena hi Gotami dhÈreyyÈsi ‘neso dhammo, neso vinayo, netaÑ SatthusÈsanan’ti. Ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi ‘ime dhammÈ virÈgÈya saÑvattanti no sarÈgÈya -pa- subharatÈya saÑvattanti no dubbharatÈyÈ’ti. EkaÑsena hi Gotami dhÈreyyÈsi ‘eso dhammo, eso vinayo, etaÑ SatthusÈsanan’ti”2–

EvaÑ vutte imasmiÑ Buddhadhammavinaye imasmiÑ BuddhapÈvacane imasmiÑ Buddhabrahmacariye imasmiÑ BuddhasatthusÈsaneti evamattho veditabbo.

ApicetaÑ sikkhattayasa~khÈtaÑ sakalaÑ sÈsanaÑ BhagavatÈ diÔÔhattÈ sammÈdiÔÔhipaccayattÈ sammÈdiÔÔhipubba~gamattÈ ca diÔÔhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. GahaÓavasena ÈdÈyo. Attano kÈrakaÑ apÈyesu apatamÈnaÑ dhÈretÊti dhammo. Sova saÑkilesapakkhaÑ vinetÊti vinayo. Dhammo ca so vinayo cÈti dhammavinayo. Kusaladhammehi vÈ akusaladhammÈnaÑ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaÑ–“ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi ime dhammÈ virÈgÈya saÑvattanti no sarÈgÈya -pa-. EkaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi eso dhammo, eso vinayo, etaÑ SatthusÈsanan”ti2. ______________________________________________________________ 1. ( ) PÈÄiyaÑ natthi. 2. AÑ 3. 107; Vi 4. 449 piÔÔhesu.


dhammena vÈ vinayo na daÓÉÈdÊhÊti dhammavinayo. Vuttampi c’etaÑ–

“DaÓÉeneke damayanti, a~kusehi kasÈhi ca. AdaÓÉena asatthena, nÈgo danto MahesinÈ”ti1.

TathÈ

“Dhammena nÊyamÈnÈnaÑ, kÈ us|yÈ vijÈnatan”ti2.

DhammÈya vÈ vinayo dhammavinayo. AnavajjadhammatthaÒhesa vinayo, na bhavabhogÈmisatthaÑ. TenÈha BhagavÈ “nayidaÑ bhikkhave brahmacariyaÑ vussati janakuhanatthan”ti3 vitthÈro. PuÓÓattheropi Èha “anupÈdÈparinibbÈnatthaÑ kho Èvuso Bhagavati brahmacariyaÑ vussatÊ”ti4. VisiÔÔhaÑ vÈ nayatÊti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo. SaÑsÈradhammato hi sokÈdidhammato vÈ esa visiÔÔhaÑ nibbÈnaÑ nayati. Dhammassa vÈ vinayo, na titthakarÈnanti dhammavinayo, dhammabh|to hi BhagavÈ, tasseva vinayo. YasmÈ vÈ dhammÈyeva abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ pahÈtabbÈ bhÈvetabbÈ sacchikÈtabbÈ ca, tasmÈ esa dhammesu vinayo, na sattesu na jÊvesu cÈti dhammavinayo. SÈtthasabyaÒjanatÈdÊhi aÒÒesaÑ vacanato padhÈnaÑ vacananti pavacanaÑ. Pavacanameva pÈvacanaÑ. SabbacariyÈhi visiÔÔhacariyabhÈvena brahmacariyaÑ. DevamanussÈnaÑ Satthubh|tassa Bhagavato sÈsananti SatthusÈsanaÑ. Satthubh|taÑ vÈ sÈsanantipi satthusÈsanaÑ. “So vo mamaccayena SatthÈ”ti5 hi dhammavinayova SatthÈti vuttoti evametesaÑ padÈnaÑ attho veditabbo.

YasmÈ pana imasmiÑyeva sÈsane sabbapakÈrajjhÈnanibbattako bhikkhu dissati, na aÒÒatra, tasmÈ tattha tattha “imissÈ”ti ca “imasmin”ti ca ayaÑ niyamo katoti veditabboti. AyaÑ “idhÈ”ti mÈtikÈpadaniddesassa attho. 510. Bhikkhuniddese samaÒÒÈyÈti paÒÒattiyÈ, vohÈrenÈti attho. SamaÒÒÈya eva hi ekacco bhikkh|ti paÒÒÈyati. TathÈ hi nimantanÈdimhi bhikkh|su gaÓÊyamÈnesu sÈmaÓerepi gahetvÈ “sataÑ bhikkhu sahassaÑ bhikkh|”ti vadanti. PaÔiÒÒÈyÈti attano paÔijÈnanena. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 357; Ma 2. 308 piÔÔhesu. 2. Vi 3. 55 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 334 piÔÔhe. 4. Ma 1. 204 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 127 piÔÔhe.


PaÔiÒÒÈyapi hi ekacco bhikkh|ti paÒÒÈyati. Tassa “ko ettha Èvusoti. AhaÑ Èvuso bhikkh|”ti evamÈdÊsu1 sambhavo daÔÔhabbo. AyaÑ pana Œnandattherena vuttattÈ dhammikÈ paÔiÒÒÈ. RattibhÈge pana dussÊlÈpi paÔipathaÑ ÈgacchantÈ “ko etthÈ”ti vutte adhammikÈya paÔiÒÒÈya abhutatthÈya “mayaÑ bhikkh|”ti vadanti.

BhikkhatÊti yÈcati. Yo hi koci bhikkhati bhikkhaÑ esati gavesati, so taÑ labhatu vÈ mÈ vÈ, atha kho bhikkhatÊti bhikkhu. Bhikkhakoti byaÒjanena padaÑ vaÉÉhitaÑ, bhikkhanadhammatÈya bhikkh|ti attho. BhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti BuddhÈdÊhi ajjhupagataÑ bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatattÈ bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagato nÈma. Yo hi koci appaÑ vÈ mahantaÑ vÈ bhogakkhandhaÑ pahÈya agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajito kasigorakkhÈdÊhi jÊvitakappanaÑ hitvÈ li~gasampaÔicchaneneva bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti bhikkhu. ParappaÔibaddhajÊvikattÈ vÈ vihÈramajjhe kÈjabhattaÑ bhuÒjamÈnopi bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti bhikkhu. PiÓÉiyÈlopabhojanaÑ nissÈya pabbajjÈya ussÈhajÈtattÈ vÈ bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti bhikkhu.

AgghaphassavaÓÓabhedena bhinnaÑ paÔaÑ dhÈretÊti bhinnapaÔadharo. Tattha satthakacchedanena agghabhedo veditabbo. Sahassagghanakopi hi paÔo satthakena khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ chinno bhinnaggho hoti purimagghato upaÉÉhampi na agghati. SuttasaÑsibbanena phassabhedo veditabbo. Sukhasamphassopi hi paÔo suttehi saÑsibbito bhinnaphasso hoti, kharasamphassataÑ pÈpuÓÈti. S|cimalÈdÊhi vaÓÓabhedo veditabbo. Suparisuddhopi hi paÔo s|cikammato paÔÔhÈya s|cimalena, hatthasedamalajallikÈdÊhi avasÈne rajanakappakaraÓehi ca bhinnavaÓÓo hoti, pakativaÓÓaÑ vijahati. EvaÑ tÊhÈkÈrehi bhinnapaÔadhÈraÓato bhinnapaÔadharoti bhikkhu. GihivatthavisabhÈgÈnaÑ vÈ kÈsÈvÈnaÑ dhÈraÓamatteneva bhinnapaÔidharoti bhikkhu.

Bhindati pÈpake akusale dhammeti bhikkhu. SotÈpattimaggena paÒca kilese bhindatÊti bhikkhu. SakadÈgÈmimaggena cattÈro, anÈgÈmimaggena cattÈro, arahattamaggena aÔÔha kilese bhindatÊti bhikkhu. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 415 piÔÔhe.


ettÈvatÈ cattÈro maggaÔÔhÈ dassitÈ. BhinnattÈti iminÈ pana cattÈro phalaÔÔhÈ. SotÈpanno hi sotÈpattimaggena paÒca kilese bhinditvÈ Ôhito, sakadÈgÈmÊ sakadÈgÈmimaggena cattÈro, anÈgÈmÊ anÈgÈmimaggena cattÈro, arahÈ arahattamaggena aÔÔha kilese bhinditvÈ Ôhito. EvamayaÑ catubbidhÈ phalaÔÔho bhinnattÈ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhikkhu nÈma.

Odhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈti ettha dve odhÊ maggodhi ca kilesodhi ca. Odhi nÈmÈ sÊmÈ mariyÈdÈ. Tattha sotÈpanno maggodhinÈ odhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu. Tassa hi cat|su maggesu ekena odhinÈ kilesÈ pahÊnÈ, na sakalena maggacatukkena. SakadÈgÈmÊ-anÈgÈmÊsupi eseva nayo. SotÈpanno ca kilesodhinÈpi odhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu. Tassa hi pahÈtabbakilesesu odhinÈva kilesÈ pahÊnÈ, na sabbena sabbaÑ. ArahÈ pana anodhisova kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu. Tassa hi maggacatukkena anodhinÈva kilesÈ pahÊnÈ, na ekÈya maggasÊmÈya. PahÈtabbakilesesu ca anodhisÈva kilesÈ pahÊnÈ. EkÈpi hi kilesasÊmÈ ÔhitÈ nÈma natthi. EvaÑ so ubhayathÈpi anodhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu.

Sekkhoti puthujjanakalyÈÓakena saddhiÑ satta ariyÈ tisso sikkhÈ sikkhantÊti sekkhÈ. Tesu yo koci sekkho bhikkh|ti veditabbo. Na sikkhatÊti asekkho. Sekkhadhamme atikkamma aggaphale Ôhito tato uttari sikkhitabbÈbhÈvato khÊÓÈsavo asekkhoti vuccati. Avaseso puthujjanabhikkhu tisso sikkhÈ neva sikkhati, na sikkhitvÈ Ôhitoti nevasekkhanÈsekkhoti veditabbo.

SÊlaggaÑ samÈdhiggaÑ paÒÒaggaÑ vimuttagganti idaÑ aggaÑ patvÈ ÔhitattÈ aggo bhikkhu nÈma. Bhadroti apÈpako. KalyÈÓaputhujjanÈdayo hi yÈva arahÈ, tÈva bhadrena sÊlena samÈdhinÈ paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassanena ca samannÈgatattÈ bhadro bhikkh|ti sa~khaÑ gacchanti. MaÓÉo bhikkh|ti pasanno bhikkhu, sappimaÓÉo viya anÈvilo vippasannoti attho. SÈroti tehiyeva sÊlasÈrÈdÊhi samannÈgatattÈ nÊlasamannÈgamena nÊlo paÔo viya sÈro bhikkh|ti veditabbo, vigatakilesapheggubhÈvato vÈ khÊÓÈsavova sÈroti veditabbo.


Tattha ca “bhindati pÈpake akusale dhammeti bhikkhu, odhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu, sekkho bhikkh|”ti imesu tÊsu ÔhÈnesu satta sekkhÈ kathitÈ. “BhinnattÈ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnanti bhikkhu, anodhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu, asekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, maÓÉo bhikkh|”ti imesu paÒcasu ÔhÈnesu khÊÓÈsavova kathito. “NevasekkhanÈsekkho”ti ettha puthujjanova kathito. SesaÔÔhÈnesu puthujjanakalyÈÓako satta sekkhÈ khÊÓÈsavoti ime sabbepi kathitÈ.

EvaÑ samaÒÒÈdÊhi bhikkhuÑ dassetvÈ idÈni upasampadÈvasena dassetuÑ samaggena saÑghenÈti-ÈdimÈha. Tattha samaggena saÑghenÈti sabbantimena paricchedena paÒcavaggakaraÓÊye kamme yÈvatikÈ bhikkh| kammappattÈ, tesaÑ ÈgatattÈ chandÈrahÈnaÑ chandassa ÈhaÔattÈ sammukhÊbh|tÈnaÒca appaÔikkosanato ekasmiÑ kamme samaggabhÈvaÑ upagatena. ©atticatutthenÈti tÊhi anussÈvanÈhi ekÈya ca ÒattiyÈ kÈtabbena. KammenÈti dhammikena vinayakammena. AkuppenÈti vatthuÒatti-anussÈvanasÊmÈparisasampattisampannattÈ akopetabbataÑ appaÔikkositabbataÑ upagatena. ®hÈnÈrahenÈti kÈraÓÈrahena SatthusÈsanÈrahena.

Upasampanno nÈma uparibhÈvaÑ samÈpanno, pattoti attho. BhikkhubhÈvo hi uparibhÈvo. TaÒcesa yathÈvuttena kammena samÈpannattÈ upasampannoti vuccati. Etena yÈ imÈ ehibhikkh|pasampadÈ saraÓagaman|pasampadÈ ovÈdapaÔiggahaÓ|pasampadÈ paÒhÈbyÈkaraÓ|pasampadÈ garudhammapaÔiggahaÓ|pasampadÈ d|ten|pasampadÈ aÔÔhavÈcik|pasampadÈ Òatticatutthakamm|pasampadÈti aÔÔha upasampadÈ vuttÈ, tÈsaÑ Òatticatutthakamm|pasampadÈ d|ten|pasampadÈ aÔÔhavÈcik|pasampadÈti imÈ tissova thÈvarÈ, sesÈ Buddhe dharamÈneyeva ahesuÑ. TÈsu upasampadÈsu imasmiÑ ÔhÈne ayaÑ Òatticatutthakamm|pasampadÈva adhippetÈ. 511. PÈtimokkhasaÑvaraniddese pÈtimokkhanti sikkhÈpadasÊlaÑ. TaÒhi yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti mocayati ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehi, tasmÈ pÈtimokkhanti vuttaÑ. SÊlaÑ patiÔÔhÈti-ÈdÊni tasseva vevacanÈni. Tattha sÊlanti kÈmaÒcetaÑ saha kammavÈcÈpariyosÈnena


ijjhanakassa pÈtimokkhassa vevacanaÑ, evaÑ santepi dhammato etaÑ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi vÈ viramantassa vattappaÔipattiÑ vÈ p|rentassa cetanÈdayo dhammÈ veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ paÔisambhidÈyaÑ “kiÑ sÊlanti cetanÈ sÊlaÑ, cetasikaÑ sÊlaÑ, saÑvaro sÊlaÑ, avÊtikkamo sÊlan”ti1.

Tattha cetanÈ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi vÈ viramantassa vattappaÔipattiÑ vÈ p|rentassa cetanÈ, cetasikaÑ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi viramantassa virati. Api ca cetanÈ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊni pajahantassa satta kammapathacetanÈ, cetasikaÑ sÊlaÑ nÈma “abhijjhaÑ pahÈya vigatÈbhijjhena cetasÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ nayena SaÑyuttamahÈvagge vuttÈ anabhijjhÈ-abyÈpÈdasammÈdiÔÔhidhammÈ. SaÑvaro sÊlanti ettha paÒcavidhena saÑvaro veditabbo pÈtimokkhasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti. Tassa nÈnÈkaraÓaÑ Visuddhimagge2 vuttaÑ. AvÊtikkamo sÊlanti samÈdiÓÓasÊlassa kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo. Ettha ca saÑvarasÊlaÑ avÊtikkamasÊlanti idameva nippariyÈyato sÊlaÑ, cetanÈ sÊlaÑ cetasikaÑ sÊlanti pariyÈyato sÊlanti veditabbaÑ.

YasmÈ pana pÈtimokkhasaÑvarasÊlena bhikkhu sÈsane patiÔÔhÈti nÈma, tasmÈ taÑ patiÔÔhÈti vuttaÑ. PatiÔÔhahati vÈ ettha bhikkhu, kusaladhammÈ eva vÈ ettha patiÔÔhahantÊti patiÔÔhÈ. Ayamattho–

“SÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo, cittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayaÑ. ŒtÈpÊ nipako bhikkhu, so imaÑ vijaÔaye jaÔan”ti ca3.

“PatiÔÔhÈ4 mahÈrÈja sÊlaÑ sabbesaÑ kusaladhammÈnan”ti ca “sÊle patiÔÔhitassa kho mahÈrÈja sabbe kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊ”ti ca Œdisuttavasena veditabbo.

TadetaÑ pubbuppatti-atthena Èdi. Vuttampi cetaÑ– “tasmÈtiha tvaÑ uttiya Èdimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ, sÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ”ti5. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 43 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 7 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 13 piÔÔhe. 4. Khu 11. 32 piÔÔhe MilindapaÒhe. 5. SaÑ 3. 144 piÔÔhe.


YathÈ hi nagaravaÉÉhakÊ nagaraÑ mÈpetukÈmo paÔhamaÑ nagaraÔÔhÈnaÑ sodheti, tato aparabhÈge vÊthicatukkasi~ghÈÔakÈdiparicchedena vibhajitvÈ nagaraÑ mÈpeti, evameva yogÈvacaro Èditova sÊlaÑ visodheti, tato aparabhÈge samathavipassanÈmaggaphalanibbÈnÈni sacchikaroti. YathÈ vÈ pana rajako paÔhamaÑ tÊhi khÈrehi vatthaÑ dhovitvÈ parisuddhe vatthe yadicchakaÑ ra~gajÈtaÑ upaneti. YathÈ vÈ pana cheko cittakÈro r|paÑ likhitukÈmo Èditova bhittiparikammaÑ karoti, tato aparabhÈge r|paÑ samuÔÔhÈpeti, evameva yogÈvacaro Èditova sÊlaÑ visodhetvÈ aparabhÈge samathavipassanÈdayo dhamme sacchikaroti, tasmÈ sÊlaÑ “ÈdÊ”ti vuttaÑ.

TadetaÑ caraÓasarikkhatÈya caraÓaÑ. CaraÓÈti hi pÈdÈ vuccanti, yathÈ hi chinnacaraÓassa purisassa disaÑgamanÈbhisa~khÈro na jÈyati, paripuÓÓapÈdasseva jÈyati, evameva yassa sÊlaÑ bhinnaÑ hoti khaÓÉaÑ aparipuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya ÒÈÓagamanaÑ na sampajjati. Yassa pana taÑ abhinnaÑ hoti akkhaÓÉaÑ paripuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya ÒÈÓagamanaÑ sampajjati. TasmÈ sÊlaÑ “caraÓan”ti vuttaÑ.

TadetaÑ saÑyamanavasena saÑyamo, saÑvaraÓavasena saÑvaro, ubhayenÈpi sÊlasaÑyamo ceva sÊlasaÑvaro ca kathito. Vacanattho panettha saÑyameti vÊtikkamavipphandanaÑ, puggalaÑ vÈ saÑyameti vÊtikkamavasena tassa vipphandituÑ na detÊti saÑyamo. VÊtikkamassa pavesanadvÈraÑ saÑvarati pidahatÊti saÑvaro. Mokkhanti uttamaÑ mukhabh|taÑ vÈ. YathÈ hi sattÈnaÑ catubbidho ÈhÈro mukhena pavisitvÈ a~gama~gÈni pharati, evaÑ yoginopi catubh|makakusalaÑ sÊlamukhena pavisitvÈ atthasiddhiÑ sampÈdeti. Tena vuttaÑ “mokkhan”ti. Pamukhe1 sÈdh|ti pÈmokkhaÑ, pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti attho. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈti catubh|makakusalÈnaÑ paÔilÈbhatthÈya pÈmokkhaÑ pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti veditabbaÑ.

KÈyiko avÊtikkamoti tividhaÑ kÈyasucaritaÑ. VÈcasikoti catubbidhaÑ vacÊsucaritaÑ. KÈyikavÈcasikoti tadubhayaÑ. IminÈ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ pariyÈdÈya dasseti. SaÑvutoti pihito, saÑvutindriyo ______________________________________________________________ 1. Pamukhena (SÊ, SyÈ)


pihitindriyoti attho. YathÈ hi saÑvutadvÈraÑ gehaÑ “saÑvutagehaÑ pihitagehan”ti vuccati, evamidha saÑvutindriyo “saÑvuto”ti vutto. PÈtimokkhasaÑvarenÈti pÈtimokkhena ca saÑvarena ca, pÈtimokkhasa~khÈtena vÈ saÑvarena. Upetoti-ÈdÊni vuttatthÈneva. 512. IriyatÊti-ÈdÊhi sattahipi padehi pÈtimokkhasaÑvarasÊle Ôhitassa bhikkhuno iriyÈpathavihÈro kathito. 513. ŒcÈragocaraniddese kiÒcÈpi BhagavÈ samaÓÈcÈraÑ samaÓagocaraÑ kathetukÈmo “ÈcÈragocarasampannoti atthi ÈcÈro, atthi anÈcÈro”ti padaÑ uddhari. YathÈ pana maggakusalo puriso maggaÑ Ècikkhanto “vÈmaÑ muÒca dakkhiÓaÑ gaÓhÈ”ti paÔhamaÑ muÒcitabbaÑ sabhayamaggaÑ uppathamaggaÑ Ècikkhati, pacchÈ gahetabbaÑ khemamaggaÑ ujumaggaÑ, evameva maggakusalapurisasadiso dhammarÈjÈ paÔhamaÑ pahÈtabbaÑ BuddhappaÔikuÔÔhaÑ anÈcÈraÑ ÈcikkhitvÈ pacchÈ ÈcÈraÑ ÈcikkhitukÈmo “tattha katamo anÈcÈro”ti-ÈdimÈha. Purisena hi Ècikkhitamaggo sampajjeyya vÈ na vÈ, TathÈgatena Ècikkhitamaggo apaÓÓako indena vissaÔÔhaÑ vajiraÑ viya avirajjhanako nibbÈnanagaraÑyeva samosarati. Tena vuttaÑ “puriso maggakusaloti kho tissa TathÈgatassetaÑ adhivacanaÑ Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti1.

YasmÈ vÈ sasÊsaÑ nahÈnena pahÊnasedamalajallikassa purisassa mÈlÈgandhavilepanÈdivibh|sanavidhÈnaÑ viya pahÊnapÈpadhammassa kalyÈÓadhammasamÈyogo sampannar|po hoti, tasmÈ sedamalajallikaÑ viya pahÈtabbaÑ paÔhamaÑ anÈcÈraÑ ÈcikkhitvÈ pahÊnasedamalajallikassa mÈlÈgandhavilepanÈdivibh|sanavidhÈnaÑ viya pacchÈ ÈcÈraÑ ÈcikkhitukÈmopi tattha katamo anÈcÈroti-ÈdimÈha. Tattha kÈyiko vÊtikkamoti tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ. VÈcasiko vÊtikkamoti catubbidhaÑ vacÊduccaritaÑ. KÈyikavÈcasiko vÊtikkamoti tadubhayaÑ. EvaÑ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlasseva vÊtikkamaÑ dassesi.

YasmÈ pana na kevalaÑ kÈyavÈcÈhi eva anÈcÈraÑ Ècarati, manasÈpi Ècarati eva. TasmÈ taÑ dassetuÑ “sabbampi dussÊlyaÑ anÈcÈro”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 89 piÔÔhe.


tattha ekacciyaÑ1 anÈcÈraÑ vibhajitvÈ dassento idhekacco veÄudÈnenÈti-ÈdimÈha. Tattha veÄudÈnenÈti paccayahetukena veÄudÈnena. VihÈre uÔÔhitaÒhi araÒÒato vÈ ÈharitvÈ rakkhitagopitaÑ veÄuÑ “evaÑ me paccayaÑ dassantÊ”ti upaÔÔhÈkÈnaÑ dÈtuÑ na vaÔÔati. EvaÒhi jÊvikaÑ kappento anesanÈya micchÈjÊvena jÊvati. So diÔÔhena dhamme garahaÑ pÈpuÓÈti, samparÈye ca apÈyaparip|rako hoti. Attano puggalikaveÄuÑ kulasa~gahatthÈya dadanto kulad|sakadukkaÔamÈpajjati, parapuggalikaÑ theyyacittena dadamÈno bhaÓÉagghena kÈretabbo. SaÑghikepi eseva nayo. Sace pana taÑ issaravatÈya deti, garubhaÓÉavissajjanamÈpajjati.

Kataro pana veÄu garubhaÓÉaÑ hoti, kataro na hotÊti. Yo tÈva aropimo sayaÑjÈtako, so saÑghena paricchinnaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ, tato paraÑ na garubhaÓÉaÑ. RopitaÔÔhÈne sabbena sabbaÑ garubhaÓÉaÑ. So pana pamÈÓena paricchinno telanÈÄippamÈÓopi garubhaÓÉaÑ, na tato heÔÔhÈ. Yassa pana bhikkhuno telanÈÄiyÈ vÈ kattaradaÓÉena vÈ attho, tena phÈtikammaÑ katvÈ gahetabbo. PhÈtikammaÑ tadagghanakaÑ vÈ atirekaÑ vÈ vaÔÔati, |nakaÑ2 na vaÔÔati. Hatthakammampi udakÈharaÓamattaÑ vÈ appaharitakaraÓamattaÑ vÈ na vaÔÔati, thÈvaraÑ3 kÈtuÑ vaÔÔati. TasmÈ pokkharaÓito vÈ paÑsuÑ uddharitvÈ sopÈnaÑ vÈ attharÈpetvÈ visamaÔÔhÈnaÑ vÈ samaÑ katvÈ gahetuÑ vaÔÔati. PhÈtikammaÑ akatvÈ gahito tattha vasanteneva paribhuÒjitabbo, pakkamantena saÑghikaÑ katvÈ ÔhapetvÈ gantabbaÑ. AsatiyÈ gahetvÈ gatena yattha gato sarati, tato paccÈharitabbo. Sace antarÈ bhayaÑ hoti, sampattavihÈre ÔhapetvÈ gantabbaÑ.

ManussÈ vihÈraÑ gantvÈ veÄuÑ yÈcanti, bhikkh| saÑghikoti dÈtuÑ na visahanti, manussÈ punappunaÑ yÈcanti vÈ tajjenti vÈ, tadÈ bhikkh|hi “daÓÉakammaÑ katvÈ gaÓhathÈ”ti vattuÑ vaÔÔati. VeÄudÈnaÑ nÈma na hoti. Sace te daÓÉakammatthÈya vÈsipharasu-ÈdÊni vÈ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ vÈ denti, gahetuÑ na vaÔÔati. VinayaÔÔhakathÈyaÑ4 pana “daÉÉhagehÈ manussÈ gaÓhitvÈ gacchantÈ na vÈretabbÈ”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ekaccassa (Ka) 2. OmakaÑ (SÊ) 3. TaÑ thÈvaraÑ (SÊ, SyÈ) 4. Vi-®Ôha 4. 80, 81 piÔÔhesu.


Sace saÑghassa veÄugumbe veÄud|sikÈ uppajjanti, taÑ akoÔÔÈpentÈnaÑ1 veÄu nassati, kiÑ kÈtabbanti. BhikkhÈcÈre manussÈnaÑ ÈcikkhitabbaÑ. Sace koÔÔetuÑ na icchanti, samabhÈgaÑ labhissathÈti vattabbÈ. Na icchantiyeva, dve koÔÔhÈse labhissathÈti vattabbÈ. Evampi anicchantesu naÔÔhena attho natthi, tumhÈkaÑ khaÓe sati daÓÉakammaÑ karissatha, koÔÔetvÈ gaÓhathÈti vattabbÈ. VeÄudÈnaÑ nÈma na hoti. VeÄugumbe aggimhi uÔÔhitepi udakena vuyhamÈnaveÄ|supi eseva nayo. Rukkhesupi ayameva kathÈmaggo. Rukkho pana s|cidaÓÉakappamÈÓo garubhaÓÉaÑ hoti. SaÑghike rukkhe koÔÔÈpetvÈ saÑghaÑ anÈpucchitvÈpi saÑghikaÑ ÈvÈsaÑ kÈtuÑ labbhati. VacanapathacchedanatthaÑ pana ÈpucchitvÈva kÈtabbo.

PuggalikaÑ kÈtuÑ labbhati na labbhatÊti? Na labbhati. HatthakammasÊsena pana ekasmiÑ gehe maÒcaÔÔhÈnamattaÑ labbhati. TÊsu gehesu ekaÑ gehaÑ labhati. Sace dabbasambhÈrÈ puggalikÈ honti, bh|mi saÑghikÈ, ekaÑ gehaÑ katvÈ samabhÈgaÑ labhati. DvÊsu gehesu ekaÑ gehaÑ labhati. SaÑghikarukkhe saÑghikaÑ ÈvÈsaÑ bÈdhente saÑghaÑ anÈpucchÈ hÈretuÑ vaÔÔati na vaÔÔatÊti?. VaÔÔati, vacanapathacchedanatthaÑ pana ÈpucchitvÈva hÈretabbo. Sace rukkhaÑ nissÈya saÑghassa mahanto lÈbho hoti, na hÈretabbo. Puggalikarukkhe saÑghikaÑ ÈvÈsaÑ bÈdhente rukkhasÈmikassa ÈcikkhitabbaÑ. Sace harituÑ na icchati, chedÈpetvÈ hÈretabbo. RukkhaÑ me dethÈti codentassa rukkhaÑ agghÈpetvÈ m|laÑ dÈtabbaÑ. SaÑghike rukkhe puggalikÈvÈsaÑ puggalike ca puggalikÈvÈsaÑ bÈdhentepi eseva nayo. Valliyampi ayameva kathÈmaggo. Valli pana yattha vikkÈyati, dullabhÈ hoti, tattha garubhaÓÉaÑ. SÈ ca kho upaÉÉhabÈhuppamÈÓato paÔÔhÈya, tato heÔÔhÈ vallikhaÓÉaÑ garubhaÓÉaÑ na hoti.

PattadÈnÈdÊsupi pattadÈnenÈti paccayahetukena pattadÈnenÈti-Èdi sabbaÑ veÄudÈne vuttanayeneva veditabbaÑ. GarubhaÓÉatÈya panettha ayaÑ vinicchayo. Pattampi hi yattha vikkÈyati, gandhikÈdayo gandhapaliveÔhanÈdÊnaÑ atthÈya gaÓhanti, tÈdise dullabhaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ hoti. Esa tÈva kiÑsukapattakaÓÓapiÄandhanatÈlapattÈdÊsu vinicchayo. ______________________________________________________________ 1. ŒkoÔÈpentÈnaÑ (SÊ, SyÈ)


TÈlapaÓÓampi imasmiÑyeva ÔhÈne kathetabbaÑ. TÈlapaÓÓampi hi sayaÑjÈte tÈlavane saÑghena paricchinnaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ, na tato paraÑ. RopimatÈlesu sabbampi garubhaÓÉaÑ. Tassa pamÈÓaÑ heÔÔhimakoÔiyÈ aÔÔha~gulappamÈÓopi rittapotthako. TiÓampi ettheva pakkhipitvÈ kathetabbaÑ. Yattha pana tiÓaÑ natthi, tattha muÒjapalÈlanÈÄikerapaÓÓÈdÊhipi chÈdenti, tasmÈ tÈnipi tiÓeneva sa~gahitÈni. Iti muÒjapalÈlÈdÊsu yaÑkiÒci muÔÔhippamÈÓaÑ tiÓaÑ nÈÄikerapaÓÓÈdÊsu ca ekapaÓÓampi saÑghassa dinnaÑ vÈ tatthajÈtakaÑ vÈ bahi-ÈrÈme saÑghassa tiÓavatthumhi jÈtatiÓaÑ vÈ rakkhitagopitaÑ garubhaÓÉaÑ hoti. TaÑ pana saÑghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaÑ puggalikakamme kÈtuÑ1 vaÔÔati. HeÔÔhÈ vuttaveÄumhipi eseva nayo.

PupphadÈne “ettakesu rukkhesu pupphÈni vissajjetvÈ yÈgubhattavatte upanentu, ettakesu senÈsanappaÔisa~kharaÓe upanent|”ti evaÑ niyamitaÔÔhÈne eva pupphÈni garubhaÓÉÈni honti. ParatÊre sÈmaÓerÈ pupphÈni ocinitvÈ rÈsiÑ karonti. PaÒca~gasamannÈgato pupphabhÈjako bhikkhusaÑghaÑ gaÓetvÈ koÔÔhÈse karoti, so sampattaparisÈya saÑghaÑ anÈpucchitvÈva dÈtuÑ labhati, asammatena pana ÈpucchitvÈva dÈtabbaÑ. Bhikkhu pana kassa pupphÈni dÈtuÑ labhati, kassa na labhatÊti. MÈtÈpit|naÑ gehaÑ haritvÈpi gehato pakkosÈpetvÈpi “vatthup|jaÑ karothÈ”ti dÈtuÑ labhati, piÄandhanatthÈya dÈtuÑ na labhati, sesaÒÈtÊnaÑ pana haritvÈ na dÈtabbaÑ, pakkosÈpetvÈ “p|jaÑ karothÈ”ti dÈtabbaÑ. Sesajanassa p|janaÔÔhÈnaÑ sampattassa apaccÈsÊsantena dÈtabbaÑ. PupphadÈnaÑ nÈma na hoti. VihÈre bah|ni pupphÈni pupphanti. BhikkhunÈ piÓÉÈya carantena manusse disvÈ “vihÈre bah|ni pupphÈni p|jethÈ”ti vattabbaÑ. Vacanamatte doso natthi. ManussÈ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ ÈdÈya ÈgamissantÊti cittena pana na vattabbaÑ. Sace vadati, khÈdanÊyabhojanÊyaÑ na paribhuÒjitabbaÑ, manussÈ attano dhammatÈya vihÈre pupphÈni atthÊti pucchitvÈ “asukadivase vihÈraÑ ÈgamissÈma, sÈmaÓerÈnaÑ pupphÈni ocinituÑ mÈ dethÈ”ti vadanti. Bhikkh| sÈmaÓerÈnaÑ kathetuÑ pamuÔÔhÈ. SÈmaÓerehi pupphÈni ocinitvÈ ÔhapitÈni. ManussÈ bhikkh| upasa~kamitvÈ “bhante mayaÑ tumhÈkaÑ asukadivaseyeva ______________________________________________________________ 1. DÈtuÑ (SÊ, SyÈ)


Èrocayimha, ‘sÈmaÓerÈnaÑ pupphÈni ocinituÑ mÈ dethÈ’ti. KasmÈ na vÈrayitthÈ”ti. “Sati me pamuÔÔhÈ, pupphÈni ocitamattÈneva, tÈva na p|jÈ katÈ”ti vattabbaÑ. “GaÓhatha p|jethÈ”ti na vattabbaÑ. Sace vadati, ÈmisaÑ na paribhuÒjitabbaÑ.

Aparo bhikkhu sÈmaÓerÈnaÑ Ècikkhati “asukagÈmavÈsino pupphÈni mÈ ocinitthÈti ÈhaÑs|”ti. ManussÈpi ÈmisaÑ ÈharitvÈ dÈnaÑ datvÈ vadanti “amhÈkaÑ manussÈ na bahukÈ, sÈmaÓere1 amhehi saha pupphÈni ocinituÑ ÈÓÈpethÈ”ti. “SÈmaÓerehi bhikkhÈ laddhÈ, ye bhikkhÈcÈraÑ na gacchanti, te sayameva jÈnissanti upÈsakÈ”ti vattabbaÑ. EttakaÑ nayaÑ labhitvÈ sÈmaÓere putte vÈ bhÈtike vÈ katvÈ pupphÈni ocinÈpetuÑ doso natthi, pupphadÈnaÑ nÈma na hoti.

PhaladÈne phalampi pupphaÑ viya niyamitameva garubhaÓÉaÑ hoti. VihÈre bahukamhi phalÈphale sati aphÈsukamanussÈ ÈgantvÈ yÈcanti. Bhikkh| “saÑghikan”ti dÈtuÑ na ussahanti. ManussÈ vippaÔisÈrino akkosanti paribhÈsanti. Tattha kiÑ kÈtabbanti. Phalehi vÈ rukkhehi vÈ paricchinditvÈ katikÈ kÈtabbÈ “asukesu ca rukkhesu2 ettakÈni phalÈni gaÓhantÈ ettakesu vÈ rukkhesu phalÈni gaÓhantÈ na vÈretabbÈ”ti. CorÈ pana issarÈ vÈ balakkÈrena gaÓhantÈ na vÈretabbÈ. KuddhÈ hi te sakalavihÈrampi nÈseyyuÑ. ŒdÊnavo pana kathetabboti.

SinÈnadÈne sinÈnacuÓÓÈni koÔÔitÈni na garubhaÓÉÈni. AkoÔÔito rukkhattacova garubhaÓÉaÑ. CuÓÓaÑ pana agilÈnassa rajananipakkaÑ vaÔÔati. GilÈnassa yaÑkiÒci cuÓÓaÑ vaÔÔatiyeva. MattikÈpi ettheva pakkhipitvÈ kathetabbÈ. MattikÈpi yattha dullabhÈ hoti, tattheva garubhaÓÉaÑ. SÈpi heÔÔhimakoÔiyÈ tiÑsapalaguÄapiÓÉappamÈÓÈva, tato heÔÔhÈ na garubhaÓÉanti.

DantakaÔÔhadÈne dantakaÔÔhaÑ acchinnakameva garubhaÓÉaÑ. YesaÑ sÈmaÓerÈnaÑ saÑghato dantakaÔÔhavÈro pÈpuÓÈti, te attano ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ pÈÔiyekkaÑ dÈtuÑ na labhanti. Yehi pana ettakÈni dantakaÔÔhÈni ÈharitabbÈnÊti paricchinditvÈ vÈraÑ gahitÈni, te atirekÈni ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ dÈtuÑ labhanti. Ekena bhikkhunÈ dantakaÔÔhamÈÄakato bah|ni ______________________________________________________________ 1. SÈmaÓerehi (SyÈ, Ka) 2. Asuke ca asuke ca rukkhe (SÊ, SyÈ)


dantakaÔÔhÈni na gahetabbÈni. DevasikaÑ ekekameva gahetabbaÑ. PÈÔiyekkaÑ vasantenÈpi bhikkhusaÑghaÑ gaÓayitvÈ yattakÈni attano pÈpuÓanti, tattakÈneva gahetvÈ gantabbaÑ. AntarÈ Ègantukesu vÈ Ègatesu disaÑ vÈ pakkamantena ÈharitvÈ gahitaÔÔhÈneyeva ÔhapetabbÈni.

CÈÔukamyatÈyÈti-ÈdÊsu cÈÔukamyatÈ vuccati attÈnaÑ dÈsaÑ viya nÊcaÔÔhÈne ÔhapetvÈ parassa khalitavacanampi saÓÔhapetvÈ piyakÈmatÈya paggayhavacanaÑ. Muggas|pyatÈyÈti muggas|pasamÈnÈya saccÈlikena jÊvitakappanatÈyetaÑ adhivacanaÑ. YathÈ hi muggas|pe pacante bah| muggÈ pÈkaÑ gacchanti, thokÈ na gacchanti, evameva saccÈlikena jÊvitakappake puggale bahu alikaÑ hoti, appakaÑ saccaÑ. YathÈ vÈ muggas|passa appavisanaÔÔhÈnaÑ nÈma natthi, evameva saccÈlikavuttino puggalassa appaviÔÔhavÈcÈ nÈma natthi. Si~ghÈÔakaÑ viya icchiticchitadhÈrÈya patiÔÔhÈti. Tenassa sÈ musÈvÈditÈ muggas|pyatÈti vuttÈ. PÈribhaÔyatÈti paribhaÔakammabhÈvo. ParibhaÔassa hi kammaÑ pÈribhaÔyaÑ, tassa bhÈvo pÈribhaÔyatÈ. Ala~kÈrakaraÓÈdÊhi dÈrakakÊÄÈpanassetaÑ adhivacanaÑ.

Ja~ghapesanikanti gÈmantaradesantarÈdÊsu tesaÑ tesaÑ gihÊnaÑ sÈsanapaÔisÈsanaharaÓaÑ. IdaÒhi ja~ghapesanikaÑ nÈma attano mÈtÈpit|naÑ, ye cassa mÈtÈpitaro upaÔÔhahanti, tesaÑ sÈsanaÑ gahetvÈ katthaci gamanavasena vaÔÔati. Cetiyassa vÈ saÑghassa vÈ attano vÈ kammaÑ karontÈnaÑ vaÉÉhakÊnampi sÈsanaÑ harituÑ vaÔÔati. ManussÈ “dÈnaÑ dassÈma, p|jaÑ karissÈma, bhikkhusaÑghassa ÈcikkhathÈ”ti vadanti. “Asukattherassa nÈma dethÈ”ti piÓÉapÈtaÑ vÈ bhesajjaÑ vÈ cÊvaraÑ vÈ denti, “vihÈre p|jaÑ karothÈ”ti mÈlÈgandhavilepanÈdÊni vÈ dhajapaÔÈkÈdÊni vÈ niyyÈdenti sabbaÑ harituÑ vaÔÔati, ja~ghapesanikaÑ nÈma na hoti. SesÈnaÑ sÈsanaÑ gahetvÈ gacchantassa padavÈre padavÈre doso.

AÒÒataraÒÒatarenÈti etesaÑ vÈ veÄudÈnÈdÊnaÑ aÒÒataraÒÒatarena, vejjakammabhaÓÉÈgÈrikakammaÑ piÓÉapaÔiviÓÉakammaÑ saÑghuppÈdacetiyuppÈda-upaÔÔhÈpanakammanti evar|pÈnaÑ vÈ micchÈjÊvena jÊvitakappanakakammÈnaÑ yena kenaci. BuddhapaÔikuÔÔhenÈti Buddhehi garahitena paÔisiddhena. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ sabbopi anÈcÈro nÈma kathiyati. ŒcÈraniddeso vuttapaÔipakkhanayeneva veditabbo.


514. Gocaraniddesepi paÔhamaÑ agocarassa vacane kÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. Ettha ca gocaroti piÓÉapÈtÈdÊnaÑ atthÈya upasa~kamituÑ yuttaÔÔhÈnaÑ gocaro, ayuttaÔÔhÈnaÑ agocaro. VesiyÈ gocaro assÈti vesiyÈgocaro, mittasanthavavasena upasa~kamitaÔÔhÈnanti attho. Tattha vesiyÈ nÈma r|p|pajÊviniyo yena kenacideva sulabhajjhÈcÈratÈmittasanthavasinehavasena upasa~kamanto vesiyÈgocaro nÈma hoti. TasmÈ evaÑ upasa~kamituÑ na vaÔÔati. KiÑ kÈraÓÈ? Œrakkhavipattito. EvaÑ upasa~kamantassa hi ciraÑ rakkhitagopitopi samaÓadhammo katipÈheneva nassati. Sacepi na nassati, garahaÑ labhati. DakkhiÓÈvasena pana upasa~kamantena satiÑ upaÔÔhÈpetvÈ upasa~kamitabbaÑ. VidhavÈ vuccanti matapatikÈ vÈ pavutthapatikÈ vÈ. ThullakumÈriyoti mahallikÈ aniviÔÔhakumÈriyo1. PaÓÉakÈti lokÈmisanissitakathÈbahulÈ ussannakilesÈ av|pasantapariÄÈhÈ napuÑsakÈ. TesaÑ sabbesampi upasa~kamane ÈdÊnavo vuttanayeneva veditabbo. BhikkhunÊsupi eseva nayo. Api ca bhikkh| nÈma ussannabrahmacariyÈ honti, tathÈ bhikkhuniyo. Te aÒÒamaÒÒaÑ santhavavasena katipÈheneva rakkhitagopitasamaÓadhammaÑ nÈsenti. GilÈnapucchakena pana gantuÑ vaÔÔati. BhikkhunÈ pupphÈni labhitvÈ p|janatthÈyapi ovÈdadÈnatthÈyapi gantuÑ vaÔÔatiyeva.

PÈnÈgÈranti surÈpÈnagharaÑ. TaÑ brahmacariyantarÈyakarehi surÈsoÓÉehi avivittaÑ hoti. Tattha tehi saddhiÑ saha soÓÉavasena upasa~kamituÑ na vaÔÔati. BrahmacariyantarÈyo hoti. SaÑsaÔÔho viharati rÈj|hÊti-ÈdÊsu rÈjÈnoti abhisittÈ vÈ hontu anabhisittÈ vÈ, ye rajjaÑ anusÈsanti. RÈjamahÈmattÈti rÈj|naÑ issariyasadisÈya mahatiyÈ issariyamattÈya samannÈgatÈ. TitthiyÈti viparÊtadassanÈ bÈhiraparibbÈjakÈ. TitthiyasÈvakÈti bhattivasena tesaÑ paccayadÈyakÈ, etehi saddhiÑ saÑsaggajÈto hotÊti attho.

Ananulomikena saÑsaggenÈti ananulomikasaÑsaggo nÈma tissannaÑ sikkhÈnaÑ ananulomo paccanÊkasaÑsaggo, yena brahmacariyantarÈyaÑ paÒÒattivÊtikkamaÑ sallekhaparihÈniÒca pÈpuÓÈti. SeyyathidaÑ, rÈjarÈjamahÈmattehi saddhiÑ sahasokitÈ sahananditÈ samasukhadukkhatÈ, ______________________________________________________________ 1. AnividdhakumÈriyo (Ka)


uppannesu kiccakaraÓÊyesu attanÈva yogaÑ ÈpajjanatÈ, titthiyatitthiyasÈvakehi saddhiÑ ekacchandarucisamÈcÈratÈ ekacchandarucisamÈcÈrabhÈvÈvaho vÈ sinehabahumÈnasanthavo. Tattha rÈjarÈjamahÈmattehi saddhiÑ saÑsaggo brahmacariyantarÈyaÑ karoti. Itarehi titthiyasÈvakehi tesaÑ laddhigahaÓaÑ. TesaÑ pana vÈdaÑ bhinditvÈ attano laddhiÑ gaÓhÈpetuÑ samatthena upasa~kamituÑ vaÔÔati.

IdÈni aparenapi pariyÈyena agocaraÑ dassetuÑ yÈni vÈ pana tÈni kulÈnÊti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha assaddhÈnÊti BuddhÈdÊsu saddhÈvirahitÈni. Buddho sabbaÒÒ|, dhammo niyyÈniko, saÑgho suppaÔipannoti na saddahanti. AppasannÈnÊti cittaÑ pasannaÑ anÈvilaÑ kÈtuÑ na sakkonti. AkkosakaparibhÈsakÈnÊti akkosakÈni ceva paribhÈsakÈni ca, “corosi, bÈlosi, m|Ähosi, oÔÔhosi, goÓosi, gadrabhosi, ÈpÈyikosi, nerayikosi, tiracchÈnagatosi, natthi tuyhaÑ sugati, duggatiyeva pÈÔika~khÈ”ti evaÑ dasahi akkosavatth|hi akkosanti, “hotu idÈni taÑ paharissÈma bandhissÈma vadhissÈmÈ”ti evaÑ bhayadassanena paribhÈsanti cÈti attho. AnatthakÈmÈnÊti atthaÑ na icchanti, anatthameva icchanti. AhitakÈmÈnÊti ahitameva icchanti, hitaÑ na icchanti. AphÈsukakÈmÈnÊti phÈsukaÑ na icchanti, aphÈsukameva icchanti. AyogakkhemakÈmÈnÊti cat|hi yogehi khemaÑ nibbhayaÑ na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkh|nanti ettha sÈmaÓerÈpi sa~gahaÑ gacchanti. BhikkhunÊnanti ettha sikkhamÈnasÈmaÓeriyopi. Sabbesampi hi BhagavantaÑ uddissa pabbajitÈnaÒceva saraÓagatÈnaÒca catunnampi parisÈnaÑ tÈni anatthakÈmÈniyeva. TathÈr|pÈni kulÈnÊti evar|pÈni khattiyakulÈdÊni kulÈni. SevatÊti nissÈya jÊvati. BhajatÊti upasa~kamati. PayirupÈsatÊti punappunaÑ upasa~kamati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ vesiyÈdigocarassa vesiyÈdiko, rÈjÈdisaÑsaÔÔhassa rÈjÈdiko, assaddhakulÈdisevakassa assaddhakulÈdiko cÈti tippakÈropi ayuttagocaro agocaroti veditabbo.

Tassa iminÈ pariyÈyena agocaratÈ veditabbÈ. VesiyÈdiko tÈva paÒcakÈmaguÓanissayato agocaroti veditabbo. YathÈha “ko ca bhikkhave bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaÑ paÒca


kÈmaguÓÈ”ti1. RÈjÈdiko jhÈnÈnuyogassa anupanissayato lÈbhasakkÈrÈsanicakkanipphÈdanato diÔÔhivipattihetuto ca, assaddhakulÈdiko saddhÈhÈnicittasantosÈvahanato agocaroti.

Gocaraniddese na vesiyÈgocaroti-ÈdÊni vuttapaÔipakkhavasena veditabbÈni. OpÈnabh|tÈnÊti-ÈdÊsu pana opÈnabh|tÈnÊti udapÈnabh|tÈni bhikkhusaÑghassa cÈtumahÈpathe khatapokkharaÓÊ viya yathÈsukhaÑ ogÈhanakkhamÈni cittamahÈmattassa gehasadisÈni. Tassa kira gehe kÈlatthambho yuttoyeva. GharadvÈraÑ sampattÈnaÑ bhikkh|naÑ paccayavekallaÑ nÈma natthi. EkadivasaÑ bhesajjavattameva2 saÔÔhi kahÈpaÓÈni nikkhamanti. KÈsÈvapajjotÈnÊti bhikkhubhikkhunÊhi nivatthapÈrutÈnaÑ kÈsÈvÈnaÑyeva pabhÈya ekobhÈsÈni bh|tapÈlaseÔÔhikulasadisÈni. IsivÈtapaÔivÈtÈnÊti gehaÑ pavisantÈnaÑ nikkhamantÈnaÒca bhikkhubhikkhunÊsa~khÈtÈnaÑ isÊnaÑ cÊvaravÈtena ceva samiÒjanapasÈraÓÈdijanitasarÊravÈtena ca paÔivÈtÈni pavÈyitÈni viniddhutakibbisÈni vÈ. 515. AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvitÈniddese aÓumattÈnÊti aÓuppamÈÓÈ. VajjÈti dosÈ. YÈni tÈni vajjÈnÊti yÈni tÈni garahitabbaÔÔhena vajjÈni. AppamattakÈnÊti parittamattakÈni khuddakappamÈÓÈni. OramattakÈnÊti parittatopi orimappamÈÓattÈ oramattakÈni. LahusÈnÊti lahukÈni. LahusammatÈnÊti lah|ti sammatÈni. SaÑyamakaraÓÊyÈnÊti saÑyamena kattabbapaÔikammÈni. SaÑvarakaraÓÊyÈnÊti saÑvarena3 kÈtabbÈni saÑvarena kattabbapaÔikammÈni. CittuppÈdakaraÓÊyÈnÊti cittuppÈdamattena kattabbapaÔikammÈni. ManasikÈrapaÔibaddhÈnÊti manasÈ Èvajjitamatteneva kattabbapaÔikammÈni. KÈni pana tÈnÊti. DivÈvihÈravÈsÊ4 Sumatthero tÈva Èha “anÈpattigamanÊyÈni cittuppÈdamattakÈni, yÈni na puna evar|paÑ karissÈmÊti manasÈ Èvajjitamatteneva sujjhanti. AdhiÔÔhÈnÈvikammaÑ nÈmetaÑ kathitan”ti. AntevÈsiko panassa TipiÔakac|ÄanÈgatthero panÈha “idaÑ pÈtimokkhasaÑvarasÊlasseva bhÈjanÊyaÑ, tasmÈ sabbalahukaÑ dukkaÔadubbhÈsitaÑ idha vajjanti veditabbaÑ. VuÔÔhÈnÈvikammaÑ nÈmetaÑ kathitan”ti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 128 piÔÔhe. 2. Bhesajjamattameva (SÊ) 3. SaÑvarantena (Ka) 4. DibbavihÈravÈsÊ (Ka)


iti-imes|ti evaÑpakÈresu imesu. VajjadassÈvÊti vajjato dosato dassanasÊlo. BhayadassÈvÊti catubbidhassa bhayassa kÈraÓattÈ bhayato dassanasÊlo. ŒdÊnavadassÈvÊti idha nindÈvahanato ÈyatiÑ dukkhavipÈkato upariguÓÈnaÑ antarÈyakaraÓato vippaÔisÈrajananato ca etena nÈnappakÈrena ÈdÊnavato dassanasÊlo.

NissaraÓadassÈvÊti yaÑ tattha nissaraÓaÑ, tassa dassanasÊlo. KiÑ panettha nissaraÓanti. ŒcariyattheravÈde tÈva “anÈpattigamanÊyatÈya sati adhiÔÔhÈnÈvikammaÑ nissaraÓan”ti kathitaÑ. AntevÈsikattheravÈde tÈva “ÈpattigamanÊyatÈya sati vuÔÔhÈnÈvikammaÑ nissaraÓan”ti kathitaÑ.

Tattha tathÈr|po bhikkhu aÓumattÈni vajjÈni vajjato bhayato passati nÈma, taÑ dassetuÑ ayaÑ nayo kathito. ParamÈÓu nÈma, aÓu nÈma, tajjÈrÊ nÈma, rathareÓu nÈma, likkhÈ nÈma, |kÈ nÈma, dhaÒÒamÈso nÈma, a~gulaÑ nÈma, vidatthi nÈma, ratanaÑ nÈma, yaÔÔhi nÈma, usabhaÑ nÈma, gÈvutaÑ nÈma, yojanaÑ nÈma. Tattha paramÈÓu nÈma ÈkÈsakoÔÔhÈsiko maÑsacakkhussa ÈpÈthaÑ nÈgacchati, dibbacakkhusseva Ègacchati. AÓu nÈma bhitticchiddatÈlacchiddehi paviÔÔhas|riyarasmÊsu vaÔÔi vaÔÔi1 hutvÈ paribbhamanto paÒÒÈyati. TajjÈrÊ nÈma gopathamanussapathacakkapathesu chijjitvÈ ubhosu passesu uggantvÈ tiÔÔhati. RathareÓu nÈma tattha tattheva allÊyati. LikkhÈdayo pÈkaÔÈ eva. Etesu pana chattiÑsa paramÈÓavo ekassa aÓuno pamÈÓaÑ. ChattiÑsa aÓ| ekÈya tajjÈriyÈ pamÈÓaÑ. ChattiÑsa tajjÈriyo eko rathareÓu. ChattiÑsa rathareÓ| ekÈ likkhÈ. Satta likkhÈ ekÈ |kÈ. Satta |kÈ eko dhaÒÒamÈso. SattadhaÒÒamÈsappamÈÓaÑ ekaÑ a~gulaÑ. Tena~gulena dvÈdasa~gulÈni vidatthi. Dve vidatthiyo ratanaÑ. Satta ratanÈni yaÔÔhi. TÈya yaÔÔhiyÈ vÊsati yaÔÔhiyo usabhaÑ. AsÊti usabhÈni gÈvutaÑ. CattÈri gÈvutÈni yojanaÑ. Tena yojanena aÔÔhasaÔÔhiyojanasatasahassubbedho SinerupabbatarÈjÈ. Yo bhikkhu aÓumattaÑ vajjaÑ aÔÔhasaÔÔhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatasadisaÑ katvÈ daÔÔhuÑ sakkoti, ayaÑ bhikkhu ______________________________________________________________ 1. VaÔÔavaÔÔi (SÊ, SyÈ)


aÓumattÈni vajjÈni bhayato passati nÈma. Yopi bhikkhu sabbalahukaÑ dukkaÔadubbhÈsitamattaÑ paÔhamapÈrÈjikasadisaÑ katvÈ daÔÔhuÑ sakkoti, ayaÑ aÓumattÈni vajjÈni vajjato bhayato passati nÈmÈti veditabbo. 516. SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|tipadaniddese bhikkhusikkhÈti bhikkh|hi sikkhitabbasikkhÈ. SÈ bhikkhunÊhi sÈdhÈraÓÈpi asÈdhÈraÓÈpi bhikkhusikkhÈ eva nÈma. BhikkhunÊsikkhÈti bhikkhunÊhi sikkhitabbasikkhÈ. SÈpi bhikkh|hi sÈdhÈraÓÈpi asÈdhÈraÓÈpi bhikkhunÊsikkhÈ eva nÈma. SÈmaÓerasikkhamÈnasÈmaÓerÊnaÑ sikkhÈpi ettheva paviÔÔhÈ. UpÈsakasikkhÈti upÈsakehi sikkhitabbasikkhÈ. SÈ paÒcasÊladasasÊlavasena vaÔÔati. UpÈsikasikkhÈti upÈsikÈhi sikkhitabbasikkhÈ. SÈpi paÒcasÊladasasÊlavasena vaÔÔati. Tattha bhikkhubhikkhunÊnaÑ sikkhÈ yÈva arahattamaggÈ vaÔÔati. UpÈsaka-upÈsikÈnaÑ sikkhÈ yÈva anÈgÈmimaggÈ. TatrÈyaÑ bhikkhu attanÈ sikkhitabbasikkhÈpadesu eva sikkhati, sesasikkhÈ pana atthuddhÈravasena sikkhÈpadassa atthassa dassanatthaÑ1 vuttÈ. Iti imÈsu sikkhÈs|ti evaÑpakÈrÈsu etÈsu sikkhÈsu. Sabbena sabbanti sabbena sikkhÈsamÈdÈnena sabbaÑ sikkhaÑ. SabbathÈ sabbanti sabbena sikkhitabbÈkÈrena sabbaÑ sikkhaÑ. AsesaÑ nissesanti sesÈbhÈvato asesaÑ, satisammosena bhinnassÈpi sikkhÈpadassa puna pÈkatikakaraÓato nissesaÑ. SamÈdÈya vattatÊti samÈdiyitvÈ gahetvÈ vattati. Tena vuccatÊti yena kÈraÓena etaÑ sabbaÑ sikkhÈpadaÑ sabbena sikkhitabbÈkÈrena samÈdiyitvÈ sikkhati p|reti, tena vuccati “samÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|”ti. 517-8. Indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ|tipadadvayassa niddese kaÓhapakkhassa paÔhamavacane payojanaÑ ÈcÈraniddese vuttanayeneva veditabbaÑ. Tattha katamÈ indriyesu aguttadvÈratÈti-ÈdÊsu pana yaÑ vattabbaÑ, taÑ sabbaÑ nikkhepakaÓÉavaÓÓanÈyaÑ vuttameva. 519. JÈgariyÈnuyoganiddese pubbarattÈpararattanti ettha aÉÉharattasa~khÈtÈya rattiyÈ pubbe pubbarattaÑ. IminÈ paÔhamayÈmaÒceva pacchÈbhattaÒca ______________________________________________________________ 1. SikkhÈsaddassa atthadassanatthaÑ (SÊ, SyÈ)


gaÓhÈti. RattiyÈ pacchÈ apararattaÑ. IminÈ pacchimayÈmaÒceva purebhattaÒca gaÓhÈti. MajjhimayÈmo panassa bhikkhuno niddÈkilamathavinodanokÈsoti na gahito. JÈgariyÈnuyoganti jÈgariyassa asupanabhÈvassa anuyogaÑ. Anuyutto hotÊti taÑ anuyogasa~khÈtaÑ ÈsevanaÑ bhÈvanaÑ anuyutto hoti sampayutto1. Niddese2 panassa idha bhikkhu divasanti pubbaÓho majjhanho sÈyanhoti tayopi divasakoÔÔhÈsÈ gahitÈ. Ca~kamena nisajjÈyÈti sakalampi divasaÑ iminÈ iriyÈpathadvayeneva viharanto cittassa ÈvaraÓato ÈvaraÓÊyehi dhammehi paÒcahipi nÊvaraÓehi sabbÈkusaladhammehi vÈ cittaÑ parisodheti. Tehi dhammehi visodheti parimoceti. ®hÈnaÑ panettha kiÒcÈpi na gahitaÑ, ca~kamanisajjÈsannissitaÑ pana katvÈ gahetabbameva. PaÔhamayÈmanti sakalasmimpi paÔhamayÈme. MajjhimayÈmanti rattindivassa chakoÔÔhÈsasa~khÈte3 majjhimayÈme.

SÊhaseyyanti ettha kÈmabhogÊseyyÈ petaseyyÈ sÊhaseyyÈ TathÈgataseyyÈti catasso seyyÈ. Tattha “yebhuyyena bhikkhave kÈmabhogÊ vÈmena4 passena sentÊ”ti ayaÑ kÈmabhogÊseyyÈ. Tesu hi yebhuyyena dakkhiÓapassena sayÈno nÈma natthi. “Yebhuyyena bhikkhave petÈ uttÈnÈ sentÊ”ti ayaÑ petaseyyÈ. AppamaÑsalohitattÈ hi aÔÔhisa~ghÈÔajaÔitÈ ekena passena sayituÑ na sakkonti, uttÈnÈva senti. “SÊho bhikkhave migarÈjÈ dakkhiÓena passena seyyaÑ kappeti -pa- attamano hotÊ”ti5 ayaÑ sÊhaseyyÈ. TejussadattÈ hi sÊho migarÈjÈ dve purimapÈde ekasmiÑ ÔhÈne dve pacchimapÈde ekasmiÑ ÔhÈne ÔhapetvÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi pakkhipitvÈ purimapÈdapacchimapÈdana~guÔÔhÈnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkhetvÈ dvinnaÑ purimapÈdÈnaÑ matthake sÊsaÑ ÔhapetvÈ sayati, divasampi sayitvÈ pabujjhamÈno na uttasanto pabujjhati, sÊsaÑ pana ukkhipitvÈ purimapÈdÈdÊnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkheti. Sace kiÒci ÔhÈnaÑ vijahitvÈ ÔhitaÑ hoti, nayidaÑ tuyhaÑ jÈtiyÈ na s|rabhÈvassa anur|panti anattamano hutvÈ tattheva sayati, na gocarÈya pakkamati. AvijahitvÈ Ôhite pana tuyhaÑ jÈtiyÈ ca s|rabhÈvassa ca anur|pamidanti haÔÔhatuÔÔho uÔÔhÈya sÊhavijambhitaÑ vijambhitvÈ ______________________________________________________________ 1. Payutto (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 2. 258 piÔÔhe. 3. ChaÔÔhakoÔÔhÈsasa~khÈte (SÊ, SyÈ) 4. KÈmabhogÊ sattÈ vÈmena (SÊ, SyÈ) 5. AsÑ 1. 567 piÔÔhe.


kesarabhÈraÑ vidhunitvÈ tikkhattuÑ sÊhanÈdaÑ naditvÈ gocarÈya pakkamati. CatutthajjhÈnaseyyÈ pana TathÈgataseyyÈti vuccati. TÈsu idha sÊhaseyyÈ ÈgatÈ. AyaÒhi tejussada-iriyÈpathattÈ uttamaseyyÈ nÈma.

PÈde pÈdanti dakkhiÓapÈde vÈmapÈdaÑ. AccÈdhÈyÈti ati-ÈdhÈya ÊsakaÑ atikkamma ÔhapetvÈ. Gopphakena hi gopphake jÈÓunÈ vÈ jÈÓumhi sa~ghaÔÔiyamÈne abhiÓhaÑ vedanÈ uppajjati, cittaÑ ekaggaÑ na hoti, seyyÈ aphÈsukÈ hoti. YathÈ pana na sa~ghaÔÔeti, evaÑ atikkamma Ôhapite vedanÈ nuppajjati, cittaÑ ekaggaÑ hoti, seyyÈ phÈsukÈ hoti. Tena vuttaÑ “pÈde pÈdaÑ accÈdhÈyÈ”ti. Sato sampajÈnoti satiyÈ ceva sampajÈnapaÒÒÈya ca samannÈgato hutvÈ. IminÈ supariggÈhakaÑ satisampajaÒÒaÑ kathitaÑ. UÔÔhÈnasaÒÒaÑ manasikaritvÈti asukavelÈya nÈma uÔÔhahissÈmÊ”ti evaÑ uÔÔhÈnavelÈparicchedakaÑ uÔÔhÈnasaÒÒaÑ citte ÔhapetvÈ. EvaÑ katvÈ nipanno hi yathÈparicchinnakÈleyeva uÔÔhÈtuÑ yutto. 520-521. SÈtaccaÑ nepakkanti satataÑ pavattayitabbato sÈtaccasa~khÈtaÑ vÊriyaÒceva paripÈkagatattÈ nepakkasa~khÈtaÑ paÒÒaÒca yutto anuyutto pavattayamÈnoyeva jÈgariyÈnuyogaÑ anuyutto viharatÊti attho. Ettha ca vÊriyaÑ lokiyalokuttaramissakaÑ kathitaÑ, paÒÒÈpi vÊriyagatikÈ eva. VÊriye lokiyamhi lokiyÈ, lokuttare lokuttarÈti attho. 522. BodhipakkhikÈnaÑ dhammÈnanti catusaccabodhisa~khÈtassa maggaÒÈÓassa pakkhe bhavÈnaÑ dhammÈnaÑ. EttÈvatÈ sabbepi sattatiÑsa bodhipakkhiyadhamme sam|hato gahetvÈ lokiyÈyapi bhÈvanÈya ekÈrammaÓe ekato pavattanasamatthe bojjha~geyeva dassento satta bojjha~gÈti-ÈdimÈha. Te lokiyalokuttaramissakÈva kathitÈti veditabbÈ. Sesamettha heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva. 523. Abhikkanteti-Èdiniddese abhikkante paÔikkanteti ettha tÈva abhikkantaÑ vuccati purato gamanaÑ. PaÔikkantanti nivattanaÑ. Tadubhayampi cat|su


iriyÈpathesu labbhati. Gamane tÈva purato kÈyaÑ abhiharanto abhikkamati nÈma. PaÔinivattento paÔikkamati nÈma. ®hÈnepi Ôhitakova kÈyaÑ purato onÈmento abhikkamati nÈma. Pacchato apanÈmento paÔikkamati nÈma. NisajjÈyapi nisinnakova Èsanassa purima-a~gÈbhimukho saÑsaranto abhikkamati nÈma. Pacchima-a~gappadesaÑ paccÈsaÑsaranto paÔikkamati nÈma. NipajjÈyapi eseva nayo.

SampajÈnakÈrÊ hotÊti sampajaÒÒena sabbakiccakÈrÊ, sampajaÒÒasseva vÈ kÈrÊ. So hi abhikkantÈdÊsu sampajaÒÒaÑ karoteva, na katthaci sampajaÒÒavirahito hoti. TaÑ pana sampajaÒÒaÑ yasmÈ satisampayuttameva hoti, tenassa niddese “sato sampajÈno abhikkamati, sato sampajÈno paÔikkamatÊ”ti vuttaÑ.

AyaÒhi abhikkamanto vÈ paÔikkamanto vÈ na muÔÔhassatÊ asampajÈno hoti, satiyÈ pana samannÈgato paÒÒÈya ca sampajÈnoyeva abhikkamati ceva paÔikkamati ca. Sabbesu abhikkamÈdÊsu catubbidhaÑ sampajaÒÒaÑ otÈreti. CatubbidhaÒhi sampajaÒÒaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ gocarasampajaÒÒaÑ asammohasampajaÒÒanti. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvÈ “kinnu me1 ettha gatena, attho atthi natthÊ”ti atthÈnatthaÑ pariggahetvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasaÑghadassanatheradassana-asubhadassanÈdivasena dhammato vaÉÉhi. CetiyaÑ vÈ bodhiÑ vÈ disvÈpi hi BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ saÑghadassanena saÑghÈrammaÓaÑ pÊtiÑ uppÈdetvÈ tadeva khayavayato2 sammasanto arahattaÑ pÈpuÓÈti. There disvÈ tesaÑ ovÈde patiÔÔhÈya asubhaÑ disvÈ tattha paÔhamajjhÈnaÑ uppÈdetvÈ tadeva khayavayato2 sammasanto arahattaÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ etesaÑ dassanaÑ sÈtthaÑ. Keci pana “Èmisatopi vaÉÉhi atthoyeva, taÑ nissÈya brahmacariyÈnuggahÈya paÔipannattÈ”ti vadanti.

TasmiÑ pana gamane sappÈyÈsappÈyaÑ pariggahetvÈ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ. SeyyathidaÑ, cetiyadassanaÑ tÈva sÈtthaÑ. Sace pana cetiyassa mahatiyÈ p|jÈya dasadvÈdasayojanantare parisÈ ______________________________________________________________ 1. KiÑ nu kho me (SÊ, SyÈ) 2. Khayato (SÊ, SyÈ)


sannipatanti, attano vibhavÈnur|paÑ itthiyopi purisÈpi ala~katapaÔiyattÈ cittakammar|pakÈni viya saÒcaranti. Tatra cassa iÔÔhe ÈrammaÓe lobho, aniÔÔhe paÔigho, asamapekkhane moho uppajjati, kÈyasaÑsaggÈpattiÑ vÈ Èpajjati, jÊvitabrahmacariyÈnaÑ vÈ antarÈyo hoti. EvaÑ taÑ ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ hoti, vuttappakÈra-antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ. Bodhidassanepi eseva nayo. SaÑghadassanampi sÈtthaÑ. Sace pana antogÈme mahÈmaÓÉapaÑ kÈretvÈ sabbarattiÑ dhammassavanaÑ karontesu manussesu vuttappakÈreneva janasannipÈto ceva antarÈyo ca hoti. EvaÑ taÑ ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ hoti, antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ hoti. MahÈparisaparivÈrÈnaÑ therÈnaÑ dassanepi eseva nayo.

Asubhadassanampi sÈtthaÑ, tadatthadÊpanatthaÒca idaÑ vatthu eko kira daharabhikkhu sÈmaÓeraÑ gahetvÈ dantakaÔÔhatthÈya gato, sÈmaÓero maggÈ okkamitvÈ purato gacchanto asubhaÑ disvÈ paÔhamajjhÈnaÑ nibbattetvÈ tadeva pÈdakaÑ katvÈ sa~khÈre sammasanto tÊÓi phalÈni sacchikatvÈ uparimaggatthÈya kammaÔÔhÈnaÑ pariggahetvÈ aÔÔhÈsi. Daharo taÑ apassanto “sÈmaÓerÈ”ti pakkosi. So “mayÈ pabbajitadivasato paÔÔhÈya bhikkhunÈ saddhiÑ dve kathÈ nÈma na kathitapubbÈ, aÒÒasmiÑ divase uparivisesaÑ nibbattessÈmÊ”ti cintetvÈ “kiÑ bhante”ti paÔivacanaÑ adÈsi. “EhÊ”ti ca vutto ekavacaneneva ÈgantvÈ “bhante iminÈ tÈva maggena gantvÈ mayÈ ÔhitokÈse muhuttaÑ puratthÈbhimukho ÔhatvÈ olokethÈ”ti Èha. So tathÈ katvÈ tena pattavisesameva pÈpuÓi. EvaÑ ekaÑ asubhaÑ dvinnaÑ janÈnaÑ atthÈya jÈtaÑ. EvaÑ sÈtthampi panetaÑ purisassa mÈtugÈmÈsubhaÑ asappÈyaÑ, mÈtugÈmassa ca purisÈsubhaÑ. SabhÈgameva sappÈyanti evaÑ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ nÈma.

EvaÑ pariggahitasÈtthasappÈyassa pana aÔÔhatiÑsÈya kammaÔÔhÈnesu attano cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnasa~khÈtaÑ gocaraÑ uggahetvÈ bhikkhÈcÈragocare taÑ gahetvÈva gamanaÑ gocarasampajaÒÒaÑ nÈma, tassÈvibhÈvanatthaÑ idaÑ catukkaÑ veditabbaÑ–

Idhekacco bhikkhu harati, na paccÈharati, ekacco na harati, paccÈharati, ekacco pana neva harati, na paccÈharati, ekacco harati ca


paccÈharati ca. Tattha yo bhikkhu divasaÑ ca~kamena nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodhetvÈ tathÈ rattiyÈ paÔhamayÈme majjhimayÈme seyyaÑ kappetvÈ pacchimayÈmepi nisajjÈca~kamehi vÊtinÈmetvÈ pageva cetiya~gaÓabodhiya~gaÓavattaÑ katvÈ Bodhirukkhe udakaÑ ÈsiÒcitvÈ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ paccupaÔÔhÈpetvÈ ÈcariyupajjhÈyavattÈdÊni sabbÈni khandhakavattÈni samÈdÈya vattati. So sarÊraparikammaÑ katvÈ senÈsanaÑ pavisitvÈ dve tayo palla~ke usumaÑ gÈhÈpento kammaÔÔhÈnaÑ anuyuÒjitvÈ bhikkhÈcÈravelÈya uÔÔhahitvÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva pattacÊvaramÈdÈya senÈsanato nikkhamitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontova cetiya~gaÓaÑ gantvÈ sace BuddhÈnussatikammaÔÔhÈnaÑ hoti, taÑ avissajjetvÈva cetiya~gaÓaÑ pavisati. AÒÒaÑ ce kammaÔÔhÈnaÑ hoti, sopÈnam|le ÔhatvÈ hatthena gahitabhaÓÉaÑ viya taÑ ÔhapetvÈ BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ cetiya~gaÓaÑ Èruyha mahantaÑ cetiyaÑ ce, tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu vanditabbaÑ, khuddakaÑ ce, tatheva padakkhiÓaÑ katvÈ aÔÔhasu ÔhÈnesu vanditabbaÑ. CetiyaÑ vanditvÈ bodhiya~gaÓaÑ pattenÈpi Buddhassa Bhagavato sammukhÈ viya nipaccÈkÈraÑ dassetvÈ bodhi vanditabbÈ.

So evaÑ cetiyaÒca bodhiÒca vanditvÈ paÔisÈmitaÔÔhÈnaÑ gantvÈ paÔisÈmitaÑ bhaÓÉakaÑ hatthena gaÓhanto viya nikkhittakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ gÈmasamÊpe kammaÔÔhÈnasÊseneva cÊvaraÑ pÈrupitvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati. Atha naÑ manussÈ disvÈ “ayyo no Ègato”ti paccuggantvÈ pattaÑ gahetvÈ ÈsanasÈlÈya vÈ gehe vÈ nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ datvÈ yÈva bhattaÑ na niÔÔhÈti, tÈva pÈde dhovitvÈ telena makkhetvÈ purato nisÊditvÈ paÒhaÑ vÈ pucchanti, dhammaÑ vÈ sotukÈmÈ honti. Sacepi na kathÈpenti, janasa~gahatthaÑ dhammakathÈ nÈma kÈtabbÈyevÈti AÔÔhakathÈcariyÈ vadanti. DhammakathÈ hi kammaÔÔhÈnavinimuttÈ nÈma natthi. TasmÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈhÈraÑ paribhuÒjitvÈ anumodanaÑ vatvÈ nivattiyamÈnehipi manussehi anugatova gÈmato nikkhamitvÈ tattha te nivattetvÈ maggaÑ paÔipajjati.

Atha naÑ puretaraÑ nikkhamitvÈ bahigÈme katabhattakiccÈ sÈmaÓeradaharabhikkh| disvÈ paccuggantvÈ pattacÊvaramassa gaÓhanti. PorÈÓakabhikkh| kira “amhÈkaÑ upajjhÈyo amhÈkaÑ Ècariyo”ti na mukhaÑ oloketvÈ vattaÑ karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te taÑ pucchanti “bhante ete


manussÈ tumhÈkaÑ kiÑ honti, mÈtipakkhato sambandhÈ pitipakkhato”ti. KiÑ disvÈ pucchathÈti. Tumhesu etesaÑ pemaÑ bahumÈnanti. “Œvuso yaÑ mÈtÈpit|hipi dukkaraÑ, taÑ ete manussÈ amhÈkaÑ karonti, pattacÊvarampi no etesaÑ santakameva, etesaÑ ÈnubhÈvena neva bhaye bhayaÑ na chÈtake chÈtakaÑ jÈnÈma, edisÈ nÈma amhÈkaÑ upakÈrino natthÊ”ti tesaÑ guÓe kathento gacchati. AyaÑ vuccati harati na paccÈharatÊti.

Yassa pana pageva vuttappakÈraÑ vattapaÔipattiÑ1 karontassa kammajatejo pajjalati, anupÈdinnakaÑ muÒcitvÈ upÈdinnakaÑ gaÓhÈti, sarÊrato sedÈ muccanti, kammaÔÔhÈnaÑ vÊthiÑ nÈrohati, so pageva pattacÊvaramÈdÈya vegasÈva cetiyaÑ vanditvÈ gor|pÈnaÑ nikkhamanavelÈyameva gÈmaÑ yÈgubhikkhÈya pavisitvÈ yÈguÑ labhitvÈ ÈsanasÈlaÑ gantvÈ pivati, athassa dvattikkhattuÑ ajjhoharaÓamatteneva kammajatejodhÈtu upÈdinnakaÑ muÒcitvÈ anupÈdinnakaÑ gaÓhÈti, ghaÔasatena nhÈto viya tejodhÈtupariÄÈhanibbÈnaÑ patvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena yÈguÑ paribhuÒjitvÈ pattaÒca mukhaÒca dhovitvÈ antarÈbhatte kammaÔÔhÈnaÑ manasikatvÈ avasesaÔÔhÈne piÓÉÈya caritvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena ÈhÈraÑ paribhuÒjitvÈ tato paÔÔhÈya po~khÈnupo~khaÑ upaÔÔhahamÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva Ègacchati. AyaÑ vuccati na harati paccÈharatÊti. EdisÈ ca bhikkh| yÈguÑ pivitvÈ vipassanaÑ ÈrabhitvÈ BuddhasÈsane arahattaÑ pattÈ nÈma gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ. SÊhaÄadÊpeyeva tesu tesu gÈmesu ÈsanasÈlÈya na taÑ ÈsanaÑ atthi, yattha yÈguÑ pivitvÈ arahattaÑ pattÈ bhikkh| natthÊti.

