પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ

rfíkkçk ÃkZLku fe ËwykyÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e,nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkhfkrËhe hÍðe

ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {ut ËenwE Ëwyk ÃkZ ÷ersÞu òu fwA ÃkZutøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þunni :

íkso{k : yi yÕ÷kn ! n{ Ãkh RÕ{ku rnf{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷Ëu ykih n{ Ãkh yÃkLke hn{ík LkkrÍ÷ Vh{k ! yi y-Í{ík ykihçkwÍwøkeo ðk÷u !

(y÷ {wMíkíkhV rs. 1, Mk.40, ËkY÷ rV¢ çkiYík)

Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËqYË þheV ÃkZ ÷ersÞu.

íkkr÷çku øk{u {ËeLkk

ð çkfey

ð {ÂøVhík

13 þÔðk÷w÷ {wfho{ 1428

“ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk”

Þun rfíkkçk (ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk)

þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkLkeÞu Ëk’ðíku RM÷k{e

nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkw rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe

hÍðe rÍÞkE Lku WËqo ÍçkkLk {U íknheh Vh{kÞk ni.

{sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e) Lku RMk rfíkkçk fku økwshkíke

hM{w÷ ¾ík {U {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku þkyuy fhðkÞk ni.

RMk {U yøkh rfMke søkn f{eçkuþe Ãkkyu íkku {sr÷Mku

íkhkrs{ fku (çk Íheyu {õíkqçk, VkuLk, E- {uE÷ Þk SMS )

{w¥k÷y Vh{k fh Mkðkçk f{kRÞu.

hkrçkíkk : - {sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkkyn{ËykçkkË : VkuLk :- 079-25 39 11 68

only sms : MO. 9328017263 , 9327862600

e mail : [email protected]

RMk rfíkkçk {U søkn çk søkn RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLkefkrV÷kU ykih {-ËLke fk{kU fe {-ËLke çknkhU çk-h-fíkU

÷wxk hne nI.

ÃkËuo fu çkkhu {UMkwðk÷ sðkçk

: {wyÂÕ÷V :þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e

nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkhfkrËhe h-Íðe

: Lkkrþh :{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk yn{Ë ykçkkË

Lkk{ rfíkkçk : ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk{wyÂÕ÷V : þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík

çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhíkyÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{ËRÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe

rMkLku íkçkkyík : þÔðk÷w÷ {wfho{ rMkLku 1430 rn.Lkkrþh : {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk, rMk÷uõxuz nkWMk,

yr÷V fe {ÂMsË fu Mkk{Lku, ¾kMk çkkÍkh,íkeLk íkhðkÍk, yn{Ë ykçkkË, økwshkík.

{-ËLke RÂÕíkò : rfMke ykih fku Þun rfíkkçk AkÃkLku fe RòÍík Lknª ni.

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {wÏíkr÷V þk¾U{wBçkE : 19,20 {wnB{Ë y÷e rçk®Õzøk, {wnB{Ë y÷e

hkuz, VkuLk : 022-23454429

Ëun÷e : {rxÞk {n÷, WËqo {kfuox, ò{uy {ÂMsËVkuLk : 011-23284660

LkkøkÃkwh : (c/o) òr{yíkw÷ {ËeLkk, {wnB{Ë y÷e MkhkÞhkuz, f{k÷ þknçkkçkk Ëhøkkn fu ÃkkMk{kur{LkÃkwhk VkuLk : 0712-2737290

ys{uh þheV : 19/216 V÷knu ËkhiLk {ÂMsË, Lkk÷k çkkÍkh,MxuþLk hkuz, Ëhøkkn,

“Þk Vkrík{k rçkLíku {wMíkVk” fu ÃkLËhn nwYV fe rLkMçkíkMku Þun rfíkkçk ÃkZLku fe 15 rLkGÞíkU

Vh{kLk u {wMíkVk : Þk’Lke“{wMkÕ{kLk fe rLkGÞík WMk fu y{÷ Mku çkuníkh ni.”

(y÷ {ku’s{w÷ fçkeh, rs. 6, Mk. 185, nËeMk : 5942)Ëku {-ËLke Vq÷ : (1) çkøkih yåAe rLkGÞík fu rfMke ¼e y-{÷u ¾ihfk Mkðkçk Lknª r{÷íkk.

(2) rsíkLke yåAe rLkGÞíkU rÍÞkËk, WíkLkk Mkðkçk ¼erÍÞkËk.(1) RÏ÷kMk fu MkkÚk {MkkR÷ Mke¾ fh rhÍkyu R÷kne fenfËkh çkLkq tøke (2) n¥k÷ ðwMy RMk fk çkk ðqÍq ykih (3) rfç÷k Y{wíkk-÷yk fYtøke (4) RMk fu {wíkk-÷yu fu Íheyu VÍo W÷q{ Mke¾qtøke(5) òu {My÷k Mk{Í {U Lkne ykyuøkk WMk fu r÷Þu ykÞíku fhe{k

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : “íkku yi÷kuøkku ! RÕ{ ðk÷kU Mku ÃkqAku yøkh íkwBnU RÕ{ Lknª.” (Ãkkhn : 14,yLLknT÷ : 43) Ãkh y{÷ fhíku nwyu W-÷{k Mku Ásqy fYtøke (6)(yÃkLku Íkíke LkwM¾u Ãkh) RLËÍTÍYhík ¾kMk ¾kMk {fk{kík Ãkh yLzh÷kRLk fYtøke (7) (Íkíke LkwM¾u fu) ÞkË Ëk~ík ðk÷u Mk^nu Ãkh ÍYherLkfkík r÷¾qtøke (8) rsMk {My÷u {U Ëw~ðkhe nkuøke WMk fku çkkhçkkh ÃkZq tøke. (9) rÍLËøke ¼h y{÷ fhíke hnqtøke (10) òuRM÷k{e çknLkU Lknª òLkíkª WLnU rMk¾kŸøke (11) òu RÕ{ {Uçkhkçkh nkuøke WMk Mku {MkkR÷ {U íkfhkh fYtøke (12) ËqMkhe RM÷k{eçknLkkU fku Þun rfíkkçk ÃkZLku fe íkhøkeçk rË÷kŸøke (13) (f{ yÍf{ 12 yËË Þk nMçku íkkiVef) Þun rfíkkçk ¾heË fh ËqMkhkU fkuíkkunTVíkLk Ëqtøke (14) RMk rfíkkçk fu {wíkk-÷yu fk Mkðkçk Mkkhe WB{íkfku EMkk÷ fYtøke (15) rfíkkçkík ðøkihk {U þh-E øk-÷íke r{÷eíkku LkkrþheLk fku r÷¾ fh {w¥k÷y fYtøke. (ÍçkkLke fnLkk Þkfn÷ðkLkk ¾kMk {wVeË Lknª nkuíkk)

ËwYË þheV fe VÍe÷íkykihík fk ÷^Íe {k’LkkõÞk yks f÷ ¼e ÃkËko ÍYhe ni ?Í{k™yu òrnr÷GÞík fe {wÆík rfíkLke ?çku ÃkËoøke fk ðçkk÷ÍktÍLk Mku {whkË fkiLk Mkk Íuðh ni ?nh ½wtøkwY fu MkkÚk þiíkkLk nkuíkk niÍkts ðk÷u ½h {U rVrh~íku Lknª ykíkuÍuðh fe ykðkÍ fk nwõ{ykihík fk þkunh fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkkþnLþknu {ËeLkk fk ËeËkh LkMkeçk nku økÞkrMkºk fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkrMkºk rfMku fníku nI ?{Ëo fk rMkºk fnkt Mku fnkt íkf ni ?nkS MkkrnçkkLk ykih Lkefh Ãkkuþykihík fk rMkºkLk{kÍ {U Úkkuzk Mkk rMkºk ¾w÷k nku íkku.....?{I Lk{kÍ Lknª ÃkZíke ÚkerË÷ ¾wþ fhLku fe VÍe÷íkrMkºk fe rfM{u Ëwðw{ fu [kh rnMMku{Ëo fk {Ëo fu r÷Þu rMkºkçkå[u fk rMkºkçknwík Akuxu çkå[u fe hkLk fku AqLkk fiMkk ?y{úË fku Ëu¾Lku fk nwõ{ykihík fk ykihík fu r÷Þu rMkºkykihík fk ysLkçke {Ëo fku Ëu¾LkkfkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLkk{Ëo fu r÷Þu ykihík fk rMkºk{Ëo fk yÃkLke Íkiò fku Ëu¾Lkk{Ëo fk yÃkLku {nkrh{ fku Ëu¾Lkk{Ëo fk {kt fu Ãkkô ËçkkLkk

1

1

2

3

4

5

6

6

8

9

10

12

12

13

14

15

16

17

19

20

21

22

22

23

24

24

25

26

27

27

29

29

31

31

34

35

36

37

39

41

42

44

44

45

46

47

48

50

52

55

57

59

59

60

61

62

64

67

67

WLðkLk MkVnk WLðkLk MkVnk{Ëo fk ykÍkË ykihík yÂßLkçkGÞkfku Ëu¾Lkk[unhk Ëu¾Lku fe RòÍík fe Mkqhík { ut fkLk ykihøkhËLk Ëu¾Lku fk {My÷kçku ÃkËoøke Mku íkkiçkkrsMk Mku rLkfkn fhLkk ni WMk fku Ëu¾Lkkyøkh Ëu¾Lkk {wÂBfLk Lk nku íkku õÞk fhLkk [krnÞuykihík fk {Ëo Mku R÷ks fhðkLkkf{h fk ËËo ykih {-ËLke fkrV÷kykihíkkU fu fÃkzkU fe íkhV {Ëo fk Ëu¾LkkËk{Lk fk Äkøkk½h Mku çkknh rLkf÷Lku fe yunríkÞkíkUykihík fk rfMk rfMk Mku ÃkËko ni ?{nkrh{ fe rfM{UËqÄ fu rh~íku {U ÃkËko fhLkk {wLkkrMkçk niLkMkçke {nkrh{ {U fkiLk fkiLk þkr{÷ nI ?çkk’Í MkwMkh Ãkwh ¾íkh nkuíku nIËuðh ¼k¼e fk ÃkËkoMkwMkhk÷ {U rfMk íkhn ÃkËko fhu ?ÃkËkoËkh fu r÷Þu ykÍ{kRþUykrMkÞk fe ËËoLkkf ykÍ{kRþ{nqo{k yB{e òLk Lku {-ËLke fk{ fhLku feRòÍík rË÷ðkE{-ËLke fk{ fe íkzÃk {hnçkk ![kh Vhk{eLku {wMíkVk½h {ut ÃkËuo fk ÍunTLk fiMku çkLku ?{k íknTík fu çkkhu {U ÃkqAk òyuøkkAkuxu ¼kE fe RÂLVhkËe fkurþþËGÞqMk fe íkk’heVyøkh ykihík Lkk Vh{kLke fhu íkku..... ?õÞk {wtn çkku÷u ¼kE çkn Lk fk ÃkËko ni ?

68

69

70

71

72

72

73

76

77

78

80

81

82

83

84

84

85

86

86

88

89

90

90

91

93

97

98

98

100

102

103

107

109

111

111

113

115

117

118

119

120

121

122

124

126

127

127

129

130

131

132

134

135

136

137

137

139

140

141

143

144

145

146

÷u Ãkk÷f çkå[u fk nwõ{çkå[e økkuË ÷uLkk fiMkk ?÷u Ãkk÷f Mku ÃkËko òRÍ nkuLku fe Mkqhík÷zfk fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?÷zfe fçk çkkr÷økk nkuíke ni ?rfíkLke W{ú fu ÷zfu Mku ÃkËko ni ?fkrVhk ykihík Mku ÃkËkoyk’÷k nÍhík fk VíkðkVkrshk ykihík Mku ÃkËko{uhe rÍLËøke fk {õMkË883 RÂßík{kykík{-ËLke RLyk{kík rfMk fu r÷Þu rfíkLku ?ykr{÷eLku {-ËLke RLyk{kík fu r÷Þu rçkþkhíku WÍT{kõÞk WMíkkË Mku ¼e ÃkËko ni ?Ãkeh ykih {wheËLke fk ÃkËkoykihík Lkk {nh{ Ãkeh fk nkÚk Lknª [q{ Mkfíkeøkih ykihíkkU Mku nkÚk r{÷kLku fk yÍkçkykihík fk fwhykLk Mke¾Lku fu r÷Þu ½h Mku rLkf÷LkkRÂMíkfk{ík fk V÷nh çkkík Ãkh yuf Mkk÷ fe RçkkËík fk Mkðkçkykihík fk Ãkeh Mku RÕ{ nkrMk÷ fhLkkykihík Ãkeh Mku çkkík [eík fhu Þk Lk ?Ãkeh ykih {wheËLke fe VkuLk Ãkh çkkík [eíkykihík fu r÷Þu VkuLk ðwMkq÷ fhLku fk íkhefk ?çkË LkMkeçk ykrçkË ykih sðkLk ÷zfeþnðík ÃkhMíke fw£ íkf ÷u økEykr÷{ ÍkËe yøkh çku ÃkËko nku íkku ?ykr÷{ çkkÃk fk ËËoLkkf yLò{ykihík WBhn fhu Þk Lk fhu ?WB{w÷ {wyr{LkeLk W{ú ¼h ½h Mku çkknh Lk rLkf÷ªykihík fku {ÂMsË fe nkrÍhe {Ly nkuLku fe ðsn15 rËLk fu çkk’Ë sçk fçkú ¾w÷e....

¾hçkqÍu fku Ëu¾ fh ¾hçkqÍk htøk Ãkfzíkk niËwLÞk çknwík ykøku rLkf÷ [wfe ni !þkunh çkkh Lk rLkf÷Lku Ëu íkku .....?7 Vhk{eLku {wMíkVkr{Þkt fk nf rÍÞkËk Þk {kt çkkÃk fk ?þkunh Ãkh çkeðe fu nwfqf½h yBLk fk øknðkhk fiMku çkLku ?2 Vhk{eLku {wMíkVkLk{f rÍÞkËk zk÷ rËÞkçkeðe fu r÷Þu sLLkík fe rçkþkhíkRM÷k{e çknLkkU fk {-ËLke MknhkMkå[e rLkGÞík fe çk-h-fík Mku økw{þwËk nkh r{÷ økÞkyåAe rLkGÞík fu VÍkR÷økw{þwËk [eÍ r{÷Lku fu r÷Þu [kh yðhkË¾kiVu ¾wËk fu Mkçkçk ykihík fk rLkfkn MkuçkkÍ hnLkk fiMkk ?õÞk rLkfkn Lk fh fu ykihík økwLknøkkh nkuøkeçku RÍTLk þkunh ½h Mku rLkf÷Lku fk ðçkk÷LkÚkLkkU fk ¾qLk ÃkeÃk [kxu íkçk ¼e......{I f¼e þkËe Lk fYtøke{ifu ðk÷u {kuníkkík hnUþkunh çku ÃkËoøke fk nwõ{ Ëu íkku ..... ?çkå[kU fk Ãkn÷k {õíkçk {kt fe økkuË ni2 Vhk{eLku {wMíkVkykihík þkunh Mku RÕ{ nkrMk÷ fhuykihík fk ykr÷{k fu ÃkkMk ò fh ÃkZLkkRÕ{ Mke¾Lku fk Íheyk MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík ¼e nIrÍÞkhíku {wMíkVkykfk WB{ík fe nk÷ík Mku çkk ¾çkh hníku nIRòÍík fu çkøkih RÂßík{ky fu r÷Þu ½h Mku rLkf÷Lkk{Ëo fu ÃkkMk ykihík fk ÃkZLkkykihíkykr÷{fkçkÞkLk MkwLkLku fu r÷Þu rLkf÷MkfíkeniÞk Lknª ?

WLðkLk MkVnk WLðkLk MkVnk

147

149

151

152

154

155

156

158

159

160

161

162

162

163

165

167

167

168

169

171

171

171

172

172

172

173

174

176

176

177

178

179

179

182

183

185

185

186

187

187

188

189

190

191

191

192

192

193

195

198

199

201

202

204

205

206

209

209

210

210

211

212

212

sLLkík {U ÷u òLku ðk÷u yk’{k÷Ëk’ðíku RM÷k{e fk 99% fk{ RÂLVhkËefkurþþ Mku ni¾íkhLkkf Ínhe÷k MkktÃkõÞk ÃkËko íkh¬e {U Áfkðx ni ?nfefík {U fkBÞkçk fkiLk ?snLLk{ {U ykihíkkU fe fMkhíkçki økihíke fe RÂLíknkMk¥kh70 nÍkh nhk{e çkå[u[kËh ykih [kh Ëeðkhe fe íkk’÷e{ rfMk Lku Ëe ?ykihík fe {w÷k-Í{ík fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk½h {U fk{ ðk÷e h¾ Mkfíku nI Þk Lknª ?yuÞh nkuMxuMk fe Lkkufhe fhLkk fiMkk ?{Ëo fk yuÞh nkuMxuMk {U r¾Ë{ík ÷uLkk fiMkk ?ykihík fk íkLnk MkVh fhLkk fiMkk ?ykihík fk nðkE snkÍ {U íkLnk MkVh fhLkk fiMkk ?ykihík fk çk øk-hÍu R÷ks øk÷e {U xn÷Lkk fiMkk ?n{ yçk rMkVo {-ËLke [uLk÷ Ëu¾íku nILk{kÍ çkwhkRÞkU Mku çk[kíke niRr¥kçkkyu Lk-çkLke {U ¾w~f xnLke rn÷kEõÞk ykihík zkìõxh fu ÃkkMk ò Mkfíke ni ?ykihík fk {Ëo Mku RLsuõþLk ÷økðkLkk{Ëo fk LkMko Mku RLsuõþLk ÷økðkLkkMkh {U ÷kunu fe fe÷LkMko fe Lkkufhe fhLkk fiMkk ?ÍÂÏ{ÞkU fe r¾Ë{ík ykih MknkrçkGÞkíkLkMko fe Lkkufhe fu sðkÍ fe yuf Mkqhíkyççkq fku çkiYLku {wÕf Lkkufhe r{÷ økE{Ï÷qík íkk’÷e{ fk þh-E nwõ{ykihík fk fkì÷usÃkËko LkþeLk ÷zfe fe þkËe Lknª nkuíkenw¬k{ fe {w÷k-Í{ík

ykÍ{kRþ {U Lk zhULkkrð÷U ÃkZLkk fiMkk ?{I VuþLk yuçk÷ Úke{wMfhk fh çkkík fhLkk MkwLLkík niõÞk yks f÷ ÃkËko ÍYhe Lknª ?ykÃk íkku ½h fu ykË{e nI !{Ëo fu nkÚk Mku [qrzÞkt ÃknLkLkkÃkËko fhLku {U {wykþhu Mku zh ÷økíkk nirnfkÞíkõÞk ½h {U {ÂGÞík nku òyu íkçk ¼e ÃkËko ÍYhe ni ?çkuxk ¾kuÞk ni nÞk Lknª ¾kuEçkuxe fu øk÷u fk ËËo Ëqh nku økÞkøkih {nTh{ Mku íkk’rÍGÞík fh Mkfíku nI Þk Lknª ?økih {nh{ fe RÞkËík fhLkk fiMkk ?Í[øke fu {w-íkyÂÕ÷f Mkwðk÷ ð sðkçkfkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLku fk {My÷kõÞk rË÷ fk ÃkËko fkVe ni ?ÍunTLke {heÍ íkLËwÁMík nku økÞkÃkËko fhLku {U rÍsf nkuíke nku íkku.....çkeçke Vkrík{k fu fVLk fk ¼e ÃkËkoçkeçke Vkrík{k fk Ãkw÷ rMkhkík Ãkh ¼e ÃkËkor{÷LkMkkhe fe çk-h-fíkUykihkík fe {Íkhks Ãkh nkrÍheykihík sLLkíkw÷ çkfey {U nkrÍhe Ëu Þk Lknª ?ykihík fe hkuÍyu hMkq÷ Ãkh nkrÍheykihík {ËeLku {U rÍÞkhíku fh Mkfíke nI Þk Lknªykihík {ÂMsËu Lk-çkðe {U yu’ríkfkV fhu Þk Lk fhu ?MknkrçkGÞkík fu ÃkËuo fe firVGÞkíknk÷íku yunhk{ {U ¼e [unhu fk ÃkËkoyLMkkrhGÞkík fe rMkÞkn [kËhUíknçkLË Vkz fh ËwÃkèu çkLkk r÷ÞuÃkËuo fe y unríkÞkík ! !!


213

214

215

216

217

217

219

219

220

222

227

228

229

231

232

233

234

235

237

238

240

241

242

243

244

247

247

247

249

250

251

252

254

254

255

257

259

260

261

261

262

263

265

267

268

268

270

271

272

272

273

274

275

276

276

277

278

279

279

280

280

ËwÃkèu çkkhef Lk nkUçkkhef ËwÃkèk Vkz rËÞkyn÷u rhMkk÷ík {U rnòçk ykÍkË {wMkÕ{kLkykihík fe y÷k{ík Úkknh nk÷ {U ÃkËkoçkeðe ½h Mku çkknh rLkf÷e ne õÞqt !ykihík fku Auzk íkku støk rAz økEykihík ykih þkì®Ãkøk MkuLxhykihík fku ½h {U fiË h¾ku !MkkiËk Mkw÷V {Ëo ne ÷kyutykihík fu xuõMke {U çkiXLku fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk½h fu Lkkufh Mku ykihík fe çku íkfÕ÷wVe fk nwõ{RM÷k{e çknLk ykih hknu ¾wËk {u MkVh{-ËLke fkrV÷kU fe 6 çknkhUøkwËuo fk ËËo Ëqh nku økÞk{ÕVqs fe nkÚkkU nkÚk rþVkÞkçkeç÷z «uþh fe {heÍk íkLËwÁMík nku økE100 ½hkU Mku çk÷kyut ËqhMkwfqLk fe LkªËøkhËLk fk ËËo fkVqh nku økÞkLkkçkeLkk çkå[u fe nihík ytøkuÍ rnfkÞík{wÍu fi nku òíke ÚkeMkkuLku fk økw{þwËk çkwLËk r{÷ økÞksLLkík fe ¼e õÞk þkLk ni !RM÷k{e çknLk ykih Lkufe fe Ëk’ðíkykðkÍ fiMku ¾w÷e !RM÷k{e çknLkkU fk {-ËLke {~ðhkËkihkLku RÆík MkwLLkíkU Mke¾Lku fu r÷Þu rLkf÷Lkk fiMkk ?RM÷k{e çknLkkU fk RÂßík{ky fhLkk fiMkk ?økihu ykr÷{ fku çkÞkLk fhLkk nhk{ niykr÷{ fe íkk’heV

økihu ykr÷{ fu çkÞkLk fk íkhefk{wçkÂÕ÷økeLk fu r÷Þu ynB{ rnËkÞíkRM÷k{e çknLkU Lkk’íkU ÃkZU Þk Lknª ?RM÷k{e çknLkU {kEf RÂMík’{k÷ Lk fhUykihík fu hkøk fe ykðkÍ{uhe ykðkÍ fktÃkíke Úkeçkh yk-{Ëu Mku yuf ËqMkhe fku ÃkwfkhLkk fiMkk ?çkå[kU fku zktxLku fe ykðkÍykihík Lkk’íkkU fe rðrzÞku fuMkux Ëu¾u Þk Lknªykihík Lkk’íkkU fe fuMkx MkwLkk Þk Lknª ?RM÷k{e çknLkU Lkk’ík ÏðkLkkU fe furMkxu Lk MkwLkUõÞk RM÷k{e çknLkU {nqo{k Lkk’ík ÏðkLke feLkk’íkU MkwLk Mkfíke nI ?RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke [uLk÷ Ëu¾Lkufk þh-E {My÷kykihík ykr{÷ fu ÃkkMk òyu Þk Lknª ?ykihík fk {ufyÃk fhLkk fiMkk ?r÷çkkMk fu çkk ðwsqË LktøkerË¾kLku fu r÷Þu Íuðhkík ÃknLkLkkykihík ¾w~çkq ÷økkyu Þk Lkk ?ykihík ¾w~çkq ÷økk fh çkknh Lk rLkf÷u¾w~çkq ÷økkLku ðk÷e ykihík fe rnfkÞíkÃkwh frþþ çkwhfy{-ËLke çkwhfyRM÷k{e çknLkkU fku íkBçken{nÕ÷u {U çkwhfy ¾ku÷ ËuLkk fiMkk ?{-ËLke çkwhfyu {U økh{e ÷økíke nku íkku ...... ?ykfk íkÃkíku nwyu Mknhk {U.çkk÷kU fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkçkk÷kU fu çkkhu {U yunríkÞkíkUykihík fk Mkh {wtzðkLkkykihík fk {ËkoLkk çkk÷ fxðkLkkðkun fVLk Vkz fh WX çkiXe


281

283

284

285

286

287

287

288

288

289

290

290

292

294

295

296

297

297

297

298

298

298

299

299

300

300

301

302

302

306

308

310

310

312

312

314

316

318

320

321

323

324

324

325

327

328

328

334

337

339

343

343

345

345

350

353

f{Íkuh çknkLkuykihík fk ËhÍe fku LkkÃk ËuLkk fiMkk ?¼kE ykih ¼k¼e fe RÂLVhkËe fkurþþ½h ðk÷kU fe RM÷kn fersÞuyn÷u ¾kLkk fku ËkuÍ¾ Mku fiMku çk[kyutrnszu Mku ¼e ÃkËko{w¾LLkMk rfMku fníku nI ?rnszkÃkLk Mku çk[Lku fe íkkfeËLkõ÷e rnszkòu {w¾LLkMk Lk nku WMk fku rnszk fnfh ÃkwfkhLkk fiMkk{w¾LLkMk fku rnsz fn fh çkw÷kLkkrnszkU fk rfhËkhíkeMkhe rsLMk Þk’Lke ¾wLMkk fu çkkhu {UynB{ {k’÷q{kíkyuf neszu fe {ÂøVhík fe rnfkÞíkËwÕnLk fu fË{kU fk ÄkuðLk rAzfLkk fiMkk ?LkÍh fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk4 ynkËeMku {wçkk-hfkLkÍh Vih ÷kuòLk çkqÍ fh LkÍh {ík zk÷kuLkÍh fe rnVkÍík fe VÍe÷íkRç÷eMk fk Ínhe÷k íkehykt¾kU {U ykøk ¼h Ëe òyuøkeykøk fe Mk÷kELkÍh rË÷ {U þnðík fk çkes çkkuíke niykihík fe [kËík ¼e {ík Ëu¾kuçkË rLkøkkne fh çkiXu íkku õÞk fhu ?økwLkkn r{xkLku fk LkwM¾kíkkiçkk fu RhkËu Mku økwL kkn fhLkk fw£ niyuf ykt¾ ðk÷k ykË{e

{I økwLkknkU fe Ë÷Ë÷ Mku rLkf÷ ykEËwyk fu VÍkR÷rfMke fu ½h {U {ík ÍktrfÞuykt¾ Vkuz zk÷Lku fk RÂÏíkÞkhøkw ík-økq {U rLkøkkn fnkt nku ?rLkøkknu {wMíkVk fe yËkyuts~Lku rð÷kË fe çk-h-fík Mku {uherÍLËøke çkË÷ økEs~Lku rð÷kËík Ëu¾ fh fçkq÷u RM÷k{R~fu {òÍe fu {w-íkyÂÕ÷f Mkwðk÷ sðkçkykrþf ð {k’þqf þkËe fh Mkfíku ni Þk Lknª ?økih þh-E R~fu {òÍe fe íkçkkn fkrhÞktíkeLk sðkLk çknLkkU fe RÂßík{kE ¾wËfwþeLkk fk{kLku R~f fe ¾wËfwrþÞktR~fu {òÍe Mku çk[Lku fk íkhefkþkËe rfíkLke W{ú {U nkuLke [krnÞu ?rsLLk yøkh ykihík Ãkh ykrþf nku òyu íkku.... ?rsLLk yøkhykihík fkuÍçkh ËMíke íkkunVk Ëu íkku.... ?

ykrþf ð {k’þqf fu íkkunVu fk nwõ{u þh-ELkkòEÍ íkkunVu ÷kixkLku fk íkhefk

y{úË fku íkkunVk ËuLkk fiMkk ?

ykihík Lkk {nh{ fku íkkunVk Ëu Mkfíke ni Þk Lkne ?Íw÷i¾k fe ËkMíkkLkykrþfkLku LkkËkLk fk hË nku økÞk !çkwhfy Ãkkuþ yk’hkrçkGÞkR~fçkkÍe Mku ÃkeAk AwzkLku fk YnkLke R÷ksyçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf fe íkkiçkk fk MkçkçkMkktÃk {økMk hkLke fh hnk Úkk¾wþ LkMkeçk ykrçkË fe Mkkrçkík fË{eyÂBçkÞkyu rfhk{ Ãkh ¼e RÂBíknkLk ykyuR~fu {òÍe Lku íkçkkne {[kE ni


329

330

330

354

355

357

357

360

361

361

362

363

365

366

369

370

370

371

372

372

373

374

375

375

378

379

384

386

386

388

389

389

390

391

391

393

394

395

396

ykrþfkU fu sÍTçkkík fu Mkkík nÞk MkkuÍ fr÷{kíkykrþfkík fu sÍTçkkík fu 12nÞk MkkuÍ fr÷{kíkR~f {U nkuLku ðk÷e þkrËÞkU fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkfkuxo fe þkËefwVq rfMku fníku nI ?fwVq fe ík{k{ þhkRík fe ðÍkníkLkMkçk fk çkÞkLky-s{e ÷zfk ykih y-hçke ÷zfeykr÷{ fe yuf çknwík çkze VÍe÷ík{i{Lk ykih MkÂGÞËn fk fkuxo {uhusMkÂGÞË ÍkËu ykih {i{Lk ÷zfe fk fkuxo {uhusøkihu MkÂGÞË ykih MkÂGÞËn fk rLkfknRM÷k{ {U fwVq nkuLkk{wMkÕ{kLk ÷zfe fk Lkki {wÂM÷{ Mku rLkfknÃkuþu (fk{ ÄLËu) {U fwVq nkuLkkíkkrsh fe ÷zfe fk fwVq ni Þk Lknª ?nßò{ ykih {ku[e fk ykÃkMk {U fwVq nkuLkkrËÞkLkík {U fwVq nkuLkk

VkrMkf ykih rçkLíku {w¥kfe{k÷ {U rfVkyík (Þk’Lke fwVq nkuLkk)fwVq Mku {w-íkyÂÕ÷f {w-íkVŠhfkíkËqMkhu fku çkkÃk çkLkk ÷uLkkþkËe fkzo {u tçkkÃk fk Lkk{ øk÷ík zk÷Lkkr{Þkt çkeðe fk yuf ËqMkhu Ãkh þf fhLkk fiMkkrfMke fku hLze fnLkk fiMkk ?økk÷e fe ËwLÞðe MkÍkþf fe rçkLkk Ãkh RÕÍk{ {ík ÷økkRÞu÷kunu fu 80 fkuzuyiçk AwÃkkyku sLLkík {U òyku !yiçk ¾ku÷Lku fk yÍkçkòËq xkuLkk fhðkLku fk RÕÍk{çkkuníkkLk fk yÍkçkíkkiçkk fu íkfkÍu Ãkqhu fh ÷ersÞu !çkË økw{kLke fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkhkuLku ðk÷u Ãkh çkË økw{kLke fk LkwõMkkLkr{Þkt çkeðe fu økwM÷u {ÂGÞík fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk

{kiík fe ÞkË {U ¼qfe hnLku ðk÷e ¾kíkqLknÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk {wykÍn y-ËrðGÞk

hkuÍkLkk Mkwçn fu ðõík Vh{kíkª : (þkÞË) Þun ðkun rËLk ni rsMk {U {wÍu{hLkk ni. rVh þk{ íkf fwA Lk ¾kíkª rVh sçk hkík nkuíke íkku fníkª :(þkÞË) Þun ðkun hkík ni rsMk {U {wÍ {hLkk ni. rVh Mkwçn íkf Lk{kÍÃkZíke hníkª. (yunÞkW÷ W÷q{, rs. 5, Mk. 151)

yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfun{khe {ÂøVhík nku.

{uhk rË÷ fktÃk WXíkk ni f÷uò {wtn fku ykíkk nifh{ Þk hçk ytÄuhk fçkú fk sçk ÞkË ykíkk ni


ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ ? sðkçkþiíkkLk ÷k¾ MkwMíke rË÷kyu Þun rfíkkçk (409 Mk-Vnkík)

{wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu {k’÷q{kík fk ¾ÍkLkyu ÷k

sðkçk nkÚk ykyuøkk.

ËwYË þheV fe VÍe÷íknÍhíku WçkGÞ rçkLk fk’çk Lku yÍo fe fu {I (Mkkhu

rðËo, ðÍeVu, Ëwykyut Akuz Ëqtøkk ykih) yÃkLkk Mkkhk ðõík ËwYË ÏðkLke {U

MkVo fYtøkk. íkku Mkhfkhu {ËeLkk Lku Vh{kÞk : “Þun

íkwBnkhe rV¢ku fku Ëqh fhLku fu r÷Þu fkVe nkuøkk ykih íkwBnkhu økwLkkn

{wykV fh rËÞu òyutøku.”

(Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 4, Mk. 207, nËeMk : 2465)

nh ËËo fe Ëðk ni íkk’ðeÍu nh çk÷k ni

ykihík fk ÷^Íe {k’LkkMkwðk÷ : ykihík fu ÷^Íe {k’Lkk õÞk ni ?

Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk ¼q÷ økÞk ðkun sLLkík fk hkMíkk ¼q÷ økÞk.

1

sðkçk : ykihík fu ÷w-økðe {k’Lkk ni “AwÃkkLku fe [eÍ” yÕ÷kn fu

{nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçkfk Vh{kLku yk÷eþkLk ni rf :

ykihík, “ykihík” (Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) ni sçk ðkunrLkf÷íke ni íkku WMku þiíkkLk Íktf fh Ëu¾íkk ni. (Þk’Lke WMkuËu¾Lkk þiíkkLke fk{ ni.)


õÞk yks f÷ ¼e ÃkËko ÍYhe ni ?Mkwðk÷ : õÞk ÃkËko RMk Ëkih {U ¼e ÍYhe ni ?sðkçk : S nkt [LË çkkíkU yøkh Ãkuþu LkÍh hnu íkku ÃkËuo fu

{MkkR÷ Mk{ÍLku {U ykMkkLke hnuøke. Ãkkhn 22 Mkq-híkw÷ynÍkçk fe ykÞík LkBçkh 33 {U ÃkËuo fk nwõ{ Ëuíku nwyuÃkhðËo økkh fk RþkoËu Lkqhçkkh ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykihyÃkLku ½hkU {tu Xnhe hnku ykih çkuÃkËk o Lk hnk u s iMk u yøk÷eòrnr÷GÞík fe çku ÃkËoøke.

(Ãkkhn : 22, y÷ ynÍkçk : 33)

¾÷eVyu yk’÷k nÍhík MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhík yÕ÷k{k

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh yuf ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh ËMk hn{íkU ¼usíkk ni.

2

{ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{Ë LkE{wÆeLk {whkËykçkkËeRMk fu íknTík Vh{kíku nI : “yøk÷e

òrnr÷GÞík Mku {whkË fç÷u RM÷k{ fk Í{kLkk ni, WMk

Í{kLku {U ykihíkU Ríkhkíke rLkf÷íke Úkª, yÃkLke ÍeLkíkð {nkrMkLk (Þk’Lke çkLkkð ®Mk½kh ykih rsM{ fe

¾qrçkÞkt {-Mk÷Lk MkeLku fu W¼kh ðøkihk) fk RÍTnkh

fhíke Úkª rf økih {Ëo Ëu¾U. r÷çkkMk yiMki ÃknLkíke Úkª,

rsLk Mku rsM{ fu yk’Ík yåAe íkhn Lk ZfU.” (¾ÍkRLkw÷

RhVkLk, Mk. 673) y^MkkuMk ! {kisqËk Ëkih {U ¼e Í{kLkyu

òrnr÷GÞík ðk÷e çku ÃkËoøke ÃkkE ò hne ni. ÞfeLkLk

siMku WMk Í{kLku {U ÃkËko ÍYhe Úkk ðiMkk ne yçk ¼e ni.Í{kLkyu òrnr÷GÞík fe {wÆík rfíkLke ?{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë

Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : fkþ ! RMk ykÞíkMku {kisqËk {wÂM÷{ ykihíkU Rçkúík ÃkfzU. Þun ykihíkU WLk

WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk Mku çkZ fh Lknª.

Mkkrnçku Ynw÷ çkÞkLk Lku Vh{kÞk rf nÍhíku

MkÂGÞËwLkk ykË{ ð íkqVkLku MkÂGÞËwLkk

Lk qn f u Ëhr{ÞkLk fk Í{kLkk

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh Mkki {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh Mkki hn{íkU LkkrÍ÷Vh{kíkk ni.

3

òrnr÷GÞíku W÷k fn÷kíkk ni òu çkkhn Mkku çkn¥kh (1272)

Mkk÷ ni ykih EMkk ykih nwÍqh fu

Ëhr{ÞkLk fk Í{kLkk òrnr÷GÞíku WÏhk ni òu íkõheçkLk A Mkku

(600) çkhMk ni .

(LkqÁ÷ RhVkLk, Mk. 673, Ynw÷ çkÞkLk, rs. 7, Mk. 170).

çku ÃkËoøke fk ðçkk÷Mkwðk÷ : çku ÃkËoøke fk õÞk ðçkk÷ ni ?

sðkçk : ykihík fe çku ÃkËoøke {qrsçku øk-Íçku R÷kne ykih Mkçkçku

íkçkkne ni. RMk Mkwðk÷ fk sðkçk Ãkkhn 18 Mkqhyu Lkqh fe

ykÞík LkBçkh 31 fu RMk rnMMku fe ík^Mkeh {U {w÷k-nÍk

nku [wLkkL[u RþkoËu R÷kne nkuíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih

Í{eLk Ãkh Ãkkô Íkuh Mku Lk h¾U rf

òLkk òyu WLk fk AwÃkk n wðk

®Mkøkkh. (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)

çkÞkLk fËko ykÞíku {wçkk-hfk fu íknTík {wVÂMMkhu fwhykLk,

¾÷eVyu yk’÷k nÍhík, MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku

yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{Ë™E{wÆeLk {whkËykçkkËe

Vh{kíku nI : Þk’Lke ykihíku ½h fu yLËh

Vh{kLku {wMíkVk íkw{ snkt ¼e nku {wÍ Ãkh ËwYË ÃkZku íkwBnkhk ËwYË {wÍ íkf ÃknkU[íkk ni.

4

[÷Lku rVhLku {U ¼e Ãkkô RMk fËh ykrnMíkk h¾U rf WLk fu

Íuðh fe ÍLfkh Lk MkwLke òyu, {My÷k : RMke r÷Þu [krnÞu

rf ykihíkU çkksuËkh ÍktÍLk Lk ÃknLkU . nËeMk þheV {U ni :

“yÕ÷kn WMk fki{ fe Ëwyk Lknª fçkq÷ Vh{kíkk

rsLk fe ykihíkU ÍktÍLk ÃknLkíke nkU.” (ík^Mkehkíku yn{rËGÞk

Mk. 565) RMk Mku Mk{ÍLkk [krnÞu rf sçk Íuðh fe ykðkÍ

y-Ë{u fçkq÷u Ëwyk (Þk’Lke Ëwyk fçkq÷ Lk nkuLku) fk Mkçkçk ni

íkku ¾kMk ykihík fe (yÃkLke) ykðkÍ (fk rçk÷k RòÍíku

þh-E økih {Ëkuo íkf Ãknwt[Lkk) ykih RMk fe çku ÃkËoøke fiMke

{qrsçku øk-Íçku R÷kne ( ) nkuøke, ÃkËuofe íkhV Mku çku

ÃkhðkE íkçkkne fk Mkçkçk ni.

(¾ÍkRLkw÷ RhVkLk, Mk. 566)

ÍktÍLk Mku {whkË fkiLk Mkk Íuðh ni ?Mkwðk÷ : nËeMk {U rsMk çkksuËkh ÍktÍLk ÃknLkLku fe {w{k-Lk-yík fe

økE RMk Mku fkiLk Mkk Íuðh {whkË ni ?

sðkçk : RMk Mku ½wt½Y ðk÷k Íuðh {whkË ni. yiMku Íuðh ÃknLkLku

ðkr÷ÞkU Mku {w-íkyÂÕ÷f yuf nËeMk {U RþkoË nkuíkk ni :

yÕ÷kn çkksuËkh ÍktÍLk fe ykðkÍ fku yiMku ne Lkk

ÃkMkLË Vh{kíkk ni rsMk íkhn røkLkk fe ykðkÍ fku Lkk

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {íkoçkk Mkwçn ykih ËMk {íkoçkk þk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík fu rËLk{uhe þVkyík r{÷uøke.

5

ÃkMkLË Vh{kíkk ni ykih WMk fk n~h òu yiMku Íuðh ÃknLkíkenku ðiMkk ne fhuøkk siMkk rf {Ík{eh ðk÷kU fk nkuøkk, fkuEykihík çkksuËkh ÍktÍLk Lknª ÃknLkíke {økh Þun rf WMkÃkh ÷k’Lkík çkhMkíke ni.

(fLÍw÷ WB{k÷, rs. 16, Mk. 164, hf{ : 45063)

nh ½wt½Y fu MkkÚk þiíkkLk nkuíkk ninÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk ÍwçkihVh{kík u n I rf n{khu Þnkt fe ÷kIze nÍhíku Íwçk ih( ) fe ÷zfe fku nÍhíku W{h fuÃkkMk ÷kE ykih WMk fu Ãkkô {U ½wt½Y Úku. nÍhíku MkÂGÞËwLkkW-{hu VkYf Lku WLnU fkx rËÞk ykih Vh{kÞkrf {I Lku hMkq÷wÕ÷kn Mku MkwLkk ni rf nh½wt½Y fu MkkÚk þiíkkLk nkuíkk ni.

(Mkw-LkLkku yçke ËkðqË, rs. 4, Mk. 124, nËeMk : 4230)

Íkts ðk÷u ½h {U rVrh~íku Lknª ykíkunÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk çkwLkkLkk Vh{kíke ni rf ðkunWB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk

fu ÃkkMk Úkª rf ykÃk fe r¾Ë{ík

{U yuf çkå[e ÷kE økE rsMk Ãkh ÍktÍLk Úku òu ykðkÍ fh

hnu Úku ykÃk çkku÷ª rf RMku {uhu ÃkkMk nhrøkÍ Lk

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.

6

÷kyku {økh RMk Mkqhík {U rf RMk fu ÍktÍLk íkkuz rËÞu òyut {I

Lku hMkq÷wÕ÷kn fku Vh{kíku MkwLkk rf

WMk ½h {U rVrh~íku Lknª ykíku rsMk {U Íkts nku.


RMk çkkçk fe ynkËeMku {wçkk-hfk fu íknTík {wVÂMMkhu þneh

nfe{w÷ WB{íknÍhíku {w íke yn{Ë Þkh ¾kLk

Vh{kíku ni : “yshkMk sBy sMko fe çk {k’Lkk s÷ks÷

Þk’Lke ½wtøkwY ykih RMk siMke ykðkÍ ËuLku ðk÷e [eÍ, Ÿx

fu øk÷u {U ½wtøkwY ykih çkkÍ (Lkk{e ÃkrhLËu) fu Ãkkô fu AÕ÷ku

fku ¼e yshkMk Þk s÷ks÷ fníku ni.t n{khu rnLËwMíkkLk {U

¼e Ãkn÷u ykihíkkU {tu ÍktÍLk fk hðks Úkk.” nËeMku ykRþk

{U òu ÍktÍLk íkkuz ËuLku fk rÍ¢ ni WMk fe þno

fhíku nwyu {w íke Mkkrnçk Vh{kíku nI : “RMk

íkhn (íkkuz ËU) rf WLk fu yLËh fu ftfh rLkfk÷ rËÞu òyut Þk

RMk íkhn rf RMk fu ½wtøkwY y÷øk fh rËÞu òyut Þk RMk

íkhn rf ¾wË ÍktÍLk ne íkkuz rËÞu òyut økhÍ Þun rf WLk {U

ykðkÍ Lk hnu.” (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 6, Mk. 136)

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾k hnuøkkrVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.

7

Íuðh fe ykðkÍ fk nwõ{Mkwðk÷ : õÞk ykihík fu r÷Þu ykðkÍ ðk÷u Íuðh ÃknLkLkk rçkÕfw÷

{Ly ni ?sðkçk : Lknª yiMkk nhrøkÍ Lknª, {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u

yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLkVíkkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 22 MkVnk 127

ykih 128 Ãkh Vh{kíku nI : çkÂÕf ykihík fk çkk ðMVufwËhík rçkÕfw÷ çku Íuðh hnLkk {õYn ni rf {Ëkuo Mku íkþççkkun({wþk-çkník) ni. {ÍeË Vh{kíku ni : nËeMk {U ni :hMkq÷wÕ÷kn Lku {ki÷k y÷e MkuVh{kÞk “ ” íkhs{k : yiy÷e ! yÃkLku ½h fe ¾ðkíkeLk fku nwõ{ Ëku rf Íuðh fuçkøkih Lk{kÍ Lk ÃkZU.

(y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík r÷¥k-çkhkLke, rs.4, Mk. 262, nËeMk : 5929)

WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku rMkÆefk ykihík fkçku Íuðh Lk{kÍ ÃkZLkk {õYn (Þk’Lke Lkk ÃkMkLËeËk) òLkíkªykih Vh{kíkª fwA Lk Ãkkyu íkku yuf zkuhk ne øk÷u {U çkktÄ ÷u.(yMMkw-LkLkw÷ fwçkúk r÷÷ çkinfe , rs.2, Mk. 332, hf{ : 3267) yk’÷knÍhík çksLku ðk÷u Íuðh fu RÂMík’{k÷ fu

{w-íkyÂÕ÷f RþkoË Vh{kíku ni : çksLku ðk÷u Íuðh ykihík fu

Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËwYË þheV ÃkZuøkk {I rfÞk{ík fu rËLk WMk fe þVkyík fYtøkk.

8

r÷Þu RMk nk÷ík {U òRÍ ni rf Lkk {nTh{kU {-Mk÷Lk ¾k÷k{k{qt [[k VqVe fu çkuxkU, suX, Ëuðh, çknLkkuE fu Mkk{Lku Lkykíke nku Lk WMk fu Íuðh fe ÍLfkh (Þk’Lke çksLku feykðkÍ) Lkk {nTh{ íkf Ãknwt[u. yÕ÷kn Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk :ykih yÃkLkk ®Mkøkkh Íkrnh Lk fhU {økh yÃkLku þkunhkUÃkh..., (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)... ykih Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yufLÍw÷ E{kLk : Í{eLk Ãkh Ãkkô Íkuh Mku Lk h¾U rf òLkkòyu WLk fk AwÃkk nwðk ®Mkøkkh. (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)

VkyuËk : Þun ykÞíku fhe{k rsMk íkhn Lkk {nh{ fkuøknLku (Þk’Lke Íuðh) fe ykðkÍ Ãknwt[Lkk {Ly Vh{kíkeni Þqtne sçk ykðkÍ Lk Ãknwt[u (íkku) RMk fk ÃknLkLkk ykihíkkUfu r÷Þu òRÍ çkíkkíke ni rf Ä{f fh Ãkkô h¾Lku fku {LyVh{kÞk Lk rf ÃknLkLku fku.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 127, 128, {w÷Ï¾MkLk)

ykihík fk þkunh fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkkMkwðk÷ : ykihíkkU fk yÃkLku þkunh fe rhÍk {LËe fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkk

fiMkk ?sðkçk : fkhu Mkðkçk ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u

MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkUfu r÷Þu {ÂøVhík ni.

9

Vh{kíku nI : ykihík fk yÃkLku þkunh fu r÷Þu øknLkk (Íuðh)ÃknLkLkk, çkLkkð ®Mkøkkh fhLkk çkkRMku y@u yÍe{ ykih WMkfu nf {U Lk{kÍu Lk^÷ Mku y^Í÷ ni, çkk’Í Mkkr÷nkík (Þk’LkeLkuf çkerçkÞkt) rf ¾wË ykih WLk fu þkunh ËkuLkkU ykir÷Þkyurfhk{ Mku Úku nh þçk çkk’Ëu Lk{kÍu Rþk Ãkqhk ®Mkøkkh fhfu ËwÕnLk çkLk fh yÃkLku þkunh fu ÃkkMk ykíkª yøkh WLnUyÃkLke íkhV nksík Ãkkíke nkrÍh hníkª ðhLkk Íuðh ðr÷çkkMk Wíkkh fh {wMkÕ÷u rçkAkíkª ykih Lk{kÍ {U {~økq÷nku òíkª. ykih ËwÕnLk fku MkòLkk íkku MkwLLkíku fËe{kykih çknwík ynkËeMk Mku Mkkrçkík ni çkÂÕf ftðkhe ÷zrfÞkutfku Íuðh ð r÷çkkMk Mku ykhkMíkk h¾Lkk rf WLk fe {tÂøLkÞktykyut, Þun ¼e MkwLLkík ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk.

126) {økh ÞkË hnu ! çkLkkð ®Mk½kh ½h fe [kh Ëeðkhe{U ðkun ¼e rMkVo {nkrh{ fu Mkk{Lku nku, WLk fku çkLkkMktðkh fh økih {Ëkuo fu Mkk{Lku çku ÃkËko r÷Þu r÷Þu rVhLkknhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

þnLþknu {ËeLkk fk ËeËkh LkMkeçk nku økÞkRM÷k{e çknLkku ! þh-E ÃkËuo fu íkyÕ÷wf Mku RÂMíkfk{íkÃkkLku fu r÷Þu íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økihrMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku

Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh yuf {híkçkk ËwYË þheV ÃkZíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k WMk fu r÷Þu yuf fehkík y@r÷¾íkk ni ykih fehkík WnwË Ãknkz rsíkLkk ni.

10

nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu. Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{¼e fhíke hrnÞu ykih Ëk’ðíku RM÷k{efu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞíkfu{-ËLke fkrV÷kU fe {wMkkrVhk çkLkLku fe MkykËík ¼e nkrMk÷Vh{kíke hrnÞu.1 yøkh fkuE ÃkqAu rf {-ËLke fkrV÷kU {UõÞk r{÷íkk ni ? íkku {I fnqtøkk rf {-ËLke fkrV÷kU {U õÞkLknª r{÷íkk ! RMk {-ËLke çknkh fku {w÷k-nÍk Vh{kRÞuykih R~fu hMkq÷ Mku ÷çkhuÍ rË÷ fk ViMk÷k {-ËLke çknkh fuRÂÏíkíkk{ Ãkh rËÞu nwyu þu’h Ãkh fn fh {kunhuíkMËef ÷økk fh fersÞu. [wLkkL[u niËhykçkkË (çkkçkw÷RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt nirf n{khu y÷kfu {U Ëk’ðíku RM÷k{e fe RM÷k{e çknLkkU fkyuf {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk. ËqMkhu rËLk y÷kfkEËkihk çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík fu çkk’Ë nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU ¼huçkÞkLk {U {wÍu ¼e rþhfík fe MkykËík r{÷e, çkÞkLk fu çkk’Ësçk Mk÷kíkku Mk÷k{ fu Þun y~ykh ÃkZu økyu, “yi þnLþknu{ËeLkk yMMkk÷kíkw ðMMk÷k{” íkku {I Lku òøkíke

Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkUfu hçk fk hMkq÷ nqt.

11

1.RM÷k{e çknLkku fu {-ËLke fkrV÷u fe nh {wMkkrVhk fu MkkÚk WMk fu çkå[kU fu yççkqÞk fkrçk÷u yu’rík{kË {nh{ fk MkkÚk nkuLkk ÷krÍ{e ni LkeÍ rÍB{uËkhkLk fkuyÃkLke {hÍe Mku {-ËLke fkrV÷u MkVh fhðkLku fe RòÍík Lknª {-Mk÷Lk ÃkkrfMíkkLkfe RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fu r÷Þu “RM÷k{e çknLkkU fe {sr÷Mk çkhkyuÃkkrfMíkkLk” fe {LÍqhe ÍYhe ni.

yk¾kU Mku Ëu¾k rf þnLþknu {ËeLkk, MkwYhu fÕçkku MkeLkk

Vq÷kU fk nkh ÃknLku ðnkt íkþheV ÷u ykyu

ni. yÃkLku øk{ Ïðkh ykfk fku Ëu¾ fh

{I ¾wË Ãkh fkçkq Lk h¾ Mkfe ykih {uhe ykt¾kU Mku yktMkqykut

fe Íze ÷øk økE. rVh ðkun E{kLk y^hkuÍ {LÍh {uhe

rLkøkknkut Mku ykuÍ÷ nku økÞk Þnkt íkf rf RÂßík{ky

RÂÏíkíkk{ fku Ãknwt[k.

r{÷ økyu ðkun íkku rVh f{e õÞk ni

ËkuLkkut yk÷{ fku Ãkk r÷Þk n{ Lku

rMkºk fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkrMkºk rfMku fníku nI ?

Mkwðk÷ : rMkºku ykihík rfMku fníku nI ?

sðkçk : rMkºk fu ÷w-økðe {k’Lkk nI AwÃkkLkk, ZktÃkLkk. rsLk yk’Ík fk

AwÃkkLkk ÍYhe ni WLk fku ykihík fníku nI ykih {ß{qE íkkih

Ãkh AwÃkkLku fu RMk y{÷ fku “rMkºku ykihík” (Þk’Lke ÃkkuþeËk

yk’Ík fk AwÃkkLkk) fníku ni. n{khu WVo {U WLk {ÏMkqMk

yk’Ík fku ¼e rMkºk fníku nit rsLk fk AwÃkkÞk òLkk ÍYhe

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkki çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkki Mkk÷ fu økwLkkn {wykVnkUøku.

12

ni. Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk fe {íçkqyk 1250 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk

“çknkhu þheyík” rsÕË yÔð÷ Mk^nk 479 Ãkh

MkËÁ~þheyn çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku ni : rMkºku ykihík (Þk’Lke rMkºk AwÃkkLkk) nh nk÷

{U ðkrsçk ni Ïðkn Lk{kÍ {U nku Þk Lknª, íkLnk nku Þk

rfMke fu Mkk{Lku. rçk÷k rfMke øk-hÍu Mknen fu íkLnkE {U ¼e

(rMkºk) ¾ku÷Lkk òRÍ Lknª ykih ÷kuøkkU fu Mkk{Lku Þk Lk{kÍ

{U íkku rMkºk (AwÃkkLkk) rçk÷ Rß{ky VÍo ni.(çknkhu þheyík, rs. 1, rnMMkk : 3, Mk. 479)

rMkºk fu {w-íkyÂÕ÷f ynfk{ fe Ëku yõMkk{ ni : (1) Lk{kÍ

{U {Ëo ð ykihík fu r÷Þu rMkºk fu ynfk{ (2) økihu Lk{kÍ {UrMkºk fu ynfk{ rf fkiLk rfMk rfMk fu rsM{ fu fkiLk Mku rnMMku Ãkh

LkÍh fh Mkfíkk ni. Ãkn÷u rfM{u yÔð÷ fe {wÏíkMkhLk ík^Mke÷

Mkwðk÷Lk sðkçkLk {w÷k-nÍk Vh{kRÞu :

{Ëo fk rMkºk fnkt Mku fnkt íkf ni ?Mkwðk÷ : {Ëo fu rsM{ fk fkiLk Mkk rnMMkk rMkºk ni ykih Lk{kÍ {U RMk

Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏíknku økÞk.

13

fu r÷Þu rMkºk fu õÞk ynfk{ ni ?

sðkçk : MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku nI : {Ëo fu r÷Þu LkkV fu Lke[u Mku ½wxLkkU fu Lke[u íkf

(rMkºk) ykihík ni Þk’Lke RMk fk AwÃkkLkk VÍo ni. LkkV RMk

{U Ëkr¾÷ Lknª ykih ½wxLku Ëkr¾÷ nI. RMk Í{kLku {U

çknwíkuhu yiMku ni rf íknçkLË Þk Ãkkò{k RMk íkhn ÃknLkíku

nI rf Ãkuzq (Þk’Lke LkkV fu Lke[u) fk fwA rnMMkk ¾w÷k hníkk

ni ykih yøkh fwhíku ðøkihk Mku RMk íkhn AwÃkk nku rf rsÕË

(Þk’Lke ¾k÷) fe htøkík Lk [{fu íkku ¾ih ðhLkk nhk{ ni

ykih Lk{kÍ {U [kiÚkkE fe r{õËkh ¾w÷k hnk íkku Lk{kÍ Lk

nkuøke ykih çkk’Í çkuçkkf yiMku nit rf ÷kuøkkU fu Mkk{Lku ½wxLku

çkÂÕf hkLk íkf ¾ku÷u hníku nI Þun ¼e nhk{ ni ykih RMk

fe ykËík ni íkku VkrMkf ni. (yiÍLk, Mk. 481)

nkS MkkrnçkkLk ykih Lkefh Ãkkuþyunhk{ ÃknLkLku ðk÷u çkk’Í nkS ¼e çku yunríkÞkríkÞkt fhíku

nI ykih WLk fu rMkºk fu çkk’Í rnMMku siMkk rf LkkV fu Lke[u fk fwA

rnMMkk ykih ½wxLku çkÂÕf hkLkkU fu çkk’Í rnMMku Mkçk fu Mkk{Lku

Íkrnh nkuíku hníku nI, WLk fku íkkiçkk fhLke ykih ykRLËk

Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku ËwYË þheV Lk ÃkZk WMk Lku sVk fe.

14

yunríkÞkíkfhLke ÷krÍ{e ni. LkeÍ RMk Mku Lkefh (KNICKERS)ÃknLk fh {wfB{÷ ½wxLku ykih hkLkkU fk fwA rnMMkk ¾w÷kh¾ fh ½q{Lku ðk÷u y^hkË ¼e Mkçkf nkrMk÷ fhU ykihRMk Mku íkkiçkk fhU, Lk ¾wË økwLknøkkh nkU Lk ËqMkhkU fku çkËrLkøkkne fe Ëk’ðík ËU. yøkh fkuE Lkefh ÃknLku nwyu nku íkkuËqMkhu {wMkÕ{kLk fu r÷Þu ÷krÍ{ nii rf WMk fu ¾w÷u nwyu½wxLkkU ykih hkLkkU fku Ëu¾Lku Mku yÃkLku ykÃk fku çk[kyu.

ykihík Mkk rMkºkMkwðk÷ : ykihíkkU fu rMkºk fu çkkhu {U ¼e {k’÷q{kík Vhkn{ fh ËersÞu

ykih Þun ¼e çkíkk ËersÞu rf RLk fku Lk{kÍ {U õÞk õÞkAwÃkkLkk nkuøkk.

sðkçk : {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu þheyík rsÕË 1

rnMMkk 3 MkVnk 481 Ãkh ni : ykÍkË ykihíkkU (økw÷k{ ð÷kitze fk Ëkih ¾í{ nwðk yks f÷ ík{k{ ykihíkU ykÍkË nI)ykih ¾wLMkk {wÂ~f÷ (Þk’Lke rsMk {U {Ëo ð ykihík ËkuLkkU fey÷k{íkU ÃkkE òyu ykih Þun Mkkrçkík Lk nku rf {Ëo ni Þkykihík) fu r÷Þu Mkkhk çkËLk ykihík (Þk’Lke AwÃkkLku fe søkn)ni. rMkðk {wtn fe rxf÷e ykih nÚkur÷ÞkU ykih Ãkkô fu íkÕðktu fuMkh fu ÷xfu nwyu çkk÷ ykih økhËLk ykih f÷kRÞkt ¼e ykihík(Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) nti (ykih) RLk fk AwÃkkLkk ¼e VÍo

Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYË þheV Lk ÃkZu íkku ÷kuøkkU {U ðkun fLsqMkíkheLkþÏMk ni.

15

nit. çkk’Í W-÷{k Lku Ãkw~íku ËMík (Þk’Lke nÚku÷e fe ÃkeX)ykih (Ãkkô fu) íkÕðku fku ykihík (Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) {UËkr¾÷ Lknª rfÞk. RíkLkk çkkhef ËwÃkèk rsMk Mku çkk÷ ferMkÞkne (Þk’Lke fk÷f) [{fu, ykihík Lku ykuZ fh Lk{kÍÃkZe Lk nkuøke sçk íkf WMk Ãkh fkuE yiMke [eÍ Lk ykuZu rsMkMku çkk÷ ðøkihk fk htøk AwÃk òyu. (yiÍLk, Mk. 484)

Lk{kÍ {U Úkkuzk Mkk rMkºk ¾w÷k nku íkku..... ?Mkwðk÷ : yøkh Úkkuzk Mkk rMkºk ¾w÷k hn økÞk íkku õÞk Lk{kÍ nku

òyuøke ?sðkçk : MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{eVh{kíku nI : “ðkÍun hnu rf rsLk yk’Ík fk rMkºk (Þk’LkeAwÃkkLkk) VÍo ni WLk {U fkuE WÍTð [kiÚkkE Mku f{ ¾w÷økÞk Lk{kÍ nku økE ykih yøkh [kiÚkkE WÍTð ¾w÷ økÞkykih VkihLk AwÃkk r÷Þk sçk ¼e nku økE ykih yøkh çkfËh yuf ÁõLk Þk’Lke íkeLk {íkoçkk fnLku fu ¾w÷khnk Þk rçk÷ fMË ¾ku÷k yøk[uo VkihLk AwÃkk r÷Þk Lk{kÍòíke hne. yøkh [LË yk’Ík {U fwA fwA ¾w÷k hnk rfnh yuf WMk WÍTð fe [kiÚkkE Mku f{ ni {økh {ß{qykRLk fk WLk ¾w÷u nwyu yk’Ík {U òu Mkçk Mku Akuxk ni WMk fe[kiÚkkE fu çkhkçkh ni Lk{kÍ Lk nwE {-Mk÷Lk ykihík fu

Vh{kLku {wMíkVk WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf LkÃkZu.

16

fkLk fk Lkðkt rnMMkk ykih ®Ãkz÷e fk Lkðkt rnMMkk ¾w÷k

hnk íkku {ß{qyk ËkuLkkU fk fkLk fe [kiÚkkE fe fËh ÍYh

ni (r÷nkÍk) Lk{kÍ òíke hne.”

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 481, 482)

{I Lk{kÍ Lknª ÃkZíke ÚkeRM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fe çk-h-fíkkU fu õÞk

fnLku ! RMk MkwLLkíkkU ¼hu {-ËLke {knku÷ Lku ÷k¾kU çku

Lk{krÍÞkU fku Lk{kÍe çkLkk rËÞk, yiMke ne yuf {-ËLke

çknkh {w÷k-nÍk fersÞu [wLkkL[u Ãktòçk (ÃkkrfMíkkLk) {U

{wfe{ RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni rf {uhu ½h fk

{knku÷ Þqt íkku {ÍTnçke Úkk rf {uhu yççkq òLk {ÂMsË {U

{wyÂÍTÍLk ykih çkze çknLk ykih ¼kE òLk Ëk’ðíku RM÷k{e

fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk Úku, {økh {uhk ÍunTLk ËwLÞkðe

÷ÍTÍíkkU {U çkË {Mík ykih Lk^Mk økwLkknkU Ãkh rË÷uh Úkk,

Lk{kÍut fÍk fh zk÷Lkk {uhe ykËík Úke. yuf rËLk [LË

RM÷k{e çknLkut n{khu ½h Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{ky fe Ëk’ðík ËuLku fu r÷Þu íkþheV ÷kEt. WLk fu

{nççkík ¼hu yLËkÍ Mku {uhk rË÷ ÃkMkes økÞk ykih {I Lku

RÂßík{ky {U rþhfík fe rLkGÞík fh ÷e. sçk ðnkt økE

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh ËwYË þheV ÃkZku yÕ÷kn íkw{ Ãkh hn{ík ¼usuøkk.

17

íkku yuf {wçkÂÕ÷økyu Ëk’ðíku RM÷k{e Lku “çku Lk{kÍe fe

MkÍkyut” fu {kiÍqy Ãkh rË÷ rn÷k ËuLku ðk÷k çkÞkLk rfÞk

rsMku MkwLk fh {I Úkhko WXe ykih {I Lku Ãk¬e rLkGÞík fe fu

yks fu çkk’Ë {uhe fkuE Lk{kÍ fÍk Lknª nkuøke.

rVh {knu hçkeWLLkqh þheV fk {kirMk{u çknkh ykÞk íkku {I

RM÷k{e çknLkku fu RÂßík{kyu {e÷kË {U þhef nwE snkt

yuf RM÷k{e çknLk Lku “T.V. fe íkçkkn fkrhÞk”1 çkÞkLk

fª. WMk çkÞkLk fku MkwLk fh {uhu hkUøkxu ¾zku nku økyu ykih

{uhe ykt¾kU Mku yktMkqyku fe Íze ÷øk økE. ðkun rËLk ykih

yks fk rËLk {I Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku

ðkçkMíkk nku fh yÃkLke RM÷kn fe fkurþþkU {U {MYV nqt.

ykÃk ¾wË íkþheV ÷kyu yÃkLku çkufMk fe íkhV

“ykn” sçk rLkf÷e íkzÃk fh çku fMkku {sçkqh fe

ykÃk fu fË{kU {U røkh fh {kiík fe Þk {wMíkVk

ykhÍq fçk ykyuøke çkh çku fMkku {sçkqh fe


18

(1). y{ehu yn÷u MkwLLkík fe ykðkÍ {U ykìrzÞku fuMkux ykihðeMkeze ykih RMke çkÞkLk fk rhMkk÷k {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku nrËGÞíkLk ík÷çkfersÞu. {sr÷Mku {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk

rË÷ ¾wþ fhLku fe VÍe÷íkRM÷k{e çknLkku ! ½h ½h ò fh Lkufe fe Ëk’ðík

ËuLku fe ¼e ðkfuE çkze çk-h-fíkU nI, nku Mkfíkk ni ykÃk feÚkkuze Mke fkurþþ rfMke fe íkõËeh çkË÷ fh h¾ Ëu ykih

ðkun ykr¾hík fe çkuníkrhÞkt Rfêe fhLku {U {MYV nku

òyu ykih ykÃk fk ¼e çkuzk Ãkkh nku òyu. Mkkur[Þu íkkuMkne ! ykÃk fe Lkufe fe Ëk’ðík MkwLk fh òu RM÷k{e çknLk

{-ËLke {knku÷ Mku {wLMkr÷f nku òíke nkuøke WMk fku rfíkLkk

MkwfqLk r{÷íkk nkuøkk ykih WMk fk rË÷ rfMk fËh ¾wþ nkuòíkk nkuøkk ! ! {wMkÕ{kLk fk rË÷ ¾wþ fhLkk ¼e

çknwík çkzu Mkðkçk fk fk{ ni [wLkkL[u þnLþknu ¾wþ r¾Mkk÷,

Ãkifhu nwMLkku s{k÷ ËkVuyu hLòu {÷k÷, Mkkrnçku sqËku Lkðk÷,hMkq÷u çku r{Mkk÷, çkeçke ykr{Lkk fu ÷k÷, {nçkqçku hççku

Íw÷ s÷k÷ Lku

Vh{kÞk : “òu þÏMk rfMke {kur{Lk fu rË÷ {U ¾wþe Ëkr¾÷fhíkk ni yÕ÷kn WMk ¾wþe Mku yuf rVrh~íkk ÃkiËk

Vh{kíkk ni òu yÕ÷kn fe RçkkËík ykih íkkineË

çkÞkLk fhíkk ni. sçk ðkun çkLËk yÃkLke fçkú {U [÷kòíkk ni íkku ðkun rVrh~íkk WMk fu ÃkkMk yk fh ÃkqAíkk ni :


19

“õÞk íkq {wÍu Lknª Ãkn[kLkíkk ?” ðkun fníkk ni rf íkq fkiLk

ni ? íkku ðkun rVrh~íkk fníkk ni rf {I ðkun ¾wþe fe þõ÷

nqt rsMku íkqLku Vw÷k {wMkÕ{kLk fu rË÷ {U Ëkr¾÷ rfÞk Úkk,

yçk {I íkuhe ðnþík {U íkuhk {qrLkMk nkuôøkk ykih Mkwðk÷kík

fu sðkçkkík {U Mkkrçkík fË{ h¾qtøkk ykih hkuÍu rfÞk{ík {I

íkuhu ÃkkMk ykŸøkk ykih íkuhu r÷Þu íkuhu hçk fe çkkhøkkn

{U rMkVkrhþ fYtøkk ykih íkwÍu sLLkík {U íkuhk rXfkLkk

rË¾kôøkk.

(y¥khøkeçk ð¥khneçk, rs. 3, Mk. 266, nËeMk : 23)

íkkòu íkÏíkku nwfq{ík {ík Ëu, fMhíku {k÷ku Ëki÷ík {ík Ëu

yÃkLke ¾wþe fk Ëu Ëu {wÍTËk Þk yÕ÷kn {uhe Íku÷e ¼h Ëu

rMkºk fe rfM{u Ëwðw{ fu [kh rnMMkuyçk rMkºk fe ËqMkhe rfM{ (Þk’Lke R÷kðk Lk{kÍ fu rMkºk)

fe ík^Mke÷kík Mkwðk÷Lk sðkçkLk Ãkuþu r¾Ë{ík ni. RMk fu

ynfk{ fe [kh yõMkk{ ni : (1) {Ëo fk {Ëo fu r÷Þu

rMkºk (2) ykihík fk ykihík fu r÷Þu rMkºk (3) ykihík fu

r÷Þu ysLkçke {Ëo fk rMkºk (4) {Ëo fu r÷Þu ykihík fk

rMkºk.


20

(1) {Ëo fk {Ëo fu r÷Þu rMkºkMkwðk÷ : {Ëo fk rMkºk fnkt Mku fnkt íkf ni ?sðkçk : {Ëo fk rMkºk LkkV fu yiLk Lke[u Mku ÷u fh ½wxLkku Mk{uík ni,

LkkV rMkºk {U þkr{÷ Lknª. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefnnÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷eyk’Í{e Vh{kíku nI : {Ëo {Ëo fu nh WMkrnMMkyu çkËLk fe íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni rMkðk WLkyk’Ík fu rsLk fk rMkºk (Þk’Lke AwÃkkLkk) ÍYhe ni ðkunLkkV fu Lke[u Mku ½wxLku fu Lke[u íkf ni rf RMk rnMMkyuçkËLk fk AwÃkkLkk VÍo ni. rsLk yk’Ík fk AwÃkkLkk ÍYheni WLk fku ykihík fníku nI rf rfMke fku ½wxLkk ¾ku÷u nwyuËu¾u íkku {Ly fhu ykih hkLk ¾ku÷u nwyu Ëu¾u íkku MkÏíke Mku{Ly fhu ykih þ{oøkkn ¾ku÷u nwyu nku íkku WMku MkÍk Ëeòyuøke. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 85) ÞkË hnu !MkÍk ËuLkk yðk{ fk Lkne nw¬k{ fk fk{ ni. ÍYhíkLkçkkÃk yki÷kË Ãkh, WMíkkÍ þkrøkËo Ãkh, Ãkeh {wheË ÃkhMkÏíke ¼e fh Mkfíkk ni ykih MkÍk ¼e Ëu Mkfíkk ni.[wLkkL[u çknkhu þheyík rsÕË 1 MkVnk 482 Ãkh ni :yøkh ykihíku øk÷eÍ (Þk’Lke ykøku ykih ÃkeAu fu {ÏMkqMkrnMMku) ¾ku÷u nwyu ni íkku òu {khLku Ãkh fkrËh nku {-Mk÷Lk


21

çkkÃk Þk nkrf{ ðkun {khu.çkå[u fk rMkºk

Mkwðk÷ : õÞk ËqÄ Ãkeíku çkå[u ykih çkå[e fuu ¼e ½wxLku ykih hkLkutðøkihk AwÃkkLkk ÍYhe nI ?

sðkçk : S Lknª, ËqÄ Ãkeíkk çkå[k Ãkqhk ne Lktøkk nku íkçk ¼e WMk feíkhV LkÍh fhLku {U fkuE nhs Lknª. Ëk’ðíku RM÷k{e fuRþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 312

Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rnMMkk16 MkVnk 85 Ãkh MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíkuyÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku ni : çknwík Akuxu çkå[u fu r÷Þu ykihíkLknª Þk’Lke WMk fu çkËLk fu rfMke rnMMku fku AwÃkkLkk VÍoLknª, rVh sçk fwA çkzk nku økÞk íkku WMk fu ykøku ÃkeAu fk{fk{ AwÃkkLkk ÍYhe ni. rVh sçk ykih çkzk nku òyu ËMkçkhMk Mku çkzk nku òyu íkku WMk fu r÷Þu çkkr÷øk fk Mkk nwõ{ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 85)

çknwík Akuxu çkå[u fe hkLk fku AqLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : çknwík Akuxu çkå[u fe hkLk fku AqLkk fiMkk ?

sðkçk : Aq Mkfíkk ni. nkt yøkh Ëu¾Lku ykih AqLku Mku þnðík ykíkenku íkku yçk yuf rËLk fu çkå[u fku ¼e Lk Ëu¾ Mkfíkk ni Lk Aq


22

Mkfíkk ni. yks f÷ nk÷kík çknwík LkkÍwf nku økyu ni

Ëku Þk íkeLk Mkk÷ fe çkÂå[ÞkU fu MkkÚk ¼e økLËu

fk{ nku Lku fe ¾çkhU MkwLke økE ni.

y{úË fku Ëu¾Lku fk nwõ{Mkwðk÷ : y{úË fku Ëu¾Lkk òRÍ ni Þk Lknª ?

sðkçk : y{úË fku Ëu¾Lkk òRÍ ¼e ni ykih Lkk òRÍ ¼e. RMk fe

ík^Mke÷ çkÞkLk fhíku nwyu MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn

nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e

yk’Í{e Vh{kíku nI : ÷zfk sçk {whkrnf

(Þk’Lke ËMk çkhMk fe W{ú fu çkk’Ë çkkr÷øk nkuLku fu fheçk)

nku òyu ykih ðkun ¾wçk Mkqhík Lk nku íkku LkÍh fu çkkhu {U

RMk fk ðkune nwõ{ nu òu {Ëo fk ni ykih ¾qçk Mkqhík nku íkku

ykihík fk òu nwõ{ ni ðkun RMk fu r÷Þu ni Þk’Lke þnðík fu

MkkÚk WMk fe íkhV LkÍh fhLkk nhk{ ni ykih þnðík Lk nku

íkku WMk fe íkhV LkÍh ¼e fh Mkfíkk ni ykih WMk fu MkkÚk

íkLnkE ¼e òRÍ ni. þnðík Lk nkuLku fk {í÷çk Þun

ni rf WMku ÞfeLk nku rf LkÍh fhLku Mku þnðík Lk nkuøke

ykih yøkh RMk fk þwçkk ¼e nku íkku nhrøkÍ LkÍh Lk

fhu çkkuMku fe Ïðkrnþ fk ÃkiËk nkuLkk ¼e þnðík fe nË


23

{U Ëkr¾÷ ni. (yiÍLk) (ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk fk {íçkqyk rhMkk÷k “y{úË ÃkMkLËe fe íkçkkn fkrhÞk” fk

{wíkk-÷yk fersÞu)

(2) ykihík fk ykihík fu r÷Þu rMkºkMkwðk÷ : õÞk ykihík, ykihík fu çkËLk fu nh rnMMku fku Ëu¾ Mkfíke ni ?sðkçk : S Lknª. ykihík fku ykihík fk LkkV fu Lke[u Mku ÷u fh ½wxLkkU

Mk{uík fk rnMMkk Ëu¾Lk u fe RòÍík Lknª [wLkkL[uMkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{eVh{kíku nI : ykihík fk ykihík fku Ëu¾Lkk, RMk fk ðkunenwõ{ ni òu {Ëo fku {Ëo fe íkhV LkÍh fhLku fk ni Þk’LkeLkkV fu Lke[u Mku ½wxLku íkf Lknª Ëu¾ Mkfíke çkkfe yk’Ík feíkhV LkÍh fh Mkfíke ni çkþíkuo rf þnðík fk yLËuþk Lknku. ykihíku Mkkr÷nk (Þk’Lke Lkuf çkeçke) fku Þun [krnÞurf yÃkLku fku çkËfkh (Þk’Lke ÍkrLkÞk ð Vkrnþk) ykihíkfu Ëu¾Lku Mku çk[kyu Þk’Lke WMk fu Mkk{Lku ËwÃkèk ðøkihk LkWíkkhu õÞqt rf ðkun WMku Ëu¾ fh {Ëkuo fu Mkk{Lku WMk feþõ÷ku Mkqhík fk rÍ¢ fhuøke. (yiÍLk, Mk. 86)

(3) ykihík fk ysLkçke {Ëo fku Ëu¾LkkMkwðk÷ : ykihík økih {Ëo fku Ëu¾ Mkfíke ni Þk Lknª ?


24

sðkçk : Lk Ëu¾Lku {U ykrVGÞík ne ykrVGÞík ni. y÷çk¥kk Ëu¾Lku{U sðkÍ fe Mkqhík ¼e ni {økh Ëu¾Lku Mku fç÷ yÃkLku rË÷

Ãkh ¾qçk ¾qçk ykih ¾qçk økkih fh ÷u fnª Þun Ëu¾LkkøkwLkknkU fu økkh {U Lk Äfu÷ Ëu. Vw-fnkyu rfhk{

sðkÍ fe Mkqhík çkÞkLk fhíku nwyu Vh{kíku ni : “ykihík fk{Ëuo ysLkçke fe íkhV LkÍh fhLku fk ðkune nwõ{ ni òi {Ëo

fk {Ëo fe íkhV LkÍh fhLku fk ni ykih Þun WMk ðõík ni rfykihík fku ÞfeLk fu MkkÚk {k’÷q{ nku rf WMk fe íkhV LkÍh

fhLku Mku þnðík Lknª ÃkiËk nkuøke ykih yøkh RMk fk þwçkk¼e nku íkku nhrøkÍ LkÍh Lk fhu.” (çknkhu þheyík, rnMMkk :

16, Mk. 86, yk÷{økehe, rs. 5, Mk. 327)

fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLkkMkwðk÷ : yiMku {w{kr÷f snkt fw^Vkh fe yõMkrhGÞík nkuíke ni ðnkt

fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðk Mkfíku nI Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª fhðk Mkfíku. òu {wMkÕ{kLk yiMku {w{kr÷f {U hníku nIWLk fku Ãkn÷u Mku yiMku yMÃkíkk÷ ÍunTLk {U h¾Lku [krnyut

snkt ÷uze zkìõxÍo, LkMkuo ykih ËkRÞkt {wMkÕ{kLk ËÂMíkÞkçknk u òíke nk U . yøkh R{hsLMke nk u òyu yk ih

{wMkÕ{kLk ËkE (MID WIFE) fe Vhkn{e {wÂBfLk Lk


25

nku ykih {w-íkçkkrË÷ fkuE Mkqhík Lk nku íkku MkÏík {sçkqhe fe

nk÷ík {ut fkrVhk Mku Þun r¾Ë{ík ÷u ÷e òyu. MkËÁ~þheyn,

çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë

y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : {wMkÕ{kLk

ykihík fku Þun ¼e n÷k÷ Lknª rf fkrVhk fu Mkk{Lku yÃkLkk

rMkºk ¾ku÷u ({wMkÕ{kLk ykihík fk fkrVhk Mku WMke íkhn ÃkËko ni

rsMk íkhn ysLkçke {Ëo Mku. fkrVhk fu r÷Þu ykihík fu çkËLk fu

ðkun ík{k{ rnMMku rMkºk ni òu rf yuf ysLkçke {Ëo fu r÷Þu ni)

½hkU {U fkrVhk ykihíkU ykíke nI ykih çkerçkÞkt WLk fu Mkk{Lku

RMke íkhn {ðkÍuyu rMkºk ¾ku÷u nwyu nkuíke ni rsMk íkhn

{wÂM÷{k fu Mkk{Lku hníke ni WLk fku RMk Mku RÂßíkLkkçk (çk[Lkk)

÷krÍ{ ni. yõMkh søkn ËkRÞkt (MID WIFES) fkrVhknkuíke

ni. ykih ðkun çkå[k sLkkLku fe r¾Ë{ík yLò{ Ëuíke nI,

yøkh {wMkÕ{kLk ËkRÞkt r{÷ MkfU íkku fkrVhk Mku nhrøkÍ Þun

fk{ Lk fhkÞk òyu rf fkrVhk fu Mkk{Lku RLk yk’Ík fu ¾ku÷Lku

fe RòÍík Lknª. (yiÍLk)

(4) {Ëo fu r÷Þu ykihík fk rMkºkVe Í{kLkk RMk fe íkeLk MkqhíkU ni : (yr÷V) {Ëo fk yÃkLke


26

Íkuò fku Ëu¾Lkk (çkk) {Ëo fk yÃkLku {nkrh{ fe íkhVLkÍh fhLkk (S{) {Ëo fk yßLkrçkGÞk ykihík fku Ëu¾Lkk.(yr÷V) {Ëo fk yÃkLke Íkiò fku Ëu¾Lkk

Mkwðk÷ : õÞk fkuE yiMkk rnMMkyu çkËLk ¼e ni rsLk fe íkhV r{Þktçkeðe LkÍh Lknª fh Mkfíku ?

sðkçk : Lknª yiMkk fkuE rnMMkyu çkËLk Lknª MkËÁ~þheyn,çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ëy{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : (þkunhyÃkLke) ykihík fe yuze Mku [kuxe íkf nh WÍTð fe íkhVLkÍh fh Mkfíkk ni þnðík ykih rçk÷k þnðík ËkuLkkU MkqhíkkU {UËu¾ Mkfíkk ni. RMke íkhn Þun ËkuLkkU rfM{ fe ykihíkU (Þk’Lkeçkeðe ykih çkktËe {økh yçk çkktËe fk Ëkih Lknª hnk) WMk {Ëofu nh WÍTð fku Ëu¾ Mkfíke nI. nkt çkuníkh Þun ni rf (ËkuLkkU {U MkufkuE ¼e yuf ËqMkhu fu) {fk{u {ÏMkqMk fe íkhV LkÍh Lk fhu õÞqtrf RMk Mku rLkMÞkLk ÃkiËk nkuíkk (Þk’Lke nkrVÍk f{Íkuh nkuíkk)ni ykih LkÍh {U ¼e Íku’V ÃkiËk nkuíkk (Þk’Lke rLkøkkn ¼ef{Íkuh nku òíke) ni. (yiÍLk, Mk. 87)

(çkk) {Ëo fk yÃkLku {nkrh{ fku Ëu¾LkkMkwðk÷ : {Ëo yÃkLku {nkrh{ {-Mk÷Lk {kt, çknLk fu rfLk yk’Ík fe

íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni ?sðkçk : {nkrh{ fu çkËLk fu çkk’Í rnMMkku fku Ëu¾ Mkfíkk ni ykih


27

çkk’Í fku Lknª Ëu¾ Mkfíkk. RMk fe ík^Mke÷ çkÞkLk fhíkunwyu MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk{w íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíkunI : òu ykihík WMk fu {nkrh{ {U nku WMk fu Mkh, MkeLkk,®Ãkz÷e, çkkÍq, f÷kE, økhËLk, fË{ fe íkhV LkÍh fh Mkfíkkni sçk rf ËkuLkkU {U Mku rfMke fku þnðík fk yLËuþk Lk nku.{nkrh{ fu Ãkux, ÃkeX ykih hkLk fe íkhV LkÍh fhLkk Lkk òRÍni. RMke íkhn fhðx ykih ½wxLku fe íkhV LkÍh fhLkk ¼e LkkòRÍ ni. (Þun nwõ{ WMk ðõík ni sçk rsM{ fu RLk rnMMkkuÃkh fkuE fÃkzk Lk nku ykih yøkh Þun ík{k{ yk’Ík {kuxu fÃkzuMku AwÃku nwyu nkU íkku ðnkt LkÍh fhLku {U nhs Lknª) fkLk ykihøkhËLk ykih þkLku (Þk’Lke fLÄu) ykih [unhu fe íkhV LkÍhfhLkk òRÍ ni. {nkrh{ Mku {whkË ðkun ykihíkU ni rsLk Mkun{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ ni. nwh{ík LkMkçk Mku nku Þk MkçkçkMku {-Mk÷Lk hÍkyík (ËwÄ fk rh~íkk) Þk {wMkk-nhík. yøkhrÍLkk fe ðsn Mku nwh{íku {wMkk-nhík nku siMku {wÂÍTLkÞk fu

WMkq÷ ð VwYy (Þk’Lke rsMk ykihík Mku rÍLkk rfÞk WMk fe {kt,

LkkLke, Ãkh LkkLke QÃkh...... íkf ykih çkurxÞkt, LkðkrMkÞkt,

Ãkh LkðkrMkÞkt....... Lke[U íkf) WLk fe íkhV LkÍh fhLkk ¼e

(ÍkLke fu r÷Þu) ðkune nwõ{ ni. (yiÍLk, Mk. 87, 88)

28


{Ëo fk {kt fu Ãkkô ËçkkLkkMkwðk÷ : RM÷k{e ¼kE yÃkLke yB{e òLk fu nkÚk Ãkkô [q{Lkk [knu

Þk ËçkkLkk [knu íkku RMk fe RòÍík ni Þk Lknª ?

sðkçk : ËkuLkku {U Mku rfMke fku þnðík Lk nku íkku rçkÕfw÷ RòÍík

çkÂÕf RM÷k{e ¼kE fu r÷Þu RMk {U ËkuLkku snkLkkU fe

MkykËík ni. {Lfq÷ ni : rsMk Lku yÃkLke ðkr÷Ëk fk Ãkkô

[q{k íkku yiMkk ni siMku sLLkík fe [ki¾x (Þk’Lke ËhðkÍu)

fku çkkuMkk rËÞk (Ëwhuo {wÏíkkh rs. 9, Mk. 606) MkËÁ~þheyn,


y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : {nkrh{

fu rsLk yk’Ík fe íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni WLk fku Aq ¼e

Mkfíkk ni sçk rf ËkuLkkU {U Mku rfMke fku þnðík fk yLËuþk

Lk nku. {Ëo yÃkLke ðkr÷Ëk fk Ãkkô Ëçkk Mkfíkk ni {økh

hkLk WMk ðõík Ëçkk Mkfíkk ni sçk fÃkzu Mku AwÃke nwE nku,

Þk’Lke (Ëçkk Mkfíkk ni {økh) fÃkzu fu QÃkh Mku ykih çkøkih

nkR÷ AqLkk òRÍ Lknª.

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 88)

(S{) {Ëo fk ykÍkË ykihík yßLkrçkGÞk fku Ëu¾LkkMkwðk÷ : {Ëo økih ykihík fu [unhu fku Ëu¾ Mkfíkk ni Þk Lknª ?

Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkU fuhçk fk hMkq÷ nqt.

29

sðkçk : Lk Ëu¾U. y÷çk¥kk ÍYhíkLk çkk’Í fwÞqËkík fu MkkÚk Ëu¾Mkfíkk ni. RMk fe çkk’Í Mk qhík U çkÞkLk fhíku nwyuMkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{eVh{kíku nI : ysLkçke ykihík fe íkhV LkÍh fhLku fk nwõ{Þun ni rf (ÍYhík fu ðõík) WMk fu [unhu ykih nÚku÷e feíkhVLk LkÍh fhLkk òRÍ ni õÞq trf RMk fe ÍYhík Ãkzíkeni rf f¼e RMk fu {wðkrfV Þk {w¾kr÷V þnkËík (økðkne)ËuLke nkuíke ni Þk ViMk÷k fhLkk nkuíkk ni yøkh WMku Lk Ëu¾knku íkku õÞqtfh økðkne Ëu Mkfíkk ni rf RMk Lku yiMkk rfÞk ni.WMk fe íkhV Ëu¾Lku {U ¼e ðkune þíko ni rf þnðík fkyLËuþk Lk nku ykih Þqt ¼e ÍYhík ni rf (yks f÷ økr÷ÞkUçkkÍkhku {U ) çknwík Mke ykihíkU ½h Mku çkknh ykíke òíke nIr÷nkÍk RMk Mku çk[Lkk ¼e Ëw~ðkh ni. çkk’Í W-÷{k LkufË{ fe íkhV ¼e LkÍh fku òRÍ fnk ni. (yiÍLk, 89)

{ÍeË Vh{kíku nI : yßLkrçkGÞk ykihík fu [unhu fe íkhVyøk[uo LkÍh fhLkk òRÍ ni sçk rf þnðík fk yLËuþk Lknku {økh Þun Í{kLkk rVíkLku fk ni RMk Í{kLku {U yiMku÷kuøk fnkt siMku yøk÷u Í{kLku {U Úku r÷nkÍk RMk Í{kLku {URMk fku (Þk’Lke [unhu fku) Ëu¾Lku fe {w{k-Lk-yík fe òyuøke


30

{økh økðkn ð fkÍe fu r÷Þu rf çk ðßnu ÍYhík RLk fu

r÷Þu ™Íh fhLkk òRÍ ni. (yiÍLk, Mk. 89, 90)

[unhk Ëu¾Lku fe RòÍík fe Mkqhík {U fkLk ykih økhËLkËu¾Lku fk {My÷k

Mkwðk÷ : õÞk fkLk ykih økhËLk ¼e [unhu {ut Ëkr¾÷ ni ykih snkt

yßLkrçkGÞk fu [unhu fe íkhV Ëu¾Lku fe RòÍík ni ðnkt

RLk yk’Ík fe íkhV LkÍh fe ò Mkfíke ni ?

sðkçk : S Lknª. fkLk, økhËLk, øk÷k [unhu {U Ëkr¾÷ Lknª ykih

RLk yk’Ík fe íkhV ysLkçke fk LkÍh fhLkk økwLkkn ni.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 483, {w÷Ï¾MkLk)

çku ÃkËoøke Mku íkkiçkkRM÷k{e çknLkku ! y{÷ fk sÍTçkk çkZkLku fu r÷Þu {-ËLke

{knku÷ ÍYhe ni, ðhLkk ykrhÍe íkkih Ãkh sÍTçkk ÃkiËk

nkuíkk ¼e ni íkku yåAe Mkkunçkík fu VwõËkLk (Þk’Lke f{e) fu

Mkçkçk RÂMíkfk{ík Lknª r{÷ Ãkkíke. yÃkLkk {-ËLke ÍunTLk

çkLkkLku fu r÷Þu íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh

økih rMkÞkMke íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku

ðkçkMíkk nku òRÞu. ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke

{knku÷, MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík ykih {-ËLke fkrV÷kU


31

fe ¼e õÞk ¾qçk çknkhu ykih çk-h-fíkU ni. Ëk’ðíku RM÷k{e

fu MkwLLkíkkU ¼hu {knku÷ {U h[Lku çkMkLku fe çk-h-fík Mku

{w-íkyÆË RM÷k{e çknLkkU fku þh-E ÃkËko fhLku fe

MkykËík LkMkeçk nku økE, yiMke ne yuf çknkh MkwrLkÞu,

[wLkkL[u Ãktòçk (ÃkkrfMíkkLk) fe yuf RM÷k{e çknLk fu

íknhehe çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni : {it Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{w~fçkkh {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nkuLku Mku Ãkn÷u T.V.

Ãkh rVÕ{u rzhk{u Ëu¾Lku fe ykËe Úke, çkkÍkh ðøkihk òLku

fu r÷Þu çku ÃkËko ne rLkf÷ ¾ze nkuíke, Lk{kÍ ¼e Lknª

Ãkzíke Úke. Þqt {uhu Mkwçn ð þk{ øk^÷ík ð {k’rMkGÞík {U

çkMkh nku hnu Úku. yuf çkkh rfMke Lku {wÍu {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk Mku òhe nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkut ¼hu çkÞkLkkík fu fuMkux

rËÞu, {I Lku WLnU MkwLkk íkku {I Ïðkçku øk^÷ík

Mku çkuËkh nku økE. WLk çkÞkLkkík fe çk-h-fík Mku {wÍu

¾kiVu ¾wËk fe Ëki÷ík LkMkeçk nwE, R~fu hMkq÷ fk

sÍTçkk r{÷k ykih {I Lk{kÍe çkLk økE, {I Lku yÃkLku

ík{k{ økwLkknkU rçk÷ ¾wMkqMk çku ÃkËoøke Mku Ãk¬e íkkiçkk fh

÷e. {-ËLke çkwhfy {uhu r÷çkkMk fk rnMMkk

çkLk økÞk. ðkun çku ÷økk{ ÍçkkLk òu Ãkn÷u økkLku økwLkøkwLkkLku


32

{U {MYV hníke Úke yçk Lkk’ík u {wMíkVk

MkwLkkLku ÷øke. íkk Ë{u íknheh Ëk’ðíku

RM÷k{e fe Íi÷e {wþk-ðhík fe ¾krË{k fu íkkih Ãkh MkwLLkíkkU

fe r¾Ë{ík fe MkykËík nkrMk÷ fh hne nqt.

fxe ni øk^÷íkkU {U rÍLËøkkLke Lk òLku n~h {U õÞk ViMk÷k nku

R÷kne nqt çknwík f{Íkuh çkLËe Lk ËwLÞk {U Lk Wõçkk {U MkÍk nku

RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃkLku ! {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe

òhe fËko MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU MkwLkLkk, MkwLkkLkk

rfMk fËh {wVeË ni. fE ¾wþ LkMkeçk RM÷k{e

¼kE ykih RM÷k{e çknLktu hkuÍkLkk f{ yÍ f{ yuf

MkwLLkíkkU ¼hk çkÞkLk MkwLkLku fe MkykËík nkrMk÷ fhíku nI

ykih òu Mkkrnçku nirMkGÞík nkuíku nI ðkun íkõMke{ ¼e fhíku

nI. ykÃk ¼e nh {kn Þk f{ yÍ f{ nh Mkk÷ hçkeWLLkqh

þheV {U ÷tøkhu hMkkR÷ íkõMke{ fhLku fe rLkGÞík Vh{kRÞu

ykih nMçku íkkiVef RMk {U MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU

ykih hMkkR÷ ðøkihk çkktrxÞu. rf Þun ¼e Mk-Ëfk ni ykih

hknu ¾wËk {U Mk-Ëfk ð ¾ihkík fu õÞk fnLku ! nwÍqhu ÃkwhLkqh,


33

þkVuyu Þki{wLLkwþqh Lku RþkoË Vh{kÞk :

{wMkÕ{kLk fk Mk-Ëfk W{ú {U rÍÞkËíke fk Mkçkçk ni ykih

çkwhe {kiík fku Ë^y fhíkk ni ykih yÕ÷kn íkyk÷k RMk

fe ðsn Mku íkfççkwh ð V¾ú fku Ëqh Vh{k Ëuíkk ni.

(y÷ {ku’s{w÷ fçkeh r÷¥k-çkhkLke, rs. 17, Mk. 22, nËeMk : 31)

hnu nf {U Mk¼e Ëki÷ík ÷wxk Ëqt

¾wËk ! yiMkk {wÍu sÍTçkk yíkk nku

rsMk Mku rLkfkn fhLkk ni WMk fku Ëu¾LkkMkwðk÷ : MkwLkk ni rsMk Mku rLkfkn fhLkk nku WMk ÷zfe fku {Ëo Ëu¾

Mkfíkk ni !

sðkçk : ykÃk Lku ËwÁMík MkwLkk ni ËkuLkkU ne yuf ËqMkhu fku Ëu¾ Mkfíku

nI. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku nI : ({Ëo ð ykihík fu yuf ËqMkhu fku Ëu¾Lku fe

RòÍík fe) yuf Mkqhík ykih ¼e ni ðkun Þun rf WMk ykihík

Mku rLkfkn fhLku fk RhkËk nku íkku RMk rLkGÞík Mku Ëu¾Lkk

òRÍ ni rf nËeMk {U Þu ykÞk ni rf rsMk Mku rLkfkn fhLkk

[kníku nku WMk fku Ëu¾ ÷ku rf Þun çkfkyu {nççkík fk


34

Íheyk nkuøkk.(1) RMke íkhn ykihík WMk {Ëo fku rsMk LkuRMk fu ÃkkMk (rLkfkn fu r÷Þu) Ãkiøkk{ ¼uò ni Ëu¾ Mkfíkeni, yøk[uo yLËuþyu þnðík nku {økh Ëu¾Lku {U ËkuLkkU feÞune rLkGÞík nku rf nËeMk Ãkh y{÷ fhLkk [kníku nI.(2)

yøkh Ëu¾Lkk {wÂBfLk Lk nku íkku õÞk fhLkk [krnÞuMkwðk÷ : yøkh ÷zfu ÷zfe fk yuf ËqMkhu fku Ëu¾Lkk {wÂBfLk Lk nku íkku

fkuE ykih Mkqhík ?sðkçk : RMk fe Mkqhík çkÞkLk fhíku nwyu MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn

nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷eyk’Í{e Vh{kíku nI : rsMk ykihík Mku rLkfknfhLkk [kníkk ni yøkh WMk fku Ëu¾Lkk Lkk {wÂBfLk nku siMkkrf RMk Í{kLku fk hðks Þun ni rf yøkh rfMke Lku rLkfknfk Ãkiøkk{ Ëu rËÞk íkku rfMke íkhn ¼e WMku ÷zfe fku LknªËu¾Lku ËUøku Þk’Lke WMk Mku RíkLkk Íçkh ËMík ÃkËko rfÞkòíkk ni rf ËqMkhu Mku RíkLkk ÃkËko Lknª nkuíkk RMk Mkqhík {UWMk þÏMk fku [krnÞu rf rfMke ykihík fku ¼us fh rË¾ðk÷u ykih ðkun yk fh WMk fu Mkk{Lku Mkkhk nwÕÞk ðLkõþk ðøkihk çkÞkLk fh Ëu íkkrf RMku WMk fe þõ÷ku

Mkqhík fu {w-íkyÂÕ÷f Rí{eLkkLk nku òyu. (yiÍLk, Mk. 90)


35

1. Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 2, Mk. 346, nËeMk : 1089

2. çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 90

ykihík fk {Ëo Mku R÷ks fhðkLkkMkwðk÷ : íkçkeçk, {heÍk fku Ëu¾ ykih Aq Mkfíkk ni rf Lknª ?

sðkçk : yøkh íkçkeçkk (÷uze zkìõxh) {wÞMMkh Lk nku íkku {sçkqhe fe

nk÷ík {u t RòÍík ni. RMk çkkhu {U MkËÁ~þheyn,


y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kík u n I :

ysLkçke ykihík fe íkhV LkÍh fhLku {U ÍYhík fe yuf

Mkqhík Þun ¼e ni rf ykihík çke{kh ni, WMk fu R÷ks {U

çkk’Í yk’Ík fe íkhV LkÍh fhLku fe ÍYhík Ãkzíke ni

çkÂÕf WMk fu rsM{ fku AqLkk Ãkzíkk ni. {-Mk÷Lk LkçÍ

Ëu¾Lku {U nkÚk AqLkk nkuíkk ni Þk Ãkux {U ðh{ fk ¾Þk÷ nku

íkku xxku÷ fh Ëu¾Lkk nkuíkk ni Þk rfMke søkn Vkuzk nku íkku

WMku Ëu¾Lkk nkuíkk ni, çkÂÕf çkk’Í {íkoçkk xxku÷Lkk ¼e Ãkzíkk

ni. RMk Mkqhík {U {kiÍyu {hÍ (Þk’Lke {hÍ fe søkn) fe

íkhV LkÍh fhLkk Þk RMk ÍYhík {U çk fËhu ÍYhík WMk

søkn fku AqLkk òRÍ ni. Þun RMk Mkqhík {U ni (rf) fkuE

ykihík R÷ks fhLku ðk÷e Lk nku. ðhLkk [krnÞu Þun rf

ykihíkkU fku R÷ks fhLkk rMk¾kÞk òyu íkkrf yiMku {ðkfuy

Ãkh ðkun fk{ fhU, rf WLk fu Ëu¾Lku ðøkihk {U RíkLke ¾hkçke


36

Lkne òu {Ëo fu Ëu¾Lku ðøkihk {U ni. yõMkh søkn ËkRÞkt

nkuíke ni òu Ãkux fu ðh{ fku Ëu¾ Mkfíke nI. snkt ËkRÞktËMíkÞkçk nku {Ëo fku Ëu¾Lku fe ÍYhík çkkfe Lknª hníke.R÷ks fe ÍYhík Mku LkÍh fhLku {U ¼e Þun yunríkÞkíkÍYhe ni rf rMkVo WíkLkk ne rnMMkyu çkËLk ¾ku÷k òyu rsMkfu Ëu¾Lku fe ÍYhík ni çkkfe rnMMkyu çkËLk fku yåAe íkhnAwÃkk rËÞk òyu rf WMk Ãkh LkÍh Lk Ãkzu. (yiÍLk, Mk. 90,

91) yøkh Ëu¾Lku Mku fk{ [÷ Mkfíkk ni íkku AqLku fe þhyLkRòÍík Lknª. ÞkË hnu ! AqLkk Ëu¾Lku Mku rÍÞkËk MkÏík ni.

f{h fk ËËo ykih {-ËLke fkrV÷kRM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fkrV÷kU {Usnkt Mkðkçku ykr¾hík fk ¾ÍkLkk nkÚk ykíkk ni ðnªçkMkk yðfkík rsM{kLke çke{krhÞkut Mku Lkòík ¼e nkrMk÷nkuíke ni, {-ËLke fkrV÷u fe yuf yiMke ne {wMkkrVhk fe{-ËLke çknkh MkwrLkÞu, [wLkkL[u çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e)fe yuf RM÷k{e çknLk (W{ú íkõheçkLk 45 Mkk÷) fk çkÞkLkfwA Þqt ni rf {wÍu yõMkh f{h fu ËËo fe rþfkÞík hníke Úken¥kk rf {I Í{eLk Ãkh çkiX Lknª Mkfíke Úke. sçk {I LkuRM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk íkku ËËo

nkuLkk Ëh fLkkh {wÍu RMk fk yunMkkMk íkf Lk nwðk.


