lynnong - iiishodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/61492/9/09_chapter 3.pdf · ki batai...

Lynnong - III

LYNNONG - 3

Ki KHANATANG BAAI JUBAB BAD KiWEI DE KI KHANATANG HA KA POITRI KHASI

(1888-1947)

Ka Maitphang:

Ha kane ka lynnong yn bishar i'a ki khanatang ba ai jubab bad kiwei de ki

jait khanatang ha ka poitri Khasi kaba mih pyrthei hapoh kane ka juk shuwa

ka jinglaitluid ka ri. Yn pyrshang ban i'it sani bha katba lah i'a kine ki

khanatang kumno ki la ioh jaka bad ki la rung ha ka sengkhan sengpyrkhat

jong ki myllung Khasi. Ha kane ka jingpule yn wanrah shuwa i'a ka jingbatai

bad ka jingmut jong kine ki jait khanatang bad nangta i'a ka bynta jong ki

kumba ki paw ha ki poim jong ki myllung bapher bapher.

Ki Khanatang ba ai Jubab (Etiological Myths):

Ki khanatang ba ai jubab ki dei kita ki khanatang kiba batai bad pynshai

halor ki jingkylli balei kiei kiei ki long kumba ki long. Kumta kine ki khana

ki larap ban jubab i'a ki jingkylli 'balei' kiei kiei ki jia long ha ka pyrthei

mariang. Kine ki khana ki pyrshang ban jubab ia kiba kum kita ki jingkylli,

namar ha ka mariang hi ki dap bun ki jingphylla i'a kaba u Blei Nongbuh

Nongthaw u la buh kyrpang khnang ba baroh kin laid beit laid ryntih kumba

u la thmu. Ki don, namarkata, bun ki jingbuh bad jingpynlong ha ka mariang

kiba dawa ia ka jingkwah tip ha u khun bynriew balei ki leit long ne jia

kumta. Ki riewhyndai kim ju ai ka jubab kaba beit halor kita ki jingkylli

hynrei ki thaw da ki khana ban jubab la ki. Kiba kum kita ki khanatang ki

pynpaw la ki jingjia kiba iadon bynta lang bad ki kynja bor ba mai'a kiba

130

long palat la ka bor briew bad ki bym don jingi'adei satia bad ka jingim

briew kaba man la ka sngi. Dei na kata ka daw ba la ong ba ki dei ki

khanatang. Kine ki khana ki jubab i'a ki jingkylli halor ka jingwan mih paw

ka niam ka rukom ne kino kino ki bynta ka kolshor ne ki seng pyrkhat u

khun bynriew bad ki jingjia kiba phylla kiba wan jia long ha ka pyrthei

mariang baroh sawdong; kynthup la ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki lum

ki wah, ki dieng ki siej bad kiwei kiwei. Ki khanatang ba ai jubab ki lathuh

ruh i'a ki jinglong bakyrpang jong baroh ki jingthaw jong u Blei ha ka

pyrthei. Kumba long ki khanatang niam, kine ki khana ruh ki hiar pateng na

ka mynnor; ia kaba ki kpa tymmen jong kano kano ka jaitbynriew ki la thaw

bad ai pateng da kaba shu lathuh da ki nongi'athuh khana kiba tbit ban

pynneh pynsah i'a kajingitynnat bad ka jingmut jong kata ka khana. Kane ka

laid bad ka pyrkhat kaba shim ba baroh ki jingthaw bad jingpynlong ha ka

pyrthei ki wan jia long ryngkat bad ka jingthmu kaba don ha ki. Kumta ki

khana ba ai jubab ki i'arap ban batai bad ban pynshai ruh i'a kata. Ka Mary

Magoulick ka batai ia kine ki khana ba ai jubab kum kita ki khana kiba wad

ban jubab 'balei ngi wan sha kane ka pyrthei?' bad 'ngi dei kiei?' kaei ka

jingthmu ba ngi wan shane?' bad kumta ter ter.̂ '*̂ Ki khanatang ba ai jubab

ki batai i'a kiei kiei kiba paw ha ka pyrthei mariang hi baroh kawei. Ki

pyrshang ban batai ruh la ki jingmai'a kiba don ha lyndet jong ki. Ki

khanatang ba ai jubab ki pynsuk ruh i'a u briew ban tip bad ban shemphang

i'a kiei kiei kumba ki long bad don ha ka pyrthei. U William A. Haviland u

pynshai halor kane ka phang da kaba u ong ba kine ki khana ki batai ha ka

rukom kaba kham suk i'a kita kiei kiei kiba ngim tip da kaba peit na kiei kiei

kiba ngi tip bad sngewthuh. Kine ki khanatang ki batai ruh kat kum ka

245. hUp:/www.faculty.de.gcsu,edu/-mmagouli/defmyth.htnL dt. 21/4/2010.

131

http://www.faculty.de.gcsu,edu/-mmagouli/defmyth.htnL

jingsngewthuh u briew halor ki kynja jingim kum ki dohkha bad ki khlur, ka

jingkhih tawiar ka sngi bad u bnai bad kiwei kiwei de.̂ "*̂

U Rajiva Verma ruh u batai ba ki khanatang ba ai jubab ki pyrshang ban ai

jubab halor ki jingkylli la ka jinglong ba kyrpang bad salonsar jong kiei kiei

kiba la jia long ha ki sawdong sawkun ka mariang. Une u nongthoh, ha kaba

i'adei bad kane ka bynta, u pynshai ba kine ki khanatang ki ai ia ki daw kiba

ladei bad ka 'balei' jong kiei kiei kiba kyrpang kat kum ka jinglong kyrpang

jong ki, ka bym lah ban pyniasyriem bad kiwei pat kiei kiei. Ki kylli balei ba

kawei ka jingjia ka jia ha kawei ka jaka bad ha kawei ka por bad ki batai ruh

ia ki kat kum ka bor sngewthuh jong u briew hi shi met.̂ "*̂ U B.L. Swer ruh

u kubur ba ki khanatang ba ai jubab ki dei kita ki khana kiba batai bad jubab

la ki jingkylli halor jong ka jingjia long jong kiei kiei ha ka pyrthei. Dei

namarkata ka daw ba une u nongthoh u ong kumne: "Ka long kaba shisha ba

u Hyndai jong ngi u im u khih bad ka mariang ha kaba u shem shibun ki

jingphylla ba dap da ki jinglyngngoh suda. U kylli ha lade ne u shah kylli ha

ki khun ki pyrsa - balei ki sim ki doh ki leh kumta, balei ki mrad ki mreng

ki leh kumta, balei ki dieng ki siej ki long ki man kumta, balei ka mariang ka

pher na kawei ka jaka sha kawei pat, balei bad naei mih u dewiong, balei u

bnai u bthuh, balei u ksew bad ka miaw ki shong bad u briew bad bun kiwei

kiwei pat ki jingkylli ba sngew lyngngoh. Lehse ban ai jubab ia kum kine ki

jingkylli ba dap da ki balei, u longshuwa u sain-dur da ki khana parom ba

bun jait khnang ban ai jubab." Kumta ki khanatang ba ai jubab ki dei kita

ki khana kiba u longshuwa lyngba ka jabieng ba proh jong u, u la thaw bad

pynwan dur halor kiei kiei ki jingjia bad jingphylla kiba u lap ha ka mariang

246. William A. Haviland, Cultural Anthropology, p. 362. 247. RaiWaWerma, Myth, Ritual, And Shakespeare, p. 129. 248. B.L.Swer, Ka Mationg Ki Khanatang, p. 11.

132

sawdong Jong u ha ka jingiatyngkhuh ba man la ka sngi ha ka jingim jong u.

Ki khanatang ba ai jubab ki i'arap ban batai ruh ia baroh ki jingleh jingkam

ba u briew u leh bad ngeit. Ki batai i'a ki riti dustur, ki jingleh niam leh

rukom ia kaba u khun bynriew shi satlak ka pyrthei ki bud pyrkhing haduh

kine ki sngi ba mynta. Kumta "ki khanatang ki pyrshang ban batai i'a kiei

kiei kum ka jingwan dur ki jaka puta, ka jinglong ba kyrpang ki mrad ki

mreng, ka lehniam lehrukom, ki riti ki dustur?"*^ U Micha F. Lindemans ruh

ha kaba u batai i'a ki khanatang ba ai jubab u ong ba: "Kine ki dei ki khana

kiba don i'a ki kynja khanatang ban jubab na ka bynta kiei kiei kiba kham

pher ha ka jinglong jong ki lane ia ki katto katne ki jingjia bad ki riti ki

dustur i'a kiba ngi la klet kumno ki sdang."^^°

Ki Khanatang ba ai Jubab ha ka Poitri Khasi (1888-1947):

Ki khanatang ba ai jubab ki long sa kawei pat ka bynta jong ka mynnor ia

kaba u myllung Soso Tham u la pyndonkam bha ha ki poim jong u. U la sei

i'a kine ki khana na ka nongmei nongpa ka jaitbynriew hynrei u la shna

pynwandur Ta ki ha ka dur ba jlih jong ka poitri. Ka jingpyndonkam jong u

ia kine ki jait khana ngi lah ban ong, ba ka dei ka buit jong u ban pynshynna

shuh shuh Ta ka phang kren kaba u don ban wanrah ha ki poim jong u.

Balei u Khasi um don dak-thoh ne ka thoh ka pule:

Kawei na ki khanatang ba ai jubab kaba u myllung Soso Tham u kren ha

kawei na ki poim jong u, ka long halor ka khanatang ba ai jubab kumno u

Khasi u la nguit noh i'a ka kot sha kpoh. Dei na kata ka daw la ngeit ba u

249. http://www.siskiyous.edu/class/engI12/etiologicaUitm. dt. 25/4/2010. 250. http://www.panthe0n.0rg/articles/e/eti0l0gical_myths.htmL dt. 25/4/2010.

133

http://www.siskiyous.edu/class/engI12/etiologicaUitm

http://www.panthe0n.0rg/articles/e/eti0l0gical_myths.htmL

Khasi um don kot ban thoh ban pule hynrei u don tang ia ka ktien ba u kren

bad ki para briew man ka sngi. Ka khanatang kat kum ka Esther Syiem

shaphang ka jingnguid noh u Khasi la ka kot shapoh kpoh ka i'athuh ba la

don ha kawei ka por ba u Blei u la khot lang ia ki briew jong ka pyrthei ban

ai ha ki la la ki jong ki dak thoh. Ynda ki la loh pdiang baroh ki la i'aleit noh

la ka jong ka lynti sha la ki briew ha sla pyrthei. U dkhar u la sumar bha ia

ka da kaba teh ha u 'niuhthong jong u katba u Khasi u la kbum ia ka ha ka

shyntur. Ha lynti katba ki dang wanphai ki hap ban i'aid lyngba la ka wah

kaba la shlei da ka jingjur jong u slap. U dkhar u la jngi sha shiliang da kaba

suk bad ki dak thoh jong u ki neh kumba ki long hynrei u Khasi katba u

dang i'akhun ban jngi pyrshah la ki lat lat ba khlain, kumno-re-kumno u la

kum nguid noh Ta ki. Dei na kata ka daw ba u Khasi um don dak ban thoh

ban pule bad u hap ban shu shaniah tang da ki kyntien kiba u kren.^^' U B.L.

Swer pat haba kren ia kane ka bynta u ong ba: "dei u Blei ha kaba nyngkong

Uba la ai i'a kata ka 'jingthoh jingtar' hapdeng u Hynniewtrep bad u Dkhar

khnang ba kin hikai i'a la ki jong ki jong ki kynhun bynriew. Kumba ka

khana ka i'athuh shuh, hadien ba kine ki la ibh ia ka 'jingthoh' ban leit phai

sha la ri la shnong, ki la hap klan ia ka wah ba la shlei umsaw. U Dkhar u la

jngi sha shiliang um. U KJiasi pat u la shu dait ha ki bniat bad ha shiteng

wah u la kum nguid noh ia ka jingthoh sha kpoh bad leit suda sha la i'ing."̂ ^^

U O.L. Snaitang ruh ha ka jingthoh jong u, u bynrap kumne: "La i'athuh ba

shisien mynwei ka la don ka jingshlei um kaba khraw, u Khasi bad u Dkhar

ki la klan sha shiliang da kaba jngi 'i'a kata ka um bah um san.U Khasi da

kaba khein sting 'la ka jingjur ki lat-lat jong kata ka um, u la shu kbum noh

251. Esther Syiem, "Orality Alive: Recapturing the Tale" in Orality And Beyond: A North-East India Perspective, Edited by Soumen Sen and Desmond L. KharmawphJang, KoJkata, D.G. Offset, 2007, p. 40.

