HàNộiBaMươiSáuPhốPhường
ThạchLam
Tựa
HàNội–ThăngLong-chốncốđôyêudấucủachúngtađãgầnhainghìnnămsoibóngtrêndòngsôngNhị.VànósẽmãimãisoibóngtronglòngngườiNamViệt,khimàmỗithờicòncónhữngtrangphonglưumặckháchđemghichéptrongvănthơ,đểtruyềnlạihậuthếcáiđờisốngcủanó,cáilịchsửcủanó.
LịchsửThăngLongphảiđâuchỉlànhữnglớpsóngphếhưngdồndậptừđờivuanàysangđờivuakhác,kếtiếpnhaumàxâycungđiệnnguyngavenhồTrúcBạch,bênhồHoànKiếm?Nócònlàcuộcsinhhoạthằngngàycủadânthànhthị,vớitấtcảnhữngphongtục,tậpquán,vớitậtcảnhữngnhânvậtkỳkhôi,vớitấtcảnhữngcáivui,cáibuồn,cáitức,cáigiậnnhonhỏsốngtrongxótối,khôngtên,khôngtuổi,khôngtiếngtâmlưulạiđờisau.
Mànhữngnhàbiêntậpphosửkýbìnhdịnàythườngcũngkhôngtên,khôngtuổi,khôngtiếngtămlưulạiđờisau.
Dùvôdanhhayhữudanh,đềuđượccôngchúngyêuchuộngbiếtbao!Vànhữngtrangsửcủahọcókhikhôngcầnđeminranhiềubản,chỉtruyềntụngtừmiệngnàysangmiệngkhác.thếmàđóđềulànhữngtácphẩmbấthủ,vìđãthànhchúngtadao,tụcngữ,hoặcnhữnggiaithoạitrongdângian.
LongBiên,cáitênthứnhấtcủaHàNội.LongBiênmàmộtthisĩđãchúngtatụngtrongmộtbàiÐườngluật:
LongBiênđãđắptựđờinào?
Chẳngthấpnhưngmàcũngchẳngcao.
Chămchămngoạithànhxâycũngđẹp,
Cồncồndòngnướcchảytuônvào.
LongBiênđãđắptựđờiCaobiền,nhàthơThăngLongcũngchẳngthèmbiết.ÐếncảhaichữCaoBiền,thửhỏitrongdânchúng,mấyaicònnhớ,nếuđókhônglàmộttênthầyđịalýcaotaymàmọingườikhiếpsợ.Mônchính
trịxahọbaonhiêuthìmônđịalýgầnhọbấynhiếu,gầnvớitínngưỡngvàtậpquáncủahọ.NếuCaoBiềnchỉlàmộtchínhkháchkhônkhéo,mộtnhàtổchứccóđạitài,thìyđãchếttừlâutrongkýứcdânHàThànhrồi.Phầndãsửhầuhoàntoànchiếmlấycáiđờilạlùngcủanhàđôhộ.Màphầndãsửấy–nghĩalàthiênsửkýphongphúnhất,thậtnhấtvìsảnthực,chấtpháccủadân-phầndãsửấykhôngrangoàimônđịalý.Nàochuyện“CaoBiềndậynon”nàochuyện“CaoBiềncưỡidiềuđitìmđất”,nàochuyện“ThầnTôLịchhiệnlênmáchđấtchoCaoBiền”.Baonhiêuchuyệnkỳdịbiếnđổitùytheotàitưởngtượngcủatừngngườikể,màtrongđó,mônchínhtrịcủaCaoBiềnkhôngdấuhết.
CaoBiềnxataquávàđãhầulàmộtnhânvậthoangđường.Ðếnnhưnhữngnhânvậtgầnchúngtahơnmàsửtađãghichéptườngtậnnhữnghuôncôngvõlược,cũngkhôngcòncóvangbónggìtrongtrínhớdânchúngHàThànhvàNamViệt.DễmấyaibiếtrằngtrênsôgnNhịkia,dướigầmcầu“Dốcgạch”,hàngtrămthuyềnlớncủaChếBồngNgađãchenchúcđậuvàtừđóhàngnghìnvạnquânChiêmThành,cởitrần,danâuvàbóngnhưđồngmắtcua,đãgiươngnỏmạnhbắnnhữngtênlửalêncácphố,cácphường,đẩydânthànhthịtranhnhauchạyloạn?
RồitớinhàLê,họMạc,họTrịnhkếtiếpnhauxâydựnglâuđàibênhồTâyvàhồHoànKiếm.Thìnaycũngchỉ:
Nềncũlâuđàibóngtịchdương.
Tronglòngngườivẫnghinhớnhữngđiềumuốnghinhớ,nhữngđiềuthuộcphạmvimỹthuật,vàtìnhcảm–Lòngngườicoithườngtrậnthủychiếnkinhthiênđộngđịa.nhưnglòngngườiđãkhôngquêncáitìnhcảnhđángthươngcủamộtnàngcôngchúanhàTrầnlọtvàotayanhChàmđenđủi:
Côngchúalấythằngbánthan,
Nóđưalênngàncũngphảilêntheo.
NgườiHàThànhđọclạicâuchúngtadaocổgầnnghìnnăm,tácphẩmcủamộtvănnhânThăngLongđầytrắcẩncònnhưđứngbênbờsôngCáimànhỏlệtrôgntheonàngHuyềnTrânsừngsữngtrênsânláimộtchiếcthuyềnbồnggiươngbuồm,thuậngióchạyrabiềnđểxuôiNam.Hìnhcôngchúathonthoninbậtlênnềntrờisắcmáu.VàdânThăngLongchờchoconthuyềnlượnkhuấtsaucồnPhúcXámớichịurờibướctrởvềnhàngậmngùithantiếc:
“Ngọcquíngâuvầy!
“Thươngthaycâyquếgiữarừng,
ÐểchothằngMánthườngMườngnóleo.”
ÐốivớidânThăngLong,cũngnhưdod61ivớidânHàThànhtangàynay,rấtmậpmờvềkhoađịadư:ngườimạnngượchayngườiChàm,ngườiMên,họđềucholàMánlàMườngcả.
VàothờigiữahaitriềuTrầnvàLêdânThăngLonghẳnlàlaođaokhổsởhếtchạyloạnHồđếnchạyloạnMinh.Nhưngrồingườitacũngchỉghivàonhậtký,vàosửký-sửkýđãgợinhữngviệctứccườiđauđớn:
-CáinợLiễuThăng!
-VàcáichếtcủaNguyễnTrãigâynên–theolờidãsử-dosựbáooántiềnkiếpcủamộtcôgáiTâyHồbánchiếu,mộtnữthisĩtinhnghịchcườiđùanhưXuânHương:
EmởTâyHồbánchiếugon,
Chồngcònchưacó,hỏichicon?
DânHàThànhtatừxưavẫnthíchcười;cườibuồncũngnhưcườivui.ThỉnhthoảnglạiphálênmộttiếngcườibiaichuacháthaytiếngcườilờmcủaCốngQuỳnhvềthờihậuLêdướiquyềnhốngháchcủachúaTrịnh.VàkhôngbiếtaiđãthốtramộtcâucadaoquáquắtđểmỉamaiôngquanthịmàchúaSầmgiaochocáitrọngtráchcanhphòngmộtnàngcôngchúayêu?
Ðólàcáchviếtsửcủachúngta.Nếunóiđượcrằngnhàsửđíchđánglàbiếtchépnhữngđiềuđángchépvàbònhữngđiềuđángbỏ,thìcácsửgiaThăngLongthựcđãlàmtrònphậnsự,đãchépnhữngcáihoàntoàncótíchcáchThăngLongvàNamViệt.CòngìNamViệthơnTruyệnTấmCámhiệnnayvẫnlưutruyềnởcửamiệng,từthànhthịchochíthônquê.Ðólàmộttruyện,mộtviệcThăngLong,đãxảyratrênđấtThăngLong:
Nhưngphảichờhàngchụcnămnữa,mớithấyđượcnhữngnhàbiêntậpchocuốnsửHàThànhcótêncótuổiđểlạihậuthế.ÐólànàngXuânHương,rồichàngTúXuất,chàngBaGiai.
ChúngtađiquachùaQuánSứ,aimàgiữđượckhôngthầmđọcbàithơ
tuyệttáccủaXuânHương,tuychùaQuánSứngàynaychẳngcònnữacáicảnhvắngteo,cáicảnh:
Sángbanhkhôngkẻkhuatàngmít,
Trưatrậtnàoaimóckẽrêu.
TôichắckhôngnơidanhthắngHàThànhnàolạikhôngcóvếttíchcácnhàvănyêuThăngLongấy,lạikhôngđượcdựmộtphầnvàocuốnsổnhậtký,vàotậpvăntùybútcủahọ.Cólẽchỉvìkhôngngườigìngiữchonênnhữngôngvănquýbáuđãthấtlạcmấtcả,nhữngángvănvàngườiđạomạođồngthờicoithườnglàvănchươngđùabỡnhaynhỏmọn,khôngđángkể,khôngđánglưulạihậuhtế…
Ðếnthờichúngta.ÐếnTúMỡvàThạchLam…
NhưBaGiai,XuânHương(cùngmộthọHồvớiTúMỡ),TúMỡđãgiễucácnhânvậtHàThànhvàkhiếnchohọbấthủ.TúMỡyêuHàThànhchẳngkémbọnTúXuấtvàXuânHương,trởthànhtinhquí,ranhmãnh,ngạongườiyêuHàThànhthấmthíahơn,âmthầmhơnlàThạchLam.
CũngcólúcThạchLammỉmcườithươnghạinhưCốngQuỳnh,nhưXuânHươngtrướccáidốtHàThành,trướcnhữngcáibiểnbằngchữPháprấtlốlăngvàdốtnátcủacácbácphocạo,củacácônghàngvải.ThạchLamlạicũngtứcgiậnnhưXuânHươngkhithấyngườitavôtâmhayhữuýlàmmấtvẻđẹpnơithànhphốxinhxắncủachúngta.
XuânHươngviết:
Aivềnhắnnhủphườnglốitôi,
Muốnsốngđemvôiquéttrảđền.
VàThạchLamthủthỉ-baogiờThạchLamcũngchỉthủthỉ,dùtứcgiậnđếnđâu:
“Nhữngthanhsắtởđó(chùaNgọcSơn)cũngkhálâurồithìphải,màchưathấyôngbạnnàođólàmviệcgìcả.Việcthìrấtgiảndịnghĩalàbỏnhữngcáiđóđilàxong.”
NhưngThạchLamlưutâmnhấtđếncuốcsốnghàngngàycủaHàThànhđếnnhữngcáithứcõnconcủadânthànhphố,cùnglànhữngnhânvậtbé
nhỏ,đãgâychothànhphốcáitínhcáchđặcbiệtcủanó.
TahãyngheThạchLammởmụcquàHàNộivớimộtgiọngyêuđươngvàtựphụcủamộtdânHàNội:“QuàHàNộixưanayvẫncótiếnglàngonlànhvàlịchsự.Ởcácthônquê,chút“quàHàNội”làcủamongđợi,vàtỏđượclòngquýhoácủangườicho…”
“…Nếuchúngtavềcáctỉnhnhỏítlâu,hayởngayHảiPhòng,NamÐịnhnữa,chúngtamớibiếtquàHàNộicóvịngonlàchừngnào!Cũnglàthứbúnchảchẳnghạn,cũngrauấy,búnấythếsaomàbúnchảcủaHàNộingonvàđậmthế,ngontừcáimùithơm,từcáinướcchấmngonđi”.
Tanhưnghethấytiếngnhaivàtiếngxuýtxoacủangườiănbúnchả.Ngonthật!Vàcáingon,cáiđặcsắccủaHàNộiấyđángđượcngườitanóiđếnvàchéplạinhưngườitađãnói,đãchéplịchsửbàBaTý,bàTưHồng,hainhânvậtHàNộinhấtcủathờinay.
VàThạchlamđãnóiđến,đãghichéptườngtậnđầyđủ,tỉmỉvớitấtcảtấmlòngyêucủaThạchLam.ThạchLamyêucũngnhưThạchLamghétđềuthathiếttuyâmthầm.
ThạchLamthựclàmộtnghệsĩ,mộtthisĩvềkhoathẩmvi.Nghệsĩmuốntậnhưởng.Thisĩtìmcảmhứngtrongvitếcũngnhưtrongvĩđại.HiểunổiThạchLamtấtđãphảibiếtnhưThạchLamrằng:“Ănquàlàmộtnghệthuật,ănđúngcáigiờấyvàchọnngườibánấymớilàngườisànhăn.TấtphảiđứngngắmnghíacôbánbánhcuốnThanhTrì,dángđiệuuyểnchuyểngánhhàngđivàotrongphốhayngồinhanhnhẹnbóctừngcáibánhmỏngnhưtờgiấyvàtrongnhưlụa.”
ThạchLamkhôngquênmộtthứquàrongnào,mỗithứThạchLamđềutảhếtcáihươngvị,cáihìnhthứcđặcbiệtcủanó,hươngvịvàhìnhthứctruyềnlạikhôngbiếttựđờinào.NếuThạchLamthíchlàmthơthìhẳnđãviếtnhữngbàiÐườngluậthaytứtuyệtđểvịnhchiếcbánh“bánhránnóngmộtxuhai”hay“côhàngcơmnắmlẳnglơvớihaiquangthúngbỏchùngtrôngcũngngonmắtnhưquàcủacôvậy”.Ynhưnhữngbàithơvịnhbánhnhồi,vịnhbánhtrôicủaXuânHương.BiếtđâuXuânHươngcũngkhôngcảmhứngtrongkhixơiquàHàNộimàđọcranhữngbàithơlưutruyềnkia!
ThạchlamkhônglàmvănvầnnhưXuânHương.Nhưngtứthiphongphú,màusắcsángtươi,nétvếnhịpnhàng,đãkhiếnnhiềuđoạnvănxuôicủaThạchLamtrởnênnhữngbàithơkháukhỉnh.ÐâytahãyngheThạchLam
tảvềquàbúnốc:
“Cóai,buổitrưavắng,haylúcđêmkhuya,điquanhàcôđào,nhàcácchịthanhlâu,thấyhọăncáiquàấymộtcáchchămchúvàthathiếtđếnđâukhông?Nướcốcchualàmnhănnétmặttànphấnvàmệtlả:miếngớtcaylàmxoaxuýtnhữngcặpmôihéohắt,vàkhiếnđôikhinhỏnhữnggiọtlệthậtthàhơncảnhữnggiọtlệtình.
“Côhàngốccómộtcáidụngcụ,mộtđầulàbúa,mộtđầulàdùinhọn.Mộtcáigõnhẹvàmộtcáitrởtay,làconốcnguyêncảruộtđãgọngàngrơimìnhvàobátnướcchấm.Côthoănthoắtrútốckhôngkịp.Trôngthấyngườitaănngonlành,chínhcôcũngsinhthèm:côthúthậtvớitôinhưthế.”
Biếtbaoghệthuậttrongmộtbứctranhnhỏmọnnhưngtinhtế.Vàđếnđượcnghệthuậtấykhôngphảichỉcótài,màcònphảicólòngyêu,yêuthànhthực,yêutrongthâmtâm,yêunhữngcáibébỏngcủanhữngđờibébỏng,nghĩalàyêuHàNội,vìnhữngcáibébỏngấytứclàtấtcảHàNội.
ThạchLamvĩnhbiệtHàNộigiữamộtcôngcuộcmàanhđãtỏracóđủtàinăngđểtheođuổitớiđích:côngcuộcsoạnmộtphoHàNộiduký.Nếuanhcònránởlạivớichúngta,thìngòibútlinhđộngcủaanhtảcáiHàNộihiệnthờinày,hẳnphảilàmchúngta…
KháiHưng
29-7-43
HàNộibămsáuphốphường
NgườiPhápcóParis,ngườianhcóLondon,ngườiTàucóThượngHải…Trongcácsáchvỡ,cácbáochí,họnóiđếnthànhphốcủahọmộtcáchthathiết,mếnyêu…TaphảinghengườiPhápnóiđếnParis,ngườiởParismớihiểuđượcsựyêuquýấyđếnbựcnào.
ChúngtacũngcóHàNội,mộtthànhphốrấtnhiềuvẻđẹp,vìHàNộiđẹpthật(chúngtachỉcòntìmnhữngvẻđẹpấyra),vàcũngvìchúngtayêumến.YêumếnHàNộivớitâmhồnngườiHàNội,cũngnhưngườiParisienchínhhiệuyêumếnParis…Trongnhữngcuộcphiêudu-phiếmdungoàicácphốHàNộilàmộtcáithúvôsongchỉngườiHàNộicó–tanênchúýđếnnhữngnétthayđổicủathànhphố,nênnhậnxétnhữngvẻđẹpcũngnhưvẻxấucủaphốphường,thânmậtvớinhữngthúvuichơi,haynhữngcảnhlầm
than,vớinhữngngườiHàNộicũngnhưta.HàNộicómộtsứcquyếnrũđốivớicácngườiởnơikhác…Ởnhữnghangcùngngõhẻmcủalàngxa,haynhữngnươngmậtthẳmtrongrừngnúi,banchiềuvẫncónhiềungườingóngvềmộtphươngtrờiđểcốtrôgncáiánhsángmờcủaHàNộichiếulênnềnmây.Ðểchonhữngngườimongướckinhkỳấy,vàđểchonhữngngườiởHàNội,chúngtanóiđếntấtcảnhữngvẻriêngcủaHàNội,khiếnmọisựđổithaytrongbamươisáuphốphườngđềucótiếngvangrakhắpmọinơi.