Yo pamÈdavihÈrÊ hoti, nikkhittadhuro sabbavattÈni bhinditvÈ paÒcavidhacetokhÊlavinibandhabaddhacitto viharanto “kammaÔÔhÈnaÑ nÈma atthÊ”tipi saÒÒaÑ akatvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ ananulomikena gihisaÑsaggena saÑsaÔÔho caritvÈ ca bhuÒjitvÈ ca tuccho nikkhamati. AyaÑ vuccati neva harati na paccÈharatÊti.

Yo panÈyaÑ “harati ca paccÈharati cÈ”ti vutto, so gatapaccÈgatikavattavasena veditabbo atthakÈmÈ hi kulaputtÈ sÈsane ______________________________________________________________ 1. VattapaÔivattaÑ (SÊ, SyÈ)


pabbajitvÈ dasapi vÊsampi tiÑsampi cattÈlÊsampi paÒÒÈsampi satampi ekato vasantÈ katikavattaÑ katvÈ viharanti “Èvuso tumhe na iÓaÔÔÈ, na bhayaÔÔÈ, na ÈjÊvikÈpakatÈ pabbajitÈ, dukkhÈ muccitukÈmÈ panettha pabbajitÈ. TasmÈ gamane uppannakilesaÑ gamaneyeva niggaÓhatha. ®hÈne, nisajjÈya, sayane uppannakilesaÑ sayaneyeva niggaÓhathÈ”ti.

Te evaÑ katikavattaÑ katvÈ bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈ aÉÉha-usabha-usabha-aÉÉhagÈvutagÈvutantaresu pÈsÈÓÈ honti, tÈya saÒÒÈya kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontÈva gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naÑ niggaÓhÈti. TathÈ asakkonto tiÔÔhati, athassa pacchato Ègacchantopi tiÔÔhati. So “ayaÑ bhikkhu tuyhaÑ uppannaÑ vitakkaÑ jÈnÈti, ananucchavikaÑ te etan”ti attÈnaÑ paÔicodetvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ ariyabh|miÑ okkamati. TathÈ asakkonto nisÊdati, athassa pacchato Ègacchantopi nisÊdatÊti so eva nayo. Ariyabh|miÑ okkamituÑ asakkontopi taÑ kilesaÑ vikkhambhetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontova gacchati. Na kammaÔÔhÈnavippayuttena cittena pÈdaÑ uddharati. Uddharati ce, paÔinivattitvÈ purimapadesaÒÒeva eti ŒlindakavÈsÊ MahÈphussadevatthero viya. So kira ek|navÊsati vassÈni gatapaccÈgatavattaÑ p|rento eva vihÈsi. ManussÈpi1 antarÈmagge kasantÈ ca vapantÈ ca maddantÈ ca kammÈni karontÈ theraÑ tathÈgacchantaÑ disvÈ “ayaÑ thero punappunaÑ nivattitvÈ gacchati, kiÑ nu kho maggam|Äho, udÈhu kiÒci pamuÔÔho”ti samullapanti. So taÑ anÈdiyitvÈ kammaÔÔhÈnayuttacitteneva samaÓadhammaÑ karonto vÊsativassabbhantare arahattaÑ pÈpuÓi. Arahattappattadivase cassa ca~kamanakoÔiyaÑ adhivatthÈ devatÈ a~gulÊhi dÊpaÑ ujjÈletvÈ aÔÔhÈsi. CattÈropi mahÈrÈjÈno Sakko ca DevÈnamindo brahmÈ ca Sahampati upaÔÔhÈnaÑ ÈgamiÑsu. TaÒca obhÈsaÑ disvÈ vanavÈsÊ MahÈtissatthero taÑ dutiyadivase pucchi “rattibhÈge Èyasmato santike obhÈso ahosi, kiÑ so obhÈso”ti. Thero vikkhepaÑ karonto “obhÈso nÈma dÊpobhÈsopi hoti maÓi-obhÈsopÊ”ti evamÈdimÈha. Tato “paÔicchÈdetha tumhe”ti nibaddho “ÈmÈ”ti paÔijÈnitvÈ Èrocesi. ______________________________________________________________ 1. ManussÈpi sudaÑ (SÊ, SyÈ)


KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊ MahÈnÈgatthero viya ca. Sopi kira gatapaccÈgatavattaÑ p|rento paÔhamaÑ tÈva Bhagavato mahÈpadhÈnaÑ p|jessÈmÊti satta vassÈni ÔhÈnaca~kamameva adhiÔÔhÈsi, puna soÄasa vassÈni gatapaccÈgatavattaÑ p|retvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. So kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ uddharanto vippayuttena cittena uddhate pÈde paÔinivattento gÈmasamÊpaÑ gantvÈ “gÈvÊ nu kho pabbajito nu kho”ti Èsa~kanÊyappadese ÔhatvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ kacchakantarato1 udakena pattaÑ dhovitvÈ udakagaÓÉ|saÑ karoti. KiÑ kÈraÓÈ? MÈ me bhikkhaÑ dÈtuÑ vÈ vandituÑ vÈ Ègate manusse “dÊghÈyukÈ hothÈ”ti vacanamattenÈpi kammaÔÔhÈnavikkhepo ahosÊti. “Ajja bhante katimÊ”ti divasaÑ vÈ bhikkhugaÓanaÑ vÈ paÒhaÑ vÈ pucchito pana udakaÑ gilitvÈ Èroceti. Sace divasÈdipucchakÈ na honti, nikkhamanavelÈyaÑ gÈmadvÈre niÔÔhubhitvÈva yÈti.

KalambatitthavihÈre vass|pagatÈ paÒÒÈsa bhikkh| viya ca. Te kira ÈsÈÄhipuÓÓamÈyaÑ katikavattaÑ akaÑsu “arahattaÑ appatvÈ aÒÒamaÒÒaÑ nÈlapissÈmÈ”ti. GÈmaÒca piÓÉÈya pavisantÈ udakagaÓÉ|saÑ katvÈ pavisiÑsu. DivasÈdÊsu pucchitesu vuttanayena paÔipajjiÑsu. Tattha manussÈ niÔÔhubhanaÔÔhÈnaÑ disvÈ jÈniÑsu “ajja eko Ègato, ajja dve”ti. EvaÒca cintesuÑ “kinnu kho ete amheheva saddhiÑ na sallapanti udÈhu aÒÒamaÒÒampi, yadi aÒÒamaÒÒampi na sallapanti, addhÈ vivÈdajÈtÈ bhavissanti. Etha ne aÒÒamaÒÒaÑ khamÈpessÈmÈ”ti sabbe vihÈraÑ gantvÈ paÒÒÈsÈya bhikkh|su dvepi bhikkh| ekokÈse nÈddasaÑsu. Tato yo tesu cakkhumÈ puriso, so Èha “na bho kalahakÈrakÈnaÑ vasanokÈso Êdiso hoti, susammaÔÔhaÑ cetiya~gaÓabodhiya~gaÓaÑ, sunikkhittÈ sammajjaniyo, s|paÔÔhapitaÑ pÈnÊyaparibhojanÊyan”ti. Te tatova nivattÈ. Tepi bhikkh| antotemÈseyeva arahattaÑ patvÈ mahÈpavÈraÓÈya visuddhipavÈraÓaÑ pavÈresuÑ.

EvaÑ KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊ MahÈnÈgatthero viya, KalambatitthavihÈre vass|pagatabhikkh| viya ca kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ uddharanto ______________________________________________________________ 1. KacchakaraÓÉato (SÊ, SyÈ, Ka)


gÈmasamÊpaÑ gantvÈ udakagaÓÉ|saÑ katvÈ vÊthiyo sallakkhetvÈ yattha surÈsoÓÉadhuttÈdayo kalahakÈrakÈ caÓÉahatthi-assÈdayo vÈ natthi. TaÑ vÊthiÑ paÔipajjati. Tattha piÓÉÈya caramÈno na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javanapiÓÉapÈtikadhuta~gaÑ nÈma kiÒci atthi. Visamabh|mibhÈgappattaÑ pana udakasakaÔaÑ viya niccalo hutvÈ gacchati. AnugharaÑ paviÔÔho ca dÈtukÈmaÑ vÈ adÈtukÈmaÑ vÈ sallakkhetuÑ tadanur|paÑ kÈlaÑ Ègamento bhikkhaÑ gahetvÈ antogÈme vÈ bahigÈme vÈ vihÈrameva vÈ ÈgantvÈ yathÈphÈsuke patir|pe okÈse nisÊditvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto ÈhÈre paÔik|lasaÒÒaÑ upaÔÔhapetvÈ akkhabbhaÒjanavaÓÈlepanaputtamaÑs|pamavasena paccavekkhanto aÔÔha~gasamannÈgataÑ ÈhÈraÑ ÈhÈreti, neva davÈya na madÈya na maÓÉanÈya na vibh|sanÈya -pa- phÈsuvihÈro cÈti. BhuttÈvÊ ca udakakiccaÑ katvÈ muhuttaÑ bhattakilamathaÑ paÔippassambhetvÈ yathÈ purebhattaÑ, evaÑ pacchÈbhattaÑ purimayÈmaÑ pacchimayÈmaÒca kammaÔÔhÈnameva manasikaroti. AyaÑ vuccati harati ca paccÈharati cÈti.

ImaÑ pana haraÓapaccÈharaÓasa~khÈtaÑ gatapaccÈgatavattaÑ p|rento yadi upanissayasampanno hoti, paÔhamavaye eva arahattaÑ pÈpuÓÈti. No ce paÔhamavaye pÈpuÓÈti, atha majjhimavaye. No ce majjhimavaye pÈpuÓÈti, atha pacchimavaye. No ce pacchimavaye pÈpuÓÈti, atha maraÓasamaye. No ce maraÓasamaye pÈpuÓÈti, atha devaputto hutvÈ. No ce devaputto hutvÈ pÈpuÓÈti, anuppanne Buddhe nibbatto paccekabodhiÑ sacchikaroti. No ce paccekabodhiÑ sacchikaroti, atha BuddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve khippÈbhiÒÒo vÈ hoti, seyyathÈpi thero BÈhiyo DÈrucÊriyo, mahÈpaÒÒo vÈ seyyathÈpi thero SÈriputto, mahiddhiko vÈ seyyathÈpi thero MahÈmoggallÈno, dhuta~gadharo vÈ seyyathÈpi thero MahÈkassapo, dibbacakkhuko vÈ seyyathÈpi thero Anuruddho, vinayadharo vÈ seyyathÈpi thero UpÈli, dhammakathiko vÈ seyyathÈpi thero PuÓÓo MantÈÓiputto, ÈraÒÒiko vÈ seyyathÈpi thero Revato, bahussuto vÈ seyyathÈpi thero Œnando, sikkhÈkÈmo vÈ seyyathÈpi thero RÈhulo Buddhaputtoti. Iti imasmiÑ catukke yvÈyaÑ harati ca paccÈharati ca, tassa gocarasampajaÒÒaÑ sikhÈppattaÑ hoti.


AbhikkamÈdÊsu pana asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ, taÑ evaÑ veditabbaÑ idha bhikkhu abhikkamanto vÈ paÔikkamanto vÈ yathÈ andhabÈlaputhujjanÈ abhikkamÈdÊsu “attÈ abhikkamati, attanÈ abhikkamo nibbattito”ti vÈ “ahaÑ abhikkamÈmi, mayÈ abhikkamo nibbattito”ti vÈ sammuyhanti, tathÈ asammuyhanto “abhikkamÈmÊ”ti citte uppajjamÈne teneva cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnavÈyodhÈtu viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati. Iti cittakiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈravasena ayaÑ kÈyasammato aÔÔhisa~ghÈto abhikkamati, tassevaÑ abhikkamato ekekapÈduddharaÓe pathavÊdhÈtu ÈpodhÈt|ti dve dhÈtuyo omattÈ honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ honti balavatiyo. TathÈ atiharaÓavÊtiharaÓesu. Vossajjane tejodhÈtu vÈyodhÈt|ti dve dhÈtuyo omattÈ honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ honti balavatiyo. TathÈ sannikkhepanasannirujjhanesu1. Tattha uddharaÓe pavattÈ r|pÈr|padhammÈ atiharaÓaÑ na pÈpuÓanti, tathÈ atiharaÓe pavattÈ vÊtiharaÓaÑ, vÊtiharaÓe pavattÈ vossajjanaÑ, vossajjane pavattÈ sannikkhepanaÑ, sannikkhepane pavattÈ sannirujjhanaÑ2 na pÈpuÓanti. Tattha tattheva pabbaÑ pabbaÑ sandhi sandhi odhi odhi hutvÈ tattakapÈle pakkhittatilaÑ viya paÔapaÔÈyantÈ3 bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa vÈ ekassa abhikkamanaÑ. Paramatthato hi dhÈt|naÑyeva gamanaÑ, dhÈt|naÑ ÔhÈnaÑ, dhÈt|naÑ nisajjÈ, dhÈt|naÑ sayanaÑ. TasmiÑ tasmiÒhi koÔÔhÈse saddhiÑ r|pehi.

AÒÒaÑ uppajjate cittaÑ, aÒÒaÑ cittaÑ nirujjhati. AvÊcimanusambandho, nadÊsotova vattatÊti.

EvaÑ abhikkamÈdÊsu asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ nÈmÈti.

NiÔÔhito abhikkante paÔikkante sampajÈnakÈrÊ hotÊtipadassa attho.

Œlokite vilokiteti ettha pana ÈlokitaÑ nÈma purato pekkhanaÑ. VilokitaÑ nÈma anudisÈpekkhanaÑ. AÒÒÈnipi heÔÔhÈ upari pacchato pekkhanavasena olokita-ullokitÈpalokitÈni ______________________________________________________________ 1. Sannikkhepanasannirumbhanesu (SÊ, SyÈ) 2. SannirumbhanaÑ (SÊ, SyÈ) 3. TaÔataÔÈyantÈ (SÊ, SyÈ)


nÈma honti, tÈni idha na gahitÈni. SÈruppavasena pana imÈneva dve

gahitÈni, iminÈ vÈ mukhena sabbÈnipi tÈni gahitÈnevÈti.

Tattha ÈlokessÈmÊti citte uppanne cittavaseneva anoloketvÈ

atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ, taÑ ÈyasmantaÑ NandaÑ

kÈyasakkhiÑ katvÈ veditabbaÑ. VuttaÒh’etaÑ BhagavatÈ–

“sace bhikkhave Nandassa puratthimÈ disÈ ÈloketabbÈ hoti, sabbaÑ cetasÈ

samannÈharitvÈ Nando puratthimaÑ disaÑ Èloketi ‘evaÑ me puratthimaÑ

disaÑ Èlokayato nÈbhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ

anvÈssavissantÊ’ti. Itiha sÈtthakasampajÈno hoti. Sace bhikkhave nandassa

pacchimÈ disÈ, uttarÈ disÈ, dakkhiÓÈ disÈ, uddhaÑ, adho, anudisÈ

anuviloketabbÈ hoti, sabbaÑ cetasÈ samannÈharitvÈ Nando anudisaÑ

anuviloketi ‘evaÑ me anudisaÑ anuvilokayato -pa- sampajÈno hotÊ’ti”1.

Api ca idhÈpi pubbe vuttacetiyadassanÈdivaseneva sÈtthakatÈ ca sappÈyatÈ

ca veditabbÈ.

KammaÔÔhÈnassa pana avijahanameva gocarasampajaÒÒaÑ. TasmÈ

khandhadhÈtu-ÈyatanakammaÔÔhÈnikehi attano kammaÔÔhÈnavaseneva,

kasiÓÈdikammaÔÔhÈnikehi vÈ pana kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈlokanavilokanaÑ

kÈtabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma ÈloketÈ vÈ viloketÈ vÈ natthi, ÈlokessÈmÊti pana

citte uppajjamÈne teneva cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnÈ vÈyodhÈtu

viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati. Iti cittakiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈravasena

heÔÔhimaÑ akkhidalaÑ adho sÊdati, uparimaÑ uddhaÑ la~gheti, koci

yantakena vivaranto nÈma natthi, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ

sÈdhentaÑ uppajjatÊti evaÑ pajÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒaÑ

nÈma.

______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 14 piÔÔhe.


Api ca m|lapariÒÒÈ-ÈgantukatÈvakÈlikabhÈvavasena panettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. M|lapariÒÒÈvasena tÈva–

Bhava~gÈvajjanaÒceva, dassanaÑ sampaÔicchanaÑ. SantÊraÓaÑ voÔÔhabbanaÑ, javanaÑ bhavati sattamaÑ.

Tattha bhava~gaÑ upapattibhavassa a~gakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ pavattati, taÑ ÈvattetvÈ kiriyamanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ, tannirodhÈ vipÈkamanodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ kiriyamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ sattakkhattuÑ javanaÑ javati. Tattha paÔhamajavanepi “ayaÑ itthÊ, ayaÑ puriso”ti rajjanadussanamuyhanavasena ÈlokitavilokitaÑ na hoti. Dutiyajavanepi -pa- sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamaÓÉale yodhesu viya heÔÔhupariyavasena bhijjitvÈ patitesu “ayaÑ itthÊ, ayaÑ puriso”ti rajjanÈdivasena ÈlokitavilokitaÑ hoti. EvaÑ tÈvettha m|lapariÒÒÈvasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

CakkhudvÈre pana r|pe ÈpÈthagate bhava~gacalanato uddhaÑsakasakakiccanipphÈdanavasena ÈvajjanÈdÊsu uppajjitvÈ niruddhesu avasÈne javanaÑ uppajjati, taÑ pubbe uppannÈnaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te cakkhudvÈre Ègantukapuriso viya hoti. Tassa yathÈ paragehe kiÒci yÈcituÑ paviÔÔhassa Ègantukapurisassa gehassÈmikesupi tuÓhimÈsinesu ÈÓÈkaraÓaÑ na yuttaÑ, evaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te cakkhudvÈre ÈvajjanÈdÊsupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanaÑ ayuttanti evaÑ ÈgantukabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

YÈni panetÈni cakkhudvÈre voÔÔhabbanapariyosÈnÈni cittÈni uppajjanti, tÈni saddhiÑ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aÒÒamaÒÒaÑ na passantÊti ittarÈni tÈvakÈlikÈni honti. Tattha yathÈ ekasmiÑ ghare sabbesu mÈnusakesu matesu avasesassa ekakassa ta~khaÓaÒÒeva maraÓadhammassa na yuttÈ naccagÊtÈdÊsu abhirati nÈma, evameva ekadvÈre sasampayuttesu


ÈvajjanÈdÊsu tattha tattheva matesu avasesassa ta~khaÓaÒÒeva maraÓadhammassa javanassÈpi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nÈma na yuttÈti. Eva tÈvakÈlikabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca khandhÈyatanadhÈtupaccayapaccavekkhaÓavasenapetaÑ veditabbaÑ. Ettha hi cakkhu ceva r|pÈni ca r|pakkhandho, dassanaÑ viÒÒÈÓakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, phassÈdikÈ sa~khÈrakkhandho. EvametesaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu cakkhÈyatanaÑ, r|paÑ r|pÈyatanaÑ, dassanaÑ manÈyatanaÑ, vedanÈdayo taÑsampayuttÈ dhammÈ dhammÈyatanaÑ. EvametesaÑ catunnaÑ ÈyatanÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu cakkhudhÈtu, r|paÑ r|padhÈtu, dassanaÑ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, taÑsampayuttÈ vedanÈdayo dhammÈ dhammadhÈtu. EvametÈsaÑ catunnaÑ dhÈt|naÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi.

TathÈ cakkhu nissayapaccayo, r|paÑ ÈrammaÓapaccayo, ÈvajjanaÑ anantara-samanantara-anantar|panissayanatthivigatapaccayo, Èloko upanissayapaccayo, vedanÈdayo sahajÈtÈdipaccayÈ. EvametesaÑ paccayÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketÊti evamettha khandhÈyatanadhÈtupaccaya-paccavekkhaÓavasenÈpi asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

SamiÒjite pasÈriteti pabbÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓe. Tattha cittavaseneva samiÒjanapasÈraÓaÑ akatvÈ hatthapÈdÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓapaccayÈ atthÈnatthaÑ pariggahetvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ. Tattha hatthapÈde aticiraÑ samiÒjitvÈ vÈ pasÈretvÈ eva vÈ Ôhitassa khaÓe khaÓe vedanÈ uppajjanti, cittaÑ ekaggataÑ na labhati, kammaÔÔhÈnaÑ paripatati, visesaÑ nÈdhigacchati. KÈle samiÒjantassa kÈle pasÈrentassa pana tÈ vedanÈ nuppajjanti, cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ phÈtiÑ gacchati, visesamadhigacchatÊti evaÑ atthÈnatthapariggaÓhanaÑ veditabbaÑ.


Atthe pana satipi sappÈyÈsappÈyaÑ pariggahetvÈ sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ.

TatrÈyaÑ nayo–mahÈcetiya~gaÓe kira daharabhikkh| sajjhÈyaÑ gaÓhanti, tesaÑ piÔÔhipasse daharabhikkhuniyo dhammaÑ suÓanti. Tatreko daharo hatthaÑ pasÈrento kÈyasaÑsaggaÑ patvÈ teneva kÈraÓena gihÊ jÈto. Aparo bhikkhu pÈdaÑ pasÈrento aggimhi pasÈresi, aÔÔhiÑ Èhacca pÈdo jhÈyi. Aparo bhikkhu vammike pasÈresi, so ÈsÊvisena daÔÔho. Aparo bhikkhu cÊvarakuÔidaÓÉake pasÈresi, taÑ maÓisappo ÉaÑsi. TasmÈ evar|pe asappÈye apasÈretvÈ sappÈye pasÈretabbaÑ. Idamettha sappÈyasampajaÒÒaÑ.

GocarasampajaÒÒaÑ pana MahÈtheravatthunÈ dÊpetabbaÑ–mahÈthero kira divÈÔÔhÈne nisinno antevÈsikehi saddhiÑ kathayamÈno sahasÈ hatthaÑ samiÒjitvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjesi, taÑ antevÈsikÈ pucchiÑsu “kasmÈ bhante sahasÈ hatthaÑ samiÒjitvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjitthÈ”ti. “Yato paÔÔhÈya mayÈ Èvuso kammaÔÔhÈnaÑ manasikÈtuÑ Èraddho, na me kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ hattho samiÒjitapubbo, idÈni pana me tumhehi saddhiÑ kathayamÈnena kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ samiÒjito, tasmÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ samiÒjesin”ti. “SÈdhu bhante bhikkhunÈ nÈma evar|pena bhavitabban”ti evametthÈpi kammaÔÔhÈnÈvijahanameva gocarasampajaÒÒanti veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci samiÒjento vÈ pasÈrento vÈ natthi, vuttappakÈracittakiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈrena pana suttÈkaÉÉhanavasena dÈruyantassa hatthapÈdacalanaÑ viya samiÒjanapasÈraÓaÑ hotÊti evaÑ parijÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒanti veditabbaÑ.

Sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓeti ettha sa~ghÈÔicÊvarÈnaÑ nivÈsanapÈrupanavasena pattassa bhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena paribhogo dhÈraÓaÑ nÈma. Tattha sa~ghÈÔicÊvaradhÈraÓe tÈva nivÈsetvÈ pÈrupitvÈ ca piÓÉÈya carato “ÈmisalÈbho sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ vuttappakÈroyeva ca attho attho nÈma. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.


UÓhapakatikassa pana dubbalassa ca cÊvaraÑ sukhumaÑ sappÈyaÑ, sÊtÈlukassa ghanaÑ dupaÔÔaÑ. ViparÊtaÑ asappÈyaÑ. Yassa kassaci jiÓÓaÑ asappÈyameva. AggaÄÈdidÈnena hissa taÑ palibodhakaraÑ hoti. TathÈ paÔÔuÓÓaduk|lÈdibhedaÑ corÈnaÑ lobhanÊyacÊvaraÑ. TÈdisaÒhi araÒÒe ekakassa nivÈsantarÈyakaraÑ jÊvitantarÈyakaraÒcÈpi hoti. NippariyÈyena pana yaÑ nimittakammÈdimicchÈjÊvavasena uppannaÑ, yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, taÑ asappÈyaÑ. ViparÊtaÑ sappÈyaÑ. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci cÊvaraÑ pÈrupanto natthi, vuttappakÈracitta-kiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈreneva pana cÊvarapÈrupanaÑ hoti. Tattha cÊvarampi acetanaÑ, kÈyopi acetano. CÊvaraÑ na jÈnÈti “mayÈ kÈyo pÈrupito”ti. KÈyopi na jÈnÈti “ahaÑ cÊvarena pÈrupito”ti. DhÈtuyova dhÈtusam|haÑ paÔicchÈdenti paÔapilotikÈya potthakar|papaÔicchÈdane viya. TasmÈ neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na asundaraÑ labhitvÈ domanassaÑ. NÈgavammikacetiyarukkhÈdÊsu hi keci mÈlÈgandhadh|mavatthÈdÊhi sakkÈraÑ karonti, keci g|thamuttakaddamadaÓÉasatthappahÈrÈdÊhi asakkÈraÑ. Na tehi nÈgavammikarukkhÈdayo somanassaÑ vÈ domanassaÑ vÈ karonti, evameva neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na asundaraÑ labhitvÈ domanassanti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

PattadhÈraÓepi pattaÑ sahasÈva aggahetvÈ “imaÑ gahetvÈ piÓÉÈya caramÈno bhikkhaÑ labhissÈmÊ”ti evaÑ pattaggahaÓapaccayÈ paÔilabhitabba-atthavasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. KisadubbalasarÊrassa pana garupatto asappÈyo, yassa kassaci catupaÒcagaÓÔhikÈhato dubbisodhanÊyo asappÈyova. Duddhotapatto hi na vaÔÔati, taÑ dhovantasseva cassa palibodho hoti. MaÓivaÓÓapatto pana lobhanÊyova cÊvare vuttanayeneva asappÈyo. NimittakammÈdivasena pana laddho, yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, ayaÑ ekantÈsappÈyova, viparÊto sappÈyo. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.


Abbhantare attÈ nÈma koci pattaÑ gaÓhanto natthi, vuttappakÈracitta-kiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈravaseneva pana pattaggahaÓaÑ nÈma hoti. Tattha pattopi acetano, hatthÈpi acetanÈ. Patto na jÈnÈti “ahaÑ hatthehi gahito”ti. HatthÈpi na jÈnanti “patto amhehi gahito”ti. DhÈtuyova dhÈtusam|haÑ gaÓhanti saÓÉÈsena aggivaÓÓapattaggahaÓe viyÈti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca yathÈ chinnahatthapÈde vaÓamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nÊlamakkhikasamparikiÓÓe anÈthasÈlÈyaÑ anÈthamanusse disvÈ dayÈlukÈ purisÈ tesaÑ vaÓabandhapaÔÔacoÄakÈni ceva kapÈlÈdÊhi ca bhesajjÈni upanÈmenti. Tattha coÄakÈnipi kesaÒci saÓhÈni kesaÒci th|lÈni pÈpuÓanti. BhesajjakapÈlakÈnipi kesaÒci susaÓÔhÈnÈni kesaÒci dussaÓÔhÈnÈni pÈpuÓanti. Na te tattha sumanÈ vÈ honti dummanÈ vÈ. VaÓapaÔicchÈdanamatteneva hi coÄakena, bhesajjapariggahaÓamatteneva ca kapÈlakena tesaÑ attho, evameva yo bhikkhu vaÓacoÄakaÑ viya cÊvaraÑ, bhesajjakapÈlakaÑ viya ca pattaÑ, kapÈle bhesajjamiva ca patte laddhabhikkhaÑ sallakkheti, ayaÑ sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe asammohasampajaÒÒena uttamasampajÈnakÈrÊti veditabbo.

AsitÈdÊsu asiteti piÓÉapÈtÈdibhojane. PÊteti yÈgu-ÈdipÈne. KhÈyiteti piÔÔhakhajjakÈdikhÈdane. SÈyiteti madhuphÈÓitÈdisÈyane. Tattha “neva davÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vutto aÔÔhavidhopi attho attho nÈma. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

L|khapaÓÊtatittamadhurÈdÊsu pana yena bhojanena yassa aphÈsu hoti, taÑ tassa asappÈyaÑ. YaÑ pana nimittakammÈdivasena paÔiladdhaÑ, yaÒcassa bhuÒjato akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, taÑ ekantaÑ asappÈyameva. ViparÊtaÑ sappÈyaÑ. Tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci bhuÒjako natthi, vuttappakÈracittakiriyÈ-vÈyodhÈtuvipphÈreneva pana pattapaÔiggahaÓaÑ nÈma hoti. CittakiriyÈ-vÈyodhÈtuvipphÈreneva hatthassa patte otÈraÓaÑ nÈma hoti. CittakiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈreneva ÈlopakaraÓaÑ Èlopa-uddharaÓaÑ


mukhavivaraÓaÒca hoti. Na koci kuÒcikÈya, na yantakena hanukaÔÔhiÑ vivarati, cittakiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈreneva Èlopassa mukhe ÔhapanaÑ, uparidantÈnaÑ musalakiccasÈdhanaÑ, heÔÔhÈdantÈnaÑ udukkhalakiccasÈdhanaÑ, jivhÈya hatthakiccasÈdhanaÒca hoti. Iti naÑ tattha aggajivhÈya tanukakheÄo m|lajivhÈya bahalakheÄo makkheti, taÑ heÔÔhÈdanta-udukkhale jivhÈhatthaparivattitaÑ kheÄa-udakatemitaÑ uparidantamusalasaÒcuÓÓitaÑ koci kaÔacchunÈ vÈ dabbiyÈ vÈ anto pavesento nÈma natthi, vÈyodhÈtuyÈva pavisati. PaviÔÔhaÑ paviÔÔhaÑ koci palÈlasanthÈraÑ katvÈ dhÈrento nÈma natthi, vÈyodhÈtuvaseneva tiÔÔhati. ®hitaÑ ÔhitaÑ koci uddhanaÑ katvÈ aggiÑ jÈletvÈ pacanto nÈma natthi, tejodhÈtuyÈva paccati. PakkaÑ pakkaÑ koci daÓÉakena vÈ yaÔÔhiyÈ vÈ bahi nÊhÈrako nÈma natthi, vÈyodhÈtuyeva nÊharati. Iti vÈyodhÈtu atiharati ca vÊtiharati ca dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca nÊharati ca. PathavÊdhÈtu dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca nÊharati ca. ŒpodhÈtu sineheti ca allattaÒca anupÈleti. TejodhÈtu antopaviÔÔhaÑ paripÈceti. ŒkÈsadhÈtu aÒjaso hoti. ViÒÒÈÓadhÈtu tattha tattha sammÈpayogamanvÈya ÈbhujatÊti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Api ca gamanato pariyesanato paribhogato Èsayato nidhÈnato aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evaÑ dasavidhapaÔik|labhÈvapaccavekkhaÓatopettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. VitthÈrakathÈ panettha Visuddhimagge ÈhÈrapaÔik|lasaÒÒÈniddesato gahetabbÈ.

UccÈrapassÈvakammeti uccÈrassa ca passÈvassa ca karaÓe. Tattha pakkakÈle uccÈrapassÈvaÑ akarontassa sakalasarÊrato sedÈ muccanti, akkhÊni bhamanti, cittaÑ na ekaggaÑ hoti, aÒÒe ca rogÈ uppajjanti. Karontassa pana sabbaÑ taÑ na hotÊti ayamettha attho. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

AÔÔhÈne uccÈrapassÈvaÑ karontassa pana Èpatti hoti, ayaso vaÉÉhati, jÊvitantarÈyo hoti. Patir|pe ÔhÈne karontassa sabbaÑ


taÑ na hotÊti idamettha sappÈyaÑ. Tassa vasena sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

Abbhantare attÈ nÈma koci uccÈrapassÈvakammaÑ karonto natthi, citta-kiriyÈvÈyodhÈtuvipphÈreneva pana uccÈrapassÈvakammaÑ hoti. YathÈ pana pakke gaÓÉe gaÓÉabhedena pubbalohitaÑ akÈmatÈya nikkhamati, yathÈ ca atibharitÈ udakabhÈjanÈ udakaÑ akÈmatÈya nikkhamati, evaÑ pakkÈsayamuttavatthÊsu sannicitÈ uccÈrapassÈvÈ vÈyuvegasamuppÊÄitÈ akÈmatÈyapi nikkhamanti. So panÈyaÑ evaÑ nikkhamanto uccÈrapassÈvo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalaÑ pana sarÊranissandova hoti. YathÈ kiÑ? YathÈ udakatumbato purÈÓa-udakaÑ chaÉÉentassa neva taÑ attano hoti na paresaÑ, kevalaÑ paÔijaggamattameva hoti, evanti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.

GatÈdÊsu gateti gamane. ®hiteti ÔhÈne. Nisinneti nisajjÈya. Sutteti sayane. Tattha abhikkantÈdÊsu vuttanayeneva sampajÈnakÈritÈ veditabbÈ.

AyaÑ panettha aparopi nayo eko hi bhikkhu gacchanto aÒÒaÑ cintento aÒÒaÑ vitakkento gacchati, eko kammaÔÔhÈnaÑ avissajjetvÈva gacchati, tathÈ eko tiÔÔhanto, nisÊdanto, sayanto aÒÒaÑ cintento aÒÒaÑ vitakkento sayati, eko kammaÔÔhÈnaÑ avissajjetvÈva sayati.

Ettakena pana na pÈkaÔaÑ hotÊti ca~kamena dÊpayiÑsu. Yo hi bhikkhu ca~kamanaÑ otaritvÈ ca~kamanakoÔiyaÑ Ôhito pariggaÓhÈti, pÈcÊnaca~kamanakoÔiyaÑ pavattÈ r|pÈr|padhammÈ pacchimaca~kamanakoÔiÑ appatvÈ ettheva niruddhÈ, pacchimaca~kamanakoÔiyaÑ pavattÈpi pÈcÊnaca~kamanakoÔiÑ appatvÈ ettheva niruddhÈ, ca~kamanavemajjhe pavattÈ ubho koÔiyo appatvÈ ettheva niruddhÈ, ca~kamane pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ÔhÈnaÑ appatvÈ ettheva niruddhÈ, ÔhÈne pavattÈ nisajjaÑ, nisajjÈya pavattÈ sayanaÑ appatvÈ ettheva niruddhÈti evaÑ pariggaÓhanto pariggaÓhantoyeva bhava~gaÑ otÈreti, uÔÔhahanto kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva uÔÔhÈti. AyaÑ bhikkhu gatÈdÊsu sampajÈnakÈrÊ nÈma hotÊti.


EvaÑ pana sutte kammaÔÔhÈnaÑ avibh|taÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ avibh|taÑ na kÈtabbaÑ, tasmÈ yo bhikkhu yÈva sakkoti, tÈva ca~kamitvÈ ÔhatvÈ nisÊditvÈ sayamÈno evaÑ pariggahetvÈ sayati, “kÈyo acetano maÒco acetano. KÈyo na jÈnÈti ‘ahaÑ maÒce sayito’ti maÒcopi na jÈnÈti ‘mayi kÈyo sayito’ti. Acetano kÈyo acetane maÒce sayito”ti evaÑ pariggaÓhanto pariggaÓhantoyeva cittaÑ bhava~gaÑ otÈreti, pabujjhamÈno kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva pabujjhati. AyaÑ sutte sampajÈnakÈrÊ nÈma hotÊti.

JÈgariteti jÈgaraÓe. Tattha kiriyÈmayapavattassa appavattiyÈ sati jÈgaritaÑ nÈma na hoti, kiriyÈmayapavattavaÄaÒje pavattante jÈgaritaÑ nÈma hotÊti pariggaÓhanto bhikkhu jÈgarite sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti. Api ca rattindivaÑ cha koÔÔhÈse katvÈ paÒca koÔÔhÈse jaggantopi jÈgarite sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti.

BhÈsiteti kathane. Tattha upÈdÈr|passa saddÈyatanassa appavatte sati bhÈsitaÑ nÈma na hoti, tasmiÑ pavattante hotÊti pariggÈhako bhikkhu bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti. VimuttÈyatanasÊsena dhammaÑ desentopi bÈttiÑsa tiracchÈnakathÈ pahÈya dasakathÈvatthunissitakathaÑ kathentopi bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti.

TuÓhÊbhÈveti akathane. Tattha upÈdÈr|passa saddÈyatanassa pavattiyaÑ sati tuÓhÊbhÈvo nÈma natthi, appavattiyaÑ hotÊti pariggÈhako bhikkhu tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti. AÔÔhatiÑsÈya ÈrammaÓesu cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ nisinnopi dutiyajjhÈnaÑ samÈpannopi tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊyeva nÈma hoti.

Ettha ca eko iriyÈpatho dvÊsu ÔhÈnesu Ègato. So heÔÔhÈ abhikkante paÔikkanteti ettha bhikkhÈcÈragÈmaÑ gacchato ca Ègacchato ca addhÈnagamanavasena kathito. Gate Ôhite nisinneti ettha vihÈre cuÓÓikapÈduddhÈra-iriyÈpathavasena kathitoti veditabbo. 524. Tattha katamÈ satÊti-Èdi sabbaÑ uttÈnatthameva.


526. So vivittanti iminÈ kiÑ dasseti? Etassa bhikkhuno upÈsanaÔÔhÈnaÑ yogapathaÑ sappÈyasenÈsanaÑ dasseti. Yassa hi abbhantare ettakÈ guÓÈ atthi, tassa anucchaviko araÒÒavÈso. Yassa panete natthi, tassa ananucchaviko. Evar|passa hi araÒÒavÈso kÈÄamakkaÔa-acchataracchadÊpimigÈdÊnaÑ aÔavÊvÈsasadiso hoti. KasmÈ? IcchÈya ÔhatvÈ paviÔÔhattÈ. Tassa hi araÒÒavÈsam|lako koci attho natthi, araÒÒavÈsaÒceva ÈraÒÒake ca d|seti, sÈsane appasÈdaÑ uppÈdeti. Yassa pana abbhantare ettakÈ guÓÈ atthi, tasseva so anucchaviko. So hi araÒÒavÈsaÑ nissÈya vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ gaÓhitvÈ parinibbÈti, sakala-araÒÒavÈsaÑ upasobheti, ÈraÒÒikÈnaÑ sÊsaÑ dhovati, sakalasÈsanaÑ pasÈreti. TasmÈ satthÈ evar|passa bhikkhuno upÈsanaÔÔhÈnaÑ yogapathaÑ sappÈyasenÈsanaÑ dassento so vivittaÑ senÈsanaÑ bhajatÊti-ÈdimÈha. Tattha vivittanti suÒÒaÑ appasaddaÑ appanigghosaÑ. Etameva hi atthaÑ dassetuÑ taÒca anÈkiÓÓanti-Èdi vuttaÑ. Tattha anÈkiÓÓanti asaÑkiÓÓaÑ asambÈdhaÑ. Tattha yassa senÈsanassa sÈmantÈ gÈvutampi aÉÉhayojanampi pabbatagahanaÑ vanagahanaÑ nadÊgahanaÑ hoti, na koci avelÈya upasa~kamituÑ sakkoti, idaÑ santikepi anÈkiÓÓaÑ nÈma. YaÑ pana aÉÉhayojanikaÑ vÈ yojanikaÑ vÈ hoti, idaÑ d|ratÈya eva anÈkiÓÓaÑ nÈma hoti. 527. Seti ceva Èsati ca etthÈti senÈsanaÑ. Tassa pabhedaÑ dassetuÑ maÒco pÊÔhanti-Èdi vuttaÑ. Tattha maÒcoti cattÈro maÒcÈ masÈrako bundikÈbaddho kuÄÊrapÈdako ÈhaccapÈdakoti, tathÈ piÔÔhaÑ. BhisÊti paÒca bhisiyo uÓÓÈbhisi coÄabhisi vÈkabhisi tiÓabhisi paÓÓabhisÊti. Bibbohananti sÊsupadhÈnaÑ1 vuttaÑ. TaÑ vitthÈrato vidatthicatura~gulaÑ vaÔÔati, dÊghato maÒcavitthÈrappamÈÓaÑ. VihÈroti samantÈ parihÈrapathaÑ antoyeva rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni dassetvÈ katasenÈsanaÑ. AÉÉhayogoti supaÓÓava~kagehaÑ. PÈsÈdoti dve kaÓÓikÈni gahetvÈ kato dÊghapÈsÈdo. AÔÔoti paÔirÈjÈdipaÔibÈhanatthaÑ iÔÔhakÈhi kato bahalabhittiko catupaÒcabh|miko patissayaviseso. MÈÄoti bhojanasÈlasadiso maÓÉalamÈÄo. VinayaÔÔhakathÈyaÑ pana ______________________________________________________________ 1. SÊsappamÈÓaÑ (Ka)


ekak|Ôasa~gahito caturassapÈsÈdoti vuttaÑ. LeÓanti pabbataÑ khaÓitvÈ vÈ pabbhÈrassa appahonakaÔÔhÈne kuÔÔaÑ uÔÔhÈpetvÈ vÈ katasenÈsanaÑ. GuhÈti bh|midari vÈ yattha rattindivaÑ dÊpaÑ laddhuÑ vaÔÔati, pabbataguhÈ vÈ bh|miguhÈ vÈ. Rukkham|lanti rukkhassa heÔÔhÈ parikkhittaÑ vÈ aparikkhittaÑ vÈ. VeÄugumboti veÄugaccho. Yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamantÊti ÔhapetvÈ vÈ etÈni maÒcÈdÊni yattha bhikkh| sannipatanti, yaÑ tesaÑ sannipÈtÈrahaÔÔhÈnaÑ, sabbametaÑ senÈsanaÑ. 528. BhajatÊti upeti. SambhajatÊti tattha abhirativasena anukkaÓÔhito suÔÔhu upeti. SevatÊti nivÈsanavasena sevati. NisevatÊti anukkaÓÔhamÈno sannissito hutvÈ sevati. SaÑsevatÊti senÈsanavattaÑ sampÈdento sammÈ sevati. 529. IdÈni yaÑ taÑ vivittanti vuttaÑ, tassa pabhedaÑ dassetuÑ araÒÒaÑ rukkham|lanti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha araÒÒanti vinayapariyÈyena tÈva “ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca avasesaÑ araÒÒan”ti1 ÈgataÑ. SuttantapariyÈyena ÈraÒÒikaÑ bhikkhuÑ sandhÈya “ÈraÒÒakaÑ nÈma senÈsanaÑ paÒcadhanusatikapacchiman”ti2 ÈgataÑ. VinayasuttantÈ pana ubhopi pariyÈyadesanÈ nÈma, abhidhammo nippariyÈyadesanÈti abhidhammapariyÈyena araÒÒaÑ dassetuÑ nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈti vuttaÑ, indakhÊlato bahi nikkhamitvÈti attho. 530. Rukkham|lÈdÊnaÑ pakatiyÈ ca suviÒÒeyyabhÈvato rukkham|laÑyeva rukkham|lanti-Èdi vuttaÑ. Apicettha rukkham|lanti yaÑkiÒci sÊtacchÈyaÑ3 vivittaÑ rukkham|laÑ. Pabbatanti selaÑ. Tattha hi udakasoÓÉÊsu udakakiccaÑ katvÈ sÊtÈya rukkhacchÈyÈya nisinnassa nÈnÈdisÈsu khÈyamÈnÈsu sÊtena vÈtena bÊjiyamÈnassa cittaÑ ekaggaÑ hoti. Kandaranti kaÑ vuccati udakaÑ, tena daritaÑ udakena bhinnaÑ pabbatappadesaÑ. YaÑ “nitumban”tipi “nadÊkuÒjan”tipi vadanti. Tattha hi rajatapaÔÔasadisÈ vÈlikÈ honti, matthake maÓivitÈnaÑ viya vanagahanaÑ maÓikkhandhasadisaÑ udakaÑ sandati, evar|paÑ kandaraÑ oruyha pÈnÊyaÑ pivitvÈ gattÈni sÊtaÑ katvÈ vÈlikaÑ ussÈpetvÈ paÑsuk|lacÊvaraÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 57 piÔÔhe. 2. Vi 2. 236 piÔÔhe. 3. SandacchÈyaÑ (SÊ, SyÈ)


paÒÒapetvÈ nisinnassa samaÓadhammaÑ karoto cittaÑ ekaggaÑ hoti. Giriguhanti dvinnaÑ pabbatÈnaÑ antaraÑ, ekasmiÑyeva vÈ uma~gasadisaÑ mahÈvivaraÑ. SusÈnalakkhaÓaÑ Visuddhimagge1 vuttaÑ. 531. Vanapatthanti gÈmantaÑ atikkamitvÈ manussÈnaÑ anupacÈraÔÔhÈnaÑ, yattha na kasanti na vapanti. Tenevassa niddese “vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanan”ti-Èdi vuttaÑ. YasmÈ vÈ rukkham|lÈdÊsu idamevekaÑ bhÈjetvÈ dassitaÑ, tasmÈssa nikkhepapaÔipÈÔiyÈ niddesaÑ akatvÈ sabbapariyante niddeso katoti veditabbo. AbbhokÈsanti acchannaÑ. Œka~khamÈno panettha cÊvarakuÔiÑ katvÈ vasati. PalÈlapuÒjanti palÈlarÈsi. MahÈpalÈlapuÒjato hi palÈlaÑ nikkaÉÉhitvÈ pabbhÈraleÓasadise Èlaye karonti. GacchagumbÈdÊnampi upari palÈlaÑ pakkhipitvÈ heÔÔhÈ nisinnÈ samaÓadhammaÑ karonti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Vanapatthaniddese salomahaÑsÈnanti yattha paviÔÔhassa lomahaÑso uppajjati, evar|pÈnaÑ bhÊsanakasenÈsanÈnaÑ2. PariyantÈnanti d|rabhÈvena pariyante ÔhitÈnaÑ. Na manuss|pacÈrÈnanti kasanavapanavasena manusseti upacaritabbaÑ vanantaÑ atikkamitvÈ ÔhitÈnaÑ. DurabhisambhavÈnanti aladdhavivekassÈdehi abhibhuyya vasituÑ nasakkuÓeyyÈnaÑ. 532. AppasaddÈdiniddese appasaddanti vacanasaddena appasaddaÑ. 533. Appanigghosanti nagaranigghosasaddena appanigghosaÑ. YasmÈ pana ubhayampetaÑ saddaÔÔhena ekaÑ, tasmÈssa niddese “yadeva taÑ appasaddaÑ, tadeva taÑ appanigghosan”ti vuttaÑ. VijanavÈtanti anusaÒcaraÓajanassa sarÊravÈtena virahitaÑ. “VijanavÈdan”tipi pÈÔho, antojanavÈdena virahitanti attho. YasmÈ pana yaÑ appanigghosaÑ, tadeva janasaÒcaraÓena ca janavÈdena ca virahitaÑ hoti, tasmÈssa niddese “yadeva taÑ appanigghosaÑ, tadeva taÑ vijanavÈtan”ti vuttaÑ. ManussarÈhasseyyakanti manussÈnaÑ rahassakiriyaÔÔhÈniyaÑ. YasmÈ pana taÑ janasaÒcaraÓarahitaÑ hoti. Tenassa niddese “yadeva taÑ vijanavÈtaÑ, tadeva taÑ manussarÈhasseyyakan”ti vuttaÑ. PaÔisallÈnasÈruppanti vivekÈnur|paÑ. YasmÈ pana taÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 74 piÔÔhe. 2. BhiÑsanakasenÈsanÈnaÑ (SÊ, SyÈ)


niyameneva manussarÈhasseyyakaÑ hoti, tasmÈssa niddese “yadeva taÑ manussarÈhasseyyakaÑ, tadeva taÑ paÔisallÈnasÈruppan”ti vuttaÑ. 534. AraÒÒagatÈdiniddese araÒÒaÑ vuttameva. TathÈ rukkham|laÑ. AvasesaÑ pana sabbampi senÈsanaÑ suÒÒÈgÈrena sa~gahitaÑ. 535. Palla~kaÑ ÈbhujitvÈti samantato |rubaddhÈsanaÑ bandhitvÈ. UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈti uparimaÑ sarÊraÑ ujuÑ1 ÔhapetvÈ aÔÔhÈrasa piÔÔhikaÓÔake koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdetvÈ. EvaÒhi nisinnassa cammamaÑsanhÈr|ni na paÓamanti. Athassa yÈ tesaÑ paÓamanapaccayÈ khaÓe khaÓe vedanÈ uppajjeyyuÑ, tÈ nuppajjanti. TÈsu na uppajjamÈnÈsu cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ na paripatati, vuÉÉhiÑ phÈtiÑ upagacchati. 536. Ujuko hoti kÈyo Ôhito paÓihitoti idampi hi imamevatthaÑ sandhÈya vuttaÑ. 537. ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈti kammaÔÔhÈnÈbhimukhaÑ satiÑ ÔhapayitvÈ, mukhasamÊpe vÈ katvÈti attho. Teneva vuttaÑ “ayaÑ sati upaÔÔhitÈ hoti s|paÔÔhitÈ nÈsikagge vÈ mukhanimitte vÈ”ti. Mukhanimittanti cettha uttaroÔÔhassa vemajjhappadeso daÔÔhabbo, yattha nÈsikavÈto paÔihaÒÒati. Atha vÈ parÊti pariggahaÔÔho. Mukhanti niyyÈnaÔÔho. SatÊti upaÔÔhÈnaÔÔho. Tena vuccati “parimukhaÑ satin”ti. EvaÑ paÔisambhidÈyaÑ2 vuttanayenapettha attho daÔÔhabbo. TatrÈyaÑ sa~khepo “pariggahitaniyyÈnaÑ satiÑ katvÈ”ti. 538. AbhijjhÈniddeso uttÈnatthoyeva. AyaÑ panettha sa~khepavaÓÓanÈ abhijjhaÑ loke pahÈyÈti lujjanapalujjanaÔÔhena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ loko, tasmÈ paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu rÈgaÑ pahÈya kÈmacchandaÑ vikkhambhetvÈti ayamettha attho. 539. VigatÈbhijjhenÈti vikkhambhanavasena pahÊnattÈ vigatÈbhijjhena, na cakkhuviÒÒÈÓasadisenÈti attho. ______________________________________________________________ 1. UjukaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Khu 9. 174 piÔÔhe.


541. AbhijjhÈya cittaÑ parisodhetÊti abhijjhÈto cittaÑ parisodheti, yathÈ naÑ sÈ muÒcati ceva, muÒcitvÈ ca na puna gaÓhÈti, evaÑ karotÊti attho. Niddesapadesu panassa Èsevanto sodheti, bhÈvento visodheti, bahulÊkaronto parisodhetÊti evamattho veditabbo. MocetÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. 542-543. ByÈpÈdapadosaÑ pahÈyÈti-ÈdÊnampi iminÈva nayena1 attho veditabbo. ByÈpajjati iminÈ cittaÑ p|tikummÈsÈdayo viya pakatiÑ2 jahatÊti byÈpÈdo. VikÈrappattiyÈ padussati, paraÑ vÈ pad|seti vinÈsetÊti padoso. UbhayametaÑ kodhassevÈdhivacanaÑ. Teneva vuttaÑ “yo byÈpÈdo so padoso. Yo padoso so byÈpÈdo”ti. YasmÈ cesa sabbasa~gÈhikavasena niddiÔÔho, tasmÈ “sabbapÈÓabh|tahitÈnukampÊ”ti avatvÈ “abyÈpannacitto”ti ettakameva vuttaÑ. 546. ThinaÑ cittagelaÒÒaÑ, middhaÑ cetasikagelaÒÒaÑ, thinaÒca middhaÒca thinamiddhaÑ. SantÈ hontÊti ime dvepi dhammÈ nirodhasantatÈya santÈ honti. IdaÑ sandhÈyettha vacanabhedo kato. 549. ŒlokasaÒÒÊti rattimpi divÈpi diÔÔhÈlokasaÒjÈnanasamatthÈya vigatanÊvaraÓÈya parisuddhÈya saÒÒÈya samannÈgato. 550. Sato sampajÈnoti satiyÈ ca ÒÈÓena ca samannÈgato. IdaÑ ubhayaÑ ÈlokasaÒÒÈya upakÈrakattÈ vuttaÑ. 553. VigatathinamiddhatÈya pana ÈlokasaÒÒÈya niddesapadesu cattattÈti-ÈdÊni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. Tattha cattattÈti cattakÈraÓÈ. Sesapadesupi eseva nayo. CattattÈti idaÑ panettha sakabhÈvapariccajanavasena vuttaÑ. VantattÈti idaÑ puna anÈdiyanabhÈvadassanavasena. MuttattÈti idaÑ santatito vinamocanavasena. PahÊnattÈti idaÑ muttassÈpi katthaci ÔhÈnÈbhÈvavasena. PaÔinissaÔÔhattÈti idaÑ pubbe Èdinnapubbassa nissaggadassanavasena. PaÔimuÒcato vÈ nissaÔÔhattÈ bhÈvanÈbalena ______________________________________________________________ 1. UpÈyena (Ka) 2. PakatibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ)


abhibhuyya nissaÔÔhattÈti attho. PahÊnapaÔinissaÔÔhattÈti yathÈvikkhambhanavasena pahÈnaÑ hoti, punappunaÑ santatiÑ na ajjhÈruhati, tathÈ paÔinissaÔÔhattÈti. ŒlokÈ hotÊti sappabhÈ hoti. NirÈvaraÓaÔÔhena vivaÔÈ. NirupakkilesaÔÔhena parisuddhÈ. PabhassaraÔÔhena pariyodÈtÈ. 556. Uddhaccakukkuccanti ettha uddhatÈkÈro uddhaccaÑ. ŒrammaÓe anicchayatÈya vatthujjhÈcÈro kukkuccaÑ. IdhÈpi “santÈ hontÊ”ti purimanayeneva vacanabhedo veditabbo. 558. TiÓÓavicikicchoti vicikicchaÑ taritvÈ atikkamitvÈ Ôhito. Niddesepissa tiÓÓoti idaÑ vicikicchÈya animuggabhÈvadassanavasena vuttaÑ. UttiÓÓoti idaÑ tassÈ atikkamadassanavasena. NittiÓÓoti idaÑ bhÈvanÈbalena abhibhuyya upaddave tiÓÓabhÈvadassanavasena. PÈra~gatoti nibbicikicchÈbhÈvasa~khÈtaÑ vicikicchÈpÈraÑ gato. PÈramanuppattoti tadeva pÈraÑ bhÈvanÈnuyogena pattoti. Evamassa paÔipattiyÈ saphalataÑ dasseti. 559. AkathaÑkathÊti “kathamidaÑ kathamidan”ti evaÑ pavattÈya kathaÑkathÈya virahito. Kusalesu dhammes|ti anavajjadhammesu. Na ka~khatÊti “ime nu kho kusalÈ”ti ka~khaÑ na uppÈdeti. Na vicikicchatÊti te dhamme sabhÈvato vinicchetuÑ na kicchati na kilamati. AkathaÑkathÊ hotÊti “kathaÑ nu kho ime kusalÈ”ti kathaÑkathÈya rahito hoti. NikkathaÑkathÊ vikathaÑkathoti tasseva vevacanaÑ. Vacanattho panettha kathaÑkathÈto nikkhantoti nikkathaÑkatho. VigatÈ kathaÑkathÈ assÈti vikathaÑkatho. 562. Upakkileseti upakkilesabh|te. Te hi cittaÑ upagantvÈ kilissanti. TasmÈ upakkilesÈti vuccanti. 563. PaÒÒÈya dubbalÊkaraÓeti yasmÈ ime nÊvaraÓÈ uppajjamÈnÈ anuppannÈya lokiyalokuttarÈya paÒÒÈya uppajjituÑ na denti, uppannÈ api aÔÔha samÈpattiyo paÒca vÈ abhiÒÒÈyo upacchinditvÈ pÈtenti, tasmÈ “paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ”ti vuccanti. “AnuppannÈ ceva paÒÒÈ na uppajjati,


uppannÈ ca paÒÒÈ nirujjhatÊ”ti idampi hi imamevatthaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sesamettha sabbaÑ heÔÔhÈ tattha tattha pakÈsitattÈ uttÈnatthameva. 564. Vivicceva kÈmehÊti-ÈdÊsupi niddesesu yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe1 r|pÈvacaraniddese idheva ca tattha tattha vuttameva. KevalaÒhi dutiyatatiyacatutthajjhÈnaniddesesupi yathÈ tÈni jhÈnÈni heÔÔhÈ “tiva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti, duva~gikaÑ jhÈnaÑ hotÊ”ti vuttÈni, evaÑ avatvÈ “ajjhattaÑ sampasÈdanan”ti-Èdivacanato pariyÈyena sampasÈdÈdÊhi saddhiÑ tÈni a~gÈni gahetvÈ “jhÈnanti sampasÈdo pÊtisukhaÑ cittassekaggatÈ”ti-ÈdinÈ nayena taÑ taÑ jhÈnaÑ niddiÔÔhanti ayamettha viseso. 588. YaÑ taÑ ariyÈ ÈcikkhantÊtipadaniddese pana kiÒcÈpi “Ècikkhanti desentÊ”ti-ÈdÊni sabbÈneva aÒÒamaÒÒavevacanÈni, evaÑ santepi “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti-Èdi-uddesavasena Ècikkhanti, niddesavasena desenti, paÔiniddesavasena paÒÒÈpenti, tena tena pakÈrena atthaÑ ÔhapetvÈ paÔÔhapenti, tassa tassatthassa kÈraÓaÑ dassentÈ vivaranti, byaÒjanavibhÈgaÑ dassentÈ vibhajanti, nikkujjitabhÈvaÑ gambhÊrabhÈvaÒca nÊharitvÈ sot|naÑ ÒÈÓassa patiÔÔhaÑ janayantÈ uttÈniÑ karonti, sabbehipi imehi ÈkÈrehi sot|naÑ aÒÒÈÓandhakÈraÑ vidhamentÈ pakÈsentÊti evamattho daÔÔhabbo.

Samatikkamaniddesepi tattha tattha tehi tehi dhammehi vuÔÔhitattÈ atikkanto, uparibh|mippattiyÈ vÊtikkanto. Tato aparihÈnibhÈvena samatikkantoti evamattho daÔÔhabbo.



623. AbhidhammabhÈjanÊye heÔÔhÈ CittuppÈdakaÓÉe2 Ègatanayeneva tanti ÔhapitÈ, tasmÈ tattha sabbesampi kusalavipÈkakiriyavasena niddiÔÔhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 208 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 70 piÔÔhÈdÊsu.


jhÈnÈnaÑ tattha vuttanayeneva attho veditabbo. SuddhikanavakÈdibhedopi sabbo tattha vuttasadisoyevÈti.



638. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva jhÈnÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana tiÓÓaÑ jhÈnÈnaÑ nimittÈrammaÓattÈ parittÈrammaÓÈdibhÈvena navattabbatÈ veditabbÈ. LokuttarÈ panettha maggakÈle phalakÈle vÈ siyÈ appamÈÓÈrammaÓÈ. CatutthaÑ jhÈnaÑ siyÈ parittÈrammaÓanti ettha kusalato terasa catutthajjhÈnÈni sabbatthapÈdakacatutthaÑ, iddhividhacatutthaÑ, dibbasotaÒÈÓacatutthaÑ, cetopariyaÒÈÓacatutthaÑ, pubbenivÈsaÒÈÓacatutthaÑ, dibbacakkhuÒÈÓacatutthaÑ, yathÈkamm|pagaÒÈÓacatutthaÑ, anÈgataÑsaÒÈÓacatutthaÑ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanÈdicatutthaÑ, lokuttaracatutthanti.

Tattha sabbatthapÈdakacatutthaÑ navattabbÈrammaÓameva hoti.

IddhividhacatutthaÑ cittavasena kÈyaÑ pariÓÈmentassa adissamÈnena kÈyena pÈÔihÈriyakaraÓe kÈyÈrammaÓattÈ parittÈrammaÓaÑ. KÈyavasena cittaÑ pariÓÈmentassa dissamÈnena kÈyena pÈÔihÈriyaÑ katvÈ brahmalokaÑ gacchantassa samÈpatticittÈrammaÓattÈ mahaggatÈrammaÓaÑ.

DibbasotaÒÈÓacatutthaÑ saddÈrammaÓattÈ parittÈrammaÓaÑ.

CetopariyaÒÈÓacatutthaÑ kÈmÈvacaracittajÈnanakÈle parittÈrammaÓaÑ, r|pÈvacarÈr|pÈvacaracittajÈnanakÈle mahaggatÈrammaÓaÑ, lokuttaracittajÈnanakÈle appamÈÓÈrammaÓaÑ. CetopariyaÒÈÓalÈbhÊ pana puthujjano puthujjanÈnaÑyeva cittaÑ jÈnÈti, na ariyÈnaÑ. SotÈpanno sotÈpannassa ceva puthujjanassa ca. SakadÈgÈmÊ sakadÈgÈmino ceva heÔÔhimÈnaÒca dvinnaÑ. AnÈgÈmÊ anÈgÈmino ceva heÔÔhimÈnaÒca tiÓÓaÑ. KhÊÓÈsavo sabbesampi jÈnÈti.


PubbenivÈsaÒÈÓacatutthaÑ kÈmÈvacarakkhandhÈnussaraÓakÈle parittÈrammaÓaÑ, r|pÈvacarÈr|pÈvacarakkhandhÈnussaraÓakÈle mahaggatÈrammaÓaÑ, “atÊte BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈ maggaÑ bhÈvayiÑsu, phalaÑ sacchikariÑs|”ti anussaraÓakÈle appamÈÓÈrammaÓaÑ, nÈmagottÈnussaraÓakÈle navattabbÈrammaÓaÑ.

DibbacakkhuÒÈÓacatutthaÑ vaÓÓÈrammaÓattÈ parittÈrammaÓaÑ.

YathÈkamm|pagaÒÈÓacatutthaÑ kÈmÈvacarakammÈnussaraÓakÈle parittÈrammaÓaÑ, r|pÈvacarÈr|pÈvacarakammÈnussaraÓakÈle mahaggatÈrammaÓaÑ.

AnÈgataÑsaÒÈÓacatutthaÑ anÈgate kÈmadhÈtuyÈ nibbattijÈnanakÈle parittÈrammaÓaÑ, r|pÈr|pabhavesu nibbattijÈnanakÈle mahaggatÈrammaÓaÑ, “anÈgate BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈ maggaÑ bhÈvessanti, phalaÑ sacchikarissantÊ”ti jÈnanakÈle appamÈÓÈrammaÓaÑ, “anÈgate sa~kho nÈma rÈjÈ bhavissatÊ”ti1 ÈdinÈ nayena nÈmagottÈnussaraÓakÈle navattabbÈrammaÓaÑ.

ŒkÈsÈnaÒcÈyatana-ÈkiÒcaÒÒÈyatanacatutthaÑ navattabbÈrammaÓaÑ. ViÒÒÈÓaÒcÈyatananevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanacatutthaÑ mahaggatÈrammaÓaÑ.

LokuttaracatutthaÑ appamÈÓÈrammaÓaÑ.

Kiriyatopi tesaÑ dvÈdasannaÑ jhÈnÈnaÑ idameva ÈrammaÓavidhÈnaÑ. TÊÓi jhÈnÈni namaggÈrammaÓÈti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ vÈ cetopariyÈdiÒÈÓaÑ vÈ maggaÑ ÈrammaÓaÑ kareyya, tÊÓi jhÈnÈni tathÈ appavattito namaggÈrammaÓÈ, sahajÈtahetuvasena pana siyÈ maggahetukÈ. VÊriyajeÔÔhikÈya vÈ vÊmaÑsÈjeÔÔhikÈya vÈ maggabhÈvanÈya maggÈdhipatino. ChandacittajeÔÔhakakÈle phalakÈle ca navattabbÈ.

CatutthaÑ jhÈnanti idhÈpi kusalato terasasu catutthajjhÈnesu sabbatthapÈdaka-iddhividhadibbasotadibbacakkhuyathÈkamm|pagaÒÈÓa-catutthaÒceva catubbidhaÒca ÈruppacatutthaÑ maggÈrammaÓÈdibhÈvena na vattabbaÑ. CetopariyapubbenivÈsa-anÈgataÑsaÒÈÓacatutthaÑ pana maggÈrammaÓaÑ hoti. Na vattabbaÑ maggahetukaÑ maggÈdhipatÊti vÈ, lokuttaracatutthaÑ maggÈrammaÓaÑ na hoti, maggakÈle ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 63 piÔÔhe.


pana sahajÈtahetuvasena maggahetukaÑ. VÊriyavÊmaÑsÈjeÔÔhikÈya maggabhÈvanÈya maggÈdhipati. ChandacittajeÔÔhikÈya ceva maggabhÈvanÈya phalakÈle ca na vattabbaÑ. Kiriyatopi dvÈdasasu jhÈnesu ayameva nayo.

TÊÓi jhÈnÈni navattabbÈti atÊtÈdÊsu ekadhammampi Èrabbha appavattito navattabbÈti veditabbÈ.

CatutthaÑ jhÈnanti kusalato terasasu catutthajjhÈnesu sabbatthapÈdakacatutthaÑ navattabbÈrammaÓameva. IddhividhacatutthaÑ kÈyavasena cittapariÓÈmane1 samÈpatticittÈrammaÓattÈ atÊtÈrammaÓaÑ, “anÈgate imÈni pupphÈni mÈ milÈyiÑsu, dÊpÈ mÈ nibbÈyiÑsu, eko aggikkhandho samuÔÔhÈtu, pabbato samuÔÔhÈt|”ti adhiÔÔhÈnakÈle anÈgatÈrammaÓaÑ, cittavasena kÈyapariÓÈmanakÈle kÈyÈrammaÓattÈ paccuppannÈrammaÓaÑ. DibbasotacatutthaÑ saddÈrammaÓattÈ paccuppannÈrammaÓaÑ. CetopariyaÒÈÓacatutthaÑ atÊte sattadivasabbhantare uppajjitvÈ niruddhacittajÈnanakÈle atÊtÈrammaÓaÑ, anÈgate sattadivasabbhantare uppajjanakacittajÈnanakÈle anÈgatÈrammaÓaÑ. “YathÈ imassa bhoto manosa~khÈrÈ paÓihitÈ imassa cittassa anantarÈ amuÑ nÈma vitakkaÑ vitakkessatÊti. So bahuÑ cepi Èdisati, tatheva taÑ hoti no aÒÒathÈ”ti iminÈ hi suttena2 cetopariyaÒÈÓasseva pavatti pakÈsitÈ. AddhÈpaccuppannasantatipaccuppannavaseneva paccuppannaÑ Èrabbha pavattikÈle paccuppannÈrammaÓaÑ. VitthÈrakathÈ panettha heÔÔhÈ-aÔÔhakathÈkaÓÉavaÓÓanÈyaÑ3 vuttanayeneva veditabbÈ.

PubbenivÈsaÒÈÓacatutthaÑ atÊtakkhandhÈnussaraÓakÈle atÊtÈrammaÓaÑ, nÈmagottÈnussaraÓakÈle navattabbÈrammaÓaÑ. DibbacakkhuÒÈÓacatutthaÑ vaÓÓÈrammaÓattÈ paccuppannÈrammaÓaÑ. YathÈkamm|pagaÒÈÓacatutthaÑ atÊtakammameva ÈrammaÓaÑ karotÊti atÊtÈrammaÓaÑ. AnÈgataÑsaÒÈÓacatutthaÑ anÈgatakkhandhÈnussaraÓakÈle anÈgatÈrammaÓaÑ, nÈmagottÈnussaraÓakÈle navattabbÈrammaÓaÑ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatana-ÈkiÒcaÒÒÈyatanacatutthaÑ navattabbÈrammaÓameva. ViÒÒÈÓaÒcÈyatananevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanacatutthaÑ atÊtÈrammaÓameva. LokuttaracatutthaÑ navattabbÈrammaÓameva. Kiriyatopi dvÈdasasu catutthajjhÈnesu eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. PariÓÈmena (SÊ, SyÈ) 2. AÑ 1. 171 piÔÔhe. 3. Abhi-®Ôha 1. 438 piÔÔhÈdÊsu.


TÊÓi jhÈnÈni bahiddhÈrammaÓÈti ajjhattato bahiddhÈbh|taÑ nimittaÑ Èrabbha pavattito bahiddhÈrammaÓÈ.

CatutthaÑ jhÈnanti idhÈpi kusalato terasasu catutthajjhÈnesu sabbatthapÈdakacatutthaÑ bahiddhÈrammaÓameva.

IddhividhacatutthaÑ kÈyavasena cittapariÓÈmanepi cittavasena kÈyapariÓÈmanepi attanova kÈyacittÈrammaÓattÈ ajjhattÈrammaÓaÑ, “bahiddhÈ hatthimpi dassetÊ”ti-ÈdinÈ nayena pavattakÈle bahiddhÈrammaÓaÑ.

DibbasotaÒÈÓacatutthaÑ attano kucchigatasaddÈrammaÓakÈle ajjhattÈrammaÓaÑ, parassa saddÈrammaÓakÈle bahiddhÈrammaÓaÑ, ubhayavasenÈpi ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ.

CetopariyaÒÈÓacatutthaÑ bahiddhÈrammaÓameva.

PubbenivÈsaÒÈÓacatutthaÑ attano khandhÈnussaraÓakÈle ajjhattÈrammaÓaÑ, parassa khandhÈnaÒceva nÈmagottassa ca anussaraÓakÈle bahiddhÈrammaÓaÑ.

DibbacakkhuÒÈÓacatutthaÑ attano r|pÈrammaÓakÈle ajjhattÈrammaÓaÑ, parassa r|pÈrammaÓakÈle bahiddhÈrammaÓaÑ, ubhayavasenÈpi ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ.

YathÈkamm|pagaÒÈÓacatutthaÑ attano kammajÈnanakÈle ajjhattÈrammaÓaÑ, parassa kammajÈnanakÈle bahiddhÈrammaÓaÑ, ubhayavasenÈpi ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ.

AnÈgataÑsaÒÈÓacatutthaÑ attano anÈgate nibbattijÈnanakÈle ajjhattÈrammaÓaÑ, parassa khandhÈnussaraÓakÈle ceva nÈmagottÈnussaraÓakÈle ca bahiddhÈrammaÓaÑ, ubhayavasenÈpi ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ.

ŒkÈsÈnaÒcÈyatanacatutthaÑ bahiddhÈrammaÓaÑ. ŒkiÒcaÒÒÈyatanacatutthaÑ navattabbÈrammaÓaÑ. ViÒÒÈÓaÒcÈyatananevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanacatutthaÑ ajjhattÈrammaÓaÑ.

LokuttaracatutthaÑ bahiddhÈrammaÓameva. Kiriyatopi dvÈdasasu jhÈnesu ayameva nayoti.


ImasmiÑ pana JhÈnavibha~ge SammÈsambuddhena suttantabhÈjanÊyepi lokiyalokuttaramissakÈneva jhÈnÈni kathitÈni, abhidhammabhÈjanÊyepi paÒhÈpucchakepi. Tayopi hi ete nayÈ tebh|makadhammamissakattÈ ekaparicchedÈ eva. EvamayaÑ JhÈnavibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


JhÈnavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

13. AppamaÒÒÈvibha~ga


642. IdÈni tadanantare AppamaÒÒÈvibha~ge catassoti gaÓanaparicchedo. AppamaÒÒÈyoti pharaÓa-appamÈÓavasena appamaÒÒÈyo. EtÈ hi ÈrammaÓavasena ÈppamÈÓe vÈ satte pharanti, ekasattampi vÈ anavasesapharaÓavasena pharantÊti pharaÓa-appamÈÓavasena appamaÒÒÈyoti vuccanti. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. MettÈsahagatenÈti mettÈya samannÈgatena. CetasÈti cittena. EkaÑ disanti ekissÈ disÈya. PaÔhamapariggahitaÑ sattaÑ upÈdÈya ekadisapariyÈpannasattapharaÓavasena vuttaÑ. PharitvÈti phusitvÈ ÈrammaÓaÑ katvÈ. ViharatÊti brahmavihÈrÈdhiÔÔhitaÑ iriyÈpathavihÈraÑ pavatteti. TathÈ dutiyanti yathÈ puratthimÈdÊsu disÈsu yaÑkiÒci ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tatheva tadanantaraÑ dutiyaÑ tatiyaÑ catutthaÒcÈti attho.

Iti uddhanti teneva ca nayena uparimaÑ disanti vuttaÑ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaÑdisampi evameva. Ettha ca adhoti heÔÔhÈ. Tiriyanti anudisÈ. EvaÑ sabbadisÈsu assamaÓÉale assamiva mettÈsahagataÑ cittaÑ sÈretipi paccÈsÈretipÊti ettÈvatÈ ekamekaÑ disaÑ pariggahetvÈ odhiso mettÈpharaÓaÑ dassitaÑ. SabbadhÊti-Èdi pana anodhiso dassanatthaÑ vuttaÑ. Tattha sabbadhÊti sabbattha. SabbattatÈyÈti sabbesu hÊnamajjhimukkaÔÔhamittasapattamajjhattÈdippabhedesu attatÈya ayaÑ parasattoti vibhÈgaÑ akatvÈ attasamatÈyÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ sabbattatÈyÈti sabbena cittabhÈvena Êsakampi bahi avikkhipamÈnoti vuttaÑ hoti. SabbÈvantanti sabbasattavantaÑ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaÑ.

