e1a012055 - tri hardiyanti

7/24/2019 e1a012055 - Tri Hardiyanti

1/90

Jurnal Perkuliahan 5

PERKEMBANGAN INTELEKTUAL DAN BAHASA

1. Waku Pelak!anaanHari, tanggal : Jumat, 3 April 2013 pukul 09.20 WITA.Tempat : Ruang A2, FKIP ni!er"ita" #ataram.

". Pen#a$iKel$mp$k : %&ama kel$mp$k : 1. 'a(ila &ur Amalina

2. Witri A)ri*anti

3. +urri*atun T$*i(a

%. Re&eren!iJu-ul (uku:

Perkem(angan Pe"erta /i-ik A I%

Sunar'( )kk. "**". Perkembangan Peserta Didik.Jakara+ PT

A!)i Maha!a#a.

Perkem(angan Pe"erta /i-ik

Harinah( Sii. "*11. Pengembangan Peserta Didik.Te,al+ PT

Re-ka A)iaa.

Jurnal:

Perkem(angan Intelektual

An$nim.2009.Perkem(angan Intelektual. %$lume 1: alaman 4.

Internet:

Perkem(angan Intelektual, '$"ial, -an aa"a

Raml*.2012. Perkembangan Intelektual, Sosial, dan Bahasa -iak"e"

-ari ttp:55666.(l$gger.7$m pa-a tanggal 18

#aret 2013 pukul 11:8 WITA.

Perkem(angan Intelektual
http://www.blogger.com/http://www.blogger.com/


2/90

$lan-a.2012. Perkembangan Intelektual -iak"e" -ari

ttp:55 666.(l$gger.7$mpa-a tanggal 18 #aret 2013 pukul 12:00

WITA.

Perkem(angan Intelektual, '$"ial, -an aa"a pa-a Remaa

R$a*, I(nu.2012. Perkembangan Intelektual, Sosial, dan Bahasa pada

Remaja-iak"e" -ari ttp :55666.(l$gger.7$mpa-a tanggal 18

#aret 2013 pukul 12:00 WITA.

/. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii! enuru

0en#a$i

PERKEMBANGAN INTELEKTUAL

Pengertian intelektual

Intelektual a-ala ke7akapan mental, *ang menggam(arkan kemampuan

k$gniti) "e"e$rang terutama (erpikir.

Hu(ungan antara Intelekual -an tingka laku

Kemampuan (erpikir a("trak menunukkan peratian "e"e$rang pa-a

kea-ian -an peri"ti6a *ang ti-ak k$nkrit, "eperti pilian

pekeraan, 7$rak i-up (erma"*arakat, pilian pa"angan i-up *ang

"e(enarn*a ma"i au -i -epann*a, -an lainlain. agi remaa,

7$rak perilaku pri(a-in*a -i ari -epan -an 7$rak tingkalakun*a "ekarang akan (er(e-a. Kemampuan a("trak"i akan

(erperan -alam perkem(angan kepri(a-iann*a.

Pikiran remaa "ering -ipengarui $le i-ei-e -an te$rite$ri *ang

men*e(a(kan "ikapkriti" tera-ap "itua"i -an $rang tua. 'etiap pen-apat

$rang tua -i(an-ingkan -engan te$ri *ang -iikuti atau -iarapkan. 'ikap

kriti" ini uga -itunukkan -alam alal *ang "u-a umum (agin*a pa-a

ma"a "e(elumn*a, "eingga tata 7ara, a-at i"tia-at *ang (erlaku -i

lingkungan keluarga "ering tera-i a-an*a pertentangan -engan "ikap

kriti" *ang tampak pa-a perilakun*a.

;g$"entri"me terlalu menitik(eratkan pikiran "en-iri, (erpikir -engan

pen-apat "en-iri (elum -i"ertai pen-apat $rang lain.

Per"$alan *ang tim(ul pa-a ma"a remaa (an*ak (eru(ungan -engan

pertum(uan


3/90

pera"aan malu -an mem(ata"i gerakgerikn*a. Aki(at -ari al ini akan

terliat pa-a tingka laku *ang kaku.

;g$"entri"me uga menim(ulkan ra"a per7a*a -iri *ang terlalu tinggi

"eingga mera"a =e(at>.

#elalui (an*ak pengalaman -an penga*atan ken*ataan "erta

-alam menga-api pen-apat $rang lain, maka eg$"entri"me makin

(erkurang. Pa-a akir ma"a remaa, pengaru eg$"entri"me "u-a

"e-emikian ke7iln*a, "eingga remaa "u-a -apat (erpikir a("trak

-engan mengikut"ertakan pen-apat -an pan-angan $rang lain.


Kemampuan (erpikir (erpengaru tera-ap tingka laku. 'e"e$rang

*ang (erkemampuan (erpikir tinggi akan 7ekatan -an (ertin-ak,

terutama -alam al men*ele"aikan ma"ala. Hal ini akan (erpengaru

tera-ap pem(entukan "ikap man-iri.

Karakteri"tik Perkem(angan Intelek Remaa

Pa-a ma"a remaa kemampuan untuk mengata"i ma"ala *ang maemuk

(ertam(a. Pa-a a6al ma"a remaa, kirakira pa-a umur 12 taun, anak

(era-a pa-a ma"a *ang -i"e(ut ma"a $pera"i )$rmal (erpikir a("trak.

Pa-a ma"a ini remaa tela (erpikir -engan mempertim(angkan al *ang

=mungkin= -i "amping al *ang =n*ata> ?leitman, 194@.

erpikir $pera"i$nal)$rmal memiliki -ua "i)at *ang penting, *aitu:

1. 'i)at -e-ukti) ip$te"i"/alam men*ele"aikan "uatu ma"ala, "e$rang remaa akan

menga6alin*a -engan (erpikir te$ritik. Ia menganali"i" ma"ala -an

mengaukan 7ara pen*ele"aian ip$te"i". Pa-a -a"arn*a pengauan

ip$te"i" itu menggunakan 7ara (erpikir in-ukti) -i "amping -e-ukti).

Ble "e(a( itu, "i)at (erpikir ini "e(enarn*a men7akup -e-ukti)

in-ukti) ip$te"i".2. erpikir $pera"i$nal uga (erpikir k$m(inat$ri"

'i)at ini merupakan kelengkapan "i)at *ang pertama -an

(eru(ungan -engan 7ara (agaimana melakukan anali"i". Anak

(erpikir $pera"i$nal )$rmal terle(i -aulu "e7ara te$ritik mem(uatmatrik mengenai ma7amma7am k$m(ina"i *ang mungkin, kemu-ian

"e7ara "i"tematik men7$(a mengi"i "el matrik" ter"e(ut "e7ara

empirik.

Fakt$r)akt$r *ang #empengarui Perkem(angan Intelektual

Fakt$r Here-ita"


4/90

Kemampuan intelegen"i -iper$le melalui (a6aan artin*a -iper$le

melalui gen. 'eak -alam kan-ungan i(u, anak tela memiliki karakteri"tik

*ang -apat menunukan -a*a intelektualn*a.

Fakt$r Cingkungan

Ke7er-a"an "e"e$rang anak -apat (erkem(ang ika lingkungan

mem(erikan ke"empatan untuk (erkem(ang "e7ara mak"imal.

#enurut An-i #appiare 1942:40 -alam alal *ang mempengarui

perkem(angan intelek -alam lingkungan antara lain:

- (ertam(an*a in)$rma"i *ang -i"impan -alam $tak "e"e$rang

"eingga mampu (erpikir reDek"ti),

- (an*akn*a pengalaman -an latianlatian meme7akan ma"ala,

-an

- a-an*a per(e-aan (erpikir *ang menim(ulkan ke(eranian "e"e$rang

-alam men*u"un ip$te"i"ip$te"i" *ang ra-ikal, "erta menunang

ke(eranian anak meme7akan ma"ala -an menarik ke"impulan *ang

(aru -an (enar.

1. Peranan pengalaman -ari "ek$la tera-ap intelegen"i

Penelitian *ang -ilakukan $le Wellman 19E (er-a"arkan 0 ka"u"

"tu-i, rata rata tingkat I a"al mereka a-ala -i ata" 110. #ereka

*ang mengalami pra"ek$la "e(elum "ek$la -a"ar, menunukkan

per(e-aan kemauan atau graine- -alam ratarata In*a le(i(e"ar -aripa-a mereka *ang ti-ak mengalami pra"ek$la. -engan

-emikian pengalaman *ang -iper$le anak -i "ek$la men*um(ang

"e7ara p$"iti) tera-ap perkem(angan I anak.

2. Pengaru lingkungan tera-ap perkem(angan intelegen"i

Pengaru (elaar -alam arti lingkungan tera-ap perkem(angan

intelegen"i 7ukup (e"ar "eperti tela -i(uktikan (er(agai k$rela"i I

*ang uga menggam(arkan (agaimana peranan (elaar tera-ap

perkem(angan intelegen"i.

Perkem(angan intelek "e"e$rang akan (ertam(a -i(arengi -engan

(ertam(an*a u"ia, Ja-i "emakin (ertam(a u"ia atau umur "e"e$rang

"emakin (ertam(a pula kemampuan intelek *ang -imilikin*a.

PERKEMBANGAN BAHASA

Perkem(angan aa"a


5/90

aa"a merupakan alat k$munika"i *ang -igunakan $le "e"e$rang -alam

pergaulann*a atau u(ungann*a -engan $rang lain.

Perkem(angan (aa"a

1. Pa-a ma"a enam (ulan pertama -ari "e$rang (a*i, in-i!i-u

(erinterak"i -engan lingkungann*a "e7ara "p$ntan -an in"tinkti)

menerima, merai (en-a(en-a G (aa"a mimik "en*uman atau

ta6a G (aa"a em$"i$nal ek"pre"i) menangi" ika lapar, ke-inginan,

(uang air.

2. Pa-a ma"a enam (ulan ke-ua -ari ma"a (a*i, (aa"a "en"$ri

m$t$rn*a (erkurang -an mulai -apat meniru katakata tertentu *ang

-iu7apkan $rang -i "ekitarn*a.3. Pa-a ma"a kanakkanak, in-i!i-u "u-a mengenal -an mengua"ai

"eumla per(en-aaraan katakata.E. Pa-a ma"a anak "ek$la , -engan -ikua"ain*a keterampilan mem(a7a

-an (erk$munika"i -engan $rang lain, maka pa-a peri$-e @4 taun ia

-engan "enang ati "ekali mem(a7a atau men-engar -$ngeng )anta"i.. Pa-a ma"a remaa a6al, mereka "enang menggunakan (aa"a "an-i

atau (aa"a raa"ia *ang (erlaku pa-a gangn*a "eingga (an*ak

menim(ulkan kepena"aran piak luar.

Fakt$r)akt$r *ang mempengarui perkem(angan (aa"a

mur anak

#anu"ia (ertam(a umur akan "emakin matang pertum(uan


6/90

Cingkungan tempat anak tum(u -an (erkem(ang mem(eri an-il *ang

7ukup (e"ar -alm (er(aa"a.

K$n-i"i


7/90

;g$"entri"me terlalu menitik(eratkan pikiran "en-iri, (erpikir -engan

pen-apat "en-iri (elum -i"ertai pen-apat $rang lain.

Per"$alan *ang tim(ul pa-a ma"a remaa (an*ak (eru(ungan -engan

pertum(uan .

#elalui (an*ak pengalaman -an penga*atan ken*ataan "erta -alam

menga-api pen-apat $rang lain, maka eg$"entri"me makin (erkurang.

Pa-a akir ma"a remaa, pengaru eg$"entri"me "u-a "e-emikian

ke7iln*a, "eingga remaa "u-a -apat (erpikir a("trak -engan

mengikut"ertakan pen-apat -an pan-angan $rang lain.

Piaget memiliki pan-angan -a"ar (a6a "etiap $rgani"me memiliki

ke7en-erungan ineren untuk men*e"uaikan -iri -engan lingkungan.

Inteligen"i "e(agai (entuk ku"u" -ari pen*e"uaian $rgani"me (aru -apat

-iketaui (erkat -ua pr$"e" *ang "aling mengi"i, *aitu *ang -i"e(ut

-engan i"tila a"imila"i -an ak$m$-a"i. Brgani"me "e(agai "utu "*"tem

-apat men*e"uaikan -iri -engan lingkungan karena kemampuan

mengak$m$-a"i un"ur k$gniti)n*a "e-emikian rupa "eingga $(ek *ang

(aru itu -apat -itangkap -an -ipaami "e7ara mema-ai. A"imila"i a-ala

"uatu pr$"e" in-i!i-u mema"ukkan -an mengga(ungkan pengalamanpengalaman -engan "tuktur p"ik$l$gi" *ang tela a-a pa-a -iri in-i!i-u.

'truktur p"ik$l$gi" -alam -iri in-i!i-u ini -i"e(ut -engan i"tila "kema

*ang (erarti kerangka mental in-i!i-u *ang -igunakan untuk mena)"i)kan

"egala "e"uatu *ang -iliat -an -i-engarn*a. 'kema mampu men*u"un

pengamatanpengamatan -an tingka laku "eingga tera-ila "uatu

rangkaian


8/90

-engan "truktur "kema *ang a-a -alam -iri in-i!i-u, "e-angkan

ak$m$-a"i merupakan pr$"e" pen*e"uain "kema -alam -iri in-i!i-u

-engan )akta)akta (aru *ang -iper$le melalui pengalaman i-upn*a.


Kemampuan (erpikir (erpengaru tera-ap tingka laku. 'e"e$rang

*ang (erkemampuan (erpikir tinggi akan 7ekatan -an (ertin-ak,

terutama -alam al men*ele"aikan ma"ala. Hal ini akan (erpengaru

tera-ap pem(entukan "ikap man-iri.

