1

2

अविनाश महादि नगरकर

ई सावहतय परविषठान

3

लखक अविनाश महादि नगरकर

nagarkaramyahoocom

12 kilbaaha Close

Dannimora

Auckland 2013 Australia

फोन नबर 00649 2715555

परकाशक ई सावहतय परविषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

परकाशन १९ जल २०१६ (गरपौरणिमा)

copyesahity Pratishthanreg 1026

bull विनामलय वििरिासाठी उपलबध

bull आपल िाचन झालयािर आपि ह फ़ॉरिरड कर शकिा

bull ह ई पसिक िबसाईटिर ठिणयापिी ककिा िाचनावयविररकत

कोििाही िापर करणयापिी ई -सावहतय परविषठानची परिानगी चि आि यक आह

bull या पसिकािील लखनाच सिड हकक लखकाकर सरविि असन

पसिकाच ककिा तयािील अशाच पनमडदरि ककिा रपािर करणयासाठी लखकाची

लखी परिानगी चि आि यक आह िस न कलयास कायदशीर कारिाई हो शकि

4

5

| |शरीगरशरण | | सपरण जगदि नदनिन सिऽवप कलपदरमा गाङगिारर

समसििाररवनिहा पणया समसिाविया |

िाच ससकिपराकि शरविवशरो िारारसी मवदनी

सिाण िावसिविरसय िसिविषया दषट परबरहमवर ||

ह परबरहमरपपी सरो आपलयासाठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच आह सिण िकष

आपरास कलपिकषच आहि सिण जलाशय गगा आहि ि आपलया सिण विया अतयि

पवितर आहि आपली िारी ससकि असो की पराकि िी मला िदासम वशरोधायण आह

सिण भमी आपलयासाठी िारारसीच आह कारर आपर सदि बरहमभािाि असिा

अनत कोटी बरहमडनमयक भगवमन योगीरमज सदगर वममनरमवजी गळवणी महमरमजमच वणणन शरीमतत आदय शकरमचमयमाचयम यम सयोगय

शबमखरीज करतमच यत नमही तयमनी घडवलली हह कलमकती तयमचयमच चरणी समर समरणण

6

||शरीगरपशरर||

लखकाच मनोगि

शरीमि आदय शकराचायण याचया उदातत ि उततग वयविमतिाच रखाटन शबदाचया

मयाणद पलीकडल आह तयािही माझया सारखया अपरबधदाला ि अशकयच आह ििावप

सरपकपा ि परररा हा एकमि आधार या लखनास काररीभि झाला आह सरच सिि

मागणदशणन ि विविध सदभणगरि उपलबध करन दणयाची कपा हया भाडिलािरच हा गरि ियार

झाला आह

इविहास महरन हा गरि वलवहलला नाही आचायााचया उदातत सामवहक

सहजीिनाची िततिाची ओळख काही अशान िरी वहािी ि िाचकान आचायााचया परररन

ईशवरावभमख वहाि या हिन ह लखन झाल आह

ससकि सिाद वनदोष होणयासाठी िोरलया बधनी मागणदशणन कल आह वलखार

जस जस परण होईल िस िस तयाच शरिर करन िोरलया बधनी लिकराि लिकर लखन

वहाि असा आगरह धरलयामळच लखनास गिी वमळाली मी तयाचा री आह

जनिा जनादणन ह दिााकर अवहररार नाही याची खातरी आह माऊलीचयाच शबदाि

सागायच िर

परी गीिा ईशवर भोळा | ल वयासोविकसममाला |

िरी मावझया दिाणदला | ना न महर की || जञानशवरी १८-१७११ ||

गरपदिाङवकि

अविनाश महादि नगरकर

7

||शरीगरशरर||

वदना परकाशनाच परकाशक पराधयापक अनत वव कलकरणी याच मनोगत

भारिभमीि जया जया िळी बवधदमततचया बळािर धिण मारस सामानय आवर

अजञानाचा बविभद करन तयाना पाखडी बनवििाि समाजाचया नविक मलयािर

आघाि करिाि तया तया िळी कपटी आवर धिााशी िादवििाद करन आवर बिीिादाि

तयाना हरिन िठरीिर आरणयासाठी अलौवकक बविमततचया विभिी जनमास यिाि

अशीच वसििी आचायााचया िळी उदभिली होिी िवदकधमाणला एका परकारची

अिकळाच आली होिी बौधद आवर जन वभकषनी िवदकधमाणला फार मोठया सकटाि

टाकल होि सिण बाजनी िवदकधमण ि िवदक ससकिी यािर वनधवमणयानी जोराचा हलला

चढविला िवहा िवदक धमण भारिािन नाहीसा होिो की काय अशी भीिी िवदक

धमाण वभमानयाना िाट लागली होिी आचायाानी बौधद ि जन तयाच परमार शि शाि

कापावलक उगरिभि नीलकठ भटभासकर िावतरक इतयादी िद विरपधद मिाच जोरदार

खडर करन समनियिादाची मोठया कशलिन माडरी कली अदविाचा परसकार

करन िदाच परामाणय ि ईशवराच अवसिति वसि करन िवदक धमाणची विसकळीि

झालली घडी नीटनटकी कली सििचया आचररानच जिलि िरागय दाखिन

भविमागाणची ि जञानमागाणची उजिल परपरा सिापन कली दशाला आवर समाजाला

अनक महासकटािन आवर अधोगिीिन मि कल शरीमि शकराचायााचया बददल

महरनच महटल आह की

ldquoअगर न होत शरी शकर तो रहत सभी बौधद बनकरrdquo

महाराषटरािील साध-सिानी आचायााचच िततिजञान उचलन धरल परररामी

भविमागाणला दवििादच सिीकारला पावहज याला छद जाऊन अदवििादाची पिाका सिण

दशभर फडक लागली जञानशवर िकाराम एकनाि रामदास आदी अनक सिानी

आचायााचया अदवि मिाचा ि अदविानिगणि भवििततिाचा परसकार कला आवर जञानोततर

ldquoभविrdquo रपढ कली अगदी अलीकडचया काळाि सिामी रामिीिण सिामी रामकषटर

सिामी वििकानद रमर महषी आदीनी ह िततिजञान सदर अनय दशािही नऊन

पोहोचविल

8

िद ह समसि जञानाची खार आह अस शरी शकराचायााच ठाम मि आह

शरीशकराचायााची िोरिी हीच की तयानी सिण शासतर अभयावसली आवर तयाबरोबर

सिाानाच मिीचा मागण मोकळा करन वदला आचायााचया काळी समाजाची जी अधोगिी

झाली होिी िशीच िी आजही अनभि होि आह सिणतर अनीिी सामावजक भरषटाचार

अधशरिािादयाची अधशरिा (अधशरिा वनमणलन) चळिळ राजकारराचया नािाखाली

पढाऱयाचा सिराचार परसपराबददल वनमाणर झालला अविशवास बोकाळला आह अशा

पररवसििीि आजही शरीशकराचायाणसारखया विदवान जञानयोगी धमणससिापकाचया

चररतराकड िळणयाची अतयि आिशयकिा वनमाणर झालली आह

या सिण पाशवणभमीिर शरी अविनाश नगरकर यानी शरीमद आदय शकराचायण

याचया चररतराचा घिलला िध हा काळानरप ि लोकावभमख दवषटकोनाचा पररचय दिो

आचायााचया उदातत सामवहक जीिनाची िततिाची ओळख वहािी अस मनोगि तयानी

वयि कल आह ि सािणच आह

शरी नगरकर ह बह आयामी वयविमति आह सरिरचया वनषठनी सिण काही

साधय होि अशी तयाची शरिा आह भारिीय परपरिील सरच सिान तयानी जारल

आह अधयावतमक विचाराचा िारसा हा या कटबाचा विशष आह िडील ि

आजोबाकडनच िो वमळाला असलयाच ि मानिाि सिाणि महतिाच महरज सन

१९६७ मधय तयाना परापत झालला योवगराज प प िामनरािजी गळिरी महाराज पर

याचा अनगरह तयाचया मागणदशणनानसार कललया साधनच ि अधययनाच फळ महरज

तयाच आजच यश अस ि ठामपर सागिाि सन १९८४ निर तयाचया सामावजक

कायाणच धमार फट लागल अनक सामावजक सासकविक ि धावमणक ससिाच ि अधयकष

महरन जबाबदारी पार पाडिाि जञानशवरीिर अवधकारिारीन परिचन करर हा तयाचा

हािखडा आह शरीमि आदय शकराचायण हया पसिकािील भाषा सौषठि ि किाभागाची

अलगदपर उलगडरारी घडी िाचकाच मन भारन टाकल या बददल आमहास सशय

नाही शिटी साखरची गोडी िरणन करणयापकषा अनभिीनच अवधक कळि असलयामळ

िाचकानी तयाचा आसिाद घयािा अस आिाहन

9

डॉ ग वव नलकर याचा अवभपराय

|| शरी ||

आदररीय अविभाऊस

स न

िमही मोतयासारखया टपोऱया सदर अकषराि वलवहलल जगर शकराचायााच चररतर

(२ भाग) िाचल मन धाल

अलौवकक परजञािि जगर शरी शकराचायााचया उततग वयविमतिाच विविधागी

दशणन िमही परसगा परसगािन पररशरम पिणक समिणपर घडविल आह िमची लखनशली

परासावदक ि मनोिधक आह हया सिण गोषटी एकतर जमन यणयास सरची कपाच हिी

वजजञास रवसक िाचक हया चररतराच सिागिच करिील

चररतर लिकर परवसि वहाि अशी सासरपची परािणना

कळाि

आपला सनहावकि

ग वि नलकर

डॉ ग वि नलकर

M A Ph D

पराधयापक ndash रपपारल कॉलज

ससकि ि मराठीच पराधयापक ि लोकसतताच मराठी िाङमयाच समीकषक

10

सिामी अनभिानद याचा अवभपराय

२३-०५- २००५

शरीमि शकराचायण चररतर सारामि

जगर भगिान शकराचायााच जीिन असाधारर साधारर मारसाला तयाच

आकलन होर कठीर अस ह खप कठीर कायण असाधाररपर अविनाश नगरकरानी

कल आवर सगळयाना उपलबध होईल महरन परकावशि कल

अविनाश नगरकराची आवर माझी भट ऑकलडला जञानशवरी अभयास मडळीि

झाली आवर या पसिकाच हसिवलवखि हािी आल ह पसिक मराठी मारसान

नयझीलड मधय मराठी मारसाना आधयातम रसपान वहाि हया दषटीन परकावशि होि

आह

िस पावहल िर सगळ पसिकच अधोरखावकि करणयासारख सदर आह

तयािलया तयाि परभाकराचायण मडनवमशर इतयादी परसग ि आचायााच अषटपल

वयविमति सहजपर नगरकरानी परसिि कल आह ह सगळ तयाची गरपभिी

अधयावतमक साधना ि आचायााचया अदवि विचार परपरचा िारसा असलयामळ शकय

झाल आह आचायााच आशीिाणद ि सरपकपा तयाना उदड लाभो

सिामी अनभिानद

ऑकलड नयझीलड

11

अनकरमवरणका

परकररण शीरषक पान कर

१ बालपर --------------------------------------------१२

२ आचायााची सनयास घणयाची ियारी ---------------१५

३ सर शोध-----------------------------------------२२

४ सरपरापती ि वििकचडामरीची वनवमणिी ---------- ३१

५ नमणदासििी ि गरपगौडपादाचायण भट ---------------४२

६ परसिानतरयीिर भाषटय करणयास काशीि िासिवय --४७

७ शरीिदवयासाची भट ि आवशिाणद ------------------६२

८ परसिानतरयीचया भाषटयाला गरचा आशीिाणद--------६६

९ कलासपिणिाकड गमन ि वशिदशणन ----------------६९

१० बदरीनारायर मवदर सिापना -----------------------७४

११ आयााबा मािच वनधन ------------------------------७७

१२ गरपगोविदयिीच वनयाणर ----------------------------८४

१३ पचायिन पजचा उदय -----------------------------८८

१४ परभाकरधिरीची शररागिी -------------------------९३

१५ कौशावमबिला चमतकार----------------------------१०५ १६ कमारीलभटट ि आचायण भट ------------------------१०९

१७ मडनवमशर ि आचायण याचा सिाद ------------------११३

१८ आचायााचा परकाया परिश --------------------------१४०

१९ मडनवमशर सनयासाशरमाि ---------------------------१४९

२० शारदा मवदराची सिापना ----------------------------१५७

२१ शरीनगरचया सिणजञ वपठािर आरोहर------------------१५८

२२ दवारका गमन ि पवहलया धमणवपठाची सिापना---------१६७

२३ परभास ि उजजनीस भट -------------------१७५

२४ नपाळ भट कलासपिणिािर वशिदशणन पाच सफवटक वलगाची ि सददयण लहरीची परापती -------१८०

२५ जगननािपरी यि मठ सिापना ----------------------१८८

२६ शरीशलपिणिािरील िासिवयाि कापावलकाचया हलयािन सटका ------१९२

२७ अहोबील यि नवसहचिाची सिापना ----------------१९५

२८ महाराषटर भरमर --------------------------------------१९६

२९ हरीहरचा परसग --------------------------------------२०३

३० शगरीस मठ सिापना ---------------------------------२१४

३१ कालटी ि वतरिदरमला भट -----------------------------२१५

३२ काची यि मठ सिापना ि वनयाणर---------------------२१८

12

|| शरीगरपःशररम ||

|| शरीमि शकराचायण चररतर ||

|| सारामि ||

जनम िशाख शि पचमी नदननाम सितसर यवधवषठर शक २६३१

महरज इसिीसन पिण ५०९ िशाख मवहना िसि ि रवििार जनमसिळ

कालटी गाि करळािलया पराणनदीचया काठी िसलल

जनमकाळाच गरह ndash जनम नकषतर पनिणस ककण लगन सयण मष राशीि

जनम कडली

सिण महतिाच गरह सिसिानी होि

वपतयाच नाि ndash वशिगर आई आयााबा ही पजरपललीचया मखपवडिाची

कनया वशिगर ह विदयावधराज नामक बराहमराच पतर

परािन गरि ndash माका डय सवहिा- वचतसखाचायण रवचि बहि शकरविजय ndash

वशिरहसय (हयाि भगिान वशिानी आपला हा अििार सावगिला आह ) कमण

परर ndash भविषटय परर इतयादी

13

परकरर १ ल

बालपरण

डॉ सिणपलली राधाकषटरन महरिाि शकराचायण महरज िवदक जञान आवर मि

वचिन कररारी बविमतता याच बालबहसपिी होि कशागर बिी िललख

समररशिी अतयि दखरी ि बळकट शरीरयषटी चहरा परणचदरासारखा िजसिी

भवय कपाळ रपद ि भरदार छािी आजानबाह ि लालबद नख असलली

लाबसडक बोट अस विलोभनीय वयविमति लाभल होि शाि ि वनशचयी

धरिासारख वनगरही योगी शकमनीसारख िर िादवििादाि याजञिलकया सारख

िजसिी ि परभािी होि िारी मद गभीर पर करखर शबदोचचार ि वलपी याच

जञान ५ वया िषीच झालल होि महरन वपतयान ५ वया िषीच वरिबध कला

तयामळ

ldquoअषटिष चििदी दवादश सिणशासतर विद |

षोडश कििान भाषटय दवावतरश मवनरभयगाि ||rdquo

महरज आठवया िषी ि चििदी झाल बारावयािषी सिणशासतर सपनन झाल

सोळावया िषी परसिानतरयीिर महरज उपवनषद बरहमसतर ि शरीमदभगिीिा

हयाचयािर जग परवसि भाषटय कल तयानिर ३२ वया िषी वदवयलोकी परिल

कालटीची गरामदििा भगििी गािाबाहर ह मवदर होि वशिगर रोज विची

पजा करीि असि दध साखरचा निदय दाखिीि ि शष परसाद महरन

बालशकरासाठी घरी आरन तयाला पाजि तयािळी बालशकर ४ िषाणच होि

14

एकदा वशिगरना परापवचक वयिसायासाठी बाहरगािी जाि लागल आयााबा पजा

कर लागली शरीर असिासयामळ एक वदिस विला पजसाठी जार अशकय

झाल विन बालशकराला पाठिल बालशकर उतसाहान गला पजा कली दध

साखरचा निदय दाखिला डोळ उघडन पावहल िो दधाचा पला िसाच भरलला

आपर अपणर कलल दध दिी घि नाही महरन तयाला दःख झाल िोडी िाट

पाहन िो वनराश झाला भािािग अनािर होऊन रड लागला महरन दिीन परकट

होऊन दधाचा पला ररकामा कला भगििीन आपलयाला परसाद न ठििा सिण दध

वपऊन टाकल महरन बालशकर अवधकच वयविि झाला तयाला रड आिरना

तयाच समाधान करणयासाठी दिीन सतरीरप धारर कल ि बालशकराला माडीिर

पदराखाली घऊन सिनपान वदल तया सिनपानान बालशकराची समाधी लागली

समाधी अिसििन बाहर यिाच बालशकरान ldquoदिीभजगसििrdquo ह अठठािीस

शलोकाच सिोतर गाईल तयािली अठठाविसावया शलोकािली परािणना फारच हदय आह

ldquoइवि परमभारर वकवचचनमयोि न बधििधि ितति तिदीय मावदयम |

विनोदय बालसय मौखया वह मािसिदिि परलापसिवि मी गहार ||२८||rdquo

(ह माि ि कोर ि मी कोर ह न जारिाच मी परमान ज काही बडबडलो ि या

मखण बालकाचया समाधानासाठी बडबडगीि महरन तयाचा सिीकार कर )

बालशकराच उपनयन झालयािर िोडयाच वदिसाि वशिगर आजारी

पडल तया आजारािच तयाचा अि झाला आयााबा दःखान भारली गली पर

बालशकरासाठी विन आपल दःख वगळल वपिछतर हरपलयामळ बाल शकराचया

वशकषराची वयिसिा वहािी महरन विन शकराला कालटी पासन २२-२४

15

वकलोवमटर अिरािर असललया गरपकलाि दाखल कल तयाकाळी गरपकलाि

राहाराऱयाना बरहमचयण पालनाच कडक वनयम पाळाि लागि परतयक बरहमचारी

विदयायाणला ठराविक घरी जाऊन वभकषा मागािी लाग याि नमरिा ि वशसि

अवभपरि होिी

एकदा अस झाल की शकर एका पवितराचररी दररदरी बराहमराचया घरी वभकषा

मागणयास गला होिा तयािळी िो बराहमर सििःच दसरीकड वभकषा मागणयास गला

होिा शकरान जवहा आपलया मजळ आिाजाि ldquoॐभििी वभकषादवहrdquo असा पकारा

कला िवहा तया बराहमराची पतनी बाहर आली हया असामानय बालकाला पाहन

काहीच न बोलिा वभकषा आरणयासाठी घराि गली सगळी मडकी गाडगी ररकामी

पाहन उदास झाली डबडबललया नतरानी शोध घऊ लागली अन विला एक

िळलला आिळा वदसला िोच घऊन िी बाहर आली वभकषा महरन शकराला िो

आिळा घािला तया आिळयाचया वभकषकड पाहन शकरान जारल की इि

अठराविशव दाररदरय आह तयाच अिकरर दरिल तयान एक सिोतर महरायला

सरपिाि कली सििच रचललया कनकधारा सिोतरान तयान लकषमीची सििी

आरभली होिी तयािळी लकषमीन परसनन होऊन सोनयाचया आिळयाचा पाऊस

पाडला तया बराहमर-बराहमरीच दाररदरय कायमच दर कल तयामळ तया गािाच नाि

कनकाबा पडल

अशापरकार शकराच गरपकलाि वशकषर चाल होि किळ िीन िषाणचया

कालािधीि शकरान गरपकलािील अभयासिम पराविणयासह परण कला किळ

आठवया िषीच अभयासिम परण झाला मग आिा गरपकलाि रहाणयाची

आिशयकिा नाही महरन गरनी शकराला घरी पाठिन वदल गरपकलाि

असिानाच शकराची अलौवकक बविमतत विषयी खपच खयािी झाली तयामळ

16

तयाकाळचया पििी परमार तयाची कीिी राजदरबारापयाि पोहोचली करळचा राजा

राजशखर हया िजसिी बालकाचया भटीसाठी उतसक झाला राजान आपलया

सवचिा बरोबर शकराना आरणयासाठी पालखी ि नजरारा महरन हतती घोड ि

िाटभर मोहरा पाठिलया शकरानी ि अतयि आदरान साभार परि पाठिल

विनयान एक पतर वलवहल ldquoमहाराज आपर मनपिणक पाठिललया भटी वमळालया

आपलया सहदयि बददल मनपिणक धनयिाद पर हया गोषटीचा मला काय उपयोग

आपर परजा कलयारासाठी तया िापरावया विदवानाचया विषयी आपर जो आदर

बाळगिा तयामळ आपल भलच हाईल तयािच मला आनद आह rdquo

शकराचया हया किीमळ लोकाचया मनाि तयाचया विषयी परचड आदर वनमाणर

झाला राजाला ह सिण अतयि आशचयण कारक िाटल या अदभि बालकाचया

भटीसाठी राजा सििच वनघाला शकराचया िजसिी दशणनामळ राजा अवधकच

भारािला गला ियाचा मलावहजा न ठििा राजा शकराचया चररी निमसिक

झाला राजान सिि िीन नाटक वलवहली होिी िी तयान शकराचया चररी अपणर

कली राजाला मल नवहि महरन तयान अपतय परापतीची इचछा शकरापढ वयि

कली तयािळी शकरानी राजाला सपतर लाभणयाचा िर वदला राजान सििबरोबर

आरललया अनक नजराणयाचा शकरानी सिीकार करणयाचा आगरह धरला

राजाचया आगरहा खािर शकरानी ि नजरार दिी भगििीचया दिालयाचया

जीरोिारासाठी सिीकारल राजाला आनद झाला पढ यिािकाश राजाला योगय

समयी पतर परापती झाली

17

परकरर २ र

आचायााची सनयास घणयाची तयारी

बालशकराच घरािल िासिवय आयााबला सखािि होि निीन चिनय

वनमाणर झाल होि पर शकराच काही िगळच विचार चाल होि ईशवराविषयी ि

धमणिततिाचया विषयी समाजाि परचड गोधळ माजला होिा बौि ि जन ह िगळच

पि वनमाणर झाल होि तयािही कमणठ िवदकानी परचड असामजसय अवगकारल

असन भविमागण सोडनच वदला आह सिााचा परमशवर एकच असनही विविध पजा

परचारामळ उपासक सामवहक सहजीिन अकारर भदमय करीि आहि

सपशयासपशयाचा पावितरयाशी असलला सबध विसरन दनवदन जीिनािल ि

एकमि साधन समजन दवष ि मतसर िाढविणया पलीकड काहीच साधि नवहि

पर लोकवयिहार याच िततिपररालीचा अगीकार करन उचच नीच या साचबद

चौकटीि चालला होिा ईशवराच अवसिति किळ निस करन कामय साधय

करणयासाठीच असलयाची भािना दढ झाली होिी अधयातम जिळ जिळ लोप

पाि लागल होि हया सिण गोषटीच विचार-मिन शकर करीि होि तयासाठी तयाना

गरपडभरारी घयायची होिी पर या सिण गोषटीची मावहिी मािोशरी आयााबाना कशी

असािी रोज वनतयनमान गगिर जाि सनान कराि सोिळ-ओिळ पाळाि

भगििीचा निदय करािा मग नाििडाचा राबिा घराि सरप झाला िश िाढला की

आपर सटलो हया पलीकड आयााबा विचारच कर शकि नवहिी

वशिगरप ि आयााबा हयाचया वििाहानिर बरीच िष तयाना अपतय परापती झाली

नवहिी वशिगरप ि आयााबा यानी पतर परापतीसाठी वरि करायच ठरिल तयापरमार िी

दोघ करळ मधलया वतरचर गािी असललया िषाचल नामक वशिाचया महाकषतरी

आल िषाचल पिणिाचया पाययाशी ह कषतर आह िषाचल पिणिाचा आकार परचड

मोठया नदी सारखा आह महरन िो िषाचल तया पिणिामळच मवदराच नािही

िषभशवर मवदर झाल वशिगरप ि आयााबा यानी भगिान वशिाची उपासना पतर

18

परापतीचा िर परापत होई पयाि करणयाचा वनधाणर कला वििच मककाम कला पहाटच

उठाि मवदराचया जिळचयाच सरोिराि सनान कराि मवदराि यऊन िषभशवरािर

एकश एकिीस आििणनासह रपदरावभषक करािा अवभषकासाठी शि िप िापराि

सिण पजन झालयािर अपतय परापती वहािी महरन हाि जोडन दोघानी परािणना

करािी असा तयाचा वनतयिम सरप झाला बरच वदिस झालयािर दोघही भगिान

वशिशकराचया कसोटीस उिरल

भगिान वशिानी वशिगरपना सिपनाि यऊन विचारल पतर कसा हिा

सामानय बिीच पर शिाय पतर हिि की असामानय बिीचा पर अलपाय ि फि

एकच पतर हिा या परशनािर वशिगरप गोधळन जाग झाल वशिगरनी आयााबला

सिपन सावगिल विचयाशी विचार-विवनमय कला वनतयपरािणनचया िळी सावगिल

की ldquoदिा िझी जशी इचछा असल िच आमहाला मानय होईल आमही अजञानी

आहोि ि आमच वहि कररारा आहस आमही किळ वनवमततमातर आहोि िझी

इचछा ि आमचयाकडन परण करन घ rdquo

हयाचा पररराम असा झाला की भगिान वशिशकर पनहा वशिगरपचया सिपनाि

आल ि महराल ldquoमी सिि िमचया पोटी जनम घईन पर अलपकाळ िासिवय

करीन rdquo हया सिपनामळ वशिगरना परमानद झाला दोघही आनदान कालटी गािी

परि आल पढ नदननाम सितसराि िशाख मासाि शकलपकषाि पचमीला

रवििारी दपारी १२ िाजिा शकराचा जनम झाला तयािळी यवधवषठर शक २६३१

चाल होिा महरज इसिीसन पिण ५०९ शक चाल होिा िसि ि बहरला होिा

आयााबा अपतय परापतीचया आनदाि होिी

िोच आनद िी आजही उपभोगि होिी शकर विचा बवहशचर परार झाला होिा

तयािन आिा बालशकराला राजमानयिा परापत झाली होिी विचया आनदाला

उधार आल होि अशा आनदाला िडा दर बालशकराचया जीिािर आल होि

पर बालशकर आिा बाल रावहला नवहिा गािािल अतयि परविवषठि ि जयषठ-शरषठ

यावजञक याचा राबिा शका समाधानासाठी ि जञानपरापतीसाठी आयााबचया घरी सरप

19

झाला होिा गािािल परविवषठि तयाना शकराचायण महरन सबोध लागल होि

आदरान ि विनयान तयाचा सनमान कर लागल होि सिण कालटी गाि तयाना

आिा शकराचायण महर लागल होि

अशा या आपलया असामानय पतराचया सहिासाि आयााबाच वदिस

आनदाि चालल असिाना शकराचायाानी आपला सनयास घणयाचा सकलप

परसगोपातत पर हळिारपर आईचया कानािर घािला आचायााचा हा बालियािला

सकलप ऐकन िी अिकरराि विवहल झाली परम दःखान िी काहीच बोलली

नाही विचा आनद कषराि मािळला शकराचायाानी तयािळी िो विषय वििच

िाबिला तयाना आईला दःखी कराियाच नवहि पर आपलया वनशचयापासन ि

परािततही होरार नवहि आईला वदलासा दणयासाठी ि महराल ldquo आई मी िला

जनमभर सखी ठिणयाचा परयतन करीन ि काळजी कर नकोस rdquo

शकराचायण वनशचयी होि सनयास िर घयायचाच पर आईचा विशवास जासि

महतिाचा विची परिानगी वििकीच महतिाची तयामळ तयानी परिम ि करायच

ठरिल आपलया माग आईची काळजी घरार विचया दःखािर फकर घालरार

विचया जिळ कोरीिरी असर आिशयक आह अशी वयिी शकराचायण शोधीि

होि घरािलया सधनिमळ धनाची काळजी नवहिी काळजी फि आईची होिी

आिा आचायााच बरच भि ि वशषटय होि होि तयािच आचायााचा एक आिडिा ि

सावतिक नाििाईक परमभि झाला होिा तयाच नाि अवगनशमाण होि अतयि

िललख परामावरक ि परमळ असा हा अवगनशमाण शकराचायााच परम ि विशवास याना

पातर झाला शकराचायण तयाचया वयिहार कशलििर खश होि आईची काळजी

अवगनशमाण वनवशचि घईल हयाची शकराचायााना विविध परसगी परण खातरी पटली

आईची परिानगी घणयापिी आचायाानी अवगनशमयाणस विशवासाि घऊन आपर

सनयास घरार असलयाच सावगिल अवगनशमाण आचायााचया परतयक शबदािर

विशवास ठिि अस तयान जयािळी आचायााना आपला काय विचार कला अस

विचारल िवहा आचायाानी आपली सिण मालमतता अवगनशमयाणचया सिाधीन

20

करणयाचा विचार परकट कला अवगनशमाण आपलयािरील हया विशवासान भारािन

गला आयााबची सिणिोपरी काळजी घणयाच िचन तयान आचायााना वदल तयामळ

िी काळजी वमटली आिा फि आईची परिानगी वमळिणयाची जरपरी होिी

आयााबा आचायााना कषरभरही नजरआड होऊ दि नवहिी आचायाानी

आपला सनयास घणयाचा मानस विला पनहा एकदा सावगिला तयािळी आयााबा

महराली ldquoबाळा ि खपच मोठा आहस ि सनयास घिलयािर माझ काय होईल

याचा ि विचार कलास का माझया अिकाळी ि माझया जिळ असािास अस

माझया मनाि सारख यि आह िझया हािनच माझा अतयससकार वहािा अशी

माझी िीवर इचछा आह ि जर सनयास घिलास िर ह कस बर शकय होईल अर

सनयास घराऱयाच पिाणशरमािील सिण सबध िटिाि आई िडील भाऊ अशी

नािीच सनयास घराऱयाला उरि नाहीि बघ हया गोषटीचा ि विचार कर rdquo इिक

बोलन आई सद होऊन गपप बसली

हयािर आचायण आईला महराल ldquoआई िझी ईशवरािर परगाढ वनषठा आह माझ

जीवििकायण तया ईशवरानच वनवशचि कल आह िला दःखी करन िला सोडन

जाणयाची मला हौस नाही पर घरी राहन ि ससार करन सभरमाि पडललया

समाजाला वचरिन सतयाचा मागण कसा दाखििा यईल तयासाठी वनःसग होऊन

भारिभर भरमरच कराि लागरार तयासाठी सनयास गरहर कला िरच ह काम सोप

होईल आपला मलगा आपलयाला अनाि करन टाकन जाि आह अशी भािना ि

माझया विषयी कधीही करन घऊ नकोस कारर िझया जिळ राहन मी जिढ कायण

कर शकन तयाचया शभरपट अवधक मला सनयास गरहर करन करिा यईल आई

ि अतयि विचारी आहस िच मला महराली होिीस की हया भमीिर खपच पाखड

माजल आह तयामळ जीिनाच अविम धयय असललया परमानदाला लोक पारख

झाल आहि तयाना वनसगाणन वदललया सपततीचा समान ि सयि भोग घयायला

वशकिल पावहज तयाि सामवहक सहजीिनाची मौज अनभििा यि ही िझी मि ि

विसरलीस की कायrdquo

21

आचायााचया हया बोलणयािर आयााबा वखननपर हसली महराली ldquoि कायण ि

इि राहनसिा कर शकिोस rdquo आचायण महराल ldquo इिल कायण िर जिळ जिळ

झालयािच जमा आह विदवान ि हशार िवदकानी हया परम िततिाचा अगीकार कला

आह अस िाटि तयामळ भारिभर वहडन सिणतर परचार करर गरजच आह ि

समाधानान मला आवशिाणद द सनयास गरहर करणयास अनमिी द rdquo

आयााबा विचारमगन झाली आचायााचया मधर पर वनशचयी बोलणयान विला

विचार करर गरजच िाट लागल तयाच रातरी विला सिपन पडल सिपनाि गौिम ि

अगसिी षी आल महराल ldquoमाि िझा पतर अलौवकक परजञचा असन साकषाि

वशिाचा अििार आह तयाच आयषटय िोड आह िवहा िवदकधमाणचा परकाश

लोकाना दाखिणयाच कायण करणयासाठी तयाला सनयास गरहर कर दrdquo

आयााबा सकाळी जागी झालयािर मनाची समजि घाल लागली काय बाई

मारसाच मन असि मनी िस ि सिपनी वदस महरिाि ि काही खोट नाही असा

सोयीसकर विचार करन विन ि सिपन विसरन जायच ठरिल सडा-समाजणनादी

झालयािर वनतयापरमार िी गगिर सनानासाठी वनघाली आचायण रोजच आईला

घऊन गगिर जाि असि आजही ि विचया समोर उभ रावहल आयााबचया मनाि

आल काही ना काहीिरी वनवमतत काढन सनयास गरहरापासन याला पराितत

कराि असा विचार करन िी महराली ldquoबाळा ि रोज मला सनानासाठी गगिर

घऊन जािोस आिा वदिसवदिस मी िकिच जारार मग मला एकटीला

सनानासाठी िझया आधाराखरीज गगिर कस बर जािा यईलrdquo

आचायण हया बोलणयाचा रोख समजल हसि हसि आईला महराल ldquoआई

कशाला काळजी करिस िझया सोयीसाठी िषभशवर गगलासिा आपलया घरा

जिळन जायला सागल rdquo

हयािर अतयि भािपरण नमसकार करीि आयााबा महराली ldquoिझया िोडाि

साखर पडो अन िस होिो पर िस जरी झाल िरी माझया अिकाळचया इचछच

काय ि सनयास घिलास िर िषभशवर िी परण करील काrdquo

22

हयािर आचायण खप गभीर झाल आचायण गभीर पर वनशचयी सिराि आईला

साग लागल ldquoआई ि महरिस िस आिशय घडल सनयाशाची सगळी नािी

िटिाि ह अगदी खर आह पर तयािला गवभणि अिण असा आह की आई िडील

भाऊ बवहर याच भौविक सिािाणसाठी नाि परण िटि पर जया ईशवरान

अलौवकक मािा-पतर सबध वनमाणर कला िो अधयावतमक दषटीनसिा कधी कषीर

होऊ शकि नाही पर भौविकाच िस नाही आईच परम ि आई करीि असलली

पतराची सिा हया बाबिच सबध सपरण सोडाि लागिाि पर शासतरसिा ldquoन मािपर

दििमrdquo अस सागि एक िळच मािच सिनपान पतराला कायमच री करन

ठिि मी ि कस विसरन आई वयिहार हा दोन परकारचा असिो एक वनरपकष ि

दसरा अपकषा ठऊन िा अिराि काही हि धरन सनयाशाला वनरपकषिा शािी

समदशणन वनिर ि ईशवराच मनन हया पाच गराचाच फि सग ठिायचा असिो मग

अस वनरपकष जीिन जगि असिाना माझया परम दििान महरज मािन अिकाळी

भटणयाची इचछा परकट कली िर मला यािच लागल कारर शासतर अस सागि

ldquoसिण िदन यविना परासिणनदया परयतनि ||rdquo

तयामळ मी िला िचन दिो

अहनयमब रावतरसमय समयािर िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा |

एषटयावम ितसमय सकल विहाय विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||

ldquoआई वदिस असो की रातर असो वकिा अनय कोरिीही िळ असो ि माझ

भािसमरर कर वकिा कराबरोबर वनरोप पाठि मी हािािल सिण काम सोडन

धािि िझयाकड यईन यािर विशवास ठि की िझा अतयससकार मी सिि करीन

rdquo हयािर आयााबा काय बोलरार विला काहीच यवििाद सचना महरन तयािन

बाहर पडणयासाठी िी महराली ldquoचल गगिर जाऊ खप उशीर झालायrdquo आचायण

समजल अजन वहचया मनाची ियारी होि नाही इिकयाि दरिाजयाचया बाहर

खपच गलका ऐक आला अवगनशमाण घाईघाईन आिा आला आचायााना िदन

23

करन महाराला ldquoआई आचायण लिकर बाहर या मोठाच चमतकार झाला आह

गगन आपला परिाह बदलला आह िी आपलया घराजिळन िाह लागली आह rdquo

आयााबचा आपलया कानािर विशवास बसना िी आचायााचा हाि धरन लगबगीन

हा चमतकार पहायला बाहर आली खरोखर गगचा परिाह तयाचया घरा जिळन

िाहािाना विला वदसला िी विसफारललया नतरानी आचायााकड पाह लागली

तयाि भाि होिा िो शबदाचया पलीकडला पर मनाि विचार होिा ldquoअर लबाडा

शबदसामयाणचा परतयय दऊन माझयाकडन सनयास घणयाची परिानगी वमळििोस

काय पर मी ही वििकीच पककी आह मी काही परिानगी दरार नाहीrdquo

आयााबचया वनःशबद विचाराना आचायण विचया डोळयाि िाचन मगध हसल

आयााबा गगिन सनान करन बाहर आली आचायण सनानासाठी गगि उिरल

आचायण पोहि होि आयााबा ि इिर लोक आचायााकड कौिकान पाहि होि

इिकयाि लोकानी एका मगरीला आचायााचया रोखान यिाना पावहल ि

असहाययिन ओरडल ldquoआचायण मगरrdquo आयााबा घाबरन पाह लागली आचायण

वशिाफीन िीराकड यऊ लागल िीरा जिळचया एका दगडाला धरन ि िर

चढरार इिकयाि मगरीन तयाचा उजिा पाय पकडला जीिाचया आकािान ि

आई पहाि असिाना विला महराल ldquoआई मगर मला मारन खारार माझ आयषटय

फकट जारार तया ऐिजी ि िषभशवराची परािणना कर मला सनयास घणयासाठी िरी

िाचिणयास साग rdquo आपलया डोळया दखि मगर आपलया मलाला खािाना पाहन

आयााबन परारपरान ि कळिळन िषभशवराची परािणना कली ldquoदिावधदिा िषभशवरा

मला कषमा कर िाटलयास मला घऊन जा पर माझया शकराला िाचाि िझी इचछा

असलयास तयाला सनयास घऊ द मी आड यरार नाही पर माझया पोटचया

गोळयाला िाचि िो माझया काळजाचा िकडा आह rdquo आवर काय आशचयण मगर

झपकन पाय सोडन पाणयाि वशरली आयााबन ि पावहल पर आनद भय आवर

दःख हयाचचया िीवरिन विला भोिळ यऊन िी खाली पडली आचायण पटकन िर

आल तयानी आईच मसिक आपलया माडीिर घिल गगाजल वशपडन विला

24

शिीिर आरल आचायाणचा हा सपशण विला आिा आयषटयाचया अिापयाि

सखािरार होिा

आचायाानी अवगनशमयाणचया हिाली आईला ि सिण मालमततला सहजिन

सोपविल अतयि भािपरण शबदाि आईला महराल ldquoआई िला कशाचीही

कमिरिा पडरार नाही िझा आशीिाणद माझया पाठीशी सदि असल आिा

माझया ऐिजी अवगनशमाण िझा साभाळ करील ि तयाला साभाळन घ मला माझया

गरपचया शोधािण वनघाि लागल तयानिरच मला सनयास घिा यईल मला जञाि

आह की िझया मािहदयाला एकलतया एक पतराचया विरहाची आग सहन करर

खप कठीर आह पर िझ मनोधयण िषभशवराचया कपन अपार िाढल ि तयाचयाच

कपन हा भिसागर पार करशील आवर मि होशील rdquo

आचायण अतयि भािवििशहोऊन बोलि होि आईच नतर अनािर अशरना

अवनबाध करन िाहाि होि कठ सद झाला होिा आचायाानी जवहा विला िदन

कल िवहा ि परमपवितर अशर आचायााचया मसिकािरन खाली ओघळल आचायण

कालटी सोडन वनघाल ह काही कषरािच सिण कालटीि झाल सारा गाि आचायााना

वनरोप दयायला जमला आचायााना िदन करणयासाठी आबालििाची दाटी झाली

होिी सिााना आवशिाणद दऊन आचायण झटकन घराबाहर पडल दिफाण नागररक

उभ होि सिावसनी पचारतयाची िबक घऊन दरनच तयाना ओिाळि होतया तया

वदिशी काविणक शि एकादशी होिी आचायण झरझर पािल टाकीि गािाचया

सीमिर आल पाठोपाठ आललया नागररकाना ि अवगनशमयाणला परि जाणयास

सावगिल ि पाठ वफरिन आचायण वनघन गल तया वदिशी आयााबचयाच काय पर

कालटीचया बहसखय घराि चल पटली नाही

25

परकरर ३ र

सदगर शोध

काविणक शि एकादशी यवधवषठर शक २६३९ या वदिशी महरजच इ स

पिण ५०० कालटी गािािला हा बालिपसिी-जञानसयण- सपरण भरिखडाला

परकाशमान करणयास वनघाला होिा तयाकाळी आजचया सारखया कोरतयाच सोयी

नवहतया जगलािन पायी िाटचाल करायची पाउलिाटचया आधार चालायच

विशरािीसाठी झाडाखाली बसायच नदीच अििा वनमणल झऱयाच जीिन पराशन

करायच छोटया छोटया िसतया लागलयास ldquoॐभिवि वभकषादवहrdquo वहायच अनयिा

नाही असा सगळा खडिर परिास करीि बालशकराचायण वनघाल होि

करळची सीमा पार कली कठ जायच ि नककी कल होि गरपकलाि वशकषर

घि असिाना िदािािलया सिणशरषठ गरपगोविद भगिदपाद हयाच नाि ऐकल होि

मन तयाचयाकड जाणयास आससल होि शरीर चालि होि कनाणटकािलया

कारिार वजलहयािील परवसि ldquoगोकरण महाबळशवराrdquoकड पाऊल खचली जाि होिी

आचायण मजल दरमजल करीि ldquoशरीकषतर गोकरणमहाबळशवरrdquo यि आल

महाबळशवराचया दशणनान तयाचया अगािर रोमाच उभ रावहल आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल जया वशिाच ि सििच अशाििार होि तया

शकराचायााचया मनाि आतमरपाचया दशणनान उतसफिण परािणना न घडिी िरच

निल होि आचायण भािवििश होऊन परािणना कर लागल

अज शाशवत काररण काररणाना वशव कवल भासक भासकानाम |

तरीय तमपार मादयतहीन परपदय पर पावन दवतहीनम ||

26

नमसत नमसत ववभ ववशवमत नमसत नमसत वचदानदमत |

नमसत नमसत तपो योगगमय नमसत नमसत शरवतजञानगमय ||

शकराचायण भगिान वशिाची ही परािणना करिाना इिक िललीन झाल होि

की आजबाजला कोरी असलयाचही तयाना कळल नाही आचायााचया कठािन

वनघालली वशिसििी ऐकन आशचयण चवकि झालली एक वयिी आचायााना

पाहणयासाठी गाभाऱयाि आली आचायण वशिसििीिन दहभानािर आलयािर तया

वयिीन आचायााना िदन कल आचायण आशचयाणन उारल ldquoकोर विषटरशमाणrdquo िी

वयिी महराली ldquoहो विषटरशमाणचrdquo दोघाना अतयि आनद झाला

विषटरशमाण ियान जरी िडील होिा िरी िो आचायााचया बरोबर गरपकलाि

वशकि होिा तयाच ि आचायााच वशकषर बरोबरच सपल होि विषटरशमाणही विरि

होिा तयालाही सनयास घयायचा होिा आचायााचा सनयास घणयाचा विचार ऐकन

तयाला अतयानद झाला आचायण गरपगोविदयिीचया शोधािण वनघालयाच

समजलयािर िर विषटरशमयाणस आकाश ठगर िाट लागल कारर िो सिा

गरपगोविदयिीचया शोधािणच बाहर पडला होिा विषटरशमयाणन गरपगोविद याचया

बददल खपच मावहिी गोळा कली होिी पर तयाचा सधयाचा ठािवठकारा तयाला

जञाि नवहिा दोघानी गोकरणमहाबळशवराची परािणना कली दोघानाही मनोमन खातरी

िाट लागली की आपलयाला इि गोकराणिच गरपगोविदयविचा ठािवठकारा वमळल

दोघही आतमवचिनाि मगन असि अचानक एक वदिस एका सनयाशाकडन

गरपगोविद नमणदानदीचया िीरािर ओकारमाधािा यि आशरम सिापन राहाि

असलयाच कळल पलला खप लाबचा होिा पर आिा एकाला दसऱयाचा आधार

होिा िततिवचिनाचया सिादाि मागणिमरा ससहय होरार होिी

27

आचायण आवर विषटरशमाण तिरन नमणदािीरािरलया ॐकारमाधातयाचया

रोखान वनघाल विषटरशमाण आचायााचया सहिासाि खपच फलाला आचायााशी

वकिी बोल अन वकिी ऐक अस तयाला झाल दऱया-खोऱया ओलाडिाना दोघही

गरपगोविदयिीचया समरराि गपपा मारि होि गरपगोविदयिीचया गरपपरपरचया

िपवशलाि दोघ रममार झाल विषटरशमाण काहीशा आशचयाणन महराला ldquoगरपगोविद

ह गौडपादाचायााच वशषटय गौडपादाचायण पावरनीचया वयाकररािर महाभाषटय

वलवहराऱया पिजली याच वशषटय पिजली िावमळनाड मधलया वचदबर मवदरा

जिळचया आपलया आशरमाि एकहजार वशषटयाना एकाच िळी वशकिीि असि

पिजली ह शषाच अििार मानल जािाि तयानी आपलया वशषटयाना दोन अटी

घािलया होतया एक अट महरज आपर सिण वशषटयाना एका पडदया आडन

वशकविरार कोरीही पडदयाचया आि याियाच नाही दसरी अट महरज वशकिर

चाल असिाना अधययन सोडन अनयतर जाियाच नाही पर एक वदिस

गौडपादाचायण काही आकवसमक काररान अधययन सोडन अनयतर गल ि नमक

तयाचिळी एका वशषटयान आपल गरप पडदया आडन परतयकािर कस लकष ठििाि ह

पाहणयासाठी पडदा बाजस सारला ितकषरी घाि झाला पिजली आपल

मळशषरप धारर करन सहसतरमखानी वशकिीि होि तयाचया मखािन

वनघराऱया विषावगनन पडदा बाजला होिाच सिण वशषटय कषराि भसम झाल

पिजलीनी ितकषरी मनषटयदह धारर कला पर िोिर सिण सपलल होि वशषटयाचया

सहाराच तयाना अतयि िाईट िाटल गौडपादाचायण िाचलयाच पाहन समाधान

िाटल खर पर तयानी दसरी अट मोडलयाच पाप गौडपादचायााना लागल तयामळ

आपलया वशषटयाला वनषटपाप करणयासाठी पिजली महराल ldquoवमळिलल जञान जवहा

ि एखादया उततम वशषटयाला परदान करशील िवहाच ि वनषटपाप होशील rdquo तयामळ

असिसि झालल गौडपादाचायण भटकि भटकि उजजवनला वकषपरा नदीचया काठी

28

एका परचड िटिकषा खाली यऊन रावहल यराऱया जाराऱयाला ि वयाकररािील

खोच असलल परशन विचारीि तयाला तया परशनाच उततर दिा आल नाही महरज

अवधकच असिसि होि िो जर अवधक काही बोल लागला िर तयाला मारहार

करीि तयामळ लोक तयाना बरहमराकषस महर लागल

एकदा चदरशमाण नािाचा विदवान बराहमर वयाकरर वशकणयासाठी

दवकषरिलया वचदबरला जाणयास वनघाला होिा चदरशमाण अतयि िजसिी होिा

तयाला पिजली वयाकरर महाभाषटय वशकवििो ह समजलयामळ िो विकड

जाणयास वनघाला होिा वकषपरचया काठी असललया हया परचड िटिकषाखाली िो

जरा विसािला इिकयाि गौडपादाचायााची ि तयाची दषटीभट झाली

गौडपादाचायाानी तयाचा हि जारन घिला हा जर वयाकरर महाभाषटय वशकायला

जाि आह िर हयालाच परशन विचारािि महरन चदरशमयाणला गौडपादाचायाानी

भराभर परशन विचारायला सरपिाि कली चदरशमाण वबनचक उततर दऊ लागला मग

आचायाानी तयाला भज रज इतयादीच भिकाळ िाचक धािसावधि विचारल

चदरशमयाणन भि रि अस उततर दिाच आचायाानी lsquoपचrsquo धािच भिकालिाचक

धािसावधि विचारल चदरशमयाणन कषराि lsquoपकिrsquo अस उततर वदल आिापयाि ह

उततर कोरीच वदलल नवहि सिाानी lsquoभिrsquo lsquoरिrsquo lsquoपिrsquo अशी उततर वदलली होिी

तयामळ गौडपादाचायण सखािल चदरशमयाणला महराल ldquoवचदबरला आिा कोरीही

नाही िला ज वयाकरर महाभाषटय वशकाियाच आह ि मीच वशकवििो rdquo

चदरशमयाणला आनद झाला पर गौडपादाचायाानी तयाला कषराचीही उसि वदली

नाही परिासामळ िकललया चदरशमयाणन गौडपादाचायााचा अवधकार पाहन जिळच

पडललया िकषाचया पानािर नखान ि भाषटय वलहन घयायला सरपिाि कली rdquo

29

विषटरशमाण हकीकि सागणयाि रगन गला होिा शकराचायण िनमयिन ऐकि

होि ि पाहन विषटरशमयाणस चागलाच हरप आला िो पढ साग लागला ldquo चदरशमाण

सिि ऐकि होिा ि पानािर कोरन वलवहि होिा सिि चौदा वदिस अविशराि हा

िम चाल होिा चौदा वदिसानी महाभाषटय परण झाल आपलया गरपचया आजञनसार

आपर चदरशमयाणसारखया उततम वशषटयाला ह जञान वदलयाची आिररक जारीि

गौडपादाचायााना झाली ि वनषटपाप झाल चदरशमयाणन वलहन घिलली महाभाषटयाची

सिण पान एका िसतराि बाधन ठिली चदरशमयाणला परिासाचा शीर होिाच तयािन

अचानक झाललया महाभाषटयाचा शीर ना अनन ना पारी ना िहान ना भक

अहोरातर अधययनाच पररशरम अधययन चाल अस पयाि सिण शरीरधमााचा विसर

पडन ि महाभाषटय शरिर करीि होि ि झपाटलया सारख नखान कोरन वलहन

घि होि तयामळ सगळी पान एका िसतराि बाधन ठिलयािर तयाना गलानी आली

गौडपादाचायण वनषटपाप झालयािर कषरभरही न िाबिा बवदरकाशरमाि

जाणयासाठी वनघाल चदरशमयााना गलानीन घरलयामळ ि गाढ झोपी गल

गौडपादाचायण वनघन गलयािर जिळपास चरराऱया एका शळीन महाभाषटयाची पान

असललया गाठोडयाि िोड खपसन वमळिील ििठी पान घऊन पळन गली

चदरशमयाणला आलली झोप ही झोप नवहिीच चकक चौदा वदिसाचया अिक

पररशरमामळ ि अननपारी न वमळालयान अशिपरामळ आलली बशिी होिी

कमणधमणसयोगान दसऱयाच वदिशी उजनी मधलया एका धनाढय

वयापाऱयाची कनया आपलया सखीसह वकषपरचया काठी विहारासाठी आली विन ि

विचया मवतररीनी दखणया ि िजसिी चदशमयाणस पावहल चदशमयाणचया वनदर बददल

तयाना शका आली तया िशय कनयन तयाला जाग करणयाचा खप परयतन कला िो

असफल झाला विला चदरशमयाणची दया आली विन चदरशमयाणस तयाचया

30

गाठोडयासह आपलया वनिाससिानी आरल दोनचार वदिस होऊनही चदरशमाण

झोपिन बाहर यि नाही अस पाहन विन आपलया वपतयाचया सललयािरन िदयाला

पाचारर कल िदयान वनदान कल की कमालीचया अशिपरामळ हा िरपर गलानीि

गलला आह तयामळ दहीभाि कालिन हयाचया शरीरास बाहयोपचारान चोळािा

तयामळ िोडा अननरस हयाचया शरीरास परापत झाला की हा झोपिन जागा होईल

तया कनयन ि विचया एका सखीन अविरि पररशरम करन िदयान सावगिललया

उपायान चदरशमयाणस जाग कल िशयकनया चदरशमयाणचया िशाही अिसिि

तयाचयािर लबध झाली होिी महरनच रातरवदिस सिा करन विन चदरशमयाणस

शिीिर आरल

चदरशमाण शिीिर आलयािर तया शरीमि वयापाऱयाला ि तयाचया सदर

कनयला पाहन चवकि झाला परिम तयान महाभाषटयाचया पानाचया गाठोडयाची

चौकशी कली िशयकनयन ि गाठोड दाखििाच चदरशमाण सखािला हळहळ शिी

आलयािर चदरशमयाणन परिम ि भाषटय नीट जळिन पनशच िाचन काढल तयािील

काही भाग नषट झालयाच तयाचया लकषाि आल चदरशमयाणस अतयि िाईट िाटल

पर आिा काहीच इलाज नवहिा चदरशमयाणच वयविमति अतयि आकषणक होि

चदरशमाण कावशमरी पवडि होिा चहऱयािर पावडतयाच िज उचापरा भरदार छािी

लाबसडक हाि गोरापान िागर बोलर खानदानी तयामळ उजजनीचया लोकाना

िो आदररीय िाट लागला िरागयशील ितती आजणिी सिभाि मजळपर

वनःसवदगध भाषर हयामळ िो सिााचा आिडिा झाला तयाची योगयिा पाहन ि

आपलया कनयच तयाचयािर जडलल मन पाहन तया वयापाऱयान चदरशमयाणस

आपली कनया दणयाचा परसिाि माडला चदरशमयाणच मन वयाकररािर जडल होि

तयामळ तयान हया वििाहाला ठाम विरोध कला तया वयापाऱयान चदरशमयाणला खप

31

परकार समजािन सागणयाचा परयतन कला वयापारी महराला ldquoमाझया मलीच मन

िझयािर जडल आह विन अहोरातर कषट करन िला जीिदान वदल आह विची

सगळी सिा विचाराि घ विचयाशी वििाह कर जर ि विचयाशी वििाह कला

नाहीस िर िो एक अपराधाच होईल ि जर िसा अपराध कररार असलास िर

मला राजाकड वफयाणद करािी लागल मग तयाचया नयायसभिला वनरणय िला

मानय करािा लागल rdquo चदरशमयाणन अतयि विनयान आपला अभयासाचा हि

सावगिला वििाहबधनाि आपलयाला अडकि नय महरन खप विनिी कली पर

तया वयापाऱयाचया ि तयाचया कनयचया मनास ह पटना शिटी ििागन चदरशमयाणन

नयायसभि ज होईल ि मानय करायच ठरिल कारर नयायसभि आपलयाला

आपली बाज यवििादान ि परामावरक परयतनान पटिन दणयाचा परयतन िरी करिा

यईल अतयि दःखान वयापारी ि चदरशमाण राजाचया नयायसभसमोर आल

चदरशमयाणन राजा समोर आपली बाज अतयि परभािी भाषि ि मददसद यवििादान

माडली चदरशमयाणची बविमतता िाकचाियण वयविमति विदवतता ह सगळ पाहन

राजाच तयाचयािर खश झाला आपली राजकनयाच तयाला कशी योगय आह हयाचा

विचार करन राजान िसा परसिाि चदरशमयाण समोर माडला चदरशमाण आवर िो

वयापारी दोघही चिािन गल कारर राजान वयापाऱयाची बाज ऐकन न घिाच हा

परसिाि माडला इिकच नाही िर आपलया मतरयाला बोलािन हा वििाह नककी

करणयास सावगिल मतरयान चदरशमयाणस पाहील ि आपलीही मलगी चदरशमयाणस

दणयाचा सकलप चदरशमयाणस सावगिला

तयामळ जी गोषट चदरशमाण टाळीि होिा िी तयाचया समोर विपटीन उभी

रावहली ह सिण समजलयािर िशयकनयची सखी जी सिि सिा करीि होिी

विनही आपर मनान चदरशमयाणस िरल असलयाच सागन आपलाही वििाह तयाचया

32

बरोबर वहािा अशी मागरी कली हया सिण परकारान चदरशमाण कषराि भानािर आला

तयान चारही जरीशी वििाह करणयाच एका अटीिर मानय कल िी अट अशी की

परतयकीला एक एक पतर झाला की मी वििाह बधनािन मि होऊन वनघन जाईन

पढ परतयकीला एक यापरमार पतर होिाच चदरशमाण गरचया शोधािण घराबाहर पडला

आपल गरप गौडपादाचायण हयाचा शोध घि घि चदरशमाण वहमालयाि

तयाचया पयाि पोहोचल आिा गौडपादानी सनयास दीकषा घिलयामळ ि

गौडपादचायण झाल होि वयाकररा ऐिजी िदािाच अधययन करीि ि

आतमवचिनाि मगन झाल होि ि बवदरकाशरमािच राहाि होि चदरशमयााना पाहन

तयाना आनदच झाला हया सवतशषटया विषयी कपा उतपनन झाली चदरशमयाणच जञान

ि िरागय तयानी पिीचा अनभिल होि चदरशमयाणन सनयास गरहर करणयाची इचछा

परकट करिाच तयानी समाधान वयि कल एका शभमहिाणिर गौडपादाचायाानी

चदरशमयााना सनयास दीकषा वदली चदरशमाण आिा गोविदभगितपाद हया नािान

ओळखल जाऊ लागल

इिक सागन विषटरशमाण िाबल शकराचायण उतसकिन ऐकि होि तयाना

विषटरशमााच खपच कौिक िाटल ि विषटरशमयाणस महरल ldquoिा खपच विलोभनीय

ि आशचयणकारक चररतर आह आपलया सरच खप महनि घऊन आपर ही सिण

मावहिी वमळिलली आह याि शकाच नाही भगििाची लीला अगाध आह

काळाचया उदराि काय दडल आह ह तया एका भगििाखरीज कोर जाररार

आपर तयाचच सिक आहोि rdquo आचायण आपलयाला अतयि आदरान िागिि

आहि ि बधभािान बोलि आहि ह पाहन विषटरशमाण सखािला तयाला धनयिा

िाटली कारर आचायण महरज कोरी सामानय वयिी नाही ह िो मनोमन जारन

होिा

33

खडिर परिास सखािह होि होिा कधी कधी वनवबड अरणयािन िर कधी

रमरीय अशा सरोिरा जिळन िर कधी रमय नदीकाठा िरन ि मागण आिमि

होि ॐकारमाधािाची ओढ लागली होिी सरपचया भटीची उतसकिा होिी

विषटरशमाण सागिा सागिा िाबल िोडया सकोचान पर अतयि विनयान

आचायााना महराल ldquoआचायण मला जया वठकाराहन जस समजल िस मी

सावगिल खर पर गरप गोविदभगितपादाच गरप गौडपादाचायण आवर

गौडपादाचायााच मोकषगरप साकषाि शक मनी आहि अस समजल आह तयाबददल

मला वकवचिही सदह नाही पर कालभद पहािा मला विचार करनही ही

कालसगिी लाििा यि नाही कारर शकमनीचा काल राजा परीवकषिीचया िळचा

महरज जिळजिळ २५०० िषाापिीचा तयािन राजा पररवकषिीला भागििाचा

उपदश करन शकमनीनी आपल जीिन कायण सपिल अस भागििाि वदल आह

िदािही शकिामदि मि झालयाचा उललख आहच महरन आपर जर हयािर

काही मागणदशणन कराल िर माझया मनाला अवधक वसिरिा परापत होईल rdquo

आचायााना विषटरशमयाणचया हया विचारपििीच खपच कौिक िाटल

सारासार वििक ि विनय दढशरिा ि वजजञासा याचया उतकषट वमलाफािन उतपनन

झाललया हया परशनाच उततर दणयाच आचायाानी ठरिल आचायण महराल ldquo

विषटरशमाण आपर खपच छान परशन विचारला आह याच उततर शकमनीनी राजा

परीवकषिीला आधीच वदलल आह शकमनी महरिाि

िद विशवनावभतिविितयणविषटरोररीयसा विरजनातमनक |

नमसकि बरहमविदामपवि कलपायषो यद विबधा रमनि ||२ २ २५||

34

अिो अनिसय मखानलन ददहयमान स वनरीकषयविशवम |

वनयाणिी वसिशवरजषटवधषटणय यद दवपराधया िद पारमषठयम ||२ २ २६||

न यतर शोको न जरा न मरतयनाणिीनणचोदवग ि किवशचि |

यवचचततिोद कपयावनदविदादरनिदःखपरभािानदशणनाि ||२ २ २७||

अिाणि योगी लोक सकषम आवर शि शरीरान विशवाधार विषटरचि पार करन

सिणिदय अशा महलोकाि बरहमिततयाचया सिायी कलपािधीकाल िासिवय करिाि

या महलोकाि दिानाही जािा यि नाही ििन ि योगी शषाचया मखािील अवगनन

दगध न होराऱया महलोकाचयाही िर असललया बरहमलोकाि जािाि इिच सिण

योगशवराची सिान आहि हया लोकी कसलच दःख नाही जरा नाही मतय नाही

महरन भय वपडा उदवग नाही पर हया योगयाना सदि दया यि िी भगिवदवरहीि

जीिन जगराऱया जीिाची किळ तया दयपोटीच ि भिाचयासाठी परगट होिाि ि

कालािीि असलयामळ तयाना क वहाही ि कोठही मि सचार करिा यिो महरनच

िर गरपपद अविनाशी महरनच सावगिल आह अविनाशी सकलपना मनान शरिा

ठिन सिीकारली की जीिाच जीिपर तयागणयाचीच सिाणगीर ियारी होि गरप ह

ितति आह ि अविनाशी आह तयाला कालभदाची बधनच नाहीि सर

कालािीि असलयामळ जवहा जीि सििचया एकादवशतिाचया वसििीचा तयाग

करणयास वसि होिो िवहा जर िो एकािाि असल आवर गरपसमरर करीि असल

िर ह अविनाशी गरपितति ितकषरी हया योगयाचया रपाि तयाचया समोर साकार होि

इि जीिाला एकदवशतिामळ सकषमदशणनान समाधान परापत होरार नसि कारर

तयाची ििढी ियारी झालली नसि वशिाय जया विकषपशिीन अहकार जागा

35

असिो विि सकषम दशणनािर विशवास बसि नाही महरन सगर सिरपाि दशणन

सपशाणनादी विया जडजीिाला विशवसनीय िाटिाि तयाची अनभिी दऊन जीिाच

जडति अििा जीिपर नाहीस करणयास गरपितति कारर होि आिा आज

आपलच उदाहरर पहा जयाना आपर पिी कधीच पावहलल नाही जयाचा कधी

अनभिही घिलला नाही तयाचयाकड का आकवषणि झालो आहोि कमण-धमण

सयोगान तयाचया अवधकाराविषयी सामयाण विषयी ईशवरभिी इतयादी सबधी जी

मावहिी वमळाली तयािर दढ शरिा ठिनच ना महरज आधयावतमक गरप ह किळ

शरिनच परापत होिाि बरहमसिरप झाललयाना गपत परकट होणयाला कषरही लागि

नाही कारर ि पाचही वमिीचया पलीकड गलल असिाि मग आिा मला सागा

की िमचया मनािला कालभदाचा गोधळ नषट झाला आह की नाहीrdquo ह सिण

वििरर ऐकन विषटरशमाण अतयि भारािला गला तयाचा सारा सदह नाहीसा झाला

भारािललया अिसििच िो आचायााना महराला ldquo इिका सकषम विचार मी कधी

कलाच नवहिा आपलया हया वििररामळ मला विचाराची एक निी वदशा परापत झाली

आह rdquo

आचायण ि विषटरशमाण अशा िततिवचिनाि ॐकार माधािाला कधी पोहोचल ि

तयाना समजलच नाही नमणदा नदीचया वकनाऱयािर दोघ सखािल सर भटीची

ओढ होिीच परािःकाल होईपयाि दोघही एका िकषाखाली विशरािीसाठी िाबल

36

परकरर ४ ि

सदगरपरापती व वववकचडामविची विवमिती

परािकाल झालयािर दोघानीही परािसनान कल सरप गोविदयिी जया गहि

रहाि होि विकड वनघाल पाऊल आिरिन चालि होिी मन भविभािान

ओिबन गल होि नतर दशणनोतसक झाल होि हाि िदनासाठी वशिवशिि होि

बिी योगधाररसाठी अधीर झाली होिी अिकरर वनविणकलप होणयासाठी

आससल होि वचतत चाचलयाचा तयाग करणयास वसि झाल होि अहकार

आतमापणर करन वशषटयति वमळिणयासाठी ितपर झाला होिा शरिरवदरय उपदश

शरिरासाठी कानाि परार आरन उतसाहान ियार झाल होि हदय चौफाळल होि

िी गरप पाउल धारर करणयासाठीच

अशा भािािसिि बालशकर गरपचया गहि नािमसिक होऊन आल

आचायाानी अशरपरण नतरानी सरना साषटाग नमसकार कला आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल नतरािन अशरधारा िाहाि होतया कठ स झाला

होिा कािी वििरण झाली होिी शरीराला कप सटला होिा कपाळािर घमणवबदची

दाटी झाली होिी अगािर रोमाच उठल होि बोलर खटल होि शरीर दडिि

झाल होि काही कषर अशा भािविभोर अिसिि गल गरना आिररक भािना

समजलया विषटरशमाण अवनवमष नतरानी दहभान हरपन आचायााच ह िदन पाहाि

होिा कषरभरान भानािर यऊन तयानही िदन कल आचायण उभ राहन सरना

परदवकषरा घाल लागल िीन परदवकषरा होिाच गरपगोविद यिीनी कौिकान हया

िजसिी दखणया बालकाला अतयि मद गोड ि परमळ िारीन विचारल ldquoबाळा

कोर िrdquo आवर आचायण उतसफिण उारल

37

ldquoमनोबदधयहङकार वचततावन नाह न च शरोतरवजहव न च घरारणनतर

न च वयोम भवमनष तजो न वायः वचदाननदरपः वशवोऽहम वशवोऽहम rdquo

मी मन बिी अहकार वचतत नाही मी कान जीभ नाक डोळ ही इवदरय पर

नाही मी आकाश भमी िज िाय इतयादी पचमहाभि पर नाही िर मी

वचदानदरपपी वशिच आह अस अतयि भािपरण कावयमय उततर दऊन

साशरनयनानी हाि जोडन आपलया गरपसमोर उभ रावहल आपलया दशणनान

हयाचया वचततितती चागलयाच उचबळन आलयाच जारन गरपगोविद परसननिन हसि

हसि महराल ldquoमहरज ि एक किळ परबरहम आहस कायrdquo हयािर आचायण अतयि

नमर ि मजळ िारीन महराल

ldquoन चक तदनयद वदवतीय कतसयात न वा कवलतव न चाकवलतवम |

न शनय न चाशनयामदवतकतवम कथ सवषवदातवसदध बरवीवम ||rdquo

परबरहम एक सिा नाही मग दसर कसल असरार ि किळही नाही िा तया

विरपिही नाही ि शनय िर नाहीच नाही पर अशनयही नाही अस ज अदविसिरप

आह ि मी िारीन कस बर सागाि िच िर मला आपलयाकडन जारन घयायच

आह ह उततर ऐकन गोविदयिी भािवििश झाल हया उततराि आचायाानी

परबरहमाविषयी असलली आपली धाररा सरकड परभािी पििीन वयि कली

होिी

गरपगोविदयिी मनाशी विचार कर लागल िा काय ही परजञा आवर िी ही

इिकया लहान ियाि अशा विचाराि ि असिानाच तयाना बवदरकाशरमाि झाललया

वयासमनीचया दषटािाच समरर झाल वयासमवननी दषटािाि सावगिल होि

ldquoप िीिरील भगिान वशिाचा अििार िझयाकड वशषटय महरन यईल तयाचयासाठी

38

ि नमणदािीरािर ॐकार माधािाला जाऊन िासिवय कर आवर िो यणयाची िाट

पहा हा िझा वशषटय मी वलवहललया बरहमसतरािर अपिण भाषटय करील rdquo हया दषटािाच

समरर होऊन ि वशिोऽहम हया उततराच िमण जारन गरपगोविदयिी गहचया

गाभाऱयािलया आपलया आसनािरन उठल िोड पढ आल तयानी बालशकराला

अतयि परमभरान आवलगन वदल असामानय गरप-वशषटयाची हदयसपशी भट झाली

विषटरशमाण िी अवनवमष नतरानी पाहाि होिा तयान मनोमन दोघानाही िदन कल

आचायण आवर विषटरशमाण याच िासिवय आिा नमणदािीरािरील गरपगोविद

यिीचया आशरमाि सरप झाल आलया वदिसापासनच आचायाानी गरपचया आजञन

षडदशणनाचा अभयास सरप कला विविध परकार सखोल अभयास वहायला तयाना

फि िीनच मवहन लागल गरपगोविदयिी आचायााचया हया अभयासािर इिक

परसनन झाल की तयानी आचायााना सनयासदीकषा दणयाच ठरिल एकदा गरचया

मनाि आलयािर मग िळ कशाला लागरार तयानी बालशकराला आपला मनोदय

सावगिला विधीपिणक सनयास वदला िो वदिस सिण जगाचया दषटीन अविसमररीय

ठरला फालगन िदय वदविीया यवधवषठर शक २६४० महरजच इसविसनपिण ४९९

हा वदिस सोनरी पहाट घऊन आला िो या बालसयाणला माधयानहीचया िजान

िळपिणयासाठीच तया वदिशी गरपगोविदयिीनी आपलया हया बालबहसपिी

वशषटयाला ldquoशकराचायषrdquo महरणन उदघोवरत कल तयािळी गरपगोविदयिीनी चिविणध

महािाकयाचया बोधान ldquoशकराचायाानाrdquo पररपरण कल जयान पवहलया भटीि

वशिोऽहम चा घोष करन ldquoकि सिण िदानि वसि बरिीवमrdquo असा परशन कला तयाच

समपणक उततर िमशच ldquoअहबरहमावसमrdquo ldquoिततिमवसrdquo ldquoपरजञानबरहमrdquo ि ldquoअय आतमा

बरहमrdquo अस वदल आचायण धयानमगन झाल सरकपि नहाहन वनघाल

39

आिा खऱया अिाणन सरचा सहिास सरप झाला सरचया परररन तयाच

आिा षडदशणनािर सखोल वचिन सरप झाल वचिन चाल असिाना अखड

सरपसिा शकराचायण करीि असि हया काळाि तयानी अनक सिोतराची रचना

कली नमणदच सनान करिाना नमणदच सददयण तयाना बरहमानद परापत करन दि अस

तयामळ अतयि भविभािान ि नमणदला िदन करीि असि अतयि उतकषट सिोतर

रचनच िरदान लाभलला हा िपसिी एक वदिस आपलीही सििी नककीच करील

अस नमणदादिीला िाटल कारर आज पयाि आचायाानी परािसमरर ि

साधनपचक ही सिोतर रचली तया पाठोपाठ तयानी यविपचक सिोतर रचल तयाि

सनयास गरहर कललयाना मागणदशणक िततिाचा समािश आह हया निर आचायाानी

गरगही अतयि शरषठ अशा वििकचडामवर हया गरिाचया वनवमणिीला आरभ कला

सरनी जया महािाकयाचा उपदश आचायााना कला तयाचा अनभि ि सरपचया

सहिासाि घिच होि शबदाचया पलीकड असलला हा अनभि तयाना वििकान

शबदबि कराियाचा होिा कठीर िततिजञान सामानयापयाि नऊन पोहोचिणयाच

विलकषर कायण तयाना कराियाच होि अवदविीय बविमतता भाषिरील परभति

कनिाळ ितती अस असामानय गर तयाचया अगी असलयाच तयाचया गरनी हरल

होि इिक असनही शरीगरपचररी समवपणि भािानच ि सरपची अविरि सिा करीि

होि मग सरनी आिररक परररा दिाच आचायाानी गरिारमभ कला

ldquoसिणिदािवसिािगोचर िमगोचरम |

गोविदपरमानद सर पररिोऽसमयहम ||

किळ िदािािील वसिानिाचयाच सहाययान जयाना जारिा यि अनयिा नाही

तया परमानद सिरपी सर गोविदाना मी विनमरिन िदन करिो

40

आचायण सरपमय झाल अिकररािच सरशी सिाद कर लागल परभािी

भाषािभि अपिण शबदरचना ि पररपरण पर सोप करन सावगिलल िततिजञान अशा

वििमी िभिान नटलला lsquoवििकचडामवरrsquo नामक गरि साकार झाला सर

िदनान सरपिाि करन पवहलया ४७ शलोकाि सिणसामानयाना सहजिन

आतमवचिनान वशषटयपरजञा कशी जागि करािी हयाच परभािी दशणन घडिल अतयि

दलणभ असललया नरदह परापतीचा उपयोग आतमानातम वििक न करिा जर वयिण

घालिला िर यरारा मतय महरज एक परकार आतमघािच आह बवहमणखिन

इवदरयावदकाचया सौखयाचया कलपनाचा तयाग कसा ि कोरतया विचाराचया

माधयमािन करिा यिो ह सागन आचायण वशषटयपरजञा जागी करिाि मग सहजिन

सागिाि

ldquoमदमधयमरपपावप िरागयर शमावदना |

परसादन गरो सय परििा सयि फलम ||rdquo

आवर मग सरची महिी समजलयामळ पढ वशषटय सरना परशन विचारिो ldquoह

परभो बध कठला कशामळ का परापत झाला ि का राहिो तया पासन कस मि

होिा यईल आनातम ि आतम िततिाचा वििक कसा असिो ह सिण आपलया

परमपवितर िारीन आपरच मला समाजािन सागा मला काही कळि नाही rdquo मग

आचायण अिरगािला सर उपदश सहजिन परकट करिाि

सर महरिाि ldquoिला आतमानातमवििक जारन घणयाची इचछा होऊन

बरहमभािाि यणयाची इचछा झाली तयामळ ि धनय झालास िझया परशनाच उततर

ऐक अर बध कोरिा िर िो अविदयचा कशामळ िर नरीि मळ का िर िषटरा ि

िासनामळ तयापासन मि होणयाचा मागण महरज आतमजञान परापती तया जञान

परापतीसाठीच आतमानातमवििक करािा कसा िर ि विचार कर की िला सख-

41

दःखाची बाधा कशामळ होि िर इवदरयाचया आधीन होणयामळ इवदरय महरज

विषयारणयाि सचार कररार पश तिगवदरयाना सपशणसखाची लालसा चकषररवदरयाना

सिरपपाची लालसा शरिरवदरयाना सशरिराची लालसा घरारवनदरयाना सगधाची

लालसा अशा विविध लालसा पचजञानवदरय ि पचकमवदरय याचया आधीनिमळ

बध उतपनन झालल आहि हया लालसा कधीच िपत होराऱया नसिाि वशिाय तया

कषवरक असिाि नषट होिाि ि पनहा उतपनन होिाि महरन तया सिण अनातम

आतमितति कधीच नाश पािि नाही िा निीन उतपनन होि नाही ि जसचया िस

असि महरन ि सिदहाचया विचारानी यि वतरविध िापानी सदि गरासललया हया

दहाची रचना विचाराि घयािी सपतधाि ि सपतआिरर हयानी भषिलल ह शरीर

महरज झाकलल चमणकडच आह वदवयानन सिनाची पोटाि विषठा ियार होि

गगाजल पराशनाची लघशका ियार होि आवधभौविक िापाि भर घालरारा

आधयावतमक िाप असिोच आवर ह सिण िाप भोगल जािाि ि मनाचया

माधयमािन महरन

ldquoमनो नाम महावयाघरो विषयारणय भवमष |

चरतयतर न गचछनि साधिो य ममकषि ||१७६||rdquo

मन नामक महावयाघर विषयारणयाि दबा धरनच बसलला असिो तयामळ

ममकषनी विषयसिनाचया बाबिीि कटाकषान औदावसनय बाळगाि वनरिर

ईशवचिनािन मनाची विषयाकड असलली धाि िाबिािी मनाला सिि उपदश

करन सागि रहाि की आतमसखाचया गोडी इिक सौखय कशािही अस शकि

नाही मन ह िायरपपान सिण शरीराि रजोगराचया सकधािर बसन इवदरयाचया

मधयािर बिीन वनरणय दणयाची िाट पहाि बसलल असि महरन बिीच ईशवरापणर

करािी मग िी वसिर होि हळहळ हा बवियोग कायाणवनिि होऊ लागिो मन ि

42

बिी वसिरिा परापत करन घिललयाना आपोआपच सषटी ि दशयजाि विशव सिण

पदािण ि सिदह हयाचया विनाशतिाचा बोध होिो तयामळच वमयति महरज काय ह

जारिा यि rdquo

ह ऐकन वशषटय विचारिो ldquo ह सरो आपर जीिाचया महरज सििचया

नशवरिचा विचार करायला सागिा पर जीि ि आतमितति अविभाजय असलयाचही

परविपादन करिा आतमितति उतपननही होि नाही ि नाशही पािि नाही असही

महरिा जीिाला मातर ससिी आह असही महरिा मग मिी जयाला महरिाि िी

कशी परापत होईल मला आकलन होि नाही महरन कपया सलभ करन सागा

अशी मी आपरास नमर परािणना करिो rdquo

सर महरल ldquo सवतशषटया ि हा फार चागला परशन विचारला आहस ि अशी

कलपना कर की आतमितति महरज शि जल तया जळाि मािी धळ इतयादी पडन

ि गढळ होऊन तयाचा रदा झाला की तयाच पाणयाला आपर वचखल महरिो पर

तयािर गाळरावद ससकार करन तयाच वचखलािन वनमणल जल िगळ करिा यि

िसच ह आतमितति जरी िगळ नसल िरी अजञानरपपी मािी विषयरपी धळ तयाि

पडलयामळ ि िासनाचा सयोग झालयामळ ि जीिदशला परापत झाल महरन

शहाणयान विचारपिणक िागाि सदाचार पाळािा ईशसििन कराि अमयाणद

विषयभोगाचा तयाग करािा नाशिि पदािााची कामना तयागािी वमळल तयाि

सिषटिन नामसमरर करणयाची सिय जडिन घयािी अशापरकार यिी यिीन

आतमानातमवििक करन दहबिीचा तयाग करािा rdquo

तयािर वशषटय विचारिो ldquo ह परभो दहबिीच लकषर महरज अिकरर पचक ि

पचमहाभि याचा कदणम आिा हयाचा तयाग करायचा िर खाली उररार काय

परि आपरच बोध करिाना ldquoिततिमवसrdquo असही सावगिल आह बर परि

43

तयागाचया विचाराची सीमा काय कषधा िषा वनदरा जागिी इतयादी दहधमाणच

वयिहार वकिपि तयागिा यिील परभो ह मज अजञानाला नीट समजािन सागाrdquo

सर महरिाि ldquoबा र वशषटया िझया मावमणक परशनामळ माझा बोधसमदर

उचबळन आला आह ऐक जस विविध वठकारचया वचखलाि एकच जल असि

पर पदािााचया वभननिमळ िगळ िगळ भासि ििावप नीट विचार कला िर तया

जळाि जर मािीसारखा पदािण नसल िर तयाला वचखल महरिा यि नाही िदवि

ईशवराि काहीच नाही पर सिण पचमहाभिाचया कदणमास ईशवर कारर आह अििा

विविध मवततकाचया घटाचा विचार कला िर आकार ि नाम वभननतिा खरीज सिण

घटामधय फि मवततकाच असि िदवि यचचयािि चराचराि शबद रप रस गध

ि सपशण याचया वभननतिा खरीज एक आतमिततिच सि-वचि-आनद आह िच

आपलयाि आह महरन िला जो ldquoिततिमवसrdquo हा बोध कला तयाचा भािािण धयानाि

घयायचा तयालाच वििक अस नाि आह िाकयाच अनक अिण असिाि सरळ

अिण धिनयािण भािािण गवभणिािण अस अनक परकार आहि ldquoअह बरहमावसमrdquo काय

वकिा ldquoिततिमवसrdquo काय अशी अनक महािाकय सावगिली पर तयािला भािािण जर

वििकान वनवशचि कला नाही िर फसगिच होरार कारर वयिहारभदान वयिहार

जसा करािाच लागिो िस अधयातम ह वििकाचया माधयमािन िारिमयान सििच

सििच जारन घयायच असि आपल सििच काहीच नाही ह जरी आधयावतमक

दषटया सतय असल िरी वयािहाररक दषटया राजाचा कर चकिणयासाठी उपयि न

होिा िो एक गनहाच होरार असिो ह िारिमय समजलच पावहज महरन

यसमाननावसत सत पर वकमवप ततसतय स आतमा सवय

तसमाततततवमवस परशातममल बरहमादवय यतपरम ||२५१||

44

विचार करन बघ जयाला ि िझा कमडल महरिोस िझ आसन

महरिोस िझ िसन िझी जपमाळ इतयादी सिण दहपािा निर िझ राहरार आह

का पर ि दहाि अस पयाि तयाचयािर कोरी हकक सागरार आह का नाही

कारर तयाला पाच वमिीपकी कालाची वमिी आह वमि हा मळ धाि तयापासनच

वमया हा शबद ियार झालला आह िर वमया महरज जयाला सिणच मयाणदा

असिाि काळाची मयाणदा आकाराची (आकाराचया िीन मयाणदा लाबी रपदी उची )

मयाणदा वदशची मयाणदा अशा पाच मयाणदा असिाि महरन ि वमया महरज काही

काल वटकरार ि निर तयाच वसितयिर होरार असि महरन ि वमया वमया

महज खोट नवह कारर तयािही सपतािसिि आतमितति असि िसच िझ

चिनयमयी आतमितति िझया बरोबरच असरार आह दहपािा निरही िझया

सकषमदहा बरोबरच राहारार आह आपलया दहपािा निर मन बिी वचतत

अिकरर ि अहकार आपलया बरोबरच यरार असि यािलया मनाचा बिीचा

वचतताचा अिकरराचा ि अहकाराचा ि मायमळ जरी अगीकार कला असलास

िरी वििकान तयागही कर शकिोस तयािळी िला हा अनभि आतमिततिान यईल

की lsquoिततिमवसrsquo िसा अनभि आला की मग ि मि होशील कारर तयािळी िला

समजल की बि-मि असा कोरिाच परकार आतमिततिाि नाही िो किळ अविदयन

जीिभािाचया दशन उतपनन होिो तयािळी ि दहाि असनही विदही झालला

असशील वनविणकलप झालला असशील महरन बा वशषटया ि ह धयानाि ठि की

वनववषकलपमनलपमकषर यतकषराकषरववलकषरण परम |

वनतयमवययसख नीरञजन बरहम तततवमवस भावयातमवन ||२६१||

आवर वनविणकलपिा परापत होणयासाठी ldquoमी ि माझrdquo हया धाररचा समळ

तयाग आिशयक आह तयाचया अधयासानच (सधया धयास आह) िो हळहळ

45

जमिो तयासाठी परतयही मनाि उतपनन होराऱया अहकाराचया लहरी दलणवकषि

करन मन ईशवचिनाि गििाि लागि िसच कोरतयाच परकारची कामना

उतपननच होऊ न दर वशकाि लागि तया साठी िततिमवस चा बोध उपयि होिो

कारर दह जीिभािान उतपनन झालला आह सिचछन नाही ििावप परतयक

जीिाला मि होणयाच सिाितरय आह ि आधयावतमक धारर साठी आह बाकी

वयािहाररक सिाितरय मयाणवदि सिरपािच आह महरन िर पाप ि पणय हया दोन

गोषटी वनमाणर होिाि दह परारबधावधन असलयामळ ससारासाठी तयाला परण

सिाितरय असि नाही कारर दहाचा सबध परकिीशी आह परकिी सघषणमय आह

िर आधयातम शाि ि आनदमय आह परकिी सविकार आह िर अधयातम

वनविणकार आह परकिीि सख-दःखाची कषरभगरिा आह िर अधयातमाि

वचरकालीन आनद आह परकिीि अपरणतिाचा अनभि यिो िर अधयातमाि

पररपरणिा अनभिास यि परकिी परारबधाधीन अनभि दि िर अधयातम िततिमवस

हा अनभि दऊन शाि करिो परारबधाि भौविकाचा वयापार हवयास िासना

हयाचा कषरोकषरी उदरक होिो िर अधयातमाि आतमानदासाठी सकषमतयाग धाररा

उतपनन होऊन अविनाशी ldquoअह बरहमावसमrdquo चा बोध होिो परकिी पिणजनमािलया

सकि अििा दषटकि याचया परररामान परारबध वनमाणर करि ि भविषटय अजञाि

असि िर अधयातम याच जनमाि जीिनमिीचा अनभि दऊन आतमजञान परदान

करि परारबध परकिी ि माया याचया आधीन आह परारबध परतयकाच िगळ िगळ

असि िर अधयातम ह आतमजञानासाठी सिााच एकच असि अधयातमान जया

परबरहमाची परापती होि तया परबरहमाला पारािर नाही परकिी ि परारबध याना मयाणदा

आह परारबधाचा नाश हदयगरिी मोकळया होणयान होिो वििच अधयातम उदयाला

यि मग दह बाहय आचररान परारबध भोगिाना वदसि असला िरी िो अिरािन

मि झालला असिो जीिनमिीचा सोहळा अनभिि असिो कारर परारबध

46

दहाला पिणजनमािलया सकि-दषटकिामळ परापत झालल असि ि परकिीचया

वनयतरराि असि जस एखादया वशकाऱयान िाघािर नम धरन सोडलला बार

िाघाला लागणयापिीच जर िाघ तयावठकाराहन बाजला झाला िर िो बार तयाचया

माग जर गाय उभी असल िर विला लागरारच िदवि पिण कमणफलान विि झालला

दह परारबध भोगि रहािो

जञानोदयातपरारबध करमजञानानन नशयति

अदतवा सवफल लकषयरतिशयोतसषटबाणवि ४५१

वयाघरबद या तवतनरमकतो बाणः पशचातत गोरिौ

न तिषठति तिनतयव लकषय वगन तनरमरर ४५२

मनाचया वनिततीमळ जीिाच जीिपर हरपन ि बरहमिततिाशी िादातमय

पािलयािर दह आपला नाही ही दढ धाररा होि मग परारबध ि काय उररार

कारर

अजो वनतय शाशवत इवत बरत शरवतरमोघवाक |

तदातमना वतषठतोऽसय कत परारबधकलपना ||४५९||

शरिी सिा वनःसवदगध शबदाि हाच बोध करन दिाि जयाला जनमच

नाही जयाला नाशही नाही ज शाशवि आह ज वनलप आह तया परबरहमाशी एकरप

झालयािर दहच आपला नाही िर परारबध कलपना उरल कशी

अशापरकार गरपिचनामि पराशन करिा करिा वशषटय दहभान विसरला तयाचया

हदयगरिी मोकळया झालया मनाच मनपरच मोडल जया मनािर ससारवचतर

उमटि िो मनोरप पडदा परण विरन गला मन बरहमभािान शरीरभर समरसन

गलयान जीिभािही नाहीसा झाला मन ि बिी यानी जारिा न यरारी

47

परबरहमिततिाची सकषम अनभिी ldquoिततिमवसrdquo हया परममहािाकयान शरीगरपचया

अमिमय िारीन जागी झाली वशषटय तयाच कषरी समाधीअिसिि गला वनविणकलप

अिसिचा अनभि अवनिाणचय असलयाच तयाला समजल ि विशवमनाचया सहययान

वकबहना िो सिि चराचरमय झाला असलयाच तयाला जारिल परबरहम ह

वनविणकलप आह ि एकही नाही िा अनकही नाही यि नाही वकिा जािही नाही

चल नाही अििा अचलही नाही ि असही नाही िा िसही नाही रपही नाही

अििा अरपपही नाही अशा बोधान िपत झालला ि सि-वचि-आनदान वनिळन

वनघालला वशषटय काही िळान दहभानािर आला तयािळी तयाच अषटसावतिकभाि

जाग झाल होि तयाच अिसिि भािवििश होऊन िो शरीगरपना महराला

नरो नरसि गरव रहातरन

तवरकतसङगाय सदततराय

तनतयादवयाननदरससवरतपण

रमन सदाऽपारदयामबधामन ४८६

अिाणि ह सरो आपलया चररी माझ अनि परवरपाि आहि आपर साकषाि

परबरहममविण वनतयानदरप अस अपार दयच सागर आहाि कारर आपलया बोध-

सागरामळ

धनयोऽह किकतयोऽह तवरकतोऽह रवगरहाि

तनतयाननदसवरपोऽह पणोऽह तवदनगरहाि ४८८

मी धनय झालो आह किकतय झालो आह पररपरण झालो आह भिसागर पार

कला आह िो किळ आपर माझयािर कललया कपानगरहामळच

48

शकराचायण भराभर वलवहि होि वलवहिाना िखरी िारीन उचचारही करीि

होि सरप गोविदयिी शरािर करीि होि अतयि भािविभोरिन ि वशषटयाला

नयाहाळि होि नतरािन किािणिा ओसडली होिी कपा उचबळन आली होिी

वशषटया बददलचा आतमविशवास दाटला होिा आनदाशर मि मौविक वबदसम

ओघळि होि नमक तयाचिळी शकराचायाानी तयाचयाकड पावहल आचायााचया

भािना अनािरिन शबदबि झालया

सिाराजयसामराजयविभविरषा

भितकपाशरीमवहमपरसादाि

परापता मया शरीगरि महातमन

नमो नमसिऽसि पननणमोऽसि ५१७

ह सरो सिराजय ि सामराजय हयाचया िभिान नटलली ही मोकषसपदा मी

आपलया परमकपावशिाणदानच परापत करन घिली आह महरन माझा आपरास

नमसकार आह पनपनहा नमसकार आह

गरप गोविदयिीना आनद झाला जञानी झालला वशषटय समपणरातमक भािान

आपलया चररी एिढया विनयान गरिाच शरय अपणर करिो आह हयाच तयाना अपार

कौिक िाटल तयानी शकराचायााना भरभरन आवशिाणद वदल हा सिण सोहळा

शकराचायााचा बालवमतर विषटरशमाण महतभागयान पाहाि होिा

49

परकरर ५ ि

िमिदा सतती व गरगौडपादचारि भट

विषटरशमयाणनी हा सिण सिाद शरिर कला विषटरशमाण वििकचडामवर

परिमपासन शरिर करीि होि तयाना जस जस शरिर घडि होि िशी िशी परचीिी

यि होिी नमणदा िीरािरचा आशरम अशा िोराचया सहिासान उजळन वनघाला

होिा नमणदामािा आनदान हयाि सहभागी झाली होिी ldquoवििकचडामवरrdquo सारखया

अवदविीय गरिाची वनवमणिी झालयािर शकराचायण आपलयाकड लकष दिील ि

नमणदसाठी नवह िर जनलोकाि नमणदामािच पावितरय समजाि महरन िरी

आपलयािर काही कावय रचना करिील अस नमणदामािला िाटि होि पर िसा

योग काही लिकर यईना जो िो आपलया साधनाि वनमगन होिा गरपगोविदयिी

आपलया गहि धयानसि होि बाहर धिाधार पाऊस पडि होिा नमणदामािला

अनायासच सधी वमळाली नमणदामािा दिडी भरन िाह लागली

पाऊस िाबला पर नमणदामािा िाबायला ियार नवहिी नमणदामािच

पारी िाढिच रावहल इिक िाढल की उचािर असललया आशरमािही आल

परचड उगररप धारर कलली नमणदामािा गरपगोविदयिी वजि धयानमगन होऊन

बसल होि तया गहचया रोखान वनघाली विषटरशमयाणन ि पावहल तयानी आचायााना

ह ििणमान गहि जाऊन सावगिल शकराचायण ितकषरी आपला कमडल घऊन

गहचया दवाराजिळ आल समोरन िगान यरारी नमणदा तयानी पावहली झटकन

कमडल परिशदवाराशी ठिला हाि जोडन नमणदामािला परािणना कली ह ससारिाप

नषट करराऱया नमणदादिी िझया चररकमलाशी मी नमर होिो हयािळी भयचवकि

झालल विषटरशमाण शकराचायााचया चहऱयािरील वनभणयिा पाहन सििच भय

विसरल आवर िनमयिन शकराचायााची परािणना ऐक लागल आचायण महरि होि

50

सवबनदवसनधससखलततरङगभङगरवचजि

वदवषतस पापजािजािकावदिाररसयिम

किानिदिकालभिभीविहाररिमणद

तिदीयपादपङकज नमावम दवि नमणद १

गत तदव म भय तवदमब वीवकषत यदा

मकणडसनशौनकासराररसववत सदा

पनभषवावबधजनमज भवावबधदःखवमषद

तवदीयपादपङकज नमावम दवव नमषद ४

अशा परकारच lsquoनमणदाषटकrsquo आचायाानी नमणदामािची सििी करणयासाठी रचल

जया काररासिि नमणदामािा गरपगोविदयिीचया गह कड झपािली होिी िो हि परण

होिाच परिशदवारी असललया आचायााचया कमडलि विन परिश कला ि नमणदामािा

गपत झाली नमणदामािा शाि झाली ि झरकन ओसरन गली ह आशचयण पाहन

विषटरशमयाणन नमणदसह शरीशकराचायााना िदन कल

गरपगोविदयिी धयानािसििन बाहर आलयािर विषटरशमयाानी विनयान तयाना

िदन करन सिण घटना किन कली हया अपिण घटनमळ गरपगोविदयिीना आनद

िर झालाच पर तयानी शकराचायााना बवदरकाशरमाि आपलया गरपचया दशणनासाठी

नणयाचा सकलप कला गरपगोविदयिीनी सकलप कलयािर वनघायला वकिी िळ

लागरार ि शकराचायााना बरोबर घऊन लगच वनघाल जया काररासाठी बरीच

िष नमणदाकाठी िासिवय कल ि कारर परण झाल मग बरीच िष सर भट न

51

झालयामळ सरप भटीची ओढ न लागिी िरच निल शकाचायााच वशषटय

झालयापासन गरप गौडपादाचायण िदाभयासाि मगन झाल होि तयाच अभयासािन

तयानी माडकयकाररका नामक अपिण गरि वनमाणर कला होिा माडकयोपवनषदािरच

ि अपिण भाषटय होि तयाि गौडपादाचायाानी अिजञाणनान तयाना वदसलली

अजाििादाची कलपना वसिािासह अनागरही िकाणिर माडली आह मन ि बिीच

ऐकय साधन वचतत चिषटय जवहा अिकरराि विलीन होि िवहा वनविणकलपिा परापत

होऊन जञानवदरयाना भासमान होरार सपरण विशव ह एकसघ बरहमच आह अस जञान

परापत होि ि कसलीच वनवमणिी झालली नाही अशी अनभिी यि वनवमणिीच नाही

िर वनमाणिाही नाही महरजच वनवमणिी ि वनमाणिा दोनही एकच बरहम असलयाच

जारिि बरहम हच एकमिावदविीय आह असा वसिाि अतयि कशलिन

अजाििादाचया भाषटयाि गौडपादाचायाानी परविपादन कला आह हाच अदवििाद

शकराचायाानी गरप परपरन आतमसाि कला होिा मग अशा वशषटयाला आपलया

गरपचया चररी नणयाची ओढ गरपगोविदयिीना लागर अगदी सिाभाविक होि

शकराचायााना आपलया गरपबददल परम आदर होिा गरपगोविदयिीनी आपलया

गरपचया आशरमाि जवहा शकराचायााचयासह परिश कला िवहा गरपगोविदययिीचया

भािना अतयि िरल झालया तयाच शरीर कप पाि लागल तयामळ सहजिन

तयानी आपला हाि शरीशकराचायााचया सकधािर ठिला शकराचायाानी तयािळी

आपलया गरपचया सपशाणिली विलकषर शिी अनभिली गरप-वशषटय दोघही एकाच

िळी गरप गौडपादाचायााचया समोर आल अनािर भािान गरपगोविदानी आपल

मसिक गरपचररी ठिल नतरािलया गगा-यमनारपपी जलान तयाच पादकषालन कल

शकराचायण हया अपिण भटीचा सोहळा आपलया अिकरराि साठिीि परातपरगरप

गौडपादचायााचया चररी निमसिक झाल

52

गरप-वशषटयाचया जोडीला नतरािलया कपा कटाकषान परभ गौडपादचायाानी

आवशिाणद वदला गरपगोविदयिीचया वशषटयाला गौडपादाचायाानी नीट नयाहाळल

परखर िरागयान िजपज वदसरारा चहरा वनषटकपट ि बघराऱयाचया अिकरराचा

ठाि घरार िजसिी डोळ भवयकपाळ िरिरीि नाक मगधहासय विलसरारी

जीिरी चहऱयाला शोभन वदसरारी हनिटी बालियामळ वनिळ वदसरार गाल

अशा सिण िभिी चहऱपटटीिर विशषतिान जारिरारी गोषट महरज परम शािी वसिर

नजरन पाहार शािवचततान पर वनशचयान होि असललया अचक हालचाली

इतयादी पाहन गौडपादाचायााना जारिल की हाच िो अलौवकक परपष हाच िो

शकराचा अििार महषी वयासानी जयाचया बददल पिणसचना वदली िो सतपरपष

हाच हाच वयास सतराचा भाषटयकार गरगोविदानी जवहा लौवकक ओळख करन

वदली िवहा गौडपादाचायाानी कौिकान आपला हाि आवशिाणदासाठी

शकराचायााचया मसिकािर ठिला गरपगौडपादाचायाानी मनाशी काही वनशचय कला

दसऱया वदिसापासन परभाि समयी आपलया समिि काही काल शरिरासाठी

बसणयाची आजञा तयानी शकराचायााना कली परमादरान शकराचायाानी िी आजञा

वशरोधायण मानली

दसऱया वदिसापासन शकराचायण बराहममहिाणिर उठन धयानधाररा ि आविक

करन सयोदयाचयािळी गरपगौडपादाचायााना िदन करन तयाचया सोर आसनािर

बस लागल गरपगौडपादचायण आपलया मखान शकराचायााना माडकयकाररका ऐकि

लागल शकराचायण अतयि एकागरिन शरिर करीि होि तयाचया एकागरििर

गरपगौडपादाचायण परम सिषट झाल आपलया नािवशषटयाला बौिमििादाच खडन

करन िवदक सनािनधमाणची सिापना कराियाची आह तयाि पररपरणिा ि साधार

आतमविशवास याची आिशयकिा आह ह जारन तयानी शकराचायााना

53

ldquoमाडकयकाररकाrdquo सावगिली कशागर बिीचया ि िीवर समररशिीचया आचायाानी

िी धारर कली माडकयकाररका परण सागन झालयािर गौडपादाचायाानी

शकराचायााशी चचाण कली चचचया सिादािन शकराचायााचा विनय सखोल

अभयास वनःसवदगध भाषर इतयादी सिण गराच दशणन तयाना वमळाल गौडपादाचायण

अतयि परसनन झाल आपलया परारातपरगरपशी सिाद झालयािर आचायाानी

अतयि आदरान गरपगौडपादाचायााना िदन कल आचायण महराल

परजञावशाखवद कषवभतजलवनधवदनामनोऽनतरसथ |

कारणयाददधरामतवमदममरदलषभ भतहतो ||

िशाख मवहनयाि सयण जयापरमार सागराच पारी आटिन जलधारासाठी

मघाची वनवमणिी करिो तयाचपरमार माझया परातपर गरपनी सिणसामानयाचया

करपरन परररि होऊन आपलया असामानय परजञन िदसागरािन जञानामिधाराचा

िषाणि करणयासाठी हा िदािमघ वनमाणर कला आह

गौडपादाचायण किकतय झाल कारर आिा ह जञान भिलािर परिाही होरार

होि गरप-वशषटय जोडीला तया िोर िदातयान िोडभरन आवशिाणद वदल हा

मककाम जिळ जिळ मवहनाभर होिा गरपगौडपादाचायाानी दोघानाही आनदान

वनरोप वदला गरप-वशषटय पनहा आपलया नमणदािीरािरील आशरमाचया मागाणन

वनघाल अिकरर जड झाल होि पाऊल वनघि नवहिी नतर पारािल होि

पनदणशनाची तयाि याचना होिी मान पहा पनहा माग िळन पहाि होिी अगदी

आशरम वदस पयाि

54

गरपगोविदयिीनी आवर शकराचायाानी ॐकार माधािा यिील आशरमाि परिश

कला अतयि आिरिन िाट पहाि असललया विषटरशमयाणन परमानदान सामोर

यऊन सिागि कल दोघानही एकाचिळी साषटाग दडिि घािला शकराचायण

गरपगोविदयिीचया सह बवदरकाशरमाि गलया पासन विषटरशमाण अतयि उदास झाला

होिा तयाला गोकराणपासन शकराचायााचा सहिास लाभला होिा शकराचायााचया

बरोिर िो सािली सारखा िािरि होिा तयाची सिा करीि होिा तयाला

कषरभरही आचायाावशिाय चन पडि नवहिी आचयण महरज तयाच परमदिि झाल

होि शकराचायण गरपगोविदाची सिा करीि आवर विषटरशमाण आचायााची सिा करीि

होिा विषटरशमाण गरप-वशषटय सिाद अतयि मन लाऊन ि उतसकिन शरिर करीि

अस

55

परकरर ६ ि

परसथाितररीवर भाषर करणरासाठी काशीत वासतवर

आचायण ि गरपगोविदयिीचया आगमनान विषटरशमाण आनदला तयाचयासाठी

जर मवहनयाभराची रातर सपन उषकाल झाला असच तयाला िाटल तयान मनाशी

वनशचय कला इिपर आचायााना सोडन राहायच नाही आचायण ि गरपगोविदयिी

याचा परिासाचा शीर सपला ॐकार माधािाचया आशरमाि पनशच पिणिि िदणळ

सरप झाली गरपगोविदयिीनी एका शभ वदिशी शकराचायााना काशीला जाऊन

राहणयाची आजञा कली ि भिलािरील बरहमविदयच सिणशरषठ माहरघर आह िि

राहन ldquoपरसिानतरयीrdquoिर भाषटय वलही

आपलया सरचा वनरोप घऊन आचायण वनघाल विषटरशमयाणला हयािळी

मोठच आशचयण िाटल कारर आचायाानी तयाला आधीच विचारल होि की आपलया

बरोबर काशीला यरार का आिा आचायण खरोखर वनघालल पाहन विषटरशमाण

कषराचाही विलब न लाििा तयाचया समिि वनघाला दोघानीही गरपगोविदयिीना

िदन कल ॐकारशवराला िदन कल ि वदसि नाहीस होई पयाि पनहा पनहा

आशरमास िदन करीि मागणसि झाल शकराचायाानी विधयाचलाचा मागण धरला

रमरीय िनशरीसाठी नारदानीही जयाची सििी कली होिी िो विधयाचल आचायााना

सखाविि होिा घनदाट उच उच वटगोर साग होि विशाल औदबर होि

सळसळरार अशवति होि असखय पारबया भमीि रोिन अनक िकषाचा आभास

वनमाणर कररार परचड िटिकष वसििपरजञासारख भासि होि जगलािील मि पश-

पकषाचा सचार मनाला मोहिीि होिा नदयाचा आिाज मनाला साद घालीि होिा

अनक िलीची सगधी फल आपला सगध दरिळिीि होिी भरमराचा गजारि जर

56

सामिदाच गायन करीि आहि की काय असच िाटि होि आकाश कधी वनिळ

अिाग खोलीन भरन गडद वनळ भासि होि िर कधी अिखळ िायलहरीिर

शविमघाच नतय घडिीि होि ही सिण रमरीयिा पाहन आचायण विषटरशमयाणला

महराल ldquoबघ िरी ldquoबरहमrdquo नािाचया जादगारान विविधिन नटिलल इदरजाल कस

पसरिल आहrdquo विषटरशमाण आचायााचया हया िाकयानसिा बरहमभािाि जाणयाचा

परयतन करीि अस तयाला िर आचायण महरजच चालि बोलि बरहम िाटि होि

तयािन आिा िर सदि आचायााचया सिि राहणयाची सधी परापत झालली

माधयानहा पयाि चालि राहाि माधयानही कोठ िसिी लागली िर वभकषा

करािी मग िोडी विशरानी घऊन पढील मककामी वनघाि अधारन यईपयाि

एखादया गािी पोहोचाि एखादया मवदराि मककाम करािा दशणनासाठी आललया

लोकाशी बािचीि करािी गािकऱयाचया शकाच अतयि सोपया भाषि वनरसन

कराि तयाच भाषर ऐकिाना छोटमोठ जञानी-अजञानी सारजर समरस होऊन

ऐकि एकिर आचायााचा चहरा अतयि दखरा ि विलकषर बोलका होिा तयाना

पाहिाकषरीच लोक तयाचयाकड आकवषणि होि असि मग बोलायला लागलयािर

मतरमगध होऊन ऐकि असि तयािळी आचायण अतयि सदर कावय रचना करन

सतरोतर रपान तयाना जञान दि असि असा परकार दर मककामी घडि अस

विषटरशमाण मनपिणक आचायााची सिा करीि अस आचायण आपलयाला वमतरतिान

िागििाि याचा तयाला फार आनद होि अस पर िो सिि तयाचयाशी परम

आदरान िागि अस तयान मनोमन आचायाणनाच आपल गरप मानल होि महरन

सििचा वशषटयतिाचा भाि िो कधीच सोडि नस तयाचा हा लाबचा परिास

आचायााचया ओघितया उपदशान ि अनक कावय रचनमळ अतयि आनदाि होि

होिा विविध शहर गाि खडी अििा िसतया इतयादी वठकारचया लोकाना

आपलस करीि तयाना जञानामि पाजीि दोघही शरीकषतर िारारसीला आल िवहा

57

आचायण सहज महराल िाररा ि असी हया दोन नदयाचया सगमािर ह नगर िसलल

आह महरन ि ldquoिारारसीrdquo पर खर नाि काशीच आह कारर

काशयाrsquo वह काशत काशी काशी सवष परकावशका |

सा काशी वववदता यन तन परापता वह कावशका ||४||

ldquoकाशी महरज आतमा िो आतमिततिािच परकावशि होिो महरन

आतमिततिच सिण विशवािर परकाश टाकरार आह काशीचा हा गढािण जयाला

समजला िोच खरा काशीला पोहोचिो rdquo

विषटरशमाण विचारमगन झाला तयाचया मनाि सहज आल महरज आपर

दहान जरी काशीि यऊन पोहोचलो असलो िरी गढािाणन अदयाप आपलयाला

काशी पहाियाची आह ॐकार माधािा ि काशी आचायााची अनक परिचन झाली

तयािळी तयानी अनक सिोतराची रचना कली िी सिण विषटरशमाण यानी वलहन

काढली होिी आिा काशी िवशषठयाचया ldquoकाशीपचचकrdquo सिोतरान काशीि परिश

झाला सरपचया आजञनसार आिा ldquoपरसिान-तरयीrdquo िरील भाषटय परण होई पयाि

काशीिच िासिवय होरार होि

आचायण विषटरशमयाणसह परिम गगचया दशणनास आल गगच अिाग िभि

पाहन आचायण सिबध झाल गगा वकनारी हाि जोडन उभ रावहल तयाचया भाि

आवर भिी हयाचया उमीनी िागदििच सिरप धरर कल कठािन मधर नादासह

िखरीिारी गगाषटकाचया रपपाि परकट होऊ लागली

ldquoभगवती तव तीर नीरमातराशनोऽह

ववगतववरयतषरण कषरणमाराधयावम |

सकलकलरभग सवगष सोपानसग

58

तरलतर तरग दवी गग परसीद ||rdquo

शकराचायण आपलया मधरिारीन जवहा गगची सििी कर लागल िवहा

जिळपासची मारस भारािलयासारखी ऐकि सिबध झाली इिनच

शकराचायााचया बददल जनसागराि किहल वनमाणर झाल तयाचया बददल आदरभाि

दाखि लागल शकराचायण गगचया काठािरन परवसि अशा मनकवरणका घाटािर

आल आिा तयाचया बरोबर बराच मोठा जनसमदाय होिा आचायाानी मनापासन

मनकवरणक घािाची परािणनारपपी सििी कली िच मनकवरणकाषटक

तिततीर मवरकवरणक हररहरौ सायजयमविपरदौ िादनिौ करपिः

परसपरमभौ जनिोः परयारोतसि मदरपो मनजोऽयमसि हरररा परोिः

वशिसितकषराि िनमधयादभगलाचछनो गरपडगः पीिामबरो वनगणिः १

अशी सरपिाि कली ि

कचछरः कोवटशिः सिपापवनधन यचचाशवमधः फल ितसि

मवरकवरणकासनपनज पणय परविषट भिि सनातिा सिोतरवमद नरः पठवि

चतससारपािोवनवध िीतिाण पलिलितपरयावि सदन िजोमय बरहमरः ९

असा समारोप करन आचायाानी वतरिार बडी मारन सनान कल ििन ि

काशी विशवशवराचया दशणनास आल आपलया सरना सििची ओळख

ldquoवशचदानदरपवशिोऽहमrdquo महरराऱया आचायााची अिसिा अतयि भािवििश झाली

विशवशवराच दशणन होिाच निमसिक झालल आचायण वशिसििीि रगन गल

साननदमाननदिन िसनिमाननदकनद हिपापिनदम

िारारसीनािमनािनाि शरीविशवनाि शरर परपदय ११

59

आनदिनािलया आनदी आनदाचया कदा पापाच ढीग नषट करराऱया ह

िारारसीचया अनािाचया नािा ह विशवनािा मी िला शरर आलो आहrdquo अशी

भािपरण सरपिाि करन निर आचायाानी सिरणमालासिवि करणयास आरभ कला

अि किमवप मदरसना तिरलशविणशोधयावम विभो

सामब सदावशि शमभो शङकर शरर म िि चररयगम १

अशी सरपिाि करन आचायाानी िी ५० शलोकाि परण कली आचायण सिवि

करणयाि परण रगन गलल होि अतयि रसपरण ि सोपी शबद रचना अिणपरण आवर

भिीरसान ओिबलली रचना लोकाच मन मोहन घिलया खरीज कशी राहील

जनसमदाय आपोआपच तयाचया माग माग जाऊ लागला आचायण जवहा मोदादी

पचविनायकाचया दशणनास आल िवहा तयानी ldquoशरीगरशपचचरतनमrdquo सिोतरान परािणना

कली

मदा कराततमोदक सदा ववमविसाधक

कलाधरावतसक ववलासलोकरकषकम

अनायककनायक ववनावशतभदतयक

नताशभाशनाशक नमावम त ववनायकम१

अस परतयक दिाच ि दििच दशणन घि असिाना आचायण िभिशाली सिोतर

रचना करीि होि जवहा ि अननपराण मवदराि पािणिीमािचया दशणनास आल िवहा

वनतयाननदकरी िराभयकरी सौनदयणरतनाकरी

वनधणिावखलघोरपािनकरी परतयकषमाहशवरी

परालयाचलिशपािनकरी काशीपराधीशवरी

वभकषा दवह कपािलमबनकरी मािाऽननपरशवरी १

अशी सरपिाि करन समारोपाि मागर मावगिल ि अतयि हदय आह तयाि

आचायण महरिाि

60

अननपर सदापर शङकरपरारिललभ

जञानिरागयवसदधयिा वभकषा दवह च पािणवि ११

अशापरकार िरागयाची परािणना करन आचायण कालभरिाचया मवदराि आल

आवर तयानी कालभरिाची परािणना कालभरिाषटकान कली

दिराजसवयमानपािनाङवघरपङकज वयालयजञसतरवमनदशखर कपाकरम

नारदावदयोवगिनदिवनदि वदगमबर कावशकापरावधनािकालभरि भज १

अशापरकार अिगणह यातरा करन आचायण विशवशवरमवदराचया परशसि ओिरीि

विषटरशमयाणसह वसिरािल

विषटरशमयाणला आचायााचया अिक उतसाहाच ि अचक हालचालीच आशचयण

िाटि अस तयाला जस आशचयण िाट िसच ि हळहळ काशीिलया लोकानाही िाट

लागल सिाणि मोठ आशचयण अस की काशीिलया विदवान कमणवनषठ पवडिाना वजिकी

आपलकी िाटि अस वििकीच िी अडारी शिकरी कमणचाऱयानाही िाटि अस

याला कारर एकच परतयक वयिीशी समरस होऊन बोलणयाची आचायााची

सभाषर कला विदवानािला विदवानही तयाचया भाषािभिान िपत होई अडणयािला

अडारीसिा भाषिलया सोपपरामळ आकषट होई तयामळ आचायााची परिचन

आमतरर न दिाच रग लागली अमाप गदी होऊ लागली

हळहळ सिण िरािील जनसमदाय आचायााची परिचन ऐकणयास गदी कर

लागला आचायण सरच समरर करन ldquoपरसिाननतरयीrdquoिर भाषटय कर लागल

सिणसामानय लोकाना समजल अशा कौशलयान एक एक सतराचा विचार माड

लागल ldquoबरहमसतरािलया lsquoअिािो बरहमवजजञासाrsquo rdquo हया पवहलयाच सतरािर भाषटय

61

करिाना आचायाानी परिम ldquoअिrdquo हया शबदाचया अिाणपासन सरपिाि कली िवदक

कमाणचरर कररार परपरन अि महरज मगलाचरराची सरपिाि अस समजि

असि तयाना समजाि महरन आचायण महराल इि हा आरभ िाचक नसन

आनियण (महरज आिा इिन पढ) असलयाच समजाऊन सावगिल (अतर

अिशबदः आननियाणिणः पररगहयि नावधकारािणः बरहमवजजञासाया अनवधकायणतिाि

मङगलसय च िाकयाि समनियाभािाि अिाणनिरपरयि एि हयिशबदः शरतया

मङगलपरयोजनो भिवि पिणपरकिापकषायाशच फलि आननियाणवयविरकाि)

अशापरकार आपलया परिचनाि आचायण अगदी सोपया पििीन समजाऊन

सागि असि जडजबाल शबद जर तयाचया कोशािच नवहि तयाकाळािलया

लोकाना उपवनषद शरवि-समवि िद इतयादी गरि परमार असलयामळ तयािल

वनिडक आधार आचायण दि असि परचवलि मराठी भाषिल उदाहरर दयायच

महरज ldquoिाटरrdquo ldquoफटरrdquo अशापरकारच शबद जस िाकयाचया अनसधानभदान

िापरल जािाि िस आचायण समजन दि असि महरज िाटर हया मराठी शबदाच

िाकयभद सिणजञाि आहि पढ ldquoिाटरrdquo चटरी ldquoिाटरrdquo लाज ldquoिाटरrdquo इतयादी

वकिा शबद ldquoफटरrdquo पालिी ldquoफटरrdquo कप ldquoफटरrdquo रहसय ldquoफटरrdquo ह सगळ िाटर

ि फटर अनक वठकारी िापरल असल िरी िाकयािण भदान िगळ िगळ असिाि

िसा अिणभद समजाऊन सागिाना आचायाानी लोकाना हसि खळि अिणबोध

करन दणयाची वकमया ससकि भाषविषयी साधली होिी अि शबद िगळया

वठकारी िगळ अिण कस परकट करिो ह सागिाना परिम तयानी अि शबदाची

उतपतती बरहमदिाकडन झालली आह महरन िी मगलारभाची मानणयाची पिि

झाली आह ििावप िाकयाचया अनसधानाि बरहमवजजञासाचा विचार कलयास

बरहमाची अनभिी घणयाची विया हयाि महतिपरण आह बरहम जारन घणयाचया

अवधकारासाठी वनरिर आतमानातम वििक महरज विचार समाविषट होिो महरन

62

अि महरज आनियण इतयादी समजािाि आचायाानी सपरण वििकाच वििरर

करन सिण जीिाचा बरहम जारन घणयाचा अवधकार तयाना समजाऊन सावगिला

परिचन दर वदिशी उततरोततर रग लागल परिचनानिर विदवान मडळी आचायााना

परशन विचारन सििचया शकाच वनरसन करन घऊ लागली

रोज सायकाळी आचायण परिचन करीि असि ि दपारी वमळल ििढा िळ

गरि रचना करीि असि तयाि ि विदवानाना पडराऱया परशनाचा सागोपाग विचार

माडन रचनच सिरपप वनवशचि करीि होि कारर गरि तयाना सििसाठी नवह िर

सिणसामानय जनिसाठी वनमाणर कराियाचा होिा तयाचया गरपचीच िशी आजञा

होिी आचायाानी िी ििोिि पाळली बरहमसतरािरचया भाषटयाचा गरि साकार होऊ

लागला लोक भराभर नाकाला करन घऊ लागल तयाच सिाणि महतिाच कारर

महरज पवहलयाच सतराचया परिचनान सिणसामानय लोकाना हा वदलासा वमळाला

की बरहमपरापती महरज ईशवारानभिीसाठी सिण शासतर जारिा आलच पावहज अस

नसन किळ बरहमवजजञासा जागी करन घऊन ममकषति परापत करन घयाि ममकषति

महरज कमण करिा करिा परबरहमाचा विचार करन कमणबधनािन मि होर

कमाणिन मि होर नवह ldquoअिrdquo शबदाचया वयाखयपरमार इिपर पारबरहमभािािच

सिण कमाणचा लय ldquoितसि बरहमापणरमसिrdquo हया भािाि करर तयामळ समगर कमणकाड

न यरार ि यरार दोघही तयाचयाकड आकषट झाल हयाि काय निल

परसिानतरायीि उपवनषदाच अननय साधारर महति आह कारर

परसिानतरयीच महति आचायाानी सागिानाच ही महतिाची गोषट सावगिली ldquoआतमा

िा अर दरषटवय शरोतवयो वनवदधयावसिवय |rdquo महरज उपवनषदाच शरिर बरहमसतरानी

मनन ि भगिीिन वनवदधयास हया उपायानी बरहमभािाची परापती करन घिा यि

हयाला शरिीचा आधार असलयाचही तयानी बरहमसतरािलया पवहलयाच अधयायािलया

परिम पादािलया जनमादयावधकरर ldquoजनमादयसय यिrdquo हया सतरािर परिचन करिाना

63

समजाऊन सावगिल उपवनषदाच सिण रहसय समजाऊन सागिाना आचायाानी

फारच बहार आरली अधयातम ि परमािण सहजिन सोपा ि आचरराि आरिा

यईल अशा परकार परविपादन कला सिण विशव एकसध बरहम असलयाच समजाऊन

सावगिल तयािळी परिचना निर ldquoअह बरहमावसमrdquo हया उपवनषदािलया महािाकयािर

एका शरोतयाला मोठाच परशन पडला तयाला परिचनाrsquoिलया ििवयाचा अिणच

समजना िो घोटाळयाि पडला आचायााकड आला निमसिक झाला महराला

ldquoअह बरहमावसमrdquoचा मला काही नीट बोध होि नाही िरी मला कळल अस कपया

सागाrdquo

आचायण महराल ldquo ठीक आह सागिो rdquo अस महरन आचायाानी तयाला

विचारल ldquo िझया खादयािर काय आहrdquo

शरोिा महराला ldquoउपररrdquo

आचायण ldquoकराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoयाचा अिण उपरर महरज ि नाहीसrdquo

शरोिा ldquoखर आहrdquo

आचायण ldquo मग हा खादा कराचाrdquo

शरोिा ldquoमाझा rdquo

आचायण ldquoिो खादा कशाला जोडला आहrdquo

शरोिा ldquoशरीरालाrdquo

आचायण ldquoशरीर कराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoमग शरीर महरज ि आहस काrdquo

64

आिा मातर शरोिा बचकळयाि पडला पर आधीचया परशनोततराचया अनषगान

महराला ldquoनाहीrdquo मग लगच आचायाानी विचारल ldquoमग ि कोरrdquo शरोिा भाबािला

करपर नजरन आचायाणचया डोळयाि पाहि मगध झाला िवहा आचायण सहज पर

गाभीयाणन महराल ldquoिच बरहम ि आहसrdquo शरोिा परि विचारमगन झाला तयाला ह

कोड काही उलगडना महरन तयान विचारल ldquoमग जीि ईशवर ि बरहम ह िीन िगळ

आहि का कारर मी जर बरहम असन िर परतयक िसि दश ि दरषटतिाचया

सपशणतिाचया आकाराचया इतयादी सिण विचारानी वभनन िाटायला नको पर िस

होि नसलयामळ मला काही वनरणय करिा यि नाही मग मी बरहम कसाrdquo आचायण

महराल ldquoजीि ईशवर ि बरहम ह विनही एकच आहि किळ भदबविमळ िगळ

समजल जािाि जस दरि-बाषटप-बफण ह एकाच जलाच असनही आपर तयाला पारी

िाफ बफण अस महरिो ना ही जशी एकाच जलाची वसितयिर असिाि ि िी

जारकाराला हया विनही मधय जला खरीज काहीच नाही ह जस समजि िस हया

वसितयिराच जञान नसललयाना ि समजि नाही अशा वसितयिरामळ जल जस

वभनन जारिि वदसि भासि ि अनभििा यि िदविच अखड बरहम हच ईशवर ि

जीि हया वसितयिराि यि जीि हा तया तया दहाि तया तया दहािर ममति धरन

िासनाभोगाचा भोिा झालला असिो िोच सििला अहकारान किाण समजन कमण

करीि असिो िोच जीि दहाचया इवदरयसौखयाचा ldquoमीrdquo हया सजञन भोिा होिो हया

सिण जीिाचा वनयिा जो असिो िो ईशवर जीि ही िासनामय दशा आह िर ईशवर ह

तयाच जीिन आह ldquoजीिन सिणभिषrdquo(भ गी अ ७िा शलोक९िा) ह सागिाना

आचायण महराल ldquoििा सिणभिष यन जीिवनि सिाणवर भिावन िद जीिनम |rdquo

भगिान शरीकषटरानी ही कलपना सपषट करिाना अठरावया अधयायाि अजणनाला

सागिाना सपषट ि वनःसवदगध सावगिल की

65

ईशवरः सिणभिाना हददशऽजणन विषठवि

भरामयनसिणभिावन यनतरारढावन मायया१८ ६१

ईशवरः ईशनशीलःनारायरः सवषभताना सिणपरावरना हददश हदयदशअजषन

शकलानिरातमसिभािः विशिानिःकररः ndashइवि| महरन जीि अहकारी किाण

ईशवर वनरहकारी वनयिा बरहम सम वनगणर वनविणकारी वनदोष ि चराचरास

वयापन उतपतती वसििी ि लय हयानीही विचवलि न होरार आह महरच भगििानी

भगिीििलया पाचवया अधयायाि १९ वया शलोकाि बरहमाच िरणन ि तयाचया

परापतीचा मागण सावगिला आह भगिान शरीकषटर महरिाि

इहि िवजणिः सगो यषा सामय वसिि मनः

वनदोष वह सम बरहम िसमादबरहमवर ि वसििाः५ १९

जयानी आपल मन समािसिि वसिर कल आह तयानी इहलोकीच जनम

मतयचा खळ सपिलला असिो कारर बरहम ह एकच वनदोष असन सिणतर सम आह

तयामळ ि तया वनदोष ि सम बरहमाशी एकरप झालल असिाि मग जनम-मतय

कठला शरोिा ऐकि होिा तयाचा चहरा आनदान ि आदरान उजळन वनघाला

तयान पनहा पनहा आचायााचया पायािर आपल डोक टकल

आचायााचया समजाऊन सागणयाचया अिलनीय कौशलयामळ बविमान

लोक अतयि शरिन ऐकि होि तयािच सदानद नािाचा एक गहसि आला होिा

हा आधर परदशािलया ldquoअहोबीलrdquo या गािािन आला होिा सदानदान आपलया

मामाचया मागणदशणनाखाली िदाधययन ि इिर शासतरकलाचा अभयास कला होिा

सदानदाच आई-िडील सदानद लहान असिानाच पचति पािल होि तयामळ

मामान तयाचा साभाळ कला होिा मामा अतयि कमणठ होिा कमणकाड महरजच

सिणसि अस तयाच मि होि तयामळ तयान सदनदाला िच िळर लािल होि

अहोबील यि एक लकषमीनवसहाच सरख मवदर आह सदानदाच आई-िडील

66

अहोबील मधय असललया तयाच ldquoलकषमीनवसहाचrdquo भि होि दोघही वनतय तया

लकषमीनवसहाची उपासना मनोभाि करीि असि सदानदाची परापती ही

आपलयािरील लकषमीनवसहाची कपाच असलयाच ि मानि असि तयामळ

सदनदालाही लकषमीनवसहाची भिी उतपनन झाली िदाधययन झालयािर िर िी

वदवगरीि झाली तयामळ अतयि पवितराचररान सदानद लकषमीनवसहाची पजा कर

लागला तयाला कमणकाड ि यावजञकी करन दरवयाजाणनाि रस िाटना मामाचया

लकषाि ही गोषट आली महरन मामान सदानदाला वििाहबधनाि अडकिन

टाकायच ठरिल मामान आपलयाच मलीशी सदानदाच मोठया िाटाि लगन

लाऊन वदल सदानदाचया ि मना विरपि होि पर मामाचया हटटापढ सदानदाच

काही चालल नाही ििावप वििाहा निर पतनी िरी आपलयाला साि दईल ि

आपलया विचाराशी सहमि होऊन भविमागाणि यईल अशी तयाला आशा िाटली

परि ददिान विला फि विलासी जीिनाची आिड होिी तयामळ सदानदान

वनरिणक िळ न घालििा आपलया वपतयापरमार यावजञकी करन अमाप दरवय

वमळिाि असच विला िाटि अस िी सदानदाला िारिार िसा सलला दऊ

लागली सदानदमातर सिि आतमवचिनाि ि िदामधलया महािाकयाचा विचार ि

तयाचाच अभयास हयाि मगन अस परबरहम महरज काय अविम सतय नककी काय

आपर कोर आहोि इतयादी अधयावतमक विचार सिि तयाचया मनाि रपजी

घालीि असि तयामळ वयािसावयक गोषटीकड तयाच दलणकष होऊ लागल मामा ि

मामाची मलगी अतयि लालची सिभािाची होिी तयाना सदानदाची िीकषर ि

अफाट बविमतता जञाि होिी तयामळ िी दोघ तयाला वयिसायासाठी यजञकमण नीट

आतमसाि करन घणयाचा आगरह कर लागली शिटी कटाळन सदानदान

आपलयाला अधयातममागाणि जाियाच असलयान ि शकय होरार नाही अस

सावगिल पढ ह ही सागन टाकल की आपल िवडलोपाजीि उतपनन भरपर

67

असलयामळ ससाराला इिर दरवयाजणनाची आिशयकिा नाही मामा ि सदानदाची

पतनी याना ि अवजबाि पटल नाही दोघानी वमळन तयाला ldquoहया मागाणन जर िला

जीिन वयिीि कराियाच असल िर िवडलोपावजणि धनापकी िला काहीही

वमळरार नाही rdquo अशी धमकी वदली बरहमजञानपरापतीची िीवर इचछा असललया

सदानदाला िी धमकी महरज इषटापततीच िाटली तयाला सपततीचा मोह नवहिाच

िो मनािनच विरि झालला होिा तयामळ तयान गहतयागाचा वनरणय घिला

सदानदाचा हा वनरणय मामान ि मामाचया मलीन आनदान मानय कला सदानद

तयाच कषरी शािपर घराबाहर पडला घराबाहर पडिाना कोठ जाियाच हयाचा

तयान विचार कला नवहिा फि लकषमीनवसहाच समरर करन िो बाहर पडला

होिा तयाच समरराि िो परयागला आला आपलयाला जञानमागण कोर दाखिरार

हया विचारि िो गकण झाला तयािळी सदानदाला गगचया पलीकड असललया

झतसी गािी असललया परभाकराचायााची आठिर झाली परभाकाराचायण ह

तयाकाळािल एक शरषठ मीमासक होि सदानदाचया मामाच ि गरप होि सदानद

तयाचयाकड आला परि सदानदाची इिही घोर वनराशाच झाली परभाकराचायाानी

तयाला जञानमागण अतयि कठीर असन कमणमागण अतयि सोपा असन ऐशवयण परापती

करन दरारा आह तयामळ ि कमणमागी हो ह ऐकन वनराश झालला सदानद परि

परयागकषतरी आला परयागला तयान शकराचायााची कीिी ऐकली तयामळ

शकराचायााना शरर जाणयाचया हिनच िो काशीला आला

आचायाणची बरीच परिचन तयान शरिर कली होिी अनक शरोतयानी

विचारललया महािाकयाचया परशनािरील आचायााच नमकपर कलल वििचन हया

सिण गोषटीचा विचार सदानदान कला तयान आचायााना शरर जाणयाचा वनधाणर

कला पर ह घडाि कस महरन िो विषटरशमयाणस भटला तयाचयासह आचायााची

सिा कर लागला सदानदािर आचायााच लकष होिच आचायााचया असखवलि

68

परिचनानी सदानद अहोरातर तयाच वचिनाि मगन होऊ लागला सदानद परण विरि

झाला होिा तयाला सनयास गरहर करणयाची िीवर इचछा झाली तयाची अशी दढ

भािना होिी की आचायण सिणकाही जारिाि तयाना आपली विरिी समजरारच

आपलयाला तयाचयाकडन सनयास दीकषा वमळािी अस तयाला सारख िाटि होि

माझी जर खरोखरच मला िाटि िशी योगयिा झाली असल िर ि आपर होऊनच

मला दीकषा दिील आवर एक वदिस िसच घडल

एकदा गगा वकनारी आचायण परिचनाला आल पर तयाना विषटरशमयाणबरोबर

सदानद आलला वदसला नाही तयािळी सदानद पलिीरी होिा आचायाानी

ििनच सदानदाला हाक मारली िी हाक ऐकिाच दहभान हरपन आचायााचया

वदशन धािि सटला तयाला नदीचही भान रावहल नाही वकनारा सपन जवहा

तयाची पािल नदीचया पाणयािर पड लागली िशी परतयक पािलाखाली कमल

उतपनन होऊ लागल दहभान हरपललया अिसिि िो आचायााचया चररी आला

अशा िीवर गरपभिीच फळ तयाला वमळालया वशिाय कस राहील आचायाानी

तयाला सनयासदीकषा वदली तयाच नाि पदमपाद ठिल पदमपाद किकतय झाला

आचायााचया वशषटयिगाणि पदमपाद विशष शोभन वदस लागला विषटरशमाण ि पदमपाद

दोघही आचायााची मनोभाि सिा करीि होि तयाि जराही अिर पड दि नवहि

विषटरशमाण ि पदमपाद आपलया सरपचया सदि पाठीमाग िोड अिर ठिन चालि

असि चालिाना आचायााचया चररािर तयाच लकष अस ि मन आचायााचया

वशकिरीि िललीनिन वचिनाि मगन अस तया दोघामधय अनक िळा सिादही

होि असि तयाचया सिादाि एकदा िराणशरमधमण या विषयािर चचाण चालली होिी

तयािळी विषटरशमाण महराला आचायण चाििणणयण जरी मानि असल िरी तयाची

वशकिर जनमानसाि सधया परचवलि असलली जािी िचणसिाची कलपना नषट

कररारी आह पदमपाद आनदान महराल ldquoहो खरच आह ि आपलया सिामीच

69

वयिहाराि ज िागर वदसि तयाि ि करालाच कधी िचछ समजि नाहीि मग

भल िो शदर जरी असला िरी कारर चाििणणयण हा किळ वयिहार ि सामवहक

जीिन सखािह वहाि महरन अवसितिाि आलयाच तयानी अनकिळा आपलया

परिचनािन परविपादन कलल आह वयविगि साधनिच ज काय सपशण-असपशाणच

वनयम आहि ििढच अस िर सिामी नहमीच सागि असिाि rdquo ह ऐकन

विषटरशमाण महराल ldquo मला सििला शासतराि ldquoअसपशयrdquo ही सकलपना कठच

आढळली नाही पर आधयावतमक उननिीसाठी वयविगि शवचिा ि वचततशिी

हयाच बरच वनयम आढळल आहि ि कमणकाडाि सकाम भिीि विशषतिान

पाळाि लागिाि तयाि जराही िडजोड चालि नाही rdquo अशा परकारच

सपशयासपशयि बाबि तयाच बोलर चाल होि तयाि विषटरशमयाानी पदमपादाचायाना

सहज विचारल ldquoआपलयाला काय िाटि ही सपशयासपशयिा आपलया िवदक

परपरि कशी काय रढ झाली असलrdquo पदमपादाचायण अतयि गभीरपर महराल

ldquoआपल ददि फार परािनकाळी बौि अििारानिर अनक बि अनयायी वनमाणर

झाल ि आपला पि महरज आपला िगळा धमणच समज लागल सििला

बौिधमीय महरि लागल तयानी चाििणणयाणला विलाजली वदली ििावप अवहसच

सिोम अस काही माजिल की खावटक जमाि ही वहसा कररारी महरन तयानी

खावटक िगण मास ि चमण इतयादीचा वयिसाय करराऱयास ldquoअसपशयrdquo ठरिन

तयाचयाशी वयिहार बद कला पढ जवहा िशय ि शदर िगाणच लोक बौि पिाि

परचडसखयन सामील होऊ लागल िवहा मोठच राजकारर झाल राजाशरयान हया

असपशय िगाणची िसाहि गरामाबाहर काढणयाि आली राजाशरयान समाजाि

एखादी रढी एकदा पडली की मग िी समाजाि मळ धरि तया रढीच रपपािर

वनयमाि होि जया काळाि बौि ि जन आचायााच िचणसि राजसततिर अमातयाचया

सिरपाि वनमाणर झाल ि राजा तयाचया ितरान राजसतता िापरन सामावजक

70

वयिसिा जारी कर लागल पढ पढ राजसततिर बि आचायााच िचणसि िाढि

गलयािर तयानी आपलया पिाच ldquoधमाणrdquoि रपपािर करन घिल धमाािर

करराऱयाना समान दजाणच परलोभन वनमाणर करन धमाािर घडिन आर लागल

मनन ldquoनावसि पचमोिरणrdquo महरज चारिराणखरीज पाचिा िरण नाही असच

सावगिलल आह सिामीनीही परिचनाि हयािर वििचन कल आह पर बौि

पिाला धमाणच सिरप परापत झालयािर खावटक ि वहसक ज गरामाबाहर काढल गल

ि कायमचच तयाचा पररराम सिण समाजािर होर अपररहायण होि तयािन एकदा

का राजमानयिा परापत झाली की जया वपढीपासन िी परिा पडि िी परपरन

वपढयानवपढया िशीच चाल राहि तयाचा हा पररराम आह rdquo तयाचा हा सिाद

अवधकही चालला असिा पर ििढयािच आचायााचयापढ असललया काही

वशषटयाचया गडबडीमळ िो िाबला आचायााचयापढ असललया वशषटयाचया मागाणि

एक चाडाळ आपलया चार कतरयासह डोकयािर दारच मडक घऊन यि होिा

तयाच कपड अतयि मलीन ि फाटक होि तयाचया बरोबर तयाची दोन बालक

होिी तयामळ आचायााचयापढ चालरार वशषटय तयाचया अगािर ओरडल ldquo दर हो

आमहाला िाट द रसिा सोडन मागाणिन ि दर होrdquo तयािळी चाडाळ तयाना

महराला

ldquoअननमयादअननमय अििा चिनयमि चिनयाि |

वदवजिर दरीकिा िाचछवस वक बरवह गचछगचछवि ||rdquo

ldquoह शरषठ बराहमरहो मला सागा िमही कशापासन काय दर कर इवचछि

आहाि एकाच परबरहमाचया अननमय कोशापासन दसरा अननमय कोश दर कर

इवचछिा की एका चिनयमय कोशापासन दसरा चिनयमय कोश दर कर इवचछि

आहाि कारर मी सिा िमचया सारखाच बरहम आह माझ शरीरही िमचया सारख

अननमय कोशापासनच झालल आहrdquo

71

तया अतयजाच ह आकवसमक ि िगळ उततर ऐकन भाबािलल वशषटय

कषरािच िबकन आचायााचया मखाकड पाह लागल अपररपकििमळ ि असहायय

मदरन आचायााचया मदिीची अपकषा कर लागल इिकयाि धीरगभीर पािल टाकीि

आचायण पढ आल वपढयानवपढया चालि आललया ससकाराचया परभािान ह घडि

असलयाच आचायण जारि होि आचायण अतयि मद ि मधर शबदाि महराल

ldquoसतयमव भवता यवददानी परतयवावद तनभत परवरतत |

अनतयोजोऽयवमवत सपरवतबवदध सतयाजावम वचसातमववदसत ||

ह शरषठ परपषा ि महरिोस ि अगदी सतय आह आतमजञान झाललया िझया

बोलणयािरन हा ldquoअतयजrdquo आह अशी भदबिी मी सोडन दईन

आचायााची ही परविविया सिण वशषटयाना परम आशचयणकारक िाटली

पदमपादानी अतयि गभीरपर विषटरशमयाणकड पावहल विषटरशमाण मनोमन समजल

की नकतयाच झाललया सभाषराच ह परतयिरच सिामीनी वदल आह

विषटरशमयााचया मनािला सदह नाहीसा झाला एक अनावमक दडपर नाहीस झाल

मन कषरािच मोकळ झाल

72

परकरर ७ ि

शरीवदवरासााची भट व आवशवािद

आचायााचया काशी कषतरािील िासिवयाला चार िष परण होि आली तयाची

परिचन ऐकणयासाठी दरदरहन अतयि विदवान मडळी यऊ लागली होिी तयाच

मखय कारर आचायण परिचना निर शरोतयाचया शकाच वनरसन करीि असि असच

एकदा आचायाानी ldquoिदनिर परविपततौ रहवि सपररषटििः परशनवनरपपराभयामrdquo हया

सतरािर आपलया परिचनाि वििचन कल मतयनिर जीि दह सोडन जािो िवहा

काय होि जीिातमा पचमहाभिासह अतयि सकषम रपान एक शरीर सोडन

दसऱया शरीराि परिश करिो अस छादोगय उपवनषदाि सावगिल आह आचायाानी

ह समजन सागिाना सकषमदह पचमहाभिाचाच असलयाच परविपादन कल तयाच

काररही सावगिल दह सोडिाना जीि अपरण रावहललया िासनामळ पनहा जनम

घिो तयासाठी सकषमदह अििा वलग दह धारर करिो

ह परिचन सपलयािर अनक वजजञासनी आचायााना आपलया शका विचारन

सििच समाधान करन घिल सगळयाचया शका विचारन झालयािर एक िि

बराहमर आचायााशी बोल लागला तयान आचायााना आपली शका विचारली की

ldquoपचमहाभि चराचराि भरलली आहि ह खर आह काrdquo आचायण ldquoहोrdquo महराल

िवहा िो िि बराहमर वमसकील हसि महराला ldquoमग वलगदह ि जडदह दोनही

पचमहाभिाच असिाना वलगदह जािाना का वदसि नाही ह एक ि दसर महरज

दह सोडिाना वलगदह धारर करणयाची आिशयकिा काय विशवाि जर सिणतर

पचमहाभि वयापलली आहि िर िी कठही वमळ शकिाि मग दह सोडिाना वलग

73

दह धारर का करायचा िो निर नाही का धारर करिा यरार तयामळ आपर

माझया हया शकच वनरसन कलयास बर होईल rdquo हया परशनामळ इिरही विदवानाच लकष

िधल गल आचायााचया लकषाि आल की हया ििाचा हा परशन वदसिो वििका साधा

नाही हयाि खपच गिागि आह हया गहसिाचा अभयासही िसाच असरार

तयामळ हया गहसिाला आधी कोरतया ना कोरतयािरी िततिाशी बाधन घर गरजच

आह महरन आचायण अतयि मधर ि मद आिाजाि महराल ldquoआपर िदशासतर ि

शरिी परमार मानिा काrdquo तयािर ि िि गहसि ldquoहोrdquo महराल तयािर आचायण

महराल ldquoिद परवरि महािाकय आपरास मानय आहि काrdquo िि गहसि ldquoहोrdquo

महराला मग आचायण महराल ldquoअह बरहमावसमrdquo ह महािाकय जर परमार मानल िर

बरहम ि आपर िगळ राहिो काrdquo आचायााचया परशनािर अतयि सखोल वििचन

करन ि िि गहसि महराल ldquoजीिान िी परबरहमपरापती करीिा कराियाची

भािनातमक धाररा असन दहाचया भौविक वयापाराचाकषय करणयासाठी सिण

शरीरभर रपजिायची असि बरहमभाि जागा ठिणयासाठी यवियिीन तया िाकयाचा

उपयोग किळ िचाररक ि अधयावतमक पािळीिर कराियाचा असिो तयामळ

जीिदशा परापत झाललया जीिाला परबरहम परापतीचा मागण सापडिो rdquo आचायााना नमक

िच हि होि आचायण महराल ldquoमहरज परबरहम ि जीिदशा याच िगळपर आपरही

मानय करिा आहािrdquo हयािर तया िि गहसिाला ldquoहोrdquo महरणया खरीज गतयिरच

नवहि

तयािर आचायण महराल ldquoजर परबरहमाचया शि चिनयापासन जीिदशा

चिनयमय असनही आपरास िगळी असलयाच जारिि िर शिसिरपी ि

अविसकषम अशा पचमहाभिाच जीिदशातमक सकषमशरीर अििा वलगदह का बर

मानय नाही िि ितकाळ महराला ldquoकारर एका परबरहमापासनच पचमहाभि

74

अििाि झालली आहि महरनrdquo हयािर आचायण महराल ldquo मलिततिाची

पचमहाभि ि जीिदशिील पचमहाभि हयाि आपर फरक मानिा काrdquo िि

गहसि महराल ldquoफरक िर जरर मानिो पर िो फरक जीिदशन तयाचा अगीकार

कलया खरीज मानिा यि नाही महरन पचमहाभि जडदह सोडिाना

अवगकारणयाची काय आिशयकिा आह जीिाला िी निरही परापत करिा यरार

नाहीि काrdquo आचायण महराल ldquoनाही कारर जीिदशा जडदहाचया माधयमािन

जडपचमहाभिासह सकषम िासनादहाचया परार नामक माधयमािन भोगिली जाि

जडदह पडिो तयािळी एकच परार पाच वठकारी जसा विभागलला असिो िसाच

िो दहा बाहर पडिो तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चमणचकषना गोचर होरार

नसि तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चामणचकषना गोचर होरार नसि िसच

सकषमदह मन बिी शरोतर चकष रसननदरीय ि सपशनदरीय याना घऊनच बाहर

पडिो फलािील सगध जसा िायबरोबर जािो पर चमणचकषना वदसि नाही तयाच

परकार िाय हया सिण इवदरयसमहासह सकषमदहान महरजच वलगदहान बाहर पडिो

याला उपवनषदाच परमार आह

इवनदरयावर सयावि समयग यावि गचछवि |

वकम इवि आह िायः पिनो गनधान इि आशयाि पषटपाद ||

भगिीिि ह

ldquoशरीर यदवापनोवत यचचापयतकरामतीशवर |

गवहतवतावन सयावत वायगषनधावनवाशयात ||१५ ८||rdquo

75

ldquoयदा च पिाणसमाि शरीरानिरम अिापनोवि िदा गहीतिा एिावन मनषषठावन

अस अगदी सपषट सावगिलल आह तयामळ जीिाला निीन शरीर वमळणयासाठी

सकषमदह परापत होिो परतयकषाि तयाला धाररा करणयाची गरजच नसि िर िी एक

सिाभाविक अवयि अििा परधान िततिािन घडरारी घटना असि

हयािर िि गहसि अतयि विनयान महराल ldquo पर जगाचया पिणवसििीलाच

साखयमििादी lsquoपरधानrsquo अस महरिाि हयािर आपर काय महरिाrdquo आचायण

महराल ldquoमहरज जगाचया उतपतती पिीची वसििी आपर सिितर मानिा की कायrdquo

हयािर ि िि गहसि महराल ldquoआपर सकषमशरीराबददल बोलि आहोि आिा

शरीर महटल महरज ि वयिच असल पावहज आपर अवयिाला शरीर अस कस

सबोधिा माझी आपली ही एक शका आह दसर अस की परधान ह जगाच कारर

आह अस साखयमििादी मानिाि महरज जगाचया उतपततीपिीची वसििी सिितर

मानािी लागलrdquo

हयािर आचायण अतयि परभािी भाषि ि ठामपर साग लागल ldquoइि अवयि हया

शबदान सकषम अस ldquoकाररशरीरrdquo सचिलल आह ि सकषम पचमहाभिापासन

वनमाणर होि महरनच तयाला अवयि महटल आह आपला िदाचा गाढा अभयास

आह महरन इि मददाम उललख करिो की ldquo गिद सवहिि ९४६४ lsquoगोवभ

शरीरीि मतसरमrsquo अस महटल आह हयाचा अिण शबदश घिला िर ldquoगाय सोमरसाि

कालिाrdquo असा होईल पर िो िसा वशषटसमि नाही इि काररासाठी िापराियाचा

शबद कायाणसाठी िापरला आह महरन ldquoसोमाि गायrdquo न कालििा गोरसच

कळिला जािो गोरस महरज दध हाच अिण घिला जािो अवयि हा शबद सकषम

पचभौविक शरीरास िापरला आह िो हयाच अनषगान घयािा लागल दसर आपर

महरिा की जगाचया उतपतती पिीची वसििी सिितर मानािी लागल पर िस मानल

76

िर ldquoपरपषानन पर वकवचचिrdquo हया शरिी िचनाला बाधा यि तयामळ जगाचया उतपतती

पिीची वसििी सिितर मानिा यि नाही मळवसििीचया पर काहीच नाही मग

सिितरिा कशी राहील तयामळ मळवसििी अििा परपष हयापासन उतपनन

झाललया ldquoबीजरप शिीलाrdquo अविदया अििा अवयि अस सबोधल जाि मि

झालला साधक पनहा जनमास यि नाही कारर जञानामळ अविदयचा नाश झालला

असिो महरजच अवयिाच नाश झालला असिो ह अवयि परमशवराचयाच

आशरयािर राहाि lsquoमायाrsquo ह विच सिरप आह अविदयचया सषटीि आिरर ि

विकषप हया दोन शिी कायाणवनिि असिाि आिरर शिीन मोह वनमाणर होिो ि

विकषप शिीन मळसिरपाचा विसर पडन भदबिीन परपच वनमाणर होिो विचयािच

सिण ससारी जीि आपलया सिरपपाची ओळख न होणयामळ अजञानान राहिाि हया

मायला अविदया अवयि इतयादी नािानी ओळखल जाि अस अवयि ि तयाच

कायण ज शरीर हयाचया ऐकयाची कलपना करिा यि शरीर ह दोन परकारच आह

एक सिल ि दसर सकषम सिल शरीर सिााना वदसि सकषम वदस शकि नाही ि

सकषम शरीर हया वठकारी सागाियाच आह rdquo

आचायण ि िि गहसि हयाचा हा सिाद सिण सभा मगध होऊन ऐकि होिी िि

गहसि िदाचा गाढा पवडि होिा ि तयाचया परतयक शकच वनरसन आचायण आपलया

परभािी भाषि करीि होि तया गहसिाचया शका काही सपि नवहतया सिाद

रगिच होिा पदमपाद विसमय चवकि झाल आजपयाि इिकािळ इिकया शका

विचाररारा हा बराहमर कोरीिरी अलौवकक असला पावहज तयाचया डोळयािली

चमक ि िज पाहन पदमपादानी अिजञाणनान तयाच खर सिरप जारन घिल िवहा

तयाचया लकषाि आल की हा न सपरारा िाद आह कारर परशन विचाररार साकषाि

77

भगिान िद वयासमनी आहि ि उततर दरार साकषाि भगिान वशिशकर आहि ह

लकषाि यिाच पदमपाद अतयि चिराईन महराल

ldquoशकरशकर साकषात वयासो नारायरण सवयम |

तयोववषवाद सपरापत वककर वक करोमयहम ||rdquo

ldquoशकराचायष महरणज परतयकष शकरच आहि आवर परशन विचाररार परतयकष

िदवयास महरज साकषाि विषटरच आहि अशा दोघाचा िाद सरप झालयािर

माझयासारखया दोघाचया सिकान काय बर करािrdquo

पदमपादाचया उाराचा गवभणिािण आचायाानी जारला आचायण पटकन उभ

रावहल ि तया िि बराहमराचया पाया पडल आचायााचा हा विनय ि कशागर बिी

पाहन तया िि बराहमरान आपल खर रप परकट कल महवषण िदवयास परकट झाल

तयानी आचायण तयाच वशषटय ि इिरानाही आवशिाणद वदल ि झटकन वनघनही गल

हया परसगा निर िोडया वदिसािच आचायाानी आपल ldquoबरहमसतरािरचrdquo भाषटय परण

कल

78

परकरर ८ ि

परसथाि तररीचरा भाषराला गरा चा आवशवािद

आचायााच परसिानतरयीिरच भाषटय लखन परण झालयािर आचायााना ि भाषटय

आपलया गरपना दाखिणयाची इचछा झाली सरचा आवशिाणद घिलया खरीज

आचायााना चन पडरार नवहि तयाना मावहिी वमळाली की गरप गोविदयिी

बदरीकाशरमाि गरप गौडपादाचायााकड गल आहि आचायण तिररि वनघाल

विषटरशमाण ि पदमपाद तयाचयाबरोबर वनघाल इिरही अनक वशषटय तयाचया समिि

वनघाल आचायााच ह वशषटयिभि अपिण होि आचायण तया सिण िरागयशील

समदायाि सयाणसारख िजसिी वदसि होि अतयि गोड मद ि हसरा चहरा

कपाळािर शपाणकिी आडि भसमाच पटट िजसिी डोळ धारदार सरळ नाक

मधरवसमिान भरलली वजिरी शखासारखा वनिळ उच पर परमार बि गळा

भरदार धिी रपद खाद भरदार माडया टपोऱया परमारबि पोटऱया आवर अतयि

सदर पाउल बिी दिगरप बहसपिीचया सारखी िललख बोलर अतयि मधर

िारी सपषट ि सबोध िाकयरचना हया सिण िभिामळ ि मसमसतया िारपणयामळ

आचायााना पाहन बट िामन िो हाच की काय असा भाि पाहराऱयाचया मनाि

उतपनन होई मन परम आदरान भरन गलयावशिाय राहाि नस आचायाानी

अगािर धारर कललया भगवया िसतराना अिरणनीय शोभा परापत होई

आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद हया दोघानाच घऊन आपलया गरपचया

दशणनास जारार होि इिर वशषटय माग िाबरार होि मजल दर मजल करीि

आचायण बवदरकाशरमा जिळ आल गरप गोविदयिी ि तयाच गरप गौडपादाचायण दोघही

79

आशरमाि होि आचायण आपलया परसिानतरयीिर कललया भाषटयासह तयाचया समोर

आल तया दोघाचया दशणनान आचायण भारािल गल साशरनतरानी आचायाानी गरप

गोविद ि गरपगौडपादाचायण हयाना िदन कल दोघानीही यिािकाश परसिानतरयी

िरील आचायाानी कलल भाषटय शरिर कल दोघही आचायााचया हया किणतिािर

सिषट झाल तया सिषटिि िपतिा होिी परम होि आवशिाणद होिा आपलया

गरपचया समिीन गरपगोविदयिीनी आचायााना अदवििादाचा परसार करणयाचा

आदश वदला आचायाानी िो वशरोधायण मानला मनोमन सपरण आयषटय

अदवििदानिाचया परचाराि घालिणयाचा दढ वनशचय कला तयाच िळी गरप

गौडपादाचायण हयानी आपलया िखरी िारीन जर तया वनशचयाला कोदराि बसिाि

िस आचायााना महराल ldquoहया पढच सिण जीिन हया परसाराि घालिrdquo आचायााना

धनयिा िाटली आचायाानी कललया ldquoमावरकrdquoरपपी वनशचयाला परातपरगरचया

ldquoसिरणrdquoरपपी शबदाच कोदर परापत झाल परातपरगरपचया सिणजञिची मनोमन साकषच

वमळाली ितकषरी आचायााना गरपगौडपादाचायााचया सिणजञिचया सििीच कावय

सफरल ि तयानी अतयानदान आपलया मधर िखरीिारीन परकट कल

ldquoसपरणष जगदव नदनवन सववप कलपदरम

गाङगवारी समसतवाररवनवहा पणया समसता वकरया |

वाच सकतपराकत शरवतवशरो वारारणसी मवदनी

सवाषववसथवतरसय वसतववरया दषट परबरहमवरण ||rdquo

(ह परबरहमरपपी सरो आपलया साठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच

आह सिणच िकष आपरास कलपिकषच आहि सिणच जलाशय गगा आहि ि

आपलया सिणच विया अतयि पवितर आहि आपली भाषा ससकि असो की पराकि

असो िी मला िदासम वशरोधायण आह सिणभमी आपरासाठी िारारसीच आह

कारर आपर चराचरासह बरहमभािाि रहािा) हयािर गर गौडपादाचायाानी आपला

80

िरदहसि आचायााचया मसिकािर ठिला तयानी जर परसननिन तया सििीचा

सिीकारच कला

गरप गौडपादाचायााचा आशरम खपच उचािर होिा समदरसपाटी पासन

जिळ जिळ १०२०० फट इिका उच असलयामळ खपच िड तयािन िो

वहमालय गरप गोविद आपलया गरची सिणिोपरी सिा करीिच होि पर गरप

गोविदाना आपलया गरना इिकया िडीिही गार पाणयान सनाना कराि लागि

हयाच िाईट िाट गरपभि आचायााचया ह सहज लकषाि आल आचायाानी आपल

शासतर ि कला याचा िापर कला बारकाईन तयानी शोध घिला एक वठकारी

तयाना गरम पाणयाचया झऱयाची लकषर वदसली आचायाानी पररशरम करन िि

खरायला परारभ कला तयाचया परयतनाला यश आल गरमपाणयाचा झरा

चोिीसिास िाह लागला तयाकाळापासन िो झरा आजही िि िाहाि आह गरप

गोविदाना धनयिा िाटली दोनही यिीचया सनानान िो झरा पािन झाला तया

पािन झाललया झऱयािच निर आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद यानी सनान कल

आचायण आपलया गरचा ि परातपरगरचा आवशिाणद घऊन ििन वनघाल

81

परकरर ९ ि

कलमस रवणतमकड गमन व हशव शणन

विषटरशमाण ि पदमपाद याचयासह आचायण गरपचया आशरमािन अतयि जड

अिकररान वनघाल आचायाानी कलासपिणिाकड जाणयाचा वनशचय कला परिास

अतयि खडिर होिा परचड गारठा पर आचायााना कलासाचा धयास लागला

होिा तयामळ हया ि असलया कोरतयाच गोषटीची िमा न बाळगिा ि कलास

पिणिाजिळ आल अनक िकषाची गदी विि होिी शोधक नजरन आचायण सिण

काही पाहाि होि इिकयाि तयाची नजर एका िटिकषाकड गली जरा विशरािी

घयािी हया विचारान आचायण तया िटिकषाकड वनघाल झाडाझडपािन िाट काढीि

आचायण जवहा पढ आल िवहा िो िटिकष परणपर तयाचया दषटीपिाि आला तया

िटिकषाचया पाययाशी असललया पारासारखया उचीिर आचायााना एक महान

आशचयण वदसल तया िकषाखाली अनक िि वशषटयाना घऊन एक अतयि िजसिी

िरपर गरप बसलल आहि तया िि वशषटयाि गरपगौडपादाचायण ि तयाच गरप

शरीशकमनी ह ही बसलल आहि आिा ह सिपन महराि की जागिी ह आचायााना

समजना पर तयाच अिसिि तयाचया कडन सिोतर गाईल जाऊ लागल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

82

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

अशी सरपिाि करन आचायाानी समारोपाचया ११ वया शलोकाि महटल

िटविटवप समीप भवमभाग वनषणर I

सकलमवनजनाना जञानदािारमाराि II

वतरभिनगरपमीश दवकषरामिीदि I

जननमररदःखचछददकष नमावम II११II

सिण षीमनीना अगदी सहज जञानदान कररार जनम मररादी दःखाचा नाश

करणयाि अतयि कशल िटिकषािळी बसलल तरलोकयगरप शरीदवकषरामिी दि

तयाना मी नमसकार करिो II११II

वचतर िटिरोमणल ििावशशषटया गरपयणिा I

गरोसि मौनवयाखयान वशषटयासि वछननसशयः II

वचदघनाय महशाय िटमलवनिावसन |

सवचचदाननदरपपाय दवकषरामिणय नमः ||१२ II

िटिकषाचया मळाशी एक मोठ आशचयण वदसि आह सगळ वशषटय िि वदसि

आहि आवर गरप मातर िरपर वदसि आहि विशष महरज गरपचया मौनरपी

भाषरानच वशषटयाचया अिःकररािील सिण सशय आपोआप मािळि आहि

83

िटिकषाचया मळाशी िासिवय कररार वचनमय सवचचदाननदरपप अस ज दवकषरामविण

भगिान शकर महश तयाना माझा नमसकार असो I|१२II

आचायाानी दहभान हरपन तयाचयाकड पाहायला सरपिाि कली आवर

चमतकार घडला िि वशषटय अदशय झाल िरपर गरचया वठकारी आचायााना

भगिान वशिशकर वदस लागल मदनाला जाळरारा भगिान वशि मसिकािर

जटा तयािन परिाही होरारी गगा मसिकी विराजरारा चदर नीलकणठाभोििी

िीडा कररार ि सपण भवय कपाळािर लखलखरार भसमाच वतरपडर िजसिी

पारीदार डोळ सरळ नावसका वसमिहासय असलली वजिरी गजचमण पाघरलल

भवय दह िजसिी कपणरगौर कािी सपरण मदाणनी सददयण एकिटल असलयाची साकष

दाखिरारा भगिान वशिाचा िजसिी चहरा आचायण अवनवमष नतरानी पाहाि होि

भगिान वशिानी तयाना समीप यणयाची खर कली आचायण वशिाचया समीप आल

आचायााना तयाकषरी काय िाटल ह शबदाचया पलीकडल आह आचायाानी साषटाग

दडिि घािल हाि जोडन परािणना कली ldquoह परभो गोविदयिीनी मला

विवधसनयास वदला आह ह भगििा ह वतरभिन पालका ह दयावनध आपर मला

अधयातमसनयास दऊन किािण करािrdquo आचायााची िी परािणना भगििान ऐकली

अतयि परसननिन भगिान वशिानी आचायााना अधयातमसनयास वदला

अधयातमसनयास वमळिाच आचायाानी भगिान वशिाची मानस पजा कली

आचायााची िारी परिाही झाली

ldquoरतनः कवलपतमासन वहमजलः सनान च वदवयामबर

नानारतनववभवरत मगमदामोदाङवकत चनदनम

जातीचमपकवबलवपतररवचत पषप च धप तथा

दीप दव दयावनध पशपत हतकवलपत गहयताम १

84

सौवरण नवरतनखणडरवचत पातर घत पायस

भकषय पञचववध पयोदवधयत रमभाफल पानकम

शाकानामयत जल रवचकर कपषरखणडोजजजजवल

तामबल मनसा मया ववरवचत भकततया परभो सवीकर २

छतर चामरयोयषग वयजनक चादशषक वनमषल

वीरणाभररमदङगकाहलकला गीत च नतय तथा

साषटाङग पररणवतः सतवतबषहववधा हयततसमसत मया

सङकलपन समवपषत तव ववभो पजा गहारण परभो ३

आतमा तव वगररजा मवतः सहचराः परारणाः शरीर गह

पजा त ववरयोपभोगरचना वनदरा समावधवसथवतः

सञचारः पदयोः परदवकषरणवववधः सतोतरावरण सवाष वगरो

यदयतकमष करोवम तततदवखल शमभो तवाराधनम ४

करचररणकत वाकतकायज कमषज वा

शरवरणनयनज वा मानस वापराधम

वववहतमवववहत वा सवषमततकषमसव

जय जय कररणाबध शरीमहादव शमभो ५

आचायााचया हया िभिी-भािपरण मानसपजमळ भगिान वशि अतयि परसनन

झाल तयानी आचायााचा हाि आपलया हािाि घिला ि ि आचायाासह चाल

लागल दहभान हरपन आचायण भगिान वशिा बरोबर चालि होि कलास

पिणिाचया पाययाशी यिाच भगिान वशि अदशय झाल आचायण दहभानािर आल

सिपन महराि िर सिपन नाही जागिीिल सतय महराि िर समोर विषटरशमाण ि

पदमपाद उभ आचायण काही बोलणयापिीच विषटरशमाण महराला ldquoआपर तया

85

िटिकषाकड जािाना अचानक वदसनास झालाि महरन आमही वकिीिरी िळ

शोध घि घि इि पिणिाचया पाययाशी आलो विचार कला आपर नककीच इि

भटाल झालही िसचrdquo वदककालाचया अिीि असललया ि सिाणनियाणमी िास

करराऱया भगिान वशिानी आपलयाला इि का आरल याचा आचायााना सहजच

खलास झाला ईशवराचया चराचरािरील सततची खर पटली महरज सिपन महराि

िर सिपन नाही सतय महराि िर सतय नाही भास महरािा िर सिणच भास

आचायाानी कलास वशखराला िदन कल पनहा महराल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

आचायाानी कललया सििीचा अनिय पदमपादानी जारला तयानी िो

विषटरशमणयाला सावगिला विषटरशमाण आचायााचया बालपरापासन आचायााना

ओळखि होिा गोकरण महाबळशवरपासन तयाची सिा करीि होिा आजपयाि िी

सिा चालच होिी पर विषटरशमयाणचा अदयाप मनाचा वनशचय झाला नवहिा की

सनयास घयािा की नाही मधनच तयाला गहसिी वहाि अस िाटि अस आजमातर

86

तयाला आचायााचया चररािर मसिक ठिणयाची इचछा झाली सािली सारखा

आचायााबरोबर असरारा तयाची सिणिोपरी सिा कररारा पर अदयाप गरपकपा

परापत न झाललाच होिा आज तयाला आचायााना शरर जािस िाटल तयान

आचायााचया चररािर आतमापणराचया भािनन मसिक ठिल तयाच अषटसावतिक

भाि जाग झाल वहमालयािलया बदरीकाशरमािलया गारठयािही विषटरशमयाणचया

मखािर घमणवबद िरळल आिाज उमटना िारी सवदि झाली शरीर वििरण

झाल अगािर रोमाच उभ रावहल गातर कपायमान झाली आवर काही कषरािच िो

िटसि झाला नतरािन िाहाराऱया अशरनी चररकषालन झाल तया भािसमाधीिन

बाहर यिाच वनशचयान महराला ldquoमाझयासाठी आपरच दवकषरामविण आहाि

आजिर माझया मनाि यिी की पिी ह दवदव होि ि आज सपलल आह माझा

दढवनशचय झाला आह की मला अजञानाला काही कळि नाही आपर मला आपल

महरा मला सनयास दीकषा दया माझयािर अनगरह करा rdquo विषटरशमयाणन

अिकाररपिणक कलली ही परािणना आचायाानी मानय कली योगय काळ पाहन

आचायाानी विषटरशमयाणला विधीपिणक सनयास वदला तयाच नाि वचतसखाचायण

ठिल

87

परकरर १० ि

बदरी िारारि मावदर सथापिा

बदररकाशरमाि विविधभागािन सचार चाल असिाना आचायण विचार

करीि होि हा पररसर नर-नारायराचा अलकनदा नदीचया डावया िीरािर नर

पिणि ि उजवया िीरािर नारायर पिणि पर मवदर कोराचच नाही हया विचाराि

आचायााना वनदरा आली तयाची वनदरा महरज समाधी अिसिाच तयाचया धयानाि

सिि नारायर परकट झाल महराल ldquoपिी पाखडीमििादयानी मला अलकनदा

नदीचया नारदकडाि टाकल आह ििन ि मला बाहर काढ ि शोधललया

गरमपाणयाचया कडाि सनान घाल जिळच मवदर बाधन तयाि माझी सिापना कर

rdquo आचायण समाधीिन बाहर आल वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण याना घऊन

नारदकडा जिळ आल नारदकडाि आचायाानी शोध घिला तयाना फटभर

उचीची ldquoनारायराrdquoची सदर मिी वमळाली समाधीि झाललया दषटािा परमार तयानी

लगच उषटर पाणयाचया झऱयाि तया मिीला सनान घािल जिळच मवदरसिापनचा

सकलप करन (सधया वजि मवदर आह) विि विधीपिणक परारपरविषठा करन िी

मिी सिापनकली मवदर बाधणयासाठी दरवयाची वयिसिा करणयाच विचार मनाि

घोळि होि तयािळी कालटीहन आवगनशमाण आयाणमबचा वनरोप घऊन आला

ldquoमला लिकराि लिकर य माझा अि समीप आला आह माझयाजिळ असलली

सिण सोनया-चादीची भाडी िझयाकड पाठिि आह िला तयाचा जसा विवनयोग

करायिायाचा असल िसा कर इकड यायला उशीर कर नकोस धािि यrdquo

आचायाानी हा वनरोप ऐकला नारायराचया समोर हाि जोडन उभ रावहल तयाचया

अमिमयिारीिन षटपदी बाहर पडली

88

शरीविषटरषटपदी

अविनयमपनय विषटरो दमय मनः शमय विषयमगिषटराम

भिदया विसिारय िारय ससारसागरिः १

वदवयधनीमकरनद पररमलपररभोगसवचचदाननद

शरीपविपदारविनद भिभयखदवचछद िनद २

सतयवप भदापगम नाि ििाह न मामकीनसतिम

सामदरो वह िरङगः किचन समदरो न िारङगः ३

उििनग नगवभदनज दनजकलावमतर वमतरशवशदषट

दषट भिवि परभिवि न भिवि वक भिविरसकारः ४

मतसयावदवभरििाररििारििाऽििा सदा िसधाम

परमशवर पररपालयो भििा भििापभीिोऽहम ५

दामोदर गरमवनदर सनदरिदनारविनद गोविनद

भिजलवधमिनमनदर परम दरमपनय ति म ६

नारायर करपरामय शरर करिावर िािकौ चररौ

इवि षटपदी मदीय िदनसरोज सदा िसि ७

आचायााचया मखािन अमििारी सतरि लागली

ldquoह भगिान शरीविषटरो माझा उिटपरा ि उनमततपरा नाहीसा करन

मनाच दमन करा विषयमगाची िषटरा शमिा ि यचचयािि भिमातराचया बददल

मनाि दया उतपनन करा ि मला या ससाररपपी भिसागरािन िारन नया ||१||

89

ह शरीपिी िझया चररकमलािन वनघरारी मकरदरपपी गगा आमच

ससारभय नषट करन िझया चररकमलािन वनघराऱया ldquoसवचचदानदrdquoरपपी

पररमळाचा आसिाद घणयाची पातरिा उतपनन करन द यासाठी मी िझया

चररकमलास िदन करिो ||२||

ह परभो ह नाि िमचया माझयाि िमही भद मानीि नाही ह खर

पर मी आपलयापासन आह आपर माझयापासन नाही अहो भगििा

िरङग ह समदराचच असिाि ि समदरािरच यिाि पर तया िरङगाना

कोरी समदर महरि नाहीि तयाना समदरािाच िरङग महरनच सबोधल

जाि ||३||

ह गोिधणनधारी (उििनग) भगििा ह िामना (नगवभदनज)

राकषसाचया शतरो चदर-सयण नतर असराऱया परभो िझया सारखया

परभािशाली दशणन झालयािर ससारासिी सपलया खरीज राहील काय

||४||

ह भगििा मतसय कचछ िराह इतयादी रप धारर करन आपर

जया िसधच सदि रकषर कलि तयाच िासधिर मी वतरविध िापानी

भयगरसि झालो असलयामळ आपलया सरकषराखाली यणयास पातर आह

||५||

ह षडगरशवयणशाली मवदर असललया दामोदरा ह गोविदा िझ

मखकमल अविशय सदर आह ह परभो आमचयासठी ि भिसागराच मिन

कररारा साकषाि मदारपिणिच आहस महरन माझया अिकररािली

भिाची भीिी नषट कर ||६||

90

ह करपरामय नारायरा िझया चररकमलाचा मी आशरय घिला

असलयामळ हा सििीरपी भरमर माझया मखाि सदि िास करो ||७||

आचायण भविरसाि नहाऊन वनघाल होि परािणना करिाना ि दहभान

विसरल होि तयानी षटपदीला सरपिाि कली िवहाच गढिालचा राजा

आचायााचया दशणनास आला होिा तयाची सिा भािसमाधी लागली होिी

आचायााची षटपदी महरन झालयािर कामाची वनरिावनरि करन आचायण लगच

वनघरार होि तयासाठी ि िळल गढिालचा राजा समोर आला आदरान िदन

करन हाि जोडन उभा रावहला राजान आचायााना नमरपर विनिी कली मला

काहीिरी आजञा दया आचायाानी ितकषरी आयाणमबन पाठिलली सोनया-चादीची

भाडी राजाचया हािाि वदली महराल ldquoइि सदर बदरीनारायराच मवदर बाधन

घया तयाचया खचाणसाठी ही भाडी िापरा rdquo गढिालचया राजान िी भाडी

आचायााना िशीच परि कली महराला ldquoसिण खचण मी करीन हया भाडयाची

आिशयकिा नाहीrdquo आचायाानी िी भाडी िशीच अवगनशमयाण जिळ वदली तयाला

िी बदरीनारायराचया पजसाठी िापरणयास सावगिली ि बदरीनारायराचया पजसाठी

वििच राहायला सावगिल अगनीशमयाणन आचायााची आजञा वशरसािदय मानली

आवर वििच रावहला बाधकामाचया दखरखीसाठी पदमापादाना विि राहायला

सागन आचायण वचतसखासह कालटीकड वनघाल

91

परकरर ११ ि

आरािमबामातच विधि

आयाणमबा कालटीला आपलया घराि िषाचलाच धयानाि अिरपराि काळ

कठीि होिी आपलया बाळाची िाट पाहाि होिी डोळ िकल होि विचया

शकराची कीिी विविध परकार कालटीि यऊन पोहोचली होिी आपला शकर

आिा खप मोठा झालाय अदवि वसिाि सागिो महरज नककी काय सागिो ह तया

माऊलीला कळि नस गािािलया विदवानाना िी हया अदवि वसिािाबददल विचारि

अस पर कोरालाच काही समाधानकारक सागिा यि नस आयााबच किहल

िशाही अिसिि टिटिीि होि आचायााकडन महरज विचया काळजाचया

िकडयाकडन िी ह जारन घरार होिी अिकालाची विला पिाण नवहिी विचा

भरिसा विचया काळजाचया िकडयािर होिा विचया मनाि आपलया बाल

शकराच िचन नहमीच घोळायच आजही विला ि आठिल बाल शकर विला

महराला होिा ldquoअहनयमब रावतरसमय समयािर ह िी आठिि होिी आवर

इिकयाि मधर ि खरखरीि आिाजाि तयाचया पढचा चरर विला बाहरन ऐक

आला

िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा | एषटयावम ितसमय सकल विहाय

विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||rdquo

आठिरीचया पाखरापकषा आपल पाखरपच परि आल आह ह आयााबन तिररि

जारल दहा ि बारा िषाानी भट होि होिी डोळयािल आटलल अशर शकराला

92

पाहन पनहा िरारल भािनाचया मघानी दाटी कलयािर जलाचा पर नतरदवार न

िाहािा िरच निल वचतसखाचायाानी दड कमडल आपलया जिळ घिला आचायण

खडािा काढन ओसरीिर आल आचायण आईचया वबछानया जिळ आल

आचायााना पाहन आयााबा उठरार इिकयाि आचायाानी चपळाईन आईचया

मानखाली हाि घालन विला अलगद उठिल शकराचा सपशण होिाच आयााबा

भािविभोर झाली शकराला विन आपलया कश हािानी वमठीि घिल ितकषरी

विला विचया जीिनािला िषाचलाचया िासिवयाचा कालािधी आठिला समिीची

पाखर चीिवचिाट करन दाटली िषाचलाचया मवदराि वशिगरपसह कलली

वशिाची आराधना वशिदषटाि मग शकराचा जनम वशिगरचा विरह असामानय

बालशकराचा अपिण सहिास मग तया पाठोपाठ तयाचाही विरह आयााबाला हदका

अनािर झाला आचायाानी विचया पाठीिरन हाि वफरिन विला शाि कल पवहला

आिग ओसरला आचायण आईचया वमठीिन बाहर आल आचायण कालटीि

आलयाची िािाण िायन फलािला सगध सिणतर पसरिािा िशी सिणतर पसरली

आचायााचया दशणनाला जमललयाची आचायााभोििी दाटी होऊ लागली

वचतसखाचायाानी तया गदीला वशसि लािन िासाभराि दशणनाचा कायणिम सपिला

आयााबचया िाडयािर िदणळ िाढली आयााबचया सिसाठी एक दोघी असाियाचया

पर आिा न मोजललयाच बऱया िािािरराि उतसाह होिा िो आचायााचया

आगमनामळ िरीही िािािरराि एक अनावमक िार जारिि होिा िो

आयााबचया परकिीमळ आचायण आईजिळ बसल होि आईन तयाचा हाि आपलया

हािाि घिला आवर आपलया कपाळाला लािि महराली ldquo ि साकषाि शकराचा

अििार आहस ना र माझयासाठी िर ि ईशवरच आहस माझी हरीिर शरिा आह

िशीच िी हरािर सिा आह हरी आवर हराि भद नाही ह मी फार लहानपरा

पासन ऐकि आल आह पर अनभि कधी आलला नाही ि अदवि वसिाि साऱया

93

जगाला सागिोस मग मला का बर तयाचा बोध करन दि नाहीस माझी

शरीकषटरािर भिी आह तयाच दशणन मला अिकाळी वहाि अशी माझी िीवर इचछा

आह मला ि अदवि काही कळलल नाही ििढ सामािन साग अर कवपलमनीनी

नाही का आपलया आईला जञान सावगिल िस ि मला साग आिा हया

भौविकािलया कशशयाकशशयाची महरन इचछा रावहलली नाही पर आपलया सततन

सपरण विशव साभाळरारा जो कोरी आह िो हर की हरी ह मला समजि नाही िरी

तयाच मगलमय दशणन ि मला घडि िझया अङकािर माझ मसिक घ िझी िारी

ऐकि आवर तया ईशवराला पहाि मला शिटचा शवास घऊ दrdquo

आयााबा एका दमाि ह बोलली विचया नतरािन अशरधारा िाह लागलया

आचायाानी हळिार पर आपलया बोटानी विच अशर पसल आईच मसिक आपलया

माडीिर घिल आपलया मधरिारीन विला महराल ldquo आई िझा तयाग अपिण

आह ससारािलया सखदःखापासन तयाचया जावरिापासन अवलपत राहणयाचया

योग ि क वहाच साधला आहस िला ह वनवशचि जञाि आह की ह शरीर अवनतय

आह पर आतमितति वनतय आह िझया हया मनसयमामळच िझ िरागय परखर

झाल आह आिा िर ि शरीरबधािनही मि होणयास आिर झालली आहस

वनतय असरार आतमितति अखडतिान चराचर वयापन उरल आह िच परबरहम ना

तयाला आकार ना तयाला विकार ि वयिही नाही की अवयिही नाही आपर

आपलया दहधाररचया वयितिामळ वयिाची धाररा करिो महरन वयि पर

दहधारर होणयापिी सिा आपल अवसिति कठ िरी होि महरनच आपर

अवयिािन वयि वसििीि आलो ना आवर अवयि वसििीिन वयि वसििीि

आलयािर तयाच अवयिाला आपर िगळ समज लागलो तयाची ईशवर या भािनन

पजा कर लागलो ह दवि आपरच वनमाणर कल ना एकदा ह दवि वनमाणर झाल की

94

भिी आलीच कारर आपर विभि झालो पर आतमिततिान सिणविशवासह आपर

एकरप असलयाच जारर महरज अदवि आई अदवि अदवि ज महरिाि ि दहाि

असिानाच परबरहमाशी िादातमय पािर हच आह तयालाच कोरी मोकष महरिाि

कोरी मिी महरिाि कोरी साकषातकार महरिाि पर वजि िाचाच उरि नाही

विि शबद कोरिही िापरल िरी काय फरक पडरार ज शबदाचया पलीकडल

आह ज किळ अनभिीनच जारिा यि ि वनःशबदाच मळ महरजच परबरहम हच

परबरहम रपदराचया रपाि अििीरण होि आवर िच परबरहम शरीकषटराचया रपािही

अििीरण होि महरन िर हरी आवर हर याचयाि भद नाही िवहा तया हराच दशणन

ि घ अस महरन आचायाानी

ldquoशरीमनमहशवर कपामय ह दयालो ह वयोमकश वशविकणठ गरावधनाि |

भसमाङगराग नकपालकलापमाल ससारदःखगहनाजजगदीश रकष ||६||rdquo

हा शलोक महरिाच आयााबला रौदरसिरपी रपदर दशणन झाल पर िी आससली

होिी शरीकषटर दशणनाला तयामळ विचया चहऱयािरील भयभीि भाि पाहन

आचायाानी अतयि मधरसिराि भगिान शरीकषटराची परािणना कली

rdquo यदा धमणगलावनभणिवि जगिा कषोभकररी

िदा लोकसिामी परकवटििपः सिधदजः

सिा धािा सिचछो वनगमगरगीिो वरजपविः

शरणयो लोकशो मम भिि कषटरोऽवकषविषयः ८

धमणगलानी आलयामळ जगाि कषोभ वनमाणर होिो िवहा ह िदािनपि शरीकषटरा ि

अजनमा असनही शरीर धारर करिोस ि शररागि ितसल असलयाच गीि िदही

95

गािाि अशा भिितसल शरीकषटरा आमहाला ि दशणन द आचायण भािवििश

होऊन परािणना करीि होि तयाच कषरी आयााबला शख चि गदा पदम ि िजयिी

माला धारर कललया भगिान शरीकषटराच दशणन भगिान वशिाचया वठकारी झाल

िी धनय झाली हरी ि हर याचयाि भद नसलयाची अनभिी आयााबला आली

किािण झललया आयााबामािच दोनही हाि आपोआप जळल गल तयाच वठकारी

असललया वचतसखाचायाानाही िीच अनभिी परापत झाली िीच तयाचया मखािन

शबदरपाि परिाही झाली

इवि हरररवखलातमारावधिः शङकरर

शरविविशदगरोऽसौ माितमोकषािणमादयः

यवििरवनकट शरीयि आविबणभि

सिगरिि उदारः शणखचिाचजहसिः ९

वचतसखाचायण महराल ldquoआचायाानी भगिान शरीकषटराची आराधना कलयािर

िदानी गरिरणन कलल ि परबरहम आचायााचया मािला विचा मनोरि परण करन

परमसख दणयासाठी शङख चि गदा पदम इतयादी धारर करन परतयकष परगट

झाल rdquo आयााबामािन परसननिन आचायाचा हाि आपलया हािाि घिला

आवशिाणदासाठी उजिा हाि विन उचाििाच आचायण खाली िाकल आयााबन

आचायााचया मसिकािर हाि ठिन ldquoविजयी भिrdquo असा आवशिाणद वदला

आयााबामािा िपत नजरन आपलया पतराकड पहाि असिानाच परसननिन

अनिाकड झपािली चिनय चिनयाि विलीन झाल अचिन जड शरीर जागिरच

रावहल आचायााचया िजसिी टपोऱया नतरािन ओघळलली अशरची मावलका

96

आयााबामािचया मसिकािर विसािली हा हदय-दरािक परसग पाहाराऱया

वचतसखाचायाानी आपली मान िळिली आयााबामािच पिण आिा सपल होि

आचायण आपला आिग आिरन हळच उभ रावहल कालटीि ही िािाण

पसरली अतयदशणनासाठी लोक जमल अतयससकार करणयाचया ियारीला

आचायण लागल िवदक बराहमर पढ सरसािल सिण ियारी झाली आचायण सिि

अतयससकारकररार ह ऐकन जमलल िवदक बराहमर चमकल रढी ि परपरा

तयाना सिसि बस दईना तयानी आचायााना जारीि वदली आपर सनयासी

आहाि आईचा अतयससकार आपर कसा कररार ही अवनषट परिा पडल आपर

हा विचार सोडा िळ परसग फार कठीर होिा आचायाानी तया बराहमराना आपर

आईला वदललया िचनाचा सविसिर ितताि सावगिला पर बराहमराची समजि

पटना काळ कोरासाठीच िाबि नाही समजािणयाि ि सागणयाि िळ जाि

होिा बराहमर विविधपरकार आचायाानाच समजािन सागि होि ििावप आचायााचा

वनशचय कोरीच मोड शकि नवहि हळ हळ एक एक काढिा पाय घऊन

आपापलया वनिासिानी गला गदी ओसरली शकशकाट झाला रढी ि परपरा

जोपासणयाि गािकऱयानी धनयिा मानली आयााब जिळ आचायण ि वचतसखाचायण

याचया खरीज कोरीच उरल नाही आचायण उठल परसदारी आल भराभर वचिा

रच लागल वचतसखाचायण मदिीला धािल तयाचया भविषटयाचा विचार करन

आचायाानी तयाना परविबध कला वचतसखाचायण फि सावकषतिान पर

जडअिःकररान पहाि रावहल बराच िळ होऊन गला होिा आयााबाचा जडदह

आिा बराच जड झालयामळ आचायण एकट उचल शकि नवहि तयानी मतयजयाच

समरर कल आईचया दहाच िीन िकड कल सररािर नऊन ठिल सििचया

योगसामयाणन तया वचिला अगनी वदला आपलयाच हािान मािच दहन कल

97

आईला वदलल िचन ििोिि पाळल आचायण धगधगललया वचिकड पहाि होि

मनाि भािनाचा कललोळ झाला िो शबदरप धारर करन बाहर आला

आसिा िािवदय परसविसमय दिाणरशलवयिा

नरपचय िनशोषर मलमयी शयया च साितसरी

एकसयावप न गभणभार भरर कलशसय यसय कषमः

दाि वनषटकविमननिोऽवप िनयः िसय जननय नमः

परसिीकालचया असहय िदना गभाणरपराि िोडाची चि जार शरीर िाळर

पोटाि िाढराऱया गभाणचया मल मतराची िषणभर शयया होऊन राहर अशा अनक

तरासापकी एकाही तरासाची परिफड करर मलाला आयषटय िचनही जमरार नाही

आनदान ह तरास सहन करराऱया माझया मािला वतरिार िदन असो आचायााच

सातिन कोर कररार वदिस असिास गला

आईच वदिस करणयासाठीसिा कोरी बराहमर यईना आचायाानी विविध

परकार परािणना कली पर वयिण तयाच िळी कालटीमधय िीन बराहमर अवििी

महरन आचायााचया िाडयाि आल कालटीि यिाच आचायााचा सिण ितताि तयाना

समजला होिा गािािन कोरी यणयाची शकयिा नवहिीच पर ह आलल बराहमर

अतयि िजपज वदसि होि आिा आचायााचा िाडा रोज िदघोषान दरारन

जाऊ लागला तयानी आचायााना शरािविधी दहािा बारािा िरािा इतयादी सिण

यिासाग करन वदल आलल िजपज ि िपसिी वदसरार बराहमर कोर कठल

ह किहल कालटीिलया िवदकाि वनमाणर झाल ह काय अघटीि आह

कालटीिलया काही अवधकारी िवदक बराहमरानी वचतसखाचायााना परािणना कली

आचायााचया कपन वचतसखाचायााना तया बराहमराच दशणन साकषाि बरहमा महश ि

98

परशराम याचया मळ सिरपाि झाल होि तयामळ वचतसखाचायााचया कडन सतय

समजिाच आचायााचा अवधकार सिण िवदकबरहमिदाला जञाि झाला ि िीन बराहमर

आल िस वनघनही गल कोठन आल कोठ गल ह कोरालाही समजल नाही

करळनरशापयाि आयााबचया वनधनाची ि आचायण कालटीि आलयाची

िािाण गली करळनरश िािडीन कालटीि आचायााचया दशणनास आल कालटीि

आलयािर करळनरशाना सिण ितताि समजला तयानी कालटीिलया सिण

बरहमिदाला पाचारर कल घडललया परकाराबददल आचायााची जाहीर कषमा

मावगिली इिकच नाही िर आपलया सिण परजला आदश वदला की इिपर

आपलया मि नाििाईकाच दहन घराचया मागील बाजस कराि तयामळ करळाि

िशीच परिा पडली बरहमा महश ि परशराम याच एक मवदरही बाधणयाि आल ि

करळमधील हया परसगाच सिि समरर राहाि महरन ह मवदर करळाि वतरिनदरम

जिळ विरपिललभ यि आह आजही करळीय लोक आपलया मिपिणजाना

शरिाजली िाहणयासाठी िि यिाि

99

परकरर १२ ि

गरगोहवयतीच हनयमणण

कालटीिल िासिवय सपिन आचायण वचतसखाचायाासह काशीकड वनघाल

तयाचिळी पदमदाचायण कालटीि आचायााकड आल आपलया गरना िदन करन

महराल ldquo परभो आपर बदरीनाि सोडल आवर आपल गरप गोविदयिी ह पर

आपलया नमणदािीरािरील आशरमाि गल तयाचया एका वशषटयान बदरीनािला

यऊन मला तिररि गरपगोविदाचयाकड यणयास सावगिल सहकाऱयािर मवदराचया

बाधकामाची वयिसिा सोपिन मी गरप गोविदयिीचया आशरमाि आलो तयाची

परकिी खालािि चाललली वदसली तयानी आपलयाला भटणयाची इचछा

माझयाजिळ वयि कली महरन मी िािडीन आपरास भटायला इि आलो आह

rdquo ह ऐकिाच आचायण तया दोघासह गरप गोविदयिीना भटणयासाठी वनघाल

वचतसखाचायण िोड आशचयाणन आचायााकड पाह लागल तयाचा भाि आचायााना

समजायला काय िळ लागरार वचतसखाचायााना समजाि महरन आचायण उारल

ldquoकषमा मडल भपभपालिदः सदा सविि यसय पदारविनदम |

गरोरङवघरपदम मनशचनन लगन िि वक िि वक िि वकम ||rdquo

भमडलािील सिण राज जरी नमसकार करीि असल िरी जयाच मन गरपपदी

रमलल नसल तयाला तया गरपकपचा काय लाभ गरप महरज आतमा गरप महरज

परार गरप महरज सिण साकषाि शरीगरनी पाचारर कलयािर तयापकषा अवधक

महतिाच काय अस शकि अर पदमपादा अर वचतसखा परारािलया गोषटीि एक

सवदपकाची गोषट आह िी आठिा साकषाि भगिान शरीवशिशकर तयाचया

गरपभिीिर परसनन होऊन तयाला िरदान दणयासाठी तयाचया समोर परकट झाल

पर गरपचया मनास यि नाही महरन सवदपकान िरही मावगिला नाही हया अशा

गोषटीची सतयिा जीिनाि अनभिायची असि िी सिि िस आचरर करन अशा

अनक गोषटी पराराि सापडिील पर तया खऱया की खोटया हयाचया साठी जडािल

सदभण ि पराि िपासि बसन आयषटय वयिण घालिणया पकषा सरिर परण शरिा

100

ठिन भविमागाणची कास धरर ि अनभि घर ह शरयसकर आह नाहीिर ldquoएकोऽहम

बह सयामrdquo हया ििरीय बरहमिललीिलया सतराचा परतयय कसा घरार ऐविहावसक

परािा वमळणयाची सिराम शकयिा नाही इि जस िरिमभािान िकण शििन

जगदािर करन आपर एका जोडपया पयाि यऊन िाबिो तयािळी लकषाि यि की

हया जोडपयाचया पलीकड जी सषटी आह िी शरीरापासन शरीर उतपनन होरारी

नाही महरन वचतसखा ि ह लकषाि ठि की परार खरी की खोटी हयाचा विचार न

करिा तयािलया परतयक किि वदलल जञान अतयि महतिाच ि आपर आचरराि

आरन अनभि शकिो मग तया पराराचा समाजरचना समाजवसिरिा सधाररा

कला सौखयमय सहजीिन इतयादी भरघोस उपयोग होि असल िर सजञानी िोच

करन घर योगय नाही काrdquo

आचायण बोलि होि आवर वचतसखाचायण अनभिि होि की मनाि उतपनन

झलली शका आचायण सहजिन फडन टाकि आहि िरी वचतसखाचायााचया मनाि

अनक शका यिच होतया हया सगळया सकाच वनरसन होरार का ही पर शका

तयाचया मनाि होिी पर वचतसखाचायााची सिाणि मोठी शका अशी होिी की

आचायाानीच अस महटल आह ldquoगरोसि मौन वयाखयान वशषटयासिवचछनन सशयrdquo

मग आपलयाला िारीन का बर सागि आहि आपर नमक कठ कमी पडिो

नमकया हयाच परशनाच उततर आचायण दऊ लागल आचायण महराल ldquo जो पयाि वशषटय

lsquoमी आवर माझrsquo हया भािनाचया उपाधीना वचकटन असिो िोिर तयाला गरच

मौनािल महरज परािारीिल बोलर शरिर करिा यि नाही मग शका वनरसन

कस होरार अिकरर जो पयाि मी ि माझ हया आठिरीन भरलल असि िो

पयाि विि सनयासि ितती खऱयाखऱया अिाणन उतपनन होि नाही बाहय सनयास

अिरगाि उिरिणयासाठी lsquoमी आवर माझrsquo विसरल पावहज गरपसमरर ि गरपचररी

आतमापणर हा तयाचा पाया आह आपलया शरीरासह ज काही आह ि सिण गरच

आह ही अवयवभचारी धाररा झालयावशिाय खरा सनयास अनभििा यि नाही

इिक बोलन आचायण शािपर भराभर पाउल टाकीि चाल लागल तयाचया

कायला पाऊलाना मनाला ओढ लागली होिी िी सरपचया दशणनाची आई निर

101

भौविकािला फि सरपचाच भािना पाश आिा वशललक होिा क वहा िरी िोही

हरपरारच ह जरी आचायण जारन होि िरी सरपचा दहानि समयीचा दहाि

असिानाचा अखरचा आवशिाणद आचायााना फार महतिाचा िाटि होिा

आचायााची अशी दढ धाररा होिी की ह सिण सरपकपच फळ आह याि आपल

काहीच नाही आचायण फारच भराभर चालि होि वचतसख ि पदमपाद तयाचया

पाठोपाठ लगबगीन चालि असि

ॐकारमाधािाचया गरपगोविदयिीचया आशरमाि तयाचया वशषटयाची अिक

सिा चाल होिी गरपगोविदयिी अतयि खगल होि दहभानािर नवहिच शाि

पडन होि सभोििी काय घडि आह हयाच तयाना भानच नवहि तयामळ आचायण

वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण आशरमाि यऊन तयाचया जिळ बसल िरी तयाना

