નમાઝ કે અહકામ - gujrati

Lk{kÍ fu ynfk{

rfíkkçk ÃkZLku fe ËwykyÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e, nÍhíkuyÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe hÍðe

ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {U Ëe nwEËwyk ÃkZ ÷ersÞu. òu fwA ÃkZUøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þun ni :

íkso{k : yi yÕ÷kn ! n{ Ãkh RÕ{ku rnõ{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷ Ëu ykihn{ Ãkh yÃkLke hn{ík LkkrÍ÷ Vh{k ! yi yÍ{ík ykih çkwÍwøkeo ðk÷u.

Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËwYË þheV ÃkZ ÷ersÞu.

rfíkkçk fu ¾heËkh {wíkðßsun nkUrfíkkçk fe íkçkkyík {U Lkw{kÞkt ¾hkçke nku Þk MkVnkík f{ nkU Þk çkkR®Lzøk

{U ykøku ÃkeAu nku økyu nkU íkku {õíkçkíkw÷ {ËeLkk Mku Ásqy Vh{kRÞu.

rfÞk{ík fu hkuÍ nMkhíkVh{kLku {wMíkVk : Mkçk Mku rÍÞkËk nMkhík

rfÞk{ík fu rËLk WMk fku nkuøke rsMku ËwLÞk {U RÕ{ nkrMk÷ fhLku fk{kify r{÷k {økh WMk Lku nkrMk÷ Lk rfÞk ykih WMk þÏMk fkunkuøke rsMk Lku RÕ{ nkrMk÷ rfÞk ykih ËqMkhkU Lku íkku WMk Mku MkwLkfh LkVTy WXkÞk ÷urfLk WMk Lku Lk WXkÞk (Þk’Lke RMk Ãkhy{÷ Lk rfÞk)

A-1

rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk

íkkr÷çkuøkBku BkËe™k

çkfey ð {økrVhík13 þÔðk÷w÷ {wfho{, 1428

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍ fu ynfk{ (n-LkVe)n Þun rfíkkçk þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhíku

yÕ÷k{k {ki÷kLkk RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe hÍðe Lku WËqoÍçkkLk {U íknheh Vh{kR ni ykih {sr÷Mku íkhkrs{ Lku RMk rfíkkçk fk“økwshkíke” hM{w÷ ¾ík (÷erÃkÞktíkh) fhLku fe MkykËík nkrMk÷ fe ni[¼k»kktíkh (TRANSLATION) Lknª çkÂÕf rMkVo ÷erÃkÞktíkh

(TRANSLITERATION) Þk’Lke ÍçkkLk íkku WËqo ne ni sçk fu ÷erÃkøkwshkíke h¾e ni] ykih {õíkçkíkw÷ {ËeLkk Mku þkyuy fhðkÞk ni.

RMk rfíkkçk {U yøkh rfMke søkn f{e-çkuþe Þk øk÷íke Ãkkyutíkku {sr÷Mku íkhkrs{ fku (çk Íheyyu {õíkqçk, sms , Whats App ÞkE-mail) {w¥k÷y Vh{k fh Mkðkçk f{kRÞu.

x =Mk =s =Í =n =¾ =Ë =z =Ä =

h =þ =

z =

Í =Z =

ík =Í =

y =V =f =Mk =

f = ¾ =ð =n =Þ =

- =r = q =e = T ={ =

z = Í =Í =

Í =

’ =øk =øk =÷ =Lk =

w =

Mk =

X =

k =½ =

y =çk =¼ =Ãk =V =ík =Úk =

-: hkrçkíkkhkrçkíkkhkrçkíkkhkrçkíkkhkrçkíkk :-{sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)

{ËLke {foÍ, fkrMk{ nk÷k {ÂMsË, MkufLz ÷kuh,Lkkøkh ðkzk {ìLk hkìz, ðzkuËhk, økwshkík, y÷ rnLË,

Mo. + 91 9327776311E-mail : [email protected]

A-2

íkhkrs{ [kxo

Lk{kÍ fu ynfk{

A-3

ÞkË Ëk~ík

-: Lkkrþh :-{õíkçkíkw÷ {ËeLkk, ViÍkLku {ËeLkk, íkefkuLke çkkøke[u fu Mkk{Lku,

r{hÍkÃkqh, yn{ËkçkkË, økwshkík-1, VkuLk : 9327168200

[email protected]

WLkðkLk WLkðkLkMkVnk MkVnk

ÞkË Ëk~íkËkihkLku {wíkk-÷yk ÍYhíkLk yLzh ÷kRLk fersÞu, Rþkhkík r÷¾ fhMkVnk LkBçkh Lkkux Vh{k ÷ersÞu RÕ{ {U íkh¬e nkuøke

Lk{kÍ fu ynfk{

1 ðwÍq fk íkhefk MkVnk 2 ðwÍq ykih MkkRLMk MkVnk 3 økwM÷ fk íkhefk MkVnk 4 ViÍkLku yÍkLk MkVnk 5 Lk{kÍ fk íkhefk MkVnk 6 {wMkkrVh fe Lk{kÍ MkVnk 7 fÍk Lk{kÍkU fk íkhefk MkVnk 8 Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk MkVnk 9 ViÍkLku sw{wyk MkVnk 10 Lk{kÍu EË fk íkhefk MkVnk 11 {-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k MkVnk 12 Vkríknk ykih RMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk MkVnk

yøkh ykÃk yÍ yÔð÷ íkk ykr¾h {wfB{÷ÃkZ ÷Uøku íkku V ykÃk fe çku þw{kh øk-÷ríkÞkt ¾wËçk ¾wË ykÃk fu Mkk{Lku yk òyutøke. RMk {s{qyu {U þi¾uíkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkkyçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe Lfu Ësuo Íi÷ 12 hMkkR÷ nI.

A-4

hMkkR÷ VunrhMík

Lk{kÍ fu ynfk{

1

57

81

108

137

233

253

278

299

325

336

354

(n-LkVe)(hMkkR÷u y¥kkrhGÞk rnMMkk yÔð÷)

Lk{kÍ fu ynfk{

Lkk{ rfíkkçk :- Lk{kÍ fu ynfk{ (n-LkVe){wyÂÕ÷V :- þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík, nÍhíku

yÕ÷k{k {k i÷kLk k yçk q rçk÷k÷ { wnB{ËRÕÞkMk y¥kkh fkrËhe hÍðe L

Lkkrþh :- {õíkçkíkw÷ {ËeLkk, yn{ËkçkkË -1

{õíkçkíkw÷ {ËeLkk (økwshkík) fe {wÏíkr÷V þk¾U$ {kuzkMkk : Mkqfk çkkÍkh, {kuzkMkk. 9725824820$ Mkqhík : ðr÷Þk¼kE {ÂMsË, Ïðkò ËkLkk Ëhøkkn fu ÃkkMk. 9898615071$ ò{Lkøkh : Ãkkt[ nkxze. 9327977293$ økktÄeÄk{ : MkÃkLkk Lkøkh {ËeLkk {ÂMsË fu ÃkkMk. 8141474279$ Äku÷fk : íkksËkhu {ËeLkk {ÂMsË fu Mkk{Lku, xkðh çkkÍkh. 9374915797

{õíkçkíkw÷ {ËeLkk (rnLË) fe {wÏíkr÷V þk¾U$ {wBçkE : 19-20, {wnB{Ë y÷e hkuz, {ktzðe ÃkkuMx ykìrVMk

fu Mkk{Lku, {wBçkE,({nkhk»xÙ) 02223454429$ LkkøkÃk qh : MkiVe Lkøkh hkìz, økheçk LkðkÍ {ÂMsË fu Mkk{Lku,

{kur{Lk Ãkqhk, LkkøkÃkqh,({nkhk»xÙ) 09373110621$ ys{uh : 19 / 216 V÷knu ËkhiLk {ÂMsË fu fheçk, LkÕ÷k

çkkÍkh, MxuþLk hkìz,(hksMÚkkLk) (0145) 2629385$ nwçk÷e : A.J {wÄ÷ fkuBÃk÷uõMk, A.J {wÄ÷ hkìz, ykìÕz

nwçk÷e, (fLkkoxf) 08363244860$ niËhkçkkË : { wøk÷ Ãk qhk, ÃkkLke fe x tfe, n iËhkçkkË,

(íku÷tøkkLkk) (040) 2 45 72 786$ fkLkÃkqh : {ÂMsËu {ÏËq{u rMk{LkkLke, rzÃkxe fk Ãkzkð,

økwçkoík Ãkkfo, fkLkÃkqh (Þq.Ãke.) 09335272252$ çkLkkhMk : yÕ÷q fe {ÂMsË fu ÃkkMk, yBçkkþkn fe íkõÞk,

{ËLk Ãk qhk, çkLkkhMk,(Þq.Ãke.) 09369023101

E.mail : [email protected]

A-5

{õíkçku fe þk¾U

Lk{kÍ fu ynfk{ VunrhMík

ðwÍq fk íkhefkËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒWMBkk™u øk™e fk R~fu hMkq÷økw™kn Íz™u fe rnfkÞŒðwÍq fk Mkðkçk ™nª rBk÷uøkkMkkhk çkË™ …kf nku økÞk !çkk ðwÍq Mkku™u fe VÍe÷Œçkk ðwÍq Bkh™u ðk÷k ~kneË niBkwMkeçkŒkU Mku rnVkÍŒ fk ™wM¾knh ðõŒ çkk ðwÍq hn™u fu MkkŒ VÍkR÷Ëwøk™k MkðkçkMkËeo BkU ðwÍq fh™u fe rnfkÞŒðwÍq fk Œhefk (n-™Ve)ðwÍq fu çkåku nwyu …k™e BkU 70 çkeBkkrhÞkU Mku r~kVksL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾w÷ òŒu nI™Íh fÇke fBkÍkuh ™ nkuðwÍq fu çkk’Ë Œe™ çkkh Mkqhyu fÿ …Z™u fu VÍkR÷ðwÍq fu çkk’Ë …Z™u fe ËwykðwÍq fu çkk’Ë Þun Ëwyk Çke …Z ÷ersÞuðwÍq fu åkkh VhkRÍÄku™u fe Œk’heVðwÍq fe 14 MkwL™ŒU

ðwÍq fu 29 BkwMŒnççkkŒðwÍq fu 16 BkõYnkŒÄq… fu økBko …k™e fe ðÍknŒBkwMŒk’Bk÷ …k™e fk ynBk BkMy÷krBkèe rBk÷u …k™e Mku ðwÍq nkuøkk Þk ™nª…k™ ¾k™u ðk÷u Bkw-Œðßsun nkUŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾kÍÏBk ðøkihk Mku Ïkq™ r™f÷™u fu 5 ynfkBkMkËeo Mku yk’Ík Vx òyU Œku......ðwÍq BkU BkuntËe ykih MkwhBku fk BkMy÷kRLsuõ~k™ ÷økk™u Mku ðwÍq xqxuøkk Þk ™nª ?Ëw¾Œe ykt¾ fu yktMkq…kf ykih ™k…kf híkqçkŒAk÷k ykih VwrzÞk“fi” Mku ðwÍq fçk xqxŒk ni ?ntMk™u fu ynfkBkõÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni ?økwM÷ fk ðwÍq fkVe niÚkqf BkU Ïkq™ðwÍq BkU ~kf yk™u fu 5 ynfkBkMkku™u Mku ðwÍq xqx™u ™ xqx™u fk çkÞk™ðwÍqyu yÂBçkÞkyu rfhkBk ykih ™ªË Bkwçkkhf

1

2

2

4

5

5

6

6

6

6

7

7

8

10

11

11

12

12

12

13

13

13

14

16

17

18

18

19

20

21

22

23

23

24

24

24

25

25

26

26

26

27

27

29

VunrhMík

A-6

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLk


BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™uÎkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞuðwÍq¾k™k çk™ðk™u fk ŒhefkðwÍq¾k™u fu 9 Bk-Ë™e Vq÷rs™ fk ðwÍq ™ hnŒk nku W™ fu r÷Þu 6 ynfkBkMkkŒ Bkw-ŒVŠhfkŒykÞŒ r÷¾u nwyu fkøkÍ fu r…A÷u rnMMkufu Aq™u fk ynBk BkMy÷kçku ðwÍq fwhyk™u BkSË fku ™nª Aq MkfŒkðwÍq BkU …k™e fk RMkhkVòhe ™nTh …h Çke RMkhkVyk’÷k nÍhík fk VíkðkBkw Œe ynBkË Þkh ¾k™ fe Œ^MkehRMkhkV ™ fhRMkhkV ~kiŒk™e fkBk nisL™Œ fk MkVuË Bkn÷ Bkktøk™k fiMkk ?çkwhk rfÞk, ÍwÕBk rfÞkRMkhkV rMkVo Ëku MkqhŒkU BkU ne økw™kn niy-Bk÷e Œkih …h ðwÍq Mker¾ÞuBkÂMsË ykih BkÿMku fu …k™e fk RMkhkVRMkhkV Mku çkåk™u fe 7 ŒËkçkehRMkhkV Mku çkåk™u fu r÷Þu 14 Bk-Ë™e Vq÷40 Bk-Ë™e Vq÷kU fk h-Íðe økw÷ËMŒkrð÷kËŒ BkU ykMkk™e fk ™wM¾k

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLkrçkøkih ykìÃkhuþLk fu rð÷kËík nku økE !ðwÍq¾kLkyu y¥kkh

ðwÍq ykih MkkRLMkËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒðwÍq fe rnõBkŒU Mkw™™u fu Mkçkçk fçkq÷u RM÷kBkBkøkrhçke sBko™e fk MkuBke™khðwÍq ykih nkE ç÷z …úu~khðwÍq ykih Vkr÷srBkMðkf fk fÿËk™fwÔðŒu nkrVÍk fu r÷ÞurBkMðkf fu çkkhu BkU Ëku ynkËeMku Bkwçkk-hfkBkwtn fu Ak÷u fk R÷ksxqÚk çkú~k fu ™wõMkk™kŒõÞk yk… fku rBkMðkf fh™k ykŒk ni ?r{Mðkf fu 20 Bk-Ë™e Vq÷nkÚk Äku™u fe rnõBkŒUfwÕ÷e fh™u fe rnõBkŒU™kf BkU …k™e zk÷™u fe rnõBkŒUåkunhk Äku™u fe rnõBkŒUyLÄk…™ Mku Œn^VwÍfkunr™Þkt Äku™u fe rnõBkŒUBkMn fe rnõBkŒU…køk÷kU fk zkìõxh…kô Äku™u fe rnõBkŒU

30

30

31

32

33

36

37

37

38

38

38

39

39

40

40

41

41

42

42

43

46

49

54

54

56

57

58

58

59

60

60

61

62

62

63

63

64

64

67

67

68

69

70

71

72

72

73

A-7


WLðkLk MkVnk WLðkLk74

74

76

77

78

78

79

81

82

82

84

85

85

85

86

86

87

88

88

89

90

90

91

92

92

93

93

93

94

94

95

95

95

96

96

96

98

98

98

99

99

100

100

100

101

101

101

102

ðwÍq fk çkåkk nwðk …k™eRLMkk™ åkktË …h™qh fk r¾÷ku™kBkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkhrMkVo yÕ÷kn fu r÷ÞuŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾kMkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks ™nª

økwM÷ fk íkhefkËwYË þheV fe VÍe÷íkyLkku¾e MkÍkøkwM÷ fk íkhefkøkwM÷ fu íkeLk3 VhkRÍfwÕ÷e fhLkkLkkf {U ÃkkLke [ZkLkkík{k{ Íkrnhe çkËLk Ãkh ÃkkLke çknkLkkøkwM÷ fe 21 yunríkÞkíkU{Míkqhkík fu r÷Þu 6 yunríkÞkíkU ÍÏ{ fe Ãkèe økwM÷ VÍo nkuLku fu 5 yMçkkçk LkVkMk fe ÍYhe ðÍkník 5 ÍYhe ynfk{ {w~íkÍLke fk yÍkçk çkníku ÃkkLke {U økwM÷ fk íkhefk VÔðkhk òhe ÃkkLke fu nwõ{ {U ni

VÔðkhu fe yunríkÞkíkUW.C fk Á¾ ËwÁMík fersÞufçk fçk økwM÷ fhLkk MkwLLkík ni ?fçk fçk økwM÷ fhLkk {wMíknçk ni ?yuf økwM÷ {U {wÏíkr÷V rLkGÞíkUçkkrhþ {U økwM÷íktøk r÷çkkMk ðk÷u fe íkhV LkÍh fhLkk fiMkk ?Lktøku Lknkíku ðõík ¾qçk yunríkÞkíkøkwM÷ Mku LkÍT÷k çkZ òíkk nku íkku ?çkkÕxe Mku Lknkíku ðõík yunríkÞkíkçkk÷ fe røkhnfwhykLku Ãkkf ÃkZLku Þk AqLku fu 10 {MkkR÷çku ðwÍq ËeLke rfíkkçkU AqLkkLkkÃkkfe fe nk÷ík {U ËwYË þheV ÃkZLkkôøk÷e {U rMkÞkne fe íkn s{e nwE nku íkku ?çkå[k fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?rfíkkçkU h¾Lku fe íkhíkeçkyðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV fe íkMðehðMðMkkU fk yuf MkçkçkíkÞB{w{ fk çkÞkLkíkÞB{w{ fu VhkRÍíkÞB{w{ fe 10 MkwLLkíkUíkÞB{w{ fk íkhefk

A-8

MkVnk


íkÞB{w{ fu 25 {-ËLke Vq÷ViÍkLku yÍkLk

ËwYË þheV fe VÍe÷íkMkhfkh ™u yuf çkkh yÍk™ ËeykÍk™ ni Þk yÍk™ ?yÍk™ fu VÍkR÷fçkú BkU fezu ™nª …zUøkuBkkuŒe fu økwBçkËøkwÍ~Œk økw™kn BkwykV~kiŒk™ 36 Bke÷ Ëqh Çkkøk òŒk niyÍk™ fçkqr÷GÞŒu Ëwyk fk Mkçkçk ni{wyÂÍTÍLk fu r÷Þu RÂMíkøkVkhyÍk™ ðk÷u rË™ yÍkçk Mku yB™Îkçkhknx fk R÷ksøkBk Ëqh fh™u fk ™wM¾kBkAr÷Þkt Çke RÂMíkøkVkh fhŒe nIyÍk™ fu sðkçk fe VÍe÷Œ3 fhkuz 24 ÷k¾ ™urfÞkt hkuÍk™k fBkkRÞuyÍk™ fk sðkçk Ëu™u ðk÷k sL™Œe nku økÞkyÍk™ ð RfkBkŒ fu sðkçk fk ŒhefkyÍk™ fu 14 Bk-Ë™e Vq÷sðkçku yÍk™ fu 9 Bk-Ë™e Vq÷RfkBkŒ fu 7 Bk-Ë™e Vq÷yÍkLk ËuLku fu 11 {wMíknçk {ðkfuy

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLk{ÂMsË {U yÍkLk ËuLkk r¾÷kVu MkwLLkík niMkku þneËku fk Mkðkçk f{kRÞuyÍkLk Mku Ãkn÷u ËwYË þheV ÃkrZÞuyÍkLk fe íkkineLk fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk fk {Íkf WzkLkkyÍkLk fu {wíkyÂÕ÷f fwr£Þk fr÷{kík fe r{Mkk÷UyÍk™yÍk™ fe Ëwyk-þVkyík fe rçkþkhíkEBkk™u BkwVMMk÷, EBkk™u BkwßBk÷þþ fr÷{u

Lk{kÍ fk íkhefkËwYË þheV fe VÍe÷íkrfÞk{ík fk Mkçk Mku Ãkn÷k Mkwðk÷Lk{kÍe fu r÷Þu LkqhrfMk fk rfMk fu MkkÚk n© nkuøkk !þËeË ÍÏ{e nk÷ík {U Lk{kÍLk{kÍ Ãkh Lkqh Þk íkkhefe fu yMçkkçkçkwhu ¾krík{u fk yuf MkçkçkLk{kÍ fk [kuh[kuh fe Ëku rfM{ULk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)RM÷k{e çknLkkU fe Lk{kÍ {U [LË søkn Vfo niËkuLkkU {wíkðßsun nkU !Lk{kÍ fu 6 þhkRík

103

108

109

109

110

110

110

110

110

111

111

111

111

111

112

112

112

113

114

115

117

119

122

123

123

124

125

129

129

130

131

132

133

133

137

138

139

140

140

141

141

142

143

144

145

152

153

153

A-9


ËkihkLku Lk{kÍ {fYn ðõík Ëkr¾÷ nku òyu íkku ?Lk{kÍ fu 7 VhkRÍnwYV fe Mknen yËkyuøke ÍYhe ni{ÿMkíkw÷ {ËeLkkfkhÃkux fu LkwõMkkLkkíkLkkÃkkf fkhÃkux Ãkkf fhLku fk íkhefkLk{kÍ fu íkfheçkLk 30 ðkrsçkkíkLk{kÍ fe íkfheçkLk 96 MkwLLkíkUíkõçkehu íknhe{k fe 96 MkwLLkíkUrfÞk{ fe MkwLLkíkUÁfqy fe MkwLLkíkUfki{k fe MkwLLkíkUMksËu fe MkwLLkíkUsÕMku fe MkwLLkíkUËqMkhe hfyík fu r÷Þu WXLku fe MkwLLkíkUfk’Ëk fe MkwLLkíkUMk÷k{ VuhLku fe MkwLLkíkUMk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë fe MkwLLkíkUMkwLLkíku çkk’rËGÞk fe MkwLLkíkUMkwLLkíkkU fk yuf yn{ {My÷kRM÷k{e çknLkkut fu r÷Þu 10 MkwLLkíkULk{kÍ fu íkfheçkLk 14 {wMíknççkkíkW{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ fk y{÷økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷ík

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLkLk{kÍ íkkuzLku ðk÷e 29 çkkíkULk{kÍ {U hkuLkkLk{kÍ {U ¾ktMkLkkËkihkLku Lk{kÍ Ëu¾ fh ÃkZLkky{÷u fMkeh fe íkk’heVËkihkLku Lk{kÍ r÷çkkMk ÃknLkLkk Lk{kÍ {U fwA rLkøk÷LkkËkihkLku Lk{kÍ rfç÷u Mku RÂLnhkVLk{kÍ {U MkktÃk {khLkkLk{kÍ {U ¾wòLkk fnLku {U øk÷ríkÞktLk{kÍ fu 32 {fYnkíku íknhe{kfLÄkU Ãkh [kËh ÷xfkLkkíkçkE nksík fe rþÆíkLk{kÍ {U ftfrhÞkt nxkLkkôøkr÷Þkt [x¾kLkkf{h Ãkh nkÚk h¾LkkykM{kLk fe íkhV Ëu¾LkkLk{kÍe fe íkhV Ëu¾LkkøkÄu siMkk {wtnLk{kÍ ykih íkMkkðehLk{kÍ fu 33 {fYnkíku íkLÍenknkV ykMíkeLk {U Lk{kÍ ÃkZLkk fiMkk ?Íkunh fu ykr¾he Ëku Lk^÷ fu ¼e õÞk fnLku

157

159

166

167

170

170

172

175

175

176

177

178

179

179

180

180

181

182

183

184

184

185

187

187

188

188

189

190

190

191

191

192

192

193

193

194

194

195

195

196

197

197

198

200

202

203

206

207

A-10


R{k{ík fk çkÞkLkRÂõíkËk fe 13 þhkRíkRfk{ík fu çkk’Ë R{k{ Mkkrnçk yu’÷kLk fhUs{kyík fk çkÞkLkíkfuo s{kyík fu 20 yk’Íkhfw£ Ãkh ¾krík{u fk ¾kiVËwykyu fwLkqíkMksËyu MknTð fk çkÞkLkrLknkÞík yn{ {My÷krnfkÞíkMksËyu MknTð fk íkhefkMksËyu MknTð fhLkk ¼q÷ òyu íkku...MksËyu rík÷kðík ykih þiíkkLk fe þk{íkV nh {whkË Ãkqhe nku MksËyu rík÷kðík fu 8 {ËLke Vq÷ ¾çkhËkh ! nkuþÞkh ! MksËyu rík÷kðík fk íkhefk MksËyu þw¢ fk çkÞkLkLk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk MkÏík økwLkkn niLk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku fu çkkhu {U15 ynfk{Mkkrnçku {Íkh fe RLkrVhkËe fkurþþ{kt [khÃkkE Mku WX ¾ze nwE !

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLk{wMkkrVh fe Lk{kÍ

ËwYË þheV fe VÍe÷íkþh-E MkVh fe {MkkVík{wMkkrVh fçk nkuøkk ?ykçkkËe ¾í{ nkuLku fk {ík÷çkrVLkkyu þnh fe íkk’heV{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíkoðíkLk fe rfM{UðíkLku Rfk{ík çkkrík÷ nkuLku fe MkqhíkUMkVh fu Ëku hkMíku{wMkkrVh fçk íkf {wMkkrVh ni ?MkVh LkkòRÍ nku íkku ?MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVhfk{ nku økÞk íkku [÷k òŸøkk !ykihík fu MkVh fk {My÷kykihík fk MkwMkhk÷ ð {ifkyhçk {w{kr÷f {U ðeÍk Ãkh hnLku ðk÷kU fk {My÷kÍkRhu {ËeLkk fu r÷Þu ÍYhe {My÷kWBkhn fu ðeÍk Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?fMh ðkrsçk nifMh fu çkË÷u [kh fe rLkGÞík çkktÄ ÷e íkku....?

{wMkkrVh R{k{ ykih {wfe{ {wõíkËe{wfe{ {wõíkËe ykih çkrfGÞk Ëku hfTyíkU

208

208

209

209

210

211

213

214

216

217

218

218

219

219

219

221

221

222

223

223

227

228

233

234

236

236

237

237

238

238

239

239

239

240

240

241

241

241

242

243

244

246

247

247

248

A-11


õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?[÷íke økkze {U Lk^÷ ÃkZLku fu 4 {ËLke Vq÷{wMkkrVh íkeMkhe hfyík fu r÷Þu ¾zk nkuòyu íkku....?MkVh {U fÍk Lk{kÍUrnVTÍ ¼w÷k ËuLku fk yÍkçk

fÍk Lk{kÍkU fk íkhefkËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒsnL™Bk fe ¾kiV™kf ðkËe…nkz økhBke Mku r…Îk÷ òyUMkh fwåk÷™u fe MkÍknÍkhkU çkhMk fu yÍkçk fk nfËkhfçkú BkU ykøk fu ~kku’÷uyøkh ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ òyu Œku..?Rr¥kVkf™ ykt¾ ™ ¾w÷e Œku...?Bksçkqhe BkU yËk fk Mkðkçk r{÷uøkk Þk ™nª ?hkŒ fu ykr¾he rnMMku BkU Mkku™k fiMkk ?hkŒ Ëuh Œf òøk™kyËk, fÍk ykih ðkrsçkw÷ RykËk fe Œk’heVŒkiçkk fu Œe™ Áõ™ nIMkkuŒu fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™k ðkrsçk niV@ fk ðõŒ nku økÞk Wêku !rnfkÞŒnwfqfu ykBBkk fu yunMkkMk fe rnfkÞŒ

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLksÕË Mku sÕË fÍk …Z ÷ersÞuAw… fh fÍk …rZÞuswBkwyŒw÷ ðËky BkU fÍkyu WBkúeWBkú Çkh fe fÍk fk rnMkkçkfÍk …Z™u BkU ŒhŒeçkfÍkyu WBkúe fk Œhefk (n-™Ve)™BkkÍu fMh fe fÍkÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍUçkååku fe …iËkR~k fu ðõŒ ™BkkÍBkheÍ fku ™BkkÍ fçk BkwykV ni ?WBkú Çkh fe ™BkkÍU Ëkuçkkhk …Z™kfÍk fk ÷^Í fn™k Çkq÷ økÞk Œku ?fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe yËkyuøke Mku çkunŒhV@ ð yMh fu çkk’Ë ™ðkrV÷ ™nª …Z MkfŒuÍkunTh fe åkkh MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?V@ fe MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?õÞk Bkøkrhçk fk ðõŒ Úkkuzk Mkk nkuŒk ni ?Œhkðen fe fÍk fk õÞk nwõBk ni ?™BkkÍ fk rVËÞkBknqoBkk fu rVËÞu fk yuf BkMy÷kMkkËkŒu rfhkBk fku ™BkkÍ fk rVËÞk ™nª Ëu MkfŒu100 fkuzkU fk ne÷kfk™ AuË™u fk hðks fçk Mku nwðk ?økkÞ fu økku~Œ fk ŒkunVk

248

248

250

250

251

253

254

255

255

255

256

257

257

258

258

259

259

259

260

261

261

261

263

264

264

264

264

265

265

266

266

266

267

267

267

268

268

269

269

269

270

270

272

273

273

274

275

A-12


ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷kVfeh fe Œk’heVrBkMfe™ fe Œk’heVL

Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefkËwYË ~kheV fe VÍe÷Œð÷e fu s™kÍu BkU r~kfoŒ fe çk-h-fŒyfeËŒ BkLËkU fe Çke {økrVhíkfV™ åkkuhŒBkkBk ~kw-hfkyu s™kÍk fe çkÂÏþ~kfçkú BkU …n÷k ŒkunVksL™Œe fk s™kÍks™kÍu fk MkkÚk Ëu™u fk MkðkçkWnwË …nkz rsŒ™k Mkðkçk™BkkÍu s™kÍk çkkRMku RçkúŒ niBkÂGÞŒ fku ™n÷k™u ðøkihk fe VÍe÷Œs™kÍk Ëu¾ fh …Z™u fk rðËoMkhfkh ™u Mkçk Mku…n÷k s™kÍk rfMk fk …Zk ?™BkkÍu s™kÍk VÍuo rfVkÞk ni™BkkÍu s™kÍk BkU Ëku Áõ™ ykih Œe™ MkwL™ŒU nI™BkkÍu s™kÍk fk Œhefk (n-™Ve)çkkr÷øk BkËo ð ykihŒ fu s™kÍu fe Ëwyk™k çkkr÷øk ÷zfu fu sLkkÍu fe Ëwyk

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLk™k çkkr÷økk ÷zfe fu sLkkÍu fe ËwyksqŒu …h ¾zu nku fh s™kÍk …Z™køkkRçkk™k ™BkkÍu s™kÍk ™nª nku MkfŒeåkLË s™kÍkU fe Rfêe ™BkkÍ fk Œhefks™kÍu BkU rfŒ™e MkVU nkU ?s™kÍu fe …qhe sBkkyŒ ™ rBk÷u Œku ?…køk÷ Þk ÏkwËfw~ke ðk÷u fk s™kÍkBkwËko çkååku fu ynfkBks™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Mkðkçks™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Œhefkçkååku fk s™kÍk WXk™u fk Œhefk™BkkÍu s™kÍk fu çkk’Ë ðk…Mke fu BkMkkR÷õÞk ~kkunh çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk ËuMkfŒk ni ?BkwíkoË fe ™BkkÍu s™kÍk fk nwõBku ~kh-Es™kÍu fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …ktåk Bk-Ë™e Vq÷“Vw÷kt Bkuhe ™BkkÍ …Zkyu” yiMkeðrMkGÞŒ fk nwõBkRBkkBk BkÂGÞŒ fu Mke™u fe MkeÄ BkU ¾zk nku™BkkÍu s™kÍk …Zu rçkøkih Ë^™k rËÞk Œku ?Bkfk™ BkU Ëçku nwyu fe ™BkkÍu s™kÍk™BkkÍu s™kÍk BkU Œk’ËkË çkZk™u fu r÷Þu Œk¾ehçkkr÷øk fe ™BkkÍu s™kÍk Mku fç÷ Þun yu’÷k™ fersÞu

275

276

277

278

279

279

280

281

282

282

283

283

283

284

284

284

285

285

286

286

287

287

288

288

289

289

289

289

290

290

291

291

292

292

292

292

295

295

296

296

296

297

297

A-13


ViÍkLku sw{wyksw{wyk fku ËwYË þheV ÃkZLku fe VÍe÷íkykfk Lku Ãkn÷k sw{wykfçk yËk Vh{kÞk ?sw{wyk fu {k’LkkMkhfkh Lku fw÷ rfíkLkusw{wyu yËk Vh{kyu ?rË÷ Ãkh {kunhsw{wyk fu R{k{u fe VÍe÷íkrþVk Ëkr¾÷ nkuíke niËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍíkrhÍTf {U íktøke fk yuf MkçkçkrVrh~íku ¾wþ LkMkeçkkU fu Lkk{ r÷¾íku nIÃkn÷e MkËe {U sw{wyk fk sÍçkkøkheçkkU fk nssw{wyk fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns nins ð W{hn fk MkðkçkMkçk rËLkkU fk MkhËkhòLkðhkU fk ¾kiVu rfÞk{íkËwyk fçkq÷ nkuíke niyMh ð {økrhçk fu Ëhr{ÞkLk ZqtzkuMkkrnçku çknkhu þheyík fk RhþkËfçkqr÷GÞík fe ½ze fkiLk Mke ?rnfkÞík

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLknh sw{wyk fku 1 fhkuz44 ÷k¾ snLLk{ Mku ykÍkËyÍkçku fçkú Mku {nVqÍsw{wyk íkk sw{wyk økwLkknkU fe {wykVe200 Mkk÷ fe RçkkËík fk Mkðkçk{nqo{ ðkr÷ËiLk fku nh sw{wykyk’{k÷ Ãkuþ nkuíku nIsw{wyk fu Ãkkt[ ¾wMkqMke yk’{k÷sLLkík ðkrsçk nku økErMkVo sw{wyk fk hkuÍk Lk hr¾ÞuËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk Mkðkçksw{wyk fk hkuÍk fçk {fYn ni ?sw{wyk fku {kt çkkÃk fe fçkú Ãkh nkrÍhe fk Mkðkçkfçkúu ðkr÷ËiLk Ãkh “ÞkMkeLk” ÃkZLku fe VÍe÷íkíkeLk nÍkh {økrVhíkUsw{wyk fku ÞkMkeLk ÃkZLku ðk÷u fe {økrVhík nkuøkeYnU sBy nkuíke nI“Mkq-híkw÷ fnTV” fe VÍe÷íkËkuLkkU2 sw{wyk fu Ëhr{ÞkLk Lkqhfk’çku íkf Lkqh“Mkqhyu ” fe VÍe÷íkMk¥kh nÍkh rVrh~íkkU fk RÂMíkøkVkhMkkhu økwLkkn {wykVLk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë

299

300

301

302

303

303

303

304

304

304

304

305

306

306

307

307

308

308

308

308

309

309

310

310

310

311

311

312

312

313

313

313

314

314

315

315

315

316

316

316

316

317

317

317

A-14


{sr÷Mku RÕ{ {U rþfoíksw{wyk VÍo nkuLku fe 11 þhkRíksw{wyk fe MkwLLkíkUøkwM÷u sw{wyk fk ðõíkøkwM÷u sw{wyk MkwLLkíku økih {wy¬Ëk ni¾wíçku {U fheçk hnLku fe VÍe÷íkíkku sw{wyk fk Mkðkçk Lknª r{÷uøkk [wÃk[kÃk ¾wíçkk MkwLkLkk VÍo ni¾wíçkk MkwLkLku ðk÷k ËwYË þheV Lknª ÃkZ Mkfíkk¾wíçkyu rLkfkn MkwLkLkk ðkrsçk niÃkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh ¼e Lkk òRÍ¾wíçku fu 7 {-ËLke Vq÷sw{wyk fe R{k{ík fk yn{ {My÷k

Lk{kÍu EËk fk íkhefkËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒrË÷ rÍLËk hnuøkksLLkík ðkrsçk nku òíke niLk{kÍu EË fu r÷Þu òLku Mku fç÷ fe MkwLLkíkLk{kÍu EË fu r÷Þu ykLku òLku fe MkwLLkíkLk{kÍu EË fk íkhefkLk{kÍu EË rfMk Ãkh ðkrsçk ni ?EË fk ¾wíçkk MkwLLkík niLk{kÍu EË fk ðõíkEË fe yÄqhe s{kyík r{÷e íkku ?

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLkEË fe s{kyík Lk r{÷e íkku õÞk fhu ?EË fu ¾wíçku fu ynfk{EË fu 20 ykËkçkçkfh EË fk yuf {wMíknçkíkõçkehu íkþhef fu 8 {ËLke Vq÷

{-ËLke ðrMkGÞík Lkk{kËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒfV™ Ë^™ fk ŒhefkBkËo fk BkM™q™ fV™ykihŒ fk BkM™q™ fV™fV™ fe Œ^Mke÷økwM÷u BkÂGÞŒ fk ŒhefkBkËo fku fV™ …n™k™u fk ŒhefkykihŒ fku fV™ …n™k™u fk Œhefkçkk’Ë ™BkkÍu s™kÍk ŒËVe™Vkríknk ykih RMkk÷u Mkðkçk fk íkhefkBknqoBk rh~ŒuËkh fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fk ŒhefkBkõçkq÷ ns fk MkðkçkËMk ns fk Mkðkçkðkr÷Ëi™ fe ŒhV Mku ¾ihkŒhkuÍe BkU çku çk-h-fŒe fe ðsnswBkwyk fku rÍÞkhŒu fçkú fe VÍe÷ŒfV™ Vx økyu !EMkk÷u Mkðkçk fu VÍkR÷

318

319

319

320

320

320

321

321

321

322

322

323

324

325

326

326

327

327

327

328

329

329

329

329

330

331

331

333

334

336

337

349

349

349

349

350

351

351

352

354

355

357

358

358

358

359

359

360

A-15

Lk{kÍ fu ynfk{ ðrMkGÞík Lkk{k

ËwykykU fe çk-h-fŒEMkk÷u Mkðkçk fk RÂLíkÍkh !YnU ÎkhkU …h yk fh EMkk÷u Mkðkçk fkBkwŒk-÷çkk fhŒe nIËqMkhkU fu r÷Þu Ëwykyu {økrVhík fh™u feVÍe÷Œyhçkk U ™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™™wM¾k rBk÷ økÞk !™qhk™e r÷çkkMk™qhk™e ŒçkkfBkwËkuO fe Œk’ËkË fu çkhkçkh y@Mkçk fçkú ðk÷kU fku rMkVkrh~ke çk™k™u fk yBk÷Mkqhyu RÏ÷kMk fu EMkk÷u Mkðkçk fernfkÞŒ

360

360

361

362

362

363

363

363

364

364

365

365

366

372

373

377

378

379

380

381

383

384

384

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLkWBBku Mkk’Ë ( ) fu r÷Þu fqtyktøkkiMku …kf fk çkfhk fn™k fiMkk ?EMkk÷u Mkðkçk fu 19 Bk-Ë™e Vq÷EMkk÷u Mkðkçk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fk BkwhÔðò Œhefkyk’÷k nÍhŒ fk VkrŒnkfk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu Ëwyk fk Œhefk¾k™u fe Ëk’ðŒ fe ynBk yunrŒÞkŒBkÍkh …h nkrÍhe fk ŒhefkBkk¾Íku BkhksuyÞkË Ëk~ík çkhkyu {wíkk-÷yk{sr÷Mk Mku WXíku ðõík fe Ëwyk¼÷kE fe {kuunh ykih økwLkkn {wykV

A-16

Vh{kLk u {wMíkVk 6 ni : Ëk u fr÷{u

yÕ÷kn 1 fku ÃÞkhu, ÍçkkLk Ãkh nÕfu ykih {eÍkLku y{÷ {U

¼khe nI, ðkun Þun ni :

( )

çkku÷ {U nÕfu íkku÷ {U ¼khe

Lk{kÍ fu ynfk{

1

RMk rhMkk÷u {U....

økwLkkn ÍzLku fe rnfkÞík

LkÍh f¼e f{Íkuh Lk nku

ÃkkLk ¾kLku ðk÷u {wíkðßsun nkut

{wMkeçkíkkU Mku rnVkÍík fk LkwM¾k

RLsuõþLk ÷økkLku Mku ðwÍq xqxuøkk Þk Lknª ?

ðhf W÷rxÞu....

{n-LkVe}

1

Lk{kÍ fu ynfk{

2

ðwÍq fk íkhefk (n-LkVe)

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒMkhfkhu Ëku yk÷Bk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknu çk™e ykËBk,

hMkq÷u BkwnTŒ~kBk fk VhBkk™u BkwyÍTÍBk ni :“rsMk ™u rË™ ykih hkŒ BkU Bkuhe ŒhV ~kkif ð BknççkŒ feðßn Mku Œe™ Œe™ {híkçkk ËwYËu …kf …Zk yÕ÷kn …h nf ni fu ðkun WMk fu WMk rË™ ykih WMk hkŒ fu økw™knçkÏ~k Ëu.”

WMBkk™u øk™e fk R~fu hMkq÷nÍhŒu MkÂGÞËw™k WMBkk™u øk™e ™u yuf

çkkh yuf BkfkBk …h ÃknkU[ fh …k™e BktøkðkÞk ykih ðwÍqrfÞk rVh ÞfkÞf BkwMfwhk™u ykih Á-Vfk Mku VhBkk™u ÷øku :ò™Œu nku BkI õÞqt BkwMfwhkÞk ? rVh ¾wË ne RMk Mkwðk÷ fk

1

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh yuf çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn WMk Ãkh ËMk hn{íkU ¼usíkk ni.

ðwÍq fk íkhefk

Þun rhMkk÷k yÔð÷ íkk ykr¾h Ãkqhk ÃkrZÞu, fðe R{fkLkni fu ykÃk fe fR øk÷ríkÞkt ykÃk fu Mkk{Lku yk òyu.

Lk{kÍ fu ynfk{

3

sðkçk ËuŒu nwyu VhBkkÞk : BkI ™u Ëu¾k fu Mkhfkhu ™kBkËkh ™u ðwÍq VhBkkÞk Úkk ykih çkk’Ëu VhkøkŒ

BkwMfwhkyu Úku ykih Mknkçkyu rfhkBk Mku VhBkkÞk Úkk :ò™Œu nku BkI õÞqt BkwMfwhkÞk ? rVh BkeXu BkeXu BkwMŒVk

™u ¾wË ne VhBkkÞk : “sçk ykËBke ðwÍqfhŒk ni Œku åkunhk Äku™u Mku åkunhu fu ykih nkÚk Äku™u Mku nkÚkkU fuykih Mkh fk BkMn fh™u Mku Mkh fu ykih …kWt Äku™u Mku …kWt fuøkw™kn Íz òŒu nI.” ðwÍq fh fu ¾LËkt nwyu ~kknu WMBkkt fnk : õÞqt ŒçkMMkwBk Çk÷k fh hnk nqt ?

sðkçku Mkwðk÷u Bkw¾kŒçk rËÞk rVh rfMke fe yËk fku yËk fh hnk nqt

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ?Mknkçkyu rfhkBk Mkhfkhu ¾iÁ÷ y™kBk

fe nh nh yËk ykih nh nh MkwL™Œ fkuËeðk™k ðkh y…™kŒu Úku. ™eÍ RMk rhðkÞŒ Mku økw™kn Äku™ufk ™wM¾k Çke Bkk’÷qBk nku økÞk. ðwÍq BkU fwÕ÷efh™u Mku Bkwtn fu, ™kf BkU …k™e zk÷ fh MkkV fh™u Mku ™kf fu,åkunhk Äku™u Mku …÷fkU MkBkuŒ Mkkhu åkunhu fu, nkÚk Äku™u Mku nkÚk fuMkkÚk MkkÚk ™k¾w™kU fu ™eåku fu, Mkh (ykih fk™kU) fk BkMn fh™uMku Mkh fu MkkÚk MkkÚk fk™kU fu ykih …kWt Äku™u Mku …kWt fu MkkÚkMkkÚk …kWt fu ™k¾w™kU fu ™eåku fu økw™kn Çke Íz òŒu nI.

2

Vh{kLku {wMíkVk : òu þÏMk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk ¼q÷ økÞk ðkunsLLkík fk hkMíkk ¼q÷ økÞk.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

4

økw™kn Íz™u fe rnfkÞŒ ðwÍq fh™u ðk÷u fu økw™kn ÍzŒu nI, RMk

rÍB™ BkU yuf EBkk™ y^hkuÍ rnfkÞŒ ™õ÷ fhŒu nwyunÍhŒu yÕ÷kBkk yçËw÷ ðnnkçk ~kk’hk™e VhBkkŒu nI : yuf {híkçkk MkÂGÞËw™k RBkkBku yk’ÍBk yçkqn™eVk òBkuy BkÂMsË fqVk fu ðwÍq¾k™u BkUŒ~kheV ÷u økyu Œku yuf ™kisðk™ fku ðwÍq çk™kŒu nwyuËu¾k, WMk Mku ðwÍq (BkU RÂMík’Bkk÷ ~kwËk …k™e) fu fŒhu x…fhnu Úku. yk… ™u RhþkË VhBkkÞk : yi çkuxu ! Bkkt çkk… fe ™kVhBkk™e Mku Œkiçkk fh ÷u. WMk ™u Vkih™ yÍo fe : BkI ™uŒkiçkk fe. yuf ykih ~kÏMk fu ðwÍq (BkU RÂMík’Bkk÷ nku™u ðk÷u…k™e) fu fŒhu x…õŒu Ëu¾u, yk… ™u WMk ~kÏMkMku RhþkË VhBkkÞk : yi Bkuhu ÇkkE ! Œq rÍ™k Mku Œkiçkk fh ÷u.WMk ™u yÍo fe : BkI ™u Œkiçkk fe. yuf ykih ~kÏMk fu ðwÍq fufŒhkŒ x…õŒu Ëu¾u Œku WMku VhBkkÞk : ~khkçk ™ku~ke ykih økk™uçkksu Mkw™™u Mku Œkiçkk fh ÷u. WMk ™u yÍo fe : BkI ™u Œkiçkk fe.MkÂGÞËw™k RBkkBku yk’ÍBk yçkq n™eVk …h f~Vfu çkkRMk [qtfu ÷kuøkkU fu WÞqçk Íkrnh nku òŒu Úku ÷unkÍk yk…

™u çkkhøkknu ¾wËkðLËe BkU RMk f~V fu ¾íBknku ò™u fe Ëwyk Bkktøke : yÕ÷kn ™u Ëwyk fçkq÷ VhBkk÷e rsMk Mku yk… fku ðwÍq fh™u ðk÷kU fu økw™knÍzŒu ™Íh yk™k çkLË nku økyu.

3

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËuÃkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkË çkÏík nku økÞk.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

5

ðwÍq fk Mkðkçk ™nª rBk÷uøkkyk’Bkk÷ fk Ëkhku BkËkh r™GÞŒkU …h ni : yøkh rfMke

yBk÷ BkU yåAe r™GÞŒ ™ nku Œku WMk fk Mkðkçk ™nª rBk÷Œk.Þune nk÷ ðwÍq fk Çke ni, åkw™kLåku Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒeRËkhu {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk 1250 MkVnkŒ …h Bkw~ŒrBk÷rfŒkçk, “çknkhu ~kheyŒ Bkw¾hoò rsÕË yÔð÷” MkVnk 292 …hni : ðwÍq …h Mkðkçk …k™u fu r÷Þu nwõBku R÷kne çkò ÷k™u fer™GÞŒ Mku ðwÍq fh™k ÍYh ni ðh™k ðwÍq nku òyuøkk Mkðkçk ™…kyuøkk. yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : ðwÍq BkU r™GÞŒ™ fh™u fe ykËŒ Mku økw™nøkkh nkuøkk, RMk BkU r™GÞŒ MkwL™ŒuBkwy¬Ëk ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 616)

Mkkhk çkË™ …kf nku økÞk !Ëku nËeMkkU fk ¾w÷kMkk ni : rsMk ™u fn fh ðwÍq

rfÞk WMk fk Mkh Mku …kWt Œf Mkkhk rsMBk …kf nku økÞk ykih rsMk™u rçkøkih fnu ðwÍq rfÞk WMk fk WŒ™k ne çkË™ …kf nkuøkkrsŒ™u …h …k™e økwÍhk.

nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ nifu Mkhfkhu BkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍøkLS™k, Mkkrnçku Bkwy¥kh …Mke™k, çkkRMku ™wÍq÷u Mkfe™k

™u RhþkË VhBkkÞk : “yi yçk q nwh ihk sçk ŒwBk ðwÍq fhku Œku fn r÷Þk fhku

fu sçk Œf ŒwBnkhk ðwÍq çkkfe hnuøkk WMk ðõŒ Œf ŒwBnkhu rVrh~Œu(Þk’™e rfhkBk™ fkrŒçke™) ŒwBnkhu r÷Þu ™urfÞkt r÷¾Œu hnUøku.”

4

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk Mkwçn ykih ËMk {híkçkkþk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík fu rËLk {uhe þVkyík r{÷uøke.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

6

çkk ðwÍq Mkku™u fe VÍe÷ŒnËeMku …kf BkU ni : çkk ðwÍq Mkku™u ðk÷k hkuÍk h¾ fh

RçkkËŒ fh™u ðk÷u fe Œhn ni. çkk ðwÍq Bkh™u ðk÷k ~kneË niBkËe™u fu ŒksËkh ™u nÍhŒu

MkÂGÞËw™k y™Mk Mku VhBkkÞk : çkuxk ! yøkhŒwBk nBku~kk çkk ðwÍq hn™u fe RÂMíkŒkyŒ h¾ku Œku yiMkk nefhku õÞqtfu Bk-÷fw÷ BkkiŒ rsMk çkLËu fe Yn nk÷Œu ðwÍq BkUfçÍ fhŒk ni WMk fu r÷Þu ~knkËŒ r÷¾ Ëe òŒe ni.

Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nBku~kk çkk ðwÍq hn™k BkwMŒnçk ni.

BkwMkeçkŒkU Mku rnVkÍŒ fk ™wM¾kyÕ÷kn ™u nÍhŒu MkÂGÞËw™k Bk qMkk

f÷eBkwÕ÷kn Mku VhBkkÞk : “yi BkqMkk !

yøkh çku ðwÍq nku™u fe MkqhŒ BkU ŒwÍu fkuE BkwMkeçkŒ ÃknkU[u Œku ¾wËy…™u yk… fku Bk÷kBkŒ fh™k.” “VŒkð h-ÍrðGÞk” BkU ni : nBku~kk çkk ðwÍq hn™k RM÷kBk feMkwL™Œ ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 702)“yn{Ë hÍk” fu MkkŒ nwYV fe r™MçkŒMku nh ðõŒ çkk ðwÍq hn™u fu MkkŒ VÍkR÷ Bkuhu ykfk RBkkBku yn÷u ‚wL™Œ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

VhBkkŒu nI : çkk’Í ykrhVe™ ( ) ™u

5

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËþheV Lk ÃkZk WMk Lku sVk fe.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

7

VhBkkÞk : òu nBku~kk çkk ðwÍq hnu yÕ÷kn Œyk÷k WMkfku MkkŒ VÍe÷ŒkU Mku Bkw~khoV VhBkkyu :{1} Bk÷kRfk WMk fe MkkunçkŒ BkU høkçkŒ fhU {2} f÷Bk WMkfe ™urfÞkt r÷¾Œk hnu {3} WMk fu yk’Ík ŒMçken fhU{4} WMk Mku Œõçkehu Q÷k VkiŒ ™ nku {5} sçk Mkkuyu yÕ÷knŒyk÷k fwA rVrh~Œu Çkusu fu rsL™ku RLMk fu ~kh Mku WMk fernVkÍŒ fhU {6} MkõhkŒu BkkiŒ WMk …h ykMkk™ nku {7} sçkŒf çkk ðwÍq nku yBkk™u R÷kne BkU hnu. (yiÍ™, Mk. 702, 703)

Ëwøk™k MkðkçkÞfe™™ MkËeo, Úkf™ Þk ™Í÷k, ÍwfkBk, ËËuo Mkh ykih

çkeBkkhe BkU ðwÍq fh™k Ëw~ðkh nkuŒk ni Bkøkh rVh Çke fkuE yiMkuðõŒ ðwÍq fhu sçk fu ðwÍq fh™k Ëw~ðkh nku Œku WMk fku çk nwõBkunËeMk Ëwøk™k Mkðkçk rBk÷uøkk.

MkËeo BkU ðwÍq fh™u fe rnfkÞŒnÍhŒu WMBkk™u øk™e ™u y…™u økw÷kBk,

nwBkhk™ Mku ðwÍq fu r÷Þu …k™e Bkktøkk ykih MkËeo fe hkŒ BkU çkknh ò™kåkknŒu Úku. nwBkhk™ fnŒu nI : BkI …k™e ÷kÞk, WLnkU ™u Bkwtn nkÚk ÄkuyuŒku BkI ™u fnk : yÕ÷kn yk… fku rfVkÞŒ fhu hkŒ Œku çknwŒXLze ni. RMk …h VhBkkÞk fu : BkI ™u hMkq÷wÕ÷kn Mku Mkw™k ni fu “òu çkLËk ðwÍqyu fkrBk÷ fhŒk ni yÕ÷kn Œyk÷kWMk fu yøk÷u r…A÷u økw™kn çkÏ~k ËuŒk ni.”

( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 285)

6

Vh{kLku {wMíkVk : òu {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËwYË þheV ÃkZuøkk {I rfÞk{íkfu rËLk WMk fe þVkyík fYtøkk.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

8

ðwÍq fk Œhefk (n-™Ve)fk’çkŒwÕ÷kn ~kheV fe ŒhV Bkwtn fh fu Ÿåke søkn çkiX™k

BkwMŒnçk ni. ðwÍq fu r÷Þu r™GÞŒ fh™k MkwL™Œ ni, r™GÞŒ ™ nku ŒçkÇke ðwÍq nku òyuøkk Bkøkh Mkðkçk ™nª rBk÷uøkk. r™GÞŒ rË÷ fu RhkËufku fnŒu nI, rË÷ BkU r™GÞŒ nkuŒu nwyu Íçkk™ Mku Çke fn ÷u™k y^Í÷ni ÷unkÍk Íçkk™ Mku RMk Œhn r™GÞŒ fersÞu fu BkI nwõBku R÷kne

çkò ÷k™u ykih …kfe nkrMk÷ fh™u fu r÷Þu ðwÍq fh hnk nqt. fn ÷ersÞu fu Þun Çke MkwL™Œ ni. çkÕfu fn

÷ersÞu fu sçk Œf çkk ðwÍq hnUøku rVrh~Œu ™urfÞkt r÷¾Œu hnUøku.(1)

yçk Ëku™kU nkÚk Œe™ Œe™ çkkh ÃknkU[kU Œf ÄkuRÞu, (™÷ çkLË fh fu)Ëku™kU nkÚkkU fe ôøkr÷ÞkU fk r¾÷k÷ Çke fersÞu. fBk yÍ fBk Œe™Œe™ çkkh ËkyU çkkyU Q…h ™eåku fu ËktŒkU BkU rBkMðkf fersÞu ykih nhçkkh rBkMðkf fku Äku ÷ersÞu. nwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™kRBkkBk BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒu nI : “rBkMðkf fhŒu ðõŒ ™BkkÍ BkU fwhyk™u BkSË fe rfhkyŒykih rÍ¢wÕ÷kn fu r÷Þu Bkwtn …kf fh™u fe r™GÞŒ fh™e åkkrnÞu.”(2)

yçk MkeÄu nkÚk fu Œe™ åkwÕ÷q …k™e Mku (nh çkkh ™÷ çkLË fh fu) RMkŒhn Œe™ fwÂÕ÷Þkt fersÞu fu nh çkkh Bkwtn fu nh …wÍuo …h (nÕf fuf™khu Œf) …k™e çkn òyu, yøkh hkuÍk ™ nku Œku økh-økhk Çke fh÷ersÞu. rVh MkeÄu ne nkÚk fu Œe™ åkwÕ÷q (yçk nh çkkh ykÄk åkwÕ÷q…k™e fkVe ni) Mku (nh çkkh ™÷ çkLË fh fu) Œe™ çkkh ™kf BkU ™Bkoøkku~Œ Œf …k™e åkZkRÞu ykih yøkh hkuÍk ™ nku Œku ™kf fe sz Œf…k™e ÃknkU[kRÞu, yçk (™÷ çkLË fh fu) W÷xu nkÚk Mku ™kf MkkV fh

7

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhur÷Þu íknkhík ni.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

9

÷ersÞu ykih Akuxe Wtøk÷e ™kf fu Mkqhk¾kU BkU zkr÷Þu. Œe™ çkkhMkkhk åkunhk RMk Œhn ÄkuRÞu fu snkt Mku ykËŒ™ Mkh fu çkk÷Wøk™k ~kwYy nkuŒu nI ðnkt Mku ÷u fh Xkuze fu ™eåku Œf ykih yuf fk™fe ÷ki Mku ËqMkhu fk™ fe ÷ki Œf nh søkn …k™e çkn òyu. yøkhËkZe ni ykih yunhkBk çkktÄu nwyu ™nª nI Œku (™÷ çkLË fh™u fuçkk’Ë) RMk Œhn r¾÷k÷ fersÞu fu ôøkr÷ÞkU fku øk÷u fe ŒhV ‚uËkr¾÷ fh fu ‚kBk™u fe ŒhV r™fkr÷Þu. rVh …n÷u ‚eÄk nkÚkôøkr÷ÞkU fu rMkhu Mku Äku™k ~kwYy fh fu fkunr™ÞkU MkBkuŒ Œe™ çkkhÄkuRÞu. RMke Œhn rVh W÷xk nkÚk Äku ÷ersÞu. Ëku™kU nkÚk ykÄuçkkÍq Œf Äku™k BkwMŒnçk ni. yõMkh ÷kuøk åkwÕ÷q BkU …k™e ÷u fh ÃknkU[uMku Œe™ çkkh Akuz ËuŒu nI fu fkun™e Œf çknŒk åk÷k òŒk ni RMk Œhnfh™u Mku fkun™e ykih f÷kE fe fhðxkU …h …k™e ™ ÃknkU[™u fk yLËu~kkni ÷unkÍk çkÞk™ fËko Œhefu …h nkÚk ÄkuRÞu. yçk åkwÕ÷q Çkh fh fkun™eŒf …k™e çknk™u fe nksŒ ™nª çkÕfu (rçkøkih RòÍŒu Mknenk yiMkkfh™k) Þun …k™e fk RMkhkV ni. yçk (™÷ çkLË fh fu) Mkh fk BkMnRMk Œhn fersÞu fu Ëku™kU ytøkqXkU ykih fr÷Bku fe ôøkr÷ÞkU fku Akuzfh Ëku™kU nkÚk fe Œe™ Œe™ ôøkr÷ÞkU fu rMkhu yuf ËqMkhu Mku rBk÷k÷ersÞu ykih …u~kk™e fu çkk÷ Þk ¾k÷ …h h¾ fh ¾ªåkŒu nwyu økwÆeŒf RMk Œhn ÷u òRÞu fu nÚkur÷Þkt Mkh Mku swËk hnU, rVh økwÆe MkunÚkur÷Þkt ¾ªåkŒu nwyu …u~kk™e Œf ÷u ykRÞu,(1) fr÷Bku fe ôøkr÷Þkt

8

Vh{kLku {wMíkVk : íkw{ snkt ¼e nku {wÍ Ãkh ËwYË ÃkZku fu íkwBnkhk ËwYË{wÍ íkf ÃknkU[íkk ni.

ðwÍq fk íkhefk

1 : Mkh …h BkMn fk yuf Œhefk Þun Çke Œnheh ni RMk BkU rçk÷ ¾wMkqMkRM÷kBke çkn™kU fu r÷Þu rÍÞkËk ykMkk™e ni åkw™kLåku r÷¾k ni : BkMnuMkh BkU yËkyu MkwL™Œ fku Þun Çke fkVe ni fu ôøkr÷Þkt Mkh fu yøk÷urnMMku …h h¾u ykih nÚkur÷Þkt Mkh fe fhðxkU …h ykih nkÚk sBkk fhøkwÆe Œf ¾ªåkŒk ÷u òyu. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 621)

Lk{kÍ fu ynfk{

10

ykih ytøkqXu RMk Ëkihk™ Mkh …h rçkÕfw÷ BkMk ™nª nku™u åkkrnyU,rVh fr÷Bku fe ôøkr÷ÞkU Mku fk™kU fe yLËY™e Mkín fk ykihytøkqXkU Mku fk™kU fe çkknhe Mkín fk BkMn fersÞu ykih AwtÂø÷Þkt(Þk’™e Akuxe ôøkr÷Þkt) fk™kU fu Mkqhk¾kU BkU Ëkr¾÷ fersÞuykih ôøkr÷ÞkU fe …w~Œ Mku økhË™ fu r…A÷u rnMMku fk BkMnfersÞu. çkk’Í ÷kuøk øk÷u fk ykih Äw÷u nwyu nkÚkkU fe fkunr™ÞkUykih f÷kRÞkU fk BkMn fhŒu nI Þun MkwL™Œ ™nª ni. Mkh fkBkMn fh™u Mku fç÷ xkUxe yåAe Œhn çkLË fh™u fe ykËŒçk™k ÷ersÞu rçk÷k ðßn ™÷ ¾w÷k Akuz Ëu™k Þk yÄqhk çkLËfh™k, fu …k™e x…f fh Íkyuy nkuŒk hnu RMkhkV ð økw™knni. …n÷u MkeÄk rVh W÷xk …kWt nh çkkh ôøkr÷ÞkU Mku ~kwYyfh fu x¾LkkU fu Q…h Œf çkÕfu BkwMŒnçk ni fu ykÄe ®…z÷e ŒfŒe™ Œe™ çkkh Äku ÷ersÞu. Ëku™kU …kWt fe ôøkr÷ÞkU fk r¾÷k÷fh™k MkwL™Œ ni. (r¾÷k÷ fu Ëkihk™ ™÷ çkLË hr¾Þu) RMk fkBkwMŒnçk Œhefk Þun ni fu W÷xu nkÚk fe AwtÂø÷Þk Mku MkeÄu …kWt feAwtÂø÷Þk fk r¾÷k÷ ~kwYy fh fu ytøkqXu …h ¾íBk fersÞu ykihW÷xu ne nkÚk fe AwtÂø÷Þk Mku W÷xu …kWt fu ytøkqXu Mku ~kwYy fh fuAwtÂø÷Þk …h ¾íBk fh ÷ersÞu. (ykBBkyu fwŒwçk)

nwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkËrçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒunI : nh WÍTð ÄkuŒu ðõŒ Þun WBBkeË fhŒk hnu fu Bkuhu RMkWÍTð fu økw™kn r™f÷ hnu nI ! ðwÍq fu çkåku nwyu …k™e BkU 70 çkeBkkrhÞkU Mku r~kVk

÷kuxu ðøkihk Mku ðwÍq fh™u fu çkk’Ë çkåkk nwðk …k™e¾zu nku fh …e™u BkU r~kVk ni åkw™kLåku Bkuhu ykfk yk’÷k

9

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn WMk Ãkh Mkku hn{íkU LkkrÍ÷ Vh{kíkk ni.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

11

nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk¾k™ “VŒkðk h-ÍrðGÞk” Bkw¾hoò rsÕË 4 MkVnk575 Œk 576 …h VhBkkŒu nI : çkrfGÞyu ðwÍq (Þk’™e ðwÍq fu çkåku nwyu…k™e) fu r÷Þu ~khy™ y-Í-BkŒku yunrŒhkBk ni ykih ™çke

Mku MkkrçkŒ, fu nwÍqh ™u ðwÍq VhBkk fh çkrfGÞkykçk (Þk’™e çkåku nwyu …k™e) fku ¾zu nku fh ™ku~k VhBkkÞk ykihyuf nËeMk BkU rhðkÞŒ rfÞk økÞk fu RMk fk …e™k Mk¥kh BkhÍ Mkur~kVk ni. Œku ðkun R™ WBkqh BkU ykçku ÍBkÍBk Mku Bkw~kk-çknŒh¾Œk ni yiMku …k™e Mku RÂMíkLò Bkw™krMkçk ™nª. “ŒLðeh” fuykËkçku ðwÍq BkU ni : “ðwÍq fu çkk’Ë ðwÍq fk …MkBkkLËk (Þk’™e çkåkknwðk …k™e) rfç÷k Á¾ ¾zu nku fh r…Þu.” yÕ÷kBkk yçËw÷øk™e ™kçkw÷wMke VhBkkŒu nI : BkI ™u Œsrhçkk rfÞkni fu sçk BkI çkeBkkh nkuŒk nqt Œku ðwÍq fu çkrfGÞk …k™e Mku r~kVknkrMk÷ nku òŒe ni. ™rçkGÞu MkkrËf fu RMkMknen rŒççku ™-çkðe BkU …kyu ò™u ðk÷u RhþkËu røkhkBke …hyu’rŒBkkË fhŒu nwyu BkI ™u Þun Œhefk RÂÏíkÞkh rfÞk ni.

sL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾w÷ òŒu nInËeMku …kf BkU ni : rsMk ™u yåAe Œhn ðwÍq rfÞk ykih

rVh ykMBkk™ fe ŒhV r™økkn WXkE ykih fr÷Bkyu ~knkËŒ…Zk WMk fu r÷Þu sL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾ku÷ rËÞu òŒu nI rsMk Mkuåkknu yLËh Ëkr¾÷ nku.

™Íh fÇke fBkÍkuh ™ nkuòu ðwÍq fu çkk’Ë ykMBkk™ fe ŒhV Ëu¾ fh Mkqhyu

…Z r÷Þk fhu WMk fe ™Íh fÇke fBkÍkuh™ nkuøke. (BkMkkR÷w÷ fwhyk™, Mk. 291)

10

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËþheV Lk ÃkZu íkku ðkun ÷kuøkkU {U Mku fLsqMk íkheLk þÏMk ni.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

12

ðwÍq fu çkk’Ë Œe™ çkkh Mkqhyu fÿ …Z™u fu VÍkR÷nËeMku Bkwçkkhf BkU ni : òu ðwÍq fu çkk’Ë yuf {híkçkk

Mkq-hŒw÷ fÿ …Zu Œku ðkun rMkÆefe™ BkU Mku ni ykih òu Ëku {híkçkk…Zu Œku ~kw-nËk BkU ~kwBkkh rfÞk òyu ykih òu Œe™ {híkçkk…Zuøkk Œku yÕ÷kn BkiËk™u Bkn~kh BkU WMku y…™u yÂBçkÞkfu MkkÚk h¾uøkk.ðwÍq fu çkk’Ë …Z™u fe Ëwyk (yÔð÷ ð ykr¾h ËwYË ~kheV)

òu ðwÍq fh™u fu çkk’Ë Þun fr÷BkkŒ …Zu :ŒsoBkk : yi yÕ÷kn ! Œq …kf ni ykihŒuhu r÷Þu ne ŒBkkBk ÏkqrçkÞkt nI BkIøkðkne ËuŒk nqt fu Œuhu rMkðk fkuE Bkk’çkqË™nª, BkI ŒwÍ Mku çkÂÏþ~k åkknŒk nqtykih Œuhe çkkhøkkn BkU Œkiçkk fhŒk nqt.

Œku WMk …h BkkunTh ÷økk fh y~ko fu ™eåku h¾ rËÞk òyuøkkykih rfÞkBkŒ fu rË™ WMk …Z™u ðk÷u fku Ëu rËÞk òyuøkk.

ðwÍq fu çkk’Ë Þun Ëwyk Çke …Z ÷ersÞu(yÔð÷ ð ykr¾h ËwYË ~kheV)

ŒsoBkk : yi yÕ÷kn !BkwÍu fMkhŒ Mku Œkiçkk fh™u ðk÷kUBkU çk™k Ëu ykih BkwÍu …kfeÍkhn™u ðk÷kU BkU ~kkrBk÷ fh Ëu.

11

Vh{kLku {wMíkVk : WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhkrÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZu.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

13

÷^Í “yÕ÷kn” fu åkkh nwYV fer™MçkŒ Mku ðwÍq fu åkkh VhkRÍ# åkunhk Äku™k # fkunr™ÞkU MkBkuŒ Ëku™kU nkÚk Äku™k

# åkkiÚkkE Mkh fk BkMn fh™k # x¾LkkU MkBkuŒ Ëku™kU …kWtÄku™k. ( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 288)

Äku™u fe Œk’heVrfMke WÍTð Äku™u fu Þun Bkk’™k nI fu WMk WÍTð fu nh

rnMMku …h fBk yÍ fBk Ëku fŒhu …k™e çkn òyu. rMkVo Çkeøkò™u Þk …k™e fku Œu÷ fe Œhn åkw…z ÷u™u Þk yuf fŒhk çknò™u fku Äku™k ™nª fnUøku ™ RMk Œhn ðwÍq Þk økwM÷ yËknkuøkk.(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 218, çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 288)“fh{ Þk hççk÷ yk-÷{eLk” fu åkkiËnnwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fe 14 MkwL™ŒU

“ðwÍq fk Œhefk” (n-™Ve) BkU çkk’Í MkwL™ŒkUykih BkwMŒnççkkŒ fk çkÞk™ nku åkwfk ni RMk fe BkÍeËðÍknŒ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu : # r™GÞŒ fh™k # …Z™k. yøkh ðwÍq Mku fç÷ fn ÷U Œku sçkŒf çkk ðwÍq hnUøku rVrh~Œu ™urfÞkt r÷¾Œu hnUøku # Ëku™kUnkÚk ÃknkU[kU Œf Œe™ çkkh Äku™k # Œe™ çkkh rBkMðkffh™k # Œe™ åkwÕ÷q Mku Œe™ çkkh fwÕ÷e fh™k # hkuÍk ™nku Œku økh-økhk fh™k # Œe™ åkwÕ÷q Mku Œe™ çkkh ™kf BkU…k™e åkZk™k # ËkZe nku Œku (yunhkBk BkU ™ nku™u fe MkqhŒ BkU)WMk fk r¾÷k÷ fh™k # nkÚk ykih # …kWt fe ôøkr÷ÞkUfk r¾÷k÷ fh™k # …qhu Mkh fk yuf ne çkkh BkMn fh™k

12

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkku çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZkWMk fu Ëku Mkku Mkk÷ fu økwLkkn {wykV nkUøku.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

14

# fk™kU fk BkMn fh™k # VhkRÍ BkU ŒhŒeçk fkRBk h¾™k(Þk’™e VÍo yk’Ík BkU …n÷u Bkwtn rVh nkÚk fkunr™ÞkU MkBkuŒÄku™k, rVh Mkh fk BkMn fh™k ykih rVh …kWt Äku™k) ykih # …iËh …i ðwÍq fh™k Þk’™e yuf WÍTð Mkq¾™u ™ …kyu, fu ËqMkhkWÍTð Äku ÷u™k. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 293, 294 Bkw÷Ï¾Mk™)

“Þk hMkq÷Õ÷kn íkuhu Ëh fe VÍkykut fku Mk÷k{”fu WLŒeMk nwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fu 29 BkwMŒnççkkŒ

# rfç÷k Y # Ÿåke søkn # çkiX™k # …k™eçknkŒu ðõŒ yk’Ík …h nkÚk Vih™k # Rík{eLkkLk Mku ðwÍqfh™k # yk’Íkyu ðwÍq …h …n÷u …k™e åkw…z ÷u™k ¾wMkqMk™MkŠËÞkU BkU # ðwÍq fh™u BkU rçkøkih ÍYhŒ rfMke Mku BkËË ™÷u™k # MkeÄu nkÚk Mku fwÕ÷e fh™k # MkeÄu nkÚk Mku ™kf BkU…k™e åkZk™k # W÷xu nkÚk Mku ™kf MkkV fh™k # W÷xunkÚk fe AwtÂø÷Þk ™kf BkU zk÷™k # ôøkr÷ÞkU fe …w~Œ MkuøkhË™ fe …w~Œ fk BkMn fh™k # fk™kU fk BkMn fhŒuðõŒ Çkeøke nwE AwtÂø÷Þk (Þk’™e Akuxe ôøkr÷Þkt) fk™kU fuMkqhk¾kU BkU Ëkr¾÷ fh™k # ytøkqXe fku n-h-fŒ Ëu™k sçkfu Ze÷e nku ykih Þun Þfe™ nku fu RMk fu ™eåku …k™e çknøkÞk ni, yøkh MkÏŒ nku Œku n-h-fŒ Ëu fh ytøkqXe fu ™eåku…k™e çknk™k VÍo ni # Bkk’Íqhu ~kh-E (RMk fu Œ^Mke÷eynfkBk RMke rhMkk÷u fu MkVnk 32 Œk 35 …h Bkw÷k-nÍkVhBkk ÷ersÞu) ™ nku Œku ™BkkÍ fk ðõŒ ~kwYy nku™u Mku…n÷u ne ðwÍq fh ÷u™k # òu fkrBk÷ Œkih …h ðwÍq fhŒk niÞk’™e rsMk fe fkuE søkn …k™e çkn™u Mku ™ hn òŒe nku

13

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh ËwYË þheV ÃkZku yÕ÷kn íkw{ Ãkhhn{ík ¼usuøkk.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

15

WMk fk fqykU (Þk’™e ™kf fe ŒhV ykt¾kU fu Ëku™kU fku™u)x¾LkkU, yurzÞkU, ŒÕðkU, fqtåkkU (Þk’™e yurzÞkU fu Q…h Bkkuxu…êu) ÎkkRÞkU (Þk’™e ôøkr÷ÞkU fu ËhrBkÞk™ ðk÷e søknkU)ykih fkunr™ÞkU fk ¾wMkqrMkGÞŒ fu MkkÚk ¾Þk÷ h¾™k ykihçku ¾Þk÷e fh™u ðk÷kU fu r÷Þu Œku VÍo ni fu R™ søknkU fk¾kMk ¾Þk÷ h¾U fu yõMkh Ëu¾k økÞk ni fu Þun søknU¾w~f hn òŒe nI ykih Þun çku ¾Þk÷e ne fk ™Œeò niyiMke çku ¾Þk÷e nhkBk ni ykih ¾Þk÷ h¾™k VÍo # ðwÍqfk ÷kuxk W÷xe ŒhV hr¾Þu yøkh Œ~Œ Þk …Œe÷e ðøkihkMku ðwÍq fhU Œku MkeÄe òr™çk hr¾Þu # åkunhk ÄkuŒu ðõŒ…u~kk™e …h RMk Œhn Vi÷k fh …k™e zk÷™k fu Q…h fkfwA rnMMkk Çke Äw÷ òyu # åkunhu ykih # nkÚk …kWt fehku~k™e ðMkey fh™k Þk’™e rsŒ™e søkn …k™e çknk™kVÍo ni WMk fu yŒhkV BkU fwA çkZk™k Bk-Mk÷™ nkÚk fkun™eMku Q…h ykÄu çkkÍq Œf ykih …kWt x¾LkkU Mku Q…h ykÄe®…z÷e Œf Äku™k # Ëku™kU nkÚkkU Mku Bkwtn Äku™k # nkÚk …kWtÄku™u BkU ôøkr÷ÞkU Mku ~kwYy fh™k # nh WÍTð Äku™u fuçkk’Ë WMk …h nkÚk Vih fh çkqtËU x…fk Ëu™k íkkfu çkË™ Þkf…zu …h ™ x…fU ¾wMkqMk™ sçk fu BkÂMsË BkU ò™k nku, fuV~kuo BkÂMsË …h ðwÍq fu …k™e fu fŒhu røkhk™k BkõYnu ŒnheBkeni # nh WÍTð fu ÄkuŒu ðõŒ ykih BkMn fhŒu ðõŒ r™GÞŒuðwÍq fk nkrÍh hn™k # RÂçíkËk BkU fu MkkÚk MkkÚkËwYË ~kheV ykih fr÷Bkyu ~knkËŒ …Z ÷u™k # yk’ÍkyuðwÍq rçk÷k ÍYhŒ ™ …kUrAÞu yøkh …kUA™k nku Œçk Çke

14

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍÃkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu {økrVhík ni.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

16

rçk÷k ÍYhŒ rçkÕfw÷ ¾w~f ™ fersÞu. fwA Œhe çkkfe hr¾Þufu çkhkuÍu rfÞkBkŒ ™urfÞkU fu …÷zu BkU h¾e òyuøke # ðwÍqfu çkk’Ë nkÚk ™ ÍxfU fu ~kiŒk™ fk …t¾k ni # çkk’Ëu ðwÍqrBkÞk™e (Þk’™e …kòBku fk ðkun rnMMkk òu …u~kkçk økkn fufheçk nkuŒk ni) …h …k™e rAzõ™k. (…k™e rAzõŒu ðõŒrBkÞk™e fku fwhŒu fu ËkBk™ BkU Aw…kyu h¾™k Bkw™krMkçk ni™eÍ ðwÍq fhŒu ðõŒ Çke çkÕfu nh ðõŒ …Ëuo BkU …Ëko fhŒunwyu rBkÞk™e fku fwhŒu fu ËkBk™ Þk åkkËh ðøkihk fu ÍheyuAw…kyu h¾™k nÞk fu fheçk ni) # yøkh BkõYn ðõŒ ™nku Œku Ëku hõyŒ ™^÷ yËk fh™k rsMku ŒrnGÞŒw÷ ðwÍqfnŒu nI. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 293, 300)“fkþ ! fkr{÷ ðwÍq LkMkeçk nku” fu Mkku÷nnwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fu 16 BkõYnkŒ

# ðwÍq fu r÷Þu ™k…kf søkn …h çkiX™k # ™k…kfsøkn ðwÍq fk …k™e røkhk™k # yk’Íkyu ðwÍq Mku ÷kuxuðøkihk BkU fŒhu x…fk™k (Bkwtn ÄkuŒu ðõŒ Çkhu nwyu åkwÕ÷q BkUWBkqBk™ åkunhu Mku …k™e fu fŒhu røkhŒu nI RMk fk ¾Þk÷hr¾Þu) # rfç÷u fe ŒhV Úkqf Þk çk÷økBk zk÷™k Þk fwÕ÷efh™k # çku ÍYhŒ ËwLÞk fe çkkŒ fh™k # rÍÞkËk …k™e¾åko fh™k (MkËÁ~~kheyn Bkw^Œe BkwnBBkË yBksË y÷eyk’ÍBke çknkhu ~kheyŒ Bkw¾hoò rsÕËyÔð÷ MkVnk 302 Œk 303 …h VhBkkŒu nI : ™kf BkU …k™ezk÷Œu ðõŒ ykÄk åkwÕ÷q fkVe ni Œku yçk …qhk åkwÕ÷q ÷u™kRMkhkV ni) # RŒ™k fBk …k™e ¾åko fh™k fu MkwL™Œ yËk

15

Vh{kLku {wMíkVk : òu {wÍ Ãkh yuf ËwYË þheV ÃkZíkk ni yÕ÷kn WMk fu r÷Þu yuf fehkík y@ r÷¾íkk ni ykih fehkík WnwË Ãknkz rsíkLkk ni.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

17

™ nku (xkUxe ™ RŒ™e rÍÞkËk ¾ku÷U fu …k™e nksŒ MkurÍÞkËk røkhu ™ RŒ™e fBk ¾ku÷U fu MkwL™Œ Çke yËk ™ nkuçkÕfu Bkw-ŒðÂMMkŒ nku) # Bkwtn …h …k™e Bkkh™k # Bkwtn…h …k™e zk÷Œu ðõŒ Vqtf™k # yuf nkÚk Mku Bkwtn Äku™kfu rhVkÍ ð nw™qË fk r~kykh ni # øk÷u fk BkMn fh™k# W÷xu nkÚk Mku fwÕ÷e fh™k Þk ™kf BkU …k™e åkZk™k# MkeÄu nkÚk Mku ™kf MkkV fh™k # Œe™ sËeË …kr™ÞkU MkuŒe™ çkkh Mkh fk BkMn fh™k # Äq… fu økBko …k™e Mku ðwÍqfh™k # nkUx Þk ykt¾U Íkuh Mku çkLË fh™k ykih yøkh fwAMkq¾k hn økÞk Œku ðwÍq ne ™ nkuøkk. ðwÍq fe nh MkwL™Œ fkŒfo BkõYn ni RMke Œhn nh BkõYn fk Œfo MkwL™Œ.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 300, 301)Äq… fu økBko …k™e fe ðÍknŒMkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn nÍhŒu yÕ÷kBkk

Bkk i÷k™k Bk w^Œe Bk wnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒ

Bkw¾hoò rsÕË yÔð÷ MkVnk 301 fu nkr~kÞu …h r÷¾Œu nI :“òu …k™e Äq… Mku økBko nku økÞk WMk Mku ðwÍq fh™k Bkwí÷f™BkõYn ™nª çkÕfu RMk BkU åkLË fwÞqË nI, rs™ fk rÍ¢ …k™efu çkkçk BkU ykyuøkk ykih RMk Mku ðwÍq fe fhknŒ ŒLÍene niŒnheBke ™nª.” …k™e fu çkkçk BkU MkVnk 334 …h r÷¾Œu nI :“òu …k™e økBko BkwÕf BkU økBko BkkirMkBk BkU Mkku™u åkktËe fu rMkðkrfMke ykih ÄkŒ fu çkhŒ™ BkU Äq… BkU økBko nku økÞk, Œku sçkŒf økBko ni WMk Mku ðwÍq ykih økwM÷ ™ åkkrnÞu, ™ WMk fku

16

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf{uhk Lkk{ WMk {U hnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøkVkh fhíku hnUøku.

ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

18

…e™k åkkrnÞu çkÕfu çkË™ fku rfMke Œhn ÃknkU[™k ™ åkkrnÞu,Þnkt Œf fu yøkh WMk Mku f…zk Çkeøk òyu Œku sçk Œf XLzk™ nku ÷u WMk fu …n™™u Mku çkåkU fu WMk …k™e fu RÂMík’Bkk÷ BkUyLËu~kyu çkhMk (Þk’™e çkË™ …h ‚VuË Ëkøk fk yLËu~kk)ni, rVh Çke yøkh ðwÍq Þk økwM÷ fh r÷Þk Œku nku òyuøkk.”

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 301, 334)BkwMŒk’Bk÷ …k™e fk yn{ BkMy÷k

yøkh çku ðwÍq ~kÏMk fk nkÚk Þk Wtøk÷e fk …kuhk Þk™k¾w™ Þk çkË™ fk fkuE xwfzk òu ðwÍq BkU ÄkuÞk òŒk nkuò™ çkqÍ fh Þk Çkq÷ fh Ën Ëh Ën (10x10) Mku fBk …k™e(Bk-Mk÷™ …k™e Mku Çkhe nwE çkk÷xe Þk ÷kuxu ðøkihk) BkU …zòyu Œku …k™e BkwMŒk’Bk÷ (Þk’™e RÂMík’Bkk÷ ~kwËk) nku økÞkykih yçk ðwÍq ykih økwM÷ fu ÷kRf ™ hnk. RMke Œhn rsMk…h økwM÷ VÍo nku WMk fu rsMBk fk fkuE çku Äw÷k nwðk rnMMkk…k™e Mku Aq òyu Œku ðkun …k™e ðwÍq ykih økwM÷ fu fkBk fk ™hnk. nkt yøkh Äw÷k nkÚk Þk Äw÷u nwyu çkË™ fk fkuE rnMMkk…z òyu Œku nhs ™nª. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 333)(BkwMŒk’Bk÷ …k™e ykih ðwÍq ð økwM÷ fu Œ^Mke÷e ynfkBk Mke¾™ufu r÷Þu çknkhu ~kheyŒ rnMMkk 2 fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu)rBkèe rBk÷u …k™e Mku ðwÍq nkuøkk Þk ™nª

# …k™e BkU hiŒ feåkz rBk÷ òyu Œku sçk Œf hfef(Þk’™e …k™e …Œ÷k) hnu WMk Mku ðwÍq òRÍ ni. yfq÷w(yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : “BkI fnŒk nqt”)Bkøkh rçk÷k ÍYhŒ feåkz rBk÷u nwyu (…k™e) Mku ðwÍq fh™k BkLy

17


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

19

ni, fu BkwM÷k Þk’™e MkqhŒ rçkøkkz™k ni ykih Þun ~khy™ nhkBkni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 650) (Bkk’÷qBknwðk Bkwtn …h RMk Œhn rBkèe Bk÷™k fu MkqhŒ rçkøkz òyu ÞkBkwtn fk÷k fh™k siMkk fu çkk’Í yðfkŒ åkkuh fk fkuyu÷u ðøkihkMku Bkwtn fk÷k fh ËuŒu nI Þun nhkBk ni fMË™ fkrVh fk ÇkeBkwM÷k fh™k Þk’™e åkunhk rçkøkkz™k òRÍ ™nª) # rsMk…k™e BkU fkuE çkËçkqËkh åkeÍ rBk÷ òyu WMk Mku ðwÍq BkõYn ni¾wMkqMk™ yøkh WMk fe çkËçkq ™BkkÍ BkU çkkfe hnu, fu (RMk Mku™BkkÍ) BkõYnu ŒnheBke nkuøke. (yiÍ™, Mk. 650)

…k™ ¾k™u ðk÷u Bkw-Œðßsun nkUBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ,

ðr÷GÞu ™u’BkŒ, yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ,…hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞuMkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ,çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nksy÷ nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

VhBkkŒu nI : …k™kU fu fMkhŒ Mku ykËe ¾wMkqMk™sçk fu ËktŒkU BkU VÍk (øku…) nku Œsrhçku Mku ò™Œu nI Akr÷Þkfu çkkhef huÍu ykih …k™ fu çknwŒ Akuxu Akuxu xwfzu RMk ŒhnBkwtn fu yŒhkV ð yõ™kV BkU ò økeh nkuŒu nI (Þk’™e Bkwtnfu fku™kU ykih ËktŒkU fu ¾ktåkkU BkU ÎkwMk òŒu nI) fu Œe™ çkÕfufÇke ËMk çkkhn fwÂÕ÷Þkt Çke W™ fu ŒÂMVÞyu ŒkBk (Þk’™eBkwfBBk÷ MkVkE) fku fkVe ™nª nkuŒª, ™ r¾÷k÷ WLnUr™fk÷ MkfŒk ni ™ rBkMðkf, rMkðk fwÂÕ÷ÞkU fu, fu …k™e Bk™krVÍ

18


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

20

(Þk’™e Mkqhk¾kU) BkU Ëkr¾÷ nkuŒk ykih swÂBçk~kU Ëu™u (Þk’™e rn÷k™u) MkusBku nwyu çkkhef ÍhkuO fku çk ŒËhes Awzk Awzk fh ÷kŒk ni, RMk fe ÇkefkuE ŒnTËeË (nËçkLËe) ™nª nku MkfŒe ykih Þun fkrBk÷ ŒÂMVÞk(Þk’™e BkwfBBk÷ MkVkE) Çke çknwŒ Bkwy¬Ë (Þk’™e RMk fe MkÏŒŒkfeË) ni. Bkw-ŒyÆË ynkËeMk BkU RhþkË nwðk ni fu : “sçk çkLËk™BkkÍ fku ¾zk nkuŒk ni rVrh~Œk RMk fu Bkwtn …h y…™k Bkwtn h¾Œk niÞun òu …ZŒk ni RMk fu Bkwtn Mku r™f÷ fh rVrh~Œu fu Bkwtn BkU òŒk ni WMkðõŒ yøkh ¾k™u fe fkuE ~ki RMk fu ËktŒkU BkU nkuŒe ni Bk÷kyufk fku RMkMku yiMke MkÏŒ EÍk nkuŒe ni fu ykih ~ki Mku ™nª nkuŒe.”

nwÍqhu yfhBk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknu çk™e ykËBk, hMkq÷uBkwnTŒ~kBk ™u VhBkkÞk : sçk ŒwBk BkU Mku fkuE hkŒfku ™BkkÍ fu r÷Þu ¾zk nku Œku åkkrnÞu fu rBkMðkf fh ÷u õÞqtfu sçk ðkuny…™e ™BkkÍ BkU rfhkyŒ fhŒk ni Œku rVrh~Œk y…™k Bkwtn RMk fuBkwtn …h h¾ ÷uŒk ni ykih òu åkeÍ RMk fu Bkwtn Mku r™f÷Œe ni ðkunrVrh~Œu fu Bkwtn BkU Ëkr¾÷ nku òŒe ni.(1) ykih “Œ-çkhk™e” ™u fçkehBkU nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq yGÞqçk yLMkkhe Mku rhðkÞŒ feni fu Ëku™kU rVrh~ŒkU …h RMk Mku rÍÞkËk fkuE åkeÍ røkhkt ™nª fu ðkuny…™u MkkÚke fku ™BkkÍ …ZŒk Ëu¾U ykih WMk fu ËktŒkU BkU ¾k™u fu huÍu VtMkunkU. ( , VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 624, 625)

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾knwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk yçkq nkrBkË

BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒunI : ðwÍq Mku VhkøkŒ fu çkk’Ë sçk yk… ™BkkÍ fe ŒhV Bkw-Œðßsun

19


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

21

nkU WMk ðõŒ Þun ŒMkÔðwh fersÞu fu rs™ Íkrnhe yk’Ík…h ÷kuøkkU fe ™Íh …zŒe ni ðkun Œku çk Íkrnh Œkrnh (Þk’™e…kf) nku åkwfu Bkøkh rË÷ fku …kf rfÞu rçkøkih çkkhøkknu R÷kneBkU Bkw™kòŒ fh™k nÞk fu r¾÷kV ni õÞqtfu yÕ÷kn rË÷kU fku Çke Ëu¾™u ðk÷k ni. BkÍeË VhBkkŒu nI : Íkrnhe ðwÍqfh ÷u™u ðk÷u fku Þun çkkŒ ÞkË h¾™e åkkrnÞu fu rË÷ feŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE) Œkiçkk fh™u ykih økw™knkU fku Akuz™uykih WBËk yÏ÷kf y…™k™u Mku nkuŒe ni. òu ~kÏMk rË÷ fkuøkw™knkU fe yk÷q-ËrøkÞkU Mku …kf ™nª fhŒk VfŒ ÍkrnheŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE) ykih Íiçkku Íe™Œ …h RÂõíkVk fhŒkni WMk fe rBkMkk÷ WMk ~kÏMk fe Mke ni òu çkkË~kkn fku BkËTQfhŒk ni ykih y…™u Îkh fku çkknh Mku Ïkqçk åkBkfkŒk ni ykihhtøkku hkuøk™ fhŒk ni Bkøkh Bkfk™ fu yLËY™e rnMMku fe MkVkE…h fkuE Œðßòun ™nª ËuŒk. yçk yiMke MkqhŒ BkU sçkçkkË~kkn WMk fu Bkfk™ fu yLËh yk fh økLËrøkÞkt Ëu¾uøkkŒku ðkun ™khkÍ nkuøkk Þk hkÍe Þun nh Íe~kwQh ¾wË MkBkÍMkfŒk ni.

“Mkçkú fh” fu …ktåk nwYV fe r™MçkŒ MkuÍÏBk ðøkihk Mku Ïkq™ r™f÷™u fu 5 ynfkBk

# Ïkq™, …e… Þk ÍËo …k™e fnª Mku r™f÷ fh çknkykih WMk fu çkn™u BkU yiMke søkn ÃknkU[™u fe Mk÷krnGÞŒ ÚkersMk søkn fk ðwÍq Þk økwM÷ BkU Äku™k VÍo ni Œku ðwÍq òŒkhnk. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 304) # Ïkq™ yøkh åkBkfk ÞkWÇkhk ykih çknk ™nª siMku MkqE fe ™kuf Þk åkkfq fk f™khk

20


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

22

÷øk òŒk ni ykih Ïkq™ WÇkh Þk åkBkf òŒk ni Þk r¾÷k÷rfÞk Þk rBkMðkf fe Þk Wtøk÷e Mku ËktŒ BkktÍu Þk ËktŒ Mku fkuEåkeÍ Bk-Mk÷™ Mkuçk ðøkihk fkxk WMk …h Ïkq™ fk yMkhÍkrnh nwðk Þk ™kf BkU Wtøk÷e zk÷e RMk …h Ïkq™ fe Mkw¾eoyk økE Bkøkh ðkun Ïkq™ çkn™u fu fkrçk÷ ™ Úkk ðwÍq ™nªxqxk. (yiÍ™) # yøkh çknk Bkøkh çkn fh yiMke søkn ™nªykÞk rsMk fk økwM÷ Þk ðwÍq BkU Äku™k VÍo nku Bk-Mk÷™ ykt¾BkU Ëk™k Úkk ykih xqx fh yLËh ne Vi÷ økÞk çkknh ™nªr™f÷k Þk …e… Þk Ïkq™ fk™ fu Mkqhk¾kU fu yLËh ne hnkçkknh ™ r™f÷k Œku R™ MkqhŒkU BkU ðwÍq ™ xqxk(yiÍ™, Mk. 27)# ÍÏBk çku~kf çkzk ni híkqçkŒ åkBkf hne ni Bkøkh sçk Œfçknuøke Lknª, ðwÍq ™nª xqxuøkk. (yiÍ™) # ÍÏBk fk Ïkq™ çkkhçkkh …kUAŒu hnu, fu çkn™u fe ™kiçkŒ ™ ykE Œku økkih fh÷ersÞu fu yøkh RŒ™k Ïkq™ …kUA r÷Þk ni fu yøkh ™ …kUAŒuŒku çkn òŒk Œku ðwÍq xqx økÞk, ™nª Œku ™nª. (yiÍ™)

MkËeo Mku yk’Ík Vx òyU Œku......MkËeo ðøkihk Mku yk’Ík Vx økyu Äku Mkfu (íkku) Äkuyu,

XLzk …k™e ™wõMkk™ fhu Œku økBko …k™e yøkh fh MkfŒk nku(íkku) fh™k ðkrsçk, yøkh økBko Mku Çke ™wõMkk™ nku Œku BkMnfhu, yøkh BkMn Çke ™wõMkk™ Ëu Œku W‚ …h òu …èe çkLÄe ÞkËðk fk rÍBkkË (Þk’™e ÷u…) ni W‚ …h …k™e çknkyu, ÞunÇke Íhh (Þk’™e ™wõ‚k™) Ëu Œku W‚ …èe Þk rÍBkkË (Þk’™e÷u…, PASTE) …qhu …h BkMn fhu RMk Mku (Çke) ™wõMkk™ nku ŒkuAkuz Ëu, BkwykV ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 620)

21


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

23

ðwÍq BkU BkuntËe ykih MkwhBku fk BkMy÷k# ykihŒ fu nkÚk …kWt …h BkuntËe fk rsBko ÷økk hn

økÞk ykih ¾çkh ™ nwE Œku ðwÍq ð økwM÷ nku òyuøkk. nkt sçkRr¥k÷ky nku Awzk fh ðnkt …k™e çknk Ëu. (VŒkðk h-ÍrðGÞkBkw¾hoò, rs. 4, Mk. 613) # MkwhBkk ykt¾ fu fqyu (Þk’™e ykt¾fu fku™u) Þk …÷f BkU hn økÞk ykih Rr¥k÷ky ™ nwE Íkrnh™nhs ™nª ykih çkk’Ëu ™BkkÍ fqyu (ykt¾ fu fku™u) BkU BknMkqMknwðk Œku yM÷™ çkkf (Þk’™e rçkÕfw÷ yLËu~kk) ™nª.(BkŒ÷çk Þun fu ™BkkÍ nku økE) (yiÍ™)RLsuõ~k™ ÷økk™u Mku ðwÍq xqxuøkk Þk ™nª ?

# økku~Œ BkU RLsuõ~k™ ÷økk™u BkU rMkVo WMke MkqhŒBkU ðwÍq xqxuøkk sçk fu çkn™u fe rBkõËkh BkU Ïkq™ r™f÷u# sçk fu ™Mk fk RLsuõ~k™ ÷økk fh …n÷u Ïkq™ Q…h feŒhV ¾ªåkŒu nI òu fu çkn™u fe rBkõËkh BkU nkuŒk ni ÷unkÍkðwÍq xqx òŒk ni # RMke Œhn ø÷qfkuÍ ðøkihk fe rzÙ… ™MkBkU ÷økðk™u Mku ðwÍq xqx òyuøkk õÞqtfu çkn™u fe rBkõËkh BkUÏkq™ r™f÷ fh ™÷fe BkU yk òŒk ni. nkt çkn™u fe rBkõËkhBkU Ïkq™ ™÷fe BkU ™ ykyu Œku ðwÍq ™nª xqxuøkk # rMk®hs fuÍheyu xuMx fh™u fu r÷Þu Ïkq™ r™fk÷™u Mku ðwÍq xqx òŒk niõÞqtfu Þun çkn™u fe rBkõËkh BkU nkuŒk ni RMke r÷Þu Þun Ïkq™…u~kkçk fe Œhn ™k…kf Çke nkuŒk ni, Ïkq™ Mku Çkhe nwE~ke~ke suçk BkU h¾ fh ™BkkÍ …Ze, ™ nwE ™eÍ Ïkq™ Þk…u~kkçk fe ~ke~ke yøkåkuo yåAe Œhn çkLË nku BkÂMsË fuyLËh Çke ™nª ÷k MkfŒu, ÷kyUøku Œku økw™nøkkh nkUøku.

22


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

24

Ëw¾Œe ykt¾ fu yktMkq# ykt¾ fe çkeBkkhe fu Mkçkçk òu yktMkq çknk ðkun ™k…kf ni

ykih ðwÍq Çke Œkuz Ëuøkk. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 310) y^MkkuMk !yõMkh ÷kuøk RMk BkMy÷u Mku ™k ðkrfV nkuŒu nI ykih Ëw¾Œeykt¾ Mku çk ðßnu BkhÍ çkn™u ðk÷u yktMkq fku ykih yktMkqykU feBkkr™LË MkBkÍ fh ykMŒe™ Þk fwhŒu fu ËkBk™ ðøkihk Mku …kUA fhf…zu ™k…kf fh zk÷Œu nI # ™kçke™k fe ykt¾ Mku òu híkqçkŒ çkðßnu BkhÍ r™f÷Œe ni ðkun ™k…kf ni ykih RMk Mku ðwÍq Çke xqxòŒk ni. (BkkÏkqÍ yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 306)

…kf ykih ™k…kf híkqçkŒ# òu híkqçkŒ RLMkk™e çkË™ Mku r™f÷u ykih ðwÍq ™ Œkuzu ðkun

™k…kf ™nª. Bk-Mk÷™ Ïkq™ Þk …e… çkn fh ™ r™f÷u Þk Úkkuze“fi” (òu) fu Bkwtn Çkh ™ nku …kf ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 309)

Ak÷k ykih VwrzÞk# Ak÷k ™kuåk zk÷k yøkh WMk fk …k™e çkn økÞk

Œku ðwÍq xqx økÞk ðh™k ™nª. (yiÍ™, Mk. 305) # VwrzÞkrçkÕfw÷ yåAe nku økE WMk fe BkwËko ¾k÷ çkkfe ni rsMk BkUQ…h Bkwtn ykih yLËh ¾÷k ni yøkh WMk BkU …k™e ÇkhøkÞk ykih Ëçkk fh r™fk÷k Œku ™ ðwÍq òyu ™ ðkun …k™e™k…kf. nkt yøkh WMk fu yLËh fwA Œhe Ïkq™ ðøkihk feçkkfe ni Œku ðwÍq Çke òŒk hnuøkk ykih ðkun …k™e Çke™k…kf ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 355, 356)# ¾krh~k Þk VwrzÞkU BkU yøkh çkn™u ðk÷e híkqçkŒ ™ nkurMkVo råk…f nku ykih f…zk WMk Mku çkkh çkkh Aq fh åkknurfŒ™k ne Mk™ òyu …kf ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 310)

23


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

25

# ™kf MkkV fe WMk BkU Mku sBkk nwðk Ïkq™ r™f÷k ðwÍq ™ xqxk,yLkMkçk (Þk’™e rÍÞkËk Bkw™krMkçk) Þun ni fu ðwÍq fhu.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 281)“ fi” Mku ðwÍq fçk xqxŒk ni ?# Bkwtn Çkh “fi” ¾k™u, …k™e Þk Mk^hk (Þk’™e

…e÷u htøk fk fzðk …k™e) fe ðwÍq Œkuz ËuŒe ni. òu “fi”ŒfÕ÷wV fu rçkøkih ™ hkufe ò Mkfu WMku Bkwtn Çkh fnŒu nI.Bkwtn Çkh “fi” …u~kkçk fe Œhn ™k…kf nkuŒe ni RMk fuAªxkU Mku y…™u f…zu ykih çkË™ fku çkåkk™k ÍYhe ni.

(BkkÏkqÍ yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 306, 390 ðøkihk)ntMk™u fu ynfkBk

{1} Áfqy ð MkwsqË ðk÷e ™BkkÍ BkU çkkr÷øk ™ufnTfnk ÷økk rËÞk Þk’™e RŒ™e ykðkÍ Mku ntMkk fu ykMk…kMk ðk÷kU ™u Mkw™k Œku ðwÍq Çke økÞk ykih ™BkkÍ Çke økE,yøkh RŒ™e ykðkÍ Mku ntMkk fu rMkVo ¾wË Mkw™k Œku ™BkkÍøkE ðwÍq çkkfe ni, BkwMfwhk™u Mku ™ ™BkkÍ òyuøke ™ ðwÍq.BkwMfwhk™u BkU ykðkÍ rçk÷fw÷ ™nª nkuŒe rMkVo ËktŒ ÍkrnhnkuŒu nI {2} çkkr÷øk ™u ™BkkÍu s™kÍk BkUfnTfnk ÷økkÞk Œku ™BkkÍ xqx økE, ðwÍq çkkfe ni. {3} ™BkkÍ fu R÷kðk fnTfnk ÷økk™u Mku ðwÍq ™nª òŒkBkøkh Ëkuçkkhk fh ÷u™k BkwMŒnçk ni. nBkkhuBkeXu BkeXu ykfk ™u fÇke Çke fnTfnk™nª ÷økkÞk ÷unkÍk nBkU Çke fkur~k~k fh™e åkkrnÞu fuÞun MkwL™Œ Çke rÍLËk nku ykih nBk Íkuh Íkuh Mku ™ ntMkU.

24


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

26

VhBkk™u BkwMŒVk : Þk’™e fnTfnk ~kiŒk™ fe

ŒhV Mku ni ykih BkwMfwhk™k yÕ÷kn fe ŒhV Mku ni.

õÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni ?yðkBk BkU Bk~nqh ni fu Îkwx™k Þk Mkºk ¾w÷™u Þk

y…™k Þk …hkÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni Þun rçkÕfw÷øk÷Œ ni. nkt ðwÍq fu ykËkçk {U Mku ni fu ™kV Mku ÷u fh Ëku™kUÎkwx™kU MkBkuŒ Mkçk Mkºk Aw…k nku çkÕfu RÂMíkLò fu çkk’ËVkih™ ne Aw…k ÷u™k åkkrnÞu fu rçkøkih ÍYhŒ Mkºk ¾w÷kh¾™k BkLy ykih ËqMkhkU fu MkkBk™u Mkºk ¾ku÷™k nhkBk ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 309)økwM÷ fk ðwÍq fkVe ni

økwM÷ fu r÷Þu òu ðwÍq rfÞk Úkk ðkune fkVe ni ÏðknçkhnT™k ™nkyU. yçk økwM÷ fu çkk’Ë Ëkuçkkhk ðwÍq fh™k ÍYhe™nª çkÕfu yøkh ðwÍq ™ Çke rfÞk nku Œku økwM÷ fh ÷u™u Mkuyk’Íkyu ðwÍq …h Çke …k™e çkn òŒk ni ÷unkÍk ðwÍq Çke nkuøkÞk, f…zu ŒçËe÷ fh™u Mku Çke ðwÍq ™nª òŒk.

Úkqf BkU Ïkq™{1} Bkwtn Mku Ïkq™ r™f÷k yøkh Úkqf …h økkr÷çk ni Œku ðwÍq

xqx òyuøkk ðh™k ™nª, øk-÷çku fe ~k™kÏŒ Þun ni fu yøkh Úkqffk htøk Mkw¾o nku òyu Œku Ïkq™ økkr÷çk MkBkÍk òyuøkk ykih ðwÍq xqxòyuøkk Þun Mkw¾o Úkqf ™k…kf Çke ni. yøkh Úkqf ÍËo (Þk’™e…e÷k) nku Œku Ïkq™ …h Úkqf økkr÷çk Bkk™k òyuøkk ÷unkÍk ™ ðwÍqxqxuøkk ™ Þun ÍËo Úkqf ™k…kf. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 305)

25


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

27

{2} Bkwtn Mku RŒ™k Ïkq™ r™f÷k fu Úkqf Mkw¾o nku økÞk ykih÷kuxu Þk røk÷kMk Mku Bkwtn ÷økk fh fwÕ÷e fu r÷Þu …k™e r÷ÞkŒku ÷kuxk røk÷kMk ykih fw÷ …k™e ™rsMk nku økÞk ÷unkÍkyiMku Bkkify …h åkwÕ÷q BkU …k™e ÷u fh yunrŒÞkŒ Mku fwÕ÷efersÞu ykih Þun Çke yunrŒÞkŒ VhBkkRÞu fu Aªxu Wz fhyk… fu f…zkU ðøkihk …h ™ …zU.

ðwÍq BkU ~kf yk™u fu 5 ynfkBk# yøkh Ëkihk™u ðwÍq rfMke WÍTð fu Äku™u BkU ~kf

ðkfuy nku ykih yøkh Þun rÍLËøke fk …n÷k ðkrfyk niŒku RMk fku Äku ÷ersÞu ykih yøkh yõMkh ~kf …zk fhŒkni Œku RMk fe ŒhV Œðßòun ™ ËersÞu. RMke Œhn yøkhçkk’Ëu ðwÍq Çke ~kf …zu Œku RMk fk fwA ¾Þk÷ BkŒ fersÞu.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 310) # yk… çkk ðwÍq Úku yçk ~kfyk™u ÷økk fu …Œk ™nª ðwÍq ni Þk ™nª, yiMke MkqhŒ BkUyk… çkk ðwÍq nI õÞqtfu rMkVo ~kf Mku ðwÍq ™nª xqxŒk. (yiÍ™,Mk. 311) # ðMðMku fe MkqhŒ BkU yunrŒÞkŒ™ ðwÍq fh™kyunrŒÞkŒ ™nª Rr¥kçkkyu ~kiŒk™ ni (yiÍ™) # Þfe™™yk… WMk ðõŒ Œf çkk ðwÍq nI sçk Œf ðwÍq xqx™u fk yiMkkÞfe™ ™ nku òyu fu fMkBk ¾k MkfU # fkuE WÍTð Äku™u Mkuhn økÞk ni Bkøkh Þun ÞkË ™nª fu fki™ Mkk WÍTð Úkk ŒkuçkkÞkt (Þk’™e W÷xk) …kWt Äku ÷ersÞu. Mkku™u Mku ðwÍq xqx™u ™ xqx™u fk çkÞk™

™ªË Mku ðwÍq xqx™u fe Ëku ~kŒuO nI : {1} Ëku™kU Mkwhe™yåAe Œhn sBku nwyu ™ nkU {2} yiMke nk÷Œ …h MkkuÞk òuøkkrV÷ nku fh Mkku™u BkU Áfkðx ™ nku. sçk Þun Ëku™kU ~kŒuO

26


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

28

sBy nkU Þk’™e Mkwhe™ Çke yåAe Œhn sBku nwyu ™ nkU ™eÍyiMke nk÷Œ BkU MkkuÞk nku òu økkrV÷ nku fh Mkku™u BkU Áfkðx ™ nkuŒku yiMke ™ªË Mku ðwÍq xqx òŒk ni. yøkh yuf ~kŒo …kE òyuykih ËqMkhe ™ …kE òyu Œku ðwÍq ™nª xqxuøkk.