VipulenÈti-evamÈdipariyÈyadassanato panettha puna “mettÈsahagatenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ vÈ ettha odhiso pharaÓe viya puna tathÈsaddo itisaddo vÈ na vutto, tasmÈ puna “mettÈsahagatena cetasÈ”ti vuttaÑ. Nigamanavasena vÈ etaÑ vuttaÑ. VipulenÈti ettha ca pharaÓavasena vipulatÈ daÔÔhabbÈ. Bh|mivasena pana taÑ mahaggataÑ. PaguÓavasena


appamÈÓaÑ. SattÈrammaÓavasena ca appamÈÓaÑ. ByÈpÈdapaccatthikappahÈnena averaÑ. DomanassappahÈnato abyÈpajjaÑ1, niddukkhanti vuttaÑ hoti. AyaÑ tÈva “mettÈsahagatena cetasÈ”ti-ÈdinÈ nayena ÔhapitÈya mÈtikÈya attho. 643. IdÈni yadetaÑ “kathaÒca bhikkhave mettÈsahagatena cetasÈ”ti-ÈdinÈ nayena vuttaÑ padabhÈjanÊyaÑ, tattha yasmÈ idaÑ kammaÔÔhÈnaÑ dosacaritassa sappÈyaÑ, tasmÈ yathÈr|pe puggale ayaÑ mettÈ appanaÑ pÈpuÓÈti, taÑ mettÈya vatthubh|taÑ puggalaÑ tÈva dassetuÑ seyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalanti-Èdi vuttaÑ. Tattha seyyathÈpi nÈmÈti opammatthe nipÈto, yathÈ ekaÑ puggalanti attho. Piyanti pemanÊyaÑ. ManÈpanti hadayavuÉÉhikaraÑ. Tattha pubbeva sannivÈsena paccuppannahitena vÈ piyo nÈma hoti, sÊlÈdiguÓasamÈyogena manÈpo nÈma. DÈnasamÈnattatÈhi vÈ piyatÈ, piyavacana-atthacariyatÈhi manÈpatÈ veditabbÈ. YasmÈ cettha piyatÈya imassa byÈpÈdassa pahÈnaÑ hoti, tato mettÈ sukhaÑ pharati, manÈpatÈya udÈsÊnatÈ na saÓÔhÈti, hirottappaÒca paccupaÔÔhÈti, tato hirottappÈnupÈlitÈ mettÈ na parihÈyati, tasmÈ taÑ upamaÑ katvÈ idaÑ vuttaÑ piyaÑ manÈpanti. MettÈyeyyÈti mettÈya phareyya, tasmiÑ puggale mettaÑ kareyya, pavatteyyÈti attho. Evameva sabbe satteti yathÈ piyaÑ puggalaÑ mettÈyeyya, evaÑ tasmiÑ puggale appanÈppattÈya vasibhÈvaÑ upagatÈya mettÈya majjhattaverisa~khÈtepi sabbe satte anukkamena pharatÊti attho. Metti mettÈyanÈti-ÈdÊni vuttatthÈneva. 644. VidisaÑ vÈti padaÑ tiriyaÑ vÈti etassa atthavibhÈvanatthaÑ vuttaÑ. 645. PharitvÈti ÈrammaÓakaraÓavasena phusitvÈ. AdhimuÒcitvÈti adhikabhÈvena muÒcitvÈ, yathÈ muttaÑ sumuttaÑ hoti suppasÈritaÑ suvitthataÑ, tathÈ muÒcitvÈti attho. 648. Sabbadhi-Èdiniddese yasmÈ tÊÓipi etÈni padÈni sabbasa~gÈhikÈni, tasmÈ nesaÑ ekatova atthaÑ dassetuÑ sabbena sabbanti-Èdi vuttaÑ. Tassattho heÔÔhÈ vuttoyeva. ______________________________________________________________ 1. AbyÈpajjhaÑ (SÊ, SyÈ)


650. VipulÈdiniddese yasmÈ yaÑ appanÈppattaÑ hutvÈ anantasattapharaÓavasena vipulaÑ, taÑ niyamato bh|mivasena mahaggataÑ hoti. YaÒca mahaggataÑ, taÑ appamÈÓagocaravasena appamÈÓaÑ. YaÑ appamÈÓaÑ, taÑ paccatthikavighÈtavasena averaÑ. YaÒca averaÑ. TaÑ vihatabyÈpajjatÈya abyÈpajjaÑ. TasmÈ “yaÑ vipulaÑ taÑ mahaggatan”ti-Èdi vuttaÑ. Avero abyÈpajjoti cettha li~gavipariyÈyena vuttaÑ. Manena vÈ saddhiÑ yojanÈ kÈtabbÈ–yaÑ appamÈÓaÑ cittaÑ, so avero mano. Yo avero, so abyÈpajjoti. Apicettha heÔÔhimaÑ heÔÔhimaÑ padaÑ uparimassa uparimassa, uparimaÑ vÈ uparimaÑ heÔÔhimassa heÔÔhimassa atthotipi veditabbo. 653. SeyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalaÑ duggataÑ durupetanti idampi karuÓÈya vatthubh|taÑ puggalaÑ dassetuÑ vuttaÑ. Evar|pasmiÒhi puggale balavakÈruÒÒaÑ uppajjati. Tattha duggatanti dukkhena sama~gÊbhÈvaÑ gataÑ. Durupetanti kÈyaduccaritÈdÊhi upetaÑ, gatikulabhogÈdivasena vÈ tamabhÈve Ôhito puggalo duggato, kÈyaduccaritÈdÊhi upetattÈ tamaparÈyaÓabhÈve Ôhito durupetoti evamettha attho veditabbo. 663. EkaÑ puggalaÑ piyaÑ manÈpanti idampi muditÈya vatthubh|taÑ puggalaÑ dassetuÑ vuttaÑ. Tattha gatikulabhogÈdivasena jotibhÈve Ôhito piyo, kÈyasucaritÈdÊhi upetattÈ jotiparÈyaÓabhÈve Ôhito manÈpoti daÔÔhabbo. 673. Neva manÈpaÑ na amanÈpanti idampi upekkhÈya vatthubh|taÑ puggalaÑ dassetuÑ vuttaÑ. Tattha mittabhÈvaÑ asampattatÈya neva manÈpo, amittabhÈvaÑ asampattatÈya na amanÈpoti veditabbo. Sesamettha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ heÔÔhÈ CittuppÈdakaÓÉe1 vuttameva. BhÈvanÈvidhÈnampi etesaÑ kammaÔÔhÈnÈnaÑ Visuddhimagge vitthÈrato kathitamevÈti.

SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 237 piÔÔhÈdÊsu.



AbhidhammabhÈjanÊyaÑ kusalatopi vipÈkatopi kiriyatopi heÔÔhÈ CittuppÈdakaÓÉe1 bhÈjitanayeneva bhÈjitaÑ, atthopissa tattha vuttanayeneva veditabbo.


PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva mettÈdÊnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana sabbÈpi tÊsu tikesu navattabbÈrammaÓÈ eva. AjjhattÈrammaÓattike bahiddhÈrammaÓÈti. ImasmiÑ pana AppamaÒÒÈvibha~ge SammÈsambuddhena suttantabhÈjanÊyepi lokiyÈ eva appamaÒÒÈyo kathitÈ, abhidhammabhÈjanÊyepi paÒhÈpucchakepi. Tayopi hi ete nayÈ lokiyattÈ ekaparicchedÈ eva. EvamayaÑ AppamaÒÒÈvibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


AppamaÒÒÈvibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


14. SikkhÈpadavibha~ga


703. IdÈni tadanantare SikkhÈpadavibha~ge paÒcÈti gaÓanaparicchedo. SikkhÈpadÈnÊti sikkhitabbapadÈni, sikkhÈkoÔÔhÈsÈti attho. Api ca upari ÈgatÈ sabbepi kusalÈ dhammÈ sikkhitabbato sikkhÈ, paÒcasu pana sÊla~gesu yaÑkiÒci a~gaÑ tÈsaÑ sikkhÈnaÑ patiÔÔhÈnaÔÔhena padanti sikkhÈnaÑ padattÈ sikkhÈpadÈni. PÈÓÈtipÈtÈti pÈÓassa atipÈtÈ, ghÈtanÈ mÈraÓÈti attho. VeramaÓÊti virati. AdinnÈdÈnÈti adinnassa ÈdÈnÈ, parapariggahitassa haraÓÈti attho. KÈmes|ti vatthukÈmesu. MicchÈcÈrÈti kilesakÈmavasena lÈmakÈcÈrÈ. MusÈvÈdÈti abh|tavÈdato. SurÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈti ettha surÈti piÔÔhasurÈ p|vasurÈ odanasurÈ kiÓÓapakkhittÈ sambhÈrasaÑyuttÈti paÒca surÈ. Merayanti pupphÈsavo phalÈsavo guÄÈsavo madhvÈsavo sambhÈrasaÑyuttoti paÒca ÈsavÈ. Tadubhayampi madanÊyaÔÔhena majjaÑ. YÈya cetanÈya taÑ pivanti, sÈ pamÈdakÈraÓattÈ pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tasmÈ surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ. AyaÑ tÈvettha mÈtikÈnikkhepassa attho. 704. PadabhÈjanÊye pana yasmiÑ samaye kÈmÈvacaranti-Èdi sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva. YasmÈ pana na kevalaÑ viratiyeva sikkhÈpadaÑ, cetanÈpi sikkhÈpadameva, tasmÈ taÑ dassetuÑ dutiyanayo dassito. YasmÈ ca na kevalaÑ eteyeva dve dhammÈ sikkhÈpadaÑ, cetanÈsampayuttÈ pana paropaÓÓÈsadhammÈpi sikkhitabbakoÔÔhÈsato sikkhÈpadameva, tasmÈ tatiyanayopi dassito.

Tattha duvidhaÑ sikkhÈpadaÑ pariyÈyasikkhÈpadaÑ nippariyÈyasikkhÈpadaÒca. Tattha virati nippariyÈyasikkhÈpadaÑ. SÈ hi “pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ”ti PÈÄiyaÑ ÈgatÈ, no cetanÈ. Viramanto ca tÈya eva tato tato viramati, na cetanÈya, cetanaÑ pana ÈharitvÈ dassesi. TathÈ sesacetanÈsampayuttadhamme. VÊtikkamakÈle hi veracetanÈ dussÊlyaÑ nÈma. TasmÈ sÈ viratikÈlepi susÊlyavasena vuttÈ, phassÈdayo taÑsampayuttattÈ gahitÈti.


IdÈni etesu sikkhÈpadesu ÒÈÓasamuttejanatthaÑ imesaÑ pÈÓÈtipÈtÈdÊnaÑ dhammato koÔÔhÈsato ÈrammaÓato vedanÈto m|lato kammato sÈvajjato payogato ca vinicchayo veditabbo.

Tattha dhammatoti paÒcapete pÈÓÈtipÈtÈdayo cetanÈdhammÈva honti. KoÔÔhÈsato paÒcapi kammapathÈ eva.

ŒrammaÓato pÈÓÈtipÈto jÊvitindriyÈrammaÓo. AdinnÈdÈnaÑ sattÈrammaÓaÑ vÈ sa~khÈrÈrammaÓaÑ vÈ. MicchÈcÈro itthipurisÈrammaÓo. MusÈvÈdo sattÈrammaÓo vÈ sa~khÈrÈrammaÓo vÈ. SurÈpÈnaÑ sa~khÈrÈrammaÓaÑ.

VedanÈto pÈÓÈtipÈto dukkhavedano. AdinnÈdÈnaÑ tivedanaÑ. TaÒhi haÔÔhatuÔÔhassa adinnaÑ Èdiyato sukhavedanaÑ hoti, bhÊtakÈle dukkhavedanaÑ, majjhattassa hutvÈ gaÓhato adukkhamasukhavedanaÑ. MicchÈcÈro sukhavedano vÈ adukkhamasukhavedano vÈ. MusÈvÈdo adinnÈdÈnaÑ viya tivedano. SurÈpÈnaÑ sukhamajjhattavedanaÑ.

M|lato pÈÓÈtipÈto dosamoham|lo. AdinnÈdÈnaÑ kiÒcikÈle lobhamoham|laÑ, kiÒcikÈle dosamoham|laÑ. MicchÈcÈro lobhamoham|lo. MusÈvÈdo kiÒcikÈle lobhamoham|lo, kiÒcikÈle dosamoham|lo. SurÈpÈnaÑ lobhamoham|laÑ.

Kammato musÈvÈdo cettha vacÊkammaÑ, sesÈ kÈyakammameva.

SÈvajjato pÈÓÈtipÈto atthi appasÈvajjo, atthi mahÈsÈvajjo. TathÈ adinnÈdÈnÈdÊni. TesaÑ nÈnÈkaraÓaÑ heÔÔhÈ1 dassitameva.

AyaÑ pana aparo nayo–kunthakipillikassa hi vadho appasÈvajjo, tato mahantatarassa mahÈsÈvajjo. Sopi appasÈvajjo, tato mahantatarÈya sakuÓikÈya mahÈsÈvajjo. Tato godhÈya, tato sasakassa, tato migassa, tato gavayassa, tato assassa, tato hatthissa vadho mahÈsÈvajjo. Tatopi dussÊlamanussassa, tato gor|pasÊlakamanussassa, tato saraÓagatassa, tato paÒcasikkhÈpadikassa, tato sÈmaÓerassa, tato ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 140 piÔÔhÈdÊsu.


puthujjanabhikkhuno, tato sotÈpannassa, tato sakadÈgÈmissa, tato anÈgÈmissa, tato khÊÓÈsavassa vadho atimahÈsÈvajjoyeva.

AdinnÈdÈnaÑ dussÊlassa santake appasÈvajjaÑ, tato gor|pasÊlakassa santake mahÈsÈvajjaÑ. Tato saraÓagatassa, paÒcasikkhÈpadikassa, sÈmaÓerassa, puthujjanabhikkhuno, sotÈpannassa, sakadÈgÈmissa, tato anÈgÈmissa santake mahÈsÈvajjaÑ. Tato khÊÓÈsavassa santake atimahÈsÈvajjaÑyeva.

MicchÈcÈro dussÊlÈya itthiyÈ vÊtikkame1 appasÈvajjo, tato gor|pasÊlakÈya mahÈsÈvajjo. Tato saraÓagatÈya, paÒcasikkhÈpadikÈya, sÈmaÓeriyÈ, puthujjanabhikkhuniyÈ, sotÈpannÈya, sakadÈgÈminiyÈ, tato anÈgÈminiyÈ vÊtikkame mahÈsÈvajjova. KhÊÓÈsavÈya pana bhikkhuniyÈ ekantamahÈsÈvajjova.

MusÈvÈdo kÈkaÓikamattassa atthÈya musÈkathane appasÈvajjo, tato aÉÉhamÈsakassa, mÈsakassa, paÒcamÈsakassa, aÉÉhakahÈpaÓassa, kahÈpaÓassa, tato anagghaniyabhaÓÉassa atthÈya musÈkathane mahÈsÈvajjo. MusÈ kathetvÈ pana saÑghaÑ bhindantassa ekantamahÈsÈvajjova.

SurÈpÈnaÑ pasatamattassa pÈne appasÈvajjaÑ, aÒjalimattassa pÈne mahÈsÈvajjaÑ. KÈyacÈlanasamatthaÑ pana bahuÑ pivitvÈ gÈmaghÈtanigamaghÈtakammaÑ karontassa ekantamahÈsÈvajjameva.

PÈÓÈtipÈtaÒhipatvÈ khÊÓÈsavassa vadho mahÈsÈvajjo. AdinnÈdÈnaÑ patvÈ khÊÓÈsavasantakassa haraÓaÑ, micchÈcÈraÑ patvÈ khÊÓÈsavÈya bhikkhuniyÈ vÊtikkamanaÑ, musÈvÈdaÑ patvÈ musÈvÈdena saÑghabhedo, surÈpÈnaÑ patvÈ kÈyacÈlanasamatthaÑ bahuÑ pivitvÈ gÈmanigamaghÈtanaÑ mahÈsÈvajjaÑ. Sabbehipi panetehi musÈvÈdena saÑghabhedanameva mahÈsÈvajjaÑ. TaÒhi kappaÑ niraye pÈcanasamatthaÑ mahÈkibbisaÑ. ______________________________________________________________ 1. VÊtikkamane (SyÈ)


Payogatoti pÈÓÈtipÈto sÈhatthikopi hoti ÈÓattikopi. TathÈ adinnÈdÈnaÑ. MicchÈcÈramusÈvÈdasurÈpÈnÈni sÈhatthikÈnevÈti.

Evamettha pÈÓÈtipÈtÈdÊnaÑ dhammÈdivasena vinicchayaÑ Òa tvÈ pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊti-ÈdÊnampi dhammato koÔÔhÈsato ÈrammaÓato vedanÈto m|lato kammato khaÓÉato samÈdÈnato payogato ca vinicchayo veditabbo.

Tattha dhammatoti pariyÈyasÊlavasena paÔipÈÔiyÈ paÒca cetanÈdhammÈva. KoÔÔhÈsatoti paÒcapi kammapathÈ eva. ŒrammaÓatoti pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ parassa jÊvitindriyaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ attano veracetanÈya viramati. ItarÈsupi eseva nayo. SabbÈpi hi etÈ vÊtikkamitabbavatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ veracetanÈhiyeva viramanti. VedanÈtoti sabbÈpi sukhavedanÈ vÈ honti majjhattavedanÈ vÈ. M|latoti ÒÈÓasampayuttacittena viramantassa alobha-adosa-amoham|lÈ honti, ÒÈÓavippayuttacittena viramantassa alobha-adosam|lÈ honti. Kammatoti musÈvÈdÈ veramaÓÊyevettha vacÊkammaÑ, sesÈ kÈyakammaÑ. KhaÓÉatoti gahaÔÔhÈ yaÑ yaÑ vÊtikkamanti, taÑ tadeva khaÓÉaÑ hoti bhijjati, avasesaÑ na bhijjati. KasmÈ? GahaÔÔhÈ hi anibaddhasÊlÈ honti, yaÑ yaÑ sakkonti, taÑ tadeva gopenti. SÈmaÓerÈnaÑ pana ekasmiÑ vÊtikkamante sabbÈni bhijjanti. Na kevalaÒca etÈni, sesasÊlÈnipi bhijjantiyeva. TesaÑ pana vÊtikkamo daÓÉakammavatthuko, “puna evar|paÑ na karissÈmÊ”ti daÓÉakamme kate sÊlaÑ paripuÓÓaÑ hoti. SamÈdÈnatoti sayameva “paÒca sÊlÈni adhiÔÔhÈhÈmÊ”ti adhiÔÔhahantenapi, pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ samÈdiyantenapi samÈdiÓÓÈni honti, aÒÒassa santike nisÊditvÈ “paÒca sÊlÈni samÈdiyÈmÊ”ti samÈdiyantenapi, pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ samÈdiyantenapi samÈdiÓÓÈneva honti. Payogato sabbÈnipi sÈhatthikapayogÈnevÈti veditabbÈni. 712. IdÈni yÈsaÑ sikkhÈnaÑ koÔÔhÈsabhÈvena imÈni paÒca sikkhÈpadÈni vuttÈni, tÈni dassetuÑ katame dhammÈ sikkhÈti ayaÑ sikkhÈvÈro Èraddho. Tattha yasmÈ sabbepi catubh|makakusalÈ dhammÈ


sikkhitabbabhÈvato sikkhÈ, tasmÈ te dassetuÑ yasmiÑ samaye kÈmÈvacaranti-Èdi vuttaÑ. Tattha heÔÔhÈ CittuppÈdakaÓÉe1 vuttanayeneva PÈÄiÑ vitthÈretvÈ attho veditabbo, idha pana mukhamattameva dassitanti.

AbhidhammabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. ______


714. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva sikkhÈpadÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana yÈni sikkhÈpadÈni ettha sattÈrammaÓÈnÊti vuttÈni, tÈni yasmÈ sattoti sa~khaÑ gate sa~khÈreyeva ÈrammaÓaÑ karonti, yasmÈ ca sabbÈnipi etÈni sampattavirativaseneva niddiÔÔhÈni, tasmÈ “parittÈrammaÓÈ”ti ca “paccuppannÈrammaÓÈ”ti ca vuttaÑ. Yato pana viramati, tassa vatthuno accantabahiddhattÈ sabbesampi bahiddhÈrammaÓatÈ veditabbÈti.

ImasmiÑ pana SikkhÈpadavibha~ge SammÈsambuddhena abhidhammabhÈjanÊyepi paÒhÈpucchakepi lokiyÈneva sikkhÈpadÈni kathitÈni. Ubhopi hi ete nayÈ lokiyattÈ ekaparicchedÈ eva. EvamayaÑ SikkhÈpadavibha~go dveparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


SikkhÈpadavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 17 piÔÔhÈdÊsu.

15. PaÔisambhidÈvibha~ga

1. SuttantabhÈjanÊya

1. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ

718. IdÈni tadanantare PaÔisambhidÈvibha~ge catassoti gaÓanaparicchedo. PaÔisambhidÈti pabhedÈ. YasmÈ pana parato atthe ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈti-ÈdimÈha, tasmÈ na aÒÒassa kassaci pabhedÈ, ÒÈÓasseva pabhedÈti veditabbÈ. Iti “catasso paÔisambhidÈ”ti padena cattÈro ÒÈÓappabhedÈti ayamattho sa~gahito. AtthapaÔisambhidÈti atthe paÔisambhidÈ, atthappabhedassa sallakkhaÓavibhÈvanÈvavatthÈnakaraÓasamatthaÑ atthe pabhedagataÑ ÒÈÓanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Dhammappabhedassa hi sallakkhaÓavibhÈvanÈvavatthÈnakaraÓasamatthaÑ dhamme pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ nÈma. Niruttippabhedassa sallakkhaÓavibhÈvanÈvavatthÈnakaraÓasamatthaÑ niruttÈbhilÈpe pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ nÈma. PaÔibhÈnappabhedassa sallakkhaÓavibhÈvanÈvavatthÈnakaraÓasamatthaÑ paÔibhÈne pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ nÈma.

IdÈni yathÈnikkhittÈ paÔisambhidÈ bhÈjetvÈ dassento attha ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈti-ÈdimÈha. Tattha atthoti sa~khepato hetuphalaÑ. TaÒhi hetuvasena araÓÊyaÑ gantabbaÑ pattabbaÑ, tasmÈ atthoti vuccati. Pabhedato pana yaÑkiÒci paccayasamuppannaÑ, nibbÈnaÑ, bhÈsitattho, vipÈko, kiriyÈti ime paÒca dhammÈ atthoti veditabbÈ, taÑ atthaÑ paccavekkhantassa tasmiÑ atthe pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ.

Dhammoti sa~khepato paccayo. So hi yasmÈ taÑ taÑ vidahati pavatteti ceva pÈpeti ca, tasmÈ dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhÈsitaÑ, kusalaÑ, akusalanti ime paÒca dhammÈ dhammoti veditabbÈ, taÑ dhammaÑ paccavekkhantassa tasmiÑ dhamme pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ.

Tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓanti tasmiÑ atthe ca dhamme ca yÈ sabhÈvanirutti, tassÈ abhilÈpe taÑ sabhÈvaniruttiÑ saddaÑ


ÈrammaÓaÑ katvÈ paccavekkhantassa tasmiÑ sabhÈvaniruttÈbhilÈpe pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ. EvamayaÑ niruttipaÔisambhidÈ saddÈrammaÓÈ nÈma jÈtÈ, na paÒÒatti-ÈrammaÓÈ. KasmÈ? YasmÈ saddaÑ sutvÈ “ayaÑ sabhÈvanirutti, ayaÑ na sabhÈvaniruttÊ”ti jÈnanti. PaÔisambhidÈppatto hi “phasso”ti vutte “ayaÑ sabhÈvaniruttÊ”ti jÈnÈti, “phassÈ”ti vÈ “phassan”ti vÈ vutte pana “ayaÑ na sabhÈvaniruttÊ”ti jÈnÈti. VedanÈdÊsupi eseva nayo. AÒÒaÑ panesa nÈma-ÈkhyÈta-upasaggabyaÒjanasaddaÑ jÈnÈti na jÈnÈtÊti? Yadaggena saddaÑ sutvÈ “ayaÑ sabhÈvanirutti, ayaÑ na sabhÈvaniruttÊ”ti jÈnÈti, tadaggena tampi jÈnissatÊti. TaÑ pana nayidaÑ paÔisambhidÈkiccanti paÔikkhipitvÈ idaÑ vatthu kathitaÑ–

Tissadattatthero kira BodhimaÓÉe suvaÓÓasalÈkaÑ gahetvÈ aÔÔhÈrasasu bhÈsÈsu katarabhÈsÈya kathemÊti pavÈresi. TaÑ pana tena attano uggahe ÔhatvÈ pavÈritaÑ, na paÔisambhidÈyaÑ Ôhitena. So hi mahÈpaÒÒatÈya taÑ taÑ bhÈsaÑ kathÈpetvÈ kathÈpetvÈ uggaÓhi. Tato uggahe ÔhatvÈ evaÑ pavÈresi.

BhÈsaÑ nÈma sattÈ uggaÓhantÊti vatvÈ ca panettha idaÑ kathitaÑ. MÈtÈpitaro hi daharakÈle kumÈrake maÒce vÈ pÊÔhe vÈ nipajjÈpetvÈ taÑ taÑ kathayamÈnÈ tÈni tÈni kiccÈni karonti. DÈrakÈ tesaÑ taÑ taÑ bhÈsaÑ vavatthÈpenti “iminÈ idaÑ vuttaÑ, iminÈ idaÑ vuttan”ti. Gacchante gacchante kÈle sabbampi bhÈsaÑ jÈnanti. MÈtÈ damiÄÊ, pitÈ andhako. TesaÑ jÈto dÈrako sace mÈtukathaÑ paÔhamaÑ suÓÈti, damiÄabhÈsaÑ bhÈsissati. Sace pitukathaÑ paÔhamaÑ suÓÈti, andhakabhÈsaÑ bhÈsissati. Ubhinnampi pana kathaÑ assuÓanto MÈgadhabhÈsaÑ bhÈsissati.

Yopi agÈmake mahÈraÒÒe nibbatto, tattha aÒÒo kathento nÈma natthi, sopi attano dhammatÈya vacanaÑ samuÔÔhÈpento MÈgadhabhÈsameva bhÈsissati. Niraye tiracchÈnayoniyaÑ pettivisaye manussaloke devaloketi sabbattha MÈgadhabhÈsÈva ussannÈ. Tattha sesÈ oÔÔakirÈta-andhakayonakadamiÄabhÈsÈdikÈ aÔÔhÈrasa bhÈsÈ


parivattanti, ( )1 ayamevekÈ yathÈbhuccabrahmavohÈra-ariyavohÈrasa~khÈtÈ MÈgadhabhÈsÈ na parivattati. SammÈsambuddhopi TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ tantiÑ Èropento MÈgadhabhÈsÈya eva Èropesi. KasmÈ? EvaÒhi atthaÑ ÈharituÑ sukhaÑ hoti. MÈgadhabhÈsÈya hi tantiÑ ÈruÄhassa Buddhavacanassa paÔisambhidÈppattÈnaÑ sotapathÈgamanameva papaÒco. Sote pana sa~ghaÔÔitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaÔÔhÈti. AÒÒÈya pana bhÈsÈya tantiÑ ÈruÄhaÑ pothetvÈ pothetvÈ uggahetabbaÑ hoti. Bahumpi uggahetvÈ pana puthujjanassa paÔisambhidÈppatti nÈma natthi, ariyasÈvako no paÔisambhidÈppatto nÈma natthi.

©ÈÓesu ÒÈÓanti sabbatthakaÒÈÓaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ÒÈÓaÑ paccavekkhantassa pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti. ImÈ pana catassopi paÔisambhidÈ dvÊsu ÔhÈnesu pabhedaÑ gacchanti, paÒcahi kÈraÓehi visadÈ hontÊti veditabbÈ. Katamesu dvÊsu? Sekkhabh|miyaÒca asekkhabh|miyaÒca. Tattha SÈriputtattherassa MahÈmoggallÈnattherassa MahÈkassapattherassa MahÈkaccÈyanattherassa MahÈkoÔÔhitattherassÈti asÊtiyÈpi mahÈtherÈnaÑ paÔisambhidÈ asekkhabh|miyaÑ pabhedaÑ gatÈ, Œnandattherassa Cittassa gahapatino Dhammikassa upÈsakassa UpÈlissa gahapatino KhujjuttarÈya upÈsikÈyÈti evamÈdÊnaÑ paÔisambhidÈ sekkhabh|miyaÑ pabhedaÑ gatÈti imÈsu dvÊsu bh|mÊsu pabhedaÑ gacchanti.

Katamehi paÒcahi kÈraÓehi paÔisambhidÈ visadÈ hontÊti? Adhigamena pariyattiyÈ savanena paripucchÈya pubbayogenÈti. Tattha adhigamo nÈma arahattaÑ. TaÒhi pattassa paÔisambhidÈ visadÈ honti. Pariyatti nÈma BuddhavacanaÑ. TaÒhi uggaÓhantassa paÔisambhidÈ visadÈ honti. SavanaÑ nÈma dhammassavanaÑ. SakkaccaÒhi dhammaÑ suÓantassa paÔisamhidÈ visadÈ honti. ParipucchÈ nÈma AÔÔhakathÈ. UggahitapÈÄiyÈ atthaÑ kathentassa hi paÔisambhidÈ visadÈ honti. Pubbayogo nÈma pubbayogÈva-caratÈ atÊtabhÈve haraÓapaccÈharaÓanayena pariggahitakammaÔÔhÈnatÈ. PubbayogÈvacarassa hi paÔisambhidÈ visadÈ honti. Tattha arahattappattiyÈ PunabbasukuÔumbikaputtassa Tissattherassa paÔisambhidÈ visadÈ ahesuÑ. So kira TambapaÓÓidÊpe BuddhavacanaÑ uggaÓhitvÈ paratÊraÑ gantvÈ Yonakadhammarakkhitattherassa santike BuddhavacanaÑ uggaÓhitvÈ ______________________________________________________________ 1. (KÈlantarena aÒÒathÈ honti vinassanti ca) (Ka)


Ègacchanto nÈvaÑ abhiruhanatitthe ekasmiÑ pade uppannaka~kho yojanasatamaggaÑ1 nivattitvÈ Ècariyassa santikaÑ gacchanto antarÈmagge ekassa kuÔumbikassa paÒhaÑ kathesi. So pasÊditvÈ satasahassagghanikaÑ kambalaÑ adÈsi. Sopi taÑ ÈharitvÈ Ècariyassa adÈsi. Thero vÈsiyÈ koÔÔetvÈ nisÊdanaÔÔhÈne paribhaÓÉaÑ kÈresi. KimatthÈyÈti? PacchimÈya janatÈya anuggahatthÈyÈti. EvaÑ kirassa ahosi “amhÈkaÑ gatamaggaÑ ÈvajjetvÈ anÈgate sabrahmacÈrino paÔipattiÑ p|retabbaÑ maÒÒissantÊ”ti. Tissattheropi Ècariyassa santike ka~khaÑ chinditvÈ jambukolapaÔÔane oruyha cetiya~gaÓaÑ sammajjanavelÈya vÈlikavihÈraÑ patvÈ sammajji. Tassa sammajjitaÔÔhÈnaÑ disvÈ “idaÑ vÊtarÈgassa bhikkhuno sammaÔÔhaÔÔhÈnan”ti therassa vÊmaÑsanatthÈya paÒhaÑ pucchiÑsu. Thero paÔisambhidÈppattatÈya pucchitapucchite paÒhe kathesÊti.

PariyattiyÈ pana Tissadattattherassa ceva NÈgasenattherassa ca paÔisambhidÈ visadÈ ahesuÑ. Sakkaccadhammassavanena SudhammasÈmaÓerassa paÔisambhidÈ visadÈ ahesuÑ. So kira Tala~garavÈsÊ2 Dhammadinnattherassa bhÈgineyyo khuraggeyeva arahattaÑ patto. MÈtulattherassa dhammavinicchayaÔÔhÈne nisÊditvÈ suÓantoyeva tÊÓi PiÔakÈni paguÓÈni akÈsi. UggahitapÈÄiyÈ atthaÑ kathentassa pana Tissadattattherassa eva paÔisambhidÈ visadÈ ahesuÑ. GatapaccÈgatavattaÑ pana p|retvÈ yÈva anulomaÑ kammaÔÔhÈnaÑ ussukkÈpetvÈ ÈgatÈnaÑ visadabhÈvappattapaÔisambhidÈnaÑ pubbayogÈvacarÈnaÑ anto natthi.

Etesu pana kÈraÓesu pariyatti, savanaÑ, paripucchÈti imÈni tÊÓi pabhedasseva balavakÈraÓÈni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotÊti? Hoti, na pana tathÈ. PariyattisavanaparipucchÈ hi pubbe hontu vÈ mÈ vÈ, pubbayogena pubbe ceva etarahi ca sa~khÈrasammasanaÑ vinÈ paÔisambhidÈ nÈma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvÈ paÔisambhidÈ upatthambhetvÈ visadÈ karontÊti. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. YojanasatikaÑ maggaÑ (SyÈ) 2. TaÄa~garavÈsÊ (SÊ, SyÈ), vÈÄa~karavÈsÊ (Ka)


2. SaccavÈrÈdivaÓÓanÈ

719. IdÈni ye sa~gahavÈre paÒca atthÈ ca dhammÈ ca sa~gahitÈ, tesaÑ pabhedadassananayena paÔisambhidÈ vibhajituÑ puna catassoti-ÈdinÈ nayena pabhedavÈro Èraddho. So saccavÈrahetuvÈradhammavÈra-paccayÈkÈravÈrapariyattivÈravasena paÒcavidho. Tattha paccayasamuppannassa dukkhasaccassa, paccayena pattabbassa nibbÈnassa ca atthabhÈvaÑ, phalanibbattakassa samudayassa, nibbÈnasampÈpakassa ariyamaggassa ca dhammabhÈvaÒca dassetuÑ saccavÈro vutto. Yassa kassaci pana hetuphalanibbattakassa hetuno dhammabhÈvaÑ, hetuphalassa ca atthabhÈvaÑ dassetuÑ hetuvÈro vutto. Tattha ca hetuphalakkamavasena uppaÔipÈÔiyÈ paÔhamaÑ dhammapaÔisambhidÈ niddiÔÔhÈ. Ye pana dhammÈ tamhÈ tamhÈ r|pÈr|pappabhedÈ hetuto jÈtÈ, tesaÑ atthabhÈvaÑ, tassa tassa ca r|pÈr|padhammappabhedassa hetuno dhammabhÈvaÑ dassetuÑ dhammavÈro vutto. JarÈmaraÓÈdÊnaÑ pana atthabhÈvaÑ, jarÈmaraÓÈdisamudayasa~khÈtÈnaÑ jÈti-ÈdÊnaÒca dhammabhÈvaÑ dassetuÑ paccayÈkÈravÈro vutto. Tato pariyattisa~khÈtassa tassa tassa bhÈsitassa dhammabhÈvaÑ, bhÈsitasa~khÈtena paccayena pattabbassa bhÈsitatthassa ca atthabhÈvaÑ dassetuÑ pariyattivÈro vutto.

Tattha ca yasmÈ bhÈsitaÑ Òa tvÈ tassattho ÒÈyati, tasmÈ bhÈsitabhÈsitatthakkamena uppaÔipÈÔiyÈ paÔhamaÑ dhammapaÔisambhidÈ niddiÔÔhÈ. Pariyattidhammassa ca pabhedadassanatthaÑ “tattha katamÈ dhammapaÔisambhidÈ”ti pucchÈpubba~gamo paÔiniddesavÈro vutto. Tattha suttanti-ÈdÊhi navahi a~gehi nippadesato tanti gahitÈ. AyaÑ imassa bhÈsitassa attho, ayaÑ imassa bhÈsitassa atthoti imasmimpi ÔhÈne bhÈsitavasena nippadesato tanti eva gahitÈti.

SuttantabhÈjanÊyavaÓÓanÈ. ______


725. Tattha tisso paÔisambhidÈ lokiyÈ, atthapaÔisambhidÈ lokiyalokuttaramissakÈ. SÈ hi nibbÈnÈrammaÓÈnaÑ maggaphalaÒÈÓÈnaÑ


vasena lokuttarÈpi hoti, abhidhammabhÈjanÊye kusalÈkusalavipÈkakiriyÈnaÑ vasena cat|hi vÈrehi vibhattaÑ. Tattha yattakÈni heÔÔhÈ cittuppÈdakaÓÉe1 kusalacittÈni vibhattÈni, tesaÑ sabbesampi vasena ekekasmiÑ cittaniddese catasso catasso paÔisambhidÈ vibhattÈti veditabbÈ. Akusalacittesupi eseva nayo. VipÈkakiriyavÈresu vipÈkakiriyÈnaÑ atthena sa~gahitattÈ dhammapaÔisambhidaÑ chaÉÉetvÈ ekekasmiÑ vipÈkacitte ca kiriyacitte ca tisso tissova paÔisambhidÈ vibhattÈ. PÈÄi pana mukhamattameva dassetvÈ saÑkhittÈ, sÈ heÔÔhÈ ÈgatavitthÈravaseneva veditabbÈ.

KasmÈ pana yathÈ kusalÈkusalavÈresu “tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ”ti vuttaÑ, evamidha “yesaÑ dhammÈnaÑ ime vipÈkÈ, tesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti evaÑ na vuttanti? HeÔÔhÈ vuttattÈ. Yadi evaÑ tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈti heÔÔhÈ vuttattÈ ayaÑ atthapaÔisambhidÈpi idha na vattabbÈ siyÈti. No na vattabbÈ. KasmÈ? HeÔÔhÈ vipÈkakiriyacittuppÈdavasena avuttattÈ. KiriyavÈre ca yesaÑ dhammÈnaÑ ime kiriyÈti vacanameva na yujjatÊti dvÊsupi imesu vÈresu tisso tissova paÔisambhidÈ vibhattÈ.

Tattha yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒatti hotÊti yÈya niruttiyÈ tesaÑ phasso hotÊti-ÈdinÈ nayena vuttÈnaÑ dhammÈnaÑ ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈti evaÑ paÒÒatti hoti. Tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓanti tasmiÑ at the dhamme ca pavattamÈnÈya tassÈ dhammaniruttiyÈ sabhÈvapaÒÒattiyÈ abhilÈpe ÒÈÓaÑ. AbhilÈpasaddaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ uppannaÒÈÓameva idhÈpi kathitaÑ. Yena ÒÈÓenÈti yena paÔibhÈnapaÔisambhi dÈÒÈÓena. Tèni ÒÈÓÈni jÈnÈtÊti itarÈni tÊÓi paÔisambhidÈÒÈÓÈni jÈnÈti.

IdÈni yathÈ yaÑ ÒÈÓaÑ tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti, tathÈ tassa tesu pavattiÑ dassetuÑ imÈni ÒÈÓÈni idamatthajotakÈnÊti vuttaÑ. Tattha idamatthajotakÈnÊti imassa atthassa jotakÈni pakÈsakÈni, imaÑ nÈma atthaÑ jotenti pakÈsenti paricchindantÊti attho. Iti ÒÈÓesu ÒÈÓanti iminÈ ÈkÈrena pavattaÑ tÊsu ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 17 piÔÔhÈdÊsu.


Tattha kiÒcÈpi ayaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ “imissÈ idaÑ kiccaÑ, imissÈ idaÑ kiccan”ti itarÈsaÑ paÔisambhidÈnaÑ kiccaÑ jÈnÈti, sayaÑ pana tÈsaÑ kiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti bahussutadhammakathiko viya appassutadhammakathikassa. Dve kira bhikkh| eko bahussuto eko appassuto. Te ekatova ekaÑ dhammakathÈmaggaÑ uggaÓhiÑsu. Tattha appassuto sarasampanno ahosi, itaro mandassaro. Tesu appassuto gatagataÔÔhÈne attano sarasampattiyÈ sakalaparisaÑ khobhetvÈ dhammaÑ kathesi. DhammaÑ suÓamÈnÈ haÔÔhatuÔÔhamÈnasÈ hutvÈ “yathÈ esa dhammaÑ kathesi, eko tipiÔakadharo maÒÒe bhavissatÊ”ti vadanti. Bahussutabhikkhu pana “dhammassavane jÈnissatha ‘ayaÑ tipiÔakadharo vÈ no vÈ’ti” Èha. So kiÒcÈpi evamÈha, yathÈ pana sakalaparisaÑ khobhetvÈ dhammaÑ kathetuÑ sakkoti, evamassa kathanasamatthatÈ natthi. Tattha kiÒcÈpi paÔibhÈnapaÔisambhidÈ bahussuto viya appassutassa itarÈsaÑ kiccaÑ jÈnÈti, sayaÑ pana taÑ kiccaÑ kÈtuÑ na sakkotÊti veditabbaÑ. SesaÑ uttÈnatthameva. 746. EvaÑ kusalacittuppÈdÈdivasena paÔisambhidÈ vibhajitvÈ idÈni tÈsaÑ uppattiÔÔhÈnabh|taÑ khettaÑ dassetuÑ puna catasso paÔisambhidÈti-ÈdimÈha. Tattha tisso paÔisambhidÈ kÈmÈvacarakusalato cat|su ÒÈÓasampayuttesu cittuppÈdes|ti idaÑ sekkhÈnaÑ vasena vuttaÑ. TesaÒhipi dhammapaccavekkhaÓakÈle heÔÔhÈ vuttaÑ paÒcappakÈraÑ dhammaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cat|su ÒÈÓasampayuttakusalacittesu dhammapaÔisambhidÈ uppajjati. TathÈ niruttipaccavekkhaÓakÈle saddaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ niruttipaÔipaÔisambhidÈ, ÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle sabbatthakaÒÈÓaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti.

Kiriyato cat|s|ti idaÑ pana asekkhÈnaÑ vasena vuttaÑ. TesaÒhi dhammaÑ paccavekkhaÓakÈle heÔÔhÈ vuttaÑ paÒcappakÈraÑ dhammaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cat|su ÒÈÓasampayuttakiriyacittesu dhammapaÔisambhidÈ uppajjati. TathÈ niruttipaccavekkhaÓakÈle saddaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ niruttipaÔisambhidÈ, ÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle sabbatthakaÒÈÓaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti.

AtthapaÔisambhidÈ etesu ceva uppajjatÊti idaÑ pana sekkhÈsekkhÈnaÑ vasena vuttaÑ. TathÈ hi sekkhÈnaÑ atthapaccavekkhaÓakÈle heÔÔhÈ vuttappabhedaÑ atthaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cat|su ÒÈÓasampayuttakusalacittesu


ayaÑ uppajjati, maggaphalakÈle ca maggaphalesu. Asekkhassa pana atthaÑ paccavekkhaÓakÈle heÔÔhÈ vuttappabhedameva atthaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cat|su ÒÈÓasampayuttakiriyacittesu uppajjati, phalakÈle ca uparime sÈmaÒÒaphaleti evametÈ sekkhÈsekkhÈnaÑ uppajjamÈnÈ imÈsu bh|mÊsu uppajjantÊti bh|midassanatthaÑ ayaÑ nayo dassitoti.



747. PaÒhÈpucchake PÈÄi-anusÈreneva catunnaÑ paÔisambhidÈnaÑ kusalÈdibhÈvo veditabbo. ŒrammaÓattikesu pana niruttipaÔisambhidÈ saddameva ÈrammaÓaÑ karotÊti parittÈrammaÓÈ. AtthapaÔisambhidÈ kÈmÈvacaravipÈkakiriyasa~khÈtaÒceva paccayasamuppannaÒca atthaÑ paccavekkhantassa parittÈrammaÓÈ, vuttappabhedameva r|pÈvacarÈr|pÈvacaraÑ atthaÑ paccavekkhantassa mahaggatÈrammaÓÈ, lokuttaravipÈkatthaÒceva paramatthaÒca nibbÈnaÑ paccavekkhantassa appamÈÓÈrammaÓÈ. DhammapaÔisambhidÈ kÈmÈvacaraÑ kusaladhammaÑ akusaladhammaÑ paccayadhammaÒca paccavekkhantassa parittÈrammaÓÈ, r|pÈvacarÈr|pÈvacaraÑ kusaladhammaÑ paccayadhammaÒca paccavekkhantassa mahaggatÈrammaÓÈ, lokuttaraÑ kusalaÑ dhammaÑ paccayadhammaÒca paccavekkhantassa appamÈÓÈrammaÓÈ. PaÔibhÈnapaÔisambhidÈ kÈmÈvacarakusalavipÈkakiriyaÒÈÓÈni paccavekkhantassa parittÈrammaÓÈ, r|pÈvacarÈr|pÈvacarÈni kusalavipÈkakiriyaÒÈÓÈni paccavekkhantassa tesaÑ1 ÈrammaÓÈni vijÈnantassa mahaggatÈrammaÓÈ, lokuttarÈni kusalavipÈkaÒÈÓÈni paccavekkhantassa appamÈÓÈrammaÓÈ.

AtthapaÔisambhidÈ sahajÈtahetuvasena siyÈ maggahetukÈ, vÊriyajeÔÔhikÈya maggabhÈvanÈya siyÈ maggÈdhipati, chandacittajeÔÔhikÈya navattabbÈ, phalakÈlepi navattabbÈ eva. DhammapaÔisambhidÈ maggaÑ paccavekhaÓakÈle maggÈrammaÓÈ, maggaÑ garuÑ katvÈ paccavekkhantassa ÈrammaÓÈdhipativasena maggÈdhipati. PaÔibhÈnapaÔisambhidÈ maggaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle maggÈrammaÓÈ, maggaÑ garuÑ katvÈ paccavekkhantassa maggÈdhipati. SesaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle ______________________________________________________________ 1. TÈsaÑ (SÊ, SyÈ)


navattabbÈrammaÓÈ. NiruttipaÔisambhidÈ paccuppannameva saddaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti paccuppannÈrammaÓÈ.

AtthapaÔisambhidÈ atÊtaÑ vipÈkatthaÑ kiriyatthaÑ paccayasamuppannaÒca paccavekkhantassa atÊtÈrammaÓÈ, anÈgataÑ paccavekkhantassa anÈgatÈrammaÓÈ, paccuppannaÑ paccavekkhantassa paccuppannÈrammaÓÈ, lokuttaraÑ paramatthaÑ paccavekkhantassa navattabbÈrammaÓÈ. DhammapaÔisambhidÈ atÊtaÑ kusalaÑ akusalaÑ paccayadhammaÒca paccavekkhantassa atÊtÈrammaÓÈ, anÈgataÑ paccavekkhantassa anÈgatÈrammaÓÈ, paccuppannaÑ paccavekkhantassa paccuppannÈrammaÓÈ. PaÔibhÈnapaÔisambhidÈ atÊtaÑ kusalaÒÈÓaÑ vipÈkaÒÈÓaÑ kiriyaÒÈÓaÒca paccavekkhantassa atÊtÈrammaÓÈ, anÈgataÑ paccavekkhantassa anÈgatÈrammaÓÈ, paccuppannaÑ paccavekkhantassa paccuppannÈrammaÓÈ.

NiruttipaÔisambhidÈ saddÈrammaÓattÈ bahiddhÈrammaÓÈ. ItarÈsu tÊsu atthapaÔisambhidÈ ajjhattaÑ vipÈkatthaÑ kiriyatthaÑ paccayasamuppannaÒca paccavekkhantassa ajjhattÈrammaÓÈ, bahiddhÈ paccavekkhantassa bahiddhÈrammaÓÈ, ajjhattabahiddhÈ paccavekkhantassa ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ, paramatthaÑ paccavekkhantassa bahiddhÈrammaÓÈ eva. DhammapaÔisambhidÈ ajjhattaÑ kusalÈkusalaÑ paccayadhammaÑ paccavekkhaÓakÈle ajjhattÈrammaÓÈ, bahiddhÈ kusalÈkusalaÑ paccayadhammaÑ paccavekkhaÓakÈle bahiddhÈrammaÓÈ, ajjhattabahiddhÈ kusalÈkusalaÑ paccayadhammaÑ paccavekkhaÓakÈle ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ. PaÔibhÈnapaÔisambhidÈ ajjhattaÑ kusalavipÈkakiriyaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle ajjhattÈrammaÓÈ, bahiddhÈ -pa- ajjhattabahiddhÈ kusalavipÈkakiriyaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓakÈle ajjhattabahiddhÈrammaÓÈti.

IdhÈpi tisso paÔisambhidÈ lokiyÈ, atthapaÔisambhidÈ lokiyalokuttarÈ. ImasmiÒhi PaÔisambhidÈvibha~ge SammÈsambuddhena tayopi nayÈ lokiyalokuttaramissakattÈ ekaparicchedÈva kathitÈ. TÊsupi hi etesu tisso paÔisambhidÈ lokiyÈ, atthapaÔisambhidÈ lokiyalokuttarÈti evamayaÑ PaÔisambhidÈvibha~gopi teparivaÔÔaÑ nÊharitvÈva bhÈjetvÈ dassitoti.


PaÔisambhidÈvibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

16. ©ÈÓavibha~ga

1. EkakamÈtikÈdivaÓÓanÈ

751. IdÈni tadanantare ©ÈÓavibha~ge ekavidhena ÒÈÓavatth|ti-ÈdinÈ nayena paÔhamaÑ ekavidhÈdÊhi dasavidhapariyosÈnehi dasahi paricchedehi mÈtikaÑ ÔhapetvÈ nikkhittapadÈnukkamena niddeso kato.

Tattha ekavidhenÈti ekappakÈrena, ekakoÔÔhÈsena vÈ. ©ÈÓavatth|ti ettha pana ÒÈÓaÒca taÑ vatthu ca nÈnappakÈrÈnaÑ sampattÊnanti ÒÈÓavatthu, okÈsaÔÔhena ÒÈÓassa vatth|tipi ÒÈÓavatthu. Idha pana purimenevatthena ÒÈÓavatthu veditabbaÑ. Teneva ekavidhaparicchedÈvasÈne “yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ paÒÒÈ. EvaÑ ekavidhena ÒÈÓavatth|”ti vuttaÑ. PaÒca viÒÒÈÓÈti cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni paÒca. Na het|ti-ÈdÊni heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttanayeneva veditabbÈni. Sa~khepato panettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ niddesavÈre Èvi bhavissati. YathÈ cettha, evaÑ dukamÈtikÈdipadesupi yaÑ vattabbaÑ, taÑ tattheva Èvi bhavissati. NikkhepaparicchedamattaÑ panettha evaÑ veditabbaÑ. Ettha hi “na het| ahetukÈ”ti-ÈdÊhi tÈva dhammasa~gahamÈtikÈvasena, “aniccÈ jarÈbhibh|tÈ”ti-ÈdÊhi amÈtikÈvasenÈti sa~khepato duvidhehi, pabhedato aÔÔhasattatiyÈ padehi ekakamÈtikÈ nikkhittÈ.

DukÈnur|pehi pana paÒcatiÑsÈya dukehi DukamÈtikÈ nikkhittÈ.

TikÈnur|pehi “cintÈmayÈ paÒÒÈ”ti-ÈdÊhi cat|hi bÈhirattikehi, vipÈkÈ paÒÒÈti-ÈdÊhi aniyamitapaÒÒÈvasena vuttehi cuddasahi mÈtikÈtikehi, vitakkattike paÔhamapadena niyamitapaÒÒÈvasena vuttehi terasahi, dutiyapadena niyamitapaÒÒÈvasena vuttehi sattahi, tatiyapadena niyamitapaÒÒÈvasena vuttehi dvÈdasahi, pÊtittike ca paÔhamapadena niyamitapaÒÒÈvasena vuttehi terasahi, tathÈ dutiyapadena, tatiyapadena niyamitapaÒÒÈvasena vuttehi dvÈdasahÊti aÔÔhÈsÊtiyÈ tikehi TikamÈtikÈ nikkhittÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 89 piÔÔhÈdÊsu.


CatukkamÈtikÈ pana kammassakataÒÈÓanti-ÈdÊhi ekavÊsatiyÈ catukkehi. PaÒcakamÈtikÈ dvÊhi paÒcakehi. ChakkamÈtikÈ ekena chakkena. SattakamÈtikÈ “sattasattati ÒÈÓavatth|nÊ”ti evaÑ sa~khepato vuttehi ekÈdasahi sattakehi. AÔÔhakamÈtikÈ ekena aÔÔhakena. NavakamÈtikÈ ekena navakena.

10. DasakamÈtikÈvaÓÓanÈ

760. DasakamÈtikÈ “dasa TathÈgatassa TathÈgatabalÈnÊ”ti-ÈdinÈ ekeneva dasakena nikkhittÈ. Tattha dasÈti gaÓanaparicchedo. TathÈgatassÈti yathÈ VipassÊ-Èdayo pubbakÈ isayo ÈgatÈ, tathÈ Ègatassa. YathÈ ca te gatÈ, tathÈ gatassa. TathÈgatabalÈnÊti aÒÒehi asÈdhÈraÓÈni TathÈgatasseva balÈni. YathÈ vÈ pubba- buddhÈnaÑ balÈni puÒÒassayasampattiyÈ1 ÈgatÈni, tathÈ ÈgatabalÈnÊtipi attho. Tattha duvidhaÑ TathÈgatassa balaÑ kÈyabalaÒca ÒÈÓabalaÒca. Tesu kÈyabalaÑ hatthikulÈnusÈrena veditabbaÑ. VuttaÒh’etaÑ PorÈÓehi–

“KÈÄÈvakaÒca Ga~geyyaÑ, PaÓÉaraÑ Tambapi~galaÑ. Gandhama~galahemaÒca, Uposathachaddantime dasÈ”ti–

ImÈni hi dasa hatthikulÈni.

Tattha kÈÄÈvakanti pakatihatthikulaÑ daÔÔhabbaÑ. YaÑ dasannaÑ purisÈnaÑ kÈyabalaÑ, taÑ ekassa KÈÄÈvakahatthino. YaÑ dasannaÑ KÈÄÈvakÈnaÑ balaÑ, taÑ ekassa Ga~geyyassa. YaÑ dasannaÑ Ga~geyyÈnaÑ, taÑ ekassa PaÓÉarassa. YaÑ dasannaÑ PaÓÉarÈnaÑ, taÑ ekassa Tambassa. YaÑ dasannaÑ TambÈnaÑ, taÑ ekassa Pi~galassa. YaÑ dasannaÑ Pi~galÈnaÑ, taÑ ekassa Gandhahatthino. YaÑ dasannaÑ GandhahatthÊnaÑ, taÑ ekassa Ma~galassa. YaÑ dasannaÑ Ma~galÈnaÑ, taÑ ekassa Hemavatassa. YaÑ dasannaÑ HemavatÈnaÑ, taÑ ekassa Uposathassa. YaÑ dasannaÑ UposathÈnaÑ, taÑ ekassa Chaddantassa. YaÑ dasannaÑ ChaddantÈnaÑ, taÑ ekassa TathÈgatassa, nÈrÈyanasa~khÈtabalantipi2 idameva vuccati. TadetaÑ ______________________________________________________________ 1. PuÒÒ|panissayasampattiyÈ (SÊ, SyÈ) 2. ...sa~ghÈtabalantipi (Ka)


pakatihatthÊnaÑ gaÓanÈya hatthikoÔisahassÈnaÑ, purisagaÓanÈya dasannaÑ purisakoÔisahassÈnaÑ balaÑ hoti, idaÑ tÈva TathÈgatassa kÈyabalaÑ.

©ÈÓabalaÑ pana idha tÈva PÈÄiyaÑ Ègatameva dasabalaÒÈÓaÑ, “mahÈsÊhanÈde1 dasabalaÒÈÓaÑ, catuvesÈrajjaÒÈÓaÑ, aÔÔhasu parisÈsu akampanaÒÈÓaÑ, catuyoniparicchedakaÒÈÓaÑ, paÒcagatiparicchedakaÒÈÓaÑ, saÑyuttake2 ÈgatÈni tesattati ÒÈÓÈni, sattasattati ÒÈÓÈnÊ”ti evaÑ aÒÒÈnipi anekÈni ÒÈÓasahassÈni, etaÑ ÒÈÓabalaÑ nÈma. IdhÈpi ÒÈÓabalameva adhippetaÑ, ÒÈÓaÒhi akampiyaÔÔhena upatthambhakaÔÔhena ca balanti vuttaÑ.

Yehi balehi samannÈgatoti yehi dasahi ÒÈÓabalehi upeto samupeto. ŒsabhaÑ ÔhÈnanti seÔÔhatÔhÈnaÑ uttamaÔÔhÈnaÑ, ÈsabhÈ vÈ pubbabuddhÈ, tesaÑ ÔhÈnanti attho. Api ca gavasatajeÔÔhako usabho, gavasahassajeÔÔhako vasabho. VajasatajeÔÔhako vÈ usabho, vajasahassajeÔÔhako vasabho. SabbagavaseÔÔho sabbaparissayasaho seto pÈsÈdiko mahÈbhÈravaho asanisatasaddehipi akampanÊyo nisabho. So idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyÈyavacanaÑ. Usabhassa idanti ÈsabhaÑ. ®hÈnanti cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ acalaÔÔhÈnaÑ. IdaÑ pana ÈsabhaÑ viyÈti ÈsabhaÑ. Yatheva hi nisabhasa~khÈto usabho usabhabalena samannÈgato cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati. EvaÑ TathÈgatopi dasahi TathÈgatabalehi samannÈgato cat|hi vesÈrajjapÈdehi aÔÔhaparisapathaviÑ uppÊÄetvÈ sadevake loke kenaci paccatthikena paccÈmittena akampiyo acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati, evaÑ tiÔÔhamÈno ca taÑ ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti upagacchati na paccakkhÈti attani Èropeti. Tena vuttaÑ “ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈtÊ”ti.

ParisÈs|ti aÔÔhasu parisÈsu. SÊhanÈdaÑ nadatÊti seÔÔhanÈdaÑ abhÊtanÈdaÑ nadati, sÊhanÈdasadisaÑ vÈ nÈdaÑ nadati. Ayamattho sÊhanÈdasuttena dÊpetabbo. YathÈ vÈ sÊho sahanato ca hananato ca sÊhoti vuccati, evaÑ TathÈgato lokadhammÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 97 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 290 piÔÔhe.


sahanato parappavÈdÈnaÒca hananato sÊhoti vuccati. EvaÑ vuttassa sÊhassa nÈdaÑ sÊhanÈdaÑ. Tattha yathÈ sÊho sÊhabalena samannÈgato sabbattha visÈrado vigatalomahaÑso sÊhanÈdaÑ nadati, evaÑ TathÈgatasÊhopi TathÈgatabalehi samannÈgato aÔÔhasu parisÈsu visÈrado vigatalomahaÑso iti r|panti-ÈdinÈ nayena nÈnÈvidhadesanÈvilÈsasampannaÑ sÊhanÈdaÑ nadati. Tena vuttaÑ “parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadatÊ”ti.

BrahmacakkaÑ pavattetÊti ettha brahmanti seÔÔhaÑ uttamaÑ visuddhaÑ. Cakkasaddo ca panÈyaÑ–

SampattiyaÑ lakkhaÓe ca, ratha~ge iriyÈpathe. DÈne ratanadhamm|ra, cakkÈdÊsu ca dissati. Dhammacakke idha mato, taÒca dvedhÈ vibhÈvaye.

“CattÈrimÈni bhikkhave cakkÈni yehi samannÈgatÈnaÑ devamanussÈnan”ti-ÈdÊsu1 hi ayaÑ sampattiyaÑ dissati. “HeÔÔhÈ pÈdatalesu cakkÈni jÈtÈnÊ”ti ettha2 lakkhaÓe. “CakkaÑva vahato padan”ti ettha3 ratha~ge. “CatucakkaÑ navadvÈran”ti ettha4 iriyÈpathe. “DadaÑ bhuÒja mÈ ca pamÈdo, cakkaÑ pavattaya sabbapÈÓinan”ti ettha5 dÈne. “DibbaÑ cakkaratanaÑ pÈturahosÊ”ti ettha6 ratanacakke. “MayÈ pavattitaÑ cakkan”ti ettha7 dhammacakke. “IcchÈhatassa posassa, cakkaÑ bhamati matthake”ti ettha8 uracakke9. “Khurapariyantena cepi cakkenÈ”ti ettha10 paharaÓacakke. “Asanivicakkan”ti ettha11 asanimaÓÉale. Idha panÈyaÑ dhammacakke mato.

TaÑ pana dhammacakkaÑ duvidhaÑ hoti paÔivedhaÒÈÓaÒca desanÈÒÈÓaÒca. Tattha paÒÒÈpabhÈvitaÑ attano ariyaphalÈvahaÑ paÔivedhaÒÈÓaÑ, karuÓÈpabhÈvitaÑ sÈvakÈnaÑ ariyaphalÈvahaÑ desanÈÒÈÓaÑ. Tattha paÔivedhaÒÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ uppannanti duvidhaÑ. TaÒhi abhinikkhamanato yÈva arahattamaggÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 341 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 14 piÔÔhe. 3. Khu 1. 13 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 15 piÔÔhe. 5. Khu 5. 173 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 148 piÔÔhe. 7. Khu 1. 368 piÔÔhe. 8. Khu 5. 24, 132 piÔÔhesu. 9. Khuracakke (Ka) 10. DÊ 1. 49 piÔÔhe. 11. DÊ 3. 36; SaÑ 1. 427 piÔÔhesu.


uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. Tusitabhavanato vÈ yÈva MahÈbodhipalla~ke arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DÊpa~karabyÈkaraÓato paÔÔhÈya vÈ yÈva arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DesanÈÒÈÓampi pavattamÈnaÑ pavattanti duvidhaÑ. TaÒhi yÈva AÒÒÈsikoÓÉaÒÒassa1 sotÈpattimaggÈ pavattamÈnaÑ, phalakkhaÓe pavattaÑ nÈma. Tesu paÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ, desanÈÒÈÓaÑ lokiyaÑ. Ubhayampi panetaÑ aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ, BuddhÈnaÑyeva orasaÒÈÓaÑ.

IdÈni yehi dasahi balehi samannÈgato TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, yÈni Èditova “dasa TathÈgatassa TathÈgatabalÈnÊ”ti nikkhittÈni, tÈni vitthÈrato dassetuÑ katamÈni dasa idha TathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnatoti-ÈdimÈha. Tattha ÔhÈnaÒca ÔhÈnatoti kÈraÓaÒca kÈraÓato. KÈraÓaÒhi yasmÈ tattha phalaÑ tiÔÔhati tadÈyattavuttitÈya uppajjati ceva pavattati ca, tasmÈ ÔhÈnanti vuccati. TaÑ BhagavÈ ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ het| paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ ÔhÈnanti ca, ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ na het| na paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ aÔÔhÈnanti ca pajÈnanto ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. YampÊti yena ÒÈÓena. Idampi TathÈgatassÈti idampi ÔÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓaÑ TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ nÈma hotÊti attho. EvaÑ sabbapadesu yojanÈ veditabbÈ. (1)

KammasamÈdÈnÈnanti samÈdiyitvÈ katÈnaÑ kusalÈkusalakammÈnaÑ. Kammameva vÈ kammasamÈdÈnaÑ. ®hÈnaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gati-upadhikÈlappayogÈ vipÈkassa ÔhÈnaÑ, kammaÑ hetu. (2)

SabbatthagÈmininti sabbagatigÈminiÒca agatigÈminiÒca. PaÔipadanti maggaÑ. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti bah|supi manussesu ekameva pÈÓaÑ ghÈtentesu imassa cetanÈ nirayagÈminÊ bhavissati, imassa tiracchÈnayonigÈminÊti iminÈ nayena ekavatthusmimpi kusalÈkusalacetanÈsa~khÈtÈnaÑ paÔipattÊnaÑ aviparÊtato sabhÈvaÑ pajÈnÈti. (3) ______________________________________________________________ 1. AÒÒÈkoÓÉaÒÒassa (SÊ, SyÈ)


AnekadhÈtunti cakkhudhÈtu-ÈdÊhi kÈmadhÈtu-ÈdÊhi vÈ dhÈt|hi bahudhÈtuÑ. NÈnÈdhÈtunti tÈsaÑyeva dhÈt|naÑ vilakkhaÓatÈya nÈnappakÈradhÈtuÑ. Lokanti khandhÈyatanadhÈtulokaÑ. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti tÈsaÑ tÈsaÑ dhÈt|naÑ aviparÊtato sabhÈvaÑ paÔivijjhati. (4)

NÈnÈdhimuttikatanti hÊnÈdÊhi adhimuttÊhi nÈnÈdhimuttikabhÈvaÑ. (5)

ParasattÈnanti padhÈnasattÈnaÑ. ParapuggalÈnanti tato paresaÑ hÊnasattÈnaÑ. Ekatthameva vÈ etaÑ padadvayaÑ, veneyyavasena pana dvedhÈ vuttaÑ. Indriyaparopariyattanti saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ parabhÈvaÒca aparabhÈvaÒca vuÉÉhiÒca hÈniÒcÈti attho. (6)

JhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnanti paÔhamÈdÊnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ, “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnaÑ aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ, savitakkasavicÈrÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ samÈdhÊnaÑ, paÔhamajjhÈnasamÈpatti-ÈdÊnaÒca navannaÑ anupubbasamÈpattÊnaÑ. SaÑkilesanti hÈnabhÈgiyadhammaÑ. VodÈnanti visesabhÈgiyadhammaÑ. VuÔÔhÈnanti yena kÈraÓena jhÈnÈdÊhi vuÔÔhahanti, taÑ kÈraÓaÑ. (7)

PubbenivÈsÈnussatinti pubbe nivutthakkhandhÈnussaraÓaÑ. (8)

Cut|papÈtanti cutiÒca upapÈtaÒca. (9)

ŒsavÈnaÑ khayanti kÈmÈsavÈdÊnaÑ khayasa~khÈtaÑ ÈsavanirodhaÑ nibbÈnaÑ. (10)

ImÈnÊti yÈni heÔÔhÈ “dasa TathÈgatassa TathÈgatabalÈnÊ”ti avoca, imÈni tÈnÊti appanaÑ karotÊti evamettha anupubbapadavaÓÓanaÑ Òa tvÈ idÈni yasmÈ TathÈgato paÔhamaÑyeva ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓena veneyyasattÈnaÑ ÈsavakkhayÈdhigamassa ceva anadhigamassa ca ÔhÈnÈÔÔhÈnabh|taÑ kilesÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati, lokiyasammÈdiÔÔhiÔhÈnadassanato1 niyatamicchÈdiÔÔhiÔhÈnÈbhÈvadassanato ca. Atha nesaÑ kammavipÈkaÒÈÓena vipÈkÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati, tihetukapaÔisandhidassanato. SabbatthagÈminÊpaÔipadÈÒÈÓena kammÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati, anantariyakammÈbhÈvadassanato. EvaÑ anÈvaraÓÈnaÑ anekadhÈtunÈnÈdhÈtuÒÈÓena anuk|ladhammadesanatthaÑ cariyÈvisesaÑ passati, dhÈtuvemattadassanato. Atha ______________________________________________________________ 1. LokiyasammÈdiÔÔhiÔhitidassanato (Ka)


nesaÑ nÈnÈdhimuttikatÈÒÈÓena adhimuttiÑ passati, payogaÑ anÈdiyitvÈpi adhimuttivasena dhammadesanatthaÑ. AthevaÑ diÔÔhÈdhimuttÊnaÑ yathÈsatti yÈthÈbalaÑ dhammaÑ desetuÑ indriyaparopariyattaÒÈÓena indriyaparopariyattaÑ passati, saddhÈdÊnaÑ tikkhamudubhÈvadassanato. EvaÑ pariÒÒÈtindriyaparopariyattÈpi panete sace d|re honti, atha jhÈnÈdipariÒÒÈÓena jhÈnÈdÊsu vasÊbh|tattÈ iddhivisesena khippaÑ upagacchati. UpagantvÈ ca nesaÑ pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓena pubbajÈtibhÈvanaÑ1, dibbacakkhÈnubhÈvato pattabbena cetopariyaÒÈÓena sampatticittavisesaÑ passanto ÈsavakkhayaÒÈÓÈnubhÈvena ÈsavakkhayagÈminiyÈ paÔipadÈya vigatasammohattÈ ÈsavakkhayÈya dhammaÑ deseti. TasmÈ iminÈ anukkamena imÈni dasabalÈni vuttÈnÊti veditabbÈni. AyaÑ tÈva mÈtikÈya atthavaÓÓanÈ.

1. EkakaniddesavaÓÓanÈ

761. IdÈni yathÈnikkhittÈya mÈtikÈya “paÒcaviÒÒÈÓÈ na hetumevÈ”ti-ÈdinÈ nayena Èraddhe niddesavÈre na hetumevÈti sÈdhÈraÓahetupaÔikkhepaniddeso. Tattha “hetuhetu paccayahetu uttamahetu sÈdhÈraÓahet|ti catubbidho het|”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ r|pakaÓÉe “sabbaÑ r|paÑ nahetumevÈ”ti-ÈdÊnaÑ atthavaÓÓanÈyaÑ2 vuttameva. AhetukamevÈti-ÈdÊsu byaÒjanasandhivasena makÈro veditabbo, ahetukÈ evÈti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Api ca “het| dhammÈ nahet| dhammÈ”ti-ÈdÊsu3 dhammakoÔÔhÈsesu paÒcaviÒÒÈÓÈni het| dhammÈti vÈ sahetukÈ dhammÈti vÈ na honti. Ekantena pana na het|yeva, ahetukÈ evÈti iminÈpi nayenettha sabbapadesu attho veditabbo. AbyÈkatame vÈti padaÑ vipÈkÈbyÈkatavasena vuttaÑ. SÈrammaÓamevÈti olubbhÈrammaÓavasena. PaccayÈrammaÓaÑ olubbhÈrammaÓanti hi duvidhaÑ ÈrammaÓaÑ. ImasmiÑ pana ÔhÈne olubbhÈrammaÓameva dhuraÑ, paccayÈrammaÓampi labbhatiyeva. AcetasikamevÈti padaÑ cittaÑ, r|paÑ, nibbÈnanti tÊsu acetasikesu cittameva sandhÈya vuttaÑ. No apariyÈpannamevÈti gatipariyÈpannacutipariyÈpannasaÑsÈravaÔÔabhava-pariyÈpannabhÈvato pariyÈpannÈ eva, no apariyÈpannÈ. Lokato vaÔÔato na niyyantÊti ______________________________________________________________ 1. PubbajÈtibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Abhi-®Ôha 1. 342 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 4 piÔÔhe.


aniyyÈnikÈ. UppannaÑ manoviÒÒÈÓaviÒÒeyyamevÈti r|pakaÓÉe cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ paccuppannÈneva r|pÈdÊni Èrabbha pavattito atÊtÈdivisayaÑ manoviÒÒÈÓampi paÒcaviÒÒÈÓasotapatitameva katvÈ “uppannaÑ chahi viÒÒÈÓehi viÒÒeyyan”ti1 vuttaÑ. PaÒcaviÒÒÈÓÈ pana yasmÈ paccuppannÈpi cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈ na honti, manoviÒÒÈÓasseva honti, tasmÈ “manoviÒÒÈÓaviÒÒeyyamevÈ”ti vuttaÑ. AniccamevÈti hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccÈ eva. JarÈbhibh|tamevÈti jarÈya abhibh|tattÈ jarÈbhibh|tÈ eva. 762. UppannavatthukÈ, uppannÈrammaÓÈti anÈgatapaÔikkhepo. Na hi te anÈgatesu vatthÈrammaÓesu uppajjanti.

PurejÈtavatthukÈ, purejÈtÈrammaÓÈti sahuppattipaÔikkhepo. Na hi te sahuppannaÑ vatthuÑ vÈ ÈrammaÓaÑ vÈ paÔicca uppajjanti, sayaÑ pana pacchÈjÈtÈ hutvÈ purejÈtesu vatthÈrammaÓesu uppajjanti.

AjjhattikavatthukÈti ajjhattajjhattavasena2 vuttaÑ. TÈni hi ajjhattike paÒca pasÈde vatthuÑ katvÈ uppajjanti. BÈhirÈrammaÓÈti bÈhirar|pÈdi-ÈrammaÓÈ. Tattha catukkaÑ veditabbaÑ. PaÒcaviÒÒÈÓÈ hi pasÈdavatthukattÈ ajjhattikÈ ajjhattikavatthukÈ. ManoviÒÒÈÓaÑ hadayar|paÑ vatthuÑ katvÈ uppajjanakÈle ajjhattikaÑ bÈhiravatthukaÑ, paÒcaviÒÒÈÓasampayuttÈ tayo khandhÈ bÈhirÈ ajjhattikavatthukÈ, manoviÒÒÈÓasampayuttÈ tayo khandhÈ hadayar|paÑ vatthuÑ katvÈ uppajjanakÈle bÈhirÈ bÈhiravatthukÈ.

AsambhinnavatthukÈti aniruddhavatthukÈ. Na hi te niruddhaÑ atÊtaÑ vatthuÑ paÔicca uppajjanti. AsambhinnÈrammaÓatÈyapi eseva nayo.

AÒÒaÑ cakkhuviÒÒÈÓassa vatthu ca ÈrammaÓaÒcÈti-ÈdÊsu cakkhuviÒÒÈÓassa hi aÒÒaÑ vatthu, aÒÒaÑ ÈrammaÓaÑ. AÒÒaÑ sotaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ. CakkhuviÒÒÈÓaÑ sotapasÈdÈdÊsu aÒÒataraÑ vatthuÑ saddÈdÊsu vÈ aÒÒataraÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ kappato kappaÑ gantvÈpi na uppajjati, cakkhupasÈdameva pana vatthuÑ katvÈ r|paÒca ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjati. Evamassa vatthupi dvÈrampi ÈrammaÓampi nibaddhaÑ, aÒÒaÑ vatthuÑ vÈ dvÈraÑ vÈ ÈrammaÓaÑ vÈ na sa~kamati. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 145 piÔÔhe. 2. Ajjhattajjhattamattavasena (Ka)


nibaddhavatthu nibaddhadvÈraÑ nibaddhÈrammaÓameva hutvÈ uppajjati. SotaviÒÒÈÓÈdÊsupi eseva nayo. 763. Na aÒÒamaÒÒassa gocaravisayaÑ paccanubhontÊti ettha aÒÒamaÒÒassa cakkhu sotassa, sotaÑ vÈ cakkhussÈti evaÑ ekaÑ ekassa gocaravisayaÑ na paccanubhotÊti attho. Sace hi nÊlÈdibhedaÑ r|pÈrammaÓaÑ samodhÈnetvÈ sotindriyassa upaneyya “i~gha tÈva naÑ vavatthÈpehi vibhÈvehi ‘kiÑ nÈmetaÑ ÈrammaÓan’ti”, cakkhuviÒÒÈÓaÑ vinÈpi mukhena attano dhammatÈya evaÑ vadeyya “are andhabÈla vassasatampi vassasahassampi paridhÈvamÈno aÒÒatra mayÈ kuhiÑ etassa jÈnanakaÑ labhissasi, Èhara naÑ cakkhupasÈde upanehi, ahametaÑ ÈrammaÓaÑ jÈnissÈmi yadi vÈ nÊlaÑ yadi vÈ pÊtakaÑ. Na hi eso aÒÒassa visayo, mayhamevesÈ visayo”ti. SesaviÒÒÈÓesupi eseva nayo. Evamete aÒÒamaÒÒassa gocaravisayaÑ na paccanubhonti nÈma. 764. SamannÈharantassÈti Èvajjaneneva samannÈharantassa.

ManasikarontassÈti Èvajjaneneva manasikarontassa. EtÈni hi cittÈni Èvajjanena samannÈhaÔakÈle manasikatakÈleyeva ca uppajjanti.

Na abbokiÓÓÈti aÒÒena viÒÒÈÓena abbokiÓÓÈ nirantarÈva nuppajjanti. Etena nesaÑ anantaratÈ paÔikkhittÈ. 765. Na apubbaÑ acarimanti etena sabbesampi sahuppatti paÔikkhittÈ. Na aÒÒamaÒÒassa samanantarÈti etena samanantaratÈ paÔikkhittÈ. 766. ŒvaÔÔanÈ vÈti-ÈdÊni cattÈripi Èvajjanasseva nÈmÈni. TaÒhi bhava~gassa ÈvaÔÔanato ÈvaÔÔanÈ, tasseva Èbhujanato Èbhogo, r|pÈdÊnaÑ samannÈharaÓato samannÈhÈro, tesaÑyeva manasikaraÓato manasikÈroti vuccati. Evamettha sa~khepato paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ ÈvajjanaÔÔhÈne ÔhatvÈ ÈvajjanÈdikiccaÑ kÈtuÑ samatthabhÈvo paÔikkhitto.

Na kaÒci dhammaÑ paÔivijÈnÈtÊti “manopubba~gamÈ dhammÈ”ti1 evaÑ vuttaÑ ekampi kusalaÑ vÈ akusalaÑ vÈ na paÔivijÈnÈti. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 1 piÔÔhe.


AÒÒatra abhinipÈtamattÈti ÔhapetvÈ r|pÈdÊnaÑ abhinipÈtamattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–supaÓÉitopi puriso ÔhapetvÈ ÈpÈthagatÈni r|pÈdÊni aÒÒaÑ kusalÈkusalesu ekadhammampi paÒcahi viÒÒÈÓehi na paÔivijÈnÈti, cakkhuviÒÒÈÓaÑ panettha dassanamattameva hoti. SotaviÒÒÈÓÈdÊni savana ghÈyana sÈyana phusanamattÈneva. DassanÈdimattato pana muttÈ aÒÒÈ etesaÑ kusalÈdipaÔiviÒÒatti nÈma natthi.

ManodhÈtuyÈpÊti sampaÔicchanamanodhÈtuyÈpi. SampiÓÉanattho cettha pikÈro. TasmÈ manodhÈtuyÈpi tato parÈhi manoviÒÒÈÓadhÈt|hipÊti sabbehipi paÒcadvÈrikaviÒÒÈÓehi na kaÒci kusalÈkusalaÑ dhammaÑ paÔivijÈnÈtÊti evamettha attho daÔÔhabbo.

Na kaÒci iriyÈpathaÑ kappetÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. Na hi paÒcadvÈrikaviÒÒÈÓehi gamanÈdÊsu kaÒci iriyÈpathaÑ kappeti, na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ paÔÔhapeti, na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ samÈdiyati, na samÈdhiÑ samÈpajjati lokiyaÑ vÈ lokuttaraÑ vÈ, na samÈdhito vuÔÔhÈti lokiyÈ vÈ lokuttarÈ vÈ, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati. Sabbampi hetaÑ kusalÈkusaladhammapaÔivijÈnanÈdicavana-pariyosÈnaÑ kiccaÑ manodvÈrikacitteneva hoti, na paÒcadvÈrikenÈti sabbassÈpetassa kiccassa karaÓe sahajavanakÈni vÊthicittÈni paÔikkhittÈni. YathÈ cetesaÑ etÈni kiccÈni natthi, evaÑ niyÈmokkamÈdÊnipi. Na hi paÒcadvÈrikajavanena micchattaniyÈmaÑ okkamati, na sammattaniyÈmaÑ. Na cetaÑ javanaÑ nÈmagottamÈrabbha javati, na kasiÓÈdipaÓÓattiÑ. Na lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈvasena pavattati, na vuÔÔhÈnagÈminÊbalavavipassanÈvasena. Na r|pÈr|padhamme Èrabbha javati, na nibbÈnaÑ. Na cetena saddhiÑ paÔisambhi dÈÒÈÓaÑ uppajjati, na abhiÒÒÈÓaÑ, na sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ, na paccekabodhiÒÈÓaÑ, na sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. Sabbopi panesa pabhedo manodvÈrikajavaneyeva labbhati.

Na supati na paÔibujjhati na supinaÑ passatÊti sabbenÈpi ca paÒcadvÈrikacittena neva niddaÑ okkamati, na niddÈyati, na paÔibujjhati, na kiÒci supinaÑ passatÊti imesu tÊsu ÔhÈnesu saha javanena vÊthicittaÑ paÔikkhittaÑ.