37

{I Lku íkeLkku rËLk {-ËLke fkrV÷u fu sËð÷ fu

{wíkkrçkf økwÍkhu, VÍo Lk{kÍkU fu R÷kðk íknßswË, R~hkf

ykih [k~ík fu LkðkrV÷ ¼e ÃkZLku LkMkeçk nwyu. {-ËLke

fkrV÷u fe çk-h-fíkU Ëu¾íku nwyu {I Lku rLkGÞík fe ni rf

yÃkLke çkze çkuxe fku ¼e {-ËLke fkrV÷u {U

MkVh fhðkŸøke.

ykÃk fku ËËuo Mkh nku Þk ËËuo f{h [r÷Þu rnB{ík fhU fkrV÷u {U [÷ku

VkyuËk ykr¾hík fu çkLkkLku {U ni Mkkhe çknLkU fnU fkrV÷u {U [÷ku

RM÷k{e çknLkku ! {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fíkkU fu õÞk fnLku !

f{h fk ËËo ykih ËwLÞk fe íkõ÷eVU íkku çknwík {k’{q÷e [eÍtu

nI yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík Lku [knk íkku {-ËLke fkrV÷kU

fe çk-h-fík Mku fçkúku ykr¾hík fe {wMkeçkíkU ¼e Ëqh nkUøke.

{-ËLke fkrV÷kU {U RÕ{u ËeLk nkrMk÷ nkuíkk, RçkkËíkU fe

òíke ykih ¾wçk ¾qçk LkurfÞkt f{kLku fu yMçkkçk {wnGÞk

rfÞu òíku nI LkurfÞkU fu rMk÷u {U sLLkík fe y-

çkËe ykih Mkh{Ëe Lku’{íkU nkrMk÷ nkUøke. yÕ÷kn n{


38

Mk¼e fk u sLLkík w÷ rVhËk iM k { u t {-ËLke nçkeçkfk ÃkzkuMk LkMkeçk fhu. yk{eLk. sLLkík

fe Lku’{ík ð y-Í{ík fu çkkhu {U yuf rhðkÞík Mk{kyíkfersÞu : hn{íku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{

fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni : “sLLkík {Uyuf fkuzu (Þk’Lke [kçkqf) rsíkLke søkn ËwLÞk ykih RMkfe [eÍkU Mku çkuníkh ni.” (çkw¾khe, rs. 2, Mk. 392, nËeMk :

3250) {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{ËÞkh ¾kLk Vh{kíku nI : fkuzu (Þk’Lke [kçkqf) Mku{whkË ni ðnkt fe Úkkuze Mke søkn. ðkfuE sLLkík fe Lku’{íkuËkR{e nI, ËwLÞk fe VkLke. rVh ËwLÞk fe Lku’{íku íkfk÷eV Mku{Ï÷qík (Þk’Lke r{÷e nwE), (ykih) ðnkt fe Lku’{íkU ¾kr÷Mk.rVh ËwLÞk fe Lku’{íkU (sçk rf) yËLkk ðkun yk’÷k. RMk r÷ÞuËwLÞk fku ðnkt fe yËLkk søkn Mku fkuE rLkMçkík ne Lknª.

(r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 7, Mk. 447)

ykihíkkU fu fÃkzkU fe íkhV {Ëo fk Ëu¾LkkMkwðk÷ : yøkh rfMke ¾kíkqLk Lku {kuxu ¼Æu fÃkzu fu çkwhfy {U yÃkLkk

Mkkhk ðwsqË AwÃkk h¾k nkuuíkku WMk fe íkhV LkÍh fe òMkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : WMk fe íkhV Ëu¾Lku {U nhs Lknª. nkt yøkh WLk fÃkzkU fe


39

íkhV Ëu¾Lku Mku þnðík ykíke nku íkku Lknª Ëu¾ Mkfíkk rfsçk þnðík Mku Ëu¾uøkk íkku ÍYh økwLkknøkkh nkuøkk. RMk{My÷u fe {ÍeË ðÍkník çknkhu þheyík {U Þqt ni :yßLkrçkGÞk ykihík Lku ¾qçk {kuxu fÃkzu ÃknLk h¾u ni rfçkËLk fe htøkík ðøkihk LkÍh Lknª ykíke íkku RMk Mkqhík {UWMk fe íkhV LkÍh fhLkk òRÍ ni rf Þnkt ykihík fkuËu¾Lkk Lknª nwðk çkÂÕf WLk fÃkzkU fku Ëu¾Lkk nwðk. ÞunWMk ðõík ni rf WMk fu fÃkzu [wMík Lk nkU ykih yøkh [wMíkfÃkzu ÃknLku nkU rf rsM{ fk Lkõþk ®¾[ òíkk nku {-Mk÷Lk[wMík Ãkkyuò{u {U ®Ãkz÷e ykih hkLk fe Ãkqhe niyík LkÍhykíke nku íkku RMk Mkqhík {U LkÍh fhLkk Lkk òRÍ ni. RMkeíkhn çkk’Í ykihíkU çknwík çkkhef fÃkzu ÃknLkíke nI {-Mk÷Lkykçku hðkt Þk ò÷e Þk çkkhef {÷{÷ fk ËwÃkèk rsMk MkuMkh fu çkk÷ Þk çkk÷kU fe rMkÞkne Þk økhËLk Þk fkLk LkÍhykíku nI ykih çkk’Í çkkhef íkLÍeçk (yuf rLknkÞík neçkkhef fÃkzk) Þk ò÷e fu fwhíku ÃknLkíke nit rf Ãkux ykihÃkeX rçkÕfw÷ (MkkV) LkÍh ykíke ni RMk nk÷ík {U LkÍh

fhLkk nhk{ ni ykih yiMku {kify Ãkh WLk fku RMk rfM{ fu

fÃkzu ÃknLkLkk ¼e Lkk òRÍ. (yiÍLk, Mk. 91) (rMkºk fu

{MkkR÷ fe ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷


40

{ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu þheyík rsÕË 1 rnMMkk 3

MkVnk 478 íkk 486 ykih rnMMkk 16 MkVnk 85 íkk 91 fk{wíkk-÷yk Vh{k ÷ersÞu.

Ëk{Lk fk ÄkøkkMkwðk÷ : íkhøkeçk fu r÷Þu rfMke ðr÷GÞk fe þh-E ÃkËuo fu çkkhu {U

rnfkÞík MkwLkk ËersÞu.sðkçk : þh-E ÃkËko fhLku ðkr÷ÞkU fe çkze þkLkU nkuíke nI [wLkkL[u

“yÏçkkÁ÷ yÏÞkh” {U nI, MkÏík fník Mkk÷e nwE. ÷kuøkkUfe çknwík Ëwykykut fu çkk ðwsqË çkkrhþ Lk nwE. nÍhíkuMkÂGÞËwLkk çkkçkk rLkÍk{wÆeLk ykir÷Þk LkuyÃkLke yB{e òLk fu fÃkzu fk yuf Äkøkk nkÚk{U ÷u fh yÍo fe Þk yÕ÷kn ! Þun WMk ¾kíkqLk fuËk{Lk fk Äkøkk ni rsMk (¾kíkqLk) Ãkh f¼e rfMke Lkk {nh{fe LkÍh Lk Ãkze, {uhu {ki÷k ! RMke fu MkËfu hn{ík feçkh¾k (çkkrhþ) çkhMkk Ëu ! y¼e Ëwyk ¾í{ ¼e Lk nwEÚke rf hn{ík fu çkkË÷ r½h økyu ykih rh{rÍ{ rh{rÍ{çkkrhþ þwYy nku økE. (yÏçkkÁ÷ yÏÞkh, Mk. 294) yÕ÷knhççkw÷ RÍTÍík fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fuMkËfu n{khe {ÂøVhík nku.


41

Þune {kyut nI rsLk fe økkuË {U RM÷k{ Ãk÷íkk Úkk

nÞk Mku RLk fe RLMkkt Lkqh fu Mkkt[u {U Z÷íkk Úkk

! çkwÍwøkkuO fu rsM{ Mku rLkMçkík h¾Lku ðk÷u r÷çkkMk fu

Äkøku fe sçk Þun þkLk ni rf nkÚk {u h¾U íkku RMk fe çk-h-fík

ykih ðMke÷u Mku Ëwyk fçkq÷ nku òyu íkku ¾wË çkwÍwøkkuO fu ðwsqËu

{MQË fe çk-h-fíkkU fk õÞk yk÷{ nkuøkk !

½h Mku çkknh rLkf÷Lku fe yunríkÞkíkUMkwðk÷ : ½h Mku çkknh rLkf÷íku ðõík RM÷k{e çknLkkU fku rfLk rfLk

çkkíkkU fk ¾Þk÷ h¾Lkk [krnÞu ?

sðkçk : þh-E RòÍík fe Mkqhík {U ½h Mku rLkf÷íku ðõík RM÷k{e

çknLk økih òrÍçku LkÍh fÃkzu fk Ze÷k Zk÷k {-ËLke çkwhfy

ykuZu, nkÚkkU {U ËMíkkLku ykih Ãkkô {U swhkçku ÃknLku. {økh

ËMíkkLkkU ykih swhkçkkU fk fÃkzk RíkLkk çkkhef Lk nku rf

¾k÷ fe htøkík Í÷fu. snkt fnª økih {Ëkuo fe LkÍh ÃkzLku fk

RBfkLk nku ðnkt [unhu Mku rLkfkçk Lk WXkyu {-Mk÷Lk yÃkLku

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾khnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.

42

Þk rfMke fu ½h fe MkeZe ykih øk÷e {nÕ÷k ðøkihk. Lke[u fe

íkhV Mku ¼e RMke íkhn çkwhfy Lk WXkyu rf çkËLk fu htøk

rçkhtøku fÃkzkU Ãkh økih {Ëkuo fe LkÍh Ãkzu. ðkÍun hnu rf ykihík fu

Mkh Mku ÷u fh Ãkkô fu røkèkU fu Lke[u íkf rsM{ fk fkuE rnMMkk ¼e

{-Mk÷Lk Mkh fu çkk÷ Þk çkkÍq Þk f÷kE Þk øk÷k Þk Ãkux Þk

®Ãkz÷e ðøkihk yßLkçke {Ëo (Þk’Lke rsMk Mku þkËe n{uþk fu

r÷Þu nhk{ Lk nku) Ãkh rçk÷k RòÍíku þh-E Íkrnh Lk nku

çkÂÕf yøkh r÷çkkMk yiMkk {neLk Þk’Lke Ãkík÷k ni rsMk Mku

çkËLk fe htøkík Í÷fu Þk yiMkk [wMík ni rf rfMke WÍTð fe niyík

(Þk’Lke þõ÷ku Mkqhík Þk W¼kh ðøkihk) Íkrnh nku Þk ËwÃkèk

RíkLkk çkkhef ni rf çkk÷kU fe rMkÞkne [{fu Þun ¼e çku ÃkËoøke

ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, ðr÷GÞu

Lku’{ík,yÍe{w÷ çk-h-fík,yÍe{w÷ {íkoçkík, ÃkhðkLkyu þByu

rhMkk÷ík,{wsrÆËuËeLkku r{Õ÷ík,nkr{Þu MkwLLkík,{krnÞu rçkËyík,

ykr÷{u þheyík, Ãkehu íkhefík, çkkRMku ¾ihku çk-h-fík, nÍhíku

yÕ÷k{k{ki÷kLkk y÷nksy÷ nkrVÍy÷ fkheþknR{k{

yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “òu ðÍTyu

r÷çkkMk (Þk’Lke r÷çkkMk fe çkLkkðx) ð íkhefyu Ãkkurþþ (Þk’Lke


43

ÃknLkLku fk yLËkÍ) yçk ykihkík {U hkRÍ ni rf fÃkzu çkkhefrsLk {U Mku çkËLk [{fíkk ni Þk Mkh fu çkk÷kU Þk øk÷u ÞkçkkÍq Þk f÷kE Þk Ãkux Þk ®Ãkz÷e fk fkuE rnMMkk ¾w÷k nku Þqtíkku rMkðk ¾kMk {nkrh{ fu rsLk Mku rLkfkn n{uþk fku nhk{ni rfMke fu Mkk{Lku nkuLkk MkÏík nhk{u fíE ni.” (Víkkðk

h-ÍrðGÞk økih {w¾hoò, rs. 10, Mk. 196, Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò,

rs. 22, Mk. 217)

ykihík fk rfMk rfMk Mku ÃkËko ni ?Mkwðk÷ : ykihík fk rfMk rfMk {Ëo Mku ÃkËko ni ykih rfMk {Ëo Mku ÃkËko

Lknª ?sðkçk : ykihík fk nh ysLkçke çkkr÷øk {Ëo Mku ÃkËko ni. òu {nh{ Lk nku

ðkun ysLkçke nkuíkk ni, {nh{ Mku {whkË ðkun {Ëo ni rsLk Mkun{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ nku, nwh{ík LkMkçk Mku nku Þk MkçkçkMku {-Mk÷Lk hÍkyík (ËqÄ fk rh~íkk) Þk {wMkk-nhík.

{nkrh{ fe rfM{utMkwðk÷ : {nkrh{ {U fkiLk fkiLk Mku ÷kuøk þkr{÷ nI ?sðkçk : {nkrh{ {U íkeLk rfM{ fu y^hkË Ëkr¾÷ nI : (1) LkMkçk

fe rçkLkk Ãkh rsLk Mku n{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ nku (2)hÍkyík Þk’Lke ËqÄ fu rh~íku fe rçkLkk Ãkh rsLk Mku rLkfkn

nhk{ nku (3) {wMkk-nhík : Þk’Lke MkwMkhk÷e rh~íku fe

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu{ÂøVhík ni.

44

ðsn Mku rsLk Mku rLkfkn nhk{ nku siMku MkwMkh fu r÷Þu çknq

Þk MkkMk fu r÷Þu Ëk{kË. {wMkk-nhík fku Þqt ¼e Mk{Ík ò

Mkfíkk ni rf ykihík rsMk {Ëo Mku rLkfkn fhíke ni íkku WMk

{Ëo fu WMkq÷ ð VwYy (WMkq÷ Mku {whkË çkkÃk ËkËk ÃkhËkËk QÃkh

íkf ykih VwYy Mku {whkË yki÷kË Ëh yki÷kË Ëh yki÷kË Lke[u íkf ni)

RMk Ãkh n{uþk fu r÷Þu nhk{ nku òíku nI. Þqtne þkunh Ãkh

yÃkLke çkeðe fu WMkq÷ ð VwYy ¼e n{uþk fu r÷Þu nhk{

nku òíku nI LkeÍ rÍLkk ykih ËðkRÞu rÍLkk (Þk’Lke rÍLkk

fe íkhV Ëk’ðíku ËuLku ðk÷u W{qh {-Mk÷Lk þnðík fu MkkÚk

rsM{ fku rçk÷k nkR÷ AqLku Þk çkkuMkk ÷uLku) fu Íheyu {Ëo

ð ykihík Ãkh Þune ynfk{ Mkkrçkík nkUøku Þk’Lke nwh{íku

{wMkk-nhík Mkkrçkík nku òyuøke. LkMkçke {nkrh{ fu rMkðk

ËkuLkkU íkhn fu {nkrh{ Mku ÃkËko ðkrsçk ¼e Lknª ykih

{Ly ¼e Lknª, ¾wMkqMkLk sçk ykihík sðkLk nku Þk rVíkLku

fk ¾kiV nku íkku ÃkËko fhu.

ËqÄ fu rh~íku {U ÃkËko fhLkk {wLkkrMkçk ni{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku

r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : “rsLk Mku rLkfkn n{uþk fku nhk{


45

ni f¼e n÷k÷ Lknª nku Mkfíkk {økh ðßnu nwh{ík (Þk’LkerLkfkn nhk{ nkuLku fe ðsn) R÷kfyu LkMkçk (¾q™e rh~íkk)Lknª çkÂÕf R÷kfyu hÍkyík (Þk’Lke ËqÄ fk rh~íkk) ni siMkuËqÄ fu rh~íku Mku çkkÃk, ËkËk, LkkLkk, ¼kE, ¼íkeò, ¼kLò,[[k, {k{qt, çkuxk, Ãkkuíkk, LkðkMkk, Þk R÷kfyu rMknh(MkwMkhk÷e rh~íkk) nku siMku ¾wMkh (Þk’Lke MkwMkh), MkkMk,Ëk{kË, çknq, RLk Mkçk Mku Lk ÃkËko ðkrsçk ni Lk Lkk ËwÁMíkni, (Þk’Lke RLk Mku ÃkËko) fhLkk Lk fhLkk ËkuLkku òRÍ, ykihçk nk÷íku sðkLke Þk yunrík{k÷u rVíkLkk (Þk’Lke rVíkLku fuRBfkLk {U) ÃkËko fhLkk ne {wLkkrMkçk, ¾wMkqMkLk ËqÄ fu rh~íku{U rf yðk{ fu ¾Þk÷ {U WMk fe niçkík çknwík f{ nkuíke ni.”

(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 235)

Lk-Mkçke {nkrh{ {U fkiLk fkiLk þkr{÷ nI ?Mkwðk÷ : Lk-Mkçke {nkrh{ {U fkiLk fkiLk Mku y^hkË Ëkr¾÷ nI ?sðkçk : Lk-Mkçke {nkrh{ {U [kh íkhn fu y^hkË Ëkr¾÷ nI :

(1) yÃkLke yki÷kË (Þk’Lke çkuxk çkuxe) ykih yÃkLkeyki÷kË fe yki÷kË (Þk’Lke Ãkkuíkk Ãkkuíke LkðkMkk LkðkMke)Lke[u íkf (2) yÃkLku {kt çkkÃk ykih yÃkLku {kt çkkÃkfu {kt

çkkÃk (Þk’Lke ËkËk ËkËe LkkLkk LkkLke) QÃkh íkf (3)

yÃkLku {kt çkkÃk fe yki÷kË (Þk’Lke ¼kE çknLk Ïðkn


46

nfefe nkU Þk Mkkuíku÷u Þk’Lke rMkVo {kt þhef Þk rMkVo çkkÃkþhef ¼kE çknLk) ykih Þqtne yÃkLku {kt çkkÃk fe yki÷kËfe yki÷kË (Þk’Lke ¼íkeò ¼íkeS ¼kLò ¼kLS Ïðknnfefe ¼kE çknLk Mku nku Þk Mkkuíku÷u Mku nku) Lke[u íkf (4)yÃkLku ËkËk ËkËe, LkkLkk LkkLke fe yki÷kË (Þk’Lke [[kVqVe {k{qt ¾k÷k Þun rh~íku Mkøku nkU Þk Mkkuíku÷u) y÷çk¥kk[[k VqVe {k{qt ¾k÷k fe yki÷kËu økih {nh{ ni.

({wMíkVkË yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 11, Mk. 464)

Lkkux : {ÍTfqhk çkk÷k LkMkçke {nkrh{ {U Mku {Ëo ykihíkkU Ãkh ykihykihíkU {Ëkuo Ãkh nhk{ nI.

çkk’Í MkwMkh Ãkwh ¾íkh nkuíku nIMkwðk÷ : õÞk MkwMkh ykih çknw fk ÃkËko ni ?sðkçk : nwh{íku {wMkk-nhík fe ðsn Mku ÃkËko Lknª. yøkh ÃkËko fhu íkku

nhs ¼e Lknª çkÂÕf çk nk÷íku sðkLke Þk yunrík{k÷u rVíkLkk(Þk’Lke rVíkLku fu yunrík{k÷) fe Mkqhík {U siMkk rf RMk Ëkih {UÃkËko fhLku ne {U ykrVGÞík ni õÞqt rf nk÷kík RÂLíknkE Lkkøkw íkk çkun nI. MkwMkh ykih çknq fu “{MkkR÷” MkwLkLku {U ykíkuhníku nI òu rf W{q{Lk Þf íkhVk Þk’Lke MkwMkh fe òrLkçk Mkunkuíku nI rf çkk’Í yðfkík MkwMkh yfu÷u {U {kify Ãkk fh çknqÃkh ËMík yLËkÍe fe fkurþþ fhíkk ni. r÷nkÍk Ve Í{kLkk


47

çknq fku MkwMkh Mku çku íkfÕ÷wV Lknª nkuLkk [krnÞu. rçk÷ ¾wMkqMkçknw fu nf {U ðkun MkwMkh rÍÞkËk Ãkwh ¾íkh Mkkrçkík nku Mkfíkkni òu yÃkLke çkeðe Mku Ëqh Þk {nY{ nku. (çkhkyu {unhçkkLke !

çknkhu þheyík rnMMkk 7 Mku “{wnho{kík fk çkÞkLk” ÃkZ ÷ersÞu)

Ëuðh ¼k¼e fk ÃkËkoMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk fk yÃkLku Ëuðh ð suX çknLkkuE ykih

¾k÷kÍkË, {k{qtÍkË, [[kÍkË ð VqVeÍkË, VqVk ykih¾k÷q Mku ¼e ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt. çkÂÕf RLk Mku íkku ÃkËuo fu {wyk-{÷u {U yunríkÞkíkrÍÞkËk nkuLke [krnÞu õÞqt rf ykþLkkE (Þk’Lke òLkÃkn[kLk) fu Mkçkçk rÍsf Wze nwE nkuíke ni ykih Þqt LkkðkrfV ykË{e fu {wfkçk÷u {U fE økwLkk rÍÞkËk rVíkLku fk¾íkhk nkuíkk ni {økh y^MkkuMk ! yks f÷ RLk Mku ÃkËkofhLku fk ÍunTLk ne Lknª, yøkh fkuE {ËeLku fe ËeðkLke ÃkËuofe fkurþþ fhu ¼e íkku çku[khe fku íkhn íkhn Mku MkíkkÞkòíkk ni. {økh rnB{ík Lknª nkhLke [krnÞu. Lkk {wMkkRËnk÷kík fu çkk ðwsqË òu ¾wþ LkMkeçk RM÷k{e çknLk þh-EÃkËko rLk¼kLku {U fkBÞkçk nku òyu ykih sçk ËwLÞk Mku

ÁÏMkík nku íkku õÞk ysçk ! {wMíkVk fe Lkqhu yiLk,

þnÍkrËÞu fkiLkiLk, {kËhu n-MkLkiLk, MkÂGÞ-ËíkwÂLLkMkk

48


Vkrík-{íkwÍTÍnhk WMkfk Ãkwh íkÃkkf RÂMíkõçkk÷ Vh{kyut, WMk fku øk÷u ÷økkyutykih WMku yÃkLku çkkçkk òLk, Ëku snkLk fu MkwÕíkkLk, hn{íkuyk-÷r{ÞkLk fe yLsw{Lk {U Ãknwt[kyut.

õÞqt fhU çkÍT{u þrçkMíkkLku rsLkkt fe ÏðkrnþsÕðyu Þkh òu þByu þçku íkLnkE nku

(Íkifu Lkk’ík)

Ëuðh ð suX, çknLkkuE ykih ¾k÷kÍkË, {k{qtÍkË, [[kÍkË,VqVeÍkË, VqVk ykih ¾k÷q Mku ÃkËuo fe íkkfeË fhíku nwyu {uhuykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík {wsrÆËu ËeLkkur{Õ÷ík, {ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLkVh{kíku nI : “suX, Ëuðh, çknLkkuE, VwÃÃkk, ¾k÷q, [[kÍkË,{k{qtÍkË, VqÃÃkeÍkË, ¾k÷kÍkË ¼kE Þun Mkçk ÷kuøk ykihíkfu r÷Þu {nTÍ ysLkçke (Þk’Lke økih {Ëo) ni çkÂÕf RLk fkÍhh (LkwõMkkLk) rLkhu(Þk’Lke {wí÷fLk) çkuøkkLku (Þk’LkeÃkhkyu) þÏMk fu Íhh Mku ÍkRË ni rf {nTÍ økih (Þk’LkerçkÕfw÷ Lkk ðkrfV) ykË{e ½h {U ykíku nwyu zhuøkk ykihÞun (Þk’Lke çkÞkLk fËko rh~íkuËkh) ykÃkMk fu {i÷ òu÷(ykih òLk Ãkn[kLk) fu çkkRMk ¾kiV Lknª h¾íku. ykihíkrLkhu ysLkçke (Þk’Lke {wí÷fLk Lkk ðkrfV) þÏMk Mku Ë^yíkLk

Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏík nkuøkÞk.

49

(VkihLk) {i÷ Lknª ¾k Mkfíke (Þk’Lke çku íkfÕ÷wV Lknª nkuMkfíke) ykih RLk (Þk’Lke {ÍTfqhk rh~íkuËkhkU) Mku r÷nkÍxqxk nkuíkk ni. (Þk’Lke rÍsf Wze nwE nkuíke ni) ð r÷nkÍksçk hMkq÷wÕ÷kn Lku økih ykihíkkUfu ÃkkMk òLku fku {Ly Vh{kÞk (íkk u) yuf MknkçkeyLMkkhe Lk u yÍo fe, Þk hMk q÷Õ÷kn

suX Ëuðh fu r÷Þu õÞk nwõ{ ni ?

Vh{kÞk : “suX Ëuðh íkku {kiík ni.”.


MkwMkhk÷ {U rfMk íkhn ÃkËko fhu ?Mkwðk÷ : MkwMkhk÷ {U Ëuðh ð suX ðøkihk Mku rfMk íkhn ÃkËko rfÞk òyu ?

Mkkhk rËLk ÃkËuo {U hnLkk çknwík Ëw~ðkh, ½h fu fk{ fks

fhíku ðõík fiMku yÃkLku [unhu fku AwÃkkyu ?

sðkçk : ½h {U hníku nwyu ¼e rçk÷ ¾wMkqMk Ëuðh ð suX ðøkihk fu

{wyk-{÷u {U {kuníkkík hnLkk nkuøkk. Mknen çkw¾khe {U

nÍhíku MkÂGÞËwLkk Wõçkk rçkLk ykr{h Mku

{hðe ni, Ãkifhu þ{kuo nÞk, {¬e {-ËLke {wMíkVk, {nçkqçku

¾wËk Lku Vh{kÞk, “ykihíkkU fu


50

ÃkkMk òLku Mku çk[ku.” yuf þÏMk Lku yÍo fe, Þk hMkq÷Õ÷kn

! Ëuðh fu {w-íkyÂÕ÷f õÞk nwõ{

ni ? Vh{kÞk : “Ëuðh {kiík ni.” (çkw¾khe, rs. 3, Mk. 472,

nËeMk : 5232) Ëuðh fk yÃkLke ¼k¼e fu Mkk{Lku nkuLkk økkuÞk

{kiík fk Mkk{Lkk ni rf Þnkt rVíkLku fk yLËuþk rÍÞkËk ni.

{wÂ^íkÞu yk’Í{u ÃkkrfMíkkLk nÍhíku ðfkhu r{Õ÷ík {ki÷kLkk

ðfkÁÆeLk Vh{kíku nI : “WLk rh~íkuËkhkU Mku òu

Lkk {nh{ nI, [unhk, nÚku÷e, røkèu, fË{ ykih xÏLkkU fu

R÷kðk rMkºk (ÃkËko) fhLkk ÍYhe ni, ÍeLkík çkLkkð ®Mk½kh

¼e WLk fu Mkk{Lku Íkrnh Lk rfÞk òyu.”

(ðfkÁ÷ Víkkðk, rs. 3, Mk. 151)

{Lfq÷ nI : “òu þÏMk þnðík Mku rfMke yßLkrçkGÞk fu nwMLkku

s{k÷ fku Ëu¾uøkk rfÞk{ík fu rËLk WMk fe ykt¾kU {U MkeMkk

rÃk½÷k fh zk÷k òyuøkk.” (rnËkÞk, rs. 4, Mk. 368) ÞfeLkLk

¼k¼e ¼e yßLkrçkGÞk ne ni òu Ëuðh ð suX yÃkLke

¼k¼e fku fMËLk þnðík fu MkkÚk Ëu¾íku hnu nkU, çku íkfÕ÷wV

çkLku hnu nkU, {Íkf {M¾he fhíku hnu nkU, ðkun yÕ÷kn

fu yÍkçk Mku zh fh VkihLk Mku Ãkuþíkh Mkå[e íkkiçkk fh


51

÷U. ¼k¼e yøkh Ëuðh fku Akuxk ¼kE ykih suX fku çkzk¼kE fn Ëu RMk Mku çku ÃkËoøke ykih çku íkfÕ÷wVe òRÍLknª nku òíke çkÂÕf Þun yLËkÍu økw^ík-økq ¼e VkrMk÷uËqh fh fu fheçk ÷kíkk ni ykih Ëuðh ð ¼k¼e çkË rLkøkkne,çku íkfÕ÷wVe, ntMke {Íkf ðøkihk økwLkknkU fu Ë÷Ë÷ {U {ÍeËÄtMkíku [÷u òíku nI. nk÷kt rf suX ykih Ëuðh ð ¼k¼e fkykÃkMk {U økw^ík-økq fhLkk ¼e {wMkÕMk÷ ¾íkhu fe ½Lxeçkòíkk hníkk ni !

yÕ÷kn fhu rË÷ {U Wíkh òyu {uhe çkkíkËuðh ð suX ykih ¼k¼e ðøkihk ¾çkhËkh hnu rf nËeMk þheV{U RþkoË nwðk, “ ” Þk’Lke ykt¾U rÍLkk fhíkenI. ({wMLkËu R{k{ yn{Ë, rs. 3, Mk. 305, nËeMk : 8852) çknhnk÷ yøkh yuf ½h {U hníku nwyu ykihík fu r÷Þu fheçke Lkk{nh{ rh~íkuËkhkU Mku ÃkËko Ëw~ðkh nku íkku [unhk ¾ku÷Lku fe íkkuRòÍík ni {økh fÃkzu nhrøkÍ yiMku çkkhef Lk nkU rsLk MkuçkËLk Þk Mkh fu çkk÷ ðøkihk [{fU Þk yiMku [wMík Lk nku rfçkËLk fu yk’Ík, rsM{ fe niyík (Þk’Lke Mkqhík ð økku÷kE)ykih MkeLku fk W¼kh ðøkihk Íkrnh nku.

ÃkËkoËkh fu r÷Þu ykÍ{kRþUMkwðk÷ : yks f÷ ÃkËko fhLku ðkr÷ÞkU fk “{wÕ÷kLke” fn fh ½h {U

Vh{kLku {wMíkVk WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu ÃkkfLk ÃkZu.

52

{Íkf WzkÞk òíkk ni. f¼e ykihíkkU fe rfMke íkõheçk {U{-ËLke çkwhfy ykuZ fh [÷e òyu íkku fkuE fníke ni,yhu ! Þun õÞk ykuZ h¾k ni Wíkkhku RMk fku ! fkuEçkku÷íke ni, çkMk n{U {k’÷q{ nku økÞk rf íkw{ çknwíkÃkËkoËkh nku yçk Akuzku ¼e Þun ÃkËko ðËko ! fkuE fníkeni, ËwLÞk çknwík íkh¬e fh [wfe ni ykih íkw{ Lku õÞk ÞunËõÞkLkqMke yLËkÍ yÃkLkk h¾k ni ! ðøkihk. RMk íkhnfe rË÷ Ëw¾kLku ðk÷e çkkíkkU Mku þh-E ÃkËko fhLku ðk÷e fkrË÷ xwx Vqx fh r[õLkk [qh nku òíkk ni. RLk nk÷kík {UWMku õÞk fhLkk [krnÞu ?

sðkçk : ðkfuE rLknkÞík ne LkkÍwf nk÷kík ni, þh-E ÃkËko fhLku ðk÷eRM÷k{e çknLk MkÏík ykÍ{kRþ {U {wçík÷k hníke ni {økhrnB{ík Lknª nkhLke [krnÞu. {Íkf WzkLku Þk yu’ríkhkÍfhLku ðkr÷ÞkU Mku ÍkuhËkh çknMk þwYy fh ËuLkk Þk økwMMku{U yk fh ÷z ÃkzLkk MkÏík LkwõMkkLk Ëun ni rf RMk íkhn{My÷k n÷ nkuLku fu çkòyu {ÍeË W÷Í Mkfíkk ni. yiMku{kify Ãkh Þun ÞkË fh fu yÃkLku rË÷ fku íkMkÕ÷e ËuLke[krnÞu rf sçk íkf íkksËkhu rhMkk÷ík Lkuyk{ yu’÷kLku LkwçkwÔðík Lknª Vh{kÞk Úkk WMk ðõík íkffw Vkhu çkË yLò{ ykÃk fku yunríkhk{


53

fe LkÍh Mku Ëu¾íku Úku ykih ykÃk fku y{eLk

ykih MkkrËf fu ÷fçk Mk u ÞkË fhík u Úk u. ykÃk

Lku sqt ne y÷÷ yu’÷kLk RM÷k{ fk ztfk

çkòLkk þwYy rfÞk ðkune fw^Vkhu çkË yíðkh íkhn íkhn

Mku MkíkkLku, {Íkf WzkLku ykih økkr÷Þkt MkwLkkLku ÷øku, rMkVo

Þune Lknª çkÂÕf òLk fu Ëh Ãki nku økyu, {økh fwhçkkLk

òRÞu ! Mkhfkh u Lkk{Ëkh,WB{ík f u øk{ Ïðkh

Ãkh rf ykÃk Lku rçkÕfw÷

rnB{ík Lk nkhe, n{uþk Mkçkú ne Mku fk{ r÷Þk, yçk

RM÷k{e çknLk Mkçkú fhíku nwyu økkih fhu rf {I sçk íkf

VuþLk yuçk÷ ykih çku ÃkËko Úke {uhk fkuE {Íkf Lknª Wzkíkk

Úkk, sqtne {I Lku þh-E ÃkËko yÃkLkkÞk, MkíkkE òLku ÷øke.

yÕ÷kn fk þw¢ ni rf {wÍ Mku ÍwÕ{ Ãkh Mkçkú fhLku fe

MkwLLkík yËk nku hne ni. {-ËLke RÂÕíkò ni rf fiMkk ne

MkË{k Ãknwt[u Mkçkú fk Ëk{Lk nkÚk Mku {ík AkurzÞu LkeÍ

rçk÷k RòÍíku þh-E nhrøkÍ ÍçkkLk Mku fwA {ík çkkur÷Þu.

nËeMku fwËMke {U ni, yÕ÷kn Vh{kíkk ni : “yi RçLku

ykË{ ! yøkh íkq yÔð÷ MkË{u fu ðõík Mkçkú fhu ykih Mkðkçk

fk íkkr÷çk nku íkku {I íkuhu r÷Þu sLLkík fu rMkðk rfMke Mkðkçk Ãkh


54

hkÍe Lknª.” (Mkw-LkLku RçLku {ksn, rs. 2, Mk. 266, nËeMk : 157)

ykrMkÞk fe ËËoLkkf yks{kRþMkwðk÷ : rsMk RM÷k{e çknLk fku þh-E ÃkËko ykih MkwLLkíkkU Ãkh

y{÷ ðøkihk fe ðsn Mku {wykþhu {U nfeh Mk{Ííku

nkU ykih ¾kLkËkLk {U ¼e MkíkkÞk òíkk nku WMk fe ZkhMk fu

r÷Þu fkuE ËËo ytøkuÍ rnfkÞík çkÞkLk fersÞu.

sðkçk : rsMk RM÷k{e çknLk fku þh-E ÃkËko fhLku fu çkkRMk ½h

ykih ¾kLkËkLk {U MkíkkÞk òíkk nku WMk fu r÷Þu nÍhíku

MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk fu ðkrfykík {U fkVe

ËMkuo Rçkúík ni. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk

rVhykiLk fe ÍkursÞík {U Úke. òËqøkhkU fe

{ø÷qrçkGÞík ykih E{kLk yk-ðhe Ãkh ykÃk

¼e nÍhíku MkÂGÞËwLkk {wMkk f÷e{wÕ÷kn

Ãkh E{kLk ÷u ykE. sçk rVhykiLk fku RMk fk RÕ{ nwðk

íkku WMk Lku íkhn íkhn Mku MkÍkyut ËuLke þwYy fe fu rfMke

íkhn ¼e ykÃk E{kLk Mku {wLnrhV nku òyut

{økh ykÃk Mkkrçkík fË{ hnª. ykr¾hu fkh

rVhykiLk Lku ykÃk fku r[÷r[÷kíke ÄqÃk {U

÷fze fu íkÏíku Ãkh r÷xk fh [ki{i¾k fh rËÞk Þk’Lke ËkuLkkU


55

nkÚkkU ykih ËkuLkkU Ãkkô {i¾U (÷kunu fe fe÷U) XkUf Ëª, ÍwÕ{

çkk÷kyu ÍwÕ{ Þun rf {wçkkhf MkeLku Ãkh [¬e fu Ãkkx h¾ðk

rËÞu rf rn÷ ¼e Lk MkfU. RMk þËeË íkheLk ykih Lkk

fkrçk÷u çkhËk~ík íkõ÷eV {U ¼e WLk fu Ãkkyu Mkçkkík fku

Íhko çkhkçkh ÷ÂøÍþ Lk nwE, çku fhkh nku fh yÃkLku hççku

øk^Vkh fu Ëhçkkhu økkunh çkkh {U yÍo økwÍkh nwE :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi {uhu

hçk ! {uhu r÷Þu yÃkLku ÃkkMk sLLkík

{U ½h çkLkk ykih {wÍu rVhykiLk ykih

RMk fu fk{ Mku Lkòík Ëu ykih {wÍu

Íkr÷{ ÷kuøkkU Mku Lkòík çkÏþ.

(Ãkkhn : 28, y¥knhe{ : 11)

{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh

¾kLk Vh{kíku nI : yÕ÷kn Lku WLk (Þk’Lke

MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk ) Ãkh rVrh~íku {wfhoh

Vh{k rËÞu rsLnkU Lku ykÃk Ãkh MkkÞk fh

r÷Þk ykih WLk fk sLLkíke ½h WLnU rË¾k rËÞk rsMk Mku

ykÃk RLk ík{k{ {wMkeçkíkkU fku ¼q÷ økE.


56

çkk’Í rhðkÞík {U ni rf ykÃk {y rsM{

ykM{kLk Ãkh WXk ÷e økE. nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk

sLLkík {U n{khu nwÍqh fu

rLkfkn {ut nkuøke. (LkqÁ÷ RhVkLk, Mk. 896) yÕ÷kn fe

WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVh nku.

{nqo{k yB{e òLk Lku {-ËLke fk{ fhLku fe RòÍík rË÷ðkERM÷k{e çknLkku ! ykÍ{kRþkU Ãkh Mkçkú fhLku ðk÷kU Ãkh yks

¼e hçk fe RLkkÞíkkU fk Íqnwh nkuíkk ni, [wLkkL[u yuf

RM÷k{e çknLk fk íknhehe çkÞkLk yÃkLku yLËkÍ {U Ãkuþ

fhLku fe MkyTÞ fhíkk nqt. fkux y¥kkhe (fkuxhe çkkçkw÷

RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk ni rf

{wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e Mku ÃÞkh ni, r÷nkÍk {I

¾qçk çkZ [Z fh Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhLkk

[kníke Úke {økh {uhu çkå[kU fu yççkq RòÍík Lknª Ëuíku Úku.

{I rVh ¼e þheyík fu Ëkyuhu {U hníku nwyu yÃkLke rçkMkkík

fu {wíkkrçkf {-ËLke fk{ rfÞk fhíke. {uhe ¾wþ LkMkeçke rf


57

Mk-VÁ÷ {wÍ^Vh 1430 rn. fu {wçkkhf {neLku {U n{khu

y÷kfu fu yuf ½h {U Ëk’ðíku RM÷k{e fe RM÷k{e çknLkku

fk {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk, sËð÷ fu {wíkkrçkf ËqMkhu

rËLk nkuLku ðk÷u íkhrçkGÞíke RÂßík{ky {U {wÍu ¼e rþhfík

fe MkykËík r{÷e. {I Lku ðnkt Ãkh Þun Ëwyk {ktøke : Þk

yÕ÷kn ! “RMk {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík Mku {uhu

çkå[kU fu yççkq {wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhLku fe

RòÍík Ëu rËÞk fhU.” WMke hkík {uuhu çkå[kU fu

yççkq fku {uhe {nqo{k yB{e òLk (Þk’Lke WLk fe MkkMk òu WLnU

çkuxkU fe íkhn [kníke Úke) fe Ïðkçk {U rÍÞkhík nwE, {nqo{k Lku

Vh{kÞk : “íkw{ {uhe çkuxe fku Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke

fk{ õÞqt Lknª fhLku Ëuíku ! WMku RMk fe RòÍík Ëu Ëku.” {uhu

çkå[kU fu yççkq Lku Þun Ïðkçk MkwLkk fh {wÍu ntMke ¾wþe Ëk’ðíku

RM÷k{e fu {-ËLke fk{ fhLku fe RòÍík Ëu Ëe. Þqt RM÷k{e

çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík Mku {uhu rË÷ fe {whkË

çkh ykE.

fkrV÷u {U Íhk {ktøkku yk fh Ëwyk Ãkkykuøku Lku’{íku fkrV÷u {U [÷ku

nkuøkk ÷wíVu ¾wËk ykyku çknLkku Ëwyk r{÷ fu Mkkhu fhU fkrV÷u {U [÷ku


58

{-ËLke fk{ fe íkzÃk {hnçkk !RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! {-ËLke fkrV÷kU fe ¼e

fiMke ÃÞkhe ÃÞkhe çknkhU ni ! RMk {U ¾qçk Ëwykyut fçkq÷

nkuíke ni. {-ËLke fk{ fu Íheyu Lkufe fe Ëk’ðík yk{ fhLku fe íkzÃk

{hnçkk ! rf RMk {U Mkðkçk ne Mkðkçk ni RMk rÍBLk {U [kh

ynkËeMku {wçkk-hfk Ãkuþ fe òíke ni :

[kh Vhk{eLku {wMíkVk(1) Lkufe fe hkn rË¾kLku ðk÷k Lkufe fhLku ðk÷u fe íkhn

ni.1 (2) yøkh yÕ÷kn íkwBnkhu Íheyu rfMke yuf þÏMk fku

rnËkÞík yíkk Vh{kyu íkku Þun íkwBnkhu r÷Þu RMk Mku yåAk ni rf

íkwBnkhu ÃkkMk Mkw¾oŸx nku.2 (3) çkuþf yÕ÷kn , WMk fu rVrh~íku,

ykM{kLk ykih Í{eLk fe {Ï÷qf Þnkt íkf rf åÞqtrxÞkt yÃkLku Mkqhk¾kU

{U ykih {Ar÷Þkt (ÃkkLke {U) ÷kuøkkU fku Lkufe rMk¾kLku ðk÷u Ãkh “Mk÷kík”

¼usíku nI3. {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë

Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : yÕ÷kn fe “Mk÷kík” Mku

WMk fe ¾kMk hn{ík ykih {Ï÷qf fe “Mk÷kík” Mku ¾wMkqMke Ëwykyu

hn{ík {whkË ni. 4


59

(1). ríkhr{Íe, rs.4, Mk. 305, nËeMk : 2679 (2). {wÂM÷{, Mk. 1311, nËeMk : 2406

(3) ríkhr{Íe, rs.4, Mk.314, nËeMk :2694 (4) r{hykíkw÷ {LkkSn, rs.1, Mk.200)

(4) çkuníkheLk Mk-Ëfk Þun ni rf {wMkÕ{kLk ykË{e RÕ{ nkrMk÷

fhu rVh yÃkLku {wMkÕ{kLk ¼kE fku rMk¾kyu.

(Mkw-LkLku RçLku {ksn, rs. 1, Mk. 158, nËeMk : 243)

½h {U ÃkËuo fk ÍunTLk fiMku çkLku ?Mkwðk÷ : ½h {U ÃkËuo fk ÍunTLk rfMk íkhn çkLkkÞk òyu ?

sðkçk : ViÍkLku MkwLLkík LkeÍ RMke rfíkkçk “ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷

sðkçk” Mku ½h ËMko òhe fh fu, {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku

òhe nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU MkwLkk

MkwLkk fh, RÂLVhkËe fkurþþ fu Íheyu ½h fu {Ëkuo fku Ëk’ðíku

RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷kU fk

{wMkkrVh çkLkk fh ½h {ut {-ËLke {knku÷ fkR{ fhLku fe

fkurþþ òhe hr¾Þu. WLk fu r÷Þu rË÷ MkkuÍe fu MkkÚk Ëwyk

¼e fhíku hrnÞu. ¾wË fku ykih yn÷u ¾kLkk fku nh økwLkkn

Mku çk[kLku fe fwZLk ÃkiËk fersÞu ykih RMk fu r÷Þu fkurþþ

¼e òhe hr¾Þu. {økh Lkh{e Lkh{e ykih Lkh{e fku ÷krÍ{

fh ÷ersÞu. rçk÷k {ÂM÷níku þh-E MkÏíke fhLkk fwò RMk

fk Mkkur[Þu ¼e Lknª rf W{q{Lk òu fk{ “Lkh{e” Mku nkuíkk

ni ðkun “økh{e” Mku Lknª nkuíkk.


60

ni V÷knku fk{hkLke LkhLke ð ykMkkLke {Unh çkLkk fk{ rçkøkz òíkk ni LkkËkLke {U

çknh nk÷ yÃkLku yn÷ku RÞk÷ fe RM÷kn fe nh{wÂBfLk Mkqhík {U íkhfeçk çkLkkíku hnLkk [krnÞu. Ãkkhn28 Mkq-híkw¥knhe{ fe Axe ykÞíku fhe{k {U RþkoËu¾wËk ðLËe ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yiE{kLk ðk÷ku ! yÃkLke òLkkut ykihyÃkLku ½h ðk÷kU fku WMk ykøk Mkuçk[kyku rsMk fu #ÄLk ykË{e ykihÃkÚÚkh ni. (Ãkkhn : 28, y¥knhe{ : 6)

{k íknTík fu çkkhu {U ÃkqAk òyuøkkÞkË hr¾Þu ! ¾kðLË yÃkLke çkeðe fk, çkkÃk yÃkLku çkå[kUfk ykih nh þÏMk yÃkLku yÃkLku {k íknTíkkU fk yuf íkhnMku “nkrf{” ni ykih nh nkrf{ Mku WMk fu {k íknTíkkU fuçkkhu {U çkhkuÍu {nþh çkkÍÃkwMko nkuøke. [wLkkL[u hn{íkuyk÷{, LkGÞhu yk’Í{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLkeykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{ fk Vh{kLku{wyÍTÍ{ ni : “íkw{ Mkçk yÃkLku {w-íkyÂÕ÷feLk fu MkhËkh

ð nkrf{ nku ykih nkrf{ Mku hkuÍu rfÞk{ík WMk fe hRGÞík


61

fu çkkhu {U ÃkqAk òyuøkk.”

(Mknenw÷ çkw¾khe, rs.1, Mk. 309, nËeMk : 893)

Akuxu ¼kE fe RÂLVhkËe fkurþþRM÷k{e çknLkku ! n÷kfík Mku ¾wË fku çk[kLku ykih {ÂøVhík

ÃkkLku fk yuf çkuníkheLk Íheyk íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík

fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fk

MkwLLkíkkU ¼hk {-ËLke {knku÷ ¼e ni. çkMkk yðfkík yuf

VËo fe Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkøke

½h ¼h fe RM÷kn fk Mkçkçk çkLk òíke ni yiMke çkerMkÞkU

çknkhu {kisqË ni, yuf çknkh {w÷k-nÍk nku, [wLkkL[u çkkçkw÷

{ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt

ni rf n{khk ½hkLkk çknwík {kìzLko Úkk. ½h fu y^hkË

rVÕ{ku rzhk{kU ykih økkLku çkkòu fu hrMkÞk Úku. ¾wËk fk fhLkk

Þqt nwðk rf {uhu Akuxu ¼kE Ãkh yuf RM÷k{e ¼kE Lku

RÂLVhkËe fkurþþ fe. RMk Ãkh WLnkU Lku Ëk’ðíku RM÷k{e fu

n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe MkykËík

ÃkkE. RÂßík{ky {U {wMkÕMk÷ nkrÍhe Mku ¼kE

fu rfhËkh {U {-ËLke RÂLf÷kçk çkhÃkk nku økÞk, ðkun Lk{kÍkU


62

fu ÃkkçkLË nku økyu, MkwLLkíkkU Ãkh y{÷ fe fkurþþ ykih ½hðk÷kU fe RM÷kn fe rV¢ {U hnLku ÷øku. ðkun Ëk’ðíku RM÷k{efu {-ËLke {knku÷ fe çk-h-fíkuu tçkíkkíku ykih n{U RM÷k{eçknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe høçkíkrË÷kíku. WLk fe {wMkÕMk÷ RÂLVhkËe fkurþþ rçk÷ ykr¾hhtøk ÷kE ykih {ii Lku RM÷k{e çknLkkU fu RÂßík{ky {Urþhfík fe MkykËík ÃkkE, ðnkt fu {knku÷ fe YnkrLkGÞíkykih MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLk Lku {wÍ Ãkh ySçk firVGÞíkíkkhe fh Ëe, Ëwyk fu ËkihkLk {ti Lku ¾qçk hku hku fh yÃkLkuøkwLkknkU Mku íkkiçkk fe ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷fku f¼e Lk AkuzLku fk yÍT{u {wMkB{{ rfÞk.RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík {U ÃkkçkLËeMku rþhfík fe çkËki÷ík ¾kiVu ¾wËk ykih R~fu {wMíkVk

çkZkLku fk sÍTçkk LkMkeçk nwðk.Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkËfu n{khu ½h fk rçkøkzk nwðk {knku÷,{-ËLke {knku÷ {U íkçËe÷ nku økÞk. ½h ðk÷kU fe çkkn{erhÍk {LËe Mku T.V. rLkfk÷ rËÞk økÞk õÞq rf RMk fu nkuíkunwyu rVÕ{kU rzhk{kU Mku çk[Lkk çkunË Ëw~ðkh ni ykih yçkn{khu ½h {U rVÕ{U rzhk{u ykih økkLku Lknª çkÂÕf Mkhfkh

fe Lkk’íkkU fu íkhkLku MkwLku òíku nI.


63 ÈGñUÁ¢G¢Ýï Îé¥G¢

Lk {hLkk ÞkË ykíkk ni Lk SLkk ÞkË ykíkk ni

{wnB{Ë ÞkË ykíku nI {ËeLkk ÞkË ykíkk ni

RM÷k{e çknLkku ! çkøkih rnB{ík nkhu ¾qçk ¾qçk RÂLVhkËe

fkurþþ fhíke hnU Lkkfk{e Lknª nkuøke. RMk

rÍBLk {U yøkh fkuE íkõ÷eV ¼e Ãknwt[ òyu íkku Mkçkúku

rþfuçkkE fk Ëk{Lk nkÚk Mku {ík AkurzÞu rf ykLku ðk÷e

{wMkeçkík çknwík çkze ¼÷kE fk Ãkuþ ¾i{k

Mkkrçkík nkuøke. nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk

Mku rhðkÞík ni rf Lkqh fu Ãkifh, ík{k{ LkrçkÞkU fu Mkhðh,

Ëku snkt fu íkksðh, MkwÕíkkLku çknhku çkh

fk Vh{kLku Yn Ãkhðh ni : “yÕ÷kn rsMk fu MkkÚk

¼÷kE fk RhkËk Vh{kíkk ni WMku {wMkeçkík {U {wçík÷k

Vh{k Ëuíkk ni.”

(Mknenw÷ çkw¾khe, rs. 4, Mk. 4, nËeMk : 5645)

ËGÞqMk fe íkk’heVMkwðk÷ : “ËGÞqMk” rfMku fníku nI ?

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkki çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkki Mkk÷ fu økwLkkn {wykV nkUøku.

64 ÈGñUÁ¢G¢Ýï Îé¥G¢

sðkçk : òu ÷kuøk çkk ðwsqËu fwËhík yÃkLke ykihíkkU ykih {nkrh{ fku

çku ÃkËoøke Mku {Ly Lk fhU ðkun “ËGÞqMk” ni. hn{íku

yk-÷r{ÞkLk, MkwÕíkkLku Ëku snkLk fk

Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni, “íkeLk þÏMk f¼e sLLkík {U

Ëkr¾÷ Lk nkUøku ËGÞqMk ykih {ËkoLke ðÍTy çkLkkLku ðk÷e

ykihík ykih þhkçk Lkkuþe fk ykËe.” ({ß{WÍTÍðkRË, rs.

4, Mk. 599, nËeMk : 7722) {Ëkuo fe íkhn çkk÷ fxðkLku ykih

{ËkoLkk r÷çkkMk ÃknLkLku ðkr÷Þkt RMk nËeMku Ãkkf Mku Rçkúík

nkrMk÷ fhU Akuxe çkÂå[ÞkU fu ÷zfkU siMku çkk÷ çkLkðkLku

ykih RLnU ÷zfkU siMku fÃkzu ykih nux ðøkihk ÃknLkkLku ðk÷u

¼e yunríkÞkík fhU íkkrf çkå[e RMke W{ú Mku yÃkLku ykÃk

fku {Ëku o Mku {wBíkkÍ Mk{Íu ykih nkuþ Mkt¼k÷Lku ykih

çkkr÷økk nkuLku fu çkk’Ë RMk fku yÃkLke ykËkík ð yíðkh

þheyík fu {wíkkrçkf çkLkkLku {U {wÂ~f÷kík ËhÃkuþ Lk ykyut.

nËeMku Ãkkf {U Þun òu Vh{kÞk økÞk rf “f¼e sLLkík {U

Ëkr¾÷ Lk nkUøku.” Þnkt RMk Mku {whkË íkðe÷ yMkuo íkf

sLLkík {U Ëkr¾÷u Mku {nY{e {whkË ni. õÞqt rf òu ¼e

{wMkÕ{kLk yÃkLku økwLkknkU fe ÃkkËkþ {U ËkuÍ¾


65

{ut òyutøku ðkun rçk÷ ykr¾h sLLkík {U ÍYh Ëkr¾÷nkUøku. {økh Þun ÞkË hnu rf yuf ÷Bnu fk fhkuzðkt rnMMkk¼e snLLk{ fk yÍkçk fkuE çkhËk~ík Lknª fh Mkfíkkr÷nkÍk n{U nh økwLkkn Mku çk[Lku fe nh Ë{ fkurþþ ykihsLLkíkw÷ rVhËkiMk {U çku rnMkkçk Ëkr¾÷u fe Ëwyk fhíkuhnLkk [krnÞu. “ËGÞqMk” fu çkkhu {U nÍhíku yÕ÷k{ky÷kWÆeLk nMffe Vh{kíku nI, “ËGÞqMk” ðkunþÏMk nkuíkk ni òu yÃkLke çkeðe Þk rfMke {nh{ Ãkh økihíkLk ¾kyu.” (Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 6, Mk. 113) {k’÷q{ nwðk rf çkkðwsqËu fwËhík yÃkLke Íkiò, {kt çknLkkU ykih sðkLk çkurxÞkUðøkihk fku økr÷ÞkU çkkÍkhkU, þkì®Ãkøk MkuLxhkU ykih {Ï÷qík ík^henøkknku {U çku ÃkËko ½q{Lku rVhLku, ysLkçke ÃkzkurMkÞkU, Lkk {nh{rh~íkuËkhkU, økih {nh{ {w÷krÍ{kU, [kufeËkhkU ykih zÙkRðhkUMku çku íkfÕ÷wVe ykih çku ÃkËoøke Mku {Ly Lk fhLku ðk÷u ËGÞqMk,sLLkík Mku {nY{ ykih snLLk{ fu nfËkh nti. {uhu ykfkyk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík{ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíkunI, “ËGÞqMk MkÏík yÏçkMku VkrMkf (ni) ykih VkrMkfu {ku’r÷Lkfu ÃkeAu Lk{kÍ {õYnu íknhe{e. WMku R{k{ çkLkkLkk n÷k÷

Lknª ykih WMk fu ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZLke økwLkkn ykih ÃkZe íkku


66

VihLkk ðkrsçk.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 6, Mk. 583)

çku ÃkËko f÷ òu ykE LkÍh [LË çkerçkÞktyfçkh Í{ª {U økihíku fki{e Mku økz økÞk

ÃkqAk òu WLk Mku ykÃk fk ÃkËko ðkn õÞk nwðk ?fnLku ÷økª, “ðkun yõ÷ Ãku {Ëkuo fe Ãkz økÞk !”

yøkh ykihík Lkk Vh{kLke fhu íkku... ?Mkwðk÷ : yøkh {Ëo fe fkurþþ fu çkk ðwsqË ykihíkU çku ÃkËoøke Mku çkkÍ

Lk ykyut õÞk íkçk ¼e ðkun ËGÞqMk ni ?sðkçk : yøkh {Ëo yÃkLke nirMkGÞík fu {wíkkrçkf {Ly fhíkk ni

ykih çku ÃkËoøke Mku hkufLku fu þh-E íkfkÍu WMk Lku Ãkqhu rfÞu niykih ðkun Lknª {kLkíkª íkku RMk Mkqhík {U {Ëo Ãkh Lk fkuERÕÍk{ ykih Lk ðkun ËGÞqMk. ÃkMk n¥k÷ RBfkLk çku ÃkËoøkeðøkihk fu {wyk-{÷u {U ykihíkkU fku hkufk òyu {økh rnõ{íkuy-{÷e fu MkkÚk. fnª yiMkk Lk nku rf ykÃk yÃkLke ÍkiÍkÞk {kt çknLkkU Ãkh RMk íkhn fe MkÏíke fh çkiXU rsMk Mku ½hfk yBLk ne íknku çkk÷k nku fh hn òyuõÞk {wtn çkku÷u ¼kE çknLk fk ÃkËko ni ?

Mkwðk÷ : õÞk {wtn çkku÷u çkkÃk, ¼kE ykih çkuxu ðøkihk Mku ¼e RM÷k{eçknLk fk ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt ! RLk Mku ¼e ÃkËko ni rf rfMke fku çkkÃk, ¼kE Þk {wtn


67

çkku÷k çkuxk çkLkk ÷uLku Mku ðkun nfefe çkkÃk, ¼kE ykih

çkuxk Lknª çkLk òíkk. RLk Mku íkku rLkfkn ¼e ËwÁMík ni.

n{khu {wykþhu {U {wtn çkku÷uu rh~íkkU fk hðks yk{ ni fkuE

{Ëo rfMke fku “{kt” çkLkkyu nwyu nI, fkuE ÷zfe rfMke fku

“¼kE” çkLkk çkiXe ni íkku rfMke ¾kíkqLk Lku rfMke fku “çkuxk”

çkLkk r÷Þk ni, fkuE rfMke sðkLk ÷zfe fk {wtn çkku÷k [[k

ni íkku fkuE {wtn çkku÷k çkkÃk ykih rVh çku ÃkËorøkÞkU, çku

íkfÕ÷wrVÞkU ykih {Ï÷qík Ëk’ðíkkU fu økwLkkn ð ÃkkÃk fk ðkun

Mki÷kçk ni rf . rMkLVu {w¾kr÷V fu MkkÚk {wtn

çkku÷u rh~íku fkR{ fhLku ðk÷kU ykih ðkr÷ÞkU fku yÕ÷kn

Mku zhíku hnLkk [krnÞu. ÞfeLkLk þiíkkLk Ãkn÷u Mku

çkku÷ fh ðkh Lkne fhíkk. nËeMku Ãkkf {U ykíkk ni, “ËwLÞk

ykih ykihíkkU Mku çk[ku õÞqt rf çkLke RMhkE÷ {U Mkçk Mku

Ãkn÷k rVíkLkk ykihíkkU fe ðsn Mku WXk.”

(Mknen {wÂM÷{, Mk. 1465, nËeMk : 2742)

÷u Ãkk÷f çkå[u fk nwõ{Mkwðk÷ : rfMke fk çkå[k økkuË ÷u Mkfíku nti Þk Lknª ?

sðkçk : ÷u íkku Mkfíku nI, {økh ðkun Lkk {nh{ nku íkku sçk Mku

ykihíkkU fu “{wyk-{÷kík” Mk{ÍLku ÷øku, WMk Mku ÃkËko rfÞk


68

òyu. Vw-fnkyu rfhk{ Vh{kíku nI : {whkrnf

(Þk’Lke fheçkw÷ çkw÷qøk ÷zfu) fe W{ú çkkhn Mkk÷ ni.

(hÆw÷ {wníkkh, rs. 4, Mk. 118)

çkå[e økkuË ÷uLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : rfMke fe çkå[e økkuË ÷uLkk fiMkk ? õÞk RMk fku “çkuxe” çkLkk

÷uLku Mku sðkLk nkuLku Ãkh {wtn çkku÷u çkkÃk Mku ÃkËuo fu {MkkR÷

{U rhykÞík nku òyuøke ?

sðkçk : çkå[e ÷uLke nku íkku ykMkkLke RMke {U ni rf {nTh{k {-Mk÷Lk

Mkøke ¼íkeS Þk Mkøke ¼kLS ÷u íkkrf hÍk-E (Þk’Lke ËqÄ

fk) rh~íkk fkR{ Lk nku íkçk ¼e çkkr÷økk nkuLku fu çkk’Ë MkkÚk

hn Mkfu {økh çkkr÷økk nkuLku fu çkk’Ë ½h fu Lkk {nh{kU

{-Mk÷Lk Mkøku [[k Þk Mkøku {k{qt rsLnkU Lku Ãkk÷k WLk fu

çkkr÷øk ÷zfkU Mku (sçk rf ðkun ËqÄ þhef ¼kE Lk nkU) ÃkËko

ðkrsçk nku òyuøkk. yøkh økkuË ÷e çkå[e Lkk {nTh{k Úke

íkku çkkr÷økk çkÂÕf fheçku çkw÷qøk Ãknwt[u íkku WMk fku Ãkk÷Lku

ðk÷k Lkk {nh{ çkkÃk yÃkLku MkkÚk Lk h¾u. [wLkkL[u {uhu

ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn

R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Víkkðk h-ÍrðGÞk

rsÕË 13 MkVnk 412 Ãkh Vh{kíku nI : “÷zfe çkkr÷øk nwE


69

Þk fheçku çkw÷qøk Ãknwt[e sçk íkf þkËe Lk nku ÍYh WMk fkuçkkÃk fu ÃkkMk hnLkk [krnÞu Þnkt íkf rf Lkð çkhMk fe W{úfu çkk’Ë Mkøke {kt Mku ÷zfe ÷u ÷e òyuøke ykih çkkÃk fuÃkkMk hnuøke Lk rf ysLkçke (Þk’Lke rsMk Mku n{uþk fu r÷ÞuþkËe nhk{ Lknª WMk fu ÃkkMk) rsMk fu ÃkkMk hnLkk rfMkeíkhn òRÍ ne Lknª, çkuxe fh fu Ãkk÷Lku Mku çkuxe Lkne t nkuòíke.” Vw-fnkyu rfhk{ Vh{kíku nI : {w~íknkík(Þk’Lke çkkr÷økk nkuLku fu fheçk ÷zfe) fe f{ yÍ f{W{ú Lkð Mkk÷ ni. (hÆw÷ {wníkkh, rs. 4, Mk. 118)

÷u Ãkk÷f Mku ÃkËko òRÍ nkuLku fe MkqhíkMkwðk÷ : çk[ÃkLk Mku rn÷u nwyu çkå[kU fu Mk{ÍËkh nkuLku Ãkh “ÃkËko”

LkkrVÍ fhLkk RÂLíknkE Ëw~ðkh {k’÷q{ nkuíkk ni. fkuEyiMke Mkqhík nku íkku çkíkk ËersÞu rf çkå[k økkuË ÷u íkkusðkLk nku òLku Ãkh ÃkËko ðkrsçk Lk nku.

sðkçk : RMk fe Mkqhík Þun ni rf òu çkå[k Þk çkå[e økkuË ÷e ni WMkMku ËqÄ fk rh~íkk fkR{ fh ÷u. ÷urfLk ËqÄ fk rh~íkk fkR{fhLku {U Þun çkkík {Æu LkÍh h¾Lkk ÍYhe ni rf yøkhçkå[e økkuË ÷uLkk nku íkku þkunh Mku hÍkyík fk rh~íkk fkR{rfÞk òyut. {-Mk÷Lk þkunh fe çknLk Þk ¼kLS Þk ¼íkeSWMk çkå[e fku yÃkLkk ËqÄ rÃk÷k Ëu ykih yøkh çkå[k økkuË


70

÷uLkk nku íkku çkeðe WMk Mku yÃkLkk hÍkyík fk rh~íkk fkR{fhu {-Mk÷Lk çkeðe ¾wË Þk çkeðe fe çknLk Þk çkuxe Þk¼kLS Þk ¼íkeS WMk çkå[u fku yÃkLkk ËqÄ rÃk÷k Ëu. RMkíkhn ËkuLkkU Mkqhík {U çkeðe ykih þkunh ËkuLkkU fu r÷Þu ÃkËuo fu{MkkR÷ n÷ nku òyutøku. Þun ÞkË hnu sçk ¼e ËqÄ fkrh~íkk fkR{ fhLkk nku íkku çkå[u fku (rnshe rMkLk fu rnMkkçkMku) Ëku Mkk÷ fe W{ú íkf ËqÄ rÃk÷kÞk òyu. RMk fu çkk’Ë ËqÄrÃk÷kLkk òRÍ Lknª çkÂÕf {kt fu r÷Þu yÃkLke Mkøke yki÷kËfku ¼e Ëku Mkk÷ fe W{ú fu çkk’Ë ËqÄ rÃk÷kLkk òRÍ Lknª÷urfLk ZkE Mkk÷ fe W{ú fu yLËh ¼e yøkh çkå[k rfMkeykihík fk ËqÄ Ãke ÷u íkku ¼e ËqÄ fk rh~íkk fkR{ nku òíkk ni.

÷zfk fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?Mkwðk÷ : ÷zfk fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?sðkçk : rnshe rMkLk fu rnMkkçk Mku 12 ykih 15 Mkk÷ fe W{ú fu

ËkihkLk sçk ¼e (rs{ky Þk {w~ík ÍLke ðøkihk fu Íheyu)RLÍk÷ nwðk Þk Mkkuíku {U yunrík÷k{ nwðk Þk WMk fu rs{kyMku ykihík nkr{÷k nku økE íkku WMke ðõík çkkr÷øk nku økÞkykih WMk Ãkh økwM÷ VÍo nku økÞk. yøkh yiMkk Lk nwðk íkkurnshe rMkLk fu {wíkkrçkf 15 çkhMk fk nkuíku ne çkkr÷øk nkuøkÞk. (Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 9, Mk. 259, {w÷Ï¾MkLk)


71

÷zfe fçk çkkr÷økk nkuíke ni ?Mkwðk÷ : ÷zfe fçk çkkr÷økk nkuíke ni ?

sðkçk : rnshe rMkLk fu rnMkkçk Mku 9 ykih 15 Mkk÷ fe W{ú fu ËkihkLk

yunrík÷k{ nku Þk niÍ yk òyu Þk nB÷ Xnh òyu íkku

çkkr÷økk nku økE ðhLkk rnshe rMkLk fu {wíkkrçkf 15 Mkk÷

fe nkuíku ne çkkr÷økk ni. (yiÍLk)

rfíkLke W{ú fu ÷zfu Mku ÃkËko ni ?Mkwðk÷ : rfíkLke W{ú fu ÷zfu Mku ÃkËko rfÞk òyu ?

sðkçk : Ãkkhn 18 Mkq-híkwLLkqh fe ykÞík LkBçkh 31 {U ni :

íkh-s-{yu

fLÍw÷ E{kLk : Þk ðkun çkå[u rsLnU ykihíkkU fe þ{o fe

[eÍkU fe ¾çkh Lknª. RMk ykÞíku fhe{k fu íknTík {wVÂMMkhu

þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk

Vh{kíku nI : “Þk’Lke ðkun Akuxu çkå[u òu y¼e

çkw÷qøk fu fheçk ¼e Lk nku (WLk Mku ÃkËko Lknª) {k’÷q{ nwðk

rf {whkrnf Þk’Lke fheçkw÷ çkw÷qøk ÷zfu Mku ÃkËko [krnÞu”

(LkqÁ÷ RhVkLk, Mk.564) Vw-fnkyu rfhk{ Vh{kíku

nI {w~íknkík (Þk’Lke fheçkw÷ çkw÷qøk ÷zfe) fe f{ yÍ


72

f{ W{ú Lkð Mkk÷ ykih {whkrnf (Þk’Lke fheçkw÷ çkw÷qøk

÷zfu) fe çkkhn Mkk÷ ni. (hÆw÷ {wníkkh, rs. 4, Mk. 118) {uhu

ykfk yk’÷k nÍhík Vh{kíku ni : “Lkð çkhMk

Mku f{ fe ÷zfe fku ÃkËuo fe nksík Lknª ykih sçk ÃkLËhn

çkhMk fe nku Mkçk økih {nkrh{ Mku ÃkËko ðkrsçk, ykih Lkð

Mku ÃkLËhn íkf yøkh ykMkkhu çkw÷qøk Íkrnh nkU íkku (¼e

ÃkËko) ðkrsçk, ykih Lk Íkrnh nkU íkku {wMíknçk. ¾wMkqMkLk

çkkhn çkhMk fu çkk’Ë çknwík {wyr¬Ë (Þk’Lke MkÏík íkkfeË

ni) rf Þun Í{kLkk fwçkuo çkw÷qøk ð f{k÷u RÂ~íknk fk ni.”

(Þk’Lke 12 çkhMk fe W{ú fe ÷zfe fu çkkr÷økk nku òLku

ykih þnðík fu f{k÷ íkf Ãknwt[Lku fk fheçke Ëkih ni )


fkrVhk ykihík Mku ÃkËkoMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk fk fkrVhk ykihík Mku ¼e ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt. fkrVhk ykihík Mku ¼e WMke íkhn ÃkËko ni rsMk íkhn

økih {Ëo Mku. fkrVhk ykihík Mku ÃkËuo fe ík^Mke÷ Þun ni rf

RM÷k{e çknLk fk fkrVhk ykihík Mku WMke íkhn fk ÃkËko ni

rsMk íkhn rf yuf ysLkçke {Ëo Mku ÃkËko nkuíkk ni Þk’Lke

yM÷ {ÍTnçk fu {wíkkrçkf ykihík fu r÷Þu rMkðkyu [unhu fe


73

rxf÷e, nÚku÷e ykih xÏLku fu Lke[u Ãkkô rf rsMku Íkrnhu ÍeLkík

fnk òíkk ni ík{k{ rsM{ fk ysLkçke Mku AwÃkkLkk ÍYhe ni

ykih “{w-íkyÂÏ¾heLk” fu LkÍTËef ysLkçke {Ëo Mku Þun íkeLk

yk’Ík ¼e AwÃkkyu òyutøku. ykihík fku ysLkçke {Ëo Mku ÃkËuo fu

ynfk{ Ãkkhn 18 Mkq-híkwLLkqh fe ykÞík LkBçkh 31 {U çkÞkLk

rfÞu økyu ni. RMke ykÞíku {wçkk-hfk {U {wMkÕ{kLk ykihík fk

fkrVhk Mku ÃkËuo fk nwõ{ ¼e çkÞkLk nwðk rf rMkðkyu

Þk’Lke rsíkLkk ¾wË ne Íkrnh ni, rf yuf {wMkÕ{kLk ykihík fk

ík{k{ rsM{ rsMk íkhn ysLkçke {Ëo fu r÷Þu ykihík (Þk’Lke

AwÃkkLku fe [eÍ) ni RMke íkhn fkrVhk fu r÷Þu ¼e rMkºk (Þk’Lke

AwÃkkLku fe [eÍ) ni siMkk rf {fk{u RÂMíkMLkk {U

(Þk’Lke Þk yÃkLku ËeLk fe ykihíkut) Mku Íkrnh ni. [wLkkL[u

yÕ÷kn RþkoË Vh{kíkk ni :


74

(Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)

{uhu ykfkyu Lku’{ík, yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík,yÍe{w÷ çk-h-fík, yÍe{w÷ {íkoçkík, ÃkhðkLkyu þByurhMkk÷ík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík, Ãkehu íkhefík, ykr÷{uþheyík, nkr{Þu MkwLLkík, {krnÞu rçkËyík, çkkRMku ¾ihkuçk-h-fík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

yÃkLku þkunThyu ykVkf íkh-s-{yu fwhykLkfLÍw÷ E{kLk {U RMk fk íkhs{k Þqt Vh{kíku nI : ykih{wMkÕ{kLk ykihíkkU fku nwõ{ Ëku yÃkLke rLkøkknU fwA Lke[eh¾U ykih yÃkLke ÃkkhMkkE fe rnVkÍík fhU ykih yÃkLkkçkLkkð Lk rË¾kyut {økh rsíkLkk ¾wË ne Íkrnh ni ykihËwÃkèu yÃkLku økheçkkLkkU Ãkh zk÷u hnU ykih yÃkLkk ®MkøkkhÍkrnh Lk fhU {økh yÃkLku þkunhkU Ãkh Þk yÃkLku çkkÃk ÞkþkunhkU fu çkkÃk Þk yÃkLku çkuxu Þk þkunhkU fu çkuxu Þk yÃkLku¼kE Þk yÃkLku ¼íkesu Þk yÃkLku ¼kLsu Þk yÃkLku ËeLk

fe ykihíkU Þk yÃkLke fLkeÍU òu yÃkLku nkÚk fe r{Õf nkU Þk


75

Lkkufh çkþíkuo rf þnðík ðk÷u {Ëo Lk nkut Þk ðkun çkå[ursLnU ykihíkkU fe þ{o fe [eÍkU fe ¾çkh Lknª ykih Í{eLkÃkh Ãkkô Íkuh Mku Lk h¾U rf òLkk òyu WLk fk AwÃkk nwðk®Mkøkkh ykih yÕ÷kn fe íkhV íkkiçkk fhku yi {wMkÕ{kLkkuMkçk fu Mkçk RMk WB{eË Ãkh rf íkw{ V÷kn Ãkkyku.

nÍhíku MkËÁ÷ yVkrÍ÷ MkÂGÞËwLkk ð {ki÷kLkk {wnB{ËLkE{wÆeLk {whkËykçkkËe ¾ÍkRLkw÷ RhVkLk{U RMk rnMMkyu ykÞík (Þk’Lke Þk yÃkLku ËeLkfe ykihíkU) fu íknTík Vh{kíku ni : y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíkuMkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{ Lku nÍhíkuMkÂGÞËwLkk yçkq WçkiËk rçkLk shkon fku r÷¾kÚkk rf fw^Vkh ð yn÷u rfíkkçk fe ykihíkkU fku {wMkÕ{kLkykihíkkU fu MkkÚk nB{k{ {U Ëkr¾÷ nkuLku Mku {Ly fhU. RMkMku {k’÷q{ nwðk rf {wÂM÷{k ykihík fku fkrVhk ykihík fuMkk{Lku yÃkLkk çkËLk ¾ku÷Lkk òRÍ Lknª.

yk’÷k nÍhík fk Víkðk{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËuËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : “þheyík fk íkku Þun nwõ{ ni

rf fkrVhk ykihík Mku {wMkÕ{kLk ykihík fku yiMkk ÃkËko ðkrsçk


76

ni siMkk WLnU {Ëo Mku. Þk’Lke Mkh fu çkk÷kU fk fkuE rnMMkk ÞkçkkÍq Þk f÷kE Þk øk÷u Mku Ãkkô fu røkèkU fu Lke[u íkf rsM{ fkfkuE rnMMkk {wMkÕ{kLk ykihík fk fkrVhk ykihík fu Mkk{Lku¾w÷k nkuLkk òRÍ Lknª.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 692)

VkrÍhk ykihík Mku ÃkËkoMkwðk÷ : õÞk VkrMkfk ykihík Mku ¼e ÃkËko fhLkk ÍYhe ni ?sðkçk : Lknª. fçkehk økwLkkn fhLku ðk÷e Þk Mkøkehk økwLkkn Ãkh

RMhkh fhLku ðk÷e {-Mk÷Lk Lk{kÍ Lk ÃkZLku ðk÷e, {ktçkkÃk fku MkíkkLku ðk÷e, økeçkík ð [wøk÷e fhLku ðk÷e VkrMkfkfn÷kíke ni. sçk rf ÍkrLkÞk, Vkrnþk ykih çkËfkhykihíkfku VkrMkfk fu MkkÚk MkkÚk Vkrshk¼e fníku nI. VkrMkfkMku ÃkËko Lknª ykih Vkrshk Mku ¼e ÃkËko fhLku fk yunríkÞkíkLknwõ{ ni. WMk fe Mkkunçkík Mku çk[Lkk çkunË ÍYhe ni rfçkwhe Mkkunçkík çkwhk V÷ ÷kíke ni. Vkrshk Mku r{÷Lku fu çkkhu{U nwõ{u þheyík çkÞkLk fhíku nwyu {uhu ykfkyk’÷k nÍhík

RþkoË Vh{kíku ni : nkt Þun (Þk’Lke WMk MkuÃkËko fhLku fk) nwõ{ yunríkÞkíke ni, {økh Þun yunríkÞkíkÍYhe ni sçk Ëu¾u rf yçk fwA ¼e çkwhk yMkh Ãkzíkk{k’÷q{ nkuíkk ni VkihLk RÂLfíkkyu fwÕ÷e (Þk’Lke {wfB{÷

Ëqhe RÂÏíkÞkh) fhu ykih WMk fe Mkkunçkík fku ykøk òLku.


77

ykih RLMkkV Þun ni rf çkwhk yMkh Ãkzíku {k’÷q{ Lknª nkuíkk

ykih sçk Ãkz òíkk ni íkku rVh yunríkÞkík fe íkhV ÍunTLk

òLkk fËhu Ëw~ðkh ni r÷nkÍk y{kLk ð Mk÷k{íke(Vkrshk

Mku) swËk hnLku ne {U ni. (ykih yÕ÷kn

ne fe {ËË Mku íkkiVef {wÞMMkh ykíke ni) (Víkkðk h-

ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 204 {w÷Ï¾MkLk) {ki÷kLkk s÷k÷wÆeLk Y{e

{MLkðe þheV {U Vh{kíku nI :

íkk íkwðkLke Ëqh þki yÍ Þkhu çkË Þkhu çkË çkËíkh çkwðË yÍ {khu çkË

{khu çkË íkLnk n{ª çkh òt ÍLkË Þkhu çkË çkh òLkku çkh E{kt ÍLkË

(Þk’Lke sçk íkf {wÂBfLk nku çkwhu Þkh (MkkÚke) Mku Ëqh hnku õÞqt

rf çkwhk MkkÚke çkwhu MkktÃk Mku ¼e rÍÞkËk ¾íkhLkkf ykih

LkwõMkkLk Ëun ni, RMk r÷Þu rf ¾íkhLkkf MkktÃk íkku rMkVo òLk

Þk’Lke rsM{ fku íkõ÷eV Þk LkwõMkkLk Ãknwt[kíkk ni sçk rf

çkwhk MkkÚke òLk ykih E{kLk ËkuLkkU fku çkhçkkË fh Ëuíkk ni)

(økw÷ËMíkyu {MLkðe, Mk. 94)

{uhe rÍLËøke fk {õMkËRM÷k{e çknLkku ! çkwhe Mkkunçkík {U n÷kfík ne n÷kfík ykih

yåAe Mkkunçkík ykih yåAkU Mku {nççkík ð rLkMçkík {U nh

íkhn Mku ykrVGÞík ni. Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷


78

fe çk-h-fíkkU fu õÞk fnLku ! çkhçkkrËÞu ykr¾hík Ãkh [÷Lku

ðk÷e rfíkLke ne RM÷k{e çknLkkU fku hknu sLLkík Ãkh MkVh

LkMkeçk nku økÞk, yiMke ne yuf {-ËLke çknkh MkwrLkÞu, [wLkkL[u

çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA

Þqt ni rf {I ËwLÞk fe htøkerLkÞkU {U økw{ ykih RÂBíknkLku ykr¾hík

Mku çku rV¢ nku fh rÍLËøke fu yGÞk{ økwÍkh hne Úke. yuf rËLk

Ëk’ðíku RM÷k{e fu {w~fçkkh {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk rfMke

RM÷k{e çknLk Lku RÂLVhkËe fkurþþ fhíku nwyu {wÍu yk÷{e

{-ËLke {foÍ ViÍkLku {ËeLkk fu íkn¾kLku {U nkuLku ðk÷u RM÷k{e

çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe Ëk’ðík Ëe.

WLk fe þ^fík fu Lkíkesu {U {wÍu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U

rþhfík fe MkykËík LkMkeçk nwE, ðnkt {-ËLke RLyk{kík Mku

{w-íkyÂÕ÷f çkÞkLk òhe Úkk, {I Lku n{kíkLk økkuþ nku fh

çkÞkLk MkwLkLkk þwYy fh rËÞk. çkÞkLk RÂLíknkE ÃkwhMkkuÍ Úkk

{wÍ Ãkh yuf Ë{ rh¬ík íkkhe nku økE ykih {uhu çkËLk fk Áðkt

Áðkt ¾kiVu ¾wËk fe ðsn Mku fktÃk WXk. çkÞkLk fu RÂÏíkíkk{

Ãkh {I Lku Mkå[u rË÷ Mku rLkGÞík fe fu ykRLËk

rÍLËøke {-ËLke RLyk{kík Ãkh y{÷ fhíku nwyu økwÍkYtøke.

rVh {-ËLke RLyk{kík Ãkh y{÷ fe çk-h-fík Mku {-ËLke


79

çkwhfy ÃknLkLku fe MkykËík ¼e LkMkeçk nku økE ni. yçk

{I Lku yÃkLke rÍLËøke fku RMk {-ËLke {õMkË fu íknTík

økwÍkhLku fk yÍT{ rfÞk nwðk ni rf “{wÍu yÃkLke ykih

Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fe fkurþþ fhLke ni.

” yÃkLke RM÷kn fu r÷Þu {-ËLke RLyk{kík

Ãkh y{÷ fhLkk ni ykih Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn

fe fkurþþ fu r÷Þu ½h fu {nh{ {Ëkuo fku {-ËLke fkrV÷u {U

MkVh fhðkLkk ni

Ëu sÍTçkk “{-ËLke RLyk{kík” fk íkq fh{ çknhu þnu fçkkuo çk÷k nku

fh{ nku Ëk’ðíku RM÷k{e Ãkh Þun þhef RMk {U nh Rf Akuxk çkzk nku

883 RÂßík{kykíkRM÷k{e çknLkku ! y¼e ykÃk Lku WLk rËLkkU fe {-ËLke çknkh

{w÷k-nÍk Vh{kE sçk Ëk’ðíku RM÷k{e fu yk÷{e {-ËLke

{foÍ ne {U RM÷k{e çknLkku fk n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hk

RÂßík{ky nkuíkk Úkk ! yçk {-ËLke {foÍ Lku nh Ríkðkh

fku Ëku Ãknh ZkE çksu nkuLku ðk÷u RMk yuf RÂßík{ky fku íkk

Ë{u íknheh íkõheçkLk 37 {fk{kík Ãkh íkõMke{ fh rËÞk

ni. sqt sqt {-ËLke ykfk fe ykrþfkykut fe


80

íkk’ËkË çkZíke òyuøke íkqt íkqt íkõMke{ fk rMkÂÕMk÷k

¼e {ÍeË òhe hnuøkk. R÷kðk yÍª nh çkwÄ

fku Ëku Ãknh fku çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e {U Íi÷e Mkín Ãkh ¼e

íkk Ë{u íknheh íkõheçkLk 883 {fk{kík Ãkh n^íkkðkh MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{kykík nkuíku nt i.

{-ËLke RLyk{kík rfMk fu r÷Þu rfíkLku ?RMk Ãkwh rVíkLk Ëkih {U ykMkkLke Mku LkurfÞkt fhLku ykih økwLkknkU

Mku çk[Lku fu íkhefu fkh Ãkh {w~íkr{÷ þheyík ð íkhefík fk

ò{uy {ß{qyk çkLkk{ “{-ËLke RLyk{kík” çk Mkqhíku

Mkwðk÷kík {wh¥kçk rfÞk økÞk ni. RM÷k{e ¼kRÞkU fu r÷Þu

72, RM÷k{e çknLkkU fu r÷Þu 63, ík-÷-çkyu RÕ{u ËeLk fu

r÷Þu 92, ËeLke íkkr÷çkkík fu r÷Þu 83, {-ËLke {wLLkkU ykih

{-ËLke {wÂLLkÞkU fu r÷Þu 40, sçk rf ¾qMkqMke RM÷k{e

¼kRÞkU (Þk’Lke økqtøku çknhkU) fu r÷Þu 27 {-ËLke RLyk{kík

ni. çku þw{kh RM÷k{e ¼kE, RM÷k{e çknLkU ykih ík-

÷çkk {-ËLke RLyk{kík fu {wíkkrçkf y{÷ fh fu hkuÍkLkk

MkkuLku Mku fç÷ “rV¢u {ËeLkk fhíku nwyu” Þk’Lke yÃkLku yk’{k÷

fk òRÍk ÷u fh {-ËLke RLyk{kík fu suçke MkkRÍ rhMkk÷u

{U rËÞu økyu ¾kLku Ãkwh fhíku nI. RLk {-ËLke RLyk{kík fku


81

RÏ÷kMk fu MkkÚk yÃkLkk ÷uLku fu çkk’Ë Lkuf çkLkLku ykih

økwLkknkU Mku çk[Lku fe hkn {U nkR÷ ÁfkðxU yÕ÷knfu VÍT÷ku fh{ Mku yõMkh Ëqh nku òíke nI ykih RMk

fe çk-h-fík Mku ÃkkçkLËu MkwLLkík çkLkLku, økwLkknkU

Mku Lk^hík fhLku ykih E{kLk fe rnVkÍík fu r÷Þu fwZLku fk

ÍunTLk ¼e çkLkíkk ni. Mk¼e fku [krnÞu rf çkk rfhËkh{wMkÕ{kLk çkLkLku fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe rfMke ¼e

þk¾ Mku {-ËLke RLyk{kík fk rhMkk÷k nkrMk÷ fhU ykih

hkuÍkLkk rV¢u {ËeLkk (Þk’Lke yÃkLkk {wnk-Mkçkk) fhíku nwyuRMk {U rËÞu økyu ¾kLku Ãkwh fhU ykih rnshe rMkLk fu {wíkkrçkf

nh {-ËLke Þk’Lke f-{he {kn fu RÂçíkËkE ËMk rËLk fu

yLËh yLËh yÃkLku Þnkt fu {-ËLke RLyk{kík fu rÍB{uËkh

fku sBy fhðkLku fk {k’{q÷ çkLkkyut.ð÷e yÃkLkk çkLkk íkq WMk fku hççku ÷{ ÞÍ÷

{-ËLke RLyk{kík Ãkh fhíkk hnu òu ¼e y{÷

ykr{÷eLku {-ËLke RLyk{kík fu r÷Þu rçkþkhíku WÍT{k{-ËLke RLyk{kík fk rhMkk÷k Ãkwh fhLku ðk÷u rfMk fËh ¾wþ

rfM{ík nkuíku nI RMk fk yLËkÍk RMk {-ËLke çknkh Mku


82

÷økkRÞu [wLkkL[u niËhykçkkË (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fu yuf

RM÷k{e ¼kE fk fwA RMk íkhn n÷rVÞk (Þk’Lke fÂM{Þk)

çkÞkLk ni rf {knu h-sçkw÷ {whßsçk 1426 rn. fe yuf þçk

{wÍu Ïðkçk {U {wMíkVk òLku hn{ík fe

rÍÞkhík fe yÍe{ MkykËík r{÷e. ÷çknkyu {wçkk-hfk fku

swÂBçkþ nwE ykih hn{ík fu Vq÷ ÍzLku ÷øku, ykih {eXu çkku÷ fu

yÕVkÍ fwA Þqt íkhíkeçk Ãkkyu : òu RMk {kn hkuÍkLkk ÃkkçkLËe Mku

{-ËLke RLyk{kík Mku {w-íkyÂÕ÷f rV¢u {ËeLkk fhuøkk, yÕ÷kn

WMk fe {ÂøVhík Vh{k Ëuøkk.

“{-ËLke RLyk{kík”fe¼e {hnçkkõÞkçkkík ni

fwçk u o nf fu íkkr÷çkkU fu ðkrMkík u Mkk iøkkík ni

õÞk WMíkkË Mku ¼e ÃkËko ni ?Mkwðk÷ : õÞk Lkk {nh{ WMíkkË Mku ¼e ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt. {-Mk÷Lk çk[ÃkLk {U rfMke Lkk {nh{ Mku fwhykLku

Ãkkf ÃkZíke Úke ykih yçk çkkr÷økk nku økE íkku WMk WMíkkË

Mku ¼e ÃkËko VÍo nku økÞk. yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u

MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn yn{Ë


83

hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “hnk ÃkËko WMk {U

WMíkkÍ ð økihu WMíkkÍ, ykr÷{ ð økihu ykr÷{ Ãkeh Mkçk

çkhkçkh ni.”


Ãkeh ykih {wheËLke fk ÃkËkoMkwðk÷ : õÞk {wheËLke ykih Ãkeh fk ¼e ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt, Lkk {nh{ Ãkeh Mku ¼e ykihík fk ÃkËko ni. {uhu ykfk

yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku

r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : “ÃkËuo fu çkkçk {U Ãkeh ð økihu Ãkeh nh ysLkçke

fk nwõ{ ÞõMkkt ni.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 205)

ykihík Lkk {nh{ Ãkeh fk nkÚk Lknª [q{ MkfíkeMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk yÃkLku {wŠþË fk nkÚk [q{ Mkfíke ni ?

sðkçk : RM÷k{e çknLk fku Lkk {nh{ Ãkeh Mkkrnçk fk nkÚk [q{Lkk

nhk{ ni. Lk hkufu íkku Ãkeh ¼e økwLknøkkh ni. {eXu {eXu

ykfk {¬u {ËeLku ðk÷u {wMíkVk fk íkÍuo

y{÷ {w÷k-nÍk nku, [wLkkL[u WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku

MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk Vh{kíke nI :


84

íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, Ãkifhu sqËku Mk¾kðík,

MkhkÃkk hn{ík, {nçk qçk u hççk w÷ RÍTÍík

rsLk ykihíkkU fku çkiyík fhíku WLk

Mku Vh{kíku, “òyku {I Lku íkwBnU çkiyík rfÞk.” ¾wËk fe fMk{ !

çkiyík fhLku {U ykÃk fk {wçkkhf nkÚk f¼e

rfMke ykihík fu nkÚk fu MkkÚk Lknª Awðk. (RçLku {ksn, rs. 3,

Mk. 398, nËeMk : 2875) nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk W{i{k rçkLíku

Áfifk Vh{kíke ni rf {I [LË ¾ðkíkeLk fu MkkÚk

Mkhfkhu Ëku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u

yfh{ Mku çkiyík fhLku fu r÷Þu nkrÍh

nwE. ykÃk Lk u Vh{kÞk :

Þk’Lke {I ykihíkkU Mku {wMkk-Vnk

Lknª fhíkk. Þk’Lke nkÚk Lknª r{÷kíkk.”


økih ykihíkkU Mku nkÚk r{÷kLku fk yÍkçkÃkeh fk ykihíkkU Mku nkÚk [w{ðkLkk íkku Ëqh hnk rMkVo RLk Mku

nkÚk r{÷kyu íkku RMk fk yÍkçk ¼e f{ ¾kiVLkkf Lknª.

[wLkkL[u nÍhíku Vfen yçkwÕ÷iMk Mk{h fLËe

Lkõ÷ Vh{kíku nI : ËwLÞk {U yßLkrçkGÞk ykihík Mku nkÚk


85

r{÷kLku ðk÷k çkhkuuÍu rfÞk{ík RMk nk÷ {U ykyuøkk rf WMk fu

nkÚk WMk fe økhËLk {U ykøk fe ÍLShkU fu MkkÚk çktÄu nkUøku.

(fwhoíkw÷ WÞqLk {y hkisw÷ VkRf, Mk. 389)

ykihík fk fwhykLk Mke¾Lku fu r÷Þu ½h Mku rLkf÷LkkMkwðk÷ : fwhykLku Ãkkf ËwÁMík ÃkZLkk ÍYhe ni íkku õÞk RM÷k{e çknLk

RMku Mke¾Lku fu r÷Þu ½h Mku rLkf÷ Mkfíke ni ?

sðkçk : çkuníkh Þunª ni rf ½h fu rfMke {nh{ fu Íheyu Mke¾u ðhLkk

çk y{úu {sçkqhe rfMke RM÷k{e çknLk Mku Mke¾Lku fu r÷Þu

RMk íkhn çkknh rLkf÷u rf ÃkËuo fu ík{k{ þh-E íkfkÍu Ãkqhu

nkU.

RÂMíkfk{ík fk V÷Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ ykih rçk÷

¾wMkqMk {-ËLke fkrV÷kU {U ¾qçk RÕ{u ËeLk ykih MkwLLkíkU Mke¾Lku

fk {kufy r{÷íkk ni, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fu

MkkÚk ðkçkMíkøke Mku rÍLËøke {U ðkun nihík ytøkuÍ íkçËer÷Þkt

ykíke ni rf Ëu¾Lku ðk÷u ðíkoyu nihík {U Ãkz òíku nI, Ëk’ðíku

RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fe çk-h-fíkkU Mku {k÷k{k÷

yuf {-ËLke çknkh {w÷k-nÍk Vh{kRÞu, [wLkkL[u çkkçkw÷


86

{ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk fk

¾w÷kMkk ni rf Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ {U htøkLku

Mku Ãkn÷u {I çknwík VwÍq÷ økku Úke, {Íkf {M¾he ykih íkLÍçkkÍe fh fu ËqMkhkU fku íktøk fhLkk {uhk {nçkqçk {~øk÷k

Úkk, Lk{kÍkUfe ÃkkçkLËe fk rçkÕfw÷ ¼e ÍuunTLk Lk Úkk. {tøk÷

fu hkuÍ [LË RM÷k{e çknLkU n{khu ½h Lkufe fe Ëk’ðík ËuLkuykÞk fhíkª {økh n{ íkeLkkU çknLkU MkwLke yLkMkwLke fh

Ëuíkª çkÂÕf çkk’Í yðfkík íkku {íçk¾ (Þk’Lke çkkð[eo

¾kLku) {U ò AwÃkíkª. yB{e òLk fku Ãkíkk [÷íkk íkku ðkunyk fh n{U Mk{Íkíkª rf çku[krhÞkt ¾wË [÷ fh n{khu ½h

ykE nI, f{ yÍ f{ WLk fe çkkík íkku MkwLk ÷ku rf ðkun

¼e ykr¾h íkwBnkhe ne íkhn RLMkkLk nI. WLk RM÷k{eçknLkkU fe RÂMíkfk{ík Ãkh fwhçkkLk rf n{khu ÷k Wçkk÷e

ÃkLk fu çkk ðwsqË rnB{ík nkhu çkøkih WLnkU Lku {-ËLke fkurþþU

òhe h¾e, rVh ðkun rËLk ¼e ykÞk rf {uheçkze çknLk Lku WLk fe íkhøkeçk Ãkh Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{ÿMkíkw÷ {ËeLkk fu {wyÂÕ÷{k fkuMko {U Ëkr¾÷k ÷u r÷Þk.

ðnkt WLk fk {-ËLke ÍunTLk çkLkíkk [÷k økÞk, WLnU Ëu¾ fhn{ ËkuLkkU çknLkkU fku ¼e þkif ÃkiËk nwðk [wLkkL[u n{ Lku


87

¼e {wyÂÕ÷{k fkuMko {U Ëkr¾÷k ÷u r÷Þk.

ðõík fu MkkÚk MkkÚk n{ íkeLkkU çknLkU {-ËLke htøk {U htøk

økE, {-ËLke çkwhfy ¼e yÃkLkk r÷Þk ykih Ëk’ðíku

RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhíku fhíku yks {I y÷kfkE

{wþk-ðhík fe ¾krË{k fu íkkih Ãkh RM÷k{e çknLkkU {U Lkufe

fe Ëk’ðík fe Äq{U {[kLku fu r÷Þu fkuþkt nqt.

íkwBnU ÷wíV yk òyuøkk rÍLËøke fk

fheçk yk fu Ëu¾ku Íhk {-ËLke {knku÷

nh çkkík Ãkh yuf Mkk÷ fe RçkkËík fk MkðkçkRM÷k{e çknLkku ! RMk {-ËLke çknkh {U WLk RM÷k{e çknLkkU

ykih RM÷k{e ¼kRÞkU fu r÷Þu ËMko ÃkkuþeËk ni òu Þun

fníku MkwLkkE Ëuíku nI rf n{khe íkku fkuE MkwLkíkk ne Lknª !

yMkko nku økÞk Vw÷kt Ãkh RÂLVhkËe fkurþþ fhíku nwyu {økh

fkuE Lkíkeò Lknª rLkf÷k ! yiMkkU fe r¾Ë{ík {U yËçk Mku

Ëh-ÏðkMík ni rf “n{khk fk{ Lkufe fe Ëk’ðík Ãknwt[kLkk

ni, {LkðkLkk n{khk {LMkçk Lknª.” yøkh rnB{ík nkhu

çkøkih RÂMíkfk{ík fu MkkÚk RÂLVhkËe fkurþþ òhe h¾Uøku


88

íkku yuf rËLk fkurþþU ¼e htøk ÷kyutøke çk MkqhíkuËeøkh Lkufe fe Ëk’ðík ËuLku fk Mkðkçk íkku r{÷ neòyuøkk. [wLkkL[u çkkhøkknu hççkw÷ yLkk{ {U nÍhíkuMkÂGÞËwLkk {qMkk f÷e{wÕ÷kn Lku yÍo fe :yi yÕ÷kn ! òu yÃkLku ¼kE fku Lkufe fk nwõ{ fhu ykihçkwhkE Mku hkufu WMk fe sÍk õÞk ni ? yÕ÷kn íkçkk-h-f ðíkyk÷k Lku RþkoË Vh{kÞk : {I WMk fu nh nh fr÷{u fu çkË÷uyufyufMkk÷feRçkkËíkfkMkðkçk r÷¾íkknqtykihWMku snLLk{fe MkÍk ËuLku {ut {wÍu nÞk ykíke ni. ({wfk-þ-Víkw÷ fw÷qçk, Mk. 48)

ykihík fk Ãkeh Mku RÕ{ nkrMk÷ fhLkkMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk yÃkLku Ãkeh Mkkrnçk Mku RÕ{u ËeLk

nkrMk÷ fh Mkfíke ni ?sðkçk : RMk fe çkk’Í þhkRík ni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík,

R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þknR{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI :“yøkh çkËLk {kuxu ykih Ze÷u fÃkzkU Mku Zfk hnu, Lk yiMkuçkkhef (fÃkzu) rf çkËLk Þk çkk÷kU fe htøkík [{fu Lk yiMkuíktøk (fÃkzu) fe çkËLk fe nk÷ík rË¾kyut ykih òLkk íkLnkE{U Lk nku ykih Ãkeh sðkLk Lk nku (Þk’Lke yiMkk çkqZk ðÍEV rsMk Mku ík-hViLk Þk’Lke Ãkeh ykih {wheËLke {U Mku


89

rfMke yuf fe òrLkçk Mku ¼e þnðík fk yLËuþk Lk nku)økhÍ fkuE rVíkLkk Lk rV÷nk÷ nku Lk RMk fk yLËuþk(ykRLËk fu r÷Þu) nku íkku RÕ{u ËeLk (ykih) W{qhu hknu¾wËk Mke¾Lku fu r÷Þu òLku ykih çkw÷kLku {U nhs Lknª.”


ykihík Ãkeh Mku çkkík [eík fhu Þk Lkk ?Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk Lkk {nh{ Ãkeh Þk Ëeøkh ÷kuøkkU Mku

çkkík fh Mkfíke ni ?sðkçk : rMkVo ÍYhík fu ðõík fh Mkfíke ni. RMk fe MkqhíkU çkÞkLk fhíku nwyu

{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkkur{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíkunI : “ík{k{ {nkrh{ ( Mku økw ík-økq fh Mkfíke ni) ykih (yøkh)nksík nku ykih yLËuþyu rVíkLkk Lk nku, Lk ¾Õðík (Þk’LkeíkLnkE) nku íkku ÃkËuo fu yLËh Mku çkk’Í Lkk {nh{ Mku ¼e (çkkík

fh Mkfíke ni).” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 243) Ãkeh Mkkrnçk

Mku WLk fe RòÍík fu çkøkih çkkík [eík Lk fe òyu LkeÍ WLk fku

økw ík-økq fu r÷Þu {sçkqh ¼e Lk rfÞk òyu, nku Mkfíkk ni rf

WLk fu LkÍTËef økw ík-økq Lk fhLku ne {U çkuníkhe nku.