252. Bevan L. Swer, Ka Mationg Ki Khanatang, p. 47.

134

ha la ka shyntur la kata ka kot kyllain kaba don ha ka la ki alphabet; hynrei u

Dkhar u paralok jong u,u la teh i'a kata ka kot kyllain ha ka khlieh da ka

jainspong. Katba ki dang jngi sha shiliang lyngba ki lat-lat ba khlain jong

kata ka um, ita i kot kyllain ba rit jong u Khasi i la jhieh noh bad ha kata ka

jingiakhun jong u ban jngi sha ryngkew, u la kum nguid noh shapoh

kpoh"^^^

Kane ka long kata ka khana ban jubab ia ka jingkylli - balei u Khasi um don

kot lane dak thoh dak pule. Ka khana ka dei ka nongmuna ba paka tarn la u

Khasi ban jubab i'a kita ki jingkylli. Dei kumta kein ba:

Mynmiet mynstep ki trei minot;

Hapoh ka Kpoh ki thep ka kot;

(Ki Symboh Ksiar, Dk. Ill Lain: 3-4)

U myllung Soso Tham ha kitei ki lain poitri haneng, u pynphalang jingmut

ruh kham sha jngai halor kane ka bynta. U myllung u kren ym tang la kata

ka jingnguid noh jong u Khasi la ki dak thoh lyngba kata ka jingshlei um

mynnor kumba la i'athuh da ka khanatang hynrei u da kdew kyrpang ruh i'a

kata ka bor jong ka ktien kren kaba u Khasi u pyndonkam. Mynba ka hok ka

dang leng rasong, ka ktien hok ba shi kyntien ka dang synshar i'a ka pyrthei

u Khasi baroh kawei. Kumta um donkam satia ban da buh jingthoh i'a kino

kino ki jingjia hynrei tang da ka ktien hok kaba u kren naduh ka dohnud ka

la biang i'a u. Dei halor kane ka bynta ba u H.W. Sten ruh u ong: "ba ha kata

ka por ba suk, ka dulir kam put donkam namar ka ktien u briew hi ka dang

shongdor. Kim ju pynkhein i'a la ka juban ba la khlei, namarkata, ym

253. O.L. Snaitang, "Evolution of the Khasi Language and Literature: A Study in Folkloristic and Historical Perspectives" in Tribal Literature of North-East India Edited by Badaplin War, Shillong, SMS Hi-Tech Impression, GS.Road, 2009, p. 90.

254. Soso Tham, Ki Sngi Barim UHynniew Trep, p. 1.

135

donkam buh jingthoh-jingtar ruh."^^^ U ong shuh shuh ba: "Ka jingnguid i'a

ka kot ka long ka dak ba la thoh la kiei kiei baroh ha ki mawlyngkniap ka

dohnud u briew bad ynda la donkam kan sa mih hi ka jingstad jong u

shabar." U O.L. Snaitang haba u kren Ta kata ka jingnguid noh u Khasi i'a

ka kot, u thew ne mut ruh i'a ka bor jong ka ktien kren kaba u Khasi u

pyndonkam namar ka dei ka nongkynti ba kynja Blei kaba u Blei u la

pynkhamti naduh ba u briew u wan sha kane ka pyrthei. la ki dak thoh lah

ban ioh da kaba shim kylliang nangno nangno hadien habud ruh lada

donkam hynrei ka ktien kren ka dei ka nongkynti jong u briew hi shimet

kaba la shon shap ha ka longryni'eng jong u da u Blei.'̂ ^^ Kumta ha u Khasi

hi ka ktien kren ka long kaba donbor haduh katta katta, ha kaba u pyni'aid la

kiei kiei baroh lyngba ka ktien hok bad kiei kiei baroh ki iaid belt iaid

ryntieh khlem jingkynriang. Kane ka long ka bor jong ka ktien kren kaba

baroh ki briew ki kheiii kor bad niew burom i'a ka, myn-ha-kata ka por ba ka

hok ka dang synshar i'a ka jaitbynriew baroh kawei.

Lyngba ka ktien, u Khasi u saindur la ki khana bapher ha kaba u bsuh ha ki

i'a ki jingstad kiba hiar pateng-la-pateng ha ka jaitbynriew.U my Hung Soso

Tham ha kane ka juh ka poim u bteng shuh ha kaba u ong ba kata ka

jingstad kaba don hapoh ka dohnud jong u khun Khasi, u la pynmih shabar

Ta kita ki sainpyrkhat bad ki rukom jingstad da kaba u shim i'a ka mariang

kum ka atiar ban pyntrei kam i'a ki. Lyngba ka mariang u thaw ia ki khana ba

bun jait bad u bsuh ruh la la ka jingstad ha ki, kumta kein u myllung u rwai:

255. H. W. Sten, Ka Jingbishar Bniah, Ki Sur Na Ka Duitara Ksiar, Na Ka Hyndai Sha Ka Lawei, p. 2.

256. Ibid, p. 3. 257. O.L. Snaitang, "Evolution of the Khasi Language and Literature: A Study in Folkloristic

and Historical Perspectives" in Tribal Literature of North-East India, Edited by Badaplin War, p. 91.

136

Nangta ki kha ki PuHskam,

Nangta ki mih ki Purinam.^^^

(Ki Symboh Ksiar, Dk. Ill Lain: 5-6)

Dei lyngba ki puriskam ki purinam ba u khun Khasi u bsuh la kita ki

jingstad ba kordor da kaba shu lathuh la ki ter ter na kawei ka pateng sha

kawei pat. Ka long ka jingshisha ba wat lada u Khasi u la nguid noh i'a ka

kot shapoh kpoh hynrei ka la long doh long snam ha ka long rynieng jong u

i'a kaba u la pynpaw pyrthei pat i'a kata ka buit bad ka jingstad kaba u don ha

ka jabieng ba proh jong u. U B.L. Swer sa shisien pat u iamynjur lang halor

kane ka phang da kaba u ong: "u Hyndai jong ngi u don hi la ka bor pyrkhat

bad ha kiba bun ki khep um ju ong ba um tip ne ba u thap shalyngmat ha ka

umdum. Ka pyni shisha i'a ka jingproh jabieng jong u ban sain-dur Ta ki

khana ba har rukom kiba hateng ki i sammut hynrei pat kiba phalang pat i'a

ka rukom pyrkhat ba ladei bad la ka tynrai jingim la jong."^^^ Kumta, kane

ka khana jubab halor ka jingnguid noh u Khasi Ta ka kot kam da thew eh Ta

kata ka jingnguid ba shisha Ta kata ka kot hynrei ka jingmut hi kaba paw ha

kane ka khana ka long, ban pynpaw Ta kata ka sap ka buit bad ka bor pyrkhat

pyrdaiil Ta kaba la shon shap ha ka dohnud ba shapoh jong u Khasi Ta kaba u

Blei u la pynkup ha u naduh kata ka sngi mynnyngkong. Kane ka thew ruh

Ta kata ka jinglong ba kyrpang jong u Khasi kaba u don. Kijait jingstad ba

bun rukom kiba u la buh ha ka mariang hi ka long shi bynta ban pynshisha Ta

kata ka jingstad jong u Khasi.

258. Soso Tham, Ki Sngi Barim U Hyniiiew Trep, p.l. 259. Bevan L. Swer, Ka Mationg Ki Khanatang, p. 48.

137

Balei ka don kaphawar ka kynud ha kajingi'am briew u Khasi:

Sa kawei na ki khana ba ai jubab kaba u myllung Soso Tham u la wanrah ha

kane ka poim jong u ka long, kajingi'am jong ka kmie Sier haba ka lohi ia u

khun dap shynrang jong ka ba la bah krong da u khyndai bah ryntieh. Ka

jingkylli kaba mih lyngba kane ka khana ka long balei ki Khasi haba ki lam

haba Yap briew, ki da phawar da kynud sur halor ka jingim bad jinglong jong

uta ne kata kiba Yap. Ka khanatang ba ai jubab u Khasi ka ong ba ki Khasi ki

la Yoh nuksa na ka kmie u Sierlapalang mynba ka Yam bad kynud ban ud ban

nam Ya la u jong u khun phrangsngi jong ka haba u la kyllon Yap ha ki kti u

nongshun. Haduh mynta mynne ngi lah ban ong ba kane ka rukom Yam

kynud haba Yap briew ka dei ka bynta jong ka kolshor u Khasi. U myllung ha

ka poim jong u "Ki Symboh Ksiar" ruh, ban pynpaw Ya kata ka jinghiar

kyrdan ka longbriew bad ka jingphet noh ka jingshai jong ka hok na ka

pyrthei baroh kawei, u byrmiaw bad u Iwet ka dohnud kumba Iwet ka

dohnud ka kmie Sier haba ka Yohi Ya la u khun thep mynsiem jong ka, ba la

bah krong Ya u da u nongshun. Dei na kata ka daw ha kane ka poim, u

myllung u kren shai da kine ki kyntien:

Haba ka kmie ka iam pangnud,

Nadien ka krong u khun ka bud;

Ki tern — ban iathuh puriskam

Shaphang u Sier ba khraw ka nam:

Kumno u kiew u Namsarang,

Kumno ki kie ki ummat kthang.

(Ki Symboh Ksiar, Dk. VII Lain: 1-6)

260. Soso Tham, Ki Sngi Barim UHynniew Trep, p.2.

138

Ki jingiathuh khana ki pynskhem i'a kane ka jingjia, ha kaba la lap i'a kiba

bun ki nongthoh ki la thoh shaphang kane. Hangne yn nym wanrah i'a ka

khana la ka daw jong ka jingiap jong u Sierlapalang, hynrei yn pyrshang ban

wanrah tang ia ito i bynta ha kaba balei ki Khasi haba ki lam, ki da kynud

phawar i'a ka longbriew manbriew jong u ne ka nongi'ap. U Rabon Singh ha

ka khana jong u "Shaphang Ka Sier" u pynkut da ka jingiam jong ka kmie

Sier halor ka jingiap jong u khun ba ieit bad thep dohnud jong ka bad ha

kaba kut eh u kynthoh halor ka jingiam ka kmie Sier kumne: "Na kata ka

jingiam jong ka sa Toh buit lam briew u khun bynriew haduh mynta, hynrei

myn ha kata ka por bad mynshuwa kata, ki briew kim ju nang i'am briew

kum mynta; ki shu lam 'hu hu he he' tang ban pynmih shabar ia ka

jingsngewsih bad tad ynda ki lohsngew nuksa na ka Sier ba ki sa nang Yarn

briew haduh mynta."^^' Kumjuh ruh u H. Elias ha ka khana jong u shaphang

u Sierlapalang, u pynkut i'a ka khana kumjuh kumba pynkut u Rabon Singh

hi, bad u da batai kham bniah da kaba ong kumne; "Mynno-mynno ruh, ym

pat ju don ba tip ne i'ohsngew kum kata ka jingiam jong ka Sier. Ki tymmen

hyndai, ki la sngew shoh-jingmut haduh katta-katta i'a ka, ba kim banse ban

sngew ba kata ka shem-pap shem-shitom jong ka Sier, ka la long kumba jia

ha lade, ha ka met la jong hi; da ka dong jaiil-kyrshah ki la i'atap i'a ka khmat

bad ki la jaw-ummat ryngkat bad ka Sier. Te, naduh kata, haduh mynta-

mynne, haba ki lam-briew, ban pynpaw la la ki jingsngew baroh bad ban

ktah mynsiem i'a kiba Tadon lang, ki da oh da tah la ki ktien jali-jaum bad ki

pyniahap bad ki sur myllung jong ki kumba la leh ka Sier hyndai."

Ka Badaplin War ha kaba ladei bad kane ka bynta ruh ka ong ba: "ka

jingiam sngewsih kthang jong ka kmie sier ka la pynlong ia ka jingiam iap

261. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, 17* Edition, Shillong, Scorpio Press, 1996, p. 52. 262. H. Elias, Ki Khanatang UBarim, p. 63.

139

briew hapdeng ki Khasi, ha kaba ka i'ing kaba Takynduh ia kum kata ka

jingsngewsih kthang ki ju khot nong i'a ki nongiam briew kiba tbit ban iam

kynud sur ha ki rukom phawar da kaba niew tang la ka jinglong jong uno

uno uba la lap"^^^ Na katei ka jingong lah ban sngewthuh shai ba ha u Khasi

hi ki don mh kita ki briew kiba la pyntbit bha ia lade ha kane ka Hang. Lada

jia ba na kano kano ka "ring ba don ba i'ap bad ba ym don satia kiba nang ban

i'am kumba ju Yam kynud bad phawar haba Yap briew, ki ju khot nong da kine

ki nongiam ba la pyntbit khnang Ya lade ban pyndep Ya kane ka kam.

U myllung P.G. Gatphoh ha ka poim jong u ruh, u kren shaphang kata ka

jingiam briew jong ka kmie sier haba ka lap bad lohi la la u jong u khun ba

la shah pynYap bad bah krong da u khyndai bah ryntieh ha ryngngi u lum

Shyllong. Kam lah khlem da pynpaw Ya la ki jingshem ba sohsat bad

jingshempap Ya la ka longrynYeng, haba Ya ka jingsuk jong ka kaba ka don

jingkyrmen ha la u jong u khun ba marwei la dkhat jubor noh na ka da u

dusmon shi sngi. Ka khana ka ong ba dei na kane ka jingud jingnam bad

jingYam jong ka kmie Sier ba ki Khasi ki sa Yoh buit kumno ban Yam haba Yap

briew. U myllung ha ki lain poitri jong u, haba u phai sha kane ka jingjia u

rwai kumne:

Nangta ka kynud ka sur ba iam briew,

Ki ktien ka Dohnud ki ngam khamjylliew:

(U Sier Lapalang, Dk XXIII. Lain: 429-430)

Nangne keiii sa sdang ka ud ka nam bad ka phawar sngewsynei u paid khun

Khasi shityllup ka ri, ha kaba:

263. Badaplin War, "Culture And Tradition: The Image of the Suffering Women in Khasi Oral Narratives" in Tribal Languages and Literature of North-East India, Edited by Laltluangliana Khiangte, Aizawl, Felfim Computer, 2010, p. 153.

