bala bodha sangraha
DESCRIPTION
Bala Bodha SangrahaTRANSCRIPT
꠱ बालबाधेसह꠱ वषयसूचका꠰ १ अायावाबाधेकार꠰ २ ानवपम ् ३ साधनचतयम ् ४ अाैानवचारणा पवशित तवािन ६ अतकरणचतयम ् ७ अिनवचनीया ेअाा ८ देशकय कणया ानाि ीमछरभगवपादचरणारवदायामाेनम꠱ अायावाबाधेकार यायायाम꠰ अाधभािैतकाधदैवकायाकाद तापयासत सकलसाधनापेते ससारारय शय सु शरण गवा साा णपय वि करािेत꠰ भा े वामन ्! मम ससारिनवृ कु꠰ गुवाच -
अरे शय तव ससारिनवृ ानने भवतया꠰ ान च वणमननिनदयासनै सााकारा ेभवित꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ्वण नाम कम ्मनन नाम कम ्िनदयासन नाम कम ्
गुवाच -
भा ेवस !वणम ्नाम वदेातवाानामपुमापेसहारतापयलाना साधनचतययु सन ्ायम꠰् मनन नाम तुाथय उपपयनपुपया युभरालाचेन मननम꠰् िनदयासन नाम िनताथय तदेकिनवने सशयवपयय यागने अवथान िनदयासनम꠰् स एव फलतसााकार꠰ िुतवा माणम꠰् भत े दयथ छत ेसव सशया꠰ ीयत ेचाय कमाण त ेपरावरे꠱ [मुडक २:८]
शय -
भा ेवामन ्! साधनचतय नाम कम ्?
गुवाच -
िनयािनयवतववके꠰ इहामुाथफलभागेवराग꠰ शमादषम꠰् ममुुता च꠰ िनयमावप ह यतपरतकम꠰् एव या ेिनय सयक् ववकेाऽेय नरय वै꠱ जगसवमिनयम꠰् वै िनयम꠰् इहामुफलभागे वरागानेाम ादथावरातेष ुवरैाय वषयेवन꠰ु तथवै काकवाया वैराय त िनमलम꠱् इहपरसखवषयषे ुवैराय वराग꠰
शमादष नाम शमादेमउपरिततिता ासमाधानम꠰् शमा ेनाम - सदैव वासनायाग शमाऽेयमित शदत꠰ दमानेाम - िनहा ेबावृीना दम इयभधीयत꠰े उपरितनाम - वषयेय परावृ परमापेरितह सा꠰ ितिता नाम - सहन सवदुखाना ितिता शभामता꠰ ा नाम - िनगमाचायवाषे ुभ ेित वतुा꠰ समाधान नाम - चकैाय त सलय ेसमाधानमित तुम꠰् एतत ्शमादषम꠰् ममुुता - ससारबधनाु कथ या ेकदा वध꠰े इित यास ढा बुवया सा ममुुता꠱ एव साधनचतयसपयवै ाैान ेअधकार꠰ अाकैवान वचारेण वना न जायत꠰े वचार काय꠰ शय उवाच -
वचारानेाम ?
गुवाच -
अह क ? इद सव कथ जातम ्? कु वा लय गछित ?
सदा स वचार काय꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ्! अह त वचार न जानाम सत कु वा सत ?
का ेवदे ? वमवे मा कणाकटापातेने ससारवारधे पार दशय वमवे म ेगित꠰ ीगुवाच -
भा ेवस ! मयवे तव ढा भते ्ण꠰ु व त देहा ेन भवस꠰ अत जडवात ्यवात ्यादया े िेत यायात꠰् अमलवा꠰ िनयवा꠰ सवकारवा जात एव देहव न भवस꠰ व त चतैयमाम꠰् शय उवाच -
भा ेवामन ्! अह देहा ेन भवाम चते ्देहय सखदुख मा बाधत꠰े अत एव देह एवाहम꠰् गुवाच -
देहा ेजड꠰ शय उवाच -
कथ जड देहतावत ्बायमारय िनय वधत ेजडय वृन सभवित꠰ एवमवे सवम꠰् गुवाच -
भा ेशय ! देहतादायने तव सखदुख ितभाित꠰ यथा धनादक चते ्दुख भवित꠰ तनेैव यादक वय भवित वा सखदुखयाे कारणाभावऽेपीित꠰ यथा लाभालाभ ेतादायने सखदुख ेभासत꠰ तथवै देहतादायने सखदुख ेितभासत꠱ यथा यादय वय भ तथवै देहात ्वय भ꠰ जड व च ण ु- देहा ेवधत ेइित कृवा देहा ेजडा ेन
भवतीित यदस तदसत꠰् जडयाप वृदशनात꠰् यथा वेदका मृपूा जडाप मृपेेण कुडादपणे वधत꠰े क ताणे चतैय भवित वा꠰ तथवैामयशररय पनुपुन अ िनय िनपेणे देहा ेवधत꠰े अत एव जड꠰ अमळवा ꠰ ण ु- जकालपरामशे अमळ समवे꠰ तव देह यव कथमित चते ्मम शररे यामगारैववादना तीयमान ेकृश थलूवादभ समवे꠰ व त ा꠰ अिनयव ण꠰ु बाल कामैारावथायुवात ्सवकारवम꠰् व त देहावकार꠰ िनय꠰ याऽेह बाय ेडास यावैन ेवषयास वाध ेचतायु तावावत ् साऽेहमयनभुवात ्ताभयवथाभयुय िनयवम꠰् ताेहा ेन भवस꠰ व चााऽेस साी꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ् ! तव सादलेशात ्देहा ेन भवामीित मम ान जातम꠰् तावता मम का ेलाभ ?