Karakteri"tik Perkem(angan Intelek Remaa

Pa-a ma"a remaa kemampuan untuk mengata"i ma"ala *ang maemuk

(ertam(a. Pa-a a6al ma"a remaa, kirakira pa-a umur 12 taun, anak

(era-a pa-a ma"a *ang -i"e(ut ma"a $pera"i )$rmal (erpikir a("trak.

Pa-a ma"a ini remaa tela (erpikir -engan mempertim(angkan al *ang

=mungkin= -i "amping al *ang =n*ata> ?leitman, 194@.

Piaget mem(angi empat taapan perkem(angan intelektual5 k$gniti),

*aitu 1 taap "en"$ri m$t$ri", 2 taap pra$pera"i$nal, 3 taap

$pera"i$nal k$nkret -an E taap $pera"i$nal )$rmal. 'etiap taapan

memiliki karakteri"tik ter"en-iri "e(agai per6uu-an kemampuan intelek

in-i!i-u "e"uai -engan taap perkem(angann*a.

A-apun karakteri"tik "etiap taapan perkem(angan intelek ter"e(ut

a-ala "e(agai (erikut :

1. Karakteri"tik Taap 'en"$ri#$t$ri"Taap "en"$rim$t$ri" -itan-ai -engan karakteri"tik men$n$l "e(agai

(erikut :a 'egala tin-akann*a ma"i (er"i)at naluria.( Akti!ita" pengalaman -i-a"arkan terutama pa-a pengalaman

in-ra7 In-i!i-u (aru mampu meliat -an mere"api pengalaman, tetapi

(elum mampu untuk mengateg$rikan pengalaman- In-i!i-u mulai (elaar menangani $(ek$(ek k$nkret melalui

"kema"kema "en"$rim$t$ri"n*a.2. Karakteri"tik Taap Pra$pera"i$nal

Taap pra$pera"i$nal -itan-ai -engan karakteri"tik men$n$l "e(agai

(erikut :

a In-i!i-u tela mengk$m(ina"ikan -an mentra")$rma"ikan(er(agai in)$rma"i

( In-i!i-u tela mampu mengemukakan ala"anala"an -alam

men*atakan i-ei-e7 In-i!i-u tela mengerti a-an*a u(ungan "e(a( aki(at -alam

"uatu peri"ti6a k$nkret, me"kipun l$gika u(ungan "e(a( aki(at

(elum tepat


9/90

- ara (erpikir in-i!i-u (er"i)at eg$"entri" -itan-ai $le tingka

laku :

1 (erpikir imainati)

2 (er(aa"a eg$"entri"

3 memiliki aku *ang tinggi

E menampakkan -$r$ngan ingin tau *ang tinggi -an perkem(angan (aa"a mulai pe"at.

3. Karakteri"tik Taap Bpera"i$nal K$nkretTaap $pera"i$nal k$nkret -itan-ai -engan karakteri"tik men$n$l

(a6a "egala "e"uatu -ipaami "e(agaimana *ang tampak "aa atau

"e(agaimana ken*ataan *ang mereka alami. Ja-i, 7ara (erpikir in-i!i-u

(elum menangkap *ang a("trak me"kipun 7ara (erpikirn*a "u-a

tampak "i"temati" -an l$gi". /alam memaami k$n"ep, in-i!i-u

"angat terikat kepa-a pr$"e" mengalami "en-iri. Artin*a, mu-a

memaami k$n"ep kalau pengertian k$n"ep itu -apat -iamati atau

melakukan "e"uatu *ang (erkaitan -engan k$n"ep ter"e(ut.E. Karakteri"tik Taap Bpera"i$nal F$rmal

Taap $pera"i$nal )$rmal -itan-ai -engan karakteri"tik men$n$l

"e(agai (erikut :a In-i!i-u -apat men7apai l$gika -an ra"i$ "erta -apat

menggunakan a("trak"i( In-i!i-u mulai mampu (erpikir l$gi" -engan $(ek$(ek *ang

a("trak7 In-i!i-u mulai mampu meme7akan per"$alanper"$alan *ang

(er"i)at ip$te"i"- In-i!i-u (akan mulai mampu mem(uat perkiraan )$re7a"ting

-i ma"a -epan

e In-i!i-u mulai mampu untuk mengintr$"pek"i -iri "en-iri"eingga ke"a-aran -iri "en-iri ter7apai

) In-i!i-u mulai mampu mem(a*angkan perananperanan *ang

akan -iperankan "e(agai $rang -e6a"ag In-i!i-u mulai mampu untuk men*a-ari -iri mempertaankan

kepentingan ma"*arakat -i lingkungann*a -an "e"e$rang -alam

ma"*arakat ter"e(ut.

erpikir $pera"i$nal)$rmal memiliki -ua "i)at *ang penting,

*aitu:

1. 'i)at -e-ukti) ip$te"i"/alam men*ele"aikan "uatu ma"ala, "e$rang remaa

akan menga6alin*a -engan (erpikir te$ritik. Ia

menganali"i" ma"ala -an mengaukan 7ara pen*ele"aian

ip$te"i". Pa-a -a"arn*a pengauan ip$te"i" itu

menggunakan 7ara (erpikir in-ukti) -i "amping -e-ukti).


10/90

Ble "e(a( itu, "i)at (erpikir ini "e(enarn*a men7akup

-e-ukti) in-ukti) ip$te"i".2. erpikir $pera"i$nal uga (erpikir k$m(inat$ri"

'i)at ini merupakan kelengkapan "i)at *ang pertama

-an (eru(ungan -engan 7ara (agaimana melakukan

anali"i". Anak (erpikir $pera"i$nal )$rmal terle(i -aulu"e7ara te$ritik mem(uat matrik mengenai ma7amma7am

k$m(ina"i *ang mungkin, kemu-ian "e7ara "i"tematik

men7$(a mengi"i "el matrik" ter"e(ut "e7ara empirik.

Fakt$r)akt$r *ang #empengarui Perkem(angan Intelektual

Fakt$r Here-ita"

Kemampuan intelegen"i -iper$le melalui (a6aan artin*a -iper$le

melalui gen. 'eak -alam kan-ungan i(u, anak tela memiliki karakteri"tik

*ang -apat menunukan -a*a intelektualn*a. 'e7ara p$ten"ial anak tela

mem(a6a kemungkinan apaka akan mempun*ai kemampuan (erpikir

"etara n$rmal, -i ata" n$rmal atau -i (a6a n$rmal.

Fakt$r Cingkungan

P$ten"i (a6aan *ang -i(a6a anak "eak -alam kan-ungan ti-ak akan

(erkem(ang atau ter6uu- "e7ara $ptimal apa(ila lingkungan ti-ak

mem(eri ke"empatan untuk (erkem(ang. Ke7er-a"an "e$rang anak -apat

(erkem(ang ika lingkungan men-ukung untuk (erkem(ang "e7ara

mak"imal.

A-a -ua un"ur lingkungan *ang "angat penting peranann*a -alammemengarui perkem(angan intelek anak, *aitu keluarga -an "ek$la.

#enurut An-i #appiare 1942:40 -alam alal *ang mempengarui

perkem(angan intelek -alam lingkungan antara lain:

- (ertam(an*a in)$rma"i *ang -i"impan -alam $tak "e"e$rang

"eingga mampu (erpikir reDek"ti),

- (an*akn*a pengalaman -an latianlatian meme7akan ma"ala,

-an

a-an*a per(e-aan (erpikir *ang menim(ulkan ke(eranian "e"e$rang

-alam men*u"un ip$te"i"ip$te"i" *ang ra-ikal, "erta menunang

ke(eranian anak meme7akan ma"ala -an menarik ke"impulan *ang

(aru -an (enar.

1. Peranan pengalaman -ari "ek$la tera-ap intelegen"i


11/90

Penelitian *ang -ilakukan $le Wellman 19E (er-a"arkan 0 ka"u"

"tu-i, rata rata tingkat I a"al mereka a-ala -i ata" 110. #ereka

*ang mengalami pra"ek$la "e(elum "ek$la -a"ar, menunukkan

per(e-aan kemauan atau graine- -alam ratarata In*a le(i (e"ar

-aripa-a mereka *ang ti-ak mengalami pra"ek$la. -engan -emikian

pengalaman *ang -iper$le anak -i "ek$la men*um(ang "e7ara p$"iti)tera-ap perkem(angan I anak.

2. Pengaru lingkungan tera-ap perkem(angan intelegen"i

Pengaru (elaar -alam arti lingkungan tera-ap perkem(angan

intelegen"i 7ukup (e"ar "eperti tela -i(uktikan (er(agai k$rela"i I *ang

uga menggam(arkan (agaimana peranan (elaar tera-ap

perkem(angan intelegen"i.

Perkem(angan intelek "e"e$rang akan (ertam(a -i(arengi -engan

(ertam(an*a u"ia, Ja-i "emakin (ertam(a u"ia atau umur "e"e$rang

"emakin (ertam(a pula kemampuan intelek *ang -imilikin*a.

PERKEMBANGAN BAHASA

Perkem(angan aa"a

aa"a merupakan me-ia k$munika"i *ang -igunakan untuk

men*ampaikan pe"an pen-apat, pera"aan, -ll -engan menggunakan

"im($l"im($l *ang -i"epakati (er"ama, kemu-ian kata -irangkai

(er-a"arkan urutan mem(entuk kalimat *ang (ermakna, -an mengikuti

aturan atau tata (aa"a *ang (erlaku -alam "uatu k$munita" atau

ma"*arakat.

Perkem(angan (aa"a

1. Pa-a ma"a enam (ulan pertama -ari "e$rang (a*i, in-i!i-u

(erinterak"i -engan lingkungann*a "e7ara "p$ntan -an in"tinkti)

menerima, merai (en-a(en-a G (aa"a mimik "en*uman atau

ta6a G (aa"a em$"i$nal ek"pre"i) menangi" ika lapar, ke-inginan,

(uang air.2. Pa-a ma"a enam (ulan ke-ua -ari ma"a (a*i, (aa"a "en"$ri

m$t$rn*a (erkurang -an mulai -apat meniru katakata tertentu *ang

-iu7apkan $rang -i "ekitarn*a.3. Pa-a ma"a kanakkanak, in-i!i-u "u-a mengenal -an mengua"ai

"eumla per(en-aaraan katakata.E. Pa-a ma"a anak "ek$la , -engan -ikua"ain*a keterampilan mem(a7a

-an (erk$munika"i -engan $rang lain, maka pa-a peri$-e @4 taun ia

-engan "enang ati "ekali mem(a7a atau men-engar -$ngeng )anta"i.


12/90

. Pa-a ma"a remaa a6al, mereka "enang menggunakan (aa"a "an-i

atau (aa"a raa"ia *ang (erlaku pa-a gangn*a "eingga (an*ak

menim(ulkan kepena"aran piak luar.

'ementara itu, Tarigan 2009: 2E@21 mena(arkan perkem(angan

(aa"a mena-i (e(erapa taapan.1. Taap #era(an Pralingui"tik Pertama

Pa-a taap mera(an pertama, "elama (er(ulan(ulan a6al

kei-upan, (a*i menangi", men-ekut, men-enguk, menerit -an

terta6a. #ereka "e$la$la menga"ilkan tiaptiap eni" (un*i

*ang mungkin -i(uat.

2. Taap #era(an Pralingui"tik Ke-ua

Taap ini -i"e(ut uga taap $m$ngk$"$ng, taap kata tanpa

makna a6al taap mera(an ke-ua ini (ia"an*a pa-a permulaan

ke-ua, taun pertama kei-upan. Anakanak ti-ak menga"ilkan

"uatu kata *ang -apat -ikenal, tetapi mereka (er(uat "e$la$lamengatur u7apan mereka "e"uai -engan p$la "uku kata.

3. Taap 1: Taap H$l$)ra"tik Taap Cingui"tik Pertama

Ini a-ala taap "atu kata, *ang -imulai "ekitar u"ia "atu taun.

Akan tetapi, u"tru pa-a "aat inila taaptaap perkem(angan

lingui"tik (erenti lalu -iu(ungkan -engan u"ia "e7ara terper7a*a.

7apan "atu kata pa-a peri$-e ini -i"e(ut $l$)ra"e karena anak

men*atakan makna ke"eluruan )ra"e atau kalimat -alam "atu kata

*ang -iu7apkann*a itu.

E. Taap II : 7apanu7apan /uaKata

Taap lingui"tik ke-ua ini (ia"an*a -imulai menelang ari ulang

taun ke-ua, tetapi "eperti *ang tela -ikatakan -aulu, ter-apat

"eumla !aria"i per"e$rangan -i antara anakanak n$rmal. anak

anak mema"uki taap ini -engan pertama kali mengu7apkan -ua

$l$)ra"e -alam rangkaian *ang 7epat. #i"aln*a, anak *ang

menggunakan $l$)ra"e mata-an mamamungkin menunuk

kepa-a ($la mata -an ikuti $le e-a "e(entar, lalu kepa-a mama.

#aknan*a akan terliat -ari urutan =mata mama>,tetapi ela" anak

itu tela mempergunakan -ua (ua $l$)ra"e untuk men*atakan

makna ter"e(ut. 'egera "etela itu, anak mulai memakai u7apan

u7apan -uakata, "eperti "a*a makan, mau minum, -an

"e(again*a.. Taap III: Pengem(angan Tata aa"a

"ia *ang merupakan "aat keluarn*a anakanak -ari taapan II

"angat (er(e-a(e-a. A-a anak *ang mema"uki taap III pa-a u"ia

-ua taun, a-a pula *ang ma"i tetap mepergunakan u7apan -ua

kata "e7ara ek"lu"i) "ampai mele6ati ari ulang taunn*a*ang

ketiga. "elama taap III anakanak mengem(angkan "eumla


13/90

"arana ketata(aa"aan. panang kalimat mereka (ertam(a, tetapi

al ini ti-akla (egitu penting karena u7apanu7apan mereka

"emakin (ertam(a rumit.