Mkku™u fu ðkun ËMk yLËkÍ rs™ Mku ðwÍq ™nª xqxŒk :{1} RMk Œhn çkiX™k fu Ëku™kU Mkwhe™ ÍBke™ …h nkU ykih Ëku™kU…kWt yuf ŒhV Vi÷kyu nkU. (fwhMke, hu÷ ykih çkMk fe Mkex …hçkiX™u fk Çke Þune nwõBk ni) {2} RMk Œhn çkiX™k fu Ëku™kUMkwhe™ ÍBke™ …h nkU ykih ®…zr÷ÞkU fku Ëku™kU nkÚkkU fu nÕfu BkU÷u ÷u Ïðkn nkÚk ÍBke™ ðøkihk …h Þk Mkh Îkwx™kU …h h¾ ÷u{3} åkkh Ík™q Þk’™e …k÷Œe (åkkufze) Bkkh fh çkiXu ÏðknÍBke™ Þk ŒÏŒ Þk åkkh…kE ðøkihk …h nku {4} Ëku Ík™qMkeÄk çkiXk nku {5} Îkkuzu Þk ¾ååkh ðøkihk …h Íe™ h¾ fhMkwðkh nku {6} ™tøke …eX …h Mkwðkh nku Bkøkh ò™ðh åkZkE…h åkZ hnk nku Þk hkMŒk nBkðkh nku {7} ŒõÞu Mku xuf ÷økkfh RMk Œhn çkiXk nku fu Mkwhe™ sBku nwyu nkU yøkåkuo ŒõÞknxk™u Mku Þun røkh …zu {8} ¾zk nku {9} Áfqy fe nk÷Œ BkU nku{10} MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf rsMk Œhn BkËo MkßËk fhŒk ni RMkŒhn MkßËk fhu fu …ux hk™kU ykih çkkÍq …n÷qykU Mku swËk nku.

BkÍfqhk MkqhŒU ™BkkÍ BkU ðkfuy nkU Þk R÷kðk ™BkkÍ,ðwÍq ™nª xqxuøkk ykih ™BkkÍ Çke VkrMkË ™ nkuøke yøkåkuo fMË™Mkkuyu, y÷çk¥kk òu Áõ™ rçkÕfw÷ MkkuŒu nwyu yËk rfÞk WMkfk RykËk (Þk’™e Ëkuçkkhk yËk fh™k) ÍYhe ni ykih òøkŒunwyu ~kwYy rfÞk rVh ™ªË yk økE Œku òu rnMMkk òøkŒu yËkrfÞk ðkun yËk nku økÞk çkrfGÞk yËk fh™k nkuøkk.

27


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

29

Mkku™u fu ðkun ËMk yLËkÍ rs™ Mku ðwÍq xqx òŒk ni :{1} Wõzqt Þk’™e …kWt fu ŒÕðkU fu çk÷ RMk Œhn çkiXk nku fuËku™kU Îkwx™u ¾zu hnU {2} råkŒ Þk’™e …eX fu çk÷ ÷ixk nku{3} …x Þk’™e …ux fu çk÷ ÷ixk nku {4} Ëk# Þk çkk# fhðx÷ixk nku {5} yuf fkun™e …h xuf ÷økk fh Mkku òyu {6} çkiX fhRMk Œhn MkkuÞk fu yuf fhðx Íwfk nku rsMk fe ðßn Mku yufÞk Ëku™kU Mkwhe™ WXu nwyu nkU {7} ™tøke …eX …h Mkwðkh nkuykih ò™ðh …MŒe (Þk’™e r™åkk™) fe òr™çk WŒh hnknku {8} …ux hk™kU …h h¾ fh Ëku Ík™q RMk Œhn çkiXu MkkuÞk fuËku™kU Mkwhe™ sBku ™ hnU {9} åkkh Ík™q Þk’™e åkkufze Bkkh fh RMkŒhn çkiXu fu Mkh hk™kU Þk ®…zr÷ÞkU …h h¾k nku {10} rsMk ŒhnykihŒ MkßËk fhŒe ni RMk Œhn MkßËu fu yLËkÍ …h MkkuÞk fu …uxhk™kU ykih çkkÍq …n÷qykU Mku rBk÷u nwyu nkU Þk f÷kRÞkt rçkAe nwE nkU.

BkÍfqhk MkqhŒU ™BkkÍ BkU ðkfuy nkU Þk ™BkkÍ fu R÷kðk ðwÍqxqx òyuøkk. rVh yøkh R™ MkqhŒkU BkU fMË™ MkkuÞk Œku ™BkkÍ VkrMkËnku økE ykih rçk÷k fMË MkkuÞk Œku ðwÍq xqx òyuøkk Bkøkh ™BkkÍ çkkfeni. çkk’Ëu ðwÍq (BkÏMkqMk ~khkRŒ fu MkkÚk) çkrfGÞk ™BkkÍ WMke søkn Mku…Z MkfŒk ni snkt ™ªË ykE Úke. ~khkRŒ ™ Bkk’÷qBk nkU Œku ™yu rMkhuMku …Z ÷u. (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 365 Œk 367)ðwÍqyu yÂBçkÞkyu rfhkBk ykih ™ªË Bkwçkkhf

yÂBçkÞk fk ðwÍq Mkku™u Mku ™nª òŒk.VkyuËk : yÂBçkÞk fe ykt¾U MkkuŒe nI rË÷ fÇke™nª MkkuŒk # çkk’Í ™ðkrfÍu ðwÍq (Þk’™e çkk’Í ðwÍq Œkuz™uðk÷e åkeÍU) yÂBçkÞk fu r÷Þu Þqt ™krfÍu ðwÍq

28


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

30

(ðwÍq xqx™u fk Mkçkçk) ™nª, fu R™ fk ðwfqy (Þk’™e ðkfuynku™k) ne W™ Mku Bkwnk÷ (Þk’™e ™k {w{rfLk) ni siMku sw™q™(Þk’™e …køk÷ …™) Þk ™BkkÍ BkU fnTfnk # øk~ke (Þk’™eçkunku~ke) Çke yÂBçkÞk fu rsMBku Íkrnh …h Œkhenku MkfŒe ni, rË÷ Bkwçkkhf RMk nk÷Œ BkU Çke çkuËkh ð ¾çkhËkhhnŒk. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 740)

BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™urBkMðkf fh™u Mku çkk’Í yðfkŒ ËktŒkU BkU Ïkq™ yk òŒk

ni ykih Úkqf Çke Mkw¾o nku™u fe ðßn Mku ™k…kf nku òŒk ni Bkøkhy^MkkuMk, fu yunrŒÞkŒ ™nª fe òŒe. BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™uÇke yõMkh fBk øknhu nkuŒu nI rsMk fe ðßn Mku Mkw¾o Úkqf ðk÷efwÕ÷e fu Aªxu f…zkU Þk çkË™ …h …zŒu nI, ™eÍ Îkh fu nBBkkBk fu…wÏŒk V~ko …h ðwÍq fhŒu ðõŒ RMk Mku Çke rÍÞkËk Aªxu …zŒu nI.

Îkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞuyks f÷ çkuMke™ (nkÚk Äku™u fe fqtze) …h ¾zu ¾zu ðwÍq

fh™u fk hðks ni òu fu r¾÷kVu BkwMŒnçk ni. y^MkkuMk ! ÷kuøkyMkkR~kkU Çkhe çkze çkze fkurXÞkt Œku çk™kŒu nI Bkøkh RMk BkUðwÍq¾k™k ™nª çk™ðkŒu ! MkwL™ŒkU fk ËËo h¾™u ðk÷u RM÷kBkeÇkkRÞkU fe r¾ËBkŒkU BkU Bk-Ë™e RÂÕíkò ni fu nku Mkfu Œku y…™uBkfk™ BkU fBk yÍ fBk yuf xkUxe fk ðwÍq¾k™k ÍYh çk™ðkRÞu.RMk BkU Þun yunrŒÞkŒ ÍYh hr¾Þu fu xkUxe fe Äkh çkhknu hkMŒV~ko …h røkh™u fu çkòyu Z÷ðk™ (slope) …h røkhu ðh™k ËktŒkUBkU Ïkq™ ðøkihk yk™u fe MkqhŒ BkU çkË™ Þk r÷çkkMk …h Aªxu Wz™ufk BkMy÷k hnuøkk yøkh yk… BkkunŒkŒ ðwÍq¾k™k çk™ðk™k

29


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

31

åkknŒu nI Œku RMke rhMkk÷u fu …eAu rËÞu nwyu ™õ~ku Mku hn™wBkkEnkrMk÷ fersÞu. # zçÕÞqMke (W.C.) BkU …k™e Mku RÂMíkLò fh™u feMkqhŒ BkU WBkqBk™ Ëku™kU …kWt fu x¾LkkU fe ŒhV Aªxu ykŒu nI ÷unkÍkVhkøkŒ fu çkk’Ë yunrŒÞkŒ™ …kWt fu Þun rnMMku Äku ÷u™u åkkrnÞU.

ðwÍq¾k™k çk™ðk™u fk Œhefkyuf ™÷ fu Îkhu÷q ðwÍq¾k™u fe fw÷ BkMkknŒ Þk’™e ÷BçkkE

‚kZu rçkÞk÷e‚ RL[ ykih åkkizkE …ki™u WL[k‚ RL[, ŸåkkE ÍBke™Mku …ki™u [kiËn RLåk, RMk fu Q…h BkÍeË ‚kZu ‚kŒ RLåk Ÿåker™~kMŒ økkn (SEAT) rsMk fk yÍo (Þk’™e [kizkE) MkkZu çk¥ke‚RLåk ykih ÷BçkkE yuf rMkhu Mku ËqMkhu rMkhu Œf Þk’™e Íe™u fe Bkkr™LË,RMk r™~kMŒ økkn ykih MkkBk™u fe Ëeðkh fk ËhrBkÞk™e VkrMk÷k 25

RLåk, ykøku fe ŒhV RMk Œhn Z÷ðk™ (slope) çk™ðkRÞu fu ™k÷eMkkZu ‚kŒ RLåk Mku rÍÞkËk ™ nku, …kWt h¾™u fe søkn fËBk fe÷BçkkE Mku Bkk’Bkq÷e ‚e rÍÞkËk Bk-Mk÷™ fw÷ Mkðk øÞkhn RLåk nku,ykih R‚ ‚khe søkn fk yøk÷k rnM‚k ‚kZu [kh RL[ ¾wh-Ëhkhr¾Þu íkkfu høkz fh …kWt fk Bki÷ (¾w‚q‚™ ‚ŠËÞkU BkU) AwzkÞk ò‚fu. L (yu÷) Þk U (Þq) MkkÏŒ (yutøk÷) fk “rBkõMkåkh ™÷” ™k÷efe ÍBke™ Mku 32 RLåk Q…h nku, ™÷ fe Œhfeçk RMk Œhn hr¾Þu fu…k™e fe Äkh Z÷ðk™ (slope) …h røkhu ykih yk… fu r÷Þu ËktŒkU fuÏkq™ ðøkihk ™òMkŒ Mku çkåk™k ykMkk™ nku. nMçku ÍYhŒ ŒhBkeBk fhfu BkMkkrsË BkU Çke RMke Œhfeçk Mku ðwÍq¾k™k çk™ðkÞk ò MkfŒk ni.™kux : yøkh xkRÕMk ÷økðk™e nkU Œku fBk yÍ fBk Z÷ðk™ BkU ‚VuËhtøk fe ÷økðkRÞu Œkfu rBkMðkf fh™u BkU yøkh ËktŒkU ‚u Ïkq™ ykŒk nkuŒku Úkqf ðøkihk BkU ™Íh yk òyu.

30


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

32

“Þk hMkq÷u ¾wËk” fu ™ð nwYV fer™MçkŒ Mku ðwÍq¾k™u fu 9 Bk-Ë™e Vq÷{1} {w{rfLk nku Œku RMke rhMkk÷u fu …eAu rËÞu nwyu ™õ~ku Mkuhn™wBkkE nkrMk÷ fh fu y…™u Îkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞu.{2} (rBk’Bkkh fu Ë÷kR÷ Mkw™u rçkøkih) rËÞu nwyu ™õ~ku fuBkwŒkrçkf çk™u nwyu Îkhu÷q ðwÍq¾k™u fu çkk÷kE (Þk’™e …kWth¾™u ðk÷u) V~ko fe Z÷ðk™ (slope) Ëku RLåk hr¾Þu.{3} yøkh yuf Mku rÍÞkËk ™÷ ÷økðk™u nkU Œku Ëku ™÷kU fuËhrBkÞk™ 25 RLåk fk VkrMk÷k hr¾Þu.{4} ðwÍq¾k™u fe xkUxe BkU nMçku ÍYhŒ f…zk Þk Ã÷kÂMxf fer™…÷ ÷økk ÷ersÞu.{5} yøkh …kR… Ëeðkh fu çkknh Mku ÷økðkyU Œku r™~kMŒøkkn ÍYhŒ™ yuf Þk Ëku RLåk BkÍeË Ëqh fh ÷ersÞu.{6} çkunŒh Þun ni fu fååkk fkBk fhðk fh yufykÄ çkkhWMk …h çkiX fh Þk ðwÍq fh fu yåAe Œhn Ëu¾ ÷u™u fuçkk’Ë …wÏŒk fhðkRÞu.{7} ðwÍq¾k™u Þk nBBkkBk ðøkihk fu V~ko …h xkRÕÍ ÷økðk™unkU Œku ¾wh-Ëhu (Slip Resistance Tiles) ÷økðkRÞu íkkfurVMk÷™u fk ¾Œhk fBk nku òyu.{8} …kWt h¾™u fe søkn fk rMkhk (Þk’™e f™khk) ykihRMk fe Z÷k™ fu fBk yÍ fBk Ëku Ëku RLåk rnMMku …h xkRÕÍ™ nku çkÕfu ðkun rnMMkk MkeBkuLx Mku ¾wh-Ëhk ykih økku÷çk™ðkRÞu íkkfu ÍYhŒ™ …kWt høkz fh Bki÷ AwzkÞk ò Mkfu.

31


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

33

{9} çkkðåkeo ¾k™k, økwM÷ ¾k™k, çkiŒw÷ ¾÷k fk V~ko, ¾w÷kMkunT™, AŒ, BkÂMsË fk ðwÍq¾k™k ykih snkt snkt …k™eçknk™u fe ÍYhŒ …zŒe ni W™ BkfkBkkŒ fu V~ko fe Z÷ðk™(slope) rBk’Bkkh òu çkŒkyu WMk Mku rçk÷k rÍsf zuZ økw™k(Bk-Mk÷™ ðkun Ëku RLåk fnu Œku yk… Œe™ RLåk) h¾ðkRÞu.rBk’Bkkh Œku Þune fnuøkk fu yk… rV¢ BkŒ fersÞu yuf fŒhkÇke …k™e ™nª Áfuøkk yøkh yk… WMk fe çkkŒkU BkU yk økyuŒku nku MkfŒk ni Z÷ðk™ çkhkçkh ™ çk™u ÷unkÍk WMk fe çkkŒ…h yu’rŒBkkË ™nª fhUøku Œku RMk fk VkyuËk yk…¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku õÞqtfu Bkw~kk-nËk Þune ni fu yõMkh V~koðøkihk …h søkn søkn …k™e ¾zk hn òŒk ni.rs™ fk ðwÍq ™ hnŒk nku W™ fu r÷Þu 6 ynfkBk{1} fŒhk yk™u, …eAu Mku hen ¾krhs nku™u, ÍÏBk çkn™u,Ëw¾Œe ykt¾ Mku çk ðßnu BkhÍ yktMkq çkn™u, fk™, ™kV,r…MŒk™ Mku …k™e r™f÷™u, Vkuzu Þk ™kMkqh Mku híkqçkŒ çkn™uykih ËMŒ yk™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni. yøkh rfMke fku RMkŒhn fk BkhÍ BkwMkÕMk÷ òhe hnu ykih ~kwYy Mku ykr¾h Œf…qhk yuf ðõŒ økwÍh økÞk fu ðwÍq fu MkkÚk ™BkkÍu VÍo yËk ™fh Mkfk ðkun ~khy™ Bkk’Íqh ni, yuf ðwÍq Mku WMk ðõŒ BkUrsŒ™e ™BkkÍU åkknu …Zu. WMk fk ðwÍq RMk BkhÍ Mku ™nªxqxuøkk.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 385, )

RMk BkMy÷u fku BkÍeË ykMkk™ ÷^ÍkU BkU MkBkÍk™ufe fkur~k~k fhŒk nqt. RMk rfMBk fu BkheÍ ykih BkheÍk y…™uBkk’Íqhu ~kh-E nku™u ™ nku™u fe òtåk RMk Œhn fhU fu fkuE

32


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

34

Mke Çke Ëku VÍo ™BkkÍkU fu ËhrBkÞk™e ðõŒ BkU fkur~k~k fhU fuðwÍq fh fu ŒnkhŒ fu MkkÚk fBk yÍ fBk VÍo hõyŒU yËk feò MkfU. …qhu ðõŒ fu Ëkihk™ çkkh çkkh fkur~k~k fu çkk ðwsqËyøkh RŒ™e Bkkun÷Œ ™nª rBk÷ …kŒe, ðkun RMk Œhn, fufÇke Œku Ëkihk™u ðwÍq ne WÍTh ÷krnf nku òŒk ni ykih fÇkeðwÍq BkwfBBk÷ fh ÷u™u fu çkk’Ë ™BkkÍ yËk fhŒu nwyu, n¥kkfu ykr¾he ðõŒ yk økÞk Œku yçk WLnU RòÍŒ ni fu ðwÍqfh fu ™BkkÍ yËk fhU ™BkkÍ nku òyuøke, yçk åkknu Ëkihk™uyËkRrøkÞu ™BkkÍ, çkeBkkhe fu çkkRMk ™òMkŒ çkË™ Mku ¾krhsne õÞqt ™ nku hne nku. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI :rfMke ~kÏMk fe ™õMkeh Vqx økE Þk WMk fk ÍÏBk çkn r™f÷k Œkuðkun ykr¾he ðõŒ fk RÂLíkÍkh fhu yøkh Ïkq™ BkwLfŒy ™ nku(çkÕfu BkwMkÕMk÷ Þk ðõVu ðõVu Mku òhe hnu) Œku ðõŒ r™f÷™u Mku…n÷u ðwÍq fh fu ™BkkÍ yËk fhu. {2} VÍo ™BkkÍ fk ðõŒ ò™u Mku Bkk’Íqh fk ðwÍq xqx òŒk ni siMku rfMke™u yMh fu ðõŒ ðwÍq rfÞk Úkk Œku Mkqhs økwYçk nkuŒu ne ðwÍq òŒk hnkykih yøkh rfMke ™u yk Œkçk r™f÷™u fu çkk’Ë ðwÍq rfÞk Œku sçk ŒfÍkunTh fk ðõŒ ¾íBk ™ nku ðwÍq ™ òyuøkk fu yÇke Œf rfMke VÍo™BkkÍ fk ðõŒ ™nª økÞk. VÍo ™BkkÍ fk ðõŒ òŒu ne Bkk’Íqh fkðwÍq òŒk hnŒk ni ykih Þun nwõBk WMk MkqhŒ BkU nkuøkk sçk fu Bkk’Íqhfk WÍTh Ëkihk™u ðwÍq Þk çkk’Ëu ðwÍq Íkrnh nku, yøkh yiMkk ™ nku ykihËqMkhk fkuE nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷k Bkwyk-Bk÷k) Çke ÷krnf ™nku Œku VÍo ™BkkÍ fk ðõŒ ò™u Mku (¼e) ðwÍq ™nª xqxuøkk.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 386, )

33


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

35

{3} sçk WÍTh MkkrçkŒ nku økÞk Œku sçk Œf ™BkkÍ fu yuf …qhu ðõŒBkU yuf çkkh Çke ðkun åkeÍ …kE òyu Bkk’Íqh ne hnuøkk. Bk-Mk÷™rfMke fku Mkkhk ðõŒ fŒhk ykŒk hnk ykih RŒ™e Bkkun÷Œ ne ™rBk÷e fu ðwÍq fh fu VÍo yËk fh ÷u Œku Bkk’Íqh nku økÞk. yçk ËqMkhuyðfkŒ BkU RŒ™k Bkkify rBk÷ òŒk ni fu ðwÍq fh fu ™BkkÍ …Z ÷uBkøkh yufykÄ Ë^yk fŒhk yk òŒk ni Œku yçk Çke Bkk’Íqh ni.nkt yøkh …qhk yuf ðõŒ yiMkk økwÍh økÞk fu yuf çkkh Çke fŒhk™ ykÞk Œku Bkk’Íqh ™ hnk rVh sçk fÇke …n÷e nk÷Œ ykE(Þk’™e Mkkhk ðõŒ BkwMkÕMk÷ BkhÍ nwðk) Œku rVh Bkk’Íqh nku økÞk.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 385){4} Bkk’Íqh fk ðwÍq WMk åkeÍ Mku ™nª òŒk rsMk fu Mkçkçk Bkk’Íqh ninkt yøkh ËqMkhe fkuE åkeÍ ðwÍq Œkuz™u ðk÷e …kE økE Œku ðwÍq òŒkhnk Bk-Mk÷™ rsMk fku hen ¾krhs nku™u fk BkhÍ ni fŒhk r™f÷™uMku WMk fk ðwÍq xqx òyuøkk. ykih rsMk fku fŒhu fk BkhÍ ni WMk fkhen ¾krhs nku™u Mku ðwÍq òŒk hnuøkk. (yiÍ™, Mk. 586){5} Bkk’Íqh ™u rfMke nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷u yBk÷) fu çkk’ËðwÍq rfÞk ykih ðwÍq fhŒu ðõŒ ðkun åkeÍ ™nª ni rsMk fu MkçkçkBkk’Íqh ni rVh ðwÍq fu çkk’Ë ðkun WÍTh ðk÷e åkeÍ …kE økE Œku ðwÍqxqx økÞk (Þun nwõBk RMk MkqhŒ BkU nkuøkk sçk Bkk’Íqh ™u y…™u WÍThfu çkòyu rfMke ËqMkhu Mkçkçk fe ðßn Mku ðwÍq rfÞk nku yøkh y…™uWÍTh fe ðßn Mku ðwÍq rfÞk Œku çkk’Ëu ðwÍq WÍTh …kyu ò™u fe MkqhŒBkU (¼e) ðwÍq ™ xqxuøkk) Bk-Mk÷™ rsMk fku fŒhk ykŒk Úkk WMk fehen ¾krhs nwE ykih WMk ™u ðwÍq rfÞk ykih ðwÍq fhŒu ðõŒ fŒhkçkLË Úkk ykih ðwÍq fh™u fu çkk’Ë fŒhk ykÞk Œku ðwÍq xqx økÞk. nktyøkh ðwÍq fu ËhrBkÞk™ fŒhk òhe Úkk Œku (ðwÍq) ™ økÞk.


34


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

36

{6} Bkk’Íqh fku yiMkk WÍTh nku fu rsMk fu Mkçkçk f…zu ™k…kfnku òŒu nI Œku yøkh yuf rËhnBk Mku rÍÞkËk ™k…kf nkuøkyu ykih ò™Œk ni fu RŒ™k Bkkify ni fu RMku Äku fh …kff…zkU Mku ™BkkÍ …Z ÷qtøkk Œku …kf fh fu ™BkkÍ …Z™k VÍoni ykih yøkh ò™Œk ni fu ™BkkÍ …ZŒu …ZŒu rVh WŒ™kne ™k…kf nku òyuøkk Œku yçk Äku™k ÍYhe ™nª. RMke Mku…Zu yøkåkuo BkwMkÕ÷k Çke yk÷qËk nku òyu Œçk Çke WMk fe™BkkÍ nku òyuøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 387)(Bkk’Íqh fu ðwÍq fu Œ^Mke÷e BkMkkR÷ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò rsÕË 4 MkVnk367 Œk 375, çknkhu ~kheyŒ rsÕË 1 MkVnk 385 Œk 387 Mku Bkk’÷qBk fh ÷ersÞu)

MkkŒ Bkw-ŒVŠhfkŒ{1} …u~kkçk, …k¾k™k, Bk™e, fezk Þk …Úkhe BkËo Þk ykihŒfu ykøku Þk …eAu Mku r™f÷U Œku ðwÍq òŒk hnuøkk. {2} BkËo Þk ykihŒ fu …eAu Mku Bkk’Bkq÷e Mke nðk Çke ¾krhsnwE ðwÍq xqx økÞk. BkËo Þk ykihŒ fu ykøku Mku nðk ¾krhsnwE ðwÍq ™nª xqxuøkk. ( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 304){3} çkunku~k nku ò™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni. {4} çkk’Í ÷kuøk fnŒu nI fu r¾LÍeh fk ™kBk ÷u™u Mku ðwÍqxqx òŒk ni Þun øk÷Œ ni {5} Ëkihk™u ðwÍq yøkh hen ¾krhsnku Þk rfMke Mkçkçk Mku ðwÍq xqx òyu Œku ™yu rMkhu Mku ðwÍq fh÷ersÞu …n÷u Äw÷u nwyu yk’Ík çku Äw÷u nku økyu. (BkkÏkqÍyÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 255) {6} fwhyk™u…kf Þk WMk fe rfMke ykÞŒ fku Þk rfMke Çke Íçkk™ BkUfwhyk™u …kf fk íkso{k nku WMk fku çku ðwÍq Aq™k nhkBk ni

35


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

37

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 326, 327 ðøkihk) {7} ykÞŒ fku çkuAqyu Ëu¾ fh Þk Íçkk™e çku ðwÍq …Z™u BkU nhs ™nª.ykÞŒ r÷¾u nwyu fkøkÍ fu r…A÷u rnMMku fu Aq™u fk ynBk BkMy÷k

rfŒkçk Þk yÏçkkh BkU rsMk søkn ykÞŒ r÷¾e ni¾kMk WMk søkn fku rçk÷k ðwÍq nkÚk ÷økk™k òRÍ ™nªWMke ŒhV nkÚk ÷økkÞk rsMk ŒhV ykÞŒ r÷¾e ni ÏðknWMk fe …w~Œ …h (Þk’™e r÷¾e nwE ykÞŒ fu yi™ …eAu)Ëku™kU ™k òRÍ nI (ykÞŒ Þk WMk fu yi™ r…A÷u rnMMku fuR÷kðk), çkkfe ðhf fu Aq™u BkU nhs ™nª, …Z™k çku ðwÍqòRÍ ni. ™nk™u fe nksŒ nku Œku (…Z™k Çke) nhkBk ni.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 366)çku ðwÍq fwhyk™u BkSË fku fnª Mku Çke ™nª Aq MkfŒk

çku ðwÍq ykÞŒ fku Aq™k Œku ¾wË ne nhkBk ni yøkåkuoykÞŒ rfMke ykih rfŒkçk BkU r÷¾e nku Bkøkh fwhyk™u BkSËfu MkkËk nkr~kÞk çkÕfu …wêkU çkÕfu åkku÷e (Þk’™e òu f…zk ÞkåkBkzk øk¥ku fu MkkÚk råk…fk Þk rMk÷k nku WMk) fk Çke Aq™knhkBk ni nkt “swÍËk™” BkU nku Œku swÍËk™ fku nkÚk ÷økkMkfŒk ni. çku ðwÍq y…™u Mke™u Mku Çke BkwMnV ~kheV fku BkMk™nª fh (Þk’™e Aq ™nª) MkfŒk. çku ðwÍq fe økhË™ …h÷Bçke åkkËh fk yuf fku™k …zk nwðk ni ykih ðkun WMk fu ËqMkhufku™u fku nkÚk …h h¾ fh BkwMnV ~kheV Aq™k åkknu (ykih)yøkh åkkËh RŒ™e ÷Bçke ni fu WMk ~kÏMk fu WX™u çkiX™u MkuËqMkhu økku~ku (Þk’™e fku™u) Œf n-h-fŒ ™ ÃknkU[uøke Œku òRÍni ðh™k ™nª.(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 724, 725)

36


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

38

ðwÍq BkU …k™e fk RMkhkVyks f÷ yõMkh ÷kuøk ðwÍq BkU ŒuÍ ™÷ ¾ku÷ fh

çku Œnk~kk …k™e çknkŒu nI, n¥kk fu çkk’Í Œku ðwÍq¾k™u …hykŒu ne ™÷ ¾ku÷ ËuŒu nI, RMk fu çkk’Ë ykMŒe™ åkZkŒunI, WŒ™e Ëuh Œf …k™e Íkyuy nkuŒk hnŒk ni,RMke Œhn BkMn fu Ëkihk™ yõMkrhGÞŒ ™÷ ¾w÷k Akuz ËuŒeni ! nBk Mkçk fku yÕ÷kn Mku zh fh RMkhkV Mkuçkåk™k åkkrnÞu, rfÞkBkŒ fu hkuÍ Íhuo Íhuo ykih fŒhu fŒhufk rnMkkçk nkuøkk. RMkhkV fe BkÍBBkŒ BkU åkkh ynkËeMkuBkwçkk-hfk Mkwr™Þu ykih ¾kiVu ¾wËkðLËe Mku ÷hrÍÞu :{1} òhe ™nTh …h Çke RMkhkV

yÕ÷kn fu ÃÞkhu hMkq÷, hMkq÷u Bkõçkq÷,MkÂGÞËk ykrBk™k fu økw÷~k™ fu BknõŒu Vq÷

nÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkk’Ë …høkwÍhu Œku ðkun ðwÍq fh hnu Úku. RhþkË VhBkkÞk : Þun RMkhkVfiMkk ? yÍo fe : õÞk ðwÍq BkU Çke RMkhkV ni ? VhBkkÞk : “nktyøkåkuo ŒwBk òhe ™nTh …h nku.”

yk’÷k nÍhŒ fk VŒðkBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ

RMk nËeMku …kf fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : nËeMk™u ™nhu òhe BkU Çke RMkhkV ‚krçkŒ VhBkkÞk ykih RMkhkV~kh-y BkU BkÍBkqBk ne nku fh ykÞk ni. ykÞyu fheBkk :

37


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

39

(Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ :çku~kf çkuò ¾[o™u ðk÷u WMku…MkLË ™nª.)

Bkwí÷f ni Œku Þun RMkhkV Çke BkÍBkqBk ð BkB™qy ne nkuøkkçkÕfu ÏkwË RMkhkV rV÷ ðwÍq BkU Çke Mkeøkyu ™nTÞ ðkrhËykih ™nTÞ nfefŒ™ BkwVeËu ŒnheBk. (Þk’™e ðwÍq BkU RMkhkVfe ™nTÞ (BkwBkk-™-yŒ) fk nwõBk ykÞk ni ykih nfefŒ BkUBkwBkk-™-yŒ fk nwõBk nhkBk nku™u fk VkyuËk ËuŒk ni)

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 731)Bkw Œe ynBkË Þkh ¾k™ fe Œ^Mkeh

BkwVÂMMkhu ~kneh nÍhŒu Bkw Œe ynBkË Þkh ¾k™ yk’÷k nÍhŒ fu VŒðk BkU …u~k

fËko Mkq-hŒw÷ yLykBk fe ykÞŒu fheBkk ™Bçkh 141 fu ŒnTŒçkuò ¾åko (Þk’™e RMkhkV) fe Œ^Mke÷ çkÞk™ fhŒu nwyu hfBkŒhkÍ nI : “™k òRÍ søkn …h ¾åko fh™k Çke çkuò ¾åko niykih Mkkhk Bkk÷ ¾ihkŒ fh fu çkk÷ çkååkkU fku Vfeh çk™k Ëu™kÇke çku ò ¾åko ni, ÍYhŒ Mku rÍÞkËk ¾åko Çke çkuò ¾åko niRMke r÷Þu yk’Íkyu ðwÍq fku (rçk÷k RòÍŒu ~kh-E) åkkhçkkh Äku™k RMkhkV Bkk™k økÞk ni.” (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 232)

{2} RMkhkV ™ fhnÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn rçk™ WBkh

VhBkkŒu nI : yÕ÷kn fu Bknçkqçk, Ëk™kyu økwÞqçk,Bkw™ÍTÍnw™ yr™÷ WÞqçk ™u yuf ~kÏMk fkuðwÍq fhŒu Ëu¾k, VhBkkÞk : RMkhkV ™ fh, RMkhkV ™ fh.

38


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

40

{3} RMkhkV ~kiŒk™e fkBk ninÍhŒu MkÂGÞËw™k y™Mk Mku rhðkÞŒ ni :

ðwÍq BkU çknwŒ Mkk …k™e çknk™u BkU fwA ¾ih (Çk÷kE) ™nªykih ðkun fkBk ~kiŒk™ fe ŒhV Mku ni.{4} sL™Œ fk MkVuË Bkn÷ Bkktøk™k fiMkk ?

nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn Rç™u Bkwøk^V÷ ™u y…™u çkuxu fku RMk Œhn Ëwyk BkktøkŒu Mkw™k, fu

R÷kne ! BkI ŒwÍ Mku sL™Œ fk Ëkrn™e (Þk’™e MkeÄe)ŒhV ðk÷k MkVuË Bkn÷ BkktøkŒk nqt. Œku VhBkkÞk fu yi Bkuhuçkååku ! yÕ÷kn Mku sL™Œ Bkktøkku ykih ËkuÍ¾ Mku WMkfe …™kn Bkktøkku. BkI ™u hMkq÷wÕ÷kn fkuVhBkkŒu Mkw™k fu RMk WBBkŒ BkU ðkun fkiBk nkuøke òu ðwÍq ykihËwyk BkU nË Mku ŒòðwÍ rfÞk fhuøke.

BkwVÂMMkhu ~kneh nfeBkw÷ WBBkŒ nÍhŒu Bkw^ŒeynBkË Þkh ¾k™ RMk nËeMku …kf fu ŒnTŒVhBkkŒu nI : Ëwyk BkU ŒòðwÍ (Þk’™e nË Mku çkZ™k) Œku Þunni fu yiMke çkkŒ fk ŒyGÞw™ rfÞk òyu rsMk fe ÍYhŒ™nª siMku W™ fu Mkkrnçk ÍkËu ™u rfÞk. rVhËkiMk (òu fu MkçkMku yk’÷k sL™Œ ni WMk fk) Bkktøk™k çknwŒ çkunŒh ni fuRMk BkU ~kÏMke ŒyGÞw™ (Þk’™e y…™e ŒhV Bkwfhoh fh™k)™nª ™kiE ŒfÁoh (™kiy Þk’™e rfMBk Bkwfhoh fh™k) ni RMkfk nwõBk rËÞk økÞk ni. (rBkhykŒw÷ Bk™kSn, rs. 1, Mk. 293)

39


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

41

çkwhk rfÞk, ÍwÕBk rfÞkyuf yk’hkçke ™u nwÍqh MkÂGÞËu yk÷Bk

fe r¾ËBkŒu yõËMk BkU nkrÍh nku fh ðwÍqfu çkkhu BkU …qAk : nwÍqhu yõËMk ™u WLnU ðwÍqfh fu rË¾kÞk rsMk BkU nh WÍTð Œe™ Œe™ çkkh ÄkuÞk rVhVhBkkÞk : ðwÍq RMk Œhn ni, Œku òu RMk Mku ÍkRË fhu Þk fBkfhu WMk ™u çkwhk rfÞk ykih ÍwÕBk rfÞk. RMkhkV rMkVo Ëku MkqhŒkU BkU ne økw™kn ni Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

r÷¾Œu nI : Þun ðEË RMk MkqhŒ BkU ni fu sçkÞun yu’rŒfkË h¾Œu nwyu rÍÞkËk fhu fu rÍÞkËk fh™k neMkwL™Œ ni. ykih yøkh ŒM÷eMk (Þk’™e Œe™ çkkh Äku™u) fkuMkwL™Œ Bkk™k ykih ðwÍq …h ðwÍq fu RhkËu Þk ~kf fu ðõŒRík{eLkkLku fÕçk fu r÷Þu Þk ŒçkheË (Þk’™e XLzf fu nwMkq÷)Þk ŒLÍeV (Þk’™e MkVkE) fu r÷Þu rÍÞkËk rfÞk Þk rfMkenksŒ fe ðßn Mku fBke fe Œku fkuE nhs ™nª. rMkVo ËkuMkqhŒkU BkU RMkhkV ™k òRÍ ð økw™kn nkuŒk ni yuf Þun furfMke økw™kn BkU MkVo ð RÂMík’Bkk÷ fhU, ËqMkhu çkufkh BknTÍBkk÷ Íkyuy fhU. ðwÍq ð økwM÷ BkU Œe™ çkkh Mku ÍkRË …k™ezk÷™k sçk fu øk-hÍu Mknen (Þk’™e òRÍ BkõMkË) Mku nkunhrøkÍ RMkhkV ™nª fu òRÍ økhÍ BkU ¾åko fh™k ™ ¾wËBkk’rMkÞŒ (Þk’™e ™k VhBkk™e) ni ™ çkufkh RÍkyŒ (Þk’™eÍkyuy fh™k).(VŒkðk h-ÍrðGÞk rs. 1, swÍ : , Mk. 940 Œk 942)

40


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

42

y-Bk÷e Œkih …h ðwÍq Mker¾ÞuBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! RMk nËeMku …kf Mku

Bkk’÷qBk nwðk fu rMk¾k™u fu r÷Þu ¾wË y-Bk÷e Œkih …h ðwÍqfh fu ËqMkhu fku rË¾k™k Mkhfkhu BkËe™k MkuMkkrçkŒ ni. BkwçkÂÕ÷øke™ fku åkkrnÞu fu RMk nËeMku …kf …hyBk÷ fhŒu nwyu rçkøkih RMkhkV fu rMkVo nMçku ÍYhŒ …k™eçknk fh Œe™ Œe™ çkkh yk’Ík Äku fh ðwÍq fh fu RM÷kBkeÇkkRÞkU fku rË¾kyU. rçk÷k ÍYhŒu ~kh-E fkuE WÍTð åkkhçkkh ™ Äw÷u RMk fk ¾Þk÷ h¾k òyu, rVh òu çk ¾w~key…™e RM÷kn fhðk™k åkknu ðkun Çke ðwÍq fh fu BkwçkÂÕ÷økfku rË¾kyu ykih y…™e øk-÷rŒÞkt Ëqh fhðkyu. Ëk’ðŒuRM÷kBke fu MkwL™ŒkU fe ŒhrçkGÞŒ fu Bk-Ë™e fkrV÷kU BkU ykr~kfk™uhMkq÷ fe MkkunçkŒ BkU Þun Bk-Ë™e fkBk ynTMk™ Œhefu …h nkuMkfŒk ni. ËwÁMŒ ðwÍq fh™k ÍYh ÍYh ÍYh Mke¾ ÷ersÞu.rMkVo yuf ykÄ çkkh ðwÍq fk Œhefk …Z ÷u™u Mku Mknen Bkk’™kU BkUðwÍq fh™k yk òyu Þun çknwŒ BkwÂ~f÷ ni, çkkh çkkh Bk~ffh™e nkuøke. ðwÍq Mke¾™u fu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒeRËkhu {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe òhe fËko V.C.D çk™kBk : “ðwÍqfk Œhefk” Ëu¾™k RÂLíknkE BkwVeË ni.BkÂMsË ykih BkÿMku fu …k™e fk RMkhkV

BkÂMsË ð BkÿMku ðøkihk fu ðwÍq¾k™u fk …k™e“ðõV” fu nwõBk BkU nkuŒk ni. RMk …k™e ykih y…™u Îkh fu…k™e fu ynfkBk BkU Vfo nkuŒk ni. òu ÷kuøk BkÂMsË fuðwÍq¾k™u …h çkuËËeo fu MkkÚk …k™e çknkŒu nI çkÕfu ðwÍq BkU

41


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

43

rçk÷k ÍYhŒ VfŒ øk^÷Œ Þk snk÷Œ fu Mkçkçk Œe™ Mku ÍkRË{híkçkk yk’Ík ÄkuŒu nI ðkun RMk Bkwçkkhf VŒðu …h Ïkqçk økkihVhBkkyU, ¾kiVu ¾wËk Mku ÷hÍU ykih Œkiçkk fhU. åkw™kLåku Bkuhuykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu ™u’BkŒ,yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ,BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞu MkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ, çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkkBkki÷k™k y÷nks y÷ nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkËhÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : yøkh ðõV …k™e Mku ðwÍqrfÞk Œku rÍÞkËk ¾åko fh™k rçk÷ Rr¥kVkf nhkBk ni õÞqtfu RMk BkUrÍÞkËk ¾åko fh™u fe RòÍŒ ™nª Ëe økE ykih BkËkrhMk fk …k™eRMke rfMBk fk nkuŒk ni òu fu rMkVo W™ ne ÷kuøkkU fu r÷Þu ðõV nkuŒk niòu ~kh-E ðwÍq fhŒu nI. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 658)

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! òu y…™u yk… fku RMkhkVMku ™nª çkåkk …kŒk WMku åkkrnÞu fu BkB÷qfk (Þk’™e y…™erBkÂÕfGÞŒ fu) Bk-Mk÷™ y…™u Îkh fu …k™e Mku ðwÍq fhu. RMk fk Þun BkŒ÷çk ™nª fu ÍkŒe …k™e fu RMkhkV fe ¾w÷e Aqxni çkÕfu Îkh BkU Ïkqçk Bk~f fh fu ~kh-E ðwÍq Mke¾ ÷u íkkfu BkÂMsËfu …k™e fk RMkhkV fh fu nhkBk fk Bkwíkorfçk ™ nku.“yn{Ë hÍk” fu MkkŒ nwYV fe r™MçkŒ Mku yk’÷knÍhŒ fe ŒhV Mku RMkhkV Mku çkåk™u fe 7 ŒËkçkeh{1} çkk’Í ÷kuøk åkwÕ÷q ÷u™u BkU …k™e yiMkk zk÷Œu nI fu Wçk÷òŒk ni nk÷kt fu òu røkhk çkufkh økÞk RMk Mku yunrŒÞkŒåkkrnÞu.

42


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

44

{2} nh åkwÕ÷q Çkhk nku™k ÍYhe ™nª çkÕfu rsMk fkBk fur÷Þu ÷U WMk fk yLËkÍk h¾U Bk-Mk÷™ ™kf BkU ™Bko çkktMku(Þk’™e ™Bko nœe) Œf …k™e åkZk™u fku …qhk åkwÕ÷q õÞk ÍYh ?r™MV (Þk’™e ykÄk) Çke fkVe ni çkÕfu Çkhk åkwÕ÷q fwÕ÷e fur÷Þu Çke Ëhfkh ™nª.{3} ÷kuxu fe xkUxe Bkw-ŒðÂMMkŒ Bkku’ŒrË÷ (Þk’™e ËhrBkÞk™e)åkkrnÞu fu ™ yiMke Œtøk fu …k™e çk-Ëuh (Þk’™e Ëuh BkU) Ëu ™Vhk¾ (Þk’™e fw~kkËk) fu nksŒ Mku rÍÞkËk røkhkyu, RMkfk Vfo Þqt Bkk’÷qBk nku MkfŒk ni fu fxkuhkU BkU …k™e ÷u fh ðwÍqfersÞu Œku çknwŒ ¾åko nkuøkk Þqtne Vhk¾ (Þk’™e fw~kkËk)xkUxe Mku çknk™k rÍÞkËk ¾åko fk çkkRMk ni. yøkh ÷kuxkyiMkk (Þk’™e fw~kkËk xkUxe ðk÷k) nku Œku yunrŒÞkŒ fhu…qhe Äkh ™ røkhkyu çkÕfu çkkhef. (™÷ ¾ku÷™u BkU ÇkeRLnª çkkŒkU fk ¾Þk÷ hr¾Þu){4} yk’Ík Äku™u Mku …n÷u W™ …h Çkeøkk nkÚk Vih ÷u, fu…k™e sÕË ËkizŒk ni ykih Úkkuzk (…k™e), çknwŒ (Mku …k™e)fk fkBk ËuŒk ni, ¾wMkqMk™ BkkirMkBku MkhBkk (Þk’™e MkŠËÞkU)BkU RMk fe rÍÞkËk nksŒ ni fu yk’Ík BkU ¾w~fe nkuŒe niykih çknŒe Äkh çkeåk BkU søkn ¾k÷e Akuz ËuŒe ni siMkkfu Bkw~kk-nËk (Þk’™e Ëu¾e Çkk÷e çkkŒ) ni.{5} f÷kRÞkU …h çkk÷ nkU Œku Œhþðk (Þk’™e fxðk)ËU fu W™ fk nku™k …k™e rÍÞkËk åkknŒk ni ykih Bkqtz™uMku çkk÷ MkÏŒ nku òŒu nI ykih Œhkþ™k Bk~ke™ MkuçkunŒh fu Ïkqçk MkkV fh ËuŒe ni ykih Mkçk Mku ynTMk™ ð

43


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

45

y^Í÷ ™qhk (yuf Œhn fk çkk÷ MkVk …kWzh) ni fu R™yk’Ík BkU Þune MkwL™Œ Mku MkkrçkŒ. åkw™kLåku

WBBkw÷ BkwyrBk™e™ MkÂGÞ-ËŒw™k WBBku Mk-÷Bkk VhBkkŒe nI : hMkq÷wÕ÷kn sçk

™qhk fk RÂMík’Bkk÷ VhBkkŒu Œku Mkºku BkwfÆMk …h y…™u ËMŒu BkwçkkhfMku ÷økkŒu ykih çkkfe çk-Ë™u Bkw™Ôðh …h yÍðksu BkwŒnTnhkŒ

÷økk ËuŒª. ykih yiMkk ™ fhU Œku Äku™u Mku …n÷u …k™e Mku Ïkqçk rÇkøkku ÷U

fu Mkçk çkk÷ rçkA òyU ðh™k ¾zu çkk÷ fe sz BkU …k™e økwÍh økÞkykih ™kuf Mku ™ çknk Œku ðwÍq ™ nkuøkk.{6} ËMŒ ð …k (nkÚk ð …kWt) …h yøkh ÷kuxu Mku Äkh zk÷U Œku ™k¾w™kUMku fkunr™ÞkU Þk (…kWt fu) økèkU fu Q…h (Þk’™e x¾LkkU) Œf y÷÷Rr¥kMkk÷ (Þk’™e BkwMkÕMk÷) WŒkhU fu yuf çkkh BkU nh søkn …h yufne çkkh røkhu, …k™e sçk fu røkh hnk ni ykih nkÚk fe hðk™e(rn÷sw÷) BkU Ëuh nkuøke Œku yuf søkn …h Bkwfhoh (Þk’™e çkkh çkkh)røkhuøkk. (ykih RMk Œhn RMkhkV fe MkqhŒ …iËk nku MkfŒe ni){7} çkk’Í ÷kuøk Þqt fhŒu nI fu ™k¾w™ Mku fkun™e Œf Þk (…kWt fu)økèu Œf çknkŒu ÷kyu rVh Ëkuçkkhk Mkunçkkhk fu r÷Þu òu ™k¾w™ feŒhV ÷u økyu Œku nkÚk ™ hkufk çkÕfu Äkh òhe h¾e yiMkk ™ fhU, fuŒM÷eMk fu RðÍ (Þk’™e Œe™ çkkh fu çkòyu) …ktåk çkkh nku òyuøkkçkÕfu nh çkkh fkun™e Þk (…kWt fu) økèu Œf ÷k fh Äkh hkuf ÷U ykihÁfk nwðk nkÚk ™k¾w™kU Œf ÷u ò fh ðnkt Mku rVh Rßhk (…k™e òhe)fhU, fu MkwL™Œ Þune ni fu ™k¾w™ Mku fkunr™ÞkU Þk økèkU (x¾LkkU) Œf …k™eçknu ™ fu RMk fk yõMk. (Þk’™e W÷x. BkŒ÷çk Þun fu fkun™e Þkøkèu Mku ™k¾w™kU fe ŒhV …k™e çknkŒu nwyu ÷u ò™k MkwL™Œ ™nª)

44


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

46

fki÷u òBkuy Þun ni fu Mk÷efu Mku fkBk ÷U. RBkkBku ~kkVuE ™u õÞk Ïkqçk VhBkkÞk : “Mk÷efu Mku WXkyku Œku

Úkkuzk Çke fkVe nku òŒk ni ykih çkË Mk÷eføke …h Œku çknwŒ(Mkk) Çke rfVkÞŒ ™nª fhŒk.”

(yÍ RVkËkŒu VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 765, 770)“Þk hçk RMkhkV Mku çk[k” fu åkkiËn nwYV fe

r™MçkŒ Mku RMkhkV Mku çkåk™u fu r÷Þu 14 Bk-Ë™e Vq÷{1} yks Œf rsŒ™k Çke ™k òRÍ RMkhkV rfÞk ni, WMkMku Œkiçkk fh fu ykrÞLËk çkåk™u fe Çkh…qh fkur~k~k ~kwYyfersÞu.{2} økkihku rV¢ fersÞu fu yiMke MkqhŒ Bkw-ŒyGÞ™ (Þk’™e Bkwfhoh)nku òyu fu ðwÍq ykih økwM÷ Çke MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf nku ykih…k™e Çke fBk Mku fBk ¾åko nku. y…™u yk… fku zhkRÞu, furfÞkBkŒ BkU yuf yuf Íhuo ykih fŒhu fŒhu fk rnMkkçk nku™k ni.

yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn 30

MkqhíkwÂÍTÍ÷Ík÷ ykÞŒ ™Bçkh 7 ykih 8 BkU RhþkË VhBkkŒk ni :Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ : Œkuòu yuf Íhko Çkh Çk÷kE fhuWMku Ëu¾uøkk ykih òu yuf ÍhkoÇkh çkwhkE fhu WMku Ëu¾uøkk.

{3} ðwÍq fhŒu ðõŒ ™÷ yunrŒÞkŒ Mku ¾kur÷Þu, Ëkihk™u ðwÍq{w{rfLkk MkqhŒ BkU yuf nkÚk ™÷ fu ËMŒu …h hr¾Þu ykihÍYhŒ …qhe nku™u …h çkkh çkkh ™÷ çkLË fhŒu ¼e hrnÞu.

45


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

47

{4} ™÷ fu Bkwfkçk÷u BkU ÷kuxu Mku ðwÍq fh™u BkU …k™e fBk ¾åkonkuŒk ni rsMk Mku {w{rfLk nku ðkun ÷kuxu Mku ðwÍq fhu, yøkh™÷ fu rçkøkih økwÍkhk ™nª Œku {w{rfLkk MkqhŒ BkU Þun ÇkerfÞk ò MkfŒk ni fu rs™ rs™ yk’Ík BkU ykMkk™e nku ðkun÷kuxu Mku Äku ÷u. ™÷ Mku ðwÍq fh™k òRÍ ni, çkMk rfMke ŒhnÇke RMkhkV Mku çkåk™u fe MkqhŒ r™fk÷™e åkkrnÞu.{5} rBkMðkf, fwÕ÷e, økh-økhk, ™kf fe MkVkE, ËkZe ykihnkÚk …kWt fe ôøkr÷ÞkU fk r¾÷k÷ ykih BkMn fhŒu ðõŒyuf Çke fŒhk ™ x…õŒk nku Þqt yåAe Œhn ™÷ çkLËfh™u fe ykËŒ çk™kRÞu.{6} rçk÷ ÏkwMkqMk MkŠËÞkU BkU ðwÍq Þk økwM÷ fh™u ™eÍ çkhŒ™ ykihf…zu ðøkihk Äku™u fu r÷Þu økBko …k™e fu nwMkq÷ fe ¾krŒh ™÷¾ku÷ fh …kR… BkU sBy ~kwËk XLzk …k™e Þqt ne çknk Ëu™u fuçkòyu rfMke çkhŒ™ BkU …n÷u r™fk÷ ÷u™u fe Œhfeçk çk™kRÞu.{7} nkÚk Þk Bkwtn Äku™u fu r÷Þu Mkkçkw™ fk Íkøk çk™k™u BkU Çke…k™e yunrŒÞkŒ Mku ¾åko fersÞu. Bk-Mk÷™ nkÚk Äku™u fur÷Þu åkwÕ÷q BkU …k™e fu Úkkuzu fŒhu zk÷ fh Mkkçkw™ ÷u fh Íkøkçk™kÞk ò MkfŒk ni yøkh …n÷u Mku Mkkçkw™ nkÚk BkU ÷u fh…k™e zk÷Uøku Œku …k™e rÍÞkËk ¾åko nku MkfŒk ni.{8} RÂMík’Bkk÷ fu çkk’Ë yiMke Mkkçkw™ Ëk™e BkU Mkkçkw™ hr¾ÞursMk BkU …k™e rçkÕfw÷ ™ nku, …k™e BkU h¾ Ëu™u Mku Mkkçkw™ Îkw÷fh Íkyuy nkuøkk. nkÚk Äku™u fu çkuMke™ fu f™khkU …h Çke Mkkçkw™™ h¾k òyu, fu …k™e fe ðßn Mku sÕËe Îkw÷ òŒk ni.

46


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

48

{9} …e åkwf™u fu çkk’Ë røk÷kMk BkU çkåkk nwðk …k™e VUf Ëu™u fu çkòyuËqMkhu fku r…÷k ËersÞu Þk rfMke ykih RÂMík’Bkk÷ BkU ÷ersÞu.{10} V÷, f…zu, çkhŒ™ ykih V~ko çkÕfu åkkÞ fk f… Þk yuf åkBBkåk ÇkeÄkuŒu ðõŒ ™eÍ ™÷ ¾ku÷ fh RMk fËh rÍÞkËk økih ÍYhe …k™e çknk™ufk yks f÷ hðks ni fu nwMMkkMk ykih rË÷ s÷u ykËBke Mku Ëu¾k ™nªòŒk !!! yi fk~k ! ~kkÞË fu WŒh òyu Œuhu rË÷ BkU Bkuhe çkkŒ ..... !{11} yõMkh BkÂMsËkU, ÎkhkU, Ë^ŒhkU, Ëwfk™kU ðøkihk BkU Ïðkn BkÏðkn rË™ hkŒ çkr¥kÞkt s÷Œe A.C. ykih …t¾u åk÷Œu hnŒu nI,ÍYhŒ …qhe nku ò™u fu çkk’Ë çkr¥kÞkt, …t¾u ykih A.C. ykih fB…Þqxhðøkihk çkLË fh Ëu™u fe ykËŒ çk™kRÞu, nBk MkÇke fku rnMkkçku ykr¾hŒMku zh™k ykih nh Bkwyk-Bk÷u BkU RMkhkV Mku çkåkŒu hn™k åkkrnÞu.{12} RÂMíkLò ¾k™u BkU ÷kuxk RÂMík’Bkk÷ fersÞu fu VÔðkhu Mku ŒnkhŒfh™u BkU …k™e Çke rÍÞkËk ¾åko nkuŒk ni ykih …kWt Çke yõMkhyk÷qËk nku òŒu nI. nh yuf fku åkkrnÞu fu nh çkkh …u~kkçk fh™u fuçkk’Ë yuf ÷kuxk …k™e ÷u fh W.C. fu f™khkU …h Úkkuzk Mkk çknkyu rVhfËhu Q…h Mku (Bkøkh AªxkU Mku çkåkŒu nwyu) çkzu Mkqhk¾ BkU zk÷ rËÞk fhu

çkËçkq ykih shkMkeBk fe y^ÍkR~k BkU fBke nkuøke.“^÷~k xuLf” Mku MkVkE BkU …k™e çknwŒ rÍÞkËk MkVo nkuŒk ni.{13} ™÷ Mku fŒhu x…õŒu hnŒu nkU Œku Vkih™ RMk fk n÷ r™fkr÷Þuðh™k …k™e Íkyuy nkuŒk hnuøkk. çkMkk yðfkŒ BkMkkrsË ð BkËkrhMkfu ™÷ x…õŒu hnŒu nI Bkøkh fkuE …qA™u ðk÷k ™nª nkuŒk ! RÂLíkÍkrBkÞkfku y…™e rÍBBkkËkhe MkBkÍŒu nwyu y…™e ykr¾hŒ fe çkunŒhe fur÷Þu Vkih™ fkuE Œhfeçk fh™e åkkrnÞu.

47


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

49

{14} ¾k™k ¾k™u, åkkÞ Þk fkuE Bk~Yçk …e™u, V÷ fkx™u ðøkihkBkwyk-Bk÷kŒ BkU Ïkqçk yunrŒÞkŒ VhBkkRÞu íkkfu nh Ëk™k, nhrøkÍkE Íhko ykih nh fŒhk RÂMík’Bkk÷ nku òyu.

40 Bk-Ë™e Vq÷kU fk h-Íðe økw÷ËMŒk(ŒBkkBk Bk-Ë™e Vq÷ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò rsÕË 4 fu ykr¾h BkU rËÞunwyu “VðkRËu s÷e÷k” MkVnk 613 Œk 746 Mku r÷Þu økyu nI)

# ðwÍq BkU ykt¾U Íkuh Mku ™ çkLË fhu Bkøkh ðwÍq nku òyuøkk# yøkh ÷çk (Þk’™e nkUx) Ïkqçk Íkuh Mku çkLË fh fu ðwÍq rfÞkykih fwÕ÷e ™ fe ðwÍq ™ nkuøkk # ðwÍq fk …k™e hkuÍu rfÞkBkŒ™urfÞkU fu …Õ÷u BkU h¾k òyuøkk. (Bkøkh ÞkË hnu ! ÍYhŒ MkurÍÞkËk …k™e røkhk™k RMkhkV ni) # rBkMðkf BkkisqË nku ŒkuWtøk÷e Mku ËktŒ Bkkts™k yËkyu MkwL™Œ ð nwMkq÷u Mkðkçk fu r÷ÞufkVe ™nª, nkt rBkMðkf ™ nku Œku Wtøk÷e Þk ¾h-¾hk (Þk’™e¾wh-Ëhk) f…zk yËkyu MkwL™Œ fh Ëuøkk ykih ykihŒkU fu r÷ÞurBkMðkf BkkisqË nku sçk Çke rBkMMke fkVe ni # ytøkqXe Ze÷enku Œku ðwÍq BkU WMku rVhk fh …k™e zk÷™k MkwL™Œ ni ykih Œtøk nku,fu çku swÂBçk~k rËÞu …k™e ™ ÃknkU[u Œku VÍo. Þune nwõBk çkk÷e(Þk’™e fk™ fu Íuðh) ðøkihk fk ni # yk’Ík fk Bk÷ Bk÷ fhÄku™k ðwÍq ykih økwM÷ Ëku™kU BkU MkwL™Œ ni # yk’Íkyu ðwÍq Äku™u BkUnÆu ~kh-E Mku RŒ™e ¾VeV Œnheh (Þk’™e nh ŒhV ‚u Bkk’Bkq÷eMkk) çkZk™k rsMk Mku nÆu ~kh-E Œf RMíkeykçk (Þk’™e BkwfBBk÷nku™u) BkU ~kwçkk ™ hnu ðkrsçk ni # ðwÍq BkU fwÕ÷e Þk ™kf BkU …k™ezk÷™u fk Œfo BkõYn ni ykih RMk fe ykËŒ zk÷u Œku økw™nøkkhnkuøkk. Þun BkMy÷k ðkun ÷kuøk Ïkqçk ÞkË h¾U òu fwÂÕ÷Þkt yiMke™nª fhŒu fu nÕf Œf nh åkeÍ fku ÄkuyU ykih ðkun fu …k™e rs™

48


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

50

fe ™kf fku (VfŒ) Aq òŒk ni MkqtÎk fh Q…h ™nª åkZkŒu Þun Mkçk÷kuøk økw™nøkkh nI ykih økwM÷ BkU Œku yiMkk ™ nku Œku rMkhu Mku ™ økwM÷nkuøkk ™ ™BkkÍ # ðwÍq BkU nh WÍTð fk …qhk Œe™ çkkh Äku™k MkwL™ŒuBkwy¬Ëk ni, Œfo fe ykËŒ Mku økw™nøkkh nkuøkk # ðwÍq BkU sÕËe ™åkkrnÞu çkÕfu Ëhtøk (Þk’™e Rík{eLkkLk) ð yunrŒÞkŒ fu MkkÚk fhu.yðkBk BkU òu Bk~nqh ni fu “ðwÍq sðk™kU fk Mkk, ™BkkÍ çkqZkU fe Mke”Þun ðwÍq fu çkkhu BkU øk÷Œ ni # Bkwtn Äku™u BkU ™ økk÷kU …h zk÷u ™ ™kf…h ™ Íkuh Mku …u~kk™e …h, Þun Mkçk y^yk÷ swnTnk÷ (Þk’™eòrn÷kU) fu nI çkÕfu çkk ykrnMŒøke çkk÷kyu …u~kk™e (Þk’™e …u~kk™efu Q…h) Mku zk÷u fu Xkuze Mku ™eåku Œf çknŒk ykyu # ðwÍq BkU Bkwtn MkurøkhŒk nwðk …k™e Bk-Mk÷™ f÷kE …h r÷Þk ykih (f÷kE …h) çknkr÷Þk (Þk’™e Bkwtn Äku™u BkU Bkwtn Mku røkh™u ðk÷u …k™e Mku nkÚk fe f÷kE™nª Äku MkfŒu fu) RMk Mku ðwÍq ™ nkuøkk ykih økwM÷ BkU (Bkwyk-Bk÷kswËk ni) Bk-Mk÷™ Mkh fk …k™e …kWt Œf snkt snkt økwÍhuøkk …kffhŒk òyuøkk ðnkt ™yu …k™e fe ÍYhŒ ™nª # ykËBke ðwÍqfh™u çkiXk rVh rfMke Bkk™uy (Þk’™e Áfkðx) fu Mkçkçk ŒBkkBk(Þk’™e BkwfBBk÷) ™ fh Mkfk Œku rsŒ™u y^yk÷ rfÞu W™ …hMkðkçk …kyuøkk yøkåkuo ðwÍq ™ nwðk # rsMk ™u ¾wË ne fMË(Þk’™e RhkËk) rfÞk fu ykÄk ðwÍq fhuøkk ðkun R™ y^yk÷ …hMkðkçk ™ …kyuøkk, Þqtne òu ðwÍq fh™u çkiXk ykih rçk÷k WÍTh™krfMk (Þk’™e yÄqhk) Akuz rËÞk ðkun Çke rsŒ™u y^yk÷ çkò÷kÞk W™ …h BkwMŒrnfu Mkðkçk ™ nku™k åkkrnÞu # yøkh Mkh …hBkªn (Þk’™e çkkrh~k) fe çkqtËU RŒ™e røkhª fe åknkÁBk (Þk’™eåkkiÚkkE) Mkh Çkeøk økÞk BkMn nku økÞk yøkåkuo RMk ~kÏMk ™u nkÚk

49


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

51

÷økkÞk ™ fMË (Þk’™e ™ r™GÞŒ ð RhkËk) rfÞk # ykuMk (Þk’™e~kçk™Bk) BkU Mkh çkhnT™k (Þk’™e ™tøku Mkh) çkiXk ykih WMk Mku åknkÁBkMkh fu fËh Çkeøk økÞk BkMn nku økÞk # RŒ™u økBko Þk RŒ™u MkËo…k™e Mku ðwÍq BkõYn ni òu çkË™ …h yåAe Œhn ™ zk÷k òyu,ŒõBke÷u MkwL™Œ ™ fh™u Ëu, ykih yøkh fkuE VÍo …qhk fh™u MkuBkk™uy (Þk’™e Áfkðx) nwðk Œku ðwÍq ne ™ nkuøkk # …k™e çkufkhMkVo (Þk’™e ¾åko) fh™k Þk VUf Ëu™k nhkBk ni. (y…™u Þk ËqMkhu fu…e™u fu çkk’Ë røk÷kMk Þk søk fk çkåkk nwðk …k™e Ïðkn Bk ÏðknVUf Ëu™u ðk÷u Œkiçkk fhU ykih ykrÞLËk RMk Mku çkåkU) # ™kV Mku ÍËo…k™e çkn fh r™f÷u ðwÍq òŒk hnu # Ïkq™ Þk …e… ykt¾ BkU çknkBkøkh ykt¾ Mku çkknh ™ økÞk Œku ðwÍq ™ òyuøkk RMku f…zu Mku …kUAfh …k™e BkU zk÷ ËU Œku (…k™e) ™k…kf ™ nkuøkk # ÍÏBk …h …èeçkLÄe ni WMk BkU Ïkq™ ðøkihk ÷øk økÞk yøkh RMk fkrçk÷ Úkk fuçkÂLË~k ™ nkuŒe Œku çkn òŒk Œku ðwÍq økÞk ðh™k ™nª, ™ …èe™k…kf # fŒhk WŒh ykÞk Þk Ïkq™ ðøkihk Ífh (Þk’™e WÍTðuŒ™kMkw÷) fu yLËh çknk sçk Œf WMk fu Mkqhk¾ Mku çkknh ™ ykyuðwÍq ™ òyuøkk ykih …u~kkçk fk rMkVo Mkqhk¾ fu Bkwtn …h åkBkõ™k(ðwÍq Œkuz™u fu r÷Þu) fkVe ni # ™k çkkr÷øk ™ fÇke çku ðwÍq nku ™sw™wçk (Þk’™e çku økwM÷k). RLnU (Þk’™e ™k çkkr÷økk™ fku) ðwÍq ðøkwM÷ fk nwõBk ykËŒ zk÷™u ykih ykËkçk rMk¾k™u fu r÷Þu niðh™k rfMke nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷u yBk÷) Mku R™ fk ðwÍq™nª òŒk ™ rsBkky Mku R™ …h økwM÷ VÍo nku # çkk ðwÍq ™u Bkktçkk… fu f…zu Þk W™ fu ¾k™u fu r÷Þu V÷ Þk BkÂMsË fk V~ko Mkðkçkfu r÷Þu ÄkuÞk …k™e BkwMŒk’Bk÷ ™ nkuøkk yøkåkuo Þun y^yk÷ fwhçkŒ

50


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

52

(Þk’™e rhÍkyu R÷kne) fu nI # ™k çkkr÷øk fk …kf nkÚk ÞkçkË™ fk fkuE swÍ yøkåkuo çku ðwÍq nku …k™e BkU zk÷™u Mku fkrçk÷u ðwÍqhnuøkk # çkË™ MkwÚkhk h¾™k, Bki÷ Ëqh fh™k, ~kh-y BkU BkŒ÷qçkni fu RM÷kBk fe rçk™k (Þk’™e çkwLÞkË) MkwÚkhkE (Þk’™e …kfeÍøkeð MkVkE) …h ni. RMk r™GÞŒ Mku çkk ðwÍq ™u çkË™ ÄkuÞk Œku fwhçkŒ(Þk’™e fkhu Mkðkçk) çku~kf ni Bkøkh …k™e BkwMŒk’Bk÷ ™ nwðk # BkwMŒk’Bk÷…k™e …kf ni RMk Mku f…zk Äku MkfŒu nI Bkøkh RMk Mku ðwÍq ™nª nkuMkfŒk ykih RMk fk …e™k Þk RMk Mku ykxk økqtÄ™k BkõYnu (ŒLÍene)ni # …hkÞk …k™e çku RòÍŒ ÷u økÞk yøkåkuo Íçkh ËMŒe Þk åkwhkfh WMk Mku ðwÍq nku òyuøkk Bkøkh nhkBk ni. y÷çk¥kk rfMke fuBkB÷qf (Þk’™e rBkÂÕfGÞŒ fu) fqtyU Mku WMk fe BkwBkk-™-yŒ …h Çke…k™e Çkh r÷Þk WMk fk RÂMík’Bkk÷ òRÍ ni # rsMk …k™e BkUBkkyu BkwMŒk’Bk÷ fe Äkh ÃknkU[e Þk ðkÍun fŒhu røkhu WMk Mku ðwÍq ™fh™k çkunŒh # òzu BkU ðwÍq fh™u Mku MkËeo çknwŒ Bkk’÷qBk nkuøke RMkfe Œõ÷eV nkuøke Bkøkh rfMke BkhÍ fk yLËu~kk ™nª Œku ŒÞBBkwBk feRòÍŒ ™nª # ~kiŒk™ fu Úkqf ykih Vqtf Mku ™BkkÍ BkU fŒhu ykihhen fk ~kwçkk nku òŒk ni, nwõBk ni fu sçk Œf yiMkk Þfe™ ™ nkursMk …h fMkBk ¾k Mkfu RMk (ðMðMku) …h r÷nkÍ ™ fhu, ~kiŒk™fnu fu Œuhk ðwÍq òŒk hnk Œku rË÷ BkU sðkçk Ëu ÷u fu ¾çkeMk Œq Íqxkni ykih y…™e ™BkkÍ BkU Bk~økq÷ hnu # BkÂMsË fku nh rÎk™ feåkeÍ Mku çkåkk™k ðkrsçk ni yøkåkuo …kf nku siMku ÷wykçku Ën™ (Bkwtnfe hk÷, Úkqf, çk÷økBk) ykçku çke™e (Bk-Mk÷™ hªX Þk ™kf Mku™Í÷u fk çkn™u ðk÷k …k™e) ykçku ðwÍq # ŒBçken : çkk’Í ÷kuøk,fu ðwÍq fu çkk’Ë y…™u Bkwtn ykih nkÚkkU Mku …k™e …kUA fh BkÂMsË BkU

51


ðwÍq fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

53

nkÚk ÍkzŒu nI (Þun) BknTÍ nhkBk ykih ™k òRÍ ni. # …k™e BkU…u~kkçk fh™k Bkwí÷f™ BkõYn ni yøkåkuo ËrhÞk BkU nku # snkt fkuE™òMkŒ …ze nku rŒ÷kðŒ BkõYn ni # …k™e Íkyuy fh™k nhkBkni # Bkk÷ Íkyuy fh™k nhkBk ni # ÍBkÍBk ~kheV Mku økwM÷ ððwÍq rçk÷k fhknŒ òRÍ ni (ykih …u~kkçk ðøkihk fh fu) Zu÷u (Mku¾w~f fh ÷u™u) fu çkk’Ë (ykçku ÍBkÍBk Mku) RÂMíkLò BkõYn ykih™òMkŒ Äku™k (Bk-Mk÷™ …u~kkçk fu çkk’Ë rx~kq …u…h ðøkihk Mku Mkw¾kyurçkøkih) økw™kn # (ðkun) RMkhkV, fu (òu) ™k òRÍ ð økw™kn ni(ðkun) rMkVo (R™) Ëku MkqhŒkU BkU nkuŒk ni, yuf Þun fu rfMke økw™kn BkUMkVo (Þk’™e ¾åko) ð RÂMík’Bkk÷ fhU, ËqMkhu çkufkh BknTÍ Bkk÷Íkyuy fhU # økwM÷u BkÂGÞŒ rMk¾k™u fu r÷Þu BkwËuo fku ™n÷kÞk ykihWMku økwM÷ Ëu™u fe r™GÞŒ ™ fe ðkun Çke …kf nku økÞk ykih rÍLËkU…h Mku Çke VÍo WŒh økÞk fu Vu’÷ rçk÷ fMË fkVe ni, nkt çku r™GÞŒMkðkçk ™ rBk÷uøkk.

Þk hççku BkwMŒVk ! nBkU RMkhkV Mku çkåkŒu nwyu~kh-E ðwÍq fu MkkÚk nh ðõŒ çkk ðwÍq hn™k ™Mkeçk VhBkk.

52


ðwÍq fk íkhefk

økBku BkËe™k, çkfey,{økrVhík ykih çkurn‚kçk sL™Œw÷rVhËki‚ BkU ykfk

fu …zku‚ fk íkkr÷çk5 Íw÷ rnßsrŒ÷ nhkBk

1435 rMk.rn. 01-10-2014

VhBkk™u BkwMŒVk yøkh ŒwBk nBku~kk çkk ðwÍq hn™u feRÂMíkŒkyŒ h¾ku Œku yi‚k ne fhku õÞqtfuBk-÷fw÷ BkkiŒ rs‚ çkLËu fe Yn nk÷ŒuðwÍq BkU fçÍ fhŒk ni W‚ fu r÷Þu ~knkËŒr÷¾ Ëe òŒe ni.

çkk ðwÍq {hLku ðk÷k þneË ni

Lk{kÍ fu ynfk{

54

rð÷kËŒ BkU ykMkk™e fk ™wM¾k(BkhÞBk çkeçke fk Vq÷)

BkhÞBk çkeçke fk Vq÷(1) ËËuo Íun (çkååku fe rð÷kËŒ fkËËo) ~kwYy nku™u …h rfMke ¾w÷u çkhŒ™ Þk rzççku BkU …k™e BkU zk÷rËÞk òyu Œku siMku siMku Œh nkuŒk òyuøkk Þun r¾÷Œk òyuøkkykih yÕ÷knw hççkw÷ RÍÍŒ fe R™kÞŒ Mku BkhÞBk çkeçke fuVq÷ fe çk-h-fŒ Mku çkååku fe rð÷kËŒ BkU ykMkk™e nkuŒe ni.

rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒ nku økE(BkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk VkyuËk)

Ëk’ðŒu RM÷kBke fu òrBkyŒw÷ BkËe™k fu yuf BkwËŠhMkBk-Ë™e RM÷kBke ÇkkE fk çkÞk™ ni fu Bkuhu ËqMkhu çkååku fe rð÷kËŒfk rË™ Úkk, Bkuhu çkååkkU fe yBBke yM…Œk÷ fu BkÏMkqMk fBkhu(÷uçkh YBk) BkU ò åkwfe Úkª, fwA ne Ëuh çkk’Ë BkwÍu Bk-Ë™e BkwL™ufe rð÷kËŒ fe ¾w~k ¾çkhe rBk÷e. yM…Œk÷ fe RÂLíkÍkhøkkn BkU yuf ~kÏMk Mku Bkw÷kfkŒ nwE Œku WMk ™u çkkŒkU çkkŒkU BkUBkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk rÍ¢ rfÞk Œku Bkuhu ËhÞk^Œ fh™u …h WMk™u çkŒkÞk fu yøkh ËËuo Íun (çkååku fe rð÷kËŒ fk ËËo) ~kwYynku™u …h RMk Mkq¾u Vq÷ fku rfMke ¾w÷u çkhŒ™ Þk rzççku BkU …k™e BkUzk÷ rËÞk òyu Œku siMku siMku Œh nkuŒk òyuøkk Þun r¾÷Œkòyuøkk ykih RMk fk VkyuËk Þun nkuŒk ni fu çkååku fe rð÷kËŒBkU ykMkk™e nkuŒe ni. rVh fBkkuçku~k Ëku Mkk÷ fu çkk’Ë sçk ŒeMkhu

53


ðwÍq fk íkhefk

1 : RMku “BkhÞBk çkqxe” ykih “BkhÞBk fk …Lò” Çke fnŒu nI, …Lsu fe ~kõ÷ ¾w~fnk÷Œ BkU nkuŒe ni. …LMkkhe (ËuMke ËðkykU) fe Ëwfk™ Mku rBk÷™k {w{rfLk ni Bk¬uu BkËe™uBkU BkfkBke ykihŒU ykih çkååku ÍBke™ …h h¾ fh åkeÍU çkuåkŒu nI ykih W™ fu …kMk ÇkerBk÷ MkfŒk ni, RMk fe ¾krMkGÞŒ ykih çk-h-fŒ Mku ðkrfV ykr~kfk™u hMkq÷ ðnkt MkuŒçkÁof™ ðŒ™ ÷kŒu ykih ËqMkhkU fku ŒkunTVŒ™ …u~k fhŒu nI. rsMk fku ËU WMk fkuRÂMík’Bkk÷ fk Œhefk MkBkÍk™k ÍYhe ni. fBk …whk™k nku Œku rÍÞkËk çkunŒh ni.

Lk{kÍ fu ynfk{

55

54 ðwÍq fk íkhefk

çkååku fe rð÷kËŒ fk Bkno÷k ykÞk Œku ÷uze zkìõxh ™u Bkuhu çkååkkU feyBBke fku Íun™e Œkih …h ykì…hu~k™ fu Íheyu rð÷kËŒ fu r÷ÞuŒGÞkh hn™u fk fnk, BkwÍu BkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk ¾Þk÷ ykÞk Œku BkI™u …LMkkhe (ËuMke ËðkykU) fe Ëwfk™ Mku BkhÞBk çkqxe nkrMk÷ fh ÷eykih sçk ðõŒu rð÷kËŒ fheçk ykÞk Œku WMku …k™e BkU zk÷ rËÞk,yÕ÷kn Œyk÷k fu fhBk Mku rçkøkih ykì…hu~k™ Bk-Ë™e BkwL™e ferð÷kËŒ nku økE. yuf yMkuo çkk’Ë åkkiÚku çkååku …h Çke zkìõxh ™uykì…hu~k™ fLVBko fh rËÞk ÷urf™ BkI ™u Ëeøkh yðhkËku ðÍkRV (òu{õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk rfŒkçk “Îkhu÷q R÷ks” BkU BkkisqË nI) fuMkkÚk MkkÚk BkhÞBk çkqxe fk Çke RÂMík’Bkk÷ rfÞk, Þqt yuf çkkh rVh rçkøkihykì…hu~k™ Bk-Ë™e BkwL™e fe rð÷kËŒ nku økE. RMk fu fBkkuçku~k Ëku Mkk÷çkk’Ë sçk …ktåkðU çkååku fe rð÷kËŒ Bkw-Œð¬y Úke Œku nBk ™u y…™u Îkhfu fheçke yM…Œk÷ BkU Ásqy rfÞk, ðnkt Çke zkìõxh ™u Bkuzef÷rh…kuxToMk ykih y…™u Œsrhçku fe hku~k™e BkU ykì…hu~k™ fk ne fnk, BkI ™ufkur~k~k fh fu hfBk fk Çke RÂLíkÍkBk h¾k ykih yðhkËku ðÍkRV fuMkkÚk MkkÚk ðõŒu rð÷kËŒ fheçk nku™u …h BkhÞBk çkqxe Çke ¾w÷u Bkwtn ðk÷urzççku BkU …k™e BkU zk÷ Ëe, zkìõxh ™u rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒ fu r÷ÞufkVe fkur~k~k fu çkk’Ë ykì…hu~k™ fu r÷Þu hfBk sBy fhðk™u fk çkku÷kfu yçk ykì…hu~k™ fu R÷kðk åkkhk ™nª ykih ykì…hu~k™ fk RÂLíkÍkBk~kwYy fh rËÞk, hfBk çkuLf BkU Úke BkI yM…Œk÷ fu fheçke yuxeyuBkBk~ke™ Mku hfBk r™fk÷ ÷kÞk ykih fkWLxh …h sBy fhðk Ëe, ÷urf™ykì…hu~k™ Mku …n÷u ne yÕ÷kn fe yŒk Mku ŒLËwÁMŒ ð Œwðk™kBk-Ë™e BkwL™k …iËk nku™u fe ¾w~k ¾çkhe rBk÷ økE. BkhÞBk çkqxe fuRÂMík’Bkk÷ fk BkI ™u åkkh Þk …ktåk RM÷kBke ÇkkRÞkU fku Bk~ðhk rËÞkW™ BkU Mku fE yuf fku zkìõxh ™u ykì…hu~k™ fk çkku÷ h¾k Úkk,

W™ fu Þnkt Çke rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒU nku øk#.


Lk{kÍ fu ynfk{

5656

Lk{kÍ fu ynfk{

57

55


ðwÍq ykih MkkRLMk

RMk rhMkk÷u {U {w÷knÍk Vh{kRÞu....

ðhf W÷rxÞu....

ðwÍq ykih MkkRLMk

ðwÍq ykih nkE çkÕz «uþh

fwÔðíku nkrVÍk fu r÷Þu

yLÄkÃkLk Mku íkn^VwÍ

xqÚk çkúþ fu LkwõMkkLkkík

{wtn fu Ak÷u

çkkríkLke ðwÍq

57

Lk{kÍ fu ynfk{

58

ðwÍq ykih MkkRLMk(1)

rMkVo 23 MkVnkŒ …h Bkç™e Þun çkÞk™ BkwfBBk÷ …Z ÷ersÞu yk… ðwÍq fu çkkhu BkU nihŒ ytøkuÍ Bkk’÷qBkkŒ Mku Bkk÷kBkk÷ nkUøku.

ËwYËu …kf fe VÍe÷ŒyÕ÷kn fu Bknçkqçk, Ëk™kyu økwÞqçk, Bkw™ÍTÍnw™ yr™÷

WÞqçk fk VhBkk™u y-ÍBkŒ r™~kk™ ni :“yÕ÷kn fe ¾krŒh yk…Mk BkU BknççkŒ h¾™u ðk÷usçk çkknBk (Þk’™e yk…Mk BkU) rBk÷U ykih BkwMkk-Vnk fhU (Þk’™enkÚk rBk÷kyU) ykih ™çke …h ËwYËu …kf…ZU Œku W™ fu swËk nku™u Mku …n÷u …n÷u Ëku™kU2 fu yøk÷ur…A÷u økw™kn çkÏ~k rËÞu òŒu nI.”

ðwÍq fe rnõBkŒU Mkw™™u fu Mkçkçk fçkq÷u RM÷kBkyuf Mkkrnçk fk çkÞk™ ni : BkI ™u çkuÂÕsÞBk BkU

Þq™eðŠMkxe fu yuf økih {wÂM÷Bk Œkr÷çku RÕBk (Student) fku

1


1 : Þun çkÞk™ yBkehu yn÷u MkwL™Œ ™u Œç÷eøku fwhyk™kuMkwL™Œ fe yk÷Bkøkeh økih rMkÞkMke Œnhef Ëk’ðŒu RM÷kBke fu Œ-÷çkkfu Ëku hkuÍk RsríkBkky (BkwnhoBkw÷ nhkBk 1421 rMk.rn./06-04-2000)™ðkçk ~kkn …krfMŒk™ BkU VhBkkÞk. ÍYhe ŒhBkeBk fu MkkÚk Œnheh™nkrÍhu r¾ËBkŒ ni. Bksr÷Mku BkfŒçkŒw÷ BkËe™k

ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

59

RM÷kBk fe Ëk’ðŒ Ëe. WMk ™u Mkwðk÷ rfÞk : ðwÍq BkU õÞk õÞkMkkRLMke rnõBkŒU nI ? BkI ÷k sðkçk nku økÞk. WMk fku yufykr÷Bk fu …kMk ÷u økÞk ÷urf™ W™ fku Çke RMk fe Bkk’÷qBkkŒ™ Úkª. Þnkt Œf fu MkkRLMke Bkk’÷qBkkŒ h¾™u ðk÷u yuf ~kÏ‚™u W‚ fku ðwÍq fe fkVe ÏkqrçkÞkt çkŒk# Bkøkh økhË™ fu BkMnfe rnõBkŒ çkŒk™u Mku ðkun Çke fkrMkh hnk. ðkun økih {wÂM÷Bk™ki sðk™ åk÷k økÞk. fwA yMkuo fu çkk’Ë ykÞk ykih fn™u÷økk : nBkkhu …úkuVuMkh ™u Ëkihk™u ÷uõåkh çkŒkÞk : “yøkh økhË™fe …w~Œ ykih yŒhkV …h hkuÍk™k …k™e fu [LË fŒhu ÷økk rËÞuòyU Œku heZ fe nœe ykih nhkBk BkøÍ fe ¾hkçke Mku …iËk nku™uðk÷u yBkhkÍ Mku Œn^VwÍ nkrMk÷ nku òŒk ni.” Þun Mkw™ fhðwÍq BkU økhË™ fu BkMn fe rnõBkŒ Bkuhe MkBkÍ BkU yk økE ÷unkÍkBkI BkwMkÕkBkk™ nku™k åkknŒk nqt ykih ðkun BkwMkÕkBkk™ nku økÞk.

Bkøkrhçke sBko™e fk MkuBke™khBkøkrhçke BkBkkr÷f BkU BkkÞqMke (Þk’™e Depression) fk

BkhÍ Œh¬e …h ni, rËBkkøk Vu÷ nku hnu nI, …køk÷ ¾k™kU feŒk’ËkË BkU RÍkVk nkuŒk ò hnk ni. ™Â^MkÞkŒe yBkhkÍ fuBkkrnhe™ fu Þnkt BkheÍkU fk ŒktŒk çkLÄk hnŒk ni. BkøkrhçkesBko™e fu rzÃ÷kuBkk nkuÕzh yuf …krfMŒk™e rVrÍÞku Úkuhkr…Mxfk fn™k ni : Bkøkrhçke sBko™e BkU yuf MkuBke™kh nwðk rsMk fkBkkiÍqy Úkk : “BkkÞqMke (Depression) fk R÷ks yËrðÞkŒ fu

2


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

60

R÷kðk ykih rf™ rf™ ŒhefkU Mku {w{rfLk ni ?” yuf zkìõxh ™uy…™u Bkfk÷u BkU Þun nihŒ ytøkuÍ RÂLf~kkV rfÞk fu BkI ™u rz…úu~k™fu åkLË BkheÍkU fu hkuÍk™k …ktåk5 çkkh Bkwtn Äw÷kyu fwA yMkuo çkk’ËW™ fe çkeBkkhe fBk nku økE. rVh yiMku ne BkheÍkU fu ËqMkhu økúq… fuhkuÍk™k …ktåk5 çkkh nkÚk, Bkwtn ykih …kWt Äw÷ðkyu Œku BkhÍ BkUçknwŒ RVkfk nku økÞk (Þk’™e fBke yk økE). Þune zkìõxhy…™u Bkfk÷u fu ykr¾h BkU yu’rŒhkV fhŒk ni : BkwMkÕkBkk™kUBkU BkkÞqMke fk BkhÍ fBk …kÞk òŒk ni õÞqtfu ðkun rË™ BkU fE{híkçkk nkÚk, Bkwtn ykih …kWt ÄkuŒu (Þk’™e ðwÍq fhŒu) nI.

ðwÍq ykih nkE ç÷z …úu~khyuf nkxo M…u~Þkr÷Mx fk çkzu ðwMkqf (Þk’™e yu’rŒBkkË) fu

MkkÚk fn™k ni : nkE ç÷z …úu~kh fu BkheÍ fku ðwÍq fhðkyku rVh WMkfk ç÷z …úu~kh åkuf fhku ÷krÍBk™ fBk nkuøkk. yuf BkwMkÕkBkk™ Bkkrnhu™Â^MkÞkŒ fk fki÷ ni : “™Â^MkÞkŒe yBkhkÍ fk çkunŒhe™ R÷ksðwÍq ni.” Bkøkrhçke Bkkrnhe™ ™Â^MkÞkŒe BkheÍkU fku ðwÍq fe ŒhnhkuÍk™k fE çkkh çkË™ …h …k™e ÷økðkŒu nI.

ðwÍq ykih Vkr÷sðwÍq BkU òu ŒhŒeçk ðkh yk’Ík Äkuyu òŒu nI Þun Çke

rnõBkŒ Mku ¾k÷e ™nª. …n÷u nkÚk …k™e BkU zk÷™u Mku rsMBkfk yk’Mkkçke r™ÍkBk Bkw¥k÷y nku òŒk ni ykih rVh ykrnMŒkykrnMŒk åkunhu ykih rËBkkøk fe høkkU fe ŒhV RMk fu y-MkhkŒ

3


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

61

ÃknkU[Œu nI. ðwÍq BkU …n÷u nkÚk Äku™u rVh fwÕ÷e fh™u rVh ™kfBkU …k™e zk÷™u rVh åkunhk ykih Ëeøkh yk’Ík Äku™u fe ŒhŒeçkVkr÷s fe hkufÚkkBk fu r÷Þu BkwVeË ni. yøkh åkunhk Äku™u ykihBkMn fh™u Mku ykøkkÍ rfÞk òyu Œku çkË™ fE çkeBkkrhÞkU BkUBkwçŒ÷k nku MkfŒk ni !

rBkMðkf fk fÿËk™{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq BkU Bkw-ŒyrÆË MkwL™ŒU

nI ykih nh MkwL™Œ Bk¾Í™u rnõBkŒ ni. rBkMðkf ne fku ÷u÷ersÞu ! çkååkk çkååkk ò™Œk ni fu ðwÍq BkU rBkMðkf fh™kMkwL™Œ ni ykih RMk MkwL™Œ fe çk-h-fŒkU fk õÞk fn™k ! yufçÞku…khe fk fn™k ni : MðeíÍh÷ìLz BkU yuf ™ki {wÂM÷Bk MkuBkuhe Bkw÷kfkŒ nwE, WMk fku BkI ™u ŒkunTVík™ rBkMðkf …u~k fe,WMk ™u ¾w~k nku fh WMku r÷Þk ykih åkqBk fh ykt¾kU Mku ÷økkÞkykih yuf ËBk WMk fe ykt¾kU Mku yktMkq A÷f …zu, WMk ™u suçkMku yuf ÁBkk÷ r™fk÷k WMk fe Œn ¾ku÷e Œku WMk BkU Mku Œõheçk™Ëku2 RLåk fk Akuxk Mkk rBkMðkf fk xwfzk çkhykBkË nwðk.fn™u ÷økk : Bkuhe RM÷kBk ykðhe fu ðõŒ BkwMkÕkBkk™kU ™u BkwÍuÞun ŒkunVk rËÞk Úkk. BkI çknwŒ MktÇkk÷ MktÇkk÷ fh RMk fkuRÂMík’Bkk÷ fh hnk Úkk Þun ¾íBk nku™u fku Úkk ÷unkÍk BkwÍuŒ~ðe~k Úke fu yÕ÷kn ™u fhBk VhBkkÞk ykih yk… ™uBkwÍu rBkMðkf R™kÞŒ VhBkk Ëe. rVh WMk ™u çkŒkÞk fu yufyMkuo Mku BkI ËktŒkU ykih BkMkqZkU fe Œõ÷eV Mku Ëku åkkh Úkk.nBkkhu Þnkt fu zuÂLxMx Mku R™ fk R÷ks çk™ ™nª …z hnkÚkk. BkI ™u RMk rBkMðkf fk RÂMík’Bkk÷ ~kwYy rfÞk Úkkuzu ne

4


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

62

rË™kU BkU BkwÍu RVkfk (VkyuËk) nku økÞk. BkI zkìõxh fu …kMkøkÞk Œku ðkun nihk™ hn økÞk ykih …qA™u ÷økk : Bkuhe ËðkMku RŒ™e sÕËe ŒwBnkhk BkhÍ Ëqh ™nª nku MkfŒk, Mkkuåkku fkuEykih ðsn nkuøke. BkI ™u sçk ÍunT™ …h Íkuh rËÞk Œku ¾Þk÷ykÞk fu BkI BkwMkÕkBkk™ nku åkwfk nqt ykih Þun Mkkhe çk-h-fŒrBkMðkf ne fe ni. sçk BkI ™u zkìõxh fku rBkMðkf rË¾kE Œkuðkun nihŒ Mku Ëu¾Œk ne hn økÞk !!!

fwÔðŒu nkrVÍk fu r÷Þu{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! rBkMðkf BkU çku ~kwBkkh Ëe™e

ð ËwLÞðe VðkRË nI. RMk BkU Bkw-ŒyrÆË ferBkÞkðe yßÍk nIòu ËktŒkU fku nh Œhn fe çkeBkkhe Mku çkåkkŒu nI. nkr~kÞk ŒnŒkðeBkU ni : “rBkMðkf Mku fwÔðŒu nkrVÍk çkZŒe, ËËuo Mkh Ëqh nkuŒkykih Mkh fe høkkU fku Mkwfq™ rBk÷Œk ni, RMk Mku çk÷økBk Ëqh,™Íh ŒuÍ, Bku’Ëk ËwÁMŒ ykih ¾k™k nÍTBk nkuŒk ni, yõ÷ çkZŒe,çkååkkU fe …iËkR~k BkU RÍkVk nkuŒk, çkwZk…k Ëuh BkU ykŒk ykih…eX {Íçkqík nkuŒe ni.” rBkMðkf fu çkkhu BkU Ëku ynkËeMku Bkwçkkhfk{1} sçk Mkhfkhu BkËe™k y…™u Bkwçkkhf Îkh BkUËkr¾÷ nkuŒu Œku Mkçk Mku …n÷u rBkMðkf fhŒu {2} sçk Mkhfkhu ™kBkËkh ™ªË Mku çkuËkhnkuŒu Œku rBkMðkf fhŒu.

5


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

63

Bkwtn fu Ak÷u fk R÷ksyrŒççkk (Þk’™e zkìõxhkU) fk fn™k ni : “çkk’Í yðfkŒ

økhBke ykih Bku’Ëu fe ŒuÍkrçkGÞŒ Mku Bkwtn BkU Ak÷u …z òŒu nI ykihRMk BkhÍ Mku ¾kMk rfMBk fu shkMkeBk Bkwtn BkU Vi÷ òŒu nI, RMk fuR÷ks fu r÷Þu Bkwtn BkU ŒkÍk rBkMðkf Bk÷U ykih RMk fk ÷wykçkfwA Ëuh Œf Bkwtn fu yLËh rVhkŒu hnU. RMk Œhn fE BkheÍ Xefnku åkwfu nI.”

xqÚk çkú~k fu ™wõMkk™kŒBkkrnhe™ fe Œnfef fu BkwŒkrçkf “80 VeMkË yBkhkÍ

Bku’Ëu (…ux) ykih ËktŒkU fe ¾hkçke Mku …iËk nkuŒu nI.” WBkqBk™ ËktŒkUfe MkVkE fk ¾Þk÷ ™ h¾™u fe ðsn Mku BkMkqZkU BkU Œhn Œhn fushkMkeBk …hðrh~k …kŒu rVh Bku’Ëu BkU òŒu ykih Œhn Œhnfu yBkhkÍ fk Mkçkçk çk™Œu nI.

ÞkË hnu ! “xqÚk çkú~k” rBkMðkf fk ™u’Bk÷ çkË÷ ™nª.çkÕfu Bkkrnhe™ ™u yu’rŒhkV rfÞk ni : {1} sçk çkú~k yuf çkkhRÂMík’Bkk÷ fh r÷Þk òŒk ni Œku WMk BkU shkMkeBk fe Œn sBkòŒe ni …k™e Mku Äw÷™u …h Çke ðkun shkMkeBk ™nª òŒu çkÕfuðnª ™~ðku ™wBkk …kŒu hnŒu nI {2} çkú~k fu çkkRMk ËktŒkU fe Q…hefwËhŒe åkBkfe÷e Œn WŒh òŒe ni {3} çkú~k fu RÂMík’Bkk÷ MkuBkMkqZu ykrnMŒk ykrnMŒk y…™e søkn AkuzŒu òŒu nI rsMk MkuËktŒkU ykih BkMkqZkU fu ËhrBkÞk™ ¾÷k (GAP) …iËk nku òŒk niykih WMk BkU røkÍk fu ÍhkoŒ VtMkŒu, MkzŒu ykih shkMkeBk y…™kÎkh çk™kŒu nI RMk Mku Ëeøkh çkeBkkrhÞkU fu R÷kðk ykt¾kU fu Œhn

6


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

64

Œhn fu yBkhkÍ Çke s™Bk ÷uŒu nI, RMk Mku ™Íh fBkÍkuh nkuòŒe ni çkÕfu çkk’Í yðfkŒ ykËBke yLÄk nku òŒk ni !!!

õÞk yk… fku rBkMðkf fh™k ykŒk ni ?nku MkfŒk ni yk… fu rË÷ BkU Þun ¾Þk÷ ykyu fu BkI Œku

çkhMkkU Mku rBkMðkf RÂMík’Bkk÷ fhŒk nqt Bkøkh Bkuhu Œku ËktŒ ykih…ux Ëku™kU ne ¾hkçk nI ! Bkuhu Çkku÷u Çkk÷u RM÷kBke ÇkkE ! RMkBkU rBkMðkf fk ™nª yk… fk y…™k fwMkqh ni. BkI (Mkøku BkËe™k

) RMk ™Œesu …h ÃknkU[k nqt fu yks ~kkÞË ÷k¾kU BkU MkufkuE yufykÄ ne yiMkk nku òu Mknen WMkq÷kU fu BkwŒkrçkf rBkMðkfRÂMík’Bkk÷ fhŒk nku, nBk ÷kuøk yõMkh sÕËe sÕËe ËktŒkU…h rBkMðkf Bk÷ fh ðwÍq fh fu åk÷ …zŒu nI Þk’™e Þqt frnÞu funBk rBkMðkf ™nª çkÕfu “hMBku rBkMðkf” yËk fhŒu nI !“r{Mðkf fhLkk MkwLLkíku {wçkk-hfk ni” fu çkeMk nwYV

fe r™MçkŒ Mku rBkMðkf fu 20 Bk-Ë™e Vq÷# Ëku VhkBke™u BkwMŒVk : Ëku2 hõyŒrBkMðkf fh fu …Z™k rçkøkih rBkMðkf fe 70 hõyŒkU Mkuy^Í÷ ni # rBkMðkf fkRÂMík’Bkk÷ y…™u r÷Þu ÷krÍBk fh ÷ku õÞqtfu Þun Bkwtn fe MkVkEykih hçk Œyk÷k fe rhÍk fk Mkçkçk ni

# nÍhŒu MkÂGÞËw™kRç™u yççkkMk ( ) Mku rhðkÞŒ ni fu rBkMðkf BkUËMk ÏkqrçkÞkt nI : Bkwtn MkkV fhŒe, BkMkqZu fku {Íçkqík çk™kŒeni, çke™kE çkZkŒe, çk÷økBk Ëqh fhŒe ni, Bkwtn fe çkËçkq

7


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

65

¾íBk fhŒe, MkwL™Œ fu BkwðkrVf ni, rVrh~Œu ¾w~k nkuŒu nI, hçkhkÍe nkuŒk ni, ™ufe çkZkŒe ykih Bku’Ëk ËwÁMŒ fhŒe ni.

# MkÂGÞËw™k RBkkBk ~kkVuE VhBkkŒu nI : åkkh4

åkeÍU yõ÷ çkZkŒe nI : VwÍq÷ çkkŒkU Mku …hnuÍ, rBkMðkf fkRÂMík’Bkk÷, Mkw÷nk Þk’™e ™uf ÷kuøkkU fe MkkunçkŒ ykih y…™uRÕBk …h yBk÷ fh™k # rnfkÞŒ : nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËw÷ ðnTnkçk ~kk’hk™e

™õ÷ fhŒu nI : yuf çkkh nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkqçk¢ r~kç÷e çkøkËkËe fku ðwÍq fu ðõŒ rBkMðkffe ÍYhŒ nwE, Œ÷k~k fe Bkøkh ™ rBk÷e, ÷unkÍk yuf Ëe™kh(Þk’™e yuf Mkk u™u fe y~khVe) Bk U rBkMðkf ¾heË fhRÂMík’Bkk÷ VhBkkE. çkk’Í ÷kuøkkU ™u fnk : Þun Œku yk… ™uçknwŒ rÍÞkËk ¾åko fh zk÷k ! fnª RŒ™e Bkntøke Çke rBkMðkf÷e òŒe ni ? VhBkkÞk : çku~kf Þun ËwLÞk ykih RMk fe ŒBkkBkåkeÍU yÕ÷kn fu LkÍËef BkåAh fu …h çkhkçkh ÇkenirMkGÞŒ ™nª h¾Œª, yøkh çkhkuÍu rfÞkBkŒ yÕ÷kn ™u BkwÍ Mku Þun …qA r÷Þk Œku õÞk sðkçk Ëqtøkk fu : “Œq™u Bkuhu ÃÞkhunçkeçk fe MkwL™Œ (rBkMðkf) õÞqt Œfo fe ? BkI ™u ŒwÍu òu Bkk÷kuËki÷Œ rËÞk Úkk WMk fe nfefŒ Œku (Bkuhu LkÍËef) BkåAh fu …hçkhkçkh Çke ™nª Úke, Œku ykr¾h yiMke nfeh Ëki÷Œ RŒ™eyÍeBk MkwL™Œ (rBkMðkf) nkrMk÷ fh™u …h õÞqt ¾åko ™nª fe ?”

# Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒe RËkhu{õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒ rsÕË yÔð÷

8


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

66

MkVnk 288 …h MkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhŒuyÕ÷kBkk Bkki÷k™k Bkw^Œe BkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke

r÷¾Œu nI : Bk~kkR¾u rfhkBk VhBkkŒu nI : òu~kÏMk rBkMðkf fk ykËe nku BkhŒu ðõŒ WMku fr÷Bkk …Z™k ™Mkeçknkuøkk ykih òu y^Þq™ ¾kŒk nku BkhŒu ðõŒ WMku fr÷Bkk ™Mkeçk™ nkuøkk # rBkMðkf …e÷q Þk ÍiŒq™ Þk ™eBk ðøkihk fzðe ÷fzefe nku # rBkMðkf fe BkkuxkE AwtÂø÷Þk Þk’™e Akuxe Wtøk÷e fuçkhkçkh nku # rBkMðkf yuf çkkr÷~Œ Mku rÍÞkËk ÷Bçke ™ nkuðh™k WMk …h ~kiŒk™ çkiXŒk ni # RMk fu hu~ku ™Bko nkU fu MkÏŒhu~ku ËktŒkU ykih BkMkqZkU fu ËhrBkÞk™ ¾÷k (Gap) fk çkkRMk çk™ŒunI # rBkMðkf ŒkÍk nku Œku Ïkqçk (Þk’™e çkunŒh) ðh™k RMk fkyuf rMkhk fwA Ëuh …k™e fu røk÷kMk BkU rÇkøkku fh ™Bko fh ÷ersÞu# Bkw™krMkçk ni fu RMk fu hu~ku hkuÍk™k fkxŒu hrnÞu fu hu~ku WMkðõŒ Œf fkhykBkË hnŒu nI sçk Œf W™ BkU ŒÕ¾e çkkfe hnu# ËktŒkU fe åkkizkE BkU rBkMðkf fersÞu # sçk Çke rBkMðkffh™e nku fBk yÍ fBk Œe™ çkkh fersÞu # nh çkkh Äku ÷ersÞu# rBkMðkf MkeÄu nkÚk BkU RMk Œhn ÷ersÞu fu AwtÂø÷Þk Þk’™eAkuxe Wtøk÷e WMk fu ™eåku ykih çkeåk fe Œe™ ôøkr÷Þkt Q…hykih ytøkqXk rMkhu …h nku # …n÷u MkeÄe ŒhV fu Q…h fu ËktŒkU…h rVh W÷xe ŒhV fu Q…h fu ËktŒkU …h rVh MkeÄe ŒhV ™eåkurVh W÷xe ŒhV ™eåku rBkMðkf fersÞu # Bkwêe çkktÄ fh rBkMðkffh™u Mku çkðkMkeh nku ò™u fk yLËu~kk ni # rBkMðkf ðwÍq fe

9


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

67

MkwL™Œu frç÷Þk ni y÷çk¥kk MkwL™Œu Bkwy¬Ëk WMke ðõŒ ni sçk fuBkwtn BkU çkËçkq nku (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 1, Mk. 623)# rBkMðkf sçk ™k fkrçk÷u RÂMík’Bkk÷ nku òyu Œku VUf BkŒËersÞu fu Þun yk÷yu yËkyu MkwL™Œ ni, rfMke søknyunrŒÞkŒ Mku h¾ ËersÞu Þk Ë^™ fh ËersÞu Þk …ÚÚkh ðøkihkðÍT™ çkkLÄ fh MkBkLËh BkU zwçkku ËersÞu. (Œ^Mke÷e Bkk’÷qBkkŒfu r÷Þu {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒ rsÕËyÔð÷ MkVnk 294 Œk 295 fk BkwŒk-÷yk VhBkk ÷ersÞu)

nkÚk Äku™u fe rnõBkŒUðwÍq BkU Mkçk Mku …n÷u nkÚk Äkuyu òŒu nI RMk fe rnõBkŒU

Bkw÷knÍk nkU : BkwÏŒr÷V åkeÍkU BkU nkÚk zk÷Œu hn™u Mku nkÚkkU BkUBkwÏŒr÷V ferBkÞkðe yßÍk ykih shkMkeBk ÷øk òŒu nI yøkhMkkhk rË™ ™ Äkuyu òyU Œku sÕË ne nkÚk R™ rsÕËe yBkhkÍBkU BkwçŒ÷k nku MkfŒu nI : {1} nkÚkkU fu økhBke Ëk™u {2} rsÕËeMkkurÍ~k Þk’™e ¾k÷ fe Mkqs™ {3} yuøÍeBkk {4} VVqtËe(1) feçkeBkkrhÞkt {5} rsÕË fe htøkŒ ŒçËe÷ nku ò™k ðøkihk. sçk nBknkÚk ÄkuŒu nI Œku ôøkr÷ÞkU fu …kuhkU Mku ~kwykyU (Rays) r™f÷ fhyuf yiMkk nÕfk çk™kŒe nI rsMk Mku nBkkhk yLËY™e çkfeo r™ÍkBkBkw-ŒnŠhf nku òŒk ni ykih yuf nË Œf çkfeo hki nBkkhu nkÚkkU BkUrMkBkx ykŒe ni rsMk Mku nBkkhu nkÚkkU BkU nwM™ …iËk nku òŒk ni.

fwÕ÷e fh™u fe rnõBkŒU…n÷u nkÚk Äku r÷Þu òŒu nI rsMk Mku ðkun shkMkeBk Mku

…kf nku òŒu nI ðh™k Þun fwÕ÷e fu Íheyu Bkwtn BkU ykih rVh

10


ðwÍq ykih MkkRLMk

(1) ðkun shkMke{ òu rfMke [eÍ Ãkh fkE fe íkhn s{ òíku nI.

Lk{kÍ fu ynfk{

68

…ux BkU ò fh Bkw-ŒyrÆË yBkhkÍ fk çkkRMk çk™ MkfŒu nI. nðkfu Íheyu ÷k Œk’ËkË Bkkunr÷f shkMkeBk ™eÍ røkÍk fu yßÍknBkkhu Bkwtn ykih ËktŒkU BkU ÷wykçk fu MkkÚk råk…f òŒu nI. åkw™kLåkuðwÍq BkU rBkMðkf ykih fwÂÕ÷ÞkU fu Íheyu Bkwtn fe çkunŒhe™ MkVkEnku òŒe ni. yøkh Bkwtn fku MkkV ™ rfÞk òyu Œku R™ yBkhkÍfk ¾Œhk …iËk nku òŒk ni : {1} yuRzTÍ (Aids) fu RMk feRÂçíkËkE y÷kBkkŒ BkU Bkwtn fk …f™k Çke ~kkrBk÷ ni. yuRzTÍfk Œk nk÷ zkìõxh R÷ks ËhÞk^Œ ™nª fh …kyu RMk BkhÍBkU çkË™ fk BkwËk-V-yŒe r™ÍkBk ™kfkhk nku òŒk ni, RMk BkUyBkhkÍ fk Bkwfkçk÷k fh™u fe fwÔðŒ ™nª hnŒe ykih BkheÍÎkw÷ Îkw÷ fh Bkh òŒk ni {2} Bkwtn fu f™khkU fk Vx™k {3} Bkwtnykih nkUxkU fe ËkËfqçkk (Moniliasis) {4} Bkwtn BkU VVtqËe feçkeBkkrhÞkt ykih Ak÷u ðøkihk. ™eÍ hkuÍk ™ nku Œku fwÕ÷e fu MkkÚkøkh-økhk fh™k Çke MkwL™Œ ni. ykih …kçkLËe fu MkkÚk økh-økhufh™u ðk÷k fÔðu (Tonsil) çkZ™u ykih øk÷u fu çknwŒ Mkkhu yBkhkÍn¥kk fu øk÷u fu fuLMkh Mku BknVqÍ hnŒk ni.