264. P.G.Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p.l55.

140

Mihngi bad Sepngi kylleng ruh kapar,

Jingiam u Khasi u seng ka Phawar,

(U Sier Lapalang, Dk. I. Lain: 13-14)

Ka jingiam jong ka kmie sier la ong ka la ktah jur Ta u khun bynriew ha kata

ka por bad la ong ba dei lyngba ka jingTohsngew jong ki na kane ka jingiam,

ki Khasi ki la seng i'a ki jingiam phawar haba Yap briew haduh mynta mynne.

Nangne la ong ba ka 'Yam Yap briew' ka la sdang ban suh thied ha u khun

Khasi Khara shi tyllup ka ri Khasi. U myllung Morkha Joseph ruh haba phai

sha kane ka bynta u lathuh shai ba kumno kane ka rukom jingiam ka wan

mih paw ha ki Khasi da kaba u ong kumne:

Tang ki ktin pait dohnudjong ka,

Ki dang sah ha u khun bynriw;

la ki pateng-la-pateng la iathuh khana

La huh niam huh rukom iam-briew^^^.

(U Sierlapalang, Dk. 3 Lain: 1-4)

Nangta shuh shuh ha ka poim kaba shiphew lain jong u u rwai kumne:

Ka jingiam paitdohnudjong ka,

Ka sah h 'u khun bynriew.

La hiar pateng iathuh-khana,

Ka niam rukom iam briew,

(U Sierlapalang, Dk. 1. Lain: 5-8)

265. Ibid. p. 140. 266. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, Shillong, Third Edition, Saw Lyer

Press, 1988. p. 97. 267. Ibid. p. 45.

141

Ka jingiam jong ka kmie Sier kam shym kut noh tang ha ka shi sngi, hynrei

ka i'ai sah bad lai kynud ha man la ki khep jong ki jingjia ba sngewsih ha ki

thliew ling jong u khun Khasi Khara shi tyllup ka ri Khasi haduh kine ki

sngi. U Kynpham Sing Nongkynrih ha ka kot jong u, haba u kren shaphang

kane ka bynta u thoh kumne: "Kim pat ju i'ohsngew mynno mynno ruh 'I'a

kata ka jingkynud sngewsih kthang ba shoh jingmut, kaba mih naduh ka

tyllong jong ka dohnud da ka jing'ieit bad jingsngew buhkhoh ba kat kata.

Ka jingrwai sngewsynei ba pynpangnud kaba ka kmie u Sier Lapalang ka la

rwai kynud ka la ktah jur 'I'a ki, ha kaba ym don uwei ruh u briew uba don ha

kata ka por u ban nym jaw ki ummat sngewlem na ka bynta jong ka. Da ka

jingsngew shoh jingmut bad jingsngew "I'ahap i'a kaei kaba ki la 'i'ohsngew, ki

Khasi ki sngewthuh shai ba ka jing'i'am paitdohnud jong ki, ka long tang ka

jingi'am kaba la shu mih na ka shyntur khlem dur khlem dar. Kumta ki la bud

nuksa na ka jing'i'am pangnud ka kmie sier bad naduh kata ka por, ki la nang

kumno ban pynshoh jingmut 'i'a ki jingrwai 'I'ap briew ha ki sur ba myllung

bad ban kynud ha ki sur ja-li ja-um ba shoh mynsiem."

Balei don dpei ha u bnai:

Ha ka poim "Ka Puriskam" 'I'a kaba u nongthaw 'i'a kane ka poim u ai kyrteng

'i'a lade da U Khasi, u la wanrah ha ka poim jong u "la kata ka khana kaba

batai bad jubab 'la ki jingkylli bad kane ka poim jong une u myllung ka

'I'athuh "la ka khana shaphang u Bnai bad ka Sngi. Lyngba kane ka poim ngi

'I'ohi ba u bnai bad ka sngi ki 'i'a dei shipara bad ki 'la im suk kynjai ha la ki

kam ki jingtrei jong ki 'i'a kaba u Blei u la bynta ha ki kata, ban ai jingshai 'i'a

ka pyrthei. Hynrei kyndit ha kawei ka por, ka la wan ka mynsiem awria ha u

268. Kynpham Sing Nongkynrih, Around The Hearth, Khasi Legends, Haryana, Sanat Printers, 2007, p. 89.

142

bnai bad u la leh samla la la ka jong ka hymmen. Ka long kaei kaei ka bym

lah ban pdiang bad ban shah 'la kata ka jingleh na ka Hang jong ka sngi kaba

long ka hymmen jong u. Ka sngi ka la bitar lep Ta kata ka jingleh khlem akor

jong u para *ia ka, da ka jingdom ka la theh da u 'peisieh na ka dur khmat

jong u khnang ban ai jingsneng la u na kita ki jingmut ba jakhlia kiba u don.

U Rabon Singh ha ka khana jong u shaphang kane ka jingjia ruh u lathuh:

"Te ynda la lap noh ki kmie ki kpa ki bapli ki la kylla khun swet, ki lashong

hi baroh shipara, te ynda hadien katto katne ka la mih ka jingmut runar ha u

bnai, u ibha i'a la ka hymmen pynban; te ynda kane ka jingmut runar ka la

nangroi nangroi ha u bnai, u la pyrkhat ban pynshlur i'a lade ban i'alur i'a ka.

Ynda ha kawei ka por u la pyniaw ngang bad u la khapbrip la ki khmat bad

u i'alur la ka: te ka sngi haba ka la i'ohsngew la kine ki ktien, ka la sngewmeh

ding lep bad ka la i'eng joit, ka khat da u dpei ka tep na ki khmat u bnai; bad

ka ong artad. 'Shi u khlemraiii, phi nud ban kren kum kine ki ktien, da kat la

nga ka hymmen kaba ryngkat ka kmie ha ka sumar, ka sukher, ka bah ka

thum, ka ai ja ka ai kait, ka pynsum ka pynsleh; phi kren sang phi kren ma

kum kita ki ktien, ngan tep da u 'peisieh na i shyllangmat; khie phet noh na

ling, ngan nai kur ngan nai para naduh mynta'"."^^^ U my Hung ha kane ka

poim "Ka Puriskam" ruh u i'athuh 'ia kane ka jingjia ha kaba 'I'adei bad kane

ka khana da kaba u ong:

Ka sngi ka bitar eh lep,

Bad ka byrthiew ka kyrkhah;

Da u peisieh ka i'eng ka tep,

Namar shyllangmat ka khalah.

(Ka Puriskam, Dk. 3 Lain: 1-4)

269. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, p. 30. 270. U Khasi, "Ka Puriskam" in Na Ka Thiar Ki Longshuwa, p. 28.

143

U bnai da ka jingsngew lamrem kaba khraw u la phet noh nangta ban nym

pyniajan shuh bad la ka hymmen. Kumta u la mih tang mynmiet ynda ka

sngi ka la sep bad leit noh sha la ling. Uta u dpei ba ka sngi ka theh na ka

khmat la ong ba ka i'ai sah dak ha u shi junom. U myllung u rwai kumne

halor kane ka khana jubab:

Ha ka khmat u don kajwar,

La u sngaid khatsaw synia;

Ba khluidd'upeisieh bamar,

U thangjngap sah haduh mynta.

(Ka Puriskam, Dk. 7 Lain: 1-4)

U Rabon Singh ruh ha ka khana jong u halor kane ka jingjia, u pynkut da

kaba ong kumne: "Kumta u bnai, naduh kata ka por ba ka sngi ka tep da u

peisieh u la kylla bthuh noh bad um nud shuh ban laid ryngkat bad ka sngi u

laid sa mynmiet mynmiet. Uta uba phi lohi kum u lyoh hapdeng u bnai haba • 979

u la pyllun bha u long u dpei ba sah naduh kata ka por ba la tep ka sngi."

Ka jingmut jong u myllung haba u wanrah la kane ka khana ha ka poim jong

u, ka long ba u kwah ban sneng ban pyni i'a ki khynnah samla shynrang bad

kynthei ba ha ka shongkha shongman dei ban da i'apeit bha la ka jingiabeit

labiang baroh arliang kur, lada ym husiar katba dang biang ka por, loh long

ei kum u bnai bad ka sngi. Namar ha u Khasi hi ka ia poi kha shi kur ne shi

para ka long ka sang ka ma kaba ym lah shuh ban map ha khmat u briew bad

ha khmat u Blei. Kumta ha kajuh ka por ngi lohi ba ki longshuwa manshuwa

haba ki Tathuh la kine ki khana ba ai jubab balei u bnai um ju mih mynsngi

bad balei ba don dpei ha sla jong u, ki bsuh ruh artat ha ki la ki jingsneng

271. Ibid. p. 29. 272. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, p. 30.

144

jingkraw kiba i'adei bad ktah Ta ka long briew man briew ha ka jait bynriew

hi baroh kawei. Kumta lah ruh ban ong ba kine ki khana ba ai jubab ki dei

ruh kita ki khana kiba don ha ki i'a ka sneng ka kraw kumjuh.

Balei u klew u kynthih lynga ha kapor ba mih sngi mynstep:

Ha ka lynnong ba khatduh jong ka poim "Ka Aiom Ksiar", u myllung Soso

Tham u la wanrah sa kawei ka khana jubab shaphang kumno u klew u ju

shad bad pynkhih la ki thapniang tang shu mih ka sngi mynstep na ka daw

ba u kwah ban kiew biang bad ka Sngi sha suinbneng. Kane ka kren ruh la

kata ka jingshlei jong ka jingkmen ha u Hynniew Trep haba u don ha

thapniang ka sotti juk, ha kaba um tip khuslai ne jynjar, hynrei ha kaba ka

mynsiem jong u ka dap tang da ka jingsuk bad jingkmen shi lynter, da kaba

u myllung u rwai:

UKlew un shad tang mih ka Sngi,

(Ka Aiom Ksiar, Dk 2. XIILain: 1)

Ka khana jubab shaphang u Klew, kat kum u H.O. Mawrie u lathuh ba u

klew hyndai u dei u tnga jong ka Sngi bad u im suk im saiii ruh bad ka.

Hynrei ha kawei ka sngi u la i'ohi ia ka Kper Tyrso kaba stem bad kaba

itynnat palat. U la pyrkhat ba ka dei ka thei bhabriew bad u la kwah ban wan

jngoh bad 'i'ohi 'I'a ka. Shipor u la kun tang ha lade hynrei katba u nang peit

katta u dang shoh bieit. Haba um lah shuh ban set 'Ta kita ki jingsngew, u la

'Tathuh ha ka Sngi. Ka Sngi ka la nguh arti arjat ba un shong khop bad ka bad

ba un nym pynkhih kynting "Ta la ka jong ka jingmut jingpyrkhat. Ynda haba

um kohnguh ka ruh ka la pyllait 'Ta u da ka jingpait dohnud. Thiaw u klew u

la mih na 'Ting paki 'Ting dulan ka sngi bad u la wan poi sha kane ka pyrthei.

273. Soso Tham, KiSngiBarim UHynniew Trep, p. 48.

145

Ynda u la wan poi hangne u la lap pynban ba u la shah thok. Kata kaba u

pyrkhat ba ka dei ka thei bhabriew ka dei pynban da ka Kper Tyrso. U la

babe haduh bym tip shuh bad u la kwah ban leit phai biang sha ka Sngi

hynrei um lah shuh. Ki dak pyllon kiba don ha ki sner jong u ki long ki

ummat jong ka Sngi bad ka jingshad kynthih jong u mynstep ka long namar

ba u kynmaw Ta ka jingsuk kaba u la mad bad ka bad ba u kwah ban leit phai

pat sha ka. Ka jingshad jingkynthih jong u klew dang step tang shu mih

ka Sngi, ka pyni la ka thrang hir hir jong u ban leit phai pat sha ka hynrei um

lah shuh. Ka Badaplin war ruh ha kaba i'adei bad kane ka khana jubab

shaphang u klew ka bynrap ba: "U la babe 'la la ka jingleh la jong bad u la

pyrshang ban leit biang bad la ka tnga. U la kynthih bad kyrthlap Ta la ki

sner, da kaba pyrshang tyngeh ban leit biang bad la ka tnga hynrei long

lehnohei ki jingpyrshang baroh, Dei na kata ka daw la ong ba u klew

borabor u ju kaweh bad kyrthlap i'a la ki sner mynstep ha ka por ba mih ka

sngi.""^

U myllung P.G. Gatphoh ruh ha ka poim jong u "Ka Per Tyrso" u kren

shaphang ka jingbabe jong u klew ynda haba u la hiar sha sla khyndew,

namar i'a kaei kaba u mut bad thmu kam long satia kumta. U myllung u rwai

ruh shaphang kumno ba ki ummat jong ka sngi ki neh bad sahkut ha u tdong

jong u klew bad balei u klew u shad u kynthih dang step tang shu mih ka

sngi. Ka khana ka lathuh ba dei da ka jinglap lah jong u klew ban rai

kyrkieh; ha kaba u la hiar na ling paki dulan jong ka sngi na suin bneng ban

wan Ta kynduh bad ka thei samla ba bha briew Ta kaba u la mutdur haba u

Tohi na suin bneng Ta ka per tyrso kaba don bad thiah lyngngai hangne ha sla

274. H. Onderson Mawrie, Ka Pyrkhat UKhasi, pp. 95-96. 275. Badaplin War, "Culture And Tradition: The Image of the Suffering Women in Khasi Oral

Narratives" in Tribal Languages and Literature of North-East India, pp.155-156.