समजल नाही मग आचायाानी आपलया मधर िारीन भािपरण गरपसिवि आरभली

ldquoविषवमि विषयान यो मनयमानो दरनिान |

जयवि परमहसो मिीभाि समवि ||rdquo

आचायााचया मखािन वनघाललया परभािी िारीचा पररराम महरा अििा

गरपगोविदयिीची हया अलौवकक वशषटयाला भटणयाची ददणमय इचछा महरा पररराम

असा झाला की गरपगोविदयिी दहभानािर आल तयानी डोळ उघडल आवर

चररसिा करीि असललया तयाचया परमवपरय वशषटयाला पावहल तयाचया शरीराि

निचिनय वनमाणर झाल ि पटकन उठन पदमासनाि बसल तयाना ह परण जञाि

होि की आपलयाला काही कषरािच आिा अनिाि विलीन वहाियाच आह पर

शिटच एक कायण तयाना कराियाच होि तयासाठीच तयानी आपल परार रोखन

धरल होि अविलब तयानी आपलया सिण वशषटयाना जिळ बोलािल आवर

सनयासाशरमाच वनयम पनहा एकदा सावगिल

ldquoवभकषाटन जपो वनतय शौच सनान धयान सराचणनम |

किणवयावन षडिावन सिणदा नपदणडिि ||rdquo

जनलोकाच वनरीकषर करणयासाठी वभकषाटन करर शरीर शिीसाठी शौच

सनान अिकरर शिीसाठी वनतय धयान जप दिािापजन ही सहा किणवय हािी

102

दड धरन राजा जसा परजापालनाच किणवय पार पाडिो िदवि सनयाशान दणड

धारर करन समाज कलयारासाठी आचरािी इिक सागन पढ महराल ldquoमाझया

निर सिणजर हया शकराला आपला गरप माना तयाचया आजञच यिायोगय पालन

करा इिक सागन नमसकारासाठी निमसिक झाललया शकराचायााचया

मसिकािर आपला िरदहसि ठऊन महराल ldquoविजयी भिrdquo

गरपगोविदयिीनी तयानिर आपल दोनही हाि आपलया गडघयािर ठिल

पदमासनाची विशष मदरा कली एक दीघण शवास घिला मखािन ॐकाराचा करणमधर

धिनी उमटला आवर तयाचया परारजयािीसह अनिाि विलीन झाला तयािळी

आलहाददायक परकाश आसमि उजळन गला वशषटयाचया कानाि मातर िो

ॐकाराचा धिनी काळजाचा ठाि घि अिराि गला िो शिटचा धिनी तयाचया

अिकरराि विरला ि धनय झाल आचायााचा शिटचा भािबध सपला

ॐकारमाधािाचा आशरम ॐकारान इ स पिण ४९४ चया काविणक पौवरणमला परण

भारािला

103

परकरण १३ व

पाचारति पजचा उदर

ॐकारराधािा यथ आपलया गरचया सराधीची सवम वयवसथा करन आचायम

रनोरन आपलया गरना वदन करन तनघाल तयाना आपलया गरचया आजञच पालन

करावयाच होि आचायाानी परथर काशीला जाऊन काशी तवशवशवराच दशमन घयायच

ठरवल बरोबर तचतसखाचायम व पदमपादाचायम ह दोघही तनघाल काशीि यिाच

काशीचया बरहमवदान तयाच रनपवमक अपवम सवागि कल काशीचा शरोिवगम

आचायााची परवचन शरदधा राव व रकतीन शरवण करन सवि ईशवरातररख होऊ

लागला तवदवानाची रन िपत होऊ लागली

जया काशीि रहरषी वयासानी आचायााना आतशवामद तदला होिा तयाच काशी

पासन आचायाानी परसथानतरयीवर परवचन सर कली काशीचया तवदवानाची रन िपत

झाली तया सवम तवदवानाच आतशवामद व सदभावना घऊन आचायम परयागला जाणयास

तनघाल चालिाना तचतसखाचायााचया रनाि सहज परशन आला की हया सथानाला

परयाग नाव का बर पडल असल राग आचायाानी काशीचया नावाचा खलासा कला

होिा िसा हया नावाचा खलासा तवचारावा का अस तचतसखाचायााचया रनाि

आल आपलया तशषयाचया रनाि हा तवचार यिाच आचायम सहज महणाल ldquoआपण

जया परयागला जाि आहोि तया परयागा विल सकद पराणाि परयाग ह नाव का पडल

ि सातगिल आह

104

ldquoपरकषट सवम यागभय परयाग तरिी गीयि |

परयाग इति िननार कि हरीहारातदतर ||rdquo

आचायम पढ महणाल lsquoपरrsquo महणज परगि lsquoयागrsquo महणज रहायजञ परजापिी

बरहमदवान गगा-यरना-सरसविी या िीन नदाचया सगरसथानी अनक परगि याग कल

महणन रगवान तवषण व तशव यानी तया सथानाला परयाग ह नाव तदल तचतसखाचया

अिकरणाि आपलया सदगरचया सवमजञिची साष क कोरली गली तयाना ह पावलो

पावली जाणव लागल की रनषयाचा राव व शरदधा वाढवणयाचा आचायम सवाागान

परयतन करीि आहि अशा परकार अतयि अदभि अनरव घि तचतसखाचायम व

पदमपादाचायम आचायाासह िीथमराज परयागला आल

परयागचया िीथामि सनान करन तिघही बाहर आल तयाच तठकाणी

आचायाानी रतसय पराणािील lsquoपरयागाषटकानrsquo परयागाची सििी कली

ldquo तसिातसि यतर िरङगचारर नदौ तवराि रतनरानकनयक

लीलािपतर वट एक साष कातस िीथमराजो जयति परयागः ९||rdquo

रनी आतण सयम याचया कनया असललया गगा-यरना दोन नदारपी पाढऱया व

काळया चवऱया जयाचयावर सदव ढाळलया जािाि व जयाचयावर अष कयवटाच ितर

आह िो िीथमराज परयाग तवजयी होवो आचायााची वाणी सतरवि होिी आतण

ऐकणारा रतररगध होि होिा तिथ जरललया अनक सशरदध रातवकाच तचतत

आचायााचयाकड आकतरषमि न होि िरच नवल आचायम तकिीही सोया रारषि व

सारानय रनषयाला सहज सरजल अशी रावपणम व परासातदक सिोतर करीि होि िरी

परयागािल आचायााच कार तििक सोप नवहि कातशिली पररतसथिी वगळी होिी

105

याच रखय कारण काशीि काशीतवशवशवराला रानणारा वतदकपरपरा जोपासणारा वगम

अतधक होिा तया तठकाणी सनािन वतदक ससकिीची पाळरळ खोलवर रजलली

होिी तयाि करमठपणा यऊन वतदक परपरा रानणारा वगम बतहरमख झालला होिा

वदतवदा ही पोटाथी असलयाची धारणा दढ होऊ लागली होिी सवमजण रौतिक

सौखय तरळवणयाचया परयतनाि वयसि झाल होि आचायाानी तयाना ईशवरातररख

करन ऐशवयामसह परराथम कसा करावा ह तशकवल होि आचायाानी वतदक सनािन

ससकिीच पनरजजीवन कल ि िी आयाततरकदषटया जीवन जगणयाचा रागम

दाखवणयासाठी तयाि रतकतरागम जञानरागम योगरागम इतयादी सवााचा सरावश होिा

तयाि अगदी सारानय रनषयही आचायाानी अपवाद कलला नवहिा ज तयाचयाकड

आलच नाहीि पण आचायााना ज तदसल तयाना सदधा आचायाानी घासन पसन

लखख कल काशीि असिाना आचायम पहाटच गगवर सनानास जाि असि रोजच

वगवगळया रागामिन तयाचा सचार अस एकदा असच पहाट सनानास जाि असिाना

एक जराजजमर गहसथ ओटीवर तदवटीचया परकाशाि वयाकरण पाठ करीि बसला

होिा तयाि िो lsquoड कrsquo असा अगदी ष कीण उचचाराि पाठ करीि होिा आचायम

थाबल तयाना तयाची दया आली ष कणाचाही तवलब न लाविा तयानी िो पाठ

थाबवायला लावला व हरीनार घणयाचा उपदश कला आपलया हदयसपशी वाणीन

ि तयाला महणाल

ldquoरजगोतवनद रजगोतवनद गोतवनद रज रढरि

समपरापत सतननतहि काल नतह नतह रष कति डकञकरण १||rdquo

बाबार ह िझ वयाकरण पाठ करण काही िला सदगिी दणार नाही आिा िझ

वय झालल आह रतय क वहा झडप घालील ि रातहि नाही अशावळी ि ह

106

वयाकरण कशासाठी बर पाठ करिो आहस तया ऐवजी ि नारसररण कर तयारळ

िला सदगिी िरी परापत होईल अशा आशयाच सदर सिोतर आचायम महणाल तया

गहसथाला फार आनद झाला तयान आचायााना साषटाग नरसकार घािला

आचायााना शरण जाऊन हररनाराची दीष का परापत करन घिली आचायाानी रचलल

सिोतर तयाला फार आवडल तयान तवचारल ldquoआपण कललया उपदशाचया सिोतराच

नाव काय आह बरrdquo आचायम तयाचया िोडाच बोळक झालल पाहन हसि हसि

महणल ldquoचपमटपजरीrdquo चपमट महणज खरग व पजरी महणज कटन बारीक कलल

खाद अशा परकार आचायम लोरस बोलन सहजिन लोकाना ईशवरातररख करीि

होि काशीि ह खपच सोप होि कारण सारानय रनषय वतदक परपराचा आदर

राखि होिा अजञानारळ परराथामला रकला होिा तयाला आचायम रतकतरागम

दाखवीि होि तवदवानाना अदवि तसदधाि पटवन दि होि तवदवानवतदकाना

ldquoबरहमसतराचया राषयानrdquo पररातवि करन परराथी बनवीि होि

परयाग रधली तसथिी खपच वगळी होिी वतदकपरपरि तयाकाळी अनक पथ

तनरामण झाल होि जन बौदध राततरक िाततरक करमठ ररव शव वषणव अस

अनक पथ तनरामण होऊन जो िो फकत रौतिक सौखयाचया राग लागलला होिा तया

तया पथाचया ससथापकानी घालन तदलल िारिमय लोप पावलल होि तनयराच

पालन करिाना सतहषणि ऐवजी करमठपणा वाढीला लागला होिा रिरिािराचया

गलकयाि सारानय रनषय राबावला होिा जो िो आपलया पथाचा अतररान उराशी

बाळगन इिराना कतनषठ सरजि होिा सारतहक सहजीवनाि रजवलली सनािन

वतदक ससकिीची सारतहक सहकाराची जागा दवरष रतसर सवाथम हयानी घिली होिी

आचायााना नरक हच नाहीस करायच होि ईशवर एकच आह िो रानणाऱयाचा आह

व न रानणाऱयाचासदधा आह तयारळ आचायााचया परवचनाला हया सवााची गदी वाढ

107

लागली सराजाचया एकजटीची िीवर ओढ आचायााना लागली होिी धातरमक

सतहषणिखरीज पयामय नवहिा आचायम िारिमयान परतयक गोषट सहजिन सागि होि

तयारळ सारानय जन बौदध शव वा वषणव इतयादी तवतवध पथािन अनकानी तयाना

आपल गर रानल आचायााना खरा रकाबला करायचा होिा िो तया तया पथाचया

तररासकाशी तिथ बतदधवाद व बतदधतवलास करणारच खप होि आपली तवदवतता

वाद तववाद करणयासाठी वापरन सराजाि आपणच शरषठ आहोि ह तसदध करणयािच

हा वगम धनयिा रानि होिा आचायााना जशी सारानय राणसाची काळजी होिी

िशीच िी हया तवदवान व वादपटतव परापत झाललया तवदवानाबिलही होिी वदाचया

आधार तकिीही वाद घालिा यिो ह काय आचायम जाणि नवहि अस थोडच होि

पण बौतदधक घणयाि कशल असलल आचायम वयवहार कशलही होि परतयकाच

सवाितरय गतहि धरन होि ि आपल रि कणावरही लादि नसि िर सरोर

असललया वयकतीच रिपररविमन करीि असि तयाकाळी घरा-घरािन तपिा-पतराचया

सदधा उपासना पदधिी तरनन असलयाच तयाना जाणवल आधी कटबाि सतहषण राव

तनरामण करणयासाठी आचायाानी ldquoदवपजाrdquo या तवरषयावर महणज रिीपपजवर परवचन

कली तया परवचनाि तयानी दव जरी एक असला िरी तवतवध रप धारण करन िो

सवम तवशवसचालन करीि असिो सतव रज व िर या िीन गणाचया आधार तवषण-

बरहमा व रहश याचा अविार झाला असलयाचही सरजाऊन सातगिल तयाच

अनरषगान घराघरािल वाद नषट होऊन एकोपा नादवा महणन पचायिन पजची

सकलपना रतकतरागीयाना सातगिली िी अतयि यशसवी झाली तयाकाळापासन

आजही घराघरािन पचायिन पजनाची परथा चाल आह तयाचा पररणार भरािराव

वाढणयाि झाला आचायााचया पररावान सारानय रनषय जसा तदपन जाि अस िसाच

जञानरागामचा कटटर परसकिामसदधा तदपन जाि अस अशा जञानरागीयाचया पढ आचायम

108

आपलया अदवि िततवजञानािली सकषरातिसकषर िततव राडि असि तयारळ आचायााना

ि जञानरागी सतपररष रानि तयाना शािी तरळणयाचा रागम सापडि होिा

उततरकड जनपथान राजाशरय तरळवन आपल वचमसव सथापन कल होि जन हा

जरी वतदक पथ होिा िरी सविचया बदधीतवलासािन तयानी सवमसारानय रनषयाचया

रनाि परपरन उतपनन झाललया सगण ईशवरोपासनला धकका तदला होिा तयारळ

अनक सारानयलोकाचा गोधळ झाला होिा तवशवाला तनरामिाच नाही ि शनयािन

आपोआप तनरामण झाल आह तयारळ सवमसारानयाचया सगण ईशवरावर असललया

शरदधायकत कलपनाना धकका बसला राजाशरय तरळाललया पथाकडन िसा बतदधरद

वहायला िसा वळ लागि नाही सारानयि करामचा कटाळा असणाऱयाना जन व

बौदध पथ अतिशय सोयीचा वाट लागला तयाचया तवचारपरणालीन ि रारावन गल

तयाच रहतवाच कारण अस होि की सनािन वतदक तवदवान कवळ करमकाडावर रर

दऊन ि न करणाऱयाना पाखडी महणन सबोध लागल होि सवमसारानय रनषय

करमकाडाि परवीण होण शकय नवहि तयारळही बराच सराज जन व बौदध पथाकड

आकतरषमि झाला आचायम कोणावरही टीका न करिा आपल महणण शािपण राडि

असि ि फकत अजञान दर होईल असच सरारषण करीि असि लोकाना अयातर

अतयि सोया पदधिीन कवळ नारसकीिमनान कस साय होऊ शकि ि सरजावन

सागि असि हळहळ आचायााचया रोविी हजारो रातवक गोळा होऊ लागल

तयाची दीष का घऊ लागल परचड सखयन लोक तयाना गरसथानी रान लागल बौदध

पथािल लोकही तयाला अपवाद नवहि बौदध रीरासक जयावळी आचायााशी वाद

तववाद करीि तयावळी आचायम अतयि िकम कठोर असि ह तजिक खर तििकच ि

वततीन कोरल होि तयाची सतहषणिा सवामनरि रानय होि अस तयानी जवहा

पचायिन पजचा पायडा पाडला तयावळी तयानी ररवाला तशवाचा सवक महणन

109

वगळ सथान तदल नवहि तयारळ अनक ररवपथी असवसथ झाल होि

ररवपथीयाचया तनतयपाठाि आचायाानी रचलल ldquoररवाषटकrdquo शरदधन सारावन घिल

होि कारण आचायाानी कलली ररवाची सििी रावजागि करणारी व अनरिी

दणारी होिी तयारळ अनक ररवपथी आचायााना रटल आचायााना तयानी तवनिी

कली की पचायिनाि ररवाची उपासना करणाऱयाची सोय करा असखय ररवपथी

तया रागाि असलयाच आचायााना जाणवल आचायाानी सरिोल वततीन तयाचया

आगरही रतरकचा तवचार कला आतण ररवाचा उपासयदविा महणन सरावश कला

तयारळ ररवाच अवयम अतयि खश झाल तयानी आचायााना lsquoरषणरिसथापनाचायमrsquo

महणज lsquoसहा दविाचा उपासनारागम तनरामण करणार गरrsquo अशी पदवी बहाल कली

110

परकरण १४ व

परभाकरधवरीची शरिागती

आचायम परयाग रय अदविाचा परचार करिाना आिा ldquoरषणरिावरrdquo आधाररि

परचार कर लागल तनतय शकडो तशषय आचायााचया बरोबर गगासनान व अष कयवट

याचया दशमनास जाऊ लागल एक तदवस अष कयवटाचया दशमनास आचायम गल

असिा तयाना कोणी एक कषठरोगी अष कयवटाचया फादीला दोर बाधन गळफास

लावन घणयाचया ियारीि तदसला गळयाि दोर अडकवणया पवीच आचायाानी

आपलया कणखर आवाजाि तयाला ldquoथाब गळफास लाव नकोस ष कणरर उरा

रहाrdquoअस सातगिल आचायााच ि शबद ऐकिाच िो कषठी िरण थबकला

आचायााकड पाह लागला आचायााचया बरोबरच तशषय जागीच थबकल आचायम

धीरगरीर पावल टाकीि तया कषठी िरणाजवळ आल तयाचा चहरा पणम तवदरप

झालला होिा तयाचया डोळयाना सयमपरकाश सहन होि नवहिा पण आचायााना

पाहन तवरन िो तयाचया सरोर आला आचायााचया चरणी तयान साषटाग दडवि

घािल रिासारखया तदसणाऱया तया िरणाला आचायाानी अतयि पररान उठवल

तयाचया पाठीवरन आपला पररळ हाि तफरवला आधीच रदरलल तशषय दरच

थाबल होि व आचायम काय करिाि ह किहलान रय-यकत नजरन पाहि होि

आशचयम अस घडल की िो िरण पणमपण वयाधीरकत होऊन पवमवि झाला होिा तया

िरणाला आचायम साष काि तशवशकरच वाटल पररानदान तयान पनहा पनहा

आचायााना वदन कल बरोबर असललया तचतसखाचायाानी आचायााचा जयघोरष

कला िो बरोबरचया शकडो तशषयानी परतिसादाचया रपान आसरिाि तननादि

ठवला काही काळ आचायम सिबध रातहल जयघोरष थाबलयावर िो िरण हाि

जोडन आचायााना महणाला ldquo ह पररो ह दयातनध ह रगविा री िरणपणीच

घरदार सोडन रोष काचया इचिन सदगरचया शोधाि तनघालो पण सदगरपरापती ऐवजी

रला हया घाणरडया वयाधीन पिाडल वयाधी ररारर वाढिच चालली तयारळ

तनराश होऊन हया अष कयवटाखाली जीवन सपवन रोष कपरापती करन घणयाचया

111

तनधामरान इथ आलो आपलया दशमनान व सपशामन वयातधरकत झालो खरा पण

रवसागरािन रकत झालो नाही आपल ऋण री कशानच फड शकणार नाही राझया

अिकरणािला राव आपलया खरीज कोण जाण शकणार आह आपणच

राझयावर कपा करा व रला हया रवसागरािन पार होणयाचा रागम दाखवा री राझ

जीवन आपलया चरणी सरपमण कल आह rdquo

तया िरणाची तशषयपरजञा िीवर झालली पाहन आचायाानी तयाला तवचारल

ldquoतक जयोतिसिवrdquo - ि कोणतया परकाशान तवशव पहािोस बर - िरण उततरला

ldquoरानरानअतिर | रातरौ परदीपातदकर |rdquo ndash तदवसा सयमपरकाशान व रातरी

दीपातदकाचया परकाशान ndash आचायम महणाल ldquoसयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक

जयोतिराखयातह र |rdquo ndash ि खर आह पण सयम व दीप हया गोषटी ि कशान पाहिोस-

िो िरण उततरला ldquoचष कrdquo ndash डोळयानी ndash आचायम महणाल ldquo िसय तनरीलनातदसरय

तकर|rdquo ndash डोळ तरटलयावर कोणतया साधनान पाहिोस ndash इथ िो िरण ष कणािच

अिरमख झाला तयाला ितष कणी रगवदगीििला दहावया अयायािला दहावा शलोक

आठवला ldquo िरषा सिियकताना रजिा परीतिपवमकर | ददातर बतदधयोग ि यन

रारपयातनि ि ||१०||rdquo तवचाराची आविमन ष कणाि झाली आतण िो िरण उतसाहान

उततरला ldquoधीrdquo ndash बदधीन ndash तयावर आचायम महणाल ldquoतधयो दशमनतकरrdquo ndash बदधीच

दशमन कशाचया रायरािन होि ndash िरण महणाला ldquo ितराहरrdquo ndash ि करणारा री

आह ndash ह उततर दि असिानाच तयाचया रनाि ldquoअह बरहमातसरrdquo ची आविमन

तरयसथपण तनरामण झाली तयाचयािला दहाहकार पणम तवरन रगवतसवरपाशी

एकरप झाला तयाचया सपणम शरीराि आतरिततवाचा राव परवाही झाला आिा

आचायम काय तवचारिाि ह िो कानारनाला एक करन ऐक लागला आचायम सहज

उदगारल ldquoअिो रवान पररक जयोति |rdquo ndash अर महणज पररजयोिी महणिाि िी िच

आहस की ndash आनदलहरीचया सवम शरीररर पसरणाऱया सवदनाचा अनरव घिा

घिा सदगद झालला िो िरण ldquoिदतसर पररो |rdquo ndash होय पररो िी पररजयािी रीच

आहrdquo अस महणन रकत झालला िो िरण अषटसाततवक राव जाग होऊन

112

आचायााचया चरणावर साषटाग दडवि घालन आचायााच चरण अशरनी परष कालन कर

लागला िटसथ झाला रोरातचि झाला सदगद झाला कािी तववणम झाली तयाला

ष कणकाल िसाच राह दऊन आचायाानी खाली वाकन हळवार हाक रारली ldquoउदकाrdquo

व खादाना धरन उठवीि महणाल ldquoउठ उदका उठrdquo उदक महणज सवम कलक नषट

झालला तनषकलक उदकाला नवजीवन परापत झाल ldquoसतयतप रदापगर नाथ िवाह

न रारकीनसतवरrdquo ची अनरिी परापत झाली दहाि राहनही तवदही होणयाची तकरया

घडली रन बतदध तचतत व अहकार ह अिकरण चिषटय सदगररय झाल रग तिथ

अहकारच कातवर कस उरणार महणन िो तनषकलक झाला किाथम झाला

आचायाानी तयाला सनयास तदला तचतसखाचायम हा सवाद ऐकि होि कलास

पवमिाचया पायथयाशी तयानी जी अनरिी घिली होिी िीच पनहा इथ तरळाली

तयानी हा सवाद शलोकाचया सवरपाि लष काि ठऊन रनाि तयाची पनरावतती कर

लागल

तक जयोतिसिव रानरान अहतन र रातरौ परदीपातदक

सयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक जयोतिराखयातह र

चष कसिसय तनरीलनातदसरय तक धीतधमयो दशमन

तक ितराहरिो रवान पररक जयोतिसिदतसर पररो

अशापरकार आचायााची कीिीजवळपासचया आशररािन गावािन

पचकरोशीिन पसरि पसरि रारिरर पसर लागली जनसरदाय आचायााना सवसवाम

रान लागला तयािच शरीवलली नारक गरारी परराकर ह वतदक तवदवान राहाि होि

तयाचया पतनीला आचायाानी उदकाला बर कलयाची सरगर हकीकि सरजली तिचया

रनाि आचायााबिल आदर तनरामण झाला ह परराकर यजञ करणार महणन

ldquoपरराकरवरीrdquo अस परतसदधी पावलल नारवि व शरीरि यातजञक होि

पदमपादाचायााचा रारा तदवाकर हया lsquoपरराकरवरीrsquoचा तशषय होिा परराकराना

अनक तशषय होि तया सवााचयाच कानावर आचायााची कीिी जाि होिी

परराकराचया तशषयाना आचायााचया दशमनाची ओढ लागली होिी पण परराकराना ि

113

िस साग शकि नवहि कारण परराकर ह अतयि कठोर करमकाड करणार िपसवी

महणन रानयिा पावल होि तयारळ तशषयाना ि अतयि कठोरिन वागवीि असि

तयारळ तयाचयाि व तशषयाि सवाद होि नस करारील रटट ह परराकराच गर होि

पण शरीवलली नावाच गाव परराकराना यजञयाग करणयास इनार तरळाल होि तयारळ

परराकर धनवान झालयावर आपलया गरनाही जरानीनास झाल होि इिक ि उनरतत

झाल होि रान सनरान व सविची परतिषठा याखरीज तयाना काहीच तदसि नवहि

तयाना एक रलगा होिा िो वयाचया पाचवया वरषाम पासन रका झाला होिा ि शलय

परराकर व तयाची पतनी याना होिच परराकर सवि यजञयाग परवीण असलयारळ

आपलया पतराच रकपण घालवणयासाठी परराकरानी तवतवध दविाना परसनन करन

घणयासाठी अथक परयतन कल होि पण ि सवम तवफल झाल होि तयािन उदकाची

कषठरोगािन रकतिा झालयाच सरजलयापासन परराकराचया पतनीन आचायााना

रटणयाचा लकडा लावला होिा पण परराकर सविला फार शरषठ सरजि

असलयारळ तयाला सविला जावस वाटि असनही अहकारारळ जाि नवहिा

पदमपादाकडन आचायााना परराकरा तवरषयी सवम रातहिी तरळालीच होिी परयाग व

परयागचया पररसरािील तनयोतजि कायमकररारळ आचायााना बरच तदवस शरीवलली

यथ जािा आल नवहि सवम कायमकरर आटोपलयावर आचायाानी शरीवलली यथ

जाऊन परराकराची रट घणयाचा रनोदय तचतसख व पदमपाद याचयाकड वयकत कला

ही बािरी लगच शरीवललीि परराकराकड पोहोचली परराकर खश होऊन

आपलया पतनीला महणाला ldquo बघ शवटी हया सनयाशाला राझ राहातमय पटल rdquo

हयावर पतनी काहीच बोलली नाही परराकर पढ महणाला ldquo री न बोलाविाच

यिोय महणज रला शरण यणयासाठीच यि असणार rdquo नवऱयाची ही दपोकती तिला

जराही आवडली नाही िी काही एक न बोलिा रान खाली घालन बसली

आचायााबिल आदरराव बाळगन तयाना रनोरन लवकर यणयाची पराथमना करन

आचायााची आिरिन वाट पाह लागली

114

आचायम शरीवललीला यावयास तनघाल परराकराच तशषय व परराकर सवि

आचायााना पहाणयास उतसक होि परराकरन आपलया वरवाची िाप आचायाावर

पडावी महणन अतयि ररजरी वसतर अलकार अततर पादरष का इतयादी धारण कल

होि आपला तशषयपररवार आपलया राग घऊन आचायााना वशी जवळ सारोरा

गला झळाळणारी उची वसतर व अलकार पररधान कलयान परराकर एखादा राजा

सारखा तदसि होिा िर आचायम रगवया वसतराि असनही जञान व वरागय याचयारळ

अतयि िजसवी तदसि होि आचायााना पाहन परराकर तदपन गला अिकरणाचा

ठाव घणारी नजर िजसवी पाणीदार डोळ शाि पण तनशचयी चहरा हसरी जीवणी

बाधसद शरीरयषटी इतयादी पाहन परराकराचया रनाि तवचार चरकन गला कवळ

तरष काननावर राहन इिक िज आशचयम आह इिकयाि आचायाानी पढ होऊन

परराकराना आतलगन तदल व नरसकाराचया अडचणीिन वाचवल आगिसवागि

झालयावर परराकरानी काही परशन तवचारणयाची इचिा परदतशमि कली परराकराचा परशन

तवचारणयाचा रळ हि हाच की काही अवघड परशन तवचारन हयाला अडचणीि

आणायचा व आपल शरषठतव तसदध करावयाच महणज हा सनयासी आला िसा तनघन

जाईल तकवा रला शरण यईल महणन करमकाडाचया परशनािन आचायााना गोतयाि

आणणयाचया उिशान परराकरानी आचायााना परशन कला ldquo आचायम आपण वद

परराण रानिा री ldquoयजञकरमrdquo महणजच तकरयारप करम करिो हया तकरयारप

ldquoयजञकरामचrdquo उतपततीसथान वद ह आह तयारळच पाउस तपक फळ इतयादी

जीवनावशयक गोषटीची उतपतती होि रानवी जीवनाला ि आवशयक असि रग अस

असिाना आपण नषकमयम अदवि अजािवाद जगाच तरथयतव इतयादी परतिपादन

करीि तहडिा आहाि ि कस तयान पोटापाणयाचा परशन कसा सटणारrdquo इिक बोलन

परराकर िाठ रानन सरोवारचया आपलया तशषयावर व सरसाठी जरललया

तवदवानावर नजर टाकन रग आचायााकड पाह लागला

आचायम महणाल ldquo आपणही वद परराण रानिा िर वदाधार असा तनषकरषम

आह की आपण महणिा तयापरराण यजञयागारळ जलधारा जलधारारळ अनन

115

इतयादी ह अगदी यथायोगय आह रनषयाला जगायला अनन आवशयकच आह ह ही

अगदी खर पण वदाि आवशयक िवढ सवीकारा अतधकाचा रोह ठऊ नका

अतधकाच दान करा असही सातगिल आह आपण वदाची एक आजञा ऐकिो व

दसऱया आजञकड सोयीसकरपण दलमष क करिो तयाला रोगासकती एवढ एकच कारण

आह सविचया पररवाराला तनवामह परि ठऊन अतधकाच दान आपण करिो का

उदाहरणाथम आपलाच परशन घया आपलया परशनाचा रोख यजञकरामची आवशयकिा

असलयाच सरथमन करणयाकड आह वदानीच ि सातगिल आह िर तनतवमवाद सतय

आह पण आपण आपलया तवकररी वरवशाली यजञाचया सरथमनाचा रिा तवचाराि

घऊन बाकीच परशन सोडवणयाचा परयतन कर आपण जया परकार यजञ करिा आहाि

तया परकारच यजञ आपल सवम तशषय कर शकिाि का तनतशचिच नाही का िर

तयाना िरचया सारख गाव काही इनार तरळालल नाही आपलया वयाखय परराण

आपलयाच सारख यजञ करावयाच िर तया परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार

तरळवाव लागल महणजच परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार तरळवणयाची

पातरिा आली पातहज आिा गर या नातयान तशषयाची िवढी पातरिा यणयाची

जबाबदारी ओघान आपलयावरच यि नाही काrdquo

इथ रातर परराकर चागलच ष कबध झाल एकिर तशषयाना आपलया िोडीच

करणयाची कलपनाच तयाना सहन होईना तशषय हा कायरचा तशषय तयाचयािला

उनरततपणा उफाळन वर आला आचायम आपलया तशषयाना तचथावणी िर दि

नाहीि री राझया गरचया कडन तशष कण घिलयावर सविचया पररशररान ही तवदा

वाढवली आह घनपाठ कला आह ररपर अभयास कला रतर सतहिा परशन

अनवाक बराहमण इतयादी सवम कठसथ कल ह सवम राझया सविचया पररशरराच आह

तयानिर रीरासा वगर सवम री सविचया रहनिीवर कलल आह तयाि गरचा काय

सबध तवदा वाढवन री िी सवकिमतवान तटकवली आह यशसवीरीतया वापरन यश

तरळवल आह लोकाना आदर तनरामण झाला िो राझया सविचया उदरशीलिरळ

राझया तजरला साही शासतराचा सराव आह री असखतलि उचचार करिो

116

रोठरोठया यजञाची रचना री करिो तयाच राझया किमतवाच ह फळ आह तयारळच

ह गाव राजान रला इनार तदल आह ह िर एकच आह पण अशी अनक गाव री

इनार तरळवणयाची राझी धरक आह री िी तरळवीन सदधा पण हा सनयासी राझी

ही किमबगारी तवचाराि न घिा राझयाच तशषयाचया सरोर रलाच अडचणीि

आणणयाचा परयतन करीि आह तयारळ सवम तशषयाचया सारोरच याला आपलया

किमतवाची जाणीव दावी तयािनच राझया तशषयाना राझी रहानिाही सरजल हया

हिन आचायााना थाबवीि परराकर महणाल ldquoवा आचायम आपण सगळीच

जबाबदारी राझयावर टाकणयाचा परयतन करिा आहाि पण तया परतयक तशषयान

सविच रहनि करन आपली तवदा वाढवली पातहज राझया गरचया कडन री

तवदा तशकलो िी वाढवली तयाचया पष का जासि तवदा धन रानररािब लौतकक

इनार इतयादी सवकिमतवान करावल आह तयाि राझया गरचा काहीही सबध नाही

री सवकिमतवान ह यश परापत करन सविच गरपदी बसलो आह तयाि राझया गरचा

काहीही सबध नाही rdquo ह ऐकिाच आचायम अतयि गरीर झाल परराकर सरोवार

तवजयीरदरन पाह लागल इिकयाि आचायम आपलया खणखणीि व रधर आवाजाि

परराकराना महणाल

ldquoरषडगातदवदो रख शासतरतवदा

कतवतवातद गद सपद करोति

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर३

यशो र गि तदष क दानपरिापाि

जगदवसि सवा कर सतपरसादाि

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर६

117

साही शासतर तजरवर खळि असिील गद पद रचनसाठी तवपल

शबदसपतती आह रचना कौशलय व परतिरा ह सदधा आहि पण रन जर गरचरणी

लीन नसल िर तया सवााचा काय बर उपयोग

राझा वयवहार राझा उदोग राझ यश राझ दानशरतव राझी

दशतदशािली कीिी राझया कपरळ काहीही तरळ शकि अस महणणाऱयाच रन

जर गरचरणी सरतपमि नसल व गरचया पष का आपण शरषठ आहोि अस वाटि असल

िर ि सवमच तनथमक नाही का आचायााचा शाि पण कणखर आवाज व अथमपणम

रचना हयारळ परराकराच तशषयच काय पण परराकर सविच तवचाराि पडला

आपलया बोलणयाचा पररणार नरका आपलयाच तवरोधाि िो हिबदध िर झालाच

पण सपणम तशषय वगामन आचायााना जोडलल हाि पाहन िो अवाक झाला तयाचया

रनाि तवचाराच आविमन झाल आचायााचया बोलणयािला तनिाि परारातणकपणा

परराकराला जाणवला आपण तकिी आतरक तदरि झालो आहोि ह जाणवल

आचायम तवनयान बोलि असलयाच तयाला जाणवि होिच आचायााचया बोलणयाि

गवम अथवा अतररान याचा लवलशही नाही ह परराकरला रनोरन जाणवल

आचायााचया हया बोलणयावर कोणिाच तबनिोड यतकतवाद तयाला सररना िो

आचायााचया शाि व िजसवी चहऱयाकड ि पढ काय बोलिाि ह ऐकणयासाठी

कतवलवाणया नजरन पाह लागला आचायम बोल लागल

वदनि शासतरातण यजनि दवान

कवमनि करामतण रजनि दविाः

आतरकयबोधन तवनातप रतकतः

न तसयति बरहमशिानिरऽतप ६

तचततसय शदधय करम न ि वसिपलबधय

वसितसतदधतवमचारण न तकतचतकरमकोतटतरः ११

परराकर आपण महणिा साही शासतर आपलया तजरवर खळिाि आपण

यजञयाग यशसवी करिा ह सवम आपण फलपरापतीसाठी रौतिक सौखयासाठी

118

अनिकाल जरी करीि रातहला िरी तयारळ आपलयाला खर सराधान तरळणार आह

का रौतिक सौखय तया तया काळापरि रयामतदि सौखय दि पण तचरकालीन सौखय-

आनद कशारळ परापत होिो याचा कधी तवचार कला आह का वदपरतणि करम ह

तचततशदधी साठी असि रौतिक सौखय उपरोगणयासाठी ि करावयाच नसि िो रोग

तयारधन आपोआप तरळि असिो ह जरी खर असल िरी तया करामच ि उतिषटच

नाही आपण जयाला किमतव किमतव महणिा तयाला रगवदगीिि रगवान शरीकषण

अस महणिाि

परकिः तकरयराणातन गणः करामतण सवमशः |

अहङकारतवरढातरा किामऽहतरति रनयि ||३-२७||

सतव-रज-िर हया ततरगणाचया सामयावसथला परकिी अस सबोधल जाि तयाच

गणाकडन कर घडवली जािाि िी लौतकक व शासतरीय अशी दोनही परकारची

असिाि पण दहतनदरयाना अहकारान lsquoरी किाम आहrsquo अशी रावना उतपनन होि व

कललया किीला िो ldquoसवकिमतवrdquo सरजणयाचा रखमपणा करिो आपण रला नषकमयम

महणज काय ह तवचारल याचा रला आनदच आह नषकमयम री परतिपादन करीि

नाही ि रगवान शरीकषण परतिपादन करिाि ि ही वदाधारच नषकमयम महणज

फलासकती सोडन बरहमापमण कलल करम नाही िरी परतयक तकरया-करम यजञयाग

इतयादी पणम कलयावर आपणही ldquoितसि बरहमापमणरसिrdquo अस महणिाच ि काय

कवळ उपचार महणन पण तयाच महणणयाि खरा राव तनरामण झाला व रानतसक

अवसथा िशीच झाली िर िच ldquoनषकमयमrdquo होईल अदवि महणज रगवनिाशी कलला

ऐकय राव आपली उतपतती रगविापासन झालली आह पण आपण महणज रगवि

नाही जस लाटा जरी सरदरापासन झाललया असलया िरी तयाना कोणी सरदर महणि

नाहीि िर सरदराचया लाटा असच महणिाि िसच आपल आह लाटा जशा

सरदराशी एकरप असिाि महणज वगळया नसिाि िसच आपण आपल वगळपण

तवसरन रगविाशी एकरप होण ह अदवि सरदरावरचया लाटा महणज सरदरावरच

अनक िरग तया परतयक िरगाि सरदराचच पाणी असि िरी परतयक िरग वगळा

119

तदसिो िदवि आपण एका रगविाचच िरग आहोि पण गणातधकयारळ तवतवध

रावान वावरि असिो सवााच आतरिततव एकच असि सोनयाच अनक दातगन

बनिाि तया परतयक दातगनयाि सोनच असि पण महणन अगठीला अगठीच

महणिाि बागडीला बागडीच महणिाि फार िर सोनयाची बागडी महणिाि िसच

आपण रगविाच आहोि आपण जरी अनक तदसि असलो िरी रळ रगवतकपा

जाणीवि ठवण हयाच नाव अदवि तह रावना सरावान अिकारणाि एकदा दढ झाली

की रग ldquoअदविािनच नषकमयमrdquo परापत होि कारण तिथ जीवाच जीवपण लोप

पावलल असि जस सोनयाचा कोणिाही दातगना तविळवला की तयाच तनखळ

सोनच होि िदविच जीवाच जीवपण लोप पावल की िो रगवतसवरप होिो िच

अदवि तया अवसथि ldquoयदतकरम करोतर िततदतखल पररो िवाराधनर|rdquo ही धारणा दढ

होऊन जञानाचा महणज आतरजञानाचा उदय होिो िो पररपकव झाला की तयाला ह

सरजि ldquoन तनरोधो न चोतपतततनम बदधो न च साधक | न ररष कनम व रकत इतयरषा

परराथमिा ||३२||rdquo इथ परलय नाही उतपतती नाही कोणी बदध नाही की साधक नाही

कोणी ररष क नाही की रकतही नाही हाच खरा परराथम आह हयालाच अजािवाद

महणा परराथम महणा की आतणक काही महणा ldquoअगा ज घडलची नाही तयाची वािाम

पससी काईrdquo अशी अवसथा असलयावर ज काय सरजि ि शबदाचया पलीकडल

असि वणमनाचया बाहरच आह तयारळ तदसणाऱया परतयक वसिि परबरहम आह ि

अखड आह अिट आह ि एकही नाही अथवा शनयही नाही िच एक सतय आह

ह कळलयावरच सषटीच तरथयतव अयाततरक पािळीवर सरजणार परराकरा आपण

नीट तवचार करा आपलयाला वदाच शबदजञान तवपल आह ि जर रननासाठी

तवचाराि घयाल िर सवम परशनाची उकल आपोआपच होईल rdquo

इिक बोलन आचायम थाबल परराकराच सवम तशषय ह ऐकि होि तयाचया

अगावर रोराच उर रातहल होि आनदातिशयान तयानी एका सराि ldquoआचायम दवो

रवrdquo असा जयजयकार कला परराकर उठन उर रातहल तयानी आचायााना

120

नमरिापवमक वदन कल परराकरानी आचायााच तशषयतव पतकरल तशषयपरजञा महणज

काय ह तयाना कळल

इिकयाि घरािलया आिलया बाजस हालचाल झाली तशषय ररारर दिफाम

झाल परराकराची पतनी आपलया आठ वरषामचया रक रलाला घऊन यि होिी िी

आचायााचया सरोर आली तयाना वदन करन अशरपणम नतरानी आपलया पतराला तिन

आचायााचया सरोर उर कल िी इिकी रावतववश झाली होिी की तिचया रखािन

शबद फटि नवहिा िी काही बोलणयाचया रनतसथिीि नवहिी आचायाानी तिच

रनोगि जाणल तया बालकाचया रसिकावरन हाि तफरवन महणाल

ldquoकसतव शििो कसतय कतोऽशि गनता शक नाम त व कत आगतोऽशि |

एतनमयोकत वद चारभकव मरीतय रीशत शववरभनोऽशि ||rdquo

ldquoबाळा ि कोण आहस कोणाचा पतर आहस आतण कठ तनघाला आहस

िझ नाव काय कोठन आला आहस बाळा राझया रनाि िझयाबिल परर उतपनन

झाल आह महणन ि रला हया परशनाची उततर दrdquo तया बालकान ितकाळ उततर तदल

ldquoनाह मनषयो न च दव यषो ो न राहामणकषो शवयवयशयिराा| |

न राहमणकचारी न गही न वनसतथो शरषो नभ नाह शनजबोररप| ||rdquo

री रनषय नाही दव नाही यष क नाही बराहमण ष कततरय वशय अथवा शदर सदधा

नाही बरहमचारी वा गहसथी नाही वानापरसथी वा सनयासी पण नाही िर री तनजबोधान

पररपणम बरहमरप झालला तनतय व सतयसवरपी आतरा आहrdquo

ldquoसरसिरष वसिषवनसयिरक सरसिातन वसितन यनन सपशतनि

तवयदवतसदा शदधरचिसवरप स तनतयोपलतबधसवरपोऽहरातरा rdquo

ज सवम वसिरय एकवटल आह पण एकही वसि तयाला सपशम कर शकि नाही

ि आकाशापरराण शदध व रल रतहि असलल आतरिततवच राझ सवरप आह अस

बोलन तयान आचायााचया चरणाला तरठी रारली तयाचा तया वळचा रावावग

इिका पररावी होिा की तिथ उपतसथि असललया परतयकालाच आचायााचया चरणी

121

लोळण घयावीशी वाटि होिी रग थोडयावळान रावावग करी झालयावर तया

बालकान आचायााकड सनयास घणयाची इचिा वयकत कली िशी पराथमना कली

आचायाानी तयाला सनयास तदला व तयाच नाव ldquoहसिारलकrdquo (महणज

िळहािावरील आवळया सारख तवशव पाहणारा) अस ठवल परराकर व तयाची

पतनी याना आसरान ठगण वाट लागल

आचायााची तवजयपिाका परयागचया चारी तदशाना फडक लागली परराकरा

सारखया सतवखयाि तररासकानही आचायााच तशषयतव पतकरलयाची वािाम सवमतर

पसरली तयारळ सवम सारानयच काय पण वदानिीही आचायााकड यऊन तयाना

आपल रोष कगर रानन दीष का घऊ लागल घरोघरी अनक तचतरकारानी आचायााची

तवतवध तचतर रगवायला सरवाि कली पररणार असा झाला की परयागचया सवम

पररसराि आचायााचा जयघोरष आकाशाि दरदर लागला घरोघरी आचायााचा

परतिरा सथापन होऊन तयानी राचालली तवतवध सिोतर रकती रावान गायली जाऊ

लागली पररशवराचया रकतीचा पर लोट लागला िो आचायााचया सिोतरानी

वतदकधरामच पनरजजीवन झाल अनक बदधपथीय वद परराण रानन आचायम ज

सागिाि ि परराण रान लागल

122

परकरण १५ व

कौशााबीतला चमतकार

आचायम शरीवललीहन कौशबीकड तनघाल कौशबीला तया काळाि अननय

साधारण रहतव परापत झालल होि कारण यतधतषठराचया निर आठवया तपढीि

नतरचकर हा राजा हतसिनापराि राजय करीि होिा तयाचया कारतकदीि यरनला

परचड रहापर आला व तया परान सपणम हतसिनापर उवसथ झाल महणन नतरचकर

राजान आपली राजधानी कौशाबीला सथापन कली पढ नतरचकरचया चवथया तपढीि

सरषण नारक रहापराकररी राजा झाला िो चकरविी महणन रानयिा पावला तयारळ

कौशाबी रररराटीस आली ष करक हा करकलािला शवटचा राजा तयानिर

कौशाबी जरी राजधानी रातहली नवहिी िरी ि एक रहतवाच शहर गणल जाऊ

लागल तया कौशाबीि आचायम आल परथर ि कौशाबीचया गरारदविच महणजच

रकातबकचया रतदराि आल रकातबकला तयानी रतकतरावान पण तनशबद वदन

कल कोणिही नवीन सिोतर न करिा कलल ह पतहलच वदन होि बरोबर असखय

तशषय होि तयाना रोठ आशचयम वाटल आचायम परदतष कणा करन पनहा एकवार

साषटाग नरसकार करन बाहर बाहर पडल

कौशबीचया एका गललीिन जािाना तयाचया कानावर अतयि करण

तवलापाचा वनी आला जया घरािन िो तवलाप यि होिा तिथ ि ष कणरर थाबल

करण सवराि कोणी िरी रकातबकला महणि होि ldquoआई रकातबक का अशी तनषठर

झालीस आमही िझया चरणी आशरय घिला िो िझया कपसाठीच ना रग अशी

अवकपा होणया इिपि आरचा काय अपराध झाला ह कपावि िच जर अशी

तनषठर झालीस िर आमही कोणाला आळवायचrdquo आतण अतयि करण सवराि िो

वदध गहसथ रदन कर लागला दवीशी अशापरकार बोलन तवलाप करणाऱयाच दःख

123

िरी काय असाव ह जाणन घयाव महणन आचायम घराि जाऊ लागल जरललया व

तखनन झाललया इिर लोकानी आदरान आचायााना वाट करन तदली ldquoरिदया

तवसिारय____rdquo अशी पराथमना करणाऱया आचायााना दया उतपनन होण अगदी

सवारातवकच होि आि यिाच तयाना एक वदध दपिी शोक करिाना तदसली

रकातबकचया कपन तयाना वदधापकाळाि पतररतन परापत झाल होि पण बालपणीच

तयाला रतय आलला होिा तया पतराच परि सरोरच पडल होि आचायम गरीर होि

सातवना दणयासाठी आचायम तया बालकाचया तपतयाला महणाल ldquo अरर फारच

ददवी घटना आह परारबध बलवततर असि आपण तकिी काल शोक करणार

घडलली घटना खरच ददवी आह आपण शोक आवरा rdquo आचायम ह तयाि

हळवारपण व पररान महणाल तयावर िो वदध गहसथ तकतचि काल आचायााकड

पाहन महणाला ldquoपररो आपण सनयासी आहाि आपण अतयि िजसवी आहाि

राझया सरोर जण रगवान तशवशकरचया सवरपाि आपण आला आहाि पण

परारबध महणन राझ कस सराधान होणार परारबधाचा ष कय वहावा महणनच

रगवदभकती वदशासतराि परराण रानली आह रला रल नवहि ि रकातबकचया

कपापरसादान उतशरा का होईना पण परापत झाल तिचयाच कपच ह फळ पतर पौतर

धनधानय हसतयशवातदगव रथर | परजाना रवसी रािा आयषरनि करोि र || ह

शरीसकतािच आह ना तयािच ldquoरवतनि किपणयाना रकताना शरीसकत जपि ||rdquo असही

महटल आह रग ह पणय काय उपयोगाच तयािच शवटी असा आशीवामदही तदला

आह ldquoशरीवचमसवरायषयरारोगयरातवधाचिोररान रहीयि | धानय धन पश

बहपतरलार शिसवतसर दीघमराय ||rdquo दवा फकत परारबधच परराण रानायच असल

िर रग ही असली सिोतर व दव-दविाची रनपवमक पजा करणयाची िरी काय गरज

होिी री व राझया पतनीन सदधरम व सदाचार कधी सोडलला नाही rdquo पनहा उसासा

टाकन िो वदध महणाला ldquoह पररो जया दःखाि री व राझी पतनी आहोि तया

124

दःखान आरची आिडी तपळवटली जाि असिाना परारबध कस परराण रान

आपलया शासतराि अनक फलशरिी सातगिललया आहि बालपणापासन तया रनावर

ठसलयावर परारबध उण असलयावर तया तया कामयवरिाना अनसरण ह अयोगय

रानायच का अहो रला रतय यिा िर काही परशन नवहिा कारण अचिन दहाला

काही सवदना उरि नाहीि पण जयाचया बाललीलानी रन हतरषमि होि होि जो

कलदीपक महणन वावरि होिा सखवीि होिा आिा आपलया रतयनिर आपल

औवमदतहक करणयास कोणी िरी आह ही धारणा आरचया रनाि बळावली होिी

तया रावनलाच आई रकातबकन िडा तदलयावर आपण सागि असलला परारबधाचा

वदाि कसा बर रचावा आपण रला ष करा करा rdquo अस महणन पतराचया अगावर

पडन िो वदध ldquoबाळा अर असा कसा तनषठर झालास र एकदा अगदी फकत एकदा

िरी रला घटट तरठी रार र rdquoतया वदधाच सगळ अग गदागदा हालि होि

बालकाचा नकिाच रतय झालला होिा तयाची िी करण अवसथा पाहन

आचायााचया नतरािनही अशर तटपकल तयाना ldquoअहनयमब राततरसरय सरयािर वा

rdquo हा सवाद आठवला आचायम रावतववश झाल आचायााचया रनाि तया वदध

दमपिी बिल करणा उतपनन झाली आतण ि रकातबकची पराथमना कर लागल

रवातन सिोि तवा पररवति चितरमनम वदनः

परजानारीशानतसतरपररथनः पञचतररतप

न रषडतरः सनानीदमशशिरखरयतहपति-

सिदारनयरषा करषा कथय कथरतसरननवसरः१

ह आई रवानी िझी सििी तजथ चिरमख बरहमा पचरखी तशव रषणरखी

कातिमकय व सहसतररखी शरष हयानाही जरि नाही तिथ िी इिराना कशी जरल बर

पण

125

कपापाङगालोक तविर िरसा साधचररि

न ि यकतोपष का रतय शरणदीष कारपगि

न चतदषट ददादनपदरहो कलपलतिका

तवशरषः सारानयः कथतरिरवललीपररकरः१०

ह सदाचारी सजजनाच कलयाण करणाऱया राि री िला शरण आलयावर ि

राझयाकड दलमष क करण योगय नाही ि ितकाळ िझया कपचा कटाष क राझयावर टाक

(हा बराहमण महणिो तया परराण) इतचिलली गोषट जर ि दणार नसशील िर कलपिर

व इिर झडप याि काय फरक आह बर

वसनि साननद कसतरिलिातरः पररवि

सफरननानापदम सरतस कलहसातलसरग

सखीतरः खलनिी रलयपवनानदोतलिजल

सररदसतवा िसय जवरजतनिपीडापसरति२०

वसिऋिन बहरललया वलीनी वढललया कलहसाचया रागानी राललया

तवतवध करल फलललया आतण रलयपवमिावरन यणाऱया वाऱयान तनरामण होणाऱया

लाटाचया रानससरोवराि ि आपलया सखयासह करीडा करीि असिस अशा िझ

सररण करणाऱयाची ससारिापापासन होणारी पीडा दर होि (िी ि हया वदध दपिीच

दःख जाणन दर कर ) आचायाानी अशी पराथमना करन तया बालकावरन आपली

अरि दषटी तफरवली तयाबरोबर ि बालक झोपिन जाग वहाव िस जाग झाल व

आपलया तपतयाला तयान घटट तरठी रारली तया वदध दमपिीचया नतरािन वाहणाऱया

दखाशरच आनदाशरि रपािर झाल तया दपतिन आपलया पतरासह आचायााचया

चरणावर रसिक ठवल

126

परकरण १६ व

कमारीलभटट व आचारि भट

हा हा महणिा ही बािरी कौशातबि पसरली अनक तवदवान व अतधकारी

आचायााचया दशमनास आल आचायम वतदक सनािन धरामच पनरजजीवन करीि

असलयाच लष काि घऊन तयािलया काही अतधकारी लोकानी आचायााना तसदधपरला

जाऊन करारील रटट याना रटणयाची पराथमना कली कारण करारील रटट यानी राजा

सधनवयाचया दवारकचया दरबाराि जनपथीय आचायााचा परारव करन राजाला

वतदक धरामच रहतव पटवन तदल आह तयारळ राजाशरय परापत झाला आह पण

आिा करारील रटट ह िरषातगनरष कण करणयाचया ियारीि असलयाच सरजि आपण

तयाच रिपररविमन करन तयाना वाचवाव

आचायाानी ितकाळ तसदधपरला जाणयाचा तनणमय घिला कौशाबीिील

अनक तवदवान रडळी आचायाासह तनघाली पदमपादाचायम व तचतसखाचायम ह

आचायााना ष कणररही अिर दि नवहि कारण आचायाारळ वतदक सनािन चरामच

होणार पनरजजीवन जन आचायााना असवसथ कर लागल होि तयाना अनक

तवरोधक तनरामण झाल होि पदमपादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच उपासक होि

तयाची नतसहउपासना उततरोततर वाढिच चालली होिी आपलया उपासयदविची

पराथमना करिाना पदमपादाचायम न तवसरिा आचायााना सरष कण दणयासाठी नतसहाची

पराथमना करीि असि पदमपादाचायम याच रारा तदवाकर ह परराकराचायम याच तशषय

परराकराचायम ह करारील रटट याच तशषय तयारळ पदमपादाचायााना करारीलरटट

याचया बिल बरीच रातहिी होिी तयाि काशी-परयाग-शरीवलली इतयादी तठकाणाहन

व तवशरषि कौशाबीिील करारील रटटाचया अनक तशषयाकडन खपच रातहिी

तरळाली होिी ि आज ६४ वरषााच असन आचायाापष का ४८ वरषाानी वडील आहि

करारील रटट यानी अलौतकक कायम कल होि करारील रटट याना वतदक सनािन

धरमच अतरपरि होिा परथर तयानी वदाययन करन करमकाड-रतर-ितर आतरसाि

127

कल तयाचया काळाि उततरकड जनाच पराबलय खपच वाढलल होि तयाना जन

पथाचा जराही दवरष नवहिा कारण जन वतदक रतराचच पठण करीि असि पण िच

रतर ि तनरीशवरवादासाठी वापरन आकारण चािवमणयावर हलला चढवीि असि

अतहसचया नावाखाली यजञाला तवरोध करीि असि तयारळ सारानयजन सशयगरसि

होई पवीचया जन आचायाानी राज लोकावर िाप पाडन जनपथाला राजाशरय

तरळवन तदला होिा तयारळ अतधकच गोधळ होऊ लागला तयािलाच राजा

सधनवा हा रगवान शरीकषणाचया दवारकचा राजा करारील रटट यानी आपलया

िपशचय निर रिार जनपथाचया गरकड जाऊन जनपथाि परवश कला होिा

तयाकाळाि जनपथाचया सवमशरषठ गरना रहावीर रानि असि आिा करारील रटट

यानी रहावीराच तशषयतव सवीकारल तयावळी करारील रटट तया रहावीराच

पटटतशषय झाल पण काही काळानी तया रहावीराच तनवामण झाल तयाचया जागी

दसर रहावीर आल ि आधीपासनच करारील रटटाचा दवरष करीि होि आिा िर

काय करारील रटट आयिच तयाचया िावडीि सापडल तयानी करारील रटट याना

िळायला सरवाि कली ि करारील रटट याना पटना कारण िळ महणज तहसाच

असा रहावीराचाच तसदधाि ि रहावीराना पटवन दणयाचा परयतन करीि तयारळ तया

रहावीरानी करारील रटट याची जन पथािन हकालपटटी कली पण करारील रटट

यानी तजिका काल जनपथाि काढला होिा िवढया काळाि तयानी जनपथाच

रलरि गरथ अभयासल िवहा तयाचया ह सहज लष काि आल की ही सवम उपतनरषदच

आहि हया उपतनरषदा खरीज वगळया पदधिीच िततवजञान परतिपादन करन लोकाना

आपलयाकड आकतरषमि करणयाची कलाही इथ तशकवली जाि ह तयानी जाणल हया

सवम गोषटी लष काि आलयावर तया पथाि खर नवीन तशकणया सारख काहीच

नसलयाच तयाना कळल तयारळ झालली हकालपटटी करारील रटट याचया

पथयावरच पडली कारण तयाना जन पथाच उचचाटन करणयाची सधी हवी होिी

आिा जनपथ सोडलयावर रकत झालल करारील रटट दवारकचया राजा सधानवयाकड

गल राजा सधनवा हा अतयि परजातहिदष क व तवदवानाचा आदर करणारा होिा िो

128

जनाचया पररावाखाली वाढला होिा कारण आधीचया राजानी जन आचायााना रान

दऊन दरबाराि तयाची परतिषठा वाढवलली होिी िीच परपरा पढ चाल रातहली

तयारळ सधनवा तयाचयाच पररावाखाली वाढला वतदक धरामचा आधारसिर

ठरललया करारील रटट याची कीिी तयानही ऐकली होिी तयारळ करारील रटट

याच सवागि कल दरबारािच तयान जनयिीचया सरोर वतदक धरम व जन पथ याचया

िततवा तवरषयी रटटपादाशी चचाम कली तयाि जनयिीनी तहरीरीन राग घिला राजा

सधनवयावर रटटपादाची चागलीच िाप पडली बारीक लष क ठवणाऱया रटटपादाचया

नजरिन ही गोषट सटली नाही तयानी राजा सधनवयाला उिशन कोतकला नयायोकतीन

एक शलोक महटला

ldquoरलीनशचनन सगसि नीचः काककलः तपक |

शरतिदरषकातनतनऱहादः शलाघनीयसिदा रव ||rdquo

ldquoह कोकीळा हया कणमकट गोगाट करणाऱया नीच शरति दरषक कावळयाशी िझा

सपकम च नसिा िर ि तकिी परशसनीय झाला असिासrdquo ह ऐकन राजा सधनवा

तकतचि हसला तयाच ष कणी जन यिी अतयि सिपत झाल तयानी ओरडन आपला

तनरषध वयकत कला राजाला सागन रटटपादाना वाद-तववादासाठी आवहान तदल

रटटपादानी ि लगच सवीकारल आतण वाद-तववादाि रटटपादानी सवम जनयिीची

दाणादाण उडवन तदली जनयिी चागलच गोधळाि पडल व तयाची आपसािच

चचाम सर झाली हया सधीचा फायदा रटटपादानी घिला व राजाला सनािन वतदक

धरामच तवचार पटवन तदल राजाचया परतयक परशनाच सरपमक व तनःसतदगध उततर दऊन

राजाच पणम सराधान कल राजा अतयि परसनन झाला आपलयाला हया जनयिीनी

चकक पाखडी बनवलयाच तयाचया लष काि आल िो रनािन अतयि सिापला पण

तववकान आपला सिाप आवरला दरबाराि जनाचा असाधारण परराव असलयाच

लष काि घऊन तयान या वादाचा तनकाल वगळया पदधिीन लावायचा ठरवला परथर

राजान दरबाराि शाििा परसथातपि कली आपलया परधानाला बोलावन गपतपण एका

घागरीि एक तवरषारी सपम घालन िी घागर दरबाराि तसहासनासरोर पालथी ठवायला

129

सातगिली िशा परकार दरबाराि तसहासना सरोर घागर पालथी घालणयाच कायम

परधानान अतयि गपतपण पार पाडल रग राजान तवचारल की जनयिी व करारील

रटट यानी कललया वादाचा तनणमय हया घागरीखाली काय आह ह ओळखणयान

होईल यास दोघाची रजरी आह का हयावर जनयिीनी आज फार उशीर झाला

आह आमही उदा सकाळी हयाच उततर दऊ करारील रटट यानीही तयाला रानयिा

तदली दरबार सपला

जनयिीच हर जागो जागी राजाचया परतयक हालचालीवर नजर ठवणयासाठी

जनयिीनी नरलल होि तयाचया कडन जनयिीनी रातहिी काढन घिली व तनतशचि

झाल दसऱया तदवशी दरबार ररलयावर परथर जनयिीनी उततर तदल की lsquoराजा या

घागरीखाली एक तवरषारी सपम आह rsquo राजान करारील रटट याना तवचारल िवहा

करारील रटट महणल lsquoहया घागरी खाली शरषशायी रगवान शरीतवषणची सवणामची

रिी आह राजा अतयि तखनन झाला कारण आिा करारील रटटाना आपला परारव

रानय करावाच लागल आपण काहीही कर शकणार नाही राजान सवकाना घागर

उचलणयाची आजञा तदली घागर उचलिाष कणीच राजा थकक झाला कारण घागरी

खाली चकक रगवान शरीतवषणची शरषशायी सवणामची रिीच तनघाली ि आशचयम

पाहन पररख जनयिीन दरबारािन पळ काढला पाठोपाठ तयाचया अनयायानी तयाच

अनकरण कल व ि सवम पळन गल दवारकि पनशच वतदक सनािन धरामच

पनरजजीवन झाल

अशापरकार करारील रटटानी तवतवध रागाि कायम करन सवमतर तवजय सपादन

कला पण रयिरी आपण जनगरशी परिारणा कली हयाच शलय करारील रटट याना

बोचि होि तयारळ गरदरोहाचया पािकािन रकत होणयाचा तयानी तनशचय कला तया

पापाच ष कालन िरषातगनन होईल महणन तयानी तसदधपरला िरषातगनरष कणाचा कायमकरर

करन जीवनाची इतिशरी करावयाची ठरवली तयानी स यावदनइतयादी करन रग

परायतशचतत तवधी पणम कल रटटपाद िसाचया ढीगाि रयरागी बसल तढगाचया बाहर

उभया असललया बराहमणाना तयानी इशारा कला बराहमणानी रतरपवमक अगनी तदला

130

रटटपादानी डोळ तरटन घिल इिकयाि आचायम तिथ पोहोचल आचायाानी

उचचरवाि तयाना हाक रारली आचायम महणाल ldquo ह रलया बराहमणा थाब

आपलया जीवनाचा अि कर नको वणवा अदाप पटलला नाही िोवर बाहर य ि

अदाप सरतष कि आहसrdquo हयाच वळी आचायााचया बरोबर असललया

परराकराचायाानीही हदय तपळवटन हाक रारली व महणाल ldquoह गरो थाबा

शकराचायााच ऐकाrdquo हा पाळया तशषयाचा आवाज ऐकन रटटपादानी डोळ उघडल

सरोर शकराचायााना पाहन महणाल ldquoरी जनगरशी परिारणा कलयाच ह परायतशचतत

घि आह कार काय आह ि सागrdquo परराकराचायाानी थोडकयाि आचायााच कायम

सातगिल िवहा रटटपादानी आचायााना सातगिल की की ि रतहषरिी नगरीि जा

तिथ राझा रवहणा रडन तरशर आह तयाला ि वादाि हरवन घ महणज ि सवमतर

तवजयी होशील व धरमसथापना होईल राझ जीवनकायम आिा सपल आह rdquo रटटपाद

इिक बोलन थाबल तयानी डोळ तरटन घिल इिकयाि अतगनदवानी आपलया

जवालचया लोटान तयाची आहिी घिली अतगनजवाळाचा लोट एक िजसवी जयोि

घऊन अिराळाि झपावला अतयि तवरषणणिन आचायाानी हाि जोडल तयाच

अनकरण इिरानी कल एक िजसवी जीवन िजाि तरसळल गल

131

परकरण १७ व

माडि वमशर व आचारि आचायााना आिा रतहषरिी नगरीला जाणया खरीज पयामय उरला नाही रडन

तरशर हा एक परचड रोठी वदशाळा चालवीि होिा तवदाथयााना िो करमकाडाच

तशष कण दऊन तयाना पकक करमठ बनवि होिा तयारळ परराकराचायाम सारख अनक

आचायम तयान तनरामण कल होि रडन तरशराच राजा सधनवयाचया दरबारी वजन होि

राजा रडन तरशराला फार रानि अस कारण एक िर रडन करारील रटटपादाचा

रवहणा होिा तयािन अतयि तवदवान आतण अफाट सयोजक शकती असलला

बतदधरान परशासक होिा परराथामचया बाबिीि िो अगदी अनतरजञ होिा तकबहना

िो तयाला रचिच नवहिा करमकाड करन यजञयाग करावि अराप ऐशवयम परापत करन

घयाव व सखनव जीवन वयिीि कराव अशा रिाचा िो होिा तयाकाळाि रडन

इिका परतसदध झाला होिा की तया रागािील नागररक रडनच रडनचया नगरीच

रडनचया तवदापीठाच एका शलोकाि वणमन करीि असि ि अस

ldquoयसया परा राजति धरमरला या ष कालयनिी चरणौ सादासया |

रतहषरिी रडन रतडिा सा यतरातसि िारा रवनसय िारा ||rdquo

ldquoजया नगरी सरोरन धरमरला नदी तया नगरीच सदव चरणष कालन करीि

वाहाि असि अशा हया रतहषरिी नगरीला रडनपतडिान रतडि कल असन तिथ या

रिलाला लखलखतया िाऱया परराण शोरायरान करणार तयाच िारा तवदापीठ

आह rdquo

तयारळ ldquoिारा तवदापीठाचाrdquo रडन कलपिी होिा ह आचायााचया यानी

आल आचायााचया सवम तशषयाच किहल जाग झाल रतहषरिीकड वाटचाल करीि

असिाना पदमवन नारक उपनगराि रडन तरशर याचच राजय असलयाच जाणवि होि

अथामि िथील राजान ि नगर रडन तरशराना अगरहार महणनच तदल होि हया नगरीिन

जािाना एका बराहमणाला आचायाानी रडन तरशर कोठ राहिाि अस तवचारल

132

तयावळी रोठया आदरान तयान सातगिल ldquoधरमरलानदीचया कठान आपण

रतहषरिीला जा तिथ एक परचड रोठी आरराई आह गदम झाडीि अनक पाठशाला

तदसिील तया सवााि उठन तदसणारी सिरा अठरा हाि उच वयासपीठ असलली

रवय शाळा तदसल तया सवम पररसराचा तवसिार खप रोठा व ररणीय आह तयािच

एक शरर खाब असलला परचड रोठा वाडा आह तयाचया चारी बाज तरिीनी

सरतष कि आहि बाहर परशसि ओट असन तिथ असखय पोपटाच तपजर टागलल

आहि तया तपजऱयािल पोपट सदा िततवचचाम करीि असिाि या वणमना वरन

आपण रडन तरशराच घर सहज ओळख शकाल तयाचया घराकड जािाना

आपलयाला फरसबद रसिा लागल rdquo एका दराि कलल ह सरख वणमन ऐकन

आचायाासह तयाचया तशषयाना रोठच कौिक वाटल आचायम पदमपादाचायााना सहज

महणाल ldquoहा रडन पतडि रोठा कशल सघटक व परशासक तदसिोrdquo बोलि बोलि

ि धरमरला नदीचया कठान चालि होि बराचवळ चाललयावर नदीवरन काही

रजक तसतरया धिललया कपडयाच रार डोकयावर घऊन यिाना तदसलया तयाना

आचायााचया पढ असललया तशषयानी रडन पतडिाचया घराचा पतता तवचारला िवहा

िो रागम बोटान दाखवीि तया महणालया

ldquoसवि परराण परि शरति सा फलपरदा करमफलपरदोऽि|

जगद धरव सयाि जगदधरव सयाि कीराङगना यतर तगरतगरतनि |

दवारसथतनडानिरसतनरदधा जानीतह िि रडन पतणडिौक ||

अस उततर तदल ldquoवद ह सविच परराण आहि की तयाना काही आधार आह

करम कलयारळ फल तरळि की परारबधान तरळि जग शाशवि आह की अशाशवि

आह दरवाजा सरोर टागललया तपजऱयािलया रना तजथ अशा परकारची बडबड

करिाना आढळिील िच घर रडन पतडिाच आह ह नककी सरजा rdquo तशषय आशचयम

चतकि झाल हा सारा रडन पतडिाचा परराव सराजाचया सवम सिरावर हा परराव

पडलला आह ह सहज लष काि आल

133

सवम रडळी ऐन रायानही आचायाासह रडन तरशराचया घरा सरोर आली घराच

दरवाज बद होि आचायाानी रष ककाकड चौकशी कली तयाना कळल की रडन

तरशराचयाकड वतडलाच वरषम शरादध आह महणन कोणालाही आि सोडायच नाही

अशी रष ककाना आजञा आह आचायाानी आपलया सवम तशषयाना गावाि तरष काटना

साठी पाठवन तदल आचायम सवि योगरागामन रडन तरशराचया घराि बराहमणाचया

पकतीि बसल रडन तयावळी बराहमणाच पाय धि होिा सवम बराहमणाच पाय धि

रडन आचायााचया पायाजवळ आला आचायााची कोरल पाउल पाहन तयान

आचायााचया चहऱयाकड पातहल आचायम सनयासी रडनला िर सनयाशाबिल राग

तयािन हा सनयासी ऐन शरादधाचयावळी टपकलला घराि यणयाच रागम बद कलल

असिाना हा आलाच कसा दवाररष कक अवजञा करणच शकय नाही रग आला कसा

रडनला आधीच राग आलला तया रागाचया ररािच तयान सनयाशाला उपहासान

तवचारल

ldquoकिो रणडीrdquo रडनन रणडी महणज बोडखया कठन आलास अशा

अथामन तवचारल पण आचायाानी रडनला अतरपरि अथम न घिा ldquoबोडख कठन

कलसrdquo अशा अथामन घऊन उततर तदल

ldquoआगलान रणडीrdquo`` गळयापासन वर सवम रडनच कलल आह सिापललया

रडनानी अस तवचारणयाि अथम नाही महणन सरळ तवचारल

ldquoपनथान पचिि रयाrdquo आचायाानी हयाही वाकयाचा रडनला ldquoरी रागामस

तवचारलrdquo (महणज कोणतया रागामन आलास) हा अतरपरि अथम न घिा रागामस

महणज रागामला महणज lsquoहयाला तयाला िस रागामलाrsquoअसा अथम घऊन रडनलाच

परतिपरशन कला

ldquoतकरततररि िन |rdquo ldquoरग रागामन िला काय उततर तदल बरrdquoआिा रातर रडन

तचडला व महणाला

ldquoतकर सरा तपिाrdquo ldquoकाय दार यालास कायrdquo हा रडनला अतरपरि अथम न

घिा आचायाानी ldquoदार तपवळी असि काrdquo हा अथम घऊन उततर तदल

134

ldquoन ि पीि रकता एव|rdquo ि ि दार तपवळी कठली िी िर लाल असि

rdquoआचायााचया हया उततरावर आचायााचा उपहास करावा हया उिशान रडन महणाला

ldquoितहम वणमर जञायि रविाrdquo अरवा महणज िला सनयाशाला दारचा रग

रातहिी आह िरrdquo हयावर आचायाानी लगच परतिटोला तदला

ldquoवणव रया पररणतिसिरविव |rdquo रला फकत वणमच रातहिी आह पण िला

िर तयाचया पररणारचही जञान आह (महणज ि अनरवी तदसिोस) वगळया परकार

पाणउिारा करणयाचया दषटीन रडन महणाला

ldquoतक जडधार|rdquo ldquoरखम आहस काrdquo हा रडनचा अतरपरि अथम न घिा

lsquoजडधारचाrsquo वतदकवाङमया परराण अथम घऊन (महणज शरीराचा धरमच जडाचा

असिो)

ldquoजडतव परकिधमरम|rdquo जडतव हा शरीराचा परकिी पासन झालला धरमच आह

हयावर सिापन रडन महणाला

ldquoतक रतत |rdquo काय राजलास काय हा सरळ अथम न घिा lsquoरततrsquo महणज राझया

पासन काय असा अथम घऊन रडनला उततर तदल

ldquoन रततो न तवतत परकतिसि पररातरि |rdquo ि ि परकिी ना िो राझयापासन

वा िझया पासन झाली िी झाली िी तया पररातमयापासन झाली इिक झाल िरी

रडन आचायााचा उपहास करणयाच काही थाबवीना तयान पनहा तवचारल

ldquoतक दरमगोतस|rdquo ldquoि काय दरामगी आहस काrdquo इथ आचायाानी सवादाला

एकदर कलाटणीच तदली आचायम महणल

ldquoयतयचाम सहतिम स एव दरमग |rdquo ldquoआललया अतिथीरपी यिीच सवागि

करणयास कचरिो िोच शासतराि दरामगी महणन सबोधला जािो rdquo आचायााच ह उततर

ऐकन रडन वगळया परकार उपहास करणयासाठी महणाला

ldquoतकरनाहिो दरषकोतस |rdquo ldquoआगिकासारख न बोलाविा आलास िो

आलास ि काय दोरष काढायलाrdquo हयावर आचायाानी अगदी रातरमक उततर तदल की

135

ि ऐकन इिकावळ खरग सवाद ऐकणार परोतहि बराहमण तवचाराि पडल आचायम

महणाल

ldquoअररवगम पीतडिसयापरातथमि एव तवषणरतितथ सयाि |rdquo ldquoकार करोधादी रषतिपनी

ज पिाडलल असिाि तयाना साऱया रानापरानाची व बोलावणयाची इतयादीची

आवशयकिा असि िच तनरतरणादीची चौकशी वा उहापोह करिाि पण

सजजनाचया दषटीला आलला अतिथी हा तवषणरपच रासिो ि तयाला पजय

रानिाि

ह ऐकिाच रडन काही बोलणयाचया आिच रखययातजञक उदगारल

ldquo अकरोधन शौचपर सिि बरहमचाररतर |

रतविवय रवतदभशच रया च शरादधकरमतण ||rdquo

ldquoशरादध करामचया परसगी िमही आतण री करोध न यऊ दिा शरीर आतण रन

पतवतर ठवन बरहमचयामच पालन करावयाच आह rdquo ह ऐकिाच रडन तरशर ितष कणी

आपला करोध आवरन आचायााची पादपजा करन रोकळा झाला आचायााना

तवषणचया नावान सकलपन ठवललया कळीचया पानावर बसवल घरािलया आिलया

बाजस असललया रडन तरशराचया पतनीन महणजच करारील रटटपादाचया बतहणीन

हा सवम सवाद शरवण कला होिा आचायम कवळ १६ वरषामच होि अतयि िजसवी

तदसि होि रारिी महणज रडन तरशराची पतनी तिचया रनाि आचायााचया बिल

आदरयकत रािवतसल पररराव उतपनन झाला का व कसा ि तिलाही कळल नाही

शरादधतवधी पणम झाला घरािील सवााची जवण झाली रग आधीच सिापललया

रडन तरशरानी आचायााना तयाचया यणयाच कारण तवचारल पण ि कारण तवचारणया

पवी तयानी आचायााना एक कडवट परशन तवचारला

ldquoकथा वहतस दबमदध गदमरनातप दरमरान |

शीखायजञोपतविाभया कथ रारो रतवषयति ||rdquo

136

ldquoअर दषटबदधीचया रनषया गाढवालाही ओझ होईल अशी गोधडी खादावर

घऊन तहडिोस िला काय शडी आतण यजञोपवीिाचा रार झाला कायrdquo हयावर

आचायाानी तयाचयाच शबदाि तयाला आहर तदला

ldquoकथा वहातर दबमदध िव तपिरातद दरमरार |

शीखायजञोपतविाभया शरतिरारो रतवषयति ||rdquo

अर दषटबदधीचया रनषय िझया बापजादाना ओझ झालली ही गोधडी री वाहिो

आह पण िझया सारखयाचया शडी आतण जानवयाचा रातर िरचया कोरडया

करमकाडानी वदाना रातर असहय रार झालला आह rdquo आचायम बोलणयाि अतयि

पटाईि व हजरजबाबी आहि ह जाणन रडन तवचाराची जळवाजळव कर लागला

िवढया वळाि आचायाानी शबदिळ करन आपल कायम साधणार नाही हया सजञ

तवचारान बोलायला सरवाि कली महणाल ldquoरी आपल गर करारील रटटपाद

याचया सागणयावरन इथ आलो आह रटटपादानी िरषातगनरष कण करन परायतशचतत

घिल आह ि आिा हया जगाि नाहीि िरषातगनरष कणास बसल असिाना तयाची व

राझी पतहली व शवटची रट झाली तयावळी तयानी रला रतहषरिीस जाऊन रडन

तरशराशी वदािावर चचाम कर व वतदक धरामचा पाया रककर कर अस

सातगिलयारळ री इथ आलो आहrdquo

ह ऐकन रडन तरशर अतयि तखनन झाल आपलया गरच सररण करन तयानी

रनोरन करारील रटटपादाचायााना कलपनन िरषातगनि बसलयाच दशय उर करन वदन

कल रग अतयि शाि व कािर सवराि ि आचायााना महणाल ldquoझालया गोषटीची री

रनपवमक ष करा रागिो री आपला जो उपहास कला तयाच रला वाईट वाटि आह

आपण आिा रनरोकळ ज काही बोलायच ि बोलाव राझी चचाम करणयाची ियारी

आह पण ही चचाम महणज वादतववादच होणार तयाचा तनणमय कोण करणारrdquo

हयावळ पयाि सायकाळ होि आली होिी आचायााच सवम तशषय रडन तरशराचया

तनवाससथानी आल होि तचतसखाचायम पदमपादाचायम परराकराचायम अस जयषठ व

शरषठ िसच कौशाबीिल अनक तवदवान व िजसवी तशषय पररवार तया तनवाससथानी

137

जरलयारळ रतहषरिीचया नागररकाचा िो एक किहलाचा तवरषय झाला होिा

कारण रडन सनयाशाना थारा दि नस ह सवम रतहषरिी जाणन होिी तयारळ असखय

तवदवान नागररक तिथ जरल होि तनवाससथानाचा सगळा नरच पालटला होिा रडन

तरशराचया तनवाससथानी एकाच वळी इिक सनयासी जरण महणज आशचयमच अस

रतहषरिीचया नागररकाना वाटि होि रडन तरशर व तयाची पतनी रारिीदवी अतयि

कशल सयोजक असलयारळ व तनवाससथान रलरोठ व परशसि असलयारळ

रारिीदवीन सवााची तवशरषातवशरष वयवसथा रोठया कौशलयान कली आिा

सवााचया सरोरच आचायम व रडन याची चचाम होऊ लागली तयाि तनणमयाचा परशन

आलाच होिा आचायाानी तयावर िोडगा काढला की तनणमय रारिीदवीन करावा

वादतववादाला सरवाि दसऱया तदवसापासन करावी रारिीदवी सवि अतयि तवदवान

व वदजञ होिी धरम-अथम-कार व रोष क या चारही पररषाथामची िी अतधकारी

रीरासकही होिी पण वादतववाद करणयाऱयाि परतयष क आपला पिीच आह व

दसऱया बाजला रानसपतर lsquoशकरrsquo आह तयारळ िी तवतसरि होऊन सिबध होिी

इिकयाि रडनन सविच अनरिी दशमवन रारिीदवीला आशचयमचतकि कल

रौनानच तिन तया पदाचा सवीकार कला

रतहषरिीचया नागररकाना रडन तरशराबिल परचड आदर होिा आचायााचया

आगरनारळ िो अतधकच वाढला आिा आपलयाला तचिना ऐवजी हया दोन शरषठ

पररषाचया वादतववादािन सवम शकाच तनरसन करन घिा यईल हया कलपनन ि

आनदल परराकराचायाासह इिर तशषयही ही चचाम ऐकायला उतसक होि तया

सवााचयाच रनाि आचायााबिल तनिाि आदर होिा आतण या चचि आचायमच

तवजयी होिील या बिल तयाना शकाच नवहिी तशवाय आपण न तवचारललया

परशनाची उकल या वादािन नककीच होईल तयारळ ही चचाम महणज एक जञानयजञच

वाटि होिा

दसऱया तदवसाची रगल परराि उगवली रडन आपल आतिक बरहमयजञ इतयादी

आटोपन वाडयाचया रखय व रवय दालनाि आल दोन सदर सशोतरि कलली

138

उचचासन सरोर-सरोर ठवली होिी तया दोन आसनाचया रयावर रागलया बाजस

साध पण सदर आसन रारिीदवीसाठी सजज कल होि तया रवय दालनाि

शरोतयासाठी असखय आसनाची सोय कलली होिी रडन तरशर आचायम व पाठोपाठ

रारिीरािा याचा तया दालनाि परवश झाला दालन शरोतयानी फलन गलल होि सवम

शरोि उठन उर रातहल व हाि जोडन तयानी आपला आदर वयकत कला वािावरण

अतयि पतवतर पण खळीरळीच होि कोणिाच िाण नवहिा आचायम व रडन दोघही

आसनसथ झाल रारिीरािन घवघवीि व िाजया सगधी फलाच दोन हार आणल

होि वादतववाद सर होणयापवी एक आचायााचया गळयाि व दसरा रडन याचया

गळयाि घािला गला तयानिर रारिीरािन सरि सातगिल की वादतववाद चाल

झालयावर जयाचया गळयािला हार परथर सकल तकवा कोरजल िो वादाि हरला

अस सरजाव अस सागन िी आपलया आसनावर सवसथ बसली

वादतववादाला सरवाि करणयापवी आचायाानी रगवान तशवाच आपलया

गरच रािा-तपतयाच रनोरन सररण कल व रडनचया परशनाची वाट पहाि शाि

बसल थोडयाच वळाि रडन यानी आपल वदन सपवन पतहला परशन कला

ldquoवदा तवतरनन सरियो तवतरनना ना ऽ सौ रतन यसय रि न तरननर |

धरमसय ितव तनतहि गहाया रहाजनो यन गि स पनथा ||rdquo

वद वाङमयाि परसपर तवरोध सापडिो सरिीचया बाबिीिही िसच तशवाय

परतयक रतन वगळी वगळी रि राडिो तयारळ धरम हया शबदाची नरकी वयाखया

काय आह दसर अस की lsquoरहाजनrsquo िरी नककी कणाला महणायच तिसर रतनना

जर ईशवरी साष कातकार घडि असल िर रि तरननिा का हया िीन गोषटीची उकल

झालयावर रगच पढला रिा तवचाराि घण सोयीच होईल rdquo हयावर आचायाानी

थोडकयाि पण रडनच सराधान होईल अस उततर तदल

आचायम महणाल ldquo वद वाङमयाि परसपर तवरोध कोठही नाही पण पवमपष क व

तसदधाि अशा दोन गोषटीचयारळ जर आपण िरिर रावािन तचिन व रनन न करिा

फकत शबदाथमच पाह लागल िर तरननिा आढळल वदािच धरामच तववरण आह

139

धरामच िततव ह अतयि रहसयरय आह तयाच शबदाि वणमन करणयाि अथामचया

अनक तरटी राहन जािाि िरी सतय िप पातवतरय व दया हया चाराचया रायरािन

रानवाचया इह व पर कलयाणासाठी कलली आचार सतहिा महणज धरम अस महणिा

यईल तयािही िरिर राव आवशयक असिोच तयासाठीच वतदक वाङमय तनरामण

झाल आह ज वाङमय तनरामण झाल आह ि तया तया काळाि अनरिी घिललया

रनीचया कडन तनरामण झालल आह रतन जी अनरिी घिाि तिथ रनाचा सबध

नसिो तनतवमकलपाि िी अनरिी घिलली असि दहरानावर आलयानिर तनयर

करणयासाठी शबदशासतर वापराव लागि ि रातर रनाचया व बदधीचया रायरािन ि

वयावहाररक परररारषचया सपकामरळ सदोरषतवानच साकार होि महणन िर ईशवर

रहसयरय राहिो कारण िो जयाचा तयान अनरवायचा असिो हया वयतकतगि

अनरिीचया तववरणाि ज फरक होिाि तयाला आपण तरननिा महणन सबोधिो

तयािही िपतशलाचा फरक जरर असिो पण अनरिीि रातर फरक नसिो तयारळ

धरमिततव ह अति रहसयरयच रहाि तयासाठी काही कोणिी पाउलवाट नाही महणन

तया तया काळाि तयाला अनरप अस ज सि सजजन होऊन गल तयाना रहाजन अस

सबोधल आह तयारळ सवमसारानय रनषयाची सारतहक सहजीवनासाठी िी एक

वयावहाररक सोय करन तदलली आह rdquo

ह ऐकन रडन यानी तवचारल ldquoधरम अतयि रहसयरय आह अस महणिा िर रग

धरम जञाि होणयासाठी व धरामचरण करणयासाठी वदाचया जया काही आजञा आहि

तया पाळन धरमपरापती महणज धरमरहसय जाणिा यणार नाही अस आपण महणिा

आहाि ह राझ सरजण बरोबर आह काrdquo

आचायम महणाल ldquoनाही ह परशन अशापरकार अनरान काढन सटणार नाहीि

सरगर तवचाराची इथ आवशयकिा आह िो सरगर तवचार असा शरीर शदधीसाठी

आवशयक सातगिललया तकरयाचा व अिकरण शदधीसाठी सातगिललया करााचया

रनपवमक कललया दीघमकालीन आचरणारळ शरीरासह तचततशदधी होि हया

तकरयाचा अिरामव धरामचरणाि आह धरामचरण व धरम अथामिच तरनन झाल पण

140

धरामचरण धरम जाणणयास साधनासारख वापराव लागि महणन तयाची आवशयकिा

पवीचया ऋरषी रनीनी परतिपादन कली तया सवम करााना रतरबदध करन सहजिन

आचरणाि आणिा यिील अशी योजना कली तयािही तवतवध शाखा तनरामण

झालया उपशाखा तनरामण झालया ह सवम अपररहायमपण घडि राहणारच काही

शाखा कालािरान लोप पाविील िर काही नवीन उदयाला यिील धरम

सरजणयासाठी सनान स यची दवपजची यजञयागाची अशी कशाचीच आवशयकिा

नाही िर रननाची व तयागाची आवशयकिा आह अस जर एखादा अनरिी

घिललया रतनवयाानी सातगिल िर लगच तवरोधारास उतपनन होिो िथातप तया

रतनवयाानी तयाग व रनन याची रलरि कलपना पणम तवसिाररि कली नाही िर

सारतहक जीवनाि गोधळ तनरामण होऊ शकिो हयाच आजच उततर उदाहरण महणज

बौदध व जन शाखा आहिच धरम हा रनाचया अतिि आह ह जरी ऋरषीरनीना जञाि

होि िरी तयानी िस उघड उघड आरसराजाला राजी-बाजाराि राजयाच राव

सागाव िस कधीही सातगिल नाही िथातप आचरणाचया रायरािन तनयर घालन

दऊन शासतराचया चौकटीि ि बसवल सवम सारानय सराज िसा आळशी सवर व

सवचिदी असिो तया सवर वततीला आळा घालणयासाठी धरामतधतषठि आचरण

तनरामण झाल पण जन व बौदध शाखानी िीच वतदक सनािन परपरा उखडन

टाकणयाची तकरया कलीच की नाही तयाला जासिीि जासि कारणीरि जर कोणी

असल िर िी करमठवतदक रडळी शासतर-तनयर-करमकाड ह सवि शाि व

सयरशील िारिमयान वापरल िर ससहय होिाि िच हािाि दड घऊन कठोरिन

वापरायला राग पाडलयावर होणारा जाच असहय असिो कारण िो रना तवरदध

घडिो रनाि तयाची कळि न कळि घणा वाढि जाि अशावळी जर िो एखादा

जन यिीचया सहवासाि यऊन तयाचया तवचाराजवळ पोहोचला की ष कणाि तयाला

रोकळ रोकळ वाट लागि िो तया पथाला अनकल होिो व करमठा ऐवजी पाखडी

बनिो याच कारण तयाच अजञान जस पकवाननाच रोजन तकिीही रचकर व पौतषटक

141

असल िरी ि िानहया रलाला दि नाहीि तकवा नवजवर झाललयाला दध दि नाहीि

िदवि पणम िारिमय वापरलया खरीज धरामचरणही फलदायी होि नाही rdquo

आचायम ह सागि असिाना तयाचा शािपणा शबदाची फक रारषवरच पररतव

हया सवम गोषटीनी रडन तरशर रारावला िर होिाच पण तयाचया हही लष काि आल होि

की नककीच आपल काही िरी जाणन घयायच रातहल आह आिा काय यातहल

आह व आपलया अययनाि काय तरटी रातहलयाि ि आचायाानाच तवशद कर दाव

हच सोयीसकर अस तयाचया रनान घिल पतहलया तदवसाची चचाम रारिीन

सायकाळ होिाच थाबवली दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि महणज अजन

तनणमय झालला नाही दसऱया तदवशी पनहा सरवाि होईल अस सातगिल सवम शरोि

उतसकिन दसऱया तदवसाची वाट पाह लागल

दसऱया तदवशी रारिीन पनशच दोन िाजया घवघवीि पषपराला दोघाना

पररधान करणयास तदलया चचला सरवाि झाली रडन तरशराना रनन व तचिनासाठी

ररपर वळ तरळाला होिा तयारळ आचायााचया कालचया तववचनाला अनसरन

तयानी आपला परशन तवचारला ldquoआचायम आपण महणिा तयापरराण ऋरषी-रनीनी

रतररपाि वदाजञा तनरामण कलया महणज वद पौररषय रानाव लागिील पण वदाचया

अययनाि ि अपौररषय असलयाच सातगिल जाि िसच धरम जर रनाचया अिीि

होऊन जाणन घयायचा िर िो कसा जाणिा यईल कारण जाणणयाचया सवम

तकरयारय अिकरण चिषटयािल रन असिच ना तयारळ सवम तकरया बदधी व रन

याचया सहाययान तचततािलया तचिनशीलिन जशा सरजिाि िशा शबदश

करावयाचया असिाि तिथ परि िारिमय वापराच ह कस आणखी एक रहतवाच

अस की वदानी ईशवराच वणमन कारिाना पररषसकताि सावयव वणमन कल आह

िथातप सरारोपाि रातर वतदक वाङमय ldquoन इति न इतिrdquo असा सरारोप का करि

हयाचा उलगडा वहावा िसच आमही तनतय नतरतततक व कामय अशी तिनही कर

वदाधारच करीि असिाना तयाि कोणिी रहतवाची उणीव आपणास जाणवि तकवा

जयारळ आपण तया करमकाड करणाऱयाना पाखड राजवण अस सबोधिा िी कर

142

करणयाची आवशयकिा िर वदानीच परतिपादन कलली आह तयारळ नषकमयम कस

साधाव ह आपण सरजाऊन सागा rdquo

आचायम महणाल ldquoपरथर वद अपौररषय कस याचा तवचार पाह आज

आपण जया वदाचा अभयास करीि आहोि तयाि सरगरवदाचा सरावश नाही काही

अशरातर वद आपलयापयाि आलल आहि तयािही चार शाखाि रहरषी वयासानी ि

तवरागन तदल आहि सापरि कतलयग सर आह रनषयाला सतय तरिा व दवापार

यगाि असलल आयषय नाही करी कालावधीि उपयकतिचया दषटीन वदवयासानी

पनरमचनन सतष कपत व तनवयमलीक आचारधरम व लौकीकाि वागणयाच तनयर हयाचयाच

आधार गरतथि कल आहि हयाचा अथम सषटीचया उतपतती पवी वद होि आिा

तयाचयाही पवीचा तवचार पहा सषटी उतपनन करणयाच कायम बरहमदवानी कल अस

रानल जाि बरहमदवाचा जनर रगवान शरीतवषणचया नातरकरलािन झाला तयावळी

बरहमदवान आपला तनरामिा कोण हयाचा शोध बाहय दगगोचर होणाऱया सषटीि

करणयाचा परयतन कला अपयश आलयावर बरहमदव वफलयगरसि झाला तया

वफलयगरसििि तयाला आपण अजञानी असलयाच जाणवल आपला तनरामिा सवमशरषठ

असला पातहज महणन तयान अिकरणाि लय लाऊन शोध घणयाचा परारातणक

परयतन कला तयावळी तयाला तयाचया नातरसथानी ॐकाराचा वनी व जप-िपाचा

आदश ऐक आला lsquoॐकारrsquo ह lsquoनारrsquoसाधनसह सपणम तवशवाच आधाररि िततव

आह तयाचया जप-िपाचया पररावान बरहमदवाना पररषसकतिाि वणमन कललया

सावयव रहातवषणच दशमन झाल तयावळी रहातवषणनी कवळ सकलप उचचार कला

की आपण वदगरम आहाि ि जाणन घया तया वदाधार सषटीची रचना करा तयारळ

बरहमदव वदगरम रानल गल याचा अथमच असा की बरहमदवाचया जनरापवी वद होि

महणन ि अपौररषय आहि पढ तयािन सारतहक सहजीवनासाठी वगळया वगळया

रनीनी आवशयक िवढया रतराचा उपयोग कला तयारळ काही अशानच ि

आपणास जञाि झलल आहि नारदरनीनी जवहा सषटी उतपततीच गढ बरहमदवाना

तवचारल िवहा बरहमदव जञानान पररपकव अवसथि असलयारळ lsquoरीrsquo तनतरततरातर आह

143

व रहातवषण तनरामि आहि अस सातगिल नारदाना रहातवषणची अनरिी होिीच

िथातप तया रहातवषणचा उतपनन किाम कोणीिरी असलाच पातहज अस रानन तयान

तयाचा शोध घणयाचा परयतन कला तयावळी नारदाना अस जञान परापत झाल की

ldquoबरहमा तवषण आतण हरrdquo ह बाहयि सवरपान तरनन तदसि असल िरी ldquoरजrdquo

ldquoसतवrdquo व ldquoिरrdquo हया गणातवषकाराचा िो परराव आह ह जञान नारदाचया

अिकरणाि उदय पाविाच नारद अिरमख झाल रननान अिकरणाि लय साधन

उनरनी अवसथि गल तयावळी सतव रज व िर या गणाचया सामयावसथचया

पलीकड असलली अवयकत तनगमण तनराकार सवमसाष की सवमगारी सवामनियामरी

चराचराला वयापन उरलली अरद अखड अचिद अनि अतवनाशी अष कर

अज शाशवि अशी आतरिततवाची शकती नारदाना अनरविा आली

हया शकतीच अथवा आतरिततवाच वणमन शबदाचया पलीकडील आह महणन

कोणिच वणमन तयाला लाग पडि नाही महणन वदानी सरारोपाि ldquoन इति-न इतिrdquo

(ह नाही ह नाही) असा नकारातरक पतवतरा घऊन आपली रयामदा सातगिली आह

आपण ह जड शरीरािलया रनान जाणणयास सरथम होि नाही आपण पचकरतदरय व

पचजञानतनदरय याचया सहाययान रप रस गध िज व शबद याचा अनरव घि

असिो हया जड इतदरयाचया निर सकषर इतदरयाच कायम सरजन घण आवशयक आह

हया जड इतदरयाना हा रोग सरजणयाची तकरया होि िी वायरप असललया रनारळ

िजोरप असललया बदधीरळ रन ह वायरप सकषर इतदरय आह ि दाखविा यि

नाही पण अनरविा यि रनापष का सकषर इतदरय बदधी आह बदधी पष का सकषर आतरा

आह हच सकषरिततव चढतया राजणीि आतरिततवा पयाि तसथि होि रन बदधी

आतरा इतयादी ह परतयक जीवाि उपरोगाचया तवतवध ष करिाचया सारथयामन योजल

गल आह तयाच परराण हया रनाचया अिीि होणयाचा रागम फकत नरदहािच आह

पररषसकत ज सावयव वणमन करि तयािलया तवशवरनाचया सहाययान दहरान नषट

झाललया अवसथिच साधक जडरनाचया अतिि होणयाचा अनरव घऊ शकिो

144

अथामि ही साधना कवळ करमकाडान होऊ शकि नाही तयासाठी परबरहमाचा यास

व अिकरणािन रौतिकाचा तयाग आवशयक असिो

िारिमय ह सवमच बाबिीि आवशयक असि िसच ि धरमपालन व

शासतरपालन याचयासाठीही आवशयक असि आपलया महणणयापरराण वदाि तनतय

नतरतततक व कामय ह कवळ करमकाडाि परतिपादल आह पण परतयष काि वदाि जञान-

रकती-नषकमयम अशी िीन काड योजलली आहि आपण करमकाडच फकत परराण

रानलयान आपला परशन अगदी सवारातवक आह तयारळच िर करमठ पाखाड तनरामण

झाल आह आपण जञानरागम व रतकतरागम ज वदाच रखय परतिपाद तवरषय आहि

तयाचा कधी तवचारच कलला तदसि नाही वदानी आपलयाला चार आशरर नरन

तदलल आहि तया चार आशरराच पनहा सोयीसाठी चार चार राग कल आहि

बरहमचयामशरर हा पतहला आशरर आह दसरा गहसथाशरर रग वानपरसथाशरर व चवथा

सनयासाशरर हया चार आशरराचया योग धरम अथम कार रोष क अशा चार पररषाथााची

परापती करन घयायची असि परतयक आशररािल चार चार उपतवराग िारिमयान

वापरावयाच असिाि

काही गोषटी वदाि सदधा उपरा दऊन सरजाऊन सातगिललया असिाि

तयाि जीवनािली अगदी सारानय घटना तदलली असि उदाहरणच घायच िर

ldquoपररानदrdquo हा ईशवरानरिीरळ तरळिो तया पररानदाची कलपना यावी महणन वदानी

आनदाच lsquoउपसथ एकायिनrsquo अस सातगिल आह इथ आनद सरजावा महणन

वापरलल उदाहरण िलनन सरजणयाऐवजी जर िोच पररानद रानला िर ि चक

होईल आिा वदानी अशी उदाहरण का तदली िर ईशवरीय अनरिीचा पररसखानद

जयानी कधी अनरवलाच नाही तयाना जीवनािला ldquoरथन सखाचाrdquo आनद हाच

पररानद वाटि असिो महणन जीवनाि अनरवाला यणाऱया तया पररानद सखाचया

उदाहरणान तयाचया वरचढ असललया ईशवरीय पररानदसख कलपनि बसाव महणन

सातगिल जाि तवरषयोपरोग वाढावा महणन नवह आिा करमकाडा तवरषयी हाच

तवचार जर कला िर रानवी जीवन सरदध वहाव महणन तया योजना ऋरषी रनीनी

145

कलया आहि ldquoसवामरमरािणडलपरसथरला |rdquo पावशर िादळाचा आधार असल

िरच कायामरराचा तवचार रनाि यणार सवमसारानय रनषय जर तयालाच पारखा

झाला िर उपाशी पोटी परराथम कोण करणार तयारळ परतयकाचया शरीरधारण इिकी

अननाची गरज रागलीच पातहज हया उिशान तनयोतजि कललया कायामचा

उपरोगासाठी जर उपयोग होऊ लागला िर तिथ पाखडा तशवाय काय उरल

जञानरागम हा रकतीरागामिन जासि चागला साधिो असा बरहमदवाचाही अतरपराय

आह रगवान शरीकषण अविार सरयी दवकीचया उदराि असिाना बरहमदव

तयातठकाणी रगविाची सििी करणयास आल असिाना महणिाि

ldquoयऽ नयऽरतवनदाष क तवरकतरातनन सतवयसिरावादतवशदधबदधय |

आरहय कचरण पर पद िि पिनतयधोऽनादियषरदङघरयः ||१० २ ३२||

िथा न ि राधव िावका कवतचद भरशयतनि रागामततवतय बदधसौहदा |

तवयातरगपता तवचरतनि तनरमया तवनायकानीकपरधमस पररो ||१० २ ३३||rdquo

ह करलनयना ह सविला रकत रानणार असिाि तयाची िझया तवरषयी शरदधा नषट

झालयारळ रहतपरयासान जरी ि शरषठपदावर आरढ झाल िरी िझी चरणसवा

अिरलयारळ अधपिीि होिाि (१० २ ३२) पण ह राधवा िझयावर तनशचल परर

करणार िझ रकत रातर आपलया रागामपासन भरषट होि नाहीि ह पररो ि तयाच रष कण

करीि असलयान सवम सकटाचया राथयावर पाय दऊन ि तनरमयपण तहडि असिाि

(१० २ ३३)

बरहमदवानी कलली ही सििी रतकतरागमच सागि नाही का आपण तवचारललया

परशनाची ही सष कपान तदलली उततर आहि हयावर आपण आपल महणण जरर राडाव

rdquo आचायम थाबिाष कणीच रारिीरािन तया तदवशीची चचाम तिथच थाबवली रडन

तरशर तवचाररगन झाल होि दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि आिा तिसऱया

तदवशी चचाम होणार महणन उपतसथि तवदवान शरोतयाना अतिशय आनद झाला

कानारनाला एक करन ऐकणाऱया शरोतयाना ही एक जञानाजमनाची पवमणीच रडन

तरशराचया तनतरततान परापत झाली होिी सवाानी तया तिघानाही वदन कल

146

तिसऱया तदवशी निन पषपराला धारण करन पनहा चचामसतराला आरर

झाला रडन तरशराचा खपच वचाररक गोधळ उडाला होिा कारण आचायम तयाना

पाखड राजवणयासाठी जबाबदार सरजि होि ि सदधा बौदधपथापष का अतधक

महणन तयाबाबि आज तनशचयातरक तवचार झालाच पातहज ह रनाि योजन रडन

महणाल ldquoबौदधाचा पथ पाखड तनरामण करिो हयाचा अथम lsquoबदधrsquo हा ही पाखडी आह

का िसच आमही ldquoकरमठrdquo तयाही पष का अतधक पाखडी कस कालपासन राझया

रनाला ही एक रोठीच रख रख लागली आह आज आपण हयाच तनराकरण कराrdquo

आचायम बोल लागल बौदधपथाचया परचतलि अवयाना बौदधरि महणज

ldquoगौिरबदधrdquoच सरजला नाही अस राझ रि आह तयारळ रलरि िततवाचा

अगीकार न करिा कवळ गौिरबदधाच वयतकतरतव वापरन तयाची आपलयाला

सोयीसकर तशकवण अगीकारन जो परसार चाल आह तयाला पाखड महणन सबोधल

आह रला सविला गौिरबदधाबािल परर आदर आह गौिरबदध ह परतयष क ईशवरी

अविार असलयाच साष काि शकरनीनीच शरीरदभागविाि ldquoिि कलौ समपरवतत

सामरोहाय सरतदवरषार | बदधो नामनाजनसि कीकटरष रतवषयति ||rdquo अस सातगिल

आह या पढ कतलयगास सरवाि झालयावर दवाचा दवरष करणाऱयाना रोतहि

करणयासाठी तककट परदशाि आजनाचा पतर ldquoबदधrdquo या नावान रगवान सवि

अविीणम होिील इिकच नवह िर िर पाखडसरदाय व िदनरषतगक परराद हयाचया

पासन रगवान बदध ह रष कण करिील असही रागविाि सातगिल आह ldquoदवपायानो

रगवान परबोधातबदधसि पाखडगणाि पररादाि ||rdquo तयारळ गौिरबदध पाखडी कसा

असल तयाच आपण सररणच कल पातहज महणज आपलयाला पाखडापासन

सरष कणच तरळल परथर आपण तयाच सररण कर अस महणन आचायाानी यान

धरन शलोक महटला

ldquoधराबदधपदमासनसयाङतघरयतषटतनमयमयातनलो नयसिनासागरदतषटः |

य आसि कलौ योतगना चकरविी स बदध परबदधोऽसि तनतशचिविी ||rdquo

147

ldquoबदधपदमासनाि बसन नयासागरदषटी तसथर करन पराणाच तनयरन कलला

कलीयगािील सवमशरषठ योगी व जञानी बदध आरचया हदयाि सदव वास करो rdquo ही

पराथमना करिाना आचायााचया गरीर व रतकतयकत सवराचा पररणार सवम सरवर झाला

आचायााच तवचार तनःसतदगध आहि ह रडनसह सवाानाच जाणवल तयाचया

तचततवतती तवकतसि झालया होतया रडनला आपलया गरच महणज करारील

रटटपादाच सररण वारवार होऊ लागल कारण आचायम तयाचयाच कपरळ इथ आल

आहि ही जाणीव रडनचया अिकरणाि उतपनन झाली दोन तदवसाि रडनरय

एक बदल तनतशचि झाला होिा की ही चचाम नवह वा वादतववाद नवह करमकचाटयाि

सापडन आपण जया गोषटीचा कधी तवचारही कला नवहिा िो हया दोन तदवसाि

अतयि शािपण करिा आला आह तयारळ आपलया अिकरणाि खपच तसथरिा

तनरामण झालयच रडनला जाणव लागल होि आचायम उतकषट परबोधन करीि आहि

आजच बदधा तवरषयीच तवचार व धारणा आपलया कधी लष कािच आलली नवहिी

जया अथी इिकया लहान वयाि तवचाराची इिकी परगलरिा पररपकविा व

तनःसतदगधिा आह तयाअथी साही शासतराचा आपला अभयास नककीच योगय तदशन

झालला नाही आपण याचयाकडन आपलया सवमच शकाच तनरसन करन घयाव हच

शरयसकर होईल रडन पणम तवचाराि गढलला पाहन आचायाानी तयाचीलागलली

तवचाराची िदरी रग कली आचायम महणाल ldquo आपलयाला पाखड राजवणयास

जबाबदार धरल ह री नाकारीि नाही पण आपला हयाि फारसा दोरष री रानीि

नाही आपण जया काळाि आतण रिारिािराचया सघरषामि जनराला आलाि तया

काळाचा हा परराव आह रानवी जीवनाि रान-ररािब परतिषठा आतथमकसथयम व

ऐशवयम हयासाठी सिि सघरषम व सपधाम चाल आह परवाहाचया उलट जाणयाची

कोणतयाच जीवाला इचिा नसि आपलया गरनी िो परयतन कला तयाचया बिल

रला तनिाि आदर आह वतदक धरामच सतर परसथानतरयीि आह िच आपलया

जीवनाच सतर आह साष काि रगविाचा अविार असललया ऋरषरराजान राजयतयाग

करणयापवी आपलया पतराना कललया उपदशािच आपलयाला पाखड

148

राजवलयाबिल जबाबदार का धरल हयाच उततर सापडल ि आपण पाह ऋरषरदव

महणिाि

ldquoपरारवसिावदबोधजािो यावनन तजजञासि आतरिततवर |

यावततकरयासिावतदद रनो व करामतरक यन शरीरबध ||५ ०५ ०५ ||

जो पयाि रनषयाला आतरिततव जाणणयाची इचिा होि नाही िो पयाि

अजञानवश दहातररानारळ आतरसवरप आचिादलल रहाि िोच सविचा परारव

असिो जो पयाि इतदरयाच वयापार चाल असिाि िो पयाि रन करामकड परवतत होि

कारण रन ह करोतसक असि तयारळच रनषयाला शरीरबध रोगावा लागिो (५-

५-५)

करामशय हदयगरतथबनधरतवदयाऽऽसातदिरपररतत |

अनन योगन यथोपदशसमयगवयपोहयोपररि योगाि ||५-५-१४||

हया करीिा रनषयान अतयि सावधानिन शासतरसरि उपायाच अनषठान करन ही

अहकाररपी अतवदची गाठ महणज हदयगरथी तनःशरष सोडन टाकावी महणज

नषकमयम परापत होि

लोक सवय शरयतस नषटदषटीयोऽथानसरीहि तनकारकार |

अनयोनयवर सखलशहिोरननिदःख च न वद रढ ||५-५-१६||

लोकाना आपल खर कलयाण कशाि आह हच सरजि नाही िीवर रोगचिा

हच तयाचया करामच रळ असि ि ष कणकालचया सखासाठी दसऱयाशी वर धरिाि

तयारळ तयाना अनि दःख रोगावी लागिाि हयाच तयाना आकलनच होि नाही

गरनम स सयातसवजनो न स सयाततपिा न स सयाजजननी न सा सयाि |

दव न ितसयानन पतिशच स सयानन रोचयद सरपिरतयर ||५-५-१८||

रतयरपी ससाराचया रगजळािन बाहर काढणयाच सारथयम नसल िर िो गर

नाही सवजन नाही तपिा नाही बध नाही आई नाही अथवा दविही नाही rdquo इिक

सागन रग आचायम थोड थाबल व पढ महणाल ldquo करम करिा करिाच तवचाराची

कास धरली पातहज करामचया परतयक रतराि ईशसररणाची सोय आह तयाचपरराण

149

कलल परतयक करम बरहमापमण करणयाची वयवसथा आह तयागोषटी कोणी खऱया अथामन

आचरणाि आणि नाहीि पोपटापरराण नसिा उचचार करन करमपरवण होिाि

सविसारखच इिरानाही करिाि तयाला पाखड अस महटल आह तयािही ज

आगरहान करमठपणाच परतिपादन करिाि ि जासि जबाबदार सराजाि सवमच सारखया

बदधीरततच नसिाि पण ईशवराचा रागम रातर तया सवाासाठीच रोकळा असिो िो रागम

महणज नारसररण शरणागिी व आतरापमण आह तयासाठी गर ही सोय आह पण जर

कोणी सविला गर सरज लागल िर िी तयाची सविची रोठीच फसगि असल rdquo

आचायम बोलि होि सरा कान टवकारन ऐकि होिी तयातदवशीची चचाम इथच

थाबली शरोि चवथया चचामसतराची उतसकिन वाट पाह लागल

रडन तरशरारय आिा अरलागर बदल घड लागला चचामसतर सलग वीस

तदवस चालल होि परतयक तदवशीच आचायााच तववचन रडन तरशराचया

अिकरणाचा ठाव घऊ लागल तयाचा पररणार असा झाला की आचायम ह

अलौतकक बतदधरततच सतपररष असन आपलयापष का शरषठ असलयाच रडन तरशराच रि

झाल रडन तरशराची तशषयपरजञा िीवर होऊ लागली आतरिततव जाणन घणयाची

तयाना परबळ इचिा झाली तयासाठी आचायाासारखा गर शोधनही सापडणार नाही

ईशवरानच राझया गरचया रायरािन हयाना रला आतरबोध करणयासाठी पाठवल

आह रग री हया लौकीकािलया जय-पराजयाची वाट का पहावयाची आिा उदा

सकाळी आपण रर सरि तयाना शरण जाणयाच तनवदन करन चचामसतर थाबवाव ह

उततर एवढ धयम जर सरा सर होिाना आपणास दाखविा आल नाही िर आज

आपला शवटचा परशन तवचारन तयािलया तववचनाचया आधार तयाना शरण जाव ह

उततर अशापरकारचया तवचारानी रारावललया अवसथि रडन तरशर एकतवसावया

तदवशी चचामसतरासाठी सरासथानी आल दोघानी पषपराला पररधान कलया सरि

उततर सगध दरवळि होिा आचायम शाि बसल होि रारिी रािा आपलया

आसनाजवळ उरी होिी रडन तरशर अचानक गरीरवाणीन बोल लागल ldquoआज री

शवटचा परशन तवचारणार आह तयाच तववचन रला पटल िर राळ कोरजो अथवा न

150

कोरजो री आचायााना शरण जाऊन सनयास rdquo तयाच वाकय

अधमवट िोडन रारिी महणाली ldquo उरयिाचया सरिीन तनणिा महणन राझी नरणक

झालली आह तयारळ हया चचामसतराचा तनणमय सवमसवी राझयाच आधीन राहील

आचायााची राळ कोरजली िरच चचामसतर सपल रग राझा पतर महणन री तयाना

गहसथी बनवीन पण राझया पिीची राळ कोरजली िर तयाची अधाागी महणन री

परशन तवचारीन तया परशनाचया उततरानिरच तनणमय कला जाईल िो तनणमय दोघानाही

रानय करावा लागल rdquo रारिी रािचया हया वकतवयावर आचायाानी तसरि हासय

करीि होकाराथी रान डोलावली रडन तरशर तयारळ काहीच बोल शकल नाहीि

रडन तरशर आिा काही िरी गहन परशन तवचारणार महणन सरा कानारनाला एक

करन शरवण कर लागली

सथानापनन झाललया रडन तरशरानी परशन तवचारला ldquoरगवान शरीकषणानी

अजमनाला

ldquoिसराचिासतर परराण ि कायामकायमवयवतसथिौ |

जञातवा शासतरतवधानोकत करम किमतरहाहमतस ||१६-२४||rdquo

अस तनःसतदगध सातगिलया निर परि

ldquoसवमधरामनपररतयजय रारक शरण वरज |

अह तवा सवमपापभयो रोकषयतयषयातर रा शचः ||१८-६६||rdquo

अस का सातगिल इथ िर रगवान शरीकषणानी सवम धरााचा पररतयाग सचवला

आह महणन सरवािीस री धरामची वयाखया तवचारली होिी िी सागिाना आपण

सतय िप दया व पातवतरय हयाचया आधार इह व पर कलयाणासाठी िारिमय वापरन

करावयाच शासतरशदध आचरण अशी सथल रानान वयाखया करन तदली होिी तयाचा

इथ सदरम घिला िर तनणमय कसा करावा ह आपण सरजवाव rdquo

आचायम साग लागल ldquoधरम व धरामचरण हयाचा पकका तनणमय अिकरणाि

ठसवन घयावा परथर िसराि शासतर चा तनणमय कर इथ रगवान शरीकषण इह

151

लोकाशी सबध जोडन सरजावन सागि आहि कारण इहलोकी आचरण

करणयासाठी ससवाद व एकवाकयिा असावी व तया तया वणामशरर धरामपरराण

परतयकाचा आचार हा रोष कपरापतीच साधन वहावा हा तयािला रळ हि आह

अजमनाचा परशन का उपतसथि झाला ह सरजणयासाठी थोडी पवमपीठीका सरजन

घयावी लागल रगवान शरीकषण ह साष काि रगवि आहि ह अजमनाला तयाचया

ldquoतवशवरपrdquo दशमनान जञाि झालल आह रनषयाला दकशरावय परतययान परापत झालल

जञान पणामवसथि नऊ शकि नाही अजमनान रगवान शरीकषणाना गर रानलयारळ

शरीकषणानी तयाच lsquoरीrsquoपण तहरावन न घिा बोध करन ष कातरधरम जागवलला आह

ष कातरधरम जागा झाला नाही िर अजमन यदध कसा करणार िथातप तयाची

आपलयावरील शरदधा वाढावी महणन ि दशमन तयाला घडवलयावर अस सातगिल की

ldquoरतकरमकनरतपररो रदभकतः सङगवतजमिः |

तनवरः सवमरिरष यः स रारति पाणडव ||१०-५५||rdquo

हयाचा अथमच असा आह की अजमनान ईशवरासाठी कायम कराव सवमरिरातराशी

तनवर असाव आतण रगच यदध कराव तनवर झालयावर यदध कस करिा यईल िर ि

ईशवराच कायम महणन ि वरराव न ठविा धरमसथापनसाठी करावयाच पण अजमनापढ

असा परशन पडला की लौतकक वयवहार करणयासाठी काय परराण रानाव तया

उततराि ldquoिसराि शासतर rdquoचा उपदश कला आह अजमनाला हयाि जडदहाचया

रहाटणीचा परशन अतरपरि आह तयाला अनसरन ि उततर आह व आिररक धारणा

कशी असावी ह सरजावन सागणयासाठी अजमनाला

ldquoसवमकरामतण रनसा सनयसयासि सख वशी

नवदवार पर दही नव कवमनन कारयन ५- १३rdquo

हयाि तनतय-नतरतततक-कामय इतयादी करामचा अिरामव आह हया तसथिीचया

साधनचा रागम

ldquo यिो यिोतनशचरति रनशचञचलरतसथरर

152

ििसििो तनयमयिदातरनयव वश नयि ६ - २६||

असा सातगिला आह रनाि यणाऱया तवतवध व अनावशयक

तवचारिरगाचयाकड दलमष क करन आतरानातर तववक जागा ठवणयास सातगिल

आह अिरगाि आतरानातरतववक जर साितयान जागा ठवायचा असल िर धरामचा

पतहला चरण lsquoसतयrsquo आचरल जाि ईशवराखरीज काहीच सतय नाही ही धारणा

तनरामण होि इथ वयावसातयक जीवनािलया सतय-असतया इतयादीचा सबध नाही

अनातर दलमतष कि होि होि आतरतववक जसा जसा जागा होि जाईल िसिशी

अपमणरकती वाढि जाईल अथामि अपमणरकती जाणीवपवमकही करावयास सातगिली

आहच

ldquoयतकरोतरष यदशनातस यजजहोतरष ददातस यि

यततपसयतस कौनिय ितकरषव रदपमणर ९- २७rdquo

हया परराण सवम आिररक तकरया बतदधयोग परापत वहावा महणन सातगिलया आहि

जसजस अजमन ह जाणन घऊ लागला िसिसा तयाचया तवचाराि फरक पडन बदधीि

तसथरिा उतपनन होऊ लागली कायम करणयाचा तनशचय पकका होऊ लागला

रगवदगीिच ह सारथयम तवचाररथनान आजही परापत करन घिा यि हयाच रगवदगीिि

रगविानी सविचया महणज रगविाचया परापतीसाठी बरहमसतराचा आशरय घण कस

सोयीसकर होि ह सातगिल आह

ldquoऋतरषतरबमहधा गीि िनदोतरतवमतवधः पथक

बरहमसतरपदशचव हिरतदभतवमतनतशचिः १३- ४

ldquoतक च बरहमसतरपद च एव बरहमण सचकातन वाकयातन बरहमसतरातण ि पदि

गमयि जञायि बरहम इति िातन पदातन उचयनि|rdquo अथामि तनशचयातरक बरहम

सरजणयासाठीच िर बरहमसतर तनशचयान व तनःसतदगध बरहम तववरण करणारी पद सागि

आह

153

आपण ldquoसवम धरामनपररतयजय rdquo अस रगविच महणिाि महणन

गोधळाि पडला आहाि धरामच बरचस तववरण पवी कलच आह िथातप पनहा

एकदा वगळया वगळया ऐतिहातसक घटनाचा तवचार करन आढावा घऊ धरम ह

एक िततव आह िततव महटल की तयाचयाशी िडजोड चालि नाही रग िारिमय कस

वापरायच अस आपण तवचारल आह तयासाठीच िर रगवि महणालि ldquoरारक

शरण वरज|rdquo रलाच शरण य कारण धरम हा फकत आतण फकत ईशवरालाच सरजिो

धरम धरम जयाला महणिाि तया धरामचा दरपयोग करन जर सजजनाचा िळ होि

असल िर काय तनणमय घणार इथ िारिमय वापरण आवशयक असि रगवान

शरीकषणानी ि हरपरकार वापरन दाखवल आह रगवान शरीकषणानी धरामबिलचया

आपलया रोगळ कलपना काढन टाकणयाचा खप परयतन कलला आह कणम जवहा

रथचकर जतरनीि रिलयावर धरामचा आधार घऊन अजमनाला थाबव लागला िवहा

रगवान शरीकषणानी कणामला सरळ सरळ परशन तवचारला की जया गोषटीनी फकत

अधरम घडवला गला तया रिकाळािलया िझयाच गोषटी आठव करकळाची

सामराजञी ररसरि खचन आणलया निर कणाम दयोधनाला राडी उघडी करन दरौपदी

सारखया पतिवरिा सामराजञीला दाखवणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ लोप

पावला होिा रर सरि सासऱयासरोर गरजनाचया सरोर करकलाची पतिवरिा

सामराजञी तववसतर करणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ गला होिा अर

आयषयरर अधरम आतण अधरमच करणाऱयाना फकत सविचया फायदाचया वळीच

जर धरम आठवि असल िर अजमना आतता हया ष कणी धरमपालनासाठी हया अधरी

कणामचा वध करणयाि कसलाच अधरम होणार नाही घ उचल ि गाणडीवधनषय

आतण एकाच बाणाि याचा तशरचिद कर

इिकच नाही िर फसवण खोट बोलण ह अधरामच लष कण आह पण

रगवान शरीकषणानी जरासधाला कस फसवल ह लष काि घणयासारख आह खोट

बोलण सदधा खोट न बोलिा बोलल आहि शरीकषण रीराजमनानासह जरासधाचया

राजयाि सनािक तदवज महणन परवशल जरासध धरामचया नावान अधरमच करीि होिा

154

जरासधाला आमही सनािक बराहमण आहोि अस सागन दवदवयदधाची तरष का रातगिली

रीराकडन दवदवाि जरासधाला ठार रारवल जरासधान नररध करणयासाठी कदि

ठवललया सवम राजाची सटका कली जरासधाचया अधरामचा अधरामनच नाश करण

गरजच होि कपट हा ही अधरमच आह पण परतयष क रीषराशी कपट कल आह

कारण रीषर धरामचया नावाखाली अधरामची बाज घऊन लढणार होि महणन

नाररातर तशखडीला रीषरा सरोर यदधास उर करन अजमनाचया शरसधानान तयाचा

तनःपाि कला महणज धरमरष कणासाठी जर अधरम वापरावा लागला िर िही करणयाच

रनोधयम कवळ तनरपष किन यि महणन तनवरिा तनरपष किा तनसपहिा ह धरामचया

पातवतरयाच गण आहि अशा सवम सरगर तवचारानीच धरामच अतधषठान तनरामण होि

धरम हा आचारणािनही दगगोचर होिो सदहि साठी आचरला जाि असल िरच

तयाला धरम महणिा यईल अजमन तया ष कणी सारासार तवचार करन तनणमय करणयाचया

अवसथि नवहिा महणन ईशवराचया पढ धरम जाऊ शकि नाही फकत ईशवरच धरम जाण

शकिो ह अजमनाला सरजाव महणन शरीकषणानी अजमनास िसा उपदश कला आिा

आपलया लष काि यईल की धरम महणज lsquoईशवरीयrsquo वयवसथा जडािलया

गणातधकयारळ तनयतरणाला अतयि कठीण अशी ही गोषट असलयारळ सोयािला

सोपा धरामचरणाचा रागम महणज lsquoईशवराच चरणी आतरापमणrsquo

आचायम बोलि होि सरा िटसथ होिी रडन ह सवम ऐकिा ऐकिा अिरमख

झाल होि तयाची जवळजवळ सराधीच लागली होिी तयाचया हदयगरथी रोकळया

होऊ लागलया सपणम शरीररर उषणिा तनरामण होऊ लागली शरीरािील पापाना िथ

राहण असहय होऊ लागल रडन तरशराचा शवासोचिवास जलद होऊ लागला

शरीरािन बाहर पडणाऱया शवासाची उषणिा वाढ लागली तयाचा पररणार

गळयािलया राळवर होऊ लागला िी हळहळ कोरज लागली शरीरही िाप लागल

होि तयारळ आि व बाहर दोनही तठकाणी तनरामण झाललया उषणिन राळ पणम

कोरजन गली रडन काही काळान एकदर शाि झाल तयाचया रनाि तनरव शाििा

तनरामण झाली ि उनरनी होऊन ियामवसथा रोग लागल ज रगविान वणमन कल

155

ldquoयञजननव सदातरान योगी तनयिरानसः |

शातनि तनवामणपररा रतससथारतधगचिति ||६-१५||rdquo

िच रडन अनरवि होि रारिीरािा उठन उरी रातहली व तिन सरची तनरव

शाििा रग करन सातगिल ldquoराझया पिीची राळ जरी कोरजली असली िरी चचाम

री पढ चालवणार आह व आचायम जोवर राझया परशनाना सरपमक उततर दणार नाहीि

िो पयाि राझ पिी सनयास घणार नाहीिrdquo सरा थकक होऊन रारिीरािकड पहाि

असिानाच तिन आचायााशी बोलायला सरवाि कली ldquo आचायम री आपल

रनपवमक अतरनदन करि री आपला आदरच करि िथातप हया सवम चचि आपण

फकत िीनच पररषाथम तवचाराि घिल आहि तयावर अपरतिर तववरण कल महणन

अतरनदन चवथा पररषाथम ldquoकारrdquo रातहला आह तयाबाबि रला चचाम करावयाची

आह परशन तवचारायच आहि तयाची उततर तनणमय ठरविील रला परवानगी आह

काrdquo आचायम अतयि गढ हसल तयाचया लष काि आल की रारिीन तयाना सरळ

सरळ कालावधी न रागिा आज घडायची घटना पढ ढकलली आह आचायम

अतयि तनशचयपवमक पण शािपण महणाल ldquoराि ि महणिस िसच घडल ि जरर

परशन तवचार पण आज वा उदा नाही री वयाचया ९ववया वरषीच सनयास घिलला

आह तयारळ ldquoकारrdquo हया पररषाथामशी दरानवयानही सबध आलला नाही रला ि

सहा रतहनयाचा कालावधी द सहा रतहनयाचया आि री क वहाही यईन rdquo

रारिीरािन ितष कणी होकार तदला तिला िच िर हव होि रडन तरशराची

इिकी रोठी वदपाठशाळा आह तया वदपाठशाळची सवम वयवसथा लावावयाला

काही कालावधी हवाच होिा इिका रोठा वयाप साराळणयासाठी रडन तरशराचया

िोलारोलाचा रनषयच हवा िशी सवम जळवाजळव करन रगच रडन तरशर सनयास

घऊन इथन तनघन ल बर हया धोरणानच रारिीरािन आचायााना िसा परसिाव

कला होिा रारिीरािच दसर नाव सरसविी होि रारिी पररळ सतवगणसपनन व

रहापतिवरिा होिी करारील रटटपादाची िी रानलली बतहण होिी करारील

रटटपादाचया गावी राहणाऱया तवदवान व ईशवररकत तवषणतरतर नारक तवपराची रारिी

156

कनया होिी रारिी अतयि बतदधरान असलयाच तवषणतरतरानी करारील रटटपाद याना

सातगिल तवषणतरतर व रटटपाद याचा कौटतबक सनह होिा तयारळ रारिी करारील

रटटपादाचया वदपाठशाळि यि अस तवषणतरतराचया बिल रटटपाद याना तपििलय

आदर होिा महणन तयानी रारिीला आपली लहान बतहण रानल होि तवषणतरतर ह

नावापरराणच तवषणरकत होि सिान परापतीचया इचिन तयानी परखर वरिाचरण कल

िवहा रगवान शरीतवषणनी तयाना सवनाि यऊन असा दषटाि तदला की दवामसाचया

शापारळ सरसविीला रलोकी जनर घयावा लागणार आह िी िझया उदरी यईल

रगवान तशव जवहा रिलावर अविार घिील तयावळी तयाचया दशमनान िी रकत

होईल रडन तरशराचा रारिीशी तववाह झालयावर ही गोषट रटटपादानी रडन तरशर

याना सातगिली होिी आपलया गरवर रडन याची परगाढ शरदधा होिी तयारळ

शकराचायम आपलया गरचया सागणयावरन आलि ह सरजलयावर रडन यानी

आचायााची ष करा रातगिली होिी आचायााचया परिततवसपशी रारषणारळ रडन याना

वरील गोषट आठवली तयाना आपलया रतवषयाची चाहल लागली रारिीरािला ि

जञान होिच पण रडन तरशर तिचा पिी होिा सवम तनरवातनरव करिाना शकय िवढा

अतधक सहवास तरळावा अशा दहरी हिन तिन ldquoकारrdquo हा पररषाथम रातहला

असलयाची सबब पढ कली होिी सरा सपली होिी

आचायम दसऱया तदवशी रतहषरिी सोडन तनघणार होि तया रातरी रडन

अतयि शाि व रक होि तयाचया रनाि कोणिीच शका उरली नवहिी कोणतयाच

करामची आसकतीही उरली नवहिी तयानी रनान क वहाच सनयास सवीकारला होिा

आिा फकत जडदहाचा औपचाररक तवधी तशललक होिा िो आचायम करिील िवहा

होईल आपलयाला कोणिीच घाई नाही आिा एका ईशवराखरीज काय आह तया

रातरी रारिीन आपलया रलाची करावी िशी आचायााची सवा कली िी रनोरन

सरजली होिी की आिा आपल जीवन सपल आह

157

परकरण १८ व

आचारााचा परकारा परवश

पदमपाद तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम इतयादी सवम तशषयाना

घऊन आचायम तनघाल रतहषरिी नगरािल सार यातजञक वदजञ परतितषठि नागररक व

इिर अनक ईशवररकत नागररक रडन तरशराचया तनवासाकड आल होि बावीस

तदवसाचया आचायााचया सहवासान तयाना अपार आनद तरळाला होिा तयाना

तनरोप दणयासाठी तयानी रसि सजवल होि गध धप दीप इतयादी िबकाि ठऊन

हारीन अनक सवातसनी ओटया-ओटयावर दिफाम उभया होतया आचायाानी रडन व

रारिीरािा हयाचा तनरोप घिला रडन व रारिी याच नतर पाणावल रारिीरािा

सहजिन महणाली ldquoशकय िवढया लवकर या सहा रतहन थाबायची िशी काही

आवशयकिा आह का या लवकर या आमही उरयिा आपलया वाटकड डोळ

लाऊन बसणार आहोि ह तवसर नकाrdquo आतण तिन रान वळवली रडनचया

डोळयािला राव आचायााना कळला रडनचया उजवया खादावर हळवार थोपटन

आचायम तया वरवशाली तनवासाचया पायऱया उिर लागल ओसरीि टागललया

तपजऱयािन राघ-रना याचया पखाची फकत फडफड ऐक आली तयानाही जण

तनःशबदाच रळ सरजल असच तया पष कानी दशमवल

आचायम व तयाचया पाठोपाठ तचतसखाचायम पदमपाद हसिारलक

परराकराचायम इतयादी सवमजण रागम आकरर लागल अनकानी लाबनच तयाचयावर

पषपाचा वरषामव कला आचायम गावाची सीरा ओलाडन बाहर आल जवळचा पवमि

पार करन अरिनगरा जवळ आल अरिनगराला पवमिराजीन वढलल होि

अरिनगर रोठ रमय होि अरिपरचया बाहर असललया अरिशवराचया रतदराकड

आचायााची पावल वळली अरिशवररतदराचया सरोरच अतिरमय अस सरोवर होि

158

सरोवराचया बाजला बरच लोक तखननरदरन चदनचया लाकडाची तचिा रतचि होि

आचायम सरोवराि चरण ष कालन करन अरिशवराच दशमन घणयाचा तवचाराि होि

दपार होि आलली होिी चरणष कालन करणयासाठी जािाना इिका रोठा सरजार

कोणाचया अतयतवधीसाठी आह ह पाहाव महणन तयानी चौकशी कली तयावळी

अरिपरचया राजाच तनधन झाल आह व साधारण िासारराि तयाला इथ आणल

जाईल तयारळ राजा यणयाचया आि सवम ियारी पणम करणयाि यि आह अस

आचायााना सरजल पदमपादाचायम तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम

इतयादीसह आचायम अरिशवराच दशमन घऊन बाहर आल पदमपाद तचतसख

हसिारलक व परराकर व इिर तशषयासह आल िस पनहा पवमिाकड वळल सावमजण

आचायम कठ तनघालि ह न सरजलयान राबावलया सारख तयाचया राग तनघाल

पवमिराजीि आचायाानी थोड तनरीष कण कल अरिशवर रतदरापासन खप दर उचावर

एका पवमिावर तयाना एक तनजमन गहा तदसली आपलया इिर सवम तशषयाना होि

तिथच थाबायला सागन आचायम तचतसख पदमपाद हसिारलक हया तिघाना बरोबर

घऊन गहि तशरल गहा आि गलीच तवसिारलली होिी आि बऱयापकी

काळोख होिा आचायााना िी गहा योगय वाटली तयानी तचतसखाचायम

पदमपादाचायम हसिारलकाचायम हयाना आपली योजना सातगिली आचायम महणाल

ldquoरी राझा दह इथ ठऊन अरिपरचया राजाचया शरीराि परवश करिो एक रतहना

राझया शरीराच रष कण करा गहच परवशदवार दगडानी बद करा डोळयाि िल घालन

जपा कोणालाही चाहल लाग दऊ नका री इथ गहि राहणार असलयाच सागा ही

गोषट रषटकणी होणार नाही याची पणम काळजी घया परराकराचायााना इिर तशषयाची

काळजी घयायला सागा आपलया तिघापकी दोघानी चोवीस िास पहारा ठवा

एकाची तवशरािी झाली की दसऱयाची री तनघिो पण कोणतयाही सकटाची चाहल

लागली िर कोणीही एकान यऊन राझया महणजच राजा सरोर यऊन

159

कर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो ||

हा शलोक महणा री ितष कणी दह सोडन पनशच राझया शरीराि परवश करीन rdquo

अशी सवम वयवसथा करन आचायम तनघन गल

आचायााच शरीर तया काळोखाि ठवन तया तिघानी बाहर यऊन गहच दवार बद

कल आचायााचया आदशा परराण इिराची वयवसथा कली ldquoहया रागाि परि

कोणीही यऊ नका अरिशवराचया रतदराि वा अनय तठकाणी थाबा योगयवळी

आचायम आमहाला घऊन आपलयाकड यिील शकयिो अरिपरािलया

राजसवकाचया घराघराि तरष कचया तनतरततान जाऊन काही तवशरष गोषट सरजली िर

तरष कला आरचया तिघापकी जो कोणी यईल तयाला कलपना दा अतयि सावध

राहा आचायम इथलया गहि आहि ह कणालाही कळ दऊ नका तयाबाबि

पराकाषठची गपतिा बाळगा हा आचायााचा आदश आह rdquo इिक सागन हसिारलक

तचतसख ह परि गहकड तनघन गल

परराकराचायम सवम तशषयाना घऊन अरिशवराचया रतदराकड आल तयावळी

तचिा रचन ियार झालली होिी राजावर अतयससकार करणयासाठी राजाला आणल

होि अतयदशमनासाठी राजाच शव एका फलाचया गादीवर ठवणयाि आल होि

इिकयाि राजान हालचाल कलयाचा रास झाला झोपिन उठाव िस राजान आळस

तदला व राजा उठन बसला ह पाहन सवम परजा परधान तयाच रतरी आनदाशचयामन पाह

लागल राजा िडफदारपण उरा रातहला अवाक झालला रहारतरी पढ आला तयान

राजाला रानवदना तदली तयावळी सवाानीच राजाचा जयजयकार कला

अतयतवधीपणम करणयासाठी आललया बराहमणानी परसगावधान राखन कतणकच

परतिक करन तिच दहन कल िो तवधी पणम करन तयानी राजाला सरोवराि

160

सकलपयकत रतरसनान घािल राजान नवीन ररजरी वसतर पररधान कली िोवर

अबारीसह सजवलला हतती आणणयाि आला

अरिपरीि अराप उतसाह सचारला रसतया रसतयाि सड तशपल गल घरा

घरा सरोर राजाचया सवागिासाठी लोक पषपराला पषप पषपगचि अस ज तरळल ि

घऊन उर रातहल राजरागामवरन राजाची सवारी राजवाडयाकड तनघाली वशी

जवळ यिाच वसकऱयानी वशीवरच नगार तपटायला सरवाि कली ििाऱया तननाद

लागलया राजपरासादाि रहाराणीन अतयानदान शगार कला दासीना उची वसतर दान

कली तयानाही सजवन आपलया बरोबर घिल पचारिीनी सजवलली िबक तयाचया

िाि तदली सवि रतनजडीि सवणामची पचारिी व पषपहार अततर हळदीककर

कसिरी रोतयाची अष कि चदनाच गध इतयादी घऊन राजाला सारोर जाणयास तसदध

झाली राजपरासादा जवळचया परवशदवारी राजा यिाच रदगावर थाप पडली ररी वाज

लागली वीणा झणतकार लागली झालरी घर लागलया नतिमका नतय कर लागलया

उजवया बाजस उर कलल राट सििीपर गीि गाऊ लागल वािावरण हरषोलहासीि

झाल राजान परासादाि परवश करिाच रहाराणीन पचारिी ओवाळली

अरिशवराचया रतदराि जयावळी परराकराचायम आल तयाचवळी तयानी सवम

परकार पातहला होिा जाच सनान पजा चाल असिानाच परराकराचायम

रहारतरयाला नयाहाळि होि तयाचया तनकटविीयानाही ि नयाहाळि होि जा

तजवि झालला पाहन परराकराचायम काय सरजायच ि सरजल तचतसखान

सातगिलल तयाचया बरोबर यानाि आल तयानी तयाच ष कणी तनशचय कला व

राजघराणयािलया लोकाना तिथच हरन ठवल आिा तयाना जासिच काळजी वाट

लागली सवम तशषयाना तयानी एका बाजला बोलवन काही गपत सचना तदलया आपण

तनवडक तशषयासह तररवणकीि सारील झाल सवम रगवी वसतर रण कलल

सनयासी महणन तयाना अगररागी रानाच सथान तररवणकीि तरळाल तयारळ

161

परराकराचायामच कार अतधकच सोप झाल राजपरासादाि सहज परवश तरळाला

तयाचया पजनाची वयवसथा रहारतरयान कली सवम सनयाशाच पादपजन झाल

परराकराचायामच िज पाहन सवम सनयासी तयाच तशषय असलयाच अनरान

रहारतरयानी कल तयारळ रहारतरयान परराकराचायााना आपलया घरी पाचारण कल

ह सवम वयवतसथि पार पडल राजान रहारतरी व राजपरोतहि याचया सह

राजतसहासनाकड गरन कल राजा तसहासनावर आरढ झाला राजपरोतहिान योगय

िो अतररषक करन राजाचा जयजयकार कला

दसऱया तदवसापासन राजदरबार इिकया वळवर सर झाला की रहारतरी

थोड आशचयम चतकि झाल आजवर तयाना नहरी राज सरि यणयाची वाट पहावी

लागि अस सरा सर होिाच राजा ररारर तनणमय दि होिा रग परशन करषी तवरषयक

असो की नगरािलया नागररकाचा असो वयापारतवरषयक असो की धातरमक सरसयचा

असो परतयक तनणमय राजा सवि अतयि िकम शदध व तनःसतदगध तनणमय व सचना दई

राजदरबाराि तवतवध ष कतरािल िजञ पतडि नरलल होि तयाना तवचार करणयासही

अवधी तरळि नवहिा ि तवचार करपयाि राजा तनणमय दऊन पढलया परशनाकड वळि

होिा दरबाराि नवचिनय आलयासारख झाल होि सवम परशन सहजिन हािाळणाऱया

राजान जवहा अपराध परकरण आल िवहा दडनीिीसाठी आपलया रतरीरडळाला

ररारर परशन तवचारल तया परशनाची साधक-बाधक चचाम नरललया िजञाशी कली

अपराधीला सविची बाज राडणयाची पणम ररा दऊन िकम शदध पदधिीन तवशलरषण

करन अपराध असलयाची खातरी करन रगच तनणमय दऊ लागला काहीना रतरयानी

वरनसयािन अपराधी ठरवलयाच राजाचया लष काि आल तयाच तनणमय राजान सबळ

कारण पढ करन ि पनतवमचाराथम दसऱया तदवसावर ढकलल तयाचा पररणार

नगरािलया परतितषठि नागररकावर फार चागला झाला सलग आठ-दहा तदवसाि

सपणम नगराि लोकारय अपवम आतरतवशवास तनरामण झाला चौयमकरम करणार

धासिावल गडतगरी करणार घाबरल दडली करणार कचरल ठाणदार ठाण सोडन

162

उगाच कोठ जाईनास झाल कोिवाल कोिवाली करिाना चारचार वळा तवचार कर

लागल अरलदार लाच लचपिीपासन चार हाि दर राह लागल राजा दपारनिर

राणीचया रहालाि न जािा नगराि रतरयासह दौरा करन यऊ लागला जवळपास

असललया शिावर नजर तफरवन सायकाळी सयामसिा पवी नगराि यऊ लागला

यिाना अरिशवराचया रतदरासह नगरािलया तकरान दोन िीन रतदराना रटी दऊ

लागला तयारळ रतरयाना पडझड झाललया रतदराची डागडजी करन घण व पजारी

नरण राग पडल पौरातणक इतिहास व रगवदभकती हयाच रागमदशमन सारानय जनिला

वहाव महणन राजान ररारर वतदकिजञ उततर कीिमनकार तवदवान परवचनकार इतयादी

नरन सवम रतदराच पनरजजीवन कल तयारळ कथा तकिमनाचा तधग रतदरा-रतदराि

तननाद लागला लोकाची सायकाळ हरीरकतीि फलन जाऊ लागली १५-२०

तदवसाि अरिपर सवमिोपरी चिनयरय झाल

खाजगी जीवनाि राणी पतहलयाच रटीि रोहरन गली एकिर

अशकयकोटीिील गोषट शकय झाली होिी तयानिर आिा राजदरबाराि घडणाऱया

गोषटी सरजन िी रारावली गली होिी राजा बिलचया तिचया रावना इिकया उतकट

झालया की राजा फकत रातरीचया सरयीच यणार आह ह सरजलयावर िर तिन

राजाचया सवागिासाठी अतयि रमय व परसनन वािावरण तनतरमिीची िजवीज कली

राजा अिपराि यणयाचया सरयी सवि हािाि आरिी घऊन तयाच सवागि कर

लागली अतयि पररादरान राजाला हािाला धरन रचकावर बसवन तयाची परसननिा

वाढवीि अस तवतवध परकार शगार करन सिनाना कशराची उटी लावीि अस

सगधी दरवयाचा यथायोगय वापर करीि अस नतर काजळान सशोतरि तदसिील व

आपलया पिीला आलहाद दिील अस सजवीि अस िथातप राजा फारसा तवचतलि

होि नाही ह तिचया लष काि आल राजा अतयि पररान वागिो बोलिो तिला

सखावल अशी करीडा करिो पण िरी िो अतलपत असलयाच तिला जाणवि अस

राजाचया बाहपाशाि यग यग राहाव अस हलली तिला का वाट लागल आह ह रातर

163

िी सरज शकना एक गोषट तवशरषतवान तिचया लष काि आली िी महणज राजा पवी

इिर दा कड पहाि अस ि आिा ढकनही पहाि नाही तयाचया पवीचया सगळया

सवयी बदललया तिला जाणवि होतया राजान दा कडन सवा घण बद कल होि

तयारळ राणी सविच सवम सवा करीि होिी तिला जण शरीकषणच आपलया

सहवासाि असलयाच वाट लागल अनिकाल आपलयाला अशीच सवा करणयास

तरळो महणन िी रनोरन पराथमना कर लागली तिला काय रातहि की आपली

पराथमना कधीच फलदरप होणार नाही िी तबचारी सविचया रागयाला दषट लाग नय

महणन वयतथि झाली होिी

इकड रहारतरी व रतरीरडळािील जयषठ रतरी आशचयम करीि होि रहारतरयानी

वीस तदवसानी एक गपत बठक आयोतजि कली सनापिी व इिर हरखातयाचया

अरातयासह सवम पररखाना बोलावल तयाि रहारतरयान आपला तवचार राडला

ldquoकदातचि कोणतयािरी योगयान राजाचया शरीराि परवश कला असला पाहीज जर

िो योगी सशरीर व आजवर जीतवि असल िर तयान राजाि परवश करणयापवी

आपल शरीर पवी रतचिदरनाथानी जस लपवन ठवल होि िस लपवन ठवल

असणार तयारळ आपण गपतपण शोध घऊन ि शरीर शोधन काढल पातहज

अथामिच ह कार राजाचया नकळि व गपतपण कराव लागल ि िस सोप नाही पण

करण आवशयक आह असा राझा तवचार आह rdquo

रहारतरयाचया हया तवचाराचा सवाानी सवीकार कला रहारतरी पढ महणाल

ldquoशरीर सापडलयावर आपण तयाला अगनी दायचा महणज राजािला योगी कठही

जाऊ शकणार नाही राजा अनिकाळ राजय करन कदातचि चकरविी सदधा होईल

अस वाटि rdquo सवाानीच िो तवचार उचलन धरला गपतपण कायामला सरवाि

करणयाचा सवााचा तनधामर झाला

रहारतरयाचा परराकराचायाावर पणम तवशवास बसला होिा तयारळ

तयाचयाकडन आपणास योगय रागमदशमन तरळल हयाची तयाला खातरी होिी महणन

164

तयान परराकराचायााना सहज तवचारल ldquoराजा पनजीतवि झाला हा चरतकार

आपणास कोणतया परकारचा वाटिोrdquo परराकराचायम अतयि सावध होि तयानी

लगच साधा परतिपरशन कला ldquoराजा नककी रि झाला आह हयाची खािरजरा कोणी

कली होिी काrdquo रहारतरी महणाल ldquoराजवद आपलया तवदि पारगि आहि तयानी

पणम िपासणी करन हा तनणमय तदला होिा दसर अस की राजाच पवीच वागण

बोलण तनणमय दण राजयकारराराची पदधि ह सवम बदलल आह तयारळच रला

जबरदसि शका यि आह की कणीिरी योगी तयाचया शरीराि परवशला असावा

हयाबाबि आपल काय रि आह rdquo हयावर परराकराचायम महणाल ldquo िशी शकयिा

नाकारिा यि नाही पण ज घडल आह ि जर आपलया फायदाच असल िर रग

तयाचा आपण का बर उहापोह करायचा उलट ईशवराच आरार रानन आपण

तयाचया किमबगारीचा लार घणच उतचि नाही काrdquo

ह ऐकन रहारतरी लगच ldquoहोय तयाच परयतनाि आहrdquo अस महणाल व

सावधपण बोलण थाबवल परराकराचायााना िवढया बोलणयावरन जो काय तनषकरषम

काढायचा िो काढिा आलाच दसऱयाच तदवशी तयानी तरष काटनाला आललया

हसिारलकाना अरिशवराचया रतदराि सावधानिची जाणीव तदली रहारतरयाच हर

सवमतर तफर लागल होि डोगर दऱया वन गहा रतदर रतदराची रयार असा कसन

शोध सर होऊन १० -१५ तदवस झाल हरानी पदमपाद जया गहबाहर वासिवयाला

आहि तया बद गहची रातहिी तदली रहारतरयाला आपल कार फतत झालयासारख

वाटल तयान तरष काटनाला आललया परराकराचायाानाच काय तवधी करन ि शरीर

जाळव िस कलया निर पापरकत होणयासाठी कोणि परायतशचतत घयाव इतयादी

तवचारपस कली दसऱयाच तदवशी ह सवम पार पाडणयाचा आपला तवचारही सपषट कला

परराकराचायम ह रीरासक व वदजञ असलयारळ तयानी अगदी तवचारपवमक रहारतरयाना

सगळ तवधी सातगिल ि इिक होि की तयाचया ियारीला तयाच ष कणापासन लागण

आवशयक होि परराकराचायम लगच अरिशवर रतदराकड गल पढचा सवम धोका

165

ओळखन परराकराचायाानी एका तशषयाला पदमपादाना सावध करणयासाठी तनरोप

पाठवला की ldquoआचायम जर सराधीि असिील िर तयाना सराधीिन बाहर आणन उदा

पहाटच आपलयाला पढलया रककारी जाण गरजच आह री इिर तशषयासह पवमिाचया

पायथयाशी वाट पहाि आह rdquo

हा तनरोप तरळिाच पदमपादानी तचतसखाना तवररि राजवाडयाि जाऊन राजाची रट

घऊन खणचा शलोक महणणयाची सचना कली तचतसख तवररि तनघाल राजपरासादाि

तयाना सनरानान परवश तरळाला अथामि रहारतरयाच हर तिथ होिच तचतसखाचायााना

राजचया रटीसाठी नणयाि आल राजान राणीला पाचारण करन तिचयाकडन

तचतसखाचायााच पादपजन करवन घिल तचतसखानी शनयाि नजर लाऊन तनघिाना

ldquoकर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो || हा शलोक

महटला व शािपण तनघन गल राजाच व तयाच काहीच बोलण न झालयारळ हराना

काहीच अदाज बाधिा आला नाही तयाना काही शकाच आली नाही तयानी िी

एक सारानय घटना सरजन सोडन तदली

तया रातरी राजा तनतयापरराण राणीचया रहालाि आला पहाटच जाग यऊन

तयान राणीला उठवल राणीला सयोदयापवीच सनान करन घ महणन सातगिल ि

परि आलयावर रला जर रला झोप लागलली असली िर उठव नकोस अस सागन

राजा परि रचकावर पहडला राणी राजाचया इिकी आधीन झालली होिी की

तनःशक रनान तनतयकरम करणयास िी तनघन गली जािाना शयया गहाचया

दरवाजावर एका दासीला पहारा दायला सातगिला व री परि यई पयाि कोणालाही

आि जाऊ दऊ नकोस रहा ज झोपल आहि री आलयावर उठवीन rdquo अस

सागन तनघन गली

166

तचतसखानी व पदमपादानी पहाटचया परहरी गहच दवार उघडल आचायम

शािपण बाहर आल सयोदयापवीच फटफटललया रद परकाशाि आचायाासह

सवमजण रतहषरिीचा रागम आकरर लागल पवमतदशा उजळ लागली सयोदयापवीच

ि अरिपरपासन तकिीिरी दर गल रहारतरयाचया सचनपरराण सनापिी आपलया

तनवडक सतनकासह तया गहजवळ आला गह जवळ कोणीच नवहि कोणतयाच

परकारचया परतिकारा खरीज कार होणार महणन तयाला बरच वाटल पण गहिही

कोणीच नाही ह पाहन िो चागलाच चरकला तयान तवररि रहारतरयाना खबर तदली

रहारतरी होि िसच राजपरासादाकड तनघाल सयम आिा बराच वर आला होिा

राजपरासाद तनतयापरराण कायामतनवि झालला होिा रहारतरयानी राजाची रट

रातगिली रहाराणीनी यऊन रहारतरयाच सवागि कल िी महणाली ldquoरहाराज आज

अजन झोपल आहि री सनानादी आवरन तयाना पाहन आल तयानी रला पहाटच

सचना तदली होिी की री जर जासिवळ झोपलो िरी उठव नकोस महणन री तयाना

उठवल नाही rdquo रहारतरी रटकन खाली बसल रहाराणीचया पोटाि तयारळ धसस

झाल िी रागलया पावली रहाराजाचया शययागहाि गली काही ष कण गल आतण

शययागहािन काळजाचा ठाव घणारी आिम तककाळी आली सारा राजपरासाद रदन

िी आकाशाि तवरन गली

167

परकरण १९ व

माडि वमशर सानरासाशरमाात

पदमपाद तचतसख हसिारलक परराकराचायम इतयादीच कौिक करीि

आचायम रागम आकरतरि होि साधारण दीड पावणदोन रतहनयािच ि रतहषरिीला

परि यि होि रतहषरिीचया जवळ यिाच नागररकाना तयाची चाहल लागली वािाम

लगच वाऱयासारखी पसरली आचायम रडनतरशराचया तनवासाजवळ आल तयावळी

तिथ जरललया परचड जनसरदायान आचायााचा जयजयकार करन सवागि कल

रारिी व रडन आचायााचया वाटकड डोळ लाऊनच बसलल होि तयारळ तयाचया

आनदाला िलनाच नवहिी तवदवान परतितषठि रीरासक इतयादीना आिा पनहा

जञानचचाम होणार महणन आनद झाला रडन-रारिी हयानी आचायााच चरणष कालन

कल वयाघरचरम पसरन कललया उतकषट आसनावर तयाना बसवन पजन कल

सवागि सरारर झालयावर उदा पासन चचाम होईल अस ठरल

दसरा तदवस उजाडला रडनला आिा हया चचामसतराि काडीचाही रस उरलला

नवहिा पण आचायम सवि वकत आहि तयाचा परतयक शबद रोलाचा आह तयारळ

आपण तयाच रारषण शरवण कलच पातहज हया तशषयपरजञिन रडन शरवण करणार

होिा योगयवळी आचायम सरासथानी आल रारिी व रडन याचयासह सवाानीच उर

राहन तयाना अतरवादन कल आचायम आसनसथ झालयावर इिर सवमजण आपापलया

जागी बसल अनक तवदवानाचया रनाि एकच परशन होिा की lsquoकारrsquo हया पररषाथाम

तवरषयी परशन तवचारणारी एक परौढ अनरवी व परगलरबतदधरतता असलली तवदवान सतरी

आह िर उततर दणार आचायम कवळ वीसवरषामच सनयासी िरण आहि तयारळ

सरि सवाासरष क हया तवरषयावर तनरीडपण उततर दिील का अशा परकारच तवचार

तयाचया रनाि यि असिानाच रारिीरािन ईशसिवनास सरवाि कली

आचायााकडन परशन तवचारणयाची अनरिी घिली अनरिी तरळिाच तिन परशन

तवचारला ldquoसतरी व पररष दोघासाठी हा पररषाथम सारखयाच परराणाि आह काrdquo

168

आचायाानी ldquoहोrdquo महणिाच रारिी महणाली ldquo जर आपण हो महणिा िर शरिी-

पराण इतयातदकारय सतरीसग तयाजय का सातगिला आह बहिक सवमच तठकाणी

सतरीरळ अधपिन होि अशापरकारच धोक दाखवल आहि जर पररषाथम सारखाच

आह िर फकत सतरी तयाजय कशी सतरीलापण आतरसनरान असिो अशी जाणीव हया

पररषाथामि आह काrdquo आचायम महणाल ldquoराि ि महणिस ि अगदी खर आह की

शासतरािन व पराणािन कठरवान सतरीसग तयाजय आह अस सातगिल आह वतदक

वाङमयाि िस आह िरी सदधा तवचार करणयासारखी गोषट ही आह की इिका

कठशोरष करन तकिी जण िी गोषट टाळ शकलल आहि तकवा तकिी जणानी तया

अथामन तयाजय रानला आह िसा िर िो पररषाथम महणन रानला गला असलयारळ

अनक तवदवान तयाचा चकीचा अथम लावि असलयारळ ही गफलि होि आह ि

असो पण आतरसनरान जयाला ि महणिस िो िर वतदक वाङमयाि तनतशचि तदलला

आह पण रढीनी िो नीट पाळला नाही ही खदाची गोषट आह सतरी जर खरोखर

तयाजय रानली गली असिी िर वदानी ldquoरािदवो रवrdquo महटल असि का

आतरसनरान जयाला ि महणिस िो यापष का काय वगळा असिो िरीही वगळपणान

सदधा िो ldquoयतर नायमसि पजयनि ररनि ितर दविा | यतरिासि न पजयनि

सवामसितराफला तकरया ||rdquo इिकया िीवरिन िो रनसरिीि वयकत कलला आह पण ह

सवम कशासाठी सातगिल आह िर ईशवरपरापतीसाठी व ईशवरीय करीडनासाठी परजोतपादन

वहाव हया उिशान सातगिल आह तवरषयरोगासाठी नाही आिा ह सपषट आह की

एखादच व एकदाच उललख कललया वाकयाच तवसररण होि व पनहा पनहा उललख

कललया गोषटी रनावर ठसिाि महणन िशी योजना कली आह rdquo

हयावर रारिीरािन आचायााचया उततरािल रधलच एक वाकय घिल व

तवचारल ldquoसतरी जर खरोखर तयाजय रानली गली असिी िरrdquo अस आपण महणालाि

तयाचा नककी अथम काय पररषाला फकत lsquoकारrsquo हया पररषाथामसाठी तयाजय नाही असा

अथम घयायचा का रग तसतरयाचया बाबातचया lsquoकारrsquo हया पररषाथामच कायrdquo आचायम

महाणाल ldquoराि खर िर कार हा पररषाथम तनरषधातरक पररषाथम महणनच परतिपादन

169

कला आह जर तवतधवि पालन करावयाच ठरवल िरच ह कळणार रगविानी

सविच तयारळ रगवदगीिि ldquoबल बलविा चाह काररागतववतजमिर

धरामतवरदधो रिरष कारोऽतसर ररिरषमर ७- ११ अस महटल आह अथामि

lsquoकारrsquo या हया शबदाचा अथमच सरजन घिला जाि नाही राि कार महणज जया

गोषटीची कारना रनाि उतपनन होि िी गोषट िी गोषट परापत झालयावर तयाि ररराण

होण महणज राग तयारळ रगवि महणिाि रानवी शरीराि री अशा परकारच बल

आह की जो कार व राग तववतजमि आह तयारळ पढ सपषट करिाि की परातणरातराि

दहधारणसाठी आवशयक पण शासतरानसार असलली कारना महणज कार री आह

तयारळ सतरी काय अथवा पररष काय दोघानाही कार हा पररषाथम तििकाच सारखा

आह अयातराि सतरी पररष हा रद कलाला नाही धरामचरणाि कारासाठी तनरषधच

अतधक सातगिल आहि तयािही काराची वयापती अरयामद आह कार हा करतदरय

व जञानतदरय हयाचा सवराव आह तवरषयसखाची चटक लावावी लागि नाही िी सवम

पराणीरातरािील उपजि वतती आह कोणिही तशष कण न दिाच िी तनरामण होि

तयारळ शासतराला तयासाठी वगळा परयतन करणयाची गरज रासली नाही िर िो सयि

करणयाची गरज रासली आह तयाची पररणीिी शासतराि तनरषधाि झालली आह

कारण काराची वयापती इिकी परचड आह की कार हा तकरयातरक पररषाथम रानन जर

आचरण घड लागल िर रनषयाला बरहमदवा एवढ आयषय तरळाल िरी िो पररषाथम

साय होणार नाही जननतदरयाचया तवरषयापष काही इिर तवरषय अफाट आहि तयाि

शरवण नतर रसना तवचा व घराण हयाचया रायरािन शबद रप रस सपशम व गध

हयाचया असखय व तनतय बदलणाऱया सवयी लष काि घऊनच ऋरषीनी शासतराि

असखय तनयर परतिपादन कल आहि तयाि परतयकाच तनरषधच वयकत कल आहि

तया तनरषधाचया पालनालाच पररषाथम महटल आह महणनच रगवान शरीकषणानी

ldquoकार एरष करोध एरष रजोगणसरदभवः |

रहाशनो रहापारा तवद यनतरह वररणर ||३७||rdquo

170

महणज कार हाच सवााचा शतर असन तयाचयारळ सगळा अनथम होिो कार परापत

झाला िर ठीक नाही िर िो करोधाच रप धरण करिो महणज करोध हा एक परकार

कारच याची उतपततीच रजोगणािन होि कारच रजोगणाकरवी आपलयाला

कायामतनवि करीि असिो बर अनक वळा अस ऐकायला तरळि की अरक िरक

गोषटीचया इचिरळ री ह कल महणज रानवाच खर िर ि एक दःखच असि पण

िरी सदधा तयाचयाकडन पापकरम घडवणार कार ह वरीच नाही का हया पष का

रहतवाची गोषट रगवान शरीकषण पढ सपषट करिाि की अगनी परकट होिाना सहजिन

धर उतपनन करिो अथवा आरसा जसा धळीन वयापत होिो अथवा गरम जसा नाळन

गडाळलला असिो िदवि जञान सदधा कारान झाकलल असि रगवान महणिाि

ldquoधरनाऽऽतवरयि वतियमथाऽऽदशो रलन च |

यथोलबनाऽऽविो गरमसिथा िनदराविर ||३ ३८||

तयारळ तववकी लोकानी तयाचया पासन सावध राहण आवशयक असि तशवाय

हया काराच अतधषठान रन व बदधी सारखया सकषर इदरीयाशी तनगडीि आह जीवाला

िो नाना परकारचया रोहािच अडकवि असिो बदधी पष का आतरा सकषर आह

तयारळ सतरी असो की पररष असो तयाला आतरिततव जाणन घणयासाठी हया काररपी

शतरचा परतिकार करावाच लागिो महणन िर रगवान शरीकषण महणिाि

ldquoएव बदधः पर बद वा ससिभयातरानरातरना |

जतह शतर रहाबाहो काररप दरासदर ||३ ४३||rdquo

हयावर रारिीरािा महणाली की आपण जर अस महणिा आहाि िर रग

उदधवाला उपदश करिाना रगवान शरीकषण िर अस सागिाि की ldquoसतरीणा

सतरीसङतगना सङग तयकतवा दरि आतरवान | ष कर तवतवकत

आसीनतशचनियनरारितनदरिः रा १११४ २९ इिकच नाही िर पढ असही

महणिाि की ldquoन िथासय रवि कलशो बनधशचानयपरसङगिः

योतरषतसङगाद यथा पसो यथा ितसङतगसङगिः रा १११४ ३० rdquo ldquoउदधवा

तसतरयाची व तयाचयाशी सगिी करणाऱया सतरण पररषाशी दरानवयानही सगिी कर नय

171

तसतरयाची व सतरणाची सगिी पररषाला तजिकी बदध करि व कलशकारक होि तििकी

िी इिर कशानही होि नाही अस का सातगिल कारण आपलया महणणयापरराण

सरिरोगापष का इिर तवरषय अफाट आहि पण शरीकषण िर इिर तवरषयापष का हा बध

अतधक कलशकारक अस महणिाि तयाचा अतरपराय काय ह आपण नीट सरजावन

सागाल िर रला सराधान होईल कारण इथ पिी-पतनी सबध सदधा गहीि धरला

जािो rdquo रारिी इिक बोलन थाबली आचायम काय तववरण करिाि ह ऐकणयासाठी

सरा अतयि आिर झाली सवम सरा अतयि सावधानिन आतण आनदान

शरवणरकतीि िललीन झालली होिी आचायम बोल लागल ldquoरगवान शरीकषणानी ज

सातगिल ि तसतरयाचया एका वतशषटयपणम पण तनसगमदतत सवरावाला अनसरन

सातगिल आह तसतरसग जर रनाि घर करन बसला िर ईश तचिनाकड रन लागि

नाही सतरी सदधा पररषाना तवतवधपरकार बधनाि अडकवणयाचा परयतन करीि असि

राितव तसतरयाचया तठकाणी परबळ असि ससारबध जयाला महणिाि िोच इथन सर

होिो सतरीला वीट नाही आळस नाही कटाळा नाही तयारळ ईशवरान तनतरमिी सथानी

जी राया उतपनन कली तिच अतधषठान सतरीरय पररषापष का वयापक परराणि व

सवामतधक आह तसतरया तवतवध रोगानी पररषाच रन आकतरषमि करीि असिाि तयाि

खाणया-तपणयाचया सवयीपासन ि सपणम जीवनाचया तवतवध सिराि तया आपला ठसा

उरटवीि असिाि तयाचा उिशच पररष ससाराि कसा गिन राहील हा असिो

एकदा रन ससाराि गिन ईशवाच तवसररण होऊ लागल महणज पररषाचया

अधपिनाला सरवाि झालीच महणन सरजाव महणन सतरीसग हा आधी रनािन

काढन टाकावा लागिो तयासाठी हा पररषाथम सतरी-पररष दोघानीही तवरषयाकड

धावणाऱया रनाला आकळणयासाठी परतिकार व सयर हयाचया रायरािन

आचरायचा असिो राि पिी-पतनी हयाना सदधा सयर व सहदयिा हयाचया सह

ईशवराच परर रनीधरन धरामचरण करन उपरोगान इतदरयदरन आवशयक आह

महणनच परजोतपादनासाठी असललया तकरयारप आचरणाला सरोग अथामि सररोग

अस महटल आह सषटी अवयाहि चालावी व ईशवराच करीडन अबातधि राहाव हया

172

हिन िी एक ईशवरीय योजनाच आह हया योजनच वतशषठय अस की यथा योगय

काळी िी अिपररणन सफरण पावि तयासाठी खास तशष कणाची काही आवशयकिा

रासि नाही अननयादी अतवषकार ह उरयपष की तनसगमिच उतपनन होि असलयाच

आपण अनरवि असिो तया सवम योजनि दोन जीवाच तरलन ह फकत

रानवीयोनीिच सससकि कल गल आह या ससकारासाठी अतगनसाष क सपतपदी साि

परतिजञचया उचचारासह कलया जािाि तया िशापरकारच आचरण करणयासाठी िसच

पररषाकडन lsquoरी राझया पतनी खरीज इिर कोणतयाही सतरीची अतरलारषा न बाळगिा

एकपतनीवरिाच पालन करीनrsquo अशी परतिजञा करवन सारातजक सहजीवन सरतष कि

कल जाि ि सवम पालन करन जो तनयतरि कललया काराचा उपरोग घिो तयाला

हा पररषाथम साधिो हयाचा अथम वासनारय जीवनावर तनयतरण ठवणयासाठी जो

पररषाथम दाखवावा लागिो िो उरयपष की सारखाच आह िथातप सतरीसगाच धोक

दाखवणयासाठी शासतर सिि तवतवध सवरपाचया सचना व रागमदशमक िततवाच

परतिपादन करि ि पररषाची सवर होणारी वासना तनयततरि करणयासाठीच जर सतरी ही

सदधा सवर सवरावाची असल िर तिलाही िच लाग पडणार आह कारण पररषाथम हा

ईशवरपरापतीसाठी रानला गला आह ईशवरपरापती हा सतरी व पररष दोघाचाही जनरतसदध

हकक आह फकत तयाची जाणीव रहाि नाही महणन या पररषाथामच ह तववरण कल

आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल

रारिीरािसह सवम सरा िटसथ झाली होिी तया िटसथिचा रग रारिीरािन

ldquo ॐईशानसवम तवदानारीशवर सवम रिानार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमतशवो र असि सदातशवोर ||rdquo

हया शलोकान कला िी महणाली ldquoआपणच साष काि सदातशव आहाि आपणास

राझा नरसकार आह आपण साष काि जगदगरच आहाि राझया पिीला री सनयास

गरहण करणयाची अनरिी दि आह rdquo इिक बोलन रारिीरािन नरसकारासाठी

जोडलल दोनही हाि आपल पणावलल नतर झाकणयासाठी नतरावर ठवल िो हद

परसग सरिलया परतयकाचया अियामरी कोरला गला

173

आचायाानी रडन तरशराना सनयास दीष का तदली रडन अतयि शाि व परसनन

चहऱयान आचायााचया सरोर उर रातहल आचायाानी तयाना तवधी सनयास तदला

तयावळी उपदश दिाना आचायाानी तयाना ldquoिततवरतसrdquo चा रतर तदला रडन तया

रतराशी इिक एकरप झाल की आचायम जवहा तया रतराचा परराव तयाचयावर

ठसवणयासाठी महणाल lsquoह शरीर महणज ि नाहीस पञचजञानतदरय व पञचकरतदरय

महणज ि नाहीस िसराततततवरतस परशािररल बरहमादवय यतपरर |rsquo आचायााचया हया

एकका उचचारा बरोबर रडन तया तया अनरिी अनरवीि होि ितष कणी तयाची

सराधी लागली बराचवळ ि तयाच तसथिीचा अनरव घि रातहल तयाचा

साराधीरग करणयासाठी आचायाानी हाका रारली ldquoउठा सरशवराचायम उठा आिा

दहरानावर यऊन तयाच अवसथचा अनरव चालिा बोलिा अहोरातर घि राहा rdquo

सरशवराचायम दहरानावर आल तयानी परथर आपलया गरना महणजच

आचायााना साषटाग नरसकार कला नतरािलया अशरना वाट रोकळी करन तदली व

तयाच अशरनी आचायााच चरणष कालन कल आचायम आिा रतहषरिी सोडन जाणार

तयाच इथल पतवतर वासिवय सपणार महणन जरललया परतितषठि वतदकानी तयाना एक

तदवस अतधक राहणयाची पराथमना कली आचायाानी िी रानय कली दोन तदवसानी

आचायम तनघाल आचायम तनघाल तयावळी एक रहान आचाचायमकारक घटना

घडली आचायम तनघिवळी आचायाानी रारिीरािला वदन कल तयावळी आशीवामद

दिाना रारिीरािा महणाली ldquoशकरा ि साष काि शकर आहस िझया दशमनान री

रकत झाल आह हयानीही सनयास घिला आह आिा राझ इथ काही उरलल नाही

तयारळ रीही तनघि rdquo इिक बोलन रारिीरािा सवम जनसरदाय पाहि असिानाच

अदशय झाली अनिाि तवलीन झाली ह पहािा ष कणीच आचायाानी आपलया रतर

पररावान तिला पनहा परकट कल सवम लोक ह आशचयम अवलोकन करन िटसथ झाल

होि तयाचया ह लष काि आल की रारिीरािा तदवयलोकािन परि आलली आह

पनहा जवहा िी परकट झाली िवहा िी अतयि िजसवी तदसि होिी तिचया चरणाकड

पाहन अस वाटि होि की ही रानवी सतरीची पाऊलच नाहीि अतयि कोरल

174

िजसवी व ररीवर टकललीच नसलयाच जाणवि होि चरणकरळाि िजसवी नपर

धारण कलल होि नपरावर तिचया चरणकािीच िज पडलयारळ ि अतधक िजसवी

तदसि होि नपरारळ चरणाला शोरा आली की चरणारळनपराना शोरा आली ह

ठरवण कठीण होि नखतशखाि सवणाम-लकारानी सदर तदसणारी रारिी महणज

साष काि सरसविीच वाटि होिी आचायम तिला महणाल ldquoराि ि जर अशीच तनघन

गलीस िर इहलोकी असललया आमहा बालकाना कोण साराळणार िझया

सारथयामन जञानगगा सदव परवाही राहावी वखरीवाणी सतवगणानी यकत वहावी महणन

ह शारद ि जाऊ नकोस rdquo आचायााचया बोलणयावर सिषट झाललया शारदारािन

एक अट घािली िी महणाली ldquo री िझया राग यईन ि परथर दतष कण तदशकड चल

री िला एकटयाला तदसन पण जया तठकाणी ि सशय घऊन राग वळन पाहशील

तया तठकाणी री उरी राहीन व अदशय रपान तिथच वासिवय करीनrdquo आचायाानी

ही अट रानय कली सरशवराचायााना आपण रतहषरिीरय परि यई पयाि

रतहषरिीिच थाबायला सागन आचायम दतष कण कड तनघाल आचायम तया तनवासािन

शारदसह जवहा बाहर पडल िवहा सनई तवरहकािर सवराि हळवार गजारव कर

लागली

175

परकरण २० व

शारदा मावदराची सथापिा

रडनतरशर सविच शकराचायााना शरण आलयारळ तया सवम पररसराि व

आज बाजचया सवम शहरारय वतदकसनािनधरामचया ददरी तननाद लागलया बौदध

व जन पथाकड आकतरषमि झालल सवमजण वतदक अनषठान अयातरासाठी परराण

रानन तयापरराण आचरण कर लागल आचायाानी रचलली सिोतर रतर व पराथमना

घरोघरी सर झालया सवमजण सविला वतदक परपरि सखरप रान लागल

सरशवराचायम महणजच पवामशररीच रडनतरशर आपलया अरोघ वाणीन तयाना रागमदशमन

कर लागल हया झजावािी यशोददरीचा नाद दवारकानरश ि नपाळनरशा पयाि

जाऊन पोहोचला तया नरशाचया रनाि आचायााना रटन तयाचा आतशवामद

आपलया परजला तरळावा अस आल महणन आपल दि तयानी रतहषरिीला

सरशवाराचायम हयाचयाकड रवाना कल िो पयाि आचायम दतष कणकड गलहोि ि परि

यई पयाि थाबण राग होि

आचायम आपलया तनवडक तशषयपररवाराला घऊन दतष कण तदशला तनघाल

गावा गावािन परवचन परबोधन इतयादी करीि आचायम चालल होि तयाना कधी

थकवा नवहिा की कधी परबोधनाचा कटाळा नवहिा एकदा बोलायला सरवाि

कली की सारानय लोकाना आकलन होईल अशा सोया रारषि असखतलि व

िजसवी वाणीन िासनिास बोलि शरोि पननास की पचवीस हा परशन नाही शरोि

आचायााचया वाणीन इिक रारावन जाि की परराथम इिका सोपा व ससाराि राहन

करणयाजोगा आह िर िो आपण लगच कला पातहज ही जाणीव तयाचया रनाि

लगच ठसि अस आचायााचया सिोतराचया नकला ररारर कलया जाि होतया व

लोक तया सिोतराच तनतय पाठ कर लागल होि

रजल दररजल करीि आचायम िगरदरा नदीचया काठी आल िगरदरा यई पयाि

शारदारािा आपलया रागोराग यि असलयाची चाहल शारदारािचया चरणािलया

176

नपराचया तकणकीणीन लागि होिी पण िगरदरचया काठान वाळिन चालिाना

आचायााना चाहल लागना बराचवळ झाला आचायम कानोसा घि होि पण पण

चाहल काही लगि नवहिी शवटी न राहवन आचायाानी हळच राग पतहल

शारदारािा रागच उरी होिी तिन तसरिहासय कल आतण िी अदशय झाली

आचायाानी तिची पाऊल जया तठकाणी होिी तया तठकाणी आपलया दडान खण

कली व तशषयाना तिथ शारदारतदर बाधणयास सातगिल जागा नरन तदली व

पररसरािलया गावािलया नागररकानी ररघोस रदि तदली अतयि सदर व दखण

अस शारदारतदर तदराखाि उर रातहल ि आजही िसच आह

177

परकरण २१ व

शरीिगरचरा सविजञवपठावर आरोहि

आचायाानी शारदारािला बघणयासाठी उततरकड िोड कल आतण

शारदारािा गपत झाली रग रातर आचायाानी पनहा उततरकड जायला सरवाि कली

पनशच रजल दररजल करीि आचायम पदमपाद तचतसख इतयादीसह रतहषरिीला

आल सरशवराचायााना बरोबर घऊन आचायम शरीनगरकड तनघाल शरीनगरला आचायम

व आचायााचया वतदकसनािन धरामची उदबोधक चचाम रोठ-रोठया तवदवान पतडिारय

होि होिी तयाकालाि काशरीर महणज पतडिाच आगर होि आचायम परतिपादन

करीि असललया दोन गोषटी तयाना उलगडि नवहिा एक महणज ldquoअदविrdquo व दसर

महणज ldquoबरहमसतय जगतनरथयाrdquo अदवि महणज काय जग जर आपण सदव

अनरविो व अनादीकाळापासन चालि असललया जगरहाटीला तरथया महणज

असतय कस महणिा यईल जयाला सतय महटल जाि ि तदसि िर नाहीच पण

आकलनशकतीचयाही बाहरच आह तयारळ तवदवान रडळी आचायााची तया रागाि

यणयाची वाटच पाहि होि शरीनगररय फारपवी एक सवमजञपीठ सथापन झाल होि

तयातपठावर आरोहण करणयासाठी तिथलया पतडिाचया शकाच सराधान कराव लागि

अस तया तपठाला पवम पतशचर उततर व दतष कण अस चार तदशाना चार दरवाज होि पवम-

पतशचर-उततर ह िीन दरवाज तया तया तदशािलया तवदवानानी आपल पातडतय तसदध करन

सवमजञतपठावर बसणयाचा रान तरळवन उघडल गल होि पण दतष कणकडील दरवाजा

अदाप बद होिा कारण दतष कणकडन आललया तवदवानापकी कोणिाच तवदवान आपल

पातडतय तसदध कर शकला नवहिा तयारळ सवमजञतपठावर बसणयाचा रान दतष कण कडील

तवदवानाला अदाप तरळाला नसलयान िो दरवाजा बद होिा

178

आचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम सरशवराचायम इतयादीसह सवााच

शरीनगररय अवणमनीय सवागि झाल तया सवम आचायााचया सरदायाि शकराचायम

रासकरा सारख िळपि होि तयाचया दशमनारळ शरीनगरचया पतडि रडळीना अतयि

आनद झाला कारण ह सवम पतडि रगवान तशवाच उपासक होि तयाना आचायााची

कीिी तशवाचा अविार महणन जञाि झाली होिी तयारळ तशवाचा हा चालिा बोलिा

अविार कसा असल ह पहावयास ि अतयि उतसक होि तयाची िी उतसकिा

आचायााचया दशमनान पणम झाली िी उतसकिा पणम झाली पण दसरी महणज ldquoअदवि व

बरहमसतय जगतनरथयाrdquo हयाचया खलाशाची उतसकिा अजन पणम वहायची होिी पतडि

रडळीनी आचायााचया बरोबर चचामसतर आयोतजि कल तया चचामसतराि हा खलासा

करन घयायचा तयानी ठरवला

योगयवळी सरा ररली सरि पररखपदी असललया पतडिान परशन कला

ldquoआचायम आपण बरहम हच एक सतय आह व दशयरान जग ह तरथया आह अस

सागिा तयारळ वयावहाररक गोधळ होिो जगािील सगळयाच गोषटी तरथया रानन

रोजन िर टाळिा यि नाही िरषािम झाललयाला िरषा तरथया महणन जलपान कलया

खरीज राहिा यि नाही रोजन जल ह ज परतयष क अनरवाला यि व तयाचा पररणार

दाखवि तया अनरवास यणाऱया गोषटीना तरथया महणायच व ज अनरवाला यि नाही

ज तदसि नाही ि बरहम सतय रानायच हया आपलया तशकवणकीन तजथ आमहीच

घोटाळयाि पडिो तिथ सारानय रनषयाला ह कस पटवन सागिा यईल तशवाय

सविला पटलया तशवाय इिराना ि कस पटवन दावrdquo आचायम तववचन कर लागल

आचायम महणाल ldquoखर आह आपण महणिा ि अगदी खर आह सारानय लोकाना

क वहा पटवन सागिा यईल िर ि आपलयाला पटल िवहा महणन परथर जग ह तरथया

कस हयाचा आपण तवचार कर पतहली गोषट महणज तरथया हा शबद जो वापरला गला

179

तयाची उतपतती lsquoतरिrsquo हया रळ शबदापासन झालली आह तरि महणज सीरा असलल

हया पाच परकारचया तरिी आहि लाबी रदी उची तदशा आतण काल हया तया पाच

तरिीरय सवम तवशव सारावलल आह तयारळ तरथया हया शबदान ह लष काि घया की

जग ह जरी अनादी काळापासन रासरान होि असल िरी परलयकाली ि नषट होि

तवषणसहसतरनाराि शवम रहाशन अतरिाशन अस महटल आह तयाचा अथमच असा की

शवम महणज ldquoशरणाति सहारसरय सहरति सहारयति सकला परजा इति शवम |rdquo अथामि

सरसि परजचा सहार करिाि अथवा करविाि महणन ि शवम महटल जािाि िसच

रहाशन महणज ldquoकलपानि सवम गरसनाि | रहदशनरसयति रहाशनrdquo अथामि

कलपािाचया वळी सवामचा गरास घिाि महणन रगविाच ि रहान अशन महणज रोजन

असि तयाअथामन तयाना lsquoरहाशनrsquo अस महणिाि अतरिाशन महणज ldquoसहारसरय

तवशवरशनािीति अतरिाशन ||rdquo अथामि सहाराचयावळी तरिी नसलल महणज अतरि

अस सगळया तवशवाच रोजन करिाि महणन ि lsquoअतरिाशनrsquo महणन ओळखल जािाि

तयाच कारणासाठी ldquoसङकरषमणोऽचयिrdquo महणज परलयाचवळी एकदर सवम सथावर-

जगरासह आकरषमण करन घिाि पण सविचया पदापासन ढळि नाहीि हया सवम

तववरणा वरन ज दशयरान आह ि तवलयाला जाणार आह ज तवलयाला जाणार आह

ि काही काळापयाि तदसणार आह महणज तरि आह महणजच तरथया आह आिा

सारानय लोकाना पटवणयाचया अनक यकतया आहि राझी सविचीच गोषट सागिो

काशीि असिाना री ह परतयक परवचनाि सागि अस की बरहम ह एकच सतय आह व

जग तरथया आह िो एक आरास आह ह आतरजञान झालयावर सरजि इतयादी एकदा

री गगवरन सनान करन रसतयावरन चाललो असिाना सरोरन एक रतत हतती यिाना

तदसला िो सरळ राझया अगावर यणार अस रला जाणवल तयाला चकवणयासाठी री

बाजचया बोळाि तशरलो हतती सरळ पढ तनघन गला री बोळािन बाहर आलो पढचा

180

रागम आकरर लागलो तयावळी ह सवम पाहाि असलला एक गहसथ राझया सरोर आला

आतण महणाला ldquoका हो रहाराज जग तरथया िर हततीपण तरथया तयाच धावण पण

तरथया रग आपण बोळाि का तशरलािrdquo तयावळी री तयाला महणालो lsquoअर बाबा

जसा हतती तरथया तयाच धावण तरथया िस राझ बोळाि तशरण तरथयाच नाही काrsquo

हयावर िो गप बसला तयारळ तरथयावाद हा वयवहाराचया पािळीवर तनरथमक आह

वयवहार हा वयवहाररदान व शासतराधार करावयाचा तवशवािलया यचचयावि पदाथााच

नातशविपण महणजच अशाशविपण अयातराचया बठकीसाठी रनाि ठसवन घयायच

असि तयारळ रौिीकािलया पदाथााची अनासकती उतपनन करन घयावयास रदि होि

आपलया रनाला व बदधीला जनरजनरािरीची तदसल िच सतय रानायची सवय

जडलली असि सकषराचा कोणी तवचार करायला परवतत होि नाही जनराला यणयापवी

आपल वगळया महणज सकषर रपाि अतसितव असलया खरीज जनराला यऊ शक का

हा तवचार कला पातहज तयारळ जनर परापत झालयावर बालयावसथा करीडनाि

घालवायची िारणयाि कािा आतण धनसपदा जोपासायची अन वदधाय आल की

काळजी करीि बसायच रतय सरीप आला की सहसतरवतशचकदशा सारखया वदनानी

रतचिमि होऊन पराण सोडायचा ह सविचा अधपाि करन घण आह बालपणापासन

जर तया जीवावर आपलया वतदक शासतराचया आधार रौतिकाच नशवरतव आतण

परबरहमाच तनतयतव ठसावि नल िर िो िरणपणी काही तवचार िरी कर शकल सतय

काय आह ह तयाला जाणन घणयाची तजजञासा उतपनन होईल पररसतय जयाला महटल

जाि ि एकच आह ि शाशवि असणार आह महणनच शरीतवषणसहसतरनाराि lsquoअगराहय

शाशवि कषणोrsquo अस महटल आह lsquoशाशवि सवम कालरष रविीति शाशवि शाशवि

तशवरचयिर इति शरि |rsquo अथवा lsquoवसवमसरना सतय rsquo हयाि महटलयापरराण

अतविथरपतवातपररातरा सतय आह ििरीय उपतनरषदाि ldquoसतय जञानरनि बरहमrdquo अस

181

सपषट कलल आह याचा अथम शाशवि असणार ि बरहम ज शाशवि आह ि सतय महणन

अशाशवि जवढ आह िवढ सवम असतय महणज तरथया आिा आपला पढचा परशन जग

तदसि महणन ि सतय वाटि बरहम तदसि नाही रासि नाही अनरविा यि नाही रग

सतय कस रानाव तदसणयारळ व अनरविा यणयारळ जग ह सतय वाटि पण नातशवि

असलयारळ तयाच तरथयतव यानाि यऊ शकि कारण िसा अनरव रतय रौगोतलक

तसथतयिर उलकापाि रहापर इतयादी घटना तदसणयारळ यिो परबरहमाच िस नाही िो

अनरवणयाची तकरया वयतकतगि आह तवशवाला तनतशचि कोणतया िरी शकतीचा वा

सारथयामचा आधार आह ह सारथयम फकत परबरहमाच अथवा बरहम महणन जयाला

सबोधल तया सतयाच आह अथामिच तयारळ परबरहम ह अिीतदरय आह जर ि

अिीतदरय न राहिा सावयव झाल िर तयाचया सारथयामला रयामदा पडणार महणनच

कठोपातनरषद तयाच वणमन ldquoअशबदरसपशमरrdquo अस करि तवषणसहसतरनारािही

ldquoअिीतनदरयो रहारायो रहोतसाहो रहाबल |rdquo अशा नारानी सबोधलल आह हयाचा

अथम इतदरयाना गोचर न होणारा जयाचया रायचा थाग लागणार नाही असा तवशवोतपतती-

तसथिी-लय हयारय ितपर असणारा व सवम तवशव सवाधीन ठवणयाच सारथयम असणारा

असा पररातरा हया सवम वणमनावरन परबरहमाच अतसितव सरज शकि परशन उरिो फकत

अनरिीचा तयाचा अगदी साधा वयावहाररक तवचार कर आपण वयहाराि ह नहरी

अनरविो की जयाच सारथयम अतधक िो शरषठ गरारातधपिी पष का दशातधपिी शरषठ

दशातधपिी पष का नपिी शरषठ राषराचा परर िो राजा अशया बऱयाच राजावर वचमसव

गाजवणारा िो रहाराजा अशा सवम रहाराजावर वचमसव गाजवणारा िो चकरविी हा सवम

खळ आपण वयवहाराि अनरविो जो सवम शरषठ चकरविी तयाला सवमच शरण गलल

असिाि चकरविी राजा सवम रहाराजावर अतधकार कसा गाजविो एकदा तदतगवजय

परापत करन घिला की आपलया राजपरासादािन सवम सतर आपलया हािाखाली

182

असललया अतधकाऱयाचया राफम ि हलविो परतयष क तयाला काही कराव लागि नाही

िदवि परबरहम एकदा सषटी तनरामण करि व तया तया तवतवध दविाचयाकड तवतवध

अतधकार सोपवन कायम चाल राहि पण खरा सवम अतधकार व सारथयम फकत

परबरहमाचयाच हािी असि महणन परबरहमाला शरण गलया खरीज तयाच सारथयम

अनरविा यि नाही तयासाठीच रगविान अजमनाला ldquoरारक शरण वरजrdquo अस

सातगिल सवम सरा ldquoवा वाrdquo अस परशसोदगार काढ लागली आचायम काही काल

बोलायच थाबल तयावळी तयाच पतडिान परशन कला ldquoआपण िर अदवि परतिपादन

करिा व अजािवादाचही परतिपादन करिा रग बरहम जर अनक अतधकारी दविा नरि व

सषटी उतपनन करि िर अदविाला व अजाि कलपनला िद जािो िरी lsquoअदवि व अजािrsquo

महणज नककी कायrdquo

हया परशनावर आचायम अतयि धीरगरीर आवाजाि बोल लागल ldquoतवबध हो

परथर आपण ह यानाि घया की अदवि व अजाि वाद री राझया रिान परतिपादन करीि

नाही हा पवीपासन सरजावन सातगिला जािो रतकतकोपतनरषदाि रगवान शरीरार

हनरिाला महणिाि ndash ldquoसायजय सारय सालोकय िथा कवलय रतकतपकी कवलय

रतकत कोणतया उपायान परापत होि ि ऐक ndash

राणडकयरकरवाल ररष कणार तवरकतय २६

िथायतसदधर चद जञानर दशोपतनरषद पठ

जञानर लबवा तचरादव रारकर धार यासयतस २७

ररष कना फकत राणडकयौपतनरषद रकत करणयास परस आह एवहढयान उपरिी न

झालयास रातर दहा उपतनरषदाच अययन करण आवशयक आह हया दशौपतनरषदाचया

अभयासान राझ िजोरयी अदविधार परापत होऊ शकल rdquo हया सगळया िपतशला वरन

तवबध हो आपण ह सरज शकाल की अदविाच परतिपादन परतयष क शरीरारानीही कल

183

आह अदवि व अजाि वाद ह फार पवी रतनवयम राडक यानी आपलया

ldquoराणडकयौपतनरषदािrdquo परतिपादन कलल आह ह राणडकयौपतनरषद सया परतसदध

असललया दशोपतनरषदापकी एक उपतनरषद आह हयाच राणडकयौपतनरषदाचा बोध

वहावा महणन राझया गरच गर गौडपादाचायम हयानी तयावर काररका तनरामण कली आह

तया काररका अतयि सोया असन रळ राणडकयौपतनरषदािला आशय सरजणयास रदि

होि अदवि व अजाि वाद हा अनरवणयाचा तवरषय आह िो कसा अनरविा यिो

जयाच सलर रागमदशमन गर गौडपादाचायम हयानी तनरामण कललया काररकाचया

रायरािन अतिशय सलर होि तयानी ldquoआगर परकरणrdquo ldquoविथय परकरणrdquo व ldquoअदवि

परकरणrdquo याचया रायरािन ldquoराणडकयौपतनरषदrdquo सराजाऊन सातगिल आह तयाचा

आपण तवचार कर िथातप रगवान शरीकषणानी सवरखान अजमनाला हा तवचार

रगवदगीिि बऱयाच परकारानी सातगिला आह तयाि आपण तवचारललया परशनाच उततर

आह बरहम जर अनक अतधकारी दविा तनरामण करि िर अजाि कस हा आपला परशन

आह रगवान शरीकषण अस महणिाि ldquoअजोऽतप सननवययातरा रिानारीषवरोऽतप सन |

परकति सवारतधषठाय सरवामयातररायया ||४-६||rdquo जनररतहि अतप िथा

अष कीणजञानशतकतसवराव अतप िथा बरहमातदसिमबपयमनिानार ईशनशील रर वषणवी

राया ततरगणाततरका यसया वश सवा जगद विमि यया रोतहि सि सवर आतरान वासदव

न जानाति िा परकति सवार वशीकतय दहवान इव रवातर जाि इव आतरनो रायया न

परराथमिो लोकवि |rdquo रगवान शरीकषण अस महणिाि की री अजनरा महणज

जनररतहि ष कीण न होणारा सवमजञ सवम शतकतरान असन बरहमदवासह सवम पराणयाच

तनयरन करणारा ईशवर आह राझयाच तनयतरणाि असलली ततरगणाततरका वषणवी राया

सवााना रोतहि करि तयारळ परतयक जीव सवि आतरिततवान वासदवच असला िरी

िस जाण शकि नाही तया रायला सववश ठउनच री दह धरण करिो पण िो

184

इिरासारखा नसिो जनर घऊनही री अजनराच असिो rdquo तयारळ तवबधहो अजनरा

अदवि हया दोनहीचा तवचार फकत अयातर जाणणयाचया हिनच करण गरजच आह

राणडकयौपतनरषदािला पतहलाच रतर अस सागिो की ldquoओतरतयदष करतरद सवम

िसयोपवयाखयान रिरवदभतवषयतदति | सवमरोङकार एव | यचचायनि ततरकालािीि

िदयोङकार एव ||१||rdquo अथामि ॐ ह अष करच सवम काही आह रि रतवषय विमरान ह

तयाचच सवरप असन या वयतिररकत ज ततरकालािीि आह िही ॐकारच आह दसऱया

रतराि ldquoसवाहयिद बरहमायरातरा बरहम सोऽयरातरा चिषपाद ||२||rdquo महणज तया योग ह सवम