ThạchLam
NhữngBiểnHàng
ÐãcónhiềungườinhậnrarằngphốHàngÐàolàcủa…loàivật.Ởđấy,cóđủđểlàmmộtgánhxiếc.Trướchếtcóhiệutrâuvàng,hẳnthế.ẤylàcâuchuyệnhuyềnthoạicủaôngKhổngMinhKhôngđãđượchìnhtượngrabằnghaicáibiển.Rồiđếnhiệubòvàng,cáchépvàng(cáchéphóalongthìđúnghơnvàconcánàyđãtráitậtchạylênHàngNgangrồi),conlạcđàkhôngbiếtđếnđâyđểlàmgì?,congàsốngkimkêhẳnthôi,conhươusao,conkỳlân,conphượng(laihoàng),conrùarùa(kimquy),conrùarùanàyvềnúirồi,convịtcheô,convoi(connàycũngvềrừng),vàcontêgiác.Cácnhàhàngcònlâumớidùnghếtđượctêncácloàivật.Vàchúngtanênnhậnrằngtrongcácconvậtđãdùng,khôngcóconnàodữcả.Contêgiácthìkểlàvậtdữ,nhưngcontêgiácởHàngĐàothìlànhlắm:nókhôngcắnaibaogiờ.Khôngcóhổvànghaysưtửvàng,chẳnghạn.Vìnhữngconvậttrênkialànhữngconvậtthầnlinhchăng,haylànhữngconvậtchỉlànhcóthểgợilòngtincủakháchmua?Contrâu,conhươu,conbò...Nhữngconvậtnàycólàmhạiđượcaibaogiờđâu?Vàonhàcontrâu,conhươumuavải,lụa,chắckhôngbịhớ,chắcsẽđượcnhàhàngtiếpđãiniềmnởvàtửtế(nhưcácbàbánhàngViệtNambiếttiếpkhikháchchỉmặccảmàkhôngmua,haymuốnmuamàtrảrẻ),vànếuhọcóbịdạinhưmộtconbòthìcũngđượcanủirằngítracũnglàmộtconbòvàng.
Tôichỉkhônghiểutạisaobỗngdưnglạicóconlạcđà.Convậtnàyhìnhnhưlạcloàivàođámấy,giữanhữngconvậtmànókhôngquenbaogiờ.NgườiphươngTâykhinhaithườnggọi:cáianhlạcđàấy...Theonghĩađóthìconlạcđàámchỉnhàhànghaykháchmuahàng?
Chúngtacònphảihỏitạisaoconvậtkháckhôngđượcdùng,vàtạisaođịaphậnchúngchỉcóphốHàngĐàothôi.LênđếnHàngNgang,xuốngđếnBờHồ,làđãkhôngcóloàivậtrồi(concáhóalonglênHàngNganglàtráivớilẽ
trời).
Cómộtngườikểchuyệnvớitôirằngđólàtạinhàhàngganhtịnhau.NguyênhồibấygiờphốhàngĐàocònhẹp,nhàhaibênphốkhôngcáchnhauxamấy.Cóhaiôngchủhiệuto,ngẫunhiênmộthômcùngcómộtý,làlấyconhươulàmbiểuhiệu.Haiconhươucùngtreomộtlúc.Cónhiềusựnhầmlẫnxảyravềsau,nhưnghaiôngcùngganh,khôngôngnàochịuđổiconkhác.Nhưthếđượcmộtnăm.Rồibỗngnhiên,mộtônglấyngayconbáolàmbiểuhiện,vàphaongônlênrằngchỉítlâubữalàbáosẽcắnhươuchết.Ôngchủhiệukiatứckhílấybiểnhiệuconhổvàphaongượclại.
Ôngchủhiệunàychẳngchịukémđổingayconbáoraconsưtử.Ôngkiacũnglậptứcđổiraconvoi.
Đếnconvoithìôngnàytứcquá:vìkhôngcóconnàokhỏehơnconnữa.Voiđứngđầutronggiốngvậtrồi.Chỉcócáchlàmconvoihơn.Thếrồiônglàmconvoitohơn.Ôngkiacũngchẳngchịukém,lạilàmconvoitohơnnữa.Haiconvoicứthinhaumàtomãira.Phốthìhẹp,chonênmộtngàykiahaiconvoiđụngvòinhau,lấpcảlốiđi.
Việcđếncửaquan.Ôngquanphânxử,bắtvoihaibênđềubélại,vàralệnhtừđấychỉđượcdùngnhữngconvậthiền(nhưvoichẳnghạn)làmbiểnhàngmàthôi.Nhữngconvậtdữnhưbáo,hổ,gấu,mèo...đềucấmtiệt.
Ấylàngườitakểchotôinghecâuchuyệnnhưthế.Chuyệnchảbiếtcóthậthaybịa,nhưnggiảngtạisaongườitakhôngdùngcácthúvậtdữthìcó(tuyvậy,contêgiác?),còntạisaocácvậtchỉcóphạmviphốHàngĐào,khônglênHàngNgang,khôngxuốngBờHồ,thìtuyệtnhiênkhông.
NgườiTaViếtChữTây
CáibiểnhàngnàoviếtbằngchữPhápđầutiêntreoởphốHàNội?Thậtkhómàbiếtđược.Nólàmộtđiềuthuộcvềlịchsửcầnphảitìmra,đểđánhdấucáingàymàmộtconngườiViệtNambắtđầudùngthứchữphongphúnhấtphươngTây.
Từbấyđếnnay,ítracũngngoàisáuchụcnăm.SáuchụcnămngườimìnhhọcchữPháp,tưởngđãđếnlúcthâutháiđượchoàntoàn.BâygiờcácbiểnhàngviếtchữPhápchiếmđếnchínphầnmườitrongcácbiểnhàng.Nhiềuhàng,tuychỉgiaothiệpvớikháchhàngViệtNamthôi,cũngđểtoànchữPháp,cũngnhưngàyxưahọtoàndùngchữnho.
Ngàytôicònnhỏ,ôngthầydạyvẽcủatôibỏnghềramởmộtxưởngvẽởphốBờHồ.Ngoàicửahàngtreomộtcáibiểnvẽmộtcáigáirấtxinhchỉtayvàomấydòngchữ.Vìcôgái,tôiđihọcvềlầnnàocũngđứnglạinhìn,vàvìvậymớithuộcmấydòngchữđóđếbâygiờ.Mấydòngchữnhưthếnày:"Ici,ilexisteundessinateurportraitiste,aquarellisteetarchitecture".
Đãhơnmườinămrồi,màmỗilầnnhớđếncâuchữPhápấytôicũngkhôngkhỏibuồncười.NhânthếhômnaytôinẩyracáiýmuốndạoquatấtcảBamươisáuphốcủachốn"nghìnnămvănvật"nàyđểđọccácbiểnhàngchữPháp,vàxemngườimìnhdùngchữPhápđãtiếnbộđếnbậcnào.
Thìquảthựcđãtiếnbộrấtnhiều:
Nàyđâynhữngbiển:Salondecoiffeur,X...boncoiffure,T.D.CoiffeurdeBeauté,hay;M.librairie,mercerie,relieur,M.S.Prothèsedentaire,Beautéhygiéniquedelabouche,M.Sdorureetdargenture,T.Tfabricateurdepoussepousse,T.Oventeetréperateurdemachinedetoutsorte,D.T.Ferronnerie,quinconnerie,H.Vanerie,O.Serée,Filetsdesports.ChữÉléganthìnhnhưđượcnhiềungườiyêuchuộngnhất:vìtỏraélégantcóphảikhông?
P.T.Coiffeurélégant(BạchMai),Boulangerieélégant(HàngBông),AlacoupedeParis-D.M.tailleurélégant(HàngQuạt),Auxparadisdesélégant...(LêQuýĐôn),hiệunàyđâutrướclà:Augoutdesélégant...P.T.Tailleurdesélégants(HàngQuạt)...
ToànnhữngÉlégancelàÉlégance,thậtxứngđángvới(Hàthànhhoalệ).
Vàtôinhậnthấy,nộitrongcáchiệudùngnhiềuchữtâynhất,vàdùngmộtcáchđángyêunhấtlàhiệuthợmay.CólẽvìcácôngchủhiệuđómayquầnáochothiênhạnênhọtựnghĩnhưbắtbuộcphảidùngchữTâymớihọpthời.
Mộthiệukhoecáchàng:"DernìeresnouveautésdeParis:laineElboeuf,laineRedStar,laineDormeuse..."(quifaitbiendormir-hẳnthế).
Hiệukia:"laninepiedsdepoulePrincedegales".
MộthiệukhácthambáccảTâylẫnta,vàtạonênmộtcáitiếngthầntìnhnày:Satinsúp.
Nhưngđếntêncáchiệuthìsựvănhóavàcầukỳthựcđãđếncựcđiểm:"Au
parfaittailleur"(HàngBông),"Maitretailleur","Paristailleur"(HàngQuạt).Chữluxe,chắchẳntrongtrícácôngchủhiệuthợmay,làbiểuhiệncủacáituyệtđíchtrongsựsangtrọng,nêncóđếnbaôngdùng:LaMode,tailleurdeluxe,D.P.Ttailleurdeluxe(HàngGai),Tr.tailleurdeluxe(LêQuýĐôn),(ôngnàyviếtlàluxekhôngcóe,ýchừngtỏraluxemộtbậcnữa).Nhiềuôngkhácưatỏrabiếttiếngngoạiquốchơn.Moderntailor(chợHôm),Gentlemensmoderntailor(hiệuchỉcómộtcáimáykhâucũvàtấmvảixanhchebênngoài)vàCH.RGents?tailor(HàngTrống)...
Thếcứtưởngđãđủrồi.Cava,taileur!(HàngTrống),Delatenue,tailleuretdelafrantaisie,tailleur(HàngTrống).
Rồilạicòn:D.T.Spécialistdeschemisesetdespyjamas;T.L.CoupeincroyableauxpyjamasdirigéeparS...
Nếumộtngàykiachúngtathấyđề:X.Tailleur,prix,soigne,trvailimpeceable,coupemodérée,thìcũngchẳnnênngạcnhiêntýnào.
NhưnghònngọcđẹpnhấtcólẽphảidànhriêngchohiệunàyởphốHàngBuồm:L.S.photographe,marchandedeChinoiserie.
Ấylàmớidạoquamộtvàiphốđôngđúc,chúngtađãđượcđọcnhiềucâuchữPháplạlùngnhưthếrồi.Ởcáchangcùngngõhẻm,đốivớingườitòmò,hẳncòntìmthấynhiềucáchápdụngchữPhápmộtcáchthầntìnhhơnnữa.
Nhưngngẫmkỹrathìcũngchẳngnênlấylàmlạ,vìởmộtxứcótờbáo(nghĩalàdohạngtríthứcviết),dịchHôteldevillelàkháchsạncủathànhphốvàStarsàHollywoodlàdântộcStarởMỹchâu,thìcácôngchủhiệutrênkiakểcònlàgiỏinhiều.
Mà,cóphảikhông,tờbaoPhụnữtânvănởtrongNamđãtreobiển"LeJournaldesDames",vàtờPhụnữthờiđàmởngoàiBắc,"LapremìereorganedelafemmeAnnamite"?.
HàngMứt,HàngĐường,HàngMuốiTrắngTinh
HàNộiđãthayđổinhiềulắm.Nhữngphốcũ,hẹpvàkhuấtkhúc,vớinhữngnhàthòrathụtvào,nhữngmáitườngđixuốngtừngbậcnhưcầuthang,nhữngcửasổgácnhỏbévàkínđáo,đãnhườngchổchonhữngphốgạchthẳngvàrộngrãi,vớitừngdãynhàgiốngnhauđứngxếphàng.Thẳngvà
đứnghàng,đólàbiểuhiệncủavănminh.Khiôngcầmláichiếcôtôthìônglấylàmdễchịuvìđườngrộng,vìphốthẳnglắm.Nhưngđốivớingườitảnbộđichơi,lòngthưthảvàmảitìmsựđẹp,thìphốxámớikhôngcóthúvịgì.Khôngcónhữngcáikhuấtkhúcdànhchotanhiềucáibấtngờ,khôngcómộtngọncâyhoanhôsaubứctườngthấp,khiếnchúngtađoánđượccảmộtthửavườnnhỏbêntrong,ởđấybiếtđâulạikhôngthướtthamộtvàithiếunữkhuêcácnhưxưa.
Chỉcònmộtvàicáingõcon...ngõPhấtLộc,ngõTrungYên...mấyngọncỏtrênmảnhtườngcổngôQuanChưởng,làgợidấuvếtcủaHàNộicũ.Ngàyấy,đườnghẹp,chắchàngxómlánggiềngănởvớinhauthânmậthơn.Ngườicùnghàngphốtựcoinhưcómộtliênlạccùngnhau.Bênnàymộtcửahàngtạphoácóđầyđủquảsơnđen,cóchồnggiấybảnvàốngbútnho,cócôhàngthuỳmịmàhàngphốvẫnkhenlàgáiđảmđang.Bênkia,nhàmộtôngcụTú,cótiếngtrẻhọcvang,cócậuhọctròxinhtraiđứnghầuchèthầybêntràngkỷ.
Nhữngnhàcũcủatacómộtlốikiếntrúcriêng.ỞcácphốHàNộihiệngiờ,thỉnhthỏangcũngcònđượcmộtvàinhà.Giữanhà,mảnhsânvuônglộthiên,cóbểnonbộvàcávàng,códãychậulan,cóbểđựngnước,vàtrêntườngcócâuđốichữnho.Đôikhiđiqua,mộtcánhcửahémở,chúngtađượcthoángnhìnvào;bóngmộtthiếunữnhẹquasân,hìnhdángmộtôngcụgiàcúimìnhtrêncâycảnh.Tấtcảcuộcđờicủanhữngkẻbêntrong,cuộcđờixưa,nhữngýnghĩcũ,nhữnghyvọngvàmongướckhácbâygiờ.
KhôngcòngìcủaHàNộingoàinămsáumươinămtrởvềtrước.ThăngLongcủavuaLê,củachúaTrịnhkhôngcòndấuvếtnào:đâucònnhữngcungđiệnngàyxưa,nhữngphụđếcủacácbậccônghầukhanhtướng?Thỉnhthỏangmộtvàitêngọicònnhắclại,mộtvàiđốngđấtcònghidấu,thếthôi.Chúngtakhôngbiếtđượcmấyvềdĩvãng,vềcảnhphốxákinhkỳhồicụLãnÔng,mộttúithơ,mộtbồthuốc,đitừBátTràngđếnHồTâyđểchữachohoàngtử.
Trongmộtbàibáo,tôiđãnói(HàNộiXVIIẻsìecle)rằngcái"nghệthuậtbiểnhàng"ởHàNộiđãmất.Ngàyxưa,cáibiểnhàngcònlàmộtcáigìhơnkhôngchỉlàmộtcáibiểnhàngmàthôi.Đólàmộtbộgìliềnvớicơnghiệpvàsốvậncủangườibuôn,cáibiểnhiệuthựchiệncủanhữngcốcôngnhẫnnạivànhữngđứctínhngaythậtcủachủhàng.Đềbiểnphảichọnngàytốt,phảixinchữcủanhữngngườiviếtgiỏicótiếng,vàngườitathậntrọnggiữgìnnhưmộtthứcủagiabảoởnhữngcáibiểncũđãtrócsơn,màgiómưabaonhiêunămđãlàmlạtcảvàngson,nhữngnétchữmạnhmẽvàrắnrỏi
vẫncònnhưnguyênmới.Tôikhôngkhỏibaogiờđiquakhôngdừngbướclạingắmngíabachữđại."VạnThảoĐường"trêncáibiểncũkỹcủahiệuthuốcấyởđầuphốHàngĐường.
Bachữ"ĐôngHưngViên"cũngsắcnétvàcònmớihơn.Ngàytrướccònmấychữ"CộngHòaĐường"viếtbằngsonđỏtươi,lốinửachânnửalệ,chữbaybướm,trôngđếnthíchcảmắt.
Nhưngbâygiờngườitađãxóađiđểthayvàobắnglốichữ"vuôngtânthời"trongcácquảngcáoởbáoTàuhaybằngnhữngchữđiệntímhoacà,xanhlámạđêmđêmsángngờimộtgóctrời.Tấtcảcáigìcũngthaymớingườitakhôngnhữngthấycóbiểnhàng,ngườitathấycảbềmặtcáicửahàngnữa.VàsựthayđổibềngoàiấyđemđếnchophốxáHàNộimộtvẻmớiriêng,hơilạlùngvàđộtngột.