@. Taap I%: Tata aa"a #enelang /e6a"a

Pa-a taap I%, anakanak memulai -engan "truktur tata (aa"a

*ang le(i rumitG (an*ak -i antaran*a *ang meli(atkan ga(ungankalimatkalimat "e-erana -engan k$mplementa"i, relati!i"a"i -an

k$nung"i.

8. K$mpeten"i Cengkap

Fakt$r)akt$r *ang mempengarui perkem(angan (aa"a

mur anak



14/90

pikir, p$la tin-ak, -an p$la u7ap anak. Jika $rangtua menginginkan

anakn*a "antun (er(aa"a, maka (erikan "timulu" *ang p$"iti). 'etiap

akti!ita" *ang a-a -an tera-i -i lingkungan ruma merupakan

rangkaian -ari pr$"e" pemer$lean karakter *ang "i)atn*a (erkala -an

(erke"inam(ungan. /alam al ini $rangtua (erperan "e(agai m$t$r

penggerak *ang memegang ken-ali pertama -an utama -alamperkem(angan (aa"a anak melalui "ala "atun*a p$la a"u *ang

men-i-ik. K$n-i"i lingkungan

Pr$"e" pengua"aan (aa"a tergantung -ari "timulu"

-arilingkungan. Cingkungan tempat anak tum(u -an (erkem(angmem(eri an-il *ang 7ukup (e"ar -alam (er(aa"a.

K$n-i"i


15/90

er-a"ar a"il i-enti


16/90

intelek anak, tapi anakn*a mala pen-iam -an kemampuan

(aa"an*a ren-a. Apa )akt$r *ang men*e(a(kan al ter"e(ut7. Jika "e$rang anak *ang mempun*ai kemampuan intelek *ang tinggi

namun ti-ak (i"a (erk$munika"i -engan (aik, (agaimana peran

guru -alam mengem(angkan kemampuan (aa"an*a

3. Re4ek!i DiriPa-a kegiatan (elaar tentang perkem(angan intelektual ini "a*a

men-apat pengetauan tentang pentingn*a melati perkem(angan

intelek -an (aa"a anak "eak -ini. 'e(agai 7al$n guru "a*a aru" (i"a

mengem(angkan p$ten"i *ang a-a -alam -iri "i"6a "a*a kelak

"eingga p$ten"i ter"e(ut -apat (erkem(ang "e7ara $ptimal.

#ataram, 4 #ei 2013

Tri Har-i*anti5;1A0120


17/90

Jurnal Perkuliahan

Perkean,an S'!ial


". Pen#a$iKel$mp$k : %I&ama kel$mp$k : 1. K$mang a*u 'ukaarta ;1A 012 018

2. mratul Ai"*a ;1A 012 08

3. u-i mi)taul r$mami ;1A 012 0@1


Perkem(angan Per"erta /i-ik a( II

Perkem(angan Pe"erta /i-ik a( II

JR&AC :

P"ik$l$gi Pen-i-ikan

Perkem(angan #a"a Hi-up Jili- 1

P"ik$l$gi Perkem(angan Anak -an Remaa

P"ik$l$gi Perkem(angan "uatu pen-ekatan "epanang Rentang

Kei-upan

RJKA& K :

&uri"an Juntika, 2008, Buku Materi Pokok Perkembangan

Peserta didik, an-ungG 'ek$la Pa"7a 'arana PI

'umantri, #ul*ani, &ana "*a$-i. 2001. Perkembangan Peserta

Didik. Jakarta : ni!er"ita" Ter(uka

JR&AC :


18/90

Hurl$7k ;lia(et, /e!el$pmental P"ik$l$giG #7 ?r$6 Hill, In7, 1940,

Ali aa"a, I"ti6i-a*anti -an "ue-ar6$, Psikologi Perkembangan

suatu Pendekatan sepanjang Rentang Kehidupan.Jakarta: ;rlangga.

C& u"u) '*am"uG Psikologi Perkembangan Anak dan Remaja. an-ung

: Remaa R$"-akar*a.

'antr$7k, J$n W, Ci)e'pan /e!el$pment, W#, r$6n $muni7ati$n,

In7, 199, Ali (aa"a A7ma- u"airi, '.P'I, Perkembangan Masa

Hidup ilid I. Jakarta : ;rlangga.'ur*a(rata,'uma-i. 200E. Psikologi

Pendidikan. Jakarta : PT Raa ?ra


19/90

#engg$-atea"ing

Per"ainganri!al*

Kera "ama7$$perati$n

erkua"aa"7en-ant

#ementingkan -iri "en-iri

'impati

Fakt$rFakt$r Perkem(angan '$"ial

1. Keluarga2. Kematangan )i"ik -an p"iki"3. 'tatu" "$"ial ek$n$miE. Pen-i-ikan. Kapa"ita" mental: em$"i -an intelegen"i

Pr$"e" '$"iali"a"i

o Perkem(angan "$"ial ma"a kanakkanak a6al 2@ taun

o Perkem(angan "$"ial pa-a ma"a kanakkanak akir @12 taun

#a"a u"ia "ek$la perkem(angan "$"ial anak (erkem(angpe"at. Tera-i per"aingan -an "ikap "p$rti


20/90

2. Hu(ungan "$"ial #erupakan u(ungan antara manu"ia *ang "aling

mem(utukan.Hu(ungan "$"ial mulai -ari tingkat "e-erana -an

ter(ata", *ang -i-a"ari $le ke(utuan *ang "e-erana. 'emakin

-e6a"a -an (ertam(a umur,Ke(utuan manu"ia mena-i

k$mplek".

/e


21/90

aitu tingka laku untuk mengua"ai "itua"i "$"ial, men-$mina"i

atau (er"ikap ($""ine"". Wuu- -ari "ikap ini a-ala G memak"a,

meminta, men*uru, mengan7am -an "e(again*a. #ementingkan -iri "en-iri

aitu "ikap eg$"entri" -alam memenui intere"t atau

keinginann*a. 'impati

aitu "ikap em$"i$nal *ang men-$r$ng in-i!i-u untuk menaru

peratian tera-ap $rang lain mau men-ekati atau (ekera"ama

-engan -irin*a.

Fakt$rFakt$r Perkem(angan '$"ial

1. KeluargaK$n-i"i -an tata 7arakei-upan keluarga merupakan lingkungan

*ang k$n-u"i) (agi "$"iali"a"i anak. Pr$"e" pen-i-ikan *ang

(ertuuan mengem(angkan kepri(a-ian anak le(i (an*ak

-itentukan $le keluarga, p$la pergaulan, etika (erinterak"i -engan$rang lain (an*ak-itentukan $le keluarga.

2. Kematangan )i"ik -an p"iki"ntuk -apat (er"$"ili"a"i -engan (aik -iperlukan kematangan


22/90

o Perkem(angan "$"ial pa-a ma"a kanakkanak akir @12 taun

#a"a u"ia "ek$la perkem(angan "$"ial anak (erkem(ang

pe"at. Tera-i per"aingan -an "ikap "p$rti


23/90

)akt$r)akt$r ter"e(ut kita -apat memak"iamalkan perkem(angan

"$"ial anak.

#ataram,4 #eil 2013

Tri Har-i*anti5;1A0120


Perkean,an A&eki&


". Pen#a$iKel$mp$k : %II&ama kel$mp$k : 1. Ani" 'ul!iana ;1A01200

2. &i &*$man Tri"na 'atriani ;1A 012 024

3. 'umiati ;1A 012 03


Perkem(angan Pe"erta /i-ik A I%

Perkem(angan Pe"erta /i-ik A

Jurnal:

Perkem(angan Pe"erta /i-ik 'ek$la /a"ar

Internet:

Perkem(angan A)ekti) P;RK;#A&?A& P;';RTA /I/IK

Ruukan uku :

'unart$, -kk. 2002. Perkembangan Peserta Didik.Jakarta: PT A"-i

#aa"at*a.

Hartina, 'iti. 2011. Pengembangan Peserta Didik.Tegal: PT Re


24/90

Ju6il-a, Perkembangan A!ekti! "P#RK#MBA$%A$ P#S#R&A

DIDIK,666.u6il-a.6$r-pre"".7$m520105045perkem(angana)ekti)

perkem(anganpe"erta-i-ik5 /iak"e" pa-a 01 April 2013 pukul [email protected]

WITA.


0en#a$i

P;RK;#A&?A& ;#B'I

;m$"i a-ala pengalaman a)ekti) *ang -i"ertai pen*e"uaian -ari -alam -iri

in-i!i-u tentang kea-aan mental -an


25/90

IRIIRI ;#B'IB&AC R;#AJA 'IA 114 TAH&

a. =Pem(er$ntakan> remaa merupakan ek"pre"i -ari peru(aan *ang

uni!er"al -ari ma"a kanakkanak ke -e6a"a.

(. an*ak remaa *ang mengalami k$nDik -engan $rang tua.

7. 'i"6a "eringkali melamun, memikirkan ma"a -epan mereka.

FAKTBRFAKTBR A&? #;#P;&?ARHI P;RK;#A&?A& ;#B'I

a. elaar -engan 7$(a7$(a untuk mengek"pre"ikan em$"in*a

(. elaar -engan 7ara meniru, mengamati alal *ang mem(angkitkan

em$"i $rang lain

7. elaar -engan 7ara memper"amakan -iri

-. elaar melalui pengk$n-i"ian

e. Pelatian atau (elaar -i (a6a (im(ingan -an penga6a"an, ter(ata"

pa-a a"pek reak"i

H&?A& A&TARA ;#B'I /A& TI&?KAH CAK ';RTA P;&?ARH ;#B'I

T;RHA/AP TI&?KAH CAK

?angguan em$"i -apat mena-i pen*e(a( ke"ulitan (er(i7ara. Ham(atan

am(atan -alam (er(i7ara tertentu tela -itemukan (a6a ti-ak -i"e(a(kan

$le kelainan -alam (er(i7ara. Ketegangan em$"i$nal *ang 7ukup lama

mungkin men*e(a(kan "e"e$rang gagap. 'e$rang gagap "eringkali relati)-apat n$rmal -alam (er(i7ara, apa(ila mereka -alam kea-aan rilek" atau

"enang. ila -ia -ia-apkan kepa-a "itua"i"itua"i *ang men*e(a(kan ia

ke(ingungan, -apat tera-i ia akan menunukkan keti-akn$rmalan -alam

(i7ara.

P;R;/AA& I&/I%I/AC /ACA# P;RK;#A&?A& ;#B'I

Per(e-aan in-i!i-ual -alam perkem(angan em$"i -i"e(a(kan $le kea-aan


26/90

a. 'e(agai "e$rang guru aru" k$n"i"ten -lm pengel$laan kela" -an

memperlakukan "i"6a "eperti $rang -e6a"a *ang penu tanggung a6a(.

(. 'e$rang guru -iminta untuk (er)ung"i -an (er"ikap "eperti pen-engar

*ang "impatik.

7. 'e$rang guru en-akn*a mampu mena-i "e$rang m$ti!at$r (agi

"i"6an*a "eingga "i"6a ter"e(ut ti-ak putu" a"a.

5. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii!PERKEMBANGAN EM6SI

;m$"i a-ala pengalaman a)ekti) *ang -i"ertai pen*e"uaian -ari -alam -iri

in-i!i-u tentang kea-aan mental -an


27/90

atau meningkatn*a pengua"aan ken-ali em$"i$nal. an*akn*a

am(atan (erpengaru pa-a kei-upan em$"i$nal remaa. Tetapi ra"a

mara ter"e(ut teru" akn (erlanut pemun7ulann*a apa(ila minat

mintan*a, ren7anren7anan*a -an tin-akantin-akann*a -irintangi-. Ketakutan -an ke7ema"an

an*ak ketakutanketakutan (aru mun7ul karena a-an*a ke7ema"anke7ema"an -an ra"a (erani *ang (er"amaan -engan perkem(angan

remaa itu "en-iri.

IRIIRI ;#B'IB&AC R;#AJA ;R'IA 121 TAH&

1. en-erung (an*ak murung -an ti-ak -apat -iterka. 'e(agian

kemurungan "e(agai aki(at -ari peru(aanperu(aan (i$l$gi" -alam

u(ungann*a -engan kematangan "ek"ual -an "e(agian karena

ke(ingungann*a -alam menga-api apaka ia ma"i "e(agai anakanak

atau "e(agai "e$rang -e6a"a.2. ertingka laku ka"ar untuk menutupi kekurangan -alam al ra"a per7a*a

-iri.3. Ce-akanle-akan kemaraan mungkin tera-i "e(agai aki(at -ari

k$m(ina"i ketegangan p"ik$l$gi", keti-ak"ta(ilan (i$l$gi" -an kelelaan

karena terlalu kera" atau p$la makan *ang ti-ak tepat atau ti-ur *ang

ti-ak 7ukup.E. en-erung ti-ak t$leran tera-ap $rang lain -an mem(enarkan

pen-apatn*a "en-iri *ang -i"e(a(kan kurangn*ara"a per7a*a -iri. #ereka

mempun*ai pen-apat (a6a a-a a6a(ana6a(an a("$lut -an (a6a

mereka mengetauin*a.. #ulai mengamati $rang tua -an guru mereka "e7ara le(i $(ekti) -an

mungkin mena-i mara apa(ila mereka -itipu -engan ga*a guru *ang(er"ikap "er(a tau.

IRIIRI ;#B'IB&AC R;#AJA 'IA 114 TAH&

a. =Pem(er$ntakan> remaa merupakan ek"pre"i -ari peru(aan *ang

uni!er"al -ari ma"a kanakkanak ke -e6a"a.(. an*ak remaa *ang mengalami k$nDik -engan $rang tua.7. 'i"6a "eringkali melamun, memikirkan ma"a -epan mereka.