146

pyrthei. Wat la ka sngi ka la khang katno katno ruh hynrei um pynsngap

satia la kita ki jingkyrpad rit jong ka. Ynda u la hiar, u lap pynban ba kata ka

thei samla kaba u mut ka dei pynban da ka per tyrso. U la babe kylla la ka

jinglaplah bad ka jingrai kyrkieh la jong. Ka sngi haba ka la i'ohi i'a kane ka

la lam kthang bad ki ummat jong ka kiba tuid ki la hap ha u tdong jong u

klew, Ta kaba ki sah lyngur haduh kine ki sngi. U klew ruh namar u la babe

bad bynnud ia la ka tnga jong u, la ong ba dang step phymgap ba mih ka

sngi u shad u kynthih bad u da thmu ban leit phai pat sha ka sngi hynrei um

lah shuh ban leh kumta. U myllung P.G. Gatphoh ha kaba i'adei bad kane u

pynkren i'a u Klew:

Ko theisotti, ko Sngi ba thiang,

Hangne ngan tap tyrsaw;

Ki ummat ksiar jong phi la biang,

Junom ngan iai kynmaw!

(Ka Per Tyrso, Dk. 13 Lain: 1-4)

Nangta shuh shuh u myllung u rwai:

Mynsiem ka shad ka khihpisa,

Hir-hir u kwah ban her;

Upeit sahnud u kren ruma,

U dait, u dkhat, ki sner!

(Ka Per Tyrso, Dk 14 Lain: 1-4)

Ym kum u Soso Tham uba pymasyriem i'a kane ka khana bad ka jinglong

jingman jong ka jaitbynriew Khasi, hynrei u myllung P.GGatphoh pat u thoh

276. P.G.Gatphoh, Sawdong Ka Lyngwiar Dpei, p. 120. 277. P.G.Gatphoh, Sawdong Ka Lyngwiar Dpei, p. 120.

147

i'a kane ka poim da ka jingthmu ban thaw thymmai i'a ki khana parom ha ka

dur jong ki poitri bad ban wanrah la ka sneng ka kraw halor ka jingiadei ha

ka longiing longsem, khamtam eh hapdeng shitnga. Haba phai biang sha ka

poim, la pynsabut lyngba ki khana kiba la don lypa ia kaba la buh jingthoh

da kiba bun ki nongthoh. U Kynpham Sing Nongkynrih ha kaba i'adei bad

kane ka khana u i'athuh ba kumno u klew dangstep u kynthih, u kynther sner

da ka jingthmu ban leit phai pat bad ka sngi sha bneng bad kumno ki ummat

jong ka sngi ki sahkut bad snob ha u tdong jong u klew haduh kine ki sngi

da kaba u ong ba dang step phymgap man ba mih ka sngi, la ju i'ohi ba u i'aid

pyneh shadem bad kynthih shane shatai da ka jingthmu ban leit phai pat sha

bneng bad la ka tnga ba ieit jong u. Hynrei ha ka jingshisha kam long kumta,

u la shu sahkut nob tang shi jam ar jam ki kjat ha sla khyndew. Dei kita ki

ummat ba sngur jong ka tnga ba ieit jong u ki kylla long ki dak lyngur ba

phymai kiba sahkut ha u tdong jong u bad kane ka sah sa tang ki

jingkynmaw ba thiang ia kata ka jingsuk bneng ia kaba u la duh nob shi

junom. Kumjuh u Rabon Singh ruh u kren shai shaphang kane ka

jingshisha lyngba ka jingi'athuh khana jong u "Shaphang u Klew" da kaba u

ong kumne: "Kumta u klew naduh kata ka por haduh mynta u tang shu iohi

mynstep ba mih ka sngi u shad u kynthih, u kyan u bymgem ba u laleh ban

leit kiew pat sha ka Sngi, bad kita ki dak ba phymai lyngur ha u tdong jong

u ruh ki long ki ummat jong ka Sngi bajaw naduh kata ka por."^^^

U myllung Bronath Thangkhiew pat ha ka poim jong u "Pyrthei leid Thoin

Ka Dur leid Lut Jong Nga", u kren shaphang ka 'jingim' jong u briew ha

kane ka pyrthei, kaba u Blei u la ai ha ka longrynieng jong u Briew. Wat la

ki jingjynjar bad jingeh ki wan lynshop hynrei kim lab ban ktah ia ka jingim

278. Kynpham Sing Nongkynrih, Around The Hearth, Khasi Legends, p. 33. 279. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, p. 42.

148

bad kim lah da lei lei ruh ban khang la kata kaba itynnad jong kata ka jingim

kaba don ha u briew. U myllung u pyniasyriem ruh i'a kata ka jingitynnat bad

sngewtynnat jong ka jingim la kum ba shad u klew ha ki kjat sngi mynstep,

da kaba u rwai kurrme:

Kitajingshem lanot pyrthei,

Short tang ha sur pyrkhat;

Bymju lahpynwai da lei-lei,

ia jingim sngewtynnat;

Ba shad te kumba shad u klew,

Ha ki kjat sngi ka sla khyndew.

(Pyrthei leid Thoin Ka Dur leid

Lut Jong Nga, Dk. 3 Lain: 1-6)

Kane ka khana jubab halor u klew, ka long ruh ka lad ba ki myllung ki

pyndonkam la ka kum ki buit-thaw bapher bapher ban pyniabyrshem i'a ka

phang kren ha ki poim jong ki kumba leh u myllung Bronath Thangkhiew ha

kane ka poim. Kumta u myllung ha kane ka poim u kwah ban i'athuh ha ki

nongpule ba ha ka jingim hi ngi i'oh mad ia kiba bun jait ki jingkylla; ki

jingsngewtynnat, ki jingtynjuh, ki jingialeh hynrei ka jingim hi borabor ka

laid ban pyndep i'a ka thong jong ka ha kane ka pyrthei bad kumba shad u

klew ha ki kjat sngi, kumta ruh ka jingim ka lai kmen ha ka long ryni'eng u

briew katba u dang im ha kane ka pyrthei.

280. B. Thangkhiew, Ki 'TienrwaiKhasi (Poetry Khasi), 2""* Edition, Shillong, Ri Khasi Press, 1973,p.101.

149

Haba ngi phai pat sha ka sneng ka kraw kaba don ha kane ka khana jubab ka

long ba naduh ka khana parom u Rabon Singh haduh ki jingthaw thymmai

jong ki nongthoh bapher, la ka long ha ka poitri ne prose, ki don la kawei ka

jingmut ban pashat ha ka long briew man briew bad kata ka long halor ka

jingawria bad ka klim. Ka jingawria barobor ka ju lalam la ka jingmut

jingpyrkhat jong u briew sha ki kam sniew ba laiphew har rukom bad wat

haduh ka klim ruh kumba la sakhi na ka khana shaphang u Klew la kaba ki

nongthoh bapher ki i'atuklar bha ha ki jingthoh jong ki. Ka saiiipyrkhat u

Khasi halor kane ka khana ka long ba ka jingpait jingpra ha ka 'ring ka sem

bunsien ka mih na ka jingpyrkhat thala jong u briew hi ia kiei kiei kiba u

'lohi khlem da pynshongnia bha shuwa ba un leh la ki. Bunsien ki jingikwah

thala bad ka mynsiem awria kam ju long kaba shisha ha ka jingpyrkhat u

briew. Dei kine kiei kiei kiba wanrah la ka huri hura bad ka jingpait jingpra

ha ka longi'ing longsem.

Balei u ksew u wan shong bad u briew:

Kawei pat ka khana jubab kaba kham la tip paitbah ka long kumno u ksew u

wan shong ryngkat bad u briew bad kumno u kylla long u paralok uba jan

tam jong u khun bynriew haduh kine ki sngi. U myllung P.G. Gatphoh ha ka

poim jong u, u kdew ruh la kane ka ka jingshisha da kaba u i'athuh ba ynda

haba ki laiphew mrad ki la 'luh bad leh bein 'ia ka tungtoh jong u ha ka Tew

luri lura, da ka jingbitar bad jingsngewrem u la wanphai sha la Ting ban

i'athuh ha la ka tnga la kaei kaba la jia Ta u ha lew. Da ka jingai buit jong ka

tnga jong u, ki la rai ban wad jingi'arap na u khun bynriew bad lada u kloi

ban i'arap i'a ki, ki la rai ban shong shakri noh ha u shi junom tang ban i'oh ia

ka kput kumba ki la angnud ban pynhiar kput ia ki laiphew mrad baroh. U

150

myllung haba ngi phai sha kane ka bynta u rwai ha ki laiii poitri jong

kumne:

U Ksew ba u rem uphet sha la Ing,

Artad u byrthen ka Maw bad ka Dieng:

Tangpoi ha Shyngkub u khot ia ka Tnga,

Ha ka u theh sei u dom upisa;

Ka Tnga kaba sian ka tern dajingieit,

Ka Ding kaba klang kajem u thylliej:

'KynradI 'ka la ong, 'ha trai Lum Shyllong,

Khyndai Bah Ryntieh u Briew u shong shnong;

Ha u ngin shong mraw ban slew ka kylliang,

Ki mrad laiphew doh ba shun ba iriang. "

(USier Lapalang, Dk. XIILain: 257-266)

Shuh shuh u myllung u bteng da kaba rwai kumne:

Ha Dwar ha Tyngkong u Paid ha Shyllong

U khot ba kin shong ha Khrum ha Kyrpong:

U ong ba un ai ka Ja ka Dohkha,

Ka Ing kin sharai u Ksew bad ka Tnga.

(U Sier Lapalang, Dk XIVLain: 295-298)

Kiba bun ki nongthoh ki la pyrshang ban buh ha ki jingthoh i'a kane ka

khana ba pawnam jong u khun Khasi, da kaba ki iathuh la kajuh ka jingjia

kaba la jia i'a u ksew ha kata ka iew luri lura. U ksew u la leit mudui shuwa

ha ki longsan mansan jong ki laiphew mrad, hynrei haba u i'ohi ba jan baroh

281. P.G.Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. 148. 282. Ibid. p. 150.

151

na ki kim pynsngap hynrei ki pynrem pynban i'a u, ha kaba khatduh u la rai

ban wad jingiarap noh na u khun bynriew bad lada u kular ban i'arap i'a u, un

kloi wat ban shong shakri ha u shi junom, Haba phai sha kane ka jingjia u

Rabon Singh u i'athuh shai ba kumno u ksew u la leit sha u khun bynriew

ban wad jingiarap na u da kaba u ong: "A kynrad, to i'akhot ngan shong noh

bad phi ngan ap ing ap sem ngan synran synriah ha kti ha kjat la phi, i'a ai

tang i ja kyntien, ap ngan tang ioh la ka kput i'a une u laiphew mrad baroh

uba la leh beiii leh than i'a nga. Kumta u briew u sa khot ri i'a u, u pynshong

ha tyngkong, bad u ksew u sngewthuh ban bud dien 'la ka mrad baroh haba

ka don ka syrwet jingiewkhong namar ba ki luh Ta ka tungtoh jong u naduh

kata ka por." Ka khana ka jubab ruh balei u ksew u lah ban sma dien la ki

mrad ban larap ia u briew ha ka beh mrad ne ka ksaw ka kpong.

Balei don kyrhai u dewi'ong ha ri Khasi-Jaihtia:

U myllung Soso Tham u la wanrah ruh i'a ki khana jubab shaphang ka

jingdon u dewi'ong ha ri Khasi. Kane ka khana ka 'i'athuh kumno ka Rakot

kaba long ka ksuid kynsha ka 'laleh ban bam duh 'la ki briew kiba ka shem ha

ki shnong ne ki jaka ba ka dei iaid lynti. Ka khana ka ong ba, ynda kane ka

rakot ka la poi sha ri Khasi, u Hynfiiew Trep u la siat pyn'i'ap 'la ka da u

khnam bad ka ryntieh. Ka snam jong kane ka rakot kaba jaw, ka kylla

dew'iong bad namar ba kane ka rakot ka kyrthat slem bad tyllun sawdong, u

dewiong u kynrei bha ha ri Khasi. Dei halor kane ba u myllung u ong:

283. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, p. 46.

152

Ki Shyieng Rakot - u Mawramsong;

Ka snam jong ka, ka lang Dew'iong:

(URngiew, Dk. VII Lain: 3-4)

Ha kaba iadei bad kane ka phang Ta kaba u Soso Tham u la kdew haneng, ka

khana jubab kat kum u Rabon Singh shaphang kumno ka snam jong ka

Rakot ka kylla dewiong, ka lathuh ba, naduh mynhyndai ki tymmen ki ju

lathuh khana i'a ka rakot ki ong ka long kum ka briew hi, kaba bam briew. Ki

ong sngewshyrkhei shibun la ka jinglong jong ka, ka long kat ka ksuid; haba

march ka khyndew ka win kumba mareh u masi prut ha khlaw; don ki syiem

ki patsha hateng hateng ki pyni'ap i'a ka hynrei ka mih pat da kawei; kumta

kam duh ka rakot ha ri Dkhar ka Taid kylleng la kylleng ki shnong ban leit

bam briew; ynda ha kawei ka por ka thew ban wan kiew sha ri lum. U khun

Khasi u la sheptieng bad ki laiphew syiem da kawei ka buit kawei ka bor, ki

la Teng da ka wait ka ryntieh ban pyniap duh i'a ka rakot. Kumta ki shim la

ka ryntieh la ka ryngkap, ki ap phira baroh sawdong ka ri; ynda ka la wan ki

la siat da ki khnam. Ka lynniar ka phet lap ki dang ban haduh ba kan da Yap

duh khoit. Ka snam jong ka ka jaw katba dei ki khnam ha ka met kata ka

snam kat ha kaba ka jaw ka kylla dewiong. Kumta sa mih dewTong na ri

Khasi kham bun namar ba pyniap u khun Khasi hyndai.