Ãkeh ykih {wheËLke fe VkuLk Ãkh çkkík [eíkMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk Ãkeh Mku çk Íheyyu VkuLk yÃkLke ÃkhuþkLke


90

fu n÷ fu r÷Þu Ëwyk fe Ëh-ÏðkMík fh Mkfíke ni ?sðkçk : fh íkku Mkfíke ni. {økh Lkk {nh{ Ãkeh Mkkrnçk (Þk rfMke

¼e økih {Ëo Mku ÍYhíkLk ¼e çkkík fhLke Ãkz òyu íkku WMk) Mku÷çkku ÷nò fËhu Y¾k Mkk nku. ykðkÍ ÷ku[Ëkh ð Lk{oykih yLËkÍ çku íkfÕ÷wVkLkk Lk nku. (hÆw÷ {wníkkh, rs. 2, Mk.

97, {w÷Ï¾MkLk) [qtrf RMk fe rhykÞík çknwík {wÂ~f÷ ni r÷nkÍkçkuníkh Þun ni rf RLk {MkkR÷ fku yÃkLku {nkrh{ fu ÍheyuÃkeh Mkkrnçk íkf Ãknwt[kyu. LkeÍ rçk÷k nksík Lkk {nh{ ÃkehMkkrnçk Mku ¼e økw ík-økq Lknª fh Mkfíke. {-Mk÷Lk {nTÍMk÷k{ Ëwyk ykih r{Íks ÃkwMkeo ðøkihk fu r÷Þu VkuLk Ãkh ¼eçkkík Lk fhu rf Þun nksík {U Ëkr¾÷ Lknª.ykihík fu r÷Þu VkuLk ðwMkq÷ fhLku fk íkhefk

Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLk økih {Ëkuo fu VkuLk ðwMkq÷ fh Mkfíke ni Þk Lknª ?sðkçk : RMke yunríkÞkík fu MkkÚk fh Mkfíke ni. Þk’Lke ykðkÍ Lk{o Lk

nku. {-Mk÷Lk Lkh{e fu MkkÚk “nu÷ku nu÷ku” fnLku fu çkòyuY¾u yLËkÍ {U ÃkqAu “fkiLk ?” Þnkt {wyk-{÷k Íhk Ëw~ðkhni õÞqt rf RBfkLk ni rf Mkk{Lku ðk÷k ½h fu rfMke {Ëo Mku çkkíkfhðkLku fk {wíkk-÷çkk fhu, yÃkLkk Lkk{ ð Ãkiøkk{ çkÞkLkfhu ykih çkkík fhðkLku fk ðõík ðøkihk ÃkqAu. LkeÍ Þun ¼e nku

Mkfíkk ni rf ¾wËk Lk ÏðkMíkk çkk nÞk ykih çkk y{÷ RM÷k{e

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {íkoçkk Mkwçn ykih ËMk {íkoçkk þk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík fu rËLk {uheþVkyík r{÷uøke.

91

çknLk fu ®¼[u nwyu Y¾u yLËkÍu økw ík-økq fk çkwhk {Lkkyu,ykih þh-E {MkkR÷ Mku Lkk ðkrfV nkuLku fu Mkçkçk {wtnVx nkuíkku “fwA” çkku÷ ¼e Ãkzu siMkk rf çkk’Í RM÷k{e ¼kRÞkU LkuyÃkLkk íksrhçkk çkÞkLk rfÞk ni rf Lkk {nh{ ykihíkkU MkuÍYhíkLk VkuLk Ãkh çkkík fhLku fe Lkkiçkík ykLku Ãkh n{khu økihLk{o ykih Y¾u ÷nsu Ãkh ykihíkkU Lku RMk íkhn rfçkkíkU MkqLkkËe ni : ({-Mk÷Lk) {ki÷kLkk ! ykÃk fku økwMMkk õÞqtyk hnk ni ! çknh nk÷ ykrVGÞík RMke {U {k’÷q{ nkuíke nirf “ykLMk®høk {þeLk” ÷økk Ëe òyu ykih WMk {U {Ëo feykðkÍ {U Þun swB÷k ¼h rËÞk òyu : “Ãkiøkk{ hufkìzo fhðkËersÞu.” çkk’Ë {U {Ëkuo fu hufkìzo þwËk Ãkiøkk{kík ½h fu {ËoyÃkLke Mknq÷ík Mku MkwLk r÷Þk fhU. WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk

fe økih {Ëkuo Mku økw ík-økq fu {w-íkyÂÕ÷f Ãkkhn22 Mkq-híkw÷ ynÍkçk fe ykÞík LkBçkh 32 {U RþkoË nkuíkkni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi Lkçkefe çkerçkÞkU ! íkw{ ykih ykihíkkU feíkhn Lkne nku yøkh yÕ÷kn ( )Mku zhku íkku çkkík {U yiMke Lkh{e Lkfhku rf rË÷ fk hkuøke fwA ÷k÷[ fhunkt yåAe çkkík fnku.


92

çkË LkMkeçk ykrçkË ykih sðkLk ÷zfeMkwðk÷ : ykihík fku çkwÍwøko Mku ¾íkhk nkuíkk ni Þk çkwÍwøko fku ykihík Mku ?

sðkçk : ËkuLkkut fku yuf ËqMkhu Mku ¾íkhk nkuíkk ni. rfMke fku ¼e yÃkLku

Lk^Mk Ãkh yu’rík{kË Lknª fhLkk [krnÞu. Ëk’ðíku RM÷k{e

fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 561

Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “{ÕVqÍkíku yk’÷k nÍhík”

MkVnk 454 Ãkh {uhu ykfk yk’÷k nÍhík Vh{kíku

nI : “òu yÃkLku Lk^Mk Ãkh yu’rík{kË fhu WMk Lku çkzu fÍTÍkçk

(Þk’Lke çknwík çkzu Íqxu) Ãkh yu’rík{kË rfÞk.” (y÷ {ÕVqÍ)

þiíkkLk rfMk íkhn RLMkkLk fku VktMk fh çkhçkkË fhíkk ni

RMk fk u Mk{ÍLk u f u r÷Þu yuf Rçk úíkLkkf rnfkÞík

{w÷k-nÍk Vh{kRÞu. [wLkkL[u {Lfq÷ ni : çkLke RMhkE÷

{U yuf çknwík çkzk ykrçkË Þk’Lke RçkkËík økwÍkh þÏMk

Úkk. WMke y÷kfu fu íkeLk ¼kE yuf çkkh WMk ykrçkË fe

r¾Ë{ík {U nkrÍh nku fh yÍo økwÍkh nwyu rf n{U MkVh

ËhÃkuþ ni, ðkÃkMke íkf n{khe sðkLk çknLk fku n{ ykÃk

fu ÃkkMk Akuz fh òLkk [kníku nI. ykrçkË Lku ¾kiVu rVíkLkk fu

Mkçkçk {k’rÍhík [kne {økh WLk fu Ãkin{ RMhkh Ãkh ðkun

íkGÞkh nku økÞk ykih fnk rf {I yÃkLku MkkÚk íkku Lknª


93

h¾qtøkk rfMke fheçke ½h {U WMk fku Xnhk ËersÞu. [wLkkL[u

yiMkk ne rfÞk økÞk. ykrçkË ¾kLkk yÃkLku RçkkËík ¾kLku

fu ËhðkÍu fu çkknh h¾ Ëuíkk ykih ðkun WXk fh ÷u òíke.

fwA rËLk fu çkk’Ë þiíkkLk Lku ykrçkË fu rË÷ {U n{ËËeo fu

yLËkÍ {U ðMðMkk zk÷k rf ¾kLku fu yðfkík {U sðkLk

÷zfe yÃkLku ½h Mku rLkf÷ fh ykíke ni fnª rfMke çkËfkh

{Ëo fu nÚÚku Lk [Z òyu, çkuníkh Þun ni rf yÃkLku ËhðkÍu

fu çkòyu WMk fu ËhðkÍu fu çkknh ¾kLkk h¾ rËÞk òyu,

RMk yåAe rLkGÞík fk fkVe Mkðkçk r{÷uøkk. [wLkkL[u WMk

Lku yçk ¾kLkk WMk fu ËhðkÍu Ãkh Ãknwt[kLkk þwYy rfÞk.

[LË hkuÍ çkk’Ë þiíkkLk Lku rVh ðMðMku fu Íheyu ykrçkË fk

sÍTçkyu n{ËËeo W¼khk fe çku[khe [wÃk[kÃk yfu÷e Ãkze

hníke ni, ykr¾h WMk fe ðnþík Ëqh fhLku fe yåAe

rLkGÞík fu MkkÚk çkkík[eík fhLku {U õÞk økwLkkn ni ! Þun íkku

fkhu Mkðkçk ni, Þqt ¼e íkw{ çknwík ÃkhnuÍ økkh ykË{e nku,

Lk^Mk Ãkh nkðe nku, rLkGÞík ¼e MkkV ni Þun íkwBnkhe

çknLk fe søkn ni. [wLkkL[u çkkík [eík fk rMkÂÕMk÷k þwYy

nwðk. sðkLk ÷zfe fe Mkwhe÷e ykðkÍ Lku ykrçkË fu fkLkku

{U hMk ½ku÷Lkk þwYy fh rËÞk, rË÷ {ut niòLk çkhÃkk

94


nwðk, þiíkkLk Lku {ÍeË WõMkkÞk Þnkt íkf rf “Lk nkuLku fknku økÞk.” n¥kk rf ÷zfe Lku çkå[k ¼e sLk rËÞk. þiíkkLkLku rË÷ {U ðMðMkkU fu Íheyu ¾kiV rË÷kÞk rf yøkh ÷zfefu ¼kRÞkU Lku çkå[k Ëu¾ r÷Þk íkku çkze ÁMðkE nkuøker÷nkÍk RÍTÍík ÃÞkhe ni íkku Lkki {ki÷qË fk øk÷k fkx fhÍ{eLk {U økkz Ëu. ðkun ÍunTLke íkkih Ãkh íkGÞkh nku økÞkrVh VkuhLk ðMðMkk zk÷k, fnª yiMkk Lk nku rf ÷zfe neyÃkLku ¼kRÞkU fku çkíkk Ëu çkMk ykrVGÞík RMke {U ni rf“Lk hnu çkktMk Lk çksu çkktMkwhe” ËkuLkktu ne fku Íçn fh zk÷.y÷ økhÍ ykrçkË Lku sðkLk ÷zfe ykih LkLnu çkå[u fku çkuËËeo fu MkkÚk Íçn fh fu WMke {fkLk {U yuf økZk ¾kuË fhË^Lk fh fu Í{eLk çkhkçkh fh Ëe. sçk íkeLkkU ¼kE MkVhMku ÷kix fh ykrçkË fu ÃkkMk ykyu íkku WMk Lku RÍTnkhuy^MkkuMk fhíku nwyu fnk : ykÃk fe çknLk Vkiík nku økE ni,ykRÞu WMk fe fçkú Ãkh Vkríknk ÃkZ ÷ersÞu. [wLkkL[uykrçkË WLnU frçkúMíkkLk ÷u økÞk ykih yuf fçkú rË¾k fhÍqx {qx fnk : Þun ykÃk fe {nqo{k çknLk fe fçkú ni.[wLkkL[u WLnkU Lku Vkríknk ÃkZe ykih hLSËk hLSËk ðkÃkMkyk økyu. hkík þiíkkLk yuf {wMkkrVh fe Mkqhík {U íkeLkkU¼kRÞkU fu ÏðkçkkU {U ykÞk ykih WMk Lku ykrçkË fu ík{k{


95

rMkÞkn fkhLkk{u çkÞkLk fh rËÞu ykih íkËVeLk ðk÷e søknfe rLkþkLk Ëune ¼e fh Ëe rf Þnkt ¾kuËku. [wLkkL[u íkeLkkUWXu ykih yuf ËqMkhu fku yÃkLkk Ïðkçk MkwLkkÞk. íkeLkkU Lkur{÷ fh Ïðkçk {U fe økE rLkþkLk Ëune fu {wíkkrçkf Í{eLk¾kuËe íkku ðkfuE ðnkt çknLk ykih çkå[u fe Íçn þwËk ÷kþU{kusqË Úke. ðkun íkeLkkU ykrçkË Ãkh [Z Ëkizu, WMk Lku Rõçkk÷usw{o fh r÷Þk. WLnkU Lku çkkËþkn fu Ëhçkkh {U Lkkr÷þ fhËe. ykrçkË fku WMk fu RçkkËík ¾kLku Mku ½Mkex fh rLkfk÷køkÞk ykih Mkq÷e ËuLku fk ViMk÷k nwðk. sçk Mkq÷e Ãkh [ZkLkufu r÷Þu ÷kÞk økÞk íkku þiíkkLk WMk Ãkh Íkrnh nwðk ykihfnLku ÷økk : {wÍu Ãkn[kLk ! {I íkuhk ðkune þiíkkLk nqt rsMkLku íkwÍu ykihík fu rVíkLku {U zk÷ fh rÍÕ÷ík fe ykr¾he{ÂLÍ÷ íkf Ãknwt[kÞk ni, ¾ih ½çkhk {ík {I çk[k Mkfíkk nqt{økh þíko Þun ni rf íkwÍu {uhe Ríkkyík fhLke nkuøke.{híkk õÞk Lk fhíkk ! ykrçkË Lku fnk : {I íkuhe nh çkkík{kLkLku fu r÷Þu íkGÞkh nqt. WMk Lku fnk : yÕ÷kn fkRLfkh fh Ëu ykih fkrVh nku ò. çkË LkMkeçk ykrçkË Lkufnk : {I ¾wËk fk RLfkh fhíkk nqt ykih fkrVh nkuíkk nqt.þiíkkLk yuf Ë{ økkRçk nku økÞk ykih rMkÃkkrnÞkU Lku VkihLkWMk çkË LkMkeçk ykrçkË fku Ëkh Ãkh ¾ª[ r÷Þk.

({w÷Ï¾Mk yÍ íkÕçkeMku Rç÷eMk, Mk. 38-40)


96

þnðík ÃkhMíke fw£ íkf ÷u økEËu¾k ykÃk Lku ! þiíkkLk fu ÃkkMk {Ëkuo fku çkhçkkË fhLku fu r÷ÞuMkçk Mku çkzk ykih çkwhk nrÚkÞkh “ykihík” ni. çkË LkMkeçkykrçkË yÃkLku ÃkkMk sðkLk ÷zfe fku h¾Lku fu r÷Þu íkGÞkhnku økÞk ykih rVh þiíkkLk fu Ëkð {U yk fh ¾kLkk WMk fuËhðkÍu íkf Ãknwt[kLku ÷økk ykih çkMk Þqt WMk Lku þiíkkLk fkurMkVo ôøk÷e ÃkfzkE Úke rf WMk [k÷çkkÍ Lku nkÚk ¾wË neÃkfz r÷Þk ykih ykr¾hu fkh ÃkhðËo økkh fk RLfkhfhðk fh WMk fku Ëkh (Þk’Lke Mkq÷e. ðkun LkkufËkh ÷fzersMku Í{eLk Ãkh {i¾ fe íkhn økkz fh WMk Ãkh {wsrh{ feòLk r÷Þk fhíku Úku.) Ãkh ®¾[ðk fh rÍÕ÷ík fe {kiík {hðkrËÞk. þnðík ÃkhMíke fw£ íkf ÷u økE. nÍhíku MkÂGÞËwLkkyçkwÆhËk Lku rçkÕfw÷ çkò Vh{kÞk ni rf ½ze¼h fu r÷Þu þnðík fe íkMfeLk íkðe÷ øk{ fk çkkRMk nkuíke ni.ÞfeLkLk fkuE yk{ þÏMk nku Þk Lkk {nh{ rh~íkuËkh çkMkÃkËuo ne {U ËkuLkkU snkt fe ¼÷kE ni. ðhLkk {Ëo ð ykihík fkykÃkMk {U çku íkfÕ÷wV nkuLkk çkunË ¾íkhLkkf LkíkkRs ÷kMkfíkk ni. çkË LkMkeçk ykrçkË ðk÷e rnfkÞík Mku Þun ËMko ¼er{÷íkk ni rf ykihík fu rVíkLku fe ðsn Mku fí÷ku økkhík økheíkf Lkkiçkík Ãknwt[ Mkfíke ni, VhefiLk fu ËËoLkkf yLò{ fk


97

Mkk{kLk ykih çkhçkkrËÞu E{kLk fk fðe RBfkLk hníkk ni.fh ÷u íkkiçkk hçk fe hn{ík ni çkzefçkú {U ðhLkk MkÍk nkuøke fze

ykr÷{ ÍkËe yøkh çku ÃkËko nku íkku ?Mkwðk÷ : yks f÷ íkku çkk’Í ykr÷{ ÍkrËÞkt ¼e ÃkËuo fu íkfkÍu Ãkqhu

Lknª fhíke !sðkçk : rfMke ykr÷{ ÍkËe Þk Ãkeh ÍkËe fku ¼e rçk÷VÍo çku ÃkËoøke

{U {w÷ÔðMk Ãkkyut íkku yÃkLke ykr¾hík çkhçkkË fhLku fu r÷Þu¾wËkhk ! RMku Ë÷e÷ Lk çkLkkyut ykih Lk ne WMk fu ðkr÷Ëu{kuníkh{ Þk’Lke WLk ykr÷{u ËeLk ykih ò{uy þhkRíkÃkeh fu çkkhu {U çkË økw{kLke Vh{kyut. Ëkih çkzk LkkÍqf ni, VeÍ{kLkk yki÷kË f{ ne Vh{kt çkhËkh ð Ríkkyík økwÍkhnkuíke ni. ykr÷{ ð Ãkeh yÃkLke yki÷kË fku þheyík fuËkyuhu {U hn fh Mk{Ík Mkfíku nI, çkk’Í MkqhíkkU {U MkÍk ¼eËu Mkfíku nI {økh òLk Mku Lknª {kh Mkfíku. yiLk {wÂBfLk ni rfðkun ykr÷{ Þk Ãkeh Mkkrnçk ík^ne{ (Þk’Lke Mk{ÍkLku) fuþh-E íkfkÍu Ãkqhu fh [wfu nkU.

ykr÷{ çkkÃk fk ËËoLkkf yLò{Mkwðk÷ : yøkh rfMke ykr÷{ Þk Ãkeh fu yn÷u ¾kLkk r¾÷kVu þh-y

n-h-fíkut fhíku nI íkku yks f÷ yõMkh ÷kuøk W-÷{k ykih


98

{þkR¾ fku RMk íkhn Mku çkwhk ¼÷k çkku÷Lku ÷økíku ni rf

Þun ÷kuøk ËwLÞk fku íkku íkç÷eøk fhíku ni {økh yÃkLku ½h

ðk÷kU fku Lknª MkwÄkhíku.

sðkçk : WLk ÷kuøkkU fe f{ LkMkeçke ni òu rçk÷k ðsn çkË økw{krLkÞktfh fu W-÷{k ð {þkR¾ fu r¾÷kV nku òíku nI. Ëur¾Þu !ðk’Íku LkMkeník fhLkk rçk RÂÍTLkne íkyk÷k W-÷{kyu rfhk{fk fk{ ni sçk rf ÷kuøkkU fku rnËkÞík ËuLkk, rË÷kU fku VihLkkykih rçkøkzu nwykut fku MkwÄkhLkk Þun hççkw÷ yLkk{ fkfk{ ni. yøkh fkuE ykr÷{ Þk Ãkeh çkÂÕf nh ðkun {wMkÕ{kLkòu ðkfuE yÃkLke yki÷kË fe RM÷kn fe f{k n¬wnq fkurþþLknª fhíkk çkuþf ¾íkkfkh ni {økh rçk÷k RòÍíku þh-EWMku çkwhk ¼÷k fnLku fk n{U fkuE RÂÏíkÞkh Lknª. ykr÷{nku Þk økihu ykr÷{ Mk¼e fku yÕ÷kn fe çku rLkÞkÍe Mku÷hÍkt ð íkhMkkt hnLkk [krnÞu. RMk rÍBLk {U yuf Rçkúíkyk{kuÍ rnfkÞík {w÷k-nÍk Vh{kRÞu : [wLkkL[u nÍhíkuMkÂGÞËwLkk {kr÷f rçkLk ËeLkkh Vh{kíku nI :{Lfq÷ ni rf çkLke RMhkE÷ {U yuf ykr÷{ Mkkrnçk yÃkLku½h {U RÂßík{ky fh fu WMk {U çkÞkLk rfÞk fhíku Úku. yufrËLk WLk ykr÷{ Mkkrnçk fu Lkki sðkLk ÷zfu Lku yuf ¾qçkMkqhík ÷zfe fe íkhV Rþkhk rfÞk, WMk ykr÷{ Mkkrnçk LkuËu¾ r÷Þk ykih fnk : “yi çkuxu ! Mkçkú fh.” Þun fníku ne


99

ykr÷{ Mkkrnçk yÃkLku íkÏík Mku {wtn fu çk÷ røkh Ãkzu Þnkt

íkf rf WLk fk Mkh Vx økÞk. yÕ÷kn Lku WMk ðõík fu

Lkçke ( ) Ãkh ðnTÞ Vh{kE rf Vw÷kt ykr÷{ fku

¾çkh Ëku rf {I WMk fe LkM÷ Mku f¼e rMkÆef (Mkçk Mku

yk’÷k Ë-hsu fk ð÷e) ÃkiËk Lknª fYtøkk, õÞk {uhu r÷Þu

rMkVo RíkLkk ne LkkhkÍ nkuLkk fkVe Úkk rf ðkun çkuxu fku fn

Ëu, “yi çkuxu Mkçkú fh.” ({í÷çk Þun rf yÃkLku çkuxu Ãkh

MkÏíke õÞqt Lknª fe ykih RMk çkwhe n-h-fík Mku WMku yåAe

íkhn çkkÍ õÞqt Lk h¾k)

ykihík WBhn fhu Þk Lk fhu ?Mkwðk÷ : õÞk ykihík h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U yÃkLku þkunh Þk fkrçk÷u

Rí{eLkkLk {nh{ fu MkkÚk WBhu fu r÷Þu MkVh fh Mkfíke ni ?

sðkçk : fh Mkfíke ni. WBhn [qtrf VÍo Þk ðkrsçk Lkne yøkh

ykihík RMk fu r÷Þu Lk rLkf÷u íkku rfMke rfM{ fk økwLkkn ¼e

Lknª. fkrçk÷u íkðßòun y{ú Þun ni rf Ve Í{kLkk ykih

ðkun ¼e h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U ykihík WBhu fu r÷Þu òyu

ykih çku ÃkËoøke ykih økih {Ëkuo fu RÂÏík÷kík Mku ¼e çk[e

hnu Þun fheçk çk Lkk {wÂBfLk ni. r÷nkÍk {~ðhíkLk yÍo

ni rf WBhu Þk Lk^÷e ns Mku ykihík RÂßíkLkkçk fhu. nkt òu


100

þh-E ÃkËuo fe {wfB{÷ {k’÷q{kík h¾íke ni ykih RMk fu

ík{k{ íkfkÍu ¼e Ãkqhu fh Mkfíke ni, økih {Ëkuo fu RÂÏík÷kík

Mku ¼e çk[ Mkfíke ni. ^÷ux Þk f{hk ¼e yøkh rfhkyu

Ãkh ÷u Mkfíke ni íkku çkuþf ðkun yøkh WBhu Þk Lk^÷e ns fu

r÷Þu òyu íkku nhs Lknª. y^MkkuMk ! yks f÷ n-h{iLku

íkÂGÞçkiLk {U rfhkyu fu {fkLkkík {U yõMkh

ysLkçke ykih yßLkrçkGÞk yuf ne f{hu fu yLËh Rfêu

hníku nI. Þune nk÷ r{Lkk þheV ykih y-hVkík þheV fu

¾i{kU {U nkuíkk ni nfefe {k’LkkU {U çkk nÞk ykih þh-E

ÃkËuo fk {-ËLke ÍunTLk h¾Lku ðk÷e RM÷k{e çknLkkut ykih

RM÷k{e ¼kRÞkU fu r÷Þu MkÏík RÂBíknkLk nkuíkk ni. yøkh

WBhu Þk Lk^÷e ns Mku {õMkqË rMkVo rhÍkyu R÷kne ni

íkku RMk Lkuf fk{ {U MkVo nkuLku ðk÷e hf{ rfMke økwhçkík fu

{khu R÷ks fu r÷Þu {sçkqh økB¼eh çke{kh Þk çku hkuÍøkkh

Þk fÍoËkh Þk MkÏík ÷k[kh fku çk rLkGÞíku Mkðkçk Ãkuþ fh

fu y@ fk yLk{ku÷ ¾òLkk ykih Ëw¾e rË÷ fe Ëwykyu

÷e ò Mkfíke ni.


101

Ãkyu “Lkufe fe Ëk’ðík” íkq snkt h¾u {økh yi fkþ !

{I ÏðkçkkU {U Ãknwt[íkk ne hnqt yõMkh {ËeLku {U

WB{w÷ {wyr{LkeLk W{ú ¼h ½h Mku çkknh Lk rLkf÷ªMkwðk÷ : õÞk çkwÍwøko ¾ðkíkeLk {U fkuE yiMke r{Mkk÷ r{÷íke ni rf

ðkun Lk^÷e ns fu r÷Þu Lk rLkf÷e nkU ?

sðkçk S nkt r{Mkk÷ {kisqË ni. nk÷kt rf yks fu {wfkçk÷u {U ðkun

Ëkih çkunË Ãkwh yL{ Úkk. [wLkkL[u WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku

MkÂGÞ-ËíkwLkk MkkiËn VÍo ns yËk fh [wfe

Úkª. sçk ykÃk Mku Ëkuçkkhk Lk^÷e ns ð WBhn

fu r÷Þu yÍo fe økE íkku Vh{kÞk rf : {I VÍo ns fh [wfe

nqt. {uhu hçk Lku {wÍu ½h {U hnLku fk nwõ{ Vh{kÞk ni.

¾wËk fe fMk{ ! yçk {uhu çkòyu {uhk sLkkÍk ne ½h Mku

rLkf÷uøkk. hkðe Vh{kíku nI, ¾wËk fe fMk{ ! RMk fu çkk’Ë

rÍLËøke fu ykr¾he MkktMk íkf ykÃk ½h Mku

çkknh Lknª rLkf÷e. (ík^Mkehu Ëwhuo {LMkqh, rs. 6, Mk. 599)

yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe

{ÂøVhík nku. sçk WMk ÃkkfeÍk Ëkih {U ¼e WB{w÷

{wyr{LkeLk fe ÃkËuo fu {wyk-{÷u {U RMk fËh


102

yunríkÞkík Úke íkku yks RMk økyu økwÍhu Ëkih {U rsMk {UÃkËuo fk íkMkÔðwh ne r{xíkk ò hnk ni, {Ëo ð ykihík feykÃkMke çku íkfÕ÷wVe ykih çkË rLkøkkne fku yiçkne Lknª Mk{Ík ò hnk yiMku Lkk {wMkkRË nk÷kík {U nhnÞkËkh ð ÃkËkoËkh RM÷k{e çknLk Mk{Í Mkfíke ni rf WMkfku rfíkLke {kuníkkík rÍLËøke økwÍkhLke [krnÞu.

ykihík fku {ÂMsË fe nkrÍhe {Ly nkuLku fe ðsnMkwðk÷ : ykihík fku {ÂMsË {U Lk{kÍu çkk s{kyík Mku õÞqt hkufk økÞk ni ?sðkçk : þheyík fku ÃkËuo fe nwh{ík fk çkunË r÷nkÍ ni. Mkhfkhu

{ËeLkk fe nÞkíku Íkrnhe fu Ëkih {U ykihík{ÂMsË {U çkk s{kyík Lk{kÍU yËk fhíke Úke rVh íkøkGÞwhuÍ{kLk (Þk’Lke íkçËer÷Þu nk÷kík) fu Mkçkçk W-÷{kyurfhk{ Lku ykihíkkU fku {ÂMsË fe nkrÍhe Mku{Ly Vh{k rËÞk. nk÷kt rf ykihíkkU fku {ÂMsË fe MkVkU {UMkçk Mku ykr¾h {U ¾zk nkuLkk nkuíkk Úkk. [wLkkL[u Vw-fnkyurfhk{ Vh{kíku nI : {Ëo ykih çkå[u ykih¾wLMkk ykih ykihíkU (Lk{kÍ fu r÷Þu) sBy nku íkku MkVku feíkhíkeçk Þun ni rf Ãkn÷u {ËkuO fe MkV nku rVh çkå[kU fe rVh¾wLMkk fe rVh ykihíkkU fe. (Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 2, Mk. 377, çknkhu

þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 133) ykihíkkU ykih {ËkuO fk snkt


103

RÂÏík÷kík nku (Þk’Lke ËkuLkkU ne r{õMk nku) yiMke yk{{nrV÷kU ðøkihk {U çkk ÃkËko òLku Mku ¼e RM÷k{e çknLkkU fkuçkkÍ hnLku fu íkyÕ÷wf Mku Mk{Íkíku nwyu {uhu ykfk yk’÷knÍhík Vh{kíku nI : “{MkkrsË Mku çkuníkhyk{ {nrV÷ fnkt nkuøke ! ykih ({ÂMsË fe Lk{kÍ {U)rMkºk ¼e fiMkk (Þk’Lke ÃkËuo fu r÷Þu íkhfeçk ¼e fiMke ÍçkhËMík) rf (Lk{kÍ fu ËkihkLk) {Ëkuo fe WÄh yiMke ÃkeX rf(ðkun ykihíkkU fe íkhV) {wtn Lknª fh Mkfíku ykih WLnU (Þk’Lke{Ëkuo fku Þun ¼e) nwõ{ rf çkk’Ëu Mk÷k{ sçk íkf ykihíkU({ÂMsË Mku çkknh) Lk rLkf÷ òyut Lk WXku. {økh W-÷{k LkuyÔð÷Lk (Þk’Lke þwYy þwYy {U) fwA íkÏMkeMkU fª (Þk’LkeyunríkÞkíke þhkRík {wfhoh Vh{kE) sçk Í{kLkk rVíkLkfk (Þk’Lke rVíkLkkU fk Ëkih) ykÞk ( ykih çku ÃkËoøke fu økwLkknkULku Íkuh Ãkfzk íkku {ÂMsË {U Lk{kÍ fu r÷Þu ykihíkkU fe nkrÍhefku) {wí÷fLk (Þk’Lke {wfB{÷ íkkih Ãkh) Lkk òRÍ Vh{kÞk.”(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 229) {uhu ykfk yk’÷k nÍhík,R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk¾kLk yuf ykih {fk{ Ãkh Vh{kíku nI : WB{w÷

{wyr{LkeLk rMkÆefk fk RþkoË yÃkLku Í{kLku {U

Úkk : yøkh Lkçke {w÷k-nÍk Vh{kíku òu


104

çkkíkU ykihíkkU Lku yçk ÃkiËk fe ni íkku ÍYh RLnU {ÂMsË Mku{Ly Vh{k Ëuíku siMku çkLke RMhkE÷ fe ykihíkU {Ly fh ËeøkE. rVh íkkrçkELk ne fu Í{kLku Mku yRB{k (Þk’Lke R{k{kU)Lku ({MkkrsË {U ykLku fe çk íkËhes) {w{k-Lk-yík þwYyVh{k Ëe, Ãkn÷u sðkLk ykihíkkU fku rVh çkqrZÞkU fku¼e, Ãkn÷u rËLk {U rVh hkík fku ¼e, Þnkt íkf rf nwõ{u{w{k-Lk-yík yk{ nku økÞk. õÞk WMk Í{kLku fe ykihíkUøkhçku ðkr÷ÞkU fe íkhn økkLku Lkk[Lku ðkr÷Þkt Þk VkrnþkËÕ÷k÷k Úkª (ykih) yçk (Þk’Lke {kisqËk Ëkih {U) Mkkr÷nkík(Þk’Lke Lkuf ÃkhnuÍ økkh) ni Þk sçk (Þk’Lke økwÍ~íkk Ëkih{U) Vkrnþkík (çku nÞk ykihkík) ÍkRË Úkª yçk Mkkr÷nkík(Lkuf ykihkík) rÍÞkËk ni Þk sçk (Þk’Lke økwÍ~íkk Ëkih {U)VwÞqÍku çk-hfkík Lk Úku yçk ni Þk sçk (Þk’Lke økwÍ~íkk Ëkih {U)f{ Úku yçk ÍkRË nI, nkþk (Þk’Lke nhrøkÍ Lknª) çkÂÕffíyLk ÞfeLkLk yçk {wyk-{÷k rçk÷ yõMk (Þk’Lke økwÍ~íkkMku W÷x) ni. yçk yøkh yuf Mkkr÷nk (Lkuf ¾kíkqLk) ni íkkusçk (Þk’Lke økwÍ~íkk Ëkih {U) nÍkh Úkª, sçk (Þk’Lke økwÍ~íkkËkih {U) yøkh yuf VkrMkfk Úke yçk nÍkh ni, yçk (Þk’Lke{kisqËk Ëkih {U) yøkh yuf rnMMkk ViÍ ni sçk (Þk’Lke økwÍ~íkkËkih{ut) nÍkh rnMMku Úkk. hMkq÷wÕ÷kn Vh{kíkunI : Þk’Lke “òu


105

Mkk÷ ¼e ykyu WMk fu çkk’Ë ðk÷k WMk Mku çkwhk ne nkuøkk.”çkÂÕf RLkkÞyu R{k{ yõ{÷wÆeLk çkkçkhíke {U ni rf y{eÁ÷{wyr{LkeLk VkYfu yk’Í{ Lku ykihíkkU fku {ÂMsËMku {Ly Vh{kÞk, ðkun WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku rMkÆefk

fu ÃkkMk rþfkÞík ÷u økE, (íkku VkYfu yk’Í{fe íkkEË {U) Vh{kÞk : yøkh Í{kLkyu yõËMk

{U ¼e nk÷ík Þun (Þk’Lke rçkøkkz ðk÷e) nkuíke (íkku) nwÍqh( ) ykihíkkU fku {ÂMsË {U ykLku fe RòÍíkLk Ëuíku. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 9, Mk. 549)

{ÂMsËkU ðøkihk {U çkk s{kyík Lk{kÍ ÃkZLku fe Ïðkrnþh¾Lku ðkr÷ÞkU Þk WBhn ykih Lk^÷e ns fu r÷Þu òLku ðkr÷ÞkUfku {uhu ykfk yk’÷k nÍhík fu {ÍTfqhk VíkðuÃkh økkih fh ÷uLkk [krnÞu. rf nk÷kík çkË÷Lku fu Mkçkçk {ÂMsËsiMke Ãkwh yBLk søkn Ãkh VÍo Lk{kÍ siMke yÍe{ íkheLkRçkkËík {U MkÏík ÃkËuo fu MkkÚk ¼e ykihíkkU fku økih {Ëkuo fu MkkÚkþkr{÷ nkuLku Mku hkuf rËÞk økÞk ykih Þun ¼e MkrËÞkU ÃkwhkLkeçkkík nku økE, yçk íkku nk÷kík rËLk çk rËLk rçkøkzíku ò hnunI, þh-E ÃkËuo fk íkMkÔðwh ne ¾í{ nkuíkk ò hnk ni Mk[ ÃkqAku

íkku nk÷ík yiMke ni rf {wçkk-÷øku fu MkkÚk yÍo fYt íkku RMk

LkkÍwf íkheLk Ëkih {U ykihík fku nÍkh ÃkËkuo {U AwÃkk rËÞk


106

òyu íkçk ¼e f{ ni !15 rËLk fu çkk’Ë sçk fçkú ¾w÷e.....

RM÷k{e çknLkku ! {uhk {-ËLke {~ðhk ni rf Ëk’ðíku RM÷k{e fu{-ËLke {knku÷ Mku nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu. ËkuLkkUsnkt {U çkuzk Ãkkh nku òyuøkk. Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke{knku÷ fe çk-h-fíkkut fu õÞk fnLku ! ÞfeLkLk yåAe Mkkunçkíkhtøk ÷k fh hníke ni. rÍLËøke yÃkLke søkn Ãkh {økh çkk’ÍyBðkík ¼e fkrçk÷u h~f nwðk fhíke ni, yiMke ne yuf fkrçk÷uh~f {kiík fk íkÂÍTfhk MkwrLkÞu ykih h~f fersÞu, [wLkkL[u y¥kkhykçkkË (sufçkykçkkË, çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fu {wfe{RM÷k{e ¼kE fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni rf {uhe yB{e òLkøkkr÷çkLk rMk. 2004 E. {ut fkrËrhGÞk h-ÍrðGÞk y¥kkrhGÞkrMkÂÕMk÷u {U çkiyík nku fh y¥kkrhGÞk çkLke. Ëk’ðíku RM÷k{e fu{-ËLke {knku÷ fe çk-h-fík Mku ÃkLs ðõíkk Lk{kÍfe ÃkkçkLËe fu MkkÚk MkkÚk LkðkrV÷ fe yËkyuøke fk ¼e {k’{q÷çkLk økÞk. 17 Mk-VÁ÷ {wÍ^Vh rMk. 1430 rn. 13 VhðherMk. 2009 E. fe Mkwçn yB{e òLk Lku {wÍu Lk{kÍu V@ fur÷Þu çkuËkh rfÞk ykih ¾wË Lk{kÍu V@ ÃkZLku {U {~økq÷ nku

økE. {I Lk{kÍ ÃkZ fh ÷kixk íkku ðkun y¼e {wMkÕ÷u ne Ãkh

Úkª. fwA Ëuh çkk’Ë WLnkU Lku Ëkuçkkhk ðwÍq rfÞk ykih Lk{kÍu


107

R~hkffe rLkGÞík çkktÄ ÷e. sçk Ãkn÷e hõyík {U MkßËk rfÞk

íkku Mkh Lk WXkÞk. ½h ðk÷u Mk{Íu rf þkÞË yB{e òLk fku

ËkihkLku Lk{kÍ LkªË yk økE ni, sçk çkuËkh fhLku fe økhÍ Mku

WLnU rn÷kÞk sw÷kÞk íkku ðkun yuf íkhV ÷wZf økE, ½çkhk fh

Ëu¾k íkku WLk fe Yn f-VMku WLMkwhe Mku ÃkhðkÍ fh [wfe Úke.

. Þqtt ÷økíkk ni rf {uhe yB{e òLk fku

þnLþknu çkøkËkË nwÍqhu økkiMku yk’Í{ fe rLkMçkík

ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkøke fk{ yk

økE. ¾wþ rfM{íke rf yiLk MkßËu fe nk÷ík {ut WLnkU Lku ËkRÞu

ys÷ fku ÷ççkif fnk. {ÍeË fh{ çkk÷kyu fh{ Þun nwðk

rf RÂLíkfk÷ fu çkk’Ë WLk fk [unhk ¼e çknwík LkqhkLke nku økÞk

Úkk. RÂLíkfk÷ fu íkõheçkLk 15 hkuÍ fu çkk’Ë Þk’Lke 2 hçkeWLLkqh

þheV rMk. 1430 rn. (28 Vhðhe rMk. 2009 E.) fku

çkhkuÍ n^íkk WLk fe fçkú fe rMk÷ røkh økE ykih fçkú {U

r{èe ¼h økE. ËwÁMíke fu r÷Þu sqt ne fçkú ¾ku÷e økE íkku

nh íkhV økw÷kçk fu Vw÷kU fe ¾w~çkq Vi÷ økE ! LkeÍ Þun

E{kLk y^hkuÍ {LÍh Ëu¾ fh n{ ¾wþe fu {khu Íq{ WXu

rf yB{e òLk fk fVLk ð çkËLk Mk÷k{ík Úkk. sçk fçkú Mku

r{èe rLkfk÷ ÷e økE íkku {uhu ¼kE Lku yB{e òLk fu


108

fË{kU fku Awðk íkku WLk fk rsM{ rÍLËk RLMkkLkkU

fe íkhn Lk{o Úkk, {uhu yççkw òLk fk çkÞkLk ni rf sçk {I

Lku [unhu fe íkhV Mku fÃkzk nxk fh Ëu¾k íkku [unhk {ÍeË

LkqhkLke nku [wfk Úkk. RM÷k{e ¼kE fk {ÍeË çkÞkLk ni:

nihík ytøkuÍ çkkík Þun Úke rf òu rMk÷ut fçkú {U røkhe Úkª,

yB{e òLk fk rsM{ WLk fe [kux Mku {nVqÍ hnk Úkk ðkun

Þqt rf WLk fk {wçkkhf ð íkhku íkkÍk ÷kþk fçkú fe Ëeðkh fe

MkBík r¾Mkfk nwðk Úkk siMku ðkun ¾wË WMk íkhV nwE nku Þk

rfMke Lku fh rËÞk nku nk÷kt rf íkËVeLk fu ðõík WLk fku fçkú

fu çke[ {U r÷xkÞk økÞk Úkk !

ËnLk {i÷k Lknª nkuíkk çkËLk {i÷k Lknª nkuíkk

¾wËk fu Ãkkf çkLËkU fk fVLk {i÷k Lknª nkuíkk

¾hçkqÍu fku Ëu¾ fh ¾hçkqÍk htøk Ãkfzíkk niRM÷k{e çknLkku ! ¾hçkqÍu fku Ëu¾ fh ¾hçkqÍk htøk Ãkfzíkk

ni, rík÷ fku økw÷kçk fu Vw÷ {U h¾ ËersÞu íkku WMk fe

Mkkunçkík {U hn fh økw÷kçke nku òyuøkk. RMke íkhn

yÕ÷kn ykih WMk fu ÃÞkhu hMkq÷

fe {unhçkkLke Mku íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh


109

økih rMkÞkMke íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku

ðkçkMíkk nkuLku ðk÷k çku ðõyík ÃkÚÚkh ¼e yLk{ku÷ nehk

çkLk òíkk, ¾wçk søk-{økkíkk ykih çkMkk yðfkík yiMke

þkLk Mku Ãkifu ys÷ fku ÷ççkif fníkk ni rf Ëu¾Lku MkwLkLkuðk÷k WMk Ãkh h~f fhíkk ykih SLku fu çkòyu yiMke {kiík

fe ykhÍq fhLku ÷økíkk ni. RMk ykrþfkyu hMkq÷ fe ËwLÞk

Mku E{kLk y^hkuÍ ÁÏMkíke ykih çkk’Ëu Ë^Lk sçk {sçkqhLk

fçkú ¾ku÷e økE íkku fçkú Mku økw÷kçk fu Vq÷kU fe ¾w~çkq fk

ykLkk fVLk ð çkËLk fk Mk÷k{ík r{÷Lkk {M÷fu nf yn÷u

MkwLLkík fe MkËkfík fe økiçke íkkEË ni. yÕ÷kn WMk¾wþ LkMkeçk RM÷k{e çknLk fku Ãkw÷ rMkhkík, n~h ykih

{eÍkLk nh søkn Mkw¾woY Vh{k fh sLLkíkw÷ rVhËkiMk

{U yÃkLku ÃÞkhu nçkeçk, nçkeçku ÷çkeçk

fk ÃkzkuMk yíkk Vh{kyu ykih Þun ík{k{ Ëwykyut y¥kkhu

¾íkkfkh økwLknøkkhku t f u MkhËkh fu nf {U ¼e fçkq÷Vh{kyu.

Íkík ykÃk fe íkku hn{íkku þ^fík ni Mkh çkMkh

{I øk[u o nq t ík wBnkhk ¾íkkðkh Þk hMkq÷


110

ËwLÞk çknwík ykøku rLkf÷ [wfe ni !Mkwðk÷ : çkk’Í ÷kuøkkU fk fnLkk ni : ËwLÞk çknwík ykøku rLkf÷ [wfe

ni, ÃkËuo fu {wyk-{÷u {U RMk fËh MkÏíke Lknª fhLke [krnÞu.

sðkçk : yÕ÷kn ð hMkq÷ fk fkuE ¼e

nwõ{ yiMkk Lknª òu {wMkÕ{kLk Ãkh WMk fe íkkfík Mku ÍkRË

nku. siMkk rf Ãkkhn 3 Mkq-híkw÷ çk-fhn fe ykÞík LkBçkh

286 {U hççkw÷ RçkkË fk RþkoËu nfefík çkwLÞkË ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yÕ÷kn

( ) rfMke òLk Ãkh çkkuÍ Lknª

zk÷íkk {økh WMk fe íkkfík ¼h.

(Ãkkhn : 3, y÷ çk-fhn : 286)

y÷çk¥kk þh-E ÃkËko çku ÃkËoøke fhLku ðkr÷ÞkU fu Lk^Mk Ãkh

ÍYh røkhkt Þk’Lke MkÏík økwÍhíkk ni.

þkunh çkknh Lk rLkf÷Lku Ëu íkku.....?Mkwðk÷ : þkinh yøkh Ëuðh, suX fu Mkk{Lku ykLku ðøkihk Mku {Ly

fhíkk nku íkku çkeðe fku õÞk fhLkk [krnÞu ? ¾kLkËkLk fu

çkk’Í y^hkË çkeðe fku þkunh fu r¾÷kV WõMkkíku nI rf

Þun çknwík MkÏíke fhíku nti RLk Mku ík÷kf ÷u ÷ku ðøkihk íkku

yiMkkU fu r÷Þu õÞk nwõ{ ni ?


111

sðkçk : çkeðe fku yÃkLku þkunh fe Ríkkyík fhLke nkuøke. {uhu ykfk

yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : “fkuE ykihík

yiMke nku ¼e rf RLk (Þk’Lke ÃkËu o fu) W{qh fe Ãkqhe

yunríkÞkík h¾u, fÃkzu {kuxu Mkh Mku Ãkkô íkf ÃknLku hnu rf

{wtn fe rxf÷e ykih nÚkur÷ÞkU (ykih Ãkkô fu) íkÕðkU fu

rMkðk rsM{ fk fkuE çkk÷ f¼e Lk Íkrnh nku íkku RMk Mkqhík

{U Ëuðh, suX fu Mkk{Lku ykLkk òRÍ íkku nku økÞk {økh

sçk rf þkunh RLk ÷kuøkkU fu Mkk{Lku ykLku fku {Ly fhíkk

ykih LkkhkÍ nkuíkk ni íkku yçk (þkunh fu nwõ{ fe ðsn

Mku) Þqt (økih {ËkuO fu) Mkk{Lku (çkk ÃkËko) ykLkk ¼e nhk{

nku økÞk, ykihík yøkh (þkunh fk nwõ{) Lk {kLkuøke yÕ÷knw

fnTnkh fu økÍçk {U økrh^íkkh nkuøke. sçk íkf þkunh

LkkhkÍ hnuøkk ykihík fe fkuE Lk{kÍ fçkq÷ Lk nkuøke,

yÕ÷kn fu rVrh~íku ykihík Ãkh ÷k’Lkík fhUøku, yøkh

ík÷kf {ktøkuøke {wLkkrVfk nkuøke, òu ÷kuøk ykihík fku ¼zfkíku

þkunh Mku rçkøkkz Ãkh W¼khíku ni ðkun þiíkkLk fu ÃÞkhu nti.”


çkkík çkkík Ãkh þkunh fu Mkh nku òLku ðkr÷Þkt Mkkík rhðkÞík

MkwLkU ¾kiVu ¾wËk Mku ÷hÍU ykih yÃkLku þkunh Mku {wykVe


112

ík÷kVe fh fu yÃkLke ykr¾hík fe çkuníkhe fe ¾kríkh WMkfe Ríkkyík ð r¾Ë{ík {U {~økq÷ nktu.“íkkiçkk fhku ” fu Mkkík nwYV fe rLkMçkík Mku

7 Vhk{eLku {wMíkVk(1) íkeLk3 þÏMkkU fe Lk{kÍ WLk fu fkLkkU Mku QÃkh LknªWXíke, ykfk Mku ¼køkk nwðk økw÷k{ sçk íkf Ãk÷x fhykyu, ykih ykihík rf Mkkuyu ykih WMk fk þkunh WMk MkuLkkhkÍ nku ykih òu rfMke fki{ fe R{k{ík fhu ykih ðkunWMk fu yiçk fu çkkRMk WMk fe R{k{ík Ãkh hkÍe Lk nku.1

(2) íkeLk3 ykËr{ÞkU fe Lk{kÍ WLk fu MkhkU Mku çkkr÷~ík¼h QÃkh çkw÷LË Lknª nkuíke, yuf ðkune R{k{, ykihykihík, rf Mkkuyu ykih þkunh LkkhkÍ ni, ykih Ëku2

({wMkÕ{kLk) ¼kE rf ykÃkMk {U R÷kfyu {nççkík fíyrfÞu nkU2 (Þk’Lke rçk÷k RòÍíku þh-E íkyÕ÷wfkík íkkuzzk÷u nkU) (3) íkeLk3 þÏMkkU fe fkuE Lk{kÍ fçkq÷ Lknªnkuíke, Lk fkuE Lkufe ykM{kLk fku [Zu. Lkþu ðk÷k sçk íkfnkuþ {U ykyu ykih ykihík rsMk Mku WMk fk ¾kðLË LkkhkÍnku Þnkt íkf rf hkÍe nku òyu, ykih ¼køkk nwðk øk w÷k{sçk íkf yÃkLk u ykfkyku t fe íkhV Ãk÷x fh yÃkLku


113

1. ríkhr{Íe, rs. 1, Mk. 375, nËeMk : 360

2. RçLku {ksn, rs. 1, Mk. 516, nËeMk : 971

ykÃk fku WLk fu fkçkq {U Ëu.1 (4) sçk þkunh ykihík fku yÃkLkurçkMíkh fe íkhV çkw÷kyu ykih ðkun (çkøkih WÍTh fu) RLfkhfh Ëu ykih ¾kðLË LkkhkÍ nku fh hkík økwÍkhu íkku rVrh~íkuMkwçn íkf WMk ykihík Ãkh ÷k’Lkík ¼usíku ni.2 {wVÂMMkhuþneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk

RMk nËeMku Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI : Þnkthkík fku çkw÷kLku fk ¾wMkqrMkGÞík Mku rÍ¢ RMk r÷Þu nwðk rfW{q{Lk çkerðÞkU fu ÃkkMk hnLkk MkkuLkk hkík ne fku nkuíkkni rËLk {U f{ ðhLkk yøkh rËLk {U ¾kðLË çkw÷kyuykihík Lk ykyu íkku þk{ íkf rVrh~íku WMk Ãkh ÷k’Lkíkfhíku nI hkík fe ÷k’Lkík Mkwçn fku RMk r÷Þu ¾í{ nku òíke nirf Mkwçn nkuLku Ãkh ¾kðLË fk{ ð fks {U ÷øk òíkk ni hkíkfk økwMMkk ¾í{ Þk f{ nku òíkk ni. (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs.

5, Mk. 91) (5) òu ykihík (rçk÷k nksíku þh-E) yÃkLku ½h Mkuçkknh òyu ykih WMk fu þkunh fku Lkk økðkh nku sçk íkf Ãk÷xfh Lk ykyu ykM{kLk {U nh rVrh~íkk WMk Ãkh ÷k’Lkík fhu

ykih rsLLk ð ykË{e fu rMkðk rsMk rsMk [eÍ Ãkh økwÍhu Mkçk


114

1. y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík, rs. 6, Mk. 408, nËeMk : 9231, y÷ yunMkkLk rçk¥khíkeçk Mknen RçLku nççkkLk, rs. 7, Mk. 370, nËeMk : 5331

2. Mknenw÷ çkw¾khe, rs. 2, Mk. 388. nËeMk : 3237

WMk Ãkh ÷k’Lkík fhU.1 (6) òu ykihík çku ÍYhíku þh-E (Þk’Lkeçkøkih MkÏík íkõ÷eV fu) ¾kðLË Mku ík÷kf {ktøku WMk ÃkhsLLkík fe ¾w~çkq nhk{ ni.2 (7) yøkh þkunh yÃkLke ykihíkfku Þun nwõ{ Ëu rf ðkun ÍËo htøk fu Ãknkz Mku ÃkÚÚkh WXk fhrMkÞkn Ãknkz Ãkh ÷u òyu ykih rMkÞkn Ãknkz Mku ÃkÚÚkhWXk fh MkVuË Ãknkz Ãkh ÷u òyu íkku ykihík fku yÃkLkuþkunh fk Þun nwõ{ ¼e çkò ÷kLkk [krnÞu.3 {wVÂMMkhuþneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk

RMk nËeMku Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI : Þun Vh{kLku{wçkkhf {wçkk-÷øku fu íkkih Ãkh ni, rMkÞkn ð MkVuË Ãknkzfheçk fheçk Lknª nkuíku çkÂÕf Ëqh Ëqh nkuíku nI {õMkË Þun nirf yøkh ¾kðLË (þheyík fu Ëkyuhu {U hn fh) {wÂ~f÷ Mku{wÂ~f÷ fk{ fk ¼e nwõ{ Ëu íkçk ¼e çkeðe WMku fhu, fk÷uÃknkz fk ÃkÚÚkh MkVuË Ãknkz Ãkh Ãknwt[kLkk MkÏík {wÂ~f÷ ni rf¼khe çkkuÍ ÷u fh MkVh fhLkk ni. (r{hykík, rs. 5, Mk. 106)

r{Þkt fk nf rÍÞkËk Þk {kt çkkÃk fk ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLk Ãkh þkunh fu nwfqf fe õÞk ík^Mke÷ ni ? õÞk


115

1. y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík, rs. 1, Mk. 158, nËeMk : 513

2. Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 2, Mk. 402 nËeMk : 1191

3. {wMLkËu R{k{ yn{Ë, rs. 9, Mk. 353, nËeMk : 24525

þkunh fk nf {kt çkkÃk Mku ¼e çkZ fh ni ?

sðkçk : þkunh fu nwfqf fk çkÞkLk fhíku nwyu {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk

¾kLk Vh{kíku nI : “ykihík Ãkh {Ëo fk nf

¾kMk W{qhu {w-íkyÂÕ÷fk ÍkirsGÞík {U yÕ÷kn ð hMkq÷

fu çkk’Ë ík{k{ nwfqf n¥kk rf {kt

çkkÃk fu nf Mku ÍkRË ni. RLk W{qh {U WMk fu ynfk{ fe

Ríkkyík ykih WMk fu Lkk{qMk fe rLkøkn Ëk~ík (Þk’Lke WMk fe

RÍTÍík fe rnVkÍík) ykihík Ãkh VÍou ynB{ ni, çku WMk fu

RÍTLk fu {nkrh{ fu rMkðk fnª Lknª ò Mkfíke ykih {nkrh{

fu Þnkt ¼e (yøkh çkøkih RòÍík òLkk Ãkz òyu íkku) {kt

çkkÃk fu Þnkt nh ykXðU rËLk ðkun ¼e Mkwçn Mku þk{ íkf fu

r÷Þu ykih çknLk ¼kE, [[k, {k{qt, ¾k÷k, VqVe fu Þnkt

Mkk÷ ¼h çkk’Ë ( ò Mkfíke ni) ykih (rçk÷k RòÍík) þçk

fku fnª (Þk’Lke {kt çkkÃk fu Þnkt ¼e) Lknª ò Mkfíke. (nkt

RòÍík Mku snkt òLkk nku ðnkt hkuÍkLkk ¼e ykih hkík fu

ðõík ¼e ò Mkfíke ni) LkrçkGÞu fhe{

Vh{kíku nI : yøkh {it rfMke fku økihu ¾wËk fu MkßËu fk nwõ{

Ëuíkk íkku ykihík fku nwõ{ Ëuíkk rf yÃkLku þkunh fku MkßËk fhu.


116

ykih yuf nËeMk {U ni : yøkh þkunh fu LkÚkLkkU Mku ¾qLk ykih

ÃkeÃk çkn fh WMk fe yurzÞkU íkf rsM{ ¼h økÞk nku ykih

ykihík yÃkLke ÍçkkLk Mku [kx fh WMku MkkV fhu íkku ¼e WMk fk

nf yËk Lk nkuøkk.”


þkunh Ãkh çkeðe fu nwfqfMkwðk÷ : n{khu Þnkt W{q{Lk þkunh fu nwfqf íkku çkÞkLk rfÞu òíku nI

{økh çkeðe fu nwfqf çkÞkLk Lknª nkuíku ! ykÞk þkunh Ãkh

¼e çkeðe fu fwA nwfqf ni Þk Lknª ?

sðkçk : çkuþf rsMk íkhn þheyíku {wíknTnhk Lku çkeðe Ãkh {Ëo fu nwfqf

÷krÍ{ rfÞu ni RMke íkhn þkunh Ãkh ¼e çkeðe fu nwfqf ÷køkq

Vh{kyu nti {-Mk÷Lk RMk fu LkkLk ð LkVTfk (Þk’Lke ¾kLku

ÃkeLku hnLku ðøkihk) fe ¾çkh økehe, {nh fe yËkyuøke,

nwMLku {wyk-þhík (Þk’Lke yåAe íkhn hnLkk MknLkk, nwMLku Mkw÷qf)

Lkuf çkkíkkU fe íkk’÷e{, ÃkËuo ykih þ{kuo nÞk fe íkkfeË ykih

nh òRÍ çkkík {ut WMk fe rË÷sqE ðøkihk fhLkk Þun ík{k{

çkkíkU {Ëo Ãkh ykihík fk nf ni. siMkk rf {uhu ykfk yk’÷k

nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë


117

hÍk ¾kLk Mku Mkwðk÷ rfÞk økÞk rf çkeçke fu

nwfqf þkunh Ãkh õÞk nI ? Vh{kÞk : “Lk-Vfk MkfLke (Þk’Lke

¾kLkk, r÷çkkMk ð {fkLk), {nh, nwMLku {wyk-þhík, LkufçkkíkkU ykih nÞk ð rnòçk fe íkk’÷e{ ð íkkfeË ykih RMk fu

r¾÷kV Mku {Ly ð íknËeË, nh òRÍ çkkík {U WMk fe

rË÷sqE ykih {ËkoLku ¾wËk fe MkwLLkík Ãkh y{÷ fe íkkiVefnku íkku {k ðhkyu {LkkrnÞu þhRGÞk {U WMk fe EÍk fk

íknB{w÷ f{k÷u ¾ih ni yøk[uo Þun n¬u ÍLk Lknª.” (Þk’Lke

rsLk çkkíkkU fku þheyík Lku {Ly rfÞk ni WLk {U fkuE rhykÞík Lk Ëu, RLk

fu R÷kðk òu {wyk-{÷kík nI WLk {U yøkh çkeðe fe íkhV Mku rfMke

r¾÷kVu r{Íks çkkík fu Mkçkçk íkõ÷eV Ãknwt[u íkku Mkçkú fhLkk çknwík çkze

¼÷kE ni. y÷çk¥kk Þun ykihík fu nwfqf {U Mku Lknª.)


½h yBLk fk øknðkhk fiMku çkLku ?Mkwðk÷ : RM÷k{e Lkwõíkyu LkÍh Mku r{Þkt çkeðe fku ½h {U rfMk íkhn

hnLkk [krnÞu rf ÷zkE Íøkzk ðøkihk Lk nku ?

sðkçk : r{Þkt çkeðe fku [krnÞu rf ykÃkMk {ut hðkËkhe ð {nççkík

Mku hnU, ËkuLkkU yuf ËqMkhu fu nwfqf Ãkh LkÍh h¾U ykih RLk fkuyËk ¼e fhíku hnU Þun Lk nku rf ykihík fku {Ëo {nTÍ


118

“÷kIze” çkLkk fh h¾u õÞqt rf rsMk íkhn yÕ÷kn Lku{Ëkuo fku nkrfr{GÞík Ëe ni RMke íkhn Þun ¼e Vh{kÞk nirf íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykihWLk (Þk’Lke ykihíkkU) Mku yåAk çkhíkkð fhku (Ãkkhn : 4,

yÂLLkMkky ykÞík: 19) nwÍqhu yfh{, Lkqhu {wsMMk{, þknuçkLke ykË{ Lku Vh{kÞk : íkw{ {U yåAu÷kuøk ðkun ni òu ykihíkkU Mku yåAe íkhn Ãkuþ ykyut. (Mkw-

LkLku RçLku {ksn, rs. 2, Mk. 478, nËeMk : 1978) {Ëo yÃkLkeykihík fku Lkufe fe Ëk’ðík Ëuíkk, RMk fku ÍYhe {MkkR÷rMk¾kíkk hnu, RMk fu ¾kLku ÃkeLku fk r÷nkÍ h¾u ykihyøkh f¼e fkuE r¾÷kVuu r{Íks çkkík nku òyu íkku ËhøkwÍh Mku fk{ ÷u Þun Lk nku rf {khrÃkxkE Ãkh Wíkh ykyurf RMk íkhn rÍË ÃkiËk nku òíke ni ykih Mkw÷Íe nwE çkkíkW÷Í òíke ni. Ëku Vhk{iLku {wMíkVk {w÷k-nÍk nkU : (1) ykihík ÃkMk÷e Mku ÃkiËk fe økE ðkun íkuhu r÷Þuf¼e MkeÄe Lknª nku Mkfíke yøkh íkq RMku çkhíkLkk [knu íkkuRMke nk÷ík {U çkhík Mkfíkk ni ykih MkeÄk fhLkk [knuøkkíkku íkkuz Ëuøkk ykih íkkuzLkk ík÷kf ËuLkk ni. (Mknen {wÂM÷{,

Mk. 775, nËeMk : 1468) (2) {wMkÕ{kLk {Ëo (yÃkLke) ykihíku

{kur{Lkk fku {çøkqÍ Lk h¾u (Þk’Lke RMk Mku Lk^hík ð çkwøÍ


119

Lk h¾u) yøkh RMk fe yuf ykËík çkwhe {k’÷q{ nkuíke ni,

ËqMkhe ÃkMkLË nkuøke. (yiÍLk, nËeMk : 1469) {í÷çk Þun ni

rf yøkh çkeðe fe fkuE yuf ykÄ ykËík ¾hkçk {nMkqMk

nkuíke ni íkku çkk’Í ¾M÷íkU yåAe ¼e ÷økíke nkUøke r÷nkÍk

WMk fe yåAkRÞkU Ãkh LkÍh fhu ykih ¾kr{ÞkU fe {wLkkrMkçk

íkhefu Mku RM÷kn fe fkurþþ òhe h¾u.

Lk{f rÍÞkËk zk÷ rËÞkyÃkLke Íkiò fu r¾÷kVu r{Íks n-hfík Ãkh Mkçkú fhLku ðk÷u

yuf ¾wþ LkMkeçk þÏMk fe E{kLk y^hkuÍ rnfkÞík ÃkrZÞu ykih

Íqr{Þu, Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk

fe {íçkqyk 472 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çkÞkLkkíku

y¥kkrhGÞk” rnMMkk Ëwðw{ fu Mk^nk 164 Ãkh ni : yuf ykË{e fe

çkeðe Lku ¾kLku {U Lk{f rÍÞkËk zk÷ rËÞk. WMku økwMMkk íkku

çknwík ykÞk {økh Þun Mkku[íku nwyu ðkun økwMMku fku Ãke økÞk

rf {I ¼e íkku ¾íkkyut fhíkk hníkk nqt yøkh yks {I Lku

çkeðe fe ¾íkk Ãkh MkÏíke Mku økrh^ík fe íkku fnª yiMkk Lk

nku rf f÷ çkhkuÍu rfÞk{ík yÕ÷kn ¼e {uhe ¾íkkykut

Ãkh økrh^ík Vh{k ÷u. [wLkkL[u WMk Lku rË÷ ne rË÷ {U

yÃkLke Íkiò fe ¾íkk {wykV fh Ëe. RÂLíkfk÷ fu çkk’Ë


120

WMk fku rfMke Lku Ïðkçk {U Ëu¾ fh ÃkqAk : yÕ÷kn Lku

ykÃk fu MkkÚk õÞk {wyk-{÷k Vh{kÞk ? WMk Lku sðkçkrËÞk rf økwLkknkU fe fMkhík fu Mkçkçk yÍkçk nkuLku neðk÷k Úkk rf yÕ÷kn Lku Vh{kÞk : {uhe çkLËe LkuMkk÷Lk {U Lk{f rÍÞkËk zk÷ rËÞk Úkk ykih íkw{ Lku WMk fe¾íkk {wykV fh Ëe Úke, òyku {I ¼e WMk fu rMk÷u {U íkw{fku yks {wykV fhíkk nqt.

yÕ÷kn fe hn{ík Mku íkku sLLkík ne r{÷uøkeyi fkþ ! {nÕ÷u {U søkn WLk fu r{÷e nkuçkeðe fu r÷Þu sLLkík fe rçkþkhík

çkeðe fku ¼e [krnÞu rf ðkun ¼e yÃkLku þkunh fe Vh{ktçkhËkhe fh fu WMku hkÍe h¾u. nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{uMk-÷{n Mku rhðkÞík ni rf LkrçkGÞu hn{ík,þVeyu WB{ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, íkksËkhu rhMkk÷ík

fk Vh{kLku sLLkík rLkþkLk ni : òu ykihíkRMk nk÷ {U {hu rf WMk fk þkunh WMk Mku hkÍe nku ðkunsLLkík {U Ëkr¾÷ nkuøke. (Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 2, Mk. 386,

nËeMk : 1164) çkeðe þkunh fku yÃkLkk “økw÷k{” Lk çkLkk÷u rf òu {I [knqt ðkune nku, [knu fwA nku òyu {økh {uhe

çkkík {U Vfo Lk ykyu çkÂÕf RMk fu r÷Þu ¼e Þune nwõ{ ni


121

rf yÃkLku þkunh fu nwfqf fk ¾Þk÷ h¾u, WMk fe òRÍ

Ïðkrnþkík fku Ãkqhk fhíke hnu ykih WMk fe Lkk Vh{kLke Mku

çk[íke hnu. nÍhíku MkÂGÞËwLkk fiMk rçkLk Mkk’Ë

Mku rhðkÞík ni rf MkwÕíkkLku yÂBçkÞkyu rfhk{, þknu ¾iÁ÷

yLkk{ fk Vh{kLku yÍe{w~þkLk ni :

“yøkh {I rfMke fku nwõ{ fhíkk rf økihu ¾wËk fu r÷Þu

MkßËk fhu íkku nwõ{ Ëuíkk rf ykihík yÃkLku þkunh fku MkßËk

fhu.” (Mkw-LkLku RçLku {ksn rs. 2, Mk. 411, nËeMk : 1853) RMk

nËeMku Ãkkf Mku þkunhkU fe ynÂB{GÞík ¾qçk ðkÍun nkuíke ni

r÷nkÍk RM÷k{e çknLkkU fku [krnÞu rf WLk fu nwfqf {U rfMke

rfM{ fe fkuíkkne Lk fhU. r{Þkt çkeðe ËkuLkkU yuf ËqMkhu fu

ðkr÷ËiLk fku yÃkLku ðkr÷ËiLk Mk{Í fh WLk fu ykËkçk çkò

÷kíku hnU ykih MkkÚk ne Ëwyk ¼e fhíku hnU rf yÕ÷kn

n{khu {kçkiLk ÃÞkh ð {nççkík fkR{ ð ËkR{ Vh{kyu

ykih n{khu ½h fku yBLk fk øknðkhk çkLkkyu.

RM÷k{e çknLkkU fk {-ËLke Mknhk({-ËLke {knku÷ fe çku þw{kh ËwÕnLkkU fku Ãkuþ rfÞk òLku ðk÷k {-ËLke

Vq÷kU fe ¾w~çkqykut Mku {nfíkk {-ËLke Mknhk {w÷k-nÍk Vh{kRÞu

RMk Mknhu {U Mksu nwyu {-ËLke Vq÷ yøkh fkuE RM÷k{e çknLk


122

yÃkLku rË÷ fu {-ËLke økw÷ËMíku {U Mkò ÷u íkku ðkun yÃkLku

yÍTËðkS {wyk-{÷kík {U f¼e ¼e Ëw¾e Lk nkuøke.)


123

VÍT÷u hçk Mku rçkLíku........... ËwÕnLk çkLke

íkwÍ fku nku þkËe {wçkkhf nku hne ni ÁÏMkíke

½h íkuhknku {w~fçkkh ykih rÍLËøke¼e Ãkwh çknkh

{-ËLke çkuxe fk ¾wËkÞk ½h MkËk ykçkkË h¾

Þun r{Þkt çkeðe R÷kne {¢u þiíkkt Mku çk[U

Þun r{Þkt çkeðe [÷U ns fku R÷kne ! çkkh çkkh

{ifk ð MkwMkhk÷ íkuhu ËkuLkkU ne ¾wþnk÷ nkU

yÃkLku þkunh fe Ríkkyík Mku Lk øk^÷ík fhLkk íkq

{-ËLke çkuxe Þk R÷kne ! Lkk çkLku økwMMku fe íkuÍ

ÞkË h¾ ! íkq yks Mku çkMk íkuhk ½h MkwMkhk÷ ni

{kt Mk{Í fu MkkMk fe r¾Ë{ík òu fhíke ni çknq

MkkMk ykih LkLËkU fe r¾Ë{ík fh fu nku ò fkBÞkçk

MkkMk ykih LkLËU yøkh MkÏíke fhU íkku Mkçkú fh

MkkMk ykih LkLËkU fk rþfðk yÃkLku {ifu {U Lk fh

Vq÷ Mknhu fu r¾÷u [kËh nÞk fe ni íkLke

ÁÏMkíke {U íkuhe rÃkLnkt fçkú fe ni ÁÏMkíke

hçk nku hkÍe ¾wþ nkU íkwÍ Mku Ëku snkt fu íkksËkh

Vkrík{k Ínhk fk MkËfk Ëku snkt {U þkË h¾

Þun Lk{kÍu ¼e ÃkZU ykih MkwLLkíkkU Ãkh ¼e [÷U

çkkh çkkh RLk fku {ËeLkk íkq rË¾k ÃkhðËo økkh

Ëku snkt fe Lku’{íkkU Mku ¾qçk {k÷k{k÷ nku

n~h {U ÃkAíkkyuøke yi {-ËLke çkuxe ðhLkk íkq

Þun fhu MkwMkhk÷ {U nh Ë{ ÷zkE Mku økwhuÍ

Lk^híku MkwMkhk÷ MkwLk ÷u ykVíkkU fk ò÷ ni

hks Mkkhu ne ½hkLku Ãkh íkq MkwLk ÷u ðkun fhíke ni çknq

RLk fe økeçkík fh fu {ík fh çkiXLkk ¾kLkk ¾hkçk

Mkçkú fh çkMk Mkçkú fh [÷íkk hnuøkk íkuhk ½h

RMk íkhn çkhçkkË nku Mkfíkk ni çkuxe íkuhk ½h

økh LkMkeník Ãkh y{÷ y¥kkh fe nkuøkk íkuhk

yÃkLku ½h {U íkq Mkw¾e nkuøke MkËk

Mkå[e rLkGÞík fe çk-h-fík Mku økw{þwËk nkh r{÷ økÞkRM÷k{e çknLkku ! íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík feyk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e Mku

ðkçkMíkk RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e çknLkkU fku {eXu

{eXu {wMíkVk fe økw÷k{e Ãkh LkkÍ ni.Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík {U Ëwykyut

{ktøkLku Mku çku þw{kh RM÷k{e çknLkkU fe {wÂ~f÷kík n÷ nkuLku

fu ðkrfykík nI, yiMke ne yuf {-ËLke çknkh {w÷k-nÍk fersÞu,[wLkkL[u çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fu

çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf yuf rËLk y[kLkf {uhk fe{íke

nkh økw{ nku økÞk òu rf ík÷kþu rçkMÞkh fu çkk ðwsqË Lk r{÷Mkfk. rsLk rËLkkU {I çknwík ÃkhuþkLk Úke WLnª rËLkkU {wÍu


124 ÈGñUÁ¢G¢Ýï ¥±Ú¢Î

{ifu fu {ík fh VÍkR÷ íkq çkÞkt MkwMkhk÷ {U

ÞkË h¾ íkqLku Íçkkt ¾ku÷e yøkh MkwMkhk÷ {U

MkkMk [e¾e íkqt ¼e rçkVhe ykih ÷zkE XLk økE

{uhe {-ËLke çkuxe MkwLk“ViÍkLku MkwLLkík” ÃkZ fu íkq

yçk íkqRMk ½hfku Mk{Í yÃkLkk ne ½hnh nk÷ {U

VtMk fu hn òyuøke MkwLk frsÞkU fu sLò÷ {U

ni fnkt ¼q÷ yuf fe Ëku nkÚk Mku íkk÷e çkS

RÂÕíkò ni hkuÍ ËuLkk ËMko yÃkLku ½h Ãku íkq

íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke

íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík

fe MkykËík LkMkeçk nwE. RÂßík{ky {U rík÷kðík ð Lkk’ík

fu çkk’Ë yuf {wçkÂÕ÷økyu Ëk’ðíku RM÷k{e Lku {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk fu yuf {íçkqyk rhMkk÷u Mku Ëu¾ fh çkÞkLk Vh{kÞk.

çkÞkLk fu RÂÏíkíkk{ Ãkh WLnkU Lku {kisqË RM÷k{e çknLkkU

fku n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U ÃkkçkLËe fu MkkÚk

rþhfík fhLku fe rLkGÞík fhðkE, {I Lku ¼e

Mkå[u rË÷ Mku rLkGÞík fh ÷e. {uhk nwMLku ÍLk ni rf Þun WMk

rLkGÞík ne fe çk-h-fík Úke rf sçk {I RÂßík{ky Mku

ðkÃkMk ½h Ãknwt[e ykih rçkMíkh ËwÁMík fhLku fu r÷Þu yÃkLku

íkrfÞu fku WXkÞk íkku {khu ¾wþe fu WA÷ Ãkze õÞqt rf {uhk

økw{þwËk nkh íkrfÞu fu Lke[u {kisqË Úkk. yçk {I

Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼huRÂßík{ky

{U þhef nkuíke nqt ykih Lkuf çkLkLku fe fkurþþkU {U {MYV nqt.

çkw÷LËe Ãku yÃkLkk LkMkeçk yk økÞk ni rËÞkhu {ËeLkk fheçk yk økÞk ni

fh{ Þk nçkeçke fh{ Þk nçkeçke rf Ëh Ãkh íkwBnkhu økheçk yk økÞk ni


125

yåAe rLkGÞík fu VÍkR÷RM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{e çknLkkU

fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík {U hn{íkkU fe ¾qçk çkhMkkík nkuíkeykih çk-hfkík fk LkwÍq÷ nkuíkk ni. yåAe rLkGÞík fe y-Í{íkfu ¼e õÞk fnLku ! WMk RM÷k{e çknLk fk nwMLku ÍLk ni rf WLnURÂßík{ky {U ÃkkçkLËe Mku rþhfík fe rLkGÞík fe çk-h-fík Mkuøkw{þwËk nkh r{÷ økÞk ! ËwLÞk fk nkh õÞk [eÍ ni, yåAerLkGÞík íkku sLLkík {U Ãknwt[k Ëuøke. [wLkkL[u {nçkqçkuhççkw÷ yk-÷{eLk, sLkkçku MkkrËfku y{eLk

fk Vh{kLku {wçkeLk ni : “yåAerLkGÞík RLMkkLk fku sLLkík {U Ëkr¾÷ fhuøke.”1 yåAe rLkGÞíkfu {ÍeË VÍkR÷ {w÷k-nÍk Vh{kRÞu :

þVeW÷ {wÂÍTLkçkeLk, yLkeMkw÷ økheçkeLk, rMkhkswMMkkrf÷eLk,fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “Mkå[e rLkGÞík

y^Í÷ y{÷ ni.”2 {ÏÍLku sqËku Mk¾kðík, Ãkifhu y-Í-{íkkuþhkVík fk Vh{kLku çkk çk-h-fík ni :“{wMkÕ{kLk fe rLkGÞík WMk fu y{÷ Mku çkuníkh ni.” (3)


126

1. y÷ òr{WMMkøkeh r÷MMkwÞqíke, Mk. 557, nËeMk : 9326

2. y÷ òr{WMMkøkeh, Mk. 81, nËeMk : 1284

3. y÷ {ku’s{w÷ fçkeh r÷¥k-çkhkLke, rs. 6, Mk. 185, nËeMk : 5942

økw{þwËk [eÍ r{÷Lku fu r÷Þu [kh yðhkË(1) : fkuE [eÍ økw{ nku økE nku íkku çk fMkhík ÃkZu

r{÷ òyuøke.

(2) : fkuE [eÍ økw{ òyu íkku çk fMkhík ÃkZk fhu

r{÷ òyuøke.

(3) fkuE [eÍ yøkh RÄh WÄh hn økE nku íkku

ÃkZ fh ík÷kþ fe òyu r{÷ òyuøke ðhLkk

økiçk Mku fkuE WBËk [eÍ yíkk nkuøke.

(4) Mkq-híkwÆwnk Mkkík çkkh ÃkZu økq{k nwðk ykË{e Þk

[eÍ r{÷ òyuøke.

¾kiVu ¾wËk fu Mkçkçk ykihík fk rLkfkn Mku çkkÍ hnLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : “þkunh fu nwfqf {U fkuíkkne fu Mkçkçk fnª økwLknøkkh Lk nku

òŸ” Þun fníku nwyu {nÍ ¾kiVu ¾wËk fu Mkçkçk fkuE

RM÷k{e çknLk rLkfkn Lk fhLkk [knu íkku õÞk RMk fe

økwLòRþ ni ?


127

sðkçk : rLkfkn fhLku Þk Lk fhLku fku íkhSn ËuLku fu íkyÕ÷wf Mku

{wÏíkr÷V {ðkfuy Ãkh {wÏíkr÷V ynfk{ nI. rLkfkn fhLkk

f¼e VÍo f¼e ðkrsçk f¼e {õYn ykih f¼e nhk{ ¼e

nkuíkk ni. (ík^Mke÷ fu r÷Þu Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò rsÕË 12

Mk^nk 291 LkeÍ Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk

fe {íçkqyk 112 Mk-Vnkík fe rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rnMMkk 7 Mk^nk

4 íkk 5 {w÷k-nÍk Vh{k ÷ersÞu) rLkfkn {U þh-E Áfkðx Lk

nkuLku fe Mkqhík {ut {nTÍ þkunh fu nwfqf {U fkuíkkne MkhÍË nku

òLku fk ¾kiV h¾Lku ðk÷e RM÷k{e çknLk fku [krnÞu rf yiMku

{kify Ãkh çkòyu rLkfkn Lk fhLku fk ÍunTLk h¾Lku fu nwfqf

Ãkqhu fhLku fk ÍunTLk çkLkkyu ykih RMk fu r÷Þu RÕ{u ËeLk

nkrMk÷ fhíku nwyu þkunh fu nwfqf fe {k’÷q{kík nkrMk÷ fhu.

ykih Þqt ¼e nh rLkfkn fhLku ðk÷e fu r÷Þu RLk [eÍkU fk RÕ{

nkrMk÷ fhLkk VÍo ni. rMkVo þkunh fu nwfqf ne Lknª çkÂÕf Mkçkú

ykih þw¢ õÞk nkuíkk ni, RMk fe Mkqhíkut õÞk õÞk ni, RMk çkkhu {U

fkiLk fkiLk Mke çkkíkU fkrçk÷u íkðßòun nit RLk Mku ¼e ykøkkne

nkrMk÷ fhu. RMk fu r÷Þu yunÞkW÷ W÷q{ ðøkihk fk {wíkk-÷yk

RÂLíknkE {wVeË ni yks fu {wykþhu {U çku rLkfkn ykihík fk

økwÍkhk çknwík {wÂ~f÷ ni, RMk Mku ½hu÷q {MkkR÷ ¾zu nkuLku fu


128

MkkÚk MkkÚk fEøkwLkknkU {U ò ÃkzLku fk ¼e yLËuþk ni. r÷nkÍksnkt f{e ni WMku Ãkqhk rfÞk òyu çkòyu RMk fu rf ¼÷kEfku ne Akuz rËÞk òyu.

õÞk rLkfkn Lk fh fu ykihík økwLknøkkh nkuøkey÷çk¥kk rsMku nwfqf Ãkwhk fhLku {U fkuíkkne fk yLËuþk nku ðkunyøkh þkËe Lk fhu íkku RMk rçkLkk Ãkh økwLkknøkkh Lknªfn÷kyuøke sçk íkf rf ðkun ynðk÷ Lk Ãkkyu òyut rsMk {UrLkfkn fhLkk þhyLk ðkrsçk Þk VÍo nku [wfk nku. íkkhe¾uRM÷k{ Lku yÃkLku Ëk{Lk {U yiMku ðkrfykík fku {nVqÍ fhh¾k ni rsMku ÃkZ fh ËeLku RM÷k{ fe íkk’÷e{kík Ãkh y{÷fhLku fk sÍTçkk {ÍeË çkuËkh nku òíkk ni. yÕ÷kn feyiMke Lkuf çkÂLËÞkt ¼e nwE nit rsLk fku yÃkLku QÃkh ÷krÍ{nkuLku ðk÷u nwfqf fe yËkyuøke fe rV¢ ÷krnf hníke ykihðkun yÃkLke ÃkMkLË ð Lkk ÃkMkLË fk ViMk÷k yÕ÷kn hççkw÷yLkk{ ykih WMk fu {nçkqçk MkwÕíkkLku yÂBçkÞkyu rfhk{

fu ynfk{ fku Mkk{Lku h¾ fh fhíke. {uhuykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þknR{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Víkkðk h-ÍrðGÞk

{w¾hoò rsÕË 12 Mk^nk 297 Ãkh Vh{kíku nI : ynkËeMk

{U ðkrhË rf nwfqfu þkunh ykih RLk fe rþÆík MkwLk fh


129

{w-íkyrÆË çkerçkÞkU ( ) Lku nwÍqhu yõËMk

fu Mkk{Lku W{ú ¼h rLkfkn Lk fhLku fk

ynË rfÞk ykih nwÍqhu ÃkwhLkqh Lku RLfkhLk Vh{kÞk. RMk rÍBLk {U rsÕË 12 Mk^nk 297 íkk 305

Ãkh Ãkuþ fËko rhðkÞík {U Mku íkeLk Ãkuþ fe òíke ni, [wLkkL[u

Lkõ÷ fhíku nI :

(1) çku RÍTLku þkunh ½h Mku rLkf÷Lku fk ðçkk÷yuf ÍLk (Þk’Lke ¾kíkqLk) ¾~yr{GÞk Lku r¾Ë{íku yõËMkunwÍqh Mkhðhu yk÷{ {U nkrÍh nku fh

yÍo fe : Þk hMkq÷Õ÷kn ! nwÍqh {wÍu MkwLkkyut rf þkunh fk

nf ykihík Ãkh õÞk ni rf {I ÍLku çku þkunh nqt WMk fu yËk

fe yÃkLku {U íkkfík Ëu¾qt íkku rLkfkn fYt ðhLkk Þqt ne çkiXe

hnqt. Vh{kÞk : íkku çkuþf þkunh fk nf Íkiò Ãkh Þun ni rfykihík fòðk(1) Ãkh çkiXe nku ykih {Ëo WMke Mkwðkhe Ãkh WMk

Mku LkÍTËefe [knu íkku RLfkh Lk fhu, ykih {Ëo fk nf ykihík

Ãkh Þun ni rf WMk fu çku RòÍík fu Lk^÷ hkuÍk Lk h¾u

yøkh h¾uøke íkku yçkMk (çkufkh) ¼qfe ÃÞkMke hne hkuÍk

fçkq÷ Lk nkuøkk ykih ½h Mku çku RÍTLku (Þk’Lke çku RòÍíku)


130

1. fòðk Þk’Lke Ÿx fe fkXe rsMk Ãkh Ëku y^hkË yk{Lku Mkk{Lku çkiXíku nti.

þkunh fnª Lk òyut yøkh òyuøke íkku ykM{kLk fu rVrh~íku,

hn{ík fu rVrh~íku, yÍkçk fu rVrh~íku Mkçk WMk Ãkh ÷k’Lkík

fhUøku sçk íkf Ãk÷x fh ykyu. Þun RþkoË MkwLk fh WLk

çkeçke Lku yÍo fe : Xef Xef Þun ni rf {I f¼e rLkfkn Lk

fYtøke. ({ß{WÍTÍðkRË, rs. 4, Mk. 563, nËeMk : 7638)

(2) LkÚkLkkU fk ¾qLk ÃkeÃk [kxu íkçk ¼e.....yuf çkeçke Lku Ëhçkkhu Ëwhçkkh MkÂGÞËw÷ yçkhkh

{U nkrÍh nku fh yÍo fe : {I Vw÷k ËwÏíkhu

Vw÷kt nqt. Vh{kÞk : {I Lku íkwÍu Ãkn[kLkk yÃkLkk fk{ çkíkk.

yÍo fe : {wÍu yÃkLku [[k fu çkuxu Vw÷kt ykrçkË Mku fk{ ni.

Vh{kÞk : {I Lku WMku ¼e Ãkn[kLkk Þk’Lke {í÷çk fn. yÍo

fe : WMk Lku {wÍu ÃkÞk{ rËÞk ni. íkku nwÍqh ( )

RþkoË Vh{kyut rf þkunh fk nf ykihík Ãkh õÞk ni, yøkh

ðkun (nf) fkuE [eÍ {uhu fkçkq fe nku íkku {I WMk Mku rLkfkn

fh ÷qt. Vh{kÞk : {Ëo fu nf fk yuf xwfzk Þun ni rf yøkh

WMk fu ËkuLkku LkÚkLku ¾qLk Þk ÃkeÃk Mku çkníku nkU ykih ykihík

WMku yÃkLke ÍçkkLk Mku [kxu íkku þkunh fu nf Mku yËk Lk

nwE, yøkh ykË{e fk ykË{e fku MkßËk hðk nkuíkk íkku {I


131

ykihík fku nwõ{ Ëuíkk rf {Ëo sçk çkknh Mku WMk fu Mkk{Lku

ykyu, WMku MkßËk fhu rf ¾wËk ( ) Lku {Ëo fku VÍe÷ík

ne yiMke Ëe ni. Þun RþkoË Mk wLk fh ðkun çkeçke

( ) çkku÷ª : fMk{ WMk fe rsMk Lku nwÍqh

( )fku nf Mku MkkÚk ¼uò {I hníke ËwLÞk íkf

rLkfkn fk Lkk{ Lk ÷qtøke. (RMk fku çkÍTÍkÍ ykih nkrf{

Lku nÍhíku yçkq nwhihk Mku rhðkÞík Vh{kÞk)

(y÷ {wMíkËhf r÷÷ nkrf{, rs. 2, Mk. 47, nËeMk : 2822)

(3) {I f¼e þkËe Lk fYtøkeyuf Mkkrnçk ( ) yÃkLke Mkkrnçk ÍkËe

( ) fku ÷u fh Ëhøkknu yk÷{ ÃkLkkn nwÍqh MkÂGÞËw÷

yk-÷{eLk {U nkrÍh nwyu ykih yÍo fe :

{uhe Þun çkuxe ( ) rLkfkn fhLku Mku RLfkh h¾íke ni.

nwÍqh Lku Vh{kÞk : (Þk’Lke )

yÃkLku çkkÃk fk nwõ{ {kLk. WMk ÷zfe ( ) Lku yÍo

fe : fMk{ WMk fe rsMk Lku nwÍqh fku nf fu

MkkÚk ¼uò, {I (WMk ðõík íkf) rLkfkn Lk fYtøke sçk íkf nwÍqh

( ) Þun Lk çkíkkyu rf ¾kðLË fk nf ykihík

Ãkh õÞk ni. Vh{kÞk : þkunh fk nf ykihík Ãkh Þun ni yøkh


132

WMk fu fkuE Vkuzk nku ykih ykihík WMku [kx fh MkkV fhu Þk

WMk fu LkÚkLkkU Mku ÃkeÃk Þk ¾qLk rLkf÷u ykihík WMku rLkøk÷ ÷u íkku

{Ëo fu nf Mku yËk Lk nwE. WMk ÷zfe ( ) Lku yÍo

fe :fMk{ WMk fe rsMk Lku nwÍqh ( ) fku nf fu

MkkÚk ¼uò {I f¼e þkËe Lk fYtøke. nwÍqhu Ãk whLkqh

Lku Vh{kÞk : ykihíkkU fk rLkfkn Lk fhku

sçk íkf WLk fe {hÍe Lk nku.

({ß{WÍTÍðkRË, rs. 4, Mk. 564, nËeMk : 7639)

RM÷k{e çknLkku ! RLk ynkËeMku {wçkk-hfk Mku {k’÷q{ nwðk

rf MknkrçkGÞkík fe Mkehíku íkÂGÞçkk snkt

n{U Þun rMk¾kíke ni rf WLnU Ãkuþ yk-{Ëk {MkkR÷ fu

çkkhu {U RÕ{u ËeLk nkrMk÷ fhLku fe swMík-sq hníke Úke ðnkt

Þun ðkrfykík þkunh fu nwfqf fu çkkhu {U MknkrçkGÞkík

fe {-ËLke Mkku[ fk Ãkíkk Ëuíku ni rf ðkun yÃkLku

ykÃk ViMk÷u fhLku {U yÕ÷kn ykih WMk fu hMkq÷

fe Lkk Vh{kLke Mku çk[Lku fku Mkk{Lku h¾íke

Úkª. ykih yLËuþyu økwLkkn Mku ¼e {kuníkkík hnk fhíke Úke.

RLk ynkËeMku {wfÆMkk {U þkunh ðkr÷ÞkU fu r÷Þu ¼e Þun ËMko


133

ni rf ðkun yÃkLku þkunh fu nwfqf {U nhrøkÍ f{e Lk fhU.

{ifu ðk÷u {kuníkkík hnUMkwðk÷ : yks f÷ yõMkh {ifu ðk÷u þkunh fu r¾÷kV fkLk ¼híku

hníku ni RMk fu çkkhu {U fwA {-ËLke Vq÷ Ëu ËersÞu.

sðkçk : yÔð÷ íkku RM÷k{e çknLk fku [krnÞu rf yøkh MkwMkhk÷ {U

fkuE ÃkhuþkLke ni ¼e íkku WMk Ãkh Mkçkú fh fu y@ f{kyu. õÞqt

rf ðkun sçk {ifu {U yk fh ¼zkMk rLkfk÷íke ni íkku yõMkh

økeçkíkkU, íkkunT{íkkU, çkË økw{krLkÞkU ykih ÃkËko ËrhÞkU ðøkihk

fçkehk økwLkknkut fk rMkÂÕMk÷k þwYy nku òíkk ni ykih rVh

{ifu ðk÷u þkunh Þk MkwMkhk÷ fu r¾÷kV fkLk ¼hLku fk fk{

Mkt¼k÷ ÷uíku ykih Þqt {ÍeË økwLkknkU ykih rVíkLkkU fu hkMíku

¾w÷íku nI. {ifu ðk÷kU fku [krnÞu rf sçk fkLk ¼hLku Þk’Lke

þkunh Þk MkwMkhk÷ fu r¾÷kV çkku÷Lku fk ÍunTLk çkLku íkku f{

yÍ f{ RLk Ëku rhðkÞkík fku Ãkuþu LkÍh h¾ r÷Þk fhU : (1)

nÍhíku MkÂGÞËwLkk çkwhiËk Mku {hðe ni rf hn{íku

yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{

fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni : “òu rfMke þÏMk

fe çkeðe fku WMk fu r¾÷kV ¼zfkyu ðkun n{ {U Mk u Lknª.”

({wMLkË u R{k{ yn{Ë, rs. 9, Mk. 16, nËeMk : 23041)

134


(2) nÍhíku MkÂGÞËwLkk òrçkh Mku rhðkÞík ni

rf Mkhfkhu Lkk{Ëkh, Ëku yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh,

þnLþknu yçkhkh fk Vh{kLku Rçkúík

rLkþkLk ni : “þiíkkLk yÃkLkk íkÏík ÃkkLke Ãkh rçkAkíkk ni,

rVh yÃkLku ÷~fh ¼usíkk ni, WLk ÷~fhkU {U Rç÷eMk fu

rÍÞkËk fheçk WMk fk Ë-hò nkuíkk ni òu Mkçk Mku rÍÞkËk

rVíkLku çkkÍ nkuíkk ni. WMkfu ÷~fh {U Mku yuf yk fh fníkk

ni : {I Lku yiMkk yiMkk rfÞk ni íkku þiíkkLk fníkk ni : “íkqLku

fwA ¼e Lknª rfÞk.” rVh yuf ykih ÷~fh ykíkk ni ykih

fníkk nii : “{I Lku yuf ykË{e fku WMk ðõík íkf Lknª Akuzk

sçk íkf WMk fu ykih WMk fe çkeðe fu Ëhr{ÞkLk swËkE

Lkne zk÷ Ëe.” Þun MkwLk fh Rç÷eMk WMku yÃkLku fheçk fh

÷uíkk ni ykih fníkk ni : “íkq rfíkLkk yåAk ni.” ykih

yÃkLku MkkÚk r[{xk ÷uíkk ni.

(Mknen {wÂM÷{, Mk. 1511, nËeMk : 67 (2813))

þkunh çku ÃkËoøke fk nwõ{ Ëu íkku.... ?Mkwðk÷ : yøkh þkunh Þk MkwMkhk÷ ðk÷u Þk {kt çkkÃk ÃkËuo fu çkkhu {U

fkuE r¾÷kVu þh-y nwõ{ ËU íkku õÞk fhu ?

sðkçk : RMk çkkík {U WLk fe Ríkkyík Lknª fe òyuøke rf økwLkknkU fu


135

{wyk-{÷kík {U þkunh Þk ðkr÷ËiLk ðøkihk fk nwõ{ {kLkLkk

Mkðkçk fu çkòyu økwLkkn ni. y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku

{k i÷kyu fkyuLkkík, yr÷GÞw÷ {wík oÍk þuh u ¾wËk

Mku rhðkÞík ni, Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku

çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku

{wy¥kh ÃkMkeLkk, çkkRMku LkwÍq÷u MkfeLkk

fk Vh{kLku çkk fheLkk ni : “

” Þk’Lke yÕ÷kn fe Lkk

Vh{kLke {U rfMke fe Ríkkyík òRÍ Lknª Ríkkyík íkku

rMkVo Lkufe fu fk{kU {U ni. ({wÂM÷{, Mk. 1023, nËeMk : 1840)

RMk nËeMku Ãkkf {U RþkoË Vh{qËk ÷^Í “{kYV” fe íkk’heV

çkÞkLk fhíku nwyu {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku

{w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI, “{kYV

ðkun fk{ ni rsMku þheyík {Ly Lk fhu, {k’rMkGÞík ðkun

fk{ ni rsMku þheyík {Ly Vh{k Ëu.”

(r{hykík rs. 5, Mk. 340)

çkå[kU fk Ãkn÷k {õíkçk {kt fe økkuË niMkwðk÷ : yuf RM÷k{e çknLk fu r÷Þu RÕ{u ËeLk fu nwMkq÷ fk çkwLÞkËe

Íheyk fkiLk Mkk ni ?


136

sðkçk : ÍYhík fe fËh RÕ{u ËeLk nkrMk÷ fhLkk ÞfeLkLk nh {wMkÕ{kLk

{Ëo ð ykihík Ãkh VÍo ni siMkk rf nËeMku Ãkkf {U Vh{kÞk

økÞk : Þk’Lke RÕ{ ík÷çkfhLkk nh {wMkÕ{kLk Ãkh VÍo ni. (Mkw-LkLku RçLku {ksn, rs. 1, Mk.

146, nËeMk : 224) r÷nkÍk RMk fu r÷Þu MkyTÞ (Þk’Lke fkurþþ)

fhLkk ÷krÍ{e ni. nwMkq÷u RÕ{ fu {wÏíkr÷V Íhkyuy {U Mkuyuf Íkrhyk ðkr÷ËiLk ¼e ni, çkå[u fk Ãkn÷k {õíkçk “{kt

fe økkuË” ni.

{kt çkkÃk fu r÷Þu ÍYhe ni rf yÃkLke yki÷kË fe Mknen RM÷k{eíkhrçkGÞík fhU. RMk rÍBLk {U Ëku Vhk{eLku {wMíkVk

{w÷k-nÍk fersÞu : (1) “yÃkLke yki÷kË

fku íkeLk çkkíku rMk¾kyku (1) yÃkLku Lkçke ( )fe {nççkík (2) yn÷u çkiík fe {nççkík

ykih (3) rfhkyíku fwhykLk.” (y÷ òr{WMMkøkeh r÷MMkwÞqíke,

Mk. 25, nËeMk : 311) (2) “yÃkLke yki÷kË fu MkkÚk Lkuf Mkw÷qffhku ykih WLnut ykËkçku rÍLËøke rMk¾kyku.”


ykihík þkunh Mku RÕ{ nkrMk÷ fhuMkwðk÷ : þkËe þwËk ykihík rfMk íkhn RÕ{ nkrMk÷ fhu ?


137

sðkçk : rsíkLkk {wÂBfLk nku yÃkLku þkunh Mku RÕ{u ËeLk nkrMk÷ fhu.þkunh Ãkh RMk rMkÂÕMk÷u {U çkze ¼khe rÍB{uËkhe ykRËnkuíke ni fwhyk™u {SË VwhfkLku n{eË Ãkkhn 28 Mkq-híkw¥knhe{fe Axe ykÞík : íkh-s-{yu fLÍw÷E{kLk : yÃkLke òLkkU ykih yÃkLku ½h ðk÷kU fku WMk ykøk Mkuçk[kyku) fu íknTík nÍhíku yÕ÷k{k s÷k÷wÆeLk MkwÞqrík~þkVuE

ík^Mkehu Ëwhuo {LMkqh {U Lkõ÷ Vh{kíku nit rfnÍhíku yr÷GÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk RMkykÞíku {wçkk-hfk fe ík^Mkeh çkÞkLk fhíku nwyu Vh{kíkuni : RMk ykÞík fk íkfkÍk ni rf yÃkLku ykÃk fku ykihyÃkLku yn÷u ¾kLkk fku ¾ih (Þk’Lke ¼÷kE) fe íkk’÷e{ËersÞu ykih WLnU ykËkçku rÍLËøke rMk¾kRÞu.

(ík^Mkehu Ëwhuo {LMkqh rs. 8, Mk. 225)

yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík{ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLkVíkkðk h-ÍrðGÞk þheV {U þkunh Ãkh çkeðe fu nwfqf çkÞkLkfhíku nwyu RþkoË Vh{kíku nI : “Lk–Vfk MkfLke (Þk’Lke økwÍkhufu yÏhkòík ð rhnkRþ fu r÷Þu {wLkkrMkçk søkn), {nh,

nwMLku {wyk-þhík (Þk’Lke yåAe íkhn hnLku MknLku fk Ztøk),

Lkuf çkkíkkU ykih nÞk ð rnòçk (Þk’Lke þ{o ð ÃkËuo) fe


138

íkk’÷e{ ð íkkfeË ykih RMk fu r¾÷kV (y{÷ fhLku) Mku

{LW¥knËeË (Þk’Lke Mk{Íkyu Ä{fkyu LkeÍ) nh òRÍ

çkkík {U RMk fe rË÷swE (fhu).”


þh-E {My÷k ËhÃkuþ nku íkku RMk fe {k’÷q{kík fe íkhfeçk

çknkhu þheyík {U Þun çkÞkLk fe økE ni : “ykihík fku {My÷k

ÃkqALku fe ÍYhík nku íkku yøkh þkunh ykr÷{ nku íkku WMk Mku

ÃkqA ÷u ykih ykr÷{ Lknª íkku WMk Mku fnu ðkun ÃkqA ykyu

ykih RLk MkqhíkkU {U WMku ¾wË ykr÷{ fu Þnkt òLku fe RòÍík

Lknª ykih Þun MkqhíkU Lk nkU íkku ò Mkfíke ni.” (çknkhu þheyík,

rnMMkk : 7, Mk. 99, yk÷{økehe, rs. 1, Mk. 341)

ykihík fk ykr÷{k fu ÃkkMk ò fh ÃkZLkkMkwðk÷ : õÞk ykihík RÕ{u ËeLk Mke¾Lku ykr÷{k fu ÃkkMk ò Mkfíke ni ?

sðkçk : {kt çkkÃk ykih þkunh fu Íheyu VÍo W÷q{ Mke¾Lkk {wÂBfLk

Lk nku íkku Mknenw÷ yfeËk MkwLLke ykr÷{k MkU RÕ{u ËeLk

nkrMk÷ fhLku fu r÷Þu ò Mkfíke ni. Mknkçkyu rfhk{

fu Ëkih {U WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk

fu ÃkkMk ¾ðkíkeLk nkrÍh nkuíkª ykih WLk Mku ËeLk fe íkk’÷e{


139

nkrMk÷ fh fu yÃkLke ÃÞkMk çkwÍkíke Úkª. {kisqËk Ëkih {U

¼e RM÷k{e çknLkU ËeLke íkk’÷e{ fu r÷Þu Lkuf Mkehík

ykr÷{kík Mku RÕ{u ËeLk nkrMk÷ fh Mkfíke ni ykih ðkun

MkwLLke RËkhu snkt ÃkËuo fu þh-E íkfkÍu Ãkqhu rfÞu òíku nkUðnkt ò fh ¼e VÍo W÷q{ Mke¾u ò Mkfíku nI. Ëk’ðíku

RM÷k{e fu Íuhu yunrík{k{ òr{yíkw÷ {ËeLkk r÷÷ çkLkkík

¼e RM÷k{e çknLkku tfu r÷Þu VÍo W÷q{ Mke¾Lku fk çkuníkheLkÍheyk ni snkt {wfB{÷ ÃkËuo fu MkkÚk RM÷k{e çknLkut ne

íkËheMk fu VhkRÍ yLò{ Ëuíke ni.