™kf BkU …k™e zk÷™u fe rnõBkŒUVuVzkU fku yiMke nðk Ëhfkh nkuŒe ni òu shkMkeBk, ÄqyU

ykih økËkuo økwçkkh Mku …kf nku ykih WMk BkU 80 VeMkË híkqçkŒ(Þk’™e Œhe) nku yiMke nðk VhknBk fh™u fu r÷Þu yÕ÷kn

™u nBkU ™kf fe ™u’BkŒ Mku ™ðkÍk ni. nðk fku BkhíkqçkÞk’™e ™Bk çk™k™u fu r÷Þu ™kf hkuÍk™k Œõheçk™ åkkiÚkkE

11


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

69

øku÷™ ™Bke …iËk fhŒe ni. MkVkE ykih Ëeøkh MkÏŒ fkBk™Úk™kU fu çkk÷ Mkh yLòBk ËuŒu nI. ™kf fu yLËh yuf ¾wËoçke™e (Microscopic) Íkzq ni. RMk Íkzq BkU økih BkhE Þk’™e™Íh ™ yk™u ðk÷u YyU nkuŒu nI òu nðk fu Íheyu Ëkr¾÷nku™u ðk÷u shkMkeBk fku n÷kf fh ËuŒu nI. ™eÍ R™ økih BkhEYykU fu rÍBBku yuf ykih rËVkE r™ÍkBk Çke ni rsMku $økúuÍe BkUlysozyme (÷iMkkuÍkRBk) fnŒu nI, ™kf RMk fu Íheyu Mku ykt¾kUfku Infection (Þk’™e shkMkeBk) Mku BknVqÍ h¾Œe ni.

ðwÍq fh™u ðk÷k ™kf BkU …k™e åkZkŒk ni rsMk MkursMBk fu RMk ynBk Œhe™ yk÷u ™kf fe MkVkE nku òŒe ni ykih…k™e fu yLËh fkBk fh™u ðk÷e çkfeo hki Mku ™kf fu yLËY™e økihBkhE YykU fe fkhfËoøke fku ŒÂõðÞŒ rBk÷Œe ni ykih BkwMkÕkBkk™ðwÍq fe çk-h-fŒ Mku ™kf fu çku ~kwBkkh …uåkeËk yBkhkÍ Mku BknVqÍ nkuòŒk ni. ËkRBke ™ÍT÷k ykih ™kf fu ÍÏBk fu BkheÍkU fu r÷Þu ™kf fkøkwM÷ (Þk’™e ðwÍq fe Œhn ™kf BkU …k™e åkZk™k) çkunË BkwVeË ni.

åkunhk Äku™u fe rnõBkŒUyks f÷ VÍkykU BkU ÄqyU ðøkihk fe yk÷q-ËrøkÞkt çkZŒe

ò hne nI, BkwÏŒr÷V ferBkÞkðe BkkÆu MkeMkk ðøkihk Bki÷ fwåku÷fe ~kõ÷ BkU ykt¾kU ykih åkunhu ðøkihk …h sBkŒk hnŒk ni,yøkh åkunhk ™ ÄkuÞk òyu Œku åkunhu ykih ykt¾U fE yBkhkÍMku Ëku åkkh nku òyU. yuf Þqhkur…Þ™ zkìõxh ™u yuf Bkfk÷kr÷¾k rsMk fk ™kBk Úkk : ykt¾, …k™e, rMknTnŒ (Eye, Water,

12


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

70

Health) RMk BkU WMk ™u RMk çkkŒ …h Íkuh rËÞk fu “y…™eykt¾kU fku rË™ BkU fE çkkh ÄkuŒu hnku ðh™k ŒwBnU ¾Œh™kfçkeBkkrhÞkU Mku Ëku åkkh nku™k …zuøkk.” åkunhk Äku™u Mku Bkwtn …h fe÷™nª r™f÷Œu Þk fBk r™f÷Œu nI. Bkkrnhe™u nwM™ ð rMknTnŒ RMkçkkŒ …h Bkw¥krVf nI fu nh Œhn fu Cream ykih Lotion ðøkihkåkunhu …h Ëkøk AkuzŒu nI, åkunhu fku Ïkqçk MkqhŒ çk™k™u fu r÷Þu åkunhufku fE çkkh Äku™k ÷krÍBke ni. “yBkuhef™ fkWrLMk÷ Vkìh çÞqxe”fe MkhfËko BkuBçkh “çkuåkh” ™u õÞk Ïkqçk RÂLf~kkV rfÞk ni, fnŒeni : “BkwMkÕkBkk™kU fku rfMke rfMBk fu ferBkÞkðe ÷ku~k™ fe nksŒ™nª, ðwÍq Mku R™ fk åkunhk Äw÷ fh fE çkeBkkrhÞkU Mku BknVqÍ nkuòŒk ni.” BknTfBkyu Bkknkur÷ÞkŒ fu Bkkrnhe™ fk fn™k ni : “åkunhufe yu÷So Mku çkåk™u fu r÷Þu RMk fku çkkh çkkh Äku™k åkkrnÞu.”

! yiMkk rMkVo ðwÍq fu Íheyu ne {w{rfLkni. ! ðwÍq BkU åkunhk Äku™u Mku yu÷So Mku åkunhu fernVkÍŒ nkuŒe, RMk fk BkMkks nku òŒk, Ïkq™ fk Ëkihk™ åkunhufe ŒhV hðkt nku òŒk, Bki÷ fwåku÷ Çke WŒh òŒk ykih åkunhu fknwM™ Ëku çkk÷k nku òŒk ni.

yLÄk …™ Mku Œn^VwÍ{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykt¾kU fe yuf çkeBkkhe ni

rsMk BkU RMk fe híkqçkŒu yÂM÷GÞk Þk’™e yM÷e Œhe fBk Þk¾íBk nku òŒe ykih BkheÍ ykrnMŒk ykrnMŒk yLÄk nku òŒkni. rŒççke WMkq÷ fu BkwŒkrçkf yøkh ÇktðkU fku ðõŒ™ V ðõŒ™

13


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

71

Œh rfÞk òŒk hnu Œku RMk ¾kiV™kf BkhÍ Mku Œn^VwÍ nkrMk÷nku MkfŒk ni. ! ðwÍq fh™u ðk÷k Bkwtn ÄkuŒk ni ykihRMk Œhn WMk fe ÇktðU Œh nkuŒe hnŒe nI. ykr~kfk™u hMkq÷ feËkZe Çke ðwÍq BkU Äw÷Œe ni ykih RMk BkU Çke Ïkqçk rnõBkŒU nI,zkìõxh …úkìVuMkh ßÞkuso yu÷ fnŒk ni : “Bkwtn Äku™u Mku ËkZe BkUW÷Íu nwyu shkMkeBk çkn òŒu nI, sz Œf …k™e ÃknkU[™u Mkuçkk÷kU fe szU {Íçkqík nkuŒe nI, ËkZe fu r¾÷k÷ Mku sqykU fk ¾ŒhkËqh nkuŒk ni, ËkZe BkU …k™e fe Œhe fu Xnhkð Mku økhË™ fu …êkU,ÚkkEhkEz ø÷Uz ykih øk÷u fu yBkhkÍ Mku rnVkÍŒ nkuŒe ni.”

fkunr™Þkt Äku™u fe rnõBkŒUfkun™e …h Œe™3 çkze høkU nI rs™ fk ŒyÕ÷wf rË÷,

rsøkh ykih rËBkkøk Mku ni ykih rsMBk fk Þun rnMMkk WBkqBk™ ZfkhnŒk ni yøkh RMk fku …k™e ykih nðk ™ ÷øku Œku Bkw-ŒyrÆËrËBkkøke ykih yk’Mkkçke yBkhkÍ …iËk nku MkfŒu nI. ðwÍq BkUfkunr™ÞkU MkBkuŒ nkÚk Äku™u Mku rË÷, rsøkh ykih rËBkkøk fkuŒÂõðÞŒ ÃknkU[Œe ni ykih RMk Œhn ðkun R™ fuyBkhkÍ Mku BknVqÍ hnUøku. BkÍeË Þun fu fkunr™ÞkU MkBkuŒ nkÚkÄku™u Mku Mke™u fu yLËh Í¾ehk ~kwËk hku~kr™ÞkU Mku çkhknu hkMŒRLMkk™ fk ŒyÕ÷wf fkRBk nku òŒk ni ykih hku~kr™ÞkU fk nwsqBkyuf çknkð fe ~kõ÷ RÂÏíkÞkh fh ÷uŒk ni, RMk yBk÷ Mku nkÚkkUfu y-Í÷kŒ Þk’™e f÷…wÍuo BkÍeË ŒkfŒ ðh nku òŒu nI.

14


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

72

BkMn fe rnõBkŒUMkh ykih økhË™ fu ËhrBkÞk™ “nç÷w÷ ðheË” Þk’™e

~knhøk ðkfuy ni RMk fk ŒyÕ÷wf heZ fe nœe ykih nhkBkBkøÍ ykih rsMBk fu ŒBkkBk Œh òuzkU Mku ni. sçk ðwÍq fh™uðk÷k økhË™ fk BkMn fhŒk ni Œku nkÚkkU fu Íheyu çkfeo hkir™f÷ fh ~knhøk BkU Í¾ehk nku òŒe ni ykih heZ fe nœe MkunkuŒe nwE rsMBk fu ŒBkkBk yk’Mkkçke r™ÍkBk BkU Vi÷ òŒe niykih RMk Mku yk’Mkkçke r™ÍkBk fku Œwðk™kE nkrMk÷ nkuŒe ni.

…køk÷kU fk zkìõxhyuf Mkkrnçk fk çkÞk™ ni : BkI £kLMk BkU yuf søkn ðwÍq

fh hnk Úkk, yuf ~kÏMk ¾zk çkzu økkih Mku BkwÍu Ëu¾Œk hnk !sçk BkI Vkrhøk nwðk Œku WMk ™u BkwÍ Mku …qAk : yk… fki™ ykihfnkt fu ðŒ™e nI ? BkI ™u sðkçk rËÞk : BkI …krfMŒk™e BkwMkÕkBkk™nqt. …qAk : …krfMŒk™ BkU rfŒ™u …køk÷ ¾k™u nI ? RMk ySçkkuøkheçk Mkwðk÷ …h BkI åkkIfk Bkøkh BkI ™u fn rËÞk : Ëku åkkh nkUøku.…qAk : yÇke ŒwBk ™u õÞk rfÞk ? BkI ™u fnk : ðwÍq. fn™u ÷økk :õÞk hkuÍk™k fhŒu nku ? BkI ™u fnk : nkt, çkÕfu …ktåk ðõŒ. ðkunçkzk nihk™ nwðk ykih çkku÷k : “BkI Mental Hospital BkU Mkso™nqt ykih …køk÷ …™ fu yMçkkçk fe Œnfef Bkuhk Bk~øk÷k ni,Bkuhe Œnfef Þun ni fu rËBkkøk Mku Mkkhu çkË™ BkU rMkø™÷ òŒu nIykih yk’Ík fkBk fhŒu nI, nBkkhk rËBkkøk nh ðõŒ Fluid(Bkkyuy) fu yLËh Float(1) fh hnk ni. RMk r÷Þu nBk ÇkkøkËkiz

15


ðwÍq ykih MkkRLMk

(1) Þk’Lke íkuhLkk.

Lk{kÍ fu ynfk{

73

fhŒu nI ykih rËBkkøk fku fwA ™nª nkuŒk yøkh ðkun fkuE Rigid(MkÏŒ) ~ki nkuŒe Œku yçk Œf xqx åkwfe nkuŒe. rËBkkøk Mku åkLËçkkhef høkU (Conductor) (BkqrMk÷ Þk’™e ÃknkU[k™u ðk÷e) çk™fh nBkkhe økhË™ fe …w~Œ Mku Mkkhu rsMBk fku òŒe nI. yøkhçkk÷ çknwŒ çkZk rËÞu òyU ykih økhË™ fe …w~Œ fku ¾w~f h¾kòyu Œku R™ høkkU Þk’™e (Conductor) BkU ¾w~fe …iËk nku ò™ufk ¾Œhk ¾zk nku òŒk ni ykih çkkhnk yiMkk Çke nkuŒk ni fuRLMkk™ fk rËBkkøk fkBk fh™k Akuz ËuŒk ni ykih ðkun …køk÷nku òŒk ni ÷unkÍk BkI ™u Mkkuåkk fu økhË™ fe …w~Œ fku rË™ BkU Ëkuåkkh çkkh ÍYh Œh rfÞk òyu. yÇke BkI ™u Ëu¾k fu nkÚk BkwtnÄku™u fu MkkÚk MkkÚk økhË™ fu …eAu Çke yk… ™u fwA rfÞk ni,ðkfuE yk… ÷kuøk …køk÷ ™nª nku MkfŒu.” BkÍeË Þun fu BkMnfh™u Mku ÷q ÷øk™u ykih økhË™ Œkuz çkw¾kh Mku Çke çkåkŒ nkuŒe ni.

…kô Äku™u fe rnõBkŒU…kWt Mkçk Mku rÍÞkËk Äq÷ yk÷qË nkuŒu nI. …n÷u …n÷

infection (Þk’™e shkMkeBk) …kô fe ôøkr÷ÞkU fu ËhrBkÞk™ernMMku Mku ~kwYy nkuŒk ni. ðwÍq BkU …kWt Äku™u Mku økËkuo økwçkkh ykihshkMkeBk çkn òŒu nI ykih çkåku ¾wåku shkMkeBk …kWt fe ôøkr÷ÞkUfu r¾÷k÷ Mku r™f÷ òŒu nI. ÷unkÍk ðwÍq BkU MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf…kWt Äku™u Mku ™ªË fe fBke, rËBkkøke Ïkw~fe, Îkçkhknx ykih BkkÞqMke(Depression) siMku …hu~kk™ fw™ yBkhkÍ Ëqh nkuŒu nI.

16


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

74

ðwÍq fk çkåkk nwðk …k™eyk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : nwÍqh

™u ðwÍq VhBkk fh çkåkk nwðk …k™e ¾zu nkufh ™ku~k VhBkkÞk ykih yuf nËeMk BkU rhðkÞŒ rfÞk økÞk fu RMkfk …k™e 70 BkhÍ Mku r~kVk ni (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 4, Mk. 575)Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : “rfMke çkhŒ™ Þk÷kuxu Mku ðwÍq rfÞk nku Œku WMk fk çkåkk nwðk …k™e rfç÷k Y ¾zunku fh …e™k BkwMŒnçk ni.” ðwÍq fk çkåkknwðk …k™e …e™u fu çkkhu BkU yuf BkwMkÕkBkk™ zkìõxh fk fn™k ni :{1} RMk fk …n÷k yMkh BkMkk™u …h …zŒk, …u~kkçk fe ÁfkðxËqh nkuŒe ykih Ïkqçk ¾w÷ fh …u~kkçk ykŒk ni {2} RMk Mku ™kòRÍ ~knTðŒ Mku ¾÷kMke nkrMk÷ nkuŒe ni {3} rsøkh, Bku’Ëkykih BkMkk™u fe økhBke Ëqh nkuŒe ni.

RLMkk™ åkktË …h{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq ykih MkkRLMk fk

BkkiÍqy åk÷ hnk Úkk, yks f÷ MkkRLMke ŒnfefkŒ fe ŒhVçkk’Í ÷kuøkkU fk rÍÞkËk Áßnk™ nkuŒk ni çkÕfu fEyiMku Çke y^hkË RMk Bkwyk-~khu BkU …kyu òŒu nI òu $økúuÍBkwnr¬fe™ ykih MkkRLMk Ëk™kU Mku fkVe BkhQçk nkuŒu nI, yiMkkUfe r¾ËBkŒ BkU yÍo ni fu çknwŒ Mkkhu nfkRf yiMku nI rs™ feŒ÷k~k BkU MkkRLMk Ëk™ yks Mkh xfhk hnu nI ykih Bkuhu BkeXu BkeXuykfk Bk¬e Bk-Ë™e BkwMŒVk R™ fku …n÷u

17


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

75

ne çkÞk™ VhBkk åkwfu nI. Ëur¾Þu ! y…™u Ëk’ðu fu BkwŒkrçkfMkkRLMk Ëk™ yçk åkktË …h ÃknkU[u nI Bkøkh Bkuhu ÃÞkhu ÃÞkhuykfk BkËe™u ðk÷u BkwMŒVk Þun yÕVkÍr÷¾Œu ðõŒ (Þk’™e BkwnhoBkw÷ nhkBk 1434 rn.) Œõheçk™1434 Mkk÷ …n÷u MkVhu Bku’hks BkU åkktË Mku Çke ðhkW÷ðhk (Þk’™e Ëqh Mku Ëqh) Œ~kheV ÷u ò åkwfu nI. Bkuhu ykfkyk’÷k nÍhŒ fu WMko ~kheV fu Bkkify …hËkÁ÷ W÷qBk yBksrËGÞk yk÷Bkøkeh hkuz çkkçkw÷ BkËe™kfhkåke BkU BkwLyrfË nku™u ðk÷u yuf Bkw~kkRhu BkU r~kfoŒ fkBkkify rBk÷k rsMk BkU nËkRfu çkÂÏþ~k ~kheV Mku Þun“rBkMhyu Œhn” h¾k økÞk Úkk :

Mkh ðkune Mkh òu Œuhu fËBkkU …u fwhçkk™ økÞknÍhŒu MkËÁ~~kheyŒ, çkËÁ¥khefŒ, BkwMkrL™Vu

çknkhu ~kheyŒ, ¾÷eVyu yk’÷k nÍhŒ, Bkki÷k™k Bkw ŒeBkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke Mkkrnçk fu~knÍkËu BkwVÂMMkhu fwhyk™ nÍhŒu yÕ÷kBkk yçËw÷ BkwMŒVkyÍTnhe ™u WMk Bkw~kkRhu BkU y…™k òu f÷kBk…u~k rfÞk Úkk WMk fk yuf ~ku’h Bkw÷knÍk nku :

fnŒu nI Mkín …u åkktË fe RLMkk™ økÞk y~kuo yk’ÍBk Mku ðhk ŒÞçkk fk MkwÕŒk™ økÞkÞk’™e fnk ò hnk ni fu yçk RLMkk™ åkktË …h ÃknkU[

økÞk ni ! Mkåk …qAku Œku åkktË çknwŒ ne fheçk ni, Bkuhu BkeXu BkËe™ufu y-ÍBkŒ ðk÷u MkwÕŒk™, ~knLk~kknu ÍBke™ku ykMBkk™, hnBkŒuyk-÷rBkGÞk™, MkhËkhu Ëku2 snk™ Bku’hks

18


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

76

fe hkŒ åkktË fku …eAu AkuzŒu nwyu y~kuo yk’ÍBk Mku Çke çknwŒQ…h Œ~kheV ÷u økyu.y~ko fe yõ÷ Ëtøk ni åk¾o BkU ykMBkk™ ni ò™u BkwhkË yçk rfÄh nkyu Œuhk Bkfk™ ni

™qh fk r¾÷ki™k{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! hnk åkktË, rsMk …h

MkkRLMk Ëk™ yçk ÃknkU[™u fk Ëk’ðk fh hnk ni ðkun åkktË ŒkuBkuhu ÃÞkhu ykfk fu Œkçkuyu VhBkk™ ni.åkw™kLåku “Ë÷kR÷wL™wçkwÔðn” BkU ni : MkwÕŒk™u Ëku2 snk™

fu åkåkkò™ nÍhŒu MkÂGÞËw™k yççkkMkrçk™ yçËw÷ Bkw¥kr÷çk VhBkkŒu nI : BkI ™u çkkhøkknurhMkk÷Œ BkU yÍo fe : Þk hMkq÷Õ÷kn ! BkI ™uyk… (fu çkåk…™ ~kheV BkU yk…) BkU yiMke çkkŒ Ëu¾e òu yk…fe LkwçkwÔðík …h Ë÷k÷Œ fhŒe Úke ykih Bkuhu EBkk™ ÷k™u fuyMçkkçk BkU Mku Þun Çke yuf Mkçkçk Úkk. åkw™kLåku BkI ™u Ëu¾k fuyk… øknðkhu (Þk’™e ®…Îkkuzu) BkU ÷ixu nwyuåkk tË Mk u çkkŒ U fh hnu Úk u yk ih rsMk ŒhV yk…

Wtøk÷e Mku R~kkhk VhBkkŒu åkktË WMke ŒhVnku òŒk Úkk. Mkhfkhu ™kBkËkh ™u VhBkkÞk :“BkI WMk Mku çkkŒU fhŒk Úkk ykih ðkun BkwÍ Mku çkkŒU fhŒk Úkkykih BkwÍu hku™u Mku çkn÷kŒk Úkk ykih BkI WMk fu røkh™u feykðkÍ Mkw™Œk Úkk sçk fu ðkun y~kuo R÷kne fu ™eåku MkßËu BkUrøkhŒk Úkk.”

19


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

77

yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI :åkktË Íwf òŒk rsÄh Wtøk÷e WXkŒu BknTË BkU õÞk ne åk÷Œk Úkk R~kkhkU …h r¾÷ki™k ™qh fk

yuf BknççkŒ ðk÷u ™u fnk ni :¾u÷Œu Úku åkktË Mku çkåk…™ BkU ykfk RMk r÷Þu Þun Mkhk…k ™qh Úku ðkun Úkk r¾÷ki™k ™qh fk

Bkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkh“çkw¾khe ~kheV” BkU ni : fw Vkhu Bk¬k ™u Mkhfkhu BkËe™k

fe r¾ËBkŒu çkk çk-h-fŒ BkU Bkku’rsÍk rË¾k™ufk BkwŒk-÷çkk rfÞk Œku yk… ™u WLnU åkktË fuËku2 xwfzu fh fu rË¾k rËÞu.

yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn 27, Mkq-hŒw÷ fBkhfe …n÷e ykih ËqMkhe2 ykÞŒ BkU RhþkË VhBkkŒk ni :

íkso{yu fLÍw÷ EBkk™ : yÕ÷knfu ™kBk Mk u ~k wYy òu çknwŒBkunThçkk™ hnBkŒ ðk÷k. …kMkykE rfÞkBkŒ ykih ~kf nkuøkÞk åkktË ykih yøkh Ëu¾U fkuEr™~kk™e Œku Bkwtn VuhŒu ykih fnŒunI Þun Œku òËq ni åk÷k ykŒk.

BkwVrMMkhu ~kneh nfeBkw÷ WBBkŒ nÍhŒu Bkw Œe ynBkË Þkh¾k™ RMk rnMMkyu ykÞŒ (Œso{yu fLÍw÷EBkk™ : ykih ~kf nku økÞk åkktË) fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : RMk ykÞŒ BkUnwÍqh ( ) fu yuf çkzu Bkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkh(Þk’™e åkktË fu Ëku2 xwfzu nku ò™u) fk rÍ¢ ni. (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 843)

20


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

78

R~kkhu Mku åkktË åkeh rËÞk, Aw…u nwyu Ïkqh fku Vuh r÷Þkøkyu nwyu rË™ fku yMh rfÞk, Þun Œkçkku Œwðkt ŒwBnkhu r÷Þu

rMkVo yÕ÷kn fu r÷Þu{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq fu rŒççke VðkRË Mkw™

fh yk… ¾w~k íkku nku økyu nkUøku Bkøkh yÍo fhŒk åk÷qt fu Mkkhu fkMkkhk VL™u rŒççk ÍÂLLkÞkŒ …h Bkç™e ni. MkkRLMke ŒnfefkŒÇke níBke (Þk’™e VkR™÷) ™nª nkuŒª, çkË÷Œe hnŒe nI. nktyÕ÷kn ð hMkq÷ fu ynfkBkkŒ yx÷nI ðkun ™nª çkË÷Uøku. nBkU MkwL™ŒkU …h yBk÷ rŒççke VðkRË…k™u fu r÷Þu ™nª rMkVo ð rMkVo rhÍkyu R÷kne fe ¾krŒhfh™k åkkrnÞu, ÷unkÍk RMk r÷Þu ðwÍq fh™k fu Bkuhk ç÷z …úu~kh™kìBko÷ nku òyu Þk BkI ŒkÍk ËBk nku òŸøkk Þk zkyu®xøk fu r÷Þu hkuÍkh¾™k Œkfu Çkqf fu VðkRË nkrMk÷ nkU. MkVhu BkËe™k RMk r÷Þu fh™kfu ykçkku nðk Çke ŒçËe÷ nku òyuøke ykih Îkh ykih fkhkuçkkheÍLÍx Mku Çke fwA rË™ Mkwfq™ rBk÷uøkk. Þk Ëe™e BkwŒk-÷yk RMk r÷Þufh™k fu Bkuhk xkRBk …kMk nku òyuøkk. RMk Œhn fe r™GÞŒkU Mkuyk’Bkk÷ çkò ÷k™u ðk÷kU fku Mkðkçk ™nª rBk÷uøkk. yøkh nBkyBk÷ yÕ÷kn fku ¾w~k fh™u fu r÷Þu fhUøku Œku Mkðkçk ÇkerBk÷uøkk ykih rÍB™™ RMk fu VðkRË Çke nkrMk÷ nku òyUøku.÷unkÍk Íkrnhe ykih çkkrŒ™e ykËkçk fku BkÕnqÍ h¾Œu nwyu ðwÍqÇke nBkU yÕ÷kn fe rhÍk ne fu r÷Þu fh™k åkkrnÞu.

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾knwßsŒw÷ RM÷kBk RBkkBk BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™

BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒu nI : ðwÍq Mku VhkøkŒ fu

21


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

79

çkk’Ë sçk yk… ™BkkÍ fe ŒhV Bkw-Œðßsun nkU WMk ðõŒ ÞunŒMkÔðwh fersÞu fu rs™ Íkrnhe yk’Ík …h ÷kuøkkU fe ™Íh…zŒe ni ðkun Œku çk Íkrnh Œkrnh (Þk’™e …kf) nku åkwfu BkøkhrË÷ fku …kf rfÞu rçkøkih çkkhøkknu R÷kne BkU Bkw™kòŒfh™k nÞk fu r¾÷kV ni õÞqtfu yÕ÷kn rË÷kU fku Çke Ëu¾™uðk÷k ni. BkÍeË VhBkkŒu nI : Íkrnhe ðwÍq fh ÷u™u ðk÷u fku ÞunçkkŒ ÞkË h¾™e åkkrnÞu fu rË÷ fe ŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE)Œkiçkk fh™u ykih økw™kn fku Akuz™u ykih WBËk yÏ÷kf y…™k™uMku nkuŒe ni. òu ~kÏMk rË÷ fku økw™knkU fe yk÷qËrøkÞkU Mku …kf™nª fhŒk VfŒ Íkrnhe ŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE) ykih ÍiçkkuÍe™Œ …h RÂõíkVk fhŒk ni WMk fe rBkMkk÷ WMk ~kÏMk fe Mkeni òu çkkË~kkn fku BkËTQ fhŒk ni ykih y…™u Îkh fku çkknh MkuÏkqçk åkBkfkŒk ni ykih htøkku hkuøk™ fhŒk ni Bkøkh Bkfk™ fuyLËY™e rnMMku fe MkVkE …h fkuE Œðßòun ™nª ËuŒk, yçkyiMke MkqhŒ BkU sçk çkkË~kkn WMk fu Bkfk™ fu yLËh yk fhøkLËrøkÞkt Ëu¾uøkk Œku ðkun ™khkÍ nkuøkk Þk hkÍe Þun nhÍe~kwQh ¾wË MkBkÍ MkfŒk ni. MkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks ™nª

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ÞkË hr¾Þu ! Bkuhu ykfk fe MkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks

™nª ykih nBkkhk BkõMkqË Rr¥kçkkyu MkkRLMk ™nª Rr¥kçkkyuMkwL™Œ ni, BkwÍu fn™u ËersÞu fu sçk Þqhkur…Þ™ Bkkrnhe™ çkhMknkçkhMk fe yhf hiÍe fu çkk’Ë ™Œesu fk Ëheåkk ¾ku÷Œu nI Œku WLnUMkkBk™u BkwMfwhkŒe ™qh çkhMkkŒe MkwL™Œu BkwMk-Œ-Vðe ne ™Íh ykŒe

22


ðwÍq ykih MkkRLMk

Lk{kÍ fu ynfk{

80

ni ! ËwLÞk BkU ÷k¾ Mkihku rMkÞknŒ fersÞu, rsŒ™k åkknu yi~kkuR~khŒ fersÞu, Bkøkh yk… fu rË÷ fku nfefe hknŒ BkwÞMMkh™nª ykyuøke, Mkwfq™u fÕçk rMkVkuo rMkVo ÞkËu ¾wËk BkU rBk÷uøkk.rË÷ fk åki™ R~fu Mkhðhu fki™i™ ne BkUnkrMk÷ nkuøkk. ËwLÞk ð ykr¾hŒ fe hknŒU MkkRLMke yk÷kŒT.V., VCR ykih internet fu Y çkY ™nª Rr¥kçkkyu MkwL™ŒBkU ne ™Mkeçk nkUøke. yøkh yk… ðkfuE Ëku™kU2 snkt feÇk÷kRÞkt åkknŒu nI Œku ™BkkÍkU ykih MkwL™ŒkU fku {Íçkqíke MkuÚkkBk ÷ersÞu ykih RLnU Mke¾™u fu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fuBk-Ë™e fkrV÷kU BkU MkVh fk y…™k Bkk’Bkq÷ çk™k ÷ersÞu.nh RM÷kBke ÇkkE r™GÞŒ fhu fu BkI rÍLËøke BkU fBk yÍfBk yuf çkkh Þf Bkw~Œ 12 Bkkn, nh 12 Bkkn BkU 30 rË™ykih nh Bkkn 3 rË™ MkwL™ŒkU fe ŒhrçkGÞŒ fu Bk-Ë™efkrV÷u BkU MkVh rfÞk fYtøkk, .

Œuhe MkwL™ŒkU …u åk÷ fh Bkuhe Yn sçk r™f÷ fh åk÷u Œw{ øk÷u ÷økk™k Bk-Ë™e BkËe™u ðk÷u

23


100

yuf [wÃk Mkku Mkw¾21 {wnho{w÷ nhk{ 1434 rMk.rn.

6-12-2012


fu …zku‚ fk íkkr÷çk

ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

81

økwM÷ fk íkhefk


RMk rhMkk÷u {U....

{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn fe íkMðeh...

yLkku¾e MkÍk...

{w~ík ÍLke fk yÍkçk...

çkkrhþ {U økwM÷...

íkÞB{w{ fk íkhefk....

ðhf W÷rxÞu....

{n-LkVe}

81

Lk{kÍ fu ynfk{

82

økwM÷ fk íkhefk (n-LkVe)

Þun rhMkk÷k (26 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu, fðeRBkfkLk ni fu fE øk-÷ríkÞkt ykÃk fu Mkk{Lku yk òyut.

ËwYË þheV fe VÍe÷íkMkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku

MkeLkk, ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk fk RhþkËu hn{ík çkwLÞkË ni : {wÍ Ãkh

ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.

yLkku¾e MkÍknÍhíku MkÂGÞËwLkk swLkiËu çkøkËkËe

Vh{kíku nI : RçLkw÷ fwhiçke fníku nI : yufçkkh {wÍu yunrík÷k{ nku økÞk. {I Lku RhkËk rfÞk RMkeðõík økwM÷ fh ÷qt. [qtfu MkÏík MkËeo fe hkík Úke Lk^Mk LkuMkwMíke fe ykih {~ðhk rËÞk : “y¼e fkVe hkík çkkfe niRíkLke sÕËe ¼e õÞk ni ! Mkwçn Rík{eLkkLk Mku økwM÷ fh÷uLkk.” {I Lku VkihLk Lk^Mk fku yLkku¾e MkÍk ËuLku fu r÷ÞufMk{ ¾kE fu RMke ðõík fÃkzkU Mk{uík LknkŸøkk ykih LknkLku

1


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

83

fu çkk’Ë fÃkzu rLk[kuzqtøkk ¼e Lknª ykih RLk fku yÃkLku çkËLkne Ãkh ¾w~f fYtøkk. [wLkkL[u {I Lku yiMkk ne rfÞk, ðkfuEòu yÕ÷kn fu fk{ {U Ze÷ fhu yiMku Mkhfþ Lk^Mkfe Þune MkÍk ni. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {økrVhík nku.

rLkntøk (1) ð yÍTËnk {khk yøk[uo þuhu Lkh {khkçkzu {qÍe fku {khk Lk^Mku yB{khk fku økh {khk

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! n{khuyM÷kVu rfhk{ yÃkLku Lk^Mk fe [k÷kU fku Lkkfk{çkLkkLku fu r÷Þu fiMke fiMke {þ¬íkU Íu÷íku Úku. RMk Mku ðkunRM÷k{e ¼kE ËMko nkrMk÷ fhU òu hkík fku yunrík÷k{ nkuòLku fe Mkqhík {U ykr¾hík fe ¾kiVLkkf þ{o fku ¼w÷k fh{nTÍ ½h ðk÷kU Mku þh{k fh Þk økwM÷ fu {wyk{÷u {U MkwMíkefh fu, Lk{kÍu V@ fe s{kyík Íkyuy çkÕfu Lk{kÍíkf fÍk fh zk÷íku nI ! sçk f¼e økwM÷ VÍo nku òyu íkkuLk{kÍ fk ðõík yk òLku Ãkh VkihLk økwM÷ fh ÷uLkk [krnÞu.nËeMku Ãkkf {U ykíkk ni : rVrh~íku WMk ½h {U Ëkr¾÷ Lknªnkuíku rsMk {U íkMðeh ykih fw¥kk ykih swLkwçk (Þk’Lke rsMk Ãkhrs{ky Þk yunrík÷k{ Þk þnTðík fu MkkÚk {Lke ¾krhs nkuLkufe ðsn Mku økwM÷ VÍo nku økÞk) nku.

2


1 : {økh {åA

økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

84

økwM÷ fk íkhefk (n-LkVe)rçkøkih ÍçkkLk rn÷kyu rË÷ {U RMk íkhn rLkGÞík fersÞu fu

{I Ãkkfe nkrMk÷ fhLku fu r÷Þu økwM÷ fhíkk nqt. Ãkn÷u ËkuLkkU2 nkÚk Ãknwt[kUíkf íkeLk3 íkeLk3 çkkh ÄkuRÞu, rVh RÂMíkLsu fe søkn ÄkuRÞu ÏðknLkòMkík nku Þk Lk nku, rVh rsM{ Ãkh yøkh fnª LkòMkík nku íkku WMkfku Ëqh fersÞu rVh Lk{kÍ fk Mkk ðwÍq fersÞu {økh Ãkkô Lk ÄkuRÞu, nktyøkh [kife ðøkihk Ãkh økwM÷ fh hnu nI íkku Ãkkô ¼e Äku ÷ersÞu, rVhçkËLk Ãkh íku÷ fe íkhn ÃkkLke [wÃkz ÷ersÞu, ¾wMkqMkLk MkŠËÞkU {U (RMkËkihkLk MkkçkwLk ¼e ÷økk Mkfíku nI) rVh íkeLk3 çkkh MkeÄu fLÄu Ãkh ÃkkLkeçknkRÞu, rVh íkeLk3 çkkh W÷xu fLÄu Ãkh, rVh Mkh Ãkh ykih ík{k{çkËLk Ãkh íkeLk3 çkkh, rVh økwM÷ fe søkn Mku y÷øk nku òRÞu,yøkh ðwÍq fhLku {U Ãkkô Lknª Äkuyu Úku íkku yçk Äku ÷ersÞu. LknkLku {Urfç÷k Á¾ Lk nkU, ík{k{ çkËLk Ãkh nkÚk Vih fh {÷ fh LknkRÞu.yiMke søkn LknkLkk [krnÞu snkt rfMke fe LkÍh Lk Ãkzu yøkh Þun{w{rfLk Lk nku íkku {Ëo yÃkLkk rMkºk (LkkV Mku ÷u fh ËkuLkkU2 ½wxLkkUMk{uík) rfMke {kuxu fÃkzu Mku AwÃkk ÷u, {kuxk fÃkzk Lk nku íkku nMçku ÍYhíkËku2 Þk íkeLk3 fÃkzu ÷Ãkux ÷u õÞqtfu çkkhef fÃkzk nkuøkk íkku ÃkkLke Mku çkËLkÃkh r[Ãkf òyuøkk ykih ½wxLkkU Þk hkLkkU ðøkihk fe htøkíkÍkrnh nkuøke. ykihík fku íkku ykih ¼e rÍÞkËk yunríkÞkík fe nksíkni. ËkihkLku økwM÷ rfMke rfM{ fe økw íkTøkq {ík fersÞu, fkuE Ëwyk ¼e LkÃkrZÞu, LknkLku fu çkk’Ë íkkur÷Þu ðøkihk Mku çkËLk ÃkkUALku {U nhsLknª. LknkLku fu çkk’Ë VkihLk fÃkzu ÃknLk ÷ersÞu. yøkh {fYnðõík Lk nku íkku Ëku2 hfTyík Lk^÷ yËk fhLkk {wMíknçk ni.({k¾qÍ yÍ : çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 319 ðøkihk

3


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

85

økwM÷ fu íkeLk3 VhkRÍ{1} fwÕ÷e fhLkk {2} Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk {3} ík{k{Íkrnh çkËLk Ãkh ÃkkLke çknkLkk.

{1} fwÕ÷e fhLkk{wtn {U Úkkuzk Mkk ÃkkLke ÷u fh Ãk[ fh fu zk÷ ËuLku fk

Lkk{ fwÕ÷e Lknª çkÕfu {wtn fu nh ÃkwÍuo, økkuþu, nkUx Mku nÕffe sz íkf nh søkn ÃkkLke çkn òyu. RMke íkhn ËkZkU fuÃkeAu økk÷kU fe íkn {U, ËktíkkU fe r¾zrfÞkU ykih szkU ykihÍçkkLk fe nh fhðx Ãkh çkÕfu nÕf fu fLkkhu íkf ÃkkLkeçknu. hkuÍk Lk nku íkku økhøkhk ¼e fh ÷ersÞu fu MkwLLkík ni.ËktíkkU {U Akr÷Þk fu ËkLku Þk çkkuxe fu huþu ðøkihk nkU íkku WLkfku AwzkLkk ÍYhe ni. nkt yøkh AwzkLku {U Íhh (Þk’LkeLkwõMkkLk) fk yLËuþk nku íkku {wykV ni, økwM÷ Mku fç÷ ËktíkkU{U huþu ðøkihk {nMkqMk Lk nwyu ykih hn økyu Lk{kÍ ¼e ÃkZ÷e çkk’Ë fku {k’÷q{ nkuLku Ãkh Awzk fh ÃkkLke çknkLkk VÍoni, Ãkn÷u òu Lk{kÍ ÃkZe Úke ðkun nku økE. òu rn÷íkk Ëktík{Mkk÷u Mku s{kÞk økÞk Þk íkkh Mku çkktÄk økÞk ykih íkkh Þk{Mkk÷u fu Lke[u ÃkkLke Lk ÃknkU[íkk nku íkku {wykV ni. (çknkhuþheyík, rs. 1, Mk. 316, Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs.1, Mk. 439, 440) rsMk íkhn fe yuf fwÕ÷e økwM÷ fu r÷ÞuVÍo ni RMke íkhn fe íkeLk3 fwrÕ÷Þkt ðwÍq fu r÷Þu MkwLLkík nI.

{2} Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkksÕËe sÕËe Lkkf fe Lkkuf Ãkh ÃkkLke ÷økk ÷uLku Mku fk{

Lknª [÷uøkk çkÕfu snkt íkf Lk{o søkn ni Þk’Lke MkÏík nœe

4


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

86

fu þwYy íkf Äw÷Lkk ÷krÍ{e ni. ykih Þun Þqt nku Mkfuøkk fuÃkkLke fku Mkqt½ fh QÃkh ¾ªr[Þu. Þun ¾Þk÷ hr¾Þu fu çkk÷çkhkçkh ¼e søkn Äw÷Lku Mku Lk hn òyu ðhLkk økwM÷ Lknkuøkk. Lkkf fu yLËh yøkh hªX Mkq¾ økE ni íkku WMk fkAwzkLkk VÍo ni, LkeÍ Lkkf fu çkk÷kU fk ÄkuLkk ¼e VÍo ni.

(yiÍLk, yiÍLk, Mk. 442, 443){3} ík{k{ Íkrnhe çkËLk Ãkh ÃkkLke çknkLkk

Mkh fu çkk÷kU Mku ÷u fh Ãkkô fu íkÕðkU íkf rsM{ fu nhÃkwÍuo ykih nh nh hkUøkxu Ãkh ÃkkLke çkn òLkk ÍYhe ni,rsM{ fe çkk’Í søknU yiMke nI fu yøkh yunríkÞkík Lk feíkku ðkun Mkq¾e hn òyutøke ykih økwM÷ Lk nkuøkk.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 317) fu R¬eMk nwYV fe rLkMçkík Mku

{Ëo ð ykihík ËkuLkkU2 fu r÷Þu økwM÷ fe 21 yunríkÞkíkU# yøkh {Ëo fu Mkh fu çkk÷ økwtÄu nwyu nkU íkku WLnU ¾ku÷ fhsz Mku Lkkuf íkf ÃkkLke çknkLkk VÍo ni ykih # ykihík ÃkhrMkVo sz íkh fh ÷uLkk ÍYhe ni ¾ku÷Lkk ÍYhe Lknª. nktyøkh [kuxe RíkLke MkÏík økwtÄe nwE nku fu çku ¾ku÷u szU íkh LknkUøke íkku ¾ku÷Lkk ÍYhe ni # yøkh fkLkkU {U çkk÷e ÞkLkkf {U LkÚk fk AuË (Mkqhk¾) nku ykih ðkun çkLË Lk nku íkkuWMk {U ÃkkLke çknkLkk VÍo ni. ðwÍq {U rMkVo Lkkf fu LkÚk fu AuË{U ykih økwM÷ {U yøkh fkLk ykih Lkkf ËkuLkkU {U AuË nkU íkkuËkuLkkU {U ÃkkLke çknkyut # ¼tðkU, {qtAkU ykih ËkZe fu nh

5


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

87

çkk÷ fk sz Mku Lkkuf íkf ykih RLk fu Lke[u fe ¾k÷ fk ÄkuLkkÍYhe ni # fkLk fk nh ÃkwÍko ykih RMk fu Mkqhk¾ fk {wtn Äkuyut# fkLkkU fu ÃkeAu fu çkk÷ nxk fh ÃkkLke çknkyut # Xkuze ykihøk÷u fk òuz, fu {wtn WXkyu rçkøkih Lk Äw÷uøkk # nkÚkkU fkuyåAe íkhn WXk fh çkøk÷U Äkuyut # çkkÍq fk nh Ãkn÷q Äkuyut# ÃkeX fk nh Íhko Äkuyut # Ãkux fe çkÕxU WXk fh Äkuyut# LkkV {U ¼e ÃkkLke zk÷U yøkh ÃkkLke çknLku {U þf nku íkkuLkkV {U ôøk÷e zk÷ fh Äkuyut # rsM{ fk nh hkUøkxk sz MkuLkkuf íkf Äkuyut # hkLk ykih Ãkuzq (LkkV Mku Lke[u fu rnMMku) fkòuz Äkuyut # sçk çkiX fh Lknkyut íkku hkLk ykih ®Ãkz÷e fu òuzÃkh ¼e ÃkkLke çknkLkk ÞkË h¾U # ËkuLkkU MkwheLk fu r{÷Lku fesøkn fk ¾Þk÷ h¾U, ¾wMkqMkLk sçk fu ¾zu nku fh Lknkyut# hkLkkU fe økku÷kE ykih #®Ãkzr÷ÞkU fe fhðxkU Ãkh ÃkkLkeçknkyut # Ífh ð WLMk-ÞiLk ( Þk’Lke VkuíkkU) ferLk[÷e Mkín òuz íkf ykih # WLMk-ÞiLk fu Lke[u fe søknsz íkf Äkuyut # rsMk fk ¾íkLkk Lk nwðk, ðkun yøkh ¾k÷[Z Mkfíke nku íkku [Zk fh Äkuyu ykih ¾k÷ fu yLËh ÃkkLke[Zkyu.({w÷Ï¾Mk yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 317, 318)

{Míkqhkík fu r÷Þu 6 yunríkÞkíkU{1} Z÷fe nwE rÃkMíkkLk fku WXk fh ÃkkLke çknkyut{2} rÃkMíkkLk ykih Ãkux fu òuz fe ÷feh Äkuyut {3} Vsuo¾krhs (Þk’Lke ykihík fe þ{oøkkn fu çkknh fu rnMMku) fknh økkuþk nh xwfzk QÃkh Lke[u ¾qçk yunríkÞkík Mku Äkuyut{4} Vsuo Ëkr¾÷ (Þk’Lke þ{oøkkn fu yLËYLke rnMMku) {U

6


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

88

ôøk÷e zk÷ fh ÄkuLkk VÍo Lknª {wMíknçk ni {5} yøkh niÍÞk rLkVkMk Mku Vkrhøk nku fh økwM÷ fhU íkku rfMke ÃkwhkLku fÃkzu MkuVsuo Ëkr¾÷ fu yLËh Mku ¾qLk fk yMkh MkkV fh ÷uLkk {wMíknçkni (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 318) {6} yøkh Lku÷ Ãkkìr÷þLkk¾wLkkU Ãkh ÷øke nwE ni íkku WMk fk ¼e AwzkLkk VÍo ni ðhLkkøkwM÷ Lknª nkuøkk, nkt {untËe fu htøk {U nhs Lknª.

ÍÏ{ fe ÃkèeÍÏ{ Ãkh Ãkèe ðøkihk çkLÄe nku ykih WMku ¾ku÷Lku {U

LkwõMkkLk Þk nhs nku íkku Ãkèe Ãkh ne {Mn fh ÷uLkk fkVe niLkeÍ rfMke søkn {hÍ Þk ËËo fe ðsn Mku ÃkkLke çknkLkk LkwõMkkLkËun nku íkku WMk Ãkqhu WÍTð Ãkh {Mn fh ÷ersÞu. Ãkèe ÍYhík MkurÍÞkËk søkn fku ½uhu nwyu Lknª nkuLke [krnÞu ðhLkk {Mn fkVeLk nkuøkk. yøkh ÍYhík Mku rÍÞkËk søkn ½uhu rçkøkih Ãkèe çkktÄLkk{w{rfLk Lk nku {-Mk÷Lk çkkÍq Ãkh ÍÏ{ ni {økh Ãkèe çkkÍqykutfe økku÷kE {U çkktÄe ni rsMk fu Mkçkçk çkkÍq fk yåAk rnMMkk ¼eÃkèe fu yLËh AwÃkk nwðk ni, íkku yøkh ¾ku÷Lkk {w{rfLk nkuíkku ¾ku÷ fh WMk rnMMku fku ÄkuLkk VÍo ni. yøkh Lkk {w{rfLk niÞk ¾ku÷Lkk íkku {w{rfLk ni {økh rVh ðiMke Lk çkktÄ Mkfuøkkykih Þqt ÍÏ{ ðøkihk fku LkwõMkkLk ÃknkU[Lku fk yLËuþk ni íkkuMkkhe Ãkèe Ãkh {Mn fh ÷uLkk fkVe ni, çkËLk fk ðkun yåAkrnMMkk ¼e ÄkuLku Mku {wykV nku òyuøkk. (yiÍLk, Mk. 318)

økwM÷ VÍo nkuLku fu 5 yMçkkçk{1} {Lke fk yÃkLke søkn Mku þnTðík fu MkkÚk swËk nku fhWÍTð Mku rLkf÷Lkk {2} yunrík÷k{ Þk’Lke Mkkuíku {U {Lke fk

7


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

89

rLkf÷ òLkk {3} þ{oøkkn {U n~Vk (MkwÃkkhe) Ëkr¾÷ nku òLkkÏðkn þnTðík nku Þk Lk nku, RLÍk÷ nku Þk Lk nku, ËkuLkkU ÃkhøkwM÷ VÍo ni {4} niÍ Mku Vkrhøk nkuLkk {5} rLkVkMk (Þk’Lkeçkå[k sLkLku Ãkh òu ¾qLk ykíkk ni WMk) Mku Vkrhøk nkuLkk.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 321 íkk 324)rLkVkMk fe ÍYhe ðÍkník

yõMkh ykihíkkU {U Þun {~nqh ni fu çkå[k sLkLku fu çkk’Ëykihík [k÷eMk40 rËLk íkf ÷krÍ{e íkkih Ãkh LkkÃkkf hníke ni Þunçkkík rçkÕfw÷ øk÷ík ni. rLkVkMk fe íkVMke÷ {w÷k-nÍk nku. çkå[kÃkiËk nkuLku fu çkk’Ë òu ¾qLk ykíkk ni WMk fku rLkVkMk fníku nI RMk ferÍÞkËk Mku rÍÞkËk {wÆík [k÷eMk40 rËLk ni Þk’Lke yøkh [k÷eMk40

rËLk fu çkk’Ë ¼e çkLË Lk nku íkku {hÍ ni. ÷unkÍk [k÷eMk40 rËLkÃkqhu nkuíku ne økwM÷ fh ÷u ykih [k÷eMk40 rËLk Mku Ãkn÷u çkLË nkuòyu Ïðkn çkå[u fe rð÷kËík fu çkk’Ë yuf r{Lkx ne {U çkLË nkuòyu íkku rsMk ðõík ¼e çkLË nku økwM÷ fh ÷u ykih Lk{kÍ ð hkuÍkþwYy nku økyu. yøkh [k÷eMk40 rËLk fu yLËh yLËh Ëkuçkkhk¾qLk yk økÞk íkku þwYyu rð÷kËík Mku ¾í{u ¾qLk íkf Mkçk rËLkrLkVkMk ne fu þw{kh nkUøku.{-Mk÷Lk rð÷kËík fu çkk’Ë Ëku2 r{Lkxíkf ¾qLk yk fh çkLË nku økÞk ykih ykihík økwM÷ fh fu Lk{kÍhkuÍk ðøkihk fhíke hne, [k÷eMk40 rËLk Ãkqhu nkuLku {U Vfík Ëku2r{Lkx çkkfe Úku fu rVh ¾qLk yk økÞk íkku Mkkhk r[Õ÷k Þk’Lke {wfB{÷[k÷eMk40 rËLk rLkVkMk fu XnhUøku. òu ¼e Lk{kÍU ÃkZª Þk hkuÍu h¾uMkçk çkufkh økyu, Þnkt íkf fu yøkh RMk ËkihkLk VÍo ð ðkrsçkLk{kÍU Þk hkuÍu fÍk rfÞu Úku íkku ðkun ¼e rVh Mku yËk fhu.({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 4, Mk. 354, 356)

8


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

90

5 ÍYhe ynfk{{1} {Lke þnTðík fu MkkÚk yÃkLke søkn Mku swËk Lk

nwE çkÕfu çkkuÍ WXkLku Þk çkw÷LËe Mku røkhLku Þk VwÍ÷k ¾krhsfhLku fu r÷Þu Íkuh ÷økkLku fe Mkqhík {U ¾krhs nwE íkku økwM÷VÍo Lknª. ðwÍq çknh nk÷ xqx òyuøkk {2} yøkh {LkeÃkík÷e Ãkz økE ykih Ãkuþkçk fu ðõík Þk ðiMku ne rçk÷k þnTðíkRMk fu fíkhu rLkf÷ ykyu økwM÷ VÍo Lk nwðk ðwÍq xqx òyuøkk{3} yøkh yunrík÷k{ nkuLkk ÞkË ni {økh WMk fk fkuEyMkh fÃkzu ðøkihk Ãkh Lknª íkku økwM÷ VÍo Lknª {4} Lk{kÍ {UþnTðík Úke ykih {Lke Wíkhíke nwE {k’÷q{ nwE {økh çkknhrLkf÷Lku Mku fç÷ ne Lk{kÍ Ãkqhe fh ÷e yçk ¾krhs nwE íkkuLk{kÍ nku økE {økh yçk økwM÷ VÍo nku økÞk. (çknkhu þheyík,rs. 1, Mk. 321 íkk 322) {5} yÃkLku nkÚkkU Mku {kÆk ¾krhsfhLku Mku økwM÷ VÍo nku òíkk ni. Þun økwLkkn fk fk{ ni. nËeMkuÃkkf {U yiMkk fhLku ðk÷u fku {ÕkQLk fnk økÞk ni.

yiMkk fhLku Mku {ËkoLkk f{Íkuhe ÃkiËk nkuíke ni ykih çkkhnkËu¾k økÞk ni fu rçk÷ ykr¾h ykË{e þkËe fu ÷kRf Lknª hníkk.

{w~íkÍLke fk yÍkçk{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík

{ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLk fe r¾Ë{ík{U yÍo rfÞk økÞk : yuf þÏMk {ß÷qf (Þk’Lke {w~íkÍLkefhLku ðk÷k) ni ðkun RMk Vu’÷ Mku Lknª {kLkíkk ni, nh [LËWMk fku Mk{ÍkÞk ni, ykÃk íknheh Vh{kyut, WMk fk õÞk

9


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

91

n~h nkuøkk ykih WMk fku õÞk Ëwyk ÃkZLkk [krnÞu rsMk MkuWMk fe ykËík Aqx òyu ?RhþkËu yk’÷k nÍhík : ðkun økwLknøkkh ni(1),ykMkeni, RMhkh fu Mkçkçk {wíkorfçku fçkehk ni, VkrMkf ni, n~h{U yiMkkU fe (Þk’Lke {w~íkÍLke fhLku ðk÷kU fe) nÚkur÷Þktøkk¼Lk (Þk’Lke nkr{÷k) WXUøke rsMk Mku {ß{yu yk’Í{{U WLk fe ÁMðkE nkuøke yøkh íkkiçkk Lk fhU, ykih yÕ÷kn

{wykV Vh{kíkk ni rsMku [knu ykih yÍkçk Vh{kíkk nirsMku [knu. WMku [krnÞu fe ÷knki÷ þheV fe fMkhík fhu ykihsçk þiíkkLk RMk n-h-fík fe íkhV çkw÷kyu íkku VkihLk rË÷ Mku{w-íkðßsun çk ¾wËk nku fh ÷knki÷ ÃkZu. Lk{kÍuÃkLsøkkLkk fe ÃkkçkLËe fhu. Lk{kÍu Mkwçn fu çkk’Ë rçk÷k LkkøkkMkq-híkw÷ RÏ÷kMk þheV fk rðËo h¾u.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 244)(þ-s-hyu y¥kkrhGÞk MkVnk 16 Ãkh ni : nh Mkwçn Mkq-híkw÷RÏ÷kMk øÞkhn çkkh ÃkZu. yøkh þiíkkLk {y ÷~fh fu fkurþþ fhufu RMk Mku økwLkkn fhkyu Lk fhk Mkfu sçk íkf fu Þun ¾wË Lk fhu)

çkníku ÃkkLke {U økwM÷ fk íkhefkyøkh çkníku ÃkkLke {-Mk÷Lk ËhÞk, Þk LknTh {U

LknkÞk íkku Úkkuze Ëuh WMk {U ÁfLku Mku íkeLk3 çkkh ÄkuLku, íkhíkeçkykih ðwÍq Þun Mkçk MkwLLkíkU yËk nku øk#. RMk fe ¼e ÍYhíkLknª fu yk’Ík fku íkeLk3 çkkh n-h-fík Ëu. yøkh íkk÷kçk

10


1 : s÷f fu nkuþÁçkk LkwõMkkLkkík fe íkVMke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu Mkøku{ËeLkk fk rhMkk÷k “yBkhË ÃkMkLËe fe íkçkkn fkrhÞkt” ÃkZ ÷ersÞu.

økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

92

ðøkihk Xnhu ÃkkLke {U LknkÞk íkku yk’Ík fku íkeLk3 çkkhn-h-fík ËuLku Þk søkn çkË÷Lku Mku íkM÷eMk Þk’Lke íkeLk3

çkkh ÄkuLku fe MkwLLkík yËk nku òyuøke. çkhMkkík {U (ÞkLk÷ Þk VÔðkhu fu Lke[u) ¾zk nkuLkk çkníku ÃkkLke {U ¾zunkuLku fu nwõ{ {U ni. çkníku ÃkkLke {U ðwÍq rfÞk íkku ðkuneÚkkuze Ëuh WMk {U WÍTð fku hnLku ËuLkk ykih Xnhu ÃkkLke {Un-h-fík ËuLkk íkeLk3 çkkh ÄkuLku fu fkR{ {fk{ ni. (çknkhuþheyík, rs. 1, Mk. 320) ðwÍq ykih økwM÷ fe RLk ík{k{MkqhíkkU {U fwÕ÷e fhLkk ykih Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk nkuøkk.

VÔðkhk òhe ÃkkLke fu nwõ{ {U niVíkkðk yn÷u MkwLLkík (økih {íçkqyk) {U ni : VÔðkhu

(Þk Lk÷) fu Lke[u økwM÷ fhLkk òhe ÃkkLke {U økwM÷ fhLku funwõ{ {U ni ÷unkÍk RMk fu Lke[u økwM÷ fhíku nwyu ðwÍq ykihøkwM÷ fhíku ðõík fe {wÆík íkf Xnhk íkku íkM÷eMk fe MkwLLkíkyËk nku òyuøke. [wLkkL[u “Ëwhuo {wÏíkkh” {U ni : yøkhòhe ÃkkLke Þk çkzu nkiÍ Þk çkkrhþ {U ðwÍq ykih økwM÷ fhLkufu ðõík fe {wÆík íkf Xnhk íkku WMk Lku Ãkqhe MkwLLkík yËk fe.

ÞkË hnu ! økwM÷ Þk ðwÍq {U fwÕ÷e fhLkkykih Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk ni.

VÔðkhu fe yunríkÞkíkUyøkh ykÃk fu nB{k{ {U VÔðkhk (SHOWER) nku

íkku WMku yåAe íkhn Ëu¾ ÷ersÞu fu WMk fe íkhV {wtn fh fuLktøku LknkLku {U {wtn Þk ÃkeX rfç÷u þheV fe íkhV íkku Lknªnku hne. RÂMíkLò¾kLku {U ¼e RMke íkhn yunríkÞkík

11


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

93

Vh{kRÞu. rfç÷u fe íkhV {wtn Þk ÃkeX nkuLku fk {k’Lkk Þun ni fu45 Ë-hsu fu ÍkrðÞu fu yLËh yLËh nku. ÷unkÍk ÞunyunríkÞkík ¼e ÍYhe ni fu 45 rzøkúe fu ÍkrðÞu (yutøk÷ ANGLE)fu çkknh nku. RMk {My÷u Mku yõMkh ÷kuøk Lkk ðkrfV nI.

W.C. fk Á¾ ËwÁMík fersÞu{unhçkkLke Vh{k fh yÃkLku ½h ðøkihk fu zçÕÞq.Mke

(W.C.) ykih VÔðkhu fk Á¾ yøkh øk÷ík nku íkku WMk fe RM÷knVh{k ÷ersÞu. rÍÞkËk yunríkÞkík RMk {U ni fu W.C. rfç÷uMku 90 fu Ë-hsu Ãkh Þk’Lke Lk{kÍ ÃkZLku {U Mk÷k{ VihLku fu Á¾fh ËersÞu. {u’{kh W{q{Lk íkk’{ehkíke Mknq÷ík ykih ¾qçk Mkqhíkefk r÷nkÍ fhíku nI ykËkçku rfç÷k fe Ãkhðkn Lknª fhíku.{wMk÷{kLkkU fku {fkLk fe økih ðkrsçke çkuníkhe fu çkòyuykr¾hík fe nfefe çkuníkhe Ãkh LkÍh h¾Lke [krnÞu.

fwA LkurfÞkt f{k ÷u sÕË ykr¾hík çkLkk ÷u¼kE Lknª ¼hkuMkk ni fkuE rÍLËøke fk

fçk fçk økwM÷ fhLkk MkwLLkík nisw{wyk, EËw÷ rVºk, çkfh EË, y-hVu fu rËLk

(Þk’Lke 9 Íw÷ rnßsrík÷ nhk{) ykih yunhk{ çkktÄíkuðõík LknkLkk MkwLLkík ni.

fçk fçk økwM÷ fhLkk {wMíknçk ni{1} ðwfqVu y-hVkík {2} ðwfqVu {wÍTËr÷Vk {3} nkrÍrhÞu

nh{ {4} nkrÍrhÞu Mkhfkhu yk’Í{ {5} íkðkV {6} Ëw¾q÷u r{Lkk {7} s{hkU Ãkh ftfrhÞkt {khLku fu

12


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

94

r÷Þu íkeLkkU3 rËLk {8} þçku çkhkyík {9} þçku fÿ {10} y-hVufe hkík {11} {sr÷Mku {e÷kË þheV {12} Ëeøkh {òr÷Mku¾ih fu r÷Þu {13} {wËko Lkn÷kLku fu çkk’Ë {14} {ßLkqLk (Þk’LkeÃkkøk÷) fku swLkqLk (Ãkkøk÷ ÃkLk) òLku fu çkk’Ë {15} økþe MkuRVkfu fu çkk’Ë {16} Lkþk òíku hnLku fu çkk’Ë {17} økwLkkn Mku íkkiçkkfhLku {18} Lkyu fÃkzu ÃknLkLku fu r÷Þu {19} MkVh Mku ykLku ðk÷u fur÷Þu {20} RÂMíknkÍk fk ¾qLk çkLË nkuLku fu çkk’Ë {21} Lk{kÍufwMkqV ð ¾wMkqV {22} Lk{kÍu RÂMíkMfk fu r÷Þu {23} ¾kiV ðíkkhefe ykih MkÏík yktÄe fu r÷Þu {24} çkËLk Ãkh LkòMkík ÷økeykih Þun {k’÷q{ Lk nwðk fu rfMk søkn ÷øke ni.(çknkhu þheyík,rs. 1, Mk. 324, 325, )

yuf økwM÷ {U {wÏíkr÷V rLkGÞíkUrsMk Ãkh [LË økwM÷ nkU Mkçk fe rLkGÞík Mku yuf

økwM÷ fh r÷Þk, Mkçk yËk nku økyu Mkçk fk Mkðkçk r{÷uøkk.swLkwçk Lku sw{wyk Þk EË fu rËLk økwM÷u sLkkçkík rfÞk ykihsw{wyk ykih EË ðøkihk fe rLkGÞík ¼e fh ÷e Mkçk yËknku økyu, yøkh WMke økwM÷ Mku sw{wyk ykih EË fe Lk{kÍyËk fh ÷u. ({k¾qÍ yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 325)

çkkrhþ {U økwM÷÷kuøkkU fu Mkk{Lku rMkºk ¾ku÷ fh LknkLkk nhk{ ni. (Víkkðk

h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 306) çkkrhþ ðøkihk {U ¼eLknkyut íkku Ãkkò{k Þk þ÷ðkh fu QÃkh {ÍeË htøkeLk {kuxe[kËh ÷Ãkux ÷ersÞu íkkfu Ãkkò{k ÃkkLke Mku r[Ãkf ¼e òyu íkkuhkLkkU ðøkihk fe htøkík Íkrnh Lk nku.

13


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

95

íktøk r÷çkkMk ðk÷u fe íkhV LkÍh fhLkk fiMkk ?r÷çkkMk íktøk nku Þk Íkuh Mku nðk [÷e Þk çkkrhþ Þk

Mkkrn÷u Mk{wLËh Þk LknTh ðøkihk {U yøk[uo {kuxu fÃkzu {ULknkyu ykih fÃkzk RMk íkhn r[Ãkf òyu fu rMkºk fu rfMkefkr{÷ WÍTð {-Mk÷Lk hkLk fe {wfB{÷ økku÷kE fe niyík(W¼kh) Íkrnh nku òyu yiMke Mkqhík {U WMk ({ÏMkqMk) WÍTðfe íkhV ËqMkhu fku LkÍh fhLku fe RòÍík Lknª. Þune nwõ{íktøk r÷çkkMk ðk÷u fu rMkºk fu W¼hu nwyu WÍTðu fkr{÷ feíkhV LkÍh fhLku fk ni.

Lktøku Lknkíku ðõík ¾qçk yunríkÞkíknB{k{ {U íkLnk Lktøku Lknkyut Þk yiMkk Ãkkò{k ÃknLk

fh Lknkyut fu WMk fu r[Ãkf òLku Mku hkLkkU ðøkihk fe htøkíkÍkrnh nku Mkfíke ni íkku yiMke Mkqhík {U rfç÷u fe íkhV {wtnÞk ÃkeX {ík fersÞu.

økwM÷ Mku LkÍT÷k çkZ òíkk nku íkku ?Íwfk{ Þk ykþkuçku [~{ ðøkihk nku ykih Þun økw{kLku

Mknen nku fu Mkh Mku LknkLku {U {hÍ çkZ òyuøkk Þk Ëeøkhy{hkÍ ÃkiËk nku òyutøku íkku fwÕ÷e fersÞu, Lkkf {U ÃkkLke[ZkRÞu ykih økhËLk Mku LknkRÞu. ykih Mkh fu nh rnMMkuÃkh ¼eøkk nwðk nkÚk Vih ÷ersÞu økwM÷ nku òyuøkk. çkk’ËurMknTník Mkh Äku zkr÷Þu Ãkqhk økwM÷ Lkyu rMkhu Mku fhLkk ÍYheLknª. ({k¾qÍ yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 318)

14


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

96

çkkÕxe Mku Lknkíku ðõík yunríkÞkíkyøkh çkkÕxe fu Íheyu økwM÷ fhU íkku yunríkÞkíkLk

WMku ríkÃkkE (STOOL) ðøkihk 5h h¾ ÷ersÞu íkkfu çkkÕxe{U AªxU Lk ykyut. LkeÍ økwM÷ {U RÂMík’{k÷ fhLku fk {øk¼e Vþo Ãkh Lk hr¾Þu.

çkk÷ fe røkhnçkk÷ {U røkhn Ãkz òyu íkku økwM÷ {U WMku ¾ku÷ fh

ÃkkLke çknkLkk ÍYhe Lknª. (yiÍLk)“fwhykLk {wfÆMk ni” fu ËMk10 nwYV fe

rLkMçkík Mku LkkÃkkfe fe nk÷ík {U fwhykLkuÃkkf ÃkZLku Þk AqLku fu 10 {MkkR÷

{1} rsMk Ãkh økwM÷ VÍo nku WMk fku {ÂMsË {U òLkk, íkðkVfhLkk, fwhykLku Ãkkf AqLkk, çku Aqyu ÍçkkLke ÃkZLkk, rfMkeykÞík fk r÷¾Lkk, ykÞík fk íkk’ðeÍ r÷¾Lkk (r÷¾LkkWMk Mkqhík {U nhk{ ni rsMk {U fkøkÍ fku AqLkk ÃkkÞk òyu,yøkh fkøkÍ fku Lk Aqyu íkku r÷¾Lkk òRÍ ni) (økih {íçkqykVíkkðk yn÷u MkwLLkík) yiMkk íkk’ðeÍ AqLkk, yiMke ytøkqXeAqLkk Þk ÃknLkLkk rsMk Ãkh ykÞík Þk nwYVu {wf¥kykík r÷¾unkU nhk{ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326) ({ku{ò{uðk÷u Þk Ã÷kÂMxf {U ÷Ãkux fh fÃkzu Þk [{zu ðøkihk {U rMk÷unwyu íkk’ðeÍ fku ÃknLkLku Þk AqLku {U {wÍkÞfk Lknª){2} yøkh fwhykLku Ãkkf swÍËkLk {U nku íkku çku ðwÍq Þk çkuøkwM÷ swÍËkLk Ãkh nkÚk ÷økkLku {U nhs Lknª.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326)

15


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

97

{3} RMke íkhn rfMke yiMku fÃkzu Þk Y{k÷ ðøkihk Mku fwhykLkuÃkkf ÃkfzLkk òRÍ ni òu Lk yÃkLku íkkçkuy nku Lk fwhykLkuÃkkf fu. (yiÍLk){4} fwhíku fe ykMíkeLk, ËqÃkèu fu ykt[÷ Mku Þnkt íkf fu[kËh fk yuf fkuLkk RMk fu fLÄu Ãkh ni íkku [kËh fu ËqMkhufkuLku Mku fwhykLku Ãkkf fku AqLkk nhk{ ni fu Þun Mkçk [eÍURMk (AqLku ðk÷u) fu íkkçkuy nI. (yiÍLk){5} fwhykLku Ãkkf fe ykÞík Ëwyk fe rLkGÞík Mku Þk íkçkÁof fur÷Þu {-Mk÷Lk Þk yËkyu þw¢ fu r÷Þu

Þk rfMke {wMk÷{kLk fe {kiík Þk rfMke rfM{ fuLkwõMkkLk fe ¾çkh Ãkh Þk MkLkk fe rLkGÞík MkuÃkqhe Mkq-híkw÷ Vkríknk Þk yk-Þíkw÷ fwMkeo Þk Mkq-híkw÷ n~hfe ykr¾he íkeLk ykÞkík ÃkZU ykih RLk Mkçk MkqhíkkU {UfwhykLk ÃkZLku fe rLkGÞík Lk nku íkku fkuE nhs Lknª.(yiÍLk){6} íkeLkkU fw÷ rçk÷k ÷^Íu fw÷ çk rLkGÞíku MkLkk ÃkZ MkfíkunI. ÷^Íu fw÷ fu MkkÚk MkLkk fe rLkGÞík Mku ¼e Lknª ÃkZ MkfíkuõÞqtfu RMk Mkqhík {U RLk fk fwhykLk nkuLkk {wíkyGÞLk ni,rLkGÞík fku fwA ËÏ÷ Lknª. (yiÍLk){7} çku ðwÍq fku fwhykLk þheV Þk rfMke ykÞík fk AqLkknhk{ ni. rçkøkih Aqyu ÍçkkLke Þk Ëu¾ fh ÃkZLku {U{wÍk-Þfk Lknª . (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326){8} rsMk çkhíkLk Þk fxkuhu Ãkh Mkqhn Þk ykÞíku fwhykLke r÷¾e nkuçku ðwÍq ykih çku økwM÷ fku WMk fk AqLkk nhk{ ni. (yiÍLk, Mk. 327){9} RMk fk RÂMík’{k÷ Mkçk fu r÷Þu {fYn ni. nkt ¾kMk çkrLkGÞíku rþVk WMk {U ÃkkLke ðøkihk zk÷ fh ÃkeLku {U nhs Lknª.

16


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

98

{10} fwhykLku Ãkkf fk íkso{k VkhMke Þk WËqo Þk rfMke ËqMkheÍçkkLk {U nku WMk fku ¼e ÃkZLku Þk AqLku {U fwhykLku Ãkkf nefk Mkk nwõ{ ni. (yiÍLk)

çku ðwÍq ËeLke rfíkkçkU AqLkkçku ðwÍq Þk ðkun rsMk Ãkh økwM÷ VÍo nku WLk fku rVõn,

íkVMkeh ð nËeMk fe rfíkkçkkU fk AqLkk {fYn ni. ykih yøkhRLk fku rfMke fÃkzu Mku Awðk yøk[uo RMk fku ÃknLku Þk ykuZu nwyunku íkku {wÍk-Þfk Lknª. {økh ykÞíku fwhykLke Þk WMk fuíkso{u Ãkh RLk rfíkkçkkU {U ¼e nkÚk h¾Lkk nhk{ ni. (yiÍLk)

çku ðwÍq RM÷k{e rfíkkçkU ÃkZLku ðk÷u çkÕfu yÏçkkhkíkð hMkkR÷ AqLku ðk÷u ¼e yunríkÞkík Vh{kÞk fhU fu W{q{LkRLk {U ykÞkík ð íkso{u þkr{÷ nkuíku nI.LkkÃkkfe fe nk÷ík {U ËwYË þheV ÃkZLkk

rsLk Ãkh økwM÷ VÍo nku WLk fku ËwYË þheV ykihËwykyut ÃkZLku {U nhs Lknª {økh çkuníkh Þun ni fu ðwÍq ÞkfwÕ÷e fh fu ÃkZU. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 327)yÍkLk fk sðkçk ËuLkk WLk fku òRÍ ni. ôøk÷e {U rMkÞkne (INK) fe íkn s{e nwE nku íkku ?

ÃkfkLku ðk÷u fu Lkk¾wLk {U ykxk, r÷¾Lku ðk÷u fu Lkk¾wLkðøkihk Ãkh rMkÞkne (INK) fk rs{o, yk{ ÷kuøkkU fu r÷Þu{Ï¾e, {åAh fe çkex ÷øke nwE hn økE ykih íkðßòun Lkhne íkku økwM÷ nku òyuøkk. nkt {k’÷q{ nku òLku fu çkk’Ë swËkfhLkk ykih WMk søkn fk ÄkuLkk ÍYhe ni Ãkn÷u òu Lk{kÍ ÃkZeðkun nku økE. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 319)

17


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

99

çkå[k fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?÷zfk çkkhn12 Mkk÷ ykih ÷zfe Lkð9 çkhMk Mku f{ W{ú

íkf nhrøkÍ çkkr÷øk ð çkkr÷økk Lk nkUøku ykih ÷zfk ÷zfeËkuLkkU (rnshe rMkLk fu yu’ríkçkkh Mku) 15 çkhMk fe fkr{÷ W{ú {UÍYh þhyLk çkkr÷øk ð çkkr÷økk nI, yøk[uo ykMkkhu çkw÷qøk(Þk’Lke çkkr÷øk nkuLku fe y÷k{íkU) Íkrnh Lk nkU. RLk W{úkU fuyLËh yøkh ykMkkh Ãkkyu òyut, Þk’Lke Ïðkn ÷zfu Ïðkn ÷zfefku Mkkuíku Ïðkn òøkíku {U RLÍk÷ nku (Þk’Lke {Lke rLkf÷u)...Þk... ÷zfe fku niÍ ykyu... Þk... rs{ky Mku ÷zfk (rfMke÷zfe fku) nkr{÷k fh Ëu... Þk... (rs{ky fe ðsn Mku) ÷zfefku nB÷ hn òyu íkku ÞfeLkLk çkkr÷øk ð çkkr÷økk nI. ykih yøkhykMkkh Lk nkU, {økh ðkun ¾wË fnU fu n{ çkkr÷øk ð çkkr÷økk nIykih Íkrnh nk÷ WLk fu fki÷ fe íkõÍeçk Lk fhíkk (Þk’Lke Íwx÷kíkkLk) nku íkku ¼e çkkr÷øk ð çkkr÷økk Mk{Íu òyutøku ykih ík{k{ynfk{ çkw÷qøk fu rLkVkÍ Ãkkyutøku ykih (÷zfu fu) ËkZe {qtArLkf÷Lkk Þk ÷zfe fu rÃkMíkkLk (Þk’Lke Akíke) {U W¼kh ÃkiËknkuLkk fwA {ku’íkçkh Lknª.(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 19, Mk. 630)

rfíkkçkU h¾Lku fe íkhíkeçk{1} fwhykLku Ãkkf Mkçk rfíkkçkkU fu QÃkh hr¾Þu rVh íkVMkehrVh nËeMk rVh rVõn rVh Ëeøkh RM÷k{e rfíkkçkU.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 327){2} rfíkkçk Ãkh fkuE ËqMkhe [eÍ Þnkt íkf fu f÷{ ¼e {íkhr¾Þu çkÕfu rsMk MkLËqf {U rfíkkçk nku WMk Ãkh ¼e fkuE[eÍ Lk hr¾Þu. (yiÍLk, Mk. 328)

18


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

100

yðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk{1} {MkkR÷ Þk ËerLkÞkík fu yðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk,rsMk ËMíkh ÏðkLk Þk rçkAkiLku Ãkh y~ykh ðøkihk fwAíknheh nku WLk fk RÂMík’{k÷ {Ly ni.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 328){2} nh ÍçkkLk fu nwYVu íknßS fk yËçk fhLkk [krnÞu.(íkVMke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu ViÍkLku MkwLLkík fu çkkçk “ViÍkLkurçkÂM{Õ÷kn” MkVnk 113 Mku MkVnk 123 fk {wíkk÷ykVh{k ÷ersÞu){3} {wMkÕ÷u fu fkuLku {U W{q{Lk fBÃkLke fu Lkk{ fe r[xrMk÷kE fe nwE nkuíke ni WMk fku rLkfk÷ rËÞk fhU.{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV fe íkMðeh

yiMku {wMkÕ÷u rsLk Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV Þk økwBçkËu¾Íhk çkLkk nwðk nku WLk fku Lk{kÍ {U RÂMík’{k÷ fhLku Mku{wfÆMk þçken Ãkh Ãkkô Þk ½wxLkk ÃkzLku fk RBkfkLk hníkkni ÷unkÍk Lk{kÍ {U yiMku {wMkÕ÷u fk RÂMík’{k÷ fhLkk{wLkkrMkçk Lknª. (Víkkðk yn÷u MkwLLkík)

ðMðMkkU fk yuf MkçkçkøkwM÷¾kLku {U Ãkuþkçk fhLku Mku ðMðMku ÃkiËk nkuíku nI.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wøk^V÷ Mku rhðkÞík ni fu hMkq÷u fhe{, hQVwhone{ Lku RMk Mku {Ly Vh{kÞk fu fkuE þÏMk økwM÷ ¾kLku {UÃkuþkçk fhu ykih Vh{kÞk : çkuþf W{q{Lk RMk Mku ðMðMkuÃkiËk nkuíku nI.

19


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

101

íkÞB{w{ fk çkÞkLkíkÞB{w{ fu VhkRÍ

íkÞB{w{ {U íkeLk3 VÍo nI : {1} rLkGÞík {2} Mkkhu{wtn Ãkh nkÚk VihLkk {3} fkunrLkÞkU Mk{uík ËkuLkkU2 nkÚkkU fk{Mn fhLkk. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 353, 355)

“íkÞB{w{ Mke¾ ÷k u” fu ËMk10 nwYV ferLkMçkík Mku íkÞB{w{ fe 10 MkwLLkíkU{1} rçkÂM{Õ÷kn þheV fnLkk {2} nkÚkkU fku Í{eLk

Ãkh {khLkk {3} Í{eLk Ãkh nkÚk {kh fh ÷kix ËuLkk (Þk’Lkeykøku çkZkLkk ykih ÃkeAu ÷kLkk) {4} ôøkr÷Þkt ¾w÷e nwEh¾Lkk {5} nkÚkkU fku Íkz ÷uLkk Þk’Lke yuf nkÚk fu yttøkqXu fesz fku ËqMkhu nkÚk fu ytøkqXu fe sz Ãkh {khLkk {økh ÞunyunríkÞkík hnu fu íkk÷e fe ykðkÍ ÃkiËk Lk nku {6} Ãkn÷u{wtn rVh nkÚkkU fk {Mn fhLkk {7} ËkuLkkU fk {Mn Ãki Ëh ÃkinkuLkk {8} Ãkn÷u MkeÄu rVh W÷xu nkÚk fk {Mn fhLkk {9}ËkZe fk r¾÷k÷ fhLkk {10} ôøkr÷ÞkU fk r¾÷k÷ fhLkksçkfu økwçkkh ÃknkU[ økÞk nku. yøkh økwçkkh Lk ÃknkU[knku {-Mk÷Lk ÃkÚÚkh ðøkihk rfMke yiMke [eÍ Ãkh nkÚk {khkrsMk Ãkh økwçkkh Lk nku íkku r¾÷k÷ VÍo ni r¾÷k÷ fu r÷ÞuËkuçkkhk Í{eLk Ãkh nkÚk {khLkk ÍYhe Lknª.


20


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

102

íkÞB{w{ fk íkhefk {n-LkVe}íkÞB{w{ fe rLkGÞík fersÞu (rLkGÞík rË÷ fu RhkËu fk

Lkk{ ni, ÍçkkLk Mku ¼e fn ÷U íkku çkuníkh ni. {-Mk÷Lk ÞqtfrnÞu : çku ðwÍqE Þk çku økwM÷e Þk ËkuLkkU Mku Ãkkfe nkrMk÷ fhLku ykihLk{kÍ òRÍ nkuLku fu r÷Þu íkÞB{w{ fhíkk nqt) rçkÂM{Õ÷kn ÃkZ fhËkuLkkU nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt fwþkËk fh fu rfMke yiMke Ãkkf [eÍ Ãkh òuÍ{eLk fe rfM{ ({-Mk÷Lk ÃkÚÚkh, [qLkk, #x, Ëeðkh, r{èe ðøkihk)Mku nku {kh fh ÷kix ÷ersÞu (Þk’Lke ykøku çkZkRÞu ykih ÃkeAu ÷kRÞu).ykih yøkh rÍÞkËk økËo ÷øk òyu íkku Íkz ÷ersÞu ykih RMk Mku Mkkhu{wtn fk RMk íkhn {Mn fersÞu fu fkuE rnMMkk hn Lk òyu yøkhçkk÷ çkhkçkh ¼e fkuR søkn hn økE íkku íkÞB{w{ Lk nkuøkk. rVhËqMkhe çkkh RMke íkhn nkÚk Í{eLk Ãkh {kh fh ËkuLkkU2 nkÚkkU fkLkk¾wLkkU Mku ÷u fh fkunrLkÞkU Mk{uík {Mn fersÞu, RMk fk çkuníkhíkhefk Þun ni fu W÷xu nkÚk fu ytøkqXu fu R÷kðk [kh4 ôÂø÷ÞkU fk ÃkuxMkeÄu nkÚk fe Ãkw~ík Ãkh hr¾Þu ykih ôÂø÷ÞkU fu rMkhkU Mku fkunrLkÞkU íkf÷u òRÞu ykih rVh ðnkt Mku W÷xu ne nkÚk fe nÚku÷e Mku MkeÄu nkÚk fuÃkux fku {Mk fhíku nwyu røkèu íkf ÷kRÞu ykih W÷xu ytøkqXu fu Ãkux Mku MkeÄuytøkqXu fe Ãkw~ík fk {Mn fersÞu. RMke íkhn MkeÄu nkÚk Mku W÷xu nkÚk fk{Mn fersÞu. ykih yøkh yuf Ë{ Ãkqhe nÚku÷e ykih ôÂø÷ÞkU Mku{Mn fh r÷Þk íkçk ¼e íkÞB{w{ nku økÞk [knu fkunLke Mku ôÂø÷ÞkU feíkhV ÷kyu Þk ôÂø÷ÞkU Mku fkunLke fe íkhV ÷u økyu {økh MkwLLkík fur¾÷kV nwðk. íkÞB{w{ {U Mkh ykih Ãkkô fk {Mn Lknª ni.({w÷Ï¾Mk yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 353, 354, 356 ðøkihk)

21


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

103

“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV” fu Ãkå[eMknwYV fe rLkMçkík Mku íkÞB{w{ fu 25 {ËLke Vq÷

# òu [eÍ ykøk Mku s÷ fh hk¾ nkuíke ni Lk rÃk½÷íke niLk Lk{o nkuíke ni ðkun Í{eLk fe rsLMk (Þk’Lke rfM{) Mku niWMk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni. hiíkk, [qLkk, Mkwh{k, økLÄf,ÃkÚÚkh ({kçko÷), Íçkh sË, VehkuÍk, yfef ðøkihk sðkrnhMku íkÞB{w{ òRÍ ni [knu WLk Ãkh økwçkkh nku Þk Lk nku.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 357, )# Ãk¬e #x, [eLke Þk r{èe fu çkhíkLk Mku íkÞB{w{ òRÍni. nkt yøkh WLk Ãkh rfMke yiMke [eÍ fk rs{o (Þk’LkersM{ Þk íkun) nku òu rsLMku Í{eLk Mku Lknª {-Mk÷Lk fkt[fk rs{o nku íkku íkÞB{w{ òRÍ Lknª. (çknkhu þheyík, rs.1, Mk. 358) W{q{Lk [eLke fu çkhíkLk Ãkh fkt[ fe íkn [Zenkuíke ni RMk Mku íkÞB{w{ Lknª nku Mkfíkk.# rsMk r{èe, ÃkÚÚkh ðøkihk Mku íkÞB{w{ rfÞk òyu WMkfk Ãkkf nkuLkk ÍYhe ni Þk’Lke Lk WMk Ãkh rfMke LkòMkík fkyMkh nku Lk Þun nku fu rMkVo ¾w~f nkuLku Mku LkòMkík fk yMkhòíkk hnk nku. (yiÍLk, Mk. 357) Í{eLk, Ëeðkh ykih ðkunøkËo òu Í{eLk Ãkh Ãkze hníke ni yøkh LkkÃkkf nku òyurVh ÄqÃk Þk nðk Mku Mkq¾ òyu ykih LkòMkík fk yMkh¾í{ nku òyu íkku Ãkkf ni ykih WMk Ãkh Lk{kÍ òRÍ ni{økh WMk Mku íkÞB{w{ Lknª nku Mkfíkk.# Þun ðnT{ fu f¼e LkrsMk nwE nkuøke VwÍq÷ ni RMk fkyu’ríkçkkh Lknª. (yiÍLk, Mk. 357)

22

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{WMk {U hnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøkVkh fhíku hnUøku.

økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

104

# yøkh rfMke ÷fze, fÃkzu, Þk Ëhe ðøkihk Ãkh RíkLkeøkËo ni fu nkÚk {khLku Mku ôÂø÷ÞkU fk rLkþkLk çkLk òyu íkkuWMk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni. (yiÍLk, Mk. 359)#[qLkk, r{èe Þk #xkU fe Ëeðkh Ïðkn ½h fe nku Þk{ÂMsË fe WMk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni. {økh WMk Ãkh ykìR÷ÃkuLx, Ã÷kÂMxf ÃkuLx ykih {ux rVrLkþ Þk ðkì÷ ÃkuÃkh ðøkihkfkuE yiMke [eÍ Lknª nkuLke [krnÞu òu rsLMku Í{eLk fuR÷kðk nku, Ëeðkh Ãkh {kçko÷ nku íkku fkuE nhs Lknª.# rsMk fk ðwÍq Lk nku Þk LknkLku fe nksík nku ykih ÃkkLkeÃkh fwËhík Lk nku ðkun ðwÍq ykih økwM÷ fe søkn íkÞB{w{fhu. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 346)# yiMke çke{khe fu ðwÍq Þk økwM÷ Mku WMk fu çkZ òLku Þk Ëuh{U yåAk nkuLku fk Mknen yLËuþk nku Þk ¾wË yÃkLkkíksrhçkk nku fu sçk ¼e ðwÍq Þk økwM÷ rfÞk çke{khe çkZøkE Þk Þqt fu fkuE {wMk÷{kLk yåAk fkrçk÷ íkçkeçk òuÍkrnhe íkkih Ãkh VkrMkf Lk nku ðkun fn Ëu fu ÃkkLke LkwõMkkLkfhuøkk. íkku RLk MkqhíkkU {U íkÞB{w{ fh Mkfíku nI.

(yiÍLk )# yøkh Mkh Mku LknkLku {U ÃkkLke LkwõMkkLk fhíkk nku íkku øk÷uMku Lknkyut ykih Ãkqhu Mkh fk {Mn fhU.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 347)# snkt [khkU íkhV yuf yuf {e÷ íkf ÃkkLke fk Ãkíkk Lk nkuðnkt ¼e íkÞB{w{ fh Mkfíku nI. (yiÍLk)

23


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

105

# yøkh RíkLkk ykçku Í{Í{ þheV ÃkkMk ni òu ðwÍq fur÷Þu fkVe ni íkku íkÞB{w{ òRÍ Lknª. (yiÍLk)# RíkLke MkËeo nku fu LknkLku Mku {h òLku Þk çke{kh nku òLku fkfðe yLËuþk ni ykih LknkLku fu çkk’Ë MkËeo Mku çk[Lku fk fkuEMkk{kLk ¼e Lk nku íkku íkÞB{w{ òRÍ ni.(yiÍLk, Mk. 348)# fiËe fku fiË¾kLku ðk÷u ðwÍq Lk fhLku ËU íkku íkÞB{w{ fh fuLk{kÍ ÃkZ ÷u çkk’Ë {U RykËk fhu ykih yøkh ðkun Ëw~{LkÞk fiË¾kLku ðk÷u Lk{kÍ ¼e Lk ÃkZLku ËU íkku Rþkhu Mku ÃkZuykih çkk’Ë {U RykËk fhu. (yiÍLk, Mk. 349)# yøkh Þun økw{kLk ni fu ÃkkLke ík÷kþ fhLku {U fkrV÷kLkÍhkU Mku økkRçk nku òyuøkk íkku íkÞB{w{ òRÍ ni.

(yiÍLk, Mk. 350)# {ÂMsË {U Mkku hnk Úkk fu økwM÷ VÍo nku økÞk íkku snktÚkk ðnª VkihLk íkÞB{w{ fh ÷u Þune ynTðík (Þk’LkeyunríkÞkík fu rÍÞkËk fheçk) ni. ({k¾qÍ yÍ Víkkðkh-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 479) rVh çkknh rLkf÷ ykyu,íkk¾eh fhLkk nhk{ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 352)# ðõík RíkLkk íktøk nku økÞk fu ðwÍq Þk økwM÷ fhuøkk íkkuLk{kÍ fÍk nku òyuøke íkku íkÞB{w{ fh fu Lk{kÍ ÃkZ ÷urVh ðwÍq Þk økwM÷ fh fu Lk{kÍ fk RykËk fhLkk ÷krÍ{ni. ({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 307)# ykihík niÍ ð rLkVkMk Mku Ãkkf nku økE ykih ÃkkLke ÃkhfkrËh Lknª íkku íkÞB{w{ fhu.(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 352)

24


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

106

# yøkh fkuE yiMke søkn ni snkt Lk ÃkkLke r{÷íkk ni Lkne íkÞB{w{ fu r÷Þu Ãkkf r{èe íkku WMku [krnÞu fu ðõíkuLk{kÍ {U Lk{kÍ fe Mke Mkqhík çkLkkyu Þk’Lke ík{k{ n-hfkíkuLk{kÍ rçk÷k rLkGÞíku Lk{kÍ çkò ÷kyu.(çknkhu þheyík,rs. 1, Mk. 353) {økh Ãkkf ÃkkLke Þk r{èe Ãkh fkrËh nkuLkuÃkh ðwÍq Þk íkÞB{w{ fh fu Lk{kÍ ÃkZLke nkuøke.# ðwÍq ykih økwM÷ ËkuLkkU fu íkÞB{w{ fk yuf ne íkhefk ni.

# rsMk Ãkh økwM÷ VÍo ni WMk fu r÷Þu Þun ÍYhe Lknª fuðwÍq ykih økwM÷ ËkuLkkU2 fu r÷Þu Ëku2 íkÞB{w{ fhu çkÕfu yufne {U ËkuLkkU2 fe rLkGÞík fh ÷u ËkuLkkU2 nku òyutøku ykih yøkhrMkVo økwM÷ Þk ðwÍq fe rLkGÞík fe sçk ¼e fkVe ni.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 354)# rsLk [eÍkU Mku ðwÍq xqx òíkk ni Þk økwM÷ VÍo nku òíkk niWLk Mku íkÞB{w{ ¼e xqx òíkk ni ykih ÃkkLke Ãkh fkrËh nkuLkuMku ¼e íkÞB{w{ xqx òíkk ni. (yiÍLk, Mk. 360)# ykihík Lku yøkh Lkkf {U Vq÷ ðøkihk ÃknLku nkU íkku rLkfk÷÷u ðhLkk Vq÷ fe søkn {Mn Lknª nku Mkfuøkk.

(yiÍLk, Mk. 355)# nkUxkU fk ðkun rnMMkk òu ykËíkLk {wtn çkLË nkuLku fenk÷ík {U rË¾kE Ëuíkk ni RMk Ãkh {Mn nkuLkk ÍYhe niyøkh {wtn Ãkh nkÚk Vihíku ðõík rfMke Lku nkUxkU fku Íkuh Mku

25


økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

107

Ëçkk r÷Þk fu fwA rnMMkk {Mn nkuLku Mku hn økÞk íkku íkÞB{w{Lknª nkuøkk. RMke íkhn Íkuh Mku ykt¾U çkLË fh ÷ª sçk ¼eLk nkuøkk. (yiÍLk)# ytøkqXe, ½ze ðøkihk ÃknLku nkU íkku Wíkkh fh WLk fu Lke[unkÚk VihLkk VÍo ni. RM÷k{e çknLkU ¼e [qrzÞkt ðøkihk nxkfh WLk fu Lke[u {Mn fhU. íkÞB{w{ fe yunríkÞkíkU ðwÍq MkuçkZ fh nI. (yiÍLk) çke{kh Þk çku ËMíkku Ãkk ¾wË íkÞB{w{Lknª fh Mkfíkk íkku fkuE ËqMkhk fhðk Ëu RMk {U íkÞB{w{fhðkLku ðk÷u fe rLkGÞík fk yu’ríkçkkh Lknª, rsMk fkuíkÞB{w{ fhðkÞk ò hnk ni WMk fku rLkGÞík fhLke nkuøke.

(yiÍLk, Mk. 354 {-ËLke {~ðhk : ðwÍq fu ynfk{ Mke¾Lku fu r÷Þu {õíkçkíkw÷{ËeLkk fk {íçkqyk “ðwÍq fk íkhefk” ykih Lk{kÍ Mke¾Lku fur÷Þu rhMkk÷k “Lk{kÍ fk íkhefk” fk {wíkk-÷yk {wVeË ni.

Þk hççku {wMíkVk ! n{U çkkh çkkh økwM÷ fu {MkkR÷ÃkZLku, Mk{ÍLku ykih ËqMkhkU fku Mk{ÍkLku ykih MkwLLkík fu{wíkkrçkf økwM÷ fhLku fe íkkiVef yíkk Vh{k.

26


100

yuf [wÃk Mkku Mkw¾4 hçkeW÷ økkiMk, 1432 rMk.rn.


fu …zku‚ fk íkkr÷çk

økwM÷ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

108

27


ViÍkLku yÍkLk

RMk rhMkk÷u {U....

ðhf W÷rxÞu....

fçkú {U fezu Lknª ÃkzUøku

yÍkLk fk sðkçk ËuLku fk íkhefk

Mkku þneËkU fk Mkðkçk f{kRÞu

E{kLku {wVMMk÷, E{kLku {ws{÷, Au fr÷{u

{Ar÷Þkt RÂMíkøkVkh fhíke nI

3 fhkuz 24 ÷k¾ LkurfÞkt f{kRÞu

yÍkLk fk sðkçk ËuLku ðk÷k sLLkíke nku økÞk

ViÍk™u yÍk™

{wMkeçkíkkU Mku rnVkÍík fk LkwM¾k

108

Lk{kÍ fu ynfk{

109

ViÍk™u yÍk™{y 3 fhkuz 24 ÷k¾ LkurfÞkt hkuÍkLkk f{kRÞu

Þun rhMkk÷k (28 MkVnkŒ) yÔð÷ Œk ykr¾h …qhk …rZÞu,fðe R{fkLk ni fu yk… fe fE øk-÷rŒÞkt MkkBk™u yk òyU.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒMkhfkhu BkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku

Mke™k, ViÍ økLS™k, Mkkrnçku Bk wy¥kh …Mke™k6 fk RhþkËu hnBkŒ çkwLÞkË ni : rsMk ™ufwhyk™u …kf …Zk, hçk Œyk÷k fe nBË fe ykih ™çke6 …h ËwYË ~kheV …Zk ™eÍ y…™u hçk 1Mku {økrVhík Œ÷çk fe Œku WMk ™u Çk÷kE fku y…™e søkn MkuŒ÷k~k fh r÷Þk.

<Mkhfkh 6 ™u yuf çkkh yÍk™ Ëe

™rçkGÞu yfhBk 6 ™u MkVh BkU yuf çkkhyÍk™ Ëe Úke ykih fr÷BkkŒu ~knkËŒ Þqt fnu : (BkI økðkne ËuŒk nqt fu BkI yÕ÷kn fk hMkq÷ nqt).(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 375, )

1


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

110

ykÍk™ ni Þk yÍk™ ?çkk’Í ÷kuøk “ykÍk™” fnŒu nI Þun øk÷Œ

Œ÷^VwÍ ni. “ykÍk™” sBy ni “WÍw™” fe ykih WÍw™fu Bkk’™k nI : fk™. ËwÁMŒ Œ÷^VwÍ “yÍk™” ni.“yÍk™” fu ÷wøkðe Bkk’™k nI : ¾çkhËkh fh™k.“ViÍkLku yÍkLk” fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu

VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ 9 ynkËeMku BkwMŒVk{1} fçkú BkU fezu ™nª …zUøku

Mkðkçk fe ¾krŒh yÍk™ Ëu™u ðk÷k WMk ~kneË feBkkr™LË ni òu Ïkq™ BkU r÷Úkzk nwðk ni ykih sçk Bkhuøkk fçkú BkUWMk fu rsMBk BkU fezu ™nª …zUøku.

{2} BkkuŒe fu økwBçkËBkI sL™Œ BkU økÞk, WMk BkU BkkuŒe fu økwBçkË Ëu¾u WMk

fe ¾kf Bkw~f fe ni. …qAk : yi rsçkúE÷ ! Þun rfMk fuðkrMkŒu nI ? yÍo fe : yk… 6 fe WBBkŒ fu{wyÂÍTÍLkkU ykih RBkkBkkU fu r÷Þu.

{3} økwÍ~Œk økw™kn BkwykVrsMk ™u …ktåkkU ™BkkÍkU fe yÍk™ EBkk™ fe rçk™k

…h çk r™GÞŒu Mkðkçk fne WMk fu òu økw™kn …n÷u nwyu nIBkwykV nku òyUøku ykih òu EBkk™ fe rçk™k …h Mkðkçk fu

2


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

111

r÷Þu y…™u MkkrÚkÞkU fe …ktåk ™BkkÍkU BkU RBkkBkŒ fhu WMk fuøkw™kn òu …n÷u nwyu nI BkwykV fh rËÞu òyUøku.

{4} ~kiŒk™ 36 Bke÷ Ëqh Çkkøk òŒk ni“~kiŒk™ sçk ™BkkÍ fu r÷Þu yÍk™ Mkw™Œk ni ÇkkøkŒk

nwðk hkink ÃknkU[ òŒk ni.” hkðe VhBkkŒu nI : hkink BkËe™yuBkw™Ôðhn Mku 36 Bke÷ Ëqh ni. {5} yÍk™ fçkqr÷GÞŒu Ëwyk fk Mkçkçk ni

sçk yÍk™ Ëu™u ðk÷k yÍk™ ËuŒk ni ykMBkk™ fuËhðkÍu ¾ku÷ rËÞu òŒu nI ykih Ëwyk fçkq÷ nkuŒe ni.

{6} {wyÂÍTÍLk fu r÷Þu RÂMíkøkVkh{wyÂÍTÍLk fe ykðkÍ snkt Œf ÃknkU[Œe ni, WMk fu

r÷Þu {økrVhík fh Ëe òŒe ni ykih nh Œh ð ¾w~f rsMk ™uWMk fe ykðkÍ Mkw™e WMk fu r÷Þu RÂMíkøkVkh fhŒe ni.

{7} yÍk™ ðk÷u rË™ yÍkçk Mku yB™rsMk çkMŒe BkU yÍk™ Ëe òyu, yÕ÷kn 1

y…™u yÍkçk Mku WMk rË™ WMku yB™ ËuŒk ni.

{8} Îkçkhknx fk R÷kssçk ykËBk (j) sL™Œ Mku rnLËqMŒk™ BkU WŒhu WLnU

Îkçkhknx nwE Œku rsçkúE÷ (j) ™u WŒh fh yÍk™ Ëe.

3


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

112

{9} økBk Ëqh fh™u fk ™wM¾kyi y÷e ! BkI ŒwÍu økBkøke™ …kŒk nqt y…™u rfMke

Îkh ðk÷u Mku fn fu Œuhu fk™ BkU yÍk™ fnu, yÍk™ økBk ð…hu~kk™e fe ËkVuy ni. Þun rhðkÞŒ ™õ÷ fh™u fu çkk’Ë yk’÷k nÍhŒ “VŒkðk h-ÍrðGÞk ~kheV” rsÕË 5 MkVnk 668 …h VhBkkŒunI : Bkki÷k y÷e ykih Bkki÷k y÷e ŒfrsMk fËh RMk nËeMk fu hkðe nI Mkçk ™u VhBkkÞk :

(nBk ™u RMku Œsrhçkk rfÞk Œku yiMkk ne…kÞk).

BkAr÷Þkt Çke RÂMíkøkVkh fhŒe nIBkLfq÷ ni : yÍk™ Ëu™u ðk÷kU fu r÷Þu nh åkeÍ

{økrVhík fe Ëwyk fhŒe ni Þnkt Œf fu ËrhÞk BkU BkAr÷ÞktÇke. {wyÂÍTÍLk rsMk ðõŒ yÍk™ fnŒk ni rVrh~Œu ÇkeËkunhkŒu òŒu nI ykih sçk Vkrhøk nku òŒk ni Œku rVrh~ŒurfÞkBkŒ Œf WMk fu r÷Þu {økrVhík fe Ëwyk fhŒu nI. òu{wyÂÍTÍLke fe nk÷Œ BkU Bkh òŒk ni WMku yÍkçku fçkú ™nªnkuŒk ykih {wyÂÍTÍLk ™ÍTy fe MkrÏŒÞkU Mku çkåk òŒk ni. fçkúfe MkÏŒe ykih Œtøke Mku Çke BkkBkq™ (Þk’™e BknVqÍ) hnŒk ni.

(Bkw÷Ï¾Mk yÍ Œ^Mkehu Mkqhyu ÞqMkwV (BkwŒsoBk), Mk. 21)yÍk™ fu sðkçk fe VÍe÷ŒBkËe™u fu ŒksËkh 6 ™u yuf çkkh

VhBkkÞk : yi ykihŒku ! sçk ŒwBk rçk÷k÷ fku yÍk™ ð

4


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

113

RfkBkŒ fnŒu Mkw™ku Œku rsMk Œhn ðkun fnŒk ni ŒwBk Çke fnku fuyÕ÷kn 1 ŒwBnkhu r÷Þu nh fr÷Bku fu çkË÷u yuf ÷k¾™urfÞkt r÷¾uøkk ykih yuf nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LË VhBkkyuøkkykih yuf nÍkh økw™kn rBkxkyuøkk. ¾ðkŒe™ ™u Þun Mkw™ fhyÍo fe : Þun Œku ykihŒkU fu r÷Þu ni BkËkuO fu r÷Þu õÞk ni ?VhBkkÞk : BkËkuO fu r÷Þu Ëwøk™k. 3 fhkuz 24 ÷k¾ ™urfÞkt hkuÍk™k fBkkRÞu

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn 1 fehnBkŒ …h fwhçkk™ ! WMk ™u nBkkhu r÷Þu ™urfÞkt fBkk™k,y…™u Ë-hòŒ çkZðk™k ykih økw™kn çkÏ~kðk™k rfMk fËhykMkk™ VhBkk rËÞk ni Bkøkh y^MkkuMk ! RŒ™e ykMkkr™ÞkUfu çkk ðwsqË Çke nBk øk^÷Œ fk r~kfkh hnŒu nI. …u~k fËkonËeMku Bkwçkkhf BkU sðkçku yÍk™ ð RfkBkŒ fe òu VÍe÷ŒçkÞk™ nwE ni WMk fe Œ^Mke÷ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu :

“ ” Þun Ëku fr÷BkkŒ nI, RMk Œhn…qhe yÍk™ BkU fw÷ 15 fr÷BkkŒ nI. yøkh fkuE RM÷kBkeçkn™ yuf yÍk™ fk sðkçk Ëu Þk’™e {wyÂÍTÍLk Mkkrnçkòu fnŒu òyU RM÷kBke çkn™ Çke ËkunhkŒe òyu Œku WMkfku 15 ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke, 15 nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LËnkUøku ykih 15 nÍkh økw™kn BkwykV nkUøku ykih RM÷kBkeÇkkRÞkU fu r÷Þu Þun Mkçk Ëwøk™k ni. V@ fe yÍk™ BkU Ëku{híkçkk Çke ni Œku Þqt V@ fe yÍk™ BkU 17

5


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

114

fr÷BkkŒ nku økyu ykih RMk Œhn V@ fe yÍk™ fu sðkçkBkU 17 ÷k¾ ™urfÞkt, 17 nÍkh Ë-hòŒ fe çkw÷LËe ykih17 nÍkh økw™knkU fe BkwykVe rBk÷e ykih RM÷kBke ÇkkRÞkUfu r÷Þu Ëwøk™k. RfkBkŒ BkU Ëku {híkçkk Çkeni Þqt RfkBkŒ BkU Çke 17 fr÷BkkŒ nwyu Œku RfkBkŒ fu sðkçkfk Mkðkçk Çke V@ fe yÍk™ fu sðkçk rsŒ™k nwðk.

y÷ nkrMk÷ yøkh fkuE RM÷kBke çkn™ yunrŒBkkBkfu MkkÚk hkuÍk™k …ktåkkU ™BkkÍkU fe yÍk™kU ykih …ktåkkU RfkBkŒkUfk sðkçk Ëu™u BkU fk{Þkçk nku òyu Œku WMku hkuÍk™k yuffhkuz çkkMkX ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke, yuf ÷k¾ çkkMkX nÍkhË-hòŒ çkw÷LË nkUøku ykih yuf ÷k¾ çkkMkX nÍkh økw™knBkwykV nkUøku ykih RM÷kBke ÇkkE fku Ëwøk™k Þk’™e 3 fhkuz24 ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke, 3 ÷k¾ 24 nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LËnkUøku ykih 3 ÷k¾ 24 nÍkh økw™kn BkwykV nkUøku.yÍk™ fk sðkçk Ëu™u ðk÷k sL™Œe nku økÞk

nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk 5 VhBkkŒu nIfu yuf Mkkrnçk rs™ fk çk Íkrnh fkuE çknwŒ çkzk ™uf yBk÷™ Úkk, ðkun VkiŒ nku økyu Œku hMkq÷wÕ÷kn 6™u Mknkçkyu rfhkBk F fe Bkkisq-Ëøke BkU (økiçk fe¾çkh ËuŒu nwyu RhþkË) VhBkkÞk : õÞk ŒwBnU Bkk’÷qBk ni fuyÕ÷kn Œyk÷k ™u WMku sL™Œ BkU Ëkr¾÷ fh rËÞk ni !RMk …h ÷kuøk Bkw-ŒyÂßsçk nwyu õÞqtfu çk Íkrnh W™ fk

6


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

115

fkuE çkzk yBk÷ ™ Úkk. åkw™kLåku yuf Mknkçke 5W™ fu Îkh økyu ykih W™ fe çkuðk Mku …qAk fuW™ fk fkuE ¾kMk yBk÷ nBkU çkŒkRÞu, Œku WLnkU ™u sðkçkrËÞk : ykih Œku fkuE ¾kMk çkzk yBk÷ BkwÍu Bkk’÷qBk ™nª,rMkVo RŒ™k ò™Œe nqt fu rË™ nku Þk hkŒ, sçk Çke ðkunyÍk™ Mkw™Œu Œku sðkçk ÍYh ËuŒu Úku.

yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {økrVhík nku.

økw-™nu økËk fk rnMkkçk õÞk ðkun yøkåkuo ÷k¾ Mku nI rMkðkBkøkh yi yVwÔð Œuhu y^ð fk Œku rnMkkçk ni ™ ~kwBkkh ni

yÍk™ ð RfkBkŒ fu sðkçk fk Œhefk{wyÂÍTÍLk Mkkrnçk fku åkkrnÞu fu yÍk™ fu fr÷BkkŒ

Xnh Xnh fh fnU. (Þqt Ëku fr÷BkkŒ nI Bkøkh)Ëku™kU rBk÷ fh (rçkøkih MkõŒk rfÞu yuf MkkÚk …Z™u fu yu’rŒçkkhMku) yuf fr÷Bkk nI, Ëku™kU fu çkk’Ë MkõŒk fhu (Þk’™e åkw…nku òyu) ykih MkõŒu fe rBkõËkh Þun ni fu sðkçk Ëu™uðk÷k sðkçk Ëu ÷u, MkõŒu fk Œfo BkõYn ni ykih yiMke yÍk™fk RykËk (Þk’™e ÷kixk™k) BkwMŒnçk ni.

sðkçk Ëu™u ðk÷u fku åkkrnÞu fu sçk {wyÂÍTÍLk Mkkrnçk fn fh MkõŒk fhU Þk’™e ¾kBkku~k nkU WMk ðõŒ fnu. RMke Œhn Ëeøkh fr÷BkkŒ fk sðkçk Ëu.