बरहमच आह हा आतराही बरहमच आह िो आतराच चार रागाचा आह रगवान

शरीकषणानी सदधा ॐच बरहम असलयाच रगवदगीिि सातगिल आह ldquoओतरतयकाष कर

बरहम वयाहरनरारनसररन | यः परयाति तयजनदह स याति पररा गतिर ||८-१३||rdquo बरहमण

अतरधानरिर ॐकार उचचारयन िदथमरि ईशवरर अनतचनियन परीतयजन शरीरर

गचिति परकषटा | अथामि ॐकाराचया उचचाराि जर शरीर तयाग कला िर िो जीव

बरहमसवरप होिो अस सातगिल आह आतण ९वया अयायाि ldquoतपिाहरसय जगिो

रािा धािा तपिारहः | वद पतवतररोकार ऋकसार यजरव च ||१७||rdquo आपण सविच

ॐकार असलयाच सातगिल आह आिा हया सवम जञानगमय गोषटी असलयारळ आपण

पवमगरह न ठविा रलाथामन तवचाराि घिलया िरच लष काि यणार तयाच कारण अस की

ldquoय राव दशमयदसय ि राव स ि पशयति |

ि चावति स रतवासौ िदगरह सारपति िर ||रा का व पर २९||

जयाला जो राव दाखवला जािो िोच पाहन तयािच िो ररायला लागन िदरप

होिो रग िोच राव जप लागिो तयानिर तयाची एक आगरहातरक रतरका ियार होि

हयावर उपाय काय िर तनशचयातरक बदधीन आपल तचतत तनतवमकलप ठवणयाचा परयतन

कला िर हा अजािवाद व अदविवाद धारण करिा यईल पण हा सगळा उलट तदशकड

185

जाणयाचा परवास तकवा परवाहाचया उलट जाण आह महणज जडािन सकषराकड

जाणयाचा हा परकार यानाि ठवायचा तयाच कारण जडाच रायर सदोरष आह बरहम ह

एकच तनदोरष आह रगवान शरीकषणानी ह रगवदगीिि ldquoइहव ितजमिः सगो यरषा सामय

तसथि रनः | तनदोरष तह सर बरहम िसरादबरहमतण ि तसथिाः ||१९||rdquo अस सातगिलल

आह जड सवम सदोरष कस िर वखरी वाणीन तनदोरष बोलिा यि नाही कारण परबरहमाच

वणमन वदाना न करिा आलयारळ िर ि शवटी नकारातरक रतरकिन ldquoन इति-न इतिrdquo

अस महणन रक झाल आहि जड शरवणदरीयानी तनदोरष शरवण करिा यि नाही

चरमचष कनी तनदोरष पाहिा यि नाही ह यानाि घऊनच तनदोरष काय आह हयाचा तवचार

करायचा तनदोरष फकत बरहम आह कारण तिथ दविराव नाही आपण सवमतर दवि पाहि

असिो दवि पाहणयाचया सवयीरळ आपलयाला सदोरष जीवन जगाव लागि आह ह

आपलया कधीच यानाि यि नाही तयासाठी चचल रनाला तनशचयातरक बदधीन

आतरिततवाि तसथर कल पातहज िरच सकलप-तवकलपातरक दवदव वा दवि थाबल

हयालाच सामयावसथा अस महणिाि अशी तनरामण झालली सामयावसथा

आतरानातरतववकान सिि जागी ठवण हा योग साधण हयाला िप महणिाि तयाि

जवहा पणमतवाचा अनरव यिो िवहा बरहम ह सवमवयापी अवयय अष कय तनगमण अखड

असलयाच सरजि रग दविाला वाव नाही महणन अदवि िो जनर रतय नसलला महणन

अजनरा तवबध हो शबदाना रयामदा आहि आपण ज बोलिो ि बोलणच राया आह

रायाच नसल िर बोलण कस होणार महणन तनशबदाच रळ शोधाव अथम िर

शबदापवीच आह िसाच परकार परबरहम जाणणयाचा आह rdquo आचायम बोलायच थाबल

सवम सरा एकागरिन शरवण करीि होिी सवमजञतपठाचया बाहर दतष कणदरवाजाचया सरोरच

ही सरा आयोतजि कली होिी सवमजञतपठाचया पतडि सतरिीचया अवयानी उर राहन

आचायााना वदन कल आिा रातर सरच तचतर बदलल दतष कणदरवाजाचया सरोर

186

बसलल सवम तवदवान शासतरी वतदक पतडि यातजञक इतयादी सवम जयषठ-शरषठ रडळी उर

रहन एका तवलष कण तशसिीन दिफाम झाल

सवमजञतपठाचया पतडिसतरिीचया अवयानी काही सकि कला आतण घटानाद

सर झाला ििारीचया नादान वािावरण ररन गल दतष कणदरवाजा हळहळ उघडला

गला सतरिीिलया पतडिानी आचायााना तया दरवाजािन आि नल व सवमजञतपठावर

आरढ होणयाची तवनिी कली आचायाानी तया तपठाला परथर वदन कल अतयि

तवनयान सवम सरला वदन कल आचायाावर पषपवरषामव होऊ लागला तया वरषामवाि

आचायम सवमजञतपठावर आरढ झाल सवमजञपीठाच आिा चारही दरवाज उघडल गल

आचायााची शासतरशदध पादपजा झाली तयासरि अनक बौदध व जन पथी आलल होि

तया सवम बौदध व जन पथीयआचायाानी शकराचायााना रनोरन रानयिा तदली पण सरा

सोडन चालि झाल तयाना ह सतय पचवण अवघड झाल सनािनधरामचा पाया रककर

झाला घरोघर आचायाानी रचलली सिोतर उपासनसाठी महटली जाऊ लागली

आचायााची तवजयपिाका गगनचबी झाली

187

परकरण २२ व

दवारका-गमन व पशहलया रमभशपठाची सतथापना

आचायााचया परवचनाची कीिी सवम तदशाना पसरि होिी तयाि दवारका नरश

सधनवा अपवाद नवहिा राजा सधनवयाला आचायााना रटणयाची तयाचया दशमनाची

िीवर ओढ लागली आचायाानी आपलया राजयाि याव महणन सधनवयान आपलया

दरबारािलया रानयवर व रािबबराना आचायााना दवारकि आणणयासाठी रवाना कल

आचायम दतष कणकडन पनशच जवहा रतहषरिीि आल होि तयावळीच दवारकचा राजा

सधनवा आपलया दशमनास उतसक असलयाच व तयासाठी तयाच दि इथ यऊन गलयाच

सरशवराचायाानी आचायाना तवतदि कल होि परि शारदारािची इचिा आचायाानी

सवमजञतपठावर आरोहण कराव अशीच होिी तिन आचायााकड िशी वाणीन परदतशमि

कली होिी आतण योगय काळ पाहनच अदशय झाली होिी तयारळ आचायम परथर

शरीनगररय आल तयाचयाही रनाि दवारकला जाऊन रगवान शरीकषणाच दशमन

घणयाची इचिा होिीच तयारळ सधनवयाच रानकरी आचायााना घऊन जाणयासाठी

शरीनगरला आल िवहा आचायम पदमपाद तचतसख सरशवराचायम इतयातदना बरोबर घऊन

लगच दवारककड तनघाल

राजा सधनवा करारीलरटटपादाचया तवदवततरळ व तयानी कललया जनयिीचया

परारवारळ सनािन वतदकधरम हाच एकरव जगनरानय धरम असलयाच आपलया परजला

सागि होिा व आपणही तयाच आचरण करीि होिा तयािही जवहा

करारीलरटटपादाचा नावाजलला तशषय रडन हा आचायााना शरण गलयाच वतत

सरजलयावर राजा सधनवयाची आचायम दशमनाची उतसकिा तशगला पोहोचली राजा

सधनवयाला ह ठाऊक होि की रडन हा अतयि िजसवी व करमतनषठ असन परचड रोठी

वदपाठशाला चालवि आह तयाचयारळ रतहषरिीच नाव सवमिोरखी झाल आह

इिका तवदवान व जञानी बराहमण सिरा अठरा वरषामचया सनयाशाला आपला सनयासगर

रानिो व तयाचया सरवि राहिो महणज आचायम ह साष काि शकरच असल पातहजि

188

आपलया राजधानीि एवढा रोठा सतपररष यणार तयािन सवमजञतपठावर आरढ होणयाचा

व दतष कण-दरवाजा उघडणयाचा तयाचा तदतगवजय लष काि घऊन राजान आपलया

राजधानीच सवरपच बदलन टाकल आचायााचया सवागिासाठी तयान नगराचया

परवशदवारी रवय करान उरारली आचायााचया सवागिाचा रजकर तयावर सवणामष कराि

तलहन घिला रसि तवतवध परकार सजवल जण रगवान शरीकषणच दवारका परवश

करणार आहि अस वािावरण तनरामण कल सवम रसि सवचि बाजारपठा चौक

रतदराचा पररसर सरोवराचा पररसर इतयादी सवम सशोतरि करणयाि आल अनक

बरहमवनदाना काही तवतवतष कि तठकाणी रतरघोरष करणयाची तवनिी कली घराघरावर

सरख िोरण बाधली गली सवम रतदरच कळस झळफळीि करणयाि आल रतदरािलया

िोटयारोठया घटापासन िो पजचया सवम उपकरणाना झळफळीि करणयाि आल

रतदरारय वीणा ररी रदग झालरी इतयादी वादाची तसदधिा कली दवारका एखादा

नवायविीसारखी शगार करन आचायााचया सवागिास तसदध झाली आचायम दवारक-

जवळ हाकचया अिरावर आल आतण परवशदवारावर नगर झड लागल तवतवध शख

फकल गल शखाचा आवाज तवरिो न तवरिो िोच ररीचा नाद उरटला वािावरण

हरषोतफल झाल

आचायम आपलया तशषयासह परवशदवारी आल राजा सवागिास तसदधच होिा अनक

नटनथाटन आललया सवातसनी पचारतयाची िाट घऊन सजज होतया आचायााचया

रागामवर फलाचया पायघडया ियार कलया होतया वािावरणाि जाई-जई-रोगरा-चाफा

इतयादी फलाचा सगध दरवळला होिा

आचायााचया चरणावर राजान रसिक टकल तयाची पादपजा कली तयाचया

बरोबर असललया पदमपाद तचतसख सरशवाराचायम इतयादीची पजा कली आचायााचया

जयघोरषाि आचायााना रगवान शरीकषणाचया रतदराि आणल आचायााचया तनवासाची

वयवसथा राजान रतदराचया पररसरािलया टरदार व हवशीर गहाि कली होिी रगवान

शरीकषणाचया दशमनान रारावललया आचायाानी रगवान शरीकषणाची पराथमना आरतरली

189

अचयि कशव रारनारायण कषणदारोदर वासदव हररर

शरीधर राधव गोतपकावललर जानकीनायक रारचनदर रज १

अचयि कशव सतयराराधव राधव शरीधर रातधकारातधिर

इतनदरारतनदर चिसा सनदरर दवकीननदन ननदज सनदध २

तवषणव तजषणव शतखन चतकरन रकरणीरातगण जानकी जानय

वललवीवललरायातचमिायातरन कसतववतसन वतशन ि नर३

कषण गोतवनद ह रार नारायण शरीपि वासदवातजि शरीतनध

अचयिाननि ह राधवाधोष कज दवारकानायक दरौपदीरष कक ४

राष कसष कोतरि सीिया शोतरिो दणडकारणयरपणयिाकारण

लकषरणनातनविो वानर सतविोऽगसतयसमपतजिो राघव पाि रार ५

धनकाररषटहातनषटकददवतरषणा कतशहा कसहदवतशकावादक

पिनाकोपक सरजाखलनो बालगोपालक पाि रा सवमदा ६

तवदददोि - वतपरसफर - दवासस परावडमरोदवतपरोललसतदवगरहर

वनयया रालया शोतरिोरसथल लोतहिातघरदवय वाररजाष क रज ७

कतनचि कनिलभराजमरानानन रतनरौतल लसतकणडल गणडयो

हारकयरक ककणपरोजजवल तकतकणीरजल शयारल ि रज ८

अचयिसयाषटक य पठतदषटद पररि परतयह पररष ससपहर

वतति सनदर किमतवशवमररसिसय वशयो हररजामयि सतवरर ९

अचयि कशव रार नारायण दारोदर वासदव हरी शरीधर राधव

गोतपकावललर आतण जानकीनायक रारचदर आतद सवमकाही असललया

शरीकषणाला री वदन करिो ||१||

अचयि कशव सतयरारचा पिी लकषरीपिी राधच आरायदवि

लकषरीच तनवासथान परर सदर दवकीनदन व नदाघरी वाढललया शरीकषणाला

री वदन करिो ||२||

190

सवामवापी तवषण अतजकय व शख-चकर धारण करणारा रतकरणीचा

तपरयकर सीिापिी गोपीचा पराणवललर गोपीच पजनीय दवि सवामतरा

कसाला ठार रारणारा हािाि ररली धारण करणारा अशा कशाही परकार

अढळ असणाऱया शरीकषणाला राझा नरसकार असो ||३||

ह शरीकषणा गोतवदा रारा नारायणा शरीपिी वासदवा ि अतजकय

आहस ि लकषरीचा पिी आहस ि अचयि महणज आढळ आहस अनि

महणज अि रतहि आहस ह राधवा ि अधोनरीतलि नतरानी सवरपाि ररराण

झालला असनही दवारकाधीश आहस ि दरौपदीचा रष कण किाम आहस ||४||

राष कसावर ष कोरणारा आहस वारागी असललया तसिरळ शोरन

तदसणारही िच आहस राष कसाचा वध करन दडकारणय पावन करणारा िच

आहस लकषरण सदव िअझया बरोबर असणारा यदधाि वानराची रदि घणारा

व अगसिीरतननाही वदनीय असा रघवशाि शरीराराचा अविार धारण

करणाऱया पररो रजवर परसनन वहा ||५||

कसान पाठवललया धनक व अररषट हया राष कसाचा ह अचयिा िच वध

कलास िझा पराकोटीचा दवरष करणाऱया कशी व कस याना लीलया रारणार

िच आहस आपलया ररलीची ि सवाानाच रोतहनी घालिोस पिनला धडा

तशकवणाराही िच आतण वदावनाि रास खळणाराही िच आहस अशा ह

बालगोपालाना साराळणाऱया शरीकषणा रजवर परसनन हो ||६||

आपलया घननीळ िजसवी शरीरावर लखलखतया तवजसारखा

तपिाबर धारण कलला आह गळयािली वनफलाची राला िािीवर रळि

आह िझ करलनतर उरषकालचया िजसवी लाली सारख तदसि आहि अस

यान ह शरीकषणा री अियामरी धारण करिो ||७||

करळया कसानी रोहक तदसणारा िझा चहरा गालावर कानािलया

कडलाची चरकणारी पररा गळयािलया रौतकतक राला रनगटािली िजसवी

191

सवणम ककण पायािलया रणझण करणाऱया वाळयासह ह शरीकषणा री िझ

यान करिो ||८||

अपतष कि फल दणार ह अचयिाषटक परर आसथा व शरदधापवमक जो

तनतय महणल तयाला ह गय अषटक जञानपरापतीसह ईशवराची परसननिा परापत करन

दईल ||९||

रगवान शरीकषणाची ही पराथमना राजा सधनवा एकागर तचततान शरवण करीि होिा

तयाचया अिचष कसरोर रगवान शरीकषणाच चररतर िरळन गल जागिी की सरषपती

असाच सभरर राजाला उतपनन झाला आचायााचया पररावी वाणीचा तयाला परतयय

आला आचायाा बरोबर आललया सवम तशषयपररवाराचया तनवासाची वयवसथा रगवान

शरीकषणाचया रतदरा रोविी असललया तवसिीणम पररसराि करणयाि आली

सरशवराचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम व हसिारलक ह आचायााचया सरवि

तयाचया तनवाससथानी राहाि होि राजा सधनवयान सरशवराचायााना करारीलरटटपादाच

तशषय व रवहणा महणन राजपरासादाि राहणयाची तवनिी कली पण सरशवराचायम इिक

तवरकत झाल होि की राजाचया आगरहाचा अथवा राजवरवाचया उपरोगाचा तयाचया

अिकरणाि दरानवयानही परवश झाला नाही

राजा रोज आचायााचया परवचनाना आपलया रतरयाना बरोबर घऊन यऊ लागला

परवचनाि तयाचया अनक शकाच तनरसन झाल एक तदवस तयान आचायााना

राजपरासादाि यणयाचा आगरह कला आचायाानी तयाला रानयिा तदली राजान तयाचया

सवागिाची तसदधिा कली आचायम दरबाराि आल राजान तयाना उचचासनावर

बसवल अतयि तवनयान तयाच पजन कल आतण आपलयावर अनगरह करणयाची

पराथमना कली आचायाानी तयाला रतरोपदश तदला तयानिर राजान आचायााना दवाकिच

वासिवयास राहाव महणन पराथमना कली तयावळी आचायाानी आपलया कायामचया

वयापतीरळ िस करिा यणार नसलयाच सातगिल िथातप राजाचा राव व रकती पाहन

दवारकि ldquoरठrdquo सथापनची सकलपना सातगिली राजान ितष कणी होकार तदला

आचायााचया सचनावर हकर दवारकि पतहला ldquoरठrdquo सथापन झाला आचायाानी

192

ldquoसधनवा व रडनrdquo याच पवीच सबध लष काि घऊन तया रठाच अतधपिी महणन

सरशवराचायााची नरणक कली आपलया दवारकि आचायाानी lsquoधरमपीठrsquo सथापन

कलयारळ राजाला अतयि आनद झाला आचायाानी सरशवराचायााना धरमतपठाचा तनयर

सातगिला

शतचजीितनदरयो वदवदाङगातदतवशारद |

योगजञ सवमितराणा स आसरतसथानरानयाि ||

यापरराणच सरशवराचायााची योगयिा असलयाच वतनि कल धरमतपठाि वासिवय

करणाऱयासाठी साधन पचकाची तनयरावली सातगिली

वदो तनतयरधीयिा िदतदि करम सवनषठीयिा

िनशसय तवधीयिारपतचतिः कामय रतिसतयजयिार

पापौघः पररधयिा रवसख दोरषोऽनसनधीयिा-

रातरचिा वयवसीयिा तनजगहाततणा तवतनगममयिार १

सङगः सतस तवधीयिा रगविो रतकतदमढाऽऽधीयिा

शानतयातदः पररचीयिा दढिर करामश सनतयजयिार

सतदवदवानपस यिा परतितदन ितपादका सवयिा

बरहमकाष कररथयमिा शरतितशरोवाकय सराकणयमिार २

वाकयाथमशच तवचायमिा शरतितशरःपष कः सराशरीयिा

दसिकामतसतवरमयिा शरतिरिसिकोऽनसनधीयिार

बरहमासरीति तवरावयिारहरहगमवमः पररतयजयिा

दहऽहमरतिरजझयिा बधजनवामदः पररतयजयिार ३

ष कदवयातधशच तचतकतसयिा परतितदन तरष कौरषध रजयिा

सवादवनन न ि याचयिा तवतधवशाि परापतन सनिषयिार

193

शीिोषणातद तवरषहयिा न ि वथा वाकय सरचचायमिा-

रौदासीनयररीसयिा जनकपानषठयमरतसजयिार ४

एकानि सखरासयिा परिर चिः सराधीयिा

पणामतरा ससरीकषयिा जगतदद िदबातधि दशयिार

पराककरम परतवलायिा तचतिबलाननायततरः तशलषयिा

परारबध ततवह रजयिारथ परबरहमातरना सथीयिार ५

इति पररहसपररवराजकाचायमशरीरचिङकराचायमतवरतचि

साधन पञचक

आचायम महणाल ldquoवदगरथाचा सखोल अभयास करा तयािील

सतकरामच उततर आचरण करा आपली तवतहि कर ईशवरापमण बदधीन

करणयानच ईश पजा साधि कामयबदधीन करम कर नका पापाचरण कर नका

ससारसख ह सदोरष आह महणन घर ससाराि आसकत होऊ नका िर आतरिततव

जाणन घणयाचा रनापासन परयतन करा ||१||

सतसग करा ईशरकती दढतनशचयान करा रनाला शाि ठवा

दढतनशचयान िारसकरम तयागा सि व तवदवान याचया सहवासाि राहा तयाची

चरणसवा करा तयाचया कडन जञान कस परापत करन घयाव ह तशकन रग

उपतनरषदािील रहावाकयाचया अथामच आकलन होणयासाठी शरवण व रनन

करा ||२||

शरवण व रनन करिाना रहावाकयाचा अथम जाणन घिाना

उपतनरषदाचया आधारच जा किकम कर नका वदरानय िकामचाच आधार घया

व तवचार करा ldquoरी बरहम आहrdquo अशी दढ रावना करा तयासाठीच अहकाराचा

तयाग करा दह महणजच lsquoरीrsquo अशी दढबदधी रजलली असि िी तयागा

आतरजञानी लोकाशी तविडवाद कर नका ||३||

194

रक असल िरच खा आपलयाला असललया वयाधीची कारण

शोधन आहाराि योगय िो बदल करा परतितदनी शरीर धारणला आवशयक

इिकच तरष कानन औरषध महणन सवन करा चरचरीि व तरषटाननाची याचना

कर नका तवधीवशाि परापत झाललया तरष काननावर सिोरष राना उकाडा-थडी

सहन करणयाची ियारी करा अिततवाथम सरारषण कर नका तयाबाबि

औदातसनय धारण करा सविचया सौखयासाठी लीकाशी गोड बोल नका व

कोणाशी कठोर होऊ नका ||४||

एकािाि बसन सखान परबरहहमाि रन तसथर करणयाचा सराव करावा सपणम तवशव ह

अखड बरहम आह ह सिि यानाि ठवाव सवम दषयरय जग ह अतिर सतय नाही

पणमबरहम ह अतिर सतय असलयाची धारणा करावी जञानागनीन पवमकरामचा नाश करावा

व नवीन करमबध तनरामण होणार नाही अस वागाव परबरहमाि रन तसथर करन

परारबधरोग रोगावा महणज आनद परापत होईल ||५||

अस साधनपचक आचायाानी सातगिल धरमपीठ कायामतनवि झाल राजाला

रनापसन आनद झाला साधारण एक रतहना दवाकि वासिवय करन आचायम दवारकिन

तनघाल आचायाानी आपलया तशषय परीवारािलया बऱयाच तशषयाना सरशवराचायााचया

सवि दवारकचया धरमतपठाि राहणयाचा आदश तदला आपण तनवडक तशषयासह

सोरटीसोरनाथाचया दशमनास तनघाल

195

परकरण २३ व

परभास व उजजिीस भट

सोरटीसोरनाथाच दशमन घऊन आचायम पररासष कतरी आल रगवान

शरीकषणाचया तनयामण सथानी तयानी साषटाग दडवि घािल ि अतयि रावतवरोर झाल

जण तयाचया तदवयचष कसरोर अशवतथाखाली सखासनाि थोड रलन बसलल िजसवी

सावळया रगाच रगवान शरीकषण तदस लागल हसावरन आलल बरहमदव रडानीसह

आलल रगवान तशव अयमरातद तपिर इदरातद दव वासकी रहोरग दततातरय तसदध

गधवम असरा चारण यष क इतयादीचया तवरानाची दाटी झालली तदसली तयाचया

तवरानािन रगवान शरीकषणावर होणारा तदवयपषपवरषामव तदसला असराच नतय व

रगवतसििीच गधवमगायन ऐक आल बरहमदवासह रगवान तशव आशचयमचतकि झाल

कारण रगवान शरीकषणाच शरीर पचरहारिाच नवहिच आचायााचया रावनाचा

कललोळ शबदरप धारण करन रखावाट बाहर पडला

सतय जञानरननि तनतयरनाकाश परराकाशर

गोषठपराङगणररङखणलोलरनायास पररायासर

रायाकतलपिनानाकाररनाकार रवनाकारर

कषराया नाथरनाथ परणरि गोतवनद परराननदर १

रतसनारतसीहति यशोदािाडनशशव सनतरासर

वयतदिवकतरालोतकिलोकालोकचिदमशलोकातलर

लोकतरयपररलसिमर लोकालोकरनालोकर

लोकश पररश परणरि गोतवनद परराननदर २

तरतवषटपररपवीरघन तष कतिरारघन रवरोगघनर

कवलय नवनीिाहाररनाहार रवनाहारर

वरलयसफटचिोवततततवशरषारासरनारासर

शव कवलशानि परणरि गोतवनद परराननदर ३

196

गोपाल पररलीलातवगरहगोपाल कलगोपालर

गोपीखलनगोवधमनधतिलीलालातलिगोपालर

गोतरतनमगतदि गोतवनदसफिनारान बहनारानर

गोपीगोचरपतथक परणरि गोतवनद परराननदर ४

गोपीरणडलगोतषठरद रदावसथररदारर

शशवदगोखरतनघमिोदधिधलीधसरसौरागयर

शरदधारतकतगहीिाननदरतचनतय तचतनििसदभावर

तचनिारतणरतहरान परणरि गोतवनद परराननदर ५

सनानवयाकलयोतशदवसतररपादायागरपारढर

वयतदतसतनिरथ तदगवसतरा हयपदािरपाकरषमनिर

तनधमिदवयशोकतवरोह बदध बदधरनिसथर

सततारातरशरीर परणरि गोतवनद परराननदर ६

कानि कारणकारणरातदरनातद कालरनारासर

कातलनदीगिकातलयतशरतस रहनमतयनि नतयनिर

काल कालकलािीि कतलिाशरष कतलदोरषघनर

कालतरयगतिहि परणरि गोतवनद परराननदर ७

वनदावनरतव वनदारकगणवनदाराय वनदऽहर

कनदारारलरनदसररसधाननद सहदाननदर

वनदाशरषरहारतनरानसवनदाननदपददवनदवर

वनदाशरषगणातबध परणरि गोतवनद परराननदर ८

गोतवनदाषटकरिदधीि गोतवनदातपमिचिा यो

गोतवनदाचयि राधव तवषणो गोकलनायक कषणति

गोतवनदाङतघरसरोजयानसधाजलधौिसरसिाघो

गोतवनद परराननदारिरनिःसथ स िरभयति ९

197

सतयसवरप जञानसवरप अनि तनतय अकाशाचयाही पर िरीही गोकळाचया

अगणाि अतयि चपळिन रगणारा अननय रकताना तवनासायास परापत होणारा सिि

उतसाही असणारा िततवि जडशरीर नसलला पण िरीही सवरायन अनि आकार धारण

करणारा असा हा अनाथ आह अशा हया पररानद सवरप गोतवदाला परणार करया ||१||

ldquoअर ि रािी खािोस कायrdquo महणन रागावलली यशोदारािा आिा

आपलयाला रारणार हया रयान घाबरन ldquoआई री रािी नाही ग खाललीrdquo अस महणन

झाडा दणयासाठी ldquoआऽऽrdquo करन आपलया रखाि यशोदला लोकालोक पवमिासह

चवदारवनाच दशमन घडवणारा तरलोकयाचा आधारसिर जयाला कोणीही परकातशि

कर शकि नाही पण जो सवााना परकातशि करिो तया सवामतधपिीला पररानदसवरप

गोतवदाला परणार कर या ||२||

दतयाचा नाश करणाऱया पथवीचा रार हलका करणाऱया रवरोगाचा नाश

करणाऱया रोष क दणाऱया िततवि काहीही खायला न लागणाऱया पण िरीही गोपीकडच

लोणी खाणाऱया व परलयकाळी सवम तवशव रष कण करणाऱया सतवगणोतकरषम

झाललयाचया तचतताि परतितबतबि होणाऱया तनरमल पररशाि कालयाणरप

पररानदरप अशा गोतवदाला परणार करया ||३||

गाईच पालन करणारा व रिलावर करीडा करणयासाठी गोपालशरीर धारक

अशा गोपालवशाि बागडणारा गोतपबरोबर करीडा करणारा गोवधमन पवमि करागलीवर

धारण करणारा गोपी जनाच लालन-पालन इतयादी लीला करणारा वदानी तकवा

गायीनीसदधा जयाचा lsquoगोतवद-गोतवदrsquo अशा नारान सपषट उललख कला आह असा

जयाला अनि नार आहि असा जो वाणी व बदधी याचया पर आह अशा

पररानदसवरप गोतवदाला परणार कर या ||४||

गोपीरडळाि जयाचया तवरषयी गोषटी चालिाि िो अरद असनही रदावसथा

धारण करणारा आह गाईचया खरानी उडाललया धळीन धसर होणयाि धनयिा

रानणारा फकत शरदधा व रकतीन जयाचा आनद परापत होऊ शकिो अशा तचिनाचया

198

पलीकडचा असनही जयाच सदभाव तचिन कल जाि जो रकत कारना पणम करणारा

तचिारणी आह अशा पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||५||

सनानाि वयगर असललया गोपीची वसतर पळवन यारनाकाठी असललया

कदबवष कावर बसन वसतर तरळवणयास उतसक झाललया गोपीना जलाशयािन तववसतर

बाहर यावयाला लावणारा सररणरातर शोक व रोह दर करणारा जञानसवरप व बदधीचया

आि व बाहर (महणज बदधीचया पलीकड) असणारा सवसततारप शरीर धारण करणारा

अशा हया पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||६||

अतयि सदर तवशवोतपततीचया कारणाचही कारण नीलरघासर िजसवी कािी

असललया यरनचया डोहािलया कातलयाचया रसिकावर नतय करणारा व नतय

करिाना अतयि सदर तदसणाऱया कालसवरप असनही कली-काळाचया पलीकड

असणारा सवमजञ व कवळ सररणान दोरष नाहीस करणारा कालचकराचया गिीच कारण

असणाऱया अशा पररानदसवरपी गोतवदाला परणार करया ||७||

वदावनाचया पररसराि दवगण व वदा हयानी आराधना कललया ह शरीकषणा

राझ िला वदन आह कदफलाचया कािीसर तनरमल व अरिरय आनद ररललया

तसरिरखी व तरतराना आनद दणाऱया सवम शर गणाच आगर असणाऱया िझ

चरणयगल वदनीय रनीचया हदयाि वतदल जािाि अशा पररानदसवरपी गोतवदाला

परणार करया ||८||

सवमगणसपनन गोतवदाचया वणमनाच ह ldquoगोतवदाषटकrdquo जो कोणी रनापासन पाठ

करील गोतवदा अचयिा राधवा तवषणो गोकळनायका शरीकषणा अस महणि

राहिील तयाची सवम पाप गोतवदाचया चरणकरलाचया यानान धवन तनघिील आतण

िो सवानिकरणाि तवराजरान असललया सवमशरषठ आनदरप अरिरय गोतवदाला परापत

करन घईल ||९||

आचायाानी कलली ही रावपणम पराथमना ऐकि असिाना पदमपाद हसिारलक

तचतसख ह सवम तया पराथमनशी इिक िललीन झाल की तयाना बाहय जगाच काळाच

199

सथानाच रानच उरल नाही आपण शरीकषणाबरोबर असन परतयष क तयाचया करीडा पहाि

आहोि असच तयाना वाटल आचायााचया वागदविचा परसादच तयाना परापत झाला

आचायम िथन उजजनीला रहाकालशवराचया दशमनास आल प प

गोतवदयिीचा पतर राजा शरीहरषम तयाचया सवागिास आला उजजनीचया राजान तयाच

यथोतचि सवागि कल रहाकालशवराचया दशमन व पजना निर राजासह आचायम ओकार

राधािा यथ आपलया गरचया सराधीचया दशमनास आल राजा शरीहरषमन आपलया

अलौतकक तपतयाची महणजच गोतवदयिीची सराधी अतयि सदर बाधन घिली होिी

आशरराची वयवसथा अतयि चोख व सदर होिी तया सवम वयवसथवर आचायम परसनन

झाल तयारळ राजाही सखावला आचायम शरीगर गोतवदयिीचया सराधी जवळ आल

व अतयि रावपणम वदन कल रसिक सराधीचया पायाशी टकल आतण राव शबदावाट

बाहर आला

नरसिसर सदकसर कसरतचद रहस नर |

यदिद तवशवरपण राजि गरराज ि ||

ldquoसदव सवमजञ पण िरीही अजञाि अशा सि सवरपी पररिजाला राझा नरसकार

असो िझ ह िज सपणम तवशवाचया सवरपाि रला शोरायरान तदसि आह rdquo आचायम

ओकार राधािाला असिाना तयाचा शोध करीि नपाळनरशाच दि िथ आल तयानी

नपाळनरशान तदलल नपाळ रटीच आरतरण आचायााचया चरणी तवनमरिन सादर कल

आचायाानी ि सवीकारल आचायम राजाशरीहरषमचा तनरोप घऊन तनघाल

200

परकरण २४ व

भगवाि वशवाच दशिि व सौदरि लहरीची परापती

नपाळला जािाना बदरीकाशररािलया रतदराचया परगिीवर दखरख करणयासाठी

पदमपादाचायााना पाठवल इिर अनक तशषयाना वतदक सनािन धरम सरजावन

सागणयासाठी तवतवधसथानी जाणयाचा आदश तदला तचतसखाचायम हसिारलक व इिर

अशाच तनवडक तशषयाना सरवि घऊन आचायम नपाळला पशपिीचया दशमनास आल

पशपिीनाथाच अतिरवय रतदर आचायााचया आगरनारळ गजबजन गल नपाल नरश

वरषरदव वमयामन वीणा ररी रदग इतयादी वादाचया गजराि आचायााचया सवागिाची

जययि ियारी कली होिी तनवडन ठवललया तबलवपतराच सवणमपातर पाढऱयासवचि

उरलललया फलाच रोठ िबक सवणम कलश पचारिी कशर-कसिरी यकत चदनाच

गध घसघशीि कलातरक हार इतयादी पजनाची अपवम वयवसथा कली होिी तया

तदवशीची पजा बघणाऱयाच रागयच अपवम महणाव लागल साष काि ldquoसतचचदानद रप

तशवोऽह तशवोऽहrdquo अस महणणाऱया आचायाानी सवातरधारण कललया ldquoआतरा तव

तगरीजा रतिrdquo असललया तशवानच तशवाच महणजच पशपिीच पजन कल डोळयाच

पारण तफटाव अस पजन झाल आचायम जण पशपिीशी एकरपच झाल होि

आचायााची परवचन धरम तववरण धरामची तनसतदगध वयाखया व अदवि

परतिपादन करणयाची हािोटी हया सवम गोषटीचा नपाळ नरशासह सवम परजवर इिका परराव

पडला व बौदधरिवादी पथ असा काही तनषपरर झाला की तया पथाला सपणम नपाळरय

सथानच उरल नाही राजा वरषरदव वमयामन आचायााच आशीवामद घऊन जोरान वतदक

सनािन धरामची पिाका नपाळचया सवम रतदरावर उरारली आचायाानी िथील परजचया

सवम शका सविच तनरसन कलया िथातप तयाना रागमदशमन होि राहाव महणन आपलया

अनक तशषयाना नपाळरय राहन कायम करणयाचा आदश तदला तयाना राजाशरय

तरळाला आचायम नपाळहन तनघाल तयाना आिा पनशच कलासपवमिावर जाणयाची

इचिा झाली पवी तयाना कलास पवमिाचया पायथयाशी रगवान तशवाच दशमन झाल

201

होि आिा तयाना परि तशवदशमनाची ओढ लागली तचतसखाचायम हसिारलक

इतयादी तनवडक तशषय बरोबर घऊन आचायम कलासपवमिाकड वाटचाल कर लागल

वाटचाल सर असिाना रागामि एक तठकाणी तयाना तदवय िजान झळकणाऱया दततपररच

दशमन झाल आचायम तयाचया चरणावर निरसिक झाल आतण महणाल

ldquoकदा वा कलास कनकरतणसौध सह गण

वसन शरोरगर सफटघतटिरधामञजतलपटः |

तवरो साब सवातरन पररतशव पाहीति तनगदन

तवधािणा कलपान ष कणतरति तवनषयातर सखद ||rdquo

ldquoकलासावरील सवणमखतचि रतणरतरषि अशा तशवरतदराि रसिकी हाि

जोडन री क वहा उरा राहीन ह तवरो ह साब ह सवारी ह पररतशवा राझ रष कण करा

अस महणि बरहमदवाची अनक कलप ष कणकालासारखी घालवणयाचा सखकारी काल

रला क वहा परापत होईलrdquo रधर सवरािलया या पराथमनन परसनन झाललया रगवान

दततगरनी आचायााचा उजवा हाि धरला व आपलया योग सारथयामन एका ष कणाि

तयाना रगवान तशवाचया सरीप कलासावर आणल रगवान तशवशकर आपलया

गणारय सविजान िळपि होि तयाना पाहािाच आचायम दहरान हरपन एका तदवय

आनदाि गल तया आनदसराधी अवसथिच तयानी आपलया रधर सवराि गायला

सरवाि कली तयाच शिशलोकी ldquoतशवानद लहरीrdquomdash

कलाभया चडालङकिशतशकलाभया तनजिपःफलाभया

रकतरष परकतटिफलाभया रवि र तशवाभयारसिोकततररवनतशवाभया हतद

पनरमवाभयाराननदसफरदनरवाभया नतिररयर १

गलनिी शमरो तवचचररिसररिः तकतलबरषरजो दलनिी

धीकलयासरतणरष पिनिी तवजयिार तदशनिी ससारभररणपररिापोपशरन

वसनिी रचचिोहदरतव तशवाननदलहरी २

202

सरिौ शासतर वद शकनकतविागानफतणिौ पराण रनतर वा

सितिनटनहासयषवचिरः कथ राजञा परीतिरमवति रतय कोऽह पशपि पश

रा सवमजञ परतथि कपया पालय तवरो ५

गरीर कासार तवशति तवजन घोरतवतपन तवशाल शल च

भररति कसराथा जडरतिः सरयक चिः सरतसजररानाथ रवि

सखनावसथाि जन इह न जानाति तकरहो ९

सदा रोहाटवया चरति यविीना कचतगरौ

नटतयाशाशाखासवटति झतटति सवररतरिः कपातलन तरष को र

हदयकतपरतयनिचपल दढ रकतया बद वा तशव रवदधीन कर तवरो

२०

तनतयाननदरसालय सररतनसवानिामबजािाशरय सवचि

सदतदवजसतवि कलरषहतसदवासनातवषकिर शमर यानसरोवर वरज रनो

हसाविस तसथर तक ष कदराशरयपलवलभररणसञजािशरर परासयतस ४८

सोरकलाधररौलौ कोरलघनकनधर रहारहतस सवातरतन

तगररजानाथ रारकहदय तनरनिर ररिार ९३

सिोतरणालरह परवतचर न ररषा दवा तवररञचादयः सितयान

गणनापरसङगसरय तवारगरगणय तवदः राहातमयागरतवचारणपरकरण

धानािरषसिोरवदधिासतवा तवदरततरोततरफल शमरो रवतसवकाः १००

आचायम महणाल

ह पररो री आतदराि रडानीसह आपणास वदन करीि आह

तशव-तशवा अधमनारीशवर पररष-परकिी हयानी आपणच करीडा करिा सवम

शकतीचा परराव इथच उगर पाविो आतदरािचया व आपलया परखर िपा

पासन ह तनरामण झाल आह रकताचया कलयाणासाठी ि आह

203

ततरलोकावर आपलच अतधपतय आह आपल यान िीवरिन कल की

आरचया हदयाि आपण परकट होिा व आमहास अनपर असा

सफिीदायक आनद परापत होिो १

ह शमरो िझी अगाध चररतरसररिा िझया रकताचया

अिकरणािील पापरपरलाच ष कालन करन तयाचया बदधी-वततीशी

एकरप होि आह जनर-रतयरप ससाराि बडणाऱयाना िारक होि आह

तयाच चररतरसररिच ह िरग महणज ldquoतशवानदलहरीrdquo राझया हदयरवनाि

सदव राहोि २

सरिी रषटशासतर वदक शकनतवदा कावय गायन ितर

रतर पराण यािील एकही तवदा रला अवगि नाही कणाची सििीकरण

नटण वा तवनोद करण ही चािय राझयाजवळ नाहीि राजाला कौिक

वाटावा असा एकही गण राझयाजवळ नाही खर िर री कोण आह हच

रला जञाि नाही असा री कवळ एक पश सरजन ह पशपि िझया तवखयाि

सवमजञिन राझा साराळ कर ५

खोल सरोवराि तकवा घोर अरणयाि जाऊन िझया पजसाठी

करळ वा फल शोधणयासाठी जाणार अजञानी महणाव लागिील कारण

आरच हदयकरळ िला अपमण करन किकतय होिा यि ह तयाना सरजि

नाही ९

सदा रोहगरसि असलल रन नवयविीचया सिनावर तसथरावि

िर घटकि इिर तवरषयरपी फादावर इकडन तिकड नाचि राहि

कापलीिन तरष का रागणाऱया ह रगवान तशवशकरा हया राझया रकम टचषटा

करणाऱया अिकरणाि दढरकती उतपनन करन तयाच चाचलय ि िझया

पाशानी बदध कर २०

204

तशवयानरपी तनतयानदाचया रधर सरोवराि दव व रनी

आपली हदयकरळ तवकतसि करन तया गोडीिच ररराण होिाि अशा

सवचि व सदवासना तनरामण करणाऱया सरोवराि आपली पाप धऊन टाकन

ह राझया अिकरणरपी राजहसा िही तसथर हो उगाच तवतवध ष कदर

दविाचया उपासनारपी डबकयाि का बर कषटि आहस ४८

रसिकी सदर चदर आह नील कठ आह कािी िजपज आह

अशा तरलोकयाचा सवारी व तगररजचापिी असललया तशवाचया यानाि

राझ अिकरण तनरिर ररराण होऊ द ९३

सिवनासाठी िझ अगरगणयतव व सवमशरषठतव बरहमदवानीही

रानय कल आह रग री काय बर खोट बोललो शरषठतव ठरवणयाची वळ

आली िवहा धानयाचया रसा सारख इिर दव बाजला फकल गल ह

जाणनच री ह शरो िझ सवकतव करिो १००

आचायाानी कललया हया रकतीरय सिोतरान परसनन झाललया रगवान तशवानी

आचायााना पाच सफतटकतलग तदली व सातगिल ldquoशकरा ही योग रोग रकती वर

आतण सरोष क अशी पाच तलग आहि हयाचया पजनान िला अरोघ जञान परापत होईल व

ि सवमतर तवजयी होशील अरोघ िकम शासतरान िझी तनणमय करणयाची शकती िला यश

परापत करन दईल rdquo रगवान तशवाच दशमन करन आचायम परि नपाळला आल नपाळ

रधलया नीलकणठष कतराि आचायाानी ldquoवरrdquo हया सफतटकतलगाची सथापना कली िसच

रहाततरपरसदरीचया रतदराची सथापना कली पशपिीच पनहा एकदा दशमन घिल व

बदरीला परिल आचायााचया हया नपाळ रटीचया वळी तयाचया बरोबर तचतसखाचायम

व हसिारलक जस होि िस इिरही अनकजण होि तयाि सवमच आचायााच तशषय होि

अस नाही कवळ सवाराव व रकतीन आललही बरच होि तयािच तगरी नावाचा एक

रलगा होिा आचायााची तरळल िी सवा करणयाि िो धनयिा रानि होिा तयाला

आचायााचया कोणतयाच काराचा कधीच कटाळा नस आचायााच कपड धण पादका

205

सवचि करण आचायााचया वसि साराळण पोथयाची नीट तनगा राखण आचायााच

आसन घालण इतयादी िो अतयि रनोराव व तबनचक करीि अस एकदा आचायााना

काही कारणारळ वारवार शौचाला जाव लागि होि तयावळी तगरीन अहोरातर कषट

करन आचायााना आरार तरळणयाची पराकाषठा कली आचायााना हा तरास बरच तदवस

होिा पण आचायम उठिाष कणीच तगरी पटकन उठन आचायाासाठी पाणी घऊन उरा

शौचाहन आल की तयाचया सनानाची वयवसथा करन सनान झालयावर कपड धवन

वाळि घालण इतयादी गोषटी न थकिा करीि अस तगरी कोणतयाच चचि सहरागी होि

नस इिर तशषय तयाला रिार वदािाचया चचि राग घणयास उदकत करीि पण तगरी

रढपण बसन राही झाडलोट करण व इिर कार करन इिराना हलकी सलकी वाटणारी

आचायााची कार करणयारळ तयाला इिर तशषय रदबदधी सरजि पण आचायम

परवचनाला बसल की तगरी तयाचया बाजला बसि अस तयाचा हा नर कधी चकि नस

बदरीनाथला हाच करर चाल होिा

एक तदवस गरि झाली आचायम परवचनाला बसल सरोर तशषयपररवार बसला

अनक रकतही होि आचायाानी बाजला पातहल तगरी तदसला नाही आचायम शाि

बसल थोडयावळान धीर करन काही तशषयानी आचायााना परवचन सर करणयाची

तवनिी कली आचायम महणाल ldquoतगरी यई पयाि थाब याrdquo आचायााचया हया वाकयान

काही तशषय आपसाि पण आचायााना ऐक जाईल अशा िऱहन महणाल ldquoतगरीला काय

जञान आह एका रखामसाठी इिराचा उगाच खोळबाrdquo काही तशषयानी तयाला दजोरा

तदला िर काही महणाल ldquoनाही िर काय तया रखामला कोणी बोलवायला जायलाही

ियार नाहीrdquo आचायााचया ह सवम लष काि आलच इिकयाि तगरी यि असलयाच

आचायााचया लष काि आल तगरी जवळ यिाच आचायम महणाल ldquoअर तकिी उशीर

कलास बाबा इथ इिराचा खोळबा होिो तयािन िला काही सरजि िरी काrdquo इिक

बलन आचायम थाबिाि न थाबिाि िोच तगरी हाि जोडन आचायामचया सरोर उरा

राहन अतयि करण पराथमना कर लागला

206

ldquoतवतदिातखल शासतर सधा जलध रतहिोपतनरषि-कतथिाथम तनध

हदय कलय तवरल चरण रव शङकर दतशक र शरणर १

करणा वरणालय पालय रा रवसागर दःख तवदन हदर

रचयातखल दशमन िततवतवद रव शङकर दतशक र शरणर २

रविा जनिा सतहिा रतविा तनजबोध तवचारण चाररि

कलयशवर जीव तववक तवद रव शङकर दतशक र शरणर ३

रव एव रवातनति र तनिरा सरजायि चितस कौितकिा

रर वारय रोह रहाजलतध रव शङकर दतशक र शरणर ४

सकि ऽतधकि बहधा रविो रतविा सरदशमन लालसिा

अति दीनतरर पररपालय रा रव शङकर दतशक र शरणर ५

जगिीरतवि कतलिाकियो तवचरतनि रहाराह सचिलिः

अतहराशररवातर तवरातस गरो रव शङकर दतशक र शरणर ६

गरपङगव पङगवकिन ि सरिारयिा न तह को ऽतप सधीः

शरणागि वतसल िततवतनध रव शङकर दतशक र शरणर ७

तवतदिा न रया तवशदक कला न च तकञचन काञचनरतसि गरो

दिरव तवधतह कपा सहजा रव शङकर दतशक र शरणर ८

जवहा तगरीन अशी पराथमना करणयास सरवाि कली तयावळी सगळी सरा

आशचयमचतकि झाली िटसथ होऊन तगरी काय महणिोय ि ऐकन तयाि रगन गली तगरी

महणि होिा

सवम शासतररप अरिरय जञानाच आपण रहासागर आहाि

सवम रहसयरय जञानाच अथम राडार आहाि आपली पतवतर चरणकरल री

राझया हदयकरळाि सथापन करीि आह तयारळ शरण आललया रला

207

ह सदगर आपण साष काि रगवान तशवशकरच असलयारळ उपदश दावा

१

ह करणासागर रला साराळा रवसागराचया दःखान राझ

अिकरण तवदीणम झाल आह सवम दशमन िततवजञानाच रला याथायम जञान

दा ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह २

आपलया कपनच जनलोक खऱया तहिाचा रागम अनसरिील

कारण आतरजञान करन दणयाि आपली बदधी अतयि पररावी आह जीव

ईशवर व बरहम हयाचा अरदरप तववक आपण रला सरजावन दा कारण ह

ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह ३

आपणच साष काि रगवान तशवशकर आहाि हा राझा दढ

तनशचय आह आपलया तवरषयीचया पररादरान राझ तचतत सवसथ झाल आह

कपया आपण हया रोहसागराच तनवारण कराव ह सदगरो री आपणास

शरण आलो आह ४

पवमसकिा खरीज आपलया चरणी शरणागिी पतकरणयाची

िीवर इचिा तनरामण होणार नाही री अति दीन होऊन शरण आलो आह

महणन ह सदगरो रला रागमदशमन करा ५

जगिाचया सरष कणाचया तनतशचि हिन चदरापरराण शीिल रप

धारण करन आपण हया रहान अविाराि परकट झाला आहि िर ह सदगरो

शकरा रज शरणागिास रागम दाखवा ६

शरणागिावर कपापरर करणाऱया ह सवमशरषठ व परिापी सदगरो

आपलया इिका िजसवी बतदधरान आज िरी कोणी नाही हया रदरय

जीवनाि अरदरय बरहम दशमन घडवणाऱया ह जञानसागरा शरण आललया

रला रागम दाखवा ७

208

रला अयातरशासतराच कणररही जञान नाही व दतष कणा

दायला कणरर सोनही नाही पण कपा हा आपला सहज सवराव आह

िरी ह सदगरो राझया सारखया शरणागिावर तवररि कपा करन रागम

दाखवा ८

अस महणन अषटसाततवक राव जाग झाललया तगरीन आचायााना दडवि परणार

कला तयाचया डोळयािन अशरधारा वाह लागलया कठ सदगद झाला तयाचया अगावर

रोराच उर रातहल कािी तववणम झाली कपाळावर घरमतबद दाटन आल शरीराला कप

सटला तगरी िटसथ झाला

जया वतताि तगरीन ही पराथमना कली ि वतत िोटक महणन रावतववश होऊन

निरसिक झाललया तगरीचया रसिकाला आचायाानी अतयि करणन सपशम करन

ldquoिोटकाrdquo उठ महणन हाक रारली जञानसागराि डबणारा ldquoिोटकrdquoरपी तगरी हाि जोडन

उरा रातहला आचायाानी तयाला सनयास दीष का तदली ldquoिोटकाचायमrdquo नाव ठवल पढ

बदरीनारायणाच रतदर पणम झालयावर आचायाानी तिथच ldquoजयोिीरमठाचीrdquo सथापना कली

व रठातधपिी महणन िोटकाचायााची नरणक कली तया रगल सरयी इिर सवम

तशषयानी ldquoिोटकाचायााचrdquo अतरनदन कल तयाचया रनाि सविचया जञानाचा जो गवम

झाला होिा िो रावळला तयाजागी तवनयराव तनरामण झाला जञानातररानाचा बोळा

तनघाला जञान परवाही झाल अशापरकार आचायम सवम तशषयाची काळजी घि कदारला

जाणयास तनघाल

209

परकरण २५ व

जगनिाथपरी रथ मठ सथापिा

कदारला आपलया जवळचया रतकततलगाची सथापना करन आचायम िथन

पवकडील सरदर िीरावर असललया जगननाथपरीला जगननाथाचया दशमनास आल

सागरिीरावरील जगननाथाचया रतदराचया सौदयामन आचायम रगध झाल तया

रगधावासथिच आचायम जगननाथाचया रतदराि दशमन घयायला आल तयावळी

जगननाथाला पाहन तयाची रगधिा बोलकी झाली आतण आचायम जगननाथाशी बोल

लागल

कदातचतकातलनदीिटतवतपनसङगीिकवरो रदा गोपीनारीवदनकरलासवादरधपः

रराशमरबरहमाररपतिगणशातचमिपदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र १

रज सवय वण तशरतस तशतखतपञि कतटिट दकल नतरानि सहचरकटाष क तवदधि

सदा शरीरदवनदावनवसतिलीलापररचयो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि न २

रहामरोधसिीर कनकरतचर नीलतशखर वसन परासादानिससहजबलरदरण बतलना

सरदरारयसथससकलसरसवावसरदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ३

कपापारावाराससजलजलदशरतणरतचरो ररावाणीसौरससरदरलपदमोदभवरखः

सरनदररारायः शरतिगणतशखागीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

४

रथारढो गचिन पतथ तरतलिरदवपटलः सितिपरादरामव परतिपद रपाकणयम सदयः

दयातसनधबमनधससकलजगिा तसनधसिया जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

५

210

परबरहमापीडः कवलयदलोतफललनयनो तनवासी नीलादरौ तनतहिचरणोऽननितशरतस

रसाननदो राधासरसवपरातलङगनसखो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ६

न व पराथया राजय न च कनकिा रोगतवरव न याचऽह रमया तनतखलजनकामया

वरवध

सदा काल काल पररथपतिना गीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

७

हर तव ससार दरििररसार सरपि हर तव पापाना तवितिरपरा यादवपि

अहो दीनानाथ तनतहिरचल तनतशचिपद जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

८

इति शरी शङकराचायमपरणीि जगननाथाषटक समपणा

ldquoह जगननाथा जगननायका जगािाधारा यरनचया िीरावर

वाळचया अतिशय रावपणम नादरधर गाणी गािाना गोपी अति उतसाहान व

आनदान िझया रोविी रजी घालीि तयावळी एखादा भरररान फलािला

रध हळवारपण घयावा िसा ि गोपीचया ओठािला परररस पीि अस ह

शरीकषणा िझया सारखा पररपणम पररषोततर आजवर झालाच नाही तयारळ

सवाानाच आपआपलया रावापरराण सिि िझ आकरषमण वाटि अनकाचया

बाबिीि ि आकरषमण अनावर झाल महणनच लकषरी शकर इदर व

अगरपजचा रान असणाऱया गानशानही िझया चरणकरळाना वदन कल

आह अशा ह जगननाथा शरीकषणा रला ि राझया नतरावाट दशमन १

उजवया हािाि ररली रसिकी रोरपीस कररला तपिाबर अस

धारण करन आपलया सवगडयाकड कपादषटीन ि पहाि अस व ररणीय

वनदावनाि आपलया अदभिरमय लीला सवााना दाखवीि अस अशा ह

211

जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा

२

तहदरहासागराचया िीरी असललया नीलपवमिराजीचया

पायथयाशी उततग सवणम तशखर असललया परासादाि सरदरला रय घऊन व

दसऱया बाजला बलराराना घऊन वासिवय कलयारळ इथलया परजला

सवची सधी परापत करन दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ३

ह कपासागरा घनतनळा लकषरी चदर बरहमदव ह रधर वाणीन

िझी सितिसिोतर गािाि इदरादी दव आराधना करिाि व वदािील सवमशरषठ

उपतनरषदािही िझीच चररतर गाईली आहि ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ४

ह शरीकषणा रथारढ होऊन आपण रसतयािन जाऊ लागलाि

की बराहमणाच थवचया थव आपणावर सििीसरनाचा वरषामव करीि व

आपणही थाबि थाबि िी सितिसरन ऐकन तयाचयावर आपली कपादषटी

टाकीि असि अशा दयासागर जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ५

परबरहमरपी रकट धारण कललया व िजपज करलनयना

राधचया करनीय बाधसद दहाला आतलगन दऊन रतकतरसाचा आसवाद

दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया

अिकरणाि राहा ६

ह दवातधदवा री ही पराथमना राजय सोन उपरोग वा

आकरषमक सौदयमविी वध हयाचया परापतीसाठी करीि नसन िझया परापतीसाठी

करीि आह महणन पररथपिी रगवान तशवानी परातथमललया ह जगननाथा

शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ७

212

असार व अतनतय असनही सतय व तनतय वाटणाऱया हया

ससाराचा आपण तनरास करा व तरथयतवाचा तवरन दढ तनशचय करन दा ह

यादवशरषठा राझया हािन घडलली व घडणारी सवम पाप नषट करा री अनाथ

दीन दबळा व पापी आह पण आपण दीनाच नाथ आहाि री अतयि

तसथरिन आपणास शरण आलो आह महणन ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ८

आचायम रावपणम पराथमना करीि होि पदमपादाचायम व तचतसखाचायम तया रावाशी

इिक सररस झाल होि की आचायााची पराथमना सपली िरी ि दोघ जगननाथाचया

यानािच िललीन झाल होि जण आचायाानी कललया पराथमनपरराण साष काि रगवान

शरीकषणानी तयाचया अिकरणाि परवश कला होिा तकतचि काल वाट पाहन

आचायाानी तयाना दहरानावर आणल

आचायाानी पदमपाद व तचतसख हयाना जगननाथपरीला धरमपीठसथापनचा आपला

सकलप सातगिला आचायाानी आपला हा सकलप परकट करिाच िथ उपतसथि

असललया जयषठ व शरषठ वतदक बराहमणानी अतयानदान िो पणमतवास नणयाची जबाबदारी

सवचिन सवीकारली रतदराजवळच जागा तरळवली सवम वयवसथा जगननाथरतदराचया

तवशवसथानी पार पाडली जगननाथपरीला धरमपीठ सथापन झाल आचायाानी पदमपादाना

तया तपठावर अतधपिी महणन नरल काही काळ वयवसथा करणयासाठी थाबन आचायम

पदमपादाना घऊन शरीशलयला जाणयास तनघाल

213

परकरण २६ व

शरीशल पवितावर वासतवर व कापालीकााचरा हललललराति सटका

ldquoरतललकाजमनrdquo ह जयोतितलाग शरीशल पवमिावर आह आधरपरदशाि कषणा

नदीचया पवम िीरावर एका उचच उच पवमिावर ह अतिरमय सथान आह गगनचबी

शरीशलपवमि तयावरील अपवम वष कवलली तवतवध पष की इतयादी सवम सौदयम पाहन आचायम

रगविाचया लीलन रारावल तया परशसि रतदराि यऊन रतललकाजमनाच दशमन घिाना

तयाचया रखािन सहजोदगार तनघाल

ldquoशरीशलशङग तवबधातिसङग िलातदरिङगऽतप रदा वसनिर

िरजमन रतललकपवमरक नरातर ससारसरदरसिर

ldquoहया शरीशलय पवमिावर दव गधवम यष कातदकाचया रटीसाठी तवतवध परसगी आपण

परकट झालाि आतण शरषादरीपवमिावर जस तनतय वासिवय आह िसच हया तठकाणी

रतललकाजमन हया नावान आपण रकतानगरहासाठी सिि वासिवय करिा रवसागरािन

पलीकड जाणयासाठी सि असललया आपणास राझ वदन आहrdquo अस महणन

आचायाानी तशवानदलहरी महणि राललीकाजमनाच पजन कल शरीशलयपवमिावरचा

एकाि तयाना फार आवडला तया रमय पवमिावरील एका तवशाल गहि बसन आचायम

यानरगन झाल अशावळी तचतसखाचायम व पदमपादाचायम आचायााना डोळयाि िल

घालन जपि असि तयाचया अविी रविी जागिा पहारा करीि

आचायााची परवचन इथही अराप गदी खच लागली यणार तशवरकत अतयि

सखावि कापातलक पथाचा तया रागाि बराच परराव होिा अनक कापातलकानीही

आचायााच दशमन घिल हया कापालीकाचया वदमळीरळ पदमपाद व तचतसख आचायााना

ष कणररही एकट राह दि नवहि पदमापादाचायााना कापातलकाचया बिल बरीच रातहिी

होिी तयानी तचतसखाचायम व इिर काही तनवडक तशषय हयाना िी रातहिी सागन सिकम

करल होि पदमपादाचायम महणाल ldquo ह कापातलक अघोर कतय करिाि तशवाला रानवी

214

रसिक वाहणयाि धनयिा रानिाि एखादा शरषठ योगी राजा अथवा शरीरि वयकती हरन

आपला कायमराग साधणयाि अतयि कशल असिाि जयाअथी ह वारवार दशमनाला यऊ

लागलि तयाअथी हयाि काहीिरी काळबर आह आपण सवाानीच सावध रातहल पातहज

रला िर इथ आचायााचया तजवालाच धोका वाटिो आचायम सरथम आहि िथातप

अतयि तवरकत आहि इिक की तयाना सवशरीराची पवाम नाही rdquo पदमापादाचायााना काय

सागायच आह ि सवााचया यानाि आल तयारळ आचायम गहि यानासाठी बसल की

हयाचा जगिा पहारा तया तठकाणी सर अस

पदमपादाची सचना सवमच तशषयाना रनापासन पटली तयारळ आचायम कापातलकाना

एकट सापडण अशकय झाल कापातलकाचया एका महोरकयान रनाि तनशचयच कला की

आचायााच रसिक तशवाला अपमण करन तशवाला परसनन करन घयायच पण ह घडायच

कस िस घडणयाची सिरार शकयिा तदसना कारण आचायम तयाला कधीच एकट

सापडनाि महणन तयान आचायम जया गहि यानासाठी बसि असि तया गहि आचायम व

तयाच तशषय रतदराि गलयावर परवश कला कारण गहि आचायम एकटच यानासाठी

बसि असि व तशषय बाहर पहारा करीि असि गहा बरीच रोठी होिी िो कापातलक

हािाि नगी िलवार घऊनच आि जाऊन बसला होिा तयाला आिा खातरी वाट लागली

की रगवान तशवानीच आपलयाला ही योजना ठरवन तदली इकड आचायम रतदरािील

कायमकरर झालयावर पनशच गहकड तनघाल पदमापादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच

उपासक होि आचायााना इथ कोणतयाही ष कणी धोका होऊ शकिो हया जाणीवन

पदमपादाचायम अहोरातर शरीनतसहाच सिवन करन आचायााच अजञाि धोकयापासन सरष कण

करणयाची पराथमना करीि अस तया पराथमनि आपलया सदगरचया तवरषयीचा पररादर वयकत

करन कळवळन कलली िी पराथमना अस

तयातदवशी तनतयापरराण आचायम गहि तशरल व आि असललया खोल गरमगहि

गल आसन टाकन तयावर शािपण यानासाठी बसल कापातलक हयाच सधीची वाट

पहाि एका कपारीचया आडोशाला आि अग चोरन उरा होिा आचायम व कापातलक

याचयाि १०-१२ पावलाच अिर होि आचायाानी गहि परवश करिाच पदमपादाचायाानी

215

तनतयापरराण शरीनतसहाचा धावा कला व जञाि अजञाि अशा कोणतयाही सकटापासन

आचायााच रष कणासाठी डोळतरटन पराथमना कली ष कणकाल नतसहाच यान धरल

तचतसखाचायम व इिर तशषय ह पदमपादाचायााकड पाहाि होि इिकयाि डोळ तरटललया

अवसथिच पदमापादाचायम डोळयाच पाि लवि न लवि िोच गहि गलल होि

पदमपादाचायम झपाटलयासारख आि गलल तचतसखाचायम याना जाणवल आि गललया

पदमपदाचायामच रपािर गहि जािा ष कणीच नरतसहाि झाल यानरगन झाललया

आचायााचया रोखान नगी िलवार घऊन तनघाललया कापातलकावर नरतसहान झडप

घािली तयाला खाली पडन आपलया िीकषण व अणकचीदार नखानी कापातलकाचा

कोथळा बाहर काढला तया कापालीकाला बरहमाड आठवल जया तशवाचया परापतीसाठी

िो ह करीि होिा तयाच तयाला सररण झाल तयाची पराणजयोि तयाच शरीर सोडन

आचायााचया शरीराि तवलीन झाली नरतसहाच दशमन आचायााना झाल नरतसह जस

परकटल िस अिधामन पावल पदमपादाचायम डोळ तरटललया अवसथिच गहचया बाहर

आल व तनतयाचया जागी उर रातहल तचतसखाचायम आशचयमचतकि झाल पण कोणालाच

फार काळ वाट पहावी लागली नाही आचायम सविच गह बाहर आल व

रतललकाजमनाचया रतदराकड तनघाल कोणाशी काहीही न बोलिा सवमजण तयाचया

पाठोपाठ तनघाल गहि काय घडल ह इिराना कळल नाही

216

परकरण २७ व

अहोबील रथ िवसाहचकराची सथापिा

आचायाानी पदमपादाना अहोबीलला जाणयाचा आपला रानस सातगिला

पदमपादाना आनद झाला तयाच कारणही िसच होि अहोबीलला नतसहरतदर आह तया

नतसहाची पदमपाद बालपणापासन उपासना करीि होि तया रतदराि ldquoलकषरी नतसहrdquoरिी

आह तयारळ तया रतदराला ldquoलकषरीनतसहrdquoरदीर अस महणि आिा पदमपादाना

ldquoलकषरीनतसहाचीrdquo ओढ लागली आचायम लगच तनघाल सवम तशषयासह आचायम

अहोतबलचया लकषरीनतसहाचया रतदराि आल आचायाानी लकषरीनतसहाच दशमन घिल

लकषरीनतसहासरोर उर राहन दशमन घिाना आचायााना ldquoशरीशलय पवमिाrdquoवरील गहि

घडललया अघटीि घटनच सररण झाल तयानी डोळ तरटन पराथमना करणयासाठी यान

धरल आचायम रनाि पराथमना कर लागल

ldquoससारघोरगहन चरिो ररार रारोगररीकररगपरचरातदमिसय

आिमसय रतसरतनदाघसदःतखिसय लकषरीनतसह रर दतह करावलमबर ldquo

ससाररपी घनघोर जगलािन वाटचाल करिाना तहसतरशवापदाचया िडाखयाि सापडन

री रयचतकि झालो आह तयाि अतधकरर महणज रतसरातदक दाहक तकरण रसिकावर

पडन री वयाकळ झालो आह तयािन बाहर काढणयासाठी ह ररराष कसािका रला

आपलया बळकट हािाचा आधार दा ह लकषरीनतसहा आपणच रला रागम दाखवा

नकिाच घडलला गहिला परसग आचायााना गहि तदलल दशमन आतण

आचायाानी वयाकळ होऊन कलली पराथमना हयारळ आचायाानी धरललया यानाि

साष काि शरीनतसह परगट झाल आचायााना महणाल ldquoरीच पदमपादाचया शरीराि परवश

करन परगट झालो तया कापातलकाला ठार रारन परि अिधामन पावलो पदमपादाची

रकती शरषठ आह rdquo आचायााना आशीवामद दऊन शरीनतसह अिधामन पावल दहरानावर

आलयावर आचायाानी नतसहचकर तिथ सथापन करणयाची आपली इचिा सातगिली

तयापरराण सवम वयवसथा होऊन नतसहचकराची सथापना आचायाानी पदमपादाचया हसि

217

करवन घिली आचायााचया हया किीन पदमपाद व तचतसख रारावल गल असलयास

तयाि काही नवल नाही तिथच आचायाानी ldquoशरीलकषरीनतसह पञचरतनrdquo व शरीलकषरीनतसह

करणरस सिोतरrdquo ही दोन सिोतर रचली नतसहाचा आशीवामद घऊन आचायम पदमपादाना

महणाल ldquo रीरानदीचया िीरावर असलल पढरपर ह रहायोगपीठ आह पडतलक नारक

आपलया रहारकतासाठी परबरहम इथ अविरल आह री तचतसखाला बरोबर घऊन जािो

आपण इथन पनहा परीला थापन कललया रठाचया वयवसथसाठी जाव ह उततरrdquo

पदमपादाचायम आचायााना वदन करन परीकड जाणयास तनघाल आचायम तचतसख व इिर

तशषयाना बरोबर घऊन रहाराषरािलया वकठाकड महणजच पढरपरकड तनघाल

218

परकरण २८ व

महाराषर भरमि

अठठावीस यग रकतासाठी तवटवर उभया असललया पाडरगाच दशमन होिाच

आचायााची वागदवािा सफरण पावली आतण सहजिन आचायम पराथमना कर लागल

महायोगपीठ िट भीमरया िर पणडरीकाय दाि मनीनदरः

समागतय वनषठनिमाननदकनद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम १

िवटदवासस नीलमघािभास रमामवनदर सनदर वचतपरकाशम

िर वतिषटकाया समनयसिपाद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम २

परमार भिाबधररद मामकाना वनिमबः कराभया धिो यन िसमाि

विधाििणसतय धिो नावभकोशः परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ३

सफरतकौसिभालङकि कणठदश वशरया जषटकयरक शरीवनिासम

वशि शानिमीडय िर लोकपाल परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ४

शरचचनदरवबमबानन चारपहास लसतकणडलािानिगणडसिलानिम

जपारागवबमबाधर कऽजनतर परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ५

वकरीटोजिलतसिणवदकपरानिभाग सररवचणि वदवयरतनरनघः

वतरभङगाकवि बहणमालयाििस परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ६

विभ िरनाद चरनि दरनि सिय लीलया गोपिष दधानम

गिा बनदकाननदद चारपहास परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ७

अज रपवकमरीपरारसचजीिन ि पर धाम किलयमक िरीयम

परसनन परपननाविणह दिदि परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ८

सिि पाणडरङगसय ि पणयद य पठनतयकवचततन भकतया च वनतयम

भिामभोवनवध ि वििीतिाणनिकाल हररालय शाशवि परापनिवनि ९||

219

रीरानदीचया िीरावर पडलीकाला वर दणयासाठी शरषठ शरषठ

रतनसह यऊन रहायोगतपठाि राहणाऱया आनदकद परबरहमरप पाडरगास री

वदन करिो १

तवजपरराण चरकणारा तपिाबर आपलया िजसवी रघशार

अगावर धारण कललया लकषरीच तनवाससथान असललया सदर तचतपरकाश

व रकताना दशमनदणयासाठी आपल सरचरण तवटवर ठऊन उभया असललया

सवमशरषठ परबरहमरपी पाडरगास री वदन करिो २

अननयरावान रला शरण यणाऱया रकताना रवसागर फकत

करर इिकाच आह व िो सहज पार करिा यिो ह सरजणयासाठी कररवर

हाि ठऊन व बरहमदवाचा सतयलोक करर पासन कवळ नारीसथाना इिकाच

दर आह ह दाखवणयासाठी हािाची बोट नातरसथानाकड वळवली आहि

अशा परबरहमरपी पाडरगाला राझा नरसकार आह ३

गळयाि ददीयरान कौसिररणी बाहवर सदर बाजबद

वष कसथली शरीलकषरी तनवास इतयादी धारण कललया लोकपालनकतयाम

पररशाि परररगल तशवसवरप सवम शरषठ व सििी करणयास योगय अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ५

तदवयरकटारळ सवम तदशा उजळन तनघालयाि तदवय व

अरलय रातनाररणान दवानी पजन कल आह गळयाि वनराला व रसिकी

रायरतपचि धारण कल आह िीन तठकाणी तकतचि बाक दऊन रोहकिन

उभयाअसललया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ६

तवशववयापी असनही वनदावनाि रधर वणनाद करीि

तफरणाऱया गोपवरष धारण करन गायीना आनद दणाऱया रधर हासय

करणाऱया व जयाचया अनि लीलाचा कणालाही अि लागणार नाही अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ७

220

शदध कवलय अजनरा रतकरणीचा पराण सवम अवसथाचया

पलीकड असललया रकताच पररतवशरारधार शरणागि वतसल दवाचाही

दव असललया हया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ८

अतयि पणयकारक अस ह पाडरगाषटक शरदधा रकती व राव

याचयासह रन एकागर करन महणणाऱयाला रवसागर सहज िरन जािा

यईल व अिी शरीहरीचया शाशविसवरपाची परापती होईल ९

आचायम जवहा ही पराथमना करीि होि तयावळी तया तठकाणी असललया रकताची

अिकरण रावतववश झाली एका वगळयाच अनरिीचा तयाना अनरव तरळाला

शबदाच सारथयम कवढ परचड असि हयाचा तयाना परतयय आला पढरपरचया पाडरगाच

दशमन घऊन आचायम परळीवजनाथ यथ आल तयाकाळी परळीच नाव परतलका होि

तिथ वदनाथाच दशमन घिाना आचायाानी वदनाथाची सििी कली

पवोततर पारतलकातरधान सदातशव ि तगररजासरिर

सरासरारातधिपादपदम शरीवदनाथ िरह नरातर

पवोततर परतलक ि आपण गीरीजसह वासिवय कल आह इदरातद सरवर दतय गधवम व

रानव ह सवमच आपली पजा अचाम व आराधना करीि असिाि आपलया चरणकरलाची

सवा करीि असिाि ह वदनाथा आपणास राझ वदन आह rdquo

परळीहन आचायम औढयानागनाथ हया ष कतरास आल औढयानागनाथ ह जरी आजच

नाव असल िरी तया काळी िी अरदमकशवराची नगरी अरदमक नगरी होिी तिथ आचायाानी

अरदमकशवराची पराथमना कली

आरदमसजञ नगरऽतिरमय तवरतरषिाङग तवतवधशच रोगः

सदभतकतरतकतपरदरीशरक शरीनागनाथ शरण परपद ६

अरदमक नारक रमय नगरीि आपल वासिवय आह आपलया अगावर तवतवध नाग

खळिाि तयान आपण अतयि सशोतरि तदसिा गधादी तवतवध रोगानी आपण अतयि

221

सदर तदसिा जीवनािलया तवतवध तवतहि रोगाची आरचयावर बरसाि करिा व रोष कही

दिा री आपणास शरण आह rdquo अशी पराथमना करन आचायम अरदमक नगरीहन एलापर

महणज वरळला जयोतितलाग घषणशवराच दशमन घणयास आल तिथ घषणशवराची पराथमना

कली

एलापरी रमयतशवालयऽतसरन सरललसनि ततरजगदवरणयर

वनद रहोदारिरसवराव घषणशवराखय शरणर परपद

एलापर नारक ररणीय ष कतराि ह पररो आपण घषणशवर हया नावान राहि आहाि

आपण वरवशाली व उदाराि सवमशरषठ रोळ व दयाळ आहाि री आपणास शरण आह

एलापरहन आचायम तनघाल तयाना आिा सहयतगरी हाका रारीि होिा सहयादरीचया

तवतवध तशखरानी नटललया बरहमतगरीला जाणयास आचायम उतसक होि तयाची

बरहमतगरीला जाणयाची ओढ पाहन तचतसखाना आशचयम वाटल आचायााचया ि लष काि

आलच आचायम तचतसखाना महणाल ldquoबरहमतगरीला फार रहतव आह rdquo आचायााना जण

आपलया रळ सवरपाच सररण झाल आचायम पढ महणाल ldquoगौिरानी घोर िप करन

रगवान तशवाना परसनन करन घिल तशवाना तयानी पराथमना कली की गगा इथ

ररडळावर उिरवावी पण गगा तशवाचया रसिकािन खाली उडी घऊन पनहा रसिकाि

तवराजरान होई बरहमतगररवर अस िीन वळा झाल पण िी परवाही होईना महणन तशवानी

आपलया जटा तया पवमिाचया एका तशळवर आपटलया व गगला परवाही होणयाची आजञा

तदली तयावळी तयाच तशळखालन गगा परवाही होऊन गगादवार यथ परगट झाली तया

गगला गौिररनीनी यथ आणल महणन तिला गौिरी असही नार तरळाल गौिर रनीवर

परसनन झाललया तशवानी गौिराना कशाच एक आविम करणयास सातगिल व तयाि

गगला पाचारण कल िच कशाविम हया गौिरीच राहातमय अस आह की

ldquoया गिीयोगयकताना रतननार वमरतसार |

सा गति सवम जिना गौिरी िीरवातसनार ||rdquo

222

आतण तया कशाविामि रगवान तशव आजही तरयमबकशवराचया रपान सनान करीि

असिाि आचायाानी सातगिलली कथा तचतसखाचायम िनरयिन ऐकि होि अशापरकार

जञानदान करीि तवतवध कथा सागि सवमजण बरहमतगरीला आल रगवान तशवाना ldquoसचार

पदयो परदतष कणतवतध सिोतरातण सवाम तगरो |rdquo अस महणणार आचायम तया बरहमतगरीला

परदतष कणा करन रगच बरहमतगरीचया तशखरावर आल सवम कडारय सनान करीि करीि ि

गगादवार गगादवारहन कशाविम इथ आल कशाविामि सनान करन रग आचायम

तरयबकशवराचया दशमनास आल हाि जोडन पराथमना कर लागल

ldquoसहयातदरशीरष तवरल वसनि गोदावररिीरपतवतरदश

यिशमनातपािकराश नाश परयाति ि तरयमबकरीशरीड rdquo

आपलया पदसपशामन पतवतर झाललया साहयपवमिाचया बरहमतगरीतशखरावर गोदावरी

उगर पावली आह िी आपलयाच कपन व तिचयाच िीरावर तरयबकशवराचया रपान ह

रगविा आपण वासतय करीि आहाि आपलया दशमनान सवम पािकाचा नाश होिो ह

तरयबकशवरा राझा आपणास नरसकार आह

तरयबकशवराचा पररसर अतयि रमयवनशरीन नटलला आह तया पररसरािन आचायम

शरीष कतर नातसक यथ आल आचायम शरीष कतर नातसक यथ यिाच शरीराररय झाल

शरीराराचया चररतराच सररण करीि करीि जवहा पचवटीि आल िवहा तयाची वाणी

राररय होऊन परवाही झाली आचायम पराथमना कर लागल

राष कसष कोतरिो सीिया शोतरिो दडकारणयरपणयिा कारणर |

लकषरणनातनविो वानरःसतविोऽगसतय सपतजिो राघव पािरार ||५||

पतवतर चररतर तवतचतर तवदीय नरा य सररनतयनवह रारचनदर

रवनि रवानि ररनि रजनिो लरनि किानि न पशयनतयिोऽनि १६

परचणडपरिापपररावातररिपररिाररवीर पररो रारचनदर

बल ि कथ वणयमिऽिीव बालय यिोऽखतणड चणडीशकोदणडदणडः १८

223

सदा रार रारति रारारि ि सदारारराननदतनषयनदकनदर

तपबनि नरनि सदनि हसनि हनरनिरनिरमज ि तनिानिर २०

परसीद परसीद परचणड परिाप परसीद परसीद परचणडाररकाल |

परसीद परसीद परपननानकतमपन परसीद परसीद पररो रारचदर ||२८||

आचायम शरीराराची रिी जण अिकरणाि कोरावी िस महण

लागल ldquoराष कसावर रयकर ष कोरणाऱया पण सीिसह शोरन तदसणाऱया

ष कणररही लकषरणाला नजर आड होऊ न दणाऱया दडकारणय पावन

करणाऱया यदधाि वानराची रदि घणाऱया अगसिीसारखयानाही वदनीय

असणाऱया ह परर रारचदर रजवर परसनन वहा

पररो आपल आशचयमकारक चररतर आमहाला पतवतर करणार

आह तनतय सररण करणाऱयाना जनररतयचया चकरािन सोडवणार आह

तनतय सररण करणाऱयाना यराची बाधाच होऊ न दिा िझी परापती करन

दणार आह

ह पररो आपलया परचड पराकरराच व सारथयामच वणमन करण

फार कठीण आह बलाढय राष कसाचा लीलया परारव करन ि तयाचा नाश

कलास इिकच काय पण बालवयािच ि तशवधनषय रोडल आहस

ह पररो उततर दिपकती असलला सहासयवदन हनरि सदव

ldquoरारनारारिाचrdquo पराशन करीि िला वदन करीि असिो अशापरकार िझया

सारखया तनगमण आनदकदाि ररललया हनरिाला राझ वदन असो

परचड शतरचा काळ असललया ह रहापराकररी पररो राझयावर

परसनन वहा कारण आपण शरणागिावर दया करणार आहाि ह परररारचदरा

राझयावर कपा करा रला परसनन वहा रला परसनन वहा रला परसनन वहा

असा ततरवार उचचार करन रावपणम पराथमना करणार आचायम िटसथ झाल

तचतसखाचायम तयाचया रावाशी सररस झाल इिर तशषयही तयाि सारील झाल कारण

224

आचायााची पराथमना अिकरणापासन आलली होिी पातडतय वा बतदधतवलासािन

उदभवलली नवहिी आचायााचा शबदन शबद रतकत शरदधा व राव हयानी ओथबलला

होिा रकती अवयतरचारी होिी व शरदधा दढ होिी िर राव सररसिचा होिा तयारळ तया

पराथमनचा पररणार दशमनाला आललया इिर नागररकावर झालाच आचायााची परवचन

लोकाना रोहन टाक लागली रहाराषराि आचायााची तवजय पिाका उचावली

सनािनधरम लोकाना सरज लागला तशषयपररवार ररारर वाढ लागला आचायााचया

सिोतराचया नकला ररारर उिरलया जाऊ लागलया वचाररक सघरषामला तिलाजली

तरळाली किकामची जागा शरिी-सरिीचया तवचारानी व आचायााचया तशकवणकीन

घिली अनक गहसथी लोक आचायााना शरण गल आचायाानी तयाना ससाराि राहनही

परराथम कसा साधायचा हयाच रागमदशमन कल रगविाची परापती हीच सवम सौखयाची

गरतकलली असलयाच पटवन तदल

अशा परकार रागमकररणा करीि करीि आचायम रीराशकर हया जयोिीलीगाचया

दशमनास आल रीराशकराच रतदर डोगराचया रय पण डोगराचया पायथयाशी

असलयारळ गदमवनशरीन नटललया रमय वािावरणाि असलयान आचायम ररल रगवान

तशवाचा अविार असललया आचायााच रीराशकरचया लोकानी अरिपवम सवागि कल

अनकानी आचायााचा अनगरह घिला आचायााची अतयि सोपी पण पररशवराशी

जवळीक साधणारी तजवहाळयाची रारषा आचायम रीराशकराची पराथमना करिाना

लोकानी परतयष क ऐकली रीराशकरापढ हाि जोडन आचायम महणि होि

य डातकतनशातकतनकासराज तनरषवयराण तपतशिाशनशच

सदव रीरातदपदपरतसदध ि शङकर रकततहि नरातर

डातकनी व शातकनी हया सतरी तपशाचचाचया कोडावळयाि

असललया व पररषतपशाचचयासह राष कसाची सवा घणाऱया रकताच सदव

कलयाण करणयाि ितपर असणाऱया रहाकाय महणन सबोधलया जाणाऱया

ह रगवान शकरा री आपणास नरसकार करिो

225

आचायाानी कललया रगवान तशवाचया सवम सिोतराचया नकला तचतसखाचायम

याचया जवळचया सिोतरसगरहािन लोकानी उिरन घिलया आचायााचा रावपणम व

सशासतर रतकतरागम तया रागाि झपाटयान पसर लागला आचायम किाथमिन िथन

तनघाल

226

परकरण २९ व

हरीहरचा परसाग आचायााचया चालणयाचा वग आशचयमचतकि करणारा होिा रहाराषरािील िीथ

करीि करीि ि करवीरला आल करवीरला अबाबाईच दशमन घऊन कनामटकाि परवशल

बळगाव वरन थट हरीहरला आल हरीहरला परतसदध असललया शरीतवषण रतदराि आल

बरोबर ररपर रोठा तशषय पररवार होिा रदराष क धारण कललया रसरातकि ततरपि रसिकी

असललया िजपज आचायााना पाहन रतदराच वयवसथापक पजारी गडबडल तयानी

गरामगाराचा दरवाजा अडवन धरला रसरातकि िन व रदराष क धारण कलल ह शव इथ

कठ आल आचायम जवळ यिाच वयवसथापक पजाऱयान आचायााना सातगिल ह

ldquoतशवरतदर ldquoनाही आपणास परवश तरळणार नाही rdquo आचायम महणाल ldquoहरी आतण हर

दोनही ईशवराचच अविार आहि रग आपण परतिबध का बर करिाrdquo इिकयाि तिथ

आजबाजला ज सथातनक तवदवान होि ि पढ सरसावल तयािील एकजण पजारी

वयवसथापकाची बाज घि महणाला ldquoअहो पवामपार फकत आमही वषणवलोकच इथ यिो

हरी आतण हर ह जर दोनही ईशवराचच अविार आहि िर रग इथ यणयाचा आगरह

कशाला दसऱया महणज हराचया रतदराि जाrdquo आचायम सहासय पण गरीर वदनान

महणाल ldquoआपलयाला जर हरी-हर याचयाि रद नाही ह रानय आह िर रग तवरोध

कशाला रला इथ दशमन तरळाव अशी इचिा आह रतदर कोणिही असो ि ईशवराचच

ना अहो ldquo नररीनमचापो न वतिनम चकाशरासि न िनदरा न तनदरा | न चोषण न शीि न दशो

न वरषो न यसयातसि रतिमतसतररतिम ि तरड |rdquo अथामि ldquoपथवी आप िजवाय व ररी तह

पचरहारि नाहीि जागिी अथवा तनदरा नाही शीि-उषण ह दवदव नाही वयापकतवारळ

दश नाही व तनराकार असलयारळ वरषही नाही जो तनरावयव असलयारळ रिम नसला िरी

बरहमा तवषण व रहश अशा ईशवरीय रपान ततररिी अशा शकराची री सिति करिो आपण

227

जयाना तवषण महणिा तयाना वदन करणयास आपण रला का परतिबध करिा आहाि

रला वाटि आपण हा रद रनािन काढन टाकावा rdquo

आचायााचया रधर वाणीचा व तवनयशील जञानाचा परराव तयाचयावर तनतशचिच

पडला पण तयाना तयाची रढी व परपरा हयाचा अतररान काही सवसथ बस दईना

आचायााची कीिी तयाचयाही कानावर गलली होिीच आज परतयष क रट झालयावर तया

तवदवान बराहमणाना गोधळलयासारख झाल खर वयवसथापक पजाऱयान चकक दार लावन

घिल इिर बराहमणाबरोबर िो वादासाठी पढ सरसावला आतण महणाला ldquo अहो जर तशव

आतण तवषण एकच असि िर तशवरतदर वगळ आतण तवषणरतदर वगळ सथापन करणयाच

कारणच आपलया पवमजाना पडल नसि ह आह तवषणरतदर इथ तशवपथाचया लोकाच

काय कार तयानी तशवरतदराि जाव तयाना तिथ तवषणच नाही का तदसणार उगाच

आरचया परपरा रोडणयाचा हा आगरह कशालाrdquo थोड थाबन पढ महणाला ldquoजर िमही

आमहाल अस पटवन तदलि की रगवान तवषण व तशव हयाचयाि रद नाही िर आमही

आपणास सनरानान आि दशमनास घऊन जाऊrdquo इिक बोलन इिर तवदवानाचयाकड तयान

दषटीष कप टाकला पजारी बराहमणाचया हया बोलणयाला सवाानी रानन दजोरा तदला तयाची

कलपना अशी की तवषण ह तवषणच ि तशव कस अस शकिील रद नाही ह पटवण सोप

थोडच आह आतण तयािन आपलया जञानाि रर पडली िर पजारी महणिाि ि सरळ

रानय करायच महणज आपलयावर काहीच जबाबदारी नाही एवढा िजसवी पररष आपण

िरी कठ बघायला जाणार होिो अनायास ि सविच इथ आलल आहि आपणच

आधी बोलाव रग तयानी सागाव अशा तवचारान एका जयषठ बराहमणान बोलायला सरवाि

कली िो अतयि तवनयान आचायााना महणाला ldquoआचायम आमही तवषणरकत आहोि

रगवान वयासाच अस महणण आह की lsquoएको तवषणरमहदभि पथगरिानयनकशः

तरीललोकानवयाय रिातरा रङकत तवशवरगवययः ldquoएकरातर रगवान तवषण ह

रहतसवरप आहि तिनही लोक तयानीच वयापल आहि तवतवध रि तयानीच वयापलली

आहि महणन तशव ह तयाचया पासनच उतपनन झाल आहि रग तवषण व तशव हयाचयाि

अनकरर रद हा राहणारच ना िो कसा बर अरानय करिा यईलrdquo इिक बोलन िोजयषठ

228

बराहमण थाबला आिा आचायम काय बोलिाि ह ऐकणयाची उतसकिा सवाानाच तनरामण

झाली

आचायम परसनन व रधर वाणीन महणाल ldquoह तदवजशरषठा आपल महणण रला

आवडल आपली शरीवयासरहरषीवर असलली अपवम तनषठा पाहन रला आनदच झाला

आह हयाचा अथम शरीतवषणसहसरनार आपण परराण रानिा अस री सरजिो ि बरोबर

आह नाrdquo

आचायााचया हया परशनावर पजाऱयानच पढाकार घऊन ldquoहो हो अगदी परराण

रानिो सकाळ दपार व स याकाळ असा ततरकाळ ldquoशरीतवषणसहसरनारrdquo महणणयाचा

आरचा पररपाठ आह rdquo

आचायम महणाल ldquoआपण जर शरीतवषणसहसरनार परराण रानिा िर रगवान

शरीतवषणनाच तशव रहादव व रदर अस महणिाि अस आपण का बर रानय करीि नाही

तवबध हो रगवान रहरषी वयासानीच आपणास हा अरद तशकवला आह रगवान

वयासच शरीतवषणसहसरनाराि रगवान तवषण महणजच तशव रदर व रहादव असलयाच

महणिाि ऐका

सवमः शवमः तशवः सथाणरमिातदतनमतधरवययः

समरवो रावनो रिाम पररवः परररीशवरः

रदरो बहतशरा बभरतवमशवयोतनः शतचशरवाः

अरिः शाशवि सथाणवमरारोहो रहािपाः

गरतसिनतरः सततवसथः तसहो रिरहशवरः

आतददवो रहादवो दवशो दवरदगरः

तवबध हो आिा आपलया लष काि यईल की ही दोनही रप एका ईशवराचीच

असलयाच रगवान शरीवयासाच सागण आह रग अनकरर रद िरी कसा रानावा तवबध

हो आपणच ldquoएको तवषणरमहदभिrdquo अस महणिाना सपणम तवशवच अखडिन व अरदान

रानय करिा ह कस बर तवसरिा ह रतर ह शासतर ह वद ह सवम ईशवराच अरदतव अखडतव

जाणणयासाठीच तनरामण कल गल आहि ि पण ईशवराचयाच पररणन rdquo इिक बोलन

229

आचायम थाबल आचायाानी ष कणरराि तवतवध शलोकाचा जो सदरम तदला तयारळ

आचायााचया िीवर सररण शकतीची व िललख बतदधरततची जाणीव तया सवम तवदवानाना

झाली पण महणन काही तयानी लगच दरवाजा उघडला नाही तयािलया एका सजञ

बराहमणान तवनयान तवचारल ldquoरग परशन असा यिो की पवामपार जया परथा आजिागायि

चालि आलया तया चकीचया आहि काrdquo

आचायम महणाल ldquoपरथा आह िी फार वगळी आह परथा अशी आह की तवषणरकत

तवषणरतदराि जाऊ लागल तशवरकत तशवरतदराि जाऊ लागल जो िो आपल

आरायदवि शरषठ रानन उपासना कर लागला दोघाच रागम उपचाररदान वगळ झाल

तयाि जयावळी जयाला कोणाला अनरिी आली िो शरषठ वषणव अथवा शरषठ शव रानला

गला रग िीच परपरा जोपासणयाि तपढयानतपढया जाऊ लागलया तयारळ अकारणच

वषणव तशवरतदराि न जाणयान व शव तवषणरतदराि न जाणयान परथा पडली तयाचच ह

आज रला तवरोध करन परवश नाकारणयाि रपािर झालल आह हयाि चक अथवा

बरोबर अस काही नाही सवामि रहतवाच अस की रढीपरीयिरळ व परपरा

जोपासणयाचया रानवी सवयीरळ घडणाऱया घटनाचया आधार काही परथा पडलया िर

तयाचा तवचार शरति सरति इतयादी रागमदशमक िततवदशी वाङमयादवार सिोतरादवार जरर

करावा सारतहक सहजीवन सखावह सहकाररय दवरष व रतसर रतहि जीवनासाठी तयाची

तनिाि आवशयकिा आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल लोक तयाचया हया पररावी

रारषणान चागलच आकतरषमि झाल होि हया तदशन तयानी कधी तवचारच कला नवहिा

तयािही आचायााचया बोलणयािल वतशषठय तवदवानाना तवशरष जाणवल ि महणज

आचायम कणालाच दोरष न दिा तवचाराची तदशा दाखवि आहि सवाानाच तयाची

तवचारसारणी तनदोरष वाटि होिी काहीच कारण नसिाना आपण कवळ आपलया

पवमगरहाचया lsquoशव इकड न तफरकणयारळrsquo काहीशा िढी रळ जो तवरोध परदतशमि कला

िो चकीचाच आह ह नककी िसा तया तवरोधाला काहीच अथम नाही ह तयाचया यानाि

यिाच रखय पजाऱयान सरळ दरवाजा उघडला आतण तयाचया व इिराचया आशचयामला

पारावर उरला नाही कारण इिक तदवस व काही वळापवी पयाि असलली रगवान

230

शरीतवषणची रिी चकक अधी रगवान शरीतवषणची व अधी रगवान शरीतशवशकराची

झालली होिी इकड पाहिाि िो आचायाानी शािपण डोळ तरटन यान धरलयाच तदसल

रखय पजाऱयान आचायााची िदरी रग करणयासाठी रदसवराि lsquoआचायमrsquo महणन हाक

रारली आचायाानी आपल करलनयन उघडल रखयपजाऱयासह इिर बराहमणानी

आचायााना वदन कल महणाल lsquoचला अतयि सनरानान चला पररो आपल सारथयम

आपली रकती व आपल जञान अरोघ आह आमही अजाण व अजञानी आहोि

कोणतयािरी कालपतनक पवमगरहदतरषििरळ आरचयाकडन अपराध घडला आह आपण

आमहाला ष करा करावी आपला िो अतधकार आह आमही सविचया अहकारारळ

आपला अतधकार जाण शकलो नाही परतयष क रगवान शरीतवषणनीच आिा हरीहराच रप

धारण करन आपल बोलण सतय कल आह आपण इथ आलाि ह आरच परररागय

महणाव लागल आपला जयजयकार असो rdquo आचायम परसननच होि तयाना कोणिाच

राग नवहिा रानवी सवरावाची तयाना पणम कलपना होिी जनािल अजञान व कारमठय दर

करणयासाठीच िर ि पररभररण करीि होि तयानी अतयि पररान सवम बरहमवनदावर नजर

तफरवली हाि उचावन आशीवामद तदला बरहमवद आनदान lsquoसवतसिरतराrsquoचा घोरष कर

लागल वािावरण बदलल तनरमल व पतवतर रनान ईशवरातररख झाललया अनकानी तयाच

वळी आचायााचा अनगरह परापत करन घिला िो सगळा सोहळा पार पडलयावर

आचायाानी रगवान शरीहरीची सििी कली

सिोषय रकतया तवषणरनातद जगदातद यतसरननितससतिचकर भररिीतथर

यतसरन दषट नशयति ितससतिचकर ि ससारवानितवनाश हरररीड १

यसयकाशातदतथरशरष जगदिि परादरमि यन तपनदध पनररतथर

यन वयापत यन तवबदध सखदःखसि ससारवानितवनाश हरररीड २

सवमजञो यो यशच तह सवमः सकलो यो यशचाननदोऽननिगणो यो गणधारा

231

यशचाऽवयकतो वयसिसरसिः सदसदसि ससारवानितवनाश हरररीड ३

पशयञ शदधोऽयष कर एको गणरदान नानाकारान सफातटकवदभाति तवतचतरः

तरननतशिननशचायरजः करमफलयमसि ससारवानितवनाश हरररीड १७

बरहमा तवषण रदरहिाशौ रतवचनदरातवनदरो वाययमञ इिीतथ पररकलय

एक सनि य बहधाहरमतिरदाि ि ससारवानितवनाश हरररीड १८

आचायाानी कललया शरीहरीचया सितिि आचायााचया बोलणयािलच सवम सार रपान

परकटलल पाहन सवम तवदवान वतदकाना अपवम आनद झाला एक नवीन दषटी तयाना

तरळाली तयानी ररारर आचायााचया हररतरड सिोतराचया नकला करन घिलया तया

तयानी तवषणसहसतरनारा इिकयाच पतवतर रानलया तया निर आचायाानी तिथच महटललया

रगवान शरीतवषणरजग सिोतराचयाही नकला उिरन घिलया आचायााचया परखर

वरागयाचा सवाावर जबरदसि परराव पडला तनतयाचया पराथमनि तवषणरजग सिोतर गायल

जाऊ लागल रजगपरयािाि असलली ही रचना अतयि हद आह तयाि रगवान

शरीतवषणचया सकषर व सवमवयापकतवाची कलपना अतयि सहजिन आचायाानी लोकाचया

रनावर तबबवली आह

शरीतवषणरजङगपरयािसिोतरर

तचदश तवर तनरमल तनतवमकलप तनरीह तनराकाररोङकारगमयर

गणािीिरवयकतरक िरीय पर बरहम य वद िसर नरसि १

तवशदध तशव शानिरादनिशनय जगजजीवन जयोतिराननदरपर

अतदगदशकालवयवचिदनीय तरयी वतकत य वद िसर नरसि २

रहायोगपीठ पररभराजरान धरणयातदिततवातरक शतकतयकत

गणाहसकर वतितबमबाधमरय सरासीनरोङकतणमकऽषटाष कराबज ३

सरानोतदिानकसयनदलोतट- पररापरिलयदति दतनमरीष कर

232

न शीि न चोषण सवणामवदाि- परसनन सदाननदसतवतसवरपर ४

सनासापट सनदरभरललाट तकरीटोतचिाकतञचितसनगधकशर

सफरतपणडरीकातररारायिाष क सरतफललरतनपरसनाविसर ५

लसतकणडलारषटगणडसथलानि जपारागचोराधर चारहासर

अतलवयाकलारोतलरनदारराल रहोरसफरतकौसिरोदारहारर ६

सरतनाङगदरतनवि बाहदणड- शचितरमशचलतकङकणालङकिागरः

उदारोदरालङकि पीिवसतर पददवनदवतनधमिपदमातररारर ७

सवरकतरष सनदतशमिाकाररव सदा रावयनसतनरदधतनदरयाशवः

दराप नरो याति ससारपार परसर परभयोऽतप िसर नरसि ८

तशरया शािकमरदतितसनगधकानतया धरणया च दवामदलशयारलाङगया

कलतरदवयनारना िोतरषिाय ततरलोकीगहसथाय तवषणो नरसि ९

शरीर कलतर सि बनधवगा वयसय धन सदम रतय रव च

सरसि पररतयजय हा कषटरको गतरषयातर दःखन दर तकलाहर १०

जरय तपशाचीव हा जीविो र वसारतकत रकत च रास बल च

अहो दव सीदातर दीनानकतमप- तनकरदातप हनि तवयोदातसिवयर ११

कफवयाहिोषणोलबणशवासवग- वयथातवसफरतसवमररामतसथबनधार

तवतचनतयाहरनतयारसङखयारवसथा तबरतर पररो तक करोतर परसीद १२

लपननचयिाननि गोतवनद तवषणो ररार हर नाथ नारायणति

यथानसरररषयातर रकतया रवनि िथा र दयाशील दव परसीद १३

रजङगपरयाि पठदसि रकतया सराधाय तचतत रवनि ररार

स रोह तवहायाश यषरतपरसादा- तसरातशरतय योग वरजतयचयि तवार १४

233

इति शरीरतपररहसपररवराजकाचायमसय शरीगोतवनदरगवतपजयपादतशषयसय

शरीरचिङकररगविः किौ शरीतवषणरजङगपरयािसिोतर समपणमर

आचायम महणिाि

तनगमण सवमवयापी पतवतर रदशनय तनररचि तनराकार िरीही

ॐकाराचया यथाथम तचिनान अनरवास यणाऱया गणाचया अतिि व

अवयकत असनही जागिी सवन व सरषपती हया जीवाचया अवसथाच साष की

(िरीय) असणाऱया रगवान शरीतवषणना री जाणीवपवमक नरसकार करिो १

पररशदध तशवसवरप शाि आदी व अि नसणाऱया

जगजजीवन असणाऱया सि तचि आनदरपान दशकाल तदशा व वसिसह

सवमवयापी अखड सवमकाली (महणज रि-रतवषय नसलला) सयमसापष क

तदशाच बधन नसलला अस वदानी वणमन कललया रगवान शरीतवषणना री

वदन करिो २

(बदरीनाथ बतदरकदार पढरपर इतयादी) रहायोगतपठाि

आपलया उजवल िजान राहाणाऱया अपनचीकि पचरहारिासह सवम

शकतीसह असणाऱया रहातवषणच नारीपासन हदयापयािचया

(वतिरडळाि) परदशाि अषटदलयकत करलासनाि ततरगण परकाशातरक

यान कर या ३

एकाच वळी उदय पावललया कोटयावधी सयााचया िजासर

व कोटी चदरासर शीिल कािी रगवान शरीतवषणची आह तिथ नजर सथर

होण फार कठीण आह अस असनही तयाच िज ना उषण ना थड अस

आह जण शदध बावनकशी सोनच खर िर परसनन व िजसवी आनद व

जञान हच तयाच सवरप आह ४

234

अतयि दखण नाक व नाकपडया रखीव रवया

रवयकपाळ रसिकावर िजसवी रकट तयाखाली रळणार तसनगध

काळकरळ कस उरलतया करलासर नतर कानाि व गळयाि िजपज

रतनाररण इतयादीनी रगवान शरीतवषण अतयि रनोहर तदसि आहि ५

कणमकडलाची पररा दोनही गालावर पसरली आह

जासवदीचया फलाि असललया आरकतवणामच ओठ रदतसरिान अतयि

रनोहर तदसि आहि गळयाि धारण कललया कलपवष काचया फलाचया

सगधान वडावलल भररराच थव तया हारा रोविी रजी घालीि आहि

कठाि कौसिररणी व िािीवर तदवय रतनहार शोरि आहि ६

रगवान शरीतवषणचया दडावर अगद नारक बाह ररषण असन

तयाि तवतवध तदवय रतन जडलली आहि रनगटावर सिि चरकणारी चार

सवणम ककण आहि तयाच पोट तरीवळीनी अतयि आकरषमक तदसि असन

तयानी तदवय तपिाबर धारण कलला आह उरय चरण इिक कोरल आहि

की करळालाही इिकी कोरलिा नाही ७

शरदधा व राव यासह तनरपष क उपासना करणाऱया सविचया

रकतासाठी ि कधीच तवनरख नसिाि शरान रन व दरान इतदरय जयानी

तवरषयदर सारन तयाचया चरणी राव धारण कला आह तयाना दसिर

रवसागर हसि खळि पार करन दणार सकषरािील सकषर व तवशालािील

तवशाल असणाऱया रगवान शरीतवषणना राझा नरसकार असो ८

ह रहातवषणो आपणास लकषरी सारखी रऊरलायर कािी

असलली शाि पतनी व पथवी सारखी दवााकरानी सशोतरि काळी-सावळी

दसरी पतनी आह या दोघीरळ आपण सदव सिषट असिा अशा

तरलोकयािलया सवमशरषठ गहसथाला राझ सदव नरसकार असोि ९

235

ह पररो ह रहातवषणो री गहसथ आह खरा पण राझी सथिी

आपलयासारखी नाही रला राझ शरीर राझी पतनी राझी रल नािलग

तरतर सपतती घर-दार नोकर-चाकर व ह जग खर वाटि व तयािच रन गिल

आह ि सवम सोडणयाची कलपनाही दःख दि पण रतयनिर दर कठिरी

अजञािाि जाणयापवीच ह पररो रला आपला आशरय दा व या रोहािन

राझी सटका करा १०

जरा नारक तपशाचच राझया राग लागलल आह ह तपशाचच

रोजच राझया शरीरािील धाि रकत रास इतयादी थोड थोड करन खाि

आह राझी शकती नषट करीि आह ह पररो आपण दीनाच दयाळ आहाि

री दनयारळ थरथरा कापि असन आपण राझयाकड दलमष क कर नका ११

ह पररो रला रतय सरीप आलयाच चागलच जाणव लागल

आह कफ वाढला आह तयान नाडया वयापन तपतताचा परवाहच खटला आह

तयारळ दरा लागलयासारख झाल आह ररमसथान व असथीबधन वदनानी

वयापत झाली आहि हया वयाधीचया रयान री तरसि झालो आह ह पररो हया दह-

िादातमयापासन कपाकरन िच रला रकत कर एवढी कपा रजवर करच १२

ह रहातवषणो ह अनिा ह गोतवदा ह ररार नाथ

नारायणा अशा री िला सारखया हाका रारीि आह रखाि यईल ि

नार उचचारीि आह ि अतयि दयाळ आहस र ि राझयावर अशी

कपा कर की िझ रला सिि सररण राहील राजयावर परसनन हो १३

रजगपरयािाि रचलल ह सिोतर जो आपल तचतत रगवान

शरीतवषण हयाचयाशी एकरस करन रतकतरावान महणल िो दहिादातमयि

पासन सटल जगाचया सतयिवापासन सवकिमतवा पासन व

रोकततवापासन सटल िझया परसादान िझयाशी िो एकरप होऊन रकत

होईल १४

236

आचायम जयापरकार एकागर होऊन रगवान शरीतवषणना आळवीि होि ि पाहन

अनकाच नतर पाणावल तयाना ही पराथमना महणज सविच कलली पराथमना वाटली

आचायम करमठ नसन करमतनषठ रकतीरागी असन रतकतरागामचा परसकार करीि आहि ह

तयानी जाणल तयानीही िोच रागम आचरणयाचा तनशचय करन आचायााचा अरिपवम

असा सतकार कला सवााचा पररळ तनरोप घऊन आचायम हररहरहन तनघाल

237

परकरण ३० व

शरागरीस मठ सथापिा

आचायााना आिा िगरदराकाठी उरारललया सरसविी रतदराची ओढ लागली

जया सथानी शारदारािा गपत झाली होिी तया शगरीला आचायम आल आपलया

तशषयपररवारासह आचायम शगरीस रातहल lsquoशारदा रतदरrsquo इथच सथापन कल होि तयाच

सशोतरकरण आचायााचया दखरखीखाली झाल िगरदरा महणज िगा आतण रदरा या दोन

नदाचा सगर होऊन तया दोघी एकतर आलया महणन पढ तिला िगरदरा अस महण लागल

शगरीचा हा सगर अपवम तनसगम सातननयारळ फारच रमय आह सरसविीचया

वासिवयारळ अयाततरक िज तयाि ररल गल आह तयारळ रमय तनसगम शारदा रतदर

व अयाततरक िज हया ततरवणी सगराचया पाशवमररीवर आचायााना चौथा राठ सथापन

करणयाची पररणा झाली तयानी चवथया धरमतपठाची इथ सथापना कली तयाचपरराण

रगवान तशवाकडन परापत झाललया ५ तशवतलगापकी lsquoरोगrsquo तलगाची सथापना शगरीि

कली शगरीरठाच पररख महणन आचायाानी हसिारलकाचायााची नरणक कली

आचायम शगरीला बराच काल थाबल आचायाानी इथलया वासिवयाि आजवर सथापन

कललया धरमतपठाचा आढावा घिला

आचायााची दषटी अतयि तवशाल होिी वतदक परपरा जोपासिाना सवम सारानय

गहसथापासन ि वदजञ व ितरजञ हया सवााचा अतयि सखोल तवचार तयानी कला परखर

बतदधवादीसदधा तयाचया राव व रकती हयाचयाकड आकतरषमि झाल हयाच रखय कारण

महणज आचायााची अहकारशनय वतती सवि पणम तवरकत तयाचा सगरह महणाल िर फकत

ईशवरपरराचा रौतिकािलया कोणतयाच वसिची तयाना कधीच आसकती नवहिी वततीि

ष कराशीलिा इिकी खोलवर रजलली होिी की परतयक किी कवळ रलरि ईशवरीय िततव

अगीकारनच ि करीि असि तयाि परतितकरयला जराही वाव नवहिा आचायााचया हया

वासिवयाि अहोतबलहन जगननाथपरीला आपलया रठाि गलल पदमपदाचायम शगरीला

आचायााना रटायला आल आचायााना वदन करन परीचया कायामचा अहवाल तयाना

238

सातगिला वग व कतलग हया दशाि असललया राजानी व राजयािील परतितषठि सराज

घरीणीनी वतदक सनािनधरामचया अदवि रिाचा सवीकार कला आह व धरमतपठाला

राजरानयिा परापत झाली आह हयाच रककाराि िोटकाचायम व सरशवराचायम ह दोघही

आचायााचया दशमनास आल तया दोघानी आपलया राठािलया कायामबाबि आचायााना

सरगर रातहिी तदली तया रातहिीचया आधार आचायाानी तयाना तवशाल दषटीकोन तदला

सारजसय िारिमय व सहानरिी हयाचया सहाययानच सवमसारानयाना झपल आचरण

करिा यईल अशा सो या रतकतरागामचा उपदश करणया तवरषयी बहरोल सचना तदलया

तया निर आचायम तयाचया जनरगावाहन महणज कालटीहन आललया रकताची इचिा

जाणन कालटीला आपलया रािचया सराधी दशमनासाठी तनघाल

239

परकरण ३१ व

कालटी व वतरवनरमला भट

आचायम रािचया तनधना निर परथरच कालटीला जाणयास तनघाल होि अनक

गावकरी शगरीला आचायााचया दशमनासाठी आलल होि आचायााचया रािचया तनधन

सरयी गावकऱयाचया कडन घडललया विमनाबिल तयाना आिा पशचातताप होि होिा व िो

तयानी वयकतही कला होिा पण आचायम परि कालटीला आपलयाकड यिील तकवा नाही

हया बिल तयाचया रनाि धाकधकच होिी कारण कालटी सोडिाना आचायम

तचतसखासह जवहा तनघाल होि िवहा गावकऱयानी तयाची दखलही घिली नवहिी पण

आचायाानी हया रटीि कोणतयाच गावकऱयाला दरानवयानही तयाची जातवव तदलली

नवहिी आचायाानी तयाच अतयि पररानच सवागि कल होि तयारळ आपलया विमनान

तनरामण झालला कलक धऊन काढायचा अस रनाशी ठरवनच आचायााचया सवागिाची

ियारी धरधडाकयाि करायची तयानी ठरवल

सवमच गावकरी हया रहातमयाचया दशमनासाठी उतसक होि आचायम चार कोसावर

यिाच तयाच सवागि अतयि रवय जनसरदायान परचड जयघोरषाि व तवतवध

वादाचया गजराि कल अतयि तशसिबदध तररवणकीन रगलवादाचया गजराि

आचायााना फलानी सजवललया पालखी जवळ आणल कालटीचया तवदवान पतडिानी

आचायााची पादपजा कली सवातसनीनी पचारिी ओवाळली गरारातधकाऱयान

आचायााना पालखीि बसणयाची तवनिी कली आचायाानी तयाच ष कणी एक तवलष कण

किी कली तयानी पालखीि आपलया जवळच रोष क तलग व कलासावर परापत झालल

सौदयमलहरीची वदनीय पोथी ठवली अतयि तवनयान तयावर तयानी पषपाजली अपमण

कली व रतकतरावान नरसकार कला काहीही न बोलिा कोणाचयाही रावना न दखाविा

आचायाानी पालखीचा असा सनरान कला ि पाहन तचतसखाचायम हयाचया सह सवमच

गतहवरल आचायााची पराकाषठची तवरकती तवनय तनरतररानवतती तयाना आदशम व

अनकरणीय वाटली कालटीि आचायम परथर आपलया रािचया सराधी जवळ आल

240

आचायााचया रावना िरल झालया तयानी सदगतदि होऊन वदन कल तयाचया

अिकरणाि जरी पणम जाणीव होिी की आपण सवचिन तिचया उदरी अविरलो असलो

िरी आपलया परापतीसाठी व परापती निरही तिन कललया अपार कषटला व तयागाला िोड

नवहिी सवामि रोठा आघाि तिन पिीतनधनाचा सोसला व निर आपलया तवरहाचा

सोसला पतराबिल आईचया काय रावना असिाि ह आचायम पणम जाणि होि तवदवान

वतदक-यातजञक इतयादीकानी हळच आपलया उपवसतरान आपल डोळ तटपल

कालटीिलया वतदक बराहमणानी अतयि सनरानान आचायााचा सतकार कला

अनक गहसथानी आचायााचा अनगरह घिला आचायम सवााना सिोरष दि होि एका

तवदवान गहसथान अनगरह घिला व अतयि नमरिन तवचारल ldquoपररो री आपलया

अनगरहान धनय झालो खरा पण रला हा योग परापत झाला की नाही ह कस कळलrdquo हयावर

आचायम पटकन आपलया रधरवाणीन महणाल ldquoरगवान शरीकषणानी अजमनाला हयाच

परशनाच उततर दिाना उततरगीिि ज सातगिल िच आपण यानाि ठवा रगवान शरीकषण

महणिाि

ldquoजञानारिन िपतसय किकतयसय योतगनः

न चातसि तकतञचतकिमवयरतसि चनन स िततवतवि २३rdquo

ldquoजञानारि पराशनान िपत होऊन आपली किमवय पार पाडणयाि जयान धनयिा

तरळवली आह तयाला हया तवशवाि सवाथम साधणयाच काहीही कायम उरलल नाही पण

िस झाल नसल िर िो िततव जाणलला योगी नवहrdquo हया कालावधीि आचायाानी

सवमसारानय गहसथी लोकाना रजनरागम सोपा करन सातगिला तयाचया सागणयािलया

आतरीयिरळ लोकावर तयाचा चागलाच परराव पडला व लोक रतकतरागम चोखाळ

लागल कालटीहन आचायम वरषशवराचया दशमनासाठी वरषाचल यथ आल तशवगर व

आयााबा हयानी इथच िप करन आचायााची परापती करन घिली होिी आचायाानी

नतदकशवराच पजन कल रगवान तशवाच पजन कल निर आचायम तिरअनिपरला

महणजच ततरवदरर यथ आल ततरवदररला शरषशायी रगवान शरीतवषणच रतदर आह तया

रतदराि आचायम आल रतदराचया वयवसथापकानी आचायम व तयाचा तशषयपररवार

241

याचया तनवासाची उतकषट वयवसथा कली तया रवय रतदराि ततरकालपज खरीज काहीच

कायमकरर होि नवहि तयारळ आचायाानी तया वयवसथापकाना परवचनादी रागामन

जनसारानयाना रतकतरागम सरजन सागणयाचा पररपाठ ठवणयाचा आदश तदला तयानसार

वयवसथा झाली धरमजागिीसाठी अशा गोषटीची तनिाि गरज आचायाानी वयवसथापकाना

पटवन तदली कारण रतदराचया वयवसथापकाची अशी सरजि होिी की रतदराचा पररसर

सवचि ठवला ततरकाळ पजा-अचाम कली की आपली जबाबदारी सपली तयारळ

आचायााना आशचयमच वाटल तयानी तया वयवसथापकाच सवचििा नीटनटकपणा व

पजाअचाम हया गोषटीच रनापासन कौिक कल पण हया सवम गोषटी िशाच चाल ठवणयास

सागन तयाला अयाततरक तवचाराची बठक परापत करन तदली तयासाठी lsquoरनसरिीिलाrsquo

एक शलोक सातगिला

ldquoबराहमणरष तवदवासतवदवस किबदधय | किबतदधरष किामर किमरष बरहमवातदन ||rdquo

आचायम महणाल ldquoबराहमणारय तवदवान शरषठ तवदवानारय कायम करणयाची बतदध

असणार शरषठ कायमकरणाऱयारय बरहमजञान असणार सवमशरषठrdquo ह रनच रागमदशमक िततव

आपण कधी तवसरिा कारा नय हया िततवानसार सवमसारानय लोकाचया जीवनाि

धरमपालन करिाना अनक लहान रोठया अडचणी तनरामण होिाि तया परसगी तयाना

रागमदशमन हव असि िारिमय वापरन शासतराधार तयाना जर रागमदशमन तरळाल िर धरम

जागा राहिो धरामची सटसटीि वयाखया सागिाना आचायम महणाल ldquoयि अभयदयतन

शरयसतसतदध स धरम |rdquo महणज जया वागणकीन इहलोकाि रौतिक सरदधी व परलोकाि

रोष क परापत होिो तयाला धरम महणाव रतदराचया वयवसथापकाना ि रनापासन पटल

242

परकरण ३२ व

कााची रथ मठसथापिा व िातर विरािि

ततरवदररहन आचायम कनयाकरारीला आल निर िीरपलली रारशवर इतयादी

िीथमष कतराि दशमन घऊन काचीला आल काचीला सवमिीथम नारक सदर जलाशय आह

तयाचया िीरावर तवशवशवराच रवय रतदर आह साि रोष कदायक पऱयापकीच ह एक ष कतर

आह यथासाग पजा करन आचायम रकतीरडपाि आल तवशवशवर दवालयाचा हा

रकतीरडप रवय व तवसिीणम आह काचीचया रककाराि आचायम आपलया

तशषयपररवाराला तचततशदधीसाठी दररोज काराष कीदवीची तवधीपवमक पजा करणयास सागि

व सवि पजा करीि तयाचया हया वासिवयाि अनक जणानी अनगरह घिला तयाचवळी

काचीचा राजा राजसन आचायााचया दशमनास आला तयान आचायााचया सहवासाि

काहीकाळ सतसग कला तयाचयावर आचायााचा इिका परराव पडला की तयान

आचायााच तशषयतव करणयास परारर करन तयाना परसनन करन घिल राजसन राजाला

आचायाानी अनगरह दऊन आपला तशषय कल तयावळी राजान काचीि तशव आतण

तवषण हयाची रतदर उरारणयाचा सकलप कला तयापरराण राजान रतदर उरारन आपली

नगरी रतदररय कली काचीला दतष कणिील जञानपीठ रानल जाि अस तया तपठाचया

वयवसथापकानी काचीि एक सवमजञपीठ सथापन कल होि ि फार परािन काळापासन

होि तया तपठाच पतडि आचायााचया अदवि रिपरतिपादनाचया िजान रारावल गल

तयानी आचायााना ldquoजगदगरrdquo हा सनरान दऊन ldquoसवमजञतपठावरrdquo आरोहण करणयाची

पराथमना कली आचायाानी िी पराथमना सवीकारली

काचीि आचायााचा अवणमनीय परराव पडला तशषयपररवारही खप रोठा झाला

सघटनाकशल आचायाानी काचीि धरमपीठ सथापन करणयाचा सकलप कला राजाला िर

तयारळ आकाश ठगण वाटल सरदध अशा धरमतपठाची सथापना झाली आचायाानी

आपलया जवळ असललया दोन तलगापकी lsquoयोगrsquo तलगाची सथापना काचीि कली

243

आचायाानी वयाचया नववया वरषामपासन ि वयाचया एकतिसावया वरषामपयाि

िबबल बावीसवरष सवम रारिरर िीन वळा अथक पररभररण कल वतदक सनािनधरम

सारानय लोकाना सहजिन कसा आचरणाि आणिा यईल हयाच तनःसतदगध रागमदशमन

कल दतष कणोततर सवमजञतपठावर आरढ होऊन ldquoजगदगरrdquo झाल खडपराय रारिासाठी चार

तदशाना चार धरमतपठाची सथापना कली गयिा रधरिा सलरिा राव रकती वरागय

जञान इतयादीनी ओथबललया अगतणि सिोतर रचना कलया परसथानतरयीवर राषय कली

इिरही अनक गरथावर राषय कल अगतणि परवचन तदली अगतणि तशषय रारिरर

तवखरल सनयासधरामच पनरजजीवन कल तनसपहािचा व परखर वरागयाचा परर आदशम

महणज आचायम

काचीिलया वासिवयाि आचायााना आपलया पररगरच सररण होि होिच

तयारळ काची धरमतपठाची वयवसथा लाऊन आचायम रदराई यथ आल तिथ रीनाष की

रतदराि शरीचकराची सथापना करन परिल काचीि काही रतहन वासिवय करन तिरपिी

यथ आल हयाच तठकाणी तयानी ldquoशरीतवषण पादातदकशािrdquo ह ५२ शलोकाच सिोतर रचल

रतदराचया वयवसथापकाचया तवनिी वरन तयानी तिरपिीला ldquoधनाकरषमणrdquo यतर सथापन

तदल तयारळ तिरपिी बालाजी रतदर सवााि शरीरि रतदर महणन आजही परतसदध आह

तिरपिीहन आचायम कलहसिी यथील तशवरतदराि आल तयानिर तचदमबरर हया

गरगौडपादाचया गरसथानी आल जगपरतसदध नटराजाच रतदर यथ आह हया नटराजाचया

रतदरािलया सरारडपािच पिजली आपलया तशषयाना वयाकरण तशकवीि असि

गौडपादही आधी इथच तशकि होि आचायाानी हया सवम घटना रनाि ठऊन पाचवया

तशवतलगाची सथापना महणज रोष क तलगाची सथापना इथ कली कलास पवमिावर

रगवान तशवाकडन परापत झाललया पाचही सफतटक तलगाच अशा परकार सथापना कायम

पार पडल रगवान तशवाचया आशीवामदारळ सपणम रारिरर तवजय परापत होि गला

तयानिर आचायम रयाजमनाला असललया रहालीगशवाराचया रतदराि आल दतष कण

रारिाचया िीथमयातरिल ह आचायााच अखरच दशमन होि कारण आचायााना काचीहन

बोलावण आल होि आचायम रहालीगशवराच दशमन घि असिा एक अपवम घटना घडली

244

आचायाानी दशमनाचवळी रसिक टकविाच आकशवाणी परकटली ldquoसतय अदविरrdquo अदवि

वदाि सतय आह िी वाणी ऐकन आचायााना किाथम झालयासारख वाटल झालला

आनद तयानी ldquoनरसि तगररजाकाि नरो नर तरलोकयपतजि | हरीनतराबज सपजय

तनजपादकरोरहर ||rdquo हया शबदाि परकट कला ldquoह पावमिीपि ह तरलोकयपतजि तशवशकरा

िला नरसकार असोि रगवान शरीहरीचया नतराचा तवरषय िझी चरणकरल पजा हाच

आह rdquo रनोरन रगवान तशवशकराना वदन करन आचायम काचीला परिल

आचायाानी चारही धरमतपठाचया आचायााना आधीच बोलावण धाडल होि

तयापरराण सरशवराचायम पदमपादाचायम िोटकाचायम व हसिारलकाचायम काचीला आल

होि आचायााना थकवा नवहिा की कधी तयाना तवशरािीची गरज रासली नाही अपवम

करमयोगीच होि ि तयानी सरशवराचायााना दवारकचया धरमतपठाची सवम वयवसथा तवचारली

िशीच िी इिरतह तपठाचया आचायााना तवचारली काचीचया धरमतपठाि चारही तपठाच

आचायम आलयारळ काची धरमपीठ सवम नागररकाचया किहलाचा तवरषय बनला

आचायाानी हयावळी रठातधपिीना काही तवशरष तनयर सातगिल आचयम आपल

रनोगि सागि होि आतण िच तनयर होि होि चारही पीठातधशाचया उपतसथिीि

आचायम महणाल ldquoसवम रठपररखानी आपली काय पार पाडिाना वतती तनसपह ठवावी

इिराचया कायामि ढवळाढवळ कर नय रानवाचया कलयाणाच रळ धरम हच आह

अदवि वदािाला अतयि जपा कारण हा तवदाि तशकविाना वयवहाररदाचा अभयास

अतयि रहतवाचा आह अदवि िततवजञान जनसारानयाना हररकथचया रायरािन सागा

पतडिाचया सरारधन राडकयकाररका बरहमसतर इतयादीचया अभयासािन सागा

िरिरराव जागा ठवा अहकार रतहि शदध वागणक ठवा वतती सदव ष कराशील ठवा

काळानसार सदरम बदलल असिाि व तयारळ बदलतया सदरामनसार शबदाच अथम बदल

शकिाि हयाच रान ठवा वणामशररधरामचा तनणमय करिाना रनसरिी व राषय हयाचया

रायरािन िकम घया पण उदारदषटी ठऊन िारिमय वापरा ऐतिहातसक घटनाना रागमदशमक

िततव सरजन वयवहाराि शासतराधार सलरिा आणणयाचा परयतन करा हकाड राड नका

दर कररळयाचया तनतरततान एकतर यऊन तवचाराची दवाणघवाण करा तयाच वळी रढी

245

परपरा शासतर अयातर रकती व करम हया तवरषयावर सवमसारानयाचया आवाकयाचा तवचार

करन आवशयक तया सधारणा करा धारणाशकतीचा हळहळ ष कय होि असलयाच लष काि

घऊन दनतदन पाठ रतदरासारखया तठकाणी आवशयक तया फरफारानी सलर करन दा

वदाययनाचया पाठशालारय रतकतरागामच रहतव सरजणयाची वयवसथा करा आचार-

तवचाराशी परारातणक राहा पाखड व कारमठय राजव नका ईशवरातररख राहा व इिरानाही

करा पराणाचया व तयािलया िततवजञानाचया तशष कणाची सोय करा कारण पराण ईशवराचया

सगण वयतकतरतवाची राडारगह आहि पराण योगय व शदध आचरणावर रर दणारी

आहि तयाि अनक कथा िकामचया पलीकडलया आहि तया सवमसारानयाना तयाचया

तदसि िवढच सतय रानणयाचया कलपनाना धकका दऊन आतरिततवाि डोकावणयाची

तजजञासा उतपनन करणयासाठी योजललया आहि ह सवमिोपरी यानाि ठऊन तयापरकारच

तशष कक ियार करणयावर रर अस दा पराणािलया गोषटीना सवमिोपरी वदाचा आधार

आह ह यानाि अस दा

ldquoइतिहासपराणानारतप रतरवदरलतवाि वयाखयाि रागः सरावयि ||rdquo

इतिहास व पराण हयाचया कथाना वतदकरतर व अथम हयाचा आधार आह व तयाि

ऐतिहातसक सतयाचा बोध करन दिाना तयाचयाच वयाखयाचया अनरषगान तवचार करण

गरजच आह वतदक सतय ही वतदक ऋरषीचया वाकयािील सतय आहि जी सकषर सतय

सारानयाचया आकलनाि यऊ शकणार नाहीि िी आपलया कथाचया दवार सारानयापयाि

पोहोचवणयाच कायम पराण करीि असिाि (बरहमसतर राषय ३ ३) ज आपलयाला तदसि

नाही ि वतदक ऋरषीचया तनरमळ परजञला यौतगक शकतीन तदसि असि

सारानय राणस सखयन अतधक असिाि तयाना डोळयानी तदसल िच खर

वाटि तयारळ तयाचयासाठी सशासतररिी पजचा आदशम तनरामण करा तयाि सलरिा

आणा तयाचा रकतीराव दढ होईल अशाच परवचनाची तनवड करा तनतयपाठासाठी

शरीरदभगवदगीिा शरीतवषणसहसरनार गरगीिा व सफटसिोतर दनतदन वयवसाय साराळन

महणिा यिील अशा बिान योजा अनक लोकाचया अनकतवध उपासना असिाि चक

अथवा बरोबर असा तवचार कर नका िर तया उपासना ईशवरातररख करणाऱया आहि

246

तकवा नाहीि ह बघा करम करण सारानयाना सहज जरि महणन तयाना आतरतवशवास

उतपनन होईल अशा पदधिीन अचमना रकतीचा उपदश करा कोणतयाही पथाचा अतरतनवश

ठऊ नका कोणिाही नवीन पथ तनरामण करणयाचया फदाि पड नका रारिरर सवमतर

एकातरिा उतपनन होईल अस आचरण परसपराचया अनसधानािन ठवा आपलाच रठ

शरषठ अशी रावना कधीही ठऊ नका रठाि रोगयवसिचा सगरह अतजबाि कर नका

रठाि यणाऱया कोणतयाही वणामचया वयकतीला कोणतयाही परकार िचि कर नका रठाि

सदव पातवतरय राहणयासाठी हरररजनावर रर दा लोककलयाणासाठीच आपण सनयास

घिला आह याच रान ठवा लोकानी घरदार तयागन सनयासी बनाव अस चकनही रनाि

आण नका तयाि नहरी दष किा घया वतती सनयसि झालया खरीज घिललया सनयासारळ

होणारी अधोगिी यानाि ठवा सनयासी हा इिराचया जीवनावर जगणारा आह अशी

सराजाची रावना कदातप होणार नाही अशा पदधिीन वयवहार करा ldquoतवदरषा तकरयराण

करम परराथमि अकरम एव |rdquo जञानी सनयासी सराजजीवनाची रहाटी सरळीि चालावी

महणन िो जरी कायमरि तदसला िरी परतयष काि िो कायम करीि नसिो

सतय परर व शािी हयाचया तशकवणकीसाठी िकम शदध व बतदधगराहय िततवजञानाची

आवशयकिा असि तयासाठी ईशसिवन आहि तववकचडारणीचा उपयोग तयासाठी

करा इिर ईशसिवन तयासाठीच आहि आपलया िततवजञानान रानवारय बधराव

वाढल इकड लष क ठवा सवमच जीवाना ईशवरपरापतीचा अतधकार असलयाच सराजाला

सरजन सागा परतयक जीवाला स वाटि असि की री इिरापष का वगळा आह राझी

आवड तनवड वगळी आह राझा सवराव वगळा आह पण ही तरननिा वरवरची असि

िी खरी नसि एका परबरहमाचच ह तवतवध अतवषकार असिाि पण तयाना ि जञाि नसि

िी अतवदा राया असि ह जाणन तयाना सरजन घया तयाचया सवराव वतशषठयानरप

तयाना ईशवरातररख करा आजच नव उदा जन होणार असि तयारळ कालरानानसार

रठाचया वयवसथि काही बदल अपररहायम होिील ि बदल वरागयपणम करा अशावळी

एकतर यऊन बदलतया पररतसथिीवर सागोपाग चचाम करन एकरिान तनणमय करणयास

कचर नका rdquo आचायम आपल रनोगि परकट करीि होि परचड तशषय सरदाय काना-

247

रनाला एक करन तयाच रनोगि आतमसाि करणयाचा परयतन करीि होिा पढ

आचायाानी एक रहतवपणम घोरषणा कली

ि गरीर वाणीन महणाल ldquo उतकषट नतयाची लष कण सरशवराचायाारय आहि ि

कशलवयवसथापक आहि तनणमय घणयाची तयाची ष करिा अपवम आह री आज आतता

आह कदाचीि काही काळानिर नसन तयारळ आज या ष कणापासन काचीचया तपठावर

सरशवराचायम आरढ होि आहि सवम तवरषयाि तयाच अनशासन सवाानी रानय कराव

आजपयाि दवारकचया जया धरमपीठाच ि ररषण होि तया दवारकचया धरमतपठावर

तचतसखाचायम आरढ होिील हया तचतसखाचायाानी राझया सदगरशोधन कायामपासन

आयषयरर रला सावलीसारखी साथ तदली आह तयाची तवरकती रकती व राझयावरील

तनषठा अपवम आह री धारण कलला हा दड व नरमदारािन पावन कलला हा करडल

इथच सरशवराचायाासाठी राहील पादकावर तचतसखा खरीज कोण हकक सागल राझा

बतहशचर पराण महणज कलासावर रगवान तशवाकडन परापत झाललया हया ldquoसौदयम लहरीrdquo

राझया ldquoतशवानदलहरीसहrdquo पराणरपान आपणा सवाासाठी ठऊन जाि आह ह ऐकन सवम

तशषय झटकन उठन उर रातहल आचायम ह काय बोलि आहि तयाचया रनाि रावनाचा

काललोळ उडाला इिकयाि आचायाानी आपलया रधर वाणीन ldquoरज गोतवदर रज

गोतवदर ldquo ह आपलया गरचया नावाचा उललख असलल व गरगोतवद यिीना तपरय

असलल रजन महणायला सरवाि कली ldquoरज गोतवदरrdquo ची गरीर धन सपणम तशषयानी

रधर सवराि आचायााचया सराि सर तरळवन महणायला सरवाि कली सवम तशषयाचया

एका सरान काचीरठाचा आसरि ररन गला

अस काही ष कण गल आतण एकाच वळी एकाच ष कणी धन थाबली नीरव शाििा

पसरली कारण आचायम आसनावर नवहि दड िजाळला होिा करडल पररावी

तदसि होिा पादका िजपज तदसि होतया आतण सौदयमलहरीचया पोथीिन व तयाखाली

असललया तशवानदलहरीचया पोथीरधन शीिलपरकाश बाहर पसरि होिा आचायााच

आसन ररकार होि सरशवराचायम डबडबललया नतरानी व तवसफारललया नजरन

आसनाकड एकटक पहाि रातहल तचतसखानी पढ होऊन पादका हदयाशी कवटाळलया

248

िोटकाचायाानी पढ होऊन आचायााचया ररकामया आसनाला आपलया दोनही रजानी

तरठी रारि ldquo अतिदीनतरर पररपालय रा रव शकर दतशक र शरणर rdquo महणन आिम

पराथमना आरतरली सपणम सरा िटसथिन ह पहाि होिी तयावळी तचतसखाचायम कािर

सवराि महणि होि

ldquo रनोबद यहङकारतचततातन नाह न च शरोतरतजहव न च घराणनतर

न च वयोररतरः न िजो न वायः तचदाननदरपः तशवोऽह तशवोऽहर १ldquo

िज िजाि तवलीन झाल होि सरशवराचायम रावतवरोर आवाजाि महणाल

ॐईशानसवमतवदानारीशवरसवम रिनार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमा तशवो र असि सदातशवोर ||

आतण अशरपणम नतरानी सरशराचायाानी आसनाला साषटाग नरसकार घािला व

तनशबद झाल

|| लखि सीमा ||

249

सदरम गरथाची यादी

गरथ परकाशक

१ शरीरदभगवदगीिा शाकरराषय गोतवद रवन-कायामलय

गीिा परस

गोरखपर (स

२०५५)

250

२ तववकचडारतण अदविाशरर

तपठोरगड

३ आतरबोध शरीरचिकराचायम तवरतचि

खरराज

कषणदास

४ तसदधयोगयाचया सहवासाि अ ल

गाडगीळ वोरा अड क

रबई

५ शरीगरचररतर तचतरशाळा परस पण

६ पराथमना परीिी सतदवचार दशमन रसट

७ पाररहसय तररासा शरति शकर

ससकि सशोधक

परतिषठान रततर

८ बहदसिोतर रतनाकर खरराज शरीकषणदास

९ राडकयोपतनरषद व काररका श गो

कलकणी रहाराषर गरथ

राडार कोलहापर

१० बरहमसतर शाकरराषय चौखबा तवदारवन

वाराणसी

११ अतदविीय करमयोगी शरी आद शकराचायम शरी रगवान

वदवयास इतिहास

251

सवा रतदर

ठाण

१२ दासबोध क तर ढवळ शक

१८७९

१३ शरीजञानशवरी यशोधन परकाशन दवाची

आळदी

१४ शरीरदभागवि रल गीिा परस

गोरखपर

या वयतिररकत अनक सिोतर व गरथ अभयासाव लागल आहि

ि सवम तदलल नाहीि

2

अविनाश महादि नगरकर

ई सावहतय परविषठान

3

लखक अविनाश महादि नगरकर

nagarkaramyahoocom

12 kilbaaha Close

Dannimora

Auckland 2013 Australia

फोन नबर 00649 2715555

परकाशक ई सावहतय परविषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

परकाशन १९ जल २०१६ (गरपौरणिमा)

copyesahity Pratishthanreg 1026

bull विनामलय वििरिासाठी उपलबध

bull आपल िाचन झालयािर आपि ह फ़ॉरिरड कर शकिा

bull ह ई पसिक िबसाईटिर ठिणयापिी ककिा िाचनावयविररकत

कोििाही िापर करणयापिी ई -सावहतय परविषठानची परिानगी चि आि यक आह

bull या पसिकािील लखनाच सिड हकक लखकाकर सरविि असन

पसिकाच ककिा तयािील अशाच पनमडदरि ककिा रपािर करणयासाठी लखकाची

लखी परिानगी चि आि यक आह िस न कलयास कायदशीर कारिाई हो शकि

4

5

| |शरीगरशरण | | सपरण जगदि नदनिन सिऽवप कलपदरमा गाङगिारर

समसििाररवनिहा पणया समसिाविया |

िाच ससकिपराकि शरविवशरो िारारसी मवदनी

सिाण िावसिविरसय िसिविषया दषट परबरहमवर ||

ह परबरहमरपपी सरो आपलयासाठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच आह सिण िकष

आपरास कलपिकषच आहि सिण जलाशय गगा आहि ि आपलया सिण विया अतयि

पवितर आहि आपली िारी ससकि असो की पराकि िी मला िदासम वशरोधायण आह

सिण भमी आपलयासाठी िारारसीच आह कारर आपर सदि बरहमभािाि असिा

अनत कोटी बरहमडनमयक भगवमन योगीरमज सदगर वममनरमवजी गळवणी महमरमजमच वणणन शरीमतत आदय शकरमचमयमाचयम यम सयोगय

शबमखरीज करतमच यत नमही तयमनी घडवलली हह कलमकती तयमचयमच चरणी समर समरणण

6

||शरीगरपशरर||

लखकाच मनोगि

शरीमि आदय शकराचायण याचया उदातत ि उततग वयविमतिाच रखाटन शबदाचया

मयाणद पलीकडल आह तयािही माझया सारखया अपरबधदाला ि अशकयच आह ििावप

सरपकपा ि परररा हा एकमि आधार या लखनास काररीभि झाला आह सरच सिि

मागणदशणन ि विविध सदभणगरि उपलबध करन दणयाची कपा हया भाडिलािरच हा गरि ियार

झाला आह

इविहास महरन हा गरि वलवहलला नाही आचायााचया उदातत सामवहक

सहजीिनाची िततिाची ओळख काही अशान िरी वहािी ि िाचकान आचायााचया परररन

ईशवरावभमख वहाि या हिन ह लखन झाल आह

ससकि सिाद वनदोष होणयासाठी िोरलया बधनी मागणदशणन कल आह वलखार

जस जस परण होईल िस िस तयाच शरिर करन िोरलया बधनी लिकराि लिकर लखन

वहाि असा आगरह धरलयामळच लखनास गिी वमळाली मी तयाचा री आह

जनिा जनादणन ह दिााकर अवहररार नाही याची खातरी आह माऊलीचयाच शबदाि

सागायच िर

परी गीिा ईशवर भोळा | ल वयासोविकसममाला |

िरी मावझया दिाणदला | ना न महर की || जञानशवरी १८-१७११ ||

गरपदिाङवकि

अविनाश महादि नगरकर

7

||शरीगरशरर||

वदना परकाशनाच परकाशक पराधयापक अनत वव कलकरणी याच मनोगत

भारिभमीि जया जया िळी बवधदमततचया बळािर धिण मारस सामानय आवर

अजञानाचा बविभद करन तयाना पाखडी बनवििाि समाजाचया नविक मलयािर

आघाि करिाि तया तया िळी कपटी आवर धिााशी िादवििाद करन आवर बिीिादाि

तयाना हरिन िठरीिर आरणयासाठी अलौवकक बविमततचया विभिी जनमास यिाि

अशीच वसििी आचायााचया िळी उदभिली होिी िवदकधमाणला एका परकारची

अिकळाच आली होिी बौधद आवर जन वभकषनी िवदकधमाणला फार मोठया सकटाि

टाकल होि सिण बाजनी िवदकधमण ि िवदक ससकिी यािर वनधवमणयानी जोराचा हलला

चढविला िवहा िवदक धमण भारिािन नाहीसा होिो की काय अशी भीिी िवदक

धमाण वभमानयाना िाट लागली होिी आचायाानी बौधद ि जन तयाच परमार शि शाि

कापावलक उगरिभि नीलकठ भटभासकर िावतरक इतयादी िद विरपधद मिाच जोरदार

खडर करन समनियिादाची मोठया कशलिन माडरी कली अदविाचा परसकार

करन िदाच परामाणय ि ईशवराच अवसिति वसि करन िवदक धमाणची विसकळीि

झालली घडी नीटनटकी कली सििचया आचररानच जिलि िरागय दाखिन

भविमागाणची ि जञानमागाणची उजिल परपरा सिापन कली दशाला आवर समाजाला

अनक महासकटािन आवर अधोगिीिन मि कल शरीमि शकराचायााचया बददल

महरनच महटल आह की

ldquoअगर न होत शरी शकर तो रहत सभी बौधद बनकरrdquo

महाराषटरािील साध-सिानी आचायााचच िततिजञान उचलन धरल परररामी

भविमागाणला दवििादच सिीकारला पावहज याला छद जाऊन अदवििादाची पिाका सिण

दशभर फडक लागली जञानशवर िकाराम एकनाि रामदास आदी अनक सिानी

आचायााचया अदवि मिाचा ि अदविानिगणि भवििततिाचा परसकार कला आवर जञानोततर

ldquoभविrdquo रपढ कली अगदी अलीकडचया काळाि सिामी रामिीिण सिामी रामकषटर

सिामी वििकानद रमर महषी आदीनी ह िततिजञान सदर अनय दशािही नऊन

पोहोचविल

8

िद ह समसि जञानाची खार आह अस शरी शकराचायााच ठाम मि आह

शरीशकराचायााची िोरिी हीच की तयानी सिण शासतर अभयावसली आवर तयाबरोबर

सिाानाच मिीचा मागण मोकळा करन वदला आचायााचया काळी समाजाची जी अधोगिी

झाली होिी िशीच िी आजही अनभि होि आह सिणतर अनीिी सामावजक भरषटाचार

अधशरिािादयाची अधशरिा (अधशरिा वनमणलन) चळिळ राजकारराचया नािाखाली

पढाऱयाचा सिराचार परसपराबददल वनमाणर झालला अविशवास बोकाळला आह अशा

पररवसििीि आजही शरीशकराचायाणसारखया विदवान जञानयोगी धमणससिापकाचया

चररतराकड िळणयाची अतयि आिशयकिा वनमाणर झालली आह

या सिण पाशवणभमीिर शरी अविनाश नगरकर यानी शरीमद आदय शकराचायण

याचया चररतराचा घिलला िध हा काळानरप ि लोकावभमख दवषटकोनाचा पररचय दिो

आचायााचया उदातत सामवहक जीिनाची िततिाची ओळख वहािी अस मनोगि तयानी

वयि कल आह ि सािणच आह

शरी नगरकर ह बह आयामी वयविमति आह सरिरचया वनषठनी सिण काही

साधय होि अशी तयाची शरिा आह भारिीय परपरिील सरच सिान तयानी जारल

आह अधयावतमक विचाराचा िारसा हा या कटबाचा विशष आह िडील ि

आजोबाकडनच िो वमळाला असलयाच ि मानिाि सिाणि महतिाच महरज सन

१९६७ मधय तयाना परापत झालला योवगराज प प िामनरािजी गळिरी महाराज पर

याचा अनगरह तयाचया मागणदशणनानसार कललया साधनच ि अधययनाच फळ महरज

तयाच आजच यश अस ि ठामपर सागिाि सन १९८४ निर तयाचया सामावजक

कायाणच धमार फट लागल अनक सामावजक सासकविक ि धावमणक ससिाच ि अधयकष

महरन जबाबदारी पार पाडिाि जञानशवरीिर अवधकारिारीन परिचन करर हा तयाचा

हािखडा आह शरीमि आदय शकराचायण हया पसिकािील भाषा सौषठि ि किाभागाची

अलगदपर उलगडरारी घडी िाचकाच मन भारन टाकल या बददल आमहास सशय

नाही शिटी साखरची गोडी िरणन करणयापकषा अनभिीनच अवधक कळि असलयामळ

िाचकानी तयाचा आसिाद घयािा अस आिाहन

9

डॉ ग वव नलकर याचा अवभपराय

|| शरी ||

आदररीय अविभाऊस

स न

िमही मोतयासारखया टपोऱया सदर अकषराि वलवहलल जगर शकराचायााच चररतर

(२ भाग) िाचल मन धाल

अलौवकक परजञािि जगर शरी शकराचायााचया उततग वयविमतिाच विविधागी

दशणन िमही परसगा परसगािन पररशरम पिणक समिणपर घडविल आह िमची लखनशली

परासावदक ि मनोिधक आह हया सिण गोषटी एकतर जमन यणयास सरची कपाच हिी

वजजञास रवसक िाचक हया चररतराच सिागिच करिील

चररतर लिकर परवसि वहाि अशी सासरपची परािणना

कळाि

आपला सनहावकि

ग वि नलकर

डॉ ग वि नलकर

M A Ph D

पराधयापक ndash रपपारल कॉलज

ससकि ि मराठीच पराधयापक ि लोकसतताच मराठी िाङमयाच समीकषक

10

सिामी अनभिानद याचा अवभपराय

२३-०५- २००५

शरीमि शकराचायण चररतर सारामि

जगर भगिान शकराचायााच जीिन असाधारर साधारर मारसाला तयाच

आकलन होर कठीर अस ह खप कठीर कायण असाधाररपर अविनाश नगरकरानी

कल आवर सगळयाना उपलबध होईल महरन परकावशि कल

अविनाश नगरकराची आवर माझी भट ऑकलडला जञानशवरी अभयास मडळीि

झाली आवर या पसिकाच हसिवलवखि हािी आल ह पसिक मराठी मारसान

नयझीलड मधय मराठी मारसाना आधयातम रसपान वहाि हया दषटीन परकावशि होि

आह

िस पावहल िर सगळ पसिकच अधोरखावकि करणयासारख सदर आह

तयािलया तयाि परभाकराचायण मडनवमशर इतयादी परसग ि आचायााच अषटपल

वयविमति सहजपर नगरकरानी परसिि कल आह ह सगळ तयाची गरपभिी

अधयावतमक साधना ि आचायााचया अदवि विचार परपरचा िारसा असलयामळ शकय

झाल आह आचायााच आशीिाणद ि सरपकपा तयाना उदड लाभो

सिामी अनभिानद

ऑकलड नयझीलड

11

अनकरमवरणका

परकररण शीरषक पान कर

१ बालपर --------------------------------------------१२

२ आचायााची सनयास घणयाची ियारी ---------------१५

३ सर शोध-----------------------------------------२२

४ सरपरापती ि वििकचडामरीची वनवमणिी ---------- ३१

५ नमणदासििी ि गरपगौडपादाचायण भट ---------------४२

६ परसिानतरयीिर भाषटय करणयास काशीि िासिवय --४७

७ शरीिदवयासाची भट ि आवशिाणद ------------------६२

८ परसिानतरयीचया भाषटयाला गरचा आशीिाणद--------६६

९ कलासपिणिाकड गमन ि वशिदशणन ----------------६९

१० बदरीनारायर मवदर सिापना -----------------------७४

११ आयााबा मािच वनधन ------------------------------७७

१२ गरपगोविदयिीच वनयाणर ----------------------------८४

१३ पचायिन पजचा उदय -----------------------------८८

१४ परभाकरधिरीची शररागिी -------------------------९३

१५ कौशावमबिला चमतकार----------------------------१०५ १६ कमारीलभटट ि आचायण भट ------------------------१०९

१७ मडनवमशर ि आचायण याचा सिाद ------------------११३

१८ आचायााचा परकाया परिश --------------------------१४०

१९ मडनवमशर सनयासाशरमाि ---------------------------१४९

२० शारदा मवदराची सिापना ----------------------------१५७

२१ शरीनगरचया सिणजञ वपठािर आरोहर------------------१५८

२२ दवारका गमन ि पवहलया धमणवपठाची सिापना---------१६७

२३ परभास ि उजजनीस भट -------------------१७५

२४ नपाळ भट कलासपिणिािर वशिदशणन पाच सफवटक वलगाची ि सददयण लहरीची परापती -------१८०

२५ जगननािपरी यि मठ सिापना ----------------------१८८

२६ शरीशलपिणिािरील िासिवयाि कापावलकाचया हलयािन सटका ------१९२

२७ अहोबील यि नवसहचिाची सिापना ----------------१९५

२८ महाराषटर भरमर --------------------------------------१९६

२९ हरीहरचा परसग --------------------------------------२०३

३० शगरीस मठ सिापना ---------------------------------२१४

३१ कालटी ि वतरिदरमला भट -----------------------------२१५

३२ काची यि मठ सिापना ि वनयाणर---------------------२१८

12

|| शरीगरपःशररम ||

|| शरीमि शकराचायण चररतर ||

|| सारामि ||

जनम िशाख शि पचमी नदननाम सितसर यवधवषठर शक २६३१

महरज इसिीसन पिण ५०९ िशाख मवहना िसि ि रवििार जनमसिळ

कालटी गाि करळािलया पराणनदीचया काठी िसलल

जनमकाळाच गरह ndash जनम नकषतर पनिणस ककण लगन सयण मष राशीि

जनम कडली

सिण महतिाच गरह सिसिानी होि

वपतयाच नाि ndash वशिगर आई आयााबा ही पजरपललीचया मखपवडिाची

कनया वशिगर ह विदयावधराज नामक बराहमराच पतर

परािन गरि ndash माका डय सवहिा- वचतसखाचायण रवचि बहि शकरविजय ndash

वशिरहसय (हयाि भगिान वशिानी आपला हा अििार सावगिला आह ) कमण

परर ndash भविषटय परर इतयादी

13

परकरर १ ल

बालपरण

डॉ सिणपलली राधाकषटरन महरिाि शकराचायण महरज िवदक जञान आवर मि

वचिन कररारी बविमतता याच बालबहसपिी होि कशागर बिी िललख

समररशिी अतयि दखरी ि बळकट शरीरयषटी चहरा परणचदरासारखा िजसिी

भवय कपाळ रपद ि भरदार छािी आजानबाह ि लालबद नख असलली

लाबसडक बोट अस विलोभनीय वयविमति लाभल होि शाि ि वनशचयी

धरिासारख वनगरही योगी शकमनीसारख िर िादवििादाि याजञिलकया सारख

िजसिी ि परभािी होि िारी मद गभीर पर करखर शबदोचचार ि वलपी याच

जञान ५ वया िषीच झालल होि महरन वपतयान ५ वया िषीच वरिबध कला

तयामळ

ldquoअषटिष चििदी दवादश सिणशासतर विद |

षोडश कििान भाषटय दवावतरश मवनरभयगाि ||rdquo

महरज आठवया िषी ि चििदी झाल बारावयािषी सिणशासतर सपनन झाल

सोळावया िषी परसिानतरयीिर महरज उपवनषद बरहमसतर ि शरीमदभगिीिा

हयाचयािर जग परवसि भाषटय कल तयानिर ३२ वया िषी वदवयलोकी परिल

कालटीची गरामदििा भगििी गािाबाहर ह मवदर होि वशिगर रोज विची

पजा करीि असि दध साखरचा निदय दाखिीि ि शष परसाद महरन

बालशकरासाठी घरी आरन तयाला पाजि तयािळी बालशकर ४ िषाणच होि

14

एकदा वशिगरना परापवचक वयिसायासाठी बाहरगािी जाि लागल आयााबा पजा

कर लागली शरीर असिासयामळ एक वदिस विला पजसाठी जार अशकय

झाल विन बालशकराला पाठिल बालशकर उतसाहान गला पजा कली दध

साखरचा निदय दाखिला डोळ उघडन पावहल िो दधाचा पला िसाच भरलला

आपर अपणर कलल दध दिी घि नाही महरन तयाला दःख झाल िोडी िाट

पाहन िो वनराश झाला भािािग अनािर होऊन रड लागला महरन दिीन परकट

होऊन दधाचा पला ररकामा कला भगििीन आपलयाला परसाद न ठििा सिण दध

वपऊन टाकल महरन बालशकर अवधकच वयविि झाला तयाला रड आिरना

तयाच समाधान करणयासाठी दिीन सतरीरप धारर कल ि बालशकराला माडीिर

पदराखाली घऊन सिनपान वदल तया सिनपानान बालशकराची समाधी लागली

समाधी अिसििन बाहर यिाच बालशकरान ldquoदिीभजगसििrdquo ह अठठािीस

शलोकाच सिोतर गाईल तयािली अठठाविसावया शलोकािली परािणना फारच हदय आह

ldquoइवि परमभारर वकवचचनमयोि न बधििधि ितति तिदीय मावदयम |

विनोदय बालसय मौखया वह मािसिदिि परलापसिवि मी गहार ||२८||rdquo

(ह माि ि कोर ि मी कोर ह न जारिाच मी परमान ज काही बडबडलो ि या

मखण बालकाचया समाधानासाठी बडबडगीि महरन तयाचा सिीकार कर )

बालशकराच उपनयन झालयािर िोडयाच वदिसाि वशिगर आजारी

पडल तया आजारािच तयाचा अि झाला आयााबा दःखान भारली गली पर

बालशकरासाठी विन आपल दःख वगळल वपिछतर हरपलयामळ बाल शकराचया

वशकषराची वयिसिा वहािी महरन विन शकराला कालटी पासन २२-२४

15

वकलोवमटर अिरािर असललया गरपकलाि दाखल कल तयाकाळी गरपकलाि

राहाराऱयाना बरहमचयण पालनाच कडक वनयम पाळाि लागि परतयक बरहमचारी

विदयायाणला ठराविक घरी जाऊन वभकषा मागािी लाग याि नमरिा ि वशसि

अवभपरि होिी

एकदा अस झाल की शकर एका पवितराचररी दररदरी बराहमराचया घरी वभकषा

मागणयास गला होिा तयािळी िो बराहमर सििःच दसरीकड वभकषा मागणयास गला

होिा शकरान जवहा आपलया मजळ आिाजाि ldquoॐभििी वभकषादवहrdquo असा पकारा

कला िवहा तया बराहमराची पतनी बाहर आली हया असामानय बालकाला पाहन

काहीच न बोलिा वभकषा आरणयासाठी घराि गली सगळी मडकी गाडगी ररकामी

पाहन उदास झाली डबडबललया नतरानी शोध घऊ लागली अन विला एक

िळलला आिळा वदसला िोच घऊन िी बाहर आली वभकषा महरन शकराला िो

आिळा घािला तया आिळयाचया वभकषकड पाहन शकरान जारल की इि

अठराविशव दाररदरय आह तयाच अिकरर दरिल तयान एक सिोतर महरायला

सरपिाि कली सििच रचललया कनकधारा सिोतरान तयान लकषमीची सििी

आरभली होिी तयािळी लकषमीन परसनन होऊन सोनयाचया आिळयाचा पाऊस

पाडला तया बराहमर-बराहमरीच दाररदरय कायमच दर कल तयामळ तया गािाच नाि

कनकाबा पडल

अशापरकार शकराच गरपकलाि वशकषर चाल होि किळ िीन िषाणचया

कालािधीि शकरान गरपकलािील अभयासिम पराविणयासह परण कला किळ

आठवया िषीच अभयासिम परण झाला मग आिा गरपकलाि रहाणयाची

आिशयकिा नाही महरन गरनी शकराला घरी पाठिन वदल गरपकलाि

असिानाच शकराची अलौवकक बविमतत विषयी खपच खयािी झाली तयामळ

16

तयाकाळचया पििी परमार तयाची कीिी राजदरबारापयाि पोहोचली करळचा राजा

राजशखर हया िजसिी बालकाचया भटीसाठी उतसक झाला राजान आपलया

सवचिा बरोबर शकराना आरणयासाठी पालखी ि नजरारा महरन हतती घोड ि

िाटभर मोहरा पाठिलया शकरानी ि अतयि आदरान साभार परि पाठिल

विनयान एक पतर वलवहल ldquoमहाराज आपर मनपिणक पाठिललया भटी वमळालया

आपलया सहदयि बददल मनपिणक धनयिाद पर हया गोषटीचा मला काय उपयोग

आपर परजा कलयारासाठी तया िापरावया विदवानाचया विषयी आपर जो आदर

बाळगिा तयामळ आपल भलच हाईल तयािच मला आनद आह rdquo

शकराचया हया किीमळ लोकाचया मनाि तयाचया विषयी परचड आदर वनमाणर

झाला राजाला ह सिण अतयि आशचयण कारक िाटल या अदभि बालकाचया

भटीसाठी राजा सििच वनघाला शकराचया िजसिी दशणनामळ राजा अवधकच

भारािला गला ियाचा मलावहजा न ठििा राजा शकराचया चररी निमसिक

झाला राजान सिि िीन नाटक वलवहली होिी िी तयान शकराचया चररी अपणर

कली राजाला मल नवहि महरन तयान अपतय परापतीची इचछा शकरापढ वयि

कली तयािळी शकरानी राजाला सपतर लाभणयाचा िर वदला राजान सििबरोबर

आरललया अनक नजराणयाचा शकरानी सिीकार करणयाचा आगरह धरला

राजाचया आगरहा खािर शकरानी ि नजरार दिी भगििीचया दिालयाचया

जीरोिारासाठी सिीकारल राजाला आनद झाला पढ यिािकाश राजाला योगय

समयी पतर परापती झाली

17

परकरर २ र

आचायााची सनयास घणयाची तयारी

बालशकराच घरािल िासिवय आयााबला सखािि होि निीन चिनय

वनमाणर झाल होि पर शकराच काही िगळच विचार चाल होि ईशवराविषयी ि

धमणिततिाचया विषयी समाजाि परचड गोधळ माजला होिा बौि ि जन ह िगळच

पि वनमाणर झाल होि तयािही कमणठ िवदकानी परचड असामजसय अवगकारल

असन भविमागण सोडनच वदला आह सिााचा परमशवर एकच असनही विविध पजा

परचारामळ उपासक सामवहक सहजीिन अकारर भदमय करीि आहि

सपशयासपशयाचा पावितरयाशी असलला सबध विसरन दनवदन जीिनािल ि

एकमि साधन समजन दवष ि मतसर िाढविणया पलीकड काहीच साधि नवहि

पर लोकवयिहार याच िततिपररालीचा अगीकार करन उचच नीच या साचबद

चौकटीि चालला होिा ईशवराच अवसिति किळ निस करन कामय साधय

करणयासाठीच असलयाची भािना दढ झाली होिी अधयातम जिळ जिळ लोप

पाि लागल होि हया सिण गोषटीच विचार-मिन शकर करीि होि तयासाठी तयाना

गरपडभरारी घयायची होिी पर या सिण गोषटीची मावहिी मािोशरी आयााबाना कशी

असािी रोज वनतयनमान गगिर जाि सनान कराि सोिळ-ओिळ पाळाि

भगििीचा निदय करािा मग नाििडाचा राबिा घराि सरप झाला िश िाढला की

आपर सटलो हया पलीकड आयााबा विचारच कर शकि नवहिी

वशिगरप ि आयााबा हयाचया वििाहानिर बरीच िष तयाना अपतय परापती झाली

नवहिी वशिगरप ि आयााबा यानी पतर परापतीसाठी वरि करायच ठरिल तयापरमार िी

दोघ करळ मधलया वतरचर गािी असललया िषाचल नामक वशिाचया महाकषतरी

आल िषाचल पिणिाचया पाययाशी ह कषतर आह िषाचल पिणिाचा आकार परचड

मोठया नदी सारखा आह महरन िो िषाचल तया पिणिामळच मवदराच नािही

िषभशवर मवदर झाल वशिगरप ि आयााबा यानी भगिान वशिाची उपासना पतर

18

परापतीचा िर परापत होई पयाि करणयाचा वनधाणर कला वििच मककाम कला पहाटच

उठाि मवदराचया जिळचयाच सरोिराि सनान कराि मवदराि यऊन िषभशवरािर

एकश एकिीस आििणनासह रपदरावभषक करािा अवभषकासाठी शि िप िापराि

सिण पजन झालयािर अपतय परापती वहािी महरन हाि जोडन दोघानी परािणना

करािी असा तयाचा वनतयिम सरप झाला बरच वदिस झालयािर दोघही भगिान

वशिशकराचया कसोटीस उिरल

भगिान वशिानी वशिगरपना सिपनाि यऊन विचारल पतर कसा हिा

सामानय बिीच पर शिाय पतर हिि की असामानय बिीचा पर अलपाय ि फि

एकच पतर हिा या परशनािर वशिगरप गोधळन जाग झाल वशिगरनी आयााबला

सिपन सावगिल विचयाशी विचार-विवनमय कला वनतयपरािणनचया िळी सावगिल

की ldquoदिा िझी जशी इचछा असल िच आमहाला मानय होईल आमही अजञानी

आहोि ि आमच वहि कररारा आहस आमही किळ वनवमततमातर आहोि िझी

इचछा ि आमचयाकडन परण करन घ rdquo

हयाचा पररराम असा झाला की भगिान वशिशकर पनहा वशिगरपचया सिपनाि

आल ि महराल ldquoमी सिि िमचया पोटी जनम घईन पर अलपकाळ िासिवय

करीन rdquo हया सिपनामळ वशिगरना परमानद झाला दोघही आनदान कालटी गािी

परि आल पढ नदननाम सितसराि िशाख मासाि शकलपकषाि पचमीला

रवििारी दपारी १२ िाजिा शकराचा जनम झाला तयािळी यवधवषठर शक २६३१

चाल होिा महरज इसिीसन पिण ५०९ शक चाल होिा िसि ि बहरला होिा

आयााबा अपतय परापतीचया आनदाि होिी

िोच आनद िी आजही उपभोगि होिी शकर विचा बवहशचर परार झाला होिा

तयािन आिा बालशकराला राजमानयिा परापत झाली होिी विचया आनदाला

उधार आल होि अशा आनदाला िडा दर बालशकराचया जीिािर आल होि

पर बालशकर आिा बाल रावहला नवहिा गािािल अतयि परविवषठि ि जयषठ-शरषठ

यावजञक याचा राबिा शका समाधानासाठी ि जञानपरापतीसाठी आयााबचया घरी सरप

19

झाला होिा गािािल परविवषठि तयाना शकराचायण महरन सबोध लागल होि

आदरान ि विनयान तयाचा सनमान कर लागल होि सिण कालटी गाि तयाना

आिा शकराचायण महर लागल होि

अशा या आपलया असामानय पतराचया सहिासाि आयााबाच वदिस

आनदाि चालल असिाना शकराचायाानी आपला सनयास घणयाचा सकलप

परसगोपातत पर हळिारपर आईचया कानािर घािला आचायााचा हा बालियािला

सकलप ऐकन िी अिकरराि विवहल झाली परम दःखान िी काहीच बोलली

नाही विचा आनद कषराि मािळला शकराचायाानी तयािळी िो विषय वििच

िाबिला तयाना आईला दःखी कराियाच नवहि पर आपलया वनशचयापासन ि

परािततही होरार नवहि आईला वदलासा दणयासाठी ि महराल ldquo आई मी िला

जनमभर सखी ठिणयाचा परयतन करीन ि काळजी कर नकोस rdquo

शकराचायण वनशचयी होि सनयास िर घयायचाच पर आईचा विशवास जासि

महतिाचा विची परिानगी वििकीच महतिाची तयामळ तयानी परिम ि करायच

ठरिल आपलया माग आईची काळजी घरार विचया दःखािर फकर घालरार

विचया जिळ कोरीिरी असर आिशयक आह अशी वयिी शकराचायण शोधीि

होि घरािलया सधनिमळ धनाची काळजी नवहिी काळजी फि आईची होिी

आिा आचायााच बरच भि ि वशषटय होि होि तयािच आचायााचा एक आिडिा ि

सावतिक नाििाईक परमभि झाला होिा तयाच नाि अवगनशमाण होि अतयि

िललख परामावरक ि परमळ असा हा अवगनशमाण शकराचायााच परम ि विशवास याना

पातर झाला शकराचायण तयाचया वयिहार कशलििर खश होि आईची काळजी

अवगनशमाण वनवशचि घईल हयाची शकराचायााना विविध परसगी परण खातरी पटली

आईची परिानगी घणयापिी आचायाानी अवगनशमयाणस विशवासाि घऊन आपर

सनयास घरार असलयाच सावगिल अवगनशमाण आचायााचया परतयक शबदािर

विशवास ठिि अस तयान जयािळी आचायााना आपला काय विचार कला अस

विचारल िवहा आचायाानी आपली सिण मालमतता अवगनशमयाणचया सिाधीन

20

करणयाचा विचार परकट कला अवगनशमाण आपलयािरील हया विशवासान भारािन

गला आयााबची सिणिोपरी काळजी घणयाच िचन तयान आचायााना वदल तयामळ

िी काळजी वमटली आिा फि आईची परिानगी वमळिणयाची जरपरी होिी

आयााबा आचायााना कषरभरही नजरआड होऊ दि नवहिी आचायाानी

आपला सनयास घणयाचा मानस विला पनहा एकदा सावगिला तयािळी आयााबा

महराली ldquoबाळा ि खपच मोठा आहस ि सनयास घिलयािर माझ काय होईल

याचा ि विचार कलास का माझया अिकाळी ि माझया जिळ असािास अस

माझया मनाि सारख यि आह िझया हािनच माझा अतयससकार वहािा अशी

माझी िीवर इचछा आह ि जर सनयास घिलास िर ह कस बर शकय होईल अर

सनयास घराऱयाच पिाणशरमािील सिण सबध िटिाि आई िडील भाऊ अशी

नािीच सनयास घराऱयाला उरि नाहीि बघ हया गोषटीचा ि विचार कर rdquo इिक

बोलन आई सद होऊन गपप बसली

हयािर आचायण आईला महराल ldquoआई िझी ईशवरािर परगाढ वनषठा आह माझ

जीवििकायण तया ईशवरानच वनवशचि कल आह िला दःखी करन िला सोडन

जाणयाची मला हौस नाही पर घरी राहन ि ससार करन सभरमाि पडललया

समाजाला वचरिन सतयाचा मागण कसा दाखििा यईल तयासाठी वनःसग होऊन

भारिभर भरमरच कराि लागरार तयासाठी सनयास गरहर कला िरच ह काम सोप

होईल आपला मलगा आपलयाला अनाि करन टाकन जाि आह अशी भािना ि

माझया विषयी कधीही करन घऊ नकोस कारर िझया जिळ राहन मी जिढ कायण

कर शकन तयाचया शभरपट अवधक मला सनयास गरहर करन करिा यईल आई

ि अतयि विचारी आहस िच मला महराली होिीस की हया भमीिर खपच पाखड

माजल आह तयामळ जीिनाच अविम धयय असललया परमानदाला लोक पारख

झाल आहि तयाना वनसगाणन वदललया सपततीचा समान ि सयि भोग घयायला

वशकिल पावहज तयाि सामवहक सहजीिनाची मौज अनभििा यि ही िझी मि ि

विसरलीस की कायrdquo

21

आचायााचया हया बोलणयािर आयााबा वखननपर हसली महराली ldquoि कायण ि

इि राहनसिा कर शकिोस rdquo आचायण महराल ldquo इिल कायण िर जिळ जिळ

झालयािच जमा आह विदवान ि हशार िवदकानी हया परम िततिाचा अगीकार कला

आह अस िाटि तयामळ भारिभर वहडन सिणतर परचार करर गरजच आह ि

समाधानान मला आवशिाणद द सनयास गरहर करणयास अनमिी द rdquo

आयााबा विचारमगन झाली आचायााचया मधर पर वनशचयी बोलणयान विला

विचार करर गरजच िाट लागल तयाच रातरी विला सिपन पडल सिपनाि गौिम ि

अगसिी षी आल महराल ldquoमाि िझा पतर अलौवकक परजञचा असन साकषाि

वशिाचा अििार आह तयाच आयषटय िोड आह िवहा िवदकधमाणचा परकाश

लोकाना दाखिणयाच कायण करणयासाठी तयाला सनयास गरहर कर दrdquo

आयााबा सकाळी जागी झालयािर मनाची समजि घाल लागली काय बाई

मारसाच मन असि मनी िस ि सिपनी वदस महरिाि ि काही खोट नाही असा

सोयीसकर विचार करन विन ि सिपन विसरन जायच ठरिल सडा-समाजणनादी

झालयािर वनतयापरमार िी गगिर सनानासाठी वनघाली आचायण रोजच आईला

घऊन गगिर जाि असि आजही ि विचया समोर उभ रावहल आयााबचया मनाि

आल काही ना काहीिरी वनवमतत काढन सनयास गरहरापासन याला पराितत

कराि असा विचार करन िी महराली ldquoबाळा ि रोज मला सनानासाठी गगिर

घऊन जािोस आिा वदिसवदिस मी िकिच जारार मग मला एकटीला

सनानासाठी िझया आधाराखरीज गगिर कस बर जािा यईलrdquo

आचायण हया बोलणयाचा रोख समजल हसि हसि आईला महराल ldquoआई

कशाला काळजी करिस िझया सोयीसाठी िषभशवर गगलासिा आपलया घरा

जिळन जायला सागल rdquo

हयािर अतयि भािपरण नमसकार करीि आयााबा महराली ldquoिझया िोडाि

साखर पडो अन िस होिो पर िस जरी झाल िरी माझया अिकाळचया इचछच

काय ि सनयास घिलास िर िषभशवर िी परण करील काrdquo

22

हयािर आचायण खप गभीर झाल आचायण गभीर पर वनशचयी सिराि आईला

साग लागल ldquoआई ि महरिस िस आिशय घडल सनयाशाची सगळी नािी

िटिाि ह अगदी खर आह पर तयािला गवभणि अिण असा आह की आई िडील

भाऊ बवहर याच भौविक सिािाणसाठी नाि परण िटि पर जया ईशवरान

अलौवकक मािा-पतर सबध वनमाणर कला िो अधयावतमक दषटीनसिा कधी कषीर

होऊ शकि नाही पर भौविकाच िस नाही आईच परम ि आई करीि असलली

पतराची सिा हया बाबिच सबध सपरण सोडाि लागिाि पर शासतरसिा ldquoन मािपर

दििमrdquo अस सागि एक िळच मािच सिनपान पतराला कायमच री करन

ठिि मी ि कस विसरन आई वयिहार हा दोन परकारचा असिो एक वनरपकष ि

दसरा अपकषा ठऊन िा अिराि काही हि धरन सनयाशाला वनरपकषिा शािी

समदशणन वनिर ि ईशवराच मनन हया पाच गराचाच फि सग ठिायचा असिो मग

अस वनरपकष जीिन जगि असिाना माझया परम दििान महरज मािन अिकाळी

भटणयाची इचछा परकट कली िर मला यािच लागल कारर शासतर अस सागि

ldquoसिण िदन यविना परासिणनदया परयतनि ||rdquo

तयामळ मी िला िचन दिो

अहनयमब रावतरसमय समयािर िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा |

एषटयावम ितसमय सकल विहाय विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||

ldquoआई वदिस असो की रातर असो वकिा अनय कोरिीही िळ असो ि माझ

भािसमरर कर वकिा कराबरोबर वनरोप पाठि मी हािािल सिण काम सोडन

धािि िझयाकड यईन यािर विशवास ठि की िझा अतयससकार मी सिि करीन

rdquo हयािर आयााबा काय बोलरार विला काहीच यवििाद सचना महरन तयािन

बाहर पडणयासाठी िी महराली ldquoचल गगिर जाऊ खप उशीर झालायrdquo आचायण

समजल अजन वहचया मनाची ियारी होि नाही इिकयाि दरिाजयाचया बाहर

खपच गलका ऐक आला अवगनशमाण घाईघाईन आिा आला आचायााना िदन

23

करन महाराला ldquoआई आचायण लिकर बाहर या मोठाच चमतकार झाला आह

गगन आपला परिाह बदलला आह िी आपलया घराजिळन िाह लागली आह rdquo

आयााबचा आपलया कानािर विशवास बसना िी आचायााचा हाि धरन लगबगीन

हा चमतकार पहायला बाहर आली खरोखर गगचा परिाह तयाचया घरा जिळन

िाहािाना विला वदसला िी विसफारललया नतरानी आचायााकड पाह लागली

तयाि भाि होिा िो शबदाचया पलीकडला पर मनाि विचार होिा ldquoअर लबाडा

शबदसामयाणचा परतयय दऊन माझयाकडन सनयास घणयाची परिानगी वमळििोस

काय पर मी ही वििकीच पककी आह मी काही परिानगी दरार नाहीrdquo

आयााबचया वनःशबद विचाराना आचायण विचया डोळयाि िाचन मगध हसल

आयााबा गगिन सनान करन बाहर आली आचायण सनानासाठी गगि उिरल

आचायण पोहि होि आयााबा ि इिर लोक आचायााकड कौिकान पाहि होि

इिकयाि लोकानी एका मगरीला आचायााचया रोखान यिाना पावहल ि

असहाययिन ओरडल ldquoआचायण मगरrdquo आयााबा घाबरन पाह लागली आचायण

वशिाफीन िीराकड यऊ लागल िीरा जिळचया एका दगडाला धरन ि िर

चढरार इिकयाि मगरीन तयाचा उजिा पाय पकडला जीिाचया आकािान ि

आई पहाि असिाना विला महराल ldquoआई मगर मला मारन खारार माझ आयषटय

फकट जारार तया ऐिजी ि िषभशवराची परािणना कर मला सनयास घणयासाठी िरी

िाचिणयास साग rdquo आपलया डोळया दखि मगर आपलया मलाला खािाना पाहन

आयााबन परारपरान ि कळिळन िषभशवराची परािणना कली ldquoदिावधदिा िषभशवरा

मला कषमा कर िाटलयास मला घऊन जा पर माझया शकराला िाचाि िझी इचछा

असलयास तयाला सनयास घऊ द मी आड यरार नाही पर माझया पोटचया

गोळयाला िाचि िो माझया काळजाचा िकडा आह rdquo आवर काय आशचयण मगर

झपकन पाय सोडन पाणयाि वशरली आयााबन ि पावहल पर आनद भय आवर

दःख हयाचचया िीवरिन विला भोिळ यऊन िी खाली पडली आचायण पटकन िर

आल तयानी आईच मसिक आपलया माडीिर घिल गगाजल वशपडन विला

24

शिीिर आरल आचायाणचा हा सपशण विला आिा आयषटयाचया अिापयाि

सखािरार होिा

आचायाानी अवगनशमयाणचया हिाली आईला ि सिण मालमततला सहजिन

सोपविल अतयि भािपरण शबदाि आईला महराल ldquoआई िला कशाचीही

कमिरिा पडरार नाही िझा आशीिाणद माझया पाठीशी सदि असल आिा

माझया ऐिजी अवगनशमाण िझा साभाळ करील ि तयाला साभाळन घ मला माझया

गरपचया शोधािण वनघाि लागल तयानिरच मला सनयास घिा यईल मला जञाि

आह की िझया मािहदयाला एकलतया एक पतराचया विरहाची आग सहन करर

खप कठीर आह पर िझ मनोधयण िषभशवराचया कपन अपार िाढल ि तयाचयाच

कपन हा भिसागर पार करशील आवर मि होशील rdquo

आचायण अतयि भािवििशहोऊन बोलि होि आईच नतर अनािर अशरना

अवनबाध करन िाहाि होि कठ सद झाला होिा आचायाानी जवहा विला िदन

कल िवहा ि परमपवितर अशर आचायााचया मसिकािरन खाली ओघळल आचायण

कालटी सोडन वनघाल ह काही कषरािच सिण कालटीि झाल सारा गाि आचायााना

वनरोप दयायला जमला आचायााना िदन करणयासाठी आबालििाची दाटी झाली

होिी सिााना आवशिाणद दऊन आचायण झटकन घराबाहर पडल दिफाण नागररक

उभ होि सिावसनी पचारतयाची िबक घऊन दरनच तयाना ओिाळि होतया तया

वदिशी काविणक शि एकादशी होिी आचायण झरझर पािल टाकीि गािाचया

सीमिर आल पाठोपाठ आललया नागररकाना ि अवगनशमयाणला परि जाणयास

सावगिल ि पाठ वफरिन आचायण वनघन गल तया वदिशी आयााबचयाच काय पर

कालटीचया बहसखय घराि चल पटली नाही

25

परकरर ३ र

सदगर शोध

काविणक शि एकादशी यवधवषठर शक २६३९ या वदिशी महरजच इ स

पिण ५०० कालटी गािािला हा बालिपसिी-जञानसयण- सपरण भरिखडाला

परकाशमान करणयास वनघाला होिा तयाकाळी आजचया सारखया कोरतयाच सोयी

नवहतया जगलािन पायी िाटचाल करायची पाउलिाटचया आधार चालायच

विशरािीसाठी झाडाखाली बसायच नदीच अििा वनमणल झऱयाच जीिन पराशन

करायच छोटया छोटया िसतया लागलयास ldquoॐभिवि वभकषादवहrdquo वहायच अनयिा

नाही असा सगळा खडिर परिास करीि बालशकराचायण वनघाल होि

करळची सीमा पार कली कठ जायच ि नककी कल होि गरपकलाि वशकषर

घि असिाना िदािािलया सिणशरषठ गरपगोविद भगिदपाद हयाच नाि ऐकल होि

मन तयाचयाकड जाणयास आससल होि शरीर चालि होि कनाणटकािलया

कारिार वजलहयािील परवसि ldquoगोकरण महाबळशवराrdquoकड पाऊल खचली जाि होिी

आचायण मजल दरमजल करीि ldquoशरीकषतर गोकरणमहाबळशवरrdquo यि आल

महाबळशवराचया दशणनान तयाचया अगािर रोमाच उभ रावहल आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल जया वशिाच ि सििच अशाििार होि तया

शकराचायााचया मनाि आतमरपाचया दशणनान उतसफिण परािणना न घडिी िरच

निल होि आचायण भािवििश होऊन परािणना कर लागल

अज शाशवत काररण काररणाना वशव कवल भासक भासकानाम |

तरीय तमपार मादयतहीन परपदय पर पावन दवतहीनम ||

26

नमसत नमसत ववभ ववशवमत नमसत नमसत वचदानदमत |

नमसत नमसत तपो योगगमय नमसत नमसत शरवतजञानगमय ||

शकराचायण भगिान वशिाची ही परािणना करिाना इिक िललीन झाल होि

की आजबाजला कोरी असलयाचही तयाना कळल नाही आचायााचया कठािन

वनघालली वशिसििी ऐकन आशचयण चवकि झालली एक वयिी आचायााना

पाहणयासाठी गाभाऱयाि आली आचायण वशिसििीिन दहभानािर आलयािर तया

वयिीन आचायााना िदन कल आचायण आशचयाणन उारल ldquoकोर विषटरशमाणrdquo िी

वयिी महराली ldquoहो विषटरशमाणचrdquo दोघाना अतयि आनद झाला

विषटरशमाण ियान जरी िडील होिा िरी िो आचायााचया बरोबर गरपकलाि

वशकि होिा तयाच ि आचायााच वशकषर बरोबरच सपल होि विषटरशमाणही विरि

होिा तयालाही सनयास घयायचा होिा आचायााचा सनयास घणयाचा विचार ऐकन

तयाला अतयानद झाला आचायण गरपगोविदयिीचया शोधािण वनघालयाच

समजलयािर िर विषटरशमयाणस आकाश ठगर िाट लागल कारर िो सिा

गरपगोविदयिीचया शोधािणच बाहर पडला होिा विषटरशमयाणन गरपगोविद याचया

बददल खपच मावहिी गोळा कली होिी पर तयाचा सधयाचा ठािवठकारा तयाला

जञाि नवहिा दोघानी गोकरणमहाबळशवराची परािणना कली दोघानाही मनोमन खातरी

िाट लागली की आपलयाला इि गोकराणिच गरपगोविदयविचा ठािवठकारा वमळल

दोघही आतमवचिनाि मगन असि अचानक एक वदिस एका सनयाशाकडन

गरपगोविद नमणदानदीचया िीरािर ओकारमाधािा यि आशरम सिापन राहाि

असलयाच कळल पलला खप लाबचा होिा पर आिा एकाला दसऱयाचा आधार

होिा िततिवचिनाचया सिादाि मागणिमरा ससहय होरार होिी

27

आचायण आवर विषटरशमाण तिरन नमणदािीरािरलया ॐकारमाधातयाचया

रोखान वनघाल विषटरशमाण आचायााचया सहिासाि खपच फलाला आचायााशी

वकिी बोल अन वकिी ऐक अस तयाला झाल दऱया-खोऱया ओलाडिाना दोघही

गरपगोविदयिीचया समरराि गपपा मारि होि गरपगोविदयिीचया गरपपरपरचया

िपवशलाि दोघ रममार झाल विषटरशमाण काहीशा आशचयाणन महराला ldquoगरपगोविद

ह गौडपादाचायााच वशषटय गौडपादाचायण पावरनीचया वयाकररािर महाभाषटय

वलवहराऱया पिजली याच वशषटय पिजली िावमळनाड मधलया वचदबर मवदरा

जिळचया आपलया आशरमाि एकहजार वशषटयाना एकाच िळी वशकिीि असि

पिजली ह शषाच अििार मानल जािाि तयानी आपलया वशषटयाना दोन अटी

घािलया होतया एक अट महरज आपर सिण वशषटयाना एका पडदया आडन

वशकविरार कोरीही पडदयाचया आि याियाच नाही दसरी अट महरज वशकिर

चाल असिाना अधययन सोडन अनयतर जाियाच नाही पर एक वदिस

गौडपादाचायण काही आकवसमक काररान अधययन सोडन अनयतर गल ि नमक

तयाचिळी एका वशषटयान आपल गरप पडदया आडन परतयकािर कस लकष ठििाि ह

पाहणयासाठी पडदा बाजस सारला ितकषरी घाि झाला पिजली आपल

मळशषरप धारर करन सहसतरमखानी वशकिीि होि तयाचया मखािन

वनघराऱया विषावगनन पडदा बाजला होिाच सिण वशषटय कषराि भसम झाल

पिजलीनी ितकषरी मनषटयदह धारर कला पर िोिर सिण सपलल होि वशषटयाचया

सहाराच तयाना अतयि िाईट िाटल गौडपादाचायण िाचलयाच पाहन समाधान

िाटल खर पर तयानी दसरी अट मोडलयाच पाप गौडपादचायााना लागल तयामळ

आपलया वशषटयाला वनषटपाप करणयासाठी पिजली महराल ldquoवमळिलल जञान जवहा

ि एखादया उततम वशषटयाला परदान करशील िवहाच ि वनषटपाप होशील rdquo तयामळ

असिसि झालल गौडपादाचायण भटकि भटकि उजजवनला वकषपरा नदीचया काठी

28

एका परचड िटिकषा खाली यऊन रावहल यराऱया जाराऱयाला ि वयाकररािील

खोच असलल परशन विचारीि तयाला तया परशनाच उततर दिा आल नाही महरज

अवधकच असिसि होि िो जर अवधक काही बोल लागला िर तयाला मारहार

करीि तयामळ लोक तयाना बरहमराकषस महर लागल

एकदा चदरशमाण नािाचा विदवान बराहमर वयाकरर वशकणयासाठी

दवकषरिलया वचदबरला जाणयास वनघाला होिा चदरशमाण अतयि िजसिी होिा

तयाला पिजली वयाकरर महाभाषटय वशकवििो ह समजलयामळ िो विकड

जाणयास वनघाला होिा वकषपरचया काठी असललया हया परचड िटिकषाखाली िो

जरा विसािला इिकयाि गौडपादाचायााची ि तयाची दषटीभट झाली

गौडपादाचायाानी तयाचा हि जारन घिला हा जर वयाकरर महाभाषटय वशकायला

जाि आह िर हयालाच परशन विचारािि महरन चदरशमयाणला गौडपादाचायाानी

भराभर परशन विचारायला सरपिाि कली चदरशमाण वबनचक उततर दऊ लागला मग

आचायाानी तयाला भज रज इतयादीच भिकाळ िाचक धािसावधि विचारल

चदरशमयाणन भि रि अस उततर दिाच आचायाानी lsquoपचrsquo धािच भिकालिाचक

धािसावधि विचारल चदरशमयाणन कषराि lsquoपकिrsquo अस उततर वदल आिापयाि ह

उततर कोरीच वदलल नवहि सिाानी lsquoभिrsquo lsquoरिrsquo lsquoपिrsquo अशी उततर वदलली होिी

तयामळ गौडपादाचायण सखािल चदरशमयाणला महराल ldquoवचदबरला आिा कोरीही

नाही िला ज वयाकरर महाभाषटय वशकाियाच आह ि मीच वशकवििो rdquo

चदरशमयाणला आनद झाला पर गौडपादाचायाानी तयाला कषराचीही उसि वदली

नाही परिासामळ िकललया चदरशमयाणन गौडपादाचायााचा अवधकार पाहन जिळच

पडललया िकषाचया पानािर नखान ि भाषटय वलहन घयायला सरपिाि कली rdquo

29

विषटरशमाण हकीकि सागणयाि रगन गला होिा शकराचायण िनमयिन ऐकि

होि ि पाहन विषटरशमयाणस चागलाच हरप आला िो पढ साग लागला ldquo चदरशमाण

सिि ऐकि होिा ि पानािर कोरन वलवहि होिा सिि चौदा वदिस अविशराि हा

िम चाल होिा चौदा वदिसानी महाभाषटय परण झाल आपलया गरपचया आजञनसार

आपर चदरशमयाणसारखया उततम वशषटयाला ह जञान वदलयाची आिररक जारीि

गौडपादाचायााना झाली ि वनषटपाप झाल चदरशमयाणन वलहन घिलली महाभाषटयाची

सिण पान एका िसतराि बाधन ठिली चदरशमयाणला परिासाचा शीर होिाच तयािन

अचानक झाललया महाभाषटयाचा शीर ना अनन ना पारी ना िहान ना भक

अहोरातर अधययनाच पररशरम अधययन चाल अस पयाि सिण शरीरधमााचा विसर

पडन ि महाभाषटय शरिर करीि होि ि झपाटलया सारख नखान कोरन वलहन

घि होि तयामळ सगळी पान एका िसतराि बाधन ठिलयािर तयाना गलानी आली

गौडपादाचायण वनषटपाप झालयािर कषरभरही न िाबिा बवदरकाशरमाि

जाणयासाठी वनघाल चदरशमयााना गलानीन घरलयामळ ि गाढ झोपी गल

गौडपादाचायण वनघन गलयािर जिळपास चरराऱया एका शळीन महाभाषटयाची पान

असललया गाठोडयाि िोड खपसन वमळिील ििठी पान घऊन पळन गली

चदरशमयाणला आलली झोप ही झोप नवहिीच चकक चौदा वदिसाचया अिक

पररशरमामळ ि अननपारी न वमळालयान अशिपरामळ आलली बशिी होिी

कमणधमणसयोगान दसऱयाच वदिशी उजनी मधलया एका धनाढय

वयापाऱयाची कनया आपलया सखीसह वकषपरचया काठी विहारासाठी आली विन ि

विचया मवतररीनी दखणया ि िजसिी चदशमयाणस पावहल चदशमयाणचया वनदर बददल

तयाना शका आली तया िशय कनयन तयाला जाग करणयाचा खप परयतन कला िो

असफल झाला विला चदरशमयाणची दया आली विन चदरशमयाणस तयाचया

30

गाठोडयासह आपलया वनिाससिानी आरल दोनचार वदिस होऊनही चदरशमाण

झोपिन बाहर यि नाही अस पाहन विन आपलया वपतयाचया सललयािरन िदयाला

पाचारर कल िदयान वनदान कल की कमालीचया अशिपरामळ हा िरपर गलानीि

गलला आह तयामळ दहीभाि कालिन हयाचया शरीरास बाहयोपचारान चोळािा

तयामळ िोडा अननरस हयाचया शरीरास परापत झाला की हा झोपिन जागा होईल

तया कनयन ि विचया एका सखीन अविरि पररशरम करन िदयान सावगिललया

उपायान चदरशमयाणस जाग कल िशयकनया चदरशमयाणचया िशाही अिसिि

तयाचयािर लबध झाली होिी महरनच रातरवदिस सिा करन विन चदरशमयाणस

शिीिर आरल

चदरशमाण शिीिर आलयािर तया शरीमि वयापाऱयाला ि तयाचया सदर

कनयला पाहन चवकि झाला परिम तयान महाभाषटयाचया पानाचया गाठोडयाची

चौकशी कली िशयकनयन ि गाठोड दाखििाच चदरशमाण सखािला हळहळ शिी

आलयािर चदरशमयाणन परिम ि भाषटय नीट जळिन पनशच िाचन काढल तयािील

काही भाग नषट झालयाच तयाचया लकषाि आल चदरशमयाणस अतयि िाईट िाटल

पर आिा काहीच इलाज नवहिा चदरशमयाणच वयविमति अतयि आकषणक होि

चदरशमाण कावशमरी पवडि होिा चहऱयािर पावडतयाच िज उचापरा भरदार छािी

लाबसडक हाि गोरापान िागर बोलर खानदानी तयामळ उजजनीचया लोकाना

िो आदररीय िाट लागला िरागयशील ितती आजणिी सिभाि मजळपर

वनःसवदगध भाषर हयामळ िो सिााचा आिडिा झाला तयाची योगयिा पाहन ि

आपलया कनयच तयाचयािर जडलल मन पाहन तया वयापाऱयान चदरशमयाणस

आपली कनया दणयाचा परसिाि माडला चदरशमयाणच मन वयाकररािर जडल होि

तयामळ तयान हया वििाहाला ठाम विरोध कला तया वयापाऱयान चदरशमयाणला खप

31

परकार समजािन सागणयाचा परयतन कला वयापारी महराला ldquoमाझया मलीच मन

िझयािर जडल आह विन अहोरातर कषट करन िला जीिदान वदल आह विची

सगळी सिा विचाराि घ विचयाशी वििाह कर जर ि विचयाशी वििाह कला

नाहीस िर िो एक अपराधाच होईल ि जर िसा अपराध कररार असलास िर

मला राजाकड वफयाणद करािी लागल मग तयाचया नयायसभिला वनरणय िला

मानय करािा लागल rdquo चदरशमयाणन अतयि विनयान आपला अभयासाचा हि

सावगिला वििाहबधनाि आपलयाला अडकि नय महरन खप विनिी कली पर

तया वयापाऱयाचया ि तयाचया कनयचया मनास ह पटना शिटी ििागन चदरशमयाणन

नयायसभि ज होईल ि मानय करायच ठरिल कारर नयायसभि आपलयाला

आपली बाज यवििादान ि परामावरक परयतनान पटिन दणयाचा परयतन िरी करिा

यईल अतयि दःखान वयापारी ि चदरशमाण राजाचया नयायसभसमोर आल

चदरशमयाणन राजा समोर आपली बाज अतयि परभािी भाषि ि मददसद यवििादान

माडली चदरशमयाणची बविमतता िाकचाियण वयविमति विदवतता ह सगळ पाहन

राजाच तयाचयािर खश झाला आपली राजकनयाच तयाला कशी योगय आह हयाचा

विचार करन राजान िसा परसिाि चदरशमयाण समोर माडला चदरशमाण आवर िो

वयापारी दोघही चिािन गल कारर राजान वयापाऱयाची बाज ऐकन न घिाच हा

परसिाि माडला इिकच नाही िर आपलया मतरयाला बोलािन हा वििाह नककी

करणयास सावगिल मतरयान चदरशमयाणस पाहील ि आपलीही मलगी चदरशमयाणस

दणयाचा सकलप चदरशमयाणस सावगिला

तयामळ जी गोषट चदरशमाण टाळीि होिा िी तयाचया समोर विपटीन उभी

रावहली ह सिण समजलयािर िशयकनयची सखी जी सिि सिा करीि होिी

विनही आपर मनान चदरशमयाणस िरल असलयाच सागन आपलाही वििाह तयाचया

32

बरोबर वहािा अशी मागरी कली हया सिण परकारान चदरशमाण कषराि भानािर आला

तयान चारही जरीशी वििाह करणयाच एका अटीिर मानय कल िी अट अशी की

परतयकीला एक एक पतर झाला की मी वििाह बधनािन मि होऊन वनघन जाईन

पढ परतयकीला एक यापरमार पतर होिाच चदरशमाण गरचया शोधािण घराबाहर पडला

आपल गरप गौडपादाचायण हयाचा शोध घि घि चदरशमाण वहमालयाि

तयाचया पयाि पोहोचल आिा गौडपादानी सनयास दीकषा घिलयामळ ि

गौडपादचायण झाल होि वयाकररा ऐिजी िदािाच अधययन करीि ि

आतमवचिनाि मगन झाल होि ि बवदरकाशरमािच राहाि होि चदरशमयााना पाहन

तयाना आनदच झाला हया सवतशषटया विषयी कपा उतपनन झाली चदरशमयाणच जञान

ि िरागय तयानी पिीचा अनभिल होि चदरशमयाणन सनयास गरहर करणयाची इचछा

परकट करिाच तयानी समाधान वयि कल एका शभमहिाणिर गौडपादाचायाानी

चदरशमयााना सनयास दीकषा वदली चदरशमाण आिा गोविदभगितपाद हया नािान

ओळखल जाऊ लागल

इिक सागन विषटरशमाण िाबल शकराचायण उतसकिन ऐकि होि तयाना

विषटरशमााच खपच कौिक िाटल ि विषटरशमयाणस महरल ldquoिा खपच विलोभनीय

ि आशचयणकारक चररतर आह आपलया सरच खप महनि घऊन आपर ही सिण

मावहिी वमळिलली आह याि शकाच नाही भगििाची लीला अगाध आह

काळाचया उदराि काय दडल आह ह तया एका भगििाखरीज कोर जाररार

आपर तयाचच सिक आहोि rdquo आचायण आपलयाला अतयि आदरान िागिि

आहि ि बधभािान बोलि आहि ह पाहन विषटरशमाण सखािला तयाला धनयिा

िाटली कारर आचायण महरज कोरी सामानय वयिी नाही ह िो मनोमन जारन

होिा

33

खडिर परिास सखािह होि होिा कधी कधी वनवबड अरणयािन िर कधी

रमरीय अशा सरोिरा जिळन िर कधी रमय नदीकाठा िरन ि मागण आिमि

होि ॐकारमाधािाची ओढ लागली होिी सरपचया भटीची उतसकिा होिी

विषटरशमाण सागिा सागिा िाबल िोडया सकोचान पर अतयि विनयान

आचायााना महराल ldquoआचायण मला जया वठकाराहन जस समजल िस मी

सावगिल खर पर गरप गोविदभगितपादाच गरप गौडपादाचायण आवर

गौडपादाचायााच मोकषगरप साकषाि शक मनी आहि अस समजल आह तयाबददल

मला वकवचिही सदह नाही पर कालभद पहािा मला विचार करनही ही

कालसगिी लाििा यि नाही कारर शकमनीचा काल राजा परीवकषिीचया िळचा

महरज जिळजिळ २५०० िषाापिीचा तयािन राजा पररवकषिीला भागििाचा

उपदश करन शकमनीनी आपल जीिन कायण सपिल अस भागििाि वदल आह

िदािही शकिामदि मि झालयाचा उललख आहच महरन आपर जर हयािर

काही मागणदशणन कराल िर माझया मनाला अवधक वसिरिा परापत होईल rdquo

आचायााना विषटरशमयाणचया हया विचारपििीच खपच कौिक िाटल

सारासार वििक ि विनय दढशरिा ि वजजञासा याचया उतकषट वमलाफािन उतपनन

झाललया हया परशनाच उततर दणयाच आचायाानी ठरिल आचायण महराल ldquo

विषटरशमाण आपर खपच छान परशन विचारला आह याच उततर शकमनीनी राजा

परीवकषिीला आधीच वदलल आह शकमनी महरिाि

िद विशवनावभतिविितयणविषटरोररीयसा विरजनातमनक |

नमसकि बरहमविदामपवि कलपायषो यद विबधा रमनि ||२ २ २५||

34

अिो अनिसय मखानलन ददहयमान स वनरीकषयविशवम |

वनयाणिी वसिशवरजषटवधषटणय यद दवपराधया िद पारमषठयम ||२ २ २६||

न यतर शोको न जरा न मरतयनाणिीनणचोदवग ि किवशचि |

यवचचततिोद कपयावनदविदादरनिदःखपरभािानदशणनाि ||२ २ २७||

अिाणि योगी लोक सकषम आवर शि शरीरान विशवाधार विषटरचि पार करन

सिणिदय अशा महलोकाि बरहमिततयाचया सिायी कलपािधीकाल िासिवय करिाि

या महलोकाि दिानाही जािा यि नाही ििन ि योगी शषाचया मखािील अवगनन

दगध न होराऱया महलोकाचयाही िर असललया बरहमलोकाि जािाि इिच सिण

योगशवराची सिान आहि हया लोकी कसलच दःख नाही जरा नाही मतय नाही

महरन भय वपडा उदवग नाही पर हया योगयाना सदि दया यि िी भगिवदवरहीि

जीिन जगराऱया जीिाची किळ तया दयपोटीच ि भिाचयासाठी परगट होिाि ि

कालािीि असलयामळ तयाना क वहाही ि कोठही मि सचार करिा यिो महरनच

िर गरपपद अविनाशी महरनच सावगिल आह अविनाशी सकलपना मनान शरिा

ठिन सिीकारली की जीिाच जीिपर तयागणयाचीच सिाणगीर ियारी होि गरप ह

ितति आह ि अविनाशी आह तयाला कालभदाची बधनच नाहीि सर

कालािीि असलयामळ जवहा जीि सििचया एकादवशतिाचया वसििीचा तयाग

करणयास वसि होिो िवहा जर िो एकािाि असल आवर गरपसमरर करीि असल

िर ह अविनाशी गरपितति ितकषरी हया योगयाचया रपाि तयाचया समोर साकार होि

इि जीिाला एकदवशतिामळ सकषमदशणनान समाधान परापत होरार नसि कारर

तयाची ििढी ियारी झालली नसि वशिाय जया विकषपशिीन अहकार जागा

35

असिो विि सकषम दशणनािर विशवास बसि नाही महरन सगर सिरपाि दशणन

सपशाणनादी विया जडजीिाला विशवसनीय िाटिाि तयाची अनभिी दऊन जीिाच

जडति अििा जीिपर नाहीस करणयास गरपितति कारर होि आिा आज

आपलच उदाहरर पहा जयाना आपर पिी कधीच पावहलल नाही जयाचा कधी

अनभिही घिलला नाही तयाचयाकड का आकवषणि झालो आहोि कमण-धमण

सयोगान तयाचया अवधकाराविषयी सामयाण विषयी ईशवरभिी इतयादी सबधी जी

मावहिी वमळाली तयािर दढ शरिा ठिनच ना महरज आधयावतमक गरप ह किळ

शरिनच परापत होिाि बरहमसिरप झाललयाना गपत परकट होणयाला कषरही लागि

नाही कारर ि पाचही वमिीचया पलीकड गलल असिाि मग आिा मला सागा

की िमचया मनािला कालभदाचा गोधळ नषट झाला आह की नाहीrdquo ह सिण

वििरर ऐकन विषटरशमाण अतयि भारािला गला तयाचा सारा सदह नाहीसा झाला

भारािललया अिसििच िो आचायााना महराला ldquo इिका सकषम विचार मी कधी

कलाच नवहिा आपलया हया वििररामळ मला विचाराची एक निी वदशा परापत झाली

आह rdquo

आचायण ि विषटरशमाण अशा िततिवचिनाि ॐकार माधािाला कधी पोहोचल ि

तयाना समजलच नाही नमणदा नदीचया वकनाऱयािर दोघ सखािल सर भटीची

ओढ होिीच परािःकाल होईपयाि दोघही एका िकषाखाली विशरािीसाठी िाबल

36

परकरर ४ ि

सदगरपरापती व वववकचडामविची विवमिती

परािकाल झालयािर दोघानीही परािसनान कल सरप गोविदयिी जया गहि

रहाि होि विकड वनघाल पाऊल आिरिन चालि होिी मन भविभािान

ओिबन गल होि नतर दशणनोतसक झाल होि हाि िदनासाठी वशिवशिि होि

बिी योगधाररसाठी अधीर झाली होिी अिकरर वनविणकलप होणयासाठी

आससल होि वचतत चाचलयाचा तयाग करणयास वसि झाल होि अहकार

आतमापणर करन वशषटयति वमळिणयासाठी ितपर झाला होिा शरिरवदरय उपदश

शरिरासाठी कानाि परार आरन उतसाहान ियार झाल होि हदय चौफाळल होि

िी गरप पाउल धारर करणयासाठीच

अशा भािािसिि बालशकर गरपचया गहि नािमसिक होऊन आल

आचायाानी अशरपरण नतरानी सरना साषटाग नमसकार कला आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल नतरािन अशरधारा िाहाि होतया कठ स झाला