RÕ{ Mke¾Lku fk Íheyk MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík ¼e nIMkwðk÷ : õÞk Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{kykík ¼e VÍo W÷q{ Mke¾Lku fk Íheyk ni ?

sðkçk : õÞqt Lknª {økh Þun ÍYhe ni rf RLk {U nkrÍhe fu r÷Þuykíku òíku nwyu ykih WMk MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky fu yLËh

¼e RM÷k{e çknLkku fu þh-E ÃkËuo fu ík{k{ þhkRík Ãkqhu

nkuíku nkU. {wçkÂÕ÷økk fu r÷Þu ÷krÍ{e ni rf Mknenw÷ yfeËk

MkwLLke ykr÷{k nku ykih òu fwA çkÞkLk fhu ðkun ¼e ËwÁMík

nku Þk yøkh ykr÷{k Lk nku íkku rfMke Mknenw÷ yfeËk

MkwLLke ykr÷{ fe rfíkkçk Mku Ëu¾ fh r{Lk ð yLk (Þk’Lke


140

sqt fk íkqt) çkÞkLk fhíke nku. Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke {knku÷ {U RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{kykík {U RLk þhkRík fe ÃkkçkLËe fe çknwík MkÏík

íkkfeË ni. Ëk’ðíku RM÷k{e fu {wçkÂÕ÷økeLk ð {wçkÂÕ÷økkík fku

ÍçkkLke çkÞkLk fhLku fe RòÍík Lknª. RLnU W-÷{kyu yn÷u

MkwLLkík fe rfíkkçkkU Mku nMçku ÍYhík Vkuxku fkìrÃkÞk fhðk fh

yÃkLke zkÞhe {U [MÃkkt fh fu Ëu¾ fh çkÞkLk fhLkk nkuíkk ni.

rÍÞkhíku {wMíkVkRM÷k{e çknLkku ! fkþ ! nh {wMkÕ{kLk íkç÷eøku fwhykLkku

MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku

RM÷k{e fu MkkÚk ðkçkMíkk nku fh MkwLLkíku Mke¾Lku rMk¾kLku

ðk÷u ykrþfkLku hMkq÷ {U þkr{÷ nku òyu, nh ËMko ykih

nh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U yÔð÷ íkk ykr¾h nkrÍhe

fe MkykËík nkrMk÷ fhu ykih RMk fu r÷Þu rMkËTf rË÷ Mku

rsÆku swnË fhu, yuf RM÷k{e çknLk fk Mkhfkhu {ËeLkk

fu ÷wíVku fh{ fk E{kLk y^hkuÍ ðkrfyk

MkwrLkÞu ykih Íqr{Þu, [wLkkL[u r¼Bçkh (fþ{eh) fe yuf

RM÷k{e çknLk fk íknhehe çkÞkLk fwA RMk íkhn ni rf

n{khu ½h Mku fwA VkrMk÷u Ãkh RM÷k{e çknLkkU fk n^íkkðkh


141

MkwLLkíkkU ¼hk RÂßík{ky nkuíkk ni. yuf rËLk [LË RM÷k{e

çknLku n{khu ½h ¼e yk# ykih n{U MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky

{U rþhfík fe Ëk’ðík Ãkuþ fe. WLk fe r{÷LkMkkhe ykih

ykrsÍe ¼hu ÷nsu fk yMkh Úkk rf {uhe Ëku çknLkU ÃkkçkLËe

fu MkkÚk MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U þhef nkuLku ÷økª {økh

{I yõMkh økih nkrÍh nku òÞk fhíke Úke. yuf hkuÍ Íhk

ykhk{ fhLku fu r÷Þu ÷ixe íkku ykt¾ ÷øk økE, {I Mkku íkku

õÞk økE {uhk MkkuÞk nwðk ¼køk (Þk’Lke LkMkeçkk) òøk

WXk Mk[ fníke nqt {wÍu Ïðkçk {U sLkkçku rhMkk÷ík {ykçk

fe rÍÞkhík LkMkeçk nku økE. {I Lku yÃkLku

[LË {MkkR÷ yÃkLku øk{ Ïðkh ykfk

fe çkkhøkknu çk u fMk ÃkLkkn {U yÍo rfÞu íkku ykÃk

fu {wçkkhf nkUxku fku swÂBçkþ nwE, hn{ík

¼hu {eXu çkku÷ {uhu fkLkkU {U hMk ½ku÷Lku ÷økuu rsLk fu yÕVkÍ

fwA Þqt Úku : “Ëk’ðíku RM÷k{e fu RÂßík{ky {U rþhfík rfÞk

fhku.” rVh {uhe ykt¾ ¾w÷ økE. WMke ðõík {I Lku rLkGÞík

fe fu ykRLËk ÃkkçkLËe Mku MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U

rþhfík fYtøke. yçk {wÍu ÃkkçkLËe Mku MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe MkykËík nkrMk÷ nku hne


142

ni. {I Lku Þun ¼e rLkGÞík fe ni rf yøkh {-ËLke {foÍ Lku

RòÍík çkÏþe íkku sÕË ne yÃkLku ½h {U MkwLLkíkkU

¼hk RÂßík{ky þwYy fh Ëqtøke.

ykr÷{ Lk {w¥kfe nq Lk ÍkrnË Lk ÃkkhMkk

nqt WB{íke íkwBnkhk økwLknøkkh Þk hMkq÷

ykfk WB{ík fe nk÷ík Mku çkk ¾çkh hníku nI! yks ¼e n{khu økiçkËkLk ykfk

yÃkLke WB{ík fu nk÷ Mku çkk ¾çkh ni ykih Ïðkçkku {U yk

fh ¾ih Ïðkne Vh{kíku nI. [wLkkL[u yuf çkwÍwøko Vh{kíku nI :

{I nB{k{ {U røkh økÞk,{uhu nkÚk Ãkh MkÏík [kux ykE

rsMk Mku MkqsLk yk økE, çknwík MkÏík ËËo nku hnk Úkk, Ëhª

yMkLkk {uhe ykt¾ ÷øk økE, Ïðkçk {U {nçkqçku hççkw÷

yhçkkçk, LkwçkwÔðík fu {kníkkçk, rhMkk÷ík fu yk^íkkçk,

hkník u fÕçk u çk u íkkçk, sLkkçk u rhMkk÷ík {ykçk

fk sÕðyu yk÷{ íkkçk LkÍh

ykÞk, ÷çknkyu {wçkkhf fku swÂBçkþ nwE hn{ík fu Vq÷


143

ÍzLku ÷øku {eXu çkku÷ fwA Þqt íkhíkeçk Ãkkyu : “çkuxk !

íkwBnkhu ËËo Lku {wÍu {w-íkðßsun rfÞk.” Mkwçn WXk íkku {wMíkVk

òLku hn{ík fe çk-h-fík Mku Lk ËËo Úkk Lk

ðh{ (Þk’Lke MkqsLk). (Mkyk-ËíkwÆkhiLk, Mk. 140)

RòÍík fu çkøkih RÂßík{ky fu r÷Þu ½h Mku rLkf÷LkkMkwðk÷ : yøkh ykihík fku WMk fu {kt çkkÃk Þk þkunh RÕ{u ËeLk fe

{sr÷Mk (MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky) Mku hkufíku nkU íkku õÞk fhu ?

sðkçk : WLk fe Ríkkyík fhu. nk VÍo W÷q{ {-Mk÷Lk íknkhík, Lk{kÍ

hkuÍk ðøkihk Mku {w-íkyÂÕ÷f ÍYhe {k’÷q{kík yøkh ½h Mku

rLkf÷u çkøkih nkrMk÷ Lk nku Mkfíke nkU íkku yçk RLk VÍo W÷q{

fku Mke¾Lku fu r÷Þu òLku {U RòÍík fe nksík Lknª.

Mkwðk÷ : yks f÷ RM÷k{e çknLkkU fu RÂßík{ky {U {kRf fu Íheyu

RM÷k{e ¼kRÞkU fu çkÞkLk MkwLkkyu òíku ni õÞk yiMkk

fhLkk þhyLk ËwÁMík ni ?

sðkçk : þh-E íkfkÍu Ãkqhu nkuíku nkU íkku ËwÁMík ni. {uhu ykfk yk’÷k

nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík

{ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : “ykihíkU Lk{kÍu {ÂMsË Mku {BLkqy ni ykih


144

ðkRÍ (Þk’Lke ðk’Í fnLku ðk÷k) Þk {e÷kË Ïðkt yøkh

ykr÷{u MkwLLke Mknenw÷ yfeËk nku ykih WMk fk ðk’Í ð

çkÞkLk Mknen ð {wíkkrçkfu þh-y nku ykih(ykihík fu ykLku)

òLku {U Ãkqhe yunríkÞkík ykih fkr{÷ ÃkËko nku ykih fkuE

yunrík{k÷u rVíkLkk (Þk’Lke rVíkLku fk ¾kiV) Lk nku ykih

{sr÷Mku rhò÷ (Þk’Lke {Ëkuo fe çkiXf) Mku Ëqh (snkt yuf

ËqMkhu Ãkh LkÍh Lk Ãkzíke nku yiMke søkn) WLk fe rLkþMík

nku íkku nhs Lknª.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 239)

{Ëo fu ÃkkMk ykihík fk ÃkZLkkMkwðk÷ : ÃkËuo fu ÃkeAu hn fh ykihík fk {Ëo Mku ÃkZLkk fiMkk ?

sðkçk : yøkh ÃkËuo {U hn fh ÃkZkLku ðk÷k {Ëo sðkLk ni íkku RM÷k{e

çknLkkU fku WMk fu ÃkkMk òLku fe þhyLk RòÍík Lknª ykih Lk

ne ÃkZkLku fu RMk yLËkÍ fku “{sr÷Mku ðk’Í” fe ÁÏMkík

Ãkh rfÞkMk fhLkk ËwÁMík. {sr÷Mku ðk’Í Þk MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{ky {U ÃkËuo fe ÃkkçkLËe fu MkkÚk yuf ykÄ RÂßík{kE

çkÞkLk nkuíkk ni sçk rf ÃkZLku ÃkZkLku fk {wyk-{÷k swËk ni,

RMk {U ÃkËuo fu çkk ðwsqË ÃkZLku ðkr÷Þkt ÷øke çktÄe ykih òLke

Ãkn[kLke nkuíke ni r÷nkÍk ¾íkhkík çknwík rÍÞkËk nkuíku nI.

{uhu ykfk, yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu


145

ËeLkku r{Õ÷ík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLkLku RMke rçkLkk Ãkh ÃkËuo fe ík{k{ íkh ÃkkçkLËe

fu çkk ðqsqË ykihík fku RÕ{u ËeLk Mke¾Lku fu r÷Þu sðkLk Ãkehfu ÃkkMk òLku fe RòÍík Lknª Ëe. [wLkkL[u Víkkðk h-ÍrðGÞkþheV {U Vh{kíku nI : “yøkh çkËLk {kuxu ykih Ze÷u fÃkzkU MkuZfk ni, Lk yiMku çkkhef (fÃkzu) rf çkËLk Þk çkk÷kU fe htøkík[{fu Lk yiMku íktøk (fÃkzu) rf çkËLk fe nk÷ík (Þk’Lke rfMkeWÍTð fe økku÷kE Þk W¼kh ðøkihk) rË¾kyut ykih òLkkíkLnkE {U Lk nku ykih Ãkeh sðkLk Lk nku (Þk’Lke yiMkkfhenw÷ {LÍh ÍEV {-Mk÷Lk [unhu Ãkh Íqhe ðk÷k ykihþnðík fu íkyÕ÷wf Mku rçkÕfw÷ çku frþþ nkuLkk [krnÞu rfrsMk Mku ík-hViLk Þk’Lke Ãkeh ykih {wheËLke {U Mku rfMke yuffe òrLkçk Mku ¼e þnðík fk yLËuþk Lk nku) økhÍ fkuErVíkLkk Lk rV÷nk÷ nku Lk RMk fk yLËuþk (ykRLËk fur÷Þu) nku íkku RÕ{u ËeLk (ykih) W{qhu hknu ¾wËk Mke¾Lkufu r÷Þu òLku ykih çkw÷kLku {U fkuE nhs Lknª.”


ykihík ykr÷{ fk çkÞkLk MkwLkLku fu r÷Þu rLkf÷Mkfíke ni Þk Lknª ?

Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk ykr÷{ fk çkÞkLk MkwLkLku fu r÷Þu ÃkËuo


146

{U hníku nwyu ½h Mku çkknh rLkf÷ Mkfíke ni ?

sðkçk : çkk’Í fwÞqËkík fu MkkÚk nwMkq÷u RÕ{u ËeLk fe rLkGÞík Mku ½h Mku

rLkf÷ Mkfíke ni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u

yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{

yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku ni : “ykihíkU Lk{kÍu

{ÂMsË Mku {BLkqy ni ykih ðkRÍ (Þk’Lke ðk’Í fnLku ðk÷k)

Þk {e÷kË Ïðkt yøkh ykr÷{u MkwLLke Mknenw÷ yfeËk nku

ykih WMk fk ðk’Í ð çkÞkLk Mknen ð {wíkkrçkfu þh-y nku

ykih (ykihík fu ykLku) òLku {U Ãkqhe yunríkÞkík ykih fkr{÷

ÃkËko nku ykih fkuE yunrík{k÷u rVíkLkk (Þk’Lke rVíkLku fk

¾kiV) Lk nku ykih {sr÷Mku rhò÷ (Þk’Lke {Ëkuo fe çkiXf) Mku

Ëqh (snkt yuf ËqMkhu Ãkh LkÍh Lk Ãkzíke nku) WLk fe rLkþMík

nku íkku nhs Lknª.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 239)

sLLkík {U ÷u òLku ðk÷u yk’{k÷RM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fu MkkÚk

ðkçkMíkøke Mku rÍLËøke {U ðkun ðkun nihík ytøkuÍ íkçËer÷Þkt

ykíke nit rf fE RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e çknLkkU Lku

yÃkLku sÍTçkkík fk RÍTnkh fhíku nwyu fnk : fkþ ! n{U

çknwík Ãkn÷u Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke {knku÷ {wÞMMkh


147

yk økÞk nkuíkk ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fe

çk-h-fíkkU Mku {k÷k{k÷ yuf {-ËLke çknkh {w÷k-nÍk

Vh{kRÞu [wLkkL[u çkkçkw÷ RM÷k{ (rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e

çknLk Ëk’ðíku RM÷k{e fu {w~fçkkh {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk

nkuLku fk Mkçkçk fwA Þqt çkÞkLk fhíke ni : {I Lk{kÍu fÍk fhLku,

çku ÃkËoøke ykih rVÕ{ çkeLke siMku fMkeh økwLkknkU {U økrh^íkkh

nku fh ðõík fu yLk{ku÷ nehkU fku çkhçkkrËÞu ykr¾hík fk

Mkk{kLk ¾heËLku {U MkVo (Þk’Lke ¾[o) fhLku ykih snLLk{

{U ÷u òLku ðk÷u yk’{k÷ fe çkò yk-ðhe {U {MYV Úke.

y^MkkuMk ! økwLkknkU fe Ë÷Ë÷ {U øk÷u øk÷u íkf ÄtMk òLku fu

çkk ðqsqË {wÍu yunMkkMk íkf Lk Úkk rf Þun ík{k{ y^yk÷

¾wËk ð {wMíkVk fku LkkhkÍ fhLku

ðk÷u ni. {uhe RM÷kn fk Mkçkçk ðkun fe{íke ÷Bnkík çkLku òu

{I Lku Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{e çknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{ky {U økwÍkhu. RMk RÂßík{ky {ut þhef nkuLku

fk ðMke÷k yuf {wçkÂÕ÷økyu Ëk’ðíku RM÷k{e fe RÂLVhkËe

fkurþþ çkLke. RÂßík{ky {U rþhfík fe MkykËík íkku õÞk

r{÷e {uhk rË÷ [kux ¾k fh hn økÞk ! çku ðVk ËwLÞk Mku

{uhk rË÷ xqx økÞk, ðkun rË÷ òu f¼e ËwLÞk fe htøkerLkÞkU


148

{U økw{ hníkk Úkk, yçk WMk Mku W[kx nku [wfk Úkk. {wÍu Þun

yunMkkMk nku [÷k Úkk rf

yuf ÍkUf{U ni RÄh Mku WÄh [kh rËLk fe çknkh ni ËwLÞk

rÍLËøke Lkk{ ni RMk fk {økh {k iík fk RÂLíkÍkh ni Ë wLÞk

{I økwLkknkut Mku íkkiçkk fh fu sLLkík {U ÷u òLku ðk÷u

yk’{k÷ {U ÷øk økE. {it Lku Ëk’ðíku RM÷k{e

fk {-ËLke fk{ fhLkk þwYy fh rËÞk, íkk Ë{u íknheh

yuf nÕfk {wþk-ðhík fe rÍB{kËkh fe nirMkGÞík Mku MkwLLkíkkU

fe r¾Ë{ík fe MkykËík nkrMk÷ fh hne nqt.

økwLkknkU Lku fnª fk ¼e Lk Akuzk fh{ {wÍ Ãkh nçkeçku rfrçkúÞk nku

{uhe çkË ykËíkU Mkkhe Awxuøke yøkh ÷wíV ykÃkfk Þk {wMíkVk nk u

Ëk’ðíku RM÷k{e fk 99 % fk{ RÂLVhkËe fkurþþ Mku niRM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! RÂLVhkËe fkurþþ fe fiMke

çk-h-fíkU LkMkeçk nwE ! çkhçkkrËÞu ykr¾hík fu Mktøk÷k¾

hkMíku Ãkh økk{ÍLk RM÷k{e çknLk fku sLLkík


149

{U ÷u òLku ðk÷e þknhkn Ãkh [÷Lku fe íkkiVef r{÷ økE.

ÞfeLkLk Lkufe fe Ëk’ðík fu {-ËLke fk{ {U RÂLVhkËe fkurþþ

fku çkzk y{÷ ËÏ÷ ni n¥kk rf n{khu {eXu {eXu ykfk,

{ËeLku ðk÷u {wMíkVk LkeÍ Mkçk fu Mkçk

yÂBçkÞkyu rfhk{ Lku Lkufe fe Ëk’ðík fu fk{

{U RÂLVhkËe fkurþþ Vh{kE ni. “çkuþf Ëk’ðíku RM÷k{e

fk íkõheçkLk 99% (rLkLkkLkðu VeMkË) {-ËLke fk{

RÂLVhkËe fkurþþ fu Íheyu ne {wÂBfLk ni.” RÂßík{kE

fkurþþ fu {wfkçk÷u {U RÂLVhkËe fkurþþ çkunË ykMkkLk ni

õÞqt rf RÂßík{ky {U çknwík Mkkhe RM÷k{e çknLkkU fu Mkk{Lku

“çkÞkLk” fhLku fe Mk÷krnGÞík nh yuf {U Lknª nkuíke sçk

rf RÂLVhkËe fkurþþ nh ðkun RM÷k{e çknLk ¼e fh Mkfíke

ni rsMku çkÞkLk fhLkk fwò çkku÷Lkk ¼e Lk ykíkk nku. nh

RM÷k{e çknLk fku [krnÞu rf {-ËLke {foÍ fu rËÞu nwyu

íkhefyu fkh fu {wíkkrçkf RM÷k{e çknLkkU (Ïðkn WLk fk

íkyÕ÷wf rÍLËøke fu rfMke ¼e þku’çku Mku nku) fku çku Äzf

Lkufe fe Ëk’ðík Ãkuþ fhu. õÞk ysçk rf ykÃkfu [LË fr÷{kík

rfMke fe ËwLÞk ð ykr¾hík MktðkhLku ykih ykÃk fu r÷Þu

fMkeh Mkðkçku òrhÞk ÃkkLku fk Íheyk çkLk òyut.


150

RÂLVhkËe fkurþþ fhíke hnU

LkurfÞkU Mku Íkur÷Þkt ¼híke hnU

¾íkhLkkf Ínhe÷k MkktÃkMkwðk÷ : çkeðe fu ½h Mku çkknh rLkf÷Lku Ãkh þkunh fu çkwhk {LkkLku fu

íkyÕ÷wf Mku Mknkçkyu rfhk{ fk fkuE ðkrfyk

çkíkk ËersÞu.

sðkçk : yuf økihík {LË Mknkçke fe rnfkÞík MkwrLkÞu ykih Rçkúík Mku

Mkh ÄwrLkÞu. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË ¾wËhe

Vh{kík u n I : yif Lkk i sðkLk Mknkçke

fe LkE LkE þkËe nwE Úke.yuf çkkh sçk ðkun

yÃkLku ½h íkþheV ÷kyu íkku Ëu¾k rf WLk fe ËwÕnLk ½h fu

ËhðkÍu Ãkh ¾ze ni, {khu s÷k÷ fu LkuÍk íkkLk fh yÃkLke

ËwÕnLk fe íkhV ÷Ãkfu, ðkun ½çkhk fh ÃkeAu nx økE ykih

hku fh Ãkwfkhe : {uhu Mkhíkks ! {wÍu {ík {krhÞu, {I çku fwMkqh

nqt, Íhk ½h fu yLËh [÷ fh Ëur¾Þu rf rfMk [eÍ Lku {wÍu

çkknh rLkfk÷k ni ! [wLkkL[u ðkun Mknkçke

yLËh íkþheV ÷u økyu, õÞk Ëu¾íku nI rf yuf ¾íkhLkkf

Ínhe÷k MkktÃk fwtz÷e {khu rçkAkuLku Ãkh çkiXk ni. çku fhkh nku


151

fh MkktÃk Ãkh ðkh fh fu WMk fku LkuÍu {U rÃkhku r÷Þk. MkktÃk Lku

íkzÃk fh WLk fku zMk r÷Þk. ÍÏ{e MkktÃk íkzÃk íkzÃk fh {h

økÞk ykih ðkun økihík {LË Mknkçke ¼e MkktÃk

fu Ính fu yMkh Mku ò{u þnkËík Lkkuþ fh økyu. (Mknen

{wÂM÷{, Mk. 228, nËeMk : 236) yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík

nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

õÞk ÃkËko íkh¬e {U Áfkðx ni ?Mkwðk÷ : çkk’Í ÷kuøk fníku nI, fw^Vkh çknwík ykøku rLkf÷ [wfu nI,

ÃkËuo Ãkh MkÏíke {wMkÕ{kLkkU fe íkh¬e {U Áfkðx ni !

sðkçk : {wMkÕ{kLkkU fe íkh¬e {U ÃkËko Lknª Ëh nfefík çku ÃkËoøke

Áfkðx çkLke nwE ni ! S nkt sçk íkf {wMkÕ{kLkkU {uu t

þ{kuo nÞk ykih ÃkËuo fk Ëkih Ëkihk hnk íkçk íkf ðkun

Vwíkqnkík Ãkh Vwíkqnkík fhíku [÷u økyu Þnkt íkf rf ËwLÞk fu

çku þw{kh {w{kr÷f Ãkh Ãkh[{u RM÷k{ ÷nhkLku ÷økk.

ÃkËko LkþeLk {kykut Lku çkzu çkzu çknkËwh shLk u÷ ð rMkÃkn

Mkk÷kh, yÍe{ nwõ{hkLk, W-÷{kyu hççkkrLkGÞeLk

ykih ykir÷Þkyu fkr{÷eLk fku sLk{ rËÞk, ík{k{

WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk ð swB÷k MknkrçkGÞkíku MkÂGÞËw÷


152

{wh-Mk÷eLk çkk ÃkËko Úkª,

n-MkLkiLku fhe{iLk fe ðkr÷Ëyu {krsËk

¾kíkqLku sLLkík MkÂGÞËn Vkrík{k Ínhk çkk

ÃkËko Úkª, Mkhfkhu çkøkËkË nwÍqhu økkiMku yk’Í{

fe ðkr÷Ëyuu {kuníkh{k MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{w÷ ¾ih Vkrík{k

çkk ÃkËko Úkª. y÷ økhÍ sçk íkf ÃkËko fkR{

Úkk ykih R^Vík {ykçk ¾ðkíkeLk [kËh ykih [kh Ëeðkhe

fu yLËh Úkª, {wMkÕ{kLk ¾qçk íkh¬e fe {LkkrÍ÷ íki fhíkk

hnk ykih fkrVhkU Ãkh økkr÷çk hnk. sçk Mku fw^Vkhu {¬kh

fu Íuhu yMkh yk fh {wMkÕ{kLkkU Lku çku ÃkËoøke fk rMkÂÕMk÷k

þwYy rfÞk ni, {wMkÕMk÷ íkLkÍTÍw÷ fu øknhu økZu {U røkhíku

[÷u ò hnu nI, f÷ íkf òu fw^Vkhu çkË yLò{ {wMkÕ{kLk

fu Lkk{ Mku ÷hÍk çkh yLËk{ Úku yks ðkun {wMkÕ{kLkkU fku

çku ÃkËorøkÞkU ykih çkË y-{r÷ÞkU fu çkkRMk økkr÷çk yk

[wfu nI, RM÷k{e {w{kr÷f Ãkh çkk fkRËk òrhnkLkk nB÷u

nku hnu ni ykih Íkr÷{kLkk fçÍu rfÞu ò hnu ni {økh

{wMkÕ{kLk ni rf nkuþ fu Lkk¾wLk Lknª ÷uíkk. ykn ! yks fk

LkkËkLk {wMkÕ{kLk T.V., V.C.R, ykih INTERNET Ãkh

rVÕ{U rzhk{u [÷k fh, çkunqËk rVÕ{e økeík økwLkøkwLkk fh,


153

þkrËÞkU {U Lkk[ htøk fe {nrV÷u s{k fh, fkrVhkU fe Lk¬k÷e

{U ËkZe {wtzk fh, fw Vkh siMkk çku þ{koLkk r÷çkkMk çkËLk Ãkh

[Zk fh, Mfqxh fu ÃkeAu çku ÃkËko çkuøk{ fku rçkXk fh, çkunÞk

çkeðe fku {ifyÃk fhðk fh {Ï÷qík ík^hen økkn {U ÷u ò

fh, yÃkLke yki÷kË fku ËwLÞðe íkk’÷e{ fe ¾kríkh fw^Vkh fu

{w{kr÷f {U fkrVhkU fu rMkÃkwËo fhðk fh Lk òLku rfMk rfM{ fe

íkh¬e fk {w-ík÷kþe ni !

ðkun fki{ òu f÷ íkf ¾u÷íke Úke þ{þehkU fu MkkÚk

rMkLku{k Ëu¾íke ni yks ðkun n{þehkU fu MkkÚk

nfefík {U fkBÞkçk fkiLk ?y^MkkuMk ! MkË fhkuz y^MkkuMk ! yks fMkeh {wMkÕ{kLk

Íqx, økeçkík, íkkun{ík, r¾ÞkLkík, rÍLkk, þhkçk, sqyk,

rVÕ{U rzhk{u Ëu¾Lku ykih økkLku çkksu ðøkihk MkwLkLku fu økwLkkn

çku çkkfkLkk rfÞu ò hnu nI, yõMkh {wMkÕ{kLk ykihíkkU Lku {Ëkuo

fu þkLkk çk þkLkk [÷Lku fe LkkÃkkf ÄwLk {U nÞk fe [kËh Wíkkh

VUfe ni ykih yçk ËeËk Íiçk MkkrZÞkU, Lke{ WÞko økhkhkU,

{ËkoLkk ðÍTy fu r÷çkkMkkU, {Ëo siMku çkk÷kU fu MkkÚk þkËe

nkì÷kU, nkux÷kU, ík^hen økknkU ykih rMkLku{k ½hkU {U


154

yÃkLke ykr¾hík çkhçkkË fhLku {U {~økq÷ nI. ¾wËk fe

fMk{ ! {kisqËk hrðþ {U Lk íkh¬e ni Lk fkBÞkçke. íkh¬e

ykih fkBÞkçke rMkV o ð rMkV o yÕ÷kn ð hMk q÷

fe Vh{kt çkhËkhe fhíku nwyu RMk

{wÏíkMkh íkheLk rÍLËøke fku MkwLLkíkkU fu {wíkkrçkf økwÍkh fh

E{kLk Mk÷k{ík r÷Þu fçkú {U òLku ykih snLLk{ fu nku÷Lkkf

yÍkçk Mku çk[ fh sLLkíkw÷ rVhËkiMk ÃkkLku {U ni. [wLkkL[u

Ãkkhn 4 Mkqhyu yk÷u R{hkLk fe ykÞík LkBçkh 185 {U

RþkoËu ¾wËkyu hn{kLk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : òu ykøk

Mku çk[k fh sLLkík {U Ëkr¾÷ rfÞk

økÞk ðkun {whkË fku Ãknwt[k.

(Ãkkhn : 4, yk÷u R{hkLk : 185)

snLLk{ {U ykihíkkU fe fMkhíkykn ! ykn ! ykn ! ykihíkkU {U çku ÃkËoøke ykih økwLkknkU fe

fMkhík nkuLkk RÂLíknkE ík~ðeþ Lkkf ni, ¾wËk fe fMk{ !

snLLk{ fk yÍkçk çkhËk~ík Lknª nku Mkfuøkk. Mknen {wÂM÷{

{U ni : nwÍqh LkrçkGÞu fhe{ fk RþkoËu Rçkúík


155

çkwLÞkË ni : {I Lku snLLk{ {U {w÷k-nÍk Vh{kÞk rf ykihíkU

snLLk{ {U rÍÞkËk ni. (Mknen {wÂM÷{, Mk. 228, nËeMk : 2737)

Þun þnuo ykÞyu RM{ík ni òu ni çkuþ Lk f{ rË÷ku LkÍh fe íkçkkne ni fwçko u Lkk {nh{

nÞk ni ykt¾ {U çkkfe Lk rË÷ {U ¾kiVu ¾wËk çknwík rËLkkU Mku rLkÍk{u nÞkík nu çkhn{

Þun Mkih økknU rf {õík÷ nI þ{ku o øk ihík fu Þun {k’rMkÞík fu {LkkrÍh ni ÍeLkíku yk÷{

Þun Lke{ çkkÍ Mkk çkwhfy Þun ËeËk Íiçk rLkfkçk Í÷f hnk ni Í÷kÍ÷ f{eMk fk huþ{

Lk Ëu¾ h~f Mk u íknÍeçk fe Lk w{kRþ fk u rf Mkkhu Vq÷ Þun fkøkÍ fu nI ¾wËk fe fMk{

ðkune ni hkn íkuh u yÍT{ku þkif fe {ÂLÍ÷ snkt ni ykRþk ð Vkrík{k fu Lkõþu fË{

íkuhe nÞkík ni rfhËkhu hkrçkyk çkMkhe

íkuhu VMkkLku fk {kiÍqy RM{íku {hÞ{

çki økihíke fe RÂLíknkfkrVhkU fe W÷xe íkh¬e fe huMk fhíku nwyu çku ÃkËoøke ykih çku

nÞkE fk çkkÍkh øk{o fhLku ðk÷u Íhk økkih íkku Vh{kyut.

ÞqhkuÃk, y{hefk ykih RLk Mku {w-íkyÂMMkh nkuLku ðk÷u {wÕfkU


156

{U õÞk nku hnk ni ! hõMk økknkU {U ÷kuøk yÃkLke ykt¾kU Mku

yÃkLke çknq çkurxÞkU fku ËqMkhkU fe ykøkkuþ {U Ëu¾íku nI ykih xMk

Mku {Mk Lknª nkuíku çkÂÕf ðkun ËGÞqMk V¾ú Mku Ríkhkíku nwyu ËkË

Ëu hnu nkuíku nI ! çku ÃkËko ykih VuþLk yuçk÷ ykihíkkU fu “{wtn

fk÷u” nkuLku fe nÞk MkkuÍ ¾çkhU ykyu rËLk yÏçkkhkík {U

AÃkíke ni. ðkun ykihík òu {Ëo fe þnðík hkLke fk rþfkh

nkuíke ni WMku yøkh nB÷ Xnh økÞk íkku ðkun fnkt Mkh AwÃkkyuøke ?

nB÷ røkhkLku fe Mkqhík {U ðkun yÃkLke òLk ¼e ¾ku Mkfíke ni.

[r÷Þu {kLkk rf ÞqhkuÃk fu íkh¬e Þk^íkk {w{kr÷f {U yiMku

yMÃkíkk÷ {kisqË ni òu RMfkíku nB÷ (Þk’Lke nB÷ røkhkLku) fe

“r¾Ë{ík” yLò{ Ëuíku nI ykih yiMke ÃkLkkn økknU ¼e {kisqË

nI snkt økih þkËe þwËk {kykut fku “ÃkLkkn” r{÷ òíke ni

÷urfLk õÞk {wykþhu {U WLnut fkuE fkrçk÷u yunríkhk{ {fk{

¼e LkMkeçk nku Mkfíkk ni ! {kLkk rf ÁMðk nku fh WLk ËkuLkkU

(Þk’Lke økih þkËe þwËk òuzu) Lku yÃkLku rfÞu fe ËwLÞk {U nkÚkku

nkÚk MkÍk ÃkkE ÷urfLk ðkun çkå[k òu RMk íkhn ÃkiËk nwðk ni

yøkh rÍLËk çk[ ¼e økÞk íkku WMk fk õÞk çkLkuøkk ? WMk fu

nðMk fkh çkkÃk Lku ¼e WMk Mku ykt¾U Vih ÷ª, çkËfkh {kt ¼e


157

WMku f[hk fqtze Þk rfMke {kuníkks ¾kLku {U Akuz fh [÷e økE !

Mk¥kh70 nÍkh nhk{e çkå[uËqMkhe støku yÍe{ {U y{hefk fu rMkÃkkne yÃkLku ËkuMík

{wÕf çkhíkkrLkÞk fe {ËË fu r÷Þu “íkþheV” ÷kyu Úku.

ðkun [LË Mkk÷ çkhíkkrLkÞk {U Xnhu ykih sçk økyu íkku

Mkhfkhe yk’ËkË ð þw{kh fu {wíkkrçkf Mk¥kh70 nÍkh nhk{e

çkå[u Akuz fh økyu ! ÞqhkuÃk fu çkk’Í {wÕfkut {U nhk{e çkå[kU

fe þnuo ÃkiËkRþ MkkX VeMkË Mku ¼e {w-íkòrðÍ nku økE ni

ykih ftðkhe {kykut fe íkk’ËkË {U nkuþÁçkk RÍkVk nku hnk

ni. ík÷kfkut fe fMkhík ni, ½hkU {U MkwfqLk fe Ëku÷ík Lknª

r{÷íke, r{Þkt çkeðe {U yu’rík{kË {^fqË (Þk’Lke økkRçk)

ni Íkiò ykih ¾kðLË {U Mkå[e {nççkík fk VwõËkLk ni.

çkhËk~ík ykih EMkkh fk sÍTçkk ¾í{ nku [wfk ni, fkuE,

çkkík rfMke fe {hÍe fu r¾÷kV nku økE Íx ík÷kf nkrMk÷ fh

÷e. økkih Vh{kRÞu ! r{Þkt çkeðe fe ÍunTLke n{ ykntøke òu

rf {wykþhu fe r¾~íku yÔð÷ (Þk’Lke Ãkn÷e #x) ni ykih

{kunTf{ yMkkMk (Þk’Lke {ÍTçkqík çkwLÞkË) ¼e Þune ni rf rsMk

Ãkh {wykþhu fk {n÷ íkk’{eh rfÞk ò Mkfíkk ni, yøkh Þun

çkwLÞkË ne f{Íkuh nkuøke íkku rMknTník {LË {wykþhk fiMku


158

íkk’{eh nkuøkk ? RM÷k{ Lku rsLk [eÍkU fu çkò

÷kLku fk nwõ{ rËÞk ni WLk {U n{khk ¼÷k ni ykih rsLk

[eÍkU Mku hkufk ni WLnU fhLku {U n{khk LkwõMkkLk ni. Þun ËeLk

yçkË íkf fu r÷Þu ni RMk r÷Þu fkuE yiMkk ðõík Lknª yk

Mkfíkk rf RMk fe nhk{ fe nwE [eÍU n÷k÷ nku òyut Þk

RLk Ãkh {wh¥kçk nkuLku ðk÷u LkwõMkkLkkík ¾í{ nku òyut.

WXk fh VUf Ëu yÕ÷kn fu çkLËu

LkE íknÍeçk fu yLzu ni økLËu

[kËh ykih [kh Ëeðkhe fe íkk’÷e{ rfMk Lku Ëe ?Mkwðk÷ : çkk’Í ykÍkË {Lþ {Ëo ð ykihík fníku ni rf W-÷{kyu

rfhk{ ykihíkkU fku [kh Ëeðkhe {U rçkXk ËuLkk [kníku nI !

sðkçk : RMk {U W-÷{kyu rfhk{ fk yÃkLkk fkuE Íkíke {VkË

Lknª. Þun ËwLÞk fu rfMke ykr÷{u ËeLk fk Lknª, hççkw÷

yk-÷{eLk fk RþkoËu nfefíku çkwLÞkË ni :


yÃkLku ½hkU {U Xnhe hnku ykih çku ÃkËko

Lk hnku siMku yøk÷e òrnr÷GÞík fe çku

ÃkËoøke. (Ãkkhn : 22, y÷ ynÍkçk : 33)

159


Ëu¾k ykÃk Lku ! ykihík fu r÷Þu [kËh ykih [kh Ëeðkhe fk nwõ{

rfMke yk{ þÏMk fk Lknª, n{ Mkçk fu Ãkk÷Lku ðk÷u hççku

{wMíkVk fk Vh{kLku yk÷e ni.

ykihík fe {w÷k-Í{ík fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : õÞk ykihík {w÷k-Í{ík fh Mkfíke ni ?

sðkçk : Ãkkt[ þíkkuo fu MkkÚk RòÍík ni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k

nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík


Vh{kíku nI : “Þnkt Ãkkt[ þíkuo nI (1) fÃkzu çkkhef Lk nkut

rsLk Mku Mkh fu çkk÷ Þk f÷kE ðøkihk rMkºk fk fkuE rnMMkk

[{fu (2) fÃkzu íktøk ð [wMík Lk nkU òu çkËLk fe niykík

(Þk’Lke MkeLku fk W¼kh Þk ®Ãkz÷e ðøkihk fe økku÷kE ðøkihk)

Íkrnh fhU (3) çkk÷kU Þk øk÷u Þk Ãkux Þk f÷kE Þk ®Ãkz÷e

fk fkuE rnMMkk Íkrnh Lk nkuíkk nku. (4) f¼e Lkk {nh{

fu MkkÚk ¾VeV (Þk’Lke {k’{q÷e Mke) Ëuh fu r÷Þu ¼e íkLnkE


160

Lk nkuíke nku. (5) WMk fu ðnkt hnLku Þk çkknh ykLku òLku {U

fkuE {rÍLLkyu rVíkLkk (rVíkLku fk økw{kLk) Lk nku. Þun Ãkkt[kut

þíkuo yøkh sBy ni íkku nhs Lknª ykih RLk {U yuf ¼e f{

ni íkku ({w÷k-Í{ík ðøkihk) nhk{.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs.

22, Mk. 248) snk÷ík ð çkuçkkfe fk Ëkih ni {ÍTfqhk Ãkkt[

þhkRík Ãkh y{÷ Ve Í{kLkk {wÂ~f÷ íkheLk ni, yks f÷

ËVkríkh ðøkihk {U {Ëo ð ykihík Rfêu fk{ fhíku

nI ykih Þqt RLk ËkuLkkU fu r÷Þu çku ÃkËoøke, çku íkfÕ÷wVe ykih

çkË rLkøkkne Mku çk[Lkk fheçk çk Lkk {w{rfLk ni r÷nkÍk

ykihík fku [krnÞu rf ½h ykih Ë^íkh ðøkihk {U Lkkufhe fu

çkòyu fkuE ½hu÷q fMçk RÂÏíkÞkh fhu.

½h {U fk{ ðk÷e h¾ Mkfíku nI Þk Lknª ?Mkwðk÷ : ½h {U “fk{ ðk÷e” h¾ Mkfíku nI ?

sðkçk : h¾ íkku Mkfíku nI {økh y¼e òu 5 þhkRík çkÞkLk nw# WLk

fku Ãkuþu LkÍh h¾Lkk [krnÞu. yøkh çku ÃkËoøke fhLku ðk÷e

nwE íkku ½h fu {Ëkuo fk çkË rLkøkkrnÞkU ykih snLLk{ {U ÷u

òLku ðk÷e n-h-fíkkut Mku çk[Lkk MkÏík Ëw~ðkh nkuøkk. çkÂÕf

½h fe ÃkËko LkþeLk ¾ðkíkeLk fu yÏ÷kf ¼e


161

íkçkkn fh Ëuøke. økih ykihík fu MkkÚk {Ëo fe ¾VeV Þk’Lke

{k’{q÷e Mke íkLnkE ¼e nhk{ ni ykih ½h {U hnLku ðk÷u

{Ëo fk yks f÷ RMk Mku çk[Lkk íkõheçkLk Lkk {wÂBfLk

nkuíkk ni. r÷nkÍk ½h {U fk{ ðk÷e Lk h¾Lku ne {U

ykrVGÞík ni.

yuÞh nkuMxuMk fe Lkkufhe fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : õÞk yuÞh nkuMxuMk fe Lkkufhe òRÍ ni ?

sðkçk : Ve Í{kLkk yuÞh nkuMxuMk fe Lkkufhe nhk{ ykih snLLk{

{U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni õÞqt rf RMk {U çku ÃkËoøke þíko nkuíke

ni. LkeÍ WMk fku çkøkih þkunh Þk {nh{ fu økih {ËkuO fu MkkÚk

MkVh ¼e fhLkk Ãkzíkk ni.

{Ëo fk yuÞh nkuMxuMk Mku r¾Ë{ík ÷uLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : nðkE snkÍ fk {Ëo {wMkkrVh yuÞh nkuMxuMk fe r¾Ë{kík

÷u Mkfíkk ni Þk Lknª ?

sðkçk : nh çkk nÞk ykih økihík {LË {wMkÕ{kLk RMk Mkwðk÷ fk

sðkçk yÃkLku Í{eh Mku ÷u Mkfíkk ni. Íkrnh ni yuf çku

ÃkËko ykihík rsMk fe ík-hrçkGÞík {U økih {Ëkuo fu MkkÚk ¼e

÷ku[Ëkh ykih {w÷kÞ{ yLËkÍ {U økw^ík-økq fhLkk þkr{÷

nku WMk Mku rçk÷k nksíku þËeËk ÃkkLke, fkìÕz ®zÙf, [kÞ


162

ykih fkìVe Þk ¾kLkk ðøkihk ík÷çk fhLkk ¾íkhkík {U zk÷

Mkfíkk ni nkt ¾wË yk fh ¾kLkk ðøkihk h¾ Ëu íkku ¾k ÷u.

Þk ¾wË yk fh fwA ÃkqAu íkku LkÍhu yuf Ë{ Lke[ª rfÞu Þk

ykt¾U çkLË fh fu yuf Ëku yÕVkÍ {U sðkçk Ëu fh òLk

Awzk ÷u. nhrøkÍ WMk Mku Mkwðk÷ sðkçk Lk fhU LkeÍ WMk Mku

fwA {tøkðkyu ¼e Lknª ðhLkk ðkun ËuLku fu r÷Þu ykyuøke

rsMk fu Mkçkçk {ÍeË çkkík [eík fhLku Þk rLkøkkn ÃkzLku fu

{MkkR÷ ¾zu nku Mkfíku nI. yiMku {kify Ãkh sçk Lk^Mk

íkhn íkhn fu ne÷u rMk¾k fh çku ÃkËko ykihík fku Ëu¾Lku ykih

WMk Mku çkkík [eík fhLku fe íkhøkeçk Ëu íkku RMk rhðkÞík fku

ÞkË fh ÷uLkk çknwík {wVeË ni [wLkkL[u {Lfq÷ ni : “òu

þÏMk þnðík MkU rfMke yßLkrçkGÞk fu nwMLkku s{k÷ fku Ëu¾uøkk

rfÞk{ík fu rËLk WMk fe ykt¾kU {U MkeMkk rÃk½÷k fh zk÷k

òyuøkk.” (rnËkÞk, rs. 2, Mk. 368)

ykihík fk íkLnk MkVh fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk fk çkøkih {nh{ fu MkVh fhLkk økwLkkn ni ?

sðkçk : S nkt. çkøkih þkunh Þk {nh{ fu ykihík fk íkeLk rËLk fe

{MkkVík Ãkh ðkfuy rfMke søkn òLkk nhk{ ni Þune

ÍkrnÁŠhðkÞn ni Þnkt íkf rf yøkh ykihík fu ÃkkMk MkVhu


163

ns fu yMçkkçk ni {økh þkunh Þk fkuE fkrçk÷u Rí{eLkkLk

{nh{ MkkÚk Lknª íkku ns fu r÷Þu ¼e Lknª ò Mkfíke yøkh

økE íkku økwLkknøkkh nkuøke yøk[uo VÍo ns yËk nku òyuøkk.

y÷çk¥kk Vw-fnkyu {w-íkyÂÏ¾heLk Lku yuf rËLk fe {MkkVík

Ãkh ykihík fu çku {nh{ òLku fku ¼e {BLkqy fhkh rËÞk ni.

({k¾qÍ yÍ hÆw÷ {wníkkh, rs. 3, Mk. 533, ðøkihk)

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk “çknkhu þheyík” rsÕË

yÔð÷ MkVnk 752 Ãkh ni rf ykihík fku çkøkih {nh{ fu

íkeLk rËLk Þk rÍÞkËk fe hkn òLkk, Lkk òRÍ ni çkÂÕf

yuf rËLk fe hkn òLkk ¼e. Lkk çkkr÷øk çkå[k Þk {yTíkqn

fu MkkÚk ¼e MkVh Lknª fh Mkfíke, n{hkne {U çkkr÷øk

{nh{ Þk þkunh fk nkuLkk ÍYhe ni. (yk÷{økehe, rs. 1,

Mk. 142, Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 10, Mk. 657) {nh{ fu

r÷Þu ÍYhe ni rf MkÏík VkrMkf çkuçkkf økih {k{qLk Lk nku.

Mkwðk÷ : íkeLk rËLk fe {MkkVík Mku õÞk {whkË ni ?

sðkçk : çkheo Þk’Lke ¾w~fe {U MkVh Ãkh íkeLk rËLk fe {MkkVík Mku

{whkË MkkZu Mk¥kkðLk {e÷ fk VkrMk÷k ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk

{w¾hoò, rs. 8, Mk. 270) rf÷ku {exh fu rnMkkçk Mku Þun r{õËkh

íkõheçkLk 92 rf÷ku {exh çkLkíke ni.


164

Mkwðk÷ : {wLËrhsyu çkk÷k sðkçk {U òu “ÍkrnÁŠhðkÞn” fe

RÂMík÷kn çkÞkLk fe økE ni RMk fe ðÍkník fh ËersÞu.

sðkçk : rVõnu n-LkVe {U ÍkrnÁŠhðkÞn WLk {MkkR÷ fku fnk

òíkk ni òu nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk nMkLk

þiçkkLke fe A6 rfíkkçkkU (1) ò{yu Mkøkeh

(2) ò{uy fçkeh (3) rMkÞh fçkeh (4) rMkÞh Mkøkeh

(5) rÍÞkËkík (6) {çMkqík {U {ÍTfqh nkU.

Mkwðk÷ : çknkhu þheyík fu swÍTRGÞk {U òu “{yTíkqn” çkÞkLk rfÞk

økÞk ni Þun fkiLk nkuíkk ni ?

sðkçk : òu þÏMk f{ Mk{Í nku, íkËçkeh Xef Lk nku, f¼e ykrf÷kU

fe Mke çkkíkU fhu, f¼e {ËnkuþkU fe Mke yøkh swLkqLk fe nË

íkf Lk Ãknwt[k nku, ÷kuøkkU fku çku Mkçkçk {khíkk økkr÷Þkt Ëuíkk

Lk nku, ðkun {yTíkqn fn÷kíkk ni. þhyLk RMk fk nwõ{

Mk{Í ðk÷ (Mk{ÍËkh) çkå[u fe r{M÷ ni.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk,rs. 19, Mk. 636)

ykihík fk nðkE snkÍ {U íkLnk MkVh fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : yøkh rfMke ËqMkhu þnh Þk ËqMkhu {wÕf {U ykihík fk {nh{

Þk þkunh ni ykih ðkun WMku çkw÷k hnk ni íkku õÞk ykihík,

çkMk, fkh, hu÷økkze, rf~íke Þk nðkE snkÍ ðøkihk


165

Íhkyuy Mku ¼e íkLnk Lknª ò Mkfíke ?

sðkçk : Lknª ò Mkfíke.

Mkwðk÷ : íkku õÞk Þun þkunh fe Lkk Vh{kLke Lknª fn÷kyuøke ?

sðkçk : S Lknª. y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík,

yr÷GÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk Mku rhðkÞík

ni, Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk,

ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk, çkkRMku LkwÍq÷u

MkfeLkk fk Vh{kLku çkk fheLkk ni :

“ ”

Þk’Lke yÕ÷kn fe Lkk Vh{kLke {U rfMke fe Ríkkyík

òRÍ Lknª Ríkkyík íkku rMkVo Lkufe fu fk{kU {U ni. (Mknen

{wÂM÷{, Mk. 1023, nËeMk : 1840) RMk nËeMku Ãkkf {U RþkoË

Vh{qËk ÷^Í “{k’YV” fe íkk’heV çkÞkLk fhíku nwyu {wVÂMMkhu

þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{Ë Þkh ¾kLk

Vh{kíku nI : “{k’YV” ðkun fk{ ni rsMku

þheyík {Ly Lk fhu. “{k’rMkGÞík” ðkun fk{ ni rsMku

þheyík {Ly Vh{kyu. (r{hykíkw÷ {LkkÍen, rs. 5, Mk. 340)


166

ykihík fk çk øk-hÍu R÷ks øk÷e {u txn÷Lkk fiMkk ?Mkwðk÷ : íkçkeçk Lku hkuÍkLkk {ÏMkqMk ðõík fu r÷Þu ÃkiË÷ [÷Lku fe

íkkfeík fe nku ykih ½h {U yiMkk {wÂBfLk Lk nku íkku õÞk fhu ?

sðkçk : ÃkËuo fe ík{k{ íkh fwÞqËkík fu MkkÚk çkknh ÃkiË÷ [÷Lku {U

nhs Lknª sçk rf fkuE ykih {kLkuyu þh-E {kisqË Lk nku.

n{ yçk rMkVo {-ËLke [uLk÷ Ëu¾íku nIRM÷k{e çknLkku ! MkwLLkíkkU ¼he íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke {knku÷ Mku nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu,

çk-h-fíkU ykih MkykËíkU ne MkykËíkU Ãkkyutøke. {wykþhu fu

fE rçkøkzu nwyu ½hkLku Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fkrV÷u

fe çk-h-fík Mku hknu hkMík Ãkh yk [wfu nI,

[wLkkL[u þnËkË Ãkqh (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf

RM÷k{e çknLk (W{ú íkõheçkLk 45 Mkk÷) fu çkÞkLk fk

¾w÷kMkk ni rf n{khu ½h {U Lk{kÍkU fe yËkyuøke fe fkuE

íkhfeçk Lknª Úke, fuçk÷ fu Íheyu T.V. Ãkh ¾qçk rVÕ{U

ykih rzhk{u Ëu¾u òíku. RÕ{u ËeLk Mku {nY{e ykih Lkuf

Mkkunçkík Mku Ëqhe fe rçkLkk Ãkh ykðu fk ykðk ne rçkøkzk

nwðk Úkk. n{khe ¾wþ LkMkeçke rf y«e÷ 2009 E. {U


167

n{khu y÷kfu fu yLËh Ëk’ðíku RM÷k{e fe RM÷k{e çknLkkU

fk {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk. “y÷kfkE Ëkihk çkhkyu

Lkufe fe Ëk’ðík” fu ËkihkLk {-ËLke fkrV÷u fe RM÷k{e çknLkU

n{khu ½h ¼e ykE. WLk fe Ëk’ðík Ãkh {I {-ËLke fkrV÷U

fe òyu rfÞk{ Ãkh nkuLku ðk÷u çkÞkLk {U þhef nwE. RMk

çkÞkLk Lku {uhu rË÷ fe ËwLÞk çkË÷ zk÷e, {I ËrhÞkyu øk{

{U zqçk økE rf y^MkkuMk ! {uhe Mkkhe W{ú økwLkknku {U økwÍh

økE. RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fe

çk-h-fík Mku {wÍu íkkiçkk fe MkykËík r{÷e, Lk rMkVo {I Lku

çkÂÕf {uhe çkurxÞkU Lku ¼e Ãkkt[ku ðõík fe Lk{kÍ ÃkZLkk þwYy

fh Ëe ykih yçk n{khu ½h fkuE ykih Lknª rMkVo Ëk’ðíku

RM÷k{e fk {-ËLke [uLk÷ Ëu¾k òíkk ni.

rË÷ fe fk÷f ½w÷u Mkw¾ Mku SLkk r{÷k ykyku ykyku [÷U fkrV÷u {U [÷ku

Aqxu çkË ykËíkU Mkçk Lk{kÍe çkLkU Ãkkykuøku hn{íku fkrV÷u {U [÷ku

Lk{kÍ çkwhkRÞkU Mku çk[kíke niRM÷k{e çknLkku ! Ëu¾e ykÃk Lku ! {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík !

hççkw÷ RÍTÍík fe RçkkËík Mku Ëqh hnLku ðk÷u ½hkLku {U


168

Lk{kÍkuut fe çknkh yk økE ! nh {wMkÕ{kLk fku

Lk{kÍ ÃkZLke [krnÞu ! Lk{kÍ fe çk-h-fík Mku

çkwhkRÞkt ¼e Aqx òyutøke [wLkkL[u yÕ÷kn Ãkkhn 21

Mkq-híkw÷ yLfçkwík ykÞík LkBçkh 45 {U RþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : çkuþf

Lk{kÍ {Ly fhíke ni çki nÞkE ykih

çkwhe çkkík Mku.

Rr¥kçkkyu Lk-çkðe {U ¾w~f xnLke rn÷kELk{kÍ fe VÍe÷ík fu õÞk fnLku ! [wLkkL[u Ëk’ðíku RM÷k{e

fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 743

Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “sLLkík {U ÷u òLku ðk÷u

yk’{k÷ ” MkVnk 76 Ãkh ni : nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq

WM{kLk Vh{kíku nI rf {U nÍhíku MkÂGÞËwLkk

Mk÷{kLk VkhMke fu MkkÚk yuf ËhÏík fu Lke[u

¾zk Úkk rf ykÃk Lku WMk ËhÏík fe yuf ¾w~f

xnLke fku Ãkfzk ykih WMku rn÷kÞk Þnkt íkf rf WMk fu Ãk¥ku

Íz økyu rVh Vh{kÞk : yi yçkq WM{kLk ! õÞk íkw{ {wÍ

Mku Lknª ÃkqAkuøku rf {I Lku yiMkk õÞqt rfÞk ? {I Lku ÃkqAk rf

ykÃk Lku yiMkk õÞqt rfÞk ? íkku Vh{kÞk : yuf {íkoçkk {I


169

hn{íku yk÷{ fu MkkÚk yuf ËhÏík fu

Lke[u ¾zk Úkk íkku Mkhfkhu {ËeLkk Lku RMke

íkhn rfÞk ykih WMk ËhÏík fe yuf ¾w~f xnLke fku Ãkfz fh

rn÷kÞk Þnkt íkf rf WMk fu Ãk¥ku Íz økyu rVh Vh{kÞk : yi

Mk÷{kLk ! õÞk íkw{ {wÍ Mku Lknª ÃkqAkuøku rf {I Lku Þun y{÷

õÞtq rfÞk ? {I Lku yÍo fe : ykÃk Lku yiMkk õÞqt rfÞk ? RþkoË

Vh{kÞk : çkuþf sçk {wMkÕ{kLk yåAe íkhn ðwÍq fhíkk ni

ykih Ãkkt[ Lk{kÍu yËk fhíkk ni íkku WMk fu økwLkkn RMk

íkhn Ízíku ni rsMk íkhn Þun Ãk¥ku Íz òíku ni. rVh ykÃk

Lku Þun ykÞíku {wçkk-hfk ÃkZe :


Lk{kÍ fkR{ h¾ku rËLk fu ËkuLkkU

rfLkkhkU ykih fwA hkík fu rnMMkkut {U

çkuþf LkurfÞkt çkwhkRÞkU fku r{xk Ëuíke

ni Þun LkMkeník ni LkMkeník {kLkLku

ðk÷kU fku. (Ãkkhn : 12, nqË : 114)

({wMLkËu yn{Ë, rs. 9, Mk. 178, nËeMk : 23768)


170

õÞk ykihík zkìõxh fu ÃkkMk ò Mkfíke ni ?Mkwðk÷ : ykihík õÞk {Ëo zkìõxh fku LkçÍ rË¾k Mkfíke ni ?

sðkçk : yøkh ÷uze zkìõxh Mku R÷ks {wÂBfLk Lk hnu íkku yçk {Ëo

zkìõxh Mku Ásqy fhLku fe RòÍík ni. ÍYhíkLk ðkun {Ëo

zkìõxh {heÍk fku Ëu¾ ¼e Mkfíkk ni ykih {hÍ fe søkn

fku Aq ¼e Mkfíkk ni, {økh {Ëo zkìõxh fu Mkk{Lku ykihík

rMkVo ÍYhík fk rnMMkyu rsM{ ¾ku÷u. zkìõxh ¼e yøkh økih

ÍYhe rnMMku Ãkh fMËLk LkÍh fhuøkk Þk Awyuøkk íkku økwLknøkkh

nkuøkk. RLsuõþLk ðøkihk ykihík fu Íheyu ÷økðkyu rf Þnkt

W{q{Lk {Ëo fe nksík Lknª nkuíke.

ykihík fk {Ëo Mku RLsuõþLk ÷økðkLkkMkwðk÷ : yøkh LkMko Lk nku ykih RLsuõþLk ÷økðkLkk ÍYhe nku íkku

ykihík õÞk fhu ?

sðkçk : Mknen {sçkqhe fe Mkqhík {U økih {Ëo Mku ÷økðk ÷u.

{Ëo fk LkMko Mku RLsuõþLk ÷økðkLkkMkwðk÷ : õÞk {Ëo LkMko Mku RLsuõþLk ÷økðk Mkfíkk ni ?

sðkçk : Lk RLsuõþLk ÷økðk Mkfíkk ni, Lk Ãkèe çktÄðk Mkfíkk ni, Lk

ç÷z «uþh LkÃkðk Mkfíkk ni, Lk xuMx fhðkLku fu r÷Þu ¾qLk

rLkf÷ðk Mkfíkk ni. y÷ økhÍ rçk÷k RòÍíku þh-E {Ëo ð


171

ykihík fku yuf ËqMkhu fk çkËLk AqLkk nhk{ ykih snLLk{ {U

÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

Mkh {U ÷kunu fe fe÷Vh{kLku {wMíkVk : “íkw{ {u Mku rfMke fu Mkh

{U ÷kunu fe fe÷ fk XkUf rËÞk òLkk RMk Mku çkuníkh ni rf

ðkun rfMke yiMke ykihík fku Aqyu òu WMk fu r÷Þu n÷k÷

Lknª.” (y÷ {ku’s{w÷ fçkeh, rs. 20, Mk. 211, nËeMk : 485)

LkMko fe Lkkufhe fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : íkku õÞk ykihík LkMko fe Lkkufhe ¼e Lknª fh Mkfíke ?

sðkçk : RMke rfíkkçk {U MkVnk 160 Ãkh ykihík fe {w÷k-Í{ík fe òu

Ãkkt[ þhkRík çkÞkLk fe økE yøkh WLk fe rhykÞík nkuíke

nku íkku “LkMko” fe Lkkufhe òRÍ ni. Ve Í{kLkk LkMko fu r÷Þu

RLk fwÞqËkík fk rLk¼kLkk çkunË Ëw~ðkh LkÍh ykíkk ni.

þh-E íkfkÍku fk r÷nkÍ rfÞu çkøkih LkMko fe {w÷k-Í{ík

RÂÏíkÞkh fhLkk økwLknøkkh nkuLkk ykih yÃkLku QÃkh çku þw{kh

rVíkLkkU fk ËhðkÍk ¾ku÷Lkk ni.

ÍÂÏ{ÞkU fe r¾Ë{kík ykih MknkrçkGÞkíkMkwðk÷ : õÞk rsnkË {U MknkrçkGÞkík fe ÍÂÏ{ÞkU


172

fe r¾Ë{kík Mkkrçkík Lknª ? yøkh Mkkrçkík ni íkku LkMkkuo fku

{heÍkU fe r¾Ë{íkkU fe ykÍkËe õÞqt Lknª Ëe ò hne ?

sðkçk : MknkrçkGÞkík fk {õMkË nwMkq÷u sLLkík

ykih LkMkkuo fk {õMkqË íknMke÷u Ëki÷ík, ðnkt ÃkËko rLknkÞík

MkÏík, Þnkt yk{ íkkih Ãkh çku ÃkËoøke þíko. rVh rsnkË

ykih yMÃkíkk÷ {U Í{eLk ð ykM{kLk fk Vfo ¼e ni.

yøkh yks ¼e rsnkË VÍuo yiLk nku òyu íkku çkkr÷økk

{Ëkuo fku ðkr÷ËiLk ykih þkunh ðkr÷ÞkU fku þkunh hkufU íkçk

¼e rsnkË {U òLkk ÍYhe nku òyuøkk sçk rf yMÃkíkk÷

{u Þun Mkqhík Lknª. rVh ¼e ík{k{ þh-E íkfkÍu Ãkqhu nku

Mkfíku nkU íkku LkMko çkLkLku fu r÷Þu RòÍík fe Mkqhík ykøku

çkÞkLk fh Ëe økE ni.

LkMko fe Lkkufhe fu sðkÍ fe yuf MkqhíkMkwðk÷ : LkMko fe Lkkufhe fu sðkÍ fe ykÞk fkuE Mkqhík ¼e ni Þk Lknª ?

sðkçk : rçk÷VÍo fkuE yiMkk yMÃkíkk÷ nku snkt rçkÕfw÷ çku ÃkËoøke Lk

nkuíke nku, økih {Ëo fku AqLku, RLsuõþLk ÷økkLku, Ãkèe ðøkihk

çkktÄLku fe ¼e Lkkiçkík Lk ykíke nku, RMk fu R÷kðk ¼e

yøkh fkuE {kLkuyu þh-E Lk nkuíkku ðnkt LkMko fe Lkkufhe

òRÍ ni.


173

yççkq fku çkiYLku {wÕf Lkkufhe r{÷ økERM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fe çk-h-fík

Mku nh íkhV MkwLLkíkkU fe Äw{Äk{ ni. ykRÞu Ëk’ðíku RM÷k{e

fe yuf E{kLk y^hkuÍ “çknkh” Mku yÃkLku fÕçkku rsøkh

fku økw÷u økw÷Íkh fersÞu. [wLkkL[u çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e)

fe yuf RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni rf fwA

yMkuo Ãkn÷u n{ yÃkLku yççkq òLk fe çku hkuÍøkkhe fe

ðsn Mku fkVe ykÍ{kRþ {U {wçkí÷k Úku. ½h fu fMkeh

yÏhkòík Ãkqhu fhLku fe ¾kríkh yççkq òLk yuf {wÆík Mku

çkiYLku {wÕf Lkkufhe fu r÷Þu nkÚk Ãkkô {kh hnu Úku {økh çkkík

çkLkíke LkÍh Lk ykíke Úke. yuf rËLk rfMke RM÷k{e çknLk

Lku yB{e òLk fku çkíkkÞk : Ëk’ðíku RM÷k{e fu

MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík {uut þhef nkuLku ðkr÷ÞkU fe

Ëwykykut fe fçkqr÷GÞík fu fE ðkrfykík nit, r÷nkÍk ykÃk

¼e RÂßík{ky {U þhef nku fh yÃkLku {My÷u fu r÷Þu

Ëwyk fersÞu. RMk Ãkh yB{e òLk Lku RÂßík{ky {U nkrÍhe

Ëe ykih ðnkt Ãkh n{khu yççkq òLk fe Lkkufhe fu r÷Þu ¼e

Ëwyk fe. RÂßík{ky {U rþhfík fe çk-h-fík

Mku fwA ne rËLkkU {U çkiYLku {wÕf yççkq òLk fe Lkkufhe fe


174

íkhfeçk çkLk økE. yçk íkku ík{k{ ½h ðk÷kU fu rË÷kU {ut

Ëk’ðíku RM÷k{e fe {nççkík ½h fh økE.

Þun Ëk’ðíku RM÷k{e fk MkËfk ni rf yks n{khu ½h {U

{-ËLke {knku÷ ni ykih {i ¼e Ëk’ðíku RM÷k{e fe yuf

yËLkk {wçkÂÕ÷økk fe nirMkGÞík Mku {-ËLke fk{ fhLku fu

r÷Þu fkuþkt nqt.

økiçke R{ËkË nku ½h ¼e ykçkkË nku ÷wíVu nf Ëu¾ ÷U RÂßík{kykík {U

[÷ fu ¾wË Ëu¾ ÷U, rhÍTf fu Ëh ¾w÷U çk-h-fíkU ¼e r{÷U RÂßík{kykík {U

RM÷k{e çknLkku ! MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykut {U ËkuLkkU snkLkkU

fe çk-h-fíkkU fe çkkrhþkU fu ¼e õÞk fnLku ! {-ËLke ykfk

fe ykrþfkyku fu fwçko {U {ktøke òLku ðk÷e

Ëwykyut õÞqt htøk Lk ÷kyut. yåAe Mkkunçkík rVh yåAe

Mkkunçkík nkuíke ni. yåAkU fe LkÍTËefe {hnçkk MkË fhkuz

{hnçkk ! RMk rÍBLk {u yåAu ÃkzkurMkÞkU fu {w-íkyÂÕ÷f

yuf E{kLk y^hkuÍ rhðkÞík ÃkrZÞu ykih E{kLk íkkÍk

fersÞu :

nwMLku yÏ÷kf fu Ãkifh, LkrçkÞkU fu íkksðh, {nçkqçku hççku

yfçkh Lku RþkoË Vh{kÞk :


175

“yÕ÷kn Lkuf {wMkÕ{kLk fe ðsn Mku WMk fu ÃkzkuMk fu

100 ½hkU Mku çk÷k Ëqh Vh{k Ëuíkk ni.” (y÷ {ku’s{w÷

ykiMkík r÷¥k-çkhkLke, rs. 3, Mk. 129, nËeMk : 4080)

{Ï÷qík íkk’÷e{ fk þh-E nwõ{Mkwðk÷ : {Ï÷qík íkk’÷e{ (CO-EDUCATION) fu çkkhu {U õÞk nwõ{ ni ?

sðkçk : çkkr÷økkLk fe {Ï÷qík íkk’÷e{ fk {whÔðò rMkÂÕMk÷k MkhkMkh

Lkk òRÍ ð nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

ykihík ykih fkì÷usMkwðk÷ : Ve Í{kLkk ykihík fku Mfq÷ fkì÷us fe íkk’÷e{ {U rfLk rfLk

¾íkhkík fk Mkk{Lkk ni ?

sðkçk : ykihík sçk Mku Mfq÷, fkì÷us ykih ÞqLkeðŠMkxe {U Ãknwt[e ni,

rVíkLkkU fk ðkun ËhðkÍk ¾w÷k ni rf

yÔð÷ íkku íkk’÷e{e RËkhkU fe ðËeo çku ÃkËoøke ðk÷e ykih

yøkh fnª çkwhfy ðøkihk ni ¼e íkku ðkun òrÍçku LkÍh

nkuLku fu Mkçkçk Lkk {wLkkrMkçk. rVh sðkLk ykihík fk ykÍkËe

fu MkkÚk ½h fu çkknh ykLkk òLkk nÍkh rVíkLku ¾zu fhíkk

ni, fkì÷us fe ðkun íkkr÷çkkík òu ðnkt fu ÷zfkU Mku çku íkfÕ÷wV

nku òíke ni WLk {U Mku þkÞË ne rfMke fe “ykçkY” Mk÷k{ík

hníke nku ! WLk fu R~f ð rVMf fu rfMMku hkuÍ ne yÏçkkhkík


176

{U AÃkíku nI, {hÍe fe þkËe {U yøkh {kt çkkÃk ÁfkðxçkLkíku nI íkku sÍTçkkík {U yk fh fE ÷zfu ykih ÷zrfÞkt¾wËfwþe fe hkn ÷uíku nI. ÷zfe ÃkZ r÷¾ fh yøkh Ë^íkheLkkufhe RÂÏíkÞkh fhu íkku rVh WMk {U økwLkknkU fu rMkÂÕMk÷u fk{ÍeË yLËuþk ni, ËVkríkh {U çku ÃkËoøke ykih økih {Ëkuo fuMkkÚk çku íkfÕ÷wVe Mku çk[Lkk fheçk çk Lkk {wÂBfLk nkuíkk ni.nh økihík {LË {wMkÕ{kLk RMk fu ËwLÞðe ykih WÏhðeLkwõMkkLkkík fku Mk{Í Mkfíkk ni. yõçkh R÷knykçkkËe Lku¼e õÞk ¾qçk fkLk {hkuzu nI :

íkk’÷e{u ËwÏíkhkt Mku Þun WB{eË ni ÍYhLkk[u ËwÕnLk ¾wþe Mku ¾wË yÃkLke çkhkík {U

ÃkËko LkþeLk ÷zfe fe þkËe Lknª nkuíkeMkwðk÷ : ½h ðk÷u ÃkËko fhLku Mku Þun fn fh hkufíku ni rf fkì÷us fe

íkk’÷e{ MkU çku çknhk, VuþLk ÃkhMíke Mku Ëqh, MkkËk ykihþh-E ÃkËko fhLku ðk÷e ÷zfe fk rh~íkk Lknª nkuíkk ! õÞkÞun ËwÁMík Mkku[ ni ?

sðkçk : Þun Mkku[ øk÷ík ni, ÷kinu {nVqÍ Ãkh snkt òuzk r÷¾k nwðkni nh nk÷ {U WMk søkn þkËe nku fh hnuøke ykih yøkh

Lknª r÷¾k íkku ÷k¾ ÃkZe r÷¾e ykih VuþLk fe Ãkwík÷e nku

ËwLÞk fe fkuE íkkfík þkËe Lknª fhðk Mkfíke, ykih yøkh


177

{wfÆh {U íkk¾eh ni íkku íkk¾eh ne Mku þkËe nkuøke. hkuÍkLkk

Lk òLku rfíkLke ne ÃkZe r÷¾e VuþLk fe {íkðkr÷Þkt ykih

ftðkrhÞkt nkrËMkku Þk çke{krhÞkU fu Íheyu {kiík fu ½kx

Wíkh òíkª ykih f# sðkLk ÷zrfÞkt Mkkrn÷tu Mk{wLËh Ãkh

íkihkfe fu þkif {U zqçk {híke ni. Þk çku ÃkËoøke ykih VuþLk

ÃkhMíke fu çkkRMk “R~fu {òÍe” fu [¬h {U ¾wË fku VtMkk

fh ykih rVh {hÍe fe þkËe fe hknu {MËqË (Þk’Lke çkLË)

Ãkk fh ¾wËfwþe fe hkn ÷uíke nit ! nhrøkÍ Þun çkkrík÷

Mkku[ Lknª h¾Lke [krnÞu rf çku ÃkËoøke ykih VuþLk ÃkhMíke

ðøkihk økwLkknkU fu Íhkyuy RÂMík’{k÷ fhUøku s¼e fk{

nkuøkk. {uhe çkkík fku RMk Rçkúík yk{kuÍ rnfkÞík Mku Mk{ÍLku

fe fkurþþ fersÞu. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

Lkõ÷ fhíku nI,

nw¬k{ fe {w÷k-Í{íknÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ Mkw^ÞkLk Mkkihe Lku

yuf þÏMk fku LkkufrhÞu nw¬k{ Mku {Ly Vh{kÞk õÞqt rf

nw¬k{ fk Ëhçkkhe çkLkLku {U ÍwÕ{ ð økwLkkn Mku çk[Lkk

Ëw~ðkh nkuíkk ni. Þun MkwLk fh WMk Lku fnk : çkk÷ çkå[kU fku

õÞk fYt ! Vh{kÞk : Íhk MkwrLkÞku ! Þun þÏMk fníkk ni rf


178

{I ¾wËk fe Lkk Vh{kLke fYt sçk íkku (ðkun) {uhu yn÷u

RÞk÷ fku rhÍTf Ãknwt[kyuøkk (ykih yøkh) Ríkkyík fYt íkku

çku hkuÍøkkh ne Akuz Ëuøkk. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 528)

ykÍ{kRþ {U Lk zhU[knu rfíkLke ne MkÏík ykÍ{kRþ ykLk Ãkzu RM÷k{e çknLkkU

fku [krnÞu þh-E ÃkËko íkfo Lk fhu, yÕ÷kn þnÍkrËÞu

fkiLkiLk çkeçke Vkrík{kykih WB{w÷ {wyr{LkeLk çkeçke ykRþk

fu MkËfu ykMkkLke Vh{k Ëuøkk. Ãkkhn 30

Mkqhyu y÷{ Lk~hn {U RþkoË nkuíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : íkku çkuþf

Ëw~ðkhe fu MkkÚk ykMkkLke ni, çkuþf

Ëw~ðkhe fu MkkÚk ykMkkLke ni.

(Ãkkhn : 30 y÷ Lk~hn : 5,6)

Lkkrð÷U ÃkZLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : ykihíkU yks f÷ zkRsuMx ykih Lkkrð÷U ðøkihk ÃkZíke nI

RLk fu çkkhu {U fwA çkíkkRÞu.

sðkçk : yÏçkkhe {ÍT{qLkkU, zkRsuMxkU ykih Lkkrð÷kU {u çkkhnk

fwr£GÞkík Ëu¾u òíku nI. RLk {U çkË {ÍTnçkkU fu {Ík{eLk


179

¼e nkuíku nI rsLnU ÃkZLku Mku ËeLkku E{kLk fe çkhçkkËe fk

¾íkhk hníkk ni. þheyík fe Y Mku çkË {ÍTnçkku fe {ÍTnçke

rfíkkçk ykih WLk fk r÷¾k nwðk Lkk{ rLknkË RM÷k{e {ÍT{qqLk

ÃkZLkk {Ëo ð ykihík ËkuLkkU fu r÷Þu nhk{ nI, nkt {w-íkMkÂÕ÷çk

MkwLLke ykr÷{ RLËÍTÍYhík (Þk’Lke çk ðõíku ÍYhík) çk

f-Ëhu ÍYhík Ëu¾ Mkfíkk ni. çknh nk÷ ykihík fk

{wyk-{÷k çknwík ne LkkÍqf ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

Vh{kíku ni : Mknen nËeMk Mku Mkkrçkík ni rf

÷zrfÞkU fku Mkqhyu ÞqMkwV fk íkhs{k (ð ík^Mkeh) Lk ÃkZkyut

rf RMk {U {¢u ÍLkkt (Þk’Lke ykihíkkU fu Äkufk ËuLku) fk rÍ¢

Vh{kÞk ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 24, Mk. 455) {fk{u økkih

ni, ÷zrfÞkU fku fwhykLku {SË fe yuf Mkqhík Mkqhyu ÞqMkwV

fk íkhs{k ykih ík^Mkeh ÃkZLku Mku RMk r÷Þu {Ly fh

rËÞk økÞk ni rf fnª Þun {LVe (Þk’Lke W÷x) yMkh Lk ÷u

÷U. yçk ykÃk ne yLËkÍk ÷økk ÷ersÞu rf RLnU çku Ztøke

íkMðehkU ykih nÞk MkkuÍ rVÕ{e RÂ~íknkhkU ðøkihk nÍkhku

íkçkkn fkrhÞkU Mku ¼hÃkqh yÏçkkhkU, çkkÍkhe {knLkk{kU,

Lkkrð÷kU ykih zkRsuMxkU fe RòÍík fiMku Ëe ò Mkfíke ni !

Þkn hnu ! RLk shkRË fk {wíkk-÷yk {ËkuO fe ykr¾hík

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {íkoçkk Mkwçn ykih ËMk {íkoçkk þk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík furËLk {uhe þVkyík r{÷uøke.

180

fu r÷Þu ¼e f{ íkçkkn fwLk Lknª.

Mkwðk÷ : çkÂå[ÞkU fku rfMk Mkqhík fe íkk’÷e{ Ëe òyu ?

sðkçk : çkÂå[ÞkU fku Mkq-híkwLLkqh fe íkk’÷e{ Ëe òyu ykih RMk Mkqhík fk

íkhs{k ð ík^Mkeh ÃkZkÞk òyu [wLkkL[u nwÍqh {wVeÍwLLkqh,

ViÍu økLsqh, þknu økÞqh fk Vh{kLku LkqÁLk

y÷k Lkqh ni : yÃkLke ykihíkkU fku fkíkLkk rMk¾kyku (ÃkwhkLku

Í{kLku {U fÃkzk ½hkU {U çkwLkk òíkk Úkk WMku fkíkLkk fníku ni RMk

nËeMk fk {õMkqË Þun ni rf RLnU MkeLkk, ÃkehkuLkk, ðøkihk

¾kLkøke W{qh rMk¾kyku) ykih RLnU “Mkq-híkwLLkqh” fe íkk’÷e{

Ëku. (y÷ {wMíkËhf, rs. 3, Mk. 158, nËeMk : 3546) {Lfq÷ ni :

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk yççkkMk

Lku Mkq-híkwLLkqh fku {kirMk{u ns {U r{Bçkh Ãkh rík÷kðík Vh{kÞk

ykih RMk fe yiMke LkVeMk Ãkihkyuu {U ík~hen Vh{kE rf yøkh

Y{e WMku MkwLk ÷uíku íkku {wMkÕ{kLk nku òíku. (ík^Mkehu {Ëkrhf, Mk. 793)

Mkqhyu Lkqh yXkhðU Ãkkhu {U ni, RMk {U 9 Áfqy ykih

64 ykÞíku {wçkk-hfk ni. ÷zrfÞkU fku RMk fe ÍYh íkk’÷e{

Ëe òyu çkÂÕf ík{k{ ne RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e

çknLkku fku RMk fk íkhs{k ð ík^Mkeh ÃkZLkk [krnÞu.

Mkwðk÷ : Mkqhyu Lkqh fe ík^Mkeh fkiLk Mke ÃkZU ?

181


sðkçk : ¾ÍkRLkw÷ RhVkLk Þk LkqÁ÷ RhVkLk Mku ÃkZ ÷ersÞu. {ÍeË

{wVMMk÷ ík^Mkeh ÃkZLkk [knU íkku ¾÷e÷w÷ W-÷{k nÍhíku

¾÷e÷u r{Õ÷ík{w íke {wnB{Ë ¾÷e÷ ¾kLk fkrËhe çk-hfkíke

{khnhðe fe “Mkq-híkwLLkqh” fe ík^Mkeh “[kËh

ykih [kh Ëeðkhe” fk {wíkk-÷yk Vh{kRÞu. RMk ík^Mkeh

fe ¾kMk ¾qçke Þun ni rf RMk {U íkhs{k fLÍw÷ E{kLk

þheV Mku r÷Þk økÞk ni.

{I VuþLk yuçk÷ ÚkeRM÷k{e çknLkku ! MkwLLkíkkU ¼he íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke {knku÷ Mku nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu, yuf {wçkÂÕ÷økyu

Ëk’ðíku RM÷k{e Lku Ëk’ðíku RM÷k{e {U yÃkLke þw{qr÷GÞík fu òu

yMçkkçk çkÞkLk rfÞu ðkun MkwLkLku Mku íkyÕ÷wf h¾íku ni, [wLkkL[u

yuf RM÷k{e çknLk fu íknhehe çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf

{I rLkík Lkyu VuþLk fu fÃkzu ÃknLkk fhíke ykih çku ÃkËko ne ½h Mku

rLkf÷ òÞk fhíke Úke. yuf {híkçkk [LË RM÷k{e çknLku

n{khu ½h yk# ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fe

çk-h-fíku t çkíkkík u nwyu n{khu ½h {U Mk wLLkíkk U ¼hk

RÂßík{ky fhLku fe RòÍík {ktøke. n{ Lku çk ¾wþe

RòÍík Ëe, ykr¾h RÂßík{ky fk rËLk ¼e yk økÞk,


182

{I ¾wË ¼e WMk RÂßík{ky {U þhef nwE, {wÍu RM÷k{eçknLkku fe MkkËøke, nwMLku yÏ÷kf ykih {-ËLke fk{ fhLku fkyLËkÍ çknwík ÃkMkLË ykÞk rçk÷ ¾wMkqMk rh¬ík ytøkuÍ ËwykMku {I çknwík {w-íkyÂMMkh nwE, yiMke Ëwyk {I Lku Ãkn÷e {íkoçkkMkwLke Úke. Þqt RMk RÂßík{ky fe çk-h-fík Mku {wÍu økwLkknkU Mkuíkkiçkk LkMkeçk nwE ykih {I {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nkuøkE. VuþLk íkfo fh fu {I Lku ¼e MkkËøke yÃkLkk ÷e ykihyçk Íi÷e Mkín fe rÍB{uËkh fe nirMkGÞík Mku Ëk’ðíku RM÷k{efk {-ËLke fk{ fh fu yÃkLke ykr¾hík çkLkkLku fu r÷Þu fkuþktnqt, {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fk òhe fËko yuf fuMkuxçkÞkLk hkuÍkLkk MkwLkLku fk ¼e {k’{q÷ ni. {I yÕ÷kn íkyk÷kfk þw¢ yËk fhíke nqt rf WMk Lku {wÍu RíkLkk ÃÞkhk {-ËLke{knku÷ yíkk rfÞk, yi fkþ ! nh RM÷k{e çknLk Ëk’ðíkuRM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nku òyu.

{wMfhk fh çkkík fhLkk MkwLLkík niRM÷k{e çknLkku ! {Mk÷ {þnqh ni rf “ÃÞkMku fku fqtyut ÃkhòLkk Ãkzíkk ni” {økh RMk {-ËLke çknkh {U Þun f{k÷

{kisqË ni rf fqtykt ¾wË [÷ fh ÃÞkMke fu ½h yk Ãknwt[k !

Þk’Lke RM÷k{e çknLkkU Lku ¾wË yk fh WMk {kìzLko RM÷k{e


183

çknLk fu ½h {U MkwLLkíkkU ¼hk RÂßík{ky rfÞk òuu rf WMk

fe íkõËeh MktðhLku ykih WMk Ãkh {-ËLke htøk [ZLku fk

Mkçkçk çkLk økÞk ! ðkfuE ½h ½h ò fh, ¾wþ ¾wÕfe fu

MkkÚk {wMfhk fh {-ËLke Vq÷ ÷wxkLkk çknwík Mkkut fe rçkøkzÞkt

çkLkk Ëuíkk ni. {wMfhk fh økw ík-økq fhLkk MkwLLkík

ni. yøkh fkuE Þqtne çkíkkihu ykËík {wMfhk fh çkkík fhtu íkku

WMku yËkyu MkwLLkík fk Mkðkçk Lknª r{÷uøkk, çkkík fhíku

ðõík rË÷ {U Þun rLkGÞík fhLke nkuøke rf {I yËkyu MkwLLkík fu

r÷Þu {wMfhk fh çkkík fYtøkk (Þk fYtøke). fkþ ! n{u yËkyu

MkwLLkík fe rLkGÞík Mku {wMfhk fh çkkík fhLku fe ykËík

LkMkeçk nku òyu. RMk rÍBLk {U yuf {-ËLke Vq÷ fçkq÷

Vh{kRÞu. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{u ËhËk

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq ËhËk fu

{w-íkyÂÕ÷f Vh{kíke nti rf ðkun nh çkkík {wMfhk fh rfÞk

fhíku, sçk {I Lku WLk Mku RMk çkkhu {U ÃkqAk íkku WLnkU Lku

sðkçk rËÞk, “{I Lku LkrçkGÞu yfh{ fku

Ëu¾k rf ykÃk ËkihkLku økw^ík-økq {wMfhkíku hníku Úku.”

({fkrh{w÷ yÏ÷kf r÷¥k-çkhkLke, hf{ : 21)


184

õÞk yks f÷ ÃkËko ÍYhe Lknª ?Mkwðk÷ : “yks f÷ ÃkËko ÍYhe Lknª” yiMkk fnLkk fiMkk ni ?

sðkçk : RMk íkhn fnLkk RÂLíknkE n{kfík ð snk÷ík ykih rLknkÞík

ne MkÏík çkkík ni. RMk rfM{ fu fr÷{kík Mku {wí÷fLk ÃkËuo fe

VŠÍGÞík fu RLfkh fk RÍTnkh nkuíkk ni ykih rMkhu Mku ÃkËuo fe

VŠÍGÞík ne fk RLfkh fw£ ni, y÷çk¥kk yøkh fkuE ÃkËuo fe

VŠÍGÞík fk fkR÷ ni {økh ÃkËuo fe rfMke ¾kMk LkkuRGÞík

(Þk’Lke {ÏMkqMk íkÍo) fk RLfkh fhíkk ni rsMk fk íkyÕ÷wf

ÍYrhÞkíku ËeLk Mku Lknª íkku rVh nwõ{u fw£ Lknª.

ykÃk íkku ½h fu ykË{e nI !Mkwðk÷ : RMk íkhn fnLkk fiMkk, rf “Ãkeh Mku õÞk ÃkËko ! Ãkeh Mkkrnçk

Mku ¼e ¼÷k fkuE ÃkËko nkuíkk ni !” Þk Lkk {nh{ rh~íkuËkhkU,

ÃkzkurMkÞkU Þk ½h {U ykLku òLku ðk÷u {ÏMkqMk ÷kuøkkU fu

{w-íkyÂÕ÷f RMk íkhn fn ËuLkk rf, “ykÃk íkku ½h fu

ykË{e ni ykÃk Mku õÞk ÃkËko fhLkk !”

sðkçk : Þun ¼e MkhkMkh n{kfík ð snk÷ík ni RMk íkhn fe çkkíkU

fnLku ðk÷u íkkiçkk fhut. Lkk {nh{ Ãkeh Mkkrnçk Mku ykih nh

ysTLkçke rh~íkuËkh, ËkuMíkËkh ykih yn÷u sðkh (Þk’Lke


185

ÃkzkurMkÞkU) Mku ÃkËko ni.

{Ëo fu nkÚk Mku [qrzÞkt ÃknLkLkkMkwðk÷ : ykihík ysLkçke {rLknkh (Þk’Lke [qrzÞkt çku[Lku ðk÷u) fu

nkÚkkU {U yÃkLkk nkÚk Ëu fh WMk Mku [qrzÞkt ÃknLk Mkfíke ni

Þk Lknª ?

sðkçk : yiMkk fhLku ðk÷e ykihík økwLknøkkh ykih snLLk{ fe MkÍkðkh

ni yøkh þkunh ð {nkrh{ økihík Lk ¾kyut ykih çkk ðwsqËu

fwËhík Lk hkUfu íkku ðkun ¼e “ËGÞqMk” ykih snLLk{ fu nfËkh

ni. yøkh þkunh yÃkLke Íkiò fku RMk nk÷ {U Ëu¾ ÷u rf

rfMke økih {Ëo Lku WMk fk nkÚk Ãkfzk nwðk ni íkku {hLku {khLku fu

r÷Þu íkGÞkh nku òyu {økh MkË fhkuz y^MkkuMk ! Þune çkeðe

sçk [qrzÞkt ÃknLkLku fu r÷Þu økih {Ëo fu nkÚkkU {U nkÚk Ëu Ëuíke

ni íkku þkunh fk ¾qLk rçkÕfw÷ ¼e òuþ Lknª {khíkk ! {uhu

ykfk yk’÷k nÍhík Mku sçk {rLknkh fu nkÚkkU

[qrzÞkt ÃknLkLku fu çkkhu {U nwõ{u þh-E ËhÞk^ík rfÞk økÞk

íkku Vh{kÞk : nhk{ nhk{ nhk{ ni, nkÚk rË¾kLkk økih {Ëo

fku nhk{ ni, WMk fu nkÚk {U nkÚk ËuLkk nhk{ ni òu {Ëo

yÃkLke ykihíkkU fu MkkÚk RMku hðk h¾íku ni ðkun ËGÞqMk ni.



186


187

ÃkËko fhLku {U {wykþhu Mku zh ÷økíkk niMkwðk÷ : ÷kuøk fníku nI : sðkLk çkuxe fku ÃkËko fhðkíku nwyu RMk {wykþhu

Mku zh ÷økíkk ni, rh~íkuËkh íkhn íkhn fe çkkíkU çkLkkíku ni !

sðkçk : {wMkÕ{kLk fku {wykþhu Mku Lknª yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k

Mku zhLkk [krnÞu. fwhykLku Ãkkf fu Ãkn÷u Ãkkhu Mkq-híkw÷

çk-fhn fe [k÷eMkðª ykÞíku fhe{k {U RþkoË nkuíkk ni :


¾kMk {uhk ne zh h¾ku.

òu fkuE nfefe {k’LkkU {U yÕ÷kn íkyk÷k Mku zhíkk ni,

yÕ÷kn WMk fe økiçk Mku {ËË Vh{kíkk ykih ÷kuøkkU fu

rË÷kU {U WMk fe niçkík zk÷ Ëuíkk ni.

rnfkÞík : yuf çkwÍwøko fku fkrVhkU Lku ½uh r÷Þk ykih

ík÷ðkhtu Mkkiík fh þneË fhLku ÷Ãkfu {økh Mkçk fk ík÷ðkh

ðk÷k nkÚk þ÷ (Þk’Lke MkwLk) nku økÞk ykih ðkh Lk fh

Mkfu. Þun Ëu¾ fh ðkun çkwÍwøko y~fçkkh nku økyu. fw^Vkh

Lku {w-íkyÂßsçk nku fh fnk : Þun hkiLkk fiMkk ! ykÃk fku

íkku ¾wþ nkuLkk [krnÞu rf òLk çk[ økE. Vh{kÞk : {wÍu

RMk çkkík Lku Á÷k rËÞk rf {I þnkËík fe MkykËík Mku

{nY{ nku økÞk ! yøkh íkw{ ÷kuøk {wÍu fí÷ fh Ëuíkku íkku


188

{uhe EË nku òíke rf hn{íku ¾wËk ðLËe Mku sLLkík fk

nfËkh çkLk òíkk. Þun E{kLk y^hkuÍ sðkçk MkwLk fh

Mkkhu fw^Vkh {wMkÕ{kLk nku økyu. yÕ÷kn

íkyk÷k fu rMkðk rfMke Mku Lk zhLku ðk÷u WLk çkwÍwøko

Lku WLk fu { T÷qÍ çkkÍqykut Ãkh yÃkLkk {wçkkhf

nkÚk Vihk íkku yÕ÷kn Lku Mkçk fu nkÚk ËwÁMík Vh{k

rËÞu. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu

n{khe {ÂøVhík nku.

rLkf÷ òyu rË÷ Mku {uhu ¾kiVu ËwLÞk íkwÍe Mku zYt {I MkËk Þk R÷kne

íkuhu ¾kiV Mku íkuhu zh Mku n{uþk {I ÚkhÚkh hnqt fktÃkíkk Þk R÷kne

õÞk ½h {U {ÂGÞík nku òyu íkçk ¼e ÃkËko ÍYhe ni ?Mkwðk÷ : yøkh ½h {U {ÂGÞík nku òyu ykih íkk’rÍGÞík fu r÷Þu

÷kuøkkU fe yk-{Ëku h^ík nku, õÞk yiMke R{hsLMke {U ¼e

ÃkËuo fk ¾Þk÷ h¾Lkk ÍYhe ni ?

sðkçk : yiMku {kify Ãkh íkku yÃkLke {kiík rÍÞkËk ÞkË ykLke [krnÞu.

sçk {kiík rÍÞkËk ÞkË ykyu íkku økwLkknkU Mku çk[Lku fk

ÍunTLk ¼e rÍÞkËk çkLkíkk ni. [qtrf çku ÃkËoøke ¼e økwLkkn ð


189

nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni RMk r÷Þu

yiMku {kify Ãkh økihík {LË ykih ¾kiVu ¾wËk h¾Lku

ðkr÷ÞkU fk ÃkËko rÍÞkËk MkÏík nku òíkk ni [wLkkL[u

çkuxk ¾kuÞk ni nÞk Lknª ¾kuEnÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{u ¾Õ÷kË fk çkuxk

støk {U þneË nku økÞk. ykÃk WLk fu çkkhu {U

{k’÷q{kík nkrMk÷ fhLku fu r÷Þu [unhu Ãkh rLkfkçk zk÷u çkk

ÃkËko çkkhøkknu rhMkk÷ík {u nkrÍh nwE,

RMk Ãkh rfMke Lku nihík Mku fnk : RMk ðõík ¼e ykÃk Lku {wtn

Ãkh rLkfkçk zk÷k ni ! fnLku ÷økª : “{I Lku çkuxk ÍYh ¾kuÞk

ni, nÞk Lknª ¾kuE.” (Mkw-LkLkw yçke ËkðqË, rs. 3, Mk. 9, nËeMk :

2488) yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu

n{khe {ÂøVhík nku.

Ëu¾k ykÃk Lku ! çkuxk þneË nku òLku fu çkk ðwsqË MkÂGÞ-ËíkwLkk

WB{u ¾Õ÷kË Lku “ÃkËko” çkh fhkh h¾k. nf

çkkík Þun ni rf rË÷ {U ¾kiVu ¾wËk ykih ynfk{u

þheyík Ãkh y{÷ fhLku fk sÍTçkk nku íkku {wÂ~f÷ Mku {wÂ~f÷


190

fk{ ¼e ykMkkLk nku òíkk ni ykih òu Lk^Mk fe ne÷k

MkkrÍÞkU {U yk òyu WMk fu r÷Þu ykMkkLk Mku ykMkkLk fk{

¼e {wÂ~f÷ nku fh hn òíkk ni. ÞfeLkLk yÕ÷knw íkÔðkçk

fu yÍkçk Mku zh fh Úkkuze çknwík íkõ÷eV WXk fh ÃkËuo

fe ÃkkçkLËe fh ÷e òyu íkku Þun fkuE çknwík rÍÞkËk {wÂ~f÷

fk{ Lknª. ðhLkk yÍkçku snLLk{ fe íkõ÷eV nhrøkÍ

Mkne Lknª òyuøke. yøkh fkuE nwõ{u R÷kne Ãkh

y{÷ fhLku fk yÍT{u {wMkB{{ fh ÷u íkku çkuþf yÕ÷kn

WMk fu r÷Þu ykMkkLke Vhkn{ fh Ëuíkk ni.

çkuxe fu øk÷u fk ËËo Ëqh nku økÞkRM÷k{e çknLkku ! ynfk{u þheyík Ãkh y{÷ fhLku fk sÍTçkk

ÃkkLku fk yuf çkuníkheLk Íheyk íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe

yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke

fkrV÷kU {U {-ËLke ykfk fe ykrþfkykut fu

MkkÚk MkwLLkíkkU ¼hk MkVh ¼e ni. yøkh MkVh fe Mkå[e rLkGÞík

fh ÷e òyu ykih rfMke ðsn Mku MkVh LkMkeçk Lk nku íkçk ¼e

çkuzk Ãkkh ni. {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fe rLkGÞík

fhLku ðk÷e yuf ¾wþ LkMkeçk fe E{kLk y^hkuÍ rnfkÞík

MkwrLkÞu ykih Íqr{Þu, [wLkkL[u çkkçkw÷ RM÷k{ (rMkLÄ) fe


191

yuf RM÷k{e çknLk fk fwA RMk íkhn fk çkÞkLk ni rf {uheçkuxe øk÷u fu ËËo {U {wçík÷k Úke, fkVe R÷ks fhðkÞk {økhykhk{ Lknª ykÞk. {I Lku RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u{U MkVh fe rLkGÞík fh ÷e. {uhk nwMLku ÍLk ni rf EMkrLkGÞík fe çk-h-fík Mku {uhe çkuxe fku rMknTník r{÷ økErVh {I Lku yÃkLke rLkGÞík fu {wíkkrçkf RM÷k{e çknLkkU fu{-ËLke fkrV÷u {U MkVh ¼e rfÞk

VÍT÷ fe çkkrhþU hn{íkU Lku’{íku økh íkwBnu [krnyut fkrV÷u {U [÷kuËqh çke{krhÞkt ykih ÃkhuþkrLkÞkt nkUøke çkMk [÷ ÃkzU fkrV÷u {U [÷ku

økih {nTh{k Mku íkk’rÍGÞík fh Mkfíku nI Þk Lknª ?Mkwðk÷ : yøkh rfMke økih {nTh{k fk yÍeÍ Vkiík nku òyu íkku økih

{nh{ íkk’rÍGÞík fhu Þk Lknª ?sðkçk :Lknª. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefnnÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{eVh{kíku nI : ykihík fku WMk fu {nkrh{ ne íkk’rÍGÞík fhU.

(çknkhu þheyík rnMMkk : 4, Mk. 201, {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk)

økih {nh{ fe RÞkËík fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : õÞk økih {nh{ ykih økih {nTh{k çke{khe {U yuf ËqMkhu fku

RÞkËík ¼e Lk fhU ?


192

sðkçk : S Lknª. RMk íkhn yuf ËqMkhu fe íkhV høçkík çkZLku fk

MkÏík yLËuþk ni òu rf íkçkkn fwLk ni.

Í[øke fu {w-íkyÂÕ÷f Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : õÞk {Ëo Mku Í[øke fhðkE ò Mkfíke ni ?

sðkçk : þkunh fu R÷kðk fkuE ¼e {Ëo Í[øke Lk fhðkyu õÞq trf

RMk fk{ {U MkÏík çku ÃkËoøke nkuíke ni. yøkh {wÂBfLk nku íkku

½h Ãkh ne {wMkÕ{kLk ËkE (MIDWIFE) fe r¾Ë{kík nkrMk÷

fe òyut. ðhLkk yiMku yMÃkíkk÷ {U íkhfeçk çkLkkE òyu

snkt rMkVo {wMkÕ{kLk ¾ðkíkeLk ne Þun r¾Ë{kík yLò{

Ëuíke nkU. yMÃkíkk÷ {ut Lkk{ fk RÂLËhkÍ fhðkLku Mku Ãkn÷u

{k’÷q{kík fh ÷uLke ÍYhe ni ðhLkk yõMkh {Ëo zkìõxh

ykih rçk÷ ¾wMkqMk økðLko{uLx fu yMÃkíkk÷kU {U {uzef÷

MxqzLxTMk ¼e ðÍTyu nB÷ (DELIVERY) fu fk{ {U rnMMkk

÷uíku ni. ÞkË hnu ! fkrVhk ykihík Mku {wMkÕ{kLk ykihík fk

yiMkk ne ÃkËko ni siMkk økih {Ëo Mku.

fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLku fk {My÷kMkwðk÷ : fw^Vkh fu yõMkrhGÞíke {wÕf {U yõMkh ËkRÞkt fkrVhk

nkuíke ni, yiMke Mkqhík {U Í[øke fu {wyk-{÷kík {U MkÏík

nhs fk Mkk{Lkk ni. hnLkw{kE Vh{k fh RLËÕ÷kn {ksqh


193

ykih RLËLLkkMk {~fqh nkU.

sðkçk : {wMkÕ{kLk ykihík fu r÷Þu n÷k÷ Lknª rf fkrVhk ykihík fu

Mkk{Lku rMkºk ¾ku÷u. RMk Mku RÂßíkLkkçk (çk[Lkk) ÷krÍ{

ni. sçk íkf {wMkÕ{kLk ËkE r{÷ Mkfíke nku ykih ðkun

ËwÁMík fk{ Mkh yLò{ Ëu Mkfíke nku íkku fkrVhk Mku nhrøkÍ

Þun fk{ Lk fhðkÞk òyu. nkt yøkh {sçkqhe nku ykih

{wMkÕ{kLk ËkE Lk r{÷ Mkfu siMkk rf Mkwðk÷ {U rÍ¢ ni íkku

yiMke MkÏík {sçkqhe {U fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLku {U

{wÍk-Þfk Lknª.