FAKTBRFAKTBR A&? #;#P;&?ARHI P;RK;#A&?A& ;#B'I

a. elaar -engan 7$(a7$(a untuk mengek"pre"ikan em$"in*a -alam(entuk perilaku *ang mem(erikan pemua"an ter(e"ar kepa-an*a, -an

men$lak perilaku *ang mem(erikan pemua"an "e-ikit atau "ama "ekali

ti-ak mem(erikan kepua"an.(. elaar -engan 7ara meniru, mengamati alal *ang mem(angkitkan

em$"i $rang lain.7. elaar -engan 7ara memper"amakan -iri. Anak menirukan reak"i

em$"i$nal $rang lain *ang etrguga $le rang"angan *ang tela


28/90

mem(angkitkan em$"i $rang *ang -itiru. /i"ini anak an*a menirukan

$rang *ang -ikagumi -an mempun*ai ikatan em$"i$nal *ang kuat

-engann*a.-. elaar melalui pengk$n-i"ian. Pengk$n-i"ian tera-i -engan mu-a -an

7epat pa-a tauntaun a6al kei-upan karena anak ke7il kurang mampu

menalar, kurang pengalaman untuk menilai "itua"i "e7ara kriti", -ankurang mengenal (etapa ti-ak ra"i$naln*a reak"i mereka. 'etela

mele6ati ma"a kanakkanak, penggunaan met$-e pengk$n-i"ian "emakin

ter(ata" pa-a perkem(angan ra"a "uka -an ti-ak "uka.e. Pelatian atau (elaar -i (a6a (im(ingan -an penga6a"an, ter(ata"

pa-a a"pek reak"i. /engan pelatian, anakanak -irang"ang untuk

(ereak"i tera-ap rang"angan *ang (ia"an*a mem(angkitkan em$"i *ang

men*enangkan -an -i7ega agar ti-ak (ereak"i "e7ara em$"i$nal

tera-ap rang"angan *ang mem(angkitkan em$"i *ang ti-ak

men*enangkan.

H&?A& A&TARA ;#B'I /A& TI&?KAH CAK ';RTA P;&?ARH ;#B'IT;RHA/AP TI&?KAH CAK

?angguan em$"i -apat mena-i pen*e(a( ke"ulitan (er(i7ara. Ham(atan

am(atan -alam (er(i7ara tertentu tela -itemukan (a6a ti-ak -i"e(a(kan

$le kelainan -alam (er(i7ara. Ketegangan em$"i$nal *ang 7ukup lama

mungkin men*e(a(kan "e"e$rang gagap. 'e$rang gagap "eringkali relati)

-apat n$rmal -alam (er(i7ara, apa(ila mereka -alam kea-aan rilek" atau

"enang. ila -ia -ia-apkan kepa-a "itua"i"itua"i *ang men*e(a(kan ia

ke(ingungan, -apat tera-i ia akan menunukkan keti-akn$rmalan -alam

(i7ara.

P;R;/AA& I&/I%I/AC /ACA# P;RK;#A&?A& ;#B'I



29/90

). 'e$rang guru en-akn*a mampu mena-i "e$rang m$ti!at$r (agi


. Ke!i0ulan

;m$"i a-ala pengalaman a)ekti) *ang -i"ertai pen*e"uaian -ari -alam-iri in-i!i-u tentang kea-aan mental -an


30/90


31/90


Perkean,an M'ral )an A,aa


". Pen#a$iKel$mp$k : %III&ama kel$mp$k : 1. Ari Rama6ati ;1A012008

2. I ?-e 'ur*a6an ;1A012012

3. Rinna Ce"tari ;1A012034

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

'antr$7k, J$n W. 2003. A-$le"7en7e @t ;-iti$n. Jakarta: PT. ?el$ra

Ak"ara Pratama.

/e"mita. 200. P"ik$l$gi Pekem(angan. an-ung: PT. Remaa

R$"-akar*a.

/. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii! enuru0en#a$iPengertianI"tila m$ral (era"al -ari kata Catin Lm$"L #$ri", *ang (erarti a-at i"tia-at,

ke(ia"aan, peraturan5nilainilai atau tata 7ara kei-upan. #$ral a-ala aaran

tentang (aik (uruk per(uatan -an kelakukan, aklak, ke6ai(an -an

"e(agiann*a Pur6a-armint$, 198:8.

Perkem(angan #$ralAnakanak ketika -ilairkan ti-ak memiliki m$ral im$ral. Tetapi -alam

-irin*a ter-apat p$ten"i *ang "iap untuk -ikem(angkan. Karena itu, melalui

pengalamann*a (erinterak"i -engan $rang lain -engan $rang tua, "au-ara-an teman "e(a*a, anak (elaar memaami tentang perilaku mana *ang

(aik, *ang ($le -ikerakan -an tingka laku mana *ang (uruk, *ang ti-ak

($le -ikerakan.

#i7ael meringka"kan lima peru(aan -a"ar -alam m$ral *ang aru"

-ilakukan $le remaa Hurl$7k "e(agai (erikut:o Pan-angan m$ral in-i!i-u makin lama makin mena-i le(i a("trak.


32/90

o Ke*akinan m$ral le(i terpu"at pa-a apa *ang(enar -an kurang pa-a

apa *ang "ala. Kea-ilan mun7ul "e(agai kekuatan m$ral *ang

-$minan.o Penialaian m$ral mena-i "emakin k$gniti). Hal ini men-$r$ng remaa

le(i (erani mengam(il keputu"an tera-ap pel(agai ma"ala m$ral

*ang -ia-apin*a.o Penilaian m$ral mena-i kurang eg$"entri".

o Penilaian m$ral "e7ara p"ik$l$gi" mena-i le(i maal -alam arti

(a6a penilaian m$ral merupakan (aan em$"i -an menim(ulkan

ketegangan em$"i.

Hal Penting /alam Te$ri Perkem(angan #$ralHal penting lain -ari te$ri perkem(angan m$ral K$l(erg a-ala $rienta"in*a

untuk mengungkapkan m$ral *ang an*a a-a -alam pikiran -an *ang

-i(e-akan -engan tingka laku m$ral -alam arti per(uatan n*ata. 'emakin

tinggi taap perkem(angan m$ral "e"$rang, akan "emakin terliat m$ralita"

*ang le(i mantap -an (ertanggung a6a(-ari per(uatanper(uatann*a.

Perkem(angan Agama Pa-a Pe"erta /i-ikAgama, "eperti *ang kita temukan -alam kei-upan "eariari, ter-iri ata"

"uatu "i"tem tentang ke*akinanke*akinan, "ikap"ikap -an praktekpraktek

*ang kita anut, pa-a umumn*a (erpu"at "ekitar pemuaan.Pengertian Agama -i(agi mena-i -ua, *aitu:

/ari "u-ut pan-angan in-i!i-u *ang (eragama, agama a-ala "e"uatu

*ang mena-i uru"an terakir (agin*a.

/ari "u-ut pan-angan "$7ial, "e"e$rang (eru"aa melalui agaman*a

untuk mema"uki u(unganu(ungan (ermakna -engan $rang lain.

Hu(ungan Perekem(angan #$ral -an Agamaagi remaa, agama memiliki arti *ang "ama pentingn*a -engan m$ral.

akan, "e(agaiman -iela"kan $le A-am" M ?ull$tta 1943, agama

mem(erikan "e(ua kerangka m$ral, "eingga mem(uat "e"e$rang mampu

mem(an-ingkan tingka lakun*a. Agama -apat men"ta(ilkan tingka laku

-an (ia"a mem(erikan penela"an mengapa -an untuk apa "e"e$rang (era-a

-i-unia ini. Agama mem(erikan perlin-ungan ra"a aman, terutama (agi

remaa *ang tenga men7ari ek"i"ten"i -irin*a.

Implementa"i -alam kei-upan "eariari mengenai perkem(angan m$ral

-an agama Per"$nil "ek$la "ama"ama mempun*ai kepe-ulian tera-ap pr$gram

pen-i-ikan atau penanaman nilainilai m$ral -an agama ?uru men*i"ipkan nilai m$ral -an agama ke-alam mata pelaaran,

"eingga pe"erta -i-ik memiliki apre"ia"i *ang p$"iti) tera-ap nilai

nilai m$ral -an agama 'ek$la men*e-iakan "arana i(a-a "e(agai la($rata$rium r$ania

*ang 7ukup mema-ai, "erta mem)ung"ikann*a "e7ara mak"imal.


33/90

#en*elenggarakan kegiatan ek"trakurikuler ker$anian -an pen-i-ikan

m$ral

5. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii!Pengertian

#$ral a-ala aaran tentang (aik (uruk per(uatan -an kelakukan, aklak,ke6ai(an -an "e(agiann*a *ang merupakan ken-ali -alam (ertingka laku.

Perkem(angan #$ralAnakanak ketika -ilairkan ti-ak memiliki m$ral im$ral. Tetapi -alam

-irin*a ter-apat p$ten"i *ang "iap untuk -ikem(angkan. Karena itu, melalui

pengalamann*a (erinterak"i -engan $rang lain -engan $rang tua, "au-ara

-an teman "e(a*a, anak (elaar memaami tentang perilaku mana *ang

(aik, *ang ($le -ikerakan -an tingka laku mana *ang (uruk, *ang ti-ak

($le -ikerakan.

#i7ael meringka"kan lima peru(aan -a"ar -alam m$ral *ang aru"-ilakukan $le remaa Hurl$7k "e(agai (erikut:

o Pan-angan m$ral in-i!i-u makin lama makin mena-i le(i a("trak.

o Ke*akinan m$ral le(i terpu"at pa-a apa *ang(enar -an kurang pa-a

apa *ang "ala. Kea-ilan mun7ul "e(agai kekuatan m$ral *ang

-$minan.o Penialaian m$ral mena-i "emakin k$gniti). Hal ini men-$r$ng remaa

le(i (erani mengam(il keputu"an tera-ap pel(agai ma"ala m$ral

*ang -ia-apin*a.o Penilaian m$ral mena-i kurang eg$"entri".

o Penilaian m$ral "e7ara p"ik$l$gi" mena-i le(i maal -alam arti

(a6a penilaian m$ral merupakan (aan em$"i -an menim(ulkanketegangan em$"i.

Hal Penting /alam Te$ri Perkem(angan #$ralHal penting lain -ari te$ri perkem(angan m$ral K$l(erg a-ala $rienta"in*a

untuk mengungkapkan m$ral *ang an*a a-a -alam pikiran -an *ang

-i(e-akan -engan tingka laku m$ral -alam arti per(uatan n*ata. 'emakin

tinggi taap perkem(angan m$ral "e"$rang, akan "emakin terliat m$ralita"

*ang le(i mantap -an (ertanggung a6a(-ari per(uatanper(uatann*a.

Perkem(angan Agama Pa-a Pe"erta /i-ik

Agama, "eperti *ang kita temukan -alam kei-upan "eariari, ter-iri ata""uatu "i"tem tentang ke*akinanke*akinan, "ikap"ikap -an praktekpraktek

*ang kita anut, pa-a umumn*a (erpu"at "ekitar pemuaan.Pengertian Agama -i(agi mena-i -ua, *aitu:

/ari "u-ut pan-angan in-i!i-u *ang (eragama, agama a-ala "e"uatu

*ang mena-i uru"an terakir (agin*a.

/ari "u-ut pan-angan "$7ial, "e"e$rang (eru"aa melalui agaman*a

untuk mema"uki u(unganu(ungan (ermakna -engan $rang lain.


34/90

Hu(ungan Perekem(angan #$ral -an Agamaagi remaa, agama memiliki arti *ang "ama pentingn*a -engan m$ral.

akan, "e(agaiman -iela"kan $le A-am" M ?ull$tta 1943, agama

mem(erikan "e(ua kerangka m$ral, "eingga mem(uat "e"e$rang mampu

mem(an-ingkan tingka lakun*a. Agama -apat men"ta(ilkan tingka laku-an (ia"a mem(erikan penela"an mengapa -an untuk apa "e"e$rang (era-a



Implementa"i -alam kei-upan "eariari mengenai perkem(angan m$ral

-an agama Per"$nil "ek$la "ama"ama mempun*ai kepe-ulian tera-ap pr$gram

pen-i-ikan atau penanaman nilainilai m$ral -an agama ?uru men*i"ipkan nilai m$ral -an agama ke-alam mata pelaaran,

"eingga pe"erta -i-ik memiliki apre"ia"i *ang p$"iti) tera-ap nilai

nilai m$ral -an agama 'ek$la men*e-iakan "arana i(a-a "e(agai la($rata$rium r$ania

*ang 7ukup mema-ai, "erta mem)ung"ikann*a "e7ara mak"imal. #en*elenggarakan kegiatan ek"trakurikuler ker$anian -an pen-i-ikan

m$ral

. Ke!i0ulan 'e"e$rang -apat -ikatakan (erm$ral, apa(ila tingka laku $rang

ter"e(ut "e"uai -engan nilainilai m$ral *ang -iunung tinggi $le

kel$mp$k "$"ialn*a. Agama (erperan penting -alam kei-upan. #inat pa-a agama antara

lain tampak -engan -engan mem(aa" ma"ala agama, mengikuti

pelaaranpelaaran agama -i "ek$la -an perguruan tinggi,

mengunungi tempat i(a-a -an mengikuti (er(agai upa7ara agama. 'ealan -engan perkem(angan ke"a-aran m$ralita", perkem(angan

penga*atan keagamaan *ang erat u(ungann*a -engan

perkem(angan intelektual -i"amping em$"i$n pa*aupa*a *ang -apat -ilakukan -alam rangka pengem(angan nilai,

m$ral, -an "ikap a-ala men7iptakan k$munika"i -i"amping mem(eri

in)$rma"i -an remaa -i(eri ke"empatan untuk (erparti"i)a"i untuk

a")ek m$ral, "erta men7iptakan "i"tem lingkungan *an "era"i.