गुवाच -
यदा व पीकृतपमहाभतू समभवथलूशरर न भवस तदा नामपजाितवणामादयतव न सत꠰ एतत ्सव थलू शररयवै꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ्! वत ्सादात ्सय वदाया अह थलूदेहा े न भवाम꠰ तसबधा वणामदय ीपुनपुसकादय यामगारैववाद नामपादय मम न सत꠰ अत परमयायहम꠰् इयषे ुसस पयाम णाेम पशृाम इयानभुवा इयायहमवे꠰ गुवाच -
भा ेवस ! इयायप जडािन व न भवस पभतूकायवात꠰् शय -
भा ेवामन ्! इयाण जडािन कथ भतूकायाण कथम ्?
गुवाच -
या ेवस इयाण अाान जानत परमप न जानत यथा दपवत꠰् भा ेाे इदानी व अ ितसीयेु भा े वामन ्अ थायामीित वुमसमथ एव सवाण करणािन अत जडािन꠰ भतूकाय कथमित ण꠰ु ाेेयमाकाशकायम꠰् अाकाशायाक गणुशदहण े साधनम꠰् वगय वायकुायम꠰् वावायाकगणुपशहण ेसाधनम꠰् चतजे कायम꠰् तजे अायाकगणुपहणे साधनम꠰् रसनेयमपा कायम꠰् जलायाकगणुरसहण ेसाधनम꠰् एतािन ानेयाण꠰ पभतूसवगणुादुपािन꠰ अथ कमेयाण ण꠰ु
कमेयाण -
वाक् अाकाशकायम꠰् अाकाशायाकगणुशदा ेवदित꠰ पाणीय वायकुायम꠰् वावायाकगणुने गृाित꠰ पादेय तजे कायम꠰् तजे अायाककाय गमनादक करािेत꠰ गुेयमपा कायम꠰् जलायाककायम꠰् मूरेताेसगादक करािेत꠰ गदेुय पृथवीकायम꠰् पृथयायाकगणुम꠰् परुषादक करािेत꠰ एव कमेयाण पभतूरजागेणुेय उपािन꠰ पभतूतमागेणुात ्वषया उपा꠰ शदपशपरसगधा वचनादानगमन वसगानदा꠰ एतािन सवाणीयाण पभतूायाक कायाण जडािन꠰ ववदेवतानुहणे वववषयान ्ित वतत꠰े शय -
कयेयय क दैवतम ्?
गुवाच -
ाेेयय दगधदैवतम꠰् वगयय वायरुधदैवतम꠰् चरयय सयूाेऽधदैवतम꠰् रसनेयय वणाऽेधदैवतम꠰् ाणेययानीदेवतावधदैवतम꠰् वागययारधदैवतम꠰् पाणीयय इाऽेधदैवतम꠰्
पादेयय वणरुधदैवतम꠰् पावयय मृयरुधदैवतम꠰् गुेयय जापितरधदैवतम꠰् इयाणामधभतू च ण ु-
ाेेयय ातेयमधभतूम꠰् नेेयय यमधभतूम꠰् वगयय पशनाऽेधभतूम꠰् रसनेयय रसहणमधभतूम꠰् ाणेयय गधहणमधभतूम꠰् वागयय वयमधभतूम꠰् पाणयय दातयमधभतूम꠰् पादेयय गमनमधभतूम꠰् पावयय वसजनमधभतूम꠰् उपथेयय उसजनमधभतूम꠰् सवाण करणािन ववदेवतानुहणैव वववषयान ्जानत꠰ अत एव जडािन तािन व न भवस꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ्! सयम ्इयाण जडानीित मम ान जातम꠰् पर मन एवाहम꠰् वथ ेमनस पयाम णाेम तदभाव े न पयाम न णाेम अत एव मन एवाहम꠰् गुवाच -
भा ेवस ! मन कथ व भवस ? म ेमन इदानी
समाधानतया िततीयनभुवात ्मनसाऽेप भ एव व मनतव यम꠰् मनसव ा मनतवाधीनवाात एव मना ेन भवस꠰ ाण ेपयाम णाेम ाणाभाव ेन पयाम न णाेम अत एव꠰ शय उवाच -
भा ेवामन ्! सय मना ेन भवाम बुा िनतऽेथे मना े धावित꠰ अत एव बुरेवाहम꠰् सायतकरणवृवात꠰् अत एव ाण एव अहम꠰ गुवाच -
भा ेवस ! ाणव न भवस जडवात꠰् शय -
भा ेवामन ्! ाणा ेजड कथम ्?