7


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

116

sçk {wyÂÍTÍLk …n÷e çkkh fnuíkku Þun fnu : (íkso{k : yk… …h ËwYËnku Þk hMkq÷Õ÷kn 6)

sçk Ëkuçkkhk fnu, Þun fnu : (íkso{k : Þk hMkq÷Õ÷kn ! yk… Mku Bkuhe ykt¾kU fe XLzf ni)

ykih nh çkkh ytøkqXkU fu ™k¾w™ ykt¾kU Mku ÷økk÷u, ykr¾h BkU fnu : (íkso{k : yiyÕ÷kn 1 ! Bkuhe Mkw™™u ykih Ëu¾™u fe fwÔðŒ Mku BkwÍu™^y yŒk VhBkk)

ykih fu sðkçk BkU (åkkhkU çkkh) fnu ykih çkunŒh Þun ni fu Ëku™kU fnu

(Þk’™e {wyÂÍTÍLk ™u òu fnk ðkun Çke fnu ykih ÷knki÷Çke) çkÕfu BkÍeË Þun Çke rBk÷k ÷u :(íkso{k : òu yÕ÷kn 1 ™u åkknk nwðk, òu ™nª åkknk ™ nwðk)

fu sðkçk BkU fnu : (íkso{k : Œq Mkååkk ykih ™ufqfkh ni ykih Œq™u nf fnk ni)

RfkBkŒ fk sðkçk BkwMŒnçk ni. RMk fk sðkçk Çke RMkeŒhn ni Vfo RŒ™k ni fu fu sðkçk BkU fnu :

(íkso{k : yÕ÷kn 1 RMk fkufkRBk h¾u sçk Œf ykMBkk™ ykihÍBke™ nI)

8


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

117

9


ViÍkLku yÍkLk

“MkËfu Þk hMkq÷Õ÷kn” fu åkkiËn nwYVfe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu 14 Bk-Ë™e Vq÷# …ktåkkU VÍo ™BkkÍU R™ BkU swBkwyk Çke ~kkrBk÷ ni sçksBkkyŒu Q÷k fu MkkÚk BkÂMsË BkU ðõŒ …h yËk fe òyUŒku W™ fu r÷Þu yÍk™ MkwL™Œu Bkwy¬Ëk ni ykih RMk fknwõBk rBkM÷u ðkrsçk ni fu yøkh yÍk™ ™ fne økE Œkuðnkt fu ŒBkkBk ÷kuøk økw™nøkkh nkUøku. (çknkhu ~kheyŒ, rs.1, Mk. 464) # yøkh fkuE ~kÏMk ~knTh fu yLËh Îkh BkU™BkkÍ …Zu Œku ðnkt fe BkÂMsË fe yÍk™ WMk fu r÷Þu fkVe niBkøkh yÍk™ fn ÷u™k BkwMŒnçk ni. # yøkh fkuE ~kÏMk ~knTh fu çkknh Þk økkWt, çkkøk Þk ¾uŒðøkihk BkU ni ykih ðkun søkn fheçk ni Œku økkWt Þk ~knTh feyÍk™ fkVe ni rVh Çke yÍk™ fn ÷u™k çkunŒh ni ykih òufheçk ™ nku Œku fkVe ™nª. fheçk fe nË Þun ni fu Þnktfe yÍk™ fe ykðkÍ ðnkt ÃknkU[Œe nku. # BkwMkkrVh ™u yÍk™ ð RfkBkŒ Ëku™kU ™ fne Þk RfkBkŒ™ fne Œku BkõYn ni ykih yøkh rMkVo RfkBkŒ fn ÷e ŒkufhknŒ ™nª Bkøkh çkunŒh Þun ni fu yÍk™ Çke fn ÷u. åkknuŒLnk nku Þk RMk fu Ëeøkh nBkhkne ðnª BkkisqË nkU.(çknkhu~kheyŒ, rs. 1, Mk. 471, ) # ðõŒ~kwYy nku™u fu çkk’Ë yÍk™ frnÞu yøkh ðõŒ Mku …n÷u

Lk{kÍ fu ynfk{

118

fn Ëe Þk ðõŒ Mku …n÷u ~kwYy fe ykih Ëkihk™u yÍk™ðõŒ yk økÞk Ëku™kU MkqhŒkU BkU yÍk™ Ëkuçkkhk frnÞu

{wyÂÍTÍLk Mkkrnçkk™ fku åkkrnÞu fu ðkun™õ~kyu r™ÍkBkw÷ yðfkŒ Ëu¾Œu hnk fhU. fnª fnª{wyÂÍTÍLk Mkkrnçkk™ ðõŒ Mku …n÷u ne yÍk™ ~kwYy fhËuŒu nI. RBkkBk Mkkrnçkk™ ykih RÂLíkÍkrBkÞk fe r¾ËBkŒ BkUÇke Bk-Ë™e RÂÕíkò ni fu ðkun Çke RMk BkMy÷u …h ™Íhh¾U.# ¾ðkŒe™ y…™e ™BkkÍ yËk …ZŒe nkU Þk fÍkRMk BkU R™ fu r÷Þu yÍk™ ð RfkBkŒ fn™k BkõYn ni.

# ykihŒkU fku sBkkyŒ Mku ™BkkÍ yËk fh™k,™k òRÍ ni.(yiÍLk, çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 584)# MkBkÍËkh çkååkk Çke yÍk™ Ëu MkfŒk ni. # çku ðwÍq fe yÍk™ Mknen ni Bkøkh çku ðwÍq fk yÍk™fn™k BkõYn ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466,

)# ÏkwLMkk, VkrMkf yøkåkuo ykr÷Bk ne nku,™~ku ðk÷k, …køk÷, çku økwM÷k ykih ™k MkBkÍ çkååku fe yÍk™BkõYn ni. R™ Mkçk fe yÍk™ fk RykËk rfÞk òyu.(çknkhu~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, ) # yøkh{wyÂÍTÍLk ne RBkkBk Çke nku Œku çkunŒh ni. # BkÂMsË fu çkknh rfç÷k Y ¾zu nku fh, fk™kU BkU ôøkr÷Þktzk÷ fh çkw÷LË ykðkÍ Mku yÍk™ fne òyu Bkøkh ŒkfŒ Mku

10


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

119

rÍÞkËk ykðkÍ çkw÷LË fh™k BkõYn ni. (çknkhu ~kheyŒ,rs. 1, Mk. 468, 469, yk÷{økehe, rs. 1 Mk.55) yÍk™ BkUôøkr÷Þkt fk™ BkU h¾™k BkM™q™ ð BkwMŒnçk ni Bkøkh rn÷k™k ykihÎkwBkk™k n-h-fŒu VwÍq÷ ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 5, Mk. 373)# MkeÄe ŒhV Bkwtn fh fu fnu ykih W÷xe ŒhV Bkwtn fh fu, yøkåkuo yÍk™ ™BkkÍ fu r÷Þu ™ nkuBk-Mk÷™ çkååku fu fk™ BkU fne. Þun rVh™k VfŒ Bkwtn fk ni MkkhuçkË™ Mku ™ rVhu. ( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 469)

çkk’Í {wyÂÍTÍLke™ “Mk÷kn” ykih “V÷kn” …hÃknkU[™u …h ™ÍkfŒ fu MkkÚk ËkyU çkkyU åkunhu fku Úkkuzk Mkk rn÷k ËuŒunI, Þun Œhefk øk÷Œ ni. ËwÁMŒ yLËkÍ Þun ni fu …n÷u yåAeŒhn ËkyU çkkyU åkunhk fh r÷Þk òyu RMk fu çkk’Ë ÷^Í“nGÞ” fn™u fe RÂçíkËk nku. # V@ fe yÍk™ BkU fu çkk’Ë fn™k BkwMŒnçk ni.yøkh ™ fnk sçk Çke yÍk™ nku òyuøke.(fk™q™u ~kheyŒ, Mk. 89)“yÍkLku rçk÷k÷e” fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ

Mku sðkçku yÍk™ fu 9 Bk-Ë™e Vq÷# yÍk™u ™BkkÍ fu R÷kðk Ëeøkh yÍk™kU fk sðkçk ÇkerËÞk òyuøkk Bk-Mk÷™ çkååkk …iËk nkuŒu ðõŒ fe yÍk™.

Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk¾k™ I VhBkkŒu nI : sçk çkååkk …iËk nku Vkih™ MkeÄufk™ BkU yÍk™, çkkyU (W÷xu) BkU Œõçkeh fnu fu ¾-÷÷u ~kiŒk™

11


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

120

ð WBBkwÂMMkçÞk™ Mku çkåku. (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 24, Mk. 452)“BkÕVqÍkŒu yk’÷k nÍhŒ” MkVnk 417 Œk 418 …h ni :“(Mkyo) çkn wŒ ¾çkeMk çk÷k n i yk ih RMke fk uWBBkwÂMMkçÞk™ fnŒu nI yøkh çkååkkU fku nku, ðh™k Mkyo(rBkøkeo).” # BkwõŒrËÞkU fku ¾wíçku fe yÍk™ fk sðkçknhrøkÍ ™ Ëu™k åkkrnÞu Þune ynTðŒ (Þk’™e yunrŒÞkŒMku fheçk) ni. nkt yøkh Þun sðkçku yÍk™ Þk (Ëku ¾wíçkkUfu ËhrBkÞk™) Ëwyk, yøkh rË÷ Mku fhU, Íçkk™ Mku Œ÷^VwÍ(Þk’™e yÕVkÍ yËk fh™k) yM÷™ (Þk’™e rçkÕfw÷) ™ nkuŒku fkuE nhs ™nª. ykih RBkkBk Þk’™e ¾Œeçk yøkh Íçkk™Mku Çke sðkçku yÍk™ Ëu Þk Ëwyk fhu rçk÷k ~kwçkk òRÍni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 300, 301)# yÍk™ Mkw™™u ðk÷u fu r÷Þu yÍk™ fk sðkçk Ëu™u fknwõBk ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 472) sw™wçk (Þk’™ersMku rsBkky Þk yunrŒ÷kBk fe ðßn Mku økwM÷ fe nksŒnku) Çke yÍk™ fk sðkçk Ëu. y÷çk¥kk niÍ ð r™VkMk ðk÷eykihŒ, ¾wíçkk Mkw™™u ðk÷u, ™BkkÍu s™kÍk …Z™u ðk÷u, rsBkkyBkU Bk~økq÷ Þk òu fÍkyu nksŒ BkU nkU W™ …h sðkçk ™nª.

# sçk yÍk™ nku Œku WŒ™e Ëuh fu r÷ÞuMk÷kBk ð f÷kBk ykih sðkçku Mk÷kBk ykih ŒBkkBk fkBk BkkifqVfh ËersÞu Þnkt Œf fu rŒ÷kðŒ Çke, yÍk™ fku økkih Mku Mkwr™Þu

12


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

121

ykih sðkçk ËersÞu. RfkBkŒ BkU Çke RMke Œhn fersÞu.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473, )# yÍk™ fu Ëkihk™ åk÷™k, rVh™k, çkhŒ™, røk÷kMkðøkihk fkuE Mke åkeÍ WXk™k, ¾k™k ðøkihk h¾™k, AkuxuçkååkkU Mku ¾u÷™k, R~kkhkU BkU økw^Œ-økq fh™k ðøkihk MkçkfwA BkkifqV fh Ëu™k ne Bkw™krMkçk ni. # òu yÍk™ fu ðõŒçkkŒkU BkU Bk~økq÷ hnu WMk fk N ¾krŒBkk çkwhk nku™ufk ¾kiV ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473) # hkMŒu…h åk÷ hnk Úkk fu yÍk™ fe ykðkÍ ykE Œku (çkunŒhÞun ni fu) WŒ™e Ëuh ¾zk nku òyu (åkw…åkk…) Mkw™u ykihsðkçk Ëu. nkt Ëkihk™u yÍk™ BkÂMsË ÞkðwÍq¾k™u fe ŒhV åk÷™u ykih ðwÍq fh™u BkU fkuE nhs ™nªRMk Ëkihk™ Íçkk™ Mku sðkçk Çke ËuŒu hrnÞu. # yÍk™ fuËkihk™ RÂMíkLò ¾k™u ò™k çkunŒh ™nª õÞqtfu ðnkt yÍk™fk sðkçk ™ Ëu Mkfuøkk ykih Þun çknwŒ çkzu Mkðkçk Mku BknYBkeni, y÷çk¥kk ~kËeË nksŒ nku Þk sBkkyŒ ò™u fk yLËu~kk nkuŒku åk÷k òyu.# yøkh åkLË yÍk™U Mkw™u Œku RMk …h …n÷e nefk sðkçk ni ykih çkunŒh Þun ni fu Mkçk fk sðkçk Ëu. ( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473)

yøkh çk ðõŒu yÍk™ sðkçk ™ rËÞk Œku yøkhrÍÞkËk Ëuh ™ økwÍhe nku Œku sðkçk Ëu ÷u.

13


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

122

“Þk {wMíkVk” fu MkkŒ nwYV fer™MçkŒ Mku RfkBkŒ fu 7 Bk-Ë™e Vq÷# RfkBkŒ BkÂMsË BkU RBkkBk fu yi™ …eAu ¾zu nku fhfn™k çkunŒh ni yøkh yi™ …eAu Bkkify ™ rBk÷u ŒkuMkeÄe ŒhV Bkw™krMkçk ni.(BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞkBkw¾hoò, rs. 5, Mk. 372) # RfkBkŒ yÍk™ Mku ÇkerÍÞkËk ŒkfeËe MkwL™Œ ni. # RfkBkŒ fksðkçk Ëu™k BkwMŒnçk ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473)# RfkBkŒ fu fr÷BkkŒ sÕË sÕË fnU ykih ËhrBkÞk™ BkUMkõŒk BkŒ fersÞu.(yiÍ™, Mk. 470) # RfkBkŒ BkU Çke

ykih BkU (MkVnk 11 …h çkÞk™ fËkoŒhefu fu BkwŒkrçkf) ËkyU çkkyU Bkwtn VurhÞu.# RfkBkŒ WMke fk nf ni rsMk ™u yÍk™ fne ni, yÍk™Ëu™u ðk÷u fe RòÍŒ Mku ËqMkhk fn MkfŒk ni yøkh rçkøkihRòÍŒ fne ykih {wyÂÍTÍLk (Þk’™e rsMk ™u yÍk™ Ëe ÚkeWMk) fku ™k økðkh nku Œku BkõYn ni. # RfkBkŒ fu ðõŒ fkuE~kÏMk ykÞk Œku WMku ¾zu nku fh RÂLíkÍkh fh™k BkõYn ni çkÕfuçkiX òyu RMke Œhn òu ÷kuøk BkÂMsË BkU BkkisqË nI ðkun Çke çkiXuhnU ykih WMk ðõŒ ¾zu nkU sçk BkwfÂççkh …hÃknkU[u Þune nwõBk RBkkBk fu r÷Þu ni.

(yiÍLk. Mk. 57 , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 471)

14


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

123

“{uhu økkiMku yk’Í{” fu øÞkhn nwYV fe r™MçkŒMku yÍk™ Ëu™u fu 11 BkwMŒnçk Bkðkfuy

{1} çkååku {2} BkøkBkqBk {3} rBkøkeo ðk÷u {4} økÍçk™kf ykihçkË rBkÍks ykËBke ykih {5} çkË rBkÍks ò™ðh fu fk™ BkU{6} ÷zkE fe r~kÆŒ fu ðõŒ {7} ykŒ~k Í-Ëøke (ykøk ÷øk™u)fu ðõŒ {8} BkÂGÞŒ Ë^™ fh™u fu çkk’Ë {9} rsL™ fe Mkhf~ke fuðõŒ (Bk-Mk÷™ rfMke …h rsL™ Mkwðkh nku) {10} støk÷ BkUhkMŒk Çkq÷ òyU ykih fkuE çkŒk™u ðk÷k ™ nku WMk ðõŒ.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, ) ™eÍ{11} ðçkk fu ÍBkk™u BkU Çke yÍk™ Ëu™k BkwMŒnçk ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 370)BkÂMsË BkU yÍk™ Ëu™k r¾÷kVu MkwL™Œ ni

yks f÷ yõMkh BkÂMsË fu yLËh ne yÍk™ Ëu™ufk hðks …z økÞk ni òu f u r¾÷kVu Mk wL™Œ ni.“yk÷Bkøkehe” ðøkihk BkU ni yÍk™ ¾krhsu BkÂMsË BkUfne òyu BkÂMsË BkU yÍk™ ™ fnu. Bkuhuykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu™u’BkŒ, yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞu MkwL™Œ,BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ, çkkRMku¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nks y÷nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ IVhBkkŒu nI : yuf çkkh Çke MkkrçkŒ ™nª fu nwÍqhu yõËMk6 ™u BkÂMsË fu yLËh yÍk™ rË÷ðkE nku. MkÂGÞËe

15


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

124

yk’÷k nÍhŒ I BkÍeË VhBkkŒu nI : BkÂMsË BkU yÍk™Ëu™e BkÂMsË ð Ëhçkkhu R÷kne fe økwMŒk¾e ð çku y-Ëçke ni. MkunT™uBkÂMsË fu ™eåku snkt sqŒu WŒkhu òŒu nI ðkun søkn ¾krhsu BkÂMsËnkuŒe ni ðnkt yÍk™ Ëu™k rçk÷k ŒfÕ÷wV BkwŒkrçkfu MkwL™Œ ni.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 408, 411, 412)swBkwyk fe yÍk™u Mkk™e òu yks f÷ (¾wíçku Mku fç÷)

BkÂMsË BkU ¾Œeçk fu rBkBçkh fu MkkBk™u BkÂMsË fu yLËh Ëe òŒeni Þun Çke r¾÷kVu MkwL™Œ ni, swBkwyk fe yÍk™u Mkk™e ÇkeBkÂMsË fu çkknh Ëe òyu Bkøkh {wyÂÍTÍLk ¾Œeçk fu MkkBk™u nku.

Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk fBkkRÞuMkÂGÞËe yk’÷k nÍhŒ I VhBkkŒu nI :

yunÞkyu MkwL™Œ W-÷Bkk fk Œku ¾kMk VÍuo BkLMkçke ni ykihrsMk BkwMkÕkBkk™ Mku {w{rfLk nku WMk fu r÷Þu nwõBk ykBk ni, nh~knTh fu BkwMkÕkBkk™kU fku åkkrnÞu fu y…™u ~knTh Þk fBk yÍ fBky…™e y…™e BkMkkrsË BkU (…ktåkkU ™BkkÍkU fe yÍk™ ykihswBkwyk fe yÍk™u Mkk™e BkÂMsË fu çkknh Ëu™u fe) RMk MkwL™Œfku rÍLËk fhU ykih Mkku Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk ÷U. hMkq÷wÕ÷kn6 fk VhBkk™ ni : “òu VMkkËu WBBkŒ fu ðõŒBkuhe MkwL™Œ fku BkÍçkqŒ ÚkkBku WMku Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk rBk÷u.”( , VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 5, Mk. 403)

RMk BkMy÷u fe Œ^Mke÷ fu r÷Þu VŒkðk h-ÍrðGÞkBkw¾hoò rsÕË 5 “çkkçkw÷ yÍk™u ð÷ RfkBkn” fk BkwŒk-÷ykVhBkkRÞu.

16


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

125

yÍk™ Mku …n÷u Þun ËwYËu …kf …rZÞuyÍk™ ð RfkBkŒ Mku fç÷ …Z fh

ËwYËku Mk÷kBk fu Þun Mkeøku …Z ÷ersÞu :

rVh ËwYËku Mk÷kBk ykih yÍk™ BkU VM÷ (Þk’™e øku…)fh™u fu r÷Þu Þun yu’÷k™ fersÞu : “yÍk™ fk yunrŒhkBk fhŒunwyu økw Œ-økq ykih fkBkfks hkuf fh yÍk™ fk sðkçk ËersÞuykih ZuhkU ™urfÞkt fBkkRÞu.” RMk fu çkk’Ë yÍk™ ËersÞu. LkeÍËwYËku Mk÷kBk ykih RfkBkŒ fu ËhrBkÞk™ BkÂMsË BkU Þun yu’÷k™fersÞu : “yu’rŒfkV fe r™GÞŒ fh ÷ersÞu, BkkuçkkR÷ Vku™ nku ŒkuçkLË fh ËersÞu.” yÍk™ ð RfkBkŒ Mku fç÷ ŒÂM{Þk ykih ËwYËkuMk÷kBk fu BkÏMkqMk MkeøkkU fe Bk-Ë™e RÂÕíkò RMk ~kkif BkU fh hnk nqtfu RMk Œhn Bkuhu r÷Þu Çke fwA Mkðkçku òrhGÞk fk MkkBkk™ nku òyuykih VM÷ (Þk’™e øku… h¾™u) fk Bk~ðhk VŒkðk h-ÍrðGÞk fuViÍk™ Mku …u~k rfÞk ni. åkw™kLåku yuf RÂMík^Œk fu sðkçk BkU RBkkBkuyn÷u MkwL™Œ I VhBkkŒu nI : “ËwYË ~kheV fç÷u RfkBkŒ…Z™u BkU nhs ™nª Bkøkh RfkBkŒ Mku VM÷ (Þk’™e VkrMk÷k Þky÷k-n-Ëøke) åkkrnÞu Þk ËwYË ~kheV fe ykðkÍ, ykðkÍu RfkBkŒMku yiMke swËk (Bk-Mk÷™ ËwYË ~kheV fe ykðkÍ RfkBkŒ fe çkr™MçkŒ fwA …MŒ) nku fu R{ríkÞkÍ hnu ykih yðkBk fku ËwYË~kheV swÍTyu RfkBkŒ (Þk’™e RfkBkŒ fk rnMMkk) ™ Bkk’÷qBk nku.”

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 386)

17


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

126

ðMðMkk : Mkhfkhu BkËe™k 6 fe nÞkŒuÍkrnhe ykih Ëkihu ¾w-÷Vkyu hkr~kËe™ H BkU yÍk™Mku …n÷u ËwYË ~kheV ™nª …Zk òŒk Úkk ÷unkÍk yiMkkfh™k çkwhe rçkËTyŒ ykih økw™kn ni. (1N)sðkçku ðMðMkk : yøkh Þun fkRËk ŒM÷eBk fh r÷Þk òyufu òu fkBk WMk Ëkih BkU ™nª nkuŒk Úkk ðkun yçk fh™kçkwhe rçkËTyŒ ykih økw™kn ni Œku rVh Ve ÍBkk™k r™ÍkBkËhnBk çkhnBk nku òyuøkk. çku ~kwBkkh rBkMkk÷kU BkU Mku VfŒ12 rBkMkk÷U …u~k fhŒk nqt fu Þun fkBk WMk Bkwçkkhf Ëkih BkU™nª Úku ykih yçk R™ fku Mkçk ™u y…™kÞk nwðk ni :{1} fwhyk™u …kf …h ™wõŒu ykih yu’hkçk nßòs rçk™ÞqMkwV ™u rMk.95 rn. BkU ÷økðkyu {2} RMke ™u ¾íBku ykÞkŒ…h y÷kBkkŒ fu Œkih …h ™wõŒu ÷økðkyu {3} fwhyk™u…kf fe A…kE {4} BkÂMsË fu ðMŒ BkU RBkkBk fu ¾zu hn™ufu r÷Þu Œkf ™wBkk Bkunhkçk …n÷u ™ Úke ð÷eË Bkhðk™e fuËkih BkU nÍhŒu MkÂGÞËw™k WBkh rçk™ yçËw÷ yÍeÍ5 ™u EòË fe. yks fkuE BkÂMsË RMk Mku ¾k÷e™nª {5} Au6 fr÷Bku {6} RÕBku MkVo ð ™nTð {7} RÕBkunËeMk ykih ynkËeMk fe yõMkkBk {8} ËMkuo r™ÍkBke{9} ~kheyŒ ð ŒhefŒ fu åkkh rMk÷rMk÷u {10} Íçkk™ Mku™BkkÍ fe r™GÞŒ {11} nðkE snkÍ fu Íheyu MkVhu ns{12} sËeË MkkRLMke nÚkÞkhkU fu Íheyu rsnkË. Þun MkkhufkBk WMk Bkwçkkhf Ëkih BkU ™nª Úku ÷urf™ yçk RLnU fkuEøkw™kn ™nª fnŒk Œku ykr¾h yÍk™ ð RfkBkŒ Mku …n÷u

18


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

127

BkeXu BkeXu ykfk 6 …h ËwYËku Mk÷kBk …Z™kne õÞqt çkwhe rçkËTyŒ ykih økw™kn nku økÞk ! ÞkË hr¾ÞurfMke Bkwyk-Bk÷u BkU y-ËBku sðkÍ fe Ë÷e÷ ™ nku™k ¾wËË÷e÷u sðkÍ ni. Þfe™™, Þfe™™, Þfe™™ nh ðkun™E åkeÍ rsMk fku ~kheyŒ ™u BkLy ™nª rfÞk ðkun rçkËTyŒun-Mk™k ykih Bkwçkkn Þk’™e yåAe rçkËTyŒ ykih òRÍ niykih Þun yBkúu BkwMkÕ÷Bk ni fu yÍk™ Mku …n÷u ËwYË ~kheV…Z™u fku rfMke Çke nËeMk BkU BkLy ™nª rfÞk økÞk ÷unkÍkBkLy ™ nku™k ¾wË çk ¾wË “RòÍŒ” çk™ økÞk ykihyåAe yåAe çkkŒU RM÷kBk BkU EòË fh™u fe Œku ¾wË BkËe™uf u Œksðh, ™rçkÞk U f u Mkhðh, nwÍqh u yLðh6 ™u Œhøkeçk RhþkË VhBkkE ni ykih“BkwrM÷Bk” fu çkkçk “rfŒkçkw÷ RÕBk” BkU MkwÕŒk™u Ëku snkt6 fk Þun VhBkk™u RòÍŒ r™~kk™ BkkisqË ni :

rsMk ~kÏMk ™u BkwMk÷Bkk™kU BkU fkuE ™ufŒhefk òhe rfÞk ykih RMk fu çkk’ËWMk Œhefu …h yBk÷ rfÞk økÞk ŒkuWMk Œhefu …h yBk÷ fh™u ðk÷kU fky@ Çke WMk (Þk’™e òhe fh™uðk÷u) fu ™kBkyu yk’Bkk÷ BkU r÷¾kòyuøkk ykih yBk÷ fh™u ðk÷kU fuy@ BkU fBke ™nª nkuøke.

19


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

128

BkŒ÷çk Þun fu òu RM÷kBk BkU yåAk Œhefk òhe fhu ðkunçkzu Mkðkçk fk nfËkh ni Œku rçk÷k ~kwçkk rsMk ¾w~k ™Mkeçk ™u yÍk™ð RfkBkŒ Mku fç÷ ËwYËku Mk÷kBk fk hðks zk÷k ni ðkun Çke MkðkçkuòrhGÞk fk BkwMŒrnf ni, rfÞkBkŒ Œf òu BkwMkÕkBkk™ RMk Œhefu …hyBk÷ fhŒu hnUøku W™ fku Çke Mkðkçk rBk÷uøkk ykih òhe fh™u ðk÷ufku Çke rBk÷Œk hnuøkk ykih Ëku™kU fu Mkðkçk BkU fkuE fBke ™nª nkuøke.

nku MkfŒk ni rfMke fu ÍunT™ BkU Þun ðMðMkk ykyu fu nËeMku…kf BkU ni : Þk’™e nh rçkËTyŒ (™EçkkŒ) økwBkhkne ni ykih nh økwBkhkne snL™Bk BkU (÷u ò™u ðk÷e)ni. RMk nËeMk ~kheV fu õÞk Bkk’™knI ? RMk fk sðkçk Þun ni fu nËeMku …kf nf ni. Þnkt rçkËTyŒ MkuBkwhkË rçkËTyŒu MkÂGÞyn Þk’™e çkwhe rçkËTyŒ ni ykih Þfe™™nh ðkun rçkËTyŒ çkwhe ni òu rfMke MkwL™Œ fu r¾÷kV Þk MkwL™Œfku rBkxk™u ðk÷e nku. åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™k ~ki¾ yçËw÷ nfBkwnrÆMk Ëun÷ðe I VhBkkŒu nI : òu rçkËTyŒ WMkq÷ ykihfðkRËu MkwL™Œ fu BkwðkrVf ykih WMk fu BkwŒkrçkf rfÞkMk fe nwEni (Þk’™e ~kheyŒ ð MkwL™Œ Mku ™nª xfhkŒe) WMk fku rçkËTyŒun-Mk™k fnŒu nI ykih òu RMk fu r¾÷kV nku ðkun rçkËTyŒøkwBkhkne fn÷kŒe ni.

yçk EBkk™ fe rnVkÍŒ fu r÷Þu fwZŒu nwyu Ëk’ðŒu RM÷kBke

fu R~kkyŒe RËkhu {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk 692 MkVnkŒ…h Bkw~ŒrBk÷ rfŒkçk, “fwr£GÞk fr÷BkkŒ fu çkkhu BkU Mkwðk÷ sðkçk”MkVnk 359 Œk 362 fk BkÍBkq™ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu :

20


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

129

yÍk™ fe Œkine™ fu çkkhu BkU Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : yÍk™ fe Œkine™ fh™k fiMkk ?sðkçk : yÍk™ ~kykRhu RM÷kBk BkU Mku ni. rfMke Çke r~kykhuRM÷kBk fe Œkine™ fw£ ni.

fk BkÍkf Wzk™kMkwðk÷ : yÍk™ BkU (Þk’™e ykyku ™BkkÍ feŒhV) Þk (Þk’™e ykyku Çk÷kE fe ŒhV) Mkw™fh BkÍkf BkU Þun fn™k fiMkk fu : “ykyku rMk™uBkk Îkh feŒhV ðh™k rxfxU ¾íBk nku òyUøke !”sðkçk : fw£ ni. õÞqtfu N Þun yÍk™ fk BkÍkf Wzk™knwðk. Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ,Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ I fer¾ËBkŒu çkk çk-h-fŒ BkU Mkwðk÷ nwðk : s™kçk fk õÞkRhþkË ni RMk BkMy÷u BkU fu ÍiË ™u {wyÂÍTÍLku BkÂMsË feyÍk™ fu MkkÚk ŒBkM¾wh (Þk’™e BkÍkf) rfÞk Þk’™e ÷^Í

Mkw™ fh Þqt BkwÍTnfk (Þk’™e BkÍkf) WzkÞk :(ÇkGÞk ÷X åk÷k) ykÞk ÍiË fu r÷Þu nwõBku RhrŒËkË ðMkwfqŒu r™fkn MkkrçkŒ nwðk Þk ™nª ? ykih ÍiË fk r™fknxqxk Þk ™nª ? RÕk¾. y÷ sðkçk : yÍk™ Mku RÂMíknTÍk(Þk’™e BkÍkf fh™k) ÍYh fw£ ni yøkh yÍk™ ne Mku RMk™u RÂMíknTÍk (Þk’™e BkÍkf) rfÞk Œku rçk÷k ~kwçkk fkrVhnku økÞk, RMk fe ykihŒ RMk fu r™fkn Mku r™f÷ økE, Þunyøkh rVh BkwMkÕkBkk™ nku ykih ykihŒ RMk Mku r™fkn fhu

21


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

130

WMk ðõŒ ðŒe (Þk’™e nBk-rçkMŒhe) n÷k÷ nkuøke ðh™k rÍ™k.ykih ykihŒ yøkh rçk÷k RM÷kBk ð r™fkn WMk Mku fwhçkŒ …hhkÍe nku ðkun Çke Íkr™Þk ni. ykih yøkh yÍk™ Mku RÂMíknTÍk(Þk’™e BkÍkf Wzk™k) BkõMkqË ™ Úkk çkÕfu ¾kMk WMk {wyÂÍTÍLk Mkuçk-# ðßn (Þk’™e RMk ðßn Mku) fu ðkun øk÷Œ …ZŒk ni RÂMíknTÍk(Þk’™e BkÍkf) rfÞk Œku RMk nk÷Œ BkU (™ fkrVh nkuøkk ™ r™fknxqxuøkk Bkøkh) ÍiË fku ŒßËeËu RM÷kBk ð ŒßËeËu r™fkn fk nwõBkrËÞk òyuøkk. (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 21, Mk. 215)yÍk™ fu Bkw-ŒyÂÕ÷f fwr£GÞk fr÷BkkŒ fe 8 rBkMkk÷U{1} òu yÍk™ fk BkÍkf Wzkyu ðkun fkrVh ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk,rs. 5, Mk. 102) {2} yÍk™ fe ŒnTfeh fhŒu nwyu fn™k fu “ÎkLxefe ykðkÍ ™BkkÍ fe Rr¥k÷ky Ëu™u fu r÷Þu rÍÞkËk yåAe ni”fw£ ni.{3} òu yÍk™ Ëu™u ðk÷u fku yÍk™ Ëu™u …h fnu : “Œq™u Íqxçkku÷k” yiMkk ~kÏMk fkrVh nku økÞk. {4} rsMk ™u rfMke {wyÂÍTÍLk fu çkkhu BkU yÍk™ fu BkÍkf fu Œkih …hfnk : Þun fki™ BknYBk ni òu yÍk™ fn hnk ni ? Þk {5} yÍk™fu çkkhu BkU fnk : økih Bkk’YV Mke ykðkÍ ni Þk fnk : {6} yß™rçkÞkUfe ykðkÍ ni, Þun ŒBkkBk yõðk÷ fw£ nI. Þk’™e sçk fu çkŒkihuŒnTfeh (nfkhŒ) fnu. {7} yuf™u yÍk™ fne ËqMkhk BkÍkf Wzk™u fu r÷Þu Ëkuçkkhk yÍk™ fnu ŒkuWMk …h nwõBku fw£ ni. {8} yÍk™ Mkw™ fhÞun fn™k : õÞk ~kkuh Bkåkk h¾k ni ! yøkh Þun fki÷ ¾wË yÍk™fku ™k …MkLË fh™u fe ðßn Mku fnk nku Œku fw£ ni.

22


ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

131

23


yÍk™

yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni

BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª

BkI økðkne ËuŒk nqt fu nÍhŒ BkwnBBkË r yÕ÷kn fu hMkq÷ nI

BkI økðkne ËuŒk nqt fu nÍhŒ BkwnBBkË r yÕ÷kn fu hMkq÷ nI

™BkkÍ …Z™u fu r÷Þu ykyku ™BkkÍ …Z™u fu r÷Þu ykyku

™òŒ …k™u fu r÷Þu ykyku ™òŒ …k™u fu r÷Þu ykyku

yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni

yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª.

ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

132

24


yÍk™ fe Ëwyk

yÍk™ fu çkk’Ë {wyÂÍTÍLk ð MkkrBkE™ ËwYË ~kheV …Z fh Þun Ëwyk …ZU :

yi yÕ÷kn 1 RMk Ëk’ðŒu ŒkBBkk ykih Mk÷kŒu fkRBkk fu Bkkr÷f, Œq nBkkhu MkhËkh

nÍhŒ BkwnBBkË r fku ðMke÷k ykih VÍe÷Œ ykih çknwŒ çkw÷LË Ë-hsu yŒk VhBkk, ykih W™ fku BkfkBku

BknBkqË BkU ¾zk fh rsMk fk Œq™u W™ Mku ðk’Ëk rfÞk ni, ykih nBkU rfÞkBkŒ fu rË™ W™ fe ~kVkyŒ ™Mkeçk VhBkk.

çku~kf Œq ðk’Ëu fu r¾÷kV ™nª fhŒk, nBk …h y…™e hnBkŒ VhBkk yi Mkçk Mku çkZ fh hnTBk fh™u ðk÷u.~kVkyŒ fe rçk~kkhŒ

VhBkk™u BkwMŒVk 6 : sçk ŒwBk yÍk™Mkw™ku Œku W™ fr÷BkkŒ fku yËk fhku òu {wyÂÍTÍLk ™u fnu rVh BkwÍ…h ËwYË ~kheV …Zku rVh ðMke÷u fk Mkwðk÷ fhku. yiMkk fh™u ðk÷ufu r÷Þu Bkuhe ~kVkyŒ ðkrsçk nku økE.

ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

133

25


EBkk™u BkwVMMk÷

BkI EBkk™ ÷kÞk yÕ÷kn …h ykih WMk fu rVrh~ŒkU …h ykih WMk fe rfŒkçkkU …h ykih WMk fu hMkq÷kU …h ykih rfÞkBkŒ fu rË™ …h

ykih RMk …h fu yåAe ykih çkwhe ŒõËeh yÕ÷kn fe ŒhV Mku ni ykih BkkiŒ fu çkk’Ë WXkyu ò™u …h.

EBkk™u {ws{÷

BkI EBkk™ ÷kÞk yÕ÷kn …h siMkk fu ðkun y…™u ™kBkkU ykih y…™e rMkVŒkU fu MkkÚk ni ykih BkI ™u WMk fu ŒBkkBk

ynfkBk fçkq÷ rfÞu Íçkk™ Mku Rõhkh fhŒu nwyu ykih rË÷ Mku ŒMËef fhŒu nwyu.

Ãkn÷k fr÷{k íkÂGÞçk

yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu ÷kRf ™nª BkwnBBkË 6 yÕ÷kn fu hMkq÷ nI.

ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

134

26


ViÍkLku yÍkLk

ËqMkhk fr÷Bkk ~knkËŒ

BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª, ðkun yfu÷k ni WMk fk fkuE ~khef ™nª

ykih BkI økðkne ËuŒk nqt fu çku~kf BkwnBBkË 6 yÕ÷kn fu çkLËu ykih hMkq÷ nI.

íkeMkhk fr÷Bkk ík{SË

[kiÚkk fr÷Bkk ŒkurnË

yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª, ðkun yfu÷k ni WMk fk fkuE ~khef ™nª, WMke fu r÷Þu ni çkkË~kkne ykih WMke fu r÷Þu nBË ni,

yÕ÷kn …kf ni ykih Mkçk ÏkqrçkÞkt yÕ÷kn fu r÷Þu nI ykih yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª ykih yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni,

økw™knkU Mku çkåk™u fe ŒkfŒ ykih ™ufe fh™u fe ŒkiVef yÕ÷kn ne fe ŒhV Mku ni òu Mkçk Mku çkw÷LË y-ÍBkŒ ðk÷k ni.

Lk{kÍ fu ynfk{

135

27


ðkune rÍLËk fhŒk ykih BkkhŒk ni ykih ðkun rÍLËk ni WMk fku nhrøkÍ fÇke BkkiŒ ™nª ykyuøke, çkzu s÷k÷

ykih çkwÍwøkeo ðk÷k ni, WMk fu nkÚk BkU Çk÷kE ni ykih ðkun nh åkeÍ …h fkrËh ni.

Ãkkt[ðkt fr÷Bkk RÂMíkøkVkh

BkI yÕ÷kn Mku BkwykVe BkktøkŒk nqt òu Bkuhk …hðh Ëøkkh ni, nh økw™kn Mku òu BkI ™u ò™ çkqÍ fh rfÞk Þk Çkq÷ fh,

Aw… fh rfÞk Þk Íkrnh nku fh ykih BkI WMk fe çkkhøkkn BkU Œkiçkk fhŒk nqt WMk økw™kn Mku rsMk fku BkI ò™Œk nqt

ykih WMk økw™kn Mku Çke rsMk fku BkI ™nª ò™Œk, (yi yÕ÷kn) çku~kf Œq økiçkkU fk ò™™u ðk÷k

ykih yiçkkU fk Aw…k™u ðk÷k ykih økw™knkU fk çkÏ~k™u ðk÷k ni ykih økw™kn Mku çkåk™u fe ŒkfŒ ykih ™ufe fh™u fe fwÔðŒ

yÕ÷kn ne fe ŒhV Mku ni òu Mkçk Mku çkw÷LË y-ÍBkŒ ðk÷k ni.

ViÍkLku yÍkLk

Lk{kÍ fu ynfk{

136

28


yuf [wÃk Mkku Mkw¾100


fu …zku‚ fk íkkr÷çk20 {wnho{w÷ nhk{ 1435 rMk.rn. 25-11-2013

ViÍkLku yÍkLk

yi yÕ÷kn BkI Œuhe …™kn BkktøkŒk nqt RMk çkkŒ Mku fu BkI rfMke ~ki fku Œuhk ~khef çk™kQt ò™ çkqÍ fh

ykih çkrÏ~k~k BkktøkŒk nqt ŒwÍ Mku WMk (r~kfo) fe rsMk fku BkI ™nª ò™Œk ykih BkI ™u WMk Mku Œkiçkk fe ykih BkI çkuÍkh nwðk

fw£ Mku ykih r~kfo Mku ykih Íqx Mku ykih økeçkŒ Mku ykih (çkwhe) rçkËTyŒ Mku ykih åkwøk÷e Mku

ykih çku nÞkRÞkU Mku ykih çkkunŒk™ Mku ykih ŒBkkBk økw™knkU Mku ykih BkI RM÷kBk ÷kÞk

ykih BkI fnŒk nqt yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu ÷kRf ™nª BkwnBBkË (r ) yÕ÷kn fu hMkq÷ nI.

Axk fr÷Bkk hÆu fw£

Lk{kÍ fu ynfk{

137


29

30

Lk{kÍ fk íkhefk

RMk rhMkk÷u {U ....

ðhf W÷rxÞu....

þËeË Í¾{e nk÷ík {U

[kuh fe Ëku rfM{U

fkhÃkux fu LkwõMkkLkkík

økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷ík

økÄu siMkk {wtn

Mkkrnçku {Íkh fe RLkrVhkËe fkurþþ

{kt [kh ÃkkE Mku WX ¾ze nwE

{n-LkVe}

137

Lk{kÍ fu ynfk{

138

Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)

þiíkkLk ÷k¾ hkufu ! Þun rhMkk÷k {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu,

V RMk fu VðkRË ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË þheV fe VÍe÷íkMkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku

MkeLkk, ViÍ økLSLkk 6 Lku Lk{kÍ fu çkk’ËnBËku MkLkk ð ËwYË þheV ÃkZLku ðk÷u Mku Vh{kÞk, “Ëwyk{ktøk, fçkq÷ fe òyuøke Mkwðk÷ fh rËÞk òyuøkk.”

<{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! fwhykLkku nËeMk {U

Lk{kÍ ÃkZLku fu çku þw{kh VÍkR÷ ykih Lk ÃkZLku fe MkÏíkMkÍkyut ðkrhË nI, [wLkkL[u, Ãkkhn 28 Mkqhíkw÷ {wLkkrVfqLkfe ykÞík LkBçkh 9 {U RhþkËu hççkkLke ni :

1


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

139

íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : yiE{kLk ðk÷ku ! íkwBnkhu {k÷ LkíkwBnkhe yki÷kË fkuE [eÍ íkwBnUyÕ÷kn 1 fu rÍ¢ Mku økkrV÷Lk fhu ykih òu yiMkk fhu íkku ðkune÷kuøk LkwõMkkLk {U nI.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk yn{ËÍnçke Lkõ÷ fhíku nI : {wVÂMMkheLku rfhk{

Vh{kíku nI fu RMk ykÞíku {wçkkhfk {U yÕ÷kníkyk÷k fu rÍ¢ Mku Ãkkt[ Lk{kÍU {whkË nI, ÃkMk òu þÏMkyÃkLku {k÷ Þk’Lke ¾heËku VhkuÏík, {Eþík ð hkuÍøkkh,MkkÍku Mkk{kLk ykih yki÷kË {U {MkYV hnu ykih ðõík ÃkhLk{kÍ Lk ÃkZu ðkun LkwõMkkLk WXkLku ðk÷kU {U Mku ni.

( )rfÞk{ík fk Mkçk Mku Ãkn÷k Mkwðk÷

Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkkuMkeLkk, ViÍ økLSLkk 6 fk RhþkËu nfefíkçkwLÞkË ni : “rfÞk{ík fu rËLk çkLËu fu yk’{k÷ {U Mkçk MkuÃkn÷u Lk{kÍ fk Mkwðk÷ nkuøkk. yøkh ðkun ËwÁMík nwE íkkuWMk Lku fk{Þkçke ÃkkE ykih yøkh WMk {U f{e nwE íkku ðkunÁMðk nwðk ykih WMk Lku LkwõMkkLk WXkÞk.

2


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

140

Lk{kÍe fu r÷Þu LkqhMkhfkhu Ëku2 yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke

ykË{, hMkq÷u {kuníkþ{ 6 fk RhþkËurøkhk{e ni : “òu þÏMk Lk{kÍ fe rnVkÍík fhu, WMk fur÷Þu Lk{kÍ rfÞk{ík fu rËLk Lkqh, Ë÷e÷ ykih Lkòík nkuøkeykih òu RMk fe rnVkÍík Lk fhu, WMk fu r÷Þu çkhkuÍu rfÞk{íkLk Lkqh nkuøkk ykih Lk Ë÷e÷ ykih Lk ne Lkòík. ykih ðkunþÏMk rfÞk{ík fu rËLk rVhykiLk, fkYLk, nk{kLk ykihWçkGÞ rçkLk ¾÷V fu MkkÚk nkuøkk.”

rfMk fk rfMk fu MkkÚk n© nkuøkk !{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! nÍhíku MkÂGÞËwLkk

R{k{ {wnB{Ë rçkLk yn{Ë Ínçke Lkõ÷fhíku nI : çkk’Í W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nIfu Lk{kÍ fu íkkrhf fku RLk [kh (rVhykiLk, fkYLk, nk{kLkykih WçkGÞ rçkLk ¾÷V) fu MkkÚk RMk r÷Þu WXkÞk òyuøkkfu ÷kuøk W{q{Lk Ëki÷ík, nwfq{ík, ðÍkhík ykih ríkòhík feðsn Mku Lk{kÍ fku íkfo fhíku nI. òu nwfq{ík fe {~økqr÷GÞíkfu Mkçkçk Lk{kÍ Lknª ÃkZuøkk WMk fk n© rVhykiLk fu MkkÚknkuøkk, òu Ëki÷ík fu çkkRMk Lk{kÍ íkfo fhuøkk íkku WMk fk

3


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

141

fkYLk fu MkkÚk n© nkuøkk, yøkh íkfuo Lk{kÍ fk Mkçkçk ðÍkhíknkuøke íkku rVhykiLk fu ðÍeh nk{kLk fu MkkÚk n© nkuøkkykih yøkh ríkòhík fe {MkYrVGÞík fe ðsn Mku Lk{kÍAkuzuøkk íkku WMk fku {¬yu {wfho{k fu çknwík çkzu fkrVh íkkrshWçkGÞ rçkLk ¾÷V fu MkkÚk çkhkuÍu rfÞk{ík WXkÞk òyuøkk.

( þËeË ÍÏ{e nk÷ík {U Lk{kÍsçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{

5 Ãkh fkrík÷kLkk nB÷k nwðk íkku yÍo fe økE : yiy{eh÷ {kuyr{LkeLk ! Lk{kÍ (fk ðõík ni). Vh{kÞk :S nkt, MkwrLkÞu ! “òu þÏMk Lk{kÍ fku Íkyuy fhíkk ni WMkfk RM÷k{ {U fkuE rnMMkk Lknª.” ykih nÍhíku MkÂGÞËwLkkW{h VkYf 5 Lku þËeË ÍÏ{e nkuLku fu çkk ðwsqËLk{kÍ yËk Vh{kE. (yiÍLk)Lk{kÍ Ãkh Lkqh Þk íkkhefe fu yMçkkçk

nÍhíku MkÂGÞËwLkk WçkkËk rçkLk Mkkr{ík 5Mku rhðkÞík ni fu LkrçkGÞu hn{ík, þVeyu WB{ík, þnLkþknuLkwçkwÔðík, íkksËkhu rhMkk÷ík 6 fk Vh{kLkuyk÷eþkLk ni : “òu þÏMk yåAe íkhn ðwÍq fhu, rVhLk{kÍ fu r÷Þu ¾zk nku, WMk fu Áfqy, MkwsqË ykih rfhkyík

4


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

142

fku {wfB{÷ fhu íkku Lk{kÍ fníke ni : yÕ÷kn íkyk÷kíkuhe rnVkÍík fhu rsMk íkhn íkq Lku {uhe rnVkÍík fe. rVhWMk Lk{kÍ fku ykM{kLk fe íkhV ÷u òÞk òíkk ni ykih WMkfu r÷Þu [{f ykih Lkqh nkuíkk ni. ÃkMk WMk fu r÷Þu ykM{kLkfu ËhðkÍu ¾ku÷u òíku nI n¥kk fu WMku yÕ÷kn íkyk÷k feçkkhøkkn {U Ãkuþ rfÞk òíkk ni ykih ðkun Lk{kÍ WMk Lk{kÍefe þVkyík fhíke ni. ykih yøkh ðkun RMk fk Áfqy,MkwsqË ykih rfhkyík {wfB{÷ Lk fhu íkku Lk{kÍ fníke ni :yÕ÷kn íkyk÷k íkwÍu Akuz Ëu rsMk íkhn íkq Lku {wÍu ÍkyuyrfÞk. rVh WMk Lk{kÍ fku RMk íkhn ykM{kLk fe íkhV ÷uòÞk òíkk ni fu WMk Ãkh íkkhefe AkE nkuíke ni ykih WMkÃkh ykM{kLk fu ËhðkÍu çkLË fh rËÞu òíku nI rVh WMk fkuÃkwhkLku fÃkzu fe íkhn ÷Ãkux fh WMk Lk{kÍe fu {wtn Ãkh{khk òíkk ni.

çkwhu ¾krík{u fk yuf MkçkçknÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ çkw¾khe

Vh{kíku nI : nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk rçkLk Þ{kLk5 Lku yuf þÏMk fku Ëu¾k òu Lk{kÍ ÃkZíku nwðuÁfqy ykih MkwsqË Ãkqhu yËk Lknª fhíkk Úkk. íkku WMk MkuVh{kÞk : “íkw{ Lku òu Lk{kÍ ÃkZe yøkh RMke Lk{kÍ fe

5


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

143

nk÷ík {U RÂLíkfk÷ fh òyku íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk{wnB{Ëu {wMíkVk 6 fu íkhefu Ãkh íkwBnkhe{kiík ðkfuy Lknª nkuøke.

MkwLkLku LkMkkE fe rhðkÞík {U Þun ¼e ni fu ykÃk5 Lku ÃkqAk : “íkw{ fçk Mku RMk íkhn Lk{kÍ ÃkZ hnunku ? WMk Lku fnk : [k÷eMk40 Mkk÷ Mku. Vh{kÞk : íkw{ Lku[k÷eMk40 Mkk÷ Mku rçkÕfw÷ Lk{kÍ ne Lknª ÃkZe ykih yøkhRMke nk÷ík {U íkwBnut {kiík yk økE íkku ËeLku {wnB{Ëe

Ãkh Lknª {hkuøku.

Lk{kÍ fk [kuhnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq fíkkËk 5 Mku

rhðkÞík ni fu Mkhfkhu {ËeLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍøkLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk 6 fkVh{kLku çkk fheLkk ni : “÷kuøkkU {U çkËíkheLk [kuh ðkun ni òuyÃkLke Lk{kÍ {U [kuhe fhu,” yÍo fe økE : “Þk hMkq÷Õ÷kn6 Lk{kÍ fk [kuh fkiLk ni ?” Vh{kÞk :“(ðkun òu Lk{kÍ fu) Áfqy ykih MksËu Ãkqhu Lk fhu.”

6


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

144

[kuh fe Ëku rfM{U{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke

yn{Ë Þkh ¾kLk RMk nËeMk fu íknTík Vh{kíkunI : {k’÷q{ nwðk {k÷ fu [kuh Mku Lk{kÍ fk [kuh çkËíkh niõÞqt fu {k÷ fk [kuh yøkh MkÍk ¼e Ãkkíkk ni íkku fwA Lk fwALkVTy ¼e WXk ÷uíkk ni {økh Lk{kÍ fk [kuh MkÍk ÃkqheÃkkyuøkk WMk fu r÷Þu LkVTy fe fkuE Mkqhík Lknª. {k÷ fk[kuh çkLËu fk nf {khíkk ni sçk fu Lk{kÍ fk [kuh yÕ÷kn1 fk nf, Þun nk÷ík WLk fe ni òu Lk{kÍ fku LkkrfMkÃkZíku nI RMk Mku ðkun ÷kuøk ËMkuo Rçkúík nkrMk÷ fhU òu rMkhu MkuLk{kÍ ÃkZíku ne Lknª.(r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 78 rÍÞkW÷ fwhykLk Ãkç÷efuþLÍ)

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yÔð÷ íkku ÷kuøkLk{kÍ ÃkZíku ne Lknª nI ykih òu ÃkZíku nI RLk feyõMkrhGÞík MkwLLkíkU Mke¾Lku fu sÍTçku fe f{e fu çkkRMkyks f÷ Mknen íkhefu Mku Lk{kÍ ÃkZLku Mku {nY{ hníkeni. Þnkt {wÏíkMkhLk Lk{kÍ ÃkZLku fk íkhefk Ãkuþ rfÞk òíkkni. çkhkyu {ËeLkk ! çknwík rÍÞkËk økkih Mku ÃkrZÞu ykihyÃkLke Lk{kÍkU fe RM÷kn Vh{kRÞu :-

7


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

145

Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)çkk ðwÍq rfç÷k Y RMk íkhn ¾zu nkU fu ËkuLkkU Ãkkô fu

ÃkLòut {U [kh4 ôøk÷ fk VkrMk÷k hnu ykih ËkuLkkU2 nkÚkfkLkkU íkf ÷u òRÞu fu ytøkqXu fkLk fe ÷ki Mku Aq òyut ykihôøkr÷Þkt Lk r{÷e nwE nkU Lk ¾qçk ¾w÷e çkÕfu yÃkLke nk÷íkÃkh (NORMAL) h¾U ykih nÚkur÷Þkt rfç÷u fe íkhV nkU,LkÍh MksËu fe søkn nku. yçk òu Lk{kÍ ÃkZLkk ni WMk ferLkGÞík Þk’Lke rË÷ {U WMk fk Ãk¬k RhkËk fersÞu MkkÚk neÍçkkLk Mku ¼e fn ÷ersÞu fu rÍÞkËk yåAk ni ({-Mk÷LkrLkGÞík fe {I Lku yks fe Íkunh fe [kh4 hfTyík VÍo Lk{kÍfe, yøkh çkk s{kyík ÃkZ hnu nI íkku Þun ¼e fn ÷U ÃkeAuRMk R{k{ fu) yçk íkõçkehu íknhe{k Þk’Lke fníkunwðu nkÚk Lke[u ÷kRÞu ykih LkkV fu Lke[u RMk íkhn çkktrÄÞu fuMkeÄe nÚku÷e fe økwÆe WÕxe nÚku÷e fu rMkhu Ãkh ykih çke[ feíkeLk3 ôøkr÷Þkt W÷xe f÷kE fe ÃkeX Ãkh ykih ytøkqXk ykihAwtøkr÷Þkt (Þk’Lke Akuxe ôøk÷e) f÷kE fu yøk÷ çkøk÷.yçk RMk íkhn MkLkk ÃkrZÞu :-

Ãkkf ni íkq yi yÕ÷kn 1ykih {I íkuhe nBË fhíkk nqt, íkuhkLkk{ çk-h-fík ðk÷k ni ykihíkuhe y-Í-{ík çkw÷LË ni ykihíkuhu rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª.

8


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

146

rVh íkyÔðwÍ ÃkrZÞu :-

{it yÕ÷kn íkyk÷k fe ÃkLkkn {ut ykíkk nqtþiíkkLk {ËqoË Mku.

rVh íkÂM{Þk ÃkrZÞu :-

yÕ÷kn 1 fu Lkk{ Mku þwYy òu çknwík {unhçkkLkhn{ík ðk÷k.

rVh {wfB{÷ Mkqhyu Vkríknk ÃkrZÞu :-íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : Mkçk¾qrçkÞkt yÕ÷kn 1 fku òu{kr÷f Mkkhu snkLk ðk÷kU fk.çknwík {unhçkkLk hn{íkðk÷k, hkuÍu sÍk fk {kr÷f.n{ íkwÍe fku ÃkqsU ykih íkwÍeMku {ËË [knU. n{ fku Mke½khkMíkk [÷k, hkMíkk WLk fkrsLk Ãkh íkq Lku yunMkkLk rfÞk,Lk WLk fk rsLk Ãkh økÍçk nwðkykih Lk çknfu nwykut fk.

9


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

147

Mkqhyu Vkríknk ¾í{ fh fu ykrnMíkk Mku yk{eLkfrnÞu. rVh íkeLk3 ykÞkík Þk yuf çkze ykÞík òu íkeLk3

Akuxe ykÞíkkU fu çkhkçkh nku Þk fkuE Mkqhík {-Mk÷Lk MkqhyuRÏ÷kMk ÃkrZÞu :-

íkso{yu fLÍw÷ E{kLk :

yÕ÷kn 1 fu Lkk{ Mku þwYyòu çknwík {unhçkkLk hn{íkðk÷k. ík w{ Vh{kyku ðk unyÕ÷kn ni ðk un yuf ni.yÕ÷kn çku rLkÞkÍ ni, Lk WMkfe fkuE yki÷kË ykih Lk ðkunrfMke Mku ÃkiËk nwðk. ykih Lk WMkfu òuz fk fkuE.

yçk fníku nwðu Áfqy {U òRÞu ykih½wxLkkU fku RMk íkhn nkÚk Mku ÃkfrzÞu fu nÚkur÷Þkt ½wxLkkU Ãkhykih Wtøkr÷Þkt yåAe íkhn Vi÷e nwE nkU. ÃkeX rçkAe nwEykih Mkh ÃkeX fe MkeÄ {U nku Ÿ[k Lke[k Lk nku ykih LkÍhfË{kU Ãkh nku. f{ yÍ f{ íkeLk çkkh Áfqy fe íkMçkenÞk’Lke (1) frnÞu. rVh íkM{ey Þk’Lke

10


Lk{kÍ fk íkhefk

(1)...Þk’Lke Ãkkf ni {uhk y-Í-{ík ðk÷k Ãkhðh Ëøkkh.

Lk{kÍ fu ynfk{

148

(1) fníku nwðu rçkÕfw÷ MkeÄu ¾zu nkuòRÞu, RMk ¾zu nkuLku fku fki{k fníku nI. yøkh ykÃk{wLVrhË nI Þk’Lke yfu÷u Lk{kÍ ÃkZ hnu nI íkku RMk fu çkk’ËfrnÞu. (2) rVh fníku nwðu RMk íkhnMksËu {U òRÞu fu Ãkn÷u ½wxLku Í{eLk Ãkh hr¾Þu rVh nkÚkrVh ËkuLkkU nkÚkkU fu çke[ {U RMk íkhn Mkh hr¾Þu fu Ãkn÷uLkkf rVh ÃkuþkLke ykih Þun ¾kMk ¾Þk÷ hr¾Þu fu Lkkf feLkkuf Lknª çkÕfu nœe ÷øku ykih ÃkuþkLke Í{eLk Ãkh s{òyu, LkÍh Lkkf Ãkh hnu, çkkÍqykut fku fhðxkU Mku, Ãkux fkuhkLkkU Mku ykih hkLkkU fku rÃkLzr÷ÞkU Mku swËk hr¾Þu. (nkt yøkhMkV {U nkU íkku çkkÍq fku fhðxkU Mku ÷økkyu hr¾Þu) ykihËkuLkkU2 Ãkkô fe ËMkkU10 ôøkr÷ÞkU fk Á¾ RMk íkhn rfç÷ufe íkhV hnu fu ËMkkU10 ôøkr÷ÞkU fu Ãkux (Þk’Lke ôøkr÷ÞkU fuíkÕðkU fu W¼hu nwðu rnMMku) Í{eLk Ãkh ÷øku hnU. nÚkur÷ÞktrçkAe hnU ykih ôøkr÷Þkt rfç÷k Y hnU {økh f÷kRÞkt Í{eLkMku ÷øke nwE {ík hr¾Þu. ykih yçk f{ yÍ f{ íkeLk3 çkkhMksËu fe íkMçken Þk’Lke (3) ÃkrZÞu rVh MkhRMk íkhn WXkRÞu fu Ãkn÷u ÃkuþkLke rVh Lkkf rVh nkÚk WXU.

11


Lk{kÍ fk íkhefk

(1) Þk’Lke yÕ÷kn 1 Lku WMk fe MkwLk ÷e rsMk Lku WMk fe íkk’heV fe.(2) yi yÕ÷kn ! yi n{khu {kr÷f ! Mkçk ¾qrçkÞkt íkuhu ne r÷Þu nI.(3) Ãkkf ni Ãkhðh Ëøkkh Mkçk Mku çkw÷LË.

Lk{kÍ fu ynfk{

149

rVh MkeÄk fË{ ¾zk fh fu WMk fe ôøkr÷Þkt rfç÷k Á¾fh ËersÞu ykih W÷xk fË{ rçkAk fh RMk Ãkh ¾qçk MkeÄuçkiX òRÞu ykih nÚkur÷Þkt rçkAk fh hkLkkU Ãkh ½wxLkkU fu ÃkkMkhr¾Þu fu ËkuLkkU2 nkÚkkU fe ôøkr÷Þkt rfç÷u fe òrLkçk ykihôøkr÷Þkut fu rMkhu ½wxLkkU fu ÃkkMk nkU. RMk íkhn ËkuLkkU2 MksËkUfu Ëhr{ÞkLk çkiXLku fku sÕMkk fníku nI. rVh f{ yÍ f{yuf çkkh fnLku fe r{õËkh XnrhÞu (RMk ðõVu {U

Þk’Lke yÕ÷kn 1 {uhe {økrVhík Vh{k fn÷uLkk {wMíknçk ni) rVh fníku nwðu Ãkn÷u MksËu nefe íkhn ËqMkhk2 MksËk fersÞu. yçk RMke íkhn Ãkn÷u MkhWXkRÞu rVh nkÚkkU fku ½wxLkkU Ãkh h¾ fh ÃkLòut fu çk÷ ¾zunku òRÞu. WXíku ðõík rçkøkih {sçkqhe Í{eLk Ãkh nkÚk Mkuxuf {ík ÷økkRÞu. Þun ykÃk fe yuf hfTyík Ãkqhe nwE.yçk ËqMkhe2 hfTyík {U ÃkZ fh MkqhyuVkríknk ykih ËqMkhe Mkqhn ÃkrZÞu ykih Ãkn÷u fe íkhn Áfqy

ykih MksËu fersÞu. ËqMkhu2 MksËu Mku Mkh WXkLku fu çkk’ËMkeÄk fË{ ¾zk fh fu WÕkxk fË{ rçkAk fh çkiX òRÞu.Ëku2 hfTyík fu ËqMkhu MksËu fu çkk’Ë çkiXLkk fk’Ën fn÷kíkkni yçk fk’Ën {U íkþnTnwË ÃkrZÞu :-

12


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

150

ík{k{ fki÷e, Vu’÷e ykih {k÷eRçkkËíkU yÕ÷kn 1 ne fur÷Þu nI. Mk÷k{ nku ykÃk Ãkh yiLkçke ykih yÕ÷kn 1 fehn{íkU ykih çk-h-fíkU. Mk÷k{nku n{ Ãkh ykih yÕ÷kn 1fu Lkuf çkLËkU Ãkh. {it økðkne Ëuíkknqt fu yÕ÷kn 1 fu rMkðk fkuE{k’çkqË Lknª ykih {I økðkne Ëuíkknqt fu {wnB{Ë (6)WMk fu çkLËu ykih hMkq÷ nI.

sçk íkþnTnwË {U ÷^Íu fu fheçk ÃknkU[U íkku MkeÄunkÚk fe çke[ fe ôøk÷e ykih ytøkqXu fk nÕfk çkLkk ÷ersÞuykih Awtøkr÷Þk (Þk’Lke Akuxe ôøk÷e) ykih rçkLMkhÞk’Lke RMk fu çkhkçkh ðk÷e ôøk÷e fku nÚku÷e Mku r{÷kËersÞu ykih ( fu VkihLk çkk’Ë)( ÷^Íu fníku nefr÷{u fe ôøk÷e WXkRÞu {økh RMk fku RÄh WÄh {íkrn÷kRÞu ykih ÷^Íu Ãkh røkhk ËersÞu ykih VkihLk MkçkWtøkr÷Þkt MkeÄe fh ÷ersÞu. yçk yøkh Ëku2 Mku rÍÞkËkhfTyíkU ÃkZLke nI íkku fníku nwðu ¾zu nku òRÞu.

13


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

151

yøkh VÍo Lk{kÍ ÃkZ hnU nit íkku íkeMkhe3 ykih [kiÚke4

hfTyík fu rfÞk{ {U ykih Mkqhyu VkríknkÃkrZÞu, Mkqhík r{÷kLku fe ÍYhík Lknª. çkkfe yVTyk÷RMke íkhn çkò ÷kRÞu ykih yøkh MkwLLkík ð Lk^÷ nkUíkku Mkqhyu Vkríknk fu çkk’Ë Mkqhík ¼e r{÷kRÞu (nkt yøkhR{k{ fu ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZ hnu nI íkku rfMke ¼e hfTyík furfÞk{ {U rfhkyík Lk fersÞu ¾k{kuþ ¾zu hrnÞu) rVh[kh hfTyíkU Ãkqhe fh fu fk’Ëyu y¾ehk {U íkþnTnwË fuçkk’Ë ËwYËu Rçkúkne{ j ÃkrZÞu :-

yi yÕ÷kn 1 ËwYË ¼us(n{khu MkhËkh) {wnB{Ë Ãkhykih WLk fe yk÷ Ãkh rsMk íkhníkq Lku ËwYË ¼uò (MkÂGÞËwLkk)Rçkúkne{ Ãkh ykih WLk fe yk÷Ãkh. çkuþf íkq Mkhknk nwðk çkwÍwøkoni. yi yÕ÷kn 1 çk-h-fíkLkkrÍ÷ fh n{khu MkhËkh Ãkh ykihWLk fe yk÷ Ãkh rsMk íkhn íkq Lkuçk-h-fík LkkrÍ÷ fe (MkÂGÞËwLkk)Rçkúkne{ ykih WLk fe yk÷ Ãkhçkuþf íkq Mkhknk nwðk çkwÍwøko ni.

14


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

152

rVh fkuE Mke Ëwykyu {kMkqhk ÃkrZÞu, {-Mk÷Lk ÞunËwyk ÃkZ ÷ersÞu :-

yi yÕ÷kn 1 yi hçk n{khun{U ËwLÞk {U ¼÷kE Ëu ykih n{Uykr¾hík {U ¼÷kE Ëu ykih n{UyÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k.

rVh Lk{kÍ ¾í{ fhLku fu r÷Þu Ãkn÷u Ëkyut fLÄu feíkhV {wtn fh fu frnÞu ykih RMkeíkhn çkk# íkhV. yçk Lk{kÍ ¾í{ nwE.

(

RM÷k{e çknLkkU fe Lk{kÍ {U [LË søkn Vfo ni{Ífqhk Lk{kÍ fk íkhefk R{k{ Þk íkLnk {Ëo fk ni.

RM÷k{e çknLkU íkõçkehu íknhe{k fu ðõík nkÚk fLÄkU íkf WXkyutykih [kËh Mku çkknh Lk rLkfk÷U. rfÞk{ {U W÷xe nÚku÷e MkeLku Ãkh Akíke fu Lke[u h¾ fh RMkfu QÃkh MkeÄe nÚku÷e h¾U. Áfqy {U Úkkuzk ÍqfU Þk’Lke RíkLkkfu ½wxLkkU Ãkh nkÚk h¾ ËU Íkuh Lk ËU ykih ½wxLkkU fku Lk ÃkfzUykih ôøkr÷Þkt r{÷e nwE ykih Ãkkô Íwfu nwðu h¾U {ËkuO feíkhn ¾qçk MkeÄu Lk fhu. MksËk rMk{x fh fhU Þk’Lke çkkÍqfhðxkU Mku Ãkux hkLk Mku ykih hkLk rÃkLzr÷ÞkU Mku ykih rÃkLzr÷ÞktÍ{eLk Mku r{÷k ËU, MksËu ykih fk’Ëu ËkuLkkU {U Ãkkô MkeÄe

15


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

153

íkhV rLkfk÷ ËU. fk’Ëu {U W÷xe MkwheLk Ãkh çkiXU ykih MkeÄknkÚk MkeÄe hkLk fu çke[ {U ykih WÕxk nkÚk W÷xe hkLk fuçke[ {U h¾U. çkkfe Mkçk íkhefk WMke íkhn ni.

ËkuLkkU {wíkðßsun nkU !RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e çknLkkU fu rËÞu nwðu

RMk íkhefyu Lk{kÍ {U çkk’Í çkkíkut VÍo nI fu RMk fu rçkøkihLk{kÍ nkuøke ne Lknª, çkk’Í ðkrsçk fu RMk fk òLk çkqÍfh AkuzLkk økwLkkn ykih íkkiçkk fhLkk ykih Lk{kÍ fk rVh MkuÃkZLkk ðkrsçk ykih ¼q÷ fh AwxLku Mku MksËyu MknTð ðkrsçkykih çkk’Í MkwLLkíku {wy¬Ëk nI fu rsMk fu AkuzLku fe ykËíkçkLkk ÷uLkk økwLkkn ni ykih çkk’Í {wMíknçk nI fu rsMk fkfhLkk Mkðkçk ykih Lk fhLkk økwLkkn Lknª. (çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 66 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)“Þk yÕ÷kn” fu Au nwYV fe rLkMçkík

Mku Lk{kÍ fe 6 þhkRík{1} íknkhík : Lk{kÍe fk çkËLk, r÷çkkMk ykih rsMk søknLk{kÍ ÃkZ hnk ni WMk søkn fk nh rfM{ fe LkòMkík MkuÃkkf nkuLkk ÍYhe ni {2} rMkºku ykihík : (1) {Ëo fu r÷Þu LkkV fu Lke[u Mku ÷u

16


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

154

fh ½wxLkkU Mk{uík çkËLk fk Mkkhk rnMMkk AwÃkk nwðk nkuLkk ÍYheni sçk fu ykihík fu r÷Þu RLk Ãkkt[ yk’Ík : {wtn fe rxf÷e,ËkuLkkU2 nÚkur÷Þkt ykih ËkuLkkU2 Ãkkô fu ík÷ðkU fu R÷kðk MkkhkrsM{ AwÃkkLkk ÷krÍ{e ni y÷çk¥kk yøkh ËkuLkkU2 nkÚk (røkèkUíkf), Ãkkô (x¾LkkU íkf) {wfB{÷ Íkrnh nkU íkku yuf {w íkkçkune fki÷ Ãkh Lk{kÍ ËwÁMík ni. (2) yøkh yiMkk çkkhef fÃkzk ÃknLkk rsMk Mku çkËLk fk ðkunrnMMkk rsMk fk Lk{kÍ {U AwÃkkLkk VÍo ni LkÍh ykyu Þk rsÕËfk htøk Íkrnh nku íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (3) yks f÷ çkkhef fÃkzkut fk hðks çkZíkk ò hnk ni.yiMku çkkhef fÃkzu fk Ãkkò{k ÃknLkLkk rsMk Mku hkLk Þk rMkºkfk fkuE rnMMkk [{fíkk nku R÷kðk Lk{kÍ fu ¼e ÃknLkLkknhk{ ni (çknkhu þheyík, rnMMkk. 3 Mk. 42 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)(4) ËçkeÍ (Þk’Lke {kuxk) fÃkzk rsMk Mku çkËLk fk htøk Lk [{fíkknku {økh çkËLk Mku yiMkk r[Ãkfk nwðk nku fu Ëu¾Lku Mku WÍTð feniyík {k’÷q{ nkuíke nku. yiMku fÃkzu Mku yøk[uo Lk{kÍ nkuòyuøke {økh WMk WÍTð fe íkhV ËqMkhkU fku rLkøkkn fhLkk òRÍLknª yiMkk r÷çkkMk ÷kuøkkU fu Mkk{Lku ÃknLkLkk{Ly ni ykih ykihíkkU fu r÷Þu çk-Ë-h-syu yki÷k {w{kLkyík.(çknkhu þheyík, rnMMkk. 3 Mk. 42 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

17


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

155

(5) çkk’Í ¾ðkíkeLk {÷{÷ ðøkihk fe çkkhef [kËh Lk{kÍ{U ykuZíke nI rsMk Mku çkk÷kU fe rMkÞkne [{fíke ni Þk yiMkkr÷çkkMk ÃknLkíke nI rsMk Mku yk’Ík fk htøk LkÍh ykíkk niyiMku r÷çkkMk {U ¼e Lk{kÍ Lknª nkuíke.{3} RÂMíkõçkk÷u rfç÷k : Þk’Lke Lk{kÍ {U rfç÷k Þk’Lkefk’çkk fe íkhV {wtn fhLkk (1) Lk{kÍe Lku rçk÷k WÍTh òLk çkqÍfh rfç÷u Mku MkeLkk Vuh rËÞk yøk[uo VkihLk ne rfç÷u fe íkhV nkuøkÞk Lk{kÍ VkrMkË nku økE ykih yøkh rçk÷k fMË rVh økÞkykih çkfËhu íkeLk3 çkkh “ ” fnLku fu ðõVu Mku Ãkn÷uðkÃkMk rfç÷k Á¾ nku økÞk íkku VkrMkË Lk nwE (2) yøkh rMkVo {wtn rfç÷u Mku Vuhk íkku ðkrsçk ni fu VkihLkrfç÷u fe íkhV {wtn fh ÷u ykih Lk{kÍ Lk òyuøke {økhrçk÷k WÍTh yiMkk fhLkk {fYnu íknhe{e ni. (3) yøkh yiMke søkn Ãkh nI snkt rfç÷u fe þLkkÏík fk fkuEÍheyk Lknª ni Lk fkuE yiMkk {wMk÷{kLk ni rsMk Mku ÃkqA fh{k’÷q{ rfÞk ò Mkfu íkku íknheo fersÞu Þk’Lke Mkkur[Þu ykihrsÄh rfç÷k nkuLkk rË÷ Ãkh s{u WÄh ne Á¾ fh ÷ersÞuykÃk fu nf {U ðkune rfç÷k ni. (4) íknheo fh fu (Mkku[ fh) Lk{kÍ ÃkZe çkk’Ë {U {k’÷q{nwðk fu rfç÷u fe íkhV Lk{kÍ Lknª ÃkZe, Lk{kÍ nku økE÷kixkLku fe nksík Lknª. (5) yuf þÏMkíknheo fh fu (Mkku[ fh) Lk{kÍ ÃkZ hnk nku ËqMkhk WMk fe

18


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

156

Ëu¾k Ëu¾e WMke MkBík Lk{kÍ ÃkZuøkk íkku Lknª nkuøke ËqMkhu fur÷Þu ¼e íknheo fhLku fk nwõ{ ni. {4} ðõík : Þk’Lke òu Lk{kÍ ÃkZLke ni WMk fk ðõík nkuLkk ÍYheni. {-Mk÷Lk yks fe Lk{kÍu yMh yËk fhLkk ni íkku Þun ÍYheni fu yMh fk ðõík þwYy nku òyu yøkh ðõíku yMh þwYynkuLku Mku Ãkn÷u ne ÃkZ ÷e íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (1) W{q{Lk {MkkrsË {U rLkÍk{w÷ yðfkík fu LkõþuykðuÍkt nkuíku nI RLk {U òu {wMíkLkË íkkifeík Ëkt fu {wh¥kçkfËko ykih W-÷{kyu yn÷u MkwLLkík fu {wMkÆfk nkU RLk MkuLk{kÍkU fu yðfkík {k’÷q{ fhLku {U Mknq÷ík hníke ni.(2) RM÷k{e çknLkkU fu r÷Þu yÔð÷ ðõík {U Lk{kÍu V@yËk fhLkk {wMíknçk ni ykih çkkfe Lk{kÍkU {U çkuníkhÞun ni fu {ËkuO fe s{kyík fk RÂLíkÍkh fhU sçk s{kyíknku [wfu rVh ÃkZU.

íkeLk3 yðfkíku {fYnk : (1) íkw÷qyu ykVíkkçk Mku ÷ufh çkeMk20 r{Lkx çkk’Ë íkf (2) økwYçku yk^íkkçk Mku çkeMk20

r{Lkx Ãkn÷u (3) rLkMVwLLknkh Þk’Lke Ínðyu fwçkúk Mku ÷u fhÍðk÷u yk^íkkçk íkf. RLk íkeLkkU3 yðfkík {U fkuE Lk{kÍòRÍ Lknª Lk VÍo Lk ðkrsçk Lk Lk^÷ Lk fÍk. nkt yøkh WMkrËLk fe Lk{kÍu yMh Lknª ÃkZe Úke ykih {fYn ðõík þwYy nkuøkÞk íkku ÃkZ ÷u y÷çk¥kk RíkLke íkk¾eh fhLkk nhk{ ni.

19


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

157

( çknkhu þheyík, rnMMkk 3, Mk. 23

{ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)ËkihkLku Lk{kÍ {fYn ðõík Ëkr¾÷ nku òyu íkku ?

økwYçku yk^íkkçk Mku f{ Mku f{ 20 r{Lkx fç÷ Lk{kÍuyMh fk Mk÷k{ Vuh òLkk [krnÞu siMkk fu yk’÷k nÍhíkR{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk R Vh{kíku nI, “Lk{kÍuyMh {U rsíkLke íkk¾eh nku y^Í÷ ni sçk fu ðõíku fhkníkMku Ãkn÷u Ãkn÷u ¾í{ nku òyu.” (Víkkðk h-ÍrðGÞk þheVsËeË. rs. 5 Mk. 156) rVh yøkh RMk Lku yunríkÞkík feykih Lk{kÍ {U íkíkðe÷ fe (Þk’Lke íkq÷ rËÞk) fu ðõíku fhkníkðMíku Lk{kÍ {U yk økÞk sçk ¼e RMk Ãkh yu’ríkhkÍ Lknª.”

(Víkkðk h-ÍrðGÞk þheV sËeË. rs. 5 Mk. 139){5} rLkGÞík :- rLkGÞík rË÷ fu Ãk¬u RhkËu fk Lkk{ ni.( (1) ÍçkkLk Mku rLkGÞík fhLkk ÍYheLknª y÷çk¥kk rË÷ {U rLkGÞík nkrÍh nkuíku nwðu ÍçkkLk Mkufn ÷uLkk çkuníkh ni. yhçke {U fnLkk¼e ÍYhe Lknª WËqo ðøkihk rfMke ¼e ÍçkkLk {U fn MkfíkunI. (2) rLkGÞík {U ÍçkkLk MkufnLku fk yu’ríkçkkh Lknª Þk’Lke yøkh rË÷ {U {-Mk÷LkÍkunh fe rLkGÞík nku ykih ÍçkkLk Mku ÷^Íu yMh rLkf÷k íkçk

20


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

158

¼e Íkunh fe Lk{kÍ nku økE (3) rLkGÞíkfk yËLkk Ëhò Þun ni fu yøkh WMk ðõík fkuE ÃkqAu fu fkiLkMke Lk{kÍ ÃkZíku nku ? íkku VkihLk çkíkk Ëu. yøkh nk÷íkyiMke ni fu Mkku[ fh çkíkkyuøkk íkku Lk{kÍ Lk nwE.

(4) VÍo Lk{kÍ {U rLkGÞíku VÍo ¼e ÍYheni {-Mk÷Lk rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu yks fe Íkunh feVÍo Lk{kÍ ÃkZíkk nqt. (5) yMMkn(Þk’Lke ËwÁMík íkheLk) Þun ni fu Lk^÷, MkwLLkík ykih íkhkðen{U {wík÷f Lk{kÍ fe rLkGÞík fkVe ni {økh yunríkÞkík Þun nifu íkhkðen {U íkhkðen Þk MkwLLkíku ðõík fe rLkGÞík fhu ykihçkkfe MkwLLkíkkU {U MkwLLkík Þk Mkhfkhu {ËeLkk (6)fe {wíkkçkyík (Þk’Lke Ãkihðe) fe rLkGÞík fhu, RMk r÷Þu fuçkk’Í {þkR¾ k RLk {U {wík÷f Lk{kÍ fe rLkGÞíkfku LkkfkVe fhkh Ëuíku nI. (6) Lk{kÍuLk^÷ {U {wík÷f Lk{kÍ fe rLkGÞík fkVe ni yøk[uo Lk^÷rLkGÞík {U Lk nku. (7) Þun rLkGÞíkfu {wtn {uhk rfç÷k þheV fe íkhV ni þíko Lknª. (yiÍLk)(8) RÂõíkËk {U {wõíkËe fk RMk íkhn rLkGÞík fhLkk ¼e òRÍni fu òu Lk{kÍ R{k{ fe ni ðkune Lk{kÍ {uhe ni (9) Lk{kÍu sLkkÍk fe rLkGÞík Þun ni. “Lk{kÍ yÕ÷kn 1fu r÷Þu ykih Ëwyk RMk {ÂGÞík fu r÷Þu.”

21


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

159

(10) ðkrsçk {U ðkrsçk fe rLkGÞík fhLkk ÍYhe ni ykihRMku {wyGÞLk ¼e fersÞu, {-Mk÷Lk EËw÷ rVºk, EËw÷yÍTnk, LkÍTh, Lk{kÍu çkk’Ëu íkðkV (ðkrsçkw¥kðkV) Þkðkun Lk^÷ Lk{kÍ rsMk fku òLk çkqÍ fh VkrMkË rfÞk nku fuWMk fe fÍk ¼e ðkrsçk nku òíke ni (11) MksËyu þw¢ yøk[uo Lk^÷ ni {økh RMk {U ¼e rLkGÞíkÍYhe ni {-Mk÷Lk rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu {I MksËyu þw¢fhíkk nqt. (12) MksËyu MknTð {U¼e “Mkkrnçku LknÁ÷ VkRf” fu LkÍËef rLkGÞík ÍYhe ni(yiÍLk) Þk’Lke WMk ðõík rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu {IMksËyu MknTð fhíkk nqt.{6} íkõçkehu íknhe{k : Þk’Lke Lk{kÍ fku “ ”fn fh þwYy fhLkk ÍYhe ni.

“rçkÂM{Õ÷kn” fu Mkkík nwYV ferLkMçkík Mku Lk{kÍ fu 7 VhkRÍ

(1) íkõçkehu íknhe{k (2) rfÞk{ (3) rfhkyík (4) Áfqy(5) MkwsqË (6) fk’Ëyu y¾ehk (7) ¾wYsu rçkMkwLkRne.

{1} íkõçkehu íknhe{k : Ëh nfefík íkõçkehu íknhe{k(Þk’Lke íkõçkehu Q÷k) þhkRíku Lk{kÍ {U Mku ni {økh Lk{kÍ

22


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

160

fu yVTyk÷ Mku rçkÕfw÷ r{÷e nwE ni RMk r÷Þu RMku Lk{kÍfu VhkRÍ Mku ¼e þw{kh rfÞk økÞk ni. (1) {wõíkËe Lku íkõçkehu íknhe{k fk ÷^Í “yÕ÷kn”R{k{ fu MkkÚk fnk {økh “yõçkh” R{k{ Mku Ãkn÷u¾í{ fh r÷Þk íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (2) R{k{fku Áfqy {U ÃkkÞk ykih íkõçkehu íknhe{k fníkk nwðk Áfqy{U økÞk Þk’Lke íkõçkeh WMk ðõík ¾í{ nwE fu nkÚk çkZkyu íkku½wxLku íkf Ãknkut[ òyu Lk{kÍ Lk nkuøke. (yiMku {kify Ãkh fkRËu fu {wíkkrçkf Ãkn÷u ¾zu ¾zu íkõçkehuíknhe{k fn ÷ersÞu RMk fu çkk’Ë fníku nwðu ÁfqyfersÞu, R{k{ fu MkkÚk yøkh Áfqy {U {k’{q÷e Mke ¼erþfoík nku økE íkku hfTyík r{÷ økE. yøkh ykÃk fu Áfqy{U Ëkr¾÷ nkuLku Mku fç÷ R{k{ ¾zk nku økÞk íkku hfTyík Lkr{÷e. (3) òu þÏMk íkõçkeh fu ík÷^VwÍ Ãkh fkrËh Lk nku{-Mk÷Lk økqtøkk nku Þk rfMke ykih ðsn Mku ÍçkkLk çkLË nkuøkE nku WMk Ãkh ík÷^VwÍ ÷krÍ{ Lknª. rË÷ {U RhkËk fkVeni. (4) ÷^Íu yÕ÷kn fku ykÕ÷knwÞk yõçkh fku ykõçkh Þk yõçkkh fnk Lk{kÍ Lk nkuøkeçkÕfu yøkh RLk fu {k’Lkyu VkrMkËk Mk{Í fh òLk çkqÍ fhfnu íkku fkrVh ni. Lk{krÍÞkU fe

23


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

161

íkk’ËkË rÍÞkËk nkuLku fe Mkqhík {U ÃkeAu ykðkÍ Ãknkut[kLkuðk÷u {wfÂççkhkU fe yfMkrhGÞík RÕ{ fe f{e fu çkkRMkyks f÷ “yõçkh” fku “yõçkkh” fníke MkwLkkE Ëuíkeni. RMk íkhn RLk fe yÃkLke Lk{kÍ ¼e xqxíke ykih RLk feykðkÍ Ãkh òu ÷kuøk RÂLíkfk÷kík fhíku Þk’Lke Lk{kÍ fuyhfkLk yËk fhíku nI WLk fe Lk{kÍ ¼e xqx òíke ni.÷unkÍk rçkøkih Mke¾u f¼e {wfÂççkh Lknª çkLkLkk [krnÞu(5) Ãkn÷e hfTyík fk Áfqy r{÷ økÞk íkku íkõçkehu Q÷kfe VÍe÷ík Ãkk økÞk. {2} rfÞk{ :- (1) f{e fe òrLkçk rfÞk{ fe nË Þun nifu nkÚk çkZkyu íkku ½wxLkkU íkf Lk Ãknkut[u ykih Ãkqhk rfÞk{Þun ni fu MkeÄk ¾zk nku. (2) rfÞk{RíkLke Ëuh íkf ni rsíkLke Ëuh íkf rfhkyík ni. çkfËhurfhkyíku VÍo rfÞk{ ¼e VÍo, çkfËhu ðkrsçk ðkrsçk,ykih çk fËhu MkwLLkík MkwLLkík. (yiÍLk) (3) VÍo, rðºk,EËiLk ykih MkwLLkíku V@ {U rfÞk{ VÍo ni. yøkh rçk÷kWÍThu Mknen fkuE Þun Lk{kÍU çkiX fh yËk fhuøkk íkku LknkUøke. (yiÍLk) (4) ¾zu nkuLku Mku {nTÍ fwA íkõ÷eV nkuLkkWÍTh Lknª çkÕfu rfÞk{ WMk ðõík Mkkrfík nkuøkk fu ¾zk Lknku Mkfu Þk MksËk Lk fh Mkfu Þk ¾zu nkuLku Þk MksËk fhLku {U

24


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

162

ÍÏ{ çkníkk ni Þk ¾zu nkuLku {U fíkhk ykíkk ni Þk [kiÚkkErMkºk ¾w÷íkk ni Þk rfhkyík Mku {sçkqh {nTÍ nku òíkk ni.Þqnª ¾zk nku Mkfíkk ni {økh RMk Mku {hÍ {U rÍÞkËíkenkuíke ni Þk Ëuh {U yåAk nkuøkk Þk Lkkfkrçk÷u çkhËk~íkíkõ÷eV nkuøke íkku çkiX fh ÃkZu. (5) yøkhyMkk (Þk çkiMkk¾e) ¾krË{ Þk Ëeðkh Ãkh xuf ÷økk fh¾zk nkuLkk {w{rfLk ni íkku VÍo ni fu ¾zk nku fh ÃkZu.

(6) yøkh rMkVo RíkLkk ¾zk nkuLkk {w{rfLkni fu ¾zu ¾zu íkõçkehu íknhe{k fn ÷uøkk íkku VÍo ni fu ¾zknku fh fn ÷u ykih yçk ¾zk hnLkk {w{rfLkLknª íkku çkiX òyu.

¾çkhËkh ! çkk’Í ÷kuøk {k’{q÷e Mke íkõ÷eV (ÞkÍÏ{) fe ðsn Mku VÍo Lk{kÍU çkiX fh ÃkZíku nI ðkun RMknwõ{u þ-hE Ãkh økkih Vh{kyut, rsíkLke Lk{kÍU fwËhíku rfÞk{fu çkk ðwsqË çkiX fh yËk fe nkU WLk fku ÷kixkLkk VÍo ni. RMkeíkhn ðiMku ne ¾zu Lk hn Mkfíku Úku {økh yMkk Þk Ëeðkh ÞkykË{e fu Mknkhu ¾zu nkuLkk {w{rfLk Úkk {økh çkiX fh ÃkZíkuhnu íkku WLk fe ¼e Lk{kÍU Lk nw# RLk fk ÷kixkLkk VÍo ni.

({w÷Ï¾Mk yÍ : çknkhu þheyík, rnMMkk. 3, Mk. 64,{ËeLkíkw÷ {wŠþË, çkhu÷e þheV)

25


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

163

ykihíkkU fu r÷Þu ¼e Þune nwõ{ ni fu Þun ¼e rçkøkihþ-hE RòÍík fu çkiX fh Lk{kÍU Lknª ÃkZ Mkfíkª.

çkk’Í {MkkrsË {U fwhrMkÞkU fk RÂLíkÍk{ ¼e nkuíkkni ykih çkk’Í çkwëu ðøkihk RLk Ãkh çkiX fh VÍo Lk{kÍ ÃkZíkunI nk÷ktfu [÷ fh ykyu nkuíku nI, Lk{kÍ fu çkk’Ë ¾zu¾zu çkkík [eík ¼e fh ÷uíku nI, yiMku ÷kuøk yøkh rçkøkihRòÍíku þh-E çkiX fh Lk{kÍU ÃkZUøku íkku RLk fe Lk{kÍU LknkUøke. (8) ¾zu nku fh ÃkZLku fe fwËhík nku sçk ¼e çkiX fhLk^÷ ÃkZ Mkfíku nI {økh ¾zu nku fh ÃkZLkk y^Í÷ ni funÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk y{ú 5 Mku {hðeni, hn{íku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u{kunTíkþ{ 6 Lku RhþkË Vh{kÞk : çkiX fhÃkZLku ðk÷u fe Lk{kÍ ¾zu nku fh ÃkZLku ðk÷u fe rLkMV(Þk’Lke ykÄk Mkðkçk) ni. y÷çk¥kkWÍTh fe ðsn Mku çkiX fh ÃkZu íkku Mkðkçk {U f{e Lk nkuøkeÞun òu yks f÷ yk{ hðks Ãkz økÞk ni fu Lk^÷ çkiX fhÃkZk fhíku nI çkÍkrnh Þun {k’÷q{ nkuíkk ni fu þkÞË çkiXfh ÃkZLku fku y^Í÷ Mk{Ííku nI yiMkk ni íkku WLk fk ¾Þk÷øk÷ík ni. rðºk fu çkk’Ë òu Ëku2 hfTyík Lk^÷ ÃkZíku nI WLk fk¼e Þune nwõ{ ni fu ¾zu nku fh ÃkZLkk y^Í÷ ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk 4 Mk. 17 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

26


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

164

{3} rfhkyík : (1) rfhkyík RMk fk Lkk{ ni fu ík{k{nwYV {¾krhs Mku yËk rfÞu òyut fu nh nVo økih Mku Mkneníkkih Ãkh {w{íkkÍ (Lkw{kÞkt) nku òyu. (2) ykrnMíkk ÃkZLku {U ¼e Þun ÍYhe ni fu ¾wË MkwLk ÷u.

(3) yøkh nwYV íkku Mknen yËk rfÞu {økhRíkLku ykrnMíkk fu ¾wË Lk MkwLkk ykih fkuE Áfkðx {-Mk÷Lkþkuhku økw÷ Þk rMkõ÷u Mk{kyík (Þk’Lke Ÿ[k MkwLkLku fk {hÍ)¼e Lknª íkku Lk{kÍ Lk nwE. (4) yøk[uo¾wË MkwLkLkk ÍYhe ni {økh Þun ¼e yunríkÞkík hnu fu rMkheo(Þk’Lke ykrnMíkk rfhkyík ðk÷e) Lk{kÍkU {U rfhkyík feykðkÍ ËqMkhkU íkf Lk ÃknkU[u, RMke íkhn íkMçkenkík ðøkihk{U ¼e ¾Þk÷ hr¾Þu (5) Lk{kÍ fu R÷kðk ¼e snkt fwAfnLkk Þk ÃkZLkk {wfhoh rfÞk ni RMk Mku ¼e Þune {whkË ni fuf{ yÍ f{ RíkLke ykðkÍ nku fu ¾wË MkwLk Mkfu. {-Mk÷Lkík÷kf ËuLku, ykÍkË fhLku Þk òLkðh Íçn fhLku fu r÷ÞuyÕ÷kn 1 fk Lkk{ ÷uLku {U RíkLke ykðkÍ ÍYhe ni fu¾wË MkwLk Mkfu. (yiÍLk) ËwYË þheV ðøkihk yðhkË ÃkZíkunwðu ¼e f{ yÍ f{ RíkLke ykðkÍ nkuLke [krnÞu fu ¾wËMkwLk Mkfu s¼e ÃkZLkk fn÷kyuøkk. (6) {wík÷fLk yufykÞík ÃkZLkk VÍo fe Ëku2 hfTyíkkut {U ykih rðºk, MkwLkLk ykih

27


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

165

LkðkrV÷ fe nh hfTyík {U R{k{ ð {wLVrhË (Þk’Lke íkLnkLk{kÍ ÃkZLku ðk÷u) Ãkh VÍo ni. (7) {wõíkËe fku Lk{kÍ {U rfhkyík òRÍ Lknª. Lk Mkqhíkw÷Vkríknk Lk ykÞík, Lk rMkheo (Þk’Lke ykrnMíkk rfhkyík ðk÷e)Lk{kÍ {U Lk snThe (Þk’Lke çkw÷LË ykðkÍ Mku rfhkyík ðk÷e)Lk{kÍ {U. R{k{ fe rfhkyík {wõíkËe fu r÷Þu ¼e fkVe ni.

(8) VÍo fe rfMke hfTyík {Urfhkyík Lk fe Þk Vfík yuf {U fe Lk{kÍ VkrMkË nku økE.

(9) VÍkuO {U Xnh Xnh fh rfhkyík fhu ykihíkhkðen {U {wíkðÂMMkík yLËkÍ Ãkh ykih hkík fu LkðkrV÷ {UsÕË ÃkZLku fe RòÍík ni {økh yiMkk ÃkZu fu Mk{Í {U yk MkfuÞkLke f{ Mku f{ {Ë fk òu Ëhò fkrhÞkU Lku h¾k ni WMk fkuyËk fhu ðhLkk nhk{ ni, RMk r÷Þu fu íkhíke÷ Mku (Þk’Lke XnhXnh fh) fwhykLk ÃkZLku fk nwõ{ ni yks f÷ fu yõMkh nw VkÍ RMk íkhn ÃkZíku nI fu {Ë fk yËknkuLkk íkku çkze çkkík ni. fu rMkðk rfMke ÷^Í fkÃkíkk Lknª [÷íkk, Lk íkMnenu nwYV nkuíke çkÕfu sÕËe {U ÷^Í fu÷^Í ¾k òíku nI ykih RMk Ãkh íkVk¾wh nkuíkk ni fu Vw÷kt RMkfËh sÕË ÃkZíkk ni ! nk÷ktfu RMk íkhn fwhykLku {SË ÃkZLkknhk{ ykih MkÏík nhk{ ni.(çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 86-87 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

28


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

166

nwYV fe Mknen yËkyuøke ÍYhe niyõMkh ÷kuøk

{U fkuE Vfo Lknª fhíku. ÞkË hr¾Þu ! nwYV çkË÷ òLku Mkuyøkh {k’Lkk VkrMkË nku økyu íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (çknkhuþheyík, rnMMkk 3 Mk. 108 {õíkçkyu h-ÍrðGÞk) {-Mk÷LkrsMk Lku {U fku ( fu çkòyu )ÃkZ rËÞk íkku Lk{kÍ òíke hne ÷unkÍk rsMk Mku MknenyËk Lk nku ðkun ÃkZu.

(fkLkqLku þheyík, rnMMkk yÔð÷, Mk. 119 VheË çkwf Mxkì÷ ÷knkih)¾çkhËkh ! ¾çkhËkh ! ¾çkhËkh

rsMk Mku nwYV Mknen yËk Lknª nkuíku WMk fu r÷ÞuÚkkuze Ëuh {~f fh ÷uLkk fkVe Lknª çkÕfu ÷krÍ{ ni fu RLnUMke¾Lku fu r÷Þu hkík rËLk Ãkqhe fkurþþ fhu ykih yøkhMknen ÃkZLku ðk÷u fu ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZ Mkfíkk ni íkku VÍo nI fuWMk fu ÃkeAu ÃkZu Þk ðkun ykÞíkU ÃkZu rsMk fu nwYV MknenyËk fh Mkfíkk nku. ykih Þun ËkuLkkU2 MkqhíkU Lkk{w{rfLk nkUíkku Í{kLkyu fkurþþ {U RMk fe yÃkLke Lk{kÍ nku òyuøke.yks f÷ fkVe ÷kuøk RMk {hÍ {U {wçík÷k nI fu Lk RLnUfwhykLk Mknen ÃkZLkk ykíkk ni Lk Mke¾Lku fe fkurþþ fhíkunI. ÞkË hr¾Þu ! RMk íkhn Lk{kÍU çkhçkkË nkuíke nI.

({w÷Ï¾Mk yÍ : çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 116)

29


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

167

rsMk Lku hkík rËLk fkurþþ fe {økh Mke¾Lku {U Lkkfk{hnk siMku çkk’Í ÷kuøkkU Mku Mknen nwYV yËk nkuíku ne LknªWMk fu r÷Þu ÷krÍ{e ni fu hkík rËLk Mke¾Lku fe fkurþþ fhuykih Í{kLkyu fkurþþ {U ðkun {k’Íqh ni WMk fe yÃkLkeLk{kÍ nku òyuøke {økh Mknen ÃkZLku ðk÷kU fe R{k{íknhrøkÍ Lknª fh Mkfíkk. nkt òu nwYV WMk fu yÃkLku øk÷íknI ðkune ËqMkhkU fu ¼e øk÷ík nkU íkku Í{kLkyu fkurþþ {UyiMkkU fe R{k{ík fh Mkfíkk ni, ykih yøkh fkurþþ ¼eLknª fhíkk íkku ¾wË WMk fe Lk{kÍ ne Lknª nkuíke íkku ËqMkhu feWMk fu ÃkeAu õÞk nkuøke !({k¾qÍ yÍ : Víkkðk h-ÍrðGÞk. rs. 6 Mk. 254 hÍk VkQLzuþLk ÷knkih)

{ÿMkíkw÷ {ËeLkk{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykÃk Lku rfhkyík fe

ynÂB{GÞík fk çk¾qçke yLËkÍk ÷økk r÷Þk nkuøkk, ðkfuEðkun {wMk÷{kLk çkzk çkË LkMkeçk ni òu ËwÁMík fwhykLk þheVÃkZLkk Lknª Mke¾íkk. n íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík feyk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef “Ëk’ðíku RM÷k{e” fu çkuþw{kh {ËkrhMk çkLkk{ “{ÿMkíkw÷ {ËeLkk” fkR{ nI RLk{U {ËLke {wLLkkU ykih {ËLke {wrLLkÞkU fku fwhykLku Ãkkf rn^Íð LkkrÍhk fe {w^ík íkk’÷e{ Ëe òíke ni. LkeÍ çkkr÷økkLk

30


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

168

fku W{q{Lk çkk’Ë Lk{kÍu Rþk nwYV fe Mknen yËkyuøke fuMkkÚk MkkÚk MkwLLkíkkU fe íkŠçkGÞík Ëe òíke ni. fkþ ! íkk’÷e{ufwhykLk fe ½h ½h Äq{ Ãkz òyu. fkþ ! nh ðkun RM÷k{e¼kE òu Mknen fwhykLk þheV ÃkZLkk òLkíkk ni ðkun ËqMkhuRM÷k{e ¼kE fku rMk¾kLkk þwYy fh Ëu. RM÷k{e çknLkut¼e Þune fhU Þk’Lke òu ËwYMík ÃkZLkk òLkíke nI ðkun ËqMkheRM÷k{e çknLkkU fku ÃkZkyut ykih Lk òLkLku ðkr÷Þkt RLk MkuMke¾U. V rVh íkku nh íkhV íkk’÷e{u fwhykLk feçknkh yk òyuøke ykih Mke¾Lku rMk¾kLku ðk÷kU fu r÷ÞuV Mkðkçk fk yBçkkh ÷øk òyuøkk.

Þune ni ykhÍq íkk’÷e{u fwhykt yk{ nku òyu

rík÷kðík þkif Mku fhLkk n{khk fk{ nku òyu

{4} Áfqy :- RíkLkk ÍwfLkk fu nkÚk çkZkyu íkku ½wxLku fku ÃknkU[òyu Þun Áfqy fk yËLkk Ëhò ni. ykih Ãkqhk Þun fu ÃkeX MkeÄe rçkAk Ëu.

MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k, íkksËkhu {ËeLkyu{wLkÔðhk 6 fk Vh{kLku y-Í-{ík rLkþkLkni, yÕ÷kn 1 çkLËu fe WMk Lk{kÍ fe íkhV LkÍhLknª Vh{kíkk rsMk {U Áfqy ð MkwsqË fu Ëhr{ÞkLk ÃkeXMkeÄe Lk fhu.

31


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

169

{5} MkwsqË : (1) MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k, íkksËkhu{ËeLkyu {wLkÔðhk 6 fk Vh{kLku y-Í-{íkrLkþkLk ni, {wÍu nwõ{ nwðk fu Mkkík nrœÞkU Ãkh MksËk fYt,{wtn ykih ËkuLkkU2 nkÚk ykih ËkuLkkU2 ½wxLku ykih ËkuLkkU2 ÃkLsuykih Þun nwõ{ nwðk fu fÃkzu ykih çkk÷ Lk Mk{uxq t.

(2) nh hfTyík {U Ëku2 çkkh MksËkVÍo ni. (3) MksËu {U ÃkuþkLkes{Lkk ÍYhe ni. s{Lku fu {k’Lkk Þun nI fu Í{eLk fe MkÏíke{nMkqMk nku. yøkh rfMke Lku RMk íkhn MksËk rfÞk fu ÃkuþkLke Lks{e íkku MksËk Lk nkuøkk. (4) rfMke Lk{o [eÍ{-Mk÷Lk ½kMk (siMkk fu çkkøk fe nhÞk÷e), YE Þk fk÷eLk(CARPET) ðøkihk Ãkh MksËk rfÞk íkku yøkh ÃkuþkLke s{økE Þk’Lke RíkLke Ëçke fu yçk ËçkkLku Mku Lk Ëçku íkku MksËk nkuòyuøkk ðhLkk Lknª. (5) yks f÷{MkkrsË {U fkhÃkux (CARPET) rçkAkLku fk hðks ÃkzøkÞk ni (çkÕfu çkk’Í søkn íkku fkhÃkux fu Lke[u {ÍeË Vkì{¼e rçkAk Ëuíku nI) fkhÃkux Ãkh MksËk fhíku ðõík RMk çkkík fk¾kMk ¾Þk÷ h¾Lkk ni fu ÃkuþkLke yåAe íkhn s{ òyuðhLkk Lk{kÍ Lk nkuøke. ykih Lkkf fe nœe Lk Ëçke íkku Lk{kÍ{fYnu íknhe{e ðkrsçkw÷ RykËk nkuøke.

({w÷Ï¾MkLk yÍ : çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 71)

32


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

170

(6) f{kLkeËkh (Þk’Lke ®M«øk ðk÷u) økÆu Ãkh ÃkuþkLke ¾qçkLknª s{íke ÷unkÍk Lk{kÍ Lk nkuøke. (yiÍLk)

fkhÃkux fu LkwõMkkLkkíkfkhÃkux Mku yuf íkku MksËu {U Ëw~ðkhe nkuíke ni, {ÍeË

Mknen {k’LkkU {U RMk fe MkVkE Lknª nku Ãkkíke ÷unkÍk Äq÷ðøkihk sBy nkuíke ykih shkMke{ Ãkhðrhþ Ãkkíku nI, MksËu{U MkktMk fu Íheyu shkrMk{, økËo ðøkihk yLËh Ëkr¾÷ nkuòíku nI, fkhÃkux fk Yðkt VuVzkU {U ò fh r[Ãkf òLku feMkqhík {U 1N fuLMkh fk ¾íkhk ÃkiËk nkuíkk ni. çkMkkyðfkík çkå[u fkhÃkux Ãkh “fi” Þk Ãkuþkçk ðøkihk fh zk÷íku,rçkÂÕ÷Þkt økLËøke fhíkª, [qnu ykih AwÃkfr÷Þkt {UøkrLkÞktfhíku nI. fkhÃkux LkkÃkkf nku òLku fe Mkqhík {U W{q{Lk ÃkkffhLku fe ÍnT{ík ¼e Lknª fe òíke. fkþ fkhÃkux rçkAkLkufk hðks ne ¾í{ nku òyu.LkkÃkkf fkhÃkux Ãkkf fhLku fk íkhefk

fkhÃkux fk LkkÃkkf rnMMkk yuf çkkh Äku fh ÷xfkËersÞu Þnkt íkf fu xÃkfLkk {kifqV nku òyu rVh Ëkuçkkhk2

Äku fh ÷xfkRÞu n¥kk fu xÃkfLkk çkLË nku òyu rVh íkeMkhe3

çkkh RMke íkhn Äku fh ÷xfk ËersÞu sçk xÃkfLkk çkLË nku

33


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

171

òyuøkk íkku Ãkkf nku òyuøkk. [xkE, sqíkk ykih r{èe fk ðkunçkhíkLk ðøkihk rsMk {U ÃkkLke sÍTçk nku òíkk nku RMke íkhn ÃkkffersÞu. yøkh LkkÃkkf fkhÃkux Þk fÃkzk ðøkihk çkníku ÃkkLke {U({-Mk÷Lk ËhÞk, Lknh {U Þk xkUxe fu Lke[u) RíkLke Ëuh íkf h¾AkuzU fu ÍLLku økkr÷çk nku òyu fu ÃkkLke LkòMkík fku çknk fh ÷uøkÞk íkçk ¼e Ãkkf nku òyuøkk. fkhÃkux Ãkh çkå[k Ãkuþkçk fh Ëuíkku WMk søkn Ãkh ÃkkLke fu Aªxu {kh ËuLku Mku ðkun Ãkkf Lknªnkuíkk. ÞkË hnu ! yuf rËLk fu çkå[u Þk çkå[e fk Ãkuþkçk ¼eLkkÃkkf nkuíkk ni. (ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu çknkhu þheyík,rnMMkk. 2 fk {wíkk÷yk Vh{k ÷ersÞu.){6} fk’Ëyu y¾ehk : Þk’Lke Lk{kÍ fe hfTyíkU ÃkqhefhLku fu çkk’Ë RíkLke Ëuh íkf çkiXLkk fu Ãkqhe íkþnTnwË (Þk’Lke Ãkqhey¥krnGÞkík) íkf ÃkZ ÷e òyu, VÍo ni.