Trongđêmkhuya,chúngtathửdạochơicácphố,lúcđókhôngbịnhữngánhsángvàthứchànglàmlóemắt.Lúcđónhữngcửahàngmớimẻđãđóngcả,vàcáiphốvớicănnhàđềuphôbàyvẻthật.Cácnhàchỉthayđổicóphíadướisựthayđổiítkhilênđếntầngtrên.Vàbâygiờ,nếungườitacóphépgìcắtbỏcáctầngdướivàđặtcáctầngtrênxuốngđất,chúngtasẽcómộthàngphốcũkỹvớinhữnghàngbátquái,mảnhgươngvàdơibaymộtphốtừatựanhưphốcủakinhkỳxưa,chắcthế.
CómộtbạnnàotrôngcoivềvẻđẹpcủathànhphốHàNộikhông?Hìnhnhưcóthìphải,tuyrằngbạnđókhôngthấylàmchongườitanóiđếnmình.Nhưngcáiđókhônghềgì,miễnlàbạnđócứlàmviệclàđủ.
Ngàytrước,ởtrướccửaphủtoànquyền,còncómộtnhómtườngmàngườitađãpháđirồi,cáchđâyđâumườinămgìđó.Nhómtườngđótrôngxagiốngnhưmâmxôi;ởđỉnhcónhữnghìnhthùgì,tôikhôngnhớ,nhưngởphíadưới,cótượnghaingườiđànbànằmchoàiranhưbơi,tócbuôngxõavàlẩnmìnhvàothànhbể.HaingườiđànbàđóngườitabảolàhìnhdunghaiconsôngNhịHàvàMêkông.
ChúngtatưởngtượngphongcảnhhồHoànKiếmvớicáimâmxôibằngđálùlùấy.Maythaykhôngbiếtcóaiphảnđối,ngườitabỏcáidựđịnhấy,vàđemnhómtườngdựngởtrướccửaphủToànquyền,đểrồisauđóítlâupháđi.
Sựphảnđốiítlợiấycólẽlàcôngviệccủaủybancoivềvẻđẹpcủathànhphốhẳn?
Sauđóítlâu,mộtdạo,ngaybêncổngcủađềnNgọcSơn,chúngtađượctrôngthấyđứngsừngsữngvàthẳngtấpmộtcáicộtdâyđiệnchằngchịtvàcảđènđiệnvớinhữngcái"bìnhtích"bằngsứtrắng,khiếnchocáicộtsắtsơnhắcínđónhưmộtthứcâygiàmọirợvụngvề.CáicâyđólàmchovẻđẹpcủacổngđềnNgọcSơngiảmmấtđếnchínphầnmười.
Nhưnglạimaythay,cũngcáchsauítlâu,cáicộtđókhôngcònnữa.Côngviệccủaủybankiachắcthôi.
Sauđóítlâunữa,cảnhđềnNgọcSơnlạichịuphảimộtsựthêmthắtxấuxakhác.
Cólẽtheolờiyêucầucủanhữngaitrôngnomcáiđềnđó,ngườitađãchobắcsuốttừngoàicổng,quađầu,vàođếntrongđền,nhữngvòngsắtnền,cónhữngđườnguốnlượnngoằnngoèo,cũngsơnhắcín,vàđểmắcđèn.
Mắcđènchosáng,chotiệnnhữngngườiđilễđền.Mộtýtốt,rấttốt.Nhưngsaolạiphảitrảbằngmộtcáchbôinhọvẻđẹpcủađềnthế?Muốnsángcổngvàsángcầuthìthiếugìcách:mắcđènvàonhữngchỗlõmkhuấtkhúccủacổngvàcủacầu:đènđểnhưthếvừađượckínđáo,vừakhônglàmgiảmvẻđẹp,khôngkểcáilốiánhsángđậplạiấydịudàngvàlàmtôncảnhđềnhơnlên.
Đằngnày,mắcnhữngvõngsắtvớicánhhoahoétrẻtiềnkiavàocáicổngđẹpđẽcólốikiếntrúcriêng,cóvẻcổsơấy,thựclàmộtcáchđậpphámỹthuậttaihạikhônggìbằng.
Chocảđếnbachữ"NgọcSơnTự"bằngsắtdántrênmộttấmlướicũngsắt,vàcóhoalácũngsắtnốt,cảcáibiểnấycũngchướngmắtkhôngkém.
Nhữngthanhsắtấyởđócũngkhálâurồithìphải,màchưathấycáiủybannàođónếuủybanấycólàmviệcgìcả.Việcthìrấtgiảndị:nghĩalàbỏnhữngcáiđólàxong.
Dạonày,ngườitađãxâynhiềubópcảnhsátphụởlácđáckhắpHàNội,YênPhụ,CửaNam,BờHồ,QuanThánh...
Kiểubópnhưlàmộtcáihòmvuôngbốngócthẳngcạnh,cócửavào(tấtnhiên)vàcửasổ.Việcxâycácbópấychắclàítlợinhiềuchoviệctrịancủathànhphố.Chúngtôixincũngnhậnthế.Vàchỗđặtbópchắccũngđãlựachọnrấttiệnlợinữa.
Nhữngbópkhác,chảnóilàmgì.DuychỉcócáibópởQuanThánh,làlàmgiảmmấtvẻđẹpcủangôiđềnđẹpđẽấy.
Tuyrằngngườitađãcẩnthậnchocáibópấyđạiđểvẫnhìnhvuôngmộthìnhdángmuốngiốngchùachiềnbằngcáimáicongcong,bằngvàicáitrangđiểmtheolốicũ.Nhưngmàcáichùagiảấytrongđóthấycảnhsátthaynhàsưkhôngđánhlừađượcaihết,nhấtlàngườiyêumỹthuật,yêuHàNội,yêucáivẻcổkínhcủađềnchùa.
Chỉquámộtítnữa,làmxaramộttýnữaởphíađườngbênkia,hayởngayvườnhoađầuđườngQuanThánh,vườnhoaEckertnếutôikhôngnhầm,thìcóphảihaybiếtbaokhông.Giachidĩ,nhữngđườngvạchthẳngngayngắncủavườnhoaấylạihòahợpvớicáihìnhthùvuôngvắncủanhàbóplắm.
QuàHàNội
QuàHàNộixưanayvẫncótiếngngonlànhvàlịchsự.Ởcácthônquê,chút"quàHàNội"làcủamongđợi,vàtỏđượclòngquýhóacủangườicho.Concháungàygiỗkyđưavềdângchamẹ,haycácbàmẹratỉnhmuavềchocáccon,vàchồngđilàmNhànướcngàynghỉmuatặngchocôvợmớicưới...Baonhiêuýtốttìnhhaygửivàotrongchútquànơiđôhội,mónquàđemđếnchokhắpnơicácvịsànhvàtrangnhãcủabămsáuphốphường.
HàngQuàRong
NgườiHàNội,ănthìngàynàocũngăn,nhưngthườngkhôngđểý.Nếuchúngtavềởtỉnhnhỏítlâu,hayởngayHảiPhòng,NamĐịnhnữa,chúngtamớibiếtquàởHàNộingonlàchừngnào.Cũnglàthứbúnchảchẳnghạn,cũngrauấy,thếmàsaobúnchảcủaHàNộingonvàđậmthế,ngontừcáimùithơm,từcáinướcchấmngonđi.
Trongmộtngày,khônglúcnàolàkhôngcóhàngquà.Mỗigiờlàmộtthứkhácnhau;ănquàcũnglàmộtnghệthuật:ănđúngcáigiờấyvàchọnngườibánấy,mớilàngườisánhăn.
Tangtảngsáng,tiếngbánhTâyđãrao,lẫnvớitiếngchổiquétđường.Đólàquàcủanhữngngườithợđilàmsớm.Rồi,cótừngđộ,phốxávanglêntiếngrao"bánhránnóng,trinhmột,xuđôi"củamộtlũtrẻcon.Cáibánhránvừacứngvàxấu,thậtlàmgiảmthanhthếcủaquàHàNội,domộtcửahàngnàođómuốnkiếmlời,cứmuốnbắtthiênhạănbánhránlúccònngáingủ.
Nàyđâymớilàquàchínhtông:bánhcuốn,ănvớichảlợnbéo,hayvớiđậuránnóng.NhưnglàbánhcuốnThanhTrìmỏngnhưtờgiấyvàtrongnhưlụa.Vịbánhthơmbộtmịnvàdẻo.Bánhchaythìthanhđạm,bánhmặnđậmvìchútmỡhành.NgườibánbánhcuốnThanhTrìđộimẹtvàrổtrênđầu,từngtụmnăm,bảyngườitừphíaLòLợnđivàotrongphố,dángđiệuuyểnchuyểnvànhanhnhẹn.
Rồimùanựcthìhàngxôicháo:cháohoaquánhmùigạothơm,xôinồngmùigạonếp.Xôiđậu,xôilạc,xôivừngmỡvàdừa.Ở,cáixôivừngmỡ,nắmtừngnắmcon,ănvừagậyvừabùi.Màcóđắtgìđâu!Ănmột,haixulàđủrồi.Mùarétthìxôinóng,hãycònhơibốclênnhưsươngmù,ănvừanóngngườivừachắcdạ.
Vàcóaingẫmnghĩkỹcáivịhànhkhôchưngmỡởtrongbátngônếpbungnon;hànggiònvàthơmphức,nhữnghạtngôbéorướichútnướcmỡtrong...Ngôbung(xôilúa)thìcónhiềuhàngngon,nhưngngonnhấtvàđậmnhấtlàngôbungcủamộtbàgiàtrênYênPhụ.Cứmỗisáng,bàtừôxuốngphố,theomộtđườngđinhấtđịnh,đãngoàihaimươinămnay,đểcácnhàmuốnăncứviệcsaingườirađừngchờ.Bàđộithúngngô,taythủvàocáiáocánhbông,vàcấtlêncáitiếngrao,tựanhưkhôngphảitiếngngười,mộttiếngraođặcbiệtvàkỳlạ:"Eéé...éc","Eé...ééc...".
Đốivớicácbà,cáccôđichợ,côhàngvải,côhàngrauv.v...lànhữngngườiưamónquàgìvừarẻvừangon,lạivừanolâucáccôkhótính,sànhănvàhayxétnétlắmđãcómónquàcủacôhàngcơmnắmlẳnglơvớihaiquangthúngbỏchùng.Mónquànàysạchsẽvàtinhkhiết,từquàchođếncảquangthúng,cảcôhàng,tócvấngọn,áonâumới,quầnsồithâm,côhàngtrôngcũngngonmắtnhưquàcủacôvậy.
Cơmnắmtừngnắmdài,tonhỏcó,nằmtrênchiếcmẹtphủtấmvảimàutrắngtinhđểcheruồi,muỗi.Condaocắt,sángnhưnước,vàlưỡiđưangọtnhưđườngphèn.Cơmcắtratừngkhoanh,côhànglạicẩnthậngọtbỏlớpngoài,rồilạicắtratừngmiếngnhỏ,vuôngcạnhvàdài,đểbàytrênđĩa.Cômuốnxơivớithứgì?Vớichảmớinhéhaygiòlụamịnmàng?
Cáccôvừaănvừanhainhènhẹvàthongthảhỏihanthânmậtcôhàng:cùngbạnlàmăncả,mộtgánhnuôichồngnuôicon,đónggópthìnhiều.Âucũnglàcáiphậnchứbiếtlàmthếnào.
Đốivớicácbàănrởvàthíchcủalạmiếngvàđộcnữađãcóbàhàngtiếtcanhvàlònglợn.Mộtmâmđầymộtbáttiếtcanhđỏối,ngòngngoèosợidừa
trắng,điểmxanhmấyláhúngtươi.Thếmàhọănngonlành,mộtlúchai,babát.Rồiđánhthêmmộtđĩalòngvừadồi,cổhũvớitrànggiòn.Ănxongquétmiệngđứngdậy,bướcđithànhchậmchạp.
Saobằngrađầuphốănmộtbátphởbãcủaanhhàngphởáocánhtrắng,giletđen,vàtócrẽmượt?Nồinướcsôisùngsục,tỏamùithơmrakhắpphố.NếulàgánhphởngoncảHàNộikhôngcóđâulàmnhiều,thìnuớcdùngtrongvàngọt,bánhdẻomàkhôngnát,thịtmỡgầugiònchứkhôngdai,chanhớt,vàhànhtâyđủcả.Chảcòngìngonhơnbátphởnhưthếnữa.Ănxongbátthứnhất,lạimuốnănthêmbátthứhai.Vàanhhàngphởchảphảigánhnặngđiđâucả,chỉviệcđỗmộtchỗnhấtđịnh,cũngđủbánmộtngàyhaigánhnhưchơi.Vàngườihàngphốtìmdấuhiệuđểgọitênanhchodễnhớ:anhphởtrọc,anhphởBêrê,anhphởMũDạ,anhphởCao...vàdặnthằngnhỏchớmuahàngkhácvề"ôngkhôngănmàchếtđòn".
PhởlàmộtthứquàđặcbiệtcủaHàNội,khôngphảichỉriêngHàNộimớicó,nhưngchínhlàvìởHàNộimớingon.Đólàquàtấtcảsuốtngàycủatấtcảcáchạngngười,nhấtlàcôngchứcvàthợthuyền.Ngườitaănphởsáng,ănphởtrưa,vàănphởtối.
Phởbángánhcómộtvịriêng,khônggiốngnhưphởbánởhiệu.CácgánhphởcótiếngởHàNộiđềuđượcngườitađặttênvàtưởngnhớ:phốGa,phốHàngCót,phốÔQuanChưởng,phốCửaBắcv.v...
Bâygiờnhiềutàinăngtrẻtrongnghềphởmớinhómlênvàtráilại,nhữngdanhvọngcũtrênkiakhôngchắccòngiữđược"hươngvịxứngkỳdanh"nữa.Cóngườinàothứchịukhóđikhảonếmlạimộtlượtxemsao?MộtvòngquanhHàNộibằngvịphở,chắccólắmđiềumặn,chát,chua,cayđấy.
Nhưngcómộtnơiphởrấtngonmàkhôngcóainghĩđếnvàbiếtđến:ấylàgánhphởtrongnhàthương.Trongnhàthươngvốncómộtbàbáncácthứquàbánhởmộtgianhàngdựngdướibóngcây.Cáiquyềnbánhàngđólàcáiquyềnriêngcủanhàbà,cótừkhinhàthươngmớilập.Bàlàngườingoanđạonêntuyởđịavịđặcbiệtđóbàcũngkhôngbắtbímọingườivàănlãiquáđáng.Thứcgìbáncũngngonlành,giácảphảichăng.Nhưnggánhphởcủabàthìtuyệt:bátphởđầyđặnvàtươmtất,dohaicongáibàlàm,trôngthựcmuốnăn.Nướcthìtrongvàlúcnàocũngnóngbỏng,khóilênnghingút.Rauthơmtươi,hồtiêubắc,giọtchanhcốmgắt,lạiđiểmthêmmộtchútcàcuống,thỏangnhẹnhưmộtnghingờ.Mànhântâmtùythích,nhàhàngđãkhéochiều:aimuốnănmỡgầu,có,muốnănnạc,có,muốnănnửamỡ,nửanạc,cũngcósaÜnsàng.
Cứmỗibuổisáng,từsáugiờchođếnbảygiờ,chỉtrongquảngấythôi,vìngoàigiờgánhphởhết,chungquanhnồinuớcphở,tathấytụmnămtụmba,cácbệnhnhânđànôngvàđànbà,cácbácgácsan,cácthầyytá,vàcảđếncáchọcsinhtrườngThuốcnữa.Chừngấyngườiđềuhợplòngtrongsựthưởngthứcmónquàngon,nângcáchănphởlênđếnmộtnghệthuậtđángkính.
Cùngmộtthứquànướcvàmặnnhưphở,HàNộicòncóhãngmìvàmằnthắn.HaimónnàychắchẳnlàmónăncủangườiTàu,chonênhễngườiTàulàmthìngonhơn,cũngnhưhọlàmngonnhiềumónkhác.
CáichícủaViệttacũngkhác:mónquàbánthìcứmuốnbánchorẻvànhiều,thíchthếđểxiêulòngkháchcòncáiphẩmcótốthaykhông,khôngquantâmđến.Chonênbátmằnthắncủangườimìnhthìcóđủcảrauthơm,xàxíu,đôikhimấymiếngdồi,vàmộtphầnchiatámquảtrứngvịt.Mằnthắnthìlàmrấttobột,nặnxuềxòađểtrôngcàngtohơn,nhưngnhânthìhếtsứckínđáovànhỏbé,vìđượcmộttíthịtchỗbạcnhạc,muarẻcủacáchàngthịtlậuôiởngoạiô,lúctrúthàngbánrẻ.Nướccũngrấtnhiềunữa,dềnhlênnhưaosautrậnmưa,nhưngnhạtvínhưnướcbèo.Ấyhtếmàtấtcảchỉbáncónămxu.Tưởngđắthànglàphải.