NiddÈyantassa hi mahÈvaÔÔiÑ jÈletvÈ dÊpe cakkhusamÊpe upanÊte paÔhamaÑ cakkhudvÈrikaÑ ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ nÈvaÔÔeti, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti.


Atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre cakkhudvÈrikaÑ ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ ÈvaÔÔeti, tato cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ pavattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati, tena cittena Òa tvÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne Èloko”ti jÈnÈti.

TathÈ niddÈyantassa kaÓÓasamÊpe t|riyesu paggahitesu, ghÈnasamÊpe sugandhesu vÈ duggandhesu vÈ pupphesu upanÊtesu, mukhe sappimhi vÈ phÈÓite vÈ pakkhitte, piÔÔhiyaÑ pÈÓinÈ pahÈre dinne paÔhamaÑ sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ na ÈvaÔÔenti, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti. Atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ ÈvaÔÔenti, tato sotaghÈna jivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ pavattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati. Tena cittena Òa tvÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne saddo, sa~khasaddo bherÊsaddo”ti vÈ, “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne gandho, m|lagandho sÈragandho”ti vÈ, “kiÑ idaÑ mayhaÑ mukhe pakkhittarasaÑ, sappÊti vÈ phÈÓitan”ti vÈ, “kenÈmhi piÔÔhiyaÑ pahato, atithaddho me pahÈro”ti vÈ vattÈro honti. EvaÑ manodvÈrikajavaneneva paÔibujjhati, na paÒcadvÈrikena. Supinampi teneva passati, na paÒcadvÈrikena.

TaÒca panetaÑ supinaÑ passanto cat|hi kÈraÓehi passati dhÈtukkhobhato vÈ anubh|tapubbato vÈ devatopasaÑhÈrato vÈ pubbanimittato vÈti. Tattha pittÈdÊnaÑ khobhakaraÓapaccayayogena khubhitadhÈtuko dhÈtukkhobhato supinaÑ passati, passanto ca nÈnÈvidhaÑ supinaÑ passati, pabbatÈ patanto viya, ÈkÈsena gacchanto viya, vÈÄamigahatthicorÈdÊhi anubaddho viya ca hoti. Anubh|tapubbato passanto pubbe anubh|tapubbaÑ ÈrammaÓaÑ passati. DevatopasaÑhÈrato passantassa devatÈ atthakÈmatÈya vÈ anatthakÈmatÈya vÈ atthÈya vÈ anatthÈya vÈ nÈnÈvidhÈni ÈrammaÓÈni upasaÑharanti, so tÈsaÑ devatÈnaÑ ÈnubhÈvena tÈni ÈrammaÓÈni passati. Pubbanimittato passanto puÒÒÈpuÒÒavasena uppajjitukÈmassa atthassa vÈ anatthassa vÈ pubbanimittabh|taÑ supinaÑ passati bodhisattamÈtÈ viya puttapaÔilÈbhanimittaÑ,


bodhisatto viya paÒca mahÈsupine1, KosalarÈjÈ viya ca soÄasa supineti2.

Tattha yaÑ dhÈtukkhobhato anubh|tapubbato ca supinaÑ passati, na taÑ saccaÑ hoti. YaÑ devatopasaÑhÈrato passati, taÑ saccaÑ vÈ hoti alikaÑ vÈ. KuddhÈ hi devatÈ upÈyena vinÈsetukÈmÈ viparÊtampi katvÈ dassenti. TatridaÑ vatthu–rohaÓe kira nÈgamahÈvihÈre mahÈthero bhikkhusaÑghaÑ anapaloketvÈva ekaÑ nÈgarukkhaÑ chindÈpesi. Rukkhe adhivatthÈ devatÈ therassa kuddhÈ paÔhamameva naÑ palobhetvÈ pacchÈ “ito te sattadivasamatthake upaÔÔhÈko rÈjÈ marissatÊ”ti supine Èrocesi. Thero taÑ kathaÑ ÈharitvÈ rÈjorodhÈnaÑ Ècikkhi. TÈ ekappahÈreneva mahÈviravaÑ viraviÑsu. RÈjÈ “kiÑ etan”ti pucchi. TÈ “evaÑ therena vuttan”ti ÈrocayiÑsu. RÈjÈ divase gaÓÈpetvÈ sattÈhe vÊtivatte kujjhitvÈ therassa hatthapÈde chindÈpesi.

YaÑ pana pubbanimittato passati, taÑ ekantasaccameva hoti. EtesaÒca catunnaÑ m|lakÈraÓÈnaÑ saÑsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. TaÒca panetaÑ catubbidhaÑ supinaÑ sekkhaputhujjanÈva passanti, appahÊnavipallÈsattÈ. AsekkhÈ na passanti, pahÊnavipallÈsattÈ.

KiÑ pana taÑ passanto sutto passati, paÔibuddho, udÈhu neva sutto passati na paÔibuddhoti? KiÒcettha, yadi tÈva sutto passati, abhidhammavirodho Èpajjati. Bhava~gacittena hi supati, taÒca r|panimittÈdi-ÈrammaÓaÑ rÈgÈdisampayuttaÑ vÈ na hoti, supinaÑ passantassa ca ÊdisÈni cittÈni uppajjanti. Atha paÔibuddho passati, vinayavirodho Èpajjati. YaÒhi paÔibuddho passati, taÑ sabbohÈrikacittena passati, sabbohÈrikacittena ca kate vÊtikkame anÈpatti nÈma natthi, supinaÑ passantena pana kate vÊtikkame ekantaÑ anÈpatti eva. Atha neva sutto na paÔibuddho passati, na supinaÑ nÈma passati. EvaÒhi sati supinassa abhÈvova Èpajjati. Na ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 209 piÔÔhe. 2. Khu 5. 18 piÔÔhe JÈtake.


abhÈvo. KasmÈ? YasmÈ kapimiddhapareto passati. VuttaÒhetaÑ “kapimiddhapareto kho mahÈrÈja supinaÑ passatÊ”ti1. Kapimiddhaparetoti makkaÔaniddÈya yutto. YathÈ hi makkaÔassa niddÈ lahuparivattÈ hoti, evaÑ yÈ niddÈ punappunaÑ kusalÈdicittavokiÓÓattÈ lahuparivattÈ, yassÈ pavattiyaÑ punappunaÑ bhava~gato uttaraÓaÑ hoti, tÈya yutto supinaÑ passati. TenÈyaÑ supino kusalopi hoti akusalopi abyÈkatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanÈdÊni karontassa kusalo, pÈÓÈtipÈtÈdÊni karontassa akusalo, dvÊhi antehi mutto ÈvajjanatadÈrammaÓakkhaÓe abyÈkatoti veditabbo. Supineneva “diÔÔhaÑ viya me, sutaÑ viya me”ti kathanakÈlepi abyÈkatoyeva.

KiÑ pana supine kataÑ kusalÈkusalaÑ kammaÑ savipÈkaÑ avipÈkanti. SavipÈkaÑ, dubbalattÈ pana paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ na sakkoti. DinnÈya aÒÒakammena paÔisandhiyÈ pavatte vedanÊyaÑ hoti.

EvaÑ yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ paÒÒÈti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ na hetvaÔÔho yÈthÈvaÔÔho, taÑ yÈthÈvaÔÔhaÑ vatthuÑ2 vibhÈvetÊti yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ. TathÈ paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ ahetukaÔÔho jarÈbhibh|taÔÔho na supinaÑ passanaÔÔho yÈthÈvaÔÔho yÈthÈvaÔÔhaÑ vatthuÑ vibhÈvetÊti yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ. Iti yÈ heÔÔhÈ “yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ paÒÒÈ”ti mÈtikÈya nikkhittÈ. SÈ evaÑ yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ paÒÒÈti veditabbÈ. TassÈ eva ca vasena evaÑ ekavidhena ÒÈÓavatth|ti evaÑ ekekakoÔÔhÈsena ÒÈÓagaÓanÈ ekena vÈ ÈkÈrena ÒÈÓaparicchedo hoti.

EkakaniddesavaÓÓanÈ. _____

2. DukaniddesavaÓÓanÈ

767. Duvidhena ÒÈÓavatthuniddese cat|su bh|mÊsu kusaleti sekkhaputhujjanÈnaÑ catubh|makakusalapaÒÒÈ. PaÔisambhidÈvibha~ge vuttesu paÒcasu ______________________________________________________________ 1. Khu 11. 289 piÔÔhe MilindapaÒhe. 2. YathÈvaÔÔhaÑ (Ka)


atthesu attano attano bh|mipariyÈpannaÑ vipÈkasa~khÈtaÑ atthaÑ jÈpeti janeti pavattetÊti atthajÈpikÈ. Arahato abhiÒÒaÑ uppÈdentassa samÈpattiÑ uppÈdentassa kiriyÈbyÈkateti abhiÒÒÈya ceva samÈpattiyÈ ca parikammasamaye kÈmÈvacarakiriyapaÒÒÈ. SÈ hi abhiÒÒÈsamÈpattipabhedaÑ kiriyasa~khÈtaÑ atthaÑ jÈpeti janeti pavattetÊti atthajÈpikÈ paÒÒÈti vuttÈ. AyaÑ pana aparopi PÈÄimuttako AÔÔhakathÈnayo–yÈpi hi purimÈ kÈmÈvacarakiriyÈ pacchimÈya kÈmÈvacarakiriyÈya anantarÈdivasena paccayo hoti, sÈpi taÑ kiriyatthaÑ jÈpetÊti atthajÈpikÈ paÒÒÈ nÈma. R|pÈvacarÈr|pÈvacaresupi eseva nayo.

Dutiyapadaniddese cat|su bh|mÊsu vipÈketi kÈmÈvacaravipÈke paÒÒÈ sahajÈtÈdipaccayavasena kÈmÈvacaravipÈkatthaÑ jÈpetvÈ ÔhitÈti jÈpitatthÈ. R|pÈvacarÈdivipÈkapaÒÒÈsupi eseva nayo. SabbÈpi vÈ esÈ attano attano kÈraÓehi jÈpitÈ janitÈ pavattitÈ sayampi atthabh|tÈtipi jÈpitatthÈ. Arahato uppannÈya abhiÒÒÈya uppannÈya samÈpattiyÈti vuttakiriyapaÒÒÈyapi eseva nayo. AyaÑ pana aparopi PÈÄimuttako AÔÔhakathÈnayo kÈmÈvacarakiriyapaÒÒÈpi hi sahajÈtÈdivasena kÈmÈvacarakiriyasa~khÈtaÑ atthaÑ jÈpetvÈ ÔhitÈti jÈpitatthÈ. R|pÈvacarÈr|pÈvacarakiriyapaÒÒÈsupi eseva nayo. SabbÈpi vÈ esÈ attano attano kÈraÓehi jÈpitÈ janitÈ pavattitÈ sayaÒca atthabh|tÈtipi jÈpitatthÈ. Sesamettha sabbaÑ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttanayattÈ pÈkaÔamevÈti.

DukaniddesavaÓÓanÈ. _____

3. TikaniddesavaÓÓanÈ

768. Tividhena ÒÈÓavatthuniddese yogavihites|ti yogo vuccati paÒÒÈ, paÒÒÈvihitesu paÒÒÈpariÓÈmites|ti attho. KammÈyatanes|ti ettha kammameva kammÈyatanaÑ. Atha vÈ kammaÒca taÑ ÈyatanaÒca ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 89 piÔÔhÈdÊsu.


ÈjÊvÈdÊnantipi kammÈyatanaÑ. SippÈyatanesupi eseva nayo. Tattha duvidhaÑ kammaÑ hÊnaÒca ukkaÔÔhaÒca. Tattha hÊnaÑ nÈma vaÉÉhakÊkammaÑ pupphachaÉÉakakammanti evamÈdi. UkkaÔÔhaÑ nÈma kasi vaÓijjÈ gorakkhanti evamÈdi. Sippampi duvidhaÑ hÊnaÒca ukkaÔÔhaÒca. Tattha hÊnaÑ sippaÑ nÈma naÄakÈrasippaÑ pesakÈrasippaÑ kumbhakÈrasippaÑ cammakÈrasippaÑ nhÈpitasippanti evamÈdi. UkkaÔÔhaÑ nÈma sippaÑ muddÈ gaÓanÈ lekhaÒcÈti evamÈdi. VijjÈva vijjÈÔÔhÈnaÑ, taÑ dhammikameva gahitaÑ. NÈgamaÓÉalaparittasadisaÑ, phudhamanakamantasadisaÑ sÈlÈkiyaÑ sallakattiyanti-ÈdÊni pana vejjasatthÈni “icchÈmahaÑ Ècariya sippaÑ sikkhitun”ti1 sippÈyatane paviÔÔhattÈ na gahitÈni.

Tattha eko paÓÉito manussÈnaÑ phÈsuvihÈratthÈya attano ca dhammattÈya gehapÈsÈdayÈnanÈvÈdÊni uppÈdeti. So hi “ime manussÈ vasanaÔÔhÈnena vinÈ dukkhitÈ”ti hitakiriyÈya ÔhatvÈ dÊghacaturassÈdibhedaÑ gehaÑ uppÈdeti. SÊtuÓhapaÔighÈtatthÈya ekabh|mikadvibh|mikÈdibhede pÈsÈde karoti. “YÈne asati anusaÒcaraÓaÑ nÈma dukkhan”ti ja~ghÈkilamathapaÔivinodanatthÈya vayhasakaÔasandamÈnikÈdÊni uppÈdeti. “NÈvÈya asati samuddÈdÊsu saÒcÈro2 nÈma natthÊ”ti nÈnappakÈraÑ nÈvaÑ uppÈdeti. So sabbampetaÑ neva aÒÒehi kariyamÈnaÑ passati, na kataÑ uggaÓhÈti, na kathentÈnaÑ suÓÈti, attano pana dhammatÈya cintÈya karoti. PaÒÒavatÈ hi attano dhammatÈya katampi aÒÒehi uggaÓhitvÈ karontehi katasadisameva hoti. AyaÑ tÈva hÊnakamme nayo.

UkkaÔÔhakammepi “kasikamme asati manussÈnaÑ jÊvitaÑ na pavattatÊ”ti eko paÓÉito manussÈnaÑ phÈsuvihÈratthÈya yugana~galÈdÊni kasibhaÓÉÈni uppÈdeti. TathÈ nÈnappakÈraÑ vÈÓijjakammaÑ gorakkhaÒca uppÈdeti. So sabbampetaÑ neva aÒÒehi kariyamÈnaÑ passati -pa- katasadisameva hoti. AyaÑ ukkaÔÔhakamme nayo.

Duvidhepi pana sippÈyatane eko paÓÉito manussÈnaÑ phÈsuvihÈratthÈya naÄakÈrasippÈdÊni hÊnasippÈni, hatthamuddÈya gaÓanasa~khÈtaÑ muddaÑ acchinnakasa~khÈtaÑ gaÓanaÑ mÈtikappabhedaÒca lekhaÑ uppÈdeti. So sabbampetaÑ neva aÒÒehi kariyamÈnaÑ passati -pa- katasadisameva hoti. AyaÑ sippÈyatane nayo. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 379 piÔÔhe. 2. SamuddÈdisaÒcÈro (Ka)


Ekacco pana paÓÉito amanussasarÊsapÈdÊhi upaddutÈnaÑ manussÈnaÑ tikicchanatthÈya dhammikÈni nÈgamaÓÉalamantÈdÊni vijjÈÔÔhÈnÈni uppÈdeti. TÈni neva aÒÒehi kariyamÈnÈni passati, na katÈni uggaÓhÈti, na kathentÈnaÑ suÓÈti, attano pana dhammatÈya cintÈya karoti. PaÒÒavatÈ hi attano dhammatÈya katampi aÒÒehi uggaÓhitvÈ karontehi katasadisameva hoti.

KammassakataÑ vÈti “idaÑ kammaÑ sattÈnaÑ sakaÑ, idaÑ no sakan”ti evaÑ jÈnanaÒÈÓaÑ. SaccÈnulomikaÑ vÈti vipassanÈÒÈÓaÑ. TaÒhi catunnaÑ saccÈnaÑ anulomanato saccÈnulomikanti vuccati. IdÈnissa pavattanÈkÈraÑ dassetuÑ r|paÑ aniccanti vÈti-Èdi vuttaÑ. Ettha ca aniccalakkhaÓameva ÈgataÑ, na dukkhalakkhaÓa-anattalakkhaÓÈni, atthavasena pana ÈgatÈnevÈti daÔÔhabbÈni–yaÒhi aniccaÑ, taÑ dukkhaÑ. YaÑ dukkhaÑ, tadanattÈti.

YaÑ evar|pinti yaÑ evaÑ heÔÔhÈ niddiÔÔhasabhÈvaÑ anulomikaÑ. Khantinti-ÈdÊni sabbÈni paÒÒÈvevacanÈneva. SÈ hi heÔÔhÈ vuttÈnaÑ kammÈyatanÈdÊnaÑ paÒcannaÑ kÈraÓÈnaÑ apaccanÊkadassanena anulometÊti anulomikÈ. TathÈ sattÈnaÑ hitacariyÈya anulometi, maggasaccassa anulometi, paramatthasaccassa nibbÈnassa anulomanato anulometÊtipi anulomikÈ. SabbÈnipi etÈni kÈraÓÈni khamati sahati daÔÔhuÑ sakkotÊti khanti. PassatÊti diÔÔhi. RocetÊti ruci. MudatÊti mudi1. PekkhatÊti pekkhÈ. SabbepissÈ te kammÈyatanÈdayo dhammÈ nijjhÈnaÑ khamanti. Visesato ca paÒcakkhandhasa~khÈtÈ dhammÈ punappunaÑ aniccadukkha-anattavasena nijjhÈyamÈnÈ taÑ nijjhÈnaÑ khamantÊti dhammanijjhÈnakhantÊ.

Parato assutvÈ paÔilabhatÊti aÒÒassa upadesavacanaÑ assutvÈ sayameva cintento paÔilabhati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ cintÈmayÈ paÒÒÈ nÈma vuccati. SÈ panesÈ na yesaÑ kesaÒci uppajjati, abhiÒÒÈtÈnaÑ pana mahÈsattÈnameva uppajjati. TatthÈpi saccÈnulomikaÒÈÓaÑ dvinnaÑyeva bodhisattÈnaÑ uppajjati. SesapaÒÒÈ sabbesampi p|ritapÈramÊnaÑ mahÈpaÒÒÈnaÑ uppajjatÊti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. MucatÊti muti, mudatÊti mudÊtipi pÈÔho (SÊ, SyÈ)


Parato sutvÈ paÔilabhatÊti ettha kammÈyatanÈdÊni parena kariyamÈnÈni vÈ katÈni vÈ disvÈpi, yassa kassaci kathayamÈnassa vacanaÑ sutvÈpi, Ècariyassa santike uggahetvÈpi paÔiladdhÈ sabbÈ parato sutvÈyeva paÔiladdhÈ nÈmÈti veditabbÈ.

SamÈpannassÈti samÈpattisama~gissa, antosamÈpattiyaÑ pavattÈ paÒÒÈ bhÈvanÈmayÈ nÈmÈti attho. 769. DÈnaÑ ÈrabbhÈti dÈnaÑ paÔicca, dÈnacetanÈpaccayÈti attho. DÈnÈdhigacchÈti dÈnaÑ adhigacchantassa, pÈpuÓantassÈti attho. YÈ uppajjatÊti yÈ evaÑ dÈnacetanÈsampayuttÈ paÒÒÈ uppajjati, ayaÑ dÈnamayÈ paÒÒÈ nÈma. SÈ panesÈ “dÈnaÑ dassÈmÊ”ti cintentassa, dÈnaÑ dentassa, dÈnaÑ datvÈ taÑ paccavekkhantassa pubbacetanÈ muÒcacetanÈ aparacetanÈti tividhena uppajjati.

SÊlaÑ Èrabbha sÊlÈdhigacchÈti idhÈpi sÊlacetanÈsampayuttÈva sÊlamayÈ paÒÒÈti adhippetÈ. Ayampi “sÊlaÑ p|ressÈmÊ”ti cintentassa, sÊlaÑ p|rentassa, sÊlaÑ p|retvÈ taÑ paccavekkhantassa pubbacetanÈ muÒcacetanÈ aparacetanÈti tividheneva uppajjati. BhÈvanÈmayÈ heÔÔhÈ vuttÈyeva. 770. AdhisÊlapaÒÒÈdÊsu sÊlÈdÊni duvidhena veditabbÈni sÊlaÑ adhisÊlaÑ, cittaÑ adhicittaÑ, paÒÒÈ adhipaÒÒÈti. Tattha “uppÈdÈ vÈ TathÈgatÈnaÑ anuppÈdÈ vÈ TathÈgatÈnaÑ ÔhitÈva sÈ dhÈtu dhammaÔÔhitatÈ dhammaniyÈmatÈ”ti1 imÈya tantiyÈ sa~gahitavasena paÒcapi sÊlÈni dasapi sÊlÈni sÊlaÑ nÈma. TaÒhi TathÈgate uppannepi anuppannepi hoti. Anuppanne ke paÒÒÈpentÊti. TÈpasaparibbÈjakÈ sabbaÒÒubodhisattÈ cakkavattirÈjÈno ca paÒÒÈpenti. Uppanne SammÈsambuddhe bhikkhusaÑgho bhikkhunisaÑgho upÈsakÈ upÈsikÈyo ca paÒÒÈpenti. PètimokkhasaÑvarasÊlaÑ pana sabbasÊlehi adhikaÑ, uppanneyeva TathÈgate uppajjati, no anuppanne. SabbaÒÒubuddhÈyeva ca naÑ paÒÒÈpenti. “ImasmiÑ vatthusmiÑ vÊtikkame idaÑ nÈma hotÊ”ti paÒÒÈpanaÒhi aÒÒesaÑ avisayo, BuddhÈnaÑyeva esa visayo, BuddhÈnaÑ balaÑ. Iti yasmÈ pÈtimokkhasaÑvaro adhisÊlaÑ, tasmÈ taÑ adhisÊlapaÒÒaÑ dassetuÑ pÈtimokkhasaÑvaraÑ saÑvarantassÈti-Èdi vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 264; AÑ 1. 289 piÔÔhesu.


HeÔÔhÈ vuttÈya eva pana tantiyÈ sa~gahitavasena vaÔÔapÈdikÈ aÔÔha samÈpattiyo cittaÑ nÈma. TaÒhi TathÈgate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne ke nibbattentÊti. TÈpasaparibbÈjakÈ ceva sabbaÒÒubodhisattÈ ca cakkavattirÈjÈno ca. Uppanne Bhagavati visesatthikÈ bhikkhu-Èdayopi nibbattentiyeva. VipassanÈpÈdikÈ pana aÔÔha samÈpattiyo sabbacittehi adhikÈ, uppanneyeva TathÈgate uppajjanti, no anuppanne. SabbaÒÒubuddhÈ eva ca etÈ paÒÒÈpenti. Iti yasmÈ aÔÔha samÈpattiyo adhicittaÑ, tasmÈ adhicittapaÒÒaÑ1 dassetuÑ r|pÈvacarÈr|pÈvacarasamÈpattiÑ samÈpajjantassÈti-Èdi vuttaÑ.

HeÔÔhÈ vuttÈya eva pana tantiyÈ sa~gahitavasena kammassakataÒÈÓaÑ paÒÒÈ nÈma. TaÒhi TathÈgate uppannepi hoti anuppannepi. Anuppanne VelÈmadÈnavessantaradÈnÈdivasena uppajjati, uppanne tena ÒÈÓena mahÈdÈnaÑ pavattentÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi. MaggaphalapaÒÒÈ pana sabbapaÒÒÈhi adhikÈ, uppanneyeva TathÈgate vitthÈrikÈ hutvÈ pavattati, no anuppanne. Iti yasmÈ maggaphalapaÒÒÈ adhipaÒÒÈ, tasmÈ atirekapaÒÒÈya paÒÒaÑ dassetuÑ cat|su magges|ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha siyÈ–“sÊlaÑ, adhisÊlaÑ, cittaÑ, adhicittaÑ, paÒÒÈ, adhipaÒÒÈti imesu chasu koÔÔhÈsesu vipassanÈ paÒÒÈ katarasannissitÈti. AdhipaÒÒÈsannissitÈ. TasmÈ yathÈ omakatarappamÈÓaÑ chattaÑ vÈ dhajaÑ vÈ upÈdÈya atirekappamÈÓaÑ atichattaÑ atidhajoti vuccati, evamidampi paÒcasÊlaÑ dasasÊlaÑ upÈdÈya pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ adhisÊlaÑ nÈma. VaÔÔapÈdikÈ aÔÔha samÈpattiyo upÈdÈya vipassanÈpÈdikÈ aÔÔha samÈpattiyo adhicittaÑ nÈma. KammassakatapaÒÒaÑ upÈdÈya vipassanÈpaÒÒÈ ca maggapaÒÒÈ ca phalapaÒÒÈ ca adhipaÒÒÈ nÈmÈti veditabbÈ. 771. ŒyakosallÈdiniddese yasmÈ Èyoti vuÉÉhi, sÈ anatthahÈnito atthuppattito ca duvidhÈ. ApÈyoti avuÉÉhi, sÈpi atthahÈnito ca anatthuppattito ca duvidhÈ. TasmÈ taÑ dassetuÑ ime dhamme manasikarototi-Èdi vuttaÑ. IdaÑ vuccatÊti yÈ imesaÑ akusaladhammÈnaÑ anuppattipahÈnesu kusaladhammÈnaÒca uppattiÔÔhitÊsu paÒÒÈ, idaÑ ______________________________________________________________ 1. AdhicittapattaÑ paÒÒaÑ (SÊ)


ÈyakosallaÑ nÈma vuccati. YÈ panesÈ kusaladhammÈnaÑ anuppajjananirujjhanesu, akusaladhammÈnaÒca uppattiÔÔhitÊsu paÒÒÈ, idaÑ apÈyakosallaÑ nÈmÈti attho. ŒyakosallaÑ tÈva paÒÒÈ hotu, apÈyakosallaÑ kathaÑ paÒÒÈ nÈma jÈtÈti? PaÒÒavÈyeva hi “mayhaÑ evaÑ manasikaroto anuppannÈ kusalÈ dhammÈ nuppajjanti, uppannÈ ca nirujjhanti. AnuppannÈ akusalÈ dhammÈ uppajjanti, uppannÈ pavaÉÉhantÊ”ti pajÈnÈti. So evaÑ Òa tvÈ anuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppajjituÑ na deti, uppanne pajahati. Anuppanne kusale uppÈdeti, uppanne bhÈvanÈpÈrip|riÑ pÈpeti. EvaÑ apÈyakosallampi paÒÒÈ evÈti veditabbaÑ. SabbÈpi tatrupÈyÈ paÒÒÈ upÈyakosallanti idaÑ pana accÈyikakicce vÈ bhaye vÈ uppanne tassa tikicchanatthaÑ ÔhÈnuppattiyakÈraÓajÈnanavaseneva veditabbaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

TikaniddesavaÓÓanÈ. _____

4. CatukkaniddesavaÓÓanÈ

793. Catubbidhena ÒÈÓavatthuniddese atthi dinnanti-ÈdÊsu dinnapaccayÈ phalaÑ atthÊti iminÈ upÈyena attho veditabbo. IdaÑ vuccatÊti yaÑ ÒÈÓaÑ “idaÑ kammaÑ sakaÑ, idaÑ no sakan”ti jÈnÈti, idaÑ kammassakataÒÈÓaÑ nÈma vuccatÊti attho. Tattha tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ catubbidhaÑ vacÊduccaritaÑ tividhaÑ manoduccaritanti idaÑ na sakakammaÑ nÈma, tÊsu dvÈresu dasavidhampi sucaritaÑ sakakammaÑ nÈma. Attano vÈpi hotu parassa vÈ, sabbampi akusalaÑ na sakakammaÑ nÈma. KasmÈ? AtthabhaÒjanato anatthajananato ca. Attano vÈ hotu parassa vÈ, sabbampi kusalaÑ sakakammaÑ nÈma. KasmÈ? AnatthabhaÒjanato atthajananato ca. EvaÑ jÈnanasamatthe imasmiÑ kammassakataÒÈÓe ÔhatvÈ bahuÑ dÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ p|retvÈ uposathaÑ samÈdiyitvÈ sukhena sukhaÑ sampattiyÈ sampattiÑ anubhavitvÈ nibbÈnaÑ pattÈnaÑ gaÓanaparicchedo natthi. YathÈ hi sadhano puriso paÒcasu sakaÔasatesu sappimadhuphÈÓitÈdÊni ceva loÓatilataÓÉulÈdÊni ca ÈropetvÈ kantÈramaggaÑ paÔipanno kenacideva karaÓÊyena atthe uppanne sabbesaÑ upakaraÓÈnaÑ gahitattÈ na cinteti, na paritassati, sukheneva


khemantaÑ pÈpuÓÈti, evameva imasmimpi kammassakataÒÈÓe ÔhatvÈ bahuÑ dÈnaÑ datvÈ -pa- nibbÈnaÑ pattÈnaÑ gaÓanapatho natthi. ®hapetvÈ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccÈnulomikanti laddhanÈmaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ ÔhapetvÈ avasesÈ sabbÈpi sÈsavÈ kusalÈ paÒÒÈ kammassakataÒÈÓamevÈti attho. 794. Maggasama~gissa ÒÈÓaÑ dukkhepetaÑ ÒÈÓanti ettha ekameva maggaÒÈÓaÑ cat|su saccesu ekapaÔivedhavasena cat|su ÔhÈnesu sa~gahitaÑ. 796. Dhamme ÒÈÓanti ettha maggapaÒÒÈ tÈva catunnaÑ saccÈnaÑ ekapaÔivedhavasena dhamme ÒÈÓaÑ nÈma hotu, phalapaÒÒÈ kathaÑ dhamme ÒÈÓaÑ nÈmÈti? Nirodhasaccavasena. DuvidhÈpi hesÈ paÒÒÈ aparappaccaye attapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ÈrammaÓato ca pavattattÈ dhamme ÒÈÓanti veditabbÈ. So iminÈ dhammenÈti ettha maggaÒÈÓaÑ dhammagocarattÈ gocaravohÈrena dhammoti vuttaÑ, upayogatthe vÈ karaÓavacanaÑ, imaÑ dhammaÑ ÒÈtenÈti attho, catusaccadhammaÑ jÈnitvÈ Ôhitena maggaÒÈÓenÈti vuttaÑ hoti. DiÔÔhenÈti dassanena, dhammaÑ passitvÈ ÔhitenÈti attho. PattenÈti cattÈri ariyasaccÈni patvÈ ÔhitattÈ dhammaÑ pattena. ViditenÈti maggaÒÈÓena cattÈri ariyasaccÈni viditÈni pÈkaÔÈni katÈni, tasmÈ taÑ dhammaÑ viditaÑ nÈma hoti, tena viditadhammena. PariyogÈÄhenÈti catusaccadhammaÑ pariyogÈhetvÈ Ôhitena. NayaÑ netÊti atÊte ca anÈgate ca nayaÑ neti harati peseti. IdaÑ pana na maggaÒÈÓassa kiccaÑ, paccavekkhaÓaÒÈÓassa kiccaÑ. SatthÈrÈ pana maggaÒÈÓaÑ atÊtÈnÈgate nayaÑ nayanasadisaÑ kataÑ. KasmÈ? Maggam|lakattÈ. BhÈvitamaggassa hi paccavekkhaÓÈ nÈma hoti. TasmÈ SatthÈ maggaÒÈÓameva nayaÑ nayanasadisaÑ akÈsi. Api ca evamettha attho daÔÔhabbo yadetaÑ iminÈ catusaccagocaraÑ maggaÒÈÓaÑ adhigataÑ, tena ÒÈÓena kÈraÓabh|tena atÊtÈnÈgate paccavekkhaÓaÒÈÓasa~khÈtaÑ nayaÑ neti.

IdÈni yathÈ tena nayaÑ neti, taÑ ÈkÈraÑ dassetuÑ ye hi keci atÊtamaddhÈnanti-ÈdimÈha. Tattha abbhaÒÒaÑs|ti jÈniÑsu paÔivijjhiÑsu. ImaÒÒevÈti yaÑ dukkhaÑ atÊte abbhaÒÒaÑsu, yaÒca anÈgate abhijÈnissanti, na taÒÒeva imaÑ, sarikkhaÔÔhena pana evaÑ vuttaÑ. AtÊtepi hi ÔhapetvÈ taÓhaÑ


tebh|makakkhandheyeva dukkhasaccanti paÔivijjhiÑsu, taÓhaÑyeva samudayasaccanti, nibbÈnameva nirodhasaccanti, ariyamaggameva maggasaccanti paÔivijjhiÑsu, anÈgatepi evameva paÔivijjhissanti, etarahipi evameva paÔivijjhantÊti sarikkhaÔÔhena “imaÒÒevÈ”ti vuttaÑ. IdaÑ vuccati anvaye ÒÈÓanti idaÑ anugamanaÒÈÓaÑ nayanaÒÈÓaÑ kÈraÓaÒÈÓanti vuccati.

Pariye ÒÈÓanti cittaparicchedaÒÈÓaÑ. ParasattÈnanti ÔhapetvÈ attÈnaÑ sesasattÈnaÑ. ItaraÑ tasseva vevacanaÑ. CetasÈ ceto paricca pajÈnÈtÊti attano cittena tesaÑ cittaÑ sarÈgÈdivasena paricchinditvÈ nÈnappakÈrato jÈnÈti. SarÈgaÑ vÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ SatipaÔÔhÈnavibha~ge vuttameva. AyaÑ pana viseso–idha “anuttaraÑ vÈ cittaÑ, vimuttaÑ vÈ cittan”ti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassan|pagampi hi paracittaÒÈÓassa visayo hotiyeva.

AvasesÈ paÒÒÈti dhamme ÒÈÓÈdikÈ tisso paÒÒÈ ÔhapetvÈ sesÈ sabbÈpi paÒÒÈ ÒÈÓanti sammatattÈ sammutiÒÈÓaÑ nÈma hoti. Vacanattho panettha sammutimhi ÒÈÓanti sammutiÒÈÓaÑ. 797. KÈmÈvacarakusale paÒÒÈti ayaÒhi ekantena vaÔÔasmiÑ cutipaÔisandhiÑ Ècinateva, tasmÈ “ÈcayÈya no apacayÈyÈ”ti vuttÈ. LokuttaramaggapaÒÒÈ pana yasmÈ cutipaÔisandhiÑ apacinateva, tasmÈ “apacayÈya no ÈcayÈyÈ”ti vuttÈ. R|pÈvacarÈr|pÈvacarapaÒÒÈ cutipaÔisandhimpi Ècinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesam|lake ca dhamme apacinati, tasmÈ “ÈcayÈya ceva apacayÈya cÈ”ti vuttÈ. SesÈ neva cutipaÔisandhiÑ Ècinati na apacinati, tasmÈ “neva ÈcayÈya no apacayÈyÈ”ti vuttÈ. 798. Na ca abhiÒÒÈyo paÔivijjhatÊti idaÑ paÔhamajjhÈnapaÒÒaÑ sandhÈya vuttaÑ. SÈ hissa kÈmavivekena pattabbattÈ kilesanibbidÈya saÑvattati, tÈya cesa kÈmesu vÊtarÈgo hoti, abhiÒÒÈpÈdakabhÈvaÑ pana appattatÈya neva paÒca abhiÒÒÈyo paÔivijjhati, nimittÈrammaÓattÈ na saccÈni paÔivijjhati, evamayaÑ paÒÒÈ nibbidÈya hoti no paÔivedhÈya. SvevÈti paÔhamajjhÈnaÑ patvÈ Ôhito. KÈmesu vÊtarÈgo samÈnoti tathÈ vikkhambhitÈnaÑyeva kÈmÈnaÑ vasena vÊtarÈgo. AbhiÒÒÈyo


paÔivijjhatÊti paÒca abhiÒÒÈyo paÔivijjhati. IdaÑ catutthajjhÈnapaÒÒaÑ sandhÈya vuttaÑ. CatutthajjhÈnapaÒÒÈ hi abhiÒÒÈpÈdakabhÈvenÈpi paÒca abhiÒÒÈyo paÔivijjhati, abhiÒÒÈbhÈvappattiyÈpi paÔivijjhati eva, tasmÈ sÈ paÔivedhÈya hoti, paÔhamajjhÈnapaÒÒÈya eva pana kilesesupi nibbindattÈ no nibbidÈya. YÈ panÈyaÑ dutiyatatiyajjhÈnapaÒÒÈ, sÈ katarakoÔÔhÈsaÑ bhajatÊti? Somanassavasena paÔhamajjhÈnampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhÈnampi. EvamesÈ paÔhamajjhÈnasannissitÈ vÈ catutthajjhÈnasannissitÈ vÈ kÈtabbÈ. NibbidÈya ceva paÔivedhÈya cÈti maggapaÒÒÈ sabbasmimpi vaÔÔe nibbindanato nibbidÈya, chaÔÔhaÑ abhiÒÒaÑ paÔivijjhanato paÔivedhÈya ca hoti. 799. PaÔhamassa jhÈnassa lÈbhÊti-ÈdÊsu yvÈyaÑ appaguÓassa paÔhamajjhÈnassa lÈbhÊ, taÑ tato vuÔÔhitaÑ ÈrammaÓavasena kÈmasahagatÈ hutvÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti tudanti codenti. Tassa kÈmÈnupakkhandÈnaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena sÈ paÔhamajjhÈnapaÒÒÈ hÈyati parihÈyati, tasmÈ hÈnabhÈginÊti vuttÈ. TadanudhammatÈti tadanur|pasabhÈvÈ. Sati santiÔÔhatÊti idaÑ micchÈsatiÑ sandhÈya vuttaÑ, na sammÈsatiÑ. Yassa hi paÔhamajjhÈnÈnur|pasabhÈvÈ paÔhamajjhÈnaÑ santato paÓÊtato disvÈ assÈdayamÈnÈ abhinandamÈnÈ nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sÈ paÔhamajjhÈnapaÒÒÈ neva hÈyati, na vaÉÉhati, ÔhitikoÔÔhÈsikÈ hoti. Tena vuttaÑ ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈti. AvitakkasahagatÈti avitakkaÑ dutiyajjhÈnaÑ santato paÓÊtato manasikaroto ÈrammaÓavasena avitakkasahagatÈ. SamudÈcarantÊti paguÓato paÔhamajjhÈnato vuÔÔhitaÑ dutiyajjhÈnÈdhigamatthÈya tudanti codenti, tassa upari dutiyajjhÈnÈnupakkhandÈnaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena sÈ paÔhamajjhÈnapaÒÒÈ visesabh|tassa dutiyajjhÈnassa uppattiÔÔhÈnatÈya visesabhÈginÊti vuttÈ. NibbidÈsahagatÈti tameva paÔhamajjhÈnato vuÔÔhitaÑ nibbidÈsa~khÈtena vipassanÈÒÈÓena sahagatÈ. VipassanÈÒÈÓaÒhi jhÈna~gabhede vattante nibbindati ukkaÓÔhati. TasmÈ nibbidÈti vuccati. SamudÈcarantÊti nibbÈnasacchikiriyatthÈya tudanti codenti. VirÈg|pasaÒhitÈti virÈgasa~khÈtena nibbÈnena upasaÑhitÈ. VipassanÈÒÈÓaÒhi sakkÈ iminÈ maggena virÈgaÑ nibbÈnaÑ sacchikÈtunti pavattito “virÈg|pasaÒhitan”ti vuccati. TaÑsampayuttÈ saÒÒÈmanasikÈrÈpi virÈg|pasaÒhitÈ eva nÈma. Tassa tesaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena sÈ paÔhamajjhÈnapaÒÒÈ


ariyamaggapaÔivedhassa padaÔÔhÈnatÈya nibbedhabhÈginÊti vuttÈ. EvaÑ cat|su ÔhÈnesu paÔhamajjhÈnapaÒÒÈva kathitÈ. DutiyajjhÈnapaÒÒÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo. 801. Kicchena kasirena samÈdhiÑ uppÈdentassÈti lokuttarasamÈdhiÑ uppÈdentassa pubbabhÈge ÈgamanakÈle kicchena kasirena dukkhena sasa~khÈrena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvÈ Ègatassa. DandhaÑ taÓÔhÈnaÑ abhijÈnantassÈti vikkhambhitesu kilesesu vipassanÈparivÈse ciraÑ vasitvÈ taÑ lokuttarasamÈdhisa~khÈtaÑ ÔhÈnaÑ dandhaÑ saÓikaÑ abhijÈnantassa paÔivijjhantassa, pÈpuÓantassÈti attho. AyaÑ vuccatÊti yÈ esÈ evaÑ uppajjati, ayaÑ kilesavikkhambhanapaÔipadÈya dukkhattÈ, vipassanÈparivÈsapaÒÒÈya ca dandhattÈ maggakÈle ekacittakkhaÓe uppannÈpi paÒÒÈ Ègamanavasena dukkhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ nÈmÈti vuccati. Upari tÊsu padesupi iminÈva nayena attho veditabbo. 802. SamÈdhissa na nikÈmalÈbhissÈti yo samÈdhissa na nikÈmalÈbhÊ hoti, so tassa na nikÈmalÈbhÊ nÈma. Yassa samÈdhi upar|pari samÈpajjanatthÈya ussakkituÑ paccayo na hoti, tassa appaguÓajjhÈnalÈbhissÈti attho. ŒrammaÓaÑ thokaÑ pharantassÈti paritte suppamatte vÈ sarÈvamatte vÈ ÈrammaÓe parikammaÑ katvÈ tattheva appanaÑ patvÈ taÑ avaÉÉhitaÑ thokameva ÈrammaÓaÑ pharantassÈti attho. Sesapadesupi eseva nayo. NanikÈmalÈbhÊpaÔipakkhato hi paguÓajjhÈnalÈbhÊ ettha nikÈmalÈbhÊti vutto, avaÉÉhitÈrammaÓappaÔipakkhato ca vaÉÉhitÈrammaÓaÑ vipulanti vuttaÑ. SesaÑ tÈdisameva.

JarÈmaraÓepetaÑ ÒÈÓanti nibbÈnameva ÈrammaÓaÑ katvÈ catunnaÑ saccÈnaÑ ekapaÔivedhavasena etaÑ vuttaÑ.

JarÈmaraÓaÑ ÈrabbhÈti-ÈdÊni pana ekekaÑ vatthuÑ Èrabbha pavattikÈle pubbabhÈge saccavavatthÈpanavasena vuttÈni. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

CatukkaniddesavaÓÓanÈ.


5. PaÒcakaniddesavaÓÓÈ

804. PaÒcavidhena ÒÈÓavatthuniddese pÊtipharaÓatÈdÊsu pÊtiÑ pharamÈnÈ uppajjatÊti dvÊsu jhÈnesu paÒÒÈ pÊtipharaÓatÈ nÈma. SukhaÑ pharamÈnÈ uppajjatÊti tÊsu jhÈnesu paÒÒÈ sukhapharaÓatÈ nÈma. ParesaÑ cetopharamÈnÈ uppajjatÊti cetopariyapaÒÒÈ cetopharaÓatÈ nÈma. ŒlokaÑ pharamÈnÈ uppajjatÊti dibbacakkhupaÒÒÈ ÈlokapharaÓatÈnÈma. PaccavekkhaÓaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓÈnimittaÑ nÈma. Teneva vuttaÑ “dvÊsu jhÈnesu paÒÒÈ pÊtipharaÓatÈ”ti-Èdi. Tattha ca pÊtipharaÓatÈ sukhapharaÓatÈ dve pÈdÈ viya, cetopharaÓatÈ ÈlokapharaÓatÈ dve hatthÈ viya, abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ majjhimakÈyo viya, paccavekkhaÓÈnimittaÑ sÊsaÑ viya, iti BhagavÈ paÒca~gikaÑ sammÈsamÈdhiÑ a~gapacca~gasampannaÑ purisaÑ viya katvÈ dasseti. AyaÑ paÒca~giko sammÈsamÈdhÊti ayaÑ hatthapÈdasÊsasadisehi paÒcahi a~gehi yutto sammÈsamÈdhÊti pÈdakajjhÈnaÑ samÈdhiÑ kathesi.

AyaÑ samÈdhi paccuppannasukho cevÈti-ÈdÊsu arahattaphalasamÈdhi adhippeto. So hi appitappitakkhaÓe sukhattÈ paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samÈdhisukhassa paccayattÈ ÈyatiÑ sukhavipÈko. SantaÑ sukhumaÑ phalacittaÑ paÓÊtaÑ madhurar|paÑ samuÔÔhÈpeti. PhalasamÈpattiyÈ vuÔÔhitassa hi sabbakÈyÈnugataÑ sukhasamphassaÑ phoÔÔhabbaÑ paÔicca sukhasahagataÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati. IminÈpi pariyÈyena ÈyatiÑ sukhavipÈko. Kilesehi ÈrakattÈ ariyo. KÈmÈmisavaÔÔÈmisalokÈmisÈnaÑ abhÈvÈ nirÈmiso. BuddhÈdÊhi mahÈpurisehi sevitattÈ akÈpurisasevito. A~gasantatÈya ÈrammaÓasantatÈya sabbakilesadarathasantatÈya ca santo. AtappanÊyaÔÔhena paÓÊto. KilesapaÔippassaddhiyÈ laddhattÈ kilesapaÔippassaddhibhÈvassa vÈ laddhattÈ paÔippassaddhaladdho. PaÔippassaddhaÑ paÔippassaddhÊti hi idaÑ atthato ekaÑ. PaÔippassaddhakilesena vÈ arahatÈ laddhattÈpi paÔippassaddhaladdho. EkodibhÈvena adhigatattÈ ekodibhÈvameva vÈ adhigatattÈ ekodibhÈvÈdhigato. AppaguÓasÈsavasamÈdhi viya sasa~khÈrena sappayogena cittena paccanÊkadhamme niggayha kilese vÈretvÈ anadhigatattÈ na sasa~khÈraniggayhavÈritagato. TaÒca samÈdhiÑ samÈpajjanto tato


vÈ vuÔÔhahanto sativepullappattattÈ satova samÈpajjati satova vuÔÔhahati. YathÈparicchinnakÈlavasena vÈ sato samÈpajjati sato vuÔÔhahati, tasmÈ yadettha “ayaÑ samÈdhi paccuppannasukho ceva ÈyatiÒca sukhavipÈko”ti evaÑ paccavekkhamÈnassa paccattaÑyeva aparappaccayaÑ ÒÈÓaÑ uppajjati, taÑ ekama~gaÑ. Esa nayo sesesupi. Evamimehi paÒcahi paccavekkhaÓaÒÈÓehi ayaÑ samÈdhi paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhi nÈma vuttoti.

PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ. _____

6. ChakkaniddesavaÓÓanÈ

805. Chabbidhena ÒÈÓavatthuniddese iddhividhe ÒÈÓanti “ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊ”ti-Èdinayappavatte1 iddhividhe ÒÈÓaÑ. IminÈ avitakkÈvicÈrÈ upekkhÈsahagatÈ r|pÈvacarÈ bahudhÈbhÈvÈdisÈdhikÈ ekacittakkhaÓikÈ appanÈpaÒÒÈva kathitÈ. SotadhÈtuvisuddhiyÈ ÒÈÓanti d|rasantikÈdibhedasadÈrammaÓÈya dibbasotadhÈtuyÈ ÒÈÓaÑ. IminÈpi avitakkÈvicÈrÈ upekkhÈsahagatÈ r|pÈvacarÈ pakatisotavisayÈtÊtasaddÈrammaÓÈ ekacittakkhaÓikÈ appanÈpaÒÒÈva kathitÈ. Paracitte ÒÈÓanti parasattÈnaÑ cittaparicchede ÒÈÓaÑ. IminÈpi yathÈvuttappakÈrÈ paresaÑ sarÈgÈdicittÈrammaÓÈ ekacittakkhaÓikÈ appanÈpaÒÒÈva kathitÈ. PubbenivÈsÈnussatiyÈ ÒÈÓanti pubbenivÈsÈnussatisampayuttaÑ ÒÈÓaÑ. IminÈpi yathÈvuttappakÈrÈ pubbe nivutthakkhandhÈnussaraÓasatisampayuttÈ ekacittakkhaÓikÈ appanÈpaÒÒÈva kathitÈ. SattÈnaÑ cut|papÈte ÒÈÓanti sattÈnaÑ cutiyaÒca upapÈte ca ÒÈÓaÑ. IminÈpi yathÈvuttappakÈrÈ cavanaka-upapajjanakÈnaÑ sattÈnaÑ vaÓÓadhÈtu-ÈrammaÓaÑ ekacittakkhaÓikÈ appanÈpaÒÒÈva kathitÈ. ŒsavÈnaÑ khaye ÒÈÓanti saccaparicchedajÈnanaÒÈÓaÑ. IdaÑ lokuttarameva, sesÈni lokiyÈnÊti.

ChakkaniddesavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 206; Khu 9. 107 piÔÔhesu.


7. SattakaniddesÈdivaÓÓanÈ

806. Sattavidhena ÒÈÓavatthuniddese jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti-ÈdinÈ nayena pavattinivattivasena ekÈdasasu paÔiccasamuppÈda~gesu ekekasmiÑ kÈlattayabhedato paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ vatvÈ puna “yampissa taÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓan”ti evaÑ tadeva ÒÈÓaÑ sa~khepato khayadhammatÈdÊhi pakÈrehi vuttaÑ. Tattha jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, asati jÈtiyÈ natthi jarÈmaraÓanti ÒÈÓadvayaÑ paccuppannaddhÈnavasena vuttaÑ. AtÊtampi addhÈnaÑ, anÈgatampi addhÈnanti evaÑ atÊte ÒÈÓadvayaÑ anÈgate ÒÈÓadvayanti cha, tÈni dhammaÔÔhitiÒÈÓena saddhiÑ satta. Tattha dhammaÔÔhitiÒÈÓanti paccayÈkÈraÒÈÓaÑ. PaccayÈkÈro hi dhammÈnaÑ pavattiÔÔhitikÈraÓattÈ dhammaÔÔhitÊti vuccati, tattha ÒÈÓaÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, etasseva chabbidhassa ÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. EvaÑ ekekasmiÑ a~ge imÈni satta satta katvÈ ekÈdasasu a~gesu sattasattati honti. Tattha khayadhammanti khayagamanasabhÈvaÑ. Vayadhammanti vayagamanasabhÈvaÑ. VirÈgadhammanti virajjanasabhÈvaÑ. Nirodhadhammanti nirujjhanasabhÈvaÑ. IminÈ kiÑ kathitaÑ? AparavipassanÈya purimavipassanÈsammasanaÑ kathitaÑ. Tena kiÑ kathitaÑ hoti? SattakkhattuÑ vipassanÈpaÔivipassanÈ kathitÈ. PaÔhamaÒÈÓena hi sabbasa~khÈre aniccÈ dukkhÈ anattÈti disvÈ taÑ ÒÈÓaÑ dutiyena daÔÔhuÑ vaÔÔati, dutiyaÑ tatiyena, tatiyaÑ catutthena, catutthaÑ paÒcamena, paÒcamaÑ chaÔÔhena, chaÔÔhaÑ sattamena. EvaÑ satta vipassanÈpaÔivipassanÈ kathitÈ hontÊti.

SattakaniddesavaÓÓanÈ. 807. AÔÔhavidhena ÒÈÓavatthuniddese sotÈpattimagge paÒÒÈti sotÈpattimaggamhi paÒÒÈ. IminÈ sampayuttapaÒÒÈva kathitÈ. Sesapadesupi eseva nayoti.

AÔÔhakaniddesavaÓÓanÈ. 808. Navavidhena ÒÈÓavatthuniddese anupubbavihÈrasamÈpattÊs|ti anupubbavihÈrasa~khÈtÈsu samÈpattÊsu. TÈsaÑ anupubbena anupaÔipÈÔiyÈ vihÈritabbaÔÔhena anupubbavihÈratÈ, samÈpajjitabbaÔÔhena samÈpattitÈ daÔÔhabbÈ. Tattha paÔhamajjhÈnasamÈpattiyÈ paÒÒÈti-Èdayo aÔÔha sampayuttapaÒÒÈ


veditabbÈ. NavamÈ paccavekkhaÓapaÒÒÈ. SÈ hi nirodhasamÈpattiÑ santato paÓÊtato paccavekkhamÈnassa pavattati. Tena vuttaÑ “saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpattiyÈ vuÔÔhitassa paccavekkhaÓaÒÈÓan”ti.

NavakaniddesavaÓÓanÈ. _____

10. DasakaniddesavaÓÓanÈ

PaÔhamabalaniddesa

809. Dasavidhena ÒÈÓavatthuniddese aÔÔhÈnanti hetupaÔikkhepo. AnavakÈsoti paccayapaÔikkhepo. UbhayenÈpi kÈraÓameva paÔikkhipati. KÈraÓaÒhi tadÈyattavuttitÈya attano phalassa ÔhÈnanti ca avakÈsoti ca vuccati. Yanti yena kÈraÓena. DiÔÔhisampannoti maggadiÔÔhiyÈ sampanno sotÈpanno ariyasÈvako. KaÒci sa~khÈranti catubh|makesu sa~khatasa~khÈresu kaÒci ekaÑ sa~khÈrampi. Niccato upagaccheyyÈti niccoti gaÓheyya. NetaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti etaÑ kÈraÓaÑ natthi, na upalabbhati. YaÑ puthujjanoti yena kÈraÓena puthujjano. ®hÈnametaÑ vijjatÊti etaÑ kÈraÓaÑ atthi, sassatadiÔÔhiyÈ hi so tebh|makesu sa~khÈresu kaÒci sa~khÈraÑ niccato gaÓheyyÈti attho. Catutthabh|makasa~khÈro pana tejussadattÈ divasaÑ santatto ayoguÄo viya makkhikÈnaÑ diÔÔhiyÈ vÈ aÒÒesaÑ vÈ akusalÈnaÑ ÈrammaÓaÑ na hoti. IminÈ nayena kaÒci sÈ~khÈraÑ sukhatoti-ÈdÊsupi attho veditabbo. Sukhato upagaccheyyÈti “ekantasukhÊ attÈ hoti arogo parammaraÓÈ”ti1 evaÑ attadiÔÔhivasena sukhato gÈhaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. DiÔÔhivippayuttacittena pana ariyasÈvako pariÄÈhÈbhibh|to pariÄÈhav|pasamatthaÑ mattahatthiparitÈsito viya sucikÈmo CokkhabrÈhmaÓo2 g|thaÑ kaÒci sa~khÈraÑ sukhato upagacchati. AttavÈde kasiÓÈdipaÓÓattisa~gahatthaÑ sa~khÈranti avatvÈ kaÒci dhammanti vuttaÑ. IdhÈpi ariyasÈvakassa catubh|makavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebh|makavasena. SabbavÈresu vÈ ariyasÈvakassÈpi tebh|makavaseneva paricchedo vaÔÔati. YaÑ yaÑ hi3 ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 18, 22 piÔÔhÈdÊsu. 2. PokkharabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) 3. YaÒhi yaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)


puthujjano gaÓhÈti, tato tato ariyasÈvako gÈhaÑ viniveÔheti, puthujjano hi yaÑ yaÑ niccaÑ sukhaÑ attÈti gaÓhÈti, taÑ taÑ ariyasÈvako aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti gaÓhanto gÈhaÑ viniveÔheti.

MÈtaranti-ÈdÊsu janikÈva mÈtÈ. Manussabh|tova khÊÓÈsavo arahÈti adhippeto. KiÑ pana ariyasÈvako aÒÒaÑ jÊvitÈ voropeyyÈti? Etampi aÔÔhÈnaÑ. Sacepi bhavantaragataÑ ariyasÈvakaÑ attano ariyasÈvakabhÈvaÑ ajÈnantampi koci evaÑ vadeyya “imaÑ kunthakipillikaÑ jÊvitÈ voropetvÈ sakalacakkavÈÄagabbhe cakkavattirajjaÑ paÔipajjÈhÊ”ti, neva so taÑ jÊvitÈ voropeyya. Atha vÈpi naÑ evaÑ vadeyyuÑ “sace imaÑ na ghÈtessasi, sÊsaÑ te chindissÈmÈ”ti, sÊsamevassa chindeyyuÑ, neva so taÑ ghÈteyya. PuthujjanabhÈvassa pana mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ ariyasÈvakassa ca baladÊpanatthametaÑ vuttaÑ. AyaÒhettha adhippÈyo–sÈvajjo puthujjanabhÈvo, yatra hi nÈma puthujjano mÈtughÈtÈdÊnipi ÈnantariyÈni karissati. MahÈbalo ariyasÈvako, so etÈni kammÈni na karotÊti.

PaduÔÔhena cittenÈti dosasampayuttena vadhakacittena. LohitaÑ uppÈdeyyÈti jÊvamÈnakasarÊre khuddakamakkhikÈya pivanamattampi lohitaÑ uppÈdeyya. SaÑghaÑ bhindeyyÈti samÈnasaÑvÈsakaÑ samÈnasÊmÈyaÑ ÔhitaÑ paÒcahi kÈraÓehi saÑghaÑ bhindeyya. VuttaÒhetaÑ “paÒcahupÈli ÈkÈrehi saÑgho bhijjati. Kammena uddesena voharanto anussÈvanena salÈkaggÈhenÈ”ti1.

Tattha kammenÈti apalokanÈdÊsu cat|su kammesu aÒÒatarena kammena. UddesenÈti paÒcasu pÈtimokkhuddesesu aÒÒatarena uddesena. Voharantoti kathayanto, tÈhi tÈhi uppattÊhi adhammaÑ dhammoti-ÈdÊni aÔÔhÈrasa bhedakaravatth|ni dÊpento. AnussÈvanenÈti “nanu tumhe jÈnÈtha mayhaÑ uccÈkulÈ pabbajitabhÈvaÑ bahussutabhÈvaÒca, mÈdiso nÈma uddhammaÑ ubbinayaÑ SatthusÈsanaÑ gÈheyyÈti cittampi uppÈdetuÑ tumhÈkaÑ na yuttaÑ, kiÑ mayhaÑ avÊci nÊluppalavanaÑ viya sÊtalo, kimahaÑ apÈyato na bhÈyÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena kaÓÓam|le vacÊbhedaÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 349 piÔÔhe.


anussÈvanena. SalÈkaggÈhenÈti evaÑ anussÈvetvÈ tesaÑ cittaÑ upatthambhetvÈ anivattanadhamme katvÈ “gaÓhatha imaÑ salÈkan”ti salÈkaggÈhena. Ettha ca kammameva uddeso vÈ pamÈÓaÑ, vohÈrÈnussÈvanasalÈkaggÈhÈ pana pubbabhÈgÈ. AÔÔhÈrasavatthudÊpanavasena hi voharantena tattha rucijanatthaÑ anussÈvetvÈ salÈkÈya gÈhitÈyapi abhinnova hoti saÑgho. YadÈ pana evaÑ cattÈro vÈ atirekÈ vÈ salÈkaÑ gÈhetvÈ ÈveÓikaÑ kammaÑ vÈ uddesaÑ vÈ karonti, tadÈ saÑgho bhinno nÈma hoti.

EvaÑ diÔÔhisampanno puggalo saÑghaÑ bhindeyyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati. EttÈvatÈ mÈtughÈtÈdÊni paÒca ÈnantariyakammÈni dassitÈni honti, yÈni puthujjano karoti, na ariyasÈvako. TesaÑ ÈvibhÈvatthaÑ–

Kammato dvÈrato ceva, kappaÔÔhitiyato tathÈ. PÈkasÈdhÈraÓÈdÊhi, viÒÒÈtabbo vinicchayo.

Tattha kammato tÈva–ettha hi manussabh|tasseva manussabh|taÑ mÈtaraÑ pitaraÑ vÈ api parivattali~gaÑ jÊvitÈ voropentassa kammaÑ ÈnantariyaÑ hoti, “tassa vipÈkaÑ paÔibÈhissÈmÊ”ti sakalacakkavÈÄaÑ mahÈcetiyappamÈÓehi kaÒcanath|pehi p|retvÈpi, sakalacakkavÈÄaÑ p|retvÈ nisinnabhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈpi, Buddhassa Bhagavato sa~ghÈÔikaÓÓaÑ amuÒcitvÈva vicaritvÈpi kÈyassa bhedÈ nirayameva upapajjati. Yo pana sayaÑ manussabh|to tiracchÈnabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ, sayaÑ vÈ tiracchÈnabh|to manussabh|taÑ, tiracchÈnabh|toyeva vÈ tiracchÈnabh|taÑ jÊvitÈ voropeti, tassa kammaÑ ÈnantariyaÑ na hoti, kammaÑ pana bhÈriyaÑ hoti, ÈnantariyaÑ Èhacceva tiÔÔhati. ManussajÈtikÈnaÑ pana vasena ayaÑ paÒho kathito.

Ettha eÄakacatukkaÑ sa~gÈmacatukkaÑ coracatukkaÒca kathetabbaÑ. EÄakaÑ mÈremÊti1 abhisandhinÈpi hi eÄakaÔÔhÈne ÔhitaÑ manusso manussabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ mÈrento ÈnantariyaÑ phusati. EÄakÈbhisandhinÈ pana mÈtÈpiti-abhisandhinÈ vÈ eÄakaÑ mÈrento ÈnantariyaÑ na phusati. MÈtÈpiti-abhisandhinÈ mÈtÈpitaro mÈrento phusateva. Esa nayo ______________________________________________________________ 1. MÈressÈmÊti (SyÈ)


itarasmimpi catukkadvaye. YathÈ ca mÈtÈpit|su, evaÑ arahantepi etÈni catukkÈni veditabbÈni. Manussa-arahantameva ca mÈretvÈ ÈnantariyaÑ phusati, na yakkhabh|taÑ, kammaÑ pana bhÈriyaÑ Ènantariyasadisameva. Manussa-arahantassa ca puthujjanakÈleyeva satthappahÈre vÈ vise vÈ dinnepi yadi so arahattaÑ patvÈ teneva marati, arahantaghÈto hotiyeva. YaÑ pana puthujjanakÈle dinnaÑ dÈndaÑ arahattaÑ patvÈ paribhuÒjati, puthujjanasseva taÑ dinnaÑ hoti. Sesa-ariyapuggale mÈrentassa ÈnantariyaÑ natthi, kammaÑ pana bhÈriyaÑ Ènantariyasadisameva.

LohituppÈde TathÈgatassa abhejjakÈyatÈya par|pakkamena cammacchedaÑ katvÈ lohitapaggharaÓaÑ nÈma natthi, sarÊrassa pana antoyeva ekasmiÑ ÔhÈne lohitaÑ samosarati. Devadattena paÔividdhasilÈto bhijjitvÈ gatÈ sakalikÈpi1 TathÈgatassa pÈdantaÑ pahari, pharasunÈ pahaÔo viya pÈdo antolohitoyeva ahosi. TathÈ karontassa ÈnantariyaÑ hoti. JÊvako pana TathÈgatassa ruciyÈ satthakena cammaÑ chinditvÈ tamhÈ ÔhÈnÈ duÔÔhalohitaÑ nÊharitvÈ phÈsukamakÈsi, tathÈ karontassa puÒÒakammameva hoti.

Atha ye ca parinibbute TathÈgate cetiyaÑ cetiyaÑ bhindanti, bodhiÑ chindanti, dhÈtumhi upakkamanti, tesaÑ kiÑ hotÊti? BhÈriyaÑ kammaÑ hoti ÈnantariyasadisaÑ. SadhÈtukaÑ pana th|paÑ vÈ paÔimaÑ vÈ bÈdhayamÈnaÑ bodhisÈkhaÒca chindituÑ vaÔÔati. Sacepi tattha nilÊnÈ sakuÓÈ cetiye vaccaÑ pÈtenti, chindituÑ vaÔÔatiyeva. Paribhogacetiyato hi sarÊracetiyaÑ mahantataraÑ. CetiyavatthuÑ bhinditvÈ gacchantaÑ bodhim|lampi chinditvÈ harituÑ vaÔÔati. YÈ pana bodhisÈkhÈ bodhigharaÑ bÈdhati, taÑ geharakkhaÓatthaÑ chindituÑ na labbhati. Bodhi-atthaÒhi gehaÑ, na gehatthÈya bodhi. Œsanagharepi eseva nayo. YasmiÑ pana Èsanaghare dhÈtu nihitÈ hoti, tassa rakkhaÓatthÈya bodhisÈkhaÑ chindituÑ vaÔÔati. BodhijagganatthaÑ ojoharaÓasÈkhaÑ vÈ p|tiÔÔhÈnaÑ vÈ chindituÑ vaÔÔatiyeva, sarÊrapaÔijaggane viya puÒÒampi hoti.

SaÑghabhede sÊmaÔÔhakasaÑghe asannipatite visuÑ2 parisaÑ gahetvÈ katavohÈrÈnussÈvanasalÈkaggÈhassa kammaÑ vÈ karontassa uddesaÑ vÈ ______________________________________________________________ 1. SakkhalikÈpi (SÊ, SyÈ, Ka) 2. VisuÑ visuÑ (SÊ, SyÈ)


uddisantassa bhedo ca hoti ÈnantariyakammaÒca. 1SamaggasaÒÒÈya pana vaÔÔati, samaggasaÒÒÈya hi karontassa neva bhedo hoti1, na ÈnantariyakammaÑ. TathÈ navato |naparisÈyaÑ. Sabbantimena pana paricchedena navannaÑ janÈnaÑ yo saÑghaÑ bhindati, tassa ÈnantariyakammaÑ hoti. AnuvattakÈnaÑ adhammavÈdÊnaÑ mahÈsÈvajjaÑ kammaÑ, dhammavÈdino anavajjÈ. Tattha navannameva saÑghabhede idaÑ suttaÑ “ekato UpÈli cattÈro honti, ekato cattÈro, navamo anussÈveti, salÈkaÑ gÈheti ‘ayaÑ dhammo ayaÑ vinayo idaÑ SatthusÈsanaÑ, imaÑ gaÓhatha imaÑ rocethÈ’ti, evaÑ kho UpÈli saÑgharÈji ceva hoti saÑghabhedo ca. NavannaÑ vÈ UpÈli atirekanavannaÑ vÈ saÑgharÈji ceva hoti saÑghabhedo cÈ”ti2.

Etesu ca pana paÒcasu saÑghabhedo vacÊkammaÑ, sesÈni kÈyakammÈnÊti evaÑ kammatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

DvÈratoti sabbÈneva cetÈni kÈyadvÈratopi vacÊdvÈratopi samuÔÔhahanti. PurimÈni panettha cattÈri ÈÓattikavijjÈmayapayogavasena vacÊdvÈrato samuÔÔhahitvÈpi kÈyadvÈrameva p|renti. SaÑghabhedo hatthamuddÈya bhedaÑ karontassa kÈyadvÈrato samuÔÔhahitvÈpi vacÊdvÈrameva p|retÊti evamettha dvÈratopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

KappaÔÔhitiyatoti saÑghabhedoyeva cettha kappaÔÔhitiyo. SaÓÔhahante hi kappe kappavemajjhe vÈ saÑghabhedaÑ katvÈ kappavinÈseyeva muccati. Sacepi hi “sve kappo vinassissatÊ”ti ajja saÑghabhedaÑ karoti, sveyeva muccati, ekadivasameva niraye paccati, evaÑ karaÓaÑ pana natthi. SesÈni cattÈri kammÈni ÈnantariyÈneva honti, na kappaÔÔhitiyÈnÊti evamettha kappaÔÔhitiyatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

PÈkatoti yena ca paÒcapetÈni kammÈni katÈni honti, tassa saÑghabhedoyeva paÔisandhivasena vipaccati, sesÈni “ahosi kammaÑ nÈhosi kammavipÈko”ti evamÈdÊsu sa~khaÑ gacchanti. SaÑghabhedÈbhÈve lohituppÈdo, tadabhÈve arahantaghÈtako, tadabhÈve sace ______________________________________________________________ 1-1. SamaggasaÒÒÈya, pana “vaÔÔatÊ”ti saÒÒÈya vÈ karontassa bhedova hoti (Ka) 2. Vi 4. 367 piÔÔhe.


pitÈ sÊlavÈ hoti mÈtÈ dussÊlÈ, no vÈ tathÈ sÊlavatÊ, pitughÈto paÔisandhivasena vipaccati. Sace mÈtÈ, mÈtughÈto1. DvÊsupi sÊlena vÈ dussÊlena vÈ samÈnesu mÈtughÈtova paÔisandhivasena vipaccati. MÈtÈ hi dukkarakÈrinÊ bah|pakÈrÈ ca puttÈnanti evamettha pÈkatopi viÒÒÈtabbo vinicchayo.

SÈdhÈraÓÈdÊhÊti purimÈni cattÈri sabbesampi gahaÔÔhapabbajitÈnaÑ sÈdhÈraÓÈni. SaÑghabhedo pana “na kho UpÈli bhikkhunÊ saÑghaÑ bhindati, na sikkhamÈnÈ, na sÈmaÓero, na sÈmaÓerÊ, na upÈsako, na upÈsikÈ saÑghaÑ bhindati, bhikkhu kho UpÈli pakatatto samÈnasaÑvÈsako samÈnasÊmÈyaÑ Ôhito saÑghaÑ bhindatÊ”ti2 vacanato vuttappakÈrassa bhikkhunova hoti, na aÒÒassa. TasmÈ asÈdhÈraÓo. Œdisaddena sabbepete dukkhavedanÈsahagatÈ dosamohasampayuttÈ cÈti evamettha sÈdhÈraÓÈdÊhipi viÒÒÈtabbo vinicchayo. AÒÒaÑ satthÈranti “ayaÑ me SatthÈ SatthukiccaÑ kÈtuÑ asamattho”ti bhavantarepi aÒÒaÑ titthakaraÑ “ayaÑ me SatthÈ”ti evaÑ gaÓheyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti attho. AÔÔhamaÑ bhavaÑ nibbatteyyÈti sabbamandapaÒÒopi sattamaÑ bhavaÑ atikkamitvÈ aÔÔhamaÑ nibbatteyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati. UttamakoÔiyÈ hi sattamaÑ bhavaÑ sandhÈyevesa “niyato sambodhiparÈyaÓo”ti vutto. KiÑ pana taÑ niyÈmeti, kiÑ pubbahetu niyÈmeti, udÈhu paÔiladdhamaggo, udÈhu upari tayo maggÈti? SammÈsambuddhena gahitaÑ nÈmamattametaÑ. Puggalo pana niyato nÈma natthi. “Pubbahetu niyÈmetÊ”ti vutte hi upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ upanissayo vutto hoti, paÔhamamaggassa upanissayÈbhÈvo Èpajjati. Iccassa ahetu appaccayÈ nibbattiÑ pÈpuÓÈti. “PaÔiladdhamaggo niyÈmetÊ”ti vutte upari tayo maggÈ akiccakÈ honti, paÔhamamaggova sakiccako, paÔhamamaggeneva kilese khepetvÈ parinibbÈyitabbaÑ hoti. “Upari tayo maggÈ niyÈmentÊ”ti vutte paÔhamamaggo akiccako hoti, upari tayo maggÈva sakiccakÈ, paÔhamamaggaÑ anibbattetvÈ upari tayo maggÈ nibbattetabbÈ honti, paÔhamamaggena ca anuppajjitvÈva kilesÈ khepetabbÈ honti. TasmÈ na aÒÒo koci niyÈmeti, upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈva niyÈmeti. Sace hi tesaÑ ______________________________________________________________ 1. MÈtÈpitughÈto (Ma-®Ôha 4. 78 piÔÔhe) 2. Vi 4. 368 piÔÔhe.


vipassanÈ tikkhÈ s|rÈ hutvÈ vahati, ekaÑyeva bhavaÑ nibbattetvÈ arahattaÑ patvÈ parinibbÈti. Tato mandatarapaÒÒo dutiye vÈ tatiye vÈ catutthe vÈ paÒcame vÈ chaÔÔhe vÈ bhave arahattaÑ patvÈ parinibbÈti. SabbamandapaÒÒo sattamaÑ bhavaÑ nibbattetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, aÔÔhame bhave paÔisandhi na hoti. Iti SammÈsambuddhena gahitaÑ nÈmamattametaÑ. SatthÈ hi BuddhatulÈya tuletvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓena paricchinditvÈ ayaÑ puggalo sabbamahÈpaÒÒo tikkhavipassako ekameva bhavaÑ nibbattetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊti ekabÊjÊti nÈmaÑ akÈsi. AyaÑ puggalo dutiyaÑ tatiyaÑ catutthaÑ paÒcamaÑ chaÔÔhaÑ bhavaÑ nibbattetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊti kolaÑkoloti nÈmaÑ akÈsi. AyaÑ puggalo sattamaÑ bhavaÑ nibbattetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊti sattakkhattuparamoti nÈmaÑ akÈsi.

Koci pana puggalo sattannaÑ bhavÈnaÑ niyato nÈma natthi, ariyasÈvako pana yena kenacipi ÈkÈrena mandapaÒÒo samÈno aÔÔhamaÑ bhavaÑ appatvÈ antarÈva parinibbÈti. Sakkasadisopi vaÔÔÈbhirato sattamaÑyeva bhavaÑ gacchati, sattame bhave sabbÈkÈrena pamÈdavihÈrinopi vipassanÈÒÈÓaÑ paripÈkaÑ gacchati, appamattakepi ÈrammaÓe nibbinditvÈ nibbutiÑ pÈpuÓÈti. Sacepi hissa sattame bhave niddaÑ vÈ okkamantassa parammukhaÑ vÈ gacchantassa pacchato ÔhatvÈ tikhiÓena asinÈ kocideva sÊsaÑ pÈteyya, udake vÈ osÈdetvÈ mÈreyya, asani vÈ panassa sÊse pateyya, evar|pepi kÈle sappaÔisandhikÈ kÈlaÑkiriyÈ nÈma na hoti, arahattaÑ patvÈva parinibbÈti. Tena vuttaÑ “aÔÔhamaÑ bhavaÑ nibbatteyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti.

EkissÈ lokadhÈtuyÈti dasasahassilokadhÈtuyÈ. TÊÓi hi khettÈni jÈtikhettaÑ ÈÓÈkhettaÑ visayakhettanti. Tattha jÈtikhettaÑ nÈma dasasahassilokadhÈtu. SÈ hi TathÈgatassa mÈtukucchi-okkamanakÈle nikkhamanakÈle sambodhikÈle dhammacakkappavattane Èyusa~khÈrossajjane1 parinibbÈne ca kampati. KoÔisatasahassacakkavÈÄaÑ pana ÈÓÈkhettaÑ nÈma. ŒÔÈnÈÔiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittÈdÊnaÒhi ettha ÈÓÈ vattati. Visayakhettassa pana parimÈÓaÑ natthi. BuddhÈnaÒhi “yÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ, tÈvatakaÑ Òe yyaÑ, yÈvatakaÑ Òe yyaÑ, tÈvatakaÑ ______________________________________________________________ 1. Œyusa~khÈravossajjane (SÊ, SyÈ)


ÒÈÓaÑ, ÒÈÓapariyantikaÑ ÒeyyaÑ, Òe yyapariyantikaÑ ÒÈÓan”ti1 vacanato avisayo nÈma natthi.

Imesu pana tÊsu khettesu ÔhapetvÈ imaÑ cakkavÈÄaÑ aÒÒasmiÑ cakkavÈÄe BuddhÈ uppajjantÊti suttaÑ natthi, nuppajjantÊti pana atthi. TÊÓi PiÔakÈni VinayapiÔakaÑ SuttantapiÔakaÑ AbhidhammapiÔakanti. Tisso sa~gÊtiyo MahÈkassapattherassa sa~gÊti, Yasattherassa sa~gÊti, Moggaliputtatissattherassa sa~gÊtÊti. ImÈ tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhe TepiÔake Buddhavacane imaÑ cakkavÈÄaÑ muÒcitvÈ aÒÒattha BuddhÈ uppajjantÊti suttaÑ natthi, nuppajjantÊti pana atthi.

ApubbaÑ acarimanti apure apacchÈ, ekato nuppajjanti, pure vÈ pacchÈ vÈ uppajjantÊti vuttaÑ hoti. Tattha Bodhipalla~ke “bodhiÑ appatvÈ na uÔÔhahissÈmÊ”ti nisinnakÈlato paÔÔhÈya yÈva mÈtukucchismiÑ paÔisandhiggahaÓaÑ, tÈva pubbeti na veditabbaÑ. Bodhisattassa hi paÔisandhiggahaÓe dasasahassacakkavÈÄakampaneneva khettapariggaho kato, aÒÒassa Buddhassa uppatti nivÈritÈ hoti. ParinibbÈnato paÔÔhÈya ca yÈva sÈsapamattÈpi dhÈtuyo tiÔÔhanti, tÈva pacchÈti na veditabbaÑ. DhÈt|su hi ÔhitÈsu BuddhÈ ÔhitÈva honti. TasmÈ etthantare aÒÒassa Buddhassa uppatti nivÈritÈva hoti, dhÈtuparinibbÈne pana jÈte aÒÒassa Buddhassa uppatti na nivÈritÈ.