[kh4 hfTyík ðk÷u VÍo {U [kiÚke4 hfTyík fu çkk’Ë fk’ËkLk rfÞk íkku sçk íkf Ãkkt[ðª5 fk MksËk Lk rfÞk nku çkiX òyuykih yøkh Ãkkt[ðª5 fk MksËk fh r÷Þk Þk V@ {U ËqMkhe2

Ãkh Lknª çkiXk íkeMkhe3 fk MksËk fh r÷Þk Þk {økrhçk {UíkeMkhe3 Ãkh Lk çkiXk ykih [kiÚke4 fk MksËk fh r÷Þk RLk MkçkMkqhíkkU {U VÍo çkkrík÷ nku økyu. {økrhçk fu R÷kðk ykihLk{kÍkU {U yuf hfTyík {ÍeË r{÷k ÷u.

34


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

172

{7} ¾wYsu rçkMkqLkEne : Þk’Lke fk’Ëyu y¾ehk fuçkk’Ë Mk÷k{ Þk çkkík[eík ðøkihk fkuE yiMkk Vu’÷ fMËLk (Þk’LkeRhkËíkLk) fhLkk òu Lk{kÍ Mku çkknh fh Ëu. {økh Mk÷k{ fuR÷kðk fkuR Vu’÷ fMkËLk ÃkkÞk økÞk íkku Lk{kÍ ðkrsçkw÷RykËk nkuøke. ykih yøkh rçk÷k fMË fkuE RMk íkhn fkVu’÷ ÃkkÞk økÞk íkku Lk{kÍ çkkrík÷. “rfÞk{ík {U Mkçk Mku Ãkn÷u Lk{kÍ fk Mkwðk÷ nkuøkk”fu íkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu

íkfheçkLk 30 ðkrsçkkík(1) íkõçkehu íknhe{k {U ÷^Í “ ” fnLkk(2) VÍkuO fe íkeMkhe3 ykih [kiÚke4 hfTyík fu R÷kðk çkkfeík{k{ Lk{kÍkU fe nh hfTyík {U Mkqhyu Vkríknk ÃkZLkk,Mkqhík r{÷kLkk (Þk fwhykLku Ãkkf fe yuf çkze ykÞík òuAkuxe íkeLk3 ykÞíkkU fu çkhkçkh nku Þk íkeLk3 Akuxe ykÞíkUÃkZLkk) (3) Mkqhyu Vkríknk fk Mkqhík Mku Ãkn÷u ÃkZLkk(4) Mkqhyu Vkríknk ykih Mkqhík fu Ëhr{ÞkLk “yk{eLk”ykih fu R÷kðk fwA ykih Lk ÃkZLkk(5) rfhkyík fu VkihLk çkk’Ë Áfqy fhLkk (6) yuf MksËu fuçkk’Ë rçk¥khíkeçk ËqMkhk MksËk fhLkk (7) íkk’Ëe÷u yhfkLkÞk’Lke Áfqy, MkwsqË, fki{k ykih sÕMkk {U f{ yÍ f{ yuf

35


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

173

çkkh fnLku fe r{õËkh XnhLkk (8) fki{k Þk’LkeÁfqy Mku MkeÄk ¾zk nkuLkk (çkk’Í ÷kuøk f{h MkeÄe Lknª fhíku,RMk íkhn WLk fk ðkrsçk Aqx òíkk ni) (9) sÕMkk Þk’LkeËku2 MksËkU fu Ëhr{ÞkLk MkeÄk çkiXLkk (çkk’Í ÷kuøk sÕË çkkÍefe ðsn Mku çkhkçkh MkeÄu çkiXLku Mku Ãkn÷u ne ËqMkhu MksËu {U[÷u òíku nI RMk íkhn WLk fk ðkrsçk íkfo nku òíkk ni [knurfíkLke ne sÕËe nku MkeÄk çkiXLkk ÷krÍ{e ni ðhLkk Lk{kÍ{fYnu íknhe{e ðkrsçkw÷ RykËk nkuøke) (10) fk’ËyuQ÷k ðkrsçk ni yøk[uo Lk{kÍu Lk^÷ nku (Ëh yM÷ Ëku Lk^÷fk nh fk’Ëk, “fk’Ëyu y¾ehk” ni ykih VÍo ni yøkh fk’ËkLk rfÞk ykih ¼q÷ fh ¾zk nku økÞk íkku sçk íkf RMk hfTyík fkMksËk Lk fh ÷u ÷kix ykyu ykih MksËyu MknTð fhu.”) (çknkhuþheyík, rnMMkk 4 Mk. 52 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)yøkh Lk^÷ fe íkeMkhe3 hfTyík fk MksËk fh r÷Þk íkku[kh4 Ãkqhe fh fu MksËyu MknTð fhu. MksËyu MknTð RMkr÷Þu ðkrsçk nwðk fu yøk[uo Lk^÷ {U nh Ëku2 hfTyík fuçkk’Ë fk’Ëk VÍo ni {økh íkeMkhe Þk Ãkkt[ðª ( )hfTyík fk MksËk fhLku fu çkk’Ë fk’Ëyu Q÷k VÍo fu çkòyuðkrsçk nku økÞk. (11) VÍo, rðºkykih MkwLLkíku {wy¬Ëk {U íkþnTnwË (Þk’Lke y¥krnGÞkík)

36


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

174

fu çkk’Ë fwA Lk çkZkLkk (12) ËkuLkkU2 fk’ËkU {U “íkþnTnwË”{wfB{÷ ÃkZLkk. yøkh yuf ÷^Í ¼e Aqxk íkku ðkrsçk íkfonku òyuøkk ykih MksËyu MknTð ðkrsçk nkuøkk (13) VÍo,rðºk ykih MkwLLkíku {wy¬Ëk fu fk’Ëyu Q÷k {U íkþnTnwË fuçkk’Ë yøkh çku ¾Þk÷e {U Þk fn r÷Þk íkku MksËyu MknTð ðkrsçk nku økÞk ykih yøkhòLk çk qÍ fh fnk íkk u Lk{kÍ ÷kixkLkk ðkrsçk ni

(14) ËkuLkkU íkhV Mk÷k{ Vuhíkuðõík ÷^Í ËkuLkkU2 çkkh ðkrsçk ni. ÷^Í

ðkrsçk Lknª çkÕfu MkwLLkík ni (15) rðºk {Uíkõçkehu fwLkqík fnLkk (16) rðºk {U Ëwykyu fwLkqík ÃkZLkk(17) EËiLk fe Au íkõçkehU (18) EËiLk {U ËqMkhe2 hfTyíkfe íkõçkehu Áfqy ykih RMk íkõçkeh fu r÷Þu ÷^Íu“ ” nk uLkk (19) “snThe Lk{kÍ” {-Mk÷Lk{økrhçk ð Rþk fe Ãkn÷e ykih ËqMkhe2 hfTyík ykihV@, sw{wyk, EËiLk, íkhkðen ykih h{ÍkLk þheV furðºk fe nh hfTyík {U R{k{ fku snTh (Þk’Lke RíkLkeçkw÷LË ykðkÍ fu f{ yÍ f{ íkeLk3 ykË{e MkwLk MkfU)Mku rfhkyík fhLkk (20) økih snThe Lk{kÍ ({-Mk÷LkÍkunh ð yMh) {U ykrnMíkk rfhkyík fhLkk (21) nhVÍo ð ðkrsçk fk WMk fe søkn nkuLkk (22) Áfqy nh

37


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

175

hfTyík {U yuf ne çkkh fhLkk (23) MksËk nh hfTyík {UËku2 ne çkkh fhLkk (24) ËqMkhe2 hfTyík Mku Ãkn÷u fk’Ëk LkfhLkk (25) [kh4 hfTyík ðk÷e Lk{kÍ {U íkeMkhe3 hfTyíkÃkh fk’Ëk Lk fhLkk (26) ykÞíku MksËk ÃkZe nku íkku MksËyurík÷kðík fhLkk (27) MksËyu MknTð ðkrsçk nwðk nku íkkuMksËyu MknTð fhLkk (28) Ëku2 VÍo Þk Ëku2 ðkrsçk Þk VÍoð ðkrsçk fu Ëhr{ÞkLk íkeLk3 íkMçken fe fËh (Þk’LkeíkeLk3 çkkh “ ” fnLku fe r{õËkh) ðõVk Lk nkuLkk(29) R{k{ sçk rfhkyík fhu Ïðkn çkw÷LË ykðkÍMku nku Þk ykrnMíkk ykðkÍ Mku {wõíkËe fk [wÃk hnLkk(30) rfhkyík fu rMkðk ík{k{ ðkrsçkkík {U R{k{ fe ÃkihðefhLkk.

Lk{kÍ fe íkfheçkLk 96 MkwLLkíkUíkõçkehu íknhe{k fe MkwLLkíkU

(1) íkõçkehu íknhe{k fu r÷Þu nkÚk WXkLkk (2) nkÚkkU feôøkr÷Þkt yÃkLku nk÷ Ãkh (Normal) AkuzLkk, Þk’Lke LkrçkÕfw÷ r{÷kRÞu Lk RLk {U íkLkkð ÃkiËk fersÞu (3) nÚkur÷Þkutykih ôøkr÷ÞkU fk Ãkux rfç÷k Y nkuLkk (4) íkõçkeh fu ðõík MkhLk ÍwfkLkk (5) íkõçkeh þwYy fhLku Mku Ãkn÷u ne ËkuLkkU2 nkÚkfkLkkU íkf WXk ÷uLkk (6) íkõçkehu fwLkqík ykih (7) íkõçkehkíkuEËiLk {U ¼e Þune MkwLLkíkU nI

38


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

176

(8) R{k{ fk çkw÷LË ykðkÍ Mku (9) ykih (10) Mk÷k{ fnLkk ({økh nksík Mku rÍÞkËk çkw÷LËykðkÍ fhLkk {fYn ni) (11) íkõçkeh fuVkihLk çkk’Ë nkÚk çkkLÄ ÷uLkk MkwLLkík ni (çkk’Í ÷kuøk íkõçkehuQ÷k fu çkk’Ë nkÚk ÷xfk Ëuíku nI Þk fkunrLkÞkt ÃkeAu fe íkhVÍw÷kLku fu çkk’Ë nkÚk çkktÄíku nI WLk fk Þun Vu’÷ MkwLLkík Mkunx fh ni)

rfÞk{ fe MkwLLkíkU(12) {Ëo LkkV fu Lke[u MkeÄu nkÚk fe nÚku÷e W÷xu nkÚk fef÷kE fu òuz Ãkh, Awtøkr÷Þkt ykih ytøkqXk f÷kE fu yøk÷çkøk÷ ykih çkkfe Wtøkr÷Þkt nkÚk fe f÷kE fe Ãkw~ík Ãkhh¾u (13) Ãkn÷u MkLkk (14) rVh íkyÔðwÍÞk’Lke ÃkZLkk (15) rVh íkÂM{Þk Þk’Lke

ÃkZLkk (16) RLk íkeLkk U3 fk uyuf ËqMkhu fu VkihLk çkk’Ë fnLkk (17) RLk Mkçk fkuykrnMíkk ÃkZLkk (18) yk{eLkfnLkk (19) RMk fku ¼e ykrnMíkk fnLkk (20) íkõçkehuQ÷k fu VkihLk çkk’Ë MkLkk ÃkZLkk (yiÍLk) (Lk{kÍ {UíkyÔðwÍ ð íkrM{Þk rfhkyík fu íkkçkuy nI ykih {wõíkËeÃkh rfhkyík Lknª ÷unkÍk íkyÔðwÍ ð íkrM{Þk ¼e {wõíkËe

39


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

177

fu r÷Þu MkwLLkík Lknª. nkt rsMk {wõíkËe fe fkuE hfTyík Vkiíknku økE nku ðkun yÃkLke çkkfe hfTyík yËk fhíku ðõík RLkËkuLkkU2 fku ÃkZu (21) íkyÔðwÍ rMkVoÃkn÷e hfTyík {U ni ykih (22) íkrM{Þk nh hfTyík fu þwYy{U MkwLLkík ni.

Áfqy fe MkwLLkíkU(23) Áfqy fu r÷Þu fnLkk (24) Áfqy {U íkeLk çkkh fnLkk (25) {Ëofk ½wxLkkU fku nkÚk Mku ÃkfzLkk ykih (26) ôøkr÷Þkt ¾qçk¾w÷e h¾Lkk (27) Áfqy {U xktøkU MkeÄe h¾Lkk (çkk’Í ÷kuøkf{kLk fe íkhn xuZe fh ÷uík u nI Þun {fYn ni)

(28) Áfqy {U ÃkeX yåAe íkhn rçkAe nkun¥kk fu yøkh ÃkkLke fk rÃkÞk÷k ÃkeX Ãkh h¾ rËÞk òyu íkkuXnh òyu. (29) Áfqy {UMkh Ÿ[k Lke[k Lk nku ÃkeX fe MkeÄ {U nku. “Mkhfkhu{ËeLkk 6 Vh{kíku nI : WMk fe Lk{kÍ LkkfkVe ni (Þk’Lke fkr{÷ Lknª) òu Áfqy ð MkwsqË {UÃkeX MkeÄe Lknª fhíkk” (

Mkhfkhu {ËeLkk 6 Vh{kíku nI : “Áfqy ðMkwsqË fku Ãkqhk fhku fu ¾wËk 1 fe fMk{ ! {I íkwBnU yÃkLkuÃkeAu Mku Ëu¾íkk nqt. (30) çkuníkh Þun

40


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

178

ni f u fníkk nwðk Áfqy fku òyu Þk’Lke sçkÁfqy fu r÷Þu ÍwfLkk þwYy fhu ykih ¾í{u Áfqy Ãkhíkõçkeh ¾í{ fhu RMk {MkkVík fku ÃkqhkfhLku fu r÷Þu yÕ÷kn fe “ ” fku çkZkyu {økh yõçkh fe“ ” ðøkihk rfMke nVo fku Lk çkZkyu. (çknkhu þheyík, rnMMkk 3Mk. 72 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) yøkh ykÕ÷knw Þkykfçkh Þk yfçkkh fnk íkku Lk{kÍ VkrMkË nku òyuøke.

fki{k fe MkwLLkíkU(31) Áfqy Mku sçk WXU íkku nkÚk ÷xfk ËersÞu (32) ÁfqyMku WXLku {U R{k{ fu r÷Þu fnLkk(33) {wõíkËe f u r÷Þu fnLkk(34) {wLkVrhË (Þk’Lke íkLnk Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u) fu r÷ÞuËkuLkkU2 fnLkk MkwLLkík ni fnLku Mku ¼e MkwLLkíkyËk nku òíke ni {økh “ ” fu çkk’Ë “ ” nkuLkkçkuníkh ni, “ ” nkuLkk RMk Mku çkuníkh, ykih ËkuLkkU2

nkuLkk ykih rÍÞkËk çkuníkh ni. ÞkLke frnÞu (35) {wLkVheË fníkk nwðk Áfqy Mku WXu, sçk MkeÄk ¾zk nku [wfu íkku yçk

fnu.

41


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

179

MksËu fe MkwLLkíkU(36) MksËu {U òLku fu r÷Þu ykih (37) MksËu Mku WXLku fu r÷Þu

fnLkk. (38) MksËu {U f{ yÍf{ íkeLk3 çkkh fnLkk (yiÍLk)(39) MksËu {ut nuÚkur÷Þkt Í{eLk Ãkh h¾Lkk (40) nkÚkkU feôøkr÷Þkt r{÷e nwE rfç÷k Á¾ h¾Lkk (41) MksËu {U òyutíkku Í{eLk Ãkh Ãkn÷u ½wxLku rVh (42) nkÚk Veh (43) Lkkf,rVh (44) ÃkuþkLke h¾Lkk (45) sçk MksËu Mku WXU íkku RMk fkW÷x fhLkk Þk’Lke (46) Ãkn÷u ÃkuþkLke, rVh (47) Lkkf,rVh (48) nkÚk, rVh (49) ½wxLku WXkLkk (50) {Ëo fu r÷ÞuMksËu {U MkwLLkík Þun ni fu çkkÍq fhðxkU Mku ykih (51) hkLkU ÃkuxMku swËk nkU (52) f÷kRÞkt Í{eLkÃkh Lk rçkAkRÞu, nkt sçk MkV {U nkU íkku çkkÍq fhðxkU Mku swËk Lkhr¾Þu (53) MksËu {U ËkuLkkU2 Ãkkô fe ËMkkU10

ôøkr÷Þkut fk Ãkux RMk íkhn Í{eLk Ãkh ÷økkRÞu fu ËMkkU10

ôøkr÷Þkt rfç÷k Á¾ hnU. sÕMku fe MkwLLkíkU

(54) ËkuLkkU2 MksËkU fu çke[ {U çkiXLkk RMku sÕMkk fníku nI(55) sÕMku {U MkeÄk fË{ ¾zk fh fu W÷xk fË{ rçkAk fhWMk Ãkh çkiXLkk (56) MkeÄu Ãkkô fe ôøkr÷Þkt rfç÷k Á¾fhLkk (57) ËkuLkkU nkÚk hkLkkU Ãkh h¾Lkk.

42


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

180

ËqMkhe hõyík fu r÷Þu WXLku fe MkwLLkíkU(58) sçk ËkuLkkU2 MksËu fh ÷U íkku ËqMkhe2 hfTyík fur÷Þu ÃkLòut fu çk÷, (59) ½wxLkkU Ãkh nkÚk h¾ fh ¾zknkuLkk MkwLLkík ni. nkt f{Íkuhe Þk Ãkkô {U íkõ÷eV ðøkihk{sçkqhe fe ðsn Mku Í{eLk Ãkh nkÚk h¾ fh ¾zu nkuLku{U nhs Lknª.

fk’Ëk fe MkwLLkíkU(60) {Ëo fk ËqMkhe2 hfTyík fu MksËkU Mku Vkrhøk nku fhçkkÞkt Ãkkô rçkAk fh (61) ËkuLkkU2 MkwheLk WMk Ãkh h¾ fhçkiXLkk ykih (62) MkeÄk fË{ ¾zk h¾Lkk (63) MkeÄu Ãkkôfe ôøkr÷Þkt rfç÷k Á¾ fhLkk (64) MkeÄk nkÚk MkeÄe hkLk Ãkh ykih (65) W÷xk nkÚk W÷xehkLk Ãkh h¾Lkk (66) ôøkr÷Þkt yÃkLke nk÷ík Ãkh Þk’Lke(NORMAL) AkuzLkk fu Lk rÍÞkËk ¾w÷e nw# Lk rçkÕfw÷ r{÷enw# nku. (yiÍLk) (67) ôøkr÷Þkut fu fLkkhu ½wxLkkU fu ÃkkMknkuLkk, {økh ½wxLk u ÃkfzLkk Lk [krnÞu.

(68) y¥krnGÞkík {U þnkËíkÃkh Rþkhk fhLkk. RMk fk íkhefk Þun ni fu Awtøkr÷Þk ykihÃkkMk ðk÷e fku çkLË fh ÷ersÞu. ytøkqXu ykih çke[ ðk÷e fknÕfk çkktrÄÞu ykih “ ” Ãkh fr÷{u fe ôøk÷e WXkRÞu RMk fkuRÄh WÄh {ík rn÷kRÞu ykih “ ” Ãkh h¾ ËersÞu ykih Mkçk

43


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

181

ôøkr÷Þkt MkeÄe fh ÷ersÞu (69) ËqMkhu2 fk’Ëu{U ¼e RMke íkhn çkirXÞu rsMk íkhn Ãkn÷u {U çkiXu Úku ykih íkþnTnwË¼e ÃkrZÞu (70) íkþnTnwË fu çkk’Ë ËwYË þheV ÃkrZÞu

ËwYËu Rçkúkne{ ÃkZLkk y^Í÷ ni(çknkhu þheyík, rnMMkk. 3 Mk. 85) (71) LkðkrV÷ ykihMkwLLkíku økih {wy¬Ëk fu fk’Ëyu Q÷k {U ¼e íkþnTnwË fu çkk’ËËwYË þheV ÃkZLkk MkwLLkík ni (72) ËwYË þheV fu çkk’Ë Ëwyk ÃkZLkk.

Mk÷k{ VuhLku fe MkwLLkíkU(73) RLk yÕVkÍ fu MkkÚk Ëku2 çkkh Mk÷k{ VuhLkk :

(74) Ãkn÷u MkeÄe íkhV, rVh(75) W÷xe íkhV {wtn VuhLkk (76) R{k{ fu r÷Þu ËkuLkktu2Mk÷k{ çkw÷LË ykðkÍ Mku fnLkk MkwLLkík ni {økh ËqMkhk2

Ãkn÷u fe rLkMçkík f{ ykðkÍ Mku fnu (77) Ãkn÷e çkkh fu Mk÷k{ {U fníku ne R{k{Lk{kÍ Mku çkknh nku økÞk yøk[uo Lk fnk nku RMkðõík yøkh fkuE þhefu s{kyík nku íkku RÂõíkËk Mknen LknwE nkt yøkh Mk÷k{ fu çkk’Ë R{k{ Lku MksËyu MknTðrfÞk çkþíkuo fu RMk Ãkh MksËyu MknTð nku íkku RÂõíkËk Mknennku økE (78) R{k{ ËkrnLku Mk÷k{ {U r¾íkkçkMku WLk {wõíkrËÞkU fe rLkGÞík fhu òu ËkrnLke íkhV nI ykih

44


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

182

çkk# Mku çkk# íkhV ðk÷kU fe {økh ykihík fe rLkGÞík Lk fhuyøk[uo þhefu s{kyík nku LkeÍ2 ËkuLkkU Mk÷k{kU {U rfhk{LkfkríkçkeLk ykih WLk {÷kRfk fe rLkGÞík fhu rsLk fku yÕ÷kn1 Lku rnVkÍík fu r÷Þu {wfhoh rfÞk ykih rLkGÞík {U fkuEyËË {wyGÞLk Lk fhu (79) {wõíkËe ¼enh íkhV fu Mk÷k{ {U RMk íkhV ðk÷u {wõíkrËÞkU ykih WLk{÷kRfk fe rLkGÞík fhu LkeÍ rsMk íkhV R{k{ nku WMkíkhV fu Mk÷k{ {U R{k{ fe ¼e rLkGÞík fhu ykih yøkhR{k{ WMk fu {nkÍe (Þk’Lke Xef Mkk{Lku fe MkeÄ {U) nkuíkku ËkuLkkU2 Mk÷k{kU {U R{k{ fe ¼e rLkGÞík fhu ykih{wLkVrhË rMkVo WLk rVrh~íkkU ne fe rLkGÞík fhu

(80) {wõíkËe fu ík{k{ RÂLíkfk÷kík(Þk’Lke Áfqy MkwsqË ðøkihk) R{k{ fu MkkÚk nkuLkk.

Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë fe MkwLLkíkU(81) Mk÷k{ fu çkk’Ë R{k{ fu r÷Þu MkwLLkík Þun ni fu Ëk#Þk çkk# íkhV Á¾ fh ÷u, Ëk# íkhV y^Í÷ ni ykih{wõíkrËÞkU fe íkhV Á¾ fh fu ¼e çkiX íkku Mkfíkk ni sçk fuykr¾he MkV íkf ¼e fkuE RMk fu Mkk{Lku (Þk’Lke RMk fu[unhu fe MkeÄ {U) Lk{kÍ Lk ÃkZíkk nku (82) {wLkVrhË rçkøkih Á¾ çkË÷u yøkh ðnª Ëwyk {ktøkuíkku òRÍ ni.

45


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

183

MkwLLkíku çkk’rËGÞk fe MkwLLkíkU(83) rsLk VÍkuO fu çkk’Ë MkwLLkíkU nI RLk {U çkk’Ëu VÍof÷k{ Lk fhLkk [krnÞu yøk[uo MkwLLkíkU nku íkku òyutøke{økh Mkðkçk f{ nkuøkk ykih MkwLLkíkkU {U íkk¾eh ¼e {fYnni RMke íkhn çkzu çkzu yðhkËku ðÍkRV fe ¼e RòÍíkLknª (84) (VÍkuO fuçkk’Ë) fç÷u MkwLLkík {wÏíkMkh Ëwyk Ãkh fLkkyík [krnÞuðhLkk MkwLLkíkkut fk Mkðkçk f{ nku òyuøkk. (çknkhu þheyík,rnMMkk 3 Mk. 81 {ËeLkík w÷ {wŠþË çkh u÷e þheV)(85) MkwLLkík ð VÍo fu Ëhr{ÞkLk f÷k{ fhLku Mku yMn(Þk’Lke ËwÁMík íkheLk) Þune ni fu MkwLLkík çkkrík÷ Lknª nkuíkey÷çk¥kk Mkðkçk f{ nku òíkk ni. Þune nwõ{ nh WMk fk{fk ni òu {wLkkrVÞu íknhe{k ni (86) MkwLLkíkU ðnª Lk ÃkrZÞu çkÕfu Ëkyut çkkyut, ykøku ÃkeAunx fh ÃkrZÞu Þk ½h ò fh yËk fersÞu. (MkwLLkíkU ÃkZLku fu r÷Þu ½h òLku fe ðßn Mku òu VM÷ (Þk’LkeVkrMk÷k) nwðk WMk {U nhs Lknª. søkn çkË÷Lku Þk ½hòLku fu r÷Þu Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk Þk WMk fe íkhVyÃkLkk [unhk fhLkk økwLkkn ni. yøkh rLkf÷Lku fe søknLk r{÷u íkku ðnª MkwLLkíkU ÃkZ ÷ersÞu).

46


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

184

MkwLLkíkkU fk yuf yn{ {My÷kòu RM÷k{e ¼kR MkwLLkíku fÂç÷GÞk Þk MkwLLkíku

çkk’rËGÞk ÃkZ fh yk{Ëku h^ík ykih çkkík[eík {U ÷øk òíkunI ðkun Mkhfkhu yk’÷k nÍhík 5 fu RMk Víkðk{wçkkhfk Mku ËMko nkrMk÷ fhU. [wLkkL[u, yuf RÂMík^íkk fusðkçk {U RhþkË ni : “MkwLLkíku fçkr÷GÞk {U “yki÷k”yÔð÷ ðõík ni çkþíkuo fu VÍo ð MkwLLkík fu Ëhr{ÞkLk f÷k{Þk fkuE Vu’÷ {wLkkrVÞu Lk{kÍ Lk fhu, ykih MkwLLkíku çkk’rËGÞk{U {wMíknçk VÍkuO Mku Rr¥kMkk÷ ni {økh Þun fu {fkLk Ãkhyk fh ÃkZu íkku VM÷ (Þk’Lke VkrMk÷u) {U nhs Lknª, ÷urfLkysLkçke yVTyk÷ Mku VM÷ Lk [krnÞu Þun VM÷ (VkrMk÷k)MkwLLkíku fçkr÷GÞk ð çkk’rËGÞk ËkuLkkU fu Mkðkçk fku Mkkrfíkykih RLnU íkhefyu {MkLkqLkk Mku ¾krhs fhíkk ni.”(Víkkðk h-ÍrðGÞk sËeË, rs. 5 Mk. 139 hÍk VkQLzuþLk {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkih)ykøku çkÞkLk fËko 86 MkwLLkíkkU {U rÍ{LkLk RM÷k{eçknLkkU fu r÷Þu ¼e MkwLLkíkU nI RLk fu r÷Þu “ykRþkrMkÆefk” fu ËMk nwYV fe rLkMçkík Mku 10 MkwLLkíkU(1) RM÷k{e çknLk fu r÷Þu íkõçkehu íknhe{k ykih íkõçkehufwLkqík {U MkwLLkík Þun ni fu fLÄkU íkf ne nkÚk WXkyu

(2) rfÞk{ {U ykihík ykih ¾wLMkk(Þk’Lke rnszk) W÷xu nkÚk fe nÚku÷e MkeLku Ãkh Akíke fu

47


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

185

Lke[u h¾ fh WMk fe Ãkw~ík Ãkh MkeÄe nkÚku÷e h¾u (3) RM÷k{e çknLk fu r÷Þu Áfqy {U

½wxLkkut Ãkh nkÚk h¾Lkk ykih ôøkr÷Þkt fwþkËk Lk fhLkk MkwLLkíkni (4) Áfqy {U Úkkuzk Íwfu Þk’LkerMkVo RíkLkk fu nkÚk ½wxLkkU íkf Ãknkut[ òyut ÃkeX MkeÄe Lk fhuykih ½wxLkkU Ãkh Íkuh ¼e Lk Ëu Vfík nkÚk h¾ Ëu ykih nkÚkkUfe ôøkr÷Þkt r{÷e nwE h¾u ykih Ãkkô Íwfu nwðu h¾u, {ËkuOfe íkhn ¾qçk MkeÄ u Lk fh Ëu (5) rMk{x fh MksËk fhu Þk’Lke çkkÍq fhðxkU Mku (6) ÃkuxhkLkkU Mku (7) hkLkU rÃkLzr÷ÞkU Mku ykih (8) rÃkLzr÷Þkt Í{eLkMku r{÷k Ëu (9) ËqMkhe2 hfTyík fu MksËkU Mku Vkrhøk nku fhËkuLkkU2 Ãkkô MkeÄe òrLkçk rLkfk÷ Ëu ykih (10) W÷xeMkwheLk Ãkh çkiXu. “MkËfu Þk hMkq÷Õ÷kn” fu 14 nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu íkfheçkLk 14 {wMíknççkkík(1) rLkGÞík fu yÕVkÍ ÍçkkLk Mk u fn ÷uLkk

sçk fu rË÷ {U rLkGÞík nkrÍhnku ðhLkk íkku Lk{kÍ nkuøke ne Lknª (2) rfÞk{ {U ËkuLkkU2

ÃkLòut fu Ëhr{ÞkLk [kh4 ôøk÷ fk VkrMk÷k nkuLkk (3) rfÞk{ fe nk÷ík {U MksËu fe søkn,

(4) Áfqy {U ËkuLkkU2 fË{kU fe Ãkw~ík Ãkh, (5) MksËu {U Lkkf

48


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

186

fe íkhV, (6) fk’Ëk {U økkuË fe íkhV, (7) Ãkn÷u Mk÷k{ {UMkeÄu fLÄu fe íkhV ykih (8) ËqMkhu Mk÷k{ {U W÷xu fLÄu feíkhV LkÍh fhLkk (9) {wLkVrhËfku Áfqy ykih MksËkU {U íkeLk3 çkkh Mku rÍÞkËk ({økh íkkfyËË {-Mk÷Lk Ãkk t[, Mkkík, Lkð) íkMçken fnLkk

(10) “rnÕÞk” ðøk ihk {U nÍhík uMkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf 5 ðøkihk Mku nifu R{k{ fu r÷Þu íkMçkenkík Ãkkt[5 çkkh fnLkk {wMíknçk ni.(11) rsMk fku ¾ktMke ykyu WMk fu r÷Þu {wMíknçk ni fu sçkíkf {w{rfLk nku Lk ¾ktMku (12) s{kne ykyu íkku {wtn çkLË rfÞu hrnÞu ykih Lk Áfu íkkunkUx Ëktík fu ÃkeAu ËçkkRÞu, yøkh RMk íkhn ¼e Lk Áfu íkkurfÞk{ {U MkeÄu nkÚk fe Ãkw~ík Mku ykih økihu rfÞk{ {U W÷xunkÚk fe Ãkw~ík Mku {wtn ZktÃk ÷ersÞu. s{kne hkufLku fkçkuníkheLk íkhefk Þun ni fu rË÷ {U ¾Þk÷ fersÞu fu Mkhfkhu{ËeLkk 6 ykih Ëeøkh yÂBçkÞk Jfku s{kne f¼e Lknª ykíke Úke. V VkihLkÁf òyuøke (13) sçk{wfÂççkh fnu íkku R{k{ ð {wõíkËe Mkçk fk¾zk nku òLkk (14) MksËk Í{eLk Ãkh rçk÷knkR÷ nkuLkk.

49


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

187

W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ 5 fk y{÷nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë

økÍk÷e P Lkõ÷ Vh{kíku nI : “nÍhíku MkÂGÞËwLkkW{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ 5 n{uþk Í{eLk neÃkh MksËk fhíku Þk’Lke MksËu fe søkn {wMkÕ÷k ðøkihk LkrçkAkíku.”

økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk ðkrMk÷k rçkLk yMfy 5

Mk u rhðkÞík ni fu nwÍqh MkhkÃkk Lk qh, þknu økÞqh6 fk Vh{kLku Ãkwh MkwYh ni : “íkw{ {U Mku fkuEþÏMk sçk íkf Lk{kÍ Mku Vkrhøk Lk nku òyu yÃkLke ÃkuþkLke(fe r{èe) fku MkkV Lk fhu õÞqtfu sçk íkf WMk fe ÃkuþkLke ÃkhLk{kÍ fu MksËu fk rLkþkLk hníkk ni rVrh~íku WMk fu r÷ÞuËwykyu {økrVhík fhíku hníku nI.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ËkihkLku Lk{kÍ ÃkuþkLkeMku r{èe AwzkLkk çkuníkh Lknª ykih 1N íkfççkwh fuíkkih Ãkh AwzkLkk økwLkkn ni. ykih yøkh Lk AwzkLku Mku íkõ÷eVnkuíke nku Þk ¾Þk÷ çkxíkk nku íkku AwzkLku {U nhs ¼e Lknª.

ykih yøkh rfMke fku rhÞkfkhe fk ¾kiV nku íkku WMku[krnÞu fu Lk{kÍ fu çkk’Ë ÃkuþkLke Mku r{èe MkkV fh ÷u.

50


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

188

“¼kRÞku Lk{kÍ fu {w^rMkËkík Mke¾Lkk VÍo ni”fu WLíkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ íkkuzLku ðk÷e 29 çkkíkU(1) çkkík fhLkk (2) rfMke fkuMk÷k{ fhLkk (3) Mk÷k{ fk sðkçk Ë uLkk

(4) Aªf fk sðkçk ËuLkk(Lk{kÍ {ut ¾wË fku Aªf ykyu íkku ¾k{kuþ hnu) yøkh

fn r÷Þk íkçk ¼e nhs Lknª ykih yøkh WMkðõík nBË Lk fe íkku Vkrhøk nku fh fnu. (5) ¾wþ ¾çkhe Mk wLk fh sðkçkLk fnLkk

(6) çkwhe ¾çkh (Þk rfMke fe {kiík fe ¾çkh)MkwLk fh fnLkk (yiÍLk) (7) yÍkLkfk sðkçk ËuLkk (8) yÕ÷kn 1 fkLkk{ MkwLk fh sðkçkLk fnLkk (9) Mkhfkhu {ËeLkk 6 fk RM{u røkhk{e MkwLk fhsðkçkLk ËwYË þheV ÃkZLkk. {-Mk÷Lk“6”fnLkk (yøkh Þk 6sðkçk fe rLkGÞík Mku Lk fnk íkku Lk{kÍ Lk xqxe)

Lk{kÍ {U hkuLkk(10) ËËo Þk {wMkeçkík fe ðsn Mku Þun yÕVkÍ “ykn”,“Qn”, “WV”, “íkwV” rLkf÷ økyu Þk ykðkÍ Mku hkuLku{U nVo ÃkiËk nku økyu íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE. yøkh hkuLku

51


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

189

{U rMkVo yktMkq rLkf÷u ykðkÍ ð nwYV Lknª rLkf÷u íkku nhsLknª. yøkh Lk{kÍ {U R{k{ fu ÃkZLku feykðkÍ Ãkh hkuLku ÷økk ykih “yhu”, “Lky{”, “nkt”ÍçkkLk Mku òhe nku økÞk íkku fkuE nhs Lknª fu Þun ¾wþqy fuçkkRMk ni ykih yøkh R{k{ fe ¾wþ RÕnkLke fu Mkçkçk ÞunyÕVkÍ fnu íkku Lk{kÍ xqx økE.

Lk{kÍ {U ¾ktMkLkk(11) {heÍ fe ÍçkkLk Mku çku R¾ríkÞkh ykn ! Qn! rLkf÷kíkku Lk{kÍ Lk xqxe. Þqt ne Aªf, s{kne, ¾ktMke, zfkh ðøkihk {UrsíkLku nwYV {sçkqhLk rLkf÷íku nI ðkun ¼e {wykV nI.

(12) VqtfLku {U yøkh ykðkÍ Lk ÃkiËknku íkku ðkun MkktMk fe r{M÷ ni ykih Lk{kÍ VkrMkË Lknªnkuíke {økh fMËLk VqtfLkk {fYn ni ykih yøkh Ëku2 nVoÃkiËk nku siMku WV, íkwV íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE. (13) ¾tfkhLku {U sçk Ëku2 nwYV Íkrnh nkU siMku “y¾”íkku {wÂ^MkË ni. nkt yøkh WÍTh Þk Mknen {õMkËnku {-Mk÷Lk íkçkeyík fk íkfkÍk nku Þk ykðkÍ MkkV fhLkufu r÷Þu nku Þk R{k{ fku ÷wf{k ËuLkk {fMkqË nku Þk fkuEykøku Mku økwÍh hnk nku WMk fku {wíkðßsun fhLkk nku RLkðwsqnkík fe rçkLkk Ãkh ¾ktMkLku {U fkuE {wÍkÞfk Lknª.

52


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

190

ËkihkLku Lk{kÍ Ëu¾ fh ÃkZLkk(14) {wMnV (fwhykLk) þheV Mku, Þk rfMke fkøkÍ Mku Þk{unhkçk ðøkihk {U r÷¾k nwðk Ëu¾ fh fwhykLk þheV ÃkZLkk(nkt yøkh ÞkË Ãkh ÃkZ hnu nI ykih {wMnV þheV Þk {unhkçkðøkihk Ãkh rMkVo LkÍh ni íkku nhs Lknª, yøkh rfMke fkøkÍðøkihk Ãkh ykÞkík r÷¾e nI RMku Ëu¾k ykih Mk{Ík {økhÃkZk Lknª RMk {U ¼e fkuE {wÍkÞfk Lknª) (15) RM÷k{e rfíkkçk Þk RM÷k{e {Í{qLk ËkihkLku Lk{kÍòLk çkqÍ fh Ëu¾Lkk ykih RhkËíkLk Mk{ÍLkk {fYn ni

ËwLÞðe {Í{qLk nku íkku rÍÞkËk fhkrnGÞíkni, ÷unkÍk Lk{kÍ {U yÃkLku fheçk rfíkkçkU Þk íknheh ðk÷uÃkufux ykih þkìrÃktøk çkuøk, {kuçkkR÷ VkuLk Þk ½ze ðøkihk RMkíkhn hr¾Þu fu RLk fe r÷¾kE Ãkh LkÍh Lk Ãkzu Þk RLk ÃkhY{k÷ ðøkihk WZk ËersÞu, LkeÍ ËkihkLku Lk{kÍ MkwíkqLk ðøkihkÃkh ÷øku nwðu MxefÍo, Rþríknkh ykih £u{kU ðøkihk Ãkh LkÍhzk÷Lku Mku ¼e çkr[Þu.“y-{÷u fMkeh” ykih “y-{÷u f÷e÷” fe íkk’heV(16) y{÷u fMkeh Lk{kÍ fku VkrMkË fh Ëuíkk ni sçk fu Lk Lk{kÍfu yk’{k÷ Mku nku Lk ne RM÷knu Lk{kÍ fu r÷Þu rfÞk økÞknku. rsMk fk{ fu fhLku ðk÷u fku Ëqh Mku Ëu¾Lku Mku yiMkk ÷øku fu

53


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

191

Þun Lk{kÍ {U Lknª ni çkÕfu yøkh økw{kLk ¼e økkr÷çk nku fuLk{kÍ {U Lknª íkçk ¼e y{÷u fMkeh ni. ykih yøkh Ëqh Mku Ëu¾Lkuðk÷u fku þfku þwçkk ni fu Lk{kÍ {U ni Þk Lknª íkku y{÷u f÷e÷ niykih Lk{kÍ VkrMkË Lk nkuøke.

ËkihkLku Lk{kÍ r÷çkkMk ÃknLkLkk(17) ËkihkLku Lk{kÍ fwíkko Þk Ãkkò{k ÃknLkLkk Þk íknçkLË çkktÄLkk

(18) ËkihkLku Lk{kÍ rMkºk ¾w÷ òLkk ykih RMkenk÷ík {U fkuE ÁfTLk yËk fhLkk Þk íkeLk3 çkkh fnLkufe r{õËkh ðõVk økwÍh òLkk

Lk{kÍ {U fwA rLkøk÷Lkk(19) {k’{q÷e Mkk ¼e ¾kLkk Þk ÃkeLkk {-Mk÷Lk rík÷ rçkøkih[çkkyu rLkøk÷ r÷Þk. Þk fíkhk {wtn {U røkhk ykih rLkøk÷ r÷Þk

(20) Lk{kÍ þwYy fhLku Mku Ãkn÷u ne fkuE[eÍ ËktíkkU {U {kisqË Úke RMku rLkøk÷ r÷Þk íkku yøkh ðkun [Lku fuçkhkçkh Þk RMk Mku rÍÞkËk Úke íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE ykihyøkh [Lku Mku f{ Úke íkku {fYn. (21) Lk{kÍ Mku fç÷ fkuE {eXe [eÍ ¾kE Úke yçk WMk fuyßÍk {wtn {U çkkfe Lknª {økh rMkVo ÷wykçku ËnLk (Úkqf) {UfwA yMkh hn økÞk ni RMk fu rLkøk÷Lku Mku Lk{kÍ VkrMkË Lknkuøke (22) {wtn {U þfh ðøkihk nku fu½w÷ fh nÕf {U Ãknkut[íke ni íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE (yiÍLk)

54


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

192

(23) ËktíkkU Mku ¾qLk rLkf÷k yøkh Úkqf økkr÷çk ni íkku rLkøk÷LkuMku VkrMkË Lk nkuøke ðhLkk nku òyuøke (øk-÷çku fe y÷k{ík Þun ni fu yøkh nÕf {U {Ík {nMkqMk nwðkíkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE, Lk{kÍ íkkuzLku {U ÍkRfu fk yu’ríkçkkhni ykih ðwÍq xqxLku {U htøk fk ÷unkÍk ðwÍq WMk ðõík xqxíkk nisçk fu Úkqf Mkw¾o (÷k÷) nku òyu ykih yøkh Úkqf ÍËo (Ãke÷k)ni íkku ðwÍq çkkfe ni)

ËkihkLku Lk{kÍ rfç÷u Mku RÂLnhkV(24) rçk÷k WÍTh MkeLku fku Mk{íku fk’çkk Mku 45 Ëhò ÞkRMk Mku rÍÞkËk VuhLkk {wÂ^MkËu Lk{kÍ ni, yøkh WÍTh Mkunku íkku {wÂ^MkË Lknª. {-Mk÷Lk nËMk (Þk’Lke ðwÍq xqx òLku)fk økw{kLk nwðk ykih {wtn Vuhk ne Úkk fu økw{kLk fe øk÷íkeÍkrnh nwE íkku yøkh {ÂMsË Mku ¾krhs Lk nwðk nku íkkuLk{kÍ VkrMkË Lk nkuøke.

Lk{kÍ {U MkktÃk {khLkk(25) MkktÃk rçkåAq fku {khLku Mku Lk{kÍ Lknª xqxíke sçk fu LkíkeLk3 fË{ [÷Lkk Ãkzu Lk ne íkeLk3 Íçko fe nksík nku ðhLkkVkrMkË nku òyuøke. MkktÃk rçkåAq fku {khLkkWMk ðõík {wçkkn ni sçk fu Mkk{Lku Mku økwÍhu ykih EÍk ËuLku fk¾kiV ¼e nku, yøkh íkõ÷eV ÃknkU[kLku fk yLËuþk Lk nku íkku{khLkk {fYn ni (26) Ãki Ëh Ãki íkeLk çkk÷W¾izu Þk íkeLk sqyut {khª Þk yuf ne sqt fku íkeLk çkkh {khk

55


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

193

íkku Lk{kÍ òíke hne ykih yøkh Ãki Ëh Ãki Lk nku íkku Lk{kÍVkrMkË Lk nwE {økh {fYn ni. (yiÍLk)

Lk{kÍ {U ¾wòLkk(27) yuf ÁfTLk {U íkeLk3 çkkh ¾wòLku Mku Lk{kÍ VkrMkË nkuòíke ni Þk’Lke Þqt fu ¾wò fh nkÚk nxk r÷Þk rVh ¾wòÞkrVh nxk r÷Þk Þun Ëku2 çkkh nwðk yøkh yçk RMke íkhníkeMkhe3 çkkh ¼e rfÞk íkku Lk{kÍ òíke hnuøke. yøkh yufçkkh nkÚk h¾ fh [LË çkkh nhfík Ëe íkku Þun yuf ne {híkçkk¾wòLkk fnk òyuøkk.

fnLku {U øk÷ríkÞkt(28) íkõçkehkíku RÂLíkfk÷kík {U fu “ ” fku ËhkÍrfÞk Þk’Lke ykÕ÷kn Þk ykõçkh fnk Þk “ ” fu çkk’Ë“ ” çkZkÞk Þk’Lke “yõçkkh” fnk íkku Lk{kÍ VkrMkË nkuøkE ykih yøkh íkõçkehu íknhe{k {U yiMkk nwðk íkku Lk{kÍþwYy ne Lk nwE

yõMkh {wfÂççkh (Þk’Lke s{kyík {U R{k{ feíkõçkehkík Ãkh Íkuh Mku íkõçkehU fn fh ykðkÍ Ãknkut[kLku ðk÷u)Þun øk-÷ríkÞkt rÍÞkËk fhíku nI ykih Þqt yÃkLke ykih ËqMkhkU feLk{kÍU økkhík fhíku nI. ÷unkÍk òu RLk ynfk{ fku yåAe íkhnLk òLkíkk nku WMku {wfÂççkh Lknª çkLkLkk [krnÞu. (29) rfhkyíkÞk yÍfkhu Lk{kÍ {U yiMke øk-÷íke fu rsMk Mku {k’Lkk VkrMkË nkuòyut Lk{kÍ VkrMkË nku òíke ni.

56


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

194

“Ãk¬k Lk{kÍe rçk÷k þwçkk sLLkíkw÷ rVhËkiMk fk nõËkh ni”fu çk¥keMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu 32

{fYnkíku íknhe{k(1) ËkZe, çkËLk Þk r÷çkkMk fu MkkÚk ¾u÷Lkk ( )

(2) fÃkzk Mk{uxLkk, siMkk fu yks f÷ çkk’Í ÷kuøk MksËu {Uòíku ðõík Ãkkò{k ðøkihk ykøku Þk ÃkeAu Mku WXk ÷uíku nI

yøkh fÃkzk çkËLk Mku r[Ãkf òyu íkkuyuf nkÚk Mku AwzkLku {U nhs Lknª.

fLÄkU Ãkh [kËh ÷xfkLkk(3) MkË÷ Þk’Lke fÃkzk ÷xfkLkk. {-Mk÷Lk Mkh Þk fLÄu ÃkhRMk íkhn [kËh Þk Y{k÷ ðøkihk zk÷Lkk fu ËkuLkkU2 fLkkhu÷xfíku nkU, nkt yøkh yuf fLkkhk ËqMkhu fLÄu Ãkh zk÷ rËÞkykih ËqMkhk ÷xf hnk ni íkk u nhsLknª. (4) yks f÷ çkk’Í ÷kuøkyuf fLÄu Ãkh RMk íkhn Y{k÷ h¾íku nI fu RMk fk yuf rMkhkÃkux Ãkh ÷xf hnk nkuíkk ni ykih ËqMkhk ÃkeX Ãkh. RMk íkhnLk{kÍ ÃkZLkk {fYnu íknhe{e ni. (çknkhu þheyík, rnMMk.3 Mk. 165) (5) ËkuLkkU2 ykMíkeLkkU {U Mku yøkh yuf ykMíkeLk¼e ykÄe f÷kE Mku rÍÞkËk [Ze nwE nku íkku Lk{kÍ {fYnuíknhe{e nkuøke.

57


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

195

íkçkE nksík fe rþÆík(6) Ãkuþkçk, Ãkk¾kLkk Þk hen fe rþÆík nkuLkk. yøkh Lk{kÍþwYy fhLku Mku Ãkn÷u ne rþÆík nku íkku ðõík {U ðwMyík nkuLkufe Mkqhík {U Lk{kÍ þwYy fhLkk ne økwLkkn ni. nkt yøkhyiMkk ni fu Vhkøkík ykih ðwÍq fu çkk’Ë Lk{kÍ fk ðõík ¾í{nku òyuøkk íkku Lk{kÍ ÃkZ ÷ersÞu. ykih yøkh ËkihkLkuLk{kÍ Þun nk÷ík ÃkiËk nwE íkku yøkh ðõík {U økwLòRþnku íkku Lk{kÍ íkkuz ËuLkk ðkrsçk ni, yøkh RMke íkhn ÃkZ÷e íkku økwLknøkkh nkUøku.

Lk{kÍ {U ftfrhÞkt nxkLkk(7) ËkihkLku Lk{kÍ ftfrhÞkt nxkLkk {fYnu íknhe{e ni

nÍhíku MkÂGÞËwLkk òrçkh 5Vh{kíku nI, {I Lku ËkihkLku Lk{kÍ ftfhe AqLku Mku {w-íkyÂÕ÷fçkkhøkknu rhMkk÷ík {U Mkwðk÷ rfÞk íkku RhþkË nwðk : “yufçkkh. ykih yøkh íkq RMk Mku çk[u íkku rMkÞkn ykt¾ ðk÷e100

ŸxrLkÞkU Mku çkuníkh ni.” nkt yøkh MkwLLkík fu {wíkkrçkf MksËk yËk Lk nku

Mkfíkk nku íkku yuf çkkh nxkLku fe RòÍík ni ykih yøkhrçkøkih nxkyu ðkrsçk yËk Lk nkuíkk nku íkku nxkLkk ðkrsçkni [knu yuf çkkh Mku rÍÞkËk fe nksík Ãkzu.

58


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

196

ôøkr÷Þkt [x¾kLkk(8) Lk{kÍ {U ôøkr÷Þkt [x¾kLkk. ¾kík{w÷ {wnr¬feLk nÍhíku yÕ÷k{k RçLku ykrçkËeLkþk{e I Vh{kíku nI, RçLku {kò fe rhðkÞíkni fu Mkhfkhu {ËeLkk 6 Lku Vh{kÞk :“Lk{kÍ {U yÃkLke ôøkr÷Þkt Lk [x¾kÞk fhku.”

“{wsíkçkk, fu nðk÷u Mku Lkõ÷rfÞk fu MkwÕíkkLku Ëku2 snkLk, þnLkþknu fkiLkku {fkLk, hn{íkuyk-÷r{ÞkLk 6 Lku “RÂLíkÍkhu Lk{kÍ fuËkihkLk ôøkr÷Þkt [x¾kLku Mku {Ly Vh{kÞk.” {ÍeË yufrhðkÞík {U ni, “Lk{kÍ fu r÷Þu òíku nwðu ôøkr÷Þkt [x¾kLkuMku {Ly Vh{kÞk.” RLk ynkËeMku {wçkkhfk Mku Þun íkeLk3ynfk{ Mkkrçkík nwðu ( ) Lk{kÍ fu ËkihkLk ykih íkðkçkuyuLk{kÍ {U {-Mk÷Lk Lk{kÍ fu r÷Þu òíku nwðu, Lk{kÍ fkRÂLíkÍkh fhíku nwðu ôøkr÷Þkt [x¾kLkk {fYnu íknhe{eni ( ) ¾krhsu Lk{kÍ (Þk’Lke íkðkçkuyu Lk{kÍ {U ¼e Lknku) {U rçkøkih nksík fu ôøkr÷Þkt [x¾kLkk {fYnu íkLÍene ni( ) ¾krhsu Lk{kÍ {U rfMke nksík fu Mkçkçk {-Mk÷Lk ôøkr÷ÞkUfku ykhk{ ËuLku fu r÷Þu ôøkr÷Þkt [x¾kLkk {wçkkn (Þk’Lkerçk÷k fhkník òRÍ) ni (9) ík~çkef Þk’Lke yuf nkÚk fe ôøkr÷Þkt ËqMkhu nkÚk fe ôøkr÷Þkut

59


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

197

{U zk÷Lkk. Mkhfkhu {ËeLkk 6Lku Vh{kÞk : “òu {ÂMsË fu RhkËu Mku rLkf÷u íkku ík~çkefÞk’Lke yuf nkÚk fe ôøkr÷Þkt ËqMkhu nkÚk fe ôøkr÷ÞkU {U Lkzk÷u çkuþf ðkun Lk{kÍ (fu nwõ{) {U ni :

Lk{kÍ fu r÷Þu òíku ðõík ykih Lk{kÍ fu RÂLíkÍkh{U ¼e Þun ËkuLkkU [eÍU {fYnu íknhe{e nI.

f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk(10) f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk (yiÍLk. 347) Lk{kÍ fu R÷kðk¼e (rçk÷k WÍTh) f{h Ãkh (Þk’Lke ËkuLkkU2 Ãkn÷qykut fuðMík {U) nkÚk Lknª h¾Lkk [krnÞu

yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk 6 Vh{kíkunI : “f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk snLLkr{ÞkU fe hkník ni”

Þk’Lke Þun ÞnqrËÞkU fk Vu’÷ ni fu ðkun snLLk{e nIðhLkk snLLkr{ÞkU fu r÷Þu snLLk{ {U õÞk hkník ni !(nkrþGkk çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 115 {fíçkyu RM÷kr{GÞk ÷knkih)

ykM{kLk fe íkhV Ëu¾Lkk(11) rLkøkkn ykM{kLk fe íkhV WXkLkk yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk 6 Vh{kíku nI :

60


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

198

“õÞk nk÷ ni WLk ÷kuøkkU fk òu Lk{kÍ {U ykM{kLk feíkhV ykt¾U WXkíku nI RMk Mku çkkÍ hnU Þk WLk fe ykt¾UW[f ÷e òyutøke. (12) RÄh WÄh{wtn Vuh fh Ëu¾Lkk, [knu Ãkqhk {wtn Vuhk Þk Úkkuzk. {wtn Vuhurçkøkih rMkVo ykt¾U rVhk fh RÄh WÄh çku ÍYhík Ëu¾Lkk{fYnu íkLÍene ni ykih LkkrËhLk rfMke økhÍu Mknen fuíknTík nku íkku nhs Lknª. (çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 194)

Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk,ViÍ økLSLkk 6 Vh{kíku nI : “òu çkLËk Lk{kÍ{U ni yÕ÷kn 1 fe hn{íku ¾kMMkk WMk fe íkhV{wíkðßsun hníke ni sçk íkf RÄh WÄh Lk Ëu¾u, sçk WMk LkuyÃkLkk {wtn Vuhk WMk fe hn{ík ¼e rVh òíke ni.”

(13) {Ëo fkMksËu {U f÷kRÞkt rçkAkLkk.

Lk{kÍe fe íkhV Ëu¾Lkk(14) rfMke þÏMk fu {wtn fu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk. ËqMkhuþÏMk fku ¼e Lk{kÍe fe íkhV {wtn fhLkk LkkòRÍ ð økwLkknni. fkuE Ãkn÷u Mku [unhk rfÞu nwðu nku ykih yçk fkuE WMk fu[unhu fe íkhV Á¾ fh fu Lk{kÍ þwYy fhu íkku Lk{kÍ þwYfhLku ðk÷k økwLknøkkh nwðk ykih RMk Lk{kÍe Ãkh fhkník

61


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

199

ykE ðhLkk [unhk fhLku ðk÷u Ãkh økwLkkn ð fhkník ni òu ÷kuøk s{kyík fk Mk÷k{ rVh

òLku fu çkk’Ë yÃkLku yiLk ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u fe íkhV[unhk fh fu WMk fku Ëu¾íku nI Þk ÃkeAu òLku fu r÷Þu WMk feíkhV {wtn fh fu ¾zu nku òíku nI fu Þun Mk÷k{ Vuhu íkku rLkf÷qt, ÞkLk{kÍe fu Xef Mkk{Lku ¾zu nku fh Þk çkiX fh yu’÷kLk fhíku, ËMkoËuíku, çkÞkLk fhíku nI Þun Mkçk íkkiçkk fhU (15) Lk{kÍ {U Lkkfykih {wtn AwÃkkLkk (16) rçk÷k ÍYhík¾tfkh (Þk’Lke çk÷øk{ ðøkihk) rLkfk÷Lkk (17) fMËLk s{kne ÷uLkk (yøkh ¾wË çk ¾wË ykyu íkku nhs Lknª {økh hkufLkk{wMíknçk ni) yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk 6Vh{kíku nI : “sçk Lk{kÍ {U rfMke fku s{kne ykyu íkkusnkt íkf nku Mkfu hkufu fu þiíkkLk {wtn {U Ëkr¾÷ nku òíkkni.” (18) W÷xk fwhykLku {SËÃkZLkk ({-Mk÷Lk Ãkn÷e hfTyík {U “Mkqhyu ÷nçk” ÃkZeykih ËqMkhe2 {U “Mkqhyu LkMh” (19) rfMke ðkrsçk fku íkfofhLkk {-Mk÷Lk “fki{k” ykih“sÕMkk” {U ÃkeX MkeÄe nkuLku Mku Ãkn÷u ne Áfqy Þk ËqMkhuMksËu {U [÷k òLkk RMk økwLkkn {U{wMk÷{kLkkU fe yåAe ¾kMke íkk’ËkË {w÷ÔðMk LkÍh ykíkeni, ÞkË hr¾Þu ! rsíkLke ¼e Lk{kÍU RMk íkhn ÃkZe nkUøke

62


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

200

Mkçk fk ÷kixkLkk ðkrsçk ni (20) “rfÞk{” fu R÷kðkrfMke yk ih {k ify Ãkh f whykLk u {SË ÃkZLkk

(21) rfhkyík Áfqy {UÃknkut[ fh ¾í{ fhLkk (yiÍLk) (22) R{k{ Mku Ãkn÷u{wõíkËe fk Áfqy ð MkwsqË ðøkihk {U [÷k òLkk Þk RMk MkuÃkn÷u Mkh WXkLkk. nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{u{kr÷f 5 nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk 5Mku rhðkÞík fhíku nI fu Mkhfkh 6 Lku Vh{kÞk :òu R{k{ Mku Ãkn÷u Mkh WXkíkk ykih Íwfkíkk ni WMk fe ÃkuþkLkefu çkk÷ þiíkkLk fu nkÚk {U nI.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk 5 Mku rhðkÞíkni fu yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk 6 Vh{kíku nI :“õÞk òu þÏMk R{k{ Mku Ãkn÷u Mkh WXkíkk ni RMk Mku zhíkkLknª fu yÕ÷kn íkyk÷k WMk fk Mkh økÄu fk Mkh fh Ëu.”

økÄu siMkk {wtnnÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ Lkððe P nËeMk

÷uLku fu r÷Þu yuf çkzu {~nqh þÏMk fu ÃkkMk rË{~f økyu.ðkun ÃkËko zk÷ fh ÃkZkíku Úku, {wÆíkkU íkf WLk fu ÃkkMk çknwíkfwA ÃkZk {økh WLk fk {wtn Lk Ëu¾k, sçk Í{kLkyu ËhkÍ

63


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

201

økwÍhk ykih WLk {wnrÆMk Mkkrnçk Lku Ëu¾k fu RLk fku (Þk’LkeR{k{ Lkððe) fku RÕ{u nËeMk fe çknwík Ïðkrnþ ni íkkuyuf hkuÍ ÃkËko nxk rËÞk ! Ëu¾íku õÞk nI fu WLk fk økÄusiMkk {wtn ni !! WLnkU Lku Vh{kÞk : Mkkrnçk ÍkËu ! ËkihkLkus{kyík R{k{ Ãkh Mkçkfík fhLku Mku zhku fu Þun nËeMk sçk{wÍ fku ÃknkU[e íkku {I Lku RMku {wMíkçkyË (Þk’Lke çkk’ÍhkrðÞkU fe yË{u rMknTník fu çkkRMk Ëqh yÍ rfÞkMk) òLkkykih {I Lku R{k{ Ãkh fMkËLk Mkçkfík fe íkku {uhk {wtn yiMkknku økÞk siMkk íkw{ Ëu¾ hnu nku.

(çknkhu þheyík, rnMMkk 3 Mk. 95 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)(23) ËqMkhk fÃkzk nkuLku fu çkkðwsqË rMkVo Ãkkò{k Þk íknçkLË{U Lk{kÍ ÃkZLkk (24) rfMke ykLku ðk÷u þLkkMkk fe ¾kríkh(Þk’Lke ykð-¼økík fu r÷Þu) R{k{ fk Lk{kÍ fku íkq÷ ËuLkk

yøkh WMk fe Lk{kÍ Ãkh RykLkík ({ËË) fur÷Þu yuf Ëku íkMçken fe fËh íkq÷ rËÞk íkku nhs Lknª (yiÍLk)(25) Í{eLku {økMkqçkk (Þk’Lke yiMke Í{eLk rsMk Ãkh LkkòRÍfçò rfÞk nku) Þk (26) ÃkhkÞk ¾uík rsMk {ut Íhkyík {kisqË ni

Þk (27) skuíku nwðu ¾uík {U (yiÍLk) Þk (28) fçkú fu Mkk{Lkusçk fu fçkú ykih Lk{kÍe fu çke[ {U fkuE [eÍ nkR÷ Lknku Lk{kÍ ÃkZLkk (29) fw^Vkh fu

64


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

202

RçkkËík ¾kLkkU {U Lk{kÍ ÃkZLkk çkÕfu RLk {U íkku òLkk ¼e{{Lkqy ni (30) fwhíku ðøkihk fu çkxLk¾w÷u nkuLkk rsMk Mku MkeLkk ¾w÷k hnu {fYnu íknhe{e ni.nkt yøkh Lke[u fkuE ykih fÃkzk ni rsMk Mku MkeLkk Lknª¾w÷k íkku {fYnu íkLÍene ni.

Lk{kÍ ykih íkMkkðeh(31) òLkËkh fe íkMðeh ðk÷k r÷çkkMk ÃknLk fh Lk{kÍÃkZLkk {fYnu íknhe{e ni Lk{kÍ fu R÷kðk ¼e yiMkkfÃkzk ÃknLkLkk òRÍ Lknª (32) Lk{kÍe fu Mkh Ãkh Þk’Lke Aík Ãkh Þk MksËu fe søknÃkh Þk ykøku Þk Ëkyut Þk çkkyut òLkËkh fe íkMðeh ykðuÍktnkuLkk {fYnu íknhe{e ni ykih ÃkeAu nkuLkk ¼e {fYn ni{økh økwÍ~íkk MkqhíkkU Mku f{. yøkh íkMðeh Vþo Ãkh ni ykihRMk Ãkh MksËk Lknª nkuíkk íkku fhkník Lknª. yøkh íkMðehøkih òLkËkh fe ni siMku ËhÞk Ãknkz ðøkihk íkku RMk {U fkuE{wÍkÞfk Lknª. RíkLke Akuxe íkMðeh nku rsMku Í{eLk Ãkh h¾fh ¾zu nku fh Ëu¾U íkku yk’Ík fe ík^Mke÷ Lk rË¾kE Ëu(siMkk fu W{q{Lk íkðkVu fk’çkk fu {LÍh fe íkMðehU çknwíkAkuxe nkuíke nI Þun íkMkkðeh) Lk{kÍ fu r÷Þu çkkRMku fhkníkLknª nI nkt íkðkV fe ¼ez {U yuf ¼e [unhk ðkÍun nku økÞk íkku

65


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

203

{w{k-Lk-yík çkkfe hnuøke. [unhu fu R÷kðk {-Mk÷LknkÚk, Ãkkô, ÃkeX, [unhu fk rÃkA÷k rnMMkk Þk yiMkk [unhkrsMk fe ykt¾U, Lkkf, nkUx ðøkihk Mkçk yk’Ík r{xu nwðu nkUyiMke íkMkkðeh {U fkuE nhs Lknª.“Þk hçk ! íkuhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”fu íkitíkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu

33 {fYnkíku íkLÍenk(1) ËqMkhu fÃkzu {wÞMMkh nkuLku fu çkk ðwsqË fk{ fks fur÷çkkMk {U Lk{kÍ ÃkZLkk. {wtn {U fkuE [eÍr÷Þu nwðu nkuLkk. yøkh RMk fe ðsn Mku rfhkyík ne Lk nkuMkfu Þk yiMku yÕVkÍ rLkf÷U fu òu fwhykLku Ãkkf fu Lk nkU íkkuLk{kÍ ne VkrMkË nku òyuøke (2) MkwMíke Mku Lktøku Mkh Lk{kÍ ÃkZLkk Lk{kÍ{U xkuÃke Þk R{k{k þheV røkh Ãkzk íkku WXk ÷uLkk y^Í÷ni sçk fu y{÷u fMkeh fe nksík Lk Ãkzu ðhLkk Lk{kÍVkrMkË nku òyuøke ykih çkkh çkkh WXkLkk Ãkzu íkku Akuz Ëuykih Lk WXkLku Mku ¾wþqy ð ¾wÍqy {fMkqË nku íkku Lk WXkLkkyVÍ÷ ni yøkh fkuE Lktøku MkhLk{kÍ ÃkZ hnk nku Þk WMk fe xkuÃke røkh Ãkze nku íkku WMk fkuËqMkhk þÏMk xkuÃke Lk ÃknLkkyu (3) Áfqy Þk MksËu {U rçk÷kÍYhík íkeLk3 çkkh Mku f{ íkMçken fnLkk (yøkh ðõík íktøknku Þk xÙuLk [÷ ÃkzLku fu ¾kiV Mku nku íkku nhs Lknª. yøkh

66


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

204

{wõíkËe íkeLk3 íkMçkenkík Lk fnLku ÃkkÞk Úkk fu R{k{ Lku Mkh WXkr÷Þk íkku R{k{ fk MkkÚk Ëu) (4) Lk{kÍ {U ÃkuþkLke Mku ¾kf Þk½kMk AwzkLkk. nkt yøkh RLk fe ðsn Mku Lk{kÍ {U æÞkLk çkxíkknku íkku AwzkLku {U nhs Lknª (5) MksËk ðøkihk{U ôøkr÷Þkt rfç÷k Mku Vuh ËuLkk (6) {Ëo fk MksËu {U hkLk fku Ãkux Mku r[Ãkfk ËuLkk (7) Lk{kÍ {U nkÚk Þk Mkh fu Rþkhu Mku Mk÷k{ fk sðkçk ËuLkk

ÍçkkLk Mku sðkçk ËuLkk {wÂ^MkËuLk{kÍ ni (8) Lk{kÍ {U rçk÷kWÍTh [kh ÍkLkqt Þk’Lke [kufze {kh fh çkiXLkk (9) ytøkzkE ÷uLkk ykih (10) RhkËíkLk ¾ktMkLkk, ¾tfkhLkk

yøkh íkçkeyík [kníke nku íkku nhs Lknª(11) MksËu {U òíku nwðu ½wxLku Mku Ãkn÷u rçk÷k WÍTh nkÚkÍ{eLk Ãkh h¾Lkk (12) WXíku çkiXíkurçk÷k WÍTh nkÚk Mk u fç÷ ½ wxLk u Í{eLk Mk uWXkLkk. (13) Áfqy {U Mkh fku ÃkeX Mku Ÿ[kLke[k fhLkk (14) Lk{kÍ {U MkLkk,íkyÔðwÍ, íkÂM{Þk ykih yk{eLk Ík uh Mk u fnLkk

(15) rçkøkih WÍTh Ëeðkh ðøkihk Ãkh xuf÷økkLkk (yiÍLk) (16) Áfqy {U ½wxLkkU Ãkh ykih (17) MksËkU{U Í{eLk Ãkh nkÚk Lk h¾Lkk (18) Ëkyut çkkyut Íq{Lkk. ykihíkhkðwn Þk’Lke f¼e Ëkyut Ãkkô Ãkh ykih f¼e çkkyut Ãkkô Ãkh

67


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

205

Íkuh ËuLkk Þun MkwLLkík ni (çknkhu þheyík, rnMMkk. 3 Mk. 202)ykih MksËu fu r÷Þu òíku nwðu MkeÄe íkhV Íkuh ËuLkk ykih WXíkuðõík W÷xe íkhV Íkuh ËuLkk {wMíknçk ni. (yiÍLk Mk. 101)(19) Lk{kÍ {U ykt¾U çkLË h¾Lkk. nkt yøkh ¾wþqy ykíkknku íkku ykt¾U çkLË h¾Lkk y^Í÷ ni (20) s÷íke ykøk fu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk. þBy Þk [hkøkMkk{Lku nku íkku nhs Lknª (21) yiMke [eÍfu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk rsMk Mku æÞkLk çkxu {-Mk÷Lk ÍeLkíkykih ÷nTðku ÷yTçk ðøkihk (22) Lk{kÍ fur÷Þu ËkizLkk (23) yk{ hkMíkk (24) fqzk zk÷Lku fesøkn (25) {ÍTçkn Þk’Lke snkt òLkðh Íçn rfÞuòíku nkut ðnkt (26) RMíkçk÷ Þk’Lke ½kuzu çkkLÄLku fe søkn,(27) økwM÷ ¾kLkk, (28) {ðiþe ¾kLkk ¾wMkqMkLk snktŸx çkkLÄu òíku nku, (29) RÂMíkLò ¾kLkk fe Aík ykih(30) Mknhk {U rçk÷k Mkwíkhk fu sçk fu ykøku Mku ÷kuøkkU fuøkwÍhLku fk RBkfkLk nku WLk søknkU Ãkh Lk{kÍ ÃkZLkk

(31) rçkøkih WÍTh nkÚk Mku {Ï¾e {åAhWzkLkk (Lk{kÍ {U sqt Þk{åAh EÍk Ëuíku nkU íkku Ãkfz fh {kh zk÷Lku {U fkuE nhsLknª sçk fu y{÷u fMkeh Mku Lk nku. (çknkhu þheyík)(32) nh ðkun y{÷u f÷e÷ òu Lk{kÍe fu r÷Þu {wVeËnk u òRÍ ni ykih òu {wVeË Lk nk u ðk un {fYn

68


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

206

(33) W÷xk fÃkzk ÃknLkLkk Þk ykuZLkk.(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 7 Mk. 358 íkk 360 Víkkðk yn÷u MkwLLkík økih {íkçkqyk)nkV ykMíkeLk {U Lk{kÍ ÃkZLkk fiMkk ?

ykÄe ykMíkeLk ðk÷k fwíkko Þk f{eMk ÃknLk fhLk{kÍ ÃkZLkk {fYnu íkLÍene ni sçk fu WMk fu ÃkkMkËqMkhu fÃkzu {kisqË nkut. nÍhíku MkËÁ~þheyk {w^íke{wnB{Ë y{sË y÷e ykÍ{e P Vh{kíku nI :“rsMk fu ÃkkMk fÃkzu {kisqË nkU ykih rMkVo Lke{ ykMíkeLk(ÞkLke ykÄe ykMíkeLk) Þk çkLÞkLk ÃknLk fh Lk{kÍÃkZíkk ni íkku fhkníku íkLÍene ni ykih fÃkzu {kisqËLknª íkku fhkník ¼e Lknª (Víkkðk y{srËÞk rnMMkk 1,Mk. 193 {õíkçkyu h-ÍrðGÞk çkkçk w÷ {ËeLkk fhk[e)

{wÂ^íkÞu yk’Í{ ÃkkrfMíkkLk nÍhíku rfç÷k {w^íkeðfkÁÆeLk fkrËhe hÍðe P Vh{kíku nI : nkVykMíkeLk ðk÷k fwíkko, f{eMk Þk þxo fk{ fks fhLkuðk÷u r÷çkkMk {U þkr{÷ nI (fu fk{ fks ðk÷k r÷çkkMkÃknLk fh RLMkkLk {wyÍTÍÍeLk fu Mkk{Lku òíku nwðu fíkhkíkkni) RMk r÷Þu òu nkV ykMíkeLk ðk÷k fwíkko ÃknLk fh ËqMkhu÷kuøkkU fu Mkk{Lku òLkk økðkhk Lknª fhíku, WLk fe Lk{kÍ {fYnuíkLÍene ni ykih òu ÷kuøk yiMkk r÷çkkMk ÃknLk fh Mkçk fuMkk{Lku òLku {U fkuE çkwhkE {nMkqMk Lknª fhíku, WLk fe Lk{kÍ{fYn Lknª. (ðfkÁ÷ Víkkðk rs. 2. Mk. 246)

69


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

207

Íkunh fu ykr¾he Ëku2 Lk^÷ fu ¼e õÞk fnLku !Íkunh fu çkk’Ë [kh4 hfyík ÃkZLkk {wMíknçk ni fu

nËeMku Ãkkf {U Vh{kÞk : rsMk Lku Íkunh Mku Ãkn÷u [kh4 ykihçkk’Ë {U [kh4 Ãkh {wnkVÍík fe yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkhykøk nhk{ Vh{k Ëuøkk.

yÕ÷k{k MkÂGÞË íkníkkðe P Vh{kíku nIfu rMkhu Mku ykøk {U Ëkr¾÷ ne Lk nkuøkk ykih WMk fu økwLkknr{xk rËÞu òyutøku ykih WMk Ãkh (çkLËkU fe nf ík÷rVÞkU fu)òu {wíkk-÷çkkík nI yÕ÷kn íkyk÷k WMk fu Vhef fku hkÍefh Ëuøkk Þk Þun {ík÷çk ni fu yiMku fk{kU fe íkkiVef Ëuøkk rsLkÃkh MkÍk Lk nku. ykih yÕ÷k{k þk{e I Vh{kíku nUfu WMk fu r÷Þu rçkþkhík Þun ni fu MkykËík Ãkh WMk fk ¾krík{knkuøkk ykih ËkuÍ¾ {U Lk òyuøkk. (þk{e. rs. 2. Mk. 452)

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n snkt Íkunhfe ËMk10 hfTyík Lk{kÍ ÃkZ ne ÷uíku nI ðnk ykr¾h {U{ÍeË Ëku hfTyík Lk^÷ ÃkZ fh çkkhnðª12 þheV ferLkMçkík Mku 12 hfyík fhLku {U Ëuh ne rfíkLke ÷økíke ni !RÂMíkfk{ík fu MkkÚk Ëku2 Lk^÷ ÃkZLku fe rLkGÞík ¼e Vh{k÷ersÞu.

<

70


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

208

R{k{ík fk çkÞkLk{Ëuo økih {k’Íqh fu R{k{ fu r÷Þu Au6 þíkuO nI :-

(1) Mknenw÷ yfeËk {wMk÷{kLk nkuLkk (2) çkkr÷øk nkuLkk(3) ykrf÷ nkuLkk (4) {Ëo nkuLkk (5) rfhkyík MknennkuLkk (6) {k’Íqh Lk nkuLkk. “Þk R{k{÷ yÂBçkÞk” fu íkuhn nwYVfe rLkMçkík Mku RÂõíkËk fe 13 þhkRík(1) rLkGÞík (2) RÂõíkËk ykih RMk rLkGÞíku RÂõíkËk fkíknhe{k fu MkkÚk nkuLkk Þk íkõçkehu íknhe{k Mku Ãkn÷u nkuLkkçkþíkuo fu Ãkn÷u nkuLku fe Mkqhík {U fkuE ysLkçke fk{ rLkGÞíkð íknhe{k {U swËkE fhLku ðk÷k Lk nku (3) R{k{ ð{wõíkËe ËkuLkkU2 fk yuf {fkLk {U nkuLkk (4) ËkuLkkU2 feLk{kÍ yuf nku Þk R{k{ fe Lk{kÍ. Lk{kÍu {wõíkËe fkuyÃkLku rÍBLk {U r÷Þu nwðu nku (5) R{k{ fe Lk{kÍ fk{Ínçku {wõíkËe Ãkh Mknen nkuLkk ykih (6) R{k{ ð {wõíkËeËkuLkkU2 fk RMku Mknen Mk{ÍLkk (7) þhkRík fe {kisqËøke {Uykihík fk {nkÍe (çkhkçkh) Lk nkuLkk (8) {wõíkËe fk R{k{Mku {wfÆ{ (Þk’Lke ykøku) Lk nkuLkk (9) R{k{ fu RÂLíkfk÷kíkfk RÕ{ nkuLkk (10) R{k{ fk {wfe{ Þk {wMkkrVh nkuLkk{k’÷q{ nkuLkk (11) yhfkLk fe yËkyuøke {U þhef nkuLkk(12) yhfkLk fe yËkyuøke {U {wõíkËe R{k{ fu r{M÷ nkuÞk f{ (13) Þqtne þhkRík {U {wõíkËe fk R{k{ Mku ÍkRËLk nkuLkk.

71


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

209

Rfk{ík fu çkk’Ë R{k{ Mkkrnçk yu’÷kLk fhU“yÃkLke yurzÞkt, økËoLkuut ykih fLÄu yuf MkeÄ {U fh

fu MkV MkeÄe fh ÷ersÞu. Ëku2 ykËr{ÞkU fu çke[ {U søknAkuzLkk økwLkkn ni, fLÄu Mku fLÄk {Mk Þk’Lke x[ rfÞk nwðkh¾Lkk ðkrsçk, MkV MkeÄe h¾Lkk ðkrsçk ykih sçk íkfyøk÷e MkV fkuLku íkf Ãkqhe Lk nku òyu òLk çkqÍ fh ÃkeAuLk{kÍ þwYy fh ËuLkk íkfuo ðkrsçk, nhk{ ykih økwLkkn ni.15 Mkk÷ Mku Akuxu Lkkçkkr÷øk çkå[kU fku MkVkU {U ¾zk Lk hr¾Þu,RLnU fkuLku {U ¼e Lk ¼ursÞu Akuxu çkå[kU fe MkV Mkçk Mku ykr¾h{U çkLkkRÞu.” (ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu Ëur¾Þu : Víkkðkh-ÍrðGÞk. rs. 7. Mk. 219 íkk 225 hÍk VkQLzuþLk ÷knkih)

s{kyík fk çkÞkLkykrf÷, çkkr÷øk, ykÍkË ykih fkrËh Ãkh {ÂMsË

fe s{kyíku Q÷k ðkrsçk ni. rçk÷k WÍTh yuf çkkh ¼eAkuzLku ðk÷k økwLknøkkh ykih {wMíkrnfu MkÍk ni ykih fEçkkh íkfo fhu íkku VkrMkf {ËqoËw~þnkËn (Þk’Lke WMk fe økðknefkrçk÷u fçkq÷ Lknª) ykih WMk fku MkÏík MkÍk Ëe òyuøke yøkhÃkzkurMkÞkU Lku Mkwfqík rfÞk (Þk’Lke ¾k{kuþe R¾ríkÞkh fe) íkkuðkun ¼e økwLknøkkh nwðu.

çkk’Í Vwfnkyu rfhk{ k Vh{kíku nI fu “òuþÏMk yÍkLk MkwLk fh ½h {U Rfk{ík fk RÂLíkÍkh fhíkk niíkku ðkun økwLknøkkh nkuøkk ykih WMk fe þnkËík (Þk’Lkeøkðkne fçkq÷ Lknª)”

72


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

210

“Þk hMkq÷Õ÷kn {ËeLku çkw÷k÷ku” fu çkeMk nwYVfe rLkMçkík Mku íkfuo s{kyík fu 20 yk’Íkh(1) {heÍ, rsMku {ÂMsË íkf òLku {U {þ¬ík nku (2) yÃkkns(3) rsMk fk Ãkkô fx økÞk nku (4) rsMk Ãkh Vkr÷s røkhknku (5) RíkLkk çkwëk fu {ÂMsË íkf òLku Mku ykrsÍ nku(6) yLÄk yøk[uo yLÄu fu r÷Þu fkuE yiMkk nku òu nkÚk Ãkfzfh {ÂMsË íkf Ãknkut[k Ëu (7) MkÏík çkkrhþ ykih (8) þËeËfe[z fk nkR÷ nkuLkk (9) MkÏík MkËeo (10) MkÏík yLÄuhk(11) yktÄe (12) {k÷ Þk ¾kLku fu Íkyuy nkuLku fkyLËuþk (13) fÍoÏðkn fk ¾kiV ni ykih Þun íktøkËMík ni(14) Íkr÷{ fk ¾kiV (15) Ãkk¾kLkk (16) Ãkuþkçk Þk(17) hen fe nksíku þËeË ni (18) ¾kLkk nkrÍh niykih Lk^Mk fku RMk fe Ïðkrnþ ni (19) fkrV÷k [÷uòLku fk yLËuþk ni (20) {heÍ fe íke{khËkhe fu s{kyíkfu r÷Þu òLku Mku RMk fku íkõ÷eV nkuøke ykih ½çkhkyuøkk.Þun Mkçk íkfuo s{kyík fu r÷Þu WÍTh nI.

fw£ Ãkh ¾krík{u fk ¾kiVR^íkkh ÃkkŠxÞkU, Ëk’ðíkkU, rLkÞkÍkU ykih Lkk’ík

ÏðkrLkÞkU ðøkihk fe ðßn Mku VÍo Lk{kÍkU fe {ÂMsË fes{kyíku Q÷k (Þk’Lke Ãkn÷e s{kyík) íkfo fhLku fe

73


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

211

nhrøkÍ RòÍík Lknª, Þnkt íkf fu òu ÷kuøk ½h Þk nkì÷Þk çktøk÷u fu fBÃkkWLz ðøkihk {U íkhkðen fe s{kyík fkR{fhíku nI ykih fheçk {ÂMsË {kisqË ni íkku WLk Ãkh ðkrsçkni fu Ãkn÷u VÍo hfTyíkut s{kyíku Q÷k fu MkkÚk {ÂMsË {UyËk fhU. òu ÷kuøk rçk÷k WÍThu þhE çkk ðwsqËu fwËhík VÍoLk{kÍ {ÂMsË {U s{kyíku Q÷k fu MkkÚk yËk Lknª fhíkuWLk fku zh òLkk [krnÞu fu Mkhfkhu {ËeLkk, hkníku fÕçkkuMkeLkk, ViÍ økLSLkk, Mkkrnçk u {wy¥kh ÃkMkeLkk6 fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “rsMk fkuÞun ÃkMkLË nku fu f÷ yÕ÷kn íkyk÷k Mku {wMk÷{kLk nkufh r{÷u íkku ðkun RLk Ãkkt[5 Lk{kÍkU (fe s{kyík) Ãkhðnkt ÃkkçkLËe fhu snkt yÍkLk Ëe òíke ni õÞqtfu yÕ÷kn1 Lku íkwBnkhu Lkçke 6 fu r÷Þu MkwLkLku nwËk{þYy fª ykih Þun (çkk s{kyík) Lk{kÍU ¼e MkwLkLku nwËkMku nI ykih yøkh íkw{ yÃkLku Lkçke fe MkwLLkík Akuz Ëkuøku íkkuøkw{hkn nku òykuøku.” ( ) RMk nËeMku {wçkkhfMku Rþkhk r{÷íkk ni fu s{kyíku Q÷k fe ÃkkçkLËe fhLku ðk÷ufk ¾krík{k rçk÷ ¾ih nkuøkk ykih òu rçk÷k þ-hE {sçkqhe fu{ÂMsË fe s{kyíku Q÷k íkfo fhíkk ni WMk fu r÷Þu1N fw£ Ãkh ¾krík{u fk ¾kiV ni.

74


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

212

Þk hççku {wMíkVk 6 n{U Ãkkt[kU5Lk{kÍU {ÂMsË fe s{kyíku Q÷k {U Ãkn÷e MkV fu yLËhíkõçkehu Q÷k fu MkkÚk yËk fhLku fe n{uþk MkykËík LkMkeçkVh{k.

{it Ãkkt[kU 5 Lk{kÍU ÃkZqt çkk s{kyík nku íkkiVef yiMke yíkk Þk R÷kne 1

<“Þk hMkq÷u Ãkkf” fu Lkð nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍu rðºk fu 9 {ËLke Vq÷(1) Lk{kÍu rðºk ðkrsçk ni (2) yøkh ÞunAqx òyu íkku RMk fe fÍk ÷krÍ{ ni (3) rðºk fk ðõík Rþk fu VÍkuO fu çkk’Ë Mku Mkwçnu MkkrËf íkfni (4) òu Mkku fh WXLku ÃkhfkrËh nku WMk fu r÷Þu y^Í÷ ni fu rÃkA÷e hkík {U WXfh Ãkn÷u íknßswË yËk fhu rVh rðºk (5) RMk fe íkeLk hõyíkU nI (6)RMk {U fk’Ëyu Q÷k ðkrsçk ni. rMkVo íkþnTnwË ÃkZ fh¾zu nku òRÞu (7) íkeMkhe hõyík {U rfhkyík fu çkk’Ëíkõçkehu fwLkqík fnLkk ðkrsçk ni (8) rsMk íkhn íkõçkehu íknhe{k fníku nI RMke íkhn Ãkn÷unkÚk fkLkkU íkf WXkRÞu rVh frnÞu (9) rVh nkÚk çkkLÄ fh Ëwykyu fwLkqík ÃkrZÞu.

75


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

213

Ëwykyu fwLkqíkyi yÕ÷kn 1 n{ íkwÍ Mku{ËË [kníku nI ykih íkwÍ MkuçkÂÏþþ {ktøkíku nI ykih íkwÍ ÃkhE{kLk ÷kíku nI ykih íkwÍ Ãkh¼hkuMkk h¾íku nI ykih íkuhe çknwíkyåAe íkk’heV fhíku nI ykih íkuhkþw¢ fhíku nI ykih íkuhe Lkkþw¢eLknª fhíku ykih y÷øk fhíku nIykih Akuzíku nI WMk þÏMk fku òuík uhe LkkVh{kLke fhu, yiyÕ÷kn 1 n{ íkuhe neRçkkËík fhíku nI ykih íkuhu ner÷Þu Lk{kÍ ÃkZíku ykih MksËkfhíku nI ykih íkuhe ne íkhV Ëkizíkuykih r¾Ë{ík fu r÷Þu nkrÍhnkuíku nI ykih íkuhe hn{ík fuWB{eËðkh nI ykih íkuhu yÍkçkMku zhíku nI çkuþf íkuhk yÍkçkfkrVhkU fku r{÷Lku ðk÷k ni.

(10) Ëwykyu fwLkqík fu çkk’Ë ËwYË þheV ÃkZLkk çkuníkh ni

(11) òu Ëwykyu fwLkqík Lk ÃkZ MkfU ðkun Þun ÃkZU :-

76


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

214

yi yÕ÷kn ! yi n{khu{kr÷f ! íkq n{U ËwLÞk {U ¼÷kEykih ykr¾hík {U ¼e ¼÷kEyíkk Vh{k ykih n{U ËkuÍ¾fu yÍkçk Mku çk[k.

Þk Þun ÃkZU : yi yÕ÷kn {uhe {økrVhíkVh{k Ëu. (12) yøkh Ëwykyu fwLkqík ÃkZLkk ¼q÷ økyu ykih Áfqy {U[÷u økyu íkku ðkÃkMk Lk ÷kurxÞu çkÕfu MksËyu MknTð fh÷ersÞu (13) rðºk s{kyík Mku ÃkZe ò hnenku (siMkk fu h{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U ÃkZíku nI) ykih {wõíkËefwLkqík Mku Vkrhøk Lk nwðk Úkk fu R{k{ Áfqy {U [÷k økÞk íkku{wõíkËe ¼e Áfqy {U [÷k òyu.

(

MksËyu MknTð fk çkÞkLk(1) ðkrsçkkíku Lk{kÍ {U Mku yøkh fkuE ðkrsçk ¼q÷u Mku hnòyu Þk VhkRÍ ð ðkrsçkkíku Lk{kÍ {U ¼q÷u Mku íkk¾eh nkuòyu íkku MksËyu MknTð ðkrsçk ni (2) yøkh MksËyu MknTð ðkrsçk nkuLku fu çkk ðwsqË LkrfÞk íkku Lk{kÍ ÷kixkLkk ðkrsçk ni (yiÍLk) (3) òLk çkqÍfh ðkrsçk íkfo rfÞk íkku MksËyu MknTð fkVe Lknª çkÕfu

77


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

215

Lk{kÍ Ëkuçkkhk ÷kixkLkk ðkrsçk ni. (yiÍLk) (4) fkuE yiMkkðkrsçk íkfo nwðk òu ðkrsçkkíku Lk{kÍ Mku Lknª çkÕfu WMk fkðwsqçk y{uú ¾krhs Mku nku íkku MksËyu MknTð ðkrsçk Lknª{-Mk÷Lk r¾÷kVu íkhíkeçk fwhykLku Ãkkf ÃkZLkk íkfu oðkrsçk (ykih økwLkkn) ni {økh RMk fk íkyÕ÷wfðkrsçkkíku Lk{kÍ Mku Lknª çkÕfu ðkrsçkkíku rík÷kðík Mku ni÷unkÍk MksËyu MknTð Lknª (y÷çk¥kk RMk Mku íkkiçkk fhu)(yiÍLk). (5) VÍo íkfo nku òLku Mku Lk{kÍ òíke hníke ni.MksËyu MknTð Mku RMk fe ík÷kVe Lknª nku Mkfíke ÷unkÍkËkuçkkhk ÃkrZÞu (6) MkwLLkíkU Þk {wMíknççkkík {-Mk÷Lk MkLkk,íkyÔðwÍ, íkÂM{Þk, yk{eLk, íkfçkehkíku RÂLíkfk÷kík ykihíkMçkenkík fu íkfo Mku MksËyu MknTð ðkrsçk Lknª nkuíkk, Lk{kÍnku økE {økh Ëkuçkkhk ÃkZ ÷uLkk {wMíknçkni ¼q÷ fh íkfo rfÞk nku Þk òLk çkqÍ fh (7) Lk{kÍ {Uyøk[uo ËMk10 ðkrsçk íkfo nwðu íkku MknTð fu Ëku2 ne MksËuMkçk fu r÷Þu fkVe nI (8) íkk’Ëe÷u yhfkLk({-Mk÷Lk Áfqy fu çkk’Ë MkeÄk ¾zk nkuLkk Þk Ëku2 MksËkU fuËhr{ÞkLk yuf çkkh fnLku fe r{õËkh MkeÄk çkiZLkk)¼q÷ økyu íkku MksËyu MknTð ðkrsçk ni. (9) fwLkqík Þk íkõçkehu fwLkqík ¼q÷ økyu íkku MksËyu MknTð

78


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

216

ðkrsçk ni (10) rfhkyík ðøkihk rfMke {kifyÃkh Mkku[Lku {U íkeLk {híkçkk fnLku fk ðõVk økwÍhøkÞk MksËyu MknTð ðkrsçk nku økÞk (11) MksËyu MknTð fu çkk’Ë ¼e y¥krnGÞkík ÃkZLkk ðkrsçkni. y¥krnGÞkík ÃkZ fh Mk÷k{ VurhÞu ykih çkuníkh Þun nifu ËkuLkkU2 fk’ËkU (Þk’Lke MksËyu MknTð Mku Ãkn÷u ykih çkk’Ë){U ËwYË þheV ¼e ÃkrZÞu (12) R{k{ MkuMknTð nwðk ykih MksËyu MknTð rfÞk íkku {wõíkËe Ãkh ¼eMksËk ðkrsçk ni (13) yøkh{wõíkËe Mku çk nk÷íku RÂõíkËk MknTð ðkfuy nwðk íkku MksËyuMknTð ðkrsçk Lknª ykih Lk{kÍ ÷kixkLku fe¼e nksík Lknª.

rLknkÞík yn{ {My÷kfMkeh RM÷k{e ¼kE Lkk ðkrfrVGÞík fe rçkLkk Ãkh

yÃkLke Lk{kÍ Íkyuy fh çkiXíku nI ÷unkÍk Þun {My÷k¾qçk íkðßòun Mku ÃkrZÞu (14) {Mçkqf (Þk’Lke òu yuf ÞkfE hfTyíkU Vkiík nkuLku fu çkk’Ë Lk{kÍ {U þkr{÷ nwðk WMk)fku R{k{ fu MkkÚk Mk÷k{ VuhLkk òRÍ Lknª yøkh fMËLkVuhuøkk íkku Lk{kÍ òíke hnuøke ykih yøkh ¼q÷ fh R{k{fu MkkÚk rçk÷k ðõVk VkihLk Mk÷k{ Vuhk íkku nhs Lknª

79


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

217

÷urfLk Þun LkkrËh Mkqhík ni (Þk’Lke yiMkk çknwík ne f{nkuíkk ni) ykih yøkh ¼q÷ fh Mk÷k{ R{k{ fu fwA ¼eçkk’Ë Vuhk íkku ¾zk nku òyu. yÃkLke Lk{kÍ Ãkqhe fh fuMksËyu MknTð fhu. (15) {Mçkqf R{k{ fu MkkÚk MksËyu MknTð fhu yøk[uo RMk fuþhef nkuLku Mku Ãkn÷u ne R{k{ fku MknTð nwðk nku ykih yøkhR{k{ fu MkkÚk MksËyu MknTð Lk rfÞk ykih yÃkLke çkrfGÞk ÃkZLku¾zk nku økÞk íkku ykr¾h {U MksËyu MknTð fhu ykih RMk {MçkqfMku yÃkLke Lk{kÍ {U ¼e MknTð nwðk íkku ykr¾h fu Þune MksËuWMk R{k{ ðk÷u MknTð fu r÷Þu ¼e fkVe nI. (16) fk’Ëyu Q÷k {U íkþnTnwË fu çkk’Ë RíkLkk ÃkZk

íkku MksËyu MknTð ðkrsçk ni RMk fe ðsnÞun Lknª fu ËwYË þheV ÃkZk çkÕfu RMk fe ðsn Þun ni fuíkeMkhe hfTyík fu rfÞk{ {U íkk¾eh nwE. ÷unkÍk yøkh RíkLkeËuh íkf ¾k{kuþ hnk sçk ¼e MksËyu MknTð ðkrsçk ni.

rnfkÞíknÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{u yk’Í{ yçkq nLkeVk

5 fku Ïðkçk {U Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk,fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk 6 fk ËeËkhnwðk. Mkhfkhu Lkk{Ëkh 6 Lku RÂMík^MkkhVh{kÞk : ËwYË þheV ÃkZLku ðk÷u Ãkh íkw{ Lku MksËk õÞqt

80


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

218

ðkrsçk çkíkkÞk ? yÍo fe : RMk r÷Þu fu WMk Lku ¼q÷ fh(Þk’Lke øk^÷ík Mk u) ÃkZk. Mkhfkhu yk÷e ðfkh6 Lku Þun sðkçk ÃkMkLË Vh{kÞk.

(17) rfMke fk’Ëu {ut íkþnTnwË Mku fwA hn økÞk íkku MksËyuMknTð ðkrsçk ni Lk{kÍu Lk^÷ nku Þk VÍo.

MksËyu MknTð fk íkhefky¥krnGÞkík ÃkZ fh çkÕfu y^Í÷ Þun ni fu ËwYË

þheV ¼e ÃkZ ÷ersÞu, MkeÄe íkhV Mk÷k{ Vuh fh Ëku2

MksËu fersÞu, rVh íkþnTnwË, ËwYË þheV ykih Ëwyk ÃkZfh Mk÷k{ Vuh ËersÞu. (MksËyu MknTð fhLkk ¼q÷ òyu íkku...

MksËyu MknTð fhLkk Úkk ykih ¼q÷ fh Mk÷k{Vuhk íkku sçk íkf {ÂMsË Mku çkknh Lk nwðk fh ÷u

{iËkLk {U nku íkku sçk íkf MkVkU Mku {wíkòrðÍ Lk nkuÞk ykøku fku MksËu fe søkn Mku Lk økwÍhk fh ÷u òu [eÍ{kLkuyu rçkLkk ni {-Mk÷Lk f÷k{ ðøkihk {wLkkrVÞu Lk{kÍyøkh Mk÷k{ fu çkk’Ë ÃkkE økE íkku yçk MksËyu MknTðLknª nku Mkfíkk.

81


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

219

MksËyu rík÷kðík ykih þiíkkLk fe þk{íkyÕ÷kn 1 fu {nçkqçk, ËkLkkyu øk wÞqçk,

{wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk 6 fk Vh{kLkusLLkík rLkþkLk ni : sçk sçk ykË{e ykÞíku MksËk ÃkZfh MksËk fhíkk ni, þiíkkLk nx òíkk ni ykih hku fh fníkk ni :nkyu {uhe çkhçkkËe ! RçLku ykË{ fku MksËu fk nwõ{ nwðk WMkLku MksËk rfÞk WMk fu r÷Þu sLLkík ni ykih {wÍu nwõ{ nwðk{I Lku RLfkh rfÞk {uhu r÷Þu ËkuÍ¾ ni.

V nh {whkË Ãkqhe nkursMk {õMkË fu r÷Þu yuf {sr÷Mk {U MksËu fe Mkçk

(Þk’Lke 14) ykÞíkU ÃkZ fh MksËu fhu yÕ÷kn 1 WMkfk {õMkË Ãkqhk Vh{k Ëuøkk. Ïðkn yuf yuf ykÞík ÃkZ fhRMk fk MksËk fhíkk òyu Þk Mkçk ÃkZ fh ykr¾h {U 14

MksËu fh ÷u. “fwhykLku {SË” fu ykX nwYV fe rLkMçkíkMku MksËyu rík÷kðík fu 8 {ËLke Vq÷

(1) ykÞíku MksËk ÃkZLku Þk MkwLkLku Mku MksËk ðkrsçknku òíkk ni. ÃkZLku {U Þun þíko ni fu RíkLke ykðkÍ {U nku fuyøkh fkuE WÍTh Lk nku íkku ¾wË MkwLk Mkfu, MkwLkLku ðk÷u fur÷Þu Þun ÍYhe Lknª fu rçk÷k fMË MkwLke nku rçk÷k fMËMkwLkLku Mku ¼e MksËk ðkrsçk nku òíkk ni.

82


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

220

(2) rfMke ¼e ÍçkkLk {U ykÞík fk íkso{k ÃkZLku ykih MkwLkLkuðk÷u Ãkh MksËk ðkrsçk nku økÞk, MkwLkLku ðk÷u Lku Þun Mk{Íknku Þk Lk Mk{Ík nku fu ykÞíku MksËk fk íkso{k ni. y÷çk¥kkÞun ÍYh ni fu WMku Lk {k’÷q{ nku íkku çkíkk rËÞk økÞk nku fuÞun ykÞíku MksËk fk íkso{k Úkk ykih ykÞík ÃkZe økE nkuíkku RMk fe ÍYhík Lknª fu MkwLkLku ðk÷u fku ykÞíku MksËknkuLkk çkíkkÞk økÞk nku. (3) MksËk ðkrsçk nkuLku fu r÷Þu Ãkqhe ykÞík ÃkZLkk ÍYheni ÷urfLk çkk’Í W-÷{kyu {wíkyÂÏ¾heLk k fuLkÍËef ðkun ÷^Í rsMk {U MksËu fk {kÆk ÃkkÞk òíkk niWMk fu MkkÚk fç÷ Þk çkk’Ë fk fkuE ÷^Í r{÷k fh ÃkZk íkkuMksËyu rík÷kðík ðkrsçk nku òíkk ni ÷unkÍk yunríkÞkíkÞune ni fu ËkuLkkU2 MkqhíkkU {U MksËyu rík÷kðík rfÞk òyu.({w÷Ï¾MkLk Víkkðk h-ÍrðGÞk. rs. 8, Mk. 223-233 hÍk VkQLzuþLk, ÷knkih)(4) ykÞíku MksËk çkiYLku Lk{kÍ ÃkZe íkku VkihLk MksËk fh÷uLkk ðkrsçk Lknª ni y÷çk¥kk ðwÍq nku íkku íkk¾eh {fYnuíkLÍene ni. (5) MksËyu rík÷kðík Lk{kÍ {U VkihLk fhLkk ðkrsçk niyøkh íkk¾eh fe Þk’Lke íkeLk ykÞkík Mku rÍÞkËk ÃkZ r÷Þkíkku økwLknøkkh nkuøkk ykih sçk íkf Lk{kÍ {U ni Þk Mk÷k{

83


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

221

VuhLku fu çkk’Ë fkuE Lk{kÍ fu {wLkkVe Vu’÷ Lknª rfÞk íkkuMksËyu rík÷kðík fh fu MksËyu MknTð çkò ÷kyu.

¾çkhËkh ! nkuþÞkh !(6) h{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U íkhkðen Þk þçkeLkk {U yøk[uoþhef Lk nktu çkuþf yÃkLke ne y÷øk Lk{kÍ ÃkZ hnu nkUykÞíku MksËk MkwLk ÷uLku Mku ykÃk Ãkh ¼e MksËyu rík÷kðíkðkrsçk nku òyuøkk. fkrVh Þk Lkkçkkr÷øk Mku ykÞíku MksËkMkwLke íkçk ¼e MksËyu rík÷kðík ðkrsçk nku økÞk. çkkr÷øknkuLku fu çkk’Ë rsíkLke çkkh ¼e ykÞíku MksËk MkwLk fhy¼e íkf MksËk Lk rfÞk nku WLk fk øk-÷-çkyu ÍLk fuyu’ríkçkkh Mku rnMkkçk ÷økk fh WíkLke çkkh çkk ðwÍq MksËyurík÷kðík fh ÷ersÞu.

MksËyu rík÷kðík fk íkhefk(7) ¾zk nku fh fníkk nwðk MksËu {U òyu ykihf{ Mku f{ íkeLk3 çkkh fnu rVh fníkk nwðk ¾zk nku òyu. Ãkn÷u, ÃkeAu ËkuLkkU2 çkkh fnLkk MkwLLkík ni ykih ¾zu nku fh MksËu {U òLkk ykihMksËu fu çkk’Ë ¾zk nkuLkk Þun ËkuLkkU2 rfÞk{ {wMíknçk.

84


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

222

(8) MksËyu rík÷kðík fu r÷Þu fníku ðõík Lk nkÚkWXkLkk ni Lk RMk {U íkþnTnwË ni Lk Mk÷k{.

MksËyu þw¢ fk çkÞkLkyð÷kË ÃkiËk nwE, Þk {k÷ ÃkkÞk Þk økw{e nwE

[eÍ r{÷ økE Þk {heÍ Lku rþVk ÃkkE Þk {wMkkrVh ðkÃkMkykÞk y÷ økhÍ rfMke ¼e Lku’{ík fu nwMkq÷ Ãkh MksËyuþw¢ fhLkk {wMíknçk ni. RMk fk íkhefk ðkune ni òu MksËyurík÷kðík fk ni RMke íkhn sçk ¼e fkuE¾wþ ¾çkhe Þk Lku’{ík r{÷u íkku MksËyu þw¢ fhLkk fkhuMkðkçk ni {-Mk÷Lk {ËeLkyu {wLkÔðhk fk ðeÍk ÷øk økÞk,rfMke Ãkh RLkrVhkËe fkurþþ fk{Þkçk nwE ykih ðkunËk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkŠçkGÞík fu {ËLke fkrV÷u{U MkVh fu r÷Þu íkGÞkh nku økÞk, rfMke MkwLLke ykr÷{uçkky{÷ fe rÍÞkhík nku økE, {wçkkhf Ïðkçk LkÍh ykÞk,íkkr÷çku RÕ{u ËeLk R{ríknkLk {U fk{Þkçk nwðk, ykVíkx÷e Þk fkuE Ëw~{Lku RM÷k{ {hk ðøkihk ðøkihk.Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk MkÏík økwLkkn ni(1) Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk,ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk, çkkRMku LkwÍq÷u MkfeLkk

85


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

223

6 Lku Vh{kÞk : yøkh fkuE òLkíkk fu yÃkLku¼kE fu Mkk{Lku Lk{kÍ {U ykzu nku fh økwÍhLku {U õÞk ni íkkuMkku100 çkhMk ¾zk hnLkk RMk yuf fË{ [÷Lku Mku çkuníkhMk{Ííkk.” (2) nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{u {kr÷f 5 Vh{kíkunI fu nÍhíku MkÂGÞËwLkk fk’çkw÷ ynçkkh 5 fkRhþkË ni : “Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku ðk÷k yøkh òLkíkkfu RMk Ãkh õÞk økwLkkn ni íkku Í{eLk {U ÄtMk òLku fku økwÍhLku Mkuçkuníkh òLkíkk.”

Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku ðk÷k çkuþf økwLkknøkkh ni{økh ¾wË Lk{kÍe fe Lk{kÍ {U RMk Mku fkuE Vfo Lknª Ãkzíkk.({w÷Ï¾Mk yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk. rs. 7 Mk. 254 hÍk VkQLzuþLk ÷knkih)“Þk hMkq÷u ¾wËk LkÍhu fh{” fu ÃkLËhnnwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍe fu ykøku Mku

økwÍhLku fu çkkhu {U 15 ynfk{(1) {iËkLk ykih çkze {ÂMsË {U Lk{kÍe fu fË{ Mku {kiÍyuMkwsqË íkf økwÍhLkk LkkòRÍ ni. {kiÍyu MkwsqË Mku {whkËÞun ni fu rfÞk{ fe nk÷ík {U MksËu fe søkn LkÍh s{kyuíkku rsíkLke Ëqh íkf rLkøkkn Vi÷u ðkun {kiÍyu MkwsqË ni. RMkfu Ëhr{ÞkLk Mku økwÍhLkk òRÍ Lknª

86


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

224

{kiÍyu MkwsqË fk VkrMk÷k yLËkÍLk fË{ Mku ÷u fh íkeLk3

økÍ íkf ni (fkLkqLku þheyík, rnMMkk yÔð÷ Mk. 131 VheËçkwf Mxku÷ {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkih) ÷unkÍk {iËkLk {ULk{kÍe fu fË{ fu íkeLk3 økÍ fu çkk’Ë Mku økwÍhLku {U nhsLknª (2) {fkLk ykih Akuxe {ÂMsË {U Lk{kÍe fu ykøkuyøkh Mkwíkhk (Þk’Lke ykz) Lk nku íkku fË{ Mku Ëeðkhu rfç÷kíkf fnª Mk u øk wÍhLkk òRÍ Lknª (3) Lk{kÍe fu ykøku Mkwíkhk Þk’Lke fkuE ykz nku íkku WMkMkwíkhu fu çkk’Ë Mku økwÍhLku {U fkuE nhs Lknª (yiÍLk)(4) Mkwíkhk f{ yÍ f{ yuf nkÚk (Þk’Lke íkfheçkLkykÄk økÍ) Ÿ[k ykih ôøk÷e çkhkçkh {kuxk nkuLkk [krnÞu

(5) R{k{ fk Mkwíkhk{wõíkËe fu r÷Þu ¼e Mkwíkhk ni. Þk’Lke R{k{ fu ykøku Mkwíkhknku íkku yøkh fkuE {wõíkËe fu ykøku Mku økwÍh òyu íkku økwLkknøkkhLk nkuøkk (6) ËhÏík, ykË{e ykih òLkðhðøkihk fk ¼e Mkwíkhk nku Mkfíkk ni (7) ykË{e fku RMk nk÷ík {U Mkwíkhk rfÞk òyu sçk fuWMk fe ÃkeX Lk{kÍe fe íkhV nku. (yøkh Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u fu yiLk Á¾ fe íkhV rfMke Lku

87


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

225

{wtn rfÞk íkku yçk fhkník Lk{kÍe Ãkh Lknª çkÕfu WMk {wtnfhLku ðk÷u Ãkh ni, ÷unkÍk R{k{ fu Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë{wz fh ÃkeAu Ëu¾Lku {U yunríkÞkík ÍYhe ni fu ykÃk fu yiLkÃkeAu fe òrLkçk yøkh fkuE yÃkLke çkrfGÞk Lk{kÍ ÃkZhnk nkuøkk ykih WMk fe íkhV ykÃk yÃkLkk {wtn fhutøku íkkuøkwLknøkkh nkUøku (8) yuf þÏMk Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk[kníkk ni ykih yøkh ËqMkhk þÏMk WMke fku ykz çkLkk fh WMkfu [÷Lku fe h^íkkh fu yiLk {wíkkrçkf WMk fu MkkÚk ne MkkÚkøkwÍh òyu íkku Ãkn÷k þÏMk økwLknøkkh nwðk ykih ËqMkhu fur÷Þu Þune Ãkn÷k þÏMk Mkwíkhk ¼e çkLk økÞk (9) Lk{kÍu çkk s{kyík {U yøk÷e MkV {U søkn nkuLku fu çkkðwsqË rfMke Lku ÃkeAu Lk{kÍ þwYy fh Ëe íkku ykLku ðk÷k WMkfe økËoLk V÷ktøkíkk nwðk ò Mkfíkk ni fu WMk Lku yÃkLke nwhBkíkyÃkLku ykÃk ¾kuE (10) yøkhfkuE RMk fËh Ÿ[e søkn Ãkh Lk{kÍ ÃkZ hnk ni fu økwÍhLkuðk÷u fu yk’Ík Lk{kÍe fu Mkk{Lku Lknª nwðu íkku økwÍhLku ðk÷køkwLknøkkh Lknª. (11) Ëku2 þÏMk Lk{kÍefu ykøku Mku økwÍhLkk [kníku nI íkku RMk fk íkhefk Þun ni fuRLk {U Mku yuf Lk{kÍe fu Mkk{Lku ÃkeX fh fu ¾zk nku òyu.