Thếmàkhông:ngườiHàNộiănquàsành,nênkhómàlấynhiềulàmhoamắtngườitađược.Cólẽngườibánnghĩrằngquàraolàsựctắc,haithanhtregõvàovớinhaunhưtiếngguốcđicủamộtgáivềđêm,màsựctắcchínhlàhaitiếngTàuThựcđắcmàra.Thựcđắclàănđược,chonênquàchỉcốtănđược,khôngcốtgìănngon.
Vềthứcquànày,tôilạinhớđếnmộtcâuchuyệnnhiềuýnghĩa,vàcóthểlàmmộtbàihọchaychongườimình.TronglúcmọingườibánhàngViệtNammỏivailêgánhkhắpphốmònđốttrevìtiếnggọimàvẫnkhôngbánđượcmấy,thìbỗngnhiênmộthômởmộtphốởHàNộinhỏhẹpvàđôngđúc,nẩyramộtchúkháchbánhàngrấtdởngười.Chútacũngbánmìvớimằnthắn,cũngvớigiánămxu,nhưngmìthìchỉcómìkhôngvàmằnthắnchỉcómằnthắntrần,đủmườilămcái.Nhưngnướcrấttrongvàrấtngọt,mìthìđậmvịvàdẻo,mằnthắnthìbộtmềmvàmỗicáicónhânmộtcontôm.Ănmãivẫnngonkhôngthấychán.
Bánhàngkhôngcầngánhđiđâu,vàcũngkhôngcầngìbát.Aimuốnănthìđếnhàngmàăn,aimuốnmuađembátlạimua,vàngườinhàmangvề,chứmộtbậcthangngắnbáccũngkhôngchịubướclên.Bácbánhàngcửaquyềnnhưthế,ngườitatuytứcvìcáilàmbộkiêukỳcủabác,chêvìquàcủabác
đắthơnquàcủacáchàngthường,nhưngngườitavẫnphảimua,vìquàcủabácngon.Ngườimuangàydầnđông:mộtbácbánkhôngđủ,phảilàmhaigánh,rồiba,rồibốn,rồinămsáu.Mỗigánhbácphảithuêngườibán,mỗithángcôngnămđồng.Nhữngngườinàybèncáchănbớt:mộtlượngbátmìbácbán,cứbabómìthìhọlạibớtmột;mườilămcáimằnthắnthìhọbáncómườihai.
Nhưngmắclòng,hàngbácvẫnbánchạy.Mỗigánhítnhấtbáccũngđượclãibađồngmộtngày.Sáugánhvịchilàmườitám,mộtthánglãinămtrămhơn.SáuthángsaukhibácởHảiPhòngđặtchânlênHàNội,bácđãnghiễmnhiêntrởnênmộtngườigiàu.
Thếmớibiếtnghềgìlàkhôngcólãi,màcáinghềmàchúngtatưởnglàhènmọnấylạichónglàmngườitagiàuhơnchánhvạnnghềkhác.Miễnlàthứchàngbánxứngvớiđồngtiền,đừnglừadốingườimuacủangonthìngườitaăn,đắtrẻkhôngkỳquản.Đólàmộtsựthấtgiảndịtrongnghềbuônbán,màtiếcthay,nhiềunhàbuônngườimìnhkhôngbiếtđến,hoặcngườimìnhlàmtồibánrẻhoặchọđánhlừađượcngườimuathìlấylàmsungsướng.
Tôiquênnóinốtrằngchúkháchbánmằnthắntrênkia,giácứgiữlốibángánhnhưthếthìkhôngsao.Cótiền,chúlạimuốnlàmôngchúhiệuchúmởhàngcaolâutoởphíaMãMây.Cáichínàythìkhôngcógìđángtrách.Nhưngchúlạimuốngiốngcácchủkhácởchỗđánhbạcchúđánhphánthán,rồichúthua.Bathángsau,chúvỡnợ.
Nhưngđấylàtạichú,chứkhôngphảilàtạicáicửahàngcủachú,vàcáiphươngphápbánhàngcủachúvẫngiữnguyêngiátrịkhiếnchúngtanêntheo.
Saukhivỡnợ,taytrắngtrởvề,chúlạighélưngxuốnggánhlấygánhhàngmằnthắncũtiếngvẫnraovàng,vàcáimiệngvẫntươicườinhưtrướcĐólàmộttấmgươngmàchúngtalạicàngnêntheonữa.
VẫnQuàHàNội
Kểvềcácthứquàmặn,thìHàNộicònnhiều:nàobúnriêu,búnchả,thangcuốn,nemchua,nàomiếnlươnvàbúnốc.Mỗithứ,tấtnhiêncómộtvịriêng,vàcảđếnmỗihàng,lạicũngcócáingonriêngnữa.
Tôithíchnhấtcôhàngbúnốc,khôngphảivìmónhàngcôtôithíchănxinthúthậtrằngtôisợcácbácốclắmnhưngtôithíchnhìnngườitaăn,vìnghe
thứcquàcủacôlàcáiđiểmkhôngthểthiếuđượccủamộtcảnhbìnhdânhoạtđộngtrongcácngõconvàtrêncácbờhè.Ngườitaxúmlạiănquàbúnốcmộtcáchmớingonlànhlàmsao!Cóaibuổitrưahaybuổiđêmkhuya,điquacácnhàcôđào,vàcácchịemthanhlâu,thấyhọăncáiquàấymộtcáchchămchúvàthathiếtđếnđâukhông?Nướcốcchualàmnhăncácnétmặttànphầnvàmệtlả,miếngớtcaylàmxoaxuýtnhữngcặpmôihéohắt,vàkhiếnđôikhirõnhữnggiọtlệthậtthàhơncảnhữnggiọtlệtình.
Côhàngốccómộtcáidụngcụ,mộtđầulàbúa,mộtđầulàdùinhọn.Mộtcáigõnhẹ,vàmộtcáitrởtay,làconốcnguyêncảruộtđãgọngàngrơimìnhvàobátnước.Côthoănthoắtrútốckhôngkịp,trôngthấyngườitaănngonlành,chínhcôcũngsinhthèm.Ấycôcóthúthựcvớitôinhưthế.
Cùnghọnhàbún,riêucuavàthangcuốnvốnlàquàsởtrườngcủacácbà.(Mànghiệmracáitriếtlýsâusắcnày:thứquànàobánchocácbàbaogiờcũngđắthàng,vìhailẽ:mộtlàvìcácbànộitrợbaogiờcũngsaÜntiền,hailàcácbàănquàđãthànhtụcngữ,cadao).Lạcómộtđiều:nhàmìnhlàmlấy,dùbàvợkhéotayđếnđâu,ăncũngkhôngthấyngonbằngmuacáchàngrong,nhấtlàhaithứthangriêu.Tạisaovậy?Cóaitìmracáilẽtriếtlýthứbakhông?
Miếnlươnlàthứcquàănbổâm,nhiềungườibảothế.Đànôngthìkhônghaytin,nhưngđànbàthìdễtinlắm.Thếchonênđãthấynhiềuôngchồngkhôngthíchănlươn,màvẫnbịcácbàvợépchoăndùtiềncácbàấytrảlấy.Tìnhnghĩađằmthắmcủavợchồngđôikhicóthểlấynhiềuítmiếnlươnmàđođược.
Ấy,suýtnữađikhỏicácthứquàcốtbún,màtôiquênkhôngnóiđếnthứquàbúnquangtrọngvàđặcđiểmnhấtcủaHàNộibămsáuphốphường:đólàthứcquàbúnchả.
Phải,cáithứcquàtầmthườngđó,sáutỉnhđườngtrong,bốntỉnhđườngngoài,chẳngcóđâungonbằngkinhđô.Aicũngphảicôngnhậnnhưthế,hayítranhữngngườisànhthưởngthức.Mộtôngđồcuồngchữởnhàquê,mộthômkhăngói,ôlênHàNội,đãphảiứngkhẩuđặthaicâuthơnhưthếnày,khingửithấymùikhóichả:
NgànnămbửuvậtđấtThăngLong
Búnchảlàđâycóphảikhông?
Màcảmhứngthếthìchíphải.Khingồicuốngchiềugió,đóibụngmàđón
lấycáikhóichảthơm,thìngàidễthànhthisĩlắm.Khóilamcuộnnhưsươngmờởsườnnúi,giọtmỡchảxèotrênthanhồngnhưmộttiếngthởdàivàtiếngquạtkhẽđậpnhưcànhcâyrungđộng,quàbúnchảcónhiềucáiquyếnrũđánggọilàmêhồn,nếukhônglàmêbụng.
Nhữngthứrấtlàtầmthường,rấtlàgiảndịmàđigầnnhausaolạisinhrađượcmùivịriêngnhưthế?Ailàngườiđầutiênđãnghĩrabúnchả?Ngườiđóđángđượcchúngtanhớơnvàkínhtrọngngang,haylàhơnvớingườitạonênđượctácphẩmvănchương...Cólẽngườikiacònlàmítchonhânloạihơnlàngườinàynữa.Tiếcthaytênngườitàitửđóthấttruyền,đểkhôngliệtkêvàocáisổvàngcủanhữngdanhnhân"thựcviđạo".
Thứbúnđểănbúnchả,sợimànhvàcuộntừnglámỏng,khácvớicácthứbúnthường.Chảphảithịtbachỉ,màphảidùngcặptretươinướngmớingon.Quái,saocáinướcchấmcủacáchàngbúnchảhàngngonthế!Cólẽlàhọdùngnướcmắmhạngvừa,nghĩalàkhôngquáchua,chonênthànhngonchăng?Nướcchấmấymàđiểmthêmmấygiọtchanhvàothìtuyệt:cóthểthấmnhuầncảbún,cảrau,cảchảmàkhôngmặn,khônggắtnhưnướcchấmcủanhà.
NhưngbúnchảHàNộiđặcbiệtcólẽvìcáirauhúngLáng.VìchỉcórauhúngởLánglàcómùivịhúng,đemtrồngchỗđấtkhác,sớmchậmcũngđổiramùibạchàViếtđếnđâytôilạinhớđếnbácTúMỡthườngmờibạnhữuănvàthườngkhoemìnhlàẩndậtngaytrongrừnghúngThếchonênbúnchảthìphảilàbúnchảHàNộimớiđủvịchongườithưởngthứcvàphảilàbúnchảxưavẫnngồitrướcđếnBạchMã,HàngBuồn,mớilàbánhàngngon.(Tấtnhiêncónhiềucáchàngkhácởphốcũngngonchẳngkém,nhưngtiếngtămchưanổiđóthôi).
PhụThêmVàoPhở
Nóivềphở,tôicònquênkhôngnhắctớinhữngsựthayđổimớiđâyởcáiquàđặcbiệtđó.Nghĩrằngthayđổilàtiếnbộ,cóngườiđãbỏphởcũlàvịphởgà.Nhưngsựcảicáchấyhìnhnhưkhôngđượchoannghênh.
Cóngườikhácrụtrèhơn,chỉthayđổimộtvàithứgiavị,ngườithìthêmvịhúnglìu(nhưgánhphởphốMớihồinăm1928),kẻthìthêmdầuvừngvàđậuphụ.Họmệnhdanhcáiphởnhưthếlàphởcảilương.
Nhưcáithứphởthựccũngnhưbảntuồng,chèo.Ðểnguyêntuồngchèochổthìhay,chứđãphacảilươngvàothìhỏngbét.Cóchăngmuốncảicáchthì
đểnguyênvị,màcáchlàmtinhvihơnlên.Cáinộidungvàthểtàivẫncũ,màtinhthầnthìngàymộtsắcsảothêmvào.
Kểviếtbàinàyvẫntrungthànhvớilốiphởcổđiểncũngnhưưanghetuồngchèogiữđúngđiệuxưa.
BổKhuyết
Tôiđãtoanchấmhếtcáibàinóivềquàbún,thìmộtbàhẳngcũnglàmộtngườisànhănđếntráchrằng:Anhnóiđếnquàbúnmàkhôngquênnóiđếnquàbúnbungthìhẳnralàmộtsựbấtcông.Vìbúnbunglàmộtthứquàngonlắm,màlạilàmộtmónquàrấtViệtNam.
Tôibiểuđồngtình,vàvộivàngbổvàochỗkhuyếtđiểmấy,đểkhỏiphụlòngnhữngbàsànhănbún,vàkhỏiphụcôngnhữngcôhàngsớmgánhnồibúnnóngđiraokhắpphốphường.Tôicònnhớrõtrênđầulưỡi,tênhưmộtlượtrùngmìnhnhẹ,cáivịđậmngọtvàhơingưangứacủanhữngmiếngdọcsơnhà.Cáithứraunày,saomàđivớibúnhaythế!Tựanhưtrờisinhrađểnấubún,vàcáihoàhợpdịudàngkhôngởđâulàkhôngcó,trongmộttácphẩmvănchươngcũnggiốngnhưtrongmộtnồibungnấukhéo.
Câysơnhà(câymùng)vốnlànhữnggiốngtựanhưcâykhoaimàláto,củthìnhỏvàtrònnhưquảtrứng,luộclênăncũngngon.Dọccây,ngườitatướcvỏvàchẻnhỏ,nấukỹchorõnhừ.Mộtvàimiếngđầumẩusườnđểlấynướcngọt,mộtítnghệđểnhuộmthứcănấymộtmàyvàngđầmấmnhưmàuvàngcủarángchiềunhữngngàymùahạ.Thêmdămquảcàchuađỏ,mộtvàimiếngđuđủxắtvuông,màutrongmỡnhưngọcquý.Chừngthứấymàcósợibúntrắngvắtqua,nhưmộtcáidâyliênlạcnhữngthứcthựcxanhau,màvìsựsànhăncủaloàingườibỗngchốcnêngầngụi.Thếlàbátbúnbungkhôngbiếtbaonhiêuvịđiểmlẫnchonhaunhưcáctiếngcủabảnđàn.Nếungàilạithíchăncaynữa.Thìmấynhátquảớtchỉthiên,đủkhiếnchivịquàthêmcáinóngrựcrỡvàthắmmàucủanhữnggiavịlạnơiẤnÐộ.
BúnSườnvàCanhBún
Lạimộtvịkháchẳn,ấylàhaithứbúnsườnvàcanhbún.Búnsườnthìhiềnlànhthôi,vềsắcsảochẳngcógì.Cứquýhồnướcchongọt,búnchodẻolàđượcrồi.Ngườitaănbúnsườnnhưđọcnhữngtiểuthuyếtngonngọt,thíchthôichứkhôngdámmê.Khôngcóngườinghétnhữngcũngkhôngcóngườithathiếtquá.Cáicìcũngởnửachừng.
Canhbúnthìcaohơnmộtbậcvìcóraucần,sánhvàgắt,vànhấtlàcócárôcon,lạngtừngmiếngmột,cũngcónơinấuvớicải,nhưngkhôngngonbằng.Thịtrôấyđemlạichothứcănmộtvịđậmngọtkhácthường,khônghiềnlành,bởivìchỉngontrongmộtđộnàođó,khiếnngườiăncócáicảmtưởngđigầnmộtvịghêlợmởđầunàyvàởđầukia,vàbởithế,càngkhiếnchothứcquàngonhơn,cócáingoncủasựchênhvênhvàlosợ…Thựcvậy;cánhbúnđểnguộithìtanhmàđungiànóngquáthìnồngruỗng.Ấychỉlúcnóngvừađổmiệng,ănphảixuýtxoa.Vàngườitachohồtiêuvà,đểthêmcáicaynóngcómựcthước.
CònQuàHàNội
Trongmộtbàitrước,tôiđãnóiđếnthứbánhcuốnThanhTrì,làthứquàHàNội.Nhưngđâylàthứbánhkhôngnhân,tuycũnggọilàbánhcuốn,màkhôngcuốngìhết.HàNộicònthứbánhcuốnkhácnữa,mấylầnbánhmỏnglấynhiềuvịlàmnhânmàgầnđâyđượcngườihàngphốhoannghênhđặcbiệt.
Chắcnhiềungườicònnhớhươngvịcủanhữngchiếcbánhcuốn“haimươibốngian”.Thuởấy,Haimươibốngiancònlàmộtxómthịnhvượngcủacôđầu,màsựhoạtđộngvuivẻcònkéodàimãiđếnđêmkhuya.Trướccửanhữngnhàhátấy,vềphíabênnàyđườngxeđiện,cómộtchiếcnhàlábécon,ẩnnúpdướibóngcâyxoanxanhtốt.Trongcáinhànghèonànấytựmườihaigiờđêmchotớisáng,mộtbàgiàvàhaicháunhỏcúimìnhtrêncáinồiconbímậtlàmranhữngchiếcbánhcuốnnóngsốtvàngonlành.Kháchchơiđêmkhiláchnhìnquacửaliếpvào,đãngửithấymùihànhthơmphimỡ,vàtrôngthấylànkhóitrắngbốclênởchiếcnồi.