Balei ka don kajingbam hynroh i'a ka Sngi:

U myllung Soso Tham u wanrah ruh la ka khana shaphang kumno ka

Hynroh ka pyrshang ban nguid Ta ka Sngi, Ta kaba ki Khasi ki tip kum, bam

hynroh ka Sngi (Solar Eclipse) kat kumba ngi pule na ka saian, na ka khana

284. Soso Tham, Ki Sngi Barim UHynniew Trep, p. 18. 285. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, pp. 38-39.

153

kaba ngi latip paitbah shaphang ka Nam. Ka khana shaphang ka Nam ka

i'athuh kumno ka Nam ka la i'oh jingtip na ka khnai shaphang ka jingthmu

jong u khla uba la ri ia ka, ban bam doh la ka. Ha ka sngi kaba u khla u la

lawer sngewbha ia ki para khla ban bam doh Ta ka, ka khana ka Tathuh ba, ka

Nam ka la lyngngoh i'a ka jingphah shetja u khla haduh jin san prah bad ka

ong ha lade ba ka jingkhawai aiu eh haduh kat kata. Kyndit kynsan la mih ka

khnai na ka ka thliew bad ka la ong i'a ka Nam ba ka tip balei u khla u phah

shetja jin san prah. Ka Nam ka la kyrpad la ka khnai ba kan i'athuh hynrei

ka khnai ka la ong ba lada kan ai ban sip lem Ta u sohkhawja uba ka la theh

ha u prah, te ma ka ruh kan sa i'athuh 'ia baroh khoit 'ia kiba ka tip. Ka Nam

ka la kular ban bsa "la ka khnai bad ka khnai ka la 'i'athuh lut 'ia baroh ki

jingjia kiba la jia haduh ba ka Nam kan shah rong noh ha u khla. Ka khnai

ka la leit i'alam 'la ka Nam sha ka hynroh ban wad jing'iarap na ka. Hadien ki

jing'iakren ba la slem bha bad ki jingkyrpad rit jong ka khnai ban 'iarap lem

'ia ka Nam, ka hynroh ka la sngewsynei i'a ka Nam bad ka la ai ha ka da ka

snep hynroh kaba ka la tynsat sha kyndong ba kan phong khnang ba u khla

un nym ithuh 'ia ka. Ka khnai ka la khublei 'la ka hynroh bad ka la mih noh

ryngkat bad ka Nam. Ka khnai ka la phah phong ha ka Nam 'la kata ka snieh

hynroh bad 'ialam i'a ka sha ka jaka ba kham pajih, ka da pyni ruh ha ka 'ia ka

diengjri diengkya bad ka ong ba kin long ki nongi'arap 'ia ka. Ka Nam ka la

lyngngoh ba kumno ki dieng ki long ki nong'iarap 'ia ka hynrei ka khnai ka la

ong ha ka Nam ba lada kan nam ha ka kynteng jong ki, kine ki dieng ki

'lakhun kin 'iakura para ma ki ban 'iatam ryn'ieng. Ka khnai ka la batai 'la ka

Nam ba kan kiew halor kine ki dieng bad kan ong artad 'San ko kong Ri pat

ko kong A. San ko kong A pat ko kong Ri. Kine ki dieng ki la san stet haduh

ba kin da kyntiew soit 'ia ka Nam sha suiiibneng ka jaka ba shong ka Sngi

154

bad u Bnai?^^ Ka khana kat kum u H. Elias ruh ka lathuh ba, "Ka khnai ka

la ong la ka Nam ba kan ap katba ka dang leit kylli lad na ka Hynroh. Ka

Hynroh pat ka la loit i'a ka sopti bad ka la ai ha ka khnai ba kan rah sha ka

Nam. Kumta ka khnai tang shipor ka la wan ka la ong ha ka Nam: 'Hih, tap

la ka khmat da kane ka snieh hynroh, leit kiew kloi sha bneng, na ka kya bad

ka jri, nang-ong putet katba pha kiew 'san ka kong 'a, pat ka kong 'ri, san ka

kong 'ri pat ka kong 'a. kumta kin san haduh bneng ba phan lait-im'".

Ka khana ka i'athuh shuh shuh ba, ka Sngi ynda ka tip ba ka Nam kam dei ka

hynroh hynrei ka dei ka samla kaba bha briew; na ka jingpeit siar jong ka ha

ka por ba ka Nam ka law Ta kata ka snieh hynroh. Ka Sngi ka la leit shim la

kata ka snieh hynroh bad ka la thang duh ia ka bad ka la pynshong kurim ia

u khun jong ka bad ka Nam. Ka Hynroh kaba la don ka jingi'akajia teng bad

ka Sngi, namar ka la kyntait ban ai burom la ka; ynda haba ka la loh jingtip

ba ka Sngi ka la pyllait i'a ka Nam na kata ka jingriam jong ka lyngba ka

snieh hynroh, ka la bitar tyngeh bad ka la kiew pynsted sha suin bneng bad

ka da thmu ban nguid jynduh la ka Sngi. Ka Sngi da ka jingshlur, ka la

laksaid tyngeh ban lait na ki tyrsim jong ka Hynroh dusmon."^^^ U myllung

u pynsyri'em 'la ka kam bymman u thlen ban bam da ka longbriew bad ka

khanatang ba ai jubab kaba ong kumno ka hynroh ka pyrshang ban nguid

tylli la ka Sngi haba ka tip ba ka Nam ka don hapoh ka jingpynrieh jong ka,

namar ka kwah ban loh ha lade ia kane ka thei samla. Haba phai sha kane ka

khana jubab, u myllung ha ka poim "U Lyoh" u rwai:

286. Esther Syiem, Ka Nam, Shillong, SMS Hi-Tech Impression, 2007, pp. 11 ff. 287- H. Elias, Ki Khanatang U Barim, p. 13. 288. G.K. Ghosh & Shukla Ghosh, Fables And Folktales OfMeghalaya, Calcutta. 1998, p. 30.

155

Ka khlieh Hynroh suki suki, yon

Ka nguid haduh ban lut ka Sngi.

(ULyoh, Dk. XLain: 1-2)

Ki khanatang ba ai jubab kiba lasnoh bad ki bor ba maia (Etiological Myths)

ki dei kita ki khana i'a kaba ngi ju shem bad lap bha ha ka jaitbynriew Khasi.

Kumba la kdew shakhmat ha kaba ladei bad ka khana - ka jingnguid noh u

Khasi la ka kot ia kaba u Blei u la ai ha u; ngi shem ba u Khun Khasi Khara,

wat lada um don dulir ban pynshisha Ta kata ka jingstad jong u, hynrei ki

khana ba bun jait la kiba u la buh bad tynsat ha ka mei mariang lah ban

sakhi bad pynthikna ia kata ka jingstad kaba mih napoh ki khulpi ka dohnud

jong u kiba u la buh tyngkai ha ki sawdong sawkun ka mei mariang, khnang

ba ki longdien mandien kin loh jingmyntoi. Kine ki khana la ong ba ki la

pyrsad mynsiem jur bha i'a ki nongthoh Khasi jong ka juk thoh kot haduh

kine ki sngi. U myllung Soso Tham u dei uwei na ki radbah ha kane ka

bynta. Ha kiba bun na ki poim jong u, u myllung u la ring mynsiem jur bha

na kine ki hira ka mynnor khnang ba ki longdien kin tip bad ban buh tyngkai

ia kine ki nongkynti ba kynsai jong ki longkiii longkpa na mynkulong

mynkumah.

Ki Khanatang halor kaba Pynbyrngia (Recreation Myths) ha ka Poitri Khasi:

Ki khanatang ba pynbyrngia ki dei ki khana kiba lathuh i'a ka kmen ka

sngewbha ia kaba ki briew ki ju leh, namar ha ka jingim u briew hi u

donkam la ki jingsngewbha khnang ban pynpyngngad jabieng hadien ki kam

ki jam kiba u trei man ka sngi. Ka Oxford Dictionary & Thesaurus ka batai

i'a ka kyntien 'recreation' kumne: "ban pynsngewbha i'a lade; ki jingleh

289. Soso Tham, Ki Sngi Barim U Hynniew Trep, p. 12.

156

jingkam ba pynbymgia bad pynsngewbha."^^° Haba ong lehkmen ne

pynbymgia kam mut satia ban shu pynsyrwa la ka por khlem tip shuh i'a ka

por trei por ktah hynrei ka jingmut ba sha lyndet ki jingsngewbha ba

pynbymgia, ong u George Knight, ka dei kata ka jingpynthymmai biang bad

ka jingpyniabyrshem hapdeng ka bor jabieng bad ka bor met kumjuh. Ka

jingthmu ba kongsan ka long ban pynkhlaifi i'a ka bor jingmut jingpyrkhat

bad kumjuh ka bor met na ka bynta ka koit ka khiah jong u briew.

Ki khanatang ba pynbymgia ki lathuh ia ki jingleh jingkam kiba u briew uju

pynmyllen i'a lade ha ki por kiba lait bad lah mh ban ong Ta ki ba ki dei ki

jingi'alehkai sngewbha. Haba ong ki khanatang ba pynbymgia kata ka mut

ba ki don mh kiba kum kine ki khana kiba don ka jingiasnoh bad u Blei.

Haba ngi phai sha ka jaitbynriew Khasi la i'ohi ba u Khasi ha man ki kam

kiba u leh um ju klet *ia u Blei, Kumta ka duwai ka phirat, ka pan hukum ka

la long ka jingmlien ha u Khasi haba u leh la kano kano ka kam. Wat ha ki

kam sngewbha mh um ju klet la u Blei bad dei na kata ka daw lada ngi phai

sha ka ksaw ka kpong u khun Khasi u ju pynleit ha ka niam ka mkom shuwa

bad hadien ba u la loh ban siat pyniap Ta ka mrad kat kumba la i'apan ha

khmat jong ka Hukum. Kumta ngi lah ban ong ba ki don ki khanatang ba

pynbymgia kiba don ka jingiasnoh bad ki bor blei bad kiwei pat ki bor kiba

na sha lyndet ka jingpyrkhat briew.

Ki kam pynbymgia bad leh kmen sngewbha ki dei kiba ki Khasi ki ju sngew

tynnat bad ki kynrei bha ha ka jaitbynriew kum, ka Rongbiria la kaba ki

290. Julia Elliott (ed), Oxford Dictionary & Thesaurus, p. 629. 29\ Jtttp://books.google.coJn/books?id=yUWWYapcpsVC&pg=^PA220&lpg=PA220&dq=wyths +of+recreatiori&source=bl&ots=tUyQJOKtkV&sig=JGriirw_9iVSimb4BT7yTHfmkMjo&hI=e n&ei=RMhbTPu_JJqqugO}xIWaBQ&sa=X&oi=book_result&cf=result&resnum=4&ved=0C CMQ6AEwAw#v=onepage&q=myths%20of%20recreation&f=fahe.dt 23/7/2010.

157

dang leh haduh kine ki sngi. Kine ki dei ki jingleh kmen leh sngewbha ban

pynmyllen i'a lade ynda ki la pyndep ia la ki kam ki jingtrei jong ki baroh shi

taiew. Wat la u myllung Soso Tham ha ka poim jong u, u kdew shaphang ka

rongbiria u Khasi hynrei kane kam don jingi'asnoh ei ei ruh bad ki khanatang

kumba la kdew sha khmat.

Hynrei kawei na ki kam pynbymgia kaba i'a snoh bynta bad ki khanatang

bad kiba la rung ha ka poitri Khasi ka dei ka ksaw ka kpong lane ka beh

mrad. Lai ngut ki myllung Khasi jong ka juk shuwa ka jinglaitluid ka ri ki la

kren halor kane. Uwei na ki u dei u P.G. Gatphoh, uwei u Morkha Joseph

bad uwei pat u H. Elias. U Morkha Joseph ha ka poim jong u "U

Sierlapalang", bad u H. Elias ha ka poim "U Sier Lapalang" jong u, ki la

kren khamtam eh shaphang kumno ka ksaw ka kpong ka la sdang ha u

Khasi. Katba u P.G. Gatphoh ha ka poim kaba u la jer kyrteng hi "U Sier

Lapalang", u la kren ym tang halor ka ksaw ka kpong hynrei u la wanrah ruh

i'a kiba bun rukom ki bynta kiba ladei bad ki rukom jingngeit, ki jingleh

niam leh rukom jong u Khasi bad kiwei de kiba yn sa bishar ha kane ka

wad-bniah.

U myllung P.G. Gatphoh ha ka poim jong u, "U Sier Lapalang" u kren

shaphang ka ksaw ka kpong kaba long kawei na ki jingleh sngewbha bad

pynbymgia jong u Khasi kaba Tadei bad ka beh mrad. Ki don ki rukom beh

mrad kiba hab ban leit ha ka niam ka mkom hynrei lada peit bad bishar bha

la i'ohi ba ha ka ksaw ka kpong u Khasi kam da don jingiadei bad ki

khanatang niam kiba la tai ha ki lynnong ba sha khmat. Haba phai sha ka

ksaw ka kpong kaba ki hab ban pynleit ha ki niam ki rukom, U D.T. Laloo u

kynthoh kumne: "Ka Ksaw ka Kpong ka dei kawei napdeng ki jingleh niam

babun jong ki khun ki ksiew u Hynniew-trep Hynfiiew-skum. Ka jingleh

158

niam kaba shong shit, kaba iphuh iphieng kaba la bynrap lang bad ka rong 292 ka taw, ka shad rong shad nam ha ryngkat ka iad-um lad-thiang."