Mkwðk÷ : ¼k¼e fe Í[øke fu {kify Ãkh Ëuðh Þk suX Ëu¾Lku, çkå[u

fe {wçkkhf çkkË ËuLku òyu Þk Lknª. ?

sðkçk : ¼k¼e ykih rfMke ¼e økih {nTh{k fku Ëu¾Lku ykih {wçkkhf

çkkË ËuLku fu r÷Þu òLkk MkÏík rVíkLkkU fk ËhðkÍk ¾ku÷Lkk ni.

õÞk rË÷ fk ÃkËko fkVe ni ?Mkwðk÷ : çkk’Í çku ÃkËko ykihíkU fníke ni, “Vfík rË÷ fk ÃkËko nkuLkk

[krnÞu” RMk fe õÞk nfefík ni ?

sðkçk : Þun þiíkkLk fk çknwík çkzk ykih çkwhk ðkh ni ykih RMk fki÷u

çkËíkh yÍ çkki÷ {U WLk fwhykLke ykÞíku {wçkk-hfk fu


194

RLfkh fk Ãkn÷q ni rsLk {U Íkrnhe rsM{ fku ÃkËu o {UAwÃkkLku fk nwõ{ rËÞk økÞk ni, {-Mk÷Lk Ãkkhn 22

Mkq-híkw÷ ynÍkçk ykÞík LkBçkh 33 {U Vh{kÞk økÞk,íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih yÃkLku ½hkU {U Xnhe hnku ykih çku

ÃkËko Lk hnku siMku yøk÷e òrnr÷GÞík fe çku ÃkËoøke. RMke Mkqhíkfku ykÞík LkBçkh 59 {U ni : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi

Lkçke ! yÃkLke çkerçkÞkU ykih Mkkrnçk ÍkrËÞkU ykih {wMkÕ{kLkkU fe

ykihíkkU Mku Vh{k Ëku rf yÃkLke [kËhkU fk yuf rnMMkk yÃkLku {wtn Ãkh

zk÷u hnU RÕ¾. Mkq-híkwLLkqh fe ykÞík LkBçkh 31 {U ni :íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih yÃkLkk çkLkkð Lk rË¾kyut RÕ¾.òu rsM{ fu ÃkËuo fk {wí÷fLk RLfkh fhu ykih fnu rf

“rMkVo rË÷ fk ÃkËko nkuLkk [krnÞu” WMk fk E{kLk òíkk

hnk. {økh yiMkk fnLku fu çkk ðwsqË Þun ykihík ({whíkÆk

nku òLku fu çkk ðwsqË) rLkfkn Mku Lk rLkf÷e, ykih Lk WMkuhðk (Þk’Lke òRÍ) ni fu çkk’Ëu RM÷k{ rfMke ËqMkhu MkurLkfkn fh ÷u, nkt ([qtfu ðkun yÃkLku RhríkËkË fu Mkçkçk

yÃkLku þkunh Ãkh nhk{ nku [wfe ni r÷nkÍk) çkk’Ëu (fçkq÷u)

RM÷k{, Mkkrçkfk þkunh ne Mku íkßËeËu rLkfkn Ãkh {sçkqhfe òyuøke. ykih {wheË nkuLkk [knu íkku rfMke ¼e ò{uy


195

þhkRík Ãkeh Mku çkiyík nku òyu. y÷çk¥kk yøkh fkuE ÃkËuofe VŠÍGÞík fk fkR÷ ni {økh ÃkËuo fe rfMke ¾kMk LkkiRGÞík(Þk’Lke {ÏMkqMk íkÍo) fk RLfkh fhíkk ni rsMk fk íkyÕ÷wfÍYrhÞkíku ËeLk Mku Lknª íkku rVh nwõ{u fw£ Lknª.

fw£ Mku íkkiçkk LkeÍ íksËeËu E{kLk ð íksËeËu rLkfkn fkíkhefk {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe íkhV Mku þkyuy fËko 16

Mk-Vnkík fu {wÏíkMkh rhMkk÷u “28 fr÷{kíku fw£” Mku Ëu¾÷ersÞu. yÕ÷kn n{khk E{kLk Mk÷k{ík h¾uu.

nfefík íkku Þun ni rf “Íkrnh” rË÷ fk Lkw{kRLËk ni, rË÷yåAk nkuøkk íkku RMk fk yMkh ¾krhs {U ¼e Íkrnhnkuøkk r÷nkÍk ÃkËko ðkune fhuøke rsMk fk rË÷ yåAk ykihyÕ÷kn fe Ríkkyík fe íkhV {kR÷ nkuøkk [wLkkL[uyk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : Þun ¾Þk÷ rfçkkríkLk (Þk’Lke rË÷) MkkV nkuLkk [krnÞu Íkrnh fiMkk nenku, {nTÍ çkkrík÷ ni. nËeMk {U Vh{kÞk rf RMk fk rË÷Xef nkuíkk íkku Íkrnh ykÃk (Þk’Lke ¾wË ne) Xef nku òíkk.


ÍunTLke {heÍ íkLËwÁMík nku økÞkRM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fe


196

çk-h-fíkkU fu õÞk fnLku ! RLk çk-h-fíkkU fku ÷qxLku fe ykËík

çkLkkLku fu r÷Þu ykÃk ¼e Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{kykík {U rþhfík fe MkykËík nkrMk÷ fersÞu.

ykÃk fu {MkkR÷ nihík ytøkuÍ íkkih Ãkh n÷ nkUøku

ykih yÕ÷kn fu VÍT÷ku fh{ Mku økiçke R{ËkËU nkUøke,

[wLkkL[u fnhkuz Ãk¬k (Ãktòçk, ÃkkrfMíkkLk) fe yuf RM÷k{e

çknLk fu íknhehe çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni rf {uhu Akuxu ¼kE

½hu÷q Lkk [krfÞkU, íktøkËÂMíkÞkU ðøkihk ÃkhuþkrLkÞkU fu Mkçkçk

{wMkÕMk÷ xuLþLk (Þk’Lke ÍunTLke Ëçkkð) {U {wçík÷k hnLku fe

ðsn Mku h^íkk h^íkk ÍunTLke {heÍ çkLk økyu Úku ykih Q÷ Vq÷

çkfíku hníku Úku, Þnkt íkf rf yÃkLku nkÚkkU yÃkLke

òLk ÷uLku Þk’Lke ¾wËfwþe fu çkkhu {U Mkku[Lku ÷øku Úku. {wÍu WLk fe

nk÷ík Ãkh çkzk íkhMk ykíkk {økh {I yuf çku çkMk ykihík õÞk

fh Mkfíke Úke. {I Ãkn÷u ne Mku Ëk’ðíku RM÷k{e fu

MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fhíke Úke, ðnkt {I Lku ¼kE

òLk fe rMknTník Þkçke fu r÷Þu røkzrøkzk fh Ëwyk {ktøkLke

þwYy fh Ëª. fwA ne yMkko økwÍhk Úkk rf {uhu ¼kE fku yÕ÷knw

þkVe Lku rþVk yíkk Vh{k Ëe. yçk ðkun

yB{e ykih yççkq fe RÍTÍík ykih WLk fk yunríkhk{ fhLku fu


197

çkkRMk WLk fe ykt¾kU fu íkkhu çkLk [wfu ni.

yi hÍk nh fk{ fk Rf ðõík ni

rË÷ fku ¼e ykhk{ nku ne òyuøkk

RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U

rþhfík fe fiMke çk-h-fík ni. Þun çkkík n{uþk ÞkË hr¾Þu

rf RÂßík{ky fe nkrÍhe {U rMkVo ËwLÞkðe {MkkR÷ fu

n÷ ne fe rLkGÞík Lk fe òyu. ík-÷çku RÕ{ ykih Mkðkçku

ykr¾hík f{kLku fe ¼e rLkGÞíku ÍYh fhLke [krnÞU.

RM÷k{e çknLkk u fk þh-E ÃkËu o f u MkkÚk

ÃkkrfMíkkLk fu çku þw{kh þnhkU ykih ËwLÞk fu {wÏíkr÷V

{wÕfkU {U {w-íkyrÆË {fk{kík Ãkh n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{kykík nkuíku nI, nh RM÷k{e çknLk fku [krnÞu rf

Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U Lk rMkVo ¾wË

rþhfík fhu çkÂÕf Ëeøkh RM÷k{e çknLkkU Mku Ãkwh íkÃkkf

íkhefu Ãkh {w÷kfkík fh fu ¾qçk RÂLVhkËe fkurþþ fhu ykih

WLk fku RÂßík{ky fe rþhfík fe Ëk’ðík Ëuíke hnu.


198

{-ËLke Vq÷ : nÍhíku MkÂGÞËwLkk òrçkh Mku rhðkÞík ni,

þnLþknu {ËeLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, Mkkrnçku {wy¥kh

ÃkMkeLkk, çkkRMk u Lk wÍ q÷ u MkfeLkk, ViÍ økLSLkkLku Vh{Þk : “nh Lkufe Mk-Ëfk ni ykih

íkwBnkhk yÃkLku ¼kE Mku ¾LËk ÃkuþkLke Mku r{÷Lkk ¼e Lkufe

ni ykih yÃkLku zku÷ Mku yÃkLku ¼kE fu çkhíkLk {U ÃkkLke

zk÷Lkk ¼e Lkufe ni.”

({wMLkËu yn{Ë rçkLk nBçk÷, rs. 5 Mk. 111, nËeMk : 14715)

ÃkËko fhLku {U rÍsf nkuíke nku íkku.....Mkwðk÷ : {knku÷ çknwík yuzðkLMk ykih VuþLk ÃkhMíke yk{ ni, þh-E

ÃkËko fhíku nwyu rÍsf {nMkqMk nkuíke ni õÞk rfÞk òyu ?

sðkçk : þh-E ÃkËko íkfo Lk rfÞk òyu rf Þun yÍe{ Lkufe ni ykihçkuÃkËoøke MkÏík økwLkkn. ÃkËko fhLku {U rsíkLke íkõ÷eV rÍÞkËk

nkuøke WíkLkk ne Mkðkçk ¼e rÍÞkËk r{÷uøkk.

{Lfq÷ ni : Þk’Lke “y^Í÷ íkheLk

RçkkËík ðkun ni rsMk {ut Ín{ík rÍÞkËk nku.” (f~Vq÷

r¾Vk, rs. 1, Mk. 141) R{k{ þ-hV wÆeLk Lk-ððe

Vh{kíku nI : RçkkËík {U {þ¬ík ykih ¾[o


199

rÍÞkËk nkuLku Mku Mkðkçk ykih VÍe÷ík ¼e rÍÞkËk nku

òíke ni. (þnuo Mknen {wÂM÷{ r÷LLk-ððe, rs. 1, Mk.390) nÍhíku

MkÂGÞËwLkk W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ Vh{kíku

nI : y^Í÷ íkheLk y{÷ ðkun ni rsMk fu r÷Þu Lk^MkkU fku

{sçkqh nkuLkk Ãkzu. (Rr¥knkVwMMkk-Ëíkw÷ {w¥kfeLk r÷ÍTÍwçkiËe, rs.

11, Mk. 10) nÍhíku MkÂGÞËwLkk Rçkúkne{ rçkLk yËn{

Vh{kíku nI : “òu y{÷ ËwLÞk {U rsMk fËh

Ëw~ðkh nkuøkk çkhkuÍu rfÞk{ík {eÍkLku y{÷ {U WMke fËh

ðÍTLkËkh nkuøkk.” (íkÂÍTfhíkw÷ ykir÷Þk, Mk. 95, {w÷Ï¾MkLk)

nkt yøkh rfMke fu yÃkLku ne rË÷ {ut ¾kux nku íkku õÞk fn

Mkfíku nI ! {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke

yn{Ë Þkh ¾kLk LkqÁ÷ RhVkLk MkVnk 318

Ãkh Vh{kíku nI : “rsMk fku økwLkkn ykMkkLk {k’÷q{ nkU

ykih Lkuf fk{ ¼khe, Mk{Íku WMk fu rË÷ {U rLkVkf ni,

yÕ÷kn {nVqÍ h¾u.”

çkeçke Vkrík{k fu fVLk fk ¼e ÃkËko !Mkwðk÷ : fníku ni, çkeçke Vkrík{k fku WLk fu fVLk Ãkh

rfMke økih {Ëo fe LkÍh ÃkzLkk ¼e ÃkMkLË Lkne Úkk !


200

sðkçk : çkuþf ! Mkhfkhu {ËeLkk fu rðMkk÷u Íkrnhe fu

çkk’Ë ¾kíkqLku sLLkík, þnÍkrËÞu fkiLkiLk, nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk

Vkrík-{íkwÍTÍnhk Ãkh øk{u {wMíkVk

fk RMk fËh øk-÷çkk nwðk rf ykÃk fu ÷çkkU

fe {wMfhknx ne ¾í{ nku økE ! yÃkLku rðMkk÷ Mku fç÷

rMkVo yuf ne çkkh {wMfhkíke Ëu¾e økE. RMk fk ðkrfyk

fwA Þqt ni : nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ¾kíkqLku sLLkík

fku Þun ík~ðeþ Úke rf W{ú ¼h íkku økih {Ëkuo fe LkÍhkU Mku

¾wË fku çk[kyu h¾k ni yçk fnª çkk’Ëu ðVkík {uhe fVLk

Ãkkuþ ÷kþ ne Ãkh ÷kuøkkU fe LkÍh Lk Ãkz òyu. yuf {kify

Ãkh nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk yM{k rçkLíku W{iMk

Lku fnk : {I Lku nçþk {U Ëu¾k ni rf sLkkÍu Ãkh ËhÏík fe

þk¾U çkktÄ fh yuf zku÷e fe Mke Mkqhík çkLkk fh WMk Ãkh

ÃkËko zk÷ Ëuíku ni. rVh WLnkU Lku ¾sqh fe þk¾U {tøkðk fh

WLnU òuz fh WMk Ãkh fÃkzk íkkLk fh MkÂGÞËn ¾kíkqLku sLLkík

fku rË¾kÞk. ykÃk çknwík ¾wþ nwE ykih ÷çkkU

Ãkh {wMfhknx yk økE. çkMk Þune yuf {wMfhknx Úke òu

Mkhfkhu {ËeLkk fu rðMkk÷u Íkrnhe fu çkk’Ë

Ëu¾e økE. (sÍTçkw÷ fw÷qçk {wíkso{, Mk. 231)

! MkÂGÞËn ¾kíkqLku sLLkík fu ÃkËuo

fe ¼e õÞk çkkík ni ! rfMke Lku rfíkLkk ÃÞkhk þu’h fnk ni :

[q Ínhk çkkþ yÍ {Ï÷qf YÃkkuþ

rf Ëh ykøkkuþ þççkehu çk çkeLke

(Þk’Lke nÍhík Vkrík{k Ínhk fe íkhn ÃkhnuÍ økkh ð

ÃkËkoËkh çkLkku íkkrf yÃkLke økkuË {U nÍhíku MkÂGÞËwLkk þççkehu Lkk{Ëkh

R{k{u nwMkiLk siMke yki÷kË Ëu¾ku)

çkeçke Vkrík{k fk Ãkw÷ rMkhkík Ãkh ¼e ÃkËkoMkwðk÷ : õÞk yn÷u {nþh ¼e MkÂGÞËn ¾kíkqLku sLLkík

fku Ãkw÷ rMkhkík Mku økwÍhíku Lknª Ëu¾ MkfUøku ?

sðkçk : nÍhíku yÕ÷k{k s÷k÷wÆeLk MkwÞqíke þkVuE

Lku y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík,

yr÷GÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk Mku rhðkÞík

fe ni rf Mkhfkhu Ëku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke

ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{, LkrçkGÞu {kuníkh{, {nçkqçku

hççku yfh{ Lku Vh{kÞk : sçk

rfÞk{ík fk rËLk nkuøkk íkku yuf {wLkkËe rLkËk fhuøkk. yi

yn÷u {ß{y ! yÃkLk u M kh Í wfkyk u yk t¾ U çkLË

fh ÷k u , í k k rf nÍhík u Vk r í k{k rçkLí k u { wnB{Ë u


201

{wMíkVk rMkhkík Mku økwÍhu

(y÷ òr{WMMkøkeh, Mk. 57, nËeMk : 822)

r{÷LkMkkhe fe çk-h-fíkUn{khe RM÷k{e çknLkkU fku ¼e ¾kíkqLku sLLkík, þnÍkrËÞu

fkiLkuLk, nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk Vkrík-{íkwÍTÍnhk

fe Mkehíku {wçkk-hfk Mku ËMko nkrMk÷ fhLkk [krnÞu. RM÷k{e

çknLkU Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nku

òyutøke ykih yÃkLku Þnkt nkuLku ðk÷u n^íkkðkh Ëk’ðíku

RM÷k{e fu RÂßík{ky {U rþhfík Vh{kíke hnUøke ykih

{-ËLke RLyk{kík Ãkh y{÷ fh fu rV¢u {ËeLkk fhíku nwyu

hkuÍkLkk rhMkk÷k Ãkwh fh fu yÃkLke rÍB{kËkh RM÷k{e

çknLk fku sBy fhðkíke hnUøke íkku çkuzk Ãkkh

nkuøkk. ykÃk fe Íkif y^ÍkE fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷u fe

yuf çknkh økkuþ økwÍkh ni, [wLkkL[u yuf RM÷k{e çknLk

fu çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf {I Lk{kÍkU fu {wyk-{÷u {tu

øk^÷ík fk rþfkh ykih yøÞkh fu VuþLk Ãkh rLkMkkh Úke.

rVÕ{u rzhk{U çkzu þkif Mku Ëu¾k fhíke Úke. yuf {híkçkk {I

rfMke fe Ëk’ðík Ãkh Ëk’ðíku RM÷k{e fu íkeLk hkuÍk çkiLk÷

yõðk{e MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky fe ykr¾he rLkþMík {U


202

yÃkLke yuf Mknu÷e fu MkkÚk þhef nwE. ðnkt Ëku RM÷k{e

çknLkkU Lku çkøkih rfMke òLk Ãkn[kLk fu n{khk fkVe

¾Þk÷ h¾k, n{U çkze yÃkLkkRGÞík Mku yÃkLku nÕfu {U

rçkXkÞk. nwMLku Rr¥kVkf Mku ðkun n{khu y÷kfu ne ferLkf÷e, WLnkU Lku n{U çkwÄ fu hkuÍ nkuLku ðk÷u RM÷k{e

çknLkkU fu y÷kfkE RÂßík{ky {U rþhfík fe Ëk’ðík

¼e Ëe {økh n{ Lku fkuE ¾kMk íkðßòun Lknª Ëe. RMk

fu çkk ðwsqË ¼e ðkun n{khu ½h RÂßík{ky fe Ëk’ðík

ËuLku fu r÷Þu íkþheV ÷u yk#. yçk {uhk rË÷ fwA ÃkMkeò

ykih {wÁÔðík {U WLk fk {kLk h¾íku nwyu nk{e ¼h ÷e

ykih Mkku[k [÷ku yuf y÷kfkE RÂßík{ky {U íkku rþhfík

fh ne ÷qt çkk’Ë {U Lknª òŸøke. {økh Ëk’ðíku RM÷k{e

ðk÷e ËeðkrLkÞkt {hnçkk ! WLnku Lku yÃkLkk rË÷ Lk

íkkuzk, {uhe ykr¾hík fe ¼÷kE fe ¾kríkh {uhk ÃkeAkLk Akuzk, þ^fík ð {nççkík fk rMkÂÕMk÷k çkhkçkh òhe

h¾k ykih ¾qçk r{÷LkMkkhe fu MkkÚk RÂLVhkËe fkurþþ

fhíke hnª. rçk÷ ykr¾h WLk fu nwMLku yÏ÷kf Lku {uhu

ÃkÚÚkh Mku ¼e MkÏík rË÷ fku {ku{ çkLkk ne rËÞk ykih {I

h^íkk h^íkk {-ËLke {knku÷ {U h[ çkMk økE.


203

y÷e fu ðkrMkíku Mkqhs fku VihLku ðk÷uRþkhk fh Ëku rf {uhk ¼e fk{ nku òyu

ykihkík fe {Íkhkík Ãkh nkrÍheMkwðk÷ : RM÷k{e çknLkU frçkúMíkkLk Þk {Íkhkíku ykir÷Þk Ãkh ò

Mkfíke ni Þk Lknª ?sðkçk : ykihíkkU fu r÷Þu çkk’Í W-÷{k Lku rÍÞkhíku fwçkqh fku òRÍ

çkíkkÞk, “Ëwhuo {wÏíkkh” {U Þune fki÷ RÂÏíkÞkh rfÞk,{økh yÍeÍkU fe fwçkqh Ãkh òyutøke íkku sÍy ð VÍy(Þk’Lke hkuLkk ÃkexLkk) fhUøke r÷nkÍk {BLkqy ni ykihMkkr÷neLk ( ) fe fwçkqh Ãkh çk-h-fík fu r÷Þuòyuu íkku çkqrZÞkU fu r÷Þu nhs Lknª ykih sðkLkkU fu r÷Þu{BLkqy (hÆw÷ {wníkkh, rs. 3, Mk. 178) MkËÁ~þheynçkËÁ¥khefn yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sËy÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : ykih yM÷{(Þk’Lke Mk÷k{íke fk hkMíkk) Þun ni rf ykihíkU {wí÷fLk{Ly fe òyut rf yÃkLkkU fe fwçkqh fe rÍÞkhík {U íkku ðkunesÍy ð VÍy (Þk’Lke hkuxk ÃkexLkk) ni ykih Mkkr÷neLk( ) fe fwçkqh Ãkh Þk íkk’Íe{ {U nË Mku økwÍh

òyutøke Þk çku y-Ëçke fhUøke. íkku ykihíkkU {U Þun ËkuLkkU


204

çkkíkU fMkhík Mku ÃkkE òíke nI.

(çknkhu þheyík, rsÕË yÔð÷, Mk. 849, {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk)

{uhk ykfk yk’÷k nÍhík Lku ykihíkkU fku

{Íkhkík Ãkh òLku fe ò çk ò {w{k-Lk-yík Vh{kE.

[wLkkL[u yuf {fk{ Ãkh Vh{kík u ni : R{k{ fkÍe

Mku RÂMík^íkk (Mkwðk÷) nwðk rf ykihíkkU fk

{fkrçkh fku òLkk òRÍ ni Þk Lknª ? Vh{kÞk : yiMke

søkn sðkÍ ð y-Ë{u sðkÍ (Þk’Lke òRÍ ð Lkk òRÍ

fk) Lknª ÃkqAíkU, Þun ÃkqAku rf RMk {U ykihík Ãkh rfíkLke

÷k’Lkík Ãkzíke ni ? sçk ½h Mku fwçkqh fe íkhV [÷Lku fk

RhkËk fhíke ni yÕ÷kn ykih rVrh~íkkU fe ÷k’Lkík

nkuíke ni sçk ½h Mku çkknh rLkf÷íke ni Mkçk íkhVkU Mku þiíkkLk

WMku ½uh ÷uíku nI, sçk fçkú íkf Ãknwt[íke ni {ÂGÞík fe Yn WMk

Ãkh ÷k’Lkík fhíke ni sçk íkf ðkÃkMk ykíke ni yÕ÷kn

fe ÷k’Lkík {U nkuíke ni.


ykihík sLLkíkw÷ çkfey {U nkrÍhe Ëu Þk Lknª ?Mkwðk÷ : nkrÍrhyu {ËeLkk fu {kify Ãkh RM÷k{e çknLk sLLkíkw÷

çkfey ykih þw-nËkyu WnqË fu {Íkhkík


205

Ãkh nkrÍhe Ëu Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª Ëu Mkfíke.

Mkwðk÷ : õÞk RLk {Íkhkík Ãkh çkknh Mku ¼e Mk÷k{ Lknª yÍo fh

Mkfíke ?

sðkçk : RM÷k{e çknLk ÃkiË÷ Þk Mkwðkhe Ãkh rfMke fk{ Mku rLkf÷e nku

nkrÍhe fe rLkGÞík ne Lk nku ykih yçk Rr¥kVkfLk sLLkíkw÷

çkfey, sLLkíkw÷ {y÷k Þk {wMkÕ{kLkkU fu rfMke ¼e frçkúMíkkLk

Þk rfMke çkwÍwøko fu {Íkh þheV fu fheçk Mku økwÍh nwðk ykih

çkøkih Áfu Ëqh ne Mku Mk÷k{ yÍo fh rËÞk íkku nhs Lknª.

ykihík fe hkiÍyu hMkq÷ Ãkh nkrÍheMkwðk÷ : RM÷k{eçknLk{nçkqçku hççkuyõçkh,{ËeLku fu íkksðh,þnLþknu

çknhku çkh, nwÍqhu yLðh fu hkiÍyu

{wLkÔðh Ãkh nkrÍhe fu r÷Þu ò Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : rMkðkyu hkiÍyu yLðh fu rfMke ykih {Íkh Ãkh òLku fe

RòÍík Lknª. ðnkt fe nkrÍhe y÷çk¥kk MkwLLkíku s÷e÷k

yÍe{k fheçk çk ðkrsçk (Þk’Lke ðkrsçk fu fheçk) ni

ykih fwhykLku yÍe{ Lku RMku økwLkknkU fe {wykVe fk yÍe{

Íheyk çkíkkÞk. Ãkkhn 5 Mkq-híkwÂLLkMkky fe ykÞík LkBçkh

64 {U RþkoË nkuíkk ni :


206

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykihyøkh

sçk ðkun yÃkLke òLkkU Ãkh ÍwÕ{ fhU íkku

yi {nçkqçk íkwBnkhu nwÍqhnkrÍhnkUykih

rVh yÕ÷kn ( ) Mku {wykVe [knU

ykih hMkq÷ WLk fe þVkyík Vh{kyu íkku

ÍYh yÕ÷knfku çknwík íkkiçkk fçkq÷fhLku

ðk÷k {unhçkkLk Ãkkyut.

(Ãkkhn : 5, yÂLLkMkky : 64)

¾wË nËeMku Ãkkf {U RþkoË nwðk : “òu {uhe fçkú fe rÍÞkhík fhu

WMk fu r÷Þu {uhe þVkyík ðkrsçk” (Ëkhu fwíkLke, rs. 2, Mk. 351,

nËeMk : 2669) nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk Mku

rhðkÞík ni, hMk q÷wÕ÷kn Lk u

Vh{kÞk : rsMk Lku ns rfÞk ykih {uhe rÍÞkhík Lk fe WMk Lku

{wÍ Ãkh sVk fe. (y÷ fkr{÷ Ve Ëw-yVkRŠhò÷, rs. 8, Mk. 248)

çkuþf nkrÍrhyu çkkhøkknu yõËMk ðkrsçk fu fheçk ni, RMk

{U fçkq÷u íkkiçkk, ykih Ëki÷íku þVkyík nkrMk÷ nkuLkk ¼e ni

LkeÍ RMk {U Mkhfkh fu MkkÚk sVk

(Þk’Lke ÍwÕ{) Mku çk[Lkk ¼e ni. Þun yÍe{ ynB{ W{qh

yiMku nI rsLnkU Lku Mkhfkhu {ËeLkk fu Mkkhu


207

økw÷k{kU ykih Mkkhe fLkeÍkU Ãkh ¾kf çkkurMkÞu ykMíkkLku yþorLkþkLk ÷krÍ{ fh Ëe çk r¾÷kV Ëeøkh fwçkqh ð {Íkhkík,rf ðnkt yiMke íkkfeËU Lknª ykih VMkkË fu yunrík{k÷kík(RBfkLkkík) {kisqË rf yøkh yÍeÍkU fe fçkúu nI íkku ykihíkUçku Mkçkúe fhUøke ykih ykir÷Þk fu {Íkh Ãkh Þk íkku çku ík{eÍeÞk çku y-Ëçke fhUøke Þk snk÷ík Mku íkk’Íe{ {U rÍÞkËíkesiMkk fu {k’{q÷ ð {wþk-nË (Þk’Lke Ëu¾e ¼k÷e çkkík) ni,r÷nkÍk WLk fu r÷Þu Mk÷k{íke ðk÷k íkhefk Þune ni rf ðkun{Íkhkíku ykir÷Þk ð fwçkqh fe rÍÞkhík Mku çk[U. {uhu ykfkyk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : “fwçkqhu yÂõhçkkÃkh ¾wMkqMkLk çknk÷u fwçkuo ynËu {{kík (Þk’Lke ¾wMkqMkLkRMk Mkqhík {U rf sçk WMk yÍeÍ fu RÂLíkfk÷ fku rÍÞkËkyMkko Lk økwÍhk nku) íksËeËu nwÍTLk ÷krÍ{u rLkMkk (Þk’Lkeykihíkkut fk yÍ Mkhu Lkki øk{ íkkÍk nkuLkk ÷krÍ{) ni ykih{Íkhkíku ykir÷Þkyu rfhk{ ( ) Ãkh nkrÍhe {URnË~þLkk-yíkiLk (Þk’Lke Ëku {U Mku yuf çkwhkE) fk yLËuþkÞk íkfuo yËçk Þk yËçk {U RVThkíku Lkk òRÍ (Þk’LkeyËçk {U Lkk òRÍ nË íkf çkZ òLkk) íkku Mkçke÷u Rí÷kf

{Ly ni r÷nkÍk “økwLÞk” {U fhkník Ãkh sÍT{ Vh{kÞk,

y÷çk¥kk nkrÍhe ð ¾kf çkkurMkÞu ykMíkkLku yþo rLkþkLku


208

Mkhfkhu yk’Í{ yk’Í{w÷ {LËqçkkík

(yÍe{ íkheLk {wMíknçk) çkÂÕf fheçku ðkrsçkkík ni RMk

Mku Lk hkufUøku ykih íkk’Ëe÷u yËçk (Þk’Lke ykËkçk fe ËwÁMíke)

rMk¾kyutøku.”


ykihík {ËeLku {U rÍÞkhíkU fh Mkfíke nI Þk LknªMkwðk÷ : nkrÍrhÞu n-h{iLk íkÂGÞçkiLk fu ËkihkLk

RM÷k{e çknLk rð÷kËík økkn þheV, økkhu rnhk, økkhu

Mkkih, s-çk÷u WnqË þheV ðøkihk fe rÍÞkhíkkU fu r÷Þu ò

Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : {Ëkuo fu RÂÏík÷kík Mku çk[íku nwyu ÃkËuo fe ík{k{ íkh fwÞqËkík

fu MkkÚk rÍÞkhíkU fh Mkfíke ni. çkuníkh Þune ni rf ½h Ãkh

hn fh RçkkËík çkò ÷kyu õÞqt rf rçk÷ ¾wMkqMk ns fu

{kirMk{u çknkh {U {Ëkuo fu RÂÏík÷kík Mku çk[Lkk fkVe Ëw~ðkh

nkuíkk ni. yøkh òyu íkku ¼e økkze {U çkiXu çkiXu Ëqh ne Mku

rÍÞkhík fh ÷uLkk yLMkçk (Þk’Lke {wLkkrMkçk íkh) ni.

ykihík {ÂMsËu Lk-çkðe {U yu’ríkfkV fhu Þk Lk fhu ?Mkwðk÷ : n-h{iLku íkÂGÞçkiLk fe {ÂMsËiLku fhe{iLk {U ¾ðkíkeLk fu

r÷Þu {ÏMkqMk fËko rnMMku {U RM÷k{e çknLk ykr¾he yþhyu


209

h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf fk yu’ríkfkV fh Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª fh Mkfíke.

Mkwðk÷ : íkku õÞk rfhkyu Ãkh ÷e nwE rfÞk{ økkn {U RM÷k{e çknLk

yu’ríkfkV fh ÷u ?

sðkçk : rfhkyu fu {fkLk {U Lk{kÍ fu r÷Þu rfMke rnMMku fku {ÏMkqMk

fhLku fe rLkGÞík fh ÷u. Þun søkn yçk WMk fu r÷Þu “{ÂMsËu

çkiík” nku økE, ðnkt yu’ríkfkV fh Mkfíke ni.

MknkrçkGÞkík fu ÃkËuo fe firVGÞkíkMkwðk÷ : MknkrçkGÞkík fu ÃkËuo fe firVGÞkík Ãkh [LË

ynkËeMku íkÂGÞçkkík ¼e çkÞkLk Vh{k ËersÞu.

sðkçk : MknkrçkGÞkík fu nðk÷u Mku ÃkËuo fu {w-íkyÂÕ÷f

9 rhðkÞkík {w÷k-nÍk nkU.

(1) nk÷íku yunhk{ {U ¼e [unhu fk ÃkËkoWB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk

rhðkÞík Vh{kíke nit : n{ hMkq÷u yfh{

fu MkkÚk MkVhu ns {U nk÷íku yunhk{ {U

Úkª, sçk n{khu ÃkkMk Mku fkuE Mkwðkh økwÍhíkk íkku n{ yÃkLke

[kËhkU fku yÃkLku MkhkU Mku ÷xfk fh [unhu fu Mkk{Lku fh ÷uíkª


210

ykih sçk ÷kuøk økwÍh òíku íkku n{ [unhu ¾ku÷ ÷uíkª (yçkq ËkðqË,

rs.2, Mk. 241, nËeMk : 1833) Ëu¾k ykÃk Lku ! yunhk{ fe nk÷ík

rf rsMk {u [unhu Mku fÃkzk {Mk (TOUCH) fhLkk {Ly ni,

RMk nk÷ík {U ¼e MknkrçkGÞkík yÃkLku [unhu fku

økih {Ëkuo Mku AwÃkkLku fk yunrík{k{ Vh{kíke Úkª. ÞkË hr¾Þu !

yunhk{ {u [unhu Ãkh fÃkzk {Mk fhLkk nhk{ ni r÷nkÍk ðkun

RMk yunríkÞkík fu MkkÚk [unhk AwÃkkíke Úkª rf fÃkzk [unhu Mku

{Mk Lk nku. RMk {fk{ Ãkh Þun çkkík ¼e ÞkË h¾Lku fe ni rf

MknkrçkGÞkík yk{ nk÷kík {U ¼e yÃkLku [unhu

fku AwÃkkíkª ykih MkÏík ÃkËko fhíke Úkª s¼e íkku nËeMku Ãkkf {U

nk÷íku yunhk{ {U [unhk Lk AwÃkkLku fk nwõ{ rËÞk økÞk [wLkkL[u

çkw¾khe þheV {U ni rf íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu LkwçkwÔðík

Lku Vh{kÞk : “

” nk÷íku yunhk{ {U fkuE ykihík

Lk [unhu Ãkh rLkfkçk ÷u ykih Lk ne ËMíkkLku ÃknLku.

(çkw¾khe, rs. 1, Mk. 607, nËeMk : 1838)

(2) yLMkkrhGÞkík fe rMkÞkn [kËhUWB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{u Mk-÷{n

rhðkÞík Vh{kíke nti : sçk fwhykLku {SË fe


211

Þun ykÞíku {wçkk-hfk LkkrÍ÷ nwE :(íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk :

yÃkLke [kËhkU fk yuf rnMMkk yÃkLku {wtn Ãkh zk÷u hnU) íkkuyLMkkh fe ¾ðkíkeLk yÃkLku ½hkU Mku rLkf÷íku ðõík rMkÞkn[kËh Mku ¾wË fku AwÃkk fh rLkf÷íkª WLk fku Ëu¾ fh Ëqh Mku÷økíkk Úkk rf økkuÞk WLk fu MkhkU Ãkh fÔðu çkiXu nI.


(3) íknçkLË Vkz fh ËwÃkèu çkLkk r÷ÞuWB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk

rhðkÞík Vh{kíke nI : sçk Þun ykÞíku fhe{k(íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk :

ykih ðkun ËwÃkèu yÃkLku økheçkkLkkU Ãkh zk÷u hnU) LkkrÍ÷nwE íkku ykihíkkU Lku yÃkLke íknçkLË fe [kËhkU fku rfLkkhkU MkuÃkkhk Ãkkhk rfÞk ykih WLk Mku yÃkLku [unhu ZktÃku.


(4) ÃkËuo fe yunríkÞkík ! !yçkw÷ fwyiMk fe Íkiò Lku WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkkykRþk rMkÆefk fku çk[ÃkLk {U ËqÄ rÃk÷kÞk Úkkr÷nkÍk yçkw÷ fwyiMk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk

fu hÍk-E ðkr÷Ë ykih yçkw÷ fwyiMk fu ¼kE


212

y^÷n nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk

fu hÍk-E [[k nwyu. sçk ÃkËuo Mku {w-íkyÂÕ÷f ykÞíku

{wfÆMkk LkkrÍ÷ nwE íkku y^÷n Lku nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk

ykRþk rMkÆefk fu ÃkkMk ykLkk [knkt íkku ykÃk

Lku ÃkËuo fe yunríkÞkík fu Ãkuþu LkÍh {Ly Vh{k

rËÞk [wLkkL[u çkw¾khe þheV {U ni rf nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk

ykRþk rMkÆefk Vh{kíke nit rf Ãkn÷u {I Mkhfkhu

{ËeLkyu {wLkÔðhn, MkhËkhu{¬yu {wfho{k

Mku ËhÞk^ík fh ÷qt rf ËqÄ fu rh~íku fe ðsn Mku y^÷n fk {wÍ

Mku ÃkËko ni Þk Lknª õÞqt rf {I Þun Mk{Ííke nqt rf ËwÄ íkku {I Lku

yçkw÷ fwyiMk fe Íkiò fk rÃkÞk ni, y^÷n Mku õÞk

rh~íkuËkhe ? RMk Ãkh hMkq÷u yfh{ Lku

RþkoË Vh{kÞk : yi ykRþk ! y^÷n fku RòÍík Ëu Ëku

ðkun íkwBnkhu hÍk-E [[k nI. (yiÍLk, Mk. 306, nËeMk : 4796)

(5) ËwÃkèu çkkhef Lk nkUnÍhíku MkÂGÞËwLkk rËnÞk rçkLk ¾÷eVk Vh{kíku

nI : hMkq÷u yfh{, Lkqhu {wsMMk{, hn{íku yk÷{, þknu

ykË{ ð çkLke ykË{ fe r¾Ë{íku MkhkÃkk

hn{ík {U yuf {íkoçkk r{Mh fu MkVuË htøk fu çkkhef fÃkzu


213

÷kyu økyu Mkhfkhu Ëku yk÷{ Lku WLk {U

Mku yuf fÃkzk {wÍu yíkk rfÞk ykih RþkoË Vh{kÞk : RMk fu

Ëku xwfzu fh fu yuf Mku yÃkLkk fwhíkk ykih ËqMkhk yÃkLke

çkeðe fku Ëu ËuLkk rsMk Mku ðkun yÃkLkk ËwÃkèk çkLkk ÷u. hkðe

fník u n I sçk {I [÷Lk u ÷økk íkk u n wÍ qh u yfh{

Lku {wÍu RMk çkkík fe íkkfeË fe fu yÃkLke

çkeðe fku fnLkk rf RMk fu Lke[u ËqMkhk fÃkzk ÷økk ÷u íkkrf

ËwÃkèu fu Lke[u fwA LkÍh Lk ykyu.


(6) çkkhef ËwÃkèk Vkz rËÞkyuf {íkoçkk WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk

rMkÆefk fe r¾Ë{íku MkhkÃkk økihík {U WLk fu ¼kE

nÍhíku yçËwhon{kLk fe çkuxe MkÂGÞ-ËíkwLkk n^Mkk

nkrÍh nwE WLnkU Lku çkkhef ËwÃkèk ykuZ h¾k

Úkk, nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk Lk u WMk

ËwÃkèu fku Vkz rËÞk ykih WLnU {kuxk ËwÃkèk WZk rËÞk.

({wy¥kk R{k{ {kr÷f, rs. 2, Mk. 410, nËeMk : 1739)


¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI :


214

Þk’Lke WMk ËwÃkèu fku Vkz fh Ëku Á{k÷ çkLkk rËÞu íkkrfykuZLku fu fkrçk÷ Lk hnu, Á{k÷ fu fk{ ykðu r÷nkÍk RMkÃkh Þun yu’ríkhkÍ Lknª rf ykÃk Lku Þun {k÷ Íkyuy õÞqtVh{k rËÞk. {ÍeË Vh{kíku nit : Þun ni y-{÷e íkç÷eøkykih çkÂå[ÞkU fe Mknen íkhrçkGÞík ð íkk’÷e{, WMk ËwÃkèuMku Mkh fu çkk÷ [{f hnu Úku, rMkºk nkrMk÷ Lk Úkk RMk r÷ÞuÞun y{÷ Vh{kÞk. (r{hykík, rs. 6, Mk. 124)

(7) ynËu rhMkk÷ík {U rnòçk ykÍkË {wMkÕ{kLkykihík fe y÷k{ík Úkk

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yLkMk rçkLk {kr÷f fk çkÞkLkni rf LkrçkGÞu hn{ík, þVeyu WB{ík, þnLþknu LkwçkwÔðík,íkksËkhu rhMkk÷ík Lku ¾içkh ykih {ËeLkyu{wLkÔðhn ( ) fu Ëhr{ÞkLk íkeLk rËLkrfÞk{ Vh{kÞk, WMke ËkihkLk nÍhíku MkrVGÞkfku yÃkLku nh{ {U Ëkr¾÷ Vh{kÞk rVh ËkihkLku MkVh ykÃkLku Mknkçkyu rfhk{ fe Ëk’ðíku ð÷e{k fe. WMk {Uhkuxe ykih økku~ík fk yunrík{k{ Lk Úkk çkÂÕf ykÃk LkuËMíkh ÏðkLk rçkAkLku fk nwõ{ rËÞk ykih WMk Ãkh ¾sqhU,

ÃkLkeh ykih ½e h¾k økÞk. Þune Mkçk fwA ð÷e{k Úkk ÷urfLk

íkk nk÷ Mknkçkyu rfhk{ Ãkh Þun ðkÍun Lk nwðk


215

rf nÍhík u MkrVGÞk fk u n wÍ qh u yfh{

Lku yÃkLke ÍkirsGÞík {U r÷Þk ni Þk rf

çkktËe çkLkkÞk ni (õÞqt rf Þun ¾içkh fe støke firËÞkU {U

þkr{÷ Úke) WLnkU Lku yÃkLke RMk W÷ÍLk fku n÷ fhLku fu

r÷Þu íki rfÞk rf yøkh Mkhfkhu {ËeLkk WLk

fku ÃkËko fhkíku nI íkku Mk{Íku rf ÍkirsGÞík {U r÷Þk ni ykih

yøkh rnòçk (Þk’Lke ÃkËko) Lk fhkÞk íkku Mk{Íku çkktËe çkLkkÞk

ni. sçk fkrV÷u Lku fq[ rfÞk íkku nwÍqhu ÃkwhLkqh

Lku yÃkLku ÃkeAu nÍhíku MkrVGÞk fe søkn çkLkkE

ykih WLk fu ykih ÷kuøkkU fu Ëhr{ÞkLk ÃkËko íkkLk rËÞk.


(8) nh nk÷ {U ÃkËkonÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk WB{u ¾Õ÷kË fk çkuxk støk

{U þneË nku økÞk ykÃk WLk fu çkkhu {U {k’÷q{kík

nkrMk÷ fhLku fu r÷Þu rLkfkçk zk÷u çkk ÃkËko çkkhøkknu rhMkk÷ík

{U nkrÍh nwE, RMk Ãkh rfMke Lku nihík Mku

fnk : RMk ðõík ¼e ykÃk Lku rLkfkçk zk÷ h¾k ni ! fnLku

÷økª : {i Lku çkuxk ÍYh ¾kuÞk ni, nÞk Lknª ¾kuE.

(Mkw-LkLkku yçke ËkðqË,rs. 3, Mk. 9, nËeMk : 2488)


216

(9) çkeðe ½h Mku çkknh rLkf÷e ne õÞqt !nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË ¾wËhe Vh{kíku

ni : yuf Lkki sðkLk Mknkçke fe LkE LkE þkËe

nwE Úke. yuf çkkh sçk ðkun yÃkLku ½h íkþheV ÷kyu íkku

Ëu¾k rf WLk fe ËwÕnLk ½h fu ËhðkÍu Ãkh ¾ze ni, {khu

s÷k÷ fu LkuÍk íkkLk fh yÃkLke ËwÕnLk fe íkhV ÷Ãkfu. ðkun

½çkhk fh ÃkeAu nx økE ykih hku fh Ãkwfkhe : {uhu Mkhíkks !

{wÍu {ík {krhÞu, {I çku fwMkqh nqt, Íhk ½h fu yLËh [÷ fh

Ëur¾Þu rf rfMk [eÍ Lku {wÍu çkknh rLkfk÷k ni ! [wLkkL[u

ðkun Mknkçke yLËh íkþheV ÷u økyu, õÞk

Ëu¾íku nI rf yuf ¾íkhLkkf Ínhe÷k MkktÃk fwtz÷e {khu rçkAkuLku

Ãkh çkiXk ni. çku fhkh nku fh MkktÃk Ãkh ðkh fh fu WMk fku LkuÍu

{U rÃkhku r÷Þk. MkktÃk Lku íkzÃk fh WLk fku zMk r÷Þk. ÍÏ{e

MkktÃk íkzÃk íkzÃk fh {h økÞk ykih ðkun økihík {LË Mknkçke

¼e MkktÃk fu Ính fu yMkh Mku ò{u þnkËík

Lkkuþ fh økyu.


ykihík fku Auzk íkku støk rAz økEWMk ÃkkfeÍk Ëkih fu {wMkÕ{kLkkU fe økihíku E{kLke fk yLËkÍk


217

RMk ðkrfyu Mku ¼e ÷økkÞk ò Mkfíkk ni rsMk fku yÕ÷k{kRçLku rn~þk{ Lku “yMMke-híkwLLk-çkrðGÞn”{U Ëso rfÞk ykÃk r÷¾íku nI rf ynËu rhMkk÷ík {U {wMkÕ{kLkkUfe yuf ykihík [unhu Ãkh rLkfkçk zk÷u nwyu yÃkLke fwA [eÍuVhkuÏík fhLku fu r÷Þu çkLke fiLkwfky fu çkkÍkh {U ykE, WMk LkuyÃkLkk Mkk{kLk çku[k ykih yuf ÞnqËe MkwLkkh fe ËwfkLk Ãkh ykfh çkiX økE, ÞnqËe Lku çkkíkkU çkkíkkU {U çkze fkurþþ fe fu ðkunyÃkLku [unhu Mku rLkfkçk ¾ku÷ Ëu ÷urfLk WMk Lku RLfkh fh rËÞkrVh WMk Lku WMk ¾kíkqLk fu MkkÚk þhkhík fe. Þun Ëu¾ fh ÞnqËefnTfnu ÷økkLku ÷øku, WMk ¾kíkqLk Lku çkw÷LË ykðkÍ Mku VrhÞkËfe, yuf {wMkÕ{kLk WMk ÞnqËe Íhøkh (MkwLkkh) Ãkh ÍÃkxk ykihWMku {kiík fu ½kx Wíkkh rËÞk, WMk çkkÍkh fu ÞnqËe sBy nkuøkyu ykih WMk {wMkÕ{kLk fku þneË fh rËÞk ykih WMk fuLkíkesu {U {wMkÕ{kLkkU ykih ÞnqrËÞkU fu Ëhr{ÞkLk yuf ÍçkhËMík støk nwE rsMku íkkhe¾ {U økÍTðyu çkLkq fiLkwfky fu Lkk{ MkuÞkË rfÞk òíkk ni.

(yMMke-híkwLLkçkrðGÞn r÷ RçLku rn~þk{, rs. 3, Mk. 44)

ÞnqËku LkMkkhk fku {ø÷qçk fh Ëu

nku ¾í{RLk fk òuhku rMkík{ ÞkR÷kne


218

ykihík ykih þkì®Ãkøk MkuLxhMkwðk÷ : RM÷k{e çknLk ¾heËkhe fu r÷Þu þkì®Ãkøk MkuLxh {U ò

Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : þkì®Ãkøk MkuLxhkU {U yks f÷ yõMkh çku nÞkE Mku ÷çkhuÍ

økwLkknkU ¼hk {knku÷ nkuíkk ni ykih ykihík rMkLVu LkkÍwf ni

RMku ðnkt Mku Ëqh hnLku ne {U ykrVGÞík ni. {uhu ykfk

yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : “ykihík {ku{ fe

Lkkf çkÂÕf hk÷ fe ÃkwrzÞk çkÂÕf çkkYË fe rzrçkÞk ni ykøk

fu yuf yËLkk Mku ÷økkð {U ¼f Mku nku òLku ðk÷e ni yõ÷

¼e LkkrfMk ykih íkeLkík (Þk’Lke çkwLÞkË) {U fS (xuZkÃkLk)

ykih þnðík {U {Ëo Mku Mkku rnMMkk çkuþe (ÍkRË).”


ykihík fku ½h {U fiË h¾ku !R{k{ {wnB{Ë rçkLk yn{Ë Ínçke ({w-íkð^Vk

748 rn.) r÷¾íku ni {Lfq÷ ni : ykihík ÃkËuo fe [eÍ ni, ÃkMk

RMku ½h {U fiË h¾ku. õÞqt rf ykihík sçk rfMke hkMíku fe íkhV

rLkf÷íke ni íkku WMk fu ½h ðk÷u ÃkqAíku nI : fnkt fk RhkËk ni ?

ðkun fníke ni rf {I {heÍ fe çke{kh ÃkwMkeo fu r÷Þu ò hne


219

nqt íkku þiíkkLk {wMkÕMkLk WMk fu MkkÚk hníkk ni Þnkt íkf rf

ðkun ½h Mku çkknh rLkf÷ òíke ni. ykih ykihík fku (RÞkËík

ðøkihk rfMke Lkuf fk{ {U) yÕ÷kn fe yiMke rhÍk

nkrMk÷ Lknª nku Mkfíke siMke ðkun ½h çkiX fh yÕ÷kn

fe RçkkËík (ykih òRÍ fk{ {U) ¾kðLË fe Ríkkyík fh

fu nkrMk÷ fh Mkfíke ni.

(rfíkkçkw÷ fçkkRh, Mk. 203)

MkkiËk Mk÷V {Ëo ne ÷kyutMkwðk÷ : yks f÷ W{q{Lk þkunh Þk {nkrh{ MkkiËk Mk÷V ÷kLku {U

MkwMíke fhíku nI r÷nkÍk yõMkh ykihíkU ne økku~ík, {A÷e,

MkçÍe, fÃkzu ðøkihk ÍYrhÞkíku rÍLËøke fe y~Þk ¾heËLku

òíke ni õÞk Þun òRÍ ni ? þkunh Þk {nkrh{ ¼e RMk

íkhn økwLknøkkh nku hnu nI Þk Lknª ?

sðkçk : yøkh {Ëo {nTÍ yÃkLke MkwMíke fe ðsn Mku ½h fk MkkiËk Mk÷V

Lknª ÷kíku íkku Þun çknwík MkÏík çku yunríkÞkíke ni rf yçk RMk

fe Íkiò Þk {nTh{k Þk’Lke {kt Þk çknLk Þk çkuxe økih {Ëkuo Mku

ÍYhík fe [eÍU ¾heËLku fu r÷Þu ½h Mku çkknh rLkf÷uøke yøk[uo

ykihík fu r÷Þu Ve LkÂ^Mkne ¾heËku VhkuÏík fe {w{k-Lk-yík

Lknª íkkn{ çkuçkkfe fk Ëkih ni ykih yks f÷ fu çkkÍkh fk


220

nk÷ fkiLk Lknª òLkíkk ! çkk ÃkËko ykihík Ve Í{kLkk çkkÍkh

òyu ykih økwLkknkU fu rçkøkih ÷kix fh ykyu Þun çku RÂLíknk

{wÂ~f÷ y{ú ni. yøkh ykihík çku ÃkËoøke fu MkkÚk Þk’Lke Mkh fu

çkk÷, fkLk, øk÷k ðøkihk rMkºk fk fkuE rnMMkk ¾ku÷u çkkÍkh

òíke ni Þk ykihík sðkLk ykih {nÕ÷u rVíkLkk ni ykih WMk fu

çkknh rVhLku Mku rVíkLkk WXíkk ni ykih çkk ðwsqËu fwËhík {Ëo

{Ly Lknª fhíkk íkku ËkuLkkU MkqhíkkU {U yiMkk {Ëo ËGÞqMk ykih ðkun

ykihík VkrMkfk ni. yøkh nh íkhn fe fkurþþ fu çkk ðwsqË {Ëo

Lknª òíku ykih ÍYrhÞkíku rÍLËøke fe y~Þk fu nwMkq÷ fe fkuE

ykih Mkqhík Lknª {-Mk÷Lk rfMke çkË Mkqhík çkwrZÞk Þk VkuLk fu

Íheyu ¼e Þun fk{ Lknª nku Mkfíkk íkku yçk ykihík RLk fk{kut

fu r÷Þu þh-E ÃkËuo fe rhykÞík fu MkkÚk rLkf÷u. {uhu ykfk

yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{

yn{Ë hÍk ¾kLk Víkkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 6

MkVnk 487 íkk 488 Ãkh Vh{kíku ni : rsMk fe ykihík çku rMkºk

çkknh rVhíke ni rf çkkÍq Þk øk÷k Þk Ãkux Þk Mkh fu çkk÷ Þk

®Ãkz÷e fk rnMMkk økhÍ rsMk rsM{ fk AwÃkkLkk VÍo ni ¾w÷k

nwðk ni Þk WMk Ãkh yuf çkkhef fÃkzk nku rf çkËLk [{fíkk nku

ykih ðkun RMk nk÷ík Ãkh {w¥k÷y nku fh ykihík fku yÃkLke nÆu


221

{õËqh (Þk’Lke {wÂBfLkk nË) íkf Lk hkufíkk nku çkLËku çkMík Lk

fhíkk nku ðkun ¼e VkrMkf ð ËGÞqMk ni. hMkq÷wÕ÷knVh{kíku nI : íkeLk þÏMk sLLkík {U Lk òyutøku

{kt çkkÃk fku EÍk ËuLku ðk÷k ykih ËGÞqMk ykih {ËkuO fe MkqhíkçkLkkLku ðk÷e ykihík. (y÷ {wMíkËhf, rs. 1, Mk. 253, nËeMk : 252)

Ëwhuo {wÏíkkh {U ni : “òu yÃkLke ykihík Þk yÃkLke rfMke {nh{Ãkh økihík Lk h¾u ðkun ËGÞqMk ni.” (Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 6, Mk. 113)

yk’÷k nÍhík {ÍeË Vh{kíku nI : RMke íkhn yøkhykihík sðkLk ykih {nÕ÷u rVíkLkk ni ykih WMk fu çkknh rVhLkuMku rVíkLkk WXíkk ni ykih Þun {w¥k÷y (Þk’Lke çkk ¾çkh) nkufh çkkÍ Lkne h¾íkk sçk ¼e ¾w÷k ËGÞqMk ni yøk[uo Ãkqhu rMkºkfu MkkÚk çkknh rLkf÷íke nku, RLk Mkçk ÷kuøkkU fku R{k{ çkLkkLkkøkwLkkn ni ykih RLk fu ÃkeAu Lk{kÍ {õYnu íknhe{e fheçk çknhk{ ni Lk ÃkZe òyu ykih ÃkZ ÷e íkku RykËk (Þk’Lke ÷kixkLkk)ÍYh ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 6, Mk. 487, 488)

ykihík fu xuõMke {U çkiXLku fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : RM÷k{e çknLk fk økih {nh{ zÙkRðh fu MkkÚk rhõþk, fkh

Þk xuõMke {U çkøkih þkunh Þk çkøkih fkrçk÷u Rí{eLkkLk {Ëo

{nh{ fu yfu÷e çkiX fh ykLkk òLkk fiMkk ?

sðkçk : Þnkt Ëku çkkíkU òLkLkk çknwík ynB{ nI, Ãkn÷e çkkík Þun ni


222

rf ykihík fk ysLkçke {Ëo fu MkkÚk ¾Õðík {U sBy nkuLkk

nhk{ ni. ¾k-ík{w÷ {wh-Mk÷eLk hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “¾çkhËkh

fkuE þÏMk rfMke ykihík (yßLkrçkGÞk) fu MkkÚk íkLnkE {U Lknª

nkuíkk {økh WLk fu MkkÚk íkeMkhk þiíkkLk nkuíkk ni.” (Mkw-LkLkwr¥khr{Íe,

rs. 4, Mk. 67, nËeMk : 2172) {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík

nÍhíku {w íke yn{Ë Þkh ¾kLk RMk nËeMku Ãkkf

fu íknTík r{hykík rsÕË 5 MkVnk 21 Ãkh Vh{kíku nI : Þk’Lke

sçk fkuE þÏMk ysLkçke ykihík fu MkkÚk íkLnkE {U nkuíkk ni

Ïðkn ðkun ËkuLkkut fiMku ne ÃkkfçkkÍ nkU ykih rfMke (™uf) {õMkË

fu r÷Þu (ne) sBy nwyu nkU ({økh) þiíkkLk ËkuLkkU fku çkwhkE Ãkh

ÍYh W¼khíkk ni ykih ËkuLkkU fu rË÷kU {U ÍYh niòLk ÃkiËk fhíkk

ni, ¾íkhk ni rf rÍLkk ðkfuy fhk Ëu ! RMk r÷Þu yiMke ¾Õðík

(Þk’Lke íkLnkE {U sBy nkuLku) Mku çknwík ne yunríkÞkík [krnÞu.

økwLkkn fu yMçkkçk Mku ¼e çk[Lkk ÷krÍ{ ni, çkw¾kh hkufLku fu

r÷Þu LkÍT÷k ð Íwfk{ (fku) hkufku. (r{hykík)

nÍhíku yÕ÷k{k yçËwhoQV {Lkkðe RMk nËeMku

Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI : “sçk fkuE ykihík rfMke ysTLkçke

{Ëo fu MkkÚk íkLnkE {U Rfêe nkuíke ni íkku þiíkkLk fu r÷Þu Þun


223

yuf LkVeMk {kify nkuíkk ni, ðkun WLk ËkuLkkU fu rË÷kut {U økLËu

ðMðMku zk÷íkk ni, WLk fe þnðík fku ¼zfkíkk ni, nÞk íkfo

fhLku ykih økwLkknkU {U {w÷ÔðMk nku òLku fe íkhøkeçk Ëuíkk ni.”

(ViÍw÷ fËeh þnwo÷ òr{WMMkøkeh,rs. 3, Mk. 102 íkníkw÷ nËeMk : 2795)

{k’÷q{ nwðk rf ysLkçke {Ëo ð ykihík fku nhrøkÍ nhrøkÍ

íkLnkE {U Rfêk nkuLkk òRÍ Lknª RMk Mkqhík {U økwLkknkU fu

ðMðMku ne Lknª íkkun{ík ÷øk òLku çkÂÕf Lk nkuLku fk nku òLku

fk ¼e yLËuþk hníkk ni. ËqMkhe çkkík Þun ni rf yÃkLku ykÃk

fku ¾íkhkU ykih rVíkLkkU Mku çk[kLkk nh RM÷k{e çknLk Ãkh

÷krÍ{ ni. y÷çk¥kk ¾íkhkU ykih rVíkLkkU fu yLËuþkU fe fkuE

nË çkLËe Lknª Lkk {nh{ íkku Ëqh fe çkkík {nkrh{ Mku ¼e

¾íkhkík {wÂBfLk ni. rMkVo íkLnkE {U ne Lknª, nwsq{ {U ¼e

¾íkhkík ËhÃkuþ ykíku hníku nI. RM÷k{e çknLk fu ysTLkçke

zÙkRðh fu MkkÚk xuõMke {U yfu÷e çkuXLku Ãkh yøk[uo ¾Õðík

(Þk’Lke {Ëo fu MkkÚk {fkLk {U íkLnkE) fk nwõ{ íkku Lknª

÷urfLk Þun Mkqhík ¾Õðík (Þk’Lke {Ëo fu MkkÚk {fkLk {U íkLnk

nkuLkk) Mku {wþkçkk (Þk’Lke r{÷íke sw÷íke) ÍYh ni ykih

xuõMke ðøkihk çkLË økkrzÞkU {U ¾íkhkík fk fwA rÍÞkËk ne

yunrík{k÷ (Þk’Lke RBfkLk) ni zÙkRðh fu Íheyu xuõMke fu


224

{wMkkrVhkU fu Røðk fu ðkrfykík ¼e nkuíku hníku ni. ¾kMk

íkkih Ãkh WMk ðõík ¾íkhk fwA rÍÞkËk ne nkuíkk ni sçk

zÙkRðh fu çkkhu {U fkuE {k’÷q{kík ne Lk nkU rf fkiLk ni ?

fnkt hníkk ni ? ykih fiMkk ykË{e ni ? W{q{Lk çkzu þnhku

{U zÙkRðhkU Mku òLk Ãkn[kLk f{ ne nkuíke ni. Ëh yM÷

ykihík rMkLVu LkkÍwf ni ykih W{q{Lk {Ëkuo fe íkðßòun fk

{foÍ nkuíke ni ykih yks f÷ nk÷kík ¼e RíkLku ¾hkçk nku

[wfu nI rf çknwík Mkkhu ÷kuøk rMkVo RMk r÷Þu økwLkkn Lknª fhíku

rf WLk fu çkMk {U Lknª ðhLkk sçk f¼e WLnU {kify nkÚk

ykíkk ni økwLkkn fe íkhV VkihLk ÷Ãkf Ãkzíku nI. yiMku Lkk

{wMkkRË nk÷kík {U RM÷k{e çknLkkU fe rÍB{uËkhe ni rf

ðkun ¾wË ne {kuníkkík íkÍuo y{÷ yÃkLkkyut. r÷nkÍk

yunríkÞkík Þune ni rf sðkLk ykihík nhrøkÍ nhrøkÍ

yLËYLku þnh ¼e rhõþk xuõMke {U çkøkih {nh{ Þk rMkfn

ð fkrçk÷u yu’rík{kË ¾kíkqLk fu MkVh Lk fhu LkeÍ rVíkLku fk

yLËuþk rsíkLkk çkZíkk òyuøkk yunríkÞkík fe nksík ¼e

WíkLke ne çkZíke [÷e òyuøke.

Mkwðk÷ : yøkh økkze [÷kLku ðk÷k fkuE fkrçk÷u ¼hkuMkk Lkk {nh{

fheçke rh~íkuËkh nku íkku õÞk fkuE RM÷k{e çknLk yLËYLku


225

þnh xuõMke Þk fkh {U WMk fu MkkÚk ÍYhíkLk fnª ò Mkfíke ni ?sðkçk : RM÷k{e çknLk fk ÍYhíkLk rfMke fkrçk÷u ¼hkuMkk Lkk {nh{

fheçke rh~íkuËkh fu MkkÚk yLËYLku þnh xuõMke Þk fkh {UíkLnk MkVh fhLkk òRÍ ni ÷urfLk yiMke Mkqhík {U ykihíksðkLk nku íkku MkÏík yunríkÞkík fe nksík ni. fkurþþ fhu rffheçke yÍeÍ òu Lkk {nh{ nku WMk fu MkkÚk ¼e {nh{ Þk

rMkfn ð fkrçk÷u yu’rík{kË ykihík fu çkøkih Lk òyu ÷urfLkfheçke yÍeÍ fkrçk÷u ¼hkuMkk nku ykih yLËYLku þnh ðõíkuÍYhík òLkk ¼e Ãkz òyu íkku {wfB{÷ ÃkËuo fu MkkÚk òyu ykihnhrøkÍ nhrøkÍ çku íkfÕ÷wVe RÂÏíkÞkh Lk fhu. ykih yøkhfkuE rh~íkuËkh yiMkk ni òu çkuçkkf rfM{ fk ni çku íkfÕ÷wVe feykËík h¾íkk ni íkku WMk fu MkkÚk nhrøkÍ Lk òyu.

Mkwðk÷ : yuf Mku ÍkRË çkk ÃkËko RM÷k{e çknLkU r{÷ fh Lkk {nh{zÙkRðh fu MkkÚk xuõMke ðøkihk {U yk-{Ëku h^ík fh Mkfíke niÞk Lknª ?

sðkçk : yuf Mku ÍkRË RM÷k{e çknLkkU fk r{÷ fh ykih ðkun ¼eyLËYLku þnh MkVh fhLku {U çkuþf ¾íkhu fk yLËuþk f{ ni÷urfLk nwsq{ ykih MkLLkkxu LkeÍ y÷kfu fe LkkiRGÞík fu

yu’ríkçkkh Mku ¾íkhkík fe f{e ykih rÍÞkËíke fk Vfo Íkrnh

ni. çkk’Í y÷kfu yiMku nkuíku nI rsMk {U RM÷k{e çknLk íkku


226

Ëqh fe çkkík ¾wË RM÷k{e ¼kE økwÍhíku nwyu zhíku ni r÷nkÍkRM÷k{e çknLkkU fku r{÷ sw÷ fh MkVh fhLku {U ¼e ¾qçkMkku[ rçk[kh fh ÷uLkk [krnÞu.

Mkwðk÷ : xuõMke {U yuf RM÷k{e çknLk fu MkkÚk WMk fk þkunh nku Þkyuf Þk [LË {nkrh{ nkU yçk {ÍeË yuf Þk Ëku RM÷k{eçknLkU MkkÚk [÷e òyut íkku ?

sðkçk : MkkÚk òLku ðk÷e RM÷k{e çknLkU yøkh ÃkËuo fu ík{k{ íkfkÍkU fuMkkÚk rLkf÷e nI ykih rsMk RM÷k{e çknLk fu MkkÚk òLkk ni ðkunykih WMk fk þkunh Þk {nh{, fkrçk÷u yu’rík{kË nI WLk fkuðkun RM÷k{e çknLk ykih WMk fu ½h ðk÷u yåAe íkhn òLkíkunI ykih fkrçk÷u ¼hkuMkk Mk{Ííku nI íkku yLËYLku þnh WLk fuMkkÚk fkh Þk xuõMke ðøkihk {U MkVh rfÞk ò Mkfíkk ni ÷urfLkçkiXíku ðõík Þun ¾Þk÷ h¾Lkk ÍYhe ni rf RM÷k{e çknLkutrfMke Lkk {nh{ fu MkkÚk nhrøkÍ Lk çkiXu yiMku {U Þk íkku ysTLkçkeRM÷k{e ¼kE fe rLkþMík y÷øk nku Þk rVh Ëhr{ÞkLk {UysTLkçke RM÷k{e ¼kE fe Íkiò Þk {nTh{k çkiXu.

½h fu Lkkufh Mku ykihík fe çku íkfÕ÷wVe fk nwõ{Mkwðk÷ : õÞk ½h fu Lkkufh Þk [kufeËkh Mku RM÷k{e çknLk ntMk ntMk

fh çku íkfÕ÷wVe Mku çkkík fh Mkfíke ni ? õÞk ½h fu Lkkufh Þk

zÙkRðh Mku ykihík fk ÃkËko Lknª ?


227

sðkçk : ½h fk [kufeËkh, Lkkufh, zÙkRðh Þk çkkøk fk {k÷e yøkh økih{nh{ ni íkku WMk Mku ¼e ÃkËko ni, WLk Mku çku íkfÕ÷wVe fu MkkÚk ntMkntMk fh çkkíkU fhLkk, WLk Mku þh-E ÃkËko Lk fhLkk nhk{ ykihsnLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. þkunh fku {k’÷q{ ni rVh¼e Lknª hkufíkk íkku ðkun ¼e ËGÞqMk ykih yÍkçku Lkkh fkMkÍkðkh ni. yøkh ½h fk Lkkufh 12 Mkk÷ fk ÷zfk nku íkçk ¼eRM÷k{e çknLk fku WMk Mku ÃkËko fhLkk [krnÞu. õÞqt rf yçk ðkun{whkrnf (Þk’Lke fheçkw÷ çkw÷qøk) fu nwõ{ {U ni.RM÷k{e çknLk ykih hknu ¾wËk {U MkVh

Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu r÷Þu hknu¾wËk {U MkVh fh Mkfíke nI ?

sðkçk : RM÷k{e çknLk yÃkLku {nh{ Þk þkunh fu MkkÚk MkVh Ãkhò íkku Mkfíke ni {økh hknu ¾wËk {U MkVh fhíku ðõíkçknwík rÍÞkËk yunríkÞkík fe ÍYhík ni, ykihík fku MkkÚkr÷Þu rVhLku Mku {w-íkyÂÕ÷f yuf Mkwðk÷ fk sðkçk Ëuíku nwyu{uhu ykfk yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : “yufykihík fku MkkÚk r÷Þu rVhLkk rLknkÞík økku÷ ÷^Í nI. fiMkeykihík õÞqtfh MkkÚk r÷Þu rVhLkk ¾krË{k çkLkk fh Þk Íkiò

çkLkk fh Þk VkrMkË íkhefu Ãkh ykih ¾krË{k ni íkku

sðkLk ni Þk nÆu þnðík Mku økwÍhe nwE çkwrZÞk ykih WMk Mku

228


Vfík ÃkfkLku ðøkihk fe {k’{q÷e r¾Ë{ík ÷uíkk ni Þk íkLnkE

{U ÞõòE fk ¼e Rr¥kVkf nkuíkk ni ykih Íkiò ni íkku ÃkËuo {U

h¾íkk ni Þk çku ÃkËko r÷Þu rVhíkk ni yøkh nÆu þnðík Mku

økwÍhe nwE çkwrZÞk ni Þk sðkLk ni ykih WMk Mku {k’{q÷e

r¾Ë{ík ÷uíkk ni ykih MkkÚk ykih ÷kuøk ¼e ni rf Rr¥kVkfu

¾Õðík (Þk’Lke íkLnkE fk Rr¥kVkf) Lknª nkuíkk Þk Íkiò ni

ykih WMku ÃkËuo {U MkkÚk h¾íkk ni íkku nhs Lknª.” (Víkkðk

h-ÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 95) r÷nkÍk yøkh fkuE RM÷k{e çknLk

yÃkLku {nh{ Þk þkunh fu MkkÚk hknu ¾wËk {U MkVh fhu

íkku [LË çkkíkkU fk ¾Þk÷ h¾Lkk ÍYhe ni, yuf íkku ÃkËuo fk,

ËqMkhk Lkk {nTh{kU fu MkkÚk íkLnkE Lk nkuLku Ãkkyu, íkeMkhk

MkVh fu ËkihkLk RM÷k{e çknLk yiMke søkn hnu òu rfMke Lkk

{nh{ fk {fkLk Lk nku Þk’Lke WLk {U Lkk {nh{ ÷kuøk {kisqË

Lk nkU Þk ðkun {fkLk ¾k÷e nku Þk ðnkt rMkVo fkrçk÷u yu’rík{kË

{wMkÕ{kLk ykihíkU nku íkku rVh ðnkt hn Mkfíke nI.

“Þk yÕ÷kn” fu A6 nwYV fe rLkMçkík Mku {-ËLkefkrV÷kU fe 6çknkhU

RM÷k{e çknLkku ! þh-E ÃkËuo fe ÃkkçkLËe Ãkh RÂMíkfk{ík

ÃkkLku fu r÷Þu Mkhfkhu {ËeLkk fe ykrþfkykut


229

ykih {ËeLku fe ËeðkrLkÞkU fu MkwLLkíkkU fe ík-hrçkGÞík fu {-ËLkefkrV÷u {U MkVh fe MkykËík nkrMk÷ fersÞu. Ëk’ðíkuRM÷k{e fu {-ËLke fkrV÷kU fe ¾qçk ¾qçk çknkhu nI, {-Mk÷LkVuþLk ÃkhMíke ykih VnTnkþe ð WhÞkLke Mku Mkhþkh {wykþhu{U ÃkhðkLk [ZLku ðk÷e çku þw{kh RM÷k{e çknLkU økwLkknkU fuË÷Ë÷ Mku rLkf÷ fh WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk ykih þnÍkrËÞufkiLkiLk çkeçke Vkrík{k fe ËeðkrLkÞkt çkLkøkE, òu çku Lk{kÍe Úkª Lk{kÍe çkLk økE, øk÷u {U ËwÃkèk÷xfk fh þkì®Ãkøk MkuLxhkU ykih {Ï÷qík ík^hen økknkut {U¼xfLku ðkr÷ÞkU, LkkRx õ÷çkkU ykih rMkLku{k ½hkut fe ÍeLkíkçkLkLku ðkr÷ÞkU fku fhçk÷k ðk÷e R^Vík {ykçk þnÍkrËÞkU

fe þ{kuo nÞk fe ðkun çk-h-fíkU LkMkeçk nwErf {-ËLke çkwhfy WLk fu r÷çkkMk fk swÍTðu ÷k ÞwLVf çkLkøkÞk, ykih WLnkU Lku RMk {-ËLke {õMkË fku yÃkLkk r÷Þkrf “{wÍu yÃkLke ykih Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fefkurþþ fhLke ni. ” çkk’Í yðfkík hççku fkyuLkkík

fe RLkkÞkík Mku E{kLk y^hkuÍ frh~{kík fk ¼eÍwnqh nkuíkk ni {-Mk÷Lk {heÍkU fku rþVk r{÷e, çku yki÷kËkU

fku yki÷kË LkMkeçk nwE, ykMkuçk ÍËk fku ¾÷kMke r{÷e,

ðøkihnk. ykÃk fe íkhøkeçk ð íknheMk fu r÷Þu 6 {-ËLke


230

çknkhU Ãkuþu r¾Ë{ík nI, [wLkkL[u

(1) økwËuo fk ËËo Ëqh nku økÞkniËhykçkkË (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk

fu çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf {wÍu økwËuo {U RíkLkk þËeË

ËËo WXíkk rf sçk íkf 2 RLsuõþLk Lk ÷økíku, ykhk{ Lk

ykíkk. ¾wþ rfM{íke Mku n{khu y÷kfu {U RM÷k{e çknLkkU

fk {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk yÕ÷kn Lku íkkiVef

çkÏþe ykih {I ¼e WLk fu MkkÚk MkwLLkíkU Mke¾Lku rMk¾kLku fu

nÕfu {U þhef nwE. ðnkt {uhu økwËuo {U ËËo þwYy nku økÞk

Þnkt íkf rf hkík nku økE. sçk ¾kLkk Mkk{Lku ykÞk íkku

[kð÷ Úku, {I ½çkhkE rf yøkh [kð÷ ¾kyu íkku ËËo {ÍeË

çkZ òyuøkk rVh {I Lku Mkku[k rf çk-h-fík fu r÷Þu ¾k ÷uíke

nwt. fwA Lknª nkuøkk. ¾kLku fu çkk’Ë

{uhk ËËo çkZk Lknª çkÂÕf ¾í{ nku økÞk.

ËËo økwËuo {U ni Þk {MkkLku {U ni RMk fk øk{ {ík fhU fkrV÷u {U [÷ku

{LVyík ykr¾hík fu çkLkkLku {U ni ÞkË RMk fku h¾U fkrV÷u {U [÷ku


231

{^÷qs fe nkÚkkU nkÚk rþVkÞkçkeRMk rÍBLk {U Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk fe {íçkqyk 1548 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk,

“ViÍkLku MkwLLkík” MkVnk 533 Ãkh ni : Mk÷kíkku

MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke {knku÷ {U h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf fu ykr¾he yþhu {U

{MkkrsË fu yLËh RÂßík{kE yu’ríkfkV fk rMkÂÕMk÷k nkuíkk

ni rsMk {U {ku’íkrfVeLk fe MkwLLkíkkU ¼he íkhrçkGÞík fe òíke

ni. {wykþhu fu fE rçkøkzu nwyu y^hkË ËkihkLku yu’ríkfkV

økwLkknkU Mku íkkRçk nku fh rÍLËøke fu Lkyu Ëkih fk ykøkkÍ

fhíku nI. çkk’Í yðfkík hççku fkyuLkkík fe RLkkÞkík

Mku E{kLk y^hkuÍ frh~{kík fk ¼e Íwnqh nkuíkk ni [wLkkL[u

h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf rMk. 1425 rn. fu RÂßík{kE

yu’ríkfkV {U Ëk’ðíku RM÷k{e fu yk÷{e {-ËLke {foÍ

ViÍkLku {ËeLkk çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e {U snkt f{kuçkuþ

2000 {ku’íkrfVeLk Úku, WLk {U rÍÕy [fðk÷ (Ãktòçk,

ÃkkrfMíkkLk) fu 77 Mkk÷n {wyB{h çkwÍwøko nkrVÍ {wnB{Ë

yþhV Mkkrnçk ¼e {ku’íkrfV nku økyu. rfç÷k nkrVÍ

Mkkrnçk fk nkÚk ykih ÍçkkLk {^÷qs Úku ykih fwÔðíku Mk{kyík


232

¼e sðkçk Ëu [wfe Úke. ðkun çkzu ¾wþ yfeËk Úku. WLnkU Lku

yuf çkkh R^íkkh fu ¾kLku {U çkMkË nwMLku ÍLk yuf {wçkÂÕ÷øk

Mku sqXk ¾kLkk ÷u fh ¾kÞk, WMke Mku Ë{ ¼e fhðkÞk, çkMk

WLk fu nwMLku ÍLk Lku fk{ fh rË¾kÞk, hn{íku R÷kne

fku òuþ ykÞk, yÕ÷kn Lku WLk fku rþVkÞkçk Vh{kÞk.

WLk fk Vkr÷s fk {hÍ òíkk hnk. WLnkU Lku

nÍkhkU RM÷k{e ¼kRÞkU fe {kisqËøke {U ViÍkLku {ËeLkk fu

{L[ Ãkh [Z fh çkMkË yfeËík yÃkLku Y çk rMknTník nkuLku

fe rçkþkhík MkwLkkE, Þun LkðeËu òt rVÍk MkwLk fh VÍk

“yÕ÷kn yÕ÷kn yÕ÷kn yÕ÷kn” fe ÃkwhfiV MkËkykut Mku

økqts WXe. WLk rËLkkU fE {fk{e yÏçkkhkík LkU RMk ¾çkhu

Vhník yMkh fku þkyuy rfÞk.

Ëk’ðíku RM÷k{e fe fGÞq{ ËkuLkkU snkt {U {[ òyu Äq{

RMk Ãku rVËk nku çkå[k çkå[k Þk yÕ÷kn {uhe Íku÷e ¼h Ëu

(2) ç÷z «uþh fe {heÍk íkLËwÁMík nku økEçkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk

fk ¾w÷kMkk ni rf {uhk ç÷z «uþh ÷kì (LOW) hnk fhíkk


233

Úkk. ÷urfLk sçk Mku {I Lku RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u

{U MkVh rfÞk ni, {wÍu RMk {hÍ Mku Lkòík r{÷ økE ni.

nkE B.P. nku økh Þk rf LOW nku {økh rV¢ ne {ík fhU fkrV÷u {U [÷ku

hçk fu Ëh Ãkh ÍwfU RÂÕíkòyut fhU çkkçku hn{ík ¾w÷U fkrV÷u {U [÷ku

100 ½hkU Mku çk÷kyut Ëqh

RM÷k{e çknLkku ! {-ËLke fkrV÷k rVh {-ËLke fkrV÷k ni, RMk

{U ÃkkfeÍk MkkunçkíkU ykih rVh RMk fe çk-h-fíkU ne çk-h-fíkU

nI, yÕ÷kn fe Lkuf çkÂLËÞkU ykih {¬e {-ËLke {wMíkVk

fe ykrþfkykut ykih {ËeLku fe ËeðkrLkÞkU

fe fwhçkíkkU fu õÞk fnLku ! yåAkU fk fwçko ykih ÃkzkuMk ÞfeLkLk

çknwík çkze MkykËík ni RMk fe çk-h-fík Mku ËwLÞðe ykVíkkU

ykih çk÷kykut Mku ¼e Lkòík r{÷íke ni ykih ykr¾hík

fe {LVyík ¼e nkÚk ykíke ni [wLkkL[u nwMLku yÏ÷kf fu

Ãk ifh, LkrçkÞk U f u íkksðh, {nçk qçk u hççk u yf çkh

fk Rþk oË u Yn Ãkhðh ni :

“yÕ÷kn Lkuf {wMkÕ{kLk fe ðsn Mku WMk fu ÃkzkuMk fu


234

100 ½hkU Mku çk÷kyut Ëqh Vh{k Ëuíkk ni.”

(y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík, rs. 3, Mk. 129, nËeMk : 4080)

(3) MkwfqLk fe LkªËyuf RM÷k{e çknLk (W{ú íkõheçkLk 55 Mkk÷) fk çkÞkLk fwA

Þqt ni rf {uhu Ãkkô {U ËËo hníkk Úkk rsMk fe ðsn Mku {it hkík

¼h MkwfqLk Mku Mkku Lknª Mkfíke Úke, Íhkt ykt¾ ÷økíke ¼e íkku

zhkðLku Ïðkçk rË¾kE Ëuíku rsMk fe ðsn Mku {I ½çkhk fh WX

çkiXíke. {I Lku {k[o 2009 E. {U RM÷k{e çknLkkU

fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk. sçk hkík fku ykhk{ fk

ðõVk nwðk íkku {wÍu yiMke MkwfqLk fe LkªË ykE rf þkÞË

çkhMkkU {U f¼e Lk ykE Úke. Þun Mkçk {-ËLke fkrV÷u fe

çknkhU nI.

WMk fe rfM{ík Ãku rVËk íkÏíku þkne fe hkník

¾kfu íkÞçkk Ãku rsMku [iLk fe LkªË ykE nku

RM÷k{e çknLkku ! yÕ÷knw hççkw÷ RçkkË fe ÞkË {U

rË÷kU fk [iLk ni siMkk rf Ãkkhn 13 Mkq-híkwhoyTË ykÞík

LkBçkh 28 {U RþkoË nkuíkk ni :


235

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ðkun òu

E{kLk ÷kyu ykih WLk fu rË÷ yÕ÷kn

fe ÞkË Mku [iLk Ãkkíku nI MkwLk ÷ku yÕ÷kn

fe ÞkË ne {U rË÷kU fk [iLk ni.

{-ËLke fkrV÷u {U Lkuf çkLËkU fk çk fMkhík rÍ¢u

¾ih rfÞk òíkk ni ykih snkt Mkkr÷neLk ð Mkkr÷nkík Þk’Lke

çkwÍwøkkuO ykih ÃkkhMkk çkerçkÞkU fk rÍ¢u ¾ih nkuíkk ni,ðnkt

hn{íku R÷kne Íq{ Íq{ fh çkhMkíke ni siMkk rf nÍhíku

MkÂGÞËwLkk R{k{ Mkw ÞkLk rçkLk WÞiLkk Vh{kíku

nI : Þk’Lke Lkuf ÷kuøkkU f u

rÍ¢ fu ðõík hn{íku R÷kne Wíkhíke ni. (rnÕÞíkw÷ ykir÷Þk,

rs. 7, Mk. 335, hf{ : 10750) íkku snkt hn{ík Wíkhíke ni

ðnkt hkník õÞq t Lknª r{÷uøke ! yøkh hn{íkk U fe

çkhMkkík {ut [iLk ð MkwfqLk Lk r{÷uøkk íkku fnkt r{÷uøkk ?

{ÍTfqhk “{-ËLke çknkh” {U zhkðLku Ïðkçk fk ¼e

íkÂÍTfhk ni, íkk u RMk fk yuf {-ËLke R÷ks Ãk uþu

r¾Ë{ík ni [wLkkL[u Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fu {íçkqyk 419 Mk-Vnkík Ãkh

{w~íkr{÷, “{-ËLke Ãk ts Mk qhn” fu MkVnk 247 Ãkh


236

ni : 21 çkkh hkuÍkLkk ÃkZ ÷ersÞu, zhkðLku

Ïðkçk ykíku nkUøku íkku Ïðkçk {U Lknª zhUøku. ({wÆíku

R÷ks : íkk nwMkq÷u rþVk)

Ãkkô {U ËËo nku ÍLk nku Þk {Ëo nku fkrV÷u {U [÷U fkrV÷u {U [÷ku

÷qx ÷U hn{íkU ¾qçk ÷U çk-h-fíkut Ïðkçk yåAu rË¾U fkrV÷u {U [÷ku

(4) økhËLk fk ËËo fkVqh nku økÞk½kuxfe (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fe RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk

ni rf {wÍu zuZ {kn Mku økhËLk {U þËeË ËËo Úkk, çknwík R÷ks

fhðkÞk {økh {wMíkrf÷ ykhk{ Lk ykÞk. sçk {I Lku íkç÷eøku

fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku

RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk {-ËLke ykfk

fe ykrþfkykut ykih {ËeLku fe ËeðkrLkÞkU fu

{-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk íkku Ëeøkh çk-h-fíkU r{÷Lku fu MkkÚk

MkkÚk {uhe økhËLk fk ËËo ¼e fkVqh (Þk’Lke økkÞçk) nku økÞk.

ËËo økhËLk {U nku Þk fnª íkLk {U nku ËËo Mkkhu r{xU fkrV÷u {U [÷ku

fh MkVh ykyutøke íkku MkwÄh òyutøke yçk Lk MkwMíke fhU fkrV÷u {U [÷ku


237

LkkçkeLkk çkå[u fe nihík ytøkuÍ rnfkÞíkRM÷k{e çknLkku ! {-ËLke fkrV÷u fe çk-hfkík {hnçkk !

snkt {-ËLke fkrV÷u fe {wMkkrVhk fe økhËLk fk

ËËo fkVqh (Þk’Lke økkRçk) nku økÞk ! ðnkt Þun “{-ËLke

Vq÷” ¼e Mkt¼k÷ fh h¾Lku ðk÷k ni ykih ðkun Þun rf yiLk

{wÂBfLk ni rf {-ËLke fkrV÷u {U rfMke fk ËËo Ëqh nkuLku fu

çkòyu {ÍeË çkZ òyu rçk÷VÍo rfMke fu MkkÚk yiMkk nku

¼e òyu íkku ðkun þiíkkLk fu ðMðMkkU {U yk fh nhrøkÍ

“{-ËLke fkrV÷u” Mku LkkhkÍ Lk nku ! {kur{Lk fku nh nk÷

{U yÕ÷kn hççku Íw÷ s÷k÷ fk þw¢ ne yËk fhLkk

[krnÞu. ÞfeLkLk WMk fe {rþGÞík ð rnõ{ík fku n{ {U Mku

fkuE ¼e Lknª Mk{Í Mkfíkk. rMknTník ËuLku {U ¼e WMk fe

rnõ{ík, {hÍ fe rÍÞkËík {U ¼e WMk fe {M÷ník. rfMke

fku ykt¾kU fk Lkqh RLkkÞík fhLku {U rnõ{ík íkku rfMke fku

yLÄk h¾Lku ne {U {M÷ník ! RMk rÍBLk {U yuf LkkçkeLkk

çkå[u fe nihík ytøkuÍ rnfkÞík Ãkuþu r¾Ë{ík ni, [wLkkL[u

Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe

{íçkqyk 300 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “yktMkqykut


238

fk ËrhÞk” MkVnk 252 Ãkh {Lfq÷ ni : nÍhíku MkÂGÞËwLkk

EMkk YnwwÕ÷kn rfMke Lknh fu fheçk Mku

økwÍhu íkku fwA çkå[kU fku WMk {U ¾u÷íku Ëu¾k, WLk fu MkkÚk yuf

LkkçkeLkk çkå[k ¼e Úkk rsMku ðkun ÃkkLke {U økkuíkk Ëu fh Ëkyut

çkkyut ¼køk òíku ykih ðkun WLnU ík÷kþ fhíkk hníkk {økh

fkBÞkçk Lk nkuíkk. nÍhíku MkÂGÞËwLkk EMkk YnwÕ÷kn

WMk fu çkkhu {U økkihku rV¢ fhLku ÷øku rVh

yÕ÷kn fe çkkhøkkn {U WMk çkå[u fe çkMkkhík (Þk’Lke

LkÍh) ÷kix ykLku fe Ëwyk fe, yÕ÷kn Lku WMk çkå[u fe

çkeLkkE ÷kixk Ëe. sçk WMk Lku ykt¾U ¾ku÷ª ykih çkå[kU fku Ëu¾k

íkku yuf çkå[u fku Ãkfzk ykih WMk Mku yuf Ë{ r[{x økÞk rVh WMku

ÃkkLke {U RMk fËh økkuíku rËÞu rf ðkun {h økÞk rVh ÍÃkx fh ËqMkhu

fku Ãkfzk ykih WMku ¼e økkuíku Ãkh økkuíku r¾÷k fh {kiík fu ½kx Wíkkh

rËÞk ! Þun Mkqhíku nk÷ Ëu¾ fh çkkfe çkå[u ¾kiVÍËk nku fh ¼køk

¾zu nwyu. nÍhíku MkÂGÞËwLkk EMkkYnwÕ÷kn

Lku Þun {wyk-{÷k Ëu¾k íkku çknwík nihkLk nwyu ykih yÍo fe : “Þk

R÷kne !yi {uhu {kr÷fku {ki÷k ! íkq RLk fe íkÏ÷ef (Þk’Lke

ÃkiËkRþ) fku rÍÞkËk òLkLku ðk÷k ni RMk çkå[u fku rÃkA÷e


239

nk÷ík Ãkh ÷kixk Ëu.” íkk u yÕ÷kn Lku nÍhíku

MkÂGÞËwLkk EMkk YnwÕ÷kn fe íkhV ðnTÞ

Vh{kE : “{I íkwÍ Mku rÍÞkËk òLkíkk nqt....” íkku nÍhíku

MkÂGÞËwLkk EMkk YnwÕ÷kn MkßËu {U

røkh økyu. (yktMkqykut fk ËrhÞk, Mk. 252)

(5) {wÍu fi nku òíke Úke½kuxfe (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fe RM÷k{e çknLk fk fwA

RMk íkhn çkÞkLk ni rf {wÍu xkRVkìRz nwðk Úkk rsMk fe

ðsn Mku {uhk nkrÍ{k íkçkkn nku økÞk Úkk. {I sçk ¼e

¾kLkk ¾kíke VkihLk fi nku òíke. sçk {I Lku RM÷k{e çknLkkU

fu MkkÚk Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk

ykih MkwLLkík fu {wíkkrçkf ¾kLkk ¾kÞk íkku {wÍu fi nwE Lk Ãkux

{U ËËo. {I Lku Þun çk-h-fíkU Ëu¾íku nwyu rLkGÞík fe ni rf

ykRLËk ¾wË ¼e {-ËLke fkrV÷kut {ut MkVh fYtøke ykih

Ëeøkh RM÷k{e çknLkkU Ãkh ¼e RÂLVhkËe fkurþþ fh fu

WLnU {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fe íkhøkeçk Ëqtøke.

økh ni ËËuo rþf{ {ík fhU RMk fk øk{ MkkÚk {nh{ fku ÷U fkrV÷u {U [÷ku

íktøkËMíke r{xu Ëqh ykVíku nxu ÷uLku fku çk-h-fíkU fkrV÷u {U [÷ku


240

RM÷k{e çknLkku ! MkwLLkík rVh MkwLLkík ni RMk {U çk-h-fík

õÞqt Lk nku ! ykih MkwLLkík ¼e sçk MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu

{-ËLke fkrV÷u {U ykfk fe ykrþfkykut,

{ËeLku fe ËeðkrLkÞkU fe Mkkunçkík {u thn fh yËk fe òyu

WMk fe íkku çkkík ne õÞk ni ! fkþ ! n{U nh fk{ {U MkwLLkík

Ãkh y{÷ fk sÍTçkk r{÷ òyu.

{wnB{Ë fe MkwLLkík fe WÕVík yíkk fh {Inku òô RLk Ãkh rVËk Þk R÷kne

{I MkwLLkík fe Äq{U {[kíke hnqt fkþ ! íkq ËeðkLke yiMke çkLkk Þk R÷kne

(6)MkkuLku fk økw{þwËk çkwLËk r{÷ økÞkçkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk

fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf {uhk MkkuLku fk çkwLËk økw{ nku økÞk Úkk.

íkeLk rËLk íkf ík÷kþ rfÞk {økh Lk r{÷ Mkfk, rVh sçk

n{khu y÷kfu {U RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fe yk{Ë

nwE íkku {I Lku Ëwyk fe : “Þk yÕ÷kn ! RMk {-ËLke

fkrV÷u fe çk-h-fík Mku {wÍu {uhk økw{þwËk çkwLËk r{÷k Ëu.”

RMk Ëwyk fu íkwVi÷ {wÍu {uhk MkkuLku fk çkwLËk çk

ykMkkLke r{÷ økÞk ykih nihík çkk÷kyu nihík Þun ni rf


241

WMk søkn Mku r{÷k snkt {I Ãknu÷u çkerMkÞkU çkkh Ëu¾ [wfe

Úke ! Þun çk-h-fík Ëu¾ fh {I Lku ¼e {-ËLke fkrV÷u {U

MkVh fe rLkGÞík fe ni.

¾ku økyu Íuðhkík ykyut Vi÷k fu nkÚk yÍo nf Mku fhU fkrV÷u {U [÷ku

øk{ fu çkkË÷ Axu rË÷ fe fr÷Þkt r¾÷U Ëh fh{ fu ¾w÷U fkrV÷u {U [÷ku

sLLkík fe ¼e õÞk þkLk ni !RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík

Mku MkkuLku fk økw{þwËk çkwLËk r{÷ økÞk ! ¾ih Þun íkku ËwLÞk fe

yuf nfeh þi ni {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fhLku

ðk÷kU ykih ðkr÷ÞkU fku sLLkík ¼e r{÷uøke ykih !

sLLkík fe ¼e õÞk þkLk ni ! [wLkkL[u Ëk’ðíku RM÷k{e fu

Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 176

Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “rçkrn~ík fe fwÂLsÞkt”

MkVnk 15 íkk 16 Ãkh ni : sLLkík {U þehª (Þk’Lke {eXu)

ÃkkLke, þnË, ËqÄ ykih þhkçk fe LknhU çkníke ni. (ríkhr{Íe,

rs . 4, Mk. 257, nËeMk : 2580) sçk sLLkíke ÃkkLke fe Lknh {U Mku

Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾khnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.

242

rÃkÞUøku íkku WLnU yiMke nÞkík r{÷uøke rf f¼e {kiík Lk ykyuøke

ykih sçk ËqÄ fe Lknh {U Mku Lkkuþ fhUøkku íkku WLk fu çkËLk {ut

yiMke Vçkone ÃkiËk nkuøke rf rVh f¼e ÷krøkh (Þk’Lke f{Íkuh)

Lk nkUøku ykih sçk þnË fe Lknh {U Mku Ãke ÷Uøku íkku WLnU yiMke

rMknTník ð íkLËwÁMíke r{÷ òyuøke rf rVh f¼e ðkun çke{kh

Lk nkUøku ykih sçk þhkçk fe Lknh {U Mku rÃkÞUøku íkku WLnu yiMkk

Lkþkík ykih ¾wþe fk MkwYh nkrMk÷ nkuøkk rf rVh f¼e ðkun

øk{økeLk Lk nkUøku. Þun [khkU Lknhut yuf nkiÍ {ut røkh hne nI

rsMk fk Lkk{ nkiÍu fkiMkh ni, Þune nkiÍ, nwÍqhu yfh{

fk ðkun nkiÍu fkiMkh ni òu y¼e sLLkík fu

yLËh ni ÷urfLk rfÞk{ík fu rËLk {iËkLku {nþh {U ÷kÞk

òyuøkk. snkt nwÍqhu yfh{ WMk nkiÍ Mku

yÃkLke WB{ík fku Mkihkçk Vh{kyutøku.

(Ynw÷ çkÞkLk, rs. 1, Mk. 82, 83)

RM÷k{e çknLk ykih Lkufe fe Ëk’ðíkMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk Lkufe fe Ëk’ðík fu r÷Þu yÃkLku ÃkzkuMk fe

RM÷k{e çknLkkU fu ½h fu ËhðkÍu Ãkh ò Mkfíke ni ?

sðkçk : MkÏík ÃkËuo fu MkkÚk ò Mkfíke ni. {økh RMk {wyk-{÷u {U


243

RM÷k{e çknLk fku çknwík rÍÞkËk {kuníkkík hnLkk nkuøkk.

ykðkÍ fiMku ¾w÷e !RM÷k{e çknLkku ! ËwLÞk ð ykr¾hík fe ZuhkU ¼÷kRÞkt Rfêe

fhLku fu r÷Þu n^íku {U f{ yÍ f{ yuf rËLk íkLÍe{e

íkhfeçk fu {wíkkrçkf y÷kfkE Ëkihk çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík

{U rþhfík fe MkykËík nkrMk÷ fersÞu. y÷kfkE Ëkihk

çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík fe çk-h-fíkkU fu õÞk fnLku ! ykÃk

fk E{kLk íkkÍk fhLku fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷u fe yuf ¾wþ

økðkh ð {w~fçkkh {-ËLke çknkh Ãkuþ ni, [wLkkL[u Ãktòçk

(ÃkkrfMíkkLk) fe yuf RM÷k{e çknLk fu íknhehe çkÞkLk fk

¾w÷kMkk ni rf n{khu y÷kfu {U yuf RM÷k{e çknLk øk÷u fu

{hÍ fk rþfkh Úke,t MkkV ykðkÍ Lk rLkf÷íke Úke n¥kk rf

rçkÕfw÷ fheçk çkiXLku ðk÷u fku ¼e WLk fe ykðkÍ Xef Mku

MkwLkkE Lk Ëuíke Úke. zkìõxhkU Lku ykìÃkhuþLk fk fn h¾k Úkk

ykih Þun ¼e çkíkk rËÞk Úkk rf Þk íkku ykðkÍ Xef nku

òyuøke Þk rçkÕfw÷ çkLË nku òyuøke. ËhU yMLkk Ëk’ðíku

RM÷k{e fe yuf RM÷k{e çknLk Lku WLnU y÷kfkE Ëkihk

çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík {U rþhfík fe høçkík rË÷kE íkku ðkun

{wÏíkr÷V ½hkU {U ÃkËuo fu MkkÚk Ëe òLku ðk÷e “Lkufe fe


244

Ëk’ðík” {U rþhfík fu r÷Þu WLk fu MkkÚk nku ÷ª. sçk ðkunRM÷k{e çknLk y÷kfkE Ëkihu Mku ðkÃkMk ÷kixª íkku nihík çkk÷kyunihík rf WLk fe ykðkÍ Ãkn÷u Mku çkuníkh nku [wfe Úke, rVhyøk÷u ne hkuÍ sçk WLnkU Lku Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{eçknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe íkkuWLk fe ykðkÍ yiMke MkkV nku [wfe Úke økkuÞk f¼e çkLË neLk nwE Úke ! Þqt y÷kfkE Ëkihk çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík ykihMkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe çk-h-fík Mku WLnU RMk{hÍ Mku rhnkE LkMkeçk nwE.

ykr{Lkk fu ÷k÷ ! MkËfk Vkrík{k fu ÷k÷ fkËqh yçk íkku þk{íkU fh çku fMkku {sçkqh fe

çknhu þknu fhçk÷k nku Ëqh ykVkíkku çk÷kyi nçkeçku hççku Ëkðh çkufMkku {sçkqh fe

RM÷k{e çknLkku ! y÷kfkE Ëkihk çkhkyu Lkufefe Ëk’ðík fe ¾qçk çk-h-fíku t ni Lkufe fe Ëk’ðík ËuLkuykih ¼÷kE fe çkkík çkíkkLku fu Mkðkçk fk fkiLk yLËkÍkfh Mkfíkk n i. R{k{ yçk q Lk qyi{ yn{Ë rçkLkyçËwÕ÷kn yMVnkLke “rnÕÞíkw÷ ykir÷Þk”{U Lkõ÷ fhíku nI, yÕ÷kn Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk


245

{qMkk f÷e{wÕ÷kn fe íkhV ðnTÞ

Vh{kE : “¼÷kE fe çkkíkU ¾wË ¼e Mke¾ku ykih ËqMkhkU fku

¼e rMk¾kyku, {I ¼÷kE Mke¾Lku ykih rMk¾kLku ðk÷kU fe fçkúku

fku hkuþLk Vh{kŸøkk íkkrf WLk fku rfMke rfM{ fe ðnþík Lk

nku.” (rnÕÞíkw÷ ykir÷Þk, rs. 6, Mk. 5, hf{ : 7622)

RMk rhðkÞík Mku Lkufe fe çkkík Mke¾Lku rMk¾kLku fk y@ku

Mkðkçk {k’÷q{ nwðk. Lkufe fe Ëk’ðík ËuLku, MkwLLkíkkU ¼hk

çkÞkLk fhLku Þk ËMko ËuLku ykih MkwLkLku ðk÷kU ykih ðkr÷ÞkU fu

íkku ðkhu ne rLkÞkhu nku òyutøku, WLk fe fçkúU

yLËh Mku søk{øk søk{øk fh hne nkUøke ykih WLnU rfMke

rfM{ fk ¾kiV {nMkqMk Lknª nkuøkk. RÂLVhkËe fkurþþ fhíku

nwyu Lkufe fe Ëk’ðík fu Íheyu ¼÷kE fe çkkíkU Mke¾Lku

rMk¾kLku ðk÷kU ykih ðkr÷ÞkU, {-ËLke fkrV÷u {U MkVh ykih

rV¢u {ËeLkk fh fu {-ËLke RLyk{kík fk rhMkk÷k hkuÍkLkk

Ãkwh fhLku fe íkhøkeçk rË÷kLku ðk÷kU ykih ðkr÷ÞkU ykih

MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky fe Ëk’ðík Ãkuþ fhLku ðk÷kU ykih

ðkr÷ÞkU LkeÍ {wçkÂÕ÷økeLk fe Lkufe fe Ëk’ðík fku MkwLkLku

ðk÷kU ykih {wçkÂÕ÷økkík fe Lkufe fe Ëk’ðík MkwLkLku ðkr÷ÞkU


246

fe fwçkqh ¼e nwÍqh {wVeÍwLLkqh

fu Lkqh fu MkËfu LkwÁLk y÷k Lkqh nkUøke.

fçkú {U ÷nhkyutøku íkku n~h [~{u Lkqh fu

sÕðk Vh{k nkuøke sçk íkÕyík hMkq÷wÕ÷kn fe

(nËkRfu çkÂÏþþ þheV)

RM÷k{e çknLkkU fk {-ËLke {~ðhkMkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLkU Lkufe fe Ëk’ðík fu {-ËLke fk{kU {U

íkh¬e fu r÷Þu ykÃkMk {U r{÷ çkiX fh {-ËLke {~ðhk fhLku

fu r÷Þu fnª sBy ¼e nku Mkfíke nI ?

sðkçk : S nkt. þh-E ÃkËko ykih Ëeøkh fwÞqËkík fu MkkÚk {-ËLke

{~ðhu fu r÷Þu sBy nku Mkfíke nI.