Củađángtội,bánhcuốncủabàcụ,cứkểvềgiátrịriêngthìcũngkhônglấygìlàmngonlắm.Nhưngngườitaănthấyngon,vìphảitìmtòiđếnmàăn,phảichơđợitừngchiếcmột.Vìđêmkhuya,saunhữngcuộchànhlạccònđểlạinhữngvịđắngtrênđầulưỡi,ngườitathèmđượcnếmcáivịcaychuacủanướcchấm,quấtmạnhnhưchiếcroivàocáichánnảncủasựchơibời.
Sauđó,khixómcôđầudọnđichỗkhác,thìbàcụcùnghaiđứacháucũngkhôngbánhàngnữa,cólẽkhôngbiếtbánchoai.Vàcaímónbánhcuốncũnghìnhnhưkhôngđượcưachuộngnữa.
Chođếngầnđây,cáchiệubánhcuốnmớilạithinhaumở.HiệubánhcuốnHàngÐồng,HiệubánhcuốnphốNhàThờ,hiệubánhcuốnphốMãMây.
(hồiđólàhồithangcuốnkhởiđầuđượchoannghênh,cùngvớihiệuphởBìnhDân).Ngườitabánkhắpcảđủcáchạngtừmộtxuchođếnmộthàomộtchiếc,khôngkểnhữnghàngbánhcuốnrong,mỗitốilạilàmvangphốphườngHàNộivớicáitiếngraolanhlảnhvàkéodài.
Khôngkểmấyanhhàngbánhcuốnlậpdịvàcóvẻđôichútthượnglưu,đánglẽđộithúngthìhọgánhmộtgánhnhưgánhphở:mộtbênđựngthùngbánhcuốnlúcnàocũngbốchơi.Rồihọđặtramộtthứtiếngraokỳlạlốcbểu.Nghĩalàgì?Tôichịukhôngbiếthainguồngốccủahaitiếngđórasao?
Nhưngcáiđókhôngcầnlắm:điềucầnlàthứchànghọănngon.Tiếcthay,lạiítkhiđượcnhưthếlắm.Bộtbánhcủahọphầnnhiềuthôkhôngđượcmịn,cònnhâncũngkhôngphảilạthứthịtngon.
Bánhcuốnmuốnngonthìphảinhàlàmlấy.Cáchlàmnhưthếnày,vàtôitrìnhbàyởđâycácphươngphápbítruyềnlàmbánhcuốn,đãnẩyratrongóctôimộtngàyđángghinhớởtrênbờhồTây.(tạisaolạihồTây,xinxemquaxuốngdướisẽbiết).
CốtbánhđểbọcthìdùngbánhcuốnThanhTrì,làthứmàbộtdẻovàthơmhơnhết.Nhưvậy,đãđượccôngxaybộtvàtrángbánh,vàvịtấtlàmđãngonbằng.Cònnhânthìmộtítthịtvainửanạcnửamỡthậttốt,mấycáinấmhương,vàilámộtnhĩvàmộtíttômtươihồTây,bócvỏvàtháimiếng.TômhồTây,củanhữngthuyềnsiếtmanglênbánvàokhoảngmườihai,mộtgiờtrưa,làthứtômănngậyvàngọtvị.
Chừngấythứ,thêmmấynháthành,chútnướcmắmngon,hồtiêubắcxàoquavớimỡtrênchảonóng.Rồilấybánhcuốnnhânvào;côngviệcnàynênđểtaymềmmạivàkhéoléocủacácbàlàm,đểnângniucáimàngbộtmỏngchokhỏirách.Xong,bỏvàonồihấp.
LúcănchấmnướcmắmPhúQuốc,chanh,ớtvàcàcuốngnguyênchấthồTây;tùythíchcóthểkèmthêmđậuránnóng;mộtmiếngănlàmộtsựkhoáilạcchokhứuquanvàđầulưỡi,vàchúngtacảmơnThượngđếđãdànhriêngcholoàingườinhữngthứvịngon.
Tômlàcáinhâncốtcầnchonhiềuthứbánh:bánhcuốn,búncuốn,chảrán,thang…Chonênmộtthứbánhbộtcũngngonlàthứbánhítnhântôm(nhưngmànhiều).
Sángsớm,thườngcómộtvàibahàngđộicáithúngtrênđầuđibán;họbánmộtthứgọilàbánhtômvàmộtthứkêulàbánhít.
Bánhtrênlànhữngcáichénbằngbộttrắngnhonhỏ,thứbộtăngiòn.Khibánhọmúcvàocáithứchénấy,mộtíttômkhôtơivụn,tẩmvàomộtítmỡrấttrong.Thưqquàtrôngtựanhưmộtthứhoalạ,dàitrắngvànhịhồng.
Cònbánhítthìlầnbộtchíntrongđểchongườitađoánthấycáimàuđỏcủalưngtôm,vàmàuđencủamộtnhĩ.Họtrìnhbàychiếcbánhnhưnhữnghòntròn,cứtrượttrơndướiđũa.Tôiưathíchhơncáihìnhthùbánhbao,bánhbẻcủanhữngnhàsangtrọngngàygiỗTết.Trongcáchnặnbánhtheohìnhthểthanhthanh,ngườicảmthấycáihoataymềmmạicủacáccôthiếunữ;cáitìmtòinghệthuậtấygiúpchobánhngonthêmnhiềulắm.Khôngcứphảicócủangon,còncầnpah3inângniukínhtrọngnữa.
Hếtmặn,lạiđếnngọt…CólẽmộtđộcgiảnàođókhôngthíchcáimụcHàNội…phốphường,sẽnóithếkhibắtđầuđọcbàinày.NhưngtôikhôngthểbỏquanhữngquàrongHàNội,màlạikhôngnóiđếncácthứquàngọt,ởHàNộicũngnhiềubằngquàmặn,vànếungườitaưamặnlắm,thìngườitaưaănngọtcũngkhôngphảikhôngnhiều.
Nhưngmàtôicũngchỉnóisơquamàthôi.VìcácthứquàngọtởHàNộicũngkhôngcógìlàđặcsắc,nhátlàquànước.
Ðêmđêmcácphốvẫnvangđộngtiếngraocủangườibánhànglụctầuxávàngườibánchèsen.
Quàtrênlàmộtthứchèđậuxanh,ngọtđậmtừthứnấucảvỏđếnthứbỏvỏ,từthứđặcsệtnhưbộtcủaphầnnhiềungườibánViệtNam,đếnthứloãnghơnvàsặcmùivỏquýtcủachúKháchvẫnbánkèmvới“chỉmãphù”ởcácngõQuãngLạcvàHàngBuồm.Cònchèsenthìchỉngườitabán,màbaogiờngườibánhàngcũnglàmộtđànôngđứngtuổi,mặcáocánhnấuvàquầnnâu.Nhưngcáithứchècủabáctangọtquá,vàđắcnữa.Mộtxuthườngchỉđượcbốn,nămnhânhạtsen.Thứquàcủabácngườitakhôngănluôn,chỉđểmờimấyôngcụnhàquêrachơitỉnh,hoặcđểchobàtrưởnggiảnuôngchiềumấycậunonyếudạdày.
Cùngmộtthứquànướcngọtvànốngấy,thỉnhthoảngởHàNội,tôicònnghethấycáitiếngraolàlạ“Sacốcmày”.Lầnđầunghe,tôitưởnglàmộtthứquàngonlắm,ítracũngcómộtvịlạnhưcáitêngọinửaTàu,nửamánkia.Tôigọimuaăn.Nhưnghópđượcvàihóp,thìmiếngquàtrởnênkhónuốtvàngánnhưlúcphảinóihếtmộtcâuhàimìnhthấylànhạtrồi.Nócógìđâu:Chẳngqualàmộtthứbộtviênnhỏvàtròn,nấuvớinướcđường.
Saobằngmátruộtvàlạnhhơnlúcđượcnực,ănmộtxuchèđậuđencủacôhàngđòngánhcongởsauphốSinhTừ?Trongbuổiđêmmùahạ,khicáchèphốngổnngangnhữngngườinằmngồihóngmát,từviêncôngchứcchođếnbácthợthuyền,thìcáccôqualạiluônluônbậtracáitiếngrao:“Aicháođậuxanh,chèđậuđenra”,lanhlanhvàkéodàinhưmộtluồnggiómát.
GiờtôinóiđếnmấythứquànướcngọtcólẽchỉriêngHàNộimớicó.Màcũngkhôngphảilàphốnàocáchàngquàấycũngđiqua.CácthứấychỉbánquanhquẩntrongmấyđườnglốigầnHàngBuồmvàphốMãMây,phầnnhiềutrongcácgõtốităm.Bánchoai?Chonhữngngườihútthuốcphiệnnghiệnhaykhônglànhữngngườivừathíchăncủangọt,lạicủangọtmátđểcónhuậntràng,vàđủcầukỳđểưanhữngmónquàphiềnphứcấy.
Khingàisaythuốcrồi,muốnănthứquàngọtđểhãmdưvịcủaPhùDung,nóngđểkhỏigiãsựsaysựa,vàrẻđểđủnóvớivàixunữa,thìxingọimuamộtbát“Súiỉn”(hayDủyn,sùidin,hoặctươngtự)củachúKháchtrọcđầungồibánngoàicửatiệm.(tiệnđâynóirằngchúưangồiđấy,mộtlàđểbánhàng,màhainữacũnglàđểhịtlấymùihươngkhói).Ðólàthứbánhtrôinước,bộtbọcnhânvừng,đừavàđường,thảlềnhbềnhtrongmộtthứnướccũngđưòong.Thứquàrấtnónghổi,vôýcắnvàothìbuốtrăng.Quàấycóngonkhông?Tôichịukhôngbiếtđược.VàtheonhưlờimộtđồđệlãoluyệncủaPhùDungTiênTử,muốnthưởngthứcđượchoàntoàncáihươngvịcủacáiquàấy,thìphảiănlúcbụngđóivàsaukhiđãsaysưa.Nhưngcómộtđiềuchắclàthứcquàđóhẳnkhótiêu.
Hútthuốchayráocổ.Thìcókhógì.Ðãcóthứmíangọt,nhưngmàhâmnóng,luộctrongmộtthứnướcriêng,cónhữngvịgìtôikhôngbiết,vìmấylầnhỏi,chúbánhàngcứgiữbímậtcủanhànghề.Khấumíavàchénnướcấy,ngườitaraobốntiếnglạlùnglà:“Mạocánchè,sủi!”.
Nếuônglạimuốnvừađỡkhát,vừabổâm,bổtìhaybổvịnữa,thìgọimuamộtchénnướcnóng“Bátbảolườngxà”.Bátbảolàtámcủaquý,támvịthảomộctrongthuốcBắc,chúkháchbánhàngđãcẩnthậnphơibãởtrênriamépcáibình,đểtỏýmuốnhàngchânthật.Cáithứnướcngonngọtlờlợấyđãsuýtlàmtôibuồnnôn.Nhưngnhiềungườiuốngngonlànhlắm,hứngtừnggiọtchođếncặn.
Giờôngmuốnđượctiêuvànhuậntràngthìlạixinănmộtbátchèkhoai.Khoailàkhoaithường,cáchnấucũngrấtthường,nhưngngườitagọibằngbatiếngngherấtcóvẻTàu:“Phánsìthoòng”.
TấtcảnhữngtiếngraoTàuấy,đêmkhuyavăngvẳngtrongnhữnggõtốiquanhcohoàvớitiếngreocủanhĩtầu,vớikhóithơmcủaPhùDung,đãtạonênmộtkhôngkhíriêngchoHàNội,cólẽkhôngđâucó.
NhữngThứChuyênMôn.
Nhữngthứquàđặcbiệtriêngcủatừngvùng,ngàytrướctacónhiềuNinhGiangcóbánhgai,YênViêncóbánhgiò,Limcóbánhlam,Ghềnhcóbánhdàivàchảnướng,QuánGánhcóbánhgiầytròn,NamÐịnhcóbánhbàng,HảiDươngcóbánhđậu…Nhữngthứquàấynơithìcòngiữđượcvịngonnhưcũ,nơithìchỉcócáitiếngkhông.Ngườisànhănbâygiờmỗingàymộtít,ngườiưachuộngcủatốtcũngkhôngcòncónhiều.Ngườitabâygiờchỉhamcáisựrẻ,vàchỉcầncócáimầumỡbênngoài.Sựgiảdối,điêungoa,vàluộmthuộm,thaythếchosựthậtthà,cẩnthận.Khôngcứgìtrongcácthứcăn,cảđếnnhữngsảnphẩmkháccũngvậy.
Nhàđạođứcthìlấythếlàmloriêngchocáitinhthầncủanướcnhà,nhưngngườisànhănthìloriêngchocáivịngoncủanhữngthứcquàđángquý.Cáinókhôngphảilàkhôngcóliênlạcđếncáikia:biếtăn,tứcđãlàmộtđiềutiếnbộlớntrongcácđiềutiếnbộ,nếukhôngphảilàtronghàngnhữngđiềuquantrọngnhất.
Nhữngýnghĩvềthếđạotrênnàykhôngkhỏilôikéochúngtađixaquá.
Vậythì,nếunơinàocóthức“chuyênmôn”riêngcủanơiấythìHàNộicũngcóthứcchuyênmônriêngcủabamươisáuphốphường.
MộtngườiHàNộivềthămquê,muốnđemítquàthậtlàđặcbiệt,thìngườiấylựachọnnhữngthứgì?
BánhcốmhàngThan…Mộtthứbánhngonmàcũngkhôngđắt,mộtthứbánhgợichotanhữngkỷniệmrấtnhiềumàu.Bánhcốmchínhlàthứbánhcưới,traođiđổilạitrongnhữngmùathu,đểchứngnhậnchocáisungsướngcủacặpvợchồngmới,vàcáivuimừngcủahọhàng.Vuôngvắnnhưquyểnsáchvàng,bọcláchuốixanhbuộclạtđỏ;cáidâylạtđỏnhưsợidâytơhồngbuộcchặtlấynhữngcáiáiân.Nhânđậuxanhgiãnhuyễn,vươngmấysợidừa,vàđườngthìngọtđậm.Cólẽchúngtacóquyềnphànnànrằngcáithứbánhấyvànhiềuthứcbánhkháccủatanữa,phầnnhiềungọtquá,ănhaychóngchán.Nhưngbánhmừngđámcướilạinhạtư?Chonênhọlàmngọt,hếtsứcngọt,đểtậntìnhdungcáiđằmthắmcủacặpvợchồng(cũngvìthếmàtìnhyêuchóngchán).
Bánhcốmthườngđiđôivớibánhxuxê.Cáitênkỳkhôinàyởđâumàra?Thứbộtvàngvàtrongnhưhổpháchấy,dẻovàquánhdướihàmrăng,làmộtthứbánhrấtngon.Dùsao,cũnglàmộtthứbộtthẳngthắn,vìnódễchotađoántrướcđểmàthèmthuồngnhữngcáingonngọthơnẩnnáubêntrong.Quacáimàuvàngóngánhấy,màutrắngcủasợidừavàmàuvàngnhạtcủađậuthêmmộtsắcnóngấmvàthânmật.Tôibaogiờcũngưathứcănnàocómộthìnhsắcđẹpđẽcáiđẹplúctrôngngắmgiúpnhiềuchocáithưởngthứclúcănlắm.
HaithứbánhcốmvàbánhxuxêcủaHàngThanHàNội,cóthểnóilàđãlànổitiếngkhắpBắcKỳ,từkẻchợchođếnthônquê.Ởhàngthan,chỉcóhainhàlàchínhiệu.Ngàyxưa,tênngườilàmbánhcũngbấttửliềntheovớithứbánhhọlàmra.Cáidanhtiếngcủacảmộtgiađìnhghitrênnềnláchuốivàtôitưởngcôcongáicủagiađìnhấychắchẳnlàđắtchồng.Bâygiờ,cáitênhiệuđượcghinhớhơn.Nhàbánhcốm“NguyênNinh”tôitưởnglàmộtnhàlàmbánhcốmcũngđãlâuđời,cùngvớinhiềunhàkhác.Họbiếtgiữchocáivịbánhđượcngonđều,vàđiềunàycầnnhất,biếtthayđổitrongcáchtrìnhbàyvàtrangđiểmchothứquàđượclịchsựvàtrangtrọngthêmlên.
(Mộtnồicốmthángđường,lúclấyra,thếnàocũngcònlạiítnhiềuchỗcháy.Cáithứcháycốmấy,ngọtsắcvàdẻocũngnhư“mèxửng”,ngườitabánnămxumộtmiếngchonhữngngườiíttiềndùng,nhấtlànhữngngườinghèomàlạiđánhbạnvớiảPhùDung,lànhữngngưuờitìmđượccáingonbấtcứởthứquàgì).