88


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

226

yçk RMk fku ykz çkLkk fh ËqMkhk økwÍh òyu. rVh ËqMkhkÃkn÷u fe ÃkeX fu ÃkeAu Lk{kÍe fe íkhV ÃkeX fh fu ¾zk nkuòyu. yçk Ãkn÷k økwÍh òyu rVh ðkun ËqMkhk rsÄh MkuykÞk Úkk WMke íkhV nx òyu (yiÍLk) (12) fkuE Lk{kÍefu ykøku Mku økwÍhLkk [kníkk ni íkku Lk{kÍe fku RòÍík nifu ðkun WMku økwÍhLku Mku hkufu Ïðkn fnu Þk snTh(Þk’Lke çkw÷LË ykðkÍ Mku) rfhkyík fhu Þk nkÚk Þk MkhÞk ykt¾ fu Rþkhu Mku {Ly fhu. RMk Mku rÍÞkËk fe RòÍíkLknª. {-Mk÷Lk fÃkzk Ãkfz fh ÍxfLkk Þk {khLkk çkÕfuyøkh y{÷u fMkeh nku økÞk íkku Lk{kÍ ne òíke hne

(13) íkMçken ð Rþkhk ËkuLkkU2 fku rçk÷k ÍYhík sByfhLkk {fYn ni (14) ykihíkfu Mkk{Lku Mku økwÍhu íkku ykihík íkMVef Mku {Ly fhu Þk’LkeMkeÄu nkÚk fe ôøkr÷Þkt W÷xu nkÚk fe Ãkw~ík Ãkh {khu. yøkh{Ëo Lku íkMVef fe ykih ykihík Lku íkMçken fne íkku Lk{kÍVkrMkË Lk nwE {økh r¾÷kVu MkwLLkík nwðk (yiÍLk)(15) íkðkV fhLku ðk÷u fku ËkihkLku íkðkV Lk{kÍe fu ykøkuMku økwÍhLkk òRÍ ni.

89


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

227

Mkkrnçku {Íkh fe RLkrVhkËe fkurþþ{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n Ëk’ðíku

RM÷k{e fu {ËLke {knku÷ {U çkwÍwøkkuO fk çknwík yËçk rfÞkòíkk ni. çkÕfu Mkå[e çkkík Þun ni fu yÕ÷kn hççkw÷ RÍTÍík1 fe RLkkÞík Mku Ëk’ðíku RM÷k{e ViÍkLku ykir÷Þk ne feçkËki÷ík [÷ hne ni. [wLkkL[u yuf RM÷k{e ¼kE fk çkÞkLkfËko yuf Mkkrnçku {Íkh ðr÷GÞwÕ÷kn I fe {ËLkefkrV÷u fu r÷Þu RLkrVhkËe fkurþþ fk E{kLk yVhkuÍðkfuyk yÃkLku yLËkÍ {U Ãkuþ fhíkk nqt.

n ykrþfkLku hMkq÷ fk yuf {ËLke fkrV÷k[õðk÷ (Ãktòçk, ÃkkrfMíkkLk) Mku {wÍ^VhkçkkË ykihyíkhkV fu ËunkíkkU {U MkwLLkíkkU fe çknkhU ÷wxkíkk nwðk yuf{fk{ “yLðkh þheV” ðkrhË nwðk, ðnkt Mku nkÚkkU nkÚk[kh4 RM÷k{e ¼kE íkeLk3 rËLk fu r÷Þu {ËLke fkrV÷u {UMkVh fu r÷Þu ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk þhef nwðu, RLk[khkU {U “yLðkh þheV” fu Mkkrnçku {Íkh çkwÍwøkoI fu ¾kLkðkËu fu yuf VhÍLË ¼e Úku. {ËLkefkrV÷k Lkufe fe Ëk’ðík fe Äq{u {[kíkk nwðk “økZe ËwÃkèk”Ãknkut[k. sçk yLðkh þheV ðk÷kU fu íkeLk3 rËLk {wfB{÷ nkuøkyu íkku Mkkrnçku {Íkh I fu rh~íkuËkh Lku fnk : {I íkku

90


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

228

ðkÃkMk Lknª òQtøkk õÞqt fu yks hkík {I Lku yÃkLku “nÍhík”I fku Ïðkçk {U Ëu¾k fu Vh{k hnu Úku : “çkuxk !Ãk÷x fh ½h Lk òLkk {ËLke fkrV÷u ðk÷kU fu MkkÚk {ÍeËykøku MkVh òhe h¾ku.” Mkkrnçku {Íkh I feRLkrVhkËe fkurþþ fk ðkfuyk MkwLk fh {ËLke fkrV÷u {U ¾wþefe ÷nh Ëkiz økE, Mkçk fu nkiMk÷kU fku {ËeLku fu 12 [ktË ÷økøkyu ykih yLðkh þheV Mku ykyu nwðu [khkU RM÷k{e ¼kEnkÚkkU nkÚk {ËLke fkrV÷u {U {ÍeË ykøku MkVh Ãkh [÷ Ãkzu.ykir÷Þkyu rfhk{ RLk fk ViÍkLku yk{ ÷qxLku Mkçk [÷U fkrV÷u {U [÷ku

ykir÷Þk fk fh{ íkw{ Ãku nku ÷k sh{ r{÷ fu Mkçk [÷ ÃkzU fkrV÷u {U [÷ku

{kt [kh ÃkkE Mku WX ¾ze nwE !çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e fu yuf RM÷k{e ¼kE fu

çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni fu {uhe yB{e òLk MkÏík çke{khe fuMkçkçk [kh ÃkkE Mku WXLku íkf Mku {k’Íqh Úkª ykih zkìõxhkU Lku¼e sðkçk Ëu rËÞk Úkk. {I MkwLkk fhíkk Úkk fu Ëk’ðíku RM÷k{efu MkwLLkíkkU fe íkŠçkGÞík fu {ËLke fkrV÷kU {U ykrþfkLku hMkq÷fu MkkÚk MkVh fhLku Mku Ëwykyut fçkq÷ nkuíkª ykih çke{krhÞkt Ëqhnkuíke nI. [wLkkL[u, {I Lku ¼e rË÷ çkkLÄk ykih Ëk’ðíku RM÷k{efu MkwLLkíkkU fk Lkqh çkhMkkíku yk-÷{e {ËLke {foÍ ViÍkLku{ËeLkk fu yLËh fkR{ “{ËLke íkŠçkGÞíkøkkn” {U nkrÍh

91


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

229

nku fh íkeLk rËLk fu r÷Þu {ËLke fkrV÷u {U MkVh fk RhkËkÍkrnh rfÞk, RM÷k{e ¼kRÞkut Lku rLknkÞík þ^fík fu MkkÚknkÚkkU nkÚk r÷Þk, ykrþfkLku hMkq÷ fe {RGÞík {U n{khk{ËLke fkrV÷k çkkçkw÷ EM÷k{ rMkLÄ fu Mknhkyu {ËeLkk fufheçk yuf økkuX {U Ãknkut[k, ËkihkLku MkVh ykrþfkLku hMkq÷fe r¾Ë{kík {U Ëwyk fe ËhÏðkMík fhíku nwðu {it Lku yB{eòLkfe ík~ðeþLkkf nk÷ík çkÞkLk fe, RMk Ãkh WLnkU LkuyB{eòLk fu r÷Þu ¾qçk Ëwykyut fhíku nwðu {wÍu fkVe rË÷kMkkrËÞk, y{ehu fkrV÷k Lku çkze Lk{eo fu MkkÚk RLkrVhkËefkurþþ fhíku nwðu {wÍu {ÍeË 30 rËLk fu {ËLke fkrV÷u {UMkVh fu r÷Þu yk{kËk rfÞk, {I Lku ¼e rLkGÞík fh ÷e. {I LkuyB{eòLk fe rMknTník Þkçke fu r÷Þu ¾qçk røkz røkzk fhËwykyut fª, íkeLk rËLk fu RMk {ËLke fkrV÷u fe íkeMkhe hkík{wÍu yuf hkuþLk [unhu ðk÷u çkwÍwøko fe rÍÞkhík nwE, WLnkULku Vh{kÞk : “yÃkLke yB{eòLk fe rV¢ {ík fhkuV ðkun rMknTník Þkçk nku òyutøke.” íkeLk3 rËLkfu {ËLke fkrV÷u Mku Vkrhøk nku fh {I Lku ½h yk fh ËhðkÍuÃkh ËMíkf Ëe, ËhðkÍk ¾w÷k íkku {I nihík Mku ¾zu fk ¾zk hnøkÞk, õÞqt fu {uhe ðkun çke{kh yB{eòLk òu fu [khÃkkE Mku

WX íkf Lknª Mkfíke Úkª WLnkut Lku ¾wË yÃkLku Ãkkô Ãkh [÷ fh

92


Lk{kÍ fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

230

ËhðkÍk ¾ku÷k Úkk ! {I Lku Víkuo {Mkhoík Mku {kt fu fË{ [q{uykih {ËLke fkrV÷u {U Ëu¾k nwðk Ïðkçk MkwLkkÞk. rVh {kt MkuRòÍík ÷u fh {ÍeË 30 rËLk fu r÷Þu ykrþfkLku hMkq÷ fuMkkÚk {ËLke fkrV÷u {U MkVh Ãkh hðkLkk nku økÞk.

93


Lk{kÍ fk íkhefk

<9 0

<

fkrV÷u {U [÷kuhçk 1 fu Ëh Ãku ÍwfU RÂÕíkòyuut fhU çkkçku hn{ík ¾w÷tu

{kt òu çke{kh nku fÍo fk çkkh nku hLòu øk{ {ík fhU fkrV÷u {U [÷ku

fkrV÷u {U [÷kurË÷ fe fk÷f Äq÷u {Íuo RMkÞkt x÷u ykyku Mkçk [÷ ÃkzU


fu …zku‚ fk íkkr÷çk11 þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{, 1426 rMk.rn.

Mkih nkuLku fe nk÷ík {U ¾kLkk

çkMko ÃkiËk fhíkk ni.

(fqíkw÷ fw÷qçk {wíkso{. rs. 2. Mk. 589)

Lk{kÍ fu ynfk{

231


94

hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk 6fu {wyÂÍTÍLkeLk fe íkk’ËkË

{ËeLk u f u íkksËkh 6 fu{wyÂÍTÍLkeLk [kh Úku : {1} nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk÷k÷(n-çkþe) rçkLk hçkkn 5 {2} nÍhíku MkÂGÞËwLkky{ú rçkLk WB{u {õíkq{ E Þun ËkuLkkU {ËeLkyu{wLkÔðhk M {U {3} nÍhíku MkÂGÞËwLkkMkk’Ë rçkLk ykRÍ 5 fwçkk þheV {U ykih{4} nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq {nÍqhn 5{¬yu {wfho{k M {U yÍkLk Ëuíku Úku.

(y÷ {ðkrnçk r÷÷ fMík÷kLke rs. 1 Mk.455)

{kuxu {kuuxu MkktÃkrhðkÞík {U ni : rfÞk{ík fu rËLk Mkçk Mku Ãkn÷u

Lk{kÍ AkuzLku ðk÷kU fu [unhu rMkÞkn nkUøku ykih snLLk{{U yuf ðkËe ni rsMku ÷{÷{ fnk òíkk ni, WMk {U Ÿxfe økËoLk fe íkhn {kuxu {kuxu MkktÃk nit, nh MkktÃk fe ÷BçkkEyuf {kn fe {MkkVík fu çkhkçkh ni. sçk Þun MkktÃkLk{kÍ Lk ÃkZLku ðk÷u fku zMkuøkk íkku RMk fk ÍnTh WMk fursM{ {U 70 Mkk÷ íkf òuþ {khíkk hnuøkk.

(yÍTÍðkrsh rs.1 Mk. 296)

{wyÂÍTÍLkeLk fe íkk’ËkË

Lk{kÍ fu ynfk{

232

95 {sr÷Mk Mku WXíku ðõík fe Ëwyk

yLk fheçk {LÍhu yk{ Ãkhøkwshkíke ¼k»kktíkh {U Ëk’ðíku RM÷k{e fk

Ãkn÷k rhMkk÷k çkLkk{ “yçkku÷ þknòËku”

-: Lkkrþh :-{õíkçkíkw÷ {ËeLkk, ViÍkLku {ËeLkk, íkefkuLke çkkøke[u fu Mkk{Lku,

r{hÍkÃkqh, yn{ËkçkkË, økwshkík-1, VkuLk : 9327168200

[email protected]

Lk{kÍ fu ynfk{

233

27


{-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k

RMk rhMkk÷u {U....

ðhf W÷rxÞu....

yhçk {w{kr÷f {U ðeÍu ÃkhhnLku ðk÷kU fu r÷Þu {My÷k

õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?

[÷íke økkze {U Lk^÷ fu 4 {ËLke Vq÷

MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVh

{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíko

W{hn fu ðeÍu Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?

{n-LkVe}

233

Lk{kÍ fu ynfk{

234

çkhkyu fh{ Þun rhMkk÷k (19 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu,

V RMk fu VðkRË ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

{wMkkrVh fe Lk{kÍ {n-LkVe}

ËwYË þheV fe VÍe÷ík

Ëku snkt fu MkwÕíkkLk, Mkhðhu ÍeþkLk, {nçkqçku

hn{kLk 6 fk Vh{kLku {økrVhík rLkþkLk

ni, sçk sw{k’hkík fk rËLk ykíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k

rVrh~íkkU fku ¼usíkk ni rsLk fu ÃkkMk [ktËe fu fkøkÍ ykih

MkkuLku fu f÷{ nkuíku nI ðkun r÷¾íku nI, fkiLk Þki{u sw{k’hkík

ykih þçku sw{wyk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZíkk ni.

(

<

1 {wMkkrVh fe Lk{kÍ


Lk{kÍ fu ynfk{

235

yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k MkqhíkwrLLkMkk feykÞík LkBçkh 101 {U RhþkË Vh{kíkk ni :-

íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih sçkíkw{ Í{eLk {U MkVh fhku íkku íkw{Ãkh økwLkkn Lknª fu çkk’Í Lk{kÍUfMh Mku ÃkZku. yøkh íkwBnU yLËuþknku fu fkrVh íkwBnU EÍk ËUøku, çkuþffw Vkh íkwBnkhu ¾w÷u Ëw~{Lk nI.

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkkMkÂGÞË {wnB{Ë LkE{wÆeLk {whkËkçkkËe QVh{kíku nI : ¾kiVu fw^Vkh fMh fu r÷Þu þíko Lknª, nÍhíkuMkÂGÞËwLkk Þk’÷k rçkLk W{GÞk 5 Lku nÍhíkuMkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{ 5 Mku yÍo fe,fu : n{ íkku yBLk {U nI, rVh n{ õÞqt fMh fhíku nI ?Vh{kÞk : RMk fk {wÍu ¼e íkyßswçk nwðk Úkk íkku {I LkuMkhfkhu {ËeLkyu {wLkÔðhk 6 Mku ËhÞk^íkrfÞk. nwÍqhu yfh{, Lkqhu {wsMMk{ , þknu çkLke ykË{,hMkq÷u {kuníkþ{ 6 Lku RhþkË Vh{kÞk fuíkwBnkhu r÷Þu Þun yÕ÷kn 1 fe íkhV Mku MkËfk ni, íkw{WMk fk MkËfk fçkq÷ fhku.

2


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

236

WB{w÷ {kuyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞËíkwLkk ykRþkrMkÆefk C rhðkÞík Vh{kíke nI : Lk{kÍ Ëku hfTyíkVÍo fe økE rVh sçk Mkhfkhu {ËeLkk 6 Lkurnshík Vh{kE íkku [kh VÍo fe økE ykih MkVh fe Lk{kÍWMke Ãkn÷u VÍo Ãkh Akuze økE.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk W{h EMku rhðkÞík ni : yÕ÷kn fu nçkeçk, nçkeçku ÷çkeçk6 Lku Lk{kÍu MkVh fe Ëku hfTyíkU {wfhoh Vh{k#ykih Þun Ãkqhe ni f{ Lknª Þk’Lke yøk[uo çkÍkrnh Ëku hfTyíkutf{ nku øk# {økh Mkðkçk {U Ëku ne [kh fu çkhkçkh nI.

þh-E MkVh fe {MkkVíkþhyLk {wMkkrVh ðkun þÏMk ni òu MkkZu 57 {e÷

(íkfheçkLk 92 rf÷ku{exh) fu VkrMk÷u íkf òLku fu RhkËu Mku yÃkLku{fk{u Rfk{ík {-Mk÷Lk þnh Þk økkô Mku çkknh nku økÞk.

({w÷Ï¾MkLk Víkkðk h-ÍrðGÞk rs. 8. Mk. 270 hÍkVkQLzuþLk {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkih)

{wMkkrVh fçk nkuøkk ?{nTÍ rLkGÞíku MkVh Mku {wMkkrVh Lk nkuøkk çkÕfu

{wMkkrVh fk nwõ{ WMk ðõík ni fu çkMíke fe ykçkkËe Mku

3


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

237

çkknh nku òyu. þnh {U ni íkku þnh Mku, økkô {U ni íkkuøkkô Mku ykih þnh ðk÷u fu r÷Þu Þun ¼e ÍYhe ni fu þnhfu ykMk ÃkkMk òu ykçkkËe þnh Mku {w¥krMk÷ ni RMk Mku ¼eçkknh yk òyu.

ykçkkËe ¾í{ nkuLku fk {ík÷çkykçkkËe Mku çkknh nkuLku Mku {whkË Þun ni fu rsÄh ò

hnk ni WMk íkhV ykçkkËe ¾í{ nku òyu yøk[uo WMk fe{nkÍkík {U (Þk’Lke çkhkçkh) ËqMkhe íkhV ¾í{ Lk nwE nku.

rVLkkyu þnh fe íkk’heVrVLkkyu þnh Mku òu økkô {w¥krMk÷ ni þnh ðk÷u fu

r÷Þu WMk økkô Mku çkknh nku òLkk ÍYhe Lknª Þqtne þnh fu{w¥krMk÷ çkkøk nkU yøk[uo WLk fu rLkøknçkkLk ykih fk{fhLku ðk÷u RLk çkkøkkík ne {U hníku nkU, RLk çkkøkkU Mku rLkf÷òLkk ÍYhe Lknª. ( ) rVLkkyu þnh Mkuçkknh òu søkn þnh fu fk{kU fu r÷Þu nku {-Mk÷LkfrçkúMíkkLk, ½kuz Ëkiz fk {iËkLk, fqzk VUfLku fe søkn yøkhÞun þnh Mku {w¥krMk÷ nkU íkku RMk Mku çkknh nku òLkkÍYhe ni. ykih yøkh þnh ð rVLkk fu Ëhr{ÞkLk VkrMk÷knku íkku Lknª. (yiÍLk. 600)

4


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

238

{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíkoMkVh fu r÷Þu Þun ¼e ÍYhe ni fu snkt Mku [÷k ðnkt

Mku íkeLk rËLk fe hkn (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku {exh) fkRhkËk nku ykih yøkh Ëku rËLk fe hkn (Þk’Lke 92 rf÷ku{exh Mku f{) fu RhkËu Mku rLkf÷k ðnk ÃknkU[ fh ËqMkhesøkn fk RhkËk nwyk fu ðkun ¼e íkeLk rËLk (92 rf÷ku {exh)Mku f{ fk hkMíkk ni Þqtne Mkkhe ËwLÞk ½q{ fh ykyu {wMkkrVhLknª Þun ¼e þíko ni fu íkeLk rËLk fehkn fu MkVh fk {w¥krMk÷ RhkËk nku, yøkh Þqt RhkËk rfÞk fu{-Mk÷Lk Ëku rËLk fe hkn Ãkh ÃknkU[ fh fwA fk{ fhLkk niðkun fh fu rVh yuf rËLk fe hkn òôøkk íkku Þun íkeLk rËLk fehkn fk {w¥krMk÷ RhkËk Lk nwðk {wMkkrVh Lk nwðk.

(çknkhu þheyík rnMMkk. 4 Mk. 77 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)ðíkLk fe rfM{U

ðíkLk fe Ëku rfM{U nI (1) ðíkLku yM÷e : Þk’Lkeðkun søkn snkt WMk fe ÃkiËkRþ nwE ni Þk WMk fu ½h fu÷kuøk ðnkt hníku nI Þk ðnkt MkwfqLkík fh ÷e ykih Þun RhkËkni fu Þnkt Mku Lk òyuøkk (2) ðíkLku Rfk{ík : Þk’Lke ðkunsøkn fu {wMkkrVh Lku ÃkLËhn rËLk Þk RMk Mku rÍÞkËk XnhLkufk ðnkt RhkËk rfÞk nku

5


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

239

ðíkLku Rfk{ík çkkrík÷ nkuLku fe MkqhíkUðíkLku Rfk{ík ËqMkhu ðíkLku Rfk{ík fku çkkrík÷ fh

Ëuíkk ni Þk’Lke yuf søkn ÃkLËhn rËLk fu RhkËu Mku XnhkrVh ËqMkhe søkn RíkLku ne rËLk fu RhkËu Mku Xnhk íkku Ãkn÷esøkn yçk ðíkLk Lk hne. ËkuLkkU fu Ëhr{ÞkLk {MkkVíku MkVhnku Þk Lk nku. Þqtne ðíkLku Rfk{ík ðíkLku yM÷e ykih MkVhMku çkkrík÷ nku òíkk ni.

MkVh fu Ëku hkMíkurfMke søkn òLku fu Ëku hkMíku nI yuf Mku {MkkVíku

MkVh ni ËqMkhu Mku Lknª íkku rsMk hkMíku Mku Þun òyuøkk WMk fkyu’ríkçkkh ni, LkÍËef ðk÷u hkMíku Mku økÞk íkku {wMkkrVhLknª ykih Ëqh ðk÷u Mku økÞk íkku ni yøk[uo RMk hkMíku fuR¾ríkÞkh fhLku {U RMk fe fkuE økhÍu Mknen Lk nku.

{wMkkrVh fçk íkf {wMkkrVh ni ?{wMkkrVh WMk ðõík íkf {wMkkrVh ni sçk íkf yÃkLke

çkMíke {U ÃknkU[ Lk òyu Þk ykçkkËe {U Ãkqhu 15 rËLk XnhLkufe rLkGÞík Lk fh ÷u. Þun WMk ðõík ni sçk Ãkqhu íkeLk rËLkfe hkn (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku{exh) [÷ [wfk nkuyøkh íkeLk {ÂLÍ÷ (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku{exh)ÃknkU[Lku Mku Ãkuþíkh ðkÃkMke fk RhkËk fh r÷Þk íkku {wMkkrVhLk hnk yøk[uo støk÷ {U nku.

6


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

240

MkVh LkkòRÍ nku íkku ?MkVh òRÍ fk{ fu r÷Þu nku Þk LkkòRÍ fk{ fu r÷Þu

çknh nk÷ {wMkkrVh fu ynfk{ òhe nkUøku. MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVh

{knkLkk Þk Mkk÷kLkk Ròhu ðk÷k Lkkufh yøkh yÃkLkuMkuX fu MkkÚk MkVh fhu íkku MkuX fu íkkçkuy ni, Vh{ktçkhËkhçkuxk ðkr÷Ë fu íkkçkuy ni ykih ðkun þkrøkËo rsMk fku WMíkkËMku ¾kLkk r{÷íkk ni ðkun WMíkkË fu íkkçkuy ni Þk’Lke òurLkGÞík {íkçkqy ( Þk’Lke rsMk fu íkkçkuy ni) fe niðkune íkkçkuy fe {kLke òyuøke. íkkçkuy fku [krnÞu fu {íkçkqyfku Mkwðk÷ fhu ðkun òu sðkçk Ëu WMk fu çk {wrsçk y{÷ fhu.yøkh WMk Lku fwA ¼e sðkçk Lk rËÞk íkku Ëu¾u fu ðkun (Þk’Lke{íkçkqy) {wfe{ ni Þk {wMkkrVh, yøkh {wfe{ ni íkku yÃkLkuykÃk fku ¼e {wfe{ Mk{Íu ykih yøkh {wMkkrVh ni íkku {wMkkrVh,ykih Þun ¼e {k’÷q{ Lknª íkku íkeLk rËLk fe hkn (Þk’LkeíkfheçkLk 92 rf÷ku{exh) fk MkVh íki fhLku fu çkk’Ë fMh fhu,RMk Mku Ãkn÷u Ãkqhe ÃkZu ykih yøkh Mkwðk÷ Lk fh Mkfk íkku ðkunenwõ{ ni fu Mkwðk÷ rfÞk ykih fwA sðkçk Lk r{÷k.

7


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

241

fk{ nku økÞk íkku [÷k òŸøkk !{wMkkrVh rfMke fk{ fu r÷Þu Þk ynçkkçk fu RÂLíkÍk{

{U Ëku [kh hkuÍ Þk íkuhn [kiËn rËLk fe rLkGÞík Mku Xnhk, ÞkÞun RhkËk ni fu fk{ nku òyuøkk íkku [÷k òyuøkk, ËkuLkkUMkqhíkkU {U yøkh yks f÷ yks f÷ fhíku çkhMkkU økwÍh òyutsçk ¼e {wMkkrVh ne ni, Lk{kÍ fMh ÃkZu.

ykihík fu MkVh fk BkMy÷kykihík fku rçkøkih {nh{ fu íkeLk rËLk (íkfheçkLk

92 rf÷ku{exh) Þk rÍÞkËk fe hkn òLkk òRÍ Lknª.Lkkçkkr÷øk çkå[k Þk {k’íkqn (Þk’Lke Lke{ Ãkkøk÷) fu MkkÚk¼e MkVh Lknª fh Mkfíke, n{hkne {U çkkr÷øk {nh{ Þkþkunh fk nkuLkk ÍYhe ni. ykihík,{whkrnf (fheçk w÷ çk w÷qøk ÷zfk) {nh{ (fkrçk÷uRík{eLkkLk) fu MkkÚk MkVh fh Mkfíke ni. “{whkrnf çkkr÷øk funwõ{ {U ni.” {nh{ fu r÷Þu ÍYhe ni fu MkgVkrMkf, çkuçkkf, økih {k{qLk Lk nku. (çknkhu þheyík rnMMkk. 4 Mk. 84 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

ykihík fk MkwMkhk÷ ð {ifkykihík rçkÞkn fh MkwMkhk÷ økE ykih Þnª hnLku

MknLku ÷øke íkku {ifk (Þk’Lke ykihík fu ðkr÷ËiLk fk ½h) RMkfu r÷Þu ðíkLku yM÷e Lk hnk Þk’Lke yøkh MkwMkhk÷ íkeLk {ÂLÍ÷

8


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

242

(íkõheçkLk 92 rf÷ku {exh) Ãkh ni ðnkt Mku {ifu ykE ykihÃkLËhn rËLk XnhLku fe rLkGÞík Lk fe íkku fMh ÃkZu ykih yøkh{ifu hnLkk Lknª Akuzk çkÕfu MkwMkhk÷ ykrhÍe íkkih Ãkh økE íkku{ifu ykíku ne MkVh ¾í{ nku økÞk Lk{kÍ Ãkqhe ÃkZu.

(çknkhu þheyík rnMMkk. 4 Mk. 84 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)yhçk {w{kr÷f {U ðeÍk Ãkh hnLku ðk÷kU fk {My÷k

yks f÷ fkhkuçkkh ðøkihk fu r÷Þu fE ÷kuøk çkk÷çkå[kU Mk{uík yÃkLku {wÕf Mku ËqMkhu {wÕf {wLíkrf÷ nku òíku nI,RLk fu ÃkkMk {¾MkqMk {wÆík fk (VISA) nkuíkk ni. ({-Mk÷Lkyhçk y{khkík {U rÍÞkËk Mku rÍÞkËk íkeLk Mkk÷ fkrhnkRþe ðeÍk r{÷íkk ni) Þun ðeÍk ykrhÍe nkuíkk niykih {¾MkqMk hf{ yËk fh fu nh íkeLk Mkk÷ fu ykr¾h {URMk fe íksËeË fhðkLke Ãkzíke ni. [qtfu ðeÍk {nËqË {wÆíkfu r÷Þu r{÷íkk ni r÷nkÍk çkk÷ çkå[u ¼e yøk[uo MkkÚk nkURMk fe y{khkík {U {wMíkrf÷ rfÞk{ fe rLkGÞík çkufkh niykih RMk íkhn Ïðkn fkuE 100 Mkk÷ íkf Þnkt hnu y{khkíkRMk fk ðíkLku yM÷e Lknª nku Mkfíkk. Þun sçk ¼e MkVh Mku÷kixuøkk ykih rfÞk{ fhLkk [knu íkku Rfk{ík fe rLkGÞíkfhLke nkuøke. {-Mk÷Lk ËwçkE {U hníkk ni ykih MkwLLkíkkUfe íkŠçkGÞík fu r÷Þu Ëk’ðíku RM÷k{e fu {ËLke fkrV÷u {U

9


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

243

ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk íkfheçkLk 150 rf÷ku{exh Ëqhðkfuy y{khkík fu ËkÁ÷r¾÷kVk yçkq Ínçke fk RMk LkuMkwLLkíkkU ¼hk MkVh R¾ríkÞkh rfÞk. yçk Ëkuçkkhk ËwçkE{U yk fh yøkh RMk fku {wfe{ nkuLkk ni íkku 15 rËLk ÞkRMk Mku ÍkRË rfÞk{ fe rLkGÞík fhLke nkuøke ðhLkk{wMkkrVh fu ynfk{ òhe nkUøku. nkt yøkh Íkrnhu nk÷Þk’Lke (UNDER STOOD) Þun ni fu yçk 15 rËLk Þk RMkMku rÍÞkËk yMkuo Þun ËwçkE {ut ne økwÍkhuøkk íkku {wfe{ nkuøkÞk RMk fk fkhkuçkkh ne RMk íkhn fk ni fu {wfB{÷ 15

rËLk hkík Þun ËwçkR {U Lknª hníkk, ðfíkLk V ðfíkLk þh-EMkVh fhíkk ni íkku RMk íkhn yøk[uo çkhMkkU yÃkLku çkk÷çkå[kU fu ÃkkMk ËwçkE ykLkk òLkk hnu Þun {wMkkrVh ne hnuøkkRMk fku Lk{kÍ fMh fhLkk nkuøke. yÃkLku þnh fu çkknh ËqhËqh íkf {k÷ MkÃ÷kE fhLku ðk÷u ykih þnh çk þnh, {wÕfçk {wÕf Vuhu ÷økkLku ðk÷u ykih zÙkEðh MkkrnçkkLk ðøkihkRLk ynfk{ fku ÍunTLk {U h¾U.ÍkRhu {ËeLkk fu r÷Þu ÍYhe {My÷k

rsMk Lku Rfk{ík fe rLkGÞík fe {økh WMk fe nk÷íkçkíkkíke ni fu ÃkLËhn rËLk Lk Xnhuøkk íkku rLkGÞík MknenLknª {-Mk÷Lk ns fhLku økÞk ykih rÍ÷ rnßsíkw÷ nhk{

10


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

244

fk {neLkk þwYy nku òLku fu çkk ðwsqË ÃkLËhn rËLk {¬yu{wyÍTÍ{k {U XnhLku fe rLkGÞík fe íkku Þun rLkGÞík çkufkhni fu sçk ns fk RhkËk rfÞk ni íkku (15 rËLk RMk fkur{÷Uøku ne Lknª fu 8 rÍ÷ rnßsíkw÷ nhk{) {eLkk þheV(ykih 9 fku) yhVkík þheV fku ÍYh òyuøkk rVh RíkLkurËLkkU íkf (Þk’Lke 15 rËLk {wMk÷Mk÷) {¬yu {wyÍTÍ{k{U õÞqtfh Xnh Mkfíkk ni ? r{Lkk þheV Mku ðkÃkMk nku fhrLkGÞík fhu íkku Mknen ni sçk fu ðkfuE 15 Þk rÍÞkËk rËLk {¬yu {wyÍTÍ{k {UXnh Mkfíkk nku, yøkh ÍLLku økkr÷çk nku fu 15 rËLk fuyLËh yLËh {ËeLkyu {wLkÔðhk Þk ðíkLk fu r÷Þu hðkLkknku òyuøkk íkku yçk ¼e {wMkkrVh ni.WBkhn fu ðeÍk Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?

W{hn fu ðeÍk Ãkh ò fh økih fkLkqLke íkkih Ãkh nsfu r÷Þu ÁfLku Þk ËwLÞk fu rfMke ¼e {wÕf {U VISA fe {wÆíkÃkqhe nkuLku fu çkk’Ë økih fkLkqLke hnLku fe rsLk fe rLkGÞík nkuðkun ðeÍk fe {wÆík ¾í{ nkuíku ðõík rsMk þnh Þk økkô {U{wfe{ nkU ðnkt sçk íkf hnUøku WLk fu r÷Þu {wfe{ ne fuynfk{ nkUøku. yøk[uo çkhMkkU Ãkzu hnU {wfe{ ne hnUøku.y÷çk¥kk yuf çkkh ¼e yøkh 92 rf÷ku {exh Þk RMk Mku

11


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

245

rÍÞkËk VkrMk÷u fu MkVh fu RhkËu Mku WMk þnh Þk økkô Mku[÷u íkku yÃkLke ykçkkËe Mku çkknh rLkf÷íku ne {wMkkrVhnku økyu ykih yçk WLk fe Rfk{ík fe rLkGÞík çkufkh ni.{-Mk÷Lk fkuE þÏMk ÃkkrfMíkkLk Mku W{hn fu VISA Ãkh{¬yu {wfho{k M økÞk, VISA fe {wÆík ¾í{nkuíku ðfík ¼e {¬k þheV ne {U {wfe{ ni íkku WMk Ãkh{wfe{ fu ynfk{ nI. yçk yøkh {-Mk÷Lk ðnkt Mku {ËeLkyu{wLkÔðhk M yk økÞk íkku [knu çkhMkkU økih fkLkqLkeÃkzk hnu, {økh {wMkkrVh ne ni, Þnkt íkf fu yøkh Ëkuçkkhk{¬yu {wfho{k M yk òyu rVh ¼e {wMkkrVhhnuøkk, RMk fku Lk{kÍ fMh ne yËk fhLke nkuøke. nkt yøkhËkuçkkhk VISA r{÷ økÞk íkku Rfk{ík fe rLkGÞík fe òMkfíke ni. ÞkË hnu ! rsMk fkLkqLk fe r¾÷kV ðÍeo fhLku ÃkhrÍÕ÷ík, rh~ðík ykih Íqx ðøkihk ykVkík {U ÃkzLku fkyLËuþk nku WMk fkLkqLk fe r¾÷kV ðÍeo òRÍ Lknª.[wLkkL[u, {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík,{ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk R Vh{kíkunI : {wçkkn (Þk’Lke òRÍ) MkqhíkkU {U Mku çkk’Í (MkqhíkU)fkLkqLke íkkih Ãkh sw{o nkuíke nI RLk {U {w÷ÔðMk nkuLkk (Þk’LkeyiMku fkLkqLk fe r¾÷kV ðÍeo fhLkk) yÃkLke Íkík fku

12


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

246

yrÍGÞík ð rÍÕ÷ík fu r÷Þu Ãkuþ fhLkk ni ykih ðkunLkkòRÍ ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 17 Mk. 370) r÷nkÍkrçkøkih VISA fu ËwLÞk fu rfMke ¼e {wÕf {U hnLkk Þk ns fur÷Þu ÁfLkk òRÍ Lknª. økih fkLkqLke Íhkyuy Mku ns fur÷Þu ÁfLku {U fk{Þkçke nkrMk÷ fhLku fku (1N)yÕ÷kn ð hMkq÷ fk fh{ fnLkkMkÏík çku çkkfe ni.

fMh ðkrsçk ni{wMkkrVh Ãkh ðkrsçk ni fu Lk{kÍ {U fMh ( ) fhu

Þk’Lke [kh hfTyík ðk÷u VÍo fku Ëku ÃkZu. RMk fu nf {U Ëku nehõyíkut Ãkqhe Lk{kÍ ni ykih fMkËLk [kh ÃkZª ykih Ëku Ãkhfk’Ëk rfÞk íkku VÍo yËk nku økyu ykih rÃkA÷e Ëku hfTyíkULk^÷ nku øk# {økh økwLkknøkkh ð yÍkçku Lkkh fk nfËkh nifu ðkrsçk íkfo rfÞk r÷nkÍk íkkiçkk fhu ykih Ëku hfTyík Ãkhfk’Ëk Lk rfÞk íkku VÍo yËk Lk nwðu ykih ðkun Lk{kÍ Lk^÷nku økE. nkt yøkh íkeMkhe hfyík fk MksËk fhLku Mku ÃkuþíkhRfk{ík fe rLkGÞík fh ÷e íkku VÍo çkkrík÷ Lk nkUøku {økhrfÞk{ ð Áfqy fk RykËk fhLkk nkuøkk ykih íkeMkhe fu MksËu{U rLkGÞík fe íkku yçk VÍo òíku hnu Þqtne yøkh Ãkn÷e ËkuLkkUÞk yuf {U rfhkík Lk fe Lk{kÍ VkrMkË nku økE.

13


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

247

fMh fu çkË÷u [kh fe rLkGÞík çkktÄ ÷e íkku....?{wMkkrVh Lku fMh fu çkòyu [kh hfTyík VÍo fe

rLkGÞík çkktÄ ÷e rVh ÞkË ykLku Ãkh Ëku Ãkh Mk÷k{ Vuh rËÞkíkku Lk{kÍ nku òyuøke. RMke íkhn {wfe{ Lku [kh hfyíkVÍo fe søkn Ëku hfTyík VÍo fe rLkGÞík fe ykih [kh ÃkhMk÷k{ Vuhk íkku WMk fe ¼e Lk{kÍ nku økE. Vwfnkyu rfhk{m Vh{kíku nI : “rLkGÞíku Lk{kÍ {U íkk’ËkËu hfykíkfe íkGÞeLk ( ) Þk’Lke íkfÁoh fhLkk ÍYhe Lknª õÞtqfuÞun rÍBLkLk nkrMk÷ ni. rLkGÞík {U íkk’ËkË {wyGÞLk fhLku{U ¾íkk LkwõMkkLk Ëun Lknª. {wMkkrVh R{k{ ykih {wfe{ {wõíkËe

RÂõíkËk ËwÁMík nkuLku fu r÷Þu yuf þíko Þun ¼e ni fuR{k{ fk {wfe{ Þk {wMkkrVh nkuLkk {k’÷q{ nku Ïðkn Lk{kÍþwYy fhíku ðõík {k’÷q{ nwðk Þk çkk’Ë {U, r÷nkÍk R{k{fku [krnÞu fu þwYy fhíku ðõík yÃkLkk {wMkkrVh nkuLkk Íkrnhfh Ëu ykih þwYy {U Lk fnk íkku çkk’Ëu Lk{kÍ fn Ëu fu {wfe{RM÷k{e ¼kE yÃkLke Lk{kÍU Ãkqhe fh ÷U, {I {wMkkrVh nqt.”

ykih þwYy {U yu÷kLk fh [wfk ni sçk ¼eçkk’Ë {U fn Ëu fu òu ÷kuøk WMk ðõík {kisqË Lk Úku WLnU ¼e{k’÷q{ nku òyu. yøkh R{k{ fk {wMkkrVh nkuLkk Íkrnh Úkkíkku Lk{kÍ fu çkk’Ë ðk÷k Þun yu’÷kLk {wMíknçk ni.

14


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

Lk{kÍ fu ynfk{

248

{wfe{ {wõíkËe ykih çkrfGÞk Ëku hfTyíkUfMh ðk÷e Lk{kÍ {U {wMkkrVh R{k{ fu Mk÷k{ VuhLku

fu çkk’Ë {wfe{ {wõíkËe sçk yÃkLke çkrfGÞk Lk{kÍ yËkfhu íkku VÍo fe íkeMkhe ykih [kiÚke hfTyík {U Mkqhíkw÷ VkríknkÃkZLku fu çkòyu yLËkÍLk WíkLke Ëuh [wÃk ¾zk hnu.({w÷Ï¾MkLk çknkhu þheyík rnMMkk. 4 Mk. 82 {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?

MkwLLkíkkU {U fMh Lknª çkÂÕf Ãkqhe ÃkZe òyutøke, ¾kiVykih hðk-hðe (Þk’Lke ½çkhknx) fe nk÷ík {U MkwLLkíkU {wykVnI ykih yBLk fe nk÷ík {U ÃkZe òyutøke. “Lk{kÍ” fu [kh nwYV fe rLkMçkík Mku [÷íke

økkze {U Lk^÷ ÃkZLku fu 4 {ËLke Vq÷çkiYLku þnh (çkiYLku þnh Mku {whkË ðkun søkn nisnkt Mku {wMkkrVh Ãkh fMh ðkrsçk nkuíkk ni, MkwðkheÃkh ({-Mk÷Lk [÷íke fkh, çkMk, ðuøkLk {U ¼e Lk^÷ÃkZ Mkfíkk ni ykih RMk Mkqhík {U RÂMíkõçkk÷u rfç÷kÞk’Lke rfÕçkk Á¾ nkuLkk) þíko Lknª çkÕfu Mkwðkhe(Þk økkze) rsMk Á¾ fku ò hne nku WÄh ne {wtnnku ykih yøkh WÄh {wtn Lk nku íkku Lk{kÍ òRÍLknª ykih þwYy fhíku ðõík ¼e rfç÷k fe íkhV{wtn nkuLkk þíko Lknª çkÂÕf Mkwðkhe (Þk økkze) rsÄh

15


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

1

Lk{kÍ fu ynfk{

249

ò hne ni WMke íkhV {wtn nku ykih Áfqy ð MkwsqËRþkhu Mku fhu ykih (ÍYhe ni fu) MksËu fk Rþkhk çkrLkMçkík Áfqy fu ÃkMík nku. (Þk’Lke Áfqy fu r÷ÞursMk fËh Íwfk, MksËu fu r÷Þu WMk Mku rÍÞkËk Íwfu)

[÷íke xÙuLk ðøkihk yiMkeMkwðkhe rsMk {U søkn r{÷ Mkfíke ni WMk {U rfç÷kÁ¾ nku fh fkRËu fu {wíkkrçkf LkðkrV÷ ÃkZLku nkUøku.økkô {U hnLku ðk÷k sçk økkô Mku çkknh nwðk íkku Mkwðkhe(økkze) Ãkh Lk^÷ ÃkZ Mkfíkk ni. çkiYLku þnh Mkwðkhe Ãkh Lk{kÍ þwYy fe Úkeykih ÃkZíku ÃkZíku þnh {U Ëkr¾÷ nku økÞk íkk usçk íkf ½h Lk ÃknkU[k Mkwðkhe Ãkh Ãkqhe fhMkfíkk ni. [÷íke økkze {U rçk÷k WÍThu þh-E VÍo ð MkwLLkíku V@ð ík{k{ ðkrsçkkík siMku rðºk ð LkÍTh ykih ðkunLk^÷ rsMk fku íkkuz rËÞk nku ykih MksËyu rík÷kðíksçk fu ykÞíku MksËk Í{eLk Ãkh rík÷kðík fe nku yËkLknª fh Mkfíkk ykih yøkh WÍTh fe ðsn Mku nku íkkuRLk Mkçk {U þíko Þun ni fu yøkh {w{rfLk nku íkku rfç÷kY ¾zk nku fh yËk fhu ðhLkk siMku ¼e {w{rfLk nku.(rVh xÙuLk Mku Wíkh fh RykËk fhu)

16


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

2

3

4

Lk{kÍ fu ynfk{

250

{wMkkrVh íkeMkhe hfyík fu r÷Þu ¾zk nku òyu íkku....?yøkh {wMkkrVh fMh ðk÷e Lk{kÍ fe íkeMkhe hfTyík

þwYy fh Ëu íkku RMk fe Ëku MkqhíkU nI {1} çkfËhu íkþnTnwËfk’Ëyu y¾ehk fh [wfk Úkk íkku sçk íkf íkeMkhe hfTyík fkMksËk Lk rfÞk nku ÷kix ykyu ykih MksËyu MknTð fh fu Mk÷k{Vuh Ëu yøkh Lk ÷kixu ykih ¾zu ¾zu Mk÷k{ Vuh Ëu íkku ¼e Lk{kÍnku òyuøke {økh MkwLLkík íkfo nwE. yøkh íkeMkhe hfyík fkMksËk fh r÷Þk íkku yuf ykih hfTyík r{÷k fh MksËyu MknTðfh fu Lk{kÍ {wfB{÷ fhu Þun ykr¾he Ëku hfTyíkU Lk^÷ þw{khnkUøke {2} fk’Ëyu y¾ehk rfÞu rçkøkih ¾zk nku økÞk Úkk íkkusçk íkf íkeMkhe hfTyík fk MksËk Lk rfÞk nku ÷kix ykyuykih MksËyu MknTð fh fu Mk÷k{ Vih Ëu yøkh íkeMkhehfyík fk MksËk fh r÷Þk VÍo çkkrík÷ nku økyu yçk yufykih hfTyík r{÷k fh MksËyu MknTð fh fu Lk{kÍ {wfB{÷fhu [khkU hfTyíkU Lk^÷ þw{kh nkUøke. (Ëku hfTyík VÍo yËkfhLku y¼e rÍB{u çkkfe nU.)

MkVh {U fÍk Lk{kÍUnk÷íku Rfk{ík {U nkuLku ðk÷e fÍk Lk{kÍU MkVh {U

¼e Ãkqhe ÃkZLke nkUøke ykih MkVh {U fÍk nkuLku ðk÷e fMhðk÷e Lk{kÍU {wfe{ nkuLku fu çkk’Ë ¼e fMh ne ÃkZe òyutøke.

17


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

íkkr÷çku økBku BkËe™k ðçkfey,

ð {økrVhík27 hsçkw÷ {whßsçk 1426


Lk{kÍ fu ynfk{

251

rn^Í ¼w÷k ËuLku fk yÍkçkÞfeLkLk rn^Íu fwhykLku fhe{ fkhu Mkðkçku yÍe{

ni, {økh ÞkË hnu rn^Í fhLkk ykMkkLk, {økh W{ú ¼hRMk fku ÞkË h¾Lkk Ëw~ðkh ni. nw^VkÍ ð nkrVÍkík fku[krnÞu fu hkuÍkLkk f{ yÍ f{ yuf Ãkkhk ÷krÍ{Lkrík÷kðík fh r÷Þk fhU. òu nw^VkÍ h{ÍkLkw÷ {wçkkhf feyk{Ë Mku Úkkuzk yMkko fç÷ Vfík {wMkÕ÷k MkwLkkLku fu r÷Þu{ÂLÍ÷u Ãk¬e fhíku nI ykih RMk fu R÷kðk 1NMkkhk Mkk÷ øk^÷ík fu Mkçkçk fE ykÞkík ¼w÷kyu hníku nI,ðkun çkkhçkkh ÃkZU ykih ¾kiVu ¾wËk 1 Mku ÷hÍtu. LkeÍrsMk Lku yuf ykÞík ¼e ¼w÷kE ni ðkun Ëkuçkkhk ÞkË fh ÷uykih ¼w÷kLku fk òu økwLkkn nwðk WMk Mku Mkå[e íkkiçkk fhu.

òu fwhykLke ykÞkík ÞkË fhLku fu çkk’Ë ¼w÷k ËuøkkçkhkuÍu rfÞk{ík yLÄk WXkÞk òyuøkk.

Vh{kLku {wMíkVk 6{uhe WB{ík fu Mkðkçk {uhu nwÍqh Ãkuþ rfÞu økyu Þnkt íkffu {I Lku RLk {U ðkun ríkLfk ¼e ÃkkÞk rsMku ykË{e{ÂMsË Mku rLkfk÷íkk ni ykih {uhe WB{ík fu økwLkkn {uhunwÍqh Ãkuþ rfÞu økyu. {I Lku RMk Mku çkzk økwLkkn Lk Ëu¾kfu rfMke ykË{e fku fwhykLk fe yuf Mkqhík Þk yuf ykÞíkÞkË nku rVh ðkun WMku ¼w÷k Ëu.

18


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

2

1

Lk{kÍ fu ynfk{

252

òu þÏMk fwhykLk ÃkZu rVh WMku ¼w÷k Ëu íkku rfÞk{íkfu rËLk yÕ÷kn íkyk÷k Mku fkuZe nku fh r{÷u.

rfÞk{ík fu rËLk {uhe WB{ík fku rsMk økwLkkn fk ÃkqhkçkË÷k rËÞk òyuøkk ðkun Þun ni fu WLk {U Mku rfMkefku fwhykLku Ãkkf fe fkuE Mkqhík ÞkË Úke rVh WMk LkuRMku ¼w÷k rËÞk. yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, R{k{yn{Ë hÍk ¾kLk R Vh{kíku nI : “WMk MkurÍÞkËk LkkËkLk fkiLk ni rsMku ¾wËk 1 yiMke rnB{íkçkÏþu ykih ðkun RMku yÃkLku nkÚk Mku ¾ku Ëu yøkh fÿRMk (rn^Íu fwhykLku Ãkkf) fe òLkíkk ykih òu Mkðkçkykih Ëòoík RMk Ãkh {kiQË nI (Þk’Lke rsLk fk ðk’ËkrfÞk økÞk ni) RLk Mku ðkrfV nkuíkk íkku RMku òLkku rË÷Mku rÍÞkËk yÍeÍ h¾íkk.” {ÍeË Vh{kíku nI : “snktíkf nku Mkfu RMk fu ÃkZkLku ykih rn^Í fhkLku ykih ¾wËÞkË h¾Lku {U fkurþþ fhu íkkfu ðkun Mkðkçk òu RMkÃkh {kiQË (Þk’Lke ðk’Ëk rfÞu økyu) nI nkrMk÷ nkUykih çkhkuÍu rfÞk{ík yLÄk fkuZe WXLku Mku Lkòík Ãkkyu.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk. rs. 23, Mk. 645,647)

19


{wMkkrVh fe Lk{kÍ

3

4

5

Lk{kÍ fu ynfk{

253

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷knVh{kLku {wMíkVk : WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhkrÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZu.


ðhf W÷rxÞu....

{n-LkVe}RMk rhMkk÷u {U....

fÍk Lk{kÍkU fk íkhefk

fçkú {U ykøk fu þku’÷u

íkkiçkk fu íkeLk ÁfLk nI

nwfqfu ykB{k fu yunMkkMk fe rnfkÞík

sw{yíkw÷ ðËky {U fÍkyu W{he

fÍkyu W{he fk íkhefk

Lk{kÍ fk rVËÞk

Ífkík fk þh-E ne÷k

fkLk AuËLku fk hðks fçk Mku Ãkzk ?

253

Lk{kÍ fu ynfk{

254

fÍk Lk{kÍkut fk íkhefk (n-LkVe)

þiíkkLk ÷k¾ hkufu Þun rhMkk÷k (24 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ÷ersÞu, V RMk fe çk-h-fíkU ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒËku snkt fu MkwÕŒk™, Mkhðhu Íe~kk™, Bknçkqçku hnBkk™

fk VhBkk™u {økrVhík r™~kk™ ni : BkwÍ…h ËwYËu …kf …Z™k …w÷ rMkhkŒ …h ™qh ni, òu hkuÍu swBkwykBkwÍ …h 80 çkkh ËwYËu …kf …Zu WMk fu 80 Mkk÷ fu økw™knBkwykV nku òyUøku

…khn 30 Mkq-hŒw÷ BkkQ™ fe ykÞŒ ™Bçkh 4 ykih5 BkU RhþkË nkuŒk ni :

Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ : ŒkuW™ ™BkkrÍÞkU fe ¾hkçkeni òu y…™e ™BkkÍ Mku Çkq÷uçkiXu nI.

BkwVÂMMkhu ~kneh, nfeBkw÷ WBBkŒ, nÍhŒu Bkw^ŒeynBkË Þkh ¾k™ Mkq-hŒw÷ BkkQ™ fe ykÞŒ

1



Lk{kÍ fu ynfk{

255

™Bçkh 5 fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : ™BkkÍ Mku Çkq÷™u fe åkLËMkqhŒU nI : fÇke ™ …Z™k, …kçkLËe Mku ™ …Z™k, MknenðõŒ …h ™ …Z™k, ™BkkÍ Mknen Œhefu Mku yËk ™ fh™k,~kkif Mku ™ …Z™k, MkBkÍ çkqÍ fh yËk ™ fh™k, fMk÷ ðMkwMŒe, çku …hðkE Mku …Z™k. (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 958)

snL™Bk fe ¾kiV™kf ðkËeMkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhŒu Bkki÷k™k

BkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke VhBkkŒunI : snL™Bk BkU ði÷ ™kBke yuf ¾kiV™kf ðkËe ni rsMk feMkÏŒe Mku ¾wË snL™Bk Çke …™kn BkktøkŒk ni. ò™ çkqÍ fh™BkkÍ fÍk fh™u ðk÷u WMk fu BkwMŒrnf nI.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 347 Bkw÷Ï¾Mk™)…nkz økhBke Mku r…Îk÷ òyUnÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™ ynBkË

Í-nçke VhBkkŒu nI : fnk økÞk ni fu snL™BkBkU yuf ðkËe ni rsMk fk ™kBk ði÷ ni, yøkh WMk BkU ËwLÞk fu…nkz zk÷u òyU Œku ðkun Çke WMk fe økhBke Mku r…Îk÷ òyUykih Þun W™ ÷kuøkkU fk rXfk™k ni òu ™BkkÍ BkU MkwMŒe fhŒuykih ðõŒ fu çkk’Ë fÍk fh fu …ZŒu nI Bkøkh Þun fu ðkuny…™e fkuŒkne …h ™krËBk nkU ykih çkkhøkknu ¾wËkðLËe BkUŒkiçkk fhU.

Mkh fwåk÷™u fe MkÍkMkhfkhu BkËe™yu Bkw™Ôðhk, MkhËkhu Bk¬yu

BkwfhoBkk ™u Mknkçkyu rfhkBk

2



Lk{kÍ fu ynfk{

256

Mku VhBkkÞk : yks hkŒ Ëku ~kÏMk (Þk’™e rsçkúkE÷ ykih BkefkE÷ ) Bkuhu …kMk ykyu ykih BkwÍu yÍuo BkwfÆMkkBkU ÷u ykyu. BkI ™u Ëu¾k fu yuf ~kÏMk ÷ixk ni ykih WMk fu rMkhnk™uyuf ~kÏMk …ÚÚkh WXkyu ¾zk ni ykih …i Ëh …i …ÚÚkh Mku WMk fkMkh fwåk÷ hnk ni, nh çkkh fwåk÷™u fu çkk’Ë Mkh rVh Xef nkuòŒk ni. BkI ™u rVrh~ŒkU Mku fnk : Þun fki™ ni ? WLnkU ™uyÍo fe : ykøku Œ~kheV ÷u åkr÷Þu (BkÍeË Bk™krÍh rË¾k™u fuçkk’Ë) rVrh~ŒkU ™u yÍo fe fu : …n÷k ~kÏMk òu yk…

™u Ëu¾k Þun ðkun Úkk rsMk ™u fwhyk™ …ZkrVh WMk fku Akuz rËÞk Úkk ykih VÍo ™BkkÍkU fu ðõŒ Mkku òŒk ÚkkWMk fu MkkÚk Þun çkhŒkð rfÞkBkŒ Œf nkuøkk.

nÍkhkU çkhMk fu yÍkçk fk nfËkhBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, BkwsrÆËu

Ëe™ku rBkÕ÷Œ, Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 9 MkVnk 158 Œk 159 …h

VhBkkŒu nI : rsMk ™u fMË™ yuf ðõŒ fe (™BkkÍ) Akuze nÍkhkUçkhMk snL™Bk BkU hn™u fk BkwMŒrnf nwðk, sçk Œf Œkiçkk ™ fhuykih WMk fe fÍk ™ fh ÷u, BkwMkÕkBkk™ yøkh WMk fe rÍLËøke BkUWMku Þf-÷ÏŒ Akuz ËU WMk Mku çkkŒ ™ fhU, WMk fu …kMk ™ çkiXU, ŒkuÍYh ðkun RMk fk MkÍkðkh ni. yÕ÷kn Œyk÷k VhBkkŒk ni :

Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ : ykihòu fnª ŒwÍu ~kiŒk™ Çkw÷kðu ŒkuÞkË ykyu …h Íkr÷BkkU fu…kMk ™ çkiX.

3



Lk{kÍ fu ynfk{

257

fçkú BkU ykøk fu ~kku’÷uyuf ~kÏMk fe çkn™ VkiŒ nku økE. sçk WMku Ë^™ fh fu

÷kixk Œku ÞkË ykÞk fu hfBk fe Úku÷e fçkú BkU røkh økE ni åkw™kLåkufrçkúMŒk™ yk fh Úku÷e r™fk÷™u fu r÷Þu WMk ™u y…™e çkn™ fefçkú ¾kuË zk÷e ! yuf rË÷ rn÷k Ëu™u ðk÷k BkLÍh WMk fu MkkBk™u Úkk,WMk ™u Ëu¾k fu çkn™ fe fçkú BkU ykøk fu ~kku’÷u Çkzf hnu nI ! åkw™kLåku WMk™u sqt Œtq fçkú …h rBkèe zk÷e ykih MkËBku Mku åkqh åkqh hkuŒk nwðk Bkkt fu …kMkykÞk ykih …qAk : ÃÞkhe yBBkeò™ ! Bkuhe çkn™ fu yk’Bkk÷ fiMku Úku ?ðkun çkku÷e : çkuxk õÞqt …qAŒu nku ? yÍo fe : “BkI ™u y…™e çkn™ fefçkú BkU ykøk fu ~kku’÷u ÇkzõŒu Ëu¾u nI.” Þun Mkw™ fh Bkkt Çke hku™u ÷økeykih fnk : “y^MkkuMk ! Œuhe çkn™ ™BkkÍ BkU MkwMŒe rfÞk fhŒe Úkeykih ™BkkÍ fÍk fh fu …Zk fhŒe Úke.”

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! sçk fÍk fh™u ðk÷kU feyiMke yiMke MkÏŒ MkÍkyU nI Œku òu çkË ™Mkeçk rMkhu Mku ™BkkÍ ne™nª …ZŒu W™ fk õÞk yLòBk nkuøkk !yøkh ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ òyu Œku......? ŒksËkhu rhMkk÷Œ, þnLkþknu ™çkwÔðŒ, …ifhu sqËku ‚¾kðŒMkhk…k hnBkŒ ™u RhþkË VhBkkÞk : òu ™BkkÍMku Mkku òyu Þk Çkq÷ òyu Œku sçk ÞkË ykyu …Z ÷u, fu ðkuneWMk fk ðõŒ ni.

Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : MkkuŒu BkU ÞkÇkq÷u Mku ™BkkÍ fÍk nku økE Œku WMk fe fÍk …Z™e VÍo niy÷çk¥kk fÍk fk økw™kn W‚ …h ™nª Bkøkh çkuËkh nku™u ykihÞkË yk™u …h yøkh ðõŒu BkõYn ™ nku Œku WMke ðõŒ …Z ÷uŒk¾eh BkõYn ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701)

4



Lk{kÍ fu ynfk{

258

Rr¥kVkf™ ykt¾ ™ ¾w÷e Œku......?VŒkðk h-ÍrðGÞk BkU ni : # sçk ò™u, fu yçk

MkkuÞk Œku ™BkkÍ òŒe hnuøke WMk ðõŒ Mkku™k n÷k÷ ™nªBkøkh sçk fu rfMke søkk Ëu™u ðk÷u …h yu’rŒBkkË nku # yiMkuðõŒ BkU MkkuÞk fu ykËŒ™ ðõŒ BkU ykt¾ ¾w÷ òŒe ykihRr¥kVkf™ ™ ¾w÷e Œku økw™nøkkh ™nª.

(VðkRËu s÷e÷k VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 4, Mk. 698)Bksçkqhe BkU yËk fk Mkðkçk rBk÷uøkk Þk ™nª ?

ykt¾ ™ ¾w÷™u fe ðsn Mku ™BkkÍu V@ “fÍk” nkuò™u fe MkqhŒ BkU “yËk” fk Mkðkçk rBk÷uøkk Þk ™nª. RMkrÍB™ BkU Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ,ðr÷GÞu ™u’BkŒ, yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ,…hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞuMkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ,çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, RBkkBku R~fku BknççkŒ, nÍhŒuyÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nks y÷ nkrVÍ y÷ fkhe ~kknRBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðk h-ÍrðGÞkrsÕË 8 MkVnk 161 …h VhBkkŒu nI : hnk yËk fk MkðkçkrBk÷™k Þun yÕ÷kn fu R¾ríkÞkh BkU ni. yøkh ðkunò™uøkk fu RMk ™u y…™e òr™çk Mku fkuE ŒõMkeh (fkuŒkne)™ fe, Mkwçn Œf òøk™u fu fMË Mku çkiXk Úkk ykih çku R¾ríkÞkhykt¾ ÷øk økE Œku ÍYh WMk …h økw™kn ™nª. hMkq÷wÕ÷kn

VhBkkŒu nI : ™ªË fe MkqhŒ BkU fkuŒkne™nª, fkuŒkne WMk ~kÏMk fe ni òu (òøkŒu BkU) ™BkkÍ ™ …Zun¥kk fu ËqMkhe ™BkkÍ fk ðõŒ yk òyu.

5



Lk{kÍ fu ynfk{

259

hkŒ fu ykr¾he rnMMku BkU Mkku™k fiMkk ?™BkkÍ fk ðõŒ Ëkr¾÷ nku ò™u fu çkk’Ë Mkku økÞk rVh

ðõŒ r™f÷ økÞk ykih ™BkkÍ fÍk nku økE Œku fíky™ økw™nøkkhnwðk sçk fu òøk™u …h Mknen yu’rŒBkkË Þk søkk™u ðk÷k BkkisqË™ nku çkÕfu V@ BkU ËwÏkq÷u ðõŒ Mku …n÷u Çke Mkku™u fe RòÍŒ™nª nku MkfŒe sçk fu yõMkh rnMMkk hkŒ fk òøk™u BkU økwÍhkykih ÍL™u økkr÷çk ni fu yçk Mkku økÞk Œku ðõŒ BkU ykt¾ ™¾w÷uøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701)

hkŒ Ëuh Œf òøk™kBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! ™k’Œ Ïðkr™ÞkU, rÍ¢ku rV¢

fe BknrV÷kU ™eÍ MkwL™ŒkU Çkhu RsríkBkkykŒ ðøkihk BkU hkŒ ËuhŒf òøk™u fu çkk’Ë Mkku™u fu Mkçkçk yøkh ™BkkÍu V@ fÍk nku™ufk yLËu~kk nku Œku çk r™GÞŒu yu’rŒfkV BkÂMsË BkU rfÞkBk fhU Þkðnkt MkkuyU snkt fkuE fkrçk÷u yu’rŒBkkË RM÷kBke ÇkkE søkk™uðk÷k BkkisqË nku. Þk y÷kBko ðk÷e Îkze nku rsMk Mku ykt¾ ¾w÷òŒe nku Bkøkh yuf yËË Îkze …h ÇkhkuMkk ™ rfÞk òyu fu™ªË BkU nkÚk ÷øk ò™u Mku Þk Þqt ne ¾hkçk nku fh çkLË nku ò™ufk R{fkLk hnŒk ni, Ëku Þk nMçku ÍYhŒ ÍkRË ÎkrzÞkt nkU ŒkuçkunŒh ni. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : “sçk ÞunyLËu~kk nku fu Mkwçn fe ™BkkÍ òŒe hnuøke Œku rçk÷k ÍYhŒu~khRGÞk WMku hkŒ Ëuh Œf òøk™k Bk{™qy ni.” yËk, fÍk ykih ðkrsçkw÷ RykËk fe Œk’heV

rsMk åkeÍ fk çkLËkU fku nwõBk ni WMku ðõŒ BkU çkò ÷k™ufku yËk fnŒu nI ykih ðõŒ ¾íBk nku™u fu çkk’Ë yBk÷ BkU ÷k™k

6



Lk{kÍ fu ynfk{

260

fÍk ni ykih yøkh WMk nwõBk fu çkò ÷k™u BkU fkuE ¾hkçke…iËk nku òyu Œku WMk ¾hkçke fku Ëqh fh™u fu r÷Þu ðkunyBk÷ Ëkuçkkhk çkò ÷k™k RykËk fn÷kŒk ni. ðõŒ fuyLËh yLËh yøkh ŒnheBkk çkktÄ ÷e Œku ™BkkÍ fÍk ™nwE çkÕfu yËk ni. Bkøkh ™BkkÍu V@,swBkwyk ykih EËi™ BkU ðõŒ fu yLËh Mk÷kBk Vuh™k ÷krÍBke niðh™k ™BkkÍ ™ nkuøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701) rçk÷kWÍThu ~kh-E ™BkkÍ fÍk fh Ëu™k MkÏŒ økw™kn ni, WMk …h VÍoni fu RMk fe fÍk …Zu ykih Mkååku rË÷ Mku Œkiçkk Çke fhu, Œkiçkk Þknßsu Bkõçkq÷ Mku Œk¾eh fk økw™kn BkwykV nkuòyuøkk Œkiçkk WMke ðõŒ Mknen ni sçk fufÍk …Z ÷u. RMk fku yËk rfÞu rçkøkih Œkiçkk rfÞu ò™k Œkiçkk™nª, fu òu ™BkkÍ WMk fu rÍBBku Úke WMk fku ™ …Z™k Œkuyçk Çke çkkfe ni ykih sçk økw™kn Mku çkkÍ ™ ykÞk ŒkuŒkiçkk fnkt nwE ?

nÍhŒu MkÂGÞËw™k Rç™u yççkkMk MkurhðkÞŒ ni : ŒksËkhu rhMkk÷Œ, ~knLk~kknu ™çkwÔðŒ, …ifhusqËku Mk¾kðŒ, Mkhk…k hnBkŒ ™u RhþkËVhBkkÞk : økw™kn …h fkRBk hn fh Œkiçkk fh™u ðk÷k WMk ferBkM÷ ni òu y…™u hçk Mku Xêk (Þk’™e BkÍkf) fhŒk ni.

Œkiçkk fu Œe™ Áõ™ nIMkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhŒu yÕ÷kBkk MkÂGÞË BkwnBBkË

™EBkwÆe™ BkwhkËkçkkËe VhBkkŒu nI : “Œkiçkk fu

7



Lk{kÍ fu ynfk{

261

Œe™ Áõ™ nI : {1} yu’rŒhkVu swBko {2} ™ËkBkŒ {3} yÍTBku Œfo(Þk’™e RMk økw™kn fku Akuz™u fk …wÏŒk ynTË). yøkh økw™knfkrçk÷u Œ÷kVe ni Œku WMk fe Œ÷kVe Çke ÷krÍBk. Bk-Mk÷™Œkrhfu Mk÷kŒ (Þk’™e ™BkkÍ Œfo fh Ëu™u ðk÷u) fe Œkiçkk fu r÷Þu™BkkÍkU fe fÍk Çke ÷krÍBk ni.” (¾ÍkR™w÷ RhVk™, Mk. 12)MkkuŒu fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™k ðkrsçk ni

fkuE Mkku hnk ni Þk ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ økÞk ni ŒkursMku Bkk’÷qBk ni WMk …h ðkrsçk ni fu MkkuŒu fku søkk Ëu ykihÇkq÷u nwyu fku ÞkË rË÷k Ëu. (ðh™k økw™nøkkh nkuøkk) (çknkhu~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701) ÞkË hnu ! søkk™k Þk ÞkË rË÷k™kWMk ðõŒ ðkrsçk nkuøkk sçk fu ÍL™u økkr÷çk nku fu Þun™BkkÍ …Zuøkk ðh™k ðkrsçk ™nª.

V@ fk ðõŒ nku økÞk Wêku !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ïkqçk MkËkyu BkËe™k

÷økkRÞu Þk’™e Mkku™u ðk÷kU fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkkRÞu ykihZuhkU ™urfÞkt fBkkRÞu. Ëk’ðŒu RM÷kBke fu Bk-Ë™e Bkknku÷BkU V@ fu r÷Þu BkwMkÕkBkk™kU fku søkk™k MkËkyu BkËe™k ÷økk™kfn÷kŒk ni, MkËkyu BkËe™k ðkrsçk ™nª, ™BkkÍu V@ fur÷Þu søkk™k fkhu Mkðkçk ni òu nh BkwMkÕkBkk™ fku nMçkuBkkify fh™k åkkrnÞu. MkËkyu BkËe™k ÷økk™u BkU RMk çkkŒfe yunrŒÞkŒ ÍYhe ni fu rfMke BkwMkÕkBkk™ fku EÍk ™ nku.

rnfkÞŒyuf RM÷kBke ÇkkE ™u BkwÍu (Mkøku BkËe™k fku)

çkŒkÞk Úkk fu nBk åkLË RM÷kBke ÇkkE BkuøkkVku™ …h V@ fu

8



Lk{kÍ fu ynfk{

262

ðõŒ MkËkyu BkËe™k ÷økkŒu nwyu yuf øk÷e Mku økwÍhu. yufMkkrnçk ™u nBk fku xkufk ykih fnk fu Bkuhk çkååkk hkŒ Çkh™nª MkkuÞk yÇke yÇke ykt¾ ÷øke ni yk… ÷kuøk BkuøkkVku™çkLË fh ËersÞu. nBk fku W™ Mkkrnçk …h çkzk økwMMkk ykÞkfu ™ ò™u fiMkk BkwMkÕkBkk™ ni ? nBk ™BkkÍ fu r÷Þu søkk hnunI ykih Þun RMk ™uf fkBk BkU Áfkðx zk÷ hnk ni ! ¾ihËqMkhu rË™ nBk rVh MkËkyu BkËe™k ÷økkŒu nwyu WMk ŒhVò r™f÷u Œku ðkune Mkkrnçk …n÷u Mku øk÷e fu ™w¬z …høkBkÍËk ¾zu Úku ykih nBk Mku fn™u ÷øku : yks Çke çkååkkMkkhe hkŒ ™nª MkkuÞk yÇke yÇke ykt¾ ÷øke ni RMke r÷ÞuBkI Þnkt ¾zk nku økÞk íkkfu nBkkhe øk÷e Mku ¾kBkku~ke MkuøkwÍh™u fe yk… nÍhkŒ fe r¾ËBkkŒ BkU Ëh-ÏðkMŒ fYt.

RMk Mku Bkk’÷qBk nwðk fu rçkøkih BkuøkkVku™ fu MkËkyuBkËe™k ÷økkE òyu. ™eÍ rçkøkih BkuøkkVku™ fu Çke RMkfËh çkw÷LË ykðkÍU ™ r™fk÷e òyU rsMk Mku ÎkhkU BkU ™BkkÍð rŒ÷kðŒ BkU Bk~økq÷ RM÷kBke çkn™kU, ÍEVkU, BkheÍkUykih çkååkkU fku Œ~ðe~k nku Þk òu yÔð÷ ðõŒ BkU …Z fhMkku hnk Þk Mkku hne nku WMk fe ™ªË BkU ¾÷÷ …zu. ykihyøkh fkuE BkwMkÕkBkk™ y…™u Îkh fu …kMk MkËkyu BkËe™k÷økk™u Mku hkufu Œku WMk Mku rÍË-çknTMk fh™u fu çkòyu WMk MkuBkwykVe Bkktøk ÷e òyu ykih WMk …h nwM™u Í™ h¾k òyufu Þfe™™ fkuE BkwMkÕkBkk™ ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™u fkBkw¾kr÷V ™nª nku MkfŒk, WMk rçkåkkhu fe fkuE Bksçkqhenkuøke. rçk÷VÍo ðkun çku ™BkkÍe nku Œku Çke yk… WMk …h

9



Lk{kÍ fu ynfk{

263

MkÏŒe fh™u fu BkòÍ ™nª, rfMke Bkw™krMkçk ðõŒ …h RÂLíknkE™hBke fu MkkÚk RLkrVhkËe fkur~k~k fu Íheyu WMk fku ™BkkÍ fur÷Þu ykBkkËk fersÞu. BkMkkrsË BkU Çke yÍk™u V@ ðøkihk fuR÷kðk çku Bkkify ™eÍ BknÕ÷kU Þk Bkfk™kU fu yLËh BknkrV÷u™k’Œ ðøkihk BkU M…efh RÂMík’Bkk÷ fh™u ðk÷kU fku Çke y…™uy…™u ÎkhkU BkU RçkkËŒ fh™u ðk÷kU, BkheÍkU, ~keh Ïðkh çkååkkUykih Mkku™u ðk÷kU fe EÍk fku …u~ku ™Íh h¾™k åkkrnÞu.

nwfqfu ykBBkk fu yunMkkMk fe rnfkÞŒnwfqfu ykBBkk fk ¾Þk÷ h¾™k çknwŒ ÍYhe ni, nBkkhu

yM÷kV RMk Bkwyk-Bk÷u BkU çkunË BkkunŒkŒ nwðk fhŒu Úku. åkw™kLåkunwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkËrçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒu nI : nÍhŒuMkÂGÞËw™k RBkkBk ynBkË rçk™ nBçk÷ fe r¾ËBkŒBkU yuf ~kÏMk fE Mkk÷ Mku nkrÍh nkuŒk ykih RÕBk nkrMk÷fhŒk. yuf çkkh sçk ykÞk Œku yk… ™u WMk MkuBkwtn Vuh r÷Þk. WMk fu çk RMkhkh RÂMík^Mkkh …h VhBkkÞk :y…™u Bkfk™ fe Ëeðkh fu Mkzf ðk÷u fku™u …h økkhk ÷økk fh fËuykËBk (Þk’™e RLMkk™e fË) fu çkhkçkh WMk (fku™u) fku ŒwBk ™uykøku çkZk rËÞk ni nk÷kt fu ðkun BkwMkÕkBkk™kU fe økwÍh økkn ni.Þk’™e BkI ŒwBk Mku fiMku ¾w~k nku MkfŒk nqt fu ŒwBk ™u BkwMkÕkBkk™kU fkhkMŒk Œtøk fh rËÞk ni ! Þnkt ðkun ÷kuøkÇke RçkúŒ nkrMk÷ fhU òu y…™u ÎkhkU fu çkknh yiMku åkçkqŒhu ðøkihkçk™k ËuŒu nI rsMk Mku BkwMkÕkBkk™kU fk hkMŒk Œtøk nku òŒk ni.

10



Lk{kÍ fu ynfk{

264

sÕË Mku sÕË fÍk …Z ÷ersÞursMk fu rÍBBku fÍk ™BkkÍU nkU W™ fk sÕË Mku sÕË

…Z™k ðkrsçk ni Bkøkh çkk÷ çkååkkU fe …hðrh~k ykih y…™eÍYrhGÞkŒ fe VhknBke fu Mkçkçk Œk¾eh òRÍ ni. r÷nkÍkfkhkuçkkh Çke fhŒk hnu ykih VwhMkŒ fk òu ðõŒ rBk÷u WMk BkUfÍk …ZŒk hnu Þnkt Œf fu …qhe nku òyU.

Aw… fh fÍk …rZÞufÍk ™BkkÍU Aw… fh …rZÞu. ÷kuøkkU …h (Þk Îkh

ðk÷kU çkÕfu fheçke ËkuMŒ …h Çke) RMk fk RÍnkh ™ fersÞu(Bk-Mk÷™ Þun BkŒ fnk fersÞu fu Bkuhe yks fe V@ fÍknku økE Þk BkI fÍkyu WBkúe …Z hnk nqt ðøkihk), fu økw™kn fkRÍnkh Çke BkõYnu ŒnheBke ð øk w™kn ni.

r÷nkÍk yøkh ÷kuøkkU fe Bkkisq-Ëøke BkUrðºk fe fÍk …ZU Œku Œõçkehu fw™qŒ fu r÷Þu nkÚk ™ WXkyU.

swBkwyŒw÷ ðËky BkU fÍkyu WBkúeh-BkÍk™w÷ Bkwçkkhf fu ykr¾he swBkwyk BkU çkk’Í

÷kuøk çkk sBkkyŒ fÍkyu WBkúe …ZŒu nI ykih Þun MkBkÍŒunI fu WBkú Çkh fe fÍkyU RMke yuf ™BkkÍ Mku yËk nku øk#Þun çkkrŒ÷ BknTÍ ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 708)

WBkú Çkh fe fÍk fk rnMkkçkrsMk ™u fÇke ™BkkÍU ne ™ …Ze nkU ykih yçk ŒkiVef

nwE ykih fÍkyu WBkúe …Z™k åkknŒk ni ðkun sçk Mku çkkr÷øknwðk ni WMk ðõŒ Mku ™BkkÍkU fk rnMkkçk ÷økkyu ykih Œkhe¾uçkw÷qøk Çke ™nª Bkk’÷qBk Œku yunrŒÞkŒ RMke BkU ni fu rnshe

11



Lk{kÍ fu ynfk{

265

rMk™ fu rnMkkçk Mku ykihŒ ™ð Mkk÷ fe WBkú Mku ykih BkËoçkkhn Mkk÷ fe WBkú Mku ™BkkÍkU fk rnMkkçk ÷økkyu.

fÍk …Z™u BkU ŒhŒeçkfÍkyu WBkúe BkU Þqt Çke fh MkfŒu nI fu …n÷u ŒBkkBk

V@U yËk fh ÷U rVh ŒBkkBk ÍkunTh fe ™BkkÍU RMke ŒhnyMh, Bkøkrhçk ykih R~kk.

fÍkyu WBkúe fk Œhefk (n-™Ve)fÍk nh hkuÍ fe çkeMk hõyŒU nkuŒe nI. Ëku VÍo

V@ fu, åkkh ÍkunTh, åkkh yMh, Œe™ Bkøkrhçk, åkkh R~kkfu ykih Œe™ rðºk. r™GÞŒ RMk Œhn fersÞu, Bk-Mk÷™ :“Mkçk Mku …n÷e V@ òu BkwÍ Mku fÍk nwE WMk fku yËkfhŒk nqt.” nh ™BkkÍ BkU RMke Œhn r™GÞŒ fersÞu. rsMk…h çk fMkhŒ fÍk ™BkkÍU nI ðkun ykMkk™e fu r÷Þu yøkhÞqt Çke yËk fhu Œku òRÍ ni fu nh Áfqy ykih nh MkßËu BkU“ ” Œe™ Œe™ çkkh fe søknrMkVo yuf yuf çkkh fnu. Bkøkh Þun nBku~kk ykih nh Œhnfe ™BkkÍ BkU ÞkË h¾™k åkkrnÞu fu sçk Áfqy BkU …qhkÃknkU[ òyu WMk ðõŒ fk “Mke™” ~kwYy fhu ykihsçk fk “BkeBk” ¾íBk fh åkwfu WMk ðõŒ Áfqy Mku MkhWXkyu. RMke Œhn MkßËu BkU Çke fhu. yuf Œ¾VeV (Þk’™efBke) Œku Þun nwE ykih ËqMkhe Þun fu VÍkuO fe ŒeMkhe ykihåkk iÚke hõyŒ BkU y÷ nBË ~kheV fe søkn VfŒ“ ” Œe™ çkkh fn fh Áfqy fh ÷u. Bkøkh rðºk feŒe™kU hõyŒkU BkU y÷ nBË ~kheV ykih MkqhŒ Ëku™kU ÍYh

12



Lk{kÍ fu ynfk{

266

…Ze òyU. ŒeMkhe Œ¾VeV (Þk’™e fBke) Þun fu fk’Ëyuy¾ehk BkU Œ~knTnwË Þk’™e y¥krnGÞkŒ fu çkk’Ë Ëku™kUËwYËkU ykih Ëwyk fe søkn rMkVo “ ”fn fh Mk÷kBk Vuh Ëu. åkkiÚke Œ¾VeV (Þk’™e fBke) Þun furðºk fe ŒeMkhe hõyŒ BkU Ëwykyu fw™qŒ fe søkn fn fh VfŒ yuf çkkh Þk Œe™ çkkh “ ” fnu.(Bkw÷Ï¾Mk yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 157) ÞkËhr¾Þu ! Œ¾VeV (Þk’™e fBke) fu RMk Œhefu fe ykËŒnhrøkÍ ™ çk™kRÞu, Bkk’Bkq÷ fe ™BkkÍU MkwL™Œ fu BkwŒkrçkfne …rZÞu ykih R™ BkU VhkRÍ ð ðkrsçkkŒ fu MkkÚk MkkÚkMkw™™ ykih BkwMŒnççkkŒ ð ykËkçk fe Çke rhykÞŒ fersÞu.

™BkkÍu fMh fe fÍkyøkh nk÷Œu MkVh fe fÍk ™BkkÍ nk÷Œu RfkBkŒ

BkU …ZUøku Œku fMh ne …ZUøku ykih nk÷Œu RfkBkŒ fe fÍk™BkkÍ nk÷Œu MkVh BkU …ZUøku Œku …qhe …ZUøku Þk’™e fMh™nª fhUøku.

ÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍUòu ~kÏMk BkwíkoË nku økÞk rVh RM÷kBk ÷kÞk

Œku ÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍkU fe fÍk ™nª ykih BkwhŒËnku™u Mku …n÷u ÍBkk™yu RM÷kBk BkU òu ™BkkÍU òŒe hne ÚkªW™ fe fÍk ðkrsçk ni.

çkååku fe …iËkR~k fu ðõŒ ™BkkÍËkE (Nurse/Midwife) ™BkkÍ …Zuøke Œku çkååku fu

Bkh ò™u fk yLËu~kk ni, ™BkkÍ fÍk fh™u fu r÷Þu Þun

13



Lk{kÍ fu ynfk{

267

WÍTh (Þk’™e Bksçkqhe) ni. çkååku fk Mkh çkknh yk økÞkykih rLkVkMk Mku Ãkuþíkh ðõŒ ¾íBk nku òyuøkk Œku RMk nk÷ŒBkU Çke WMk fe Bkkt …h ™BkkÍ …Z™k VÍo ni ™ …Zuøke Œku økw™nøkkhnkuøke. rfMke çkhŒ™ BkU çkååku fk Mkh h¾ fh rsMk Mku WMk fku™wõMkk™ ™ ÃknkU[u ™BkkÍ …Zu Bkøkh RMk Œhfeçk Mku …Z™u BkUÇke çkååku fu Bkh ò™u fk yLËu~kk nku Œku Œk¾eh BkwykV ni.çkk’Ëu rLkVkMk RMk ™BkkÍ fe fÍk …Zu.

BkheÍ fku ™BkkÍ fçk BkwykV ni ?yiMkk BkheÍ fu R~kkhu Mku Çke ™BkkÍ ™nª …Z MkfŒk

yøkh Þun nk÷Œ …qhu Au6 ðõŒ Œf hne Œku RMk nk÷Œ BkU òu™BkkÍU VkiŒ nw# W™ fe fÍk ðkrsçk ™nª.

WBkú Çkh fe ™BkkÍU Ëkuçkkhk …Z™krsMk fe ™BkkÍkU BkU ™wõMkk™ ð fhknŒ nku ðkun

ŒBkkBk WBkú fe ™BkkÍU Vuhu Œku yåAe çkkŒ ni ykih fkuE¾hkçke ™ nku Œku ™ åkkrnÞu ykih fhu Œku V@ ð yMh fuçkk’Ë ™ …Zu ykih ŒBkkBk hõyŒU Çkhe …Zu ykih rðºk BkUfw™qŒ …Z fh ŒeMkhe fu çkk’Ë fk’Ëk fh fu, rVh yuf ykihrBk÷kyu fu åkkh nku òyU. fÍk fk ÷^TÍ fn™k Çkq÷ økÞk Œku ?

yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kknynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nBkkhu W-÷BkkŒMkhen VhBkkŒu nI : fÍk çk r™GÞŒu yËk ykih yËk çkr™GÞŒu fÍk Ëku™kU Mknen nI.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 161)

14



Lk{kÍ fu ynfk{

268

fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe yËkyuøke Mku çkunŒh“VŒkðk ~kkBke” BkU ni : fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe

yËkyuøke Mku çkunŒh ykih ynBk nI Bkøkh MkwL™Œu Bkwy¬Ëk,™BkkÍu åkk~Œ, Mk÷kŒw¥kMçken ykih ðkun ™BkkÍU rs™ fu çkkhuBkU ynkËeMku Bkwçkk-hfk Bkhðe nI Þk’™e siMku ŒrnGÞŒw÷BkÂMsË, yMh Mku …n÷u fe åkkh hõyŒ (MkwL™Œu økihBkwy¬Ëk) ykih Bkøkrhçk fu çkk’Ë A6 hõyŒU (…Ze òyUøke).

ÞkË hnu ! fÍk ™BkkÍ fe rçk™k …h MkwL™ŒuBkwy¬Ëk Akuz™k òRÍ ™nª, y÷çk¥kk MkwL™Œu økih Bkwy¬Ëkykih nËeMkkU BkU ðkrhË ~kwËk BkÏMkqMk ™ðkrV÷ …Zu Œku Mkðkçkfk nfËkh ni Bkøkh RLnU ™ …Z™u …h fkuE økw™kn ™nª,åkknu rÍBBku fÍk ™BkkÍ nku Þk ™ nku.V@ ð yMh fu çkk’Ë ™ðkrV÷ ™nª …Z MkfŒu

™BkkÍu V@ ykih yMh fu çkk’Ë ðkun ŒBkkBk ™ðkrV÷yËk fh™u BkõYnu (ŒnheBke) nI òu fMË™ nkU yøkåkuoŒrnGÞŒw÷ BkÂMsË nkU, ykih nh ðkun ™BkkÍ (Çke ™nª …ZMkfŒu) òu økih fe ðsn Mku ÷krÍBk nku Bk-Mk÷™ ™ÍTh ykihŒðkV fu ™ðkrV÷ ykih nh ðkun ™BkkÍ rsMk fku ~kwYyrfÞk rVh WMku Œkuz zk÷k, yøkåkuo ðkun V@ ykih yMh feMkwL™ŒU ne õÞqt ™ nkU.

fÍk fu r÷Þu fkuE ðõŒ BkwyGÞ™ ™nª WBkú BkU sçk(Çke) …Zuøkk çkrhGÞwÂÍTÍBBkk nku òyuøkk. Bkøkh Œw÷qy ðøkwYçk ykih Íðk÷ fu ðõŒ ™BkkÍ ™nª …Z MkfŒk, fu R™ðõŒkU BkU ™BkkÍ òRÍ ™nª.


15



Lk{kÍ fu ynfk{

269

ÍkunTh fe åkkh MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?yøkh ÍkunTh fu VÍo …n÷u …Z r÷Þu Œku Ëku hõyŒ MkwL™Œu

çkk’rËÞk yËk fh™u fu çkk’Ë åkkh hõyŒ MkwL™Œu fÂç÷Þk yËkfersÞu åkw™kLåku Mkhfkhu yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI :ÍkunTh fe …n÷e åkkh MkwL™ŒU òu VÍo Mku …n÷u ™ …Ze nkU Œku çkk’ËuVÍo çkÕfu BkÍTnçku yhsn (Þk’™e …MkLËeËk Œhe™ BkÍnçk) …hçkk’Ë (Ëku hõyŒ) MkwL™Œu çkk’rËÞk fu …ZU çk~kŒuo fu nw™qÍ (Þk’™eyÇke) ðõŒu ÍkunTh çkkfe nku. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 148)

V@ fe MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?MkwL™ŒU …Z™u Mku yøkh V@ fe sBkkyŒ VkiŒ nku ò™u fk

yLËu~kk nku Œku rçkøkih …Zu ~kkrBk÷ nku òyu. Bkøkh Mk÷kBk Vuh™u fuçkk’Ë …Z™k òRÍ ™nª. Œw÷qyu yk^Œkçk fu fBk yÍ fBk çkeMkrBk™x çkk’Ë Mku ÷u fh ÍnTðyu fwçkúk Œf …Z ÷u, fu BkwMŒnçk ni. RMkfu çkk’Ë BkwMŒnçk Çke ™nª.

õÞk Bkøkrhçk fk ðõŒ Úkkuzk Mkk nkuŒk ni ?Bkøkrhçk fe ™BkkÍ fk ðõŒ økwYçku yk^Œkçk Œk RÂçíkËkyu

ðõŒu R~kk nkuŒk ni. Þun ðõŒ BkfkBkkŒ ykih Œkhe¾ fu yu’rŒçkkhMku ÎkxŒk çkZŒk hnŒk ni Bk-Mk÷™ çkkçkw÷ BkËe™k fhkåke BkU r™ÍkBkw÷yðfkŒ fu ™õ~ku fu BkwŒkrçkf Bkøkrhçk fk ðõŒ fBk yÍ fBk yufÎkLxk 18 rBk™x nkuŒk ni. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI :hkuÍu yçkú (Þk’™e rsMk rË™ çkkË÷ Akyu nkU WMk) fu rMkðk BkøkrhçkBkU nBku~kk Œk’S÷ (Þk’™e sÕËe) BkwMŒnçk ni ykih Ëku hõyŒ MkuÍkRË fe Œk¾eh BkõYnu ŒLÍene ykih yøkh rçkøkih WÍTh MkVhð BkhÍ ðøkihk RŒ™e Œk¾eh fe fu rMkŒkhu økwÚk økyu Œku BkõYnuŒnheBke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 453)

16



Lk{kÍ fu ynfk{

270

Mkhfkhu yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ,Bkki÷k™k ~kkn ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI :RMk (Þk’™e Bkøkrhçk) fk ðõŒu BkwMŒnçk sçk Œf ni fu rMkŒkhuÏkqçk Íkrnh ™ nku òyU, RŒ™e Ëuh fh™e fu (çkzu çkzu rMkŒkhkUfu R÷kðk) Akuxu Akuxu rMkŒkhu Çke åkBkf ykyU BkõYn ni. (VŒkðkh-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 153) yMh ð R~kk Mku …n÷u òuhõyŒU nI ðkun MkwL™Œu økih Bkwy¬Ëk nI W™ fe fÍk ™nª.

Œhkðen fe fÍk fk õÞk nwõBk ni ?sçk Œhkðen VkiŒ nku òyu Œku WMk fe fÍk ™nª,

™ sBkkyŒ Mku ™ ŒLnk ykih yøkh fkuE fÍk …Z Çke ÷uŒkni Œku Þun swËkøkk™k ™^÷ nku òyUøku, Œhkðen Mku R™ fkŒyÕ÷wf ™ nkuøkk.

™BkkÍ fk rVËÞkrs™ fu rh~ŒuËkh VkiŒ nwyu nkU ðkunRMk BkÍBkq™ fk ÍYh BkwŒk-÷yk VhBkkyU

BkÂGÞŒ fe WBkú Bkk’÷qBk fh fu RMk BkU Mku ™ð Mkk÷ykihŒ fu r÷Þu ykih çkkhn Mkk÷ BkËo fu r÷Þu ™k çkkr÷øke fur™fk÷ ËersÞu. çkkfe rsŒ™u Mkk÷ çkåku W™ BkU rnMkkçk÷økkRÞu fu rfŒ™e BkwÆŒ Œf ðkun (Þk’™e BknqoBk) çku ™BkkÍehnk Þk çku hkuÍk hnk, Þk rfŒ™e ™BkkÍU Þk hkuÍu WMk furÍBBku fÍk fu çkkfe nI. rÍÞkËk Mku rÍÞkËk yLËkÍk ÷økk÷ersÞu çkÕfu åkknU Œku ™k çkkr÷øke fe WBkú fu çkk’Ë çkrfGÞkŒBkkBk WBkú fk rnMkkçk ÷økk ÷ersÞu. yçk Ve ™BkkÍ yufyuf Mk-Ë-fyu rVºk ¾ihkŒ fersÞu. yuf Mk-Ë-fyu rVºk

17



Lk{kÍ fu ynfk{

271

fe rBkõËkh 2 rf÷ku Mku 80 økúkBk fBk økunqt Þk WMk fk ykxkÞk WMk fe hfBk ni. ykih yuf rË™ fe Au6 ™BkkÍU nI …ktåkVÍo ykih yuf rðºk ðkrsçk. Bk-Mk÷™ 2 rf÷ku Mku 80 økúkBkfBk økunqt fe hfBk 12 Á…i nku Œku yuf rË™ fe ™BkkÍkU fu 72Á…i nwyu ykih 30 rË™ fu 2,160 Á…i ykih çkkhn Bkkn fuŒõheçk™ 25,920 Á…i nwyu. yçk rfMke BkÂGÞŒ …h 50Mkk÷ fe ™BkkÍU çkkfe nI Œku rVËÞk yËk fh™u fu r÷Þu12,96,000 Á…i ¾ihkŒ fh™u nkUøku. Íkrnh ni nh ~kÏMkRŒ™e hfBk ¾ihkŒ fh™u fe RÂMíkŒkyŒ (ŒkfŒ) ™nªh¾Œk, RMk fu r÷Þu W-÷Bkkyu rfhkBk ™u ~kh-Ene÷k RhþkË VhBkkÞk ni : Bk-Mk÷™ ðkun 30 rË™ fe ŒBkkBk™BkkÍkU fu rVËÞu fe r™GÞŒ Mku 2160 Á…i rfMke Vfeh (Vfehykih rBkMfe™ fe Œk’heV MkVnk ™Bçkh 24 …h Bkw÷k-nÍkVhBkkRÞu) fe rBkÕf fh Ëu, Þun 30 rË™ fe ™BkkÍkU fkrVËÞk yËk nku økÞk. yçk ðkun Vfeh Þun hfBk Ëu™u ðk÷une fku rnçkk fh Ëu (Þk’™e ŒkunVu BkU Ëu Ëu) Þun fçÍk fh™ufu çkk’Ë rVh Vfeh fku 30 rË™ fe ™BkkÍkU fu rVËÞu fer™GÞŒ Mku fçÍu BkU Ëu fh RMk fk Bkkr÷f çk™k Ëu. RMke Œhn÷kix Vuh fhŒu hnU Þqt Mkkhe ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk nkuòyuøkk. 30 rË™ fe hfBk fu Íheyu ne ne÷k fh™k ~kŒo™nª ðkun Œku MkBkÍk™u fu r÷Þu rBkMkk÷ Ëe ni. rçk÷VÍo 50Mkk÷ fu rVËÞkU fe hfBk BkkisqË nku Œku yuf ne çkkh ÷kix Vuhfh™u BkU fkBk nku òyuøkk. ™eÍ rVºku fe hfBk fk rnMkkçkøkunqt fu BkkisqËk Çkkð Mku ÷økk™k nkuøkk. RMke Œhn Ve hkuÍk

18



Lk{kÍ fu ynfk{

272

Çke yuf Mk-Ë-fyu rVºk ni. ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk fh™u fuçkk’Ë hkuÍkU fk Çke RMke Œhefu Mku rVËÞk yËk fh MkfŒu nI.økheçk ð yBkeh MkÇke rVËÞu fk ne÷k fh MkfŒu nI. yøkhðw-hMkk y…™u BknqoBke™ fu r÷Þu Þun yBk÷ fhU Œku ÞunBkÂGÞŒ fe Íçkh ËMŒ RBkËkË nkuøke, RMk Œhn Bkh™u ðk÷kÇke VÍo fu çkkuÍ Mku ykÍkË nkuøkk ykih ðw-hMkkÇke y@ku Mkðkçk fu BkwMŒrnf nkUøku. çkk’Í ÷kuøk BkÂMsËðøkihk BkU yuf fwhyk™u …kf fk ™wM¾k Ëu fh y…™u Bk™ fkuBk™k ÷uŒu nI fu nBk ™u BknqoBk fe ŒBkkBk ™BkkÍkU fk rVËÞkyËk fh rËÞk Þun W™ fe øk÷Œ VnBke ni. (Œ^Mke÷ fur÷Þu Ëur¾Þu : VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 167)ÞkË hr¾Þu ! BknqoBk fe ™BkkÍkU fk rVËÞk yki÷kË ykih Ëeøkhðw-hMkk fe Œhn fkuE ykBk BkwMkÕkBkk™ Çke Ëu MkfŒk ni.

BknqoBkk fu rVËÞu fk yuf BkMy÷kykihŒ fe ykËŒu niÍ yøkh Bkk’÷qBk nku Œku WMk

fËh rË™ ykih ™ Bkk’÷qBk nku Œku nh Bkne™u Mku Œe™ rË™™ð çkhMk fe WBkú Mku BkwMŒM™k fhU Bkøkh rsŒ™e çkkh nB÷hnk nku BkwÆŒu nB÷ fu Bkne™kU Mku yGÞkBku niÍ fk RÂMíkM™k™ fhU. ykihŒ fe ykËŒ Ëh çkkhyu rLkVkMk yøkh Bkk’÷qBknku Œku nh nB÷ fu çkk’Ë WŒ™u rË™ BkwMŒM™k fhu ykih ™Bkk’÷qBk nku Œku fwA ™nª, fu rLkVkMk fu r÷Þu òr™çku yf÷(fBk Mku fBk) BkU ~khy™ fwA ŒõËeh ™nª. {w{rfLk ni fuyuf ne rBk™x yk fh Vkih™ …kf nku òyu.

(BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 154)

19



Lk{kÍ fu ynfk{

273

MkkËkŒu rfhkBk fku ™BkkÍ fk rVËÞk ™nª Ëu MkfŒuBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn

RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ Mku MkÂGÞËkU ykih økih {wÂM÷BkkU fku™BkkÍ fk rVËÞk Ëu™u fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …qAk økÞk Œku VhBkkÞk : Þun Mk-Ëfk(Þk’™e ™BkkÍ fk rVËÞk) nÍhkŒu MkkËkŒu rfhkBk fu ÷kRf ™nª ykih nw™qËðøkihnwBk fw Vkhu rnLË RMk Mk-Ëfu fu ÷kRf ™nª. R™ Ëku™kU fku Ëu™u fe yM÷™RòÍŒ ™nª, ™ R™ fu rËÞu yËk nku. {wÂM÷Bke™u Bk‚kfe™ Írð÷ fwçkko økihnkr~kBke™ (Þk’™e y…™u rBkMfe™ BkwMk÷{k™ rh~ŒuËkh økih nkr~krBkÞkU) fku Ëu™kËq™k (Þk’™e Ëwøk™k) y@ ni.(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 166)

100 fkuzkU fk ne÷kne÷yu ~kh-E fk sðkÍ fwhyk™ku nËeMk ykih rVõnu

n-™Ve fe Bkk u’Œçkh fwŒwçk Bk U Bkk isqË ni. åk w™kLåk u nÍhŒuMkÂGÞËw™k yGÞqçk fe çkeBkkhe fu ÍBkk™uBkU yk… fe Íkisyu Bkkun-Œ-hBkk yuf çkkh r¾ËBkŒu Mkhk…k y-ÍBkŒ BkU Œk¾eh Mku nkrÍh nw#Œku yk… ™u fMkBk ¾kE fu “BkI ŒLËwÁMŒ nku fhMkku fkuzu BkkYtøkk” rMknTnŒ Þkçk nku™u …h yÕ÷kn ™uWLnU Mkku Œer÷ÞkU fe Íkzq Bkkh™u fk nwõBk RhþkË VhBkkÞk.(™qÁ÷ RhVk™, Mk. 728 Bkw÷Ï¾Mk™) yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn23 Mkqhyu fe ykÞŒ ™Bçkh 44 BkU RhþkË VhBkkŒk ni :

Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ :ykih VhBkkÞk fu y…™u nkÚkBkU yuf Íkzq ÷u fh RMk MkuBkkh Ëu ykih fMkBk ™ Œkuz.

20



Lk{kÍ fu ynfk{

274

“yk÷Bkøkehe” BkU ne÷kU fk yuf BkwMŒrf÷ çkkçk nirsMk fk ™kBk “rfŒkçkw÷ rnÞ÷” ni åkw™kLåku yk÷Bkøkehe“rfŒkçkw÷ rnÞ÷” BkU ni : òu ne÷k rfMke fk nf Bkkh™uÞk WMk BkU ~kwçkk …iËk fh™u Þk çkkrŒ÷ Mku Vhuçk Ëu™u fu r÷ÞurfÞk òyu ðkun BkõYn ni ykih òu ne÷k RMk r÷Þu rfÞkòyu fu ykËBke nhkBk Mku çkåk òyu Þk n÷k÷ fku nkrMk÷fh ÷u ðkun yåAk ni. RMk rfMBk fu ne÷kU fu òRÍ nku™u feË÷e÷ yÕ÷kn fk Þun VhBkk™ ni :

Œso{yu fLÍw÷ EBkk™ : ykihVhBkkÞk fu y…™u nkÚk BkU yufÍkzq ÷u fh RMk Mku Bkkh Ëu ykihfMkBk ™ Œkuz.

fk™ AuË™u fk hðks fçk Mku nwðk ?ne÷u fu sðkÍ …h yuf ykih Ë÷e÷ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu

åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn Rç™u yççkkMk Mku rhðkÞŒ ni fu yuf çkkh nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k

Mkkhn ykih nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k nkrshk( ) BkUfwA åk…-f÷~k nku økE. nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k Mkkhn

™u fMkBk ¾kE fu BkwÍu yøkh fkçkq rBk÷k ŒkuBkI nkrshk fk fkuE WÍTð fkxqtøke. yÕ÷kn

™u nÍhŒu MkÂGÞËw™k rsçkúE÷ fku nÍhŒuMkÂGÞËw™k RçkúkneBk ¾÷e÷wÕ÷kn fer¾ËBkŒ BkU Çkuò fu R™ BkU MkwÕn fhðk ËU. nshŒu MkÂGÞ-ËŒw™k

21



Lk{kÍ fu ynfk{

275

Mkkhn ™u yÍo fe : “ ” Þk’™e BkuhefMkBk fk õÞk ne÷k nkuøkk ? Œku nÍhŒu MkÂGÞËw™k RçkúkneBk¾÷e÷wÕ÷kn …h ðnTÞ ™krÍ÷ nwE fu(nÍhŒu) Mkkhn ( ) fku nwõBk Ëku fu ðkun (nÍhŒu)nkrshk ( ) fu fk™ AuË ËU. WMke ðõŒ Mku ykihŒkUfu fk™ AuË™u fk hðks …zk.

økkÞ fu økku~Œ fk ŒkunVkWBBkw÷ BkwyrBk™e™ nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k ykR~kk

rMkÆefk Mku rhðkÞŒ ni fu Ëku snk™ fu MkwÕŒk™,Mkhðhu Íe~kk™ fe r¾ËBkŒ BkU økkÞ fkøkku~Œ nkrÍh rfÞk økÞk, rfMke ™u yÍo fe : Þun økku~ŒnÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k çkhehk …h Mk-Ëfk nwðkÚkk. VhBkkÞk : Þk’™e Þun çkhehk fu r÷ÞuMk-Ëfk Úkk nBkkhu r÷Þu nrËGÞk ni.

ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷kRMk nËeMku …kf Mku MkkV Íkrnh ni fu nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k

çkhehk òu fu Mk-Ëfu fe nfËkh Úkª W™ fkuçkŒkihu Mk-Ëfk rBk÷k nwðk økkÞ fk økku~Œ yøkåkuo W™ funf BkU Mk-Ëfk ne Úkk Bkøkh W™ fu fçÍk fh ÷u™u fu çkk’Ësçk çkkhøkknu rhMkk÷Œ BkU …u~k rfÞk økÞk Úkk Œku WMk fknwõBk çkË÷ økÞk Úkk ykih yçk ðkun Mk-Ëfk ™ hnk Úkk.Þqt ne fkuE BkwMŒrnf ~kÏMk ÍfkŒ y…™u fçÍu BkU ÷u™u fuçkk’Ë rfMke Çke ykËBke fku ŒkunTVŒ™ Ëu MkfŒk Þk BkÂMsË

22



Lk{kÍ fu ynfk{

276

ðøkihk fu r÷Þu …u~k fh MkfŒk ni fu {Ífqhk BkwMŒrnf ~kÏMkfk …u~k fh™k yçk ÍfkŒ ™ hnk, nrËGÞk Þk yrŒGÞk nkuøkÞk. Vw-fnkyu rfhkBk ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷kfh™u fk Œhefk Þqt RhþkË VhBkkŒu nI : ÍfkŒ fe hfBk BkwËuo feŒßneÍku ŒõVe™ Þk BkÂMsË fe Œk’Bkeh BkU MkVo ™nª fh MkfŒufu ŒB÷efu Vfeh (Þk’™e Vfeh fku Bkkr÷f fh™k) ™ …kE økE.yøkh R™ WBkqh BkU ¾åko fh™k åkknU Œku RMk fk Œhefk Þun ni fuVfeh fku (ÍfkŒ fe hfBk fk) Bkkr÷f fh ËU ykih ðkun (Œk’BkehuBkÂMsË ðøkihk BkU) MkVo fhu, RMk Œhn Mkðkçk Ëku™kU fku nkuøkk.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 890)BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ! fV™ Ë^™

çkÕfu Œk’Bkehu BkÂMsË BkU Çke ne÷yu ~kh-E fu Íheyu ÍfkŒRÂMík’Bkk÷ fe ò MkfŒe ni õÞqtfu ÍfkŒ Œku Vfeh fu nf BkU Úke sçkVfeh ™u fçÍk fh r÷Þk Œku yçk ðkun Bkkr÷f nku åkwfk, òu åkknufhu. ne÷yu ~kh-E fe çk-h-fŒ Mku Ëu™u ðk÷u fe ÍfkŒ Çke yËknku økE ykih Vfeh Çke BkÂMsË BkU Ëu fh Mkðkçk fk nfËkh nkuøkÞk. Vfehu ~kh-E fku ne÷u fk BkMy÷k çku~kf MkBkÍk rËÞk òyu.