ËkihkLku RÆík MkwLLkíkU Mke¾Lku fu r÷Þu rLkf÷Lkk fiMkk ?Mkwðk÷ : {kiík Þk ík÷kf fe RÆík fu ËkihkLk RM÷k{e çknLk MkwLLkíkU Mke¾Lku

Þk rMk¾kLku fu r÷Þu ½h Mku çkknh rLkf÷ Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª.

RM÷k{e çknLkkU fk RÂßík{ky fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLkkU fk ÃkËuo {U hn fh rÍ¢wÕ÷kn , Lkk’ík

ÏðkLke, MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLk ykih Ëwyk ðøkihk Ãkh {w~íkr{÷


247

MkwLLkíkkU ¼hk RÂßík{ky fhLkk fiMkk ?

sðkçk : RM÷k{e çknLkku fku fwhykLkku MkwLLkík fe çkkíkU çkíkkLkk ÍYhe

ni íkkrf RLnU RM÷k{e rÍLËøke økwÍkhLku fk Ztøk yk òyu.

RMk fe {wÏíkr÷V Mkq-híkut ni {-Mk÷Lk RLnU MkwLLkíkkU ¼hu

çkÞkLkkík fe furMkxU MkwLkLku ykih {wMíkLkË W-÷{kyu yn÷u

MkwLLkík fe rfíkkçkU ÃkZLku fku Ëe òyut, LkeÍ ÃkËuo fe rhykÞík

fhíku nwyu rfMke søkn sBy nku fh ðkun VhkRÍ ð MkwLLkíkU

Mke¾U, [wLkkL[u {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke

yn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : “yçk Ve Í{kLkk

ykihíkkU fku çkk ÃkËko {ÂMsËkU {U ykLku ykih y÷krnËk çkiXLku

Mku Lk hkufk òyu õÞqt rf yçk ykihíkU MkeLku{kyku çkkÍkhkU {U

òLku Mku íkku Áfíke Lknª, {ÂMsËkU {U yk fh fwA (Lk fwA) ËeLk

fu ynfk{ MkwLk ÷Uøke.” (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 170)

yuf ykih {fk{ Ãkh Vh{kíku nI : “RLk (ykihíkkU) {U íkç÷eøk

Þk íkku çk Íheyyu fwíkwçk ð hMkkR÷ fe òyu Þk Íe RÕ{

ykihíkU økihu Íe RÕ{ ykihíkkU fku ynfk{ rMk¾k ËU Þk rLknkÞík

ÃkËuo fu MkkÚk ðkRÍ (Þk’Lke çkÞkLk fhLku ðk÷u ykr÷{) Mku

rçkÕfw÷ y÷krnËk yuf R{khík Þk çkzu ÃkËuo fe ykz ÷u fh

ðk’Í ð ynfk{ MkwLkU {økh RMk íkeMkhe Mkqhík {ut çknwík

248


yunríkÞkík fe ÍYhík ni.” (Víkkðk LkEr{GÞk, Mk. 48)

økihu ykr÷{ fku çkÞkLk fhLkk nhk{ niMkwðk÷ : òu RM÷k{e çknLk ykr÷{k Lk nku õÞk ðkun RM÷k{e çknLkkU

fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U çkÞkLk fh Mkfíke ni ?

sðkçk : òu fkVe RÕ{ Lk h¾íke nku ðkun {ÍTnçke çkÞkLk Lk fhu.

[wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík Víkkðk h-ÍrðGÞk

rsÕË 23 MkVnk 378 Ãkh Vh{kíku nI : ðk’Í {U ykih nh

çkkík {u t Mkçk Mk u {wfÆ{ RòÍíku yÕ÷kn ð hMkq÷

ni. òu fkVe RÕ{ Lk h¾íkk nku,

WMku ðk’Í fhLkk nhk{ ni ykih WMk fk ðk’Í MkwLkLkk òRÍ

Lknª, ykih yøkh fkuE çkË {ÍTnçk ni íkku ðkun

íkku LkkRçku þiíkkLk ni WMk fe çkkík MkwLkLke MkÏík nhk{ ni

(WMk fku {ÂMsË {U çkÞkLk Mku hkufk òyu) ykih yøkh rfMke

fu (yfeËu {U ¾hkçke Lk nku {økh WMk fu ) çkÞkLk Mku

rVíkLkk WXíkk nku íkku WMku ¼e hkufLku fk R{k{ ykih yn÷u

{ÂMsË fku nf ni ykih yøkh Ãkqhk ykr÷{ MkwLLke Mknenw÷

yfeËk ðk’Í Vh{kyu íkku WMku hkufLku fk rfMke fku nf Lknª.

[wLkkL[u yÕ÷kn Ãkkhn 1 Mkq-híkw÷ çk-fhn fe ykÞík

LkBçkh 114 {U RþkoË Vh{kíkk ni :


249

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih WMkMku çkZ fh Íkr÷{ fkiLk òu yÕ÷kn( ) fe {ÂMsËkU fku hkufu WLk {ULkk{u ¾wËk r÷Þu òLku Mku.

(Ãkkhn :1, y÷ çk-fhn : 114)


ykr÷{ fe íkk’heVMkwðk÷ : íkku õÞk {wçkÂÕ÷øk çkLkLku fu r÷Þu ËMkuo rLkÍk{e (Þk’Lke ykr÷{

fkuMko) fhLkk þíko ni ?sðkçk : ykr÷{ nkuLku fu r÷Þu Lk ËMkuo rLkÍk{e þíko ni Lk RMk fe

{nTÍ MkLkË fkrV çkÂÕf RÕ{ [krnÞu {uhu ykfk yk’÷knÍhík Vh{kíku ni : ykr÷{ fe íkk’heV Þun nirf yfkRË Mku Ãkqhu íkkih Ãkh ykøkkn nku ykih {wMíkrf÷ nkuykih yÃkLke ÍYrhÞkík fku rfíkkçk Mku rLkfk÷ Mkfu rçkøkihrfMke fe {ËË fu. RÕ{ rfíkkçkkU fu {wíkk-÷yu Mku ykih W-÷{kMku MkwLk MkwLk fh ¼e nkrMk÷ nkuíkk ni. (íkÕ¾eMk yÍ ynfk{u

þheyík, rnMMkk : 2, Mk. 231) {k’÷q{ nwðk ykr÷{ nkuLku fu r÷ÞuËMkuo rLkÍk{e fe íkõ{e÷ fe MkLkË ÍYhe ni Lk ne fkVe Lk ney-hçke ð VkhMke ðøkihk fk òLkLkk þíko, çkÂÕf RÕ{ Ëhfkh

ni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík Vh{kíku


250

nI : MkLkË fkuE [eÍ Lkne çknwíkuhu MkLkË Þk^íkk {nTÍ çkuçknhk (Þk’Lke RÕ{u ËeLk Mku ¾k÷e) nkuíku n ti ykih rsLnkU LkuMkLkË Lk ÷e RLk fe þkrøkËeo fe r÷Þkfík ¼e WLk MkLkËÞk^íkk {U Lknª nkuíke, RÕ{ nkuLkk [krnÞu. (Víkkðk h-ÍrðGÞk,

rs. 23, Mk. 683) Víkkðk h-ÍrðGÞk þheV, çknkhuþheyík, fkLkqLku þheyík, rLkMkkçku þheyík, r{hykíkw÷{LkkSn, RÕ{w÷ fwhykLk, ík^Mkehu LkE{e, yunÞkW÷ W÷q{({wíkso{) ykih RMk íkhn fe fE WËqo rfíkkçkU nt i rsLk fku ÃkZfh Mk{Í fh W-÷{kyu rfhk{ Mku ÃkqA ÃkqA fh ¼e nMçkuÍYhík yfkRË ð {MkkR÷ Mku ykøkkne nkrMk÷ fh fu“ykr÷{” çkLkLku fk þhV nkrMk÷ rfÞk ò Mkfíkk ni. ykihyøkh MkkÚk ne MkkÚk “ËMkuo rLkÍk{e” fhLku fe MkykËík ¼enkrMk÷ nku òyu íkku MkkuLku Ãkh Mkwnkøkk.

økihu ykr÷{ fu çkÞkLk fk íkhefkMkwðk÷ : òu ykr÷{ Lk nku õÞk WMk fu çkÞkLk fhLku fe ¼e fkuE Mkqhík ni ?sðkçk : økihu ykr÷{ fu çkÞkLk fe ykMkkLk Mkqhík Þun ni rf W-÷{kyu

yn÷u MkwLLkík fe rfíkkçkkU Mku nMçku ÍYhík Vkuxku fkìrÃkÞkt fhðkfh WLk fu íkhkþu yÃkLke zkÞhe {U [MÃkkt fh ÷u ykih WMk {ut Mku

ÃkZ fh MkwLkkyu. {wtn ÍçkkLke fwA Lk fnu LkeÍ yÃkLke hkÞ Mku

nhrøkÍ rfMke ykÞíku fhe{k fe ík^Mkeh Þk nËeMku Ãkkf fe


251

þno ðøkihk çkÞkLk Lk fhu. õÞqt rf ík^Mkeh rçkhkoÞ (1) nhk{ ni

ykih yÃkLke yfx÷ fu {wíkkrçkf ykÞík Mku RÂMíkË÷k÷ Þk’Lke

Ë÷e÷ ÃkfzLkk ykih nËeMku {wçkkhf fe þno fhLkk yøk[uo ËwÁMík

nku íkçk ¼e þhyLk RMk fe RòÍík Lknª. Vh{kLku {wMíkVk

: rsMk Lku rçkøkih RÕ{ fwhykLk fe ík^Mkeh

fe ðkun yÃkLkk rXfkLkk snLLk{ çkLkkyu. (ríkhr{Íe, rs. 4,

Mk. 439, nËeMk : 2959) økihu ykr÷{ fu çkÞkLk fu çkkhu {U hnLkw{kE

fhíku nwyu {uhk ykfkyu Lku’{ík, yk’÷k nÍhík, {wsrÆËu

ËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : “òrn÷ WËqo Ïðkt yøkh yÃkLke

íkhV Mku fwA Lk fnu çkÂÕf ykr÷{ fe íkMLkeV ÃkZ fh MkwLkkyu

íkku RMk {U nhs Lknª.”


{wçkÂÕ÷økeLk fu r÷Þu ynB{ rnËkÞíkMkwðk÷ : Ëk’ðíku RM÷k{e fu çkk’Í {wçkÂÕ÷økeLk ð {wçkÂÕ÷økkík {wtn

ÍçkkLke ¼e çkÞkLkkík fhíku nI WLk fu r÷Þu ykÃk fe íkhV Mku õÞk


252

1. ík^Mkeh rçkhkoÞ fhLku ðk÷k ðkun fn÷kíkk ni rsMk Lku fwhykLk fe ík^Mkeh yõ÷ ykihrfÞkMk (yLËkÍk) Mku fe, rsMk fe Lkõ÷e (Þk’Lke þh-E) Ë÷e÷ ð MkLkË Lk nku.

rnËkÞkík nI ?

sðkçk : yøkh Þun W-÷{k Þk ykr÷{kík nI sçk íkku nhs Lknª.

ðhLkk økihu ykr÷{ {wçkÂÕ÷økeLk ð {wçkÂÕ÷økkík fu r÷Þu

{k’YÍkík Ãkuþ fh Ëe øk# rf ðkun rMkVo W-÷{k fe íknhehkík

Mku ÃkZ fh ne çkÞkLkkík fhU. yøkh rfMke òrn÷ fku MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{ky {U {wtn ÍçkkLke çkÞkLk fhíkk Ãkkyu íkku

Ëk’ðíku RM÷k{e fu rÍB{kËkhkLk WMk fku hkuf Ëu. økihu ykr÷{

{wçkÂÕ÷økeLk ð {wçkÂÕ÷økkík ykih ík{k{ økihu ykr÷{

{wfŠhheLk fku [krnÞu rf ðkun {wtn ÍçkkLke {ÍTnçke çkÞkLk

Þk r¾íkkçk Lk fhU. {uhu ykfkyu Lku’{ík, yk’÷k nÍhík,

{wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk

¾kLk Vh{kíku nI : “òrn÷ WËqo Ïðkt yøkh

yÃkLke íkhV Mku fwA Lk fnu çkÂÕf ykr÷{ fe íkMLkeV ÃkZ

fh MkwLkkyu íkku RMk {U nhs Lknª.” {ÍeË Vh{kíku nI :

òrn÷ ¾wË çkÞkLk fhLku çkiXu íkku WMku ðk’Í fnLkk nhk{ ni

ykih WMk fk ðk’Í MkwLkLkk nhk{ ni ykih {wMkÕ{kLkkU fku nf

ni çkÂÕf {wMkÕ{kLkkU Ãkh nf ni rf WMku r{Bçkh Mku Wíkkh ËU

rf RMk {U LknTÞu {wLfh (Þk’Lke çkwhkE Mku {Ly fhLkk) ni

ykih LknTÞu {wLfh ðkrsçk.


253

RM÷k{e çknLkU Lkk’íkU ÃkZU Þk Lknª ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLkU RM÷k{e çknLkkU {U Lkk’íkU ÃkZ Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : RM÷k{e çknLkU, RM÷k{e çknLkkU {U çkøkih {kEf fu RMk

íkhn Lkk’ík þheV ÃkZU rf WLk fe ykðkÍ rfMke økih {Ëo íkf

Lk Ãknwt[u. {kEf fk RMk r÷Þu {Ly rfÞk rf RMk Ãkh ÃkZLku

Þk çkÞkLk fhLku Mku økih {Ëkuo Mku ykðkÍ fku çk[kLkk fheçk

fheçk Lkk {wÂBfLk ni. fkuE ÷k¾ rË÷ fku {Lkk÷u rf ykðkÍ

þkr{ÞkLku Þk {fkLk Mku çkknh Lknª òíke {økh íkÂßhçkk

Þune ni rf ÷kWz MÃkefh fu Íheyu ykihík fe ykðkÍ W{q{Lk

økih {Ëkuo íkf Ãknwt[ òíke ni çkÂÕf çkze {nkrV÷ {U {kEf

fk rLkÍk{ ¼e íkku yõMkh {Ëo ne [÷kíku nI ! Mkøku {ËeLkk

fku yuf çkkh rfMke Lku çkíkkÞk rf Vw÷kt søkn {nrV÷

{U yuf Mkkrnçkk {kEf Ãkh çkÞkLk Vh{k hne Úkª, çkk’Í

{ËkuO fu fkLkkU {U sçk WMk rLkMðkLke ykðkÍ Lku hMk ½ku÷k

íkku WLk {U Mku yuf çku nÞk çkku÷k, yknk ! rfíkLke ÃÞkhe

ykðkÍ ni !! sçk ykðkÍ RíkLke Ãkwh frþþ ni íkku ¾wË

fiMke nkuøke ! ! !

RM÷k{e çknLkU {kEf RÂMík’{k÷ Lk fhUÞkË hnu ! Ëk’ðíku RM÷k{e fe íkhV Mku nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU


254

¼hu RÂßík{kykík ykih RÂßík{kyu rÍ¢ku Lkk’ík {U RM÷k{e

çknLkku fu r÷Þu ÷kWz MÃkefh fu RÂMík’{k÷ Ãkh ÃkkçkLËe ni.

r÷nkÍk RM÷k{e çknLkU ÍunTLk çkLkk ÷U rf fwA ¼e nku òyu

Lk ÷kWz MÃkefh {U çkÞkLk fhLkk ni ykih Lkne WMk {U Lkk’ík

þheV ÃkZLke ni. ÞkË hr¾Þu økih {Ëkuo íkf ykðkÍ Ãknwt[íke nku

RMk fu çkk ðwsqË çkuçkkfe fu MkkÚk çkÞkLk Vh{kLku ykih Lkk’íku

MkwLkkLku ðk÷e økwLknøkkh ykih Mkðkçk fu çkòyu yÍkçku Lkkh fe

nfËkh ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík fe

r¾Ë{ík {U yÍo fe økE : [LË ykihíkU yuf MkkÚk r{÷ fh ½h

{U {e÷kË þheV ÃkZíke ni ykih ykðkÍ çkknh íkf MkwLkkE

Ëuíke ni, Þqtne {wnho{ fu {neLku {U rfíkkçku þnkËík ðøkihk ¼e

yuf MkkÚk ykðkÍ r{÷k fh (Þk’Lke fkuhMk {U) ÃkZíke nI, Þun

òRÍ ni Þk Lknª ? {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

Lku sðkçkLk RþkoË Vh{kÞk : Lkk òRÍ ni rf ykihík fe

ykðkÍ ¼e ykihík (Þk’Lke AwÃkkLke fe [eÍ) ni ykih ykihík

fe ¾wþ RÕnkLke rf ysTLkçke MkwLku {nÕ÷u rVíkLkk ni.


ykihík fu hkøk fe ykðkÍ{uhu ykfk yk’÷k nÍhík yuf ykih Mkwðk÷ fu


255

sðkçk {U RþkoË Vh{kíku nI : ykihík fk (Lkk’íku ðøkihk) ¾wþ

RÕnkLke Mku çk ykðkÍ yiMkk ÃkZLkk rf Lkk {nTh{kU fku WMk fu Lkø{u

(Þk’Lke hkøk ð íkhLLkw{) fe ykðkÍ òyu nhk{ ni. “LkðkrÍ÷u

Vfen yçkwÕ÷iMk Mkh{ fLËe” ( ) {U ni, ykihík

fk ¾wþ ykðkÍ fh fu fwA ÃkZLkk “ykihík” Þk’Lke {nÕ÷u rMkºk

(AwÃkkLku fe [eÍ) ni. “fkVe R{k{ yçkw÷ çk-hfkík LkMVe”

{U ni, ykihík çkw÷LË ykðkÍ Mku íkÂÕçkÞk (Þk’Lke )

Lk ÃkZu RMk r÷Þu rf RMk fe ykðkÍ fkrçk÷u rMkºk (AwÃkkLkuu fu

fkrçk÷ [eÍ) ni. yÕ÷k{k þk{e Vh{kíku ni ykihík

fku yÃkLke ykðkÍ çkw÷tË fhLkk WLnU ÷tçkk ykih ËhkÍ (Þk’Lke

RLk {U Wíkkh [Zkð) fhLkk, RLk {U Lk{o ÷nò RÂÏíkÞkh

fhLkk ykih RLk {U íkõíkey fhLkk (fkx fkx fh íkn÷e÷e

yYÍ Þk’Lke LkÍT{ fu fðkRË fu {wíkkrçkf) y~ykh fe íkhn

ykðkÍu rLkfk÷Lkk, n{ RLk Mkçk fk{kU fe ykihíkkU fku RòÍík

Lknª Ëuíku RMk r÷Þu rf RLk Mkçk çkkíkkU {U {Ëkuo fk WLk fe íkhV

{kR÷ nkuLkk ÃkkÞk òyuøkk ykih WLk {Ëkuo {U sÍTçkkíku þnðkLke

fe íknhef ÃkiËk nkuøke RMke ðsn Mku ykihík fku Þun RòÍík

Lknª rf ðkun yÍkLk Ëu. .

(hÆw÷ {wníkkh, rs. 2, Mk. 97, Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 242)


256

{uhe ykðkÍ fktÃkíke ÚkeRM÷k{e çknLkku ! {eXu {eXu {wMíkVk feøkw÷k{e íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMkeíknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fe íkwhoyu RÂBíkÞkÍ ni, RMk MkuðkçkMíkøkkLk Ãkh ¼e hççku fkyuLkkík fu yiMku yiMkuRLyk{kík nkuíku nI rf yõ÷U nihkLk hn òíke nit [wLkkL[uçkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLkfwA Þqt ni rf Ëk’ðíku RM÷k{e fu {nfu {nfu {-ËLke {knku÷ Mku{wLMkr÷f nkuLku Mku Ãkn÷u {I {wÏíkr÷V økwLkknkU {U {wçík÷k nkufh yÃkLke yLk{ku÷ nÞkík (Þk’Lke rÍLËøke) fu fe{íke÷Bnkík Íkyuy fh hne Úke. íkõheçkLk 12 Mkk÷ Ãkn÷uy[kLkf nkxo yxuf nwðk (Þk’Lke rË÷ fk Ëkihk Ãkzk) ykih {Içkunkuþ nku økE. sçk nkuþ ykÞk íkku ykðkÍ çkLË nku [wfeÚke, yçk {I rMkVo RþkhkU Mku çkkík fh Mkfíke Úke. zkìõxheR÷ks Mku fwA RVkfk íkku nku økÞk {økh yçk ¼e çkkík fhíkuðõík ykðkÍ fktÃkíke Úke, Äqyut ðk÷e søkn Ãkh ¾ktMke þwYynku òíke, Ë{ ½wxLku ÷økíkk ykih ykðkÍ çkLË nku òíke.RMke nk÷ík {U f{kuçkuþ yuf {kn økwÍh økÞk. yuf rËLk {U

yÃkLku {hÍ Mku rË÷ çkhËk~íkk nku fh ¾qçk hkuE, RMke ËkihkLk {uhe

ykt¾ ÷øk økE. Ïðkçk {U yuf çkwÍwøko fe rÍÞkhík


257

nwE, WLnkU Lku fwA Þqt Vh{kÞk : “rV¢ Lk fhku,

çknwík sÕË Xef nku òykuøke ykih sçk Xef nku òyku íkku

ViÍkLku {ËeLkk ÍYh ykLkk.” RMk {wçkkhf Ïðkçk fku Ëu¾Lku

fu çkk’Ë rËLk çk rËLk rMknTník çkuníkh nkuLku ÷øke. siMku

ne {I çkknh rLkf÷Lku fu fkrçk÷ nwE, yuf RM÷k{e çknLk

fu MkkÚk Ëk’ðíku RM÷k{e fu yk÷{e {-ËLke {foÍ ViÍkLku

{ËeLkk {U RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U

nkrÍh nku økE. WMk RÂßík{ky Lku {uhe rÍLËøke çkË÷

fh h¾ Ëe, {I Lku rË÷ ne rË÷ {U Ãk¬e rLkGÞík fe fu

yçk {uhe rÍLËøke Ëk’ðíku RM÷k{e fu r÷Þu ðõV ni. {it Lku

Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fk{ fku yÃkLkk ykuZLkk rçkAkuLkk

çkLkk r÷Þk. Þun {-ËLke {knku÷ fe çk-h-fíkuut

ni rf yuf ðõík ðkun Úkk sçk çkkík fhíku nwyu {uhe ykðkÍ

fktÃkíke Úke ykih yuf ðõík Þun ni rf {I y÷kfkE Mkín Ãkh

nkuLku ðk÷u RM÷k{e çknLkkU fu RÂßík{kyu rÍ¢ku Lkk’ík {U

yÃkLku {eXu {eXu ykfk fe Lkk’íkU ÃkZíke

nqt, yçk ykðkÍ fktÃkíke ni Lk øk÷k çkiXíkk ni ykih Lk ne

¾ktMke WXíke ni.


258

hn{ík Lk rfMk íkhn nku økwLknøkkh fe íkhV hn{kLk ¾wË ni {uhu íkhVËkh fe íkhV

Ëu¾e òu çku fMke íkku WLnut hnT{ yk økÞk ½çkhk fu nku økyu ðkun økwLknøkkh fe íkhV

RM÷k{e çknLkku ! yÕ÷kn fe hn{ík çknkLku Zqtzíke ni.

çkk’Í yðfkík Þqt ¼e íkhfeçk çkLk òíke ni Þk’Lke “òu

hkuíkk ni WMk fk fk{ nkuíkk ni” RM÷k{e çknLk sçk xqx fh

hkuE, hn{ík fku òuþ ykÞk ykih fk{ nku økÞk !

çkh yk-{Ëu Mku yuf ËqMkhe fku ÃkwfkhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : çkh yk-{Ëu {U Mku RM÷k{e çknLk fk ÃkzkuMkLkkU fu MkkÚk

çkw÷LË ykðkÍ Mku çkkíkU fhLkk, fiMkk ni ? RMke íkhn R{khík

{U QÃkh Lke[u hnLku ðkr÷Þkt yuf ËqMkhu fku ÃkwfkhU, ykÃkMk

{U Íkuh Íkuh Mku økw^ík-økq fhU õÞk Þun {wLkkrMkçk ni ?

sðkçk : Þun RÂLíknkE økih {wLkkrMkçk ni õÞqt rf RMk íkhn økw^ík-økq

fhLku Mku økih {Ëkuo íkf ykðkÍ Ãknwt[Lku fk fðe RBfkLk ni.

yøkh ykMk ÃkkMk fe RM÷k{e çknLkkU Mku fkuE ÍYhe fk{ ni

íkku RMk fu r÷Þu yuf ËqMkhu fu ½h xu÷eVkuLk Þk RLxh fkì{ fu

Íheyu çkkík [eík fh ÷u.


259

çkå[kU fku zktxLku fe ykðkÍMkwðk÷ : yåAk Þun çkíkkRÞu rf çkå[kU fku zktxíku ðõík RM÷k{e

çknLk fk ykðkÍ çkw÷LË fhLkk fiMkk ?

sðkçk : RM÷k{e çknLk fk RMk íkhn zktxLkk rf ykðkÍ ½h Mku çkknhrLkf÷u, RÂLíknkE Lkk {wLkkrMkçk ykih {wÍnfk ¾iÍ ni. çkå[kUÃkh çkkík çkkík Ãkh r[Õ÷kíku hnLkk n{kfík ¼e ni rf RMk íkhnçkå[u {ÍeË “ykÍkË” nku òíku nI. r÷nkÍk çkkh çkkh zktxLkufu çkòyu rÍÞkËk íkh ÃÞkh Mku fk{ r÷Þk òyu. Mkçk fu Mkk{Lkuçkå[kU fku ÁMðk fhíku hnLku Mku h^íkk h^íkk WMk fk LkLnk MkkrË÷ “çkkøke” nku òíkk ni. çkå[u fe {kisqËøke {U rfMke{wyÍTÍÍ þÏMk Mku WMke çkå[u fu çkkhu {U RMk íkhn fe rþfkÞkíkfhLkk {-Mk÷Lk “RMk fku Mk{Íkyku, Þun íktøk çknwík fhíkk niçknwík þhkhíke ni, {kt çkkÃk fk fnLkk Lknª {kLkíkk” ðøkihkyõ÷ {LËe Lknª õÞqt rf RMk Mku çkå[u fe RM÷kn nkuLkk ËhfLkkh W÷xk ÍunTLk Þun çkLkíkk nkuøkk rf {wÍu {kt çkkÃk Lku Vq÷kt fuMkk{Lku Í÷e÷ fh rËÞk ! yks f÷ yki÷kË fe Lkk Vh{krLkÞkUfe rþfkÞkík yk{ ni. RMk fe ðwsqnkík {U çk[ÃkLk {U {kt çkkÃkfk çkkík çkkík Ãkh çku ò [e¾ku Ãkwfkh fhLkk ykih çkå[u fku ËqMkhkUfu Mkk{Lku ðõíkLk V ðõíkLk Í÷e÷ku Ïðkh fhLkk ¼e þkr{÷

nku íkku çkEË yÍ rfÞkMk Lknª.


260

ni V÷knku fk{hkLke Lkh{e ð ykMkkLke {Unh çkLkk fk{ rçkøkz òíkk ni LkkËkLke {U

ykihík Lkk’íkkU fe rðrzÞku fuMkux Ëu¾u Þk Lknª ?Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk Lkk’ík ÏðkLkkU fe rðrzÞku fuMkux Ëu¾

Mkfíke ni ?sðkçk : {uhk {~ðhk ni rf nhrøkÍ Lk Ëu¾u. yuf íkku ¾wþ RÕnkLke

fk òËq, ËqMkhu Lkki sðkLk Lkk’ík Ïðkt fe (MxqrzÞku {U çkLkkEnwE ¾wþ r÷çkkMke, Ãk®Vøk ykih ÷kR®xøk fu Íheyu “Lkõ÷eLkqh” çkhMkkíke Íçkh ËMíke fe Ãkwh frþþ) íkMðeh ykihíkeMkhu WMk fu nkÚk ðøkihk ÷nhkLku fe yËkykut fu Mkçkçk fðeRBfkLk ni rf ykihík fu fÕçk {U niòLk ÃkiËk nku ykih Mkðkçkfu çkòyu yÍkçk fk Mkk{kLk nku.

ykihík Lkk’íkkU fe fuMkux MkwLku Þk Lknª ?Mkwðk÷ : íkku õÞk RM÷k{e çknLk Lkk {nh{ Lkk’ík ÏðkLk fe ykðkÍ

{U Lkk’íkU ¼e Lknª MkwLk Mkfíke ?sðkçk : Lkk’ík þheV MkwLkLkk MkwLkkLkk ðkfuE Mkðkçk fk fk{ ni, y÷çk¥kk

Lkk {nh{ Lkk’ík ÏðkLk fe ykðkÍ {U ykihík Lkk’ík þheV LkMkwLku rf WMk fe Mkwhe÷e ykðkÍ fu çkkRMk ðkun rVíkLku {U{wçík÷k nku Mkfíke ni. Mknen çkw¾khe þheV {U ni rf Mkhfkhu{ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk,


261

Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk fu yuf nwËe Ïðkt(Þk’Lke Ÿxku fku íkuÍ [÷kLku fu r÷Þu {Mík fhLku ðk÷uy~ykh ÃkZLku ðk÷u) Úku rsLk fk Lkk{ yLsþkÚkk òu rf RÂLíknkE ¾wþ ykðkÍ Úku (yuf MkVh fu ËkihkLkrsMk {u ykihíkU ¼e n{hkn Úkª ykih MkÂGÞËwLkk yLsþky~ykh ÃkZ hnu Úk u RMk Ãkh) Mkhfkhu {ËeLkk

Lku WLk Mku RþkoË Vh{kÞk : “yi yLsþk !ykrnMíkk, LkkÍwf þerþÞkt Lk íkkuz ËuLkk.” (çkw¾khe, rs. 4, Mk.

158, nËeMk : 6211) {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku{w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fuíknTík Vh{kíkU nI : “Þk’Lke {uhu MkkÚk MkVh {U ykihíkU ¼enI rsLk fu rË÷ få[e þeþe fe íkhn f{Íkuh nI ¾wþykðkÍe RLk {U çknwík sÕË yMkh fhíke ni ykih ðkun÷kuøkkU fu økkLku Mku økwLkkn fe íkhV {kR÷ nku Mkfíke ni RMkr÷Þu yÃkLkk økkLkk çkLË fh Ëku.”

(r{hykík, rs. 6, Mk. 443)

RM÷k{e çknLkU Lkk’ík ÏðkLkkU fe furMkxu Lk MkwLkU{k’÷q{ nwðk, ykihíkkU fu rË÷ LkkÍqf þerþÞkU fe {krLkLËni. RLnU ¾wþ RÕnkLk økih {Ëkuo Mku íkhLLkw{ fu MkkÚk y~ykhLknª MkwLkLku [krnyut. íkhLLkw{ {U yuf íkhn fk òËq nkuíkk ni


262

ykih {Ëo ð ykihík yuf ËqMkhu fk íkhLLkw{ MkwLk fh sÕËrVíkLku {U Ãkz Mkfíku nI. RMke r÷Þu Mkøku {ËeLkk Lku {Ëkuofe ykðkÍ {U Lkk’íkU MkwLkLku fk RM÷k{e çknLkkU fku {~ðhíkLk{Ly rfÞk ni. r÷nkÍk RM÷k{e çknLkkU fku [krnÞu rf ðkun{Ëo Lkk’ík ÏðkLkkU Mku Lkk’íkU çkÂÕf RLk fe ykìrzÞku furMkxU ¼eLk MkwLkU LkeÍ {Ëo Lkk’ík ÏðkLk fe Lkk’ík ÃkZLku fe íkÍo fku ¼e LkyÃkLkkyut õÞqt rf RMk íkhn rË÷ {U WMk Lkk’ík ÏðkLk fe íkhV{i÷kLk ÃkiËk nku Mkfíkk ni, þiíkkLk fku rVíkLku {U {wçík÷k fhíkuËuh Lknª ÷økíke. {Ëo ð ykihík (Þk’Lke økih {nkrh{) fkunh WMk Vu’÷ Mku çk[Lkk [krnÞu rsMk Mku yuf ËqMkhu fk íkMkÔðwhfkR{ nku ykih þiíkkLk çknfkyu.

õÞk RM÷k{e çknLkU {nqo{ Lkk’ík ÏðkLk fe Lkk’íkU MkwLkMkfíke nI ?

Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLkU Vkiík þwËk Lkk’ík ÏðkLk fe furMkxU MkwLk MkfíkenI Þk Lknª ?

sðkçk : Vkiík þwËk Lkk’ík ÏðkLkkU fe furMkxU MkwLkLku Þk WLk fe íkÍuoyÃkLkkLku {U fkuE {wÍk-Þfk Lknª rf çk Íkrnh yçk “rVíkLku”fk yLËuþk Lknª. {-Mk÷Lk Ëk’ðíku RM÷k{e fu {foÍe {sr÷Mkuþqhk fu {nqo{ rLkøkhkLk ¾wþ RÕnkLk Lkk’ík ÏðkLk, çkw÷çkw÷u hkiÍyu

hMkq÷ nkS{wnB{Ë {w~íkkf y¥kkhe fe Lkk’íkkU


263

fe furMkxU MkwLkLku ykih RLk fe íkÍuo yÃkLkkLku {U nhs Lknª. nkt

{nqo{ Lkk’ík ÏðkLk fe ykðkÍ MkwLkLku Ãkh ¼e yøkh rfMke

RM÷k{e çknLk fu rË÷ {U þiíkkLk økLËu ðMðMku zk÷íkk nku íkku

ðkun Lk MkwLku.

{wÍu {-ËLke [uLk÷ Lku {-ËLke çkwhfy ÃknLkk rËÞk !RM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke [uLk÷ fe ¼e

õÞk çkkík ni ! RMk fu Íheyu ¼e {wMkÕ{kLkkU fe RM÷kn fk

Mkk{kLk nku hnk ni, [wLkkL[u çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe

yuf RM÷k{e çknLk fk fwA RMk íkhn çkÞkLk ni rf Ãkn÷u

Ãkn÷ {I ÃkËko Lknª fhíke Úke. rVh n{U Ëk’ðíku RM÷k{e Lku

“{-ËLke [uLk÷” fk yÍe{ íkkunVk yíkk rfÞk rsMku Ëu¾Lku

fe çk-h-fík Mku {I ykih {uhu çkå[kU fu yççkq Lk{kÍ fu ÃkkçkLË

nku økyu. yuf rËLk {-ËLke [uLk÷ Ãkh “ÃkËuo fe ynÂB{GÞík”

fu {kiÍqy Ãkh MkwLLkíkkU ¼hk çkÞkLk òhe Úkk. {uhu çkå[kU fu

yççkq Lku sçk ðkun çkÞkLk MkwLkk íkku RíkLku {w-íkyÂMMkh nwyu

rf {wÍu {-ËLke çkwhfy ÃknLkLku fe íkhøkeçk rË÷kE ykih

rçk÷k ÍYhík çkkÍkh ðøkihk òLku Mku ¼e {Ly fh rËÞk.

Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke [uLk÷ fe çk-h-fík

Mku {wÍu çku ÃkËoøke Mku íkkiçkk LkMkeçk nwE ykih yçk {I fkuE


264

ËeËn Íiçk, økih {Ëkuo fku {w-íkðßsun fhLku ðk÷k Þk

Lktøkk Mkh h¾Lku ðk÷k hM{e çkwhfy Lknª çkÂÕf þh-E ÃkËuo

fu {wíkkrçkf rMkVo ykih rMkVo {-ËLke çkwhfy ÃknLkíke nqt.

{-ËLke [uLk÷ MkwLLkíkkU fe ÷kyuøkk ½h ½h çknkh

{-ËLke [uLk÷ Ëu¾Lku ðk÷u çkLkU ÃkhnuÍ økkh

RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke [uLk÷ Ëu¾Lku fk þh-E {My÷kRM÷k{e çknLkku ! {-ËLke [uLk÷ fe çknkhkU fu õÞk fnLku !

{-ËLke [uLk÷ Ëu¾ fh çkk’Í fw Vkh fku íkku E{kLk

fe Ëki÷ík ne LkMkeçk nkuøkE ! LkeÍ Lk òLku rfíkLku ne çku

™{kÍe Lk{kÍe çkLk økyu, {w-íkyrÆË y^hkË Lku økwLkknkU

Mku íkkiçkk fh fu MkwLLkíkkU ¼he rÍLËøke fk ykøkkÍ fh rËÞk.

{-ËLke [uLk÷ Mkku Ve MkËe RM÷k{e [uLk÷ ni,

Lk RMk {ut {qMkefe ni Lk ne ykihík fe Lkw{kRþ. {-ËLke

[uLk÷ õÞk ni ? RMk {U ViÍkLku fwhk™, ViÍkLku nËeMk, ViÍkLku

yÂBçkÞk, ViÍkLku Mknkçkk ykih ViÍkLku ykir÷Þk ni. RMk {U

rík÷kðíku, Lkk’íkU, {LfçkíkU ni , Ëwyk ð {wLkkòík {U RÕnkn

ð Íkhe fu rË÷ rn÷k ËuLku ðk÷u ykih R~fu hMkq÷ {U hkuLku,


265

Á÷kLku ykih íkzÃkkLku ðk÷u rh¬ík ytøkuÍ {LkkrÍh nI, ËkÁ÷

R^íkkyu yn÷u MkwLLkík, YnkLke ríkççke R÷ks, MkwLLkíkkU ¼hu

{-ËLke Vq÷, ykr¾hík çkuníkh çkLkkLku ðk÷e ¾qçk {-ËLke

çknkhU nI. y÷ økhÍ {-ËLke [uLk÷ yuf yiMkk [uLk÷ ni rf

RMk fu Íheyu RLMkkLk ½h çkiXu yåAk ¾kMkk RÕ{u ËeLk Mke¾

Mkfíkk ni ! nkt RM÷k{e çknLkkU fku {-ËLke [uLk÷ Ëu¾Lku Mku

Ãkn÷u 112 çkkh økkih fh ÷uLkk [krnÞu õÞqt rf {-ËLke

[uLk÷ {U yõMkh Lkki sðkLkkU ne fu {LkkrÍh nkuíku nI ykih

ykihík LkkÍqf þeþe ni ykih RMku {k’{q÷e Mke XuMk ne fkVe.

fnª ðkun çkË rLkøkkne fu økwLkkn {U Lk ò

Ãkzu. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhíku yÕ÷k{k

{k i÷kLkk { w^íke { wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu

þheyík rnMMkk 16 Mk^nk 86 Ãkh Vh{kíku nI : ykihík fk {Ëuo

ysTLkçke fe íkhV LkÍh fhLku fk ðkune nwõ{ nI òu {Ëo fk

{Ëo fe íkhV LkÍh fhLku fk ni ykih Þun WMk ðõík ni rf ykihík

fku ÞfeLk fu MkkÚk {k’÷q{ nku rf WMk fe íkhV LkÍh fhLku Mku

þnðík Lknª ÃkiËk nkuøke ykih yøkh RMk fk þwçkk ¼e nku

íkku nhrøkÍ LkÍh Lk fhu. (yk÷{økehe, rs. 5, Mk. 327)


266

ykfk fe nÞk Mku Íwfe hníke Úke rLkøkknUykt¾kU Ãku {uhe çknLk ÷økk fw^÷u {ËeLkk

ykihík ykr{÷ fu ÃkkMk òyu Þk Lknª ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLk ykr{÷kU fu ÃkkMk íkk’ðeÍ Äkøku fu r÷Þu òÞu

Þk Lknª ?sðkçk : yøkh ½h çkiXu R÷ks {wÂBfLk Lknª, íkku rfMke {nh{ fu Íheyu

íkhfeçk çkLkk ÷u. yøkh fkuE yiMkk {Ëo ¼e Lknª íkku yçkþh-E ÃkËuo fe ík{k{ þhkRík fu MkkÚk rfMke ykr{÷k (ykihík)fuÃkkMk íkk’ðeÍ ÷uLku òyu yøkh ykr{÷k ¼e {wÞMMkh Lknª ÞkWMk Mku rþVk Lk nku íkku rfMke çkqZu ykih Lkuf ykr{÷ fu ÃkkMkòyu. Þun ¼e Lk nku Mkfu íkku rfMke ¼e {wMkÕ{kLk ykr{÷ fuÃkkMk òyu {økh sçk ¼e çkk RòÍíku þh-E çkknh rLkf÷u íkkuçkÞkLk fËko þh-E ÃkËko ykih WMk fe fwÞqËkík fk r÷nkÍ ÍYheni. ykr{÷ fu MkkÚk ÷ku[Ëkh Lk{o økw ík-økq, çku íkfÕ÷wVe ÞkíkLnkE nhrøkÍ Lk nku. òu ykr{÷ ykihíkkU fu MkkÚk çku íkfÕ÷wVçkLkíkk, çkkík çkkík Ãkh fnTfnu ÷økkíkk, ¾qçk zªøku {khíkk ykihyÃkLku fkhLkk{u MkwLkkíkk nku yiMkkU fu ÃkkMk òLkk MkÏík ík~ðeþLkkfni. ykih ykr{÷ fku yøkh ykihík Ãkh ¾wMkqMke íkðßòun Ëuíkk,

VkuLk ðøkihk Ãkh ¾wË ne hkrçkíkk fhíkk ykih RMk íkhn fk

Ãkiøkk{ ðøkihk Ëuíkk Ãkkyut rf yfu÷e ykyku íkkrf yåAe íkhn


267

R÷ks rfÞk ò Mkfu, íkku yiMku ykr{÷ fe Akô Mku ¼e Ëqh ¼køkU

ðhLkk þkÞË W{ú ¼h ÃkAíkkLkk Ãkzu.

ykihík fk {ifyÃk fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : ykihík fk çkLkkð ®Mk½kh fhLkk, [wMík Þk çkkhef r÷çkkMk

ÃknLkLkk fiMkk ?

sðkçk : ½h fe [kh Ëeðkhe {U rMkVo yÃkLku þkunh fe ¾kríkh òRÍ

íkhefu Ãkh {ifyÃk fh Mkfíke ni. çk RòÍíku þh-E {-Mk÷Lk

{nkrh{ rh~íkuËkhkU fu Þnkt òLku fu {kify Ãkh ½h Mku çkknh

rLkf÷Lku fu r÷Þu ÷k÷e Ãkkðzh ykih ¾w~çkq ðøkihk ÷økkLkk ykih

VuþLk fu fÃkzu ÃknLk fh økih {Ëkuo fu r÷Þu òrÍçku LkÍh çkLkLkk

siMkk rf yks f÷ yk{ hðks ni Þun MkÏík Lkk òRÍ ð

økwLkkn ni. çkkhef ËwÃkèk rsMk Mku çkk÷kU fe htøkík Í÷fu Þk

çkkhef fÃkzU fe swhkçkU rsMk Mku Ãkkô fe ®Ãkzr÷Þkt [{fU Þk yiMku

[wMík r÷çkkMk {ut {ÕçkqMk rsMk {U rsM{ fu rfMke WÍTð {-Mk÷Lk

MkeLku ðøkihk fk W¼kh Lkw{kÞkt nku økih {nTh{kU fu Mkk{Lku ykLkk

òLkk nhk{ ykin snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

r÷çkkMk fu çkk ðwsqË LktøkenÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk Mku rhðkÞík ni

rf yÕ÷kn fu {nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷


268

WÞqçk Lku yuf nËeMku Ãkkf {U Þun

¼e Vh{kÞk : ËkuÍr¾ÞkU {U Ëku s{kyíkU yiMke nkUøke rsLnU {I

Lku (yÃkLku RMk ynËu {wçkkhf {U) Lknª Ëu¾k (Þk’Lke ykRLËk

ÃkiËk nkuLku ðk÷e nI) RLk {U yuf s{kyík WLk ykihíkkU fe ni òu

ÃknLk fh Lktøke nkUøke, ËqMkhkut fku (yÃkLke n-h-fíkkU fu Íheyu)

çknfkLku ðkr÷Þkt ykih ¾wË ¼e çknfe nwE, WLk fu Mkh çkwÏíke

ŸxkU fe yuf íkhV Íqfe nwE fkunkLkkU fe íkhn nkUøku, ðkun sLLkík

{U Ëkr¾÷ Lk nkUøke ykih Lk WMk fe ¾w~çkq Ãkkyutøke ykih WMk fe

¾w~çkq RíkLke RíkLke Ëqh Mku ÃkkE òíke ni.

(Mknen {wÂM÷{, Mk. 1177, nËeMk : 2128, {w÷Ï¾MkLk)


¾kLk {ÍTfqhk nËeMku Ãkkf fu RLk yÕVkÍ “òu

ÃknLk fh Lktøke nkUøke” fu íknTík Vh{kíku nI : Þk’Lke rsM{

fk fwA rnMMkk r÷çkkMk Mku ZfUøke ykih fwA rnMMkk Lktøkk

h¾Uøke Þk RíkLkk çkkhef fÃkzk ÃknLkUøke rsMk Mku rsM{ ðiMku

ne LkÍh ykyuøkk Þun ËkuLkkU WÞqçk yks Ëu¾u ò hnu nI.

Þk, yÕ÷kn fe Lku’{íkkU Mku Zfe nkUøke þw¢ Mku Lktøke Þk’Lke

¾k÷e nkUøke Þk ÍuðhkU Mku ykhkMíkk íkõðk Mku Lktøke nkUøke.

ykih “fkunkLkkU fe íkhn nkUøku” fu íknTík Vh{kíku nI : RMk


269

swB÷yu {wçkk-hfk fe çknwík ík^Mkehut nI, çkuníkh ík^Mkeh

Þun ni rf ðkun ykihíkU hkn [÷íku þ{o Mku Mkh Lke[u Lk fhutøke

çkÂÕf çku nÞkE Mku Ÿ[e økhËLk rfÞu Mkh WXkyu nh íkhV

Ëu¾íke, ÷kuøkkU fku ½qhíke [÷Uøke siMku Ÿx fu ík{k{ rsM{ {U

fkunkLk Ÿ[e nkuíke ni yiMku ne WLk fu Mkh Ÿ[u hnk fhUøku.

(r{hykík, rs. 5, Mk. 255, 256)

rË¾kðu fu r÷Þu Íuðhkík ÃknLkLkkMkwðk÷ : ykihík fk rË¾kðu fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkk fiMkk ?

sðkçk : ykihík fku çkíkkihu V¾ú ð íkfççkwh rË¾kðk fhLku fu r÷Þu

Íuðh ÃknLkLkk çkkRMku yÍkçk ni. nwÍqhu yfh{, Lkqhu

{wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{, ËkVuyu hLòu

y÷{, Mkkrnçku sqËku fh{, þkVuyu W{{

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : íkw{ {U Mku òu ykihík MkkuLku fu

Íuðh ÃknLku rsMku Íkrnh fhu WMku RMk fu Mkçkçk yÍkçk

rËÞk òyuøkk.


{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{Ë Þkh

¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu yÕVkÍ “Íkrnh fhu”


270

fu íknTík Vh{kíku nI : ysTLkçke {Ëkuo Ãkh Íkrnh fhu rf

yÃkLkk nwMLk ykih Íuðh ËqMkhkU fku rË¾kyu. Þk V¾ú ð

økwYh fu r÷Þu rË¾÷kðk fhu Þk økheçk ykihíkkU fku Vr¾úÞk

rË¾k fh WLnU Ëw¾ Ãknwt[kyu ykr¾he Ëkuu {k’Lkk rÍÞkËk

{wLkkrMkçk nI. õÞqt rf ysLkçke {Ëkuo fku [ktËe fk Íuðh rË¾kLkk

¼e nhk{ ni. ykihíkU MkkuLku fk Íuðh yÃkLke Mknur÷ÞkU fku

Vr¾úÞk rË¾kÞk fhíke nI, WLnU nfeh ð Í÷e÷ fhLku fu

r÷Þu ðkun Þnkt {whkË ni. ykih “yÍkçk Ëe òyuøke” fu

íknTík Vh{kíku nI : RMk V¾ú ð RÍTnkh Ãkh yÍkçk Ãkkyuøke

Lk rf rMkVo Íuðh ÃknLkLku Ãkh. (r{hykík, rs. 6, Mk. 138)

ykihík ¾w~çkq ÷økkyu Þk Lkk ?Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk ¾w~çkq ÷økk Mkfíke ni ?

sðkçk : ÷økk Mkfíke ni {økh økih {nkrh{ íkf ¾w~çkq Lknª Ãknwt[Lke

[krnÞu. nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk Lku Vh{kÞk

rf ÃÞkhu ÃÞkhu {eXu {eXu ykih {wy¥kh {wy¥kh Mkhðh, {ËeLku fu

íkksðh, hMkq÷u yLðh, {nçkqçku hççku yõçkh

fk RþkoËu Yn Ãkhðh ni : “{ËkoLkk

¾w~çkq ðkun ni rf WMk fe ¾w~çkq íkku Íkrnh nku {økh htøk Íkrnh Lk nku

ykih ÍLkkLkk ¾w~çkq ðkun ni rf WMk fk htøk íkku Íkrnh nku {økh


271

¾w~çkq Íkrnh Lk nku.” (þ{kR÷u {wnB{rËGÞk, Mk. 131, nËeMk : 210)

{wVMMkehu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu yÕVkÍ “ÍLkkLkk ¾w~çkqðkun ni rf WMk fk htøk íkku Íkrnh nku {økh ¾w~çkq Íkrnh Lknku.” fu íknTík Vh{kíku nI : ¾Þk÷ hnu rf ykihík {nf ðk÷e[eÍ RÂMík’{k÷ fh fu çkknh Lk òyu yÃkLku ¾kðLË fu ÃkkMk¾w~çkq {÷ Mkfíke ni Þnkt fkuE ÃkkçkLËe Lknª.


ykihík ¾w~çkq ÷økk fh çkknh Lk rLkf÷uMkwðk÷ : yøkh fkuE RM÷k{e çknLk ¾w~çkq ÷økk fh ½h Mku rLkf÷u íkku

WMk fu r÷Þu õÞk nwõ{ ni ?sðkçk : RM÷k{e çknLk yÃkLku ½h fe [kh Ëeðkhe {U snkt Vfík þkunh

Þk {nkrh{ nkU ðnkt nh íkhn fe ¾w~çkq RÂMík’{k÷ fh Mkfíkeni nkt Þun yunríkÞkík ÷krÍ{e ni rf Ëuðh ð suX ykih Ëeøkhøkih {nkrh{ íkf ¾w~çkq Lk Ãknw t[u. çkknh rLkf÷Lku Ãkh òu ykihíkyiMke ¾w~çkq ÷økkíke ni rf økih {Ëkuo fe íkðßòun fk çkkRMkçkLku WMk fku íkku zh òLkk [krnÞu rf nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq{qMkk y~yhe Mku rhðkÞík ni : “sçk fkuE ykihík¾w~çkq ÷økk fh ÷kuøkkU {U rLkf÷íke ni íkkrf RMk fe ¾w~çkq ÃkkE

òyu íkku Þun ykihík ÍkrLkÞk ni.” (Mkw-LkLkwLLkMkkE, rs, 8,Mk. 153)


272

¾w~çkq ÷økkLku ðk÷e ykihík fe rnfkÞíky{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{

fu ynËu {wçkkhf {U yuf ykihík økwÍh hne Úke

rsMk fe ¾w~çkq ykÃk fku {nMkqMk nwE íkku ykÃk

Lku WMk fku {khLku fu r÷Þu Ëwhko WXkÞk ykih

Vh{kÞk : “íkw{ yiMke ¾w~çkq ÷økk fh rLkf÷íke nku rsMk

fe {nf {Ëkuo fku {nMkqMk nkuíke ni. (yøkh çk ÍYhík

rLkf÷Lkk ¼e nku íkku) ¾w~çkq ÷økk fh Lk rLkf÷k fhku.”

({wMkLLkV yçËwhoÍTÍkf, rs. 4, Mk. 284, nËeMk : 8137)

Ãkwh frþþ çkwhfyMkwðk÷ : RM÷k{e çknLk sËeË zeÍkRLk ðk÷k {kuíke rÃkhkuÞk nwðk

Ãkwh frþþ çkwhfy ÃknLk fh çkknh rLkf÷u Þk Lk rLkf÷u ?

sðkçk : RMk {ut MkhkMkh rVíkLkk ni rf rË÷ fk hkuøke ¾qçk Mkqhík

çkwhfy fku íkkzuøkk. ÞkË hr¾Þu ! ykihík fk çkwhfy rsíkLkk

Ãkwh frþþ ykih zeÍkRLkËkh nkuøkk WíkLkk ne rVíkLku fk

RBfkLk ¼e çkZíkk [÷k òyuøkk. {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷

WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk

Vh{kíku nI : ykihík fku ÷krÍ{ ni rf r÷çkkMku Vkr¾hk

(Þk’Lke yk’÷k Ë-hsu fu fÃkzu ÃknLk fh ykih) WBËk


273

çkwhfy ykuZ fh çkknh Lk òyu rf ¼zfËkh çkwhfy ÃkËko

Lknª çkÂÕf ÍeLkík ni.


Mkwðk÷ : ykihík MkVuË Þk ¾qçk Mkqhík ^÷kðh [kËh fu Íheyu yøkh

{wfB{÷ rsM{ AwÃkk fh rLkf÷u íkku ?

sðkçk : [kËh {U rfMke íkhn fe frþþ Lknª nkuLke [krnÞu. [wLkkL[u

nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë økÍk÷e fu Vh{kLku yk÷e fk

¾w÷kMkk ni rf yk{ ykihíkU òuu òrÍçku LkÍh [kËh ð

rLkfkçk ykuZíke nI Þun Lkk fkVe ni çkÂÕf sçk ðkun MkVuË

[kËh ykuZíke Þk ¾qçk Mkqhík rLkfkçk zk÷íke nI íkku RMk Mku

þnðík fku {ÍeË íknhef nkuíke ni rf þkÞË {wtn ¾ku÷Lku

Ãkh ðkun ykih rÍÞkËk nMkeLk LkÍh ykyu ! ÃkMk MkVuË

[kËh ykih ¾qçk Mkqhík rLkfkçk ð çkwhfy ÃknLku nwyu

çkknh òLkk ykihík fu nf {U nhk{ ni. òu ykihík yiMkk

fhuøke økwLknøkkh nkuøke ykih WMk fk çkkÃk, ¼kE, þkunh

òu WMku RMk fe RòÍík Ëuøkk ðkun ¼e WMkfu MkkÚk økwLkkn

{U þhef nkuøkk.

(fer{Þkyu MkykËík, rs. 2, Mk. 560)


274

{-ËLke çkwhfyMkwðk÷ : íkku rVh çkwhfy fiMkk nku ?

sðkçk : {kuxu fÃkzu fk Ze÷k Zk÷k ykih ¼Æu htøk fk ¾i{k Lkw{k MkkËk

Mkk çkwhfy nku, “rsMk fku ÃknLkLku ðk÷e fu çkkhu {U yLËkÍk

÷økkLkk Ëw~ðkh nku òyu rf Þun sðkLk ni Þk çkqZe.”

RM÷k{e çknLkkU fku íkBçken{wÍu (Mkøku {ËeLkk fku) {kìzLko ½hkut fu {wyk-{÷kík,

rVhtøke íknÍeçk fu rË÷ËkËk rh~íkuËkhkU fu ¾Þk÷kík ykih

yks f÷ fu Lkk {wMkkRË nk÷kík fu {wfB{÷ yunMkkMkkík nI

{økh {I Lku RM÷k{e ynfk{kík yÍo rfÞu nI íkkrf þh-E

ÃkËuo fk Mknen RM÷k{e LkÍrhÞk Mkk{Lku yk òyu. çkuþf

nh {wMkÕ{kLk Þun òLkíkk ni rf n{U þheyík fu ÃkeAu [÷Lkk

ni, þheyík n{khu ÃkeAu Lknª [÷uøke. RM÷k{e çknLkkU Mku

{-ËLke RÂÕíkò ni rf rfMke fku ¼e Ze÷k Zk÷k ¼Æu htøk fk

rçkÕfw÷ çku frþþ ¾i{k Lkw{k nfefe {-ËLke çkwhfy ÃknLkLku

Ãkh {sçkqh Lk fhut rf fE ½hku {U MkÂÏíkÞkt çknwík rÍÞkËk

nI, þheyík ð MkwLLkík fu ynfk{kík Ãkh y{÷ fhLku ðk÷kU

ykih ðkr÷ÞkU fu MkkÚk yks f÷ {wykþhu {U yõMkh çkunË

Lkk hðk Mkw÷qf rfÞk òíkk ni, rsMk fu Mkçkçk yõMkh RM÷k{e


275

çknLkU rnB{ík nkh òíke nI. ykÃk fe íkLfeË Mku nku Mkfíkk ni

fkuE RM÷k{e çknLk {kisqËk {wykþhu fu nkÚkkU {sçkqh nku fh

{-ËLke {knku÷ ne Mku {nY{ nku òyu. çkuþf rfíkLke ne

ÃkwhkLke RM÷k{e çknLk nku ykih ðkun fiMkk ne ¾qçk Mkqhík

çkwhfy ÃknLku Þk {ifyÃk fhu WMk Ãkh íkLÍ fh fu WMk fe rË÷

ykÍkhe Lk fhut rf rçk÷k {M÷níku þh-E {wMkÕ{kLk fk rË÷

Ëw¾kLkk nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

{nÕ÷u {U çkwhfy ¾ku÷ ËuLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : çkk’Í RM÷k{e çknLkU yÃkLke rçk®Õzøk Þk øk÷e ðøkihk {U

Ãknwt[íku ne ½h {U Ëkr¾÷ nkuLku Mku fç÷ çkwhfy Wíkkh Ëuíke

nI. õÞk Þun {wLkkrMkçk ni ?

sðkçk : sçk íkf ½h fu yLËh Ëkr¾÷ Lk nku òyut WMk ðõík íkf

çkwhfy íkku çkwhfy [unhu Mku rLkfkçk ¼e Lk nxkyut rf øk÷e

ykih rçkÂÕztøk fe MkerZÞkU ðøkihk Ãkh ¼e Lkk {nh{ y^hkË

nku Mkfíku nI ykih WLk Mku ÃkËko fhLkk ÍYhe ni.

{-ËLke çkwhfyu {U økh{e ÷økíke nku íkku .... ?Mkwðk÷ : økŠ{ÞkU fu {kirMk{ {U {-ËLke çkwhfy ÃknLk fh Þk {kuxe

[kËh {U çkËLk AwÃkk fh çkknh rLkf÷Lku Mku økh{e ÷økíke

nku, þiíkkLk ðMðMku zk÷íkk nku íkku õÞk fhu ?


276

sðkçk : þiíkkLke ðMðMkkU fe íkhV íkðßòun Lk ËuLkk ¼e ËkVuy ðMðMkkni. yiMk u {ðkfuy Ãkh {kiík, fçkú ð n~h ykih snLLk{ feMkÏík økh{e fku ÞkË fersÞu þh-E ÃkËuo fe ðsnMku ÷økLku ðk÷e økh{e Vq÷ {k’÷q{ nkuøke. nku Mkfu íkku RMkðkrfyu fku ÞkË Vh{k r÷Þk fhU : økÍTðyu íkçkqf {U {kirMk{MkÏík øk{o Úkk, RMk {kify Ãkh {wLkkrVfeLk çkku÷u :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : RMk økh{e {ULk rLkf÷ku. RMk Ãkh yÕ÷kn Lku RþkoË Vh{kÞk :

(yi {nçkqçk !) íkw{ Vh{kykusnLLk{ fe ykøk Mkçk Mku MkÏík øk{o ni. (Ãkkhn : 10, y¥kkuçkn :

81) ¾wËk fe fMk{ ! {-ËLke çkwhfy fe økh{e çkÂÕf ËwLÞk feçkze Mku çkze ykøk ¼e Lkkhu snLLk{ fu {wfkçk÷u {U fwA Lknª.

ykfk íkÃkíku nwyu Mknhk {U{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh¾kLk Vh{kíku nI : nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq¾iMk{k fk sÍTçkk íkku Ëur¾Þuu ! økÍTðyu íkçkqffu {kify Ãkh (ykÃk rfMke ykih {fk{ Mku sçk) MkVh Mku ËkuÃknh fu ðõík yÃkLku çkkøk {U íkþheV ÷kyu ðnkt Ëu¾k rfXLzk ÃkkLke, øk{ko øk{o hkurxÞkt ykih ¾qçk Mkqhík çkerðÞkt

nkrÍh nI. Vh{kÞk : RLMkkV fu r¾÷kV ni rf Mkhfkhu


277

{ËeLkk íkçkqf fu íkÃkíku nwyu Mknhk {U nkU ykih

{I çkkøk fu yLËh øk{o hkurxÞkt ykih XLzk ÃkkLke RÂMík’{k÷

fYt ! (Ëwh ËhkÍ fu MkVh ykih ÚkfLk ykih MkÏík økh{e fu

çkk ðwsqË) yÃkLku ½h {U Ëkr¾÷ nwyu rçkøkih ne ík÷ðkh ÷u

fh [÷ Ãkzu ykih Mkhfkhu Lkk{Ëkh fu fË{kU

{U nkrÍh nku økyu. Þune ðkun nÍhkík ni rsLk fu MkËfu {U

n{ siMku ÷k¾kU økwLknøkkh çkÏþu òyutøku. (LkqÁ÷

RhVkLk, Mk. 318, Ynw÷ çkÞkLk, rs. 3, Mk. 475) yÕ÷kn fe

WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLkfu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

çkk÷kU fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : RM÷k{e çknLk fu òu çkk÷ ft½e ðøkihk fu Íheyu swËk nkU

WLk fk õÞk fhU ?

sðkçk : WLk çkk÷kU fku AwÃkk Ëu Þk Ë^Lk fh Ëu. rsLk fu ½hkU {U Lk{o

Í{eLk Þk çkkøke[k nkuíkk ni WLk fu r÷Þu Þun fk{ çknwík

ykMkkLk ni. MkËÁ~þheyn çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k

{k i÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku nI : rsMk WÍTð fe íkhV LkÍh fhLkk

Lkk òRÍ ni yøkh ðkun çkËLk Mku swËk nku òyu íkku yçk


278

¼e WMk fe íkhV LkÍh fhLkk Lkk òRÍ ne hnuøkk. (Ëwhuo

{wÏíkkh, rs. 9, Mk. 612) økwM÷¾kLku Þk Ãkk¾kLku {U {qyu Íuhu

LkkV {wtz fh çkk’Í ÷kuøk Akuz Ëuíku nI yiMkk fhLkk ËwÁMík Lknª

çkÂÕf RLk fku yiMke søkn zk÷ ËU rf rfMke fe LkÍh Lk Ãkzu Þk

Í{eLk {U Ë^Lk fh ËU. ykihíkkU fku ¼e ÷krÍ{ ni rf ft½k

fhLku {U Þk Mkh ÄkuLku {U òu çkk÷ rLkf÷U WLnU fnª AwÃkk ËU rf

WLk Ãkh ysLkçke (Þk’Lke økih {Ëo) fe LkÍh Lk Ãkzu.

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 91, 92, {w÷Ï¾MkLk)

çkk÷kU fu çkkhu {U yunríkÞkíkUyks f÷ þkÞË LkkrfMk røkÍkykut ykih íkhn íkhn fu

fer{Þkðe MkkçkwLkkU ykih þuBÃkqykut ðøkihk fu Mkçkçk çkk÷

ÍzLku fe rþfkÞík yk{ ni, rsMk fu ½h {U Lkk {nh{ MkkÚk

hníku nkU Þk {un{kLkkU fe yk-{Ëku h^ík nku WLk RM÷k{e

çknLkkU fku nB{k{ ðøkihk Mku yÃkLku çkk÷ [wLk ÷uLku {U rÍÞkËk

yunríkÞkík fhLke [krnÞu. LkeÍ sçk ¼e økwM÷ Mku Vkrhøk

nkU MkkçkwLk Ãkh r[Ãkfu nwyu çkk÷ ¼e rLkfk÷ r÷Þk fhU.

økwM÷ fu çkk’Ë RM÷k{e ¼kRÞkU fku ¼e yÃkLku çkk÷ rLkfk÷

÷uLkk [krnyut õÞqt rf nku Mkfíkk ni ÃkËuo fu rnMMku Þk’Lke hkLkkU

ðøkihk fu çkk÷ ¼e MkkçkwLk Ãkh r[Ãkfu nwyu nkU.


279

ykihík fk Mkh {wtzðkLkkMkwðk÷ : ykihík fk Mkh {wtzðkLkk fiMkk ?

sðkçk : nhk{ ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 664, {w÷Ï¾MkLk)

ykihík fk {ËkoLkk çkk÷ fxðkLkkMkwðk÷ : ykihík fk {Ëkuo fe íkhn çkk÷ fxðkLkk fiMkk ?

sðkçk : Lkk òRÍ ð økwLkkn ni.

ðkun fVLk Vkz fh WX çkiXeøkkr÷çkLk þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{ rMk. 1414 rn. fk ykr¾he

sw{wyk Úkk. hkík fku fkuhtøke (çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e) {U

{wLyrfË nkuLku ðk÷u yuf yÍe{w~þkLk MkwLLkíkkU ¼hu

RÂßík{ky {U yuf Lkki sðkLk Mku Mkøku {ËeLkk fe

{w÷kfkík nwE, WMk Lku fwA RMk íkhn n÷rVÞk (Þk’Lke

fMk{ ¾k fh) çkÞkLk rËÞk rf {uhu yuf yÍeÍ fe sðkLk

çkuxe y[kLkf Vkiík nku økE. sçk n{ íkËVeLk Mku Vkrhøk

nku fh Ãk÷xu íkku {nqo{k fu ðkr÷Ë fku ÞkË ykÞk rf WMk fk

yuf nuLz çkuøk rsMk {U ynB{ fkøkÍkík Úku ðkun øk-÷íke Mku

{ÂGÞík fu MkkÚk fçkú {U Ë^Lk nku økÞk ni. [wLkkL[u çk y{úu


280

{sçkqhe Ëkuçkkhk fçkú ¾kuËLke Ãkze, sqt ne fçkú Mku rMk÷

nxkE ¾kiV fu {khu n{khe [e¾U rLkf÷ økEt õÞqt rf rsMk

sðkLk ÷zfe fe fVLk Ãkkuþ ÷kþ fku y¼e y¼e n{ Lku

Í{eLk Ãkh r÷xkÞk Úkk ðkun fVLk Vkz fh WX çkiXe Úke ykih

ðkun ¼e f{kLk fe íkhn xuZe ! ykn ! WMk fu Mkh fu çkk÷kU Mku

WMk fe xktøku çktÄe nwE Úkª ykih fE Lkk {k’÷q{ Akuxu Akuxu

¾kiVLkkf òLkðh WMk Mku r[{xu nwyu Úku. Þun Ënþík Lkkf

{LÍh Ëu¾ fh ¾kiV fu {khu n{khe rÄøøke çktÄ økE.

ykih nuLz çkuøk rLkfk÷u rçkøkih sqt íkqt r{èe VUf fh n{

¼køk ¾zu nwyu. ½h yk fh {ILku yÍeÍkU Mku WMk ÷zfe fk

sw{o ËhÞk^ík rfÞk íkku çkíkkÞk økÞk rf WMk {u Ve Í{kLkk

{k’Þqçk Mk{Ík òLku ðk÷k fkuE sw{o íkku Lknª Úkk, y÷çk¥kk

yks f÷ fe yk{ ÷zrfÞkU fe íkhn Þun ¼e VuþLk yuçk÷

Úke ykih ÃkËko Lknª fhíke Úke, y¼e RÂLíkfk÷ Mku [LË

hkuÍ Ãkn÷u rh~íkuËkhkU {U þkËe Úke íkku WMk Lku VuLMke çkk÷

fxðk fh çkLk Mktðh fh yk{ ykihíkkU fe íkhn þkËe fe

íkõheçk {U çku ÃkËko rþhfík fe Úke.


281

yi {uhe çknLkku ! MkËk ÃkËko fhku ík w{ øk÷e fq[kU {U {ík rVhíke hnkuðhLkk MkwLk ÷ku fçkú {u sçk òykuøke MkktÃk rçkåAq Ëu¾ fh r[Õ÷kykuøke

f{Íkuh çknkLkuõÞk WMk çkË LkMkeçk VuþLk ÃkhMík ÷zfe fe ËkMíkkLku ðnþíkrLkþkLk ÃkZ fh n{khe ðkun RM÷k{e çknLkU ËMkuo RçkúíknkrMk÷ Lknª fhUøke òu þiíkkLk fu WõMkkLku Ãkh RMk íkhn fune÷u çknkLku fhíke hníke nI rf {uhe íkku {sçkqhe ni, n{khu½h {U fkuE ÃkËko Lknª fhíkk, ¾kLkËkLk fu hðks fku ¼eËu¾Lkk Ãkzíkk ni, n{khk Mkkhk ¾kLkËkLk ÃkZk r÷¾k ni,MkkËk ykih çkk ÃkËko ÷zfe fu r÷Þu n{khu Þnkt fkuE rh~íkk¼e Lknª ¼usíkk ðøkihk ðøkihk. õÞk ¾kLkËkLke hM{ku hðksykih Lk^Mk fe {sçkqrhÞkt ykÃk fku yÍkçku fçkú ð snLLk{Mku Lkòík rË÷k ËUøke ? õÞk ykÃk çkkhøkknu ¾wËk ðLËe{U RMk íkhn fe “¾ku¾÷e {sçkqrhÞkt” çkÞkLk fh fu AwxfkhknkrMk÷ fhLku {U fkBÞkçk nku òyutøke ? yøkh Lknª ykihÞfeLkLk Lknª íkku rVh ykÃk fku nh nk÷ {U çku ÃkËoøke Mkuíkkiçkk fhLke nkuøke. ÞkË hr¾Þu ! ÷kinu {nVqÍ Ãkh rsMk fkòuzk snkt r÷¾k nkuíkk ni ðnkt þkËe nkuíke ni. ykih Lknª

r÷¾k nkuíkk íkku þkËe Lknª nkuíke siMkk rf ykyu rËLk fE

ÃkZe r÷¾e {kìzLko ftðkhe ÷zrfÞkt Ãk÷f ÍÃkfíku {U {kiík fk


282

rþfkh nku fh hn òíke ni çkÂÕf çkk’Í yðfkík yiMkk ¼e

nkuíkk ni rf ËwÕnLk yÃkLke “ÁÏMkíke” Mku fç÷ ne {kiík fu

½kx Wíkh òíke ni ykih WMku hkuþrLkÞkU Mku søk-{økkíku,

¾w~çkqyut {nfkíku nwßhyu yYMke {U Ãkntw[kLku fu çkòyu fezu

{fkuzkU Mku ÷çkhuÍ íktøkku íkkhef fçkú {U Wíkkh rËÞk òíkk ni.

íkq ¾wþe fu Vq÷ ÷uøke fçk ík÷f

íkq Þnkt rÍLËk hnuøke fçk ík÷f

ykihík fk ËhÍe fku LkkÃk ËuLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLk fk yÃkLku fÃkzu fe rMk÷kE fu r÷Þu Lkk {nh{

ËhÍe fku yÃkLku çkËLk fu Íheyu LkkÃk ËuLkk fiMkk ni ?

sðkçk : nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni ËhÍe ¼e

MkÏík økwLknøkkh ykih yÍkçku Lkkh fk nfËkh ni. õÞqt rf

çkøkih rLkøkknU s{kyu ykih çkËLk Ãkh nkÚk ÷økkyu LkkÃk

Lknª r÷Þk ò Mkfíkk. {wÂBfLk nku íkku RM÷k{e çknLk ne Mku

fÃkzu rMk÷ðkyu, Þun Lk nku Mkfu íkku rVh ½h fe ¾kíkqLk LkkÃk

÷U ykih fkuE {nh{ ò fh ËhÍe fku rMk÷ðkLku fu r÷Þu Ëu

ykyu. RM÷k{e çknLk çkkík çkkík Ãkh ½h Mku çkknh Lk

Ëkizíke rVhu, rMkVo þh-E {M÷ník fe Mkqhík {U ÃkËuo fe ík{k{


283

fwÞqËkík fu MkkÚk çkknh rLkf÷u.

¼kE ykih ¼k¼e fe RÂLVhkËe fkurþþRM÷k{e çknLkku !þh-E ÃkËuo Ãkh RÂMíkfk{ík ÃkkLku ykih ½h

{U MkwLLkíkkU ¼hk {-ËLke {knku÷ çkLkkLku fu r÷Þu Ëk’ðíku

RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nku òRÞu, yuf

Mk{ÍËkh ¼kE Lku yÃkLke çknLk Ãkh RÂLVhkËe fkurþþ fe

rsMk fu Lkíkesu {U WMk fe RM÷kn fk Mkk{kLk nwðk. Þun

E{kLk yVhkuÍ ðkrfyk ÃkrZÞu ykih Íqr{Þu, [wLkkL[u çkkçkw÷

RM÷k{ (rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt

ni rf {I {wÏíkr÷V çkwhkRÞkU ykih çku ÃkËorøkÞkU {U {wçík÷k

Úke, LkeÍ {uhe ÍçkkLk fu fI[e fe íkhn [÷Lku fe ðsn Mku

½h ðk÷u ðøkihk {wÍ Mku çkuÍkh hníku. ¾wþ rfM{íke Mku {uhu

¼kE ykih ¼k¼e ËkuLkkU Ëk’ðíku RM÷k{e fu {w~fçkkh

{-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk Úku. ðkun {wÍ Ãkh RÂLVhkËe

fkurþþ fhíku {økh {I MkwLke yLkMkwLke fh Ëuíke. ykr¾h

yuf rËLk WLk fe RÂLVhkËe fkurþþ htøk ÷u ykE ykih {wÍu

hçkeWLLkqh þheV fu Ãkwh çknkh {kirMk{ {U nkuLku ðk÷u RM÷k{e

çknLkkU fu RÂßík{kyu {e÷kË{U rþhfík fe MkykËík r{÷ økE.


284

ðnkt nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLk Lku {wÍu rn÷k fh h¾

rËÞk, ¾kiVu ¾wËk fu çkkRMk {uhe ykt¾kU Mku çku RÂÏíkÞkh

yktMkq çkn rLkf÷u, {I Lku ¾qçk røkzrøkzk fh hççku fkVe ð

þkVe fu nwÍqh yÃkLku økwLkknkU fe {wykVe {ktøke. WMk

RÂßík{kyu {e÷kË {U {wÍu òu YnkLke MkwfqLk r{÷k ðkun

Ãkn÷u f¼e LkMkeçk Lknª nwðk Úkk. RMk fu çkk’Ë {I Lku RM÷k{e

çknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U ÃkkçkLËe

Mku rþhfík þwYy fh Ëe, rsMk Ãkh þwYy þwYy {U {uhu

çkå[kU fu yççkq Lku {w¾k-÷Vík fe {økh ¾wþ rfM{íke Mku

sçk WLnkU Lku ¾qË RM÷k{e ¼kRÞkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe, WLnU ¼e {-ËLke Mkku[ LkMkeçk

nku økE ykih yçk ðkun hkÍe ¾wþe {wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke fk{ fe RòÍík Ëu Ëuíku nI. Þqt {uhu ¼kE

ykih ¼k¼e fe RÂLVhkËe fkurþþ fe çk-h-fík Mku n{khu

½h {U ¼e {-ËLke {knku÷ fkR{ nku økÞk.

íkwBnu ÷wíV yk òyuøkk rÍLËøke fk

fheçk yk fu Ëu¾ku Íhk {-ËLke {knku÷


285

½h ðk÷kU fe RM÷kn fersÞuRM÷k{e çknLkku ! n{ Mk¼e fku [krnÞu rf yÃkLku ½h ðk÷kU

Ãkh RÂLVhkËe fkurþþ fhíku hnu çkÂÕf yðk{ fu {wfkçk÷u {U

½h ðk÷kU Ãkh rÍÞkËk íkðßòun ËU. ¾wMkqMkLk ðkr÷Ë fku

[krnÞu rf ¾wË ¼e yk’{k÷u Mkkr÷nk çkò ÷kyu ykih

yÃkLku çkå[kU ykih WLk fe yB{e fku ¼e RM÷kn fu {-ËLke

Vq÷ Vhkn{ fhíkk hnu. yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn

28 Mkq-híkw¥knhe{ fe ykÞík 6 {U RþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi E{kLk

ðk÷ku ! yÃkLke òLkkU ykih yÃkLku ½h

ðk÷kU fku WMk ykøk Mku çk[kyku rsMk

fk #ÄLk ykË{e ykih ÃkÚÚkh nti.

yn÷u ¾kLkk fku ËkuÍ¾ Mku fiMku çk[kyutRMk fu íknTík ¾ÍkRLkw÷ RhVkLk {U ni, yÕ÷kn ykih WMk fu

hMkq÷ fe Vh{kt çkhËkhe RÂÏíkÞkh

fh fu, RçkkËíkU çkò ÷k fh, økwLkknkU Mku çkkÍ hn fh, ½h

ðk÷kU fku Lkufe fe rnËkÞík ykih çkËe Mku {w{k-Lk-yík fh fu

ykih WLnU RÕ{ku yËçk rMk¾k fh (yÃkLke òLkkU ykih yÃkLku ½h

ðk÷kU fku snLLk{ fe ykøk Mku çk[kykut)


286

rnszu Mku ¼e ÃkËkoMkwðk÷: õÞk RM÷k{e çknLk fk rnszu (¾wMkhu) Mku ¼e ÃkËko ni ?

sðkçk : S nkt. rnszk Þk’Lke {w¾LLkMk ¼e {Ëo ne fu nwõ{ {U ni.

MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku nI : rnszk {Ëo ni s{kyík {ut Þun {Ëkuo ne fe MkV

{U ¾zk nkuøkk. (Víkkðk yBsrËGÞk, rs. 1, Mk. 170 {w÷Ï¾MkLk)

{w¾LLkMk rfMku fníku nI ?Mkwðk÷ : {w¾LLkMk rnszk (¾wMkhk) rfMku fníku nI ?

sðkçk : {w¾LLkMk y-hçke ÍçkkLk fk ÷^Í ni rsMk fk {k’Lkk niðkun {Ëo rsMk fe [k÷, Zk÷ ykih yLËkÍ {U ykihíkkU siMke

Lkh{e ykih ÷[f nku. ({wMíkVkË yÍ y÷ çknÁhkoRf, rs. 9, Mk.

334) þkhunu {wÂM÷{ yÕ÷k{k Lk-ððe Vh{kíkunI : “{w¾LLkMk ðkun nkuíkk ni òu ykËkík ð yíðkh, f÷k{

ð økw íkkh (Þk’Lke çkku÷Lku) ykih n-hfkík ð Mk-fLkkík {U

ykihíkkU fu {wþkçkun (Þk’Lke r{M÷) nku çkMkk yðfkík íkkurfMke fk Þun yLËkÍ rVíkhe íkkih Ãkh nkuíkk ni ykih çkk’Í

÷kuøk yÍ ¾wË Þun yLËkÍ RÂÏíkÞkh fhíku nI.”

(þnuo {wÂM÷{ r÷LLk-ððe, rs. 2, Mk. 218)


287

rnszkÃkLk Mku çk[Lku fe íkkfeËMkwðk÷ : õÞk rnszu fku “rnszkÃkLk” Mku çk[Lkk nkuøkk ?

sðkçk : S nkt. yøkh rVíkhe íkkih Ãkh rfMke fe [k÷ Zk÷ Þk ykðkÍ

ðøkihk ykihíkkU siMke nku íkku WMk fku [krnÞu rf ðkun {ËkoLkk

yLËkÍ RÂÏíkÞkh fhLku fu r÷Þu RMk fe {~f fhu rsMk fe

ykðkÍ ykih n-hfkík ð Mk-fLkkík ðøkihk fwËhíke íkkih Ãkh

ne ykihíkkU siMke nku WMk fk yÃkLkk fkuE fwMkqh Lknª ykih

çkË÷Lku fe fkurþþ fu çkk ðwsqË yLËkÍ çkh fhkh hnu íkku

þhyLk WMk fe økrh^ík Lknª.

(ViÍw÷ fËeh, rs. 5, Mk. 346, LkwÍTníkw÷ fkhe, rs. 5, Mk. 537)

Lkõ÷e rnszkMkwðk÷ : õÞk Lkõ÷e rnszk çkLkLkk økwLkkn ni ?

sðkçk : õÞqt Lknª ! yøkh fkuE yÍ ¾wË ÍLkkLkk yLËkÍ yÃkLkkíkk

Þk’Lke rnszk çkLkíkk ni íkku økwLknøkkh ykih yÍkçku Lkkh

fk nfËkh ni. nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk yççkkMk

Mku rhðkÞík ni, íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu

LkwçkwÔðík Lku ÷k’Lkík Vh{kE {Ëkuo {U Mku

{w¾LLkMkkU (Þk’Lke ykihíkkU fe ðÍTy fíy RÂÏíkÞkh fhLku

ðk÷kU) Ãkh ykih WLk ykihíkkU Ãkh òu {Ëkuo fe ðÍTy fíy


288

RÂÏíkÞkh fhíke nI ykih ykÃk Lku RþkoË

Vh{kÞk rf RLk fku yÃkLku ½hkU Mku rLkfk÷ Ëku.” (çkw¾khe, rs. 4,

Mk. 347, nËeMk : 6834) Ëu¾k ykÃk Lku ! nwÍqhu yfh{

Lku {w¾LLkMkkU Ãkh ÷k’Lkík Vh{kE ykih RLk

fku ½hkU Mku rLkfk÷ ËuLku fk nwõ{ Vh{kÞk.

òu {w¾LLkMk Lk nku WMk fku rnszk fn fh ÃkwfkhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : òu rnszk Lk nku WMku rnszk fn fh ÃkwfkhLkk fiMkk ni ?

sðkçk : RMk {U {wMkÕ{kLk fe rË÷ ykÍkhe, økwLknøkkhe ykih yÍkçku

Lkkh fe nfËkhe ni. çkÂÕf RM÷k{e yËk÷ík {U Lkkr÷þ

(fuMk) fhLku fe Mkqhík {U 20 fkuzu fe MkÍk Ëe ò Mkfíke ni.

[wLkkL[u yuf nËeMku Ãkkf {U Mkhfkhu Lkk{Ëkh, Ëku yk÷{ fu

{kr÷fku {wÏíkkh, þnLþknu yçkhkh fk

Þun ¼e RþkoË ni : yøkh fkuE rfMke fku fnu : “yku rnszu !”

íkku WMku çkeMk fkuzu {khku.



¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI :

“{w¾LLkMk ðkun ni rsMk fu yk’Ík {U Lkh{e, ykðkÍ,

ykihíkkU fe Mke nku ykih ykihíkkU fe íkhn hníkk nku, rfMke


289

fku {w¾LLkMk (rnszk, ¾wMkhk) fnLku {U WMk fe RnkLkík

(íkkineLk) ni rsMk Ãkh níkfu RÍTÍík fk Ëk’ðk nku Mkfíkk ni

ykih Þun MkÍk (òu nËeMku Ãkkf {U çkÞkLk nwE) òhe nku Mkfíke

nI Þqtne yøkh rfMke Mku fnkt yku þhkçke ! yku rÍLËef ! yku

÷qíke ! yku MkqË ¾kuh ! yku ËGÞqMk ! yku ¾kRLk ! yku [kuhkU

fe {kt ! RLk Mkçk {U Þune MkÍk nku Mkfíke ni. ”

({w÷Ï¾Mk yÍ r{hykík, rs. 5, Mk. 326)

{w¾LLkMk fku rnszk fn fh çkw÷kLkkMkwðk÷ : òu rVíkhe íkkih Ãkh nku ne rnszk, WMk fku “rnszk” fn fh

çkw÷kÞk òyu Þk Lknª ?

sðkçk : rçk÷k RòÍíku þh-E yiMkk Lk rfÞk òyu õÞqt rf ðkun þhr{LËk

nkuøkk, rË÷ ¼e Ëw¾ Mkfíkk ni, rsMk íkhn rçk÷k ÍYhík LkkçkeLkk

fku yLÄk, ÃkMíkk fË fku rXøkLkk ykih ËhkÍ fË fku ÷Bçkk fn

fh ÃkwfkhLku fe þhyLk {w{k-Lk-yík ni Þnkt ¼e RMke íkhn

çkÂÕf Þnkt rË÷ ykÍkhe fk Ãkn÷q çknwík rÍÞkËk ni.

rnszkU fk rfhËkhMkwðk÷ : rnszu fu rfhËkh fu çkkhu {U ykÃk õÞk fníku nI ?

sðkçk : n{khu Þnkt Ãkkyu òLku ðk÷u rnszkU {U çkk’Í {w¾LLkMk nkuíku

nI ykih çkk’Í íkeMkhe rsLMk Mku íkyÕ÷wf h¾íku nI rsLnU


290

¾wLMkk Þk ¾wLMkk {wÂ~f÷ fnk òíkk ni. RLk {U çkk’Í þheVykih ¾wËk íkhMk nkuíku nI sçk rf çkk’Í økËkøkhe fk ÃkuþkyÃkLkkíku, Lkk[ rË¾kíku, çkËfkhe fhðkíku ykih RLk LkkÃkkfÍhkyuy Mku nhk{ hkuÍe f{kíku, ¾kíku ykih ¾wË fku snLLk{fk nfËkh çkLkkíku ni.t r÷nkÍk ¾çkhËkh ! yiMku y^hkËfku nhrøkÍ yÃkLku ½hkU {u Ëkr¾÷ Lk nkuLku rËÞk òyu ykihLk ne WLnU ¼ef Ëu fh økwLkknkU ¼he hrðþ Ãkh RLk fe{wyk-ðLkík (Þk’Lke R{ËkË) fe òyu rf Ãkuþkðh økËkøkhfku ¾ihkík ËuLkk ¼e økwLkkn ni.

Mkwðk÷ : çkMkk yðfkík íkku rnszu òLk fku yk òíku nI ykih fwA r÷Þuçkøkih òLku fk Lkk{ Lknª ÷uíku ¾wMkqMkLk þkËe rçkÞkn Þkçkå[u fe ÃkiËkRþ fu {ðkfuy Ãkh çknwík rÍË fhíku nI ykihWLnut fwA Lk ËU íkku Þun níf yk{uÍ hrðGÞk yÃkLkkíku nIyiMku {kify Ãkh õÞk rfÞk òyu ?

sðkçk : n¥k÷ RBfkLk RLk Mku òLk AwzkE òyu ykih yøkh ðkfuEWLk fu íkÍuo y{÷ Mku ÁMðkE fk Mkk{Lkk nku íkku WLk fku¾k{kuþ fhkLku fe rLkGÞík Mku fwA ËuLkk ËuLku ðk÷u fu r÷ÞuòRÍ nkuøkk rf nËeMkkU Mku Mkkrçkík ni rf yøkh fkuE þkRhrfMke fe nsq {U y~ykh r÷¾ fh WMk fe RÍTÍík WAk÷íkk

nku íkku WMku ¾k{kuþ fhðkLku fu r÷Þu fwA ËuLkk òRÍ ni


291

økkuÞk rf Þun ËuLkk rh~ðík ni ÷urfLk yiMku {kify Ãkh rh~ðík

ËuLkk òRÍ ni. {økh ÷uLku ðk÷u fu r÷Þu çknh nk÷ nhk{

ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

íkeMkhe rsLMk Þk’Lke ¾wLMkk fu çkkhu {U ynB{ {k’÷q{kíkMkwðk÷ : {w¾LLkMk fk íkku Mk{Í {U yk økÞk rf Þun rsM{kLke yu’ríkçkkh

Mku {Ëo ne nkuíkk ni. {økh y¼e ykÃk Lku “íkeMkhe rsLMk”

Þk’Lke ¾wLMkk ykih ¾wLMkk {wÂ~f÷ fk íkÂÍTfhk rfÞk íkku Þun

¼e çkíkk ËersÞu rf RLk fe íkk’heV ykih y÷k{kík õÞk nI.

sðkçk : {Ëo ð ykihík fu MkkÚk MkkÚk yuf íkeMkhe rsLMk ¼e ni, fwíkwçku

rVõn {U RMk rsLMk fe íkk’heV fwA Þqt çkÞkLk fe økE ni :

rsMk {U {Ëo ð ykihík ËkuLkkU fe þ{oøkknU nkU ðkun ¾wLMkk

fn÷kíkk ni. ({wneíku çkwhykLke, rs. 23, Mk. 454) Vw-fnkyu

rfhk{ Lku ¾wLMkk fe íkk’heV {U Þun ¼e þkr{÷

rfÞk, Þk’Lke ðkun ¼e ¾wLMkk fn÷kíkk ni rf òu ËkuLkkU

þ{oøkknkU {U Mku fkuE Mke ¼e y÷k{ík Lk h¾íkk nku çkÂÕf

rMkVo ykøku fe òrLkçk yuf Mkqhk¾ nku rsMk Mku fÍkyu nksík

fhíkk nku. (íkçÞeLkw÷ nfkRf, rs.7, Mk. 440, y÷ çknÁhkoRf, rs. 9,

Mk. 334) “çkËkRWMMkLkkyuy”{U¾wLMkkfu{w-íkyÂÕ÷f Rçkkhík

fk ¾w÷kMkk ni : yøkh çkå[u {U {Ëo ð ykihík ËkuLkkU fe þ{oøkknU


292

nkU íkku yøkh ðkun {Ëo ðk÷e þ{oøkkn Mku Ãkuþkçk fhíkk nku íkkuWMku {Ëo ykih yøkh ykihík ðk÷e Mku fhu íkku ykihík fhkhrËÞk òyuøkk ykih çkrfGÞk WÍTð fku ÍkRË WÍTð fhkhrËÞk òyuøkk. yøkh ËkuLkkU søknkU Mku Ãkuþkçk ykíkk nku íkku rsMkMku Ãkn÷u Ãkuþkçk fhu ðkune WMk fk yM÷ {fk{ ni {-Mk÷Lk Ãkn÷uykihík ðk÷u {fk{ Mku Ãkuþkçk fhu íkku WMk fku ykihík Xnhkyutøku.yøkh ËkuLkkU søknkU Mku çkÞf ðõík Ãkuþkçk fhu íkku WMk fersLMk fe íkyTÞeLk (Þk’Lke Þun íki fhLkk rf {Ëo ni Þk ykihík)fkVe Ëw~ðkh ni ykih yiMku VËo fku ¾wLMkk {wÂ~f÷ fníku nI.y÷çk¥kk çkkr÷øk nkuLku fu çkk’Ë yøkh y÷k{íku {Ëo MkufkuE y÷k{kíku Íkrnh nku {-Mk÷Lk ËkZe rLkf÷ ykyu íkkuþheyík fu ynfk{ Ãkh y{÷ fhLku fu íkyÕ÷wf Mku WMku {Ëofhkh rËÞk òyuøkk ykih yøkh ykihíkkU ðk÷e fkuE y÷k{íkÍkrnh nku {-Mk÷Lk rÃkMíkkLk (AkríkÞktt) rLkf÷ ykyut íkkuWMku ykihík fhkh Ëu fh WMk Ãkh ykihíkkU ðk÷u {MkkR÷ ÷køkqrfÞu òyutøku. ({w÷Ï¾Mk yÍ çkËkRWMMkkLkkyuy, rs. 6, Mk. 418)

ykih yøkh çkkr÷øk nkuLku fu çkk’Ë rMkVo {Ëo ðk÷e Þk rMkVoykihík ðk÷e yk÷k{kík Íkrnh nkuLku fu çkòyu ËkuLkkU íkhnfe y÷k{kík Íkrnh nkU {-Mk÷Lk ËkZe ¼e rLkf÷ ykyu

ykih rÃkMíkkLk ¼e íkku yiMke Mkqhík {U ¼e WMku ¾wLMkk {wÂ~f÷


293

fhkh ËUøku.

(Víkkðk þk{e, rs. 10, Mk. 478)

yuf neszu fe {ÂøVhík fe rnfkÞíkneszu ({w¾LLkMk, ÍL¾u, ¾wLMkk) Mku W{q{Lk ÷kuøk Lk^hík

fhíku ykih WMku nfeh òLkíku nI, yiMkk Lknª fhLkk [krnÞu

rf Þun ¼e yÕ÷kn fk çkLËk ni ykih WMke Lku RMku

ÃkiËk Vh{kÞk ni ykih neszu fku ¼e [krnÞu rf økwLkknkU

ykih Lkk[ økkLkkU siMku nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷u

fk{ Mku ÃkhnuÍ fhu, yÕ÷kn fe rhÍk Ãkh hkÍe hníku

nwyu MkwLLkíkkU ¼he rÍLËøke økwÍkhu. ykRÞu yuf ¾wþ LkMkeçk

neszu fe rnfkÞík {w÷k-nÍk Vh{kRÞu, þkÞË nh neszu

fku RMk Ãkh h~f ykyuøkk rf fkþ ! {uhu MkkÚk ¼e yiMkk ne

nku. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk þi¾ yçËw÷ ðnTnkçk rçkLk

yçËw÷ {SË Mk-fVe Vh{kíku nI : {I Lku yuf

sLkkÍk Ëu¾k rsMku íkeLk {Ëo ykih yuf ¾kíkqLk Lku WXk h¾k

Úkk, ¾kíkqLk fe søkn {I Lku WXk r÷Þk, Lk{kÍu sLkkÍk fe

yËkyuøke ykih íkËVeLk fu çkk’Ë {I Lku WMk ¾kíkqLk Mku

{k’÷q{ rfÞk : {nqo{ Mku ykÃk fk õÞk rh~íkk Úkk ? çkku÷e :

{uhk çkuxk Úkk. ÃkqAk : ÃkzkuMke ðøkihk sLkkÍu {U õÞqt Lknª

294


ykyu ? fnk : Ëh yM÷ {uhk VhÍLË {w¾LLkMk (Þk’Lke

¾wLMkk, neszk) Úkk. RMk r÷Þu ÷kuøkkU Lku RMk fu sLkkÍu {U

rþhfík fku y-nÂB{GÞík Lknª Ëe. MkÂGÞËwLkk þi¾ yçËw÷

ðnTnkçk rçkLk yçËw÷ {SË Vh{kíku nI : {wÍu

WMk øk{ÍËk {kt Ãkh çkzk hnT{ ykÞk, {I Lku WMku fwA hf{

ykih økÕ÷k ðøkihk Ãkuþ rfÞk. WMke hkík MkVuË r÷çkkMk {U

{ÕçkqMk yuf ykË{e [kiËnðª fu [ktË fe íkhn [unhk [{fkíkk

nwðk {uhu Ïðkçk {U ykÞk ykih þwr¢Þk yËk fhLku ÷økk, {I

Lku ÃkqAk : Þk’Lke ykÃk fkiLk nI ? çkku÷k : {I

ðkune {w¾LLkMk nqt rsMku yks ykÃk Lku Ë^Lk rfÞk, ÷kuøkkU

fu {wÍu nfeh Mk{ÍLku fe ðsn Mku yÕ÷kn Lku {wÍ Ãkh

hnT{ Vh{kÞk.

(yŠhMkk-÷íkw÷ fwþirhGÞk, Mk. 173, {w÷Ï¾MkLk)

ËwÕnLk fu fË{kU fk ÄkuðLk rAzfLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : ËwÕnLk fu Ãkkô Äku fh WMk fk ÃkkLke ½h fu [khkU fkuLkkU {U

rAzfLkk fiMkk ni ?

sðkçk : {wMíknçk ni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

Vh{kíku nI : ËwÕnLk fku rçkÞkn fh ÷kyut íkku {wMíknçk ni rf

WMk fu Ãkkô Äku fh {fkLk fu [khkU økkuþkut {U rAzfU RMk Mku


295

çk-h-fík nkuíke ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 2, Mk. 595,

{Vkíkenw÷ rsLkkLk þnuo þh-yrík÷ RM÷k{, Mk. 447)

LkÍh fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : MkwLkk ni ykihík Ãkh òu Ãkn÷e LkÍh Ãkze ðkun {wykV ni Þun

fnkt íkf ËwÁMík ni ?

sðkçk : ðkun Ãkn÷e LkÍh {wykV ni òu ykihík Ãkh çku RÂÏíkÞkh Ãkz

økE ykih VkihLk nxk ÷e. fMËLk zk÷e òLku ðk÷e Ãkn÷e LkÍh

¼e nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. yÕ÷kn

{Ëkuo fku rLkøkknkU fe rnVkÍík fe íkkfeË fhíku nwyu Ãkkhn

18 Mkq-híkwLLkqh fe ykÞík LkBçkh 30 {ut RþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : {wMkÕ{kLk

{ËkuO fku nwõ{ Ëku yÃkLke rLkøkknU fwA

Lke[e h¾U.


ykihíkkU fu r÷Þu RþkoËu fwhykLke ni :


{wMkÕ{kLk ykihíkkU fku nwõ{ Ëku yÃkLke

rLkøkknU fwA Lke[e h¾U.



296

“ÍiLkçk” fu [kh nwYV fe rLkMçkík Mku LkÍh fu çkkhu {U 4ynkËeMku {wçkk-hfk

LkÍh Vih ÷ku(1) nÍhíku MkÂGÞËwLkk sheh rçkLk yçËwÕ÷kn

rhðkÞík Vh{kíku nI : {I Lku Mkhfkhu Ëku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{,

þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{ Mku

y[kLkf LkÍh Ãkz òLku fu {w-íkyÂÕ÷f ËhÞk^ík rfÞk : íkku

RþkoË Vh{kÞk : yÃkLke rLkøkkn Vih ÷ku.


òLk çkqÍ fh LkÍh {ík zk÷ku(2) Mkhfkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn, MkhËkhu {¬yu {wfho{k

Lku y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu

fkyuLkkík, y÷eGÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk Mku

Vh{kÞk : yuf LkÍh fu çkk’Ë ËqMkhe LkÍh Lk fhku (Þk’Lke

yøkh y[kLkf rçk÷k fMË rfMke ykihík Ãkh LkÍh Ãkze íkku

VkihLk LkÍh nxk ÷u ykih Ëkuçkkhk LkÍh Lk fhu) rf Ãkn÷e

LkÍh òRÍ ni ykih ËqMkhe LkÍh òRÍ Lknª.

(Mkw-LkLkku yçke ËkðqË rs. 2, Mk. 358, nËeMk. 2149)


297

LkÍh fe rnVkÍík fe VÍe÷ík(3) íkksËkhu {ËeLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk

fk Vh{kLku Vhník rLkþkLk ni : òu {wMkÕ{kLk rfMke ykihík

fe ¾qrçkÞkU fe íkhV Ãkn÷e çkkh LkÍh fhu (Þk’Lke rçk÷k

fMË) rVh yÃkLke ykt¾ Lke[e fh ÷u yÕ÷kn WMku

yiMke RçkkËík yíkk Vh{kyuøkk, rsMk fe ðkun ÷ÍTÍík

Ãkkyuøkk. ({wMLkËu R{k{ yn{Ë rçkLk nBçk÷, rs. 8, Mk. 299,

nËeMk : 22341)

Rç÷eMk fk Ínhe÷k íkeh(4) yÕ÷kn fu {nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷

WÞqçk fk Vh{kLku n÷kðík rLkþkLk

ni rf nËeMku fwËMke ni : LkÍh Rç÷eMk fu íkehkU {U Mku yuf

Ính {U çkwÍk nwðk íkeh ni ÃkMk òu þÏMk {uhu ¾kiV Mku RMku

íkfo fh Ëu íkku {I WMku yiMkk E{kLk yíkk fYtøkk rsMk fe

r{XkMk ðkun yÃkLku rË÷ {U Ãkkyuøkk. (y÷ {ku’s{w÷ fçkeh

r÷¥k-çkhkLke, rs. 10, Mk. 173, nËeMk : 10362)

ykt¾kU {U ykøk ¼h Ëe òyuøkenwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë økÍk÷e Lkõ÷ fhíku nI : òu fkuE yÃkLke


298

ykt¾kU fku LkÍhu nhk{ Mku Ãkwh fhuøkk rfÞk{ík fu hkuÍ WMkfe

ykt¾kut {U ykøk ¼h Ëe òyuøke. ({wfk-þ-Víkw÷ fw÷qçk, Mk. 10)

ykøk fe Mk÷kEnÍhíku yÕ÷k{k yçkw÷ Vhs yçËwhon{kLk rçkLk òiÍe

Lkõ÷ fhíku nI : ykihík fu {nkrMkLk (Þk’Lke

nwMLkku s{k÷) fku Ëu¾Lkk Rç÷eMk fu Ính {U çkwÍu nwyu

íkehkU {U Mku yuf íkeh ni, rsMk Lku Lkk {nh{ Mku ykt¾ fe

rnVkÍík Lk fe WMk fe ykt¾ {U çkhkuÍu rfÞk{ík ykøk fe

Mk÷kE Vih Ëe òyuøke. (çknÁÆw{qy, Mk. 171)

LkÍh rË÷ {U þnðík fk çkeÍ çkkuíke ninwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíku nI : “òu ykË{e

yÃkLke ykt¾ fku çkLË fhLku Ãkh fkrËh Lknª nkuíkk ðkun

yÃkLke þ{oøkkn fe rnVkÍík ¼e Lknª fh Mkfíkk. *

nÍhíku MkÂGÞËwLkk EMkk YnwÕ÷kn Lku

RþkoË Vh{kÞk : “yÃkLke LkÍh fe rnVkÍík fhku Þun

rË÷ {U þnðík fk çkes çkkuíke ni, rVíkLku fu r÷Þu Þun

fkVe nI” * nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞnTÞk

Mku ÃkqAk økÞk rf rÍLkk fe RÂçíkËk fiMku nkuíke ni ?