MộtnhàkhácởphốHàngGiầymàtôikhôngcònnhớsốnhàhiệngiờlàmnhữngbánhcộngcũngkhángon.Ðólàmộtthứbánhvuôngvànhỏ,bộtxanhthẫmnhưlàmảnhcộng,tấtnhiên,ănmềmvàthơm.Tôikhôngrõhọcólàmbánhgấcnữakhông:haithứbánhấyvốnđiđôivớinhau,mộtthứxanh,mộtthứđỏ.Ngườitavẫnăn,nhưngchỉănthỉnhthoảng.Vìcácthứbánhbộtcủatađềuphảimộttậtlàchấtbộtnặngquá.Nếulàmcáchnàolàmchothứbột“nhẹ”hơn,thìnhữngthứbánhấymớicóthểbánnhiềuđược.
BánhÐậu
ChắcnhiềubạnđọccònnhớcáithứbánhđậuHảiDương,đãnổitiếng,màngàybé,chúngtathườngnhậnđượcdotaybàmẹđãđiđâumộtchuyếnxavề?Cáithứbánhđậukhô,bộtnhỏnhưphấn,đónhìnhvương,cóindấumộthaichữtriện.Thuởnhỏ,chúngtathíchănthứcquàấylắm,nhưngnếuchúngtamắcbệnhho,thìkhôngkhỏilắmlúcbựcmình.Miếngbánhvừabỏ
mồmchưakịpnuốt,mộtcơnhođãlàmbậtrangoàinhưlànkhó…Mắtchỉcòntiếcngẩnngơnhìn.
BâygiờlàthứbánhđậuHảiDươngấykhôngcònnữa.Cólẽngườitathấycáibấttiệncủabộtkhôchocáctrẻbévàchocácôngcụgià.ỞHàNội,ngườitalàmmộtthứbánhđểantrongkhiuốngchètàu,cáivịbéongọtcủabánhrấtănvớicáivịđắngcủanướcchè.
Ðólàthứcbánhrấthợpdùngtronglúcthưởngthứcấmchèngonvàtôilấylàmtiếcrằngsaongườitalạikhôngnghịchếramộtvàithứbánhtươngtựnhưthếnữa;đểcóđủbánhmàđặtracáilệ“chèbánh”vàoquãngnămgiờchiều,nhưthóitụcngườiAnh.Mộttụclệđángquý,khiếnmộtngàyđầyđủhơn,vàsaucùngsựlàbánhtráicũngkhéoléovàtinhkhiếthơn.Cũnglàmộtcôngviệcđánglàm,nhưsựkhuyếnkhíchcácmỹthuậtkháctrongnước.BánhđậuướtngonnhấtlàbánhđậucủaHàngBạcvàHàngGai.Bâygiờhaiphốvẫncạnhtranhnhauđểlấytiếng,vàthêmvàocuộctranhgiành,còncóphốHàngÐàovàphốHàngÐườngnữa.NàohiệuÍchNguyênHàngGai,hiệuGiuNguyênvàThanhHiênHàngÐường,…Mỗihiệuđềutrìnhbàymộtthứbánhvớimộthươngvịriêng.Aichiếmgiảiquánquânbánhđậu?Thậtlàkhógiảiquyết.Tôilầnlượtdùnghếtchừngấythứ,đãngẫmnghĩvàsuyxétnhiềuvềcáivịngontrướcmộtchénchètầubốckhói.Tôikhôngcócáikiêuvọngbắtbuộcngườikhácphảitheocáiquyếtđịnhcủamình.Nhưngtôikhôngkhỏicáisởthíchriêngtrongviệcđó.
BánhđậucủaÍchNguyênthìthẳngthắnvàthựcthà,mịnvìđậungonnguyênchất.BánhcủaThanhQuangnhiềuhươngthơmvani,nhưngđườngdùnghayloạnsoạn,củaGiuNguyênthìướtvìnhiềumỡquá;củaCựHươngthìnhạtvị,củaViệtHươngthìdẻoquá;tựanhưđậutrắng,củaNgọcAnhthìhơikhôkhan,củaThanhHiênthìhơicứngmình…Kểvềvịngon,thìmỗithứcủamộthiệuđềucómộtđặcsắcriêng,đủđểchongườitachuộng.NhưngtôithìưathíchthứbánhđậucủaHàngGaihơn,vìgiảndịvàmộcmạc.Ðậuthìnguyênchấtđậu,vàhươngthơmcũngchỉlàhươngriêngcủabộtđậuxanh.Chonênbỏvàomồmthìtanđầu,ănngẫmnghĩrồimớithấybéo,suyxétrồimớithấythơm.Cáiôngcụgiàlàmbánhởhiệuđócónóichuyệnrằng:trướckia,vìtheothời,ôngcũngchothêmhươngvanivàobánh.Nhưngcáckháchhàngquen,trongsốđócóvàiôngkháchhànggiàởngoạiô,đềuyêucầunêngiữnguyênhươngvịđậuxanhnhưxưa,vànhàhàngtừđócứtheonhưthế.Ðấythậtlàmộtýkiếnhay.
BánhKhảo,KẹoLạc
Vềbánhkhảo,hoặcnhânhạtsen,đậusenhayđậuxanh,thìhiệuCựHươnglànhất.Ngàytrước,hiệuNgọcAnhcótiếngkhắpkẻchợthônquê;nhưtừngàyCựHươngởtỉnhÐôngdồnlên,thìngôibáchủđãthayngười.TrongkhiCựHươngmỗingàymộttiếnbộtrongcáchtìmtòikhiếnchobộtbánhđượcmềmdẻo,nhânđậuđượcnhuyễntrong,vàcáchtrìnhbàyđượcsạchsẽtinhthơm,thìNgọcAnhnằmngủtrêncáidanhvọngcũcủamình,uểoảibánhàngchokhách.Hiệuđóhìnhnhưgiàurồimàlại…MàngườiViệtNammìnhphầnnhiềugiàucórồithìkhônghaycốnữa.(Ðólàcáitậtchungcủangườimình,khiếnchokhôngcómộtcôngcụnàođượcphátđạtlâudài,cảtừtrongcáchbuônbánchođếnnhữngcôngnghệkhác).ThếmàNgọcAnhcònthứkẹolạcngon,ngonvìmùivanichovừaphải,vìcáirảivừngvừachínkhônghăngsốngvàcũngkhôngkhétcháy,vànhấtlàđườngcủakẹokhôngdínhrăng…Cáingonđótôichocũnglàmộtsựtìnhcờ,ngaychínhnhàhàngbáncólẽcũngkhôngbiếtrằnghàngcủamìnhngonhơnhàngkhác.Vìtathửvàomuaởhiệuđómàxem;chẳngcóaisănđónmờichàokhách,nhàhàngthảnnhiênvàdửngdưngnhưkhôngcầnbán,muahaykhông,đềutỏýkhôngcần.Nếutagiụclắm,bấygiờmớicóhaicậunhỏquầnvải,áonâu,quệttayvàotàáo,rồithòvàolọbốckẹo,góivàomảnhnhậttrìnhcũ,nếutamuacónămxuhaymộthào.ấylàhồigiấycònrẻ,chứbâygiờ….
Thậtlàđángtiếc.Ồ,saosựcốgắngởnướcnàykhôngđượclâubầnnhỉ?HiệuCựHươngphátđạtmộtđộ,giờxemrahìnhnhưcũngđãcónhữngtriệuchứngtuychưarõrệtcủamộtsựmệtmỏi,chểnhmảngrồi.
Màtàilàmbánhcủangườimìnhkhôngphảilàkémcỏi.CáithứbánhdẻoTrungthucủaCựHươngkhôngkémgìbánhcủaTàu,vàcácthứbánhkemcủaViệtHươngkhôngthuagìbánhcủaTây.Tachỉcònthuacáichí,cáicốgắngnữamàthôi:nghĩalàcònthuanhiều,nhiềulắm.
ChonênngàytếtTrungthu,thấyngưòiViệtNamxônhauđếnmuabánhnướngcủađôngHưngViên,chenđẩynhaunhưhọpchợ,vàchịukhóchờđợihànggiờ,nghenhữngcâuvôlễvànhìncáivẻkhôngcầncủamấychúbánhàng,chúngtachớnênlấylàmlạvội.NgườiViệtNammìnhnghĩalàôngvớitôinhẫnnhụcvàkiênnhẫncũngnhiềulắm.
Mộtthứquàcủalúanon:cốm
Cơngiómùathuhạlướtquavùngsentrênhồ,nhuầnthấmcáihươngthơmcủalá,nhưbáotrướcmùavềcủamộtthứcquàthanhnhãvàtinhkhiết.Cácbạnngửithấy,khiđiquanhữngcánhđồngxanh,màhạtthócnếpđầutiên
làmtrĩuthânlúacòntươi,ngửithấycáimùithơmmátcủabônglúanonkhông?Trongcáivỏxanhkia,cómộtgiọtsữatrắngthơm,phảnphấthươngvịmùihoacỏ.Dướiánhnắng,giọtsữadầndầnđônglại,bônglúccàngngàycàngcongxuống,nặngvìcáichấtquýtrongsạchcủatrời.
Ðợiđếnlúcvừanhất,màchỉriêngnhữngngườichuyênmônmớiđịnhđược,ngườitagặtmangvề.rồiđếnmộtloạtcáchchếbiến,nhữngcáchthứclàm,truyềntừđờinàysangđờikhác,mộtsựbímậttrântrọngvàkhekhắtgiữgìn,cáccôgáiVònglàmrathứcốmdẻovàthơmấy.Tấtnhiênlànhiềunơicũngbiếtcáchthứclàmcốm,nhưngkhôngcóđâulàmđượccốmdẻo,thơmvàngonđượcởlàngVòng,gầnHàNội.TiếngcốmVòngđãlankhắptấtcảbakỳ,vàđếnmùacốm,cácngườiởHàNội36phốphườngvẫnthườngngóngtrôngcôhàngcốmxinhxinh,áoquầngọnghẽ,vớicáidấuhiệuđặcbiệtlàcáiđòngánhhaiđầucongvútlênnhưchiếcthuyềnrồng…
Cốmlàthứquàđặcbiệtriêngcủađấtnước,làthứcdângcủanhữngcánhđồnglúabátngátxanh,mangtronghươngvịtấtcảcáimộcmạc,giảndịvàthanhkhiếtcủađồngquênộicỏViệtNam.Ainghĩđầutiêndùngcốmđểlàquàsiêutết?Khôngcógìhợphơnvớisựvươngvítcủatơhồng,thứcquàtrongsạch,trungthànhnhưcácviệclễnghi.Hồngcốmtốtđôi…vàkhôngbaogiờcóhaimàulạihoàhợphơnnữa:màuxanhtươicủacốmnhưngọcthạchquý,màuđỏthắmcủahồngnhưngọclựugià.Mộtthứthanhđạm,mộtthứngọtsắc,haivịnângđỡnhauđểhạnhphúcđượclâubền.(thậtđángtiếckhichúngtathấynhữngtụclệtốtđẹpấymấtdần,vànhữngthứcquýcủađấtmìnhthaydầnbằngnhữngthứcbóngbẩyhàonhángvàthôkệchbắtchướcnướcngoài:nhữngkẻmớigiàuvôhọccóbiếtđâuthưởngthứcđượcnhữngvẻcaoquýkínđáovànhũnnhặn?)
Cốmkhôngphảilàthứcquàcủangườivội;ăncốmphảiăntừngchútít,thongthảvàngẫmnghĩ.Lúcbấygiờtamớithấythulạicảtronghươngvịấy,cáimùithơmphứccủalúamới,củahoacỏdạivenbờ:trongmàuxanhcủacốm,cáitươimátcủalánon,vàtrongchấtngọtcủacốm,cáidịudàngthanhđạmcủaloàithảomộc.Thêmvàocáimùihơingátcủalásengià,ướplấytừnghạtcốmmột,còngiữlạicáiấmápcủanhữngngàymùahạtrênhồ.Chúngtacóthểnóirằngtrờisinhlásenđểbaobọccốm,cũngnhưtrờisinhcốmnằmủtronglásen,chúngtathấyhiệnratừnglácốm,sạchsẽvàtinhkhiết,khôngcómảymaychútbụinào.Hỡicácbàmuahàng!Chớcóthọctaymânmêthứcquàthầntiênấy,hãynhẹnhàngmànângđỡ,chútchiumàvuốtve…PhảinênkínhtrọngcáilộccủaTrời,cáikhéoléocủangười,vàsựcốtiềmtàngvànhẫnnạicủathânlúa.Sựthưởngthứccủacácbàsẽđượctrangnhãvàđẹpđẽhơnvàcáivuicũngsẽtươisánghơnnhiềulắm.
Cốmđểnguyênchấtănbaogiờcũngngonvànhiềuvị.Tấtcảnhữngcáchthứcđemnấukhácchỉlàmchothứcquàấybớtmùithơmvàchấtdẻođithôi.Tuyvậy,nhiềungườiưacáithứcốmxào,thắngđườngrấtquánh.Thànhramộtthứquàngọtsắcvàdínhrăng.Nhưvậytưởngmuabánhcốmmàănlạicònthúvịhơn.ỞHàNội,ngườitacònlàmmộtthứchảcốm,nhưngcáithanhđạmcủavịlúakhôngdễănvớicáibéotụccủathịt,mỡ.
Tôithíchhơnthứchècốm,nấuvừađườngvàkhôngđặc.Ítraởđâycốmcũngcòngiữđượcchútítvịthơmvàchấtdẻo,vàchècốmăncũngmátvàlạnh.NhưngcũngchẳnggìhơnlàmộtlácốmVùngtươisạchtrongmộtchiếclásenmớiháivề.
Quà…Tứclàngười
ChúngtađãlầnlượtđiểmquacácthứcquàrongởHàNội,cảquàngọtnhưđườngmíalẫnquànặmnhưmuốiTrươngLẫm.TấtcảnhữngthứquàđóchứngtỏcáithayđổilắmmàucủasựthưởngthứccủangườiHàNội,cáiphongphúvàcáitếnhịvôcùng.Cócảmộtchútưathíchcáiquánóng,cáirờnrợn,thếnàonhỉ?Cảmộtchúttàhiếunữa.Ớtthìthíchớtrấtcay,càcuốngthìrấthăng,chanhthìưathứchanhnoncốm.Trongcáichuadầmdứtcủanướcbúnốc,trongcáibéongậyngọtcủathịtlươn,trongcáivịkhainồngcủasứađỏ,biếtđónhưởngcáithúmìnhlàmghêmình,nhưănchuavớigừng,khếdầmvớinướcmắm,chứkhôngthẳngthắn,khôngthậtthànhưquàmộcmạcvàgiảndịcácnơilàmbằnggạomới,đỗlành–Nhữngmónquà(lươngthiện)khôngđánhlừavịmiệngvàdạdày.nhữngngườicủaHàNộibamươisáuphốphườngphứctạphơn,vàđángyêuhơncũngvìchỗấy.
Ngàytrước,ngàytôicònnhỏ,đãđượcthưởngthứcmộtthứquàrongđặcbiệtgọilàbánhbậtcười.Góiquàphonggiâytựanhưphongthuốclào,nhưngphồnghơn.Giácũngrẻ;cómộtxuhaiphong.Kẻbánhànglàmộtngườicótuổi,mặtsắcvàmiệngtươi,đonđảmờichàocáccậubéởtrườngvềhaythơthẩnchơiởvệhè.Ấyhìnhdungngườiđànbàấytôichỉcónhớđượccóthế,vìkhôngaiđượctrôngthấyngườiấyhailần.
Xinmãimớiđượcđồngxumới,tôivộivàngvàhíhửngramuathứbánhlạlùngấy.Ðemvềmởrakhoevớimẹ,thìchỉthấybayra…haiconruồi.Nóbayđimất.Tôiômmặtkhóc,còncảnhàthìnổilêncười.Nhưngtưởngmấtmộtxumuađượcmộttrậncười(tuycườimình)tưởngcũnglàkhôngđắtvàconmụkiathậtđángthưởngtiềnvìđãbiếtđánhtrúngvàocáclònghamlạcủatrẻconHàNội.
Nhưngcáitụclệđẹpđẽấynaymấtdầnđi…Sựsànhănvàcáithưởngthứccủangườinơivănvậtđãkémsắcsảo,ýnhịrồichăng?Cóthểmớirađờiđượcnhữngthứphụclinhcầuxanhđỏvànhâynhớt,nhữngthứkem“ViệtNam”và“HảiPhòng”và“ThượngHải”vàtrămthứbàdằnvừanhạtvừatanh,cáithứghêgớm“chètrânchâu!Glacé”;còncóthứkẹorắnnhưđánúiCaiKinhcủachúKháchđậphaithỏisắtvàonhaulàmhiệu,cáithúthịtbòkhôvớicủcải(hayđuđủ?)đầmđậm,chếthêmítphẩmđỏ,mộtthứquàbẩnthỉuvàđộcvôcùngmàcáchọctròHàNộihayưathích…Tôicònthathứhơncáithứ“kẹovừng,kẹobột”ngàyxưatuynókhôngngon,nhưngítracũngđemlạichophốphườngHàNộicáitiếngraokéodàivàhơibuồncủalũtrẻbánhàng.