2. Peran#aana. agaimanaka upa*a guru -alam pengem(angan m$ral remaa(. agaimana keterkaitan antara m$ral, "ikap -an pengarun*a tera-ap

tingka laku remaa


35/90

7. Jela"kan upa*a *ang -apat -ilakukan $le guru -alam rangka

mengem(angkan m$ral, "ikap -an tingka laku -ari nilainilai -i

ma"*arakatN

3. Re4ek!i Diri/alam kegiatan (elaar ini "a*a me-apat pengetauan tentang

pentingn*a penanaman nilainilai agama pa-a remaa agarmenga"ilkan in-i!i-u *ang (erm$ral -an intelek.

#ataram, 1 #ei 2013Tri Har-i*anti5;1A0120


36/90


Peruuhan 8i!ik Rea$a


". Pen#a$iKel$mp$k : IO

1. &ama kel$mp$k : 1. #aarani /e6i Januart* ;1A 012 0E9

2. Rikiatul Ami ;1A 012 012

3. 'an-i #ur-i*an"a ;1A 012 0E9

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

'unart$, -kk. 2002. Perkembangan Peserta Didik.Jakarta: PT A"-i

#aa"at*a.

/. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii! enuru0en#a$i

Pengertian Pertum(uan -an Remaa

Pertum(uan a-ala peru(aan "e7ara


37/90

Peru(aanperu(aan Fi"ik pa-a remaa Cakilaki -an Perempuan

Pa-a remaa Perempuan:

Pertum(uan tulang tulang.

Pertum(uan pa*u-ara.

Tum(u (ulu *ang alu" (er6arna gelap -ikemaluan. #en7apai pertum(uan ketinggian (a-an *ang mak"imum "etiap

taunn*a.

ulu kemaluan mena-i keriting.

#en"trua"i atau ai-.

Tum(u (ulu (ulu ketiak.

Pa-a Remaa Cakilaki:


Te"ti" mem(e"ar.

Tum(u (ulu kemaluan *ang alu", luru", -an (er6arna gelap.

A6al peru(aan "uara.

;akula"i keluarn*a air mani.


Pertum(uan tinggi (a-an men7apai tingkat mak"imum "etiap

taunn*a.

Tum(u ram(ut ram(ut alu" -i 6aa

Tum(u (ulu ketiak.

Akir peru(aan "uara.

Ram(ut ram(ut -i 6aa (ertam(a te(al -an gelap.

Tum(u (ulu -i -a-a.

Fakt$r Pen*e(a( Peru(aan Fi"ik

Fakt$r Internal:

2 kelenar *ang akti) -alam "i"tem en-$krin

1. Kelenar Pituitari, kelenar *ang a-a -i -a"ar $tak, *ang mengeluarkan

$rm$n pertum(uan -an $rm$n g$na-$tr$pik.

2. Kelenar ?$na-

Fakt$r ;k"ternal:

o Pengaru keluarga

o Pengaru gii

o ?angguan em$"i$nal

o Jeni" kelamin


38/90

o 'tatu" "$"ial ek$n$mi

o Ke"eatan

o Pengaru (entuk tu(u

3 Kriteria *ang mem(e-akan remaa lakilaki -an perempuan

Kematangan 'ek"ual

Permulaan Kematangan '$"ial

rutan gealageala Kematangan

Pengaru Pertum(uan Fi"ik Tera-ap Tingka Caku

Peru(aanperu(aan


39/90

Peru(aan ukuran tu(u

Peru(aan pr$p$r"i tu(u

iri kelamin utama

iri kelamin ke-ua

Peru(aanperu(aan Fi"ik pa-a remaa Cakilaki -an PerempuanPa-a remaa Perempuan:


Pertum(uan pa*u-ara.

Tum(u (ulu *ang alu" (er6arna gelap -ikemaluan.

#en7apai pertum(uan ketinggian (a-an *ang mak"imum "etiap

taunn*a.


#en"trua"i atau ai-.

Tum(u (ulu (ulu ketiak.

Pa-a Remaa Cakilaki:


Te"ti" mem(e"ar.

Tum(u (ulu kemaluan *ang alu", luru", -an (er6arna gelap.

A6al peru(aan "uara.

;akula"i keluarn*a air mani.


Pertum(uan tinggi (a-an men7apai tingkat mak"imum "etiap

taunn*a.

Tum(u ram(ut ram(ut alu" -i 6aa Tum(u (ulu ketiak.

Akir peru(aan "uara.

Ram(ut ram(ut -i 6aa (ertam(a te(al -an gelap.

Tum(u (ulu -i -a-a.

Fakt$r Pen*e(a( Peru(aan Fi"ik

Fakt$r Internal:

Kelenar *ang akti) -alam "i"tem en-$krin

Pen*e(a( peru(aan


40/90

"aat remaa "emakin (an*ak -ia"ilkan. 'eluru pr$"e" ini -iken-alikan

$le peru(aan *ang tera-i -alam kelenar en-$ktrin. Kelenar ini

-iakti)kan $le rang"angan *ang -ilakukan kelenar *p$talamu", *aitu

kelenar *ang -ikenal "e(agai kelenar untuk merang"ang pertum(uan

pa-a "aat remaa -an terletak -i $tak.

#e"kipun kelenar g$na- atau kelenar kelamin "u-a a-a -an akti) "eak-ilairkan, kelenar ini "e$la$la ti-ur -an (aru akti) "etela -iakti)kan

$le $rm$n g$na-$tr$pik-ari kelenar pituitari pa-a "aat "i anak

mema"uki taap remaa. 'egera "etela ter7apai kematangan alat

kelamin, $rm$n g$na- akan mengentikan akti


41/90

d) Jeni" kelamin

Anak lakilaki 7en-erung le(i tinggi -an le(i (erat -aripa-a anak

perempuan, ke7uali pa-a u"ia antara 12 -an 1 taun. Anak perempuan

(ia"an*a akan "e-ikit le(i tinggi -an le(i (erat -aripa-a anak lakilaki.

Tera-i per(e-aan (erat -an tinggi tu(u ini karena (entuk tulang -an$t$t pa-a anak lakilaki memang (er(e-a -ari anak perempuan.

e) 'tatu" "$"ial ek$n$mi

Anakanak *ang (era"al -ari keluarga -engan "tatu" ek$n$mi ren-a,

7en-erung le(i ke7il -aripa-a anak *ang (era"al -ari keluarga *ang

"tatu" "$"ial ek$n$min*a tinggi. Keluarga *ang ka*a akan -apat

memenui ke(utuan primer anakanakn*a. 'e(alikn*a, keluarga mi"kin

ti-ak akan -apat memenui "em(ilan ke(utuan primern*a "e7ara

mema-ai.

f) Ke"eatan

Anakanak "eat -an arang "akit (ia"an*a akan memiliki tu(u *ang

le(i (erat -aripa-a anak *ang "akit"akitan. Kurangn*a pera6atan

ke"eatan akan men*e(a(kan anak mu-a ter"erang pen*akit. ara

makan *ang "ala -alam arti makan tanpa memeratikan

ke"eim(angan gii -an !itamin uga -apat men*e(a(kan tu(u mena-i

"akit.

g) Pengaru (entuk tu(u

entuk tu(u me"am$r), ekt$m$r), atau en-$m$r) akan memengarui

(e"ar ke7iln*a tu(u anak. #i"aln*a, anak *ang (entuk

tu(un*a me"$m$r) akan le(i (e"ar -aripa-a

*ang en-$m$r) atau ek"$m$r), karena memang mereka le(i gemuk

-an (erat.

3 Kriteria *ang mem(e-akan remaa lakilaki -an perempuan

Kematangan 'ek"ual

Permulaan Kematangan '$"ial

rutan gealageala Kematangan

Pengaru Pertum(uan Fi"ik Tera-ap Tingka Caku

Peru(aanperu(aan


42/90

tua. Peru(aan


43/90

Ke(ia"aan i-up "eat, (er"i, -an $laraga "e7ara teratur akan -apat

mem(antu menaga ke"eatan pertum(uan tu(u. &amun apa(ila tern*ata

ma"i terkena pen*akit, aru"la "egera -iupa*akan agar leka" "em(u.

'e(a( ke"eatan "angat (erpengaru tera-ap pertum(uan


44/90

pa*a untuk pertum(uan remaa meliputi mem(eri makanan *ang

(aik -an menaga ke"eatan (a-an. Kegiatan (ernilai p$"$ti) "eperti

$la raga, pramuka, -an "eni -apat memupuk pertum(uan


45/90

Jurnal Perkuliahan 1*

Perkean,an Inelek


". Pen#a$iKel$mp$k : O

&ama kel$mp$k : 1. #arlina ;ka Pu"pita ;1A01202

2. 'iti Ru6ai-a ;1A01201

3. Wa*ul #uttain ;1A01204

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

'antr$7k, J$n W. 2003. A-$le"7en7e @t ;-iti$n. Jakarta: PT. ?el$ra

Ak"ara Pratama.

/e"mita. 200. P"ik$l$gi Pekem(angan. an-ung: PT. Remaa

R$"-akar*a.


0en#a$iPen,erian inelekual

I"tila intelek (era"al -ari (aa"a Inggri"intelle't*ang menurut aplin

1941 -iartikan "e(agai:

1. Pr$"e" k$gniti), pr$"e" (erpikir, -a*a mengu(ungkan, kemampuan

menilai, -an kemampuan mempertim(angkan, -an

2. Kemampuan mental atau itelegen"i.

#enurut #a)u-in 'alau-in 1949 -in*atakan (a6a =intelek> a-ala

akal budi atau inteligensi (ang berarti kemampuan untuk meletakkan

hubungan dari rposes ber)kir. 'elanutn*a, -ikatakan (a6a $rang *ang

intelligent a-ala $rang *ang -apat men*ele"aikan per"$alan -alam

6aktu *ang le(i "ingkat, memaami ma"alan*a le(i 7epat -an

7ermat, "erta mampu (ertin-ak 7epat.


46/90

#enurut ;ngli" -an ;ngli" -alam (ukun*a * A +omprehensie

di'tionar( o! pis('hologi'al and Ps('hoanaliti'al &erms *.I"tla Intele7t

(erarti :

Kekuatan mental -imana manu"ia -apat (er


47/90

?uru, keluaraga, -an lingkungan -apat mem(antu mereka melakukan

al ini -engan "elalu menggunakan pen-ekatan ketrampilan pr$"e"

-i"7$!er* appr$a7 -an -engan mem(eri penekanan pa-a

penggunaan k$n"epk$n"ep -an a("traka("trak."aau"aa *ang (i"a -ilakukan pen-i-ik

a. Pen-i-ik menerima pe"erta -i-ik "e7ara p$"iti) "e(agaimanaa-an*a tanpa "*arat un7$n-iti$nal p$"iti!e regar-.

(. Pen-i-ik men7iptakan "ua"ana -imana pe"erta -i-ik ti-ak

mera"a terlalu -inilai $le $rang lain7. Pen-i-ik mem(erikan pengertian -alam arti -apat memaami

pemikiran, pera"aan -an perilaku pe"erta -i-ik, -apat

menempatkan -iri -alam "itua"i pe"erta -i-ik, "erta meliat

"e"uatu -ari "u-ut pan-ang mereka empat*.-. #enerima remaa "e7ara p$"iti) "e(agaimana a-an*a tanpa

"*arat un7$n-iti$nal p$"iti!e regar-.e. #emaami pemikiran, pera"aan -an perilaku remaa,

menempatkan -iri -alam "itua"i remaa, "erta meliat "e"uatu-ari "u-ut pan-ang mereka empat*.

). #em(erikan "ua"anan p"ik$l$gi" *ang aman (agi remaa untuk

mengemukakan pikiranpikirann*a "eingga ter(ia"a (erani

mengem(angkan pemikirann*a "en-iri.PERKEMBANGAN BAHASA

aa"a merupakan alat k$munika"i *ang -igunakan $le "e$rang

-alam pergaulann*a atau u(ungann*a -engan $rang lain -an (aa"a

merupakan alat (ergaul. Perkem(angan (aa"a -ipengarui $le

lingkungan, karena (aa"a pa-a -a"arn*a merupakan a"il (elaar -ari

lingkungan.

Karakteri"tik Perkem(angan Remaa

1 aa"a remaa a-ala (aa"a *ang tela (erkem(ang

2 Pengaru pergaulan -i -alam ma"*arakat

3 Pengaru lingkungan *ang (er(e-a antara keluarga ma"*arakat

Per(e-aan In-i!i-ual -alam Kemampuan -an Perkem(angan aa"a

#enurut $m"k* W$$l)$lk, -kk. 194E anak -ilairkan ke -unia tela

memiliki kapa"ita" (er(aa"a. Fakt$r lingkungan akan mengam(il

peranan *ang 7ukup men$n$l, mempengarui perkem(angan (aa"a

anak ter"e(ut -an nilai I menggam(arkan a-an*a per(e-aan

in-i!i-ual anak.

@. pa*a Pengem(angan Kemampuan Remaa -an Implika"in*a -alam

Pen*elenggaraan Pen-i-ikan


48/90

#engem(angkan "trategi (elaarmengaar (i-ang (aa"a -engan

mem)$ku"kan pa-a p$ten"i -an kemampuan anak.

Anak perlu melakukan pergaulan

?uru melakukan pengem(angan (aa"a muri- -engan

menam(akan per(en-aaraan (aa"a lingkungan *ang tela-i pili "e7ara tepat -an (enar $le guru.

5. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii!Pen,erian inelekual

Intelek a-ala ke7akapan mental, *ang menggam(arkan kemampuan

k$gniti) "e"e$rang terutama (erpikir a("trak, menalar, "erta (ertin-ak

"e7ara e (er


49/90

3. Fakt$r )akt$r *ang #empengarui Perkem(angan Inteleko Fakt$r ere-ita"

Kemampuan intelegen"i -iper$le melalui (a6aan artin*a

-iper$le melalui gen. 'eak -alam kan-ungan i(u, anak tela

memiliki karakteri"tik *ang -apat menunukan -a*a intelektualn*a.