299

ykÃ k Lk u Vh{kÞk : “Ëu¾Lku ykih

Ïðkrnþ fhLk u Mk u” * nÍhík u MkÂGÞËwLkk V qÍ i÷

Vh{kíku nI : “þiíkkLk fníkk nu LkÍh {uhk

ÃkwhkLkk íkeh ykih f{kLk ni òu ¾íkk Lknª nkuíkk.” (yunÞkW÷

W÷q{, rs. 3, Mk. 125) * {uhu ykfk yk’÷k nÍhík

Vh{kíku nI “Ãkn÷u LkÍh çknfíke ni rVh rË÷ çknfíkk ni

rVh rMkºk çknfíkk ni.” (yLðkhu hÍk, Mk. 391, {w÷Ï¾MkLk)

* ÞfeLkLk ykt¾kU fk fw^÷u {ËeLkk ÷økkLku ne {U ËkuLkkU

snkt fe ¼÷kE ni.

ykt¾ WXíke íkku {I ÍwtÍw÷k fu Ãk÷f Mke ÷uíkk

rË÷ rçkøkzíkk íkku {I ½çkhk fu Mkt¼k÷k fhíkk

ykihík fe [kËh ¼e {ík Ëu¾kunÍhíku MkÂGÞËwLkk y÷k rçkLk rÍÞkË Vh{kíku

nit : yÃkLke LkÍh fku ykihík fe [kËh Ãkh ¼e Lk zk÷ku õÞq

rf LkÍh rË÷ {U þnðík ÃkiËk fhíke ni.

(rnÕÞíkw÷ ykir÷Þk, rs. 2, Mk. 277)

çkË rLkøkkne fh çkiXu íkku õÞk fhu ?Mkwðk÷ : yøkh rfMke fe ykt¾ çknf òyu ykih ({Ëo) ykihík Mku (Þk


300

ykihík {Ëo Mku) çkË rLkøkkne fh çkiXu íkku õÞk fhu ?

sðkçk : VkihLk ykt¾kU fku çkLË fh ÷u Þk LkÍh ðnkt Mku nxk ÷u ykih

{wÂBfLk nku íkku ðnkt Mku nxòyu ykih yÕ÷kn fe çkkhøkkn

{U çkMkË LkËk{ík røkzrøkzk fh íkkiçkk fhu ykih yøkh {Ëo

fu MkkÚk yiMkk nwðk nku íkku yÔð÷ ykr¾h ËwYË þheV fu MkkÚk

Þun Ëwyk ¼e ÃkZu :

Þk’Lke yi yÕ÷kn {I ykihík fu rVíkLku

ykih yÍkçku fçkú Mku íkuhe ÃkLkkn [kníkk nqt.

økwLkkn r{xkLku fk LkwM¾ksçk ¼e økwLkkn MkhÍË nku òyu íkku fkuE Lkufe fh ÷uLke

[krnÞu {-Mk÷Lk ËwYË þheV, fr÷{yu íkÂGÞçkk ðøkihk ÃkZ

÷U. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Íh røkVkhe

Vh{kíku nI : {wÍu LkMkeník fhíku nwyu MkwÕíkkLku Ëku snkLk, {ËeLku

fu Mk wÕíkkLk, hn{ík u yk-÷r{ÞkLk, Mkhðhu ÍeþkLk

Lku RþkoË Vh{kÞk : sçk ¼e íkwÍ Mku fkuE

çkwhk y{÷ MkhÍË nku òyu, rVh íkq RMk fu çkk’Ë fkuE Lkuf

fk{ fh ÷u, íkku Þun Lkufe WMk çkwhkE fku r{xk Ëuøke. {I Lku

yÍo fe : Þk hMkq÷Õ÷kn ( ) ! õÞk


301

fnLkk LkurfÞkU {U Mku ni ? Vh{kÞk : “Þun íkku

y^Í÷ íkheLk Lkufe ni.”

({wMLkËu R{k{ yn{Ë,rs. 8, Mk. 113, nËeMk : 21543)

íkkiçkk fu RhkËu Mku økwLkkn fhLkk fw£ niÞun nËeMku Ãkkf ÃkZ fh fkuE Þun Lk Mk{Íu rf çknwík

Íçkh ËMík LkwM¾k nkÚk yk økÞk ! yçk íkku ¾qçk økwLkkn fhíku

hnUøku ykih fn r÷Þk fhUøku íkku r{x òyutøku. ¾wËk fe

fMk{ ! Þun þiíkkLk fk çknwík çkzk ykih çkwhk ðkh ni. RMk RhkËu

Mku økwLkkn fhLkk rf çkk’Ë {U íkkiçkk fh ÷qtøkk Þun yþË fçkehk

Þk’Lke MkÏík íkheLk fçkehk økwLkkn ni. çkÂÕf {wVÂMMkhu þneh

nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{Ë Þkh ¾kLk

LkqÁ÷ RhVkLk MkVnk 376 Ãkh Mkqhyu ÞqMkwV fe ykÞík LkBçkh 9

fu íknTík Vh{kíku nI : “íkkiçkk fu RhkËu Mku økwLkkn fhLkk fw£ ni.”

Þnkt ðkun ÷kuøk ¼e Rçkúík nkrMk÷ fhut òu çkk’Ë {U {wykVe

{ktøk ÷uLku fu RhkËu Mku çkøkih RòÍík ËqMkhkU fe [eÍU RÂMík’{k÷

fh zk÷íku nI. íkkiçkk fu r÷Þu LkËk{ík çknwík ÍYhe ni, LkËk{ík fu

¼e õÞk ¾qçk yLËkÍ nkuíku nI [wLkkL[u

yuf ykt¾ ðk÷k ykË{enÍhíku MkÂGÞËwLkk fk’çkw÷ ynçkkh Vh{kíku nI


302

rf nÍhíku MkÂGÞËwLkk {qMkk f÷e{wÕ÷knfu Í{kLku {U yuf {íkoçkk fník Ãkzk, ÷kuøkkU Lku ykÃk

fe çkkhøkkn {U Ëh-ÏðkMík fe, Þkf÷e{Õ÷kn ! Ëwyk Vh{kRÞu íkkrf çkkrhþ nku. ykÃk

Lku RþkoË Vh{kÞk : {uhu MkkÚk Ãknkz Ãkh[÷ku. Mkçk ÷kuøk MkkÚk [÷ Ãkzu íkku ykÃkLku yu’÷kLk Vh{kÞk : “{uhu MkkÚk fkuE yiMkk þÏMk Lk ykyursMk Lku fkuE økwLkkn rfÞk nku.” Þun MkwLk fh Mkkhu ÷kuøkðkÃkMk [÷u økyu rMkVo yuf ykt¾ ðk÷k yuf ykË{e MkkÚk[÷íkk hnk. nÍhík u MkÂGÞËwLkk {qMkk f÷e{wÕ÷kn

Lku RþkoË Vh{kÞk : õÞk íkw{ Lku {uheçkkík Lknª MkwLke ? yÍo fe : MkwLke ni. Vh{kÞk : õÞk íkw{rçkÕfw÷ çku økwLkkn nku ?yÍo fe : Þk f÷e{Õ÷kn ! {wÍuyÃkLkk ykih fkuE sw{o íkku ÞkË Lknª, y÷çk¥kk yuf çkkíkfk íkÂÍTfhk fhíkk nqt, Vh{kÞk : ðkun õÞk ? yÍo fe :yuf rËLk {U Lku økwÍh økkn Ãkh rfMke fe rfÞk{ økkn {Uyuf ykt¾ Mku Íktfk íkku fkuE ¾zk Úkk. rfMke fu ½h {U RMkíkhn ÍktfLku fk {wÍu çknwík f÷f (Þk’Lke MkË{k) nwðk, {it

¾kiVu ¾wËk fu ÷hÍ WXk, {wÍ Ãkh LkËk{ík økkr÷çk

ykE ykih rsMk ykt¾ Lku Íktfk Úkk WMk fku rLkfk÷ fh VUf


303

rËÞk ! RþkoË Vh{kRÞu ! yøkh {uhk ðkun y{÷ økwLkkn

ni íkku {I ¼e [÷k òíkk nqt. nÍhíku MkÂGÞËwLkk {qMkk

f÷e{wÕ÷kn Lku WMk fku MkkÚk ÷u r÷Þk.

rVh Ãknkz Ãkh Ãknwt[ fh ykÃk Lku WMk

þÏMk Mku RþkoË Vh{kÞk : yÕ÷kn Mku çkkrhþ fe Ëwyk fhku !

WMk Lku Þqt Ëwyk {ktøke : “Þk fwÆqMk ! Þk fwÆqMk !

íkuhk ¾ÍkLkk f¼e ¾í{ Lknª nkuíkk ykih çkwÏ÷ íkuhe rMkVík

Lknª, yÃkLku VÍT÷ku fh{ Mku n{ Ãkh ÃkkLke çkhMkk Ëu.”

VkihLk çkkrhþ nku økE ykih ËkuLkkU nÍhkík ¼eøkíku nwyu

Ãknkz Mku ðkÃkMk íkþheV ÷u ykyu. (hkiÍwhoÞkneLk Mk. 295)


{ÂøVhík nku.

{k’÷q{ nwðk rf økwLkkn Ãkh LkËk{ík çknwík y-nÂB{GÞík

h¾íke ni. nËeMku Ãkkf {U ni : Þk’Lke þhr{LËøke

íkkiçkk ni. (RçLku {ksn, rs. 4, Mk. 492, nËeMk : 252) ykn !

n{ rËLk {U çkerMkÞkU, MkUfzkU, nÍkhkU økwLkkn fhíku nI {økh

LkËk{ík íkku fwò n{U RMk fk yunMkkMk íkf Lknª nkuíkk.


304

fkuE n^íkk, fkuE rËLk Þk fkuE ½Lxk {uhk çkÂÕffkuE ÷Bnk økwLkknkU Mku Lknª ¾k÷e økÞk nkuøkk

LkËk{ík Mku økwLkknkU fk RÍk÷k fwA íkku nku òíkkn{U hkuLkk ¼e íkku ykíkk Lknª nkyu ! LkËk{ík Mku

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yÃkLku Mku f{ {íkoçkk VËo MkuËwyk fhðkLkk yÂBçkÞk ð {wh-Mk÷eLk ykihçkwÍwøkkoLku ËeLk fk íkhefk hnk ni, ÞfeLkLk Lkçkefk Ë-hò WB{íke Mku çkzk nkuíkk ni, rVh ¼e nÍhíku MkÂGÞËwLkk{qMkk f÷e{wÕ÷kn Lku yÃkLku WB{íke MkuËwyk fhðkE, y^Í÷w÷ yÂBçkÞk nkuLku fu çkk ðwsqË n{khu{¬e {-ËLke ykfk {eXu {eXu {wMíkVkLku WBhu fe RòÍík Ëuíku nwyu nÍhíku MkÂGÞËwLkk W-{hu VkYf

Mku Vh{kÞk : yi {uhu ¼kE ! n{U ¼e yÃkLkeËwyk {U þhef fhLkk. (RçLku {ksn, rs. 3, Mk. 411, nËeMk : 2894)

nÍhíku MkÂGÞËwLkk VkYf {ËeLku fe økr÷ÞkU {U{-ËLke {wLLkkU Mku Vh{kíku : “çkå[ku ! Ëwyk {ktøkku W{h çkÏþkòyu.” ¾÷eVyu yk’÷k nÍhík MkÂGÞËe ð {wŠþËe fwíçku{ËeLkk fu Þnk t {ËeLkyu {wLkÔðhn

{U hkuÍkLkk {e÷kË þheV fe {nrV÷ nkuíkeÚke, {I Lku çkerMkÞkU {íkoçkk Ëu¾k rf RÂÏíkíkk{ Ãkh rfMke Lk


305

rfMke fku Ëwyk fhðkLku fk nwõ{ Vh{k Ëuíku, ¾wË Ëwyk Lkfhðkíku. Þnkt {ÍTnçke ðÍTy fíy ðk÷u ÷kuøkkU ykih rÍB{uËkh{wçkÂÕ÷økkykut fu r÷Þu rfíkLkk ÃÞkhk ËMko ni rf f¼e rfMke{nrV÷ {U RLnU Ëwyk fhðkLku fe MkykËík Lk r{÷u íkku hLSËkLk nkU Lk ne Mkhu {nrV÷ Ëwyk fhðkLkk yÃkLkk nf íkMkÔðwhfhut. fkuE ¼e Ëwyk fhðkyu, yk{eLk fn fh ¾wþ rË÷e fuMkkÚk þhefu Ëwyk nkU ykih Ëwyk fe çk-h-fíkU nkrMk÷ fhU,çkkhøkknu R÷kne {U ÷åAuËkh yÕVkÍ ykih íkw{íkwhkfMku {ktøke nwE Ëwyk ne fçkq÷ nkuíke ni yiMkk Lknª ðnkt íkku xqxu

nwyu rË÷ Ëu¾u òíku nI.

Þqt íkku Mkçk WLnª fk ni Ãkh rË÷ fe yøkh ÃkqAku

Þun xqxu nwyu rË÷ ne ¾kMk WLk fe f{kE ni.

(nËkRfu çkÂÏþþ þheV)

{I økwLkknkU fe Ë÷Ë÷ Mku rLkf÷ ykERM÷k{e çknLkku ! rMkËfu rË÷ Mku {ktøke òLku ðk÷e Ëwykyut

yÕ÷kn ð hMkq÷ fe {unhçkkLke

Mku fçkq÷ nkuíkª, RÂÕíkòyut MkwLke òíkª ykih {whkËU çkh

ykíke nit [wLkkL[u Ãktòçk (ÃkkrfMíkkLk) fe yuf RM÷k{e

çknLk fu íknhehe çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni rf Ëk’ðíku


306

RM÷k{e fu {nfu {nfu {-ËLke {knku÷ {U ykLku Mku Ãkn÷u {I

økwLkknkU fe Ë÷Ë÷{U çkwhe íkhn VtMke nwE Úke, rË÷ yøk[uo

økwLkknkU Mku çkuÍkh nku [wfk Úkk. {økh ¾÷kMke fe fkuE hkn

rË¾kE Lk Ëuíke Úke, {I RÕ{u ËeLk Mku rçkÕfw÷ fkuhe Úke,

yõMkh fwA RMk íkhn Ëwyk {ktøkk fhíke : “yi {uhu

ÃkhðËoøkkh ! {I MkwÄhLkk [kníke nqt {uhu MkwÄhLku fu yMçkkçk

ÃkiËk Vh{k Ëu.” ykr¾h Ëwykyut htøk ÷kE ykih yuf rËLk

Þun ¾wþ ¾çkhe MkwLkLku fku r{÷e rf “Ëk’ðíku RM÷k{e fu

Íuhu yunrík{k{ RM÷k{e çknLkku fk MkwLLkíkkU ¼hk RÂßík{ky

12 yøkMík 2001 E. çkhkuÍ Ríkðkh Vw÷kt {fk{ Ãkh

nkuøkk.” {I íkku Ãkn÷u ne ÃÞkMke Úke [wLkkL[u rþÆík Mku

RÂßík{ky fu rËLk fk RÂLíkÍkh fhLku ÷øke. ykr¾hu fkh

ðkun rËLk ¼e yk økÞk ykih {I çkzu þkif Mku RM÷k{e

çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U þhef nwE. rík÷kðík

ykih RMk fu çkk’Ë Lkk’ík þheV MkwLk fh {I Lku yÃkLku rË÷ {ut

MkkuÍku økwËkÍ {nMkqMk rfÞk. sçk {wçkÂÕ÷økyu Ëk’ðíku

RM÷k{e Lku MkwLLkíkkU ¼hk çkÞkLk þwYy rfÞk íkku {I n{k

íkLk økkuþ nku økE, sçk çkÞkLk ¾í{ nwðk íkku {uhk [unhk


307

yktMkqykut Mku íkh Úkk. rVh RM÷k{e çknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU

¼hu RÂßík{ky fk yu’÷kLk nwðk íkku WMk {U rþhfík fe Ãk¬e

rLkGÞík fh ÷ª. RÂßík{ky {U ÃkkçkLËe Mku rþhfík

fe çkËki÷ík {wÍu økwLkknkU fe Ë÷Ë÷ Mku rLkf÷Lkk LkMkeçk nwðk.

yks {I y÷kfkE rÍB{kËkh fe nirMkGÞík Mku RM÷k{e çknLkkU

{U Lkufe fe Ëk’ðík fe Äq{U {[kLku fu r÷Þu fkuþkt nqt.

{uhu yk’{k÷ fk çkË÷k íkku snLLk{ ne Úkk

{I íkku òíkk {wÍu Mkhfkh Lku òLku Lk rËÞk

Ëwyk fu VÍkR÷RM÷k{e çknLkku ! ðkfuE Þun ËwÁMík ni rf “rLkGÞík MkkV

{ÂLÍ÷ ykMkkLk” WLk RM÷k{e çknLk fku MkwÄhLku fe íkzÃk

Úke ykih RMk fu r÷Þu Ëwykyut fhíke Úkª íkku yÕ÷kn Lku

WLk fe RM÷kn fu yMçkkçk {wnGÞk Vh{k rËÞu. n{U ¼e

[krnÞu rf Lk^Mkku þiíkkLk fu þh Mku ¾÷kMke fu r÷Þu Ëwykyut

{ktøkLku {U fkuíkkne Lk fhU rf Ëwyk {kur{Lk fk nrÚkÞkh ni,

Ëwyk Mku íkõËeh çkË÷ òíke ni. Ëku Vhk{iLku {wMíkVk

{w÷k-nÍk nkU :


308

(1) õÞk {I íkwBnU ðkun [eÍ Lk çkíkkŸòu íkwBnU íkwBnkhu

Ëw~{Lk Mku Lkòík Ëu ykih íkwBnkhk rhÍTf ðMkey fh ËU, hkík

rËLk yÕ÷kn íkyk÷k Mku Ëwyk {ktøkíku hnku rf Ëwyk {kur{Lk

fk nrÚkÞkh ni. ({wMLkËku yçke Þk’÷k, rs. 2, Mk. 201, nËeMk :

1806) (2) Ëwyk íkõËeh fku xk÷ Ëuíke ni ykih rçkh (Þk’Lke

yunMkkLk fhLku) Mku W{ú {U rÍÞkËíke nkuíke ni ykih çkLËk

økwLkkn fhLku fe ðsn Mku rhÍTf Mku {nY{ nku òíkk ni.

(RçLku {ksn, rs. 4, Mk. 379, nËeMk : 4022) Ëk’ðíku RM÷k{e fu

Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 312

Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rnMMkk

16 MkVnk 199 Ãkh MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku

yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

Vh{kíku nI : RMk nËeMk fk {í÷çk Þun ni rf

Ëwyk Mku çk÷kyut Ë^y nkuíke nI Þnkt íkõËeh Mku {whkË íkõËehu

{wyÂÕ÷f ni ykih rÍÞkËríkÞu W{ú fk ¼e Þune {í÷çk ni

rf yunMkkLk fhLkk ËhkrÍÞu W{ú fk Mkçkçk ni ykih rhÍTf Mku

Mkðkçku WÏhðe {whkË ni rf økwLkkn RMk fe {nY{e fk

Mkçkçk ni ykih nku Mkfíkk ni rf çkk’Í MkqhíkkU {U ËwLÞkðe

rhÍTf Mku ¼e {nY{ nku òyu.


309

rfMke fu ½h {U {ík ÍktrfÞuMkwðk÷ : õÞk òLk çkqÍ fh rfMke fu ½h {U ÍktfLkk þheyík {U {Ly ni ?

sðkçk : S nkt. y÷çk¥kk ËhðkÍk Ãkn÷u ne Mku ¾w÷k nku ykih çku

RÂÏíkÞkh rfMke fe LkÍh Ãkz økE íkku nhs Lknª. y^MkkuMk !

MkË fhkuz y^MkkuMk ! yçk RMk y{ú fe íkhV yõMkh

{wMkÕ{kLkkU fe íkðßòun ne Lknª. ÷kuøk ½hkU fu ËhðkÍkU {U

rçk÷k rÍsf Íktfíku nI, n¥kk rf ËhðkÍk ¾w÷k Lk nku íkku

W[f W[f fh Íktfíku nI, Ëhkz {U Mku Íktfíku nI, r¾zfe {U Mku

Íktfíku nI, ÃkËko nxk fh Íktfíku ni ykih RMk çkkík fe {wí÷fLk

Ãkhðkn Lknª fhíku rf rfMke fu ½h {ut ÍktfLku fe þheyík {U

{w{k-Lk-yík ni.

ykt¾ Vkuz zk÷Lku fk RÂÏíkÞkhMkwðk÷ : yøkh ËMíkf ËuLku fu çkk ðwsqË sðkçk Lk r{÷u íkku õÞk yçk

¼e ½h {U Lknª Íktf Mkfíku ?

sðkçk : Lknª Íktf Mkfíku. nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Íh røkVkhe

Mku rhðkÞík ni rf nwÍqh íkksËkhu {ËeLkyu

{wLkÔðhk, MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k fk


310

Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “rsMk Lku RòÍík r{÷Lku MkuÃkn÷u ne ÃkËko nxk fh {fkLk fu yLËh ™Íh fe ykih ½hðk÷kU fu rMkºk fku Ëu¾k WMk Lku yiMkk fk{ rfÞk òu WMk fur÷Þu n÷k÷ Lk Úkk sçk WMk Lku Ëu¾k yøkh fkuE çkZ fh WMkfe ykt¾ Vkuz Ëu íkku RMk Ãkh {I WMku (Þk’Lke ykt¾ VkuzLkuðk÷u fku) þ{o Lk rË÷kŸøkk. yøkh fkuE yiMku ËhðkÍu fuÃkkMk Mku økwÍhk rsMk Ãkh Lk fkuE ÃkËko ni ykih Lk ËhðkÍkçkLË ni, r÷nkÍk WMk Lku (rçk÷k fMË) Ëu¾k íkku WMk ÃkhøkwLkkn Lknª çkÂÕf ¾íkk ½h ðk÷kU fe ni.”


{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu yÕVkÍ “WMku þ{o LkrË÷kŸøkk” fu íknTík Vh{kíku nI : Þk’Lke ykt¾ Vkuz ËuLku ðk÷ufku Lk íkku fkuE MkÍk Ëqtøkk Lk {÷k{ík fYtøkk, õÞqt rf Þnkt fwMkqhWMk ÍktfLku ðk÷u fk ni (ÞkË hnu !) ynLkkV fu LkÍTËef ÞunVh{kLku yk÷e zhkLku Ä{fkLku fu r÷Þu ni ðhLkk RMk ykt¾VkuzLku ðk÷u Mku ykt¾ fk rfMkkMk ÍYh r÷Þk òyuøkk, hçkíkyk÷k Lku Vh{kÞk : ykt¾ íkku ykt¾ fu çkË÷u{U Vkuze ò Mkfíke ni Lk rf íkkf Íktf fu RðÍ.



311

økw^ík-økq {U rLkøkkn fnkt nku ?Mkwðk÷ : õÞk økw^ík-økq fhíku nwyu LkÍh Lke[e h¾Lke ÍYhe ni ?sðkçk : RMk fe MkqhíkU ni {-Mk÷Lk {Ëo fk {w¾kíkçk (Þk’Lke rsMk Mku

çkkík fh hnu nI ðkun) y{úË nku ykih WMk fku Ëu¾Lku Mku þnðíkykíke nku (Þk RòÍíku þh-E Mku {Ëo yßLkrçkGÞk Mku Þkykihík ysLkçke {Ëo Mku çkkík fh hne nku) íkku LkÍh RMk íkhnLke[e h¾ fh økw ík-økq fhu rf WMk fu [unhu çkÂÕf çkËLk fu rfMke¼e WÍTð n¥kk rf r÷çkkMk Ãkh ¼e LkÍh Lk Ãkzu. yøkh fkuE{kLkuy þh-E (Þk’Lke þh-E Áfkðx) Lk nku íkku {w¾kíkçk fu[unhu fe íkhV Ëu¾ fh ¼e økw ík-økq fhLku {U þhyLk fkuE nhsLknª. yøkh rLkøkknkU fe rnVkÍík fe ykËík çkLkkLku fe rLkGÞíkMku nh yuf Mku Lke[e LkÍh rfÞu çkkík fhLku fk {k’{q÷ çkLkkyuíkku çknwík ne yåAe çkkík ni õÞqt rf {wþk-nËk Þune ni rf VeÍ{kLkk rsMk fe Lke[e rLkøkknU h¾ fh økw ík-økq fhLku feykËík Lknª nkuíke WMku sçk y{úË Þk yßLkrçkGÞk Mku çkkíkfhLku fe Lkkiçkík ykíke ni WMk ðõík Lke[e rLkøkknU h¾Lkk WMkfu r÷Þu MkÏík Ëw~ðkh nkuíkk ni.

rLkøkknu {wMíkVk fe yËkyutMkwðk÷ : Mkhfkhu {ËeLkk fu LkÍh Vh{kLku fu {wÏíkr÷V

yLËkÍ çkíkk ËersÞu.


312

sðkçk : nÍhíku MkÂGÞËwLkk {wnB{Ë rçkLk EMkk ríkhr{Íe

Lkõ÷ Vh{kíku nI : sçk Mkhfkhu Ëku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{,

þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{ rfMke

íkhV íkðßòun Vh{kíku íkku Ãkqhu {w-íkðßsun nkuíku, {wçkkhf

LkÍhU Lke[e hníke Úkª, LkÍh þheV ykM{kLk fu çkòyu

rÍÞkËk íkh Í{eLk fe íkhV nkuíke Úke, yõMkh ykt¾ {wçkkhf

fu fLkkhu Mku Ëu¾k fhíku Úku.(1) {ÍTfqhk nËeMku Ãkkf {U Þun

yÕVkÍ “Ãkqhu {w-íkðßsun nkuíku” RMk fk {í÷çk Þun ni rf

LkÍh [whkíku Lknª Úku. ykih Þun çkkík rf “{wçkkhf LkÍhU

Lke[e hníke Úke” Þk’Lke sçk rfMke [eÍ fe íkhV Ëu¾íku íkku

yÃkLke rLkøkkn ÃkMík (Þk’Lke Lke[e) Vh{k r÷Þk fhíku Úku.

rçk÷k ÍYhík RÄh WÄh Lk Ëu¾k fhíku Úku, çkMk n{uþk

ykr÷{w÷ økiçk fe íkhV {w-íkðßsun hníku, WMke fe

ÞkË {u {~økq÷ ykih ykr¾hík fu {wyk-{÷kík {ut økkuhku

íkV¬wh Vh{kíku hníku.(2) ykih Þun yÕVkÍ “ykÃk fe LkÍhU

ykM{kLk fe rLkMçkík Í{eLk fe íkhV rÍÞkËk hníke Úke”

Þk’Lke Þun nË Ë-hò þ{kuo nÞk fe Ë÷e÷ ni, nËeMk


313

1. y~þ{kR÷ r÷r¥khr{Íe, Mk. 23, hf{ : 7

2. y÷ {ðkrnçkwÕ÷ËwÂLLkGÞn ð þnwoÍTÍhfkLke, y÷÷ {ðkrnrçkÕ÷wËwÂLLkGÞn,rs. 5, Mk. 272

{uut òu Þun ykÞk ni rf : ¾k-ík{w÷ {wh-Mk÷eLk, hnT{íkwÂÕ÷÷

yk-÷{eLk sçk økw^ík-økq fhLku çkiXíku íkku

yÃkLke rLkøkkn þheV ykM{kLk fe íkhV rÍÞkËk WXkíku

Úku.(1) Þk’Lke Þun LkÍh fk WXkLkk RÂLíkÍkhu ðnTÞ {U nkuíkk

Úkk ðhLkk LkÍhu {wçkkhf fk Í{eLk fe íkhV h¾Lkk hkuÍ

{hko fu {k’{q÷kík {U Úkk.(2)

rsMk íkhV WX økE Ë{ {U Ë{ yk økÞk

WMk rLkøkknu RLkkÞík {U ÷k¾kU Mk÷k{

s~Lku rð÷kËík fe çk-h-fík Mku {uhe rÍLËøke çkË÷ økERM÷k{e çknLkku ! n{ {wMkÕ{kLkkU fu r÷Þu MkwÕíkkLku {ËeLkyu

{wLkÔðhn, þnLþknu {¬yu {wfho{k fu

Þki{u rð÷kËík Mku çkZ fh fkiLk Mkk rËLk “Þki{u RLyk{”

nkuøkk ? ík{k{ Lku’{íkU WLnª fu íkwVi÷ íkku ni ykih Þun

rËLk EË Mku ¼e çkuníkh rf WLnª fu MkËfu {U EË ¼e EË

nwE. RMke ðsn Mku Ãkeh þheV fu rËLk hkuÍk h¾Lku fk

Mkçkçk RþkoË Vh{kÞk: Þk’Lke RMk rËLk {uhe

rð÷kËík nwE. (Mknen {wÂM÷{, Mk. 591, nËeMk : 1162)


314

1. yçkq ËkðqË, rs. 4, Mk. 342, nËeMk : 4837

2. yrþ’y. rs. 4, Mk. 526, {ËkrhswLLkwçkwÔðík, rs. 1, Mk. 6

íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih

rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fe íkhV Mku ËwLÞk fu çku

þw{kh {w{kr÷f fu ÷k íkk’ËkË {fk{kík Ãkh nh Mkk÷ EËu

{e÷kËwLLkçke þkLkËkh íkhefu Ãkh {LkkE

òíke ni. hçkeWLLkqh þheV fe 12ðª þçk fku yÍe{w~þkLk

RÂßík{kyu {e÷kË fk RLRfkË nkuíkk ni ykih EË fu hkuÍ

{hnçkk Þk {wMíkVk fe Äq{U {[kíku nwyu

çku þw{kh sw÷qMku {e÷kË rLkfk÷u òíku nI rsLk {U ÷k¾kU

ykrþfkLku hMkq÷ þhef nkuíku nI.

EËu {e÷kËwLLkçke íkku EË fe ¼e EË ni

rçk÷Þfe nI EËu EËkt EËu {e÷kËwLLkçke

s~Lku rð÷kËíkfe ¼e ¾qçk çknkhU nI, yiMke ne yuf çknkh

MkwrLkÞu, [wLkkL[u yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt ni

rf yk{ ÷zrfÞkU fe íkhn {I ¼e rVÕ{U rzhk{u Ëu¾Lku fe

ykËe, økkLku MkwLkLku fe þkifeLk ykih þkËe rçkÞkn {ut çkLk

Mktðh fh çku ÃkËko þhef nkuLku fe rË÷ËkËk Úke. “{hLku fu

çkk’Ë {uhk õÞk çkLkuøkk” RMk fk {wÍu rçkÕfw÷ ¼e yunMkkMk

íkf Lk Úkk ! 2 Mkk÷ Ãkn÷u {wÍu çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e

yÃkLku rh~íkuËkhkU fu Þnkt òLku fk Rr¥kVkf nwðk. WLk fu


315

½h fu rçkÕfw÷ fheçk RM÷k{e çknLkkU fk MkwLLkíkkU ¼hk

RÂßík{ky nkuíkk Úkk, yuf RM÷k{e çknLk fe Ëk’ðík Ãkh

{I ¼e RÂßík{ky {U [÷e økE. WMk

RÂßík{ky Lku {uhe Mkku[kU fk Á¾ íkçËe÷ fh fu h¾

rËÞk ! rVh {I Lku çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e {U ne hçkeWLLkqh

þheVfe çknkhU Ëu¾ª íkku rË÷ LkurfÞkU fe íkhV {ÍeË {kR÷

nwðk. {I Lku Lk{kÍ ÃkZLkk þwYy fh Ëe. {-ËLke

RLyk{kík Ãkh y{÷ ykih þh-E ÃkËko fhLkk LkMkeçk nku

økÞk. Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhíku fhíku íkk Ë{u

íknheh {I y÷kfkE Mkín Ãkh {-ËLke RLyk{kík fe

rÍB{uËkh fe nirMkGÞík Mku MkwLLkíkkU fe r¾Ë{ík fhLkufe

MkykËík Ãkk hne nqt.

ykE LkE nwfq{ík rMk¬k LkÞk [÷uøkk

yk÷{ Lku htøk çkË÷k Mkwçnu þçku rð÷kËík

s~Lku rð÷kËík Ëu¾ fh fçkq÷u RM÷k{RM÷k{e çknLkku ! yÕ÷kn rnËkÞík ËuLku ðk÷k ni, sçk

ðkun rfMke fku LkðkÍLkk [kníkk ni íkku ¾wË ne yMçkkçk ¼e


316

{wnGÞk fh Ëuíkk ni, siMkk rf yuf {kìzLko ¾kíkqLk fu r÷Þu

yMçkkçk nku òLku Ãkh WMk Lku {-ËLke {knku÷ {U þw{qr÷GÞík

fe MkykËík ÃkkE. ! s~Lku rð÷kËík fe ¼e õÞk

¾qçk çk-h-fíkU ni. RMk fu Íheyu íkku Lk òLku rfíkLkkU fu

rçkøkzu {wfÆh Mktðh òíku nI. yuf RM÷k{e ¼kE Lku çkíkkÞk

rf s~Lku rð÷kËík {U {ÂMsË fe Mkòðx Mku {w-íkyÂMMkh nku

fh yuf fkrVh Lku RM÷k{ fçkq÷ fh r÷Þk rf ðkn ðkn !

{wMkÕ{kLk yÃkLku ykfk fe rð÷kËík Ãkh

rfMk fËh yunrík{k{ fu MkkÚk ¾wrþÞkt {Lkkíku nI, {wMkÕ{kLkkU

fku yÃkLku Lkçke Mku rfMk fËh ðkr÷nkLkk ÃÞkh ni.

s~Lku rð÷kËík {LkkLku ðk÷kU Mku ykfk ¾wþ nkuíku nI! ¾wË þnLþknu rhMkk÷ík ¼e

yÃkLkk s~Lku rð÷kËík {LkkLku ðk÷kU Mku ÃÞkh fhíku nI [wLkkL[u

{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk

þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk fu Vh{kLk fk

¾w÷kMkk ni : çkk’Í ykrþfkLku hMkq÷ Lku Ïðkçk {U s~Lku rð÷kËík

fu y{÷ Mku {nçkqçku hççku ÷{ ÞÍ÷


317

fku ¾wþ Ëu¾k ykih Vh{kíku MkwLkk : Þk’Lke

òu n{khe ¾wþe fhíkk ni n{ WMk Mku ¾wþ nkuíkU nI.

(¾w÷kMkk yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 15, Mk. 522, 523)

¾wrþÞkt {Lkkyku ¼kRÞku ! Mkhfkh yk økyu Mkhfkh yk økyu þnu yçkhkh yk øk yu

EËu {e÷kËwLLkçke Mku n{ fku çkunË ÃÞkh ni Ëku snkt {U yÃkLkk çkuzk Ãkkh ni

R~fu {òÍe fu {w-íkyÂÕ÷f Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : òu Lk [kníku nwyu ¼e çkøkih rfMke økih þh-E n-h-fík fu

Rr¥kVkrfÞk R~fu {òÍe {U {wçík÷k nku òyu õÞk ðkun

økwLknøkkh ni ?

sðkçk : Lknª. õÞqt rf RMk {U WMk fk RÂÏíkÞkh Lknª

Mkwðk÷ : íkku yçk {heÍu R~f fku õÞk fhLkk [krnÞu ?

sðkçk : Mkçkú fh fu y@ f{kLkk [krnÞu.

Mkwðk÷ : ðkn ! R~fu {òÍe fu Íheyu Mkðkçk ¼e f{kÞk ò Mkfíkk

ni ?

sðkçk : õÞqt Lknª. Þun çkkík ÞkË hr¾Þu rf çku RÂÏíkÞkh R~f nku

òLku fe Mkqhík {ut ¼e Mkðkçk ÃkkLku fu r÷Þu þheyík fe

ÃkkMkËkhe ÍYhe ni. {-Mk÷Lk yøkh {Ëo fe rfMke økih ykihík

Ãkh y[kLkf LkÍh Ãkz økE ykih VkihLk LkÍh nxk ÷uLku fu

çkk ðwsqË yøkh ðkun rË÷ {u tøkz økE ykih RMk fu çkk’Ë Lk


318

fMËLk WMk fk íkMkÔðwh s{kÞk Lk ne RhkËíkLk WMk fku

Ëu¾k, Lk f¼e WMk Mku {w÷kfkík fe, Lk ne VkuLk Ãkh çkkík

fe, Lk WMk fku RÂ~fÞk ¾ík r÷¾k ykih Lk ne f¼e fkuE

íkkunVk r¼sðkÞk y÷ økhÍ WMk nku òLku ðk÷u økih

RÂÏíkÞkhe R~fu {òÍe fku yiMkk AwÃkkÞk rf rfMke ËqMkhu Ãkh

fwò ¾wË WMk ÷zfe fku ¼e Ãkíkk Lk [÷Lku rËÞk íkku yiMkk

“ykrþfu MkkrËf” yøkh R~f {U ½w÷ ½w÷ fh {h òyu íkku

þneË ni. [wLkkL[u hkníkw÷ ykrþfeLk, {whkËw÷ {w~íkkfeLk,

þBMkw÷ ykrhVeLk, rMkhkswMMkkr÷feLk, ¾k-ík{wLLkrçkGÞeLk,

sLkkçku hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk fk Vh{kLku

rË÷LkþeLk ni : “òu rfMke Ãkh ykrþf nwðk ykih WMk Lku Ãkkf

Ëk{Lke RÂÏíkÞkh fe ykih R~f fku AwÃkkÞk rVh RMke nk÷ {U

{h økÞk íkku ðkun þnkËík fe {kiík {hk.” (íkkhe¾u çkøkËkË,rs.

13, Mk. 185, hf{ : 7160) Ëu¾k ykÃk Lku ! ykrþfu MkkrËf fu

r÷Þu Þun þhkRík ni rf Ãkkf Ëk{Lke RÂÏíkÞkh fhu ykih

yÃkLku R~f fku AwÃkkyu h¾u íkçk ðkun R~f {U {hk íkku þneË

ni. Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk

fe {íçkqyk 1250 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu

þheyík” rsÕË yÔð÷ MkVnk 859 Ãkh MkËÁ~þheyn,


319

çkËÁ¥khefnnÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w íke {wnB{Ë y{sË

y÷e yk’Í{e Lku þnkËík fe 36 yõMkk{

çkÞkLk fe ni WLk {U 16 LkBçkh Þu ni (ðkun ¼e þneË ni òu)

R~f {U {hk çkþíkuo rf Ãkkf Ëk{Lk nku ykih AwÃkkÞk nku.

ykrþf ð {k’þqf þkËe fh Mkfíku nI Þk Lknª ?Mkwðk÷ : íkku õÞk ykrþf ð {k’þqf fku ykÃkMk {U þkËe fe þhyLk

{w{k-Lk-yík ni ?

sðkçk : yøkh fkuE {kLkuyu þh-E Lk nku íkku þkËe fh Mkfíku nI ÞkË

hr¾Þu ! þkËe Mku fç÷ {w÷kfkík, ¾ík ð rfíkkçkík, VkuLk

Ãkh økw^ík-økq ykih íknkRV fk ÷iLk ËiLk ðøkihk nhk{ ykih

snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷u fk{ ni. çkk’Í ykrþf ð {k’þqf

ðkr÷ËiLk Mku AwÃk fh “fkuxo {uhus” fhíku nI RMk íkhn fhLku

{U ÷krÍ{e íkkih Ãkh ðkr÷ËiLk fe rË÷ ykÍkhe ykih ¾kMk

íkkih Ãkh ÷zfe fu ðkr÷ËiLk fe rÍÕ÷íkku ÁMðkE nkuíke ni

ykih ÷zfk yøkh ÷zfe fk fwVq Lk nku íkku ÷zfe fk ðkr÷Ë Þk

ð÷e fe RòÍík fu rçkøkih rfÞk òLku ðk÷k rLkfkn yM÷Lk nkuíkk

ne Lknª. (fwVq fu çkkhu {U {ÍeË Mkwðk÷ sðkçk [LË Mk-Vnkík

fu çkk’Ë yk hnu nI) yÃkLku {òÍe R~f fu r÷Þu


320

nÍhíku MkGÞËwLkk ÞqMkwV ykih Íw÷i¾k fu

rfMMku fku Ë÷e÷ çkLkkLkk MkÏík snk÷ík ð nhk{ ni. ÞkË

hnu ! R~f rMkVo Íw÷i¾k ne fe íkhV Mku Úkk, nÍhíku MkÂGÞËwLkk

ÞqMkwV fk Ëk{Lk RMk Mku Ãkkf Úkk, nh

Lkçke {k’Mkq{ ni.

økih þh-E R~fu {òÍe fe íkçkkn fkrhÞktMkwðk÷ : yks f÷ R~fu {òÍe {U þheyík fe fkVe r¾÷kV ðhÍe

fe òíke ni. RMk fe ðsn ?

sðkçk : RMk fe Mkçk Mku çkze ðsn yks f÷ fu yõMkh {wMkÕ{kLkkU

{U RM÷k{e {k’÷q{kík fe f{e ykih MkwLLkíkkU ¼hu {-ËLke

{knku÷ Mku Ëqhe ni. RMke Mkçkçk Mku nh íkhV økwLkknkU fk

Mki÷kçk W{Lz ykÞk ni ! T.V., V.C.R. ykih RLxhLkux

ðøkihk {U RÂ~fÞk rVÕ{kU ykih rVÂMfÞk rzhk{kU fku Ëu¾ fh

Þk R~f çkkrÍÞkU fe {wçkk-÷økk yk{uÍ yÏçkkhe ¾çkhkU

LkeÍ Lkkrð÷kU, çkkÍkhe {knLkk{kU zkRsuMxkU {U VÍeo RÂ~fÞkt

y^MkkLkkU fku ÃkZ fh Þk fkì÷uÍkU ykih ÞqLkeðŠMkrxÞkU fe

{Ï÷qík õ÷kMkkU {U çkiX fh Þk Lkk {nh{ rh~íkuËkhkU fu MkkÚk

¾Õík {Õík nku fh ykÃkMke çku íkfÕ÷wVe fu Ë÷Ë÷ fu yLËh


321

Wíkh fh yõMkh rfMke Lk rfMke fku rfMke Mku R~f nku òíkk

ni. Ãkn÷u Þf íkhVk nkuíkk ni rVh sçk Vhefu yÔð÷ Vhefu

MkkLke fku {w¥k÷y fhíkk ni íkku çkk’Í yðfkík Ëku íkhVk nku

òíkk ni. ykih rVh W{q{Lk økwLkkn ð RMÞkLk fk íkqVkLk

¾zk nku òíkk ni. VkuLk Ãkh S ¼h fh çku þ{koLkk çkkík

çkÂÕf çku rnòçkkLkk {w÷kfkík fu rMkÂÕMk÷u nkuíku ni, {õíkqçkkík

ð Mkkiøkkík fu íkçkkrË÷u nkuíku nI, þkËe fu ¾w^Þk fki÷ ð

fhkh nku òíku nI, yøkh ½h ðk÷u Ëeðkh çkLkU íkku çkMkk

yðfkík ËkuLkkU rVhkh nku òíku nI, çkk’Ënq yÏçkkh {U WLk

fu RÂ~íknkh AÃkíku nI, ¾kLkËkLk fe ykçkY fk Mkhu çkkÍkh

Lke÷k{ nkuíkk ni, f¼e “fkuxo {uhus” fe íkhfeçk çkLkíke ni

íkku f¼e Þqt ne çkøkih rLkfkn fu..... LkeÍ yiMkk

¼e nkuíkk hníkk ni rf ¼køkíku Lknª çkLkíke íkku ¾wËfwþe fe

hkn ÷e òíke ni rsMk fe ¾çkhU ykyu rËLk yÏçkkhkík {U

AÃkíke hníke ni. ykÃk fe Rçkúík fu r÷Þu çkhkuÍ Ãkeh þheV

9 sw{krË÷ Q÷k rMk. 1427 rn. (5-6-2006) fku yÏçkkh

støk fe íkhV Mku “RLxhLkux” Ãkh ÷økLku ðk÷e yuf ¾çkh

{hLku ðkr÷ÞkU fu Lkk{ rLkfk÷ fh {k’{q÷e íkMkhwoV fu MkkÚk

Ãkuþ fhíkk nqt :


322

íkeLk sðkLk çknLkkU fe RÂßík{kE ¾wËfwþeÃkkrfMíkkLk fu Mkqçkyu Ãktòçk fu yuf þnh {U íkeLk Lkki sðkLkçknLkkU Lku Ínhe÷e økkur÷Þkt ¾k fh RÂßík{kE ¾wËfwþe fh÷e. 17 Mkk÷n çknLk VMxo RÞh, 19 Mkk÷n çknLk Úkzo RÞhykih 26 Mkk÷n çknLk yu{ yu fe íkkr÷çkk Úke. hkík økyuWLk fk yÃkLke ðkr÷Ëk fu MkkÚk ÃkMkLË fe þkËe ykih {ykþe{MkkR÷ Ãkh Íøkzk nwðk Úkk ykih ðw-hMkk fu fnLku fu {wíkkrçkfíkeLkkU çknLkkU fu {kçkiLk íkÕ¾ f÷k{e nkuíke hníke Úke. ðkr÷ËkWLk fu rh~íku yÃkLke ÃkMkLË fu {wíkkrçkf fhLkk [kníke Úke. økwÍ~íkkþçk ¼e {ykþe {MkkR÷ ykih WLk fu rh~íkkU fe ðsn MkuWLk fe yÃkLke ðkr÷Ëk fu MkkÚk íkÕ¾e nwE. hkík fku íkeLkkU Lkuyuf f{hu {U çkLË nku fh Ínhe÷e økkur÷Þkt ¾k ÷ª. WLnUríkççke R{ËkË fu r÷Þu yMÃkíkk÷ Ãknwt[kÞk økÞk. snkt ðkuníkõheçkLk rLkMV ½Lxk {kiík ð nÞkík fe f~{fþ {U {wçík÷khnLku fu çkk’Ë Ë{ íkkuz økE. íkeLkkU çkuðk {kt fu MkkÚk rhnkRþÃkÍeh Úke. WLk fe LkyþkU fk ÃkkuMx {kxo{ 8 ½Lxu çkk’Ënwðk. íkeLkkU çknLkkU fku nÍkhku y^hkË fe {kisqËøke {U yknkUrMkÂMfÞkU {U rMkÃkwËuo ¾kf fh rËÞk økÞk yÏçkkh {U rËyunwyu Lkk{kU Mku yLËkÍk nwðk rf Þun {wMkÕ{kLk Úkª RMk r÷ÞuËwyk ni, Þk yÕ÷kn n{khe, WLk íkeLkkU {nqo{k çknLkkU


323


324

fe ykih {-ËLke ykfk fe ík{k{ WB{ík

fe {ÂøVhík Vh{k.

Lkk fk{kLku R~f fe ¾wËfwrþÞkt“hkuÍLkk{k Lkðkyu ðõík” (fhk[e 4 yøkMík rMk. 2004 E.)

fe Ëku {ÍeË ¾çkhu {w÷k-nÍk Vh{kRÞu : (1) ÃkMkLË fe þkËe

Lk nkuLku Ãkh yif Lkku sðkLk Lku Ính Ãke r÷Þk. (2) {nççkík

{U Lkkfk{e Ãkh ËkËq (rMkLÄ) fu Lkki sðkLk Lku ¾wËfwþe fh ÷e.

RMk íkhn fe yBðkík ¼e çkze nMkhík Lkkf nkuíke ni.

R~fu {òÍe Mku çk[Lku fk íkhefkMkwðk÷ : R~fu {òÍe fu yMçkkçk ykih RMk Mku çk[Lku fk íkhefk

çkÞkLk fh ËersÞu.

sðkçk : WhÞkLke ð VnTnkþe, {Ï÷qík íkk’÷e{, çku ÃkËoøke, rVÕ{

çkeLke, Lkkrð÷kU ykih yÏçkkhkík fu RÂ~fÞkt ð rVÂMfÞkt

{Ík{eLk fk {wíkk-÷yk ðøkihk R~fu {òÍe fu yMçkkçk nI.

÷k þwQhe fe W{ú {U yuf MkkÚk ¾u÷Lku ðk÷u çkå[u ykih çkÂå[Þkt

¼e çk[ÃkLk fe ËkuMíke fe ðsn Mku RMk {U {wçík÷k nku Mkfíku

nI. ðkr÷ËiLk yøkh þwYy ne Mku yÃkLku çkå[kU fku økihkU çkÂÕf

fheçk íkheLk yÍeÍkU çkÂÕf Mkøku ¼kE çknLkkU íkf fe çkÂå[ÞkU


325

fu MkkÚk ykih RMke íkhn yÃkLke {wÂLLkÞkU fku ËqMkhkU fu {wLLkkU

fu MkkÚk ¾u÷Lku Mku çkkÍ h¾Lku {U fkBÞkçk nku òyut ykih

çkÞkLk fËko Ëeøkh yMçkkçk Mku çk[kLku fe ¼e MkyTÞ fhU íkku

R~fu {òÍe Mku fkVe nË íkf Awxfkhk r{÷ Mkfíkk ni.

çkå[kU fku çk[ÃkLk ne Mku yÕ÷kn ykih WMk fu ÃÞkhu

nçkeçk fe {nççkík fk ËMko ËuLkk [krnÞu.

yøkh rfMke fu rË÷ {ut nfefe {k’LkkU {U {nççkíku hMkq÷

ò økwÍª nku økE íkku R~fu

{òÍeMku {nVqÍ nku òyuøkk.

{nççkík økih fe rË÷ Mku rLkfk÷ku Þk hMkq÷Õ÷kn

{wÍu yÃkLkk ne ËeðkLkk çkLkk ÷ku Þk hMkq÷Õ÷kn

þkËe rfíkLke W{ú {U nkuLke [krnÞu ?Mkwðk÷ : rLkfkn rfíkLke W{ú {U fhLkk [krnÞu ?

sðkçk : ðkr÷ËiLk fku [krnÞu rf sqt ne yki÷kË çkkr÷øk nku RLk fk

rLkfkn fh ËU. RMk rÍBLk {U Ëku Vhk{iLk u {wMíkVk

{w÷k-nÍk Vh{kRÞu : (1) rsMk fu ½h

÷zfk ÃkiËk nku ðkun WMk fk yåAk Lkk{ h¾U, Lkuf yËçk rMk¾kyu

ykih sçk çkkr÷øk nku rVh WMk fk rLkfkn fh Ëu. yøkh WMk fk


326

rLkfkn çkw÷qøkík fu ðõík (Þk’Lke çkkr÷øk nku òLku fu çkk ðwsqË)Lk rfÞk ykih ðkun rfMke økwLkkn fk {wh-íkrfçk nwðk íkku RMk fkøkwLkkn çkkÃk Ãkh nkuøkk.

(þw-yçkw÷ E{kLk r÷÷ çkinfe, rs. 6, Mk. 401, nËeMk : 8666

{wVMMkehu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{ËÞkh ¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu yÕVkÍ “RMk fkøkwLkkn çkkÃk Ãkh nkuøkk” fu íknTík Vh{kíku nI : Þun RMkMkqhík {U ni rf çkå[k økheçk nku ¾wË rLkfkn fhLku Ãkh fkrËhLk nku ykih yøkh çkkÃk y{eh nku ykih yki÷kË fk rLkfknfh Mkfíkk ni {økh ÷k Ãkhðkne Þk y{eh (½hkLku fe ÷zfe)fe ík÷kþ {U rLkfkn Lk fhu, íkçk çkå[u fu økwLkkn fk ðçkk÷WMk ÷k Ãkhðkn çkkÃk Ãkh nkuøkk. (r{hykík, rs. 5, Mk. 30)

(2) “íkkihkík” {U r÷¾k nwðk ni rsMk fe ÷zfe çkkhn Mkk÷fe nku økE ykih ðkun WMk fk rLkfkn Lk fhu yøkh ðkun÷zfe rfMke økwLkkn fku Ãknwt[e íkku RMk fk økwLkkn çkkÃk Ãkhnkuøkk. (þw-yçkw÷ E{kLk, rs. 6, Mk. 402, nËeMk : 8669)

r{hykíkw÷ {LkkSn rsÕË 5, MkVnk 31 Ãkh RMk nËeMkuÃkkf fu yÕVkÍ “rsMk fe ÷zfe çkkhn Mkk÷ fe nku økE

ykih ðkun WMk fk rLkfkn Lk fhu” fu íknTík Vh{kíku nI :

Þk’Lke fwVq r{÷íkk nku ykih Þun þÏMk rLkfkn fh ËuLku Ãkh


327

fkrËh nku rVh ¼e {nTÍ Ëki÷ík {LË fe ík÷kþ {U ÷k

Ãkhðkne Mku rLkfkn Lk fhu. RMk nËeMk Mku {k’÷q{ nwðk rf

hçk íkyk÷k íkkiVef Ëu íkku ÷zfe fk rLkfkn çkkhn Mkk÷ fe

W{ú Mku Ãkn÷u ne fh Ëu, yçk íkku Ãkå[eMk íkeMk Mkk÷ íkf fe

÷zrfÞkt ½hkU {U çkiXe hníke ni, Lk çke.yu. (ÃkkMk rfÞk

nwðk) ÷¾Ãkíke r{÷íkk ni Lk rLkfkn nkuíkk ni. hçk íkyk÷k

{wMkÕ{kLkkU fe ykt¾ut ¾ku÷u. ykih “RMk fk økwLkkn çkkÃk Ãkh

nkuøkk” fu íknTík Vh{kíku nI : Þk’Lke RMk fk økwLkkn çkkÃk Ãkh

¼e ni õÞqt rf ðkun RMk fk Mkçkçk çkLkk. (r{hykík, rs. 5, Mk. 31)

y^MkkuMk ! yks f÷ ËwLÞðe hM{ku hðks fe ðsn Mku þkrËÞkU

{U økih {k’{q÷e íkk¾eh fe òíke ni rsMk fe ðsn Mku R~fu

{òÍe ¼e ÃkhðkLk [Zíkk ykih çku þw{kh økwLkknkU fk rMkÂÕMk÷k

[÷íkk ni fkþ ! fkuE yiMkk {-ËLke hðks fkR{ nku òyu rf

çkå[k ykih çkå[e sqt ne çkw÷qøkík fe Ëun÷eÍ Ãkh fË{ h¾U

WLk fu rLkfkn nku òÞk fhU rf RMk íkhn n{khk

{wykþhk çku þw{kh çkwhkRÞkU Mku çk[ òyuøkk.

rsLLk yøkh ykihík Ãkh ykrþf nku òyu íkku.....?Mkwðk÷ : rsLLk yøkh rfMke ykihík Ãkh ykrþf nku òyu ykih hf{

ðøkihk Ëu íkku õÞk fhu ?


328

sðkçk : R{k{u yn÷u MkwLLkík Mku yuf yiMke ykihík fu

{w-íkyÂÕ÷f ÃkqAk økÞk rsMku rsLLk ÁÃki ðøkihk Ëu òíkk Úkk

íkku RþkoË Vh{kÞk : “ðkun rsLLk òu fwA WMk ykihík fku

Ëuíkk ni WMk fk ÷uLkk nhk{ ni rf ðkun rÍLkk fe rh~ðík

ni.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 566)

rsLLk yøkh ykihík fku Íçkh ËMíke íkkunVk Ëu íkku...... ?Mkwðk÷ : yøkh ðkun rsLLk ykihík fku Íçkh ËMíke hf{ Ëu íkku õÞk fhu ?

sðkçk : yøkh ðkun ÷uLku Ãkh {sçkqh fhu (íkku) ÷u fh Vw-fhk Ãkh

íkMkÆwf (Þk’Lke ¾ihkík) fh rËÞk òyu yÃkLku MkVo (Þk’Lke

RÂMík’{k÷) {U ÷kLkk nhk{ ni. (yiÍLk, Mk. 567)

ykrþf ð {k’þqf fu íkkunVu fk nwõ{u þh-EMkwðk÷ : ykrþf ð {k’þqf ykÃkMk {U yuf ËqMkhu fku íknkRV Ëuíku nI

RLk fk õÞk nwõ{ ni ?

sðkçk : (Þun rh~ðík ni ykih) økwLkknu fçkehk, fíE nhk{ ykih

snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. y÷ çknÁhkoRf {U ni :

“ykrþf ð {k’þqf ykÃkMk {U yuf ËqMkhu fku òu íknkRV

Ëuíku nI ðkun rh~ðík ni, RLk fk ðkÃkMk fhLkk ðkrsçk ni

ykih ðkun r{ÂÕfGÞík {U Ëkr¾÷ Lknª nkuíku.”

(y÷ çknÁhkoRf, rs. 6, Mk. 441)


329

Lkk òRÍ íkkunVu ÷kixkLku fk íkhefkMkwðk÷ : RMk íkhn fu íknkRV rsMk Mku r÷Þu Úku ðkun Vkiík nku økÞk nku íkku

õÞk fhu ? fÞk íkkiçkk fh ÷uLku Mku h¾Lkk òEÍ nku òyuøkk ?sðkçk : rh~ðík fu {k÷ fk nwõ{ çkÞkLk fhíku nwyu {uhu ykfk yk’÷k

nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{ËhÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “òu {k÷ rh~ðík ÞkíkøkLLke (Þk’Lke økkLku Þk y~ykh ÃkZ fh) Þk [kuhe MkunkrMk÷ rfÞk WMk Ãkh VÍ o ni rf rsMk rsMk Mku r÷Þk WLk ÃkhðkÃkMk fh Ëu, ðkun Lk hnu nkU WLk fu ðw-hMkk fku Ëu, Ãkíkk Lk[÷u íkku VfehkU Ãkh íkMkÆwf (¾ihkík) fhu, ¾heËku VhkuÏíkrfMke fk{ {U WMk {k÷ fk ÷økkLkk nhk{u fíE ni, rçkøkih Mkqhíku{ÍTfqhk fu fkuE íkhefk RMk fu ðçkk÷ Mku Mk wçk wfËkuþe fkLknª. Þune nwõ{ MkqË ðøkihk WfqËu VkrMkËk fk ni VforMkVo RíkLkk ni rf Þnkt (Þk’Lke {-Mk÷Lk MkqË) rsMkMku r÷Þk rçk÷ ¾wMk qMk WLnU ðkÃkMk fhLkk VÍo LknªçkÂÕf RMk u RÂÏíkÞkh ni rf WMk u ðkÃkMk Ë u ÏðknRÂçíkËkyLk íkMkÆwf (Þk’Lke ¾ihkík) fh Ëu.” (Víkkðk

hÍrðGÞk rs. 23 , Mk. 551) yk’÷k nÍhík R{k{u yn÷uMk wLLkík {ÍeË yuf {fk{ Ãkh RþkoËVh{kík u n I : “yøkh (Lkk[Lk u økkLk u ðk÷e fk u hf{Ë u L k u f k) yM÷ {fMk qË ykþL k kE ( { n ç ç k í k )ç k Z k L k k y k i h yÃ k L k e í k hV ÷ w¼ k L k k ( { k R÷f h L k k ) n i í k k u ç k u þf r h ~ ð í k f h k h Ã k k y u ø k k


330

ykih RMke nwõ{u {øMkwçk {U Ëkr¾÷ nku òyuøkk.”

(Víkkðk hÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 509)

yBhË fku íkkunVk ËuLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : {Ëo fk þnðík fe ðsn Mku yBhË Mku ËkuMíke h¾Lkk ykih

WMk fku {ÍeË rn÷kLku fu r÷Þu íkkunVk ð Ëkðík fk rMkÂÕMk÷k

h¾Lkk fiMkk ni ?

sðkçk : yiMke ËkuMíke Lkk òRÍ ð nhk{ ni çkÂÕf Vw-fnkyu rfhk{

Vh{kíku nI : “yBhË fe íkhV þnðík Mku Ëu¾Lkk

¼e nhk{ ni.” (íkVMkehkíku yn{rËGÞk, Mk. 559) ykih þnðík

fe ðsn Mku yBhË fku íkkunVk ËuLkk Þk WMk fe Ëk’ðík fhLkk

¼e nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.

ykihík Lkk {nh{ fku íkkunVk Ëu Mkfíke ni Þk Lknª ?Mkwðk÷ : RM÷k{e çknLk yÃkLku Lkk {nh{ rh~íkuËkh {-Mk÷Lk

çknLkkuE, ¾k÷q, VqVk ðøkihk fku rLkGÞíku Mkkr÷nk fu MkkÚk

rfMke {nh{ fu Íheyu íkkunVk r¼sðk Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª r¼sðk Mkfíke. íkkunVu fe íkkMkeh ySçk nkuíke ni.

nËeMku Ãkkf {U ni rf “íkkunVk nfe{ (Þk’Lke yõ÷{LË ð

ËkLkk) fku yLÄk fh Ëuíkk ni .” (y÷ rVhËkiMk rçk{yTMkqrh÷


331

¾¥kkçk, rs. 4, Mk. 335, nËeMk : 6969) yuf ykih nËeMku

{wçkkhf {U ni : “íkkunVu Ëku {nççkík çkZuøke” (yMMkw-LkLkw÷

fwçkúk r÷÷ çkinfe, rs. 6, Mk. 280, nËeMk : 11946) çknh nk÷

ykihík fku yÃkLku Lkk {nh{ rh~íkuËkh fu rË÷ {U {nççkík

fe szu WMíkðkh fhLku fe RòÍík Lknª Ëe ò Mkfíke.

Mkwðk÷ : çkk’Í R~fe r{Íks ÷kuøk çkuçkkfe fu MkkÚk nÍhíku

MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV ykih Íw÷i¾k fk nðk÷k

Ëuíku nI WLk fku õÞk sðkçk rËÞk òyu ?

sðkçk : ÞfeLkLk ðkun ykrþfkLku LkkËkLk MkÏík ¾íkk Ãkh nI. yÃkLku

Lk^Mk fe þhkhíkkU fu {wyk-{÷u {U þiíkkLk fe çkkíkkU {U yk

fh çku Mkku[u Mk{Íu rfMke ¼e Lkçke fu çkkhu {U

ÍçkkLk ¾ku÷Lkk E{kLk fu r÷Þu RÂLíknkE ¾íkhLkkf nkuíkk

ni. ÞkË hr¾Þu ! Lkçke fe yËLkk økwMíkk¾e ¼e

fw£ ni. nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV yÕ÷kn

fu Lkçke Úku ykih nh Lkçke {k’Mkq{. Lkçke Mku nhrøkÍ

fkuE {ÍT{q{ n-h-fík MkkrËh Lknª nku Mkfíke. [wLkkL[u

yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn 12 Mkqhyu ÞqMkwV fe

ykÞík LkBçkh 24 {U RþkoË Vh{kíkk ni :


332

íkso-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih çkuþf

ykihík Lku WMk fk RhkËk rfÞk ykih

ðkun ¼e ykihík fk RhkËk fhíkk

yøkh yÃkLku hçk fe Ë÷e÷ Lk Ëu¾

÷uíkk. (Ãkkhn : 12, ÞqMkwV : 24)

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{Ë

LkE{wÆeLk {whkËykçkkËe Vh{kíku nI : yÕ÷kníkyk÷k Lku yÂBçkÞk fu LkwVqMku íkkrnhk fku

yÏ÷kfu Í{e{k ð y^yk÷u hÍe÷k (Þk’Lke {ÍT{q{ yÏ÷kf

ykih Í÷e÷ fk{kU) Mku Ãkkf ÃkiËk rfÞk ni ykih yÏ÷kfu

þheVk íkkrnhk {wfÆMkk Ãkh WLk fe r¾Õfík Vh{kE ni RMk

r÷Þu ðkun nh Lkk fËoLke (Þk’Lke nh çkwhu) Vu’÷ Mku çkkÍ hníku

nI. yuf rhðkÞík Þun ¼e ni rf rsMk ðõík Íw÷i¾k ykÃk

fu Ëh Ãki nwE WMk ðõík ykÃk Lku

yÃkLk u ðkr÷Ëu {krsË nÍhík u MkÂGÞËwLkk Þk’fqçk

fku Ëu¾k rf ytøkw~íku {wçkkhf ËLËkLku

yfËMk fu Lke[u Ëçkk fh RÂßíkLkkçk (Þk’Lke çkkÍ hnLku) fkRþkhk Vh{kíku nI. (¾ÍkRLkw÷ RhVkLk, Mk. 380)

nfefík Þune ni rf R~f rMkVo Íw÷i¾k fe íkhV Mku Úkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk


333

1. Þk’Lke Íw÷i¾k, 2, Þk’Lke nÍhíku ÞqMkwV, 3. Þk’Lke nÍhíku ÞqMkwV, 4. Þk’LkeÍw÷i¾k, 5. Þk’Lke Mk{k økE. 6. Þk’Lke Íw÷i¾k fku, 7 Þk’Lke R~f {U çku fhkh

ÞqMkwV fk Ëk{Lk RMk Mku fíyLk ÞfeLkLk

Ãkkf Úkk. Ãkkhn 12 Mkqhyu ÞqMkwV ykÞík

LkBçkh 30 {U þw-hVkyu r{Mh fe çkk’Í ykihíkkU fk fki÷

RMk íkhn Lkõ÷ rfÞk økÞk ni :


þnh {U fwA ykihíkU çkku÷e rf yÍeÍ

fe çkeçke1 yÃkLku Lkki sðkLk2 fk rË÷

÷w¼kíke ni, çkuþf WLk3 fe {nççkík

RMk4 fu rË÷ {U Ãkih økE5 ni, n{ íkku

RMku6 Mkhen ¾wË h^íkk7 Ãkkíku nI.

(Ãkkhn : 12, ÞqMkwV : 30)

nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíku nI : “Íw÷i¾k fku

høçkík Úke {økh nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

íkkfík ð fwËhík h¾Lku fu çkk ðwsqË RMk (Þk’Lke Íw÷i¾k fe

íkhV høçkík) Mku çkkÍ hnu. yÕ÷kn Lku fwhykLku fhe{

334

{U ykÃk fu çkkÍ hnLku fu y{÷ fku

¾qçk Mkhknk.”

(yunÞkW÷ W÷q{, rs. 3, Mk. 129)

Íw÷i¾k fe ËkMíkkLkMkwðk÷ : “Íw÷i¾k fe ËkMíkkLk” ¼e MkwLkk ËersÞu íkkrf nÍhíku

MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV fu çkkhu {U Vi÷kE òLku

ðk÷e øk÷ík Vnr{ÞkU fk ¼e RÍk÷k rfÞk ò Mkfu.

sðkçk : Íw÷i¾k fk rfMMkk çkzk ySçk ni. nwßsíkw÷ RM÷k{

nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e

fe ík^Mkehu “Mkqhyu ÞqMkwV” {U çkÞkLk fËko

RÂLíknkE íkðe÷ rfMMku fku Mk{ux fh yÍo fhLku fe MkyTÞ

fhíkk nqt. : Íw÷i¾k yuf {Âøhçke çkkËþkn íki{qMk fe

RÂLíknkE ¾qçk Mkqhík þnÍkËe Úke. Lkð çkhMk fe W{ú {U

RMk Lku sçk Ïðkçk {U Ãkn÷e çkkh nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

fk ËeËkh rfÞk íkku WMke ðõík ykÃk

fe ËeðkLke nku økE. nwMLku ÞqMkwV fe

¼e õÞk çkkík ni ? sçk ykÃk fku çkkÍkhu r{Mh {U ÷kÞk

økÞk íkku yÕ÷kn Lku nfefe nwMLku ÞqMkwV Mku ÃkËko WXk



335

rËÞk, ÷kuøk ËeËkh fu r÷Þu çku fhkh nku fh Ëkiz Ãkzu. RMk

RÂÍTËnk{ (ykih Ä¬kÃke÷) {U 25 nÍkh {Ëo ð ykihík

n÷kf nku økyu. nwMLku ÞqMkwV fe íkkçk Lk ÷k fh ({ÍeË) Ãkkt[

nÍkh {Ëo ykih 360 ftðkhe ykihíkkU Lku Ë{ íkkuz rËÞk.Íw÷i¾k

òu rf çkwík ÃkhMík Úke WMk Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

fku ÃkkLku fu r÷Þu çknwík síkLk rfÞu n¥kk

rf {wYhu Í{kLkk fu Mkçkçk çkqZe, yLÄe ykih ftøk÷e nku

økE. sçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk Þk’fqçk r{Mh

íkþheV ÷kyu íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

yÃkLku ÷~fhkU Mk{uík RÂMíkõçkk÷ fu r÷Þu rLkf÷u. Íw÷i¾k ¼e

yuf ykihík fk nkÚk Ãkfzu hkn {ut ¾ze Úke ykih WMk Mku fn

h¾k Úkk sqt ne nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

økwÍhu {wÍu ¾çkh fh ËuLkk. WMk Lku sçk ¾çkh Ëe íkku Íw÷i¾k

Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV fku Ãkwfkhk.

{økh ykÃk fe íkðßòun þheV Lk økE.

WMke ðõík nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúE÷u y{eLk

ykyu ykih MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV fe Mkwðkhe fu


336

¾å[h fe ÷økk{ Úkk{ fh fnk : WíkrhÞu ykih RMk ykihík

fku sðkçk ËersÞu. ykÃk Lku Wíkh fh

WMk Mku RÂMík^Mkkh Vh{kÞk : íkq fkiLk ni ? Íw÷i¾k Lku yÃkLku

Mkh Ãkh ¾kf zk÷e ykih fnLku ÷øke : {I ðkune Íw÷i¾k nqt

rsMk Lku yÃkLku íkLk {Lk Mku íkuhe r¾Ë{ík fe. ykÃk

Lku çk nwõ{u hççkw÷ RÍTÍík Íw÷i¾k Mku

WMk fe nksík ËhÞk^ík fe, WMk Lku rLkfkn fk {wíkk-÷çkk

rfÞk. Vh{kÞk : {I íkwÍ fkrVhk Mku fiMku rLkfkn fh Mkfíkk nqt !

yÕ÷kn fe þkLk Ëur¾Þu ! nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúE÷u

y{eLk Lku Íw÷i¾k fku Awðk íkku økÞk nwðk þçkkçk

(Þk’Lke sðkLke) ykih çku r{Mkk÷ nwMLkku s{k÷ ÷kix ykÞk,

çkwík ÃkhMíke Mku íkkiçkk fh fu ðkun {kur{Lkk nku økE. nÍhíku

MkÂGÞËwLkk Þk’fqçk Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk

ÞqMkwV Mku WLk fk rLkfkn ÃkZk rËÞk. fníku

nI, nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk Íw÷i¾k E{kLk ÷kLku

fu çkk’Ë sçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV fe

ÍkirsGÞík {ut Ëkr¾÷ nwE íkku WLk fk rsLMke {i÷kLk Ëçk

økÞk ykih ðkun RçkkËík ð rhÞkÍík {U RMk fËh {~økq÷

nwE rf çknwík çkze ykrçkËk ykih ÍkrnËk çkLk økE. yuf


337

rhðkÞík fu {wíkkrçkf ðkun ykÃk fe

r¾Ë{íku MkhkÃkk y-Í{ík {U 73 çkhMk hnª ykih WLk fu

çkíLk Mku øÞkhn ÷zfu ÃkiËk nwyuu. (ík^Mkehu Mkqhyu ÞqMkwV {wíkso{,

Mk. 93, 96, 184, 237, 239, {w÷Ï¾MkLk) yÕ÷kn fe WLk

Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

ykrþfkLku LkkËkLk fk hË nku økÞk !RMk rnfkÞík Mk u

Þk’Lke Mkqhs Mku rÍÞkËk hkuþLk ykih hkuÍu økwÍ~íkk Mku rÍÞkËk

fkrçk÷u ÞfeLk nku økÞk rf yks f÷ fu òu ykrþfkLku LkkËkLk

yÃkLku økwLkknkU ¼hu Mkzu nwyu R~f fku ËwÁMík Mkkrçkík fhLku fu

r÷Þu nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV

ykih Íw÷i¾k fu ðkrfyu fku ykz çkLkkíku nI ðkun çknwík çkze

¼q÷ fh hnu nI. Mkqhyu ÞqMkwV {U rMkVo Íw÷i¾k fe íkhV Mku

R~f fk íkÂÍTfhk ni {økh fnª ¼e fkuE Rþkhk íkf Lknª

r{÷íkk rf nÍhík u MkÂGÞËwLkk ÞqMk wV

¼e WMk fu R~f {U þhef Úku. r÷nkÍk


338

òu ÷kuøk nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞqMkwV fku ¼e

R~f {U þhef Xnhkíku nI ðkun RMk Mku íkkiçkk fhU. yÕ÷kn

fu Lkçke fe þkLk çknwík yÍe{ nkuíke ni ykih

ðkun økwLkknkU Mku {k’Mkq{ nkuíku nI.

Þk yÕ÷kn n{U yÃkLke {nççkík ykih yÃkLku ÃÞkhu

nçkeçk fe Mkå[e Ãk¬e WÕVík LkMkeçk

Vh{k. Þk yÕ÷kn ! ËwLÞk fe [kník n{khu rË÷ Mku

rLkfk÷ Ëu. Þk yÕ÷kn ! òu {wMkÕ{kLk økwLkknkU ¼hu

“R~fu {òÍe” fu ò÷ {U VtMku nwyu nI WLnU rhnkE Ëu fh

yÃkLku {-ËLke {nçkqçk fe ÍwÕVkU fk yMkeh

çkLkk Ëu.

{nççkík økih fe rË÷ Mku rLkfk÷ku Þk hMkq÷Õ÷kn


Mkwðk÷ : yøkh rMkLVu {w¾kr÷V ({-Mk÷Lk ÷zfu Ãkh fkuE ÷zfe)

ykrþfk nku fh ÃkeAu Ãkz òyu íkku õÞk fhLkk [krnÞu ?

sðkçk : nhrøkÍ nhrøkÍ WMk fe íkhV {w-íkðßsun Lknª nkuLkk

[krnÞu rf yøkh þiíkkLk fku ôøk÷e Ëe íkku ðkun nkÚk Ãkfz


339

÷uøkk ykih rVh økwLkknkU Mku çk[Lkk Ëw~ðkh ne Lknª þkÞËLkk {wÂBfLk nku òyuøkk. VkihLk fnª {wLkkrMkçk søkn yÃkLkeþkËe fe íkhfeçk çkLkk ÷e òyu rf RMk íkhn ¼e yõMkhR~fu {òÍe Mku òLk Aqx òíke ni.

çkwhfy Ãkkuþ yk’hkrçkGÞkLkÍh fe rnVkÍík fhLku ðk÷u yuf ¾wþ LkMkeçk ¾qçk MkqhíkLkki sðkLk fe E{kLk y^hkuÍ rnfkÞík {w÷k-nÍk Vh{kRÞu[wLkkL[u nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{ËrçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Lkõ÷ fhíku nI : nÍhíkuMkÂGÞËwLkk Mkw÷i{kLk rçkLk ÞMkkh RÂLíknkE{w¥kfe ð ÃkhnuÍ økkh, çkunË ¾qçkY ykih nMkeLk Lkki sðkLkÚku. MkVhu ns fu ËkihkLk {fk{u yçkðk Ãkh yuf çkkh yÃkLku¾i{u {U íkLnk íkþheV Vh{k Úku. ykÃk fkhVefu MkVh ¾kLku fk RÂLíkÍk{ fhLku fu r÷Þu økÞk nwðk Úkk.Lkkøkkn yuf çkwhfy Ãkkuþ yk’hkrçkGÞk (Þk’Lke Ëunkíkeykihík) ykÃk fu ¾i{u {U Ëkr¾÷ nwE ykihWMk Lku [unhu Mku rLkfkçk WXk rËÞk ! WMk fk nwMLk çknwíkrÍÞkËk rVíkLkk çkhÃkk fh hnk Úkk, fnLku ÷øke : {wÍu fwAËersÞu. ykÃk Mk{Íu þkÞË hkuxe {ktøk hne

ni. fnLku ÷øke : {I ðkun [kníke nqt òu çkeðe yÃkLku þkunh


340

Mku [kníke ni. ykÃk Lku ¾kiVu ¾wËk Mku÷hÍíku nwyu Vh{kÞk : “íkwÍu {uhu ÃkkMk þiíkkLk Lku ¼uòni.” RíkLkk fnLku fu çkk’Ë ykÃk Lku yÃkLkkMkhu {wçkkhf ½wxLkkU {U h¾k ykih çk ykðkÍu çkw÷LË hkuLku÷øku. Þun {LÍh Ëu¾ fh çkwhfy Ãkkuþ yk’hkrçkGÞk ½çkhkfh íkuÍ íkuÍ fË{ WXkyu ¾i{u Mku çkknh rLkf÷ økE. sçkykÃk fk hVef ykÞk ykih Ëu¾k rf hku hkufh ykÃk Lku ykt¾U Mkwò Ëe nI ykih øk÷krçkXk rËÞk ni, íkku WMk Lku Mkçkçku røkÞko ËhÞk^ík rfÞkykÃk Lku yÔð÷Lk xk÷{xku÷ Mku fk{ r÷Þk{økh WMk fu Ãkin{ RMhkh Ãkh nfefík fk RÍTnkh fh rËÞkíkku ðkun ¼e Vqx Vqx fh hkuLku ÷økk. Vh{kÞk : íkw{ õÞqt hkuíkunku ? yÍo fe : {wÍu íkku rÍÞkËk hkuLkk [krnÞu õÞqt rf yøkhykÃk fe søkn {it nkuíkk íkku þkÞË Mkçkú Lk fh Mkfíkk (Þk’LkeþkÞË økwLkkn {U Ãkz òíkk) ËkuLkkU nÍhkíkhkuíku hnu Þnkt íkf rf {¬yu {wfho{k {UnkrÍh nku økyu. íkðkV ð MkyTÞ ðøkihk Mku Vkrhøk nkuLku fuçkk’Ë nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkw÷i{kLk rçkLk ÞMkkh

níke{u fk’çkk {U [kËh Mku ½wxLkkU fu røkËo ½uhk çkktÄ fh çkiX

økyu. RíkLku {U Ÿ½ yk økE ykih yk÷{u Ïðkçk {U Ãknwt[


341

økyu, yuf nwMLkku s{k÷ fu Ãkifh, {wy¥kh {wy¥kh ¾wþ

r÷çkkMk ËhkÍ fË çkwÍwøko LkÍh ykyu, nÍhíku MkÂGÞËwLkk

Mkw÷i{kLk rçkLk ÞMkkh Lku ÃkqAk : ykÃk fkiLk nI ?

sðkçk rËÞk : {I (yÕ÷kn fk Lkçke) ÞqMkwV nqt. yÍo

fe : Þk LkrçkGÞÕ÷kn ! Íw÷i¾k fu

MkkÚk ykÃk fk rfMMkk ¼e yuf ySçk ðkrfyk ni. Vh{kÞk :

{fk{u yçkðk Ãkh yk’hkrçkGÞk fu MkkÚk nkuLku ðk÷k ykÃk fk

ðkrfyk ySçk íkh ni. (yunÞkW÷ W÷q{, rs. 3, Mk. 130,

{w÷Ï¾MkLk) yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu

MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

Ëu¾k ykÃk Lku ! nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkw÷i{kLk rçkLk ÞMkkh

Lku ¾wË [÷ fh ykLku ðk÷e çkwhfy Ãkkuþ

yk’hkrçkGÞk fku ¼e Xwfhk rËÞk çkÂÕf ¾kiVu ¾wËk Mku

hkuLkk ÄkuLkk {[k rËÞk, rsMk fu Lkíkesu {U nÍhíku MkÂGÞËwLkk

ÞqMkwV Lku Ïðkçk {U íkþheV ÷k fh ykÃk

fe nkiMk÷k y^ÍkE Vh{kE. çknh nk÷

ËwLÞk ð ykr¾hík fe ¼÷kE RMke {U ni rf rsLMku {w¾kr÷V

÷k¾ rË÷ ÷w¼kyu ykih økwLkkn Ãkh WõMkkyu {økh RLMkkLk


342

fku [krnÞu rf nhrøkÍ þiíkkLk fu Ëk{u íkÍTðeh (Þk’Lke Äkufu)

{U Lk ykyu, nh Mkqhík {ut WMk fu [wtøk÷ Mku ¾wË fku çk[kyu

ykih ¾wçk y@ku Mkðkçk f{kyu.

Mkwðk÷ : yøkh rfMke Mku R~f nku òyu, çkË rLkøkkne ðøkihk økwLkknkU

fk rMkÂÕMk÷k ¼e nku ykih þkËe fe íkhfeçk ¼e {wÂBfLk Lk

nku, íkku WMk Mku rfMk íkhn Awxfkhk nkrMk÷ fhu ?

sðkçk : ðkfuE Þun {wyk-{÷k çkzk Mkçkú ykÍ{k ni. RMk ËkihkLk

òu ¼e økwLkkn nwyu nkU WLk Mku Mkå[u rË÷ Mku íkkiçkk fh fu

RMk R~f MkhkÃkk rVMf Mku Lkòík fu r÷Þu yÕ÷knw øk^Vkh

fu yk÷e Ëhçkkh {U røkzrøkzk fh Ëwyk {ktøku, WMk fku

Ëu¾Lku Mku çk[u, çkÂÕf yøkh WMk fe íkMðeh, íkkunVk Þk

fkuE ykih rLkþkLke yÃkLku ÃkkMk nku íkku WMku ¼e Lk Ëu¾u ykih

VkihLk ðkun y~Þk yÃkLku Mku y÷øk fh Ëu, WMk fk VkuLk Lk

MkwLku, WMk fk RÂ~fÞk {õíkqçk Lk ÃkZu, n¥kk rf WMk fu íkMkÔðwh

Mku ¼e nh {wÂBfLk Mkqhík {U ÃkeAk Awzkyu. yÃkLku ykÃk fku

ËeLke fk{kU {U yuf Ë{ {~økq÷ fh Ëu yÕ÷kn ykih

WMk fu ÃÞkhu nçkeçk fe {nççkík yÃkLku

rË÷ {ut çkZkyu. ykih çkkhøkknu rhMkk÷ík {U RÂMíkøkkMkk

(Þk’Lke VrhÞkË) Ãkuþ fhu :


343

{nççkík økihfe rË÷ Mku rLkfk÷ku Þk hMkq÷Õ÷kn


R~fçkkÍe Mku ÃkeAk AwzkLku fk YnkLke R÷ksMkwðk÷ : R~fçkkÍe Mku ÃkeAk AwzkLku fu r÷Þu fkuE ðÍeVk ¼e çkíkk

ËersÞu

sðkçk : økwÍ~íkk Mkwðk÷ fu sðkçk fe RÂçíkËk {U òu {-ËLke Vq÷

Ãkuþ rfÞu RMk fu MkkÚk MkkÚk çkuþf fwhykLke ykÞkík Ãkh

{w~íkr{÷ Þun “y{÷” ¼e fh r÷Þk òyu :

çkk ðwÍq íkeLk3 çkkh ÃkZ fh (yÔð÷ ð ykr¾h yuf çkkh

ËwYË þheV) ÃkkLke Ãkh Ë{ fh fu Ãke ÷u. Þun y{÷ 40

rËLk íkf fhuu. ykihík Lkkøku fu rËLkkU {U Lk fhu Ãkkf nku òLku fu

çkk’Ë snkt Mku Akuzk Úkk ðnª Mku røkLkíke þwYy fhu. Lk{kÍ

fe ÃkkçkLËe ÍYhe yþË ÍYhe ni.

yçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf fe íkkiçkk fk MkçkçkMkwðk÷ : õÞk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf


344

¼e R~fu {òÍe {U {wçík÷k hn [wfu nI ?

sðkçk : S nkt. {økh WLnkU Lku Rçkúík nkrMk÷ fh fu íkkiçkk fe ykih

çkw÷LË Ë-hòík Ãkkyu [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn

rçkLk {wçkkhf fk ðkrfyk fwA Þqt ni rf

RÂçíkËkyLk ykÃk yuf yk{ Mku Lkki sðkçk

Úku, ykÃk fku yuf fLkeÍ Mku R~f nku økÞk Úkk

ykih {wyk-{÷k fkVe íkq÷ Ãkfz [wfk Úkk. MkÏík MkŠËÞkU fu

{kirMk{ {ut yuf çkkh ËeËkh fu RÂLíkÍkh {U WMk fLkeÍ fu

{fkLk fu çkknh Mkkhe hkík ¾zu hnu Þnkt íkf rf Mkwçn nku

økE. hkík çkufkh økwÍhLku Ãkh rË÷ {ut {÷k{ík fe firVGÞík

ÃkiËk nwE ykih RMk çkkík fk rþÆík Mku yunMkkMk nwðk rf RMk

fLkeÍ fu ÃkeAu Mkkhe hkík çkhçkkË fh Ëe {økh fwA nkÚk Lk

ykÞk, fkþ ! Þun hkík RçkkËík {U økwÍkhe nkuíke. RMk

íkMkÔðwh Mku rË÷ fe ËwLÞk Íuhku Íçkh nku økE ykih ykÃk

fu õÕçk {U {-ËLke RÂLf÷kçk çkhÃkk nku økÞk.

ykÃk Lku ¾kr÷Mk íkkiçkk Vh{kE, fLkeÍ fe

{nççkík Mku òLk AwzkE, yÃkLku ÃkhðËo økkh Mku ÷ki

÷økkE ykih f÷e÷ ne yMkuo {U rð÷kÞík fe yk’÷k {ÂLÍ÷

ÃkkE ykih yÕ÷kn Lku þkLk RMk fËh çkZkE rf


345

MkktÃk {økMk hkLke fh hnk Úkkyuf çkkh ðkr÷Ëyu {krsËk ykÃk

fe ík÷kþ {U rLkf÷ª íkku yuf çkkøk {U økw÷çkwLk

Þk’Lke økw÷kçk fu ÃkkiËu fu Lke[u ykÃk fku RMk

íkhn {nðu Ïðkçk (Þk’Lke Mkkuíkk) {w÷k-nÍk rfÞk rf yuf

MkktÃk {wn {U LkhrøkMk fe xnLke r÷Þu {økMk hkLke fh hnk ni

Þk’Lke ykÃk fu ðwsqËu {MQË Ãkh Mku {Âõ¾Þkt Wzk hnk ni.

(íkÂÍTfhíkw÷ ykir÷Þk, rs. 1, Mk. 166) yÕ÷kn fe WLk Ãkh

hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

¾wþ LkMkeçk ykrçkË fe Mkkrçkík f-Ë{eMkwðk÷ : “RMhkEr÷Þkík” {U Mku RÂBíknkLk {U {wçík÷k nkuLku ðk÷u

rfMke {Ëo fe Mkkrçkík f-Ë{e fk E{kLk y^hkuÍ ðkrfyk

çkíkk ËersÞu rsMk Mku Rçkúík ykih Mkçkú fe fwÔðík r{÷u.

sðkçk : òu {wMkÕ{kLk RÂBíknkLk Mku S Lknª [whkíkk, Lk^MkkLke þnðík

fku Ãkkyu nfkhík Mku Xwfhkíkk, fiMke ne Mkçkú ykÍ{k ½ze ykyu

WMk Mku Lkne ½çkhkíkk, rhÍkyu hççkw÷ RÍTÍík ÃkkLku fu r÷Þu

çkze Mku çkze {wMkeçkík fku øk÷u Mku ÷økkíkk ykih þiíkkLk ð Lk^Mk

Mku nh nk÷ {U xfhk òíkk ni ðkun çkkhøkknu ¾wËk ðLËe


346

Mku Ë-hòíku ykr÷Þk Ãkkíkk ykih þkLkku þkifík fu MkkÚk

sLLkíkw÷ rVhËkiMk {u òíkk ni. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk

fk’çkw÷ ynçkkh fe çkÞkLk fËko yuf rnfkÞík

fku {wÏíkMkhLk yÍo fhLku fe fkurþþ fhíkk nqt : çkLke RMhkE÷

{U yuf ykrçkË Úku òu rf rMkÆef (Þk’Lke yÔð÷ Ë-hsu fu

ð÷e) fu {LMkçk Ãkh VkRÍ Úku. þkLk Þun Úke rf ¾kLkfkn

Ãkh çkkËþkn nkrÍh nku fh nksík ËhÞk^ík fhíkk {økh

ykÃk {Ly Vh{k Ëuíku. yÕ÷kn fe

íkhV Mku ykÃk fu RçkkËík ¾kLku Ãkh ytøkqh fe

çki÷ ÷øke nwE Úke òu nh hkuÍ yuf yLkku¾k ytøkqh Wøkkíke

Úke rf sçk ykÃk WMk fe íkhV yÃkLkk {wçkkhf

nkÚk ykøku çkZkíku íkku WMk {U Mku ÃkkLke Wçk÷ Ãkzíkk rsMku

ykÃk Lkkuþ Vh{k ÷uíku.

yuf rËLk {Âøhçk fu ðõík yuf sðkLk ÷zfe Lku ËhðkÍu Ãkh

ËMíkf Ëu fh fnk, ytÄuhk nku økÞk ni, {uhk ½h fkVe Ëqh ni,

{wÍu hkík økwÍkhLku fu r÷Þu RòÍík Ëu ËersÞu. ykÃk

Lku íkhMk ¾k fh WMku yÃkLke ¾kLkfkn{U ÃkLkkn

Ëu Ëe. hkík sçk øknhe nwE íkku ðkun yuf Ë{ øk÷u Ãkz økE rf

{uhu MkkÚk “fk÷k {wtn” fhku ! ! ! Þnkt íkf rf WMk


347

Lku yÃkLku fÃkzu Wíkkh rËÞu ! ykÃk Lku VkihLk

ykt¾U çkLË fh ÷ª ykih WMk fku fÃkzu ÃknLkLku fk nwõ{ rËÞk

{økh ðkun Lk {kLke çkÂÕf çkhkçkh {wíkk-÷çkk fhíke hne.

ykÃk Lku {wÍTíkrhçk nku fh yÃkLku Lk^Mk Mku

ÃkqAk, yi Lk^Mk ! íkq õÞk [kníkk ni ? WMk Lku fnk, ¾wËk fe

fMk{ ! {I íkku RMk LkkrËh {kify Mku VkyuËk WXkLkk [kníkk

nqt. Vh{kÞk, íkuhk LkkMk nku ! õÞk íkq {uhe W{ú ¼h fe

RçkkËík Íkyuy fhLku fk WB{eËðkh ni ? õÞk íkq íkkr÷çku

yÍkçku Lkkh ni ? õÞk íkq ËkuÍ¾ fu økLÄf fu r÷çkkMk fk

ÏðkMíkøkkh ni ? õÞk íkq snLLk{ fu MkktÃkkU ykih rçkåAqykut fk

ík÷çkøkkh ni ? ÞkË h¾ ! ÍkLke fku {wtn fu çk÷ ½Mkex fh

snLLk{ fu øknhu økkh {U ÍkUf rËÞk òyuøkk. {økh WMk çkË

rLkGÞík ÷zfe fu MkkÚk MkkÚk Lk^Mk Lku ¼e yÃkLke íknhef

çkhkçkh òhe h¾e. ykÃk Lku yÃkLku Lk^Mk Mku

Vh{kÞk : [÷ Ãkn÷u íkÂßhçkk fh ÷u rf ykÞk íkq ËqLÞk fe

{k’{q÷e ykøk ¼e çkhËk~ík fh Mkfíkk ni Þk Lkne ! Þun fn

fh ykÃk Lku s÷íku nwyu [hkøk Ãkh nkÚk h¾

rËÞk ! {økh ðkun Lk s÷k ykÃk Lku s÷k÷ {U


348

yk fh Ãkwfkhk, yi ykøk ! íkwÍu õÞk nku økÞk ni íkq õÞqt

Lknª s÷kíke ? RMk Ãkh ykøk Lku Ãkn÷u ytøkqXk s÷kÞk, rVh

ôÂø÷ÞkU fku rÃk½÷kÞk n¥kk rf nkÚk fk Mkkhk ÃkLò ¾k økE !

Þun ËËo ytøkuÍ {LÍh Ëu¾ fh WMk ÷zfe Ãkh yuf Ë{

¾kiV íkkhe nku økÞk, WMk fu {wtn Mku yuf ÍkuhËkh [e¾

çkw÷LË nku fh VÍk fe ÃknLkkRÞkut {U økw{ nku økE, ðkun

Äzk{ Mku røkhe ykih WMk fe Yn f-VMku WLMkwhe Mku ÃkhðkÍ

fh økE. ykÃk Lku VkihLk WMk fe çkhnTLkk

÷kþ Ãkh [kËh WZk Ëe.

Mkwçnu Ë{ Rç÷eMk Lku r[Õ÷k fh yu’÷kLk rfÞk : “RMk

ykrçkË Lku Vw÷kLkk rçkLíku Vw÷kt fu MkkÚk hkík fku rÍÞkËíke fh

fu WMk fku fí÷ fh rËÞk ni.” Þun ¾-çkhu ðnþík yMkh

MkwLk fh çkkËþkn ykøk çkøkq÷k nku fh rMkÃkkrnÞkU fu MkkÚk

ykrçkË fe ¾kLkfkn Ãkh yk Ãknwt[k. sçk

ðnkt Mku ÷zfe fe çkhnTLkk ÷kþ çkh yk{Ë nku økE íkku

ykrçkË fu øk÷u {U ÍLSh zk÷ fh ½Mkex fh

çkknh rLkfk÷k økÞk ykih rVh rMkÃkkrnÞkU Lku ¾kLkfkn fe

Etx Mku Etx çkò Ëe. ðkun ykrçkË Mkçkúku

rþfuçkkE fk Ëk{Lk Úkk{u hnu Þnkt íkf rf WLnkU Lku yÃkLkk


349

s÷k nwðk nkÚk ¼e fÃkzu {U AwÃkkyu h¾k ykih rfMke Ãkh

Íkrnh Lk nkuLku rËÞk ! WMk ðõík ËMíkqh Þun Úkk rf ÍkLke fku

ykhu Mku [eh fh Ëku xwfzu fh rËÞk òíkk Úkk. [wLkkL[u

çkkËþkn fu nwõ{ Mku ykrçkË fu Mkh Ãkh ykhk

h¾ fh WLk fu çkËLk fu Ëku Ãkh fk÷u fh rËÞu økyu. ykrçkË fe

ðVkík nku òLku fu çkk’Ë yÕ÷kn Lku WMk ykihík fku

rÍLËk rfÞk ykih WMk Lku yÍ RÂçíkËk íkk RÂLíknk Mkkhe

YËkË MkwLkkE. sçk ykÃk fu nkÚk Mku fÃkzk

nxkÞk økÞk íkku ÷zfe fu çkÞkLk fu {wíkkrçkf ðkfuE ðkun

s÷k nwðk Úkk RMk fu çkk’Ë ÷zfe nMçku Mkkrçkf rVh {wËko nku

økE. nihík ytøkuÍ nfefík MkwLk fh ÷kuøkkU fu Mkh yfeËík Mku

Íwf økyu ykih ¾wþ LkMkeçk ykrçkË fe RMk ËËoLkkf hun÷ík

Ãkh Mk¼e íkyMMkwV ð nMkhík fhLku ÷øku. sçk WLk fu r÷Þu fçkú

¾kuËe økE íkku WMk Mku {w~fku yBçkh fe ÷ÃkxU ykLku ÷øke. sqtne

ËkuLkkU fu sLkkÍu ÷kyu økyu íkku ykM{kLk Mku MkËk ykLku ÷øke :

Þk’Lke Mkçkú fhku Þnkt íkf rf RLk Ãkh rVrh~íku Lk{kÍu sLkkÍk

ÃkZ ÷U. íkËVeLk fu çkk’Ë yÕ÷kn hççkw÷ yk-÷{eLk


350

Lku ¾wþ LkMkeçk ykrçkË fe fçkú Ãkh [Bçku÷e fku WøkkÞk.

÷kuøkkU Lku {Íkhu Ãkwh yLðkh Ãkh yuf fíçkk ykðuÍkt ÃkkÞk

rsMk {U fwA RMk íkhn {ÍT{qLk Úkk :

yÕ÷kn fe íkhV Mku yÃkLku çkLËu ykih

ð÷e fe íkhV. {I Lku yÃkLku rVrh~íkkU fku sBy Vh{kÞk,

rsçkúE÷ ( ) Lku ¾wíçkk MkwLkkÞk ykih {I Lku Ãk[kMk

nÍkh ËwÕnLkkU fu MkkÚk sLLkíkw÷ rVhËkiMk {U RMk (yÃkLku ð÷e)

fk rLkfkn Vh{kÞk. {I yÃkLku Vh{kt çkhËkhkU ykih {wfhoçkkU

fku yiMku ne RLyk{kU Mku LkðkÍíkk nqt.

(çknÁÆw{qy, Mk. 169, {w÷Ï¾MkLk)


{ÂøVhík nku.

yÂBçkÞkyu rfhk{ Ãkh ¼e RÂBíknkLkkík ykyuËu¾k ykÃk Lku ! ykihík fk rVíkLkk rfíkLkk ¾íkhLkkf nkuíkk

ni ! {hËqË þiíkkLk RMk fu Íheyu ykir÷ÞkWhon{kLk Ãkh

¼e nB÷u fhíku Lknª [qfíkk {økh ¾wËkyu Íw÷ s÷k÷

íkçkk-h-f ð íkyk÷k fe {ËË rsLk fu þkr{÷u nk÷ nkuíke


351

ni ðkun Rç÷eMku ¾çkeMk fu ò÷ {U Lknª VtMkíku. RMk rnfkÞík

Mku þkÞË rfMke fku Þun ðMðMku ykyut rf “ykr¾h RíkLku

çkzu çkk fhk{ík çkwÍwøko Ãkh RMk fËh økLËu

r½LkkiLku fk{ ykih fí÷u {wÂM÷{ fk Íqxk RÕÍk{ fiMku ÷økk

rËÞk økÞk ykih rVh çku[khu fku çku ËËeo fu MkkÚk ykhu Mku õÞqt

[eh rËÞk økÞk ?” RLk ðMðMkkU fk sðkçk Þun ni rf ¾wËkyu

nLLkkLk ð {LLkkLk yÃkLku çkLËkU fk RÂBíknkLk ÷uíkk ni

ykih Mkkrçkík fË{ hnLku ðk÷kU fku {nTÍ yÃkLku ÷wíVku fh{ Mku

RLyk{kíku yÍe{k ykih Ë-hòíku hVeyk {no{ík Vh{kíkk

ni. RMk íkhn fu RÂBíknkLkkík fu ðkrfykík Mku n{khe íkkhe¾

¼he Ãkze ni. nÍhíku MkÂGÞËwLkk Í-frhGÞk

fku ykhu Mku [eh rËÞk økÞk ! ykÃk fu VhÍLËu yhsw{LË

nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÞnTÞk fku ¼e çku ËËeo fu

MkkÚk þneË rfÞk økÞk LkeÍ {w-íkyrÆË yÂBçkÞkyu rfhk{

fku çkLke RMhkE÷ Lku þneË fh rËÞk,

fhçk÷k fk ËËoLkkf ðkrfyk Lkuf çkLËkU Ãkh {MkkRçk ð yk÷k{

fk Ãknkz xqxLku fu nðk÷u Mku RÂLíknkE {þnqh ni. r÷nkÍk

n{ {U Mku f¼e rfMke Ãkh RÂBíknkLk ykLk Ãkzu íkku Ëk-{Lku

Mkçkú Lknª AkuzLkk [krnÞu. yÕ÷knw hn{kLk fe rhÍk


352

Ãkh hkÍe hnLku ne {U ËkuLkkU snkLk fe fkBÞkçke ni. ykih

Þun ¼e ÞkË hr¾Þu rf RÂBíknkLk rsíkLkk MkÏík nkuíkk ni

MkLkË ¼e WíkLke ne yk’÷k r{÷íke ni. yÕ÷kn íkçkk-h-f

ð íkyk÷k Ãkkhn 20 Mkq-híkw÷ yLfçkqík fe RÂçíkËkE ykÞíku

fhe{k {U RþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : õÞk

÷kuøk RMk ½{Lz {U ni rf RíkLke çkkík

Ãkh Akuz rËÞu òyutøku rf fnU, n{

E{kLk ÷kyu, yk ih RLk fe

ykÍ{kRþ Lk nkuøke ! ykih çkuþf

n{ Lku RLk Mku yøk÷kU fku òt[k.