U myllung P.G Gatphoh ha kane ka poim jong u, u pynrung i'a ka khana

jong ka Ksaw ka Kpong naduh kaba sdang. U R.S. Lyngdoh u batai kumne

shaphang ka jingsdang jong ka Ksaw ka Kpong: "Ka Dorbar Blei kaba saw

pat ka dei ka dorbar dorsha jong ki laiphew mrad. Ka ksaw ka kpong ka

sdang nangne. Ki laiphew mrad, hadien ba ki la i'oh la 'ki bynta' bad la ki

bor synshar ki la pynlong ka 'lewbah' hapdeng jong ki... Shuwa ban

pynlong ia kane ka iew u laiphew mrad u la pan jingbit na ka Hukum. Ka

Hukum ka la shah shkor i'a kata ka jingud jingnam bad kumta, 'ka Dorbar u

Laiphew mrad ka dorbar pyni bor katba da ka buit pat kaba duna' ka la long.

Dei ha kane ka dorbar ba baroh ki laiphew mrad ki la loh la la ka jong ka

rong ka rup bad ka nam ka kyrteng ha ka jer ka thoh ha khmat kata ka

Dorbar Blei. Dei ha kane ka dorbar ba ki la jied la la ki nongsynshar bad i'a

la ki Lyngdoh, ki Bakhraw, ki longsan mansan khnang ba ki paid baroh kin

nang ban khot ban nam, ban burom ban kohnguh kat kumba la pynskhem da

kata ka dorbar. Hynrei dei ha kata ka Tew ba u mih u hanga-mei, u koppia

bad u thombor ia ka Dum ka shipung kti. Dei da ka jingud jingnam jong ka

Dum ba sa mih 'ka ksaw ka kpong'."

U myllung P.G. Gatphoh ha kane ka poim jong u, u lathuh kumno u

Sierlapalang ha ka jingiaid lynti jong u na ri thor sha ri Khasi, u la lohi maia

i'a kata ka iew jong ki laiphew mrad kaba ki khot ka lew Luri Lura:

292. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, Reprint, Shillong, Ri Lum Printing House, 2003, p.4.

293. R.S. Lyngdoh, "Ka Dorbar Blei Kat Kum Ka Jingngeit U Khun Khasi", in Ka TItiar Ki Nongthoh, Published by Khasi Publishers' Allied Society, Shillong, Ri Lum Offset Printing House, 2006, pp. 8-9.

159

Khadduh ka wan shad ka Dur ba Ma'ia,

Ka lew Laiphew Mrad ka Luri Lura:^^^

(U Sier Lapalang, Lain: 101-102)

Shuh shuh u myllung u lathuh ba ynda u Sierlapalang u la wan poi sha ri

lum Khasi ha ka por ba ki laiphew mrad ki dang lum la ka dorbar ka ban rai

ha ryngkat ka jingpan jingbit na ka Hukum ban pynlong la ka Yew jong ki. U

Sierlapalang u la ibhsngew kyndiang la ka pyrta ka shula bad ruh shaphang

kata ka Luri Lura:

Na Khlaw ki Lyngdoh ka pyrta ka shula,

Ki mrad laiphew doh ka Ksing ka Lama:

Ha sngap ka long lew u Ryngkew u Basa;

Najngai nga iohsngew ka Luri Lura:


Ka don ka jingiapher ha kane ka bynta hapdeng u P.GGatphoh bad u

Morkha Joseph hangne. U myllung P.GGatphoh u ong ba u Sierlapalang u la

wan kiew marwei na ri thor sha ri Khasi katba u myllung Morkha Joseph pat

ha u i'athuh ba u Sierlapalang u la wan kiew ryngkat bad la ka kmie na ri

thor sha ri Khasi. Kat kum u Morkha Joseph lynter lynti ka kmie ka ri ka

sumar i'a la u khun ba dang rit jong ka bad ka laleh katba lah ban nym

pynmong, pynthut la u. Ka husiar i'oh ba ki jingsniew kin loh ban kem bad

i'alam bakla i'a u khun jong ka katba u dang san dang rangbah ka longrynieng

jong u. U myllung u ong ba ki "Khyndai Umtong" ki la don lypa ha mgi

jong u lum Shyllong. Dei na kata ka daw, ha ka jingiaid lynti u Sierlapalang

294. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. 143. 295. Ibid. p. 146.

160

bad la ka kmie jong u ki la wan poi sha kine ki khyndai umtong da kaba u

myllung u ong kumne:

Na ri sangam ki la kynriah,

Ki la kiw sha rilum ban ioh shong;

Ba i 'u 'langkhain u 'lang niuh ki la ngiah;

Ki wan kiw sha "Khyndai Umtong ".


U myllung H. Elias kum u myllung P.G. Gatphoh, u iathuh ba u Sierlapalang

u la wan kiew marwei na ri thor ban mad i'a uta u jangew u jathang jong ka ri

Khasi, da kaba tarn sneng Ta ki jingsneng jingpyni ka kmie jong u. U

myllung H. Elias u pynkren kumne la u Sierlapalang:

La met, lajingim ba la san la rangbah,

Ngan leit ngan iawan, ngan shu her kum u thyllah.


Haba kren shaphang ka Ksaw ka Kpong, ym lah ban i'aid lait i'a ka tungtoh

tungnei jong ka Dom, ha kaba u Sierlapalang u la thombor 'la ka Dom ka

shipung kti shipung kjat ha ka iew Luri Lura. Kane ka jingjia, lah ban ong,

ka long ka daw jong ka Ksaw ka Kpong hapdeng u khun Khasi, kata ka

jingwad kput na ka bynta ka Dom halor ki laiphew mrad, khamtam eh u

Sierlapalang halor ka jingiuh beifi jong ki i'a ka tungtoh jong ka. U myllung

P.G. Gatphoh ha ka poim jong u, u i'athuh kumno u Sier u leh donbor "la u

296. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, Third Edition, Shiliong, Saw Lyer .Press, 1988, p. 99.

297. H. Elias, Ka Pansngiat Ksiar Ki Saw Aiom, 5* Edition, Shiliong, Don Bosco Press, 1981, p. 46.

161

ksew ynda u la poi ha lew Luri Lura bad um shym pynsngap ia ki

jingkyrpad sngewrit jong u ksew, da kaba u ong kumne:

Khadduh u leitpoi harudjong ka iew,

Ki Shang ba laphriang, Tungtohjong u Ksew:

U iuh da ki kjat u leh be-ijot,

Um sngap ia ki ktien u Ksew ba sangsot:

(USier Lapalang, Dk. IXLain: 213-216)

Ki laiphew mrad hapoh ka jingialam jong u Sierlapalang, ong u myllung

Morkha Joseph ki la iuh bein ia ka 'tungrymbai jong ka Dom ha ka lew luri

lura, haduh ba la thut la thynrei ki blei la kane ka jingbymsuit niew la kane

ka i'ew kyntang. Ka jinglong kyntang jong kane ka Yew, ka long ba ki

laiphew mrad ha shuwa ba kin pynlong i'a kane ka lew, ki la da pan jingbit

na Hukum lyngba ka Dorbar kaba saw. U D.T. Laloo uba la ngam bha i'a ka

tynrai ka ksaw ka kpong, u ong ba ha kata ka Yew Luri Lura, ka Ksew ka la

wanrah la la ka jingdie jong ka bad ka la shong ha kyndong jong ka Yew ban

tyrwa die la ka tungrymbai ha kat uba laid shaphang dukan jong ka. U ong

ba "ka Sier bad ka Skei ki la peit bad ki la sdang ban kynnoh Ya ka Dom ba

ka wanrah sha Yew sha hat da ka jakhlia. Tik khih ki nongwan Yew nongdie

nongthied bad khlem da sngap Ya ka jingbatai jong ka Dom, ka Sier ka la

sdang nyngkong ban Yuh ban kyrthom Ya kata ka tungtoh tungnei ha ryngkat

ka tim ka tla jong ka Skei. Baroh ki 30 mrad ki la Yabud Ya kata ka jingleh

jong ka Sier ka Skei. Khuk khak la iewtung lut kata ka Yew baroh kawei bad

la pra wur kata ka Yew luri lura."^'^ U myllung Morkha Joseph u ong ba u

Sierlapalang u long u nongYalam ban thombor Ya ka Dum ha kane ka Yew bad

298. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. ] 47. 299. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, p. 11.

162

la khih tik u nongwan lew wan hat baroh bad sa shiphang la pra wur ka Tew

ka hat. La ong ba wat u iei Shillong u la sngewsih Ta kane ka jingleh bym

khein burom jong u Sierlapalang Ta kiwei pat. Dei na kata ka daw ba u

my Hung u rwai kumne:

/ 'tungrymbai ba ka wan die

Baroh hi iuh bein lang,

U kmai nonglehbein ka bapli

Dei u Sierlapalang.

(U Sierlapalang, Dk. 9 Lairi: 5-8)

U my Hung Morkha Joseph u ong ruh ba u iei Shillong u la jingmaham Ta u

Sierlapalang da kaba beh Ta u nangta khnang ban nym pynbyrsieh

pynbyrsang bad pynj akhlia Ta ka j inglong kyntang j ong kata ka Tew.

La beh ki 'lei Shillong, ki ong,

"Phet na Khyndai Umtong "


U ksew hadien ba u la shah Tuh bein ha u Sier Ta kata ka tungrymbai jong u,

u la leit mudui ha ki bakhraw batri ki laiphew mrad da kaba kyrpad sngewrit

ba kin bishar halor kata ka kam, ba Toh kata ka jingjia kan pynthud Ta ki blei.

Ryngkat ki nia ki jutang kiba u la khlei ha khmat jong ki, u ksew u da khmih

lynti ba kita ki bakhraw kin pynksan Ta u. Kumta u myllung P.G. Gatphoh u

ong ba u ksew u la leit ud leit nam halor kata ka jingshah leh bein jong u

kumne:

300. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 47. 301. Ibid, p. 47.

163

Ko Syiem Laiphew Doh, ka nar ka bili,

Saikhum u saiteh, pyndait hi ma phi:

Ka lew Jong ki hlei, u Khun ka Sarong!

La thut la thynrei, pyndait ki Diengsong!^^^

(U Sier Lapalang, Dk. XLaih: 233-236)

Ka ju long ka rukom ha u Khasi ba haba don kano kano ka jingi'akajia

hapdeng ki arliang mamla la ha shnong ha thaw ne ha ka hima, u syiem

ryngkat bad ka dorbar haba don ka jingmudui pyrshah na kano kano ka

liang, u ju pynlong ka bishar la kata ka kam ban pynksan ne pynrem da kaba

pynshongnia ia ki nia ki jutang kiba ki arliang mamla ki la phla ha khmat ka

dorbar. Kumjuh ruh u ksew da ka jingsngewrit u la kyrpad la ki bakhraw

batri bad ki longsan mansan ba kin lum i'a ka dorbar ha ka ban kylli tohkit-

ban ban bishar pyrshah Ta u Sier halor kata ka jingiuh bein i'a ka tungtoh

jong u ha ka lew luri lura:

Katne la kulmar ka kynthei ka khynnah,

To lum ka Dorbar ma phi ki Rangbah:

La urn la byrsieh ka spah ka hajar,

To ieng ka kylli, tohkit ha Bishar!^^^

(USier Lapalang, Dk. XLain: 237-240)

U P.G. Gatphoh u i'athuh kumno lyngba ki kyntien jali jaum jong u Sier ha

khmat ka dorbar, ki bakhraw batri, ki la sngap Ta ka jingmudui bad ka

jingpyni nia na ki arliang mamla bad kumno ki la pynksan i'a u Sier. Hadien

kata baroh kiba don ha kata ka dorbar kumba leh u Sier, ki la kyri'uh bad

302. Primrose Gatphoh, "V Sier Lapalang" in KlKhanafang Bad USier Lapalang, pA 47. 303. Ibid,p.l47.

164

kyrdem la ka tung rymbai jong u Ksew bad ki da ong ba u wan die Ta ka

jakhlia sha Tew sha hat bad dei kita ki syrwet tungrymbai kiba snoh ha ki

khnap kjat jong ki laiphew mrad, kiba pynlong Ta u ksew ban sma dien Ta ki

mrad baroh bad kim tip ba kane ka jingban beiii kan kyrtoh kylla sha ki:

Hadien ka Tyrko, ki Mrad laiphew doh,

Ki mih ban leitjngoh ki Shang ka Tungtoh:

U Khla u thorn bor u iuh u kyrkhah,

Ki tim bad ki 'iuh kynthei bad khynnah;

Iwtung lut ka lew ki beih ki kyrkoh,

Ki klet ruh ban sait syrwet kaba snoh.