होिा कािी वििरण झाली होिी शरीराला कप सटला होिा कपाळािर घमणवबदची

दाटी झाली होिी अगािर रोमाच उठल होि बोलर खटल होि शरीर दडिि

झाल होि काही कषर अशा भािविभोर अिसिि गल गरना आिररक भािना

समजलया विषटरशमाण अवनवमष नतरानी दहभान हरपन आचायााच ह िदन पाहाि

होिा कषरभरान भानािर यऊन तयानही िदन कल आचायण उभ राहन सरना

परदवकषरा घाल लागल िीन परदवकषरा होिाच गरपगोविद यिीनी कौिकान हया

िजसिी दखणया बालकाला अतयि मद गोड ि परमळ िारीन विचारल ldquoबाळा

कोर िrdquo आवर आचायण उतसफिण उारल

37

ldquoमनोबदधयहङकार वचततावन नाह न च शरोतरवजहव न च घरारणनतर

न च वयोम भवमनष तजो न वायः वचदाननदरपः वशवोऽहम वशवोऽहम rdquo

मी मन बिी अहकार वचतत नाही मी कान जीभ नाक डोळ ही इवदरय पर

नाही मी आकाश भमी िज िाय इतयादी पचमहाभि पर नाही िर मी

वचदानदरपपी वशिच आह अस अतयि भािपरण कावयमय उततर दऊन

साशरनयनानी हाि जोडन आपलया गरपसमोर उभ रावहल आपलया दशणनान

हयाचया वचततितती चागलयाच उचबळन आलयाच जारन गरपगोविद परसननिन हसि

हसि महराल ldquoमहरज ि एक किळ परबरहम आहस कायrdquo हयािर आचायण अतयि

नमर ि मजळ िारीन महराल

ldquoन चक तदनयद वदवतीय कतसयात न वा कवलतव न चाकवलतवम |

न शनय न चाशनयामदवतकतवम कथ सवषवदातवसदध बरवीवम ||rdquo

परबरहम एक सिा नाही मग दसर कसल असरार ि किळही नाही िा तया

विरपिही नाही ि शनय िर नाहीच नाही पर अशनयही नाही अस ज अदविसिरप

आह ि मी िारीन कस बर सागाि िच िर मला आपलयाकडन जारन घयायच

आह ह उततर ऐकन गोविदयिी भािवििश झाल हया उततराि आचायाानी

परबरहमाविषयी असलली आपली धाररा सरकड परभािी पििीन वयि कली

होिी

गरपगोविदयिी मनाशी विचार कर लागल िा काय ही परजञा आवर िी ही

इिकया लहान ियाि अशा विचाराि ि असिानाच तयाना बवदरकाशरमाि झाललया

वयासमनीचया दषटािाच समरर झाल वयासमवननी दषटािाि सावगिल होि

ldquoप िीिरील भगिान वशिाचा अििार िझयाकड वशषटय महरन यईल तयाचयासाठी

38

ि नमणदािीरािर ॐकार माधािाला जाऊन िासिवय कर आवर िो यणयाची िाट

पहा हा िझा वशषटय मी वलवहललया बरहमसतरािर अपिण भाषटय करील rdquo हया दषटािाच

समरर होऊन ि वशिोऽहम हया उततराच िमण जारन गरपगोविदयिी गहचया

गाभाऱयािलया आपलया आसनािरन उठल िोड पढ आल तयानी बालशकराला

अतयि परमभरान आवलगन वदल असामानय गरप-वशषटयाची हदयसपशी भट झाली

विषटरशमाण िी अवनवमष नतरानी पाहाि होिा तयान मनोमन दोघानाही िदन कल

आचायण आवर विषटरशमाण याच िासिवय आिा नमणदािीरािरील गरपगोविद

यिीचया आशरमाि सरप झाल आलया वदिसापासनच आचायाानी गरपचया आजञन

षडदशणनाचा अभयास सरप कला विविध परकार सखोल अभयास वहायला तयाना

फि िीनच मवहन लागल गरपगोविदयिी आचायााचया हया अभयासािर इिक

परसनन झाल की तयानी आचायााना सनयासदीकषा दणयाच ठरिल एकदा गरचया

मनाि आलयािर मग िळ कशाला लागरार तयानी बालशकराला आपला मनोदय

सावगिला विधीपिणक सनयास वदला िो वदिस सिण जगाचया दषटीन अविसमररीय

ठरला फालगन िदय वदविीया यवधवषठर शक २६४० महरजच इसविसनपिण ४९९

हा वदिस सोनरी पहाट घऊन आला िो या बालसयाणला माधयानहीचया िजान

िळपिणयासाठीच तया वदिशी गरपगोविदयिीनी आपलया हया बालबहसपिी

वशषटयाला ldquoशकराचायषrdquo महरणन उदघोवरत कल तयािळी गरपगोविदयिीनी चिविणध

महािाकयाचया बोधान ldquoशकराचायाानाrdquo पररपरण कल जयान पवहलया भटीि

वशिोऽहम चा घोष करन ldquoकि सिण िदानि वसि बरिीवमrdquo असा परशन कला तयाच

समपणक उततर िमशच ldquoअहबरहमावसमrdquo ldquoिततिमवसrdquo ldquoपरजञानबरहमrdquo ि ldquoअय आतमा

बरहमrdquo अस वदल आचायण धयानमगन झाल सरकपि नहाहन वनघाल

39

आिा खऱया अिाणन सरचा सहिास सरप झाला सरचया परररन तयाच

आिा षडदशणनािर सखोल वचिन सरप झाल वचिन चाल असिाना अखड

सरपसिा शकराचायण करीि असि हया काळाि तयानी अनक सिोतराची रचना

कली नमणदच सनान करिाना नमणदच सददयण तयाना बरहमानद परापत करन दि अस

तयामळ अतयि भविभािान ि नमणदला िदन करीि असि अतयि उतकषट सिोतर

रचनच िरदान लाभलला हा िपसिी एक वदिस आपलीही सििी नककीच करील

अस नमणदादिीला िाटल कारर आज पयाि आचायाानी परािसमरर ि

साधनपचक ही सिोतर रचली तया पाठोपाठ तयानी यविपचक सिोतर रचल तयाि

सनयास गरहर कललयाना मागणदशणक िततिाचा समािश आह हया निर आचायाानी

गरगही अतयि शरषठ अशा वििकचडामवर हया गरिाचया वनवमणिीला आरभ कला

सरनी जया महािाकयाचा उपदश आचायााना कला तयाचा अनभि ि सरपचया

सहिासाि घिच होि शबदाचया पलीकड असलला हा अनभि तयाना वििकान

शबदबि कराियाचा होिा कठीर िततिजञान सामानयापयाि नऊन पोहोचिणयाच

विलकषर कायण तयाना कराियाच होि अवदविीय बविमतता भाषिरील परभति

कनिाळ ितती अस असामानय गर तयाचया अगी असलयाच तयाचया गरनी हरल

होि इिक असनही शरीगरपचररी समवपणि भािानच ि सरपची अविरि सिा करीि

होि मग सरनी आिररक परररा दिाच आचायाानी गरिारमभ कला

ldquoसिणिदािवसिािगोचर िमगोचरम |

गोविदपरमानद सर पररिोऽसमयहम ||

किळ िदािािील वसिानिाचयाच सहाययान जयाना जारिा यि अनयिा नाही

तया परमानद सिरपी सर गोविदाना मी विनमरिन िदन करिो

40

आचायण सरपमय झाल अिकररािच सरशी सिाद कर लागल परभािी

भाषािभि अपिण शबदरचना ि पररपरण पर सोप करन सावगिलल िततिजञान अशा

वििमी िभिान नटलला lsquoवििकचडामवरrsquo नामक गरि साकार झाला सर

िदनान सरपिाि करन पवहलया ४७ शलोकाि सिणसामानयाना सहजिन

आतमवचिनान वशषटयपरजञा कशी जागि करािी हयाच परभािी दशणन घडिल अतयि

दलणभ असललया नरदह परापतीचा उपयोग आतमानातम वििक न करिा जर वयिण

घालिला िर यरारा मतय महरज एक परकार आतमघािच आह बवहमणखिन

इवदरयावदकाचया सौखयाचया कलपनाचा तयाग कसा ि कोरतया विचाराचया

माधयमािन करिा यिो ह सागन आचायण वशषटयपरजञा जागी करिाि मग सहजिन

सागिाि

ldquoमदमधयमरपपावप िरागयर शमावदना |

परसादन गरो सय परििा सयि फलम ||rdquo

आवर मग सरची महिी समजलयामळ पढ वशषटय सरना परशन विचारिो ldquoह

परभो बध कठला कशामळ का परापत झाला ि का राहिो तया पासन कस मि

होिा यईल आनातम ि आतम िततिाचा वििक कसा असिो ह सिण आपलया

परमपवितर िारीन आपरच मला समाजािन सागा मला काही कळि नाही rdquo मग

आचायण अिरगािला सर उपदश सहजिन परकट करिाि

सर महरिाि ldquoिला आतमानातमवििक जारन घणयाची इचछा होऊन

बरहमभािाि यणयाची इचछा झाली तयामळ ि धनय झालास िझया परशनाच उततर

ऐक अर बध कोरिा िर िो अविदयचा कशामळ िर नरीि मळ का िर िषटरा ि

िासनामळ तयापासन मि होणयाचा मागण महरज आतमजञान परापती तया जञान

परापतीसाठीच आतमानातमवििक करािा कसा िर ि विचार कर की िला सख-

41

दःखाची बाधा कशामळ होि िर इवदरयाचया आधीन होणयामळ इवदरय महरज

विषयारणयाि सचार कररार पश तिगवदरयाना सपशणसखाची लालसा चकषररवदरयाना

सिरपपाची लालसा शरिरवदरयाना सशरिराची लालसा घरारवनदरयाना सगधाची

लालसा अशा विविध लालसा पचजञानवदरय ि पचकमवदरय याचया आधीनिमळ

बध उतपनन झालल आहि हया लालसा कधीच िपत होराऱया नसिाि वशिाय तया

कषवरक असिाि नषट होिाि ि पनहा उतपनन होिाि महरन तया सिण अनातम

आतमितति कधीच नाश पािि नाही िा निीन उतपनन होि नाही ि जसचया िस

असि महरन ि सिदहाचया विचारानी यि वतरविध िापानी सदि गरासललया हया

दहाची रचना विचाराि घयािी सपतधाि ि सपतआिरर हयानी भषिलल ह शरीर

महरज झाकलल चमणकडच आह वदवयानन सिनाची पोटाि विषठा ियार होि

गगाजल पराशनाची लघशका ियार होि आवधभौविक िापाि भर घालरारा

आधयावतमक िाप असिोच आवर ह सिण िाप भोगल जािाि ि मनाचया

माधयमािन महरन

ldquoमनो नाम महावयाघरो विषयारणय भवमष |

चरतयतर न गचछनि साधिो य ममकषि ||१७६||rdquo

मन नामक महावयाघर विषयारणयाि दबा धरनच बसलला असिो तयामळ

ममकषनी विषयसिनाचया बाबिीि कटाकषान औदावसनय बाळगाि वनरिर

ईशवचिनािन मनाची विषयाकड असलली धाि िाबिािी मनाला सिि उपदश

करन सागि रहाि की आतमसखाचया गोडी इिक सौखय कशािही अस शकि

नाही मन ह िायरपपान सिण शरीराि रजोगराचया सकधािर बसन इवदरयाचया

मधयािर बिीन वनरणय दणयाची िाट पहाि बसलल असि महरन बिीच ईशवरापणर

करािी मग िी वसिर होि हळहळ हा बवियोग कायाणवनिि होऊ लागिो मन ि

42

बिी वसिरिा परापत करन घिललयाना आपोआपच सषटी ि दशयजाि विशव सिण

पदािण ि सिदह हयाचया विनाशतिाचा बोध होिो तयामळच वमयति महरज काय ह

जारिा यि rdquo

ह ऐकन वशषटय विचारिो ldquo ह सरो आपर जीिाचया महरज सििचया

नशवरिचा विचार करायला सागिा पर जीि ि आतमितति अविभाजय असलयाचही

परविपादन करिा आतमितति उतपननही होि नाही ि नाशही पािि नाही असही

महरिा जीिाला मातर ससिी आह असही महरिा मग मिी जयाला महरिाि िी

कशी परापत होईल मला आकलन होि नाही महरन कपया सलभ करन सागा

अशी मी आपरास नमर परािणना करिो rdquo

सर महरल ldquo सवतशषटया ि हा फार चागला परशन विचारला आहस ि अशी

कलपना कर की आतमितति महरज शि जल तया जळाि मािी धळ इतयादी पडन

ि गढळ होऊन तयाचा रदा झाला की तयाच पाणयाला आपर वचखल महरिो पर

तयािर गाळरावद ससकार करन तयाच वचखलािन वनमणल जल िगळ करिा यि

िसच ह आतमितति जरी िगळ नसल िरी अजञानरपपी मािी विषयरपी धळ तयाि

पडलयामळ ि िासनाचा सयोग झालयामळ ि जीिदशला परापत झाल महरन

शहाणयान विचारपिणक िागाि सदाचार पाळािा ईशसििन कराि अमयाणद

विषयभोगाचा तयाग करािा नाशिि पदािााची कामना तयागािी वमळल तयाि

सिषटिन नामसमरर करणयाची सिय जडिन घयािी अशापरकार यिी यिीन

आतमानातमवििक करन दहबिीचा तयाग करािा rdquo

तयािर वशषटय विचारिो ldquo ह परभो दहबिीच लकषर महरज अिकरर पचक ि

पचमहाभि याचा कदणम आिा हयाचा तयाग करायचा िर खाली उररार काय

परि आपरच बोध करिाना ldquoिततिमवसrdquo असही सावगिल आह बर परि

43

तयागाचया विचाराची सीमा काय कषधा िषा वनदरा जागिी इतयादी दहधमाणच

वयिहार वकिपि तयागिा यिील परभो ह मज अजञानाला नीट समजािन सागाrdquo

सर महरिाि ldquoबा र वशषटया िझया मावमणक परशनामळ माझा बोधसमदर

उचबळन आला आह ऐक जस विविध वठकारचया वचखलाि एकच जल असि

पर पदािााचया वभननिमळ िगळ िगळ भासि ििावप नीट विचार कला िर तया

जळाि जर मािीसारखा पदािण नसल िर तयाला वचखल महरिा यि नाही िदवि

ईशवराि काहीच नाही पर सिण पचमहाभिाचया कदणमास ईशवर कारर आह अििा

विविध मवततकाचया घटाचा विचार कला िर आकार ि नाम वभननतिा खरीज सिण

घटामधय फि मवततकाच असि िदवि यचचयािि चराचराि शबद रप रस गध

ि सपशण याचया वभननतिा खरीज एक आतमिततिच सि-वचि-आनद आह िच

आपलयाि आह महरन िला जो ldquoिततिमवसrdquo हा बोध कला तयाचा भािािण धयानाि

घयायचा तयालाच वििक अस नाि आह िाकयाच अनक अिण असिाि सरळ

अिण धिनयािण भािािण गवभणिािण अस अनक परकार आहि ldquoअह बरहमावसमrdquo काय

वकिा ldquoिततिमवसrdquo काय अशी अनक महािाकय सावगिली पर तयािला भािािण जर

वििकान वनवशचि कला नाही िर फसगिच होरार कारर वयिहारभदान वयिहार

जसा करािाच लागिो िस अधयातम ह वििकाचया माधयमािन िारिमयान सििच

सििच जारन घयायच असि आपल सििच काहीच नाही ह जरी आधयावतमक

दषटया सतय असल िरी वयािहाररक दषटया राजाचा कर चकिणयासाठी उपयि न

होिा िो एक गनहाच होरार असिो ह िारिमय समजलच पावहज महरन

यसमाननावसत सत पर वकमवप ततसतय स आतमा सवय

तसमाततततवमवस परशातममल बरहमादवय यतपरम ||२५१||

44

विचार करन बघ जयाला ि िझा कमडल महरिोस िझ आसन

महरिोस िझ िसन िझी जपमाळ इतयादी सिण दहपािा निर िझ राहरार आह

का पर ि दहाि अस पयाि तयाचयािर कोरी हकक सागरार आह का नाही

कारर तयाला पाच वमिीपकी कालाची वमिी आह वमि हा मळ धाि तयापासनच

वमया हा शबद ियार झालला आह िर वमया महरज जयाला सिणच मयाणदा

असिाि काळाची मयाणदा आकाराची (आकाराचया िीन मयाणदा लाबी रपदी उची )

मयाणदा वदशची मयाणदा अशा पाच मयाणदा असिाि महरन ि वमया महरज काही

काल वटकरार ि निर तयाच वसितयिर होरार असि महरन ि वमया वमया

महज खोट नवह कारर तयािही सपतािसिि आतमितति असि िसच िझ

चिनयमयी आतमितति िझया बरोबरच असरार आह दहपािा निरही िझया

सकषमदहा बरोबरच राहारार आह आपलया दहपािा निर मन बिी वचतत

अिकरर ि अहकार आपलया बरोबरच यरार असि यािलया मनाचा बिीचा

वचतताचा अिकरराचा ि अहकाराचा ि मायमळ जरी अगीकार कला असलास

िरी वििकान तयागही कर शकिोस तयािळी िला हा अनभि आतमिततिान यईल

की lsquoिततिमवसrsquo िसा अनभि आला की मग ि मि होशील कारर तयािळी िला

समजल की बि-मि असा कोरिाच परकार आतमिततिाि नाही िो किळ अविदयन

जीिभािाचया दशन उतपनन होिो तयािळी ि दहाि असनही विदही झालला

असशील वनविणकलप झालला असशील महरन बा वशषटया ि ह धयानाि ठि की

वनववषकलपमनलपमकषर यतकषराकषरववलकषरण परम |

वनतयमवययसख नीरञजन बरहम तततवमवस भावयातमवन ||२६१||

आवर वनविणकलपिा परापत होणयासाठी ldquoमी ि माझrdquo हया धाररचा समळ

तयाग आिशयक आह तयाचया अधयासानच (सधया धयास आह) िो हळहळ

45

जमिो तयासाठी परतयही मनाि उतपनन होराऱया अहकाराचया लहरी दलणवकषि

करन मन ईशवचिनाि गििाि लागि िसच कोरतयाच परकारची कामना

उतपननच होऊ न दर वशकाि लागि तया साठी िततिमवस चा बोध उपयि होिो

कारर दह जीिभािान उतपनन झालला आह सिचछन नाही ििावप परतयक

जीिाला मि होणयाच सिाितरय आह ि आधयावतमक धारर साठी आह बाकी

वयािहाररक सिाितरय मयाणवदि सिरपािच आह महरन िर पाप ि पणय हया दोन

गोषटी वनमाणर होिाि दह परारबधावधन असलयामळ ससारासाठी तयाला परण

सिाितरय असि नाही कारर दहाचा सबध परकिीशी आह परकिी सघषणमय आह

िर आधयातम शाि ि आनदमय आह परकिी सविकार आह िर अधयातम

वनविणकार आह परकिीि सख-दःखाची कषरभगरिा आह िर अधयातमाि

वचरकालीन आनद आह परकिीि अपरणतिाचा अनभि यिो िर अधयातमाि

पररपरणिा अनभिास यि परकिी परारबधाधीन अनभि दि िर अधयातम िततिमवस

हा अनभि दऊन शाि करिो परारबधाि भौविकाचा वयापार हवयास िासना

हयाचा कषरोकषरी उदरक होिो िर अधयातमाि आतमानदासाठी सकषमतयाग धाररा

उतपनन होऊन अविनाशी ldquoअह बरहमावसमrdquo चा बोध होिो परकिी पिणजनमािलया

सकि अििा दषटकि याचया परररामान परारबध वनमाणर करि ि भविषटय अजञाि

असि िर अधयातम याच जनमाि जीिनमिीचा अनभि दऊन आतमजञान परदान

करि परारबध परकिी ि माया याचया आधीन आह परारबध परतयकाच िगळ िगळ

असि िर अधयातम ह आतमजञानासाठी सिााच एकच असि अधयातमान जया

परबरहमाची परापती होि तया परबरहमाला पारािर नाही परकिी ि परारबध याना मयाणदा

आह परारबधाचा नाश हदयगरिी मोकळया होणयान होिो वििच अधयातम उदयाला

यि मग दह बाहय आचररान परारबध भोगिाना वदसि असला िरी िो अिरािन

मि झालला असिो जीिनमिीचा सोहळा अनभिि असिो कारर परारबध

46

दहाला पिणजनमािलया सकि-दषटकिामळ परापत झालल असि ि परकिीचया

वनयतरराि असि जस एखादया वशकाऱयान िाघािर नम धरन सोडलला बार

िाघाला लागणयापिीच जर िाघ तयावठकाराहन बाजला झाला िर िो बार तयाचया

माग जर गाय उभी असल िर विला लागरारच िदवि पिण कमणफलान विि झालला

दह परारबध भोगि रहािो

जञानोदयातपरारबध करमजञानानन नशयति

अदतवा सवफल लकषयरतिशयोतसषटबाणवि ४५१

वयाघरबद या तवतनरमकतो बाणः पशचातत गोरिौ

न तिषठति तिनतयव लकषय वगन तनरमरर ४५२

मनाचया वनिततीमळ जीिाच जीिपर हरपन ि बरहमिततिाशी िादातमय

पािलयािर दह आपला नाही ही दढ धाररा होि मग परारबध ि काय उररार

कारर

अजो वनतय शाशवत इवत बरत शरवतरमोघवाक |

तदातमना वतषठतोऽसय कत परारबधकलपना ||४५९||

शरिी सिा वनःसवदगध शबदाि हाच बोध करन दिाि जयाला जनमच

नाही जयाला नाशही नाही ज शाशवि आह ज वनलप आह तया परबरहमाशी एकरप

झालयािर दहच आपला नाही िर परारबध कलपना उरल कशी

अशापरकार गरपिचनामि पराशन करिा करिा वशषटय दहभान विसरला तयाचया

हदयगरिी मोकळया झालया मनाच मनपरच मोडल जया मनािर ससारवचतर

उमटि िो मनोरप पडदा परण विरन गला मन बरहमभािान शरीरभर समरसन

गलयान जीिभािही नाहीसा झाला मन ि बिी यानी जारिा न यरारी

47

परबरहमिततिाची सकषम अनभिी ldquoिततिमवसrdquo हया परममहािाकयान शरीगरपचया

अमिमय िारीन जागी झाली वशषटय तयाच कषरी समाधीअिसिि गला वनविणकलप

अिसिचा अनभि अवनिाणचय असलयाच तयाला समजल ि विशवमनाचया सहययान

वकबहना िो सिि चराचरमय झाला असलयाच तयाला जारिल परबरहम ह

वनविणकलप आह ि एकही नाही िा अनकही नाही यि नाही वकिा जािही नाही

चल नाही अििा अचलही नाही ि असही नाही िा िसही नाही रपही नाही

अििा अरपपही नाही अशा बोधान िपत झालला ि सि-वचि-आनदान वनिळन

वनघालला वशषटय काही िळान दहभानािर आला तयािळी तयाच अषटसावतिकभाि

जाग झाल होि तयाच अिसिि भािवििश होऊन िो शरीगरपना महराला

नरो नरसि गरव रहातरन

तवरकतसङगाय सदततराय

तनतयादवयाननदरससवरतपण

रमन सदाऽपारदयामबधामन ४८६

अिाणि ह सरो आपलया चररी माझ अनि परवरपाि आहि आपर साकषाि

परबरहममविण वनतयानदरप अस अपार दयच सागर आहाि कारर आपलया बोध-

सागरामळ

धनयोऽह किकतयोऽह तवरकतोऽह रवगरहाि

तनतयाननदसवरपोऽह पणोऽह तवदनगरहाि ४८८

मी धनय झालो आह किकतय झालो आह पररपरण झालो आह भिसागर पार

कला आह िो किळ आपर माझयािर कललया कपानगरहामळच

48

शकराचायण भराभर वलवहि होि वलवहिाना िखरी िारीन उचचारही करीि

होि सरप गोविदयिी शरािर करीि होि अतयि भािविभोरिन ि वशषटयाला

नयाहाळि होि नतरािन किािणिा ओसडली होिी कपा उचबळन आली होिी

वशषटया बददलचा आतमविशवास दाटला होिा आनदाशर मि मौविक वबदसम

ओघळि होि नमक तयाचिळी शकराचायाानी तयाचयाकड पावहल आचायााचया

भािना अनािरिन शबदबि झालया

सिाराजयसामराजयविभविरषा

भितकपाशरीमवहमपरसादाि

परापता मया शरीगरि महातमन

नमो नमसिऽसि पननणमोऽसि ५१७

ह सरो सिराजय ि सामराजय हयाचया िभिान नटलली ही मोकषसपदा मी

आपलया परमकपावशिाणदानच परापत करन घिली आह महरन माझा आपरास

नमसकार आह पनपनहा नमसकार आह

गरप गोविदयिीना आनद झाला जञानी झालला वशषटय समपणरातमक भािान

आपलया चररी एिढया विनयान गरिाच शरय अपणर करिो आह हयाच तयाना अपार

कौिक िाटल तयानी शकराचायााना भरभरन आवशिाणद वदल हा सिण सोहळा

शकराचायााचा बालवमतर विषटरशमाण महतभागयान पाहाि होिा

49

परकरर ५ ि

िमिदा सतती व गरगौडपादचारि भट

विषटरशमयाणनी हा सिण सिाद शरिर कला विषटरशमाण वििकचडामवर

परिमपासन शरिर करीि होि तयाना जस जस शरिर घडि होि िशी िशी परचीिी

यि होिी नमणदा िीरािरचा आशरम अशा िोराचया सहिासान उजळन वनघाला

होिा नमणदामािा आनदान हयाि सहभागी झाली होिी ldquoवििकचडामवरrdquo सारखया

अवदविीय गरिाची वनवमणिी झालयािर शकराचायण आपलयाकड लकष दिील ि

नमणदसाठी नवह िर जनलोकाि नमणदामािच पावितरय समजाि महरन िरी

आपलयािर काही कावय रचना करिील अस नमणदामािला िाटि होि पर िसा

योग काही लिकर यईना जो िो आपलया साधनाि वनमगन होिा गरपगोविदयिी

आपलया गहि धयानसि होि बाहर धिाधार पाऊस पडि होिा नमणदामािला

अनायासच सधी वमळाली नमणदामािा दिडी भरन िाह लागली

पाऊस िाबला पर नमणदामािा िाबायला ियार नवहिी नमणदामािच

पारी िाढिच रावहल इिक िाढल की उचािर असललया आशरमािही आल

परचड उगररप धारर कलली नमणदामािा गरपगोविदयिी वजि धयानमगन होऊन

बसल होि तया गहचया रोखान वनघाली विषटरशमयाणन ि पावहल तयानी आचायााना

ह ििणमान गहि जाऊन सावगिल शकराचायण ितकषरी आपला कमडल घऊन

गहचया दवाराजिळ आल समोरन िगान यरारी नमणदा तयानी पावहली झटकन

कमडल परिशदवाराशी ठिला हाि जोडन नमणदामािला परािणना कली ह ससारिाप

नषट करराऱया नमणदादिी िझया चररकमलाशी मी नमर होिो हयािळी भयचवकि

झालल विषटरशमाण शकराचायााचया चहऱयािरील वनभणयिा पाहन सििच भय

विसरल आवर िनमयिन शकराचायााची परािणना ऐक लागल आचायण महरि होि

50

सवबनदवसनधससखलततरङगभङगरवचजि

वदवषतस पापजािजािकावदिाररसयिम

किानिदिकालभिभीविहाररिमणद

तिदीयपादपङकज नमावम दवि नमणद १

गत तदव म भय तवदमब वीवकषत यदा

मकणडसनशौनकासराररसववत सदा

पनभषवावबधजनमज भवावबधदःखवमषद

तवदीयपादपङकज नमावम दवव नमषद ४

अशा परकारच lsquoनमणदाषटकrsquo आचायाानी नमणदामािची सििी करणयासाठी रचल

जया काररासिि नमणदामािा गरपगोविदयिीचया गह कड झपािली होिी िो हि परण

होिाच परिशदवारी असललया आचायााचया कमडलि विन परिश कला ि नमणदामािा

गपत झाली नमणदामािा शाि झाली ि झरकन ओसरन गली ह आशचयण पाहन

विषटरशमयाणन नमणदसह शरीशकराचायााना िदन कल

गरपगोविदयिी धयानािसििन बाहर आलयािर विषटरशमयाानी विनयान तयाना

िदन करन सिण घटना किन कली हया अपिण घटनमळ गरपगोविदयिीना आनद

िर झालाच पर तयानी शकराचायााना बवदरकाशरमाि आपलया गरपचया दशणनासाठी

नणयाचा सकलप कला गरपगोविदयिीनी सकलप कलयािर वनघायला वकिी िळ

लागरार ि शकराचायााना बरोबर घऊन लगच वनघाल जया काररासाठी बरीच

िष नमणदाकाठी िासिवय कल ि कारर परण झाल मग बरीच िष सर भट न

51

झालयामळ सरप भटीची ओढ न लागिी िरच निल शकाचायााच वशषटय

झालयापासन गरप गौडपादाचायण िदाभयासाि मगन झाल होि तयाच अभयासािन

तयानी माडकयकाररका नामक अपिण गरि वनमाणर कला होिा माडकयोपवनषदािरच

ि अपिण भाषटय होि तयाि गौडपादाचायाानी अिजञाणनान तयाना वदसलली

अजाििादाची कलपना वसिािासह अनागरही िकाणिर माडली आह मन ि बिीच

ऐकय साधन वचतत चिषटय जवहा अिकरराि विलीन होि िवहा वनविणकलपिा परापत

होऊन जञानवदरयाना भासमान होरार सपरण विशव ह एकसघ बरहमच आह अस जञान

परापत होि ि कसलीच वनवमणिी झालली नाही अशी अनभिी यि वनवमणिीच नाही

िर वनमाणिाही नाही महरजच वनवमणिी ि वनमाणिा दोनही एकच बरहम असलयाच

जारिि बरहम हच एकमिावदविीय आह असा वसिाि अतयि कशलिन

अजाििादाचया भाषटयाि गौडपादाचायाानी परविपादन कला आह हाच अदवििाद

शकराचायाानी गरप परपरन आतमसाि कला होिा मग अशा वशषटयाला आपलया

गरपचया चररी नणयाची ओढ गरपगोविदयिीना लागर अगदी सिाभाविक होि

शकराचायााना आपलया गरपबददल परम आदर होिा गरपगोविदयिीनी आपलया

गरपचया आशरमाि जवहा शकराचायााचयासह परिश कला िवहा गरपगोविदययिीचया

भािना अतयि िरल झालया तयाच शरीर कप पाि लागल तयामळ सहजिन

तयानी आपला हाि शरीशकराचायााचया सकधािर ठिला शकराचायाानी तयािळी

आपलया गरपचया सपशाणिली विलकषर शिी अनभिली गरप-वशषटय दोघही एकाच

िळी गरप गौडपादाचायााचया समोर आल अनािर भािान गरपगोविदानी आपल

मसिक गरपचररी ठिल नतरािलया गगा-यमनारपपी जलान तयाच पादकषालन कल

शकराचायण हया अपिण भटीचा सोहळा आपलया अिकरराि साठिीि परातपरगरप

गौडपादचायााचया चररी निमसिक झाल

52

गरप-वशषटयाचया जोडीला नतरािलया कपा कटाकषान परभ गौडपादचायाानी

आवशिाणद वदला गरपगोविदयिीचया वशषटयाला गौडपादाचायाानी नीट नयाहाळल

परखर िरागयान िजपज वदसरारा चहरा वनषटकपट ि बघराऱयाचया अिकरराचा

ठाि घरार िजसिी डोळ भवयकपाळ िरिरीि नाक मगधहासय विलसरारी

जीिरी चहऱयाला शोभन वदसरारी हनिटी बालियामळ वनिळ वदसरार गाल

अशा सिण िभिी चहऱपटटीिर विशषतिान जारिरारी गोषट महरज परम शािी वसिर

नजरन पाहार शािवचततान पर वनशचयान होि असललया अचक हालचाली

इतयादी पाहन गौडपादाचायााना जारिल की हाच िो अलौवकक परपष हाच िो

शकराचा अििार महषी वयासानी जयाचया बददल पिणसचना वदली िो सतपरपष

हाच हाच वयास सतराचा भाषटयकार गरगोविदानी जवहा लौवकक ओळख करन

वदली िवहा गौडपादाचायाानी कौिकान आपला हाि आवशिाणदासाठी

शकराचायााचया मसिकािर ठिला गरपगौडपादाचायाानी मनाशी काही वनशचय कला

दसऱया वदिसापासन परभाि समयी आपलया समिि काही काल शरिरासाठी

बसणयाची आजञा तयानी शकराचायााना कली परमादरान शकराचायाानी िी आजञा

वशरोधायण मानली

दसऱया वदिसापासन शकराचायण बराहममहिाणिर उठन धयानधाररा ि आविक

करन सयोदयाचयािळी गरपगौडपादाचायााना िदन करन तयाचया सोर आसनािर

बस लागल गरपगौडपादचायण आपलया मखान शकराचायााना माडकयकाररका ऐकि

लागल शकराचायण अतयि एकागरिन शरिर करीि होि तयाचया एकागरििर

गरपगौडपादाचायण परम सिषट झाल आपलया नािवशषटयाला बौिमििादाच खडन

करन िवदक सनािनधमाणची सिापना कराियाची आह तयाि पररपरणिा ि साधार

आतमविशवास याची आिशयकिा आह ह जारन तयानी शकराचायााना

53

ldquoमाडकयकाररकाrdquo सावगिली कशागर बिीचया ि िीवर समररशिीचया आचायाानी

िी धारर कली माडकयकाररका परण सागन झालयािर गौडपादाचायाानी

शकराचायााशी चचाण कली चचचया सिादािन शकराचायााचा विनय सखोल

अभयास वनःसवदगध भाषर इतयादी सिण गराच दशणन तयाना वमळाल गौडपादाचायण

अतयि परसनन झाल आपलया परारातपरगरपशी सिाद झालयािर आचायाानी

अतयि आदरान गरपगौडपादाचायााना िदन कल आचायण महराल

परजञावशाखवद कषवभतजलवनधवदनामनोऽनतरसथ |

कारणयाददधरामतवमदममरदलषभ भतहतो ||

िशाख मवहनयाि सयण जयापरमार सागराच पारी आटिन जलधारासाठी

मघाची वनवमणिी करिो तयाचपरमार माझया परातपर गरपनी सिणसामानयाचया

करपरन परररि होऊन आपलया असामानय परजञन िदसागरािन जञानामिधाराचा

िषाणि करणयासाठी हा िदािमघ वनमाणर कला आह

गौडपादाचायण किकतय झाल कारर आिा ह जञान भिलािर परिाही होरार

होि गरप-वशषटय जोडीला तया िोर िदातयान िोडभरन आवशिाणद वदल हा

मककाम जिळ जिळ मवहनाभर होिा गरपगौडपादाचायाानी दोघानाही आनदान

वनरोप वदला गरप-वशषटय पनहा आपलया नमणदािीरािरील आशरमाचया मागाणन

वनघाल अिकरर जड झाल होि पाऊल वनघि नवहिी नतर पारािल होि

पनदणशनाची तयाि याचना होिी मान पहा पनहा माग िळन पहाि होिी अगदी

आशरम वदस पयाि

54

गरपगोविदयिीनी आवर शकराचायाानी ॐकार माधािा यिील आशरमाि परिश

कला अतयि आिरिन िाट पहाि असललया विषटरशमयाणन परमानदान सामोर

यऊन सिागि कल दोघानही एकाचिळी साषटाग दडिि घािला शकराचायण

गरपगोविदयिीचया सह बवदरकाशरमाि गलया पासन विषटरशमाण अतयि उदास झाला

होिा तयाला गोकराणपासन शकराचायााचा सहिास लाभला होिा शकराचायााचया

बरोिर िो सािली सारखा िािरि होिा तयाची सिा करीि होिा तयाला

कषरभरही आचायाावशिाय चन पडि नवहिी आचयण महरज तयाच परमदिि झाल

होि शकराचायण गरपगोविदाची सिा करीि आवर विषटरशमाण आचायााची सिा करीि

होिा विषटरशमाण गरप-वशषटय सिाद अतयि मन लाऊन ि उतसकिन शरिर करीि

अस

55

परकरर ६ ि

परसथाितररीवर भाषर करणरासाठी काशीत वासतवर

आचायण ि गरपगोविदयिीचया आगमनान विषटरशमाण आनदला तयाचयासाठी

जर मवहनयाभराची रातर सपन उषकाल झाला असच तयाला िाटल तयान मनाशी

वनशचय कला इिपर आचायााना सोडन राहायच नाही आचायण ि गरपगोविदयिी

याचा परिासाचा शीर सपला ॐकार माधािाचया आशरमाि पनशच पिणिि िदणळ

सरप झाली गरपगोविदयिीनी एका शभ वदिशी शकराचायााना काशीला जाऊन

राहणयाची आजञा कली ि भिलािरील बरहमविदयच सिणशरषठ माहरघर आह िि

राहन ldquoपरसिानतरयीrdquoिर भाषटय वलही

आपलया सरचा वनरोप घऊन आचायण वनघाल विषटरशमयाणला हयािळी

मोठच आशचयण िाटल कारर आचायाानी तयाला आधीच विचारल होि की आपलया

बरोबर काशीला यरार का आिा आचायण खरोखर वनघालल पाहन विषटरशमाण

कषराचाही विलब न लाििा तयाचया समिि वनघाला दोघानीही गरपगोविदयिीना

िदन कल ॐकारशवराला िदन कल ि वदसि नाहीस होई पयाि पनहा पनहा

आशरमास िदन करीि मागणसि झाल शकराचायाानी विधयाचलाचा मागण धरला

रमरीय िनशरीसाठी नारदानीही जयाची सििी कली होिी िो विधयाचल आचायााना

सखाविि होिा घनदाट उच उच वटगोर साग होि विशाल औदबर होि

सळसळरार अशवति होि असखय पारबया भमीि रोिन अनक िकषाचा आभास

वनमाणर कररार परचड िटिकष वसििपरजञासारख भासि होि जगलािील मि पश-

पकषाचा सचार मनाला मोहिीि होिा नदयाचा आिाज मनाला साद घालीि होिा

अनक िलीची सगधी फल आपला सगध दरिळिीि होिी भरमराचा गजारि जर

56

सामिदाच गायन करीि आहि की काय असच िाटि होि आकाश कधी वनिळ

अिाग खोलीन भरन गडद वनळ भासि होि िर कधी अिखळ िायलहरीिर

शविमघाच नतय घडिीि होि ही सिण रमरीयिा पाहन आचायण विषटरशमयाणला

महराल ldquoबघ िरी ldquoबरहमrdquo नािाचया जादगारान विविधिन नटिलल इदरजाल कस

पसरिल आहrdquo विषटरशमाण आचायााचया हया िाकयानसिा बरहमभािाि जाणयाचा

परयतन करीि अस तयाला िर आचायण महरजच चालि बोलि बरहम िाटि होि

तयािन आिा िर सदि आचायााचया सिि राहणयाची सधी परापत झालली

माधयानहा पयाि चालि राहाि माधयानही कोठ िसिी लागली िर वभकषा

करािी मग िोडी विशरानी घऊन पढील मककामी वनघाि अधारन यईपयाि

एखादया गािी पोहोचाि एखादया मवदराि मककाम करािा दशणनासाठी आललया

लोकाशी बािचीि करािी गािकऱयाचया शकाच अतयि सोपया भाषि वनरसन

कराि तयाच भाषर ऐकिाना छोटमोठ जञानी-अजञानी सारजर समरस होऊन

ऐकि एकिर आचायााचा चहरा अतयि दखरा ि विलकषर बोलका होिा तयाना

पाहिाकषरीच लोक तयाचयाकड आकवषणि होि असि मग बोलायला लागलयािर

मतरमगध होऊन ऐकि असि तयािळी आचायण अतयि सदर कावय रचना करन

सतरोतर रपान तयाना जञान दि असि असा परकार दर मककामी घडि अस

विषटरशमाण मनपिणक आचायााची सिा करीि अस आचायण आपलयाला वमतरतिान

िागििाि याचा तयाला फार आनद होि अस पर िो सिि तयाचयाशी परम

आदरान िागि अस तयान मनोमन आचायाणनाच आपल गरप मानल होि महरन

सििचा वशषटयतिाचा भाि िो कधीच सोडि नस तयाचा हा लाबचा परिास

आचायााचया ओघितया उपदशान ि अनक कावय रचनमळ अतयि आनदाि होि

होिा विविध शहर गाि खडी अििा िसतया इतयादी वठकारचया लोकाना

आपलस करीि तयाना जञानामि पाजीि दोघही शरीकषतर िारारसीला आल िवहा

57

आचायण सहज महराल िाररा ि असी हया दोन नदयाचया सगमािर ह नगर िसलल

आह महरन ि ldquoिारारसीrdquo पर खर नाि काशीच आह कारर

काशयाrsquo वह काशत काशी काशी सवष परकावशका |

सा काशी वववदता यन तन परापता वह कावशका ||४||

ldquoकाशी महरज आतमा िो आतमिततिािच परकावशि होिो महरन

आतमिततिच सिण विशवािर परकाश टाकरार आह काशीचा हा गढािण जयाला

समजला िोच खरा काशीला पोहोचिो rdquo

विषटरशमाण विचारमगन झाला तयाचया मनाि सहज आल महरज आपर

दहान जरी काशीि यऊन पोहोचलो असलो िरी गढािाणन अदयाप आपलयाला

काशी पहाियाची आह ॐकार माधािा ि काशी आचायााची अनक परिचन झाली

तयािळी तयानी अनक सिोतराची रचना कली िी सिण विषटरशमाण यानी वलहन

काढली होिी आिा काशी िवशषठयाचया ldquoकाशीपचचकrdquo सिोतरान काशीि परिश

झाला सरपचया आजञनसार आिा ldquoपरसिान-तरयीrdquo िरील भाषटय परण होई पयाि

काशीिच िासिवय होरार होि

आचायण विषटरशमयाणसह परिम गगचया दशणनास आल गगच अिाग िभि

पाहन आचायण सिबध झाल गगा वकनारी हाि जोडन उभ रावहल तयाचया भाि

आवर भिी हयाचया उमीनी िागदििच सिरप धरर कल कठािन मधर नादासह

िखरीिारी गगाषटकाचया रपपाि परकट होऊ लागली

ldquoभगवती तव तीर नीरमातराशनोऽह

ववगतववरयतषरण कषरणमाराधयावम |

सकलकलरभग सवगष सोपानसग

58

तरलतर तरग दवी गग परसीद ||rdquo

शकराचायण आपलया मधरिारीन जवहा गगची सििी कर लागल िवहा

जिळपासची मारस भारािलयासारखी ऐकि सिबध झाली इिनच

शकराचायााचया बददल जनसागराि किहल वनमाणर झाल तयाचया बददल आदरभाि

दाखि लागल शकराचायण गगचया काठािरन परवसि अशा मनकवरणका घाटािर

आल आिा तयाचया बरोबर बराच मोठा जनसमदाय होिा आचायाानी मनापासन

मनकवरणक घािाची परािणनारपपी सििी कली िच मनकवरणकाषटक

तिततीर मवरकवरणक हररहरौ सायजयमविपरदौ िादनिौ करपिः

परसपरमभौ जनिोः परयारोतसि मदरपो मनजोऽयमसि हरररा परोिः

वशिसितकषराि िनमधयादभगलाचछनो गरपडगः पीिामबरो वनगणिः १

अशी सरपिाि कली ि

कचछरः कोवटशिः सिपापवनधन यचचाशवमधः फल ितसि

मवरकवरणकासनपनज पणय परविषट भिि सनातिा सिोतरवमद नरः पठवि

चतससारपािोवनवध िीतिाण पलिलितपरयावि सदन िजोमय बरहमरः ९

असा समारोप करन आचायाानी वतरिार बडी मारन सनान कल ििन ि

काशी विशवशवराचया दशणनास आल आपलया सरना सििची ओळख

ldquoवशचदानदरपवशिोऽहमrdquo महरराऱया आचायााची अिसिा अतयि भािवििश झाली

विशवशवराच दशणन होिाच निमसिक झालल आचायण वशिसििीि रगन गल

साननदमाननदिन िसनिमाननदकनद हिपापिनदम

िारारसीनािमनािनाि शरीविशवनाि शरर परपदय ११

59

आनदिनािलया आनदी आनदाचया कदा पापाच ढीग नषट करराऱया ह

िारारसीचया अनािाचया नािा ह विशवनािा मी िला शरर आलो आहrdquo अशी

भािपरण सरपिाि करन निर आचायाानी सिरणमालासिवि करणयास आरभ कला

अि किमवप मदरसना तिरलशविणशोधयावम विभो

सामब सदावशि शमभो शङकर शरर म िि चररयगम १

अशी सरपिाि करन आचायाानी िी ५० शलोकाि परण कली आचायण सिवि

करणयाि परण रगन गलल होि अतयि रसपरण ि सोपी शबद रचना अिणपरण आवर

भिीरसान ओिबलली रचना लोकाच मन मोहन घिलया खरीज कशी राहील

जनसमदाय आपोआपच तयाचया माग माग जाऊ लागला आचायण जवहा मोदादी

पचविनायकाचया दशणनास आल िवहा तयानी ldquoशरीगरशपचचरतनमrdquo सिोतरान परािणना

कली

मदा कराततमोदक सदा ववमविसाधक

कलाधरावतसक ववलासलोकरकषकम

अनायककनायक ववनावशतभदतयक

नताशभाशनाशक नमावम त ववनायकम१

अस परतयक दिाच ि दििच दशणन घि असिाना आचायण िभिशाली सिोतर

रचना करीि होि जवहा ि अननपराण मवदराि पािणिीमािचया दशणनास आल िवहा

वनतयाननदकरी िराभयकरी सौनदयणरतनाकरी

वनधणिावखलघोरपािनकरी परतयकषमाहशवरी

परालयाचलिशपािनकरी काशीपराधीशवरी

वभकषा दवह कपािलमबनकरी मािाऽननपरशवरी १

अशी सरपिाि करन समारोपाि मागर मावगिल ि अतयि हदय आह तयाि

आचायण महरिाि

60

अननपर सदापर शङकरपरारिललभ

जञानिरागयवसदधयिा वभकषा दवह च पािणवि ११

अशापरकार िरागयाची परािणना करन आचायण कालभरिाचया मवदराि आल

आवर तयानी कालभरिाची परािणना कालभरिाषटकान कली

दिराजसवयमानपािनाङवघरपङकज वयालयजञसतरवमनदशखर कपाकरम

नारदावदयोवगिनदिवनदि वदगमबर कावशकापरावधनािकालभरि भज १

अशापरकार अिगणह यातरा करन आचायण विशवशवरमवदराचया परशसि ओिरीि

विषटरशमयाणसह वसिरािल

विषटरशमयाणला आचायााचया अिक उतसाहाच ि अचक हालचालीच आशचयण

िाटि अस तयाला जस आशचयण िाट िसच ि हळहळ काशीिलया लोकानाही िाट

लागल सिाणि मोठ आशचयण अस की काशीिलया विदवान कमणवनषठ पवडिाना वजिकी

आपलकी िाटि अस वििकीच िी अडारी शिकरी कमणचाऱयानाही िाटि अस

याला कारर एकच परतयक वयिीशी समरस होऊन बोलणयाची आचायााची

सभाषर कला विदवानािला विदवानही तयाचया भाषािभिान िपत होई अडणयािला

अडारीसिा भाषिलया सोपपरामळ आकषट होई तयामळ आचायााची परिचन

आमतरर न दिाच रग लागली अमाप गदी होऊ लागली

हळहळ सिण िरािील जनसमदाय आचायााची परिचन ऐकणयास गदी कर

लागला आचायण सरच समरर करन ldquoपरसिाननतरयीrdquoिर भाषटय कर लागल

सिणसामानय लोकाना समजल अशा कौशलयान एक एक सतराचा विचार माड

लागल ldquoबरहमसतरािलया lsquoअिािो बरहमवजजञासाrsquo rdquo हया पवहलयाच सतरािर भाषटय

61

करिाना आचायाानी परिम ldquoअिrdquo हया शबदाचया अिाणपासन सरपिाि कली िवदक

कमाणचरर कररार परपरन अि महरज मगलाचरराची सरपिाि अस समजि

असि तयाना समजाि महरन आचायण महराल इि हा आरभ िाचक नसन

आनियण (महरज आिा इिन पढ) असलयाच समजाऊन सावगिल (अतर

अिशबदः आननियाणिणः पररगहयि नावधकारािणः बरहमवजजञासाया अनवधकायणतिाि

मङगलसय च िाकयाि समनियाभािाि अिाणनिरपरयि एि हयिशबदः शरतया

मङगलपरयोजनो भिवि पिणपरकिापकषायाशच फलि आननियाणवयविरकाि)

अशापरकार आपलया परिचनाि आचायण अगदी सोपया पििीन समजाऊन

सागि असि जडजबाल शबद जर तयाचया कोशािच नवहि तयाकाळािलया

लोकाना उपवनषद शरवि-समवि िद इतयादी गरि परमार असलयामळ तयािल

वनिडक आधार आचायण दि असि परचवलि मराठी भाषिल उदाहरर दयायच

महरज ldquoिाटरrdquo ldquoफटरrdquo अशापरकारच शबद जस िाकयाचया अनसधानभदान

िापरल जािाि िस आचायण समजन दि असि महरज िाटर हया मराठी शबदाच

िाकयभद सिणजञाि आहि पढ ldquoिाटरrdquo चटरी ldquoिाटरrdquo लाज ldquoिाटरrdquo इतयादी

वकिा शबद ldquoफटरrdquo पालिी ldquoफटरrdquo कप ldquoफटरrdquo रहसय ldquoफटरrdquo ह सगळ िाटर

ि फटर अनक वठकारी िापरल असल िरी िाकयािण भदान िगळ िगळ असिाि

िसा अिणभद समजाऊन सागिाना आचायाानी लोकाना हसि खळि अिणबोध

करन दणयाची वकमया ससकि भाषविषयी साधली होिी अि शबद िगळया

वठकारी िगळ अिण कस परकट करिो ह सागिाना परिम तयानी अि शबदाची

उतपतती बरहमदिाकडन झालली आह महरन िी मगलारभाची मानणयाची पिि

झाली आह ििावप िाकयाचया अनसधानाि बरहमवजजञासाचा विचार कलयास

बरहमाची अनभिी घणयाची विया हयाि महतिपरण आह बरहम जारन घणयाचया

अवधकारासाठी वनरिर आतमानातम वििक महरज विचार समाविषट होिो महरन

62

अि महरज आनियण इतयादी समजािाि आचायाानी सपरण वििकाच वििरर

करन सिण जीिाचा बरहम जारन घणयाचा अवधकार तयाना समजाऊन सावगिला

परिचन दर वदिशी उततरोततर रग लागल परिचनानिर विदवान मडळी आचायााना

परशन विचारन सििचया शकाच वनरसन करन घऊ लागली

रोज सायकाळी आचायण परिचन करीि असि ि दपारी वमळल ििढा िळ

गरि रचना करीि असि तयाि ि विदवानाना पडराऱया परशनाचा सागोपाग विचार

माडन रचनच सिरपप वनवशचि करीि होि कारर गरि तयाना सििसाठी नवह िर

सिणसामानय जनिसाठी वनमाणर कराियाचा होिा तयाचया गरपचीच िशी आजञा

होिी आचायाानी िी ििोिि पाळली बरहमसतरािरचया भाषटयाचा गरि साकार होऊ

लागला लोक भराभर नाकाला करन घऊ लागल तयाच सिाणि महतिाच कारर

महरज पवहलयाच सतराचया परिचनान सिणसामानय लोकाना हा वदलासा वमळाला

की बरहमपरापती महरज ईशवारानभिीसाठी सिण शासतर जारिा आलच पावहज अस

नसन किळ बरहमवजजञासा जागी करन घऊन ममकषति परापत करन घयाि ममकषति

महरज कमण करिा करिा परबरहमाचा विचार करन कमणबधनािन मि होर

कमाणिन मि होर नवह ldquoअिrdquo शबदाचया वयाखयपरमार इिपर पारबरहमभािािच

सिण कमाणचा लय ldquoितसि बरहमापणरमसिrdquo हया भािाि करर तयामळ समगर कमणकाड

न यरार ि यरार दोघही तयाचयाकड आकषट झाल हयाि काय निल

परसिानतरायीि उपवनषदाच अननय साधारर महति आह कारर

परसिानतरयीच महति आचायाानी सागिानाच ही महतिाची गोषट सावगिली ldquoआतमा

िा अर दरषटवय शरोतवयो वनवदधयावसिवय |rdquo महरज उपवनषदाच शरिर बरहमसतरानी

मनन ि भगिीिन वनवदधयास हया उपायानी बरहमभािाची परापती करन घिा यि

हयाला शरिीचा आधार असलयाचही तयानी बरहमसतरािलया पवहलयाच अधयायािलया

परिम पादािलया जनमादयावधकरर ldquoजनमादयसय यिrdquo हया सतरािर परिचन करिाना

63

समजाऊन सावगिल उपवनषदाच सिण रहसय समजाऊन सागिाना आचायाानी

फारच बहार आरली अधयातम ि परमािण सहजिन सोपा ि आचरराि आरिा

यईल अशा परकार परविपादन कला सिण विशव एकसध बरहम असलयाच समजाऊन

सावगिल तयािळी परिचना निर ldquoअह बरहमावसमrdquo हया उपवनषदािलया महािाकयािर

एका शरोतयाला मोठाच परशन पडला तयाला परिचनाrsquoिलया ििवयाचा अिणच

समजना िो घोटाळयाि पडला आचायााकड आला निमसिक झाला महराला

ldquoअह बरहमावसमrdquoचा मला काही नीट बोध होि नाही िरी मला कळल अस कपया

सागाrdquo

आचायण महराल ldquo ठीक आह सागिो rdquo अस महरन आचायाानी तयाला

विचारल ldquo िझया खादयािर काय आहrdquo

शरोिा महराला ldquoउपररrdquo

आचायण ldquoकराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoयाचा अिण उपरर महरज ि नाहीसrdquo

शरोिा ldquoखर आहrdquo

आचायण ldquo मग हा खादा कराचाrdquo

शरोिा ldquoमाझा rdquo

आचायण ldquoिो खादा कशाला जोडला आहrdquo

शरोिा ldquoशरीरालाrdquo

आचायण ldquoशरीर कराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoमग शरीर महरज ि आहस काrdquo

64

आिा मातर शरोिा बचकळयाि पडला पर आधीचया परशनोततराचया अनषगान

महराला ldquoनाहीrdquo मग लगच आचायाानी विचारल ldquoमग ि कोरrdquo शरोिा भाबािला

करपर नजरन आचायाणचया डोळयाि पाहि मगध झाला िवहा आचायण सहज पर

गाभीयाणन महराल ldquoिच बरहम ि आहसrdquo शरोिा परि विचारमगन झाला तयाला ह

कोड काही उलगडना महरन तयान विचारल ldquoमग जीि ईशवर ि बरहम ह िीन िगळ

आहि का कारर मी जर बरहम असन िर परतयक िसि दश ि दरषटतिाचया

सपशणतिाचया आकाराचया इतयादी सिण विचारानी वभनन िाटायला नको पर िस

होि नसलयामळ मला काही वनरणय करिा यि नाही मग मी बरहम कसाrdquo आचायण

महराल ldquoजीि ईशवर ि बरहम ह विनही एकच आहि किळ भदबविमळ िगळ

समजल जािाि जस दरि-बाषटप-बफण ह एकाच जलाच असनही आपर तयाला पारी

िाफ बफण अस महरिो ना ही जशी एकाच जलाची वसितयिर असिाि ि िी

जारकाराला हया विनही मधय जला खरीज काहीच नाही ह जस समजि िस हया

वसितयिराच जञान नसललयाना ि समजि नाही अशा वसितयिरामळ जल जस

वभनन जारिि वदसि भासि ि अनभििा यि िदविच अखड बरहम हच ईशवर ि

जीि हया वसितयिराि यि जीि हा तया तया दहाि तया तया दहािर ममति धरन

िासनाभोगाचा भोिा झालला असिो िोच सििला अहकारान किाण समजन कमण

करीि असिो िोच जीि दहाचया इवदरयसौखयाचा ldquoमीrdquo हया सजञन भोिा होिो हया

सिण जीिाचा वनयिा जो असिो िो ईशवर जीि ही िासनामय दशा आह िर ईशवर ह

तयाच जीिन आह ldquoजीिन सिणभिषrdquo(भ गी अ ७िा शलोक९िा) ह सागिाना

आचायण महराल ldquoििा सिणभिष यन जीिवनि सिाणवर भिावन िद जीिनम |rdquo

भगिान शरीकषटरानी ही कलपना सपषट करिाना अठरावया अधयायाि अजणनाला

सागिाना सपषट ि वनःसवदगध सावगिल की

65

ईशवरः सिणभिाना हददशऽजणन विषठवि

भरामयनसिणभिावन यनतरारढावन मायया१८ ६१

ईशवरः ईशनशीलःनारायरः सवषभताना सिणपरावरना हददश हदयदशअजषन

शकलानिरातमसिभािः विशिानिःकररः ndashइवि| महरन जीि अहकारी किाण

ईशवर वनरहकारी वनयिा बरहम सम वनगणर वनविणकारी वनदोष ि चराचरास

वयापन उतपतती वसििी ि लय हयानीही विचवलि न होरार आह महरच भगििानी

भगिीििलया पाचवया अधयायाि १९ वया शलोकाि बरहमाच िरणन ि तयाचया

परापतीचा मागण सावगिला आह भगिान शरीकषटर महरिाि

इहि िवजणिः सगो यषा सामय वसिि मनः

वनदोष वह सम बरहम िसमादबरहमवर ि वसििाः५ १९

जयानी आपल मन समािसिि वसिर कल आह तयानी इहलोकीच जनम

मतयचा खळ सपिलला असिो कारर बरहम ह एकच वनदोष असन सिणतर सम आह

तयामळ ि तया वनदोष ि सम बरहमाशी एकरप झालल असिाि मग जनम-मतय

कठला शरोिा ऐकि होिा तयाचा चहरा आनदान ि आदरान उजळन वनघाला

तयान पनहा पनहा आचायााचया पायािर आपल डोक टकल

आचायााचया समजाऊन सागणयाचया अिलनीय कौशलयामळ बविमान

लोक अतयि शरिन ऐकि होि तयािच सदानद नािाचा एक गहसि आला होिा

हा आधर परदशािलया ldquoअहोबीलrdquo या गािािन आला होिा सदानदान आपलया

मामाचया मागणदशणनाखाली िदाधययन ि इिर शासतरकलाचा अभयास कला होिा

सदानदाच आई-िडील सदानद लहान असिानाच पचति पािल होि तयामळ

मामान तयाचा साभाळ कला होिा मामा अतयि कमणठ होिा कमणकाड महरजच

सिणसि अस तयाच मि होि तयामळ तयान सदनदाला िच िळर लािल होि

अहोबील यि एक लकषमीनवसहाच सरख मवदर आह सदानदाच आई-िडील

66

अहोबील मधय असललया तयाच ldquoलकषमीनवसहाचrdquo भि होि दोघही वनतय तया

लकषमीनवसहाची उपासना मनोभाि करीि असि सदानदाची परापती ही

आपलयािरील लकषमीनवसहाची कपाच असलयाच ि मानि असि तयामळ

सदनदालाही लकषमीनवसहाची भिी उतपनन झाली िदाधययन झालयािर िर िी

वदवगरीि झाली तयामळ अतयि पवितराचररान सदानद लकषमीनवसहाची पजा कर

लागला तयाला कमणकाड ि यावजञकी करन दरवयाजाणनाि रस िाटना मामाचया

लकषाि ही गोषट आली महरन मामान सदानदाला वििाहबधनाि अडकिन

टाकायच ठरिल मामान आपलयाच मलीशी सदानदाच मोठया िाटाि लगन

लाऊन वदल सदानदाचया ि मना विरपि होि पर मामाचया हटटापढ सदानदाच

काही चालल नाही ििावप वििाहा निर पतनी िरी आपलयाला साि दईल ि

आपलया विचाराशी सहमि होऊन भविमागाणि यईल अशी तयाला आशा िाटली

परि ददिान विला फि विलासी जीिनाची आिड होिी तयामळ सदानदान

वनरिणक िळ न घालििा आपलया वपतयापरमार यावजञकी करन अमाप दरवय

वमळिाि असच विला िाटि अस िी सदानदाला िारिार िसा सलला दऊ

लागली सदानदमातर सिि आतमवचिनाि ि िदामधलया महािाकयाचा विचार ि

तयाचाच अभयास हयाि मगन अस परबरहम महरज काय अविम सतय नककी काय

आपर कोर आहोि इतयादी अधयावतमक विचार सिि तयाचया मनाि रपजी

घालीि असि तयामळ वयािसावयक गोषटीकड तयाच दलणकष होऊ लागल मामा ि

मामाची मलगी अतयि लालची सिभािाची होिी तयाना सदानदाची िीकषर ि

अफाट बविमतता जञाि होिी तयामळ िी दोघ तयाला वयिसायासाठी यजञकमण नीट

आतमसाि करन घणयाचा आगरह कर लागली शिटी कटाळन सदानदान

आपलयाला अधयातममागाणि जाियाच असलयान ि शकय होरार नाही अस

सावगिल पढ ह ही सागन टाकल की आपल िवडलोपाजीि उतपनन भरपर

67

असलयामळ ससाराला इिर दरवयाजणनाची आिशयकिा नाही मामा ि सदानदाची

पतनी याना ि अवजबाि पटल नाही दोघानी वमळन तयाला ldquoहया मागाणन जर िला

जीिन वयिीि कराियाच असल िर िवडलोपावजणि धनापकी िला काहीही

वमळरार नाही rdquo अशी धमकी वदली बरहमजञानपरापतीची िीवर इचछा असललया

सदानदाला िी धमकी महरज इषटापततीच िाटली तयाला सपततीचा मोह नवहिाच

िो मनािनच विरि झालला होिा तयामळ तयान गहतयागाचा वनरणय घिला

सदानदाचा हा वनरणय मामान ि मामाचया मलीन आनदान मानय कला सदानद

तयाच कषरी शािपर घराबाहर पडला घराबाहर पडिाना कोठ जाियाच हयाचा

तयान विचार कला नवहिा फि लकषमीनवसहाच समरर करन िो बाहर पडला

होिा तयाच समरराि िो परयागला आला आपलयाला जञानमागण कोर दाखिरार

हया विचारि िो गकण झाला तयािळी सदानदाला गगचया पलीकड असललया

झतसी गािी असललया परभाकराचायााची आठिर झाली परभाकाराचायण ह

तयाकाळािल एक शरषठ मीमासक होि सदानदाचया मामाच ि गरप होि सदानद

तयाचयाकड आला परि सदानदाची इिही घोर वनराशाच झाली परभाकराचायाानी

तयाला जञानमागण अतयि कठीर असन कमणमागण अतयि सोपा असन ऐशवयण परापती

करन दरारा आह तयामळ ि कमणमागी हो ह ऐकन वनराश झालला सदानद परि

परयागकषतरी आला परयागला तयान शकराचायााची कीिी ऐकली तयामळ

शकराचायााना शरर जाणयाचया हिनच िो काशीला आला

आचायाणची बरीच परिचन तयान शरिर कली होिी अनक शरोतयानी

विचारललया महािाकयाचया परशनािरील आचायााच नमकपर कलल वििचन हया

सिण गोषटीचा विचार सदानदान कला तयान आचायााना शरर जाणयाचा वनधाणर

कला पर ह घडाि कस महरन िो विषटरशमयाणस भटला तयाचयासह आचायााची

सिा कर लागला सदानदािर आचायााच लकष होिच आचायााचया असखवलि

68

परिचनानी सदानद अहोरातर तयाच वचिनाि मगन होऊ लागला सदानद परण विरि

झाला होिा तयाला सनयास गरहर करणयाची िीवर इचछा झाली तयाची अशी दढ

भािना होिी की आचायण सिणकाही जारिाि तयाना आपली विरिी समजरारच

आपलयाला तयाचयाकडन सनयास दीकषा वमळािी अस तयाला सारख िाटि होि

माझी जर खरोखरच मला िाटि िशी योगयिा झाली असल िर ि आपर होऊनच

मला दीकषा दिील आवर एक वदिस िसच घडल

एकदा गगा वकनारी आचायण परिचनाला आल पर तयाना विषटरशमयाणबरोबर

सदानद आलला वदसला नाही तयािळी सदानद पलिीरी होिा आचायाानी

ििनच सदानदाला हाक मारली िी हाक ऐकिाच दहभान हरपन आचायााचया

वदशन धािि सटला तयाला नदीचही भान रावहल नाही वकनारा सपन जवहा

तयाची पािल नदीचया पाणयािर पड लागली िशी परतयक पािलाखाली कमल

उतपनन होऊ लागल दहभान हरपललया अिसिि िो आचायााचया चररी आला

अशा िीवर गरपभिीच फळ तयाला वमळालया वशिाय कस राहील आचायाानी

तयाला सनयासदीकषा वदली तयाच नाि पदमपाद ठिल पदमपाद किकतय झाला

आचायााचया वशषटयिगाणि पदमपाद विशष शोभन वदस लागला विषटरशमाण ि पदमपाद

दोघही आचायााची मनोभाि सिा करीि होि तयाि जराही अिर पड दि नवहि

विषटरशमाण ि पदमपाद आपलया सरपचया सदि पाठीमाग िोड अिर ठिन चालि

असि चालिाना आचायााचया चररािर तयाच लकष अस ि मन आचायााचया

वशकिरीि िललीनिन वचिनाि मगन अस तया दोघामधय अनक िळा सिादही

होि असि तयाचया सिादाि एकदा िराणशरमधमण या विषयािर चचाण चालली होिी

तयािळी विषटरशमाण महराला आचायण चाििणणयण जरी मानि असल िरी तयाची

वशकिर जनमानसाि सधया परचवलि असलली जािी िचणसिाची कलपना नषट

कररारी आह पदमपाद आनदान महराल ldquoहो खरच आह ि आपलया सिामीच

69

वयिहाराि ज िागर वदसि तयाि ि करालाच कधी िचछ समजि नाहीि मग

भल िो शदर जरी असला िरी कारर चाििणणयण हा किळ वयिहार ि सामवहक

जीिन सखािह वहाि महरन अवसितिाि आलयाच तयानी अनकिळा आपलया

परिचनािन परविपादन कलल आह वयविगि साधनिच ज काय सपशण-असपशाणच

वनयम आहि ििढच अस िर सिामी नहमीच सागि असिाि rdquo ह ऐकन

विषटरशमाण महराल ldquo मला सििला शासतराि ldquoअसपशयrdquo ही सकलपना कठच

आढळली नाही पर आधयावतमक उननिीसाठी वयविगि शवचिा ि वचततशिी

हयाच बरच वनयम आढळल आहि ि कमणकाडाि सकाम भिीि विशषतिान

पाळाि लागिाि तयाि जराही िडजोड चालि नाही rdquo अशा परकारच

सपशयासपशयि बाबि तयाच बोलर चाल होि तयाि विषटरशमयाानी पदमपादाचायाना

सहज विचारल ldquoआपलयाला काय िाटि ही सपशयासपशयिा आपलया िवदक

परपरि कशी काय रढ झाली असलrdquo पदमपादाचायण अतयि गभीरपर महराल

ldquoआपल ददि फार परािनकाळी बौि अििारानिर अनक बि अनयायी वनमाणर

झाल ि आपला पि महरज आपला िगळा धमणच समज लागल सििला

बौिधमीय महरि लागल तयानी चाििणणयाणला विलाजली वदली ििावप अवहसच

सिोम अस काही माजिल की खावटक जमाि ही वहसा कररारी महरन तयानी

खावटक िगण मास ि चमण इतयादीचा वयिसाय करराऱयास ldquoअसपशयrdquo ठरिन

तयाचयाशी वयिहार बद कला पढ जवहा िशय ि शदर िगाणच लोक बौि पिाि

परचडसखयन सामील होऊ लागल िवहा मोठच राजकारर झाल राजाशरयान हया

असपशय िगाणची िसाहि गरामाबाहर काढणयाि आली राजाशरयान समाजाि

एखादी रढी एकदा पडली की मग िी समाजाि मळ धरि तया रढीच रपपािर

वनयमाि होि जया काळाि बौि ि जन आचायााच िचणसि राजसततिर अमातयाचया

सिरपाि वनमाणर झाल ि राजा तयाचया ितरान राजसतता िापरन सामावजक

70

वयिसिा जारी कर लागल पढ पढ राजसततिर बि आचायााच िचणसि िाढि

गलयािर तयानी आपलया पिाच ldquoधमाणrdquoि रपपािर करन घिल धमाािर

करराऱयाना समान दजाणच परलोभन वनमाणर करन धमाािर घडिन आर लागल

मनन ldquoनावसि पचमोिरणrdquo महरज चारिराणखरीज पाचिा िरण नाही असच

सावगिलल आह सिामीनीही परिचनाि हयािर वििचन कल आह पर बौि

पिाला धमाणच सिरप परापत झालयािर खावटक ि वहसक ज गरामाबाहर काढल गल

ि कायमचच तयाचा पररराम सिण समाजािर होर अपररहायण होि तयािन एकदा

का राजमानयिा परापत झाली की जया वपढीपासन िी परिा पडि िी परपरन

वपढयानवपढया िशीच चाल राहि तयाचा हा पररराम आह rdquo तयाचा हा सिाद

अवधकही चालला असिा पर ििढयािच आचायााचयापढ असललया काही

वशषटयाचया गडबडीमळ िो िाबला आचायााचयापढ असललया वशषटयाचया मागाणि

एक चाडाळ आपलया चार कतरयासह डोकयािर दारच मडक घऊन यि होिा

तयाच कपड अतयि मलीन ि फाटक होि तयाचया बरोबर तयाची दोन बालक

होिी तयामळ आचायााचयापढ चालरार वशषटय तयाचया अगािर ओरडल ldquo दर हो

आमहाला िाट द रसिा सोडन मागाणिन ि दर होrdquo तयािळी चाडाळ तयाना

महराला

ldquoअननमयादअननमय अििा चिनयमि चिनयाि |

वदवजिर दरीकिा िाचछवस वक बरवह गचछगचछवि ||rdquo

ldquoह शरषठ बराहमरहो मला सागा िमही कशापासन काय दर कर इवचछि

आहाि एकाच परबरहमाचया अननमय कोशापासन दसरा अननमय कोश दर कर

इवचछिा की एका चिनयमय कोशापासन दसरा चिनयमय कोश दर कर इवचछि

आहाि कारर मी सिा िमचया सारखाच बरहम आह माझ शरीरही िमचया सारख

अननमय कोशापासनच झालल आहrdquo

71

तया अतयजाच ह आकवसमक ि िगळ उततर ऐकन भाबािलल वशषटय

कषरािच िबकन आचायााचया मखाकड पाह लागल अपररपकििमळ ि असहायय

मदरन आचायााचया मदिीची अपकषा कर लागल इिकयाि धीरगभीर पािल टाकीि

आचायण पढ आल वपढयानवपढया चालि आललया ससकाराचया परभािान ह घडि

असलयाच आचायण जारि होि आचायण अतयि मद ि मधर शबदाि महराल

ldquoसतयमव भवता यवददानी परतयवावद तनभत परवरतत |

अनतयोजोऽयवमवत सपरवतबवदध सतयाजावम वचसातमववदसत ||

ह शरषठ परपषा ि महरिोस ि अगदी सतय आह आतमजञान झाललया िझया

बोलणयािरन हा ldquoअतयजrdquo आह अशी भदबिी मी सोडन दईन

आचायााची ही परविविया सिण वशषटयाना परम आशचयणकारक िाटली

पदमपादानी अतयि गभीरपर विषटरशमयाणकड पावहल विषटरशमाण मनोमन समजल

की नकतयाच झाललया सभाषराच ह परतयिरच सिामीनी वदल आह

विषटरशमयााचया मनािला सदह नाहीसा झाला एक अनावमक दडपर नाहीस झाल

मन कषरािच मोकळ झाल

72

परकरर ७ ि

शरीवदवरासााची भट व आवशवािद

आचायााचया काशी कषतरािील िासिवयाला चार िष परण होि आली तयाची

परिचन ऐकणयासाठी दरदरहन अतयि विदवान मडळी यऊ लागली होिी तयाच

मखय कारर आचायण परिचना निर शरोतयाचया शकाच वनरसन करीि असि असच

एकदा आचायाानी ldquoिदनिर परविपततौ रहवि सपररषटििः परशनवनरपपराभयामrdquo हया

सतरािर आपलया परिचनाि वििचन कल मतयनिर जीि दह सोडन जािो िवहा

काय होि जीिातमा पचमहाभिासह अतयि सकषम रपान एक शरीर सोडन

दसऱया शरीराि परिश करिो अस छादोगय उपवनषदाि सावगिल आह आचायाानी

ह समजन सागिाना सकषमदह पचमहाभिाचाच असलयाच परविपादन कल तयाच

काररही सावगिल दह सोडिाना जीि अपरण रावहललया िासनामळ पनहा जनम

घिो तयासाठी सकषमदह अििा वलग दह धारर करिो

ह परिचन सपलयािर अनक वजजञासनी आचायााना आपलया शका विचारन

सििच समाधान करन घिल सगळयाचया शका विचारन झालयािर एक िि

बराहमर आचायााशी बोल लागला तयान आचायााना आपली शका विचारली की

ldquoपचमहाभि चराचराि भरलली आहि ह खर आह काrdquo आचायण ldquoहोrdquo महराल

िवहा िो िि बराहमर वमसकील हसि महराला ldquoमग वलगदह ि जडदह दोनही

पचमहाभिाच असिाना वलगदह जािाना का वदसि नाही ह एक ि दसर महरज

दह सोडिाना वलगदह धारर करणयाची आिशयकिा काय विशवाि जर सिणतर

पचमहाभि वयापलली आहि िर िी कठही वमळ शकिाि मग दह सोडिाना वलग

73

दह धारर का करायचा िो निर नाही का धारर करिा यरार तयामळ आपर

माझया हया शकच वनरसन कलयास बर होईल rdquo हया परशनामळ इिरही विदवानाच लकष

िधल गल आचायााचया लकषाि आल की हया ििाचा हा परशन वदसिो वििका साधा

नाही हयाि खपच गिागि आह हया गहसिाचा अभयासही िसाच असरार

तयामळ हया गहसिाला आधी कोरतया ना कोरतयािरी िततिाशी बाधन घर गरजच

आह महरन आचायण अतयि मधर ि मद आिाजाि महराल ldquoआपर िदशासतर ि

शरिी परमार मानिा काrdquo तयािर ि िि गहसि ldquoहोrdquo महराल तयािर आचायण

महराल ldquoिद परवरि महािाकय आपरास मानय आहि काrdquo िि गहसि ldquoहोrdquo

महराला मग आचायण महराल ldquoअह बरहमावसमrdquo ह महािाकय जर परमार मानल िर

बरहम ि आपर िगळ राहिो काrdquo आचायााचया परशनािर अतयि सखोल वििचन

करन ि िि गहसि महराल ldquoजीिान िी परबरहमपरापती करीिा कराियाची

भािनातमक धाररा असन दहाचया भौविक वयापाराचाकषय करणयासाठी सिण

शरीरभर रपजिायची असि बरहमभाि जागा ठिणयासाठी यवियिीन तया िाकयाचा

उपयोग किळ िचाररक ि अधयावतमक पािळीिर कराियाचा असिो तयामळ

जीिदशा परापत झाललया जीिाला परबरहम परापतीचा मागण सापडिो rdquo आचायााना नमक

िच हि होि आचायण महराल ldquoमहरज परबरहम ि जीिदशा याच िगळपर आपरही

मानय करिा आहािrdquo हयािर तया िि गहसिाला ldquoहोrdquo महरणया खरीज गतयिरच

नवहि

तयािर आचायण महराल ldquoजर परबरहमाचया शि चिनयापासन जीिदशा

चिनयमय असनही आपरास िगळी असलयाच जारिि िर शिसिरपी ि

अविसकषम अशा पचमहाभिाच जीिदशातमक सकषमशरीर अििा वलगदह का बर

मानय नाही िि ितकाळ महराला ldquoकारर एका परबरहमापासनच पचमहाभि

74

अििाि झालली आहि महरनrdquo हयािर आचायण महराल ldquo मलिततिाची

पचमहाभि ि जीिदशिील पचमहाभि हयाि आपर फरक मानिा काrdquo िि

गहसि महराल ldquoफरक िर जरर मानिो पर िो फरक जीिदशन तयाचा अगीकार

कलया खरीज मानिा यि नाही महरन पचमहाभि जडदह सोडिाना

अवगकारणयाची काय आिशयकिा आह जीिाला िी निरही परापत करिा यरार

नाहीि काrdquo आचायण महराल ldquoनाही कारर जीिदशा जडदहाचया माधयमािन

जडपचमहाभिासह सकषम िासनादहाचया परार नामक माधयमािन भोगिली जाि

जडदह पडिो तयािळी एकच परार पाच वठकारी जसा विभागलला असिो िसाच

िो दहा बाहर पडिो तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चमणचकषना गोचर होरार

नसि तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चामणचकषना गोचर होरार नसि िसच

सकषमदह मन बिी शरोतर चकष रसननदरीय ि सपशनदरीय याना घऊनच बाहर

पडिो फलािील सगध जसा िायबरोबर जािो पर चमणचकषना वदसि नाही तयाच

परकार िाय हया सिण इवदरयसमहासह सकषमदहान महरजच वलगदहान बाहर पडिो

याला उपवनषदाच परमार आह

इवनदरयावर सयावि समयग यावि गचछवि |

वकम इवि आह िायः पिनो गनधान इि आशयाि पषटपाद ||

भगिीिि ह

ldquoशरीर यदवापनोवत यचचापयतकरामतीशवर |

गवहतवतावन सयावत वायगषनधावनवाशयात ||१५ ८||rdquo

75

ldquoयदा च पिाणसमाि शरीरानिरम अिापनोवि िदा गहीतिा एिावन मनषषठावन

अस अगदी सपषट सावगिलल आह तयामळ जीिाला निीन शरीर वमळणयासाठी

सकषमदह परापत होिो परतयकषाि तयाला धाररा करणयाची गरजच नसि िर िी एक

सिाभाविक अवयि अििा परधान िततिािन घडरारी घटना असि

हयािर िि गहसि अतयि विनयान महराल ldquo पर जगाचया पिणवसििीलाच

साखयमििादी lsquoपरधानrsquo अस महरिाि हयािर आपर काय महरिाrdquo आचायण

महराल ldquoमहरज जगाचया उतपतती पिीची वसििी आपर सिितर मानिा की कायrdquo

हयािर ि िि गहसि महराल ldquoआपर सकषमशरीराबददल बोलि आहोि आिा

शरीर महटल महरज ि वयिच असल पावहज आपर अवयिाला शरीर अस कस

सबोधिा माझी आपली ही एक शका आह दसर अस की परधान ह जगाच कारर

आह अस साखयमििादी मानिाि महरज जगाचया उतपततीपिीची वसििी सिितर

मानािी लागलrdquo

हयािर आचायण अतयि परभािी भाषि ि ठामपर साग लागल ldquoइि अवयि हया

शबदान सकषम अस ldquoकाररशरीरrdquo सचिलल आह ि सकषम पचमहाभिापासन

वनमाणर होि महरनच तयाला अवयि महटल आह आपला िदाचा गाढा अभयास

आह महरन इि मददाम उललख करिो की ldquo गिद सवहिि ९४६४ lsquoगोवभ

शरीरीि मतसरमrsquo अस महटल आह हयाचा अिण शबदश घिला िर ldquoगाय सोमरसाि

कालिाrdquo असा होईल पर िो िसा वशषटसमि नाही इि काररासाठी िापराियाचा

शबद कायाणसाठी िापरला आह महरन ldquoसोमाि गायrdquo न कालििा गोरसच

कळिला जािो गोरस महरज दध हाच अिण घिला जािो अवयि हा शबद सकषम

पचभौविक शरीरास िापरला आह िो हयाच अनषगान घयािा लागल दसर आपर

महरिा की जगाचया उतपतती पिीची वसििी सिितर मानािी लागल पर िस मानल

76

िर ldquoपरपषानन पर वकवचचिrdquo हया शरिी िचनाला बाधा यि तयामळ जगाचया उतपतती

पिीची वसििी सिितर मानिा यि नाही मळवसििीचया पर काहीच नाही मग

सिितरिा कशी राहील तयामळ मळवसििी अििा परपष हयापासन उतपनन

झाललया ldquoबीजरप शिीलाrdquo अविदया अििा अवयि अस सबोधल जाि मि

झालला साधक पनहा जनमास यि नाही कारर जञानामळ अविदयचा नाश झालला

असिो महरजच अवयिाच नाश झालला असिो ह अवयि परमशवराचयाच

आशरयािर राहाि lsquoमायाrsquo ह विच सिरप आह अविदयचया सषटीि आिरर ि

विकषप हया दोन शिी कायाणवनिि असिाि आिरर शिीन मोह वनमाणर होिो ि

विकषप शिीन मळसिरपाचा विसर पडन भदबिीन परपच वनमाणर होिो विचयािच

सिण ससारी जीि आपलया सिरपपाची ओळख न होणयामळ अजञानान राहिाि हया

मायला अविदया अवयि इतयादी नािानी ओळखल जाि अस अवयि ि तयाच

कायण ज शरीर हयाचया ऐकयाची कलपना करिा यि शरीर ह दोन परकारच आह

एक सिल ि दसर सकषम सिल शरीर सिााना वदसि सकषम वदस शकि नाही ि

सकषम शरीर हया वठकारी सागाियाच आह rdquo

आचायण ि िि गहसि हयाचा हा सिाद सिण सभा मगध होऊन ऐकि होिी िि

गहसि िदाचा गाढा पवडि होिा ि तयाचया परतयक शकच वनरसन आचायण आपलया

परभािी भाषि करीि होि तया गहसिाचया शका काही सपि नवहतया सिाद

रगिच होिा पदमपाद विसमय चवकि झाल आजपयाि इिकािळ इिकया शका

विचाररारा हा बराहमर कोरीिरी अलौवकक असला पावहज तयाचया डोळयािली

चमक ि िज पाहन पदमपादानी अिजञाणनान तयाच खर सिरप जारन घिल िवहा

तयाचया लकषाि आल की हा न सपरारा िाद आह कारर परशन विचाररार साकषाि

77

भगिान िद वयासमनी आहि ि उततर दरार साकषाि भगिान वशिशकर आहि ह

लकषाि यिाच पदमपाद अतयि चिराईन महराल

ldquoशकरशकर साकषात वयासो नारायरण सवयम |

तयोववषवाद सपरापत वककर वक करोमयहम ||rdquo

ldquoशकराचायष महरणज परतयकष शकरच आहि आवर परशन विचाररार परतयकष

िदवयास महरज साकषाि विषटरच आहि अशा दोघाचा िाद सरप झालयािर

माझयासारखया दोघाचया सिकान काय बर करािrdquo

पदमपादाचया उाराचा गवभणिािण आचायाानी जारला आचायण पटकन उभ

रावहल ि तया िि बराहमराचया पाया पडल आचायााचा हा विनय ि कशागर बिी

पाहन तया िि बराहमरान आपल खर रप परकट कल महवषण िदवयास परकट झाल

तयानी आचायण तयाच वशषटय ि इिरानाही आवशिाणद वदल ि झटकन वनघनही गल

हया परसगा निर िोडया वदिसािच आचायाानी आपल ldquoबरहमसतरािरचrdquo भाषटय परण

कल

78

परकरर ८ ि

परसथाि तररीचरा भाषराला गरा चा आवशवािद

आचायााच परसिानतरयीिरच भाषटय लखन परण झालयािर आचायााना ि भाषटय

आपलया गरपना दाखिणयाची इचछा झाली सरचा आवशिाणद घिलया खरीज

आचायााना चन पडरार नवहि तयाना मावहिी वमळाली की गरप गोविदयिी

बदरीकाशरमाि गरप गौडपादाचायााकड गल आहि आचायण तिररि वनघाल

विषटरशमाण ि पदमपाद तयाचयाबरोबर वनघाल इिरही अनक वशषटय तयाचया समिि

वनघाल आचायााच ह वशषटयिभि अपिण होि आचायण तया सिण िरागयशील

समदायाि सयाणसारख िजसिी वदसि होि अतयि गोड मद ि हसरा चहरा

कपाळािर शपाणकिी आडि भसमाच पटट िजसिी डोळ धारदार सरळ नाक

मधरवसमिान भरलली वजिरी शखासारखा वनिळ उच पर परमार बि गळा

भरदार धिी रपद खाद भरदार माडया टपोऱया परमारबि पोटऱया आवर अतयि

सदर पाउल बिी दिगरप बहसपिीचया सारखी िललख बोलर अतयि मधर

िारी सपषट ि सबोध िाकयरचना हया सिण िभिामळ ि मसमसतया िारपणयामळ

आचायााना पाहन बट िामन िो हाच की काय असा भाि पाहराऱयाचया मनाि

उतपनन होई मन परम आदरान भरन गलयावशिाय राहाि नस आचायाानी

अगािर धारर कललया भगवया िसतराना अिरणनीय शोभा परापत होई

आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद हया दोघानाच घऊन आपलया गरपचया

दशणनास जारार होि इिर वशषटय माग िाबरार होि मजल दर मजल करीि

आचायण बवदरकाशरमा जिळ आल गरप गोविदयिी ि तयाच गरप गौडपादाचायण दोघही

79

आशरमाि होि आचायण आपलया परसिानतरयीिर कललया भाषटयासह तयाचया समोर

आल तया दोघाचया दशणनान आचायण भारािल गल साशरनतरानी आचायाानी गरप

गोविद ि गरपगौडपादाचायण हयाना िदन कल दोघानीही यिािकाश परसिानतरयी

िरील आचायाानी कलल भाषटय शरिर कल दोघही आचायााचया हया किणतिािर

सिषट झाल तया सिषटिि िपतिा होिी परम होि आवशिाणद होिा आपलया

गरपचया समिीन गरपगोविदयिीनी आचायााना अदवििादाचा परसार करणयाचा

आदश वदला आचायाानी िो वशरोधायण मानला मनोमन सपरण आयषटय

अदवििदानिाचया परचाराि घालिणयाचा दढ वनशचय कला तयाच िळी गरप

गौडपादाचायण हयानी आपलया िखरी िारीन जर तया वनशचयाला कोदराि बसिाि

िस आचायााना महराल ldquoहया पढच सिण जीिन हया परसाराि घालिrdquo आचायााना

धनयिा िाटली आचायाानी कललया ldquoमावरकrdquoरपपी वनशचयाला परातपरगरचया

ldquoसिरणrdquoरपपी शबदाच कोदर परापत झाल परातपरगरपचया सिणजञिची मनोमन साकषच

वमळाली ितकषरी आचायााना गरपगौडपादाचायााचया सिणजञिचया सििीच कावय

सफरल ि तयानी अतयानदान आपलया मधर िखरीिारीन परकट कल

ldquoसपरणष जगदव नदनवन सववप कलपदरम

गाङगवारी समसतवाररवनवहा पणया समसता वकरया |

वाच सकतपराकत शरवतवशरो वारारणसी मवदनी

सवाषववसथवतरसय वसतववरया दषट परबरहमवरण ||rdquo

(ह परबरहमरपपी सरो आपलया साठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच

आह सिणच िकष आपरास कलपिकषच आहि सिणच जलाशय गगा आहि ि

आपलया सिणच विया अतयि पवितर आहि आपली भाषा ससकि असो की पराकि

असो िी मला िदासम वशरोधायण आह सिणभमी आपरासाठी िारारसीच आह

कारर आपर चराचरासह बरहमभािाि रहािा) हयािर गर गौडपादाचायाानी आपला

80

िरदहसि आचायााचया मसिकािर ठिला तयानी जर परसननिन तया सििीचा

सिीकारच कला

गरप गौडपादाचायााचा आशरम खपच उचािर होिा समदरसपाटी पासन

जिळ जिळ १०२०० फट इिका उच असलयामळ खपच िड तयािन िो

वहमालय गरप गोविद आपलया गरची सिणिोपरी सिा करीिच होि पर गरप

गोविदाना आपलया गरना इिकया िडीिही गार पाणयान सनाना कराि लागि

हयाच िाईट िाट गरपभि आचायााचया ह सहज लकषाि आल आचायाानी आपल

शासतर ि कला याचा िापर कला बारकाईन तयानी शोध घिला एक वठकारी

तयाना गरम पाणयाचया झऱयाची लकषर वदसली आचायाानी पररशरम करन िि

खरायला परारभ कला तयाचया परयतनाला यश आल गरमपाणयाचा झरा

चोिीसिास िाह लागला तयाकाळापासन िो झरा आजही िि िाहाि आह गरप

गोविदाना धनयिा िाटली दोनही यिीचया सनानान िो झरा पािन झाला तया

पािन झाललया झऱयािच निर आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद यानी सनान कल

आचायण आपलया गरचा ि परातपरगरचा आवशिाणद घऊन ििन वनघाल

81

परकरर ९ ि

कलमस रवणतमकड गमन व हशव शणन

विषटरशमाण ि पदमपाद याचयासह आचायण गरपचया आशरमािन अतयि जड

अिकररान वनघाल आचायाानी कलासपिणिाकड जाणयाचा वनशचय कला परिास

अतयि खडिर होिा परचड गारठा पर आचायााना कलासाचा धयास लागला

होिा तयामळ हया ि असलया कोरतयाच गोषटीची िमा न बाळगिा ि कलास

पिणिाजिळ आल अनक िकषाची गदी विि होिी शोधक नजरन आचायण सिण

काही पाहाि होि इिकयाि तयाची नजर एका िटिकषाकड गली जरा विशरािी

घयािी हया विचारान आचायण तया िटिकषाकड वनघाल झाडाझडपािन िाट काढीि

आचायण जवहा पढ आल िवहा िो िटिकष परणपर तयाचया दषटीपिाि आला तया

िटिकषाचया पाययाशी असललया पारासारखया उचीिर आचायााना एक महान

आशचयण वदसल तया िकषाखाली अनक िि वशषटयाना घऊन एक अतयि िजसिी

िरपर गरप बसलल आहि तया िि वशषटयाि गरपगौडपादाचायण ि तयाच गरप

शरीशकमनी ह ही बसलल आहि आिा ह सिपन महराि की जागिी ह आचायााना

समजना पर तयाच अिसिि तयाचया कडन सिोतर गाईल जाऊ लागल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

82

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

अशी सरपिाि करन आचायाानी समारोपाचया ११ वया शलोकाि महटल

िटविटवप समीप भवमभाग वनषणर I

सकलमवनजनाना जञानदािारमाराि II

वतरभिनगरपमीश दवकषरामिीदि I

जननमररदःखचछददकष नमावम II११II

सिण षीमनीना अगदी सहज जञानदान कररार जनम मररादी दःखाचा नाश

करणयाि अतयि कशल िटिकषािळी बसलल तरलोकयगरप शरीदवकषरामिी दि

तयाना मी नमसकार करिो II११II

वचतर िटिरोमणल ििावशशषटया गरपयणिा I

गरोसि मौनवयाखयान वशषटयासि वछननसशयः II

वचदघनाय महशाय िटमलवनिावसन |

सवचचदाननदरपपाय दवकषरामिणय नमः ||१२ II

िटिकषाचया मळाशी एक मोठ आशचयण वदसि आह सगळ वशषटय िि वदसि

आहि आवर गरप मातर िरपर वदसि आहि विशष महरज गरपचया मौनरपी

भाषरानच वशषटयाचया अिःकररािील सिण सशय आपोआप मािळि आहि

83

िटिकषाचया मळाशी िासिवय कररार वचनमय सवचचदाननदरपप अस ज दवकषरामविण

भगिान शकर महश तयाना माझा नमसकार असो I|१२II

आचायाानी दहभान हरपन तयाचयाकड पाहायला सरपिाि कली आवर

चमतकार घडला िि वशषटय अदशय झाल िरपर गरचया वठकारी आचायााना

भगिान वशिशकर वदस लागल मदनाला जाळरारा भगिान वशि मसिकािर

जटा तयािन परिाही होरारी गगा मसिकी विराजरारा चदर नीलकणठाभोििी

िीडा कररार ि सपण भवय कपाळािर लखलखरार भसमाच वतरपडर िजसिी

पारीदार डोळ सरळ नावसका वसमिहासय असलली वजिरी गजचमण पाघरलल

भवय दह िजसिी कपणरगौर कािी सपरण मदाणनी सददयण एकिटल असलयाची साकष

दाखिरारा भगिान वशिाचा िजसिी चहरा आचायण अवनवमष नतरानी पाहाि होि

भगिान वशिानी तयाना समीप यणयाची खर कली आचायण वशिाचया समीप आल

आचायााना तयाकषरी काय िाटल ह शबदाचया पलीकडल आह आचायाानी साषटाग

दडिि घािल हाि जोडन परािणना कली ldquoह परभो गोविदयिीनी मला

विवधसनयास वदला आह ह भगििा ह वतरभिन पालका ह दयावनध आपर मला

अधयातमसनयास दऊन किािण करािrdquo आचायााची िी परािणना भगििान ऐकली

अतयि परसननिन भगिान वशिानी आचायााना अधयातमसनयास वदला

अधयातमसनयास वमळिाच आचायाानी भगिान वशिाची मानस पजा कली

आचायााची िारी परिाही झाली

ldquoरतनः कवलपतमासन वहमजलः सनान च वदवयामबर

नानारतनववभवरत मगमदामोदाङवकत चनदनम

जातीचमपकवबलवपतररवचत पषप च धप तथा

दीप दव दयावनध पशपत हतकवलपत गहयताम १

84

सौवरण नवरतनखणडरवचत पातर घत पायस

भकषय पञचववध पयोदवधयत रमभाफल पानकम

शाकानामयत जल रवचकर कपषरखणडोजजजजवल

तामबल मनसा मया ववरवचत भकततया परभो सवीकर २

छतर चामरयोयषग वयजनक चादशषक वनमषल

वीरणाभररमदङगकाहलकला गीत च नतय तथा

साषटाङग पररणवतः सतवतबषहववधा हयततसमसत मया

सङकलपन समवपषत तव ववभो पजा गहारण परभो ३

आतमा तव वगररजा मवतः सहचराः परारणाः शरीर गह

पजा त ववरयोपभोगरचना वनदरा समावधवसथवतः

सञचारः पदयोः परदवकषरणवववधः सतोतरावरण सवाष वगरो

यदयतकमष करोवम तततदवखल शमभो तवाराधनम ४

करचररणकत वाकतकायज कमषज वा

शरवरणनयनज वा मानस वापराधम

वववहतमवववहत वा सवषमततकषमसव

जय जय कररणाबध शरीमहादव शमभो ५

आचायााचया हया िभिी-भािपरण मानसपजमळ भगिान वशि अतयि परसनन

झाल तयानी आचायााचा हाि आपलया हािाि घिला ि ि आचायाासह चाल

लागल दहभान हरपन आचायण भगिान वशिा बरोबर चालि होि कलास

पिणिाचया पाययाशी यिाच भगिान वशि अदशय झाल आचायण दहभानािर आल

सिपन महराि िर सिपन नाही जागिीिल सतय महराि िर समोर विषटरशमाण ि

पदमपाद उभ आचायण काही बोलणयापिीच विषटरशमाण महराला ldquoआपर तया

85

िटिकषाकड जािाना अचानक वदसनास झालाि महरन आमही वकिीिरी िळ

शोध घि घि इि पिणिाचया पाययाशी आलो विचार कला आपर नककीच इि

भटाल झालही िसचrdquo वदककालाचया अिीि असललया ि सिाणनियाणमी िास

करराऱया भगिान वशिानी आपलयाला इि का आरल याचा आचायााना सहजच

खलास झाला ईशवराचया चराचरािरील सततची खर पटली महरज सिपन महराि

िर सिपन नाही सतय महराि िर सतय नाही भास महरािा िर सिणच भास

आचायाानी कलास वशखराला िदन कल पनहा महराल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

आचायाानी कललया सििीचा अनिय पदमपादानी जारला तयानी िो

विषटरशमणयाला सावगिला विषटरशमाण आचायााचया बालपरापासन आचायााना

ओळखि होिा गोकरण महाबळशवरपासन तयाची सिा करीि होिा आजपयाि िी

सिा चालच होिी पर विषटरशमयाणचा अदयाप मनाचा वनशचय झाला नवहिा की

सनयास घयािा की नाही मधनच तयाला गहसिी वहाि अस िाटि अस आजमातर

86

तयाला आचायााचया चररािर मसिक ठिणयाची इचछा झाली सािली सारखा

आचायााबरोबर असरारा तयाची सिणिोपरी सिा कररारा पर अदयाप गरपकपा

परापत न झाललाच होिा आज तयाला आचायााना शरर जािस िाटल तयान

आचायााचया चररािर आतमापणराचया भािनन मसिक ठिल तयाच अषटसावतिक

भाि जाग झाल वहमालयािलया बदरीकाशरमािलया गारठयािही विषटरशमयाणचया

मखािर घमणवबद िरळल आिाज उमटना िारी सवदि झाली शरीर वििरण

झाल अगािर रोमाच उभ रावहल गातर कपायमान झाली आवर काही कषरािच िो

िटसि झाला नतरािन िाहाराऱया अशरनी चररकषालन झाल तया भािसमाधीिन

बाहर यिाच वनशचयान महराला ldquoमाझयासाठी आपरच दवकषरामविण आहाि

आजिर माझया मनाि यिी की पिी ह दवदव होि ि आज सपलल आह माझा

दढवनशचय झाला आह की मला अजञानाला काही कळि नाही आपर मला आपल

महरा मला सनयास दीकषा दया माझयािर अनगरह करा rdquo विषटरशमयाणन

अिकाररपिणक कलली ही परािणना आचायाानी मानय कली योगय काळ पाहन

आचायाानी विषटरशमयाणला विधीपिणक सनयास वदला तयाच नाि वचतसखाचायण

ठिल

87

परकरर १० ि

बदरी िारारि मावदर सथापिा

बदररकाशरमाि विविधभागािन सचार चाल असिाना आचायण विचार

करीि होि हा पररसर नर-नारायराचा अलकनदा नदीचया डावया िीरािर नर

पिणि ि उजवया िीरािर नारायर पिणि पर मवदर कोराचच नाही हया विचाराि

आचायााना वनदरा आली तयाची वनदरा महरज समाधी अिसिाच तयाचया धयानाि

सिि नारायर परकट झाल महराल ldquoपिी पाखडीमििादयानी मला अलकनदा

नदीचया नारदकडाि टाकल आह ििन ि मला बाहर काढ ि शोधललया

गरमपाणयाचया कडाि सनान घाल जिळच मवदर बाधन तयाि माझी सिापना कर

rdquo आचायण समाधीिन बाहर आल वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण याना घऊन

नारदकडा जिळ आल नारदकडाि आचायाानी शोध घिला तयाना फटभर

उचीची ldquoनारायराrdquoची सदर मिी वमळाली समाधीि झाललया दषटािा परमार तयानी

लगच उषटर पाणयाचया झऱयाि तया मिीला सनान घािल जिळच मवदरसिापनचा

सकलप करन (सधया वजि मवदर आह) विि विधीपिणक परारपरविषठा करन िी

मिी सिापनकली मवदर बाधणयासाठी दरवयाची वयिसिा करणयाच विचार मनाि

घोळि होि तयािळी कालटीहन आवगनशमाण आयाणमबचा वनरोप घऊन आला

ldquoमला लिकराि लिकर य माझा अि समीप आला आह माझयाजिळ असलली

सिण सोनया-चादीची भाडी िझयाकड पाठिि आह िला तयाचा जसा विवनयोग

करायिायाचा असल िसा कर इकड यायला उशीर कर नकोस धािि यrdquo

आचायाानी हा वनरोप ऐकला नारायराचया समोर हाि जोडन उभ रावहल तयाचया

अमिमयिारीिन षटपदी बाहर पडली

88

शरीविषटरषटपदी

अविनयमपनय विषटरो दमय मनः शमय विषयमगिषटराम

भिदया विसिारय िारय ससारसागरिः १

वदवयधनीमकरनद पररमलपररभोगसवचचदाननद

शरीपविपदारविनद भिभयखदवचछद िनद २

सतयवप भदापगम नाि ििाह न मामकीनसतिम

सामदरो वह िरङगः किचन समदरो न िारङगः ३

उििनग नगवभदनज दनजकलावमतर वमतरशवशदषट

दषट भिवि परभिवि न भिवि वक भिविरसकारः ४

मतसयावदवभरििाररििारििाऽििा सदा िसधाम

परमशवर पररपालयो भििा भििापभीिोऽहम ५

दामोदर गरमवनदर सनदरिदनारविनद गोविनद

भिजलवधमिनमनदर परम दरमपनय ति म ६

नारायर करपरामय शरर करिावर िािकौ चररौ

इवि षटपदी मदीय िदनसरोज सदा िसि ७

आचायााचया मखािन अमििारी सतरि लागली

ldquoह भगिान शरीविषटरो माझा उिटपरा ि उनमततपरा नाहीसा करन

मनाच दमन करा विषयमगाची िषटरा शमिा ि यचचयािि भिमातराचया बददल

मनाि दया उतपनन करा ि मला या ससाररपपी भिसागरािन िारन नया ||१||

89

ह शरीपिी िझया चररकमलािन वनघरारी मकरदरपपी गगा आमच

ससारभय नषट करन िझया चररकमलािन वनघराऱया ldquoसवचचदानदrdquoरपपी

पररमळाचा आसिाद घणयाची पातरिा उतपनन करन द यासाठी मी िझया

चररकमलास िदन करिो ||२||

ह परभो ह नाि िमचया माझयाि िमही भद मानीि नाही ह खर

पर मी आपलयापासन आह आपर माझयापासन नाही अहो भगििा

िरङग ह समदराचच असिाि ि समदरािरच यिाि पर तया िरङगाना

कोरी समदर महरि नाहीि तयाना समदरािाच िरङग महरनच सबोधल

जाि ||३||

ह गोिधणनधारी (उििनग) भगििा ह िामना (नगवभदनज)

राकषसाचया शतरो चदर-सयण नतर असराऱया परभो िझया सारखया

परभािशाली दशणन झालयािर ससारासिी सपलया खरीज राहील काय

||४||

ह भगििा मतसय कचछ िराह इतयादी रप धारर करन आपर

जया िसधच सदि रकषर कलि तयाच िासधिर मी वतरविध िापानी

भयगरसि झालो असलयामळ आपलया सरकषराखाली यणयास पातर आह

||५||

ह षडगरशवयणशाली मवदर असललया दामोदरा ह गोविदा िझ

मखकमल अविशय सदर आह ह परभो आमचयासठी ि भिसागराच मिन

कररारा साकषाि मदारपिणिच आहस महरन माझया अिकररािली

भिाची भीिी नषट कर ||६||

90

ह करपरामय नारायरा िझया चररकमलाचा मी आशरय घिला

असलयामळ हा सििीरपी भरमर माझया मखाि सदि िास करो ||७||

आचायण भविरसाि नहाऊन वनघाल होि परािणना करिाना ि दहभान

विसरल होि तयानी षटपदीला सरपिाि कली िवहाच गढिालचा राजा

आचायााचया दशणनास आला होिा तयाची सिा भािसमाधी लागली होिी

आचायााची षटपदी महरन झालयािर कामाची वनरिावनरि करन आचायण लगच

वनघरार होि तयासाठी ि िळल गढिालचा राजा समोर आला आदरान िदन

करन हाि जोडन उभा रावहला राजान आचायााना नमरपर विनिी कली मला

काहीिरी आजञा दया आचायाानी ितकषरी आयाणमबन पाठिलली सोनया-चादीची

भाडी राजाचया हािाि वदली महराल ldquoइि सदर बदरीनारायराच मवदर बाधन

घया तयाचया खचाणसाठी ही भाडी िापरा rdquo गढिालचया राजान िी भाडी

आचायााना िशीच परि कली महराला ldquoसिण खचण मी करीन हया भाडयाची

आिशयकिा नाहीrdquo आचायाानी िी भाडी िशीच अवगनशमयाण जिळ वदली तयाला

िी बदरीनारायराचया पजसाठी िापरणयास सावगिली ि बदरीनारायराचया पजसाठी

वििच राहायला सावगिल अगनीशमयाणन आचायााची आजञा वशरसािदय मानली

आवर वििच रावहला बाधकामाचया दखरखीसाठी पदमापादाना विि राहायला

सागन आचायण वचतसखासह कालटीकड वनघाल

91

परकरर ११ ि

आरािमबामातच विधि

आयाणमबा कालटीला आपलया घराि िषाचलाच धयानाि अिरपराि काळ

कठीि होिी आपलया बाळाची िाट पाहाि होिी डोळ िकल होि विचया

शकराची कीिी विविध परकार कालटीि यऊन पोहोचली होिी आपला शकर

आिा खप मोठा झालाय अदवि वसिाि सागिो महरज नककी काय सागिो ह तया

माऊलीला कळि नस गािािलया विदवानाना िी हया अदवि वसिािाबददल विचारि

अस पर कोरालाच काही समाधानकारक सागिा यि नस आयााबच किहल

िशाही अिसिि टिटिीि होि आचायााकडन महरज विचया काळजाचया

िकडयाकडन िी ह जारन घरार होिी अिकालाची विला पिाण नवहिी विचा

भरिसा विचया काळजाचया िकडयािर होिा विचया मनाि आपलया बाल

शकराच िचन नहमीच घोळायच आजही विला ि आठिल बाल शकर विला

महराला होिा ldquoअहनयमब रावतरसमय समयािर ह िी आठिि होिी आवर

इिकयाि मधर ि खरखरीि आिाजाि तयाचया पढचा चरर विला बाहरन ऐक

आला

िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा | एषटयावम ितसमय सकल विहाय

विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||rdquo

आठिरीचया पाखरापकषा आपल पाखरपच परि आल आह ह आयााबन तिररि

जारल दहा ि बारा िषाानी भट होि होिी डोळयािल आटलल अशर शकराला

92

पाहन पनहा िरारल भािनाचया मघानी दाटी कलयािर जलाचा पर नतरदवार न

िाहािा िरच निल वचतसखाचायाानी दड कमडल आपलया जिळ घिला आचायण

खडािा काढन ओसरीिर आल आचायण आईचया वबछानया जिळ आल

आचायााना पाहन आयााबा उठरार इिकयाि आचायाानी चपळाईन आईचया

मानखाली हाि घालन विला अलगद उठिल शकराचा सपशण होिाच आयााबा

भािविभोर झाली शकराला विन आपलया कश हािानी वमठीि घिल ितकषरी

विला विचया जीिनािला िषाचलाचया िासिवयाचा कालािधी आठिला समिीची

पाखर चीिवचिाट करन दाटली िषाचलाचया मवदराि वशिगरपसह कलली

वशिाची आराधना वशिदषटाि मग शकराचा जनम वशिगरचा विरह असामानय

बालशकराचा अपिण सहिास मग तया पाठोपाठ तयाचाही विरह आयााबाला हदका

अनािर झाला आचायाानी विचया पाठीिरन हाि वफरिन विला शाि कल पवहला

आिग ओसरला आचायण आईचया वमठीिन बाहर आल आचायण कालटीि

आलयाची िािाण िायन फलािला सगध सिणतर पसरिािा िशी सिणतर पसरली

आचायााचया दशणनाला जमललयाची आचायााभोििी दाटी होऊ लागली

वचतसखाचायाानी तया गदीला वशसि लािन िासाभराि दशणनाचा कायणिम सपिला

आयााबचया िाडयािर िदणळ िाढली आयााबचया सिसाठी एक दोघी असाियाचया

पर आिा न मोजललयाच बऱया िािािरराि उतसाह होिा िो आचायााचया

आगमनामळ िरीही िािािरराि एक अनावमक िार जारिि होिा िो

आयााबचया परकिीमळ आचायण आईजिळ बसल होि आईन तयाचा हाि आपलया

हािाि घिला आवर आपलया कपाळाला लािि महराली ldquo ि साकषाि शकराचा

अििार आहस ना र माझयासाठी िर ि ईशवरच आहस माझी हरीिर शरिा आह

िशीच िी हरािर सिा आह हरी आवर हराि भद नाही ह मी फार लहानपरा

पासन ऐकि आल आह पर अनभि कधी आलला नाही ि अदवि वसिाि साऱया

93

जगाला सागिोस मग मला का बर तयाचा बोध करन दि नाहीस माझी

शरीकषटरािर भिी आह तयाच दशणन मला अिकाळी वहाि अशी माझी िीवर इचछा

आह मला ि अदवि काही कळलल नाही ििढ सामािन साग अर कवपलमनीनी

नाही का आपलया आईला जञान सावगिल िस ि मला साग आिा हया

भौविकािलया कशशयाकशशयाची महरन इचछा रावहलली नाही पर आपलया सततन

सपरण विशव साभाळरारा जो कोरी आह िो हर की हरी ह मला समजि नाही िरी

तयाच मगलमय दशणन ि मला घडि िझया अङकािर माझ मसिक घ िझी िारी

ऐकि आवर तया ईशवराला पहाि मला शिटचा शवास घऊ दrdquo

आयााबा एका दमाि ह बोलली विचया नतरािन अशरधारा िाह लागलया

आचायाानी हळिार पर आपलया बोटानी विच अशर पसल आईच मसिक आपलया

माडीिर घिल आपलया मधरिारीन विला महराल ldquo आई िझा तयाग अपिण

आह ससारािलया सखदःखापासन तयाचया जावरिापासन अवलपत राहणयाचया

योग ि क वहाच साधला आहस िला ह वनवशचि जञाि आह की ह शरीर अवनतय

आह पर आतमितति वनतय आह िझया हया मनसयमामळच िझ िरागय परखर

झाल आह आिा िर ि शरीरबधािनही मि होणयास आिर झालली आहस

वनतय असरार आतमितति अखडतिान चराचर वयापन उरल आह िच परबरहम ना

तयाला आकार ना तयाला विकार ि वयिही नाही की अवयिही नाही आपर

आपलया दहधाररचया वयितिामळ वयिाची धाररा करिो महरन वयि पर

दहधारर होणयापिी सिा आपल अवसिति कठ िरी होि महरनच आपर

अवयिािन वयि वसििीि आलो ना आवर अवयि वसििीिन वयि वसििीि

आलयािर तयाच अवयिाला आपर िगळ समज लागलो तयाची ईशवर या भािनन

पजा कर लागलो ह दवि आपरच वनमाणर कल ना एकदा ह दवि वनमाणर झाल की

94

भिी आलीच कारर आपर विभि झालो पर आतमिततिान सिणविशवासह आपर

एकरप असलयाच जारर महरज अदवि आई अदवि अदवि ज महरिाि ि दहाि

असिानाच परबरहमाशी िादातमय पािर हच आह तयालाच कोरी मोकष महरिाि

कोरी मिी महरिाि कोरी साकषातकार महरिाि पर वजि िाचाच उरि नाही

विि शबद कोरिही िापरल िरी काय फरक पडरार ज शबदाचया पलीकडल

आह ज किळ अनभिीनच जारिा यि ि वनःशबदाच मळ महरजच परबरहम हच

परबरहम रपदराचया रपाि अििीरण होि आवर िच परबरहम शरीकषटराचया रपािही

अििीरण होि महरन िर हरी आवर हर याचयाि भद नाही िवहा तया हराच दशणन

ि घ अस महरन आचायाानी

ldquoशरीमनमहशवर कपामय ह दयालो ह वयोमकश वशविकणठ गरावधनाि |

भसमाङगराग नकपालकलापमाल ससारदःखगहनाजजगदीश रकष ||६||rdquo

हा शलोक महरिाच आयााबला रौदरसिरपी रपदर दशणन झाल पर िी आससली

होिी शरीकषटर दशणनाला तयामळ विचया चहऱयािरील भयभीि भाि पाहन

आचायाानी अतयि मधरसिराि भगिान शरीकषटराची परािणना कली

rdquo यदा धमणगलावनभणिवि जगिा कषोभकररी

िदा लोकसिामी परकवटििपः सिधदजः

सिा धािा सिचछो वनगमगरगीिो वरजपविः

शरणयो लोकशो मम भिि कषटरोऽवकषविषयः ८

धमणगलानी आलयामळ जगाि कषोभ वनमाणर होिो िवहा ह िदािनपि शरीकषटरा ि

अजनमा असनही शरीर धारर करिोस ि शररागि ितसल असलयाच गीि िदही

95

गािाि अशा भिितसल शरीकषटरा आमहाला ि दशणन द आचायण भािवििश

होऊन परािणना करीि होि तयाच कषरी आयााबला शख चि गदा पदम ि िजयिी

माला धारर कललया भगिान शरीकषटराच दशणन भगिान वशिाचया वठकारी झाल

िी धनय झाली हरी ि हर याचयाि भद नसलयाची अनभिी आयााबला आली

किािण झललया आयााबामािच दोनही हाि आपोआप जळल गल तयाच वठकारी

असललया वचतसखाचायाानाही िीच अनभिी परापत झाली िीच तयाचया मखािन

शबदरपाि परिाही झाली

इवि हरररवखलातमारावधिः शङकरर

शरविविशदगरोऽसौ माितमोकषािणमादयः

यवििरवनकट शरीयि आविबणभि

सिगरिि उदारः शणखचिाचजहसिः ९

वचतसखाचायण महराल ldquoआचायाानी भगिान शरीकषटराची आराधना कलयािर

िदानी गरिरणन कलल ि परबरहम आचायााचया मािला विचा मनोरि परण करन

परमसख दणयासाठी शङख चि गदा पदम इतयादी धारर करन परतयकष परगट

झाल rdquo आयााबामािन परसननिन आचायाचा हाि आपलया हािाि घिला

आवशिाणदासाठी उजिा हाि विन उचाििाच आचायण खाली िाकल आयााबन

आचायााचया मसिकािर हाि ठिन ldquoविजयी भिrdquo असा आवशिाणद वदला

आयााबामािा िपत नजरन आपलया पतराकड पहाि असिानाच परसननिन

अनिाकड झपािली चिनय चिनयाि विलीन झाल अचिन जड शरीर जागिरच

रावहल आचायााचया िजसिी टपोऱया नतरािन ओघळलली अशरची मावलका

96

आयााबामािचया मसिकािर विसािली हा हदय-दरािक परसग पाहाराऱया

वचतसखाचायाानी आपली मान िळिली आयााबामािच पिण आिा सपल होि

आचायण आपला आिग आिरन हळच उभ रावहल कालटीि ही िािाण

पसरली अतयदशणनासाठी लोक जमल अतयससकार करणयाचया ियारीला

आचायण लागल िवदक बराहमर पढ सरसािल सिण ियारी झाली आचायण सिि

अतयससकारकररार ह ऐकन जमलल िवदक बराहमर चमकल रढी ि परपरा

तयाना सिसि बस दईना तयानी आचायााना जारीि वदली आपर सनयासी

आहाि आईचा अतयससकार आपर कसा कररार ही अवनषट परिा पडल आपर

हा विचार सोडा िळ परसग फार कठीर होिा आचायाानी तया बराहमराना आपर

आईला वदललया िचनाचा सविसिर ितताि सावगिला पर बराहमराची समजि

पटना काळ कोरासाठीच िाबि नाही समजािणयाि ि सागणयाि िळ जाि

होिा बराहमर विविधपरकार आचायाानाच समजािन सागि होि ििावप आचायााचा

वनशचय कोरीच मोड शकि नवहि हळ हळ एक एक काढिा पाय घऊन

आपापलया वनिासिानी गला गदी ओसरली शकशकाट झाला रढी ि परपरा

जोपासणयाि गािकऱयानी धनयिा मानली आयााब जिळ आचायण ि वचतसखाचायण

याचया खरीज कोरीच उरल नाही आचायण उठल परसदारी आल भराभर वचिा

रच लागल वचतसखाचायण मदिीला धािल तयाचया भविषटयाचा विचार करन

आचायाानी तयाना परविबध कला वचतसखाचायण फि सावकषतिान पर

जडअिःकररान पहाि रावहल बराच िळ होऊन गला होिा आयााबाचा जडदह

आिा बराच जड झालयामळ आचायण एकट उचल शकि नवहि तयानी मतयजयाच

समरर कल आईचया दहाच िीन िकड कल सररािर नऊन ठिल सििचया

योगसामयाणन तया वचिला अगनी वदला आपलयाच हािान मािच दहन कल

97

आईला वदलल िचन ििोिि पाळल आचायण धगधगललया वचिकड पहाि होि

मनाि भािनाचा कललोळ झाला िो शबदरप धारर करन बाहर आला

आसिा िािवदय परसविसमय दिाणरशलवयिा

नरपचय िनशोषर मलमयी शयया च साितसरी

एकसयावप न गभणभार भरर कलशसय यसय कषमः

दाि वनषटकविमननिोऽवप िनयः िसय जननय नमः

परसिीकालचया असहय िदना गभाणरपराि िोडाची चि जार शरीर िाळर

पोटाि िाढराऱया गभाणचया मल मतराची िषणभर शयया होऊन राहर अशा अनक

तरासापकी एकाही तरासाची परिफड करर मलाला आयषटय िचनही जमरार नाही

आनदान ह तरास सहन करराऱया माझया मािला वतरिार िदन असो आचायााच

सातिन कोर कररार वदिस असिास गला

आईच वदिस करणयासाठीसिा कोरी बराहमर यईना आचायाानी विविध

परकार परािणना कली पर वयिण तयाच िळी कालटीमधय िीन बराहमर अवििी

महरन आचायााचया िाडयाि आल कालटीि यिाच आचायााचा सिण ितताि तयाना

समजला होिा गािािन कोरी यणयाची शकयिा नवहिीच पर ह आलल बराहमर

अतयि िजपज वदसि होि आिा आचायााचा िाडा रोज िदघोषान दरारन

जाऊ लागला तयानी आचायााना शरािविधी दहािा बारािा िरािा इतयादी सिण

यिासाग करन वदल आलल िजपज ि िपसिी वदसरार बराहमर कोर कठल

ह किहल कालटीिलया िवदकाि वनमाणर झाल ह काय अघटीि आह

कालटीिलया काही अवधकारी िवदक बराहमरानी वचतसखाचायााना परािणना कली

आचायााचया कपन वचतसखाचायााना तया बराहमराच दशणन साकषाि बरहमा महश ि

98

परशराम याचया मळ सिरपाि झाल होि तयामळ वचतसखाचायााचया कडन सतय

समजिाच आचायााचा अवधकार सिण िवदकबरहमिदाला जञाि झाला ि िीन बराहमर

आल िस वनघनही गल कोठन आल कोठ गल ह कोरालाही समजल नाही

करळनरशापयाि आयााबचया वनधनाची ि आचायण कालटीि आलयाची

िािाण गली करळनरश िािडीन कालटीि आचायााचया दशणनास आल कालटीि

आलयािर करळनरशाना सिण ितताि समजला तयानी कालटीिलया सिण

बरहमिदाला पाचारर कल घडललया परकाराबददल आचायााची जाहीर कषमा

मावगिली इिकच नाही िर आपलया सिण परजला आदश वदला की इिपर

आपलया मि नाििाईकाच दहन घराचया मागील बाजस कराि तयामळ करळाि

िशीच परिा पडली बरहमा महश ि परशराम याच एक मवदरही बाधणयाि आल ि

करळमधील हया परसगाच सिि समरर राहाि महरन ह मवदर करळाि वतरिनदरम

जिळ विरपिललभ यि आह आजही करळीय लोक आपलया मिपिणजाना

शरिाजली िाहणयासाठी िि यिाि

99

परकरर १२ ि

गरगोहवयतीच हनयमणण

कालटीिल िासिवय सपिन आचायण वचतसखाचायाासह काशीकड वनघाल

तयाचिळी पदमदाचायण कालटीि आचायााकड आल आपलया गरना िदन करन

महराल ldquo परभो आपर बदरीनाि सोडल आवर आपल गरप गोविदयिी ह पर

आपलया नमणदािीरािरील आशरमाि गल तयाचया एका वशषटयान बदरीनािला

यऊन मला तिररि गरपगोविदाचयाकड यणयास सावगिल सहकाऱयािर मवदराचया

बाधकामाची वयिसिा सोपिन मी गरप गोविदयिीचया आशरमाि आलो तयाची

परकिी खालािि चाललली वदसली तयानी आपलयाला भटणयाची इचछा

माझयाजिळ वयि कली महरन मी िािडीन आपरास भटायला इि आलो आह

rdquo ह ऐकिाच आचायण तया दोघासह गरप गोविदयिीना भटणयासाठी वनघाल

वचतसखाचायण िोड आशचयाणन आचायााकड पाह लागल तयाचा भाि आचायााना

समजायला काय िळ लागरार वचतसखाचायााना समजाि महरन आचायण उारल

ldquoकषमा मडल भपभपालिदः सदा सविि यसय पदारविनदम |

गरोरङवघरपदम मनशचनन लगन िि वक िि वक िि वकम ||rdquo

भमडलािील सिण राज जरी नमसकार करीि असल िरी जयाच मन गरपपदी

रमलल नसल तयाला तया गरपकपचा काय लाभ गरप महरज आतमा गरप महरज

परार गरप महरज सिण साकषाि शरीगरनी पाचारर कलयािर तयापकषा अवधक

महतिाच काय अस शकि अर पदमपादा अर वचतसखा परारािलया गोषटीि एक

सवदपकाची गोषट आह िी आठिा साकषाि भगिान शरीवशिशकर तयाचया

गरपभिीिर परसनन होऊन तयाला िरदान दणयासाठी तयाचया समोर परकट झाल

पर गरपचया मनास यि नाही महरन सवदपकान िरही मावगिला नाही हया अशा

गोषटीची सतयिा जीिनाि अनभिायची असि िी सिि िस आचरर करन अशा

अनक गोषटी पराराि सापडिील पर तया खऱया की खोटया हयाचया साठी जडािल

सदभण ि पराि िपासि बसन आयषटय वयिण घालिणया पकषा सरिर परण शरिा

100

ठिन भविमागाणची कास धरर ि अनभि घर ह शरयसकर आह नाहीिर ldquoएकोऽहम

बह सयामrdquo हया ििरीय बरहमिललीिलया सतराचा परतयय कसा घरार ऐविहावसक

परािा वमळणयाची सिराम शकयिा नाही इि जस िरिमभािान िकण शििन

जगदािर करन आपर एका जोडपया पयाि यऊन िाबिो तयािळी लकषाि यि की

हया जोडपयाचया पलीकड जी सषटी आह िी शरीरापासन शरीर उतपनन होरारी

नाही महरन वचतसखा ि ह लकषाि ठि की परार खरी की खोटी हयाचा विचार न

करिा तयािलया परतयक किि वदलल जञान अतयि महतिाच ि आपर आचरराि

आरन अनभि शकिो मग तया पराराचा समाजरचना समाजवसिरिा सधाररा

कला सौखयमय सहजीिन इतयादी भरघोस उपयोग होि असल िर सजञानी िोच

करन घर योगय नाही काrdquo

आचायण बोलि होि आवर वचतसखाचायण अनभिि होि की मनाि उतपनन

झलली शका आचायण सहजिन फडन टाकि आहि िरी वचतसखाचायााचया मनाि

अनक शका यिच होतया हया सगळया सकाच वनरसन होरार का ही पर शका

तयाचया मनाि होिी पर वचतसखाचायााची सिाणि मोठी शका अशी होिी की

आचायाानीच अस महटल आह ldquoगरोसि मौन वयाखयान वशषटयासिवचछनन सशयrdquo

मग आपलयाला िारीन का बर सागि आहि आपर नमक कठ कमी पडिो

नमकया हयाच परशनाच उततर आचायण दऊ लागल आचायण महराल ldquo जो पयाि वशषटय

lsquoमी आवर माझrsquo हया भािनाचया उपाधीना वचकटन असिो िोिर तयाला गरच

मौनािल महरज परािारीिल बोलर शरिर करिा यि नाही मग शका वनरसन

कस होरार अिकरर जो पयाि मी ि माझ हया आठिरीन भरलल असि िो

पयाि विि सनयासि ितती खऱयाखऱया अिाणन उतपनन होि नाही बाहय सनयास

अिरगाि उिरिणयासाठी lsquoमी आवर माझrsquo विसरल पावहज गरपसमरर ि गरपचररी

आतमापणर हा तयाचा पाया आह आपलया शरीरासह ज काही आह ि सिण गरच

आह ही अवयवभचारी धाररा झालयावशिाय खरा सनयास अनभििा यि नाही

इिक बोलन आचायण शािपर भराभर पाउल टाकीि चाल लागल तयाचया

कायला पाऊलाना मनाला ओढ लागली होिी िी सरपचया दशणनाची आई निर

101

भौविकािला फि सरपचाच भािना पाश आिा वशललक होिा क वहा िरी िोही

हरपरारच ह जरी आचायण जारन होि िरी सरपचा दहानि समयीचा दहाि

असिानाचा अखरचा आवशिाणद आचायााना फार महतिाचा िाटि होिा

आचायााची अशी दढ धाररा होिी की ह सिण सरपकपच फळ आह याि आपल

काहीच नाही आचायण फारच भराभर चालि होि वचतसख ि पदमपाद तयाचया

पाठोपाठ लगबगीन चालि असि

ॐकारमाधािाचया गरपगोविदयिीचया आशरमाि तयाचया वशषटयाची अिक

सिा चाल होिी गरपगोविदयिी अतयि खगल होि दहभानािर नवहिच शाि

पडन होि सभोििी काय घडि आह हयाच तयाना भानच नवहि तयामळ आचायण

वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण आशरमाि यऊन तयाचया जिळ बसल िरी तयाना

समजल नाही मग आचायाानी आपलया मधर िारीन भािपरण गरपसिवि आरभली

ldquoविषवमि विषयान यो मनयमानो दरनिान |

जयवि परमहसो मिीभाि समवि ||rdquo

आचायााचया मखािन वनघाललया परभािी िारीचा पररराम महरा अििा

गरपगोविदयिीची हया अलौवकक वशषटयाला भटणयाची ददणमय इचछा महरा पररराम

असा झाला की गरपगोविदयिी दहभानािर आल तयानी डोळ उघडल आवर

चररसिा करीि असललया तयाचया परमवपरय वशषटयाला पावहल तयाचया शरीराि

निचिनय वनमाणर झाल ि पटकन उठन पदमासनाि बसल तयाना ह परण जञाि

होि की आपलयाला काही कषरािच आिा अनिाि विलीन वहाियाच आह पर

शिटच एक कायण तयाना कराियाच होि तयासाठीच तयानी आपल परार रोखन

धरल होि अविलब तयानी आपलया सिण वशषटयाना जिळ बोलािल आवर

सनयासाशरमाच वनयम पनहा एकदा सावगिल

ldquoवभकषाटन जपो वनतय शौच सनान धयान सराचणनम |

किणवयावन षडिावन सिणदा नपदणडिि ||rdquo

जनलोकाच वनरीकषर करणयासाठी वभकषाटन करर शरीर शिीसाठी शौच

सनान अिकरर शिीसाठी वनतय धयान जप दिािापजन ही सहा किणवय हािी

102

दड धरन राजा जसा परजापालनाच किणवय पार पाडिो िदवि सनयाशान दणड

धारर करन समाज कलयारासाठी आचरािी इिक सागन पढ महराल ldquoमाझया

निर सिणजर हया शकराला आपला गरप माना तयाचया आजञच यिायोगय पालन

करा इिक सागन नमसकारासाठी निमसिक झाललया शकराचायााचया

मसिकािर आपला िरदहसि ठऊन महराल ldquoविजयी भिrdquo

गरपगोविदयिीनी तयानिर आपल दोनही हाि आपलया गडघयािर ठिल

पदमासनाची विशष मदरा कली एक दीघण शवास घिला मखािन ॐकाराचा करणमधर

धिनी उमटला आवर तयाचया परारजयािीसह अनिाि विलीन झाला तयािळी

आलहाददायक परकाश आसमि उजळन गला वशषटयाचया कानाि मातर िो

ॐकाराचा धिनी काळजाचा ठाि घि अिराि गला िो शिटचा धिनी तयाचया

अिकरराि विरला ि धनय झाल आचायााचा शिटचा भािबध सपला

ॐकारमाधािाचा आशरम ॐकारान इ स पिण ४९४ चया काविणक पौवरणमला परण

भारािला

103

परकरण १३ व

पाचारति पजचा उदर

ॐकारराधािा यथ आपलया गरचया सराधीची सवम वयवसथा करन आचायम

रनोरन आपलया गरना वदन करन तनघाल तयाना आपलया गरचया आजञच पालन

करावयाच होि आचायाानी परथर काशीला जाऊन काशी तवशवशवराच दशमन घयायच

ठरवल बरोबर तचतसखाचायम व पदमपादाचायम ह दोघही तनघाल काशीि यिाच

काशीचया बरहमवदान तयाच रनपवमक अपवम सवागि कल काशीचा शरोिवगम

आचायााची परवचन शरदधा राव व रकतीन शरवण करन सवि ईशवरातररख होऊ

लागला तवदवानाची रन िपत होऊ लागली

जया काशीि रहरषी वयासानी आचायााना आतशवामद तदला होिा तयाच काशी

पासन आचायाानी परसथानतरयीवर परवचन सर कली काशीचया तवदवानाची रन िपत

झाली तया सवम तवदवानाच आतशवामद व सदभावना घऊन आचायम परयागला जाणयास

तनघाल चालिाना तचतसखाचायााचया रनाि सहज परशन आला की हया सथानाला

परयाग नाव का बर पडल असल राग आचायाानी काशीचया नावाचा खलासा कला

होिा िसा हया नावाचा खलासा तवचारावा का अस तचतसखाचायााचया रनाि

आल आपलया तशषयाचया रनाि हा तवचार यिाच आचायम सहज महणाल ldquoआपण

जया परयागला जाि आहोि तया परयागा विल सकद पराणाि परयाग ह नाव का पडल

ि सातगिल आह

104

ldquoपरकषट सवम यागभय परयाग तरिी गीयि |

परयाग इति िननार कि हरीहारातदतर ||rdquo

आचायम पढ महणाल lsquoपरrsquo महणज परगि lsquoयागrsquo महणज रहायजञ परजापिी

बरहमदवान गगा-यरना-सरसविी या िीन नदाचया सगरसथानी अनक परगि याग कल

महणन रगवान तवषण व तशव यानी तया सथानाला परयाग ह नाव तदल तचतसखाचया

अिकरणाि आपलया सदगरचया सवमजञिची साष क कोरली गली तयाना ह पावलो

पावली जाणव लागल की रनषयाचा राव व शरदधा वाढवणयाचा आचायम सवाागान

परयतन करीि आहि अशा परकार अतयि अदभि अनरव घि तचतसखाचायम व

पदमपादाचायम आचायाासह िीथमराज परयागला आल

परयागचया िीथामि सनान करन तिघही बाहर आल तयाच तठकाणी

आचायाानी रतसय पराणािील lsquoपरयागाषटकानrsquo परयागाची सििी कली

ldquo तसिातसि यतर िरङगचारर नदौ तवराि रतनरानकनयक

लीलािपतर वट एक साष कातस िीथमराजो जयति परयागः ९||rdquo

रनी आतण सयम याचया कनया असललया गगा-यरना दोन नदारपी पाढऱया व

काळया चवऱया जयाचयावर सदव ढाळलया जािाि व जयाचयावर अष कयवटाच ितर

आह िो िीथमराज परयाग तवजयी होवो आचायााची वाणी सतरवि होिी आतण

ऐकणारा रतररगध होि होिा तिथ जरललया अनक सशरदध रातवकाच तचतत

आचायााचयाकड आकतरषमि न होि िरच नवल आचायम तकिीही सोया रारषि व

सारानय रनषयाला सहज सरजल अशी रावपणम व परासातदक सिोतर करीि होि िरी

परयागािल आचायााच कार तििक सोप नवहि कातशिली पररतसथिी वगळी होिी

105

याच रखय कारण काशीि काशीतवशवशवराला रानणारा वतदकपरपरा जोपासणारा वगम

अतधक होिा तया तठकाणी सनािन वतदक ससकिीची पाळरळ खोलवर रजलली

होिी तयाि करमठपणा यऊन वतदक परपरा रानणारा वगम बतहरमख झालला होिा

वदतवदा ही पोटाथी असलयाची धारणा दढ होऊ लागली होिी सवमजण रौतिक

सौखय तरळवणयाचया परयतनाि वयसि झाल होि आचायाानी तयाना ईशवरातररख

करन ऐशवयामसह परराथम कसा करावा ह तशकवल होि आचायाानी वतदक सनािन

ससकिीच पनरजजीवन कल ि िी आयाततरकदषटया जीवन जगणयाचा रागम

दाखवणयासाठी तयाि रतकतरागम जञानरागम योगरागम इतयादी सवााचा सरावश होिा

तयाि अगदी सारानय रनषयही आचायाानी अपवाद कलला नवहिा ज तयाचयाकड

आलच नाहीि पण आचायााना ज तदसल तयाना सदधा आचायाानी घासन पसन

लखख कल काशीि असिाना आचायम पहाटच गगवर सनानास जाि असि रोजच

वगवगळया रागामिन तयाचा सचार अस एकदा असच पहाट सनानास जाि असिाना

एक जराजजमर गहसथ ओटीवर तदवटीचया परकाशाि वयाकरण पाठ करीि बसला

होिा तयाि िो lsquoड कrsquo असा अगदी ष कीण उचचाराि पाठ करीि होिा आचायम

थाबल तयाना तयाची दया आली ष कणाचाही तवलब न लाविा तयानी िो पाठ

थाबवायला लावला व हरीनार घणयाचा उपदश कला आपलया हदयसपशी वाणीन

ि तयाला महणाल

ldquoरजगोतवनद रजगोतवनद गोतवनद रज रढरि

समपरापत सतननतहि काल नतह नतह रष कति डकञकरण १||rdquo

बाबार ह िझ वयाकरण पाठ करण काही िला सदगिी दणार नाही आिा िझ

वय झालल आह रतय क वहा झडप घालील ि रातहि नाही अशावळी ि ह

106

वयाकरण कशासाठी बर पाठ करिो आहस तया ऐवजी ि नारसररण कर तयारळ

िला सदगिी िरी परापत होईल अशा आशयाच सदर सिोतर आचायम महणाल तया

गहसथाला फार आनद झाला तयान आचायााना साषटाग नरसकार घािला

आचायााना शरण जाऊन हररनाराची दीष का परापत करन घिली आचायाानी रचलल

सिोतर तयाला फार आवडल तयान तवचारल ldquoआपण कललया उपदशाचया सिोतराच

नाव काय आह बरrdquo आचायम तयाचया िोडाच बोळक झालल पाहन हसि हसि

महणल ldquoचपमटपजरीrdquo चपमट महणज खरग व पजरी महणज कटन बारीक कलल

खाद अशा परकार आचायम लोरस बोलन सहजिन लोकाना ईशवरातररख करीि

होि काशीि ह खपच सोप होि कारण सारानय रनषय वतदक परपराचा आदर

राखि होिा अजञानारळ परराथामला रकला होिा तयाला आचायम रतकतरागम

दाखवीि होि तवदवानाना अदवि तसदधाि पटवन दि होि तवदवानवतदकाना

ldquoबरहमसतराचया राषयानrdquo पररातवि करन परराथी बनवीि होि

परयाग रधली तसथिी खपच वगळी होिी वतदकपरपरि तयाकाळी अनक पथ

तनरामण झाल होि जन बौदध राततरक िाततरक करमठ ररव शव वषणव अस

अनक पथ तनरामण होऊन जो िो फकत रौतिक सौखयाचया राग लागलला होिा तया

तया पथाचया ससथापकानी घालन तदलल िारिमय लोप पावलल होि तनयराच

पालन करिाना सतहषणि ऐवजी करमठपणा वाढीला लागला होिा रिरिािराचया

गलकयाि सारानय रनषय राबावला होिा जो िो आपलया पथाचा अतररान उराशी

बाळगन इिराना कतनषठ सरजि होिा सारतहक सहजीवनाि रजवलली सनािन

वतदक ससकिीची सारतहक सहकाराची जागा दवरष रतसर सवाथम हयानी घिली होिी

आचायााना नरक हच नाहीस करायच होि ईशवर एकच आह िो रानणाऱयाचा आह

व न रानणाऱयाचासदधा आह तयारळ आचायााचया परवचनाला हया सवााची गदी वाढ

107

लागली सराजाचया एकजटीची िीवर ओढ आचायााना लागली होिी धातरमक

सतहषणिखरीज पयामय नवहिा आचायम िारिमयान परतयक गोषट सहजिन सागि होि

तयारळ सारानय जन बौदध शव वा वषणव इतयादी तवतवध पथािन अनकानी तयाना

आपल गर रानल आचायााना खरा रकाबला करायचा होिा िो तया तया पथाचया

तररासकाशी तिथ बतदधवाद व बतदधतवलास करणारच खप होि आपली तवदवतता

वाद तववाद करणयासाठी वापरन सराजाि आपणच शरषठ आहोि ह तसदध करणयािच

हा वगम धनयिा रानि होिा आचायााना जशी सारानय राणसाची काळजी होिी

िशीच िी हया तवदवान व वादपटतव परापत झाललया तवदवानाबिलही होिी वदाचया

आधार तकिीही वाद घालिा यिो ह काय आचायम जाणि नवहि अस थोडच होि

पण बौतदधक घणयाि कशल असलल आचायम वयवहार कशलही होि परतयकाच

सवाितरय गतहि धरन होि ि आपल रि कणावरही लादि नसि िर सरोर

असललया वयकतीच रिपररविमन करीि असि तयाकाळी घरा-घरािन तपिा-पतराचया

सदधा उपासना पदधिी तरनन असलयाच तयाना जाणवल आधी कटबाि सतहषण राव

तनरामण करणयासाठी आचायाानी ldquoदवपजाrdquo या तवरषयावर महणज रिीपपजवर परवचन

कली तया परवचनाि तयानी दव जरी एक असला िरी तवतवध रप धारण करन िो

सवम तवशवसचालन करीि असिो सतव रज व िर या िीन गणाचया आधार तवषण-

बरहमा व रहश याचा अविार झाला असलयाचही सरजाऊन सातगिल तयाच

अनरषगान घराघरािल वाद नषट होऊन एकोपा नादवा महणन पचायिन पजची

सकलपना रतकतरागीयाना सातगिली िी अतयि यशसवी झाली तयाकाळापासन

आजही घराघरािन पचायिन पजनाची परथा चाल आह तयाचा पररणार भरािराव

वाढणयाि झाला आचायााचया पररावान सारानय रनषय जसा तदपन जाि अस िसाच

जञानरागामचा कटटर परसकिामसदधा तदपन जाि अस अशा जञानरागीयाचया पढ आचायम

108

आपलया अदवि िततवजञानािली सकषरातिसकषर िततव राडि असि तयारळ आचायााना

ि जञानरागी सतपररष रानि तयाना शािी तरळणयाचा रागम सापडि होिा

उततरकड जनपथान राजाशरय तरळवन आपल वचमसव सथापन कल होि जन हा

जरी वतदक पथ होिा िरी सविचया बदधीतवलासािन तयानी सवमसारानय रनषयाचया

रनाि परपरन उतपनन झाललया सगण ईशवरोपासनला धकका तदला होिा तयारळ

अनक सारानयलोकाचा गोधळ झाला होिा तवशवाला तनरामिाच नाही ि शनयािन

आपोआप तनरामण झाल आह तयारळ सवमसारानयाचया सगण ईशवरावर असललया

शरदधायकत कलपनाना धकका बसला राजाशरय तरळाललया पथाकडन िसा बतदधरद

वहायला िसा वळ लागि नाही सारानयि करामचा कटाळा असणाऱयाना जन व

बौदध पथ अतिशय सोयीचा वाट लागला तयाचया तवचारपरणालीन ि रारावन गल

तयाच रहतवाच कारण अस होि की सनािन वतदक तवदवान कवळ करमकाडावर रर

दऊन ि न करणाऱयाना पाखडी महणन सबोध लागल होि सवमसारानय रनषय

करमकाडाि परवीण होण शकय नवहि तयारळही बराच सराज जन व बौदध पथाकड

आकतरषमि झाला आचायम कोणावरही टीका न करिा आपल महणण शािपण राडि

असि ि फकत अजञान दर होईल असच सरारषण करीि असि लोकाना अयातर

अतयि सोया पदधिीन कवळ नारसकीिमनान कस साय होऊ शकि ि सरजावन

सागि असि हळहळ आचायााचया रोविी हजारो रातवक गोळा होऊ लागल

तयाची दीष का घऊ लागल परचड सखयन लोक तयाना गरसथानी रान लागल बौदध

पथािल लोकही तयाला अपवाद नवहि बौदध रीरासक जयावळी आचायााशी वाद

तववाद करीि तयावळी आचायम अतयि िकम कठोर असि ह तजिक खर तििकच ि

वततीन कोरल होि तयाची सतहषणिा सवामनरि रानय होि अस तयानी जवहा

पचायिन पजचा पायडा पाडला तयावळी तयानी ररवाला तशवाचा सवक महणन

109

वगळ सथान तदल नवहि तयारळ अनक ररवपथी असवसथ झाल होि

ररवपथीयाचया तनतयपाठाि आचायाानी रचलल ldquoररवाषटकrdquo शरदधन सारावन घिल

होि कारण आचायाानी कलली ररवाची सििी रावजागि करणारी व अनरिी

दणारी होिी तयारळ अनक ररवपथी आचायााना रटल आचायााना तयानी तवनिी

कली की पचायिनाि ररवाची उपासना करणाऱयाची सोय करा असखय ररवपथी

तया रागाि असलयाच आचायााना जाणवल आचायाानी सरिोल वततीन तयाचया

आगरही रतरकचा तवचार कला आतण ररवाचा उपासयदविा महणन सरावश कला

तयारळ ररवाच अवयम अतयि खश झाल तयानी आचायााना lsquoरषणरिसथापनाचायमrsquo

महणज lsquoसहा दविाचा उपासनारागम तनरामण करणार गरrsquo अशी पदवी बहाल कली

110

परकरण १४ व

परभाकरधवरीची शरिागती

आचायम परयाग रय अदविाचा परचार करिाना आिा ldquoरषणरिावरrdquo आधाररि

परचार कर लागल तनतय शकडो तशषय आचायााचया बरोबर गगासनान व अष कयवट

याचया दशमनास जाऊ लागल एक तदवस अष कयवटाचया दशमनास आचायम गल

असिा तयाना कोणी एक कषठरोगी अष कयवटाचया फादीला दोर बाधन गळफास

लावन घणयाचया ियारीि तदसला गळयाि दोर अडकवणया पवीच आचायाानी

आपलया कणखर आवाजाि तयाला ldquoथाब गळफास लाव नकोस ष कणरर उरा

रहाrdquoअस सातगिल आचायााच ि शबद ऐकिाच िो कषठी िरण थबकला

आचायााकड पाह लागला आचायााचया बरोबरच तशषय जागीच थबकल आचायम

धीरगरीर पावल टाकीि तया कषठी िरणाजवळ आल तयाचा चहरा पणम तवदरप

झालला होिा तयाचया डोळयाना सयमपरकाश सहन होि नवहिा पण आचायााना

पाहन तवरन िो तयाचया सरोर आला आचायााचया चरणी तयान साषटाग दडवि

घािल रिासारखया तदसणाऱया तया िरणाला आचायाानी अतयि पररान उठवल

तयाचया पाठीवरन आपला पररळ हाि तफरवला आधीच रदरलल तशषय दरच

थाबल होि व आचायम काय करिाि ह किहलान रय-यकत नजरन पाहि होि

आशचयम अस घडल की िो िरण पणमपण वयाधीरकत होऊन पवमवि झाला होिा तया

िरणाला आचायम साष काि तशवशकरच वाटल पररानदान तयान पनहा पनहा

आचायााना वदन कल बरोबर असललया तचतसखाचायाानी आचायााचा जयघोरष

कला िो बरोबरचया शकडो तशषयानी परतिसादाचया रपान आसरिाि तननादि

ठवला काही काळ आचायम सिबध रातहल जयघोरष थाबलयावर िो िरण हाि

जोडन आचायााना महणाला ldquo ह पररो ह दयातनध ह रगविा री िरणपणीच

घरदार सोडन रोष काचया इचिन सदगरचया शोधाि तनघालो पण सदगरपरापती ऐवजी

रला हया घाणरडया वयाधीन पिाडल वयाधी ररारर वाढिच चालली तयारळ

तनराश होऊन हया अष कयवटाखाली जीवन सपवन रोष कपरापती करन घणयाचया

111

तनधामरान इथ आलो आपलया दशमनान व सपशामन वयातधरकत झालो खरा पण

रवसागरािन रकत झालो नाही आपल ऋण री कशानच फड शकणार नाही राझया

अिकरणािला राव आपलया खरीज कोण जाण शकणार आह आपणच

राझयावर कपा करा व रला हया रवसागरािन पार होणयाचा रागम दाखवा री राझ

जीवन आपलया चरणी सरपमण कल आह rdquo

तया िरणाची तशषयपरजञा िीवर झालली पाहन आचायाानी तयाला तवचारल

ldquoतक जयोतिसिवrdquo - ि कोणतया परकाशान तवशव पहािोस बर - िरण उततरला

ldquoरानरानअतिर | रातरौ परदीपातदकर |rdquo ndash तदवसा सयमपरकाशान व रातरी

दीपातदकाचया परकाशान ndash आचायम महणाल ldquoसयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक

जयोतिराखयातह र |rdquo ndash ि खर आह पण सयम व दीप हया गोषटी ि कशान पाहिोस-

िो िरण उततरला ldquoचष कrdquo ndash डोळयानी ndash आचायम महणाल ldquo िसय तनरीलनातदसरय

तकर|rdquo ndash डोळ तरटलयावर कोणतया साधनान पाहिोस ndash इथ िो िरण ष कणािच

अिरमख झाला तयाला ितष कणी रगवदगीििला दहावया अयायािला दहावा शलोक

आठवला ldquo िरषा सिियकताना रजिा परीतिपवमकर | ददातर बतदधयोग ि यन

रारपयातनि ि ||१०||rdquo तवचाराची आविमन ष कणाि झाली आतण िो िरण उतसाहान

उततरला ldquoधीrdquo ndash बदधीन ndash तयावर आचायम महणाल ldquoतधयो दशमनतकरrdquo ndash बदधीच

दशमन कशाचया रायरािन होि ndash िरण महणाला ldquo ितराहरrdquo ndash ि करणारा री

आह ndash ह उततर दि असिानाच तयाचया रनाि ldquoअह बरहमातसरrdquo ची आविमन

तरयसथपण तनरामण झाली तयाचयािला दहाहकार पणम तवरन रगवतसवरपाशी

एकरप झाला तयाचया सपणम शरीराि आतरिततवाचा राव परवाही झाला आिा

आचायम काय तवचारिाि ह िो कानारनाला एक करन ऐक लागला आचायम सहज

उदगारल ldquoअिो रवान पररक जयोति |rdquo ndash अर महणज पररजयोिी महणिाि िी िच

आहस की ndash आनदलहरीचया सवम शरीररर पसरणाऱया सवदनाचा अनरव घिा

घिा सदगद झालला िो िरण ldquoिदतसर पररो |rdquo ndash होय पररो िी पररजयािी रीच

आहrdquo अस महणन रकत झालला िो िरण अषटसाततवक राव जाग होऊन

112

आचायााचया चरणावर साषटाग दडवि घालन आचायााच चरण अशरनी परष कालन कर

लागला िटसथ झाला रोरातचि झाला सदगद झाला कािी तववणम झाली तयाला

ष कणकाल िसाच राह दऊन आचायाानी खाली वाकन हळवार हाक रारली ldquoउदकाrdquo

व खादाना धरन उठवीि महणाल ldquoउठ उदका उठrdquo उदक महणज सवम कलक नषट

झालला तनषकलक उदकाला नवजीवन परापत झाल ldquoसतयतप रदापगर नाथ िवाह

न रारकीनसतवरrdquo ची अनरिी परापत झाली दहाि राहनही तवदही होणयाची तकरया

घडली रन बतदध तचतत व अहकार ह अिकरण चिषटय सदगररय झाल रग तिथ

अहकारच कातवर कस उरणार महणन िो तनषकलक झाला किाथम झाला

आचायाानी तयाला सनयास तदला तचतसखाचायम हा सवाद ऐकि होि कलास

पवमिाचया पायथयाशी तयानी जी अनरिी घिली होिी िीच पनहा इथ तरळाली

तयानी हा सवाद शलोकाचया सवरपाि लष काि ठऊन रनाि तयाची पनरावतती कर

लागल

तक जयोतिसिव रानरान अहतन र रातरौ परदीपातदक

सयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक जयोतिराखयातह र

चष कसिसय तनरीलनातदसरय तक धीतधमयो दशमन

तक ितराहरिो रवान पररक जयोतिसिदतसर पररो

अशापरकार आचायााची कीिीजवळपासचया आशररािन गावािन

पचकरोशीिन पसरि पसरि रारिरर पसर लागली जनसरदाय आचायााना सवसवाम

रान लागला तयािच शरीवलली नारक गरारी परराकर ह वतदक तवदवान राहाि होि

तयाचया पतनीला आचायाानी उदकाला बर कलयाची सरगर हकीकि सरजली तिचया

रनाि आचायााबिल आदर तनरामण झाला ह परराकर यजञ करणार महणन

ldquoपरराकरवरीrdquo अस परतसदधी पावलल नारवि व शरीरि यातजञक होि

पदमपादाचायााचा रारा तदवाकर हया lsquoपरराकरवरीrsquoचा तशषय होिा परराकराना

अनक तशषय होि तया सवााचयाच कानावर आचायााची कीिी जाि होिी

परराकराचया तशषयाना आचायााचया दशमनाची ओढ लागली होिी पण परराकराना ि

113

िस साग शकि नवहि कारण परराकर ह अतयि कठोर करमकाड करणार िपसवी

महणन रानयिा पावल होि तयारळ तशषयाना ि अतयि कठोरिन वागवीि असि

तयारळ तयाचयाि व तशषयाि सवाद होि नस करारील रटट ह परराकराच गर होि

पण शरीवलली नावाच गाव परराकराना यजञयाग करणयास इनार तरळाल होि तयारळ

परराकर धनवान झालयावर आपलया गरनाही जरानीनास झाल होि इिक ि उनरतत

झाल होि रान सनरान व सविची परतिषठा याखरीज तयाना काहीच तदसि नवहि

तयाना एक रलगा होिा िो वयाचया पाचवया वरषाम पासन रका झाला होिा ि शलय

परराकर व तयाची पतनी याना होिच परराकर सवि यजञयाग परवीण असलयारळ

आपलया पतराच रकपण घालवणयासाठी परराकरानी तवतवध दविाना परसनन करन

घणयासाठी अथक परयतन कल होि पण ि सवम तवफल झाल होि तयािन उदकाची

कषठरोगािन रकतिा झालयाच सरजलयापासन परराकराचया पतनीन आचायााना

रटणयाचा लकडा लावला होिा पण परराकर सविला फार शरषठ सरजि

असलयारळ तयाला सविला जावस वाटि असनही अहकारारळ जाि नवहिा

पदमपादाकडन आचायााना परराकरा तवरषयी सवम रातहिी तरळालीच होिी परयाग व

परयागचया पररसरािील तनयोतजि कायमकररारळ आचायााना बरच तदवस शरीवलली

यथ जािा आल नवहि सवम कायमकरर आटोपलयावर आचायाानी शरीवलली यथ

जाऊन परराकराची रट घणयाचा रनोदय तचतसख व पदमपाद याचयाकड वयकत कला

ही बािरी लगच शरीवललीि परराकराकड पोहोचली परराकर खश होऊन

आपलया पतनीला महणाला ldquo बघ शवटी हया सनयाशाला राझ राहातमय पटल rdquo

हयावर पतनी काहीच बोलली नाही परराकर पढ महणाला ldquo री न बोलाविाच

यिोय महणज रला शरण यणयासाठीच यि असणार rdquo नवऱयाची ही दपोकती तिला

जराही आवडली नाही िी काही एक न बोलिा रान खाली घालन बसली

आचायााबिल आदरराव बाळगन तयाना रनोरन लवकर यणयाची पराथमना करन

आचायााची आिरिन वाट पाह लागली

114

आचायम शरीवललीला यावयास तनघाल परराकराच तशषय व परराकर सवि

आचायााना पहाणयास उतसक होि परराकरन आपलया वरवाची िाप आचायाावर

पडावी महणन अतयि ररजरी वसतर अलकार अततर पादरष का इतयादी धारण कल

होि आपला तशषयपररवार आपलया राग घऊन आचायााना वशी जवळ सारोरा

गला झळाळणारी उची वसतर व अलकार पररधान कलयान परराकर एखादा राजा

सारखा तदसि होिा िर आचायम रगवया वसतराि असनही जञान व वरागय याचयारळ

अतयि िजसवी तदसि होि आचायााना पाहन परराकर तदपन गला अिकरणाचा

ठाव घणारी नजर िजसवी पाणीदार डोळ शाि पण तनशचयी चहरा हसरी जीवणी

बाधसद शरीरयषटी इतयादी पाहन परराकराचया रनाि तवचार चरकन गला कवळ

तरष काननावर राहन इिक िज आशचयम आह इिकयाि आचायाानी पढ होऊन

परराकराना आतलगन तदल व नरसकाराचया अडचणीिन वाचवल आगिसवागि

झालयावर परराकरानी काही परशन तवचारणयाची इचिा परदतशमि कली परराकराचा परशन

तवचारणयाचा रळ हि हाच की काही अवघड परशन तवचारन हयाला अडचणीि

आणायचा व आपल शरषठतव तसदध करावयाच महणज हा सनयासी आला िसा तनघन

जाईल तकवा रला शरण यईल महणन करमकाडाचया परशनािन आचायााना गोतयाि

आणणयाचया उिशान परराकरानी आचायााना परशन कला ldquo आचायम आपण वद

परराण रानिा री ldquoयजञकरमrdquo महणजच तकरयारप करम करिो हया तकरयारप

ldquoयजञकरामचrdquo उतपततीसथान वद ह आह तयारळच पाउस तपक फळ इतयादी

जीवनावशयक गोषटीची उतपतती होि रानवी जीवनाला ि आवशयक असि रग अस

असिाना आपण नषकमयम अदवि अजािवाद जगाच तरथयतव इतयादी परतिपादन

करीि तहडिा आहाि ि कस तयान पोटापाणयाचा परशन कसा सटणारrdquo इिक बोलन

परराकर िाठ रानन सरोवारचया आपलया तशषयावर व सरसाठी जरललया

तवदवानावर नजर टाकन रग आचायााकड पाह लागला

आचायम महणाल ldquo आपणही वद परराण रानिा िर वदाधार असा तनषकरषम

आह की आपण महणिा तयापरराण यजञयागारळ जलधारा जलधारारळ अनन

115

इतयादी ह अगदी यथायोगय आह रनषयाला जगायला अनन आवशयकच आह ह ही

अगदी खर पण वदाि आवशयक िवढ सवीकारा अतधकाचा रोह ठऊ नका

अतधकाच दान करा असही सातगिल आह आपण वदाची एक आजञा ऐकिो व

दसऱया आजञकड सोयीसकरपण दलमष क करिो तयाला रोगासकती एवढ एकच कारण

आह सविचया पररवाराला तनवामह परि ठऊन अतधकाच दान आपण करिो का

उदाहरणाथम आपलाच परशन घया आपलया परशनाचा रोख यजञकरामची आवशयकिा

असलयाच सरथमन करणयाकड आह वदानीच ि सातगिल आह िर तनतवमवाद सतय

आह पण आपण आपलया तवकररी वरवशाली यजञाचया सरथमनाचा रिा तवचाराि

घऊन बाकीच परशन सोडवणयाचा परयतन कर आपण जया परकार यजञ करिा आहाि

तया परकारच यजञ आपल सवम तशषय कर शकिाि का तनतशचिच नाही का िर

तयाना िरचया सारख गाव काही इनार तरळालल नाही आपलया वयाखय परराण

आपलयाच सारख यजञ करावयाच िर तया परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार

तरळवाव लागल महणजच परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार तरळवणयाची

पातरिा आली पातहज आिा गर या नातयान तशषयाची िवढी पातरिा यणयाची

जबाबदारी ओघान आपलयावरच यि नाही काrdquo

इथ रातर परराकर चागलच ष कबध झाल एकिर तशषयाना आपलया िोडीच

करणयाची कलपनाच तयाना सहन होईना तशषय हा कायरचा तशषय तयाचयािला

उनरततपणा उफाळन वर आला आचायम आपलया तशषयाना तचथावणी िर दि

नाहीि री राझया गरचया कडन तशष कण घिलयावर सविचया पररशररान ही तवदा

वाढवली आह घनपाठ कला आह ररपर अभयास कला रतर सतहिा परशन

अनवाक बराहमण इतयादी सवम कठसथ कल ह सवम राझया सविचया पररशरराच आह

तयानिर रीरासा वगर सवम री सविचया रहनिीवर कलल आह तयाि गरचा काय

सबध तवदा वाढवन री िी सवकिमतवान तटकवली आह यशसवीरीतया वापरन यश

तरळवल आह लोकाना आदर तनरामण झाला िो राझया सविचया उदरशीलिरळ

राझया तजरला साही शासतराचा सराव आह री असखतलि उचचार करिो

116

रोठरोठया यजञाची रचना री करिो तयाच राझया किमतवाच ह फळ आह तयारळच

ह गाव राजान रला इनार तदल आह ह िर एकच आह पण अशी अनक गाव री

इनार तरळवणयाची राझी धरक आह री िी तरळवीन सदधा पण हा सनयासी राझी

ही किमबगारी तवचाराि न घिा राझयाच तशषयाचया सरोर रलाच अडचणीि

आणणयाचा परयतन करीि आह तयारळ सवम तशषयाचया सारोरच याला आपलया

किमतवाची जाणीव दावी तयािनच राझया तशषयाना राझी रहानिाही सरजल हया

हिन आचायााना थाबवीि परराकर महणाल ldquoवा आचायम आपण सगळीच

जबाबदारी राझयावर टाकणयाचा परयतन करिा आहाि पण तया परतयक तशषयान

सविच रहनि करन आपली तवदा वाढवली पातहज राझया गरचया कडन री

तवदा तशकलो िी वाढवली तयाचया पष का जासि तवदा धन रानररािब लौतकक

इनार इतयादी सवकिमतवान करावल आह तयाि राझया गरचा काहीही सबध नाही

री सवकिमतवान ह यश परापत करन सविच गरपदी बसलो आह तयाि राझया गरचा

काहीही सबध नाही rdquo ह ऐकिाच आचायम अतयि गरीर झाल परराकर सरोवार

तवजयीरदरन पाह लागल इिकयाि आचायम आपलया खणखणीि व रधर आवाजाि

परराकराना महणाल

ldquoरषडगातदवदो रख शासतरतवदा

कतवतवातद गद सपद करोति

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर३

यशो र गि तदष क दानपरिापाि

जगदवसि सवा कर सतपरसादाि

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर६

117

साही शासतर तजरवर खळि असिील गद पद रचनसाठी तवपल

शबदसपतती आह रचना कौशलय व परतिरा ह सदधा आहि पण रन जर गरचरणी

लीन नसल िर तया सवााचा काय बर उपयोग

राझा वयवहार राझा उदोग राझ यश राझ दानशरतव राझी

दशतदशािली कीिी राझया कपरळ काहीही तरळ शकि अस महणणाऱयाच रन

जर गरचरणी सरतपमि नसल व गरचया पष का आपण शरषठ आहोि अस वाटि असल

िर ि सवमच तनथमक नाही का आचायााचा शाि पण कणखर आवाज व अथमपणम

रचना हयारळ परराकराच तशषयच काय पण परराकर सविच तवचाराि पडला

आपलया बोलणयाचा पररणार नरका आपलयाच तवरोधाि िो हिबदध िर झालाच

पण सपणम तशषय वगामन आचायााना जोडलल हाि पाहन िो अवाक झाला तयाचया

रनाि तवचाराच आविमन झाल आचायााचया बोलणयािला तनिाि परारातणकपणा

परराकराला जाणवला आपण तकिी आतरक तदरि झालो आहोि ह जाणवल

आचायम तवनयान बोलि असलयाच तयाला जाणवि होिच आचायााचया बोलणयाि

गवम अथवा अतररान याचा लवलशही नाही ह परराकरला रनोरन जाणवल

आचायााचया हया बोलणयावर कोणिाच तबनिोड यतकतवाद तयाला सररना िो

आचायााचया शाि व िजसवी चहऱयाकड ि पढ काय बोलिाि ह ऐकणयासाठी

कतवलवाणया नजरन पाह लागला आचायम बोल लागल

वदनि शासतरातण यजनि दवान

कवमनि करामतण रजनि दविाः

आतरकयबोधन तवनातप रतकतः

न तसयति बरहमशिानिरऽतप ६

तचततसय शदधय करम न ि वसिपलबधय

वसितसतदधतवमचारण न तकतचतकरमकोतटतरः ११

परराकर आपण महणिा साही शासतर आपलया तजरवर खळिाि आपण

यजञयाग यशसवी करिा ह सवम आपण फलपरापतीसाठी रौतिक सौखयासाठी

118

अनिकाल जरी करीि रातहला िरी तयारळ आपलयाला खर सराधान तरळणार आह

का रौतिक सौखय तया तया काळापरि रयामतदि सौखय दि पण तचरकालीन सौखय-

आनद कशारळ परापत होिो याचा कधी तवचार कला आह का वदपरतणि करम ह

तचततशदधी साठी असि रौतिक सौखय उपरोगणयासाठी ि करावयाच नसि िो रोग

तयारधन आपोआप तरळि असिो ह जरी खर असल िरी तया करामच ि उतिषटच

नाही आपण जयाला किमतव किमतव महणिा तयाला रगवदगीिि रगवान शरीकषण

अस महणिाि

परकिः तकरयराणातन गणः करामतण सवमशः |

अहङकारतवरढातरा किामऽहतरति रनयि ||३-२७||

सतव-रज-िर हया ततरगणाचया सामयावसथला परकिी अस सबोधल जाि तयाच

गणाकडन कर घडवली जािाि िी लौतकक व शासतरीय अशी दोनही परकारची

असिाि पण दहतनदरयाना अहकारान lsquoरी किाम आहrsquo अशी रावना उतपनन होि व

कललया किीला िो ldquoसवकिमतवrdquo सरजणयाचा रखमपणा करिो आपण रला नषकमयम

महणज काय ह तवचारल याचा रला आनदच आह नषकमयम री परतिपादन करीि

नाही ि रगवान शरीकषण परतिपादन करिाि ि ही वदाधारच नषकमयम महणज

फलासकती सोडन बरहमापमण कलल करम नाही िरी परतयक तकरया-करम यजञयाग

इतयादी पणम कलयावर आपणही ldquoितसि बरहमापमणरसिrdquo अस महणिाच ि काय

कवळ उपचार महणन पण तयाच महणणयाि खरा राव तनरामण झाला व रानतसक

अवसथा िशीच झाली िर िच ldquoनषकमयमrdquo होईल अदवि महणज रगवनिाशी कलला

ऐकय राव आपली उतपतती रगविापासन झालली आह पण आपण महणज रगवि

नाही जस लाटा जरी सरदरापासन झाललया असलया िरी तयाना कोणी सरदर महणि

नाहीि िर सरदराचया लाटा असच महणिाि िसच आपल आह लाटा जशा

सरदराशी एकरप असिाि महणज वगळया नसिाि िसच आपण आपल वगळपण

तवसरन रगविाशी एकरप होण ह अदवि सरदरावरचया लाटा महणज सरदरावरच

अनक िरग तया परतयक िरगाि सरदराचच पाणी असि िरी परतयक िरग वगळा

119

तदसिो िदवि आपण एका रगविाचच िरग आहोि पण गणातधकयारळ तवतवध

रावान वावरि असिो सवााच आतरिततव एकच असि सोनयाच अनक दातगन

बनिाि तया परतयक दातगनयाि सोनच असि पण महणन अगठीला अगठीच

महणिाि बागडीला बागडीच महणिाि फार िर सोनयाची बागडी महणिाि िसच

आपण रगविाच आहोि आपण जरी अनक तदसि असलो िरी रळ रगवतकपा

जाणीवि ठवण हयाच नाव अदवि तह रावना सरावान अिकारणाि एकदा दढ झाली

की रग ldquoअदविािनच नषकमयमrdquo परापत होि कारण तिथ जीवाच जीवपण लोप

पावलल असि जस सोनयाचा कोणिाही दातगना तविळवला की तयाच तनखळ

सोनच होि िदविच जीवाच जीवपण लोप पावल की िो रगवतसवरप होिो िच

अदवि तया अवसथि ldquoयदतकरम करोतर िततदतखल पररो िवाराधनर|rdquo ही धारणा दढ

होऊन जञानाचा महणज आतरजञानाचा उदय होिो िो पररपकव झाला की तयाला ह

सरजि ldquoन तनरोधो न चोतपतततनम बदधो न च साधक | न ररष कनम व रकत इतयरषा

परराथमिा ||३२||rdquo इथ परलय नाही उतपतती नाही कोणी बदध नाही की साधक नाही

कोणी ररष क नाही की रकतही नाही हाच खरा परराथम आह हयालाच अजािवाद

महणा परराथम महणा की आतणक काही महणा ldquoअगा ज घडलची नाही तयाची वािाम

पससी काईrdquo अशी अवसथा असलयावर ज काय सरजि ि शबदाचया पलीकडल

असि वणमनाचया बाहरच आह तयारळ तदसणाऱया परतयक वसिि परबरहम आह ि

अखड आह अिट आह ि एकही नाही अथवा शनयही नाही िच एक सतय आह

ह कळलयावरच सषटीच तरथयतव अयाततरक पािळीवर सरजणार परराकरा आपण

नीट तवचार करा आपलयाला वदाच शबदजञान तवपल आह ि जर रननासाठी

तवचाराि घयाल िर सवम परशनाची उकल आपोआपच होईल rdquo

इिक बोलन आचायम थाबल परराकराच सवम तशषय ह ऐकि होि तयाचया

अगावर रोराच उर रातहल होि आनदातिशयान तयानी एका सराि ldquoआचायम दवो

रवrdquo असा जयजयकार कला परराकर उठन उर रातहल तयानी आचायााना

120

नमरिापवमक वदन कल परराकरानी आचायााच तशषयतव पतकरल तशषयपरजञा महणज

काय ह तयाना कळल

इिकयाि घरािलया आिलया बाजस हालचाल झाली तशषय ररारर दिफाम

झाल परराकराची पतनी आपलया आठ वरषामचया रक रलाला घऊन यि होिी िी

आचायााचया सरोर आली तयाना वदन करन अशरपणम नतरानी आपलया पतराला तिन

आचायााचया सरोर उर कल िी इिकी रावतववश झाली होिी की तिचया रखािन

शबद फटि नवहिा िी काही बोलणयाचया रनतसथिीि नवहिी आचायाानी तिच

रनोगि जाणल तया बालकाचया रसिकावरन हाि तफरवन महणाल

ldquoकसतव शििो कसतय कतोऽशि गनता शक नाम त व कत आगतोऽशि |

एतनमयोकत वद चारभकव मरीतय रीशत शववरभनोऽशि ||rdquo

ldquoबाळा ि कोण आहस कोणाचा पतर आहस आतण कठ तनघाला आहस

िझ नाव काय कोठन आला आहस बाळा राझया रनाि िझयाबिल परर उतपनन

झाल आह महणन ि रला हया परशनाची उततर दrdquo तया बालकान ितकाळ उततर तदल

ldquoनाह मनषयो न च दव यषो ो न राहामणकषो शवयवयशयिराा| |

न राहमणकचारी न गही न वनसतथो शरषो नभ नाह शनजबोररप| ||rdquo

री रनषय नाही दव नाही यष क नाही बराहमण ष कततरय वशय अथवा शदर सदधा

नाही बरहमचारी वा गहसथी नाही वानापरसथी वा सनयासी पण नाही िर री तनजबोधान

पररपणम बरहमरप झालला तनतय व सतयसवरपी आतरा आहrdquo

ldquoसरसिरष वसिषवनसयिरक सरसिातन वसितन यनन सपशतनि

तवयदवतसदा शदधरचिसवरप स तनतयोपलतबधसवरपोऽहरातरा rdquo

ज सवम वसिरय एकवटल आह पण एकही वसि तयाला सपशम कर शकि नाही

ि आकाशापरराण शदध व रल रतहि असलल आतरिततवच राझ सवरप आह अस

बोलन तयान आचायााचया चरणाला तरठी रारली तयाचा तया वळचा रावावग

इिका पररावी होिा की तिथ उपतसथि असललया परतयकालाच आचायााचया चरणी

121

लोळण घयावीशी वाटि होिी रग थोडयावळान रावावग करी झालयावर तया

बालकान आचायााकड सनयास घणयाची इचिा वयकत कली िशी पराथमना कली

आचायाानी तयाला सनयास तदला व तयाच नाव ldquoहसिारलकrdquo (महणज

िळहािावरील आवळया सारख तवशव पाहणारा) अस ठवल परराकर व तयाची

पतनी याना आसरान ठगण वाट लागल

आचायााची तवजयपिाका परयागचया चारी तदशाना फडक लागली परराकरा

सारखया सतवखयाि तररासकानही आचायााच तशषयतव पतकरलयाची वािाम सवमतर

पसरली तयारळ सवम सारानयच काय पण वदानिीही आचायााकड यऊन तयाना

आपल रोष कगर रानन दीष का घऊ लागल घरोघरी अनक तचतरकारानी आचायााची

तवतवध तचतर रगवायला सरवाि कली पररणार असा झाला की परयागचया सवम

पररसराि आचायााचा जयघोरष आकाशाि दरदर लागला घरोघरी आचायााचा

परतिरा सथापन होऊन तयानी राचालली तवतवध सिोतर रकती रावान गायली जाऊ

लागली पररशवराचया रकतीचा पर लोट लागला िो आचायााचया सिोतरानी

वतदकधरामच पनरजजीवन झाल अनक बदधपथीय वद परराण रानन आचायम ज

सागिाि ि परराण रान लागल

122

परकरण १५ व

कौशााबीतला चमतकार

आचायम शरीवललीहन कौशबीकड तनघाल कौशबीला तया काळाि अननय

साधारण रहतव परापत झालल होि कारण यतधतषठराचया निर आठवया तपढीि

नतरचकर हा राजा हतसिनापराि राजय करीि होिा तयाचया कारतकदीि यरनला

परचड रहापर आला व तया परान सपणम हतसिनापर उवसथ झाल महणन नतरचकर

राजान आपली राजधानी कौशाबीला सथापन कली पढ नतरचकरचया चवथया तपढीि

सरषण नारक रहापराकररी राजा झाला िो चकरविी महणन रानयिा पावला तयारळ

कौशाबी रररराटीस आली ष करक हा करकलािला शवटचा राजा तयानिर

कौशाबी जरी राजधानी रातहली नवहिी िरी ि एक रहतवाच शहर गणल जाऊ

लागल तया कौशाबीि आचायम आल परथर ि कौशाबीचया गरारदविच महणजच

रकातबकचया रतदराि आल रकातबकला तयानी रतकतरावान पण तनशबद वदन

कल कोणिही नवीन सिोतर न करिा कलल ह पतहलच वदन होि बरोबर असखय

तशषय होि तयाना रोठ आशचयम वाटल आचायम परदतष कणा करन पनहा एकवार

साषटाग नरसकार करन बाहर बाहर पडल

कौशबीचया एका गललीिन जािाना तयाचया कानावर अतयि करण

तवलापाचा वनी आला जया घरािन िो तवलाप यि होिा तिथ ि ष कणरर थाबल

करण सवराि कोणी िरी रकातबकला महणि होि ldquoआई रकातबक का अशी तनषठर

झालीस आमही िझया चरणी आशरय घिला िो िझया कपसाठीच ना रग अशी

अवकपा होणया इिपि आरचा काय अपराध झाला ह कपावि िच जर अशी

तनषठर झालीस िर आमही कोणाला आळवायचrdquo आतण अतयि करण सवराि िो

वदध गहसथ रदन कर लागला दवीशी अशापरकार बोलन तवलाप करणाऱयाच दःख

123

िरी काय असाव ह जाणन घयाव महणन आचायम घराि जाऊ लागल जरललया व

तखनन झाललया इिर लोकानी आदरान आचायााना वाट करन तदली ldquoरिदया

तवसिारय____rdquo अशी पराथमना करणाऱया आचायााना दया उतपनन होण अगदी

सवारातवकच होि आि यिाच तयाना एक वदध दपिी शोक करिाना तदसली

रकातबकचया कपन तयाना वदधापकाळाि पतररतन परापत झाल होि पण बालपणीच

तयाला रतय आलला होिा तया पतराच परि सरोरच पडल होि आचायम गरीर होि

सातवना दणयासाठी आचायम तया बालकाचया तपतयाला महणाल ldquo अरर फारच

ददवी घटना आह परारबध बलवततर असि आपण तकिी काल शोक करणार

घडलली घटना खरच ददवी आह आपण शोक आवरा rdquo आचायम ह तयाि

हळवारपण व पररान महणाल तयावर िो वदध गहसथ तकतचि काल आचायााकड

पाहन महणाला ldquoपररो आपण सनयासी आहाि आपण अतयि िजसवी आहाि

राझया सरोर जण रगवान तशवशकरचया सवरपाि आपण आला आहाि पण

परारबध महणन राझ कस सराधान होणार परारबधाचा ष कय वहावा महणनच

रगवदभकती वदशासतराि परराण रानली आह रला रल नवहि ि रकातबकचया

कपापरसादान उतशरा का होईना पण परापत झाल तिचयाच कपच ह फळ पतर पौतर

धनधानय हसतयशवातदगव रथर | परजाना रवसी रािा आयषरनि करोि र || ह

शरीसकतािच आह ना तयािच ldquoरवतनि किपणयाना रकताना शरीसकत जपि ||rdquo असही

महटल आह रग ह पणय काय उपयोगाच तयािच शवटी असा आशीवामदही तदला

आह ldquoशरीवचमसवरायषयरारोगयरातवधाचिोररान रहीयि | धानय धन पश

बहपतरलार शिसवतसर दीघमराय ||rdquo दवा फकत परारबधच परराण रानायच असल

िर रग ही असली सिोतर व दव-दविाची रनपवमक पजा करणयाची िरी काय गरज

होिी री व राझया पतनीन सदधरम व सदाचार कधी सोडलला नाही rdquo पनहा उसासा

टाकन िो वदध महणाला ldquoह पररो जया दःखाि री व राझी पतनी आहोि तया

124

दःखान आरची आिडी तपळवटली जाि असिाना परारबध कस परराण रान

आपलया शासतराि अनक फलशरिी सातगिललया आहि बालपणापासन तया रनावर

ठसलयावर परारबध उण असलयावर तया तया कामयवरिाना अनसरण ह अयोगय

रानायच का अहो रला रतय यिा िर काही परशन नवहिा कारण अचिन दहाला

काही सवदना उरि नाहीि पण जयाचया बाललीलानी रन हतरषमि होि होि जो

कलदीपक महणन वावरि होिा सखवीि होिा आिा आपलया रतयनिर आपल

औवमदतहक करणयास कोणी िरी आह ही धारणा आरचया रनाि बळावली होिी

तया रावनलाच आई रकातबकन िडा तदलयावर आपण सागि असलला परारबधाचा

वदाि कसा बर रचावा आपण रला ष करा करा rdquo अस महणन पतराचया अगावर

पडन िो वदध ldquoबाळा अर असा कसा तनषठर झालास र एकदा अगदी फकत एकदा

िरी रला घटट तरठी रार र rdquoतया वदधाच सगळ अग गदागदा हालि होि

बालकाचा नकिाच रतय झालला होिा तयाची िी करण अवसथा पाहन

आचायााचया नतरािनही अशर तटपकल तयाना ldquoअहनयमब राततरसरय सरयािर वा

rdquo हा सवाद आठवला आचायम रावतववश झाल आचायााचया रनाि तया वदध

दमपिी बिल करणा उतपनन झाली आतण ि रकातबकची पराथमना कर लागल

रवातन सिोि तवा पररवति चितरमनम वदनः

परजानारीशानतसतरपररथनः पञचतररतप

न रषडतरः सनानीदमशशिरखरयतहपति-

सिदारनयरषा करषा कथय कथरतसरननवसरः१

ह आई रवानी िझी सििी तजथ चिरमख बरहमा पचरखी तशव रषणरखी

कातिमकय व सहसतररखी शरष हयानाही जरि नाही तिथ िी इिराना कशी जरल बर

पण

125

कपापाङगालोक तविर िरसा साधचररि

न ि यकतोपष का रतय शरणदीष कारपगि

न चतदषट ददादनपदरहो कलपलतिका

तवशरषः सारानयः कथतरिरवललीपररकरः१०

ह सदाचारी सजजनाच कलयाण करणाऱया राि री िला शरण आलयावर ि

राझयाकड दलमष क करण योगय नाही ि ितकाळ िझया कपचा कटाष क राझयावर टाक

(हा बराहमण महणिो तया परराण) इतचिलली गोषट जर ि दणार नसशील िर कलपिर

व इिर झडप याि काय फरक आह बर

वसनि साननद कसतरिलिातरः पररवि

सफरननानापदम सरतस कलहसातलसरग

सखीतरः खलनिी रलयपवनानदोतलिजल

सररदसतवा िसय जवरजतनिपीडापसरति२०

वसिऋिन बहरललया वलीनी वढललया कलहसाचया रागानी राललया

तवतवध करल फलललया आतण रलयपवमिावरन यणाऱया वाऱयान तनरामण होणाऱया

लाटाचया रानससरोवराि ि आपलया सखयासह करीडा करीि असिस अशा िझ

सररण करणाऱयाची ससारिापापासन होणारी पीडा दर होि (िी ि हया वदध दपिीच

दःख जाणन दर कर ) आचायाानी अशी पराथमना करन तया बालकावरन आपली

अरि दषटी तफरवली तयाबरोबर ि बालक झोपिन जाग वहाव िस जाग झाल व

आपलया तपतयाला तयान घटट तरठी रारली तया वदध दमपिीचया नतरािन वाहणाऱया

दखाशरच आनदाशरि रपािर झाल तया दपतिन आपलया पतरासह आचायााचया

चरणावर रसिक ठवल

126

परकरण १६ व

कमारीलभटट व आचारि भट

हा हा महणिा ही बािरी कौशातबि पसरली अनक तवदवान व अतधकारी

आचायााचया दशमनास आल आचायम वतदक सनािन धरामच पनरजजीवन करीि

असलयाच लष काि घऊन तयािलया काही अतधकारी लोकानी आचायााना तसदधपरला

जाऊन करारील रटट याना रटणयाची पराथमना कली कारण करारील रटट यानी राजा

सधनवयाचया दवारकचया दरबाराि जनपथीय आचायााचा परारव करन राजाला

वतदक धरामच रहतव पटवन तदल आह तयारळ राजाशरय परापत झाला आह पण

आिा करारील रटट ह िरषातगनरष कण करणयाचया ियारीि असलयाच सरजि आपण

तयाच रिपररविमन करन तयाना वाचवाव

आचायाानी ितकाळ तसदधपरला जाणयाचा तनणमय घिला कौशाबीिील

अनक तवदवान रडळी आचायाासह तनघाली पदमपादाचायम व तचतसखाचायम ह

आचायााना ष कणररही अिर दि नवहि कारण आचायाारळ वतदक सनािन चरामच

होणार पनरजजीवन जन आचायााना असवसथ कर लागल होि तयाना अनक

तवरोधक तनरामण झाल होि पदमपादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच उपासक होि