TÊÓi hi antaradhÈnÈni nÈma pariyatti-antaradhÈnaÑ paÔivedha-antaradhÈnaÑ paÔipatti-antaradhÈnanti. Tattha pariyattÊti TÊÓi PiÔakÈni. PaÔivedhoti saccapaÔivedho. PaÔipattÊti paÔipadÈ. Tattha paÔivedho ca paÔipatti ca hotipi na hotipi. EkasmiÒhi kÈle paÔivedhakarÈ bhikkh| bah| honti, esa bhikkhu2 puthujjanoti a~guliÑ pasÈretvÈ dassetabbo hoti. ImasmiÑyeva dÊpe ekavÈraÑ kira puthujjanabhikkhu nÈma nÈhosi. PaÔipattip|rakÈpi kadÈci bah| honti, kadÈci appÈ. Iti paÔivedho ca paÔipatti ca hotipi na hotipi.

SÈsanaÔÔhitiyÈ pana pariyattiyeva pamÈÓaÑ. PaÓÉito hi TepiÔakaÑ sutvÈ dvepi p|reti. YathÈ amhÈkaÑ Bodhisatto ŒÄÈrassa santike paÒcÈbhiÒÒÈ satta ca samÈpattiyo nibbattetvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ parikammaÑ pucchi, so na jÈnÈmÊti Èha. Tato ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 376 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. Na esa bhikkhu (SyÈ)


Udakassa1 santikaÑ gantvÈ adhigatavisesaÑ saÑsandetvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanassa parikammaÑ pucchi, so Ècikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahÈsatto taÑ sampÈdesi, evameva paÒÒavÈ bhikkhu pariyattiÑ sutvÈ dvepi p|reti. TasmÈ pariyattiyÈ ÔhitÈya sÈsanaÑ ÔhitaÑ hoti. YadÈ pana sÈ antaradhÈyati, tadÈ paÔhamaÑ AbhidhammapiÔakaÑ nassati. Tattha PaÔÔhÈnaÑ sabbapaÔhamaÑ antaradhÈyati, anukkamena pacchÈ Dhammasa~gaho, tasmiÑ antarahite itaresu DvÊsu PiÔakesu Ôhitesu SÈsanaÑ Ôhitameva hoti.

Tattha SuttantapiÔake antaradhÈyamÈne paÔhamaÑ A~guttaranikÈyo EkÈdasakato paÔÔhÈya yÈva EkakÈ antaradhÈyati, tadanantaraÑ SaÑyuttanikÈyo CakkapeyyÈlato paÔÔhÈya yÈva OghataraÓÈ antaradhÈyati, tadanantaraÑ MajjhimanikÈyo IndriyabhÈvanato paÔÔhÈya yÈva M|lapariyÈyÈ antaradhÈyati, tadanantaraÑ DÊghanikÈyo Dasuttarato paÔÔhÈya yÈva BrahmajÈlÈ antaradhÈyati. EkissÈpi dvinnampi gÈthÈnaÑ pucchÈ addhÈnaÑ gacchati, sÈsanaÑ dhÈretuÑ na sakkoti SabhiyapucchÈ2 viya ŒÄavakapucchÈ3 viya ca. EtÈ kira KassapabuddhakÈlikÈ antarÈ sÈsanaÑ dhÈretuÑ nÈsakkhiÑsu.

DvÊsu pana PiÔakesu antarahitesupi VinayapiÔake Ôhite sÈsanaÑ tiÔÔhati. ParivÈrakhandhakesu antarahitesu Ubhatovibha~ge Ôhite Ôhitameva hoti. Ubhatovibha~ge antarahite mÈtikÈya ÔhitÈyapi Ôhitameva hoti. MÈtikÈya antarahitÈya pÈtimokkhapabbajjÈ-upasampadÈsu ÔhitÈsu sÈsanaÑ tiÔÔhati. Li~gaÑ addhÈnaÑ gacchati. SetavatthasamaÓavaÑso pana KassapabuddhakÈlato paÔÔhÈya sÈsanaÑ dhÈretuÑ nÈsakkhi. Pacchimakassa pana saccapaÔivedhato pacchimakassa sÊlabhedato ca paÔÔhÈya sÈsanaÑ osakkitaÑ nÈma hoti. Tato paÔÔhÈya aÒÒassa Buddhassa uppatti na vÈritÈ.

TÊÓi parinibbÈnÈni nÈma kilesaparinibbÈnaÑ khandhaparinibbÈnaÑ dhÈtuparinibbÈnanti. Tattha kilesaparinibbÈnaÑ Bodhipalla~ke ahosi, khandhaparinibbÈnaÑ KusinÈrÈyaÑ, dhÈtuparinibbÈnaÑ anÈgate bhavissati. SÈsanasa kira ______________________________________________________________ 1. Udakassa RÈmaputtassa (SÊ, SyÈ) 2. Khu 1. 357 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 1. 306; SaÑ 1. 216 piÔÔhesu.


osakkanakÈle imasmiÑ TambapaÓÓidÊpe dhÈtuyo sannipatitvÈ mahÈ cetiyaÑ gamissanti, mahÈcetiyato NÈgadÊpe RÈjÈyatanacetiyaÑ, tato MahÈbodhipalla~kaÑ gamissanti, nÈgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhÈtuyo MahÈbodhipalla~kameva gamissanti. SÈsapamattÈpi dhÈtu na antarÈ nassissati. SabbÈ dhÈtuyo MahÈbodhipalla~ke rÈsibh|tÈ suvaÓÓakkhandho viya ekagghanÈ hutvÈ chabbaÓÓarasmiyo vissajjessanti, tÈ dasasahassilokadhÈtuÑ pharissanti. Tato dasasahassacakkavÈÄadevatÈ sannipatitvÈ “ajja SatthÈ parinibbÈyati, ajja sÈsanaÑ osakkati, pacchimadassanaÑ dÈni idaÑ amhÈkan”ti Dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraÑ kÈruÒÒaÑ karissanti, ÔhapetvÈ anÈgÈmikhÊÓÈsave avasesÈ sakabhÈvena sandhÈretuÑ na sakkhissanti. DhÈt|su tejodhÈtu uÔÔhahitvÈ yÈva brahmalokÈ uggacchissati, sÈsapamattÈyapi dhÈtuyÈ sati ekajÈlÈva bhavissati, dhÈt|su pariyÈdÈnaÑ gatÈsu pacchijjissati. EvaÑ mahantaÑ ÈnubhÈvaÑ dassetvÈ dhÈt|su antarahitÈsu sÈsanaÑ antarahitaÑ nÈma hoti. YÈva evaÑ na antaradhÈyati, tÈva acarimaÑ nÈma hoti. EvaÑ apubbaÑ acarimaÑ uppajjeyyuÑ, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati.

KasmÈ pana apubbaÑ acarimaÑ nuppajjantÊti. AnacchariyattÈ. BuddhÈ hi acchariyamanussÈ. YathÈha “ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamÈno uppajjati acchariyamanusso, katamo ekapuggalo, TathÈgato bhikkhave ArahaÑ SammÈsambuddho”ti1. Yadi ca dve vÈ cattÈro vÈ aÔÔha vÈ soÄasa vÈ ekato uppajjeyyuÑ, na acchariyÈ bhaveyyuÑ. EkasmiÒhi vihÈre dvinnaÑ cetiyÈnampi lÈbhasakkÈro uÄÈro na hoti, bhikkh|pi bahutÈya na acchariyÈ jÈtÈ, evaÑ BuddhÈpi bhaveyyuÑ, tasmÈ nuppajjanti. DesanÈya ca visesÈbhÈvato. YaÒhi satipaÔÔhÈnÈdibhedaÑ dhammaÑ eko deseti, aÒÒena uppajjitvÈpi sova desetabbo siyÈ. Tato anacchariyo siyÈ, ekasmiÑ pana dhammaÑ desente desanÈpi acchariyÈ hoti. VivÈdabhÈvato ca. Bah|su hi Buddhesu uppannesu bah|naÑ ÈcariyÈnaÑ antevÈsikÈ viya “amhÈkaÑ Buddho pÈsÈdiko, amhÈkaÑ Buddho madhurassaro lÈbhÊ puÒÒavÈ”ti vivadeyyuÑ, tasmÈpi evaÑ nuppajjati. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 22 piÔÔhe.


ApicetaÑ kÈraÓaÑ MilindaraÒÒÈ puÔÔhena NÈgasenattherena vitthÈritameva. VuttaÒhi tattha1–

Bhante NÈgasena bhÈsitampetaÑ BhagavatÈ “aÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve arahanto SammÈsambuddhÈ apubbaÑ acarimaÑ uppajjeyyuÑ, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti2. DesentÈ ca bhante NÈgasena sabbepi TathÈgatÈ sattatiÑsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamÈnÈ ca cattÈri ariyasaccÈni kathenti, sikkhÈpentÈ ca tÊsu sikkhÈsu sikkhÈpenti, anusÈsamÈnÈ ca appamÈdapaÔipattiyaÑ anusÈsanti. Yadi bhante NÈgasena sabbesampi TathÈgatÈnaÑ ekÈ desanÈ ekÈ kathÈ ekÈ sikkhÈ ekÈnusiÔÔhi, kena kÈraÓena dve TathÈgatÈ ekakkhaÓe nuppajjanti. Ekenapi tÈva BuddhuppÈdena ayaÑ loko obhÈsajÈto, yadi dutiyo Buddho bhaveyya, dvinnaÑ pabhÈya ayaÑ loko bhiyyoso mattÈya obhÈsajÈto bhaveyya, ovadamÈnÈ ca dve TathÈgatÈ sukhaÑ ovadeyyuÑ, anusÈsamÈnÈ ca sukhaÑ anusÈseyyuÑ, tattha me kÈraÓaÑ br|hi, yathÈhaÑ nissaÑsayo bhaveyyanti.

AyaÑ mahÈrÈja dasasahassÊ lokadhÈtu ekabuddhadhÈraÓÊ, ekasseva TathÈgatassa guÓaÑ dhÈreti, yadi dutiyo Buddho uppajjeyya, nÈyaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu dhÈreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyya.

YathÈ mahÈrÈja nÈvÈ ekapurisasandhÈraÓÊ bhaveyya, ekasmiÑ purise abhir|Ähe sÈ nÈvÈ samupÈdikÈ bhaveyya, atha dutiyo puriso Ègaccheyya tÈdiso ÈyunÈ vaÓÓena vayena pamÈÓena kisath|lena sabba~gapacca~gena, so taÑ nÈvaÑ abhir|heyya, apinu sÈ mahÈrÈja nÈva dvinnampi dhÈreyyÈti. Na hi bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaÑseyya, na ÔhÈnamupagaccheyya, osÊdeyya

______________________________________________________________ 1. Khu 11. 231 piÔÔhÈdÊsu. 2. AÑ 1. 29; Ma 3. 110 piÔÔhesu.


udaketi. Evameva kho mahÈrÈja ayaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu ekabuddhadhÈraÓÊ, ekasseva TathÈgatassa guÓaÑ dhÈreti, yadi dutiyo Buddho uppajjeyya, nÈyaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu dhÈreyya, caleyya -pana ÔhÈnamupagaccheyya.

YathÈ vÈ pana mahÈrÈja puriso yÈvadatthaÑ bhojanaÑ bhuÒjeyya chÈdentaÑ yÈvakaÓÔhaÑ abhip|rayitvÈ, so dhÈto pÊÓito paripuÓÓo nirantaro tandikato anonamitadaÓÉajÈto punadeva tattakaÑ bhojanaÑ bhuÒjeyya, apinu kho so mahÈrÈja puriso sukhito bhaveyyÈti. Na hi bhante, sakiÑ bhuttova mareyyÈti. Evameva kho mahÈrÈja ayaÑ dasasahassÊ lokadhÈtu ekabuddhadhÈraÓÊ -pana ÔhÈnamupagaccheyyÈti.

KiÑ nu kho bhante NÈgasena atidhammabhÈrena pathavÊ calatÊti. Idha mahÈrÈja dve sakaÔÈ ratanaparip|ritÈ bhaveyyuÑ yÈva mukhasamÈ, ekasmÈ sakaÔato ratanaÑ gahetvÈ ekamhi sakaÔe ÈkireyyuÑ, apinu kho taÑ mahÈrÈja sakaÔaÑ dvinnampi sakaÔÈnaÑ ratanaÑ dhÈreyyÈti. Na hi bhante, nÈbhipi tassa phaleyya, arÈpi tassa bhijjeyyuÑ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyÈti. KiÑ nu kho mahÈrÈja atiratanabhÈrena sakaÔaÑ bhijjatÊti. Œma bhanteti. Evameva kho mahÈrÈja atidhammabhÈrena pathavÊ calatÊti.

Api ca mahÈrÈja imaÑ kÈraÓaÑ BuddhabalaparidÊpanÈya osÈritaÑ, aÒÒampi tattha abhir|paÑ kÈraÓaÑ suÓoti, yena kÈraÓena dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti. Yadi mahÈrÈja dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe uppajjeyyuÑ, parisÈya vivÈdo uppajjeyya, “tumhÈkaÑ Buddho amhÈkaÑ Buddho”ti ubhatopakkhajÈtÈ bhaveyyuÑ. YathÈ mahÈrÈja dvinnaÑ balavÈmaccÈnaÑ parisÈya vivÈdo uppajjeyya “tumhÈkaÑ amacco amhÈkaÑ amacco”ti ubhatopakkhajÈtÈ honti, evameva kho mahÈrÈja yadi dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe uppajjeyyuÑ, tesaÑ parisÈya vivÈdo


uppajjeyya “tumhÈkaÑ Buddho amhÈkaÑ Buddho”ti, ubhatopakkhajÈtÈ

bhaveyyuÑ. IdaÑ tÈva mahÈrÈja ekaÑ kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena dve

SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti.

Aparampi mahÈrÈja uttariÑ kÈraÓaÑ suÓohi, yena kÈraÓena dve

SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti, yadi mahÈrÈja dve

SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe uppajjeyyuÑ, “aggo Buddho”ti yaÑ

vacanaÑ, taÑ micchÈ bhaveyya, “jeÔÔho Buddho”ti “seÔÔho Buddho”ti

“visiÔÔho Buddho”ti “uttamo Buddho”ti “pavaro Buddho”ti “asamo

Buddho”ti “asamasamo Buddho”ti “appaÔisamo Buddho”ti “appaÔibhÈgo

Buddho”ti “appaÔipuggalo Buddho”ti yaÑ vacanaÑ, taÑ micchÈ

bhaveyya. Idampi kho tvaÑ mahÈrÈja kÈraÓaÑ atthato sampaÔiccha,

yena kÈraÓena dve SammÈsambuddhÈ ekakkhaÓe nuppajjanti.

Api ca kho mahÈrÈja BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ sabhÈvapakati

esÈ, yaÑ ekoyeva Buddho loke uppajjati. KasmÈ kÈraÓÈ? MahantatÈya1

SabbaÒÒubuddhaguÓÈnaÑ. AÒÒampi mahÈrÈja yaÑ loke mahantaÑ, taÑ

ekaÑyeva hoti. PathavÊ mahÈrÈja mahantÊ, sÈ ekÈyeva. SÈgaro mahanto,

so ekoyeva. Sineru girirÈjÈ mahanto, so ekoyeva. ŒkÈso mahanto, so

ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. MÈro mahanto, so ekoyeva,

mahÈbrahmÈ mahanto, so ekoyeva. TathÈgato ArahaÑ

SammÈsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiÑ. Yattha te

uppajjanti, tattha aÒÒassa okÈso na hoti. TasmÈ mahÈrÈja TathÈgato

ArahaÑ SammÈsambuddho ekoyeva lokasmiÑ uppajjatÊti.

Sukathito bhante NÈgasena paÒho opammehi kÈraÓehÊti2.

______________________________________________________________ 1. KÈraÓamahantattÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Khu 11. 231 piÔÔhÈdÊsu.


EkissÈ lokadhÈtuyÈti ekasmiÑ cakkavÈÄe. HeÔÔhÈ iminÈva padena dasa cakkavÈÄasahassÈni gahitÈni, tÈnipi ekacakkavÈÄeneva paricchindituÑ vaÔÔanti. BuddhÈ hi uppajjamÈnÈ imasmiÑyeva cakkavÈÄe uppajjanti, uppajjanaÔÔhÈne pana vÈrite ito aÒÒesu cakkavÈÄesu nuppajjantÊti vÈritameva hoti. ApubbaÑ acarimanti ettha cakkaratanapÈtubhÈvato pubbe pubbaÑ, tasseva antaradhÈnato pacchÈ carimaÑ. Tattha dvidhÈ cakkaratanassa antaradhÈnaÑ hoti, cakkavattino kÈlaÑkiriyÈya vÈ pabbajjÈya vÈ. AntaradhÈyamÈnaÒca pana taÑ kÈlaÑkiriyato vÈ pabbajjato vÈ sattame divase antaradhÈyati, tato paraÑ cakkavattino pÈtubhÈvo avÈrito. KasmÈ pana ekacakkavÈÄe dve cakkavattino nuppajjantÊti? VivÈdupacchedato anacchariyabhÈvato cakkaratanassa mahÈnubhÈvato ca. DvÊsu hi uppajjantesu “amhÈkaÑ rÈjÈ mahanto, amhÈkaÑ rÈjÈ mahanto”ti vivÈdo uppajjeyya. EkasmiÑ dÊpe cakkavattÊ ekasmiÑ dÊpe cakkavattÊti ca anacchariyo bhaveyya. Yo cÈyaÑ cakkaratanassa dvisahassadÊpaparivÈresu cat|su mahÈdÊpesu issariyÈnuppadÈnasamattho mahÈnubhÈvo, so parihÈyeyya. Iti vivÈdupacchedato anacchariyabhÈvato cakkaratanassa mahÈnubhÈvato ca na ekacakkavÈÄe dve uppajjanti.

YaÑ itthÊ ArahaÑ assa SammÈsambuddhoti ettha tiÔÔhatu tÈva SabbaÒÒuguÓe nibbattetvÈ lokuttÈraÓasamattho1 BuddhabhÈvo, paÓidhÈnamattampi itthiyÈ na sampajjati.

ManussattaÑ li~gasampatti, hetu SatthÈradassanaÑ. PabbajjÈ guÓasampatti, adhikÈro ca chandatÈ. AÔÔhadhammasamodhÈnÈ, abhinÊhÈro samijjhatÊti2.

ImÈni hi paÓidhÈnasampattikÈraÓÈni. Iti paÓidhÈnampi sampÈdetuÑ asamatthÈya itthiyÈ kuto BuddhabhÈvoti “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso, yaÑ itthÊ ArahaÑ assa SammÈsambuddho”ti vuttaÑ. SabbÈkÈraparip|ro vÈ puÒÒussayo sabbÈkÈraparip|rameva attabhÈvaÑ nibbattetÊti purisova ArahaÑ hoti SammÈsambuddho. ______________________________________________________________ 1. LokadhÈraÓasamattho (Ka) 2. Khu 4. 311 piÔÔhe BuddhavaÑse.


YaÑ itthÊ rÈjÈ assa cakkavattÊti-ÈdÊsu yasmÈ itthiyÈ kosohitavatthaguyhatÈdÊnaÑ abhÈvena lakkhaÓÈni na parip|renti, itthiratanabhÈvena sattaratanasama~gitÈ na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhÈvo na hoti, tasmÈ “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso, yaÑ itthÊ rÈjÈ assa cakkavattÊ”ti vuttaÑ. YasmÈ ca sakkattÈdÊnipi tÊÓi ÔhÈnÈni uttamÈni, itthili~gaÒca hÊnaÑ, tasmÈ tassÈ sakkattÈdÊnipi paÔisiddhÈni. Nanu ca yathÈ itthili~gaÑ, evaÑ purisali~gampi brahmaloke natthi, tasmÈ “yaÑ puriso brahmattaÑ kareyya, ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”tipi na vattabbaÑ siyÈti. No na vattabbaÑ, kasmÈ? Idha purisassa tattha nibbattanato. Brahmattanti hi mahÈbrahmattaÑ adhippetaÑ. ItthÊ ca idha jhÈnaÑ bhÈvetvÈ kÈlaÑ katvÈ brahmapÈrisajjÈnaÑ sahabyataÑ upapajjati, na mahÈbrahmÈnaÑ. Puriso pana tattha na upapajjatÊti na vattabbo. SamÈnepi cettha ubhayali~gÈbhÈve purisasaÓÔhÈnÈva brahmÈno, na itthisaÓÔhÈnÈ. TasmÈ suvuttamevetaÑ.

KÈyaduccaritassÈti-ÈdÊsu yathÈ nimbabÊja kosÈtakÊbÊjÈdÊni madhuraÑ phalaÑ na nibbattenti, asÈtaÑ amadhurameva nibbattenti. EvaÑ kÈyaduccaritÈdÊni madhuraÑ vipÈkaÑ na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti, yathÈ ca ucchubÊja sÈlibÊjÈdÊni madhuraÑ sÈdurasameva phalaÑ nibbattenti, na asÈtaÑ kaÔukaÑ, evaÑ kÈyasucaritÈdÊni madhurameva vipÈkaÑ nibbattenti, na amadhuraÑ. Vuttampi c’etaÑ–

“YÈdisaÑ vapate bÊjaÑ, tÈdisaÑ harate phalaÑ. KalyÈÓakÈrÊ kalyÈÓaÑ, pÈpakÈrÊ ca pÈpakan”ti1.

TasmÈ “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso, yaÑ kÈyaduccaritassÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

KÈyaduccaritasama~gÊti-ÈdÊsu sama~gÊti paÒcavidhÈ sama~gitÈ Èy|hanasama~gitÈ, cetanÈsama~gitÈ, kammasama~gitÈ, vipÈkasama~gitÈ, upaÔÔhÈnasama~gitÈti. Tattha kusalÈkusalakammÈy|hanakkhaÓe Èy|hanasama~gitÈti vuccati, tathÈ cetanÈsama~gitÈ. YÈva pana ArahattaÑ na pÈpuÓanti, tÈva sabbepi sattÈ pubbe upacitaÑ vipÈkÈrahaÑ kammaÑ sandhÈya kammasama~ginoti vuccanti, esÈ kammasama~gitÈ. VipÈkasama~gitÈ pana vipÈkakkhaÓeyeva veditabbÈ. YÈva pana sattÈ arahattaÑ na pÈpuÓanti, tÈva ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 229 piÔÔhe.


tesaÑ tato tato cavitvÈ niraye tÈva upapajjamÈnÈnaÑ aggijÈlalohakumbhÊ-ÈdÊhi upaÔÔhÈnÈkÈrehi nirayo, gabbhaseyyakattaÑ ÈpajjamÈnÈnaÑ mÈtukucchi, devesu uppajjamÈnÈnaÑ kapparukkhavimÈnÈdÊhi upaÔÔhÈnÈkÈrehi devalokoti evaÑ uppattinimittaÑ upaÔÔhÈti, iti nesaÑ iminÈ uppattinimittupaÔÔhÈnena aparimuttattÈ upaÔÔhÈnasama~gitÈ nÈma. SÈ calati, sesÈ niccalÈ. Niraye hi upaÔÔhitepi devaloko upaÔÔhÈti, devaloke upaÔÔhitepi nirayo upaÔÔhÈti, manussaloke upaÔÔhitepi tiracchÈnayoni upaÔÔhÈti, tiracchÈnayoniyÈ ca upaÔÔhitÈyapi manussaloko upaÔÔhÈtiyeva.

TatridaÑ vatthu–SoÓagiripÈde kira AcelavihÈre1 SoÓatthero nÈma eko dhammakathiko, tassa pitÈ SunakhavÈjiko2 nÈma luddako ahosi, thero taÑ paÔibÈhantopi saÑvare ÔhapetuÑ asakkonto “mÈ nassi varÈko”ti3 mahallakakÈle akÈmakaÑ pabbÈjesi. Tassa gilÈnaseyyÈya nipannassa nirayo upaÔÔhÈsi, SoÓagiripÈdato mahantÈ mahantÈ sunakhÈ ÈgantvÈ khÈditukÈmÈ viya samparivÈresuÑ. So mahÈbhayabhÊto “vÈrehi tÈta SoÓa, vÈrehi tÈta SoÓÈ”ti Èha. KiÑ mahÈtherÈti. “Na passasi tÈtÈ”ti taÑ pavattiÑ Ècikkhi. SoÓatthero “kathaÒhi nÈma mÈdisassa pitÈ niraye nibbattissati, patiÔÔhÈ’hamassa bhavissÈmÊ”ti sÈmaÓerehi nÈnÈpupphÈni ÈharÈpetvÈ cetiya~gaÓabodhiya~gaÓesu talasantharaÓap|jaÑ4 Èsanap|jaÒca kÈretvÈ pitaraÑ maÒcena cetiya~gaÓaÑ haritvÈ maÒce nipajjÈpetvÈ “ayaÑ mahÈthera p|jÈ tumhÈkaÑ atthÈya katÈ, ‘ayaÑ me BhagavÈ duggatapaÓÓÈkÈro’ti vatvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ cittaÑ pasÈdehÊ”ti Èha. So mahÈthero p|jaÑ disvÈ tathÈkaronto cittaÑ pasÈdesi, tÈvadevassa devaloko upaÔÔhÈsi, nandavanacittalatÈvanamissakavanaphÈrusakavanavimÈnÈni ceva devanÈÔakÈni ca parivÈretvÈ ÔhitÈni viya ahesuÑ. So “apetha SoÓa apetha SoÓÈ”ti Èha. KimidaÑ mahÈtherÈti. EtÈ te tÈta mÈtaro ÈgacchantÊti. Thero “saggo upaÔÔhito mahÈtherassÈ”ti ______________________________________________________________ 1. PipphalivihÈre (SÊ, SyÈ, Ka) 2. SunakhajÊviko (Ma-®Ôha 4. 87 piÔÔhe) 3. Jarakoti (Ma-®Ôha 4. 88 piÔÔhe.) 4. MÈlÈsanthÈrap|jaÑ (SÊ, SyÈ)


cintesi. EvaÑ upaÔÔhÈnasama~gitÈ calatÊti veditabbÈ. EtÈsu sama~gitÈsu idha Èy|hanacetanÈkammasama~gitÈvasena “kÈyaduccaritasama~gÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

PaÔhamabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

Dutiyabalaniddesa

810. Dutiyabalaniddese gatisampattipaÔibÈÄhÈnÊti gatisampattiyÈ paÔibÈhitÈni vÈritÈni paÔisedhitÈni. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gatisampattÊti sampannÈ gati devaloko ca manussaloko ca. GativipattÊti vipannÈ gati cattÈro apÈyÈ. UpadhisampattÊti attabhÈvasamiddhi. UpadhivipattÊti hÊna-attabhÈvatÈ. KÈlasampattÊti surÈjasumanussakÈlasa~khÈto sampannakÈlo. KÈlavipattÊti durÈjadumanussakÈlasa~khÈto vipannakÈlo. PayogasampattÊti sammÈpayogo. PayogavipattÊti micchÈpayogo.

Tattha ekaccassa bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni gativipattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena gatisampattiyaÑ devesu vÈ manussesu vÈ nibbatto, tÈdise ca ÔhÈne akusalassa vÈro natthi, ekantaÑ kusalasseva vÈroti evamassa tÈni kammÈni gatisampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni upadhivipattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena upadhisampattiyaÑ Ôhito susaÓÔhita~gapacca~go abhir|po dassanÊyo brahmavacchasadiso. Sacepi dÈsiyÈ kucchismiÑ dÈsajÈto hoti, evar|po attabhÈvo kiliÔÔhakammassa nÈnucchavikoti hatthimeÓÉa-assabandhakagopÈlakakammÈdÊni taÑ na kÈrenti, sukhumavatthÈni nivÈsÈpetvÈ bhaÓÉÈgÈrikaÔÔhÈnÈdÊsu Ôhapenti. Sace itthÊ hoti, hatthibhattapacanÈdÊni na kÈrenti, vatthÈla~kÈraÑ datvÈ sayanapÈlikaÑ vÈ naÑ karonti, SÈmadeviÑ1 viya vallabhaÔÔhÈne vÈ Ôhapenti. BhÈtikarÈjakÈle kira gomaÑsakhÈdake bahujane gahetvÈ ______________________________________________________________ 1. SomadevÊ (SyÈ)


raÒÒo dassesuÑ. Te daÓÉaÑ dÈtuÑ sakkothÈti puÔÔhÈ na sakkomÈti vadiÑsu. Atha ne rÈja~gaÓe sodhake akaÑsu. TesaÑ ekÈ dhÊtÈ abhir|pÈ dassanÊyÈ pÈsÈdikÈ, taÑ disvÈ rÈjÈ antepuraÑ abhinetvÈ1 vallabhaÔÔhÈne Ôhapesi. SesaÒÈtakÈpi tassÈnubhÈvena sukhaÑ jÊviÑsu. TÈdisasmiÒhi attabhÈve pÈpakammÈni vipÈkaÑ dÈtuÑ na sakkontÊti evaÑ upadhisampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

Ekassa bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni kÈlavipattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena paÔhamakappikÈnaÑ vÈ cakkavattiraÒÒo vÈ BuddhÈnaÑ vÈ uppattisamaye surÈjasumanussakÈle nibbatto, tÈdise ca kÈle nibbattassa akusalassa vipÈkaÑ dÈtuÑ okÈso natthi, ekantaÑ kusalasseva okÈsoti evaÑ kÈlasampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni payogavipattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena payogasampattiyaÑ Ôhito pÈÓÈtipÈtÈdÊhi virato kÈyavacÊmanosucaritÈni p|reti, tÈdise ÔhÈne akusalassa vipaccanokÈso natthi, ekantaÑ kusalasseva okÈsoti evaÑ payogasampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni gatisampattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So panekena pÈpakammena gativipattiyaÑyeva nibbatto. Tatthassa tÈni kammÈni upagantvÈ vÈrena vÈrena vipÈkaÑ denti, kÈlena niraye nibbattÈpenti, kÈlena tiracchÈnayoniyaÑ, kÈlena pettivisaye, kÈlena asurakÈye. DÊghenÈpi addhunÈ apÈyato sÊsaÑ ukkhipituÑ na denti. EvaÑ gatisampattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni gativipattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni upadhisampattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena pÈpakammena upadhivipattiyaÑyeva patiÔÔhito dubbaÓÓo dur|po dussaÓÔhito bÊbhaccho pisÈcasadiso. So sace dÈsiyÈ kucchiyaÑ dÈsajÈto, imÈni etassa anucchavikÈnÊti sabbÈni naÑ ______________________________________________________________ 1. AtinetvÈ (SyÈ, Ka)


kiliÔÔhakammÈni kÈrenti antamaso pupphachaÉÉakakammaÑ upÈdÈya. Sace itthÊ hoti, imÈni etissÈ anucchavikÈnÊti sabbÈni naÑ hatthibhattapacanÈdÊni kiliÔÔhakammÈni kÈrenti, kulagehe jÈtampi baliÑ sÈdhayamÈnÈ rÈjapurisÈ gehadÈsÊti saÒÒaÑ katvÈ bandhitvÈ gacchanti KotalavÈpÊgÈme mahÈkuÔumbikassa gharaÓÊ viya. EvaÑ upadhisampattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni upadhivipattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni kÈlasampattiyaÑ nibbattassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena pÈpakammena kÈlavipattiyaÑ durÈjadumanussakÈle kasaÔe niroje dasavassÈyukakÈle nibbatto, yadÈ paÒca gorasÈ pacchijjanti, kudr|sakaÑ aggabhojanaÑ hoti. KiÒcÈpi manussaloke nibbatto, migapasusarikkhajÊviko pana hoti. Evar|pe kÈle kusalassa vipaccanokÈso natthi, ekantaÑ akusalasseva hotÊti evaÑ kÈlasampattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni kÈlavipattiyaÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni pÈpakammÈni honti, tÈni payogasampattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana payogavipattiyaÑ Ôhito pÈÓÈtipÈtÈdÊni dasa akusalakammÈni karoti, tamenaÑ sahoÉÉhaÑ1 gahetvÈ raÒÒo dassenti. RÈjÈ bahukammakÈraÓÈni kÈretvÈ ghÈtÈpeti. EvaÑ payogasampattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni payogavipattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti. EvaÑ cat|hi sampattÊhi paÔibÈhitaÑ pÈpakammaÑ vipÈkaÑ adatvÈ catasso vipattiyo Ègamma deti.

YathÈ hi kocideva puriso kenacideva kammena rÈjÈnaÑ ÈrÈdheyya, athassa rÈjÈ ÔhÈnantaraÑ datvÈ janapadaÑ dadeyya, so taÑ sammÈ paribhuÒjituÑ asakkonto makkaÔena gahitabhattapuÔaÑ viya bhindeyya, yassa yaÑ yÈnaÑ vÈ vÈhanaÑ vÈ dÈsaÑ vÈ dÈsiÑ vÈ ÈrÈmaÑ vÈ vatthuÑ vÈ sampannar|paÑ passati, sabbaÑ balakkÈrena gaÓheyya, manussÈ rÈjavallabhoti kiÒci vattuÑ na sakkuÓeyyaÑ, so aÒÒassa vallabhatarassa rÈjamahÈmattassa virajjheyya2, so naÑ gahetvÈ supothitaÑ pothÈpetvÈ bh|miÑ piÔÔhiyÈ ghaÑsÈpetvÈ nikkaÉÉhÈpetvÈ rÈjÈnaÑ upasa~kamitvÈ “asuko nÈma ______________________________________________________________ 1. SahoÉhaÑ (SyÈ) sakkatÈnulomaÑ. SahoÉÉaÑ (Ka) 2. Virujjheyya (SÊ, SyÈ)


te deva janapadaÑ bhindatÊ”ti gaÓhÈpeyya, rÈjÈ bandhanÈgÈre bandhÈpetvÈ “asukena nÈma kassa kiÑ avahaÔan”ti nagare bheriÑ carÈpeyya, manussÈ ÈgantvÈ “mayhaÑ idaÑ gahitaÑ, mayhaÑ idaÑ gahitan”ti viravasahassaÑ uÔÔhÈpeyyuÑ, rÈjÈ bhiyyoso mattÈya kuddho nÈnappakÈrena taÑ bandhanÈgÈre kilametvÈ ghÈtÈpetvÈ “gacchatha naÑ susÈne chaÉÉetvÈ sa~khalikÈ ÈharathÈ”ti vadeyya. EvaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

Tassa hi purisassa kenacideva kammena rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ ÔhÈnantaraÑ laddhakÈlo viya puthujjanassÈpi kenacideva puÒÒakammena sagge nibbattakÈlo. TasmiÑ janapadaÑ bhinditvÈ manussÈnaÑ santakaÑ gaÓhante kassaci kiÒci vattuÑ avisahanakÈlo viya imasmimpi sagge nibbatte akusalassa vipaccanokÈsaÑ alabhanakÈlo. Tassa ekadivasaÑ ekasmiÑ rÈjavallabhatare virajjhitvÈ tena kuddhena naÑ pothÈpetvÈ raÒÒo ÈrocetvÈ bandhanÈgÈre bandhÈpitakÈlo viya imassa saggato cavitvÈ niraye nibbattakÈlo. ManussÈnaÑ “mayhaÑ idaÑ gahitaÑ, mayhaÑ idaÑ gahitan”ti viravakÈlo viya tasmiÑ niraye nibbatte sabbÈkusalakammÈnaÑ sannipatitvÈ gahaÓakÈlo. SusÈne chaÉÉetvÈ sa~khalikÈnaÑ ÈharaÓakÈlo viya ekekasmiÑ kamme khÊÓe itarassa vipÈkena nirayato sÊsaÑ anukkhipitvÈ sakalakappaÑ nirayamhi paccanakÈlo. KappaÔÔhitikakammaÒhi katvÈ ekakappaÑ nirayamhi paccanakasattÈ neva eko, na dve, na sataÑ, na sahassaÑ. EvaÑ paccanakasattÈ kira gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ.

AtthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni gativipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti-ÈdÊsupi evaÑ yojanÈ veditabbÈ–idhekaccassa bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni gatisampattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena pÈpakammena gativipattiyaÑ niraye vÈ asurakÈye vÈ nibbatto, tÈdise ca ÔhÈne kusalaÑ vipÈkaÑ dÈtuÑ na sakkoti, ekantaÑ akusalameva sakkotÊti evamassa tÈni kammÈni gativipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni upadhisampattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena pÈpakammena upadhivipattiyaÑ patiÔÔhito dubbaÓÓo hoti pisÈcasadiso. So sacepi rÈjakule nibbatto,


pitu-accayena “kiÑ imassa nissirÊkassa rajjenÈ”ti rajjaÑ na labhati, senÈpatigehÈdÊsu nibbattopi senÈpatiÔÔhÈnÈdÊni1 na labhati.

Imassa panatthassa vibhÈvanatthaÑ DÊparÈjavatthu kathetabbaÑ–rÈjÈ kira putte jÈte deviyÈ pasÊditvÈ varaÑ adÈsi. SÈ varaÑ gahetvÈ Ôhapesi. KumÈro sattaÔÔhavassakÈleva rÈja~geÓe kukkuÔe yujjhÈpesi. Eko kukkuÔo uppatitvÈ kumÈrassa akkhÊni bhindi. KumÈramÈtÈ devÊ puttassa pannarasasoÄasavassakÈle “rajjaÑ dhÈressÈmÊ”ti rÈjÈnaÑ upasa~kamitvÈ Èha “deva tumhehi kumÈrassa jÈtakÈle varo dinno, mayÈ so gahetvÈ Ôhapito, idÈni naÑ gaÓhÈmÊ”ti. SÈdhu devi gaÓhÈhÊti. MayÈ deva tumhÈkaÑ santikÈ kiÒci aladdhaÑ nÈma natthi, idÈni pana mama puttassa rajjaÑ dehÊti. Devi tava putto a~gavikalo, na sakkÈ tassa rajjaÑ dÈtunti. Tumhe mayhaÑ ruccanakavaraÑ adÈtuÑ asakkontÈ kasmÈ varaÑ adatthÈti. RÈjÈ ativiya nippÊÄiyamÈno “na sakkÈ tuyhaÑ puttassa Sakalala~kÈdÊpe rajjaÑ dÈtuÑ, NÈgadÊpe pana chattaÑ ussÈpetvÈ vasat|”ti NÈgadÊpaÑ pesesi. So DÊparÈjÈ nÈma ahosi. Sace cakkhuvikalo nÈbhavissÈ. Tiyojanasatike2 SakalatambapaÓÓidÊpe sabbasampattiparivÈraÑ rajjaÑ alabhissÈ. EvaÑ upadhivipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni kÈlasampattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. So pana ekena pÈpakammena kÈlavipattiyaÑ durÈjadumanussakÈle kasaÔe niroje appÈyuke gatikoÔike nibbatto, tÈdise ca kÈle kalyÈÓakammaÑ vipÈkaÑ dÈtuÑ na sakkotÊti evaÑ kÈlavipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni payogasampattiyaÑ Ôhitassa vipacceyyuÑ. AyaÑ pana payogavipattiyaÑ Ôhito pÈÓaÑ hanati -pa- sabbaÑ dussÊlyaÑ p|reti. TathÈ tena saddhiÑ samajÈtikÈnipi kulÈni ÈvÈhavivÈhaÑ na karonti, “itthidhutto surÈdhutto akkhadhutto ayaÑ pÈpapuriso”ti ÈrakÈ parivajjanti, kalyÈÓakammÈni vipaccituÑ na sakkonti. EvaÑ payogavipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊti pajÈnÈti. EvaÑ catasso ______________________________________________________________ 1. SenÈpatiseÔÔhiÔÔhÈnÈdÊni (SÊ, SyÈ) 2. DiyaÉÉhayojanasatike (SyÈ)


sampattiyo Ègamma vipÈkadÈyakaÑ kalyÈÓakammaÑ cat|hi vipattÊhi paÔibÈhitattÈ na vipaccati.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni gativipattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena gatisampattiyaÑyeva nibbatto. Tatthassa tÈni kammÈni upagantvÈ vÈrena vÈrena vipÈkaÑ denti, kÈlena manussaloke nibbattÈpenti, kÈlena devaloke. EvaÑ gativipattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni gatisampattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni upadhivipattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena upadhisampattiyaÑyeva patiÔÔhito abhir|po dassanÊyo pÈsÈdiko brahmavacchasadiso. Tassa upadhisampattiyaÑ ÔhitattÈ kalyÈÓakammÈni vipÈkaÑ denti. Sace rÈjakule nibbattati, aÒÒesu jeÔÔhakabhÈtikesu santesupi “etassa attabhÈvo samiddho, etassa chatte ussÈpite lokassa phÈsu bhavissatÊ”ti tameva rajje abhisiÒcanti. UparÈjagehÈdÊsu nibbatto pitu-accayena oparajjaÑ senÈpatiÔÔhÈnaÑ bhaÓÉÈgÈrikaÔÔhÈnaÑ seÔÔhiÔÔhÈnaÑ labhati. EvaÑ upadhivipattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni upadhisampattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni kÈlavipattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena kÈlasampattiyaÑ nibbatto surÈjasumanussakÈle, tÈdisÈya kÈlasamiddhiyÈ nibbattassa kalyÈÓakammaÑ vipÈkaÑ deti.

TatridaÑ MahÈsoÓattherassa vatthu kathetabbaÑ–brÈhmaÓatissabhaye kira Cittalapabbate dvÈdasa bhikkhusahassÈni paÔivasanti, tathÈ TissamahÈvihÈre. DvÊsupi vihÈresu tiÓÓaÑ vassÈnaÑ vaÔÔaÑ1 ekarattameva mahÈm|sikÈyo khÈditvÈ thusamattameva ÔhapesuÑ. Cittalapabbate bhikkhusaÑgho “TissamahÈvihÈre vaÔÔaÑ vattissati, tattha gantvÈ vasissÈmÈ”ti vihÈrato nikkhami. TissamahÈvihÈrepi bhikkhusaÑgho “Cittalapabbate vaÔÔaÑ vattissati, tattha gantvÈ vasissÈmÈ”ti vihÈrato nikkhami. ______________________________________________________________ 1. VattaÑ (Ka)


Ubhatopi ekissÈ gambhÊrakandarÈya tÊre samÈgatÈ pucchitvÈ vaÔÔassa khÊÓabhÈvaÑ ÒatvÈ “tattha gantvÈ kiÑ karissÈmÈ”ti catuvÊsati bhikkhusahassÈni gambhÊrakandaravanaÑ pavisitvÈ nisinnanÊhÈreneva anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyiÑsu. PacchÈ bhaye v|pasante bhikkhusaÑgho SakkaÑ devarÈjÈnaÑ gahetvÈ dhÈtuyo saÑharitvÈ cetiyaÑ akÈsi.

BrÈhmaÓatissacoropi janapadaÑ viddhaÑsesi. SaÑgho sannipatitvÈ mantetvÈ “coraÑ paÔibÈhat|”ti SakkasantikaÑ aÔÔha there pesesi. Sakko devarÈjÈ “mayÈ bhante uppanno coro na sakkÈ paÔibÈhituÑ, saÑgho parasamuddaÑ gacchatu, ahaÑ samuddÈrakkhaÑ karissÈmÊ”ti. SaÑgho sabbadisÈhi NÈgadÊpaÑ gantvÈ jambukolapaÔÔane tibh|mikaÑ mahÈ-uÄumpaÑ bandhÈpesi. EkÈ bh|mikÈ udake osÊdi, ekissÈ bhikkhusaÑgho nisinno, ekissÈ pattacÊvarÈni ÔhapayiÑsu. SaÑyuttabhÈÓakac|ÄasÊvatthero Isidattatthero MahÈsoÓattheroti tayo therÈ tÈsaÑ parisÈnaÑ pÈmokkhÈ. Tesu dve therÈ MahÈsoÓattheraÑ ÈhaÑsu “Èvuso MahÈsoÓa abhiruha mahÈ-uÄumpan”ti. Tumhe pana bhanteti. Œvuso udake maraÓampi thale maraÓampi ekameva, na mayaÑ gamissÈma, taÑ nissÈya pana anÈgate sÈsanassa paveÓÊ Ôhassati, gaccha tvaÑ Èvusoti. “NÈhaÑ bhante tumhesu agacchantesu gamissÈmÊ”ti yÈvatatiyaÑ kathetvÈpi theraÑ ÈropetuÑ asakkontÈ nivattiÑsu.

Atha C|ÄasÊvatthero IsidattattheraÑ Èha “Èvuso Isidatta anÈgate MahÈsoÓattheraÑ nissÈya sÈsanapaveÓÊ Ôhassati, mÈ kho naÑ hatthato vissajjehÊ”ti. Tumhe pana bhanteti. “AhaÑ mahÈcetiyaÑ vandissÈmÊ”ti dve there anusÈsitvÈ anupubbena cÈrikaÑ caranto mahÈvihÈraÑ sampÈpuÓi. TasmiÑ samaye mahÈvihÈro suÒÒo, cetiya~gaÓe eraÓÉÈ jÈtÈ, cetiyaÑ gacchehi parivÈritaÑ, sevÈlena pariyonaddhaÑ. Thero DharamÈnakabuddhassa nipaccÈkÈraÑ dassento viya mahÈcetiyaÑ vanditvÈ pacchimadisÈya sÈlaÑ pavisitvÈ olokento “evar|passa nÈma lÈbhaggayasaggappattassa sarÊradhÈtunicayaÔÔhÈnaÑ1 anÈthaÑ jÈtan”ti cintayamÈno nisÊdi. ______________________________________________________________ 1. SarÊradhÈtucetiyaÔÔhÈnaÑ (SÊ)


Atha avid|re rukkhe adhivatthÈ devatÈ addhikamanussar|pena taÓÉulanÈliÒca guÄapiÓÉaÒca ÈdÈya therassa santikaÑ gantvÈ kattha gacchatha bhanteti. AhaÑ dakkhiÓadisaÑ upÈsakÈti. Ahampi tattheva gantukÈmo, saha gacchÈma bhanteti. AhaÑ dubbalo tava gatiyÈ gantuÑ na sakkhissÈmi, tvaÑ purato gaccha upÈsakÈti. “Ahampi tumhÈkaÑ gatiyÈ gamissÈmÊ”ti therassa pattacÊvaraÑ aggahesi. TissavÈpi PÈÄiÑ ÈruÄhakÈle ca pattaÑ ÈharÈpetvÈ pÈnakaÑ katvÈ adÈsi. Therassa pÊtamatteyeva balamattÈ saÓÔhÈti. DevatÈ pathaviÑ sa~khipitvÈ veÓunadÊsantike ekaÑ chaÉÉitavihÈraÑ patvÈ therassa vasanaÔÔhÈnaÑ paÔijaggitvÈ adÈsi.

Punadivase therena mukhe dhovitamatte yÈguÑ pacitvÈ adÈsi, yÈguÑ pÊtassa bhattaÑ pacitvÈ upanÈmesi. Thero “tuyhaÑ Ôhapehi upÈsakÈ”ti pattaÑ hatthena pidahi. “AhaÑ na d|raÑ gamissÈmÊ”ti devatÈ therassa patte bhattaÑ pakkhipitvÈ katabhattakicce there pattacÊvaramÈdÈya maggaÑ paÔipannÈ pathaviÑ sa~khipitvÈ jajjaranadÊsantikaÑ netvÈ “bhante etaÑ paÓÓakhÈdakamanussÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ, dh|mo paÒÒÈyati, ahaÑ purato gamissÈmÊ”ti theraÑ vanditvÈ attano bhavanaÑ agamÈsi. Thero sabbampi bhayakÈlaÑ paÓÓakhÈdakamanusse nissÈya vasi.

Isidattattheropi anupubbena cÈrikaÑ caranto AÄajanapadaÑ sampÈpuÓi. Tattha manussÈ nÈtipakkÈni madhukaphalÈni bhinditvÈ aÔÔhiÑ ÈdÈya tacaÑ chaÉÉetvÈ agamaÑsu. Thero “Èvuso MahÈsoÓa bhikkhÈhÈro paÒÒÈyatÊ”ti vatvÈ pattacÊvaraÑ ÈharÈpetvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattaÑ nÊharitvÈ aÔÔhÈsi. TaruÓadÈrakÈ theraÑ ÔhitaÑ disvÈ “iminÈ koci attho bhavissatÊ”ti vÈlukaÑ puÒjitvÈ madhukaphalattacaÑ patte pakkhipitvÈ adaÑsu. Thero paribhuÒjiÑsu. SattÈhamattaÑ soyeva ÈhÈro ahosi.

Anupubbena coriyassaraÑ sampÈpuÓiÑsu. ManussÈ kumudÈni gahetvÈ kumudanÈle chaÉÉetvÈ agamaÑsu. Thero “Èvuso MahÈsoÓa bhikkhÈhÈro paÒÒÈyatÊ”ti vatvÈ pattacÊvaraÑ ÈharÈpetvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattaÑ nÊharitvÈ aÔÔhÈsi. GÈmadÈrakÈ kumudanÈle sodhetvÈ patte pakkhipitvÈ adaÑsu. Thero patibhuÒjiÑsu. SattÈhamattaÑ sova ÈhÈro ahosi.


Anupubbena carantÈ paÓÓakhÈdakamanussÈnaÑ vasanaÔÔhÈne ekaÑ gÈmadvÈraÑ sampÈpuÓiÑsu. Tattha ekissÈ dÈrikÈya mÈtÈpitaro araÒÒaÑ gacchantÈ “sace koci ayyo Ègacchati, katthaci gantuÑ mÈ adÈsi, ayyassa vasanaÔÔhÈnaÑ ÈcikkheyyÈsi ammÈ”ti ÈhaÑsu. SÈ there disvÈ pattaÑ gahetvÈ nisÊdÈpesi. Gehe dhaÒÒajÈti nÈma natthi. VÈsiÑ pana gahetvÈ guÒjacocarukkhattacaÑ guÒjalatÈpattehi saddhiÑ ekato koÔÔetvÈ tayo piÓÉe katvÈ ekaÑ Isidattattherassa, ekaÑ MahÈsoÓattherassa patte ÔhapetvÈ “atirekapiÓÉaÑ Isidattattherassa patte ÔhapessÈmÊ”ti hatthaÑ pasÈresi, hattho parivattitvÈ MahÈsoÓattherassa patte patiÔÔhÈpesi. Isidattatthero “brÈhmaÓatissabhaye guÒjacocapiÓÉe vipÈkadÈyakakammaÑ desakÈlasampadÈya kÊvapamÈÓaÑ vipÈkaÑ dassatÊ”ti Èha. Te taÑ paribhuÒjitvÈ vasanaÔÔhÈnaÑ agamaÑsu. SÈpi araÒÒato ÈgatÈnaÑ mÈtÈpit|naÑ Ècikkhi “dve therÈ ÈgatÈ, tesaÑ me vasanaÔÔhÈnaÑ Ècikkhitan”ti. Te ubhopi therÈnaÑ santikaÑ gantvÈ vanditvÈ “bhante yaÑ mayaÑ labhÈma, tena tumhe paÔijaggissÈma, idheva vasathÈ”ti paÔiÒÒaÑ gaÓhiÑsu. TherÈpi sabbabhayakÈlaÑ te upanissÈya vasiÑsu.

BrÈhmaÓatissacore mate pitumahÈrÈjÈ chattaÑ ussÈpesi. “BhayaÑ v|pasantaÑ, janapado sampuÓÓo”ti sutvÈ parasamuddato bhikkhusaÑgho nÈvÈya mahÈtitthapaÔÔane oruyha “MahÈsoÓatthero kahaÑ vasatÊ”ti pucchitvÈ therassa santikaÑ agamÈsi. Thero paÒcabhikkhusataparivÈro KÈlakagÈme MaÓÉalÈrÈmavihÈraÑ sampÈpuÓi. TasmiÑ samaye KÈlakagÈme sattamattÈni kulasatÈni paÔivasanti. RattibhÈge devatÈ ÈhiÓÉitvÈ “MahÈsoÓatthero paÒcabhikkhusataparivÈro MaÓÉalÈrÈmavihÈraÑ patto, ekeko navahatthasÈÔakena saddhiÑ ekekakahÈpaÓagghanakaÑ piÓÉapÈtaÑ det|”ti manusse avocuÑ. Punadivase ca therÈ KÈlakagÈmaÑ piÓÉÈya pavisiÑsu. ManussÈ nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ adaÑsu. MaÓÉalÈrÈmavÈsÊ Tissabh|titthero saÑghatthero hutvÈ nisÊdi. Eko mahÈ-upÈsako taÑ vanditvÈ “bhante MahÈsoÓatthero nÈma kataro”ti pucchi. Tena samayena thero navako1 hoti pariyante nisinno. Thero hatthaÑ pasÈretvÈ “MahÈsoÓo ______________________________________________________________ 1. Navakataro (SyÈ)


nÈma esa upÈsakÈ”ti Èha. UpÈsako taÑ vanditvÈ pattaÑ gaÓhÈti. Thero na deti. Tissabh|titthero “Èvuso SoÓa yathÈ tvaÑ na jÈnÈsi, mayampi evameva na jÈnÈma, puÒÒavantÈnaÑ devatÈ paripÈcenti, pattaÑ dehi1 sabrahmacÈrÊnaÑ sa~gahaÑ karohÊ”ti Èha. Thero pattaÑ adÈsi. MahÈ-upÈsako pattaÑ ÈdÈya gantvÈ kahÈpaÓagghanakassa piÓÉapÈtassa p|retvÈ navahatthasÈÔakaÑ ÈdhÈrakaÑ katvÈ ÈharitvÈ therassa hatthe Ôhapesi, aparopi upÈsako therassÈti satta sÈÔakasatÈni satta ca piÓÉapÈtasatÈni therasseva adaÑsu.

Thero bhikkhusaÑghassa saÑvibhÈgaÑ katvÈ anupubbena mahÈvihÈraÑ pÈpuÓitvÈ mukhaÑ dhovitvÈ mahÈbodhiÑ vanditvÈ mahÈcetiyaÑ vanditvÈ th|pÈrÈme Ôhito cÊvaraÑ pÈrupitvÈ bhikkhusaÑghaparivÈro dakkhiÓadvÈrena nagaraÑ pavisitvÈ dvÈrato yÈva vaÄaÒjanakasÈlÈ etasmiÑ antare saÔÔhikahÈpaÓagghanakaÑ piÓÉapÈtaÑ labhi. Tato paÔÔhÈya pana sakkÈrassa pamÈÓaÑ natthi. EvaÑ kÈlavipattiyaÑ madhukaphalattacopi kumudanÈlipi dullabhÈ jÈtÈ, kÈlasampattiyaÑ evar|po mahÈlÈbho udapÈdi.

VattabbakanigrodhattherassÈpi sÈmaÓerakÈle brÈhmaÓatissabhayaÑ udapÈdi, sÈmaÓero ca upajjhÈyo cassa parasamuddaÑ nÈgamiÑsu, “paÓÓakhÈdakamanusse upanissÈya vasissÈmÈ”ti paccantÈbhimukhÈ ahesuÑ. SÈmaÓero sattÈhamattaÑ anÈhÈro hutvÈ ekasmiÑ gÈmaÔÔhÈne tÈlarukkhe tÈlapakkaÑ disvÈ upajjhÈyaÑ Èha “bhante thokaÑ Ègametha, tÈlapakkaÑ pÈtessÈmÊ”ti. Dubbalosi tvaÑ sÈmaÓera, mÈ abhiruhÊti. “AbhiruhissÈmi bhante”ti khuddakavÈsiÑ gahetvÈ tÈlaÑ Èruyha tÈlapiÓÉaÑ chindituÑ Èrabhi, vÈsiphalaÑ nikkhamitvÈ bh|miyaÑ pati.

Thero cintesi “ayaÑ kilamantova rukkhaÑ ÈruÄho, kiÑ nu kho idÈni karissatÊ”ti. SÈmaÓero tÈlapaÓÓaÑ phÈletvÈ phÈletvÈ vÈsidaÓÉake bandhitvÈ ghaÔento ghaÔento bh|miyaÑ pÈtetvÈ “bhante sÈdhu vatassa, sace vÈsiphalaÑ ettha paveseyyÈthÈ”ti Èha. Thero “upÈyasampanno sÈmaÓero”ti vÈsiphalaÑ pavesetvÈ adÈsi. So vÈsiÑ ukkhipitvÈ tÈlaphalÈni pÈtesi. Thero vÈsiÑ pÈtÈpetvÈ ______________________________________________________________ 1. MuÒca (SÊ, SyÈ)


pavaÔÔitvÈ gataÑ tÈlaphalaÑ bhinditvÈ1 sÈmaÓeraÑ otiÓÓakÈle Èha “sÈmaÓera tvaÑ dubbalo, idaÑ tÈva khÈdÈhÊ”ti. “NÈhaÑ bhante tumhehi akhÈdite khÈdissÈmÊ”ti vÈsiÑ gahetvÈ tÈlaphalÈni bhinditvÈ pattaÑ nÊharitvÈ tÈlamiÒjaÑ pakkhipitvÈ therassa datvÈ sayaÑ khÈdi. YÈva tÈlaphalÈni ahesuÑ, tÈva tattheva vasitvÈ phalesu khÊÓesu anupubbena paÓÓakhÈdakamanussÈnaÑ vasanaÔÔhÈne ekaÑ chaÉÉitavihÈraÑ pavisiÑsu. SÈmaÓero therassa vasanaÔÔhÈnaÑ paÔijaggi. Thero sÈmaÓerassa ovÈdaÑ datvÈ vihÈraÑ pÈvisi. SÈmaÓero “anÈyatane naÔÔhÈnaÑ attabhÈvÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi, BuddhÈnaÑ upaÔÔhÈnaÑ karissÈmÊ”ti cetiya~gaÓaÑ gantvÈ appaharitaÑ karoti, sattÈhamattaÑ nirÈhÈratÈya pavedhamÈno patitvÈ nipannakova tiÓÈni uddharati. Ekacce ca manussÈ araÒÒe carantÈ madhuÑ labhitvÈ dÈr|ni ceva sÈkapaÓÓaÒca gahetvÈ tiÓacalanasaÒÒÈya “migo nu kho eso”ti sÈmaÓerassa santikaÑ gantvÈ “kiÑ karosi sÈmaÓerÈ”ti ÈhaÑsu. TiÓagaÓÔhiÑ gaÓhÈmi upÈsakÈti. AÒÒopi koci atthi bhanteti. Œma upÈsakÈ upajjhÈyo me antogabbheti. “MahÈtherassa datvÈ khÈdeyyÈsi bhante”ti sÈmaÓerassa madhuÑ datvÈ attano vasanaÔÔhÈnaÑ ÈcikkhitvÈ “mayaÑ sÈkhabha~gaÑ karontÈ gamissÈma, etÈya saÒÒÈya theraÑ gahetvÈ ÈgaccheyyÈsi ayyÈ”ti vatvÈ agamaÑsu.

SÈmaÓero madhuÑ gahetvÈ therassa santikaÑ gantvÈ bahi ÔhatvÈ “vandÈmi bhante”ti Èha. Thero “sÈmaÓero jighacchÈya anudayhamÈno Ègato bhavissatÊ”ti tuÓhÊ ahosi. So punapi “vandÈmi bhante”ti Èha. KasmÈ sÈmaÓera dubbalabhikkh|naÑ sukhena nipajjituÑ na desÊti. DvÈraÑ vivarituÑ sÈruppaÑ bhanteti. Thero uÔÔhahitvÈ dvÈraÑ vivaritvÈ “kiÑ te sÈmaÓera laddhan”ti Èha. Manussehi madhu dinnaÑ, khÈdituÑ sÈruppaÑ bhanteti. SÈmaÓera evameva khÈdituÑ kilamissÈma, pÈnakaÑ katvÈ pivissÈmÈti. SÈmaÓero pÈnakaÑ katvÈ adÈsi. Atha naÑ thero “manussÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ pucchasi sÈmaÓerÈ”ti Èha. Sayameva ÈcikkhiÑsu bhanteti. “SÈmaÓera pÈtova gacchantÈ kilamissÈma, ajjeva gamissÈmÈ”ti ______________________________________________________________ 1. ChinditvÈ (SÊ, SyÈ)


pattacÊvaraÑ gaÓhÈpetvÈ nikkhami. Te gantvÈ manussÈnaÑ vasanaÔÔhÈnassa avid|re nipajjiÑsu.

SÈmaÓero rattibhÈge cintesi “mayÈ pabbajitakÈlato paÔÔhÈya gÈmante aruÓaÑ na uÔÔhÈpitapubban”ti, so pattaÑ gahetvÈ aruÓaÑ uÔÔhapetuÑ araÒÒaÑ agamÈsi. MahÈthero sÈmaÓeraÑ nipannaÔÔhÈne apassanto “manussakhÈdakehi gahito bhavissatÊ”ti cintesi. SÈmaÓero araÒÒe aruÓaÑ uÔÔhÈpetvÈ pattena udakaÒca dantakaÔÔhaÒca gahetvÈ Ègami. SÈmaÓera kuhiÑ gatosi, mahallakabhikkh|naÑ te vitakko uppÈdito, daÓÉakammaÑ ÈharÈti. ŒharissÈmi bhanteti. Thero mukhaÑ dhovitvÈ cÊvaraÑ pÈrupi. Ubhopi manussÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ agamaÑsu. ManussÈpi attano paribhogaÑ kandam|laphalapaÓÓaÑ adaÑsu. Theropi paribhuÒjitvÈ vihÈraÑ agamÈsi. SÈmaÓero udakaÑ ÈharitvÈ “pÈde dhovÈmi bhante”ti Èha. SÈmaÓera tvaÑ rattiÑ kuhiÑ gato, amhÈkaÑ vitakkaÑ uppÈdesÊti. Bhante gÈmante me aruÓaÑ na uÔÔhÈpitapubbaÑ, aruÓuÔÔhÈpanatthÈya araÒÒaÑ agacchinti. “SÈmaÓera na tuyhaÑ daÓÉakammaÑ anucchavikaÑ, amhÈkameva anucchavikan”ti vatvÈ thero tasmiÑyeva ÔhÈne vasi, sÈmaÓerassa ca saÒÒaÑ adÈsi “mayaÑ tÈva mahallakÈ, ‘idaÑ nÈma bhavissatÊ’ti na sakkÈ jÈnituÑ, tuvaÑ attÈnaÑ rakkheyyÈsÊ”ti. Thero kira anÈgÈmÊ, taÑ aparabhÈge manussakhÈdakÈ khÈdiÑsu. SÈmaÓero attÈnaÑ rakkhitvÈ bhaye v|pasante yathÈr|pe ÔhÈne upajjhaÑ gÈhetvÈ upasampanno hutvÈ BuddhavacanaÑ uggahetvÈ tipiÔakadharo hutvÈ Vattabbakanigrodhatthero nÈma jÈto.

PitumahÈrÈjÈ rajjaÑ paÔipajji. ParasamuddÈ ÈgatÈgatÈ bhikkh| “kahaÑ Vattabbakanigrodhatthero, kahaÑ Vattabbakanigrodhatthero”ti pucchitvÈ tassa santikaÑ agamaÑsu. MahÈbhikkhusaÑgho theraÑ parivÈresi. So mahÈbhikkhusaÑghaparivuto anupubbena mahÈvihÈraÑ patvÈ mahÈbodhiÑ mahÈcetiyaÑ th|pÈrÈmaÒca vanditvÈ nagaraÑ pÈvisi. YÈva dakkhiÓadvÈrÈ gacchantasseva navasu ÔhÈnesu ticÊvaraÑ uppajji, antonagaraÑ paviÔÔhakÈlato paÔÔhÈya mahÈsakkÈro uppajji. Iti kÈlavipattiyaÑ tÈlaphalakandam|lapaÓÓampi dullabhaÑ jÈtaÑ, kÈlasampattiyaÑ evar|po mahÈlÈbho uppannoti evaÑ


kÈlavipattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni kÈlasampattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti.

AparassÈpi bah|ni kalyÈÓakammÈni honti, tÈni payogavipattiyaÑ Ôhitassa na vipacceyyuÑ. So pana ekena kalyÈÓakammena sammÈpayoge patiÔÔhito tÊÓi sucaritÈni p|reti, paÒcasÊlaÑ dasasÊlaÑ rakkhati. KÈlasampattiyaÑ nibbattassa rÈjÈno sabbÈla~kÈrappaÔimaÓÉitÈ rÈjakaÒÒÈyo etassa anucchavikÈti pesenti, yÈnavÈhanamaÓisuvaÓÓarajatÈdibhedaÑ taÑ taÑ paÓÓÈkÈraÑ etassa anucchavikanti pesenti.

Pabbajj|pagatopi mahÈyaso hoti mahÈnubhÈvo. TatridaÑ vatthu–K|ÔakaÓÓarÈjÈ kira GirigÈmakaÓÓavÈsikaÑ C|ÄasudhammattheraÑ mamÈyati, so uppalavÈpiyaÑ vasamÈno theraÑ pakkosÈpesi. Thero ÈgantvÈ MÈlÈrÈmavihÈre vasati. RÈjÈ therassa mÈtaraÑ pucchi “kiÑ thero piyÈyatÊ”ti. KandaÑ mahÈrÈjÈti. RÈjÈ kandaÑ gÈhÈpetvÈ vihÈraÑ gantvÈ therassa dadamÈno mukhaÑ ulloketuÑ nÈsakkhi, so nikkhamitvÈ ca bahipariveÓe deviÑ pucchi “kÊdiso thero”ti. TvaÑ puriso hutvÈ ulloketuÑ na sakkosi, ahaÑ kathaÑ sakkhissÈmi, nÈhaÑ jÈnÈmi kÊdisoti. RÈjÈ “mama raÔÔhe balikÈragahapatiputtaÑ ulloketuÑ na visahÈmi, mahantaÑ vata bho BuddhasÈsanaÑ nÈmÈ”ti apphoÔesi. TipiÔakac|ÄanÈgattherampi mamÈyati, tassa a~guliyaÑ ekÈ piÄakÈ uÔÔhahi. RÈjÈ “theraÑ passissÈmÊ”ti vihÈraÑ gantvÈ balavapemena a~guliÑ mukhena gaÓhi, antomukheyeva piÄakÈ bhinnÈ, pubbalohitaÑ anuÔÔhubhitvÈ there sinehena amataÑ viya ajjhohari. Soyeva thero aparabhÈge maraÓamaÒce nipajji. RÈjÈ gantvÈ asucikapallakaÑ sÊse ÔhapetvÈ “dhammasakaÔassa akkho bhijjatÊ”ti paridevamÈno vicari. Pathavissarassa asucikapallakaÑ sÊsena ukkhipitvÈ vicaraÓaÑ nÈma kassa gatamaggo, sammÈpayogassa gatamaggoti evaÑ payogavipattipaÔibÈhitattÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontÈni payogasampattiÑ Ègamma vipaccantÊti pajÈnÈti. EvaÑ cat|hi vipattÊhi paÔibÈhitaÑ kalyÈÓakammaÑ vipÈkaÑ adatvÈ catasso sampattiyo Ègamma deti.

TatridaÑ bh|tamatthaÑ katvÈ opammaÑ–eko kira mahÈrÈjÈ ekassa amaccassa appamattena kujjhitvÈ taÑ bandhanÈgÈre bandhÈpesi, tassa ÒÈtakÈ


raÒÒo kuddhabhÈvaÑ Òa tvÈ kiÒci avatvÈ caÓÉakodhe vigate rÈjÈnaÑ tassa niraparÈdhabhÈvaÑ jÈnÈpesuÑ. RÈjÈ muÒcitvÈ tassa ÔhÈnantaraÑ paÔipÈkatikaÑ akÈsi. Athassa tato tato ÈgacchantÈnaÑ paÓÓÈkÈrÈnaÑ pamÈÓaÑ nÈhosi. ManussÈ sampaÔicchituÑ nÈsakkhiÑsu. Tattha raÒÒo appamattakena kujjhitvÈ tassa bandhanÈgÈre bandhÈpitakÈlo viya puthujjanassa niraye nibbattakÈlo, athassa ÒÈtakehi rÈjÈnaÑ saÒÒÈpetvÈ ÔhÈnantarassa paÔipÈkatikakaraÓakÈlo viya tassa sagge nibbattakÈlo, paÓÓÈkÈraÑ sampaÔicchituÑ asamatthakÈlo viya catasso sampattiyo Ègamma kalyÈÓakammÈnaÑ devalokato manussalokaÑ, manussalokato devalokanti evaÑ sukhaÔÔhÈnato sukhaÔÔhÈnameva netvÈ kappasatasahassampi sukhavipÈkaÑ datvÈ nibbÈnasampÈpanaÑ veditabbaÑ.

EvaÑ tÈva PÈÄivaseneva dutiyaÑ balaÑ dÊpetvÈ puna “ahosi kammaÑ ahosi kammavipÈko”ti iminÈ paÔisambhidÈnayenÈpi1 dÊpetabbaÑ. Tattha ahosi kammanti atÊte Èy|hitaÑ kammaÑ atÊteyeva ahosi. Yena pana atÊte vipÈko dinno, taÑ sandhÈya ahosi kammavipÈkoti vuttaÑ. DiÔÔhadhammavedanÊyÈdÊsu pana bah|supi Èy|hitesu ekaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ vipÈkaÑ deti, sesÈni avipÈkÈni. EkaÑ upapajjavedanÊyaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhati, sesÈni avipÈkÈni. EkenÈnantariyena niraye upapajjati, sesÈni avipÈkÈni. AÔÔhasu samÈpattÊsu ekÈya brahmaloke nibbattati, sesÈ avipÈkÈ. IdaÑ sandhÈya nÈhosi kammavipÈkoti vuttaÑ. Yo pana bahumpi kusalÈkusalaÑ kammaÑ katvÈ kalyÈÓamittaÑ nissÈya arahattaÑ pÈpuÓÈti, etassa kammavipÈko nÈhosi nÈma. YaÑ atÊte Èy|hitaÑ etarahi vipÈkaÑ deti, taÑ ahosi kammaÑ atthi kammavipÈko nÈma. YaÑ purimanayeneva avipÈkataÑ Èpajjati, taÑ ahosi kammaÑ natthi kammavipÈko nÈma. YaÑ atÊte Èy|hitaÑ anÈgate vipÈkaÑ dassati, taÑ ahosi kammaÑ bhavissati kammavipÈko nÈma. YaÑ purimanayeneva avipÈkataÑ Èpajjissati, taÑ ahosi kammaÑ na bhavissati kammavipÈko nÈma. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 271 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


YaÑ etarahi Èy|hitaÑ etaraheva vipÈkaÑ deti, taÑ atthi kammaÑ atthi kammavipÈko nÈma. YaÑ purimanayeneva avipÈkataÑ Èpajjati, taÑ atthi kammaÑ natthi kammavipÈko nÈma. YaÑ etarahi Èy|hitaÑ anÈgate vipÈkaÑ dassati, taÑ atthi kammaÑ bhavissati kammavipÈko nÈma. YaÑ purimanayeneva avipÈkataÑ Èpajjissati, taÑ atthi kammaÑ na bhavissati kammavipÈko nÈma.

YaÑ sayampi anÈgataÑ, vipÈkopissa anÈgato, taÑ bhavissati kammaÑ bhavissati kammavipÈko nÈma. YaÑ sayaÑ bhavissati, purimanayeneva avipÈkataÑ Èpajjissati, taÑ bhavissati kammaÑ na bhavissati kammavipÈko nÈma.

IdaÑ TathÈgatassÈti idaÑ sabbehipi etehi ÈkÈrehi TathÈgatassa kammantaravipÈkantarajÈnanaÒÈÓaÑ akampiyaÔÔhena dutiyaÑ balaÑ veditabbanti.

DutiyabalaniddesavaÓÓanÈ.

_____

Tatiyabalaniddesa

811. Tatiyabalaniddese maggoti vÈ paÔipadÈti vÈ kammassevetaÑ nÈmaÑ. NirayagÈminÊti-ÈdÊsu nirassÈdaÔÔhena nirati-atthena ca nirayo. UddhaÑ anugantvÈ tiriyaÑ aÒcitÈti tiracchanÈ, tiracchÈnÈyeva tiracchÈnayoni. PetatÈya petti, ito pecca gatabhÈvenÈti attho. Pettiyeva pettivisayo. Manassa ussannatÈya manussÈ, manussÈva manussaloko. Dibbanti paÒcahi kÈmaguÓehi adhimattÈya vÈ ÔhÈnasampattiyÈti devÈ, devÈva devaloko. VÈnaÑ vuccati taÓhÈ, taÑ ettha1 natthÊti nibbÈnaÑ. NirayaÑ gacchatÊti nirayagÈmÊ. IdaÑ maggaÑ sandhÈya vuttaÑ. PaÔipadÈ pana nirayagÈminÊ nÈma hoti. Sesapadesupi eseva nayo. ImaÑ sabbampi paÔipadaÑ TathÈgato pajÈnÈti. ______________________________________________________________ 1. Tattha (SÊ, SyÈ)


KathaÑ? SakalagÈmavÈsikesupi hi ekato ekaÑ s|karaÑ vÈ migaÑ vÈ jÊvitÈ voropentesu sabbesampi cetanÈ parassa jÊvitindriyÈrammaÓÈva hoti, taÑ pana kammaÑ tesaÑ Èy|hanakkhaÓeyeva nÈnÈ hoti. Tesu hi eko Èdarena chandajÈto karoti, eko “ehi tvampi karohÊ”ti parehi nippÊÄitattÈ karoti, eko samÈnacchando viya hutvÈ appaÔibÈhiyamÈno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchÈnayoniyaÑ, eko pettivisaye. TaÑ TathÈgato Èy|hanakkhaÓeyeva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa niraye nibbattissati, esa tiracchÈnayoniyaÑ, esa pettivisaye”ti pajÈnÈti. Niraye nibbattamÈnampi “esa aÔÔhasu mahÈnirayesu nibbattissati, esa soÄasasu Ussadanirayesu nibbattissatÊ”ti pajÈnÈti. TiracchÈnayoniyaÑ nibbattamÈnampi “esa apÈdako bhavissati, esa dvipÈdako, esa catuppÈdako, esa bahuppÈdako”ti pajÈnÈti. Pettivisaye nibbattamÈnampi “esa nijjhÈmataÓhiko bhavissati, esa khuppipÈsiko, esa paradatt|pajÊvÊ”ti pajÈnÈti. Tesu ca kammesu “idaÑ kammaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ na sakkhissati, dubbalaÑ dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkaÑ bhavissatÊ”ti pajÈnÈti.

TathÈ sakalagÈmavÈsikesu ekato piÓÉapÈtaÑ dadamÈnesu sabbesampi cetanÈ piÓÉapÈtÈrammaÓÈva hoti. TaÑ pana kammaÑ tesaÑ Èy|hanakkhaÓeyeva purimanayena nÈnÈ hoti. Tesu keci devaloke nibbattissanti, keci manussaloke. TaÑ TathÈgato Èy|hanakkhaÓeyeva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke”ti pajÈnÈti. Devaloke nibbattamÈnampi “esa ParanimmitavasavattÊsu nibbattissati, esa NimmÈnaratÊsu, esa Tusitesu, esa YÈmesu, esa TÈvatiÑsesu, esa CÈtumahÈrÈjikesu, esa bhummadevesu, esa pana jeÔÔhakadevarÈjÈ hutvÈ nibbattissati, esa etassa dutiyaÑ vÈ tatiyaÑ vÈ ÔhÈnantaraÑ karonto paricÈrako hutvÈ nibbattissatÊ”ti pajÈnÈti. Manussesu nibbattamÈnampi “esa khattiyakule nibbattissati, esa brÈhmaÓakule, esa vessakule, esa suddakule, esa pana manussesu rÈjÈ hutvÈ nibbattissati, esa etassa dutiyaÑ vÈ tatiyaÑ vÈ ÔhÈnantaraÑ karonto paricÈrako hutvÈ nibbattissatÊ”ti


pajÈnÈti. Tesu ca kammesu “idaÑ kammaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ na sakkhissati, dubbalaÑ dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkaÑ bhavissatÊ”ti pajÈnÈti.

TathÈ vipassanaÑ paÔÔhapentesuyeva “yena nÊhÈrena vipassanÈ ÈraddhÈ, esa arahattaÑ pÈpuÓissati, esa arahattaÑ pattuÑ na sakkhissati, esa anÈgÈmÊyeva bhavissati, esa sakadÈgÈmÊyeva, esa sotÈpannoyeva, esa pana maggaÑ vÈ phalaÑ vÈ sacchikÈtuÑ na sakkhissati, lakkhaÓÈrammaÓÈya vipassanÈyameva Ôhassati, esa paccayapariggaheyeva, esa nÈmar|papariggaheyeva, esa ar|papariggaheyeva, esa r|papariggaheyeva Ôhassati, esa mahÈbh|tamattameva vavatthÈpessati, esa kiÒci sallakkhetuÑ na sakkhissatÊ”ti pajÈnÈti.