(U Sier Lapalang, Dk. XI Lain: 251-256)

Kat kum u myllung P.G. Gatphoh, u ong ba dei u ksew uba la leit ban die Ta

kata ka tungrymbai sha Tew Luri Lura jong ki laiphew mrad. Ynda haba u la

shah leh bein ha ki laiphew mrad hapoh ka jingTalam jong u sier, u ksew u la

wan phet Tamrem sha la Ting bad ban Tathuh ha la ka jong ka tnga da kaba

bymgem byrsit ban pynhiar kput Ta ki laiphew mrad kiba la leit be-ijot bad

leh bein Ta u ha kata ka Tew, ha kaba u myllung u ong kumne:

U Ksew ba u rem uphet sha la Ing,

Artad u byrthen ka Maw bad ka Dieng:

Tangpoi ha Shyngkub u khot ia ka Tnga,

Ha ka u theh sei u dom upisa.


304. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in KiKhanatang Bad USier Lapalang, p. 148. 305. Ibid,p.l48.

165

Ka tnga jong u ruh ka la sngew synei i'a la u tnga bad ka la ai jingmut i'a u ba

kin leit ban pan jingYarap na u khun bynriew namar ba dei tang ma-u u

kynrad jong ki laiphew jingthaw ha ka pyrthei baroh, uba lah ban i'arap la ki

ha ka ban pynhiar kput i'a ki laiphew mrad bad ka da ong kumne:

^Kynrad! 'ka la ong, 'ha trai Lum Shyllong,

Khyndai Bah Ryntieh u Briew u shong shnong;

Ha u ngin shong mraw ban siew ka kylliang,

Ki mrad laiphew doh ba shun ba iriang. '^^^

(U Sier Lapalang, Dk. XII Lain: 263-266)

Ka Panryndang ka la kular ha la u tnga, u Bngem ba kan don ryngkat bad u

ban na ka bynta ka kput ia ki laiphew mrad. Ka kular ruh ba ka kloi ban pha

i'a ka jingim bad ban tur Ta ka um ka ding, ban pynurlong ia kata ka jingthmu

jong ka. Ka ong shuh shuh ha la u jong u tnga kumne:

Dohnud ka la kthang, ngam khein ka ryndang,

U Sier Lapalang ban loh u Kyndang!

Ngan beh ngan kyrkait tang lap ngan kahait,

Ha khlaw ha Langsah, ha Um ngan pas halt:


U myllung u ai kyrteng ruh i'a kine ki ksew shitnga; u Bngem i'a u shynrang

bad ka Panryndang i'a ka kynthei. Ynda haba u ksew u la shah ieh beiii ha ki

para mrad, da ka jingiasyllok bad la ka tnga ki la leit pan jingiarap na u khun

306. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad USier Lapalang, p. 148. 307. Ibid, p. 149.

166

bynriew bad ban tyrwa ban shong shakri bad u lada u kloi ban larap i'a ki, da

kaba u myliung u ong:

Ha Duwar ha Tyngkong u Paid ha Shyllong,

U khot ba kin shong ha Khrum ha Kyrpong:

U ong ba un ai ka Ja ka Dohkha,

Ka ing kin sharai u Ksew bad ka Tnga:

Uaijaka dem, u ting ba kin nang,

Shynrang da u Bngem, kynthei Panryndang.

(U Sier Lapalang, Dk. XIVLain: 295-300)

Kiwei pat ki nongthoh kum u D.T. Laloo, u ai kyrteng ia ka ksew da ka Dom

(Dome). Une u nongthoh u ong ba dei ka Dom kaba wan kit shi shang ka'

tungrymbai ban wan die ha kata ka Yew Luri Lura, ha kaba une u nongthoh u

i'athuh kumne: "Hamar ba dang shit bha ka i'ew la wan poi ka Dom (Dome)

bad shi shang ka tung rymbai, bad ka shong hapdeng ka dukan jain jong ka

Sier bad ka dukan kwai jong ka Skei namar ba lait jaka hangta.. ."^°^ Wat la

ki nongthoh ki ai i'a la ki kyrteng bapher bapher, hynrei ngi i'ohi ba ka

jingthmu hi jong kane ka khana ka long hi shajuh, kata ka jingsdang jong ka

Ksaw ka Kpong hapdeng u khun Khasi Khara bad ruh kumjuh halor ban i'oh

i'a ka kput jong u Ksew halor jong ki laiphew mrad.

Kat kum u myliung Morkha Joseph, ka Dum haba kam lah ban leh ei ei shuh

wat haba ka la pynshang ban pyni kumno kumno ruh, hynrei ym don uwei

ruh u ban pynsngap i'a ka. Khatduh ka la leit sha u khun bynriew ban wad

308. Ibid. p. 150. 309. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, p. 10.

167

jingi'arap na u khnang ba kan loh i'a ka ka kput halor jong u laiphew mrad.

Dei kumta kein ba u myllung u rwai:

"To bishar hok, ko khun bynriew "

Wan nguh ka dum arti,

"Ka tungrymbai b 'u iuh, nga 'n iew,

To nang ap ktem maphi, "

Syn-pra upaid sawdong ki lum,

Ki syngit lum ryngngi.


Dei nangne lyngba ki kyntien bymgem byrsit jong ka Panryndang ban wad

i'a ka kput halor jong ki laiphew mrad, ba la i'ohi nyngkong la ka lynti ka ban

lalam sha ka Ksaw ka Kpong. U D.T. Laloo u don la ki jong ki jingbatai

halor kumno u ksew u la leit wad jingiarap na u khun bynriew, khnang ban

Toh i'a ka kput halor ki laiphew mrad; ban slew kylliang halor ka jingleh bein

ban bein jong ki la u ksew, ha kaba une u nongthoh u ong kumne: "Mynba

ka khon ka Dom ka wan ud sha u khon ka Mylsi ban bishar lem la ka

jingsait-heh ka Dngiem, ka kynjat bein u Lyngdom u Pongrem, ka luh

kyrthom u Blir ka skei ka khiat bad kiwei kiwei ki laiphew mrad, khlem da

sngap i'a ki 'tienrit jong ka Thoh bad u Bngem, putet ki kynjat ki luh i'a ka

tungtoh tungsieh uba pli, u khon ka Mylsi, ka dur Longbru, ka pyrta shla la

ka dorbar u da mut da kwah ban khem umshit khem umjah; u laiphew mrad

u kyntait u bein dorbar bad um poi satia sha kata ka dorbar-dorsha kaba u

Hynniew-trep u khot u kbei. Kaba sah i'a u khon ka dur longbru, u Hyrmiew-

trep, ka long sa tang da ka wait-ka-stieh, u khnam-ka-ryntieh ban wad "la ka

kput u ksew, ki khon ka Dom. Halor ka 'tien kular-madar jong u ba un

310. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 48.

168

suhden un ai dak un pynliem-pynpat, bad ynda kyllon ka mrad ki khon ka

longbru kin ai la u shikyndup ka snam bad kin iai pynieng da u klong. Baroh

ki doh ka kshong kan long ka jong u khon ka longbru kum ka nongkylliang,

ka bai kliarwait i'a ka jingiarap jong ki i'a u. Nalor kata, ki khon ka Dom kin

shong shakri noh junom ha ki khon ka Mylsi tang ban Toh ia kata ka kput

halor u laiphew mrad."^^'

U H. Elias ruh u i'athuh ba kumno u ksew u la leit mudui ha u khun bynriew

halor kata ka jingshah iuh beifi jong ki laiphew mrad, khamtam u Sier i'a ka

tungtoh tungrymbai jong u ha kata ka i'ew Luri Lura da kaba u ong: "To

i'abishar lem phi u bynriew u basngewthuh bashemphang, naduh hyndai-

hynthai, naduh kulong-kumah, ka dei ma kynrad ban leh-bein ban-bein ia ka

jyndie jynthied jong u rit-u-ria? Hato ka shong-hok hi ban ban-bor ia u

baduk-batoi...? Napdeng ki para- mrad ym don ki ban sngap ia nga; mynta

nga sah marwei ha kane ka pyrthei, bad kin sa lehbeiii-lehkhoh ia nga u

khlem lok khlem jor. To long noh ma phi, u kynrad jong nga, to shah ngan

wan shong wan sah noh bad phi, ngan synran ia phi ha kti ha kjat bad ngan

ap ngan phira ia ka ing-ka-sem jong phi, hynrei ia-ai tang ka ja-kyntien

mynmiet mynstep bad iarap ia nga ba ngan loh pynhiar kput ia u laiphew

mradbaroh."^'^

Halor kane ka jingjia kat kum u D.T. Laloo u iathuh shuh shuh ba ka Dom

ka la leit ud leit nam ha ka Taben kaba long ka blei kaba pynphuh pynphieng

ia ka sla pyrthei, ban pan jingbit na ka da ka jingbthah jong u khun bynriew,

da kaba u ong kumne: "Ka Taben ka dang iashongkai ha ling bad ka Pyrtuh

bad ka Kpong mynba ka Dom ka la poi leit ud leit nam sha iing jong ka, bad

311. D.T. Laloo, Ka Rongbiria UHynniew-Trep, pp. 30-31. 312. H. Elias, Ki Khanatang U Barim, pp, 30-31.

169

haba ka la lohsngew na ka Dom i'a kaei kaba la jia, ka la jaw ummat brup

bad ka la pynsngew ha ki ka ong, 'Nga la jaw ummat, kumno ngan pynlait

ram la ki jingjaw ummat jong nga, hangta ka Pyrtuh ka la ong la ka Dom,

'Dieh pha lai li pakhet ha khlieh u lum ha khlieh u wah, u chah ka Ngei

kynthong ka Ken kynthong, u longmet u langso.' Ka Kpong ruh ka la

pynbud lem ka ong 'Nga wow pynmgu khmat pynmgu khmut low sangoh

ka Ser ka Skai ka le phaw mrad Tow pat ki ha u mo u wan hap ko, diah lai da

tip hi i.' Hynrei ka Taben ka la ong i'a ka Dom ba ka dei ban leit shuwa sha u

khun bynriew ba un khot bishar, hynrei u khun bynriew u la sngewthuh ba

um lah ban leh i'a kata Lynda dei da ka bor, bad kumta u la phah noh ia ka

Dom ba kan leit ud leit nam sha ka Synshar bad ban leh kat kumba hukum

ma ka. Ka Dom ka la leit sha ka Synshar kumba la bthah da u khun bynriew,

hynrei ka Synshar ka la phah kylla ia ka Dom ba kan leit sha ki Ria hynthai

kiba long ki nongkyrshan kyrbah ia u khun bynriew, kata sha ka Rasong, ka

Praisni, ka Pyrtuh bad ka Kpong."^'^

Ki Ria hynthai ki dei ki saw ngut shipara kiba long ki nongiarap, ki

nongkyrshan kyrbah ia u khun bynriew bad kita ki long, ka Rasong; kaba

long ka blei kaba ia kit ia bah ban bha ka kamai kajih ka spah ka hajar, ka

Praisni; ka blei kaba ia kit ia bah ia u khun bynriew ha ka suit ka shor, ka jer

ka thoh u klong u skaw, ka Pyrtuh; ka blei kaba ia kit ia bah ia u khun

bynriew ha ka shad ka kmen, ka put ka tem, ka ksing ka lama u shipai u

swar bad ka Kpong; kane pat ka blei ka byn pat ioh bynta ei ei ruh bad u

khun bynriew ha kane ka por. U D.T. Laloo u ong ba ynda ka Dom ka la leit

ud leit nam ha ki Ria hynthai, kine ki la pynlong ia ka dorbar ki laiphew

mrad ban shim bishar halor kata ka jingmudui jong ka Dom pyrshah ia ki

313. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, pp. 14-15.

170

laiphew mrad baroh kiba la leh donbor i'a ka ha kata ka iew. Ynda ki

bakhraw batri bad baroh ki laiphew mrad ki la pynksan la lade da kaba ong

ba ki la la sylla lang ban leh la kata ka kam bad kim pynsngap hi ruh la kita

ki jingpyni jong ka Dom, ki da ong artat ba ki kloi ban lap lynding lyntad ha

lum ha wah, ha kano kano ka jingriam wat ha u khnam ruh kam lei lei lada

ka Dom ka shipung kti shipung kjat kan lah ban loh i'a ki. Kumta ki Ria

hynthai haba ki la lohsngew i'a kata ka jingpan jong ki laiphew mrad ki la

ong: "To ngi la monjur i'a kata ka jingiapan jong phi. Bad la pra artad kata ka

dorbar." '̂"^ Ka Dom ka la pan jingiarap na ki Ria hynthai ban pynurlong i'a

kata ka jingthmu jong ka ban i'oh kput i'a ki laiphew mrad baroh hynrei ka

Rasong, ka Praisni bad ki Pyrtuh kim treh namar ki la loh la ka bhah na u

khun bynriew. Kaba sah mynta ka dei sa ka Kpong kaba ym pat loh niam ei

ei na u khun bynriew. Kumta ka Kpong ka la mynjur ban pdiang lada u khun

bynriew un mynjur ban ai niam ia ka ha tyngkong ne ha phlong. Kumta la

pynlong Ta ka dorbar hapdeng u khun bynriew, ka Kpong bad ka Dom. Ha

kata ka dorbar la rai ruh ba ka Dom kan shong shakri junom ha u khun

bynriew tang ba kan loh la ka kput halor ki laiphew mrad baroh. Kumta u

khun bynriew ynda haba la i'oh jingbit na ka Synshar bad ki Ria Hynthai, u

la kular ban pynieng i'a ka ksaw ka kpong ban larap ia ka Dom ban ioh i'a ka

kput jong ka. U da kular ruh ba ynda haba u loh ban siat Yap i'a kano kano ka

mrad un pynleit i'a ka niam ha ka Kpong ha tyngkong ne ha phlong.