'e7ara p$ten"ial anak tela mem(a6a kemungkinan apaka akanmena-i kemampuan (er


50/90

(. Pen-i-ik men7iptakan "ua"ana -imana pe"erta -i-ik ti-ak

mera"a terlalu -inilai $le $rang lain7. Pen-i-ik mem(erikan pengertian -alam arti -apat memaami

pemikiran, pera"aan -an perilaku pe"erta -i-ik, -apat

menempatkan -iri -alam "itua"i pe"erta -i-ik, "erta meliat

"e"uatu -ari "u-ut pan-ang mereka empat*.-. #enerima remaa "e7ara p$"iti) "e(agaimana a-an*a tanpa

"*arat un7$n-iti$nal p$"iti!e regar-.e. #emaami pemikiran, pera"aan -an perilaku remaa,

menempatkan -iri -alam "itua"i remaa, "erta meliat "e"uatu

-ari "u-ut pan-ang mereka empat*.). #em(erikan "ua"anan p"ik$l$gi" *ang aman (agi remaa untuk

mengemukakan pikiranpikirann*a "eingga ter(ia"a (erani

mengem(angkan pemikirann*a "en-iri.PERKEMBANGAN BAHASA

aa"a merupakan me-ia k$munika"i *ang -igunakan untuk

men*ampaikan pe"an pen-apat, pera"aan, -ll -engan menggunakan

"im($l"im($l *ang -i"epakati (er"ama, kemu-ian kata -irangkai

(er-a"arkan urutan mem(entuk kalimat *ang (ermakna, -an

mengikuti aturan atau tata (aa"a *ang (erlaku -alam "uatu

k$munita" atau ma"*arakat.

Perkem(angan (aa"a -ipengarui $le lingkungan, karena (aa"a

pa-a -a"arn*a merupakan a"il (elaar -ari lingkungan.

Karakteri"tik perkem(angan (aa"a remaa

a. aa"a remaa a-ala (aa"a *ang tela (erkem(ang(. Pengaru pergaulan -i -alam ma"*arakat7. Pengaru lingkungan *ang (er(e-a antara keluarga ma"*arakat

Per(e-aan In-i!i-ual -alam Kemampuan -an Perkem(angan aa"a

#enurut $m"k* W$$l)$lk, -kk. 194E anak -ilairkan ke -unia tela

memiliki kapa"ita" (er(aa"a. Fakt$r lingkungan akan mengam(il

peranan *ang 7ukup men$n$l, mempengarui perkem(angan (aa"a

anak ter"e(ut -an nilai I menggam(arkan a-an*a per(e-aan

in-i!i-ual anak.

@. pa*a Pengem(angan Kemampuan Remaa -an Implika"in*a -alam

Pen*elenggaraan Pen-i-ikan

Brang tua -an guru merupakan k$mp$nen penting -alam

perkem(angan (aa"a anak, karena mereka (erperan "e(agai m$-el

(aa"a -an peng$rek"i ata" ke"alaan anak. Ke-ua te$ri ter"e(ut ti-ak

-apt -iketaui nilai ke(enarann*a, karena )akt$r (i$l$gi" maupun


51/90

pengalaman "aling (ekera "ama -alam menga"ilkan perkem(angan

(aa"a *ang $ptimal.

2. Ke!i0ulan

Intelek a-ala ke7akapan mental, *ang menggam(arkan kemampuank$gniti) "e"e$rang terutama (erpikir a("trak, menalar, "erta (ertin-ak

"e7ara e


52/90


53/90


PERKEMBANGAN S6SIAL REMAJA


". Pen#a$iKel$mp$k : OI

&ama kel$mp$k : 1. Ri"ata*anti

2. R$(iatun /e!ita

3. R$"i-a

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

'unart$, -an . Agung Hart$n$. 199. Perkembangan Peserta

Didik.Jakarta : Rineka ipta.

/r". +ulkiDi C. 2009. Psikologi Perkembangan. an-ung Remaa

R$"-akar*a.

Jurnal :

Pr$). /r. H. /aal. Psikologi Pendidikan

;ka Iat*, Rita. Perkembangan Peserta Didik

Pu"pa, &a-ia. 2008. Perkembangan So'ial Remaja.

'um(er internet:

ttp:55666.na-iapu"pa.7$m5perkem(angan"$"ialremaa5p .


0en#a$i

Perkean,an S'!ial Rea$a )an Baha!a Rea$a
http://www.nadiapuspa.com/perkembangan-sosial-remaja/jpjhttp://www.nadiapuspa.com/perkembangan-sosial-remaja/jpj


54/90

a. Pengertian Perkem(angan Hu(ungan '$"ialerkem(angn*a tingkat u(ungan antarmanu"ia "eu(ungan -engan

meningkatn*a ke(utuan i-up manu"ia.(. Pengertian Perkem(angan '$"ial Remaa

Perkem(angan "$"ial pa-a ma"a remaa merupakan pun7ak -ari

perkem(angan "$"ial -ari )a"e)a"e perkem(angan.7. Karakteri"tik Perkem(angan '$"ial Remaa-. Fakt$r *ang mempengarui Perkem(angan '$"ial

1. Keluarga

2. Kematangan Fi"ik -an P"iki"

3. 'tatu" '$"ial ;k$n$mi Keluarga

E. Pen-i-ikan

. Kapa"ita" #ental : ;m$"i, -an Intelegen"i

Fakt$r *ang mempengarui perkem(angan "$"ial

ita7ita -an i-eali"me *ang (aik, terlalu menitik (eratkan pikiran

"en-iri tanpa memikirkan aki(at au -an ke"ulitanke"ulitan prakti".

Kemampuan (erpikir -engan pen-apat "en-iri (elum -i"ertai

pen-apat $rang lain.

Per(e-aan In-i!i-ual -alam Perkem(angan '$"ial.

/iliat -ari (er(agai a"pek, ter-apat per(e-aan in-i!i-ual manu"ia, *ang

al itu tampak uga -alam perkem(angan "$"ialn*a.

pa*a Pengem(angan Hu(ungan '$"ial Remaa -an Implika"in*a -alam

men*elenggaraan Pen-i-ikan.o Kel$mp$k $laraga

o K$pera"i

o Ke"enian -an "e(again*a.

iri Ka" Perkem(angan '$"ial Remaa.

o Kel$mp$k teman "e(a*a

o #elepa" -ari Brang Tua

Perkean,an Baha!a Rea$a

a. Pengertian Perkem(angan aa"aaa"a merupakan alat k$munika"i *ang -igunakan $le "e"e$rang -alam

pergaulann*a atau u(ungann*a -engan $rang lain.(. Karakteri"tik Perkem(angan aa"a Remaa

Perkem(angan (aa"a remaa -ilengkapi -an -iperka*a $le lingkungan

ma"*arakat -i mana mereka tinggal.


55/90

Fakt$r)akt$r *ang #empengarui Perkem(angan aa"a *aitu :

- mur anak- K$n-i"i Cingkungan- Ke7er-a"an anak- 'atatu" '$"ial ;k$n$mi Keluarga- K$n-i"i Fi"ik

Pengaru Kemampuan er(aa"a tera-ap Kemampuan erpikir

Per(e-aan In-i!i-ual -alam Kemampuan -an Perkem(angan aa"a.

5. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii!

Perkean,an S'!ial Rea$a )an Baha!a Rea$a

a. Pengertian Perkem(angan Hu(ungan '$"ialPerkem(angan -apat -iartikan "e(agai pr$"e" (elaar untuk

men*e"uaikan -iri tera-ap n$rman$rma kel$mp$k, m$ral -an tra-i"i G

mele(urkan -iri mena-i "atu ke"atuan -an "aling (erk$munika"i -an

kera "ama -alam memenui ke(utuan i-up.(. Pengertian Perkem(angan '$"ial Remaa

Perkem(angan "$"ial pa-a ma"a remaa merupakan pun7ak -ari

perkem(angan "$"ial -ari )a"e)a"e perkem(angan.7. Fakt$r *ang mempengarui Perkem(angan '$"ial

1. Keluarga

K$n-i"i -an tata 7ara kei-upan keluarga merupakan lingkungan *ang

k$n-u"i) (agi "$"iali"a"i anak. Pr$"e" pen-i-ikan *ang (ertuuan

mengem(angkan kepri(a-ian anak le(i (an*ak -itentukan $le

keluarga, p$la pergaulan, etika (erinterak"i -engan $rang lain(an*ak-itentukan $le keluarga.

2. Kematangan )i"ik -an p"iki"ntuk -apat (er"$"ili"a"i -engan (aik -iperlukan kematangan


56/90

mem(erikan 6arna kei-upan "$"ial anak -i-alam ma"*arakat -an

kei-upan mereka -ima"a *ang akan -ating.. Kapa"ita" mental: em$"i -an intelegen"i

Kemampuan (er


57/90

mur anak



58/90

K$n-i"i


59/90

2. Peran#aana. Apa *ang perlu -ilakukan pen-i-ik untuk meningkatkan kemampuan

(aa"a anak *ang memiliki kepri(a-ian pen-iam(. Kenapa a-a anak *ang kemampuan (aa"an*a ti-ak "e"uai -engan

umurn*a Fakt$r apa *ang men*e(a(kan al itu7. agaimana kemampuan (erpikir "e"e$rang mempengarui

perkem(angan "$"ialn*a

3. Re4ek!i DiriPa-a -i"ku"i ini "a*a a-i mengetaui (a6a remaa a-ala pun7ak

perkem(angan "$"ial. Ble karena itu ma"a remaa aru" -igunakan "e(aik

mungkin.



60/90

Jurnal Perkuliahan 1"

PERKEMBANGAN A8EKTI8


". Pen#a$iKel$mp$k : OII

&ama kel$mp$k : 1. &uraini ;1A012033

2. Wi6i Wi-*a A"tuti ;1A0120@0

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

Hartina, 'iti. 2011. Pengembangan Peserta Didik.Tegal: PT Re


61/90

Perasaanperasaan (ang lebih mendalam, lebih luas dan lebih terarah.

Ja-i, em$"i a-ala pengalaman a)ekti) *ang -i"ertai pen*e"uaian -ari

-alam -iri in-i!i-u tentang kea-aan mental -an


62/90

o 'ikap malumalu, takut atau agre"i) -apat merupakan aki(at -ari

ketegangan em$"i

o )ru"ta"i -apat mun7ul -engan a-irn*a in-i!i-u tertentu atau "itua"i

tertentu.

Pere)aan In)i;i)ual )ala Perkean,an E'!i

Per(e-aan ini terliat mulai "e(elum ma"a (a*i (erakir. ;k"pre"i em$"i$nal

anakanak, (er(e-a(e-a -i"e(a(kan $le kea-aan


63/90

III P$"tk$n!en"i$nal

8ak'r9&ak'r #an, Me0en,aruhi Perkean,an Nilai( M'ral( )an

Sika0

)akt$r lingkungan

)akt$r ke(u-a*aan

U0a#a Men,ean,kan Nilai( M'ral( )an Sika0 Rea$a !era

I0lika!in#a )ala Pen#elen,,araan Pen)i)ikan

Per6uu-an nilai, m$ral -an "ikap ti-ak tera-i -engan "en-irin*a. Pr$"e"

*ang -ilalui "e"e$rang -alam pengem(angan i-up tertentu a-ala

"e(ua pr$"e" *ang (elum "elurun*a -ipaami $le para ali

'urakma-, 1940 : 18.

Ti-ak "emua in-i!i-u men7apai tingkat perkem(angan m$ral "eperti *ang-iarapkan, maka kita guru5 $rang tua -ia-apkan -alam ma"ala

pem(inaan.

U0a#a9u0a#a :an, Dilakukan )ala Men,ean,kan Nilai( M'ral(

)an Sika0 Rea$a a-ala :a. #en7iptakan K$munika"i

/alam k$munika"i -i-aului -engan pem(erian in)$rma"i tentang nilai

nilai -an m$ral. Anakanak aru" -irang"ang "upa*a le(i akti). /i

"ek$la para remaa en-akn*a -i(eri ke"empatan (erparti"ipa"i

untuk mengem(angkan a"pek m$ral mi"aln*a -alam kera kel$mp$k.

(. #en7itakan Iklim Cingkungan *ang 'era"i"aa pengem(angan tingka laku *ang merupakan pen7erminan nilai

i-up en-akn*a ti-ak an*a mengutamakan pen-ekatanpen-ekatan

intelektual "ematamata tetapi uga mengutamakan a-an*a

lingkungan *ang k$n-u"i) -imana )akt$r)akt$r lingkungan itu "en-iri,

merupakan penelmaan *ang k$nkret -ari nilainilai ter"e(ut.

Cingkungan "$"ial ter-ekat *ang terutama ter-iri -ari mereka *ang

(er)ung"i "e(agai pen-i-ik -an pem(ina *aitu $rang tua -an guru.

5. K'n!e0 0enin, )ari ha!il anali!i! krii! PENGERTIAN A8EKTI8

A)ekti) menurut Kamu" aa"a In-$ne"ia a-ala (erkenaan -engan ra"a

takut atau 7inta, mempengarui kea-aan, pera"aan -an em$"i,

mempun*ai ga*a atau makna *ang menunukkan pera"aan.

PENGERTIAN EM6SI


64/90

#enurut r$6 M r$6 194 em$"i a-ala:

Pengalaman a!ekti! (ang disertai pen(esuaian dari dalam diri indiidu

tentang keadaan mental dan )sik dan ber-ujud tingkah laku (ang

tampak.

#enurut 'arlit$ 1942 em$"i a-ala:

Perasaanperasaan (ang lebih mendalam, lebih luas dan lebih terarah.