Vfeh fe Œk’heVVfeh ðkun ni fu # rsMk fu …kMk fwA ™ fwA nku Bkøkh

RŒ™k ™ nku fu r™Mkkçk fku ÃknkU[ òyu Þk # r™Mkkçk fefËh Œku nku Bkøkh WMk fe nksŒu yÂM÷GÞk (Þk’™e ÍYrhGÞkŒurÍLËøke) BkU BkwMŒøkúf (rÎkhk nwðk) nku. Bk-Mk÷™ hn™u fkBkfk™, ¾k™kËkhe fk MkkBkk™, Mkwðkhe fu ò™ðh (Þk MfqxhÞk fkh), fkheøkhkU fu ykiÍkh, …n™™u fu f…zu, r¾ËBkŒ fu

23



Lk{kÍ fu ynfk{

277

r÷Þu ÷kIze, økw÷kBk, RÕBke ~kø÷ h¾™u ðk÷u fu r÷Þu RM÷kBkerfŒkçkU òu WMk fe ÍYhŒ Mku ÍkRË ™ nkU # RMke Œhnyøkh BkËTÞq™ (Þk’™e BkõYÍ) ni ykih Ëi™ (Þk’™e fÍko)r™fk÷™u fu çkk’Ë r™Mkkçk çkkfe ™ hnu Œku Vfeh ni yøkåkuoWMk fu …kMk yuf Œku õÞk fE r™MkkçkU nkU.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 924, )rBkMfe™ fe Œk’heV

rBkMfe™ ðkun ni rsMk fu …kMk fwA ™ nku Þnkt Œf fu¾k™u ykih çkË™ Aw…k™u fu r÷Þu RMk fk BkkunŒks ni fu÷kuøkkU Mku Mkwðk÷ fhu ykih RMku Mkwðk÷ n÷k÷ ni. Vfeh(Þk’™e rsMk fu …kMk fBk yÍ fBk yuf rË™ fk ¾k™u fur÷Þu ykih …n™™u fu r÷Þu BkkisqË ni WMk) fku rçkøkih ÍYhŒð Bksçkqhe Mkwðk÷ nhkBk ni.

( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 924)BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Bkk’÷qBk nwðk òu

rÇkfkhe fBkk™u …h fkrËh nku™u fu çkk ðwsqË rçk÷k ÍYhŒð Bksçkqhe çkŒkihu …u~kk Çkef BkktøkŒu nI økw™knøkkh ð yÍkçku™kh fu nfËkh nI ykih òu yiMkkU fu nk÷ Mku çkk ¾çkh nkuWMku W™ fku Ëu™k òRÍ ™nª.

24



fu …zku‚ fk íkkr÷çkÞfw{ {wnho{w÷ nhk{ 1435 rMk.rn. 06-11-2013



Lk{kÍ fu ynfk{

278

WMk fu Ëku Mkku Mkk÷ fu økwLkkn {wykV nkUøku.

ðhf W÷rxÞu....

{n-LkVe}RMk rhMkk÷u {U....

çkå[u fk sLkkÍk WXkLku fk íkhefk

¾wËfwþe ðk÷u fk sLkkÍk

sLkkÍu fe Ëwykyut

fkVwhe sLkkÍk

økkRçkkLkk Lk{kÍu sLkkÍk

sLLkíke fk sLkkÍk

rnfkÞkík

278

Lk{kÍ fu ynfk{

279

Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk (n-LkVe)

þiíkkLk ÷k¾ hkufu Þun rhMkk÷k (20 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ÷ersÞu, V RMk fu VðkRË ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒhnBkŒu yk÷rBkGÞk™, Bknçk qçk u hnBkk™

fk VhBkk™u çk-h-fŒ r™~kk™ ni : òuBkwÍ …h yuf çkkh ËwYË ~kheV …ZŒk ni yÕ÷kn Œyk÷kWMk fu r÷Þu yuf fehkŒ y@ r÷¾Œk ni ykih fehkŒ WnwË…nkz rsŒ™k ni.

ð÷e fu s™kÍu BkU r~kfoŒ fe çk-h-fŒyuf ~kÏMk nÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkhe Mk-fŒe

fu s™kÍu BkU ~khef nwðk. hkŒ fku Ïðkçk BkUnÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkhe Mk-fŒe fe rÍÞkhŒnwE Œku …qAk : Þk’™e yÕ÷kn ™uyk… fu MkkÚk õÞk Bkwyk-Bk÷k VhBkkÞk ? sðkçk rËÞk :yÕ÷kn ™u Bkuhe ykih Bkuhu s™kÍu BkU ~khef nku fh™BkkÍu s™kÍk …Z™u ðk÷kU fe BkøkrVhŒ VhBkk Ëe. WMk ™u

1


Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

280

yÍo fe : “Þk MkÂGÞËe ! BkI ™u Çke yk… fu s™kÍu BkU ~khef nkufh ™BkkÍu s™kÍk …Ze Úke.” Œku yk… ™u yuf VunrhMk r™fk÷eBkøkh WMk ~kÏMk fk ™kBk ~kkrBk÷ ™ Úkk, sçk økkih Mku Ëu¾k ŒkuWMk fk ™kBk nkr~kÞu …h BkkisqË Úkk. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {økrVhík nku.

yfeËŒ BkLËkU fe Çke BkøkrVhŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k rçk~hu nkVe fku

RLkríkfk÷ fu çkk’Ë fkrMkBk rçk™ Bkw™ççkun ™uÏðkçk BkU Ëu¾ fh …qAk : Þk’™e yÕ÷kn

™u yk… fu MkkÚk õÞk Bkwyk-Bk÷k VhBkkÞk ? sðkçkrËÞk : yÕ÷kn ™u BkwÍu çkÏ~k rËÞk ykih RhþkËVhBkkÞk : “yi rçk~h ! ŒwBk fku çkÕfu ŒwBnkhu s™kÍu BkU òuòu ~khef nwyu W™ fku Çke BkI ™u çkÏ~k rËÞk.” Œku BkI ™uyÍo fe : Þk hçk ! BkwÍ Mku BknççkŒ fh™u ðk÷kU fkuÇke çkÏ~k Ëu. Œku yÕ÷kn fe hnBkŒ BkÍeË òu~k…h ykE ykih VhBkkÞk : “rfÞkBkŒ Œf òu ŒwBk Mku BknççkŒfhUøku W™ Mkçk fku Çke BkI ™u çkÏ~k rËÞk.” yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {økrVhík nku.

yk’Bkk÷ ™ Ëu¾u Þun Ëu¾k, ni Bkuhu ð÷e fu Ëh fk økËk¾kr÷f ™u BkwÍu Þqt çkÏ~k rËÞk,

2

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkkíkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu {økrVhík ni.


Lk{kÍ fu ynfk{

281

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn ðk÷kU ( )Mku r™MçkŒ çkkRMku MkykËŒ, R™ fk rÍ¢u ¾ih çkkRMku ™wÍq÷u hnBkŒ,R™ fe MkkunçkŒ Ëku snkt fu r÷Þu çkk çk-h-fŒ, R™ fu BkÍkhkŒ ferÍÞkhŒ rŒhÞkfu yBkhkÍu Bkk’rMkÞŒ ykih R™ fe yfeËŒ Íheyyu™òŒu ykr¾hŒ ni. nBkU Çke ykir÷Þkyu rfhkBk

Mku yfeËŒ ykih ðr÷GÞu fkrBk÷ nÍhŒu MkÂGÞËw™krçk~hu nkVe Mku BknççkŒ ni.

Þk yÕ÷kn RLk fu MkËfu n{khe ¼e {økrVhík Vh{k.

rçk~hu nkVe Mku nBkU Œku ÃÞkh ni y…™k çkuzk …kh ni

fV™ åkkuhyuf ykihŒ fe ™BkkÍu s™kÍk BkU yuf fV™ åkkuh Çke

~kkrBk÷ nku økÞk ykih frçkúMŒk™ MkkÚk ò fh WMk ™u fçkú fk…Œk BknVqÍ fh r÷Þk. sçk hkŒ nwE Œku WMk ™u fV™ åkwhk™u fur÷Þu fçkú ¾kuË zk÷e. ÞfkÞf BknqoBkk çkku÷ WXe : yuf BkøkVqh (Þk’™e çkÂÏþ~k fk nfËkh) ~kÏMk BkøkVqh (Þk’™eçkÏ~ke nwE) ykihŒ fk fV™ åkwhkŒk ni ! Mkw™, yÕ÷kn Œyk÷k™u Bkuhe Çke {økrVhík fh Ëe ykih W™ ŒBkkBk ÷kuøkkU fe ÇkersLnkU ™u Bkuhu s™kÍu fe ™BkkÍ …Ze ykih Œq Çke W™ BkU ~khefÚkk. (Þun Mkw™ fh WMk ™u Vkih™ fçkú …h rBkèe zk÷ Ëe ykihMkååku rË÷ Mku ŒkRçk nku økÞk)

3



Lk{kÍ fu ynfk{

282


ŒBkkBk ~kw-hfkyu s™kÍk fe çkÂÏþ~kBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ! ™uf çkLËkU

fe ™BkkÍu s™kÍk BkU nkrÍhe rfMk fËh MkykËŒ BkLËe fe çkkŒni. sçk Çke Bkkify rBk÷u çkÕfu Bkkify r™fk÷ fh BkwMkÕkBkk™kU fus™kÍkU BkU r~kfoŒ fhŒu hn™k åkkrnÞu, nku MkfŒk ni rfMke ™uf çkLËufu s™kÍu BkU ~kwBkqr÷GÞŒ nBkkhu r÷Þu MkkBkk™u {økrVhík çk™ òyu.¾wËkyu hnBkk™ fe hnBkŒ …h fwhçkk™, fu sçk ðkun rfMkeBkh™u ðk÷u fe {økrVhík VhBkk ËuŒk ni Œku WMk fu s™kÍu fk MkkÚkËu™u ðk÷kU fku Çke çkÏ~k ËuŒk ni. åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™kyçËwÕ÷kn rçk™ yççkkMk Mku rhðkÞŒ ni fu MkhfkhuBkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍ økLS™k

™u RhþkË VhBkkÞk : “çkLËyu BkkurBk™ fkuBkh™u fu çkk’Ë Mkçk Mku …n÷e sÍk Þun Ëe òyuøke fu WMk fuŒBkkBk ~kw-hfkyu s™kÍk fe çkÂÏþ~k fh Ëe òyuøke.”

fçkú BkU …n÷k ŒkunVkMkhfkhu ™kBkËkh, Ëku yk÷Bk fu Bkkr÷fku BkwÏŒkh,

~knLk~kknu yçkhkh Mku rfMke ™u …qAk : BkkurBk™sçk fçkú BkU Ëkr¾÷ nkuŒk ni Œku WMk fku Mkçk Mku …n÷k ŒkunVkõÞk rËÞk òŒk ni ? Œku RhþkË VhBkkÞk : WMk fe ™BkkÍus™kÍk …Z™u ðk÷kU fe {økrVhík fh Ëe òŒe ni.

4



Lk{kÍ fu ynfk{

283

sL™Œe fk s™kÍkBkeXu BkeXu ykfk, Bk¬e Bk-Ë™e BkwMŒVk

fk VhBkk™u ykrVGÞŒ r™~kk™ ni : sçk fkuE sL™Œe ~kÏMkVkiŒ nku òŒk ni Œku yÕ÷kn nÞk VhBkkŒk ni fuW™ ÷kuøkkU fku yÍkçk Ëu òu RMk fk s™kÍk ÷u fh åk÷uykih òu RMk fu …eAu åk÷u ykih rsLnkU ™u RMk fe ™BkkÍus™kÍk yËk fe.

s™kÍu fk MkkÚk Ëu™u fk MkðkçknÍhŒu MkÂGÞËw™k ËkðqË ™u

çkkhøkknu ¾wËkðLËe BkU yÍo fe : Þk yÕ÷kn !rsMk ™u BknTÍ Œuhe rhÍk fu r÷Þu s™kÍu fk MkkÚk rËÞk, WMkfe sÍk õÞk ni ? yÕ÷kn Œyk÷k ™u VhBkkÞk : rsMk rË™ðkun Bkhuøkk Œku rVrh~Œu WMk fu s™kÍu fu nBkhkn åk÷Uøku ykihBkI WMk fe {økrVhík fYtøkk.

WnwË …nkz rsŒ™k MkðkçknÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ

ni fu Mkhfkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍ økLS™k fk VhBkk™u çkk fhe™k ni : òu ~kÏMk (EBkk™

fk ŒfkÍk MkBkÍ fh ykih nwMkq÷u Mkðkçk fe r™GÞŒ Mku) y…™uÎkh Mku s™kÍu fu MkkÚk åk÷u, ™BkkÍu s™kÍk …Zu ykih Ë^™nku™u Œf s™kÍu fu MkkÚk hnu WMk fu r÷Þu Ëku fehkŒ Mkðkçk nirsMk BkU Mku nh fehkŒ WnwË (…nkz) fu çkhkçkh ni ykih òu~kÏMk rMkVo s™kÍu fe ™BkkÍ …Z fh ðk…Mk yk òyu ŒkuWMk fu r÷Þu yuf fehkŒ Mkðkçk ni.

5



Lk{kÍ fu ynfk{

284

™BkkÍu s™kÍk çkkRMku RçkúŒ ninÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq Íh røkVkhe fk

RhþkË ni : BkwÍ Mku Mkhfkhu Ëku yk÷Bk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknuçk™e ykËBk, hMkq÷u BkwnTŒ~kBk ™u VhBkkÞk :fçkúkU fe rÍÞkhŒ fhku íkkfu ykr¾hŒ fe ÞkË ykyu ykih BkwËuo fku™n÷kyku fu Vk™e rsMBk (Þk’™e BkwËko rsMBk) fk Aq™k çknwŒçkze ™MkenŒ ni ykih ™BkkÍu s™kÍk …Zku íkkfu Þun ŒwBnU økBkøke™fhu õÞqtfu økBkøke™ RLMkk™ yÕ÷kn fu Mkkyu BkU nkuŒk niykih ™ufe fk fkBk fhŒk ni. BkÂGÞŒ fku ™n÷k™u ðøkihk fe VÍe÷Œ

Bkki÷kyu fkR™kŒ, nÍhŒu MkÂGÞËw™k yr÷GÞw÷ BkwŒoÍk~kuhu ¾wËk Mku rhðkÞŒ ni fu MkwÕŒk™u Ëkusnk™, ~knLk~kknu fki™ku Bkfk™, hnBkŒu yk-÷rBkGÞk™

™u RhþkË VhBkkÞk fu òu rfMke BkÂGÞŒfku ™n÷kyu, fV™ …n™kyu, ¾w~çkq ÷økkyu, s™kÍk WXkyu,™BkkÍ …Zu ykih òu ™krfMk çkkŒ ™Íh ykyu WMku Aw…kyuðkun y…™u økw™knkU Mku yiMkk …kf nku òŒk ni siMkk rsMk rË™Bkkt fu …ux Mku …iËk nwðk Úkk.

s™kÍk Ëu¾ fh …Z™u fk rðËonÍhŒu MkÂGÞËw™k Bkkr÷f rçk™ y™Mk

fku çkk’Ëu ðVkŒ rfMke ™u Ïðkçk BkU Ëu¾ fh …qAk : Þk’™e yÕ÷kn ™u yk… fu MkkÚk õÞk ‚w÷qf VhBkkÞk ?fnk : yuf fr÷Bku fe ðsn Mku çkÏ~k rËÞk òu nÍhŒu MkÂGÞËw™kWMBkk™u øk™e s™kÍu fku Ëu¾ fh fnk fhŒu Úku.

6



Lk{kÍ fu ynfk{

285

(ðkun fr÷Bkk Þun ni :) (Þk’™e ðkunÍkŒ …kf ni òu rÍLËk ni WMku fÇke BkkiŒ ™nª ykyuøke) r÷nkÍkBkI Çke s™kÍk Ëu¾ fh Þune fnk fhŒk Úkk Þun fr÷Bkk fn™u fuMkçkçk yÕ÷kn ™u BkwÍu çkÏ~k rËÞk.

Mkhfkh ™u Mkçk Mku…n÷k s™kÍk rfMk fk …Zk ?

™BkkÍu s™kÍk fe RÂçíkËk nÍhŒu MkÂGÞËw™kykËBk MkrVGÞwÕ÷kn fu Ëkih Mku nwEni, rVrh~Œk U ™u MkÂGÞËw™k ykËBk MkrVGÞwÕ÷kn

fu s™kÍyu Bkwçkk-hfk …h åkkh ŒõçkehU…Ze Úkª. RM÷kBk BkU ðwsqçku ™BkkÍu s™kÍk fk nwõBk BkËe™yuBkw™Ôðhn BkU ™krÍ÷ nwðk. nÍhŒu MkÂGÞËw™kyMyË rçk™ Íwhkhn fk rðMkk÷u Bkwçkk-hfrnshŒ fu çkk’Ë ™ðU Bkne™u fu ykr¾h BkU nwðk ykih Þun…n÷u Mknkçke fe BkÂGÞŒ Úke rsMk …h ™rçkGÞu yfhBk

™u ™BkkÍu s™kÍk …Ze.(BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 375, 376)

™BkkÍu s™kÍk VÍuo rfVkÞk ni™BkkÍu s™kÍk “VÍuo rfVkÞk” ni Þk’™e fkuE yuf

Çke yËk fh ÷u Œku Mkçk çkrhGÞwÂÍTÍBBkk nku økyu ðh™k rs™rs™ fku ¾çkh ÃknkU[e Úke ykih ™nª ykyu ðkun Mkçk økw™nøkkhnkUøku. RMk fu r÷Þu sBkkyŒ ~kŒo ™nª yuf ~kÏMk Çke …Z ÷uŒku VÍo yËk nku økÞk. RMk fe VŠÍGÞŒ fk RLfkh fw£ ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 825, )

7



Lk{kÍ fu ynfk{

286

™BkkÍu s™kÍk BkU Ëku ÁõLk ykih Œe™ MkwL™ŒU nIËku Áõ™ Þun nI : {1} åkkh çkkh “ ” fn™k

{2} rfÞkBk. RMk BkU Œe™ MkwL™Œu Bkwy¬ËkÞun nI : {1} Mk™k {2} ËwYË ~kheV {3} BkÂGÞŒ fu r÷Þu Ëwyk.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 829)™BkkÍu s™kÍk fk Œhefk (n-™Ve)

BkwõŒËe RMk Œhn r™GÞŒ fhu : “BkI r™GÞŒ fhŒknqt RMk s™kÍu fe ™BkkÍ fe ðkrMkŒu yÕ÷kn fu,Ëwyk RMk BkÂGÞŒ fu r÷Þu, …eAu RMk RBkkBk fu”

yçk RBkkBk ð BkwõŒËe …n÷u fk™kUŒf nkÚk WXkyU ykih “ ” fnŒu nwyu Vkih™ nMçkuBkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku çkktÄ ÷U ykih Mk™k …ZU. RMk BkU“ ” fu çkk’Ë “ ” …ZU rVh rçkøkihnkÚk WXkyu “ ” fnU, rVh ËwYËu RçkúkneBk …ZU,rVh rçkøkih nkÚk WXkyu “ ” fnU ykih Ëwyk …ZU(RBkkBk ŒõçkehU çkw÷LË ykðkÍ Mku fnu ykih BkwõŒËeykrnMŒk. çkkfe ŒBkkBk yÍfkh RBkkBk ð BkwõŒËe MkçkykrnMŒk …ZU) Ëwyk fu çkk’Ë rVh “ ” fnU ykihnkÚk ÷xfk ËU rVh Ëku™kU ŒhV Mk÷kBk Vih ËU. Mk÷kBk BkUBkÂGÞŒ ykih rVrh~ŒkU ykih nkrÍhe™u ™BkkÍ fe r™GÞŒfhu, WMke Œhn siMku ykih ™BkkÍkU fu Mk÷kBk BkU r™GÞŒ feòŒe ni Þnkt RŒ™e çkkŒ rÍÞkËk ni fu BkÂGÞŒ fe Çker™GÞŒ fhu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 829, 835 BkkÏkqÍ™)

8



Lk{kÍ fu ynfk{

287

9


ykih ðõŒ …h fkBk yk™u ðk÷k çk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhe rMkVkrh~kfh™u ðk÷k çk™k Ëu ykih ðkun rsMk fe rMkVkrh~k BkLÍqh nku òyu.

R÷kne ! RMk (÷zfu) fku nBkkhu r÷Þu ykøku ÃknkU[ fh MkkBkk™ fh™u ðk÷kçk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu y@ (fk Bkqrsçk)

™k çkkr÷øk ÷zfu fu sLkkÍu fe Ëwyk

çkkr÷øk BkËo ð ykihŒ fu s™kÍu fe Ëwyk

ykih nBkkhu nh çkzu fku ykih nBkkhu nh BkËo fku ykih nBkkhe nh ykihŒ fku.R÷kne ! Œq nBk BkU Mku rsMk fku rÍLËk h¾u Œku WMk fku RM÷kBk …h

R÷kne ! çkÏ~k Ëu nBkkhu nh rÍLËk fku ykih nBkkhu nh VkiŒ ~kwËk fku ykihnBkkhu nh nkrÍh fku ykih nBkkhu nh økkRçk fku ykih nBkkhu nh Akuxu fku

rÍLËk h¾ ykih nBk BkU Mku rsMk fku BkkiŒ Ëu Œku WMk fku EBkk™ …h BkkiŒ Ëu.


Lk{kÍ fu ynfk{

288

sqŒu …h ¾zu nku fh s™kÍk …Z™ksqŒk …n™ fh yøkh ™BkkÍu s™kÍk …ZU Œku sqŒu

ykih ÍBke™ Ëku™kU fk …kf nku™k ÍYhe ni ykih sqŒk WŒkhfh WMk …h ¾zu nku fh …ZU Œku sqŒu fu Œ÷u ykih ÍBke™ fk…kf nku™k ÍYhe ™nª. Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBkuyn÷u MkwL™Œ Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

yuf Mkwðk÷ fu sðkçk BkU RhþkË VhBkkŒu nI :“yøkh ðkun søkn …u~kkçk ðøkihk Mku ™k…kf Úke Þk rs™ fusqŒkU fu Œ÷u ™k…kf Úku ykih RMk nk÷Œ BkU sqŒk …n™u nwyu™BkkÍ …Ze W™ fe ™BkkÍ ™ nwE, yunrŒÞkŒ Þune ni fusqŒk WŒkh fh WMk …h …kWt h¾ fh ™BkkÍ …Ze òyu fuÍBke™ Þk Œ÷k yøkh ™k…kf nku Œku ™BkkÍ BkU ¾÷÷ ™ykyu.” (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 188)

10



ykih ðõŒ …h fkBk yk™u ðk÷e çk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu rMkVkrh~kfh™u ðk÷e çk™k Ëu ykih ðkun rsMk fe rMkVkrh~k BkLÍqh nku òyu.

R÷kne ! RMk (÷zfe) fku nBkkhu r÷Þu ykøku ÃknkU[ fh MkkBkk™ fh™u ðk÷eçk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu y@ (fe Bkqrsçk)

™k çkkr÷økk ÷zfe fu sLkkÍu fe Ëwyk

Lk{kÍ fu ynfk{

289

økkRçkk™k ™BkkÍu s™kÍk ™nª nku MkfŒeBkÂGÞŒ fk MkkBk™u nku™k ÍYhe ni, økkRçkk™k ™BkkÍu

s™kÍk ™nª nku MkfŒe. BkwMŒnçk Þun ni fu RBkkBk BkÂGÞŒfu Mke™u fu MkkBk™u ¾zk nku. åkLË s™kÍkU fe Rfêe ™BkkÍ fk Œhefk

åkLË s™kÍu yuf MkkÚk Çke …Zu ò MkfŒu nI, RMk BkUR¾ríkÞkh ni fu Mkçk fku ykøku …eAu h¾U Þk’™e Mkçk fk Mke™kRBkkBk fu MkkBk™u nku Þk rfŒkh çkLË. Þk’™e yuf fu …kWt feMkeÄ BkU ËqMkhu fk rMkhnk™k ykih ËqMkhu fu …kWt fe MkeÄ BkU ŒeMkhufk rMkhnk™k (Þk’™e RMke …h rfÞkMk fersÞu).

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 839, )s™kÍu BkU rfŒ™e MkVU nkU ?

çkunŒh Þun ni fu s™kÍu BkU Œe™ MkVU nkU fu nËeMku…kf BkU ni : “rsMk fe ™BkkÍu (s™kÍk) Œe™ MkVkU ™u …ZeWMk fe {økrVhík nku òyuøke.” yøkh fw÷ MkkŒ ne ykËBkenkU Œku yuf RBkkBk çk™ òyu yçk …n÷e MkV BkU Œe™ ¾zunku òyU ËqMkhe BkU Ëku ykih ŒeMkhe BkU yuf. s™kÍu BkU r…A÷e MkV ŒBkkBk MkVkU Mku y^Í÷ ni.

s™kÍu fe …qhe sBkkyŒ ™ rBk÷u Œku ?BkMçkqf (Þk’™e rsMk fe çkk’Í ŒõçkehU VkiŒ nku øk#

ðkun) y…™e çkkfe ŒõçkehU RBkkBk fu Mk÷kBk Vuh™u fu çkk’Ë

11



Lk{kÍ fu ynfk{

290

fnu ykih yøkh Þun yLËu~kk nku fu Ëwyk ðøkihk …Zuøkk Œku…qhe fh™u Mku fç÷ ÷kuøk s™kÍu fku fLÄu Œf WXk ÷Uøku ŒkurMkVo ŒõçkehU fn ÷u Ëwyk ðøkihk Akuz Ëu. åkkiÚke Œõçkeh fuçkk’Ë òu ~kÏMk ykÞk Œku sçk Œf RBkkBk ™u Mk÷kBk ™nªVuhk ~kkrBk÷ nku òyu ykih RBkkBk fu Mk÷kBk fu çkk’Ë Œe™çkkh “ ” fnu. rVh Mk÷kBk Vuh Ëu.

…køk÷ Þk ÏkwËfw~ke ðk÷u fk s™kÍkòu …iËkR~ke …køk÷ nku Þk çkkr÷øk nku™u Mku …n÷u

…køk÷ nku økÞk nku ykih RMke …køk÷ …™ BkU BkkiŒ ðkfuynwE Œku WMk fe ™BkkÍu s™kÍk BkU ™k çkkr÷øk fe Ëwyk …ZUøku.

rsMk ™u ¾wËfw~ke fe WMk fe ™BkkÍu s™kÍk …Ze òyuøke.

BkwËko çkååku fu ynfkBkBkwMkÕkBkk™ fk çkååkk rÍLËk …iËk nwðk Þk’™e yõMkh

rnMMkk çkknh nku™u fu ðõŒ rÍLËk Úkk rVh Bkh økÞk Œku WMkfku økwM÷ ð fV™ ËUøku ykih WMk fe ™BkkÍ …ZUøku, ðh™kWMku ðiMku ne ™n÷k fh yuf f…zu BkU ÷…ux fh Ë^™ fhËUøku. WMk fu r÷Þu MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf økwM÷ ð fV™ ™nª niykih ™BkkÍ Çke WMk fe ™nª …Ze òyuøke. Mkh fe ŒhV MkuyõMkh fe rBkõËkh Mkh Mku ÷u fh Mke™u Œf ni. r÷nkÍkyøkh WMk fk Mkh çkknh nwðk Úkk ykih åke¾Œk Úkk BkøkhMke™u Œf r™f÷™u Mku …n÷u ne VkiŒ nku økÞk Œku WMk fe

12



Lk{kÍ fu ynfk{

291

™BkkÍ ™nª …ZUøku. …kWt fe òr™çk Mku yõMkh fe rBkõËkhfBkh Œf ni. çkååkk rÍLËk …iËk nwðk Þk BkwËko Þk fååkk røkhøkÞk WMk fk ™kBk h¾k òyu ykih ðkun rfÞkBkŒ fu rË™WXkÞk òyuøkk.( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 841)

s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk MkðkçknËeMku …kf BkU ni : “òu s™kÍu fku åkk÷eMk fËBk

÷u fh åk÷u WMk fu åkk÷eMk fçkehk økw™kn rBkxk rËÞu òyUøku.”™eÍ nËeMk ~kheV BkU ni : òu s™kÍu fu åkkhkU …kÞkU fku fLÄkËu yÕ÷kn WMk fe níkBke (Þk’™e BkwMŒrf÷){økrVhík VhBkk Ëuøkk.( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 823)

s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Œhefks™kÍu fku fLÄk Ëu™k RçkkËŒ ni. MkwL™Œ Þun ni fu

Þfu çkk’Ë Ëeøkhu åkkhkU …kÞkU fku fLÄk Ëu ykih nh çkkh ËMkËMk fËBk åk÷u. …qhe MkwL™Œ Þun ni fu …n÷u MkeÄu rMkhnk™ufLÄk Ëu rVh MkeÄe …k$Œe (Þk’™e MkeÄu …kWt fe ŒhV) rVhW÷xu rMkhnk™u rVh W÷xe Ãkk$Œe ykih ËMk-ËMk fËBk åk÷uŒku fw÷ åkk÷eMk fËBk nwyu. ( , çknkhu ~kheyŒ,rs. 1, Mk. 822) çkk’Í ÷kuøk s™kÍu fu sw÷qMk BkU yu’÷k™fhŒu hnŒu nI, Ëku-Ëku fËBk åk÷ku ! W™ fku åkkrnÞu fu RMkŒhn yu’÷k™ rfÞk fhU : “ËMk-ËMk fËBk åk÷ku.”

13



Lk{kÍ fu ynfk{

292

çkååku fk s™kÍk WXk™u fk ŒhefkAkuxu çkååku fu s™kÍu fku yøkh yuf ~kÏMk nkÚk …h

WXk fh ÷u åk÷u Œku nhs ™nª ykih Þfu çkk’Ë Ëeøkhu ÷kuøknkÚkkU nkÚk ÷uŒu hnU. ykihŒkU fku (çkååkknku Þk çkzk rfMke fu Çke) s™kÍu fu MkkÚk ò™k ™k òRÍ ðBkB™qy ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 823, )™BkkÍu s™kÍk fu çkk’Ë ðk…Mke fu BkMkkR÷

òu ~kÏMk s™kÍu fu MkkÚk nku WMku rçkøkih ™BkkÍ …Zuðk…Mk ™ nku™k åkkrnÞu ykih ™BkkÍ fu çkk’Ë ykir÷ÞkyuBkÂGÞŒ (Þk’™e Bkh™u ðk÷u fu Mkh …hMŒkU) Mku RòÍŒ ÷ufh ðk…Mk nku MkfŒk ni ykih Ë^™ fu çkk’Ë RòÍŒ fenksŒ ™nª. õÞk ~kkunh çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk Ëu MkfŒk ni ?

~kkunh y…™e çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk Çke ËuMkfŒk ni, fçkú BkU Çke WŒkh MkfŒk ni ykih Bkwtn Çke Ëu¾MkfŒk ni. rMkVo økwM÷ Ëu™u ykih rçk÷k nkR÷ çkË™ fkuAq™u fe BkwBkk-™-yŒ ni. ykihŒ y…™u ~kkunh fku økwM÷ ËuMkfŒe ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 812, 813)

BkwíkoË fe ™BkkÍu s™kÍk fk nwõBku ~kh-EBkwíkoË ykih fkrVh fu s™kÍu fk yuf ne nwõBk ni.

BkÍnçk ŒçËe÷ fh fu EMkkE (r¢Måku™) nku™u ðk÷u fk s™kÍk…Z™u ðk÷u fu çkkhu BkU rfÞu økyu yuf Mkwðk÷ fk sðkçk ËuŒu

14



Lk{kÍ fu ynfk{

293

nwyu MkÂGÞËe yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, BkwsrÆËuËe™ku rBkÕ÷Œ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k ~kkn RBkkBkynBkË hÍk ¾k™ VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË9 MkVnk 170 …h RhþkË VhBkkŒu nI : yøkh çk MkwçkqŒu~kh-E MkkrçkŒ nku, fu BkÂGÞŒ “ ” (Þk’™e ¾wËkfe …™kn) ŒçËe÷u BkÍnçk fh fu EMkkE (r¢Måku™) nku åkwfkÚkk Œku çku~kf WMk fu s™kÍu fe ™BkkÍ ykih BkwMkÕkBkk™kU feŒhn RMk fe ŒßneÍku ŒõVe™ Mkçk nhkBku fíkE Úke.

(yÕ÷kn Œyk÷k VhBkkŒk ni.)ŒsoBkyu fLÍw÷ EBkk™ :ykih W™ BkU Mku rfMke feBkÂGÞŒ …h fÇke ™BkkÍ ™…Z™k ykih ™ WMk fe fçkú…h ¾zu nku™k.

Bkøkh ™BkkÍ …Z™u ðk÷u yøkh WMk fe ™Mkhkr™GÞŒ(Þk’™e r¢Måku™ nku™u) …h Bkw¥k÷y ™ Úku ykih çkh rçk™kyuRÕBku Mkkrçkf (Þk’™e r…A÷e Bkk’÷qBkkŒ fu Mkçkçk) WMkuBkwMkÕkBkk™ MkBkÍŒu Úku ™ WMk fe ŒßneÍku ŒõVe™ ð ™BkkÍŒf W™ fu LkÍËef WMk ~kÏMk fk ™Mkhk™e (Þk’™e r¢Måku™)nku ò™k MkkrçkŒ nwðk, Œku R™ y^yk÷ BkU ðkun yçk ÇkeBkk’Íqh ð çku fwMkqh nI fu sçk W™ fe Ëkr™MŒ (Þk’™eBkk’÷qBkkŒ) BkU ðkun BkwMkÕkBkk™ Úkk, W™ …h Þun y^yk÷çkò ÷k™u çk Íku’Bku ¾wË ~khy™ ÷krÍBk Úku, nkt yøkh Þun

15



Lk{kÍ fu ynfk{

294

Çke WMk fe EMkkRGÞŒ Mku ¾çkhËkh Úku rVh ™BkkÍ ð ŒßneÍkuŒõVe™ fu Bkwíkorfçk nwyu fíky™ MkÏŒ økw™nøkkh ykih ðçkk÷ufçkehk BkU røkrh^Œkh nwyu, sçk Œf Œkiçkk ™ fhU ™BkkÍ W™fu …eAu BkõYn. Bkøkh Bkwyk-Bk-÷yu BkwíkoÆe™ rVh Çke çkhŒ™kòRÍ ™nª fu Þun ÷kuøk Çke RMk økw™kn Mku fkrVh ™ nkUøku.nBkkhe ~kh-yu BkwŒnTnh rMkhkŒu BkwMŒfeBk ni, R^hkŒku Œ^heŒ(Þk’™e nÆu yu’rŒËk÷ Mku çkZk™k Îkxk™k) rfMke çkkŒ BkU …MkLË™nª VhBkkŒe, y÷çk¥kk yøkh MkkrçkŒ nku òyu fu WLnkU ™uWMku ™Mkhk™e ò™ fh ™ rMkVo çk ðßnu nBkkfŒ ð snk÷ŒrfMke øk-hÍu ËwLÞðe fe r™GÞŒ Mku çkÕfu ¾wË WMku çk ðßnu™Mkhkr™GÞŒ BkwMŒrnfu Œk’ÍeBk ð fkrçk÷u ŒßneÍku ŒõVe™ð ™BkkÍu s™kÍk ŒMkÔðwh rfÞk Œku çku~kf rsMk rsMk fk yiMkk¾Þk÷ nkuøkk ðkun Mkçk Çke fkrVh ð BkwíkoË nI ykih W™ Mkuðkune Bkwyk-Bk÷k çkhŒ™k ðkrsçk òu BkwíkoÆe™ Mku çkhŒk òyu.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk)yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn 10 Mkq-hŒw¥kkiçkn

fe ykÞŒ ™Bçkh 84 BkU RhþkË VhBkkŒk ni :ŒsoBkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykihW™ BkU Mku rfMke fe BkÂGÞŒ …hfÇke ™BkkÍ ™ …Z™k ykih ™WMk fe fçkú …h ¾zu nku™k çku~kfðkun yÕ÷kn ð hMkq÷ MkuBkwÂLfh nwyu ykih rVMf (fw£)ne BkU Bkh økyu.

16

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk Mkwçkih ËMk {híkçkk þk{ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík fu rËLk {uhe þVkyík r{÷uøke.


Lk{kÍ fu ynfk{

295

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™kMkÂGÞË BkwnBBkË ™EBkwÆe™ BkwhkËkçkkËe RMkykÞŒ fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : RMk ykÞŒ Mku MkkrçkŒ nwðkfu fkrVh fu s™kÍu fe ™BkkÍ rfMke nk÷ BkU òRÍ ™nªykih fkrVh fe fçkú …h Ë^™ ð rÍÞkhŒ fu r÷Þu ¾zunku™k Çke BkB™qy ni. (¾ÍkR™w÷ RhVk™, Mk. 376)

nÍhŒu MkÂGÞËw™k òrçkh rçk™ yçËwÕ÷kn Mku rhðkÞŒ ni fu MkhËkhu Bk¬yu BkwfhoBkk,

Mkhfkhu BkËe™yu Bkw™Ôðhn ™u RhþkËVhBkkÞk : yøkh ðkun çkeBkkh …zU Œku …qA™u ™ òyku, BkhòyU Œku s™kÍu BkU nkrÍh ™ nku.

“BkËe™k” fu …ktåk nwYV fe r™MçkŒ Mkus™kÍu fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …ktåk Bk-Ë™e Vq÷{1} “Vw÷kt Bkuhe ™BkkÍ …Zkyu” yiMke

ðrMkGÞŒ fk nwõBkBkÂGÞŒ ™u ðrMkGÞŒ fe Úke fu Bkuhe ™BkkÍ Vw÷kt …Zkyu

Þk BkwÍu Vw÷kt ~kÏMk økwM÷ Ëu Œku Þun ðrMkGÞŒ çkkrŒ÷ niÞk’™e RMk ðrMkGÞŒ Mku (Bkh™u ðk÷u fu) ð÷e (Þk’™e Mkh…hMŒ) fk nf òŒk ™ hnuøkk, nkt ð÷e fku R¾ríkÞkh ni fu¾wË ™ …Zkyu WMk Mku …Zðk Ëu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk.837, ) yøkh rfMke Bkw¥kfe çkwÍwøko Þkykr÷Bk fu çkkhu BkU ðrMkGÞŒ fe nku Œku ðw-hMkk fku åkkrnÞu fuRMk …h yBk÷ fhU.

17



Lk{kÍ fu ynfk{

296

{2} RBkkBk BkÂGÞŒ fu Mke™u fe MkeÄ BkU ¾zk nkuBkwMŒnçk Þun ni fu BkÂGÞŒ fu Mke™u fu MkkBk™u RBkkBk

¾zk nku ykih BkÂGÞŒ Mku Ëqh ™ nku BkÂGÞŒ Ïðkn BkËo nkuÞk ykihŒ çkkr÷øk nku Þk ™k çkkr÷øk, Þun WMk ðõŒ ni fuyuf ne BkÂGÞŒ fe ™BkkÍ …Zk™e nku ykih yøkh åkLËnkU Œku yuf fu Mke™u fu Bkwfkrçk÷ (Þk’™e MkkBk™u) ykihfheçk ¾zk nku. {3}™BkkÍu s™kÍk …Zu rçkøkih Ë^™k rËÞk Œku ?

BkÂGÞŒ fku rçkøkih ™BkkÍ …Zu Ë^™ fh rËÞk ykihrBkèe Çke Ëu Ëe økE Œku yçk WMk fe fçkú …h ™BkkÍ …ZU sçkŒf Vx™u fk økwBkk™ ™ nku, ykih rBkèe ™ Ëe økE nku Œkur™fk÷U ykih ™BkkÍ …Z fh Ë^™ fhU, ykih fçkú …h ™BkkÍ…Z™u BkU rË™kU fe fkuE Œk’ËkË Bkwfhoh ™nª fu rfŒ™u rË™ Œf…Ze òyu fu Þun BkkirMkBk ykih ÍBke™ ykih BkÂGÞŒ fu rsMBkð BkhÍ fu RÂÏík÷kV Mku BkwÏŒr÷V ni, økhBke BkU sÕË Vxuøkkykih òzu (Þk’™e MkËeo) BkU çk-Ëuh (Þk’™e Ëuh BkU), Œh (Þk’™eøke÷e) Þk ~kkuh (Þk’™e ¾khe) ÍBke™ BkU sÕË, ¾w~f ykihøkihu ~kkuh BkU çk-Ëuh, Vçkko (Þk’™e Bkkuxk) rsMBk sÕË, ÷køkh(Þk’™e Ëwçk÷k …Œ÷k) Ëuh BkU. {4} Bkfk™ BkU Ëçku nwyu fe ™BkkÍu s™kÍk

fqtyU BkU røkh fh Bkh økÞk Þk WMk fu Q…h Bkfk™røkh …zk ykih BkwËko r™fk÷k ™ ò Mkfk Œku WMke søkn WMkfe ™BkkÍ …ZU, ykih ËhÞk BkU zqçk økÞk ykih r™fk÷k ™ ò

18



Lk{kÍ fu ynfk{

297

Mkfk Œku WMk fe ™BkkÍ ™nª nku MkfŒe fu BkÂGÞŒ fk BkwMkÕ÷e(Þk’™e ™BkkÍ …Z™u ðk÷u) fu ykøku nku™k Bkk’÷qBk ™nª.

{5} ™BkkÍu s™kÍk BkU Œk’ËkË çkZk™u fu r÷Þu Œk¾ehswBkwyk fu rË™ rfMke fk RÂLíkfk÷ nwðk Œku yøkh

swBkwyk Mku …n÷u ŒßneÍku ŒõVe™ nku Mkfu Œku …n÷u nefh ÷U, RMk ¾Þk÷ Mku hkuf h¾™k fu swBkwyk fu çkk’Ë BkßBkyrÍÞkËk nkuøkk BkõYn ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 840, ðøkihk)

çkkr÷øk fe ™BkkÍu s™kÍk Mku fç÷Þun yu’÷k™ fersÞu

BknqoBk fu yÍeÍ ð ynçkkçk Œðßòun VhBkkyU !BknqoBk ™u yøkh rÍLËøke BkU fÇke yk… fe rË÷ ykÍkhe Þknf Œ-÷Ve fe nku Þk yk… fu BkõYÍ nkU Œku R™ fku rhÍkyuR÷kne fu r÷Þu BkwykV fh ËersÞu, BknqoBk fkÇke Çk÷k nkuøkk ykih yk… fku Çke Mkðkçk rBk÷uøkk. ™BkkÍus™kÍk fe r™GÞŒ ykih RMk fk Œhefk Çke Mkw™ ÷ersÞu.“BkI r™GÞŒ fhŒk nqt RMk s™kÍu fe ™BkkÍ fe, ðkrMkŒu yÕ÷kn

fu, Ëwyk RMk BkÂGÞŒ fu r÷Þu …eAu RMk RBkkBk fu.”yøkh Þun yÕVkÍ ÞkË ™ hnU Œku fkuE nhs ™nª, yk…fu rË÷ BkU Þun r™GÞŒ nku™e ÍYhe ni fu “BkI RMk BkÂGÞŒ fe

19



Lk{kÍ fu ynfk{

298

™BkkÍu s™kÍk …Z hnk nqt” sçk RBkkBk Mkkrnçk “ ”fnU Œku fk™kU Œf nkÚk WXk™u fu çkk’Ë ykÃk ¼e “ ”fnŒu nwyu Vkih™ nMçku Bkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku nkÚk çkktÄ ÷ersÞuykih Mk™k …rZÞu. ËqMkhe çkkh RBkkBk Mkkrnçk “ ” fnUŒku yk… rçkøkih nkÚk WXkyu “ ” frnÞu, rVh ™BkkÍðk÷k ËwYËu RçkúkneBk …rZÞu. ŒeMkhe çkkh RBkkBk Mkkrnçk“ ” fnU Œku yk… rçkøkih nkÚk WXkyu “ ”frnÞu ykih çkkr÷øk fu s™kÍu fe Ëwyk …rZÞu.(1) sçk åkkiÚkeçkkh RBkkBk Mkkrnçk “ ” fnU Œku yk… “ ”fn fh Ëku™kU nkÚkkU fku ¾ku÷ fh ÷xfk ËersÞu ykih RBkkBkMkkrnçk fu MkkÚk fkRËu fu BkwŒkrçkf Mk÷kBk Vuh ËersÞu.

20





fu …zku‚ fk íkkr÷çkÞfw{ {wnho{w÷ nhk{ 1435 rMk.rn. 06-11-2013

(1) yøkh Lkkçkkr÷øk Þk Lkkçkkr÷økk fk sLkkÍk nku íkku RMk fe ËwykÃkZLku fk yu’÷kLk fersÞu

s™kÍu fu RLkríkÍkh BkU snkt ÷kuøk sBy nkU ðnkt RMk rhMkk÷uMku ËMko Ëu fh Ïkqçk Mkðkçk fBkkRÞu. ™eÍ y…™u BknqoBke™ fu EMkk÷uMkðkçk fu r÷Þu yiMku Bkkify …h s™kÍu fu sw÷qMk BkU Þk Œk’rÍÞŒ fur÷Þu sBy nku™u ðk÷kU BkU Þun rhMkk÷k ŒõMkeBk VhBkkRÞu.

Mkðkçk f{kLku fk {-ËLke {kify

Lk{kÍ fu ynfk{

299

3


ViÍkLku sw{wyk

ðhf W÷rxÞu....299

RMk rhMkk÷u {U....

ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk Mkðkçk

Ãkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh LkkòRÍ

YnU sBy nkuíke nI

økheçkkU fk ns

økwM÷u sw{wyk fk ðõík

200 Mkk÷ fe RçkkËík fk Mkðkçk

ËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍík

ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

300

ViÍkLku sw{wykþiíkkLk ÷k¾ MkwMíke rË÷kyuøkk {økh ykÃk Þun rhMkk÷k (25 MkVnkík)

Ãkqhk ÃkZ fh E{kLk íkkÍk fersÞu.

sw{wyk fku ËwYË þheV ÃkZLku fe VÍe÷íkLkrçkÞkU fu MkwÕíkkLk, hn{íku yk÷r{ÞkLk, MkhËkhu

Ëku snkLk, {nçkqçku hn{kLk fk Vh{kLkuçk-h-fík rLkþkLk ni : rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËkuMkku200 çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkku200 Mkk÷ fu økwLkkn{wykV nkUøku.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n{ rfíkLku ¾wþ LkMkeçknI fu yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Lku yÃkLku ÃÞkhu nçkeçk

fu MkËfu n{U sw{wyíkw÷ {wçkkhf feLku’{ík Mku MkhVhkÍ Vh{kÞk. yVMkkuMk ! n{ Lkk fËhusw{wyk þheV fku ¼e yk{ rËLkkU fe íkhn øk^÷ík {U økwÍkhËuíku nI nk÷ktfu sw{wyk Þki{u EË ni, sw{wyk Mkçk rËLkkU fkMkhËkh ni, sw{wyk fu hkuÍ snLLk{ fe ykøk Lknª Mkw÷økkEòíke, sw{wyk fe hkík ËkuÍ¾ fu ËhðkÍu Lknª ¾w÷íku,

1


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

301

sw{wyk fku çkhkuÍu rfÞk{ík ËwÕnLk fe íkhn WXkÞk òyuøkk,sw{wyk fu hkuÍ {hLku ðk÷k ¾wþ LkMkeçk {wMk÷{kLk þneË fkÁíçkk Ãkkíkk ykih yÍkçku fçkú Mku {nVqÍ nku òíkk ni. {wVÂMMkhuþneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk

fu Vh{kLk fu {wíkkrçkf, sw{wyk fku ns nku íkku WMkfk Mkðkçk Mk¥kh70 ns fu çkhkçkh ni, sw{wyk fe yuf Lkufe fkMkðkçk Mk¥kh økwLkk ni. ([qtfu sw{wyk fk þhV çknwík rÍÞkËk nir÷nkÍk) sw{wyk fu hkuÍ økwLkkn fk yÍkçk ¼e Mk¥kh økwLkk ni.

({w÷Ï¾Mk yÍ r{hykík, rs. 2, Mk. 323, 325, 336)sw{wyíkw÷ {wçkkhf fu VÍkR÷ fu íkku õÞk fnLku !

yÕ÷kn Lku sw{wyk fu {wíkyÂÕ÷f yuf Ãkqhe Mkqhík“Mkq-híkw÷ sw{wyn” LkkrÍ÷ Vh{kE ni òu fu fwhykLku fhe{ fu28ðU Ãkkhu {U søk{økk hne ni. yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷kMkq-híkw÷ sw{wyn fe ykÞík LkBçkh 9 {U RhþkË Vh{kíkk ni :

íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : yiE{kLk ðk÷ku ! sçk Lk{kÍ feyÍkLk nku sw{wyk fu rËLk íkkuyÕ÷kn fu rÍ¢ fe íkhV Ëkizkuykih ¾heËku VhkuÏík Akuz Ëku,Þun íkwBnkhu r÷Þu çkuníkh niyøkh íkw{ òLkku.

ykfk Lku Ãkn÷k sw{wyk fçk yËk Vh{kÞkMkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË

{wnB{Ë LkE{wÆeLk {whkËkçkkËe Vh{kíku nI :

2


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

302

nwÍqh sçk rnshík fh fu {ËeLkyu íkÂGÞçkk íkþheV÷kyu íkku 12 hçkeW÷ yÔð÷ (rMk. 622 E.) hkuÍu Ëku2 þBçkk(Þk’Lke Ãkeh þheV) fku [k~ík fu ðõík {fk{u fwçkk {U Rfk{íkVh{kE. Ëku2 þBçkk (Þk’Lke Ãkeh þheV) Mkun3 þBçkk (Þk’Lke{tøk÷) [nkh4 þBçkk (Þk’Lke çkwÄ) Ãkts5 þBçkk (Þk’Lkesw{k’hkík) Þnkt rfÞk{ Vh{kÞk ykih {ÂMsË fe çkwLÞkËh¾e. hkuÍu sw{wyk {ËeLkyu íkÂGÞçkk fk yÍT{ Vh{kÞk.çkLke Mkkr÷{ RçLku ykiV fu çkíLku ðkËe {U sw{wyk fk ðõíkykÞk WMk søkn fku ÷kuøkkU Lku {ÂMsË çkLkkÞk. MkÂGÞËu yk÷{

Lku ðnkt sw{wyk yËk Vh{kÞk ykih ¾wíçkkVh{kÞk. (¾ÍkRLkw÷ RhVkLk, Mk. 884)

yks ¼e WMk søkn Ãkh þkLkËkh “{ÂMsËusw{wyk” fkR{ ni ykih ÍkRheLk nwMkq÷u çk-h-fík fu r÷ÞuWMk fe rÍÞkhík fhíku ykih ðnkt LkðkrV÷ yËk fhíku nI.

sw{wyk fu {k’Lkk{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke

yn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : [qtfu RMk rËLk {Uík{k{ {Ï÷qfkík ðwsqË {U {wßík{y (Þk’Lke Rfêe) nwE fuíkõ{e÷u ¾Õf RMke rËLk nwE LkeÍ nÍhíku ykË{ fe r{èe RMke rËLk sBy nwE LkeÍ RMk rËLk {U ÷kuøk sBynku fh Lk{kÍu sw{wyk yËk fhíku nI, RLk ðwsqn Mku RMkusw{wyk fníku nI. RM÷k{ Mku Ãkn÷u yn÷u yhçk RMkuyYçkn fníku Úku. (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 317)

3


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

303

Mkhfkh Lku fw÷ rfíkLku sw{wyu yËk Vh{kyu ?{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{Ë

Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : LkrçkGÞu fhe{ Lku íkfheçkLk Ãkkt[ Mkku sw{wyu ÃkZu nI RMk r÷Þu fu

sw{wyk çkk’Ëu rnshík þwYy nwðk rsMk fu çkk’Ë ËMk Mkk÷ ykÃk fe Íkrnhe rÍLËøke þheV hne RMk yMkuo {U

sw{wyu RíkLku ne nkuíku nI.(r{hykík, rs. 2, Mk. 346, )íkeLk sw{wyu MkwMíke Mku Akuzu WMk fu rË÷ Ãkh {kunh

yÕ÷kn1 fu {nçk qçk, ËkLkkyu øk wÞ qçk,{wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk fk Vh{kLkuRçkúík rLkþkLk ni : “òu þÏMk íkeLk3 sw{wyk (fe Lk{kÍ)MkwMíke fu Mkçkçk Akuzu yÕ÷kn WMk fu rË÷ Ãkh {kunhfh Ëuøkk.”

sw{wyk VÍuo yiLk ni ykih RMk fe VŠÍGÞík Íkunh MkurÍÞkËk {wy¬Ë (Þk’Lke íkkfeËe) ni ykih RMk fk {wÂLfh(Þk’Lke RLfkh fhLku ðk÷k) fkrVh ni.

( , çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 762)sw{wyk fu R{k{u fe VÍe÷ík

Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkkuMkeLkk, ViÍ økLSLkk fk RhþkËu hn{íkçkwLÞkË ni : “çkuþf yÕ÷kn íkyk÷k ykih WMk fu rVrh~íkusw{wyk fu rËLk R{k{k çkktÄLku ðk÷kU Ãkh ËwYË ¼usíku nI.”

4


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

304

rþVk Ëkr¾÷ nkuíke ninÍhíku nw{iË rçkLk yçËwhon{kLk yÃkLku

ðkr÷Ë Mku rhðkÞík fhíku nI fu Vh{kÞk : “òu þÏMk sw{wyk furËLk yÃkLku Lkk¾wLk fkxíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k WMk Mku çke{kherLkfk÷ fh rþVk Ëkr¾÷ fh Ëuíkk ni.”

ËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍíkMkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn {ki÷kLkk y{sË

y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI, nËeMku Ãkkf {Uni : òu sw{wyk fu hkuÍ Lkk¾wLk íkhþðkyu yÕ÷kn íkyk÷kWMk fku ËqMkhu sw{wyu íkf çk÷kykut Mku {nVqÍ h¾uøkk ykihíkeLk3 rËLk ÍkRË Þk’Lke ËMk10 rËLk íkf. yuf rhðkÞík {UÞun ¼e ni fu òu sw{wyk fu rËLk Lkk¾wLk íkh~ðkyu íkkuhn{ík ykyuøke økwLkkn òyutøku. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 226, )

rhÍTf {U íktøke fk yuf MkçkçkMkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku {ki÷kLkk

{wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI :sw{wyk fu rËLk Lkk¾wLk íkh~ðkLkk {wMíknçk ni, nkt yøkh rÍÞkËkçkZ økyu nkU íkku sw{wyk fk RLkríkÍkh Lk fhu fu Lkk¾wLkçkzk nkuLkk yåAk Lknª õÞqtfu Lkk¾wLkkU fk çkzk nkuLkk íktrøkÞurhÍTf fk Mkçkçk ni.(çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 225)rVrh~íku ¾wþ LkMkeçkkU fu Lkk{ r÷¾íku nI

{wMíkVk òLku hn{ík, þByu çkÍ{u rnËkÞík,Lkkiþyu çkÍ{u sLLkík, {Bçkyu sqËku Mk¾kðík, MkhkÃkk

5


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

305

VÍ÷ku hn{ík fk RhþkËu hn{ík çkwLÞkË ni :“sçk sw{wyk fk rËLk ykíkk ni íkku {ÂMsË fu ËhðkÍu ÃkhrVrh~íku ykLku ðk÷u fku r÷¾íku nI, òu Ãkn÷u ykyu WMk fku Ãkn÷ur÷¾íku nI, sÕËe ykLku ðk÷k WMk þÏMk fe íkhn ni òu yÕ÷kníkyk÷k fe hkn {U yuf Ÿx Mk-Ëfk fhíkk ni, ykih RMk fuçkk’Ë ykLku ðk÷k WMk þÏMk fe íkhn ni òu yuf økkÞ Mk-Ëfkfhíkk ni, WMk fu çkk’Ë ðk÷k WMk þÏMk fe r{M÷ ni òu {UZkMk-Ëfk fhu, rVh WMk fe r{M÷ ni òu {wøkeo Mk-Ëfk fhu, rVhWMk fe r{M÷ ni òu yLzk Mk-Ëfk fhu ykih sçk R{k{ (¾wíçkufu r÷Þu) çkiX òíkk ni íkku ðkun yk’{k÷ Lkk{kU fku ÷Ãkux ÷uíku nIykih yk fh ¾wíçkk MkwLkíku nI.”

{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íkeyn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : çkk’Í W-÷{k LkuVh{kÞk fu {÷kRfk sw{wyk fe íkw÷qyu V@ Mku ¾zu nkuíku nI,çkk’Í fu LkÍËef yk^íkkçk [{fLku Mku, {økh nf Þun ni fuMkqhs Z÷Lku (Þk’Lke RÂçíkËkyu ðõíku Íkunh) Mku þwYy nkuíkunI õÞqtfu WMke ðõík Mku ðõíku sw{wyk þwYy nkuíkk ni, {k’÷q{nwðk fu ðkun rVrh~íku Mkçk ykLku ðk÷kU fu Lkk{ òLkíku nI, ¾Þk÷hnu fu yøkh yÔð÷Lk Mkku100 ykË{e yuf MkkÚk {ÂMsË {Uykyut íkku ðkun Mkçk yÔð÷ nI. (r{hykík, rs. 2, Mk. 335)

Ãkn÷e MkËe {U sw{wyk fk sÍçkknwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë

rçkLk {wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíkunI : Ãkn÷e MkËe {U Mknhe fu ðõík ykih V@ fu çkk’Ë hkMíku

6


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

306

÷kuøkkU Mku ¼hu nwyu Ëu¾u òíku Úku, ðkun [hkøk r÷Þu nwyu(Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu) ò{uy {ÂMsË fe íkhV òíku økkuÞkEË fk rËLk nku, n¥kk fu Þun (Þk’Lke Lk{kÍu sw{wyk fu r÷ÞusÕËe òLku fk) rMk÷rMk÷k ¾í{ nku økÞk. ÃkMk fnk økÞk fuRM÷k{ {U òu Ãkn÷e rçkËyík Íkrnh nwE ðkun ò{uy{ÂMsË fe íkhV sÕËe òLkk AkuzLkk ni. yVMkkuMk !{wMk÷{kLkkU fku rfMke íkhn ÞnqrËÞkU Mku nÞk Lknª ykíke fuðkun ÷kuøk yÃkLke RçkkËík økknkU fe íkhV n^íku ykih Ríkðkhfu rËLk Mkwçn Mkðuhu òíku nI LkeÍ ík÷çk økkhkLku ËwLÞk ¾heËkuVhkuÏík ykih nwMkq÷u LkVTyu ËwLÞðe fu r÷Þu Mkðuhu Mkðuhu çkkÍkhkUfe íkhV [÷ Ãkzíku nI íkku ykr¾hík ík÷çk fhLku ðk÷u RLk Mku{wfkçk÷k õÞqt Lknª fhíku ! snkt sw{wykÃkZk òíkk ni WMk fku “ò{uy {ÂMsË” çkku÷íku nI.

økheçkkU fk nsnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk yççkkMk

( ) Mku rhðkÞík ni fu Mkhfkhu Lkk{Ëkh, rçk RÍLkuÃkhðh Ëøkkh Ëku2 yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh, þnLkþknuyçkhkh Lku RhþkË Vh{kÞk :

Þk’Lke sw{wyk fe Lk{kÍ {MkkfeLk fk nsni. ykih ËqMkhe rhðkÞík {U ni fu Þk’Lkesw{wyk feLk{kÍ økheçkkU fk ns ni.

sw{wyk fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns niyÕ÷kn fu ÃÞkhu hMkq÷, hMkq÷u {õçkq÷, MkÂGÞËk

ykr{Lkk fu økw÷þLk fu {nõíku Vq÷

7


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

307

Lku RhþkË Vh{kÞk : “rçk÷k þwçkk íkwBnkhu r÷Þu nh sw{wykfu rËLk {U yuf ns ykih yuf WBkhn {kisqË ni, r÷nkÍksw{wyk fe Lk{kÍ fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns ni ykihsw{wyk fe Lk{kÍ fu çkk’Ë yMh fe Lk{kÍ fu r÷Þu RÂLíkÍkhfhLkk WBkhn ni.”

ns ð WBkhn fk Mkðkçknwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë

rçkLk {wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíkunI : (Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë) yMh fe Lk{kÍ ÃkZLku íkf {ÂMsËne {U hnu ykih yøkh Lk{kÍu {økrhçk íkf Xnhu íkku y^Í÷ ni.fnk òíkk ni fu rsMk Lku ò{uy {ÂMsË {U (sw{wyk yËk fhLkufu çkk’Ë ðnª Áf fh) Lk{kÍu yMh ÃkZe WMk fu r÷Þu ns fkMkðkçk ni ykih rsMk Lku (ðnª Áf fh) {økrhçk fe Lk{kÍ ÃkZeWMk fu r÷Þu ns ykih W{hn fk Mkðkçk ni.

Mkçk rËLkkU fk MkhËkhLkrçkGÞu {wyÍTÍ{, hMkq÷u {kuníkh{, MkwÕíkkLku Íe

nþ{, íkksËkhu nh{, MkhkÃkk sqËku fh{ fk Vh{kLku çkk fheLkk ni : sw{wyk fk rËLk ík{k{ rËLkkU fkMkhËkh ni ykih yÕ÷kn fu LkÍËef Mkçk Mku çkzk niykih ðkun yÕ÷kn fu LkÍËef EËw÷ yÍnk ykihEËw÷ rVºk Mku çkzk ni. RMk {U Ãkkt[ ¾M÷íkU nI : {1} yÕ÷kníkyk÷k Lku RMke {U ykË{ ( ) fku ÃkiËk rfÞk ykih{2} RMke {U Í{eLk Ãkh RLnU Wíkkhk ykih {3} RMke {URLnU ðVkík Ëe ykih {4} RMk {U yuf Mkkyík yiMke ni fu

8


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

308

çkLËk RMk ðõík rsMk [eÍ fk Mkwðk÷ fhuøkk ðkun WMku Ëuøkksçk íkf nhk{ fk Mkwðk÷ Lk fhu ykih {5} RMke rËLk {UrfÞk{ík fkR{ nkuøke. fkuE {wfhoçk rVrh~íkk ð ykM{kLkð Í{eLk ykih nðk ð Ãknkz ykih ËrhÞk yiMkk Lknª fusw{wyk fu rËLk Mku zhíkk Lk nku.

òLkðhkU fk ¾kiVu rfÞk{íkyuf ykih rhðkÞík {U Mkhfkhu {ËeLkk

Lku Þun ¼e Vh{kÞk ni fu fkuE òLkðh yiMkk Lknª fu sw{wyk furËLk Mkwçn fu ðõík yk^íkkçk rLkf÷Lku íkf rfÞk{ík fu zh Mku[e¾íkk Lk nku, rMkðkyu ykË{e ykih rsLLk fu.

Ëwyk fçkq÷ nkuíke niMkhfkhu {¬yu {wfho{k, MkhËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhk

fk Vh{kLku RLkkÞík rLkþkLk ni : sw{wyk {Uyuf yiMke ½ze ni fu yøkh fkuE {wMk÷{kLk WMku Ãkk fh WMkðõík yÕ÷kn Mku fwA {ktøku íkku yÕ÷kn WMk fkuÍYh Ëuøkk ykih ðkun ½ze {wÏíkMkh ni.

yMh ð {økrhçk fu Ëhr{ÞkLk ZqtzkunwÍqhu ÃkwhLkqh, þkVuyu Þki{wLLkwþqh

fk Vh{kLku Ãkwh MkwYh ni : “sw{wyk fu rËLk rsMk Mkkyík feÏðkrnþ fe òíke ni WMku yMh fu çkk’Ë Mku økwYçku yk^íkkçkíkf ík÷kþ fhku.”

Mkkrnçku çknkhu þheyík fk RhþkËnÍhíku MkËÁ~þheyk {ki÷kLkk {wnB{Ë y{sË

y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : fçkqr÷GÞíku Ëwyk

9


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

309

fe MkkyíkkU fu çkkhu {U Ëku2 fki÷ fðe nI : {1} R{k{ fu ¾wíçkufu r÷Þu çkiXLku Mku ¾í{u Lk{kÍ íkf {2} sw{wyk fe rÃkA÷e(Þk’Lke ykr¾he) Mkkyík.(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 754)

fçkqr÷GÞík fe ½ze fkiLk Mke ?{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke

yn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : hkík {U hkuÍkLkkfçkqr÷GÞíku Ëwyk fe Mkkyík (Þk’Lke ½ze) ykíke ni {økhrËLkkU {U rMkVo sw{wyk fu rËLk. {økh ÞfeLke íkkih Ãkh Þun Lknª{k’÷q{ fu ðkun Mkkyík fçk ni ? økkr÷çk Þun fu Ëku2 ¾wíçkkU fuËhr{ÞkLk Þk {økrhçk Mku fwA Ãkn÷u. yuf ykih nËeMku Ãkkf fuíknTík {w íke Mkkrnçk Vh{kíku nI : RMk Mkkyík fu{wíkyÂÕ÷f W-÷{k fu [k÷eMk40 fki÷ nI, rsLk {U Ëku2 fki÷rÍÞkËk fðe nI, yuf Ëku2 ¾wíçkkU fu Ëhr{ÞkLk fk, ËqMkhkyk^íkkçk zqçkíku ðõík fk. (r{hykík, rs. 2, Mk. 319, 320)

rnfkÞíknÍhíku MkÂGÞËíkwLkk Vkrík{íkwÍTÍnhk RMk

ðõík ¾wË nwshu {U çkiXíkª ykih yÃkLke ¾krË{k rVÍTÍk fku çkknh ¾zk fhíkª, sçk yk^íkkçk zqçkLku ÷økíkk

íkku ¾krË{k ykÃk fku ¾çkh Ëuíkª, WMk fe ¾çkh Ãkh MkÂGÞËkyÃkLku nkÚk Ëwyk fu r÷Þu WXkíkª. (yiÍLk, Mk. 320) çkuníkh Þunni fu RMk Mkkyík {U (fkuE) ò{uy Ëwyk {ktøku siMku Þun fwhykLkeËwyk : (íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : yi n{khu hçk n{U ËwLÞk {U

10


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

310

¼÷kE Ëu ykih n{U ykr¾hík {U ¼÷kE Ëu ykih n{UyÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k) (r{hykík, rs. 2, Mk. 325)

Ëwyk fe rLkGÞík Mku ËwYË þheV ¼e ÃkZ Mkfíku nIfu ËwYËu Ãkkf ¼e yÍe{w~þkLk Ëwyk ni. y^Í÷ Þun nifu ËkuLkkU ¾wíçkkU fu Ëhr{ÞkLk rçkøkih nkÚk WXkyu rçk÷kÍçkkLk rn÷kyu rË÷ {U Ëwyk {ktøke òyu.nh sw{wyk fku yuf fhkuz 44 ÷k¾ snLLk{ Mku ykÍkË

Mkhfkhu {ËeLkk fk Vh{kLk uLkòík rLkþkLk ni : sw{wyk fu rËLk ykih hkík {U [kiçkeMk24

½Lxu nI fkuE ½Lxk yiMkk Lknª rsMk {U yÕ÷kn íkyk÷ksnLLk{ Mku A6 ÷k¾ ykÍkË Lk fhíkk nku, rsLk ÃkhsnLLk{ ðkrsçk nku økÞk Úkk.

yÍkçku fçkú Mku {nVqÍíkksËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhk, MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k

Lku RhþkË Vh{kÞk : òu hkuÍu sw{wyk Þkþçku sw{wyk (Þk’Lke sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLkeþçk) {huøkk yÍkçku fçkú Mku çk[k r÷Þk òyuøkk ykihrfÞk{ík fu rËLk RMk íkhn ykyuøkk fu WMk Ãkh þneËkU fe{kunh nkuøke.

sw{wyk íkk sw{wyk økwLkknkU fe {wykVenÍhíku MkÂGÞËwLkk Mk÷{kLk VkhMke Mku

{hðe ni, MkwÕíkkLku Ëku snkLk, þnLkþknu fkiLkku {fkLk,hn{ík u yk-÷r{ÞkLk fk Vh{kLk u

11


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

311

yk÷eþkLk ni : òu þÏMk sw{wyk fu rËLk Lknkyu ykih rsMkíknkhík (Þk’Lke ÃkkfeÍøke) fe RÂMíkíkkyík nku fhu ykih íku÷÷økkyu ykih ½h {U òu ¾w~çkq nku {÷u rVh Lk{kÍ fku rLkf÷uykih Ëku2 þÏMkkU {U swËkE Lk fhu Þk’Lke Ëku þÏMk çkiXu nwyu nkUWLnU nxk fh çke[ {U Lk çkiXu ykih òu Lk{kÍ WMk fu r÷Þu r÷¾eøkE ni ÃkZu ykih R{k{ sçk ¾wíçkk ÃkZu íkku [wÃk hnu WMk fu r÷ÞuWLk økwLkknkU fe, òu RMk sw{wyk ykih ËqMkhu sw{wyk fu Ëhr{ÞkLknI {økrVhík nku òyuøke.

200 Mkk÷ fe RçkkËík fk MkðkçknÍhíku MkÂGÞËwLkk rMkÆefu yõçkh ð nÍhíku

MkÂGÞËwLkk R{hkLk rçkLk nwMkiLk rhðkÞík fhíkunI fu íkksËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhk, MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k

Lku RhþkË Vh{kÞk : òu sw{wyk fu rËLkLknkyu WMk fu økwLkkn ykih ¾íkkyut r{xk Ëe òíke nI ykihsçk [÷Lkk þwYy rfÞk íkku nh fË{ Ãkh çkeMk20 LkurfÞktr÷¾e òíke nI. ykihËqMkhe rhðkÞík {U ni : nh fË{ Ãkh çkeMk20 Mkk÷ fky{÷ r÷¾k òíkk ni ykih sçk Lk{kÍ Mku Vkrhøk nku íkkuWMku ËkuMkku200 çkhMk fu y{÷ fk y@ r{÷íkk ni.

{nqo{ ðkr÷ËiLk fku nh sw{wyk yk’{k÷ Ãkuþ nkuíku nIËku2 yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh, {¬e {ËLke Mkhfkh,

{nçkqçku Ãkhðh Ëøkkh Lku RhþkË Vh{kÞk :Ãkeh ykih sw{k’hkík fku yÕ÷kn fu nwÍqh yk’{k÷

12


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

312

Ãkuþ nkuíku nI ykih yÂBçkÞkyu rfhk{ ykih {kt çkkÃk fuMkk{Lku nh sw{wyk fku. ðkun LkurfÞkU Ãkh ¾wþ nkuíku nI ykih WLkfu [unhkU fe MkVkE ð íkkrçkþ (Þk’Lke [{f Ë{f) çkZ òíkeni, íkku yÕ÷kn Mku zhku ykih yÃkLku ðVkík ÃkkLku ðk÷kU fkuyÃkLku økwLkknkU Mku hLs Lk ÃknkU[kyku.

sw{wyk fu Ãkkt[ ¾wMkqMke yk’{k÷nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË Mku {hðe

ni, Mkhfkhu Ëku2 yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{,hMkq÷u {wnTíkþ{ fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni :Ãkkt[ [eÍU òu yuf rËLk {U fhuøkk yÕ÷kn WMk fkusLLkíke r÷¾ Ëuøkk {1} òu {heÍ fe RÞkËík fku òyu{2} Lk{kÍu sLkkÍk {U nkrÍh nku {3} hkuÍk h¾u {4} (Lk{kÍu)sw{wyk fku òyu ykih {5} økw÷k{ ykÍkË fhu.

sLLkík ðkrsçk nku økEnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq W{k{k Mku {hðe

ni fu MkwÕíkkLku Ëku snkLk, þnLkþknu fkiLkku {fkLk, hn{íkuyk-÷r{ÞkLk fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni :rsMk Lku sw{wyk fe Lk{kÍ ÃkZe, RMk rËLk fk hkuÍk h¾k,rfMke {heÍ fe RÞkËík fe, rfMke sLkkÍu {U nkrÍh nwðkykih rfMke rLkfkn {U rþfoík fe íkku sLLkík WMk fu r÷Þuðkrsçk nku økE.

13


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

313

rMkVo sw{wyk fk hkuÍk Lk hr¾Þu¾wMkqrMkGÞík fu MkkÚk íkLnk sw{wyk Þk rMkVo n^íkk fk

hkuÍk h¾Lkk {fYnu íkLÍene ni. nkt yøkh rfMke {ÏMkqMk íkkhe¾fku sw{wyk Þk n^íkk yk økÞk íkku fhkník Lknª. {-Mk÷Lk 15þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{, 27 hsçkw÷ {whßsçk ðøkihk. Vh{kLku{wMíkVk : sw{wyk fk rËLk íkwBnkhu r÷Þu EËni RMk rËLk hkuÍk {ík h¾ku {økh Þun fu RMk Mku Ãkn÷u Þk çkk’Ë{U ¼e hkuÍk h¾ku.

ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk MkðkçkMkhfkhu yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : hkuÍyu sw{wyk Þk’Lke sçk RMk fu MkkÚkÃkts þBçkk (Þk’Lke sw{k’hkík fk) Þk þBçkk (n^íkk fk hkuÍk)¼e þkr{÷ nku, {hðe nwðk fu ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fuçkhkçkh ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 10, Mk. 653)

sw{wyk fk hkuÍk fçk {fYn ni ?sw{wyk fk hkuÍk nh Mkqhík {U {fYn Lknª,

{fYn rMkVo WMke Mkqhík {U ni sçkfu fkuE ¾wMkqrMkGÞík fuMkkÚk sw{wyk fk hkuÍk h¾u. [wLkkL[u sw{wyk fk hkuÍkfçk {fYn ni RMk rÍBLk {U Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoòrsÕË 10 MkVnk 559 Mku Mkwðk÷ sðkçk {w÷knÍk nkU,Mkwðk÷ : õÞk Vh{kíku nI W-÷{kyu ËeLk RMk {My÷u {Ufu sw{wyk fk hkuÍyu Lk^÷ h¾Lkk fiMkk ni ? yuf þÏMkLku sw{wyk fk hkuÍk h¾k ËqMkhu Lku WMk Mku fnk : sw{wykEËw÷ {wyr{LkeLk ni hkuÍk h¾Lkk RMk rËLk {U {fYnni ykih çk RMhkh çkk’Ë Ëku Ãknh fu hkuÍk íkwzðk rËÞk....

14


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

314

sðkçk : sw{wyk fk hkuÍk ¾kMk RMk rLkGÞík Mku fu ykssw{wyk ni RMk fk hkuÍk rçk¥kÏkMkeMk [krnÞu {fYnni. {økh Lk ðkun fhkník fu íkkuzLkk ÷krÍ{ nwðk, ykihyøkh ¾kMk çk rLkGÞíku íkÏkMkeMk Lk Úke íkku yM÷Lkfhkník ¼e Lknª, WMk ËqMkhu þÏMk fku yøkh rLkGÞíku{fYnk Ãkh Rr¥k÷ky Lk Úke sçk íkku yu’ríkhkÍ ne rMkhuMku n{kfík nwðk, ykih hkuÍk íkkuz ËuLkk þhy Ãkh MkÏíkswhyík, ykih yøkh Rr¥k÷ky ¼e nwE sçk ¼e{My÷k çkíkk ËuLkk fkVe Úkk Lk fu hkuÍk íkwzðkLkk, ykihðkun ¼e çkk’Ë Ëku Ãknh fu, rsMk fk R¾ríkÞkh Lk^÷hkuÍu {U ðkr÷ËiLk fu rMkðk rfMke fku Lknª, íkkuzLku ðk÷kykih íkwzðkLku ðk÷k ËkuLkkU økwLknøkkh nwyu, íkkuzLku ðk÷uÃkh fÍk ÷krÍ{ ni f^Vkhk yM÷Lk Lknª. sw{wyk fku {kt çkkÃk fe fçkú Ãkh nkrÍhe fk Mkðkçk

Mkhfkhu Lkk{Ëkh, Ëku2 yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh,þnLkþknu yçkhkh fk Vh{kLku ¾wþ økðkhni : òu yÃkLku {kt çkkÃk ËkuLkkU Þk yuf fe fçkú Ãkh nh sw{wykfu rËLk rÍÞkhík fku nkrÍh nku, yÕ÷kn íkyk÷k WMk fuøkwLkkn çkÏþ Ëu ykih {kt çkkÃk fu MkkÚk yåAk çkhíkkð fhLkuðk÷k r÷¾k òyu. fçkúu ðkr÷ËiLk Ãkh “ÞkMkeLk” ÃkZLku fe VÍe÷ík

nwÍqhu yfh{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{ Lku RhþkË Vh{kÞk : òu þÏMk hkuÍu sw{wyk

yÃkLku ðkr÷ËiLk Þk yuf fe fçkú fe rÍÞkhík fhu ykih WMk fuÃkkMk ÞkMkeLk ÃkZu çkÏþ rËÞk òyu.

15


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

315

íkeLk nÍkh {økrVhíkUMkwÕíkkLku nh{iLk, hn{íku fkiLkiLk, LkkLkkyu n-MkLkiLk

fk Vh{kLku çkkRMku [iLk ni : òu nh sw{wykðkr÷ËiLk Þk yuf fe rÍÞkhíku fçkú fh fu ðnkt ÞkMkeLk ÃkZu,ÞkMkeLk (þheV) {U rsíkLku nVo nI WLk Mkçk fe røkLkíke fuçkhkçkh yÕ÷kn WMk fu r÷Þu {økrVhík Vh{kyu.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! nh sw{wykþheV fku VkiíkþwËk ðkr÷ËiLk Þk RLk {U Mku yuf fe fçkú ÃkhnkrÍh nku fh ÞkMkeLk þheV ÃkZLku ðk÷u fk íkku çkuzk ne Ãkkhni. ÞkMkeLk þheV {U 5 Áfqy 83 ykÞkík 729fr÷{kík ykih 3000 nwYV nI yøkh RLËÕ÷kn (Þk’LkeyÕ÷kn fu LkÍËef) Þun røkLkíke ËwÁMík ni íkku

íkeLk nÍkh {økrVhíkkU fk Mkðkçk r{÷uøkk.sw{wyk fku ÞkMkeLk ÃkZLku ðk÷u fe {økrVhík nkuøke

Vh{kLku {wMíkVk ni : òu þçku sw{wyk(Þk’Lke sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLke þçk) ÞkMkeLkÃkZu WMk fe {økrVhík nku òyuøke.

YnU sBy nkuíke nIsw{wyk fu rËLk YnU sBy nkuíke nI r÷nkÍk RMk {U

rÍÞkhíku fwçkqh fhLke [krnÞu ykih RMk hkuÍ snLLk{ Lknª¼zfkÞk òíkk. Mkhfkhu yk’÷k nÍhíkR{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : rÍÞkhíku(fwçkqh) fk y^Í÷ ðõík hkuÍu sw{wyk çkk’Ëu Lk{kÍu Mkwçn ni.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 9, Mk. 523)

16


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

316

“Mkq-híkw÷ fnTV” fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn RçLku W{h

Mku {hðe ni : LkrçkGÞu hn{ík, þVeyu WB{ík, þnLkþknuLkçkwÔðík, íkksËkhu rhMkk÷ík fk Vh{kLku çkkyÍ{ík ni : “òu þÏMk sw{wyk fu hkuÍ Mkq-híkw÷ fnTV ÃkZu WMkfu fË{ Mku ykM{kLk íkf Lkqh çkw÷LË nkuøkk òu rfÞk{ík fku WMk fur÷Þu hkuþLk nkuøkk ykih Ëku2 sw{wykut fu Ëhr{ÞkLk òu økwLkknnwyu nI çkÏþ rËÞu òyutøku.”

ËkuLkkU2 sw{wyk fu Ëhr{ÞkLk LkqhnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË Mku {hðe

ni, nwÍqh MkhkÃkk Lk qh, ViÍ økLsqh, þknu økÞqh fk Vh{kLku LkqÁLk y÷k Lkqh ni : “òu þÏMk

çkhkuÍu sw{wyk Mkq-híkw÷ fnTV ÃkZu WMk fu r÷Þu ËkuLkkU2 sw{wykutfu Ëhr{ÞkLk Lkqh hkuþLk nkuøkk.”

fk’çku íkf Lkqhyuf rhðkÞík {U ni : “òu Mkq-híkw÷ fnTV þçku sw{wyk

(Þk’Lke sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLke þçk) ÃkZuWMk fu r÷Þu ðnkt Mku fk’çku íkf Lkqh hkuþLk nkuøkk.”

“Mkqhyu ” fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq W{k{k Mku {hðe

ni, {ËeLku fu MkwÕíkkLk, hn{íku yk-÷r{ÞkLk fk Vh{kLku sLLkík rLkþkLk ni : òu þÏMk çkhkuÍu sw{wyk Þk

17


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

317

þçku sw{wyk Mkq-híkwÆw¾kLk ÃkZu WMk fu r÷Þu yÕ÷kn sLLkík {U yuf ½h çkLkkyuøkk. yuf rhðkÞík ni fu WMk fe {økrVhík nku òyuøke.

Mk¥kh nÍkh rVrh~íkkU fk RÂMíkøkVkhR{k{w÷ yLMkkh ð÷ {wnkrsheLk, {wrnççkw÷ Vwfhkyu

ð÷ {MkkfeLk sLkkçku hnT{íkwÂÕ÷÷ yk÷{eLk fk Vh{kLku rË÷ LkþeLk ni : “òu þÏMk hkík {U Mkq-híkwÆw¾kLkÃkZu íkku Mkwçn nkuLku íkf WMk fu r÷Þu Mk¥kh nÍkh rVrh~íkuRÂMíkøkVkh fhUøku.”

Mkkhu økwLkkn {wykVnÍhíku MkÂGÞËwLkk yLkMk rçkLk {kr÷f

Mku {hðe ni, MkwÕíkkLku Ëku2 snkLk, þnLkþknu fkiLkku {fkLk,hn{íku yk÷r{ÞkLk fk Vh{kLku {økrVhíkrLkþkLk ni : òu þÏMk sw{wyk fu rËLk Lk{kÍu V@ Mku Ãkn÷uíkeLk çkkh ÃkZu WMk fu økwLkkn çkÏþrËÞu òyutøku yøk[uo Mk{LËh fe Íkøk Mku rÍÞkËk nkU.

Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’ËyÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn 28 Mkq-híkw÷

sw{wyn fe ykÞík LkBçkh 10 {U RhþkË Vh{kíkk ni :

18


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

318

íkso{yu fLÍw÷ E{kLk : rVh sçk Lk{kÍ(sw{wyk) nku [wfu íkku Í{eLk {U Vi÷ òykuykih yÕ÷kn fk VÍT÷ ík÷kþ fhkuykih yÕ÷kn fku çknwík ÞkË fhku RMkWB{eË Ãkh fu V÷kn Ãkkyku.

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË{wnB{Ë LkE{wÆeLk {whkËkçkkËe RMk ykÞíkfu íknTík íkVMkehu ¾ÍkRLkw÷ RhVkLk {U Vh{kíku nI : yçk(Þk’Lke Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë) íkwBnkhu r÷Þu òRÍ ni fu{ykþ fu fk{kU {U {~økq÷ nku Þk ík-÷çku RÕ{ Þk RÞkËíku{heÍ Þk rþfoíku sLkkÍk Þk rÍÞkhíku W-÷{k Þk RMk fur{M÷ fk{kU {U {~økq÷ nku fh LkurfÞkt nkrMk÷ fhku.

{sr÷Mku RÕ{ {U rþfoíkLk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë {sr÷Mku RÕ{ {U rþfoík

fhLkk {wMíknçk ni. [wLkkL[u nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíkuMkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë rçkLk {wnB{ËøkÍk÷e Vh{kíku nI fu nÍhíku MkÂGÞËwLkk yLkMkrçkLk {kr÷f fk fki÷ ni : RMk ykÞík {U (Vfík)¾heËku VhkuÏík ykih fMçku ËwLÞk {whkË Lknª çkÕfu ík-÷çkuRÕ{, ¼kRÞkU fe rÍÞkhík, çke{khkU fe RÞkËík, sLkkÍu fuMkkÚk òLkk ykih RMk íkhn fu fk{ nI.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yËkyurøkÞu sw{wykðkrsçk nkuLku fu r÷Þu øÞkhn þíkuO nI RLk {U Mku yuf ¼e {k’Ëq{(f{) nku íkku VÍo Lknª rVh ¼e yøkh ÃkZuøkk íkku nku òyuøkk

19


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

319

çkÕfu {Ëuo ykrf÷ çkkr÷øk fu r÷Þu sw{wyk ÃkZLkk y^Í÷ni. Lkk çkkr÷øk Lku sw{wyk ÃkZk íkku Lk^÷ ni fu RMk ÃkhLk{kÍ VÍo ne Lknª. “{uhu økkiMku yk’Í{” fu øÞkhn nwYV fe rLkMçkík Mku

yËkyurøkÞu sw{wyk VÍo nkuLku fe 11 þhkRík# þnh {U {wfe{ nkuLkk # rMknTník, Þk’Lke {heÍ Ãkh

sw{wyk VÍo Lknª {heÍ Mku {whkË ðkun ni fu {ÂMsËu sw{wyk íkf Lkò Mkfíkk nku Þk [÷k íkku òyuøkk {økh {hÍ çkZ òyuøkk Þk Ëuh{U yåAk nkuøkk. þi¾u VkLke {heÍ fu nwõ{ {U ni # ykÍkË nkuLkk,økw÷k{ Ãkh sw{wyk VÍo Lknª ykih WMk fk ykfk {Ly fh Mkfíkkni # {Ëo nkuLkk # çkkr÷øk nkuLkk # ykrf÷ nkuLkk. Þun ËkuLkkU2þíkuO ¾kMk sw{wyk fu r÷Þu Lknª çkÕfu nh RçkkËík fu ðwsqçk {U yõ÷ð çkw÷qøk þíko ni # ytr¾Þkhk nkuLkk # [÷Lku Ãkh fkrËh nkuLkk# fiË {U Lk nkuLkk# çkkËþkn Þk [kuh ðøkihk rfMke Íkr÷{ fk¾kiV Lk nkuLkk # {ªn Þk yktÄe Þk yku÷u Þk MkËeo fk Lk nkuLkkÞk’Lke RMk fËh fu RLk Mku LkwõMkkLk fk ¾kiVu Mknen nku.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 770, 772)rsLk Ãkh Lk{kÍ VÍo ni {økh rfMke þh-E WÍTh fu

Mkçkçk sw{wyk VÍo Lknª, WLk fku sw{wyk fu hkuÍ Íkunh {wykVLknª ni ðkun íkku ÃkZLke ne nkuøke.

sw{wyk fe MkwLLkíkULk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu yÔð÷ ðõík {U òLkk, r{Mðkf

fhLkk, yåAu ykih MkVuË fÃkzu ÃknLkLkk, íku÷ ykih ¾w~çkq ÷økkLkk.ykih Ãkn÷e MkV {U çkiXLkk {wMíknçk ni ykih økwM÷ MkwLLkík ni.

20


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

320

økwM÷u sw{wyk fk ðõík{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke

yn{Ë Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : çkk’Í W-÷{kyurfhk{ Vh{kíku nI fu økwM÷u sw{wyk Lk{kÍ fur÷Þu {MkLkqLk ni Lk fu sw{wyk fu rËLk fu r÷Þu. r÷nkÍkrsLk Ãkh sw{wyk fe Lk{kÍ Lknª WLk fu r÷Þu Þun økwM÷MkwLLkík Lknª, çkk’Í W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíkunI fu sw{wyk fk økwM÷ Lk{kÍu sw{wyk Mku fheçk fhku n¥kkfu RMk fu ðwÍq Mku sw{wyk ÃkZku {økh nf Þun ni fu økwM÷usw{wyk fk ðõík íkw÷qyu V@ Mku þwYy nku òíkk ni.

(r{hykík, rs. 2, Mk. 334){k’÷q{ nwðk ykihík ykih {wMkkrVh ðøkihk rsLk

Ãkh sw{wyk ðkrsçk Lknª ni WLk fu r÷Þu økwM÷u sw{wyk ¼eMkwLLkík Lknª.

økwM÷u sw{wyk MkwLLkíku økih {wy¬Ëk ninÍhíku yÕ÷k{k RçLku ykrçkËeLk þk{e

Vh{kíku nI : Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu økwM÷ fhLkk MkwLkLku ÍðkRËMku ni RMk fu íkfo Ãkh Ríkkçk (Þk’Lke {÷k{ík) Lknª.

¾wíçku {U fheçk hnLku fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk Mk{whn rçkLk swLËçk

Mku {hðe ni, nwÍqh MkhkÃkk Lkqh, ViÍ økLsqh, þknu økÞqh Lku Vh{kÞk : nkrÍh hnku ¾wíçku fu ðõík

ykih R{k{ Mku fheçk hnku RMk r÷Þu fu ykË{e rsMk fËh

21


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

321

Ëqh hnuøkk WMke fËh sLLkík {U ÃkeAu hnuøkk yøk[uo ðkun(Þk’Lke {wMk÷{kLk) sLLkík {U Ëkr¾÷ ÍYh nkuøkk.

íkku sw{wyk fk Mkðkçk Lknª r{÷uøkkVh{kLku {wMíkVk : òu sw{wyk fu rËLk

f÷k{ fhu sçkfu R{k{ ¾wíçkk Ëu hnk nku íkku WMk fe r{Mkk÷WMk økÄu siMke ni òu rfíkkçkU WXkyu nku ykih WMk ðõík òu fkuEWMk Mku Þun fnu fu “[wÃk hnku” íkku WMku sw{wyk fk Mkðkçk Lkr{÷uøkk.

[wÃk[kÃk ¾wíçkk MkwLkLkk VÍo niòu [eÍU Lk{kÍ {U nhk{ nI {-Mk÷Lk ¾kLkk ÃkeLkk,

Mk÷k{ ð sðkçku Mk÷k{ ðøkihk Þun Mkçk ¾wíçku fe nk÷ík {U¼e nhk{ nI Þnkt íkf fu , nkt ¾íkeçk fh(Þk’Lke Lkufe fe Ëk’ðík Ëu) Mkfíkk ni. sçk ¾wíçkk ÃkZu, íkku ík{k{nkrÍheLk Ãkh MkwLkLkk ykih [wÃk hnLkk VÍo ni, òu ÷kuøk R{k{Mku Ëqh nkU fu ¾wíçku fe ykðkÍ WLk íkf Lknª ÃknkU[íke WLnU ¼e[wÃk hnLkk ðkrsçk ni yøkh rfMke fku çkwhe çkkík fhíku Ëu¾U íkkunkÚk Þk Mkh fu Rþkhu Mku {Ly fh Mkfíku nI ÍçkkLk Mku LkkòRÍ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 774, )

¾wíçkk MkwLkLku ðk÷k ËwYË þheV Lknª ÃkZ MkfíkkMkhfkhu {ËeLkk fk Lkk{u Ãkkf ¾íkeçk

Lku r÷Þk íkku nkrÍheLk rË÷ {U ËwYË þheV ÃkZU ÍçkkLk Mku ÃkZLku feRMk ðõík RòÍík Lknª, Þqtne Mknkçkyu rfhk{ fu

22


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

322

rÍ¢u Ãkkf Ãkh RMk ðõík ÍçkkLk Mku fnLku feRòÍík Lknª. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 775, )

¾wíçkyu rLkfkn MkwLkLkk ðkrsçk ni¾wíçkyu sw{wyk fu R÷kðk ykih ¾wíçkkU fk MkwLkLkk

¼e ðkrsçk ni {-Mk÷Lk ¾wíçkyu EËiLk ð rLkfkn ðøkihnw{k.

Ãkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh ¼e Lkk òRÍÃkn÷e yÍkLk fu nkuíku ne (Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu

òLku fe) fkurþþ (þwYy fh ËuLkk) ðkrsçk ni ykih çkiy(Þk’Lke ¾heËku VhkuÏík) ðøkihk WLk [eÍkU fk òu MkyTÞ(Þk’Lke fkurþþ) fu {wLkkVe (Þk’Lke r¾÷kV) nkU Akuz ËuLkkðkrsçk. Þnkt íkf fu hkMíkk [÷íku nwyu yøkh ¾heË ðVhkuÏík fe íkku Þun ¼e Lkk òRÍ ykih {ÂMsË {U ¾heË ðVhkuÏík íkku MkÏík økwLkkn ni ykih ¾kLkk ¾k hnk Úkk fu yÍkLkusw{wyk fe ykðkÍ ykE yøkh Þun yLËuþk nku fu ¾kyuøkkíkku sw{wyk Vkiík nku òyuøkk íkku ¾kLkk Akuz Ëu ykih sw{wykfku òyu. sw{wyk fu r÷Þu Rík{eLkkLk ð ðfkh fu MkkÚk òyu.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 775, )yksf÷ RÕ{u ËeLk Mku Ëqhe fk Ëkih ni, ÷kuøk Ëeøkh

RçkkËkík fe íkhn ¾wíçkk MkwLkLku siMke yÍe{ RçkkËík {U¼e øk÷ríkÞkt fh fu fE økwLkknkU fk Rhríkfkçk fhíku nIr÷nkÍk {-ËLke RÂÕíkò ni fu ZuhkU LkurfÞkt f{kLku fu r÷Þunh sw{wyk fku ¾íkeçk fç÷ yÍ yÍkLku ¾wíçkk r{BçkhÃkh [ZLku Mku Ãkn÷u Þun yu’÷kLk fhu :

23


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

323

“rçkÂM{Õ÷kn” fu Mkkík nwYV fe rLkMçkíkMku ¾wíçku fu 7 {-ËLke Vq÷

# nËeMku Ãkkf {U ni : “rsMk Lku sw{wyk fu rËLk ÷kuøkkU feøkhËLkU V÷ktøke WMk Lku snLLk{ fe íkhV Ãkw÷ çkLkkÞk.”

RMk fu yuf {k’Lkk Þun nI fu RMk Ãkh[Z [Z fh ÷kuøk snLLk{ {U Ëkr¾÷ nkUøku.

(nkrþÞyu çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 761, 762)# ¾íkeçk fe íkhV {wtn fh fu çkiXLkk MkwLLkíku Mknkçkk ni.# çkwÍwøkkoLku ËeLk Vh{kíku nI : Ëku2 ÍkLkq çkiX fh¾wíçkk MkwLku, Ãkn÷u ¾wíçku {U nkÚk çkktÄu, ËqMkhu {U ÍkLkq Ãkh nkÚkh¾u íkku Ëku2 hfTyík fk Mkðkçk r{÷uøkk.

(r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 338)# yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : ¾wíçku {U nwÍqhu yõËMk fk Lkk{uÃkkf MkwLk fh rË÷ {U ËwYË ÃkZU fu ÍçkkLk Mku Mkwfqík (Þk’Lke ¾k{kuþe)VÍo ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 8, Mk. 365)# “Ëwhuo {wÏíkkh” {U ni : ¾wíçku {U ¾kLkk ÃkeLkk, f÷k{fhLkk yøk[uo fnLkk, Mk÷k{ fk sðkçk ËuLkk ÞkLkufe fe çkkík çkíkkLkk nhk{ ni. # yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : çk nk÷íku ¾wíçkk[÷Lkk nhk{ ni. Þnkt íkf fu W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nI fu yøkh yiMku ðõík ykÞk fu ¾wíçkk þwYy nku økÞkíkku {ÂMsË {U snkt íkf ÃknkU[k ðnª Áf òyu, ykøku Lk çkZu fuÞun y{÷ nkuøkk ykih nk÷u ¾wíçkk {U fkuE y{÷ hðk (Þk’LkeòRÍ) Lknª. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 8, Mk. 333)

24


ViÍkLku sw{wyk

Lk{kÍ fu ynfk{

324

# yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : ¾wíçku {U rfMkeíkhV økhËLk Vih fh Ëu¾Lkk (¼e) nhk{ ni.(yiÍLk, Mk. 334)

sw{wyk fe R{k{ík fk yn{ {My÷kyuf çknwík ÍYhe y{ú rsMk fe íkhV yðk{ fe rçkÕfw÷

íkðßòun Lknª ðkun Þun ni fu sw{wyk fku ykih Lk{kÍkU fe íkhnMk{Í h¾k ni fu rsMk Lku [knk LkÞk sw{wyk fkR{ fh r÷Þk ykihrsMk Lku [knk ÃkZk rËÞk Þun Lkk òRÍ ni RMk r÷Þu fu sw{wykfkR{ fhLkk çkkËþknu RM÷k{ Þk WMk fu LkkRçk fk fk{ ni. ykihsnkt RM÷k{e MkÕíkLkík Lk nku ðnkt òu Mkçk Mku çkzk Vfen(ykr÷{) MkwLLke Mknenw÷ yfeËk nku, ðkun ynfk{u þhRGÞkòhe fhLku {U MkwÕíkkLku RM÷k{ fk fkR{ {fk{ ni r÷nkÍk ðkunesw{wyk fkR{ fhu, rçkøkih WMk fe RòÍík fu (sw{wyk) Lknª nkuMkfíkk ykih Þun ¼e Lk nku íkku yk{ ÷kuøk rsMk fku R{k{ çkLkkyut.ykr÷{ fu nkuíku nwyu yðk{ çkíkkihu ¾wË rfMke fku R{k{ LknªçkLkk Mkfíku Lk Þun nku Mkfíkk ni fu Ëku [kh4 þÏMk rfMke fku R{k{{wfhoh fh ÷U yiMkk sw{wyk fnª Mkkrçkík Lknª.


25


ViÍkLku sw{wyk


fu …zku‚ fk íkkr÷çk25, hçkeW÷ økkiMk, 1432 rMk.rn.


Lk{kÍ fu ynfk{

325

40



ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

EË fu {wMíknççkkík

rË÷ rÍLËk hnuøkk

íkõçkehu íkþhef fu 8 {ËLke Vq÷

EË fe yÄqhe s{kyík r{÷e íkku ?

EË fe s{kyík Lk r{÷e íkku ?

Lk{kÍu EË fk íkhefk(n-LkVe)

EËw÷ rVºk - çkfh EË

325

Lk{kÍ fu ynfk{

326

Lk{kÍu EË fk íkhefk (n-LkVe)

þiíkkLk ÷k¾ MkwMíke rË÷kyu Þun rhMkk÷k (10 MkVnkík) {wfB{÷ÃkZ ÷ersÞu, V RMk fe çk-h-fíkU ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒËku yk÷Bk fu Bkkr÷fku BkwÏŒkh, Bk¬e Bk-Ë™e

Mkhfkh, Bknçkqçku …hðh Ëøkkh ™uRh~kkË VhBkkÞk : òu BkwÍ …h ~kçku swBkwyk ykih hkuÍuswBkwyk Mkku çkkh ËwYË ~kheV …Zu yÕ÷kn Œyk÷k WMkfe Mkku

100 nksŒU …qhe VhBkkyuøkk Mk¥kh70

ykr¾hŒ feykih ŒeMk

30 ËwLÞk fe.

rË÷ rÍLËk hnuøkkŒksËkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k

fk VhBkk™u yk÷e~kk™ ni : rsMk ™u EËi™ fe hkŒ (Þk’™e ~kçkuEËw÷ rVºk ykih ~kçku EËw÷ yÍTnk) Œ-÷çku Mkðkçk fu r÷ÞurfÞkBk rfÞk (Þk’™e RçkkËŒ BkU økwÍkhk) WMk rË™ WMk fkrË÷ ™nª Bkhuøkk, rsMk rË™ ÷kuøkkU fu rË÷ Bkh òyUøku.

1


Lk{kÍu EË fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

327

sL™Œ ðkrsçk nku òŒe niyuf ykih BkfkBk …h nÍhŒu MkÂGÞËw™k BkwykÍ rçk™ sçk÷

Mku Bkhðe ni, VhBkkŒu nI : òu …ktåk5 hkŒkU BkU ~kçk

çkuËkhe fhu (Þk’™e òøk fh RçkkËŒ BkU økwÍkhu) WMk fu r÷Þu sL™Œðkrsçk nku òŒe ni. rÍ÷ rnßsn ~kheV fe ykXðª8, ™ðª9

ykih ËMkðª10 hkŒ (RMk Œhn Œe™ hkŒU Œku Þun nw#) ykih åkkiÚkeEËw÷ rVºk fe hkŒ, …ktåkðª ~kk’çkk™w÷ BkwyÍTÍBk fe …LËhnðªhkŒ (Þk’™e ~kçku çkhkyŒ). ™BkkÍu EË fu r÷Þu ò™u Mku fç÷ fe MkwL™Œ

nÍhŒu MkÂGÞËw™k çkwhiËk Mku Bkhðe ni fu nwÍqhuyLðh, ~kkVuyu Bkn~kh, BkËe™u fu Œksðh, rçk RÍT™u hççkuyõçkh økiçkkU Mku çkk ¾çkh, Bknçkqçku Ëkðh EËw÷ rVºk fu rË™ fwA ¾k fh ™BkkÍ fu r÷Þu Œ~kheV ÷u òŒuÚku ykih EËu yÍTnk fu hkuÍ ™nª ¾kŒu Úku sçk Œf fu ™BkkÍ MkuVkrhøk ™ nku òŒu.

ykih “çkw¾khe” fe rhðkÞŒ nÍhŒu MkÂGÞËw™k y™Mk Mku ni fu EËw÷ rVºk fu rË™ Œ~kheV ™ ÷u òŒu sçk

Œf åkLË ¾sqhU ™ Œ™kðw÷ VhBkk ÷uŒu ykih ðkun Œkf nkuŒª.

™BkkÍu EË fu r÷Þu yk™u ò™u fe MkwL™ŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ

ni : ŒksËkhu BkËe™k, MkwYhu fÕçkku Mke™k EË fku (™BkkÍu EË fu r÷Þu) yuf hkMŒu Mku Œ~kheV ÷u òŒu ykihËqMkhu hkMŒu Mku ðk…Mk Œ~kheV ÷kŒu.

2



Lk{kÍ fu ynfk{

328

™BkkÍu EË fk Œhefk (n-™Ve)…n÷u RMk Œhn r™GÞŒ fersÞu : “BkI r™GÞŒ fhŒk

nqt Ëku hõyŒ ™BkkÍ EËw÷ rVºk (Þk EËw÷ yÍTnk) fe,MkkÚk A6 ÍkRË ŒõçkehkU fu, ðkrMkŒu yÕ÷kn fu,…eAu RMk RBkkBk fu” rVh fk™kU Œf nkÚk WXkRÞu ykih

fn fh nMçku Bkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku çkktÄ ÷ersÞuykih Mk™k …rZÞu. rVh fk™kU Œf nkÚk WXkRÞu ykih fnŒu nwyu ÷xfk ËersÞu. rVh nkÚk fk™kU Œf WXkRÞu ykih

fn fh ÷xfk ËersÞu. rVh fk™kU Œf nkÚk WXkRÞuykih fn fh çkktÄ ÷ersÞu Þk’™e …n÷e Œõçkeh fuçkk’Ë nkÚk çkktrÄÞu RMk fu çkk’Ë ËqMkhe ykih ŒeMkhe ŒõçkehBkU ÷xfkRÞu ykih åkkiÚke BkU nkÚk çkktÄ ÷ersÞu. RMk fku ÞqtÞkË hr¾Þu fu snkt rfÞkBk BkU Œõçkeh fu çkk’Ë fwA …Z™kni ðnkt nkÚk çkktÄ™u nI ykih snkt ™nª …Z™k ðnkt nkÚk÷xfk™u nI. rVh RBkkBk ŒyÔðwÍ ykih ŒÂM{Þk ykrnMŒk…Z fh y÷ nBË ~kheV ykih Mkqhn snTh (Þk’™e çkw÷LËykðkÍ) fu MkkÚk …Zu, rVh Áfqy fhu. ËqMkhe hõyŒ BkU…n÷u y÷ nBË ~kheV ykih Mkqhn snTh fu MkkÚk …Zu, rVhŒe™ çkkh fk™ Œf nkÚk WXk fh frnÞu ykih nkÚk™ çkktrÄÞu ykih åkkiÚke çkkh rçkøkih nkÚk WXkyu fnŒunwyu Áfqy BkU òRÞu ykih fkRËu fu BkwŒkrçkf ™BkkÍ BkwfBBk÷fh ÷ersÞu. nh Ëku ŒõçkehkU fu ËhrBkÞk™ Œe™ çkkh “ ”fn™u fe rBkõËkh åkw… ¾zk hn™k ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 781, ðøkihk)

3



Lk{kÍ fu ynfk{

329

™BkkÍu EË rfMk …h ðkrsçk ni ?EËi™ (Þk’™e EËw÷ rVºk ykih çkfh EË) fe ™BkkÍ

ðkrsçk ni Bkøkh Mkçk …h ™nª rMkVo W™ …h rs™ …hswBkwyk ðkrsçk ni. EËi™ BkU ™ yÍk™ ni ™ RfkBkŒ.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779, {õíkçkíkw÷ BkËe™k çkkçkw÷BkËe™k fhkåke, )

EË fk ¾wíçkk MkwL™Œ niEËi™ fe yËk fe ðkune ~kŒuO nI òu swBkwyk fe, rMkVo

RŒ™k Vfo ni fu swBkwyk BkU ¾wíçkk ~kŒo ni ykih EËi™ BkU MkwL™Œ.swBkwyk fk ¾wíçkk fç÷ yÍ ™BkkÍ ni ykih EËi™ fk çkk’ËyÍ ™BkkÍ.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779, )

™BkkÍu EË fk ðõŒR™ Ëku™kU ™BkkÍkU fk ðõŒ Mkqhs fu çk fËh yuf ™uÍk

çkw÷LË nku™u (Þk’™e Œw÷qyu yk^Œkçk fu 20 rBk™x fu çkk’Ë)Mku ÍnTðyu fwçkúk Þk’™e r™MVwL™nkhu ~kh-E Œf ni BkøkhEËw÷ rVºk BkU Ëuh fh™k ykih EËw÷ yÍTnk sÕË …Z™kBkwMŒnçk ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 781, )EË fe yÄqhe sBkkyŒ rBk÷e Œku......?