तयाची नतसहउपासना उततरोततर वाढिच चालली होिी आपलया उपासयदविची

पराथमना करिाना पदमपादाचायम न तवसरिा आचायााना सरष कण दणयासाठी नतसहाची

पराथमना करीि असि पदमपादाचायम याच रारा तदवाकर ह परराकराचायम याच तशषय

परराकराचायम ह करारील रटट याच तशषय तयारळ पदमपादाचायााना करारीलरटट

याचया बिल बरीच रातहिी होिी तयाि काशी-परयाग-शरीवलली इतयादी तठकाणाहन

व तवशरषि कौशाबीिील करारील रटटाचया अनक तशषयाकडन खपच रातहिी

तरळाली होिी ि आज ६४ वरषााच असन आचायाापष का ४८ वरषाानी वडील आहि

करारील रटट यानी अलौतकक कायम कल होि करारील रटट याना वतदक सनािन

धरमच अतरपरि होिा परथर तयानी वदाययन करन करमकाड-रतर-ितर आतरसाि

127

कल तयाचया काळाि उततरकड जनाच पराबलय खपच वाढलल होि तयाना जन

पथाचा जराही दवरष नवहिा कारण जन वतदक रतराचच पठण करीि असि पण िच

रतर ि तनरीशवरवादासाठी वापरन आकारण चािवमणयावर हलला चढवीि असि

अतहसचया नावाखाली यजञाला तवरोध करीि असि तयारळ सारानयजन सशयगरसि

होई पवीचया जन आचायाानी राज लोकावर िाप पाडन जनपथाला राजाशरय

तरळवन तदला होिा तयारळ अतधकच गोधळ होऊ लागला तयािलाच राजा

सधनवा हा रगवान शरीकषणाचया दवारकचा राजा करारील रटट यानी आपलया

िपशचय निर रिार जनपथाचया गरकड जाऊन जनपथाि परवश कला होिा

तयाकाळाि जनपथाचया सवमशरषठ गरना रहावीर रानि असि आिा करारील रटट

यानी रहावीराच तशषयतव सवीकारल तयावळी करारील रटट तया रहावीराच

पटटतशषय झाल पण काही काळानी तया रहावीराच तनवामण झाल तयाचया जागी

दसर रहावीर आल ि आधीपासनच करारील रटटाचा दवरष करीि होि आिा िर

काय करारील रटट आयिच तयाचया िावडीि सापडल तयानी करारील रटट याना

िळायला सरवाि कली ि करारील रटट याना पटना कारण िळ महणज तहसाच

असा रहावीराचाच तसदधाि ि रहावीराना पटवन दणयाचा परयतन करीि तयारळ तया

रहावीरानी करारील रटट याची जन पथािन हकालपटटी कली पण करारील रटट

यानी तजिका काल जनपथाि काढला होिा िवढया काळाि तयानी जनपथाच

रलरि गरथ अभयासल िवहा तयाचया ह सहज लष काि आल की ही सवम उपतनरषदच

आहि हया उपतनरषदा खरीज वगळया पदधिीच िततवजञान परतिपादन करन लोकाना

आपलयाकड आकतरषमि करणयाची कलाही इथ तशकवली जाि ह तयानी जाणल हया

सवम गोषटी लष काि आलयावर तया पथाि खर नवीन तशकणया सारख काहीच

नसलयाच तयाना कळल तयारळ झालली हकालपटटी करारील रटट याचया

पथयावरच पडली कारण तयाना जन पथाच उचचाटन करणयाची सधी हवी होिी

आिा जनपथ सोडलयावर रकत झालल करारील रटट दवारकचया राजा सधानवयाकड

गल राजा सधनवा हा अतयि परजातहिदष क व तवदवानाचा आदर करणारा होिा िो

128

जनाचया पररावाखाली वाढला होिा कारण आधीचया राजानी जन आचायााना रान

दऊन दरबाराि तयाची परतिषठा वाढवलली होिी िीच परपरा पढ चाल रातहली

तयारळ सधनवा तयाचयाच पररावाखाली वाढला वतदक धरामचा आधारसिर

ठरललया करारील रटट याची कीिी तयानही ऐकली होिी तयारळ करारील रटट

याच सवागि कल दरबारािच तयान जनयिीचया सरोर वतदक धरम व जन पथ याचया

िततवा तवरषयी रटटपादाशी चचाम कली तयाि जनयिीनी तहरीरीन राग घिला राजा

सधनवयावर रटटपादाची चागलीच िाप पडली बारीक लष क ठवणाऱया रटटपादाचया

नजरिन ही गोषट सटली नाही तयानी राजा सधनवयाला उिशन कोतकला नयायोकतीन

एक शलोक महटला

ldquoरलीनशचनन सगसि नीचः काककलः तपक |

शरतिदरषकातनतनऱहादः शलाघनीयसिदा रव ||rdquo

ldquoह कोकीळा हया कणमकट गोगाट करणाऱया नीच शरति दरषक कावळयाशी िझा

सपकम च नसिा िर ि तकिी परशसनीय झाला असिासrdquo ह ऐकन राजा सधनवा

तकतचि हसला तयाच ष कणी जन यिी अतयि सिपत झाल तयानी ओरडन आपला

तनरषध वयकत कला राजाला सागन रटटपादाना वाद-तववादासाठी आवहान तदल

रटटपादानी ि लगच सवीकारल आतण वाद-तववादाि रटटपादानी सवम जनयिीची

दाणादाण उडवन तदली जनयिी चागलच गोधळाि पडल व तयाची आपसािच

चचाम सर झाली हया सधीचा फायदा रटटपादानी घिला व राजाला सनािन वतदक

धरामच तवचार पटवन तदल राजाचया परतयक परशनाच सरपमक व तनःसतदगध उततर दऊन

राजाच पणम सराधान कल राजा अतयि परसनन झाला आपलयाला हया जनयिीनी

चकक पाखडी बनवलयाच तयाचया लष काि आल िो रनािन अतयि सिापला पण

तववकान आपला सिाप आवरला दरबाराि जनाचा असाधारण परराव असलयाच

लष काि घऊन तयान या वादाचा तनकाल वगळया पदधिीन लावायचा ठरवला परथर

राजान दरबाराि शाििा परसथातपि कली आपलया परधानाला बोलावन गपतपण एका

घागरीि एक तवरषारी सपम घालन िी घागर दरबाराि तसहासनासरोर पालथी ठवायला

129

सातगिली िशा परकार दरबाराि तसहासना सरोर घागर पालथी घालणयाच कायम

परधानान अतयि गपतपण पार पाडल रग राजान तवचारल की जनयिी व करारील

रटट यानी कललया वादाचा तनणमय हया घागरीखाली काय आह ह ओळखणयान

होईल यास दोघाची रजरी आह का हयावर जनयिीनी आज फार उशीर झाला

आह आमही उदा सकाळी हयाच उततर दऊ करारील रटट यानीही तयाला रानयिा

तदली दरबार सपला

जनयिीच हर जागो जागी राजाचया परतयक हालचालीवर नजर ठवणयासाठी

जनयिीनी नरलल होि तयाचया कडन जनयिीनी रातहिी काढन घिली व तनतशचि

झाल दसऱया तदवशी दरबार ररलयावर परथर जनयिीनी उततर तदल की lsquoराजा या

घागरीखाली एक तवरषारी सपम आह rsquo राजान करारील रटट याना तवचारल िवहा

करारील रटट महणल lsquoहया घागरी खाली शरषशायी रगवान शरीतवषणची सवणामची

रिी आह राजा अतयि तखनन झाला कारण आिा करारील रटटाना आपला परारव

रानय करावाच लागल आपण काहीही कर शकणार नाही राजान सवकाना घागर

उचलणयाची आजञा तदली घागर उचलिाष कणीच राजा थकक झाला कारण घागरी

खाली चकक रगवान शरीतवषणची शरषशायी सवणामची रिीच तनघाली ि आशचयम

पाहन पररख जनयिीन दरबारािन पळ काढला पाठोपाठ तयाचया अनयायानी तयाच

अनकरण कल व ि सवम पळन गल दवारकि पनशच वतदक सनािन धरामच

पनरजजीवन झाल

अशापरकार करारील रटटानी तवतवध रागाि कायम करन सवमतर तवजय सपादन

कला पण रयिरी आपण जनगरशी परिारणा कली हयाच शलय करारील रटट याना

बोचि होि तयारळ गरदरोहाचया पािकािन रकत होणयाचा तयानी तनशचय कला तया

पापाच ष कालन िरषातगनन होईल महणन तयानी तसदधपरला िरषातगनरष कणाचा कायमकरर

करन जीवनाची इतिशरी करावयाची ठरवली तयानी स यावदनइतयादी करन रग

परायतशचतत तवधी पणम कल रटटपाद िसाचया ढीगाि रयरागी बसल तढगाचया बाहर

उभया असललया बराहमणाना तयानी इशारा कला बराहमणानी रतरपवमक अगनी तदला

130

रटटपादानी डोळ तरटन घिल इिकयाि आचायम तिथ पोहोचल आचायाानी

उचचरवाि तयाना हाक रारली आचायम महणाल ldquo ह रलया बराहमणा थाब

आपलया जीवनाचा अि कर नको वणवा अदाप पटलला नाही िोवर बाहर य ि

अदाप सरतष कि आहसrdquo हयाच वळी आचायााचया बरोबर असललया

परराकराचायाानीही हदय तपळवटन हाक रारली व महणाल ldquoह गरो थाबा

शकराचायााच ऐकाrdquo हा पाळया तशषयाचा आवाज ऐकन रटटपादानी डोळ उघडल

सरोर शकराचायााना पाहन महणाल ldquoरी जनगरशी परिारणा कलयाच ह परायतशचतत

घि आह कार काय आह ि सागrdquo परराकराचायाानी थोडकयाि आचायााच कायम

सातगिल िवहा रटटपादानी आचायााना सातगिल की की ि रतहषरिी नगरीि जा

तिथ राझा रवहणा रडन तरशर आह तयाला ि वादाि हरवन घ महणज ि सवमतर

तवजयी होशील व धरमसथापना होईल राझ जीवनकायम आिा सपल आह rdquo रटटपाद

इिक बोलन थाबल तयानी डोळ तरटन घिल इिकयाि अतगनदवानी आपलया

जवालचया लोटान तयाची आहिी घिली अतगनजवाळाचा लोट एक िजसवी जयोि

घऊन अिराळाि झपावला अतयि तवरषणणिन आचायाानी हाि जोडल तयाच

अनकरण इिरानी कल एक िजसवी जीवन िजाि तरसळल गल

131

परकरण १७ व

माडि वमशर व आचारि आचायााना आिा रतहषरिी नगरीला जाणया खरीज पयामय उरला नाही रडन

तरशर हा एक परचड रोठी वदशाळा चालवीि होिा तवदाथयााना िो करमकाडाच

तशष कण दऊन तयाना पकक करमठ बनवि होिा तयारळ परराकराचायाम सारख अनक

आचायम तयान तनरामण कल होि रडन तरशराच राजा सधनवयाचया दरबारी वजन होि

राजा रडन तरशराला फार रानि अस कारण एक िर रडन करारील रटटपादाचा

रवहणा होिा तयािन अतयि तवदवान आतण अफाट सयोजक शकती असलला

बतदधरान परशासक होिा परराथामचया बाबिीि िो अगदी अनतरजञ होिा तकबहना

िो तयाला रचिच नवहिा करमकाड करन यजञयाग करावि अराप ऐशवयम परापत करन

घयाव व सखनव जीवन वयिीि कराव अशा रिाचा िो होिा तयाकाळाि रडन

इिका परतसदध झाला होिा की तया रागािील नागररक रडनच रडनचया नगरीच

रडनचया तवदापीठाच एका शलोकाि वणमन करीि असि ि अस

ldquoयसया परा राजति धरमरला या ष कालयनिी चरणौ सादासया |

रतहषरिी रडन रतडिा सा यतरातसि िारा रवनसय िारा ||rdquo

ldquoजया नगरी सरोरन धरमरला नदी तया नगरीच सदव चरणष कालन करीि

वाहाि असि अशा हया रतहषरिी नगरीला रडनपतडिान रतडि कल असन तिथ या

रिलाला लखलखतया िाऱया परराण शोरायरान करणार तयाच िारा तवदापीठ

आह rdquo

तयारळ ldquoिारा तवदापीठाचाrdquo रडन कलपिी होिा ह आचायााचया यानी

आल आचायााचया सवम तशषयाच किहल जाग झाल रतहषरिीकड वाटचाल करीि

असिाना पदमवन नारक उपनगराि रडन तरशर याचच राजय असलयाच जाणवि होि

अथामि िथील राजान ि नगर रडन तरशराना अगरहार महणनच तदल होि हया नगरीिन

जािाना एका बराहमणाला आचायाानी रडन तरशर कोठ राहिाि अस तवचारल

132

तयावळी रोठया आदरान तयान सातगिल ldquoधरमरलानदीचया कठान आपण

रतहषरिीला जा तिथ एक परचड रोठी आरराई आह गदम झाडीि अनक पाठशाला

तदसिील तया सवााि उठन तदसणारी सिरा अठरा हाि उच वयासपीठ असलली

रवय शाळा तदसल तया सवम पररसराचा तवसिार खप रोठा व ररणीय आह तयािच

एक शरर खाब असलला परचड रोठा वाडा आह तयाचया चारी बाज तरिीनी

सरतष कि आहि बाहर परशसि ओट असन तिथ असखय पोपटाच तपजर टागलल

आहि तया तपजऱयािल पोपट सदा िततवचचाम करीि असिाि या वणमना वरन

आपण रडन तरशराच घर सहज ओळख शकाल तयाचया घराकड जािाना

आपलयाला फरसबद रसिा लागल rdquo एका दराि कलल ह सरख वणमन ऐकन

आचायाासह तयाचया तशषयाना रोठच कौिक वाटल आचायम पदमपादाचायााना सहज

महणाल ldquoहा रडन पतडि रोठा कशल सघटक व परशासक तदसिोrdquo बोलि बोलि

ि धरमरला नदीचया कठान चालि होि बराचवळ चाललयावर नदीवरन काही

रजक तसतरया धिललया कपडयाच रार डोकयावर घऊन यिाना तदसलया तयाना

आचायााचया पढ असललया तशषयानी रडन पतडिाचया घराचा पतता तवचारला िवहा

िो रागम बोटान दाखवीि तया महणालया

ldquoसवि परराण परि शरति सा फलपरदा करमफलपरदोऽि|

जगद धरव सयाि जगदधरव सयाि कीराङगना यतर तगरतगरतनि |

दवारसथतनडानिरसतनरदधा जानीतह िि रडन पतणडिौक ||

अस उततर तदल ldquoवद ह सविच परराण आहि की तयाना काही आधार आह

करम कलयारळ फल तरळि की परारबधान तरळि जग शाशवि आह की अशाशवि

आह दरवाजा सरोर टागललया तपजऱयािलया रना तजथ अशा परकारची बडबड

करिाना आढळिील िच घर रडन पतडिाच आह ह नककी सरजा rdquo तशषय आशचयम

चतकि झाल हा सारा रडन पतडिाचा परराव सराजाचया सवम सिरावर हा परराव

पडलला आह ह सहज लष काि आल

133

सवम रडळी ऐन रायानही आचायाासह रडन तरशराचया घरा सरोर आली घराच

दरवाज बद होि आचायाानी रष ककाकड चौकशी कली तयाना कळल की रडन

तरशराचयाकड वतडलाच वरषम शरादध आह महणन कोणालाही आि सोडायच नाही

अशी रष ककाना आजञा आह आचायाानी आपलया सवम तशषयाना गावाि तरष काटना

साठी पाठवन तदल आचायम सवि योगरागामन रडन तरशराचया घराि बराहमणाचया

पकतीि बसल रडन तयावळी बराहमणाच पाय धि होिा सवम बराहमणाच पाय धि

रडन आचायााचया पायाजवळ आला आचायााची कोरल पाउल पाहन तयान

आचायााचया चहऱयाकड पातहल आचायम सनयासी रडनला िर सनयाशाबिल राग

तयािन हा सनयासी ऐन शरादधाचयावळी टपकलला घराि यणयाच रागम बद कलल

असिाना हा आलाच कसा दवाररष कक अवजञा करणच शकय नाही रग आला कसा

रडनला आधीच राग आलला तया रागाचया ररािच तयान सनयाशाला उपहासान

तवचारल

ldquoकिो रणडीrdquo रडनन रणडी महणज बोडखया कठन आलास अशा

अथामन तवचारल पण आचायाानी रडनला अतरपरि अथम न घिा ldquoबोडख कठन

कलसrdquo अशा अथामन घऊन उततर तदल

ldquoआगलान रणडीrdquo`` गळयापासन वर सवम रडनच कलल आह सिापललया

रडनानी अस तवचारणयाि अथम नाही महणन सरळ तवचारल

ldquoपनथान पचिि रयाrdquo आचायाानी हयाही वाकयाचा रडनला ldquoरी रागामस

तवचारलrdquo (महणज कोणतया रागामन आलास) हा अतरपरि अथम न घिा रागामस

महणज रागामला महणज lsquoहयाला तयाला िस रागामलाrsquoअसा अथम घऊन रडनलाच

परतिपरशन कला

ldquoतकरततररि िन |rdquo ldquoरग रागामन िला काय उततर तदल बरrdquoआिा रातर रडन

तचडला व महणाला

ldquoतकर सरा तपिाrdquo ldquoकाय दार यालास कायrdquo हा रडनला अतरपरि अथम न

घिा आचायाानी ldquoदार तपवळी असि काrdquo हा अथम घऊन उततर तदल

134

ldquoन ि पीि रकता एव|rdquo ि ि दार तपवळी कठली िी िर लाल असि

rdquoआचायााचया हया उततरावर आचायााचा उपहास करावा हया उिशान रडन महणाला

ldquoितहम वणमर जञायि रविाrdquo अरवा महणज िला सनयाशाला दारचा रग

रातहिी आह िरrdquo हयावर आचायाानी लगच परतिटोला तदला

ldquoवणव रया पररणतिसिरविव |rdquo रला फकत वणमच रातहिी आह पण िला

िर तयाचया पररणारचही जञान आह (महणज ि अनरवी तदसिोस) वगळया परकार

पाणउिारा करणयाचया दषटीन रडन महणाला

ldquoतक जडधार|rdquo ldquoरखम आहस काrdquo हा रडनचा अतरपरि अथम न घिा

lsquoजडधारचाrsquo वतदकवाङमया परराण अथम घऊन (महणज शरीराचा धरमच जडाचा

असिो)

ldquoजडतव परकिधमरम|rdquo जडतव हा शरीराचा परकिी पासन झालला धरमच आह

हयावर सिापन रडन महणाला

ldquoतक रतत |rdquo काय राजलास काय हा सरळ अथम न घिा lsquoरततrsquo महणज राझया

पासन काय असा अथम घऊन रडनला उततर तदल

ldquoन रततो न तवतत परकतिसि पररातरि |rdquo ि ि परकिी ना िो राझयापासन

वा िझया पासन झाली िी झाली िी तया पररातमयापासन झाली इिक झाल िरी

रडन आचायााचा उपहास करणयाच काही थाबवीना तयान पनहा तवचारल

ldquoतक दरमगोतस|rdquo ldquoि काय दरामगी आहस काrdquo इथ आचायाानी सवादाला

एकदर कलाटणीच तदली आचायम महणल

ldquoयतयचाम सहतिम स एव दरमग |rdquo ldquoआललया अतिथीरपी यिीच सवागि

करणयास कचरिो िोच शासतराि दरामगी महणन सबोधला जािो rdquo आचायााच ह उततर

ऐकन रडन वगळया परकार उपहास करणयासाठी महणाला

ldquoतकरनाहिो दरषकोतस |rdquo ldquoआगिकासारख न बोलाविा आलास िो

आलास ि काय दोरष काढायलाrdquo हयावर आचायाानी अगदी रातरमक उततर तदल की

135

ि ऐकन इिकावळ खरग सवाद ऐकणार परोतहि बराहमण तवचाराि पडल आचायम

महणाल

ldquoअररवगम पीतडिसयापरातथमि एव तवषणरतितथ सयाि |rdquo ldquoकार करोधादी रषतिपनी

ज पिाडलल असिाि तयाना साऱया रानापरानाची व बोलावणयाची इतयादीची

आवशयकिा असि िच तनरतरणादीची चौकशी वा उहापोह करिाि पण

सजजनाचया दषटीला आलला अतिथी हा तवषणरपच रासिो ि तयाला पजय

रानिाि

ह ऐकिाच रडन काही बोलणयाचया आिच रखययातजञक उदगारल

ldquo अकरोधन शौचपर सिि बरहमचाररतर |

रतविवय रवतदभशच रया च शरादधकरमतण ||rdquo

ldquoशरादध करामचया परसगी िमही आतण री करोध न यऊ दिा शरीर आतण रन

पतवतर ठवन बरहमचयामच पालन करावयाच आह rdquo ह ऐकिाच रडन तरशर ितष कणी

आपला करोध आवरन आचायााची पादपजा करन रोकळा झाला आचायााना

तवषणचया नावान सकलपन ठवललया कळीचया पानावर बसवल घरािलया आिलया

बाजस असललया रडन तरशराचया पतनीन महणजच करारील रटटपादाचया बतहणीन

हा सवम सवाद शरवण कला होिा आचायम कवळ १६ वरषामच होि अतयि िजसवी

तदसि होि रारिी महणज रडन तरशराची पतनी तिचया रनाि आचायााचया बिल

आदरयकत रािवतसल पररराव उतपनन झाला का व कसा ि तिलाही कळल नाही

शरादधतवधी पणम झाला घरािील सवााची जवण झाली रग आधीच सिापललया

रडन तरशरानी आचायााना तयाचया यणयाच कारण तवचारल पण ि कारण तवचारणया

पवी तयानी आचायााना एक कडवट परशन तवचारला

ldquoकथा वहतस दबमदध गदमरनातप दरमरान |

शीखायजञोपतविाभया कथ रारो रतवषयति ||rdquo

136

ldquoअर दषटबदधीचया रनषया गाढवालाही ओझ होईल अशी गोधडी खादावर

घऊन तहडिोस िला काय शडी आतण यजञोपवीिाचा रार झाला कायrdquo हयावर

आचायाानी तयाचयाच शबदाि तयाला आहर तदला

ldquoकथा वहातर दबमदध िव तपिरातद दरमरार |

शीखायजञोपतविाभया शरतिरारो रतवषयति ||rdquo

अर दषटबदधीचया रनषय िझया बापजादाना ओझ झालली ही गोधडी री वाहिो

आह पण िझया सारखयाचया शडी आतण जानवयाचा रातर िरचया कोरडया

करमकाडानी वदाना रातर असहय रार झालला आह rdquo आचायम बोलणयाि अतयि

पटाईि व हजरजबाबी आहि ह जाणन रडन तवचाराची जळवाजळव कर लागला

िवढया वळाि आचायाानी शबदिळ करन आपल कायम साधणार नाही हया सजञ

तवचारान बोलायला सरवाि कली महणाल ldquoरी आपल गर करारील रटटपाद

याचया सागणयावरन इथ आलो आह रटटपादानी िरषातगनरष कण करन परायतशचतत

घिल आह ि आिा हया जगाि नाहीि िरषातगनरष कणास बसल असिाना तयाची व

राझी पतहली व शवटची रट झाली तयावळी तयानी रला रतहषरिीस जाऊन रडन

तरशराशी वदािावर चचाम कर व वतदक धरामचा पाया रककर कर अस

सातगिलयारळ री इथ आलो आहrdquo

ह ऐकन रडन तरशर अतयि तखनन झाल आपलया गरच सररण करन तयानी

रनोरन करारील रटटपादाचायााना कलपनन िरषातगनि बसलयाच दशय उर करन वदन

कल रग अतयि शाि व कािर सवराि ि आचायााना महणाल ldquoझालया गोषटीची री

रनपवमक ष करा रागिो री आपला जो उपहास कला तयाच रला वाईट वाटि आह

आपण आिा रनरोकळ ज काही बोलायच ि बोलाव राझी चचाम करणयाची ियारी

आह पण ही चचाम महणज वादतववादच होणार तयाचा तनणमय कोण करणारrdquo

हयावळ पयाि सायकाळ होि आली होिी आचायााच सवम तशषय रडन तरशराचया

तनवाससथानी आल होि तचतसखाचायम पदमपादाचायम परराकराचायम अस जयषठ व

शरषठ िसच कौशाबीिल अनक तवदवान व िजसवी तशषय पररवार तया तनवाससथानी

137

जरलयारळ रतहषरिीचया नागररकाचा िो एक किहलाचा तवरषय झाला होिा

कारण रडन सनयाशाना थारा दि नस ह सवम रतहषरिी जाणन होिी तयारळ असखय

तवदवान नागररक तिथ जरल होि तनवाससथानाचा सगळा नरच पालटला होिा रडन

तरशराचया तनवाससथानी एकाच वळी इिक सनयासी जरण महणज आशचयमच अस

रतहषरिीचया नागररकाना वाटि होि रडन तरशर व तयाची पतनी रारिीदवी अतयि

कशल सयोजक असलयारळ व तनवाससथान रलरोठ व परशसि असलयारळ

रारिीदवीन सवााची तवशरषातवशरष वयवसथा रोठया कौशलयान कली आिा

सवााचया सरोरच आचायम व रडन याची चचाम होऊ लागली तयाि तनणमयाचा परशन

आलाच होिा आचायाानी तयावर िोडगा काढला की तनणमय रारिीदवीन करावा

वादतववादाला सरवाि दसऱया तदवसापासन करावी रारिीदवी सवि अतयि तवदवान

व वदजञ होिी धरम-अथम-कार व रोष क या चारही पररषाथामची िी अतधकारी

रीरासकही होिी पण वादतववाद करणयाऱयाि परतयष क आपला पिीच आह व

दसऱया बाजला रानसपतर lsquoशकरrsquo आह तयारळ िी तवतसरि होऊन सिबध होिी

इिकयाि रडनन सविच अनरिी दशमवन रारिीदवीला आशचयमचतकि कल

रौनानच तिन तया पदाचा सवीकार कला

रतहषरिीचया नागररकाना रडन तरशराबिल परचड आदर होिा आचायााचया

आगरनारळ िो अतधकच वाढला आिा आपलयाला तचिना ऐवजी हया दोन शरषठ

पररषाचया वादतववादािन सवम शकाच तनरसन करन घिा यईल हया कलपनन ि

आनदल परराकराचायाासह इिर तशषयही ही चचाम ऐकायला उतसक होि तया

सवााचयाच रनाि आचायााबिल तनिाि आदर होिा आतण या चचि आचायमच

तवजयी होिील या बिल तयाना शकाच नवहिी तशवाय आपण न तवचारललया

परशनाची उकल या वादािन नककीच होईल तयारळ ही चचाम महणज एक जञानयजञच

वाटि होिा

दसऱया तदवसाची रगल परराि उगवली रडन आपल आतिक बरहमयजञ इतयादी

आटोपन वाडयाचया रखय व रवय दालनाि आल दोन सदर सशोतरि कलली

138

उचचासन सरोर-सरोर ठवली होिी तया दोन आसनाचया रयावर रागलया बाजस

साध पण सदर आसन रारिीदवीसाठी सजज कल होि तया रवय दालनाि

शरोतयासाठी असखय आसनाची सोय कलली होिी रडन तरशर आचायम व पाठोपाठ

रारिीरािा याचा तया दालनाि परवश झाला दालन शरोतयानी फलन गलल होि सवम

शरोि उठन उर रातहल व हाि जोडन तयानी आपला आदर वयकत कला वािावरण

अतयि पतवतर पण खळीरळीच होि कोणिाच िाण नवहिा आचायम व रडन दोघही

आसनसथ झाल रारिीरािन घवघवीि व िाजया सगधी फलाच दोन हार आणल

होि वादतववाद सर होणयापवी एक आचायााचया गळयाि व दसरा रडन याचया

गळयाि घािला गला तयानिर रारिीरािन सरि सातगिल की वादतववाद चाल

झालयावर जयाचया गळयािला हार परथर सकल तकवा कोरजल िो वादाि हरला

अस सरजाव अस सागन िी आपलया आसनावर सवसथ बसली

वादतववादाला सरवाि करणयापवी आचायाानी रगवान तशवाच आपलया

गरच रािा-तपतयाच रनोरन सररण कल व रडनचया परशनाची वाट पहाि शाि

बसल थोडयाच वळाि रडन यानी आपल वदन सपवन पतहला परशन कला

ldquoवदा तवतरनन सरियो तवतरनना ना ऽ सौ रतन यसय रि न तरननर |

धरमसय ितव तनतहि गहाया रहाजनो यन गि स पनथा ||rdquo

वद वाङमयाि परसपर तवरोध सापडिो सरिीचया बाबिीिही िसच तशवाय

परतयक रतन वगळी वगळी रि राडिो तयारळ धरम हया शबदाची नरकी वयाखया

काय आह दसर अस की lsquoरहाजनrsquo िरी नककी कणाला महणायच तिसर रतनना

जर ईशवरी साष कातकार घडि असल िर रि तरननिा का हया िीन गोषटीची उकल

झालयावर रगच पढला रिा तवचाराि घण सोयीच होईल rdquo हयावर आचायाानी

थोडकयाि पण रडनच सराधान होईल अस उततर तदल

आचायम महणाल ldquo वद वाङमयाि परसपर तवरोध कोठही नाही पण पवमपष क व

तसदधाि अशा दोन गोषटीचयारळ जर आपण िरिर रावािन तचिन व रनन न करिा

फकत शबदाथमच पाह लागल िर तरननिा आढळल वदािच धरामच तववरण आह

139

धरामच िततव ह अतयि रहसयरय आह तयाच शबदाि वणमन करणयाि अथामचया

अनक तरटी राहन जािाि िरी सतय िप पातवतरय व दया हया चाराचया रायरािन

रानवाचया इह व पर कलयाणासाठी कलली आचार सतहिा महणज धरम अस महणिा

यईल तयािही िरिर राव आवशयक असिोच तयासाठीच वतदक वाङमय तनरामण

झाल आह ज वाङमय तनरामण झाल आह ि तया तया काळाि अनरिी घिललया

रनीचया कडन तनरामण झालल आह रतन जी अनरिी घिाि तिथ रनाचा सबध

नसिो तनतवमकलपाि िी अनरिी घिलली असि दहरानावर आलयानिर तनयर

करणयासाठी शबदशासतर वापराव लागि ि रातर रनाचया व बदधीचया रायरािन ि

वयावहाररक परररारषचया सपकामरळ सदोरषतवानच साकार होि महणन िर ईशवर

रहसयरय राहिो कारण िो जयाचा तयान अनरवायचा असिो हया वयतकतगि

अनरिीचया तववरणाि ज फरक होिाि तयाला आपण तरननिा महणन सबोधिो

तयािही िपतशलाचा फरक जरर असिो पण अनरिीि रातर फरक नसिो तयारळ

धरमिततव ह अति रहसयरयच रहाि तयासाठी काही कोणिी पाउलवाट नाही महणन

तया तया काळाि तयाला अनरप अस ज सि सजजन होऊन गल तयाना रहाजन अस

सबोधल आह तयारळ सवमसारानय रनषयाची सारतहक सहजीवनासाठी िी एक

वयावहाररक सोय करन तदलली आह rdquo

ह ऐकन रडन यानी तवचारल ldquoधरम अतयि रहसयरय आह अस महणिा िर रग

धरम जञाि होणयासाठी व धरामचरण करणयासाठी वदाचया जया काही आजञा आहि

तया पाळन धरमपरापती महणज धरमरहसय जाणिा यणार नाही अस आपण महणिा

आहाि ह राझ सरजण बरोबर आह काrdquo

आचायम महणाल ldquoनाही ह परशन अशापरकार अनरान काढन सटणार नाहीि

सरगर तवचाराची इथ आवशयकिा आह िो सरगर तवचार असा शरीर शदधीसाठी

आवशयक सातगिललया तकरयाचा व अिकरण शदधीसाठी सातगिललया करााचया

रनपवमक कललया दीघमकालीन आचरणारळ शरीरासह तचततशदधी होि हया

तकरयाचा अिरामव धरामचरणाि आह धरामचरण व धरम अथामिच तरनन झाल पण

140

धरामचरण धरम जाणणयास साधनासारख वापराव लागि महणन तयाची आवशयकिा

पवीचया ऋरषी रनीनी परतिपादन कली तया सवम करााना रतरबदध करन सहजिन

आचरणाि आणिा यिील अशी योजना कली तयािही तवतवध शाखा तनरामण

झालया उपशाखा तनरामण झालया ह सवम अपररहायमपण घडि राहणारच काही

शाखा कालािरान लोप पाविील िर काही नवीन उदयाला यिील धरम

सरजणयासाठी सनान स यची दवपजची यजञयागाची अशी कशाचीच आवशयकिा

नाही िर रननाची व तयागाची आवशयकिा आह अस जर एखादा अनरिी

घिललया रतनवयाानी सातगिल िर लगच तवरोधारास उतपनन होिो िथातप तया

रतनवयाानी तयाग व रनन याची रलरि कलपना पणम तवसिाररि कली नाही िर

सारतहक जीवनाि गोधळ तनरामण होऊ शकिो हयाच आजच उततर उदाहरण महणज

बौदध व जन शाखा आहिच धरम हा रनाचया अतिि आह ह जरी ऋरषीरनीना जञाि

होि िरी तयानी िस उघड उघड आरसराजाला राजी-बाजाराि राजयाच राव

सागाव िस कधीही सातगिल नाही िथातप आचरणाचया रायरािन तनयर घालन

दऊन शासतराचया चौकटीि ि बसवल सवम सारानय सराज िसा आळशी सवर व

सवचिदी असिो तया सवर वततीला आळा घालणयासाठी धरामतधतषठि आचरण

तनरामण झाल पण जन व बौदध शाखानी िीच वतदक सनािन परपरा उखडन

टाकणयाची तकरया कलीच की नाही तयाला जासिीि जासि कारणीरि जर कोणी

असल िर िी करमठवतदक रडळी शासतर-तनयर-करमकाड ह सवि शाि व

सयरशील िारिमयान वापरल िर ससहय होिाि िच हािाि दड घऊन कठोरिन

वापरायला राग पाडलयावर होणारा जाच असहय असिो कारण िो रना तवरदध

घडिो रनाि तयाची कळि न कळि घणा वाढि जाि अशावळी जर िो एखादा

जन यिीचया सहवासाि यऊन तयाचया तवचाराजवळ पोहोचला की ष कणाि तयाला

रोकळ रोकळ वाट लागि िो तया पथाला अनकल होिो व करमठा ऐवजी पाखडी

बनिो याच कारण तयाच अजञान जस पकवाननाच रोजन तकिीही रचकर व पौतषटक

141

असल िरी ि िानहया रलाला दि नाहीि तकवा नवजवर झाललयाला दध दि नाहीि

िदवि पणम िारिमय वापरलया खरीज धरामचरणही फलदायी होि नाही rdquo

आचायम ह सागि असिाना तयाचा शािपणा शबदाची फक रारषवरच पररतव

हया सवम गोषटीनी रडन तरशर रारावला िर होिाच पण तयाचया हही लष काि आल होि

की नककीच आपल काही िरी जाणन घयायच रातहल आह आिा काय यातहल

आह व आपलया अययनाि काय तरटी रातहलयाि ि आचायाानाच तवशद कर दाव

हच सोयीसकर अस तयाचया रनान घिल पतहलया तदवसाची चचाम रारिीन

सायकाळ होिाच थाबवली दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि महणज अजन

तनणमय झालला नाही दसऱया तदवशी पनहा सरवाि होईल अस सातगिल सवम शरोि

उतसकिन दसऱया तदवसाची वाट पाह लागल

दसऱया तदवशी रारिीन पनशच दोन िाजया घवघवीि पषपराला दोघाना

पररधान करणयास तदलया चचला सरवाि झाली रडन तरशराना रनन व तचिनासाठी

ररपर वळ तरळाला होिा तयारळ आचायााचया कालचया तववचनाला अनसरन

तयानी आपला परशन तवचारला ldquoआचायम आपण महणिा तयापरराण ऋरषी-रनीनी

रतररपाि वदाजञा तनरामण कलया महणज वद पौररषय रानाव लागिील पण वदाचया

अययनाि ि अपौररषय असलयाच सातगिल जाि िसच धरम जर रनाचया अिीि

होऊन जाणन घयायचा िर िो कसा जाणिा यईल कारण जाणणयाचया सवम

तकरयारय अिकरण चिषटयािल रन असिच ना तयारळ सवम तकरया बदधी व रन

याचया सहाययान तचततािलया तचिनशीलिन जशा सरजिाि िशा शबदश

करावयाचया असिाि तिथ परि िारिमय वापराच ह कस आणखी एक रहतवाच

अस की वदानी ईशवराच वणमन कारिाना पररषसकताि सावयव वणमन कल आह

िथातप सरारोपाि रातर वतदक वाङमय ldquoन इति न इतिrdquo असा सरारोप का करि

हयाचा उलगडा वहावा िसच आमही तनतय नतरतततक व कामय अशी तिनही कर

वदाधारच करीि असिाना तयाि कोणिी रहतवाची उणीव आपणास जाणवि तकवा

जयारळ आपण तया करमकाड करणाऱयाना पाखड राजवण अस सबोधिा िी कर

142

करणयाची आवशयकिा िर वदानीच परतिपादन कलली आह तयारळ नषकमयम कस

साधाव ह आपण सरजाऊन सागा rdquo

आचायम महणाल ldquoपरथर वद अपौररषय कस याचा तवचार पाह आज

आपण जया वदाचा अभयास करीि आहोि तयाि सरगरवदाचा सरावश नाही काही

अशरातर वद आपलयापयाि आलल आहि तयािही चार शाखाि रहरषी वयासानी ि

तवरागन तदल आहि सापरि कतलयग सर आह रनषयाला सतय तरिा व दवापार

यगाि असलल आयषय नाही करी कालावधीि उपयकतिचया दषटीन वदवयासानी

पनरमचनन सतष कपत व तनवयमलीक आचारधरम व लौकीकाि वागणयाच तनयर हयाचयाच

आधार गरतथि कल आहि हयाचा अथम सषटीचया उतपतती पवी वद होि आिा

तयाचयाही पवीचा तवचार पहा सषटी उतपनन करणयाच कायम बरहमदवानी कल अस

रानल जाि बरहमदवाचा जनर रगवान शरीतवषणचया नातरकरलािन झाला तयावळी

बरहमदवान आपला तनरामिा कोण हयाचा शोध बाहय दगगोचर होणाऱया सषटीि

करणयाचा परयतन कला अपयश आलयावर बरहमदव वफलयगरसि झाला तया

वफलयगरसििि तयाला आपण अजञानी असलयाच जाणवल आपला तनरामिा सवमशरषठ

असला पातहज महणन तयान अिकरणाि लय लाऊन शोध घणयाचा परारातणक

परयतन कला तयावळी तयाला तयाचया नातरसथानी ॐकाराचा वनी व जप-िपाचा

आदश ऐक आला lsquoॐकारrsquo ह lsquoनारrsquoसाधनसह सपणम तवशवाच आधाररि िततव

आह तयाचया जप-िपाचया पररावान बरहमदवाना पररषसकतिाि वणमन कललया

सावयव रहातवषणच दशमन झाल तयावळी रहातवषणनी कवळ सकलप उचचार कला

की आपण वदगरम आहाि ि जाणन घया तया वदाधार सषटीची रचना करा तयारळ

बरहमदव वदगरम रानल गल याचा अथमच असा की बरहमदवाचया जनरापवी वद होि

महणन ि अपौररषय आहि पढ तयािन सारतहक सहजीवनासाठी वगळया वगळया

रनीनी आवशयक िवढया रतराचा उपयोग कला तयारळ काही अशानच ि

आपणास जञाि झलल आहि नारदरनीनी जवहा सषटी उतपततीच गढ बरहमदवाना

तवचारल िवहा बरहमदव जञानान पररपकव अवसथि असलयारळ lsquoरीrsquo तनतरततरातर आह

143

व रहातवषण तनरामि आहि अस सातगिल नारदाना रहातवषणची अनरिी होिीच

िथातप तया रहातवषणचा उतपनन किाम कोणीिरी असलाच पातहज अस रानन तयान

तयाचा शोध घणयाचा परयतन कला तयावळी नारदाना अस जञान परापत झाल की

ldquoबरहमा तवषण आतण हरrdquo ह बाहयि सवरपान तरनन तदसि असल िरी ldquoरजrdquo

ldquoसतवrdquo व ldquoिरrdquo हया गणातवषकाराचा िो परराव आह ह जञान नारदाचया

अिकरणाि उदय पाविाच नारद अिरमख झाल रननान अिकरणाि लय साधन

उनरनी अवसथि गल तयावळी सतव रज व िर या गणाचया सामयावसथचया

पलीकड असलली अवयकत तनगमण तनराकार सवमसाष की सवमगारी सवामनियामरी

चराचराला वयापन उरलली अरद अखड अचिद अनि अतवनाशी अष कर

अज शाशवि अशी आतरिततवाची शकती नारदाना अनरविा आली

हया शकतीच अथवा आतरिततवाच वणमन शबदाचया पलीकडील आह महणन

कोणिच वणमन तयाला लाग पडि नाही महणन वदानी सरारोपाि ldquoन इति-न इतिrdquo

(ह नाही ह नाही) असा नकारातरक पतवतरा घऊन आपली रयामदा सातगिली आह

आपण ह जड शरीरािलया रनान जाणणयास सरथम होि नाही आपण पचकरतदरय व

पचजञानतनदरय याचया सहाययान रप रस गध िज व शबद याचा अनरव घि

असिो हया जड इतदरयाचया निर सकषर इतदरयाच कायम सरजन घण आवशयक आह

हया जड इतदरयाना हा रोग सरजणयाची तकरया होि िी वायरप असललया रनारळ

िजोरप असललया बदधीरळ रन ह वायरप सकषर इतदरय आह ि दाखविा यि

नाही पण अनरविा यि रनापष का सकषर इतदरय बदधी आह बदधी पष का सकषर आतरा

आह हच सकषरिततव चढतया राजणीि आतरिततवा पयाि तसथि होि रन बदधी

आतरा इतयादी ह परतयक जीवाि उपरोगाचया तवतवध ष करिाचया सारथयामन योजल

गल आह तयाच परराण हया रनाचया अिीि होणयाचा रागम फकत नरदहािच आह

पररषसकत ज सावयव वणमन करि तयािलया तवशवरनाचया सहाययान दहरान नषट

झाललया अवसथिच साधक जडरनाचया अतिि होणयाचा अनरव घऊ शकिो

144

अथामि ही साधना कवळ करमकाडान होऊ शकि नाही तयासाठी परबरहमाचा यास

व अिकरणािन रौतिकाचा तयाग आवशयक असिो

िारिमय ह सवमच बाबिीि आवशयक असि िसच ि धरमपालन व

शासतरपालन याचयासाठीही आवशयक असि आपलया महणणयापरराण वदाि तनतय

नतरतततक व कामय ह कवळ करमकाडाि परतिपादल आह पण परतयष काि वदाि जञान-

रकती-नषकमयम अशी िीन काड योजलली आहि आपण करमकाडच फकत परराण

रानलयान आपला परशन अगदी सवारातवक आह तयारळच िर करमठ पाखाड तनरामण

झाल आह आपण जञानरागम व रतकतरागम ज वदाच रखय परतिपाद तवरषय आहि

तयाचा कधी तवचारच कलला तदसि नाही वदानी आपलयाला चार आशरर नरन

तदलल आहि तया चार आशरराच पनहा सोयीसाठी चार चार राग कल आहि

बरहमचयामशरर हा पतहला आशरर आह दसरा गहसथाशरर रग वानपरसथाशरर व चवथा

सनयासाशरर हया चार आशरराचया योग धरम अथम कार रोष क अशा चार पररषाथााची

परापती करन घयायची असि परतयक आशररािल चार चार उपतवराग िारिमयान

वापरावयाच असिाि

काही गोषटी वदाि सदधा उपरा दऊन सरजाऊन सातगिललया असिाि

तयाि जीवनािली अगदी सारानय घटना तदलली असि उदाहरणच घायच िर

ldquoपररानदrdquo हा ईशवरानरिीरळ तरळिो तया पररानदाची कलपना यावी महणन वदानी

आनदाच lsquoउपसथ एकायिनrsquo अस सातगिल आह इथ आनद सरजावा महणन

वापरलल उदाहरण िलनन सरजणयाऐवजी जर िोच पररानद रानला िर ि चक

होईल आिा वदानी अशी उदाहरण का तदली िर ईशवरीय अनरिीचा पररसखानद

जयानी कधी अनरवलाच नाही तयाना जीवनािला ldquoरथन सखाचाrdquo आनद हाच

पररानद वाटि असिो महणन जीवनाि अनरवाला यणाऱया तया पररानद सखाचया

उदाहरणान तयाचया वरचढ असललया ईशवरीय पररानदसख कलपनि बसाव महणन

सातगिल जाि तवरषयोपरोग वाढावा महणन नवह आिा करमकाडा तवरषयी हाच

तवचार जर कला िर रानवी जीवन सरदध वहाव महणन तया योजना ऋरषी रनीनी

145

कलया आहि ldquoसवामरमरािणडलपरसथरला |rdquo पावशर िादळाचा आधार असल

िरच कायामरराचा तवचार रनाि यणार सवमसारानय रनषय जर तयालाच पारखा

झाला िर उपाशी पोटी परराथम कोण करणार तयारळ परतयकाचया शरीरधारण इिकी

अननाची गरज रागलीच पातहज हया उिशान तनयोतजि कललया कायामचा

उपरोगासाठी जर उपयोग होऊ लागला िर तिथ पाखडा तशवाय काय उरल

जञानरागम हा रकतीरागामिन जासि चागला साधिो असा बरहमदवाचाही अतरपराय

आह रगवान शरीकषण अविार सरयी दवकीचया उदराि असिाना बरहमदव

तयातठकाणी रगविाची सििी करणयास आल असिाना महणिाि

ldquoयऽ नयऽरतवनदाष क तवरकतरातनन सतवयसिरावादतवशदधबदधय |

आरहय कचरण पर पद िि पिनतयधोऽनादियषरदङघरयः ||१० २ ३२||

िथा न ि राधव िावका कवतचद भरशयतनि रागामततवतय बदधसौहदा |

तवयातरगपता तवचरतनि तनरमया तवनायकानीकपरधमस पररो ||१० २ ३३||rdquo

ह करलनयना ह सविला रकत रानणार असिाि तयाची िझया तवरषयी शरदधा नषट

झालयारळ रहतपरयासान जरी ि शरषठपदावर आरढ झाल िरी िझी चरणसवा

अिरलयारळ अधपिीि होिाि (१० २ ३२) पण ह राधवा िझयावर तनशचल परर

करणार िझ रकत रातर आपलया रागामपासन भरषट होि नाहीि ह पररो ि तयाच रष कण

करीि असलयान सवम सकटाचया राथयावर पाय दऊन ि तनरमयपण तहडि असिाि

(१० २ ३३)

बरहमदवानी कलली ही सििी रतकतरागमच सागि नाही का आपण तवचारललया

परशनाची ही सष कपान तदलली उततर आहि हयावर आपण आपल महणण जरर राडाव

rdquo आचायम थाबिाष कणीच रारिीरािन तया तदवशीची चचाम तिथच थाबवली रडन

तरशर तवचाररगन झाल होि दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि आिा तिसऱया

तदवशी चचाम होणार महणन उपतसथि तवदवान शरोतयाना अतिशय आनद झाला

कानारनाला एक करन ऐकणाऱया शरोतयाना ही एक जञानाजमनाची पवमणीच रडन

तरशराचया तनतरततान परापत झाली होिी सवाानी तया तिघानाही वदन कल

146

तिसऱया तदवशी निन पषपराला धारण करन पनहा चचामसतराला आरर

झाला रडन तरशराचा खपच वचाररक गोधळ उडाला होिा कारण आचायम तयाना

पाखड राजवणयासाठी जबाबदार सरजि होि ि सदधा बौदधपथापष का अतधक

महणन तयाबाबि आज तनशचयातरक तवचार झालाच पातहज ह रनाि योजन रडन

महणाल ldquoबौदधाचा पथ पाखड तनरामण करिो हयाचा अथम lsquoबदधrsquo हा ही पाखडी आह

का िसच आमही ldquoकरमठrdquo तयाही पष का अतधक पाखडी कस कालपासन राझया

रनाला ही एक रोठीच रख रख लागली आह आज आपण हयाच तनराकरण कराrdquo

आचायम बोल लागल बौदधपथाचया परचतलि अवयाना बौदधरि महणज

ldquoगौिरबदधrdquoच सरजला नाही अस राझ रि आह तयारळ रलरि िततवाचा

अगीकार न करिा कवळ गौिरबदधाच वयतकतरतव वापरन तयाची आपलयाला

सोयीसकर तशकवण अगीकारन जो परसार चाल आह तयाला पाखड महणन सबोधल

आह रला सविला गौिरबदधाबािल परर आदर आह गौिरबदध ह परतयष क ईशवरी

अविार असलयाच साष काि शकरनीनीच शरीरदभागविाि ldquoिि कलौ समपरवतत

सामरोहाय सरतदवरषार | बदधो नामनाजनसि कीकटरष रतवषयति ||rdquo अस सातगिल

आह या पढ कतलयगास सरवाि झालयावर दवाचा दवरष करणाऱयाना रोतहि

करणयासाठी तककट परदशाि आजनाचा पतर ldquoबदधrdquo या नावान रगवान सवि

अविीणम होिील इिकच नवह िर िर पाखडसरदाय व िदनरषतगक परराद हयाचया

पासन रगवान बदध ह रष कण करिील असही रागविाि सातगिल आह ldquoदवपायानो

रगवान परबोधातबदधसि पाखडगणाि पररादाि ||rdquo तयारळ गौिरबदध पाखडी कसा

असल तयाच आपण सररणच कल पातहज महणज आपलयाला पाखडापासन

सरष कणच तरळल परथर आपण तयाच सररण कर अस महणन आचायाानी यान

धरन शलोक महटला

ldquoधराबदधपदमासनसयाङतघरयतषटतनमयमयातनलो नयसिनासागरदतषटः |

य आसि कलौ योतगना चकरविी स बदध परबदधोऽसि तनतशचिविी ||rdquo

147

ldquoबदधपदमासनाि बसन नयासागरदषटी तसथर करन पराणाच तनयरन कलला

कलीयगािील सवमशरषठ योगी व जञानी बदध आरचया हदयाि सदव वास करो rdquo ही

पराथमना करिाना आचायााचया गरीर व रतकतयकत सवराचा पररणार सवम सरवर झाला

आचायााच तवचार तनःसतदगध आहि ह रडनसह सवाानाच जाणवल तयाचया

तचततवतती तवकतसि झालया होतया रडनला आपलया गरच महणज करारील

रटटपादाच सररण वारवार होऊ लागल कारण आचायम तयाचयाच कपरळ इथ आल

आहि ही जाणीव रडनचया अिकरणाि उतपनन झाली दोन तदवसाि रडनरय

एक बदल तनतशचि झाला होिा की ही चचाम नवह वा वादतववाद नवह करमकचाटयाि

सापडन आपण जया गोषटीचा कधी तवचारही कला नवहिा िो हया दोन तदवसाि

अतयि शािपण करिा आला आह तयारळ आपलया अिकरणाि खपच तसथरिा

तनरामण झालयच रडनला जाणव लागल होि आचायम उतकषट परबोधन करीि आहि

आजच बदधा तवरषयीच तवचार व धारणा आपलया कधी लष कािच आलली नवहिी

जया अथी इिकया लहान वयाि तवचाराची इिकी परगलरिा पररपकविा व

तनःसतदगधिा आह तयाअथी साही शासतराचा आपला अभयास नककीच योगय तदशन

झालला नाही आपण याचयाकडन आपलया सवमच शकाच तनरसन करन घयाव हच

शरयसकर होईल रडन पणम तवचाराि गढलला पाहन आचायाानी तयाचीलागलली

तवचाराची िदरी रग कली आचायम महणाल ldquo आपलयाला पाखड राजवणयास

जबाबदार धरल ह री नाकारीि नाही पण आपला हयाि फारसा दोरष री रानीि

नाही आपण जया काळाि आतण रिारिािराचया सघरषामि जनराला आलाि तया

काळाचा हा परराव आह रानवी जीवनाि रान-ररािब परतिषठा आतथमकसथयम व

ऐशवयम हयासाठी सिि सघरषम व सपधाम चाल आह परवाहाचया उलट जाणयाची

कोणतयाच जीवाला इचिा नसि आपलया गरनी िो परयतन कला तयाचया बिल

रला तनिाि आदर आह वतदक धरामच सतर परसथानतरयीि आह िच आपलया

जीवनाच सतर आह साष काि रगविाचा अविार असललया ऋरषरराजान राजयतयाग

करणयापवी आपलया पतराना कललया उपदशािच आपलयाला पाखड

148

राजवलयाबिल जबाबदार का धरल हयाच उततर सापडल ि आपण पाह ऋरषरदव

महणिाि

ldquoपरारवसिावदबोधजािो यावनन तजजञासि आतरिततवर |

यावततकरयासिावतदद रनो व करामतरक यन शरीरबध ||५ ०५ ०५ ||

जो पयाि रनषयाला आतरिततव जाणणयाची इचिा होि नाही िो पयाि

अजञानवश दहातररानारळ आतरसवरप आचिादलल रहाि िोच सविचा परारव

असिो जो पयाि इतदरयाच वयापार चाल असिाि िो पयाि रन करामकड परवतत होि

कारण रन ह करोतसक असि तयारळच रनषयाला शरीरबध रोगावा लागिो (५-

५-५)

करामशय हदयगरतथबनधरतवदयाऽऽसातदिरपररतत |

अनन योगन यथोपदशसमयगवयपोहयोपररि योगाि ||५-५-१४||

हया करीिा रनषयान अतयि सावधानिन शासतरसरि उपायाच अनषठान करन ही

अहकाररपी अतवदची गाठ महणज हदयगरथी तनःशरष सोडन टाकावी महणज

नषकमयम परापत होि

लोक सवय शरयतस नषटदषटीयोऽथानसरीहि तनकारकार |

अनयोनयवर सखलशहिोरननिदःख च न वद रढ ||५-५-१६||

लोकाना आपल खर कलयाण कशाि आह हच सरजि नाही िीवर रोगचिा

हच तयाचया करामच रळ असि ि ष कणकालचया सखासाठी दसऱयाशी वर धरिाि

तयारळ तयाना अनि दःख रोगावी लागिाि हयाच तयाना आकलनच होि नाही

गरनम स सयातसवजनो न स सयाततपिा न स सयाजजननी न सा सयाि |

दव न ितसयानन पतिशच स सयानन रोचयद सरपिरतयर ||५-५-१८||

रतयरपी ससाराचया रगजळािन बाहर काढणयाच सारथयम नसल िर िो गर

नाही सवजन नाही तपिा नाही बध नाही आई नाही अथवा दविही नाही rdquo इिक

सागन रग आचायम थोड थाबल व पढ महणाल ldquo करम करिा करिाच तवचाराची

कास धरली पातहज करामचया परतयक रतराि ईशसररणाची सोय आह तयाचपरराण

149

कलल परतयक करम बरहमापमण करणयाची वयवसथा आह तयागोषटी कोणी खऱया अथामन

आचरणाि आणि नाहीि पोपटापरराण नसिा उचचार करन करमपरवण होिाि

सविसारखच इिरानाही करिाि तयाला पाखड अस महटल आह तयािही ज

आगरहान करमठपणाच परतिपादन करिाि ि जासि जबाबदार सराजाि सवमच सारखया

बदधीरततच नसिाि पण ईशवराचा रागम रातर तया सवाासाठीच रोकळा असिो िो रागम

महणज नारसररण शरणागिी व आतरापमण आह तयासाठी गर ही सोय आह पण जर

कोणी सविला गर सरज लागल िर िी तयाची सविची रोठीच फसगि असल rdquo

आचायम बोलि होि सरा कान टवकारन ऐकि होिी तयातदवशीची चचाम इथच

थाबली शरोि चवथया चचामसतराची उतसकिन वाट पाह लागल

रडन तरशरारय आिा अरलागर बदल घड लागला चचामसतर सलग वीस

तदवस चालल होि परतयक तदवशीच आचायााच तववचन रडन तरशराचया

अिकरणाचा ठाव घऊ लागल तयाचा पररणार असा झाला की आचायम ह

अलौतकक बतदधरततच सतपररष असन आपलयापष का शरषठ असलयाच रडन तरशराच रि

झाल रडन तरशराची तशषयपरजञा िीवर होऊ लागली आतरिततव जाणन घणयाची

तयाना परबळ इचिा झाली तयासाठी आचायाासारखा गर शोधनही सापडणार नाही

ईशवरानच राझया गरचया रायरािन हयाना रला आतरबोध करणयासाठी पाठवल

आह रग री हया लौकीकािलया जय-पराजयाची वाट का पहावयाची आिा उदा

सकाळी आपण रर सरि तयाना शरण जाणयाच तनवदन करन चचामसतर थाबवाव ह

उततर एवढ धयम जर सरा सर होिाना आपणास दाखविा आल नाही िर आज

आपला शवटचा परशन तवचारन तयािलया तववचनाचया आधार तयाना शरण जाव ह

उततर अशापरकारचया तवचारानी रारावललया अवसथि रडन तरशर एकतवसावया

तदवशी चचामसतरासाठी सरासथानी आल दोघानी पषपराला पररधान कलया सरि

उततर सगध दरवळि होिा आचायम शाि बसल होि रारिी रािा आपलया

आसनाजवळ उरी होिी रडन तरशर अचानक गरीरवाणीन बोल लागल ldquoआज री

शवटचा परशन तवचारणार आह तयाच तववचन रला पटल िर राळ कोरजो अथवा न

150

कोरजो री आचायााना शरण जाऊन सनयास rdquo तयाच वाकय

अधमवट िोडन रारिी महणाली ldquo उरयिाचया सरिीन तनणिा महणन राझी नरणक

झालली आह तयारळ हया चचामसतराचा तनणमय सवमसवी राझयाच आधीन राहील

आचायााची राळ कोरजली िरच चचामसतर सपल रग राझा पतर महणन री तयाना

गहसथी बनवीन पण राझया पिीची राळ कोरजली िर तयाची अधाागी महणन री

परशन तवचारीन तया परशनाचया उततरानिरच तनणमय कला जाईल िो तनणमय दोघानाही

रानय करावा लागल rdquo रारिी रािचया हया वकतवयावर आचायाानी तसरि हासय

करीि होकाराथी रान डोलावली रडन तरशर तयारळ काहीच बोल शकल नाहीि

रडन तरशर आिा काही िरी गहन परशन तवचारणार महणन सरा कानारनाला एक

करन शरवण कर लागली

सथानापनन झाललया रडन तरशरानी परशन तवचारला ldquoरगवान शरीकषणानी

अजमनाला

ldquoिसराचिासतर परराण ि कायामकायमवयवतसथिौ |

जञातवा शासतरतवधानोकत करम किमतरहाहमतस ||१६-२४||rdquo

अस तनःसतदगध सातगिलया निर परि

ldquoसवमधरामनपररतयजय रारक शरण वरज |

अह तवा सवमपापभयो रोकषयतयषयातर रा शचः ||१८-६६||rdquo

अस का सातगिल इथ िर रगवान शरीकषणानी सवम धरााचा पररतयाग सचवला

आह महणन सरवािीस री धरामची वयाखया तवचारली होिी िी सागिाना आपण

सतय िप दया व पातवतरय हयाचया आधार इह व पर कलयाणासाठी िारिमय वापरन

करावयाच शासतरशदध आचरण अशी सथल रानान वयाखया करन तदली होिी तयाचा

इथ सदरम घिला िर तनणमय कसा करावा ह आपण सरजवाव rdquo

आचायम साग लागल ldquoधरम व धरामचरण हयाचा पकका तनणमय अिकरणाि

ठसवन घयावा परथर िसराि शासतर चा तनणमय कर इथ रगवान शरीकषण इह

151

लोकाशी सबध जोडन सरजावन सागि आहि कारण इहलोकी आचरण

करणयासाठी ससवाद व एकवाकयिा असावी व तया तया वणामशरर धरामपरराण

परतयकाचा आचार हा रोष कपरापतीच साधन वहावा हा तयािला रळ हि आह

अजमनाचा परशन का उपतसथि झाला ह सरजणयासाठी थोडी पवमपीठीका सरजन

घयावी लागल रगवान शरीकषण ह साष काि रगवि आहि ह अजमनाला तयाचया

ldquoतवशवरपrdquo दशमनान जञाि झालल आह रनषयाला दकशरावय परतययान परापत झालल

जञान पणामवसथि नऊ शकि नाही अजमनान रगवान शरीकषणाना गर रानलयारळ

शरीकषणानी तयाच lsquoरीrsquoपण तहरावन न घिा बोध करन ष कातरधरम जागवलला आह

ष कातरधरम जागा झाला नाही िर अजमन यदध कसा करणार िथातप तयाची

आपलयावरील शरदधा वाढावी महणन ि दशमन तयाला घडवलयावर अस सातगिल की

ldquoरतकरमकनरतपररो रदभकतः सङगवतजमिः |

तनवरः सवमरिरष यः स रारति पाणडव ||१०-५५||rdquo

हयाचा अथमच असा आह की अजमनान ईशवरासाठी कायम कराव सवमरिरातराशी

तनवर असाव आतण रगच यदध कराव तनवर झालयावर यदध कस करिा यईल िर ि

ईशवराच कायम महणन ि वरराव न ठविा धरमसथापनसाठी करावयाच पण अजमनापढ

असा परशन पडला की लौतकक वयवहार करणयासाठी काय परराण रानाव तया

उततराि ldquoिसराि शासतर rdquoचा उपदश कला आह अजमनाला हयाि जडदहाचया

रहाटणीचा परशन अतरपरि आह तयाला अनसरन ि उततर आह व आिररक धारणा

कशी असावी ह सरजावन सागणयासाठी अजमनाला

ldquoसवमकरामतण रनसा सनयसयासि सख वशी

नवदवार पर दही नव कवमनन कारयन ५- १३rdquo

हयाि तनतय-नतरतततक-कामय इतयादी करामचा अिरामव आह हया तसथिीचया

साधनचा रागम

ldquo यिो यिोतनशचरति रनशचञचलरतसथरर

152

ििसििो तनयमयिदातरनयव वश नयि ६ - २६||

असा सातगिला आह रनाि यणाऱया तवतवध व अनावशयक

तवचारिरगाचयाकड दलमष क करन आतरानातर तववक जागा ठवणयास सातगिल

आह अिरगाि आतरानातरतववक जर साितयान जागा ठवायचा असल िर धरामचा

पतहला चरण lsquoसतयrsquo आचरल जाि ईशवराखरीज काहीच सतय नाही ही धारणा

तनरामण होि इथ वयावसातयक जीवनािलया सतय-असतया इतयादीचा सबध नाही

अनातर दलमतष कि होि होि आतरतववक जसा जसा जागा होि जाईल िसिशी

अपमणरकती वाढि जाईल अथामि अपमणरकती जाणीवपवमकही करावयास सातगिली

आहच

ldquoयतकरोतरष यदशनातस यजजहोतरष ददातस यि

यततपसयतस कौनिय ितकरषव रदपमणर ९- २७rdquo

हया परराण सवम आिररक तकरया बतदधयोग परापत वहावा महणन सातगिलया आहि

जसजस अजमन ह जाणन घऊ लागला िसिसा तयाचया तवचाराि फरक पडन बदधीि

तसथरिा उतपनन होऊ लागली कायम करणयाचा तनशचय पकका होऊ लागला

रगवदगीिच ह सारथयम तवचाररथनान आजही परापत करन घिा यि हयाच रगवदगीिि

रगविानी सविचया महणज रगविाचया परापतीसाठी बरहमसतराचा आशरय घण कस

सोयीसकर होि ह सातगिल आह

ldquoऋतरषतरबमहधा गीि िनदोतरतवमतवधः पथक

बरहमसतरपदशचव हिरतदभतवमतनतशचिः १३- ४

ldquoतक च बरहमसतरपद च एव बरहमण सचकातन वाकयातन बरहमसतरातण ि पदि

गमयि जञायि बरहम इति िातन पदातन उचयनि|rdquo अथामि तनशचयातरक बरहम

सरजणयासाठीच िर बरहमसतर तनशचयान व तनःसतदगध बरहम तववरण करणारी पद सागि

आह

153

आपण ldquoसवम धरामनपररतयजय rdquo अस रगविच महणिाि महणन

गोधळाि पडला आहाि धरामच बरचस तववरण पवी कलच आह िथातप पनहा

एकदा वगळया वगळया ऐतिहातसक घटनाचा तवचार करन आढावा घऊ धरम ह

एक िततव आह िततव महटल की तयाचयाशी िडजोड चालि नाही रग िारिमय कस

वापरायच अस आपण तवचारल आह तयासाठीच िर रगवि महणालि ldquoरारक

शरण वरज|rdquo रलाच शरण य कारण धरम हा फकत आतण फकत ईशवरालाच सरजिो

धरम धरम जयाला महणिाि तया धरामचा दरपयोग करन जर सजजनाचा िळ होि

असल िर काय तनणमय घणार इथ िारिमय वापरण आवशयक असि रगवान

शरीकषणानी ि हरपरकार वापरन दाखवल आह रगवान शरीकषणानी धरामबिलचया

आपलया रोगळ कलपना काढन टाकणयाचा खप परयतन कलला आह कणम जवहा

रथचकर जतरनीि रिलयावर धरामचा आधार घऊन अजमनाला थाबव लागला िवहा

रगवान शरीकषणानी कणामला सरळ सरळ परशन तवचारला की जया गोषटीनी फकत

अधरम घडवला गला तया रिकाळािलया िझयाच गोषटी आठव करकळाची

सामराजञी ररसरि खचन आणलया निर कणाम दयोधनाला राडी उघडी करन दरौपदी

सारखया पतिवरिा सामराजञीला दाखवणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ लोप

पावला होिा रर सरि सासऱयासरोर गरजनाचया सरोर करकलाची पतिवरिा

सामराजञी तववसतर करणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ गला होिा अर

आयषयरर अधरम आतण अधरमच करणाऱयाना फकत सविचया फायदाचया वळीच

जर धरम आठवि असल िर अजमना आतता हया ष कणी धरमपालनासाठी हया अधरी

कणामचा वध करणयाि कसलाच अधरम होणार नाही घ उचल ि गाणडीवधनषय

आतण एकाच बाणाि याचा तशरचिद कर

इिकच नाही िर फसवण खोट बोलण ह अधरामच लष कण आह पण

रगवान शरीकषणानी जरासधाला कस फसवल ह लष काि घणयासारख आह खोट

बोलण सदधा खोट न बोलिा बोलल आहि शरीकषण रीराजमनानासह जरासधाचया

राजयाि सनािक तदवज महणन परवशल जरासध धरामचया नावान अधरमच करीि होिा

154

जरासधाला आमही सनािक बराहमण आहोि अस सागन दवदवयदधाची तरष का रातगिली

रीराकडन दवदवाि जरासधाला ठार रारवल जरासधान नररध करणयासाठी कदि

ठवललया सवम राजाची सटका कली जरासधाचया अधरामचा अधरामनच नाश करण

गरजच होि कपट हा ही अधरमच आह पण परतयष क रीषराशी कपट कल आह

कारण रीषर धरामचया नावाखाली अधरामची बाज घऊन लढणार होि महणन

नाररातर तशखडीला रीषरा सरोर यदधास उर करन अजमनाचया शरसधानान तयाचा

तनःपाि कला महणज धरमरष कणासाठी जर अधरम वापरावा लागला िर िही करणयाच

रनोधयम कवळ तनरपष किन यि महणन तनवरिा तनरपष किा तनसपहिा ह धरामचया

पातवतरयाच गण आहि अशा सवम सरगर तवचारानीच धरामच अतधषठान तनरामण होि

धरम हा आचारणािनही दगगोचर होिो सदहि साठी आचरला जाि असल िरच

तयाला धरम महणिा यईल अजमन तया ष कणी सारासार तवचार करन तनणमय करणयाचया

अवसथि नवहिा महणन ईशवराचया पढ धरम जाऊ शकि नाही फकत ईशवरच धरम जाण

शकिो ह अजमनाला सरजाव महणन शरीकषणानी अजमनास िसा उपदश कला आिा

आपलया लष काि यईल की धरम महणज lsquoईशवरीयrsquo वयवसथा जडािलया

गणातधकयारळ तनयतरणाला अतयि कठीण अशी ही गोषट असलयारळ सोयािला

सोपा धरामचरणाचा रागम महणज lsquoईशवराच चरणी आतरापमणrsquo

आचायम बोलि होि सरा िटसथ होिी रडन ह सवम ऐकिा ऐकिा अिरमख

झाल होि तयाची जवळजवळ सराधीच लागली होिी तयाचया हदयगरथी रोकळया

होऊ लागलया सपणम शरीररर उषणिा तनरामण होऊ लागली शरीरािील पापाना िथ

राहण असहय होऊ लागल रडन तरशराचा शवासोचिवास जलद होऊ लागला

शरीरािन बाहर पडणाऱया शवासाची उषणिा वाढ लागली तयाचा पररणार

गळयािलया राळवर होऊ लागला िी हळहळ कोरज लागली शरीरही िाप लागल

होि तयारळ आि व बाहर दोनही तठकाणी तनरामण झाललया उषणिन राळ पणम

कोरजन गली रडन काही काळान एकदर शाि झाल तयाचया रनाि तनरव शाििा

तनरामण झाली ि उनरनी होऊन ियामवसथा रोग लागल ज रगविान वणमन कल

155

ldquoयञजननव सदातरान योगी तनयिरानसः |

शातनि तनवामणपररा रतससथारतधगचिति ||६-१५||rdquo

िच रडन अनरवि होि रारिीरािा उठन उरी रातहली व तिन सरची तनरव

शाििा रग करन सातगिल ldquoराझया पिीची राळ जरी कोरजली असली िरी चचाम

री पढ चालवणार आह व आचायम जोवर राझया परशनाना सरपमक उततर दणार नाहीि

िो पयाि राझ पिी सनयास घणार नाहीिrdquo सरा थकक होऊन रारिीरािकड पहाि

असिानाच तिन आचायााशी बोलायला सरवाि कली ldquo आचायम री आपल

रनपवमक अतरनदन करि री आपला आदरच करि िथातप हया सवम चचि आपण

फकत िीनच पररषाथम तवचाराि घिल आहि तयावर अपरतिर तववरण कल महणन

अतरनदन चवथा पररषाथम ldquoकारrdquo रातहला आह तयाबाबि रला चचाम करावयाची

आह परशन तवचारायच आहि तयाची उततर तनणमय ठरविील रला परवानगी आह

काrdquo आचायम अतयि गढ हसल तयाचया लष काि आल की रारिीन तयाना सरळ

सरळ कालावधी न रागिा आज घडायची घटना पढ ढकलली आह आचायम

अतयि तनशचयपवमक पण शािपण महणाल ldquoराि ि महणिस िसच घडल ि जरर

परशन तवचार पण आज वा उदा नाही री वयाचया ९ववया वरषीच सनयास घिलला

आह तयारळ ldquoकारrdquo हया पररषाथामशी दरानवयानही सबध आलला नाही रला ि

सहा रतहनयाचा कालावधी द सहा रतहनयाचया आि री क वहाही यईन rdquo

रारिीरािन ितष कणी होकार तदला तिला िच िर हव होि रडन तरशराची

इिकी रोठी वदपाठशाळा आह तया वदपाठशाळची सवम वयवसथा लावावयाला

काही कालावधी हवाच होिा इिका रोठा वयाप साराळणयासाठी रडन तरशराचया

िोलारोलाचा रनषयच हवा िशी सवम जळवाजळव करन रगच रडन तरशर सनयास

घऊन इथन तनघन ल बर हया धोरणानच रारिीरािन आचायााना िसा परसिाव

कला होिा रारिीरािच दसर नाव सरसविी होि रारिी पररळ सतवगणसपनन व

रहापतिवरिा होिी करारील रटटपादाची िी रानलली बतहण होिी करारील

रटटपादाचया गावी राहणाऱया तवदवान व ईशवररकत तवषणतरतर नारक तवपराची रारिी

156

कनया होिी रारिी अतयि बतदधरान असलयाच तवषणतरतरानी करारील रटटपाद याना

सातगिल तवषणतरतर व रटटपाद याचा कौटतबक सनह होिा तयारळ रारिी करारील

रटटपादाचया वदपाठशाळि यि अस तवषणतरतराचया बिल रटटपाद याना तपििलय

आदर होिा महणन तयानी रारिीला आपली लहान बतहण रानल होि तवषणतरतर ह

नावापरराणच तवषणरकत होि सिान परापतीचया इचिन तयानी परखर वरिाचरण कल

िवहा रगवान शरीतवषणनी तयाना सवनाि यऊन असा दषटाि तदला की दवामसाचया

शापारळ सरसविीला रलोकी जनर घयावा लागणार आह िी िझया उदरी यईल

रगवान तशव जवहा रिलावर अविार घिील तयावळी तयाचया दशमनान िी रकत

होईल रडन तरशराचा रारिीशी तववाह झालयावर ही गोषट रटटपादानी रडन तरशर

याना सातगिली होिी आपलया गरवर रडन याची परगाढ शरदधा होिी तयारळ

शकराचायम आपलया गरचया सागणयावरन आलि ह सरजलयावर रडन यानी

आचायााची ष करा रातगिली होिी आचायााचया परिततवसपशी रारषणारळ रडन याना

वरील गोषट आठवली तयाना आपलया रतवषयाची चाहल लागली रारिीरािला ि

जञान होिच पण रडन तरशर तिचा पिी होिा सवम तनरवातनरव करिाना शकय िवढा

अतधक सहवास तरळावा अशा दहरी हिन तिन ldquoकारrdquo हा पररषाथम रातहला

असलयाची सबब पढ कली होिी सरा सपली होिी

आचायम दसऱया तदवशी रतहषरिी सोडन तनघणार होि तया रातरी रडन

अतयि शाि व रक होि तयाचया रनाि कोणिीच शका उरली नवहिी कोणतयाच

करामची आसकतीही उरली नवहिी तयानी रनान क वहाच सनयास सवीकारला होिा

आिा फकत जडदहाचा औपचाररक तवधी तशललक होिा िो आचायम करिील िवहा

होईल आपलयाला कोणिीच घाई नाही आिा एका ईशवराखरीज काय आह तया

रातरी रारिीन आपलया रलाची करावी िशी आचायााची सवा कली िी रनोरन

सरजली होिी की आिा आपल जीवन सपल आह

157

परकरण १८ व

आचारााचा परकारा परवश

पदमपाद तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम इतयादी सवम तशषयाना

घऊन आचायम तनघाल रतहषरिी नगरािल सार यातजञक वदजञ परतितषठि नागररक व

इिर अनक ईशवररकत नागररक रडन तरशराचया तनवासाकड आल होि बावीस

तदवसाचया आचायााचया सहवासान तयाना अपार आनद तरळाला होिा तयाना

तनरोप दणयासाठी तयानी रसि सजवल होि गध धप दीप इतयादी िबकाि ठऊन

हारीन अनक सवातसनी ओटया-ओटयावर दिफाम उभया होतया आचायाानी रडन व

रारिीरािा हयाचा तनरोप घिला रडन व रारिी याच नतर पाणावल रारिीरािा

सहजिन महणाली ldquoशकय िवढया लवकर या सहा रतहन थाबायची िशी काही

आवशयकिा आह का या लवकर या आमही उरयिा आपलया वाटकड डोळ

लाऊन बसणार आहोि ह तवसर नकाrdquo आतण तिन रान वळवली रडनचया

डोळयािला राव आचायााना कळला रडनचया उजवया खादावर हळवार थोपटन

आचायम तया वरवशाली तनवासाचया पायऱया उिर लागल ओसरीि टागललया

तपजऱयािन राघ-रना याचया पखाची फकत फडफड ऐक आली तयानाही जण

तनःशबदाच रळ सरजल असच तया पष कानी दशमवल

आचायम व तयाचया पाठोपाठ तचतसखाचायम पदमपाद हसिारलक

परराकराचायम इतयादी सवमजण रागम आकरर लागल अनकानी लाबनच तयाचयावर

पषपाचा वरषामव कला आचायम गावाची सीरा ओलाडन बाहर आल जवळचा पवमि

पार करन अरिनगरा जवळ आल अरिनगराला पवमिराजीन वढलल होि

अरिनगर रोठ रमय होि अरिपरचया बाहर असललया अरिशवराचया रतदराकड

आचायााची पावल वळली अरिशवररतदराचया सरोरच अतिरमय अस सरोवर होि

158

सरोवराचया बाजला बरच लोक तखननरदरन चदनचया लाकडाची तचिा रतचि होि

आचायम सरोवराि चरण ष कालन करन अरिशवराच दशमन घणयाचा तवचाराि होि

दपार होि आलली होिी चरणष कालन करणयासाठी जािाना इिका रोठा सरजार

कोणाचया अतयतवधीसाठी आह ह पाहाव महणन तयानी चौकशी कली तयावळी

अरिपरचया राजाच तनधन झाल आह व साधारण िासारराि तयाला इथ आणल

जाईल तयारळ राजा यणयाचया आि सवम ियारी पणम करणयाि यि आह अस

आचायााना सरजल पदमपादाचायम तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम

इतयादीसह आचायम अरिशवराच दशमन घऊन बाहर आल पदमपाद तचतसख

हसिारलक व परराकर व इिर तशषयासह आल िस पनहा पवमिाकड वळल सावमजण

आचायम कठ तनघालि ह न सरजलयान राबावलया सारख तयाचया राग तनघाल

पवमिराजीि आचायाानी थोड तनरीष कण कल अरिशवर रतदरापासन खप दर उचावर

एका पवमिावर तयाना एक तनजमन गहा तदसली आपलया इिर सवम तशषयाना होि

तिथच थाबायला सागन आचायम तचतसख पदमपाद हसिारलक हया तिघाना बरोबर

घऊन गहि तशरल गहा आि गलीच तवसिारलली होिी आि बऱयापकी

काळोख होिा आचायााना िी गहा योगय वाटली तयानी तचतसखाचायम

पदमपादाचायम हसिारलकाचायम हयाना आपली योजना सातगिली आचायम महणाल

ldquoरी राझा दह इथ ठऊन अरिपरचया राजाचया शरीराि परवश करिो एक रतहना

राझया शरीराच रष कण करा गहच परवशदवार दगडानी बद करा डोळयाि िल घालन

जपा कोणालाही चाहल लाग दऊ नका री इथ गहि राहणार असलयाच सागा ही

गोषट रषटकणी होणार नाही याची पणम काळजी घया परराकराचायााना इिर तशषयाची

काळजी घयायला सागा आपलया तिघापकी दोघानी चोवीस िास पहारा ठवा

एकाची तवशरािी झाली की दसऱयाची री तनघिो पण कोणतयाही सकटाची चाहल

लागली िर कोणीही एकान यऊन राझया महणजच राजा सरोर यऊन

159

कर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो ||

हा शलोक महणा री ितष कणी दह सोडन पनशच राझया शरीराि परवश करीन rdquo

अशी सवम वयवसथा करन आचायम तनघन गल

आचायााच शरीर तया काळोखाि ठवन तया तिघानी बाहर यऊन गहच दवार बद

कल आचायााचया आदशा परराण इिराची वयवसथा कली ldquoहया रागाि परि

कोणीही यऊ नका अरिशवराचया रतदराि वा अनय तठकाणी थाबा योगयवळी

आचायम आमहाला घऊन आपलयाकड यिील शकयिो अरिपरािलया

राजसवकाचया घराघराि तरष कचया तनतरततान जाऊन काही तवशरष गोषट सरजली िर

तरष कला आरचया तिघापकी जो कोणी यईल तयाला कलपना दा अतयि सावध

राहा आचायम इथलया गहि आहि ह कणालाही कळ दऊ नका तयाबाबि

पराकाषठची गपतिा बाळगा हा आचायााचा आदश आह rdquo इिक सागन हसिारलक

तचतसख ह परि गहकड तनघन गल

परराकराचायम सवम तशषयाना घऊन अरिशवराचया रतदराकड आल तयावळी

तचिा रचन ियार झालली होिी राजावर अतयससकार करणयासाठी राजाला आणल

होि अतयदशमनासाठी राजाच शव एका फलाचया गादीवर ठवणयाि आल होि

इिकयाि राजान हालचाल कलयाचा रास झाला झोपिन उठाव िस राजान आळस

तदला व राजा उठन बसला ह पाहन सवम परजा परधान तयाच रतरी आनदाशचयामन पाह

लागल राजा िडफदारपण उरा रातहला अवाक झालला रहारतरी पढ आला तयान

राजाला रानवदना तदली तयावळी सवाानीच राजाचा जयजयकार कला

अतयतवधीपणम करणयासाठी आललया बराहमणानी परसगावधान राखन कतणकच

परतिक करन तिच दहन कल िो तवधी पणम करन तयानी राजाला सरोवराि

160

सकलपयकत रतरसनान घािल राजान नवीन ररजरी वसतर पररधान कली िोवर

अबारीसह सजवलला हतती आणणयाि आला

अरिपरीि अराप उतसाह सचारला रसतया रसतयाि सड तशपल गल घरा

घरा सरोर राजाचया सवागिासाठी लोक पषपराला पषप पषपगचि अस ज तरळल ि

घऊन उर रातहल राजरागामवरन राजाची सवारी राजवाडयाकड तनघाली वशी

जवळ यिाच वसकऱयानी वशीवरच नगार तपटायला सरवाि कली ििाऱया तननाद

लागलया राजपरासादाि रहाराणीन अतयानदान शगार कला दासीना उची वसतर दान

कली तयानाही सजवन आपलया बरोबर घिल पचारिीनी सजवलली िबक तयाचया

िाि तदली सवि रतनजडीि सवणामची पचारिी व पषपहार अततर हळदीककर

कसिरी रोतयाची अष कि चदनाच गध इतयादी घऊन राजाला सारोर जाणयास तसदध

झाली राजपरासादा जवळचया परवशदवारी राजा यिाच रदगावर थाप पडली ररी वाज

लागली वीणा झणतकार लागली झालरी घर लागलया नतिमका नतय कर लागलया

उजवया बाजस उर कलल राट सििीपर गीि गाऊ लागल वािावरण हरषोलहासीि

झाल राजान परासादाि परवश करिाच रहाराणीन पचारिी ओवाळली

अरिशवराचया रतदराि जयावळी परराकराचायम आल तयाचवळी तयानी सवम

परकार पातहला होिा जाच सनान पजा चाल असिानाच परराकराचायम

रहारतरयाला नयाहाळि होि तयाचया तनकटविीयानाही ि नयाहाळि होि जा

तजवि झालला पाहन परराकराचायम काय सरजायच ि सरजल तचतसखान

सातगिलल तयाचया बरोबर यानाि आल तयानी तयाच ष कणी तनशचय कला व

राजघराणयािलया लोकाना तिथच हरन ठवल आिा तयाना जासिच काळजी वाट

लागली सवम तशषयाना तयानी एका बाजला बोलवन काही गपत सचना तदलया आपण

तनवडक तशषयासह तररवणकीि सारील झाल सवम रगवी वसतर रण कलल

सनयासी महणन तयाना अगररागी रानाच सथान तररवणकीि तरळाल तयारळ

161

परराकराचायामच कार अतधकच सोप झाल राजपरासादाि सहज परवश तरळाला

तयाचया पजनाची वयवसथा रहारतरयान कली सवम सनयाशाच पादपजन झाल

परराकराचायामच िज पाहन सवम सनयासी तयाच तशषय असलयाच अनरान

रहारतरयानी कल तयारळ रहारतरयान परराकराचायााना आपलया घरी पाचारण कल

ह सवम वयवतसथि पार पडल राजान रहारतरी व राजपरोतहि याचया सह

राजतसहासनाकड गरन कल राजा तसहासनावर आरढ झाला राजपरोतहिान योगय

िो अतररषक करन राजाचा जयजयकार कला

दसऱया तदवसापासन राजदरबार इिकया वळवर सर झाला की रहारतरी

थोड आशचयम चतकि झाल आजवर तयाना नहरी राज सरि यणयाची वाट पहावी

लागि अस सरा सर होिाच राजा ररारर तनणमय दि होिा रग परशन करषी तवरषयक

असो की नगरािलया नागररकाचा असो वयापारतवरषयक असो की धातरमक सरसयचा

असो परतयक तनणमय राजा सवि अतयि िकम शदध व तनःसतदगध तनणमय व सचना दई

राजदरबाराि तवतवध ष कतरािल िजञ पतडि नरलल होि तयाना तवचार करणयासही

अवधी तरळि नवहिा ि तवचार करपयाि राजा तनणमय दऊन पढलया परशनाकड वळि

होिा दरबाराि नवचिनय आलयासारख झाल होि सवम परशन सहजिन हािाळणाऱया

राजान जवहा अपराध परकरण आल िवहा दडनीिीसाठी आपलया रतरीरडळाला

ररारर परशन तवचारल तया परशनाची साधक-बाधक चचाम नरललया िजञाशी कली

अपराधीला सविची बाज राडणयाची पणम ररा दऊन िकम शदध पदधिीन तवशलरषण

करन अपराध असलयाची खातरी करन रगच तनणमय दऊ लागला काहीना रतरयानी

वरनसयािन अपराधी ठरवलयाच राजाचया लष काि आल तयाच तनणमय राजान सबळ

कारण पढ करन ि पनतवमचाराथम दसऱया तदवसावर ढकलल तयाचा पररणार

नगरािलया परतितषठि नागररकावर फार चागला झाला सलग आठ-दहा तदवसाि

सपणम नगराि लोकारय अपवम आतरतवशवास तनरामण झाला चौयमकरम करणार

धासिावल गडतगरी करणार घाबरल दडली करणार कचरल ठाणदार ठाण सोडन

162

उगाच कोठ जाईनास झाल कोिवाल कोिवाली करिाना चारचार वळा तवचार कर

लागल अरलदार लाच लचपिीपासन चार हाि दर राह लागल राजा दपारनिर

राणीचया रहालाि न जािा नगराि रतरयासह दौरा करन यऊ लागला जवळपास

असललया शिावर नजर तफरवन सायकाळी सयामसिा पवी नगराि यऊ लागला

यिाना अरिशवराचया रतदरासह नगरािलया तकरान दोन िीन रतदराना रटी दऊ

लागला तयारळ रतरयाना पडझड झाललया रतदराची डागडजी करन घण व पजारी

नरण राग पडल पौरातणक इतिहास व रगवदभकती हयाच रागमदशमन सारानय जनिला

वहाव महणन राजान ररारर वतदकिजञ उततर कीिमनकार तवदवान परवचनकार इतयादी

नरन सवम रतदराच पनरजजीवन कल तयारळ कथा तकिमनाचा तधग रतदरा-रतदराि

तननाद लागला लोकाची सायकाळ हरीरकतीि फलन जाऊ लागली १५-२०

तदवसाि अरिपर सवमिोपरी चिनयरय झाल

खाजगी जीवनाि राणी पतहलयाच रटीि रोहरन गली एकिर

अशकयकोटीिील गोषट शकय झाली होिी तयानिर आिा राजदरबाराि घडणाऱया

गोषटी सरजन िी रारावली गली होिी राजा बिलचया तिचया रावना इिकया उतकट

झालया की राजा फकत रातरीचया सरयीच यणार आह ह सरजलयावर िर तिन

राजाचया सवागिासाठी अतयि रमय व परसनन वािावरण तनतरमिीची िजवीज कली

राजा अिपराि यणयाचया सरयी सवि हािाि आरिी घऊन तयाच सवागि कर

लागली अतयि पररादरान राजाला हािाला धरन रचकावर बसवन तयाची परसननिा

वाढवीि अस तवतवध परकार शगार करन सिनाना कशराची उटी लावीि अस

सगधी दरवयाचा यथायोगय वापर करीि अस नतर काजळान सशोतरि तदसिील व

आपलया पिीला आलहाद दिील अस सजवीि अस िथातप राजा फारसा तवचतलि

होि नाही ह तिचया लष काि आल राजा अतयि पररान वागिो बोलिो तिला

सखावल अशी करीडा करिो पण िरी िो अतलपत असलयाच तिला जाणवि अस

राजाचया बाहपाशाि यग यग राहाव अस हलली तिला का वाट लागल आह ह रातर

163

िी सरज शकना एक गोषट तवशरषतवान तिचया लष काि आली िी महणज राजा पवी

इिर दा कड पहाि अस ि आिा ढकनही पहाि नाही तयाचया पवीचया सगळया

सवयी बदललया तिला जाणवि होतया राजान दा कडन सवा घण बद कल होि

तयारळ राणी सविच सवम सवा करीि होिी तिला जण शरीकषणच आपलया

सहवासाि असलयाच वाट लागल अनिकाल आपलयाला अशीच सवा करणयास

तरळो महणन िी रनोरन पराथमना कर लागली तिला काय रातहि की आपली

पराथमना कधीच फलदरप होणार नाही िी तबचारी सविचया रागयाला दषट लाग नय

महणन वयतथि झाली होिी

इकड रहारतरी व रतरीरडळािील जयषठ रतरी आशचयम करीि होि रहारतरयानी

वीस तदवसानी एक गपत बठक आयोतजि कली सनापिी व इिर हरखातयाचया

अरातयासह सवम पररखाना बोलावल तयाि रहारतरयान आपला तवचार राडला

ldquoकदातचि कोणतयािरी योगयान राजाचया शरीराि परवश कला असला पाहीज जर

िो योगी सशरीर व आजवर जीतवि असल िर तयान राजाि परवश करणयापवी

आपल शरीर पवी रतचिदरनाथानी जस लपवन ठवल होि िस लपवन ठवल

असणार तयारळ आपण गपतपण शोध घऊन ि शरीर शोधन काढल पातहज

अथामिच ह कार राजाचया नकळि व गपतपण कराव लागल ि िस सोप नाही पण

करण आवशयक आह असा राझा तवचार आह rdquo

रहारतरयाचया हया तवचाराचा सवाानी सवीकार कला रहारतरी पढ महणाल

ldquoशरीर सापडलयावर आपण तयाला अगनी दायचा महणज राजािला योगी कठही

जाऊ शकणार नाही राजा अनिकाळ राजय करन कदातचि चकरविी सदधा होईल

अस वाटि rdquo सवाानीच िो तवचार उचलन धरला गपतपण कायामला सरवाि

करणयाचा सवााचा तनधामर झाला

रहारतरयाचा परराकराचायाावर पणम तवशवास बसला होिा तयारळ

तयाचयाकडन आपणास योगय रागमदशमन तरळल हयाची तयाला खातरी होिी महणन

164

तयान परराकराचायााना सहज तवचारल ldquoराजा पनजीतवि झाला हा चरतकार

आपणास कोणतया परकारचा वाटिोrdquo परराकराचायम अतयि सावध होि तयानी

लगच साधा परतिपरशन कला ldquoराजा नककी रि झाला आह हयाची खािरजरा कोणी

कली होिी काrdquo रहारतरी महणाल ldquoराजवद आपलया तवदि पारगि आहि तयानी

पणम िपासणी करन हा तनणमय तदला होिा दसर अस की राजाच पवीच वागण

बोलण तनणमय दण राजयकारराराची पदधि ह सवम बदलल आह तयारळच रला

जबरदसि शका यि आह की कणीिरी योगी तयाचया शरीराि परवशला असावा

हयाबाबि आपल काय रि आह rdquo हयावर परराकराचायम महणाल ldquo िशी शकयिा

नाकारिा यि नाही पण ज घडल आह ि जर आपलया फायदाच असल िर रग

तयाचा आपण का बर उहापोह करायचा उलट ईशवराच आरार रानन आपण

तयाचया किमबगारीचा लार घणच उतचि नाही काrdquo

ह ऐकन रहारतरी लगच ldquoहोय तयाच परयतनाि आहrdquo अस महणाल व

सावधपण बोलण थाबवल परराकराचायााना िवढया बोलणयावरन जो काय तनषकरषम

काढायचा िो काढिा आलाच दसऱयाच तदवशी तयानी तरष काटनाला आललया

हसिारलकाना अरिशवराचया रतदराि सावधानिची जाणीव तदली रहारतरयाच हर

सवमतर तफर लागल होि डोगर दऱया वन गहा रतदर रतदराची रयार असा कसन

शोध सर होऊन १० -१५ तदवस झाल हरानी पदमपाद जया गहबाहर वासिवयाला

आहि तया बद गहची रातहिी तदली रहारतरयाला आपल कार फतत झालयासारख

वाटल तयान तरष काटनाला आललया परराकराचायाानाच काय तवधी करन ि शरीर

जाळव िस कलया निर पापरकत होणयासाठी कोणि परायतशचतत घयाव इतयादी

तवचारपस कली दसऱयाच तदवशी ह सवम पार पाडणयाचा आपला तवचारही सपषट कला

परराकराचायम ह रीरासक व वदजञ असलयारळ तयानी अगदी तवचारपवमक रहारतरयाना

सगळ तवधी सातगिल ि इिक होि की तयाचया ियारीला तयाच ष कणापासन लागण

आवशयक होि परराकराचायम लगच अरिशवर रतदराकड गल पढचा सवम धोका

165

ओळखन परराकराचायाानी एका तशषयाला पदमपादाना सावध करणयासाठी तनरोप

पाठवला की ldquoआचायम जर सराधीि असिील िर तयाना सराधीिन बाहर आणन उदा

पहाटच आपलयाला पढलया रककारी जाण गरजच आह री इिर तशषयासह पवमिाचया

पायथयाशी वाट पहाि आह rdquo

हा तनरोप तरळिाच पदमपादानी तचतसखाना तवररि राजवाडयाि जाऊन राजाची रट

घऊन खणचा शलोक महणणयाची सचना कली तचतसख तवररि तनघाल राजपरासादाि

तयाना सनरानान परवश तरळाला अथामि रहारतरयाच हर तिथ होिच तचतसखाचायााना

राजचया रटीसाठी नणयाि आल राजान राणीला पाचारण करन तिचयाकडन

तचतसखाचायााच पादपजन करवन घिल तचतसखानी शनयाि नजर लाऊन तनघिाना

ldquoकर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो || हा शलोक

महटला व शािपण तनघन गल राजाच व तयाच काहीच बोलण न झालयारळ हराना

काहीच अदाज बाधिा आला नाही तयाना काही शकाच आली नाही तयानी िी

एक सारानय घटना सरजन सोडन तदली

तया रातरी राजा तनतयापरराण राणीचया रहालाि आला पहाटच जाग यऊन

तयान राणीला उठवल राणीला सयोदयापवीच सनान करन घ महणन सातगिल ि

परि आलयावर रला जर रला झोप लागलली असली िर उठव नकोस अस सागन

राजा परि रचकावर पहडला राणी राजाचया इिकी आधीन झालली होिी की

तनःशक रनान तनतयकरम करणयास िी तनघन गली जािाना शयया गहाचया

दरवाजावर एका दासीला पहारा दायला सातगिला व री परि यई पयाि कोणालाही

आि जाऊ दऊ नकोस रहा ज झोपल आहि री आलयावर उठवीन rdquo अस

सागन तनघन गली

166

तचतसखानी व पदमपादानी पहाटचया परहरी गहच दवार उघडल आचायम

शािपण बाहर आल सयोदयापवीच फटफटललया रद परकाशाि आचायाासह

सवमजण रतहषरिीचा रागम आकरर लागल पवमतदशा उजळ लागली सयोदयापवीच

ि अरिपरपासन तकिीिरी दर गल रहारतरयाचया सचनपरराण सनापिी आपलया

तनवडक सतनकासह तया गहजवळ आला गह जवळ कोणीच नवहि कोणतयाच

परकारचया परतिकारा खरीज कार होणार महणन तयाला बरच वाटल पण गहिही

कोणीच नाही ह पाहन िो चागलाच चरकला तयान तवररि रहारतरयाना खबर तदली

रहारतरी होि िसच राजपरासादाकड तनघाल सयम आिा बराच वर आला होिा

राजपरासाद तनतयापरराण कायामतनवि झालला होिा रहारतरयानी राजाची रट

रातगिली रहाराणीनी यऊन रहारतरयाच सवागि कल िी महणाली ldquoरहाराज आज

अजन झोपल आहि री सनानादी आवरन तयाना पाहन आल तयानी रला पहाटच

सचना तदली होिी की री जर जासिवळ झोपलो िरी उठव नकोस महणन री तयाना

उठवल नाही rdquo रहारतरी रटकन खाली बसल रहाराणीचया पोटाि तयारळ धसस

झाल िी रागलया पावली रहाराजाचया शययागहाि गली काही ष कण गल आतण

शययागहािन काळजाचा ठाव घणारी आिम तककाळी आली सारा राजपरासाद रदन

िी आकाशाि तवरन गली

167

परकरण १९ व

माडि वमशर सानरासाशरमाात

पदमपाद तचतसख हसिारलक परराकराचायम इतयादीच कौिक करीि

आचायम रागम आकरतरि होि साधारण दीड पावणदोन रतहनयािच ि रतहषरिीला

परि यि होि रतहषरिीचया जवळ यिाच नागररकाना तयाची चाहल लागली वािाम

लगच वाऱयासारखी पसरली आचायम रडनतरशराचया तनवासाजवळ आल तयावळी

तिथ जरललया परचड जनसरदायान आचायााचा जयजयकार करन सवागि कल

रारिी व रडन आचायााचया वाटकड डोळ लाऊनच बसलल होि तयारळ तयाचया

आनदाला िलनाच नवहिी तवदवान परतितषठि रीरासक इतयादीना आिा पनहा

जञानचचाम होणार महणन आनद झाला रडन-रारिी हयानी आचायााच चरणष कालन

कल वयाघरचरम पसरन कललया उतकषट आसनावर तयाना बसवन पजन कल

सवागि सरारर झालयावर उदा पासन चचाम होईल अस ठरल

दसरा तदवस उजाडला रडनला आिा हया चचामसतराि काडीचाही रस उरलला

नवहिा पण आचायम सवि वकत आहि तयाचा परतयक शबद रोलाचा आह तयारळ

आपण तयाच रारषण शरवण कलच पातहज हया तशषयपरजञिन रडन शरवण करणार

होिा योगयवळी आचायम सरासथानी आल रारिी व रडन याचयासह सवाानीच उर

राहन तयाना अतरवादन कल आचायम आसनसथ झालयावर इिर सवमजण आपापलया

जागी बसल अनक तवदवानाचया रनाि एकच परशन होिा की lsquoकारrsquo हया पररषाथाम

तवरषयी परशन तवचारणारी एक परौढ अनरवी व परगलरबतदधरतता असलली तवदवान सतरी

आह िर उततर दणार आचायम कवळ वीसवरषामच सनयासी िरण आहि तयारळ

सरि सवाासरष क हया तवरषयावर तनरीडपण उततर दिील का अशा परकारच तवचार

तयाचया रनाि यि असिानाच रारिीरािन ईशसिवनास सरवाि कली

आचायााकडन परशन तवचारणयाची अनरिी घिली अनरिी तरळिाच तिन परशन

तवचारला ldquoसतरी व पररष दोघासाठी हा पररषाथम सारखयाच परराणाि आह काrdquo

168

आचायाानी ldquoहोrdquo महणिाच रारिी महणाली ldquo जर आपण हो महणिा िर शरिी-

पराण इतयातदकारय सतरीसग तयाजय का सातगिला आह बहिक सवमच तठकाणी

सतरीरळ अधपिन होि अशापरकारच धोक दाखवल आहि जर पररषाथम सारखाच

आह िर फकत सतरी तयाजय कशी सतरीलापण आतरसनरान असिो अशी जाणीव हया

पररषाथामि आह काrdquo आचायम महणाल ldquoराि ि महणिस ि अगदी खर आह की

शासतरािन व पराणािन कठरवान सतरीसग तयाजय आह अस सातगिल आह वतदक

वाङमयाि िस आह िरी सदधा तवचार करणयासारखी गोषट ही आह की इिका

कठशोरष करन तकिी जण िी गोषट टाळ शकलल आहि तकवा तकिी जणानी तया

अथामन तयाजय रानला आह िसा िर िो पररषाथम महणन रानला गला असलयारळ

अनक तवदवान तयाचा चकीचा अथम लावि असलयारळ ही गफलि होि आह ि

असो पण आतरसनरान जयाला ि महणिस िो िर वतदक वाङमयाि तनतशचि तदलला

आह पण रढीनी िो नीट पाळला नाही ही खदाची गोषट आह सतरी जर खरोखर

तयाजय रानली गली असिी िर वदानी ldquoरािदवो रवrdquo महटल असि का

आतरसनरान जयाला ि महणिस िो यापष का काय वगळा असिो िरीही वगळपणान

सदधा िो ldquoयतर नायमसि पजयनि ररनि ितर दविा | यतरिासि न पजयनि

सवामसितराफला तकरया ||rdquo इिकया िीवरिन िो रनसरिीि वयकत कलला आह पण ह

सवम कशासाठी सातगिल आह िर ईशवरपरापतीसाठी व ईशवरीय करीडनासाठी परजोतपादन

वहाव हया उिशान सातगिल आह तवरषयरोगासाठी नाही आिा ह सपषट आह की

एखादच व एकदाच उललख कललया वाकयाच तवसररण होि व पनहा पनहा उललख

कललया गोषटी रनावर ठसिाि महणन िशी योजना कली आह rdquo

हयावर रारिीरािन आचायााचया उततरािल रधलच एक वाकय घिल व

तवचारल ldquoसतरी जर खरोखर तयाजय रानली गली असिी िरrdquo अस आपण महणालाि

तयाचा नककी अथम काय पररषाला फकत lsquoकारrsquo हया पररषाथामसाठी तयाजय नाही असा

अथम घयायचा का रग तसतरयाचया बाबातचया lsquoकारrsquo हया पररषाथामच कायrdquo आचायम

महाणाल ldquoराि खर िर कार हा पररषाथम तनरषधातरक पररषाथम महणनच परतिपादन

169

कला आह जर तवतधवि पालन करावयाच ठरवल िरच ह कळणार रगविानी

सविच तयारळ रगवदगीिि ldquoबल बलविा चाह काररागतववतजमिर

धरामतवरदधो रिरष कारोऽतसर ररिरषमर ७- ११ अस महटल आह अथामि

lsquoकारrsquo या हया शबदाचा अथमच सरजन घिला जाि नाही राि कार महणज जया

गोषटीची कारना रनाि उतपनन होि िी गोषट िी गोषट परापत झालयावर तयाि ररराण

होण महणज राग तयारळ रगवि महणिाि रानवी शरीराि री अशा परकारच बल

आह की जो कार व राग तववतजमि आह तयारळ पढ सपषट करिाि की परातणरातराि

दहधारणसाठी आवशयक पण शासतरानसार असलली कारना महणज कार री आह

तयारळ सतरी काय अथवा पररष काय दोघानाही कार हा पररषाथम तििकाच सारखा

आह अयातराि सतरी पररष हा रद कलाला नाही धरामचरणाि कारासाठी तनरषधच

अतधक सातगिल आहि तयािही काराची वयापती अरयामद आह कार हा करतदरय

व जञानतदरय हयाचा सवराव आह तवरषयसखाची चटक लावावी लागि नाही िी सवम

पराणीरातरािील उपजि वतती आह कोणिही तशष कण न दिाच िी तनरामण होि

तयारळ शासतराला तयासाठी वगळा परयतन करणयाची गरज रासली नाही िर िो सयि

करणयाची गरज रासली आह तयाची पररणीिी शासतराि तनरषधाि झालली आह

कारण काराची वयापती इिकी परचड आह की कार हा तकरयातरक पररषाथम रानन जर

आचरण घड लागल िर रनषयाला बरहमदवा एवढ आयषय तरळाल िरी िो पररषाथम

साय होणार नाही जननतदरयाचया तवरषयापष काही इिर तवरषय अफाट आहि तयाि

शरवण नतर रसना तवचा व घराण हयाचया रायरािन शबद रप रस सपशम व गध

हयाचया असखय व तनतय बदलणाऱया सवयी लष काि घऊनच ऋरषीनी शासतराि

असखय तनयर परतिपादन कल आहि तयाि परतयकाच तनरषधच वयकत कल आहि

तया तनरषधाचया पालनालाच पररषाथम महटल आह महणनच रगवान शरीकषणानी

ldquoकार एरष करोध एरष रजोगणसरदभवः |

रहाशनो रहापारा तवद यनतरह वररणर ||३७||rdquo

170

महणज कार हाच सवााचा शतर असन तयाचयारळ सगळा अनथम होिो कार परापत

झाला िर ठीक नाही िर िो करोधाच रप धरण करिो महणज करोध हा एक परकार

कारच याची उतपततीच रजोगणािन होि कारच रजोगणाकरवी आपलयाला

कायामतनवि करीि असिो बर अनक वळा अस ऐकायला तरळि की अरक िरक

गोषटीचया इचिरळ री ह कल महणज रानवाच खर िर ि एक दःखच असि पण

िरी सदधा तयाचयाकडन पापकरम घडवणार कार ह वरीच नाही का हया पष का

रहतवाची गोषट रगवान शरीकषण पढ सपषट करिाि की अगनी परकट होिाना सहजिन

धर उतपनन करिो अथवा आरसा जसा धळीन वयापत होिो अथवा गरम जसा नाळन

गडाळलला असिो िदवि जञान सदधा कारान झाकलल असि रगवान महणिाि

ldquoधरनाऽऽतवरयि वतियमथाऽऽदशो रलन च |

यथोलबनाऽऽविो गरमसिथा िनदराविर ||३ ३८||

तयारळ तववकी लोकानी तयाचया पासन सावध राहण आवशयक असि तशवाय

हया काराच अतधषठान रन व बदधी सारखया सकषर इदरीयाशी तनगडीि आह जीवाला

िो नाना परकारचया रोहािच अडकवि असिो बदधी पष का आतरा सकषर आह

तयारळ सतरी असो की पररष असो तयाला आतरिततव जाणन घणयासाठी हया काररपी

शतरचा परतिकार करावाच लागिो महणन िर रगवान शरीकषण महणिाि

ldquoएव बदधः पर बद वा ससिभयातरानरातरना |

जतह शतर रहाबाहो काररप दरासदर ||३ ४३||rdquo

हयावर रारिीरािा महणाली की आपण जर अस महणिा आहाि िर रग

उदधवाला उपदश करिाना रगवान शरीकषण िर अस सागिाि की ldquoसतरीणा

सतरीसङतगना सङग तयकतवा दरि आतरवान | ष कर तवतवकत

आसीनतशचनियनरारितनदरिः रा १११४ २९ इिकच नाही िर पढ असही

महणिाि की ldquoन िथासय रवि कलशो बनधशचानयपरसङगिः

योतरषतसङगाद यथा पसो यथा ितसङतगसङगिः रा १११४ ३० rdquo ldquoउदधवा

तसतरयाची व तयाचयाशी सगिी करणाऱया सतरण पररषाशी दरानवयानही सगिी कर नय

171

तसतरयाची व सतरणाची सगिी पररषाला तजिकी बदध करि व कलशकारक होि तििकी

िी इिर कशानही होि नाही अस का सातगिल कारण आपलया महणणयापरराण

सरिरोगापष का इिर तवरषय अफाट आहि पण शरीकषण िर इिर तवरषयापष का हा बध

अतधक कलशकारक अस महणिाि तयाचा अतरपराय काय ह आपण नीट सरजावन

सागाल िर रला सराधान होईल कारण इथ पिी-पतनी सबध सदधा गहीि धरला

जािो rdquo रारिी इिक बोलन थाबली आचायम काय तववरण करिाि ह ऐकणयासाठी

सरा अतयि आिर झाली सवम सरा अतयि सावधानिन आतण आनदान

शरवणरकतीि िललीन झालली होिी आचायम बोल लागल ldquoरगवान शरीकषणानी ज

सातगिल ि तसतरयाचया एका वतशषटयपणम पण तनसगमदतत सवरावाला अनसरन

सातगिल आह तसतरसग जर रनाि घर करन बसला िर ईश तचिनाकड रन लागि

नाही सतरी सदधा पररषाना तवतवधपरकार बधनाि अडकवणयाचा परयतन करीि असि

राितव तसतरयाचया तठकाणी परबळ असि ससारबध जयाला महणिाि िोच इथन सर

होिो सतरीला वीट नाही आळस नाही कटाळा नाही तयारळ ईशवरान तनतरमिी सथानी

जी राया उतपनन कली तिच अतधषठान सतरीरय पररषापष का वयापक परराणि व

सवामतधक आह तसतरया तवतवध रोगानी पररषाच रन आकतरषमि करीि असिाि तयाि

खाणया-तपणयाचया सवयीपासन ि सपणम जीवनाचया तवतवध सिराि तया आपला ठसा

उरटवीि असिाि तयाचा उिशच पररष ससाराि कसा गिन राहील हा असिो

एकदा रन ससाराि गिन ईशवाच तवसररण होऊ लागल महणज पररषाचया

अधपिनाला सरवाि झालीच महणन सरजाव महणन सतरीसग हा आधी रनािन

काढन टाकावा लागिो तयासाठी हा पररषाथम सतरी-पररष दोघानीही तवरषयाकड

धावणाऱया रनाला आकळणयासाठी परतिकार व सयर हयाचया रायरािन

आचरायचा असिो राि पिी-पतनी हयाना सदधा सयर व सहदयिा हयाचया सह

ईशवराच परर रनीधरन धरामचरण करन उपरोगान इतदरयदरन आवशयक आह

महणनच परजोतपादनासाठी असललया तकरयारप आचरणाला सरोग अथामि सररोग

अस महटल आह सषटी अवयाहि चालावी व ईशवराच करीडन अबातधि राहाव हया

172

हिन िी एक ईशवरीय योजनाच आह हया योजनच वतशषठय अस की यथा योगय

काळी िी अिपररणन सफरण पावि तयासाठी खास तशष कणाची काही आवशयकिा

रासि नाही अननयादी अतवषकार ह उरयपष की तनसगमिच उतपनन होि असलयाच

आपण अनरवि असिो तया सवम योजनि दोन जीवाच तरलन ह फकत

रानवीयोनीिच सससकि कल गल आह या ससकारासाठी अतगनसाष क सपतपदी साि

परतिजञचया उचचारासह कलया जािाि तया िशापरकारच आचरण करणयासाठी िसच

पररषाकडन lsquoरी राझया पतनी खरीज इिर कोणतयाही सतरीची अतरलारषा न बाळगिा

एकपतनीवरिाच पालन करीनrsquo अशी परतिजञा करवन सारातजक सहजीवन सरतष कि

कल जाि ि सवम पालन करन जो तनयतरि कललया काराचा उपरोग घिो तयाला

हा पररषाथम साधिो हयाचा अथम वासनारय जीवनावर तनयतरण ठवणयासाठी जो

पररषाथम दाखवावा लागिो िो उरयपष की सारखाच आह िथातप सतरीसगाच धोक

दाखवणयासाठी शासतर सिि तवतवध सवरपाचया सचना व रागमदशमक िततवाच

परतिपादन करि ि पररषाची सवर होणारी वासना तनयततरि करणयासाठीच जर सतरी ही

सदधा सवर सवरावाची असल िर तिलाही िच लाग पडणार आह कारण पररषाथम हा

ईशवरपरापतीसाठी रानला गला आह ईशवरपरापती हा सतरी व पररष दोघाचाही जनरतसदध

हकक आह फकत तयाची जाणीव रहाि नाही महणन या पररषाथामच ह तववरण कल

आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल

रारिीरािसह सवम सरा िटसथ झाली होिी तया िटसथिचा रग रारिीरािन

ldquo ॐईशानसवम तवदानारीशवर सवम रिानार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमतशवो र असि सदातशवोर ||rdquo

हया शलोकान कला िी महणाली ldquoआपणच साष काि सदातशव आहाि आपणास

राझा नरसकार आह आपण साष काि जगदगरच आहाि राझया पिीला री सनयास

गरहण करणयाची अनरिी दि आह rdquo इिक बोलन रारिीरािन नरसकारासाठी

जोडलल दोनही हाि आपल पणावलल नतर झाकणयासाठी नतरावर ठवल िो हद

परसग सरिलया परतयकाचया अियामरी कोरला गला

173

आचायाानी रडन तरशराना सनयास दीष का तदली रडन अतयि शाि व परसनन

चहऱयान आचायााचया सरोर उर रातहल आचायाानी तयाना तवधी सनयास तदला

तयावळी उपदश दिाना आचायाानी तयाना ldquoिततवरतसrdquo चा रतर तदला रडन तया

रतराशी इिक एकरप झाल की आचायम जवहा तया रतराचा परराव तयाचयावर

ठसवणयासाठी महणाल lsquoह शरीर महणज ि नाहीस पञचजञानतदरय व पञचकरतदरय

महणज ि नाहीस िसराततततवरतस परशािररल बरहमादवय यतपरर |rsquo आचायााचया हया

एकका उचचारा बरोबर रडन तया तया अनरिी अनरवीि होि ितष कणी तयाची

सराधी लागली बराचवळ ि तयाच तसथिीचा अनरव घि रातहल तयाचा

साराधीरग करणयासाठी आचायाानी हाका रारली ldquoउठा सरशवराचायम उठा आिा

दहरानावर यऊन तयाच अवसथचा अनरव चालिा बोलिा अहोरातर घि राहा rdquo

सरशवराचायम दहरानावर आल तयानी परथर आपलया गरना महणजच

आचायााना साषटाग नरसकार कला नतरािलया अशरना वाट रोकळी करन तदली व

तयाच अशरनी आचायााच चरणष कालन कल आचायम आिा रतहषरिी सोडन जाणार

तयाच इथल पतवतर वासिवय सपणार महणन जरललया परतितषठि वतदकानी तयाना एक

तदवस अतधक राहणयाची पराथमना कली आचायाानी िी रानय कली दोन तदवसानी

आचायम तनघाल आचायम तनघाल तयावळी एक रहान आचाचायमकारक घटना

घडली आचायम तनघिवळी आचायाानी रारिीरािला वदन कल तयावळी आशीवामद

दिाना रारिीरािा महणाली ldquoशकरा ि साष काि शकर आहस िझया दशमनान री

रकत झाल आह हयानीही सनयास घिला आह आिा राझ इथ काही उरलल नाही

तयारळ रीही तनघि rdquo इिक बोलन रारिीरािा सवम जनसरदाय पाहि असिानाच

अदशय झाली अनिाि तवलीन झाली ह पहािा ष कणीच आचायाानी आपलया रतर

पररावान तिला पनहा परकट कल सवम लोक ह आशचयम अवलोकन करन िटसथ झाल

होि तयाचया ह लष काि आल की रारिीरािा तदवयलोकािन परि आलली आह

पनहा जवहा िी परकट झाली िवहा िी अतयि िजसवी तदसि होिी तिचया चरणाकड

पाहन अस वाटि होि की ही रानवी सतरीची पाऊलच नाहीि अतयि कोरल

174

िजसवी व ररीवर टकललीच नसलयाच जाणवि होि चरणकरळाि िजसवी नपर

धारण कलल होि नपरावर तिचया चरणकािीच िज पडलयारळ ि अतधक िजसवी

तदसि होि नपरारळ चरणाला शोरा आली की चरणारळनपराना शोरा आली ह

ठरवण कठीण होि नखतशखाि सवणाम-लकारानी सदर तदसणारी रारिी महणज

साष काि सरसविीच वाटि होिी आचायम तिला महणाल ldquoराि ि जर अशीच तनघन

गलीस िर इहलोकी असललया आमहा बालकाना कोण साराळणार िझया

सारथयामन जञानगगा सदव परवाही राहावी वखरीवाणी सतवगणानी यकत वहावी महणन

ह शारद ि जाऊ नकोस rdquo आचायााचया बोलणयावर सिषट झाललया शारदारािन

एक अट घािली िी महणाली ldquo री िझया राग यईन ि परथर दतष कण तदशकड चल

री िला एकटयाला तदसन पण जया तठकाणी ि सशय घऊन राग वळन पाहशील

तया तठकाणी री उरी राहीन व अदशय रपान तिथच वासिवय करीनrdquo आचायाानी

ही अट रानय कली सरशवराचायााना आपण रतहषरिीरय परि यई पयाि

रतहषरिीिच थाबायला सागन आचायम दतष कण कड तनघाल आचायम तया तनवासािन

शारदसह जवहा बाहर पडल िवहा सनई तवरहकािर सवराि हळवार गजारव कर

लागली

175

परकरण २० व

शारदा मावदराची सथापिा

रडनतरशर सविच शकराचायााना शरण आलयारळ तया सवम पररसराि व

आज बाजचया सवम शहरारय वतदकसनािनधरामचया ददरी तननाद लागलया बौदध

व जन पथाकड आकतरषमि झालल सवमजण वतदक अनषठान अयातरासाठी परराण

रानन तयापरराण आचरण कर लागल आचायाानी रचलली सिोतर रतर व पराथमना

घरोघरी सर झालया सवमजण सविला वतदक परपरि सखरप रान लागल

सरशवराचायम महणजच पवामशररीच रडनतरशर आपलया अरोघ वाणीन तयाना रागमदशमन

कर लागल हया झजावािी यशोददरीचा नाद दवारकानरश ि नपाळनरशा पयाि

जाऊन पोहोचला तया नरशाचया रनाि आचायााना रटन तयाचा आतशवामद

आपलया परजला तरळावा अस आल महणन आपल दि तयानी रतहषरिीला

सरशवाराचायम हयाचयाकड रवाना कल िो पयाि आचायम दतष कणकड गलहोि ि परि

यई पयाि थाबण राग होि

आचायम आपलया तनवडक तशषयपररवाराला घऊन दतष कण तदशला तनघाल

गावा गावािन परवचन परबोधन इतयादी करीि आचायम चालल होि तयाना कधी

थकवा नवहिा की कधी परबोधनाचा कटाळा नवहिा एकदा बोलायला सरवाि

कली की सारानय लोकाना आकलन होईल अशा सोया रारषि असखतलि व

िजसवी वाणीन िासनिास बोलि शरोि पननास की पचवीस हा परशन नाही शरोि

आचायााचया वाणीन इिक रारावन जाि की परराथम इिका सोपा व ससाराि राहन

करणयाजोगा आह िर िो आपण लगच कला पातहज ही जाणीव तयाचया रनाि

लगच ठसि अस आचायााचया सिोतराचया नकला ररारर कलया जाि होतया व

लोक तया सिोतराच तनतय पाठ कर लागल होि

रजल दररजल करीि आचायम िगरदरा नदीचया काठी आल िगरदरा यई पयाि

शारदारािा आपलया रागोराग यि असलयाची चाहल शारदारािचया चरणािलया

176

नपराचया तकणकीणीन लागि होिी पण िगरदरचया काठान वाळिन चालिाना

आचायााना चाहल लागना बराचवळ झाला आचायम कानोसा घि होि पण पण

चाहल काही लगि नवहिी शवटी न राहवन आचायाानी हळच राग पतहल

शारदारािा रागच उरी होिी तिन तसरिहासय कल आतण िी अदशय झाली

आचायाानी तिची पाऊल जया तठकाणी होिी तया तठकाणी आपलया दडान खण

कली व तशषयाना तिथ शारदारतदर बाधणयास सातगिल जागा नरन तदली व

पररसरािलया गावािलया नागररकानी ररघोस रदि तदली अतयि सदर व दखण

अस शारदारतदर तदराखाि उर रातहल ि आजही िसच आह

177

परकरण २१ व

शरीिगरचरा सविजञवपठावर आरोहि

आचायाानी शारदारािला बघणयासाठी उततरकड िोड कल आतण

शारदारािा गपत झाली रग रातर आचायाानी पनहा उततरकड जायला सरवाि कली

पनशच रजल दररजल करीि आचायम पदमपाद तचतसख इतयादीसह रतहषरिीला

आल सरशवराचायााना बरोबर घऊन आचायम शरीनगरकड तनघाल शरीनगरला आचायम

व आचायााचया वतदकसनािन धरामची उदबोधक चचाम रोठ-रोठया तवदवान पतडिारय

होि होिी तयाकालाि काशरीर महणज पतडिाच आगर होि आचायम परतिपादन

करीि असललया दोन गोषटी तयाना उलगडि नवहिा एक महणज ldquoअदविrdquo व दसर

महणज ldquoबरहमसतय जगतनरथयाrdquo अदवि महणज काय जग जर आपण सदव

अनरविो व अनादीकाळापासन चालि असललया जगरहाटीला तरथया महणज

असतय कस महणिा यईल जयाला सतय महटल जाि ि तदसि िर नाहीच पण

आकलनशकतीचयाही बाहरच आह तयारळ तवदवान रडळी आचायााची तया रागाि

यणयाची वाटच पाहि होि शरीनगररय फारपवी एक सवमजञपीठ सथापन झाल होि

तयातपठावर आरोहण करणयासाठी तिथलया पतडिाचया शकाच सराधान कराव लागि

अस तया तपठाला पवम पतशचर उततर व दतष कण अस चार तदशाना चार दरवाज होि पवम-

पतशचर-उततर ह िीन दरवाज तया तया तदशािलया तवदवानानी आपल पातडतय तसदध करन

सवमजञतपठावर बसणयाचा रान तरळवन उघडल गल होि पण दतष कणकडील दरवाजा

अदाप बद होिा कारण दतष कणकडन आललया तवदवानापकी कोणिाच तवदवान आपल

पातडतय तसदध कर शकला नवहिा तयारळ सवमजञतपठावर बसणयाचा रान दतष कण कडील

तवदवानाला अदाप तरळाला नसलयान िो दरवाजा बद होिा

178

आचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम सरशवराचायम इतयादीसह सवााच

शरीनगररय अवणमनीय सवागि झाल तया सवम आचायााचया सरदायाि शकराचायम

रासकरा सारख िळपि होि तयाचया दशमनारळ शरीनगरचया पतडि रडळीना अतयि

आनद झाला कारण ह सवम पतडि रगवान तशवाच उपासक होि तयाना आचायााची

कीिी तशवाचा अविार महणन जञाि झाली होिी तयारळ तशवाचा हा चालिा बोलिा

अविार कसा असल ह पहावयास ि अतयि उतसक होि तयाची िी उतसकिा

आचायााचया दशमनान पणम झाली िी उतसकिा पणम झाली पण दसरी महणज ldquoअदवि व

बरहमसतय जगतनरथयाrdquo हयाचया खलाशाची उतसकिा अजन पणम वहायची होिी पतडि

रडळीनी आचायााचया बरोबर चचामसतर आयोतजि कल तया चचामसतराि हा खलासा

करन घयायचा तयानी ठरवला

योगयवळी सरा ररली सरि पररखपदी असललया पतडिान परशन कला

ldquoआचायम आपण बरहम हच एक सतय आह व दशयरान जग ह तरथया आह अस

सागिा तयारळ वयावहाररक गोधळ होिो जगािील सगळयाच गोषटी तरथया रानन

रोजन िर टाळिा यि नाही िरषािम झाललयाला िरषा तरथया महणन जलपान कलया

खरीज राहिा यि नाही रोजन जल ह ज परतयष क अनरवाला यि व तयाचा पररणार

दाखवि तया अनरवास यणाऱया गोषटीना तरथया महणायच व ज अनरवाला यि नाही

ज तदसि नाही ि बरहम सतय रानायच हया आपलया तशकवणकीन तजथ आमहीच

घोटाळयाि पडिो तिथ सारानय रनषयाला ह कस पटवन सागिा यईल तशवाय

सविला पटलया तशवाय इिराना ि कस पटवन दावrdquo आचायम तववचन कर लागल

आचायम महणाल ldquoखर आह आपण महणिा ि अगदी खर आह सारानय लोकाना

क वहा पटवन सागिा यईल िर ि आपलयाला पटल िवहा महणन परथर जग ह तरथया

कस हयाचा आपण तवचार कर पतहली गोषट महणज तरथया हा शबद जो वापरला गला

179

तयाची उतपतती lsquoतरिrsquo हया रळ शबदापासन झालली आह तरि महणज सीरा असलल

हया पाच परकारचया तरिी आहि लाबी रदी उची तदशा आतण काल हया तया पाच

तरिीरय सवम तवशव सारावलल आह तयारळ तरथया हया शबदान ह लष काि घया की

जग ह जरी अनादी काळापासन रासरान होि असल िरी परलयकाली ि नषट होि

तवषणसहसतरनाराि शवम रहाशन अतरिाशन अस महटल आह तयाचा अथमच असा की

शवम महणज ldquoशरणाति सहारसरय सहरति सहारयति सकला परजा इति शवम |rdquo अथामि

सरसि परजचा सहार करिाि अथवा करविाि महणन ि शवम महटल जािाि िसच

रहाशन महणज ldquoकलपानि सवम गरसनाि | रहदशनरसयति रहाशनrdquo अथामि

कलपािाचया वळी सवामचा गरास घिाि महणन रगविाच ि रहान अशन महणज रोजन

असि तयाअथामन तयाना lsquoरहाशनrsquo अस महणिाि अतरिाशन महणज ldquoसहारसरय

तवशवरशनािीति अतरिाशन ||rdquo अथामि सहाराचयावळी तरिी नसलल महणज अतरि

अस सगळया तवशवाच रोजन करिाि महणन ि lsquoअतरिाशनrsquo महणन ओळखल जािाि

तयाच कारणासाठी ldquoसङकरषमणोऽचयिrdquo महणज परलयाचवळी एकदर सवम सथावर-

जगरासह आकरषमण करन घिाि पण सविचया पदापासन ढळि नाहीि हया सवम

तववरणा वरन ज दशयरान आह ि तवलयाला जाणार आह ज तवलयाला जाणार आह

ि काही काळापयाि तदसणार आह महणज तरि आह महणजच तरथया आह आिा

सारानय लोकाना पटवणयाचया अनक यकतया आहि राझी सविचीच गोषट सागिो

काशीि असिाना री ह परतयक परवचनाि सागि अस की बरहम ह एकच सतय आह व

जग तरथया आह िो एक आरास आह ह आतरजञान झालयावर सरजि इतयादी एकदा

री गगवरन सनान करन रसतयावरन चाललो असिाना सरोरन एक रतत हतती यिाना

तदसला िो सरळ राझया अगावर यणार अस रला जाणवल तयाला चकवणयासाठी री

बाजचया बोळाि तशरलो हतती सरळ पढ तनघन गला री बोळािन बाहर आलो पढचा

180

रागम आकरर लागलो तयावळी ह सवम पाहाि असलला एक गहसथ राझया सरोर आला

आतण महणाला ldquoका हो रहाराज जग तरथया िर हततीपण तरथया तयाच धावण पण

तरथया रग आपण बोळाि का तशरलािrdquo तयावळी री तयाला महणालो lsquoअर बाबा

जसा हतती तरथया तयाच धावण तरथया िस राझ बोळाि तशरण तरथयाच नाही काrsquo

हयावर िो गप बसला तयारळ तरथयावाद हा वयवहाराचया पािळीवर तनरथमक आह

वयवहार हा वयवहाररदान व शासतराधार करावयाचा तवशवािलया यचचयावि पदाथााच

नातशविपण महणजच अशाशविपण अयातराचया बठकीसाठी रनाि ठसवन घयायच

असि तयारळ रौिीकािलया पदाथााची अनासकती उतपनन करन घयावयास रदि होि

आपलया रनाला व बदधीला जनरजनरािरीची तदसल िच सतय रानायची सवय

जडलली असि सकषराचा कोणी तवचार करायला परवतत होि नाही जनराला यणयापवी

आपल वगळया महणज सकषर रपाि अतसितव असलया खरीज जनराला यऊ शक का

हा तवचार कला पातहज तयारळ जनर परापत झालयावर बालयावसथा करीडनाि

घालवायची िारणयाि कािा आतण धनसपदा जोपासायची अन वदधाय आल की

काळजी करीि बसायच रतय सरीप आला की सहसतरवतशचकदशा सारखया वदनानी

रतचिमि होऊन पराण सोडायचा ह सविचा अधपाि करन घण आह बालपणापासन

जर तया जीवावर आपलया वतदक शासतराचया आधार रौतिकाच नशवरतव आतण

परबरहमाच तनतयतव ठसावि नल िर िो िरणपणी काही तवचार िरी कर शकल सतय

काय आह ह तयाला जाणन घणयाची तजजञासा उतपनन होईल पररसतय जयाला महटल

जाि ि एकच आह ि शाशवि असणार आह महणनच शरीतवषणसहसतरनाराि lsquoअगराहय

शाशवि कषणोrsquo अस महटल आह lsquoशाशवि सवम कालरष रविीति शाशवि शाशवि

तशवरचयिर इति शरि |rsquo अथवा lsquoवसवमसरना सतय rsquo हयाि महटलयापरराण

अतविथरपतवातपररातरा सतय आह ििरीय उपतनरषदाि ldquoसतय जञानरनि बरहमrdquo अस

181

सपषट कलल आह याचा अथम शाशवि असणार ि बरहम ज शाशवि आह ि सतय महणन

अशाशवि जवढ आह िवढ सवम असतय महणज तरथया आिा आपला पढचा परशन जग

तदसि महणन ि सतय वाटि बरहम तदसि नाही रासि नाही अनरविा यि नाही रग

सतय कस रानाव तदसणयारळ व अनरविा यणयारळ जग ह सतय वाटि पण नातशवि

असलयारळ तयाच तरथयतव यानाि यऊ शकि कारण िसा अनरव रतय रौगोतलक

तसथतयिर उलकापाि रहापर इतयादी घटना तदसणयारळ यिो परबरहमाच िस नाही िो

अनरवणयाची तकरया वयतकतगि आह तवशवाला तनतशचि कोणतया िरी शकतीचा वा

सारथयामचा आधार आह ह सारथयम फकत परबरहमाच अथवा बरहम महणन जयाला

सबोधल तया सतयाच आह अथामिच तयारळ परबरहम ह अिीतदरय आह जर ि

अिीतदरय न राहिा सावयव झाल िर तयाचया सारथयामला रयामदा पडणार महणनच

कठोपातनरषद तयाच वणमन ldquoअशबदरसपशमरrdquo अस करि तवषणसहसतरनारािही

ldquoअिीतनदरयो रहारायो रहोतसाहो रहाबल |rdquo अशा नारानी सबोधलल आह हयाचा

अथम इतदरयाना गोचर न होणारा जयाचया रायचा थाग लागणार नाही असा तवशवोतपतती-

तसथिी-लय हयारय ितपर असणारा व सवम तवशव सवाधीन ठवणयाच सारथयम असणारा

असा पररातरा हया सवम वणमनावरन परबरहमाच अतसितव सरज शकि परशन उरिो फकत

अनरिीचा तयाचा अगदी साधा वयावहाररक तवचार कर आपण वयहाराि ह नहरी

अनरविो की जयाच सारथयम अतधक िो शरषठ गरारातधपिी पष का दशातधपिी शरषठ

दशातधपिी पष का नपिी शरषठ राषराचा परर िो राजा अशया बऱयाच राजावर वचमसव

गाजवणारा िो रहाराजा अशा सवम रहाराजावर वचमसव गाजवणारा िो चकरविी हा सवम

खळ आपण वयवहाराि अनरविो जो सवम शरषठ चकरविी तयाला सवमच शरण गलल

असिाि चकरविी राजा सवम रहाराजावर अतधकार कसा गाजविो एकदा तदतगवजय

परापत करन घिला की आपलया राजपरासादािन सवम सतर आपलया हािाखाली

182

असललया अतधकाऱयाचया राफम ि हलविो परतयष क तयाला काही कराव लागि नाही

िदवि परबरहम एकदा सषटी तनरामण करि व तया तया तवतवध दविाचयाकड तवतवध

अतधकार सोपवन कायम चाल राहि पण खरा सवम अतधकार व सारथयम फकत

परबरहमाचयाच हािी असि महणन परबरहमाला शरण गलया खरीज तयाच सारथयम

अनरविा यि नाही तयासाठीच रगविान अजमनाला ldquoरारक शरण वरजrdquo अस

सातगिल सवम सरा ldquoवा वाrdquo अस परशसोदगार काढ लागली आचायम काही काल

बोलायच थाबल तयावळी तयाच पतडिान परशन कला ldquoआपण िर अदवि परतिपादन

करिा व अजािवादाचही परतिपादन करिा रग बरहम जर अनक अतधकारी दविा नरि व

सषटी उतपनन करि िर अदविाला व अजाि कलपनला िद जािो िरी lsquoअदवि व अजािrsquo

महणज नककी कायrdquo

हया परशनावर आचायम अतयि धीरगरीर आवाजाि बोल लागल ldquoतवबध हो

परथर आपण ह यानाि घया की अदवि व अजाि वाद री राझया रिान परतिपादन करीि

नाही हा पवीपासन सरजावन सातगिला जािो रतकतकोपतनरषदाि रगवान शरीरार

हनरिाला महणिाि ndash ldquoसायजय सारय सालोकय िथा कवलय रतकतपकी कवलय

रतकत कोणतया उपायान परापत होि ि ऐक ndash

राणडकयरकरवाल ररष कणार तवरकतय २६

िथायतसदधर चद जञानर दशोपतनरषद पठ

जञानर लबवा तचरादव रारकर धार यासयतस २७

ररष कना फकत राणडकयौपतनरषद रकत करणयास परस आह एवहढयान उपरिी न

झालयास रातर दहा उपतनरषदाच अययन करण आवशयक आह हया दशौपतनरषदाचया

अभयासान राझ िजोरयी अदविधार परापत होऊ शकल rdquo हया सगळया िपतशला वरन

तवबध हो आपण ह सरज शकाल की अदविाच परतिपादन परतयष क शरीरारानीही कल

183

आह अदवि व अजाि वाद ह फार पवी रतनवयम राडक यानी आपलया

ldquoराणडकयौपतनरषदािrdquo परतिपादन कलल आह ह राणडकयौपतनरषद सया परतसदध

असललया दशोपतनरषदापकी एक उपतनरषद आह हयाच राणडकयौपतनरषदाचा बोध

वहावा महणन राझया गरच गर गौडपादाचायम हयानी तयावर काररका तनरामण कली आह

तया काररका अतयि सोया असन रळ राणडकयौपतनरषदािला आशय सरजणयास रदि

होि अदवि व अजाि वाद हा अनरवणयाचा तवरषय आह िो कसा अनरविा यिो

जयाच सलर रागमदशमन गर गौडपादाचायम हयानी तनरामण कललया काररकाचया

रायरािन अतिशय सलर होि तयानी ldquoआगर परकरणrdquo ldquoविथय परकरणrdquo व ldquoअदवि

परकरणrdquo याचया रायरािन ldquoराणडकयौपतनरषदrdquo सराजाऊन सातगिल आह तयाचा

आपण तवचार कर िथातप रगवान शरीकषणानी सवरखान अजमनाला हा तवचार

रगवदगीिि बऱयाच परकारानी सातगिला आह तयाि आपण तवचारललया परशनाच उततर

आह बरहम जर अनक अतधकारी दविा तनरामण करि िर अजाि कस हा आपला परशन

आह रगवान शरीकषण अस महणिाि ldquoअजोऽतप सननवययातरा रिानारीषवरोऽतप सन |

परकति सवारतधषठाय सरवामयातररायया ||४-६||rdquo जनररतहि अतप िथा

अष कीणजञानशतकतसवराव अतप िथा बरहमातदसिमबपयमनिानार ईशनशील रर वषणवी

राया ततरगणाततरका यसया वश सवा जगद विमि यया रोतहि सि सवर आतरान वासदव

न जानाति िा परकति सवार वशीकतय दहवान इव रवातर जाि इव आतरनो रायया न

परराथमिो लोकवि |rdquo रगवान शरीकषण अस महणिाि की री अजनरा महणज

जनररतहि ष कीण न होणारा सवमजञ सवम शतकतरान असन बरहमदवासह सवम पराणयाच

तनयरन करणारा ईशवर आह राझयाच तनयतरणाि असलली ततरगणाततरका वषणवी राया

सवााना रोतहि करि तयारळ परतयक जीव सवि आतरिततवान वासदवच असला िरी

िस जाण शकि नाही तया रायला सववश ठउनच री दह धरण करिो पण िो

184

इिरासारखा नसिो जनर घऊनही री अजनराच असिो rdquo तयारळ तवबधहो अजनरा

अदवि हया दोनहीचा तवचार फकत अयातर जाणणयाचया हिनच करण गरजच आह

राणडकयौपतनरषदािला पतहलाच रतर अस सागिो की ldquoओतरतयदष करतरद सवम

िसयोपवयाखयान रिरवदभतवषयतदति | सवमरोङकार एव | यचचायनि ततरकालािीि

िदयोङकार एव ||१||rdquo अथामि ॐ ह अष करच सवम काही आह रि रतवषय विमरान ह

तयाचच सवरप असन या वयतिररकत ज ततरकालािीि आह िही ॐकारच आह दसऱया

रतराि ldquoसवाहयिद बरहमायरातरा बरहम सोऽयरातरा चिषपाद ||२||rdquo महणज तया योग ह सवम

बरहमच आह हा आतराही बरहमच आह िो आतराच चार रागाचा आह रगवान

शरीकषणानी सदधा ॐच बरहम असलयाच रगवदगीिि सातगिल आह ldquoओतरतयकाष कर

बरहम वयाहरनरारनसररन | यः परयाति तयजनदह स याति पररा गतिर ||८-१३||rdquo बरहमण

अतरधानरिर ॐकार उचचारयन िदथमरि ईशवरर अनतचनियन परीतयजन शरीरर

गचिति परकषटा | अथामि ॐकाराचया उचचाराि जर शरीर तयाग कला िर िो जीव

बरहमसवरप होिो अस सातगिल आह आतण ९वया अयायाि ldquoतपिाहरसय जगिो

रािा धािा तपिारहः | वद पतवतररोकार ऋकसार यजरव च ||१७||rdquo आपण सविच

ॐकार असलयाच सातगिल आह आिा हया सवम जञानगमय गोषटी असलयारळ आपण

पवमगरह न ठविा रलाथामन तवचाराि घिलया िरच लष काि यणार तयाच कारण अस की

ldquoय राव दशमयदसय ि राव स ि पशयति |

ि चावति स रतवासौ िदगरह सारपति िर ||रा का व पर २९||

जयाला जो राव दाखवला जािो िोच पाहन तयािच िो ररायला लागन िदरप

होिो रग िोच राव जप लागिो तयानिर तयाची एक आगरहातरक रतरका ियार होि

हयावर उपाय काय िर तनशचयातरक बदधीन आपल तचतत तनतवमकलप ठवणयाचा परयतन

कला िर हा अजािवाद व अदविवाद धारण करिा यईल पण हा सगळा उलट तदशकड

185

जाणयाचा परवास तकवा परवाहाचया उलट जाण आह महणज जडािन सकषराकड

जाणयाचा हा परकार यानाि ठवायचा तयाच कारण जडाच रायर सदोरष आह बरहम ह

एकच तनदोरष आह रगवान शरीकषणानी ह रगवदगीिि ldquoइहव ितजमिः सगो यरषा सामय

तसथि रनः | तनदोरष तह सर बरहम िसरादबरहमतण ि तसथिाः ||१९||rdquo अस सातगिलल

आह जड सवम सदोरष कस िर वखरी वाणीन तनदोरष बोलिा यि नाही कारण परबरहमाच

वणमन वदाना न करिा आलयारळ िर ि शवटी नकारातरक रतरकिन ldquoन इति-न इतिrdquo

अस महणन रक झाल आहि जड शरवणदरीयानी तनदोरष शरवण करिा यि नाही

चरमचष कनी तनदोरष पाहिा यि नाही ह यानाि घऊनच तनदोरष काय आह हयाचा तवचार

करायचा तनदोरष फकत बरहम आह कारण तिथ दविराव नाही आपण सवमतर दवि पाहि

असिो दवि पाहणयाचया सवयीरळ आपलयाला सदोरष जीवन जगाव लागि आह ह

आपलया कधीच यानाि यि नाही तयासाठी चचल रनाला तनशचयातरक बदधीन

आतरिततवाि तसथर कल पातहज िरच सकलप-तवकलपातरक दवदव वा दवि थाबल

हयालाच सामयावसथा अस महणिाि अशी तनरामण झालली सामयावसथा

आतरानातरतववकान सिि जागी ठवण हा योग साधण हयाला िप महणिाि तयाि

जवहा पणमतवाचा अनरव यिो िवहा बरहम ह सवमवयापी अवयय अष कय तनगमण अखड

असलयाच सरजि रग दविाला वाव नाही महणन अदवि िो जनर रतय नसलला महणन

अजनरा तवबध हो शबदाना रयामदा आहि आपण ज बोलिो ि बोलणच राया आह

रायाच नसल िर बोलण कस होणार महणन तनशबदाच रळ शोधाव अथम िर

शबदापवीच आह िसाच परकार परबरहम जाणणयाचा आह rdquo आचायम बोलायच थाबल

सवम सरा एकागरिन शरवण करीि होिी सवमजञतपठाचया बाहर दतष कणदरवाजाचया सरोरच

ही सरा आयोतजि कली होिी सवमजञतपठाचया पतडि सतरिीचया अवयानी उर राहन

आचायााना वदन कल आिा रातर सरच तचतर बदलल दतष कणदरवाजाचया सरोर

186

बसलल सवम तवदवान शासतरी वतदक पतडि यातजञक इतयादी सवम जयषठ-शरषठ रडळी उर

रहन एका तवलष कण तशसिीन दिफाम झाल

सवमजञतपठाचया पतडिसतरिीचया अवयानी काही सकि कला आतण घटानाद

सर झाला ििारीचया नादान वािावरण ररन गल दतष कणदरवाजा हळहळ उघडला

गला सतरिीिलया पतडिानी आचायााना तया दरवाजािन आि नल व सवमजञतपठावर

आरढ होणयाची तवनिी कली आचायाानी तया तपठाला परथर वदन कल अतयि

तवनयान सवम सरला वदन कल आचायाावर पषपवरषामव होऊ लागला तया वरषामवाि

आचायम सवमजञतपठावर आरढ झाल सवमजञपीठाच आिा चारही दरवाज उघडल गल

आचायााची शासतरशदध पादपजा झाली तयासरि अनक बौदध व जन पथी आलल होि

तया सवम बौदध व जन पथीयआचायाानी शकराचायााना रनोरन रानयिा तदली पण सरा

सोडन चालि झाल तयाना ह सतय पचवण अवघड झाल सनािनधरामचा पाया रककर

झाला घरोघर आचायाानी रचलली सिोतर उपासनसाठी महटली जाऊ लागली

आचायााची तवजयपिाका गगनचबी झाली

187

परकरण २२ व

दवारका-गमन व पशहलया रमभशपठाची सतथापना

आचायााचया परवचनाची कीिी सवम तदशाना पसरि होिी तयाि दवारका नरश

सधनवा अपवाद नवहिा राजा सधनवयाला आचायााना रटणयाची तयाचया दशमनाची

िीवर ओढ लागली आचायाानी आपलया राजयाि याव महणन सधनवयान आपलया

दरबारािलया रानयवर व रािबबराना आचायााना दवारकि आणणयासाठी रवाना कल

आचायम दतष कणकडन पनशच जवहा रतहषरिीि आल होि तयावळीच दवारकचा राजा

सधनवा आपलया दशमनास उतसक असलयाच व तयासाठी तयाच दि इथ यऊन गलयाच

सरशवराचायाानी आचायाना तवतदि कल होि परि शारदारािची इचिा आचायाानी

सवमजञतपठावर आरोहण कराव अशीच होिी तिन आचायााकड िशी वाणीन परदतशमि

कली होिी आतण योगय काळ पाहनच अदशय झाली होिी तयारळ आचायम परथर

शरीनगररय आल तयाचयाही रनाि दवारकला जाऊन रगवान शरीकषणाच दशमन

घणयाची इचिा होिीच तयारळ सधनवयाच रानकरी आचायााना घऊन जाणयासाठी

शरीनगरला आल िवहा आचायम पदमपाद तचतसख सरशवराचायम इतयातदना बरोबर घऊन

लगच दवारककड तनघाल

राजा सधनवा करारीलरटटपादाचया तवदवततरळ व तयानी कललया जनयिीचया

परारवारळ सनािन वतदकधरम हाच एकरव जगनरानय धरम असलयाच आपलया परजला

सागि होिा व आपणही तयाच आचरण करीि होिा तयािही जवहा

करारीलरटटपादाचा नावाजलला तशषय रडन हा आचायााना शरण गलयाच वतत

सरजलयावर राजा सधनवयाची आचायम दशमनाची उतसकिा तशगला पोहोचली राजा

सधनवयाला ह ठाऊक होि की रडन हा अतयि िजसवी व करमतनषठ असन परचड रोठी

वदपाठशाला चालवि आह तयाचयारळ रतहषरिीच नाव सवमिोरखी झाल आह

इिका तवदवान व जञानी बराहमण सिरा अठरा वरषामचया सनयाशाला आपला सनयासगर

रानिो व तयाचया सरवि राहिो महणज आचायम ह साष काि शकरच असल पातहजि

188

आपलया राजधानीि एवढा रोठा सतपररष यणार तयािन सवमजञतपठावर आरढ होणयाचा

व दतष कण-दरवाजा उघडणयाचा तयाचा तदतगवजय लष काि घऊन राजान आपलया

राजधानीच सवरपच बदलन टाकल आचायााचया सवागिासाठी तयान नगराचया

परवशदवारी रवय करान उरारली आचायााचया सवागिाचा रजकर तयावर सवणामष कराि

तलहन घिला रसि तवतवध परकार सजवल जण रगवान शरीकषणच दवारका परवश

करणार आहि अस वािावरण तनरामण कल सवम रसि सवचि बाजारपठा चौक

रतदराचा पररसर सरोवराचा पररसर इतयादी सवम सशोतरि करणयाि आल अनक

बरहमवनदाना काही तवतवतष कि तठकाणी रतरघोरष करणयाची तवनिी कली घराघरावर

सरख िोरण बाधली गली सवम रतदरच कळस झळफळीि करणयाि आल रतदरािलया

िोटयारोठया घटापासन िो पजचया सवम उपकरणाना झळफळीि करणयाि आल

रतदरारय वीणा ररी रदग झालरी इतयादी वादाची तसदधिा कली दवारका एखादा

नवायविीसारखी शगार करन आचायााचया सवागिास तसदध झाली आचायम दवारक-

जवळ हाकचया अिरावर आल आतण परवशदवारावर नगर झड लागल तवतवध शख

फकल गल शखाचा आवाज तवरिो न तवरिो िोच ररीचा नाद उरटला वािावरण

हरषोतफल झाल

आचायम आपलया तशषयासह परवशदवारी आल राजा सवागिास तसदधच होिा अनक

नटनथाटन आललया सवातसनी पचारतयाची िाट घऊन सजज होतया आचायााचया

रागामवर फलाचया पायघडया ियार कलया होतया वािावरणाि जाई-जई-रोगरा-चाफा

इतयादी फलाचा सगध दरवळला होिा

आचायााचया चरणावर राजान रसिक टकल तयाची पादपजा कली तयाचया

बरोबर असललया पदमपाद तचतसख सरशवाराचायम इतयादीची पजा कली आचायााचया

जयघोरषाि आचायााना रगवान शरीकषणाचया रतदराि आणल आचायााचया तनवासाची

वयवसथा राजान रतदराचया पररसरािलया टरदार व हवशीर गहाि कली होिी रगवान

शरीकषणाचया दशमनान रारावललया आचायाानी रगवान शरीकषणाची पराथमना आरतरली

189

अचयि कशव रारनारायण कषणदारोदर वासदव हररर

शरीधर राधव गोतपकावललर जानकीनायक रारचनदर रज १

अचयि कशव सतयराराधव राधव शरीधर रातधकारातधिर

इतनदरारतनदर चिसा सनदरर दवकीननदन ननदज सनदध २

तवषणव तजषणव शतखन चतकरन रकरणीरातगण जानकी जानय

वललवीवललरायातचमिायातरन कसतववतसन वतशन ि नर३

कषण गोतवनद ह रार नारायण शरीपि वासदवातजि शरीतनध

अचयिाननि ह राधवाधोष कज दवारकानायक दरौपदीरष कक ४

राष कसष कोतरि सीिया शोतरिो दणडकारणयरपणयिाकारण

लकषरणनातनविो वानर सतविोऽगसतयसमपतजिो राघव पाि रार ५

धनकाररषटहातनषटकददवतरषणा कतशहा कसहदवतशकावादक

पिनाकोपक सरजाखलनो बालगोपालक पाि रा सवमदा ६

तवदददोि - वतपरसफर - दवासस परावडमरोदवतपरोललसतदवगरहर

वनयया रालया शोतरिोरसथल लोतहिातघरदवय वाररजाष क रज ७

कतनचि कनिलभराजमरानानन रतनरौतल लसतकणडल गणडयो

हारकयरक ककणपरोजजवल तकतकणीरजल शयारल ि रज ८

अचयिसयाषटक य पठतदषटद पररि परतयह पररष ससपहर

वतति सनदर किमतवशवमररसिसय वशयो हररजामयि सतवरर ९

अचयि कशव रार नारायण दारोदर वासदव हरी शरीधर राधव

गोतपकावललर आतण जानकीनायक रारचदर आतद सवमकाही असललया

शरीकषणाला री वदन करिो ||१||

अचयि कशव सतयरारचा पिी लकषरीपिी राधच आरायदवि

लकषरीच तनवासथान परर सदर दवकीनदन व नदाघरी वाढललया शरीकषणाला

री वदन करिो ||२||

190

सवामवापी तवषण अतजकय व शख-चकर धारण करणारा रतकरणीचा

तपरयकर सीिापिी गोपीचा पराणवललर गोपीच पजनीय दवि सवामतरा

कसाला ठार रारणारा हािाि ररली धारण करणारा अशा कशाही परकार

अढळ असणाऱया शरीकषणाला राझा नरसकार असो ||३||

ह शरीकषणा गोतवदा रारा नारायणा शरीपिी वासदवा ि अतजकय

आहस ि लकषरीचा पिी आहस ि अचयि महणज आढळ आहस अनि

महणज अि रतहि आहस ह राधवा ि अधोनरीतलि नतरानी सवरपाि ररराण

झालला असनही दवारकाधीश आहस ि दरौपदीचा रष कण किाम आहस ||४||

राष कसावर ष कोरणारा आहस वारागी असललया तसिरळ शोरन

तदसणारही िच आहस राष कसाचा वध करन दडकारणय पावन करणारा िच

आहस लकषरण सदव िअझया बरोबर असणारा यदधाि वानराची रदि घणारा

व अगसिीरतननाही वदनीय असा रघवशाि शरीराराचा अविार धारण

करणाऱया पररो रजवर परसनन वहा ||५||

कसान पाठवललया धनक व अररषट हया राष कसाचा ह अचयिा िच वध

कलास िझा पराकोटीचा दवरष करणाऱया कशी व कस याना लीलया रारणार

िच आहस आपलया ररलीची ि सवाानाच रोतहनी घालिोस पिनला धडा

तशकवणाराही िच आतण वदावनाि रास खळणाराही िच आहस अशा ह

बालगोपालाना साराळणाऱया शरीकषणा रजवर परसनन हो ||६||

आपलया घननीळ िजसवी शरीरावर लखलखतया तवजसारखा

तपिाबर धारण कलला आह गळयािली वनफलाची राला िािीवर रळि

आह िझ करलनतर उरषकालचया िजसवी लाली सारख तदसि आहि अस

यान ह शरीकषणा री अियामरी धारण करिो ||७||

करळया कसानी रोहक तदसणारा िझा चहरा गालावर कानािलया

कडलाची चरकणारी पररा गळयािलया रौतकतक राला रनगटािली िजसवी

191

सवणम ककण पायािलया रणझण करणाऱया वाळयासह ह शरीकषणा री िझ

यान करिो ||८||

अपतष कि फल दणार ह अचयिाषटक परर आसथा व शरदधापवमक जो

तनतय महणल तयाला ह गय अषटक जञानपरापतीसह ईशवराची परसननिा परापत करन

दईल ||९||

रगवान शरीकषणाची ही पराथमना राजा सधनवा एकागर तचततान शरवण करीि होिा

तयाचया अिचष कसरोर रगवान शरीकषणाच चररतर िरळन गल जागिी की सरषपती

असाच सभरर राजाला उतपनन झाला आचायााचया पररावी वाणीचा तयाला परतयय

आला आचायाा बरोबर आललया सवम तशषयपररवाराचया तनवासाची वयवसथा रगवान

शरीकषणाचया रतदरा रोविी असललया तवसिीणम पररसराि करणयाि आली

सरशवराचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम व हसिारलक ह आचायााचया सरवि

तयाचया तनवाससथानी राहाि होि राजा सधनवयान सरशवराचायााना करारीलरटटपादाच

तशषय व रवहणा महणन राजपरासादाि राहणयाची तवनिी कली पण सरशवराचायम इिक

तवरकत झाल होि की राजाचया आगरहाचा अथवा राजवरवाचया उपरोगाचा तयाचया

अिकरणाि दरानवयानही परवश झाला नाही

राजा रोज आचायााचया परवचनाना आपलया रतरयाना बरोबर घऊन यऊ लागला

परवचनाि तयाचया अनक शकाच तनरसन झाल एक तदवस तयान आचायााना

राजपरासादाि यणयाचा आगरह कला आचायाानी तयाला रानयिा तदली राजान तयाचया

सवागिाची तसदधिा कली आचायम दरबाराि आल राजान तयाना उचचासनावर

बसवल अतयि तवनयान तयाच पजन कल आतण आपलयावर अनगरह करणयाची

पराथमना कली आचायाानी तयाला रतरोपदश तदला तयानिर राजान आचायााना दवाकिच

वासिवयास राहाव महणन पराथमना कली तयावळी आचायाानी आपलया कायामचया

वयापतीरळ िस करिा यणार नसलयाच सातगिल िथातप राजाचा राव व रकती पाहन

दवारकि ldquoरठrdquo सथापनची सकलपना सातगिली राजान ितष कणी होकार तदला

आचायााचया सचनावर हकर दवारकि पतहला ldquoरठrdquo सथापन झाला आचायाानी

192

ldquoसधनवा व रडनrdquo याच पवीच सबध लष काि घऊन तया रठाच अतधपिी महणन

सरशवराचायााची नरणक कली आपलया दवारकि आचायाानी lsquoधरमपीठrsquo सथापन

कलयारळ राजाला अतयि आनद झाला आचायाानी सरशवराचायााना धरमतपठाचा तनयर

सातगिला

शतचजीितनदरयो वदवदाङगातदतवशारद |

योगजञ सवमितराणा स आसरतसथानरानयाि ||

यापरराणच सरशवराचायााची योगयिा असलयाच वतनि कल धरमतपठाि वासिवय

करणाऱयासाठी साधन पचकाची तनयरावली सातगिली

वदो तनतयरधीयिा िदतदि करम सवनषठीयिा

िनशसय तवधीयिारपतचतिः कामय रतिसतयजयिार

पापौघः पररधयिा रवसख दोरषोऽनसनधीयिा-

रातरचिा वयवसीयिा तनजगहाततणा तवतनगममयिार १

सङगः सतस तवधीयिा रगविो रतकतदमढाऽऽधीयिा

शानतयातदः पररचीयिा दढिर करामश सनतयजयिार

सतदवदवानपस यिा परतितदन ितपादका सवयिा

बरहमकाष कररथयमिा शरतितशरोवाकय सराकणयमिार २

वाकयाथमशच तवचायमिा शरतितशरःपष कः सराशरीयिा

दसिकामतसतवरमयिा शरतिरिसिकोऽनसनधीयिार

बरहमासरीति तवरावयिारहरहगमवमः पररतयजयिा

दहऽहमरतिरजझयिा बधजनवामदः पररतयजयिार ३

ष कदवयातधशच तचतकतसयिा परतितदन तरष कौरषध रजयिा

सवादवनन न ि याचयिा तवतधवशाि परापतन सनिषयिार

193

शीिोषणातद तवरषहयिा न ि वथा वाकय सरचचायमिा-

रौदासीनयररीसयिा जनकपानषठयमरतसजयिार ४

एकानि सखरासयिा परिर चिः सराधीयिा

पणामतरा ससरीकषयिा जगतदद िदबातधि दशयिार

पराककरम परतवलायिा तचतिबलाननायततरः तशलषयिा

परारबध ततवह रजयिारथ परबरहमातरना सथीयिार ५

इति पररहसपररवराजकाचायमशरीरचिङकराचायमतवरतचि

साधन पञचक

आचायम महणाल ldquoवदगरथाचा सखोल अभयास करा तयािील

सतकरामच उततर आचरण करा आपली तवतहि कर ईशवरापमण बदधीन

करणयानच ईश पजा साधि कामयबदधीन करम कर नका पापाचरण कर नका

ससारसख ह सदोरष आह महणन घर ससाराि आसकत होऊ नका िर आतरिततव

जाणन घणयाचा रनापासन परयतन करा ||१||

सतसग करा ईशरकती दढतनशचयान करा रनाला शाि ठवा

दढतनशचयान िारसकरम तयागा सि व तवदवान याचया सहवासाि राहा तयाची

चरणसवा करा तयाचया कडन जञान कस परापत करन घयाव ह तशकन रग

उपतनरषदािील रहावाकयाचया अथामच आकलन होणयासाठी शरवण व रनन

करा ||२||

शरवण व रनन करिाना रहावाकयाचा अथम जाणन घिाना

उपतनरषदाचया आधारच जा किकम कर नका वदरानय िकामचाच आधार घया

व तवचार करा ldquoरी बरहम आहrdquo अशी दढ रावना करा तयासाठीच अहकाराचा

तयाग करा दह महणजच lsquoरीrsquo अशी दढबदधी रजलली असि िी तयागा

आतरजञानी लोकाशी तविडवाद कर नका ||३||

194

रक असल िरच खा आपलयाला असललया वयाधीची कारण

शोधन आहाराि योगय िो बदल करा परतितदनी शरीर धारणला आवशयक

इिकच तरष कानन औरषध महणन सवन करा चरचरीि व तरषटाननाची याचना

कर नका तवधीवशाि परापत झाललया तरष काननावर सिोरष राना उकाडा-थडी

सहन करणयाची ियारी करा अिततवाथम सरारषण कर नका तयाबाबि

औदातसनय धारण करा सविचया सौखयासाठी लीकाशी गोड बोल नका व

कोणाशी कठोर होऊ नका ||४||

एकािाि बसन सखान परबरहहमाि रन तसथर करणयाचा सराव करावा सपणम तवशव ह

अखड बरहम आह ह सिि यानाि ठवाव सवम दषयरय जग ह अतिर सतय नाही

पणमबरहम ह अतिर सतय असलयाची धारणा करावी जञानागनीन पवमकरामचा नाश करावा

व नवीन करमबध तनरामण होणार नाही अस वागाव परबरहमाि रन तसथर करन

परारबधरोग रोगावा महणज आनद परापत होईल ||५||

अस साधनपचक आचायाानी सातगिल धरमपीठ कायामतनवि झाल राजाला

रनापसन आनद झाला साधारण एक रतहना दवाकि वासिवय करन आचायम दवारकिन

तनघाल आचायाानी आपलया तशषय परीवारािलया बऱयाच तशषयाना सरशवराचायााचया

सवि दवारकचया धरमतपठाि राहणयाचा आदश तदला आपण तनवडक तशषयासह

सोरटीसोरनाथाचया दशमनास तनघाल

195

परकरण २३ व

परभास व उजजिीस भट

सोरटीसोरनाथाच दशमन घऊन आचायम पररासष कतरी आल रगवान

शरीकषणाचया तनयामण सथानी तयानी साषटाग दडवि घािल ि अतयि रावतवरोर झाल

जण तयाचया तदवयचष कसरोर अशवतथाखाली सखासनाि थोड रलन बसलल िजसवी

सावळया रगाच रगवान शरीकषण तदस लागल हसावरन आलल बरहमदव रडानीसह

आलल रगवान तशव अयमरातद तपिर इदरातद दव वासकी रहोरग दततातरय तसदध

गधवम असरा चारण यष क इतयादीचया तवरानाची दाटी झालली तदसली तयाचया

तवरानािन रगवान शरीकषणावर होणारा तदवयपषपवरषामव तदसला असराच नतय व

रगवतसििीच गधवमगायन ऐक आल बरहमदवासह रगवान तशव आशचयमचतकि झाल

कारण रगवान शरीकषणाच शरीर पचरहारिाच नवहिच आचायााचया रावनाचा

कललोळ शबदरप धारण करन रखावाट बाहर पडला

सतय जञानरननि तनतयरनाकाश परराकाशर

गोषठपराङगणररङखणलोलरनायास पररायासर

रायाकतलपिनानाकाररनाकार रवनाकारर

कषराया नाथरनाथ परणरि गोतवनद परराननदर १

रतसनारतसीहति यशोदािाडनशशव सनतरासर

वयतदिवकतरालोतकिलोकालोकचिदमशलोकातलर

लोकतरयपररलसिमर लोकालोकरनालोकर

लोकश पररश परणरि गोतवनद परराननदर २

तरतवषटपररपवीरघन तष कतिरारघन रवरोगघनर

कवलय नवनीिाहाररनाहार रवनाहारर

वरलयसफटचिोवततततवशरषारासरनारासर

शव कवलशानि परणरि गोतवनद परराननदर ३

196

गोपाल पररलीलातवगरहगोपाल कलगोपालर

गोपीखलनगोवधमनधतिलीलालातलिगोपालर

गोतरतनमगतदि गोतवनदसफिनारान बहनारानर

गोपीगोचरपतथक परणरि गोतवनद परराननदर ४

गोपीरणडलगोतषठरद रदावसथररदारर

शशवदगोखरतनघमिोदधिधलीधसरसौरागयर

शरदधारतकतगहीिाननदरतचनतय तचतनििसदभावर

तचनिारतणरतहरान परणरि गोतवनद परराननदर ५

सनानवयाकलयोतशदवसतररपादायागरपारढर

वयतदतसतनिरथ तदगवसतरा हयपदािरपाकरषमनिर

तनधमिदवयशोकतवरोह बदध बदधरनिसथर

सततारातरशरीर परणरि गोतवनद परराननदर ६

कानि कारणकारणरातदरनातद कालरनारासर

कातलनदीगिकातलयतशरतस रहनमतयनि नतयनिर

काल कालकलािीि कतलिाशरष कतलदोरषघनर

कालतरयगतिहि परणरि गोतवनद परराननदर ७

वनदावनरतव वनदारकगणवनदाराय वनदऽहर

कनदारारलरनदसररसधाननद सहदाननदर

वनदाशरषरहारतनरानसवनदाननदपददवनदवर

वनदाशरषगणातबध परणरि गोतवनद परराननदर ८

गोतवनदाषटकरिदधीि गोतवनदातपमिचिा यो

गोतवनदाचयि राधव तवषणो गोकलनायक कषणति

गोतवनदाङतघरसरोजयानसधाजलधौिसरसिाघो

गोतवनद परराननदारिरनिःसथ स िरभयति ९

197

सतयसवरप जञानसवरप अनि तनतय अकाशाचयाही पर िरीही गोकळाचया

अगणाि अतयि चपळिन रगणारा अननय रकताना तवनासायास परापत होणारा सिि

उतसाही असणारा िततवि जडशरीर नसलला पण िरीही सवरायन अनि आकार धारण

करणारा असा हा अनाथ आह अशा हया पररानद सवरप गोतवदाला परणार करया ||१||

ldquoअर ि रािी खािोस कायrdquo महणन रागावलली यशोदारािा आिा

आपलयाला रारणार हया रयान घाबरन ldquoआई री रािी नाही ग खाललीrdquo अस महणन

झाडा दणयासाठी ldquoआऽऽrdquo करन आपलया रखाि यशोदला लोकालोक पवमिासह

चवदारवनाच दशमन घडवणारा तरलोकयाचा आधारसिर जयाला कोणीही परकातशि

कर शकि नाही पण जो सवााना परकातशि करिो तया सवामतधपिीला पररानदसवरप

गोतवदाला परणार कर या ||२||

दतयाचा नाश करणाऱया पथवीचा रार हलका करणाऱया रवरोगाचा नाश

करणाऱया रोष क दणाऱया िततवि काहीही खायला न लागणाऱया पण िरीही गोपीकडच

लोणी खाणाऱया व परलयकाळी सवम तवशव रष कण करणाऱया सतवगणोतकरषम

झाललयाचया तचतताि परतितबतबि होणाऱया तनरमल पररशाि कालयाणरप

पररानदरप अशा गोतवदाला परणार करया ||३||

गाईच पालन करणारा व रिलावर करीडा करणयासाठी गोपालशरीर धारक

अशा गोपालवशाि बागडणारा गोतपबरोबर करीडा करणारा गोवधमन पवमि करागलीवर

धारण करणारा गोपी जनाच लालन-पालन इतयादी लीला करणारा वदानी तकवा

गायीनीसदधा जयाचा lsquoगोतवद-गोतवदrsquo अशा नारान सपषट उललख कला आह असा

जयाला अनि नार आहि असा जो वाणी व बदधी याचया पर आह अशा

पररानदसवरप गोतवदाला परणार कर या ||४||

गोपीरडळाि जयाचया तवरषयी गोषटी चालिाि िो अरद असनही रदावसथा

धारण करणारा आह गाईचया खरानी उडाललया धळीन धसर होणयाि धनयिा

रानणारा फकत शरदधा व रकतीन जयाचा आनद परापत होऊ शकिो अशा तचिनाचया

198

पलीकडचा असनही जयाच सदभाव तचिन कल जाि जो रकत कारना पणम करणारा

तचिारणी आह अशा पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||५||

सनानाि वयगर असललया गोपीची वसतर पळवन यारनाकाठी असललया

कदबवष कावर बसन वसतर तरळवणयास उतसक झाललया गोपीना जलाशयािन तववसतर

बाहर यावयाला लावणारा सररणरातर शोक व रोह दर करणारा जञानसवरप व बदधीचया

आि व बाहर (महणज बदधीचया पलीकड) असणारा सवसततारप शरीर धारण करणारा

अशा हया पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||६||

अतयि सदर तवशवोतपततीचया कारणाचही कारण नीलरघासर िजसवी कािी

असललया यरनचया डोहािलया कातलयाचया रसिकावर नतय करणारा व नतय

करिाना अतयि सदर तदसणाऱया कालसवरप असनही कली-काळाचया पलीकड

असणारा सवमजञ व कवळ सररणान दोरष नाहीस करणारा कालचकराचया गिीच कारण

असणाऱया अशा पररानदसवरपी गोतवदाला परणार करया ||७||

वदावनाचया पररसराि दवगण व वदा हयानी आराधना कललया ह शरीकषणा

राझ िला वदन आह कदफलाचया कािीसर तनरमल व अरिरय आनद ररललया

तसरिरखी व तरतराना आनद दणाऱया सवम शर गणाच आगर असणाऱया िझ

चरणयगल वदनीय रनीचया हदयाि वतदल जािाि अशा पररानदसवरपी गोतवदाला

परणार करया ||८||

सवमगणसपनन गोतवदाचया वणमनाच ह ldquoगोतवदाषटकrdquo जो कोणी रनापासन पाठ

करील गोतवदा अचयिा राधवा तवषणो गोकळनायका शरीकषणा अस महणि

राहिील तयाची सवम पाप गोतवदाचया चरणकरलाचया यानान धवन तनघिील आतण

िो सवानिकरणाि तवराजरान असललया सवमशरषठ आनदरप अरिरय गोतवदाला परापत

करन घईल ||९||

आचायाानी कलली ही रावपणम पराथमना ऐकि असिाना पदमपाद हसिारलक

तचतसख ह सवम तया पराथमनशी इिक िललीन झाल की तयाना बाहय जगाच काळाच

199

सथानाच रानच उरल नाही आपण शरीकषणाबरोबर असन परतयष क तयाचया करीडा पहाि

आहोि असच तयाना वाटल आचायााचया वागदविचा परसादच तयाना परापत झाला

आचायम िथन उजजनीला रहाकालशवराचया दशमनास आल प प

गोतवदयिीचा पतर राजा शरीहरषम तयाचया सवागिास आला उजजनीचया राजान तयाच

यथोतचि सवागि कल रहाकालशवराचया दशमन व पजना निर राजासह आचायम ओकार

राधािा यथ आपलया गरचया सराधीचया दशमनास आल राजा शरीहरषमन आपलया

अलौतकक तपतयाची महणजच गोतवदयिीची सराधी अतयि सदर बाधन घिली होिी

आशरराची वयवसथा अतयि चोख व सदर होिी तया सवम वयवसथवर आचायम परसनन

झाल तयारळ राजाही सखावला आचायम शरीगर गोतवदयिीचया सराधी जवळ आल

व अतयि रावपणम वदन कल रसिक सराधीचया पायाशी टकल आतण राव शबदावाट

बाहर आला

नरसिसर सदकसर कसरतचद रहस नर |

यदिद तवशवरपण राजि गरराज ि ||

ldquoसदव सवमजञ पण िरीही अजञाि अशा सि सवरपी पररिजाला राझा नरसकार

असो िझ ह िज सपणम तवशवाचया सवरपाि रला शोरायरान तदसि आह rdquo आचायम

ओकार राधािाला असिाना तयाचा शोध करीि नपाळनरशाच दि िथ आल तयानी

नपाळनरशान तदलल नपाळ रटीच आरतरण आचायााचया चरणी तवनमरिन सादर कल

आचायाानी ि सवीकारल आचायम राजाशरीहरषमचा तनरोप घऊन तनघाल

200

परकरण २४ व

भगवाि वशवाच दशिि व सौदरि लहरीची परापती

नपाळला जािाना बदरीकाशररािलया रतदराचया परगिीवर दखरख करणयासाठी

पदमपादाचायााना पाठवल इिर अनक तशषयाना वतदक सनािन धरम सरजावन

सागणयासाठी तवतवधसथानी जाणयाचा आदश तदला तचतसखाचायम हसिारलक व इिर

अशाच तनवडक तशषयाना सरवि घऊन आचायम नपाळला पशपिीचया दशमनास आल

पशपिीनाथाच अतिरवय रतदर आचायााचया आगरनारळ गजबजन गल नपाल नरश

वरषरदव वमयामन वीणा ररी रदग इतयादी वादाचया गजराि आचायााचया सवागिाची

जययि ियारी कली होिी तनवडन ठवललया तबलवपतराच सवणमपातर पाढऱयासवचि

उरलललया फलाच रोठ िबक सवणम कलश पचारिी कशर-कसिरी यकत चदनाच

गध घसघशीि कलातरक हार इतयादी पजनाची अपवम वयवसथा कली होिी तया

तदवशीची पजा बघणाऱयाच रागयच अपवम महणाव लागल साष काि ldquoसतचचदानद रप

तशवोऽह तशवोऽहrdquo अस महणणाऱया आचायाानी सवातरधारण कललया ldquoआतरा तव

तगरीजा रतिrdquo असललया तशवानच तशवाच महणजच पशपिीच पजन कल डोळयाच

पारण तफटाव अस पजन झाल आचायम जण पशपिीशी एकरपच झाल होि

आचायााची परवचन धरम तववरण धरामची तनसतदगध वयाखया व अदवि

परतिपादन करणयाची हािोटी हया सवम गोषटीचा नपाळ नरशासह सवम परजवर इिका परराव

पडला व बौदधरिवादी पथ असा काही तनषपरर झाला की तया पथाला सपणम नपाळरय

सथानच उरल नाही राजा वरषरदव वमयामन आचायााच आशीवामद घऊन जोरान वतदक

सनािन धरामची पिाका नपाळचया सवम रतदरावर उरारली आचायाानी िथील परजचया

सवम शका सविच तनरसन कलया िथातप तयाना रागमदशमन होि राहाव महणन आपलया

अनक तशषयाना नपाळरय राहन कायम करणयाचा आदश तदला तयाना राजाशरय

तरळाला आचायम नपाळहन तनघाल तयाना आिा पनशच कलासपवमिावर जाणयाची

इचिा झाली पवी तयाना कलास पवमिाचया पायथयाशी रगवान तशवाच दशमन झाल

201

होि आिा तयाना परि तशवदशमनाची ओढ लागली तचतसखाचायम हसिारलक

इतयादी तनवडक तशषय बरोबर घऊन आचायम कलासपवमिाकड वाटचाल कर लागल

वाटचाल सर असिाना रागामि एक तठकाणी तयाना तदवय िजान झळकणाऱया दततपररच

दशमन झाल आचायम तयाचया चरणावर निरसिक झाल आतण महणाल

ldquoकदा वा कलास कनकरतणसौध सह गण

वसन शरोरगर सफटघतटिरधामञजतलपटः |

तवरो साब सवातरन पररतशव पाहीति तनगदन

तवधािणा कलपान ष कणतरति तवनषयातर सखद ||rdquo

ldquoकलासावरील सवणमखतचि रतणरतरषि अशा तशवरतदराि रसिकी हाि

जोडन री क वहा उरा राहीन ह तवरो ह साब ह सवारी ह पररतशवा राझ रष कण करा

अस महणि बरहमदवाची अनक कलप ष कणकालासारखी घालवणयाचा सखकारी काल

रला क वहा परापत होईलrdquo रधर सवरािलया या पराथमनन परसनन झाललया रगवान

दततगरनी आचायााचा उजवा हाि धरला व आपलया योग सारथयामन एका ष कणाि

तयाना रगवान तशवाचया सरीप कलासावर आणल रगवान तशवशकर आपलया

गणारय सविजान िळपि होि तयाना पाहािाच आचायम दहरान हरपन एका तदवय

आनदाि गल तया आनदसराधी अवसथिच तयानी आपलया रधर सवराि गायला

सरवाि कली तयाच शिशलोकी ldquoतशवानद लहरीrdquomdash

कलाभया चडालङकिशतशकलाभया तनजिपःफलाभया

रकतरष परकतटिफलाभया रवि र तशवाभयारसिोकततररवनतशवाभया हतद

पनरमवाभयाराननदसफरदनरवाभया नतिररयर १

गलनिी शमरो तवचचररिसररिः तकतलबरषरजो दलनिी

धीकलयासरतणरष पिनिी तवजयिार तदशनिी ससारभररणपररिापोपशरन

वसनिी रचचिोहदरतव तशवाननदलहरी २

202

सरिौ शासतर वद शकनकतविागानफतणिौ पराण रनतर वा

सितिनटनहासयषवचिरः कथ राजञा परीतिरमवति रतय कोऽह पशपि पश

रा सवमजञ परतथि कपया पालय तवरो ५

गरीर कासार तवशति तवजन घोरतवतपन तवशाल शल च

भररति कसराथा जडरतिः सरयक चिः सरतसजररानाथ रवि

सखनावसथाि जन इह न जानाति तकरहो ९

सदा रोहाटवया चरति यविीना कचतगरौ

नटतयाशाशाखासवटति झतटति सवररतरिः कपातलन तरष को र

हदयकतपरतयनिचपल दढ रकतया बद वा तशव रवदधीन कर तवरो

२०

तनतयाननदरसालय सररतनसवानिामबजािाशरय सवचि

सदतदवजसतवि कलरषहतसदवासनातवषकिर शमर यानसरोवर वरज रनो

हसाविस तसथर तक ष कदराशरयपलवलभररणसञजािशरर परासयतस ४८

सोरकलाधररौलौ कोरलघनकनधर रहारहतस सवातरतन

तगररजानाथ रारकहदय तनरनिर ररिार ९३

सिोतरणालरह परवतचर न ररषा दवा तवररञचादयः सितयान

गणनापरसङगसरय तवारगरगणय तवदः राहातमयागरतवचारणपरकरण

धानािरषसिोरवदधिासतवा तवदरततरोततरफल शमरो रवतसवकाः १००

आचायम महणाल

ह पररो री आतदराि रडानीसह आपणास वदन करीि आह

तशव-तशवा अधमनारीशवर पररष-परकिी हयानी आपणच करीडा करिा सवम

शकतीचा परराव इथच उगर पाविो आतदरािचया व आपलया परखर िपा

पासन ह तनरामण झाल आह रकताचया कलयाणासाठी ि आह

203

ततरलोकावर आपलच अतधपतय आह आपल यान िीवरिन कल की

आरचया हदयाि आपण परकट होिा व आमहास अनपर असा

सफिीदायक आनद परापत होिो १

ह शमरो िझी अगाध चररतरसररिा िझया रकताचया

अिकरणािील पापरपरलाच ष कालन करन तयाचया बदधी-वततीशी

एकरप होि आह जनर-रतयरप ससाराि बडणाऱयाना िारक होि आह

तयाच चररतरसररिच ह िरग महणज ldquoतशवानदलहरीrdquo राझया हदयरवनाि

सदव राहोि २

सरिी रषटशासतर वदक शकनतवदा कावय गायन ितर

रतर पराण यािील एकही तवदा रला अवगि नाही कणाची सििीकरण

नटण वा तवनोद करण ही चािय राझयाजवळ नाहीि राजाला कौिक

वाटावा असा एकही गण राझयाजवळ नाही खर िर री कोण आह हच

रला जञाि नाही असा री कवळ एक पश सरजन ह पशपि िझया तवखयाि

सवमजञिन राझा साराळ कर ५

खोल सरोवराि तकवा घोर अरणयाि जाऊन िझया पजसाठी

करळ वा फल शोधणयासाठी जाणार अजञानी महणाव लागिील कारण

आरच हदयकरळ िला अपमण करन किकतय होिा यि ह तयाना सरजि

नाही ९

सदा रोहगरसि असलल रन नवयविीचया सिनावर तसथरावि

िर घटकि इिर तवरषयरपी फादावर इकडन तिकड नाचि राहि

कापलीिन तरष का रागणाऱया ह रगवान तशवशकरा हया राझया रकम टचषटा

करणाऱया अिकरणाि दढरकती उतपनन करन तयाच चाचलय ि िझया

पाशानी बदध कर २०

204

तशवयानरपी तनतयानदाचया रधर सरोवराि दव व रनी

आपली हदयकरळ तवकतसि करन तया गोडीिच ररराण होिाि अशा

सवचि व सदवासना तनरामण करणाऱया सरोवराि आपली पाप धऊन टाकन

ह राझया अिकरणरपी राजहसा िही तसथर हो उगाच तवतवध ष कदर

दविाचया उपासनारपी डबकयाि का बर कषटि आहस ४८

रसिकी सदर चदर आह नील कठ आह कािी िजपज आह

अशा तरलोकयाचा सवारी व तगररजचापिी असललया तशवाचया यानाि

राझ अिकरण तनरिर ररराण होऊ द ९३

सिवनासाठी िझ अगरगणयतव व सवमशरषठतव बरहमदवानीही

रानय कल आह रग री काय बर खोट बोललो शरषठतव ठरवणयाची वळ

आली िवहा धानयाचया रसा सारख इिर दव बाजला फकल गल ह

जाणनच री ह शरो िझ सवकतव करिो १००

आचायाानी कललया हया रकतीरय सिोतरान परसनन झाललया रगवान तशवानी

आचायााना पाच सफतटकतलग तदली व सातगिल ldquoशकरा ही योग रोग रकती वर

आतण सरोष क अशी पाच तलग आहि हयाचया पजनान िला अरोघ जञान परापत होईल व

ि सवमतर तवजयी होशील अरोघ िकम शासतरान िझी तनणमय करणयाची शकती िला यश

परापत करन दईल rdquo रगवान तशवाच दशमन करन आचायम परि नपाळला आल नपाळ

रधलया नीलकणठष कतराि आचायाानी ldquoवरrdquo हया सफतटकतलगाची सथापना कली िसच

रहाततरपरसदरीचया रतदराची सथापना कली पशपिीच पनहा एकदा दशमन घिल व

बदरीला परिल आचायााचया हया नपाळ रटीचया वळी तयाचया बरोबर तचतसखाचायम

व हसिारलक जस होि िस इिरही अनकजण होि तयाि सवमच आचायााच तशषय होि

अस नाही कवळ सवाराव व रकतीन आललही बरच होि तयािच तगरी नावाचा एक

रलगा होिा आचायााची तरळल िी सवा करणयाि िो धनयिा रानि होिा तयाला

आचायााचया कोणतयाच काराचा कधीच कटाळा नस आचायााच कपड धण पादका

205

सवचि करण आचायााचया वसि साराळण पोथयाची नीट तनगा राखण आचायााच

आसन घालण इतयादी िो अतयि रनोराव व तबनचक करीि अस एकदा आचायााना

काही कारणारळ वारवार शौचाला जाव लागि होि तयावळी तगरीन अहोरातर कषट

करन आचायााना आरार तरळणयाची पराकाषठा कली आचायााना हा तरास बरच तदवस

होिा पण आचायम उठिाष कणीच तगरी पटकन उठन आचायाासाठी पाणी घऊन उरा

शौचाहन आल की तयाचया सनानाची वयवसथा करन सनान झालयावर कपड धवन

वाळि घालण इतयादी गोषटी न थकिा करीि अस तगरी कोणतयाच चचि सहरागी होि

नस इिर तशषय तयाला रिार वदािाचया चचि राग घणयास उदकत करीि पण तगरी

रढपण बसन राही झाडलोट करण व इिर कार करन इिराना हलकी सलकी वाटणारी

आचायााची कार करणयारळ तयाला इिर तशषय रदबदधी सरजि पण आचायम

परवचनाला बसल की तगरी तयाचया बाजला बसि अस तयाचा हा नर कधी चकि नस

बदरीनाथला हाच करर चाल होिा

एक तदवस गरि झाली आचायम परवचनाला बसल सरोर तशषयपररवार बसला

अनक रकतही होि आचायाानी बाजला पातहल तगरी तदसला नाही आचायम शाि

बसल थोडयावळान धीर करन काही तशषयानी आचायााना परवचन सर करणयाची

तवनिी कली आचायम महणाल ldquoतगरी यई पयाि थाब याrdquo आचायााचया हया वाकयान

काही तशषय आपसाि पण आचायााना ऐक जाईल अशा िऱहन महणाल ldquoतगरीला काय

जञान आह एका रखामसाठी इिराचा उगाच खोळबाrdquo काही तशषयानी तयाला दजोरा

तदला िर काही महणाल ldquoनाही िर काय तया रखामला कोणी बोलवायला जायलाही

ियार नाहीrdquo आचायााचया ह सवम लष काि आलच इिकयाि तगरी यि असलयाच

आचायााचया लष काि आल तगरी जवळ यिाच आचायम महणाल ldquoअर तकिी उशीर

कलास बाबा इथ इिराचा खोळबा होिो तयािन िला काही सरजि िरी काrdquo इिक

बलन आचायम थाबिाि न थाबिाि िोच तगरी हाि जोडन आचायामचया सरोर उरा

राहन अतयि करण पराथमना कर लागला

206

ldquoतवतदिातखल शासतर सधा जलध रतहिोपतनरषि-कतथिाथम तनध

हदय कलय तवरल चरण रव शङकर दतशक र शरणर १

करणा वरणालय पालय रा रवसागर दःख तवदन हदर

रचयातखल दशमन िततवतवद रव शङकर दतशक र शरणर २

रविा जनिा सतहिा रतविा तनजबोध तवचारण चाररि

कलयशवर जीव तववक तवद रव शङकर दतशक र शरणर ३

रव एव रवातनति र तनिरा सरजायि चितस कौितकिा

रर वारय रोह रहाजलतध रव शङकर दतशक र शरणर ४

सकि ऽतधकि बहधा रविो रतविा सरदशमन लालसिा

अति दीनतरर पररपालय रा रव शङकर दतशक र शरणर ५

जगिीरतवि कतलिाकियो तवचरतनि रहाराह सचिलिः

अतहराशररवातर तवरातस गरो रव शङकर दतशक र शरणर ६

गरपङगव पङगवकिन ि सरिारयिा न तह को ऽतप सधीः

शरणागि वतसल िततवतनध रव शङकर दतशक र शरणर ७

तवतदिा न रया तवशदक कला न च तकञचन काञचनरतसि गरो

दिरव तवधतह कपा सहजा रव शङकर दतशक र शरणर ८

जवहा तगरीन अशी पराथमना करणयास सरवाि कली तयावळी सगळी सरा

आशचयमचतकि झाली िटसथ होऊन तगरी काय महणिोय ि ऐकन तयाि रगन गली तगरी

महणि होिा

सवम शासतररप अरिरय जञानाच आपण रहासागर आहाि

सवम रहसयरय जञानाच अथम राडार आहाि आपली पतवतर चरणकरल री

राझया हदयकरळाि सथापन करीि आह तयारळ शरण आललया रला

207

ह सदगर आपण साष काि रगवान तशवशकरच असलयारळ उपदश दावा

१

ह करणासागर रला साराळा रवसागराचया दःखान राझ

अिकरण तवदीणम झाल आह सवम दशमन िततवजञानाच रला याथायम जञान

दा ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह २

आपलया कपनच जनलोक खऱया तहिाचा रागम अनसरिील

कारण आतरजञान करन दणयाि आपली बदधी अतयि पररावी आह जीव

ईशवर व बरहम हयाचा अरदरप तववक आपण रला सरजावन दा कारण ह

ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह ३

आपणच साष काि रगवान तशवशकर आहाि हा राझा दढ

तनशचय आह आपलया तवरषयीचया पररादरान राझ तचतत सवसथ झाल आह

कपया आपण हया रोहसागराच तनवारण कराव ह सदगरो री आपणास

शरण आलो आह ४

पवमसकिा खरीज आपलया चरणी शरणागिी पतकरणयाची

िीवर इचिा तनरामण होणार नाही री अति दीन होऊन शरण आलो आह

महणन ह सदगरो रला रागमदशमन करा ५

जगिाचया सरष कणाचया तनतशचि हिन चदरापरराण शीिल रप

धारण करन आपण हया रहान अविाराि परकट झाला आहि िर ह सदगरो

शकरा रज शरणागिास रागम दाखवा ६

शरणागिावर कपापरर करणाऱया ह सवमशरषठ व परिापी सदगरो

आपलया इिका िजसवी बतदधरान आज िरी कोणी नाही हया रदरय

जीवनाि अरदरय बरहम दशमन घडवणाऱया ह जञानसागरा शरण आललया

रला रागम दाखवा ७

208

रला अयातरशासतराच कणररही जञान नाही व दतष कणा

दायला कणरर सोनही नाही पण कपा हा आपला सहज सवराव आह

िरी ह सदगरो राझया सारखया शरणागिावर तवररि कपा करन रागम

दाखवा ८

अस महणन अषटसाततवक राव जाग झाललया तगरीन आचायााना दडवि परणार

कला तयाचया डोळयािन अशरधारा वाह लागलया कठ सदगद झाला तयाचया अगावर

रोराच उर रातहल कािी तववणम झाली कपाळावर घरमतबद दाटन आल शरीराला कप

सटला तगरी िटसथ झाला

जया वतताि तगरीन ही पराथमना कली ि वतत िोटक महणन रावतववश होऊन

निरसिक झाललया तगरीचया रसिकाला आचायाानी अतयि करणन सपशम करन

ldquoिोटकाrdquo उठ महणन हाक रारली जञानसागराि डबणारा ldquoिोटकrdquoरपी तगरी हाि जोडन

उरा रातहला आचायाानी तयाला सनयास दीष का तदली ldquoिोटकाचायमrdquo नाव ठवल पढ

बदरीनारायणाच रतदर पणम झालयावर आचायाानी तिथच ldquoजयोिीरमठाचीrdquo सथापना कली

व रठातधपिी महणन िोटकाचायााची नरणक कली तया रगल सरयी इिर सवम

तशषयानी ldquoिोटकाचायााचrdquo अतरनदन कल तयाचया रनाि सविचया जञानाचा जो गवम

झाला होिा िो रावळला तयाजागी तवनयराव तनरामण झाला जञानातररानाचा बोळा

तनघाला जञान परवाही झाल अशापरकार आचायम सवम तशषयाची काळजी घि कदारला

जाणयास तनघाल

209

परकरण २५ व

जगनिाथपरी रथ मठ सथापिा

कदारला आपलया जवळचया रतकततलगाची सथापना करन आचायम िथन

पवकडील सरदर िीरावर असललया जगननाथपरीला जगननाथाचया दशमनास आल

सागरिीरावरील जगननाथाचया रतदराचया सौदयामन आचायम रगध झाल तया

रगधावासथिच आचायम जगननाथाचया रतदराि दशमन घयायला आल तयावळी

जगननाथाला पाहन तयाची रगधिा बोलकी झाली आतण आचायम जगननाथाशी बोल

लागल

कदातचतकातलनदीिटतवतपनसङगीिकवरो रदा गोपीनारीवदनकरलासवादरधपः

रराशमरबरहमाररपतिगणशातचमिपदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र १

रज सवय वण तशरतस तशतखतपञि कतटिट दकल नतरानि सहचरकटाष क तवदधि

सदा शरीरदवनदावनवसतिलीलापररचयो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि न २

रहामरोधसिीर कनकरतचर नीलतशखर वसन परासादानिससहजबलरदरण बतलना

सरदरारयसथससकलसरसवावसरदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ३

कपापारावाराससजलजलदशरतणरतचरो ररावाणीसौरससरदरलपदमोदभवरखः

सरनदररारायः शरतिगणतशखागीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

४

रथारढो गचिन पतथ तरतलिरदवपटलः सितिपरादरामव परतिपद रपाकणयम सदयः

दयातसनधबमनधससकलजगिा तसनधसिया जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

५

210

परबरहमापीडः कवलयदलोतफललनयनो तनवासी नीलादरौ तनतहिचरणोऽननितशरतस

रसाननदो राधासरसवपरातलङगनसखो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ६

न व पराथया राजय न च कनकिा रोगतवरव न याचऽह रमया तनतखलजनकामया

वरवध

सदा काल काल पररथपतिना गीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

७

हर तव ससार दरििररसार सरपि हर तव पापाना तवितिरपरा यादवपि

अहो दीनानाथ तनतहिरचल तनतशचिपद जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

८

इति शरी शङकराचायमपरणीि जगननाथाषटक समपणा

ldquoह जगननाथा जगननायका जगािाधारा यरनचया िीरावर

वाळचया अतिशय रावपणम नादरधर गाणी गािाना गोपी अति उतसाहान व

आनदान िझया रोविी रजी घालीि तयावळी एखादा भरररान फलािला

रध हळवारपण घयावा िसा ि गोपीचया ओठािला परररस पीि अस ह

शरीकषणा िझया सारखा पररपणम पररषोततर आजवर झालाच नाही तयारळ

सवाानाच आपआपलया रावापरराण सिि िझ आकरषमण वाटि अनकाचया

बाबिीि ि आकरषमण अनावर झाल महणनच लकषरी शकर इदर व

अगरपजचा रान असणाऱया गानशानही िझया चरणकरळाना वदन कल

आह अशा ह जगननाथा शरीकषणा रला ि राझया नतरावाट दशमन १

उजवया हािाि ररली रसिकी रोरपीस कररला तपिाबर अस

धारण करन आपलया सवगडयाकड कपादषटीन ि पहाि अस व ररणीय

वनदावनाि आपलया अदभिरमय लीला सवााना दाखवीि अस अशा ह

211

जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा

२

तहदरहासागराचया िीरी असललया नीलपवमिराजीचया

पायथयाशी उततग सवणम तशखर असललया परासादाि सरदरला रय घऊन व

दसऱया बाजला बलराराना घऊन वासिवय कलयारळ इथलया परजला

सवची सधी परापत करन दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ३

ह कपासागरा घनतनळा लकषरी चदर बरहमदव ह रधर वाणीन

िझी सितिसिोतर गािाि इदरादी दव आराधना करिाि व वदािील सवमशरषठ

उपतनरषदािही िझीच चररतर गाईली आहि ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ४

ह शरीकषणा रथारढ होऊन आपण रसतयािन जाऊ लागलाि

की बराहमणाच थवचया थव आपणावर सििीसरनाचा वरषामव करीि व

आपणही थाबि थाबि िी सितिसरन ऐकन तयाचयावर आपली कपादषटी

टाकीि असि अशा दयासागर जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ५

परबरहमरपी रकट धारण कललया व िजपज करलनयना

राधचया करनीय बाधसद दहाला आतलगन दऊन रतकतरसाचा आसवाद

दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया

अिकरणाि राहा ६

ह दवातधदवा री ही पराथमना राजय सोन उपरोग वा

आकरषमक सौदयमविी वध हयाचया परापतीसाठी करीि नसन िझया परापतीसाठी

करीि आह महणन पररथपिी रगवान तशवानी परातथमललया ह जगननाथा

शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ७

212

असार व अतनतय असनही सतय व तनतय वाटणाऱया हया

ससाराचा आपण तनरास करा व तरथयतवाचा तवरन दढ तनशचय करन दा ह

यादवशरषठा राझया हािन घडलली व घडणारी सवम पाप नषट करा री अनाथ

दीन दबळा व पापी आह पण आपण दीनाच नाथ आहाि री अतयि

तसथरिन आपणास शरण आलो आह महणन ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ८

आचायम रावपणम पराथमना करीि होि पदमपादाचायम व तचतसखाचायम तया रावाशी

इिक सररस झाल होि की आचायााची पराथमना सपली िरी ि दोघ जगननाथाचया

यानािच िललीन झाल होि जण आचायाानी कललया पराथमनपरराण साष काि रगवान

शरीकषणानी तयाचया अिकरणाि परवश कला होिा तकतचि काल वाट पाहन

आचायाानी तयाना दहरानावर आणल

आचायाानी पदमपाद व तचतसख हयाना जगननाथपरीला धरमपीठसथापनचा आपला

सकलप सातगिला आचायाानी आपला हा सकलप परकट करिाच िथ उपतसथि

असललया जयषठ व शरषठ वतदक बराहमणानी अतयानदान िो पणमतवास नणयाची जबाबदारी

सवचिन सवीकारली रतदराजवळच जागा तरळवली सवम वयवसथा जगननाथरतदराचया

तवशवसथानी पार पाडली जगननाथपरीला धरमपीठ सथापन झाल आचायाानी पदमपादाना

तया तपठावर अतधपिी महणन नरल काही काळ वयवसथा करणयासाठी थाबन आचायम

पदमपादाना घऊन शरीशलयला जाणयास तनघाल

213

परकरण २६ व

शरीशल पवितावर वासतवर व कापालीकााचरा हललललराति सटका

ldquoरतललकाजमनrdquo ह जयोतितलाग शरीशल पवमिावर आह आधरपरदशाि कषणा

नदीचया पवम िीरावर एका उचच उच पवमिावर ह अतिरमय सथान आह गगनचबी

शरीशलपवमि तयावरील अपवम वष कवलली तवतवध पष की इतयादी सवम सौदयम पाहन आचायम

रगविाचया लीलन रारावल तया परशसि रतदराि यऊन रतललकाजमनाच दशमन घिाना

तयाचया रखािन सहजोदगार तनघाल

ldquoशरीशलशङग तवबधातिसङग िलातदरिङगऽतप रदा वसनिर

िरजमन रतललकपवमरक नरातर ससारसरदरसिर

ldquoहया शरीशलय पवमिावर दव गधवम यष कातदकाचया रटीसाठी तवतवध परसगी आपण

परकट झालाि आतण शरषादरीपवमिावर जस तनतय वासिवय आह िसच हया तठकाणी

रतललकाजमन हया नावान आपण रकतानगरहासाठी सिि वासिवय करिा रवसागरािन

पलीकड जाणयासाठी सि असललया आपणास राझ वदन आहrdquo अस महणन

आचायाानी तशवानदलहरी महणि राललीकाजमनाच पजन कल शरीशलयपवमिावरचा

एकाि तयाना फार आवडला तया रमय पवमिावरील एका तवशाल गहि बसन आचायम

यानरगन झाल अशावळी तचतसखाचायम व पदमपादाचायम आचायााना डोळयाि िल

घालन जपि असि तयाचया अविी रविी जागिा पहारा करीि

आचायााची परवचन इथही अराप गदी खच लागली यणार तशवरकत अतयि

सखावि कापातलक पथाचा तया रागाि बराच परराव होिा अनक कापातलकानीही

आचायााच दशमन घिल हया कापालीकाचया वदमळीरळ पदमपाद व तचतसख आचायााना

ष कणररही एकट राह दि नवहि पदमापादाचायााना कापातलकाचया बिल बरीच रातहिी

होिी तयानी तचतसखाचायम व इिर काही तनवडक तशषय हयाना िी रातहिी सागन सिकम

करल होि पदमपादाचायम महणाल ldquo ह कापातलक अघोर कतय करिाि तशवाला रानवी

214

रसिक वाहणयाि धनयिा रानिाि एखादा शरषठ योगी राजा अथवा शरीरि वयकती हरन

आपला कायमराग साधणयाि अतयि कशल असिाि जयाअथी ह वारवार दशमनाला यऊ

लागलि तयाअथी हयाि काहीिरी काळबर आह आपण सवाानीच सावध रातहल पातहज

रला िर इथ आचायााचया तजवालाच धोका वाटिो आचायम सरथम आहि िथातप

अतयि तवरकत आहि इिक की तयाना सवशरीराची पवाम नाही rdquo पदमापादाचायााना काय

सागायच आह ि सवााचया यानाि आल तयारळ आचायम गहि यानासाठी बसल की

हयाचा जगिा पहारा तया तठकाणी सर अस

पदमपादाची सचना सवमच तशषयाना रनापासन पटली तयारळ आचायम कापातलकाना

एकट सापडण अशकय झाल कापातलकाचया एका महोरकयान रनाि तनशचयच कला की

आचायााच रसिक तशवाला अपमण करन तशवाला परसनन करन घयायच पण ह घडायच

कस िस घडणयाची सिरार शकयिा तदसना कारण आचायम तयाला कधीच एकट

सापडनाि महणन तयान आचायम जया गहि यानासाठी बसि असि तया गहि आचायम व

तयाच तशषय रतदराि गलयावर परवश कला कारण गहि आचायम एकटच यानासाठी

बसि असि व तशषय बाहर पहारा करीि असि गहा बरीच रोठी होिी िो कापातलक

हािाि नगी िलवार घऊनच आि जाऊन बसला होिा तयाला आिा खातरी वाट लागली

की रगवान तशवानीच आपलयाला ही योजना ठरवन तदली इकड आचायम रतदरािील

कायमकरर झालयावर पनशच गहकड तनघाल पदमापादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच

उपासक होि आचायााना इथ कोणतयाही ष कणी धोका होऊ शकिो हया जाणीवन

पदमपादाचायम अहोरातर शरीनतसहाच सिवन करन आचायााच अजञाि धोकयापासन सरष कण

करणयाची पराथमना करीि अस तया पराथमनि आपलया सदगरचया तवरषयीचा पररादर वयकत

करन कळवळन कलली िी पराथमना अस

तयातदवशी तनतयापरराण आचायम गहि तशरल व आि असललया खोल गरमगहि

गल आसन टाकन तयावर शािपण यानासाठी बसल कापातलक हयाच सधीची वाट

पहाि एका कपारीचया आडोशाला आि अग चोरन उरा होिा आचायम व कापातलक

याचयाि १०-१२ पावलाच अिर होि आचायाानी गहि परवश करिाच पदमपादाचायाानी

215

तनतयापरराण शरीनतसहाचा धावा कला व जञाि अजञाि अशा कोणतयाही सकटापासन

आचायााच रष कणासाठी डोळतरटन पराथमना कली ष कणकाल नतसहाच यान धरल

तचतसखाचायम व इिर तशषय ह पदमपादाचायााकड पाहाि होि इिकयाि डोळ तरटललया

अवसथिच पदमापादाचायम डोळयाच पाि लवि न लवि िोच गहि गलल होि

पदमपादाचायम झपाटलयासारख आि गलल तचतसखाचायम याना जाणवल आि गललया

पदमपदाचायामच रपािर गहि जािा ष कणीच नरतसहाि झाल यानरगन झाललया

आचायााचया रोखान नगी िलवार घऊन तनघाललया कापातलकावर नरतसहान झडप

घािली तयाला खाली पडन आपलया िीकषण व अणकचीदार नखानी कापातलकाचा

कोथळा बाहर काढला तया कापालीकाला बरहमाड आठवल जया तशवाचया परापतीसाठी

िो ह करीि होिा तयाच तयाला सररण झाल तयाची पराणजयोि तयाच शरीर सोडन

आचायााचया शरीराि तवलीन झाली नरतसहाच दशमन आचायााना झाल नरतसह जस

परकटल िस अिधामन पावल पदमपादाचायम डोळ तरटललया अवसथिच गहचया बाहर

आल व तनतयाचया जागी उर रातहल तचतसखाचायम आशचयमचतकि झाल पण कोणालाच

फार काळ वाट पहावी लागली नाही आचायम सविच गह बाहर आल व

रतललकाजमनाचया रतदराकड तनघाल कोणाशी काहीही न बोलिा सवमजण तयाचया

पाठोपाठ तनघाल गहि काय घडल ह इिराना कळल नाही

216

परकरण २७ व

अहोबील रथ िवसाहचकराची सथापिा

आचायाानी पदमपादाना अहोबीलला जाणयाचा आपला रानस सातगिला

पदमपादाना आनद झाला तयाच कारणही िसच होि अहोबीलला नतसहरतदर आह तया

नतसहाची पदमपाद बालपणापासन उपासना करीि होि तया रतदराि ldquoलकषरी नतसहrdquoरिी

आह तयारळ तया रतदराला ldquoलकषरीनतसहrdquoरदीर अस महणि आिा पदमपादाना

ldquoलकषरीनतसहाचीrdquo ओढ लागली आचायम लगच तनघाल सवम तशषयासह आचायम

अहोतबलचया लकषरीनतसहाचया रतदराि आल आचायाानी लकषरीनतसहाच दशमन घिल

लकषरीनतसहासरोर उर राहन दशमन घिाना आचायााना ldquoशरीशलय पवमिाrdquoवरील गहि

घडललया अघटीि घटनच सररण झाल तयानी डोळ तरटन पराथमना करणयासाठी यान

धरल आचायम रनाि पराथमना कर लागल

ldquoससारघोरगहन चरिो ररार रारोगररीकररगपरचरातदमिसय

आिमसय रतसरतनदाघसदःतखिसय लकषरीनतसह रर दतह करावलमबर ldquo

ससाररपी घनघोर जगलािन वाटचाल करिाना तहसतरशवापदाचया िडाखयाि सापडन

री रयचतकि झालो आह तयाि अतधकरर महणज रतसरातदक दाहक तकरण रसिकावर

पडन री वयाकळ झालो आह तयािन बाहर काढणयासाठी ह ररराष कसािका रला

आपलया बळकट हािाचा आधार दा ह लकषरीनतसहा आपणच रला रागम दाखवा

नकिाच घडलला गहिला परसग आचायााना गहि तदलल दशमन आतण

आचायाानी वयाकळ होऊन कलली पराथमना हयारळ आचायाानी धरललया यानाि

साष काि शरीनतसह परगट झाल आचायााना महणाल ldquoरीच पदमपादाचया शरीराि परवश

करन परगट झालो तया कापातलकाला ठार रारन परि अिधामन पावलो पदमपादाची

रकती शरषठ आह rdquo आचायााना आशीवामद दऊन शरीनतसह अिधामन पावल दहरानावर

आलयावर आचायाानी नतसहचकर तिथ सथापन करणयाची आपली इचिा सातगिली

तयापरराण सवम वयवसथा होऊन नतसहचकराची सथापना आचायाानी पदमपादाचया हसि

217

करवन घिली आचायााचया हया किीन पदमपाद व तचतसख रारावल गल असलयास

तयाि काही नवल नाही तिथच आचायाानी ldquoशरीलकषरीनतसह पञचरतनrdquo व शरीलकषरीनतसह

करणरस सिोतरrdquo ही दोन सिोतर रचली नतसहाचा आशीवामद घऊन आचायम पदमपादाना

महणाल ldquo रीरानदीचया िीरावर असलल पढरपर ह रहायोगपीठ आह पडतलक नारक

आपलया रहारकतासाठी परबरहम इथ अविरल आह री तचतसखाला बरोबर घऊन जािो

आपण इथन पनहा परीला थापन कललया रठाचया वयवसथसाठी जाव ह उततरrdquo

पदमपादाचायम आचायााना वदन करन परीकड जाणयास तनघाल आचायम तचतसख व इिर

तशषयाना बरोबर घऊन रहाराषरािलया वकठाकड महणजच पढरपरकड तनघाल

218

परकरण २८ व

महाराषर भरमि

अठठावीस यग रकतासाठी तवटवर उभया असललया पाडरगाच दशमन होिाच

आचायााची वागदवािा सफरण पावली आतण सहजिन आचायम पराथमना कर लागल

महायोगपीठ िट भीमरया िर पणडरीकाय दाि मनीनदरः

समागतय वनषठनिमाननदकनद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम १

िवटदवासस नीलमघािभास रमामवनदर सनदर वचतपरकाशम

िर वतिषटकाया समनयसिपाद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम २

परमार भिाबधररद मामकाना वनिमबः कराभया धिो यन िसमाि

विधाििणसतय धिो नावभकोशः परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ३

सफरतकौसिभालङकि कणठदश वशरया जषटकयरक शरीवनिासम

वशि शानिमीडय िर लोकपाल परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ४

शरचचनदरवबमबानन चारपहास लसतकणडलािानिगणडसिलानिम

जपारागवबमबाधर कऽजनतर परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ५

वकरीटोजिलतसिणवदकपरानिभाग सररवचणि वदवयरतनरनघः

वतरभङगाकवि बहणमालयाििस परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ६

विभ िरनाद चरनि दरनि सिय लीलया गोपिष दधानम

गिा बनदकाननदद चारपहास परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ७

अज रपवकमरीपरारसचजीिन ि पर धाम किलयमक िरीयम

परसनन परपननाविणह दिदि परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ८

सिि पाणडरङगसय ि पणयद य पठनतयकवचततन भकतया च वनतयम

भिामभोवनवध ि वििीतिाणनिकाल हररालय शाशवि परापनिवनि ९||

219

रीरानदीचया िीरावर पडलीकाला वर दणयासाठी शरषठ शरषठ

रतनसह यऊन रहायोगतपठाि राहणाऱया आनदकद परबरहमरप पाडरगास री

वदन करिो १

तवजपरराण चरकणारा तपिाबर आपलया िजसवी रघशार

अगावर धारण कललया लकषरीच तनवाससथान असललया सदर तचतपरकाश

व रकताना दशमनदणयासाठी आपल सरचरण तवटवर ठऊन उभया असललया

सवमशरषठ परबरहमरपी पाडरगास री वदन करिो २

अननयरावान रला शरण यणाऱया रकताना रवसागर फकत

करर इिकाच आह व िो सहज पार करिा यिो ह सरजणयासाठी कररवर

हाि ठऊन व बरहमदवाचा सतयलोक करर पासन कवळ नारीसथाना इिकाच

दर आह ह दाखवणयासाठी हािाची बोट नातरसथानाकड वळवली आहि

अशा परबरहमरपी पाडरगाला राझा नरसकार आह ३

गळयाि ददीयरान कौसिररणी बाहवर सदर बाजबद

वष कसथली शरीलकषरी तनवास इतयादी धारण कललया लोकपालनकतयाम

पररशाि परररगल तशवसवरप सवम शरषठ व सििी करणयास योगय अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ५

तदवयरकटारळ सवम तदशा उजळन तनघालयाि तदवय व

अरलय रातनाररणान दवानी पजन कल आह गळयाि वनराला व रसिकी

रायरतपचि धारण कल आह िीन तठकाणी तकतचि बाक दऊन रोहकिन

उभयाअसललया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ६

तवशववयापी असनही वनदावनाि रधर वणनाद करीि

तफरणाऱया गोपवरष धारण करन गायीना आनद दणाऱया रधर हासय

करणाऱया व जयाचया अनि लीलाचा कणालाही अि लागणार नाही अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ७