KasiÓaparikammaÑ karontesupi “etassa parikammamattameva bhavissati, nimittaÑ uppÈdetuÑ na sakkhissati, esa pana nimittaÑ uppÈdetuÑ sakkhissati, appanaÑ pÈpetuÑ na sakkhissati. Esa appanaÑ pÈpetvÈ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊ”ti pajÈnÈtÊti.

TatiyabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

Catutthabalaniddesa

812. Catutthabalaniddese khandhanÈnattanti “ayaÑ r|pakkhandho nÈma -pa- ayaÑ viÒÒÈÓakkhandho nÈmÈ”ti evaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ nÈnÈkaraÓaÑ pajÈnÈti. Tesupi “ekavidhena r|pakkhandho -pa- ekÈdasavidhena r|pakkhandho. Ekavidhena vedanÈkkhandho -pa- bahuvidhena vedanÈkkhandho. Ekavidhena saÒÒÈkkhandho -pa-. Ekavidhena sa~khÈrakkhandho -pa-. Ekavidhena viÒÒÈÓakkhandho -pa- bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho”ti evaÑ ekekassa khandhassa nÈnattaÑ pajÈnÈti. ŒyatananÈnattanti “idaÑ cakkhÈyatanaÑ nÈma -pa- idaÑ dhammÈyatanaÑ nÈma. Tattha dasÈyatanÈ kÈmÈvacarÈ, dve catubh|makÈ”ti evaÑ ÈyatananÈnattaÑ pajÈnÈti. DhÈtunÈnattanti “ayaÑ cakkhudhÈtu nÈma -pa- ayaÑ manoviÒÒÈÓadhÈtu nÈma. Tattha soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve catubh|makÈ”ti evaÑ dhÈtunÈnattaÑ pajÈnÈti.


Puna anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokanÈnattanti idaÑ na kevalaÑ upÈdinnakasa~khÈralokasseva nÈnattaÑ TathÈgato pajÈnÈti, anupÈdinnakasa~khÈraloka-ssÈpi nÈnattaÑ TathÈgato pajÈnÈtiyevÈti dassetuÑ gahitaÑ. PaccekabuddhÈ hi dve ca aggasÈvakÈ upÈdinnakasa~khÈralokassÈpi nÈnattaÑ ekadesatova jÈnanti, no nippadesato. AnupÈdinnakalokassa pana nÈnattaÑ na jÈnanti. SabbaÒÒubuddho pana “imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa nÈma rukkhassa khandho seto hoti, imassa kÈÄako, imassa maÔÔho, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco. ImÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa rukkhassa pattaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena evar|paÑ nÈma hoti. ImÈya pana dhÈtuyÈ ussannattÈ imassa rukkhassa pupphaÑ nÊlakaÑ hoti, pÊtakaÑ lohitakaÑ odÈtaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ hoti. ImÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya phalaÑ khuddakaÑ hoti, mahantaÑ dÊghaÑ rassaÑ vaÔÔaÑ susaÓÔhÈnaÑ dussaÓÔhÈnaÑ maÔÔhaÑ pharusaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ madhuraÑ tittakaÑ ambilaÑ kaÔukaÑ kasÈvaÑ hoti. ImÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa rukkhassa kaÓÔako tikhiÓo hoti, atikhiÓo ujuko kuÔilo tambo kÈÄako nÊlo odÈto hotÊ”ti evaÑ anupÈdinnakasa~khÈralokassa nÈnattaÑ pajÈnÈti. SabbaÒÒubuddhÈnaÑyeva hi etaÑ balaÑ, na aÒÒesanti.

CatutthabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

PaÒcamabalaniddesa

813. PaÒcamabalaniddese hÊnÈdhimuttikÈti hÊnajjhÈsayÈ. PaÓÊtÈdhimuttikÈti kalyÈÓajjhÈsayÈ. SevantÊti nissayanti allÊyanti. BhajantÊti upasa~kamanti. PayirupÈsantÊti punappunaÑ upasa~kamanti. Sace hi ÈcariyupajjhÈyÈ na sÊlavanto honti, saddhivihÈrikÈ sÊlavanto honti, te attano ÈcariyupajjhÈyepi na upasa~kamanti, attanÈ sadise sÈruppabhikkh|yeva upasa~kamanti. Sace ÈcariyupajjhÈyÈ sÈruppabhikkh|, itare asÈruppÈ, tepi na ÈcariyupajjhÈye upasa~kamanti, attanÈ sadise hÊnÈdhimuttike eva upasa~kamanti.


EvaÑ upasa~kamanaÑ pana na kevalaÑ etaraheva, atÊtÈnÈgatepÊti dassetuÑ atÊtampi addhÈnanti-ÈdimÈha. TaÑ uttÈnatthameva. IdaÑ pana dussÊlÈnaÑ dussÊlasevanameva, sÊlavantÈnaÑ sÊlavantasevanameva, duppaÒÒÈnaÑ duppaÒÒasevanameva, paÒÒavantÈnaÑ paÒÒavantasevanameva ko niyÈmetÊti? AjjhÈsayadhÈtu niyÈmeti. SambahulÈ kira bhikkh| ekaÑ gÈmaÑ gaÓabhikkhÈcÈraÑ caranti. ManussÈ bahubhattaÑ ÈharitvÈ pattÈni p|retvÈ “tumhÈkaÑ yathÈsabhÈgena paribhuÒjathÈ”ti datvÈ uyyojesuÑ. Bhikkh|pi ÈhaÑsu “Èvuso manussÈ dhÈtusaÑyuttakamme payojentÊ”ti. TipiÔakac|ÄÈbhayattheropi NÈgadÊpe cetiyaÑ vandanÈya paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ gacchanto ekasmiÑ gÈme manussehi nimantito. Therena ca saddhiÑ eko asÈruppabhikkhu atthi, dhuravihÈrepi eko asÈruppabhikkhu atthi. DvÊsu bhikkhusaÑghesu gÈmaÑ osarantesu te ubhopi janÈ kiÒcÈpi Ègantukena nevÈsiko, nevÈsikena vÈ Ègantuko na diÔÔhapubbo, evaÑ santepi ekato hutvÈ hasitvÈ hasitvÈ kathayamÈnÈ ekamantaÑ aÔÔhaÑsu. Thero disvÈ “SammÈsambuddhena jÈnitvÈ dhÈtusaÑyuttaÑ kathitan”ti Èha.

EvaÑ ajjhÈsayadhÈtu niyÈmetÊti vatvÈ dhÈtusaÑyuttena1 ayamevattho dÊpetabbo. Gijjhak|ÔapabbatasmiÒhi gilÈnaseyyÈya nipanno BhagavÈ ÈrakkhaÓatthÈya parivÈretvÈ vasantesu SÈriputtamoggalÈnÈdÊsu ekamekaÑ attano attano parisÈya saddhiÑ ca~kamantaÑ oloketvÈ bhikkh| Èmantesi “passatha no tumhe bhikkhave SÈriputtaÑ sambahulehi bhikkh|hi saddhiÑ ca~kamantanti. EvaÑ bhanteti. Sabbe kho ete bhikkhave bhikkh| mahÈpaÒÒÈ”ti1 vitthÈretabbanti.

PaÒcamabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

ChaÔÔhabalaniddesa

814. ChaÔÔhabalaniddese Èsayanti yattha sattÈ Èsayanti nivasanti, taÑ tesaÑ nivÈsaÔÔhÈnaÑ diÔÔhigataÑ vÈ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ vÈ. Anusayanti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 369 piÔÔhe.


appahÊnÈnusayitaÑ kilesaÑ. Caritanti kÈyÈdÊhi abhisa~khataÑ kusalÈkusalaÑ. Adhimuttanti ajjhÈsayaÑ. Apparajakkheti-ÈdÊsu paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ parittaÑ rÈgadosamoharajaÑ etesanti apparajakkhÈ. Tasseva mahantatÈya mahÈrajakkhÈ. UbhayenÈpi mandakilese mahÈkilese ca satte dasseti. YesaÑ saddhÈdÊni indriyÈni tikkhÈni, te tikkhindriyÈ. YesaÑ tÈni mud|ni, te mudindriyÈ. YesaÑ ÈsayÈdayo koÔÔhÈsÈ sundarÈ, te svÈkÈrÈ. ViparÊtÈ dvÈkÈrÈ. Ye kathitakÈraÓaÑ sallakkhenti, sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. ViparÊtÈ duviÒÒÈpayÈ. Ye ariyamaggapaÔivedhassa anucchavikÈ upanissayasampannÈ, te bhabbÈ. ViparÊtÈ abhabbÈ. 815. EvaÑ chaÔÔhabalassa mÈtikaÑ ÔhapetvÈ idÈni yathÈpaÔipÈÔiyÈ bhÈjento katamo ca sattÈnaÑ Èsayoti-ÈdimÈha. Tattha sassato lokoti-ÈdÊnaÑ attho heÔÔhÈ NikkhepakaÓÉavaÓÓanÈyaÑ1 vuttoyeva. Iti bhavadiÔÔhisannissitÈ vÈti evaÑ sassatadiÔÔhiÑ vÈ sannissitÈ. SassatadiÔÔhi hi ettha “bhavadiÔÔhÊ”ti vuttÈ, ucchedadiÔÔhi ca “vibhavadiÔÔhÊ”ti. SabbadiÔÔhÊnaÒhi sassatucchedadiÔÔhÊhi sa~gahitattÈ sabbepime diÔÔhigatikÈ sattÈ imÈva dve diÔÔhiyo sannissitÈ honti. Vuttampi cetaÑ–“dvayanissito khvÈyaÑ kaccÈna loko yebhuyyena atthitaÒceva natthitaÒcÈ”ti2. Ettha hi atthitÈti sassataÑ. NatthitÈti ucchedo. AyaÑ tÈva vaÔÔasannissitÈnaÑ puthujjanasattÈnaÑ Èsayo.

IdÈni vivaÔÔanissitÈnaÑ suddhasattÈnaÑ ÈsayaÑ dassetuÑ ete vÈ pana ubho ante anupagammÈti-Èdi vuttaÑ. Tattha ete vÈ panÈti eteyeva. Ubho anteti sassatucchedasa~khÈte dve ante. AnupagammÈti anallÊyitvÈ. IdappaccayatÈ paÔiccasamuppannesu dhammes|ti idappaccayatÈya ceva paÔiccasamuppannadhammesu ca. AnulomikÈ khantÊti vipassanÈÒÈÓaÑ. YathÈbh|taÑ ÒÈÓanti maggaÒÈÓaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ paÔiccasamuppÈde ceva paÔiccasamuppannadhammesu ca ete ubho sassatuccheda-ante anupagantvÈ vipassanÈ paÔiladdhÈ, yaÒca tato uttari maggaÒÈÓaÑ, ayaÑ sattÈnaÑ Èsayo, ayaÑ vaÔÔasannissitÈnaÒca vivaÔÔasannissitÈnaÒca sabbesampi sattÈnaÑ Èsayo, idaÑ vasanaÔÔhÈnanti. AyaÑ ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 402 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 1. 257 piÔÔhe.


VitaÓÉavÈdÊ panÈha “maggo nÈma vÈsaÑ viddhaÑsento gacchati, nanu tvaÑ maggo vÈsoti vadesÊ”ti. So vattabbo “tvaÑ ariyavÈsabhÈÓako hosi na hosÊ”ti. Sace pana “na homÊ”ti vadati, “abhÈÓakatÈya na jÈnÈsÊ”ti vattabbo. Sace “bhÈÓakosmÊ”ti vadati, “suttaÑ ÈharÈ”ti vattabbo. Sace Èharati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce Èharati, sayaÑ ÈharitabbaÑ “dasayime bhikkhave ariyavÈsÈ, ye ariyÈ1 ÈvasiÑsu vÈ Èvasanti vÈ Èvasissanti vÈ”ti2. EtaÒhi suttaÑ maggassa vÈsabhÈvaÑ dÊpeti, tasmÈ sukathitamevetanti. IdaÑ pana BhagavÈ sattÈnaÑ ÈsayaÑ jÈnanto imesaÒca diÔÔhigatÈnaÑ vipassanÈÒÈÓamaggaÒÈÓÈnaÑ appavattikkhaÓepi jÈnÈti eva. Vuttampi cetaÑ–

“KÈmaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo kÈmagaruko kÈmÈsayo kÈmÈdhimutto’ti. KÈmaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo nekkhammagaruko nekkhammÈsayo nekkhammÈdhimutto’ti. NekkhammaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti. ByÈpÈdaÑ -pa-. AbyÈpÈdaÑ -pa-. ThinamiddhaÑ -pa-. ŒlokasaÒÒaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo ÈlokasaÒÒÈgaruko ÈlokasaÒÒÈsayo ÈlokasaÒÒÈdhimutto’ti”3.

816. Anusayaniddese kÈmarÈgo ca so appahÊnaÔÔhena anusayo cÈti kÈmarÈgÈnusayo. Sesapadesupi eseva nayo. YaÑ loke piyar|panti yaÑ imasmiÑ loke piyajÈtikaÑ. SÈtar|panti sÈtajÈtikaÑ assÈdapadaÔÔhÈna-iÔÔhÈrammaÓaÑ. Ettha sattÈnaÑ rÈgÈnusayo anusetÊti etasmiÑ iÔÔhÈrammaÓe sattÈnaÑ appahÊnaÔÔhena rÈgÈnusayo anuseti. YathÈ nÈma udake nimuggassa heÔÔhÈ ca upari ca samantabhÈge ca udakameva hoti, evameva iÔÔhÈrammaÓe rÈguppatti nÈma sattÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓÈ. TathÈ aniÔÔhÈrammaÓe paÔighuppatti. Iti imesu dvÊsu dhammes|ti evaÑ imesu dvÊsu kÈmarÈgapaÔighavantesu iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓadhammesu. AvijjÈnupatitÈti kÈmarÈgapaÔighasampayuttÈ hutvÈ ÈrammaÓakaraÓavasena avijjÈ anupatitÈ. TadekaÔÔhoti tÈya ______________________________________________________________ 1. YadariyÈ (SÊ, SyÈ, ®ÊkÈyaÑ ca) 2. AÑ 3. 279 piÔÔhe. 3. Khu 9. 118 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


avijjÈya sampayuttekaÔÔhavasena ekaÔÔho. MÈno ca diÔÔhi ca vicikicchÈ cÈti navavidho mÈno dvÈsaÔÔhividhÈ diÔÔhi aÔÔhavatthukÈ ca vicikicchÈ. BhavarÈgÈnusayo panettha kÈmarÈgÈnusayeneva sa~gahitoti veditabbo. 817. Caritaniddese terasa cetanÈ puÒÒÈbhisa~khÈro, dvÈdasa apuÒÒÈbhisa~khÈro, catasso ÈneÒjÈbhisa~khÈro. Tattha kÈmÈvacaro parittabh|mako, itaro mahÈbh|mako. TÊsupi vÈ etesu yo koci appavipÈko parittabh|mako, bahuvipÈko mahÈbh|makoti veditabbo. 818. Adhimuttiniddeso heÔÔhÈ pakÈsitova. KasmÈ panÈyaÑ adhimutti heÔÔhÈ vuttÈpi puna gahitÈti? AyaÒhi heÔÔhÈ pÈÔiyekkaÑ baladassanavasena gahitÈ, idha sattÈnaÑ tikkhindriyamudindriyabhÈvadassanatthaÑ. 819. MahÈrajakkhaniddese ussadagatÈnÊti vepullagatÈni. PahÈnakkamavasena cesa uppaÔipÈÔiyÈ niddeso kato. 820. AnussadagatÈnÊti avepullagatÈni. Tikkhindriyamudindriyaniddese upanissaya-indriyÈni nÈma kathitÈni. UppaÔipÈÔiyÈ niddese panettha payojanaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. 823. TathÈ dvÈkÈraniddesÈdÊsu pÈpÈsayÈti akusalÈsayÈ. PÈpacaritÈti apuÒÒÈbhisa~khÈraparip|rakÈ. PÈpÈdhimuttikÈti sakkÈyÈbhiratÈ vaÔÔajjhÈsayÈ. 824. SvÈkÈraniddese yasmÈ kalyÈÓako nÈma anusayo natthi, tasmÈ “kalyÈÓÈnusayÈ”ti na vuttaÑ. SesaÑ vuttavipariyÈyena veditabbaÑ. 826. BhabbÈbhabbaniddese kammÈvaraÓenÈti paÒcavidhena Ènantariyakammena. KilesÈvaraÓenÈti niyatamicchÈdiÔÔhiyÈ. VipÈkÈvaraÓenÈti ahetukapaÔisandhiyÈ. YasmÈ pana duhetukÈnampi ariyamaggapaÔivedho natthi, tasmÈ duhetukapaÔisandhipi vipÈkÈvaraÓamevÈti veditabbÈ.


AssaddhÈti BuddhÈdÊsu saddhÈrahitÈ. AcchandikÈti kattukamyatÈkusalacchandarahitÈ. UttarakurukÈ manussÈ acchindikaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ. DuppaÒÒÈti bhava~gapaÒÒÈya parihÊnÈ. Bhava~gapaÒÒÈya pana paripuÓÓÈyapi yassa bhava~gaÑ lokuttarassa pÈdakaÑ na hoti, so duppaÒÒoyeva nÈma. AbhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyÈmasa~khÈtaÑ maggaÑ okkamituÑ abhabbÈ. 827. Na kammÈvaraÓenÈti-ÈdÊni vuttavipariyÈyena veditabbÈni. IdaÑ dvinnaÑ ÒÈÓÈnaÑ bhÈjanÊyaÑ indriyaparopariyattaÒÈÓassa ca ÈsayÈnusayaÒÈÓassa ca. Ettha hi ÈsayÈnusayaÒÈÓena indriyaparopariyattaÒÈÓampi bhÈjitaÑ. Iti imÈni dve ÒÈÓÈni ekato hutvÈ ekaÑ balaÒÈÓaÑ nÈma jÈtanti.

ChaÔÔhabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

Sattamabalaniddesa

828. Sattamabalaniddese jhÈyatÊti jhÈyÊ. CattÈro jhÈyÊti jhÈyino cattÈro janÈ vuccanti. Tattha paÔhamacatukke tÈva paÔhamo samÈpattilÈbhÊ samÈnoyeva na lÈbhÊmhÊti, kammaÔÔhÈnaÑ samÈnaÑyeva na kammaÔÔhÈnanti saÒÒÊ hoti, ayaÑ appaguÓajjhÈnalÈbhÊti veditabbo. Dutiyo samÈpattiyÈ alÈbhÊyeva lÈbhÊmhÊti, akammaÔÔhÈnaÑ samÈnaÑyeva kammaÔÔhÈnanti saÒÒÊ hoti, ayaÑ niddÈjhÈyÊ nÈma. NiddÈyitvÈ paÔibuddho evaÑ maÒÒati. Tatiyo samÈpattilÈbhÊ samÈno samÈpattilÈbhÊmhÊti, kammaÔÔhÈnameva samÈnaÑ kammaÔÔhÈnanti saÒÒÊ hoti, ayaÑ paguÓajjhÈnalÈbhÊti veditabbo. Catuttho alabhÊyeva alÈbhÊmhÊti, akammaÔÔhÈnaÑyeva akammaÔÔhÈnanti saÒÒÊ hoti, evamettha dve janÈ ajjhÈyinova jhÈyÊnaÑ anto paviÔÔhattÈ jhÈyÊti vuttÈ.

Dutiyacatukke sasa~khÈrena sappayogena samÈdhipÈribandhikadhamme vikkhambhento dandhaÑ samÈpajjati nÈma, ekaÑ dve cittavÈre ÔhatvÈ sahasÈ vuÔÔhahanto khippaÑ vuÔÔhÈti nÈma. Sukheneva pana samÈdhipÈribandhikadhamme sodhento khippaÑ samÈpajjati nÈma, yathÈparicchedena avuÔÔhahitvÈ


tÈlaÑ atinÈmetvÈ vuÔÔhahanto dandhaÑ vuÔÔhÈti nÈma. Itare dvepi iminÈva nayena veditabbÈ. Ime cattÈropi janÈ samÈpattilÈbhinova.

Tatiyacatukke idaÑ jhÈnaÑ paÒca~gikaÑ idaÑ catura~gikanti evaÑ a~gavavatthÈnaparicchede cheko samÈdhismiÑ samÈdhikusalo nÈma, nÊvaraÓÈni pana vikkhambhetvÈ cittamaÒj|sÈyaÑ cittaÑ ÔhapetuÑ acheko no samÈdhismiÑ samÈpattikusalo nÈma. Itarepi tayo iminÈva nayena veditabbÈ. Imepi cattÈro samÈpattilÈbhinoyeva.

IdÈni yÈni jhÈnÈni nissÈya ime puggalÈ jhÈyÊ nÈma jÈtÈ, tÈni dassetuÑ cattÈri jhÈnÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha cattÈri jhÈnÈni tayo ca vimokkhÈ atthato heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyameva1 pakÈsitÈ. SesÈnampi vimokkhaÔÔho tattha vuttanayeneva veditabbo. Apicettha paÔipÈÔiyÈ satta appitappitakkhaÓe paccanÊkadhammehi vimuccanato ca ÈrammaÓe ca adhimuccanato vimokkho nÈma. AÔÔhamo pana sabbaso saÒÒÈvedayitehi vimuttattÈ apagamavimokkho nÈma. SamÈdhÊsu catukkanayapaÒcakanayesu paÔhamajjhÈnasamÈdhi savitakkasavicÈro nÈma. PaÒcakanaye dutiyajjhÈnasamÈdhi avitakkavicÈramattasamÈdhi nÈma. Catukkanayepi paÒcakanayepi upari tÊsu jhÈnesu samÈdhi avitakka-avicÈrasamÈdhi nÈma. SamÈpattÊsu hi paÔipÈÔiyÈ aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ samÈdhÊtipi nÈmaÑ samÈpattÊtipi. KasmÈ? cittekaggatÈsabbhÈvato. NirodhasamÈpattiyÈ tadabhÈvato na samÈdhÊti nÈmaÑ.

HÈnabhÈgiyo dhammoti appaguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdi-anupakkhandanaÑ. VisesabhÈgiyo dhammoti paguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ dutiyajjhÈnÈdi-anupakkhandanaÑ. VodÈnampi vuÔÔhÈnanti iminÈ paguÓavodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ nÈma kathitaÑ. HeÔÔhimaÑ heÔÔhimaÒhi paguÓajjhÈnaÑ uparimassa uparimassa padaÔÔhÈnaÑ hoti. TasmÈ “vodÈnampi vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. TamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi vuÔÔhÈnanti iminÈ bhava~gavuÔÔhÈnaÑ nÈma kathitaÑ. Bhava~gena hi sabbajjhÈnehi vuÔÔhÈnaÑ hoti, nirodhato pana phalasamÈpattiyÈva vuÔÔhahanti. IdaÑ PÈÄimuttakavuÔÔhÈnaÑ nÈmÈti.

SattamabalaniddesavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 211, 235 piÔÔhesu.


AÔÔhamabalÈdiniddesa

829. AÔÔhamabalaniddese anekavihitaÑ pubbenivÈsanti-Èdi sabbampi Visuddhimagge vitthÈritameva. Navamabalaniddesepi dibbena cakkhunÈti-Èdi sabbaÑ tattheva vitthÈritaÑ.

NavamabalaniddesavaÓÓanÈ. _____

Dasamabalaniddesa

831. Dasamabalaniddese cetovimuttinti phalasamÈdhiÑ. PaÒÒÈvimuttinti phalaÒÈÓaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthameva. AyaÑ tÈvettha ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ. ParavÈdÊ panÈha “dasabalaÒÈÓaÑ nÈma pÈÔiyekkaÑ natthi, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassevÈyaÑ pabhedo”ti. TaÑ na tathÈ daÔÔhabbaÑ. AÒÒameva hi dasabalaÒÈÓaÑ, aÒÒaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. DasabalaÒÈÓaÒhi sakasakakiccameva jÈnÈti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana tampi tato avasesampi jÈnÈti. DasabalaÒÈÓesupi paÔhamaÑ kÈraÓÈkÈraÓameva jÈnÈti. DutiyaÑ kammantaravipÈkantarameva, tatiyaÑ kammaparicchedameva, catutthaÑ dhÈtunÈnattakÈraÓameva, paÒcamaÑ sattÈnaÑ ajjhÈsayÈdhimuttimeva, chaÔÔhaÑ indriyÈnaÑ tikkhamudubhÈvameva, sattamaÑ jhÈnÈdÊhi saddhiÑ tesaÑ saÑkilesÈdimeva, aÔÔhamaÑ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaÑ sattÈnaÑ cutipaÔisandhimeva, dasamaÑ saccaparicchedameva. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana etehi jÈnitabbaÒca tato uttaritaraÒca pajÈnÈti, etesaÑ pana kiccaÑ na sabbaÑ karoti. TaÒhi jhÈnaÑ hutvÈ appetuÑ na sakkoti, iddhi hutvÈ vikubbituÑ na sakkoti, maggo hutvÈ kilese khepetuÑ na sakkoti.

Api ca paravÈdÊ evaÑ pucchitabbo “dasabalaÒÈÓaÑ nÈma etaÑ savitakkasavicÈraÑ avitakkavicÈramattaÑ avitakka-avicÈraÑ kÈmÈvacaraÑ r|pÈvacaraÑ ar|pÈvacaraÑ lokiyaÑ lokuttaran”ti. JÈnanto “paÔipÈÔiyÈ satta ÒÈÓÈni savitakkasavicÈrÈnÊ”ti vakkhati, tato “parÈni dve ÒÈÓÈni avitakka-avicÈrÈnÊ”ti vakkhati, “ÈsavakkhayaÒÈÓaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈran”ti vakkhati. TathÈ


“paÔipÈÔiyÈ satta kÈmÈvacarÈni, tato dve r|pÈvacarÈni, avasÈne ekaÑ lokuttaran”ti vakkhati, “sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana savitakkasavicÈrameva kÈmÈvacarameva lokiyamevÈ”ti vakkhati. Iti aÒÒadeva dasabalaÒÈÓaÑ, aÒÒaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓanti.


©ÈÓavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

17. Khuddakavatthuvibha~ga

1. EkakamÈtikÈdivaÓÓanÈ

832. IdÈni tadanantare Khuddakavatthuvibha~gepi paÔhamaÑ mÈtikaÑ ÔhapetvÈ nikkhittapadÈnukkamena niddeso kato. TatrÈyaÑ nikkhepaparicchedo, Èdito tÈva jÈtimadoti-Èdayo tesattati ekakÈ nikkhittÈ, tato kodho ca upanÈho cÈti-Èdayo aÔÔhÈrasa dukÈ, akusalam|lÈdayo paÒcatiÑsa tikÈ, ÈsavacatukkÈdayo cuddasa catukkÈ, orambhÈgiyasaÑyojanÈdayo pannarasa paÒcakÈ, vivÈdam|lÈdayo cuddasa chakkÈ, anusayÈdayo satta sattakÈ, kilesavatthu-Èdayo aÔÔha aÔÔhakÈ, ÈghÈtavatthu-Èdayo nava navakÈ, kilesavatthu-Èdayo satta dasakÈ, ajjhattikassa upÈdÈya aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈnÊti-Èdayo cha aÔÔhÈrasakÈti sabbÈnipi etÈni aÔÔha kilesasatÈni nikkhittÈnÊti veditabbÈni. AyaÑ tÈva nikkhepaparicchedo.

1. EkakaniddesavaÓÓanÈ

843-844. IdÈni yathÈnikkhittÈya mÈtikÈya tattha katamo jÈtimadoti-ÈdinÈ nayena Èraddhe niddesavÈre jÈtiÑ paÔiccÈti jÈtiÑ nissÈya. Ettha ca atthipaÔiccaÑ nÈma kathitaÑ, tasmÈ jÈtiyÈ satÊti ayamettha attho. GottaÑ paÔiccÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Madanavasena mado. MajjanÈkÈro majjanÈ. MajjitabhÈvo majjitattaÑ. MÈno maÒÒanÈti-ÈdÊni heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttatthÈneva. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ evaÑ jÈtiyÈ sati taÑ jÈtiÑ nissÈya uppanno majjanÈkÈrappavatto mÈno jÈtimadoti vuccati. SvÈyaÑ khattiyÈdÊnaÑ catunnampi vaÓÓÈnaÑ uppajjati. JÈtisampanno hi khattiyo “mÈdiso aÒÒo natthi, avasesÈ antarÈ uÔÔhÈya khattiyÈ jÈtÈ, ahaÑ pana vaÑsÈgatakhattiyo”ti mÈnaÑ karoti. BrÈhmaÓÈdÊsupi eseva nayo. GottamadaniddesÈdÊsupi iminÈvupÈyena attho veditabbo. Khattiyopi hi “ahaÑ KoÓÉaÒÒagotto, ahaÑ Œdiccagotto”ti mÈnaÑ karoti. BrÈhmaÓopi “ahaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 404 piÔÔhe.


Kassapagotto, ahaÑ BhÈradvÈjagotto”ti mÈnaÑ karoti. Vessopi suddopi attano attano kulagottaÑ nissÈya mÈnaÑ karoti. AÔÔhÈrasÈpi seÓiyo “ekissÈ seÓiyÈ1 jÈtamhÈ”ti mÈnaÑ karontiyeva.

ŒrogyamadÈdÊsu “ahaÑ arogo, avasesÈ rogabahulÈ, gadduhanamattampi mayhaÑ byÈdhi nÈma natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno Èrogyamado nÈma.

“AhaÑ taruÓo, avasesasattÈnaÑ attabhÈvo papÈte Ôhitarukkhasadiso, ahaÑ pana paÔhamavaye Ôhito”ti majjanavasena uppanno mÈno yobbanamado nÈma.

“AhaÑ ciraÑ jÊviÑ, ciraÑ jÊvÈmi, ciraÑ jÊvissÈmi. SukhaÑ jÊviÑ, sukhaÑ jÊvÈmi, sukhaÑ jÊvissÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno jÊvitamado nÈma.

“AhaÑ lÈbhÊ, avasesÈ sattÈ appalÈbhÈ, mayhaÑ pana lÈbhassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno lÈbhamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ labhanti, ahaÑ pana sukataÑ paÓÊtaÑ cÊvarÈdipaccayaÑ labhÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno sakkÈramado nÈma.

“Avasesabhikkh|naÑ pÈdapiÔÔhiyaÑ akkamitvÈ gacchantÈ manussÈ ayaÑ samaÓotipi na vandanti, maÑ pana disvÈva vandanti, pÈsÈÓacchattaÑ viya garuÑ katvÈ aggikkhandhaÑ viya ca durÈsadaÑ katvÈ maÒÒantÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno garukÈramado nÈma.

“Uppanno paÒho mayhameva mukhena chijjati, bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈpi mameva purato katvÈ parivÈretvÈ gacchantÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno purekkhÈramado nÈma.

AgÈrikassa tÈva mahÈparivÈrassa “purisasatampi purisasahassampi maÑ parivÈreti”, anagÈriyassa pana “samaÓasatampi samaÓasahassampi maÑ parivÈreti, sesÈ appaparivÈrÈ, ahaÑ mahÈparivÈro ceva suciparivÈro cÈ”ti majjanavasena uppanno mÈno parivÈramado nÈma. ______________________________________________________________ 1. SeÓiyÈ asambhinnÈya (SyÈ)


Bhogo pana kiÒcÈpi lÈbhaggahaÓeneva gahito hoti, imasmiÑ pana ÔhÈne nikkheparÈsi nÈma gahito, tasmÈ “avasesÈ sattÈ attano paribhogamattampi na labhanti, mayhaÑ pana nidhÈnagatasseva dhanassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno bhogamado nÈma.

VaÓÓaÑ paÔiccÈti sarÊravaÓÓampi guÓavaÓÓampi paÔicca. “AvasesÈ sattÈ dubbaÓÓÈ dur|pÈ, ahaÑ pana abhir|po pÈsÈdiko. AvasesÈ sattÈ nigguÓÈ patthaÔa-akittino, mayhaÑ pana kittisaddo devamanussesu pÈkaÔo itipi thero bahussuto, itipi sÊlavÈ, itipi dhutaguÓayutto”ti majjanavasena uppanno mÈno vaÓÓamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ appassutÈ, ahaÑ pana bahussuto”ti majjanavasena uppanno mÈno sutamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ appaÔibhÈnÈ, mayhaÑ pana paÔibhÈnassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno paÔibhÈnamado nÈma.

“AhaÑ rattaÒÒ| asukaÑ BuddhavaÑsaÑ rÈjavaÑsaÑ janapadavaÑsaÑ gÈmavaÑsaÑ rattindivaparicchedaÑ nakkhattamuhuttayogaÑ jÈnÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno rattaÒÒumado nÈma.

“AvasesÈ bhikkh| antarÈ piÓÉapÈtikÈ jÈtÈ, ahaÑ pana jÈtipiÓÉapÈtiko”ti majjanavasena uppanno mÈno piÓÉapÈtikamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ uÒÒÈtÈ avaÒÒÈtÈ, ahaÑ pana anuÒÒÈto anavaÒÒÈto”ti majjanavasena uppanno mÈno anavaÒÒÈtamado nÈma.

“AvasesÈnaÑ iriyÈpatho apÈsÈdiko, mayhaÑ pana pÈsÈdiko”ti majjanavasena uppanno mÈno iriyÈpathamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ chinnapakkhakÈkasadisÈ, ahaÑ pana mahiddhiko mahÈnubhÈvo”ti vÈ, “ahaÑ yaÑ yaÑ kammaÑ karomi, taÑ taÑ ijjhatÊ”ti vÈ majjanavasena uppanno mÈno iddhimado nÈma.

HeÔÔhÈ parivÈraggahaÓena yaso gahitova hoti. ImasmiÑ pana ÔhÈne upaÔÔhÈkamado nÈma gahito, so agÈrikenapi anagÈrikenapi dÊpetabbo. AgÈriko hi ekacco aÔÔhÈrasasu seÓÊsu ekissÈ jeÔÔhako hoti, tassa “avasese purise ahaÑ paÔÔhapemi, ahaÑ


vicÈremÊ”ti, anagÈrikopi ekacco katthaci jeÔÔhako hoti, tassa “avasesÈ bhikkh| mayhaÑ ovÈde vattanti, ahaÑ jeÔÔhako”ti majjanavasena uppanno mÈno yasamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ dussÊlÈ, ahaÑ pana sÊlavÈ”ti majjanavasena uppanno mÈno sÊlamado nÈma. “AvasesasattÈnaÑ kukkuÔassa udakapÈnamattepi kÈle cittekaggatÈ natthi, ahaÑ pana upacÈrappanÈnaÑ lÈbhÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno jhÈnamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ nissippÈ, ahaÑ pana sippavÈ”ti majjanavasena uppanno mÈno sippamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ rassÈ, ahaÑ pana dÊgho”ti majjanavasena uppanno mÈno Èrohamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ rassÈ vÈ honti dÊghÈ vÈ, ahaÑ nigrodhaparimaÓÉalo”ti majjanavasena uppanno mÈno pariÓÈhamado nÈma. “AvasesasattÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnaÑ vir|paÑ bÊbhacchaÑ, mayhaÑ pana manÈpaÑ pÈsÈdikan”ti majjanavasena uppanno mÈno saÓÔhÈnamado nÈma. “AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ sarÊre bah| dosÈ, mayhaÑ pana sarÊre kesaggamattampi vajjaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno pÈrip|rimado nÈma. 845. IminÈ ettakena ÔhÈnena savatthukaÑ mÈnaÑ kathetvÈ idÈni avatthukaÑ nibbattitamÈnameva dassento tattha katamo madoti-ÈdimÈha. TaÑ uttÈnatthameva. 846. PamÈdaniddese cittassa vossaggoti imesu ettakesu ÔhÈnesu satiyÈ aniggaÓhitvÈ cittassa vossajjanaÑ, sativirahoti attho. VossaggÈnuppadÈnanti vossaggassa anuppadÈnaÑ, punappunaÑ vissajjananti attho. AsakkaccakiriyatÈti etesaÑ dÈnÈdÊnaÑ kusaladhammÈnaÑ bhÈvanÈya puggalassa vÈ deyyadhamassa vÈ asakkaccakaraÓavasena asakkaccakiriyÈ. SatatabhÈvo sÈtaccaÑ, na satatabhÈvo asÈtaccaÑ, na sÈtaccakiriyatÈ asÈtaccakiriyatÈ. AnaÔÔhitakaraÓaÑ anaÔÔhitakiriyatÈ. YathÈ nÈma kakaÓÔako thokaÑ gantvÈ thokaÑ tiÔÔhati, na nirantaraÑ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaÑ dÈnaÑ vÈ datvÈ p|jaÑ vÈ katvÈ dhammaÑ vÈ sutvÈ samaÓadhammaÑ vÈ katvÈ puna cirassaÑ karoti, na nirantaraÑ pavatteti, tassa


sÈ kiriyÈ anaÔÔhitakiriyatÈti vuccati. OlÊnavuttitÈti nirantarakaraÓasa~khÈtassa vipphÈrasseva abhÈvena lÊnavuttitÈ. NikkhittachandatÈti kusalakiriyÈya vÊriyachandassa nikkhittabhÈvo. NikkhittadhuratÈti vÊriyadhurassa oropanaÑ, osakkitamÈnasatÈti attho. AnadhiÔÔhÈnanti kusalakaraÓe patiÔÔhÈbhÈvo. Ananuyogoti ananuyuÒjanaÑ. PamÈdoti pamajjanaÑ. Yo evar|po pamÈdoti idaÑ atthapariyÈyassa byaÒjanapariyÈyassa ca pariyantÈbhÈvato ÈkÈradassanaÑ, idaÑ vuttaÑ hoti yvÈyaÑ Èdito paÔÔhÈya dassito pamÈdo, yo aÒÒopi evamÈkÈro evaÑjÈtiko pamÈdo pamajjanÈkÈravasena pamajjanÈ pamajjitabhÈvavasena pamajjitattanti sa~khaÑ gato, ayaÑ vuccati pamÈdoti. LakkhaÓato panesa paÒcasu kÈmaguÓesu sativossaggalakkhaÓo, tattheva satiyÈ vissaÔÔhÈkÈro veditabbo. 847. Thambhaniddese thaddhaÔÔhena thambho. KhaliyÈ thaddhasÈÔakassa1 viya cittassa thaddhatÈ ettha kathitÈ. ThambhanÈkÈro thambhanÈ, thambhitassa bhÈvo thambhitattaÑ. KakkhaÄassa puggalassa bhÈvo kakkhaÄiyaÑ. Pharusassa puggalassa bhÈvo phÈrusiyaÑ. AbhivÈdanÈdisÈmÊcirahÈnaÑ tassÈ sÈmÊciyÈ akaraÓavasena ujumeva ÔhapitacittabhÈvo ujucittatÈ. Thaddhassa amuduno bhÈvo amudutÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ thambho nÈma vuccati, yena samannÈgato puggalo gilitana~galasÊso viya ajagaro, vÈtabharitÈ viya bhastÈ cetiyaÑ vÈ vuÉÉhatare vÈ disvÈ onamituÑ na sakkoti, pariyanteneva carati. SvÈyaÑ cittassa uddhumÈtabhÈvalakkhaÓoti veditabbo. 848. SÈrambhaniddese sÈrambhanavasena sÈrambho. PaÔippharitvÈ sÈrambho paÔisÈrambho. SÈrambhanÈkÈro sÈrambhanÈ. PaÔippharitvÈ sÈrambhanÈ paÔisÈrambhanÈ. PaÔisÈrambhitassa bhÈvo paÔisÈrambhitattaÑ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ sÈrambho nÈma vuccati. SvÈyaÑ lakkhaÓato karaÓuttariyalakkhaÓo nÈma vuccati, yena samannÈgato puggalo taddiguÓaÑ taddiguÓaÑ karoti. AgÈriko samÈno ekenekasmiÑ gharavatthusmiÑ sajjite aparo dve vatth|ni sajjeti, aparo cattÈri. ______________________________________________________________ 1. BaddhasÈÔakassa (Ka)


aparo aÔÔha, aparo soÄasa. AnagÈriko samÈno ekenekasmiÑ nikÈye gahite “nÈhaÑ etassa heÔÔhÈ bhavissÈmÊ”ti aparo dve gaÓhÈti, aparo tayo, aparo cattÈro, aparo paÒca. SÈrambhavasena hi gaÓhituÑ na vaÔÔati. Akusalapakkho esa nirayagÈmimaggo. Kusalapakkhavasena pana ekasmiÑ ekaÑ salÈkabhattaÑ dente dve dÈtuÑ, dve dente cattÈri dÈtuÑ vaÔÔati. BhikkhunÈpi parena ekasmiÑ nÈkÈye gahite dve nikÈye gahetvÈ sajjhÈyantassa me phÈsu hotÊti vivaÔÔapakkhe ÔhatvÈ taduttari gaÓhituÑ vaÔÔati. 849. AtricchatÈniddese yathÈ AriyavaÑsasutte1 lÈmakalÈmakaÔÔho itarÊtaraÔÔho, evaÑ aggahetvÈ cÊvarÈdÊsu yaÑ yaÑ laddhaÑ hoti, tena tena asantuÔÔhassa, gihino vÈ pana r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbesu yaÑ yaÑ laddhaÑ hoti, tena tena asantuÔÔhassa. BhiyyokamyatÈti visesakÈmatÈ. Icchanakavasena icchÈ. IcchÈva icchÈgatÈ icchanÈkÈro vÈ. Attano lÈbhaÑ aticca icchanabhÈvo aticchatÈ. RÈgoti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈneva. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ aticchatÈ nÈma vuccati. AtricchatÈtipi etissÈ eva nÈmaÑ. LakkhaÓato pana sakalÈbhe asantuÔÔhi paralÈbhe ca patthanÈ etaÑ atricchatÈlakkhaÓaÑ. Atricchapuggalassa hi attanÈ laddhaÑ paÓÊtampi lÈmakaÑ viya khÈyati, parena laddhaÑ lÈmakampi paÓÊtaÑ viya khÈyati, ekabhÈjane pakkayÈgu vÈ bhattaÑ vÈ p|vo vÈ attano patte pakkhitto lÈmako viya, parassa patte paÓÊto viya khÈyati. AyaÑ pana atricchatÈ pabbajitÈnampi hoti gihÊnampi tiracchÈnagatÈnampi.

TatrimÈni vatth|ni–eko kira kuÔumbiko tiÑsa bhikkhuniyo nimantetvÈ sap|vaÑ bhattaÑ adÈsi. SaÑghattherÊ sabbabhikkhunÊnaÑ patte p|vaÑ parivattÈpetvÈ pacchÈ attanÈ laddhameva khÈdi. BÈrÈÓasirÈjÈpi “a~gÈrapakkamaÑsaÑ khÈdissÈmÊ”ti deviÑ ÈdÈya araÒÒaÑ paviÔÔho ekaÑ kinnariÑ disvÈ deviÑ pahÈya tassÈnupadaÑ gato. DevÊ nivattitvÈ assamapadaÑ gantvÈ kasiÓaparikammaÑ katvÈ aÔÔha samÈpattiyo paÒca ca abhiÒÒÈyo patvÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 336 piÔÔhe.


nisinnÈ rÈjÈnaÑ ÈgacchantaÑ disvÈ ÈkÈse uppattitvÈ agamÈsi. Rukkhe adhivatthÈ devatÈ imaÑ gÈthamÈha–

“AtricchaÑ atilobhena, atilobhamadena ca. EvaÑ hÈyati atthamhÈ, ahaÑva asitÈbhuyÈ”ti1.

YathÈ candakinnariÑ patthayanto asitÈbhuyÈ rÈjadhÊtÈya hÊno parihÊno, evaÑ atricchaÑ atilobhena atthamhÈ2 hÈyati jÊyatÊti devatÈ raÒÒÈ saddhiÑ keÄimakÈsi.

KassapabuddhakÈlepi Mittavindako nÈma seÔÔhiputto assaddho appasanno, mÈtarÈ “tÈta ajja uposathiko hutvÈ vihÈre sabbarattiÑ dhammassavanaÑ suÓa, sahassaÑ te dassÈmÊ”ti vutte dhanalobhena uposatha~gÈni samÈdÈya vihÈraÑ gantvÈ “idaÑ ÔhÈnaÑ akutobhayan”ti sallakkhetvÈ dhammÈsanassa heÔÔhÈ nipanno sabbarattiÑ niddÈyitvÈ gharaÑ agamÈsi. MÈtÈ pÈtova yÈguÑ pacitvÈ upanÈmesi. So sahassaÑ gahetvÈva yÈguÑ pivi. Athassa etadahosi “dhanaÑ saÑharissÈmÊ”ti. So nÈvÈya samuddaÑ pakkhanditukÈmo ahosi. Atha naÑ mÈtÈ “tÈta imasmiÑ kule cattÈlÊsakoÔidhanaÑ atthi, alaÑ gamanenÈ”ti vÈresi. So tassÈ vacanaÑ anÈdiyitvÈ gacchati eva. SÈ purato aÔÔhÈsi. Atha naÑ kujjhitvÈ “ayaÑ mayhaÑ purato tiÔÔhatÊ”ti pÈdena paharitvÈ patitaÑ mÈtaraÑ antaraÑ katvÈ agamÈsi. MÈtÈ uÔÔhahitvÈ “mÈdisÈya mÈtari evar|paÑ kammaÑ katvÈ gatassa me gataÔÔhÈne sukhaÑ bhavissatÊ”ti evaÑsaÒÒÊ nÈma tvaÑ puttÈti3 Èha. Tassa nÈvaÑ Èruyha gacchato sattame divase nÈvÈ aÔÔhÈsi. Atha te manussÈ “addhÈ ettha pÈpapuriso atthi, salÈkaÑ dethÈ”ti salÈkÈ dÊyamÈnÈ tasseva tikkhattuÑ pÈpuÓi. Te tassa uÄumpaÑ datvÈ taÑ samudde pakkhipiÑsu. So ekaÑ dÊpaÑ gantvÈ vimÈnapetÊhi saddhiÑ sampattiÑ anubhavanto tÈhi “purato mÈ agamÈsÊ”ti vuccamÈnopi taddiguÓaÑ sampattiÑ passanto anupubbena khuracakkadharaÑ ekaÑ purisaÑ addasa. Tassa taÑ cakkaÑ padumapupphaÑ viya upaÔÔhÈsi. So taÑ Èha “ambho idaÑ tayÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 65 piÔÔhe. 2. AttÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 3. EvaÑ saÒÒaÑ mÈ akÈsi tvaÑ puttÈti (SÊ, SyÈ)


piÄandhapadumaÑ mayhaÑ dehÊ”ti. NayidaÑ sÈmi padumaÑ, khuracakkaÑ etanti. So “vaÒcesi maÑ tvaÑ, kiÑ me padumaÑ na diÔÔhapubban”ti vatvÈ “tvaÑ hi lohitacandanaÑ limpetvÈ piÄandhanaÑ padumapupphaÑ mayhaÑ na dÈtukÈmosÊ”ti Èha. So cintesi “ayampi mayÈ katasadisaÑ kammaÑ katvÈ tassa phalaÑ anubhavitukÈmo”ti. Atha naÑ “handa re”ti vatvÈ tassa matthake cakkaÑ pakkhipitvÈ palÈyi. EtamatthaÑ viditvÈ satthÈ imaÑ gÈthamÈha–

“Catubbhi aÔÔhajjhagamÈ, aÔÔhÈhi pica soÄasa. SoÄasÈhi ca bÈttiÑsa, atricchaÑ cakkamÈsado. IcchÈhatassa posassa, cakkaÑ bhamati matthake”ti1.

AÒÒataropi atriccho amacco sakavisayaÑ atikkamitvÈ paravisayaÑ pÈvisi. Tattha pothito palÈyitvÈ ekassa tÈpasassa vasanaÔÔhÈnaÑ pavisitvÈ uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya nipajji. So tÈpasena “kiÑ te katan”ti pucchito imÈ gÈthÈ Èha2–

“SakaÑ niketaÑ atihÊÄayÈno, AtricchatÈ mallagÈmaÑ agacchiÑ. Tato janÈ nikkhamitvÈna gÈmÈ, KodaÓÉakena paripothayiÑsu maÑ.

So bhinnasÊso ruhiramakkhita~go, PaccÈgamÈsiÑ sakaÑ niketaÑ. TasmÈ ahaÑ’posathaÑ pÈlayÈmi, AtricchatÈ mÈ punarÈgamÈsÊ”ti3. 850. MahicchatÈniddese mahantÈni vatth|ni icchati, mahatÊ vÈssa icchÈti mahiccho, tassa bhÈvo mahicchatÈ. LakkhaÓato pana asantaguÓasambhÈvanatÈ paÔiggahaÓe ca paribhoge ca amattaÒÒutÈ, etaÑ mahicchatÈlakkhaÓaÑ. Mahiccho hi puggalo yathÈ nÈma kacchapuÔavÈÓijo piÄandhanabhaÓÉakaÑ hatthena gahetvÈ uccha~gepi pakkhipitabbayuttakaÑ pakkhipitvÈ mahÈjanassa passantasseva “ammÈ asukaÑ gaÓhatha, asukaÑ gaÓhathÈ”ti mukhena saÑvidahati, evameva so appamattakampi attano sÊlaÑ vÈ ganthaÑ vÈ dhutaguÓaÑ vÈ antamaso araÒÒavÈsamattakampi mahÈjanassa jÈnantasseva ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 24 piÔÔhe. 2. GÈthÈyo abhÈsi (SÊ, SyÈ) 3. Khu 5. 292 piÔÔhe.


sambhÈvetukÈmo hoti, sambhÈvetvÈ ca pana sakaÔehipi upanÊte paccaye “alan”ti avatvÈ gaÓhÈti. Tayo hi p|retuÑ na sakkÈ aggi upÈdÈnena, samuddo udakena, mahiccho paccayehÊti.

Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cÈpi puggalo. Bahuke paccaye dente, tayopete na p|raye1.

Mahicchapuggalo hi vijÈtamÈtuyÈpi manaÑ gaÓhituÑ na sakkoti, pageva upaÔÔhÈkÈnaÑ.

TatrimÈni vatth|ni–eko kira daharabhikkhu piÔÔhap|ve piyÈyati. Athassa mÈtÈ paÔipattiÑ vÊmaÑsamÈnÈ “sace me putto paÔiggahaÓe mattaÑ jÈnÈti, sakalampi naÑ temÈsaÑ p|veheva upaÔÔhahissÈmÊ”ti vass|panÈyikadivase parivÊmaÑsamÈnÈ paÔhamaÑ ekaÑ p|vaÑ adÈsi, tasmiÑ niÔÔhite dutiyaÑ, tasmimpi niÔÔhite tatiyaÑ. Daharo “alan”ti avatvÈ khÈdiyeva. MÈtÈ tassa amattaÒÒubhÈvaÑ Òa tvÈ “ajjeva me puttena sakalatemÈsassa p|vÈ khÈditÈ”ti dutiyadivasato paÔÔhÈya ekap|vampi na adÈsi.

TissamahÈrÈjÈpi devasikaÑ Cetiyapabbate bhikkhusaÑghassa dÈnaÑ dadamÈno “mahÈrÈja kiÑ ekameva ÔhÈnaÑ bhajasi, kiÑ aÒÒattha dÈtuÑ na vaÔÔatÊ”ti jÈnapadehi vutto dutiyadivase AnurÈdhapure mahÈdÈnaÑ dÈpesi, ekabhikkhupi paÔiggahaÓe mattaÑ na aÒÒÈsi, ekamekena paÔiggahitaÑ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ dve tayo janÈ ukkhipiÑsu. RÈjÈ dutiyadivase Cetiyapabbate bhikkhusaÑghaÑ nimantÈpetvÈ rÈjantepuraÑ ÈgatakÈle “pattaÑ dethÈ”ti Èha. “AlaÑ mahÈrÈja, attano pamÈÓena bhikkhaÑ gaÓhissatÊ”ti ekabhikkhupi pattaÑ na adÈsi, sabbe pamÈÓayuttakameva paÔiggahesuÑ. Atha rÈjÈ Èha “passatha tumhÈkaÑ bhikkh|su ekopi mattaÑ na jÈnÈti, hiyyo kiÒci avasesaÑ nÈhosi, ajja gahitaÑ mandaÑ, avasesameva bah|”ti tesaÑ mattaÒÒutÈya attamano, itaresaÒca amattaÒÒutÈya anattamano ahosi. 851. PÈpicchatÈniddese assaddho samÈno saddhoti maÑ jano jÈnÈt|ti-ÈdÊsu evaÑ icchanto kiÑ karoti? Assaddho saddhÈkÈraÑ dasseti, dussÊlÈdayo sÊlavantÈdÊnaÑ ÈkÈraÑ dassenti. KathaÑ? ______________________________________________________________ 1. SakaÔena paccayaÑ detu, tayopete atappayÈ. (Ma-®Ôha 2. 45 piÔÔhe)


assaddho tÈva mahÈmahadivase manussÈnaÑ vihÈraÑ ÈgamanavelÈya sammajjaniÑ ÈdÈya vihÈraÑ sammajjati, kacavaraÑ chaÉÉeti, manussehi diÔÔhabhÈvaÑ Òa tvÈ cetiya~gaÓaÑ gacchati, tatthÈpi sammajjitvÈ kacavaraÑ chaÉÉeti, vÈlikaÑ samaÑ karoti, ÈsanÈni dhovati, bodhimhi udakaÑ siÒcati. ManussÈ disvÈ “natthi maÒÒe aÒÒo bhikkhu vihÈrajagganako, ayameva imaÑ vihÈraÑ paÔijaggati, saddho thero”ti gamanakÈle nimantetvÈ gacchanti. DussÊlopi upaÔÔhÈkÈnaÑ sammukhe vinayadharaÑ upasa~kamitvÈ pucchati “bhante mayi gacchante goÓo ubbiggo, tena dhÈvatÈ tiÓÈni chinnÈni, sammajjantassa me tiÓÈni chijjanti, ca~kamantassa me pÈÓakÈ mÊyanti, kheÄaÑ pÈtentassa assatiyÈ tiÓamatthake patati, tattha tattha kiÑ hotÊ”ti. “AnÈpatti Èvuso asaÒcicca assatiyÈ ajÈnantassÈ”ti ca vutte “bhante mayhaÑ garukaÑ viya upaÔÔhÈti, suÔÔhu vÊmaÑsathÈ”ti bhaÓati. TaÑ sutvÈ manussÈ “amhÈkaÑ ayyo ettakepi kakkuccÈyati, aÒÒasmiÑ oÄÈrike kiÑ nÈma karissati, natthi iminÈ sadiso sÊlavÈ”ti pasannÈ sakkÈraÑ karonti. Appassutopi upaÔÔhÈkamajjhe nisinno “asuko tipiÔakadharo, asuko catunikÈyiko mayhaÑ antevÈsiko, mama santike tehi dhammo uggahito”ti vadati. ManussÈ “amhÈkaÑ ayyena sadiso bahussuto natthi, etassa kira santike asukena ca asukena ca dhammo uggahito”ti pasannÈ sakkÈraÑ karonti.

Sa~gaÓikÈrÈmopi mahÈmahadivase dÊghapÊÔhaÒca apassayaÒca gÈhÈpetvÈ vihÈrapaccante rukkham|le divÈvihÈraÑ nisÊdati. ManussÈ ÈgantvÈ “thero kuhin”ti pucchanti. GaÓÔhikaputtÈ nÈma gaÓÔhikÈ eva honti, tena “thero evar|pe kÈle idha na nisÊdati, vihÈrapaccante divÈÔÔhÈne dÊghaca~kame viharatÊ”ti vadanti. Sopi divasabhÈgaÑ vÊtinÈmetvÈ nalÈÔe makkaÔasuttaÑ allÊyÈpetvÈ pÊÔhaÑ gÈhÈpetvÈ Ègamma pariveÓadvÈre nisÊdati. ManussÈ “kahaÑ bhante gatattha, ÈgantvÈ na addasamhÈ”ti vadanti. “UpÈsakÈ antovihÈro ÈkiÓÓo, daharasÈmaÓerÈnaÑ vicaraÓaÔÔhÈnametaÑ, saÔÔhihatthaca~kame divÈÔÔhÈne nisÊdimhÈ”ti attano pavivittabhÈvaÑ jÈnÈpeti.

KusÊtopi upaÔÔhÈkamajjhe nisinno “upÈsakÈ tumhehi ukkÈpÈto diÔÔho”ti vadati. “Na passÈma bhante, kÈya velÈya


ahosÊ”ti ca puÔÔho “amhÈkaÑ ca~kamanavelÈyÈ”ti vatvÈ “bh|micÈlasaddaÑ assutthÈ”ti pucchati. “Na suÓÈma bhante, kÈya velÈyÈ”ti puÔÔho “majjhimayÈme amhÈkaÑ ÈlambanaphalakaÑ apassÈya ÔhitakÈle”ti vatvÈ “mahÈ-obhÈso ahosi, so vo diÔÔho”ti pucchati. “KÈya velÈya bhante”ti ca vutte “mayhaÑ ca~kamamhÈ otaraÓakÈle”ti vadati. ManussÈ “amhÈkaÑ thero tÊsupi yÈmesu ca~kameyeva hoti, natthi ayyena sadiso ÈraddhavÊriyo”ti pasannÈ sakkÈraÑ karonti.

MuÔÔhassatÊpi upaÔÔhÈkamajjhe nisinno “mayÈ asukakÈle nÈma DÊghanikÈyo uggahito, asukakÈle majjhimo, SaÑyuttako, A~guttariko. AntarÈ olokanaÑ nÈma natthi, icchiticchitaÔÔhÈne mukhÈruÄhÈva tanti Ègacchati, ime panaÒÒe bhikkh| eÄakÈ viya mukhaÑ phandÈpentÈ viharantÊ”ti vadati. ManussÈ “natthi ayyena sadiso upaÔÔhitassatÊ”ti pasannÈ sakkÈraÑ karonti.

AsamÈhitopi upaÔÔhÈkÈnaÑ sammukhe AÔÔhakathÈcariye paÒhaÑ pucchati, “kasiÓaÑ nÈma kathaÑ bhÈventi, kittakena nimittaÑ uppannaÑ nÈma hoti, kittakena upacÈro, kittakena appanÈ, paÔhamassa jhÈnassa kati a~gÈni, dutiyassa tatiyassa catutthassa jhÈnassa kati a~gÈnÊ”ti pucchati. Tehi attano uggahitÈnur|pena kathitakÈle sitaÑ katvÈ “kiÑ Èvuso evaÑ na hosÊ”ti vutte “vaÔÔati bhante”ti attano samÈpattilÈbhitaÑ s|ceti. ManussÈ “samÈpattilÈbhÊ ayyo”ti pasannÈ sakkÈraÑ karonti.

DuppaÒÒopi upaÔÔhÈkÈnaÑ majjhe nisinno “MajjhimanikÈye me paÒcattayaÑ1 olokentassa sahiddhiyÈ maggo Ègato, pariyatti nÈma amhÈkaÑ na dukkarÈ, pariyattivÈvaÔo pana dukkhato na muccatÊti pariyattiÑ vissajjayimhÈ”ti-ÈdÊni vadanto attano mahÈpaÒÒattaÑ dÊpeti. EvaÑ vadanto panassa sÈsane pahÈraÑ deti, iminÈ sadiso mahÈcoro nÈma natthi. Na hi pariyattidharo dukkhato na muccatÊti. AkhÊÓÈsavopi gÈmadÈrake disvÈ “tumhÈkaÑ mÈtÈpitaro amhe kiÑ vadantÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 18 piÔÔhe.


arahÈti vadanti bhanteti. YÈva chekÈ gahapatikÈ na sakkÈ vaÒcetunti attano khÊÓÈsavabhÈvaÑ dÊpeti.

AÒÒepi cettha cÈÔi-arahantapÈroha-arahantÈdayo veditabbÈ–eko kira kuhako antogabbhe cÈÔiÑ nikhaÓitvÈ manussÈnaÑ ÈgamanakÈle pavisati. ManussÈ “kahaÑ thero”ti pucchanti. Antogabbheti ca vutte pavisitvÈ vicinantÈpi adisvÈ nikkhamitvÈ “natthi thero”ti vadanti. “Antogabbheyeva thero”ti ca vutte puna pavisanti. Thero cÈÔito nikkhamitvÈ pÊÔhe nisinno hoti. Tato tehi “mayaÑ bhante pubbe adisvÈ nikkhantÈ, kahaÑ tumhe gatatthÈ”ti vutte “samaÓÈ nÈma attano icchiticchitaÔÔhÈnaÑ gacchantÊ”ti vacanena attano khÊÓÈsavabhÈvaÑ dÊpeti.

Aparo kuhako ekasmiÑ pabbate paÓÓasÈlÈyaÑ vasati. PaÓÓasÈlÈya ca pacchato papÈtaÔÔhÈne eko kacchakarukkho atthi, tassa pÈroho gantvÈ parabhÈge bh|miyaÑ patiÔÔhito. ManussÈ maggenÈgantvÈ nimantenti. So pattacÊvaramÈdÈya pÈrohena otaritvÈ gÈmadvÈre attÈnaÑ dasseti. Tato manussehi pacchÈ ÈgantvÈ “katarena maggena Ègatattha bhante”ti puÔÔho “samaÓÈnaÑ Ègatamaggo nÈma pucchituÑ na vaÔÔati, attano icchiticchitaÔÔhÈneneva ÈgacchantÊ”ti vacanena khÊÓÈsavabhÈvaÑ dÊpeti. TaÑ pana kuhakaÑ eko viddhakaÓÓo Òa tvÈ “pariggahessÈmi nan”ti ekadivasaÑ pÈrohena otarantaÑ disvÈ pacchato chinditvÈ appamattakena Ôhapesi. So “pÈrohato otarissÈmÊ”ti ‘Ôhan’ti patito, mattikÈpatto bhijji, so ÒÈtomhÊti nikkhamitvÈ palÈyi.

PÈpicchassa bhÈvo pÈpicchatÈ. LakkhaÓato pana asantaguÓasambhÈvanatÈ paÔiggahaÓe ca amattaÒÒutÈ, etaÑ pÈpicchatÈlakkhaÓanti veditabbaÑ. 852. Si~ganiddese vijjhanaÔÔhena si~gaÑ, nÈgarikabhÈvasa~khÈtassa kilesasi~gassetaÑ nÈmaÑ. Si~gÈrabhÈvo si~gÈratÈ si~gÈrakaraÓÈkÈro vÈ. CÈturabhÈvo cÈturatÈ. TathÈ cÈturiyaÑ. ParikkhatabhÈvo parikkhatatÈ, parikhaÓitvÈ Ôhapitasseva daÄhasi~gÈrabhÈvassetaÑ


nÈmaÑ. ItaraÑ tasseva vevacanaÑ. EvaÑ sabbehipi padehi kilesasi~gÈratÈva kathitÈ. 853. TintiÓaniddese tintiÓanti khÊyanaÑ. TintiÓÈyanÈkÈro tintiÓÈyanÈ. TintiÓena ayitassa tintiÓasama~gino bhÈvo tintiÓÈyitattaÑ. LolupabhÈvo loluppaÑ. Itare dve ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. PucchaÒjikatÈti lÈbhalabhanakaÔÔhÈne vedanÈkampanÈ nÊcavuttitÈ. SÈdhukamyatÈti paÓÊtapaÓÊtÈnaÑ patthanÈ. EvaÑ sabbehipi padehi suvÈnadoÓiyaÑ kaÒjiyaÑ pivanakasunakhassa aÒÒaÑ sunakhaÑ disvÈ bhubhukkaraÓaÑ viya “tava santakaÑ, mama santakan”ti kilesavasena khÊyanÈkÈro kathito. 854. CÈpalyaniddese ÈkoÔitapaccÈkoÔitabhÈvÈdÊhi cÊvarassa maÓÉanÈ cÊvaramaÓÉanÈ. MaÓivaÓÓacchavikaraÓÈdÊhi pattassa maÓÉanÈ pattamaÓÉanÈ. CittakammÈdÊhi puggalikasenÈsanassa maÓÉanÈ senÈsanamaÓÉanÈ. Imassa vÈ p|tikÈyassÈti imassa manussasarÊrassa. YathÈ hi tadahujÈtopi si~gÈlo jarasi~gÈlotveva, |ruppamÈÓÈpi ca gaÄocilatÈ p|tilatÈtveva sa~khaÑ gacchati, evaÑ suvaÓÓavaÓÓopi manussakÈyo p|tikÈyotveva vuccati. Tassa antarantarÈ rattavaÓÓapaÓÉuvaÓÓÈdÊhi nivÈsanapÈrupanÈdÊhi sajjanÈ maÓÉanÈ nÈma. BÈhirÈnaÑ vÈ parikkhÈrÈnanti ÔhapetvÈ pattacÊvaraÑ sesaparikkhÈrÈnaÑ. Atha vÈ yÈ esÈ cÊvaramaÓÉanÈ pattamaÓÉanÈti vuttÈ, sÈ tehi vÈ parikkhÈrehi kÈyassa maÓÉanÈ, tesaÑ vÈ bÈhiraparikkhÈrÈnaÑ maÓÉetvÈ Ôhapanavasena maÓÉanÈti evamettha attho veditabbo. MaÓÉanÈ vibh|sanÈti ettha |naÔÔhÈnassa p|raÓavasena maÓÉanÈ, chavirÈgÈdivasena vibh|sanÈti veditabbÈ. KeÄanÈti kÊÄanÈ. ParikeÄanÈti parikÊÄanÈ. GiddhikatÈti gedhayuttatÈ. Giddhikattanti tasseva vevacanaÑ. CapalabhÈvo capalatÈ. TathÈ cÈpalyaÑ. IdaÑ vuccatÊti idaÑ cÈpalyaÑ nÈma vuccati, yena samannÈgato puggalo vassasatikopi samÈno tadahujÈtadÈrako viya hoti. 855. AsabhÈgavuttiniddese vippaÔik|laggÈhitÈti ananulomaggÈhitÈ. VipaccanÊkasÈtatÈti vipaccanÊkena paÔiviruddhakaraÓena sukhÈyanÈ. AnÈdarabhÈvo anÈdariyaÑ. TathÈ anÈdariyatÈ. AgÈravassa bhÈvo agÈravatÈ. JeÔÔhakabhÈvassa akaraÓaÑ appatissavatÈ.


AyaÑ vuccatÊti ayaÑ asabhÈgavutti nÈma vuccati, visabhÈgajÊvikatÈti attho, yÈya samannÈgato puggalo mÈtaraÑ pitaraÑ vÈ gilÈnaÑ paÔivattitvÈpi na oloketi, pitusantakassa kÈraÓÈ mÈtarÈ saddhiÑ, mÈtusantakassa kÈraÓÈ pitarÈ saddhiÑ kalahaÑ karoti, visabhÈgajÊvitaÑ jÊvati, mÈtÈpit|naÑ santakassa kÈraÓÈ jeÔÔhena vÈ kaniÔÔhena vÈ bhÈtarÈ saddhiÑ kalahaÑ karoti, nillajjavacanaÑ vadati, Ècariyassa vÈ upajjhÈyassa vÈ vattapaÔivattaÑ na karoti, gilÈnaÑ na upaÔÔhÈti, Buddhassa Bhagavato cetiyadassanaÔÔhÈne uccÈraÑ vÈ passÈvaÑ vÈ karoti, kheÄampi si~ghÈÓikampi chaÉÉeti, chattaÑ dhÈreti, upÈhanÈ Èruyha gacchati, BuddhasÈvakesu na lajjati, saÑghe cittÊkÈraÑ na karoti, mÈtimattapitimattÈdÊsu garuÔÔhÈniyesu hirottappaÑ na paccupaÔÔhÈpeti. TassevaÑ pavattamÈnassa sabbÈpesÈ kiriyÈ mÈtarÊti-ÈdÊsupi vatth|su asabhÈgavuttitÈ nÈma hoti. 856. Aratiniddese pantes|ti d|resu vivittesu vÈ. Adhikusales|ti samathavipassanÈdhammesu. AratÊti ratipaÔikkhepo. AratitÈti aramaÓÈkÈro. AnabhiratÊti anabhiratabhÈvo. AnabhiramaÓÈti anabhiramaÓÈkÈro. UkkaÓÔhitÈti ukkaÓÔhanÈkÈro. ParitassitÈti ukkaÓÔhanavaseneva paritassanÈ. 857. TandÊniddese tandÊti jÈti-ÈlasiyaÑ. TandiyanÈti tandiyanÈkÈro. TandimanakatÈti tandiyÈ abhibh|tacittatÈ. Alasassa bhÈvo ÈlasyaÑ. ŒlasyÈyanÈkÈro ÈlasyÈyanÈ. ŒlasyÈyitassa bhÈvo ÈlasyÈyitattaÑ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kÈyÈlasiyaÑ kathitaÑ. 858. VijambhitÈniddese jambhanÈti phandanÈ. PunappunaÑ jambhanÈ vijambhanÈ. ŒnamanÈti purato namanÈ. VinamanÈti pacchato namanÈ. SannamanÈti samantato namanÈ. PaÓamanÈti yathÈ hi tantato uÔÔhitapesakÈro kismiÒcideva gahetvÈ ujukaÑ kÈyaÑ ussÈpeti, evaÑ kÈyassa uddhaÑ ÔhapanÈ. ByÈdhiyakanti uppannabyÈdhitÈ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kÈyaphandanameva kathitaÑ.


859. Bhattasammadaniddese bhuttÈvissÈti bhuttavato. BhattamucchÈti bhattagelaÒÒaÑ. Balavabhattena hi mucchÈpatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena kilantabhÈvo. BhattapariÄÈhoti bhattadaratho. TasmiÒhi samaye pariÄÈhuppattiyÈ upahatindriyo hoti, kÈyo jÊrati. KÈyaduÔÔhullanti bhattaÑ nissÈya kÈyassa akammaÒÒatÈ. 860. Cetaso lÊnattaniddeso heÔÔhÈ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttatthoyeva. Imehi pana sabbehipi padehi kilesavasena cittassa gilÈnÈkÈro kathitoti veditabbo. 861. KuhanÈniddese lÈbhasakkÈrasilokasannissitassÈti lÈbhaÒca sakkÈraÒca kittisaddaÒca nissitassa, patthayantassÈti attho. PÈpicchassÈti asantaguÓadÊpanakÈmassa. IcchÈpakatassÈti icchÈya apakatassa, upaddutassÈti attho.

Ito paraÑ yasmÈ paccayapaÔisevana2 sÈmantajappana-iriyÈpathasannissitavasena MahÈniddese tividhaÑ Kuhanavatthu ÈgataÑ, tasmÈ tividhampi taÑ dassetuÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtena vÈti-evamÈdi ÈraddhaÑ. Tattha cÊvarÈdÊhi nimantitassa tadatthikasseva sato pÈpicchataÑ nissÈya paÔikkhipanena, te ca gahapatike attani suppatiÔÔhitasaddhe Òa tvÈ puna tesaÑ “aho ayyo appiccho, na kiÒci paÔiggaÓhituÑ icchati, suladdhaÑ vata no assa, sace appamattakaÑ kiÒci paÔiggaÓheyyÈ”ti nÈnÈvidhehi upÈyehi paÓÊtÈni cÊvarÈdÊni upanentÈnaÑ tadanuggahakÈmataÑyeva ÈvikatvÈ paÔiggahaÓena ca tato pabhuti asÊtisakaÔabhÈrehi upanÈmanahetubh|taÑ vimhÈpanaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ Kuhanavatth|ti veditabbaÑ. Vuttampi cetaÑ MahÈniddese3–

KatamaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ Kuhanavatthu, idha gahapatikÈ bhikkh| nimantenti cÊvara piÓÉapÈta senÈsana gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrehi, so pÈpiccho icchÈpakato atthiko

______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 408, 409 piÔÔhesu. 2. PaccayapaÔisedhana (SÊ) 3. Khu 7. 172 piÔÔhe.


cÊvara -pa- parikkhÈrÈnaÑ bhiyyokamyataÑ upÈdÈya cÊvaraÑ paccakkhÈti, piÓÉapÈtaÑ paccakkhÈti, senÈsanaÑ paccakkhÈti, gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈraÑ paccakkhÈti. So evamÈha “kiÑ samaÓassa mahagghena cÊvarena, etaÑ sÈruppaÑ, yaÑ samaÓo susÈnÈ vÈ sa~kÈrak|ÔÈ vÈ pÈpaÓikÈ vÈ nantakÈni uccinitvÈ sa~ghÈÔiÑ katvÈ dhÈreyya. KiÑ samaÓassa mahagghena piÓÉapÈtena, etaÑ sÈruppaÑ, yaÑ samaÓo uÒchÈcariyÈya piÓÉiyÈlopena jÊvikaÑ kappeyya. KiÑ samaÓassa mahagghena senÈsanena, etaÑ sÈruppaÑ, yaÑ samaÓo rukkham|liko vÈ assa sosÈniko vÈ abbhokÈsiko vÈ. KiÑ samaÓassa mahagghena gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrena, etaÑ sÈruppaÑ, yaÑ samaÓo p|timuttena vÈ harÊtakÊkhaÓÉena vÈ osadhaÑ kareyyÈ”ti. TadupÈdÈya l|khaÑ cÊvaraÑ dhÈreti, l|khaÑ piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjati, l|khaÑ senÈsanaÑ paÔisevati, l|khaÑ gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈraÑ paÔisevati. TamenaÑ gahapatikÈ evaÑ jÈnanti “ayaÑ samaÓo appiccho santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho ÈraddhavÊriyo dhutavÈdo”ti bhiyyo bhiyyo nimantenti cÊvara -pa- parikkhÈrehi. So evamÈha “tiÓÓaÑ sammukhÊbhÈvÈ saddho kulaputto bahuÑ puÒÒaÑ pasavati, saddhÈya sammukhÊbhÈvÈ saddho kulaputto bahuÑ puÒÒaÑ pasavati, deyyadhammassa -pa- dakkhiÓeyyÈnaÑ sammukhÊbhÈvÈ saddho kulaputto bahuÑ puÒÒaÑ pasavati, tumhÈkaÒcevÈyaÑ saddhÈ atthi, deyyadhammo ca saÑvijjati, ahaÒca paÔiggÈhako, sacÈhaÑ na paÔiggahessÈmi, evaÑ tumhe puÒÒena paribÈhirÈ bhavissatha, na mayhaÑ iminÈ attho, apica tumhÈkaÑ eva anukampÈya paÔiggaÓhÈmÊ”ti. TadupÈdÈya bahumpi cÊvaraÑ paÔiggaÓhÈti. Bahumpi piÓÉapÈtaÑ -pa- bhesajjaparikkhÈraÑ paÔiggaÓhÈti. YÈ evar|pÈ bhÈkuÔikÈ bhÈkuÔiyaÑ kuhanÈ kuhÈyanÈ kuhitattaÑ. IdaÑ vuccati paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ Kuhanavatth|ti.

PÈpicchasseva pana sato uttarimanussadhammÈdhigamaparidÊpanavÈcÈya tathÈ tathÈ vimhÈpanaÑ sÈmantajappanasa~khÈtaÑ kuhanavatth|ti veditabbaÑ. Yath’Èha–katamaÑ sÈmantajappanasa~khÈtaÑ


Kuhanavatthu, idhekacco pÈpiccho icchÈpakato sambhÈvanÈdhippÈyo

“evaÑ maÑ jano sambhÈvessatÊ”ti ariyadhammasannissitaÑ vÈcaÑ

bhÈsati, yo evar|paÑ cÊvaraÑ dhÈreti, so samaÓo mahesakkhoti

bhaÓati. Yo evar|paÑ pattaÑ, lohathÈlakaÑ, dhamakaraÓaÑ,

parisÈvanaÑ, kuÒcikaÑ, upÈhanaÑ, kÈyabandhanaÑ, ÈyogaÑ dhÈreti,

so samaÓo mahesakkhoti bhaÓati. Yassa evar|po upajjhÈyo, Ècariyo,

samÈnupajjhÈyÈ, samÈnÈcariyakÈ, mittÈ, sandiÔÔhÈ, sambhattÈ, sahÈyÈ.

Yo evar|pe vihÈre vasati, aÉÉhayoge, pÈsÈde, hammiye, guhÈyaÑ, leÓe,

kuÔiyÈ, k|ÔÈgÈre, aÔÔe mÈÄe, udosite, uddaÓÉe, upaÔÔhÈnasÈlÈyaÑ,

maÓÉape, rukkham|le vasati, so samaÓo mahesakkhoti bhaÓati.

Atha vÈ korajikakorajiko bhÈkuÔikabhÈkuÔiko kuhakakuhako

lapakalapako mukhasambhÈvito. AyaÑ samaÓo imÈsaÑ evar|pÈnaÑ

santÈnaÑ vihÈrasamÈpattÊnaÑ lÈbhÊti tÈdisaÑ gambhÊraÑ g|ÄhaÑ

nipuÓaÑ paÔicchannaÑ lokuttaraÑ suÒÒatÈpaÔisaÑyuttaÑ kathaÑ

kathesi. YÈ evar|pÈ bhÈkuÔikÈ bhÈkuÔiyaÑ kuhanÈ kuhÈyanÈ

kuhitattaÑ. IdaÑ vuccati sÈmantajappanasa~khÈtaÑ Kuhanavatth|ti.