(Ãkkhn : 20 y÷ yLfçkqík : 1-3).


¾kLk Vh{kíku nI : {wMkÕ{kLkkU fk çk fËhu fwÔðíku

E{kLke fu RÂBíknkLk ÷uLkk, fkLkqLku R÷kne ni. çke{khe,

LkkËkhe, økwhçkík, {wMkeçkík, Þun Mkçk hçk fe (íkhV Mku)

ykÍ{kRþU nI rsLk Mku {wÂÏ÷Mk ð {wLkkrVf {wBíkkÍ nku

òíku nI. (Þk’Lke RLk fk Vfo ðkÍun nku òíkk ni) {kur{Lk

hkÍe çk rhÍk hníkk ni. rf fkuE yÕ÷kn fk çkLËk


353

ykhu Mku [ehk økÞk. çkk’Í ÷kunu fe ftr½ÞkU Mku ÃkwÍuo ÃkwÍuo rfÞuøkyu, çkk’Í fku ykøk {U zk÷k økÞk, çkk’Í fku nwõ{ rËÞkøkÞk rf yÃkLku çkå[u fku yÃkLku nkÚk Mku Íçn fhku {økhðkun nÍhkík RÂMíkfk{ík fu Ãknkz Mkkrçkík nwyu.

(LkqÁ÷ RhVkLk, Mk. 632)

ðkun R~fu nfefe fe ÷ÍTÍík Lknª Ãkk Mkfíkkòu hLòu {wMkeçkík Mku Ëku [kh Lknª nkuíkkR~fu {òÍe Lku íkçkkne {[kE ni

ykn ! çknwík LkkÍwf Ëkih ni, {Ï÷qík íkk’÷e{ ðøkihk fuçkkRMk þ{kuo nÞk fk íkMkÔðwh r{xíkk ò hnk ni, R~fçkkÍeyk{ ni, íkçkkne {[e nwE ni, Mkøku {ËeLkk fu Lkk{Ãkh ykLku ðk÷u {õíkqçkkík {U yiMke yiMke nÞk MkkuÍ íknhehkíknkuíke ni rf økihík {LË ykË{e ÃkZ fh þ{o Mku ÃkkLke ÃkkLkenku òyu. Þun ykrþfkLku LkkËkLk çkMkk yðfkík rçk÷k íkfÕ÷wVyuf ËqMkhu fu Lkk{ ð Ãkíku ðøkihk çkÞkLk fh fu yÃkLke ykihrMkLVu {w¾kr÷V fe ykçkY fe ¾qçk ÄÂßsÞkt rçk¾uh hnunkuíku nI ! RMk íkhn fu çku nÞk ykrþfkU fe íknhehkU fe [LËr{Mkk÷u nkrÍhu r¾Ë{ík ni {økh RLk fku ÃkZ fh rMkVoWLnª fku Íxfk ÷økuøkk rsLk fku nÞk Mku fkuE rnMMkk LkMkeçk

nwðk nku, çkkfe rsLk çku[khkU fku þ{kuo nÞk fe nðk ¼e Lk


354

÷øke nkuøke ðkun íkku çkMk Þqtne ÃkZ fh økwÍh òyutøku, þkÞËWLk fku RLk fr÷{kík fu yLËh fkuE çkwhkE fk Ãkn÷q ¼eLkÍh ™nª ykyuøkk !

ykrþfkU fu sÍTçkkík fu Mkkík nÞk MkkuÍ fr÷{kík(RMk íkhn fu {Ík{eLk fu rVõhu {wÍu ¼usu òLku ðk÷u {õíkqçkkík {U çk fMkhík nkuíku nI)

(1) {I Lku Vq÷kt Mku {nççkík fe ni fkuE økwLkkn íkku Lknª rfÞk( )

(2) Vw÷kt ÷zfe Mku {wÍu ðkr÷nkLkk R~f nku økÞk ni, ðkun Lkr{÷e íkku {I nhk{ fe {kiík {h òŸøkk. (Þk’Lke¾wËfwþe fh ÷qtøkk.)

(3) Vw÷kt ÷zfe fku {I çk[ÃkLk Mku [kníkk nqt {økh Ëku {neLku nwyuni ðkr÷ËiLk Lku WLk fe ËqMkhe søkn þkËe fh Ëe ni Ëwyk fhUWMk fku ík÷kf nku òyu ðhLkk {I ËqÕnk fku RMk ËwLÞk {ULknª hnLku Ëqtøkk rsMk Lku {uhe {nççkík {wÍ Mku AeLk ÷e ni.

(4) “WMk” fe ÞkË çknwík íkzÃkkíke ni Þun {k’÷q{ ni rf þhkçknhk{ ni {økh øk{ r{xkLku fu r÷Þu Úkkuze Mke Ãke ÷uíkk nqt.

(5) {uhe {nççkík yøkh {wÍu Lk r{÷e ykih rfMke ËqMkhe søkn÷zfe fe þkËe nku økE íkku ðkun rËLk {uhe rÍLËøke fkykr¾he rËLk nkuøkk !

(6) nh ðõík WMk fe ÞkË {U ¾kuÞk hníkk nqt, fwA ¼e yåAkLknª ÷økíkk.


355

(7) ykÃkfku nÍhíku {wnB{Ë fk ðkrMkíkk {wÍu{uhe {nçkqçkk rË÷k ËU.

ykrþfkík fu sÍTçkkík fu 12 nÞk MkkuÍ fr÷{kík(1) Vw÷kt ÷zfu Mku {wÍu R~f nku økÞk ni, WLk fe ÞkË {uhe

rÍLËøke ni, yøkh ðkun {wÍu Lk r{÷u íkku {I ¾wËfwþe fh÷wtøke.

(2) yøkh “fkì÷us £uLz” Mku {uhe þkËe Lk nwE íkku “fkuxo {uhus” fh÷qtøke ykÃk n{khu ðkr÷ËiLk fku r÷¾U rf n{khe þkËe fhðk ËU.

(3) WLk fe ÞkË rË÷ {U h[ çkMk [wfe ni, Lk ¾kLkk yåAk ÷økíkkni Lk ÃkeLkk, RMke ðsn Mku íkçkeyík {U r[zr[zk ÃkLk ÃkiËk nkuøkÞk ni, ðkr÷ËiLk Mku ¼e økwMíkk¾e fh òíke nqt.

(4) Vw÷kt fku {I rË÷ku òLk Mku [kníke nqt {økh WMk fku Ãkíkk Lknªrf {I WMku [kníke nqt, WMk Mku RÍTnkh ¼e Lknª fh MkfíkefkuE yiMkk y{÷ çkíkkRÞu rf WMk fku {uhe {nççkík fkÃkíkk [÷ òyu ykih ðkun {uhk nku òyu.

(5) n{ ËkuLkkU yuf ËqMkhu fku çknwík [kníku nI, VkuLk Ãkh n{kheøkw^ík-økq nkuíke hníke ni, f¼e f¼e yÃkLku ½h ðk÷kU fku[õ{k Ëu fh Mknu÷e fk çknkLkk çkLkk fh ½h Mku rLkf÷ fh

WMk Mku r{÷Lku ¼e [÷e òíke nqt, {I WMku yÃkLkk çkLkkLkk

[kníke nqt {økh ½h ðk÷u Lknª {kLkíku.


356

(6) Vw÷kt Mku çknwík {nççkík fhíke nqt, WMk Lku þkËe fu çkzu ðk’Ëu

rfÞu {økh yçk {wfh økÞk ni. fwA fersÞu, WMk fku

Mk{ÍkRÞu.

(7) {wÍu WLk Mku RíkLke {nççkík nku økE ni rf WLk fku yuf rËLk

Lk Ëu¾qt (Þk’Lke çkË rLkøkkne Lk fYt) íkku rË÷ fku

[iLk Lknª r{÷íkk fkþ ! ðkun {wÍu r{÷ òyut.

(8) yçk Mkçkú fk Ãki{kLkk ÷çkhuÍ nku [wfk ni, {I WLk fu çkøkih

Lknª S Mkfíke, yøkh ðkun Lk r{÷u íkku òLk Ëu Ëqtøke.

(Þk’Lke ¾wËfwþe fh ÷qtøke)

(9) {I yÃkLku {nçkqçk fku çknwík [kníke nqt yiMkk íkk’ðeÍ Ëut rf

ðkun ¼e {wÍ Mku {nççkík fhLku ÷øk òyu. ( )

(10) nh Mkqhík {U {wÍu {uhk {nçkqçk [krnÞu.

(11) ðkun rË÷ku rË{køk {U çkMk [wfk ni yçk rfMke ykih fk

íkMkÔðwh ¼e Lknª fh Mkfíke.

(12) [kh Mkk÷kU Mku n{ yuf ËqMkhu Mku r{÷íku hnu ðkun {uhe {nççkík

fk Ë{ ¼híkk hnk {økh yçk ðkun {wÍ Mku Ëqh nku [wfk ni

WMk Lku {uhe ¾wrþÞkU fku r[fLkk [qh fh rËÞk.


357

R~f {U nkuLku ðk÷e þkrËÞkU fu çkkhu {ut Mkwðk÷ sðkçkfkuxo fe þkËe

Mkwðk÷ : R~fu {òÍe fhLku ðk÷u çkk’Í Lkki sðkLk ½h ðk÷kU fe

{w¾k-÷Vík fu çkk ðwsqË fkuxo {U ò fh þkËe fh ÷uíku nI.

õÞk yiMkk fhLkk {wLkkrMkçk ni ?

sðkçk : nhrøkÍ {wLkkrMkçk Lknª çkÂÕf ÷zfk yøkh ÷zfe fk fwVq Lk

nku ykih ÷zfe Lku ð÷e fe RòÍík fu çkøkih rLkfkn rfÞk

nku íkku Þun rLkfkn ne çkkrík÷ Xnhuøkk ! rçk÷VÍo fwVq ¼e

r{÷ økÞk ykih rLkfkn ¼e {wLyrfË nku økÞk íkçk ¼e

fkuxo {U ò fh þkËe fhLku ðk÷kU Mku {kt çkkÃk fe MkÏík rË÷

ykÍkhe nkuíke, yn÷u ¾kLkËkLk fu {kÚku Ãkh f÷tf fk xefk

÷øk òíkk ykih Ëeøkh ¼kE çknLkkU fe þkrËÞku {ut ÁfkðxU

¾ze nku òíke ni. LkeÍ yiMkk fhLku Mku yõMkh økeçkíkkU,

íkk unT{íkk U, yiçk ËrhÞkU, çkË økw{krLkÞkU ykih rË÷

ykÍkrhÞkU ðøkihk ðøkihk økwLkknkU fk ËhðkÍk ¾w÷ òíkk ni

r÷nkÍk nhrøkÍ Þun fË{ Lknª WXkLkk [krnÞu.

Mkwðk÷ : ð÷e rfMku fníku nI ?

sðkçk : ÷^Íu ð÷e fu ÷w-økðe {k’Lkk ËkuMík, ykih {ËËøkkh fu ni WVuo

yk{ {U yÕ÷kn fu {nçkqçk çkLËu fku ð÷e fnk òíkk ni.


358

{økh RÂMík÷knu rVõn {U ð÷e Mku {whkË r÷Þu òLku ðk÷u {k’LkkrçkÕfw÷ {wÏíkr÷V ni. RÂMík÷knu rVõn {U ð÷e WMk ykrf÷çkkr÷øk þÏMk fku fníku nI rsMku ËqMkhu fe òLk Þk {k÷ Ãkh{ÏMkqMk fwËhík Þk’Lke “ykìÚkkìrhxe” nkrMk÷ nku. çknkhu þheyík{U ni. : “ð÷e ðkun ni rsMk fk fki÷ ËqMkhu Ãkh LkkrVÍ nku,ËqMkhk [knu Þk Lk [knu.” (çknkhu þheyík, rnMMkk : 7, Mk. 42)

Mkwðk÷ : rh~íkuËkhkU {U ð÷e fkiLk fn÷kyuøkk ? Þk’Lke fhkçkík feçkwLÞkË Ãkh rsMku rLkfkn fu {wyk-{÷kík {U ð÷e fhkhrËÞk økÞk ni RMk fe õÞk ík^Mke÷ ni ?

sðkçk : fhkçkík fe ðsn Mku rð÷kÞík y-Mkçkn rçk LkÂ^Mkne(rh~íkuËkhkU fe yuf rfM{ fk Lkk{ ni Þun ðkun nkuíku nit rfrsLk Mku rh~íkuËkhe fkR{ nkuLku fu r÷Þu rfMke ykihík fkðkrMkíkk Lknª ykíkk siMkk rf [[k. sçk rf {k{qt ferh~íkuËkhe {kt fu ðkrMkíku Mku nI) fu r÷Þu ni RLk {U íkhSn(Þk’Lke yuf fku ËqMkhu Ãkh VkirfGÞík ËuLku) fu r÷Þu Þnkt ¼eRMke íkhíkeçk fk r÷nkÍ h¾k økÞk ni òu rðhkMkík {U{ku’íkçkh ni Þk’Lke RLk rh~íkuËkhkU {U Mku òu Mkçk Mku LkÍTËefeË-hò Þk’Lke rh~íkk h¾u WMku ðr÷Þu yõhçk (fheçk íkheLkykih {wfÆ{ ð÷e) fhkh rËÞk òíkk ni ykih yõhçk (Mkçk

Mku {wfÆ{) fu nkuíku nwyu yçyË (Ëqhe ðk÷k) ð÷e yÃkLku

359

nf fk RÂMík’{k÷ fhLku Mku {nY{ hníkk ni. Þqt Ë-hsu fu

yu’ríkçkkh Mku yuf ðõík {ut rMkVo yuf ne ð÷e nku Mkfíkk ni nkt

yøkh yuf Mku ÍkRË y^hkË yuf ne Ë-hsu {U ykíku nkU íkku

{w-íkyrÆË y^hkË ¼e ð÷e fe ynr÷GÞík Ãkh VkRÍ nku

Mkfíku nI RMk fe økwLòRþ ni. rsMk ykihík fk ykrf÷ çkkr÷øk

çkuxk Þk Ãkkuíkk Lke[u íkf Lk nku WMk fk ð÷e çkkÃk ni çkkÃk Lk nku

íkku ËkËk ð÷e ni. ykih yøkh çkuxk {kisqË nku íkku çkuxk ne

Mkçk Mku {wfÆ{ ð÷e ni çkuxk Lk nku íkku Ãkkuíku fk ËqMkhk LkBçkh ni

Lke[u íkf. RMk fu çkk’Ë çkkÃk rVh ËkËk ð÷e nkuøkk. ËkËk Lk

nku íkku ÃkhËkËk ð÷e nkuøkk QÃkh íkf, yøk[uo fE Ãkw~ík QÃkh

fk ËkËk nku WMk fu nkuíku nwyu fkuE ð÷e Lknª nku Mkfíkk.

Mkwðk÷ : Þun Ãkkt[ rh~íku òu çkÞkLk rfÞu økyu yøkh Þun Lk nkU íkku rVh

ð÷e fkiLk nkuøkk ? ykih õÞk {kt ¼e ð÷e nku Mkfíke ni ?

sðkçk : RLk Ãkkt[ rh~íkuËkhkU fu çkk’Ë ¼kE rVh [[k rVh [[kÍkË

y-Mkçkn rh~íkuËkh yÃkLke ík^Mke÷ fu MkkÚk ð÷e çkLkUøku RLk fe

ík^Mke÷ fu r÷Þu Ëur¾Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu

þheyík rnMMkk 7 MkVnk 43. sçk y-Mkçkn rçk LkÂ^Mkne fe

VunrhMík {U þkr{÷ fkuE ¼e rh~íkuuËkh Lk nku íkku rVh {kt ð÷e

nkuøke {kt ¼e Lk nku íkku rVh ËkËe rVh LkkLke ð÷e



360

nkUøke RMk {fk{ Ãkh ¼e rh~íkuËkhkU fe yuf íkðe÷ VunrhMík ni

RMk VunrhMík fe ík^Mke÷ fu r÷Þu ¼e çknkhu þheyík rnMMkk 7

MkVnk 42 íkk 52 fk {wíkk-÷yk fersÞu.

fwVq rfMku fníku nI ?Mkwðk÷ : fwVq rfMku fníku nI ?

sðkçk : {wnkðhyu yk{ (Þk’Lke yk{ çkku÷[k÷) {U Vfík n{

fki{ fku fwVq fníku nI ykih þhyLk ðkun fwVq ni rf LkMkçk Þk

{ÍTnçk Þk Ãkuþu Þk [k÷ [÷Lk Þk rfMke çkkík {U yiMkk f{

Lk nku rf RMk Mku rLkfkn nkuLkk ykir÷Þkyu ÍLk (Þk’Lke

ykihík fu çkkÃk ËkËk ðøkihk) fu r÷Þu WVoLk çkkRMku Lktøkku

ykh (Þk’Lke þhr{LËøke ð çkËLkk{e fk Mkçkçk) nku. (Víkkðk

{r÷fw÷ W-÷{k, Mk. 206) MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku

yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

çknkhu þheyík {U Vh{kíku nI : rfVkyík

(Þk’Lke fwVq nkuLku) {U Au6 [eÍkU fk yu’ríkçkkh ni : (1)

LkMkçk (rMkÂÕMk÷yu ¾kLkËkLk) (2) RM÷k{ (3) rnVko

(Ãkuþk) (4) nwŠhGÞík (ykÍkË nkuLkk) (5) rËÞkLkík

(ËeLkËkhe) (6) {k÷.



361

fwVq fe ík{k{ þhkRík fe ðÍkník(1) LkMkçk fk çkÞkLk

Mkwðk÷ : LkMkçk {U fwVq nkuLku Mku õÞk {whkË ni ?

sðkçk : LkMkçk {U fwVq nkuLku Mku {whkË Þun ni rf çk yu’ríkçkkh WVo

÷zfe fu {wfkçk÷u {U ÷zfu fk LkMkçk Þk íkku yk’÷k nku Þk

çkhkçkh ykih yøkh fwA f{ nku ¼e íkku RíkLkk f{ Lk nku

rf ÷zfe fu ykir÷Þk (Þk’Lke çkkÃk ËkËk ðøkihk) fu r÷Þu

ykh (rÍÕ÷ík) fk çkkRMk çkLku. ™Mkçk fu yk’÷k (WBËk)

ð yËLkk (f{íkh) Þk çkhkçkh nirMkGÞík fu nkuLku {U fwA

ík^Mke÷ ni :

(1) fwhiþ {U rsíkLku ¾kLkËkLk ni ðkun Mkçk çkkn{ (Þk’Lke

ykÃkMk {U) fwVq nI. Þnkt íkf rf “fwhirþÞu økihu nkrþ{e”

nkrþ{e fk fwVq nI. Víkkðk h-ÍrðGÞk {U ni : “MkrGÞËkLke

fk rLkfkn fwhiþ fu nh fçke÷u Mku nku Mkfíkk ni Ïðkn y÷ðe

nku Þk yççkkMke Þk ò’Vhe Þk rMkÆefe Þk VkYfe Þk WM{kLke

Þk W-{ðe.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk,rs. 11, Mk. 716) (2) fkuE

“økihu fwhiþe” fwhiþ fk fwVq Lknª. (3) fwhiþ fu R÷kðk yhçk

fe ík{k{ fki{U yuf ËqMkhu fe fwVq ni. yLMkkh ð {wnkrsheLk

Mkçk RMk {U çkhkçkh ni. (4) y-sr{GÞwLLkM÷ y-hçke fk


362

fwVq Lknª {økh ykr÷{u ËeLk rf RMk fe þhkVík LkMkçk feþhkVík Ãkh VkirfGÞík h¾íke ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 7,

Mk. 53) (5) ys{ fe fki{kU (Þk’Lke økihu y-hrçkGÞkU) {ULkMkçk fu R÷kðk çkkfe W{qh fk rfVkyík {ut r÷nkÍ rfÞkòyuøkk ykih y-s{e fki{kU (fku hÍe÷ Þk’Lke ½rxÞk fhkh ËuLku)

fk yõMkh {Ëkh (Þk’Lke Ëkhku {Ëkh) ÃkuþkU (Þk’Lke ÄLËuhkuÍøkkh) Ãkh ni. (Víkkðk yBsrËGÞk, rs. 2, Mk. 132) r÷nkÍkWVo {U rfMke fki{ fku WMk fu Ãkuþuu fe rçkLkk Ãkh f{ nirMkGÞíkfk Mk{Ík òíkk nku íkku Þun çkkík ¼e ÷zfu fu fwVq Lk nkuLku fkçkkRMk nkuøke. (Víkkðk ViÍwhoMkq÷, rs. 1, Mk. 705)

y-s{e ÷zfk ykih y-hçke ÷zfeMkwðk÷ : y-s{e (Þk’Lke økih y-hçke) y-hçke fk fwVq ni Þk Lknª ?sðkçk : y-sr{GÞkU {U Mku ykr÷{u ËeLk fu R÷kðk fkuE y-hçke fk

fwVq Lknª. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k{k i÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhuþheyík rnMMkk 7 MkVnk 53 Ãkh Vh{kíku nI : fwhiþ {UrsíkLku ¾kLkËkLk ni ðkun Mkçk çkkn{ (Þk’Lke ykÃkMk {U)

fwVq nI, Þnkt íkf rf “f-hrþÞu økihu nkrþ{e” nkrþ{e fk

fwVq nI ykih fkuE “økihu f-hþe” fwhiþ fk fwVq Lknª. fwhiþ fu


363

R÷kðk yhçk fe ík{k{ fku{U yuf ËqMkhu fe fwVq ni,yLMkkhð {wnkrsheLk Mkçk RMk {U çkhkçkh ni, y-sr{GÞwLLkM÷(Þk’Lke økihu y-hçke) y-hçk fk fwVq Lknª {økh ykr÷{uËeLk rf RMk fe “þhkVík” Lk-Mkçk fe þhkVík Ãkh VkirfGÞíkh¾íke ni. (Víkkðk fkÍe ¾kLk, rs. 1, Mk. 163, yk÷{økehe, rs.

1, Mk. 290, 291)

ykr÷{ fe yuf çknwík çkze VÍe÷ík{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u Mk wLLkík,{ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Víkkðkh-ÍrðGÞk rsÕË 11 MkVnk 713 Ãkh Vh{kíku nI : “Víkkðkyu¾irhGÞn” {U nI rf nÍhíku RçLku yççkkMk LkuVh{kÞk : “W-÷{k fku yk{ {wyr{LkeLk Ãkh Mkkík Mkku (700)Ë-hòík çkhíkhe ni ykih nh Ëku Ë-hòut {U Ãkkt[ Mkku (500)Mkk÷ fk MkVh ni.” ykih RMk Ãkh Rß{ky ni ykih ík{k{RÕ{e fwíkqçk, f-hþe Ãkh ykr÷{ fu íkfÆw{ (VkirfGÞík) {U{w¥krVf ni, sçk rf yÕ÷kn Lku yÃkLk u RþkoË

“õÞkykr÷{ ykih òrn÷ çkhkçkh ni” (Ãkkhn :23, yÍTÍw{wh : 9)

{U f-hþe ykih økihu f-hþe fe fkuE ík^hef (Þk’Lke

y÷krnËøke) Lknª Vh{kE. (Víkkðk ¾irhÞk, rs. 2, Mk. 234)


364

yk’÷k nÍhík Vh{kíku ni : fwÕíkw (Þk’Lke {Ifníkk nq), n{ ykr÷{ fku “ËeLk fk ykr÷{ ykih ËeLkËkhykr÷{” Mku {wfGÞË fhUøku õÞqt rf nfefíkLk ykr÷{ Þuneni sçk rf økw{hkn (çkË {ÍTnçk) W-÷{k íkku òrn÷kU MkuçkËíkh ni......., {ÍeË rsÕË 11 ne fu MkVnu 714 ÃkhVh{kíku nI : ðkun ykr÷{ RMk fiË Mku ¼e {wfGÞË nkuLkkÍYhe ni rf ðkun RÂLíknkE nfeh ykih f{íkh {þnqh Lknku, siMkk rf sq÷knk, LkkE, {ku[e, [{zk htøkLku ðk÷kykih RLk fe r{M÷, õÞqt rf Ëkhku {Ëkh RMk çkkík Ãkh ni rfy÷kfu fu WVo {U ðkun nfeh þw{kh Lk nku, siMkk rf yfkrçkhW-÷{k Lku íkMhen Vh{kE ni. {wnr¬fu y÷÷ Rí÷kf Lku“Vínw÷ fËeh” {U Vh{kÞk rf yn÷u WVo fk LkkrfMk Mk{ÍLkkMkçkçk ni r÷nkÍk nwõ{ fk Ëkhku {Ëkh RMk Ãkh nenkuøkk....., {ÍeË MkVnk 715 Ãkh Vh{kíku nI : sq÷knu,Äkuçke, LkkE ykih {ku[e fk ykh (yiçk ð ¾k{e) RÕ{ feðsn Mku ¾í{ Lknª nkuíke, nkt sçk Þun ÷kuøk fËe{ (Þk’LkeyMkoyu ËhkÍ) Mku Þun fk{ Akuz [wfu nkU ykih ÷kuøk {wyÍTÍÍyLËkÍ {U RLk Mku {kLkqMk nku [wfu nkU ykih ÷kuøkkU fu rË÷kU {U RLk

fk ðfkh ykih yk{ rLkøkknkU {U RLk fe ðõyík (RÍTÍík)

fkR{ nku [wfe nku rf yçk çkzu ÷kuøkkU fe ÷zrfÞkU fu r÷Þu ykh


365

(Þk’Lke ÁMðkE fk Mkçkçk) Lknª hnu íkku ykih çkkík ni... R÷¾.

{i{Lk ykih MkÂGÞËn fk fkuxo {uhusMkwðk÷ : yøkh MkÂGÞË ÍkËe Lku çkkÃk Mku AwÃk fh hkÍe ¾wþe fu MkkÚk

rfMke {i{Lk ÷zfu Mku fkuxo fu Íheyu þkËe fh ÷e íkku rLkfkn

Mknen nku økÞk Þk Lknª ?

sðkçk : yiMke Mkqhík {ut rLkfkn {wLyrfË (Þk’Lke fkR{) ne Lknª

nkuøkk RMk r÷Þu rf MkkËkíku rfhk{ fk ¾kLkËkLk {i{Lk

rçkhkËhe Mku yk’÷k ð yhVy ni r÷nkÍk {i{Lk ÷zfk

MkÂGÞË ÍkËe fk fwVq Lknª ykih sçk ÷zfe ð÷e fe RòÍík

fu çkøkih rLkfkn fhu íkku rLkfkn nkuLku fu r÷Þu fwVq fk ÃkkÞk

òLkk ÍYhe ni.

Mkwðk÷ : yøkh þkËe fu çkk’Ë ½h ðk÷kU Mku MkwÕn nku økE ykih MkÂGÞË

ÍkËe fu ðkr÷Ë Mkkrnçk Lku çk¾wþe WMk rLkfkn Ãkh rhÍk {LËe

fk RÍTnkh fh rËÞk yçk íkku fkuE nhs Lknª ?

sðkçk : nhs õÞqt Lknª ! WMk MkÂGÞË ÍkËe fe rhÍk {LËe fu MkkÚk

MkkÚk WMk fu ðkr÷Ë Mkkrnçk fe rhÍk {LËe ¼e rLkfkn Mku

Ãkn÷u ÍYhe Úke. rLkfkn fu çkk’Ë fe RòÍík {wVeË Lknª.

þheyík fu íkfkÍkU fu {wíkkrçkf Lkyu rMkhu Mku rLkfkn fhLkk

nkuøkk. {uhk ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík,

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU fur÷Þu {ÂøVhík ni.

366

{ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLkVh{kíku nI : “þh-y {U økihu fwVq ðkun ni rf LkMkçk Þk {ÍTnçkÞk Ãkuþu Þk [k÷ [÷Lk {U yiMkk f{ nku rf WMk fu MkkÚk ykihíkfk rLkfkn ykir÷Þkyu ÍLk (Þk’Lke ykihík fu Mkh ÃkhMíkkU) fur÷Þu çkkRMku Lktøkku ykh (Þk’Lke rÍÕ÷íkku ÁMðkE fk Mkçkçk)nku, yiMku þÏMk Mku yøkh çkkr÷økk çkíkkihu ¾wË rLkfkn fhuøkerLkfkn nkuøkk ne Lknª yøk[uo Lk ð÷e (Mkh ÃkhMík) Lku {LyrfÞk nku Lk WMk fu r¾÷kVu {hÍe nku. Þun rLkfkn WMk Mkqhík{U òRÍ nku Mkfuøkk rf ð÷e Lku Ãkuþ yÍ rLkfkn WMk økihu fwVqçk {k’Lkk {ÍTfqh fe nk÷íku {ÍTfqhk Ãkh {w¥k÷y nku fh ËeËkð ËkrLkMíkk Mkhk-níkLk çkkr÷økk fku WMk fu MkkÚk rLkfkn fhLkufe RòÍík Ëu Ëe nku, RLk {U Mku yuf þíko ¼e f{ nku íkkuçkkr÷økk fk rfÞk nwðk ðkun rLkfkn {nTÍ çkkrík÷ nkuøkkykih ð÷e fku RMk fu VM¾ ({LMkq¾) fhLku Þk RMk fk VM¾({LMkq¾e) [knLku fe õÞk nksík rf VM¾ ({LMkq¾, fuLMk÷)íkku sçk nku rf rLkfkn nku r÷Þk nku, Þun íkku rMkhu Mku nwðk neLknª.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 11, Mk. 280)

MkÂGÞË ÍkËu ykih {i{Lk ÷zfe fk fkuxo {uhusMkwðk÷ : yøkh çkkr÷øk MkÂGÞË ÍkËk yÃkLku ðkr÷Ë Mkkrnçk fe

RòÍík fu çkøkih yÃkLku ½h fe çkkr÷økk {i{Lk LkkufhkLke Mku


367

fkuxo {U ò fh rLkfkn fh ÷u íkku ?sðkçk : yøkh fkuE ykih {kLkuy þh-E Lk nku íkku rLkfkn Mknen nku

òyuøkk. {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu þheyíkrnMMkk 7 MkVnk 53 {U ni : “rfVkyík (Þk’Lke fwVq nkuLkk) rMkVo{Ëo fe òrLkçk Mku {ku’íkçkh ni ykihík yøk[uo f{ Ë-hsu fe nkuRMk fk yu’ríkçkkh Lknª. çkkÃk ËkËk fu rMkðk rfMke ykih ð÷e(Mkh ÃkhMík) Lku Lkk çkkr÷øk ÷zfu fk rLkfkn økihu fwVq Mku fh rËÞkíkku rLkfkn Mknen Lknª. ykih çkkr÷øk ¾wË yÃkLkk rLkfknfhLkk [knu íkku økihu fwVq ykihík Mku fh Mkfíkk ni rf ykihík feòrLkçk Mku RMk Mkqhík {U rfVkyík {ku’íkçkh Lknª ykih Lkkçkkr÷øk {U ËkuLkkU Mku rfVkyík fk yu’ríkçkkh ni.” (çknkhu þheyík,

rnMMkk : 7, Mk. 53) Þun {My÷k rLkfkn fu {wLyrfË nkuLku fe nËíkf íkku ËwÁMík ni. y÷çk¥kk RMk íkhn “fkuxo {uhus” fhLku Mku½hu÷q {MkkR÷ ¾zu nku òíku ykih ¾kLkËkLk fe Xef Xkf çkËLkk{enkuíke ni Þun ¼e Ãkuþu LkÍh h¾Lkk nkuøkk. r÷nkÍk rLkfkn {ktçkkÃk fe rhÍk {LËe ne Mku rfÞk òyu.

Mkwðk÷ : yøkh rfMke ÃkXkLk ÷zfe Lku hksÃkqík fki{ fu {wMkÕ{kLk ÷zfuMku çkøkih RòÍíku ð÷e rLkfkn rfÞk, õÞk rLkfkn {wLyrfËnku òyuøkk ?

sðkçk : hksÃkqík {wyÍTÍÍ fki{ ni r÷nkÍk yøkh çkkfe þhkRíku


368

fwVq Ãkkyu òíku nkU ykih Ëeøkh þhkRíku rLkfkn ÃkkE òyut íkkurLkfkn nku òyuøkk. Víkkðk h-ÍrðGÞk þheV {U ni :“rnLËwðkLke fki{kU {U [kh fki{U þheV røkLke òíke ni RLk {UAíkhe Þk’Lke Xkfwh ËqMkhu LkBçkh Ãkh ni, rnLËwMíkkLk {U yõMkhMkÕíkLkík RMke fki{ fe ni, r÷nkÍk RLnU “hksÃkqík” fníkunI. íkku rnLËe fki{kU {U RLk fk {wyÍTÍÍ nkuLkk Íkrnh ni.”(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 11, Mk. 719) nkt yøkh ÷zfe rfMke fki{fu yiMku ÷zfu Mku rçk÷k RòÍíku ð÷e rLkfkn fhu òu yÃkLku Ãkuþu(Þk’Lke hkuÍøkkh) fe rçkLkk Ãkh WVo {U {k’Þqçk Mk{Íu òíkunkU íkku yiMke Mkqhík {ut rLkfkn Lk nkuøkk yiMke ne Mkqhík Ãkh{w~íkr{÷ Víkkðk ViÍwhoMkq÷ Mku yuf Mkwðk÷ sðkçk {w÷k-nÍkfersÞu : Mkwðk÷ “rnLËk òu fki{ Mku ÃkXkLk ni ykih ÷zfk òufki{ Mku ½kt[e Þk’Lke {wÂM÷{ íku÷e ni ðkun rnLËk fu r÷Þu fwVqnku Mkfíkk ni Þk Lkne ?” sðkçk “rfVkyík fk Ëkhku {ËkhWVo Ãkh ni yøkh ðnkt fu WVo {U ÃkXkLk fe ÷zfe fk ½kt[e Þk’Lke{wÂM÷{ íku÷e Mku rLkfkn fhLkk ðkr÷ËiLk fu r÷Þu çkkRMku ykh(ÁMðkE fk Mkçkçk) nku íkku VM¾u (Þk’Lke {LMkqr¾Þu) rLkfkn fe

ÍYhík (ne) Lknª rf {ÍTnçku {w íkk rçkne(1) Ãkh ðkun rLkfkn

1. “{ÍTnçku {w íkk rçkne” Þun rVõne RÂMík÷kn ni RMk fu {k’Lkk nI : ðkun {ÍTnçkrsMk Ãkh Víkðk rËÞk òíkk ni.


369

rMkhu Mku nwðk ne Lknª. (Víkkðk ViÍwhoMkq÷, rs. 1, Mk. 705)

økihu MkÂGÞË ykih MkrGÞËn fk rLkfknMkwðk÷ : yøkh økihu MkÂGÞË ÃkXkLk ykih ykrf÷k çkkr÷økk MkÂGÞË

ÍkËe fk rLkfkn ÷zfe fu ðkr÷Ë fe rhÍk {LËe Mku nwðk íkku ?

sðkçk : MkÂGÞË ÍkËe ykih RLk fu ðkr÷Ëu {kuníkh{ fku ËqÕnu fu

ÃkXkLk nkuLku fk RÕ{ ni ykih ËkuLkkU ne Þk’Lke þnÍkËe

Mkkrnçk ykih RLk fu ðkr÷Ëu {kuníkh{ RMk rLkfkn Ãkh

hkÍe ni RMk Mkqhík {ut yiMkk rLkfkn rçk÷k þwçkk òRÍ ni.

RMk rÍBLk {U Víkkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 11 MkVnk 704 Mku

yuf “Mkwðk÷ sðkçk” {w÷k-nÍk nku. Mkwðk÷ : ÃkXkLk fu

÷zfu fk MkÂGÞË fe ÷zfe Mku rLkfkn òRÍ ni Þk Lknª ?

(Þk’Lke çkÞkLk Vh{kRÞu y@ f{kRÞu) y÷

sðkçk : MkkR÷u {wÂÍTnh (Þk’Lke Mkwðk÷ ÃkqALku ðk÷u fu çkÞkLk

Mku Íkrnh ni) rf ÷zfe sðkLk ni ykih WMk fk çkkÃk rÍLËk,

ËkuLkkU fku {k’÷q{ ni rf Þun ÃkXkLk ni ykih ËkuLkkU RMk

yõË (rLkfkn) Ãkh hkÍe nI, çkkÃk ¾wË WMk fu Mkk{kLk {U

ni, sçk Mkqhík Þun ni íkku RMk rLkfkn fu sðkÍ (Þk’Lke

òRÍ nkuLku) {U yM÷Lk (Þk’Lke rçkÕfw÷) þwçkk Lknª.

(Þk’Lke siMkk rf


370

hÆw÷ {wníkkh ðøkihk fwíkwçk {U RMk Ãkh LkMk ni)

(2) RM÷k{ {U fwVq nkuLkkMkðk÷ : fwVq nkuLku {U RM÷k{ fk ¼e yu’ríkçkkh ni RMk Mku õÞk {whkË ni ?

sðkçk : çk yu’ríkçkkhu RM÷k{ fwVq fe Mkqhík çkÞkLk fhíku nwyu

MkËÁ~þheyn, çkËÁíkhefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

{w íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e çknkhu

þheyík {U Vh{kíku ni : “òu ¾wË {wMkÕ{kLk nwðk Þk’Lke WMk

fu çkkÃk ËkËk {wMkÕ{kLk Lk Úku ðkun WMk fk fwVq Lknª rsMk fk

çkkÃk {wMkÕ{kLk nku ykih rsMk fk rMkVo çkkÃk {wMkÕ{kLk nku

(ðkun) WMk fk fwVq Lknª rsMk fk ËkËk ¼e {wMkÕ{kLk nku ykih

çkkÃk ËkËk Ëku Ãkw~ík Mku RM÷k{ nku íkku yçk ËqMkhe íkhV

yøk[uo rÍÞkËk Ãkw~íkkU Mku RM÷k{ nku fwVq ni {økh çkkÃk ËkËk

fu RM÷k{ fk yu’ríkçkkh “økihu yhçk” {U ni. y-hçke fu

r÷Þu ¾wË {wMkÕ{kLk nwðk Þk çkkÃk ËkËk Mku RM÷k{ [÷k

ykíkk nku Mkçk çkhkçkh ni.” (çknkhu þheyík, rnMMk : 7, Mk. 54)

{wMkÕ{kLk ÷zfe fk Lkki {wÂM÷{ Mku rLkfknMkwðk÷ : fkrVh ÷zfu ykih {wMkÕ{kLk ÷zfe {U yøkh R~f nku ykih

÷zfk {wMkÕ{kLk nku òyu rVh ËkuLkkU fkuxo {U ò fh ykÃkMk

{U þkËe fh ÷U íkku þhyLk õÞk nwõ{ ni ?


371

sðkçk : {wMkÕ{kLk nku òLkk {hnçkk ! {økh þkËe fu r÷Þu Þnkt ¼erfVkyík (Þk’Lke fwVq nkuLkk) ÍYhe ni r÷nkÍk {ÍTfqhkMkqhík {U yøkh ÷zfe ð÷e fe RòÍík fu rçkøkih Lkki {wÂM÷{Mku rLkfkn fhuøke íkku rLkfkn ne Lknª nkuøkk. Þun nwõ{ WMkMkqhík {U ni sçk rf ÷zfe Lkki {wÂM÷{ Lk nku çkÂÕf {wMkÕ{kLkfu ½h ÃkiËk nwE nku.

(3) Ãkuþu (fk{ ÄLËu) {U fwVq nkuLkkMkwðk÷ : Ãkuþu (Þk’Lke profession) {U fwVq nkuLku Mku õÞk {whkË ni ?sðkçk : Ãkuþu {U fwVq nkuLku Mku {whkË Þun ni rf ÷zfk yiMku Ãkuþu (Þk’Lke

hkuÍøkkh) Mku ðkçkMíkk Lk nku rsMk fku WVo {U nfeh Mk{Íkòíkk nku ykih WMk rçkLkk Ãkh ÷zfe fu ykir÷Þk ykh (Þk’LkerÍÕ÷ík) {nMkqMk fhíku nkut. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefnnÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷eyk’Í{e {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqykçknkhu þheyík rnMMkk 7 MkVnk 55 Ãkh Vh{kíku nI : rsLk÷kuøkkU fu Ãkuþu (fk{ ÄLËu) Í÷e÷ Mk{Íu òíku nkU ðkun yåAuÃkuþu (fk{ ÄLËu) ðk÷kU fu fwVq Lknª, {-Mk÷Lk sqíkk çkLkkLkuðk÷u (Þk’Lke {ku[e), [{zk ÃkfkLku ðk÷u (Þk’Lke [{kh),MkkEMk (Þk’Lke ½kuzkU fe Ëu¾¼k÷ fhLku ðk÷u ykih) [hðknu

Þun WLk fu fwVq Lkne òu fÃkzk çku[íku, Rºk Vhkuþe fhíku,


372

ríkòhík fhíku nI ykih yøkh ¾qË sqíkk Lk çkLkkíkk nku çkÂÕf

fkh¾kLku Ëkh ni rf WMk fu Þnkt ÷kuøk Lkkufh ni. (ykih ðkune

Lkkufh) Þun fk{ fhíku nI Þk ËwfkLkËkh ni rf çkLku nwyu sqíku ÷uíkk

ykih çku[íkk ni íkku íkkrsh ðøkihk fk fwVq ni. Þqtnª ykih fk{kU {U.

íkkrsh fe ÷zfe fk fwVq ni Þk Lknª ?Mkwðk÷ : òu nßò{ Þk {ku[e ni ðkun “íkkrsh” fe ÷zfe fk fwVq ni

Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª ni.

nßò{ ykih {ku[e fk ykÃkMk {U fwVq nkuLkkMkwðk÷ : nßò{ fe ÷zfe ykih {ku[e fk ÷zfk yuf ËqMkhu fu fwVq nI

Þk Lknª ?

sðkçk : rsLk ÃkuþkU (fk{ ÄLËkU) fku nfeh Mk{Ík òíkk ni WLk Mku

ðkçkMíkk y^hkË yuf ËqMkhu fu fwVq nkuíku ni r÷nkÍk nßò{

fe ÷zfe ykih {ku[e fk ÷zfk yuf ËqMkhu fu fwVq nI.

({k¾qÍ yÍ hÆw÷ {wníkkh, rs. 4, Mk. 203)

Mkwðk÷ : íkkrsh fe ÷zfe Lku hn{kLke Þk’Lke fwBnkh fu ÷zfu Mku rçk÷k

RòÍíku ð÷e rLkfkn rfÞk ÷urfLk ÷zfu fu ðkr÷Ë yçk

yÃkLkk Ãkuþk Þk’Lke r{èe fu çkhíkLk ðøkihk çkLkkLkk Akuz

fh ríkòhík Mku ðkçkMíkk ni ykih yÃkLkk ykçkkE Ãkuþk Akuz


373

[wfu nI õÞk RMk Mkqhík {U rLkfkn ËwÁMík ni ?

sðkçk : yøkh íkku yiMkk ni rf rfMke søkn hn{kLke fki{ Þk’Lke

fwBnkh Mku ðkçkMíkk y^hkË yMkoyu ËhkÍ Mku r{èe fu çkhíkLk

çkLkkLku Akuz [wfu nI ykih ríkòhík Þk rfMke ykih {wyÍTÍÍ

Ãkuþu Mku ðkçkMíkk nku [wfu nkU. ykih yçk ÷kuøkkU fu rË÷kU {U

Þun {wyÍTÍÍ Mk{Íu òíku nkut íkku rLkfkn ËwÁMík ni ðhLkk

Lkne. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík,


Vh{kíku nI : “sq÷knu, Äkuçke, LkkE ykih {ku[e fe ykh

(yiçk ð ¾k{e) RÕ{ fe ðsn Mku ¾í{ Lknª nkuíke, nkt

sçk Þun ÷kuøk fËe{ (Þk’Lke yMkoyu ËhkÍ) Mku Þun fk{

Akuz [wfu nkU ykih ÷kuøk {wyÍTÍÍ yLËkÍ {U RLk Mku {kLkqMk

nku [wfu nkU ykih ÷kuøkkU fu rË÷kU {U RLk fk ðfkh ykih yk{

rLkøkknkU {U RLk fe ðõyík (RÍTÍík) fkR{ nku [wfe nku

rf yçk çkzu ÷kuøkkut fe ÷zrfÞkU fu r÷Þu ykh (Þk’Lke ÁMðkE

fk Mkçkçk) Lknª hnu íkku ykih çkkík ni.”

(Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò,rs. 11, Mk. 715)

(4) rËÞkLkík {U fwVq nkuLkkMkwðk÷ : rËÞkLkík {ut fwVq nkuLku Mku õÞk {whkË ni ?


374

sðkçk : rËÞkLkík Mku {whkË íkõðk, {fkrh{u yÏ÷kf (Þk’Lke yÏ÷kfe¾qrçkÞkt) ykih ËwÁMík yfkRË {U n{ ÃkÕ÷k nkuLkk ni.

Mkwðk÷ : VkrMkf çkkÃk fe Mkkr÷nk (Þk’Lke Lkuf ÃkhnuÍ økkh) ÷zfe rçk÷kRÍTLku ð÷e VkrMkf Mku rLkfkn fh ÷u íkku rLkfkn nkuøkk Þk Lknª ?

sðkçk : yiMkk rLkfkn nku òyuøkk. (hÆw÷ {wníkkh, rs. 4, Mk. 202)

VkrMkf ykih rçkLíku {w¥kfeMkwðk÷ : yuf Lkki sðkLk þhkçk Ãkeíkk ni ykih WMk fk Þun y{÷

÷kuøkkU {U {k’YV ni Þun þhkçke ÷zfk, {w¥kfe, ÃkhnuÍ økkhçkkÃk fe çkuxe fk fwVq ni Þk Lkne t?

sðkçk : fwVq Lknª. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k{k i÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhuþheyík rnMMkk 7 MkVnk 54 Ãkh Vh{kíku nI : VkrMkf þÏMk{w¥kfe (Þk’Lke ÃkhnuÍ økkh) fe ÷zfe fk fwVq Lknª yøk[uoðkun ÷zfe ¾wË {w¥krfGÞk (Þk’Lke ÃkhnuÍ økkh) Lk nku.(Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 4, Mk. 201, ðøkihk) ykih Íkrnh ni rf rVMfuyu’ríkfkËe (yfkRË fe ¾hkçke) rVMfu y-{÷e (yk’{k÷fe ¾hkçke) Mku çk Ë-h-snk (Þk’Lke fE Ë-hsu) çkËíkh,

r÷nkÍk MkwLLke ykihík fk fwVq ðkun çkË {ÍTnçk Lknª nku

Mkfíkk rsMk fe çkË {ÍTnçke nÆu fw£ fku Lk Ãknwt[e nku ykih


375

òu çkË {ÍTnçk yiMku nI rf WLk fe çkË {ÍTnçke fw£ fku

Ãknwt[e nku (Þk’Lke {whíkË nku [wfu nkU), WLk Mku íkku rLkfkn

ne Lknª nku Mkfíkk rf ðkun {wMkÕ{kLk ne Lknª, fwVq nkuLkk

íkku çkze (Ëqh fe) çkkík ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 7, Mk. 54)

(5) {k÷ {U rfVkyík (Þk’Lke fwVq nkuLkk)Mkwðk÷ : {k÷ {U fwVq nkuLku Mku õÞk {whkË ni ?

sðkçk : {k÷ {U rfVkyík (Þk’Lke fwVq nkuLku) fu Þun {k’Lkk ni rf {Ëo

fu ÃkkMk RíkLkk {k÷ nku rf {nhu {wyßs÷ (Þk’Lke LkõË

{nh) ykih Lk-Vfk (Þk’Lke hkuxe fÃkzu ðøkihk) ËuLku Ãkh fkrËh

nku, yøkh Ãkuþk (ÄLËk) Lk fhíkk nku íkku yuf {kn fk Lk-Vfk

ËuLku Ãkh fkrËh nku, ðhLkk hkuÍ fe {ÍËqhe RíkLke nku rf

ykihík fu hkuÍ fu ÍYhe {MkkrhV (Þk’Lke yÏhkòík) hkuÍ Ëu

Mkfu. RMk fe ÍYhík Lknª rf {k÷ {U Þun WMk fu çkhkçkh nku.


fwVq Mku {w-íkyÂÕ÷f {w-íkVhofkíkMkwðk÷ : õÞk Lkk çkkr÷øk ykih Lkk çkkr÷økk fu rLkfkn fu r÷Þu ¼e fwVq

fe nksík hníke ni ?

sðkçk : Lkk çkkr÷øk ÷zfk Þk ÷zfe ¾wË Eòçk ð fçkq÷ fe

ynr÷GÞík Lknª h¾íku RLk fu rLkfkn fu r÷Þu ð÷e ne


376

Eòçk ð fçkq÷ fhíkk ni r÷nkÍk Lkk çkkr÷øk fk rLkfkn íkkuð÷e fu çkøkih nku ne Lknª Mkfíkk y÷çk¥kk çkk’Í MkqhíkkU {UÞnkt ¼e ÷zfu fk fwVq nkuLkk rLkfkn fu r÷Þu þíko ni. {-Mk÷Lkyuf Mkqhík Þun ni rf Lkk çkkr÷øk ÷zfe fk rLkfkn sçk çkkÃkËkËk fe økih {kisqËøke {U fkiE ykih ðr÷Þu yçyË (Þk’LkeËqh fk ð÷e) fhu íkku fwVq fk nkuLkk ne ÍYhe ni. RMke íkhnLkk çkkr÷øk fk rLkfkn çkkÃk rMkVo yuf ne {íkoçkk økihu fwVq {Ufh Mkfíkk ni RMk yuf fk rLkfkn fh ËuLku fu çkk’Ë yçkyÃkLke rfMke ykih çkuxe fk rLkfkn ¼e økihu fwVq {U fhu íkkuRMk fk WMku RÂÏíkÞkh Lknª. [wLkkL[u Lkk çkkr÷økk fu rLkfknfu {w-íkyÂÕ÷f {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷uMk wLLkík, {k i÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Víkkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 11 MkVnk 717 ÃkhVh{kíku nI : ykihík yøkh Lkk çkkr÷økk ni ykih WMk fkrLkfkn çkkÃk ËkËk fu rMkðk fkuE ð÷e yøk[uo nfefe ¼kEÞk [[k Þk {kt yiMku þÏMk Mku fh Ëu (òu rf Lkk çkkr÷økk÷zfe Mku f{íkh nku) íkku ðkun ¼e çkkrík÷ ð {hËqË nkuøkkykih çkkÃk ËkËk ¼e yuf ne çkkh (Lkk çkkr÷økk fk) yiMkk

rLkfkn fh Mkfíku nI (rsMk {U ÷zfk, ÷zfe Mku f{íkh nku)

Ëkuçkkhk yøkh rfMke ËwÏíkh fk rLkfkn yiMku (f{íkh) þÏMk


377

Mku fhUøku íkku WLk fk rfÞk nwðk (rLkfkn) ¼e çkkrík÷ nkuøkk.

Mkwðk÷ : ÷zfe Lku yuf þÏMk fu MkkÚk rçk÷k RòÍíku ykir÷Þk rLkfkn

rfÞk. ðõíku rLkfkn ðkun ÷zfe fk fwVq Úkk ÷urfLk çkk’Ë {U

çkË [÷Lk nku økÞk ykih Mkhu yk{ þhkçkU ÃkeLku ÷økk ! õÞk

RMk RõËk{ Mku rLkfkn Ãkh fkuE yMkh Ãkzuøkk ?

sðkçk : rMkVo ðõíku rLkfkn fwVq fk yu’ríkçkkh rfÞk òíkk ni ÃkqAe økE

Mkqhík {U ÷zfk sçk ðõíku rLkfkn ÷zfe fk fwVq Úkk íkku rLkfkn

{wLyrfË nku økÞk ykih çkk’Ë {U ÷zfu fu çkË [÷Lk nkuLku Mku

rLkfkn fu RLRfkË Ãkh fkuE Vfo Lknª Ãkzuøkk. Víkkðk h-ÍrðGÞk

{U ni : “rfVkyík fk yu’ríkçkkh RÂçíkËkyu rLkfkn fu ðõík

ni yøkh WMk ðõík fwVq nku rVh rfVkyík òíke hnu íkku WMk fk

r÷nkÍ Lk nkuøkk.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 11, Mk. 704)

Mkwðk÷ : ÍiË Lku çk¢ fku nh íkhn Mku Rí{eLkkLk rË÷kÞk rf ðkun çk¢ fk

fwVq ni WMk fe çkkíkkU fk yu’rík{kË fhíku nwyu ykih ÍiË fku

yÃkLkk fwVq òLkíku nwyu çk¢ Lku yÃkLke Lkk çkkr÷økk ÷zfe

rnLËk fk rLkfkn ÍiË fu MkkÚk fh rËÞk rLkfkn fu fwA rËLk

çkk’Ë {k’÷q{ nwðk rf ÍiË fwVq Lknª. RMk Mkqhík {U rLkfkn nku

økÞk Þk Lknª ?

sðkçk : sçk ykir÷Þk Lku rfMke Mku ÷zfe fk rLkfkn çkþíkuo rfVkyík


378

rfÞk Þk’Lke RMk þíko fu MkkÚk rf íkw{ ÷zfe fu fwVq nku çkk’Ë{U ÷zfk fwVq Lk rLkf÷k íkku {ÍTnçku {w^íkk rçkn {U yiMkkrLkfkn {wLyrfË ne Lk nwðk.

({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 11, Mk. 725, 728)

Mkwðk÷ : yøkh fkuE çkkr÷økk ÷zfe yÍ ¾wË rçk÷k RòÍíku ykir÷ÞkyÃkLkk rLkfkn rfMke yiMku þÏMk Mku fhu rsMk Lku øk÷ík çkÞkLkeykih Äkufk Ëune Mku fk{ ÷uíku nwyu yÃkLku ykÃk fku WMk ÷zfe fkfwVq çkíkkÞk {-Mk÷Lk ÷zfe MkÂGÞËn Úke ÷zfu Lku ðõíku rLkfknyÃkLkk MkÂGÞË nkuLkk Íkrnh rfÞk ÷urfLk çkk’Ëu rLkfkn nfefík¾w÷ fh Mkk{Lku ykE rf ðkun þÏMk MkÂGÞË Lknª çkÂÕf þi¾rçkhkËhe Mku ni yiMke Mkqhík {ut rLkfkn ËwÁMík nwðk Þk Lknª ?

sðkçk : yøkh Mkqhík ðkfuE Þune Úke rf çkkr÷økk ÷zfe Lku ykir÷Þkfe RòÍík fu çkøkih rsMk Mku rLkfkn rfÞk WMk Lku Íqx çkku÷fh yÃkLkk fwVq nkuLkk Íkrnh rfÞk çkk’Ëu rLkfkn WMk fkøkihu fwVq nkuLkk Mkkrçkík nwðk íkku þhyLk yiMkk rLkfkn{wLyrfË ne Lknª nwðk çkÂÕf Þun rLkfkn çkkrík÷ ni.

({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 11, Mk. 702, 703)

ËqMkhu fku çkkÃk çkLkk ÷uLkkÞkË hnu ! yÃkLku nfefe çkkÃk fku Akuz fh rfMke ËqMkhu fku

yÃkLkk çkkÃk çkíkkLkk Þk yÃkLku ¾kLkËkLk ð LkMkçk fku Akuz


379

fh rfMke ËqMkhu ¾kLkËkLk Mku yÃkLkk ™Mkçk òuzLkk nhk{ykih sLLkík Mku {nY{ fh fu ËkuÍ¾ {u t÷u òLku ðk÷k fk{ni. RMk çkkhu {U çkze MkÏík ðEËU nËeMkkU {U ykE nI [wLkkL[uËku snkt fu MkwÕíkkLk, Mkhðhu ÍeþkLk, {nçkqçku hn{kLk

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : òuyÃkLku çkkÃk fu økih fku yÃkLkk çkkÃk çkLkkLku fk Ëk’ðk fhu nk÷ktrf ðkun òLkíkk ni rf ðkun WMk fk çkkÃk Lknª ni íkku WMk ÃkhsLLkík nhk{ ni. (çkw¾khe, rs. 4, Mk. 326, nËeMk : 6766)

þkËe fkzo {U çkkÃk fk Lkk{ øk÷ík zk÷Lkk{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Þnkt ðkun ÷kuøk Rçkúík nkrMk÷ fhUòu ÷u Ãkk÷f çkå[u fk rË÷ h¾Lku fu r÷Þu WMk Ãkh yÃkLku ykÃkfku nfefe çkkÃk Íkrnh fhíku nI ykih ðkun ¼e çku[khk W{ú¼h WMke fku yÃkLkk nfefe çkkÃk Mk{Ííkk ni, yÃkLku Mkå[uçkkÃk fku EMkk÷u Mkðkçk ykih WMk fu r÷Þu Ëwyk fhLku íkf Mku{nY{ hníkk ni. ÞkË hr¾Þu ! ÍYhe ËMíkkðuÍkík, þLkkÏíkefkzo, ÃkkMkÃkkuxo ykih þkËe fkzo ðøkihk {U ¼e nfefe çkkÃk fesøkn {wtn çkku÷u çkkÃk fk Lkk{ r÷¾ðkLkk nhk{ ykih snLLk{{U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. ík÷kf þwËk Þk çkuðk ykihíkU ¼e

yÃkLku yøk÷u ½h fu çkå[kU fku WLk fu nfefe çkkÃk fu {w-íkyÂÕ÷f

ytÄuhu {U h¾ fh ykr¾hík fe çkhçkkËe fk Mkk{kLk Lk fhU.


380

yk{ çkku÷[k÷ {U rfMke fku yççkk òLk fn ËuLkU {U nhs Lknªsçk rf Mkçk fku {k’÷q{ nku rf Þnkt “rsM{kLke rh~íkk” {whkËLknª. nkt yøkh yiMku “yççkk òLk” fku ¼e rfMke Lku Mkøkk çkkÃkÍkrnh rfÞk íkku økwLknøkkh ð yÍkçku Lkkh fk nfËkh ni. þi¾w÷nËeMk nÍhíku {ki÷kLkk yçËw÷ {wMíkVk yk’Í{eVh{kíku nI : yks f÷ çku þw{kh ÷kuøk yÃkLku ykÃk fku rMkÆefe ðVkYfe ð WM{kLke ð MkÂGÞË fnLku ÷øku nI ! WLnU Mkku[Lkk [krnÞurf ðkun ÷kuøk yiMkk fh fu rfíkLku çkzu økwLkkn fu Ë÷Ë÷ {U VtMku nwyunI. ¾wËk ðLËu fhe{ WLk ÷kuøkku t fku rMkhkíku {wMíkfe{ Ãkh[÷Lku fe íkkiVef yíkk Vh{kyu ykih RMk nhk{ ð snLLk{efk{ Mku WLk ÷kuøkkut fku íkkiçkk fe íkkiVef yíkk Vh{kyuu. (yk{eLk)

(snLLk{ fu ¾íkhkík, rs. 182, {w÷Ï¾MkLk)

Mkwðk÷ : {ÍTnçke ykË{e Þk ÷zfu fku ÷zfe ËuLkk n{khu {wykþhu {UWVoLk ykh Mk{Ík òíkk ni ykih yuMku rLkfkn fu{w-íkyÂÕ÷f fnk òíkk ni rf Vw÷kt fe ÷zfe fku rfMke Lku Lknªr÷Þk íkku {ki÷ðe fu ¾kíku {U zk÷ Ëe ! yiMke Mkku[ h¾Lkk fiMkkni ykih õÞk RMk ykh fk fwVq {U yu’ríkçkkh rfÞk òyuøkk ?

sðkçk : òu Mkku[ fwhykLkku nËeMk Mku xfhkíke nku ðkun MkhkMkh çkkrík÷nkuíke ni ykih yiMke Mkku[ fe nhrøkÍ rhykÞík Lknª fe òMkfíke. þheyíku {wíknTnhk Lku íkku Mkku[ ne Þun Ëe ni rfrLkfkn fhíku ðõík {ÍTnçk ykih ËeLk fku íkhSn Ëku [wLkkL[u

381

hMkq÷ u yfh{ Lku RþkoË Vh{kÞk : “ykihíkMku rLkfkn [kh çkkíkkU fe ðsn Mku rfÞk òíkk ni. (Þk’LkerLkfkn {U RLk fk r÷nkÍ nkuíkk ni) (1) {k÷ ð (2) nMkçk ð(3) s{k÷ ð (4) ËeLk. ykih íkq ËeLk ðk÷e fku íkhSn Ëu.”

(Mknenw÷ çkw¾khe, rs. 3, Mk. 429, nËeMk : 5090)

{ÍTfqhk nËeMk økkuÞk ÷zfe fu RÂLík¾kçk fu yu’ríkçkkh Mku ni÷urfLk þheyík fu {õMkqË ykih yÕ÷kn fu {nçkqçk

fe ÃkMkLË ykih ¾wþLkqËe fe ¼e ¾çkhËuíke ni rf ËeLkËkhe fku íkhSn Ëe òyu r÷nkÍk ÷zfu fuRÂLík¾kçk {U sçk fwVq fe Ëeøkh þhkRík Ãkqhe nkU íkku {ÍTnçke÷zfu ne fku íkhSn Ëe òyu ykih Mkwðk÷ {U Ëso Mkku[ fkunhrøkÍ Lk yÃkLkkÞk òyu. rVMfku Vwsqh ðk÷kU {U rh~íkkfhLku ðk÷u ËwLÞkðe íkkih Ãkh yÃkLku Vu’÷ fku rfíkLkk neyåAk Mk{Ííku nkU ÷urfLk RMk {U ykr¾hík fk LkwõMkkLk neLkwõMkkLk ni. yuf Mknkçke Vh{kíku nI : “rsMkLku yÃkLke ÷zfe þhkçke fu rLkfkn {U Ëe økkuÞk WMk LkuyÃkLke ÷zfe fku rÍLkk {U ÍkUf rËÞk.” õÞqt rf þhkçkesçk Lkþu {U nkuíkk ni íkku fE Ë^yk ík÷kf ðkfuy nkuLku

ðk÷e çkkíkU fhíkk ni Þqt WMk Ãkh çkeðe nhk{ nku òíke ni

sçk rf WMku Ãkíkk ne Lknª nkuíkk. (íkBçkenw÷ økkrV÷eLk, Mk. 81)



382

Mkwðk÷ : RM÷k{ Lku íkku Þun ËMko rËÞk ni rf økkuhu fku fk÷u ykih fk÷u

fku økkuhu Ãkh VÍe÷ík nkrMk÷ Lknª rVh fwVq fu {wyk-{÷u {U

Íkík ykih rçkhkËhe fk RíkLkk õÞqt r÷nkÍ rfÞk òíkk ni ?

sðkçk : RM÷k{ Lku òu Þun fnk ni rf økkuhu fku fk÷u ykih fk÷u fku

økkuhu Ãkh VÍe÷ík Lknª RMk Mku {whkË Þun ni rf ík{k{

{wM÷{kLkkU fe RÍTÍík ykçkY òLk {k÷ fe rnVkÍík rçkøkih

rfMke Vfo fu fe òyu ykih yunríkhk{ ykih RÍTÍík {U

rfMke fku ½rxÞk Lk Mk{Ík òyu Þqtne yÕ÷kn ykih WMk fu

hMkq÷ fu òu ynfk{ nI WMk Ãkh y{÷ fhLku {U ¼e ík{k{

çkhkçkh nI økkuhu fku fk÷u ykih fk÷u fku økkuhu Ãkh fkuE VÍe÷ík

Lknª. RMk çkkík fe ¼e økwLòRþ Lknª rf økheçk sw{o fhu

íkku WMku MkÍk r{÷u ykih y{eh sw{o fhu íkku WMku Akuz rËÞk

òyu íkku Mkwðk÷ {U RM÷k{ fu rsMk VÕMkVu fk rÍ¢ nwðk

ðkun rçkÕfw÷ nf ni ÷urfLk WMk fe {whkË õÞk ni Þun rÍ¢

fh Ëe økE. yçk hnk {wyk-{÷k fwVq {U Íkík, rçkhkËhe

ykih Ãkuþk ÄLËk ðøkihk Ëu¾Lku fk. yÔð÷ íkku Þun rf RMk

fk yu’ríkçkkh fhLku fk nwõ{ ¼e RM÷k{ ne Lku rËÞk ni

hMk q÷ u Ãkkf, Mkkrnçk u ÷k i÷kf, MkGÞknu y^÷kf

Lku RþkoË Vh{kÞk : “yÃkLke ÷zrfÞkU


fk rLkfkn Lk fhku {økh rMkVo fwVq {U.”

(yMMkw-LkLkw÷ fwçkúk r÷÷ çkinfe, rs. 7, Mk. 215, nËeMk : 13760)

ríkh{eÍe þheV {U y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu

fkyuLkkík yr÷GÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk Mku

{hðe ni rf íkksËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn, MkwÕíkkLku {¬yu

{wfho{k Lku RþkoË Vh{kÞk : yi y÷e

( ) íkeLk [eÍkU {U íkk¾eh Lk fhku (1) Lk{kÍ

fk sçk ðõík yk òyu (2) sLkkÍk sçk {kisqË nku. (3)

çku þkunh ðk÷e fu rLkfkn {U sçk fwVq r{÷ òyu. (ríkhr{Íe,

rs. 2, Mk. 339, nËeMk : 1077) ËqMkhe çkkík Þun ni rf [qtrf

þkËe yuf rÍLËøke ¼h hnLku ðk÷u çktÄLk fk Lkk{ ni rsMk

{U ÍunTLke n{ yknLøke ykih r{Íks fu r{÷Lku fk yu’ríkçkkh

ykih r÷nkÍ fhLkk yuf ÍYhe [eÍ ni. rfMke ¼e òuzu fe

fkBÞkçk rÍLËøke fu r÷Þu rMkVo Þune Lknª rf WLk ËkuLkkU fu

Ëhr{ÞkLk Rr¥kVkf ykih n{ yknLøke nkuLkk ÍYhe ni

çkÂÕf ËkuLkkU íkhV fu ¾kLkËkLkkU {U ¼e n{ yknLøke nkuLkk

ÍYhe ni. ykih fwVq fk yu’ríkçkkh RMk {õMkqË fu nwMkq÷ {U

{wykrðLk ð {ËËøkkh nkuíkk ni. RMke rçkLkk Ãkh RMk fe

rhykÞík fhLku fk nwõ{ ni.

383


384

íkeMkhe çkkík Þun ni rf fwVq fk yu’ríkçkkh Ëh nfefík n¬u

ykir÷Þk fe rçkLkk Ãkh ni Þk’Lke çkkÃk ËkËk ðøkihk [qtrf Mkh

ÃkhMík nkuíku ni. fwVq fe rhykÞík Lk rfÞu òLku Ãkh ÷kuøkkU fu

íkk’Lk ð ík~Lkey fk Þune ÷kuøk nËV çkLkíku nI ykih RLnU

rsMk ykh (ÁMðkE) fk Mkk{Lkk fhLkk Ãkzíkk ni ðkun rfMke Mku

ÃkkuþeËk Lknª. RMk rçkLkk Ãkh RLk fku ykh (rÍÕ÷ík) Mku

çk[kLku fu r÷Þu ¾wË RLnU fwVq fk yu’ríkçkkh fhLku fk nwõ{

rËÞk økÞk. ykih yøkh ÷zfe WLk fe RòÍík fu çkøkih fnª

ykih økih fwVq {U rLkfkn fh ÷uíke ni íkku n¬u ykir÷Þk fe

rhykÞík Lk nkuLku fe rçkLkk Ãkh rLkfkn fu {wLyrfË Lk nkuLku

fk nwõ{ rËÞk økÞk.

r{Þkt çkeðe fk yuf ËqMkhu Ãkh þf fhLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : r{Þkt çkeðe fk þf fe ðsn Mku yuf ËqMkhu Ãkh çkËfkhe fe

íkkun{ík h¾Lkk fiMkk ?

sðkçk : fçkehk økwLkkn, nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{

ni. yksf÷ Þun {wMkeçkík yk{ ni. çkk’Í ÷kuøk þwfqf ð

þwçkwnkík {U Ãkz fh çkË økw{kLke ykih çkkuníkkLk íkhkþe fh fu

yÃkLkk ykçkkË ½h yÃkLku ne nkÚkkU çkhçkkË fh çkiXíku nI.

þf fe rçkLkk Ãkh f¼e r{Þkt yÃkLke çkeðe fku ÍkrLkÞkt


385

fníkk ykih f¼e çkeðe yÃkLku þkunh fku økih ykihík fu MkkÚk

{LMkqçk Mk{Ííke ni, ËkuLkkU {nTÍ þf fe ðsn Mku yuf ËqMkhu

fu Mkh íkkun{ík Ähíku, W÷Ííku ykih yÃkLku ¾kLkËkLk Ãkh ðkun

çkË Lkw{k Äççkk ÷økk çkiXíku nI rf Mkkík Mk{wLËh fk ÃkkLke ¼e

çkËLkk{e fu RMk Ëkøk fku Lk Äku Ãkkyu ! yiMku ÷kuøkkU fku yÕ÷kn

Mku zhLkk [krnÞu. nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk

Mku {hðe ni, yÕ÷kn fu ÃÞkhu nçkeçk, nçkeçku ÷çkeçk

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni :

Þk’Lke rfMke Ãkkf

Ëk{Lk ykihík Ãkh rÍLkk fe íkkun{ík ÷økkLkk Mkku Mkk÷ fe LkurfÞkU

fku çkhçkkË fhíkk ni. (y÷ {ku’s{w÷ fçkeh r÷¥k-çkhkLke, rs. 3, Mk.

168, nËeMk : 3023) RMk nËeMku Ãkkf Mku WLk þkunhkU fku Rçkúík

nkrMk÷ fhLke [krnÞu òu rMkVo þf fe rçkLkk Ãkh yÃkLke ÃkkhMkk

çkerðÞkU Ãkh íkkunT{íku rÍLkk çkktÄ çkiXíku nI. LkeÍ ðkun ykihíkU

¼e Rçkúík nkrMk÷ fhU òu yÃkLku þkunhkU fu çkkhu {U íkhn íkhn fe

çkkíkU fhíke nI n¥kk rf WLk Ãkh rÍLkkfkhe fk RÕÍk{ Ähíke nI

ykih nh íkhV RMk íkhn fníke rVhíke nI, ½h Ãkh íkku ðõík Ëuíkk

Lknª, çkMk yÃkLke “h¾kW” fu ÃkkMk Ãkzk hníkk ni, Mkkhu ÃkiMku WMke

fku Ëu ykíkk ni, WMk fu MkkÚk “fk÷k {wtn” fhíkk ni. ðøkihk


386

fh ÷u íkkiçkk hçk fe hn{ík ni çkze

fçkú {U ðhLkk MkÍk nkuøke fze

rfMke fku hLze fnLkk fiMkk ?Mkwðk÷ : yks f÷ çkk’Í ykihíkU økwMMku {U yk fh yuf ËqMkhe fku

“hLze” fe økk÷e Ëuíke nI, RMk fk õÞk ðçkk÷ ni ?

sðkçk : Þun çkkík MkÏík rË÷ Ëw¾kLku ðk÷e çknwík ne çkze ykih çkwhe

økk÷e ni, ykih ËkuÍ¾ {U ÷u òLku ðk÷e ni.

økk÷e fe ËwLÞðe MkÍkòu ÷kuøk çkkík çkkík Ãkh økLËe økkr÷Þkt rLkfk÷Lku fu ykËe nI

ðkun Þun Lk Mk{ÍU rf WLk fe fkuE Ãkfz ne Lknª. ({whÔðò

nh økk÷e r÷¾Lkk {wÂBfLk Lknª Ëku r{Mkk÷U yÍo fhíkk nqt)

{-Mk÷Lk yøkh rfMke fku ð-÷ËwÂÍTÍLkk Þk rÍLkk fe yki÷kË

fnk Þk rfMke Ãkkf Ëk{Lk ykihík fku ÍkrLkÞk fn rËÞk

(siMkk rf ykihíkU W{q{Lk yuf ËqMkhe fku økwMMku {U yk fh fn

rËÞk fhíke nI) Þun Mkçk íkkunT{íkU ykih nhk{ ð økwLkknu

fçkehk nI. Þnkt Þun Ë÷e÷ Lknª [÷uøke rf “{I Lku íkku Þqt

ne fn rËÞk {uhe rLkGÞík Lknª Úke” ÞkË hr¾Þu ! RMk {U

ykr¾hík fk yÍkçk íkku ni ne, ËwLÞk {U ¼e çkk’Í MkqhíkkU

{U RMk fe MkÏík MkÍkyut nI. {-Mk÷Lk rfMke {Ëo Þk ykihík Lku


387

rfMke Ãkkf Ëk{Lk {Ëo fku rÍLkkfkh Þk ykihík fku ÍkrLkÞk fn

rËÞk íkku RM÷k{e yËk÷ík {U {wfÆ{k ËkRh nku òLku fe Mkqhík

{ut yøkh [kh [~{ ËeË økðkn Ãkuþ Lk fh Mkfk íkku ¾wË WMk

íkkun{ík ÷økkLku ðk÷u fku 80 fkuzu ÷økkyu òyutøku. ykih yiMke

íkkun{ík ÷økkLku ðk÷u fe ykRLËk rfMke {wyk-{÷u {U f¼e ¼e

økðkne fçkq÷ Lk nkuøke. (Þun ynfk{ {wnMkLk Þk {wnTMkLkk Þk’Lke

{wMkÕ{kLk {Ëo ð ykihík ykÍkË, ykrf÷, çkkr÷øk Ãkkf Ëk{Lk fku RÕÍk{

÷økkLku fu ni) rÍLkk fe íkkun{ík fku “fÍV” ykih íkkun{ík

÷økkLku ðk÷u fku “fkrÍV” ykih RM÷k{e yËk÷ík Mku r{÷Lku

ðk÷e RMk MkÍk fku “nÆu fÍV” fníku nI. çknh nk÷ rÍLkk

fk RÕÍk{ ÷økkLku ðk÷u {Ëo Þk ykihík fku rMkVo Ëku ne [eÍU

MkÍk Mku çk[k Mkfíke nI. (1) rsMk Ãkh RÕÍk{ ÷økk ni

ðkun yÃkLku sw{o fk Rõhkh fh ÷u (2) Þk rVh íkkun{ík

h¾Lku ðk÷k [kh yiMku økðkn nkrf{u RM÷k{ fu Y çkY Ãkuþ

fhu rsLnkU Lku yÃkLke ykt¾kU Mku {Ëo ð ykihík fku rÍLkk fhíku

Ëu¾k nku ykih Þun Ëu¾Lkk RíkLkk ykMkkLk fnkt ni ykih RMk

fk Mkwçkqík Vhkn{ fhLkk RMk MkU ¼e {wÂ~f÷ íkh. r÷nkÍk

Mk÷k{íke fk hkMíkk Þune ni rf yøkh rfMke fku rfMke fe

rÍLkkfkhe fk {k’÷q{ nku ¼e òyu íkçk ¼e ÃkËuo ne {U


388

hnLku Ëu íkkrf økLËøke snkt ni ðnª Ãkze hnu. ðhLkk çkku÷

ÃkzLku fe Mkqhík {ut yøkh [kh [~{ ËeË økðkn Ãkuþ Lk fh

Mkfk íkku “{õÍqV” (Þk’Lke rsMk Ãkh rÍLkk fe íkkun{ík

÷øke WMk) fu {wíkk-÷çku Ãkh yÃkLke ÃkeX Ãkh 80 fkuzu ¾kLku

fu r÷Þu íkGÞkh hnu. çknkhu þheyík {U nI : rfMke yVeVk

(Þk’Lke Ãkkf Ëk{Lk) ykihík fku hLze fnk íkku Þun fÍV ni

ykih “nË”fk {wMíkrnf ni rf Þun ÷^Í WLnª fu r÷Þu ni

rsLnkU Lku rÍLkk fku Ãkuþk fh r÷Þk ni.

(çknkhu þheyík rnMMkk : 9, Mk. 116)

þf fe rçkLkk Ãkh RÕÍk{ {ík ÷økkRÞuÍhk yLËkÍk íkku ÷økkRÞu rf þheyíku {wíknTnhk fku {wMkÕ{kLk

{Ëo ð ykihík fe RÍTÍík ð ykçkY rfMk fËh yÍeÍ ni

ykih RLk fe Lkk{qMk fe rnVkÍík fk rfíkLkk Íçkh ËMík

yunrík{k{ Vh{kÞk ni. çkuþf ðkun çknwík çkwhu çkLËu nI òu

rfMke {wMkÕ{kLk fu çkkhu {U {nTÍ þf fe rçkLkk Ãkh Þk MkwLku

MkwLkkyu yiçk ËqMkhkU fu ykøku çkÞkLk fh zk÷íku nI. ðkun Þun Lk

Mk{ÍU rf yks rçk÷VÍo fkuE ÃkqALku ðk÷k Lknª ni íkku f÷

rfÞk{ík {U ¼e fwA Lknª nkuøkk. Ëku ynkËeMku {wçkk-hfk

MkwrLkÞu ykih ¾kiVu R÷kne Mku ÷hrÍÞu :


389

÷kunu fu 80 fkuzu(1) nÍhíku MkÂGÞËwLkk RÂõh{k Vh{kíku nI :

yuf ykihík Lku yÃkLke çkktËe fku ÍkrLkÞk fnk, (RMk Ãkh)

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk W{h Lku

Vh{kÞk : íkqLku rÍLkk fhíku Ëu¾k ni ? WMk Lku yÍo fe : Lknª

Vh{kÞk :

Þk’Lke fMk{ ni WMk fe rsMk fu fçÍyu fwËhík {U {uhe òLk

ni rfÞk{ík fu hkuÍ RMk fe ðsn Mku íkwÍu 80 fkuzu {khu

òyutøku.

({wMkLLkV yçËwhoÍTÍkf, rs. 9, Mk. 320, nËeMk : 18293)

(2) nÍhíku MkÂGÞËwLkk RçLkw÷ {wMkGÞçk Lku

Vh{kÞk : òu yÃkLke ÷kIze fku rÍLkk fe íkkun{ík ÷økkyu

WMku rfÞk{ík fu hkuÍ ÷kunuu fu 80 fkuzu {khu òyutøku.

(yiÍLk, nËeMk : 18292)

yiçk AwÃkkyku sLLkík {U òyku !Mkwðk÷ : rfMke fk økwLkkn {k’÷q{ nku òyu íkku õÞk fhLkk [krnÞu ?

sðkçk : WMk fk ÃkËko h¾Lkk [krnÞu rf rçk÷k {M÷níku þh-E rfMke

ËqMkhu Ãkh RMk fk RÍTnkh fhLku ðk÷k økwLknøkkh ykih yÍkçku

Lkkh fk nfËkh ni. {wMkÕ{kLkkU fk yiçk AwÃkkLku fk ÍunTLk


390

çkLkkRÞu rf òu rfMke fk yiçk AwÃkkyu WMk fu r÷Þu sLLkík fe

rçkþkhík ni.[wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË ¾wËhe

Mku {hðe ni : “òu þÏMk yÃkLku ¼kE fe fkuE

çkwhkE Ëu¾ fh WMk fe ÃkËko Ãkkuþe fh Ëu íkku ðkun sLLkík {U

Ëkr¾÷ fh rËÞk òyuøkk.” ({wMLkËku yÂçËÂçLk nw{iË, Mk. 279,

hf{ : 885) r÷nkÍk sçk ¼e n{U {k’÷q{ nku rf Vw÷kt Lku

rÍLkk Þk ÷ðkíkík fk Rhríkfkçk rfÞk ni, çkË

rLkøkkne fe ni, Íqx çkku÷k ni, çkË ynËe Þk økeçkík fe ni

Þk fkuE ¼e yiMkk sw{o AwÃk fh rfÞk ni rsMk fku Íkrnh fhLku

{u t fkuE þh-E {M÷ník Lknª íkku n{U WMk fk ÃkËko h¾Lkk

÷krÍ{ ni ykih ËqMkhu Ãkh Íkrnh fhLkk økwLkkn. ÞfeLkLk

økeçkík ykih ykçkY huÍe fk yÍkçk çkhËk~ík Lknª nku Mkfuøkk.

yiçk ¾ku÷Lku fk yÍkçkMkwðk÷ : økeçkík ykih ykçkY huÍe fe MkÍk ¼e çkÞkLk Vh{k ËersÞu.

sðkçk: {u’hks fe hkík Mkhðhu fkyuLkkík, þknu {kisqËkík

Lku yuf {LÍh Þun ¼e Ëu¾k rf fwA ÷kuøk

íkktçku fu Lkk¾qLkkU Mku yÃkLku [unhkU ykih MkeLkkU fku Lkku[ hnu

Úku. Mkhfkh fu RÂMík^Mkkh Ãkh yÍo fe

økE : “Þun ÷kuøkkU fk økku~ík ¾kíku Úku (Þk’Lke økeçkík fhíku


391

Úku) ykih ÷kuøkkU fe ykçkY huÍe fhíku Úku.” (Mkw-LkLkku yçke

ËkðqË, rs. 4, Mk. 353, nËeMk : 4878) {ÍeË ík^Mke÷kík fu

r÷Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fk {íçkqyk rhMkk÷k økeçkík fe

íkçkknfkrhÞkt nrËGÞíkLk nkrMk÷ fh fu ÍYh ÃkZ ÷ersÞu.

òËq xkuLkk fhðkLku fk RÕÍk{Mkwðk÷ : yks f÷ ykr{÷ fe çkkíkkU {U yk fh rh~íkuËkh yuf ËqMkhu

fu çkkhu {U òËq fk çkkuníkkLk h¾ Ëuíku nI Þun fiMkk ni ?

sðkçk : rfMke {wMkÕ{kLk Ãkh çkkuníkkLk h¾Lkk nhk{ ykih snLLk{

{U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. ykr{÷ fu çkíkkLku Þk Ïðkçk Þk

Vk÷ Þk RÂMík¾khu fu Íheyu Ãkíkk [÷Lku fku þh-E Mkwçkqík

Lknª fníku rf rsMk fku çkwLÞkË çkLkk fh rfMke {wMkÕ{kLk fe

íkhV RLk økwLkknkU fku {LMkqçk rfÞk ò Mkfu. Þnkt þh-E

Mkwçkqík Þun ni rf Þk íkku {wÕÍ{ ¾wË Rõhkh fh ÷U rf {I Lku

òËq rfÞk Þk fhðkÞk ni Þk Ëku {MkÕ{kLk {Ëo Þk yuf

{wMkÕ{kLk {Ëo ykih Ëku {wMkÕ{kLk ykihíkU økðkne ËU rf n{

Lku RMk fku ¾wË òËq fhíku Þk fhðkíku Ëu¾k ni.

çkkuníkkLk fk yÍkçkMkwðk÷ : òËq xkuLkk fhkLku Þk {wÏíkr÷V íkhn fu RÕÍk{kík h¾Lku

ðk÷u fe WÏhðe MkÍk ¼e çkÞkLk Vh{k ËersÞu íkkrf


392

{wMkÕ{kLk zhU ykih íkkiçkk fhU.

sðkçk : Ëku rhðkÞkík {w÷k-nÍk nkU : (2) Ëku snkt fu MkwÕíkkLk,

Mkhðhu ÍeþkLk, {nçkqçku hn{kLk

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “òu rfMke {wMkÕ{kLk fe

çkwhkE çkÞkLk fhu òu WMk {U Lknª ÃkkE òíke íkku WMk fku

yÕ÷kn WMk ðõík íkf ËkuÍr¾ÞkU fu fe[z, ÃkeÃk

ykih ¾qLk {U h¾uøkk sçk íkf rf ðkun yÃkLke fne nwE

çkkík Mku Lk rLkf÷ ykyu.”

(Mkw-LkLku yçke ËkðqË, rs. 3, Mk. 427, nËeMk : 3597)

(2) y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík,

yr÷GÞw÷ {wíkoÍk þuhu ¾wËk Vh{kíku nI :

rfMke çku fwMkqh Ãkh çkkuníkkLk (RÕÍk{) ÷økkLkk ykM{kLkkU

Mku ¼e ¼khe økwLkkn ni.

(LkðkrËÁ÷ WMkq÷ r÷÷ nkfe{ yr¥khr{Íe, rs. 1, Mk. 93)

íkkiçkk fu íkfkÍu Ãkqhu fh ÷ersÞu !Mkwðk÷ : yøkh rfMke Mku RÕÍk{ íkhkþe ðøkihk fu økwLkkn nku økyu nkU

ðkun õÞk fhu ?


393

sðkçk : yøkh rfMke Lku {nTÍ çkË økw{kLke Þk rfÞkMk fu çkkRMk Þk

MkwLke MkwLkkE çkkíkkU {U yk fh rfMke Ãkh rÍLkk, ÷ðkíkík,çkË

rLkøkkne, [kuhe, Íqx, ðk’Ëk r¾÷kVe, òËq xkuLkk fhðkLku

ðøkihk fk çkkuníkkLk ÷økkLku fe ¾íkk fe ni íkku yÕ÷kn

fe çkkhøkkn {U íkkiçkk fhu ykih rsLk rsLk fu ykøku çkkuníkkLk

÷økkÞk ni WLk fku ¼e yÃkLke øk-÷íke çkíkk fh yÃkLke

íkkiçkk Ãkh {w¥k÷y fhu íkkrf rsMk økheçk fku rçkøkih Mkwçkqíku

þh-E fu ÁMðk rfÞk ni WLk fe LkÍhkU {U WMk fe RÍTÍík

çknk÷ nku òyu. yøkh Mkkrnçku {wyk-{÷k (Þk’Lke rsMk

Ãkh RÕÍk{ ÷økkÞk økÞk ni WMk) fku ¼e {k’÷q{ nku økÞk

ni íkku çkMkË LkËk{ík WMk Mku ¼e {wykVe {ktøk fh WMku ¾wþ

fhu. Þnkt ÍkrLkÞkU (ykih Rø÷kr{ÞkU ðøkihk)

fe nkiMk÷k y^ÍkE Lknª ni çkÂÕf WLk fku ¼e íkkiçkk fu

ík{k{ íkfkÍu Ãkqhu fhLku ÍYhe nit ðhLkk ËwLÞk ð ykr¾hík

{U WLk fu r÷Þu “fkrÍV” (Þk’Lke rÍLkk fe íkkun{ík ÷økkLku

ðk÷u) fu {wfkçk÷u {U rÍÞkËk MkÏík MkÍkyut nI. RMk íkhn fu

{wsrh{ çkÂÕf nh íkhn fk økwLkkn fhLku ðk÷u ¼e yÕ÷kn

fu nwÍqh íkkiçkk fhU. nwfqfw÷ RçkkË fe Ãkk{k÷e fe Mkqhík


394

{U RLk fe {wykVe ík÷kVe fu íkfkÍu ¼e Ãkqhu fhU ðhLkk

yÍkçku Lkkh fu nfËkh ni.

fh ÷u íkkiçkk hçk fe hn{ík ni çkze

fçkú {U ðhLkk MkÍk nkuøke fze

çkË økw{kLke fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : Ëwyk Þk RÂßík{kyu rÍ¢ku Lkk’ík {U rfMke fku hkuíkk Ëu¾

fh Þun Mk{ÍLkk fiMkk rf Þun Mkçk fku rË¾kLku fu r÷Þu hku

hnk ni !

sðkçk : Þun çkË økw{kLke ni ykih {kur{Lku Mkk÷un Ãkh çkË økw{kLke

nhk{ ykih snLLk{ {uut ÷u òLku ðk÷k fk{ ni. yÕ÷kn

íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn 15 Mkqhyu çkLke RMhkE÷ fe

ykÞík LkBçkh 36 {U RþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih WMk

çkkík fu ÃkeAu Lk Ãkz rsMk fk íkwÍu RÕ{

Lknª, çkuþf fkLk ykih ykt¾ ykih

rË÷ RLk Mkçk Mku Mkwðk÷ nkuLkk ni.

yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn 26 Mkq-híkw÷ nwswhkík


395

fe ykÞík LkBçkh 12 {U RþkoË Vh{kíkk ni :íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yiE{kLk ðk÷ku çknwík økw{kLkkU Mku çk[kuçkuþf fkuE økw{kLk økwLkkn nku òíkkni. (Ãkkhn : 26, y÷ nwsqhkík : 12)

nwÍqhuyfh{ Lkqhu{wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u{wnTíkþ{,þkVuyu W{{ Lk u RþkoË Vh{kÞk :(÷kuøkku !) çkË økw{kLke Mku çk[ku õÞqt rf çkË økw{kLke fhLkkMkçk Mku Íqxe çkkík ni. (çkw¾khe, rs. 3, Mk. 446, nËeMk : 5143)

yRB{yu ËeLk Vh{kíku nI : ¾çkeMk økw{kLk¾çkeMk rË÷ Mku ÃkiËk nkuíkk ni. (ViÍw÷ fËeh r÷÷ {Lkkðe, rs.

3, Mk. 157, íkníkw÷ nËeMk : 2901)

hkuLku ðk÷u Ãkh çkË økw{kLke fk LkwõMkkLknÍhíku MkÂGÞËwLkk {õnq÷ rËr{~fe Vh{kíku nI :“sçk íkw{ rfMke fku hkuíku Ëu¾ku íkku WMk fu MkkÚk hkuLku ÷øk òykuÞun çkË økw{kLke Lk fhku rf ðkun ÷kuøkkU fku rË¾kLku fu r÷Þu yiMkkfh hnk ni. {I Lku yuf çkkh yuf þÏMk fku hkuíkk Ëu¾ fh çkËøkw{kLke fe Úke rf Þun rhÞkfkhe fh hnk ni íkku RMk fe MkÍk {U

yuf Mkk÷ íkf (¾kiVu ¾wËk ykih R~fu {wMíkVk {U)

hkuLku Mku {nY{ hnk.” (íkBçkenw÷ {wøíkheoLk, Mk. 107)


396

r{Þkt çkeðe fu økwM÷u {ÂGÞík fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : çkeðe yÃkLku {nqo{ þkunh fku økwM÷ Ëu Mkfíke ni Þk Lknª ?

sðkçk : MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn, yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke

{wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI :ykihík þkunh fku økwM÷ Ëu Mkfíke ni sçk rf {kiík Mku Ãkn÷u Þk

çkk’Ë fkuE yiMkk y{ú Lk ðkfuy nwðk nku rsMk Mku WMk fu

rLkfkn Mku rLkf÷ òyu. (çknkhu þheyík,rsÕË yÔð÷, Mk. 812)

Mkwðk÷ : yÃkLke {nqo{k çkeðe fku þkunh økwM÷ Ëu Mkfíkk ni Þk Lknª ?

sðkçk : Lknª Ëu Mkfíkk. Vw-fnkyu rfhk{ Vh{kíku nI :

ykihík {h òyu íkku þkunh Lk WMku Lkn÷k Mkfíkk ni Lk AqMkfíkk ni ykih Ëu¾Lku fe {w{k-Lk-yík Lknª.

(yiÍLk, Mk. 813, Ëwhuo {wÏíkkh, rs. 3, Mk. 105)

Mkwðk÷ : õÞk þkunh yÃkLke {nqo{k çkeðe fk {wtn ¼e Lknª Ëu¾ Mkfíkk ?sðkçk : {wtn Ëu¾ Mkfíkk ni. çknkhu þheyík {U ni : yðk{ {U òu Þun

{þnqh ni rf þkunh ykihík fu sLkkÍu fku Lk fLÄk Ëu Mkfíkk ni

Lk fçkú {U Wíkkh Mkfíkk ni Lk ne {wtn Ëu¾ Mkfíkk ni Þu {nTÍøk÷ík ni. rMkVo Lkn÷kLku ykih WMk fu çkËLk fku rçk÷k nkR÷

nkÚk ÷økkLku fe {w{k-Lk-yík ni.

(çknkhu þheyík, rsÕË yÔð÷, Mk. 812)


397

11h-sçkw÷ {whßsçk 1430 rn..24-6-2009

Mkwðk÷ : r{Þkt yÃkLke çkeðe fku Lknª Lkn÷k Mkfíkk sçk rf çkeðe

yÃkLku r{Þkt fku Lkn÷k Mkfíke ni RMk {U õÞk rnõ{ík ni ?

sðkçk : þkunh fk {hLku fu VkuhLk çkk’Ë rLkfkn xqx òíkk ni sçk rfykihík fk RÆík íkf çkk’Í ynfk{ {U rLkfkn çkkfe hníkkni. [wLkkL[u {uhu ykfk yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI :þkunh çkk’Ëu ðVkík yÃkLke ykihík fku Ëu¾ Mkfíkk ni {økhWMk fu çkËLk fku AqLku fe RòÍík Lknª, RMk r÷Þu rf {kiíkðkfuy nku òLku Mku rLkfkn {wLfíkuy nku òíkk (Þk’Lke xqxòíkk) ni. ykih ykihík sçk íkf RÆík {U ni yÃkLku þkunhu {wËkofk çkËLk Aq Mkfíke ni, WMku økwM÷ Ëu Mkfíke ni sçk rf RMk MkuÃkn÷u çkkR™(Þk’Lke yiMke ík÷kf rsMk {U Ëkuçkkhk rLkfkn feÍYhík nku rMkVo Ásqy fh ÷uLku Mku fk{ Lk [÷ Mkfíkk nku) Lk nku[wfe nku, RMk r÷Þu rf RÆík fe ðsn Mku ykihík fu nf {U WMk fkrLkfkn çkkfe hníkk ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 234)

Þk hççk u { wMíkVkWB{knkíkw÷ {wyr{LkeLk ykih çkeçke Vkrík{k

fk ðkrMkíkk n{khe ík{k{RM÷k{e çknLkkU fku [kËhu nÞk LkMkeçk fh ykihnfefe {-ËLke çkwhfy fu MkkÚk þh-E ÃkËkofhLkk LkMkeçk Vh{k. {uhe ykih ík{k{ WB{íkfe {ÂøVhík Vh{k.

íkkr÷çku øk{u {ËeLkkð

çkfeyð

{ÂøVhík

Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾k hnuøkk

2

{yk¾Íku {hksuy1 fwhykLku Ãkkf rÍÞkW÷ fwhykLk Ãkç÷efuþLÍ

2 íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk rÍÞkW÷ fwhkLk Ãkç÷efuþLÍ

3 ík^Mkehu {Ëkrhf ËkÁ÷ {k’rhVn çkiYík

4 ík^Mkehu Ëwhuo {LMkqh ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

5 ík^Mkehkíku yn{rËGÞk rÃkþkðh

6 Ynw÷ çkÞkLk fkuyuxk

7 ík^Mkehu Mkqhyu ÞwMkqV VÍT÷u Lkqh yufuz{e

8 ¾ÍkRLkw÷ RhVkLk hÍk yufuz{e çkLçkE rnLË

9 LkqÁ÷ RhVkLk Ãkeh ¼kE yuLz fBÃkLke

10 Mknen çkw¾khe ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

11 Mknen {wÂM÷{ Ëkhu RçLku nÍ{ çkiYík

12 Mkw-LkLku ríkhr{Íe ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

13 Mkw-LkLku LkMkkE Ëkhw÷ S÷ çkiYík

14 Mkw-LkLku yçkq ËkðqË Ëkhku yunÞkRr¥khkrMk÷ y-hçke çkiYík

15 Mkw-LkLku RçLku {ksn ËkÁ÷ {k’rhVn çkiYík

16 Mkw-LkLku Ëkhu fwíkLke {ËeLkíkw÷ ykir÷Þk {w÷íkkLk

17 yMMkw-LkLkw÷ fwçkúk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

18 þw-yçkw÷ E{kLk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

19 y÷ {wMíkËhf ËkÁ÷ {k’rhVn çkiYík

20 y÷ {ku’s{w÷ fçkeh Ëkhku yunÞkRr¥khkrMk÷ y-hçke çkiYík

21 y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

22 y÷ òr{WMMkøkeh ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

23 {ß{WÍTÍðkRË ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

24 fLÍw÷ WB{k÷ ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

25 ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

26 f~Vq÷ r¾Vk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

27 y÷fkr{÷VeËw-yVkRŠhò÷ ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

28 {wMkLLkV yçËwhoÍTÍkf ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

29 ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

30 y¥khøkeçk ð¥khneçk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

31 rnÕÞíkw÷ ykir÷Þk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

32 þnuo {wÂM÷{ r÷LLk-ððe y^økkrLkMíkkLk

33 r{hfkíkw÷ {Vkíken ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

34 yrþ’yíkwÕ÷Bykík fkuyuxk

35 ViÍw÷ fËeh ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

36 r{hykíkw÷ {LkkSn rÍÞkW÷ fwhykLk Ãkç÷efuþLÍ

37 rnËkÞk Ëkhku yunÞkR¥kwhkrMk÷ y-hçke çkiYík

38 Víkkðk fkÍe ¾kLk fkuyuxk

y÷ yunMkkLk rçk íkhíkeçkMknen RçLk u nççkkLk

398

y÷ rVhËkiMk rçk{y-Mkrh÷ r¾íkkçk

rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËwYË þheV ÃkZuøkk {I rfÞk{ík fu rËLk WMk fe þVkyík fYtøkk.

3

39 {wMLkËu R{k{ yn{Ë ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

40 {wneíku çkwhnkLke Ëkhku yunÞkR¥kwhkrMk÷ y-hçke çkiYík

41 çkËkRWMMkLkkyuy Ëkhku yunÞkRr¥khkrMk÷ y-hçke çkiYík

42 íkçÞeLkw÷ nfkRf ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

43 Víkkðk yk÷{økehe ËkÁ÷ rV¢ çkiYík

44 Ëwhuo {wÏíkkh ËkÁ÷ {k’rhVn çkiYík

45 hÆw÷ {wníkkh ËkÁ÷ {k’rhVn çkiYík

46 Víkkðk ¾irhGÞk çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e

47 {Vkíkenw÷ rsLkkLk çkiYík

48 Víkkðk h-ÍrðGÞk hÍk VkWLzuþLk {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh

49 Víkkðk yBsrËGÞk {õíkçkyu h-ÍrðGÞk çkkçkw÷ {ËeLkk

50 Víkkðk {r÷fw÷ W-÷{k y÷ {ß{Who-Íðe çkhu÷e

51 Víkkðk LkEr{GÞk {õíkçkyu RM÷kr{Þk

52 ðfkÁ÷ Víkkðk çkÍT{u ðfkÁÆeLk çkkçkw÷ {ËeLkk

53 Víkkðk ViÍwhoMkq÷ þççkeh rçkhkËÍo {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh

54 çknkhu þheyík {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk çkkçkw÷ {ËeLkk

55 ynfk{u þheyík {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk çkkçkw÷ {ËeLkk

56 y÷ {ÕVqÍ {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk çkkçkw÷ {ËeLkk

57 þkR÷Mku {wnB{rËGÞk Ëkhku yunÞkR¥kwhkrMk÷ y-hçke çkiYík

58 fwhoíkw÷ WÞqLk fkuyuxk

59 çknÁhkoRf fkuyuxk

60 íkkhe¾u çkøkËkË ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

61 y÷ {ðkrnçkwÕ÷ËwÂLLkGÞn ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

62 yŠhMkk-÷íkw÷ fwþirhGÞk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

63 hkuÍwhoÞkneLk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

64 rnÕÞíkw÷ ykir÷Þ k ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

65 çknÁÆw{qy {õíkçkyu ËkÁ÷ V@ rËr{~f

66 íkBnenw÷ {wøíkheoLk ËkÁ÷ rçkþkRÞ çkiYík

67 íkBçkenw÷ økkrV÷eLk rÃkþkðh

68 yunÞkW÷ W÷q{ Ëkhu MkkrËh çkiYík

69 Rr¥knkVwMMkkËn ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

70 fer{Þkyu MkykËík RÂLíkþkhkíku økLSLkk íknhkLk

71 {wfk-þ-Víkw÷ fw÷qçk ËkÁ÷ fwíkwçkw÷ RÂÕ{GÞk çkiYík

72 rfíkkçkw÷ fçkkRh rÃkþkðh

73 íkÕçkeMku Rç÷eMk çkiYík

74 íkÂÍTfhíkw÷ ykir÷Þk RÂLíkþkhkíku økLSLkk íknhkLk

75 yÏçkkÁ÷ yÏÞkh VkYf yufuz{e

76 sÍTçkw÷ fw÷qçk þççkeh rçkhkËÍo {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh

77 {ËkrhswLLkwçkwÔðík {foÍu yn÷u MkwLLkík ð-hfkíku hÍk

78 snLLk{ fu ¾íkhkík {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk çkkçkw÷ {ËeLkk

399

પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ

Education