220

शदध कवलय अजनरा रतकरणीचा पराण सवम अवसथाचया

पलीकड असललया रकताच पररतवशरारधार शरणागि वतसल दवाचाही

दव असललया हया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ८

अतयि पणयकारक अस ह पाडरगाषटक शरदधा रकती व राव

याचयासह रन एकागर करन महणणाऱयाला रवसागर सहज िरन जािा

यईल व अिी शरीहरीचया शाशविसवरपाची परापती होईल ९

आचायम जवहा ही पराथमना करीि होि तयावळी तया तठकाणी असललया रकताची

अिकरण रावतववश झाली एका वगळयाच अनरिीचा तयाना अनरव तरळाला

शबदाच सारथयम कवढ परचड असि हयाचा तयाना परतयय आला पढरपरचया पाडरगाच

दशमन घऊन आचायम परळीवजनाथ यथ आल तयाकाळी परळीच नाव परतलका होि

तिथ वदनाथाच दशमन घिाना आचायाानी वदनाथाची सििी कली

पवोततर पारतलकातरधान सदातशव ि तगररजासरिर

सरासरारातधिपादपदम शरीवदनाथ िरह नरातर

पवोततर परतलक ि आपण गीरीजसह वासिवय कल आह इदरातद सरवर दतय गधवम व

रानव ह सवमच आपली पजा अचाम व आराधना करीि असिाि आपलया चरणकरलाची

सवा करीि असिाि ह वदनाथा आपणास राझ वदन आह rdquo

परळीहन आचायम औढयानागनाथ हया ष कतरास आल औढयानागनाथ ह जरी आजच

नाव असल िरी तया काळी िी अरदमकशवराची नगरी अरदमक नगरी होिी तिथ आचायाानी

अरदमकशवराची पराथमना कली

आरदमसजञ नगरऽतिरमय तवरतरषिाङग तवतवधशच रोगः

सदभतकतरतकतपरदरीशरक शरीनागनाथ शरण परपद ६

अरदमक नारक रमय नगरीि आपल वासिवय आह आपलया अगावर तवतवध नाग

खळिाि तयान आपण अतयि सशोतरि तदसिा गधादी तवतवध रोगानी आपण अतयि

221

सदर तदसिा जीवनािलया तवतवध तवतहि रोगाची आरचयावर बरसाि करिा व रोष कही

दिा री आपणास शरण आह rdquo अशी पराथमना करन आचायम अरदमक नगरीहन एलापर

महणज वरळला जयोतितलाग घषणशवराच दशमन घणयास आल तिथ घषणशवराची पराथमना

कली

एलापरी रमयतशवालयऽतसरन सरललसनि ततरजगदवरणयर

वनद रहोदारिरसवराव घषणशवराखय शरणर परपद

एलापर नारक ररणीय ष कतराि ह पररो आपण घषणशवर हया नावान राहि आहाि

आपण वरवशाली व उदाराि सवमशरषठ रोळ व दयाळ आहाि री आपणास शरण आह

एलापरहन आचायम तनघाल तयाना आिा सहयतगरी हाका रारीि होिा सहयादरीचया

तवतवध तशखरानी नटललया बरहमतगरीला जाणयास आचायम उतसक होि तयाची

बरहमतगरीला जाणयाची ओढ पाहन तचतसखाना आशचयम वाटल आचायााचया ि लष काि

आलच आचायम तचतसखाना महणाल ldquoबरहमतगरीला फार रहतव आह rdquo आचायााना जण

आपलया रळ सवरपाच सररण झाल आचायम पढ महणाल ldquoगौिरानी घोर िप करन

रगवान तशवाना परसनन करन घिल तशवाना तयानी पराथमना कली की गगा इथ

ररडळावर उिरवावी पण गगा तशवाचया रसिकािन खाली उडी घऊन पनहा रसिकाि

तवराजरान होई बरहमतगररवर अस िीन वळा झाल पण िी परवाही होईना महणन तशवानी

आपलया जटा तया पवमिाचया एका तशळवर आपटलया व गगला परवाही होणयाची आजञा

तदली तयावळी तयाच तशळखालन गगा परवाही होऊन गगादवार यथ परगट झाली तया

गगला गौिररनीनी यथ आणल महणन तिला गौिरी असही नार तरळाल गौिर रनीवर

परसनन झाललया तशवानी गौिराना कशाच एक आविम करणयास सातगिल व तयाि

गगला पाचारण कल िच कशाविम हया गौिरीच राहातमय अस आह की

ldquoया गिीयोगयकताना रतननार वमरतसार |

सा गति सवम जिना गौिरी िीरवातसनार ||rdquo

222

आतण तया कशाविामि रगवान तशव आजही तरयमबकशवराचया रपान सनान करीि

असिाि आचायाानी सातगिलली कथा तचतसखाचायम िनरयिन ऐकि होि अशापरकार

जञानदान करीि तवतवध कथा सागि सवमजण बरहमतगरीला आल रगवान तशवाना ldquoसचार

पदयो परदतष कणतवतध सिोतरातण सवाम तगरो |rdquo अस महणणार आचायम तया बरहमतगरीला

परदतष कणा करन रगच बरहमतगरीचया तशखरावर आल सवम कडारय सनान करीि करीि ि

गगादवार गगादवारहन कशाविम इथ आल कशाविामि सनान करन रग आचायम

तरयबकशवराचया दशमनास आल हाि जोडन पराथमना कर लागल

ldquoसहयातदरशीरष तवरल वसनि गोदावररिीरपतवतरदश

यिशमनातपािकराश नाश परयाति ि तरयमबकरीशरीड rdquo

आपलया पदसपशामन पतवतर झाललया साहयपवमिाचया बरहमतगरीतशखरावर गोदावरी

उगर पावली आह िी आपलयाच कपन व तिचयाच िीरावर तरयबकशवराचया रपान ह

रगविा आपण वासतय करीि आहाि आपलया दशमनान सवम पािकाचा नाश होिो ह

तरयबकशवरा राझा आपणास नरसकार आह

तरयबकशवराचा पररसर अतयि रमयवनशरीन नटलला आह तया पररसरािन आचायम

शरीष कतर नातसक यथ आल आचायम शरीष कतर नातसक यथ यिाच शरीराररय झाल

शरीराराचया चररतराच सररण करीि करीि जवहा पचवटीि आल िवहा तयाची वाणी

राररय होऊन परवाही झाली आचायम पराथमना कर लागल

राष कसष कोतरिो सीिया शोतरिो दडकारणयरपणयिा कारणर |

लकषरणनातनविो वानरःसतविोऽगसतय सपतजिो राघव पािरार ||५||

पतवतर चररतर तवतचतर तवदीय नरा य सररनतयनवह रारचनदर

रवनि रवानि ररनि रजनिो लरनि किानि न पशयनतयिोऽनि १६

परचणडपरिापपररावातररिपररिाररवीर पररो रारचनदर

बल ि कथ वणयमिऽिीव बालय यिोऽखतणड चणडीशकोदणडदणडः १८

223

सदा रार रारति रारारि ि सदारारराननदतनषयनदकनदर

तपबनि नरनि सदनि हसनि हनरनिरनिरमज ि तनिानिर २०

परसीद परसीद परचणड परिाप परसीद परसीद परचणडाररकाल |

परसीद परसीद परपननानकतमपन परसीद परसीद पररो रारचदर ||२८||

आचायम शरीराराची रिी जण अिकरणाि कोरावी िस महण

लागल ldquoराष कसावर रयकर ष कोरणाऱया पण सीिसह शोरन तदसणाऱया

ष कणररही लकषरणाला नजर आड होऊ न दणाऱया दडकारणय पावन

करणाऱया यदधाि वानराची रदि घणाऱया अगसिीसारखयानाही वदनीय

असणाऱया ह परर रारचदर रजवर परसनन वहा

पररो आपल आशचयमकारक चररतर आमहाला पतवतर करणार

आह तनतय सररण करणाऱयाना जनररतयचया चकरािन सोडवणार आह

तनतय सररण करणाऱयाना यराची बाधाच होऊ न दिा िझी परापती करन

दणार आह

ह पररो आपलया परचड पराकरराच व सारथयामच वणमन करण

फार कठीण आह बलाढय राष कसाचा लीलया परारव करन ि तयाचा नाश

कलास इिकच काय पण बालवयािच ि तशवधनषय रोडल आहस

ह पररो उततर दिपकती असलला सहासयवदन हनरि सदव

ldquoरारनारारिाचrdquo पराशन करीि िला वदन करीि असिो अशापरकार िझया

सारखया तनगमण आनदकदाि ररललया हनरिाला राझ वदन असो

परचड शतरचा काळ असललया ह रहापराकररी पररो राझयावर

परसनन वहा कारण आपण शरणागिावर दया करणार आहाि ह परररारचदरा

राझयावर कपा करा रला परसनन वहा रला परसनन वहा रला परसनन वहा

असा ततरवार उचचार करन रावपणम पराथमना करणार आचायम िटसथ झाल

तचतसखाचायम तयाचया रावाशी सररस झाल इिर तशषयही तयाि सारील झाल कारण

224

आचायााची पराथमना अिकरणापासन आलली होिी पातडतय वा बतदधतवलासािन

उदभवलली नवहिी आचायााचा शबदन शबद रतकत शरदधा व राव हयानी ओथबलला

होिा रकती अवयतरचारी होिी व शरदधा दढ होिी िर राव सररसिचा होिा तयारळ तया

पराथमनचा पररणार दशमनाला आललया इिर नागररकावर झालाच आचायााची परवचन

लोकाना रोहन टाक लागली रहाराषराि आचायााची तवजय पिाका उचावली

सनािनधरम लोकाना सरज लागला तशषयपररवार ररारर वाढ लागला आचायााचया

सिोतराचया नकला ररारर उिरलया जाऊ लागलया वचाररक सघरषामला तिलाजली

तरळाली किकामची जागा शरिी-सरिीचया तवचारानी व आचायााचया तशकवणकीन

घिली अनक गहसथी लोक आचायााना शरण गल आचायाानी तयाना ससाराि राहनही

परराथम कसा साधायचा हयाच रागमदशमन कल रगविाची परापती हीच सवम सौखयाची

गरतकलली असलयाच पटवन तदल

अशा परकार रागमकररणा करीि करीि आचायम रीराशकर हया जयोिीलीगाचया

दशमनास आल रीराशकराच रतदर डोगराचया रय पण डोगराचया पायथयाशी

असलयारळ गदमवनशरीन नटललया रमय वािावरणाि असलयान आचायम ररल रगवान

तशवाचा अविार असललया आचायााच रीराशकरचया लोकानी अरिपवम सवागि कल

अनकानी आचायााचा अनगरह घिला आचायााची अतयि सोपी पण पररशवराशी

जवळीक साधणारी तजवहाळयाची रारषा आचायम रीराशकराची पराथमना करिाना

लोकानी परतयष क ऐकली रीराशकरापढ हाि जोडन आचायम महणि होि

य डातकतनशातकतनकासराज तनरषवयराण तपतशिाशनशच

सदव रीरातदपदपरतसदध ि शङकर रकततहि नरातर

डातकनी व शातकनी हया सतरी तपशाचचाचया कोडावळयाि

असललया व पररषतपशाचचयासह राष कसाची सवा घणाऱया रकताच सदव

कलयाण करणयाि ितपर असणाऱया रहाकाय महणन सबोधलया जाणाऱया

ह रगवान शकरा री आपणास नरसकार करिो

225

आचायाानी कललया रगवान तशवाचया सवम सिोतराचया नकला तचतसखाचायम

याचया जवळचया सिोतरसगरहािन लोकानी उिरन घिलया आचायााचा रावपणम व

सशासतर रतकतरागम तया रागाि झपाटयान पसर लागला आचायम किाथमिन िथन

तनघाल

226

परकरण २९ व

हरीहरचा परसाग आचायााचया चालणयाचा वग आशचयमचतकि करणारा होिा रहाराषरािील िीथ

करीि करीि ि करवीरला आल करवीरला अबाबाईच दशमन घऊन कनामटकाि परवशल

बळगाव वरन थट हरीहरला आल हरीहरला परतसदध असललया शरीतवषण रतदराि आल

बरोबर ररपर रोठा तशषय पररवार होिा रदराष क धारण कललया रसरातकि ततरपि रसिकी

असललया िजपज आचायााना पाहन रतदराच वयवसथापक पजारी गडबडल तयानी

गरामगाराचा दरवाजा अडवन धरला रसरातकि िन व रदराष क धारण कलल ह शव इथ

कठ आल आचायम जवळ यिाच वयवसथापक पजाऱयान आचायााना सातगिल ह

ldquoतशवरतदर ldquoनाही आपणास परवश तरळणार नाही rdquo आचायम महणाल ldquoहरी आतण हर

दोनही ईशवराचच अविार आहि रग आपण परतिबध का बर करिाrdquo इिकयाि तिथ

आजबाजला ज सथातनक तवदवान होि ि पढ सरसावल तयािील एकजण पजारी

वयवसथापकाची बाज घि महणाला ldquoअहो पवामपार फकत आमही वषणवलोकच इथ यिो

हरी आतण हर ह जर दोनही ईशवराचच अविार आहि िर रग इथ यणयाचा आगरह

कशाला दसऱया महणज हराचया रतदराि जाrdquo आचायम सहासय पण गरीर वदनान

महणाल ldquoआपलयाला जर हरी-हर याचयाि रद नाही ह रानय आह िर रग तवरोध

कशाला रला इथ दशमन तरळाव अशी इचिा आह रतदर कोणिही असो ि ईशवराचच

ना अहो ldquo नररीनमचापो न वतिनम चकाशरासि न िनदरा न तनदरा | न चोषण न शीि न दशो

न वरषो न यसयातसि रतिमतसतररतिम ि तरड |rdquo अथामि ldquoपथवी आप िजवाय व ररी तह

पचरहारि नाहीि जागिी अथवा तनदरा नाही शीि-उषण ह दवदव नाही वयापकतवारळ

दश नाही व तनराकार असलयारळ वरषही नाही जो तनरावयव असलयारळ रिम नसला िरी

बरहमा तवषण व रहश अशा ईशवरीय रपान ततररिी अशा शकराची री सिति करिो आपण

227

जयाना तवषण महणिा तयाना वदन करणयास आपण रला का परतिबध करिा आहाि

रला वाटि आपण हा रद रनािन काढन टाकावा rdquo

आचायााचया रधर वाणीचा व तवनयशील जञानाचा परराव तयाचयावर तनतशचिच

पडला पण तयाना तयाची रढी व परपरा हयाचा अतररान काही सवसथ बस दईना

आचायााची कीिी तयाचयाही कानावर गलली होिीच आज परतयष क रट झालयावर तया

तवदवान बराहमणाना गोधळलयासारख झाल खर वयवसथापक पजाऱयान चकक दार लावन

घिल इिर बराहमणाबरोबर िो वादासाठी पढ सरसावला आतण महणाला ldquo अहो जर तशव

आतण तवषण एकच असि िर तशवरतदर वगळ आतण तवषणरतदर वगळ सथापन करणयाच

कारणच आपलया पवमजाना पडल नसि ह आह तवषणरतदर इथ तशवपथाचया लोकाच

काय कार तयानी तशवरतदराि जाव तयाना तिथ तवषणच नाही का तदसणार उगाच

आरचया परपरा रोडणयाचा हा आगरह कशालाrdquo थोड थाबन पढ महणाला ldquoजर िमही

आमहाल अस पटवन तदलि की रगवान तवषण व तशव हयाचयाि रद नाही िर आमही

आपणास सनरानान आि दशमनास घऊन जाऊrdquo इिक बोलन इिर तवदवानाचयाकड तयान

दषटीष कप टाकला पजारी बराहमणाचया हया बोलणयाला सवाानी रानन दजोरा तदला तयाची

कलपना अशी की तवषण ह तवषणच ि तशव कस अस शकिील रद नाही ह पटवण सोप

थोडच आह आतण तयािन आपलया जञानाि रर पडली िर पजारी महणिाि ि सरळ

रानय करायच महणज आपलयावर काहीच जबाबदारी नाही एवढा िजसवी पररष आपण

िरी कठ बघायला जाणार होिो अनायास ि सविच इथ आलल आहि आपणच

आधी बोलाव रग तयानी सागाव अशा तवचारान एका जयषठ बराहमणान बोलायला सरवाि

कली िो अतयि तवनयान आचायााना महणाला ldquoआचायम आमही तवषणरकत आहोि

रगवान वयासाच अस महणण आह की lsquoएको तवषणरमहदभि पथगरिानयनकशः

तरीललोकानवयाय रिातरा रङकत तवशवरगवययः ldquoएकरातर रगवान तवषण ह

रहतसवरप आहि तिनही लोक तयानीच वयापल आहि तवतवध रि तयानीच वयापलली

आहि महणन तशव ह तयाचया पासनच उतपनन झाल आहि रग तवषण व तशव हयाचयाि

अनकरर रद हा राहणारच ना िो कसा बर अरानय करिा यईलrdquo इिक बोलन िोजयषठ

228

बराहमण थाबला आिा आचायम काय बोलिाि ह ऐकणयाची उतसकिा सवाानाच तनरामण

झाली

आचायम परसनन व रधर वाणीन महणाल ldquoह तदवजशरषठा आपल महणण रला

आवडल आपली शरीवयासरहरषीवर असलली अपवम तनषठा पाहन रला आनदच झाला

आह हयाचा अथम शरीतवषणसहसरनार आपण परराण रानिा अस री सरजिो ि बरोबर

आह नाrdquo

आचायााचया हया परशनावर पजाऱयानच पढाकार घऊन ldquoहो हो अगदी परराण

रानिो सकाळ दपार व स याकाळ असा ततरकाळ ldquoशरीतवषणसहसरनारrdquo महणणयाचा

आरचा पररपाठ आह rdquo

आचायम महणाल ldquoआपण जर शरीतवषणसहसरनार परराण रानिा िर रगवान

शरीतवषणनाच तशव रहादव व रदर अस महणिाि अस आपण का बर रानय करीि नाही

तवबध हो रगवान रहरषी वयासानीच आपणास हा अरद तशकवला आह रगवान

वयासच शरीतवषणसहसरनाराि रगवान तवषण महणजच तशव रदर व रहादव असलयाच

महणिाि ऐका

सवमः शवमः तशवः सथाणरमिातदतनमतधरवययः

समरवो रावनो रिाम पररवः परररीशवरः

रदरो बहतशरा बभरतवमशवयोतनः शतचशरवाः

अरिः शाशवि सथाणवमरारोहो रहािपाः

गरतसिनतरः सततवसथः तसहो रिरहशवरः

आतददवो रहादवो दवशो दवरदगरः

तवबध हो आिा आपलया लष काि यईल की ही दोनही रप एका ईशवराचीच

असलयाच रगवान शरीवयासाच सागण आह रग अनकरर रद िरी कसा रानावा तवबध

हो आपणच ldquoएको तवषणरमहदभिrdquo अस महणिाना सपणम तवशवच अखडिन व अरदान

रानय करिा ह कस बर तवसरिा ह रतर ह शासतर ह वद ह सवम ईशवराच अरदतव अखडतव

जाणणयासाठीच तनरामण कल गल आहि ि पण ईशवराचयाच पररणन rdquo इिक बोलन

229

आचायम थाबल आचायाानी ष कणरराि तवतवध शलोकाचा जो सदरम तदला तयारळ

आचायााचया िीवर सररण शकतीची व िललख बतदधरततची जाणीव तया सवम तवदवानाना

झाली पण महणन काही तयानी लगच दरवाजा उघडला नाही तयािलया एका सजञ

बराहमणान तवनयान तवचारल ldquoरग परशन असा यिो की पवामपार जया परथा आजिागायि

चालि आलया तया चकीचया आहि काrdquo

आचायम महणाल ldquoपरथा आह िी फार वगळी आह परथा अशी आह की तवषणरकत

तवषणरतदराि जाऊ लागल तशवरकत तशवरतदराि जाऊ लागल जो िो आपल

आरायदवि शरषठ रानन उपासना कर लागला दोघाच रागम उपचाररदान वगळ झाल

तयाि जयावळी जयाला कोणाला अनरिी आली िो शरषठ वषणव अथवा शरषठ शव रानला

गला रग िीच परपरा जोपासणयाि तपढयानतपढया जाऊ लागलया तयारळ अकारणच

वषणव तशवरतदराि न जाणयान व शव तवषणरतदराि न जाणयान परथा पडली तयाचच ह

आज रला तवरोध करन परवश नाकारणयाि रपािर झालल आह हयाि चक अथवा

बरोबर अस काही नाही सवामि रहतवाच अस की रढीपरीयिरळ व परपरा

जोपासणयाचया रानवी सवयीरळ घडणाऱया घटनाचया आधार काही परथा पडलया िर

तयाचा तवचार शरति सरति इतयादी रागमदशमक िततवदशी वाङमयादवार सिोतरादवार जरर

करावा सारतहक सहजीवन सखावह सहकाररय दवरष व रतसर रतहि जीवनासाठी तयाची

तनिाि आवशयकिा आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल लोक तयाचया हया पररावी

रारषणान चागलच आकतरषमि झाल होि हया तदशन तयानी कधी तवचारच कला नवहिा

तयािही आचायााचया बोलणयािल वतशषठय तवदवानाना तवशरष जाणवल ि महणज

आचायम कणालाच दोरष न दिा तवचाराची तदशा दाखवि आहि सवाानाच तयाची

तवचारसारणी तनदोरष वाटि होिी काहीच कारण नसिाना आपण कवळ आपलया

पवमगरहाचया lsquoशव इकड न तफरकणयारळrsquo काहीशा िढी रळ जो तवरोध परदतशमि कला

िो चकीचाच आह ह नककी िसा तया तवरोधाला काहीच अथम नाही ह तयाचया यानाि

यिाच रखय पजाऱयान सरळ दरवाजा उघडला आतण तयाचया व इिराचया आशचयामला

पारावर उरला नाही कारण इिक तदवस व काही वळापवी पयाि असलली रगवान

230

शरीतवषणची रिी चकक अधी रगवान शरीतवषणची व अधी रगवान शरीतशवशकराची

झालली होिी इकड पाहिाि िो आचायाानी शािपण डोळ तरटन यान धरलयाच तदसल

रखय पजाऱयान आचायााची िदरी रग करणयासाठी रदसवराि lsquoआचायमrsquo महणन हाक

रारली आचायाानी आपल करलनयन उघडल रखयपजाऱयासह इिर बराहमणानी

आचायााना वदन कल महणाल lsquoचला अतयि सनरानान चला पररो आपल सारथयम

आपली रकती व आपल जञान अरोघ आह आमही अजाण व अजञानी आहोि

कोणतयािरी कालपतनक पवमगरहदतरषििरळ आरचयाकडन अपराध घडला आह आपण

आमहाला ष करा करावी आपला िो अतधकार आह आमही सविचया अहकारारळ

आपला अतधकार जाण शकलो नाही परतयष क रगवान शरीतवषणनीच आिा हरीहराच रप

धारण करन आपल बोलण सतय कल आह आपण इथ आलाि ह आरच परररागय

महणाव लागल आपला जयजयकार असो rdquo आचायम परसननच होि तयाना कोणिाच

राग नवहिा रानवी सवरावाची तयाना पणम कलपना होिी जनािल अजञान व कारमठय दर

करणयासाठीच िर ि पररभररण करीि होि तयानी अतयि पररान सवम बरहमवनदावर नजर

तफरवली हाि उचावन आशीवामद तदला बरहमवद आनदान lsquoसवतसिरतराrsquoचा घोरष कर

लागल वािावरण बदलल तनरमल व पतवतर रनान ईशवरातररख झाललया अनकानी तयाच

वळी आचायााचा अनगरह परापत करन घिला िो सगळा सोहळा पार पडलयावर

आचायाानी रगवान शरीहरीची सििी कली

सिोषय रकतया तवषणरनातद जगदातद यतसरननितससतिचकर भररिीतथर

यतसरन दषट नशयति ितससतिचकर ि ससारवानितवनाश हरररीड १

यसयकाशातदतथरशरष जगदिि परादरमि यन तपनदध पनररतथर

यन वयापत यन तवबदध सखदःखसि ससारवानितवनाश हरररीड २

सवमजञो यो यशच तह सवमः सकलो यो यशचाननदोऽननिगणो यो गणधारा

231

यशचाऽवयकतो वयसिसरसिः सदसदसि ससारवानितवनाश हरररीड ३

पशयञ शदधोऽयष कर एको गणरदान नानाकारान सफातटकवदभाति तवतचतरः

तरननतशिननशचायरजः करमफलयमसि ससारवानितवनाश हरररीड १७

बरहमा तवषण रदरहिाशौ रतवचनदरातवनदरो वाययमञ इिीतथ पररकलय

एक सनि य बहधाहरमतिरदाि ि ससारवानितवनाश हरररीड १८

आचायाानी कललया शरीहरीचया सितिि आचायााचया बोलणयािलच सवम सार रपान

परकटलल पाहन सवम तवदवान वतदकाना अपवम आनद झाला एक नवीन दषटी तयाना

तरळाली तयानी ररारर आचायााचया हररतरड सिोतराचया नकला करन घिलया तया

तयानी तवषणसहसतरनारा इिकयाच पतवतर रानलया तया निर आचायाानी तिथच महटललया

रगवान शरीतवषणरजग सिोतराचयाही नकला उिरन घिलया आचायााचया परखर

वरागयाचा सवाावर जबरदसि परराव पडला तनतयाचया पराथमनि तवषणरजग सिोतर गायल

जाऊ लागल रजगपरयािाि असलली ही रचना अतयि हद आह तयाि रगवान

शरीतवषणचया सकषर व सवमवयापकतवाची कलपना अतयि सहजिन आचायाानी लोकाचया

रनावर तबबवली आह

शरीतवषणरजङगपरयािसिोतरर

तचदश तवर तनरमल तनतवमकलप तनरीह तनराकाररोङकारगमयर

गणािीिरवयकतरक िरीय पर बरहम य वद िसर नरसि १

तवशदध तशव शानिरादनिशनय जगजजीवन जयोतिराननदरपर

अतदगदशकालवयवचिदनीय तरयी वतकत य वद िसर नरसि २

रहायोगपीठ पररभराजरान धरणयातदिततवातरक शतकतयकत

गणाहसकर वतितबमबाधमरय सरासीनरोङकतणमकऽषटाष कराबज ३

सरानोतदिानकसयनदलोतट- पररापरिलयदति दतनमरीष कर

232

न शीि न चोषण सवणामवदाि- परसनन सदाननदसतवतसवरपर ४

सनासापट सनदरभरललाट तकरीटोतचिाकतञचितसनगधकशर

सफरतपणडरीकातररारायिाष क सरतफललरतनपरसनाविसर ५

लसतकणडलारषटगणडसथलानि जपारागचोराधर चारहासर

अतलवयाकलारोतलरनदारराल रहोरसफरतकौसिरोदारहारर ६

सरतनाङगदरतनवि बाहदणड- शचितरमशचलतकङकणालङकिागरः

उदारोदरालङकि पीिवसतर पददवनदवतनधमिपदमातररारर ७

सवरकतरष सनदतशमिाकाररव सदा रावयनसतनरदधतनदरयाशवः

दराप नरो याति ससारपार परसर परभयोऽतप िसर नरसि ८

तशरया शािकमरदतितसनगधकानतया धरणया च दवामदलशयारलाङगया

कलतरदवयनारना िोतरषिाय ततरलोकीगहसथाय तवषणो नरसि ९

शरीर कलतर सि बनधवगा वयसय धन सदम रतय रव च

सरसि पररतयजय हा कषटरको गतरषयातर दःखन दर तकलाहर १०

जरय तपशाचीव हा जीविो र वसारतकत रकत च रास बल च

अहो दव सीदातर दीनानकतमप- तनकरदातप हनि तवयोदातसिवयर ११

कफवयाहिोषणोलबणशवासवग- वयथातवसफरतसवमररामतसथबनधार

तवतचनतयाहरनतयारसङखयारवसथा तबरतर पररो तक करोतर परसीद १२

लपननचयिाननि गोतवनद तवषणो ररार हर नाथ नारायणति

यथानसरररषयातर रकतया रवनि िथा र दयाशील दव परसीद १३

रजङगपरयाि पठदसि रकतया सराधाय तचतत रवनि ररार

स रोह तवहायाश यषरतपरसादा- तसरातशरतय योग वरजतयचयि तवार १४

233

इति शरीरतपररहसपररवराजकाचायमसय शरीगोतवनदरगवतपजयपादतशषयसय

शरीरचिङकररगविः किौ शरीतवषणरजङगपरयािसिोतर समपणमर

आचायम महणिाि

तनगमण सवमवयापी पतवतर रदशनय तनररचि तनराकार िरीही

ॐकाराचया यथाथम तचिनान अनरवास यणाऱया गणाचया अतिि व

अवयकत असनही जागिी सवन व सरषपती हया जीवाचया अवसथाच साष की

(िरीय) असणाऱया रगवान शरीतवषणना री जाणीवपवमक नरसकार करिो १

पररशदध तशवसवरप शाि आदी व अि नसणाऱया

जगजजीवन असणाऱया सि तचि आनदरपान दशकाल तदशा व वसिसह

सवमवयापी अखड सवमकाली (महणज रि-रतवषय नसलला) सयमसापष क

तदशाच बधन नसलला अस वदानी वणमन कललया रगवान शरीतवषणना री

वदन करिो २

(बदरीनाथ बतदरकदार पढरपर इतयादी) रहायोगतपठाि

आपलया उजवल िजान राहाणाऱया अपनचीकि पचरहारिासह सवम

शकतीसह असणाऱया रहातवषणच नारीपासन हदयापयािचया

(वतिरडळाि) परदशाि अषटदलयकत करलासनाि ततरगण परकाशातरक

यान कर या ३

एकाच वळी उदय पावललया कोटयावधी सयााचया िजासर

व कोटी चदरासर शीिल कािी रगवान शरीतवषणची आह तिथ नजर सथर

होण फार कठीण आह अस असनही तयाच िज ना उषण ना थड अस

आह जण शदध बावनकशी सोनच खर िर परसनन व िजसवी आनद व

जञान हच तयाच सवरप आह ४

234

अतयि दखण नाक व नाकपडया रखीव रवया

रवयकपाळ रसिकावर िजसवी रकट तयाखाली रळणार तसनगध

काळकरळ कस उरलतया करलासर नतर कानाि व गळयाि िजपज

रतनाररण इतयादीनी रगवान शरीतवषण अतयि रनोहर तदसि आहि ५

कणमकडलाची पररा दोनही गालावर पसरली आह

जासवदीचया फलाि असललया आरकतवणामच ओठ रदतसरिान अतयि

रनोहर तदसि आहि गळयाि धारण कललया कलपवष काचया फलाचया

सगधान वडावलल भररराच थव तया हारा रोविी रजी घालीि आहि

कठाि कौसिररणी व िािीवर तदवय रतनहार शोरि आहि ६

रगवान शरीतवषणचया दडावर अगद नारक बाह ररषण असन

तयाि तवतवध तदवय रतन जडलली आहि रनगटावर सिि चरकणारी चार

सवणम ककण आहि तयाच पोट तरीवळीनी अतयि आकरषमक तदसि असन

तयानी तदवय तपिाबर धारण कलला आह उरय चरण इिक कोरल आहि

की करळालाही इिकी कोरलिा नाही ७

शरदधा व राव यासह तनरपष क उपासना करणाऱया सविचया

रकतासाठी ि कधीच तवनरख नसिाि शरान रन व दरान इतदरय जयानी

तवरषयदर सारन तयाचया चरणी राव धारण कला आह तयाना दसिर

रवसागर हसि खळि पार करन दणार सकषरािील सकषर व तवशालािील

तवशाल असणाऱया रगवान शरीतवषणना राझा नरसकार असो ८

ह रहातवषणो आपणास लकषरी सारखी रऊरलायर कािी

असलली शाि पतनी व पथवी सारखी दवााकरानी सशोतरि काळी-सावळी

दसरी पतनी आह या दोघीरळ आपण सदव सिषट असिा अशा

तरलोकयािलया सवमशरषठ गहसथाला राझ सदव नरसकार असोि ९

235

ह पररो ह रहातवषणो री गहसथ आह खरा पण राझी सथिी

आपलयासारखी नाही रला राझ शरीर राझी पतनी राझी रल नािलग

तरतर सपतती घर-दार नोकर-चाकर व ह जग खर वाटि व तयािच रन गिल

आह ि सवम सोडणयाची कलपनाही दःख दि पण रतयनिर दर कठिरी

अजञािाि जाणयापवीच ह पररो रला आपला आशरय दा व या रोहािन

राझी सटका करा १०

जरा नारक तपशाचच राझया राग लागलल आह ह तपशाचच

रोजच राझया शरीरािील धाि रकत रास इतयादी थोड थोड करन खाि

आह राझी शकती नषट करीि आह ह पररो आपण दीनाच दयाळ आहाि

री दनयारळ थरथरा कापि असन आपण राझयाकड दलमष क कर नका ११

ह पररो रला रतय सरीप आलयाच चागलच जाणव लागल

आह कफ वाढला आह तयान नाडया वयापन तपतताचा परवाहच खटला आह

तयारळ दरा लागलयासारख झाल आह ररमसथान व असथीबधन वदनानी

वयापत झाली आहि हया वयाधीचया रयान री तरसि झालो आह ह पररो हया दह-

िादातमयापासन कपाकरन िच रला रकत कर एवढी कपा रजवर करच १२

ह रहातवषणो ह अनिा ह गोतवदा ह ररार नाथ

नारायणा अशा री िला सारखया हाका रारीि आह रखाि यईल ि

नार उचचारीि आह ि अतयि दयाळ आहस र ि राझयावर अशी

कपा कर की िझ रला सिि सररण राहील राजयावर परसनन हो १३

रजगपरयािाि रचलल ह सिोतर जो आपल तचतत रगवान

शरीतवषण हयाचयाशी एकरस करन रतकतरावान महणल िो दहिादातमयि

पासन सटल जगाचया सतयिवापासन सवकिमतवा पासन व

रोकततवापासन सटल िझया परसादान िझयाशी िो एकरप होऊन रकत

होईल १४

236

आचायम जयापरकार एकागर होऊन रगवान शरीतवषणना आळवीि होि ि पाहन

अनकाच नतर पाणावल तयाना ही पराथमना महणज सविच कलली पराथमना वाटली

आचायम करमठ नसन करमतनषठ रकतीरागी असन रतकतरागामचा परसकार करीि आहि ह

तयानी जाणल तयानीही िोच रागम आचरणयाचा तनशचय करन आचायााचा अरिपवम

असा सतकार कला सवााचा पररळ तनरोप घऊन आचायम हररहरहन तनघाल

237

परकरण ३० व

शरागरीस मठ सथापिा

आचायााना आिा िगरदराकाठी उरारललया सरसविी रतदराची ओढ लागली

जया सथानी शारदारािा गपत झाली होिी तया शगरीला आचायम आल आपलया

तशषयपररवारासह आचायम शगरीस रातहल lsquoशारदा रतदरrsquo इथच सथापन कल होि तयाच

सशोतरकरण आचायााचया दखरखीखाली झाल िगरदरा महणज िगा आतण रदरा या दोन

नदाचा सगर होऊन तया दोघी एकतर आलया महणन पढ तिला िगरदरा अस महण लागल

शगरीचा हा सगर अपवम तनसगम सातननयारळ फारच रमय आह सरसविीचया

वासिवयारळ अयाततरक िज तयाि ररल गल आह तयारळ रमय तनसगम शारदा रतदर

व अयाततरक िज हया ततरवणी सगराचया पाशवमररीवर आचायााना चौथा राठ सथापन

करणयाची पररणा झाली तयानी चवथया धरमतपठाची इथ सथापना कली तयाचपरराण

रगवान तशवाकडन परापत झाललया ५ तशवतलगापकी lsquoरोगrsquo तलगाची सथापना शगरीि

कली शगरीरठाच पररख महणन आचायाानी हसिारलकाचायााची नरणक कली

आचायम शगरीला बराच काल थाबल आचायाानी इथलया वासिवयाि आजवर सथापन

कललया धरमतपठाचा आढावा घिला

आचायााची दषटी अतयि तवशाल होिी वतदक परपरा जोपासिाना सवम सारानय

गहसथापासन ि वदजञ व ितरजञ हया सवााचा अतयि सखोल तवचार तयानी कला परखर

बतदधवादीसदधा तयाचया राव व रकती हयाचयाकड आकतरषमि झाल हयाच रखय कारण

महणज आचायााची अहकारशनय वतती सवि पणम तवरकत तयाचा सगरह महणाल िर फकत

ईशवरपरराचा रौतिकािलया कोणतयाच वसिची तयाना कधीच आसकती नवहिी वततीि

ष कराशीलिा इिकी खोलवर रजलली होिी की परतयक किी कवळ रलरि ईशवरीय िततव

अगीकारनच ि करीि असि तयाि परतितकरयला जराही वाव नवहिा आचायााचया हया

वासिवयाि अहोतबलहन जगननाथपरीला आपलया रठाि गलल पदमपदाचायम शगरीला

आचायााना रटायला आल आचायााना वदन करन परीचया कायामचा अहवाल तयाना

238

सातगिला वग व कतलग हया दशाि असललया राजानी व राजयािील परतितषठि सराज

घरीणीनी वतदक सनािनधरामचया अदवि रिाचा सवीकार कला आह व धरमतपठाला

राजरानयिा परापत झाली आह हयाच रककाराि िोटकाचायम व सरशवराचायम ह दोघही

आचायााचया दशमनास आल तया दोघानी आपलया राठािलया कायामबाबि आचायााना

सरगर रातहिी तदली तया रातहिीचया आधार आचायाानी तयाना तवशाल दषटीकोन तदला

सारजसय िारिमय व सहानरिी हयाचया सहाययानच सवमसारानयाना झपल आचरण

करिा यईल अशा सो या रतकतरागामचा उपदश करणया तवरषयी बहरोल सचना तदलया

तया निर आचायम तयाचया जनरगावाहन महणज कालटीहन आललया रकताची इचिा

जाणन कालटीला आपलया रािचया सराधी दशमनासाठी तनघाल

239

परकरण ३१ व

कालटी व वतरवनरमला भट

आचायम रािचया तनधना निर परथरच कालटीला जाणयास तनघाल होि अनक

गावकरी शगरीला आचायााचया दशमनासाठी आलल होि आचायााचया रािचया तनधन

सरयी गावकऱयाचया कडन घडललया विमनाबिल तयाना आिा पशचातताप होि होिा व िो

तयानी वयकतही कला होिा पण आचायम परि कालटीला आपलयाकड यिील तकवा नाही

हया बिल तयाचया रनाि धाकधकच होिी कारण कालटी सोडिाना आचायम

तचतसखासह जवहा तनघाल होि िवहा गावकऱयानी तयाची दखलही घिली नवहिी पण

आचायाानी हया रटीि कोणतयाच गावकऱयाला दरानवयानही तयाची जातवव तदलली

नवहिी आचायाानी तयाच अतयि पररानच सवागि कल होि तयारळ आपलया विमनान

तनरामण झालला कलक धऊन काढायचा अस रनाशी ठरवनच आचायााचया सवागिाची

ियारी धरधडाकयाि करायची तयानी ठरवल

सवमच गावकरी हया रहातमयाचया दशमनासाठी उतसक होि आचायम चार कोसावर

यिाच तयाच सवागि अतयि रवय जनसरदायान परचड जयघोरषाि व तवतवध

वादाचया गजराि कल अतयि तशसिबदध तररवणकीन रगलवादाचया गजराि

आचायााना फलानी सजवललया पालखी जवळ आणल कालटीचया तवदवान पतडिानी

आचायााची पादपजा कली सवातसनीनी पचारिी ओवाळली गरारातधकाऱयान

आचायााना पालखीि बसणयाची तवनिी कली आचायाानी तयाच ष कणी एक तवलष कण

किी कली तयानी पालखीि आपलया जवळच रोष क तलग व कलासावर परापत झालल

सौदयमलहरीची वदनीय पोथी ठवली अतयि तवनयान तयावर तयानी पषपाजली अपमण

कली व रतकतरावान नरसकार कला काहीही न बोलिा कोणाचयाही रावना न दखाविा

आचायाानी पालखीचा असा सनरान कला ि पाहन तचतसखाचायम हयाचया सह सवमच

गतहवरल आचायााची पराकाषठची तवरकती तवनय तनरतररानवतती तयाना आदशम व

अनकरणीय वाटली कालटीि आचायम परथर आपलया रािचया सराधी जवळ आल

240

आचायााचया रावना िरल झालया तयानी सदगतदि होऊन वदन कल तयाचया

अिकरणाि जरी पणम जाणीव होिी की आपण सवचिन तिचया उदरी अविरलो असलो

िरी आपलया परापतीसाठी व परापती निरही तिन कललया अपार कषटला व तयागाला िोड

नवहिी सवामि रोठा आघाि तिन पिीतनधनाचा सोसला व निर आपलया तवरहाचा

सोसला पतराबिल आईचया काय रावना असिाि ह आचायम पणम जाणि होि तवदवान

वतदक-यातजञक इतयादीकानी हळच आपलया उपवसतरान आपल डोळ तटपल

कालटीिलया वतदक बराहमणानी अतयि सनरानान आचायााचा सतकार कला

अनक गहसथानी आचायााचा अनगरह घिला आचायम सवााना सिोरष दि होि एका

तवदवान गहसथान अनगरह घिला व अतयि नमरिन तवचारल ldquoपररो री आपलया

अनगरहान धनय झालो खरा पण रला हा योग परापत झाला की नाही ह कस कळलrdquo हयावर

आचायम पटकन आपलया रधरवाणीन महणाल ldquoरगवान शरीकषणानी अजमनाला हयाच

परशनाच उततर दिाना उततरगीिि ज सातगिल िच आपण यानाि ठवा रगवान शरीकषण

महणिाि

ldquoजञानारिन िपतसय किकतयसय योतगनः

न चातसि तकतञचतकिमवयरतसि चनन स िततवतवि २३rdquo

ldquoजञानारि पराशनान िपत होऊन आपली किमवय पार पाडणयाि जयान धनयिा

तरळवली आह तयाला हया तवशवाि सवाथम साधणयाच काहीही कायम उरलल नाही पण

िस झाल नसल िर िो िततव जाणलला योगी नवहrdquo हया कालावधीि आचायाानी

सवमसारानय गहसथी लोकाना रजनरागम सोपा करन सातगिला तयाचया सागणयािलया

आतरीयिरळ लोकावर तयाचा चागलाच परराव पडला व लोक रतकतरागम चोखाळ

लागल कालटीहन आचायम वरषशवराचया दशमनासाठी वरषाचल यथ आल तशवगर व

आयााबा हयानी इथच िप करन आचायााची परापती करन घिली होिी आचायाानी

नतदकशवराच पजन कल रगवान तशवाच पजन कल निर आचायम तिरअनिपरला

महणजच ततरवदरर यथ आल ततरवदररला शरषशायी रगवान शरीतवषणच रतदर आह तया

रतदराि आचायम आल रतदराचया वयवसथापकानी आचायम व तयाचा तशषयपररवार

241

याचया तनवासाची उतकषट वयवसथा कली तया रवय रतदराि ततरकालपज खरीज काहीच

कायमकरर होि नवहि तयारळ आचायाानी तया वयवसथापकाना परवचनादी रागामन

जनसारानयाना रतकतरागम सरजन सागणयाचा पररपाठ ठवणयाचा आदश तदला तयानसार

वयवसथा झाली धरमजागिीसाठी अशा गोषटीची तनिाि गरज आचायाानी वयवसथापकाना

पटवन तदली कारण रतदराचया वयवसथापकाची अशी सरजि होिी की रतदराचा पररसर

सवचि ठवला ततरकाळ पजा-अचाम कली की आपली जबाबदारी सपली तयारळ

आचायााना आशचयमच वाटल तयानी तया वयवसथापकाच सवचििा नीटनटकपणा व

पजाअचाम हया गोषटीच रनापासन कौिक कल पण हया सवम गोषटी िशाच चाल ठवणयास

सागन तयाला अयाततरक तवचाराची बठक परापत करन तदली तयासाठी lsquoरनसरिीिलाrsquo

एक शलोक सातगिला

ldquoबराहमणरष तवदवासतवदवस किबदधय | किबतदधरष किामर किमरष बरहमवातदन ||rdquo

आचायम महणाल ldquoबराहमणारय तवदवान शरषठ तवदवानारय कायम करणयाची बतदध

असणार शरषठ कायमकरणाऱयारय बरहमजञान असणार सवमशरषठrdquo ह रनच रागमदशमक िततव

आपण कधी तवसरिा कारा नय हया िततवानसार सवमसारानय लोकाचया जीवनाि

धरमपालन करिाना अनक लहान रोठया अडचणी तनरामण होिाि तया परसगी तयाना

रागमदशमन हव असि िारिमय वापरन शासतराधार तयाना जर रागमदशमन तरळाल िर धरम

जागा राहिो धरामची सटसटीि वयाखया सागिाना आचायम महणाल ldquoयि अभयदयतन

शरयसतसतदध स धरम |rdquo महणज जया वागणकीन इहलोकाि रौतिक सरदधी व परलोकाि

रोष क परापत होिो तयाला धरम महणाव रतदराचया वयवसथापकाना ि रनापासन पटल

242

परकरण ३२ व

कााची रथ मठसथापिा व िातर विरािि

ततरवदररहन आचायम कनयाकरारीला आल निर िीरपलली रारशवर इतयादी

िीथमष कतराि दशमन घऊन काचीला आल काचीला सवमिीथम नारक सदर जलाशय आह

तयाचया िीरावर तवशवशवराच रवय रतदर आह साि रोष कदायक पऱयापकीच ह एक ष कतर

आह यथासाग पजा करन आचायम रकतीरडपाि आल तवशवशवर दवालयाचा हा

रकतीरडप रवय व तवसिीणम आह काचीचया रककाराि आचायम आपलया

तशषयपररवाराला तचततशदधीसाठी दररोज काराष कीदवीची तवधीपवमक पजा करणयास सागि

व सवि पजा करीि तयाचया हया वासिवयाि अनक जणानी अनगरह घिला तयाचवळी

काचीचा राजा राजसन आचायााचया दशमनास आला तयान आचायााचया सहवासाि

काहीकाळ सतसग कला तयाचयावर आचायााचा इिका परराव पडला की तयान

आचायााच तशषयतव करणयास परारर करन तयाना परसनन करन घिल राजसन राजाला

आचायाानी अनगरह दऊन आपला तशषय कल तयावळी राजान काचीि तशव आतण

तवषण हयाची रतदर उरारणयाचा सकलप कला तयापरराण राजान रतदर उरारन आपली

नगरी रतदररय कली काचीला दतष कणिील जञानपीठ रानल जाि अस तया तपठाचया

वयवसथापकानी काचीि एक सवमजञपीठ सथापन कल होि ि फार परािन काळापासन

होि तया तपठाच पतडि आचायााचया अदवि रिपरतिपादनाचया िजान रारावल गल

तयानी आचायााना ldquoजगदगरrdquo हा सनरान दऊन ldquoसवमजञतपठावरrdquo आरोहण करणयाची

पराथमना कली आचायाानी िी पराथमना सवीकारली

काचीि आचायााचा अवणमनीय परराव पडला तशषयपररवारही खप रोठा झाला

सघटनाकशल आचायाानी काचीि धरमपीठ सथापन करणयाचा सकलप कला राजाला िर

तयारळ आकाश ठगण वाटल सरदध अशा धरमतपठाची सथापना झाली आचायाानी

आपलया जवळ असललया दोन तलगापकी lsquoयोगrsquo तलगाची सथापना काचीि कली

243

आचायाानी वयाचया नववया वरषामपासन ि वयाचया एकतिसावया वरषामपयाि

िबबल बावीसवरष सवम रारिरर िीन वळा अथक पररभररण कल वतदक सनािनधरम

सारानय लोकाना सहजिन कसा आचरणाि आणिा यईल हयाच तनःसतदगध रागमदशमन

कल दतष कणोततर सवमजञतपठावर आरढ होऊन ldquoजगदगरrdquo झाल खडपराय रारिासाठी चार

तदशाना चार धरमतपठाची सथापना कली गयिा रधरिा सलरिा राव रकती वरागय

जञान इतयादीनी ओथबललया अगतणि सिोतर रचना कलया परसथानतरयीवर राषय कली

इिरही अनक गरथावर राषय कल अगतणि परवचन तदली अगतणि तशषय रारिरर

तवखरल सनयासधरामच पनरजजीवन कल तनसपहािचा व परखर वरागयाचा परर आदशम

महणज आचायम

काचीिलया वासिवयाि आचायााना आपलया पररगरच सररण होि होिच

तयारळ काची धरमतपठाची वयवसथा लाऊन आचायम रदराई यथ आल तिथ रीनाष की

रतदराि शरीचकराची सथापना करन परिल काचीि काही रतहन वासिवय करन तिरपिी

यथ आल हयाच तठकाणी तयानी ldquoशरीतवषण पादातदकशािrdquo ह ५२ शलोकाच सिोतर रचल

रतदराचया वयवसथापकाचया तवनिी वरन तयानी तिरपिीला ldquoधनाकरषमणrdquo यतर सथापन

तदल तयारळ तिरपिी बालाजी रतदर सवााि शरीरि रतदर महणन आजही परतसदध आह

तिरपिीहन आचायम कलहसिी यथील तशवरतदराि आल तयानिर तचदमबरर हया

गरगौडपादाचया गरसथानी आल जगपरतसदध नटराजाच रतदर यथ आह हया नटराजाचया

रतदरािलया सरारडपािच पिजली आपलया तशषयाना वयाकरण तशकवीि असि

गौडपादही आधी इथच तशकि होि आचायाानी हया सवम घटना रनाि ठऊन पाचवया

तशवतलगाची सथापना महणज रोष क तलगाची सथापना इथ कली कलास पवमिावर

रगवान तशवाकडन परापत झाललया पाचही सफतटक तलगाच अशा परकार सथापना कायम

पार पडल रगवान तशवाचया आशीवामदारळ सपणम रारिरर तवजय परापत होि गला

तयानिर आचायम रयाजमनाला असललया रहालीगशवाराचया रतदराि आल दतष कण

रारिाचया िीथमयातरिल ह आचायााच अखरच दशमन होि कारण आचायााना काचीहन

बोलावण आल होि आचायम रहालीगशवराच दशमन घि असिा एक अपवम घटना घडली

244

आचायाानी दशमनाचवळी रसिक टकविाच आकशवाणी परकटली ldquoसतय अदविरrdquo अदवि

वदाि सतय आह िी वाणी ऐकन आचायााना किाथम झालयासारख वाटल झालला

आनद तयानी ldquoनरसि तगररजाकाि नरो नर तरलोकयपतजि | हरीनतराबज सपजय

तनजपादकरोरहर ||rdquo हया शबदाि परकट कला ldquoह पावमिीपि ह तरलोकयपतजि तशवशकरा

िला नरसकार असोि रगवान शरीहरीचया नतराचा तवरषय िझी चरणकरल पजा हाच

आह rdquo रनोरन रगवान तशवशकराना वदन करन आचायम काचीला परिल

आचायाानी चारही धरमतपठाचया आचायााना आधीच बोलावण धाडल होि

तयापरराण सरशवराचायम पदमपादाचायम िोटकाचायम व हसिारलकाचायम काचीला आल

होि आचायााना थकवा नवहिा की कधी तयाना तवशरािीची गरज रासली नाही अपवम

करमयोगीच होि ि तयानी सरशवराचायााना दवारकचया धरमतपठाची सवम वयवसथा तवचारली

िशीच िी इिरतह तपठाचया आचायााना तवचारली काचीचया धरमतपठाि चारही तपठाच

आचायम आलयारळ काची धरमपीठ सवम नागररकाचया किहलाचा तवरषय बनला

आचायाानी हयावळी रठातधपिीना काही तवशरष तनयर सातगिल आचयम आपल

रनोगि सागि होि आतण िच तनयर होि होि चारही पीठातधशाचया उपतसथिीि

आचायम महणाल ldquoसवम रठपररखानी आपली काय पार पाडिाना वतती तनसपह ठवावी

इिराचया कायामि ढवळाढवळ कर नय रानवाचया कलयाणाच रळ धरम हच आह

अदवि वदािाला अतयि जपा कारण हा तवदाि तशकविाना वयवहाररदाचा अभयास

अतयि रहतवाचा आह अदवि िततवजञान जनसारानयाना हररकथचया रायरािन सागा

पतडिाचया सरारधन राडकयकाररका बरहमसतर इतयादीचया अभयासािन सागा

िरिरराव जागा ठवा अहकार रतहि शदध वागणक ठवा वतती सदव ष कराशील ठवा

काळानसार सदरम बदलल असिाि व तयारळ बदलतया सदरामनसार शबदाच अथम बदल

शकिाि हयाच रान ठवा वणामशररधरामचा तनणमय करिाना रनसरिी व राषय हयाचया

रायरािन िकम घया पण उदारदषटी ठऊन िारिमय वापरा ऐतिहातसक घटनाना रागमदशमक

िततव सरजन वयवहाराि शासतराधार सलरिा आणणयाचा परयतन करा हकाड राड नका

दर कररळयाचया तनतरततान एकतर यऊन तवचाराची दवाणघवाण करा तयाच वळी रढी

245

परपरा शासतर अयातर रकती व करम हया तवरषयावर सवमसारानयाचया आवाकयाचा तवचार

करन आवशयक तया सधारणा करा धारणाशकतीचा हळहळ ष कय होि असलयाच लष काि

घऊन दनतदन पाठ रतदरासारखया तठकाणी आवशयक तया फरफारानी सलर करन दा

वदाययनाचया पाठशालारय रतकतरागामच रहतव सरजणयाची वयवसथा करा आचार-

तवचाराशी परारातणक राहा पाखड व कारमठय राजव नका ईशवरातररख राहा व इिरानाही

करा पराणाचया व तयािलया िततवजञानाचया तशष कणाची सोय करा कारण पराण ईशवराचया

सगण वयतकतरतवाची राडारगह आहि पराण योगय व शदध आचरणावर रर दणारी

आहि तयाि अनक कथा िकामचया पलीकडलया आहि तया सवमसारानयाना तयाचया

तदसि िवढच सतय रानणयाचया कलपनाना धकका दऊन आतरिततवाि डोकावणयाची

तजजञासा उतपनन करणयासाठी योजललया आहि ह सवमिोपरी यानाि ठऊन तयापरकारच

तशष कक ियार करणयावर रर अस दा पराणािलया गोषटीना सवमिोपरी वदाचा आधार

आह ह यानाि अस दा

ldquoइतिहासपराणानारतप रतरवदरलतवाि वयाखयाि रागः सरावयि ||rdquo

इतिहास व पराण हयाचया कथाना वतदकरतर व अथम हयाचा आधार आह व तयाि

ऐतिहातसक सतयाचा बोध करन दिाना तयाचयाच वयाखयाचया अनरषगान तवचार करण

गरजच आह वतदक सतय ही वतदक ऋरषीचया वाकयािील सतय आहि जी सकषर सतय

सारानयाचया आकलनाि यऊ शकणार नाहीि िी आपलया कथाचया दवार सारानयापयाि

पोहोचवणयाच कायम पराण करीि असिाि (बरहमसतर राषय ३ ३) ज आपलयाला तदसि

नाही ि वतदक ऋरषीचया तनरमळ परजञला यौतगक शकतीन तदसि असि

सारानय राणस सखयन अतधक असिाि तयाना डोळयानी तदसल िच खर

वाटि तयारळ तयाचयासाठी सशासतररिी पजचा आदशम तनरामण करा तयाि सलरिा

आणा तयाचा रकतीराव दढ होईल अशाच परवचनाची तनवड करा तनतयपाठासाठी

शरीरदभगवदगीिा शरीतवषणसहसरनार गरगीिा व सफटसिोतर दनतदन वयवसाय साराळन

महणिा यिील अशा बिान योजा अनक लोकाचया अनकतवध उपासना असिाि चक

अथवा बरोबर असा तवचार कर नका िर तया उपासना ईशवरातररख करणाऱया आहि

246

तकवा नाहीि ह बघा करम करण सारानयाना सहज जरि महणन तयाना आतरतवशवास

उतपनन होईल अशा पदधिीन अचमना रकतीचा उपदश करा कोणतयाही पथाचा अतरतनवश

ठऊ नका कोणिाही नवीन पथ तनरामण करणयाचया फदाि पड नका रारिरर सवमतर

एकातरिा उतपनन होईल अस आचरण परसपराचया अनसधानािन ठवा आपलाच रठ

शरषठ अशी रावना कधीही ठऊ नका रठाि रोगयवसिचा सगरह अतजबाि कर नका

रठाि यणाऱया कोणतयाही वणामचया वयकतीला कोणतयाही परकार िचि कर नका रठाि

सदव पातवतरय राहणयासाठी हरररजनावर रर दा लोककलयाणासाठीच आपण सनयास

घिला आह याच रान ठवा लोकानी घरदार तयागन सनयासी बनाव अस चकनही रनाि

आण नका तयाि नहरी दष किा घया वतती सनयसि झालया खरीज घिललया सनयासारळ

होणारी अधोगिी यानाि ठवा सनयासी हा इिराचया जीवनावर जगणारा आह अशी

सराजाची रावना कदातप होणार नाही अशा पदधिीन वयवहार करा ldquoतवदरषा तकरयराण

करम परराथमि अकरम एव |rdquo जञानी सनयासी सराजजीवनाची रहाटी सरळीि चालावी

महणन िो जरी कायमरि तदसला िरी परतयष काि िो कायम करीि नसिो

सतय परर व शािी हयाचया तशकवणकीसाठी िकम शदध व बतदधगराहय िततवजञानाची

आवशयकिा असि तयासाठी ईशसिवन आहि तववकचडारणीचा उपयोग तयासाठी

करा इिर ईशसिवन तयासाठीच आहि आपलया िततवजञानान रानवारय बधराव

वाढल इकड लष क ठवा सवमच जीवाना ईशवरपरापतीचा अतधकार असलयाच सराजाला

सरजन सागा परतयक जीवाला स वाटि असि की री इिरापष का वगळा आह राझी

आवड तनवड वगळी आह राझा सवराव वगळा आह पण ही तरननिा वरवरची असि

िी खरी नसि एका परबरहमाचच ह तवतवध अतवषकार असिाि पण तयाना ि जञाि नसि

िी अतवदा राया असि ह जाणन तयाना सरजन घया तयाचया सवराव वतशषठयानरप

तयाना ईशवरातररख करा आजच नव उदा जन होणार असि तयारळ कालरानानसार

रठाचया वयवसथि काही बदल अपररहायम होिील ि बदल वरागयपणम करा अशावळी

एकतर यऊन बदलतया पररतसथिीवर सागोपाग चचाम करन एकरिान तनणमय करणयास

कचर नका rdquo आचायम आपल रनोगि परकट करीि होि परचड तशषय सरदाय काना-

247

रनाला एक करन तयाच रनोगि आतमसाि करणयाचा परयतन करीि होिा पढ

आचायाानी एक रहतवपणम घोरषणा कली

ि गरीर वाणीन महणाल ldquo उतकषट नतयाची लष कण सरशवराचायाारय आहि ि

कशलवयवसथापक आहि तनणमय घणयाची तयाची ष करिा अपवम आह री आज आतता

आह कदाचीि काही काळानिर नसन तयारळ आज या ष कणापासन काचीचया तपठावर

सरशवराचायम आरढ होि आहि सवम तवरषयाि तयाच अनशासन सवाानी रानय कराव

आजपयाि दवारकचया जया धरमपीठाच ि ररषण होि तया दवारकचया धरमतपठावर

तचतसखाचायम आरढ होिील हया तचतसखाचायाानी राझया सदगरशोधन कायामपासन

आयषयरर रला सावलीसारखी साथ तदली आह तयाची तवरकती रकती व राझयावरील

तनषठा अपवम आह री धारण कलला हा दड व नरमदारािन पावन कलला हा करडल

इथच सरशवराचायाासाठी राहील पादकावर तचतसखा खरीज कोण हकक सागल राझा

बतहशचर पराण महणज कलासावर रगवान तशवाकडन परापत झाललया हया ldquoसौदयम लहरीrdquo

राझया ldquoतशवानदलहरीसहrdquo पराणरपान आपणा सवाासाठी ठऊन जाि आह ह ऐकन सवम

तशषय झटकन उठन उर रातहल आचायम ह काय बोलि आहि तयाचया रनाि रावनाचा

काललोळ उडाला इिकयाि आचायाानी आपलया रधर वाणीन ldquoरज गोतवदर रज

गोतवदर ldquo ह आपलया गरचया नावाचा उललख असलल व गरगोतवद यिीना तपरय

असलल रजन महणायला सरवाि कली ldquoरज गोतवदरrdquo ची गरीर धन सपणम तशषयानी

रधर सवराि आचायााचया सराि सर तरळवन महणायला सरवाि कली सवम तशषयाचया

एका सरान काचीरठाचा आसरि ररन गला

अस काही ष कण गल आतण एकाच वळी एकाच ष कणी धन थाबली नीरव शाििा

पसरली कारण आचायम आसनावर नवहि दड िजाळला होिा करडल पररावी

तदसि होिा पादका िजपज तदसि होतया आतण सौदयमलहरीचया पोथीिन व तयाखाली

असललया तशवानदलहरीचया पोथीरधन शीिलपरकाश बाहर पसरि होिा आचायााच

आसन ररकार होि सरशवराचायम डबडबललया नतरानी व तवसफारललया नजरन

आसनाकड एकटक पहाि रातहल तचतसखानी पढ होऊन पादका हदयाशी कवटाळलया

248

िोटकाचायाानी पढ होऊन आचायााचया ररकामया आसनाला आपलया दोनही रजानी

तरठी रारि ldquo अतिदीनतरर पररपालय रा रव शकर दतशक र शरणर rdquo महणन आिम

पराथमना आरतरली सपणम सरा िटसथिन ह पहाि होिी तयावळी तचतसखाचायम कािर

सवराि महणि होि

ldquo रनोबद यहङकारतचततातन नाह न च शरोतरतजहव न च घराणनतर

न च वयोररतरः न िजो न वायः तचदाननदरपः तशवोऽह तशवोऽहर १ldquo

िज िजाि तवलीन झाल होि सरशवराचायम रावतवरोर आवाजाि महणाल

ॐईशानसवमतवदानारीशवरसवम रिनार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमा तशवो र असि सदातशवोर ||

आतण अशरपणम नतरानी सरशराचायाानी आसनाला साषटाग नरसकार घािला व

तनशबद झाल

|| लखि सीमा ||

249

सदरम गरथाची यादी

गरथ परकाशक

१ शरीरदभगवदगीिा शाकरराषय गोतवद रवन-कायामलय

गीिा परस

गोरखपर (स

२०५५)

250

२ तववकचडारतण अदविाशरर

तपठोरगड

३ आतरबोध शरीरचिकराचायम तवरतचि

खरराज

कषणदास

४ तसदधयोगयाचया सहवासाि अ ल

गाडगीळ वोरा अड क

रबई

५ शरीगरचररतर तचतरशाळा परस पण

६ पराथमना परीिी सतदवचार दशमन रसट

७ पाररहसय तररासा शरति शकर

ससकि सशोधक

परतिषठान रततर

८ बहदसिोतर रतनाकर खरराज शरीकषणदास

९ राडकयोपतनरषद व काररका श गो

कलकणी रहाराषर गरथ

राडार कोलहापर

१० बरहमसतर शाकरराषय चौखबा तवदारवन

वाराणसी

११ अतदविीय करमयोगी शरी आद शकराचायम शरी रगवान

वदवयास इतिहास

251

सवा रतदर

ठाण

१२ दासबोध क तर ढवळ शक

१८७९

१३ शरीजञानशवरी यशोधन परकाशन दवाची

आळदी

१४ शरीरदभागवि रल गीिा परस

गोरखपर

या वयतिररकत अनक सिोतर व गरथ अभयासाव लागल आहि

ि सवम तदलल नाहीि

3

लखक अविनाश महादि नगरकर

nagarkaramyahoocom

12 kilbaaha Close

Dannimora

Auckland 2013 Australia

फोन नबर 00649 2715555

परकाशक ई सावहतय परविषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

परकाशन १९ जल २०१६ (गरपौरणिमा)

copyesahity Pratishthanreg 1026

bull विनामलय वििरिासाठी उपलबध

bull आपल िाचन झालयािर आपि ह फ़ॉरिरड कर शकिा

bull ह ई पसिक िबसाईटिर ठिणयापिी ककिा िाचनावयविररकत

कोििाही िापर करणयापिी ई -सावहतय परविषठानची परिानगी चि आि यक आह

bull या पसिकािील लखनाच सिड हकक लखकाकर सरविि असन

पसिकाच ककिा तयािील अशाच पनमडदरि ककिा रपािर करणयासाठी लखकाची

लखी परिानगी चि आि यक आह िस न कलयास कायदशीर कारिाई हो शकि

4

5

| |शरीगरशरण | | सपरण जगदि नदनिन सिऽवप कलपदरमा गाङगिारर

समसििाररवनिहा पणया समसिाविया |

िाच ससकिपराकि शरविवशरो िारारसी मवदनी

सिाण िावसिविरसय िसिविषया दषट परबरहमवर ||

ह परबरहमरपपी सरो आपलयासाठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच आह सिण िकष

आपरास कलपिकषच आहि सिण जलाशय गगा आहि ि आपलया सिण विया अतयि

पवितर आहि आपली िारी ससकि असो की पराकि िी मला िदासम वशरोधायण आह

सिण भमी आपलयासाठी िारारसीच आह कारर आपर सदि बरहमभािाि असिा

अनत कोटी बरहमडनमयक भगवमन योगीरमज सदगर वममनरमवजी गळवणी महमरमजमच वणणन शरीमतत आदय शकरमचमयमाचयम यम सयोगय

शबमखरीज करतमच यत नमही तयमनी घडवलली हह कलमकती तयमचयमच चरणी समर समरणण

6

||शरीगरपशरर||

लखकाच मनोगि

शरीमि आदय शकराचायण याचया उदातत ि उततग वयविमतिाच रखाटन शबदाचया

मयाणद पलीकडल आह तयािही माझया सारखया अपरबधदाला ि अशकयच आह ििावप

सरपकपा ि परररा हा एकमि आधार या लखनास काररीभि झाला आह सरच सिि

मागणदशणन ि विविध सदभणगरि उपलबध करन दणयाची कपा हया भाडिलािरच हा गरि ियार

झाला आह

इविहास महरन हा गरि वलवहलला नाही आचायााचया उदातत सामवहक

सहजीिनाची िततिाची ओळख काही अशान िरी वहािी ि िाचकान आचायााचया परररन

ईशवरावभमख वहाि या हिन ह लखन झाल आह

ससकि सिाद वनदोष होणयासाठी िोरलया बधनी मागणदशणन कल आह वलखार

जस जस परण होईल िस िस तयाच शरिर करन िोरलया बधनी लिकराि लिकर लखन

वहाि असा आगरह धरलयामळच लखनास गिी वमळाली मी तयाचा री आह

जनिा जनादणन ह दिााकर अवहररार नाही याची खातरी आह माऊलीचयाच शबदाि

सागायच िर

परी गीिा ईशवर भोळा | ल वयासोविकसममाला |

िरी मावझया दिाणदला | ना न महर की || जञानशवरी १८-१७११ ||

गरपदिाङवकि

अविनाश महादि नगरकर

7

||शरीगरशरर||

वदना परकाशनाच परकाशक पराधयापक अनत वव कलकरणी याच मनोगत

भारिभमीि जया जया िळी बवधदमततचया बळािर धिण मारस सामानय आवर

अजञानाचा बविभद करन तयाना पाखडी बनवििाि समाजाचया नविक मलयािर

आघाि करिाि तया तया िळी कपटी आवर धिााशी िादवििाद करन आवर बिीिादाि

तयाना हरिन िठरीिर आरणयासाठी अलौवकक बविमततचया विभिी जनमास यिाि

अशीच वसििी आचायााचया िळी उदभिली होिी िवदकधमाणला एका परकारची

अिकळाच आली होिी बौधद आवर जन वभकषनी िवदकधमाणला फार मोठया सकटाि

टाकल होि सिण बाजनी िवदकधमण ि िवदक ससकिी यािर वनधवमणयानी जोराचा हलला

चढविला िवहा िवदक धमण भारिािन नाहीसा होिो की काय अशी भीिी िवदक

धमाण वभमानयाना िाट लागली होिी आचायाानी बौधद ि जन तयाच परमार शि शाि

कापावलक उगरिभि नीलकठ भटभासकर िावतरक इतयादी िद विरपधद मिाच जोरदार

खडर करन समनियिादाची मोठया कशलिन माडरी कली अदविाचा परसकार

करन िदाच परामाणय ि ईशवराच अवसिति वसि करन िवदक धमाणची विसकळीि

झालली घडी नीटनटकी कली सििचया आचररानच जिलि िरागय दाखिन

भविमागाणची ि जञानमागाणची उजिल परपरा सिापन कली दशाला आवर समाजाला

अनक महासकटािन आवर अधोगिीिन मि कल शरीमि शकराचायााचया बददल

महरनच महटल आह की

ldquoअगर न होत शरी शकर तो रहत सभी बौधद बनकरrdquo

महाराषटरािील साध-सिानी आचायााचच िततिजञान उचलन धरल परररामी

भविमागाणला दवििादच सिीकारला पावहज याला छद जाऊन अदवििादाची पिाका सिण

दशभर फडक लागली जञानशवर िकाराम एकनाि रामदास आदी अनक सिानी

आचायााचया अदवि मिाचा ि अदविानिगणि भवििततिाचा परसकार कला आवर जञानोततर

ldquoभविrdquo रपढ कली अगदी अलीकडचया काळाि सिामी रामिीिण सिामी रामकषटर

सिामी वििकानद रमर महषी आदीनी ह िततिजञान सदर अनय दशािही नऊन

पोहोचविल

8

िद ह समसि जञानाची खार आह अस शरी शकराचायााच ठाम मि आह

शरीशकराचायााची िोरिी हीच की तयानी सिण शासतर अभयावसली आवर तयाबरोबर

सिाानाच मिीचा मागण मोकळा करन वदला आचायााचया काळी समाजाची जी अधोगिी

झाली होिी िशीच िी आजही अनभि होि आह सिणतर अनीिी सामावजक भरषटाचार

अधशरिािादयाची अधशरिा (अधशरिा वनमणलन) चळिळ राजकारराचया नािाखाली

पढाऱयाचा सिराचार परसपराबददल वनमाणर झालला अविशवास बोकाळला आह अशा

पररवसििीि आजही शरीशकराचायाणसारखया विदवान जञानयोगी धमणससिापकाचया

चररतराकड िळणयाची अतयि आिशयकिा वनमाणर झालली आह

या सिण पाशवणभमीिर शरी अविनाश नगरकर यानी शरीमद आदय शकराचायण

याचया चररतराचा घिलला िध हा काळानरप ि लोकावभमख दवषटकोनाचा पररचय दिो

आचायााचया उदातत सामवहक जीिनाची िततिाची ओळख वहािी अस मनोगि तयानी

वयि कल आह ि सािणच आह

शरी नगरकर ह बह आयामी वयविमति आह सरिरचया वनषठनी सिण काही

साधय होि अशी तयाची शरिा आह भारिीय परपरिील सरच सिान तयानी जारल

आह अधयावतमक विचाराचा िारसा हा या कटबाचा विशष आह िडील ि

आजोबाकडनच िो वमळाला असलयाच ि मानिाि सिाणि महतिाच महरज सन

१९६७ मधय तयाना परापत झालला योवगराज प प िामनरािजी गळिरी महाराज पर

याचा अनगरह तयाचया मागणदशणनानसार कललया साधनच ि अधययनाच फळ महरज

तयाच आजच यश अस ि ठामपर सागिाि सन १९८४ निर तयाचया सामावजक

कायाणच धमार फट लागल अनक सामावजक सासकविक ि धावमणक ससिाच ि अधयकष

महरन जबाबदारी पार पाडिाि जञानशवरीिर अवधकारिारीन परिचन करर हा तयाचा

हािखडा आह शरीमि आदय शकराचायण हया पसिकािील भाषा सौषठि ि किाभागाची

अलगदपर उलगडरारी घडी िाचकाच मन भारन टाकल या बददल आमहास सशय

नाही शिटी साखरची गोडी िरणन करणयापकषा अनभिीनच अवधक कळि असलयामळ

िाचकानी तयाचा आसिाद घयािा अस आिाहन

9

डॉ ग वव नलकर याचा अवभपराय

|| शरी ||

आदररीय अविभाऊस

स न

िमही मोतयासारखया टपोऱया सदर अकषराि वलवहलल जगर शकराचायााच चररतर

(२ भाग) िाचल मन धाल

अलौवकक परजञािि जगर शरी शकराचायााचया उततग वयविमतिाच विविधागी

दशणन िमही परसगा परसगािन पररशरम पिणक समिणपर घडविल आह िमची लखनशली

परासावदक ि मनोिधक आह हया सिण गोषटी एकतर जमन यणयास सरची कपाच हिी

वजजञास रवसक िाचक हया चररतराच सिागिच करिील

चररतर लिकर परवसि वहाि अशी सासरपची परािणना

कळाि

आपला सनहावकि

ग वि नलकर

डॉ ग वि नलकर

M A Ph D

पराधयापक ndash रपपारल कॉलज

ससकि ि मराठीच पराधयापक ि लोकसतताच मराठी िाङमयाच समीकषक

10

सिामी अनभिानद याचा अवभपराय

२३-०५- २००५

शरीमि शकराचायण चररतर सारामि

जगर भगिान शकराचायााच जीिन असाधारर साधारर मारसाला तयाच

आकलन होर कठीर अस ह खप कठीर कायण असाधाररपर अविनाश नगरकरानी

कल आवर सगळयाना उपलबध होईल महरन परकावशि कल

अविनाश नगरकराची आवर माझी भट ऑकलडला जञानशवरी अभयास मडळीि

झाली आवर या पसिकाच हसिवलवखि हािी आल ह पसिक मराठी मारसान

नयझीलड मधय मराठी मारसाना आधयातम रसपान वहाि हया दषटीन परकावशि होि

आह

िस पावहल िर सगळ पसिकच अधोरखावकि करणयासारख सदर आह

तयािलया तयाि परभाकराचायण मडनवमशर इतयादी परसग ि आचायााच अषटपल

वयविमति सहजपर नगरकरानी परसिि कल आह ह सगळ तयाची गरपभिी

अधयावतमक साधना ि आचायााचया अदवि विचार परपरचा िारसा असलयामळ शकय

झाल आह आचायााच आशीिाणद ि सरपकपा तयाना उदड लाभो

सिामी अनभिानद

ऑकलड नयझीलड

11

अनकरमवरणका

परकररण शीरषक पान कर

१ बालपर --------------------------------------------१२

२ आचायााची सनयास घणयाची ियारी ---------------१५

३ सर शोध-----------------------------------------२२

४ सरपरापती ि वििकचडामरीची वनवमणिी ---------- ३१

५ नमणदासििी ि गरपगौडपादाचायण भट ---------------४२

६ परसिानतरयीिर भाषटय करणयास काशीि िासिवय --४७

७ शरीिदवयासाची भट ि आवशिाणद ------------------६२

८ परसिानतरयीचया भाषटयाला गरचा आशीिाणद--------६६

९ कलासपिणिाकड गमन ि वशिदशणन ----------------६९

१० बदरीनारायर मवदर सिापना -----------------------७४

११ आयााबा मािच वनधन ------------------------------७७

१२ गरपगोविदयिीच वनयाणर ----------------------------८४

१३ पचायिन पजचा उदय -----------------------------८८

१४ परभाकरधिरीची शररागिी -------------------------९३

१५ कौशावमबिला चमतकार----------------------------१०५ १६ कमारीलभटट ि आचायण भट ------------------------१०९

१७ मडनवमशर ि आचायण याचा सिाद ------------------११३

१८ आचायााचा परकाया परिश --------------------------१४०

१९ मडनवमशर सनयासाशरमाि ---------------------------१४९

२० शारदा मवदराची सिापना ----------------------------१५७

२१ शरीनगरचया सिणजञ वपठािर आरोहर------------------१५८

२२ दवारका गमन ि पवहलया धमणवपठाची सिापना---------१६७

२३ परभास ि उजजनीस भट -------------------१७५

२४ नपाळ भट कलासपिणिािर वशिदशणन पाच सफवटक वलगाची ि सददयण लहरीची परापती -------१८०

२५ जगननािपरी यि मठ सिापना ----------------------१८८

२६ शरीशलपिणिािरील िासिवयाि कापावलकाचया हलयािन सटका ------१९२

२७ अहोबील यि नवसहचिाची सिापना ----------------१९५

२८ महाराषटर भरमर --------------------------------------१९६

२९ हरीहरचा परसग --------------------------------------२०३

३० शगरीस मठ सिापना ---------------------------------२१४

३१ कालटी ि वतरिदरमला भट -----------------------------२१५

३२ काची यि मठ सिापना ि वनयाणर---------------------२१८

12

|| शरीगरपःशररम ||

|| शरीमि शकराचायण चररतर ||

|| सारामि ||

जनम िशाख शि पचमी नदननाम सितसर यवधवषठर शक २६३१

महरज इसिीसन पिण ५०९ िशाख मवहना िसि ि रवििार जनमसिळ

कालटी गाि करळािलया पराणनदीचया काठी िसलल

जनमकाळाच गरह ndash जनम नकषतर पनिणस ककण लगन सयण मष राशीि

जनम कडली

सिण महतिाच गरह सिसिानी होि

वपतयाच नाि ndash वशिगर आई आयााबा ही पजरपललीचया मखपवडिाची

कनया वशिगर ह विदयावधराज नामक बराहमराच पतर

परािन गरि ndash माका डय सवहिा- वचतसखाचायण रवचि बहि शकरविजय ndash

वशिरहसय (हयाि भगिान वशिानी आपला हा अििार सावगिला आह ) कमण

परर ndash भविषटय परर इतयादी

13

परकरर १ ल

बालपरण

डॉ सिणपलली राधाकषटरन महरिाि शकराचायण महरज िवदक जञान आवर मि

वचिन कररारी बविमतता याच बालबहसपिी होि कशागर बिी िललख

समररशिी अतयि दखरी ि बळकट शरीरयषटी चहरा परणचदरासारखा िजसिी

भवय कपाळ रपद ि भरदार छािी आजानबाह ि लालबद नख असलली

लाबसडक बोट अस विलोभनीय वयविमति लाभल होि शाि ि वनशचयी

धरिासारख वनगरही योगी शकमनीसारख िर िादवििादाि याजञिलकया सारख

िजसिी ि परभािी होि िारी मद गभीर पर करखर शबदोचचार ि वलपी याच

जञान ५ वया िषीच झालल होि महरन वपतयान ५ वया िषीच वरिबध कला

तयामळ

ldquoअषटिष चििदी दवादश सिणशासतर विद |

षोडश कििान भाषटय दवावतरश मवनरभयगाि ||rdquo

महरज आठवया िषी ि चििदी झाल बारावयािषी सिणशासतर सपनन झाल

सोळावया िषी परसिानतरयीिर महरज उपवनषद बरहमसतर ि शरीमदभगिीिा

हयाचयािर जग परवसि भाषटय कल तयानिर ३२ वया िषी वदवयलोकी परिल

कालटीची गरामदििा भगििी गािाबाहर ह मवदर होि वशिगर रोज विची

पजा करीि असि दध साखरचा निदय दाखिीि ि शष परसाद महरन

बालशकरासाठी घरी आरन तयाला पाजि तयािळी बालशकर ४ िषाणच होि

14

एकदा वशिगरना परापवचक वयिसायासाठी बाहरगािी जाि लागल आयााबा पजा

कर लागली शरीर असिासयामळ एक वदिस विला पजसाठी जार अशकय

झाल विन बालशकराला पाठिल बालशकर उतसाहान गला पजा कली दध

साखरचा निदय दाखिला डोळ उघडन पावहल िो दधाचा पला िसाच भरलला

आपर अपणर कलल दध दिी घि नाही महरन तयाला दःख झाल िोडी िाट

पाहन िो वनराश झाला भािािग अनािर होऊन रड लागला महरन दिीन परकट

होऊन दधाचा पला ररकामा कला भगििीन आपलयाला परसाद न ठििा सिण दध

वपऊन टाकल महरन बालशकर अवधकच वयविि झाला तयाला रड आिरना

तयाच समाधान करणयासाठी दिीन सतरीरप धारर कल ि बालशकराला माडीिर

पदराखाली घऊन सिनपान वदल तया सिनपानान बालशकराची समाधी लागली

समाधी अिसििन बाहर यिाच बालशकरान ldquoदिीभजगसििrdquo ह अठठािीस

शलोकाच सिोतर गाईल तयािली अठठाविसावया शलोकािली परािणना फारच हदय आह

ldquoइवि परमभारर वकवचचनमयोि न बधििधि ितति तिदीय मावदयम |

विनोदय बालसय मौखया वह मािसिदिि परलापसिवि मी गहार ||२८||rdquo

(ह माि ि कोर ि मी कोर ह न जारिाच मी परमान ज काही बडबडलो ि या

मखण बालकाचया समाधानासाठी बडबडगीि महरन तयाचा सिीकार कर )

बालशकराच उपनयन झालयािर िोडयाच वदिसाि वशिगर आजारी

पडल तया आजारािच तयाचा अि झाला आयााबा दःखान भारली गली पर

बालशकरासाठी विन आपल दःख वगळल वपिछतर हरपलयामळ बाल शकराचया

वशकषराची वयिसिा वहािी महरन विन शकराला कालटी पासन २२-२४

15

वकलोवमटर अिरािर असललया गरपकलाि दाखल कल तयाकाळी गरपकलाि

राहाराऱयाना बरहमचयण पालनाच कडक वनयम पाळाि लागि परतयक बरहमचारी

विदयायाणला ठराविक घरी जाऊन वभकषा मागािी लाग याि नमरिा ि वशसि

अवभपरि होिी

एकदा अस झाल की शकर एका पवितराचररी दररदरी बराहमराचया घरी वभकषा

मागणयास गला होिा तयािळी िो बराहमर सििःच दसरीकड वभकषा मागणयास गला

होिा शकरान जवहा आपलया मजळ आिाजाि ldquoॐभििी वभकषादवहrdquo असा पकारा

कला िवहा तया बराहमराची पतनी बाहर आली हया असामानय बालकाला पाहन

काहीच न बोलिा वभकषा आरणयासाठी घराि गली सगळी मडकी गाडगी ररकामी

पाहन उदास झाली डबडबललया नतरानी शोध घऊ लागली अन विला एक

िळलला आिळा वदसला िोच घऊन िी बाहर आली वभकषा महरन शकराला िो

आिळा घािला तया आिळयाचया वभकषकड पाहन शकरान जारल की इि

अठराविशव दाररदरय आह तयाच अिकरर दरिल तयान एक सिोतर महरायला

सरपिाि कली सििच रचललया कनकधारा सिोतरान तयान लकषमीची सििी

आरभली होिी तयािळी लकषमीन परसनन होऊन सोनयाचया आिळयाचा पाऊस

पाडला तया बराहमर-बराहमरीच दाररदरय कायमच दर कल तयामळ तया गािाच नाि

कनकाबा पडल

अशापरकार शकराच गरपकलाि वशकषर चाल होि किळ िीन िषाणचया

कालािधीि शकरान गरपकलािील अभयासिम पराविणयासह परण कला किळ

आठवया िषीच अभयासिम परण झाला मग आिा गरपकलाि रहाणयाची

आिशयकिा नाही महरन गरनी शकराला घरी पाठिन वदल गरपकलाि

असिानाच शकराची अलौवकक बविमतत विषयी खपच खयािी झाली तयामळ

16

तयाकाळचया पििी परमार तयाची कीिी राजदरबारापयाि पोहोचली करळचा राजा

राजशखर हया िजसिी बालकाचया भटीसाठी उतसक झाला राजान आपलया

सवचिा बरोबर शकराना आरणयासाठी पालखी ि नजरारा महरन हतती घोड ि

िाटभर मोहरा पाठिलया शकरानी ि अतयि आदरान साभार परि पाठिल

विनयान एक पतर वलवहल ldquoमहाराज आपर मनपिणक पाठिललया भटी वमळालया

आपलया सहदयि बददल मनपिणक धनयिाद पर हया गोषटीचा मला काय उपयोग

आपर परजा कलयारासाठी तया िापरावया विदवानाचया विषयी आपर जो आदर

बाळगिा तयामळ आपल भलच हाईल तयािच मला आनद आह rdquo

शकराचया हया किीमळ लोकाचया मनाि तयाचया विषयी परचड आदर वनमाणर

झाला राजाला ह सिण अतयि आशचयण कारक िाटल या अदभि बालकाचया

भटीसाठी राजा सििच वनघाला शकराचया िजसिी दशणनामळ राजा अवधकच

भारािला गला ियाचा मलावहजा न ठििा राजा शकराचया चररी निमसिक

झाला राजान सिि िीन नाटक वलवहली होिी िी तयान शकराचया चररी अपणर

कली राजाला मल नवहि महरन तयान अपतय परापतीची इचछा शकरापढ वयि

कली तयािळी शकरानी राजाला सपतर लाभणयाचा िर वदला राजान सििबरोबर

आरललया अनक नजराणयाचा शकरानी सिीकार करणयाचा आगरह धरला

राजाचया आगरहा खािर शकरानी ि नजरार दिी भगििीचया दिालयाचया

जीरोिारासाठी सिीकारल राजाला आनद झाला पढ यिािकाश राजाला योगय

समयी पतर परापती झाली

17

परकरर २ र

आचायााची सनयास घणयाची तयारी

बालशकराच घरािल िासिवय आयााबला सखािि होि निीन चिनय

वनमाणर झाल होि पर शकराच काही िगळच विचार चाल होि ईशवराविषयी ि

धमणिततिाचया विषयी समाजाि परचड गोधळ माजला होिा बौि ि जन ह िगळच

पि वनमाणर झाल होि तयािही कमणठ िवदकानी परचड असामजसय अवगकारल

असन भविमागण सोडनच वदला आह सिााचा परमशवर एकच असनही विविध पजा

परचारामळ उपासक सामवहक सहजीिन अकारर भदमय करीि आहि

सपशयासपशयाचा पावितरयाशी असलला सबध विसरन दनवदन जीिनािल ि

एकमि साधन समजन दवष ि मतसर िाढविणया पलीकड काहीच साधि नवहि

पर लोकवयिहार याच िततिपररालीचा अगीकार करन उचच नीच या साचबद

चौकटीि चालला होिा ईशवराच अवसिति किळ निस करन कामय साधय

करणयासाठीच असलयाची भािना दढ झाली होिी अधयातम जिळ जिळ लोप

पाि लागल होि हया सिण गोषटीच विचार-मिन शकर करीि होि तयासाठी तयाना

गरपडभरारी घयायची होिी पर या सिण गोषटीची मावहिी मािोशरी आयााबाना कशी

असािी रोज वनतयनमान गगिर जाि सनान कराि सोिळ-ओिळ पाळाि

भगििीचा निदय करािा मग नाििडाचा राबिा घराि सरप झाला िश िाढला की

आपर सटलो हया पलीकड आयााबा विचारच कर शकि नवहिी

वशिगरप ि आयााबा हयाचया वििाहानिर बरीच िष तयाना अपतय परापती झाली

नवहिी वशिगरप ि आयााबा यानी पतर परापतीसाठी वरि करायच ठरिल तयापरमार िी

दोघ करळ मधलया वतरचर गािी असललया िषाचल नामक वशिाचया महाकषतरी

आल िषाचल पिणिाचया पाययाशी ह कषतर आह िषाचल पिणिाचा आकार परचड

मोठया नदी सारखा आह महरन िो िषाचल तया पिणिामळच मवदराच नािही

िषभशवर मवदर झाल वशिगरप ि आयााबा यानी भगिान वशिाची उपासना पतर

18

परापतीचा िर परापत होई पयाि करणयाचा वनधाणर कला वििच मककाम कला पहाटच

उठाि मवदराचया जिळचयाच सरोिराि सनान कराि मवदराि यऊन िषभशवरािर

एकश एकिीस आििणनासह रपदरावभषक करािा अवभषकासाठी शि िप िापराि

सिण पजन झालयािर अपतय परापती वहािी महरन हाि जोडन दोघानी परािणना

करािी असा तयाचा वनतयिम सरप झाला बरच वदिस झालयािर दोघही भगिान

वशिशकराचया कसोटीस उिरल

भगिान वशिानी वशिगरपना सिपनाि यऊन विचारल पतर कसा हिा

सामानय बिीच पर शिाय पतर हिि की असामानय बिीचा पर अलपाय ि फि

एकच पतर हिा या परशनािर वशिगरप गोधळन जाग झाल वशिगरनी आयााबला

सिपन सावगिल विचयाशी विचार-विवनमय कला वनतयपरािणनचया िळी सावगिल

की ldquoदिा िझी जशी इचछा असल िच आमहाला मानय होईल आमही अजञानी

आहोि ि आमच वहि कररारा आहस आमही किळ वनवमततमातर आहोि िझी

इचछा ि आमचयाकडन परण करन घ rdquo

हयाचा पररराम असा झाला की भगिान वशिशकर पनहा वशिगरपचया सिपनाि

आल ि महराल ldquoमी सिि िमचया पोटी जनम घईन पर अलपकाळ िासिवय

करीन rdquo हया सिपनामळ वशिगरना परमानद झाला दोघही आनदान कालटी गािी

परि आल पढ नदननाम सितसराि िशाख मासाि शकलपकषाि पचमीला

रवििारी दपारी १२ िाजिा शकराचा जनम झाला तयािळी यवधवषठर शक २६३१

चाल होिा महरज इसिीसन पिण ५०९ शक चाल होिा िसि ि बहरला होिा

आयााबा अपतय परापतीचया आनदाि होिी

िोच आनद िी आजही उपभोगि होिी शकर विचा बवहशचर परार झाला होिा

तयािन आिा बालशकराला राजमानयिा परापत झाली होिी विचया आनदाला

उधार आल होि अशा आनदाला िडा दर बालशकराचया जीिािर आल होि

पर बालशकर आिा बाल रावहला नवहिा गािािल अतयि परविवषठि ि जयषठ-शरषठ

यावजञक याचा राबिा शका समाधानासाठी ि जञानपरापतीसाठी आयााबचया घरी सरप

19

झाला होिा गािािल परविवषठि तयाना शकराचायण महरन सबोध लागल होि

आदरान ि विनयान तयाचा सनमान कर लागल होि सिण कालटी गाि तयाना

आिा शकराचायण महर लागल होि

अशा या आपलया असामानय पतराचया सहिासाि आयााबाच वदिस

आनदाि चालल असिाना शकराचायाानी आपला सनयास घणयाचा सकलप

परसगोपातत पर हळिारपर आईचया कानािर घािला आचायााचा हा बालियािला

सकलप ऐकन िी अिकरराि विवहल झाली परम दःखान िी काहीच बोलली

नाही विचा आनद कषराि मािळला शकराचायाानी तयािळी िो विषय वििच

िाबिला तयाना आईला दःखी कराियाच नवहि पर आपलया वनशचयापासन ि

परािततही होरार नवहि आईला वदलासा दणयासाठी ि महराल ldquo आई मी िला

जनमभर सखी ठिणयाचा परयतन करीन ि काळजी कर नकोस rdquo

शकराचायण वनशचयी होि सनयास िर घयायचाच पर आईचा विशवास जासि

महतिाचा विची परिानगी वििकीच महतिाची तयामळ तयानी परिम ि करायच

ठरिल आपलया माग आईची काळजी घरार विचया दःखािर फकर घालरार

विचया जिळ कोरीिरी असर आिशयक आह अशी वयिी शकराचायण शोधीि

होि घरािलया सधनिमळ धनाची काळजी नवहिी काळजी फि आईची होिी

आिा आचायााच बरच भि ि वशषटय होि होि तयािच आचायााचा एक आिडिा ि

सावतिक नाििाईक परमभि झाला होिा तयाच नाि अवगनशमाण होि अतयि

िललख परामावरक ि परमळ असा हा अवगनशमाण शकराचायााच परम ि विशवास याना

पातर झाला शकराचायण तयाचया वयिहार कशलििर खश होि आईची काळजी

अवगनशमाण वनवशचि घईल हयाची शकराचायााना विविध परसगी परण खातरी पटली

आईची परिानगी घणयापिी आचायाानी अवगनशमयाणस विशवासाि घऊन आपर

सनयास घरार असलयाच सावगिल अवगनशमाण आचायााचया परतयक शबदािर

विशवास ठिि अस तयान जयािळी आचायााना आपला काय विचार कला अस

विचारल िवहा आचायाानी आपली सिण मालमतता अवगनशमयाणचया सिाधीन

20

करणयाचा विचार परकट कला अवगनशमाण आपलयािरील हया विशवासान भारािन

गला आयााबची सिणिोपरी काळजी घणयाच िचन तयान आचायााना वदल तयामळ

िी काळजी वमटली आिा फि आईची परिानगी वमळिणयाची जरपरी होिी

आयााबा आचायााना कषरभरही नजरआड होऊ दि नवहिी आचायाानी

आपला सनयास घणयाचा मानस विला पनहा एकदा सावगिला तयािळी आयााबा

महराली ldquoबाळा ि खपच मोठा आहस ि सनयास घिलयािर माझ काय होईल

याचा ि विचार कलास का माझया अिकाळी ि माझया जिळ असािास अस

माझया मनाि सारख यि आह िझया हािनच माझा अतयससकार वहािा अशी

माझी िीवर इचछा आह ि जर सनयास घिलास िर ह कस बर शकय होईल अर

सनयास घराऱयाच पिाणशरमािील सिण सबध िटिाि आई िडील भाऊ अशी

नािीच सनयास घराऱयाला उरि नाहीि बघ हया गोषटीचा ि विचार कर rdquo इिक

बोलन आई सद होऊन गपप बसली

हयािर आचायण आईला महराल ldquoआई िझी ईशवरािर परगाढ वनषठा आह माझ

जीवििकायण तया ईशवरानच वनवशचि कल आह िला दःखी करन िला सोडन

जाणयाची मला हौस नाही पर घरी राहन ि ससार करन सभरमाि पडललया

समाजाला वचरिन सतयाचा मागण कसा दाखििा यईल तयासाठी वनःसग होऊन

भारिभर भरमरच कराि लागरार तयासाठी सनयास गरहर कला िरच ह काम सोप

होईल आपला मलगा आपलयाला अनाि करन टाकन जाि आह अशी भािना ि

माझया विषयी कधीही करन घऊ नकोस कारर िझया जिळ राहन मी जिढ कायण

कर शकन तयाचया शभरपट अवधक मला सनयास गरहर करन करिा यईल आई

ि अतयि विचारी आहस िच मला महराली होिीस की हया भमीिर खपच पाखड

माजल आह तयामळ जीिनाच अविम धयय असललया परमानदाला लोक पारख

झाल आहि तयाना वनसगाणन वदललया सपततीचा समान ि सयि भोग घयायला

वशकिल पावहज तयाि सामवहक सहजीिनाची मौज अनभििा यि ही िझी मि ि

विसरलीस की कायrdquo

21

आचायााचया हया बोलणयािर आयााबा वखननपर हसली महराली ldquoि कायण ि

इि राहनसिा कर शकिोस rdquo आचायण महराल ldquo इिल कायण िर जिळ जिळ

झालयािच जमा आह विदवान ि हशार िवदकानी हया परम िततिाचा अगीकार कला

आह अस िाटि तयामळ भारिभर वहडन सिणतर परचार करर गरजच आह ि

समाधानान मला आवशिाणद द सनयास गरहर करणयास अनमिी द rdquo

आयााबा विचारमगन झाली आचायााचया मधर पर वनशचयी बोलणयान विला

विचार करर गरजच िाट लागल तयाच रातरी विला सिपन पडल सिपनाि गौिम ि

अगसिी षी आल महराल ldquoमाि िझा पतर अलौवकक परजञचा असन साकषाि

वशिाचा अििार आह तयाच आयषटय िोड आह िवहा िवदकधमाणचा परकाश

लोकाना दाखिणयाच कायण करणयासाठी तयाला सनयास गरहर कर दrdquo

आयााबा सकाळी जागी झालयािर मनाची समजि घाल लागली काय बाई

मारसाच मन असि मनी िस ि सिपनी वदस महरिाि ि काही खोट नाही असा

सोयीसकर विचार करन विन ि सिपन विसरन जायच ठरिल सडा-समाजणनादी

झालयािर वनतयापरमार िी गगिर सनानासाठी वनघाली आचायण रोजच आईला

घऊन गगिर जाि असि आजही ि विचया समोर उभ रावहल आयााबचया मनाि

आल काही ना काहीिरी वनवमतत काढन सनयास गरहरापासन याला पराितत

कराि असा विचार करन िी महराली ldquoबाळा ि रोज मला सनानासाठी गगिर

घऊन जािोस आिा वदिसवदिस मी िकिच जारार मग मला एकटीला

सनानासाठी िझया आधाराखरीज गगिर कस बर जािा यईलrdquo

आचायण हया बोलणयाचा रोख समजल हसि हसि आईला महराल ldquoआई

कशाला काळजी करिस िझया सोयीसाठी िषभशवर गगलासिा आपलया घरा

जिळन जायला सागल rdquo

हयािर अतयि भािपरण नमसकार करीि आयााबा महराली ldquoिझया िोडाि

साखर पडो अन िस होिो पर िस जरी झाल िरी माझया अिकाळचया इचछच

काय ि सनयास घिलास िर िषभशवर िी परण करील काrdquo

22

हयािर आचायण खप गभीर झाल आचायण गभीर पर वनशचयी सिराि आईला

साग लागल ldquoआई ि महरिस िस आिशय घडल सनयाशाची सगळी नािी

िटिाि ह अगदी खर आह पर तयािला गवभणि अिण असा आह की आई िडील

भाऊ बवहर याच भौविक सिािाणसाठी नाि परण िटि पर जया ईशवरान

अलौवकक मािा-पतर सबध वनमाणर कला िो अधयावतमक दषटीनसिा कधी कषीर

होऊ शकि नाही पर भौविकाच िस नाही आईच परम ि आई करीि असलली

पतराची सिा हया बाबिच सबध सपरण सोडाि लागिाि पर शासतरसिा ldquoन मािपर

दििमrdquo अस सागि एक िळच मािच सिनपान पतराला कायमच री करन

ठिि मी ि कस विसरन आई वयिहार हा दोन परकारचा असिो एक वनरपकष ि

दसरा अपकषा ठऊन िा अिराि काही हि धरन सनयाशाला वनरपकषिा शािी

समदशणन वनिर ि ईशवराच मनन हया पाच गराचाच फि सग ठिायचा असिो मग

अस वनरपकष जीिन जगि असिाना माझया परम दििान महरज मािन अिकाळी

भटणयाची इचछा परकट कली िर मला यािच लागल कारर शासतर अस सागि

ldquoसिण िदन यविना परासिणनदया परयतनि ||rdquo

तयामळ मी िला िचन दिो

अहनयमब रावतरसमय समयािर िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा |

एषटयावम ितसमय सकल विहाय विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||

ldquoआई वदिस असो की रातर असो वकिा अनय कोरिीही िळ असो ि माझ

भािसमरर कर वकिा कराबरोबर वनरोप पाठि मी हािािल सिण काम सोडन

धािि िझयाकड यईन यािर विशवास ठि की िझा अतयससकार मी सिि करीन

rdquo हयािर आयााबा काय बोलरार विला काहीच यवििाद सचना महरन तयािन

बाहर पडणयासाठी िी महराली ldquoचल गगिर जाऊ खप उशीर झालायrdquo आचायण

समजल अजन वहचया मनाची ियारी होि नाही इिकयाि दरिाजयाचया बाहर

खपच गलका ऐक आला अवगनशमाण घाईघाईन आिा आला आचायााना िदन

23

करन महाराला ldquoआई आचायण लिकर बाहर या मोठाच चमतकार झाला आह

गगन आपला परिाह बदलला आह िी आपलया घराजिळन िाह लागली आह rdquo

आयााबचा आपलया कानािर विशवास बसना िी आचायााचा हाि धरन लगबगीन

हा चमतकार पहायला बाहर आली खरोखर गगचा परिाह तयाचया घरा जिळन

िाहािाना विला वदसला िी विसफारललया नतरानी आचायााकड पाह लागली

तयाि भाि होिा िो शबदाचया पलीकडला पर मनाि विचार होिा ldquoअर लबाडा

शबदसामयाणचा परतयय दऊन माझयाकडन सनयास घणयाची परिानगी वमळििोस

काय पर मी ही वििकीच पककी आह मी काही परिानगी दरार नाहीrdquo

आयााबचया वनःशबद विचाराना आचायण विचया डोळयाि िाचन मगध हसल

आयााबा गगिन सनान करन बाहर आली आचायण सनानासाठी गगि उिरल

आचायण पोहि होि आयााबा ि इिर लोक आचायााकड कौिकान पाहि होि

इिकयाि लोकानी एका मगरीला आचायााचया रोखान यिाना पावहल ि

असहाययिन ओरडल ldquoआचायण मगरrdquo आयााबा घाबरन पाह लागली आचायण

वशिाफीन िीराकड यऊ लागल िीरा जिळचया एका दगडाला धरन ि िर

चढरार इिकयाि मगरीन तयाचा उजिा पाय पकडला जीिाचया आकािान ि

आई पहाि असिाना विला महराल ldquoआई मगर मला मारन खारार माझ आयषटय

फकट जारार तया ऐिजी ि िषभशवराची परािणना कर मला सनयास घणयासाठी िरी

िाचिणयास साग rdquo आपलया डोळया दखि मगर आपलया मलाला खािाना पाहन

आयााबन परारपरान ि कळिळन िषभशवराची परािणना कली ldquoदिावधदिा िषभशवरा

मला कषमा कर िाटलयास मला घऊन जा पर माझया शकराला िाचाि िझी इचछा

असलयास तयाला सनयास घऊ द मी आड यरार नाही पर माझया पोटचया

गोळयाला िाचि िो माझया काळजाचा िकडा आह rdquo आवर काय आशचयण मगर

झपकन पाय सोडन पाणयाि वशरली आयााबन ि पावहल पर आनद भय आवर

दःख हयाचचया िीवरिन विला भोिळ यऊन िी खाली पडली आचायण पटकन िर

आल तयानी आईच मसिक आपलया माडीिर घिल गगाजल वशपडन विला

24

शिीिर आरल आचायाणचा हा सपशण विला आिा आयषटयाचया अिापयाि

सखािरार होिा

आचायाानी अवगनशमयाणचया हिाली आईला ि सिण मालमततला सहजिन

सोपविल अतयि भािपरण शबदाि आईला महराल ldquoआई िला कशाचीही

कमिरिा पडरार नाही िझा आशीिाणद माझया पाठीशी सदि असल आिा

माझया ऐिजी अवगनशमाण िझा साभाळ करील ि तयाला साभाळन घ मला माझया

गरपचया शोधािण वनघाि लागल तयानिरच मला सनयास घिा यईल मला जञाि

आह की िझया मािहदयाला एकलतया एक पतराचया विरहाची आग सहन करर

खप कठीर आह पर िझ मनोधयण िषभशवराचया कपन अपार िाढल ि तयाचयाच

कपन हा भिसागर पार करशील आवर मि होशील rdquo

आचायण अतयि भािवििशहोऊन बोलि होि आईच नतर अनािर अशरना

अवनबाध करन िाहाि होि कठ सद झाला होिा आचायाानी जवहा विला िदन

कल िवहा ि परमपवितर अशर आचायााचया मसिकािरन खाली ओघळल आचायण

कालटी सोडन वनघाल ह काही कषरािच सिण कालटीि झाल सारा गाि आचायााना

वनरोप दयायला जमला आचायााना िदन करणयासाठी आबालििाची दाटी झाली

होिी सिााना आवशिाणद दऊन आचायण झटकन घराबाहर पडल दिफाण नागररक

उभ होि सिावसनी पचारतयाची िबक घऊन दरनच तयाना ओिाळि होतया तया

वदिशी काविणक शि एकादशी होिी आचायण झरझर पािल टाकीि गािाचया

सीमिर आल पाठोपाठ आललया नागररकाना ि अवगनशमयाणला परि जाणयास

सावगिल ि पाठ वफरिन आचायण वनघन गल तया वदिशी आयााबचयाच काय पर

कालटीचया बहसखय घराि चल पटली नाही

25

परकरर ३ र

सदगर शोध

काविणक शि एकादशी यवधवषठर शक २६३९ या वदिशी महरजच इ स

पिण ५०० कालटी गािािला हा बालिपसिी-जञानसयण- सपरण भरिखडाला

परकाशमान करणयास वनघाला होिा तयाकाळी आजचया सारखया कोरतयाच सोयी

नवहतया जगलािन पायी िाटचाल करायची पाउलिाटचया आधार चालायच

विशरािीसाठी झाडाखाली बसायच नदीच अििा वनमणल झऱयाच जीिन पराशन

करायच छोटया छोटया िसतया लागलयास ldquoॐभिवि वभकषादवहrdquo वहायच अनयिा

नाही असा सगळा खडिर परिास करीि बालशकराचायण वनघाल होि

करळची सीमा पार कली कठ जायच ि नककी कल होि गरपकलाि वशकषर

घि असिाना िदािािलया सिणशरषठ गरपगोविद भगिदपाद हयाच नाि ऐकल होि

मन तयाचयाकड जाणयास आससल होि शरीर चालि होि कनाणटकािलया

कारिार वजलहयािील परवसि ldquoगोकरण महाबळशवराrdquoकड पाऊल खचली जाि होिी

आचायण मजल दरमजल करीि ldquoशरीकषतर गोकरणमहाबळशवरrdquo यि आल

महाबळशवराचया दशणनान तयाचया अगािर रोमाच उभ रावहल आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल जया वशिाच ि सििच अशाििार होि तया

शकराचायााचया मनाि आतमरपाचया दशणनान उतसफिण परािणना न घडिी िरच

निल होि आचायण भािवििश होऊन परािणना कर लागल

अज शाशवत काररण काररणाना वशव कवल भासक भासकानाम |

तरीय तमपार मादयतहीन परपदय पर पावन दवतहीनम ||

26

नमसत नमसत ववभ ववशवमत नमसत नमसत वचदानदमत |

नमसत नमसत तपो योगगमय नमसत नमसत शरवतजञानगमय ||

शकराचायण भगिान वशिाची ही परािणना करिाना इिक िललीन झाल होि

की आजबाजला कोरी असलयाचही तयाना कळल नाही आचायााचया कठािन

वनघालली वशिसििी ऐकन आशचयण चवकि झालली एक वयिी आचायााना

पाहणयासाठी गाभाऱयाि आली आचायण वशिसििीिन दहभानािर आलयािर तया

वयिीन आचायााना िदन कल आचायण आशचयाणन उारल ldquoकोर विषटरशमाणrdquo िी

वयिी महराली ldquoहो विषटरशमाणचrdquo दोघाना अतयि आनद झाला

विषटरशमाण ियान जरी िडील होिा िरी िो आचायााचया बरोबर गरपकलाि

वशकि होिा तयाच ि आचायााच वशकषर बरोबरच सपल होि विषटरशमाणही विरि

होिा तयालाही सनयास घयायचा होिा आचायााचा सनयास घणयाचा विचार ऐकन

तयाला अतयानद झाला आचायण गरपगोविदयिीचया शोधािण वनघालयाच

समजलयािर िर विषटरशमयाणस आकाश ठगर िाट लागल कारर िो सिा

गरपगोविदयिीचया शोधािणच बाहर पडला होिा विषटरशमयाणन गरपगोविद याचया

बददल खपच मावहिी गोळा कली होिी पर तयाचा सधयाचा ठािवठकारा तयाला

जञाि नवहिा दोघानी गोकरणमहाबळशवराची परािणना कली दोघानाही मनोमन खातरी

िाट लागली की आपलयाला इि गोकराणिच गरपगोविदयविचा ठािवठकारा वमळल

दोघही आतमवचिनाि मगन असि अचानक एक वदिस एका सनयाशाकडन

गरपगोविद नमणदानदीचया िीरािर ओकारमाधािा यि आशरम सिापन राहाि

असलयाच कळल पलला खप लाबचा होिा पर आिा एकाला दसऱयाचा आधार

होिा िततिवचिनाचया सिादाि मागणिमरा ससहय होरार होिी

27

आचायण आवर विषटरशमाण तिरन नमणदािीरािरलया ॐकारमाधातयाचया

रोखान वनघाल विषटरशमाण आचायााचया सहिासाि खपच फलाला आचायााशी

वकिी बोल अन वकिी ऐक अस तयाला झाल दऱया-खोऱया ओलाडिाना दोघही

गरपगोविदयिीचया समरराि गपपा मारि होि गरपगोविदयिीचया गरपपरपरचया

िपवशलाि दोघ रममार झाल विषटरशमाण काहीशा आशचयाणन महराला ldquoगरपगोविद

ह गौडपादाचायााच वशषटय गौडपादाचायण पावरनीचया वयाकररािर महाभाषटय

वलवहराऱया पिजली याच वशषटय पिजली िावमळनाड मधलया वचदबर मवदरा

जिळचया आपलया आशरमाि एकहजार वशषटयाना एकाच िळी वशकिीि असि

पिजली ह शषाच अििार मानल जािाि तयानी आपलया वशषटयाना दोन अटी

घािलया होतया एक अट महरज आपर सिण वशषटयाना एका पडदया आडन

वशकविरार कोरीही पडदयाचया आि याियाच नाही दसरी अट महरज वशकिर

चाल असिाना अधययन सोडन अनयतर जाियाच नाही पर एक वदिस

गौडपादाचायण काही आकवसमक काररान अधययन सोडन अनयतर गल ि नमक

तयाचिळी एका वशषटयान आपल गरप पडदया आडन परतयकािर कस लकष ठििाि ह

पाहणयासाठी पडदा बाजस सारला ितकषरी घाि झाला पिजली आपल

मळशषरप धारर करन सहसतरमखानी वशकिीि होि तयाचया मखािन

वनघराऱया विषावगनन पडदा बाजला होिाच सिण वशषटय कषराि भसम झाल

पिजलीनी ितकषरी मनषटयदह धारर कला पर िोिर सिण सपलल होि वशषटयाचया

सहाराच तयाना अतयि िाईट िाटल गौडपादाचायण िाचलयाच पाहन समाधान

िाटल खर पर तयानी दसरी अट मोडलयाच पाप गौडपादचायााना लागल तयामळ

आपलया वशषटयाला वनषटपाप करणयासाठी पिजली महराल ldquoवमळिलल जञान जवहा

ि एखादया उततम वशषटयाला परदान करशील िवहाच ि वनषटपाप होशील rdquo तयामळ

असिसि झालल गौडपादाचायण भटकि भटकि उजजवनला वकषपरा नदीचया काठी

28

एका परचड िटिकषा खाली यऊन रावहल यराऱया जाराऱयाला ि वयाकररािील

खोच असलल परशन विचारीि तयाला तया परशनाच उततर दिा आल नाही महरज

अवधकच असिसि होि िो जर अवधक काही बोल लागला िर तयाला मारहार

करीि तयामळ लोक तयाना बरहमराकषस महर लागल

एकदा चदरशमाण नािाचा विदवान बराहमर वयाकरर वशकणयासाठी

दवकषरिलया वचदबरला जाणयास वनघाला होिा चदरशमाण अतयि िजसिी होिा

तयाला पिजली वयाकरर महाभाषटय वशकवििो ह समजलयामळ िो विकड

जाणयास वनघाला होिा वकषपरचया काठी असललया हया परचड िटिकषाखाली िो

जरा विसािला इिकयाि गौडपादाचायााची ि तयाची दषटीभट झाली

गौडपादाचायाानी तयाचा हि जारन घिला हा जर वयाकरर महाभाषटय वशकायला

जाि आह िर हयालाच परशन विचारािि महरन चदरशमयाणला गौडपादाचायाानी

भराभर परशन विचारायला सरपिाि कली चदरशमाण वबनचक उततर दऊ लागला मग

आचायाानी तयाला भज रज इतयादीच भिकाळ िाचक धािसावधि विचारल

चदरशमयाणन भि रि अस उततर दिाच आचायाानी lsquoपचrsquo धािच भिकालिाचक

धािसावधि विचारल चदरशमयाणन कषराि lsquoपकिrsquo अस उततर वदल आिापयाि ह

उततर कोरीच वदलल नवहि सिाानी lsquoभिrsquo lsquoरिrsquo lsquoपिrsquo अशी उततर वदलली होिी

तयामळ गौडपादाचायण सखािल चदरशमयाणला महराल ldquoवचदबरला आिा कोरीही

नाही िला ज वयाकरर महाभाषटय वशकाियाच आह ि मीच वशकवििो rdquo

चदरशमयाणला आनद झाला पर गौडपादाचायाानी तयाला कषराचीही उसि वदली

नाही परिासामळ िकललया चदरशमयाणन गौडपादाचायााचा अवधकार पाहन जिळच

पडललया िकषाचया पानािर नखान ि भाषटय वलहन घयायला सरपिाि कली rdquo

29

विषटरशमाण हकीकि सागणयाि रगन गला होिा शकराचायण िनमयिन ऐकि

होि ि पाहन विषटरशमयाणस चागलाच हरप आला िो पढ साग लागला ldquo चदरशमाण

सिि ऐकि होिा ि पानािर कोरन वलवहि होिा सिि चौदा वदिस अविशराि हा

िम चाल होिा चौदा वदिसानी महाभाषटय परण झाल आपलया गरपचया आजञनसार

आपर चदरशमयाणसारखया उततम वशषटयाला ह जञान वदलयाची आिररक जारीि

गौडपादाचायााना झाली ि वनषटपाप झाल चदरशमयाणन वलहन घिलली महाभाषटयाची

सिण पान एका िसतराि बाधन ठिली चदरशमयाणला परिासाचा शीर होिाच तयािन

अचानक झाललया महाभाषटयाचा शीर ना अनन ना पारी ना िहान ना भक

अहोरातर अधययनाच पररशरम अधययन चाल अस पयाि सिण शरीरधमााचा विसर

पडन ि महाभाषटय शरिर करीि होि ि झपाटलया सारख नखान कोरन वलहन

घि होि तयामळ सगळी पान एका िसतराि बाधन ठिलयािर तयाना गलानी आली

गौडपादाचायण वनषटपाप झालयािर कषरभरही न िाबिा बवदरकाशरमाि

जाणयासाठी वनघाल चदरशमयााना गलानीन घरलयामळ ि गाढ झोपी गल

गौडपादाचायण वनघन गलयािर जिळपास चरराऱया एका शळीन महाभाषटयाची पान

असललया गाठोडयाि िोड खपसन वमळिील ििठी पान घऊन पळन गली

चदरशमयाणला आलली झोप ही झोप नवहिीच चकक चौदा वदिसाचया अिक

पररशरमामळ ि अननपारी न वमळालयान अशिपरामळ आलली बशिी होिी

कमणधमणसयोगान दसऱयाच वदिशी उजनी मधलया एका धनाढय

वयापाऱयाची कनया आपलया सखीसह वकषपरचया काठी विहारासाठी आली विन ि

विचया मवतररीनी दखणया ि िजसिी चदशमयाणस पावहल चदशमयाणचया वनदर बददल

तयाना शका आली तया िशय कनयन तयाला जाग करणयाचा खप परयतन कला िो

असफल झाला विला चदरशमयाणची दया आली विन चदरशमयाणस तयाचया

30

गाठोडयासह आपलया वनिाससिानी आरल दोनचार वदिस होऊनही चदरशमाण

झोपिन बाहर यि नाही अस पाहन विन आपलया वपतयाचया सललयािरन िदयाला

पाचारर कल िदयान वनदान कल की कमालीचया अशिपरामळ हा िरपर गलानीि

गलला आह तयामळ दहीभाि कालिन हयाचया शरीरास बाहयोपचारान चोळािा

तयामळ िोडा अननरस हयाचया शरीरास परापत झाला की हा झोपिन जागा होईल

तया कनयन ि विचया एका सखीन अविरि पररशरम करन िदयान सावगिललया

उपायान चदरशमयाणस जाग कल िशयकनया चदरशमयाणचया िशाही अिसिि

तयाचयािर लबध झाली होिी महरनच रातरवदिस सिा करन विन चदरशमयाणस

शिीिर आरल

चदरशमाण शिीिर आलयािर तया शरीमि वयापाऱयाला ि तयाचया सदर

कनयला पाहन चवकि झाला परिम तयान महाभाषटयाचया पानाचया गाठोडयाची

चौकशी कली िशयकनयन ि गाठोड दाखििाच चदरशमाण सखािला हळहळ शिी

आलयािर चदरशमयाणन परिम ि भाषटय नीट जळिन पनशच िाचन काढल तयािील

काही भाग नषट झालयाच तयाचया लकषाि आल चदरशमयाणस अतयि िाईट िाटल

पर आिा काहीच इलाज नवहिा चदरशमयाणच वयविमति अतयि आकषणक होि

चदरशमाण कावशमरी पवडि होिा चहऱयािर पावडतयाच िज उचापरा भरदार छािी

लाबसडक हाि गोरापान िागर बोलर खानदानी तयामळ उजजनीचया लोकाना

िो आदररीय िाट लागला िरागयशील ितती आजणिी सिभाि मजळपर

वनःसवदगध भाषर हयामळ िो सिााचा आिडिा झाला तयाची योगयिा पाहन ि

आपलया कनयच तयाचयािर जडलल मन पाहन तया वयापाऱयान चदरशमयाणस

आपली कनया दणयाचा परसिाि माडला चदरशमयाणच मन वयाकररािर जडल होि

तयामळ तयान हया वििाहाला ठाम विरोध कला तया वयापाऱयान चदरशमयाणला खप

31

परकार समजािन सागणयाचा परयतन कला वयापारी महराला ldquoमाझया मलीच मन

िझयािर जडल आह विन अहोरातर कषट करन िला जीिदान वदल आह विची

सगळी सिा विचाराि घ विचयाशी वििाह कर जर ि विचयाशी वििाह कला

नाहीस िर िो एक अपराधाच होईल ि जर िसा अपराध कररार असलास िर

मला राजाकड वफयाणद करािी लागल मग तयाचया नयायसभिला वनरणय िला

मानय करािा लागल rdquo चदरशमयाणन अतयि विनयान आपला अभयासाचा हि

सावगिला वििाहबधनाि आपलयाला अडकि नय महरन खप विनिी कली पर

तया वयापाऱयाचया ि तयाचया कनयचया मनास ह पटना शिटी ििागन चदरशमयाणन

नयायसभि ज होईल ि मानय करायच ठरिल कारर नयायसभि आपलयाला

आपली बाज यवििादान ि परामावरक परयतनान पटिन दणयाचा परयतन िरी करिा

यईल अतयि दःखान वयापारी ि चदरशमाण राजाचया नयायसभसमोर आल

चदरशमयाणन राजा समोर आपली बाज अतयि परभािी भाषि ि मददसद यवििादान

माडली चदरशमयाणची बविमतता िाकचाियण वयविमति विदवतता ह सगळ पाहन

राजाच तयाचयािर खश झाला आपली राजकनयाच तयाला कशी योगय आह हयाचा

विचार करन राजान िसा परसिाि चदरशमयाण समोर माडला चदरशमाण आवर िो

वयापारी दोघही चिािन गल कारर राजान वयापाऱयाची बाज ऐकन न घिाच हा

परसिाि माडला इिकच नाही िर आपलया मतरयाला बोलािन हा वििाह नककी

करणयास सावगिल मतरयान चदरशमयाणस पाहील ि आपलीही मलगी चदरशमयाणस

दणयाचा सकलप चदरशमयाणस सावगिला

तयामळ जी गोषट चदरशमाण टाळीि होिा िी तयाचया समोर विपटीन उभी

रावहली ह सिण समजलयािर िशयकनयची सखी जी सिि सिा करीि होिी

विनही आपर मनान चदरशमयाणस िरल असलयाच सागन आपलाही वििाह तयाचया

32

बरोबर वहािा अशी मागरी कली हया सिण परकारान चदरशमाण कषराि भानािर आला

तयान चारही जरीशी वििाह करणयाच एका अटीिर मानय कल िी अट अशी की

परतयकीला एक एक पतर झाला की मी वििाह बधनािन मि होऊन वनघन जाईन

पढ परतयकीला एक यापरमार पतर होिाच चदरशमाण गरचया शोधािण घराबाहर पडला

आपल गरप गौडपादाचायण हयाचा शोध घि घि चदरशमाण वहमालयाि

तयाचया पयाि पोहोचल आिा गौडपादानी सनयास दीकषा घिलयामळ ि

गौडपादचायण झाल होि वयाकररा ऐिजी िदािाच अधययन करीि ि

आतमवचिनाि मगन झाल होि ि बवदरकाशरमािच राहाि होि चदरशमयााना पाहन

तयाना आनदच झाला हया सवतशषटया विषयी कपा उतपनन झाली चदरशमयाणच जञान

ि िरागय तयानी पिीचा अनभिल होि चदरशमयाणन सनयास गरहर करणयाची इचछा

परकट करिाच तयानी समाधान वयि कल एका शभमहिाणिर गौडपादाचायाानी

चदरशमयााना सनयास दीकषा वदली चदरशमाण आिा गोविदभगितपाद हया नािान

ओळखल जाऊ लागल

इिक सागन विषटरशमाण िाबल शकराचायण उतसकिन ऐकि होि तयाना

विषटरशमााच खपच कौिक िाटल ि विषटरशमयाणस महरल ldquoिा खपच विलोभनीय

ि आशचयणकारक चररतर आह आपलया सरच खप महनि घऊन आपर ही सिण

मावहिी वमळिलली आह याि शकाच नाही भगििाची लीला अगाध आह

काळाचया उदराि काय दडल आह ह तया एका भगििाखरीज कोर जाररार

आपर तयाचच सिक आहोि rdquo आचायण आपलयाला अतयि आदरान िागिि

आहि ि बधभािान बोलि आहि ह पाहन विषटरशमाण सखािला तयाला धनयिा

िाटली कारर आचायण महरज कोरी सामानय वयिी नाही ह िो मनोमन जारन

होिा

33

खडिर परिास सखािह होि होिा कधी कधी वनवबड अरणयािन िर कधी

रमरीय अशा सरोिरा जिळन िर कधी रमय नदीकाठा िरन ि मागण आिमि

होि ॐकारमाधािाची ओढ लागली होिी सरपचया भटीची उतसकिा होिी

विषटरशमाण सागिा सागिा िाबल िोडया सकोचान पर अतयि विनयान

आचायााना महराल ldquoआचायण मला जया वठकाराहन जस समजल िस मी

सावगिल खर पर गरप गोविदभगितपादाच गरप गौडपादाचायण आवर

गौडपादाचायााच मोकषगरप साकषाि शक मनी आहि अस समजल आह तयाबददल

मला वकवचिही सदह नाही पर कालभद पहािा मला विचार करनही ही

कालसगिी लाििा यि नाही कारर शकमनीचा काल राजा परीवकषिीचया िळचा

महरज जिळजिळ २५०० िषाापिीचा तयािन राजा पररवकषिीला भागििाचा

उपदश करन शकमनीनी आपल जीिन कायण सपिल अस भागििाि वदल आह

िदािही शकिामदि मि झालयाचा उललख आहच महरन आपर जर हयािर

काही मागणदशणन कराल िर माझया मनाला अवधक वसिरिा परापत होईल rdquo

आचायााना विषटरशमयाणचया हया विचारपििीच खपच कौिक िाटल

सारासार वििक ि विनय दढशरिा ि वजजञासा याचया उतकषट वमलाफािन उतपनन

झाललया हया परशनाच उततर दणयाच आचायाानी ठरिल आचायण महराल ldquo

विषटरशमाण आपर खपच छान परशन विचारला आह याच उततर शकमनीनी राजा

परीवकषिीला आधीच वदलल आह शकमनी महरिाि

िद विशवनावभतिविितयणविषटरोररीयसा विरजनातमनक |

नमसकि बरहमविदामपवि कलपायषो यद विबधा रमनि ||२ २ २५||

34

अिो अनिसय मखानलन ददहयमान स वनरीकषयविशवम |

वनयाणिी वसिशवरजषटवधषटणय यद दवपराधया िद पारमषठयम ||२ २ २६||

न यतर शोको न जरा न मरतयनाणिीनणचोदवग ि किवशचि |

यवचचततिोद कपयावनदविदादरनिदःखपरभािानदशणनाि ||२ २ २७||

अिाणि योगी लोक सकषम आवर शि शरीरान विशवाधार विषटरचि पार करन

सिणिदय अशा महलोकाि बरहमिततयाचया सिायी कलपािधीकाल िासिवय करिाि

या महलोकाि दिानाही जािा यि नाही ििन ि योगी शषाचया मखािील अवगनन

दगध न होराऱया महलोकाचयाही िर असललया बरहमलोकाि जािाि इिच सिण

योगशवराची सिान आहि हया लोकी कसलच दःख नाही जरा नाही मतय नाही

महरन भय वपडा उदवग नाही पर हया योगयाना सदि दया यि िी भगिवदवरहीि

जीिन जगराऱया जीिाची किळ तया दयपोटीच ि भिाचयासाठी परगट होिाि ि

कालािीि असलयामळ तयाना क वहाही ि कोठही मि सचार करिा यिो महरनच

िर गरपपद अविनाशी महरनच सावगिल आह अविनाशी सकलपना मनान शरिा

ठिन सिीकारली की जीिाच जीिपर तयागणयाचीच सिाणगीर ियारी होि गरप ह

ितति आह ि अविनाशी आह तयाला कालभदाची बधनच नाहीि सर

कालािीि असलयामळ जवहा जीि सििचया एकादवशतिाचया वसििीचा तयाग

करणयास वसि होिो िवहा जर िो एकािाि असल आवर गरपसमरर करीि असल

िर ह अविनाशी गरपितति ितकषरी हया योगयाचया रपाि तयाचया समोर साकार होि

इि जीिाला एकदवशतिामळ सकषमदशणनान समाधान परापत होरार नसि कारर

तयाची ििढी ियारी झालली नसि वशिाय जया विकषपशिीन अहकार जागा

35

असिो विि सकषम दशणनािर विशवास बसि नाही महरन सगर सिरपाि दशणन

सपशाणनादी विया जडजीिाला विशवसनीय िाटिाि तयाची अनभिी दऊन जीिाच

जडति अििा जीिपर नाहीस करणयास गरपितति कारर होि आिा आज

आपलच उदाहरर पहा जयाना आपर पिी कधीच पावहलल नाही जयाचा कधी

अनभिही घिलला नाही तयाचयाकड का आकवषणि झालो आहोि कमण-धमण

सयोगान तयाचया अवधकाराविषयी सामयाण विषयी ईशवरभिी इतयादी सबधी जी

मावहिी वमळाली तयािर दढ शरिा ठिनच ना महरज आधयावतमक गरप ह किळ

शरिनच परापत होिाि बरहमसिरप झाललयाना गपत परकट होणयाला कषरही लागि

नाही कारर ि पाचही वमिीचया पलीकड गलल असिाि मग आिा मला सागा

की िमचया मनािला कालभदाचा गोधळ नषट झाला आह की नाहीrdquo ह सिण

वििरर ऐकन विषटरशमाण अतयि भारािला गला तयाचा सारा सदह नाहीसा झाला

भारािललया अिसििच िो आचायााना महराला ldquo इिका सकषम विचार मी कधी

कलाच नवहिा आपलया हया वििररामळ मला विचाराची एक निी वदशा परापत झाली

आह rdquo

आचायण ि विषटरशमाण अशा िततिवचिनाि ॐकार माधािाला कधी पोहोचल ि

तयाना समजलच नाही नमणदा नदीचया वकनाऱयािर दोघ सखािल सर भटीची

ओढ होिीच परािःकाल होईपयाि दोघही एका िकषाखाली विशरािीसाठी िाबल

36

परकरर ४ ि

सदगरपरापती व वववकचडामविची विवमिती

परािकाल झालयािर दोघानीही परािसनान कल सरप गोविदयिी जया गहि

रहाि होि विकड वनघाल पाऊल आिरिन चालि होिी मन भविभािान

ओिबन गल होि नतर दशणनोतसक झाल होि हाि िदनासाठी वशिवशिि होि

बिी योगधाररसाठी अधीर झाली होिी अिकरर वनविणकलप होणयासाठी

आससल होि वचतत चाचलयाचा तयाग करणयास वसि झाल होि अहकार

आतमापणर करन वशषटयति वमळिणयासाठी ितपर झाला होिा शरिरवदरय उपदश

शरिरासाठी कानाि परार आरन उतसाहान ियार झाल होि हदय चौफाळल होि

िी गरप पाउल धारर करणयासाठीच

अशा भािािसिि बालशकर गरपचया गहि नािमसिक होऊन आल

आचायाानी अशरपरण नतरानी सरना साषटाग नमसकार कला आचायााच

अषटसावतिक भाि जाग झाल नतरािन अशरधारा िाहाि होतया कठ स झाला

होिा कािी वििरण झाली होिी शरीराला कप सटला होिा कपाळािर घमणवबदची

दाटी झाली होिी अगािर रोमाच उठल होि बोलर खटल होि शरीर दडिि

झाल होि काही कषर अशा भािविभोर अिसिि गल गरना आिररक भािना

समजलया विषटरशमाण अवनवमष नतरानी दहभान हरपन आचायााच ह िदन पाहाि

होिा कषरभरान भानािर यऊन तयानही िदन कल आचायण उभ राहन सरना

परदवकषरा घाल लागल िीन परदवकषरा होिाच गरपगोविद यिीनी कौिकान हया

िजसिी दखणया बालकाला अतयि मद गोड ि परमळ िारीन विचारल ldquoबाळा

कोर िrdquo आवर आचायण उतसफिण उारल

37

ldquoमनोबदधयहङकार वचततावन नाह न च शरोतरवजहव न च घरारणनतर

न च वयोम भवमनष तजो न वायः वचदाननदरपः वशवोऽहम वशवोऽहम rdquo

मी मन बिी अहकार वचतत नाही मी कान जीभ नाक डोळ ही इवदरय पर

नाही मी आकाश भमी िज िाय इतयादी पचमहाभि पर नाही िर मी

वचदानदरपपी वशिच आह अस अतयि भािपरण कावयमय उततर दऊन

साशरनयनानी हाि जोडन आपलया गरपसमोर उभ रावहल आपलया दशणनान

हयाचया वचततितती चागलयाच उचबळन आलयाच जारन गरपगोविद परसननिन हसि

हसि महराल ldquoमहरज ि एक किळ परबरहम आहस कायrdquo हयािर आचायण अतयि

नमर ि मजळ िारीन महराल

ldquoन चक तदनयद वदवतीय कतसयात न वा कवलतव न चाकवलतवम |

न शनय न चाशनयामदवतकतवम कथ सवषवदातवसदध बरवीवम ||rdquo

परबरहम एक सिा नाही मग दसर कसल असरार ि किळही नाही िा तया

विरपिही नाही ि शनय िर नाहीच नाही पर अशनयही नाही अस ज अदविसिरप

आह ि मी िारीन कस बर सागाि िच िर मला आपलयाकडन जारन घयायच

आह ह उततर ऐकन गोविदयिी भािवििश झाल हया उततराि आचायाानी

परबरहमाविषयी असलली आपली धाररा सरकड परभािी पििीन वयि कली

होिी

गरपगोविदयिी मनाशी विचार कर लागल िा काय ही परजञा आवर िी ही

इिकया लहान ियाि अशा विचाराि ि असिानाच तयाना बवदरकाशरमाि झाललया

वयासमनीचया दषटािाच समरर झाल वयासमवननी दषटािाि सावगिल होि

ldquoप िीिरील भगिान वशिाचा अििार िझयाकड वशषटय महरन यईल तयाचयासाठी

38

ि नमणदािीरािर ॐकार माधािाला जाऊन िासिवय कर आवर िो यणयाची िाट

पहा हा िझा वशषटय मी वलवहललया बरहमसतरािर अपिण भाषटय करील rdquo हया दषटािाच

समरर होऊन ि वशिोऽहम हया उततराच िमण जारन गरपगोविदयिी गहचया

गाभाऱयािलया आपलया आसनािरन उठल िोड पढ आल तयानी बालशकराला

अतयि परमभरान आवलगन वदल असामानय गरप-वशषटयाची हदयसपशी भट झाली

विषटरशमाण िी अवनवमष नतरानी पाहाि होिा तयान मनोमन दोघानाही िदन कल

आचायण आवर विषटरशमाण याच िासिवय आिा नमणदािीरािरील गरपगोविद

यिीचया आशरमाि सरप झाल आलया वदिसापासनच आचायाानी गरपचया आजञन

षडदशणनाचा अभयास सरप कला विविध परकार सखोल अभयास वहायला तयाना

फि िीनच मवहन लागल गरपगोविदयिी आचायााचया हया अभयासािर इिक

परसनन झाल की तयानी आचायााना सनयासदीकषा दणयाच ठरिल एकदा गरचया

मनाि आलयािर मग िळ कशाला लागरार तयानी बालशकराला आपला मनोदय

सावगिला विधीपिणक सनयास वदला िो वदिस सिण जगाचया दषटीन अविसमररीय

ठरला फालगन िदय वदविीया यवधवषठर शक २६४० महरजच इसविसनपिण ४९९

हा वदिस सोनरी पहाट घऊन आला िो या बालसयाणला माधयानहीचया िजान

िळपिणयासाठीच तया वदिशी गरपगोविदयिीनी आपलया हया बालबहसपिी

वशषटयाला ldquoशकराचायषrdquo महरणन उदघोवरत कल तयािळी गरपगोविदयिीनी चिविणध

महािाकयाचया बोधान ldquoशकराचायाानाrdquo पररपरण कल जयान पवहलया भटीि

वशिोऽहम चा घोष करन ldquoकि सिण िदानि वसि बरिीवमrdquo असा परशन कला तयाच

समपणक उततर िमशच ldquoअहबरहमावसमrdquo ldquoिततिमवसrdquo ldquoपरजञानबरहमrdquo ि ldquoअय आतमा

बरहमrdquo अस वदल आचायण धयानमगन झाल सरकपि नहाहन वनघाल

39

आिा खऱया अिाणन सरचा सहिास सरप झाला सरचया परररन तयाच

आिा षडदशणनािर सखोल वचिन सरप झाल वचिन चाल असिाना अखड

सरपसिा शकराचायण करीि असि हया काळाि तयानी अनक सिोतराची रचना

कली नमणदच सनान करिाना नमणदच सददयण तयाना बरहमानद परापत करन दि अस

तयामळ अतयि भविभािान ि नमणदला िदन करीि असि अतयि उतकषट सिोतर

रचनच िरदान लाभलला हा िपसिी एक वदिस आपलीही सििी नककीच करील

अस नमणदादिीला िाटल कारर आज पयाि आचायाानी परािसमरर ि

साधनपचक ही सिोतर रचली तया पाठोपाठ तयानी यविपचक सिोतर रचल तयाि

सनयास गरहर कललयाना मागणदशणक िततिाचा समािश आह हया निर आचायाानी

गरगही अतयि शरषठ अशा वििकचडामवर हया गरिाचया वनवमणिीला आरभ कला

सरनी जया महािाकयाचा उपदश आचायााना कला तयाचा अनभि ि सरपचया

सहिासाि घिच होि शबदाचया पलीकड असलला हा अनभि तयाना वििकान

शबदबि कराियाचा होिा कठीर िततिजञान सामानयापयाि नऊन पोहोचिणयाच

विलकषर कायण तयाना कराियाच होि अवदविीय बविमतता भाषिरील परभति

कनिाळ ितती अस असामानय गर तयाचया अगी असलयाच तयाचया गरनी हरल

होि इिक असनही शरीगरपचररी समवपणि भािानच ि सरपची अविरि सिा करीि

होि मग सरनी आिररक परररा दिाच आचायाानी गरिारमभ कला

ldquoसिणिदािवसिािगोचर िमगोचरम |

गोविदपरमानद सर पररिोऽसमयहम ||

किळ िदािािील वसिानिाचयाच सहाययान जयाना जारिा यि अनयिा नाही

तया परमानद सिरपी सर गोविदाना मी विनमरिन िदन करिो

40

आचायण सरपमय झाल अिकररािच सरशी सिाद कर लागल परभािी

भाषािभि अपिण शबदरचना ि पररपरण पर सोप करन सावगिलल िततिजञान अशा

वििमी िभिान नटलला lsquoवििकचडामवरrsquo नामक गरि साकार झाला सर

िदनान सरपिाि करन पवहलया ४७ शलोकाि सिणसामानयाना सहजिन

आतमवचिनान वशषटयपरजञा कशी जागि करािी हयाच परभािी दशणन घडिल अतयि

दलणभ असललया नरदह परापतीचा उपयोग आतमानातम वििक न करिा जर वयिण

घालिला िर यरारा मतय महरज एक परकार आतमघािच आह बवहमणखिन

इवदरयावदकाचया सौखयाचया कलपनाचा तयाग कसा ि कोरतया विचाराचया

माधयमािन करिा यिो ह सागन आचायण वशषटयपरजञा जागी करिाि मग सहजिन

सागिाि

ldquoमदमधयमरपपावप िरागयर शमावदना |

परसादन गरो सय परििा सयि फलम ||rdquo

आवर मग सरची महिी समजलयामळ पढ वशषटय सरना परशन विचारिो ldquoह

परभो बध कठला कशामळ का परापत झाला ि का राहिो तया पासन कस मि

होिा यईल आनातम ि आतम िततिाचा वििक कसा असिो ह सिण आपलया

परमपवितर िारीन आपरच मला समाजािन सागा मला काही कळि नाही rdquo मग

आचायण अिरगािला सर उपदश सहजिन परकट करिाि

सर महरिाि ldquoिला आतमानातमवििक जारन घणयाची इचछा होऊन

बरहमभािाि यणयाची इचछा झाली तयामळ ि धनय झालास िझया परशनाच उततर

ऐक अर बध कोरिा िर िो अविदयचा कशामळ िर नरीि मळ का िर िषटरा ि

िासनामळ तयापासन मि होणयाचा मागण महरज आतमजञान परापती तया जञान

परापतीसाठीच आतमानातमवििक करािा कसा िर ि विचार कर की िला सख-

41

दःखाची बाधा कशामळ होि िर इवदरयाचया आधीन होणयामळ इवदरय महरज

विषयारणयाि सचार कररार पश तिगवदरयाना सपशणसखाची लालसा चकषररवदरयाना

सिरपपाची लालसा शरिरवदरयाना सशरिराची लालसा घरारवनदरयाना सगधाची

लालसा अशा विविध लालसा पचजञानवदरय ि पचकमवदरय याचया आधीनिमळ

बध उतपनन झालल आहि हया लालसा कधीच िपत होराऱया नसिाि वशिाय तया

कषवरक असिाि नषट होिाि ि पनहा उतपनन होिाि महरन तया सिण अनातम

आतमितति कधीच नाश पािि नाही िा निीन उतपनन होि नाही ि जसचया िस

असि महरन ि सिदहाचया विचारानी यि वतरविध िापानी सदि गरासललया हया

दहाची रचना विचाराि घयािी सपतधाि ि सपतआिरर हयानी भषिलल ह शरीर

महरज झाकलल चमणकडच आह वदवयानन सिनाची पोटाि विषठा ियार होि

गगाजल पराशनाची लघशका ियार होि आवधभौविक िापाि भर घालरारा

आधयावतमक िाप असिोच आवर ह सिण िाप भोगल जािाि ि मनाचया

माधयमािन महरन

ldquoमनो नाम महावयाघरो विषयारणय भवमष |

चरतयतर न गचछनि साधिो य ममकषि ||१७६||rdquo

मन नामक महावयाघर विषयारणयाि दबा धरनच बसलला असिो तयामळ

ममकषनी विषयसिनाचया बाबिीि कटाकषान औदावसनय बाळगाि वनरिर

ईशवचिनािन मनाची विषयाकड असलली धाि िाबिािी मनाला सिि उपदश

करन सागि रहाि की आतमसखाचया गोडी इिक सौखय कशािही अस शकि

नाही मन ह िायरपपान सिण शरीराि रजोगराचया सकधािर बसन इवदरयाचया

मधयािर बिीन वनरणय दणयाची िाट पहाि बसलल असि महरन बिीच ईशवरापणर

करािी मग िी वसिर होि हळहळ हा बवियोग कायाणवनिि होऊ लागिो मन ि

42

बिी वसिरिा परापत करन घिललयाना आपोआपच सषटी ि दशयजाि विशव सिण

पदािण ि सिदह हयाचया विनाशतिाचा बोध होिो तयामळच वमयति महरज काय ह

जारिा यि rdquo

ह ऐकन वशषटय विचारिो ldquo ह सरो आपर जीिाचया महरज सििचया

नशवरिचा विचार करायला सागिा पर जीि ि आतमितति अविभाजय असलयाचही

परविपादन करिा आतमितति उतपननही होि नाही ि नाशही पािि नाही असही

महरिा जीिाला मातर ससिी आह असही महरिा मग मिी जयाला महरिाि िी

कशी परापत होईल मला आकलन होि नाही महरन कपया सलभ करन सागा

अशी मी आपरास नमर परािणना करिो rdquo

सर महरल ldquo सवतशषटया ि हा फार चागला परशन विचारला आहस ि अशी

कलपना कर की आतमितति महरज शि जल तया जळाि मािी धळ इतयादी पडन

ि गढळ होऊन तयाचा रदा झाला की तयाच पाणयाला आपर वचखल महरिो पर

तयािर गाळरावद ससकार करन तयाच वचखलािन वनमणल जल िगळ करिा यि

िसच ह आतमितति जरी िगळ नसल िरी अजञानरपपी मािी विषयरपी धळ तयाि

पडलयामळ ि िासनाचा सयोग झालयामळ ि जीिदशला परापत झाल महरन

शहाणयान विचारपिणक िागाि सदाचार पाळािा ईशसििन कराि अमयाणद

विषयभोगाचा तयाग करािा नाशिि पदािााची कामना तयागािी वमळल तयाि

सिषटिन नामसमरर करणयाची सिय जडिन घयािी अशापरकार यिी यिीन

आतमानातमवििक करन दहबिीचा तयाग करािा rdquo

तयािर वशषटय विचारिो ldquo ह परभो दहबिीच लकषर महरज अिकरर पचक ि

पचमहाभि याचा कदणम आिा हयाचा तयाग करायचा िर खाली उररार काय

परि आपरच बोध करिाना ldquoिततिमवसrdquo असही सावगिल आह बर परि

43

तयागाचया विचाराची सीमा काय कषधा िषा वनदरा जागिी इतयादी दहधमाणच

वयिहार वकिपि तयागिा यिील परभो ह मज अजञानाला नीट समजािन सागाrdquo

सर महरिाि ldquoबा र वशषटया िझया मावमणक परशनामळ माझा बोधसमदर

उचबळन आला आह ऐक जस विविध वठकारचया वचखलाि एकच जल असि

पर पदािााचया वभननिमळ िगळ िगळ भासि ििावप नीट विचार कला िर तया

जळाि जर मािीसारखा पदािण नसल िर तयाला वचखल महरिा यि नाही िदवि

ईशवराि काहीच नाही पर सिण पचमहाभिाचया कदणमास ईशवर कारर आह अििा

विविध मवततकाचया घटाचा विचार कला िर आकार ि नाम वभननतिा खरीज सिण

घटामधय फि मवततकाच असि िदवि यचचयािि चराचराि शबद रप रस गध

ि सपशण याचया वभननतिा खरीज एक आतमिततिच सि-वचि-आनद आह िच

आपलयाि आह महरन िला जो ldquoिततिमवसrdquo हा बोध कला तयाचा भािािण धयानाि

घयायचा तयालाच वििक अस नाि आह िाकयाच अनक अिण असिाि सरळ

अिण धिनयािण भािािण गवभणिािण अस अनक परकार आहि ldquoअह बरहमावसमrdquo काय

वकिा ldquoिततिमवसrdquo काय अशी अनक महािाकय सावगिली पर तयािला भािािण जर

वििकान वनवशचि कला नाही िर फसगिच होरार कारर वयिहारभदान वयिहार

जसा करािाच लागिो िस अधयातम ह वििकाचया माधयमािन िारिमयान सििच

सििच जारन घयायच असि आपल सििच काहीच नाही ह जरी आधयावतमक

दषटया सतय असल िरी वयािहाररक दषटया राजाचा कर चकिणयासाठी उपयि न

होिा िो एक गनहाच होरार असिो ह िारिमय समजलच पावहज महरन

यसमाननावसत सत पर वकमवप ततसतय स आतमा सवय

तसमाततततवमवस परशातममल बरहमादवय यतपरम ||२५१||

44

विचार करन बघ जयाला ि िझा कमडल महरिोस िझ आसन

महरिोस िझ िसन िझी जपमाळ इतयादी सिण दहपािा निर िझ राहरार आह

का पर ि दहाि अस पयाि तयाचयािर कोरी हकक सागरार आह का नाही

कारर तयाला पाच वमिीपकी कालाची वमिी आह वमि हा मळ धाि तयापासनच

वमया हा शबद ियार झालला आह िर वमया महरज जयाला सिणच मयाणदा

असिाि काळाची मयाणदा आकाराची (आकाराचया िीन मयाणदा लाबी रपदी उची )

मयाणदा वदशची मयाणदा अशा पाच मयाणदा असिाि महरन ि वमया महरज काही

काल वटकरार ि निर तयाच वसितयिर होरार असि महरन ि वमया वमया

महज खोट नवह कारर तयािही सपतािसिि आतमितति असि िसच िझ

चिनयमयी आतमितति िझया बरोबरच असरार आह दहपािा निरही िझया

सकषमदहा बरोबरच राहारार आह आपलया दहपािा निर मन बिी वचतत

अिकरर ि अहकार आपलया बरोबरच यरार असि यािलया मनाचा बिीचा

वचतताचा अिकरराचा ि अहकाराचा ि मायमळ जरी अगीकार कला असलास

िरी वििकान तयागही कर शकिोस तयािळी िला हा अनभि आतमिततिान यईल

की lsquoिततिमवसrsquo िसा अनभि आला की मग ि मि होशील कारर तयािळी िला

समजल की बि-मि असा कोरिाच परकार आतमिततिाि नाही िो किळ अविदयन

जीिभािाचया दशन उतपनन होिो तयािळी ि दहाि असनही विदही झालला

असशील वनविणकलप झालला असशील महरन बा वशषटया ि ह धयानाि ठि की

वनववषकलपमनलपमकषर यतकषराकषरववलकषरण परम |

वनतयमवययसख नीरञजन बरहम तततवमवस भावयातमवन ||२६१||

आवर वनविणकलपिा परापत होणयासाठी ldquoमी ि माझrdquo हया धाररचा समळ

तयाग आिशयक आह तयाचया अधयासानच (सधया धयास आह) िो हळहळ

45

जमिो तयासाठी परतयही मनाि उतपनन होराऱया अहकाराचया लहरी दलणवकषि

करन मन ईशवचिनाि गििाि लागि िसच कोरतयाच परकारची कामना

उतपननच होऊ न दर वशकाि लागि तया साठी िततिमवस चा बोध उपयि होिो

कारर दह जीिभािान उतपनन झालला आह सिचछन नाही ििावप परतयक

जीिाला मि होणयाच सिाितरय आह ि आधयावतमक धारर साठी आह बाकी

वयािहाररक सिाितरय मयाणवदि सिरपािच आह महरन िर पाप ि पणय हया दोन

गोषटी वनमाणर होिाि दह परारबधावधन असलयामळ ससारासाठी तयाला परण

सिाितरय असि नाही कारर दहाचा सबध परकिीशी आह परकिी सघषणमय आह

िर आधयातम शाि ि आनदमय आह परकिी सविकार आह िर अधयातम

वनविणकार आह परकिीि सख-दःखाची कषरभगरिा आह िर अधयातमाि

वचरकालीन आनद आह परकिीि अपरणतिाचा अनभि यिो िर अधयातमाि

पररपरणिा अनभिास यि परकिी परारबधाधीन अनभि दि िर अधयातम िततिमवस

हा अनभि दऊन शाि करिो परारबधाि भौविकाचा वयापार हवयास िासना

हयाचा कषरोकषरी उदरक होिो िर अधयातमाि आतमानदासाठी सकषमतयाग धाररा

उतपनन होऊन अविनाशी ldquoअह बरहमावसमrdquo चा बोध होिो परकिी पिणजनमािलया

सकि अििा दषटकि याचया परररामान परारबध वनमाणर करि ि भविषटय अजञाि

असि िर अधयातम याच जनमाि जीिनमिीचा अनभि दऊन आतमजञान परदान

करि परारबध परकिी ि माया याचया आधीन आह परारबध परतयकाच िगळ िगळ

असि िर अधयातम ह आतमजञानासाठी सिााच एकच असि अधयातमान जया

परबरहमाची परापती होि तया परबरहमाला पारािर नाही परकिी ि परारबध याना मयाणदा

आह परारबधाचा नाश हदयगरिी मोकळया होणयान होिो वििच अधयातम उदयाला

यि मग दह बाहय आचररान परारबध भोगिाना वदसि असला िरी िो अिरािन

मि झालला असिो जीिनमिीचा सोहळा अनभिि असिो कारर परारबध

46

दहाला पिणजनमािलया सकि-दषटकिामळ परापत झालल असि ि परकिीचया

वनयतरराि असि जस एखादया वशकाऱयान िाघािर नम धरन सोडलला बार

िाघाला लागणयापिीच जर िाघ तयावठकाराहन बाजला झाला िर िो बार तयाचया

माग जर गाय उभी असल िर विला लागरारच िदवि पिण कमणफलान विि झालला

दह परारबध भोगि रहािो

जञानोदयातपरारबध करमजञानानन नशयति

अदतवा सवफल लकषयरतिशयोतसषटबाणवि ४५१

वयाघरबद या तवतनरमकतो बाणः पशचातत गोरिौ

न तिषठति तिनतयव लकषय वगन तनरमरर ४५२

मनाचया वनिततीमळ जीिाच जीिपर हरपन ि बरहमिततिाशी िादातमय

पािलयािर दह आपला नाही ही दढ धाररा होि मग परारबध ि काय उररार

कारर

अजो वनतय शाशवत इवत बरत शरवतरमोघवाक |

तदातमना वतषठतोऽसय कत परारबधकलपना ||४५९||

शरिी सिा वनःसवदगध शबदाि हाच बोध करन दिाि जयाला जनमच

नाही जयाला नाशही नाही ज शाशवि आह ज वनलप आह तया परबरहमाशी एकरप

झालयािर दहच आपला नाही िर परारबध कलपना उरल कशी

अशापरकार गरपिचनामि पराशन करिा करिा वशषटय दहभान विसरला तयाचया

हदयगरिी मोकळया झालया मनाच मनपरच मोडल जया मनािर ससारवचतर

उमटि िो मनोरप पडदा परण विरन गला मन बरहमभािान शरीरभर समरसन

गलयान जीिभािही नाहीसा झाला मन ि बिी यानी जारिा न यरारी

47

परबरहमिततिाची सकषम अनभिी ldquoिततिमवसrdquo हया परममहािाकयान शरीगरपचया

अमिमय िारीन जागी झाली वशषटय तयाच कषरी समाधीअिसिि गला वनविणकलप

अिसिचा अनभि अवनिाणचय असलयाच तयाला समजल ि विशवमनाचया सहययान

वकबहना िो सिि चराचरमय झाला असलयाच तयाला जारिल परबरहम ह

वनविणकलप आह ि एकही नाही िा अनकही नाही यि नाही वकिा जािही नाही

चल नाही अििा अचलही नाही ि असही नाही िा िसही नाही रपही नाही

अििा अरपपही नाही अशा बोधान िपत झालला ि सि-वचि-आनदान वनिळन

वनघालला वशषटय काही िळान दहभानािर आला तयािळी तयाच अषटसावतिकभाि

जाग झाल होि तयाच अिसिि भािवििश होऊन िो शरीगरपना महराला

नरो नरसि गरव रहातरन

तवरकतसङगाय सदततराय

तनतयादवयाननदरससवरतपण

रमन सदाऽपारदयामबधामन ४८६

अिाणि ह सरो आपलया चररी माझ अनि परवरपाि आहि आपर साकषाि

परबरहममविण वनतयानदरप अस अपार दयच सागर आहाि कारर आपलया बोध-

सागरामळ

धनयोऽह किकतयोऽह तवरकतोऽह रवगरहाि

तनतयाननदसवरपोऽह पणोऽह तवदनगरहाि ४८८

मी धनय झालो आह किकतय झालो आह पररपरण झालो आह भिसागर पार

कला आह िो किळ आपर माझयािर कललया कपानगरहामळच

48

शकराचायण भराभर वलवहि होि वलवहिाना िखरी िारीन उचचारही करीि

होि सरप गोविदयिी शरािर करीि होि अतयि भािविभोरिन ि वशषटयाला

नयाहाळि होि नतरािन किािणिा ओसडली होिी कपा उचबळन आली होिी

वशषटया बददलचा आतमविशवास दाटला होिा आनदाशर मि मौविक वबदसम

ओघळि होि नमक तयाचिळी शकराचायाानी तयाचयाकड पावहल आचायााचया

भािना अनािरिन शबदबि झालया

सिाराजयसामराजयविभविरषा

भितकपाशरीमवहमपरसादाि

परापता मया शरीगरि महातमन

नमो नमसिऽसि पननणमोऽसि ५१७

ह सरो सिराजय ि सामराजय हयाचया िभिान नटलली ही मोकषसपदा मी

आपलया परमकपावशिाणदानच परापत करन घिली आह महरन माझा आपरास

नमसकार आह पनपनहा नमसकार आह

गरप गोविदयिीना आनद झाला जञानी झालला वशषटय समपणरातमक भािान

आपलया चररी एिढया विनयान गरिाच शरय अपणर करिो आह हयाच तयाना अपार

कौिक िाटल तयानी शकराचायााना भरभरन आवशिाणद वदल हा सिण सोहळा

शकराचायााचा बालवमतर विषटरशमाण महतभागयान पाहाि होिा

49

परकरर ५ ि

िमिदा सतती व गरगौडपादचारि भट

विषटरशमयाणनी हा सिण सिाद शरिर कला विषटरशमाण वििकचडामवर

परिमपासन शरिर करीि होि तयाना जस जस शरिर घडि होि िशी िशी परचीिी

यि होिी नमणदा िीरािरचा आशरम अशा िोराचया सहिासान उजळन वनघाला

होिा नमणदामािा आनदान हयाि सहभागी झाली होिी ldquoवििकचडामवरrdquo सारखया

अवदविीय गरिाची वनवमणिी झालयािर शकराचायण आपलयाकड लकष दिील ि

नमणदसाठी नवह िर जनलोकाि नमणदामािच पावितरय समजाि महरन िरी

आपलयािर काही कावय रचना करिील अस नमणदामािला िाटि होि पर िसा

योग काही लिकर यईना जो िो आपलया साधनाि वनमगन होिा गरपगोविदयिी

आपलया गहि धयानसि होि बाहर धिाधार पाऊस पडि होिा नमणदामािला

अनायासच सधी वमळाली नमणदामािा दिडी भरन िाह लागली

पाऊस िाबला पर नमणदामािा िाबायला ियार नवहिी नमणदामािच

पारी िाढिच रावहल इिक िाढल की उचािर असललया आशरमािही आल

परचड उगररप धारर कलली नमणदामािा गरपगोविदयिी वजि धयानमगन होऊन

बसल होि तया गहचया रोखान वनघाली विषटरशमयाणन ि पावहल तयानी आचायााना

ह ििणमान गहि जाऊन सावगिल शकराचायण ितकषरी आपला कमडल घऊन

गहचया दवाराजिळ आल समोरन िगान यरारी नमणदा तयानी पावहली झटकन

कमडल परिशदवाराशी ठिला हाि जोडन नमणदामािला परािणना कली ह ससारिाप

नषट करराऱया नमणदादिी िझया चररकमलाशी मी नमर होिो हयािळी भयचवकि

झालल विषटरशमाण शकराचायााचया चहऱयािरील वनभणयिा पाहन सििच भय

विसरल आवर िनमयिन शकराचायााची परािणना ऐक लागल आचायण महरि होि

50

सवबनदवसनधससखलततरङगभङगरवचजि

वदवषतस पापजािजािकावदिाररसयिम

किानिदिकालभिभीविहाररिमणद

तिदीयपादपङकज नमावम दवि नमणद १

गत तदव म भय तवदमब वीवकषत यदा

मकणडसनशौनकासराररसववत सदा

पनभषवावबधजनमज भवावबधदःखवमषद

तवदीयपादपङकज नमावम दवव नमषद ४

अशा परकारच lsquoनमणदाषटकrsquo आचायाानी नमणदामािची सििी करणयासाठी रचल

जया काररासिि नमणदामािा गरपगोविदयिीचया गह कड झपािली होिी िो हि परण

होिाच परिशदवारी असललया आचायााचया कमडलि विन परिश कला ि नमणदामािा

गपत झाली नमणदामािा शाि झाली ि झरकन ओसरन गली ह आशचयण पाहन

विषटरशमयाणन नमणदसह शरीशकराचायााना िदन कल

गरपगोविदयिी धयानािसििन बाहर आलयािर विषटरशमयाानी विनयान तयाना

िदन करन सिण घटना किन कली हया अपिण घटनमळ गरपगोविदयिीना आनद

िर झालाच पर तयानी शकराचायााना बवदरकाशरमाि आपलया गरपचया दशणनासाठी

नणयाचा सकलप कला गरपगोविदयिीनी सकलप कलयािर वनघायला वकिी िळ

लागरार ि शकराचायााना बरोबर घऊन लगच वनघाल जया काररासाठी बरीच

िष नमणदाकाठी िासिवय कल ि कारर परण झाल मग बरीच िष सर भट न

51

झालयामळ सरप भटीची ओढ न लागिी िरच निल शकाचायााच वशषटय

झालयापासन गरप गौडपादाचायण िदाभयासाि मगन झाल होि तयाच अभयासािन

तयानी माडकयकाररका नामक अपिण गरि वनमाणर कला होिा माडकयोपवनषदािरच

ि अपिण भाषटय होि तयाि गौडपादाचायाानी अिजञाणनान तयाना वदसलली

अजाििादाची कलपना वसिािासह अनागरही िकाणिर माडली आह मन ि बिीच

ऐकय साधन वचतत चिषटय जवहा अिकरराि विलीन होि िवहा वनविणकलपिा परापत

होऊन जञानवदरयाना भासमान होरार सपरण विशव ह एकसघ बरहमच आह अस जञान

परापत होि ि कसलीच वनवमणिी झालली नाही अशी अनभिी यि वनवमणिीच नाही

िर वनमाणिाही नाही महरजच वनवमणिी ि वनमाणिा दोनही एकच बरहम असलयाच

जारिि बरहम हच एकमिावदविीय आह असा वसिाि अतयि कशलिन

अजाििादाचया भाषटयाि गौडपादाचायाानी परविपादन कला आह हाच अदवििाद

शकराचायाानी गरप परपरन आतमसाि कला होिा मग अशा वशषटयाला आपलया

गरपचया चररी नणयाची ओढ गरपगोविदयिीना लागर अगदी सिाभाविक होि

शकराचायााना आपलया गरपबददल परम आदर होिा गरपगोविदयिीनी आपलया

गरपचया आशरमाि जवहा शकराचायााचयासह परिश कला िवहा गरपगोविदययिीचया

भािना अतयि िरल झालया तयाच शरीर कप पाि लागल तयामळ सहजिन

तयानी आपला हाि शरीशकराचायााचया सकधािर ठिला शकराचायाानी तयािळी

आपलया गरपचया सपशाणिली विलकषर शिी अनभिली गरप-वशषटय दोघही एकाच

िळी गरप गौडपादाचायााचया समोर आल अनािर भािान गरपगोविदानी आपल

मसिक गरपचररी ठिल नतरािलया गगा-यमनारपपी जलान तयाच पादकषालन कल

शकराचायण हया अपिण भटीचा सोहळा आपलया अिकरराि साठिीि परातपरगरप

गौडपादचायााचया चररी निमसिक झाल

52

गरप-वशषटयाचया जोडीला नतरािलया कपा कटाकषान परभ गौडपादचायाानी

आवशिाणद वदला गरपगोविदयिीचया वशषटयाला गौडपादाचायाानी नीट नयाहाळल

परखर िरागयान िजपज वदसरारा चहरा वनषटकपट ि बघराऱयाचया अिकरराचा

ठाि घरार िजसिी डोळ भवयकपाळ िरिरीि नाक मगधहासय विलसरारी

जीिरी चहऱयाला शोभन वदसरारी हनिटी बालियामळ वनिळ वदसरार गाल

अशा सिण िभिी चहऱपटटीिर विशषतिान जारिरारी गोषट महरज परम शािी वसिर

नजरन पाहार शािवचततान पर वनशचयान होि असललया अचक हालचाली

इतयादी पाहन गौडपादाचायााना जारिल की हाच िो अलौवकक परपष हाच िो

शकराचा अििार महषी वयासानी जयाचया बददल पिणसचना वदली िो सतपरपष

हाच हाच वयास सतराचा भाषटयकार गरगोविदानी जवहा लौवकक ओळख करन

वदली िवहा गौडपादाचायाानी कौिकान आपला हाि आवशिाणदासाठी

शकराचायााचया मसिकािर ठिला गरपगौडपादाचायाानी मनाशी काही वनशचय कला

दसऱया वदिसापासन परभाि समयी आपलया समिि काही काल शरिरासाठी

बसणयाची आजञा तयानी शकराचायााना कली परमादरान शकराचायाानी िी आजञा

वशरोधायण मानली

दसऱया वदिसापासन शकराचायण बराहममहिाणिर उठन धयानधाररा ि आविक

करन सयोदयाचयािळी गरपगौडपादाचायााना िदन करन तयाचया सोर आसनािर

बस लागल गरपगौडपादचायण आपलया मखान शकराचायााना माडकयकाररका ऐकि

लागल शकराचायण अतयि एकागरिन शरिर करीि होि तयाचया एकागरििर

गरपगौडपादाचायण परम सिषट झाल आपलया नािवशषटयाला बौिमििादाच खडन

करन िवदक सनािनधमाणची सिापना कराियाची आह तयाि पररपरणिा ि साधार

आतमविशवास याची आिशयकिा आह ह जारन तयानी शकराचायााना

53

ldquoमाडकयकाररकाrdquo सावगिली कशागर बिीचया ि िीवर समररशिीचया आचायाानी

िी धारर कली माडकयकाररका परण सागन झालयािर गौडपादाचायाानी

शकराचायााशी चचाण कली चचचया सिादािन शकराचायााचा विनय सखोल

अभयास वनःसवदगध भाषर इतयादी सिण गराच दशणन तयाना वमळाल गौडपादाचायण

अतयि परसनन झाल आपलया परारातपरगरपशी सिाद झालयािर आचायाानी

अतयि आदरान गरपगौडपादाचायााना िदन कल आचायण महराल

परजञावशाखवद कषवभतजलवनधवदनामनोऽनतरसथ |

कारणयाददधरामतवमदममरदलषभ भतहतो ||

िशाख मवहनयाि सयण जयापरमार सागराच पारी आटिन जलधारासाठी

मघाची वनवमणिी करिो तयाचपरमार माझया परातपर गरपनी सिणसामानयाचया

करपरन परररि होऊन आपलया असामानय परजञन िदसागरािन जञानामिधाराचा

िषाणि करणयासाठी हा िदािमघ वनमाणर कला आह

गौडपादाचायण किकतय झाल कारर आिा ह जञान भिलािर परिाही होरार

होि गरप-वशषटय जोडीला तया िोर िदातयान िोडभरन आवशिाणद वदल हा

मककाम जिळ जिळ मवहनाभर होिा गरपगौडपादाचायाानी दोघानाही आनदान

वनरोप वदला गरप-वशषटय पनहा आपलया नमणदािीरािरील आशरमाचया मागाणन

वनघाल अिकरर जड झाल होि पाऊल वनघि नवहिी नतर पारािल होि

पनदणशनाची तयाि याचना होिी मान पहा पनहा माग िळन पहाि होिी अगदी

आशरम वदस पयाि

54

गरपगोविदयिीनी आवर शकराचायाानी ॐकार माधािा यिील आशरमाि परिश

कला अतयि आिरिन िाट पहाि असललया विषटरशमयाणन परमानदान सामोर

यऊन सिागि कल दोघानही एकाचिळी साषटाग दडिि घािला शकराचायण

गरपगोविदयिीचया सह बवदरकाशरमाि गलया पासन विषटरशमाण अतयि उदास झाला

होिा तयाला गोकराणपासन शकराचायााचा सहिास लाभला होिा शकराचायााचया

बरोिर िो सािली सारखा िािरि होिा तयाची सिा करीि होिा तयाला

कषरभरही आचायाावशिाय चन पडि नवहिी आचयण महरज तयाच परमदिि झाल

होि शकराचायण गरपगोविदाची सिा करीि आवर विषटरशमाण आचायााची सिा करीि

होिा विषटरशमाण गरप-वशषटय सिाद अतयि मन लाऊन ि उतसकिन शरिर करीि

अस

55

परकरर ६ ि

परसथाितररीवर भाषर करणरासाठी काशीत वासतवर

आचायण ि गरपगोविदयिीचया आगमनान विषटरशमाण आनदला तयाचयासाठी

जर मवहनयाभराची रातर सपन उषकाल झाला असच तयाला िाटल तयान मनाशी

वनशचय कला इिपर आचायााना सोडन राहायच नाही आचायण ि गरपगोविदयिी

याचा परिासाचा शीर सपला ॐकार माधािाचया आशरमाि पनशच पिणिि िदणळ

सरप झाली गरपगोविदयिीनी एका शभ वदिशी शकराचायााना काशीला जाऊन

राहणयाची आजञा कली ि भिलािरील बरहमविदयच सिणशरषठ माहरघर आह िि

राहन ldquoपरसिानतरयीrdquoिर भाषटय वलही

आपलया सरचा वनरोप घऊन आचायण वनघाल विषटरशमयाणला हयािळी

मोठच आशचयण िाटल कारर आचायाानी तयाला आधीच विचारल होि की आपलया

बरोबर काशीला यरार का आिा आचायण खरोखर वनघालल पाहन विषटरशमाण

कषराचाही विलब न लाििा तयाचया समिि वनघाला दोघानीही गरपगोविदयिीना

िदन कल ॐकारशवराला िदन कल ि वदसि नाहीस होई पयाि पनहा पनहा

आशरमास िदन करीि मागणसि झाल शकराचायाानी विधयाचलाचा मागण धरला

रमरीय िनशरीसाठी नारदानीही जयाची सििी कली होिी िो विधयाचल आचायााना

सखाविि होिा घनदाट उच उच वटगोर साग होि विशाल औदबर होि

सळसळरार अशवति होि असखय पारबया भमीि रोिन अनक िकषाचा आभास

वनमाणर कररार परचड िटिकष वसििपरजञासारख भासि होि जगलािील मि पश-

पकषाचा सचार मनाला मोहिीि होिा नदयाचा आिाज मनाला साद घालीि होिा

अनक िलीची सगधी फल आपला सगध दरिळिीि होिी भरमराचा गजारि जर

56

सामिदाच गायन करीि आहि की काय असच िाटि होि आकाश कधी वनिळ

अिाग खोलीन भरन गडद वनळ भासि होि िर कधी अिखळ िायलहरीिर

शविमघाच नतय घडिीि होि ही सिण रमरीयिा पाहन आचायण विषटरशमयाणला

महराल ldquoबघ िरी ldquoबरहमrdquo नािाचया जादगारान विविधिन नटिलल इदरजाल कस

पसरिल आहrdquo विषटरशमाण आचायााचया हया िाकयानसिा बरहमभािाि जाणयाचा

परयतन करीि अस तयाला िर आचायण महरजच चालि बोलि बरहम िाटि होि

तयािन आिा िर सदि आचायााचया सिि राहणयाची सधी परापत झालली

माधयानहा पयाि चालि राहाि माधयानही कोठ िसिी लागली िर वभकषा

करािी मग िोडी विशरानी घऊन पढील मककामी वनघाि अधारन यईपयाि

एखादया गािी पोहोचाि एखादया मवदराि मककाम करािा दशणनासाठी आललया

लोकाशी बािचीि करािी गािकऱयाचया शकाच अतयि सोपया भाषि वनरसन

कराि तयाच भाषर ऐकिाना छोटमोठ जञानी-अजञानी सारजर समरस होऊन

ऐकि एकिर आचायााचा चहरा अतयि दखरा ि विलकषर बोलका होिा तयाना

पाहिाकषरीच लोक तयाचयाकड आकवषणि होि असि मग बोलायला लागलयािर

मतरमगध होऊन ऐकि असि तयािळी आचायण अतयि सदर कावय रचना करन

सतरोतर रपान तयाना जञान दि असि असा परकार दर मककामी घडि अस

विषटरशमाण मनपिणक आचायााची सिा करीि अस आचायण आपलयाला वमतरतिान

िागििाि याचा तयाला फार आनद होि अस पर िो सिि तयाचयाशी परम

आदरान िागि अस तयान मनोमन आचायाणनाच आपल गरप मानल होि महरन

सििचा वशषटयतिाचा भाि िो कधीच सोडि नस तयाचा हा लाबचा परिास

आचायााचया ओघितया उपदशान ि अनक कावय रचनमळ अतयि आनदाि होि

होिा विविध शहर गाि खडी अििा िसतया इतयादी वठकारचया लोकाना

आपलस करीि तयाना जञानामि पाजीि दोघही शरीकषतर िारारसीला आल िवहा

57

आचायण सहज महराल िाररा ि असी हया दोन नदयाचया सगमािर ह नगर िसलल

आह महरन ि ldquoिारारसीrdquo पर खर नाि काशीच आह कारर

काशयाrsquo वह काशत काशी काशी सवष परकावशका |

सा काशी वववदता यन तन परापता वह कावशका ||४||

ldquoकाशी महरज आतमा िो आतमिततिािच परकावशि होिो महरन

आतमिततिच सिण विशवािर परकाश टाकरार आह काशीचा हा गढािण जयाला

समजला िोच खरा काशीला पोहोचिो rdquo

विषटरशमाण विचारमगन झाला तयाचया मनाि सहज आल महरज आपर

दहान जरी काशीि यऊन पोहोचलो असलो िरी गढािाणन अदयाप आपलयाला

काशी पहाियाची आह ॐकार माधािा ि काशी आचायााची अनक परिचन झाली

तयािळी तयानी अनक सिोतराची रचना कली िी सिण विषटरशमाण यानी वलहन

काढली होिी आिा काशी िवशषठयाचया ldquoकाशीपचचकrdquo सिोतरान काशीि परिश

झाला सरपचया आजञनसार आिा ldquoपरसिान-तरयीrdquo िरील भाषटय परण होई पयाि

काशीिच िासिवय होरार होि

आचायण विषटरशमयाणसह परिम गगचया दशणनास आल गगच अिाग िभि

पाहन आचायण सिबध झाल गगा वकनारी हाि जोडन उभ रावहल तयाचया भाि

आवर भिी हयाचया उमीनी िागदििच सिरप धरर कल कठािन मधर नादासह

िखरीिारी गगाषटकाचया रपपाि परकट होऊ लागली

ldquoभगवती तव तीर नीरमातराशनोऽह

ववगतववरयतषरण कषरणमाराधयावम |

सकलकलरभग सवगष सोपानसग

58

तरलतर तरग दवी गग परसीद ||rdquo

शकराचायण आपलया मधरिारीन जवहा गगची सििी कर लागल िवहा

जिळपासची मारस भारािलयासारखी ऐकि सिबध झाली इिनच

शकराचायााचया बददल जनसागराि किहल वनमाणर झाल तयाचया बददल आदरभाि

दाखि लागल शकराचायण गगचया काठािरन परवसि अशा मनकवरणका घाटािर

आल आिा तयाचया बरोबर बराच मोठा जनसमदाय होिा आचायाानी मनापासन

मनकवरणक घािाची परािणनारपपी सििी कली िच मनकवरणकाषटक

तिततीर मवरकवरणक हररहरौ सायजयमविपरदौ िादनिौ करपिः

परसपरमभौ जनिोः परयारोतसि मदरपो मनजोऽयमसि हरररा परोिः

वशिसितकषराि िनमधयादभगलाचछनो गरपडगः पीिामबरो वनगणिः १

अशी सरपिाि कली ि

कचछरः कोवटशिः सिपापवनधन यचचाशवमधः फल ितसि

मवरकवरणकासनपनज पणय परविषट भिि सनातिा सिोतरवमद नरः पठवि

चतससारपािोवनवध िीतिाण पलिलितपरयावि सदन िजोमय बरहमरः ९

असा समारोप करन आचायाानी वतरिार बडी मारन सनान कल ििन ि

काशी विशवशवराचया दशणनास आल आपलया सरना सििची ओळख

ldquoवशचदानदरपवशिोऽहमrdquo महरराऱया आचायााची अिसिा अतयि भािवििश झाली

विशवशवराच दशणन होिाच निमसिक झालल आचायण वशिसििीि रगन गल

साननदमाननदिन िसनिमाननदकनद हिपापिनदम

िारारसीनािमनािनाि शरीविशवनाि शरर परपदय ११

59

आनदिनािलया आनदी आनदाचया कदा पापाच ढीग नषट करराऱया ह

िारारसीचया अनािाचया नािा ह विशवनािा मी िला शरर आलो आहrdquo अशी

भािपरण सरपिाि करन निर आचायाानी सिरणमालासिवि करणयास आरभ कला

अि किमवप मदरसना तिरलशविणशोधयावम विभो

सामब सदावशि शमभो शङकर शरर म िि चररयगम १

अशी सरपिाि करन आचायाानी िी ५० शलोकाि परण कली आचायण सिवि

करणयाि परण रगन गलल होि अतयि रसपरण ि सोपी शबद रचना अिणपरण आवर

भिीरसान ओिबलली रचना लोकाच मन मोहन घिलया खरीज कशी राहील

जनसमदाय आपोआपच तयाचया माग माग जाऊ लागला आचायण जवहा मोदादी

पचविनायकाचया दशणनास आल िवहा तयानी ldquoशरीगरशपचचरतनमrdquo सिोतरान परािणना

कली

मदा कराततमोदक सदा ववमविसाधक

कलाधरावतसक ववलासलोकरकषकम

अनायककनायक ववनावशतभदतयक

नताशभाशनाशक नमावम त ववनायकम१

अस परतयक दिाच ि दििच दशणन घि असिाना आचायण िभिशाली सिोतर

रचना करीि होि जवहा ि अननपराण मवदराि पािणिीमािचया दशणनास आल िवहा

वनतयाननदकरी िराभयकरी सौनदयणरतनाकरी

वनधणिावखलघोरपािनकरी परतयकषमाहशवरी

परालयाचलिशपािनकरी काशीपराधीशवरी

वभकषा दवह कपािलमबनकरी मािाऽननपरशवरी १

अशी सरपिाि करन समारोपाि मागर मावगिल ि अतयि हदय आह तयाि

आचायण महरिाि

60

अननपर सदापर शङकरपरारिललभ

जञानिरागयवसदधयिा वभकषा दवह च पािणवि ११

अशापरकार िरागयाची परािणना करन आचायण कालभरिाचया मवदराि आल

आवर तयानी कालभरिाची परािणना कालभरिाषटकान कली

दिराजसवयमानपािनाङवघरपङकज वयालयजञसतरवमनदशखर कपाकरम

नारदावदयोवगिनदिवनदि वदगमबर कावशकापरावधनािकालभरि भज १

अशापरकार अिगणह यातरा करन आचायण विशवशवरमवदराचया परशसि ओिरीि

विषटरशमयाणसह वसिरािल

विषटरशमयाणला आचायााचया अिक उतसाहाच ि अचक हालचालीच आशचयण

िाटि अस तयाला जस आशचयण िाट िसच ि हळहळ काशीिलया लोकानाही िाट

लागल सिाणि मोठ आशचयण अस की काशीिलया विदवान कमणवनषठ पवडिाना वजिकी

आपलकी िाटि अस वििकीच िी अडारी शिकरी कमणचाऱयानाही िाटि अस

याला कारर एकच परतयक वयिीशी समरस होऊन बोलणयाची आचायााची

सभाषर कला विदवानािला विदवानही तयाचया भाषािभिान िपत होई अडणयािला

अडारीसिा भाषिलया सोपपरामळ आकषट होई तयामळ आचायााची परिचन

आमतरर न दिाच रग लागली अमाप गदी होऊ लागली

हळहळ सिण िरािील जनसमदाय आचायााची परिचन ऐकणयास गदी कर

लागला आचायण सरच समरर करन ldquoपरसिाननतरयीrdquoिर भाषटय कर लागल

सिणसामानय लोकाना समजल अशा कौशलयान एक एक सतराचा विचार माड

लागल ldquoबरहमसतरािलया lsquoअिािो बरहमवजजञासाrsquo rdquo हया पवहलयाच सतरािर भाषटय

61

करिाना आचायाानी परिम ldquoअिrdquo हया शबदाचया अिाणपासन सरपिाि कली िवदक

कमाणचरर कररार परपरन अि महरज मगलाचरराची सरपिाि अस समजि

असि तयाना समजाि महरन आचायण महराल इि हा आरभ िाचक नसन

आनियण (महरज आिा इिन पढ) असलयाच समजाऊन सावगिल (अतर

अिशबदः आननियाणिणः पररगहयि नावधकारािणः बरहमवजजञासाया अनवधकायणतिाि

मङगलसय च िाकयाि समनियाभािाि अिाणनिरपरयि एि हयिशबदः शरतया

मङगलपरयोजनो भिवि पिणपरकिापकषायाशच फलि आननियाणवयविरकाि)

अशापरकार आपलया परिचनाि आचायण अगदी सोपया पििीन समजाऊन

सागि असि जडजबाल शबद जर तयाचया कोशािच नवहि तयाकाळािलया

लोकाना उपवनषद शरवि-समवि िद इतयादी गरि परमार असलयामळ तयािल

वनिडक आधार आचायण दि असि परचवलि मराठी भाषिल उदाहरर दयायच

महरज ldquoिाटरrdquo ldquoफटरrdquo अशापरकारच शबद जस िाकयाचया अनसधानभदान

िापरल जािाि िस आचायण समजन दि असि महरज िाटर हया मराठी शबदाच

िाकयभद सिणजञाि आहि पढ ldquoिाटरrdquo चटरी ldquoिाटरrdquo लाज ldquoिाटरrdquo इतयादी

वकिा शबद ldquoफटरrdquo पालिी ldquoफटरrdquo कप ldquoफटरrdquo रहसय ldquoफटरrdquo ह सगळ िाटर

ि फटर अनक वठकारी िापरल असल िरी िाकयािण भदान िगळ िगळ असिाि

िसा अिणभद समजाऊन सागिाना आचायाानी लोकाना हसि खळि अिणबोध

करन दणयाची वकमया ससकि भाषविषयी साधली होिी अि शबद िगळया

वठकारी िगळ अिण कस परकट करिो ह सागिाना परिम तयानी अि शबदाची

उतपतती बरहमदिाकडन झालली आह महरन िी मगलारभाची मानणयाची पिि

झाली आह ििावप िाकयाचया अनसधानाि बरहमवजजञासाचा विचार कलयास

बरहमाची अनभिी घणयाची विया हयाि महतिपरण आह बरहम जारन घणयाचया

अवधकारासाठी वनरिर आतमानातम वििक महरज विचार समाविषट होिो महरन

62

अि महरज आनियण इतयादी समजािाि आचायाानी सपरण वििकाच वििरर

करन सिण जीिाचा बरहम जारन घणयाचा अवधकार तयाना समजाऊन सावगिला

परिचन दर वदिशी उततरोततर रग लागल परिचनानिर विदवान मडळी आचायााना

परशन विचारन सििचया शकाच वनरसन करन घऊ लागली

रोज सायकाळी आचायण परिचन करीि असि ि दपारी वमळल ििढा िळ

गरि रचना करीि असि तयाि ि विदवानाना पडराऱया परशनाचा सागोपाग विचार

माडन रचनच सिरपप वनवशचि करीि होि कारर गरि तयाना सििसाठी नवह िर

सिणसामानय जनिसाठी वनमाणर कराियाचा होिा तयाचया गरपचीच िशी आजञा

होिी आचायाानी िी ििोिि पाळली बरहमसतरािरचया भाषटयाचा गरि साकार होऊ

लागला लोक भराभर नाकाला करन घऊ लागल तयाच सिाणि महतिाच कारर

महरज पवहलयाच सतराचया परिचनान सिणसामानय लोकाना हा वदलासा वमळाला

की बरहमपरापती महरज ईशवारानभिीसाठी सिण शासतर जारिा आलच पावहज अस

नसन किळ बरहमवजजञासा जागी करन घऊन ममकषति परापत करन घयाि ममकषति

महरज कमण करिा करिा परबरहमाचा विचार करन कमणबधनािन मि होर

कमाणिन मि होर नवह ldquoअिrdquo शबदाचया वयाखयपरमार इिपर पारबरहमभािािच

सिण कमाणचा लय ldquoितसि बरहमापणरमसिrdquo हया भािाि करर तयामळ समगर कमणकाड

न यरार ि यरार दोघही तयाचयाकड आकषट झाल हयाि काय निल

परसिानतरायीि उपवनषदाच अननय साधारर महति आह कारर

परसिानतरयीच महति आचायाानी सागिानाच ही महतिाची गोषट सावगिली ldquoआतमा

िा अर दरषटवय शरोतवयो वनवदधयावसिवय |rdquo महरज उपवनषदाच शरिर बरहमसतरानी

मनन ि भगिीिन वनवदधयास हया उपायानी बरहमभािाची परापती करन घिा यि

हयाला शरिीचा आधार असलयाचही तयानी बरहमसतरािलया पवहलयाच अधयायािलया

परिम पादािलया जनमादयावधकरर ldquoजनमादयसय यिrdquo हया सतरािर परिचन करिाना

63

समजाऊन सावगिल उपवनषदाच सिण रहसय समजाऊन सागिाना आचायाानी

फारच बहार आरली अधयातम ि परमािण सहजिन सोपा ि आचरराि आरिा

यईल अशा परकार परविपादन कला सिण विशव एकसध बरहम असलयाच समजाऊन

सावगिल तयािळी परिचना निर ldquoअह बरहमावसमrdquo हया उपवनषदािलया महािाकयािर

एका शरोतयाला मोठाच परशन पडला तयाला परिचनाrsquoिलया ििवयाचा अिणच

समजना िो घोटाळयाि पडला आचायााकड आला निमसिक झाला महराला

ldquoअह बरहमावसमrdquoचा मला काही नीट बोध होि नाही िरी मला कळल अस कपया

सागाrdquo

आचायण महराल ldquo ठीक आह सागिो rdquo अस महरन आचायाानी तयाला

विचारल ldquo िझया खादयािर काय आहrdquo

शरोिा महराला ldquoउपररrdquo

आचायण ldquoकराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoयाचा अिण उपरर महरज ि नाहीसrdquo