Ja-i, em$"i a-ala pengalaman a)ekti) *ang -i"ertai pen*e"uaian -ari

-alam -iri in-i!i-u tentang kea-aan mental -an


65/90

Tetapi ra"a mara ter"e(ut teru" akan (erlanut pemun7ulann*a apa(ila

minatmintan*a, ren7anaren7anan*a -an tin-akantin-akann*a

-ialangi.. Ketakutan -an ke7ema"an

an*ak ketakutanketakutan (aru mun7ul karena a-an*a ke7ema"an

ke7ema"an -an ra"a (erani *ang (er"amaan -engan perkem(anganremaa. Ti-ak a-a "e$rang pun *ang menerunkan -irin*a -alam

kei-upan -apat i-up tanpa ra"a takut.

8AKT6R98AKT6R :ANG MEMPENGARUHI PERKEMBANGAN EM6SI

- Fakt$r kematangan -an )akt$r (elaar.- Perkem(angan intelektual.- Perkem(angan kelenar en-$krin.

Huun,an Anara E'!i )an Tin,kah Laku !era Pen,aruh E'!i

Terha)a0 Tin,kah Laku

?angguan em$"i -apat mena-i pen*e(a( ke"ulitan (er(i7ara.Ham(atanam(atan -alam (er(i7ara tertentu tela -itemukan (a6a

ti-ak -i"e(a(kan $le kelainan -alam (er(i7ara. Ketegangan em$"i$nal

*ang 7ukup lama mungkin men*e(a(kan "e"e$rang gagap. 'e$rang

gagap "eringkali relati) -apat n$rmal -alam (er(i7ara, apa(ila mereka

-alam kea-aan rilek" atau "enang. ila -ia -ia-apkan kepa-a "itua"i

"itua"i *ang men*e(a(kan ia ke(ingungan, -apat tera-i ia akan

menunukkan keti-akn$rmalan -alam (i7ara*ang (aik.

Pere)aan In)i;i)ual )ala Perkean,an E'!i



66/90

a. 'e(agai "e$rang guru aru" k$n"i"ten -alam pengel$laan kela" -an

memperlakukan "i"6a "eperti $rang -e6a"a *ang penu tanggung a6a(.(. 'e$rang guru -iminta untuk (er)ung"i -an (er"ikap "eperti pen-engar

*ang "impatik.7. 'e$rang guru en-akn*a mampu mena-i "e$rang m$ti!at$r (agi


PENGERTIAN NILAI( M6RAL DAN SIKAP

&ilainilai kei-upan a-ala n$rman$rma *ang (erlaku -alam

ma"*arakat, mi"aln*a a-at ke(ia"aan -an "$pan "antun.

#$ral a-ala aaran tentang (aik (uruk per(uatan -an kelakuan, aklak,

ke6ai(an -an "e(again*a. #$ral merupakan 7$ntr$l -alam (er"ikap -an

(ertingka laku "e"uai -engan nilainilai i-up *ang -imak"u-.

#enurut ?erung, "ikap "e7ara umum -iartikan "e(agai ke"e-iaan (ereak"i

in-i!i-u tera-ap "e"uatu al.

KETERKAITAN ANTARA NILAI( M6RAL( DAN SIKAP REMAJA

Keterkaitan antara nilai, m$ral, "ikap, -an tingka laku akan tampak

-alam pengamalan nilainilai. &ilainilai perlu -ikenal terle(i -ulu,

kemu-ian -ia*ati -an -i-$r$ng $le m$ral, (aru akan ter(entuk "ikap

tertentu tera-ap nilainilai ter"e(ut -an (er6uu- tingka laku "e"uai

nilai *ang -imak"u-.

Karakeri!ik Nilai( M'ral( )an Sika0 Rea$a

#i7el meringka"kan lima peru(aan -a"ar -alam m$ral *ang aru"

-ilakukan $le remaa:

1. Pan-angan m$ral in-i!i-u makin lama makin mena-i le(i a("trak.

2. Ke*akinan m$ral le(i terpu"at pa-a apa *ang (enar -an kurang

pa-a apa *ang "ala.

3. Penilaian m$ral mena-i "emakin k$gniti), "eingga remaa le(i

(erani mengam(il keputu"an.

E. Penilaian m$ral mena-i kurang eg$"entri".

. Penilaian m$ral "e7ara p"ik$l$gi" mena-i le(i maal -alam arti

(a6a penilaian m$ral merupakan (aan em$"i -an menim(ulkan

ketegangan em$"i.

- Tiga tingkat perkem(angan m$ral menurut K$l(erg, *aitu tingkat :

- Tingkat IG Prak$n!en"i$nal, *ang ter-iri -ari "ta-ium 1 -an 2


67/90

Pa-a "ta-ium 1, anak (er$rienta"i kepa-a kepatuan -an ukuman.

Anak mera"a ia aru" menurut, kalau ti-ak akan men-apatkan

ukuman.

Pa-a "ta-ium 2, pa-a taap ini (erlaku prin"ip Relati!i"tik

He-$ni"m.Anak ti-ak lagi "e7ara mutlak (ergantung kepa-a aturan*ang a-a -i luar -irin*a, atau -itentukan $le $rang lain, tetapi

mereka "a-ar (a6a "etiap kea-ian mempun*ai (e(erapa "egi.

Ja-i a-a Relati!i"me, *ang artin*a (ergantung pa-a ke(utuan -an

ke"anggupan "e"e$rang e-$ni"tik.

- Tingkat II: K$n!en"i$nal

'ta-ium 3, pa-a "ta-ium ini, anak mulai mema"uki umur (ela"an

taun. Anak memperliatkan $rienta"i per(uatanper(uatan *ang

-apat -inilai (aik atau ti-ak (aik $le $rang lain. #ena-i =anak

mani"> ma"i "angat penting -alam "ta-ium ini.

'ta-ium E, taap mempertaankan n$rman$rma "$"ial. 'u-a

mun7ul ke"a-aran (a6a per(uatan (aik merupakan ke6ai(an

untuk ikut melak"anakan aturanaturan *ang a-a, agar ti-ak tim(ul

keka7auan.

- Tingkat III: Pa"7aK$n!en"i$nal

'ta-ium , taap $rienta"i tera-ap peranian antara -irin*a

-engan lingkungan "$"ial. Pa-a "ta-ium ini a-a u(ungan tim(al

(alik antara -irin*a -engan lingkungan "$"ial atau ma"*arakat.

'ta-ium @, taap ini -i"e(ut Prin"ip uni!er"al. Pa-a taap ini a-a

n$rma etik -i "amping n$rma pri(a-i -an "u(ekti), remaa

melakukan tingka lakutingka laku m$ral *ang -ikemu-ikan $le

tanggung a6a( (atin "en-iri.

8ak'r9&ak'r #an, Me0en,aruhi Perkean,an Nilai( M'ral( )an

Sika0Fakt$r lingkungan memegang peranan penting, terutama un"ur

lingkungan (er(entuk manu"ia *ang lang"ung -ikenal atau -ia-api

$le "e"e$rang. Anak memang (erkem(ang melalui interak"i "$"ial,tetapi interak"i ini mempun*ai 7$rak *ang ku"u" -imana )akt$r

pri(a-i, )akt$r "i anak -alam mem(entuk akti!ita"akti!ita" ikut

(erperan. /alam perkem(angan m$ral, Kohlbergmen*atakan a-an*a

taaptaap *ang (erlang"ung "ama pa-a "etiap ke(u-a*aan.

Penaapan *ang -ikemukakan (ukan mengenai "ikap m$ral *ang

ku"u", melainkan (erlaku pa-a pr$"e" penalaran *ang -i-a"arin*a.


68/90

#$ral "i)atn*a penalaran menurut Kohlberg, perkem(angann*a

-ipengarui $le perkem(angan nalar "e(agaimana -ikemukakan

$le Piaget. #akin tinggi tingkat penalaran "e"e$rang menurut taap

taap perkem(angan Piaget, makin tinggi pula tingkat m$ral

"e"e$rang.

U0a#a Men,ean,kan Nilai( M'ral( )an Sika0 Rea$a !eraI0lika!in#a )ala Pen#elen,,araan Pen)i)ikan

Per6uu-an nilai, m$ral -an "ikap ti-ak tera-i -engan "en-irin*a. Pr$"e"

*ang -ilalui "e"e$rang -alam pengem(angan i-up tertentu a-ala

"e(ua pr$"e" *ang (elum "elurun*a -ipaami $le para ali

'urakma-, 1940 : 18.

Ti-ak "emua in-i!i-u men7apai tingkat perkem(angan m$ral "eperti *ang

-iarapkan, maka kita guru5 $rang tua -ia-apkan -alam ma"ala

pem(inaan.

U0a#a9u0a#a :an, Dilakukan )ala Men,ean,kan Nilai( M'ral(

)an Sika0 Rea$a a-ala :7. #en7iptakan K$munika"i

/alam k$munika"i -i-aului -engan pem(erian in)$rma"i tentang nilai

nilai -an m$ral. Anakanak aru" -irang"ang "upa*a le(i akti). /i

"ek$la para remaa en-akn*a -i(eri ke"empatan (erparti"ipa"i

untuk mengem(angkan a"pek m$ral mi"aln*a -alam kera kel$mp$k

"eingga mereka le(i akti) ti-ak an*a "e(agai pen-engar.-. #en7itakan Iklim Cingkungan *ang 'era"i

"aa pengem(angan tingka laku *ang merupakan pen7erminan nilai

i-up en-akn*a ti-ak an*a mengutamakan pen-ekatanpen-ekatanintelektual "ematamata tetapi uga mengutamakan a-an*a

lingkungan *ang k$n-u"i) -imana )akt$r)akt$r lingkungan itu "en-iri

merupakan penelmaan *ang k$nkret -ari nilainilai ter"e(ut.

Cingkungan "$"ial ter-ekat *ang terutama ter-iri -ari mereka *ang

(er)ung"i "e(agai pen-i-ik -an pem(ina *aitu $rang tua -an guru.

ntuk remaa, m$ral merupakan ke(utuan ter"en-iri karena remaa

"e-ang mem(utukan pe-$man -alam menemukan ati -iri. Ble

karen itu, nilainilai keagamaan "angatla penting karena agama uga

mengaarkan tingka laku *ang (aik -an (uruk.

. Ke!i0ulan

;m$"i a-ala e)ekti) *ang kuat -an -itan-ai $le peru(aan

peru(aan


69/90

A-apun )akt$r)akt$r *ang mempengarui em$"i antara lain: tingkat

kematangan -an )akt$r (elaar "erta k$n-i"ik$n-i"i kei-upan atau

kultur.

pa*aupa*a *ang -apat -ilakukan -alam rangka pengem(angan nilai,

m$ral, -an "ikap a-ala men7iptakan k$munika"i -an remaa -i(erike"empatan untuk (erparti"i)a"i pa-a a"pek m$ral.

2. Peran#aana. Jela"kan (agaimana men7iptakan k$munika"i *ang akti) -engan

meli(atkan "emua "i"6a -alam "atu kela"N(. agaimana peran pen-i-ik -alam mem(im(ing remaa -alam menemukan

ati -iri7. Kenapa ti-ak "emua in-i!i-u (i"a men7apai tingkat perkem(angan m$ral

"eperti *ang -iarapkan

3. Re4ek!i Diri'a*a mengetaui (a6a perkem(angan a)ekti) anak -ipengerui $le

(an*ak )akt$r. Ble karena itu untuk menga"ilkan genera"i *ang

(erm$ral -i(utukan peran "emua piak -alam men7iptakan

lingkungan *ang k$n-u"i) untuk perkem(angan anak.



70/90

Jurnal Perkuliahan 1%


". Pen#a$iKel$mp$k : OIII

&ama kel$mp$k : 1. Iin Winarni

2. &$ni Rina Anita

3. Ri"ka Anni"a Januarti

%. Re&eren!i

Ruukan uku :

Perkem(angan Pe"erta /i-ik a( II

'unart$, -an . Agung Hart$n$. 199. Perkembangan Peserta

Didik.Jakarta : Rineka ipta.

Pengem(angan Pe"erta /i-ik a( II

Hartina, 'iti. 2011. Pengem(angan Pe"erta /i-ik. an-ung : ReDikaA-itama.

Jurnal :

Perkem(angan #$ral

Perkem(angan #$ral Remaa

Perkem(angan #$ral -an Agama Remaa

Internet:

Arti Kata #$ral #enurut KI Kamu" e"ar aa"a In-$ne"ia

Arti Kata perkem(angan m$ral KI Kamu" e"ar aa"a In-$ne"ia


0en#a$iPen,erian Perkean,an M'ralI"tila m$ral (era"al -ari kata Catin =m$"> #$ri", *ang (erarti a-at i"tia-at,

ke(ia"aan, peraturan5nilainilai atau tata 7ara kei-upan. #$ral -apat uga


71/90

-iartikan "e(agai aaran tentang (aik (uruk per(uatan -an kelakuan, aklak,

ke6ai(an, -an "e(again*a. /alam m$ral -iatur "egala per(uatan *ang -inilai

(aik, perlu -ilakukan,-an "uatu per(uatan *ang -inilai ti-ak (aik -an perlu

-iin-ari. 'e-angkan m$ralita" merupakan kemauan untuk menerima -an

melakukan peraturan, nilainilai atau prin"ipprin"ip m$ral. &ilainilai m$ral

itu, "eperti:a. 'eruan untuk (er(uat (aik kepa-a $rang lain, memeliara keterti(an -an

keamanan, memeliara ke(er"ian -an memeliara ak $rang lain, -an(. Carangan men7uri, (erina, mem(unu, meminumminumanan kera" -an

(eru-i.

KARAKTERISTIK PERKEMBANGAN M6RAL

Karakteri"tik *ang men$n$l -alam perkem(angan m$ral remaa a-ala

(a6a "e"uai -engan tingkat perkem(angan k$n-i"i *ang mulai men7apai

taapan (er


72/90

e. Peranan me-ia ma""a -an perkem(angan tekn$l$gi m$-ern. Hal ini

(erpengaru pa-a m$ral remaa. Karena "e$rang remaa "angat 7epat

untuk terpengaru tera-ap alal *ang (aru *ang (elum -iketauin*a.