Vàithứchuyênmônnữa.
ChútnữathìtôiđihếtnhữngthứquàđặcbiệtcủaHàNộimàkhôngnóiđếncáibánhtômnóng,đãlàsởướcvàthúvịcủasuốtmộtđờihọcsinh.Lúcbấygiờđươnglàmùarét.Giólạnhbấcthổivivuquakhecửanhàtrường,làmthâmtímmôivàcóngtayvàichụccậuhọctròtronglớp.Càngsungsướngbiếtbaokhirangoàicổngtrường,ngồixúmquanhcáichảomỡnóngcủabáchàngbánhtômbốchơitrênngọnlửa…rồihồihộpchờđợibácđongcáiđĩabộttrắng,đểlêntrênhaibacontômkhô,điểmthêmmấynhátkhoaitháinhỏ,vàdúngvàomỡsèosèo…
Ruộthơiselạitrước,chúngtôinhìncáibánhbộtvàngdần,vàngdầncontômcolại,nhátkhoainởra,vàcáibánhhơiconglênnhưnóngnảymuốnnằmrađĩa.Mộtmùithơmngâytoảnhẹlênkhôngkhí,màchúngtôihútmộtcáchkhoankhoáicùngvớicơngiólạnhphíaBắcvề…Chiếckéocủabàbánhàngthoănthoắtcắtnhỏratừngmiếng.Chúngtôikhôngkịpsođũa,đãhỏibácrótnướcchấmcódấmchuavàớtbộtthậtcay.Vàchúngtôiăntronglúcbánhcònnónghôihổi,bỏngcảmiệng,cảmôi,cảlưỡi-chảynướcmắtvìớtxôngvàocổhọng,xuýtxoachovịbánhđượmlâu.Ngonbiếtchừngnào!
Cáihănghái,ngốnngấnấy,bâygiờkhôngcònnữa,vàdẫutacómuốncũngkhôngtrởlạinào.Mỗituổicómộtcáithíchkhácnhau(vàkhôngítgìlấyởđâyranhữngđiềutriếtlý).
Cáivịbánhtômmạnhmẽbaonhiêuthìcáithứbánhsauđâylạidịudàngbấynhiêu.Tôimuốnnóithứ“bánhbòchê”trắngnhưsữavànhẹnhưbông…khôngphảilàthứbánhcủangườibánhàngnào,nhấtlàkhôngphảicủacácngườibánhàngViệtNam,chỉđemranhữngcáibánhvừanặngbột
vừachua(mộtlầnnữatôinhậnthấycáikémcủamình).NhưlàthứbánhbòcủamộtchúKháchngườitầmthước,nếukhônghơilùng;chúchỉquanhquẩntrongmấyphốgầntrungtâmHàNội:HàngBè,GiaNgư,HàngBạc,HàngBuồm…vớimộtthứtiếngraoriêng.Bánhchúbánhaixumộtchiếc:đólàbánhhìnhtròn,tobằngcáiđáychénchè,vàphồnghaibêntựanhưchiếcbánhđúcnhàquê.
Hìnhnhưngườikháchmớibiếtcáithuậtchobộtđượcnhẹ,vàsốp,bằngcáchmen.Chonênchiếcbánhbòchêcủachúkháchtrênkiaănrấtnhẹnhàng,vớimộtcảmtưởngrấtdễtiêu,vìbánhhơingonngọt,thơmngon,bộtdẻovàbôngnhưsợitơ.Cóthểcănmộtmiếngto,nhưngrútlạivẫnvừamiệng,vàđủnóngbốchơiđểtoảracáimùigạomới.Kểlàmộtthứquàđiểmtâmbuổisángthìrấthợp,rấtthanh.
Tiệnđây,tôinhắcđếnthứcháohaobuổisớmcũngcóngườiKháchbán.Thứcháotênlà“bạcchúc”,gạonhỏbiếnvàmịnnhưnhung,thỉnhthoảnglạiđiểmcáivịthơmmátcủaýdĩ,vàcáivịbùicủathảoquả.Hoặcăncháokhông,hoặcăncháovới“dầuchặcquây”,mộtthứbánhbộtmìránvàngvàphồng,màcáibéongấyvàsựròntanrahoàhợprấtkínđáovàrấtmỹthuậtvớicháoloãng.Trongthứcquàbuổisớmđó,cómộtcáinhỏnhắn,tếnhị,vàthanhtao;chỉnhữngngườinàosaumộtđêmmệtnhọc,đươngháohức,mớithưởngthứcđượchết.
Cũngmộthàngbánhlàmbằngbộtcómenấy,còncómộtthứđặcbiệt,màngườiKháchraolà“chêcàcô”,vàngườimìnhgọinômnalà“bánhbòtàu”(lạiTàu”.Phải,nólàthứbánhbòTàuchứkhôngphảibòTây,haybòTa.Vìthếnóngonhơnnhiềulắm).
Cáithứbánhấy,lúchấpgầnchín,thìchấtmenbốchơi.Nhữngbongbóngrấtnhỏ,vàrấtnhiều,từdướiđáyđivútlên,rồivởraởtrênmảngbột.Thànhthửcáimặtbánhấycómộthìnhthùkỳlạ,lỗchỗnhưrỗhoa;vàthânbánhrấtxốp,từngsợighépvàonhau,óngánhnhưnhũthạchtrongmộtcáiđộngđáhoa.Bánhvừdẻovừaròn,trongcáingọtlạithoảngcáihươngvịchua,nênănmộtmiếnglạimuốnănmiếngnữa.
TuylàthứbánhcủangườiTàu,nhưngchừngkhôngphảibấtcứngườiTàunàocũnglàmđược.Thứbánhđó,ngheđâuởHàNộichỉcómộtnhàchuyênmônlàm,vàbáncấtchonhữngngườiđibánhàngrong.Tôiướcaorằng,ởnhàđó,thứbánhấysẽdotaymộtthiếunữTàuxinhđẹpnấu,bởivìngườiđẹpmàlạilàmbánhngon,thìđếntrờicũngkhôngnhịnđừngănđược.
-ThếlàgầnhếtcácthứquàcủaHàNội.Tôinóigầnhếtbởivìcũngcònnhiềuthứhàngngàychúngtavẫnngherao,màởđâykhôngnóiđến.Phầnthường,tôichỉchúýđếnnhữngthứcquàvĩnhviễn,màcóchútgìđặcbiệt,đángyêu.Vìcónhiềuthứcquà,tựanhưsaobăngvútquabầutrờimùahạ,hiệnrarồilạimấtđi,khôngcòndấuvếtgìđểlại.Cáiđờingắnngủiấy,duyêncớởchỗcácthứcđóchỉhợpvớicáithịhiếumộtthời:khôngphảichỉởtrongyphục,trongtrangsứchaytrongvănchươngmớicónhữngcái“mốt”,nhữngcáiđuađòimàthôi.Cảđếntrongviệcănuốngcũngvậy.Ngườitatheonhauănthứcquànày,cũngnhưngườitatheonhaumặckiểuáokia.Vàchỉcónhữngthứcquànàocónhữnghươngvịchắcchắnvàphongphú,mớicóthểbềnlâuđược.Cũngnhưmộtcuốntiểuthuyết,nếukhôngcócáihaytiềmtàng,màmỗingàymộttỏramớilạ,thìchỉđượchoannghênhnhấtthời,hoặcdàihayngắn.Sựbấttửởvănchươngvàởthựcphẩmthậtcógiốngnhau.
Xétnhữngthứcquàcủata,thựccónhiềuthứquàngon,mùivịrấtdồidào.Phầnnhiềulàthứcquàcótừxưa,đãcónềnếp,cóquycủhẳnhoi,vàmangtronghươngvịcáimùingonđằmthắmcủađấtnướcnhà.Sảnphẩmcủađồngruộng,củanúisông,nhữngthứquàấylàdấuhiệusựthưởngthứccủangườimình,vừataonhãlạivừachânthật.Từôngcụđồnhokhẽnhắprượuđểngẫmnghĩvềcáivịngon,đếnbậcmệnhphụnhàgiathế,từtrongbuồngthekínđáovànghiêmcẩn,truyềnbảochocôgáitơnhữngbímậtcủacáchđổbột,phađường.
Ðólànhữngvậtquýmàsựmấtđi,nếuxảyđến,sẽkhiếnngườisànhănngậmngùi.Ngườimìnhhamthanhchuộnglạ,đãbắtđầukinhrẻnhữngthứđángyêuấy,cócáingonmàhọđãquênmùivị.Mộtđằngkhác,khôngaichịuđểývàhếtsứclàmchomỗingàymộthoànhảohơnlên,cáicáchchohợpvớithờimới.Nhữngcáigiatruyềndầndầnmấtđi,nhữngcáikhéoléokhôngcòngiữđược.Chúngtađãkhinhbỉcáiăn,cáiuốngquá,tuykhôngtựthúrằngnhữngcáiđólàcần,rằngtựmìnhvẫnthích.Giờđếnlúcphảinênthẳngthắn,vàthànhthực:Trọngcáimìnhyêuvàcôngnhậncáimìnhthích.
Nhữngchốnănchơi
Muốnbiếtrõmộtthànhphố,khôngcầnphảibiếtnhữnglâuđàimỹthuật,nhữngnhàbảotàng,nhữngtờbáohaynhữngnhàvăn,nhưngcầnphảibiếtnhữngchốnmàdânthànhphốấyănchơi.Ănvàchơi,phải,đólàhaiđiềuhànhđộngmàtrongấyngườitatỏrõcáitâmtình,cáilinhhồnmìnhmộtcáchchânthựcnhất.
Vớilạiđókhôngphảilàhaicáihànhđộngcốtyếucủađờiư?Trongsựănchơi,cócảdấuhiệucủadânthànhthị,cảnhữngtậtxấuhaynếthay,nhữngcáiyếuhèncùngnhữngcáikiêungạo.
Biếtănvàbiếtchơi,khôngphảilàdễdàngnhưngườitatưởng.Vàchínhbởitừxưađếnnay,sựănchơiởnướctabịkhinhmiệt,bịdèbỉu,nhưngngườitavẫncứphảichịutheoluậtlệchặtchẽ,nêncáchăn,chơicủangườimìnhmớiluộmthuộm,vàcẩuthả,vàtụctằn,rồingượclại,cómộtảnhhưởngxấuxađếntấtcảcuộcđời,cãxãhội.
Ồ,nhưngmàtừnãyđếngiờtôinóiđượcnhữnggìnhỉ?Thôi,vứtbỏquáchnhữnglờibànphiếm,nhữngtưtưởngkhókhănấyđi.Chúngtahãyđểýquansátbọnngườingồiăntronghiệukia,nhậnxétnhữngcửchỉ,nhữngnétmặt,vànhữngtiếngcườicủahọ.Mộtcáchcầmđũa,mộtcáchđưalênhúpcanh,bảochotabiếtnhiềuvềmộthạngngườihơnlàtrămphosách.Vànhấtlànhữngthứcmàhọăn…Bảochotôibiếtăngì,tôisẽnóianhlàngườithếnào.
HàNộilàđộngtiênnga,
Sáugiờtắthếtđènxađèngần,
VuinhấtlàchợÐôngXuân.
TrướckhinóiđếnnhữngnơiănchơicủaHàNội,tưởngcũngnhưdạoquachợÐôngXuân,cái“bụng”củathànhphố,lànơimànhữngvậtliệucầnchocáccaolâutừcácvùngquêvàngoạiôđến.Ởđây,chúngtađượcthấycácthựcphẩmcòngiữnguyênhìnhtrướckhibiếnthànhnhữngmónxàonấungonlànhdướitaycácđầubếpnổidanhhaycácbànộitrợ.Tấtcảcủangonvậtlạcácnơiđềuđemđếnđây,đểhiếnchosựthưởngthứcsànhsỏicủangườiHàNội.
Cólẽtìmđượcnhiềucáihay,nếuchịukhótínhxemdânHàNộimộtngàytiêuthụbaonhiêuthứ,baonhiêuthịt.Nhưngởđâykhôngphảilàcuộcđiềutra,cũngkhôngphảilàmộtbàiphóngsự.Chonên,nóiđếnchợÐồngXuân,tôimuốntrìnhbàycáihìnhthứckhác,cáivẻriêngtấpnập,cáikhôngkhíồnào,cáimàusắcđặcbiệt,hơnlàtínhcáchcùngxấutốtcủacácthứcănkia.ChợÐồngXuânlàchợcủangườiHàNội,khônggiốngcácchợnhàquê,màcũngkhônggiốngcácchợBếnThànhSàiGòn,haychợMớiởChợLớn.Bạnhẵngvàotrongchợmộtngàyphiên,vàđểmắtngắmnhìncùngnhậnxét;từngườibuônkẻbán,chođếnnhữngngườimua;từbácbồibếp,cậu
nhỏ,côsen,chođếncácbàsànhsỏihaycáccôthiếunữrụtrèsợhớ,tấtcảchừngấyngườihoạtđộngtrướcmắtta,hìnhdángphứctạpvàthunhỏlạicủaxãhộingườiphườngphố.Khôngcóbứctranhnàolinhhoạtvàthắmmàuhơn.
ChợMátbanđêm
Ngàyphiênchínhthìchợbắtđầuhọptừbagiờkhuya.
Khôngphảilàhọpởtrong,nhưnglàhọpởngoàicổng,ngaygiữađường,donhữngngười,tuycóthứchàngbán,màcólẽkhôngbướcchânvàochợngàynào.
Haibagiờđêm,khicácđườngphốcủaHàNộiđãtrởlạiyêntĩnhvàvắnglặng,saukhicáihoạtđộngcuốicùngnhữngngườiđixemháthayđicoichớpảnhvề,thìphíacácngoạiô,từngtốpmột,cácngườitrồnghaybán“lagim”bắtđầuđemhàngcủahọvào.Nhữnggánhhàngnặngtrĩuvàkẽokẹttrênvaitheocáiđưađẩycónhịpcủabướcđi,nhữngngườiấyvộivàngvàyênlặng,khôngnóimộtlờinào.Họkhôngcóthìgiờ.CókhitừnơicáchxaHàNộibốn,nămcâysố,họphảirảobướcđếnkịp;vàcứtrôngcáithânngườiuốncongdướigánhnặng,chúngtabiếtngaynhữngngườicầnlaovàchịukhó,quenđivớinhữngcôngviệcnhọcnhằn,vànhẫnnại,ítnóitrênmẩuđất.Thỉnhthoảng,vàinhàkhágiảhơn–tươngđối–manghàngđitrênnhữngchiếcxetaybánhgỗngàyxưa,cũkỹvàtơtả,lộccộclạchcạchtheobướcchâncủamộtanhnhỏkéo,gầygòvàáoráchvai.
Nhữngmớrautươimớihái,cònướtsũngsươngđêmhaylànướcmát,rỏtừnggiọtxuốngđườngthànhmộtvệtdài.ÐủcácthứrauvàquảcủanhữngmảnhvườnphìnhiêuvàchămbónởchungquanhHàNội;nhữngcủxuhàotrònlớnvàmàunhưngọcthạch,nhữngcủcảiđỏthắmnhưmáutươi,nhữngcủcàrốtvàngthắmnhưmàudacam,nằmcạnhnhữngquảcàgiáibóngvàtímnhưmentầu,nhữngquảxuxuxanhngắt,nhữngcủradisphớthồngvàxinhxắn,màngườitađoánsẽròntandướihàmrăngvànhữngthứcsau,màcáivẻmặttươixanhtốttrôngdịumátvàđỡkhátchothânthể;nhữngmớtỏitâyxếpthànhchồngcao,nhữngbắp“sàlách”chắcchắnvàquấnquýt,nhữngbông“cảihoa”mềmmạivàngonlành,bêncácmớcầnhaymuốngmượttươi,khiếntanghĩđếnnhữngaoxanhrờnnhưtấmthảmởthônquê.
Họgánhhàngđếnvàbàyratrướcchợ,ngaytrênđườngnhựađểđợicácngườiđếnmuabuôn.Dướiánhsángđènđiện,vàtrongluồnggióthoảng
đêmkhuya,đấylàmộtphiênchợcủacáimátmẻ,nontươi,“phiênchợxanh”củacảHàNộihọpmàngườiHàNộikhôngbiết.Nhữngthứchàngmỏngmanhấykhôngthểđợiánhsánggaygắtcủabanngàyđểmàhéoúa,nêntrướckhitrờisáng,trướckhiphiênchợchínhthứcbắtđầuhọpdướimáitôn,thìphiênchợxanhđãtàn.Nhữngngườibánlạiquanggánhkhông,đitrởracácngoạiô,vànhữngchiếcxegỗcũkỹlạilộccộcdắtvềcácđườngđấtquanhthànhphố.