शरोिा ldquoखर आहrdquo

आचायण ldquo मग हा खादा कराचाrdquo

शरोिा ldquoमाझा rdquo

आचायण ldquoिो खादा कशाला जोडला आहrdquo

शरोिा ldquoशरीरालाrdquo

आचायण ldquoशरीर कराचrdquo

शरोिा ldquoमाझrdquo

आचायण ldquoमग शरीर महरज ि आहस काrdquo

64

आिा मातर शरोिा बचकळयाि पडला पर आधीचया परशनोततराचया अनषगान

महराला ldquoनाहीrdquo मग लगच आचायाानी विचारल ldquoमग ि कोरrdquo शरोिा भाबािला

करपर नजरन आचायाणचया डोळयाि पाहि मगध झाला िवहा आचायण सहज पर

गाभीयाणन महराल ldquoिच बरहम ि आहसrdquo शरोिा परि विचारमगन झाला तयाला ह

कोड काही उलगडना महरन तयान विचारल ldquoमग जीि ईशवर ि बरहम ह िीन िगळ

आहि का कारर मी जर बरहम असन िर परतयक िसि दश ि दरषटतिाचया

सपशणतिाचया आकाराचया इतयादी सिण विचारानी वभनन िाटायला नको पर िस

होि नसलयामळ मला काही वनरणय करिा यि नाही मग मी बरहम कसाrdquo आचायण

महराल ldquoजीि ईशवर ि बरहम ह विनही एकच आहि किळ भदबविमळ िगळ

समजल जािाि जस दरि-बाषटप-बफण ह एकाच जलाच असनही आपर तयाला पारी

िाफ बफण अस महरिो ना ही जशी एकाच जलाची वसितयिर असिाि ि िी

जारकाराला हया विनही मधय जला खरीज काहीच नाही ह जस समजि िस हया

वसितयिराच जञान नसललयाना ि समजि नाही अशा वसितयिरामळ जल जस

वभनन जारिि वदसि भासि ि अनभििा यि िदविच अखड बरहम हच ईशवर ि

जीि हया वसितयिराि यि जीि हा तया तया दहाि तया तया दहािर ममति धरन

िासनाभोगाचा भोिा झालला असिो िोच सििला अहकारान किाण समजन कमण

करीि असिो िोच जीि दहाचया इवदरयसौखयाचा ldquoमीrdquo हया सजञन भोिा होिो हया

सिण जीिाचा वनयिा जो असिो िो ईशवर जीि ही िासनामय दशा आह िर ईशवर ह

तयाच जीिन आह ldquoजीिन सिणभिषrdquo(भ गी अ ७िा शलोक९िा) ह सागिाना

आचायण महराल ldquoििा सिणभिष यन जीिवनि सिाणवर भिावन िद जीिनम |rdquo

भगिान शरीकषटरानी ही कलपना सपषट करिाना अठरावया अधयायाि अजणनाला

सागिाना सपषट ि वनःसवदगध सावगिल की

65

ईशवरः सिणभिाना हददशऽजणन विषठवि

भरामयनसिणभिावन यनतरारढावन मायया१८ ६१

ईशवरः ईशनशीलःनारायरः सवषभताना सिणपरावरना हददश हदयदशअजषन

शकलानिरातमसिभािः विशिानिःकररः ndashइवि| महरन जीि अहकारी किाण

ईशवर वनरहकारी वनयिा बरहम सम वनगणर वनविणकारी वनदोष ि चराचरास

वयापन उतपतती वसििी ि लय हयानीही विचवलि न होरार आह महरच भगििानी

भगिीििलया पाचवया अधयायाि १९ वया शलोकाि बरहमाच िरणन ि तयाचया

परापतीचा मागण सावगिला आह भगिान शरीकषटर महरिाि

इहि िवजणिः सगो यषा सामय वसिि मनः

वनदोष वह सम बरहम िसमादबरहमवर ि वसििाः५ १९

जयानी आपल मन समािसिि वसिर कल आह तयानी इहलोकीच जनम

मतयचा खळ सपिलला असिो कारर बरहम ह एकच वनदोष असन सिणतर सम आह

तयामळ ि तया वनदोष ि सम बरहमाशी एकरप झालल असिाि मग जनम-मतय

कठला शरोिा ऐकि होिा तयाचा चहरा आनदान ि आदरान उजळन वनघाला

तयान पनहा पनहा आचायााचया पायािर आपल डोक टकल

आचायााचया समजाऊन सागणयाचया अिलनीय कौशलयामळ बविमान

लोक अतयि शरिन ऐकि होि तयािच सदानद नािाचा एक गहसि आला होिा

हा आधर परदशािलया ldquoअहोबीलrdquo या गािािन आला होिा सदानदान आपलया

मामाचया मागणदशणनाखाली िदाधययन ि इिर शासतरकलाचा अभयास कला होिा

सदानदाच आई-िडील सदानद लहान असिानाच पचति पािल होि तयामळ

मामान तयाचा साभाळ कला होिा मामा अतयि कमणठ होिा कमणकाड महरजच

सिणसि अस तयाच मि होि तयामळ तयान सदनदाला िच िळर लािल होि

अहोबील यि एक लकषमीनवसहाच सरख मवदर आह सदानदाच आई-िडील

66

अहोबील मधय असललया तयाच ldquoलकषमीनवसहाचrdquo भि होि दोघही वनतय तया

लकषमीनवसहाची उपासना मनोभाि करीि असि सदानदाची परापती ही

आपलयािरील लकषमीनवसहाची कपाच असलयाच ि मानि असि तयामळ

सदनदालाही लकषमीनवसहाची भिी उतपनन झाली िदाधययन झालयािर िर िी

वदवगरीि झाली तयामळ अतयि पवितराचररान सदानद लकषमीनवसहाची पजा कर

लागला तयाला कमणकाड ि यावजञकी करन दरवयाजाणनाि रस िाटना मामाचया

लकषाि ही गोषट आली महरन मामान सदानदाला वििाहबधनाि अडकिन

टाकायच ठरिल मामान आपलयाच मलीशी सदानदाच मोठया िाटाि लगन

लाऊन वदल सदानदाचया ि मना विरपि होि पर मामाचया हटटापढ सदानदाच

काही चालल नाही ििावप वििाहा निर पतनी िरी आपलयाला साि दईल ि

आपलया विचाराशी सहमि होऊन भविमागाणि यईल अशी तयाला आशा िाटली

परि ददिान विला फि विलासी जीिनाची आिड होिी तयामळ सदानदान

वनरिणक िळ न घालििा आपलया वपतयापरमार यावजञकी करन अमाप दरवय

वमळिाि असच विला िाटि अस िी सदानदाला िारिार िसा सलला दऊ

लागली सदानदमातर सिि आतमवचिनाि ि िदामधलया महािाकयाचा विचार ि

तयाचाच अभयास हयाि मगन अस परबरहम महरज काय अविम सतय नककी काय

आपर कोर आहोि इतयादी अधयावतमक विचार सिि तयाचया मनाि रपजी

घालीि असि तयामळ वयािसावयक गोषटीकड तयाच दलणकष होऊ लागल मामा ि

मामाची मलगी अतयि लालची सिभािाची होिी तयाना सदानदाची िीकषर ि

अफाट बविमतता जञाि होिी तयामळ िी दोघ तयाला वयिसायासाठी यजञकमण नीट

आतमसाि करन घणयाचा आगरह कर लागली शिटी कटाळन सदानदान

आपलयाला अधयातममागाणि जाियाच असलयान ि शकय होरार नाही अस

सावगिल पढ ह ही सागन टाकल की आपल िवडलोपाजीि उतपनन भरपर

67

असलयामळ ससाराला इिर दरवयाजणनाची आिशयकिा नाही मामा ि सदानदाची

पतनी याना ि अवजबाि पटल नाही दोघानी वमळन तयाला ldquoहया मागाणन जर िला

जीिन वयिीि कराियाच असल िर िवडलोपावजणि धनापकी िला काहीही

वमळरार नाही rdquo अशी धमकी वदली बरहमजञानपरापतीची िीवर इचछा असललया

सदानदाला िी धमकी महरज इषटापततीच िाटली तयाला सपततीचा मोह नवहिाच

िो मनािनच विरि झालला होिा तयामळ तयान गहतयागाचा वनरणय घिला

सदानदाचा हा वनरणय मामान ि मामाचया मलीन आनदान मानय कला सदानद

तयाच कषरी शािपर घराबाहर पडला घराबाहर पडिाना कोठ जाियाच हयाचा

तयान विचार कला नवहिा फि लकषमीनवसहाच समरर करन िो बाहर पडला

होिा तयाच समरराि िो परयागला आला आपलयाला जञानमागण कोर दाखिरार

हया विचारि िो गकण झाला तयािळी सदानदाला गगचया पलीकड असललया

झतसी गािी असललया परभाकराचायााची आठिर झाली परभाकाराचायण ह

तयाकाळािल एक शरषठ मीमासक होि सदानदाचया मामाच ि गरप होि सदानद

तयाचयाकड आला परि सदानदाची इिही घोर वनराशाच झाली परभाकराचायाानी

तयाला जञानमागण अतयि कठीर असन कमणमागण अतयि सोपा असन ऐशवयण परापती

करन दरारा आह तयामळ ि कमणमागी हो ह ऐकन वनराश झालला सदानद परि

परयागकषतरी आला परयागला तयान शकराचायााची कीिी ऐकली तयामळ

शकराचायााना शरर जाणयाचया हिनच िो काशीला आला

आचायाणची बरीच परिचन तयान शरिर कली होिी अनक शरोतयानी

विचारललया महािाकयाचया परशनािरील आचायााच नमकपर कलल वििचन हया

सिण गोषटीचा विचार सदानदान कला तयान आचायााना शरर जाणयाचा वनधाणर

कला पर ह घडाि कस महरन िो विषटरशमयाणस भटला तयाचयासह आचायााची

सिा कर लागला सदानदािर आचायााच लकष होिच आचायााचया असखवलि

68

परिचनानी सदानद अहोरातर तयाच वचिनाि मगन होऊ लागला सदानद परण विरि

झाला होिा तयाला सनयास गरहर करणयाची िीवर इचछा झाली तयाची अशी दढ

भािना होिी की आचायण सिणकाही जारिाि तयाना आपली विरिी समजरारच

आपलयाला तयाचयाकडन सनयास दीकषा वमळािी अस तयाला सारख िाटि होि

माझी जर खरोखरच मला िाटि िशी योगयिा झाली असल िर ि आपर होऊनच

मला दीकषा दिील आवर एक वदिस िसच घडल

एकदा गगा वकनारी आचायण परिचनाला आल पर तयाना विषटरशमयाणबरोबर

सदानद आलला वदसला नाही तयािळी सदानद पलिीरी होिा आचायाानी

ििनच सदानदाला हाक मारली िी हाक ऐकिाच दहभान हरपन आचायााचया

वदशन धािि सटला तयाला नदीचही भान रावहल नाही वकनारा सपन जवहा

तयाची पािल नदीचया पाणयािर पड लागली िशी परतयक पािलाखाली कमल

उतपनन होऊ लागल दहभान हरपललया अिसिि िो आचायााचया चररी आला

अशा िीवर गरपभिीच फळ तयाला वमळालया वशिाय कस राहील आचायाानी

तयाला सनयासदीकषा वदली तयाच नाि पदमपाद ठिल पदमपाद किकतय झाला

आचायााचया वशषटयिगाणि पदमपाद विशष शोभन वदस लागला विषटरशमाण ि पदमपाद

दोघही आचायााची मनोभाि सिा करीि होि तयाि जराही अिर पड दि नवहि

विषटरशमाण ि पदमपाद आपलया सरपचया सदि पाठीमाग िोड अिर ठिन चालि

असि चालिाना आचायााचया चररािर तयाच लकष अस ि मन आचायााचया

वशकिरीि िललीनिन वचिनाि मगन अस तया दोघामधय अनक िळा सिादही

होि असि तयाचया सिादाि एकदा िराणशरमधमण या विषयािर चचाण चालली होिी

तयािळी विषटरशमाण महराला आचायण चाििणणयण जरी मानि असल िरी तयाची

वशकिर जनमानसाि सधया परचवलि असलली जािी िचणसिाची कलपना नषट

कररारी आह पदमपाद आनदान महराल ldquoहो खरच आह ि आपलया सिामीच

69

वयिहाराि ज िागर वदसि तयाि ि करालाच कधी िचछ समजि नाहीि मग

भल िो शदर जरी असला िरी कारर चाििणणयण हा किळ वयिहार ि सामवहक

जीिन सखािह वहाि महरन अवसितिाि आलयाच तयानी अनकिळा आपलया

परिचनािन परविपादन कलल आह वयविगि साधनिच ज काय सपशण-असपशाणच

वनयम आहि ििढच अस िर सिामी नहमीच सागि असिाि rdquo ह ऐकन

विषटरशमाण महराल ldquo मला सििला शासतराि ldquoअसपशयrdquo ही सकलपना कठच

आढळली नाही पर आधयावतमक उननिीसाठी वयविगि शवचिा ि वचततशिी

हयाच बरच वनयम आढळल आहि ि कमणकाडाि सकाम भिीि विशषतिान

पाळाि लागिाि तयाि जराही िडजोड चालि नाही rdquo अशा परकारच

सपशयासपशयि बाबि तयाच बोलर चाल होि तयाि विषटरशमयाानी पदमपादाचायाना

सहज विचारल ldquoआपलयाला काय िाटि ही सपशयासपशयिा आपलया िवदक

परपरि कशी काय रढ झाली असलrdquo पदमपादाचायण अतयि गभीरपर महराल

ldquoआपल ददि फार परािनकाळी बौि अििारानिर अनक बि अनयायी वनमाणर

झाल ि आपला पि महरज आपला िगळा धमणच समज लागल सििला

बौिधमीय महरि लागल तयानी चाििणणयाणला विलाजली वदली ििावप अवहसच

सिोम अस काही माजिल की खावटक जमाि ही वहसा कररारी महरन तयानी

खावटक िगण मास ि चमण इतयादीचा वयिसाय करराऱयास ldquoअसपशयrdquo ठरिन

तयाचयाशी वयिहार बद कला पढ जवहा िशय ि शदर िगाणच लोक बौि पिाि

परचडसखयन सामील होऊ लागल िवहा मोठच राजकारर झाल राजाशरयान हया

असपशय िगाणची िसाहि गरामाबाहर काढणयाि आली राजाशरयान समाजाि

एखादी रढी एकदा पडली की मग िी समाजाि मळ धरि तया रढीच रपपािर

वनयमाि होि जया काळाि बौि ि जन आचायााच िचणसि राजसततिर अमातयाचया

सिरपाि वनमाणर झाल ि राजा तयाचया ितरान राजसतता िापरन सामावजक

70

वयिसिा जारी कर लागल पढ पढ राजसततिर बि आचायााच िचणसि िाढि

गलयािर तयानी आपलया पिाच ldquoधमाणrdquoि रपपािर करन घिल धमाािर

करराऱयाना समान दजाणच परलोभन वनमाणर करन धमाािर घडिन आर लागल

मनन ldquoनावसि पचमोिरणrdquo महरज चारिराणखरीज पाचिा िरण नाही असच

सावगिलल आह सिामीनीही परिचनाि हयािर वििचन कल आह पर बौि

पिाला धमाणच सिरप परापत झालयािर खावटक ि वहसक ज गरामाबाहर काढल गल

ि कायमचच तयाचा पररराम सिण समाजािर होर अपररहायण होि तयािन एकदा

का राजमानयिा परापत झाली की जया वपढीपासन िी परिा पडि िी परपरन

वपढयानवपढया िशीच चाल राहि तयाचा हा पररराम आह rdquo तयाचा हा सिाद

अवधकही चालला असिा पर ििढयािच आचायााचयापढ असललया काही

वशषटयाचया गडबडीमळ िो िाबला आचायााचयापढ असललया वशषटयाचया मागाणि

एक चाडाळ आपलया चार कतरयासह डोकयािर दारच मडक घऊन यि होिा

तयाच कपड अतयि मलीन ि फाटक होि तयाचया बरोबर तयाची दोन बालक

होिी तयामळ आचायााचयापढ चालरार वशषटय तयाचया अगािर ओरडल ldquo दर हो

आमहाला िाट द रसिा सोडन मागाणिन ि दर होrdquo तयािळी चाडाळ तयाना

महराला

ldquoअननमयादअननमय अििा चिनयमि चिनयाि |

वदवजिर दरीकिा िाचछवस वक बरवह गचछगचछवि ||rdquo

ldquoह शरषठ बराहमरहो मला सागा िमही कशापासन काय दर कर इवचछि

आहाि एकाच परबरहमाचया अननमय कोशापासन दसरा अननमय कोश दर कर

इवचछिा की एका चिनयमय कोशापासन दसरा चिनयमय कोश दर कर इवचछि

आहाि कारर मी सिा िमचया सारखाच बरहम आह माझ शरीरही िमचया सारख

अननमय कोशापासनच झालल आहrdquo

71

तया अतयजाच ह आकवसमक ि िगळ उततर ऐकन भाबािलल वशषटय

कषरािच िबकन आचायााचया मखाकड पाह लागल अपररपकििमळ ि असहायय

मदरन आचायााचया मदिीची अपकषा कर लागल इिकयाि धीरगभीर पािल टाकीि

आचायण पढ आल वपढयानवपढया चालि आललया ससकाराचया परभािान ह घडि

असलयाच आचायण जारि होि आचायण अतयि मद ि मधर शबदाि महराल

ldquoसतयमव भवता यवददानी परतयवावद तनभत परवरतत |

अनतयोजोऽयवमवत सपरवतबवदध सतयाजावम वचसातमववदसत ||

ह शरषठ परपषा ि महरिोस ि अगदी सतय आह आतमजञान झाललया िझया

बोलणयािरन हा ldquoअतयजrdquo आह अशी भदबिी मी सोडन दईन

आचायााची ही परविविया सिण वशषटयाना परम आशचयणकारक िाटली

पदमपादानी अतयि गभीरपर विषटरशमयाणकड पावहल विषटरशमाण मनोमन समजल

की नकतयाच झाललया सभाषराच ह परतयिरच सिामीनी वदल आह

विषटरशमयााचया मनािला सदह नाहीसा झाला एक अनावमक दडपर नाहीस झाल

मन कषरािच मोकळ झाल

72

परकरर ७ ि

शरीवदवरासााची भट व आवशवािद

आचायााचया काशी कषतरािील िासिवयाला चार िष परण होि आली तयाची

परिचन ऐकणयासाठी दरदरहन अतयि विदवान मडळी यऊ लागली होिी तयाच

मखय कारर आचायण परिचना निर शरोतयाचया शकाच वनरसन करीि असि असच

एकदा आचायाानी ldquoिदनिर परविपततौ रहवि सपररषटििः परशनवनरपपराभयामrdquo हया

सतरािर आपलया परिचनाि वििचन कल मतयनिर जीि दह सोडन जािो िवहा

काय होि जीिातमा पचमहाभिासह अतयि सकषम रपान एक शरीर सोडन

दसऱया शरीराि परिश करिो अस छादोगय उपवनषदाि सावगिल आह आचायाानी

ह समजन सागिाना सकषमदह पचमहाभिाचाच असलयाच परविपादन कल तयाच

काररही सावगिल दह सोडिाना जीि अपरण रावहललया िासनामळ पनहा जनम

घिो तयासाठी सकषमदह अििा वलग दह धारर करिो

ह परिचन सपलयािर अनक वजजञासनी आचायााना आपलया शका विचारन

सििच समाधान करन घिल सगळयाचया शका विचारन झालयािर एक िि

बराहमर आचायााशी बोल लागला तयान आचायााना आपली शका विचारली की

ldquoपचमहाभि चराचराि भरलली आहि ह खर आह काrdquo आचायण ldquoहोrdquo महराल

िवहा िो िि बराहमर वमसकील हसि महराला ldquoमग वलगदह ि जडदह दोनही

पचमहाभिाच असिाना वलगदह जािाना का वदसि नाही ह एक ि दसर महरज

दह सोडिाना वलगदह धारर करणयाची आिशयकिा काय विशवाि जर सिणतर

पचमहाभि वयापलली आहि िर िी कठही वमळ शकिाि मग दह सोडिाना वलग

73

दह धारर का करायचा िो निर नाही का धारर करिा यरार तयामळ आपर

माझया हया शकच वनरसन कलयास बर होईल rdquo हया परशनामळ इिरही विदवानाच लकष

िधल गल आचायााचया लकषाि आल की हया ििाचा हा परशन वदसिो वििका साधा

नाही हयाि खपच गिागि आह हया गहसिाचा अभयासही िसाच असरार

तयामळ हया गहसिाला आधी कोरतया ना कोरतयािरी िततिाशी बाधन घर गरजच

आह महरन आचायण अतयि मधर ि मद आिाजाि महराल ldquoआपर िदशासतर ि

शरिी परमार मानिा काrdquo तयािर ि िि गहसि ldquoहोrdquo महराल तयािर आचायण

महराल ldquoिद परवरि महािाकय आपरास मानय आहि काrdquo िि गहसि ldquoहोrdquo

महराला मग आचायण महराल ldquoअह बरहमावसमrdquo ह महािाकय जर परमार मानल िर

बरहम ि आपर िगळ राहिो काrdquo आचायााचया परशनािर अतयि सखोल वििचन

करन ि िि गहसि महराल ldquoजीिान िी परबरहमपरापती करीिा कराियाची

भािनातमक धाररा असन दहाचया भौविक वयापाराचाकषय करणयासाठी सिण

शरीरभर रपजिायची असि बरहमभाि जागा ठिणयासाठी यवियिीन तया िाकयाचा

उपयोग किळ िचाररक ि अधयावतमक पािळीिर कराियाचा असिो तयामळ

जीिदशा परापत झाललया जीिाला परबरहम परापतीचा मागण सापडिो rdquo आचायााना नमक

िच हि होि आचायण महराल ldquoमहरज परबरहम ि जीिदशा याच िगळपर आपरही

मानय करिा आहािrdquo हयािर तया िि गहसिाला ldquoहोrdquo महरणया खरीज गतयिरच

नवहि

तयािर आचायण महराल ldquoजर परबरहमाचया शि चिनयापासन जीिदशा

चिनयमय असनही आपरास िगळी असलयाच जारिि िर शिसिरपी ि

अविसकषम अशा पचमहाभिाच जीिदशातमक सकषमशरीर अििा वलगदह का बर

मानय नाही िि ितकाळ महराला ldquoकारर एका परबरहमापासनच पचमहाभि

74

अििाि झालली आहि महरनrdquo हयािर आचायण महराल ldquo मलिततिाची

पचमहाभि ि जीिदशिील पचमहाभि हयाि आपर फरक मानिा काrdquo िि

गहसि महराल ldquoफरक िर जरर मानिो पर िो फरक जीिदशन तयाचा अगीकार

कलया खरीज मानिा यि नाही महरन पचमहाभि जडदह सोडिाना

अवगकारणयाची काय आिशयकिा आह जीिाला िी निरही परापत करिा यरार

नाहीि काrdquo आचायण महराल ldquoनाही कारर जीिदशा जडदहाचया माधयमािन

जडपचमहाभिासह सकषम िासनादहाचया परार नामक माधयमािन भोगिली जाि

जडदह पडिो तयािळी एकच परार पाच वठकारी जसा विभागलला असिो िसाच

िो दहा बाहर पडिो तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चमणचकषना गोचर होरार

नसि तयाच ह पचमहाभिातमक सकषम रप चामणचकषना गोचर होरार नसि िसच

सकषमदह मन बिी शरोतर चकष रसननदरीय ि सपशनदरीय याना घऊनच बाहर

पडिो फलािील सगध जसा िायबरोबर जािो पर चमणचकषना वदसि नाही तयाच

परकार िाय हया सिण इवदरयसमहासह सकषमदहान महरजच वलगदहान बाहर पडिो

याला उपवनषदाच परमार आह

इवनदरयावर सयावि समयग यावि गचछवि |

वकम इवि आह िायः पिनो गनधान इि आशयाि पषटपाद ||

भगिीिि ह

ldquoशरीर यदवापनोवत यचचापयतकरामतीशवर |

गवहतवतावन सयावत वायगषनधावनवाशयात ||१५ ८||rdquo

75

ldquoयदा च पिाणसमाि शरीरानिरम अिापनोवि िदा गहीतिा एिावन मनषषठावन

अस अगदी सपषट सावगिलल आह तयामळ जीिाला निीन शरीर वमळणयासाठी

सकषमदह परापत होिो परतयकषाि तयाला धाररा करणयाची गरजच नसि िर िी एक

सिाभाविक अवयि अििा परधान िततिािन घडरारी घटना असि

हयािर िि गहसि अतयि विनयान महराल ldquo पर जगाचया पिणवसििीलाच

साखयमििादी lsquoपरधानrsquo अस महरिाि हयािर आपर काय महरिाrdquo आचायण

महराल ldquoमहरज जगाचया उतपतती पिीची वसििी आपर सिितर मानिा की कायrdquo

हयािर ि िि गहसि महराल ldquoआपर सकषमशरीराबददल बोलि आहोि आिा

शरीर महटल महरज ि वयिच असल पावहज आपर अवयिाला शरीर अस कस

सबोधिा माझी आपली ही एक शका आह दसर अस की परधान ह जगाच कारर

आह अस साखयमििादी मानिाि महरज जगाचया उतपततीपिीची वसििी सिितर

मानािी लागलrdquo

हयािर आचायण अतयि परभािी भाषि ि ठामपर साग लागल ldquoइि अवयि हया

शबदान सकषम अस ldquoकाररशरीरrdquo सचिलल आह ि सकषम पचमहाभिापासन

वनमाणर होि महरनच तयाला अवयि महटल आह आपला िदाचा गाढा अभयास

आह महरन इि मददाम उललख करिो की ldquo गिद सवहिि ९४६४ lsquoगोवभ

शरीरीि मतसरमrsquo अस महटल आह हयाचा अिण शबदश घिला िर ldquoगाय सोमरसाि

कालिाrdquo असा होईल पर िो िसा वशषटसमि नाही इि काररासाठी िापराियाचा

शबद कायाणसाठी िापरला आह महरन ldquoसोमाि गायrdquo न कालििा गोरसच

कळिला जािो गोरस महरज दध हाच अिण घिला जािो अवयि हा शबद सकषम

पचभौविक शरीरास िापरला आह िो हयाच अनषगान घयािा लागल दसर आपर

महरिा की जगाचया उतपतती पिीची वसििी सिितर मानािी लागल पर िस मानल

76

िर ldquoपरपषानन पर वकवचचिrdquo हया शरिी िचनाला बाधा यि तयामळ जगाचया उतपतती

पिीची वसििी सिितर मानिा यि नाही मळवसििीचया पर काहीच नाही मग

सिितरिा कशी राहील तयामळ मळवसििी अििा परपष हयापासन उतपनन

झाललया ldquoबीजरप शिीलाrdquo अविदया अििा अवयि अस सबोधल जाि मि

झालला साधक पनहा जनमास यि नाही कारर जञानामळ अविदयचा नाश झालला

असिो महरजच अवयिाच नाश झालला असिो ह अवयि परमशवराचयाच

आशरयािर राहाि lsquoमायाrsquo ह विच सिरप आह अविदयचया सषटीि आिरर ि

विकषप हया दोन शिी कायाणवनिि असिाि आिरर शिीन मोह वनमाणर होिो ि

विकषप शिीन मळसिरपाचा विसर पडन भदबिीन परपच वनमाणर होिो विचयािच

सिण ससारी जीि आपलया सिरपपाची ओळख न होणयामळ अजञानान राहिाि हया

मायला अविदया अवयि इतयादी नािानी ओळखल जाि अस अवयि ि तयाच

कायण ज शरीर हयाचया ऐकयाची कलपना करिा यि शरीर ह दोन परकारच आह

एक सिल ि दसर सकषम सिल शरीर सिााना वदसि सकषम वदस शकि नाही ि

सकषम शरीर हया वठकारी सागाियाच आह rdquo

आचायण ि िि गहसि हयाचा हा सिाद सिण सभा मगध होऊन ऐकि होिी िि

गहसि िदाचा गाढा पवडि होिा ि तयाचया परतयक शकच वनरसन आचायण आपलया

परभािी भाषि करीि होि तया गहसिाचया शका काही सपि नवहतया सिाद

रगिच होिा पदमपाद विसमय चवकि झाल आजपयाि इिकािळ इिकया शका

विचाररारा हा बराहमर कोरीिरी अलौवकक असला पावहज तयाचया डोळयािली

चमक ि िज पाहन पदमपादानी अिजञाणनान तयाच खर सिरप जारन घिल िवहा

तयाचया लकषाि आल की हा न सपरारा िाद आह कारर परशन विचाररार साकषाि

77

भगिान िद वयासमनी आहि ि उततर दरार साकषाि भगिान वशिशकर आहि ह

लकषाि यिाच पदमपाद अतयि चिराईन महराल

ldquoशकरशकर साकषात वयासो नारायरण सवयम |

तयोववषवाद सपरापत वककर वक करोमयहम ||rdquo

ldquoशकराचायष महरणज परतयकष शकरच आहि आवर परशन विचाररार परतयकष

िदवयास महरज साकषाि विषटरच आहि अशा दोघाचा िाद सरप झालयािर

माझयासारखया दोघाचया सिकान काय बर करािrdquo

पदमपादाचया उाराचा गवभणिािण आचायाानी जारला आचायण पटकन उभ

रावहल ि तया िि बराहमराचया पाया पडल आचायााचा हा विनय ि कशागर बिी

पाहन तया िि बराहमरान आपल खर रप परकट कल महवषण िदवयास परकट झाल

तयानी आचायण तयाच वशषटय ि इिरानाही आवशिाणद वदल ि झटकन वनघनही गल

हया परसगा निर िोडया वदिसािच आचायाानी आपल ldquoबरहमसतरािरचrdquo भाषटय परण

कल

78

परकरर ८ ि

परसथाि तररीचरा भाषराला गरा चा आवशवािद

आचायााच परसिानतरयीिरच भाषटय लखन परण झालयािर आचायााना ि भाषटय

आपलया गरपना दाखिणयाची इचछा झाली सरचा आवशिाणद घिलया खरीज

आचायााना चन पडरार नवहि तयाना मावहिी वमळाली की गरप गोविदयिी

बदरीकाशरमाि गरप गौडपादाचायााकड गल आहि आचायण तिररि वनघाल

विषटरशमाण ि पदमपाद तयाचयाबरोबर वनघाल इिरही अनक वशषटय तयाचया समिि

वनघाल आचायााच ह वशषटयिभि अपिण होि आचायण तया सिण िरागयशील

समदायाि सयाणसारख िजसिी वदसि होि अतयि गोड मद ि हसरा चहरा

कपाळािर शपाणकिी आडि भसमाच पटट िजसिी डोळ धारदार सरळ नाक

मधरवसमिान भरलली वजिरी शखासारखा वनिळ उच पर परमार बि गळा

भरदार धिी रपद खाद भरदार माडया टपोऱया परमारबि पोटऱया आवर अतयि

सदर पाउल बिी दिगरप बहसपिीचया सारखी िललख बोलर अतयि मधर

िारी सपषट ि सबोध िाकयरचना हया सिण िभिामळ ि मसमसतया िारपणयामळ

आचायााना पाहन बट िामन िो हाच की काय असा भाि पाहराऱयाचया मनाि

उतपनन होई मन परम आदरान भरन गलयावशिाय राहाि नस आचायाानी

अगािर धारर कललया भगवया िसतराना अिरणनीय शोभा परापत होई

आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद हया दोघानाच घऊन आपलया गरपचया

दशणनास जारार होि इिर वशषटय माग िाबरार होि मजल दर मजल करीि

आचायण बवदरकाशरमा जिळ आल गरप गोविदयिी ि तयाच गरप गौडपादाचायण दोघही

79

आशरमाि होि आचायण आपलया परसिानतरयीिर कललया भाषटयासह तयाचया समोर

आल तया दोघाचया दशणनान आचायण भारािल गल साशरनतरानी आचायाानी गरप

गोविद ि गरपगौडपादाचायण हयाना िदन कल दोघानीही यिािकाश परसिानतरयी

िरील आचायाानी कलल भाषटय शरिर कल दोघही आचायााचया हया किणतिािर

सिषट झाल तया सिषटिि िपतिा होिी परम होि आवशिाणद होिा आपलया

गरपचया समिीन गरपगोविदयिीनी आचायााना अदवििादाचा परसार करणयाचा

आदश वदला आचायाानी िो वशरोधायण मानला मनोमन सपरण आयषटय

अदवििदानिाचया परचाराि घालिणयाचा दढ वनशचय कला तयाच िळी गरप

गौडपादाचायण हयानी आपलया िखरी िारीन जर तया वनशचयाला कोदराि बसिाि

िस आचायााना महराल ldquoहया पढच सिण जीिन हया परसाराि घालिrdquo आचायााना

धनयिा िाटली आचायाानी कललया ldquoमावरकrdquoरपपी वनशचयाला परातपरगरचया

ldquoसिरणrdquoरपपी शबदाच कोदर परापत झाल परातपरगरपचया सिणजञिची मनोमन साकषच

वमळाली ितकषरी आचायााना गरपगौडपादाचायााचया सिणजञिचया सििीच कावय

सफरल ि तयानी अतयानदान आपलया मधर िखरीिारीन परकट कल

ldquoसपरणष जगदव नदनवन सववप कलपदरम

गाङगवारी समसतवाररवनवहा पणया समसता वकरया |

वाच सकतपराकत शरवतवशरो वारारणसी मवदनी

सवाषववसथवतरसय वसतववरया दषट परबरहमवरण ||rdquo

(ह परबरहमरपपी सरो आपलया साठी सपरण विशव महरज एक नदनिनच

आह सिणच िकष आपरास कलपिकषच आहि सिणच जलाशय गगा आहि ि

आपलया सिणच विया अतयि पवितर आहि आपली भाषा ससकि असो की पराकि

असो िी मला िदासम वशरोधायण आह सिणभमी आपरासाठी िारारसीच आह

कारर आपर चराचरासह बरहमभािाि रहािा) हयािर गर गौडपादाचायाानी आपला

80

िरदहसि आचायााचया मसिकािर ठिला तयानी जर परसननिन तया सििीचा

सिीकारच कला

गरप गौडपादाचायााचा आशरम खपच उचािर होिा समदरसपाटी पासन

जिळ जिळ १०२०० फट इिका उच असलयामळ खपच िड तयािन िो

वहमालय गरप गोविद आपलया गरची सिणिोपरी सिा करीिच होि पर गरप

गोविदाना आपलया गरना इिकया िडीिही गार पाणयान सनाना कराि लागि

हयाच िाईट िाट गरपभि आचायााचया ह सहज लकषाि आल आचायाानी आपल

शासतर ि कला याचा िापर कला बारकाईन तयानी शोध घिला एक वठकारी

तयाना गरम पाणयाचया झऱयाची लकषर वदसली आचायाानी पररशरम करन िि

खरायला परारभ कला तयाचया परयतनाला यश आल गरमपाणयाचा झरा

चोिीसिास िाह लागला तयाकाळापासन िो झरा आजही िि िाहाि आह गरप

गोविदाना धनयिा िाटली दोनही यिीचया सनानान िो झरा पािन झाला तया

पािन झाललया झऱयािच निर आचायण विषटरशमाण ि पदमपाद यानी सनान कल

आचायण आपलया गरचा ि परातपरगरचा आवशिाणद घऊन ििन वनघाल

81

परकरर ९ ि

कलमस रवणतमकड गमन व हशव शणन

विषटरशमाण ि पदमपाद याचयासह आचायण गरपचया आशरमािन अतयि जड

अिकररान वनघाल आचायाानी कलासपिणिाकड जाणयाचा वनशचय कला परिास

अतयि खडिर होिा परचड गारठा पर आचायााना कलासाचा धयास लागला

होिा तयामळ हया ि असलया कोरतयाच गोषटीची िमा न बाळगिा ि कलास

पिणिाजिळ आल अनक िकषाची गदी विि होिी शोधक नजरन आचायण सिण

काही पाहाि होि इिकयाि तयाची नजर एका िटिकषाकड गली जरा विशरािी

घयािी हया विचारान आचायण तया िटिकषाकड वनघाल झाडाझडपािन िाट काढीि

आचायण जवहा पढ आल िवहा िो िटिकष परणपर तयाचया दषटीपिाि आला तया

िटिकषाचया पाययाशी असललया पारासारखया उचीिर आचायााना एक महान

आशचयण वदसल तया िकषाखाली अनक िि वशषटयाना घऊन एक अतयि िजसिी

िरपर गरप बसलल आहि तया िि वशषटयाि गरपगौडपादाचायण ि तयाच गरप

शरीशकमनी ह ही बसलल आहि आिा ह सिपन महराि की जागिी ह आचायााना

समजना पर तयाच अिसिि तयाचया कडन सिोतर गाईल जाऊ लागल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

82

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

अशी सरपिाि करन आचायाानी समारोपाचया ११ वया शलोकाि महटल

िटविटवप समीप भवमभाग वनषणर I

सकलमवनजनाना जञानदािारमाराि II

वतरभिनगरपमीश दवकषरामिीदि I

जननमररदःखचछददकष नमावम II११II

सिण षीमनीना अगदी सहज जञानदान कररार जनम मररादी दःखाचा नाश

करणयाि अतयि कशल िटिकषािळी बसलल तरलोकयगरप शरीदवकषरामिी दि

तयाना मी नमसकार करिो II११II

वचतर िटिरोमणल ििावशशषटया गरपयणिा I

गरोसि मौनवयाखयान वशषटयासि वछननसशयः II

वचदघनाय महशाय िटमलवनिावसन |

सवचचदाननदरपपाय दवकषरामिणय नमः ||१२ II

िटिकषाचया मळाशी एक मोठ आशचयण वदसि आह सगळ वशषटय िि वदसि

आहि आवर गरप मातर िरपर वदसि आहि विशष महरज गरपचया मौनरपी

भाषरानच वशषटयाचया अिःकररािील सिण सशय आपोआप मािळि आहि

83

िटिकषाचया मळाशी िासिवय कररार वचनमय सवचचदाननदरपप अस ज दवकषरामविण

भगिान शकर महश तयाना माझा नमसकार असो I|१२II

आचायाानी दहभान हरपन तयाचयाकड पाहायला सरपिाि कली आवर

चमतकार घडला िि वशषटय अदशय झाल िरपर गरचया वठकारी आचायााना

भगिान वशिशकर वदस लागल मदनाला जाळरारा भगिान वशि मसिकािर

जटा तयािन परिाही होरारी गगा मसिकी विराजरारा चदर नीलकणठाभोििी

िीडा कररार ि सपण भवय कपाळािर लखलखरार भसमाच वतरपडर िजसिी

पारीदार डोळ सरळ नावसका वसमिहासय असलली वजिरी गजचमण पाघरलल

भवय दह िजसिी कपणरगौर कािी सपरण मदाणनी सददयण एकिटल असलयाची साकष

दाखिरारा भगिान वशिाचा िजसिी चहरा आचायण अवनवमष नतरानी पाहाि होि

भगिान वशिानी तयाना समीप यणयाची खर कली आचायण वशिाचया समीप आल

आचायााना तयाकषरी काय िाटल ह शबदाचया पलीकडल आह आचायाानी साषटाग

दडिि घािल हाि जोडन परािणना कली ldquoह परभो गोविदयिीनी मला

विवधसनयास वदला आह ह भगििा ह वतरभिन पालका ह दयावनध आपर मला

अधयातमसनयास दऊन किािण करािrdquo आचायााची िी परािणना भगििान ऐकली

अतयि परसननिन भगिान वशिानी आचायााना अधयातमसनयास वदला

अधयातमसनयास वमळिाच आचायाानी भगिान वशिाची मानस पजा कली

आचायााची िारी परिाही झाली

ldquoरतनः कवलपतमासन वहमजलः सनान च वदवयामबर

नानारतनववभवरत मगमदामोदाङवकत चनदनम

जातीचमपकवबलवपतररवचत पषप च धप तथा

दीप दव दयावनध पशपत हतकवलपत गहयताम १

84

सौवरण नवरतनखणडरवचत पातर घत पायस

भकषय पञचववध पयोदवधयत रमभाफल पानकम

शाकानामयत जल रवचकर कपषरखणडोजजजजवल

तामबल मनसा मया ववरवचत भकततया परभो सवीकर २

छतर चामरयोयषग वयजनक चादशषक वनमषल

वीरणाभररमदङगकाहलकला गीत च नतय तथा

साषटाङग पररणवतः सतवतबषहववधा हयततसमसत मया

सङकलपन समवपषत तव ववभो पजा गहारण परभो ३

आतमा तव वगररजा मवतः सहचराः परारणाः शरीर गह

पजा त ववरयोपभोगरचना वनदरा समावधवसथवतः

सञचारः पदयोः परदवकषरणवववधः सतोतरावरण सवाष वगरो

यदयतकमष करोवम तततदवखल शमभो तवाराधनम ४

करचररणकत वाकतकायज कमषज वा

शरवरणनयनज वा मानस वापराधम

वववहतमवववहत वा सवषमततकषमसव

जय जय कररणाबध शरीमहादव शमभो ५

आचायााचया हया िभिी-भािपरण मानसपजमळ भगिान वशि अतयि परसनन

झाल तयानी आचायााचा हाि आपलया हािाि घिला ि ि आचायाासह चाल

लागल दहभान हरपन आचायण भगिान वशिा बरोबर चालि होि कलास

पिणिाचया पाययाशी यिाच भगिान वशि अदशय झाल आचायण दहभानािर आल

सिपन महराि िर सिपन नाही जागिीिल सतय महराि िर समोर विषटरशमाण ि

पदमपाद उभ आचायण काही बोलणयापिीच विषटरशमाण महराला ldquoआपर तया

85

िटिकषाकड जािाना अचानक वदसनास झालाि महरन आमही वकिीिरी िळ

शोध घि घि इि पिणिाचया पाययाशी आलो विचार कला आपर नककीच इि

भटाल झालही िसचrdquo वदककालाचया अिीि असललया ि सिाणनियाणमी िास

करराऱया भगिान वशिानी आपलयाला इि का आरल याचा आचायााना सहजच

खलास झाला ईशवराचया चराचरािरील सततची खर पटली महरज सिपन महराि

िर सिपन नाही सतय महराि िर सतय नाही भास महरािा िर सिणच भास

आचायाानी कलास वशखराला िदन कल पनहा महराल

विशव दपणरदशयमाननगरी िलय वनजानिगणि |

पशयननातमवन मायया बवहररिोदभि यिा वनदरया ||

यि साकषातकरि परबोधसमय सिातमानमिादवयम |

िसम शरीगरमिणय नम इद शरीदवकषरामिणय || १ ||

वनदरि असिाना सिपनाि भासराऱया पदािाापरमार ह सिण विशव आरशासारख

आतमसिरपाचया वठकारीच परविवबवबि झालल असि मायचया अजञानसिरपी

दविभाि उतपनन होणयामळ ि िगळ िाटि खर पर गरपकपन जवहा आतमजञान परापत

होि िवहा तया वनदरिन आललया जागिीमळ जयाचया कपमळ ि नाहीस होि तया

परमातमसिरपी शरी दवकषरामिीला मी नमसकार करिो ||१||

आचायाानी कललया सििीचा अनिय पदमपादानी जारला तयानी िो

विषटरशमणयाला सावगिला विषटरशमाण आचायााचया बालपरापासन आचायााना

ओळखि होिा गोकरण महाबळशवरपासन तयाची सिा करीि होिा आजपयाि िी

सिा चालच होिी पर विषटरशमयाणचा अदयाप मनाचा वनशचय झाला नवहिा की

सनयास घयािा की नाही मधनच तयाला गहसिी वहाि अस िाटि अस आजमातर

86

तयाला आचायााचया चररािर मसिक ठिणयाची इचछा झाली सािली सारखा

आचायााबरोबर असरारा तयाची सिणिोपरी सिा कररारा पर अदयाप गरपकपा

परापत न झाललाच होिा आज तयाला आचायााना शरर जािस िाटल तयान

आचायााचया चररािर आतमापणराचया भािनन मसिक ठिल तयाच अषटसावतिक

भाि जाग झाल वहमालयािलया बदरीकाशरमािलया गारठयािही विषटरशमयाणचया

मखािर घमणवबद िरळल आिाज उमटना िारी सवदि झाली शरीर वििरण

झाल अगािर रोमाच उभ रावहल गातर कपायमान झाली आवर काही कषरािच िो

िटसि झाला नतरािन िाहाराऱया अशरनी चररकषालन झाल तया भािसमाधीिन

बाहर यिाच वनशचयान महराला ldquoमाझयासाठी आपरच दवकषरामविण आहाि

आजिर माझया मनाि यिी की पिी ह दवदव होि ि आज सपलल आह माझा

दढवनशचय झाला आह की मला अजञानाला काही कळि नाही आपर मला आपल

महरा मला सनयास दीकषा दया माझयािर अनगरह करा rdquo विषटरशमयाणन

अिकाररपिणक कलली ही परािणना आचायाानी मानय कली योगय काळ पाहन

आचायाानी विषटरशमयाणला विधीपिणक सनयास वदला तयाच नाि वचतसखाचायण

ठिल

87

परकरर १० ि

बदरी िारारि मावदर सथापिा

बदररकाशरमाि विविधभागािन सचार चाल असिाना आचायण विचार

करीि होि हा पररसर नर-नारायराचा अलकनदा नदीचया डावया िीरािर नर

पिणि ि उजवया िीरािर नारायर पिणि पर मवदर कोराचच नाही हया विचाराि

आचायााना वनदरा आली तयाची वनदरा महरज समाधी अिसिाच तयाचया धयानाि

सिि नारायर परकट झाल महराल ldquoपिी पाखडीमििादयानी मला अलकनदा

नदीचया नारदकडाि टाकल आह ििन ि मला बाहर काढ ि शोधललया

गरमपाणयाचया कडाि सनान घाल जिळच मवदर बाधन तयाि माझी सिापना कर

rdquo आचायण समाधीिन बाहर आल वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण याना घऊन

नारदकडा जिळ आल नारदकडाि आचायाानी शोध घिला तयाना फटभर

उचीची ldquoनारायराrdquoची सदर मिी वमळाली समाधीि झाललया दषटािा परमार तयानी

लगच उषटर पाणयाचया झऱयाि तया मिीला सनान घािल जिळच मवदरसिापनचा

सकलप करन (सधया वजि मवदर आह) विि विधीपिणक परारपरविषठा करन िी

मिी सिापनकली मवदर बाधणयासाठी दरवयाची वयिसिा करणयाच विचार मनाि

घोळि होि तयािळी कालटीहन आवगनशमाण आयाणमबचा वनरोप घऊन आला

ldquoमला लिकराि लिकर य माझा अि समीप आला आह माझयाजिळ असलली

सिण सोनया-चादीची भाडी िझयाकड पाठिि आह िला तयाचा जसा विवनयोग

करायिायाचा असल िसा कर इकड यायला उशीर कर नकोस धािि यrdquo

आचायाानी हा वनरोप ऐकला नारायराचया समोर हाि जोडन उभ रावहल तयाचया

अमिमयिारीिन षटपदी बाहर पडली

88

शरीविषटरषटपदी

अविनयमपनय विषटरो दमय मनः शमय विषयमगिषटराम

भिदया विसिारय िारय ससारसागरिः १

वदवयधनीमकरनद पररमलपररभोगसवचचदाननद

शरीपविपदारविनद भिभयखदवचछद िनद २

सतयवप भदापगम नाि ििाह न मामकीनसतिम

सामदरो वह िरङगः किचन समदरो न िारङगः ३

उििनग नगवभदनज दनजकलावमतर वमतरशवशदषट

दषट भिवि परभिवि न भिवि वक भिविरसकारः ४

मतसयावदवभरििाररििारििाऽििा सदा िसधाम

परमशवर पररपालयो भििा भििापभीिोऽहम ५

दामोदर गरमवनदर सनदरिदनारविनद गोविनद

भिजलवधमिनमनदर परम दरमपनय ति म ६

नारायर करपरामय शरर करिावर िािकौ चररौ

इवि षटपदी मदीय िदनसरोज सदा िसि ७

आचायााचया मखािन अमििारी सतरि लागली

ldquoह भगिान शरीविषटरो माझा उिटपरा ि उनमततपरा नाहीसा करन

मनाच दमन करा विषयमगाची िषटरा शमिा ि यचचयािि भिमातराचया बददल

मनाि दया उतपनन करा ि मला या ससाररपपी भिसागरािन िारन नया ||१||

89

ह शरीपिी िझया चररकमलािन वनघरारी मकरदरपपी गगा आमच

ससारभय नषट करन िझया चररकमलािन वनघराऱया ldquoसवचचदानदrdquoरपपी

पररमळाचा आसिाद घणयाची पातरिा उतपनन करन द यासाठी मी िझया

चररकमलास िदन करिो ||२||

ह परभो ह नाि िमचया माझयाि िमही भद मानीि नाही ह खर

पर मी आपलयापासन आह आपर माझयापासन नाही अहो भगििा

िरङग ह समदराचच असिाि ि समदरािरच यिाि पर तया िरङगाना

कोरी समदर महरि नाहीि तयाना समदरािाच िरङग महरनच सबोधल

जाि ||३||

ह गोिधणनधारी (उििनग) भगििा ह िामना (नगवभदनज)

राकषसाचया शतरो चदर-सयण नतर असराऱया परभो िझया सारखया

परभािशाली दशणन झालयािर ससारासिी सपलया खरीज राहील काय

||४||

ह भगििा मतसय कचछ िराह इतयादी रप धारर करन आपर

जया िसधच सदि रकषर कलि तयाच िासधिर मी वतरविध िापानी

भयगरसि झालो असलयामळ आपलया सरकषराखाली यणयास पातर आह

||५||

ह षडगरशवयणशाली मवदर असललया दामोदरा ह गोविदा िझ

मखकमल अविशय सदर आह ह परभो आमचयासठी ि भिसागराच मिन

कररारा साकषाि मदारपिणिच आहस महरन माझया अिकररािली

भिाची भीिी नषट कर ||६||

90

ह करपरामय नारायरा िझया चररकमलाचा मी आशरय घिला

असलयामळ हा सििीरपी भरमर माझया मखाि सदि िास करो ||७||

आचायण भविरसाि नहाऊन वनघाल होि परािणना करिाना ि दहभान

विसरल होि तयानी षटपदीला सरपिाि कली िवहाच गढिालचा राजा

आचायााचया दशणनास आला होिा तयाची सिा भािसमाधी लागली होिी

आचायााची षटपदी महरन झालयािर कामाची वनरिावनरि करन आचायण लगच

वनघरार होि तयासाठी ि िळल गढिालचा राजा समोर आला आदरान िदन

करन हाि जोडन उभा रावहला राजान आचायााना नमरपर विनिी कली मला

काहीिरी आजञा दया आचायाानी ितकषरी आयाणमबन पाठिलली सोनया-चादीची

भाडी राजाचया हािाि वदली महराल ldquoइि सदर बदरीनारायराच मवदर बाधन

घया तयाचया खचाणसाठी ही भाडी िापरा rdquo गढिालचया राजान िी भाडी

आचायााना िशीच परि कली महराला ldquoसिण खचण मी करीन हया भाडयाची

आिशयकिा नाहीrdquo आचायाानी िी भाडी िशीच अवगनशमयाण जिळ वदली तयाला

िी बदरीनारायराचया पजसाठी िापरणयास सावगिली ि बदरीनारायराचया पजसाठी

वििच राहायला सावगिल अगनीशमयाणन आचायााची आजञा वशरसािदय मानली

आवर वििच रावहला बाधकामाचया दखरखीसाठी पदमापादाना विि राहायला

सागन आचायण वचतसखासह कालटीकड वनघाल

91

परकरर ११ ि

आरािमबामातच विधि

आयाणमबा कालटीला आपलया घराि िषाचलाच धयानाि अिरपराि काळ

कठीि होिी आपलया बाळाची िाट पाहाि होिी डोळ िकल होि विचया

शकराची कीिी विविध परकार कालटीि यऊन पोहोचली होिी आपला शकर

आिा खप मोठा झालाय अदवि वसिाि सागिो महरज नककी काय सागिो ह तया

माऊलीला कळि नस गािािलया विदवानाना िी हया अदवि वसिािाबददल विचारि

अस पर कोरालाच काही समाधानकारक सागिा यि नस आयााबच किहल

िशाही अिसिि टिटिीि होि आचायााकडन महरज विचया काळजाचया

िकडयाकडन िी ह जारन घरार होिी अिकालाची विला पिाण नवहिी विचा

भरिसा विचया काळजाचया िकडयािर होिा विचया मनाि आपलया बाल

शकराच िचन नहमीच घोळायच आजही विला ि आठिल बाल शकर विला

महराला होिा ldquoअहनयमब रावतरसमय समयािर ह िी आठिि होिी आवर

इिकयाि मधर ि खरखरीि आिाजाि तयाचया पढचा चरर विला बाहरन ऐक

आला

िा सवचतय सििशगो ऽ िशगोऽििा मा | एषटयावम ितसमय सकल विहाय

विशवासमापनवह मिावप ससकारीषटय ||rdquo

आठिरीचया पाखरापकषा आपल पाखरपच परि आल आह ह आयााबन तिररि

जारल दहा ि बारा िषाानी भट होि होिी डोळयािल आटलल अशर शकराला

92

पाहन पनहा िरारल भािनाचया मघानी दाटी कलयािर जलाचा पर नतरदवार न

िाहािा िरच निल वचतसखाचायाानी दड कमडल आपलया जिळ घिला आचायण

खडािा काढन ओसरीिर आल आचायण आईचया वबछानया जिळ आल

आचायााना पाहन आयााबा उठरार इिकयाि आचायाानी चपळाईन आईचया

मानखाली हाि घालन विला अलगद उठिल शकराचा सपशण होिाच आयााबा

भािविभोर झाली शकराला विन आपलया कश हािानी वमठीि घिल ितकषरी

विला विचया जीिनािला िषाचलाचया िासिवयाचा कालािधी आठिला समिीची

पाखर चीिवचिाट करन दाटली िषाचलाचया मवदराि वशिगरपसह कलली

वशिाची आराधना वशिदषटाि मग शकराचा जनम वशिगरचा विरह असामानय

बालशकराचा अपिण सहिास मग तया पाठोपाठ तयाचाही विरह आयााबाला हदका

अनािर झाला आचायाानी विचया पाठीिरन हाि वफरिन विला शाि कल पवहला

आिग ओसरला आचायण आईचया वमठीिन बाहर आल आचायण कालटीि

आलयाची िािाण िायन फलािला सगध सिणतर पसरिािा िशी सिणतर पसरली

आचायााचया दशणनाला जमललयाची आचायााभोििी दाटी होऊ लागली

वचतसखाचायाानी तया गदीला वशसि लािन िासाभराि दशणनाचा कायणिम सपिला

आयााबचया िाडयािर िदणळ िाढली आयााबचया सिसाठी एक दोघी असाियाचया

पर आिा न मोजललयाच बऱया िािािरराि उतसाह होिा िो आचायााचया

आगमनामळ िरीही िािािरराि एक अनावमक िार जारिि होिा िो

आयााबचया परकिीमळ आचायण आईजिळ बसल होि आईन तयाचा हाि आपलया

हािाि घिला आवर आपलया कपाळाला लािि महराली ldquo ि साकषाि शकराचा

अििार आहस ना र माझयासाठी िर ि ईशवरच आहस माझी हरीिर शरिा आह

िशीच िी हरािर सिा आह हरी आवर हराि भद नाही ह मी फार लहानपरा

पासन ऐकि आल आह पर अनभि कधी आलला नाही ि अदवि वसिाि साऱया

93

जगाला सागिोस मग मला का बर तयाचा बोध करन दि नाहीस माझी

शरीकषटरािर भिी आह तयाच दशणन मला अिकाळी वहाि अशी माझी िीवर इचछा

आह मला ि अदवि काही कळलल नाही ििढ सामािन साग अर कवपलमनीनी

नाही का आपलया आईला जञान सावगिल िस ि मला साग आिा हया

भौविकािलया कशशयाकशशयाची महरन इचछा रावहलली नाही पर आपलया सततन

सपरण विशव साभाळरारा जो कोरी आह िो हर की हरी ह मला समजि नाही िरी

तयाच मगलमय दशणन ि मला घडि िझया अङकािर माझ मसिक घ िझी िारी

ऐकि आवर तया ईशवराला पहाि मला शिटचा शवास घऊ दrdquo

आयााबा एका दमाि ह बोलली विचया नतरािन अशरधारा िाह लागलया

आचायाानी हळिार पर आपलया बोटानी विच अशर पसल आईच मसिक आपलया

माडीिर घिल आपलया मधरिारीन विला महराल ldquo आई िझा तयाग अपिण

आह ससारािलया सखदःखापासन तयाचया जावरिापासन अवलपत राहणयाचया

योग ि क वहाच साधला आहस िला ह वनवशचि जञाि आह की ह शरीर अवनतय

आह पर आतमितति वनतय आह िझया हया मनसयमामळच िझ िरागय परखर

झाल आह आिा िर ि शरीरबधािनही मि होणयास आिर झालली आहस

वनतय असरार आतमितति अखडतिान चराचर वयापन उरल आह िच परबरहम ना

तयाला आकार ना तयाला विकार ि वयिही नाही की अवयिही नाही आपर

आपलया दहधाररचया वयितिामळ वयिाची धाररा करिो महरन वयि पर

दहधारर होणयापिी सिा आपल अवसिति कठ िरी होि महरनच आपर

अवयिािन वयि वसििीि आलो ना आवर अवयि वसििीिन वयि वसििीि

आलयािर तयाच अवयिाला आपर िगळ समज लागलो तयाची ईशवर या भािनन

पजा कर लागलो ह दवि आपरच वनमाणर कल ना एकदा ह दवि वनमाणर झाल की

94

भिी आलीच कारर आपर विभि झालो पर आतमिततिान सिणविशवासह आपर

एकरप असलयाच जारर महरज अदवि आई अदवि अदवि ज महरिाि ि दहाि

असिानाच परबरहमाशी िादातमय पािर हच आह तयालाच कोरी मोकष महरिाि

कोरी मिी महरिाि कोरी साकषातकार महरिाि पर वजि िाचाच उरि नाही

विि शबद कोरिही िापरल िरी काय फरक पडरार ज शबदाचया पलीकडल

आह ज किळ अनभिीनच जारिा यि ि वनःशबदाच मळ महरजच परबरहम हच

परबरहम रपदराचया रपाि अििीरण होि आवर िच परबरहम शरीकषटराचया रपािही

अििीरण होि महरन िर हरी आवर हर याचयाि भद नाही िवहा तया हराच दशणन

ि घ अस महरन आचायाानी

ldquoशरीमनमहशवर कपामय ह दयालो ह वयोमकश वशविकणठ गरावधनाि |

भसमाङगराग नकपालकलापमाल ससारदःखगहनाजजगदीश रकष ||६||rdquo

हा शलोक महरिाच आयााबला रौदरसिरपी रपदर दशणन झाल पर िी आससली

होिी शरीकषटर दशणनाला तयामळ विचया चहऱयािरील भयभीि भाि पाहन

आचायाानी अतयि मधरसिराि भगिान शरीकषटराची परािणना कली

rdquo यदा धमणगलावनभणिवि जगिा कषोभकररी

िदा लोकसिामी परकवटििपः सिधदजः

सिा धािा सिचछो वनगमगरगीिो वरजपविः

शरणयो लोकशो मम भिि कषटरोऽवकषविषयः ८

धमणगलानी आलयामळ जगाि कषोभ वनमाणर होिो िवहा ह िदािनपि शरीकषटरा ि

अजनमा असनही शरीर धारर करिोस ि शररागि ितसल असलयाच गीि िदही

95

गािाि अशा भिितसल शरीकषटरा आमहाला ि दशणन द आचायण भािवििश

होऊन परािणना करीि होि तयाच कषरी आयााबला शख चि गदा पदम ि िजयिी

माला धारर कललया भगिान शरीकषटराच दशणन भगिान वशिाचया वठकारी झाल

िी धनय झाली हरी ि हर याचयाि भद नसलयाची अनभिी आयााबला आली

किािण झललया आयााबामािच दोनही हाि आपोआप जळल गल तयाच वठकारी

असललया वचतसखाचायाानाही िीच अनभिी परापत झाली िीच तयाचया मखािन

शबदरपाि परिाही झाली

इवि हरररवखलातमारावधिः शङकरर

शरविविशदगरोऽसौ माितमोकषािणमादयः

यवििरवनकट शरीयि आविबणभि

सिगरिि उदारः शणखचिाचजहसिः ९

वचतसखाचायण महराल ldquoआचायाानी भगिान शरीकषटराची आराधना कलयािर

िदानी गरिरणन कलल ि परबरहम आचायााचया मािला विचा मनोरि परण करन

परमसख दणयासाठी शङख चि गदा पदम इतयादी धारर करन परतयकष परगट

झाल rdquo आयााबामािन परसननिन आचायाचा हाि आपलया हािाि घिला

आवशिाणदासाठी उजिा हाि विन उचाििाच आचायण खाली िाकल आयााबन

आचायााचया मसिकािर हाि ठिन ldquoविजयी भिrdquo असा आवशिाणद वदला

आयााबामािा िपत नजरन आपलया पतराकड पहाि असिानाच परसननिन

अनिाकड झपािली चिनय चिनयाि विलीन झाल अचिन जड शरीर जागिरच

रावहल आचायााचया िजसिी टपोऱया नतरािन ओघळलली अशरची मावलका

96

आयााबामािचया मसिकािर विसािली हा हदय-दरािक परसग पाहाराऱया

वचतसखाचायाानी आपली मान िळिली आयााबामािच पिण आिा सपल होि

आचायण आपला आिग आिरन हळच उभ रावहल कालटीि ही िािाण

पसरली अतयदशणनासाठी लोक जमल अतयससकार करणयाचया ियारीला

आचायण लागल िवदक बराहमर पढ सरसािल सिण ियारी झाली आचायण सिि

अतयससकारकररार ह ऐकन जमलल िवदक बराहमर चमकल रढी ि परपरा

तयाना सिसि बस दईना तयानी आचायााना जारीि वदली आपर सनयासी

आहाि आईचा अतयससकार आपर कसा कररार ही अवनषट परिा पडल आपर

हा विचार सोडा िळ परसग फार कठीर होिा आचायाानी तया बराहमराना आपर

आईला वदललया िचनाचा सविसिर ितताि सावगिला पर बराहमराची समजि

पटना काळ कोरासाठीच िाबि नाही समजािणयाि ि सागणयाि िळ जाि

होिा बराहमर विविधपरकार आचायाानाच समजािन सागि होि ििावप आचायााचा

वनशचय कोरीच मोड शकि नवहि हळ हळ एक एक काढिा पाय घऊन

आपापलया वनिासिानी गला गदी ओसरली शकशकाट झाला रढी ि परपरा

जोपासणयाि गािकऱयानी धनयिा मानली आयााब जिळ आचायण ि वचतसखाचायण

याचया खरीज कोरीच उरल नाही आचायण उठल परसदारी आल भराभर वचिा

रच लागल वचतसखाचायण मदिीला धािल तयाचया भविषटयाचा विचार करन

आचायाानी तयाना परविबध कला वचतसखाचायण फि सावकषतिान पर

जडअिःकररान पहाि रावहल बराच िळ होऊन गला होिा आयााबाचा जडदह

आिा बराच जड झालयामळ आचायण एकट उचल शकि नवहि तयानी मतयजयाच

समरर कल आईचया दहाच िीन िकड कल सररािर नऊन ठिल सििचया

योगसामयाणन तया वचिला अगनी वदला आपलयाच हािान मािच दहन कल

97

आईला वदलल िचन ििोिि पाळल आचायण धगधगललया वचिकड पहाि होि

मनाि भािनाचा कललोळ झाला िो शबदरप धारर करन बाहर आला

आसिा िािवदय परसविसमय दिाणरशलवयिा

नरपचय िनशोषर मलमयी शयया च साितसरी

एकसयावप न गभणभार भरर कलशसय यसय कषमः

दाि वनषटकविमननिोऽवप िनयः िसय जननय नमः

परसिीकालचया असहय िदना गभाणरपराि िोडाची चि जार शरीर िाळर

पोटाि िाढराऱया गभाणचया मल मतराची िषणभर शयया होऊन राहर अशा अनक

तरासापकी एकाही तरासाची परिफड करर मलाला आयषटय िचनही जमरार नाही

आनदान ह तरास सहन करराऱया माझया मािला वतरिार िदन असो आचायााच

सातिन कोर कररार वदिस असिास गला

आईच वदिस करणयासाठीसिा कोरी बराहमर यईना आचायाानी विविध

परकार परािणना कली पर वयिण तयाच िळी कालटीमधय िीन बराहमर अवििी

महरन आचायााचया िाडयाि आल कालटीि यिाच आचायााचा सिण ितताि तयाना

समजला होिा गािािन कोरी यणयाची शकयिा नवहिीच पर ह आलल बराहमर

अतयि िजपज वदसि होि आिा आचायााचा िाडा रोज िदघोषान दरारन

जाऊ लागला तयानी आचायााना शरािविधी दहािा बारािा िरािा इतयादी सिण

यिासाग करन वदल आलल िजपज ि िपसिी वदसरार बराहमर कोर कठल

ह किहल कालटीिलया िवदकाि वनमाणर झाल ह काय अघटीि आह

कालटीिलया काही अवधकारी िवदक बराहमरानी वचतसखाचायााना परािणना कली

आचायााचया कपन वचतसखाचायााना तया बराहमराच दशणन साकषाि बरहमा महश ि

98

परशराम याचया मळ सिरपाि झाल होि तयामळ वचतसखाचायााचया कडन सतय

समजिाच आचायााचा अवधकार सिण िवदकबरहमिदाला जञाि झाला ि िीन बराहमर

आल िस वनघनही गल कोठन आल कोठ गल ह कोरालाही समजल नाही

करळनरशापयाि आयााबचया वनधनाची ि आचायण कालटीि आलयाची

िािाण गली करळनरश िािडीन कालटीि आचायााचया दशणनास आल कालटीि

आलयािर करळनरशाना सिण ितताि समजला तयानी कालटीिलया सिण

बरहमिदाला पाचारर कल घडललया परकाराबददल आचायााची जाहीर कषमा

मावगिली इिकच नाही िर आपलया सिण परजला आदश वदला की इिपर

आपलया मि नाििाईकाच दहन घराचया मागील बाजस कराि तयामळ करळाि

िशीच परिा पडली बरहमा महश ि परशराम याच एक मवदरही बाधणयाि आल ि

करळमधील हया परसगाच सिि समरर राहाि महरन ह मवदर करळाि वतरिनदरम

जिळ विरपिललभ यि आह आजही करळीय लोक आपलया मिपिणजाना

शरिाजली िाहणयासाठी िि यिाि

99

परकरर १२ ि

गरगोहवयतीच हनयमणण

कालटीिल िासिवय सपिन आचायण वचतसखाचायाासह काशीकड वनघाल

तयाचिळी पदमदाचायण कालटीि आचायााकड आल आपलया गरना िदन करन

महराल ldquo परभो आपर बदरीनाि सोडल आवर आपल गरप गोविदयिी ह पर

आपलया नमणदािीरािरील आशरमाि गल तयाचया एका वशषटयान बदरीनािला

यऊन मला तिररि गरपगोविदाचयाकड यणयास सावगिल सहकाऱयािर मवदराचया

बाधकामाची वयिसिा सोपिन मी गरप गोविदयिीचया आशरमाि आलो तयाची

परकिी खालािि चाललली वदसली तयानी आपलयाला भटणयाची इचछा

माझयाजिळ वयि कली महरन मी िािडीन आपरास भटायला इि आलो आह

rdquo ह ऐकिाच आचायण तया दोघासह गरप गोविदयिीना भटणयासाठी वनघाल

वचतसखाचायण िोड आशचयाणन आचायााकड पाह लागल तयाचा भाि आचायााना

समजायला काय िळ लागरार वचतसखाचायााना समजाि महरन आचायण उारल

ldquoकषमा मडल भपभपालिदः सदा सविि यसय पदारविनदम |

गरोरङवघरपदम मनशचनन लगन िि वक िि वक िि वकम ||rdquo

भमडलािील सिण राज जरी नमसकार करीि असल िरी जयाच मन गरपपदी

रमलल नसल तयाला तया गरपकपचा काय लाभ गरप महरज आतमा गरप महरज

परार गरप महरज सिण साकषाि शरीगरनी पाचारर कलयािर तयापकषा अवधक

महतिाच काय अस शकि अर पदमपादा अर वचतसखा परारािलया गोषटीि एक

सवदपकाची गोषट आह िी आठिा साकषाि भगिान शरीवशिशकर तयाचया

गरपभिीिर परसनन होऊन तयाला िरदान दणयासाठी तयाचया समोर परकट झाल

पर गरपचया मनास यि नाही महरन सवदपकान िरही मावगिला नाही हया अशा

गोषटीची सतयिा जीिनाि अनभिायची असि िी सिि िस आचरर करन अशा

अनक गोषटी पराराि सापडिील पर तया खऱया की खोटया हयाचया साठी जडािल

सदभण ि पराि िपासि बसन आयषटय वयिण घालिणया पकषा सरिर परण शरिा

100

ठिन भविमागाणची कास धरर ि अनभि घर ह शरयसकर आह नाहीिर ldquoएकोऽहम

बह सयामrdquo हया ििरीय बरहमिललीिलया सतराचा परतयय कसा घरार ऐविहावसक

परािा वमळणयाची सिराम शकयिा नाही इि जस िरिमभािान िकण शििन

जगदािर करन आपर एका जोडपया पयाि यऊन िाबिो तयािळी लकषाि यि की

हया जोडपयाचया पलीकड जी सषटी आह िी शरीरापासन शरीर उतपनन होरारी

नाही महरन वचतसखा ि ह लकषाि ठि की परार खरी की खोटी हयाचा विचार न

करिा तयािलया परतयक किि वदलल जञान अतयि महतिाच ि आपर आचरराि

आरन अनभि शकिो मग तया पराराचा समाजरचना समाजवसिरिा सधाररा

कला सौखयमय सहजीिन इतयादी भरघोस उपयोग होि असल िर सजञानी िोच

करन घर योगय नाही काrdquo

आचायण बोलि होि आवर वचतसखाचायण अनभिि होि की मनाि उतपनन

झलली शका आचायण सहजिन फडन टाकि आहि िरी वचतसखाचायााचया मनाि

अनक शका यिच होतया हया सगळया सकाच वनरसन होरार का ही पर शका

तयाचया मनाि होिी पर वचतसखाचायााची सिाणि मोठी शका अशी होिी की

आचायाानीच अस महटल आह ldquoगरोसि मौन वयाखयान वशषटयासिवचछनन सशयrdquo

मग आपलयाला िारीन का बर सागि आहि आपर नमक कठ कमी पडिो

नमकया हयाच परशनाच उततर आचायण दऊ लागल आचायण महराल ldquo जो पयाि वशषटय

lsquoमी आवर माझrsquo हया भािनाचया उपाधीना वचकटन असिो िोिर तयाला गरच

मौनािल महरज परािारीिल बोलर शरिर करिा यि नाही मग शका वनरसन

कस होरार अिकरर जो पयाि मी ि माझ हया आठिरीन भरलल असि िो

पयाि विि सनयासि ितती खऱयाखऱया अिाणन उतपनन होि नाही बाहय सनयास

अिरगाि उिरिणयासाठी lsquoमी आवर माझrsquo विसरल पावहज गरपसमरर ि गरपचररी

आतमापणर हा तयाचा पाया आह आपलया शरीरासह ज काही आह ि सिण गरच

आह ही अवयवभचारी धाररा झालयावशिाय खरा सनयास अनभििा यि नाही

इिक बोलन आचायण शािपर भराभर पाउल टाकीि चाल लागल तयाचया

कायला पाऊलाना मनाला ओढ लागली होिी िी सरपचया दशणनाची आई निर

101

भौविकािला फि सरपचाच भािना पाश आिा वशललक होिा क वहा िरी िोही

हरपरारच ह जरी आचायण जारन होि िरी सरपचा दहानि समयीचा दहाि

असिानाचा अखरचा आवशिाणद आचायााना फार महतिाचा िाटि होिा

आचायााची अशी दढ धाररा होिी की ह सिण सरपकपच फळ आह याि आपल

काहीच नाही आचायण फारच भराभर चालि होि वचतसख ि पदमपाद तयाचया

पाठोपाठ लगबगीन चालि असि

ॐकारमाधािाचया गरपगोविदयिीचया आशरमाि तयाचया वशषटयाची अिक

सिा चाल होिी गरपगोविदयिी अतयि खगल होि दहभानािर नवहिच शाि

पडन होि सभोििी काय घडि आह हयाच तयाना भानच नवहि तयामळ आचायण

वचतसखाचायण ि पदमपादाचायण आशरमाि यऊन तयाचया जिळ बसल िरी तयाना

समजल नाही मग आचायाानी आपलया मधर िारीन भािपरण गरपसिवि आरभली

ldquoविषवमि विषयान यो मनयमानो दरनिान |

जयवि परमहसो मिीभाि समवि ||rdquo

आचायााचया मखािन वनघाललया परभािी िारीचा पररराम महरा अििा

गरपगोविदयिीची हया अलौवकक वशषटयाला भटणयाची ददणमय इचछा महरा पररराम

असा झाला की गरपगोविदयिी दहभानािर आल तयानी डोळ उघडल आवर

चररसिा करीि असललया तयाचया परमवपरय वशषटयाला पावहल तयाचया शरीराि

निचिनय वनमाणर झाल ि पटकन उठन पदमासनाि बसल तयाना ह परण जञाि

होि की आपलयाला काही कषरािच आिा अनिाि विलीन वहाियाच आह पर

शिटच एक कायण तयाना कराियाच होि तयासाठीच तयानी आपल परार रोखन

धरल होि अविलब तयानी आपलया सिण वशषटयाना जिळ बोलािल आवर

सनयासाशरमाच वनयम पनहा एकदा सावगिल

ldquoवभकषाटन जपो वनतय शौच सनान धयान सराचणनम |

किणवयावन षडिावन सिणदा नपदणडिि ||rdquo

जनलोकाच वनरीकषर करणयासाठी वभकषाटन करर शरीर शिीसाठी शौच

सनान अिकरर शिीसाठी वनतय धयान जप दिािापजन ही सहा किणवय हािी

102

दड धरन राजा जसा परजापालनाच किणवय पार पाडिो िदवि सनयाशान दणड

धारर करन समाज कलयारासाठी आचरािी इिक सागन पढ महराल ldquoमाझया

निर सिणजर हया शकराला आपला गरप माना तयाचया आजञच यिायोगय पालन

करा इिक सागन नमसकारासाठी निमसिक झाललया शकराचायााचया

मसिकािर आपला िरदहसि ठऊन महराल ldquoविजयी भिrdquo

गरपगोविदयिीनी तयानिर आपल दोनही हाि आपलया गडघयािर ठिल

पदमासनाची विशष मदरा कली एक दीघण शवास घिला मखािन ॐकाराचा करणमधर

धिनी उमटला आवर तयाचया परारजयािीसह अनिाि विलीन झाला तयािळी

आलहाददायक परकाश आसमि उजळन गला वशषटयाचया कानाि मातर िो

ॐकाराचा धिनी काळजाचा ठाि घि अिराि गला िो शिटचा धिनी तयाचया

अिकरराि विरला ि धनय झाल आचायााचा शिटचा भािबध सपला

ॐकारमाधािाचा आशरम ॐकारान इ स पिण ४९४ चया काविणक पौवरणमला परण

भारािला

103

परकरण १३ व

पाचारति पजचा उदर

ॐकारराधािा यथ आपलया गरचया सराधीची सवम वयवसथा करन आचायम

रनोरन आपलया गरना वदन करन तनघाल तयाना आपलया गरचया आजञच पालन

करावयाच होि आचायाानी परथर काशीला जाऊन काशी तवशवशवराच दशमन घयायच

ठरवल बरोबर तचतसखाचायम व पदमपादाचायम ह दोघही तनघाल काशीि यिाच

काशीचया बरहमवदान तयाच रनपवमक अपवम सवागि कल काशीचा शरोिवगम

आचायााची परवचन शरदधा राव व रकतीन शरवण करन सवि ईशवरातररख होऊ

लागला तवदवानाची रन िपत होऊ लागली

जया काशीि रहरषी वयासानी आचायााना आतशवामद तदला होिा तयाच काशी

पासन आचायाानी परसथानतरयीवर परवचन सर कली काशीचया तवदवानाची रन िपत

झाली तया सवम तवदवानाच आतशवामद व सदभावना घऊन आचायम परयागला जाणयास

तनघाल चालिाना तचतसखाचायााचया रनाि सहज परशन आला की हया सथानाला

परयाग नाव का बर पडल असल राग आचायाानी काशीचया नावाचा खलासा कला

होिा िसा हया नावाचा खलासा तवचारावा का अस तचतसखाचायााचया रनाि

आल आपलया तशषयाचया रनाि हा तवचार यिाच आचायम सहज महणाल ldquoआपण

जया परयागला जाि आहोि तया परयागा विल सकद पराणाि परयाग ह नाव का पडल

ि सातगिल आह

104

ldquoपरकषट सवम यागभय परयाग तरिी गीयि |

परयाग इति िननार कि हरीहारातदतर ||rdquo

आचायम पढ महणाल lsquoपरrsquo महणज परगि lsquoयागrsquo महणज रहायजञ परजापिी

बरहमदवान गगा-यरना-सरसविी या िीन नदाचया सगरसथानी अनक परगि याग कल

महणन रगवान तवषण व तशव यानी तया सथानाला परयाग ह नाव तदल तचतसखाचया

अिकरणाि आपलया सदगरचया सवमजञिची साष क कोरली गली तयाना ह पावलो

पावली जाणव लागल की रनषयाचा राव व शरदधा वाढवणयाचा आचायम सवाागान

परयतन करीि आहि अशा परकार अतयि अदभि अनरव घि तचतसखाचायम व

पदमपादाचायम आचायाासह िीथमराज परयागला आल

परयागचया िीथामि सनान करन तिघही बाहर आल तयाच तठकाणी

आचायाानी रतसय पराणािील lsquoपरयागाषटकानrsquo परयागाची सििी कली

ldquo तसिातसि यतर िरङगचारर नदौ तवराि रतनरानकनयक

लीलािपतर वट एक साष कातस िीथमराजो जयति परयागः ९||rdquo

रनी आतण सयम याचया कनया असललया गगा-यरना दोन नदारपी पाढऱया व

काळया चवऱया जयाचयावर सदव ढाळलया जािाि व जयाचयावर अष कयवटाच ितर

आह िो िीथमराज परयाग तवजयी होवो आचायााची वाणी सतरवि होिी आतण

ऐकणारा रतररगध होि होिा तिथ जरललया अनक सशरदध रातवकाच तचतत

आचायााचयाकड आकतरषमि न होि िरच नवल आचायम तकिीही सोया रारषि व

सारानय रनषयाला सहज सरजल अशी रावपणम व परासातदक सिोतर करीि होि िरी

परयागािल आचायााच कार तििक सोप नवहि कातशिली पररतसथिी वगळी होिी

105

याच रखय कारण काशीि काशीतवशवशवराला रानणारा वतदकपरपरा जोपासणारा वगम

अतधक होिा तया तठकाणी सनािन वतदक ससकिीची पाळरळ खोलवर रजलली

होिी तयाि करमठपणा यऊन वतदक परपरा रानणारा वगम बतहरमख झालला होिा

वदतवदा ही पोटाथी असलयाची धारणा दढ होऊ लागली होिी सवमजण रौतिक

सौखय तरळवणयाचया परयतनाि वयसि झाल होि आचायाानी तयाना ईशवरातररख

करन ऐशवयामसह परराथम कसा करावा ह तशकवल होि आचायाानी वतदक सनािन

ससकिीच पनरजजीवन कल ि िी आयाततरकदषटया जीवन जगणयाचा रागम

दाखवणयासाठी तयाि रतकतरागम जञानरागम योगरागम इतयादी सवााचा सरावश होिा

तयाि अगदी सारानय रनषयही आचायाानी अपवाद कलला नवहिा ज तयाचयाकड

आलच नाहीि पण आचायााना ज तदसल तयाना सदधा आचायाानी घासन पसन

लखख कल काशीि असिाना आचायम पहाटच गगवर सनानास जाि असि रोजच

वगवगळया रागामिन तयाचा सचार अस एकदा असच पहाट सनानास जाि असिाना

एक जराजजमर गहसथ ओटीवर तदवटीचया परकाशाि वयाकरण पाठ करीि बसला

होिा तयाि िो lsquoड कrsquo असा अगदी ष कीण उचचाराि पाठ करीि होिा आचायम

थाबल तयाना तयाची दया आली ष कणाचाही तवलब न लाविा तयानी िो पाठ

थाबवायला लावला व हरीनार घणयाचा उपदश कला आपलया हदयसपशी वाणीन

ि तयाला महणाल

ldquoरजगोतवनद रजगोतवनद गोतवनद रज रढरि

समपरापत सतननतहि काल नतह नतह रष कति डकञकरण १||rdquo

बाबार ह िझ वयाकरण पाठ करण काही िला सदगिी दणार नाही आिा िझ

वय झालल आह रतय क वहा झडप घालील ि रातहि नाही अशावळी ि ह

106

वयाकरण कशासाठी बर पाठ करिो आहस तया ऐवजी ि नारसररण कर तयारळ

िला सदगिी िरी परापत होईल अशा आशयाच सदर सिोतर आचायम महणाल तया

गहसथाला फार आनद झाला तयान आचायााना साषटाग नरसकार घािला

आचायााना शरण जाऊन हररनाराची दीष का परापत करन घिली आचायाानी रचलल

सिोतर तयाला फार आवडल तयान तवचारल ldquoआपण कललया उपदशाचया सिोतराच

नाव काय आह बरrdquo आचायम तयाचया िोडाच बोळक झालल पाहन हसि हसि

महणल ldquoचपमटपजरीrdquo चपमट महणज खरग व पजरी महणज कटन बारीक कलल

खाद अशा परकार आचायम लोरस बोलन सहजिन लोकाना ईशवरातररख करीि

होि काशीि ह खपच सोप होि कारण सारानय रनषय वतदक परपराचा आदर

राखि होिा अजञानारळ परराथामला रकला होिा तयाला आचायम रतकतरागम

दाखवीि होि तवदवानाना अदवि तसदधाि पटवन दि होि तवदवानवतदकाना

ldquoबरहमसतराचया राषयानrdquo पररातवि करन परराथी बनवीि होि

परयाग रधली तसथिी खपच वगळी होिी वतदकपरपरि तयाकाळी अनक पथ

तनरामण झाल होि जन बौदध राततरक िाततरक करमठ ररव शव वषणव अस

अनक पथ तनरामण होऊन जो िो फकत रौतिक सौखयाचया राग लागलला होिा तया

तया पथाचया ससथापकानी घालन तदलल िारिमय लोप पावलल होि तनयराच

पालन करिाना सतहषणि ऐवजी करमठपणा वाढीला लागला होिा रिरिािराचया

गलकयाि सारानय रनषय राबावला होिा जो िो आपलया पथाचा अतररान उराशी

बाळगन इिराना कतनषठ सरजि होिा सारतहक सहजीवनाि रजवलली सनािन

वतदक ससकिीची सारतहक सहकाराची जागा दवरष रतसर सवाथम हयानी घिली होिी

आचायााना नरक हच नाहीस करायच होि ईशवर एकच आह िो रानणाऱयाचा आह

व न रानणाऱयाचासदधा आह तयारळ आचायााचया परवचनाला हया सवााची गदी वाढ

107

लागली सराजाचया एकजटीची िीवर ओढ आचायााना लागली होिी धातरमक

सतहषणिखरीज पयामय नवहिा आचायम िारिमयान परतयक गोषट सहजिन सागि होि

तयारळ सारानय जन बौदध शव वा वषणव इतयादी तवतवध पथािन अनकानी तयाना

आपल गर रानल आचायााना खरा रकाबला करायचा होिा िो तया तया पथाचया

तररासकाशी तिथ बतदधवाद व बतदधतवलास करणारच खप होि आपली तवदवतता

वाद तववाद करणयासाठी वापरन सराजाि आपणच शरषठ आहोि ह तसदध करणयािच

हा वगम धनयिा रानि होिा आचायााना जशी सारानय राणसाची काळजी होिी

िशीच िी हया तवदवान व वादपटतव परापत झाललया तवदवानाबिलही होिी वदाचया

आधार तकिीही वाद घालिा यिो ह काय आचायम जाणि नवहि अस थोडच होि

पण बौतदधक घणयाि कशल असलल आचायम वयवहार कशलही होि परतयकाच

सवाितरय गतहि धरन होि ि आपल रि कणावरही लादि नसि िर सरोर

असललया वयकतीच रिपररविमन करीि असि तयाकाळी घरा-घरािन तपिा-पतराचया

सदधा उपासना पदधिी तरनन असलयाच तयाना जाणवल आधी कटबाि सतहषण राव

तनरामण करणयासाठी आचायाानी ldquoदवपजाrdquo या तवरषयावर महणज रिीपपजवर परवचन

कली तया परवचनाि तयानी दव जरी एक असला िरी तवतवध रप धारण करन िो

सवम तवशवसचालन करीि असिो सतव रज व िर या िीन गणाचया आधार तवषण-

बरहमा व रहश याचा अविार झाला असलयाचही सरजाऊन सातगिल तयाच

अनरषगान घराघरािल वाद नषट होऊन एकोपा नादवा महणन पचायिन पजची

सकलपना रतकतरागीयाना सातगिली िी अतयि यशसवी झाली तयाकाळापासन

आजही घराघरािन पचायिन पजनाची परथा चाल आह तयाचा पररणार भरािराव

वाढणयाि झाला आचायााचया पररावान सारानय रनषय जसा तदपन जाि अस िसाच

जञानरागामचा कटटर परसकिामसदधा तदपन जाि अस अशा जञानरागीयाचया पढ आचायम

108

आपलया अदवि िततवजञानािली सकषरातिसकषर िततव राडि असि तयारळ आचायााना

ि जञानरागी सतपररष रानि तयाना शािी तरळणयाचा रागम सापडि होिा

उततरकड जनपथान राजाशरय तरळवन आपल वचमसव सथापन कल होि जन हा

जरी वतदक पथ होिा िरी सविचया बदधीतवलासािन तयानी सवमसारानय रनषयाचया

रनाि परपरन उतपनन झाललया सगण ईशवरोपासनला धकका तदला होिा तयारळ

अनक सारानयलोकाचा गोधळ झाला होिा तवशवाला तनरामिाच नाही ि शनयािन

आपोआप तनरामण झाल आह तयारळ सवमसारानयाचया सगण ईशवरावर असललया

शरदधायकत कलपनाना धकका बसला राजाशरय तरळाललया पथाकडन िसा बतदधरद

वहायला िसा वळ लागि नाही सारानयि करामचा कटाळा असणाऱयाना जन व

बौदध पथ अतिशय सोयीचा वाट लागला तयाचया तवचारपरणालीन ि रारावन गल

तयाच रहतवाच कारण अस होि की सनािन वतदक तवदवान कवळ करमकाडावर रर

दऊन ि न करणाऱयाना पाखडी महणन सबोध लागल होि सवमसारानय रनषय

करमकाडाि परवीण होण शकय नवहि तयारळही बराच सराज जन व बौदध पथाकड

आकतरषमि झाला आचायम कोणावरही टीका न करिा आपल महणण शािपण राडि

असि ि फकत अजञान दर होईल असच सरारषण करीि असि लोकाना अयातर

अतयि सोया पदधिीन कवळ नारसकीिमनान कस साय होऊ शकि ि सरजावन

सागि असि हळहळ आचायााचया रोविी हजारो रातवक गोळा होऊ लागल

तयाची दीष का घऊ लागल परचड सखयन लोक तयाना गरसथानी रान लागल बौदध

पथािल लोकही तयाला अपवाद नवहि बौदध रीरासक जयावळी आचायााशी वाद

तववाद करीि तयावळी आचायम अतयि िकम कठोर असि ह तजिक खर तििकच ि

वततीन कोरल होि तयाची सतहषणिा सवामनरि रानय होि अस तयानी जवहा

पचायिन पजचा पायडा पाडला तयावळी तयानी ररवाला तशवाचा सवक महणन

109

वगळ सथान तदल नवहि तयारळ अनक ररवपथी असवसथ झाल होि

ररवपथीयाचया तनतयपाठाि आचायाानी रचलल ldquoररवाषटकrdquo शरदधन सारावन घिल

होि कारण आचायाानी कलली ररवाची सििी रावजागि करणारी व अनरिी

दणारी होिी तयारळ अनक ररवपथी आचायााना रटल आचायााना तयानी तवनिी

कली की पचायिनाि ररवाची उपासना करणाऱयाची सोय करा असखय ररवपथी

तया रागाि असलयाच आचायााना जाणवल आचायाानी सरिोल वततीन तयाचया

आगरही रतरकचा तवचार कला आतण ररवाचा उपासयदविा महणन सरावश कला

तयारळ ररवाच अवयम अतयि खश झाल तयानी आचायााना lsquoरषणरिसथापनाचायमrsquo

महणज lsquoसहा दविाचा उपासनारागम तनरामण करणार गरrsquo अशी पदवी बहाल कली

110

परकरण १४ व

परभाकरधवरीची शरिागती

आचायम परयाग रय अदविाचा परचार करिाना आिा ldquoरषणरिावरrdquo आधाररि

परचार कर लागल तनतय शकडो तशषय आचायााचया बरोबर गगासनान व अष कयवट

याचया दशमनास जाऊ लागल एक तदवस अष कयवटाचया दशमनास आचायम गल

असिा तयाना कोणी एक कषठरोगी अष कयवटाचया फादीला दोर बाधन गळफास

लावन घणयाचया ियारीि तदसला गळयाि दोर अडकवणया पवीच आचायाानी

आपलया कणखर आवाजाि तयाला ldquoथाब गळफास लाव नकोस ष कणरर उरा

रहाrdquoअस सातगिल आचायााच ि शबद ऐकिाच िो कषठी िरण थबकला

आचायााकड पाह लागला आचायााचया बरोबरच तशषय जागीच थबकल आचायम

धीरगरीर पावल टाकीि तया कषठी िरणाजवळ आल तयाचा चहरा पणम तवदरप

झालला होिा तयाचया डोळयाना सयमपरकाश सहन होि नवहिा पण आचायााना

पाहन तवरन िो तयाचया सरोर आला आचायााचया चरणी तयान साषटाग दडवि

घािल रिासारखया तदसणाऱया तया िरणाला आचायाानी अतयि पररान उठवल

तयाचया पाठीवरन आपला पररळ हाि तफरवला आधीच रदरलल तशषय दरच

थाबल होि व आचायम काय करिाि ह किहलान रय-यकत नजरन पाहि होि

आशचयम अस घडल की िो िरण पणमपण वयाधीरकत होऊन पवमवि झाला होिा तया

िरणाला आचायम साष काि तशवशकरच वाटल पररानदान तयान पनहा पनहा

आचायााना वदन कल बरोबर असललया तचतसखाचायाानी आचायााचा जयघोरष

कला िो बरोबरचया शकडो तशषयानी परतिसादाचया रपान आसरिाि तननादि

ठवला काही काळ आचायम सिबध रातहल जयघोरष थाबलयावर िो िरण हाि

जोडन आचायााना महणाला ldquo ह पररो ह दयातनध ह रगविा री िरणपणीच

घरदार सोडन रोष काचया इचिन सदगरचया शोधाि तनघालो पण सदगरपरापती ऐवजी

रला हया घाणरडया वयाधीन पिाडल वयाधी ररारर वाढिच चालली तयारळ

तनराश होऊन हया अष कयवटाखाली जीवन सपवन रोष कपरापती करन घणयाचया

111

तनधामरान इथ आलो आपलया दशमनान व सपशामन वयातधरकत झालो खरा पण

रवसागरािन रकत झालो नाही आपल ऋण री कशानच फड शकणार नाही राझया

अिकरणािला राव आपलया खरीज कोण जाण शकणार आह आपणच

राझयावर कपा करा व रला हया रवसागरािन पार होणयाचा रागम दाखवा री राझ

जीवन आपलया चरणी सरपमण कल आह rdquo

तया िरणाची तशषयपरजञा िीवर झालली पाहन आचायाानी तयाला तवचारल

ldquoतक जयोतिसिवrdquo - ि कोणतया परकाशान तवशव पहािोस बर - िरण उततरला

ldquoरानरानअतिर | रातरौ परदीपातदकर |rdquo ndash तदवसा सयमपरकाशान व रातरी

दीपातदकाचया परकाशान ndash आचायम महणाल ldquoसयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक

जयोतिराखयातह र |rdquo ndash ि खर आह पण सयम व दीप हया गोषटी ि कशान पाहिोस-

िो िरण उततरला ldquoचष कrdquo ndash डोळयानी ndash आचायम महणाल ldquo िसय तनरीलनातदसरय

तकर|rdquo ndash डोळ तरटलयावर कोणतया साधनान पाहिोस ndash इथ िो िरण ष कणािच

अिरमख झाला तयाला ितष कणी रगवदगीििला दहावया अयायािला दहावा शलोक

आठवला ldquo िरषा सिियकताना रजिा परीतिपवमकर | ददातर बतदधयोग ि यन

रारपयातनि ि ||१०||rdquo तवचाराची आविमन ष कणाि झाली आतण िो िरण उतसाहान

उततरला ldquoधीrdquo ndash बदधीन ndash तयावर आचायम महणाल ldquoतधयो दशमनतकरrdquo ndash बदधीच

दशमन कशाचया रायरािन होि ndash िरण महणाला ldquo ितराहरrdquo ndash ि करणारा री

आह ndash ह उततर दि असिानाच तयाचया रनाि ldquoअह बरहमातसरrdquo ची आविमन

तरयसथपण तनरामण झाली तयाचयािला दहाहकार पणम तवरन रगवतसवरपाशी

एकरप झाला तयाचया सपणम शरीराि आतरिततवाचा राव परवाही झाला आिा

आचायम काय तवचारिाि ह िो कानारनाला एक करन ऐक लागला आचायम सहज

उदगारल ldquoअिो रवान पररक जयोति |rdquo ndash अर महणज पररजयोिी महणिाि िी िच

आहस की ndash आनदलहरीचया सवम शरीररर पसरणाऱया सवदनाचा अनरव घिा

घिा सदगद झालला िो िरण ldquoिदतसर पररो |rdquo ndash होय पररो िी पररजयािी रीच

आहrdquo अस महणन रकत झालला िो िरण अषटसाततवक राव जाग होऊन

112

आचायााचया चरणावर साषटाग दडवि घालन आचायााच चरण अशरनी परष कालन कर

लागला िटसथ झाला रोरातचि झाला सदगद झाला कािी तववणम झाली तयाला

ष कणकाल िसाच राह दऊन आचायाानी खाली वाकन हळवार हाक रारली ldquoउदकाrdquo

व खादाना धरन उठवीि महणाल ldquoउठ उदका उठrdquo उदक महणज सवम कलक नषट

झालला तनषकलक उदकाला नवजीवन परापत झाल ldquoसतयतप रदापगर नाथ िवाह

न रारकीनसतवरrdquo ची अनरिी परापत झाली दहाि राहनही तवदही होणयाची तकरया

घडली रन बतदध तचतत व अहकार ह अिकरण चिषटय सदगररय झाल रग तिथ

अहकारच कातवर कस उरणार महणन िो तनषकलक झाला किाथम झाला

आचायाानी तयाला सनयास तदला तचतसखाचायम हा सवाद ऐकि होि कलास

पवमिाचया पायथयाशी तयानी जी अनरिी घिली होिी िीच पनहा इथ तरळाली

तयानी हा सवाद शलोकाचया सवरपाि लष काि ठऊन रनाि तयाची पनरावतती कर

लागल

तक जयोतिसिव रानरान अहतन र रातरौ परदीपातदक

सयादव रतवदीपदशमनतवधौ तक जयोतिराखयातह र

चष कसिसय तनरीलनातदसरय तक धीतधमयो दशमन

तक ितराहरिो रवान पररक जयोतिसिदतसर पररो

अशापरकार आचायााची कीिीजवळपासचया आशररािन गावािन

पचकरोशीिन पसरि पसरि रारिरर पसर लागली जनसरदाय आचायााना सवसवाम

रान लागला तयािच शरीवलली नारक गरारी परराकर ह वतदक तवदवान राहाि होि

तयाचया पतनीला आचायाानी उदकाला बर कलयाची सरगर हकीकि सरजली तिचया

रनाि आचायााबिल आदर तनरामण झाला ह परराकर यजञ करणार महणन

ldquoपरराकरवरीrdquo अस परतसदधी पावलल नारवि व शरीरि यातजञक होि

पदमपादाचायााचा रारा तदवाकर हया lsquoपरराकरवरीrsquoचा तशषय होिा परराकराना

अनक तशषय होि तया सवााचयाच कानावर आचायााची कीिी जाि होिी

परराकराचया तशषयाना आचायााचया दशमनाची ओढ लागली होिी पण परराकराना ि

113

िस साग शकि नवहि कारण परराकर ह अतयि कठोर करमकाड करणार िपसवी

महणन रानयिा पावल होि तयारळ तशषयाना ि अतयि कठोरिन वागवीि असि

तयारळ तयाचयाि व तशषयाि सवाद होि नस करारील रटट ह परराकराच गर होि

पण शरीवलली नावाच गाव परराकराना यजञयाग करणयास इनार तरळाल होि तयारळ

परराकर धनवान झालयावर आपलया गरनाही जरानीनास झाल होि इिक ि उनरतत

झाल होि रान सनरान व सविची परतिषठा याखरीज तयाना काहीच तदसि नवहि

तयाना एक रलगा होिा िो वयाचया पाचवया वरषाम पासन रका झाला होिा ि शलय

परराकर व तयाची पतनी याना होिच परराकर सवि यजञयाग परवीण असलयारळ

आपलया पतराच रकपण घालवणयासाठी परराकरानी तवतवध दविाना परसनन करन

घणयासाठी अथक परयतन कल होि पण ि सवम तवफल झाल होि तयािन उदकाची

कषठरोगािन रकतिा झालयाच सरजलयापासन परराकराचया पतनीन आचायााना

रटणयाचा लकडा लावला होिा पण परराकर सविला फार शरषठ सरजि

असलयारळ तयाला सविला जावस वाटि असनही अहकारारळ जाि नवहिा

पदमपादाकडन आचायााना परराकरा तवरषयी सवम रातहिी तरळालीच होिी परयाग व

परयागचया पररसरािील तनयोतजि कायमकररारळ आचायााना बरच तदवस शरीवलली

यथ जािा आल नवहि सवम कायमकरर आटोपलयावर आचायाानी शरीवलली यथ

जाऊन परराकराची रट घणयाचा रनोदय तचतसख व पदमपाद याचयाकड वयकत कला

ही बािरी लगच शरीवललीि परराकराकड पोहोचली परराकर खश होऊन

आपलया पतनीला महणाला ldquo बघ शवटी हया सनयाशाला राझ राहातमय पटल rdquo

हयावर पतनी काहीच बोलली नाही परराकर पढ महणाला ldquo री न बोलाविाच

यिोय महणज रला शरण यणयासाठीच यि असणार rdquo नवऱयाची ही दपोकती तिला

जराही आवडली नाही िी काही एक न बोलिा रान खाली घालन बसली

आचायााबिल आदरराव बाळगन तयाना रनोरन लवकर यणयाची पराथमना करन

आचायााची आिरिन वाट पाह लागली

114

आचायम शरीवललीला यावयास तनघाल परराकराच तशषय व परराकर सवि

आचायााना पहाणयास उतसक होि परराकरन आपलया वरवाची िाप आचायाावर

पडावी महणन अतयि ररजरी वसतर अलकार अततर पादरष का इतयादी धारण कल

होि आपला तशषयपररवार आपलया राग घऊन आचायााना वशी जवळ सारोरा

गला झळाळणारी उची वसतर व अलकार पररधान कलयान परराकर एखादा राजा

सारखा तदसि होिा िर आचायम रगवया वसतराि असनही जञान व वरागय याचयारळ

अतयि िजसवी तदसि होि आचायााना पाहन परराकर तदपन गला अिकरणाचा

ठाव घणारी नजर िजसवी पाणीदार डोळ शाि पण तनशचयी चहरा हसरी जीवणी

बाधसद शरीरयषटी इतयादी पाहन परराकराचया रनाि तवचार चरकन गला कवळ

तरष काननावर राहन इिक िज आशचयम आह इिकयाि आचायाानी पढ होऊन

परराकराना आतलगन तदल व नरसकाराचया अडचणीिन वाचवल आगिसवागि

झालयावर परराकरानी काही परशन तवचारणयाची इचिा परदतशमि कली परराकराचा परशन

तवचारणयाचा रळ हि हाच की काही अवघड परशन तवचारन हयाला अडचणीि

आणायचा व आपल शरषठतव तसदध करावयाच महणज हा सनयासी आला िसा तनघन

जाईल तकवा रला शरण यईल महणन करमकाडाचया परशनािन आचायााना गोतयाि

आणणयाचया उिशान परराकरानी आचायााना परशन कला ldquo आचायम आपण वद

परराण रानिा री ldquoयजञकरमrdquo महणजच तकरयारप करम करिो हया तकरयारप

ldquoयजञकरामचrdquo उतपततीसथान वद ह आह तयारळच पाउस तपक फळ इतयादी

जीवनावशयक गोषटीची उतपतती होि रानवी जीवनाला ि आवशयक असि रग अस

असिाना आपण नषकमयम अदवि अजािवाद जगाच तरथयतव इतयादी परतिपादन

करीि तहडिा आहाि ि कस तयान पोटापाणयाचा परशन कसा सटणारrdquo इिक बोलन

परराकर िाठ रानन सरोवारचया आपलया तशषयावर व सरसाठी जरललया

तवदवानावर नजर टाकन रग आचायााकड पाह लागला

आचायम महणाल ldquo आपणही वद परराण रानिा िर वदाधार असा तनषकरषम

आह की आपण महणिा तयापरराण यजञयागारळ जलधारा जलधारारळ अनन

115

इतयादी ह अगदी यथायोगय आह रनषयाला जगायला अनन आवशयकच आह ह ही

अगदी खर पण वदाि आवशयक िवढ सवीकारा अतधकाचा रोह ठऊ नका

अतधकाच दान करा असही सातगिल आह आपण वदाची एक आजञा ऐकिो व

दसऱया आजञकड सोयीसकरपण दलमष क करिो तयाला रोगासकती एवढ एकच कारण

आह सविचया पररवाराला तनवामह परि ठऊन अतधकाच दान आपण करिो का

उदाहरणाथम आपलाच परशन घया आपलया परशनाचा रोख यजञकरामची आवशयकिा

असलयाच सरथमन करणयाकड आह वदानीच ि सातगिल आह िर तनतवमवाद सतय

आह पण आपण आपलया तवकररी वरवशाली यजञाचया सरथमनाचा रिा तवचाराि

घऊन बाकीच परशन सोडवणयाचा परयतन कर आपण जया परकार यजञ करिा आहाि

तया परकारच यजञ आपल सवम तशषय कर शकिाि का तनतशचिच नाही का िर

तयाना िरचया सारख गाव काही इनार तरळालल नाही आपलया वयाखय परराण

आपलयाच सारख यजञ करावयाच िर तया परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार

तरळवाव लागल महणजच परतयक तशषयाला एक एक गाव इनार तरळवणयाची

पातरिा आली पातहज आिा गर या नातयान तशषयाची िवढी पातरिा यणयाची

जबाबदारी ओघान आपलयावरच यि नाही काrdquo

इथ रातर परराकर चागलच ष कबध झाल एकिर तशषयाना आपलया िोडीच

करणयाची कलपनाच तयाना सहन होईना तशषय हा कायरचा तशषय तयाचयािला

उनरततपणा उफाळन वर आला आचायम आपलया तशषयाना तचथावणी िर दि

नाहीि री राझया गरचया कडन तशष कण घिलयावर सविचया पररशररान ही तवदा

वाढवली आह घनपाठ कला आह ररपर अभयास कला रतर सतहिा परशन

अनवाक बराहमण इतयादी सवम कठसथ कल ह सवम राझया सविचया पररशरराच आह

तयानिर रीरासा वगर सवम री सविचया रहनिीवर कलल आह तयाि गरचा काय

सबध तवदा वाढवन री िी सवकिमतवान तटकवली आह यशसवीरीतया वापरन यश

तरळवल आह लोकाना आदर तनरामण झाला िो राझया सविचया उदरशीलिरळ

राझया तजरला साही शासतराचा सराव आह री असखतलि उचचार करिो

116

रोठरोठया यजञाची रचना री करिो तयाच राझया किमतवाच ह फळ आह तयारळच

ह गाव राजान रला इनार तदल आह ह िर एकच आह पण अशी अनक गाव री

इनार तरळवणयाची राझी धरक आह री िी तरळवीन सदधा पण हा सनयासी राझी

ही किमबगारी तवचाराि न घिा राझयाच तशषयाचया सरोर रलाच अडचणीि

आणणयाचा परयतन करीि आह तयारळ सवम तशषयाचया सारोरच याला आपलया

किमतवाची जाणीव दावी तयािनच राझया तशषयाना राझी रहानिाही सरजल हया

हिन आचायााना थाबवीि परराकर महणाल ldquoवा आचायम आपण सगळीच

जबाबदारी राझयावर टाकणयाचा परयतन करिा आहाि पण तया परतयक तशषयान

सविच रहनि करन आपली तवदा वाढवली पातहज राझया गरचया कडन री

तवदा तशकलो िी वाढवली तयाचया पष का जासि तवदा धन रानररािब लौतकक

इनार इतयादी सवकिमतवान करावल आह तयाि राझया गरचा काहीही सबध नाही

री सवकिमतवान ह यश परापत करन सविच गरपदी बसलो आह तयाि राझया गरचा

काहीही सबध नाही rdquo ह ऐकिाच आचायम अतयि गरीर झाल परराकर सरोवार

तवजयीरदरन पाह लागल इिकयाि आचायम आपलया खणखणीि व रधर आवाजाि

परराकराना महणाल

ldquoरषडगातदवदो रख शासतरतवदा

कतवतवातद गद सपद करोति

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर३

यशो र गि तदष क दानपरिापाि

जगदवसि सवा कर सतपरसादाि

रनशचनन लगन गरोरतघरपदम

ििः तक ििः तक ििः तक ििः तकर६

117

साही शासतर तजरवर खळि असिील गद पद रचनसाठी तवपल

शबदसपतती आह रचना कौशलय व परतिरा ह सदधा आहि पण रन जर गरचरणी

लीन नसल िर तया सवााचा काय बर उपयोग

राझा वयवहार राझा उदोग राझ यश राझ दानशरतव राझी

दशतदशािली कीिी राझया कपरळ काहीही तरळ शकि अस महणणाऱयाच रन

जर गरचरणी सरतपमि नसल व गरचया पष का आपण शरषठ आहोि अस वाटि असल

िर ि सवमच तनथमक नाही का आचायााचा शाि पण कणखर आवाज व अथमपणम

रचना हयारळ परराकराच तशषयच काय पण परराकर सविच तवचाराि पडला

आपलया बोलणयाचा पररणार नरका आपलयाच तवरोधाि िो हिबदध िर झालाच

पण सपणम तशषय वगामन आचायााना जोडलल हाि पाहन िो अवाक झाला तयाचया

रनाि तवचाराच आविमन झाल आचायााचया बोलणयािला तनिाि परारातणकपणा

परराकराला जाणवला आपण तकिी आतरक तदरि झालो आहोि ह जाणवल

आचायम तवनयान बोलि असलयाच तयाला जाणवि होिच आचायााचया बोलणयाि

गवम अथवा अतररान याचा लवलशही नाही ह परराकरला रनोरन जाणवल

आचायााचया हया बोलणयावर कोणिाच तबनिोड यतकतवाद तयाला सररना िो

आचायााचया शाि व िजसवी चहऱयाकड ि पढ काय बोलिाि ह ऐकणयासाठी

कतवलवाणया नजरन पाह लागला आचायम बोल लागल

वदनि शासतरातण यजनि दवान

कवमनि करामतण रजनि दविाः

आतरकयबोधन तवनातप रतकतः

न तसयति बरहमशिानिरऽतप ६

तचततसय शदधय करम न ि वसिपलबधय

वसितसतदधतवमचारण न तकतचतकरमकोतटतरः ११

परराकर आपण महणिा साही शासतर आपलया तजरवर खळिाि आपण

यजञयाग यशसवी करिा ह सवम आपण फलपरापतीसाठी रौतिक सौखयासाठी

118

अनिकाल जरी करीि रातहला िरी तयारळ आपलयाला खर सराधान तरळणार आह

का रौतिक सौखय तया तया काळापरि रयामतदि सौखय दि पण तचरकालीन सौखय-

आनद कशारळ परापत होिो याचा कधी तवचार कला आह का वदपरतणि करम ह

तचततशदधी साठी असि रौतिक सौखय उपरोगणयासाठी ि करावयाच नसि िो रोग

तयारधन आपोआप तरळि असिो ह जरी खर असल िरी तया करामच ि उतिषटच

नाही आपण जयाला किमतव किमतव महणिा तयाला रगवदगीिि रगवान शरीकषण

अस महणिाि

परकिः तकरयराणातन गणः करामतण सवमशः |

अहङकारतवरढातरा किामऽहतरति रनयि ||३-२७||

सतव-रज-िर हया ततरगणाचया सामयावसथला परकिी अस सबोधल जाि तयाच

गणाकडन कर घडवली जािाि िी लौतकक व शासतरीय अशी दोनही परकारची

असिाि पण दहतनदरयाना अहकारान lsquoरी किाम आहrsquo अशी रावना उतपनन होि व

कललया किीला िो ldquoसवकिमतवrdquo सरजणयाचा रखमपणा करिो आपण रला नषकमयम

महणज काय ह तवचारल याचा रला आनदच आह नषकमयम री परतिपादन करीि

नाही ि रगवान शरीकषण परतिपादन करिाि ि ही वदाधारच नषकमयम महणज

फलासकती सोडन बरहमापमण कलल करम नाही िरी परतयक तकरया-करम यजञयाग

इतयादी पणम कलयावर आपणही ldquoितसि बरहमापमणरसिrdquo अस महणिाच ि काय

कवळ उपचार महणन पण तयाच महणणयाि खरा राव तनरामण झाला व रानतसक

अवसथा िशीच झाली िर िच ldquoनषकमयमrdquo होईल अदवि महणज रगवनिाशी कलला

ऐकय राव आपली उतपतती रगविापासन झालली आह पण आपण महणज रगवि

नाही जस लाटा जरी सरदरापासन झाललया असलया िरी तयाना कोणी सरदर महणि

नाहीि िर सरदराचया लाटा असच महणिाि िसच आपल आह लाटा जशा

सरदराशी एकरप असिाि महणज वगळया नसिाि िसच आपण आपल वगळपण

तवसरन रगविाशी एकरप होण ह अदवि सरदरावरचया लाटा महणज सरदरावरच

अनक िरग तया परतयक िरगाि सरदराचच पाणी असि िरी परतयक िरग वगळा

119

तदसिो िदवि आपण एका रगविाचच िरग आहोि पण गणातधकयारळ तवतवध

रावान वावरि असिो सवााच आतरिततव एकच असि सोनयाच अनक दातगन

बनिाि तया परतयक दातगनयाि सोनच असि पण महणन अगठीला अगठीच

महणिाि बागडीला बागडीच महणिाि फार िर सोनयाची बागडी महणिाि िसच

आपण रगविाच आहोि आपण जरी अनक तदसि असलो िरी रळ रगवतकपा

जाणीवि ठवण हयाच नाव अदवि तह रावना सरावान अिकारणाि एकदा दढ झाली

की रग ldquoअदविािनच नषकमयमrdquo परापत होि कारण तिथ जीवाच जीवपण लोप

पावलल असि जस सोनयाचा कोणिाही दातगना तविळवला की तयाच तनखळ

सोनच होि िदविच जीवाच जीवपण लोप पावल की िो रगवतसवरप होिो िच

अदवि तया अवसथि ldquoयदतकरम करोतर िततदतखल पररो िवाराधनर|rdquo ही धारणा दढ

होऊन जञानाचा महणज आतरजञानाचा उदय होिो िो पररपकव झाला की तयाला ह

सरजि ldquoन तनरोधो न चोतपतततनम बदधो न च साधक | न ररष कनम व रकत इतयरषा

परराथमिा ||३२||rdquo इथ परलय नाही उतपतती नाही कोणी बदध नाही की साधक नाही

कोणी ररष क नाही की रकतही नाही हाच खरा परराथम आह हयालाच अजािवाद

महणा परराथम महणा की आतणक काही महणा ldquoअगा ज घडलची नाही तयाची वािाम

पससी काईrdquo अशी अवसथा असलयावर ज काय सरजि ि शबदाचया पलीकडल

असि वणमनाचया बाहरच आह तयारळ तदसणाऱया परतयक वसिि परबरहम आह ि

अखड आह अिट आह ि एकही नाही अथवा शनयही नाही िच एक सतय आह

ह कळलयावरच सषटीच तरथयतव अयाततरक पािळीवर सरजणार परराकरा आपण

नीट तवचार करा आपलयाला वदाच शबदजञान तवपल आह ि जर रननासाठी

तवचाराि घयाल िर सवम परशनाची उकल आपोआपच होईल rdquo

इिक बोलन आचायम थाबल परराकराच सवम तशषय ह ऐकि होि तयाचया

अगावर रोराच उर रातहल होि आनदातिशयान तयानी एका सराि ldquoआचायम दवो

रवrdquo असा जयजयकार कला परराकर उठन उर रातहल तयानी आचायााना

120

नमरिापवमक वदन कल परराकरानी आचायााच तशषयतव पतकरल तशषयपरजञा महणज

काय ह तयाना कळल

इिकयाि घरािलया आिलया बाजस हालचाल झाली तशषय ररारर दिफाम

झाल परराकराची पतनी आपलया आठ वरषामचया रक रलाला घऊन यि होिी िी

आचायााचया सरोर आली तयाना वदन करन अशरपणम नतरानी आपलया पतराला तिन

आचायााचया सरोर उर कल िी इिकी रावतववश झाली होिी की तिचया रखािन

शबद फटि नवहिा िी काही बोलणयाचया रनतसथिीि नवहिी आचायाानी तिच

रनोगि जाणल तया बालकाचया रसिकावरन हाि तफरवन महणाल

ldquoकसतव शििो कसतय कतोऽशि गनता शक नाम त व कत आगतोऽशि |

एतनमयोकत वद चारभकव मरीतय रीशत शववरभनोऽशि ||rdquo

ldquoबाळा ि कोण आहस कोणाचा पतर आहस आतण कठ तनघाला आहस

िझ नाव काय कोठन आला आहस बाळा राझया रनाि िझयाबिल परर उतपनन

झाल आह महणन ि रला हया परशनाची उततर दrdquo तया बालकान ितकाळ उततर तदल

ldquoनाह मनषयो न च दव यषो ो न राहामणकषो शवयवयशयिराा| |

न राहमणकचारी न गही न वनसतथो शरषो नभ नाह शनजबोररप| ||rdquo

री रनषय नाही दव नाही यष क नाही बराहमण ष कततरय वशय अथवा शदर सदधा

नाही बरहमचारी वा गहसथी नाही वानापरसथी वा सनयासी पण नाही िर री तनजबोधान

पररपणम बरहमरप झालला तनतय व सतयसवरपी आतरा आहrdquo

ldquoसरसिरष वसिषवनसयिरक सरसिातन वसितन यनन सपशतनि

तवयदवतसदा शदधरचिसवरप स तनतयोपलतबधसवरपोऽहरातरा rdquo

ज सवम वसिरय एकवटल आह पण एकही वसि तयाला सपशम कर शकि नाही

ि आकाशापरराण शदध व रल रतहि असलल आतरिततवच राझ सवरप आह अस

बोलन तयान आचायााचया चरणाला तरठी रारली तयाचा तया वळचा रावावग

इिका पररावी होिा की तिथ उपतसथि असललया परतयकालाच आचायााचया चरणी

121

लोळण घयावीशी वाटि होिी रग थोडयावळान रावावग करी झालयावर तया

बालकान आचायााकड सनयास घणयाची इचिा वयकत कली िशी पराथमना कली

आचायाानी तयाला सनयास तदला व तयाच नाव ldquoहसिारलकrdquo (महणज

िळहािावरील आवळया सारख तवशव पाहणारा) अस ठवल परराकर व तयाची

पतनी याना आसरान ठगण वाट लागल

आचायााची तवजयपिाका परयागचया चारी तदशाना फडक लागली परराकरा

सारखया सतवखयाि तररासकानही आचायााच तशषयतव पतकरलयाची वािाम सवमतर

पसरली तयारळ सवम सारानयच काय पण वदानिीही आचायााकड यऊन तयाना

आपल रोष कगर रानन दीष का घऊ लागल घरोघरी अनक तचतरकारानी आचायााची

तवतवध तचतर रगवायला सरवाि कली पररणार असा झाला की परयागचया सवम

पररसराि आचायााचा जयघोरष आकाशाि दरदर लागला घरोघरी आचायााचा

परतिरा सथापन होऊन तयानी राचालली तवतवध सिोतर रकती रावान गायली जाऊ

लागली पररशवराचया रकतीचा पर लोट लागला िो आचायााचया सिोतरानी

वतदकधरामच पनरजजीवन झाल अनक बदधपथीय वद परराण रानन आचायम ज

सागिाि ि परराण रान लागल

122

परकरण १५ व

कौशााबीतला चमतकार

आचायम शरीवललीहन कौशबीकड तनघाल कौशबीला तया काळाि अननय

साधारण रहतव परापत झालल होि कारण यतधतषठराचया निर आठवया तपढीि

नतरचकर हा राजा हतसिनापराि राजय करीि होिा तयाचया कारतकदीि यरनला

परचड रहापर आला व तया परान सपणम हतसिनापर उवसथ झाल महणन नतरचकर

राजान आपली राजधानी कौशाबीला सथापन कली पढ नतरचकरचया चवथया तपढीि

सरषण नारक रहापराकररी राजा झाला िो चकरविी महणन रानयिा पावला तयारळ

कौशाबी रररराटीस आली ष करक हा करकलािला शवटचा राजा तयानिर

कौशाबी जरी राजधानी रातहली नवहिी िरी ि एक रहतवाच शहर गणल जाऊ

लागल तया कौशाबीि आचायम आल परथर ि कौशाबीचया गरारदविच महणजच

रकातबकचया रतदराि आल रकातबकला तयानी रतकतरावान पण तनशबद वदन

कल कोणिही नवीन सिोतर न करिा कलल ह पतहलच वदन होि बरोबर असखय

तशषय होि तयाना रोठ आशचयम वाटल आचायम परदतष कणा करन पनहा एकवार

साषटाग नरसकार करन बाहर बाहर पडल

कौशबीचया एका गललीिन जािाना तयाचया कानावर अतयि करण

तवलापाचा वनी आला जया घरािन िो तवलाप यि होिा तिथ ि ष कणरर थाबल

करण सवराि कोणी िरी रकातबकला महणि होि ldquoआई रकातबक का अशी तनषठर

झालीस आमही िझया चरणी आशरय घिला िो िझया कपसाठीच ना रग अशी

अवकपा होणया इिपि आरचा काय अपराध झाला ह कपावि िच जर अशी

तनषठर झालीस िर आमही कोणाला आळवायचrdquo आतण अतयि करण सवराि िो

वदध गहसथ रदन कर लागला दवीशी अशापरकार बोलन तवलाप करणाऱयाच दःख

123

िरी काय असाव ह जाणन घयाव महणन आचायम घराि जाऊ लागल जरललया व

तखनन झाललया इिर लोकानी आदरान आचायााना वाट करन तदली ldquoरिदया

तवसिारय____rdquo अशी पराथमना करणाऱया आचायााना दया उतपनन होण अगदी

सवारातवकच होि आि यिाच तयाना एक वदध दपिी शोक करिाना तदसली

रकातबकचया कपन तयाना वदधापकाळाि पतररतन परापत झाल होि पण बालपणीच

तयाला रतय आलला होिा तया पतराच परि सरोरच पडल होि आचायम गरीर होि

सातवना दणयासाठी आचायम तया बालकाचया तपतयाला महणाल ldquo अरर फारच

ददवी घटना आह परारबध बलवततर असि आपण तकिी काल शोक करणार

घडलली घटना खरच ददवी आह आपण शोक आवरा rdquo आचायम ह तयाि

हळवारपण व पररान महणाल तयावर िो वदध गहसथ तकतचि काल आचायााकड

पाहन महणाला ldquoपररो आपण सनयासी आहाि आपण अतयि िजसवी आहाि

राझया सरोर जण रगवान तशवशकरचया सवरपाि आपण आला आहाि पण

परारबध महणन राझ कस सराधान होणार परारबधाचा ष कय वहावा महणनच

रगवदभकती वदशासतराि परराण रानली आह रला रल नवहि ि रकातबकचया

कपापरसादान उतशरा का होईना पण परापत झाल तिचयाच कपच ह फळ पतर पौतर

धनधानय हसतयशवातदगव रथर | परजाना रवसी रािा आयषरनि करोि र || ह

शरीसकतािच आह ना तयािच ldquoरवतनि किपणयाना रकताना शरीसकत जपि ||rdquo असही

महटल आह रग ह पणय काय उपयोगाच तयािच शवटी असा आशीवामदही तदला

आह ldquoशरीवचमसवरायषयरारोगयरातवधाचिोररान रहीयि | धानय धन पश

बहपतरलार शिसवतसर दीघमराय ||rdquo दवा फकत परारबधच परराण रानायच असल

िर रग ही असली सिोतर व दव-दविाची रनपवमक पजा करणयाची िरी काय गरज

होिी री व राझया पतनीन सदधरम व सदाचार कधी सोडलला नाही rdquo पनहा उसासा

टाकन िो वदध महणाला ldquoह पररो जया दःखाि री व राझी पतनी आहोि तया

124

दःखान आरची आिडी तपळवटली जाि असिाना परारबध कस परराण रान

आपलया शासतराि अनक फलशरिी सातगिललया आहि बालपणापासन तया रनावर

ठसलयावर परारबध उण असलयावर तया तया कामयवरिाना अनसरण ह अयोगय

रानायच का अहो रला रतय यिा िर काही परशन नवहिा कारण अचिन दहाला

काही सवदना उरि नाहीि पण जयाचया बाललीलानी रन हतरषमि होि होि जो

कलदीपक महणन वावरि होिा सखवीि होिा आिा आपलया रतयनिर आपल

औवमदतहक करणयास कोणी िरी आह ही धारणा आरचया रनाि बळावली होिी

तया रावनलाच आई रकातबकन िडा तदलयावर आपण सागि असलला परारबधाचा

वदाि कसा बर रचावा आपण रला ष करा करा rdquo अस महणन पतराचया अगावर

पडन िो वदध ldquoबाळा अर असा कसा तनषठर झालास र एकदा अगदी फकत एकदा

िरी रला घटट तरठी रार र rdquoतया वदधाच सगळ अग गदागदा हालि होि

बालकाचा नकिाच रतय झालला होिा तयाची िी करण अवसथा पाहन

आचायााचया नतरािनही अशर तटपकल तयाना ldquoअहनयमब राततरसरय सरयािर वा

rdquo हा सवाद आठवला आचायम रावतववश झाल आचायााचया रनाि तया वदध

दमपिी बिल करणा उतपनन झाली आतण ि रकातबकची पराथमना कर लागल

रवातन सिोि तवा पररवति चितरमनम वदनः

परजानारीशानतसतरपररथनः पञचतररतप

न रषडतरः सनानीदमशशिरखरयतहपति-

सिदारनयरषा करषा कथय कथरतसरननवसरः१

ह आई रवानी िझी सििी तजथ चिरमख बरहमा पचरखी तशव रषणरखी

कातिमकय व सहसतररखी शरष हयानाही जरि नाही तिथ िी इिराना कशी जरल बर

पण

125

कपापाङगालोक तविर िरसा साधचररि

न ि यकतोपष का रतय शरणदीष कारपगि

न चतदषट ददादनपदरहो कलपलतिका

तवशरषः सारानयः कथतरिरवललीपररकरः१०

ह सदाचारी सजजनाच कलयाण करणाऱया राि री िला शरण आलयावर ि

राझयाकड दलमष क करण योगय नाही ि ितकाळ िझया कपचा कटाष क राझयावर टाक

(हा बराहमण महणिो तया परराण) इतचिलली गोषट जर ि दणार नसशील िर कलपिर

व इिर झडप याि काय फरक आह बर

वसनि साननद कसतरिलिातरः पररवि

सफरननानापदम सरतस कलहसातलसरग

सखीतरः खलनिी रलयपवनानदोतलिजल

सररदसतवा िसय जवरजतनिपीडापसरति२०

वसिऋिन बहरललया वलीनी वढललया कलहसाचया रागानी राललया

तवतवध करल फलललया आतण रलयपवमिावरन यणाऱया वाऱयान तनरामण होणाऱया

लाटाचया रानससरोवराि ि आपलया सखयासह करीडा करीि असिस अशा िझ

सररण करणाऱयाची ससारिापापासन होणारी पीडा दर होि (िी ि हया वदध दपिीच

दःख जाणन दर कर ) आचायाानी अशी पराथमना करन तया बालकावरन आपली

अरि दषटी तफरवली तयाबरोबर ि बालक झोपिन जाग वहाव िस जाग झाल व

आपलया तपतयाला तयान घटट तरठी रारली तया वदध दमपिीचया नतरािन वाहणाऱया

दखाशरच आनदाशरि रपािर झाल तया दपतिन आपलया पतरासह आचायााचया

चरणावर रसिक ठवल

126

परकरण १६ व

कमारीलभटट व आचारि भट

हा हा महणिा ही बािरी कौशातबि पसरली अनक तवदवान व अतधकारी

आचायााचया दशमनास आल आचायम वतदक सनािन धरामच पनरजजीवन करीि

असलयाच लष काि घऊन तयािलया काही अतधकारी लोकानी आचायााना तसदधपरला

जाऊन करारील रटट याना रटणयाची पराथमना कली कारण करारील रटट यानी राजा

सधनवयाचया दवारकचया दरबाराि जनपथीय आचायााचा परारव करन राजाला

वतदक धरामच रहतव पटवन तदल आह तयारळ राजाशरय परापत झाला आह पण

आिा करारील रटट ह िरषातगनरष कण करणयाचया ियारीि असलयाच सरजि आपण

तयाच रिपररविमन करन तयाना वाचवाव

आचायाानी ितकाळ तसदधपरला जाणयाचा तनणमय घिला कौशाबीिील

अनक तवदवान रडळी आचायाासह तनघाली पदमपादाचायम व तचतसखाचायम ह

आचायााना ष कणररही अिर दि नवहि कारण आचायाारळ वतदक सनािन चरामच

होणार पनरजजीवन जन आचायााना असवसथ कर लागल होि तयाना अनक

तवरोधक तनरामण झाल होि पदमपादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच उपासक होि

तयाची नतसहउपासना उततरोततर वाढिच चालली होिी आपलया उपासयदविची

पराथमना करिाना पदमपादाचायम न तवसरिा आचायााना सरष कण दणयासाठी नतसहाची

पराथमना करीि असि पदमपादाचायम याच रारा तदवाकर ह परराकराचायम याच तशषय

परराकराचायम ह करारील रटट याच तशषय तयारळ पदमपादाचायााना करारीलरटट

याचया बिल बरीच रातहिी होिी तयाि काशी-परयाग-शरीवलली इतयादी तठकाणाहन

व तवशरषि कौशाबीिील करारील रटटाचया अनक तशषयाकडन खपच रातहिी

तरळाली होिी ि आज ६४ वरषााच असन आचायाापष का ४८ वरषाानी वडील आहि

करारील रटट यानी अलौतकक कायम कल होि करारील रटट याना वतदक सनािन

धरमच अतरपरि होिा परथर तयानी वदाययन करन करमकाड-रतर-ितर आतरसाि

127

कल तयाचया काळाि उततरकड जनाच पराबलय खपच वाढलल होि तयाना जन

पथाचा जराही दवरष नवहिा कारण जन वतदक रतराचच पठण करीि असि पण िच

रतर ि तनरीशवरवादासाठी वापरन आकारण चािवमणयावर हलला चढवीि असि

अतहसचया नावाखाली यजञाला तवरोध करीि असि तयारळ सारानयजन सशयगरसि

होई पवीचया जन आचायाानी राज लोकावर िाप पाडन जनपथाला राजाशरय

तरळवन तदला होिा तयारळ अतधकच गोधळ होऊ लागला तयािलाच राजा

सधनवा हा रगवान शरीकषणाचया दवारकचा राजा करारील रटट यानी आपलया

िपशचय निर रिार जनपथाचया गरकड जाऊन जनपथाि परवश कला होिा

तयाकाळाि जनपथाचया सवमशरषठ गरना रहावीर रानि असि आिा करारील रटट

यानी रहावीराच तशषयतव सवीकारल तयावळी करारील रटट तया रहावीराच

पटटतशषय झाल पण काही काळानी तया रहावीराच तनवामण झाल तयाचया जागी

दसर रहावीर आल ि आधीपासनच करारील रटटाचा दवरष करीि होि आिा िर

काय करारील रटट आयिच तयाचया िावडीि सापडल तयानी करारील रटट याना

िळायला सरवाि कली ि करारील रटट याना पटना कारण िळ महणज तहसाच

असा रहावीराचाच तसदधाि ि रहावीराना पटवन दणयाचा परयतन करीि तयारळ तया

रहावीरानी करारील रटट याची जन पथािन हकालपटटी कली पण करारील रटट

यानी तजिका काल जनपथाि काढला होिा िवढया काळाि तयानी जनपथाच

रलरि गरथ अभयासल िवहा तयाचया ह सहज लष काि आल की ही सवम उपतनरषदच

आहि हया उपतनरषदा खरीज वगळया पदधिीच िततवजञान परतिपादन करन लोकाना

आपलयाकड आकतरषमि करणयाची कलाही इथ तशकवली जाि ह तयानी जाणल हया

सवम गोषटी लष काि आलयावर तया पथाि खर नवीन तशकणया सारख काहीच

नसलयाच तयाना कळल तयारळ झालली हकालपटटी करारील रटट याचया

पथयावरच पडली कारण तयाना जन पथाच उचचाटन करणयाची सधी हवी होिी

आिा जनपथ सोडलयावर रकत झालल करारील रटट दवारकचया राजा सधानवयाकड

गल राजा सधनवा हा अतयि परजातहिदष क व तवदवानाचा आदर करणारा होिा िो

128

जनाचया पररावाखाली वाढला होिा कारण आधीचया राजानी जन आचायााना रान

दऊन दरबाराि तयाची परतिषठा वाढवलली होिी िीच परपरा पढ चाल रातहली

तयारळ सधनवा तयाचयाच पररावाखाली वाढला वतदक धरामचा आधारसिर

ठरललया करारील रटट याची कीिी तयानही ऐकली होिी तयारळ करारील रटट

याच सवागि कल दरबारािच तयान जनयिीचया सरोर वतदक धरम व जन पथ याचया

िततवा तवरषयी रटटपादाशी चचाम कली तयाि जनयिीनी तहरीरीन राग घिला राजा

सधनवयावर रटटपादाची चागलीच िाप पडली बारीक लष क ठवणाऱया रटटपादाचया

नजरिन ही गोषट सटली नाही तयानी राजा सधनवयाला उिशन कोतकला नयायोकतीन

एक शलोक महटला

ldquoरलीनशचनन सगसि नीचः काककलः तपक |

शरतिदरषकातनतनऱहादः शलाघनीयसिदा रव ||rdquo

ldquoह कोकीळा हया कणमकट गोगाट करणाऱया नीच शरति दरषक कावळयाशी िझा

सपकम च नसिा िर ि तकिी परशसनीय झाला असिासrdquo ह ऐकन राजा सधनवा

तकतचि हसला तयाच ष कणी जन यिी अतयि सिपत झाल तयानी ओरडन आपला

तनरषध वयकत कला राजाला सागन रटटपादाना वाद-तववादासाठी आवहान तदल

रटटपादानी ि लगच सवीकारल आतण वाद-तववादाि रटटपादानी सवम जनयिीची

दाणादाण उडवन तदली जनयिी चागलच गोधळाि पडल व तयाची आपसािच

चचाम सर झाली हया सधीचा फायदा रटटपादानी घिला व राजाला सनािन वतदक

धरामच तवचार पटवन तदल राजाचया परतयक परशनाच सरपमक व तनःसतदगध उततर दऊन

राजाच पणम सराधान कल राजा अतयि परसनन झाला आपलयाला हया जनयिीनी

चकक पाखडी बनवलयाच तयाचया लष काि आल िो रनािन अतयि सिापला पण

तववकान आपला सिाप आवरला दरबाराि जनाचा असाधारण परराव असलयाच

लष काि घऊन तयान या वादाचा तनकाल वगळया पदधिीन लावायचा ठरवला परथर

राजान दरबाराि शाििा परसथातपि कली आपलया परधानाला बोलावन गपतपण एका

घागरीि एक तवरषारी सपम घालन िी घागर दरबाराि तसहासनासरोर पालथी ठवायला

129

सातगिली िशा परकार दरबाराि तसहासना सरोर घागर पालथी घालणयाच कायम

परधानान अतयि गपतपण पार पाडल रग राजान तवचारल की जनयिी व करारील

रटट यानी कललया वादाचा तनणमय हया घागरीखाली काय आह ह ओळखणयान

होईल यास दोघाची रजरी आह का हयावर जनयिीनी आज फार उशीर झाला

आह आमही उदा सकाळी हयाच उततर दऊ करारील रटट यानीही तयाला रानयिा

तदली दरबार सपला

जनयिीच हर जागो जागी राजाचया परतयक हालचालीवर नजर ठवणयासाठी

जनयिीनी नरलल होि तयाचया कडन जनयिीनी रातहिी काढन घिली व तनतशचि

झाल दसऱया तदवशी दरबार ररलयावर परथर जनयिीनी उततर तदल की lsquoराजा या

घागरीखाली एक तवरषारी सपम आह rsquo राजान करारील रटट याना तवचारल िवहा

करारील रटट महणल lsquoहया घागरी खाली शरषशायी रगवान शरीतवषणची सवणामची

रिी आह राजा अतयि तखनन झाला कारण आिा करारील रटटाना आपला परारव

रानय करावाच लागल आपण काहीही कर शकणार नाही राजान सवकाना घागर

उचलणयाची आजञा तदली घागर उचलिाष कणीच राजा थकक झाला कारण घागरी

खाली चकक रगवान शरीतवषणची शरषशायी सवणामची रिीच तनघाली ि आशचयम

पाहन पररख जनयिीन दरबारािन पळ काढला पाठोपाठ तयाचया अनयायानी तयाच

अनकरण कल व ि सवम पळन गल दवारकि पनशच वतदक सनािन धरामच

पनरजजीवन झाल

अशापरकार करारील रटटानी तवतवध रागाि कायम करन सवमतर तवजय सपादन

कला पण रयिरी आपण जनगरशी परिारणा कली हयाच शलय करारील रटट याना

बोचि होि तयारळ गरदरोहाचया पािकािन रकत होणयाचा तयानी तनशचय कला तया

पापाच ष कालन िरषातगनन होईल महणन तयानी तसदधपरला िरषातगनरष कणाचा कायमकरर

करन जीवनाची इतिशरी करावयाची ठरवली तयानी स यावदनइतयादी करन रग

परायतशचतत तवधी पणम कल रटटपाद िसाचया ढीगाि रयरागी बसल तढगाचया बाहर

उभया असललया बराहमणाना तयानी इशारा कला बराहमणानी रतरपवमक अगनी तदला

130

रटटपादानी डोळ तरटन घिल इिकयाि आचायम तिथ पोहोचल आचायाानी

उचचरवाि तयाना हाक रारली आचायम महणाल ldquo ह रलया बराहमणा थाब

आपलया जीवनाचा अि कर नको वणवा अदाप पटलला नाही िोवर बाहर य ि

अदाप सरतष कि आहसrdquo हयाच वळी आचायााचया बरोबर असललया

परराकराचायाानीही हदय तपळवटन हाक रारली व महणाल ldquoह गरो थाबा

शकराचायााच ऐकाrdquo हा पाळया तशषयाचा आवाज ऐकन रटटपादानी डोळ उघडल

सरोर शकराचायााना पाहन महणाल ldquoरी जनगरशी परिारणा कलयाच ह परायतशचतत

घि आह कार काय आह ि सागrdquo परराकराचायाानी थोडकयाि आचायााच कायम

सातगिल िवहा रटटपादानी आचायााना सातगिल की की ि रतहषरिी नगरीि जा

तिथ राझा रवहणा रडन तरशर आह तयाला ि वादाि हरवन घ महणज ि सवमतर

तवजयी होशील व धरमसथापना होईल राझ जीवनकायम आिा सपल आह rdquo रटटपाद

इिक बोलन थाबल तयानी डोळ तरटन घिल इिकयाि अतगनदवानी आपलया

जवालचया लोटान तयाची आहिी घिली अतगनजवाळाचा लोट एक िजसवी जयोि

घऊन अिराळाि झपावला अतयि तवरषणणिन आचायाानी हाि जोडल तयाच

अनकरण इिरानी कल एक िजसवी जीवन िजाि तरसळल गल

131

परकरण १७ व

माडि वमशर व आचारि आचायााना आिा रतहषरिी नगरीला जाणया खरीज पयामय उरला नाही रडन

तरशर हा एक परचड रोठी वदशाळा चालवीि होिा तवदाथयााना िो करमकाडाच

तशष कण दऊन तयाना पकक करमठ बनवि होिा तयारळ परराकराचायाम सारख अनक

आचायम तयान तनरामण कल होि रडन तरशराच राजा सधनवयाचया दरबारी वजन होि

राजा रडन तरशराला फार रानि अस कारण एक िर रडन करारील रटटपादाचा

रवहणा होिा तयािन अतयि तवदवान आतण अफाट सयोजक शकती असलला

बतदधरान परशासक होिा परराथामचया बाबिीि िो अगदी अनतरजञ होिा तकबहना

िो तयाला रचिच नवहिा करमकाड करन यजञयाग करावि अराप ऐशवयम परापत करन

घयाव व सखनव जीवन वयिीि कराव अशा रिाचा िो होिा तयाकाळाि रडन

इिका परतसदध झाला होिा की तया रागािील नागररक रडनच रडनचया नगरीच

रडनचया तवदापीठाच एका शलोकाि वणमन करीि असि ि अस

ldquoयसया परा राजति धरमरला या ष कालयनिी चरणौ सादासया |

रतहषरिी रडन रतडिा सा यतरातसि िारा रवनसय िारा ||rdquo

ldquoजया नगरी सरोरन धरमरला नदी तया नगरीच सदव चरणष कालन करीि

वाहाि असि अशा हया रतहषरिी नगरीला रडनपतडिान रतडि कल असन तिथ या

रिलाला लखलखतया िाऱया परराण शोरायरान करणार तयाच िारा तवदापीठ

आह rdquo

तयारळ ldquoिारा तवदापीठाचाrdquo रडन कलपिी होिा ह आचायााचया यानी

आल आचायााचया सवम तशषयाच किहल जाग झाल रतहषरिीकड वाटचाल करीि

असिाना पदमवन नारक उपनगराि रडन तरशर याचच राजय असलयाच जाणवि होि

अथामि िथील राजान ि नगर रडन तरशराना अगरहार महणनच तदल होि हया नगरीिन

जािाना एका बराहमणाला आचायाानी रडन तरशर कोठ राहिाि अस तवचारल

132

तयावळी रोठया आदरान तयान सातगिल ldquoधरमरलानदीचया कठान आपण

रतहषरिीला जा तिथ एक परचड रोठी आरराई आह गदम झाडीि अनक पाठशाला

तदसिील तया सवााि उठन तदसणारी सिरा अठरा हाि उच वयासपीठ असलली

रवय शाळा तदसल तया सवम पररसराचा तवसिार खप रोठा व ररणीय आह तयािच

एक शरर खाब असलला परचड रोठा वाडा आह तयाचया चारी बाज तरिीनी

सरतष कि आहि बाहर परशसि ओट असन तिथ असखय पोपटाच तपजर टागलल

आहि तया तपजऱयािल पोपट सदा िततवचचाम करीि असिाि या वणमना वरन

आपण रडन तरशराच घर सहज ओळख शकाल तयाचया घराकड जािाना

आपलयाला फरसबद रसिा लागल rdquo एका दराि कलल ह सरख वणमन ऐकन

आचायाासह तयाचया तशषयाना रोठच कौिक वाटल आचायम पदमपादाचायााना सहज

महणाल ldquoहा रडन पतडि रोठा कशल सघटक व परशासक तदसिोrdquo बोलि बोलि

ि धरमरला नदीचया कठान चालि होि बराचवळ चाललयावर नदीवरन काही

रजक तसतरया धिललया कपडयाच रार डोकयावर घऊन यिाना तदसलया तयाना

आचायााचया पढ असललया तशषयानी रडन पतडिाचया घराचा पतता तवचारला िवहा

िो रागम बोटान दाखवीि तया महणालया

ldquoसवि परराण परि शरति सा फलपरदा करमफलपरदोऽि|

जगद धरव सयाि जगदधरव सयाि कीराङगना यतर तगरतगरतनि |

दवारसथतनडानिरसतनरदधा जानीतह िि रडन पतणडिौक ||

अस उततर तदल ldquoवद ह सविच परराण आहि की तयाना काही आधार आह

करम कलयारळ फल तरळि की परारबधान तरळि जग शाशवि आह की अशाशवि

आह दरवाजा सरोर टागललया तपजऱयािलया रना तजथ अशा परकारची बडबड

करिाना आढळिील िच घर रडन पतडिाच आह ह नककी सरजा rdquo तशषय आशचयम

चतकि झाल हा सारा रडन पतडिाचा परराव सराजाचया सवम सिरावर हा परराव

पडलला आह ह सहज लष काि आल

133

सवम रडळी ऐन रायानही आचायाासह रडन तरशराचया घरा सरोर आली घराच

दरवाज बद होि आचायाानी रष ककाकड चौकशी कली तयाना कळल की रडन

तरशराचयाकड वतडलाच वरषम शरादध आह महणन कोणालाही आि सोडायच नाही

अशी रष ककाना आजञा आह आचायाानी आपलया सवम तशषयाना गावाि तरष काटना

साठी पाठवन तदल आचायम सवि योगरागामन रडन तरशराचया घराि बराहमणाचया

पकतीि बसल रडन तयावळी बराहमणाच पाय धि होिा सवम बराहमणाच पाय धि

रडन आचायााचया पायाजवळ आला आचायााची कोरल पाउल पाहन तयान

आचायााचया चहऱयाकड पातहल आचायम सनयासी रडनला िर सनयाशाबिल राग

तयािन हा सनयासी ऐन शरादधाचयावळी टपकलला घराि यणयाच रागम बद कलल

असिाना हा आलाच कसा दवाररष कक अवजञा करणच शकय नाही रग आला कसा

रडनला आधीच राग आलला तया रागाचया ररािच तयान सनयाशाला उपहासान

तवचारल

ldquoकिो रणडीrdquo रडनन रणडी महणज बोडखया कठन आलास अशा

अथामन तवचारल पण आचायाानी रडनला अतरपरि अथम न घिा ldquoबोडख कठन

कलसrdquo अशा अथामन घऊन उततर तदल

ldquoआगलान रणडीrdquo`` गळयापासन वर सवम रडनच कलल आह सिापललया

रडनानी अस तवचारणयाि अथम नाही महणन सरळ तवचारल

ldquoपनथान पचिि रयाrdquo आचायाानी हयाही वाकयाचा रडनला ldquoरी रागामस

तवचारलrdquo (महणज कोणतया रागामन आलास) हा अतरपरि अथम न घिा रागामस

महणज रागामला महणज lsquoहयाला तयाला िस रागामलाrsquoअसा अथम घऊन रडनलाच

परतिपरशन कला

ldquoतकरततररि िन |rdquo ldquoरग रागामन िला काय उततर तदल बरrdquoआिा रातर रडन

तचडला व महणाला

ldquoतकर सरा तपिाrdquo ldquoकाय दार यालास कायrdquo हा रडनला अतरपरि अथम न

घिा आचायाानी ldquoदार तपवळी असि काrdquo हा अथम घऊन उततर तदल

134

ldquoन ि पीि रकता एव|rdquo ि ि दार तपवळी कठली िी िर लाल असि

rdquoआचायााचया हया उततरावर आचायााचा उपहास करावा हया उिशान रडन महणाला

ldquoितहम वणमर जञायि रविाrdquo अरवा महणज िला सनयाशाला दारचा रग

रातहिी आह िरrdquo हयावर आचायाानी लगच परतिटोला तदला

ldquoवणव रया पररणतिसिरविव |rdquo रला फकत वणमच रातहिी आह पण िला

िर तयाचया पररणारचही जञान आह (महणज ि अनरवी तदसिोस) वगळया परकार

पाणउिारा करणयाचया दषटीन रडन महणाला

ldquoतक जडधार|rdquo ldquoरखम आहस काrdquo हा रडनचा अतरपरि अथम न घिा

lsquoजडधारचाrsquo वतदकवाङमया परराण अथम घऊन (महणज शरीराचा धरमच जडाचा

असिो)

ldquoजडतव परकिधमरम|rdquo जडतव हा शरीराचा परकिी पासन झालला धरमच आह

हयावर सिापन रडन महणाला

ldquoतक रतत |rdquo काय राजलास काय हा सरळ अथम न घिा lsquoरततrsquo महणज राझया

पासन काय असा अथम घऊन रडनला उततर तदल

ldquoन रततो न तवतत परकतिसि पररातरि |rdquo ि ि परकिी ना िो राझयापासन

वा िझया पासन झाली िी झाली िी तया पररातमयापासन झाली इिक झाल िरी

रडन आचायााचा उपहास करणयाच काही थाबवीना तयान पनहा तवचारल

ldquoतक दरमगोतस|rdquo ldquoि काय दरामगी आहस काrdquo इथ आचायाानी सवादाला

एकदर कलाटणीच तदली आचायम महणल

ldquoयतयचाम सहतिम स एव दरमग |rdquo ldquoआललया अतिथीरपी यिीच सवागि

करणयास कचरिो िोच शासतराि दरामगी महणन सबोधला जािो rdquo आचायााच ह उततर

ऐकन रडन वगळया परकार उपहास करणयासाठी महणाला

ldquoतकरनाहिो दरषकोतस |rdquo ldquoआगिकासारख न बोलाविा आलास िो

आलास ि काय दोरष काढायलाrdquo हयावर आचायाानी अगदी रातरमक उततर तदल की

135

ि ऐकन इिकावळ खरग सवाद ऐकणार परोतहि बराहमण तवचाराि पडल आचायम

महणाल

ldquoअररवगम पीतडिसयापरातथमि एव तवषणरतितथ सयाि |rdquo ldquoकार करोधादी रषतिपनी

ज पिाडलल असिाि तयाना साऱया रानापरानाची व बोलावणयाची इतयादीची

आवशयकिा असि िच तनरतरणादीची चौकशी वा उहापोह करिाि पण

सजजनाचया दषटीला आलला अतिथी हा तवषणरपच रासिो ि तयाला पजय

रानिाि

ह ऐकिाच रडन काही बोलणयाचया आिच रखययातजञक उदगारल

ldquo अकरोधन शौचपर सिि बरहमचाररतर |

रतविवय रवतदभशच रया च शरादधकरमतण ||rdquo

ldquoशरादध करामचया परसगी िमही आतण री करोध न यऊ दिा शरीर आतण रन

पतवतर ठवन बरहमचयामच पालन करावयाच आह rdquo ह ऐकिाच रडन तरशर ितष कणी

आपला करोध आवरन आचायााची पादपजा करन रोकळा झाला आचायााना

तवषणचया नावान सकलपन ठवललया कळीचया पानावर बसवल घरािलया आिलया

बाजस असललया रडन तरशराचया पतनीन महणजच करारील रटटपादाचया बतहणीन

हा सवम सवाद शरवण कला होिा आचायम कवळ १६ वरषामच होि अतयि िजसवी

तदसि होि रारिी महणज रडन तरशराची पतनी तिचया रनाि आचायााचया बिल

आदरयकत रािवतसल पररराव उतपनन झाला का व कसा ि तिलाही कळल नाही

शरादधतवधी पणम झाला घरािील सवााची जवण झाली रग आधीच सिापललया

रडन तरशरानी आचायााना तयाचया यणयाच कारण तवचारल पण ि कारण तवचारणया

पवी तयानी आचायााना एक कडवट परशन तवचारला

ldquoकथा वहतस दबमदध गदमरनातप दरमरान |

शीखायजञोपतविाभया कथ रारो रतवषयति ||rdquo

136

ldquoअर दषटबदधीचया रनषया गाढवालाही ओझ होईल अशी गोधडी खादावर

घऊन तहडिोस िला काय शडी आतण यजञोपवीिाचा रार झाला कायrdquo हयावर

आचायाानी तयाचयाच शबदाि तयाला आहर तदला

ldquoकथा वहातर दबमदध िव तपिरातद दरमरार |

शीखायजञोपतविाभया शरतिरारो रतवषयति ||rdquo

अर दषटबदधीचया रनषय िझया बापजादाना ओझ झालली ही गोधडी री वाहिो

आह पण िझया सारखयाचया शडी आतण जानवयाचा रातर िरचया कोरडया

करमकाडानी वदाना रातर असहय रार झालला आह rdquo आचायम बोलणयाि अतयि

पटाईि व हजरजबाबी आहि ह जाणन रडन तवचाराची जळवाजळव कर लागला

िवढया वळाि आचायाानी शबदिळ करन आपल कायम साधणार नाही हया सजञ

तवचारान बोलायला सरवाि कली महणाल ldquoरी आपल गर करारील रटटपाद

याचया सागणयावरन इथ आलो आह रटटपादानी िरषातगनरष कण करन परायतशचतत

घिल आह ि आिा हया जगाि नाहीि िरषातगनरष कणास बसल असिाना तयाची व

राझी पतहली व शवटची रट झाली तयावळी तयानी रला रतहषरिीस जाऊन रडन

तरशराशी वदािावर चचाम कर व वतदक धरामचा पाया रककर कर अस

सातगिलयारळ री इथ आलो आहrdquo

ह ऐकन रडन तरशर अतयि तखनन झाल आपलया गरच सररण करन तयानी

रनोरन करारील रटटपादाचायााना कलपनन िरषातगनि बसलयाच दशय उर करन वदन

कल रग अतयि शाि व कािर सवराि ि आचायााना महणाल ldquoझालया गोषटीची री

रनपवमक ष करा रागिो री आपला जो उपहास कला तयाच रला वाईट वाटि आह

आपण आिा रनरोकळ ज काही बोलायच ि बोलाव राझी चचाम करणयाची ियारी

आह पण ही चचाम महणज वादतववादच होणार तयाचा तनणमय कोण करणारrdquo

हयावळ पयाि सायकाळ होि आली होिी आचायााच सवम तशषय रडन तरशराचया

तनवाससथानी आल होि तचतसखाचायम पदमपादाचायम परराकराचायम अस जयषठ व

शरषठ िसच कौशाबीिल अनक तवदवान व िजसवी तशषय पररवार तया तनवाससथानी

137

जरलयारळ रतहषरिीचया नागररकाचा िो एक किहलाचा तवरषय झाला होिा

कारण रडन सनयाशाना थारा दि नस ह सवम रतहषरिी जाणन होिी तयारळ असखय

तवदवान नागररक तिथ जरल होि तनवाससथानाचा सगळा नरच पालटला होिा रडन

तरशराचया तनवाससथानी एकाच वळी इिक सनयासी जरण महणज आशचयमच अस

रतहषरिीचया नागररकाना वाटि होि रडन तरशर व तयाची पतनी रारिीदवी अतयि

कशल सयोजक असलयारळ व तनवाससथान रलरोठ व परशसि असलयारळ

रारिीदवीन सवााची तवशरषातवशरष वयवसथा रोठया कौशलयान कली आिा

सवााचया सरोरच आचायम व रडन याची चचाम होऊ लागली तयाि तनणमयाचा परशन

आलाच होिा आचायाानी तयावर िोडगा काढला की तनणमय रारिीदवीन करावा

वादतववादाला सरवाि दसऱया तदवसापासन करावी रारिीदवी सवि अतयि तवदवान

व वदजञ होिी धरम-अथम-कार व रोष क या चारही पररषाथामची िी अतधकारी

रीरासकही होिी पण वादतववाद करणयाऱयाि परतयष क आपला पिीच आह व

दसऱया बाजला रानसपतर lsquoशकरrsquo आह तयारळ िी तवतसरि होऊन सिबध होिी

इिकयाि रडनन सविच अनरिी दशमवन रारिीदवीला आशचयमचतकि कल

रौनानच तिन तया पदाचा सवीकार कला

रतहषरिीचया नागररकाना रडन तरशराबिल परचड आदर होिा आचायााचया

आगरनारळ िो अतधकच वाढला आिा आपलयाला तचिना ऐवजी हया दोन शरषठ

पररषाचया वादतववादािन सवम शकाच तनरसन करन घिा यईल हया कलपनन ि

आनदल परराकराचायाासह इिर तशषयही ही चचाम ऐकायला उतसक होि तया

सवााचयाच रनाि आचायााबिल तनिाि आदर होिा आतण या चचि आचायमच

तवजयी होिील या बिल तयाना शकाच नवहिी तशवाय आपण न तवचारललया

परशनाची उकल या वादािन नककीच होईल तयारळ ही चचाम महणज एक जञानयजञच

वाटि होिा

दसऱया तदवसाची रगल परराि उगवली रडन आपल आतिक बरहमयजञ इतयादी

आटोपन वाडयाचया रखय व रवय दालनाि आल दोन सदर सशोतरि कलली

138

उचचासन सरोर-सरोर ठवली होिी तया दोन आसनाचया रयावर रागलया बाजस

साध पण सदर आसन रारिीदवीसाठी सजज कल होि तया रवय दालनाि

शरोतयासाठी असखय आसनाची सोय कलली होिी रडन तरशर आचायम व पाठोपाठ

रारिीरािा याचा तया दालनाि परवश झाला दालन शरोतयानी फलन गलल होि सवम

शरोि उठन उर रातहल व हाि जोडन तयानी आपला आदर वयकत कला वािावरण

अतयि पतवतर पण खळीरळीच होि कोणिाच िाण नवहिा आचायम व रडन दोघही

आसनसथ झाल रारिीरािन घवघवीि व िाजया सगधी फलाच दोन हार आणल

होि वादतववाद सर होणयापवी एक आचायााचया गळयाि व दसरा रडन याचया

गळयाि घािला गला तयानिर रारिीरािन सरि सातगिल की वादतववाद चाल

झालयावर जयाचया गळयािला हार परथर सकल तकवा कोरजल िो वादाि हरला

अस सरजाव अस सागन िी आपलया आसनावर सवसथ बसली

वादतववादाला सरवाि करणयापवी आचायाानी रगवान तशवाच आपलया

गरच रािा-तपतयाच रनोरन सररण कल व रडनचया परशनाची वाट पहाि शाि

बसल थोडयाच वळाि रडन यानी आपल वदन सपवन पतहला परशन कला

ldquoवदा तवतरनन सरियो तवतरनना ना ऽ सौ रतन यसय रि न तरननर |

धरमसय ितव तनतहि गहाया रहाजनो यन गि स पनथा ||rdquo

वद वाङमयाि परसपर तवरोध सापडिो सरिीचया बाबिीिही िसच तशवाय

परतयक रतन वगळी वगळी रि राडिो तयारळ धरम हया शबदाची नरकी वयाखया

काय आह दसर अस की lsquoरहाजनrsquo िरी नककी कणाला महणायच तिसर रतनना

जर ईशवरी साष कातकार घडि असल िर रि तरननिा का हया िीन गोषटीची उकल

झालयावर रगच पढला रिा तवचाराि घण सोयीच होईल rdquo हयावर आचायाानी

थोडकयाि पण रडनच सराधान होईल अस उततर तदल

आचायम महणाल ldquo वद वाङमयाि परसपर तवरोध कोठही नाही पण पवमपष क व

तसदधाि अशा दोन गोषटीचयारळ जर आपण िरिर रावािन तचिन व रनन न करिा

फकत शबदाथमच पाह लागल िर तरननिा आढळल वदािच धरामच तववरण आह

139

धरामच िततव ह अतयि रहसयरय आह तयाच शबदाि वणमन करणयाि अथामचया

अनक तरटी राहन जािाि िरी सतय िप पातवतरय व दया हया चाराचया रायरािन

रानवाचया इह व पर कलयाणासाठी कलली आचार सतहिा महणज धरम अस महणिा

यईल तयािही िरिर राव आवशयक असिोच तयासाठीच वतदक वाङमय तनरामण

झाल आह ज वाङमय तनरामण झाल आह ि तया तया काळाि अनरिी घिललया

रनीचया कडन तनरामण झालल आह रतन जी अनरिी घिाि तिथ रनाचा सबध

नसिो तनतवमकलपाि िी अनरिी घिलली असि दहरानावर आलयानिर तनयर

करणयासाठी शबदशासतर वापराव लागि ि रातर रनाचया व बदधीचया रायरािन ि

वयावहाररक परररारषचया सपकामरळ सदोरषतवानच साकार होि महणन िर ईशवर

रहसयरय राहिो कारण िो जयाचा तयान अनरवायचा असिो हया वयतकतगि

अनरिीचया तववरणाि ज फरक होिाि तयाला आपण तरननिा महणन सबोधिो

तयािही िपतशलाचा फरक जरर असिो पण अनरिीि रातर फरक नसिो तयारळ

धरमिततव ह अति रहसयरयच रहाि तयासाठी काही कोणिी पाउलवाट नाही महणन

तया तया काळाि तयाला अनरप अस ज सि सजजन होऊन गल तयाना रहाजन अस

सबोधल आह तयारळ सवमसारानय रनषयाची सारतहक सहजीवनासाठी िी एक

वयावहाररक सोय करन तदलली आह rdquo

ह ऐकन रडन यानी तवचारल ldquoधरम अतयि रहसयरय आह अस महणिा िर रग

धरम जञाि होणयासाठी व धरामचरण करणयासाठी वदाचया जया काही आजञा आहि

तया पाळन धरमपरापती महणज धरमरहसय जाणिा यणार नाही अस आपण महणिा

आहाि ह राझ सरजण बरोबर आह काrdquo

आचायम महणाल ldquoनाही ह परशन अशापरकार अनरान काढन सटणार नाहीि

सरगर तवचाराची इथ आवशयकिा आह िो सरगर तवचार असा शरीर शदधीसाठी

आवशयक सातगिललया तकरयाचा व अिकरण शदधीसाठी सातगिललया करााचया

रनपवमक कललया दीघमकालीन आचरणारळ शरीरासह तचततशदधी होि हया

तकरयाचा अिरामव धरामचरणाि आह धरामचरण व धरम अथामिच तरनन झाल पण

140

धरामचरण धरम जाणणयास साधनासारख वापराव लागि महणन तयाची आवशयकिा

पवीचया ऋरषी रनीनी परतिपादन कली तया सवम करााना रतरबदध करन सहजिन

आचरणाि आणिा यिील अशी योजना कली तयािही तवतवध शाखा तनरामण

झालया उपशाखा तनरामण झालया ह सवम अपररहायमपण घडि राहणारच काही

शाखा कालािरान लोप पाविील िर काही नवीन उदयाला यिील धरम

सरजणयासाठी सनान स यची दवपजची यजञयागाची अशी कशाचीच आवशयकिा

नाही िर रननाची व तयागाची आवशयकिा आह अस जर एखादा अनरिी

घिललया रतनवयाानी सातगिल िर लगच तवरोधारास उतपनन होिो िथातप तया

रतनवयाानी तयाग व रनन याची रलरि कलपना पणम तवसिाररि कली नाही िर

सारतहक जीवनाि गोधळ तनरामण होऊ शकिो हयाच आजच उततर उदाहरण महणज

बौदध व जन शाखा आहिच धरम हा रनाचया अतिि आह ह जरी ऋरषीरनीना जञाि

होि िरी तयानी िस उघड उघड आरसराजाला राजी-बाजाराि राजयाच राव

सागाव िस कधीही सातगिल नाही िथातप आचरणाचया रायरािन तनयर घालन

दऊन शासतराचया चौकटीि ि बसवल सवम सारानय सराज िसा आळशी सवर व

सवचिदी असिो तया सवर वततीला आळा घालणयासाठी धरामतधतषठि आचरण

तनरामण झाल पण जन व बौदध शाखानी िीच वतदक सनािन परपरा उखडन

टाकणयाची तकरया कलीच की नाही तयाला जासिीि जासि कारणीरि जर कोणी

असल िर िी करमठवतदक रडळी शासतर-तनयर-करमकाड ह सवि शाि व

सयरशील िारिमयान वापरल िर ससहय होिाि िच हािाि दड घऊन कठोरिन

वापरायला राग पाडलयावर होणारा जाच असहय असिो कारण िो रना तवरदध

घडिो रनाि तयाची कळि न कळि घणा वाढि जाि अशावळी जर िो एखादा

जन यिीचया सहवासाि यऊन तयाचया तवचाराजवळ पोहोचला की ष कणाि तयाला

रोकळ रोकळ वाट लागि िो तया पथाला अनकल होिो व करमठा ऐवजी पाखडी

बनिो याच कारण तयाच अजञान जस पकवाननाच रोजन तकिीही रचकर व पौतषटक

141

असल िरी ि िानहया रलाला दि नाहीि तकवा नवजवर झाललयाला दध दि नाहीि

िदवि पणम िारिमय वापरलया खरीज धरामचरणही फलदायी होि नाही rdquo

आचायम ह सागि असिाना तयाचा शािपणा शबदाची फक रारषवरच पररतव

हया सवम गोषटीनी रडन तरशर रारावला िर होिाच पण तयाचया हही लष काि आल होि

की नककीच आपल काही िरी जाणन घयायच रातहल आह आिा काय यातहल

आह व आपलया अययनाि काय तरटी रातहलयाि ि आचायाानाच तवशद कर दाव

हच सोयीसकर अस तयाचया रनान घिल पतहलया तदवसाची चचाम रारिीन

सायकाळ होिाच थाबवली दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि महणज अजन

तनणमय झालला नाही दसऱया तदवशी पनहा सरवाि होईल अस सातगिल सवम शरोि

उतसकिन दसऱया तदवसाची वाट पाह लागल

दसऱया तदवशी रारिीन पनशच दोन िाजया घवघवीि पषपराला दोघाना

पररधान करणयास तदलया चचला सरवाि झाली रडन तरशराना रनन व तचिनासाठी

ररपर वळ तरळाला होिा तयारळ आचायााचया कालचया तववचनाला अनसरन

तयानी आपला परशन तवचारला ldquoआचायम आपण महणिा तयापरराण ऋरषी-रनीनी

रतररपाि वदाजञा तनरामण कलया महणज वद पौररषय रानाव लागिील पण वदाचया

अययनाि ि अपौररषय असलयाच सातगिल जाि िसच धरम जर रनाचया अिीि

होऊन जाणन घयायचा िर िो कसा जाणिा यईल कारण जाणणयाचया सवम

तकरयारय अिकरण चिषटयािल रन असिच ना तयारळ सवम तकरया बदधी व रन

याचया सहाययान तचततािलया तचिनशीलिन जशा सरजिाि िशा शबदश

करावयाचया असिाि तिथ परि िारिमय वापराच ह कस आणखी एक रहतवाच

अस की वदानी ईशवराच वणमन कारिाना पररषसकताि सावयव वणमन कल आह

िथातप सरारोपाि रातर वतदक वाङमय ldquoन इति न इतिrdquo असा सरारोप का करि

हयाचा उलगडा वहावा िसच आमही तनतय नतरतततक व कामय अशी तिनही कर

वदाधारच करीि असिाना तयाि कोणिी रहतवाची उणीव आपणास जाणवि तकवा

जयारळ आपण तया करमकाड करणाऱयाना पाखड राजवण अस सबोधिा िी कर

142

करणयाची आवशयकिा िर वदानीच परतिपादन कलली आह तयारळ नषकमयम कस

साधाव ह आपण सरजाऊन सागा rdquo

आचायम महणाल ldquoपरथर वद अपौररषय कस याचा तवचार पाह आज

आपण जया वदाचा अभयास करीि आहोि तयाि सरगरवदाचा सरावश नाही काही

अशरातर वद आपलयापयाि आलल आहि तयािही चार शाखाि रहरषी वयासानी ि

तवरागन तदल आहि सापरि कतलयग सर आह रनषयाला सतय तरिा व दवापार

यगाि असलल आयषय नाही करी कालावधीि उपयकतिचया दषटीन वदवयासानी

पनरमचनन सतष कपत व तनवयमलीक आचारधरम व लौकीकाि वागणयाच तनयर हयाचयाच

आधार गरतथि कल आहि हयाचा अथम सषटीचया उतपतती पवी वद होि आिा

तयाचयाही पवीचा तवचार पहा सषटी उतपनन करणयाच कायम बरहमदवानी कल अस

रानल जाि बरहमदवाचा जनर रगवान शरीतवषणचया नातरकरलािन झाला तयावळी

बरहमदवान आपला तनरामिा कोण हयाचा शोध बाहय दगगोचर होणाऱया सषटीि

करणयाचा परयतन कला अपयश आलयावर बरहमदव वफलयगरसि झाला तया

वफलयगरसििि तयाला आपण अजञानी असलयाच जाणवल आपला तनरामिा सवमशरषठ

असला पातहज महणन तयान अिकरणाि लय लाऊन शोध घणयाचा परारातणक

परयतन कला तयावळी तयाला तयाचया नातरसथानी ॐकाराचा वनी व जप-िपाचा

आदश ऐक आला lsquoॐकारrsquo ह lsquoनारrsquoसाधनसह सपणम तवशवाच आधाररि िततव

आह तयाचया जप-िपाचया पररावान बरहमदवाना पररषसकतिाि वणमन कललया

सावयव रहातवषणच दशमन झाल तयावळी रहातवषणनी कवळ सकलप उचचार कला

की आपण वदगरम आहाि ि जाणन घया तया वदाधार सषटीची रचना करा तयारळ

बरहमदव वदगरम रानल गल याचा अथमच असा की बरहमदवाचया जनरापवी वद होि

महणन ि अपौररषय आहि पढ तयािन सारतहक सहजीवनासाठी वगळया वगळया

रनीनी आवशयक िवढया रतराचा उपयोग कला तयारळ काही अशानच ि

आपणास जञाि झलल आहि नारदरनीनी जवहा सषटी उतपततीच गढ बरहमदवाना

तवचारल िवहा बरहमदव जञानान पररपकव अवसथि असलयारळ lsquoरीrsquo तनतरततरातर आह

143

व रहातवषण तनरामि आहि अस सातगिल नारदाना रहातवषणची अनरिी होिीच

िथातप तया रहातवषणचा उतपनन किाम कोणीिरी असलाच पातहज अस रानन तयान

तयाचा शोध घणयाचा परयतन कला तयावळी नारदाना अस जञान परापत झाल की

ldquoबरहमा तवषण आतण हरrdquo ह बाहयि सवरपान तरनन तदसि असल िरी ldquoरजrdquo

ldquoसतवrdquo व ldquoिरrdquo हया गणातवषकाराचा िो परराव आह ह जञान नारदाचया

अिकरणाि उदय पाविाच नारद अिरमख झाल रननान अिकरणाि लय साधन

उनरनी अवसथि गल तयावळी सतव रज व िर या गणाचया सामयावसथचया

पलीकड असलली अवयकत तनगमण तनराकार सवमसाष की सवमगारी सवामनियामरी

चराचराला वयापन उरलली अरद अखड अचिद अनि अतवनाशी अष कर

अज शाशवि अशी आतरिततवाची शकती नारदाना अनरविा आली

हया शकतीच अथवा आतरिततवाच वणमन शबदाचया पलीकडील आह महणन

कोणिच वणमन तयाला लाग पडि नाही महणन वदानी सरारोपाि ldquoन इति-न इतिrdquo

(ह नाही ह नाही) असा नकारातरक पतवतरा घऊन आपली रयामदा सातगिली आह

आपण ह जड शरीरािलया रनान जाणणयास सरथम होि नाही आपण पचकरतदरय व

पचजञानतनदरय याचया सहाययान रप रस गध िज व शबद याचा अनरव घि

असिो हया जड इतदरयाचया निर सकषर इतदरयाच कायम सरजन घण आवशयक आह

हया जड इतदरयाना हा रोग सरजणयाची तकरया होि िी वायरप असललया रनारळ

िजोरप असललया बदधीरळ रन ह वायरप सकषर इतदरय आह ि दाखविा यि

नाही पण अनरविा यि रनापष का सकषर इतदरय बदधी आह बदधी पष का सकषर आतरा

आह हच सकषरिततव चढतया राजणीि आतरिततवा पयाि तसथि होि रन बदधी

आतरा इतयादी ह परतयक जीवाि उपरोगाचया तवतवध ष करिाचया सारथयामन योजल

गल आह तयाच परराण हया रनाचया अिीि होणयाचा रागम फकत नरदहािच आह

पररषसकत ज सावयव वणमन करि तयािलया तवशवरनाचया सहाययान दहरान नषट

झाललया अवसथिच साधक जडरनाचया अतिि होणयाचा अनरव घऊ शकिो

144

अथामि ही साधना कवळ करमकाडान होऊ शकि नाही तयासाठी परबरहमाचा यास

व अिकरणािन रौतिकाचा तयाग आवशयक असिो

िारिमय ह सवमच बाबिीि आवशयक असि िसच ि धरमपालन व

शासतरपालन याचयासाठीही आवशयक असि आपलया महणणयापरराण वदाि तनतय

नतरतततक व कामय ह कवळ करमकाडाि परतिपादल आह पण परतयष काि वदाि जञान-

रकती-नषकमयम अशी िीन काड योजलली आहि आपण करमकाडच फकत परराण

रानलयान आपला परशन अगदी सवारातवक आह तयारळच िर करमठ पाखाड तनरामण

झाल आह आपण जञानरागम व रतकतरागम ज वदाच रखय परतिपाद तवरषय आहि

तयाचा कधी तवचारच कलला तदसि नाही वदानी आपलयाला चार आशरर नरन

तदलल आहि तया चार आशरराच पनहा सोयीसाठी चार चार राग कल आहि

बरहमचयामशरर हा पतहला आशरर आह दसरा गहसथाशरर रग वानपरसथाशरर व चवथा

सनयासाशरर हया चार आशरराचया योग धरम अथम कार रोष क अशा चार पररषाथााची

परापती करन घयायची असि परतयक आशररािल चार चार उपतवराग िारिमयान

वापरावयाच असिाि

काही गोषटी वदाि सदधा उपरा दऊन सरजाऊन सातगिललया असिाि

तयाि जीवनािली अगदी सारानय घटना तदलली असि उदाहरणच घायच िर

ldquoपररानदrdquo हा ईशवरानरिीरळ तरळिो तया पररानदाची कलपना यावी महणन वदानी

आनदाच lsquoउपसथ एकायिनrsquo अस सातगिल आह इथ आनद सरजावा महणन

वापरलल उदाहरण िलनन सरजणयाऐवजी जर िोच पररानद रानला िर ि चक

होईल आिा वदानी अशी उदाहरण का तदली िर ईशवरीय अनरिीचा पररसखानद

जयानी कधी अनरवलाच नाही तयाना जीवनािला ldquoरथन सखाचाrdquo आनद हाच

पररानद वाटि असिो महणन जीवनाि अनरवाला यणाऱया तया पररानद सखाचया

उदाहरणान तयाचया वरचढ असललया ईशवरीय पररानदसख कलपनि बसाव महणन

सातगिल जाि तवरषयोपरोग वाढावा महणन नवह आिा करमकाडा तवरषयी हाच

तवचार जर कला िर रानवी जीवन सरदध वहाव महणन तया योजना ऋरषी रनीनी

145

कलया आहि ldquoसवामरमरािणडलपरसथरला |rdquo पावशर िादळाचा आधार असल

िरच कायामरराचा तवचार रनाि यणार सवमसारानय रनषय जर तयालाच पारखा

झाला िर उपाशी पोटी परराथम कोण करणार तयारळ परतयकाचया शरीरधारण इिकी

अननाची गरज रागलीच पातहज हया उिशान तनयोतजि कललया कायामचा

उपरोगासाठी जर उपयोग होऊ लागला िर तिथ पाखडा तशवाय काय उरल

जञानरागम हा रकतीरागामिन जासि चागला साधिो असा बरहमदवाचाही अतरपराय

आह रगवान शरीकषण अविार सरयी दवकीचया उदराि असिाना बरहमदव

तयातठकाणी रगविाची सििी करणयास आल असिाना महणिाि

ldquoयऽ नयऽरतवनदाष क तवरकतरातनन सतवयसिरावादतवशदधबदधय |

आरहय कचरण पर पद िि पिनतयधोऽनादियषरदङघरयः ||१० २ ३२||

िथा न ि राधव िावका कवतचद भरशयतनि रागामततवतय बदधसौहदा |

तवयातरगपता तवचरतनि तनरमया तवनायकानीकपरधमस पररो ||१० २ ३३||rdquo

ह करलनयना ह सविला रकत रानणार असिाि तयाची िझया तवरषयी शरदधा नषट

झालयारळ रहतपरयासान जरी ि शरषठपदावर आरढ झाल िरी िझी चरणसवा

अिरलयारळ अधपिीि होिाि (१० २ ३२) पण ह राधवा िझयावर तनशचल परर

करणार िझ रकत रातर आपलया रागामपासन भरषट होि नाहीि ह पररो ि तयाच रष कण

करीि असलयान सवम सकटाचया राथयावर पाय दऊन ि तनरमयपण तहडि असिाि

(१० २ ३३)

बरहमदवानी कलली ही सििी रतकतरागमच सागि नाही का आपण तवचारललया

परशनाची ही सष कपान तदलली उततर आहि हयावर आपण आपल महणण जरर राडाव

rdquo आचायम थाबिाष कणीच रारिीरािन तया तदवशीची चचाम तिथच थाबवली रडन

तरशर तवचाररगन झाल होि दोघाचही हार अदाप टवटवीि होि आिा तिसऱया

तदवशी चचाम होणार महणन उपतसथि तवदवान शरोतयाना अतिशय आनद झाला

कानारनाला एक करन ऐकणाऱया शरोतयाना ही एक जञानाजमनाची पवमणीच रडन

तरशराचया तनतरततान परापत झाली होिी सवाानी तया तिघानाही वदन कल

146

तिसऱया तदवशी निन पषपराला धारण करन पनहा चचामसतराला आरर

झाला रडन तरशराचा खपच वचाररक गोधळ उडाला होिा कारण आचायम तयाना

पाखड राजवणयासाठी जबाबदार सरजि होि ि सदधा बौदधपथापष का अतधक

महणन तयाबाबि आज तनशचयातरक तवचार झालाच पातहज ह रनाि योजन रडन

महणाल ldquoबौदधाचा पथ पाखड तनरामण करिो हयाचा अथम lsquoबदधrsquo हा ही पाखडी आह

का िसच आमही ldquoकरमठrdquo तयाही पष का अतधक पाखडी कस कालपासन राझया

रनाला ही एक रोठीच रख रख लागली आह आज आपण हयाच तनराकरण कराrdquo

आचायम बोल लागल बौदधपथाचया परचतलि अवयाना बौदधरि महणज

ldquoगौिरबदधrdquoच सरजला नाही अस राझ रि आह तयारळ रलरि िततवाचा

अगीकार न करिा कवळ गौिरबदधाच वयतकतरतव वापरन तयाची आपलयाला

सोयीसकर तशकवण अगीकारन जो परसार चाल आह तयाला पाखड महणन सबोधल

आह रला सविला गौिरबदधाबािल परर आदर आह गौिरबदध ह परतयष क ईशवरी

अविार असलयाच साष काि शकरनीनीच शरीरदभागविाि ldquoिि कलौ समपरवतत

सामरोहाय सरतदवरषार | बदधो नामनाजनसि कीकटरष रतवषयति ||rdquo अस सातगिल

आह या पढ कतलयगास सरवाि झालयावर दवाचा दवरष करणाऱयाना रोतहि

करणयासाठी तककट परदशाि आजनाचा पतर ldquoबदधrdquo या नावान रगवान सवि

अविीणम होिील इिकच नवह िर िर पाखडसरदाय व िदनरषतगक परराद हयाचया

पासन रगवान बदध ह रष कण करिील असही रागविाि सातगिल आह ldquoदवपायानो

रगवान परबोधातबदधसि पाखडगणाि पररादाि ||rdquo तयारळ गौिरबदध पाखडी कसा

असल तयाच आपण सररणच कल पातहज महणज आपलयाला पाखडापासन

सरष कणच तरळल परथर आपण तयाच सररण कर अस महणन आचायाानी यान

धरन शलोक महटला

ldquoधराबदधपदमासनसयाङतघरयतषटतनमयमयातनलो नयसिनासागरदतषटः |

य आसि कलौ योतगना चकरविी स बदध परबदधोऽसि तनतशचिविी ||rdquo

147

ldquoबदधपदमासनाि बसन नयासागरदषटी तसथर करन पराणाच तनयरन कलला

कलीयगािील सवमशरषठ योगी व जञानी बदध आरचया हदयाि सदव वास करो rdquo ही

पराथमना करिाना आचायााचया गरीर व रतकतयकत सवराचा पररणार सवम सरवर झाला

आचायााच तवचार तनःसतदगध आहि ह रडनसह सवाानाच जाणवल तयाचया

तचततवतती तवकतसि झालया होतया रडनला आपलया गरच महणज करारील

रटटपादाच सररण वारवार होऊ लागल कारण आचायम तयाचयाच कपरळ इथ आल

आहि ही जाणीव रडनचया अिकरणाि उतपनन झाली दोन तदवसाि रडनरय

एक बदल तनतशचि झाला होिा की ही चचाम नवह वा वादतववाद नवह करमकचाटयाि

सापडन आपण जया गोषटीचा कधी तवचारही कला नवहिा िो हया दोन तदवसाि

अतयि शािपण करिा आला आह तयारळ आपलया अिकरणाि खपच तसथरिा

तनरामण झालयच रडनला जाणव लागल होि आचायम उतकषट परबोधन करीि आहि

आजच बदधा तवरषयीच तवचार व धारणा आपलया कधी लष कािच आलली नवहिी

जया अथी इिकया लहान वयाि तवचाराची इिकी परगलरिा पररपकविा व

तनःसतदगधिा आह तयाअथी साही शासतराचा आपला अभयास नककीच योगय तदशन

झालला नाही आपण याचयाकडन आपलया सवमच शकाच तनरसन करन घयाव हच

शरयसकर होईल रडन पणम तवचाराि गढलला पाहन आचायाानी तयाचीलागलली

तवचाराची िदरी रग कली आचायम महणाल ldquo आपलयाला पाखड राजवणयास

जबाबदार धरल ह री नाकारीि नाही पण आपला हयाि फारसा दोरष री रानीि

नाही आपण जया काळाि आतण रिारिािराचया सघरषामि जनराला आलाि तया

काळाचा हा परराव आह रानवी जीवनाि रान-ररािब परतिषठा आतथमकसथयम व

ऐशवयम हयासाठी सिि सघरषम व सपधाम चाल आह परवाहाचया उलट जाणयाची

कोणतयाच जीवाला इचिा नसि आपलया गरनी िो परयतन कला तयाचया बिल

रला तनिाि आदर आह वतदक धरामच सतर परसथानतरयीि आह िच आपलया

जीवनाच सतर आह साष काि रगविाचा अविार असललया ऋरषरराजान राजयतयाग

करणयापवी आपलया पतराना कललया उपदशािच आपलयाला पाखड

148

राजवलयाबिल जबाबदार का धरल हयाच उततर सापडल ि आपण पाह ऋरषरदव

महणिाि

ldquoपरारवसिावदबोधजािो यावनन तजजञासि आतरिततवर |

यावततकरयासिावतदद रनो व करामतरक यन शरीरबध ||५ ०५ ०५ ||

जो पयाि रनषयाला आतरिततव जाणणयाची इचिा होि नाही िो पयाि

अजञानवश दहातररानारळ आतरसवरप आचिादलल रहाि िोच सविचा परारव

असिो जो पयाि इतदरयाच वयापार चाल असिाि िो पयाि रन करामकड परवतत होि

कारण रन ह करोतसक असि तयारळच रनषयाला शरीरबध रोगावा लागिो (५-

५-५)

करामशय हदयगरतथबनधरतवदयाऽऽसातदिरपररतत |

अनन योगन यथोपदशसमयगवयपोहयोपररि योगाि ||५-५-१४||

हया करीिा रनषयान अतयि सावधानिन शासतरसरि उपायाच अनषठान करन ही

अहकाररपी अतवदची गाठ महणज हदयगरथी तनःशरष सोडन टाकावी महणज

नषकमयम परापत होि

लोक सवय शरयतस नषटदषटीयोऽथानसरीहि तनकारकार |

अनयोनयवर सखलशहिोरननिदःख च न वद रढ ||५-५-१६||

लोकाना आपल खर कलयाण कशाि आह हच सरजि नाही िीवर रोगचिा

हच तयाचया करामच रळ असि ि ष कणकालचया सखासाठी दसऱयाशी वर धरिाि

तयारळ तयाना अनि दःख रोगावी लागिाि हयाच तयाना आकलनच होि नाही

गरनम स सयातसवजनो न स सयाततपिा न स सयाजजननी न सा सयाि |

दव न ितसयानन पतिशच स सयानन रोचयद सरपिरतयर ||५-५-१८||

रतयरपी ससाराचया रगजळािन बाहर काढणयाच सारथयम नसल िर िो गर

नाही सवजन नाही तपिा नाही बध नाही आई नाही अथवा दविही नाही rdquo इिक

सागन रग आचायम थोड थाबल व पढ महणाल ldquo करम करिा करिाच तवचाराची

कास धरली पातहज करामचया परतयक रतराि ईशसररणाची सोय आह तयाचपरराण

149

कलल परतयक करम बरहमापमण करणयाची वयवसथा आह तयागोषटी कोणी खऱया अथामन

आचरणाि आणि नाहीि पोपटापरराण नसिा उचचार करन करमपरवण होिाि

सविसारखच इिरानाही करिाि तयाला पाखड अस महटल आह तयािही ज

आगरहान करमठपणाच परतिपादन करिाि ि जासि जबाबदार सराजाि सवमच सारखया

बदधीरततच नसिाि पण ईशवराचा रागम रातर तया सवाासाठीच रोकळा असिो िो रागम

महणज नारसररण शरणागिी व आतरापमण आह तयासाठी गर ही सोय आह पण जर

कोणी सविला गर सरज लागल िर िी तयाची सविची रोठीच फसगि असल rdquo

आचायम बोलि होि सरा कान टवकारन ऐकि होिी तयातदवशीची चचाम इथच

थाबली शरोि चवथया चचामसतराची उतसकिन वाट पाह लागल

रडन तरशरारय आिा अरलागर बदल घड लागला चचामसतर सलग वीस

तदवस चालल होि परतयक तदवशीच आचायााच तववचन रडन तरशराचया

अिकरणाचा ठाव घऊ लागल तयाचा पररणार असा झाला की आचायम ह

अलौतकक बतदधरततच सतपररष असन आपलयापष का शरषठ असलयाच रडन तरशराच रि

झाल रडन तरशराची तशषयपरजञा िीवर होऊ लागली आतरिततव जाणन घणयाची

तयाना परबळ इचिा झाली तयासाठी आचायाासारखा गर शोधनही सापडणार नाही

ईशवरानच राझया गरचया रायरािन हयाना रला आतरबोध करणयासाठी पाठवल

आह रग री हया लौकीकािलया जय-पराजयाची वाट का पहावयाची आिा उदा

सकाळी आपण रर सरि तयाना शरण जाणयाच तनवदन करन चचामसतर थाबवाव ह

उततर एवढ धयम जर सरा सर होिाना आपणास दाखविा आल नाही िर आज

आपला शवटचा परशन तवचारन तयािलया तववचनाचया आधार तयाना शरण जाव ह

उततर अशापरकारचया तवचारानी रारावललया अवसथि रडन तरशर एकतवसावया

तदवशी चचामसतरासाठी सरासथानी आल दोघानी पषपराला पररधान कलया सरि

उततर सगध दरवळि होिा आचायम शाि बसल होि रारिी रािा आपलया

आसनाजवळ उरी होिी रडन तरशर अचानक गरीरवाणीन बोल लागल ldquoआज री

शवटचा परशन तवचारणार आह तयाच तववचन रला पटल िर राळ कोरजो अथवा न

150

कोरजो री आचायााना शरण जाऊन सनयास rdquo तयाच वाकय

अधमवट िोडन रारिी महणाली ldquo उरयिाचया सरिीन तनणिा महणन राझी नरणक

झालली आह तयारळ हया चचामसतराचा तनणमय सवमसवी राझयाच आधीन राहील

आचायााची राळ कोरजली िरच चचामसतर सपल रग राझा पतर महणन री तयाना

गहसथी बनवीन पण राझया पिीची राळ कोरजली िर तयाची अधाागी महणन री

परशन तवचारीन तया परशनाचया उततरानिरच तनणमय कला जाईल िो तनणमय दोघानाही

रानय करावा लागल rdquo रारिी रािचया हया वकतवयावर आचायाानी तसरि हासय

करीि होकाराथी रान डोलावली रडन तरशर तयारळ काहीच बोल शकल नाहीि

रडन तरशर आिा काही िरी गहन परशन तवचारणार महणन सरा कानारनाला एक

करन शरवण कर लागली

सथानापनन झाललया रडन तरशरानी परशन तवचारला ldquoरगवान शरीकषणानी

अजमनाला

ldquoिसराचिासतर परराण ि कायामकायमवयवतसथिौ |

जञातवा शासतरतवधानोकत करम किमतरहाहमतस ||१६-२४||rdquo

अस तनःसतदगध सातगिलया निर परि

ldquoसवमधरामनपररतयजय रारक शरण वरज |

अह तवा सवमपापभयो रोकषयतयषयातर रा शचः ||१८-६६||rdquo

अस का सातगिल इथ िर रगवान शरीकषणानी सवम धरााचा पररतयाग सचवला

आह महणन सरवािीस री धरामची वयाखया तवचारली होिी िी सागिाना आपण

सतय िप दया व पातवतरय हयाचया आधार इह व पर कलयाणासाठी िारिमय वापरन

करावयाच शासतरशदध आचरण अशी सथल रानान वयाखया करन तदली होिी तयाचा

इथ सदरम घिला िर तनणमय कसा करावा ह आपण सरजवाव rdquo

आचायम साग लागल ldquoधरम व धरामचरण हयाचा पकका तनणमय अिकरणाि

ठसवन घयावा परथर िसराि शासतर चा तनणमय कर इथ रगवान शरीकषण इह

151

लोकाशी सबध जोडन सरजावन सागि आहि कारण इहलोकी आचरण

करणयासाठी ससवाद व एकवाकयिा असावी व तया तया वणामशरर धरामपरराण

परतयकाचा आचार हा रोष कपरापतीच साधन वहावा हा तयािला रळ हि आह

अजमनाचा परशन का उपतसथि झाला ह सरजणयासाठी थोडी पवमपीठीका सरजन

घयावी लागल रगवान शरीकषण ह साष काि रगवि आहि ह अजमनाला तयाचया

ldquoतवशवरपrdquo दशमनान जञाि झालल आह रनषयाला दकशरावय परतययान परापत झालल

जञान पणामवसथि नऊ शकि नाही अजमनान रगवान शरीकषणाना गर रानलयारळ

शरीकषणानी तयाच lsquoरीrsquoपण तहरावन न घिा बोध करन ष कातरधरम जागवलला आह

ष कातरधरम जागा झाला नाही िर अजमन यदध कसा करणार िथातप तयाची

आपलयावरील शरदधा वाढावी महणन ि दशमन तयाला घडवलयावर अस सातगिल की

ldquoरतकरमकनरतपररो रदभकतः सङगवतजमिः |

तनवरः सवमरिरष यः स रारति पाणडव ||१०-५५||rdquo

हयाचा अथमच असा आह की अजमनान ईशवरासाठी कायम कराव सवमरिरातराशी

तनवर असाव आतण रगच यदध कराव तनवर झालयावर यदध कस करिा यईल िर ि

ईशवराच कायम महणन ि वरराव न ठविा धरमसथापनसाठी करावयाच पण अजमनापढ

असा परशन पडला की लौतकक वयवहार करणयासाठी काय परराण रानाव तया

उततराि ldquoिसराि शासतर rdquoचा उपदश कला आह अजमनाला हयाि जडदहाचया

रहाटणीचा परशन अतरपरि आह तयाला अनसरन ि उततर आह व आिररक धारणा

कशी असावी ह सरजावन सागणयासाठी अजमनाला

ldquoसवमकरामतण रनसा सनयसयासि सख वशी

नवदवार पर दही नव कवमनन कारयन ५- १३rdquo

हयाि तनतय-नतरतततक-कामय इतयादी करामचा अिरामव आह हया तसथिीचया

साधनचा रागम

ldquo यिो यिोतनशचरति रनशचञचलरतसथरर

152

ििसििो तनयमयिदातरनयव वश नयि ६ - २६||

असा सातगिला आह रनाि यणाऱया तवतवध व अनावशयक

तवचारिरगाचयाकड दलमष क करन आतरानातर तववक जागा ठवणयास सातगिल

आह अिरगाि आतरानातरतववक जर साितयान जागा ठवायचा असल िर धरामचा

पतहला चरण lsquoसतयrsquo आचरल जाि ईशवराखरीज काहीच सतय नाही ही धारणा

तनरामण होि इथ वयावसातयक जीवनािलया सतय-असतया इतयादीचा सबध नाही

अनातर दलमतष कि होि होि आतरतववक जसा जसा जागा होि जाईल िसिशी

अपमणरकती वाढि जाईल अथामि अपमणरकती जाणीवपवमकही करावयास सातगिली

आहच

ldquoयतकरोतरष यदशनातस यजजहोतरष ददातस यि

यततपसयतस कौनिय ितकरषव रदपमणर ९- २७rdquo

हया परराण सवम आिररक तकरया बतदधयोग परापत वहावा महणन सातगिलया आहि

जसजस अजमन ह जाणन घऊ लागला िसिसा तयाचया तवचाराि फरक पडन बदधीि

तसथरिा उतपनन होऊ लागली कायम करणयाचा तनशचय पकका होऊ लागला

रगवदगीिच ह सारथयम तवचाररथनान आजही परापत करन घिा यि हयाच रगवदगीिि

रगविानी सविचया महणज रगविाचया परापतीसाठी बरहमसतराचा आशरय घण कस

सोयीसकर होि ह सातगिल आह

ldquoऋतरषतरबमहधा गीि िनदोतरतवमतवधः पथक

बरहमसतरपदशचव हिरतदभतवमतनतशचिः १३- ४

ldquoतक च बरहमसतरपद च एव बरहमण सचकातन वाकयातन बरहमसतरातण ि पदि

गमयि जञायि बरहम इति िातन पदातन उचयनि|rdquo अथामि तनशचयातरक बरहम

सरजणयासाठीच िर बरहमसतर तनशचयान व तनःसतदगध बरहम तववरण करणारी पद सागि

आह

153

आपण ldquoसवम धरामनपररतयजय rdquo अस रगविच महणिाि महणन

गोधळाि पडला आहाि धरामच बरचस तववरण पवी कलच आह िथातप पनहा

एकदा वगळया वगळया ऐतिहातसक घटनाचा तवचार करन आढावा घऊ धरम ह

एक िततव आह िततव महटल की तयाचयाशी िडजोड चालि नाही रग िारिमय कस

वापरायच अस आपण तवचारल आह तयासाठीच िर रगवि महणालि ldquoरारक

शरण वरज|rdquo रलाच शरण य कारण धरम हा फकत आतण फकत ईशवरालाच सरजिो

धरम धरम जयाला महणिाि तया धरामचा दरपयोग करन जर सजजनाचा िळ होि

असल िर काय तनणमय घणार इथ िारिमय वापरण आवशयक असि रगवान

शरीकषणानी ि हरपरकार वापरन दाखवल आह रगवान शरीकषणानी धरामबिलचया

आपलया रोगळ कलपना काढन टाकणयाचा खप परयतन कलला आह कणम जवहा

रथचकर जतरनीि रिलयावर धरामचा आधार घऊन अजमनाला थाबव लागला िवहा

रगवान शरीकषणानी कणामला सरळ सरळ परशन तवचारला की जया गोषटीनी फकत

अधरम घडवला गला तया रिकाळािलया िझयाच गोषटी आठव करकळाची

सामराजञी ररसरि खचन आणलया निर कणाम दयोधनाला राडी उघडी करन दरौपदी

सारखया पतिवरिा सामराजञीला दाखवणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ लोप

पावला होिा रर सरि सासऱयासरोर गरजनाचया सरोर करकलाची पतिवरिा

सामराजञी तववसतर करणयाची तचथावणी दिाना िझा धरम कोठ गला होिा अर

आयषयरर अधरम आतण अधरमच करणाऱयाना फकत सविचया फायदाचया वळीच

जर धरम आठवि असल िर अजमना आतता हया ष कणी धरमपालनासाठी हया अधरी

कणामचा वध करणयाि कसलाच अधरम होणार नाही घ उचल ि गाणडीवधनषय

आतण एकाच बाणाि याचा तशरचिद कर

इिकच नाही िर फसवण खोट बोलण ह अधरामच लष कण आह पण

रगवान शरीकषणानी जरासधाला कस फसवल ह लष काि घणयासारख आह खोट

बोलण सदधा खोट न बोलिा बोलल आहि शरीकषण रीराजमनानासह जरासधाचया

राजयाि सनािक तदवज महणन परवशल जरासध धरामचया नावान अधरमच करीि होिा

154

जरासधाला आमही सनािक बराहमण आहोि अस सागन दवदवयदधाची तरष का रातगिली

रीराकडन दवदवाि जरासधाला ठार रारवल जरासधान नररध करणयासाठी कदि

ठवललया सवम राजाची सटका कली जरासधाचया अधरामचा अधरामनच नाश करण

गरजच होि कपट हा ही अधरमच आह पण परतयष क रीषराशी कपट कल आह

कारण रीषर धरामचया नावाखाली अधरामची बाज घऊन लढणार होि महणन

नाररातर तशखडीला रीषरा सरोर यदधास उर करन अजमनाचया शरसधानान तयाचा

तनःपाि कला महणज धरमरष कणासाठी जर अधरम वापरावा लागला िर िही करणयाच

रनोधयम कवळ तनरपष किन यि महणन तनवरिा तनरपष किा तनसपहिा ह धरामचया

पातवतरयाच गण आहि अशा सवम सरगर तवचारानीच धरामच अतधषठान तनरामण होि

धरम हा आचारणािनही दगगोचर होिो सदहि साठी आचरला जाि असल िरच

तयाला धरम महणिा यईल अजमन तया ष कणी सारासार तवचार करन तनणमय करणयाचया

अवसथि नवहिा महणन ईशवराचया पढ धरम जाऊ शकि नाही फकत ईशवरच धरम जाण

शकिो ह अजमनाला सरजाव महणन शरीकषणानी अजमनास िसा उपदश कला आिा

आपलया लष काि यईल की धरम महणज lsquoईशवरीयrsquo वयवसथा जडािलया

गणातधकयारळ तनयतरणाला अतयि कठीण अशी ही गोषट असलयारळ सोयािला

सोपा धरामचरणाचा रागम महणज lsquoईशवराच चरणी आतरापमणrsquo

आचायम बोलि होि सरा िटसथ होिी रडन ह सवम ऐकिा ऐकिा अिरमख

झाल होि तयाची जवळजवळ सराधीच लागली होिी तयाचया हदयगरथी रोकळया

होऊ लागलया सपणम शरीररर उषणिा तनरामण होऊ लागली शरीरािील पापाना िथ

राहण असहय होऊ लागल रडन तरशराचा शवासोचिवास जलद होऊ लागला

शरीरािन बाहर पडणाऱया शवासाची उषणिा वाढ लागली तयाचा पररणार

गळयािलया राळवर होऊ लागला िी हळहळ कोरज लागली शरीरही िाप लागल

होि तयारळ आि व बाहर दोनही तठकाणी तनरामण झाललया उषणिन राळ पणम

कोरजन गली रडन काही काळान एकदर शाि झाल तयाचया रनाि तनरव शाििा

तनरामण झाली ि उनरनी होऊन ियामवसथा रोग लागल ज रगविान वणमन कल

155

ldquoयञजननव सदातरान योगी तनयिरानसः |

शातनि तनवामणपररा रतससथारतधगचिति ||६-१५||rdquo

िच रडन अनरवि होि रारिीरािा उठन उरी रातहली व तिन सरची तनरव

शाििा रग करन सातगिल ldquoराझया पिीची राळ जरी कोरजली असली िरी चचाम

री पढ चालवणार आह व आचायम जोवर राझया परशनाना सरपमक उततर दणार नाहीि

िो पयाि राझ पिी सनयास घणार नाहीिrdquo सरा थकक होऊन रारिीरािकड पहाि

असिानाच तिन आचायााशी बोलायला सरवाि कली ldquo आचायम री आपल

रनपवमक अतरनदन करि री आपला आदरच करि िथातप हया सवम चचि आपण

फकत िीनच पररषाथम तवचाराि घिल आहि तयावर अपरतिर तववरण कल महणन

अतरनदन चवथा पररषाथम ldquoकारrdquo रातहला आह तयाबाबि रला चचाम करावयाची

आह परशन तवचारायच आहि तयाची उततर तनणमय ठरविील रला परवानगी आह

काrdquo आचायम अतयि गढ हसल तयाचया लष काि आल की रारिीन तयाना सरळ

सरळ कालावधी न रागिा आज घडायची घटना पढ ढकलली आह आचायम

अतयि तनशचयपवमक पण शािपण महणाल ldquoराि ि महणिस िसच घडल ि जरर

परशन तवचार पण आज वा उदा नाही री वयाचया ९ववया वरषीच सनयास घिलला

आह तयारळ ldquoकारrdquo हया पररषाथामशी दरानवयानही सबध आलला नाही रला ि

सहा रतहनयाचा कालावधी द सहा रतहनयाचया आि री क वहाही यईन rdquo

रारिीरािन ितष कणी होकार तदला तिला िच िर हव होि रडन तरशराची

इिकी रोठी वदपाठशाळा आह तया वदपाठशाळची सवम वयवसथा लावावयाला

काही कालावधी हवाच होिा इिका रोठा वयाप साराळणयासाठी रडन तरशराचया

िोलारोलाचा रनषयच हवा िशी सवम जळवाजळव करन रगच रडन तरशर सनयास

घऊन इथन तनघन ल बर हया धोरणानच रारिीरािन आचायााना िसा परसिाव

कला होिा रारिीरािच दसर नाव सरसविी होि रारिी पररळ सतवगणसपनन व

रहापतिवरिा होिी करारील रटटपादाची िी रानलली बतहण होिी करारील

रटटपादाचया गावी राहणाऱया तवदवान व ईशवररकत तवषणतरतर नारक तवपराची रारिी

156

कनया होिी रारिी अतयि बतदधरान असलयाच तवषणतरतरानी करारील रटटपाद याना

सातगिल तवषणतरतर व रटटपाद याचा कौटतबक सनह होिा तयारळ रारिी करारील

रटटपादाचया वदपाठशाळि यि अस तवषणतरतराचया बिल रटटपाद याना तपििलय

आदर होिा महणन तयानी रारिीला आपली लहान बतहण रानल होि तवषणतरतर ह

नावापरराणच तवषणरकत होि सिान परापतीचया इचिन तयानी परखर वरिाचरण कल

िवहा रगवान शरीतवषणनी तयाना सवनाि यऊन असा दषटाि तदला की दवामसाचया

शापारळ सरसविीला रलोकी जनर घयावा लागणार आह िी िझया उदरी यईल

रगवान तशव जवहा रिलावर अविार घिील तयावळी तयाचया दशमनान िी रकत

होईल रडन तरशराचा रारिीशी तववाह झालयावर ही गोषट रटटपादानी रडन तरशर

याना सातगिली होिी आपलया गरवर रडन याची परगाढ शरदधा होिी तयारळ

शकराचायम आपलया गरचया सागणयावरन आलि ह सरजलयावर रडन यानी

आचायााची ष करा रातगिली होिी आचायााचया परिततवसपशी रारषणारळ रडन याना

वरील गोषट आठवली तयाना आपलया रतवषयाची चाहल लागली रारिीरािला ि

जञान होिच पण रडन तरशर तिचा पिी होिा सवम तनरवातनरव करिाना शकय िवढा

अतधक सहवास तरळावा अशा दहरी हिन तिन ldquoकारrdquo हा पररषाथम रातहला

असलयाची सबब पढ कली होिी सरा सपली होिी

आचायम दसऱया तदवशी रतहषरिी सोडन तनघणार होि तया रातरी रडन

अतयि शाि व रक होि तयाचया रनाि कोणिीच शका उरली नवहिी कोणतयाच

करामची आसकतीही उरली नवहिी तयानी रनान क वहाच सनयास सवीकारला होिा

आिा फकत जडदहाचा औपचाररक तवधी तशललक होिा िो आचायम करिील िवहा

होईल आपलयाला कोणिीच घाई नाही आिा एका ईशवराखरीज काय आह तया

रातरी रारिीन आपलया रलाची करावी िशी आचायााची सवा कली िी रनोरन

सरजली होिी की आिा आपल जीवन सपल आह

157

परकरण १८ व

आचारााचा परकारा परवश

पदमपाद तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम इतयादी सवम तशषयाना