PÈpicchasseva pana sato sambhÈvanÈdhippÈyakatena iriyÈpathena

vimhÈpanaÑ iriyÈpathasannissitaÑ Kuhanavatth|ti veditabbaÑ.

Yath’Èha–katamaÑ iriyÈpathasa~khÈtaÑ kuhanavatthu, idhekacco.

PÈpiccho icchÈpakato sambhÈvanÈdhippÈyo evaÑ maÑ jano

sambhÈvessati gamanaÑ saÓÔhapeti -pa- sayanaÑ saÓÔhapeti, paÓidhÈya

gacchati, paÓidhÈya tiÔÔhati, paÓidhÈya nisÊdati, paÓidhÈya seyyaÑ

kappeti, samÈhito viya gacchati, samÈhito viya tiÔÔhati, nisÊdati,

samÈhito viya gacchati, samÈhito viya tiÔÔhati, nisÊdati, seyyaÑ kappeti,

ÈpÈthakajjhÈyÊva hoti. YÈ evar|pÈ iriyÈpathassa ÈÔhapanÈ ÔhapanÈ

saÓÔhÈpanÈ bhÈkuÔikÈ bhÈkuÔiyaÑ kuhanÈ kuhÈyanÈ kuhitattaÑ. IdaÑ

vuccati iriyÈpathasa~khÈtaÑ Kuhanavatth|ti.


Tattha paccaya paÔisevanasa~khÈtenÈti paccayapaÔisevananti evaÑ sa~khÈtena paccayapaÔisevanena. SÈmantajappitenÈti samÊpe bhaÓitena. IriyÈpathassÈti catu-iriyÈpathassa. ŒÔhapanÈti-ÈdiÔhapanÈ, Èdarena vÈ ÔhapanÈ. ®hapanÈti ÔhapanÈkÈro. SaÓÔhapanÈti abhisa~kharaÓÈ, pÈsÈdikabhÈvakaraÓanti vuttaÑ hoti. BhÈkuÔikÈti padhÈnapurimaÔÔhitabhÈvadassanena bhÈkuÔikaraÓaÑ, mukhasa~kocoti vuttaÑ hoti. BhÈkuÔikaraÓaÑ sÊlamassÈti bhÈkuÔiko, bhÈkuÔikassa bhÈvo bhÈkuÔiyaÑ. KuhanÈti vimhÈpanaÑ. Kuhassa ÈyanÈ kuhÈyanÈ. Kuhitassa bhÈvo kuhitattanti. 862. LapanÈniddese ÈlapanÈti vihÈraÑ Ègatamanusse disvÈ “kimatthÈya bhonto ÈgatÈ, kiÑ bhikkh| nimantetuÑ, yadi evaÑ gacchatha, ahaÑ pacchato bhikkh| gahetvÈ ÈgacchÈmÊ”ti evaÑ Èditova lapanÈ. Atha vÈ attÈnaÑ upanetvÈ “ahaÑ tisso, mayi rÈjÈ pasanno, mayi asuko ca asuko ca rÈjamahÈmatto pasanno”ti evaÑ attupanÈyikÈ lapanÈ ÈlapanÈ. LapanÈti puÔÔhassa sato vuttappakÈrameva lapanaÑ. SallapanÈti gahapatikÈnaÑ ukkaÓÔhane bhÊtassa okÈsaÑ datvÈ suÔÔhu lapanÈ. UllapanÈti mahÈkuÔumhiko mahÈnÈviko mahÈdÈnapatÊti evaÑ uddhaÑ katvÈ lapanÈ. SamullapanÈti sabbatobhÈgena uddhaÑ katvÈ lapanÈ. UnnahanÈti upÈsakÈ pubbe Êdise kÈle dÈnaÑ detha, idÈni kiÑ na dethÈti evaÑ yÈva “dassÈma bhante okÈsaÑ na labhÈmÈ”ti-ÈdÊni vadanti, tÈva uddhaÑ nahanÈ, veÔhanÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ ucchuhatthaÑ disvÈ “kuto ÈbhataÑ1 upÈsakÈ”ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. KiÑ tattha ucchu madhuranti. KhÈditvÈ bhante jÈnitabbanti. “Na upÈsakÈ bhikkhussa ucchuÑ dethÈti vattuÑ vaÔÔatÊ”ti yÈ evar|pÈ nibbeÔhentassÈpi veÔhanakakathÈ, sÈ unnahanÈ. SabbatobhÈgena punappunaÑ unnahanÈ samunnahanÈ. UkkÈcanÈti “etaÑ kulaÑ maÑyeva jÈnÈti, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhameva detÊ”ti evaÑ ukkhipitvÈ kÈcanÈ ukkÈcanÈ, uddÊpanÈti2 vuttaÑ hoti.

Telakandarikavatthu cettha vattabbaÑ–dve kira bhikkh| ekaÑ gÈmaÑ pavisitvÈ ÈsanasÈlÈyaÑ nisÊditvÈ ekaÑ kumÈrikaÑ disvÈ pakkosiÑsu. ______________________________________________________________ 1. ŒgatÈttha (Ka) 2. UkkhipanÈti (SyÈ, Ka)


1tÈya ÈgatÈya tatreko1 ekaÑ pucchi “ayaÑ bhante kassa kumÈrikÈ”ti. AmhÈkaÑ upaÔÔhÈyikÈya telakandarikÈya dhÊtÈ Èvuso, imissÈ mÈtÈ mayi gehaÑ gate sappiÑ dadamÈnÈ ghaÔeneva deti, ayampi mÈtÈ viya ghaÔeneva detÊti ukkÈceti.

SabbatobhÈgena punappunaÑ ukkÈcanÈ samukkÈcanÈ. AnuppiyabhÈÓitÈti saccÈnur|paÑ dhammÈnur|paÑ vÈ anapaloketvÈ punappunaÑ piyabhaÓanameva. CÈÔukamyatÈti nÊcavuttitÈ, attÈnaÑ heÔÔhato ÔhapetvÈ vattanaÑ. Muggas|pyatÈti muggas|pasadisatÈ. YathÈ hi muggesu paccamÈnesu kocideva na paccati, avasesÈ paccanti, evaÑ yassa puggalassa vacane kiÒcideva saccaÑ hoti, sesaÑ alikaÑ, ayaÑ puggalo muggas|pyoti vuccati, tassa bhÈvo muggas|pyatÈ. PÈribhaÔyatÈti pÈribhaÔyabhÈvo. Yo hi kuladÈrake dhÈti viya a~kena vÈ khandhena vÈ paribhaÔati, dhÈretÊti attho, tassa paribhaÔassa kammaÑ pÈribhaÔyaÑ, pÈribhaÔyassa bhÈvo pÈribhaÔyatÈti. 863. NemittikatÈniddese nimittanti yaÑkiÒci paresaÑ paccayadÈnasaÒÒojanakaÑ kÈyavacÊkammaÑ. Nimittakammanti nimittassa karaÓakosallaÑ.

TatridaÑ vatthu–eko kira piÓÉapÈtiko upaÔÔhÈkakammÈrassa gehadvÈraÑ gantvÈ “kiÑ bhante”ti pucchito cÊvarantarena hatthaÑ nÊharitvÈ vÈsipaharaÓÈkÈraÑ akÈsi. KammÈro “sallakkhitaÑ me bhante”ti vÈsiÑ katvÈ adÈsi. ObhÈsoti paccayapaÔisaÑyuttakathÈ. ObhÈsakammanti vacchakapÈlake disvÈ “kiÑ ime vacchÈ khÊragovacchÈ takkagovacchÈ”ti pucchitvÈ “khÊragovacchÈ bhante”ti vutte “na khÊragovacchÈ, yadi khÊragovacchÈ siyuÑ, bhikkh|pi khÊraÑ labheyyun”ti evamÈdinÈ nayena tesaÑ dÈrakÈnaÑ mÈtÈpit|naÑ nivedetvÈ khÊradÈpanÈdikaÑ obhÈsakaraÓaÑ. SÈmantajappÈti samÊpaÑ katvÈ jappanaÑ.

JÈtakabhÈÓakavatthu cettha kathetabbaÑ–eko kira JÈtakabhÈÓakatthero bhuÒjitukÈmo upaÔÔhÈyikÈya gehaÑ pavisitvÈ nisÊdi. SÈ adÈtukÈmÈ “taÓÉulÈ natthÊ”ti bhaÓantÊ taÓÉule ÈharitukÈmÈ viya paÔivissakagharaÑ gatÈ. Bhikkhu antogabbhaÑ pavisitvÈ olokento ______________________________________________________________ 1-1. Atheko (SÊ, SyÈ)


kavÈÔakoÓe ucchuÑ, bhÈjane guÄaÑ, piÔake loÓamacchaphÈlaÑ, kumbhiyaÑ taÓÉule, ghaÔe ghataÑ disvÈ nikkhamitvÈ nisÊdi. GharaÓÊ “taÓÉulaÑ nÈlatthan”ti ÈgatÈ. Thero “upÈsike ajja bhikkhÈ na sampajjissatÊti paÔikacceva nimittaÑ addasan”ti Èha. KiÑ bhanteti. KavÈÔakoÓe nikkhittaÑ ucchuÑ viya sappaÑ addasaÑ, taÑ paharissÈmÊti olokento bhÈjane ÔhapitaÑ guÄapiÓÉaÑ viya pÈsÈÓaÑ, leÉÉukena pahaÔena sappena kataÑ piÔake nikkhittaloÓamacchaphÈlasadisaÑ phaÓaÑ, tassa taÑ leÉÉuÑ ÉaÑsitukÈmassa kumbhiyÈ taÓÉulasadise dante, athassa kupitassa ghaÔe pakkhittaghatasadisaÑ mukhato nikkhamantaÑ visamissakaÑ kheÄanti. SÈ “na sakkÈ muÓÉakaÑ vaÒcetun”ti ucchuÑ datvÈ odanaÑ pacitvÈ ghataguÄamacchehi saddhiÑ adÈsÊti evaÑ samÊpaÑ katvÈ jappanaÑ sÈmantajappÈti veditabbaÑ. ParikathÈti yathÈ taÑ labhati, tathÈ parivattetvÈ parivattetvÈ kathanaÑ. 864. NippesikatÈniddese akkosanÈti dasahi akkosavatth|hi akkosanaÑ. VambhanÈti paribhavitvÈ kathanaÑ. GarahanÈti “assaddho appasanno”ti-ÈdinÈ nayena dosÈropanÈ. UkkhepanÈti “mÈ etaÑ ettha kathethÈ”ti vÈcÈya ukkhipanaÑ. SabbatobhÈgena savatthukaÑ sahetukaÑ katvÈ ukkhepanÈ samukkhepanÈ. Atha vÈ adentaÑ disvÈ “aho dÈnapatÊ”ti evaÑ ukkhipanaÑ ukkhepanÈ. MahÈdÈnapatÊti evaÑ suÔÔhu ukkhepanÈ samukkhepanÈ. KhipanÈti “kiÑ imassa jÊvitaÑ bÊjabhojino”ti evaÑ uppaÓÉanÈ. SaÑkhipanÈti “kiÑ imaÑ adÈyakoti bhaÓatha, yo niccakÈlaÑ sabbesampi natthÊti vacanaÑ detÊ”ti evaÑ suÔÔhutaraÑ uppaÓÉanÈ. PÈpanÈti adÈyakattassa, avaÓÓassa vÈ pÈpanaÑ. SabbatobhÈgena pÈpanÈ sampÈpanÈ, avaÓÓahÈrikÈti “evaÑ me avaÓÓabhayÈpi dassatÊ”ti gehato gehaÑ gÈmato gÈmaÑ janapadato janapadaÑ avaÓÓaharaÓaÑ. ParapiÔÔhimaÑsikatÈti purato madhuraÑ bhaÓitvÈ parammukhe avaÓÓabhÈsitÈ. EsÈ hi abhimukhaÑ oloketuÑ asakkontassa parammukhÈnaÑ piÔÔhimaÑsakhÈdanaÑ viya hoti. TasmÈ parapiÔÔhimaÑsikatÈti vuttÈ. AyaÑ vuccati nippesikatÈti ayaÑ yasmÈ veÄupesikÈ viya abbha~gaÑ parassa guÓaÑ nippeseti nipuÒchati, yasmÈ vÈ gandhajÈtaÑ nipisitvÈ1 gandhamagganÈ viya ______________________________________________________________ 1. PiÑsitvÈ (SÊ, SyÈ)


paraguÓe nipisitvÈ vicuÓÓetvÈ esÈ lÈbhamagganÈ hoti, tasmÈ nippesikatÈti vuccatÊti. 865. LÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanatÈniddese nijigÊsanÈti magganÈ. Ito laddhanti imamhÈ gehÈ laddhaÑ. AmutrÈti amukamhi gehe. EÔÔhÊti icchanÈ. GaveÔÔhÊti magganÈ. PariyeÔÔhÊti punappunaÑ magganÈ. Œdito paÔÔhÈya laddhaÑ laddhaÑ bhikkhaÑ tatra tatra kuladÈrakÈnaÑ datvÈ ante khÊrayÈguÑ labhitvÈ gatabhikkhuvatthu cettha kathetabbaÑ. EsanÈti-ÈdÊni eÔÔhÊti-ÈdÊnaÑ vevacanÈni. TasmÈ eÔÔhÊti esanÈ, gaveÔÔhÊti gavesanÈ, pariyeÔÔhÊti pariyesanÈ iccevamettha yojanÈ veditabbÈ. 866. SeyyamÈnaniddese jÈtiyÈti khattiyabhÈvÈdijÈtisampattiyÈ. GottenÈti GotamagottÈdinÈ ukkaÔÔhagottena. KolaputtiyenÈti mahÈkulabhÈvena. VaÓÓapokkharatÈyÈti vaÓÓasampannasarÊratÈya. SarÊraÒhi pokkharanti vuccati, tassa vaÓÓasampattiyÈ abhir|pabhÈvenÈti attho. DhanenÈti-ÈdÊni uttÈnatthÈneva. MÈnaÑ jappetÊti etesu yena kenaci vatthunÈ “seyyohamasmÊ”ti mÈnaÑ pavatteti karoti. 867. SadisamÈnaniddese mÈnaÑ jappetÊti etesu yena kenaci vatthunÈ “sadisohamasmÊ”ti mÈnaÑ pavatteti. Ayamettha atthato viseso, PÈÄiyaÑ pana nÈnÈkaraÓaÑ natthi. 868. HÊnamÈnaniddeso omÈnaÑ jappetÊti heÔÔhÈ mÈnaÑ pavatteti. OmÈnoti lÈmako heÔÔhÈ mÈno. OmaÒÒanÈ omaÒÒitattanti ÈkÈrabhÈvaniddeso. HÊÄanÈti jÈti-ÈdÊhi attajigucchanÈ. OhÊÄanÈti atirekato hÊÄanÈ. OhÊÄitattanti tasseva bhÈvaniddeso. AttuÒÒÈti attÈnaÑ hÊnaÑ katvÈ jÈnanÈ. AttavaÒÒÈti attÈnaÑ avajÈnanÈ. Attaparibhavoti jÈti-ÈdisampattinÈmameva jÈtÈti attÈnaÑ paribhavitvÈ maÒÒanÈ. Evamime tayo mÈnÈ puggalaÑ anissÈya jÈti-Èdivatthuvaseneva kathitÈ. Tesu ekeko tiÓÓampi seyyasadisahÊnÈnaÑ uppajjati. Tattha “seyyohamasmÊ”ti mÈno seyyasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno. “SadisohamasmÊ”ti


mÈno sadisasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno. “HÊnohamasmÊ”ti mÈno hÊnasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno. 869. Tattha katamo seyyassa seyyohamasmÊti-Èdayo pana nava mÈnÈ puggalaÑ nissÈya kathitÈ. Tesu tayo tayo ekekassa uppajjanti. Tattha dahatÊti Ôhapeti. TaÑ nissÈyÈti taÑ seyyato dahanaÑ nissÈya. Ettha pana seyyassa seyyohamasmÊti mÈno rÈj|naÒceva pabbajitÈnaÒca uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanena vÈ vÈhanehi vÈ ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. 870. Seyyassa sadisohamasmÊti mÈnopi etesaÑyeva uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanena vÈ vÈhanehi vÈ aÒÒarÈj|hi saddhiÑ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi aÒÒena bhikkhunÈ saddhiÑ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. 871. Seyyassa hÊnohamasmÊti mÈnopi etesaÑyeva uppajjati. Yassa hi raÒÒo raÔÔhaÑ vÈ dhanaÑ vÈ vÈhanÈni vÈ sampannÈni na honti, so “mayhaÑ rÈjÈti vohÈrasukhamattameva, kiÑ rÈjÈ nÈma ahan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi appalÈbhasakkÈro “ahaÑ dhammakathiko, bahussuto, mahÈtheroti kathÈmattameva, kiÑ dhammakathiko nÈmÈhaÑ, kiÑ bahussuto nÈmÈhaÑ, kiÑ mahÈthero nÈmÈhaÑ, yassa me lÈbhasakkÈro natthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. 872. Sadisassa seyyohamasmÊti mÈnÈdayo amaccÈdÊnaÑ uppajjanti. Amacco hi raÔÔhiyo vÈ “bhogayÈnavÈhanÈdÊhi ko mayÈ sadiso aÒÒo rÈjapuriso atthÊ”ti vÈ, “mayhaÑ aÒÒehi saddhiÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ “amaccoti nÈmamattameva mayhaÑ, ghÈsacchÈdanamattampi me natthi, kiÑ amacco nÈmÈhan”ti vÈ ete mÈne karoti. 875. HÊnassa seyyohamasmÊti mÈnÈdayo dÈsÈdÊnaÑ uppajjanti. DÈso hi “mÈtito vÈ pitito vÈ ko mayÈ sadiso aÒÒo


dÈso nÈma atthi, aÒÒe jÊvituÑ asakkontÈ kucchihetu dÈsÈ nÈma jÈtÈ, ahaÑ pana peveÓÊ-ÈgatattÈ seyyo”ti vÈ, “paveÓÊ-ÈgatabhÈvena ubhatosuddhikadÈsattena asukadÈsena nÈma saddhiÑ kiÑ mayhaÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ, “kucchivasenÈhaÑ dÈsabyaÑ upagato, mÈtÈpitukoÔiyÈ pana me dÈsaÔÔhÈnaÑ natthi, kiÑ dÈso nÈma ahan”ti vÈ ete mÈne karoti. YathÈ ca dÈso, evaÑ pukkusacaÓÉÈlÈdayopi ete mÈne karontiyeva.

Ettha ca seyyassa seyyohamasmÊti uppannamÈnova yÈthÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. TathÈ sadisassa sadisohamasmÊti, hÊnassa hÊnohamasmÊti uppannamÈnova yÈthÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. Tattha yÈthÈvamÈnÈ arahattamaggavajjhÈ, ayÈthÈvamÈnÈ sotÈpattimaggavajjhÈ. 878. EvaÑ savatthuke mÈne kathetvÈ idÈni avatthukaÑ nibbattitamÈnameva dassetuÑ tattha katamo mÈnoti-Èdi vuttaÑ. 879. AtimÈnaniddese seyyÈdivasena puggalaÑ anÈmasitvÈ jÈti-ÈdÊnaÑ vatthuvaseneva niddiÔÔho. Tattha atimaÒÒatÊti jÈti-ÈdÊhi mayÈ sadiso natthÊti atikkamitvÈ maÒÒati. 880. MÈnÈtimÈnaniddese yo evar|poti yo eso “ayaÑ pubbe mayÈ sadiso, idÈni ahaÑ seÔÔho, ayaÑ hÊnataro”ti uppanno mÈno, ayaÑ bhÈrÈtibhÈro viya purimaÑ sadisamÈnaÑ upÈdÈya mÈnÈtimÈnoti dassetuÑ evamÈha. 881. OmÈnaniddeso hÊnamÈnaniddesasadisoyeva. Veneyyavasena pana so hÊnohamasmÊti mÈno nÈma vutto, ayaÑ omÈno nÈma. Apicettha “tvaÑ jÈtimÈ, kÈkajÈti viya te jÈti, tvaÑ gottavÈ, caÓÉÈlagottaÑ viya te gottaÑ, tuyhaÑ saro atthi, kÈkassaro viya te saro”ti evaÑ attÈnaÑ heÔÔhÈ katvÈ pavattanavasena ayaÑ omÈnoti veditabbo.


882. AdhimÈnaniddese appatte pattasaÒÒitÈti cattÈri saccÈni appatvÈ pattasaÒÒitÈya. Akateti cat|hi maggehi kattabbakicce akateyeva. Anadhigateti catusaccadhamme anadhigate. Asacchikateti arahattena apaccakkhakate. AyaÑ vuccati adhimÈnoti ayaÑ adhigatamÈno nÈma vuccati.

AyaÑ pana kassa uppajjati, kassa nuppajjatÊti? AriyasÈvakassa tÈva nuppajjati. So hi maggaphalanibbÈnapahÊnakilesÈvasiÔÔhakilesapaccavekkhaÓena1 saÒjÈtasomanasso ariyaguÓapaÔivedhe nikka~kho, tasmÈ sotÈpannÈdÊnaÑ “ahaÑ sakadÈgÈmÊ”ti-Èdivasena mÈno nuppajjati, dussÊlassÈpi nuppajjati. So hi ariyaguÓÈdhigame nirÈsova, sÊlavatopi pariccattakammaÔÔhÈnassa niddÈrÈmatÈdimanuyuttassa nuppajjati.

ParisuddhasÊlassa pana kammaÔÔhÈne appamattassa nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ paccayapariggahena vitiÓÓaka~khassa tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ sa~khÈre sammasantassa Èraddhavipassakassa uppajjati, uppanne ca suddhasamathalÈbhÊ vÈ suddhavipassanÈlÈbhÊ vÈ antarÈ Ôhapeti. So hi dasapi vÊsampi tiÑsampi vassÈni kilesasamudÈcÈraÑ apassanto “ahaÑ sotÈpanno”ti vÈ “sakadÈgÈmÊ”ti vÈ “anÈgÈmÊ”ti vÈ maÒÒati, samathavipassanÈlÈbhÊ pana arahatteyeva Ôhapeti. Tassa hi samÈdhibalena kilesÈ vikkhambhitÈ, vipassanÈbalena sa~khÈrÈ supariggahitÈ, tasmÈ saÔÔhipi vassÈni asÊtipi vassÈni vassasatampi kilesÈ na samudÈcaranti, khÊÓÈsavasseva cittacÈro hoti. So evaÑ dÊgharattaÑ kilesasamudÈcÈraÑ apassanto antarÈ aÔÔhatvÈva “arahÈ ahan”ti maÒÒati Uccatala~kavÈsÊ2 MahÈnÈgatthero viya Ha~kanakavÈsÊ MahÈdattatthero viya Cittalapabbate ni~kapoÓÓa3 PadhÈnagharavÈsÊ C|Äasumatthero viya ca.

TatridaÑ ekavatthuparidÊpanaÑ–Tala~garavÈsÊ Dhammadinnatthero kira nÈma-eko pabhinnapaÔisambhido mahÈkhÊÓÈsavo mahato bhikkhusaÑghassa ovÈdadÈyako ahosi, so ekadivasaÑ attano divÈÔÔhÈne nisÊditvÈ “kiÑ nu kho amhÈkaÑ Ècariyassa Uccatala~kavÈsÊmahÈnÈgattherassa ______________________________________________________________ 1. PaccavekkhaÓeneva (SÊ, SyÈ) 2. UccamÈlikavÈsÊ (SÊ) 3. PoÓÓaka (SÊ)


samaÓakiccaÑ matthakaÑ patto, no”ti Èvajjanto puthujjanabhÈvamevassa disvÈ “mayi agacchante puthujjanakÈla~kiriyameva karissatÊ”ti ca Òa tvÈ iddhiyÈ vehÈsaÑ uppatitvÈ divÈÔÔhÈne nisinnassa therassa samÊpe orohitvÈ vanditvÈ vattaÑ dassetvÈ ekamantaÑ nisÊdi. “KiÑ Èvuso Dhammadinna akÈle ÈgatosÊ”ti ca vutto “paÒhaÑ bhante pucchituÑ ÈgatomhÊ”ti Èha.

Tato “pucchÈvuso jÈnamÈno kathayissÈmÊ”ti vutto paÒhÈsahassaÑ pucchi. Thero pucchitapucchitaÑ paÒhaÑ asajjamÈnova kathesi. Tato “atitikkhaÑ te bhante ÒÈÓaÑ, kadÈ tumhehi ayaÑ dhammo adhigato”ti vutto “ito saÔÔhivassakÈle Èvuso”ti Èha. SamÈdhimpi bhante vaÄaÒjethÈti. Na idaÑ Èvuso bhÈriyanti. Tena hi bhante ekaÑ hatthiÑ mÈpethÈti. Thero sabbasetaÑ hatthiÑ mÈpeti. IdÈni bhante yathÈ ayaÑ hatthÊ aÒcitakaÓÓo pasÈritana~guÔÔho soÓÉaÑ mukhe pakkhipitvÈ bheravaÑ koÒcanÈdaÑ karonto tumhÈkaÑ abhimukho Ègacchati, tathÈ naÑ karothÈti. Thero tathÈ katvÈ vegena Ègacchato hatthissa bheravaÑ ÈkÈraÑ disvÈ uÔÔhÈya palÈyituÑ Èraddho. TamenaÑ khÊÓÈsavatthero hatthaÑ pasÈretvÈ cÊvarakaÓÓe gahetvÈ “bhante khÊÓÈsavassa sÈrajjaÑ nÈma hotÊ”ti Èha. So tasmiÑ kÈle attano puthujjanabhÈvaÑ Òa tvÈ “avassayo me Èvuso Dhammadinna hohÊ”ti vatvÈ pÈdam|le ukkuÔikaÑ nisÊdi. “Bhante tumhÈkaÑ avassayo bhavissÈmiccevÈhaÑ Ègato, mÈ cintayitthÈ”ti kammaÔÔhÈnaÑ kathesi. Thero kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ ca~kamaÑ Èruyha tatiye padavÈre aggaphalaÑ arahattaÑ pÈpuÓi. Thero kira dosacarito ahosi. 883. AsmimÈnaniddese r|paÑ asmÊti mÈnoti ahaÑ r|panti uppannamÈno. Chandoti mÈnaÑ anugatacchandova. TathÈ anusayo. VedanÈdÊsupi eseva nayo. 884. MicchÈmÈnaniddese pÈpakena vÈ kammÈyatanenÈti-ÈdÊsu pÈpakaÑ kammÈyatanaÑ nÈma kevaÔÔamacchabandhanesÈdÈdÊnaÑ kammaÑ. PÈpakaÑ


sippÈyatanaÑ nÈma macchajÈlakhipanakumÊnakaraÓesu ceva pÈsa-oÉÉanas|lÈropanÈdÊsu ca chekatÈ. PÈpakaÑ vijjÈÔÔhÈnaÑ nÈma yÈ kÈci par|paghÈtavijjÈ. PÈpakaÑ sutaÑ nÈma bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdipaÔisaÑyuttaÑ. PÈpakaÑ paÔibhÈnaÑ nÈma dubbhÈsitayuttaÑ kappanÈÔakavilappanÈdipaÔibhÈnaÑ. PÈpakaÑ sÊlaÑ nÈma ajasÊlaÑ gosÊlaÑ. Vatampi ajavatagovatameva. PÈpikÈ diÔÔhi pana dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatesu yÈ kÈci diÔÔhi. 885. ©ÈtivitakkaniddesÈdÊsu “mayhaÑ ÒÈtayo sukhajÊvino sampattiyuttÈ”ti evaÑ paÒcakÈmaguÓasannissitena gehasitapemena ÒÈtake Èrabbha uppannavitakkova ÒÈtivitakko nÈma. “KhayaÑ gatÈ vayaÑ gatÈ saddhÈ pasannÈ”ti evaÑ pavatto pana ÒÈtivitakko nÈma na hoti. 886. “AmhÈkaÑ janapado subhikkho sampannasasso”ti tuÔÔhamÈnassa gehasitapemavaseneva uppannavitakko janapadavitakko nÈma. “AmhÈkaÑ janapade manussÈ saddhÈ pasannÈ khayaÑ gatÈ vayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavatto pana janapadavitakko nÈma na hoti. 887. AmaratthÈya vitakko, amaro vÈ vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkuÔikappadhÈnÈdÊhi dukkhe nijjiÓÓe samparÈye attÈ sukhÊ hoti amaroti dukkarakÈrikaÑ karontassa tÈya dukkarakÈrikÈya paÔisaÑyutto vitakko amaratthÈya vitakko nÈma. DiÔÔhigatiko pana sassataÑ vadesÊti-ÈdÊni puÔÔho “evaÑtipi me no, tathÈtipi me no, aÒÒathÈtipi me no, notipi me no, no notipi me no”ti1 vikkhepaÑ Èpajjati, tassa so diÔÔhigatapaÔisaÑyutto vitakko. YathÈ amaro nÈma maccho udake gahetvÈ mÈretuÑ na sakkÈ, ito cito ca dhÈvati, gÈhaÑ na gacchati, evameva ekasmiÑ pakkhe asaÓÔhahanato na maratÊti amaro nÈma hoti. TaÑ duvidhampi ekato katvÈ ayaÑ vuccati amaravitakkoti vuttaÑ. 888. ParÈnuddayatÈpaÔisaÑyuttoti anuddayatÈpatir|pakena gehasitapemena paÔisaÑyutto. SahanandÊti-ÈdÊsu upaÔÔhÈkesu nandantesu socantesu ca tehi saddhiÑ diguÓaÑ nandati, diguÓaÑ socati, tesu ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 24 piÔÔhe.


sukhitesu diguÓaÑ sukhito hoti, dukkhitesu diguÓaÑ dukkhito. Uppannesu kiccakaraÓÊyes|ti tesu mahantesu khuddakesu vÈ kammesu uppannesu. AttanÈ vÈ yogaÑ ÈpajjatÊti tÈni tÈni kiccÈni sÈdhento paÒÒattiÑ vÊtikkamati, sallekhaÑ kopeti. Yo tatthÈti yo tasmiÑ saÑsaÔÔhavihÈre tasmiÑ vÈ yogÈpajjane gehasito vitakko, ayaÑ parÈnuddayatÈpaÔisaÑyutto vitakko nÈma. 889. LÈbhasakkÈrasilokapaÔisaÑyuttoti cÊvarÈdilÈbhena ceva sakkÈrena ca kittisaddena ca saddhiÑ ÈrammaÓakaraÓavasena paÔisaÑyutto. 890. AnavaÒÒattipaÔisaÑyuttoti “aho vata maÑ pare na avajÈneyyuÑ, na pothetvÈ viheÔhetvÈ katheyyun”ti evaÑ anavaÒÒÈtabhÈvapatthanÈya1 saddhiÑ uppajjanavitakko. Yo tattha gehasitoti yo tasmiÑ “mÈ maÑ pare avajÈniÑs|”ti uppanne citte paÒcakÈmaguÓasa~khÈtagehanissito hutvÈ uppannavitakko. SesaÑ sabbattha pÈkaÔamevÈti.

EkakaniddesavaÓÓanÈ. _____

2. DukaniddesavaÓÓanÈ

891. Dukesu kodhaniddesÈdayo heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbÈ. HeÔÔhÈ anÈgatesu pana upanÈhaniddesÈdÊsu pubbakÈlaÑ kodhaÑ upanayhatÊti aparakÈlakodho upanÈho nÈma. UpanayhanÈkÈro upanayhanÈ. Upanayhitassa bhÈvo upanayhitattaÑ. AÔÔhapanÈti paÔhamuppannassa anantaraÔÔhapanÈ mariyÈdaÔÔhapanÈ vÈ. ®hapanÈti pakatiÔÔhapanÈ. SaÓÔhapanÈti sabbatobhÈgena punappunaÑ ÈghÈtaÔÔhapanÈ. AnusaÑsandanÈti paÔhamuppannena kodhena saddhiÑ antaraÑ adassetvÈ ekÊbhÈvakaraÓÈ. AnuppabandhanÈti purimena saddhiÑ pacchimassa ghaÔanÈ. DaÄÊkammanti thirakaraÓaÑ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ upanandhanalakkhaÓo veraÑ appaÔinissajjanaraso upanÈhoti vuccati, yena samannÈgato puggalo veraÑ nissajjituÑ na sakkoti, “evaÑ nÈma maÑ esa vattuÑ ananucchaviko”ti aparÈparaÑ anubandhati, Èdittap|ti-alÈtaÑ viya ______________________________________________________________ 1. AnavaÒÒattibhÈvapatthanÈya (SyÈ, Ka)


jalateva, dhoviyamÈnaÑ acchacammaÑ viya vasÈtelamakkhitapilotikÈ viya ca na parisujjhati. 892. MakkhanabhÈvavasena makkho, paraguÓamakkhanÈya pavattentopi attano kÈraÓaÑ g|thapaharaÓakaÑ g|tho viya paÔhamataraÑ makkhetÊti attho. Tato parÈ dve ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. NiÔÔhurabhÈvo niÔÔhuriyaÑ, “taÑ nissÈya ettakampi natthÊ”ti kheÄapÈtananti attho. NiÔÔhuriyakammanti niÔÔhuriyakaraÓaÑ. GahaÔÔho vÈ hi gahaÔÔhaÑ, bhikkhu vÈ bhikkhuÑ nissÈya vasanto appamattakeneva kujjhitvÈ “taÑ nissÈya ettakampi natthÊ”ti kheÄaÑ pÈtetvÈ pÈdena maddanto viya niÔÔhuriyaÑ nÈma karoti, tassa taÑ kammaÑ niÔÔhuriyakammanti vuccati. LakkhaÓÈdito panesa paraguÓamakkhanalakkhaÓo makkho, tesaÑ vinÈsanaraso, parena sukatÈnaÑ kiriyÈnaÑ avacchÈdanapaccupaÔÔhÈno.

PaÄÈsatÊti paÄÈso, parassa guÓe dassetvÈ attano guÓehi samaÑ karotÊti attho. PaÄÈsassa ÈyanÈ paÄÈsÈyanÈ. PaÄÈso ca so atthano jayÈharaÓato ÈhÈro cÈti paÄÈsÈhÈro. VivÈdaÔÔhÈnanti vivÈdakÈraÓaÑ. YugaggÈhoti samadhuraggahaÓaÑ. AppaÔinissaggoti attanÈ gahitassa appaÔinissajjanaÑ. LakkhaÓÈdito panesa yugaggÈhalakkhaÓo paÄÈso, paraguÓehi attano guÓÈnaÑ samakaraÓaraso, paresaÑ guÓappamÈÓena upaÔÔhÈnapaccupaÔÔhÈno. PaÄÈsÊ hi puggalo dutiyassa dhuraÑ na deti, samaÑ pasÈretvÈ tiÔÔhati. SÈkacchamaÓÉale aÒÒena bhikkhunÈ bah|su suttesu ca kÈraÓesu ca Èbhatesupi “tava ca mama ca vÈde kiÑ nÈma nÈnÈkaraÓaÑ, nanu majjhe bhinnasuvaÓÓaÑ viya ekasadisameva amhÈkaÑ vacanan”ti vadati. IssÈmacchariyaniddesÈ vuttatthÈ eva. 894. MÈyÈniddese vÈcaÑ bhÈsatÊti jÈnaÑyeva “paÓÓattiÑ vÊtikkamantÈ bhikkh| bhÈriyaÑ karonti, amhÈkaÑ pana vÊtikkamaÔÔhÈnaÑ nÈma natthÊ”ti upasanto viya bhÈsati. KÈyena parakkamatÊti “mayÈ kataÑ idaÑ pÈpakammaÑ mÈ keci jÈniÑs|”ti kÈyena vattaÑ karoti. VijjamÈnadosapaÔicchÈdanato cakkhumohanamÈyÈ viyÈti mÈyÈ. MÈyÈvino bhÈvo mÈyÈvitÈ. KatvÈ pÈpaÑ puna paÔicchÈdanato aticca Èsaranti


etÈya sattÈti accÈsarÈ. KÈyavÈcÈkiriyÈ hi aÒÒathÈ dassanato vaÒcetÊti vaÒcanÈ. EtÈya sattÈ nikarontÊti nikati, micchÈ karontÊti attho. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti pÈpÈnaÑ vikkhipanato vikiraÓÈ. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti parivajjanato pariharaÓÈ. KÈyÈdÊhi saÑvaraÓato g|hanÈ. SabbatobhÈgena g|hanÈ parig|hanÈ. TiÓapaÓÓehi viya g|thaÑ kÈyavacÊkammehi pÈpaÑ chÈdetÊti chÈdanÈ. SabbatobhÈgena chÈdanÈ paÔicchÈdanÈ. Na uttÈnaÑ katvÈ dassetÊti anuttÈnÊkammaÑ. Na pÈkaÔaÑ katvÈ dassetÊti anÈvikammaÑ. SuÔÔhu chÈdanÈ vocchÈdanÈ. KatapaÔicchÈdanavasena punapi pÈpassa karaÓato pÈpakiriyÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ katapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ nÈma vuccati, yÈya samannÈgato puggalo bhasmÈpaÔicchanno viya a~gÈro, udakapaÔicchanno viya khÈÓu, pilotikÈpaliveÔhitaÑ viya ca satthaÑ hoti.

SÈÔheyyaniddese saÔhoti asantaguÓaparidÊpanato na sammÈ bhÈsitÈ. SabbatobhÈgena saÔho parisaÔho. YaÑ tatthÈti yaÑ tasmiÑ puggale. SaÔhanti asantaguÓadÊpanaÑ kerÈÔiyaÑ. SaÔhatÈti saÔhÈkÈro. KakkaratÈti padumanÈlissa viya aparÈmasanakkhamo kharapharusabhÈvo. Kakkariyantipi tasseva vevacanaÑ. ParikkhattatÈ pÈrikkhattiyanti padadvayena nikhaÓitvÈ ÔhapitaÑ viya daÄhakerÈÔiyaÑ vuttaÑ. IdaÑ vuccatÊti idaÑ attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓaÑ sÈÔheyyaÑ nÈma vuccati, yena samannÈgatassa puggalassa kucchiÑ vÈ piÔÔhiÑ vÈ jÈnituÑ na sakkÈ.

VÈmena s|karo hoti, dakkhiÓena ajÈmigo. Sarena nelako hoti, visÈÓena jaraggavoti–

EvaÑ vuttayakkhas|karasadiso hoti. AvijjÈdiniddesÈ vuttatthÈ eva. 902. Anajjavaniddese anajjavoti anujutÈkÈro. AnajjavabhÈvo anajjavatÈ. JimhatÈti candava~katÈ. Va~katÈti gomuttava~katÈ. KuÔilatÈti na~galakoÔiva~katÈ. Sabbehipi imehi padehi kÈyavacÊcittava~katÈva kathitÈ.

Amaddavaniddese na mudubhÈvo amudutÈ. AmaddavÈkÈro amaddavatÈ. KakkhaÄabhÈvo kakkhaÄiyaÑ. Maddavakarassa sinehassa abhÈvato pharusabhÈvo phÈrusiyaÑ. AnÊcavuttitÈya ujukameva ÔhitacittabhÈvo


ujucittatÈ. Puna amudutÈgahaÓaÑ tassÈ visesanatthaÑ “amudutÈsa~khÈtÈ ujucittatÈ, na ajjavasa~khÈtÈ ujucittatÈ”ti. 903. AkkhantiniddesÈdayo khantiniddesÈdipaÔipakkhato veditabbÈ. 908. SaÑyojananiddese ajjhattanti kÈmabhavo. BahiddhÈti r|pÈr|pabhavo. KiÒcÈpi hi sattÈ kÈmabhave appaÑ kÈlaÑ vasanti kappassa catutthameva koÔÔhÈsaÑ, itaresu tÊsu koÔÔhÈsesu kÈmabhavo suÒÒo hoti tuccho, r|pÈr|pabhave bahuÑ kÈlaÑ vasanti, tathÈpi nesaÑ yasmÈ kÈmabhave cutipaÔisandhiyo bahukÈ honti, appÈ r|pÈr|pabhavesu. Yattha ca cutipaÔisandhiyo bahukÈ, tattha Èlayopi patthanÈpi abhilÈsopi bahu hoti. Yattha appÈ, tattha appo. TasmÈ kÈmabhavo ajjhattaÑ nÈma jÈto. R|pÈr|pabhavÈ bahiddhÈ nÈma. Iti ajjhattasa~khÈte kÈmabhave bandhanaÑ ajjhattasaÑyojanaÑ nÈma, bahiddhÈsa~khÈtesu r|pÈr|pabhavesu bandhanaÑ bahiddhÈsaÑyojanaÑ nÈma. Tattha ekekaÑ paÒcapaÒcavidhaÑ hoti. Tena vuttaÑ “paÒcorambhÈgiyÈni paÒcuddhambhÈgiyÈnÊ”ti. TatrÈyaÑ vacanattho oraÑ vuccati kÈmadhÈtu, tattha upapattinipphÈdanato taÑ oraÑ bhajantÊti orambhÈgiyÈni. UddhaÑ vuccati r|pÈr|padhÈtu, tattha upapattinipphÈdanato taÑ uddhaÑ bhajantÊti uddhambhÈgiyÈnÊti.

DukaniddesavaÓÓanÈ. _____

3. TikaniddesavaÓÓanÈ

909. Tikaniddese tÊhi akusalam|lehi vaÔÔam|lasamudÈcÈro kathito, akusalavitakkÈdÊsu vitakkanavasena vitakko, saÒjÈnanavasena saÒÒÈ, sabhÈvaÔÔhena dhÈt|ti veditabbÈ. Duccaritaniddese paÔhamanayo kammapathavasena vibhatto, dutiyo sabbasa~gÈhikakammavasena, tatiyo nibbattitacetanÈvaseneva. 914. Œsavaniddese suttantapariyÈyena tayova ÈsavÈ kathitÈ.


919. EsanÈniddese sa~khepato tattha katamÈ kÈmesanÈti-ÈdinÈ nayena vutto kÈmagavesanarÈgo kÈmesanÈ. Yo bhavesu bhavacchandoti-ÈdinÈ nayena vutto bhavagavesanarÈgo bhavesanÈ. Sassato lokoti-ÈdinÈ nayena vuttÈ diÔÔhigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanÈ diÔÔhi brahmacariyesanÈti veditabbÈ. YasmÈ ca na kevalaÑ rÈgadiÔÔhiyo eva esanÈ, tadekaÔÔhaÑ pana kammampi esanÈ eva, tasmÈ taÑ dassetuÑ dutiyanayo vibhatto. Tattha tadekaÔÔhanti sampayuttekaÔÔhaÑ veditabbaÑ. Tattha kÈmarÈgekaÔÔhaÑ kÈmÈvacarasattÈnameva pavattati, bhavarÈgekaÔÔhaÑ pana mahÈbrahmÈnaÑ. SamÈpattito vuÔÔhÈya ca~kamantÈnaÑ jhÈna~gÈnaÑ assÈdanakÈle akusalakÈyakammaÑ hoti, “aho sukhaÑ aho sukhan”ti vÈcaÑ bhinditvÈ assÈdanakÈle vacÊkammaÑ, kÈya~gavÈca~gÈni acopetvÈ manasÈva assÈdanakÈle manokammaÑ. AntaggÈhikadiÔÔhivasena sabbesampi diÔÔhigatikÈnaÑ ca~kamanÈdivasena tÈni hontiyeva. 920. VidhÈniddese “kathaÑvidhaÑ sÊlavantaÑ vadanti, kathaÑvidhaÑ paÒÒavantaÑ vadantÊ”ti-ÈdÊsu1 ÈkÈrasaÓÔhÈnaÑ vidhÈ nÈma. “Ekavidhena ÒÈÓavatth|”ti-ÈdÊsu2 koÔÔhÈso. “VidhÈsu na vikampatÊ”ti-ÈdÊsu3 mÈno. IdhÈpi mÈnova vidhÈ nÈma. So hi seyyÈdivasena vidahanato vidhÈti vuccati, ÔhapanaÔÔhena vÈ vidhÈ. TasmÈ “seyyohamasmÊ”ti evaÑ uppannÈ mÈnavidhÈ mÈnaÔhapanÈ seyyohamasmÊti vidhÈti veditabbÈ. Sesapadadvayesupi eseva nayo. 921. Bhayaniddese jÈtiÑ paÔicca bhayanti jÈtipaccayÈ uppannabhayaÑ. BhayÈnakanti ÈkÈraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanaÑ. LomahaÑsoti lomÈnaÑ haÑsanaÑ uddhaggabhÈvo. IminÈ padadvayena kiccato bhayaÑ dassetvÈ puna cetaso utrÈsoti sabhÈvato dassitaÑ. 922. Tamaniddese vicikicchÈsÊsena avijjÈ kathitÈ. “TamandhakÈro sammoho, avijjogho mahabbhayo”ti vacanato hi avijjÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 51 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 323 pitÔÔhe. 3. Khu 2. 352 piÔÔhe.


tamo nÈma. TiÓÓaÑ pana addhÈnaÑ vasena desanÈsukhatÈya vicikicchÈsÊsena desanÈ katÈ. Tattha “kiÑ nu kho ahaÑ atÊte khattiyo ahosiÑ, udÈhu brÈhmaÓo, vesso, suddo, kÈÄo, odÈto, rasso, dÊgho”ti ka~khanto atÊtaÑ addhÈnaÑ Èrabbha ka~khati nÈma. “KiÑ nu kho ahaÑ anÈgate khattiyo bhavissÈmi, udÈhu brÈhmaÓo, vesso -pa- dÊgho”ti ka~khanto anÈgataÑ addhÈnaÑ Èrabbha ka~khati nÈma. “KiÑ nu kho ahaÑ etarahi khattiyo, udÈhu brÈhmaÓo, vesso, suddo, kiÑ vÈ ahaÑ r|paÑ, udÈhu vedanÈ, saÒÒÈ, sa~khÈrÈ, viÒÒÈÓan”ti ka~khanto paccuppannaÑ addhÈnaÑ Èrabbha ka~khati nÈma.

Tattha kiÒcÈpi khattiyo vÈ attano khattiyabhÈvaÑ, brÈhmaÓo vÈ brÈhmaÓabhÈvaÑ, vesso vÈ vessabhÈvaÑ, suddo vÈ suddabhÈvaÑ ajÈnanako nÈma natthi, jÊvaladdhiko pana satto khattiyajÊvÈdÊnaÑ vaÓÓÈdibhedaÑ sutvÈ “kÊdiso nu kho amhÈkaÑ abbhantare jÊvo, kiÑ nu kho nÊlako, udÈhu pÊtako, lohitako, odÈto, caturaÑso, chaÄaÑso, aÔÔhaÑso”ti ka~khanto evaÑ ka~khati nÈma. 923. TitthÈyatanÈnÊti titthabh|tÈni ÈyatanÈni, titthiyÈnaÑ vÈ ÈyatanÈni. tattha titthaÑ nÈma dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo. TitthiyÈ nÈma yesaÑ tÈ diÔÔhiyo ruccanti khamanti. ŒyatanaÔÔho heÔÔhÈ vuttoyeva. Tattha yasmÈ sabbepi diÔÔhigatikÈ saÒjÈyamÈnÈ imesuyeva tÊsu ÔhÈnesu saÒjÈyanti, samosaramÈnÈpi etesuyeva samosaranti sannipatanti, diÔÔhigatikabhÈve ca nesaÑ etÈniyeva kÈraÓÈni, tasmÈ titthÈni ca tÈni saÒjÈtÈnÊti-ÈdinÈ atthena ÈyatanÈni cÈti titthÈyatanÈni. Tenevatthena titthiyÈnaÑ ÈyatanÈnÊtipi titthÈyatanÈni. Purisapuggaloti satto. KèmaÒca purisotipi puggalotipi vutte sattoyeva vutto, ayaÑ pana sammutikathÈ nÈma yo yathÈ jÈnÈti, tassa tathÈ vuccati. PaÔisaÑvedetÊti attano santÈne uppannaÑ jÈnÈti, paÔisaÑviditaÑ karoti anubhavati vÈ. Pubbe katahet|ti pubbe katakÈraÓÈ, pubbe katakammapaccayeneva paÔisaÑvedetÊti attho. AyaÑ nigaÓÔhasamayo. EvaÑvÈdino pana te kammavedanaÒca kiriyavedanaÒca paÔikkhipitvÈ ekaÑ vipÈkavedanameva sampaÔicchanti. PittasamuÔÔhÈnÈdÊsu1 ca aÔÔhasu ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 10 piÔÔhe MahÈniddese.


ÈbÈdhesu satta paÔikkhipitvÈ aÔÔhamaÑyeva sampaÔicchanti. DiÔÔhadhammavedanÊyÈdÊsu ca tÊsu kammesu dve paÔikkhipitvÈ ekaÑ aparÈpariyavedanÊyameva sampaÔicchanti. KusalÈkusalavipÈkakiriyasa~khÈtÈsu ca cat|su cetanÈsu vipÈkacetanaÑyeva sampaÔicchanti.

IssaranimmÈnahet|ti issaranimmÈnakÈraÓÈ, brahmunÈ vÈ pajÈpatinÈ vÈ issarena nimmitattÈ paÔisaÑvedetÊti attho. AyaÑ brÈhmaÓasamayo. AyaÒhi nesaÑ adhippÈyo imÈ tisso vedanÈ paccuppanne attanÈ katam|lakena vÈ ÈÓattim|lakena vÈ pubbe katena vÈ ahetu-appaccayÈ vÈ paÔisaÑvedetuÑ nÈma na sakkÈ, issaranimmÈnakÈraÓÈ eva pana imÈ paÔisaÑvedetÊti. EvaÑvÈdino panete heÔÔhÈ vuttesu aÔÔhasu ÈbÈdhesu ekampi asampaÔicchitvÈ sabbaÑ paÔibÈhanti. TathÈ diÔÔhadhammavedanÊyÈdÊsupi sabbakoÔÔhÈsesu ekampi asampaÔicchitvÈ sabbaÑ paÔibÈhanti.

Ahetu appaccayÈti hetuÒca paccayaÒca vinÈ akÈraÓeneva paÔisaÑvedetÊti attho. AyaÑ ÈjÊvakasamayo. EvaÑvÈdino etepi heÔÔhÈ vuttesu kÈraÓesu ca byÈdhÊsu ca ekampi asampaÔicchitvÈ sabbaÑ paÔikkhipanti. 924. KiÒcanÈti palibodhÈ. RÈgo kiÒcananti rÈgo uppajjamÈno satte bandhati palibundheti, tasmÈ kiÒcananti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. A~gaÓÈnÊti “uda~gaÓe tattha papaÑ avindun”ti1 ÈgataÔÔhÈne bh|mippadeso a~gaÓaÑ. “Tasseva rajassa vÈ a~gaÓassa vÈ pahÈnÈya vÈyamatÊ”ti2 ÈgataÔÔhÈne yaÑkiÒci malaÑ vÈ pa~ko vÈ. “SÈ~gaÓo samÈno”ti3 ÈgataÔÔhÈne nÈnappakÈro tibbakileso. IdhÈpi tadeva kilesa~gaÓaÑ adhippetaÑ. Teneva rÈgo a~gaÓanti-ÈdimÈha.

MalÈnÊti malinabhÈvakaraÓÈni. RÈgo malanti rÈgo uppajjamÈno cittaÑ malinaÑ karoti, malaÑ gÈhÈpeti, tasmÈ malanti vuccati. Itaresupi dvÊsu eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 1 piÔÔhe JÈtake. 2. Ma 1. 144; AÑ 3. 329 piÔÔhesu. 3. Ma 1. 29 piÔÔhe.


Visamaniddese yasmÈ rÈgÈdÊsu ceva kÈyaduccaritÈdÊsu ca sattÈ pakkhalanti, pakkhalitÈ ca pana sÈsanatopi sugatitopi patanti, tasmÈ pakkhalanapÈtahetuto rÈgo visamanti-Èdi vuttaÑ.

AggÊti anudahanaÔÔhena aggi. RÈgaggÊti rÈgo uppajjamÈno satte anudahati jhÈpeti, tasmÈ aggÊti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. Tattha vatth|ni ekÈ kira daharabhikkhunÊ CittalapabbatavihÈre uposathÈgÈraÑ gantvÈ dvÈrapÈlakar|paÑ olokayamÈnÈ ÔhitÈ, athassÈ anto rÈgo uppanno, sÈ teneva jhÈyitvÈ kÈlamakÈsi. Bhikkhuniyo gacchamÈnÈ “ayaÑ daharÈ ÔhitÈ, pakkosatha nan”ti ÈhaÑsu. EkÈ gantvÈ “kasmÈ ÔhitÈsÊ”ti hatthe gaÓhi. GahitamattÈ parivattitvÈ patitÈ. IdaÑ tÈva rÈgassa anudahanatÈya vatthu. Dosassa pana anudahanatÈya manopadosikÈ devÈ daÔÔhabbÈ. Mohassa anudahanatÈya khiÉÉÈpadosikÈ devÈ daÔÔhabbÈ. Mohanavasena hi tesaÑ satisammoso hoti, tasmÈ khiÉÉÈvasena ÈhÈrakÈlaÑ ativattitvÈ kÈlaÑ karonti. KasÈvÈti kasaÔÈ nirojÈ. RÈgÈdÊsu ca kÈyaduccaritÈdÊsu ca ekampi paÓÊtaÑ ojavantaÑ natthi, tasmÈ rÈgo kasÈvoti-Èdi vuttaÑ. 925. AssÈdadiÔÔhÊti assÈdasampayuttÈ diÔÔhi. Natthi kÈmesu dosoti kilesakÈmena vatthukÈmapaÔisevanadoso natthÊti vadati. PÈtabyatanti pÈtabbabhÈvaÑ paribhuÒjanaÑ ajjhoharaÓaÑ. EvaÑvÈdÊ hi so vatthukÈmesu kilesakÈmaÑ pivanto viya ajjhoharanto viya paribhuÒjati. AttÈnudiÔÔhÊti attÈnaÑ anugatÈ diÔÔhi. MicchÈdiÔÔhÊti lÈmakÈ diÔÔhi. IdÈni yasmÈ ettha paÔhamÈ sassatadiÔÔhi hoti, dutiyÈ sakkÈyadiÔÔhi, tatiyÈ ucchedadiÔÔhi, tasmÈ tamatthaÑ dassetuÑ sassatadiÔÔhi assÈdadiÔÔhÊti-ÈdimÈha. 926. Aratiniddeso ca vihesÈniddeso ca vuttatthoyeva. Adhammassa cariyÈ adhammacariyÈ, adhammakaraÓanti attho. VisamÈ cariyÈ, visamasa vÈ kammassa cariyÈti visamacariyÈ, dovacassatÈpÈpamittatÈ niddesÈ vuttatthÈ eva. PuthunimittÈrammaÓesu pavattito nÈnattesu saÒÒÈ nÈnattasaÒÒÈ. YasmÈ vÈ aÒÒÈva kÈmasaÒÒÈ, aÒÒÈ byÈpÈdÈdisaÒÒÈ,


tasmÈ nÈnattÈ saÒÒÈtipi nÈnattasaÒÒÈ. KosajjapamÈdaniddesesu paÒcasu kÈmaguÓesu vissaÔÔhacittassa kusaladhammabhÈvanÈya ananuyogavasena lÊnavuttitÈ kosajjaÑ, pamajjanavasena pamattabhÈvo pamÈdoti veditabbo. AsantuÔÔhitÈdiniddesÈ vuttatthÈ eva. 931. AnÈdariyaniddese ovÈdassa anÈdiyanavasena anÈdarabhÈvo anÈdariyaÑ. AnÈdariyanÈkÈro anÈdaratÈ. SagaruvÈsaÑ avasanaÔÔhena agÈravabhÈvo agÈravatÈ. SajeÔÔhakavÈsaÑ avasanaÔÔhena appatissavatÈ. AnaddÈti anÈdiyanÈ. AnaddÈyanÈti anÈdiyanÈkÈro. AnaddÈya ayitassa bhÈvo anaddÈyitattaÑ. AsÊlassa bhÈvo asÊlyaÑ. AcittÊkÈroti garucittÊkÈrassa akaraÓaÑ. 932. AssaddhabhÈvo assaddhiyaÑ. AsaddahanÈkÈro asaddahanÈ. OkappetvÈ anupavisitvÈ aggahaÓaÑ anokappanÈ. AppasÊdanaÔÔhena anabhippasÈdo.

AvadaÒÒutÈti thaddhamacchariyavasena dehi karohÊti vacanassa ajÈnatÈ. 934. BuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ cÈti ettha BuddhaggahaÓena PaccekabuddhÈpi gahitÈva. AsametukamyatÈti tesaÑ samÊpaÑ agantukÈmatÈ. SaddhammaÑ asotukamyatÈti sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ saddhammo nÈma, taÑ asuÓitukÈmatÈ. AnuggahetukamyatÈti na uggahetukÈmatÈ.

UpÈrambhacittatÈti upÈrambhacittabhÈvo. YasmÈ pana so atthato upÈrambhova hoti, tasmÈ taÑ dassetuÑ tattha katamo upÈrambhoti-Èdi vuttaÑ. Tattha upÈrambhanavasena upÈrambho. PunappunaÑ upÈrambho anupÈrambho. UpÈrambhanÈkÈro upÈrambhanÈ. PunappunaÑ upÈrambhanÈ anupÈrambhanÈ. AnupÈrambhi tassa bhÈvo anupÈrambhitattaÑ. UÒÒÈti heÔÔhÈ katvÈ jÈnanÈ. AvaÒÒÈti avajÈnanÈ. ParibhavanaÑ paribhavo. Randhassa gavesitÈ randhagavesitÈ. RandhaÑ vÈ gavesatÊti randhagavesÊ, tassa bhÈvo randhagavesitÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ pa-avajjÈnupassanalakkhaÓo upÈrambho nÈma vuccati. Yena samannÈgato puggalo yathÈ nÈma


tunnakÈro sÈÔakaÑ pasÈretvÈ chiddameva oloketi, evameva parassa sabbepi guÓe makkhetvÈ aguÓesuyeva patiÔÔhÈti. 936. Ayoniso manasikÈroti anupÈyamanasikÈro. Anicce niccanti anicceyeva vatthusmiÑ idaÑ niccanti evaÑ pavatto. Dukkhe sukhanti-ÈdÊsupi eseva nayo. SaccavippaÔikulena vÈti catunnaÑ saccÈnaÑ ananulomavasena. Cittassa ÈvaÔÔanÈti-ÈdÊni sabbÈnipi Èvajjanasseva vevacanÈneva. ŒvajjanaÒhi bhava~gacittaÑ ÈvaÔÔetÊti cittassa ÈvaÔÔanÈ. Anu-anu ÈvaÔÔetÊti anÈvaÔÔanÈ1. ŒbhujatÊti Èbhogo. Bhava~gÈrammaÓato aÒÒaÑ ÈrammaÓaÑ samannÈharatÊti samannÈhÈro. TadevÈrammaÓaÑ attÈnaÑ anubandhitvÈ anubandhitvÈ uppajjamÈne manasikarotÊti manasikÈro. KarotÊti Ôhapeti. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ anupÈyamanasikÈro uppathamanasikÈralakkhaÓo ayonisomanasikÈro nÈma vuccati. Tassa vasena puggalo dukkhÈdÊni saccÈni yÈthÈvato ÈvajjituÑ na sakkoti.

KummaggasevanÈniddese yaÑ kummaggaÑ sevato sevanÈ kummaggasevanÈti vuccati, taÑ dassetuÑ tattha katamo kummaggoti dutiyapucchÈ katÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.

TikaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. CatukkaniddesavaÓÓanÈ

939. Catukkaniddese taÓhuppÈdesu cÊvarahet|ti “kattha2 manÈpaÑ cÊvaraÑ labhissÈmÊ”ti cÊvarakÈraÓÈ uppajjati. ItibhavÈbhavahet|ti ettha itÊti nidassanatthe nipÈto, yathÈ cÊvarÈdihetu, evaÑ bhavÈbhavahet|tipi attho. BhavÈbhavoti cettha paÓÊtapaÓÊtatarÈni telamadhuphÈÓitÈdÊni adhippetÈni. ImesaÑ pana catunnaÑ taÓhuppÈdÈnaÑ pahÈnatthÈya paÔipÈÔiyÈva cattÈro ariyavaÑsÈ desitÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. AnvÈvaÔÔanÈ (SÊ, SyÈ) 2. Tattha (SÊ)


Agatigamanesu chandÈgatiÑ gacchatÊti chandena pemena agatiÑ gacchati, akattabbaÑ karoti. Parapadesupi eseva nayo. Tattha yo “ayaÑ me mitto vÈ sandiÔÔho vÈ sambhatto vÈ ÒÈtako vÈ laÒjaÑ vÈ pana me detÊ”ti chandavasena assÈmikaÑ sÈmikaÑ karoti, ayaÑ chandÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo “ayaÑ me verÊ”ti pakativeravasena vÈ ta~khaÓuppannakodhavasena vÈ sÈmikaÑ assÈmikaÑ karoti, ayaÑ dosÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo pana mandattÈ mom|hattÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ vatvÈ assÈmikaÑ sÈmikaÑ karoti, ayaÑ mohÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo pana “ayaÑ rÈjavallabho vÈ visamanissito vÈ anatthampi me kareyyÈ”ti bhÊto assÈmikaÑ sÈmikaÑ karoti, ayaÑ bhayÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo vÈ pana bhÈjiyaÔÔhÈne kiÒci bhÈjento “ayaÑ me mitto vÈ sandiÔÔho vÈ sambhatto vÈ”ti pemavasena atirekaÑ deti, “ayaÑ me verÊ”ti dosavasena |nakaÑ deti, mom|hattÈ dinnÈdinnaÑ ajÈnamÈno kassaci |nakaÑ kassaci adhikaÑ deti, “ayaÑ imasmiÑ adÊyamÈne mayhaÑ anatthampi kareyyÈ”ti bhÊto kassaci atirekaÑ deti, so catubbidhopi yathÈnukkamena chandÈgati-ÈdÊni gacchati nÈma. AriyÈ etÈya na gacchantÊti agati. AnariyÈ iminÈ agatiÑ gacchantÊti agatigamanaÑ. IdaÑ dvayaÑ catunnampi sÈdhÈraÓavasena vuttaÑ. Chandena gamanaÑ chandagamanaÑ. IdaÑ dosÈdÊnaÑ asÈdhÈraÓavasena vuttaÑ. SakapakkharÈgaÒca parapakkhadosaÒca purakkhatvÈ asamaggabhÈvena gamanaÑ vaggagamanaÑ. IdaÑ chandadosasÈdhÈraÓavasena vuttaÑ. VÈrino viya yathÈ ninnaÑ gamananti vÈrigamanaÑ. IdaÑ catunnampi sÈdhÈraÓavasena vuttaÑ.

VipariyÈsesu aniccÈdÊni vatth|ni niccanti-ÈdinÈ nayena viparÊtato esantÊti1 vipariyÈsÈ, saÒÒÈya vipariyÈso saÒÒÈvipariyÈso. Itaresupi dvÊsu eseva nayo. Evamete catunnaÑ vatth|naÑ vasena cattÈro yesu vatth|su saÒÒÈdÊnaÑ vasena dvÈdasa honti, tesu aÔÔha sotÈpattimaggena pahÊyanti. Asubhe subhanti saÒÒÈcittavipallÈsÈ sakadÈgÈmimaggena tanukÈ honti, anÈgÈmimaggena pahÊyanti. Dukkhe sukhanti saÒÒÈcittavipallÈsÈ arahattamaggena pahÊyantÊti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. AsantÊti (?)


AnariyavohÈresu anariyavohÈrÈti anariyÈnaÑ lÈmakÈnaÑ vohÈrÈ. DiÔÔhavÈditÈti “diÔÔhaÑ mayÈ”ti evaÑ vÈditÈ. Ettha ca taÑtaÑsamuÔÔhÈpikacetanÈvasena attho veditabbo. Saha saddena cetanÈ kathitÈtipi vuttameva. Dutiyacatukkepi eseva nayo. Ariyo hi adisvÈ vÈ “diÔÔhaÑ mayÈ”ti, disvÈ vÈ “na diÔÔhaÑ mayÈ”ti vattÈ nÈma natthi, anariyova evaÑ vadati, tasmÈ evaÑ vadantassa etÈ saha saddena aÔÔha cetanÈ anariyavohÈrÈti veditabbÈ.

Duccaritesu paÔhamacatukkaÑ veracetanÈvasena vuttaÑ, dutiyaÑ vacÊduccaritavasena.

Bhayesu paÔhamacatukke jÈtiÑ paÔicca uppannaÑ bhayaÑ jÈtibhayaÑ. Sesesupi eseva nayo. Dutiyacatukke rÈjato uppannaÑ bhayaÑ rÈjabhayaÑ. Sesesupi eseva nayo.

Tatiyacatukke cattÈri bhayÈnÊti mahÈsamudde udakaÑ orohantassa vuttabhayÈni. MahÈsamudde kira mahindavÊci nÈma saÔÔhi yojanÈni uggacchati. Ga~gÈvÊci nÈma paÓÓÈsa. RohaÓavÊci nÈma cattÈlÊsa yojanÈni uggacchati. Evar|pÈ |miyo paÔicca uppannaÑ bhayaÑ |mibhayaÑ nÈma. KumbhÊlato uppannaÑ bhayaÑ kumbhÊlabhayaÑ. UdakÈvaÔÔato bhayaÑ ÈvaÔÔabhayaÑ. SusukÈ vuccati caÓÉamaccho, tato bhayaÑ susukÈbhayaÑ.

Catutthacatukke attÈnuvÈdabhayanti pÈpakammino attÈnaÑ anuvadantassa uppajjanakabhayaÑ. ParÈnuvÈdabhayanti parassa anuvÈdato uppajjanakabhayaÑ. DaÓÉabhayanti agÈrikassa raÒÒÈ pavattitadaÓÉaÑ, anagÈrikassa vinayadaÓÉaÑ paÔicca uppajjanakabhayaÑ. Duggatibhayanti cattÈro apÈye paÔicca uppajjanakabhayaÑ. Iti imehi cat|hi catukkehi soÄasa mahÈbhayÈni nÈma kathitÈni.

DiÔÔhicatukke timbarukadiÔÔhi1 nÈma kathitÈ. Tattha sayaÑkataÑ sukhadukkhanti vedanaÑ attato samanupassato vedanÈya eva vedanÈ katÈti uppannÈ diÔÔhi. EvaÒca sati tassÈ vedanÈya pubbepi atthitÈ ÈpajjatÊti ayaÑ sassatadiÔÔhi nÈma hoti. Saccato thetatoti saccato thirato. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 261 piÔÔhÈ ÈgatÈ.


ParaÑkatanti paccuppannavedanato aÒÒaÑ vedanÈkÈraÓaÑ vedanattÈnaÑ samanupassato aÒÒÈya vedanÈya ayaÑ vedanÈ katÈti uppannÈ diÔÔhi. EvaÑ sati purimÈya kÈraÓavedanÈya ucchedo ÈpajjatÊti ayaÑ ucchedadiÔÔhi nÈma hoti. SayaÑkataÒca paraÑkataÒcÈti yathÈvutteneva atthena upaÉÉhaÑ sayaÑ kataÑ upaÉÉhaÑ parena katanti gaÓhato uppannÈ diÔÔhi. AyaÑ sassatucchedadiÔÔhi nÈma. CatutthÈ akÈraÓÈ eva sukhadukkhaÑ hotÊti gaÓhato uppannÈ diÔÔhi. EvaÑ sati ayaÑ ahetukadiÔÔhi nÈma. Sesamettha heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthamevÈti.

CatukkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ

940. PaÒcakaniddese yasmÈ yesaÑ sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊni appahÊnÈni, te bhavaggepi nibbatte etÈni ÈkaÉÉhitvÈ kÈmabhaveyeva pÈtenti, tasmÈ orambhÈgiyÈni saÑyojanÈnÊti vuttÈni. Iti etÈni paÒca gacchantaÑ na vÈrenti, gataÑ pana Ènenti. R|parÈgÈdÊnipi paÒca gacchantaÑ na vÈrenti, ÈgantuÑ pana na denti. RÈgÈdayo paÒca lagganaÔÔhena sa~gÈ, anupaviÔÔhaÔÔhena pana sallÈti vuttÈ. 941. CetokhilÈti cittassa thaddhabhÈvÈ kacavarabhÈvÈ khÈÓukabhÈvÈ. Satthari ka~khatÊti satthu sarÊre vÈ guÓe vÈ ka~khati. SarÊre ka~khamÈno “dvattiÑsavaralakkhaÓapaÔimaÓÉitaÑ nÈma sarÊraÑ atthi nu kho natthÊ”ti ka~khati. GuÓe ka~khamÈno “atÊtÈnÈgatapaccuppannajÈnanasamatthaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ atthi nu kho natthÊ”ti ka~khati. VicikicchatÊti vicinanto kicchati, dukkhaÑ Èpajjati, vinicchetuÑ na sakkoti. NÈdhimuccatÊti evametanti adhimokkhaÑ na paÔilabhati. Na sampasÊdatÊti guÓesu otaritvÈ nibbicikicchabhÈvena pasÊdituÑ anÈvilo bhavituÑ na sakkoti.

Dhammeti pariyattidhamme ca paÔivedhadhamme ca. Pariyattidhamme ka~khamÈno “TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ caturÈsÊtidhammakkhandhasahassÈnÊti vadanti, atthi nu kho etaÑ natthÊ”ti ka~khati. PaÔivedhadhamme ka~khamÈno “vipassanÈnissando maggo


nÈma, magganissando phalaÑ nÈma, sabbasa~khÈrapaÔinissaggo nibbÈnaÑ nÈmÈti vadanti, taÑ atthi nu kho natthÊ”ti ka~khati.

SaÑghe ka~khatÊti “ujuppaÔipannoti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ vasena evar|paÑ paÔipadaÑ paÔipannÈ cattÈro maggaÔÔhÈ cattÈro phalaÔÔhÈti aÔÔhannaÑ puggalÈnaÑ sam|habh|to saÑgho nÈma atthi nu kho natthÊ”ti ka~khati. SikkhÈya ka~khamÈno “adhisÊlasikkhÈ nÈma adhicittasikkhÈ nÈma adhipaÒÒÈ sikkhÈ nÈmÈti vadanti, sÈ atthi nu kho natthÊ”ti ka~khati.

CetasovinibandhÈti cittaÑ bandhitvÈ muÔÔhiyaÑ katvÈ viya gaÓhantÊti cetasovinibandhÈ. KÈmeti vatthukÈmepi kilesakÈmepi. KÈyeti attano kÈye. R|peti bahiddhÈ r|pe. YÈvadatthanti yattakaÑ icchati, tattakaÑ. UdarÈvadehakanti udarap|raÑ. TaÒhi udaraÑ avadehanato1 udarÈvadehakanti vuccati. Seyyasukhanti maÒcapÊÔhasukhaÑ utusukhaÑ vÈ. Passasukhanti yathÈ samparivattakaÑ sayantassa dakkhiÓapassavÈmapassÈnaÑ sukhaÑ hoti, evaÑ uppannasukhaÑ. Middhasukhanti niddÈsukhaÑ. Anuyuttoti yuttapayutto viharati. PaÓidhÈyÈti patthayitvÈ. SÊlenÈti-ÈdÊsu sÊlanti catupÈrisuddhisÊlaÑ. Vatanti vatasamÈdÈnaÑ. Tapoti tapacaraÓaÑ. Brahmacariyanti methunavirati. Devo vÈ bhavissÈmÊti mahesakkhadevo vÈ bhavissÈmi. DevaÒÒataro vÈti appesakkhadevesu vÈ aÒÒataro. Kusaladhamme Èvaranti nÊvÈrentÊti nÊvaraÓÈni.

MÈtÈ jÊvitÈ voropitÈ hotÊti manusseneva sakajanikÈ manussamÈtÈ jÊvitÈ voropitÈ hoti. PitÈti manussapitÈva. ArahÈpi manussa-arahÈva. DuÔÔhena cittenÈti vadhakacittena.

SaÒÒÊti saÒÒÈsama~gÊ. Arogoti nicco. Ittheke abhivadantÊti itthaÑ eke abhivadanti, evameke abhivadantÊti attho. EttÈvatÈ soÄasa saÒÒÊvÈdÈ kathitÈ. AsaÒÒÊti saÒÒÈvirahito. IminÈ padena aÔÔha saÒÒÊvÈdÈ kathitÈ. Tatiyapadena aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ kathitÈ. Sato vÈ pana sattassÈti atha vÈ pana vijjamÈnasseva sattassa. Ucchedanti upacchedaÑ. VinÈsanti adassanaÑ. Vibhavanti bhÈvavigamaÑ. SabbÈnetÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. Tattha dve janÈ ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhanti ______________________________________________________________ 1. Avadehakato (SÊ, SyÈ)


lÈbhÊ ca alÈbhÊ ca. Tattha lÈbhÊ arahato dibbena cakkhunÈ cutiÑ disvÈ upapattiÑ apassanto, yo vÈ cutimattameva daÔÔhuÑ sakkoti, na upapÈtaÑ. So ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. AlÈbhÊ “ko paralokaÑ jÈnÈtÊ”ti kÈmasukhagiddhatÈya vÈ, “yathÈ rukkhato paÓÓÈni patitÈni na puna viruhanti, evaÑ sattÈ”ti-ÈdinÈ vitakkena vÈ ucchedaÑ gaÓhÈti. Idha pana taÓhÈdiÔÔhÊnaÑ vasena tathÈ ca aÒÒathÈ ca vikappetvÈva uppannÈ satta ucchedavÈdÈ kathitÈ. TesaÒhi idaÑ sa~gahavacanaÑ. DiÔÔhadhammanibbÈnaÑ vÈ paneketi ettha diÔÔhadhammoti paccakkhadhammo vuccati. Tattha tattha paÔiladdhattabhÈvassetaÑ adhivacanaÑ. DiÔÔhadhamme nibbÈnaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, imasmiÑyeva attabhÈve dukkhÈ v|pasammantÊti attho. IdaÑ paÒcannaÑ diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈnaÑ sa~gahavacanaÑ. 942. VerÈti veracetanÈ. ByÈsanÈti vinÈsÈ. AkkhantiyÈti anadhivÈsanÈya. Appiyoti dassanasavanapaÔik|latÈya na piyÈyitabbo. Cintetumpi paÔik|lattÈ mano etasmiÑ na appetÊti amanÈpo. Verabahuloti bahuvero. Vajjabahuloti bahudoso.

ŒjÊvakabhayanti ÈjÊvaÑ jÊvitavuttiÑ paÔicca uppannaÑ bhayaÑ, taÑ agÈrikassapi hoti anagÈrikassapi. Tattha agÈrikena tÈva ÈjÊvahetu bahuÑ akusalaÑ kataÑ hoti. Athassa maraÓasamaye niraye upaÔÔhahante bhayaÑ uppajjati. AnagÈrikenÈpi bahu anesanÈ katÈ hoti. Athassa maraÓakÈle niraye upaÔÔhahante bhayaÑ uppajjati. IdaÑ ÈjÊvakabhayaÑ nÈma. Asilokabhayanti garahabhayaÑ. ParisasÈrajjabhayanti katapÈpassa puggalassa sannipatitaÑ parisaÑ upasa~kamantassa sÈrajjasa~khÈtaÑ bhayaÑ uppajjati. IdaÑ parisasÈrajjabhayaÑ nÈma. ItaradvayaÑ pÈkaÔameva. 943. DiÔÔhadhammanibbÈnavÈresu paÒcahi kÈmaguÓehÊti manÈpiyar|pÈdÊhi paÒcahi kÈmakoÔÔhÈsehi bandhanehi vÈ. Samappitoti suÔÔhu appito allÊno hutvÈ. Sama~gÊbh|toti samannÈgato. ParicÈretÊti tesu kÈmaguÓesu yathÈsukhaÑ indriyÈni cÈreti saÒcÈreti ito cito ca upaneti. Atha vÈ pana laÄati ramati kÊÄatÊti. Ettha ca duvidhÈ kÈmaguÓÈ mÈnussakÈ ceva dibbÈ ca. MÈnussakÈ mandhÈtukÈmaguÓasadisÈ daÔÔhabbÈ, dibbÈ ParanimmitavasavattidevarÈjassa kÈmaguÓasadisÈti. Evar|pe


kÈme upagataÑ hi te paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊti vadanti. Tattha paramadiÔÔhadhammanibbÈnanti paramaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, uttamanti attho.

DutiyavÈre hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccÈ, paÔipÊÄanaÔÔhena dukkhÈ, pakatijahanaÔÔhena vipariÓÈmadhammÈti veditabbÈ. TesaÑ vipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈti tesaÑ kÈmÈnaÑ vipariÓÈmasa~khÈtÈ aÒÒathÈbhÈvÈ. “Yampi me ahosi, tampi me natthÊ”ti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ. Tattha antonijjhÈyanalakkhaÓo soko, tannissitalÈlappalakkhaÓo paridevo, kÈyapaÔipÊÄanalakkhaÓaÑ dukkhaÑ, manovighÈtalakkhaÓaÑ domanassaÑ. VighÈtalakkhaÓo upÈyÈso.

Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. VicÈritanti anumajjanavasena pavatto vicÈro. Etena etanti etena vitakkena ca vicÈrena ca etaÑ paÔhamajjhÈnaÑ oÄÈrikaÑ sakaÓÔakaÑ viya khÈyati.

PÊtigatanti pÊtimeva. Cetaso uppilÈvitanti cittassa uppilabhÈvakaraÓaÑ. Cetaso Èbhogoti jhÈnÈ vuÔÔhÈya tasmiÑ sukhe punappunaÑ cittassa Èbhogo manasikÈroti. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

PaÒcakaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. ChakkaniddesavaÓÓanÈ

944. Chakkaniddese yasmÈ kuddho vÈ kodhavasena, sandiÔÔhiparÈmÈsÊ vÈ sandiÔÔhiparÈmasitÈya kalahaÑ viggahaÑ vivÈdaÑ Èpajjati, tasmÈ kodhÈdayo “vivÈdam|lÈnÊ”ti vuttÈ.

ChandarÈganiddese kÈmagehasitattÈ chandarÈgÈ gehasitÈ dhammÈti sa~gahato vatvÈ puna pabhedato dassetuÑ manÈpiyesu r|pes|ti-Èdi vuttaÑ. Tattha manÈpiyes|ti manavaÉÉhanakesu iÔÔhesu. VirodhÈ eva virodhavatth|ni. AmanÈpiyes|ti aniÔÔhesu. 945. AgÈravesu agÈravoti gÈravavirahito. Appatissoti appatissayo anÊcavutti. Ettha pana yo bhikkhu Satthari dharamÈne tÊsu kÈlesu upaÔÔhÈnaÑ na yÈti, Satthari anupÈhane ca~kamante sa-upÈhano


ca~kamati, nÊce ca~kame ca~kamante ucce ca~kame ca~kamati, heÔÔhÈ vasante upari vasati, SatthudassanaÔÔhÈne ubho aÑse pÈrupati, chattaÑ dhÈreti, upÈhanaÑ dhÈreti, nhÈyati, uccÈraÑ vÈ passÈvaÑ vÈ karoti, parinibbute vÈ pana cetiyaÑ vandituÑ na gacchati, cetiyassa paÒÒÈyanaÔÔhÈne SatthudassanaÔÔhÈne vuttaÑ sabbaÑ karoti, ayaÑ Satthari agÈravo nÈma. Yo pana dhammassavane sa~ghuÔÔhe sakkaccaÑ na gacchati, sakkaccaÑ dhammaÑ na suÓÈti, samullapanto nisÊdati, na sakkaccaÑ gaÓhÈti, na sakkaccaÑ vÈceti, ayaÑ dhamme agÈravo nÈma. Yo pana therena bhikkhunÈ anajjhiÔÔho dhammaÑ deseti, paÒhaÑ katheti, vuÉÉhe bhikkh| ghaÔÔento gacchati, tiÔÔhati, nisÊdati, dussapallatthikaÑ vÈ hatthapallatthikaÑ vÈ karoti, saÑghamajjhe ubho aÑse pÈrupati, chattupÈhanaÑ dhÈreti, ayaÑ saÑghe agÈravo nÈma. Ekabhikkhusmimpi hi agÈrave kate saÑghe agÈravo katova hoti. Tisso sikkhÈ pana ap|rayamÈnova sikkhÈya agÈravo nÈma. AppamÈdalakkhaÓaÑ ananubr|hayamÈno appamÈde agÈravo nÈma. DuvidhaÑ paÔisanthÈraÑ akaronto paÔisanthÈre agÈravo nÈma.

ParihÈniyÈ dhammÈti parihÈnakarÈ dhammÈ. KammÈrÈmatÈti navakamme vÈ cÊvaravicÈraÓÈdÊsu vÈ kammesu abhirati yuttapayuttatÈ. BhassÈrÈmatÈti tiracchÈnakathÈvasena bhasse yuttapayuttatÈ. NiddÈrÈmatÈti niddÈya yuttapayuttatÈ. Sa~gaÓikÈrÈmatÈti sa~gaÓikÈya yuttapayuttatÈ. SaÑsaggÈrÈmatÈti savanasaÑsagge dassanasaÑsagge samullÈpasaÑsagge paribhogasaÑsagge kÈyasaÑsaggeti paÒcavidhe saÑsagge yuttapayuttatÈ. PapaÒcÈrÈmatÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhipapaÒcesu yuttapayuttatÈ. 946. SomanassupavicÈrÈdÊsu somanassena saddhiÑ upavicarantÊti somanassupavicÈrÈ. CakkhunÈ r|paÑ disvÈti cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ passitvÈ. SomanassaÔÔhÈniyanti somanassassa ÈrammaÓavasena kÈraÓabh|taÑ. UpavicaratÊti tattha vicÈrappavattanena upavicarati. Vitakko pana taÑsampayutto vÈti iminÈ nayena tÊsupi chakkesu attho veditabbo. 947. GehasitÈnÊti kÈmaguÓanissitÈni. SomanassÈnÊti cetasikasukhÈni. DomanassÈnÊti cetasikadukkhÈni. UpekkhÈti


aÒÒÈÓasampayuttÈ upekkhÈ vedanÈ. AÒÒÈÓupekkhÈtipi etÈsaÑyeva nÈmaÑ.

948. Atthi me attÈti vÈti sabbapadesu vÈsaddo vikappattho, evaÑ vÈ

diÔÔhi uppajjatÊti vuttaÑ hoti. Atthi me attÈti cettha sassatadiÔÔhi sabbakÈlesu

attano atthitaÑ gaÓhÈti. Saccato thetatoti bh|tato ca thirato ca, idaÑ

saccanti suÔÔhudaÄhabhÈvenÈti vuttaÑ hoti. Natthi me attÈti ayaÑ pana

ucchedadiÔÔhi, sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaÓato. Atha vÈ

purimÈpi tÊsu kÈlesu atthÊti gahaÓato sassatadiÔÔhi. Paccuppannameva atthÊti

gaÓhantÊ ucchedadiÔÔhi. PacchimÈpi atÊtÈnÈgatesu natthÊti gahaÓato

bhasmantÈ Èhutiyoti gahitadiÔÔhikÈnaÑ viya ucchedadiÔÔhi. AtÊteyeva natthÊti

gaÓhantÊ adhiccasamuppannikasseva sassatadiÔÔhi. AttanÈ vÈ attÈnaÑ

saÒjÈnÈmÊti saÒÒÈkkhandhasÊsena khandhe attÈti gahetvÈ saÒÒÈya

avasesakkhandhe saÒjÈnanato iminÈ attanÈ imaÑ attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊti evaÑ

hoti. AttanÈ vÈ anattÈnanti saÒÒÈkkhandhaÑyeva attÈti gahetvÈ itare cattÈro

khandhe anattÈti gahetvÈ saÒÒÈya tesaÑ jÈnanato evaÑ hoti. AnattanÈ vÈ

attÈnanti saÒÒÈkkhandhaÑ anattÈti, itare ca cattÈro khandhe attÈti gahetvÈ

saÒÒÈya tesaÑ jÈnanato evaÑ hoti. SabbÈpi sassatucchedadiÔÔhiyova.

Vado vedeyyoti-Èdayo pana sassatadiÔÔhiyÈ eva abhinivesÈkÈrÈ. Tattha

vadatÊti vado, vacÊkammassa kÈrakoti vuttaÑ hoti. VedayatÊti vedeyyo,

jÈnÈti anubhavati cÈti vuttaÑ hoti. IdÈni yaÑ so vedeti, taÑ dassetuÑ tatra

tatra dÊgharattaÑ kalyÈÓapÈpakÈnanti-Èdi vuttaÑ. Tattha tatra tatrÈti tesu

tesu yonigatiÔhitinivÈsanikÈyesu ÈrammaÓesu vÈ. DÊgharattanti cirarattaÑ.

PaccanubhotÊti paÔisaÑvedayati. Na so jÈto nÈhosÊti so attÈ ajÈtidhammato

na jÈto nÈma, sadÈ vijjamÈnoyevÈti attho. Teneva atÊte nÈhosi, anÈgatepi na

bhavissati. Yo hi jÈto, so ahosi. Yo ca jÈyissati, so bhavissatÊti. Atha vÈ “na

so jÈto nÈhosÊ”ti so sadÈ vijjamÈnattÈ atÊtepi na jÈtu


nÈhosi, anÈgatepi na jÈtu na bhavissati. Niccoti uppÈdavayarahito. Dhuvoti thiro sÈrabh|to. Sassatoti sabbakÈliko. AvipariÓÈmadhammoti attano pakatibhÈvaÑ avijahanadhammo kakaÓÔako viya nÈnappakÈrattaÑ nÈpajjati. EvamayaÑ sabbÈsavadiÔÔhi1 nÈma kathitÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

ChakkaniddesavaÓÓanÈ. _____

7. SattakaniddesavaÓÓanÈ

949. Sattakaniddese thÈmagataÔÔhena appahÊnaÔÔhena ca anusentÊti anusayÈ. VaÔÔasmiÑ satte saÑyojenti ghaÔentÊti saÑyojanÈni. SamudÈcÈravasena pariyuÔÔhahantÊti pariyuÔÔhÈnÈni. KÈmarÈgova pariyuÔÔhÈnaÑ kÈmarÈgapariyuÔÔhÈnaÑ. Sesesupi eseva nayo. 950. AsataÑ dhammÈ, lÈmakaÔÔhena vÈ asantÈ dhammÈti asaddhammÈ. RÈgÈdÊhi dosehi duÔÔhÈni caritÈnÊti duccaritÈni. Tena tenÈkÈrena maÒÒantÊti mÈnÈ. 951. DiÔÔhiniddese r|pÊti r|pavÈ. CÈtumahÈbh|tikoti catumahÈbh|tamayo. MÈtÈpit|naÑ etanti mÈtÈpettikaÑ. KintaÑ? SukkasoÓitaÑ. MÈtÈpettike sambh|to jÈtoti mÈtÈpettikasambhavo. Idha r|pakÈyasÊsena manussattabhÈvaÑ attÈti vadati. Dutiyo taÑ paÔikkhipitvÈ dibbattabhÈvaÑ vadati. Dibboti devaloke sambh|to. KÈmÈvacaroti chakÈmÈvacaradevapariyÈpanno. KabaÄÊkÈraÑ bhakkhayatÊti kabaÄÊkÈrabhakkho. Manomayoti jhÈnamanena nibbatto. Sabba~gapacca~gÊti sabba~gapacca~gayutto. AhÊnindriyoti paripuÓÓindriyo. YÈni brahmaloke atthi, tesaÑ vasena, itaresaÒca saÓÔhÈnavasenetaÑ vuttaÑ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagoti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanabhavaÑ upagato. Itaresupi eseva nayo. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

SattakaniddesavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 10 piÔÔhe ÈgatÈ.


8. AÔÔhakaniddesavaÓÓanÈ

952. AÔÔhakaniddese kilesÈyeva kilesavatth|ni. KusÊtavatth|nÊti kusÊtassa alasassa vatth|ni patiÔÔhÈ, kosajjakÈraÓÈnÊti attho. KammaÑ kÈtabbaÑ hotÊti cÊvaravicÈraÓÈdikammaÑ kÈtabbaÑ hoti. Na vÊriyaÑ ÈrabhatÊti duvidhampi vÊriyaÑ nÈrabhati. AppattassÈti jhÈnavipassanÈmaggaphaladhammassa appattassa pattiyÈ. AnadhigatassÈti tasseva anadhigatassa adhigamatthÈya. AsacchikatassÈti tasseva asacchikatassa sacchikaraÓatthÈya. IdaÑ paÔhamanti idaÑ “handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti evaÑ osÊdanaÑ paÔhamaÑ KusÊtavatthu. IminÈ nayena sabbattha attho veditabbo.

MÈsÈcitaÑ maÒÒeti ettha pana mÈsÈcitaÑ nÈma tintamÈso. YathÈ tintamÈso garuko hoti, evaÑ garukoti adhippÈyo. GilÈnÈ vuÔÔhito1 hotÊti gilÈno hutvÈ pacchÈ vuÔÔhito hoti. 954. AÔÔhasu lokadhammes|ti ettha lokassa dhammÈti lokadhammÈ. Etehi vimutto nÈma natthi, BuddhÈnampi honti eva, tasmÈ “lokadhammÈ”ti vuccanti. PaÔighÈtoti paÔihaÒÒanÈkÈro. LÈbhe sÈrÈgoti “ahaÑ lÈbhaÑ labhÈmÊ”ti evaÑ gehasitasomanassavasena uppanno sÈrÈgo, so cittaÑ paÔihanati. AlÈbhe2 paÔivirodhoti “ahaÑ lÈbhaÑ na labhÈmÊ”ti domanassavasena uppannavirodho, sopi cittaÑ paÔihanati, tasmÈ “paÔighÈto”ti vutto. YasÈdÊsupi “ahaÑ mahÈparivÈro, ahaÑ appaparivÈro, ahaÑ pasÈsappatto, ahaÑ garahappatto, ahaÑ sukhappatto, ahaÑ dukkhappatto”ti evametesaÑ uppatti veditabbÈ. AnariyavohÈrÈti anariyÈnaÑ vohÈrÈ. 957. PurisadosÈti purisÈnaÑ dosÈ. Na sÈrÈmÊti “mayÈ etassa kammassa kataÔÔhÈnaÑ na sarÈmi na sallakkhemÊ”ti evaÑ assatibhÈvena nibbeÔheti moceti. CodakaÑyeva paÔippharatÊti paÔiviruddho hutvÈ pharati, paÔibhÈÓitabhÈvena tiÔÔhati. KiÑ nu kho tuyhanti tuyhaÑ bÈlassa abyattassa bhaÓitena nÈma kiÑ, yo tvaÑ neva vatthunÈ ÈpattiÑ, na codanaÑ jÈnÈsÊti dÊpeti. TvaÑpi nÈma evaÑ kiÒci ajÈnanto bhaÓitabbaÑ ______________________________________________________________ 1. GilÈnavuÔÔhito (SaddanÊti) 2. AlÈbhena (SÊ)


maÒÒissasÊti ajjhottharati. PaccÈropetÊti “tvaÑpi khosÊ”ti-ÈdÊni vadanto paÔi-Èropeti. PaÔikarohÊti desanÈgÈminiÑ desehi, vuÔÔhÈnagÈminito vuÔÔhÈhi. Tato suddhante patiÔÔhito aÒÒaÑ codessasÊti dÊpeti.

AÒÒenÈÒÒaÑ paÔicaratÊti aÒÒena kÈraÓena vacanena vÈ aÒÒaÑ kÈraÓaÑ vacanaÑ vÈ paÔicchÈdeti. “ŒpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutto “ko Èpanno, kiÑ Èpanno, kathaÑ Èpanno, kismiÑ Èpanno, kaÑ bhaÓatha, kiÑ bhaÓathÈ”ti vadati. “Evar|paÑ kiÒci tayÈ diÔÔhan”ti vutte “na suÓÈmÊ”ti sotaÑ vÈ upaneti. BahiddhÈ kathaÑ apanÈmetÊti “itthannÈmaÑ ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti puÔÔho “PÈÔaliputtaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ puna “tava PÈÔaliputtagamanaÑ na pucchÈmÈ”ti vutte “tato RÈjagahaÑ gatomhÊ”ti. “RÈjagahaÑ vÈ yÈhi brÈhmaÓagehaÑ vÈ, ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti. “Tattha me s|karamaÑsaÑ laddhan”ti-ÈdÊni vadanto kathaÑ bahiddhÈ vikkhipati. Kopanti kupitabhÈvaÑ. Dosanti duÔÔhabhÈvaÑ. UbhayampetaÑ kodhasseva nÈmaÑ. Appaccayanti asantuÔÔhÈkÈraÑ, domanassassetaÑ nÈmaÑ. PÈtukarotÊti dasseti pakÈseti. BÈhÈvikkhepakaÑ bhaÓatÊti bÈhÈ vikkhipitvÈ alajjivacanaÑ vadati. VihesetÊti viheÔheti bÈdhati. AnÈdiyitvÈti cittÊkÈrena aggahetvÈ avajÈnitvÈ, anÈdaro hutvÈti attho.

AtibÈÄhanti atidaÄhaÑ atippamÈÓaÑ. Mayi byÈvaÔÈti mayi byÈpÈraÑ ÈpannÈ. HÊnÈyÈvattitvÈti hÊnassa gihibhÈvassa atthÈya ÈvattitvÈ, gihÊ hutvÈti attho. AttamanÈ hothÈti tuÔÔhacittÈ hotha, “mayÈ labhitabbaÑ labhatha, mayÈ vasitabbaÔÔhÈne vasatha, phÈsuvihÈro vo mayÈ kato”ti adhippÈyena vadati. 958. AsaÒÒÊti pavatto vÈdo asaÒÒÊvÈdo, so tesaÑ atthÊti asaÒÒÊvÈdÈ. R|pÊ attÈti-ÈdÊsu lÈbhino kasiÓar|paÑ attÈti gahetvÈ r|pÊti diÔÔhi uppajjati, alÈbhino takkamatteneva ÈjÊvakÈnaÑ viya. LÈbhinoyeva ca pana ar|pasamÈpattinimittaÑ attÈti gahetvÈ ar|pÊti diÔÔhi uppajjati, alÈbhino takkamatteneva nigaÓÔhÈnaÑ viya. AsaÒÒÊbhÈve panettha ekanteneva kÈraÓaÑ na pariyesitabbaÑ.


diÔÔhigatiko hi ummattako viya yaÑ vÈ taÑ gaÓhÈti. R|pÊ ca ar|pÊ cÈti r|pÈr|pamissakagÈhavasena vuttaÑ. AyaÑ diÔÔhi r|pÈvacarÈr|pÈvacarasamÈpattilÈbhinopi takkikassÈpi uppajjati, nevar|pÊnÈr|pÊ pana ekantato takkikadiÔÔhiyeva. AntavÈti parittakasiÓaÑ attato gaÓhantassa diÔÔhi. AnantavÈti appamÈÓakasiÓaÑ. AntavÈ ca anantavÈ cÈti uddhaÑ adho sapariyantaÑ tiriyaÑ apariyantaÑ kasiÓaÑ attÈti gahetvÈ uppannadiÔÔhi. NevantavÈ nÈnantavÈti takkikadiÔÔhiyeva. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

AÔÔhakaniddesavaÓÓanÈ. _____

9. NavakaniddesavaÓÓanÈ

960. Navakaniddese nava ÈghÈtavatth|nÊti sattesu uppattivaseneva kathitÈni. PurisÈnaÑ malÈnÊti purisamalÈni. NavavidhÈti navakoÔÔhÈsÈ navappabhedÈ vÈ. 963. TaÓhaÑ paÔiccÈti taÓhaÑ nissÈya. PariyesanÈti r|pÈdi-ÈrammaÓapariyesanÈ. SÈ hi taÓhÈya sati hoti. LÈbhoti r|pÈdi-ÈrammaÓapaÔilÈbho. So hi pariyesanÈya sati hoti. Vinicchayo pana ÒÈÓataÓhÈdiÔÔhivitakkavasena catubbidho. Tattha “sukhavinicchayaÑ jaÒÒÈ, sukhavinicchayaÑ Òa tvÈ ajjhattaÑ sukhamanuyuÒjeyyÈ”ti1 ayaÑ ÒÈÓavinicchayo. “VinicchayÈti dve vinicchayÈ taÓhÈvinicchayo ca diÔÔhivinicchayo cÈ”ti2 evaÑ ÈgatÈni aÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni taÓhÈvinicchayo. DvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo diÔÔhivinicchayo. “Chando kho DevÈnaminda vitakkanidÈno”ti3 imasmiÑ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva Ègato. LÈbhaÑ labhitvÈ hi iÔÔhÈniÔÔhaÑ sundarÈsundaraÒca vitakkeneva vinicchinÈti “ettakaÑ me r|pÈrammaÓatthÈya bhavissati, ettakaÑ saddÈdi-ÈrammaÓatthÈya, ettakaÑ mayhaÑ bhavissati, ettakaÑ parassa, ettakaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 273 piÔÔhe. 2. Khu 7. 205 piÔÔhe MahÈniddese. 3. DÊ 2. 221 piÔÔhe.


paribhuÒjissÈmi, ettakaÑ nidahissÈmÊ”ti. Tena vuttaÑ “lÈbhaÑ paÔicca vinicchayo”ti.

ChandarÈgoti evaÑ akusalavitakkena vitakkite vatthusmiÑ dubbalarÈgo ca balavarÈgo ca uppajjati. IdaÒhi idha chandoti dubbalarÈgassÈdhivacanaÑ. AjjhosÈnanti ahaÑ mamanti balavasanniÔÔhÈnaÑ. Pariggahoti taÓhÈdiÔÔhivasena paÔiggahakaraÓaÑ. Macchariyanti parehi sÈdhÈraÓabhÈvassa asahanatÈ. Tenevassa porÈÓÈ evaÑ vacanatthaÑ vadanti “idaÑ acchariyaÑ mayhameva hotu, mÈ aÒÒassa acchariyaÑ hot|ti pavattattÈ macchariyanti vuccatÊ”ti. Œrakkhoti dvÈrapidahana maÒjusagopanÈdivasena suÔÔhu rakkhaÓaÑ. AdhikarotÊti adhikaraÓaÑ, kÈraÓassetaÑ nÈmaÑ. ŒrakkhÈdhikaraÓanti bhÈvanapuÑsakaÑ, Èrakkhahet|ti attho. DaÓÉÈdÈnÈdÊsu paranisedhanatthaÑ daÓÉassa ÈdÈnaÑ daÓÉÈdÈnaÑ. EkatodhÈrÈdino satthassa ÈdÈnaÑ satthÈdÈnaÑ. Kalahoti kÈyakalahopi vÈcÈkalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivÈdo. TuvaÑ tuvanti agÈravavacanaÑ, tvaÑ tvanti attho. 964. IÒjitÈnÊti iÒjanÈni valanÈni. AsmÊti iÒjitametanti-ÈdÊhi sabbapadehi mÈnova kathito. Ahanti pavattopi mÈno iÒjitameva, ayamahanti pavattopi, nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissanti pavattopi. Sesanavakehipi mÈnova kathito. MÈno hi iÒjanato iÒjitaÑ, maÒÒanato maÒÒitaÑ, phandanato phanditaÑ, papaÒcanato papaÒcitaÑ, tehi tehi kÈraÓehi sa~khatattÈ sa~khatanti ca vuccati. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

NavakaniddesavaÓÓanÈ. _____

10. DasakaniddesavaÓÓanÈ

966. Dasakaniddese kilesÈ eva kilesavatth|ni. ŒghÈtavatth|ni panettha “anatthaÑ me acarÊ”ti-ÈdÊnaÑ vasena avikopetabbe khÈÓukaÓÔakÈdimhipi aÔÔhÈne uppannÈghÈtena saddhiÑ vuttÈni. 970. Micchattesu micchÈÒÈÓanti pÈpakiriyÈsu upÈyacintÈvasena pÈpaÑ katvÈ “sukataÑ mayÈ”ti paccavekkhaÓÈkÈrena uppanno moho.


MicchÈvimuttÊti avimuttasseva sato vimuttasaÒÒitÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

DasakaniddesavaÓÓanÈ. _____

TaÓhÈvicaritaniddesavaÓÓanÈ

973. TaÓhÈvicaritaniddese taÓhÈvicaritÈnÊti taÓhÈsamudÈcÈrÈ taÓhÈpavattiyo. Ajjhattikassa upÈdÈyÈti ajjhattikaÑ khandhapaÒcakaÑ upÈdÈya. IdaÒhi upayogatthe sÈmivacanaÑ. AsmÊti hotÊti yadetaÑ ajjhattaÑ khandhapaÒcakaÑ upÈdÈya taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena sam|hagÈhato asmÊti hoti, tasmiÑ satÊti attho. ItthasmÊti hotÊti-ÈdÊsu pana evaÑ sam|hato ahanti gahaÓe sati tato anupanidhÈya ca upanidhÈya cÈti dvidhÈ gahaÓaÑ hoti. Tattha anupanidhÈyÈti aÒÒaÑ ÈkÈraÑ anupagamma sakabhÈvameva ÈrammaÓaÑ katvÈ itthasmÊti hoti, khattiyÈdÊsu “idaÑ pakÈro ahan”ti evaÑ taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena hotÊti attho. IdaÑ tÈva anupanidhÈya gahaÓaÑ, upanidhÈya gahaÓaÑ pana duvidhaÑ hoti samato ca asamato ca, taÑ dassetuÑ evasmÊti ca aÒÒathÈsmÊti ca vuttaÑ. Tattha evasmÊti idaÑ samato upanidhÈya gahaÓaÑ. YathÈ ayaÑ khattiyo, yathÈ ayaÑ brÈhmaÓo, evaÑ ahampÊti attho. AÒÒathÈsmÊti idaÑ pana asamato gahaÓaÑ, yathÈyaÑ khattiyo, yathÈyaÑ brÈhmaÓo, tato aÒÒathÈ ahaÑ hÊno vÈ adhiko vÈti attho. ImÈni tÈva paccuppannavasena cattÈri taÓhÈvicaritÈni. Bhavissanti-ÈdÊni pana cattÈri anÈgatavasena vuttÈni. SesaÑ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. AsmÊti sassato asmi. SÈtasmÊti asassato asmi. “AsasmÊti satasmÊ”ti vÈ pÈÔho. Tattha atthÊti asaÑ, niccassetaÑ adhivacanaÑ. SÊdatÊti sataÑ, aniccassetaÑ adhivacanaÑ. Iti imÈni dve sassatucchedavasena vuttÈnÊti veditabbÈni. Ito parÈni siyanti-ÈdÊni cattÈri saÑsayaparivitakkavasena vuttÈni, tÈni purimacatukke vuttanayeneva atthato veditabbÈni. ApÈhaÑ siyanti-ÈdÊni pana cattÈri “api nÈmÈhaÑ bhaveyyan”ti evaÑ patthanÈkappanavasena vuttÈni, tÈni purimacatukke vuttanayeneva veditabbÈni. Evametesu


Dve diÔÔhisÊsÈ cattÈro, suddhasÊsÈ sÊsam|lakÈ. Tayo tayoti etÈni, aÔÔhÈrasa vibhÈvaye.

Etesu hi sassatucchedavasena vuttÈ dve diÔÔhisÊsÈ nÈma. AsmÊti, bhavissanti, siyanti, apÈhaÑ siyanti ete cattÈro suddhasÊsÈ eva. ItthasmÊti-Èdayo tayo tayoti dvÈdasa sÊsam|lakÈ nÈmÈti evamete dve diÔÔhisÊsÈ, cattÈro suddhasÊsÈ, dvÈdasa sÊsam|lakÈti aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritadhammÈ veditabbÈ. 974. IdÈni paÔipÈÔiyÈva te dhamme bhÈjetvÈ dassetuÑ kathaÒca asmÊti hotÊti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈti r|pavedanÈdÊsu kaÒci ekadhammampi avinibbhogaÑ katvÈ, ekekato aggahetvÈ sam|hatova gahetvÈti attho. AsmÊti chandaÑ paÔilabhatÊti paÒcakkhandhe niravasesato gahetvÈ ahanti taÓhaÑ paÔilabhati. MÈnadiÔÔhÊsupi eseva nayo. Tattha kiÒcÈpi ayaÑ taÓhÈvicaritaniddeso, mÈnadiÔÔhiyo pana na vinÈ taÓhÈya, tasmÈ tadekaÔÔhavasena idha vuttÈ. TaÓhÈsÊsena vÈ papaÒcattayampi uddiÔÔhaÑ, taÑ uddesÈnur|peneva niddisitumpi mÈnadiÔÔhiyo gahitÈ. TaÓhÈpapaÒcaÑ vÈ dassento teneva saddhiÑ sesapapaÒcepi dassetuÑ evamÈha.

TasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈnÊti tasmiÑ “asmÊti chandaÑ paÔilabhatÊ”ti-ÈdinÈ nayena vutte papaÒcattaye sati puna imÈni “itthasmÊti vÈ”ti-ÈdÊni papaÒcitÈni hontÊti attho.

KhattiyosmÊti-ÈdÊsu abhisekasenÈmaccÈdinÈ khattiyo ahaÑ, mantajjhenaporohiccÈdinÈ brÈhmaÓo ahaÑ, kasigorakkhÈdinÈ vesso ahaÑ, asitabyÈbha~gitÈya suddo ahaÑ, gihibyaÒjanena gahaÔÔho ahanti iminÈ nayena attho veditabbo. EvaÑ itthasmÊti hotÊti evaÑ khattiyÈdÊsu khattiyÈdippakÈraÑ attani uppÈdayitvÈ itthaÑpakÈro ahanti hoti.

YathÈ so khattiyoti-ÈdÊsu yathÈ so abhisekasenÈmaccÈdinÈ khattiyo, tathÈ ahampi khattiyoti iminÈ nayena attho veditabbo. Dutiyanaye yathÈ so abhisekasenÈmaccÈdinÈ khattiyo, nÈhaÑ tathÈ khattiyo, ahaÑ pana tato hÊno vÈ seÔÔho


vÈti iminÈ nayena attho veditabbo. Bhavissanti-ÈdiniddesÈdÊsupi eseva nayo. 975. EvaÑ ajjattikassa upÈdÈya taÓhÈvicaritÈni bhÈjetvÈ idÈni bÈhirassa upÈdÈya taÓhÈvicaritÈni bhÈjetuÑ tattha katamÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha bÈhirassa upÈdÈyÈti bÈhiraÑ khandhapaÒcakaÑ upÈdÈya. Idampi hi upayogatthe sÈmivacanaÑ. IminÈti iminÈ r|pena vÈ -pa- viÒÒÈÓena vÈ. AvasesaÑ pana uddesavÈre tÈva vuttanayeneva veditabbaÑ. 976. NiddesavÈre pana avakÈriÑ karitvÈti vinibbhogaÑ katvÈ. IminÈ asmÊti chandaÑ paÔilabhatÊti-ÈdÊsu iminÈ r|pena vÈ -pa- viÒÒÈÓena vÈti evaÑ paÒcakkhandhe ekadesato gahetvÈ iminÈ ahanti chandÈdÊni paÔilabhatÊti evamattho veditabbo.

IminÈ khattiyosmÊti-ÈdÊsu iminÈ chattena vÈ khaggena vÈ abhisekasenÈmaccÈdinÈ vÈ khattiyo ahanti evaÑ purimanayeneva attho veditabbo. IminÈti padamattameva hettha viseso.

YathÈ so khattiyoti-ÈdÊsupi iminÈti vuttapadameva viseso. TasmÈ tassa vasena yathÈ khattiyo, evaÑ ahampi iminÈ chattena vÈ khaggena vÈ abhisekasenÈmaccÈdinÈ vÈ khattiyoti evaÑ yojetvÈ sabbapadesu attho veditabbo. IminÈ niccosmÊti paÒcakkhandhe anavakÈriÑ katvÈ r|pÈdÊsu ekameva dhammaÑ ahanti gahetvÈ iminÈ khaggena vÈ chattena vÈ ahaÑ nicco dhuvoti maÒÒati. UcchedadiÔÔhiyampi eseva nayo. SesaÑ sabbattha vuttanayeneva veditabbaÑ.

Iti evar|pÈni atÊtÈni chattiÑsÈti ekekassa puggalassa atÊte chattiÑsa. AnÈgatÈni chattiÑsÈti ekekasseva anÈgate chattiÑsa. PaccuppannÈni chattiÑsÈti ekekassa vÈ puggalassa yathÈlÈbhavasena bah|naÑ vÈ paccuppanne chattiÑsa. SabbasattÈnaÑ pana ekaÑseneva atÊte chattiÑsa, anÈgate chattiÑsa, paccuppanne chattiÑsÈti veditabbÈni. AnantÈ hi asadisataÓhÈmÈnadiÔÔhibhedÈ sattÈ. AÔÔhataÓhÈvicaritasataÑ hotÊti ettha pana aÔÔhasatasa~khÈtaÑ taÓhÈvicaritaÑ hotÊti evamattho daÔÔhabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.

TaÓhÈvicaritaniddesavaÓÓanÈ.


DiÔÔhigataniddesavaÓÓanÈ

977. DiÔÔhigataniddese BrahmajÈle veyyÈkaraÓeti BrahmajÈlanÈmake veyyÈkaraÓe DÊghanikÈyassa paÔhamasuttante. VuttÈni BhagavatÈti SatthÈrÈ sayaÑ ÈhaccabhÈsitÈni. CattÈro sassatavÈdÈti-ÈdÊsu “te ca bhonto samaÓabrÈhmaÓÈ kimÈgamma kimÈrabbha sassatavÈdÈ sassataÑ attÈnaÒca lokaÒca paÒÒÈpenti cat|hi vatth|hÊ”ti-ÈdinÈ1 BrahmajÈle vuttanayeneva pabhedo ca attho ca veditabboti.


Khuddakavatthuvibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 12 piÔÔhe.

18. Dhammahadayavibha~ga

1. Sabbasa~gÈhikavÈravaÓÓanÈ

978. IdÈni tadanantare Dhammahadayavibha~ge PÈÄiparicchedo tÈva evaÑ veditabbo–ettha hi Èditova khandhÈdÊnaÑ dvÈdasannaÑ koÔÔhÈsÈnaÑ vasena sabbasa~gÈhikavÈro nÈma vutto, dutiyo tesaÑyeva dhammÈnaÑ kÈmadhÈtu-ÈdÊsu uppattÈnuppattidassanavÈro nÈma, tatiyo tattheva pariyÈpannÈpariyÈpannadassanavÈro nÈma, catuttho tÊsu bh|mÊsu upapattikkhaÓe vijjamÈnÈvijjamÈnadhammadassanavÈro nÈma, paÒcamo tesaÑ dhammÈnaÑ bh|mantaravasena dassanavÈro nÈma, chaÔÔho gatÊsu uppÈdakakamma-ÈyuppamÈÓadassanavÈro nÈma, sattamo abhiÒÒeyyÈdivÈro nÈma, aÔÔhamo sÈrammaÓÈnÈrammaÓavÈro nÈma, navamo tesaÑ khandhÈdidhammÈnaÑ diÔÔhasutÈdivasena sa~gahetvÈ dassanavÈro nÈma, dasamo kusalattikÈdivasena sa~gahetvÈ dassanavÈro nÈma. 979. EvaÑ dasahi vÈrehi paricchinnÈya PÈÄiyÈ paÔhame tÈva sabbasa~gÈhikavÈre “AvÊcito yÈva bhavaggaÑ etthantare kati khandhÈ’ti pucchite “ekoti vÈ -pa- cattÈroti vÈ chÈti vÈ avatvÈ paÒcÈti vattuÑ samattho aÒÒo natthÊ”ti attano ÒÈÓabalaÑ dÊpento paÒcakkhandhÈti pucchÈnur|paÑ vissajjanaÑ Èha. YathÈpucchaÑ vissajjanaÒhi sabbaÒÒubyÈkaraÓaÑ nÈmÈti vuccati. DvÈdasÈyatanÈnÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. R|pakkhandhÈdÊnaÑ pabhedo Khandhavibha~gÈdÊsu vuttanayeneva veditabbo.

2. UppattÈnuppattivÈravaÓÓanÈ

991. DutiyavÈre ye dhammÈ kÈmabhave kÈmadhÈtusambh|tÈnaÒca sattÈnaÑ uppajjanti kÈmadhÈtuyaÑ pariyÈpannÈ vÈ apariyÈpannÈ vÈ, te sabbe sa~gahetvÈ kÈmadhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈti-Èdi vuttaÑ. R|padhÈtu-ÈdÊsupi eseva nayo. YasmÈ pana r|padhÈtupariyÈpannÈnaÑ sattÈnaÑ ghÈnÈyatanÈdÊnaÑ abhÈvena gandhÈyatanÈdÊni ÈyatanÈdikiccaÑ na karonti, tasmÈ r|padhÈtuyÈ cha ÈyatanÈni, nava dhÈtuyoti-Èdi


vuttaÑ. YasmÈ ca okÈsavasena vÈ sattuppattivasena vÈ apariyÈpannadhÈtu nÈma natthi, tasmÈ “apariyÈpannadhÈtuyÈ”ti avatvÈ yaÑ yaÑ apariyÈpannaÑ, taÑ tadeva dassetuÑ apariyÈpanne kati khandhÈti-Èdi vuttaÑ.

3. PariyÈpannÈpariyÈpannavÈravaÓÓanÈ

999. TatiyavÈre kÈmadhÈtupariyÈpannÈti kÈmadhÈtubhajanaÔÔhena pariyÈpannÈ, tannissitÈ tadantogatÈ kÈmadhÈtutveva sa~khaÑ gatÈti attho. Sesapadesupi eseva nayo. PariyÈpannÈti bhavavasena okÈsavasena ca paricchinnÈ. ApariyÈpannÈti tathÈ aparicchinnÈ.

4. DhammadassanavÈravaÓÓanÈ

1007. CatutthavÈre ekÈdasÈyatanÈnÊti saddÈyatanavajjÈni. TaÒhi ekantena paÔisandhiyaÑ nuppajjati. IminÈ nayena sabbattha attho veditabbo. Sattake “devÈnaÑ asurÈnan”ti gativasena avatvÈ avisesena gabbhaseyyakÈnanti vuttaÑ. TasmÈ yattha yattha gabbhaseyyakÈ sambhavanti, tattha tattha tesaÑ sattÈyatanÈni veditabbÈni. TathÈ dhÈtuyo. Sesamettha uttÈnatthameva. PaÒcamavÈre yaÑ vattabbaÑ, taÑ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ vuttameva.

6. UppÈdakakamma-ÈyuppamÈÓavÈravaÓÓanÈ

1. UppÈdakakamma

1021. ChaÔÔhavÈre paÒcahi kÈmaguÓehi nÈnappakÈrehi vÈ iddhivisesehi dibbantÊti devÈ. SammutidevÈti “devo, devÊ”ti evaÑ lokasammutiyÈ devÈ. UpapattidevÈti devaloke uppannattÈ upapattiyÈ devÈ. VisuddhidevÈti sabbesaÑ devÈnaÑ p|jÈrahÈ sabbakilesavisuddhiyÈ devÈ. RÈjÈnoti muddhÈbhisittakhattiyÈ. Deviyoti tesaÑ mahesiyo. KumÈroti abhisittarÈj|naÑ abhisittadeviyÈ kucchismiÑ uppannakumÈrÈ.


UposathakammaÑ katvÈti cÈtuddasÈdÊsu aÔÔha~gasamannÈgataÑ uposathaÑ upavasitvÈ. IdÈni yasmÈ parittadÈnÈdipuÒÒakammaÑ manussasobhagyatÈya paccayo, mattaso kataÑ manussasobhagyatÈya adhimattaÑ, adhimattabhÈvepi nÈnappakÈrabhedato nÈnappakÈrassa khattiyamahÈsÈlÈdibhÈvassa paccayo, tasmÈ tassa vasena upapattibhedaÑ dassento appekacce gahapatimahÈsÈlÈnanti-ÈdimÈha. Tattha mahÈ sÈro etesanti mahÈsÈrÈ, rakÈrassa pana lakÈraÑ katvÈ mahÈsÈlÈti vuttaÑ. Gahapatayova mahÈsÈlÈ, gahapatÊsu vÈ mahÈsÈlÈti gahapatimahÈsÈlÈ. Sesesupi eseva nayo. Tattha yassa gehe pacchimantena cattÈlÊsakoÔidhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca paÒca ambaÓÈni divasavaÄaÒjo nikkhamati, ayaÑ gahapatimahÈsÈlo nÈma. YasmÈ pana gehe pacchimantena asÊtikoÔidhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca dasa-ambaÓÈni divasavaÄaÒjo nikkhamati, ayaÑ brÈhmaÓamahÈsÈlo nÈma. Yassa pana gehe pacchimantena koÔisatadhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca vÊsati ambaÓÈni divasavaÄaÒjo nikkhamati, ayaÑ khattiyamahÈsÈlo nÈma.

Sahabyatanti sahabhÈvaÑ, sabhÈgÈ hutvÈ nibbattantÊti attho. CÈtumahÈrÈjikÈnanti-ÈdÊsu CÈtumahÈrÈjikÈ nÈma Sinerupabbatassa vemajjhe honti, tesu pabbataÔÔhakÈpi atthi ÈkÈsaÔÔhakÈpi, tesaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ pattÈ. KhiÉÉÈpadosikÈ manopadosikÈ sÊtavalÈhakÈ uÓhavalÈhakÈ candimÈ devaputto s|riyo devaputtoti ete sabbepi CÈtumahÈrÈjikadevalokaÔÔhakÈ eva.

TettiÑsa janÈ tattha upapannÈti TÈvatiÑsÈ. Api ca TÈvatiÑsÈti tesaÑ devÈnaÑ nÈmamevÈti vuttaÑ, tepi atthi pabbataÔÔhakÈ, atthi ÈkÈsaÔÔhakÈ. TesaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ pattÈ. TathÈ yÈmÈdÊnaÑ. Ekadevalokepi hi devÈnaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ appattÈ nÈma natthi. Tattha dibbaÑ sukhaÑ yÈtÈ payÈtÈ sampattÈti YÈmÈ. TuÔÔhÈ pahaÔÔhÈti TusitÈ. PakatipaÔiyattÈrammaÓato atirekena ramitukÈmakÈle yathÈrucite bhoge nimminitvÈ ramantÊti NimmÈnaratÊ. CittÈcÈraÑ Òa tvÈ parehi nimmitesu bhogesu vasaÑ vattentÊti ParanimmitavasavattÊ.


2. ŒyuppamÈÓa

1022. AppaÑ vÈ bhiyyoti dutiyaÑ vassasataÑ appatvÈ vÊsÈya vÈ tiÑsÈya vÈ cattÈlÊsÈya vÈ paÒÒÈsÈya vÈ saÔÔhiyÈ vÈ vassehi adhikampi vassasatanti attho. Sabbampi hetaÑ dutiyaÑ vassasataÑ appattattÈ appanti vuttaÑ. 1024. BrahmapÈrisajjÈdÊsu mahÈbrahmÈnaÑ pÈrisajjÈ paricÈrikÈti brahmapÈrisajjÈ. TesaÑ purohitabhÈve ÔhitÈti brahmapurohitÈ. VaÓÓavantatÈya ceva dÊghÈyukatÈya ca mahanto brahmÈti mahÈbrahmÈ, tesaÑ mahÈbrahmÈnaÑ. Ime tayopi janÈ paÔhamajjhÈnabh|miyaÑ ekatale vasanti, Èyu-antaraÑ pana nesaÑ nÈnÈ. 1025. ParittÈ ÈbhÈ etesanti ParittÈbhÈ. AppamÈÓÈ ÈbhÈ etesanti AppamÈÓÈbhÈ. DaÓÉadÊvikÈya acci viya etesaÑ sarÊrato ÈbhÈ chijjitvÈ chijjitvÈ patantÊ viya sarati vissaratÊti ŒbhassarÈ. Imepi tayo janÈ ta-iyajjhÈnabh|miyaÑ ekatale vasanti, Èyu-antaraÑ pana nesaÑ nÈnÈ. 1026. ParittÈ subhÈ etesanti ParittasubhÈ. AppamÈÓÈ subhÈ etesanti AppamÈÓasubhÈ. Subhena okiÓÓÈ vikiÓÓÈ subhena sarÊrappabhÈvaÓÓena ekagghanÈ suvaÓÓamaÒjusÈya ÔhapitasampajjalitakaÒcanapiÓÉasassarÊkÈti SubhakiÓhÈ. Imepi tayo janÈ tatiyajjhÈnabh|miyaÑ ekatale vasanti, Èyu-antaraÑ pana nesaÑ nÈnÈ. 1027. ŒrammaÓanÈnattatÈti ÈrammaÓassa nÈnattabhÈvo. ManasikÈranÈnattatÈdÊsupi eseva nayo. Ettha ekassa pathavÊkasiÓaÑ ÈrammaÓaÑ hoti -pa- ekassa odÈtakasiÓanti idaÑ ÈrammaÓanÈnattaÑ. Eko pathavÊkasiÓaÑ manasi karoti -pa- eko odÈtakasiÓanti idaÑ manasikÈranÈnattaÑ. Ekassa pathavÊkasiÓe chando hoti -pa- ekassa odÈtakasiÓeti idaÑ chandanÈnattaÑ. Eko pathavÊkasiÓe patthanaÑ karoti -pa- eko odÈtakasiÓeti idaÑ paÓidhinÈnattaÑ. Eko pathavÊkasiÓavasena adhimuccati -pa- eko odÈtakasiÓavasenÈti idaÑ adhimokkhanÈnattaÑ. Eko pathavÊkasiÓavasena cittaÑ abhinÊharati -pa-


eko odÈtakasiÓavasenÈti idaÑ abhinÊhÈranÈnattaÑ. Ekassa pathavÊkasiÓaparicchindanakapaÒÒÈ hoti -pa- ekassa odÈtakasiÓa- paricchindanakapaÒÒÈti idaÑ paÒÒÈnÈnattaÑ. Tattha ÈrammaÓamanasikÈrÈ pubbabhÈgena kathitÈ. ChandapaÓidhi-adhimokkhÈbhinÊhÈrÈ appanÈyapi vattanti upacÈrepi, paÒÒÈ pana lokiyalokuttaramissakÈ kathitÈ.

AsaÒÒasattÈnanti saÒÒÈvirahitÈnaÑ sattÈnaÑ. Ekacce hi titthÈyatane pabbajitvÈ “cittaÑ nissÈya rajjanadussanamuyhanÈni nÈma hontÊ”ti citte dosaÑ disvÈ “acittakabhÈvo nÈma sobhano, diÔÔhadhammanibbÈnametan”ti saÒÒÈvirÈgaÑ janetvÈ tatrupagaÑ paÒcamaÑ samÈpattiÑ bhÈvetvÈ tattha nibbattanti, tesaÑ upapattikkhaÓe eko r|pakkhandhoyeva nibbattati. ®hatvÈ nibbatto Ôhitako eva hoti, nisÊditvÈ nibbatto nisinnakova, nipajjitvÈ nibbatto nipannova. Cittakammar|pakasadisÈ hutvÈ paÒca kappasatÈni tiÔÔhanti. TesaÑ pariyosÈne so r|pakÈyo antaradhÈyati, kÈmÈvacarasaÒÒÈ uppajjati, tena idha saÒÒuppÈdena te devÈ tamhÈ kÈyÈ cutÈti paÒÒÈyanti.

VipulÈ phalÈ etesanti VehapphalÈ. Attano sampattiyÈ na vihÈyantÊti AvihÈ. Na kaÒci sattaÑ tappantÊti AtappÈ. SundarÈ dassanÈ abhir|pÈ pÈsÈdikÈti SudassÈ. SuÔÔhu passanti, sundarametesaÑ vÈ dassananti SudassÊ. Sabbehiyeva guÓehi ca bhavasampattiyÈ ca jeÔÔhÈ natthettha kaniÔÔhÈti AkaniÔÔhÈ. 1028. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ upagatÈti ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈ. Itaresupi eseva nayo. Iti cha kÈmÈvacarÈ nava brahmalokÈ paÒca suddhÈvÈsÈ cattÈro ar|pÈ asaÒÒasattavehapphalehi saddhiÑ chabbÊsati devalokÈ, manussalokena saddhiÑ sattavÊsati.

Tattha SammÈsambuddhena manussÈnaÑ devÈnaÒca ÈyuÑ paricchindamÈnena cat|su apÈyesu bhummadevesu ca Èyu aparicchinnaÑ, taÑ kasmÈti? Niraye tÈva kammameva pamÈÓaÑ. YÈva kammaÑ na khÊyati, na tÈva cavanti. TathÈ sesa-apÈyesu. BhummadevÈnampi kammameva pamÈÓaÑ. Tattha nibbattÈ hi


keci sattÈhamattaÑ tiÔÔhanti, keci addhamÈsaÑ, keci mÈsaÑ, kappaÑ tiÔÔhamÈnÈpi atthiyeva.

Tattha manussesu gihibhÈve ÔhitÈyeva sotÈpannÈpi honti, sakadÈgÈmiphalampi anÈgÈmiphalampi arahattaphalampi pÈpuÓanti. Tesu sotÈpannÈdayo yÈvajÊvaÑ tiÔÔhanti, khÊÓÈsavÈ pana parinibbÈyanti vÈ pabbajanti vÈ. KasmÈ? ArahattaÑ nÈma seÔÔhaguÓo, gihili~gaÑ hÊnaÑ, taÑ hÊnatÈya uttamaÑ guÓaÑ dhÈretuÑ na sakkoti. TasmÈ te parinibbÈtukÈmÈ vÈ pabbajitukÈmÈ vÈ honti.

BhummadevÈ pana arahattaÑ patvÈpi yÈvajÊvaÑ tiÔÔhanti, chasu kÈmÈvacaradevesu sotÈpannasakadÈgÈmino yÈvajÊvaÑ tiÔÔhanti, anÈgÈminÈ r|pabhavaÑ gantuÑ vaÔÔati, khÊÓÈsavena parinibbÈtuÑ. KasmÈ? NilÊyanokÈsassa abhÈvÈ. R|pÈvacarÈr|pÈvacaresu sabbepi yÈvajÊvaÑ tiÔÔhanti, tattha r|pÈvacare nibbattÈ sotÈpannasakadÈgÈmino na puna idhÈpagacchanti, tattheva parinibbÈyanti. Ete hi jhÈna-anÈgÈmino1 nÈma.

AÔÔhasamÈpattilÈbhÊnaÑ pana kiÑ niyameti? PaguÓajjhÈnaÑ. Yadevassa paguÓaÑ hoti, tena upapajjati. Sabbesu pana paguÓesu kiÑ niyameti? PatthanÈ. Yattha upapattiÑ pattheti, tattheva upapajjati. PatthanÈya asati kiÑ niyameti? MaraÓasamaye samÈpannÈ samÈpatti. MaraÓasamaye samÈpannÈ natthi, kiÑ niyameti? NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpatti. EkaÑsena hi so NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatane upapajjati. Navasu brahmalokesu nibbatta-ariyasÈvakÈnaÑ tatr|papattipi hoti upar|papattipi, na heÔÔh|papatti. PuthujjanÈnaÑ pana tatr|papattipi hoti upar|papattipi heÔÔh|papattipi. PaÒcasu suddhÈvÈsesu cat|su ca ar|pesu ariyasÈvakÈnaÑ tatr|papattipi hoti upar|papattipi. PaÔha majjhÈnabh|miyaÑ nibbatto anÈgÈmÊ nava brahmaloke sodhetvÈ matthake Ôhito parinibbÈti. VehapphalÈ AkaniÔÔhÈ NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatananti ime tayo devalokÈ seÔÔhabhavÈ nÈma. Imesu tÊsu ÔhÈnesu nibbatta-anÈgÈmino neva uddhaÑ gacchanti, na adho, tattha tattheva parinibbÈyantÊti idamettha pakiÓÓakaÑ. ______________________________________________________________ 1. JhÈnalÈbhÊ-anÈgÈmino (SÊ, SyÈ)


7. AbhiÒÒeyyÈdivÈravaÓÓanÈ

1030. SattamavÈre salakkhaÓapariggÈhikÈya abhiÒÒÈya vasena abhiÒÒeyyatÈ veditabbÈ, ÒÈtatÊraÓapahÈnapariÒÒÈnaÑ vasena pariÒÒeyyatÈ. SÈ ca r|pakkhandho abhiÒÒeyyo pariÒÒeyyo na pahÈtabboti-ÈdÊsu ÒÈtatÊraÓapariÒÒÈvaseneva veditabbÈ, samudayasaccaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ pahÈtabbanti-ÈdÊsu pahÈnapariÒÒÈvasena.

AÔÔhamavÈre r|pÈdi-ÈrammaÓÈnaÑ cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ vasena sÈrammaÓÈnÈrammaÓatÈ veditabbÈ. NavamavÈro uttÈnatthoyeva. DasamavÈrepi yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ tattha tattha paÒhÈpucchakavÈre vuttamevÈti.


Dhammahadayavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


NigamanakathÈ

EttÈvatÈ ca–

AbhidhammaÑ desento, dhammagarudhammagÈravayuttÈnaÑ, DevÈnaÑ devapure, devagaÓasahassaparivÈro.

DutiyaÑ adutiyapuriso, yaÑ Èha Vibha~gapakaraÓaÑ NÈtho, AÔÔhÈrasahi Vibha~gehi, maÓÉitamaÓÉapeyyaguÓo.

AtthappakÈsanatthaÑ, tass’ÈhaÑ yÈcito ÔhitaguÓena, YatinÈ adandhagatinÈ, subuddhinÈ Buddhaghosena.

YaÑ ÈrabhiÑ racayituÑ, AÔÔhakathaÑ sunipuÓesu atthesu. Sammohavinodanato, SammohavinodaniÑ nÈma.

PorÈÓaÔÔhakathÈnaÑ, sÈraÑ ÈdÈya sÈ ayaÑ niÔÔhaÑ. PattÈ anantarÈyena, PÈÄiyÈ bhÈÓavÈrehi.

CattÈlÊsÈya yathÈ, ekena ca evameva sabbepi. NiÔÔhaÑ vajantu vimalÈ, manorathÈ sabbasattÈnaÑ.

Saddhammassa ÔhitatthaÑ, yaÒca imaÑ racayatÈ mayÈ puÒÒaÑ. PattaÑ tena samattaÑ, pÈpuÓatu sadevako loko.

SuciraÑ tiÔÔhatu dhammo1, dhammÈbhirato sadÈ bhavatu loko. NiccaÑ khemasubhikkhÈdi-sampadÈ janapadÈ hont|ti.

ParamavisuddhasaddhÈbuddhivÊriyapaÔimaÓÉitena sÊlÈcÈrajjavamaddavÈdiguÓa-amudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogÈhaÓasamatthena paÒÒÈveyyattiyasamannÈgatena TipiÔakapariyattippabhede sÈÔÔhakathe SatthusÈsane appaÔihataÒÈÓappabhÈvena mahÈveyyÈkaraÓena karaÓasampattijanitasukhaviniggatamadhurodÈravacanalÈ-vaÓÓayuttena yuttamuttavÈdinÈ vÈdÊvarena mahÈkavinÈ pabhinnapaÔisambhidÈparivÈre chaÄabhiÒÒÈpaÔisambhidÈdippabhedaguÓapaÔimaÓÉite uttarimanussadhamme suppatiÔÔhitabuddhÊnaÑ TheravaÑsappadÊpÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Saddhammo (SyÈ)


therÈnaÑ MahÈvihÈravÈsÊnaÑ VaÑsÈla~kÈrabh|tena vipulavisuddhabuddhinÈ Buddhaghosoti gar|hi gahitanÈmadheyyena Therena katÈ ayaÑ SammohavinodanÊ nÈma Vibha~gaÔÔhakathÈ–

TÈva tiÔÔhatu lokasmiÑ, lokanittharaÓesinaÑ, DassentÊ kulaputtÈnaÑ, nayaÑ paÒÒÈvisuddhiyÈ.

YÈva Buddhoti nÈmampi, suddhacittassa tÈdino, Lokamhi LokajeÔÔhassa, pavattati Mahesinoti.

SammohavinodanÊ nÈma Vibha~gaÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.

SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AccÈdhÈya 331 AcittÊkataÑ 8 AjjhattikÈ 52 AjjhattaÑ paccattaÑ 52 AÒÒÈÓaÑ 132 AÔÔo 349 AÔÔhasu lokadhammesu 492 AÔÔha saÑvegavatth|ni 271 AÉÉhayogo 349 AÓu 328 AticchatÈ 452 AtÊtaÑsena 6 AttavÈdupÈdÈnaÑ 172 Attha~gatÈ 250 AtthagambhÊratÈ 187 AdhicittaÑ 396 AdhipaÒÒÈ 396 Adhimokkho 200 AdhisÊlaÑ 396 AnaÔÔhitakiriyatÈ 450 AnattÈ 45 AnaddÈ 481 AnadhiÔÔhÈnaÑ 451 Ananulomikena saÑsaggena 325 AniccaÑ 45 AnuppiyabhÈÓitÈ 465


[ A ] AnulomikÈ 394 AnusayaÑ 439 ApariyogÈhanÈ 132 AppatissavatÈ 459 AppanigghosaÑ 351 ApparajakkhÈ 440 ApÈyo 396 AppitÈ 250 ApubbaÑ acarimaÑ 415 AbbhaÒÒaÑsu 398 AbyÈpajjaÑ 362 AbhabbÈ 440 AbhiÒÒÈya 299 AbhisaÒÒ|hitvÈ 6 AraÒÒaÑ 350 Arati 259 AvaÒÒÈ 481 AvaÒÒÈtaÑ 8 AvaÓÓahÈrikÈ 466 AveraÑ 362 AsakkaccakiriyatÈ 450 Asa~khatÈ dhÈtu 48 Asa~gÈhanÈ 132 AsametukamyatÈ 481 AsampajaÒÒaÑ 133 AsammohasampajaÒÒaÑ 340



[ A ] AsÈtaccakiriyatÈ 450 AsubhanimittaÑ 257 Asekkho 315 Ahosi kammaÑ 434

[ Œ ] ŒcÈragocarasampanno 310 ŒÔhapanÈ 464 ŒÓÈkhettaÑ 411 ŒdÈyo 311 ŒdÊnavadassÈvÊ 328 ŒneÒjÈbhisa~khÈro 442 ŒyatanaÑ 42 Œyo 207 ŒrambhadhÈtu 259 ŒlapanÈ 464 ŒsabhaÑ ÔhÈnaÑ 381 ŒsayaÑ 439

[ I ] IcchÈ 101 IdappaccayatÈ 131 IddhipÈdÈ 290 IsivÈtapaÔivÈtÈni 327

[ U ] UkkhepanÈ 466 UÒÒÈ 481 UÒÒÈtaÑ 8 UnnahanÈ 464 Upadhivipatti 421


[ U ] Upadhisampatti 421 UppalakavÈtÈ 67 UpÈdÈnakkhandha 102 Ubho ante 440 UllapanÈ 464 UssadagatÈni 442 UsmÈgataÑ 65 UsumagataÑ 65

[ E ] EkabÊjÊ 411 Ekavidhena 33 EkavokÈrabhavo 175 EkissÈ lokadhÈtuyÈ 411

[ O ] OpÈnabh|tÈni 327 OramattakÈni 327 OlÊnavuttitÈ 451

[ Ka ] KakkhaÄaÑ 52 KaÔhalaÑ 60 KammanimittaÑ 148 KammassakataÑ vÈ 394 KammÈyatanaÑ 394 KammaÑ 148 KaruÓÈyitattaÑ 71 KÈmupÈdÈnaÑ 172 KÈmo 69 KÈyÈnupassÊ 207

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 511


[ Ka ] KÈyikaÑ vÊriyaÑ 300 KÈlavipatti 421 KÈlasampatti 421 KÈsÈvapajjotÈni 327 KeÄanÈ 459 Kolaputtiyena 467 KolaÑkolo 411

[ Kha ] KhandhÈ 1 Khanti 311 KharigataÑ 52 KhurakavÈtÈ 67

[ Ga ] GatinimittaÑ 149 Gativipatti 421 Gatisampatti 421 GarahanÈ 466 GaveÔÔhi 467 GiriguhaÑ 351 GuttadvÈro 310 GuhÈ 350

[ Ca ] CattÈri bhayÈni 484 CapalatÈ 459 CÈÔukamyatÈya 324 CÈturatÈ 458 Cirakatampi 298 CÊvaramaÓÉanÈ 459 Cut|papÈtaÑ 384


[ Ca ] CetasikaÑ vÊriyaÑ 300 Cetaso lÊnattaÑ 259 CetokhilÈ 485 CetovimuttiÑ 445

[ Cha ] ChandÈgatiÑ 483

[ Ja ] JambhanÈ 460 JÈtikhettaÑ 411 JÈtimahattaÑ 268

[ Jha ] JhÈyÊ 443

[ ®ha ] ®hapanÈ 464

[ Ta ] TajjÈrÊ 328 TathÈgatabalÈni 380 TathÈgataseyyÈ 331 Tadapi 299 TadekajjhaÑ 291 TandÊ 259 TitthiyasÈvakÈ 325 TitthiyÈ 325 TintiÓaÑ 459 TÊÓi antaradhÈnÈni 412 TÊÓi parinibbÈnÈni 413 TejogataÑ 65

[ Tha ] Thambho 451 ThullakumÈriyo 325



[ Da ] DiÔÔhupÈdÈnaÑ 172 DukkhaÑ 45 DummejjhaÑ 133 DurabhisambhavÈnaÑ 351 DuviÒÒÈpayÈ 440 DesanÈgambhÊratÈ 187 DosÈgatiÑ 483 DvÈkÈrÈ 440

[ Dha ] DhammagambhÊratÈ 187 DhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ 404

[ Na ] NatthitÈ 440 NandirÈgasahagatÈ 104 Nikanti taÓhÈ 183 NikkamadhÈtu 259 NikkhittadhuratÈ 451 NijigÊsanÈ 467 NittiÓÓo 354 NippesikatÈ 466 NibbÈnÈya 299 NibbÈnaÑ 435 NibbidÈsahagatÈ 400 NibbedhabhÈginÊ 401 NirayagÈmÊ 435 NirÈmisÈ 299 Nivisati 104 NissaraÓadassÈvÊ 328 NekkhammadhÈtu 70


[ Pa ] PaÒÒÈvimuttiÑ 445 PaÔiÒÒÈya 313 PaÔipatti 412 PaÔipadaÑ 383 PaÔivedhagambhÊratÈ 188 PaÔivedho 412 PaÔisallÈnasÈruppaÑ 351 PaÔisÈrambho 451 PaÓamanÈ 460 Pantesu 460 PamÈdo 451 Payogavipatti 421 Payogasampatti 421 ParakkamadhÈtu 260 ParapiÔÔhimaÑsikatÈ 466 ParamÈÓu 328 ParasattÈnaÑ 399 ParikathÈ 466 ParikkhatatÈ 458 ParicÈreti 487 Parittabh|mako 442 ParipucchÈ 372 Paribh|taÑ 8 ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ 352 Pariyatti 412-372 PariyantÈnaÑ 351 Pariye ÒÈÓaÑ 399 ParivÊmaÑsaÑ 298 ParihÈniyÈ dhammÈ 489 Pavicarati 298



[ Pa ] PÈtimokkhasaÑvarena 319 PÈtimokkhaÑ 316 PÈpacaritÈ 442 PÈpanÈ 466 PÈpÈdhimuttikÈ 442 PÈpÈsayÈ 442 PÈpicchatÈ 458 PÈmokkhaÑ 318 PÈra~gato 354 PÈribhaÔyatÈ 324-465 PÈvacanaÑ 312 PÈsÈdo 349 PÊtimanassa 299 PÊte 345 PuÒÒÈbhisa~khÈro 139 PucchaÒjikatÈ 459 Pubbayogo 372 PubbarattÈpararattaÑ 329 Pubbante 131 PubbantÈparante 131 Pettivisayo 415 PonobbhavikÈ 104

[ Pha ] PharusiyaÑ 451

[ Ba ] BahulÊkaroti 248 BÈlyaÑ 133 BibbohanaÑ 349 BuddhapaÔikuÔÔhena 324


[ Ba ] Bojjha~gÈ 296 BodhipakkhikÈnaÑ 331 ByantÊkatÈ 250 ByappitÈ 250 ByasanÈ 487 ByÈdhiyakaÑ 460 BrahmacariyaÑ 312

[ Bha ] Bhattakilamatho 461 BhattamucchÈ 461 Bhattasammado 259 Bhadro 315 BhabbÈ 440 BhayadassÈvÊ 328 BhayÈgatiÑ 483 BhavagÈmi 174 BhÈkuÔikÈ 464 BhÈveti 248 Bhikkhu 311 BhiyyokamyatÈ 452 Bhojane mattaÒÒ| 310

[ Ma ] Maggo 107 MaÒco 349 MaÓi 60 MaÓÉanÈ vibh|sanÈ 459 MaÓÉo 315 ManussarÈhasseyyakaÑ 351



[ Ma ] MasÈragallaÑ 60 MahÈbh|mako 442 MahÈrajakkhÈ 440 MahicchatÈ 454 MÈsÈcitaÑ 492 MÈÄo 349 MicchÈÒÈÓaÑ 495 Muggas|pyatÈ 324-465 MuttÈ 60 MettÈyitattaÑ 70 MokkhaÑ 318 MohÈgatiÑ 483

[ Ya ] Yadapi 299 YathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ 440 Yapeti 250 Yogavihitesu 392 YonisomanasikÈro 257 YaÑ kiÒci 3

[ Ra ] RathareÓu 328 RandhagavesitÈ 481 Ruci 311 Ruppati 3 R|pakkhandho 2 R|paÑ 3, 42 RosanÈ 70


[ La ] LahusÈni 327 LeÓaÑ 350 Lohita~ko 60

[ Va ] VajjadassÈvÊ 328 VaÓÓapokkharatÈya 467 Vado vedeyyo 490 VanapatthaÑ 351 VantattÈ 353 VambhanÈ 466 VÈcasiko 318 VÈyogataÑ 66 VÈlikÈ 60 VikkhittaÑ 256 VigatÈbhijjhena 352 Vicikicchati 485 VijanavÈtaÑ 351 VijambhitÈ 259 ViÒÒÈÓadhÈtu 52 VidhavÈ 325 VinamanÈ 460 VipaccanÊkasÈtatÈ 459 VippaÔik|laggÈhitÈ 459 VipulaÑ 401 VimuttaÑ 256 VirÈgadhammaÑ 404 VirÈg|pasaÒhitÈ 400 VirosanÈ 70 VilokitaÑ 339 Vivaro 68



[ Va ] VivittaÑ 349 VisositÈ 250 Viharati 209 VihÈro 349 ViheÔheti 70 VihiÑsanÈ 70 VihiÑsÈdhÈtu 70 VÊtarÈgaÑ 255 V|pasantÈ 250 VerambhavÈtÈ 67 VerÈ 487 VesiyÈgocaro 325 VeÄugumbo 350 VeÄudÈnena 320 VeÄuriyo 60 VossaggapariÓÈmiÑ 302 VossaggÈnuppadÈnaÑ 450

[ Sa ] SakkharÈ 60 Sa~kho 60 Sa~gahÈ 163 SaccÈnulomikaÑ 394 SajjhaÑ 60 SaÓÔhapanÈ 464 SatthakavÈtÈ 67 Satinepakkena 297 SatipaÔÔhÈnÈ 204 SatimÈ 297 Sato sampajÈno 331


[ Sa ] Sattakkhattuparamo 411 Satthari ka~khati 485 SatthusÈsanaÑ 312 SamaÒÒÈya 313 SannÈgataÑ 290 SamasÊsÊ 251 SamÈdÈya 310 SamÈdhissa na nikÈma- lÈbhissa 401 SamÈhitaÑ 256 Samiddhi 291 SamukkÈcanÈ 465 Samuggamo 20 SamudÈcaranti 400 SamunnahanÈ 464 SamullapanÈ 464 SampajÈno 209 Sambhajati 350 SammÈdiÔÔhi 107 Sammoho 133 SaritÈ 298 SalÈkaggÈhena 407 SallapanÈ 464 SÈtaccaÑ nepakkaÑ 300 SÈdhukamyatÈ 459 SÈmantajappÈ 465 SÈmisÈ sukhÈ 255 SÈyite 345 SÈrambho 451 SvÈkÈrÈ 440


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ] SvÈvatthitaÑ 248 SeyyathidaÑ 52-107 Sikkhati 310 SikkhÈpadÈni 365

SnehagataÑ 61

Si~gÈratÈ 458 SositÈ 250

Si~gaÑ 458 SaÑkhipanÈ 466

SilÈ 60 SaÑkhittaÑ 256

SÊtÈ 67 SaÑghaÑ bhindeyya 406 SaÑvaro sÊlaÑ 317

SÊtenapi ruppati 4 SÊlabbatupÈdÈnaÑ 172

SaÑvuto 318

SÊhanÈdaÑ 381 SaÑsevati 350

SÊhaseyyÈ 330 [ Ha ] SuviÒÒÈpayÈ 440 HadayaÑ 57-228 Sekkho 315 HiÑsanÈ 70 SenÈsanaÑ 349 HÊÄitaÑ 8 SenÈsanamaÓÉanÈ 459 HeÔhanÈ 70


NÈnÈpÈÔhÈ

PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ, KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho.


NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] AkoÔÔÈpentÈnaÑ = ŒkoÔÈpentÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 321 AÒÒÈsikoÓÉaÒÒassa = AÒÒÈkoÓÉaÒÒassa (SÊ, SyÈ) 383 AtthamhÈ = AttÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 453 AnÈvaÔÔanÈ = AnvÈvaÔÔanÈ (SÊ, SyÈ) 482 AniviÔÔhakumÈriyo = AnividdhakumÈriyo (Ka) 325 AppanÈpattÈpi = AppaÓÈpattÈpi (SÊ) 70 ApubbapadavaÓÓanÈ = AnupubbapadavaÓÓanÈ (SÊ, SyÈ) 303 AbbokÈrato = SabbÈkÈrato (SÊ, SyÈ) 48 AbyÈpajjaÑ = AbyÈpajjhaÑ (SÊ, SyÈ) 362 AbyÈvaÔo = AvÈvaÔo (Ka) 299 AbhinetvÈ = AtinetvÈ (SyÈ, Ka) 422 AssÈdamattÈ = AssÈsamattÈ (Ka) 5

[ Œ ] Œyusa~khÈrossajjane = Œyusa~khÈravossajjane (SÊ, SyÈ) 411 ŒvaÔÔassa = Œvattassa (SÊ) ŒvaÔÔantassa (SyÈ) 284

[ I ] IÔÔhetaÑ = AtthetaÑ (SÊ) 9



[ U ] UggÈrahikkÈdi = UggÈrahikkÈrÈdi (SyÈ, Ka) 66 Uccatala~kavÈsÊ = UccamÈlikavÈsÊ (SÊ) 470 UjuÑ = UjukaÑ (SÊ, SyÈ) 352 UdakapubbuÄo = UdakabubbuÄo (SÊ) UdakapupphuÄo (Ka) 30 UddÊpanÈti = UkkhipanÈti (SyÈ, Ka) 464 Uddekopi = UggÈropi (SÊ) 232 UparicchÈdetvÈ = PaÔicchÈdetvÈ (Ka) 58 UmmaggenÈpi = KummaggenÈpi (SÊ) 142 Uracakke = Khuracakke (Ka) 382

[ � ] �nakaÑ = OmakaÑ (SÊ) 320

[ E ] Ekapatthap|rappamÈÓaÑ = Ekapattap|rappamÈÓaÑ (SÊ) 61-232

[ Ka ] Kacchakantarato = KacchakaraÓÉato (SÊ, SyÈ, Ka) 337 Kuthita = KuÔÔhita... (SyÈ) Kudhita... (Ka) 230

[ Gha ] GhaÔÔÊyati = GhaÔÊyati (SyÈ) 3

[ Ca ] CokkhabrÈhmaÓo = PokkharabrÈhmaÓo (SÊ, SyÈ) 405

[ �a ] �aheyya = �ayheyya (Ka) 220

[ Ta ] TattaphÈlaÑ = TattathÈlaÑ (SÊ, SyÈ) 13 Tathatthena = Tathattena (SÊ, SyÈ) 83 TalasantharaÓap|jaÑ = MÈlÈsanthÈrap|jaÑ (SÊ, SyÈ) 420 Tala~garavÈsÊ = TaÄa~garavÈsÊ (SÊ, SyÈ) VÈÄa~karavÈsÊ (Ka) 373

518 SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ


[ Tha ] ThaddhasÈÔakasa = BaddhasÈÔakassa (Ka) 451

[ Da ] DivÈvihÈravÈsÊ = DibbavihÈravÈsÊ (Ka) 327

[ Na ] Nayena = UpÈyena (Ka) 353 Navako = Navakataro (SyÈ) 429 Ni~kapoÓÓa = PoÓÓaka (SÊ) 470 NipisitvÈ = PiÑsitvÈ (SÊ, SyÈ) 466 NibbÈyeyya = NibbÈpeyya (Ka) 220 NivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena = NivÈsanaÔÔhÈnaÔÔhena (SÊ, SyÈ, Ka) 42 NhÈru = NahÈru (SÊ) NahÈr| (SyÈ) 55

[ Pa ] PakkhantÈnampi = PakkhandÈnampi (Ka) 4 PaccayapaÔisevana = PaccayapaÔisedhana (SÊ) 461 PaÔapaÔÈyantÈ = TaÔataÔÈyantÈ (SÊ, SyÈ) 339 PaÔinissajjanto = PaÔinissajjento (SyÈ, Ka) 209 ParikhÈdÊsu = ParikkhÈdÊsu (SyÈ, Ka) 223 Pisati = PiÑsati (SÊ, SyÈ) 98 PucchitadhammanidassanaÑ = PucchitabbadhammanidassanaÑ (Ka) 3 PuÒÒussayasampattiyÈ = PuÒÒ|panissayasampattiyÈ (SÊ, SyÈ) 380 PubbajÈtibhÈvanaÑ = PubbajÈtibhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 385 PubbuÄ|pamÈ = BubbuÄ|pamÈ (SÊ) PupphuÄ|pamÈ (Ka) 30 PotthalikÈya = KoÔÔhalikÈya (SyÈ, Ka) 225 PonobbhavikÈ = PonobhavikÈ (SÊ) 104

[ Bha ] BhallakaÑ = TallakaÑ (SÊ, SyÈ) 60 BhinditvÈ = ChinditvÈ (SÊ, SyÈ) 431 BhÊsanakasenÈsanÈnaÑ = BhiÑsanakasenÈsanÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 351



[ Ma ] MarumpÈ = MarumbÈ (SÊ, SyÈ) 60

[ Ya ] YadidaÑ = YadayaÑ (SÊ) HadayaÑ (SyÈ, Ka) 210 YamakatÈlakkhandhaÑ = YamakatÈlakandaÑ (SyÈ, Ka) 241 YojanasatamaggaÑ = YojanasatikaÑ maggaÑ (SyÈ) 373 YaÑ yaÑ hi = YaÒhi yaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 405

[ Ra ] RavaÓaghaÔe = YavanaghaÔe (SÊ) LavanaghaÔe (SyÈ) 236

[ La ] Lohita~koti = Lohita~goti (SyÈ, Ka) 60

[ Va ] VaÔÔi vaÔÔi = VaÔÔavaÔÔi (SÊ, SyÈ) 328 VaÔÔaÑ = VattaÑ (Ka) 426 VattapaÔipattiÑ = VattapaÔivattaÑ (SÊ, SyÈ) 335 VitujjamÈnamammÈnaÑ = VitujjamÈnadhammÈnaÑ (SyÈ, Ka) 95 Virajjheyya = Virujjheyya (SÊ, SyÈ) 423 VihÈrapariveÓaÑ = Pi~garapariveÓaÑ (SyÈ) Piya~gapariveÓaÑ (Ka) 278 VÊtikkame = VÊtikkamane (SyÈ) 367

[ Sa ] SakalikÈpi = SakkhalikÈpi (SÊ, SyÈ, Ka) 408 SakkaralasikÈya = SakkalasikÈya (SÊ, SyÈ) SilesikÈya (Ma-®Ôha 3. 171 piÔÔhe) 280 SajjhaÑ = Sajjhu (SÊ, SyÈ) 60 SattadhÈ = SatadhÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 87 Sannirujjhanesu = Sannirumbhanesu (SÊ, SyÈ) 339

520 SammohavinodanÊ-aÔÔhakathÈ


[ Sa ] SannirujjhanaÑ = SannirumbhanaÑ (SÊ, SyÈ) 339 SannirujjhitvÈ = SannirundhitvÈ (SÊ) 232 SarÊradhÈtunicayaÔÔhÈnaÑ = SarÊradhÈtucetiyaÔÔhÈnaÑ (SÊ) 427 SahoÉÉhaÑ = SahoÉhaÑ (SyÈ), SakkatÈnulomaÑ. SahoÉÉaÑ (Ka) 423 SÈdhikÈni = DasÈdhikÈni (SyÈ) VÊsÈdhikÈni (Visuddhimagge) 225 SÊtacchÈyaÑ = SandacchÈyaÑ (SÊ, SyÈ) 350 SÊsupadhÈnaÑ = SÊsappamÈÓaÑ (Ka) 349 SuÒÒaÔÔhaÑ = SuÒÒataÔÔhaÑ (SÊ, Ka) 127 S|nakÈragharaÑ = S|nÈgharaÑ (SÊ) 240

[ Ha ] HatthipÈkÈrena = SaÔÔhihatthapÈkÈrena (SyÈ, Ka) 279

sammohavinodan¢-a®®hakathŒbuddhispano.net/sites/default/files/cs/atthakatha/49abhia02.pdf ·...

Documents