Bàcụbánxôi
Trongkhichợxanhđanghọp,tuyđêmkhuya,màquangcảnhcũngkhôngthiếuphầntấpnập.Nhữngngườibángọithêmmôtsốngườimua,cảngườibánlẫnngườimualạigọithêmmộtsốhàngquà.GánhhàngphởnóngtrướcchợÐôngXuânlúcbagiờđêmcũnglàgánhphởngon,cólẽlàtrongkhôngkhímátvàlặngbanđêm,mùiphởthơmquyếnrũngườitahơn.rồihàngxôi,hàngbánhcuốnnóng,hàngbánhtâychả,vânvân,cũngtụhọpnhauđểlậpthànhchođầyđủmộtdãyquàngon,nhiềuhươngvị.
Nhưngcáchàngquàđóchỉcóbánnhữngbuổiphiênchợmàthôi.Ngoàira,cómộtvàihàngquàbánhbánquanhđêm,dùphiênchợxanhcóhọphaykhông.VìtrướcchợÐôngXuânkhôngbaogiờcũnglâmvàocảnhvắnglặngvàtịchmịch.Baogiờcũngcóngười:mộtvàithầyđộixếpđến“tua”đituầnđêm,mộtvàingườithíchchơikhuya,hoặcởcácrạpháthaynhàchớpbóngvề,cònvuichânlangthangmãitrêncácvỉahèHàNộiđểnghetiếnggótgiàycủamìnhvangđộng;hoặcởcaolâura,muốnđihóngmátchotiêu,hoặcởcáctiệmthuốcphiệnra-cáinàythìphầnnhiều–đãcómộtđiệuchếnhchoángtrongchân,muốnđiđây,đó,khôngmụcđích,khôngcầnnghĩtrởvề,vàthấyđờilúcấydungdịdễchịuvàtàmtạmsốngđược….
Muốnthứcquàno,thìlạihàngxôi,cơmcủabàcụphốHàngKhoai.Bàdọnhàngtrướccửachợđãtừlâulắm,khôngbiếtđãmấynămrồi,vàchỉdọntừlúcchín,mườigiờtốitrởđichođếnsáng.Bàbánđủcácthứxôi.Xôivò,ănbùivàbéo,xôiđỗănđậmvị,xôilạcănvừamiệng,đôikhicảxôigấcđỏtươi,lúcxớira,khóibốcthơmphức…Ănvớinhữngmiếngđậutháivuôngto,ránphồng(tuyrấtítmỡ)vàmuốisẵnsàng;haynhữngmiếngchảtrâukhôngngonlànhlắmngườinghèocókỳquảnđâu!Đãlâu,bàcólàmmộtthứgiòsỏ,mỡrònvàmộcnhĩ,ăncũngthúvị.
Khinàođồchừngkháchhàngđãngấyrồi,thìbàráncảcơm,vớicáiriếcrán,vớitrứnggà“ômlít”(màtôingờlàtrứngvịt)vớivóbòhaygiờlợn,và
cảmộtnồimọcđôngquánhnhưkeosơn,béongậynhưthịtđông.
Ởđây,khôngcógìđángquyếnrũmộtngườisànhthưởngthức,quảvậy.Nhưngphảitrôngcácbácxe,cácngườiphungồiăn,mớihiểucáingonlànhcóthểđếnbậcnào!
Nhắpmộtvàichénrượu,thongthảgặmmộtmảnhvóbòmaycódínhnhiềuthịt,votrònnắmxôitrongtaytrướckhiđưalênmiệng,họcócáisungsướngcủanhànghệsĩthưởngthứcánvănhay,(cólẽhọlànhữngnghệsĩkhôngbiết).Mànếuhômấybuổixelạicólãi,thừađượcvàihào,thìcáithúcủahọthựclàvôcùngtận.
ChonênquanhmẹthàngcủabàcụphốHàngKhoai,baogiờcũngvâymộthaivòngngười.Thỉnhthoảngchúngtađượcthấymộtvàinhânvậtlạ;mộtvàingườikhôngbiếtởđâu,vàsốngbằngcáchgì,gầygòvàráchrưới,nhữngquầnáoráchlànhữngthứsangtrọngtrướckia.Nhìnkỹthìbiếtlànhữngngườinghiệnnênmớibiếtđưamiếnggiòlợnlênngắmnghíamộtcáchâuyếmvàthathiếtnhườngấy,mớibiếtkhàhớprượumộtcáchngonlànhnhưvậy,mớibiếtđưataycómóngđenvéođĩaxôimộtcáchchắtchíunhưthếkia;họtínhtừngxu,thêmbớttừngtímỡvàmặccảtừngkhoanhgiò;nhưngcáinhắmnhía,cáilờđờmắtngẫmnghĩđếnvịmiếngăn,đủtỏmộttâmhồncảmgiáckhôngthường,cùngvớimộtsựtừngtrảiđãquánhiềuđauđớn.
Cáingonấycũngdễlâylắm.Cảđếnchínhbàhàngcũngtheođượccáinênthưởngthức.Nhữnglúcvắngkhách,bàcũngrótmộtchénrượutođểcạnh,vàthongthảtựnhắmnhữngthứcănchínhtaymìnhlàmra.Cólẽbàtựlấylàmbằnglòng:vìmắtbàlâudầnmờsayđi,taybàdínhthêmnhiềumỡ,vàbênthúngthêmmộtđốngxươngcon…Ítraởđâumàđượcngườibáncùngvớimuacùnglàtrikỷ,hiểucácvịmộtcáchthấuđáonhưthế,vàcùngbànchuyệnvềxôi,giòchảvàvớicáidễdàngthânmậtcủanhữngngườikínhphụclẫnnhau.Ởđâu,nếukhôngởchốnHàNộibamươisáuphốphường.
Giờănđãnorồi,rượuđãlàmcháykhôcuốnghọng.Còngìbằngmộtchénnướcchènóng,mộtlátrầutươi,mộtđiếuthuốclàoởcáiđiếurõkêu?Vậyxinmờicácôngsangbên“HàngnướccôDần”.
HàngnướccôDần
CôDầnlàmộtthiếunữhãycòntrẻ,cứnghetêncôthìđủbiết(cáilốiđặttêncủacổnhântanghĩcũngthẳngthắnvàthựcthàmangcáituổitrongtên
mình,khôngcầngiấugiếm).Tuyvậycôlàmộtthiếunữđãmđang.MộtmìnhcôtrôngnamcáicửahàngnướcởtrướcchợÐôngXuân,bêncạnhbàcôbánhàngxôi,vàcũngnhưbà,côbánhàngtừchíngiờtối,suốtđêmchotớisáng.
Cửahàngcủacôcũngkhôngcógì:mộtvàimiếngtrầu,mộtvàiphongthuốclào,mộtbaothuốclábánlẻ,vàicáibátuốngnước,nhưcáibátuốngnướcởtấtcảcáchàngnướcViệtNam,đặtúpxuốngmặtchõng.NhưnghàngcôDầncómộtchútđặcbiệthơn:côkhôngbánnướocvốihaynướcchètươi.Côbánnướcchè,tôicũngkhôngbiếtchèmạnhaychèhột,chỉbiếtlàmộtthứchècũngdễuống.Vàcólẽbánchongườiởđất“vănminh”,nêncôbánnướcchèuốngsôi,dùtrờiréthaytrờinóng,mùađônghaymùahạ.Ấmchèbọccáiáogairấtcẩnthận,dựngbênmộtcáihoảlòthancũnghồng,mangmộtấmnướcbaogiờcũngreosôi.
Aiuốngnướcđườngthìcócốcthủytinh,mộtxumộtcốc.Cômúcvàocốcmộtthìađường,tuyđườngđắtmàxemracôcũngmúcnớitaylắm.Nghiêngbìnhchèrótđầycốc,vừađưalênchokháchvớicáinhìncủađôimắtnhỏ,lanhlẹ,haiconngườiđenbóngloáng,nhưhaiconmắtcủamộtconvậtnonnào.
Ăncơm,uốngrượuxongmàđượcmộtcốcnướcchèđượcrấtnóngthìaichảthích.NênhàngcôDầnđôngkháchlắm,cókhicôtrởtaybánkhôngkịp.Kẻđứng,ngườingồixúmvòngquanh,nhưngngồixổmmàthôi,vìhàngnướcấylạicòncócáiđặcbiệtkhácnữalàkhôngcóghếngồi.Nhữngbácphuxeđặtnón,lầntúilấymộtđiếuthuốclào,vàithầyđộixếpuốngchètừngngụmnhỏtrênxeđạpgácởhèvớivàikháchhàngáongắn,còntrẻtuổi,hayđiểmthêmvàovịnướcmộtvàicâubôngđùanhènhẹđốivớicôhàng.Thỉnhthoảng,mộtbácphugià,rụtrèthầmkhẽbêntaicôhàngnước,hoặctrảtạmmộtvàixuởmónnợcònlại,hoặcnănnĩxinchịunữa.Côhàngdíuđôilôngmàynhỏlạimộtchút,nhưngcôdễtính,rồicũngbằnglòng.
Mộthàngnướcđắthàngvìcácthứcquàbánđãđành,nhưngđôikhicũngđắtkháchvìcảcôhàng.CôhàngnướcViệtNamdùởdướibóngđa,bênruộnglúa,hayởdướimáihiêncủađườngphố,ởđâucũngvậy,miệngcườitươicủacôhànglàdâyliênlạckhắpcảmọingười.CôhàngnướcViệtNam,từxưađếnnayđãchiếmmộtđịavịquanhệtronglịchsử,vàtrongvănchương:đãcónhiềutiểuthuyếtbắtđầuởmộthàngnướcvakếtcụccũngởđấy.
Ồ,nhưngmàchúngtahãytrởlạicôhàngnướccủabamươisáuphố
phường.Cônhũngnhặnglắm:cômặccáiáotứthânnâucũ,giãndịvàđảmđangnhưcáccôgáiViệtNam.TrongmấyngàyTết,ngườitamớithấycôkhoáccáiáomớihơnmộtchút,vấnvànhkhăntròntrặnvàchặtchẽhơn.Vàdướimáitócđen,lúcđómớilấplánhmặtđácủađôibônghoavàng,bàcụđánhchocônămvàngcònrẻ,làmcáivốnriêng,chắcthế.
Côkhôngđẹp,chỉxinhthôi.Vàtínhcô,cũngnhưtuổicô,còntrẻconlắm.Thấykháchhàngnóimộtcâubôngđùa,côđãtưởngngườiđóchòngghẹomình,díuđôilôngmàylại,vàngoenguẩycáinhìn.Kháchtrôngthấychỉcười.Nhưngcôcũngkhônggiậnailâu:chỉmộtlátcôlạivuitínhngay.
Mộthainămnữa,lớnlênđilấychồng,ailàngườithaycôtrôngnomngôihàngnướccủa“HàNộilàđộngtiênsa”?Côbéemcô,hẳnvậy,sẽngồibánhàngthaychị,lạiquediêm,điếuthuốc,miếngtrầu,đểkéodàimãimãicáiphongvibìnhdânvàmộcmạccủacáccôhàngnướccùngvớicáccôhàngxénkĩukịtđichợÐông,chợÐoài,làcáitinhhoathuầntuýViệtNamtừxửaxưađếngiờ.
Cáchiệucaolâukhách
NhữngchốnănchơicủaHàNộilànhấtBắcKỳ,nhấtcảÐôngDươngnữa,cáiđóđãrànhrành,khôngaichốicãi.NhưngchúngtaphảibuồnphiềnmànhậnrarằngnhữnghiệucaolâucódanhvàbềnvữngđềulàcủangườiTàu.Vềcáchtổchứcmộtchốnăn,vềdanhvọngcủamộtngôihàngcơm,thậtquảchúngtakhôngcónềnếp,tụclệvàquycủ.HồiHàNộicònlàkinhđôcủavuaLê,chúaTrịnh,chắccũngcónhiềuquánrượutươmtấtdongườimìnhchủtrương.Nhưnggiờvếtíchcònđâu?CáiquánrượumàcụNguyễndu,lúccòntrẻtuổibắtba,bốnngườibạnuốngrượuvàbànchuyệnvềlũkiêubinh,cáiquánrượuấychẳnhạnmàcònđếnbâygiờ,còncảbộtrườnkỷmàNguyễnduđãngồithìhẳnlàmộtchốnđángchotatrọngvọngdườngnào.
Nhưngkhôngcócáichúngtamuốnthìđànhyêumếncáimàchúngtacó.Mànhữngcáichúngtangườicủabamươisáuphốphườngđangcóthìcũngchẳngphảilàkhôngđángyêu:bạnchắcđãnhiềulầnthưởngthứccáimónbánhgàrán,daròn,thịtmềmvịthơm,củaÐôngHưngviên,hoặcmộtbuổichiềubuồnbã,mượncáimensaycủarượuMaiQuếLộsánhtrongchén,đểnhắmnhíacáimùibéocủanhữngmiếngphìtảntrongnhưthạchđen,lẫnvớicáivịcayướtcủanhátgừngmuốihoặcrótmộtchútThanhMaicònnồngcáihươngchuacủanhữngquảmơngàn,lêntrênchiếcbánhdừaquánhnước;hoặcgọimộtbátcơmlásenđểngửithấymùithơmngátcủamùahạtrênhồ,
bạnchắcđãthưởngthứccáimềmbéoổ,tấtcảcáithúvịcủathớthịtvàcủaxươngròncủamónchimquayhiệuQuảngSinhLonghoặcmàuvàngóngánhcủađĩa“gàsìdầu”;bạnđãthưởngthứccáimónthịtbòcủahiệu“nhàkháchcháy”TựLạcHiên,cóchúbếpbéoquayvàcôhàngnhínnhảnh;tấtcảcácmónbằngthịtbò,sàocảilàn,ápchảo,mìbònướchaykhô,màbaogiờthịtcũngmềm,cháysémngoàimàtrongvẫnsungnướcngọt.Ấylàhồinămngoái,nămkia,chứbâygiờthìchủvớitớởhiệuđãchiarẽnhaurồiôngchủTựLạcvẫnngồigậtgậtcáiđầusauquầyhàng,màchúbếpbéothìnghiễmnhiêntrởnênmộtôngchủkháccủahiệuNamViên,còncôkháchnhínhảnhngàytrướcthìđãđilấychồng…
ỞHàngBuồmcònhiệuMỹKinh,nhưngcáingonvềmónănthìhìnhnhưkhôngtrúchânởđó;HàngTrốngcóhiệucaolâuTứXuyên,HàngBôngcóVânNamtửugia,TựHưngLâuvàÐạiÁTêÁ,hiệusangnhấtlàHàThành;đólànhữnghiệucaolâu,cũngnhưcácphòngnủ,thinhauđượcmọclênnhưnấmsaucáihồidânTrungQuốcchạyloạnsangta.Khôngcógìđángkể,ngườiAsiamàcáisangtrọnglịchsựcũngđượcngườitacoitrọngngangvớicáivịngon,vàchúngtasẽcódịptrởlạisaunày.
Trởlên,đâylàtấtcảnhữngcaolâucủangườiTàuởHàNội,củamộtgiốngngườicólẽhơnaihếtđãnângviệcẩmthựclênmựcmộtnghệthuậthếtsứcphiềntoái,tỷmỉvàcầukỳ.NgủgiườngphươngTây,lấyvợNhậtBản,ănthứcănTàu…Códânvừathanhcaotrongchénrượuhâmnóngtrêntuyết,haytrongchéntrànúiVũDiphavàochénsứmennhưngọcthạch,lạivừabềbộnthừamứatrongnhữngbữatiệcđầyhàngchụcmón,cầukỳđếnbắtmộtgiốngnháiởHồNamgẩybụnglấynguyênmiếngmỡđểnấunướcdùng?Thậtđitừđầunọđếnđầukia,dùnghếtcảcảmgiácquancủalinhhồnvàcủathânthể.
Muốnthếtbạnxa,hayđãimộtngườikháchquý,hoặctrongmộtdịplongtrọnghayđặcbiệtnàođó,ngườicủaHàNộichỉbiếtđưanhauđếnmộttrongnhữnghiệucaolâuấy.Nhưngcũngchỉởnhữngtrườnghợpấythôi;cólẽvìănluônnhữngthứccầukỳvànhiềuvịấychóngchán,haycũngvìgiátiềncóđôichúthơicao.Còntrongnhữnglúcthường,lúcđichơimátvẫnvơ,hayởcácrạptuồng,rạpchiếubóngđira,ngườiHàNộiưađếnnhữngchốnkháchơn;nhữnghiệunem,hiệuphở,hiệucháolòng,nhonhỏrảiráckhắpcácphố,phầnnhiềucủangườitatrôngnom;ởđấy,vớimộtvàihào,họcóthểcódămbamónđểăn,mộtcútrượuVănÐiểnhaycútrượuConHươu,vàilárauthơmquenthuộcđểkhềkhànhắmnhíacácthúđiănhiệu.Ởđây,mớihộihọptấtcảHàNội,sangcũngnhưhèn,đủcáchạngngười,từôngtrưởnggiảgiàucóđếnnhàvănsĩnghèonàn,trongcáihoạtđộngvuivẻcủacái