HUBUNGAN ANTARA NILAI( M6RAL( SIKAP( DAN TINGKAH LAKU

&ilai #erupakan "e"uatu *ang (aik, -iinginkan atau -i7ita7itakan -an

-ianggap penting $le 6arga ma"*arakat, mi"aln*a ke(ia"aan -an "$pan

"antun. #enurut ?reen, "ikap merupakan ke"e-iaan (ereak"i in-i!i-u

tera-ap "uatu al, "ikap (erkaitan -engan m$ti) -an men-a"ari tingka laku

"e"e$rang. Tingka laku a-ala implementa"i -ari "ikap *ang -i6uu-kan

-alam per(uatan.

/alam kaitan -engan pengamalan nilainilai i-up, maka m$ral merupakan

k$ntr$l -alam (er"ikap -an (ertingka laku "e"uai -engan nilainilai i-up

*ang -imak"u-. /alam al ini aliran P"ik$nali"i" ti-ak mem(e-a(e-akan

antara m$ral, n$rma -an nilai. 'emua k$n"ep itu menurut Freu- men*atu

-alam k$n"epn*a "uper eg$. 'uper eg$ "en-iri -alam te$ri Freu- merupakan

(agian -ari i6a *ang (er)ung"i untuk mengen-alikan tingka laku eg$,

"eingga ti-ak (ertentangan -engan ma"*arakat.

IMPLEMENTASI PERKEMBANGAN M6RAL

a. /alam (ergaul, remaa "u-a mulai "elekti) -alam memili teman.(. Remaa "u-a peka tera-ap perma"alaan *ang tera-i -i "ekitarn*a -an

"u-a mulai men7ari "$lu"i tera-ap perma"alaan ter"e(ut.7. 'u-a mulai men7$(a untuk mem(aagiakan $rang lain.-. Tim(ul ra"a kepe-ulian ika meliat alal *ang men*entu ati.

e. Remaa "u-a mulai mem(entuk kepri(a-iann*a *ang "e"uai -engannilainilai *ang -i*akinin*a.

PERKEMBANGAN AGAMA REMAJA

Pa-a ma"a remaa (an*ak mempertan*akan keper7a*aankeper7a*aan

keagamaan mereka, namun pa-a akirn*a kem(ali lagi kepa-a keper7a*aan

ter"e(ut. an*ak $rang *ang pa-a u"ia -ua puluan -an a6al tiga puluan,

tatkala mereka "u-a mena-i $rang tua, kem(ali melakukan praktekpraktek

*ang "e(elumn*a mereka a(aikan $""ar- -an $ll, 19E3.

agi remaa, agama memiliki arti *ang "ama pentingn*a -engan m$ral.akan, "e(agaimana -iela"kan $le A-am" M ?ull$tta 1943, agama

mem(erikan "e(uakerangka m$ral, "eingga mem(uat "e"e$rang mampu


-an (ia" mem(erikan penela"an mengapa -an untuk apa "e"e$rang (era-a




73/90

/i(an-ingkan -engan ma"a a6al anakanak mi"aln*a, ke*akinan agama

remaa tela mengalami perkem(angan *ang 7ukup (erarti. Kalau pa-a ma"a

a6al anakanak ketika mereka (aru memiliki kemampuan (erpikir "im($lik.

Tuan -i(a*angkan "e(agai per"$n *ang (era-a -ia6an, maka pa-a ma"a

remaamereka mungkin (eru"aa men7ari "e(ua k$n"ep *ang le(i

men-alam tentang Tuan -an ek"i"ten"i. Perkem(angan pemaaman remaatera-ap ke*akinan agama ini "angat -ipengarui $le perkem(angan

k$gniti)n*a.

'ala "atu area -ari pengaru agama tera-ap perkem(angan remaa a-ala

kegiatan "ek"ual. Walaupun keanakaragaman -an peru(aan -alam

pengaaran men*ulitkan kita untuk menentukan karakteri"tik -$ktrin

keagamaan, tetapi "e(agian (e"ar agama ti-ak men-ukung "ek" pranika.

Ble karena itu, tingkat keterli(atan remaa -alam $rgani"ai keagamaan

mungkin le(i penting -ari pa-a "eke-ar keangg$taan mereka -alam

menentukan "ikap -an tingka laku "ek" pranika mereka. Remaa *ang"ering menga-iri i(a-at keagamaan -apat men-engarkan pe"anpe"an

untuk menaukan -iri -ari "ek".

SIKAP REMAJA TERHADAP AGAMA

Per7a*a /engan Ke"a-aran.

#a"a remaa a-ala ma"a -imana peru(aan -an keg$n7angan tera-i

-i "egala (i-ang, *ang -imulai -engan peru(aan a"mani *ang "angat

7epat, au -ari ke"eim(angan -an ke"era"ian. 'etela remaa

menemukan ati -irin*a ia mungkin mera"a a"ing -alam ma"*arakat,

"eingga "ikapn*a a-i (eru(a, ingin menau -ari ma"*arakat atautenggelam -ari akti


74/90

Pen,erian Perkean,an M'ral#$ral merupakan aaran tentang (aik (uruk per(uatan -an kelakuan, aklak,

ke6ai(an, -an "e(again*a. /alam m$ral -iatur "egala per(uatan *ang -inilai

(aik, perlu -ilakukan,-an "uatu per(uatan *ang -inilai ti-ak (aik -an perlu

-iin-ari. 'e-angkan m$ralita" merupakan kemauan untuk menerima -an

melakukan peraturan, nilainilai atau prin"ipprin"ip m$ral. &ilainilai m$ralitu, "eperti:7. 'eruan untuk (er(uat (aik kepa-a $rang lain, memeliara keterti(an -an

keamanan, memeliara ke(er"ian -an memeliara ak $rang lain, -an-. Carangan men7uri, (erina, mem(unu, meminumminumanan kera" -an

(eru-i.

KARAKTERISTIK PERKEMBANGAN M6RAL

Karakteri"tik *ang men$n$l -alam perkem(angan m$ral remaa a-ala

(a6a "e"uai -engan tingkat perkem(angan k$n-i"i *ang mulai men7apai

taapan (er


75/90

. Peranan me-ia ma""a -an perkem(angan tekn$l$gi m$-ern. Hal ini

(erpengaru pa-a m$ral remaa. Karena "e$rang remaa "angat 7epat

untuk terpengaru tera-ap alal *ang (aru *ang (elum -iketauin*a.

HUBUNGAN ANTARA NILAI( M6RAL( SIKAP( DAN TINGKAH LAKU

&ilai #erupakan "e"uatu *ang (aik, -iinginkan atau -i7ita7itakan -an

-ianggap penting $le 6arga ma"*arakat, mi"aln*a ke(ia"aan -an "$pan

"antun. #enurut ?reen, "ikap merupakan ke"e-iaan (ereak"i in-i!i-u

tera-ap "uatu al, "ikap (erkaitan -engan m$ti) -an men-a"ari tingka laku

"e"e$rang. Tingka laku a-ala implementa"i -ari "ikap *ang -i6uu-kan

-alam per(uatan.

/alam kaitan -engan pengamalan nilainilai i-up, maka m$ral merupakan

k$ntr$l -alam (er"ikap -an (ertingka laku "e"uai -engan nilainilai i-up

*ang -imak"u-. /alam al ini aliran P"ik$nali"i" ti-ak mem(e-a(e-akan

antara m$ral, n$rma -an nilai. 'emua k$n"ep itu menurut Freu- men*atu

-alam k$n"epn*a "uper eg$. 'uper eg$ "en-iri -alam te$ri Freu- merupakan

(agian -ari i6a *ang (er)ung"i untuk mengen-alikan tingka laku eg$,

"eingga ti-ak (ertentangan -engan ma"*arakat.

IMPLEMENTASI PERKEMBANGAN M6RAL

). /alam (ergaul, remaa "u-a mulai "elekti) -alam memili teman.g. Remaa "u-a peka tera-ap perma"alaan *ang tera-i -i "ekitarn*a -an

"u-a mulai men7ari "$lu"i tera-ap perma"alaan ter"e(ut.. 'u-a mulai men7$(a untuk mem(aagiakan $rang lain.i. Tim(ul ra"a kepe-ulian ika meliat alal *ang men*entu ati.

. Remaa "u-a mulai mem(entuk kepri(a-iann*a *ang "e"uai -engannilainilai *ang -i*akinin*a.

PERKEMBANGAN AGAMA REMAJA

Pa-a ma"a remaa (an*ak mempertan*akan keper7a*aankeper7a*aan

keagamaan mereka, namun pa-a akirn*a kem(ali lagi kepa-a keper7a*aan

ter"e(ut. an*ak $rang *ang pa-a u"ia -ua puluan -an a6al tiga puluan,

tatkala mereka "u-a mena-i $rang tua, kem(ali melakukan praktekpraktek

*ang "e(elumn*a mereka a(aikan $""ar- -an $ll, 19E3.

agi remaa, agama memiliki arti *ang "ama pentingn*a -engan m$ral.akan, "e(agaimana -iela"kan $le A-am" M ?ull$tta 1943, agama

mem(erikan "e(uakerangka m$ral, "eingga mem(uat "e"e$rang mampu


-an (ia" mem(erikan penela"an mengapa -an untuk apa "e"e$rang (era-a




76/90

/i(an-ingkan -engan ma"a a6al anakanak mi"aln*a, ke*akinan agama

remaa tela mengalami perkem(angan *ang 7ukup (erarti. Kalau pa-a ma"a

a6al anakanak ketika mereka (aru memiliki kemampuan (erpikir "im($lik.

Tuan -i(a*angkan "e(agai per"$n *ang (era-a -ia6an, maka pa-a ma"a

remaamereka mungkin (eru"aa men7ari "e(ua k$n"ep *ang le(i

men-alam tentang Tuan -an ek"i"ten"i. Perkem(angan pemaaman remaatera-ap ke*akinan agama ini "angat -ipengarui $le perkem(angan

k$gniti)n*a.

'ala "atu area -ari pengaru agama tera-ap perkem(angan remaa a-ala

kegiatan "ek"ual. Walaupun keanakaragaman -an peru(aan -alam

pengaaran men*ulitkan kita untuk menentukan karakteri"tik -$ktrin

keagamaan, tetapi "e(agian (e"ar agama ti-ak men-ukung "ek" pranika.

Ble karena itu, tingkat keterli(atan remaa -alam $rgani"ai keagamaan

mungkin le(i penting -ari pa-a "eke-ar keangg$taan mereka -alam

menentukan "ikap -an tingka laku "ek" pranika mereka. Remaa *ang"ering menga-iri i(a-at keagamaan -apat men-engarkan pe"anpe"an

untuk menaukan -iri -ari "ek".

SIKAP REMAJA TERHADAP AGAMA

Per7a*a /engan Ke"a-aran.

#a"a remaa a-ala ma"a -imana peru(aan -an keg$n7angan tera-i

-i "egala (i-ang, *ang -imulai -engan peru(aan a"mani *ang "angat

7epat, au -ari ke"eim(angan -an ke"era"ian. 'etela remaa

menemukan ati -irin*a ia mungkin mera"a a"ing -alam ma"*arakat,

"eingga "ikapn*a a-i (eru(a, ingin menau -ari ma"*arakat atautenggelam -ari akti


77/90

Agama (erperan penting -alam kei-upan. #inat pa-a agama antara

lain tampak -engan -engan mem(aa" ma"ala agama, mengikuti

pelaaranpelaaran agama -i "ek$la -an perguruan tinggi,

mengunungi tempat i(a-a -an mengikuti (er(agai upa7ara agama. 'ealan -engan perkem(angan ke"a-aran m$ralita", perkem(angan

penga*atan keagamaan *ang erat u(ungann*a -enganperkem(angan intelektual -i"amping em$"i$n

pa*aupa*a *ang -apat -ilakukan -alam rangka pengem(angan nilai,

m$ral, -an "ikap a-ala men7iptakan k$munika"i -i"amping mem(eri

in)$rma"i -an remaa -i(eri ke"empatan untuk (erparti"i)a"i untuk a")ek

m$ral, "erta men7iptakan "i"tem lingkungan *ang "era"i.

2. Peran#aana. agaimana peran pen-i-ik -alam mem(im(ing "ikap remaa

tera-ap agama(. Apa per(e-aan perkem(angan nalar -engan perkem(angan

a)ekti)7. #engapa remaa "ekarang 7en-erung mengalami kri"i" m$ral

Apa *ang perlu -ilakukan pen-i-ik untuk men7ega al

ter"e(ut

3. Re4ek!i Diri#$ral "angat penting -alam kei-upan. #enurut "a*a perkem(angan

m$ral tera-i "epanang a*at karena kita (elaar -ari pengalaman

*ang -iper$le "eumur i-up.



78/90

Jurnal Perkuliahan 1/

IMPLIKASI PERTUMBUHAN DAN PERKEMBANGAN INDI


79/90

Perkem(angan -igunakan untuk peru(aanperu(aan kualitati) mengenai

a"pek p"iki" atau r$ani -an a"pek "$"ial.

IMPLIKASI PERTUMBUHAN DAN PERKEMBANGAN INDI


80/90

Hubungan Antara Intelek Dengan Tingkah Laku

Kemampuan (erpikir a("trak menunukkan peratian "e"e$rang pa-a

kea-ian -an peri"ti6a *ang ti-ak k$nkrit, "eperti pilian pekeraan, 7$rak

i-up (erma"*arakat, pilian pa"angan i-up *ang "e(enarn*a ma"i au -i

-epann*a, -an lainlain. agi remaa, 7$rak perilaku pri(a-in*a -i ari -epan-an 7$rak tingka lakun*a "ekarang ak

e1a012055 - tri hardiyanti

Documents