गु -
ण ुराा ैसय पुषय वतिून चारेा ेगहृीवा गछित तदानी ाणतयवे꠰ कथ नावबुयत꠰े अत एव जड꠰ शय -
भा ेवामन ्! ाणा ेजडते ्जडशरर कथ चेयित जडय चतेनायागेात꠰् गु -
ण ुजडयाप जडचालकव लाकेे मत यथा चडमात गहृापेरथततणृादन ्नभस ामयवाय
पातयित꠰ कतावता वायुतैय भवित वा꠰ एव ाणयाप देहचेकवम꠰् अत एव ाणाऽेप व न भवस꠰ शय -
भा ेवामन ्! वदाया एतसवमह न भवाम꠰ तावता मम का ेलाभ ?
गु- अरे शय ! सावधानतया ण꠰ु एतत ्सव सदशक लशरर व यदा न भवस꠰ तदानी देवितयङ्मनुयादजादक नात꠰ यथा जान ुभपाेरव गमनागमन तव नायवे꠰ शय -
भा ेवामन ्! वसादादेव सय पर च ाणमना ेबु दशेय समवतम꠰् अपीकृत भतूाेथ सूा भागेसाधनम꠰् भा ेवामन ्! एतसव अह न भवाम तह काऽेहमित मामह न जानाम꠰ कृपया वामना वयम꠰् गु -
भा ेशय ! इदमवे तव कारणशरर कथम ्?
भा ेशय अरे सव जानास वाानमवे न जानामीित वदस꠰ इदमवे तवाान सवेषा थलूसू शरराणा कारणवात ् कारणमयाभधीयत꠰े इयमवेावा ससारानथदायनी꠰ अा ानकै िनलया अया िनवृरेव मु꠰ ममुुभ यै परहतया꠰
शय -
भा ेवामन ्! कथ परहतया ?
गु -
अरे शय ! वमवे माऽह न जानामीित वदस꠰ तह वाऽेय काऽेप वदित वा ? वा ातेा ा वमवे꠰ शय -
अथे िुत माण वतत ेवा ?
गु -
अरे वस ! सवेषा वेदाताना अैव िुतवा माणम꠰् नायताऽे वा नायताऽे ातेा नायताऽे मता नायताऽे ा चिेत यने वा पयित यने वा णातेीयाद माणािन बिन सत꠰ िष ुधामस यत ्भाेय भाेा भागे यत ्भवते꠰् तेया ेवलण साी चााऽेह सदाशव꠱ िृतरप - े चाप मा व सवभतूतमाानमित꠰ परुाण च -
सकल इदमह च वासदेव परम पुमान ्परमेर स एक꠰ इित मितरमला भवयत ेदयगत ेज ता वहाय दरूात꠰् एव वानने वाराम सन ्यतित स स शव स हर से साऽेर परमवराट्꠰ यातेीष वणु भवुनािन वणु वनािन वणु गरया ेदश꠰ न समुा स एव सवम꠰् इद व नात ववय꠰
एताशनेानभुवने शययु सन ्वानभुवथित दशयित꠰ न ह बधपद न ह माेपद न ह पापपद न ह पदम꠰् न ह रपद न ह पूणपद क राेदष मानस सवसमम꠰् अहा ेअह नमा ेम दा ेनातीित मसम꠰ असपशशररेण यने व चर धतृम꠰् मय सखबाधेपयाधेा ैमहित ाड बुदबदुसहम꠰् मायामयने मता भूवा भूवा पुनतराधे꠰े हयमह कयमह हयेापेादेयभावशूयाऽेहम꠰् हररहम हराऽेह वधरयहम कारण तषेाम꠰् धमाधममयाऽेह धमाधमादबधरहताऽेहम꠰् धामकजनसलभाऽेह धयाऽे धातरादभतूाऽेहम꠱् मयाऽेहम महता मदमतीना माननीयाऽेहम꠰् मद मान राग माेहत मानस दवुासना दरुापाऽेहम꠰् नाह नमाम देवान ्एत ेनमयत च िनय माम꠰् म परतरा ेनात चााऽेह सदाशव꠰ कमद कमय प कथमदमदुभदूमुय का ेहते꠰ इित न कदाप चयम꠰् चय मायिेत धीमता वम꠰् गुणवै नावा ानभायानकूुलमातने꠱ दुसहदुखतराेु ससार सागराेीण꠰ शरण न ह मम जननी सता ेन सादेराय꠱े परम शरण इद म ेचरण मम मू देशकयतम꠰्
अात ेदेशकचरण िनरवधरात ेमदण ेकणा꠱ अात ेकमप तदु कमतपरम जसाफयम꠱् इद ान पर े सता समतमादरात्꠰ य णािेत च मधेावी स मुा ेना सशय꠰ ꠱ इित ीपरमहसपराजकाचाय ीमत ्शराचायवरचतबालबाधेसह समा꠰