…n÷e hõyŒ BkU RBkkBk fu ŒõçkehU fn™u fu çkk’ËBkwõŒËe ~kkrBk÷ nwðk Œku WMke ðõŒ (Œõçkehu ŒnheBkk fuR÷kðk BkÍeË) Œe™ ŒõçkehU fn ÷u yøkåkuo RBkkBk ™u rfhkyŒ~kwYy fh Ëe nku ykih Œe™ ne fnu yøkåkuo RBkkBk ™u Œe™ MkurÍÞkËk fne nkU ykih yøkh RMk ™u ŒõçkehU ™ fnª fu RBkkBk

4



Lk{kÍ fu ynfk{

330

Áfqy BkU åk÷k økÞk Œku ¾zu ¾zu ™ fnu çkÕfu RBkkBk fu MkkÚkÁfqy BkU òyu ykih Áfqy BkU ŒõçkehU fn ÷u ykih yøkhRBkkBk fku Áfqy BkU …kÞk ykih økkr÷çk økwBkk™ ni fu ŒõçkehUfn fh RBkkBk fku Áfqy BkU …k ÷uøkk Œku ¾zu ¾zu ŒõçkehU fnurVh Áfqy BkU òyu ðh™k fn fh Áfqy BkU òyuykih Áfqy BkU ŒõçkehU fnu rVh yøkh RMk ™u Áfqy BkU ŒõçkehU…qhe ™ fe Úkª fu RBkkBk ™u Mkh WXk r÷Þk Œku çkkfe MkkrfŒ nkuøk# (Þk’™e çkrfGÞk ŒõçkehU yçk ™ fnu) ykih yøkh RBkkBkfu Áfqy Mku WX™u fu çkk’Ë ~kkrBk÷ nwðk Œku yçk ŒõçkehU ™fnu çkÕfu (RBkkBk fu Mk÷kBk Vih™u fu çkk’Ë) sçk y…™e(çkrfGÞk) …Zu WMk ðõŒ fnu ykih Áfqy BkU snkt Œõçkehfn™k çkŒkÞk økÞk WMk BkU nkÚk ™ WXkyu ykih yøkh ËqMkhehõyŒ BkU ~kkrBk÷ nwðk Œku …n÷e hõyŒ fe ŒõçkehU yçk™ fnu çkÕfu sçk y…™e VkiŒ~kwËk …Z™u ¾zk nku WMk ðõŒfnu. ËqMkhe hõyŒ fe ŒõçkehU yøkh RBkkBk fu MkkÚk …k òyuVrçknk (Þk’™e Œku çkunŒh). ðh™k RMk BkU Çke ðkune Œ^Mke÷ni òu …n÷e hõyŒ fu çkkhu BkU BkÍfqh nwE.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 782, )EË fe sBkkyŒ ™ rBk÷e Œku õÞk fhu ?

RBkkBk ™u ™BkkÍ …Z ÷e ykih fkuE ~kÏMk çkkfe hnøkÞk Ïðkn ðkun ~kkrBk÷ ne ™ nwðk Úkk Þk ~kkrBk÷ Œkunwðk Bkøkh WMk fe ™BkkÍ VkrMkË nku økE Œku yøkh ËqMkhe

5



Lk{kÍ fu ynfk{

331

søkn rBk÷ òyu …Z ÷u ðh™k (rçkøkih sBkkyŒ fu) ™nª…Z MkfŒk. nkt çkunŒh Þun ni fu Þun ~kÏMk åkkh hõyŒåkk~Œ fe ™BkkÍ …Zu.

EË fu ¾wíçku fu ynfkBk™BkkÍ fu çkk’Ë RBkkBk Ëku ¾wíçku …Zu ykih ¾wíçkyu swBkwyk

BkU òu åkeÍU MkwL™Œ nI RMk BkU Çke MkwL™Œ nI ykih òu ðnktBkõYn Þnkt Çke BkõYn. rMkVo Ëku çkkŒkU BkU Vfo ni yuf Þunfu swBkwyk fu …n÷u ¾wíçku Mku Ãkuþíkh ¾Œeçk fk çkiX™k MkwL™ŒÚkk ykih RMk BkU ™ çkiX™k MkwL™Œ ni. ËqMkhu Þun fu RMk BkU…n÷u ¾wíçku Mku Ãkuþíkh 9 çkkh ykih ËqMkhu fu …n÷u 7 çkkhykih rBkBçkh Mku WŒh™u fu …n÷u 14 çkkh fn™kMkwL™Œ ni ykih swBkwyk BkU ™nª.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 783, )RMk Bkwçkkhf rBkMhy, “Ëu Ëku EËe {U øk{ {ËeLku fk”

fu çkeMk nwYV fe r™MçkŒ Mku EË fu 20 ykËkçk EË fu rË™ Þun WBkqh BkwMŒnçk nI :

# nòBkŒ çk™ðk™k (Bkøkh ÍwÕVU çk™ðkRÞu ™ fu$økúuÍe çkk÷) # ™k¾w™ Œhþðk™k # økwM÷ fh™k# rBkMðkf fh™k (Þun WMk fu R÷kðk ni òu ðwÍq BkU feòŒe ni) # yåAu f…zu …n™™k, ™yu nkU Œku ™yu ðh™kÄw÷u nwyu # ¾w~çkq ÷økk™k # ytøkqXe …n™™k (sçk fÇkeytøkqXe …nr™Þu Œku RMk çkkŒ fk ¾kMk ¾Þk÷ hr¾Þu fu

6



Lk{kÍ fu ynfk{

332

rMkVo MkkZu åkkh Bkk~ku Mku fBk ðÍT™ åkktËe fe yuf ne ytøkqXe…nr™Þu. yuf Mku rÍÞkËk ™ …nr™Þu ykih WMk yuf ytøkqXeBkU Çke ™øke™k yuf ne nku, yuf Mku rÍÞkËk ™øke™u ™ nkU,rçkøkih ™øke™u fe Çke BkŒ …nr™Þu. ™øke™u fu ðÍT™ fefkuE fiË ™nª. åkktËe fk AÕ÷k Þk åkktËe fu çkÞk™ fËkoðÍT™ ðøkihk fu R÷kðk rfMke Çke ÄkŒ fe ytøkqXe Þk AÕ÷kBkËo ™nª …n™ MkfŒk) # ™BkkÍu V@ BkÂMsËu BknÕ÷k BkU…Z™k # EËw÷ rVºk fe ™BkkÍ fku ò™u Mku …n÷u åkLË¾sqhU ¾k ÷u™k, Œe™, …ktåk, MkkŒ Þk fBkkuçku~k Bkøkh ŒkfnkU. ¾sqhU ™ nkU Œku fkuE BkeXe åkeÍ ¾k ÷ersÞu. yøkh™BkkÍ Mku …n÷u fwA Çke ™ ¾kÞk Œku økw™kn ™ nwðk BkøkhR~kk Œf ™ ¾kÞk Œku RŒkçk (Bk÷kBkŒ) rfÞk òyuøkk# ™BkkÍu EË, EËøkkn BkU yËk fh™k # EËøkkn …iË÷åk÷™k # Mkwðkhe …h Çke ò™u BkU nhs ™nª Bkøkh rsMkfku …iË÷ ò™u …h fwËhŒ nku WMk fu r÷Þu …iË÷ ò™ky^Í÷ ni ykih ðk…Mke …h Mkwðkhe …h yk™u BkU nhs™nª # ™BkkÍu EË fu r÷Þu yuf hkMŒu Mku ò™k ykih ËqMkhuhkMŒu Mku ðk…Mk yk™k # EË fe ™BkkÍ Mku …n÷u Mk-Ë-fyurVºk yËk fh™k (y^Í÷ Œku Þune ni Bkøkh EË fe ™BkkÍ Mkufç÷ ™ Ëu Mkfu Œku çkk’Ë BkU Ëu ËersÞu) # ¾w~ke Íkrnh fh™k# fMkhŒ Mku Mk-Ëfk Ëu™k # EËøkkn fku RíkBke™k™ ððfkh ykih ™eåke r™økkn rfÞu ò™k # yk…Mk BkU Bkwçkkhf

7



Lk{kÍ fu ynfk{

333

çkkË Ëu™k # çkk’Ëu ™BkkÍu EË BkwMkk-Vnk (Þk’™e nkÚkrBk÷k™k) ykih Bkwyk-™fk (Þk’™e øk÷u rBk÷™k) siMkk fuWBkqBk™ BkwMkÕkBkk™kU BkU hkRs ni çkunŒh ni fu RMk BkU RÍnkhuBkMkhoŒ ni. Bkøkh y{hË Ïkqçk MkqhŒ Mku øk÷u rBk÷™k BknÕ÷urVŒ™k ni # EËw÷ rVºk (Þk’™e BkeXe EË) fe ™BkkÍ fur÷Þu òŒu nwyu hkMŒu BkU ykrnMŒk Mku Œõçkeh fnU ykih™BkkÍu EËu yÍTnk fu r÷Þu òŒu nwyu hkMŒu BkU çkw÷LË ykðkÍMku Œõçkeh fnU. Œõçkeh Þun ni :

ŒsoBkk : yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni, yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni, yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu÷kRf ™nª ykih yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni, yÕ÷kn

Mkçk Mku çkzk ni ykih yÕ÷kn ne fu r÷ÞuŒBkkBk ÏkqrçkÞkt nI.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779 Œk 781, ðøkihk)

çkfh EË fk yuf BkwMŒnçkEËu yÍTnk (Þk’™e çkfh EË) ŒBkkBk ynfkBk BkU

EËw÷ rVºk (Þk’™e BkeXe EË) fe Œhn ni. rMkVo çkk’Í çkkŒkU{U Vfo ni, Bk-Mk÷™ RMk BkU (Þk’™e çkfh EË BkU) BkwMŒnçkÞun ni fu ™BkkÍ Mku …n÷u fwA ™ ¾kyu åkknu fwhçkk™e fhu Þk™ fhu ykih yøkh ¾k r÷Þk Œku fhknŒ Çke ™nª.

8



Lk{kÍ fu ynfk{

334

“ ” fu ykX nwYV fe r™MçkŒ MkuŒõçkehu Œþhef fu 8 Bk-Ë™e Vq÷

# ™ðª Íw÷ rnßsrŒ÷ nhkBk fe V@ Mku Œuhnðª feyMh Œf …ktåkkU ðõŒ fe VÍo ™BkkÍU òu BkÂMsË fe sBkkyŒuBkwMŒnççkk fu MkkÚk yËk fe øk# W™ BkU yuf çkkh çkw÷LËykðkÍ Mku Œõçkeh fn™k ðkrsçk ni ykih Œe™ çkkhy^Í÷ RMku Œõçkehu Œþhef fnŒu nI. ykih ðkun Þun ni :

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779 Œk 785, )# Œõçkehu Œþhef Mk÷kBk Vih™u fu çkk’Ë Vkih™ fn™kðkrsçk ni. Þk’™e sçk Œf fkuE yiMkk Vu’÷ ™ rfÞk nku fuWMk …h ™BkkÍ fe rçk™k ™ fh Mkfu Bk-Mk÷™ yøkh BkÂMsËMku çkknh nku økÞk Þk fMË™ ðwÍq Œkuz rËÞk Þk åkknu Çkq÷ fhne f÷kBk rfÞk Œku Œõçkeh MkkrfŒ nku økE ykih rçk÷k fMËðwÍq xqx økÞk Œku fn ÷u. # Œõçkehu Œþhef WMk …h ðkrsçk ni òu ~knTh BkU BkwfeBknku Þk rsMk ™u RMk BkwfeBk fe RÂõíkËk fe. ðkun RÂõíkËkfh™u ðk÷k åkknu BkwMkkrVh nku Þk økkWt fk hn™u ðk÷k ykihyøkh WMk fe RÂõíkËk ™ fhU Œku W™ …h (Þk’™e BkwMkkrVhykih økkWt fu hn™u ðk÷u …h) ðkrsçk ™nª. # BkwfeBk ™u yøkh BkwMkkrVh fe RÂõíkËk fe Œku BkwfeBk …hðkrsçk ni yøkåkuo RMk BkwMkkrVh RBkkBk …h ðkrsçk ™nª.

9



Lk{kÍ fu ynfk{

335

# ™^÷, MkwL™Œ ykih rðºk fu çkk’Ë Œõçkeh ðkrsçk ™nª.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 785, )

# swBkwyk fu çkk’Ë ðkrsçk ni ykih ™BkkÍu (çkfh) EË fuçkk’Ë Çke fn ÷u. (yiÍ™)# BkMçkqf (rsMk fe yuf Þk ÍkRË hõyŒU VkiŒ nwE nkU)…h Œõçkeh ðkrsçk ni Bkøkh sçk ¾wË Mk÷kBk Vihu WMkðõŒ fnu. # BkwLkVrhË (Þk’™e ŒLnk ™BkkÍ …Z™u ðk÷u) …h ðkrsçk™nª. Bkøkh fn ÷u fu Mkkrnçki™ (Þk’™eRBkkBk yçkq ÞqMkwV ykih RBkkBk BkwnBBkË ) fu LkÍËefRMk …h Çke ðkrsçk ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 786)(EË fu VÍkR÷ ðøkihk fe Œ^Mke÷e Bkk’÷qBkkŒ fu r÷Þu ViÍk™uMkwL™Œ fu çkkçk “ViÍk™u h-BkÍk™” Mku ViÍk™u EËw÷ rVºkfk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu)

yi nBkkhu ÃÞkhu yÕ÷kn nBkU EËu MkEË fe¾wr~kÞkt MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf Bk™k™u fe ŒkiVef yŒk VhBkk.ykih nBkU ns ~kheV ykih rËÞkhu BkËe™k ð ŒksËkhu BkËe™k

fe ËeË fe nfefe EË çkkh çkkh ™MkeçkVhBkk.

Œuhe sçk fu ËeË nkuøke sÇke Bkuhe EË nkuøkeBkuhu Ïðkçk BkU Œw{ yk™k Bk-Ë™e BkËe™u ðk÷u

<

10



Lk{kÍ fu ynfk{

336

18



ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

çkå[u fk sLkkÍk WXkLku fk íkhefk

¾wËfwþe ðk÷u fk sLkkÍk

ykihík fku fVLk ÃknLkkLku fk íkhefk

{Ëo fku fVLk ÃknLkkLku fk íkhefk

íkhefyu íksneÍ ð íkõVeLk

ðrMkGÞík çkkRMku {økrVhík

{ËeLkyu {wLkÔðhk Mku [k÷eMk ðrMkGÞíkU


336

Lk{kÍ fu ynfk{

337

{-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k(Bky fV™ Ë^™ fu ynfkBkkŒ)

þiíkkLk ÷k¾ MkwMíke rË÷kyu Þun ÃkwhMkkuÍ rhMkk÷k (18 MkVnkík){wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu, V RMk fe çk-h-fíkU ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒBknçkqçku hççkw÷ yk-÷Bke™, s™kçku MkkrËfku yBke™

™u VhBkkÞk : BkwÍ …h ËwYË ~kheV …Zku,yÕ÷kn ŒwBk …h hnBkŒ Çkusuøkk.

RMk ðõŒ ™BkkÍu V@ fu çkk’ËBkÂMsËwL™-çkrðÂGÞ~~kheV BkU çkiX fh

(Þk’™e BkËe™yu Bkw™Ôðhk Mkuåkk÷eMk40 ðrMkGÞŒU) Œnheh fh™u fe MkykËŒ nkrMk÷ fhhnk nqt, ykn ! MkË ykn !

yks Bkuhe BkËe™Œw÷ Bkw™Ôðhk fenkrÍhe fe ykr¾he Mkwçn ni, Mkqhs hkiÍyu Bknçkqçk

…h yÍuo Mk÷kBk fu r÷Þu nkrÍh nwðkåkknŒk ni, ykn ! yks hkŒ Œf yøkh sL™Œw÷ çkfey

1



Lk{kÍ fu ynfk{

338

BkU BkËV™ rBk÷™u fe MkqhŒ ™ nwE Œku BkËe™u Mku swËk nku™k…z òyuøkk. ykt¾ y~fçkkh ni, rË÷ çku fhkh ni, nkyu !

y^MkkuMk åkLË ÎkrzÞkt ŒÞçkk fe hn økE nIrË÷ BkU swËkE fk økBk íkqVkt Bkåkk hnk ni

ykn ! rË÷ økBk BkU zqçkk nwðk ni, rn@u BkËe™k feòt MkkuÍ rV¢ ™u Mkhk…k ŒMðehu økBk çk™k fh h¾ rËÞk ni,yiMkk ÷økŒk ni økkuÞk nkUxkU fk ŒçkMMkwBk rfMke ™u Ae™ r÷Þknku, ykn ! yLk fheçk BkËe™k Aqx òyuøkk, rË÷ xqxòyuøkk, ykn ! BkËe™u Mku Mkqyu ðŒ™ hðk™øke fu ÷{nkŒyiMku òt økwÍk nkuŒu nI økkuÞk,rfMke ~keh Ïðkh çkååku fku WMk fe Bkkt fe økkuË Mku Ae™r÷Þk økÞk nku ykih ðkun hkuŒk nwðk r™nkÞŒ ne nMkhŒ fuMkkÚk çkkh çkkh Bkwz fh y…™e Bkkt fe ŒhV Ëu¾Œk nku fu~kkÞË Bkkt yuf çkkh rVh çkw÷k ÷uøke...... ykih ~k^fŒ fuMkkÚk økkuË BkU Aw…k ÷uøke...... y…™u Mke™u Mku råkBkxk÷uøke...... BkwÍu ÷kuhe Mkw™k fh y…™e BkkBkŒk Çkhe økkuËBkU BkeXe ™ªË Mkw÷k Ëuøke...... ykn !

BkI r~kfMŒk rË÷ r÷Þu çkkuÍ÷ fËBk h¾Œk nwðkåk÷ …zk nqt Þk þnLkþknu BkËe™k y÷ ðËky

yçk r~kfMŒk rË÷ fu MkkÚk “åkk÷eMk ðMkkÞk” yÍofhŒk nqt, Bkuhu Þun ðMkkÞk “Ëk’ðŒu RM÷kBke” Mku ðkçkMŒkŒBkkBk RM÷kBke ÇkkRÞkU ykih RM÷kBke çkn™kU fe ŒhV ÇkenI ™eÍ Bkuhe yki÷kË ykih Ëeøkh yn÷u ¾k™k Çke R™ðMkkÞk …h ÍYh Œðßòun h¾U.

2



Lk{kÍ fu ynfk{

339

Ínu rfMBkŒ ! BkwÍ …k…e ð çkËfkh fku BkËe™yu …whyLðkh BkU, ðkun Çke MkkÞyu MkçÍ økwBçkËku Bke™kh BkU, yifk~k ! sÕðyu Mkhfkhu ™kBkËkh, þnLkþknu yçkhkh, ~kVeyuhkuÍu ~kwBkkh, Bknçkqçku …hðh Ëøkkh, ynBkËu BkwÏŒkh

BkU ~knkËŒ ™Mkeçk nku òyu ykih sL™Œw÷çkfey BkU Ëku2 økÍ ÍBke™ BkwÞMMkh ykyu. yøkh yiMkk nkuòyu Œku Ëku™kU snkt fe MkykËŒU ne MkykËŒU nI. ykn !ðh™k snkt BkwfÆh......{1} yøkh yk÷Bku ™ÍTy BkU …kyU Œku WMk ðõŒ fk nh

fkBk MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf fhU, {w{rfLkk MkqhŒ BkU MkeÄefhðx r÷xk fh åkunhk rfç÷k Y fhU. ÞkMke™ ~kheVÇke Mkw™kyU ykih fr÷Bkyu ŒÂGÞçkk Mke™u …h ËBkyk™u Œf BkwMk÷Mk÷ çk ykðkÍ …Zk òyu.

{2} çkk’Ëu fçÍu Yn Çke nh nh Bkwyk-Bk÷u BkU MkwL™ŒkU fkr÷nkÍ h¾U, Bk-Mk÷™ ŒßneÍku ŒõVe™ ðøkihk BkUŒk’S÷ (Þk’™e sÕËe) ykih rÍÞkËk yðkBk Rfêefh™u fu ~kkif BkU Œk¾eh fh™k MkwL™Œ ™nª. çknkhu~kheyŒ rnMMkk 4 BkU çkÞk™ rfÞu nwyu ynfkBk …hyBk÷ rfÞk òyu. ¾wMkqMk™ ŒkfeË y~kÆ ŒkfeË nifu nhrøkÍ ™kink ™ rfÞk òyu õÞqt fu Þun nhkBkykih snL™Bk BkU ÷u ò™u ðk÷k fkBk ni.

3



Lk{kÍ fu ynfk{

340

{3} fçkú fk MkkRÍ ðøkihk MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf nku ykih ÷nTËçk™kyU fu MkwL™Œ ni.(1)

{4} yLËY™u fçkú ËeðkhU ðøkihk fååke rBkèe fe nkU, ykøkfe …¬e nwE #xU RÂMŒ’Bkk÷ ™ fe òyU, yøkh yLËhBkU …¬e nwE #x fe ËeðkhU ÍYhe nkU Œku rVh yLËY™ernMMkk rBkèe fu økkhu Mku yåAe Œhn ÷e… rËÞk òyu.

{5} {wBkrf™ nku Œku yLËY™e ŒÏŒkU …h ÞkMke™ ~kheV,Mkq-hŒw÷ BkwÕf ykih ËwYËu Œks …Z fh ËBk fhrËÞk òyu.

{6} fV™u BkM™q™ ¾wË Mkøku BkËe™k fu …iMkkU Mku nku.nk÷Œu V¢ fe MkqhŒ BkU rfMke Mknenw÷ yfeËk MkwL™efu Bkk÷u n÷k÷ Mku r÷Þk òyu.

{7} økwM÷ çkk he~k, çkk RBkkBkk ð …kçkLËu MkwL™Œ RM÷kBkeÇkkE yi™ MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf ËU (MkkËkŒu rfhkBk yøkhøkLËu ðwsqË fku økwM÷ ËU Œku Mkøku BkËe™k RMkuy…™u r÷Þu çku y-Ëçke ŒMkÔðwh fhŒk ni)

{8} økwM÷ fu Ëkihk™ Mkºku ykihŒ fe BkwfBBk÷ rnVkÍŒ feòyu yøkh ™kV Mku ÷u fh Îkwx™kU MkBkuŒ fÚÚkE ÞkrfMke øknhu htøk fe Ëku2 Bkkuxe åkkËhU WZk Ëe òyU Œku

4


(1) : fçkú fe Ëku rfMBkU nI (1) MkLËqf (2) ÷nTË : ÷nTË çk™k™u fk ŒhefkÞun ni fu fçkú ¾kuË™u fu çkk’Ë BkÂGÞŒ h¾™u fu r÷Þu òr™çku rfç÷k søkn¾kuËe òŒe ni. ÷nTË MkwL™Œ ni yøkh ÍBke™ RMk fkrçk÷ nku Œku ÞunefhU ykih yøkh ÍBke™ ™Bko nku Œku MkLËqf BkU BkwÍk-Þfk ™nª. nku MkfŒkni økkuhf™ ðøkihk Bk~ðhk ËU fu M÷uçk yLËY™e rnMMku BkU rŒhAe fh fu÷økk ÷ku Bkøkh WMk fe çkkŒ ™ Bkk™e òyu.


Lk{kÍ fu ynfk{

341

økkr÷çk™ Mkºk åkBkõ™u fk yunrŒBkk÷ òŒk hnuøkk.nkt …k™e Íkrnhe rsMBk fu nh rnMMku çkÕfu YyU YyUfe sz Mku ÷u fh ™kuf …h çkn™k ÷krÍBke ni.

{9} fV™ yøkh ykçku ÍBkÍBk Þk ykçku BkËe™k çkÕfu Ëku™kUMku Œh rfÞk nwðk nku Œku MkykËŒ ni. fk~k ! fkuE MkÂGÞËMkkrnçk Mkh …h MkçÍ RBkkBkk ~kheV Mkò ËU.(1)

{10} çkk’Ëu økwM÷u BkÂGÞŒ, fV™ BkU åkunhk Aw…k™u Mku fç÷,…n÷u …u~kk™e …h ytøk w~Œu ~knkËŒ Mk u

r÷r¾Þu.{11} RMke Œhn Mke™u …h : 6{12} rË÷ fe søkn …h : Þk hMkq÷Õ÷kn 6{13} ™kV ykih Mke™u fu ËhrBkÞk™e rnMMkyu fV™ …h :

Þk økkiMku yk’ÍBk ËMŒ økeh Þk RBkkBkyçkq n™eVk Þk RBkkBk ynBkË hÍk

Þk ~k i¾ rÍÞkWÆe™ ~knkËŒ fe ôøk÷e Mku r÷¾U.

{14} ™eÍ ™kV fu Q…h Mku ÷u fh Mkh Œf ŒBkkBk rnMMkyufV™ …h (R÷kðk …w~Œ fu) “BkËe™k BkËe™k”r÷¾k òyu. ÞkË hnu ! Þun Mkçk fwA hkuþ™kE Mku™nª rMkVo ytøkw~Œu ~knkËŒ Mku r÷¾™k ni ykih Ínu™Mkeçk fkuE MkÂGÞË Mkkrnçk r÷¾U.


1 : rMkVo W-÷Bkk ð Bk~kkR¾ fku çkk RBkkBkk Ë^™ rfÞk ò MkfŒk ni,ykBk ÷kuøkkU fe BkÂGÞŒ fku Bky RBkkBkk Ë^™k™k BkLy ni.

5 {-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k

Lk{kÍ fu ynfk{

342

{15} Ëk u™k U2 yk t¾k U …h BkËe™Œw÷ Bk w™Ôðhk fe ¾sqhkU fe økwXr÷Þkt h¾ Ëe òyU.

{16} s™kÍk ÷u fh åk÷Œu ðõŒ Çke ŒBkkBk MkwL™ŒUBk÷nqÍ hr¾Þu.

{17} s™kÍu fu sw÷qMk BkU Mkçk RM÷kBke ÇkkE rBk÷ fh RBkkBkuyn÷u MkwL™Œ fk fMkeËyu ËwYË “fk’çkufu çkËÁÆwò ŒwBk …u fhkuzkU ËwYË” …ZU. (RMk fu R÷kðkÇke ™k’ŒU ðøkihk …ZU Bkøkh rMkVo ykih rMkVo W-÷Bkkyuyn÷u MkwL™Œ ne fk f÷kBk …Zk òyu)

{18} s™kÍk fkuE Mknenw÷ yfeËk MkwL™e ykr÷Bku çkkyBk÷ Þk fkuE MkwL™ŒkU fu …kçkLË RM÷kBke ÇkkEÞk ynT÷ nkU Œku yki÷kË BkU Mku fkuE …Zk ËU BkøkhÏðkrn~k ni fu MkkËkŒu rfhkBk fku VkirfGÞŒ Ëe òyu.

{19} Ínu ™Mkeçk ! MkkËkŒu rfhkBk y…™u hnBkŒ Çkhu nkÚkkUfçkú BkU WŒkh fh ynoBkwhkornBke™ fu rMk…wËo fh ËU.

{20} åkunhu fe ŒhV Ëeðkhu rfç÷k BkU Œkf çk™k fh WMkBkU rfMke …kçkLËu MkwL™Œ RM÷kBke ÇkkE fu nkÚk fkr÷¾k nwðk ynTË ™kBkk, ™õ~ku ™k’÷u ~kheV, MkçÍøkwBçkË ~kheV fk ™õ~kk, ~k-shk ~kheV, ™õ~kunhfkhk ðøkihk ŒçkhwofkŒ hr¾Þu.

{21} sL™Œw÷ çkfey BkU søkn rBk÷ òyu Œku Ínu rfMBkŒ !ðh™k rfMke ðr÷GÞwÕ÷kn fu fwçko BkU, Þun Çke ™ nku


{-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k6

Lk{kÍ fu ynfk{

343

Mkfu Œku snkt RM÷kBke ÇkkE åkknU rMk…wËuo ¾kf fhUBkøkh òyu økMkçk …h Ë^™ ™ fhU, fu nhkBk ni.

{22} fçkú …h yÍk™ ËersÞu.{23} Ínu ™Mkeçk ! fkuE MkÂGÞË Mkkrnçk ŒÕfe™(1) VhBkk ËU.


(1) : ŒÕfe™ fe VÍe÷Œ : Mkhfkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k fk VhBkk™u yk÷e~kk™ ni : sçk ŒwBnkhk fkuE {wMk÷{k™

ÇkkE Bkhu ykih WMk fku rBkèe Ëu åkwfku Œku ŒwBk BkU yuf ~kÏMk fçkú furMkhnk™u ¾zk nku fh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k ! ðkun Mkw™uøkk ykihsðkçk ™ Ëuøkk. rVh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k ! ðkun MkeÄk nku fhçkiX òyuøkk, rVh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k ! ðkun fnuøkk : “nBkURhþkË fh yÕ÷kn ŒwÍ …h hnTBk VhBkkyu.” Bkøkh ŒwBnU WMk fufn™u fe ¾çkh ™nª nkuŒe. rVh fnu :

ŒsoBkk : “Œq WMku ÞkË fh rsMk …h Œq ËwLÞk Mku r™f÷k Þk’™e Þun økðkne,fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª ykih BkwnBBkË WMk fu çkLËu ykih hMkq÷ nI ykih Þun fu Œq yÕ÷kn fu hçk ykihRM÷kBk fu Ëe™ ykih BkwnBBkË fu ™çke ykih fwhyk™ fuRBkkBk nku™u …h hkÍe Úkk.” BkwLfh ™feh yuf ËqMkhu fk nkÚk …fz fhfnUøku åk÷ku nBk WMk fu …kMk õÞk çkiXU rsMku ÷kuøk WMk fe nwßsŒ rMk¾kåkwfu. RMk …h rfMke ™u Mkhfkhu BkËe™k Mku yÍo fe :yøkh WMk fe Bkkt fk ™kBk Bkk’÷qBk ™ nku ? VhBkkÞk : nÔðk ( )fe ŒhV r™MçkŒ fhu.

ÞkË hnu ! Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k fe søkn BkÂGÞŒ ykih WMk fe Bkktfk ™kBk ÷u, Bk-Mk÷™ Þk BkwnBBkË RÕÞkMk rçk™ yBke™k. yøkh BkÂGÞŒfe Bkkt fk ™kBk Bkk’÷qBk ™ nku Œku Bkkt fu ™kBk fe søkn nÔðk ( )fk ™kBk ÷u. ŒÕfe™ rMkVo y-hçke BkU …rZÞu.


Lk{kÍ fu ynfk{

344

{24} nku Mkfu Œku Bkuhu yn÷u BknççkŒ Bkuhe ŒËVe™ fuçkk’Ë 12 hkuÍ Œf, Þun ™ nku Mkfu Œku fBk yÍ fBk12 ÎkLxu ne Mkne Bkuhe fçkú …h nÕfk rfÞu hnU ykihrÍ¢ku ËwYË ykih rŒ÷kðŒ ð ™k’Œ Mku Bkuhk rË÷çkn÷kŒu hnU ™E søkn BkU rË÷ ÷økne òyuøkk RMk Ëkihk™ Çke ykih nBku~kk ™BkkÍu çkksBkkyŒ fk yunrŒBkkBk h¾U.

{25} Bkuhu rÍBBku yøkh fÍo ðøkihk nku Œku Bkuhu Bkk÷ Mku ykihyøkh Bkk÷ ™ nku Œku Ëh-ÏðkMŒ ni fu Bkuhe yki÷kËyøkh rÍLËk nku Œku ðkun Þk fkuE ykih RM÷kBkeÇkkE yunMkk™™ y…™u …Õ÷u Mku yËk VhBkk ËU.yÕ÷kn y@u yÍeBk yŒk VhBkkyuøkk.(BkwÏŒr÷V RsríkBkkykŒ BkU yu’÷k™ rfÞk òyu fu rsMk rfMkefe Çke rË÷ ykÍkhe Þk nf Œ-÷Ve nwE nku ðkun BkwnBBkËRÕÞkMk y¥kkh fkrËhe fku BkwykV VhBkk ËU yøkh fÍo ðøkihknku Œku Vkih™ ðw-hMkk Mku Ásqy fhU Þk BkwykV fh ËU)

{26} BkwÍu fMkhŒ fu ‚kÚk EMkk÷u Mkðkçk ð Ëwykyu{økrVhík Mku ™ðkÍŒu hnU Œku yunMkk™u yÍeBk nkuøkk.

{27} Mkçk fu Mkçk BkM÷fu yk’÷k nÍhŒ Þk’™e BkÍTnçkuyn÷u MkwL™Œ …h RBkkBku yn÷u MkwL™Œ Bkki÷k™k~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ feMknen RM÷kBke Œk’÷eBkkŒ fu BkwŒkrçkf fkRBk hnU.

{28} çkË BkÍTnçkkU fe MkkunçkŒ Mku fkuMkkU Ëqh ÇkkrøkÞu, fuR™ fe MkkunçkŒ ¾krŒBkk rçk÷¾ih BkU çknwŒ çkzeÁfkðx ykih Mkçkçku çkhçkkrËÞu ykr¾hŒ ni.



Lk{kÍ fu ynfk{

345

{29} ŒksËkhu BkËe™k, hknŒu fÕçkk u Mke™k fe BknççkŒ ykih MkwL™Œ …h

BkÍçkqŒe Mku fkRBk hrnÞu.{30} ™BkkÍu …Lsøkk™k, hkuÍyu h-BkÍk™, ÍfkŒ, ns

ðøkihk VhkRÍ (ð Ëeøkh ðkrsçkkŒ ð Mkw™™) fu Bkwyk-Bk÷u BkU rfMke rfMBk fe fkuŒkne ™ rfÞk fhU.

{31} ðrMkGÞŒ ÍYhe ðrMkGÞŒ : Ëk’ðŒu RM÷kBke fe BkfoÍeBksr÷Mku ~kqhk fu MkkÚk nh ËBk ðVkËkh hrnÞu, RMk funh Áõ™ ykih y…™u nh r™økhk™ fu nh WMk nwõBkfe RŒkyŒ fersÞu òu ~kheyŒ fu BkwŒkrçkf nku. ~kqhkÞk Ëk’ðŒu RM÷kBke fu rfMke Çke rÍBBkuËkh fe rçk÷kRòÍŒu ~kh-E Bkw¾k-÷VŒ fh™u ðk÷u Mku BkI çkuÍkhnqt, Ïðkn ðkun Bkuhk fiMkk ne fheçke yÍeÍ nku.

{32} nh RM÷kBke ÇkkE n^Œu BkU fBk yÍ fBk yuf çkkhy÷kfkE Ëkihk çkhkyu ™ufe fe Ëk’ðŒ BkU yÔð÷ Œkykr¾h r~kfoŒ fhu ykih nh Bkkn fBk yÍ fBk Œe™rË™, çkkhn Bkkn BkU 30 rË™ ykih rÍLËøke BkU ÞfBkw~ŒfBk yÍ fBk çkkhn Bkkn fu r÷Þu Bk-Ë™e fkrV÷u BkUMkVh fhu. nh RM÷kBke ÇkkE ykih nh RM÷kBke çkn™y…™u rfhËkh fe RM÷kn …h RÂMíkfkBkŒ …k™u fur÷Þu hkuÍk™k rV¢u BkËe™k fh fu “Bk-Ë™e RLykBkkŒ”fk rhMkk÷k …wh fhu ykih nh Bkkn y…™u rÍBBkuËkhfku sBy fhðkyu.



Lk{kÍ fu ynfk{

346

{33} ŒksËkhu BkËe™k, Mk wYhu fÕçkk u Mke™k fe BknççkŒ ð MkwL™Œ fk …iøkkBk

ËwLÞk BkU ykBk fhŒu hrnÞu.{34} çkË yfe-ËrøkÞkU ykih çkË yk’Bkkr÷ÞkU ™eÍ ËwLÞk

fe çku ò BknççkŒ, Bkk÷u nhkBk ykih ™k òRÍ Vu~k™ðøkihk fu r¾÷kV y…™e rsÆku snTË òhe hr¾Þu.nwM™u yÏ÷kf ykih Bk-Ë™e rBkXkMk fu MkkÚk ™ufe feËk’ðŒ fe ÄqBkU BkåkkŒu hrnÞu.

{35} økwMMkk ykih råkzråkzk …™ fku fheçk Çke BkŒ Vxõ™uËersÞu ðh™k Ëe™ fk fkBk Ëw~ðkh nku òyuøkk.

{36} Bkuhe Œk÷eVkŒ ykih Bkuhu çkÞk™ fe furMkxkU Mku Bkuhuðw-hMkk fku ËwLÞk fe Ëki÷Œ fBkk™u Mku çkåk™u feBk-Ë™e RÂÕíkò ni.

{37} Bkuhu “Œfuo” ðøkihk fu Bkwyk-Bk÷u BkU nwõBku ~kheyŒ…h yBk÷ rfÞk òyu.

{38} BkwÍu òu fkuE økk÷e Ëu, çkwhk Çk÷k fnu, ÍÏBke fh ËuÞk rfMke Œhn Çke rË÷ ykÍkhe fk Mkçkçk çk™u BkI WMkuyÕ÷kn fu r÷Þu …u~køke BkwykV fh åkwfk nqt.

{39} BkwÍu MkŒk™u ðk÷kU Mku fkuE RÂLíkfkBk ™ ÷u.{40} rçk÷VÍo fkuE BkwÍu ~kneË fh Ëu Œku Bkuhe ŒhV Mku WMku

Bkuhu nwfqf BkwykV nI. ðw-hMkk Mku Çke Ëh-ÏðkMŒ nifu W‚u y…™k nf BkwykV fh ËU. yøkh MkhfkhuBkËe™k fe ~kVkyŒ fu MkËfu



Lk{kÍ fu ynfk{

347

Bkn~kh BkU ¾wMkqMke fhBk nku økÞk Œku y…™ufkrŒ÷ Þk’™e BkwÍu ~knkËŒ fk òBk r…÷k™u ðk÷u fkuÇke sL™Œ BkU ÷uŒk òŸøkk çk~kŒuo fu WMk fk ¾krŒBkkEBkk™ …h nwðk nku. (yøkh Bkuhe ~knkËŒ yBk÷ BkUykyu Œku RMk fe ðsn Mku rfMke rfMBk fu ntøkkBku ykihnzŒk÷U ™ fe òyU. yøkh “nzŒk÷” RMk fk ™kBk ni fuÍçkh ËMŒe fkhkuçkkh çkLË fhðkÞk òyu, Ëwfk™kU ykihøkkrzÞkU …h …Úkhkð ðøkihk rfÞk òyu Œku çkLËkU feyiMke nf Œ-÷rVÞkt fh™k fkuE Çke BkwÂ^íkÞu RM÷kBkòRÍ ™nª fn MkfŒk, RMk Œhn fe nzŒk÷ nhkBkykih snL™Bk BkU ÷u ò™u ðk÷k fkBk ni.) fk~k ! økw™knçkÏ~k™u ðk÷k ¾wËkyu øk^Vkh BkwÍ økw™nøkkh fkuy…™u ÃÞkhu Bknçkqçk fu ŒwVi÷BkwykV VhBkk Ëu.

yi Bkuhu ÃÞkhu ÃÞkhu yÕ÷kn ! sçk ŒfrÍLËk hnqt R~fu hMkq÷ BkU økwBk hnqt,rÍ¢u BkËe™k fhŒk hnqt, ™ufe fe Ëk’ðŒ fu r÷Þu fku~kkthnqt, Bknçkqçk fe ~kVkyŒ …kŸykih çku rnMkkçk çkÏ~kk òŸ. sL™Œw÷ rVhËkiMk BkUÃÞkhu nçkeçk fk …zkuMk ™Mkeçknku. ykn ! fk~k ! nh ðõŒ ™ÍTÍkhyu Bknçkqçk BkUøkwBk hnqt. yi yÕ÷kn ! y…™u nçkeçk …h çku~kwBkkh ËwYËku Mk÷kBk Çkus, R™ fe ŒBkkBk WBBkŒ fe{økrVhík VhBkk.



Lk{kÍ fu ynfk{

348

Þk R÷kne sçk hÍk Ïðkçku røkhkt Mku Mkh WXkyuËki÷Œu çkuËkh R~fu BkwMŒVk fk MkkÚk nku

“Bk-Ë™e ðrMkGÞŒ ™kBkk” …n÷e çkkh BkwnhoBkw÷nhkBk rMk.1411 rn. BkwŒkrçkf rMk.1990 E. BkËe™yuBkw™Ôðhk Mku òhe rfÞk Úkk rVh fÇke fÇkeÚkkuze çknwŒ ŒhBkeBk fe økE Úke, yçk BkÍeË çkk’Í ŒhkBkeBkfu MkkÚk nkrÍh rfÞk ni.

ðrMkGÞŒ çkkRMku {økrVhíkVhBkk™u Bk wMŒVk : “òu

ðrMkGÞŒ fh™u fu çkk’Ë VkiŒ nwðk ðkun MkeÄu hkMŒuykih MkwL™Œ …h VkiŒ nwðk ykih WMk fe BkkiŒ Œõðkykih ~knkËŒ …h nwE ykih RMk nk÷Œ BkU Bkhk fuWMk fe {økrVhík nku økE.”




fu …zku‚ fk íkkr÷çk10, s{krË÷ W÷k rMk. 1434 rn. 23-3-2013


Lk{kÍ fu ynfk{

349

fV™ Ë^™ fk ŒhefkBkËo fk BkM™q™ fV™

(1) r÷VkVk (2) RÍkh (3) fBkeMkykihŒ fk BkM™q™ fV™

BkwLËrhsyu çkk÷k Œe™ ykih Ëku BkÍeË (4) Mke™kçkLË (5) ykuZ™e. ¾wLMkk BkwÂ~f÷ fku ykihŒ fe Œhn…ktåk f…zu rËÞu òyU Bkøkh fwMkwBk Þk Ík’Vhk™ fk htøkknwðk ykih hu~kBke fV™ WMku ™k òRÍ ni.(Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 817, 819, )

fV™ fe Œ^Mke÷{1} r÷VkVk : Þk’™e åkkËh BkÂGÞŒ fu fË Mku RŒ™e çkze nkufu Ëku™kU ŒhV çkktÄ MkfU {2} RÍkh : (Þk’™e ŒnçkLË) åkkuxe(Þk’™e Mkh fu rMkhu) Mku fËBk Œf Þk’™e r÷VkVu Mku RŒ™kAkuxk òu çkÂLË~k fu r÷Þu ÍkRË Úkk {3} fBkeMk (Þk’™e f^™e)økhË™ Mku Îkwx™kU fu ™eåku Œf ykih Þun ykøku ykih …eAu Ëku™kUŒhV çkhkçkh nku RMk BkU åkkf ykih ykMŒe™U ™ nkU. BkËo fef^™e fLÄkU …h åkehU ykih ykihŒ fu r÷Þu Mke™u fe ŒhV{4} Mke™k çkLË : r…MŒk™ Mku ™kV Œf ykih çkunŒh Þun ni fuhk™ Œf nku.(1) (Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 818)


(1) : WBkqBk™ ŒGÞkh fV™ ¾heË r÷Þk òŒk ni WMk fk BkÂGÞŒ fu fË fuBkwŒkrçkf BkM™q™ MkkRÍ fk nku™k ÍYhe ™nª Þun Çke nku MkfŒk ni fu RŒ™krÍÞkËk nku fu RMkhkV BkU Ëkr¾÷ nku òyu, r÷nkÍk yunrŒÞkŒ RMke BkU nifu Úkk™ BkU Mku nMçku ÍYhŒ f…zk fkxk òyu.


Lk{kÍ fu ynfk{

350

økwM÷u BkÂGÞŒ fk Œhefkyøkhçkr¥kÞkt Þk ÷qçkk™ s÷k fh Œe™, …ktåk Þk MkkŒ çkkh økwM÷ fu

ŒÏŒu fku Äq™e ËU Þk’™e RŒ™e çkkh ŒÏŒu fu røkËo rVhkyU, ŒÏŒu …h BkÂGÞŒ fkuRMk Œhn r÷xkyU siMku fçkú BkU r÷xkŒu nI, ™kV Mku Îkwx™kU MkBkuŒ f…zu Mku Aw…k ËU.(yks f÷ økwM÷ fu Ëkihk™ MkVuË f…zk WZkŒu nI ykih WMk …h …k™e ÷øk™u Mku BkÂGÞŒfu Mkºk fe çku …Ëoøke nkuŒe ni r÷nkÍk fÚÚkE Þk øknhu htøk fk RŒ™k Bkkuxk f…zk nkufu …k™e …z™u Mku Mkºk ™ åkBkfu, f…zu fe Ëku ŒnU fh ÷U Œku rÍÞkËk çkunŒh) yçk™n÷k™u ðk÷k y…™u nkÚk …h f…zk ÷…ux fh …n÷u Ëku™kU2 ŒhV RÂMíkLòfhðkyu (Þk’™e …k™e Mku Äkuyu) rVh ™BkkÍ siMkk ðwÍq fhðkyU Þk’™e Œe™ çkkhBkwtn rVh fkunr™ÞkU MkBkuŒ Ëku™kU nkÚk Œe™ Œe™ çkkh Äw÷kyU, rVh Mkh fk BkMnfhU, rVh Œe™ çkkh Ëku™kU2 …kWt Äw÷kyU. BkÂGÞŒ fu ðwÍq BkU …n÷u røkèkU Œf nkÚkÄku™k, fwÕ÷e fh™k ykih ™kf BkU …k™e zk÷™k ™nª ni, y÷çk¥kk f…zu Þk YE feVwhuhe rÇkøkku fh ËktŒkU, BkMkqZkU, nkUxkU ykih ™Úk™kU …h Vuh ËU. rVh Mkh Þk ËkZe fuçkk÷ nkU Œku ÄkuyU. yçk çkk# (Þk’™e W÷xe) fhðx …h r÷xk fh çkuhe fu …¥kkU fkòu~k rËÞk nwðk (òu yçk ™eBk økBko hn økÞk nku) ykih Þun ™ nku Œku ¾kr÷Mk…k™e ™eBk økBko Mkh Mku …kWt Œf çknkyU fu ŒÏŒu Œf ÃknkU[ òyu. rVh MkeÄefhðx r÷xk fh Çke RMk Œhn fhU. rVh xuf ÷økk fh rçkXkyU ykih ™hBke fu MkkÚk…ux fu r™åk÷u rnMMku …h nkÚk VuhU ykih fwA r™f÷u Œku Äku zk÷U. Ëkuçkkhk ðwÍq ykihøkwM÷ fe nksŒ ™nª rVh ykr¾h BkU Mkh Mku …kWt Œf Œe™ çkkh fkVqh fk …k™eçknkyU. rVh rfMke …kf f…zu Mku çkË™ ykrnMŒk Mku …kUA ËU. yuf çkkh Mkkhu çkË™…h …k™e çknk™k VÍo ni ykih Œe™ çkkh MkwL™Œ. (økwM÷u BkÂGÞŒ BkU çku Œnk~kk …k™e™ çknkyU ykr¾hŒ BkU yuf fŒhu fŒhu fk rnMkkçk ni Þun ÞkË h¾U)



Lk{kÍ fu ynfk{

351

BkËo fku fV™ …n™k™u fk ŒhefkfV™ fku yuf Þk Œe™ Þk …ktåk Þk MkkŒ çkkh Äq™e Ëu ËU.

rVh RMk Œhn rçkAkyU fu …n÷u r÷VkVk Þk’™e çkze åkkËh WMk…h ŒnçkLË ykih WMk fu Q…h fV™e h¾U, yçk BkÂGÞŒ fkuRMk …h r÷xkyU ykih f^™e …n™kyU, yçk ËkZe (™ nku ŒkuXkuze …h) ykih ŒBkkBk rsMBk …h ¾w~çkq Bk÷U, ðkun yk’Ík rs™…h MkßËk rfÞk òŒk ni Þk’™e …u~kk™e, ™kf, nkÚkkU, Îkwx™kUykih fËBkkU …h fkVqh ÷økkyU. rVh ŒnçkLË W÷xe òr™çk MkurVh MkeÄe òr™çk Mku ÷…uxU. yçk ykr¾h BkU r÷VkVk Çke RMkeŒhn …n÷u W÷xe òr™çk Mku rVh MkeÄe òr™çk Mku ÷…uxU ŒkfuMkeÄk Q…h hnu. Mkh ykih …kWt fe ŒhV çkktÄ ËU.

ykihŒ fku fV™ …n™k™u fk Œhefkf^™e …n™k fh WMk fu çkk÷kU fu Ëku2 rnMMku fh fu

f^™e fu Q…h Mke™u …h zk÷ ËU ykih ykuZ™e fku ykÄe …eX fu™eåku rçkAk fh Mkh …h ÷k fh Bkwtn …h r™fkçk fe Œhn zk÷ ËUfu Mke™u …h hnu. RMk fk íkq÷ ykÄe …w~Œ Mku ™eåku Œf ykih yÍoyuf fk™ fe ÷ki Mku ËqMkhu fk™ fe ÷ki Œf nku. çkk’Í ÷kuøk ykuZ™eRMk Œhn WZkŒu nI rsMk Œhn ykihŒU rÍLËøke BkU Mkh …h ykuZŒenI Þun r¾÷kVu MkwL™Œ ni. rVh çk ËMŒqh ŒnçkLË ð r÷VkVkÞk’™e åkkËh ÷…uxU. rVh ykr¾h BkU Mke™kçkLË r…MŒk™ fu Q…hðk÷u rnMMku Mku hk™ Œf ÷k fh rfMke zkuhe Mku çkktÄU.(1)


(1) : yks f÷ ykihŒkU fu fV™ BkU Çke r÷VkVk ne ykr¾h BkU h¾kòŒk ni Œku yøkh fV™e fu çkk’Ë Mke™kçkLË h¾k òyu Œku Çke fkuEBkwÍk-Þfk ™nª Bkøkh y^Í÷ ni fu Mke™kçkLË Mkçk Mku ykr¾h BkU nku.


Lk{kÍ fu ynfk{

352

çkk’Ë ™BkkÍu s™kÍk ŒËVe™{1} s™kÍk fçkú Mku rfç÷u fe òr™çk h¾™k BkwMŒnçk

ni Œkfu BkÂGÞŒ rfç÷u fe ŒhV Mku fçkú BkU WŒkhe òyu. fçkú fe…k#Œe (Þk’™e …kWt fe òr™çk ðk÷e søkn) h¾ fh Mkh feŒhV Mku ™ ÷kyU(1) {2} nMçku ÍYhŒ Ëku Þk Œe™ (çkunŒh Þunni fu fðe ykih ™uf) ykËBke fçkú BkU WŒhU. ykihŒ fe BkÂGÞŒBknkrhBk WŒkhU Þun ™ nkU Œku Ëeøkh rh~ŒuËkh Þun Çke ™ nkU Œku…hnuÍ økkhkU Mku WŒhðkyU(2) {3} ykihŒ fe BkÂGÞŒ fku WŒkh™uMku ÷u fh ŒÏŒu ÷økk™u Œf rfMke f…zu Mku Aw…kyu h¾U {4} fçkúBkU WŒkhŒu ðõŒ Þun Ëwyk …ZU : (3)

{5} BkÂGÞŒ fku MkeÄe fhðx …h r÷xkyU ykih WMk fk Bkwtnrfç÷u fe ŒhV fh ËU ykih fV™ fe çkÂLË~k ¾ku÷ ËU fu yçkÍYhŒ ™nª, ™ ¾ku÷e Œku Çke nhs ™nª(4) {6} fçkú fååke#xkU(5) Mku çkLË fh ËU yøkh ÍBke™ ™Bko nku Œku (÷fze fu) ŒÏŒu÷økk™k Çke òRÍ ni(6) {7} yçk rBkèe Ëe òyu, BkwMŒnçkÞun ni fu rMkhnk™u fe ŒhV Mku Ëku™kU2 nkÚkkU Mku Œe™ çkkh rBkèezk÷U. …n÷e çkkh fnU (7) ËqMkhe çkkh (8)

ŒeMkhe çkkh (9) fnU. yçk çkkfe rBkèe Vkðzu


(1) : çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 844, (2) : (3) : (4) : (5) : fçkú fu yLËY™e rnMMku BkU ykøk fe …¬e nwE #xU ÷økk™k BkLy ni Bkøkh yõMkh yçkrMkBkuLx fe ËeðkhkU ykih MÕkuçk fk hðks ni r÷nkÍk rMkBkuLx fe ËeðkhkU ykih rMkBkuLx fu ŒÏŒkU fkðkun rnMMkk òu yLËh fe ŒhV h¾™k ni fååke rBkèe fu økkhu Mku ÷e… ËU. yÕ÷kn {wMk÷{k™kU fku ykøk fu yMkh Mku BknVqÍ h¾u. (6) : çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 844, (7) : nBk ™u ÍBke™ ne Mku ŒwBnU çk™kÞk. (8) : ykih RMkeBkU ŒwBnU rVh ÷u òyUøku. (9) : ykih RMke Mku ŒwBnU Ëkuçkkhk r™fk÷Uøku.


Lk{kÍ fu ynfk{

353

ðøkihk Mku zk÷ ËU(1) {8} rsŒ™e rBkèe fçkú Mku r™f÷e ni WMkMku rÍÞkËk zk÷™k BkõYn ni

i(2) {9} fçkú Ÿx fu fkunk™ feŒhn Zk÷ ðk÷e çk™kyU åkki¾qtxe (Þk’™e åkkh fku™kU ðk÷esiMkk fu yks f÷ ŒËVe™ fu fwA hkuÍ çkk’Ë yõMkh #xkUðøkihk Mku çk™kŒu nI) ™ çk™kyU(3) {10} fçkú yuf çkkr÷~ŒŸåke nku Þk RMk Mku Bkk’Bkq÷e rÍÞkËk(4) {11} çkk’Ëu Ë^™fçkú …h …k™e rAzõ™k BkM™q™ ni(5) {12} RMk fu R÷kðkçkk’Ë BkU …kiËu ðøkihk fku …k™e Ëu™u fe økhÍ Mku rAzfU ŒkuòRÍ ni {13} çkk’Í ÷kuøk y…™u yÍeÍ fe fçk ú …hrçk÷k BkõMkËu Mknen BknTÍ hMBke Œkih …h …k™e rAzõŒu nIÞun RMkhkV ð ™k òRÍ ni, VŒkðk h-ÍrðGÞk ~kheVrsÕË 9 MkVnk 373 …h ni : çku nksŒ (fçkú …h) …k™e fkzk÷™k Íkyuy fh™k ni ykih …k™e Íkyuy fh™k òRÍ™nª {14} Ë^™ fu çkk’Ë rMkhnk™u Œk ykih fËBkkUfe ŒhV Mku ¾í{u Mkqhn Œf …Z™k BkwMŒnçk ni(6)

{15} ŒÕfe™ fersÞu. (Œhefk MkVnk 6 fu nkr~kÞu …hBkw÷k-nÍk VhBkkRÞu) {16} fçkú …h Vq÷ zk÷™k çkunŒh nifu sçk Œf Œh hnUøku ŒMçken fhUøku ykih BkÂGÞŒ fk rË÷çkn÷uøkk(7) {17} fçkú fu rMkhnk™u rfç÷k Y ¾zu nku fhyÍk™ ËersÞu.(8)



(1) : (2) : (3) : (4) : (5) : VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 373 (6) : , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk.846. (7) : (8) : BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 370

Lk{kÍ fu ynfk{

354



19

ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

VkrŒnk ykih EMkk÷u

Mkðkçk fk Œhefk

{Íkh Ãkh nkrÍhe fk íkhefk

EMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk

Mkqhyu RÏ÷kMk fk Mkðkçk

yhçkkU LkurfÞkt f{kLku fk ykMkkLk LkwM¾k

{økrVhík fe VÍe÷ík

{õçkq÷ ns fk Mkðkçk

354

Lk{kÍ fu ynfk{

355

VkrŒnk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk ŒhefkþiíkkLk ÷k¾ hkufu {økh Þun rhMkk÷k (26 MkVnkík) {wfB{÷ÃkZ ÷ersÞu, V RMk fe çk-h-fíkU ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

BknqoBk rh~ŒuËkh fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fk Œhefk

nÍhŒu yÕ÷kBkk yçkq yçËwÕ÷kn BkwnBBkË rçk™ynBkË Bkkr÷fe fwhŒwçke ™õ÷ fhŒu nI :nÍhŒu MkÂGÞËw™k nMk™ çkMkhe fe r¾ËBkŒuçkk çk-h-fŒ BkU nkrÍh nku fh yuf ykihŒ ™u yÍo fe : Bkuhesðk™ çkuxe VkiŒ nku økE ni, fkuE Œhefk RhþkË nku fu BkI WMkuÏðkçk BkU Ëu¾ ÷qt. yk… ™u WMku yBk÷ çkŒkÞk.WMk ™u y…™e BknqoBkk çkuxe fku Ïðkçk BkU Œku Ëu¾k, Bkøkh RMknk÷ BkU Ëu¾k fu WMk fu çkË™ …h Œkhfku÷ (Þk’™e zkBkh) fkr÷çkkMk, økhË™ BkU ÍLSh ykih …kWt BkU çkurzÞkt nI ! ÞunniçkŒ ™kf BkLÍh Ëu¾ fh ðkun ykihŒ fkt… WXe ! WMk ™u ËqMkhurË™ nÍhŒu MkÂGÞËw™k nMk™ çkMkhe fku ÏðkçkMkw™kÞk, Mkw™ fh yk… çknwŒ BkøkBkqBk nwyu. fwAyMkuo çkk’Ë nÍhŒu MkÂGÞËw™k nMk™ çkMkhe ™u


1 Vkríknk ykih RMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk

Lk{kÍ fu ynfk{

356

Ïðkçk BkU yuf ÷zfe fku Ëu¾k, òu sL™Œ BkU yuf ŒÏŒ …hy…™u Mkh …h Œks Mkòyu çkiXe ni. yk… fkuËu¾ fh ðkun fn™u ÷øke : “BkI WMke ¾kŒq™ fe çkuxe nqt, rsMk™u yk… fku Bkuhe nk÷Œ çkŒkE Úke.” yk… ™uVhBkkÞk : WMk fu çkfki÷ Œku Œq yÍkçk BkU Úke, ykr¾h ÞunRÂLf÷kçk rfMk Œhn ykÞk ? BknqoBkk çkku÷e : frçkúMŒk™ fufheçk Mku yuf ~kÏMk økwÍhk ykih WMk ™u BkwMŒVk ò™u hnBkŒ,~kByu çkÍBku rnËkÞŒ, ™ki~kyu çkÍBku sL™Œ, BkBçkyu sqËkuMk¾kðŒ, Mkhk…k VÍ÷ku hnBkŒ …h ËwYËÇkuò, WMk fu ËwYË ~kheV …Z™u fe çk-h-fŒ Mku yÕ÷kn

™u nBk 560 fçkú ðk÷kU Mku yÍkçk WXk r÷Þk.


BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! RMk rnfkÞŒ MkuBkk’÷qBk nwðk fu …n÷u fu BkwMkÕkBkk™kU fk çkwÍwøkko™u Ëe™

fe ŒhV Ïkqçk Ásqy Úkk, R™ fe çk-h-fŒkUMku ÷kuøkkU fu fkBk Çke çk™ òÞk fhŒu Úku, Þun ÇkeBkk’÷qBk nwðk fu BknqoBk yÍeÍkU fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fkBkwŒk-÷çkk fh™u BkU MkÏŒ RÂBíknk™ Çke ni fu yøkhBknqoBk fku yÍkçk BkU Ëu¾ r÷Þk Œku …hu~kk™e fk MkkBk™knkuøkk. RMk rnfkÞŒ Mku EMkk÷u Mkðkçk fe Íçkh ËMŒ



Lk{kÍ fu ynfk{

357

çk-h-fŒ Çke ò™™u fku rBk÷e ykih Þun Çke …Œk åk÷kfu rMkVo yuf çkkh ËwYË ~kheV …Z fh Çke EMkk÷u MkðkçkrfÞk ò MkfŒk ni. yÕ÷kn fe çku …kÞkt hnBkŒkU fuÇke õÞk fn™u ! fu yøkh ðkun yuf ËwYË ~kheV ne fku fçkq÷VhBkk ÷u Œku RMk fu EMkk÷u Mkðkçk fe çk-h-fŒ Mku Mkkhu fu MkkhufrçkúMŒk™ ðk÷kU …h Çke yøkh yÍkçk nku Œku WXk ÷u ykihW™ Mkçk fku RLykBkku RõhkBk Mku Bkk÷kBkk÷ VhBkk Ëu.÷ks h¾ ÷u økw™knøkkhkU fe ™kBk hnBkk™ ni Œuhk Þk hçk !çku Mkçkçk çkÏ~k Ëu ™ …qA yBk÷ ™kBk øk^Vkh ni Œuhk Þk hçk !

Œq fheBk ykih fheBk Çke yiMkkfu ™nª rsMk fk ËqMkhk Þk hçk

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! rs™ fu ðkr÷Ëi™ ÞkR™ BkU fkuE yuf VkiŒ nku økÞk nku Œku W™ fku åkkrnÞu fu R™fe ŒhV Mku øk^÷Œ ™ fhU, R™ fe fçkúkU …h nkrÍhe ÇkeËuŒu hnU ykih EMkk÷u Mkðkçk Çke fhŒu hnU. RMk rÍB™ BkU 5VhkBke™u BkwMŒVk Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu :

{1} Bkõçkq÷ ns fk Mkðkçkòu çk r™GÞŒu Mkðkçk y…™u ðkr÷Ëi™ Ëku™kU Þk yuf

fe fçkú fe rÍÞkhŒ fhu, nßsu Bkõçkq÷ fu çkhkçkh Mkðkçk…kyu ykih òu çk fMkhŒ W™ fe fçkú fe rÍÞkhŒ fhŒk nku,rVrh~Œu RMk fe fçkú fe (Þk’™e sçk Þun VkiŒ nkuøkk) rÍÞkhŒfku ykyU.



Lk{kÍ fu ynfk{

358

{2} ËMk ns fk Mkðkçkòu y…™e Bkkt Þk çkk… fe ŒhV Mku ns fhu W™ (Þk’™e

Bkkt Þk çkk…) fe ŒhV Mku ns yËk nku òyu, RMku (Þk’™ens fh™u ðk÷u fku) BkÍeË ËMk ns fk Mkðkçk rBk÷u.

! sçk fÇke ™^÷e ns fe MkykËŒnkrMk÷ nku Œku VkiŒ~kwËk Bkkt Þk çkk… fe r™GÞŒ fh ÷ersÞuíkkfu W™ fku Çke ns fk Mkðkçk rBk÷u, yk… fk Çke ns nkuòyu çkÕfu BkÍeË ËMk ns fk Mkðkçk nkÚk ykyu. yøkh Bkktçkk… BkU Mku fkuE RMk nk÷ BkU VkiŒ nku økÞk fu W™ …h ns VÍonku åkwf™u fu çkk ðwsqË ðkun ™ fh …kyu Úku Œku yçk yki÷kË fkunßsu çkË÷ fk ~khV nkrMk÷ fh™k åkkrnÞu. “nßsu çkË÷”fu Œ^Mke÷e ynfkBk fu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒe RËkhu{õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk rfŒkçk “hVefw÷ n-hBki™” fuMkVnk 208 Œk 214 fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu.{3} ðkr÷Ëi™ fe ŒhV Mku ¾ihkŒ

sçk ŒwBk BkU Mku fkuE fwA ™^÷ ¾ihkŒ fhu Œku åkkrnÞufu WMku y…™u Bkkt çkk… fe ŒhV Mku fhu fu RMk fk Mkðkçk WLnUrBk÷uøkk ykih RMk fu (Þk’™e ¾ihkŒ fh™u ðk÷u fu) Mkðkçk BkUfkuE fBke Çke ™nª ykyuøke.

{4} hkuÍe BkU çku çk-h-fŒe fe ðsnçkLËk sçk Bkkt çkk… fu r÷Þu Ëwyk Œfo fh ËuŒk ni

WMk fk rhÍTf fíy nku òŒk ni.



Lk{kÍ fu ynfk{

359

{5} swBkwyk fku rÍÞkhŒu fçkú fe VÍe÷Œòu ~kÏMk swBkwyk fu hkuÍ y…™u ðkr÷Ëi™ Þk R™

BkU Mku rfMke yuf fe fçkú fe rÍÞkhŒ fhu ykih WMk fu …kMkMkqhyu ÞkMke™ …Zu çkÏ~k rËÞk òyu.

÷ks h¾ ÷u økw™knøkkhkU fe ™kBk hnBkk™ ni Œuhk Þk hçk

fV™ Vx økyu !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn fe hnBkŒ

çknwŒ çkze ni, òu BkwMkÕkBkk™ ËwLÞk Mku ÁÏMkŒ nku òŒu nI W™ fur÷Þu Çke WMk ™u y…™u VÍ÷ku fhBk fu ËhðkÍu ¾w÷u ne h¾u nI.yÕ÷kn fe hnBkŒu çku …kÞkt Mku Bkw-ŒyÂÕ÷f yuf EBkk™y^hkuÍ rnfkÞŒ …rZÞu ykih ÍqrBkÞu ! åkw™kLåku yÕ÷kn fu ™çke nÍhŒu MkÂGÞËw™k yhrBkÞk fwAyiMke fçkúkU fu …kMk Mku økwÍhu rs™ BkU yÍkçk nku hnk Úkk. yufMkk÷ çkk’Ë sçk rVh ðnª Mku økwÍh nwðk Œku yÍkçk ¾íBk nku åkwfkÚkk. yk… ™u çkkhøkknu ¾wËkðLËe BkUyÍo fe : Þk yÕ÷kn ! õÞk ðsn ni fu …n÷u R™ fkuyÍkçk nku hnk Úkk yçk ¾íBk nku økÞk ? ykðkÍ ykE : “yiyhrBkÞk ! R™ fu fV™ Vx økyu, çkk÷ rçk¾h økyu ykih fçkúUrBkx øk# Œku BkI ™u R™ …h hnTBk rfÞk ykih yiMku ÷kuøkkU …h BkIhnTBk rfÞk ne fhŒk nqt.”

yÕ÷kn fe hnBkŒ Mku Œku sL™Œ ne rBk÷uøkeyi fk~k ! BknÕ÷u BkU søkn W™ fu rBk÷e nku

(ðMkkR÷u çkÂÏþ~k, Mk. 193)



Lk{kÍ fu ynfk{

360

“fh{” fu íkeLk nwYV fe rLkMçkík Mku EMkk÷uMkðkçk fu 3 E{kLk yVhkuÍ VÍkR÷

(1) ËwykykU fe çk-h-fŒBkËe™u fu MkwÕŒk™ fk VhBkk™u

{økrVhík r™~kk™ ni : Bkuhe WBBkŒ økw™kn MkBkuŒ fçkú BkUËkr¾÷ nkuøke ykih sçk r™f÷uøke Œku çku økw™kn nkuøke õÞqtfuðkun BkwyrBk™e™ fe ËwykykU Mku çkÏ~k Ëe òŒe ni.

(2) EMkk÷u Mkðkçk fk RÂLíkÍkh !Mkhfkhu ™kBkËkh fk RhþkËu

Bkw~fçkkh ni : BkwËuo fk nk÷ fçkú BkU zqçkŒu nwyu RLMkk™ feBkkr™LË ni fu ðkun r~kÆŒ Mku RÂLíkÍkh fhŒk ni fu çkk… Þk BkktÞk ÇkkE Þk rfMke ËkuMŒ fe Ëwyk WMk fku ÃknkU[u ykih sçk rfMkefe Ëwyk WMku ÃknkU[Œe ni Œku WMk fu ™ÍËef ðkun ËwLÞk ð BkkVenk (Þk’™e ËwLÞk ykih RMk BkU òu fwA ni) Mku çkunŒh nkuŒe ni.yÕ÷kn fçkú ðk÷kU fku W™ fu rÍLËk Bkw-ŒyÂÕ÷fe™ feŒhV Mku nrËGÞk ( ) rfÞk nwðk Mkðkçk …nkzkU fe Bkkr™LËyŒk VhBkkŒk ni, rÍLËkU fk nrËGÞk (Þk’™e ŒkunVk) BkwËkuO fur÷Þu Ëwykyu {økrVhík fh™k ni.



Lk{kÍ fu ynfk{

361

YnU ÎkhkU …h yk fh EMkk÷u Mkðkçk fk BkwŒk-÷çkk fhŒe nIBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Bkk’÷qBk nwðk Bkh™u

ðk÷u y…™e fçkúkU …h yk™u ò™u ðk÷kU fku …nåkk™Œu nIykih WLnU rÍLËkU fe ËwykykU Mku VkRËk ÃknkU[Œk ni, sçkrÍLËk ÷kuøkkU fe ŒhV Mku EMkk÷u Mkðkçk fu ŒkunVu yk™kçkLË nkuŒu nI, Œku W™ fku ykøkkne nkrMk÷ nku òŒe ni ykihyÕ÷kn WLnU RòÍŒ ËuŒk ni Œku ÎkhkU …h ò fhEMkk÷u Mkðkçk fk BkwŒk-÷çkk Çke fhŒu nI. Bkuhu ykfk yk’÷knÍhŒ RBkkBku yn÷u MkwL™Œ BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ Bkki÷k™k~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðkh-ÍrðGÞk (Bkw¾hoò) rsÕË 9 MkVnk 650 …h ™õ÷ fhŒunI : “økhkRçk” ykih “¾Ík™k” BkU BkLfq÷ ni fuBkwyrBk™e™ fe YnU nh ~kçku swBkwyk (Þk’™e swBkk’hkŒykih swBkwyk fe ËhrBkÞk™e hkŒ) hkuÍu EË, hkuÍu yk~kqhkykih ~kçku çkhkyŒ fku y…™u Îkh yk fh çkknh ¾ze hnŒenI ykih nh Yn økBk™kf çkw÷LË ykðkÍ Mku r™Ëk fhŒe (Þk’™e…wfkh fh fnŒe) ni fu yi Bkuhu Îkh ðk÷ku ! yi Bkuhe yki÷kË !yi Bkuhu fhkçkŒ Ëkhku ! (nBkkhu EMkk÷u Mkðkçk fe r™GÞŒ Mku)Mk-Ëfk (¾ihkŒ) fh fu nBk …h BkunThçkk™e fhku.

ni fki™ fu røkÞko fhu Þk VkrŒnk fku ykyuçku fMk fu WXkyu Œuhe hnBkŒ fu Çkh™ Vq÷

(nËkRfu çkÂÏþ~k ~kheV)



Lk{kÍ fu ynfk{

362

(3) ËqMkhkU fu r÷Þu Ëwykyu {økrVhík fh™u fe VÍe÷ŒVhBkk™u BkwMŒVk : òu fkuE ŒBkkBk

BkkurBk™ BkËkuO ykih ykihŒkU fu r÷Þu Ëwykyu {økrVhík fhŒk ni,yÕ÷kn WMk fu r÷Þu nh BkkurBk™ BkËo ð ykihŒ fu RðÍyuf ™ufe r÷¾ ËuŒk ni.

yhçkkU ™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™ ™wM¾k rBk÷ økÞk !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! ÍqBk òRÞu ! yhçkkU,

¾hçkkU ™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™ ™wM¾k nkÚk yk økÞk ! Íkrnhni RMk ðõŒ Yyu ÍBke™ …h fhkuzkU BkwMkÕkBkk™ BkkisqË nI ykihfhkuzkU çkÕfu yhçkkU ËwLÞk Mku åk÷ çkMku nI. yøkh nBk MkkheWBBkŒ fe {økrVhík fu r÷Þu Ëwyk fhUøku Œku nBkUyhçkkU, ¾hçkkU ™urfÞkU fk ¾Ík™k rBk÷ òyuøkk. BkI y…™ur÷Þu ykih ŒBkkBk BkwyrBk™e™ ð BkwyrBk™kŒ fu r÷Þu ËwykŒnheh fh ËuŒk nqt. (yÔð÷ ykr¾h ËwYË ~kheV …Z ÷ersÞu)

ZuhkU ™urfÞkt nkÚk ykyUøke.

Þk’™e yi yÕ÷kn ! Bkuhe ykih nh BkkurBk™ ð BkkurBk™kfe {økrVhík VhBkk.

yk… Çke Q…h Ëe nwE Ëwyk fku y-hçke Þk WËqo ÞkËku™kU Íçkk™kU BkU yÇke ykih nku Mkfu Œku hkuÍk™k …ktåkkU ™BkkÍkU fuçkk’Ë Çke …Z™u fe ykËŒ çk™k ÷ersÞu.

çku Mkçkçk çkÏ~k Ëu ™ …qA yBk÷ ™kBk øk^Vkh ni Œuhk Þk hçk ! (Íkifu ™k’Œ)



Lk{kÍ fu ynfk{

363

™qhk™e r÷çkkMkyuf çkwÍwøko ™u y…™u BknqoBk ÇkkE fku Ïðkçk BkU Ëu¾

fh …qAk : õÞk rÍLËk ÷kuøkkU fe Ëwyk ŒwBk ÷kuøkkU fku ÃknkU[Œeni ? BknqoBk ™u sðkçk rËÞk : “nkt yÕ÷kn fefMkBk ! ðkun ™qhk™e r÷çkkMk fe MkqhŒ BkU ykŒe ni WMku nBk…n™ ÷uŒu nI.” sÕðyu Þkh Mku nku fçkú ykçkkË ðnT~kŒu fçkú Mku çkåkk Þk hçk !

™qhk™e ŒçkkfBkLfq÷ ni : sçk fkuE ~kÏMk BkÂGÞŒ fku EMkk÷u Mkðkçk

fhŒk ni Œku nÍhŒu rsçkúE÷ WMku ™qhk™e Œçkkf BkUh¾ fh fçkú fu f™khu ¾zu nku òŒu nI ykih fnŒu nI : “yi fçkúðk÷u ! Þun nrËGÞk (Þk’™e ŒkunVk) Œuhu Îkh ðk÷kU ™u Çkuò nifçkq÷ fh.” Þun Mkw™ fh ðkun ¾w~k nkuŒk ni ykih WMk fu…zkuMke y…™e BknYBke …h økBkøke™ nkuŒu nI.

fçkú BkU ykn ! Îkw… ytÄuhk niVÍT÷ Mku fh Ëu åkktË™k Þk hçk !

(ðMkkR÷u çkÂÏþ~k, Mk. 88)

BkwËkuO fe Œk’ËkË fu çkhkçkh y@VhBkk™u BkwMŒVk : òu frçkúMŒk™

BkU øÞkhn çkkh Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk …Z fh BkwËkuO fku RMk fk EMkk÷uMkðkçk fhu Œku BkwËkuO fe Œk’ËkË fu çkhkçkh EMkk÷u Mkðkçk fh™uðk÷u fku RMk fk y@ rBk÷uøkk.



Lk{kÍ fu ynfk{

364

Mkçk fçkú ðk÷kU fku rMkVkrh~ke çk™k™u fk yBk÷MkwÕŒk™u Ëku snk™, ~kVeyu Bk wsrhBkk™

fk VhBkk™u ~kVkyŒ r™~kk™ ni : “òu ~kÏMkfrçkúMŒk™ BkU Ëkr¾÷ nwðk rVh WMk ™u Mkq-hŒw÷ VkrŒnk,Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk ykih Mkq-hŒw¥kfkMkwh …Ze rVh Þun ËwykBkktøke : Þk yÕ÷kn ! BkI ™u òu fwA fwhyk™ …Zk RMk fkMkðkçk RMk frçkúMŒk™ fu BkkurBk™ BkËkuO ykih BkkurBk™ ykihŒkU fkuÃknkU[k. Œku ðkun Mkçk fu Mkçk rfÞkBkŒ fu hkuÍ RMk (Þk’™eEMkk÷u Mkðkçk fh™u ðk÷u) fu rMkVkrh~ke nkUøku.”

nh Çk÷u fe Çk÷kE fk MkËfk RMk çkwhu fku Çke fh Çk÷k Þk hçk (Íkifu ™k’Œ)

Mkqhyu RÏ÷kMk fu EMkk÷u Mkðkçk fe rnfkÞŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k nBBkkË Bk¬e

VhBkkŒu nI : BkI yuf hkŒ Bk¬yu BkwfhoBkk fufrçkúMŒk™ BkU Mkku økÞk. õÞk Ëu¾Œk nqt fu fçkú ðk÷u nÕfk ËhnÕfk ¾zu nI, BkI ™u W™ Mku RÂMík^Mkkh rfÞk (Þk’™e …qAk) :õÞk rfÞkBkŒ fkRBk nku økE ? WLnkU ™u fnk : ™nª, çkkŒËh yM÷ Þun ni fu yuf BkwMkÕkBkk™ ÇkkE ™u Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk…Z fh nBk fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞk Œku ðkun Mkðkçk nBk yufMkk÷ Mku ŒõMkeBk fh hnu nI.



Lk{kÍ fu ynfk{

365

Œq™u sçk Mku Mkw™k rËÞk Þk hçk !ykMkhk nBk økw™knøkkhkU fk ykih BkÍçkqŒ nku økÞk Þk hçk !

(Íkifu ™k’Œ)

WBBku Mkk’Ë ( ) fu r÷Þu fqtyktnÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkk’Ë rçk™ WçkkËk ™u

yÍo fe : Þk hMkq÷Õ÷kn ! Bkuhe BkktRrLŒfk÷ fh økE nI (BkI W™ fe ŒhV Mku Mk-Ëfk (Þk’™e¾ihkŒ) fh™k åkknŒk nqt) fki™ Mkk Mk-Ëfk y^Í÷ hnuøkk ?Mkhfkh ™u VhBkkÞk : “…k™e.” åkw™kLåkuWLnkU ™u yuf fqtykt ¾wËðkÞk ykih fnk : Þk’™e“Þun WBBku Mkk’Ë ( ) fu r÷Þu ni.”

økkiMku …kf fk çkfhk fn™k fiMkk ?BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! MkÂGÞËw™k Mkk’Ë

f u RMk RhþkË : “Þun WBBk u Mk k ’Ë( ) fu r÷Þu ni” fu Bkk’™k Þun nI fu Þun fqtyktMkk’Ë fe Bkkt fu EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu ni.RMk Mku Þun Çke Bkk’÷qBk nwðk fu BkwMkÕkBkk™kU fk økkÞ Þkçkfhu ðøkihk fku çkwÍwøkkuO fe ŒhV BkLMkqçk fh™k Bk-Mk÷™Þun fn™k fu “Þun MkÂGÞËw™k økkiMku …kf fk çkfhk ni” RMk BkU fkuE nhs ™nª fu RMk Mku BkwhkË ÇkeÞune ni fu Þun çkfhk økkiMku …kf fu EMkk÷u Mkðkçk



Lk{kÍ fu ynfk{

366

fu r÷Þu ni. fwhçkk™e fu ò™ðh fku Çke Œku ÷kuøk yuf ËqMkhu nefe ŒhV BkLMkqçk fhŒu nI, Bk-Mk÷™ fkuE y…™e fwhçkk™e fkçkfhk r÷Þu åk÷k yk hnk nku ykih yøkh yk… WMk Mku …qAU furfMk fk çkfhk ni ? Œku WMk ™u fwA RMk Œhn sðkçk Ëu™k ni,“Bkuhk çkfhk ni” Þk “Bkuhu BkkBkqt fk çkfhk ni.” sçk Þunfn™u ðk÷u …h yu’rŒhkÍ ™nª Œku “økkiMku …kf fk çkfhk”fn™u ðk÷u …h Çke fkuE yu’rŒhkÍ ™nª nku MkfŒk. nfefŒBkU nh ~ki fk Bkkr÷f yÕ÷kn ne ni ykih fwhçkk™e fkçkfhk nku Þk økkiMku …kf fk çkfhk, Íçn fu ðõŒ nh Íçkenk…h yÕ÷kn fk ne ™kBk r÷Þk òŒk ni. yÕ÷kn

ðMðMkkU Mku ™òŒ çkÏ~ku.

“yÕ÷kn fe hn{ík fu õÞk fnLku !” fu WL™eMk nwYV fer™MçkŒ Mku EMkk÷u Mkðkçk fu 19 Bk-Ë™e Vq÷

{1} EMkk÷u Mkðkçk fu ÷^Íe Bkk’™k nI : “Mkðkçk ÃknkU[k™k”RMk fku “Mkðkçk çkÏ~k™k” Çke fnŒu nI Bkøkh çkwÍwøkkuO fu r÷Þu“Mkðkçk çkÏ~k™k” fn™k Bkw™krMkçk ™nª, “Mkðkçk ™ÍThfh™k” fn™k yËçk fu rÍÞkËk fheçk ni. RBkkBk ynBkËhÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nwÍqhu yõËMk

Ïðkn ykih ™çke Þk ð÷e fku “MkðkçkçkÏ~k™k” fn™k çku y-Ëçke ni çkÏ~k™k çkzu fe ŒhV Mku Akuxufku nkuŒk ni çkÕfu ™ÍTh fh™k Þk nrËGÞk fh™k fnu.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 26, Mk. 609)



Lk{kÍ fu ynfk{

367

{2} VÍo, ðkrsçk, MkwL™Œ, ™^÷, ™BkkÍ, hkuÍk, ÍfkŒ,ns, rŒ÷kðŒ, ™k’Œ ~kheV, rÍ¢wÕ÷kn, ËwYË ~kheV,çkÞk™, ËMko, Bk-Ë™e fkrV÷u BkU MkVh, Bk-Ë™e RLykBkkŒ,y÷kfkE Ëkihk çkhkyu ™ufe fe Ëk’ðŒ, Ëe™e rfŒkçk fkBkwŒk-÷yk, Bk-Ë™e fkBkkU fu r÷Þu RLkrVhkËe fkur~k~k ðøkihknh ™uf fkBk fk EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI.{3} BkÂGÞŒ fk Œeò, ËMkðkt, åkk÷eMkðkt ykih çkhMke fh™kçknwŒ yåAu fkBk nI fu Þun EMkk÷u Mkðkçk fu ne Íhkyuy nI.~kheyŒ BkU Œesu ðøkihk fu y-ËBku sðkÍ (Þk’™e ™k òRÍnku™u) fe Ë÷e÷ ™ nku™k ¾wË Ë÷e÷u sðkÍ ni ykih BkÂGÞŒ fur÷Þu rÍLËkU fk Ëwyk fh™k fwhyk™u fheBk Mku MkkrçkŒ ni òu fu“EMkk÷u Mkðkçk” fe yM÷ ni. åkw™kLåku …khn 28 Mkq-hŒw÷n~h ykÞŒ 10 BkU RhþkËu hççkw÷ RçkkË ni :

ŒsoBkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykihðkun òu W™ fu çkk’Ë ykyu yÍofhŒu nI : yi nBkkhu hçk ( ) !nBkU çkÏ~k Ëu ykih nBkkhu ÇkkRÞkUfku òu nBk Mku …n÷u EBkk™ ÷kyu.

{4} Œesu ðøkihk fk ¾k™k rMkVo RMke MkqhŒ BkU BkÂGÞŒ fu Akuzunwyu Bkk÷ Mku fh MkfŒu nI sçk fu Mkkhu ðw-hMkk çkkr÷øk nkU ykihMkçk fu Mkçk RòÍŒ Çke ËU yøkh yuf Çke ðkrhMk ™k çkkr÷øk niŒku MkÏŒ nhkBk ni. nkt çkkr÷øk y…™u rnMMku Mku fh MkfŒk ni.

(Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, rnMMkk : 4, Mk. 822)



Lk{kÍ fu ynfk{

368

{5} Œesu fk ¾k™k [qtfu WBkqBk™ Ëk’ðŒ fe MkqhŒ BkU nkuŒk ni RMkr÷Þu yøkrLkÞk fu r÷Þu òRÍ ™nª rMkVo økw-hçkk ð BkMkkfe™¾kyU, Œe™ rË™ fu çkk’Ë Çke BkÂGÞŒ fu ¾k™u Mku yøkrLkÞk (Þk’™eòu Vfeh ™ nkU W™) fku çkåk™k åkkrnÞu. VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË9 MkVnk 667 Mku BkÂGÞŒ fu ¾k™u Mku Bkw-ŒyÂÕ÷f yuf BkwVeËMkwðk÷ sðkçk Bkw÷k-nÍk nkU, Mk wðk÷ : Bkfq÷k

(BkÂGÞŒ fk ¾k™k rË÷ fku BkwËko fh ËuŒk ni.)BkwMŒ™Ë fki÷ ni ? yøkh BkwMŒ™Ë ni Œku RMk fu õÞk Bkk’™k nI ?sðkçk : Þun Œsrhçku fe çkkŒ ni ykih RMk fu Bkk’™k Þun nIfu òu ŒykBku BkÂGÞŒ fu Bkw-ŒBkL™e hnŒu nI W™ fk rË÷ BkhòŒk ni, rÍ¢ ð ŒkyŒu R÷kne fu r÷Þu nÞkŒ ð åkwMŒeWMk BkU ™nª fu ðkun y…™u …ux fu ÷wõBku fu r÷Þu BkkiŒu{wÂM÷Bke™ fu BkwLŒrÍh hnŒu nI ykih ¾k™k ¾kŒu ðõŒBkkiŒ Mku økkrV÷ ykih WMk fe ÷ÍTÍŒ BkU ~kkrøk÷.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 667){6} BkÂGÞŒ fu Îkh ðk÷u yøkh Œesu fk ¾k™k …fkyUŒku (Bkk÷Ëkh ™ ¾kyU) rMkVo Vw-fhk fku r¾÷kyU siMkkfu {õíkçkíkw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒ rsÕËyÔð÷ MkVnk 853 …h ni : BkÂGÞŒ fu Îkh ðk÷u Œesuðøkihk fu rË™ Ëk’ðŒ fhU Œku ™k òRÍ ð rçkËTyŒufçkenk ni fu Ëk’ðŒ Œku ¾w~ke fu ðõŒ Bk~kYy (Þk’™e~kh-y fu BkwðkrVf) ni ™ fu økBk fu ðõŒ ykih yøkhVw-fhk fku r¾÷kyU Œku çkunŒh ni. (yiÍ™, Mk. 853)



Lk{kÍ fu ynfk{

369

{7} yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : “Þqtne åkun÷wBk Þk çkhMke Þk ~kþBkkne …h ¾k™kçku r™GÞŒu EMkk÷u Mkðkçk BknTÍ yuf hMBke Œkih …h …fkŒu ykih“~kkrËÞkU fe ÇkkS” fe Œhn çkhkËhe BkU çkktxŒu nI, ðkun Çke çkuyM÷ ni, rsMk Mku yunrŒhkÍ (Þk’™e yunrŒÞkŒ fh™e)åkkrnÞu.” (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 671) çkÕfu Þun¾k™k EMkk÷u Mkðkçk ykih Ëeøkh yåAe yåAe r™GÞŒkU fuMkkÚk nku™k åkkrnÞu ykih yøkh fkuE EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu¾k™u fk yunrŒBkkBk ™ Çke fhu Œçk Çke fkuE nhs ™nª.{8} yuf rË™ fu çkååku fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI,WMk fk Œeò ðøkihk Çke fh™u BkU nhs ™nª. ykih òu rÍLËknI W™ fku Çke EMkk÷u Mkðkçk rfÞk ò MkfŒk ni.{9} yÂBçkÞk ð BkwMko÷e™ ykih rVrh~ŒkU ykihBkwMkÕkBkk™ rsL™kŒ fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI.{10} øÞkhnðª ~kheV ykih h-sçke ~kheV (Þk’™e 22h-sçkw÷ Bkwhßsçk fku MkÂGÞËw™k RBkkBk ò’Vhu MkkrËf

fu fqtzu fh™k) ðøkihk òRÍ ni. fqtzu ne BkU ¾ehr¾÷k™k ÍYhe ™nª ËqMkhu çkhŒ™ BkU Çke r¾÷k MkfŒu nI,RMk fku Îkh Mku çkknh Çke ÷u ò MkfŒu nI, RMk Bkkify …h òu“fnk™e” …Ze òŒe ni ðkun çku yM÷ ni, ÞkMke™ ~kheV…Z fh 10 fwhyk™u fheBk ¾íBk fh™u fk Mkðkçk fBkkRÞuykih fqtzkU fu MkkÚk MkkÚk RMk fk Çke EMkk÷u Mkðkçk fh ËersÞu.{11} ËkMŒk™u ySçk, ~knÍkËu fk Mkh, ËMk çkerçkÞkU fefnk™e ykih s™kçku MkÂGÞËk fe fnk™e ðøkihk Mkçk Bk™



Lk{kÍ fu ynfk{

370

ÎkzŒ rfMMku nI, RLnU nhrøkÍ ™ …Zk fhU. RMke Œhn yuf…uBV÷ux çk™kBk “ðrMkGÞŒ ™kBkk” ÷kuøk ŒõMkeBk fhŒu nIrsMk BkU rfMke “~ki¾ ynBkË” fk Ïðkçk Ëso ni Þun Çkeò’÷e (Þk’™e ™õ÷e) ni RMk fu ™eåku BkÏMkqMk Œk’ËkË BkUA…ðk fh çkktx™u fe VÍe÷Œ ykih ™ ŒõMkeBk fh™u fu™wõMkk™kŒ ðøkihk r÷¾u nI R™ fk Çke yu’rŒçkkh BkŒ fersÞu.{12} ykir÷Þkyu rfhkBk fe VkrŒnk fu ¾k™u fkuŒk’ÍeBk™ “™ÍThku r™ÞkÍ” fnŒu nI ykih Þun ŒçkÁofni, RMku yBkeh ð økheçk Mkçk ¾k MkfŒu nI.{13} r™ÞkÍ ykih EMkk÷u Mkðkçk fu ¾k™u …h VkrŒnk…Zk™u fu r÷Þu rfMke fku çkw÷ðk™k Þk çkknh fu BkunBkk™ fkur¾÷k™k ~kŒo ™nª, Îkh fu y^hkË yøkh ¾wË ne VkrŒnk…Z fh ¾k ÷U sçk Çke fkuE nhs ™nª.{14} hkuÍk™k rsŒ™e çkkh Çke ¾k™k nMçku nk÷ yåAeyåAe r™GÞŒkU fu MkkÚk ¾kyU, WMk BkU yøkh rfMke ™ rfMkeçkwÍwøko fu EMkk÷u Mkðkçk fe r™GÞŒ fh ÷U Œku Ïkqçk ni.Bk-Mk÷™ ™k~Œu BkU r™GÞŒ fersÞu : yks fu ™k~Œu fk MkðkçkMkhfkhu BkËe™k ykih yk… fu Íheyu ŒBkkBkyÂBçkÞkyu rfhkBk fku ÃknkU[u. Ëku …nh fku r™GÞŒfersÞu : yÇke òu ¾k™k ¾kyUøku (Þk ¾kÞk) RMk fk MkðkçkMkhfkhu økkiMku yk’ÍBk ykih ŒBkkBk ykir÷Þkyu rfhkBk

fku ÃknkU[u, hkŒ fku r™GÞŒ fersÞu : yÇke òu¾kyUøku RMk fk Mkðkçk RBkkBku yn÷u MkwL™Œ RBkkBk ynBkË



Lk{kÍ fu ynfk{

371

hÍk ¾k™ ykih nh BkwMkÕkBkk™ BkËo ð ykihŒ fkuÃknkU[u Þk nh çkkh MkÇke fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞk òyu ykihÞune yLkMkçk (Þk’™e rÍÞkËk Bkw™krMkçk) ni.

ÞkË hnu ! EMkk÷u Mkðkçk rMkVo WMke MkqhŒ BkU nku Mkfuøkk sçk fuðkun “¾k™k” rfMke yåAe r™GÞŒ Mku ¾kÞk òyu.Bk-Mk÷™RçkkËŒ …h fwÔðŒ nkrMk÷ fh™u fe r™GÞŒ Mku ¾kÞk Œku Þun“¾k™k” ¾k™k “fkhu Mkðkçk” nwðk ykih RMk fk EMkk÷u Mkðkçknku MkfŒk ni. yøkh yuf Çke yåAe r™GÞŒ ™ nku Œku “¾k™k”¾k™k “Bkwçkkn”, fu RMk …h ™ Mkðkçk ™ økw™kn, Œku sçk Mkðkçkne ™ rBk÷k Œku EMkk÷u Mkðkçk fiMkk ! y÷çk¥kk ËqMkhkU fku çk r™GÞŒuMkðkçk r¾÷kÞk nku Œku RMk r¾÷k™u fk Mkðkçk EMkk÷ nku MkfŒk ni.{15} yåAe yåAe r™GÞŒkU fu MkkÚk ¾kyu ò™u ðk÷u ¾k™u Mku…n÷u EMkk÷u Mkðkçk fhU Þk ¾k™u fu çkk’Ë, Ëku™kU Œhn ËwÁMŒni.{16} nku Mkfu Œku nh hkuÍ (™^y …h ™nª çkÕfu) y…™erçkfhe (Sale) fk åkkiÚkkE VeMkË (Þk’™e åkkh Mkku Á…i …h yufÁr…Þk) ykih Bkw÷k-ÍBkŒ fh™u ðk÷u Œ™-Ïðkn fk Bkknk™kfBk yÍ fBk yuf VeMkË Mkhfkhu økkiMku yk’ÍBk fe r™ÞkÍ fu r÷Þu r™fk÷ r÷Þk fhU, EMkk÷u Mkðkçk fe r™GÞŒMku RMk hfBk Mku Ëe™e rfŒkçkU ŒõMkeBk fhU Þk rfMke Çke ™uf fkBkBkU ¾åko fhU RMk fe çk-h-fŒU ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.{17} BkÂMsË Þk BkÿMku fk rfÞkBk Mk-Ë-fyu òrhGÞk ykihEMkk÷u Mkðkçk fk çkunŒhe™ Íheyk ni.{18} rsŒ™kU fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fhU yÕ÷kn fe



Lk{kÍ fu ynfk{

372

hnBkŒ Mku WBBkeË ni fu Mkçk fku …qhk rBk÷uøkk, Þun ™nª fuMkðkçk ŒõMkeBk nku fh xwfzu xwfzu rBk÷u. EMkk÷u Mkðkçk fh™uðk÷u fu Mkðkçk BkU fkuE fBke ðkfuy ™nª nkuŒe çkÕfu ÞunWBBkeË ni fu WMk ™u rsŒ™kU fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞk W™ Mkçk fuBkßBkqyu fu çkhkçkh RMk (EMkk÷u Mkðkçk fh™u ðk÷u) fku MkðkçkrBk÷u. Bk-Mk÷™ fkuE ™uf fkBk rfÞk rsMk …h RMk fku ËMk™urfÞkt rBk÷ª yçk RMk ™u ËMk BkwËkuO fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞkŒku nh yuf fku ËMk ËMk ™urfÞkt ÃknkU[Uøke sçk fu EMkk÷u Mkðkçkfh™u ðk÷u fku yuf Mkku ËMk ykih yøkh yuf nÍkh fku EMkk÷uMkðkçk rfÞk Œku RMk fku ËMk nÍkh ËMk. (ykihRMke rfÞkMk …h) (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, rnMMkk : 4, Mk. 850){19} EMkk÷u Mkðkçk rMkVo BkwMkÕkBkk™ fku fh MkfŒu nI. fkrVhÞk BkwíkoË fku EMkk÷u Mkðkçk fh™k Þk WMk fku “BknqoBk”, sL™Œe,¾wÕË ykr~kÞkt, çkiftXçkkMke, MðøkoçkkMke fn™k fw£ ni.

EMkk÷u Mkðkçk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk (Þk’™e Mkðkçk ÃknkU[k™u) fu r÷Þu rË÷

BkU r™GÞŒ fh ÷u™k fkVe ni, Bk-Mk÷™ yk… ™u rfMke fku yufÁr…Þk ¾ihkŒ rËÞk Þk yuf çkkh ËwYË ~kheV …Zk Þk rfMkefku yuf MkwL™Œ çkŒkE Þk rfMke …h RLkrVhkËe fkur~k~k fhŒunwyu ™ufe fe Ëk’ðŒ Ëe Þk MkwL™ŒkU Çkhk çkÞk™ rfÞk. y÷økhÍ fkuE Çke ™uf fkBk rfÞk yk… rË÷ ne rË÷ BkU RMkŒhn r™GÞŒ fh ÷ersÞu Bk-Mk÷™ : “yÇke BkI ™u òu MkwL™ŒçkŒkE RMk fk Mkðkçk Mkhfkhu BkËe™k fkuÃknkU[u.” Mkðkçk ÃknkU[ òyuøkk. BkÍeË rs™



Lk{kÍ fu ynfk{

373

rs™ fe r™GÞŒ fhUøku W™ fku Çke ÃknkU[uøkk. rË÷ BkU r™GÞŒnku™u fu MkkÚk MkkÚk Íçkk™ Mku fn ÷u™k Çke yåAk ni fu ÞunMknkçke Mku MkkrçkŒ ni siMkk fu nËeMku Mkk’Ë( ) BkU økwÍhk fu WLnkU ™u fqtykt ¾wËðk fh VhBkkÞk

Þk’™e “Þun WBBku Mkk’Ë fu r÷Þu ni.”EMkk÷u Mkðkçk fk BkwhÔðò Œhefk

yks f÷ BkwMkÕkBkk™kU BkU ¾wMkqMk™ ¾k™u …h òu VkrŒnkfk Œhefk hkRs ni ðkun Çke çknwŒ yåAk ni. rs™ ¾k™kU fkEMkk÷u Mkðkçk fh™k ni ðkun Mkkhu Þk Mkçk BkU Mku Úkkuzk Úkkuzk ¾k™k™eÍ yuf røk÷kMk BkU …k™e Çkh fh Mkçk fwA MkkBk™u h¾ ÷ersÞu.yçk :

…Z fh yuf çkkh :

Œe™ çkkh :



Lk{kÍ fu ynfk{

374

yuf çkkh :

yuf çkkh :

yuf çkkh :



Lk{kÍ fu ynfk{

375

yuf çkkh :

…Z™u fu çkk’Ë Þun …ktåk ykÞkŒ …rZÞu :



Lk{kÍ fu ynfk{

376

yçk ËwYË ~kheV …rZÞu :

RMk fu çkk’Ë Þun ykÞkŒ …rZÞu :

yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k nkÚk WXk fh çkw÷LËykðkÍ Mku “y÷ VkrŒnk” fnu. Mkçk ÷kuøk ykrnMŒk MkuÞk’™e RŒ™e ykðkÍ Mku fu rMkVo ¾wË Mkw™U ‚q-hŒw÷ VkrŒnk

…ZU. yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k RMk Œhn yu’÷k™ fhu :“BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yk… ™u òu fwA …Zk ni WMk

fk Mkðkçk BkwÍu Ëu ËersÞu.” ŒBkkBk nkrÍhe™ fn ËU : “yk…

fku rËÞk !” yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k EMkk÷u Mkðkçk fh Ëu.



Lk{kÍ fu ynfk{

377

yk’÷k nÍhŒ fk VkrŒnk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fu yÕVkÍ r÷¾™u Mku fç÷ RBkkBku

yn÷u MkwL™Œ yk’÷k nÍhŒ Bkki÷k™k ~kkn ynBkË hÍk¾k™ VkrŒnk Mku fç÷ òu MkqhŒU ðøkihk …ZŒuÚku ðkun Çke Œnheh fe òŒe nI :yuf çkkh :

yuf çkkh :



Lk{kÍ fu ynfk{

378

Œe™ çkkh :

EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu Ëwyk fk Œhefk“Þk yÕ÷kn ! òu fwA …Zk økÞk (yøkh

¾k™k ðøkihk ni Œku RMk Œhn Mku Çke frnÞu) ykih òu fwA¾k™k ðøkihk …u~k rfÞk økÞk ni WMk fk Mkðkçk nBkkhu ™krfMkyBk÷ fu ÷kRf ™nª çkÕfu y…™u fhBk fu ~kkÞk™u ~kk™ BknoBkŒVhBkk. ykih RMku nBkkhe òr™çk Mku y…™u ÃÞkhu Bknçkqçk,Ëk™kyu økwÞqçk fe çkkhøkkn BkU ™ÍThÃknkU[k. Mkhfkhu BkËe™k fu ŒðMMkwŒ MkuŒBkkBk yÂBçkÞkyu rfhkBk ŒBkkBk Mknkçkyu rfhkBk

ŒBkkBk ykir÷Þkyu RÍkBk fe s™kçk BkU™ÍTh ÃknkU[k. Mkhfkhu BkËe™k fu ŒðMMkwŒMku MkÂGÞËw™k ykËBk MkrVGÞwÕ÷kn Mku ÷ufh yçk Œf rsŒ™u RLMkk™ ð rsL™kŒ BkwMkÕkBkk™ nwyu ÞkrfÞkBkŒ Œf nkUøku Mkçk fku ÃknkU[k.”

RMk Ëkihk™ çkunŒh Þun ni fu rs™ rs™ çkwÍwøkkuO fku¾wMkqMk™ EMkk÷u Mkðkçk fh™k ni W™ fk ™kBk Çke ÷uŒu òRÞu.y…™u Bkkt çkk… ykih Ëeøkh rh~ŒuËkhkU ykih y…™u …ehku



Lk{kÍ fu ynfk{

379

BkwŠ~kË fku Çke ™kBk çk ™kBk EMkk÷u Mkðkçk fersÞu. (VkiŒ~kw-Ëøkk™ BkU Mku rs™ rs™ fk ™kBk ÷uŒu nI W™ fku ¾w~kenkrMk÷ nkuŒe ni yøkh rfMke fk Çke ™kBk ™ ÷U rMkVo RŒ™kne fn ÷U fu Þk yÕ÷kn ! RMk fk Mkðkçk yks ŒfrsŒ™u Çke yn÷u EBkk™ nwyu W™ Mkçk fku ÃknkU[k Œçk Çkenh yuf fku ÃknkU[ òyuøkk. ) yçk nMçku Bkk’Bkq÷Ëwyk ¾íBk fh ËersÞu. (yøkh Úkkuzk Úkkuzk ¾k™k ykih …k™er™fk÷k Úkk Œku ðkun ËqMkhu ¾k™kU ykih …k™e BkU zk÷ ËersÞu)¾k™u fe Ëk’ðŒ fe ynBk yunrŒÞkŒ

sçk Çke yk… fu Þnkt r™ÞkÍ Þk rfMke rfMBk feŒõheçk nku, sBkkyŒ fk ðõŒ nkuŒu ne fkuE Bkk™uyu ~kh-E™ nku Œku RLkrVhkËe fkur~k~k fu Íheyu ŒBkkBk BkunBkk™kU MkBkuŒ™BkkÍu çkk sBkkyŒ fu r÷Þu BkÂMsË fk Á¾ fersÞu. çkÕfuyiMku yðfkŒ BkU Ëk’ðŒ ne BkŒ hr¾Þu fu çkeåk BkU ™BkkÍykyu ykih MkwMŒe fu çkkRMk sBkkyŒ VkiŒ nkuòyu. Ëku …nh fu ¾k™u fu r÷Þu çkk’Ë ™BkkÍu Íkunh ykih~kkBk fu ¾k™u fu r÷Þu çkk’Ë ™BkkÍu R~kk BkunBkk™kU fku çkw÷k™uBkU økkr÷çk™ çkk sBkkyŒ ™BkkÍkU fu r÷Þu ykMkk™e ni.BkuÍçkk™, çkkðåkeo, ¾k™k ŒõMkeBk fh™u ðk÷u ðøkihk MkÇkefku åkkrnÞu fu sqt ne ™BkkÍ fk ðõŒ nku, Mkkhk fkBk Akuz fhçkk sBkkyŒ ™BkkÍ fk yunrŒBkkBk fhU. çkwÍwøkkuO fe “r™ÞkÍfe Ëk’ðŒ” fe BkMkYrVGÞŒ BkU “yÕ÷kn fe ™BkkÍuçkk sBkkyŒ” BkU fkuŒkne çknwŒ çkze Bkk’rMkÞŒ ni.



Lk{kÍ fu ynfk{

380

BkÍkh …h nkrÍhe fk ŒhefkçkwÍwøkkuO fe Íkrnhe rÍLËøke BkU Çke fËBkkU fe ŒhV

Mku Þk’™e åkunhu fu MkkBk™u Mku nkrÍh nku™k åkkrnÞu, …eAu Mkuyk™u fe MkqhŒ BkU WLnU Bkwz fh Ëu¾™u fe ÍnBkŒ nkuŒe ni.r÷nkÍk çkwÍwøkko™u Ëe™ fu BkÍkhkŒ …h Çke …kRtŒe (Þk’™efËBkkU) fe ŒhV Mku nkrÍh nku fh rVh rfç÷u fku …eX ykihMkkrnçku BkÍkh fu åkunhu fe ŒhV Á¾ fh fu fBk yÍ fBkåkkh nkÚk (Þk’™e Œõheçk™ Ëku økÍ) Ëqh ¾zk nku ykih RMkŒhn Mk÷kBk yÍo fhu :

yuf çkkh Mkq-hŒw÷ VkrŒnk ykih 11 çkkh Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk(yÔð÷ ykr¾h yuf Þk Œe™ çkkh ËwYË ~kheV) …Z fhnkÚk WXk fh Q…h rËÞu nwyu Œhefu fu BkwŒkrçkf (MkkrnçkuBkÍkh fk ™kBk ÷u fh Çke) EMkk÷u Mkðkçk fhu ykih ËwykBkktøku. “ynTMk™w÷ rðyky” BkU ni : ð÷e fu BkÍkh fu …kMkËwyk fçkq÷ nkuŒe ni. (BkkÏkqÍ yÍ ynTMk™w÷ rðyky, Mk. 140)R÷kne ðkrMkŒk fw÷ ykir÷Þk fk Bkuhk nh yuf …qhk BkwÆyk nku




fu …zku‚ fk íkkr÷çk28, hçkeW÷ ykr¾h 1434 rMk.rn. 11-3-2013


Lk{kÍ fu ynfk{

381

{k¾Íku {hksuy

Lk{kÍ fu ynfk{

382

{k¾Íku {hksuy

Lk{kÍ fu ynfk{

383

ÞkË Ëk~ík

WLkðkLk WLkðkLkMkVnk MkVnk

ÞkË Ëk~íkËkihkLku {wíkk-÷yk ÍYhíkLk yLzh ÷kRLk fersÞu, Rþkhkík r÷¾ fhMkVnk LkBçkh Lkkux Vh{k ÷ersÞu RÕ{ {U íkh¬e nkuøke

Lk{kÍ fu ynfk{

384

{sr÷Mk Mku WXíku ðõík fe Ëwyk fe VÍe÷ík

{sr÷Mk Mku WXíku ðõík fe Ëwyk

þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhíku yÕ÷k{k{ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe L

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkqq nwhihk 5 Mku rhðkÞík ni fuMkhfkhu {ËeLkk, hkníku fÕçkku MkeLkk, çkkRMku LkwÍq÷u MkfeLkk6 Lku RhþkË Vh{kÞk òu rfMke {sr÷Mk {U çkiXk ÃkMkWMk Lku fMkeh økw íkTøkq fe íkku WMk {sr÷Mk Mku WXLku Mku Ãkn÷u fnu :

íkku çkÏþ rËÞk òyuøkk òu WMk {sr÷Mk {U nwðk.

¼÷kE fe {kunh ykih økwLkkn {wykVnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk y{ú rçkLk ykMk

5 Vh{kíku nI, òu Þun Ëwyk rfMke {sr÷Mk Mku WXíku ðõíkíkeLk {íkçkk ÃkZu íkku WMk fe ¾íkkyut r{xk Ëe òíke nI. ykih òu{sr÷Mku ¾ih ð {sr÷Mku rÍ¢ {U ÃkZu íkku WMk fu r÷Þu ¾ih (Þk’Lke¼÷kE) Ãkh {kunh ÷økk Ëe òyuøke. ðkun Ëwyk Þun ni :

íkso{k : íkuhe Íkík Ãkkf ni ykih yi yÕ÷kn 1 íkuhu ne r÷Þuík{k{ ¾qrçkÞkt nI, íkuhu rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª, íkwÍ Mku çkÂÏþþ[kníkk nqt ykih íkuhe íkhV íkkiçkk fhíkk nqt.Ëwykyu y¥kkh :- Þk hççku {wMíkVk 1 òu fkuE Rsrík{ky, ËMko, {ËLkefkrV÷kU fu nÕfu ykih ËeLke ykih ËwLÞðe çkiXf fu R¾ríkíkk{ Ãkh nMçkunk÷ Þun Ëwyk ÃkZu ykih {kify Ãkk fh ÃkZðkLku fe ykËík çkLkkyu WMk fkusLLkíkw÷ rVhËkiMk {U yÃkLku {ËLke nçkeçk 6 fk ÃkzkuMkRLkkÞík fh ykih {wÍ ÃkkÃke ð çkËfkh økwLknøkkhkU fu MkhËkh fu nf {U ¼eÞun Ëwyk fçkq÷ Vh{k.

નમાઝ કે અહકામ - gujrati

Education