घऊन आचायम तनघाल रतहषरिी नगरािल सार यातजञक वदजञ परतितषठि नागररक व

इिर अनक ईशवररकत नागररक रडन तरशराचया तनवासाकड आल होि बावीस

तदवसाचया आचायााचया सहवासान तयाना अपार आनद तरळाला होिा तयाना

तनरोप दणयासाठी तयानी रसि सजवल होि गध धप दीप इतयादी िबकाि ठऊन

हारीन अनक सवातसनी ओटया-ओटयावर दिफाम उभया होतया आचायाानी रडन व

रारिीरािा हयाचा तनरोप घिला रडन व रारिी याच नतर पाणावल रारिीरािा

सहजिन महणाली ldquoशकय िवढया लवकर या सहा रतहन थाबायची िशी काही

आवशयकिा आह का या लवकर या आमही उरयिा आपलया वाटकड डोळ

लाऊन बसणार आहोि ह तवसर नकाrdquo आतण तिन रान वळवली रडनचया

डोळयािला राव आचायााना कळला रडनचया उजवया खादावर हळवार थोपटन

आचायम तया वरवशाली तनवासाचया पायऱया उिर लागल ओसरीि टागललया

तपजऱयािन राघ-रना याचया पखाची फकत फडफड ऐक आली तयानाही जण

तनःशबदाच रळ सरजल असच तया पष कानी दशमवल

आचायम व तयाचया पाठोपाठ तचतसखाचायम पदमपाद हसिारलक

परराकराचायम इतयादी सवमजण रागम आकरर लागल अनकानी लाबनच तयाचयावर

पषपाचा वरषामव कला आचायम गावाची सीरा ओलाडन बाहर आल जवळचा पवमि

पार करन अरिनगरा जवळ आल अरिनगराला पवमिराजीन वढलल होि

अरिनगर रोठ रमय होि अरिपरचया बाहर असललया अरिशवराचया रतदराकड

आचायााची पावल वळली अरिशवररतदराचया सरोरच अतिरमय अस सरोवर होि

158

सरोवराचया बाजला बरच लोक तखननरदरन चदनचया लाकडाची तचिा रतचि होि

आचायम सरोवराि चरण ष कालन करन अरिशवराच दशमन घणयाचा तवचाराि होि

दपार होि आलली होिी चरणष कालन करणयासाठी जािाना इिका रोठा सरजार

कोणाचया अतयतवधीसाठी आह ह पाहाव महणन तयानी चौकशी कली तयावळी

अरिपरचया राजाच तनधन झाल आह व साधारण िासारराि तयाला इथ आणल

जाईल तयारळ राजा यणयाचया आि सवम ियारी पणम करणयाि यि आह अस

आचायााना सरजल पदमपादाचायम तचतसखाचायम हसिारलक परराकराचायम

इतयादीसह आचायम अरिशवराच दशमन घऊन बाहर आल पदमपाद तचतसख

हसिारलक व परराकर व इिर तशषयासह आल िस पनहा पवमिाकड वळल सावमजण

आचायम कठ तनघालि ह न सरजलयान राबावलया सारख तयाचया राग तनघाल

पवमिराजीि आचायाानी थोड तनरीष कण कल अरिशवर रतदरापासन खप दर उचावर

एका पवमिावर तयाना एक तनजमन गहा तदसली आपलया इिर सवम तशषयाना होि

तिथच थाबायला सागन आचायम तचतसख पदमपाद हसिारलक हया तिघाना बरोबर

घऊन गहि तशरल गहा आि गलीच तवसिारलली होिी आि बऱयापकी

काळोख होिा आचायााना िी गहा योगय वाटली तयानी तचतसखाचायम

पदमपादाचायम हसिारलकाचायम हयाना आपली योजना सातगिली आचायम महणाल

ldquoरी राझा दह इथ ठऊन अरिपरचया राजाचया शरीराि परवश करिो एक रतहना

राझया शरीराच रष कण करा गहच परवशदवार दगडानी बद करा डोळयाि िल घालन

जपा कोणालाही चाहल लाग दऊ नका री इथ गहि राहणार असलयाच सागा ही

गोषट रषटकणी होणार नाही याची पणम काळजी घया परराकराचायााना इिर तशषयाची

काळजी घयायला सागा आपलया तिघापकी दोघानी चोवीस िास पहारा ठवा

एकाची तवशरािी झाली की दसऱयाची री तनघिो पण कोणतयाही सकटाची चाहल

लागली िर कोणीही एकान यऊन राझया महणजच राजा सरोर यऊन

159

कर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो ||

हा शलोक महणा री ितष कणी दह सोडन पनशच राझया शरीराि परवश करीन rdquo

अशी सवम वयवसथा करन आचायम तनघन गल

आचायााच शरीर तया काळोखाि ठवन तया तिघानी बाहर यऊन गहच दवार बद

कल आचायााचया आदशा परराण इिराची वयवसथा कली ldquoहया रागाि परि

कोणीही यऊ नका अरिशवराचया रतदराि वा अनय तठकाणी थाबा योगयवळी

आचायम आमहाला घऊन आपलयाकड यिील शकयिो अरिपरािलया

राजसवकाचया घराघराि तरष कचया तनतरततान जाऊन काही तवशरष गोषट सरजली िर

तरष कला आरचया तिघापकी जो कोणी यईल तयाला कलपना दा अतयि सावध

राहा आचायम इथलया गहि आहि ह कणालाही कळ दऊ नका तयाबाबि

पराकाषठची गपतिा बाळगा हा आचायााचा आदश आह rdquo इिक सागन हसिारलक

तचतसख ह परि गहकड तनघन गल

परराकराचायम सवम तशषयाना घऊन अरिशवराचया रतदराकड आल तयावळी

तचिा रचन ियार झालली होिी राजावर अतयससकार करणयासाठी राजाला आणल

होि अतयदशमनासाठी राजाच शव एका फलाचया गादीवर ठवणयाि आल होि

इिकयाि राजान हालचाल कलयाचा रास झाला झोपिन उठाव िस राजान आळस

तदला व राजा उठन बसला ह पाहन सवम परजा परधान तयाच रतरी आनदाशचयामन पाह

लागल राजा िडफदारपण उरा रातहला अवाक झालला रहारतरी पढ आला तयान

राजाला रानवदना तदली तयावळी सवाानीच राजाचा जयजयकार कला

अतयतवधीपणम करणयासाठी आललया बराहमणानी परसगावधान राखन कतणकच

परतिक करन तिच दहन कल िो तवधी पणम करन तयानी राजाला सरोवराि

160

सकलपयकत रतरसनान घािल राजान नवीन ररजरी वसतर पररधान कली िोवर

अबारीसह सजवलला हतती आणणयाि आला

अरिपरीि अराप उतसाह सचारला रसतया रसतयाि सड तशपल गल घरा

घरा सरोर राजाचया सवागिासाठी लोक पषपराला पषप पषपगचि अस ज तरळल ि

घऊन उर रातहल राजरागामवरन राजाची सवारी राजवाडयाकड तनघाली वशी

जवळ यिाच वसकऱयानी वशीवरच नगार तपटायला सरवाि कली ििाऱया तननाद

लागलया राजपरासादाि रहाराणीन अतयानदान शगार कला दासीना उची वसतर दान

कली तयानाही सजवन आपलया बरोबर घिल पचारिीनी सजवलली िबक तयाचया

िाि तदली सवि रतनजडीि सवणामची पचारिी व पषपहार अततर हळदीककर

कसिरी रोतयाची अष कि चदनाच गध इतयादी घऊन राजाला सारोर जाणयास तसदध

झाली राजपरासादा जवळचया परवशदवारी राजा यिाच रदगावर थाप पडली ररी वाज

लागली वीणा झणतकार लागली झालरी घर लागलया नतिमका नतय कर लागलया

उजवया बाजस उर कलल राट सििीपर गीि गाऊ लागल वािावरण हरषोलहासीि

झाल राजान परासादाि परवश करिाच रहाराणीन पचारिी ओवाळली

अरिशवराचया रतदराि जयावळी परराकराचायम आल तयाचवळी तयानी सवम

परकार पातहला होिा जाच सनान पजा चाल असिानाच परराकराचायम

रहारतरयाला नयाहाळि होि तयाचया तनकटविीयानाही ि नयाहाळि होि जा

तजवि झालला पाहन परराकराचायम काय सरजायच ि सरजल तचतसखान

सातगिलल तयाचया बरोबर यानाि आल तयानी तयाच ष कणी तनशचय कला व

राजघराणयािलया लोकाना तिथच हरन ठवल आिा तयाना जासिच काळजी वाट

लागली सवम तशषयाना तयानी एका बाजला बोलवन काही गपत सचना तदलया आपण

तनवडक तशषयासह तररवणकीि सारील झाल सवम रगवी वसतर रण कलल

सनयासी महणन तयाना अगररागी रानाच सथान तररवणकीि तरळाल तयारळ

161

परराकराचायामच कार अतधकच सोप झाल राजपरासादाि सहज परवश तरळाला

तयाचया पजनाची वयवसथा रहारतरयान कली सवम सनयाशाच पादपजन झाल

परराकराचायामच िज पाहन सवम सनयासी तयाच तशषय असलयाच अनरान

रहारतरयानी कल तयारळ रहारतरयान परराकराचायााना आपलया घरी पाचारण कल

ह सवम वयवतसथि पार पडल राजान रहारतरी व राजपरोतहि याचया सह

राजतसहासनाकड गरन कल राजा तसहासनावर आरढ झाला राजपरोतहिान योगय

िो अतररषक करन राजाचा जयजयकार कला

दसऱया तदवसापासन राजदरबार इिकया वळवर सर झाला की रहारतरी

थोड आशचयम चतकि झाल आजवर तयाना नहरी राज सरि यणयाची वाट पहावी

लागि अस सरा सर होिाच राजा ररारर तनणमय दि होिा रग परशन करषी तवरषयक

असो की नगरािलया नागररकाचा असो वयापारतवरषयक असो की धातरमक सरसयचा

असो परतयक तनणमय राजा सवि अतयि िकम शदध व तनःसतदगध तनणमय व सचना दई

राजदरबाराि तवतवध ष कतरािल िजञ पतडि नरलल होि तयाना तवचार करणयासही

अवधी तरळि नवहिा ि तवचार करपयाि राजा तनणमय दऊन पढलया परशनाकड वळि

होिा दरबाराि नवचिनय आलयासारख झाल होि सवम परशन सहजिन हािाळणाऱया

राजान जवहा अपराध परकरण आल िवहा दडनीिीसाठी आपलया रतरीरडळाला

ररारर परशन तवचारल तया परशनाची साधक-बाधक चचाम नरललया िजञाशी कली

अपराधीला सविची बाज राडणयाची पणम ररा दऊन िकम शदध पदधिीन तवशलरषण

करन अपराध असलयाची खातरी करन रगच तनणमय दऊ लागला काहीना रतरयानी

वरनसयािन अपराधी ठरवलयाच राजाचया लष काि आल तयाच तनणमय राजान सबळ

कारण पढ करन ि पनतवमचाराथम दसऱया तदवसावर ढकलल तयाचा पररणार

नगरािलया परतितषठि नागररकावर फार चागला झाला सलग आठ-दहा तदवसाि

सपणम नगराि लोकारय अपवम आतरतवशवास तनरामण झाला चौयमकरम करणार

धासिावल गडतगरी करणार घाबरल दडली करणार कचरल ठाणदार ठाण सोडन

162

उगाच कोठ जाईनास झाल कोिवाल कोिवाली करिाना चारचार वळा तवचार कर

लागल अरलदार लाच लचपिीपासन चार हाि दर राह लागल राजा दपारनिर

राणीचया रहालाि न जािा नगराि रतरयासह दौरा करन यऊ लागला जवळपास

असललया शिावर नजर तफरवन सायकाळी सयामसिा पवी नगराि यऊ लागला

यिाना अरिशवराचया रतदरासह नगरािलया तकरान दोन िीन रतदराना रटी दऊ

लागला तयारळ रतरयाना पडझड झाललया रतदराची डागडजी करन घण व पजारी

नरण राग पडल पौरातणक इतिहास व रगवदभकती हयाच रागमदशमन सारानय जनिला

वहाव महणन राजान ररारर वतदकिजञ उततर कीिमनकार तवदवान परवचनकार इतयादी

नरन सवम रतदराच पनरजजीवन कल तयारळ कथा तकिमनाचा तधग रतदरा-रतदराि

तननाद लागला लोकाची सायकाळ हरीरकतीि फलन जाऊ लागली १५-२०

तदवसाि अरिपर सवमिोपरी चिनयरय झाल

खाजगी जीवनाि राणी पतहलयाच रटीि रोहरन गली एकिर

अशकयकोटीिील गोषट शकय झाली होिी तयानिर आिा राजदरबाराि घडणाऱया

गोषटी सरजन िी रारावली गली होिी राजा बिलचया तिचया रावना इिकया उतकट

झालया की राजा फकत रातरीचया सरयीच यणार आह ह सरजलयावर िर तिन

राजाचया सवागिासाठी अतयि रमय व परसनन वािावरण तनतरमिीची िजवीज कली

राजा अिपराि यणयाचया सरयी सवि हािाि आरिी घऊन तयाच सवागि कर

लागली अतयि पररादरान राजाला हािाला धरन रचकावर बसवन तयाची परसननिा

वाढवीि अस तवतवध परकार शगार करन सिनाना कशराची उटी लावीि अस

सगधी दरवयाचा यथायोगय वापर करीि अस नतर काजळान सशोतरि तदसिील व

आपलया पिीला आलहाद दिील अस सजवीि अस िथातप राजा फारसा तवचतलि

होि नाही ह तिचया लष काि आल राजा अतयि पररान वागिो बोलिो तिला

सखावल अशी करीडा करिो पण िरी िो अतलपत असलयाच तिला जाणवि अस

राजाचया बाहपाशाि यग यग राहाव अस हलली तिला का वाट लागल आह ह रातर

163

िी सरज शकना एक गोषट तवशरषतवान तिचया लष काि आली िी महणज राजा पवी

इिर दा कड पहाि अस ि आिा ढकनही पहाि नाही तयाचया पवीचया सगळया

सवयी बदललया तिला जाणवि होतया राजान दा कडन सवा घण बद कल होि

तयारळ राणी सविच सवम सवा करीि होिी तिला जण शरीकषणच आपलया

सहवासाि असलयाच वाट लागल अनिकाल आपलयाला अशीच सवा करणयास

तरळो महणन िी रनोरन पराथमना कर लागली तिला काय रातहि की आपली

पराथमना कधीच फलदरप होणार नाही िी तबचारी सविचया रागयाला दषट लाग नय

महणन वयतथि झाली होिी

इकड रहारतरी व रतरीरडळािील जयषठ रतरी आशचयम करीि होि रहारतरयानी

वीस तदवसानी एक गपत बठक आयोतजि कली सनापिी व इिर हरखातयाचया

अरातयासह सवम पररखाना बोलावल तयाि रहारतरयान आपला तवचार राडला

ldquoकदातचि कोणतयािरी योगयान राजाचया शरीराि परवश कला असला पाहीज जर

िो योगी सशरीर व आजवर जीतवि असल िर तयान राजाि परवश करणयापवी

आपल शरीर पवी रतचिदरनाथानी जस लपवन ठवल होि िस लपवन ठवल

असणार तयारळ आपण गपतपण शोध घऊन ि शरीर शोधन काढल पातहज

अथामिच ह कार राजाचया नकळि व गपतपण कराव लागल ि िस सोप नाही पण

करण आवशयक आह असा राझा तवचार आह rdquo

रहारतरयाचया हया तवचाराचा सवाानी सवीकार कला रहारतरी पढ महणाल

ldquoशरीर सापडलयावर आपण तयाला अगनी दायचा महणज राजािला योगी कठही

जाऊ शकणार नाही राजा अनिकाळ राजय करन कदातचि चकरविी सदधा होईल

अस वाटि rdquo सवाानीच िो तवचार उचलन धरला गपतपण कायामला सरवाि

करणयाचा सवााचा तनधामर झाला

रहारतरयाचा परराकराचायाावर पणम तवशवास बसला होिा तयारळ

तयाचयाकडन आपणास योगय रागमदशमन तरळल हयाची तयाला खातरी होिी महणन

164

तयान परराकराचायााना सहज तवचारल ldquoराजा पनजीतवि झाला हा चरतकार

आपणास कोणतया परकारचा वाटिोrdquo परराकराचायम अतयि सावध होि तयानी

लगच साधा परतिपरशन कला ldquoराजा नककी रि झाला आह हयाची खािरजरा कोणी

कली होिी काrdquo रहारतरी महणाल ldquoराजवद आपलया तवदि पारगि आहि तयानी

पणम िपासणी करन हा तनणमय तदला होिा दसर अस की राजाच पवीच वागण

बोलण तनणमय दण राजयकारराराची पदधि ह सवम बदलल आह तयारळच रला

जबरदसि शका यि आह की कणीिरी योगी तयाचया शरीराि परवशला असावा

हयाबाबि आपल काय रि आह rdquo हयावर परराकराचायम महणाल ldquo िशी शकयिा

नाकारिा यि नाही पण ज घडल आह ि जर आपलया फायदाच असल िर रग

तयाचा आपण का बर उहापोह करायचा उलट ईशवराच आरार रानन आपण

तयाचया किमबगारीचा लार घणच उतचि नाही काrdquo

ह ऐकन रहारतरी लगच ldquoहोय तयाच परयतनाि आहrdquo अस महणाल व

सावधपण बोलण थाबवल परराकराचायााना िवढया बोलणयावरन जो काय तनषकरषम

काढायचा िो काढिा आलाच दसऱयाच तदवशी तयानी तरष काटनाला आललया

हसिारलकाना अरिशवराचया रतदराि सावधानिची जाणीव तदली रहारतरयाच हर

सवमतर तफर लागल होि डोगर दऱया वन गहा रतदर रतदराची रयार असा कसन

शोध सर होऊन १० -१५ तदवस झाल हरानी पदमपाद जया गहबाहर वासिवयाला

आहि तया बद गहची रातहिी तदली रहारतरयाला आपल कार फतत झालयासारख

वाटल तयान तरष काटनाला आललया परराकराचायाानाच काय तवधी करन ि शरीर

जाळव िस कलया निर पापरकत होणयासाठी कोणि परायतशचतत घयाव इतयादी

तवचारपस कली दसऱयाच तदवशी ह सवम पार पाडणयाचा आपला तवचारही सपषट कला

परराकराचायम ह रीरासक व वदजञ असलयारळ तयानी अगदी तवचारपवमक रहारतरयाना

सगळ तवधी सातगिल ि इिक होि की तयाचया ियारीला तयाच ष कणापासन लागण

आवशयक होि परराकराचायम लगच अरिशवर रतदराकड गल पढचा सवम धोका

165

ओळखन परराकराचायाानी एका तशषयाला पदमपादाना सावध करणयासाठी तनरोप

पाठवला की ldquoआचायम जर सराधीि असिील िर तयाना सराधीिन बाहर आणन उदा

पहाटच आपलयाला पढलया रककारी जाण गरजच आह री इिर तशषयासह पवमिाचया

पायथयाशी वाट पहाि आह rdquo

हा तनरोप तरळिाच पदमपादानी तचतसखाना तवररि राजवाडयाि जाऊन राजाची रट

घऊन खणचा शलोक महणणयाची सचना कली तचतसख तवररि तनघाल राजपरासादाि

तयाना सनरानान परवश तरळाला अथामि रहारतरयाच हर तिथ होिच तचतसखाचायााना

राजचया रटीसाठी नणयाि आल राजान राणीला पाचारण करन तिचयाकडन

तचतसखाचायााच पादपजन करवन घिल तचतसखानी शनयाि नजर लाऊन तनघिाना

ldquoकर-चरण-कि वाककायज करमज वा शरवण-नयनज वा रानस वापराध

तवतहिरतवतहि वा सवमरिि-ष करसव जय जय करणाबध शरीरहादव शमरो || हा शलोक

महटला व शािपण तनघन गल राजाच व तयाच काहीच बोलण न झालयारळ हराना

काहीच अदाज बाधिा आला नाही तयाना काही शकाच आली नाही तयानी िी

एक सारानय घटना सरजन सोडन तदली

तया रातरी राजा तनतयापरराण राणीचया रहालाि आला पहाटच जाग यऊन

तयान राणीला उठवल राणीला सयोदयापवीच सनान करन घ महणन सातगिल ि

परि आलयावर रला जर रला झोप लागलली असली िर उठव नकोस अस सागन

राजा परि रचकावर पहडला राणी राजाचया इिकी आधीन झालली होिी की

तनःशक रनान तनतयकरम करणयास िी तनघन गली जािाना शयया गहाचया

दरवाजावर एका दासीला पहारा दायला सातगिला व री परि यई पयाि कोणालाही

आि जाऊ दऊ नकोस रहा ज झोपल आहि री आलयावर उठवीन rdquo अस

सागन तनघन गली

166

तचतसखानी व पदमपादानी पहाटचया परहरी गहच दवार उघडल आचायम

शािपण बाहर आल सयोदयापवीच फटफटललया रद परकाशाि आचायाासह

सवमजण रतहषरिीचा रागम आकरर लागल पवमतदशा उजळ लागली सयोदयापवीच

ि अरिपरपासन तकिीिरी दर गल रहारतरयाचया सचनपरराण सनापिी आपलया

तनवडक सतनकासह तया गहजवळ आला गह जवळ कोणीच नवहि कोणतयाच

परकारचया परतिकारा खरीज कार होणार महणन तयाला बरच वाटल पण गहिही

कोणीच नाही ह पाहन िो चागलाच चरकला तयान तवररि रहारतरयाना खबर तदली

रहारतरी होि िसच राजपरासादाकड तनघाल सयम आिा बराच वर आला होिा

राजपरासाद तनतयापरराण कायामतनवि झालला होिा रहारतरयानी राजाची रट

रातगिली रहाराणीनी यऊन रहारतरयाच सवागि कल िी महणाली ldquoरहाराज आज

अजन झोपल आहि री सनानादी आवरन तयाना पाहन आल तयानी रला पहाटच

सचना तदली होिी की री जर जासिवळ झोपलो िरी उठव नकोस महणन री तयाना

उठवल नाही rdquo रहारतरी रटकन खाली बसल रहाराणीचया पोटाि तयारळ धसस

झाल िी रागलया पावली रहाराजाचया शययागहाि गली काही ष कण गल आतण

शययागहािन काळजाचा ठाव घणारी आिम तककाळी आली सारा राजपरासाद रदन

िी आकाशाि तवरन गली

167

परकरण १९ व

माडि वमशर सानरासाशरमाात

पदमपाद तचतसख हसिारलक परराकराचायम इतयादीच कौिक करीि

आचायम रागम आकरतरि होि साधारण दीड पावणदोन रतहनयािच ि रतहषरिीला

परि यि होि रतहषरिीचया जवळ यिाच नागररकाना तयाची चाहल लागली वािाम

लगच वाऱयासारखी पसरली आचायम रडनतरशराचया तनवासाजवळ आल तयावळी

तिथ जरललया परचड जनसरदायान आचायााचा जयजयकार करन सवागि कल

रारिी व रडन आचायााचया वाटकड डोळ लाऊनच बसलल होि तयारळ तयाचया

आनदाला िलनाच नवहिी तवदवान परतितषठि रीरासक इतयादीना आिा पनहा

जञानचचाम होणार महणन आनद झाला रडन-रारिी हयानी आचायााच चरणष कालन

कल वयाघरचरम पसरन कललया उतकषट आसनावर तयाना बसवन पजन कल

सवागि सरारर झालयावर उदा पासन चचाम होईल अस ठरल

दसरा तदवस उजाडला रडनला आिा हया चचामसतराि काडीचाही रस उरलला

नवहिा पण आचायम सवि वकत आहि तयाचा परतयक शबद रोलाचा आह तयारळ

आपण तयाच रारषण शरवण कलच पातहज हया तशषयपरजञिन रडन शरवण करणार

होिा योगयवळी आचायम सरासथानी आल रारिी व रडन याचयासह सवाानीच उर

राहन तयाना अतरवादन कल आचायम आसनसथ झालयावर इिर सवमजण आपापलया

जागी बसल अनक तवदवानाचया रनाि एकच परशन होिा की lsquoकारrsquo हया पररषाथाम

तवरषयी परशन तवचारणारी एक परौढ अनरवी व परगलरबतदधरतता असलली तवदवान सतरी

आह िर उततर दणार आचायम कवळ वीसवरषामच सनयासी िरण आहि तयारळ

सरि सवाासरष क हया तवरषयावर तनरीडपण उततर दिील का अशा परकारच तवचार

तयाचया रनाि यि असिानाच रारिीरािन ईशसिवनास सरवाि कली

आचायााकडन परशन तवचारणयाची अनरिी घिली अनरिी तरळिाच तिन परशन

तवचारला ldquoसतरी व पररष दोघासाठी हा पररषाथम सारखयाच परराणाि आह काrdquo

168

आचायाानी ldquoहोrdquo महणिाच रारिी महणाली ldquo जर आपण हो महणिा िर शरिी-

पराण इतयातदकारय सतरीसग तयाजय का सातगिला आह बहिक सवमच तठकाणी

सतरीरळ अधपिन होि अशापरकारच धोक दाखवल आहि जर पररषाथम सारखाच

आह िर फकत सतरी तयाजय कशी सतरीलापण आतरसनरान असिो अशी जाणीव हया

पररषाथामि आह काrdquo आचायम महणाल ldquoराि ि महणिस ि अगदी खर आह की

शासतरािन व पराणािन कठरवान सतरीसग तयाजय आह अस सातगिल आह वतदक

वाङमयाि िस आह िरी सदधा तवचार करणयासारखी गोषट ही आह की इिका

कठशोरष करन तकिी जण िी गोषट टाळ शकलल आहि तकवा तकिी जणानी तया

अथामन तयाजय रानला आह िसा िर िो पररषाथम महणन रानला गला असलयारळ

अनक तवदवान तयाचा चकीचा अथम लावि असलयारळ ही गफलि होि आह ि

असो पण आतरसनरान जयाला ि महणिस िो िर वतदक वाङमयाि तनतशचि तदलला

आह पण रढीनी िो नीट पाळला नाही ही खदाची गोषट आह सतरी जर खरोखर

तयाजय रानली गली असिी िर वदानी ldquoरािदवो रवrdquo महटल असि का

आतरसनरान जयाला ि महणिस िो यापष का काय वगळा असिो िरीही वगळपणान

सदधा िो ldquoयतर नायमसि पजयनि ररनि ितर दविा | यतरिासि न पजयनि

सवामसितराफला तकरया ||rdquo इिकया िीवरिन िो रनसरिीि वयकत कलला आह पण ह

सवम कशासाठी सातगिल आह िर ईशवरपरापतीसाठी व ईशवरीय करीडनासाठी परजोतपादन

वहाव हया उिशान सातगिल आह तवरषयरोगासाठी नाही आिा ह सपषट आह की

एखादच व एकदाच उललख कललया वाकयाच तवसररण होि व पनहा पनहा उललख

कललया गोषटी रनावर ठसिाि महणन िशी योजना कली आह rdquo

हयावर रारिीरािन आचायााचया उततरािल रधलच एक वाकय घिल व

तवचारल ldquoसतरी जर खरोखर तयाजय रानली गली असिी िरrdquo अस आपण महणालाि

तयाचा नककी अथम काय पररषाला फकत lsquoकारrsquo हया पररषाथामसाठी तयाजय नाही असा

अथम घयायचा का रग तसतरयाचया बाबातचया lsquoकारrsquo हया पररषाथामच कायrdquo आचायम

महाणाल ldquoराि खर िर कार हा पररषाथम तनरषधातरक पररषाथम महणनच परतिपादन

169

कला आह जर तवतधवि पालन करावयाच ठरवल िरच ह कळणार रगविानी

सविच तयारळ रगवदगीिि ldquoबल बलविा चाह काररागतववतजमिर

धरामतवरदधो रिरष कारोऽतसर ररिरषमर ७- ११ अस महटल आह अथामि

lsquoकारrsquo या हया शबदाचा अथमच सरजन घिला जाि नाही राि कार महणज जया

गोषटीची कारना रनाि उतपनन होि िी गोषट िी गोषट परापत झालयावर तयाि ररराण

होण महणज राग तयारळ रगवि महणिाि रानवी शरीराि री अशा परकारच बल

आह की जो कार व राग तववतजमि आह तयारळ पढ सपषट करिाि की परातणरातराि

दहधारणसाठी आवशयक पण शासतरानसार असलली कारना महणज कार री आह

तयारळ सतरी काय अथवा पररष काय दोघानाही कार हा पररषाथम तििकाच सारखा

आह अयातराि सतरी पररष हा रद कलाला नाही धरामचरणाि कारासाठी तनरषधच

अतधक सातगिल आहि तयािही काराची वयापती अरयामद आह कार हा करतदरय

व जञानतदरय हयाचा सवराव आह तवरषयसखाची चटक लावावी लागि नाही िी सवम

पराणीरातरािील उपजि वतती आह कोणिही तशष कण न दिाच िी तनरामण होि

तयारळ शासतराला तयासाठी वगळा परयतन करणयाची गरज रासली नाही िर िो सयि

करणयाची गरज रासली आह तयाची पररणीिी शासतराि तनरषधाि झालली आह

कारण काराची वयापती इिकी परचड आह की कार हा तकरयातरक पररषाथम रानन जर

आचरण घड लागल िर रनषयाला बरहमदवा एवढ आयषय तरळाल िरी िो पररषाथम

साय होणार नाही जननतदरयाचया तवरषयापष काही इिर तवरषय अफाट आहि तयाि

शरवण नतर रसना तवचा व घराण हयाचया रायरािन शबद रप रस सपशम व गध

हयाचया असखय व तनतय बदलणाऱया सवयी लष काि घऊनच ऋरषीनी शासतराि

असखय तनयर परतिपादन कल आहि तयाि परतयकाच तनरषधच वयकत कल आहि

तया तनरषधाचया पालनालाच पररषाथम महटल आह महणनच रगवान शरीकषणानी

ldquoकार एरष करोध एरष रजोगणसरदभवः |

रहाशनो रहापारा तवद यनतरह वररणर ||३७||rdquo

170

महणज कार हाच सवााचा शतर असन तयाचयारळ सगळा अनथम होिो कार परापत

झाला िर ठीक नाही िर िो करोधाच रप धरण करिो महणज करोध हा एक परकार

कारच याची उतपततीच रजोगणािन होि कारच रजोगणाकरवी आपलयाला

कायामतनवि करीि असिो बर अनक वळा अस ऐकायला तरळि की अरक िरक

गोषटीचया इचिरळ री ह कल महणज रानवाच खर िर ि एक दःखच असि पण

िरी सदधा तयाचयाकडन पापकरम घडवणार कार ह वरीच नाही का हया पष का

रहतवाची गोषट रगवान शरीकषण पढ सपषट करिाि की अगनी परकट होिाना सहजिन

धर उतपनन करिो अथवा आरसा जसा धळीन वयापत होिो अथवा गरम जसा नाळन

गडाळलला असिो िदवि जञान सदधा कारान झाकलल असि रगवान महणिाि

ldquoधरनाऽऽतवरयि वतियमथाऽऽदशो रलन च |

यथोलबनाऽऽविो गरमसिथा िनदराविर ||३ ३८||

तयारळ तववकी लोकानी तयाचया पासन सावध राहण आवशयक असि तशवाय

हया काराच अतधषठान रन व बदधी सारखया सकषर इदरीयाशी तनगडीि आह जीवाला

िो नाना परकारचया रोहािच अडकवि असिो बदधी पष का आतरा सकषर आह

तयारळ सतरी असो की पररष असो तयाला आतरिततव जाणन घणयासाठी हया काररपी

शतरचा परतिकार करावाच लागिो महणन िर रगवान शरीकषण महणिाि

ldquoएव बदधः पर बद वा ससिभयातरानरातरना |

जतह शतर रहाबाहो काररप दरासदर ||३ ४३||rdquo

हयावर रारिीरािा महणाली की आपण जर अस महणिा आहाि िर रग

उदधवाला उपदश करिाना रगवान शरीकषण िर अस सागिाि की ldquoसतरीणा

सतरीसङतगना सङग तयकतवा दरि आतरवान | ष कर तवतवकत

आसीनतशचनियनरारितनदरिः रा १११४ २९ इिकच नाही िर पढ असही

महणिाि की ldquoन िथासय रवि कलशो बनधशचानयपरसङगिः

योतरषतसङगाद यथा पसो यथा ितसङतगसङगिः रा १११४ ३० rdquo ldquoउदधवा

तसतरयाची व तयाचयाशी सगिी करणाऱया सतरण पररषाशी दरानवयानही सगिी कर नय

171

तसतरयाची व सतरणाची सगिी पररषाला तजिकी बदध करि व कलशकारक होि तििकी

िी इिर कशानही होि नाही अस का सातगिल कारण आपलया महणणयापरराण

सरिरोगापष का इिर तवरषय अफाट आहि पण शरीकषण िर इिर तवरषयापष का हा बध

अतधक कलशकारक अस महणिाि तयाचा अतरपराय काय ह आपण नीट सरजावन

सागाल िर रला सराधान होईल कारण इथ पिी-पतनी सबध सदधा गहीि धरला

जािो rdquo रारिी इिक बोलन थाबली आचायम काय तववरण करिाि ह ऐकणयासाठी

सरा अतयि आिर झाली सवम सरा अतयि सावधानिन आतण आनदान

शरवणरकतीि िललीन झालली होिी आचायम बोल लागल ldquoरगवान शरीकषणानी ज

सातगिल ि तसतरयाचया एका वतशषटयपणम पण तनसगमदतत सवरावाला अनसरन

सातगिल आह तसतरसग जर रनाि घर करन बसला िर ईश तचिनाकड रन लागि

नाही सतरी सदधा पररषाना तवतवधपरकार बधनाि अडकवणयाचा परयतन करीि असि

राितव तसतरयाचया तठकाणी परबळ असि ससारबध जयाला महणिाि िोच इथन सर

होिो सतरीला वीट नाही आळस नाही कटाळा नाही तयारळ ईशवरान तनतरमिी सथानी

जी राया उतपनन कली तिच अतधषठान सतरीरय पररषापष का वयापक परराणि व

सवामतधक आह तसतरया तवतवध रोगानी पररषाच रन आकतरषमि करीि असिाि तयाि

खाणया-तपणयाचया सवयीपासन ि सपणम जीवनाचया तवतवध सिराि तया आपला ठसा

उरटवीि असिाि तयाचा उिशच पररष ससाराि कसा गिन राहील हा असिो

एकदा रन ससाराि गिन ईशवाच तवसररण होऊ लागल महणज पररषाचया

अधपिनाला सरवाि झालीच महणन सरजाव महणन सतरीसग हा आधी रनािन

काढन टाकावा लागिो तयासाठी हा पररषाथम सतरी-पररष दोघानीही तवरषयाकड

धावणाऱया रनाला आकळणयासाठी परतिकार व सयर हयाचया रायरािन

आचरायचा असिो राि पिी-पतनी हयाना सदधा सयर व सहदयिा हयाचया सह

ईशवराच परर रनीधरन धरामचरण करन उपरोगान इतदरयदरन आवशयक आह

महणनच परजोतपादनासाठी असललया तकरयारप आचरणाला सरोग अथामि सररोग

अस महटल आह सषटी अवयाहि चालावी व ईशवराच करीडन अबातधि राहाव हया

172

हिन िी एक ईशवरीय योजनाच आह हया योजनच वतशषठय अस की यथा योगय

काळी िी अिपररणन सफरण पावि तयासाठी खास तशष कणाची काही आवशयकिा

रासि नाही अननयादी अतवषकार ह उरयपष की तनसगमिच उतपनन होि असलयाच

आपण अनरवि असिो तया सवम योजनि दोन जीवाच तरलन ह फकत

रानवीयोनीिच सससकि कल गल आह या ससकारासाठी अतगनसाष क सपतपदी साि

परतिजञचया उचचारासह कलया जािाि तया िशापरकारच आचरण करणयासाठी िसच

पररषाकडन lsquoरी राझया पतनी खरीज इिर कोणतयाही सतरीची अतरलारषा न बाळगिा

एकपतनीवरिाच पालन करीनrsquo अशी परतिजञा करवन सारातजक सहजीवन सरतष कि

कल जाि ि सवम पालन करन जो तनयतरि कललया काराचा उपरोग घिो तयाला

हा पररषाथम साधिो हयाचा अथम वासनारय जीवनावर तनयतरण ठवणयासाठी जो

पररषाथम दाखवावा लागिो िो उरयपष की सारखाच आह िथातप सतरीसगाच धोक

दाखवणयासाठी शासतर सिि तवतवध सवरपाचया सचना व रागमदशमक िततवाच

परतिपादन करि ि पररषाची सवर होणारी वासना तनयततरि करणयासाठीच जर सतरी ही

सदधा सवर सवरावाची असल िर तिलाही िच लाग पडणार आह कारण पररषाथम हा

ईशवरपरापतीसाठी रानला गला आह ईशवरपरापती हा सतरी व पररष दोघाचाही जनरतसदध

हकक आह फकत तयाची जाणीव रहाि नाही महणन या पररषाथामच ह तववरण कल

आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल

रारिीरािसह सवम सरा िटसथ झाली होिी तया िटसथिचा रग रारिीरािन

ldquo ॐईशानसवम तवदानारीशवर सवम रिानार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमतशवो र असि सदातशवोर ||rdquo

हया शलोकान कला िी महणाली ldquoआपणच साष काि सदातशव आहाि आपणास

राझा नरसकार आह आपण साष काि जगदगरच आहाि राझया पिीला री सनयास

गरहण करणयाची अनरिी दि आह rdquo इिक बोलन रारिीरािन नरसकारासाठी

जोडलल दोनही हाि आपल पणावलल नतर झाकणयासाठी नतरावर ठवल िो हद

परसग सरिलया परतयकाचया अियामरी कोरला गला

173

आचायाानी रडन तरशराना सनयास दीष का तदली रडन अतयि शाि व परसनन

चहऱयान आचायााचया सरोर उर रातहल आचायाानी तयाना तवधी सनयास तदला

तयावळी उपदश दिाना आचायाानी तयाना ldquoिततवरतसrdquo चा रतर तदला रडन तया

रतराशी इिक एकरप झाल की आचायम जवहा तया रतराचा परराव तयाचयावर

ठसवणयासाठी महणाल lsquoह शरीर महणज ि नाहीस पञचजञानतदरय व पञचकरतदरय

महणज ि नाहीस िसराततततवरतस परशािररल बरहमादवय यतपरर |rsquo आचायााचया हया

एकका उचचारा बरोबर रडन तया तया अनरिी अनरवीि होि ितष कणी तयाची

सराधी लागली बराचवळ ि तयाच तसथिीचा अनरव घि रातहल तयाचा

साराधीरग करणयासाठी आचायाानी हाका रारली ldquoउठा सरशवराचायम उठा आिा

दहरानावर यऊन तयाच अवसथचा अनरव चालिा बोलिा अहोरातर घि राहा rdquo

सरशवराचायम दहरानावर आल तयानी परथर आपलया गरना महणजच

आचायााना साषटाग नरसकार कला नतरािलया अशरना वाट रोकळी करन तदली व

तयाच अशरनी आचायााच चरणष कालन कल आचायम आिा रतहषरिी सोडन जाणार

तयाच इथल पतवतर वासिवय सपणार महणन जरललया परतितषठि वतदकानी तयाना एक

तदवस अतधक राहणयाची पराथमना कली आचायाानी िी रानय कली दोन तदवसानी

आचायम तनघाल आचायम तनघाल तयावळी एक रहान आचाचायमकारक घटना

घडली आचायम तनघिवळी आचायाानी रारिीरािला वदन कल तयावळी आशीवामद

दिाना रारिीरािा महणाली ldquoशकरा ि साष काि शकर आहस िझया दशमनान री

रकत झाल आह हयानीही सनयास घिला आह आिा राझ इथ काही उरलल नाही

तयारळ रीही तनघि rdquo इिक बोलन रारिीरािा सवम जनसरदाय पाहि असिानाच

अदशय झाली अनिाि तवलीन झाली ह पहािा ष कणीच आचायाानी आपलया रतर

पररावान तिला पनहा परकट कल सवम लोक ह आशचयम अवलोकन करन िटसथ झाल

होि तयाचया ह लष काि आल की रारिीरािा तदवयलोकािन परि आलली आह

पनहा जवहा िी परकट झाली िवहा िी अतयि िजसवी तदसि होिी तिचया चरणाकड

पाहन अस वाटि होि की ही रानवी सतरीची पाऊलच नाहीि अतयि कोरल

174

िजसवी व ररीवर टकललीच नसलयाच जाणवि होि चरणकरळाि िजसवी नपर

धारण कलल होि नपरावर तिचया चरणकािीच िज पडलयारळ ि अतधक िजसवी

तदसि होि नपरारळ चरणाला शोरा आली की चरणारळनपराना शोरा आली ह

ठरवण कठीण होि नखतशखाि सवणाम-लकारानी सदर तदसणारी रारिी महणज

साष काि सरसविीच वाटि होिी आचायम तिला महणाल ldquoराि ि जर अशीच तनघन

गलीस िर इहलोकी असललया आमहा बालकाना कोण साराळणार िझया

सारथयामन जञानगगा सदव परवाही राहावी वखरीवाणी सतवगणानी यकत वहावी महणन

ह शारद ि जाऊ नकोस rdquo आचायााचया बोलणयावर सिषट झाललया शारदारािन

एक अट घािली िी महणाली ldquo री िझया राग यईन ि परथर दतष कण तदशकड चल

री िला एकटयाला तदसन पण जया तठकाणी ि सशय घऊन राग वळन पाहशील

तया तठकाणी री उरी राहीन व अदशय रपान तिथच वासिवय करीनrdquo आचायाानी

ही अट रानय कली सरशवराचायााना आपण रतहषरिीरय परि यई पयाि

रतहषरिीिच थाबायला सागन आचायम दतष कण कड तनघाल आचायम तया तनवासािन

शारदसह जवहा बाहर पडल िवहा सनई तवरहकािर सवराि हळवार गजारव कर

लागली

175

परकरण २० व

शारदा मावदराची सथापिा

रडनतरशर सविच शकराचायााना शरण आलयारळ तया सवम पररसराि व

आज बाजचया सवम शहरारय वतदकसनािनधरामचया ददरी तननाद लागलया बौदध

व जन पथाकड आकतरषमि झालल सवमजण वतदक अनषठान अयातरासाठी परराण

रानन तयापरराण आचरण कर लागल आचायाानी रचलली सिोतर रतर व पराथमना

घरोघरी सर झालया सवमजण सविला वतदक परपरि सखरप रान लागल

सरशवराचायम महणजच पवामशररीच रडनतरशर आपलया अरोघ वाणीन तयाना रागमदशमन

कर लागल हया झजावािी यशोददरीचा नाद दवारकानरश ि नपाळनरशा पयाि

जाऊन पोहोचला तया नरशाचया रनाि आचायााना रटन तयाचा आतशवामद

आपलया परजला तरळावा अस आल महणन आपल दि तयानी रतहषरिीला

सरशवाराचायम हयाचयाकड रवाना कल िो पयाि आचायम दतष कणकड गलहोि ि परि

यई पयाि थाबण राग होि

आचायम आपलया तनवडक तशषयपररवाराला घऊन दतष कण तदशला तनघाल

गावा गावािन परवचन परबोधन इतयादी करीि आचायम चालल होि तयाना कधी

थकवा नवहिा की कधी परबोधनाचा कटाळा नवहिा एकदा बोलायला सरवाि

कली की सारानय लोकाना आकलन होईल अशा सोया रारषि असखतलि व

िजसवी वाणीन िासनिास बोलि शरोि पननास की पचवीस हा परशन नाही शरोि

आचायााचया वाणीन इिक रारावन जाि की परराथम इिका सोपा व ससाराि राहन

करणयाजोगा आह िर िो आपण लगच कला पातहज ही जाणीव तयाचया रनाि

लगच ठसि अस आचायााचया सिोतराचया नकला ररारर कलया जाि होतया व

लोक तया सिोतराच तनतय पाठ कर लागल होि

रजल दररजल करीि आचायम िगरदरा नदीचया काठी आल िगरदरा यई पयाि

शारदारािा आपलया रागोराग यि असलयाची चाहल शारदारािचया चरणािलया

176

नपराचया तकणकीणीन लागि होिी पण िगरदरचया काठान वाळिन चालिाना

आचायााना चाहल लागना बराचवळ झाला आचायम कानोसा घि होि पण पण

चाहल काही लगि नवहिी शवटी न राहवन आचायाानी हळच राग पतहल

शारदारािा रागच उरी होिी तिन तसरिहासय कल आतण िी अदशय झाली

आचायाानी तिची पाऊल जया तठकाणी होिी तया तठकाणी आपलया दडान खण

कली व तशषयाना तिथ शारदारतदर बाधणयास सातगिल जागा नरन तदली व

पररसरािलया गावािलया नागररकानी ररघोस रदि तदली अतयि सदर व दखण

अस शारदारतदर तदराखाि उर रातहल ि आजही िसच आह

177

परकरण २१ व

शरीिगरचरा सविजञवपठावर आरोहि

आचायाानी शारदारािला बघणयासाठी उततरकड िोड कल आतण

शारदारािा गपत झाली रग रातर आचायाानी पनहा उततरकड जायला सरवाि कली

पनशच रजल दररजल करीि आचायम पदमपाद तचतसख इतयादीसह रतहषरिीला

आल सरशवराचायााना बरोबर घऊन आचायम शरीनगरकड तनघाल शरीनगरला आचायम

व आचायााचया वतदकसनािन धरामची उदबोधक चचाम रोठ-रोठया तवदवान पतडिारय

होि होिी तयाकालाि काशरीर महणज पतडिाच आगर होि आचायम परतिपादन

करीि असललया दोन गोषटी तयाना उलगडि नवहिा एक महणज ldquoअदविrdquo व दसर

महणज ldquoबरहमसतय जगतनरथयाrdquo अदवि महणज काय जग जर आपण सदव

अनरविो व अनादीकाळापासन चालि असललया जगरहाटीला तरथया महणज

असतय कस महणिा यईल जयाला सतय महटल जाि ि तदसि िर नाहीच पण

आकलनशकतीचयाही बाहरच आह तयारळ तवदवान रडळी आचायााची तया रागाि

यणयाची वाटच पाहि होि शरीनगररय फारपवी एक सवमजञपीठ सथापन झाल होि

तयातपठावर आरोहण करणयासाठी तिथलया पतडिाचया शकाच सराधान कराव लागि

अस तया तपठाला पवम पतशचर उततर व दतष कण अस चार तदशाना चार दरवाज होि पवम-

पतशचर-उततर ह िीन दरवाज तया तया तदशािलया तवदवानानी आपल पातडतय तसदध करन

सवमजञतपठावर बसणयाचा रान तरळवन उघडल गल होि पण दतष कणकडील दरवाजा

अदाप बद होिा कारण दतष कणकडन आललया तवदवानापकी कोणिाच तवदवान आपल

पातडतय तसदध कर शकला नवहिा तयारळ सवमजञतपठावर बसणयाचा रान दतष कण कडील

तवदवानाला अदाप तरळाला नसलयान िो दरवाजा बद होिा

178

आचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम सरशवराचायम इतयादीसह सवााच

शरीनगररय अवणमनीय सवागि झाल तया सवम आचायााचया सरदायाि शकराचायम

रासकरा सारख िळपि होि तयाचया दशमनारळ शरीनगरचया पतडि रडळीना अतयि

आनद झाला कारण ह सवम पतडि रगवान तशवाच उपासक होि तयाना आचायााची

कीिी तशवाचा अविार महणन जञाि झाली होिी तयारळ तशवाचा हा चालिा बोलिा

अविार कसा असल ह पहावयास ि अतयि उतसक होि तयाची िी उतसकिा

आचायााचया दशमनान पणम झाली िी उतसकिा पणम झाली पण दसरी महणज ldquoअदवि व

बरहमसतय जगतनरथयाrdquo हयाचया खलाशाची उतसकिा अजन पणम वहायची होिी पतडि

रडळीनी आचायााचया बरोबर चचामसतर आयोतजि कल तया चचामसतराि हा खलासा

करन घयायचा तयानी ठरवला

योगयवळी सरा ररली सरि पररखपदी असललया पतडिान परशन कला

ldquoआचायम आपण बरहम हच एक सतय आह व दशयरान जग ह तरथया आह अस

सागिा तयारळ वयावहाररक गोधळ होिो जगािील सगळयाच गोषटी तरथया रानन

रोजन िर टाळिा यि नाही िरषािम झाललयाला िरषा तरथया महणन जलपान कलया

खरीज राहिा यि नाही रोजन जल ह ज परतयष क अनरवाला यि व तयाचा पररणार

दाखवि तया अनरवास यणाऱया गोषटीना तरथया महणायच व ज अनरवाला यि नाही

ज तदसि नाही ि बरहम सतय रानायच हया आपलया तशकवणकीन तजथ आमहीच

घोटाळयाि पडिो तिथ सारानय रनषयाला ह कस पटवन सागिा यईल तशवाय

सविला पटलया तशवाय इिराना ि कस पटवन दावrdquo आचायम तववचन कर लागल

आचायम महणाल ldquoखर आह आपण महणिा ि अगदी खर आह सारानय लोकाना

क वहा पटवन सागिा यईल िर ि आपलयाला पटल िवहा महणन परथर जग ह तरथया

कस हयाचा आपण तवचार कर पतहली गोषट महणज तरथया हा शबद जो वापरला गला

179

तयाची उतपतती lsquoतरिrsquo हया रळ शबदापासन झालली आह तरि महणज सीरा असलल

हया पाच परकारचया तरिी आहि लाबी रदी उची तदशा आतण काल हया तया पाच

तरिीरय सवम तवशव सारावलल आह तयारळ तरथया हया शबदान ह लष काि घया की

जग ह जरी अनादी काळापासन रासरान होि असल िरी परलयकाली ि नषट होि

तवषणसहसतरनाराि शवम रहाशन अतरिाशन अस महटल आह तयाचा अथमच असा की

शवम महणज ldquoशरणाति सहारसरय सहरति सहारयति सकला परजा इति शवम |rdquo अथामि

सरसि परजचा सहार करिाि अथवा करविाि महणन ि शवम महटल जािाि िसच

रहाशन महणज ldquoकलपानि सवम गरसनाि | रहदशनरसयति रहाशनrdquo अथामि

कलपािाचया वळी सवामचा गरास घिाि महणन रगविाच ि रहान अशन महणज रोजन

असि तयाअथामन तयाना lsquoरहाशनrsquo अस महणिाि अतरिाशन महणज ldquoसहारसरय

तवशवरशनािीति अतरिाशन ||rdquo अथामि सहाराचयावळी तरिी नसलल महणज अतरि

अस सगळया तवशवाच रोजन करिाि महणन ि lsquoअतरिाशनrsquo महणन ओळखल जािाि

तयाच कारणासाठी ldquoसङकरषमणोऽचयिrdquo महणज परलयाचवळी एकदर सवम सथावर-

जगरासह आकरषमण करन घिाि पण सविचया पदापासन ढळि नाहीि हया सवम

तववरणा वरन ज दशयरान आह ि तवलयाला जाणार आह ज तवलयाला जाणार आह

ि काही काळापयाि तदसणार आह महणज तरि आह महणजच तरथया आह आिा

सारानय लोकाना पटवणयाचया अनक यकतया आहि राझी सविचीच गोषट सागिो

काशीि असिाना री ह परतयक परवचनाि सागि अस की बरहम ह एकच सतय आह व

जग तरथया आह िो एक आरास आह ह आतरजञान झालयावर सरजि इतयादी एकदा

री गगवरन सनान करन रसतयावरन चाललो असिाना सरोरन एक रतत हतती यिाना

तदसला िो सरळ राझया अगावर यणार अस रला जाणवल तयाला चकवणयासाठी री

बाजचया बोळाि तशरलो हतती सरळ पढ तनघन गला री बोळािन बाहर आलो पढचा

180

रागम आकरर लागलो तयावळी ह सवम पाहाि असलला एक गहसथ राझया सरोर आला

आतण महणाला ldquoका हो रहाराज जग तरथया िर हततीपण तरथया तयाच धावण पण

तरथया रग आपण बोळाि का तशरलािrdquo तयावळी री तयाला महणालो lsquoअर बाबा

जसा हतती तरथया तयाच धावण तरथया िस राझ बोळाि तशरण तरथयाच नाही काrsquo

हयावर िो गप बसला तयारळ तरथयावाद हा वयवहाराचया पािळीवर तनरथमक आह

वयवहार हा वयवहाररदान व शासतराधार करावयाचा तवशवािलया यचचयावि पदाथााच

नातशविपण महणजच अशाशविपण अयातराचया बठकीसाठी रनाि ठसवन घयायच

असि तयारळ रौिीकािलया पदाथााची अनासकती उतपनन करन घयावयास रदि होि

आपलया रनाला व बदधीला जनरजनरािरीची तदसल िच सतय रानायची सवय

जडलली असि सकषराचा कोणी तवचार करायला परवतत होि नाही जनराला यणयापवी

आपल वगळया महणज सकषर रपाि अतसितव असलया खरीज जनराला यऊ शक का

हा तवचार कला पातहज तयारळ जनर परापत झालयावर बालयावसथा करीडनाि

घालवायची िारणयाि कािा आतण धनसपदा जोपासायची अन वदधाय आल की

काळजी करीि बसायच रतय सरीप आला की सहसतरवतशचकदशा सारखया वदनानी

रतचिमि होऊन पराण सोडायचा ह सविचा अधपाि करन घण आह बालपणापासन

जर तया जीवावर आपलया वतदक शासतराचया आधार रौतिकाच नशवरतव आतण

परबरहमाच तनतयतव ठसावि नल िर िो िरणपणी काही तवचार िरी कर शकल सतय

काय आह ह तयाला जाणन घणयाची तजजञासा उतपनन होईल पररसतय जयाला महटल

जाि ि एकच आह ि शाशवि असणार आह महणनच शरीतवषणसहसतरनाराि lsquoअगराहय

शाशवि कषणोrsquo अस महटल आह lsquoशाशवि सवम कालरष रविीति शाशवि शाशवि

तशवरचयिर इति शरि |rsquo अथवा lsquoवसवमसरना सतय rsquo हयाि महटलयापरराण

अतविथरपतवातपररातरा सतय आह ििरीय उपतनरषदाि ldquoसतय जञानरनि बरहमrdquo अस

181

सपषट कलल आह याचा अथम शाशवि असणार ि बरहम ज शाशवि आह ि सतय महणन

अशाशवि जवढ आह िवढ सवम असतय महणज तरथया आिा आपला पढचा परशन जग

तदसि महणन ि सतय वाटि बरहम तदसि नाही रासि नाही अनरविा यि नाही रग

सतय कस रानाव तदसणयारळ व अनरविा यणयारळ जग ह सतय वाटि पण नातशवि

असलयारळ तयाच तरथयतव यानाि यऊ शकि कारण िसा अनरव रतय रौगोतलक

तसथतयिर उलकापाि रहापर इतयादी घटना तदसणयारळ यिो परबरहमाच िस नाही िो

अनरवणयाची तकरया वयतकतगि आह तवशवाला तनतशचि कोणतया िरी शकतीचा वा

सारथयामचा आधार आह ह सारथयम फकत परबरहमाच अथवा बरहम महणन जयाला

सबोधल तया सतयाच आह अथामिच तयारळ परबरहम ह अिीतदरय आह जर ि

अिीतदरय न राहिा सावयव झाल िर तयाचया सारथयामला रयामदा पडणार महणनच

कठोपातनरषद तयाच वणमन ldquoअशबदरसपशमरrdquo अस करि तवषणसहसतरनारािही

ldquoअिीतनदरयो रहारायो रहोतसाहो रहाबल |rdquo अशा नारानी सबोधलल आह हयाचा

अथम इतदरयाना गोचर न होणारा जयाचया रायचा थाग लागणार नाही असा तवशवोतपतती-

तसथिी-लय हयारय ितपर असणारा व सवम तवशव सवाधीन ठवणयाच सारथयम असणारा

असा पररातरा हया सवम वणमनावरन परबरहमाच अतसितव सरज शकि परशन उरिो फकत

अनरिीचा तयाचा अगदी साधा वयावहाररक तवचार कर आपण वयहाराि ह नहरी

अनरविो की जयाच सारथयम अतधक िो शरषठ गरारातधपिी पष का दशातधपिी शरषठ

दशातधपिी पष का नपिी शरषठ राषराचा परर िो राजा अशया बऱयाच राजावर वचमसव

गाजवणारा िो रहाराजा अशा सवम रहाराजावर वचमसव गाजवणारा िो चकरविी हा सवम

खळ आपण वयवहाराि अनरविो जो सवम शरषठ चकरविी तयाला सवमच शरण गलल

असिाि चकरविी राजा सवम रहाराजावर अतधकार कसा गाजविो एकदा तदतगवजय

परापत करन घिला की आपलया राजपरासादािन सवम सतर आपलया हािाखाली

182

असललया अतधकाऱयाचया राफम ि हलविो परतयष क तयाला काही कराव लागि नाही

िदवि परबरहम एकदा सषटी तनरामण करि व तया तया तवतवध दविाचयाकड तवतवध

अतधकार सोपवन कायम चाल राहि पण खरा सवम अतधकार व सारथयम फकत

परबरहमाचयाच हािी असि महणन परबरहमाला शरण गलया खरीज तयाच सारथयम

अनरविा यि नाही तयासाठीच रगविान अजमनाला ldquoरारक शरण वरजrdquo अस

सातगिल सवम सरा ldquoवा वाrdquo अस परशसोदगार काढ लागली आचायम काही काल

बोलायच थाबल तयावळी तयाच पतडिान परशन कला ldquoआपण िर अदवि परतिपादन

करिा व अजािवादाचही परतिपादन करिा रग बरहम जर अनक अतधकारी दविा नरि व

सषटी उतपनन करि िर अदविाला व अजाि कलपनला िद जािो िरी lsquoअदवि व अजािrsquo

महणज नककी कायrdquo

हया परशनावर आचायम अतयि धीरगरीर आवाजाि बोल लागल ldquoतवबध हो

परथर आपण ह यानाि घया की अदवि व अजाि वाद री राझया रिान परतिपादन करीि

नाही हा पवीपासन सरजावन सातगिला जािो रतकतकोपतनरषदाि रगवान शरीरार

हनरिाला महणिाि ndash ldquoसायजय सारय सालोकय िथा कवलय रतकतपकी कवलय

रतकत कोणतया उपायान परापत होि ि ऐक ndash

राणडकयरकरवाल ररष कणार तवरकतय २६

िथायतसदधर चद जञानर दशोपतनरषद पठ

जञानर लबवा तचरादव रारकर धार यासयतस २७

ररष कना फकत राणडकयौपतनरषद रकत करणयास परस आह एवहढयान उपरिी न

झालयास रातर दहा उपतनरषदाच अययन करण आवशयक आह हया दशौपतनरषदाचया

अभयासान राझ िजोरयी अदविधार परापत होऊ शकल rdquo हया सगळया िपतशला वरन

तवबध हो आपण ह सरज शकाल की अदविाच परतिपादन परतयष क शरीरारानीही कल

183

आह अदवि व अजाि वाद ह फार पवी रतनवयम राडक यानी आपलया

ldquoराणडकयौपतनरषदािrdquo परतिपादन कलल आह ह राणडकयौपतनरषद सया परतसदध

असललया दशोपतनरषदापकी एक उपतनरषद आह हयाच राणडकयौपतनरषदाचा बोध

वहावा महणन राझया गरच गर गौडपादाचायम हयानी तयावर काररका तनरामण कली आह

तया काररका अतयि सोया असन रळ राणडकयौपतनरषदािला आशय सरजणयास रदि

होि अदवि व अजाि वाद हा अनरवणयाचा तवरषय आह िो कसा अनरविा यिो

जयाच सलर रागमदशमन गर गौडपादाचायम हयानी तनरामण कललया काररकाचया

रायरािन अतिशय सलर होि तयानी ldquoआगर परकरणrdquo ldquoविथय परकरणrdquo व ldquoअदवि

परकरणrdquo याचया रायरािन ldquoराणडकयौपतनरषदrdquo सराजाऊन सातगिल आह तयाचा

आपण तवचार कर िथातप रगवान शरीकषणानी सवरखान अजमनाला हा तवचार

रगवदगीिि बऱयाच परकारानी सातगिला आह तयाि आपण तवचारललया परशनाच उततर

आह बरहम जर अनक अतधकारी दविा तनरामण करि िर अजाि कस हा आपला परशन

आह रगवान शरीकषण अस महणिाि ldquoअजोऽतप सननवययातरा रिानारीषवरोऽतप सन |

परकति सवारतधषठाय सरवामयातररायया ||४-६||rdquo जनररतहि अतप िथा

अष कीणजञानशतकतसवराव अतप िथा बरहमातदसिमबपयमनिानार ईशनशील रर वषणवी

राया ततरगणाततरका यसया वश सवा जगद विमि यया रोतहि सि सवर आतरान वासदव

न जानाति िा परकति सवार वशीकतय दहवान इव रवातर जाि इव आतरनो रायया न

परराथमिो लोकवि |rdquo रगवान शरीकषण अस महणिाि की री अजनरा महणज

जनररतहि ष कीण न होणारा सवमजञ सवम शतकतरान असन बरहमदवासह सवम पराणयाच

तनयरन करणारा ईशवर आह राझयाच तनयतरणाि असलली ततरगणाततरका वषणवी राया

सवााना रोतहि करि तयारळ परतयक जीव सवि आतरिततवान वासदवच असला िरी

िस जाण शकि नाही तया रायला सववश ठउनच री दह धरण करिो पण िो

184

इिरासारखा नसिो जनर घऊनही री अजनराच असिो rdquo तयारळ तवबधहो अजनरा

अदवि हया दोनहीचा तवचार फकत अयातर जाणणयाचया हिनच करण गरजच आह

राणडकयौपतनरषदािला पतहलाच रतर अस सागिो की ldquoओतरतयदष करतरद सवम

िसयोपवयाखयान रिरवदभतवषयतदति | सवमरोङकार एव | यचचायनि ततरकालािीि

िदयोङकार एव ||१||rdquo अथामि ॐ ह अष करच सवम काही आह रि रतवषय विमरान ह

तयाचच सवरप असन या वयतिररकत ज ततरकालािीि आह िही ॐकारच आह दसऱया

रतराि ldquoसवाहयिद बरहमायरातरा बरहम सोऽयरातरा चिषपाद ||२||rdquo महणज तया योग ह सवम

बरहमच आह हा आतराही बरहमच आह िो आतराच चार रागाचा आह रगवान

शरीकषणानी सदधा ॐच बरहम असलयाच रगवदगीिि सातगिल आह ldquoओतरतयकाष कर

बरहम वयाहरनरारनसररन | यः परयाति तयजनदह स याति पररा गतिर ||८-१३||rdquo बरहमण

अतरधानरिर ॐकार उचचारयन िदथमरि ईशवरर अनतचनियन परीतयजन शरीरर

गचिति परकषटा | अथामि ॐकाराचया उचचाराि जर शरीर तयाग कला िर िो जीव

बरहमसवरप होिो अस सातगिल आह आतण ९वया अयायाि ldquoतपिाहरसय जगिो

रािा धािा तपिारहः | वद पतवतररोकार ऋकसार यजरव च ||१७||rdquo आपण सविच

ॐकार असलयाच सातगिल आह आिा हया सवम जञानगमय गोषटी असलयारळ आपण

पवमगरह न ठविा रलाथामन तवचाराि घिलया िरच लष काि यणार तयाच कारण अस की

ldquoय राव दशमयदसय ि राव स ि पशयति |

ि चावति स रतवासौ िदगरह सारपति िर ||रा का व पर २९||

जयाला जो राव दाखवला जािो िोच पाहन तयािच िो ररायला लागन िदरप

होिो रग िोच राव जप लागिो तयानिर तयाची एक आगरहातरक रतरका ियार होि

हयावर उपाय काय िर तनशचयातरक बदधीन आपल तचतत तनतवमकलप ठवणयाचा परयतन

कला िर हा अजािवाद व अदविवाद धारण करिा यईल पण हा सगळा उलट तदशकड

185

जाणयाचा परवास तकवा परवाहाचया उलट जाण आह महणज जडािन सकषराकड

जाणयाचा हा परकार यानाि ठवायचा तयाच कारण जडाच रायर सदोरष आह बरहम ह

एकच तनदोरष आह रगवान शरीकषणानी ह रगवदगीिि ldquoइहव ितजमिः सगो यरषा सामय

तसथि रनः | तनदोरष तह सर बरहम िसरादबरहमतण ि तसथिाः ||१९||rdquo अस सातगिलल

आह जड सवम सदोरष कस िर वखरी वाणीन तनदोरष बोलिा यि नाही कारण परबरहमाच

वणमन वदाना न करिा आलयारळ िर ि शवटी नकारातरक रतरकिन ldquoन इति-न इतिrdquo

अस महणन रक झाल आहि जड शरवणदरीयानी तनदोरष शरवण करिा यि नाही

चरमचष कनी तनदोरष पाहिा यि नाही ह यानाि घऊनच तनदोरष काय आह हयाचा तवचार

करायचा तनदोरष फकत बरहम आह कारण तिथ दविराव नाही आपण सवमतर दवि पाहि

असिो दवि पाहणयाचया सवयीरळ आपलयाला सदोरष जीवन जगाव लागि आह ह

आपलया कधीच यानाि यि नाही तयासाठी चचल रनाला तनशचयातरक बदधीन

आतरिततवाि तसथर कल पातहज िरच सकलप-तवकलपातरक दवदव वा दवि थाबल

हयालाच सामयावसथा अस महणिाि अशी तनरामण झालली सामयावसथा

आतरानातरतववकान सिि जागी ठवण हा योग साधण हयाला िप महणिाि तयाि

जवहा पणमतवाचा अनरव यिो िवहा बरहम ह सवमवयापी अवयय अष कय तनगमण अखड

असलयाच सरजि रग दविाला वाव नाही महणन अदवि िो जनर रतय नसलला महणन

अजनरा तवबध हो शबदाना रयामदा आहि आपण ज बोलिो ि बोलणच राया आह

रायाच नसल िर बोलण कस होणार महणन तनशबदाच रळ शोधाव अथम िर

शबदापवीच आह िसाच परकार परबरहम जाणणयाचा आह rdquo आचायम बोलायच थाबल

सवम सरा एकागरिन शरवण करीि होिी सवमजञतपठाचया बाहर दतष कणदरवाजाचया सरोरच

ही सरा आयोतजि कली होिी सवमजञतपठाचया पतडि सतरिीचया अवयानी उर राहन

आचायााना वदन कल आिा रातर सरच तचतर बदलल दतष कणदरवाजाचया सरोर

186

बसलल सवम तवदवान शासतरी वतदक पतडि यातजञक इतयादी सवम जयषठ-शरषठ रडळी उर

रहन एका तवलष कण तशसिीन दिफाम झाल

सवमजञतपठाचया पतडिसतरिीचया अवयानी काही सकि कला आतण घटानाद

सर झाला ििारीचया नादान वािावरण ररन गल दतष कणदरवाजा हळहळ उघडला

गला सतरिीिलया पतडिानी आचायााना तया दरवाजािन आि नल व सवमजञतपठावर

आरढ होणयाची तवनिी कली आचायाानी तया तपठाला परथर वदन कल अतयि

तवनयान सवम सरला वदन कल आचायाावर पषपवरषामव होऊ लागला तया वरषामवाि

आचायम सवमजञतपठावर आरढ झाल सवमजञपीठाच आिा चारही दरवाज उघडल गल

आचायााची शासतरशदध पादपजा झाली तयासरि अनक बौदध व जन पथी आलल होि

तया सवम बौदध व जन पथीयआचायाानी शकराचायााना रनोरन रानयिा तदली पण सरा

सोडन चालि झाल तयाना ह सतय पचवण अवघड झाल सनािनधरामचा पाया रककर

झाला घरोघर आचायाानी रचलली सिोतर उपासनसाठी महटली जाऊ लागली

आचायााची तवजयपिाका गगनचबी झाली

187

परकरण २२ व

दवारका-गमन व पशहलया रमभशपठाची सतथापना

आचायााचया परवचनाची कीिी सवम तदशाना पसरि होिी तयाि दवारका नरश

सधनवा अपवाद नवहिा राजा सधनवयाला आचायााना रटणयाची तयाचया दशमनाची

िीवर ओढ लागली आचायाानी आपलया राजयाि याव महणन सधनवयान आपलया

दरबारािलया रानयवर व रािबबराना आचायााना दवारकि आणणयासाठी रवाना कल

आचायम दतष कणकडन पनशच जवहा रतहषरिीि आल होि तयावळीच दवारकचा राजा

सधनवा आपलया दशमनास उतसक असलयाच व तयासाठी तयाच दि इथ यऊन गलयाच

सरशवराचायाानी आचायाना तवतदि कल होि परि शारदारािची इचिा आचायाानी

सवमजञतपठावर आरोहण कराव अशीच होिी तिन आचायााकड िशी वाणीन परदतशमि

कली होिी आतण योगय काळ पाहनच अदशय झाली होिी तयारळ आचायम परथर

शरीनगररय आल तयाचयाही रनाि दवारकला जाऊन रगवान शरीकषणाच दशमन

घणयाची इचिा होिीच तयारळ सधनवयाच रानकरी आचायााना घऊन जाणयासाठी

शरीनगरला आल िवहा आचायम पदमपाद तचतसख सरशवराचायम इतयातदना बरोबर घऊन

लगच दवारककड तनघाल

राजा सधनवा करारीलरटटपादाचया तवदवततरळ व तयानी कललया जनयिीचया

परारवारळ सनािन वतदकधरम हाच एकरव जगनरानय धरम असलयाच आपलया परजला

सागि होिा व आपणही तयाच आचरण करीि होिा तयािही जवहा

करारीलरटटपादाचा नावाजलला तशषय रडन हा आचायााना शरण गलयाच वतत

सरजलयावर राजा सधनवयाची आचायम दशमनाची उतसकिा तशगला पोहोचली राजा

सधनवयाला ह ठाऊक होि की रडन हा अतयि िजसवी व करमतनषठ असन परचड रोठी

वदपाठशाला चालवि आह तयाचयारळ रतहषरिीच नाव सवमिोरखी झाल आह

इिका तवदवान व जञानी बराहमण सिरा अठरा वरषामचया सनयाशाला आपला सनयासगर

रानिो व तयाचया सरवि राहिो महणज आचायम ह साष काि शकरच असल पातहजि

188

आपलया राजधानीि एवढा रोठा सतपररष यणार तयािन सवमजञतपठावर आरढ होणयाचा

व दतष कण-दरवाजा उघडणयाचा तयाचा तदतगवजय लष काि घऊन राजान आपलया

राजधानीच सवरपच बदलन टाकल आचायााचया सवागिासाठी तयान नगराचया

परवशदवारी रवय करान उरारली आचायााचया सवागिाचा रजकर तयावर सवणामष कराि

तलहन घिला रसि तवतवध परकार सजवल जण रगवान शरीकषणच दवारका परवश

करणार आहि अस वािावरण तनरामण कल सवम रसि सवचि बाजारपठा चौक

रतदराचा पररसर सरोवराचा पररसर इतयादी सवम सशोतरि करणयाि आल अनक

बरहमवनदाना काही तवतवतष कि तठकाणी रतरघोरष करणयाची तवनिी कली घराघरावर

सरख िोरण बाधली गली सवम रतदरच कळस झळफळीि करणयाि आल रतदरािलया

िोटयारोठया घटापासन िो पजचया सवम उपकरणाना झळफळीि करणयाि आल

रतदरारय वीणा ररी रदग झालरी इतयादी वादाची तसदधिा कली दवारका एखादा

नवायविीसारखी शगार करन आचायााचया सवागिास तसदध झाली आचायम दवारक-

जवळ हाकचया अिरावर आल आतण परवशदवारावर नगर झड लागल तवतवध शख

फकल गल शखाचा आवाज तवरिो न तवरिो िोच ररीचा नाद उरटला वािावरण

हरषोतफल झाल

आचायम आपलया तशषयासह परवशदवारी आल राजा सवागिास तसदधच होिा अनक

नटनथाटन आललया सवातसनी पचारतयाची िाट घऊन सजज होतया आचायााचया

रागामवर फलाचया पायघडया ियार कलया होतया वािावरणाि जाई-जई-रोगरा-चाफा

इतयादी फलाचा सगध दरवळला होिा

आचायााचया चरणावर राजान रसिक टकल तयाची पादपजा कली तयाचया

बरोबर असललया पदमपाद तचतसख सरशवाराचायम इतयादीची पजा कली आचायााचया

जयघोरषाि आचायााना रगवान शरीकषणाचया रतदराि आणल आचायााचया तनवासाची

वयवसथा राजान रतदराचया पररसरािलया टरदार व हवशीर गहाि कली होिी रगवान

शरीकषणाचया दशमनान रारावललया आचायाानी रगवान शरीकषणाची पराथमना आरतरली

189

अचयि कशव रारनारायण कषणदारोदर वासदव हररर

शरीधर राधव गोतपकावललर जानकीनायक रारचनदर रज १

अचयि कशव सतयराराधव राधव शरीधर रातधकारातधिर

इतनदरारतनदर चिसा सनदरर दवकीननदन ननदज सनदध २

तवषणव तजषणव शतखन चतकरन रकरणीरातगण जानकी जानय

वललवीवललरायातचमिायातरन कसतववतसन वतशन ि नर३

कषण गोतवनद ह रार नारायण शरीपि वासदवातजि शरीतनध

अचयिाननि ह राधवाधोष कज दवारकानायक दरौपदीरष कक ४

राष कसष कोतरि सीिया शोतरिो दणडकारणयरपणयिाकारण

लकषरणनातनविो वानर सतविोऽगसतयसमपतजिो राघव पाि रार ५

धनकाररषटहातनषटकददवतरषणा कतशहा कसहदवतशकावादक

पिनाकोपक सरजाखलनो बालगोपालक पाि रा सवमदा ६

तवदददोि - वतपरसफर - दवासस परावडमरोदवतपरोललसतदवगरहर

वनयया रालया शोतरिोरसथल लोतहिातघरदवय वाररजाष क रज ७

कतनचि कनिलभराजमरानानन रतनरौतल लसतकणडल गणडयो

हारकयरक ककणपरोजजवल तकतकणीरजल शयारल ि रज ८

अचयिसयाषटक य पठतदषटद पररि परतयह पररष ससपहर

वतति सनदर किमतवशवमररसिसय वशयो हररजामयि सतवरर ९

अचयि कशव रार नारायण दारोदर वासदव हरी शरीधर राधव

गोतपकावललर आतण जानकीनायक रारचदर आतद सवमकाही असललया

शरीकषणाला री वदन करिो ||१||

अचयि कशव सतयरारचा पिी लकषरीपिी राधच आरायदवि

लकषरीच तनवासथान परर सदर दवकीनदन व नदाघरी वाढललया शरीकषणाला

री वदन करिो ||२||

190

सवामवापी तवषण अतजकय व शख-चकर धारण करणारा रतकरणीचा

तपरयकर सीिापिी गोपीचा पराणवललर गोपीच पजनीय दवि सवामतरा

कसाला ठार रारणारा हािाि ररली धारण करणारा अशा कशाही परकार

अढळ असणाऱया शरीकषणाला राझा नरसकार असो ||३||

ह शरीकषणा गोतवदा रारा नारायणा शरीपिी वासदवा ि अतजकय

आहस ि लकषरीचा पिी आहस ि अचयि महणज आढळ आहस अनि

महणज अि रतहि आहस ह राधवा ि अधोनरीतलि नतरानी सवरपाि ररराण

झालला असनही दवारकाधीश आहस ि दरौपदीचा रष कण किाम आहस ||४||

राष कसावर ष कोरणारा आहस वारागी असललया तसिरळ शोरन

तदसणारही िच आहस राष कसाचा वध करन दडकारणय पावन करणारा िच

आहस लकषरण सदव िअझया बरोबर असणारा यदधाि वानराची रदि घणारा

व अगसिीरतननाही वदनीय असा रघवशाि शरीराराचा अविार धारण

करणाऱया पररो रजवर परसनन वहा ||५||

कसान पाठवललया धनक व अररषट हया राष कसाचा ह अचयिा िच वध

कलास िझा पराकोटीचा दवरष करणाऱया कशी व कस याना लीलया रारणार

िच आहस आपलया ररलीची ि सवाानाच रोतहनी घालिोस पिनला धडा

तशकवणाराही िच आतण वदावनाि रास खळणाराही िच आहस अशा ह

बालगोपालाना साराळणाऱया शरीकषणा रजवर परसनन हो ||६||

आपलया घननीळ िजसवी शरीरावर लखलखतया तवजसारखा

तपिाबर धारण कलला आह गळयािली वनफलाची राला िािीवर रळि

आह िझ करलनतर उरषकालचया िजसवी लाली सारख तदसि आहि अस

यान ह शरीकषणा री अियामरी धारण करिो ||७||

करळया कसानी रोहक तदसणारा िझा चहरा गालावर कानािलया

कडलाची चरकणारी पररा गळयािलया रौतकतक राला रनगटािली िजसवी

191

सवणम ककण पायािलया रणझण करणाऱया वाळयासह ह शरीकषणा री िझ

यान करिो ||८||

अपतष कि फल दणार ह अचयिाषटक परर आसथा व शरदधापवमक जो

तनतय महणल तयाला ह गय अषटक जञानपरापतीसह ईशवराची परसननिा परापत करन

दईल ||९||

रगवान शरीकषणाची ही पराथमना राजा सधनवा एकागर तचततान शरवण करीि होिा

तयाचया अिचष कसरोर रगवान शरीकषणाच चररतर िरळन गल जागिी की सरषपती

असाच सभरर राजाला उतपनन झाला आचायााचया पररावी वाणीचा तयाला परतयय

आला आचायाा बरोबर आललया सवम तशषयपररवाराचया तनवासाची वयवसथा रगवान

शरीकषणाचया रतदरा रोविी असललया तवसिीणम पररसराि करणयाि आली

सरशवराचायम पदमपादाचायम तचतसखाचायम व हसिारलक ह आचायााचया सरवि

तयाचया तनवाससथानी राहाि होि राजा सधनवयान सरशवराचायााना करारीलरटटपादाच

तशषय व रवहणा महणन राजपरासादाि राहणयाची तवनिी कली पण सरशवराचायम इिक

तवरकत झाल होि की राजाचया आगरहाचा अथवा राजवरवाचया उपरोगाचा तयाचया

अिकरणाि दरानवयानही परवश झाला नाही

राजा रोज आचायााचया परवचनाना आपलया रतरयाना बरोबर घऊन यऊ लागला

परवचनाि तयाचया अनक शकाच तनरसन झाल एक तदवस तयान आचायााना

राजपरासादाि यणयाचा आगरह कला आचायाानी तयाला रानयिा तदली राजान तयाचया

सवागिाची तसदधिा कली आचायम दरबाराि आल राजान तयाना उचचासनावर

बसवल अतयि तवनयान तयाच पजन कल आतण आपलयावर अनगरह करणयाची

पराथमना कली आचायाानी तयाला रतरोपदश तदला तयानिर राजान आचायााना दवाकिच

वासिवयास राहाव महणन पराथमना कली तयावळी आचायाानी आपलया कायामचया

वयापतीरळ िस करिा यणार नसलयाच सातगिल िथातप राजाचा राव व रकती पाहन

दवारकि ldquoरठrdquo सथापनची सकलपना सातगिली राजान ितष कणी होकार तदला

आचायााचया सचनावर हकर दवारकि पतहला ldquoरठrdquo सथापन झाला आचायाानी

192

ldquoसधनवा व रडनrdquo याच पवीच सबध लष काि घऊन तया रठाच अतधपिी महणन

सरशवराचायााची नरणक कली आपलया दवारकि आचायाानी lsquoधरमपीठrsquo सथापन

कलयारळ राजाला अतयि आनद झाला आचायाानी सरशवराचायााना धरमतपठाचा तनयर

सातगिला

शतचजीितनदरयो वदवदाङगातदतवशारद |

योगजञ सवमितराणा स आसरतसथानरानयाि ||

यापरराणच सरशवराचायााची योगयिा असलयाच वतनि कल धरमतपठाि वासिवय

करणाऱयासाठी साधन पचकाची तनयरावली सातगिली

वदो तनतयरधीयिा िदतदि करम सवनषठीयिा

िनशसय तवधीयिारपतचतिः कामय रतिसतयजयिार

पापौघः पररधयिा रवसख दोरषोऽनसनधीयिा-

रातरचिा वयवसीयिा तनजगहाततणा तवतनगममयिार १

सङगः सतस तवधीयिा रगविो रतकतदमढाऽऽधीयिा

शानतयातदः पररचीयिा दढिर करामश सनतयजयिार

सतदवदवानपस यिा परतितदन ितपादका सवयिा

बरहमकाष कररथयमिा शरतितशरोवाकय सराकणयमिार २

वाकयाथमशच तवचायमिा शरतितशरःपष कः सराशरीयिा

दसिकामतसतवरमयिा शरतिरिसिकोऽनसनधीयिार

बरहमासरीति तवरावयिारहरहगमवमः पररतयजयिा

दहऽहमरतिरजझयिा बधजनवामदः पररतयजयिार ३

ष कदवयातधशच तचतकतसयिा परतितदन तरष कौरषध रजयिा

सवादवनन न ि याचयिा तवतधवशाि परापतन सनिषयिार

193

शीिोषणातद तवरषहयिा न ि वथा वाकय सरचचायमिा-

रौदासीनयररीसयिा जनकपानषठयमरतसजयिार ४

एकानि सखरासयिा परिर चिः सराधीयिा

पणामतरा ससरीकषयिा जगतदद िदबातधि दशयिार

पराककरम परतवलायिा तचतिबलाननायततरः तशलषयिा

परारबध ततवह रजयिारथ परबरहमातरना सथीयिार ५

इति पररहसपररवराजकाचायमशरीरचिङकराचायमतवरतचि

साधन पञचक

आचायम महणाल ldquoवदगरथाचा सखोल अभयास करा तयािील

सतकरामच उततर आचरण करा आपली तवतहि कर ईशवरापमण बदधीन

करणयानच ईश पजा साधि कामयबदधीन करम कर नका पापाचरण कर नका

ससारसख ह सदोरष आह महणन घर ससाराि आसकत होऊ नका िर आतरिततव

जाणन घणयाचा रनापासन परयतन करा ||१||

सतसग करा ईशरकती दढतनशचयान करा रनाला शाि ठवा

दढतनशचयान िारसकरम तयागा सि व तवदवान याचया सहवासाि राहा तयाची

चरणसवा करा तयाचया कडन जञान कस परापत करन घयाव ह तशकन रग

उपतनरषदािील रहावाकयाचया अथामच आकलन होणयासाठी शरवण व रनन

करा ||२||

शरवण व रनन करिाना रहावाकयाचा अथम जाणन घिाना

उपतनरषदाचया आधारच जा किकम कर नका वदरानय िकामचाच आधार घया

व तवचार करा ldquoरी बरहम आहrdquo अशी दढ रावना करा तयासाठीच अहकाराचा

तयाग करा दह महणजच lsquoरीrsquo अशी दढबदधी रजलली असि िी तयागा

आतरजञानी लोकाशी तविडवाद कर नका ||३||

194

रक असल िरच खा आपलयाला असललया वयाधीची कारण

शोधन आहाराि योगय िो बदल करा परतितदनी शरीर धारणला आवशयक

इिकच तरष कानन औरषध महणन सवन करा चरचरीि व तरषटाननाची याचना

कर नका तवधीवशाि परापत झाललया तरष काननावर सिोरष राना उकाडा-थडी

सहन करणयाची ियारी करा अिततवाथम सरारषण कर नका तयाबाबि

औदातसनय धारण करा सविचया सौखयासाठी लीकाशी गोड बोल नका व

कोणाशी कठोर होऊ नका ||४||

एकािाि बसन सखान परबरहहमाि रन तसथर करणयाचा सराव करावा सपणम तवशव ह

अखड बरहम आह ह सिि यानाि ठवाव सवम दषयरय जग ह अतिर सतय नाही

पणमबरहम ह अतिर सतय असलयाची धारणा करावी जञानागनीन पवमकरामचा नाश करावा

व नवीन करमबध तनरामण होणार नाही अस वागाव परबरहमाि रन तसथर करन

परारबधरोग रोगावा महणज आनद परापत होईल ||५||

अस साधनपचक आचायाानी सातगिल धरमपीठ कायामतनवि झाल राजाला

रनापसन आनद झाला साधारण एक रतहना दवाकि वासिवय करन आचायम दवारकिन

तनघाल आचायाानी आपलया तशषय परीवारािलया बऱयाच तशषयाना सरशवराचायााचया

सवि दवारकचया धरमतपठाि राहणयाचा आदश तदला आपण तनवडक तशषयासह

सोरटीसोरनाथाचया दशमनास तनघाल

195

परकरण २३ व

परभास व उजजिीस भट

सोरटीसोरनाथाच दशमन घऊन आचायम पररासष कतरी आल रगवान

शरीकषणाचया तनयामण सथानी तयानी साषटाग दडवि घािल ि अतयि रावतवरोर झाल

जण तयाचया तदवयचष कसरोर अशवतथाखाली सखासनाि थोड रलन बसलल िजसवी

सावळया रगाच रगवान शरीकषण तदस लागल हसावरन आलल बरहमदव रडानीसह

आलल रगवान तशव अयमरातद तपिर इदरातद दव वासकी रहोरग दततातरय तसदध

गधवम असरा चारण यष क इतयादीचया तवरानाची दाटी झालली तदसली तयाचया

तवरानािन रगवान शरीकषणावर होणारा तदवयपषपवरषामव तदसला असराच नतय व

रगवतसििीच गधवमगायन ऐक आल बरहमदवासह रगवान तशव आशचयमचतकि झाल

कारण रगवान शरीकषणाच शरीर पचरहारिाच नवहिच आचायााचया रावनाचा

कललोळ शबदरप धारण करन रखावाट बाहर पडला

सतय जञानरननि तनतयरनाकाश परराकाशर

गोषठपराङगणररङखणलोलरनायास पररायासर

रायाकतलपिनानाकाररनाकार रवनाकारर

कषराया नाथरनाथ परणरि गोतवनद परराननदर १

रतसनारतसीहति यशोदािाडनशशव सनतरासर

वयतदिवकतरालोतकिलोकालोकचिदमशलोकातलर

लोकतरयपररलसिमर लोकालोकरनालोकर

लोकश पररश परणरि गोतवनद परराननदर २

तरतवषटपररपवीरघन तष कतिरारघन रवरोगघनर

कवलय नवनीिाहाररनाहार रवनाहारर

वरलयसफटचिोवततततवशरषारासरनारासर

शव कवलशानि परणरि गोतवनद परराननदर ३

196

गोपाल पररलीलातवगरहगोपाल कलगोपालर

गोपीखलनगोवधमनधतिलीलालातलिगोपालर

गोतरतनमगतदि गोतवनदसफिनारान बहनारानर

गोपीगोचरपतथक परणरि गोतवनद परराननदर ४

गोपीरणडलगोतषठरद रदावसथररदारर

शशवदगोखरतनघमिोदधिधलीधसरसौरागयर

शरदधारतकतगहीिाननदरतचनतय तचतनििसदभावर

तचनिारतणरतहरान परणरि गोतवनद परराननदर ५

सनानवयाकलयोतशदवसतररपादायागरपारढर

वयतदतसतनिरथ तदगवसतरा हयपदािरपाकरषमनिर

तनधमिदवयशोकतवरोह बदध बदधरनिसथर

सततारातरशरीर परणरि गोतवनद परराननदर ६

कानि कारणकारणरातदरनातद कालरनारासर

कातलनदीगिकातलयतशरतस रहनमतयनि नतयनिर

काल कालकलािीि कतलिाशरष कतलदोरषघनर

कालतरयगतिहि परणरि गोतवनद परराननदर ७

वनदावनरतव वनदारकगणवनदाराय वनदऽहर

कनदारारलरनदसररसधाननद सहदाननदर

वनदाशरषरहारतनरानसवनदाननदपददवनदवर

वनदाशरषगणातबध परणरि गोतवनद परराननदर ८

गोतवनदाषटकरिदधीि गोतवनदातपमिचिा यो

गोतवनदाचयि राधव तवषणो गोकलनायक कषणति

गोतवनदाङतघरसरोजयानसधाजलधौिसरसिाघो

गोतवनद परराननदारिरनिःसथ स िरभयति ९

197

सतयसवरप जञानसवरप अनि तनतय अकाशाचयाही पर िरीही गोकळाचया

अगणाि अतयि चपळिन रगणारा अननय रकताना तवनासायास परापत होणारा सिि

उतसाही असणारा िततवि जडशरीर नसलला पण िरीही सवरायन अनि आकार धारण

करणारा असा हा अनाथ आह अशा हया पररानद सवरप गोतवदाला परणार करया ||१||

ldquoअर ि रािी खािोस कायrdquo महणन रागावलली यशोदारािा आिा

आपलयाला रारणार हया रयान घाबरन ldquoआई री रािी नाही ग खाललीrdquo अस महणन

झाडा दणयासाठी ldquoआऽऽrdquo करन आपलया रखाि यशोदला लोकालोक पवमिासह

चवदारवनाच दशमन घडवणारा तरलोकयाचा आधारसिर जयाला कोणीही परकातशि

कर शकि नाही पण जो सवााना परकातशि करिो तया सवामतधपिीला पररानदसवरप

गोतवदाला परणार कर या ||२||

दतयाचा नाश करणाऱया पथवीचा रार हलका करणाऱया रवरोगाचा नाश

करणाऱया रोष क दणाऱया िततवि काहीही खायला न लागणाऱया पण िरीही गोपीकडच

लोणी खाणाऱया व परलयकाळी सवम तवशव रष कण करणाऱया सतवगणोतकरषम

झाललयाचया तचतताि परतितबतबि होणाऱया तनरमल पररशाि कालयाणरप

पररानदरप अशा गोतवदाला परणार करया ||३||

गाईच पालन करणारा व रिलावर करीडा करणयासाठी गोपालशरीर धारक

अशा गोपालवशाि बागडणारा गोतपबरोबर करीडा करणारा गोवधमन पवमि करागलीवर

धारण करणारा गोपी जनाच लालन-पालन इतयादी लीला करणारा वदानी तकवा

गायीनीसदधा जयाचा lsquoगोतवद-गोतवदrsquo अशा नारान सपषट उललख कला आह असा

जयाला अनि नार आहि असा जो वाणी व बदधी याचया पर आह अशा

पररानदसवरप गोतवदाला परणार कर या ||४||

गोपीरडळाि जयाचया तवरषयी गोषटी चालिाि िो अरद असनही रदावसथा

धारण करणारा आह गाईचया खरानी उडाललया धळीन धसर होणयाि धनयिा

रानणारा फकत शरदधा व रकतीन जयाचा आनद परापत होऊ शकिो अशा तचिनाचया

198

पलीकडचा असनही जयाच सदभाव तचिन कल जाि जो रकत कारना पणम करणारा

तचिारणी आह अशा पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||५||

सनानाि वयगर असललया गोपीची वसतर पळवन यारनाकाठी असललया

कदबवष कावर बसन वसतर तरळवणयास उतसक झाललया गोपीना जलाशयािन तववसतर

बाहर यावयाला लावणारा सररणरातर शोक व रोह दर करणारा जञानसवरप व बदधीचया

आि व बाहर (महणज बदधीचया पलीकड) असणारा सवसततारप शरीर धारण करणारा

अशा हया पररानदसवरप गोतवदाला परणार करया ||६||

अतयि सदर तवशवोतपततीचया कारणाचही कारण नीलरघासर िजसवी कािी

असललया यरनचया डोहािलया कातलयाचया रसिकावर नतय करणारा व नतय

करिाना अतयि सदर तदसणाऱया कालसवरप असनही कली-काळाचया पलीकड

असणारा सवमजञ व कवळ सररणान दोरष नाहीस करणारा कालचकराचया गिीच कारण

असणाऱया अशा पररानदसवरपी गोतवदाला परणार करया ||७||

वदावनाचया पररसराि दवगण व वदा हयानी आराधना कललया ह शरीकषणा

राझ िला वदन आह कदफलाचया कािीसर तनरमल व अरिरय आनद ररललया

तसरिरखी व तरतराना आनद दणाऱया सवम शर गणाच आगर असणाऱया िझ

चरणयगल वदनीय रनीचया हदयाि वतदल जािाि अशा पररानदसवरपी गोतवदाला

परणार करया ||८||

सवमगणसपनन गोतवदाचया वणमनाच ह ldquoगोतवदाषटकrdquo जो कोणी रनापासन पाठ

करील गोतवदा अचयिा राधवा तवषणो गोकळनायका शरीकषणा अस महणि

राहिील तयाची सवम पाप गोतवदाचया चरणकरलाचया यानान धवन तनघिील आतण

िो सवानिकरणाि तवराजरान असललया सवमशरषठ आनदरप अरिरय गोतवदाला परापत

करन घईल ||९||

आचायाानी कलली ही रावपणम पराथमना ऐकि असिाना पदमपाद हसिारलक

तचतसख ह सवम तया पराथमनशी इिक िललीन झाल की तयाना बाहय जगाच काळाच

199

सथानाच रानच उरल नाही आपण शरीकषणाबरोबर असन परतयष क तयाचया करीडा पहाि

आहोि असच तयाना वाटल आचायााचया वागदविचा परसादच तयाना परापत झाला

आचायम िथन उजजनीला रहाकालशवराचया दशमनास आल प प

गोतवदयिीचा पतर राजा शरीहरषम तयाचया सवागिास आला उजजनीचया राजान तयाच

यथोतचि सवागि कल रहाकालशवराचया दशमन व पजना निर राजासह आचायम ओकार

राधािा यथ आपलया गरचया सराधीचया दशमनास आल राजा शरीहरषमन आपलया

अलौतकक तपतयाची महणजच गोतवदयिीची सराधी अतयि सदर बाधन घिली होिी

आशरराची वयवसथा अतयि चोख व सदर होिी तया सवम वयवसथवर आचायम परसनन

झाल तयारळ राजाही सखावला आचायम शरीगर गोतवदयिीचया सराधी जवळ आल

व अतयि रावपणम वदन कल रसिक सराधीचया पायाशी टकल आतण राव शबदावाट

बाहर आला

नरसिसर सदकसर कसरतचद रहस नर |

यदिद तवशवरपण राजि गरराज ि ||

ldquoसदव सवमजञ पण िरीही अजञाि अशा सि सवरपी पररिजाला राझा नरसकार

असो िझ ह िज सपणम तवशवाचया सवरपाि रला शोरायरान तदसि आह rdquo आचायम

ओकार राधािाला असिाना तयाचा शोध करीि नपाळनरशाच दि िथ आल तयानी

नपाळनरशान तदलल नपाळ रटीच आरतरण आचायााचया चरणी तवनमरिन सादर कल

आचायाानी ि सवीकारल आचायम राजाशरीहरषमचा तनरोप घऊन तनघाल

200

परकरण २४ व

भगवाि वशवाच दशिि व सौदरि लहरीची परापती

नपाळला जािाना बदरीकाशररािलया रतदराचया परगिीवर दखरख करणयासाठी

पदमपादाचायााना पाठवल इिर अनक तशषयाना वतदक सनािन धरम सरजावन

सागणयासाठी तवतवधसथानी जाणयाचा आदश तदला तचतसखाचायम हसिारलक व इिर

अशाच तनवडक तशषयाना सरवि घऊन आचायम नपाळला पशपिीचया दशमनास आल

पशपिीनाथाच अतिरवय रतदर आचायााचया आगरनारळ गजबजन गल नपाल नरश

वरषरदव वमयामन वीणा ररी रदग इतयादी वादाचया गजराि आचायााचया सवागिाची

जययि ियारी कली होिी तनवडन ठवललया तबलवपतराच सवणमपातर पाढऱयासवचि

उरलललया फलाच रोठ िबक सवणम कलश पचारिी कशर-कसिरी यकत चदनाच

गध घसघशीि कलातरक हार इतयादी पजनाची अपवम वयवसथा कली होिी तया

तदवशीची पजा बघणाऱयाच रागयच अपवम महणाव लागल साष काि ldquoसतचचदानद रप

तशवोऽह तशवोऽहrdquo अस महणणाऱया आचायाानी सवातरधारण कललया ldquoआतरा तव

तगरीजा रतिrdquo असललया तशवानच तशवाच महणजच पशपिीच पजन कल डोळयाच

पारण तफटाव अस पजन झाल आचायम जण पशपिीशी एकरपच झाल होि

आचायााची परवचन धरम तववरण धरामची तनसतदगध वयाखया व अदवि

परतिपादन करणयाची हािोटी हया सवम गोषटीचा नपाळ नरशासह सवम परजवर इिका परराव

पडला व बौदधरिवादी पथ असा काही तनषपरर झाला की तया पथाला सपणम नपाळरय

सथानच उरल नाही राजा वरषरदव वमयामन आचायााच आशीवामद घऊन जोरान वतदक

सनािन धरामची पिाका नपाळचया सवम रतदरावर उरारली आचायाानी िथील परजचया

सवम शका सविच तनरसन कलया िथातप तयाना रागमदशमन होि राहाव महणन आपलया

अनक तशषयाना नपाळरय राहन कायम करणयाचा आदश तदला तयाना राजाशरय

तरळाला आचायम नपाळहन तनघाल तयाना आिा पनशच कलासपवमिावर जाणयाची

इचिा झाली पवी तयाना कलास पवमिाचया पायथयाशी रगवान तशवाच दशमन झाल

201

होि आिा तयाना परि तशवदशमनाची ओढ लागली तचतसखाचायम हसिारलक

इतयादी तनवडक तशषय बरोबर घऊन आचायम कलासपवमिाकड वाटचाल कर लागल

वाटचाल सर असिाना रागामि एक तठकाणी तयाना तदवय िजान झळकणाऱया दततपररच

दशमन झाल आचायम तयाचया चरणावर निरसिक झाल आतण महणाल

ldquoकदा वा कलास कनकरतणसौध सह गण

वसन शरोरगर सफटघतटिरधामञजतलपटः |

तवरो साब सवातरन पररतशव पाहीति तनगदन

तवधािणा कलपान ष कणतरति तवनषयातर सखद ||rdquo

ldquoकलासावरील सवणमखतचि रतणरतरषि अशा तशवरतदराि रसिकी हाि

जोडन री क वहा उरा राहीन ह तवरो ह साब ह सवारी ह पररतशवा राझ रष कण करा

अस महणि बरहमदवाची अनक कलप ष कणकालासारखी घालवणयाचा सखकारी काल

रला क वहा परापत होईलrdquo रधर सवरािलया या पराथमनन परसनन झाललया रगवान

दततगरनी आचायााचा उजवा हाि धरला व आपलया योग सारथयामन एका ष कणाि

तयाना रगवान तशवाचया सरीप कलासावर आणल रगवान तशवशकर आपलया

गणारय सविजान िळपि होि तयाना पाहािाच आचायम दहरान हरपन एका तदवय

आनदाि गल तया आनदसराधी अवसथिच तयानी आपलया रधर सवराि गायला

सरवाि कली तयाच शिशलोकी ldquoतशवानद लहरीrdquomdash

कलाभया चडालङकिशतशकलाभया तनजिपःफलाभया

रकतरष परकतटिफलाभया रवि र तशवाभयारसिोकततररवनतशवाभया हतद

पनरमवाभयाराननदसफरदनरवाभया नतिररयर १

गलनिी शमरो तवचचररिसररिः तकतलबरषरजो दलनिी

धीकलयासरतणरष पिनिी तवजयिार तदशनिी ससारभररणपररिापोपशरन

वसनिी रचचिोहदरतव तशवाननदलहरी २

202

सरिौ शासतर वद शकनकतविागानफतणिौ पराण रनतर वा

सितिनटनहासयषवचिरः कथ राजञा परीतिरमवति रतय कोऽह पशपि पश

रा सवमजञ परतथि कपया पालय तवरो ५

गरीर कासार तवशति तवजन घोरतवतपन तवशाल शल च

भररति कसराथा जडरतिः सरयक चिः सरतसजररानाथ रवि

सखनावसथाि जन इह न जानाति तकरहो ९

सदा रोहाटवया चरति यविीना कचतगरौ

नटतयाशाशाखासवटति झतटति सवररतरिः कपातलन तरष को र

हदयकतपरतयनिचपल दढ रकतया बद वा तशव रवदधीन कर तवरो

२०

तनतयाननदरसालय सररतनसवानिामबजािाशरय सवचि

सदतदवजसतवि कलरषहतसदवासनातवषकिर शमर यानसरोवर वरज रनो

हसाविस तसथर तक ष कदराशरयपलवलभररणसञजािशरर परासयतस ४८

सोरकलाधररौलौ कोरलघनकनधर रहारहतस सवातरतन

तगररजानाथ रारकहदय तनरनिर ररिार ९३

सिोतरणालरह परवतचर न ररषा दवा तवररञचादयः सितयान

गणनापरसङगसरय तवारगरगणय तवदः राहातमयागरतवचारणपरकरण

धानािरषसिोरवदधिासतवा तवदरततरोततरफल शमरो रवतसवकाः १००

आचायम महणाल

ह पररो री आतदराि रडानीसह आपणास वदन करीि आह

तशव-तशवा अधमनारीशवर पररष-परकिी हयानी आपणच करीडा करिा सवम

शकतीचा परराव इथच उगर पाविो आतदरािचया व आपलया परखर िपा

पासन ह तनरामण झाल आह रकताचया कलयाणासाठी ि आह

203

ततरलोकावर आपलच अतधपतय आह आपल यान िीवरिन कल की

आरचया हदयाि आपण परकट होिा व आमहास अनपर असा

सफिीदायक आनद परापत होिो १

ह शमरो िझी अगाध चररतरसररिा िझया रकताचया

अिकरणािील पापरपरलाच ष कालन करन तयाचया बदधी-वततीशी

एकरप होि आह जनर-रतयरप ससाराि बडणाऱयाना िारक होि आह

तयाच चररतरसररिच ह िरग महणज ldquoतशवानदलहरीrdquo राझया हदयरवनाि

सदव राहोि २

सरिी रषटशासतर वदक शकनतवदा कावय गायन ितर

रतर पराण यािील एकही तवदा रला अवगि नाही कणाची सििीकरण

नटण वा तवनोद करण ही चािय राझयाजवळ नाहीि राजाला कौिक

वाटावा असा एकही गण राझयाजवळ नाही खर िर री कोण आह हच

रला जञाि नाही असा री कवळ एक पश सरजन ह पशपि िझया तवखयाि

सवमजञिन राझा साराळ कर ५

खोल सरोवराि तकवा घोर अरणयाि जाऊन िझया पजसाठी

करळ वा फल शोधणयासाठी जाणार अजञानी महणाव लागिील कारण

आरच हदयकरळ िला अपमण करन किकतय होिा यि ह तयाना सरजि

नाही ९

सदा रोहगरसि असलल रन नवयविीचया सिनावर तसथरावि

िर घटकि इिर तवरषयरपी फादावर इकडन तिकड नाचि राहि

कापलीिन तरष का रागणाऱया ह रगवान तशवशकरा हया राझया रकम टचषटा

करणाऱया अिकरणाि दढरकती उतपनन करन तयाच चाचलय ि िझया

पाशानी बदध कर २०

204

तशवयानरपी तनतयानदाचया रधर सरोवराि दव व रनी

आपली हदयकरळ तवकतसि करन तया गोडीिच ररराण होिाि अशा

सवचि व सदवासना तनरामण करणाऱया सरोवराि आपली पाप धऊन टाकन

ह राझया अिकरणरपी राजहसा िही तसथर हो उगाच तवतवध ष कदर

दविाचया उपासनारपी डबकयाि का बर कषटि आहस ४८

रसिकी सदर चदर आह नील कठ आह कािी िजपज आह

अशा तरलोकयाचा सवारी व तगररजचापिी असललया तशवाचया यानाि

राझ अिकरण तनरिर ररराण होऊ द ९३

सिवनासाठी िझ अगरगणयतव व सवमशरषठतव बरहमदवानीही

रानय कल आह रग री काय बर खोट बोललो शरषठतव ठरवणयाची वळ

आली िवहा धानयाचया रसा सारख इिर दव बाजला फकल गल ह

जाणनच री ह शरो िझ सवकतव करिो १००

आचायाानी कललया हया रकतीरय सिोतरान परसनन झाललया रगवान तशवानी

आचायााना पाच सफतटकतलग तदली व सातगिल ldquoशकरा ही योग रोग रकती वर

आतण सरोष क अशी पाच तलग आहि हयाचया पजनान िला अरोघ जञान परापत होईल व

ि सवमतर तवजयी होशील अरोघ िकम शासतरान िझी तनणमय करणयाची शकती िला यश

परापत करन दईल rdquo रगवान तशवाच दशमन करन आचायम परि नपाळला आल नपाळ

रधलया नीलकणठष कतराि आचायाानी ldquoवरrdquo हया सफतटकतलगाची सथापना कली िसच

रहाततरपरसदरीचया रतदराची सथापना कली पशपिीच पनहा एकदा दशमन घिल व

बदरीला परिल आचायााचया हया नपाळ रटीचया वळी तयाचया बरोबर तचतसखाचायम

व हसिारलक जस होि िस इिरही अनकजण होि तयाि सवमच आचायााच तशषय होि

अस नाही कवळ सवाराव व रकतीन आललही बरच होि तयािच तगरी नावाचा एक

रलगा होिा आचायााची तरळल िी सवा करणयाि िो धनयिा रानि होिा तयाला

आचायााचया कोणतयाच काराचा कधीच कटाळा नस आचायााच कपड धण पादका

205

सवचि करण आचायााचया वसि साराळण पोथयाची नीट तनगा राखण आचायााच

आसन घालण इतयादी िो अतयि रनोराव व तबनचक करीि अस एकदा आचायााना

काही कारणारळ वारवार शौचाला जाव लागि होि तयावळी तगरीन अहोरातर कषट

करन आचायााना आरार तरळणयाची पराकाषठा कली आचायााना हा तरास बरच तदवस

होिा पण आचायम उठिाष कणीच तगरी पटकन उठन आचायाासाठी पाणी घऊन उरा

शौचाहन आल की तयाचया सनानाची वयवसथा करन सनान झालयावर कपड धवन

वाळि घालण इतयादी गोषटी न थकिा करीि अस तगरी कोणतयाच चचि सहरागी होि

नस इिर तशषय तयाला रिार वदािाचया चचि राग घणयास उदकत करीि पण तगरी

रढपण बसन राही झाडलोट करण व इिर कार करन इिराना हलकी सलकी वाटणारी

आचायााची कार करणयारळ तयाला इिर तशषय रदबदधी सरजि पण आचायम

परवचनाला बसल की तगरी तयाचया बाजला बसि अस तयाचा हा नर कधी चकि नस

बदरीनाथला हाच करर चाल होिा

एक तदवस गरि झाली आचायम परवचनाला बसल सरोर तशषयपररवार बसला

अनक रकतही होि आचायाानी बाजला पातहल तगरी तदसला नाही आचायम शाि

बसल थोडयावळान धीर करन काही तशषयानी आचायााना परवचन सर करणयाची

तवनिी कली आचायम महणाल ldquoतगरी यई पयाि थाब याrdquo आचायााचया हया वाकयान

काही तशषय आपसाि पण आचायााना ऐक जाईल अशा िऱहन महणाल ldquoतगरीला काय

जञान आह एका रखामसाठी इिराचा उगाच खोळबाrdquo काही तशषयानी तयाला दजोरा

तदला िर काही महणाल ldquoनाही िर काय तया रखामला कोणी बोलवायला जायलाही

ियार नाहीrdquo आचायााचया ह सवम लष काि आलच इिकयाि तगरी यि असलयाच

आचायााचया लष काि आल तगरी जवळ यिाच आचायम महणाल ldquoअर तकिी उशीर

कलास बाबा इथ इिराचा खोळबा होिो तयािन िला काही सरजि िरी काrdquo इिक

बलन आचायम थाबिाि न थाबिाि िोच तगरी हाि जोडन आचायामचया सरोर उरा

राहन अतयि करण पराथमना कर लागला

206

ldquoतवतदिातखल शासतर सधा जलध रतहिोपतनरषि-कतथिाथम तनध

हदय कलय तवरल चरण रव शङकर दतशक र शरणर १

करणा वरणालय पालय रा रवसागर दःख तवदन हदर

रचयातखल दशमन िततवतवद रव शङकर दतशक र शरणर २

रविा जनिा सतहिा रतविा तनजबोध तवचारण चाररि

कलयशवर जीव तववक तवद रव शङकर दतशक र शरणर ३

रव एव रवातनति र तनिरा सरजायि चितस कौितकिा

रर वारय रोह रहाजलतध रव शङकर दतशक र शरणर ४

सकि ऽतधकि बहधा रविो रतविा सरदशमन लालसिा

अति दीनतरर पररपालय रा रव शङकर दतशक र शरणर ५

जगिीरतवि कतलिाकियो तवचरतनि रहाराह सचिलिः

अतहराशररवातर तवरातस गरो रव शङकर दतशक र शरणर ६

गरपङगव पङगवकिन ि सरिारयिा न तह को ऽतप सधीः

शरणागि वतसल िततवतनध रव शङकर दतशक र शरणर ७

तवतदिा न रया तवशदक कला न च तकञचन काञचनरतसि गरो

दिरव तवधतह कपा सहजा रव शङकर दतशक र शरणर ८

जवहा तगरीन अशी पराथमना करणयास सरवाि कली तयावळी सगळी सरा

आशचयमचतकि झाली िटसथ होऊन तगरी काय महणिोय ि ऐकन तयाि रगन गली तगरी

महणि होिा

सवम शासतररप अरिरय जञानाच आपण रहासागर आहाि

सवम रहसयरय जञानाच अथम राडार आहाि आपली पतवतर चरणकरल री

राझया हदयकरळाि सथापन करीि आह तयारळ शरण आललया रला

207

ह सदगर आपण साष काि रगवान तशवशकरच असलयारळ उपदश दावा

१

ह करणासागर रला साराळा रवसागराचया दःखान राझ

अिकरण तवदीणम झाल आह सवम दशमन िततवजञानाच रला याथायम जञान

दा ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह २

आपलया कपनच जनलोक खऱया तहिाचा रागम अनसरिील

कारण आतरजञान करन दणयाि आपली बदधी अतयि पररावी आह जीव

ईशवर व बरहम हयाचा अरदरप तववक आपण रला सरजावन दा कारण ह

ह सदगरो री आपणास शरण आलो आह ३

आपणच साष काि रगवान तशवशकर आहाि हा राझा दढ

तनशचय आह आपलया तवरषयीचया पररादरान राझ तचतत सवसथ झाल आह

कपया आपण हया रोहसागराच तनवारण कराव ह सदगरो री आपणास

शरण आलो आह ४

पवमसकिा खरीज आपलया चरणी शरणागिी पतकरणयाची

िीवर इचिा तनरामण होणार नाही री अति दीन होऊन शरण आलो आह

महणन ह सदगरो रला रागमदशमन करा ५

जगिाचया सरष कणाचया तनतशचि हिन चदरापरराण शीिल रप

धारण करन आपण हया रहान अविाराि परकट झाला आहि िर ह सदगरो

शकरा रज शरणागिास रागम दाखवा ६

शरणागिावर कपापरर करणाऱया ह सवमशरषठ व परिापी सदगरो

आपलया इिका िजसवी बतदधरान आज िरी कोणी नाही हया रदरय

जीवनाि अरदरय बरहम दशमन घडवणाऱया ह जञानसागरा शरण आललया

रला रागम दाखवा ७

208

रला अयातरशासतराच कणररही जञान नाही व दतष कणा

दायला कणरर सोनही नाही पण कपा हा आपला सहज सवराव आह

िरी ह सदगरो राझया सारखया शरणागिावर तवररि कपा करन रागम

दाखवा ८

अस महणन अषटसाततवक राव जाग झाललया तगरीन आचायााना दडवि परणार

कला तयाचया डोळयािन अशरधारा वाह लागलया कठ सदगद झाला तयाचया अगावर

रोराच उर रातहल कािी तववणम झाली कपाळावर घरमतबद दाटन आल शरीराला कप

सटला तगरी िटसथ झाला

जया वतताि तगरीन ही पराथमना कली ि वतत िोटक महणन रावतववश होऊन

निरसिक झाललया तगरीचया रसिकाला आचायाानी अतयि करणन सपशम करन

ldquoिोटकाrdquo उठ महणन हाक रारली जञानसागराि डबणारा ldquoिोटकrdquoरपी तगरी हाि जोडन

उरा रातहला आचायाानी तयाला सनयास दीष का तदली ldquoिोटकाचायमrdquo नाव ठवल पढ

बदरीनारायणाच रतदर पणम झालयावर आचायाानी तिथच ldquoजयोिीरमठाचीrdquo सथापना कली

व रठातधपिी महणन िोटकाचायााची नरणक कली तया रगल सरयी इिर सवम

तशषयानी ldquoिोटकाचायााचrdquo अतरनदन कल तयाचया रनाि सविचया जञानाचा जो गवम

झाला होिा िो रावळला तयाजागी तवनयराव तनरामण झाला जञानातररानाचा बोळा

तनघाला जञान परवाही झाल अशापरकार आचायम सवम तशषयाची काळजी घि कदारला

जाणयास तनघाल

209

परकरण २५ व

जगनिाथपरी रथ मठ सथापिा

कदारला आपलया जवळचया रतकततलगाची सथापना करन आचायम िथन

पवकडील सरदर िीरावर असललया जगननाथपरीला जगननाथाचया दशमनास आल

सागरिीरावरील जगननाथाचया रतदराचया सौदयामन आचायम रगध झाल तया

रगधावासथिच आचायम जगननाथाचया रतदराि दशमन घयायला आल तयावळी

जगननाथाला पाहन तयाची रगधिा बोलकी झाली आतण आचायम जगननाथाशी बोल

लागल

कदातचतकातलनदीिटतवतपनसङगीिकवरो रदा गोपीनारीवदनकरलासवादरधपः

रराशमरबरहमाररपतिगणशातचमिपदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र १

रज सवय वण तशरतस तशतखतपञि कतटिट दकल नतरानि सहचरकटाष क तवदधि

सदा शरीरदवनदावनवसतिलीलापररचयो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि न २

रहामरोधसिीर कनकरतचर नीलतशखर वसन परासादानिससहजबलरदरण बतलना

सरदरारयसथससकलसरसवावसरदो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ३

कपापारावाराससजलजलदशरतणरतचरो ररावाणीसौरससरदरलपदमोदभवरखः

सरनदररारायः शरतिगणतशखागीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

४

रथारढो गचिन पतथ तरतलिरदवपटलः सितिपरादरामव परतिपद रपाकणयम सदयः

दयातसनधबमनधससकलजगिा तसनधसिया जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

५

210

परबरहमापीडः कवलयदलोतफललनयनो तनवासी नीलादरौ तनतहिचरणोऽननितशरतस

रसाननदो राधासरसवपरातलङगनसखो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र ६

न व पराथया राजय न च कनकिा रोगतवरव न याचऽह रमया तनतखलजनकामया

वरवध

सदा काल काल पररथपतिना गीिचररिो जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

७

हर तव ससार दरििररसार सरपि हर तव पापाना तवितिरपरा यादवपि

अहो दीनानाथ तनतहिरचल तनतशचिपद जगननाथः सवारी नयनपथगारी रवि र

८

इति शरी शङकराचायमपरणीि जगननाथाषटक समपणा

ldquoह जगननाथा जगननायका जगािाधारा यरनचया िीरावर

वाळचया अतिशय रावपणम नादरधर गाणी गािाना गोपी अति उतसाहान व

आनदान िझया रोविी रजी घालीि तयावळी एखादा भरररान फलािला

रध हळवारपण घयावा िसा ि गोपीचया ओठािला परररस पीि अस ह

शरीकषणा िझया सारखा पररपणम पररषोततर आजवर झालाच नाही तयारळ

सवाानाच आपआपलया रावापरराण सिि िझ आकरषमण वाटि अनकाचया

बाबिीि ि आकरषमण अनावर झाल महणनच लकषरी शकर इदर व

अगरपजचा रान असणाऱया गानशानही िझया चरणकरळाना वदन कल

आह अशा ह जगननाथा शरीकषणा रला ि राझया नतरावाट दशमन १

उजवया हािाि ररली रसिकी रोरपीस कररला तपिाबर अस

धारण करन आपलया सवगडयाकड कपादषटीन ि पहाि अस व ररणीय

वनदावनाि आपलया अदभिरमय लीला सवााना दाखवीि अस अशा ह

211

जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा

२

तहदरहासागराचया िीरी असललया नीलपवमिराजीचया

पायथयाशी उततग सवणम तशखर असललया परासादाि सरदरला रय घऊन व

दसऱया बाजला बलराराना घऊन वासिवय कलयारळ इथलया परजला

सवची सधी परापत करन दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ३

ह कपासागरा घनतनळा लकषरी चदर बरहमदव ह रधर वाणीन

िझी सितिसिोतर गािाि इदरादी दव आराधना करिाि व वदािील सवमशरषठ

उपतनरषदािही िझीच चररतर गाईली आहि ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ४

ह शरीकषणा रथारढ होऊन आपण रसतयािन जाऊ लागलाि

की बराहमणाच थवचया थव आपणावर सििीसरनाचा वरषामव करीि व

आपणही थाबि थाबि िी सितिसरन ऐकन तयाचयावर आपली कपादषटी

टाकीि असि अशा दयासागर जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन

नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ५

परबरहमरपी रकट धारण कललया व िजपज करलनयना

राधचया करनीय बाधसद दहाला आतलगन दऊन रतकतरसाचा आसवाद

दणाऱया ह जगननाथा शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया

अिकरणाि राहा ६

ह दवातधदवा री ही पराथमना राजय सोन उपरोग वा

आकरषमक सौदयमविी वध हयाचया परापतीसाठी करीि नसन िझया परापतीसाठी

करीि आह महणन पररथपिी रगवान तशवानी परातथमललया ह जगननाथा

शरीकषणा रला दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ७

212

असार व अतनतय असनही सतय व तनतय वाटणाऱया हया

ससाराचा आपण तनरास करा व तरथयतवाचा तवरन दढ तनशचय करन दा ह

यादवशरषठा राझया हािन घडलली व घडणारी सवम पाप नषट करा री अनाथ

दीन दबळा व पापी आह पण आपण दीनाच नाथ आहाि री अतयि

तसथरिन आपणास शरण आलो आह महणन ह जगननाथा शरीकषणा रला

दशमन दऊन नतरावाट राझया अिकरणाि राहा ८

आचायम रावपणम पराथमना करीि होि पदमपादाचायम व तचतसखाचायम तया रावाशी

इिक सररस झाल होि की आचायााची पराथमना सपली िरी ि दोघ जगननाथाचया

यानािच िललीन झाल होि जण आचायाानी कललया पराथमनपरराण साष काि रगवान

शरीकषणानी तयाचया अिकरणाि परवश कला होिा तकतचि काल वाट पाहन

आचायाानी तयाना दहरानावर आणल

आचायाानी पदमपाद व तचतसख हयाना जगननाथपरीला धरमपीठसथापनचा आपला

सकलप सातगिला आचायाानी आपला हा सकलप परकट करिाच िथ उपतसथि

असललया जयषठ व शरषठ वतदक बराहमणानी अतयानदान िो पणमतवास नणयाची जबाबदारी

सवचिन सवीकारली रतदराजवळच जागा तरळवली सवम वयवसथा जगननाथरतदराचया

तवशवसथानी पार पाडली जगननाथपरीला धरमपीठ सथापन झाल आचायाानी पदमपादाना

तया तपठावर अतधपिी महणन नरल काही काळ वयवसथा करणयासाठी थाबन आचायम

पदमपादाना घऊन शरीशलयला जाणयास तनघाल

213

परकरण २६ व

शरीशल पवितावर वासतवर व कापालीकााचरा हललललराति सटका

ldquoरतललकाजमनrdquo ह जयोतितलाग शरीशल पवमिावर आह आधरपरदशाि कषणा

नदीचया पवम िीरावर एका उचच उच पवमिावर ह अतिरमय सथान आह गगनचबी

शरीशलपवमि तयावरील अपवम वष कवलली तवतवध पष की इतयादी सवम सौदयम पाहन आचायम

रगविाचया लीलन रारावल तया परशसि रतदराि यऊन रतललकाजमनाच दशमन घिाना

तयाचया रखािन सहजोदगार तनघाल

ldquoशरीशलशङग तवबधातिसङग िलातदरिङगऽतप रदा वसनिर

िरजमन रतललकपवमरक नरातर ससारसरदरसिर

ldquoहया शरीशलय पवमिावर दव गधवम यष कातदकाचया रटीसाठी तवतवध परसगी आपण

परकट झालाि आतण शरषादरीपवमिावर जस तनतय वासिवय आह िसच हया तठकाणी

रतललकाजमन हया नावान आपण रकतानगरहासाठी सिि वासिवय करिा रवसागरािन

पलीकड जाणयासाठी सि असललया आपणास राझ वदन आहrdquo अस महणन

आचायाानी तशवानदलहरी महणि राललीकाजमनाच पजन कल शरीशलयपवमिावरचा

एकाि तयाना फार आवडला तया रमय पवमिावरील एका तवशाल गहि बसन आचायम

यानरगन झाल अशावळी तचतसखाचायम व पदमपादाचायम आचायााना डोळयाि िल

घालन जपि असि तयाचया अविी रविी जागिा पहारा करीि

आचायााची परवचन इथही अराप गदी खच लागली यणार तशवरकत अतयि

सखावि कापातलक पथाचा तया रागाि बराच परराव होिा अनक कापातलकानीही

आचायााच दशमन घिल हया कापालीकाचया वदमळीरळ पदमपाद व तचतसख आचायााना

ष कणररही एकट राह दि नवहि पदमापादाचायााना कापातलकाचया बिल बरीच रातहिी

होिी तयानी तचतसखाचायम व इिर काही तनवडक तशषय हयाना िी रातहिी सागन सिकम

करल होि पदमपादाचायम महणाल ldquo ह कापातलक अघोर कतय करिाि तशवाला रानवी

214

रसिक वाहणयाि धनयिा रानिाि एखादा शरषठ योगी राजा अथवा शरीरि वयकती हरन

आपला कायमराग साधणयाि अतयि कशल असिाि जयाअथी ह वारवार दशमनाला यऊ

लागलि तयाअथी हयाि काहीिरी काळबर आह आपण सवाानीच सावध रातहल पातहज

रला िर इथ आचायााचया तजवालाच धोका वाटिो आचायम सरथम आहि िथातप

अतयि तवरकत आहि इिक की तयाना सवशरीराची पवाम नाही rdquo पदमापादाचायााना काय

सागायच आह ि सवााचया यानाि आल तयारळ आचायम गहि यानासाठी बसल की

हयाचा जगिा पहारा तया तठकाणी सर अस

पदमपादाची सचना सवमच तशषयाना रनापासन पटली तयारळ आचायम कापातलकाना

एकट सापडण अशकय झाल कापातलकाचया एका महोरकयान रनाि तनशचयच कला की

आचायााच रसिक तशवाला अपमण करन तशवाला परसनन करन घयायच पण ह घडायच

कस िस घडणयाची सिरार शकयिा तदसना कारण आचायम तयाला कधीच एकट

सापडनाि महणन तयान आचायम जया गहि यानासाठी बसि असि तया गहि आचायम व

तयाच तशषय रतदराि गलयावर परवश कला कारण गहि आचायम एकटच यानासाठी

बसि असि व तशषय बाहर पहारा करीि असि गहा बरीच रोठी होिी िो कापातलक

हािाि नगी िलवार घऊनच आि जाऊन बसला होिा तयाला आिा खातरी वाट लागली

की रगवान तशवानीच आपलयाला ही योजना ठरवन तदली इकड आचायम रतदरािील

कायमकरर झालयावर पनशच गहकड तनघाल पदमापादाचायम ह बालपणापासन नतसहाच

उपासक होि आचायााना इथ कोणतयाही ष कणी धोका होऊ शकिो हया जाणीवन

पदमपादाचायम अहोरातर शरीनतसहाच सिवन करन आचायााच अजञाि धोकयापासन सरष कण

करणयाची पराथमना करीि अस तया पराथमनि आपलया सदगरचया तवरषयीचा पररादर वयकत

करन कळवळन कलली िी पराथमना अस

तयातदवशी तनतयापरराण आचायम गहि तशरल व आि असललया खोल गरमगहि

गल आसन टाकन तयावर शािपण यानासाठी बसल कापातलक हयाच सधीची वाट

पहाि एका कपारीचया आडोशाला आि अग चोरन उरा होिा आचायम व कापातलक

याचयाि १०-१२ पावलाच अिर होि आचायाानी गहि परवश करिाच पदमपादाचायाानी

215

तनतयापरराण शरीनतसहाचा धावा कला व जञाि अजञाि अशा कोणतयाही सकटापासन

आचायााच रष कणासाठी डोळतरटन पराथमना कली ष कणकाल नतसहाच यान धरल

तचतसखाचायम व इिर तशषय ह पदमपादाचायााकड पाहाि होि इिकयाि डोळ तरटललया

अवसथिच पदमापादाचायम डोळयाच पाि लवि न लवि िोच गहि गलल होि

पदमपादाचायम झपाटलयासारख आि गलल तचतसखाचायम याना जाणवल आि गललया

पदमपदाचायामच रपािर गहि जािा ष कणीच नरतसहाि झाल यानरगन झाललया

आचायााचया रोखान नगी िलवार घऊन तनघाललया कापातलकावर नरतसहान झडप

घािली तयाला खाली पडन आपलया िीकषण व अणकचीदार नखानी कापातलकाचा

कोथळा बाहर काढला तया कापालीकाला बरहमाड आठवल जया तशवाचया परापतीसाठी

िो ह करीि होिा तयाच तयाला सररण झाल तयाची पराणजयोि तयाच शरीर सोडन

आचायााचया शरीराि तवलीन झाली नरतसहाच दशमन आचायााना झाल नरतसह जस

परकटल िस अिधामन पावल पदमपादाचायम डोळ तरटललया अवसथिच गहचया बाहर

आल व तनतयाचया जागी उर रातहल तचतसखाचायम आशचयमचतकि झाल पण कोणालाच

फार काळ वाट पहावी लागली नाही आचायम सविच गह बाहर आल व

रतललकाजमनाचया रतदराकड तनघाल कोणाशी काहीही न बोलिा सवमजण तयाचया

पाठोपाठ तनघाल गहि काय घडल ह इिराना कळल नाही

216

परकरण २७ व

अहोबील रथ िवसाहचकराची सथापिा

आचायाानी पदमपादाना अहोबीलला जाणयाचा आपला रानस सातगिला

पदमपादाना आनद झाला तयाच कारणही िसच होि अहोबीलला नतसहरतदर आह तया

नतसहाची पदमपाद बालपणापासन उपासना करीि होि तया रतदराि ldquoलकषरी नतसहrdquoरिी

आह तयारळ तया रतदराला ldquoलकषरीनतसहrdquoरदीर अस महणि आिा पदमपादाना

ldquoलकषरीनतसहाचीrdquo ओढ लागली आचायम लगच तनघाल सवम तशषयासह आचायम

अहोतबलचया लकषरीनतसहाचया रतदराि आल आचायाानी लकषरीनतसहाच दशमन घिल

लकषरीनतसहासरोर उर राहन दशमन घिाना आचायााना ldquoशरीशलय पवमिाrdquoवरील गहि

घडललया अघटीि घटनच सररण झाल तयानी डोळ तरटन पराथमना करणयासाठी यान

धरल आचायम रनाि पराथमना कर लागल

ldquoससारघोरगहन चरिो ररार रारोगररीकररगपरचरातदमिसय

आिमसय रतसरतनदाघसदःतखिसय लकषरीनतसह रर दतह करावलमबर ldquo

ससाररपी घनघोर जगलािन वाटचाल करिाना तहसतरशवापदाचया िडाखयाि सापडन

री रयचतकि झालो आह तयाि अतधकरर महणज रतसरातदक दाहक तकरण रसिकावर

पडन री वयाकळ झालो आह तयािन बाहर काढणयासाठी ह ररराष कसािका रला

आपलया बळकट हािाचा आधार दा ह लकषरीनतसहा आपणच रला रागम दाखवा

नकिाच घडलला गहिला परसग आचायााना गहि तदलल दशमन आतण

आचायाानी वयाकळ होऊन कलली पराथमना हयारळ आचायाानी धरललया यानाि

साष काि शरीनतसह परगट झाल आचायााना महणाल ldquoरीच पदमपादाचया शरीराि परवश

करन परगट झालो तया कापातलकाला ठार रारन परि अिधामन पावलो पदमपादाची

रकती शरषठ आह rdquo आचायााना आशीवामद दऊन शरीनतसह अिधामन पावल दहरानावर

आलयावर आचायाानी नतसहचकर तिथ सथापन करणयाची आपली इचिा सातगिली

तयापरराण सवम वयवसथा होऊन नतसहचकराची सथापना आचायाानी पदमपादाचया हसि

217

करवन घिली आचायााचया हया किीन पदमपाद व तचतसख रारावल गल असलयास

तयाि काही नवल नाही तिथच आचायाानी ldquoशरीलकषरीनतसह पञचरतनrdquo व शरीलकषरीनतसह

करणरस सिोतरrdquo ही दोन सिोतर रचली नतसहाचा आशीवामद घऊन आचायम पदमपादाना

महणाल ldquo रीरानदीचया िीरावर असलल पढरपर ह रहायोगपीठ आह पडतलक नारक

आपलया रहारकतासाठी परबरहम इथ अविरल आह री तचतसखाला बरोबर घऊन जािो

आपण इथन पनहा परीला थापन कललया रठाचया वयवसथसाठी जाव ह उततरrdquo

पदमपादाचायम आचायााना वदन करन परीकड जाणयास तनघाल आचायम तचतसख व इिर

तशषयाना बरोबर घऊन रहाराषरािलया वकठाकड महणजच पढरपरकड तनघाल

218

परकरण २८ व

महाराषर भरमि

अठठावीस यग रकतासाठी तवटवर उभया असललया पाडरगाच दशमन होिाच

आचायााची वागदवािा सफरण पावली आतण सहजिन आचायम पराथमना कर लागल

महायोगपीठ िट भीमरया िर पणडरीकाय दाि मनीनदरः

समागतय वनषठनिमाननदकनद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम १

िवटदवासस नीलमघािभास रमामवनदर सनदर वचतपरकाशम

िर वतिषटकाया समनयसिपाद परबरहमवलङग भज पाणडरङगम २

परमार भिाबधररद मामकाना वनिमबः कराभया धिो यन िसमाि

विधाििणसतय धिो नावभकोशः परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ३

सफरतकौसिभालङकि कणठदश वशरया जषटकयरक शरीवनिासम

वशि शानिमीडय िर लोकपाल परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ४

शरचचनदरवबमबानन चारपहास लसतकणडलािानिगणडसिलानिम

जपारागवबमबाधर कऽजनतर परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ५

वकरीटोजिलतसिणवदकपरानिभाग सररवचणि वदवयरतनरनघः

वतरभङगाकवि बहणमालयाििस परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ६

विभ िरनाद चरनि दरनि सिय लीलया गोपिष दधानम

गिा बनदकाननदद चारपहास परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ७

अज रपवकमरीपरारसचजीिन ि पर धाम किलयमक िरीयम

परसनन परपननाविणह दिदि परबरहमवलङग भज पाणडरङगम ८

सिि पाणडरङगसय ि पणयद य पठनतयकवचततन भकतया च वनतयम

भिामभोवनवध ि वििीतिाणनिकाल हररालय शाशवि परापनिवनि ९||

219

रीरानदीचया िीरावर पडलीकाला वर दणयासाठी शरषठ शरषठ

रतनसह यऊन रहायोगतपठाि राहणाऱया आनदकद परबरहमरप पाडरगास री

वदन करिो १

तवजपरराण चरकणारा तपिाबर आपलया िजसवी रघशार

अगावर धारण कललया लकषरीच तनवाससथान असललया सदर तचतपरकाश

व रकताना दशमनदणयासाठी आपल सरचरण तवटवर ठऊन उभया असललया

सवमशरषठ परबरहमरपी पाडरगास री वदन करिो २

अननयरावान रला शरण यणाऱया रकताना रवसागर फकत

करर इिकाच आह व िो सहज पार करिा यिो ह सरजणयासाठी कररवर

हाि ठऊन व बरहमदवाचा सतयलोक करर पासन कवळ नारीसथाना इिकाच

दर आह ह दाखवणयासाठी हािाची बोट नातरसथानाकड वळवली आहि

अशा परबरहमरपी पाडरगाला राझा नरसकार आह ३

गळयाि ददीयरान कौसिररणी बाहवर सदर बाजबद

वष कसथली शरीलकषरी तनवास इतयादी धारण कललया लोकपालनकतयाम

पररशाि परररगल तशवसवरप सवम शरषठ व सििी करणयास योगय अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ५

तदवयरकटारळ सवम तदशा उजळन तनघालयाि तदवय व

अरलय रातनाररणान दवानी पजन कल आह गळयाि वनराला व रसिकी

रायरतपचि धारण कल आह िीन तठकाणी तकतचि बाक दऊन रोहकिन

उभयाअसललया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ६

तवशववयापी असनही वनदावनाि रधर वणनाद करीि

तफरणाऱया गोपवरष धारण करन गायीना आनद दणाऱया रधर हासय

करणाऱया व जयाचया अनि लीलाचा कणालाही अि लागणार नाही अशा

परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ७

220

शदध कवलय अजनरा रतकरणीचा पराण सवम अवसथाचया

पलीकड असललया रकताच पररतवशरारधार शरणागि वतसल दवाचाही

दव असललया हया परबरहमरपी पाडरगाला री वदन करिो ८

अतयि पणयकारक अस ह पाडरगाषटक शरदधा रकती व राव

याचयासह रन एकागर करन महणणाऱयाला रवसागर सहज िरन जािा

यईल व अिी शरीहरीचया शाशविसवरपाची परापती होईल ९

आचायम जवहा ही पराथमना करीि होि तयावळी तया तठकाणी असललया रकताची

अिकरण रावतववश झाली एका वगळयाच अनरिीचा तयाना अनरव तरळाला

शबदाच सारथयम कवढ परचड असि हयाचा तयाना परतयय आला पढरपरचया पाडरगाच

दशमन घऊन आचायम परळीवजनाथ यथ आल तयाकाळी परळीच नाव परतलका होि

तिथ वदनाथाच दशमन घिाना आचायाानी वदनाथाची सििी कली

पवोततर पारतलकातरधान सदातशव ि तगररजासरिर

सरासरारातधिपादपदम शरीवदनाथ िरह नरातर

पवोततर परतलक ि आपण गीरीजसह वासिवय कल आह इदरातद सरवर दतय गधवम व

रानव ह सवमच आपली पजा अचाम व आराधना करीि असिाि आपलया चरणकरलाची

सवा करीि असिाि ह वदनाथा आपणास राझ वदन आह rdquo

परळीहन आचायम औढयानागनाथ हया ष कतरास आल औढयानागनाथ ह जरी आजच

नाव असल िरी तया काळी िी अरदमकशवराची नगरी अरदमक नगरी होिी तिथ आचायाानी

अरदमकशवराची पराथमना कली

आरदमसजञ नगरऽतिरमय तवरतरषिाङग तवतवधशच रोगः

सदभतकतरतकतपरदरीशरक शरीनागनाथ शरण परपद ६

अरदमक नारक रमय नगरीि आपल वासिवय आह आपलया अगावर तवतवध नाग

खळिाि तयान आपण अतयि सशोतरि तदसिा गधादी तवतवध रोगानी आपण अतयि

221

सदर तदसिा जीवनािलया तवतवध तवतहि रोगाची आरचयावर बरसाि करिा व रोष कही

दिा री आपणास शरण आह rdquo अशी पराथमना करन आचायम अरदमक नगरीहन एलापर

महणज वरळला जयोतितलाग घषणशवराच दशमन घणयास आल तिथ घषणशवराची पराथमना

कली

एलापरी रमयतशवालयऽतसरन सरललसनि ततरजगदवरणयर

वनद रहोदारिरसवराव घषणशवराखय शरणर परपद

एलापर नारक ररणीय ष कतराि ह पररो आपण घषणशवर हया नावान राहि आहाि

आपण वरवशाली व उदाराि सवमशरषठ रोळ व दयाळ आहाि री आपणास शरण आह

एलापरहन आचायम तनघाल तयाना आिा सहयतगरी हाका रारीि होिा सहयादरीचया

तवतवध तशखरानी नटललया बरहमतगरीला जाणयास आचायम उतसक होि तयाची

बरहमतगरीला जाणयाची ओढ पाहन तचतसखाना आशचयम वाटल आचायााचया ि लष काि

आलच आचायम तचतसखाना महणाल ldquoबरहमतगरीला फार रहतव आह rdquo आचायााना जण

आपलया रळ सवरपाच सररण झाल आचायम पढ महणाल ldquoगौिरानी घोर िप करन

रगवान तशवाना परसनन करन घिल तशवाना तयानी पराथमना कली की गगा इथ

ररडळावर उिरवावी पण गगा तशवाचया रसिकािन खाली उडी घऊन पनहा रसिकाि

तवराजरान होई बरहमतगररवर अस िीन वळा झाल पण िी परवाही होईना महणन तशवानी

आपलया जटा तया पवमिाचया एका तशळवर आपटलया व गगला परवाही होणयाची आजञा

तदली तयावळी तयाच तशळखालन गगा परवाही होऊन गगादवार यथ परगट झाली तया

गगला गौिररनीनी यथ आणल महणन तिला गौिरी असही नार तरळाल गौिर रनीवर

परसनन झाललया तशवानी गौिराना कशाच एक आविम करणयास सातगिल व तयाि

गगला पाचारण कल िच कशाविम हया गौिरीच राहातमय अस आह की

ldquoया गिीयोगयकताना रतननार वमरतसार |

सा गति सवम जिना गौिरी िीरवातसनार ||rdquo

222

आतण तया कशाविामि रगवान तशव आजही तरयमबकशवराचया रपान सनान करीि

असिाि आचायाानी सातगिलली कथा तचतसखाचायम िनरयिन ऐकि होि अशापरकार

जञानदान करीि तवतवध कथा सागि सवमजण बरहमतगरीला आल रगवान तशवाना ldquoसचार

पदयो परदतष कणतवतध सिोतरातण सवाम तगरो |rdquo अस महणणार आचायम तया बरहमतगरीला

परदतष कणा करन रगच बरहमतगरीचया तशखरावर आल सवम कडारय सनान करीि करीि ि

गगादवार गगादवारहन कशाविम इथ आल कशाविामि सनान करन रग आचायम

तरयबकशवराचया दशमनास आल हाि जोडन पराथमना कर लागल

ldquoसहयातदरशीरष तवरल वसनि गोदावररिीरपतवतरदश

यिशमनातपािकराश नाश परयाति ि तरयमबकरीशरीड rdquo

आपलया पदसपशामन पतवतर झाललया साहयपवमिाचया बरहमतगरीतशखरावर गोदावरी

उगर पावली आह िी आपलयाच कपन व तिचयाच िीरावर तरयबकशवराचया रपान ह

रगविा आपण वासतय करीि आहाि आपलया दशमनान सवम पािकाचा नाश होिो ह

तरयबकशवरा राझा आपणास नरसकार आह

तरयबकशवराचा पररसर अतयि रमयवनशरीन नटलला आह तया पररसरािन आचायम

शरीष कतर नातसक यथ आल आचायम शरीष कतर नातसक यथ यिाच शरीराररय झाल

शरीराराचया चररतराच सररण करीि करीि जवहा पचवटीि आल िवहा तयाची वाणी

राररय होऊन परवाही झाली आचायम पराथमना कर लागल

राष कसष कोतरिो सीिया शोतरिो दडकारणयरपणयिा कारणर |

लकषरणनातनविो वानरःसतविोऽगसतय सपतजिो राघव पािरार ||५||

पतवतर चररतर तवतचतर तवदीय नरा य सररनतयनवह रारचनदर

रवनि रवानि ररनि रजनिो लरनि किानि न पशयनतयिोऽनि १६

परचणडपरिापपररावातररिपररिाररवीर पररो रारचनदर

बल ि कथ वणयमिऽिीव बालय यिोऽखतणड चणडीशकोदणडदणडः १८

223

सदा रार रारति रारारि ि सदारारराननदतनषयनदकनदर

तपबनि नरनि सदनि हसनि हनरनिरनिरमज ि तनिानिर २०

परसीद परसीद परचणड परिाप परसीद परसीद परचणडाररकाल |

परसीद परसीद परपननानकतमपन परसीद परसीद पररो रारचदर ||२८||

आचायम शरीराराची रिी जण अिकरणाि कोरावी िस महण

लागल ldquoराष कसावर रयकर ष कोरणाऱया पण सीिसह शोरन तदसणाऱया

ष कणररही लकषरणाला नजर आड होऊ न दणाऱया दडकारणय पावन

करणाऱया यदधाि वानराची रदि घणाऱया अगसिीसारखयानाही वदनीय

असणाऱया ह परर रारचदर रजवर परसनन वहा

पररो आपल आशचयमकारक चररतर आमहाला पतवतर करणार

आह तनतय सररण करणाऱयाना जनररतयचया चकरािन सोडवणार आह

तनतय सररण करणाऱयाना यराची बाधाच होऊ न दिा िझी परापती करन

दणार आह

ह पररो आपलया परचड पराकरराच व सारथयामच वणमन करण

फार कठीण आह बलाढय राष कसाचा लीलया परारव करन ि तयाचा नाश

कलास इिकच काय पण बालवयािच ि तशवधनषय रोडल आहस

ह पररो उततर दिपकती असलला सहासयवदन हनरि सदव

ldquoरारनारारिाचrdquo पराशन करीि िला वदन करीि असिो अशापरकार िझया

सारखया तनगमण आनदकदाि ररललया हनरिाला राझ वदन असो

परचड शतरचा काळ असललया ह रहापराकररी पररो राझयावर

परसनन वहा कारण आपण शरणागिावर दया करणार आहाि ह परररारचदरा

राझयावर कपा करा रला परसनन वहा रला परसनन वहा रला परसनन वहा

असा ततरवार उचचार करन रावपणम पराथमना करणार आचायम िटसथ झाल

तचतसखाचायम तयाचया रावाशी सररस झाल इिर तशषयही तयाि सारील झाल कारण

224

आचायााची पराथमना अिकरणापासन आलली होिी पातडतय वा बतदधतवलासािन

उदभवलली नवहिी आचायााचा शबदन शबद रतकत शरदधा व राव हयानी ओथबलला

होिा रकती अवयतरचारी होिी व शरदधा दढ होिी िर राव सररसिचा होिा तयारळ तया

पराथमनचा पररणार दशमनाला आललया इिर नागररकावर झालाच आचायााची परवचन

लोकाना रोहन टाक लागली रहाराषराि आचायााची तवजय पिाका उचावली

सनािनधरम लोकाना सरज लागला तशषयपररवार ररारर वाढ लागला आचायााचया

सिोतराचया नकला ररारर उिरलया जाऊ लागलया वचाररक सघरषामला तिलाजली

तरळाली किकामची जागा शरिी-सरिीचया तवचारानी व आचायााचया तशकवणकीन

घिली अनक गहसथी लोक आचायााना शरण गल आचायाानी तयाना ससाराि राहनही

परराथम कसा साधायचा हयाच रागमदशमन कल रगविाची परापती हीच सवम सौखयाची

गरतकलली असलयाच पटवन तदल

अशा परकार रागमकररणा करीि करीि आचायम रीराशकर हया जयोिीलीगाचया

दशमनास आल रीराशकराच रतदर डोगराचया रय पण डोगराचया पायथयाशी

असलयारळ गदमवनशरीन नटललया रमय वािावरणाि असलयान आचायम ररल रगवान

तशवाचा अविार असललया आचायााच रीराशकरचया लोकानी अरिपवम सवागि कल

अनकानी आचायााचा अनगरह घिला आचायााची अतयि सोपी पण पररशवराशी

जवळीक साधणारी तजवहाळयाची रारषा आचायम रीराशकराची पराथमना करिाना

लोकानी परतयष क ऐकली रीराशकरापढ हाि जोडन आचायम महणि होि

य डातकतनशातकतनकासराज तनरषवयराण तपतशिाशनशच

सदव रीरातदपदपरतसदध ि शङकर रकततहि नरातर

डातकनी व शातकनी हया सतरी तपशाचचाचया कोडावळयाि

असललया व पररषतपशाचचयासह राष कसाची सवा घणाऱया रकताच सदव

कलयाण करणयाि ितपर असणाऱया रहाकाय महणन सबोधलया जाणाऱया

ह रगवान शकरा री आपणास नरसकार करिो

225

आचायाानी कललया रगवान तशवाचया सवम सिोतराचया नकला तचतसखाचायम

याचया जवळचया सिोतरसगरहािन लोकानी उिरन घिलया आचायााचा रावपणम व

सशासतर रतकतरागम तया रागाि झपाटयान पसर लागला आचायम किाथमिन िथन

तनघाल

226

परकरण २९ व

हरीहरचा परसाग आचायााचया चालणयाचा वग आशचयमचतकि करणारा होिा रहाराषरािील िीथ

करीि करीि ि करवीरला आल करवीरला अबाबाईच दशमन घऊन कनामटकाि परवशल

बळगाव वरन थट हरीहरला आल हरीहरला परतसदध असललया शरीतवषण रतदराि आल

बरोबर ररपर रोठा तशषय पररवार होिा रदराष क धारण कललया रसरातकि ततरपि रसिकी

असललया िजपज आचायााना पाहन रतदराच वयवसथापक पजारी गडबडल तयानी

गरामगाराचा दरवाजा अडवन धरला रसरातकि िन व रदराष क धारण कलल ह शव इथ

कठ आल आचायम जवळ यिाच वयवसथापक पजाऱयान आचायााना सातगिल ह

ldquoतशवरतदर ldquoनाही आपणास परवश तरळणार नाही rdquo आचायम महणाल ldquoहरी आतण हर

दोनही ईशवराचच अविार आहि रग आपण परतिबध का बर करिाrdquo इिकयाि तिथ

आजबाजला ज सथातनक तवदवान होि ि पढ सरसावल तयािील एकजण पजारी

वयवसथापकाची बाज घि महणाला ldquoअहो पवामपार फकत आमही वषणवलोकच इथ यिो

हरी आतण हर ह जर दोनही ईशवराचच अविार आहि िर रग इथ यणयाचा आगरह

कशाला दसऱया महणज हराचया रतदराि जाrdquo आचायम सहासय पण गरीर वदनान

महणाल ldquoआपलयाला जर हरी-हर याचयाि रद नाही ह रानय आह िर रग तवरोध

कशाला रला इथ दशमन तरळाव अशी इचिा आह रतदर कोणिही असो ि ईशवराचच

ना अहो ldquo नररीनमचापो न वतिनम चकाशरासि न िनदरा न तनदरा | न चोषण न शीि न दशो

न वरषो न यसयातसि रतिमतसतररतिम ि तरड |rdquo अथामि ldquoपथवी आप िजवाय व ररी तह

पचरहारि नाहीि जागिी अथवा तनदरा नाही शीि-उषण ह दवदव नाही वयापकतवारळ

दश नाही व तनराकार असलयारळ वरषही नाही जो तनरावयव असलयारळ रिम नसला िरी

बरहमा तवषण व रहश अशा ईशवरीय रपान ततररिी अशा शकराची री सिति करिो आपण

227

जयाना तवषण महणिा तयाना वदन करणयास आपण रला का परतिबध करिा आहाि

रला वाटि आपण हा रद रनािन काढन टाकावा rdquo

आचायााचया रधर वाणीचा व तवनयशील जञानाचा परराव तयाचयावर तनतशचिच

पडला पण तयाना तयाची रढी व परपरा हयाचा अतररान काही सवसथ बस दईना

आचायााची कीिी तयाचयाही कानावर गलली होिीच आज परतयष क रट झालयावर तया

तवदवान बराहमणाना गोधळलयासारख झाल खर वयवसथापक पजाऱयान चकक दार लावन

घिल इिर बराहमणाबरोबर िो वादासाठी पढ सरसावला आतण महणाला ldquo अहो जर तशव

आतण तवषण एकच असि िर तशवरतदर वगळ आतण तवषणरतदर वगळ सथापन करणयाच

कारणच आपलया पवमजाना पडल नसि ह आह तवषणरतदर इथ तशवपथाचया लोकाच

काय कार तयानी तशवरतदराि जाव तयाना तिथ तवषणच नाही का तदसणार उगाच

आरचया परपरा रोडणयाचा हा आगरह कशालाrdquo थोड थाबन पढ महणाला ldquoजर िमही

आमहाल अस पटवन तदलि की रगवान तवषण व तशव हयाचयाि रद नाही िर आमही

आपणास सनरानान आि दशमनास घऊन जाऊrdquo इिक बोलन इिर तवदवानाचयाकड तयान

दषटीष कप टाकला पजारी बराहमणाचया हया बोलणयाला सवाानी रानन दजोरा तदला तयाची

कलपना अशी की तवषण ह तवषणच ि तशव कस अस शकिील रद नाही ह पटवण सोप

थोडच आह आतण तयािन आपलया जञानाि रर पडली िर पजारी महणिाि ि सरळ

रानय करायच महणज आपलयावर काहीच जबाबदारी नाही एवढा िजसवी पररष आपण

िरी कठ बघायला जाणार होिो अनायास ि सविच इथ आलल आहि आपणच

आधी बोलाव रग तयानी सागाव अशा तवचारान एका जयषठ बराहमणान बोलायला सरवाि

कली िो अतयि तवनयान आचायााना महणाला ldquoआचायम आमही तवषणरकत आहोि

रगवान वयासाच अस महणण आह की lsquoएको तवषणरमहदभि पथगरिानयनकशः

तरीललोकानवयाय रिातरा रङकत तवशवरगवययः ldquoएकरातर रगवान तवषण ह

रहतसवरप आहि तिनही लोक तयानीच वयापल आहि तवतवध रि तयानीच वयापलली

आहि महणन तशव ह तयाचया पासनच उतपनन झाल आहि रग तवषण व तशव हयाचयाि

अनकरर रद हा राहणारच ना िो कसा बर अरानय करिा यईलrdquo इिक बोलन िोजयषठ

228

बराहमण थाबला आिा आचायम काय बोलिाि ह ऐकणयाची उतसकिा सवाानाच तनरामण

झाली

आचायम परसनन व रधर वाणीन महणाल ldquoह तदवजशरषठा आपल महणण रला

आवडल आपली शरीवयासरहरषीवर असलली अपवम तनषठा पाहन रला आनदच झाला

आह हयाचा अथम शरीतवषणसहसरनार आपण परराण रानिा अस री सरजिो ि बरोबर

आह नाrdquo

आचायााचया हया परशनावर पजाऱयानच पढाकार घऊन ldquoहो हो अगदी परराण

रानिो सकाळ दपार व स याकाळ असा ततरकाळ ldquoशरीतवषणसहसरनारrdquo महणणयाचा

आरचा पररपाठ आह rdquo

आचायम महणाल ldquoआपण जर शरीतवषणसहसरनार परराण रानिा िर रगवान

शरीतवषणनाच तशव रहादव व रदर अस महणिाि अस आपण का बर रानय करीि नाही

तवबध हो रगवान रहरषी वयासानीच आपणास हा अरद तशकवला आह रगवान

वयासच शरीतवषणसहसरनाराि रगवान तवषण महणजच तशव रदर व रहादव असलयाच

महणिाि ऐका

सवमः शवमः तशवः सथाणरमिातदतनमतधरवययः

समरवो रावनो रिाम पररवः परररीशवरः

रदरो बहतशरा बभरतवमशवयोतनः शतचशरवाः

अरिः शाशवि सथाणवमरारोहो रहािपाः

गरतसिनतरः सततवसथः तसहो रिरहशवरः

आतददवो रहादवो दवशो दवरदगरः

तवबध हो आिा आपलया लष काि यईल की ही दोनही रप एका ईशवराचीच

असलयाच रगवान शरीवयासाच सागण आह रग अनकरर रद िरी कसा रानावा तवबध

हो आपणच ldquoएको तवषणरमहदभिrdquo अस महणिाना सपणम तवशवच अखडिन व अरदान

रानय करिा ह कस बर तवसरिा ह रतर ह शासतर ह वद ह सवम ईशवराच अरदतव अखडतव

जाणणयासाठीच तनरामण कल गल आहि ि पण ईशवराचयाच पररणन rdquo इिक बोलन

229

आचायम थाबल आचायाानी ष कणरराि तवतवध शलोकाचा जो सदरम तदला तयारळ

आचायााचया िीवर सररण शकतीची व िललख बतदधरततची जाणीव तया सवम तवदवानाना

झाली पण महणन काही तयानी लगच दरवाजा उघडला नाही तयािलया एका सजञ

बराहमणान तवनयान तवचारल ldquoरग परशन असा यिो की पवामपार जया परथा आजिागायि

चालि आलया तया चकीचया आहि काrdquo

आचायम महणाल ldquoपरथा आह िी फार वगळी आह परथा अशी आह की तवषणरकत

तवषणरतदराि जाऊ लागल तशवरकत तशवरतदराि जाऊ लागल जो िो आपल

आरायदवि शरषठ रानन उपासना कर लागला दोघाच रागम उपचाररदान वगळ झाल

तयाि जयावळी जयाला कोणाला अनरिी आली िो शरषठ वषणव अथवा शरषठ शव रानला

गला रग िीच परपरा जोपासणयाि तपढयानतपढया जाऊ लागलया तयारळ अकारणच

वषणव तशवरतदराि न जाणयान व शव तवषणरतदराि न जाणयान परथा पडली तयाचच ह

आज रला तवरोध करन परवश नाकारणयाि रपािर झालल आह हयाि चक अथवा

बरोबर अस काही नाही सवामि रहतवाच अस की रढीपरीयिरळ व परपरा

जोपासणयाचया रानवी सवयीरळ घडणाऱया घटनाचया आधार काही परथा पडलया िर

तयाचा तवचार शरति सरति इतयादी रागमदशमक िततवदशी वाङमयादवार सिोतरादवार जरर

करावा सारतहक सहजीवन सखावह सहकाररय दवरष व रतसर रतहि जीवनासाठी तयाची

तनिाि आवशयकिा आह rdquo इिक बोलन आचायम थाबल लोक तयाचया हया पररावी

रारषणान चागलच आकतरषमि झाल होि हया तदशन तयानी कधी तवचारच कला नवहिा

तयािही आचायााचया बोलणयािल वतशषठय तवदवानाना तवशरष जाणवल ि महणज

आचायम कणालाच दोरष न दिा तवचाराची तदशा दाखवि आहि सवाानाच तयाची

तवचारसारणी तनदोरष वाटि होिी काहीच कारण नसिाना आपण कवळ आपलया

पवमगरहाचया lsquoशव इकड न तफरकणयारळrsquo काहीशा िढी रळ जो तवरोध परदतशमि कला

िो चकीचाच आह ह नककी िसा तया तवरोधाला काहीच अथम नाही ह तयाचया यानाि

यिाच रखय पजाऱयान सरळ दरवाजा उघडला आतण तयाचया व इिराचया आशचयामला

पारावर उरला नाही कारण इिक तदवस व काही वळापवी पयाि असलली रगवान

230

शरीतवषणची रिी चकक अधी रगवान शरीतवषणची व अधी रगवान शरीतशवशकराची

झालली होिी इकड पाहिाि िो आचायाानी शािपण डोळ तरटन यान धरलयाच तदसल

रखय पजाऱयान आचायााची िदरी रग करणयासाठी रदसवराि lsquoआचायमrsquo महणन हाक

रारली आचायाानी आपल करलनयन उघडल रखयपजाऱयासह इिर बराहमणानी

आचायााना वदन कल महणाल lsquoचला अतयि सनरानान चला पररो आपल सारथयम

आपली रकती व आपल जञान अरोघ आह आमही अजाण व अजञानी आहोि

कोणतयािरी कालपतनक पवमगरहदतरषििरळ आरचयाकडन अपराध घडला आह आपण

आमहाला ष करा करावी आपला िो अतधकार आह आमही सविचया अहकारारळ

आपला अतधकार जाण शकलो नाही परतयष क रगवान शरीतवषणनीच आिा हरीहराच रप

धारण करन आपल बोलण सतय कल आह आपण इथ आलाि ह आरच परररागय

महणाव लागल आपला जयजयकार असो rdquo आचायम परसननच होि तयाना कोणिाच

राग नवहिा रानवी सवरावाची तयाना पणम कलपना होिी जनािल अजञान व कारमठय दर

करणयासाठीच िर ि पररभररण करीि होि तयानी अतयि पररान सवम बरहमवनदावर नजर

तफरवली हाि उचावन आशीवामद तदला बरहमवद आनदान lsquoसवतसिरतराrsquoचा घोरष कर

लागल वािावरण बदलल तनरमल व पतवतर रनान ईशवरातररख झाललया अनकानी तयाच

वळी आचायााचा अनगरह परापत करन घिला िो सगळा सोहळा पार पडलयावर

आचायाानी रगवान शरीहरीची सििी कली

सिोषय रकतया तवषणरनातद जगदातद यतसरननितससतिचकर भररिीतथर

यतसरन दषट नशयति ितससतिचकर ि ससारवानितवनाश हरररीड १

यसयकाशातदतथरशरष जगदिि परादरमि यन तपनदध पनररतथर

यन वयापत यन तवबदध सखदःखसि ससारवानितवनाश हरररीड २

सवमजञो यो यशच तह सवमः सकलो यो यशचाननदोऽननिगणो यो गणधारा

231

यशचाऽवयकतो वयसिसरसिः सदसदसि ससारवानितवनाश हरररीड ३

पशयञ शदधोऽयष कर एको गणरदान नानाकारान सफातटकवदभाति तवतचतरः

तरननतशिननशचायरजः करमफलयमसि ससारवानितवनाश हरररीड १७

बरहमा तवषण रदरहिाशौ रतवचनदरातवनदरो वाययमञ इिीतथ पररकलय

एक सनि य बहधाहरमतिरदाि ि ससारवानितवनाश हरररीड १८

आचायाानी कललया शरीहरीचया सितिि आचायााचया बोलणयािलच सवम सार रपान

परकटलल पाहन सवम तवदवान वतदकाना अपवम आनद झाला एक नवीन दषटी तयाना

तरळाली तयानी ररारर आचायााचया हररतरड सिोतराचया नकला करन घिलया तया

तयानी तवषणसहसतरनारा इिकयाच पतवतर रानलया तया निर आचायाानी तिथच महटललया

रगवान शरीतवषणरजग सिोतराचयाही नकला उिरन घिलया आचायााचया परखर

वरागयाचा सवाावर जबरदसि परराव पडला तनतयाचया पराथमनि तवषणरजग सिोतर गायल

जाऊ लागल रजगपरयािाि असलली ही रचना अतयि हद आह तयाि रगवान

शरीतवषणचया सकषर व सवमवयापकतवाची कलपना अतयि सहजिन आचायाानी लोकाचया

रनावर तबबवली आह

शरीतवषणरजङगपरयािसिोतरर

तचदश तवर तनरमल तनतवमकलप तनरीह तनराकाररोङकारगमयर

गणािीिरवयकतरक िरीय पर बरहम य वद िसर नरसि १

तवशदध तशव शानिरादनिशनय जगजजीवन जयोतिराननदरपर

अतदगदशकालवयवचिदनीय तरयी वतकत य वद िसर नरसि २

रहायोगपीठ पररभराजरान धरणयातदिततवातरक शतकतयकत

गणाहसकर वतितबमबाधमरय सरासीनरोङकतणमकऽषटाष कराबज ३

सरानोतदिानकसयनदलोतट- पररापरिलयदति दतनमरीष कर

232

न शीि न चोषण सवणामवदाि- परसनन सदाननदसतवतसवरपर ४

सनासापट सनदरभरललाट तकरीटोतचिाकतञचितसनगधकशर

सफरतपणडरीकातररारायिाष क सरतफललरतनपरसनाविसर ५

लसतकणडलारषटगणडसथलानि जपारागचोराधर चारहासर

अतलवयाकलारोतलरनदारराल रहोरसफरतकौसिरोदारहारर ६

सरतनाङगदरतनवि बाहदणड- शचितरमशचलतकङकणालङकिागरः

उदारोदरालङकि पीिवसतर पददवनदवतनधमिपदमातररारर ७

सवरकतरष सनदतशमिाकाररव सदा रावयनसतनरदधतनदरयाशवः

दराप नरो याति ससारपार परसर परभयोऽतप िसर नरसि ८

तशरया शािकमरदतितसनगधकानतया धरणया च दवामदलशयारलाङगया

कलतरदवयनारना िोतरषिाय ततरलोकीगहसथाय तवषणो नरसि ९

शरीर कलतर सि बनधवगा वयसय धन सदम रतय रव च

सरसि पररतयजय हा कषटरको गतरषयातर दःखन दर तकलाहर १०

जरय तपशाचीव हा जीविो र वसारतकत रकत च रास बल च

अहो दव सीदातर दीनानकतमप- तनकरदातप हनि तवयोदातसिवयर ११

कफवयाहिोषणोलबणशवासवग- वयथातवसफरतसवमररामतसथबनधार

तवतचनतयाहरनतयारसङखयारवसथा तबरतर पररो तक करोतर परसीद १२

लपननचयिाननि गोतवनद तवषणो ररार हर नाथ नारायणति

यथानसरररषयातर रकतया रवनि िथा र दयाशील दव परसीद १३

रजङगपरयाि पठदसि रकतया सराधाय तचतत रवनि ररार

स रोह तवहायाश यषरतपरसादा- तसरातशरतय योग वरजतयचयि तवार १४

233

इति शरीरतपररहसपररवराजकाचायमसय शरीगोतवनदरगवतपजयपादतशषयसय

शरीरचिङकररगविः किौ शरीतवषणरजङगपरयािसिोतर समपणमर

आचायम महणिाि

तनगमण सवमवयापी पतवतर रदशनय तनररचि तनराकार िरीही

ॐकाराचया यथाथम तचिनान अनरवास यणाऱया गणाचया अतिि व

अवयकत असनही जागिी सवन व सरषपती हया जीवाचया अवसथाच साष की

(िरीय) असणाऱया रगवान शरीतवषणना री जाणीवपवमक नरसकार करिो १

पररशदध तशवसवरप शाि आदी व अि नसणाऱया

जगजजीवन असणाऱया सि तचि आनदरपान दशकाल तदशा व वसिसह

सवमवयापी अखड सवमकाली (महणज रि-रतवषय नसलला) सयमसापष क

तदशाच बधन नसलला अस वदानी वणमन कललया रगवान शरीतवषणना री

वदन करिो २

(बदरीनाथ बतदरकदार पढरपर इतयादी) रहायोगतपठाि

आपलया उजवल िजान राहाणाऱया अपनचीकि पचरहारिासह सवम

शकतीसह असणाऱया रहातवषणच नारीपासन हदयापयािचया

(वतिरडळाि) परदशाि अषटदलयकत करलासनाि ततरगण परकाशातरक

यान कर या ३

एकाच वळी उदय पावललया कोटयावधी सयााचया िजासर

व कोटी चदरासर शीिल कािी रगवान शरीतवषणची आह तिथ नजर सथर

होण फार कठीण आह अस असनही तयाच िज ना उषण ना थड अस

आह जण शदध बावनकशी सोनच खर िर परसनन व िजसवी आनद व

जञान हच तयाच सवरप आह ४

234

अतयि दखण नाक व नाकपडया रखीव रवया

रवयकपाळ रसिकावर िजसवी रकट तयाखाली रळणार तसनगध

काळकरळ कस उरलतया करलासर नतर कानाि व गळयाि िजपज

रतनाररण इतयादीनी रगवान शरीतवषण अतयि रनोहर तदसि आहि ५

कणमकडलाची पररा दोनही गालावर पसरली आह

जासवदीचया फलाि असललया आरकतवणामच ओठ रदतसरिान अतयि

रनोहर तदसि आहि गळयाि धारण कललया कलपवष काचया फलाचया

सगधान वडावलल भररराच थव तया हारा रोविी रजी घालीि आहि

कठाि कौसिररणी व िािीवर तदवय रतनहार शोरि आहि ६

रगवान शरीतवषणचया दडावर अगद नारक बाह ररषण असन

तयाि तवतवध तदवय रतन जडलली आहि रनगटावर सिि चरकणारी चार

सवणम ककण आहि तयाच पोट तरीवळीनी अतयि आकरषमक तदसि असन

तयानी तदवय तपिाबर धारण कलला आह उरय चरण इिक कोरल आहि

की करळालाही इिकी कोरलिा नाही ७

शरदधा व राव यासह तनरपष क उपासना करणाऱया सविचया

रकतासाठी ि कधीच तवनरख नसिाि शरान रन व दरान इतदरय जयानी

तवरषयदर सारन तयाचया चरणी राव धारण कला आह तयाना दसिर

रवसागर हसि खळि पार करन दणार सकषरािील सकषर व तवशालािील

तवशाल असणाऱया रगवान शरीतवषणना राझा नरसकार असो ८

ह रहातवषणो आपणास लकषरी सारखी रऊरलायर कािी

असलली शाि पतनी व पथवी सारखी दवााकरानी सशोतरि काळी-सावळी

दसरी पतनी आह या दोघीरळ आपण सदव सिषट असिा अशा

तरलोकयािलया सवमशरषठ गहसथाला राझ सदव नरसकार असोि ९

235

ह पररो ह रहातवषणो री गहसथ आह खरा पण राझी सथिी

आपलयासारखी नाही रला राझ शरीर राझी पतनी राझी रल नािलग

तरतर सपतती घर-दार नोकर-चाकर व ह जग खर वाटि व तयािच रन गिल

आह ि सवम सोडणयाची कलपनाही दःख दि पण रतयनिर दर कठिरी

अजञािाि जाणयापवीच ह पररो रला आपला आशरय दा व या रोहािन

राझी सटका करा १०

जरा नारक तपशाचच राझया राग लागलल आह ह तपशाचच

रोजच राझया शरीरािील धाि रकत रास इतयादी थोड थोड करन खाि

आह राझी शकती नषट करीि आह ह पररो आपण दीनाच दयाळ आहाि

री दनयारळ थरथरा कापि असन आपण राझयाकड दलमष क कर नका ११

ह पररो रला रतय सरीप आलयाच चागलच जाणव लागल

आह कफ वाढला आह तयान नाडया वयापन तपतताचा परवाहच खटला आह

तयारळ दरा लागलयासारख झाल आह ररमसथान व असथीबधन वदनानी

वयापत झाली आहि हया वयाधीचया रयान री तरसि झालो आह ह पररो हया दह-

िादातमयापासन कपाकरन िच रला रकत कर एवढी कपा रजवर करच १२

ह रहातवषणो ह अनिा ह गोतवदा ह ररार नाथ

नारायणा अशा री िला सारखया हाका रारीि आह रखाि यईल ि

नार उचचारीि आह ि अतयि दयाळ आहस र ि राझयावर अशी

कपा कर की िझ रला सिि सररण राहील राजयावर परसनन हो १३

रजगपरयािाि रचलल ह सिोतर जो आपल तचतत रगवान

शरीतवषण हयाचयाशी एकरस करन रतकतरावान महणल िो दहिादातमयि

पासन सटल जगाचया सतयिवापासन सवकिमतवा पासन व

रोकततवापासन सटल िझया परसादान िझयाशी िो एकरप होऊन रकत

होईल १४

236

आचायम जयापरकार एकागर होऊन रगवान शरीतवषणना आळवीि होि ि पाहन

अनकाच नतर पाणावल तयाना ही पराथमना महणज सविच कलली पराथमना वाटली

आचायम करमठ नसन करमतनषठ रकतीरागी असन रतकतरागामचा परसकार करीि आहि ह

तयानी जाणल तयानीही िोच रागम आचरणयाचा तनशचय करन आचायााचा अरिपवम

असा सतकार कला सवााचा पररळ तनरोप घऊन आचायम हररहरहन तनघाल

237

परकरण ३० व

शरागरीस मठ सथापिा

आचायााना आिा िगरदराकाठी उरारललया सरसविी रतदराची ओढ लागली

जया सथानी शारदारािा गपत झाली होिी तया शगरीला आचायम आल आपलया

तशषयपररवारासह आचायम शगरीस रातहल lsquoशारदा रतदरrsquo इथच सथापन कल होि तयाच

सशोतरकरण आचायााचया दखरखीखाली झाल िगरदरा महणज िगा आतण रदरा या दोन

नदाचा सगर होऊन तया दोघी एकतर आलया महणन पढ तिला िगरदरा अस महण लागल

शगरीचा हा सगर अपवम तनसगम सातननयारळ फारच रमय आह सरसविीचया

वासिवयारळ अयाततरक िज तयाि ररल गल आह तयारळ रमय तनसगम शारदा रतदर

व अयाततरक िज हया ततरवणी सगराचया पाशवमररीवर आचायााना चौथा राठ सथापन

करणयाची पररणा झाली तयानी चवथया धरमतपठाची इथ सथापना कली तयाचपरराण

रगवान तशवाकडन परापत झाललया ५ तशवतलगापकी lsquoरोगrsquo तलगाची सथापना शगरीि

कली शगरीरठाच पररख महणन आचायाानी हसिारलकाचायााची नरणक कली

आचायम शगरीला बराच काल थाबल आचायाानी इथलया वासिवयाि आजवर सथापन

कललया धरमतपठाचा आढावा घिला

आचायााची दषटी अतयि तवशाल होिी वतदक परपरा जोपासिाना सवम सारानय

गहसथापासन ि वदजञ व ितरजञ हया सवााचा अतयि सखोल तवचार तयानी कला परखर

बतदधवादीसदधा तयाचया राव व रकती हयाचयाकड आकतरषमि झाल हयाच रखय कारण

महणज आचायााची अहकारशनय वतती सवि पणम तवरकत तयाचा सगरह महणाल िर फकत

ईशवरपरराचा रौतिकािलया कोणतयाच वसिची तयाना कधीच आसकती नवहिी वततीि

ष कराशीलिा इिकी खोलवर रजलली होिी की परतयक किी कवळ रलरि ईशवरीय िततव

अगीकारनच ि करीि असि तयाि परतितकरयला जराही वाव नवहिा आचायााचया हया

वासिवयाि अहोतबलहन जगननाथपरीला आपलया रठाि गलल पदमपदाचायम शगरीला

आचायााना रटायला आल आचायााना वदन करन परीचया कायामचा अहवाल तयाना

238

सातगिला वग व कतलग हया दशाि असललया राजानी व राजयािील परतितषठि सराज

घरीणीनी वतदक सनािनधरामचया अदवि रिाचा सवीकार कला आह व धरमतपठाला

राजरानयिा परापत झाली आह हयाच रककाराि िोटकाचायम व सरशवराचायम ह दोघही

आचायााचया दशमनास आल तया दोघानी आपलया राठािलया कायामबाबि आचायााना

सरगर रातहिी तदली तया रातहिीचया आधार आचायाानी तयाना तवशाल दषटीकोन तदला

सारजसय िारिमय व सहानरिी हयाचया सहाययानच सवमसारानयाना झपल आचरण

करिा यईल अशा सो या रतकतरागामचा उपदश करणया तवरषयी बहरोल सचना तदलया

तया निर आचायम तयाचया जनरगावाहन महणज कालटीहन आललया रकताची इचिा

जाणन कालटीला आपलया रािचया सराधी दशमनासाठी तनघाल

239

परकरण ३१ व

कालटी व वतरवनरमला भट

आचायम रािचया तनधना निर परथरच कालटीला जाणयास तनघाल होि अनक

गावकरी शगरीला आचायााचया दशमनासाठी आलल होि आचायााचया रािचया तनधन

सरयी गावकऱयाचया कडन घडललया विमनाबिल तयाना आिा पशचातताप होि होिा व िो

तयानी वयकतही कला होिा पण आचायम परि कालटीला आपलयाकड यिील तकवा नाही

हया बिल तयाचया रनाि धाकधकच होिी कारण कालटी सोडिाना आचायम

तचतसखासह जवहा तनघाल होि िवहा गावकऱयानी तयाची दखलही घिली नवहिी पण

आचायाानी हया रटीि कोणतयाच गावकऱयाला दरानवयानही तयाची जातवव तदलली

नवहिी आचायाानी तयाच अतयि पररानच सवागि कल होि तयारळ आपलया विमनान

तनरामण झालला कलक धऊन काढायचा अस रनाशी ठरवनच आचायााचया सवागिाची

ियारी धरधडाकयाि करायची तयानी ठरवल

सवमच गावकरी हया रहातमयाचया दशमनासाठी उतसक होि आचायम चार कोसावर

यिाच तयाच सवागि अतयि रवय जनसरदायान परचड जयघोरषाि व तवतवध

वादाचया गजराि कल अतयि तशसिबदध तररवणकीन रगलवादाचया गजराि

आचायााना फलानी सजवललया पालखी जवळ आणल कालटीचया तवदवान पतडिानी

आचायााची पादपजा कली सवातसनीनी पचारिी ओवाळली गरारातधकाऱयान

आचायााना पालखीि बसणयाची तवनिी कली आचायाानी तयाच ष कणी एक तवलष कण

किी कली तयानी पालखीि आपलया जवळच रोष क तलग व कलासावर परापत झालल

सौदयमलहरीची वदनीय पोथी ठवली अतयि तवनयान तयावर तयानी पषपाजली अपमण

कली व रतकतरावान नरसकार कला काहीही न बोलिा कोणाचयाही रावना न दखाविा

आचायाानी पालखीचा असा सनरान कला ि पाहन तचतसखाचायम हयाचया सह सवमच

गतहवरल आचायााची पराकाषठची तवरकती तवनय तनरतररानवतती तयाना आदशम व

अनकरणीय वाटली कालटीि आचायम परथर आपलया रािचया सराधी जवळ आल

240

आचायााचया रावना िरल झालया तयानी सदगतदि होऊन वदन कल तयाचया

अिकरणाि जरी पणम जाणीव होिी की आपण सवचिन तिचया उदरी अविरलो असलो

िरी आपलया परापतीसाठी व परापती निरही तिन कललया अपार कषटला व तयागाला िोड

नवहिी सवामि रोठा आघाि तिन पिीतनधनाचा सोसला व निर आपलया तवरहाचा

सोसला पतराबिल आईचया काय रावना असिाि ह आचायम पणम जाणि होि तवदवान

वतदक-यातजञक इतयादीकानी हळच आपलया उपवसतरान आपल डोळ तटपल

कालटीिलया वतदक बराहमणानी अतयि सनरानान आचायााचा सतकार कला

अनक गहसथानी आचायााचा अनगरह घिला आचायम सवााना सिोरष दि होि एका

तवदवान गहसथान अनगरह घिला व अतयि नमरिन तवचारल ldquoपररो री आपलया

अनगरहान धनय झालो खरा पण रला हा योग परापत झाला की नाही ह कस कळलrdquo हयावर

आचायम पटकन आपलया रधरवाणीन महणाल ldquoरगवान शरीकषणानी अजमनाला हयाच

परशनाच उततर दिाना उततरगीिि ज सातगिल िच आपण यानाि ठवा रगवान शरीकषण

महणिाि

ldquoजञानारिन िपतसय किकतयसय योतगनः

न चातसि तकतञचतकिमवयरतसि चनन स िततवतवि २३rdquo

ldquoजञानारि पराशनान िपत होऊन आपली किमवय पार पाडणयाि जयान धनयिा

तरळवली आह तयाला हया तवशवाि सवाथम साधणयाच काहीही कायम उरलल नाही पण

िस झाल नसल िर िो िततव जाणलला योगी नवहrdquo हया कालावधीि आचायाानी

सवमसारानय गहसथी लोकाना रजनरागम सोपा करन सातगिला तयाचया सागणयािलया

आतरीयिरळ लोकावर तयाचा चागलाच परराव पडला व लोक रतकतरागम चोखाळ

लागल कालटीहन आचायम वरषशवराचया दशमनासाठी वरषाचल यथ आल तशवगर व

आयााबा हयानी इथच िप करन आचायााची परापती करन घिली होिी आचायाानी

नतदकशवराच पजन कल रगवान तशवाच पजन कल निर आचायम तिरअनिपरला

महणजच ततरवदरर यथ आल ततरवदररला शरषशायी रगवान शरीतवषणच रतदर आह तया

रतदराि आचायम आल रतदराचया वयवसथापकानी आचायम व तयाचा तशषयपररवार

241

याचया तनवासाची उतकषट वयवसथा कली तया रवय रतदराि ततरकालपज खरीज काहीच

कायमकरर होि नवहि तयारळ आचायाानी तया वयवसथापकाना परवचनादी रागामन

जनसारानयाना रतकतरागम सरजन सागणयाचा पररपाठ ठवणयाचा आदश तदला तयानसार

वयवसथा झाली धरमजागिीसाठी अशा गोषटीची तनिाि गरज आचायाानी वयवसथापकाना

पटवन तदली कारण रतदराचया वयवसथापकाची अशी सरजि होिी की रतदराचा पररसर

सवचि ठवला ततरकाळ पजा-अचाम कली की आपली जबाबदारी सपली तयारळ

आचायााना आशचयमच वाटल तयानी तया वयवसथापकाच सवचििा नीटनटकपणा व

पजाअचाम हया गोषटीच रनापासन कौिक कल पण हया सवम गोषटी िशाच चाल ठवणयास

सागन तयाला अयाततरक तवचाराची बठक परापत करन तदली तयासाठी lsquoरनसरिीिलाrsquo

एक शलोक सातगिला

ldquoबराहमणरष तवदवासतवदवस किबदधय | किबतदधरष किामर किमरष बरहमवातदन ||rdquo

आचायम महणाल ldquoबराहमणारय तवदवान शरषठ तवदवानारय कायम करणयाची बतदध

असणार शरषठ कायमकरणाऱयारय बरहमजञान असणार सवमशरषठrdquo ह रनच रागमदशमक िततव

आपण कधी तवसरिा कारा नय हया िततवानसार सवमसारानय लोकाचया जीवनाि

धरमपालन करिाना अनक लहान रोठया अडचणी तनरामण होिाि तया परसगी तयाना

रागमदशमन हव असि िारिमय वापरन शासतराधार तयाना जर रागमदशमन तरळाल िर धरम

जागा राहिो धरामची सटसटीि वयाखया सागिाना आचायम महणाल ldquoयि अभयदयतन

शरयसतसतदध स धरम |rdquo महणज जया वागणकीन इहलोकाि रौतिक सरदधी व परलोकाि

रोष क परापत होिो तयाला धरम महणाव रतदराचया वयवसथापकाना ि रनापासन पटल

242

परकरण ३२ व

कााची रथ मठसथापिा व िातर विरािि

ततरवदररहन आचायम कनयाकरारीला आल निर िीरपलली रारशवर इतयादी

िीथमष कतराि दशमन घऊन काचीला आल काचीला सवमिीथम नारक सदर जलाशय आह

तयाचया िीरावर तवशवशवराच रवय रतदर आह साि रोष कदायक पऱयापकीच ह एक ष कतर

आह यथासाग पजा करन आचायम रकतीरडपाि आल तवशवशवर दवालयाचा हा

रकतीरडप रवय व तवसिीणम आह काचीचया रककाराि आचायम आपलया

तशषयपररवाराला तचततशदधीसाठी दररोज काराष कीदवीची तवधीपवमक पजा करणयास सागि

व सवि पजा करीि तयाचया हया वासिवयाि अनक जणानी अनगरह घिला तयाचवळी

काचीचा राजा राजसन आचायााचया दशमनास आला तयान आचायााचया सहवासाि

काहीकाळ सतसग कला तयाचयावर आचायााचा इिका परराव पडला की तयान

आचायााच तशषयतव करणयास परारर करन तयाना परसनन करन घिल राजसन राजाला

आचायाानी अनगरह दऊन आपला तशषय कल तयावळी राजान काचीि तशव आतण

तवषण हयाची रतदर उरारणयाचा सकलप कला तयापरराण राजान रतदर उरारन आपली

नगरी रतदररय कली काचीला दतष कणिील जञानपीठ रानल जाि अस तया तपठाचया

वयवसथापकानी काचीि एक सवमजञपीठ सथापन कल होि ि फार परािन काळापासन

होि तया तपठाच पतडि आचायााचया अदवि रिपरतिपादनाचया िजान रारावल गल

तयानी आचायााना ldquoजगदगरrdquo हा सनरान दऊन ldquoसवमजञतपठावरrdquo आरोहण करणयाची

पराथमना कली आचायाानी िी पराथमना सवीकारली

काचीि आचायााचा अवणमनीय परराव पडला तशषयपररवारही खप रोठा झाला

सघटनाकशल आचायाानी काचीि धरमपीठ सथापन करणयाचा सकलप कला राजाला िर

तयारळ आकाश ठगण वाटल सरदध अशा धरमतपठाची सथापना झाली आचायाानी

आपलया जवळ असललया दोन तलगापकी lsquoयोगrsquo तलगाची सथापना काचीि कली

243

आचायाानी वयाचया नववया वरषामपासन ि वयाचया एकतिसावया वरषामपयाि

िबबल बावीसवरष सवम रारिरर िीन वळा अथक पररभररण कल वतदक सनािनधरम

सारानय लोकाना सहजिन कसा आचरणाि आणिा यईल हयाच तनःसतदगध रागमदशमन

कल दतष कणोततर सवमजञतपठावर आरढ होऊन ldquoजगदगरrdquo झाल खडपराय रारिासाठी चार

तदशाना चार धरमतपठाची सथापना कली गयिा रधरिा सलरिा राव रकती वरागय

जञान इतयादीनी ओथबललया अगतणि सिोतर रचना कलया परसथानतरयीवर राषय कली

इिरही अनक गरथावर राषय कल अगतणि परवचन तदली अगतणि तशषय रारिरर

तवखरल सनयासधरामच पनरजजीवन कल तनसपहािचा व परखर वरागयाचा परर आदशम

महणज आचायम

काचीिलया वासिवयाि आचायााना आपलया पररगरच सररण होि होिच

तयारळ काची धरमतपठाची वयवसथा लाऊन आचायम रदराई यथ आल तिथ रीनाष की

रतदराि शरीचकराची सथापना करन परिल काचीि काही रतहन वासिवय करन तिरपिी

यथ आल हयाच तठकाणी तयानी ldquoशरीतवषण पादातदकशािrdquo ह ५२ शलोकाच सिोतर रचल

रतदराचया वयवसथापकाचया तवनिी वरन तयानी तिरपिीला ldquoधनाकरषमणrdquo यतर सथापन

तदल तयारळ तिरपिी बालाजी रतदर सवााि शरीरि रतदर महणन आजही परतसदध आह

तिरपिीहन आचायम कलहसिी यथील तशवरतदराि आल तयानिर तचदमबरर हया

गरगौडपादाचया गरसथानी आल जगपरतसदध नटराजाच रतदर यथ आह हया नटराजाचया

रतदरािलया सरारडपािच पिजली आपलया तशषयाना वयाकरण तशकवीि असि

गौडपादही आधी इथच तशकि होि आचायाानी हया सवम घटना रनाि ठऊन पाचवया

तशवतलगाची सथापना महणज रोष क तलगाची सथापना इथ कली कलास पवमिावर

रगवान तशवाकडन परापत झाललया पाचही सफतटक तलगाच अशा परकार सथापना कायम

पार पडल रगवान तशवाचया आशीवामदारळ सपणम रारिरर तवजय परापत होि गला

तयानिर आचायम रयाजमनाला असललया रहालीगशवाराचया रतदराि आल दतष कण

रारिाचया िीथमयातरिल ह आचायााच अखरच दशमन होि कारण आचायााना काचीहन

बोलावण आल होि आचायम रहालीगशवराच दशमन घि असिा एक अपवम घटना घडली

244

आचायाानी दशमनाचवळी रसिक टकविाच आकशवाणी परकटली ldquoसतय अदविरrdquo अदवि

वदाि सतय आह िी वाणी ऐकन आचायााना किाथम झालयासारख वाटल झालला

आनद तयानी ldquoनरसि तगररजाकाि नरो नर तरलोकयपतजि | हरीनतराबज सपजय

तनजपादकरोरहर ||rdquo हया शबदाि परकट कला ldquoह पावमिीपि ह तरलोकयपतजि तशवशकरा

िला नरसकार असोि रगवान शरीहरीचया नतराचा तवरषय िझी चरणकरल पजा हाच

आह rdquo रनोरन रगवान तशवशकराना वदन करन आचायम काचीला परिल

आचायाानी चारही धरमतपठाचया आचायााना आधीच बोलावण धाडल होि

तयापरराण सरशवराचायम पदमपादाचायम िोटकाचायम व हसिारलकाचायम काचीला आल

होि आचायााना थकवा नवहिा की कधी तयाना तवशरािीची गरज रासली नाही अपवम

करमयोगीच होि ि तयानी सरशवराचायााना दवारकचया धरमतपठाची सवम वयवसथा तवचारली

िशीच िी इिरतह तपठाचया आचायााना तवचारली काचीचया धरमतपठाि चारही तपठाच

आचायम आलयारळ काची धरमपीठ सवम नागररकाचया किहलाचा तवरषय बनला

आचायाानी हयावळी रठातधपिीना काही तवशरष तनयर सातगिल आचयम आपल

रनोगि सागि होि आतण िच तनयर होि होि चारही पीठातधशाचया उपतसथिीि

आचायम महणाल ldquoसवम रठपररखानी आपली काय पार पाडिाना वतती तनसपह ठवावी

इिराचया कायामि ढवळाढवळ कर नय रानवाचया कलयाणाच रळ धरम हच आह

अदवि वदािाला अतयि जपा कारण हा तवदाि तशकविाना वयवहाररदाचा अभयास

अतयि रहतवाचा आह अदवि िततवजञान जनसारानयाना हररकथचया रायरािन सागा

पतडिाचया सरारधन राडकयकाररका बरहमसतर इतयादीचया अभयासािन सागा

िरिरराव जागा ठवा अहकार रतहि शदध वागणक ठवा वतती सदव ष कराशील ठवा

काळानसार सदरम बदलल असिाि व तयारळ बदलतया सदरामनसार शबदाच अथम बदल

शकिाि हयाच रान ठवा वणामशररधरामचा तनणमय करिाना रनसरिी व राषय हयाचया

रायरािन िकम घया पण उदारदषटी ठऊन िारिमय वापरा ऐतिहातसक घटनाना रागमदशमक

िततव सरजन वयवहाराि शासतराधार सलरिा आणणयाचा परयतन करा हकाड राड नका

दर कररळयाचया तनतरततान एकतर यऊन तवचाराची दवाणघवाण करा तयाच वळी रढी

245

परपरा शासतर अयातर रकती व करम हया तवरषयावर सवमसारानयाचया आवाकयाचा तवचार

करन आवशयक तया सधारणा करा धारणाशकतीचा हळहळ ष कय होि असलयाच लष काि

घऊन दनतदन पाठ रतदरासारखया तठकाणी आवशयक तया फरफारानी सलर करन दा

वदाययनाचया पाठशालारय रतकतरागामच रहतव सरजणयाची वयवसथा करा आचार-

तवचाराशी परारातणक राहा पाखड व कारमठय राजव नका ईशवरातररख राहा व इिरानाही

करा पराणाचया व तयािलया िततवजञानाचया तशष कणाची सोय करा कारण पराण ईशवराचया

सगण वयतकतरतवाची राडारगह आहि पराण योगय व शदध आचरणावर रर दणारी

आहि तयाि अनक कथा िकामचया पलीकडलया आहि तया सवमसारानयाना तयाचया

तदसि िवढच सतय रानणयाचया कलपनाना धकका दऊन आतरिततवाि डोकावणयाची

तजजञासा उतपनन करणयासाठी योजललया आहि ह सवमिोपरी यानाि ठऊन तयापरकारच

तशष कक ियार करणयावर रर अस दा पराणािलया गोषटीना सवमिोपरी वदाचा आधार

आह ह यानाि अस दा

ldquoइतिहासपराणानारतप रतरवदरलतवाि वयाखयाि रागः सरावयि ||rdquo

इतिहास व पराण हयाचया कथाना वतदकरतर व अथम हयाचा आधार आह व तयाि

ऐतिहातसक सतयाचा बोध करन दिाना तयाचयाच वयाखयाचया अनरषगान तवचार करण

गरजच आह वतदक सतय ही वतदक ऋरषीचया वाकयािील सतय आहि जी सकषर सतय

सारानयाचया आकलनाि यऊ शकणार नाहीि िी आपलया कथाचया दवार सारानयापयाि

पोहोचवणयाच कायम पराण करीि असिाि (बरहमसतर राषय ३ ३) ज आपलयाला तदसि

नाही ि वतदक ऋरषीचया तनरमळ परजञला यौतगक शकतीन तदसि असि

सारानय राणस सखयन अतधक असिाि तयाना डोळयानी तदसल िच खर

वाटि तयारळ तयाचयासाठी सशासतररिी पजचा आदशम तनरामण करा तयाि सलरिा

आणा तयाचा रकतीराव दढ होईल अशाच परवचनाची तनवड करा तनतयपाठासाठी

शरीरदभगवदगीिा शरीतवषणसहसरनार गरगीिा व सफटसिोतर दनतदन वयवसाय साराळन

महणिा यिील अशा बिान योजा अनक लोकाचया अनकतवध उपासना असिाि चक

अथवा बरोबर असा तवचार कर नका िर तया उपासना ईशवरातररख करणाऱया आहि

246

तकवा नाहीि ह बघा करम करण सारानयाना सहज जरि महणन तयाना आतरतवशवास

उतपनन होईल अशा पदधिीन अचमना रकतीचा उपदश करा कोणतयाही पथाचा अतरतनवश

ठऊ नका कोणिाही नवीन पथ तनरामण करणयाचया फदाि पड नका रारिरर सवमतर

एकातरिा उतपनन होईल अस आचरण परसपराचया अनसधानािन ठवा आपलाच रठ

शरषठ अशी रावना कधीही ठऊ नका रठाि रोगयवसिचा सगरह अतजबाि कर नका

रठाि यणाऱया कोणतयाही वणामचया वयकतीला कोणतयाही परकार िचि कर नका रठाि

सदव पातवतरय राहणयासाठी हरररजनावर रर दा लोककलयाणासाठीच आपण सनयास

घिला आह याच रान ठवा लोकानी घरदार तयागन सनयासी बनाव अस चकनही रनाि

आण नका तयाि नहरी दष किा घया वतती सनयसि झालया खरीज घिललया सनयासारळ

होणारी अधोगिी यानाि ठवा सनयासी हा इिराचया जीवनावर जगणारा आह अशी

सराजाची रावना कदातप होणार नाही अशा पदधिीन वयवहार करा ldquoतवदरषा तकरयराण

करम परराथमि अकरम एव |rdquo जञानी सनयासी सराजजीवनाची रहाटी सरळीि चालावी

महणन िो जरी कायमरि तदसला िरी परतयष काि िो कायम करीि नसिो

सतय परर व शािी हयाचया तशकवणकीसाठी िकम शदध व बतदधगराहय िततवजञानाची

आवशयकिा असि तयासाठी ईशसिवन आहि तववकचडारणीचा उपयोग तयासाठी

करा इिर ईशसिवन तयासाठीच आहि आपलया िततवजञानान रानवारय बधराव

वाढल इकड लष क ठवा सवमच जीवाना ईशवरपरापतीचा अतधकार असलयाच सराजाला

सरजन सागा परतयक जीवाला स वाटि असि की री इिरापष का वगळा आह राझी

आवड तनवड वगळी आह राझा सवराव वगळा आह पण ही तरननिा वरवरची असि

िी खरी नसि एका परबरहमाचच ह तवतवध अतवषकार असिाि पण तयाना ि जञाि नसि

िी अतवदा राया असि ह जाणन तयाना सरजन घया तयाचया सवराव वतशषठयानरप

तयाना ईशवरातररख करा आजच नव उदा जन होणार असि तयारळ कालरानानसार

रठाचया वयवसथि काही बदल अपररहायम होिील ि बदल वरागयपणम करा अशावळी

एकतर यऊन बदलतया पररतसथिीवर सागोपाग चचाम करन एकरिान तनणमय करणयास

कचर नका rdquo आचायम आपल रनोगि परकट करीि होि परचड तशषय सरदाय काना-

247

रनाला एक करन तयाच रनोगि आतमसाि करणयाचा परयतन करीि होिा पढ

आचायाानी एक रहतवपणम घोरषणा कली

ि गरीर वाणीन महणाल ldquo उतकषट नतयाची लष कण सरशवराचायाारय आहि ि

कशलवयवसथापक आहि तनणमय घणयाची तयाची ष करिा अपवम आह री आज आतता

आह कदाचीि काही काळानिर नसन तयारळ आज या ष कणापासन काचीचया तपठावर

सरशवराचायम आरढ होि आहि सवम तवरषयाि तयाच अनशासन सवाानी रानय कराव

आजपयाि दवारकचया जया धरमपीठाच ि ररषण होि तया दवारकचया धरमतपठावर

तचतसखाचायम आरढ होिील हया तचतसखाचायाानी राझया सदगरशोधन कायामपासन

आयषयरर रला सावलीसारखी साथ तदली आह तयाची तवरकती रकती व राझयावरील

तनषठा अपवम आह री धारण कलला हा दड व नरमदारािन पावन कलला हा करडल

इथच सरशवराचायाासाठी राहील पादकावर तचतसखा खरीज कोण हकक सागल राझा

बतहशचर पराण महणज कलासावर रगवान तशवाकडन परापत झाललया हया ldquoसौदयम लहरीrdquo

राझया ldquoतशवानदलहरीसहrdquo पराणरपान आपणा सवाासाठी ठऊन जाि आह ह ऐकन सवम

तशषय झटकन उठन उर रातहल आचायम ह काय बोलि आहि तयाचया रनाि रावनाचा

काललोळ उडाला इिकयाि आचायाानी आपलया रधर वाणीन ldquoरज गोतवदर रज

गोतवदर ldquo ह आपलया गरचया नावाचा उललख असलल व गरगोतवद यिीना तपरय

असलल रजन महणायला सरवाि कली ldquoरज गोतवदरrdquo ची गरीर धन सपणम तशषयानी

रधर सवराि आचायााचया सराि सर तरळवन महणायला सरवाि कली सवम तशषयाचया

एका सरान काचीरठाचा आसरि ररन गला

अस काही ष कण गल आतण एकाच वळी एकाच ष कणी धन थाबली नीरव शाििा

पसरली कारण आचायम आसनावर नवहि दड िजाळला होिा करडल पररावी

तदसि होिा पादका िजपज तदसि होतया आतण सौदयमलहरीचया पोथीिन व तयाखाली

असललया तशवानदलहरीचया पोथीरधन शीिलपरकाश बाहर पसरि होिा आचायााच

आसन ररकार होि सरशवराचायम डबडबललया नतरानी व तवसफारललया नजरन

आसनाकड एकटक पहाि रातहल तचतसखानी पढ होऊन पादका हदयाशी कवटाळलया

248

िोटकाचायाानी पढ होऊन आचायााचया ररकामया आसनाला आपलया दोनही रजानी

तरठी रारि ldquo अतिदीनतरर पररपालय रा रव शकर दतशक र शरणर rdquo महणन आिम

पराथमना आरतरली सपणम सरा िटसथिन ह पहाि होिी तयावळी तचतसखाचायम कािर

सवराि महणि होि

ldquo रनोबद यहङकारतचततातन नाह न च शरोतरतजहव न च घराणनतर

न च वयोररतरः न िजो न वायः तचदाननदरपः तशवोऽह तशवोऽहर १ldquo

िज िजाि तवलीन झाल होि सरशवराचायम रावतवरोर आवाजाि महणाल

ॐईशानसवमतवदानारीशवरसवम रिनार |

बरहमातधपतिबरमहमणोतधपतिबरमहमा तशवो र असि सदातशवोर ||

आतण अशरपणम नतरानी सरशराचायाानी आसनाला साषटाग नरसकार घािला व

तनशबद झाल

|| लखि सीमा ||

249

सदरम गरथाची यादी

गरथ परकाशक

१ शरीरदभगवदगीिा शाकरराषय गोतवद रवन-कायामलय

गीिा परस

गोरखपर (स

२०५५)

250

२ तववकचडारतण अदविाशरर

तपठोरगड

३ आतरबोध शरीरचिकराचायम तवरतचि

खरराज

कषणदास

४ तसदधयोगयाचया सहवासाि अ ल

गाडगीळ वोरा अड क

रबई

५ शरीगरचररतर तचतरशाळा परस पण

६ पराथमना परीिी सतदवचार दशमन रसट

७ पाररहसय तररासा शरति शकर

ससकि सशोधक

परतिषठान रततर

८ बहदसिोतर रतनाकर खरराज शरीकषणदास

९ राडकयोपतनरषद व काररका श गो

कलकणी रहाराषर गरथ

राडार कोलहापर

१० बरहमसतर शाकरराषय चौखबा तवदारवन

वाराणसी

११ अतदविीय करमयोगी शरी आद शकराचायम शरी रगवान

वदवयास इतिहास

251

सवा रतदर

ठाण

१२ दासबोध क तर ढवळ शक

१८७९

१३ शरीजञानशवरी यशोधन परकाशन दवाची

आळदी

१४ शरीरदभागवि रल गीिा परस

गोरखपर

या वयतिररकत अनक सिोतर व गरथ अभयासाव लागल आहि

ि सवम तदलल नाहीि