Kat kum ka jingiapan ha ka dorbar hapdeng u khun bynriew, ka Dom bad ka

Kpong, la ong ba katto katne ki mrad ki la mynjur ba lada ki hap hi ban i'ap

kumba la lapan, kim treh satia ban da leh rong leh niam hynrei u Sier pat u

314. Ibid, p. 16. 315. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, p. 17.

171

dawa ba dei ban da pyndonburom bad ruh ban leit ha ka Kpong kumba u la

pan ha ka dorbar. U D.T. Laloo ha kane ka bynta u Tathuh ia ka jingdawa

jong u Sier ha khmat jong ka dorbar kumne: "U Maji (Sier) pat kum u

nongkyrthom kyrthai nyngkong u la Teng bad u ong, 'Nga te nalor ba nga la

dawa ban kiew Kpong bad da don doh tdong, nga dawa ruh ban da don doh

symeng syrwat ka langhai ka synriang ka syngkat ka laho ka laham."^'^ Dei

na kata ka daw ba ha ka Ksaw ka Kpong, ki don ki jait mrad kum, u sier, u

dngiem bad katto katne kiwei pat ki jait mrad; ba u khun bynriew u da

kyntiew ha ka rynsan bad ka kynhoi ka phawar ban lathuh nam ia kata ka

jingjia ha Luri Lura; kat kum ka jingiapan jong ki ha kata ka dorbar hakhmat

jong ka Kpong bad u khun bynriew.

U myllung Morkha Joseph ruh ha ka poim jong u, u ong ba nangne ka la

i'eng ka ksaw ka kpong, ha kaba ka Dum bad u khun bynriew ha ryngkat ka

jinghukum ba la ai u 'lei Shillong, ki la khreh Ta ki tiar ki tar ban leit ban beh

la u Sier bad i'a ki laiphew mrad ban pynurlong ia ka jingkwah jong ka Dum

kata, ban wad la ka kput halor jong ki bad da ka jingim jong ki, kin siew

kylliang i'a ka tungrymbai jong ka ia kaba ki la iuh bein ha i'ew Luri Lura.

Kumta u myllung u bteng shuh shuh da kaba u rwai kumne:

Ki leit wad i 'u khun marwei,

Ukhunka iuhjutang;

Ban 'n wad ka kyput ka dum, b 'la ai

Hukum ki 'lei Shillong.

Ki dem ki nguh ryngkew basa,

la ki 'lei-lum 'lei-wah.

Kipan ka hok najrong na tbian,

316. Ibid, p. 18.

172

Ki rah tiar kipanpoh,

Ki ksan rngiew ki kyrkhu kyrdoh,

Ki ieng ban risa shaw,


Ha ka poim kaba saw lain pat u myllung Morkha Joseph ha kaba ladei bad

kane ka juh ka jingkren haneng u thoh kumne:

Ki leit ba 'n wad i 'u khun marwei,

Hangta u khun ka iuhjiutang;

Ban wad ia ka kyput ka dum ba la rai,

Da ka hukum ki 'lei Shillong.


Kat kum ka jingi'amynjur lang ka Synshar bad ki Ria hynthai, u D.T. Laloo u

ong ba u khun bynriew u la pynkhreh i'a u khnam ka ryntieh; da ka jingi'arap

jong ka Dom ban pynbiang i'a ki tiar ki tar ban shna i'a ki. Ynda la biang ki

jingdonkam baroh, u khun bynriew ryngkat bad ka Dom ki la sdang ia la ka

kamram ban pyndep, kata ka long ka kput halor ki laiphew jingthaw bad ruh

ban pynkiew ha ka Kpong ynda haba ki la ibh ban pyni'ap i'a kino kino ki

mrad kiba hap ban pynleit ha ka Kpong, kat kum ka jingiamynjur ha ka

dorbar. U myllung P.G. Gatphoh ha kane ka poim jong u ruh u i'athuh ba

ynda haba u Sier Lapalang u la dep kyriuh dusman ia ka tungrymbai jong u

ksew ha kata ka Yew Luri Lura, u la phet noh na kata ka Yew bad u la la leit

poi sha mgi u Lum Shyllong ban bam phlang sadhai hangta khlem

jingisheptieng Yano Yano ruh. Khlem jingpyrwa haba u Yohi Ya ki kynthei kiba

trei ha ki lyngkha ki hali jong ki. Hynrei kyndit kynsan u Yohi ba kita ki

317. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 48. 318. Ibid. p. 99.

173

kynthei ki shu jah kynsan nangta bad ma u ruh u kdat noh ha la ka lynti

shawei pat. U Sier Lapalang um mutdur satia ba ka jingma kaba khraw ka ap

i'a u ha kata ka por; i'a kaba u myllung hi u rwai lyngba kine ki lain kumne:

U Kong ki Khang-Khnam ujah sha lyngngop,

Ban rai ka Shanam ka rem ne kajop;

Ka dak ka la kup — hajuh ka la shad,

Un pat da pyrkup — Laparem Kynrad!

Pyneh la ka Kpong Khyndai Bah Ryntieh!

Unpat ha Shy Hong ngin shad ngin mastieh:

La shad Shalyngor, la ieng ka Shanam,

Ukiew na Ri Thor unpat da u Khnam:

Ting! Ki Sewbeh! Bud! Ki Sewshiang!

Ryngkap, topynkhreh, iashutki 'nampliang;

UBnai la shiteng, ka sngew ka khyndew,

Pynkhun Tieh Pongdeng, dang suk ka ai Ksew.

(U Sier Lapalang, Dk. XVI Lain: 321-332)

U H. Elias uwei pat u myllung donnam ka ri, um shym kdew ne lathuh ei ei

shaphang u ksew ne ka Dum hynrei u shu wan rah belt kunrno u khun Khasi

u i'oh i'a ka ksaw ka kpong. Ha kaba i'adei bad kata ka jingleit beh ia u

Sierlapalang da u Khyndai bah ryntieh u myllung u ong:

Ryntieh, deng-pongdeng u 'sai-siej ka pyrkhiang,

Ka kyoh u 'nampliang kumba hsiat marynthing;

(USier Lapalang, Lain: 51-52)

319. Primrose Gatphoh, Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. 151. 320. H. Elias, Ka Pansngiat Ksiar Ki Saw Aiom, p. 47.

174

U P.G. Gatphoh pat u lathuh shuh shuh ba ki shi tnga ki ksew kiba u ai

kyrteng, u Bngem bad ka Pan ha ryngkat ka jingiarap u khun bynriew, ki la

'laleh shitom katba don la ka bor ba kin loh la ka kput halor ki laiphew mrad.

U Bngem bad ka Pan ki la ibh ka kabu ban kahait ia u Sier Lapalang uba la

kulmar jingmut, um tip kumno ban leh bad u la phet kulmar shane bad

shatai. Ha kaba khatduh la ong ba:

U Khnam kum ka Iyer, u Sop ba sarang,

Usiaw bad u her ba siat u shynrang;

U hap na hip- hip u suh sha ka krung,

Usied, um ithuh Nongshun uba dung;

Shiphang u mareh, nangta u sangeh,

Teng teng u ialeh ban phet kham tyngeh;

Kyndit sa uwei u ban 'nam Tabla,

Ka shad ka pyrthei u ksaid upyrta;^'^'

(Lain: 353-360)

U myllung P.G. Gatphoh ha kitei ki lain u iathuh ba ynda u khun bynriew u

la i'oh ban siat la u sier, u khnam u la leit dei na ka hip hip kaba najan ka

syngkai bad u la leit pei bylla blar sha ka krung. U sier da ka jingkyndit u la

mareh ruma shane shatai hynrei kyndit u i'ohsngew sa uwei u 'nam tabla. U

'nam tabla u dei u khnam i'a kaba u nongsiat uba ar u pynbud hadien u

khnam ba la siat nyngkong. Hadien u 'nam tabla u sier um don pyrthei shuh

bad u la kyllon lap ha shen.

321. Primrose Gatphoh, Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. 152.

175

U myllung Morkha Joseph pat u ong ba katba u Sierlapalang bad la ka kmie

ki dang phet raimaw raidieng nangta, ki la Tohsngew la ka jingkyrkait jong

ka Dum ha ryngkat u khurt bynriew, ki la bud dien sia i'a ki. Da ka jingphet

lamwir jong ki ki la poi sha ranab jong u lum Shillong, ha kaba u khun

bynriew bad ka Dum ki la lap dien la u Sierlapalang bad kyndit u nam blei u

la dung kynsan na krung u Sierlapalang bad u la pat pyllup khrup ha madan;

katba ka kmie ka la phet bak khlem tip aiu la jia i'a u khun jong ka. Ka ksaw

ka kpong ka la i'oh i'a la ka bhah ka bynta kumba la iapan da ka Dum bad dei

hangne ba ka Dum ka la ibh nyngkong la la ka kput jong ka. U myllung u

rwai shuh shuh ha kaba iadei bad kane ka jingjia kumne:

Syn bud din ter ka dum hi sak

Ha ranab lum Shillong,

Ym donjaka ha lum ha them

la u Sierlapalang.

To khang, to khang, ki ong, ho lok

Hangne la lap la biang.

Tang shipynnoh 'namblei ka hok,

Shu pat u kyllon khru.

Ka kmie kaphet kyndit eh bak,

Ka 'm nang, ka 'm tipbriew shuh.


U myllung H. Elias u i'ohi la ka bynta ka risa leh kmen leh sngewbha ha

kaba u khun bynriew u la i'oh ban pynkyllon i'a u sier:

322. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 49.

176

Ha shen ngat u Sier ba la dung 'nam-sarang;

Bynriew u visa, u sngewkmen, u iakyang.

Risa kum kata, la ka shad kaphawar,

Hangno sha, ki 'dongjong ka shnong ba kam par?


U myllung H. Elias, u ong shuh shuh ba dei nangne ba ka sdang ka ksaw ka

kpong ha u khun Khasi Khara, kata naduh ba la loh ban pyniap ia u

Sierlapalang ha ryngngi jong u lum Shillong:

U bynriew u ieng la ka ksaw-ka-kpong,

U la ioh risa kynhoi ha ryngngi Shillong.

(USier Lapalang, Lain:77-78)

U D.T. Laloo u ong ba haba kano kano ka kynhun ne ka shnong ka leit beh

mrad, kim ju leit la ka leit kumto; hynrei ki da dwai da phirat shuwa bad nih

ki da pan jingbit na ka Hukum ka Synshar, kata ka long ban burom bad ban

pyndep la kaei kaba ki la i'apan bad lamynjur ha kata ka dorbar ha shuwa ba

kin sdang la ka Ksaw ka Kpong. Ki nongbeh mrad hashuwa ba kin mih na

shnong ban leit beh mrad ki ju duwai bad ki ong kumne: "Ko Trai

Nonghukum, mynta ka sngi hi kumba la i'akynmaw ia katei ka Hukum jong

Phi, ngi la khreh i'a u khnam ka ryntieh la ka suloi ka man, bad ngi kynmaw

ia ka hukum jong Phi ryngkat u 'sewbeh 'sewshang, ki khun ki ksiew jong

ka Thoh kin bud la ka dien ka khnap kumba ki la thombor na katei ka lew-

luri-lura, te mynta ruh yn ieng ban wad bad ia kata ka Thombor-lehbor Ta

kaba ngin i'oh ka risa ka phawar ngi ki paidbah.. .Bad ynda poi sha khlaw ki

sa nguh sa pan hukum sa na ka Ramew kaba long ka nongri ka nongbsa ia ki

323. H. Elias, Ka Pansngiat Ksiar Ki Saw Aiom, p. 47. 324. Ibid, p. 48.

177

lai phew mrad-phew mreng. Ka rukom beh kpong-niam ka long ba kin beh

kat i'a kaba mih nyngkong, bad lada jia ba kim ibh ki dei ban thwat da ka

pylleng ban lap i'a ka daw ban plie ka lynti ka dwar."^^^ U D.T. Laloo U batai

shuh shuh i'a ki niam ki rukom ba ju leh ha ka por ba ki leit beh mrad ban

pyni'eng la ka Ksaw ka Kpong kumba la iapan la iabuh naduh kita ki por ba

mynshuwa, da kaba u ong kumne: "Ki nongpyni'eng beh-mrad ki tip ba kane

ka rukom pynieng ka long kaba thut shen katta katta. Bad ban pynsuk ia kata

don kiba kular ban da ai syiar ia u Ryngkew u Basa. Ka rukom pynieng ka

long ynda haba la mynjur ka Pyrtuh-ka Rwai ki pynsngew pat ia ki

Ryngkew-Basa, ka Ramew, ka nongri- nongsumar bad ka nongbsa-

nongbtiah ia ki laiphew mrad. Hynrei mynta la bun kiba pynsngew sa tang ia

u Ryngkew-u Basa ne ka Ramew bad don ruh kiba leit belt sha ka Hukum.

Hynrei la kumno kumno ruh ha man la ka pynieng beh mrad dei ban don u

khnam bad ka ryntieh, u 'sewbeh-'sewshang bad kiwei ki jnit ki jnat kat

kum ki muluk ki jaka."

Ki ju leh ruh ia ka niam ka rukom ynda haba ki la ioh ban siat pyniap ia

kino kino ki mrad kat kum ba la iapan bad ruh ban pynleit ha ka Kpong ia ki

mrad kiba donkam ban pynleit ha ka. Ynda haba ki la ioh ban siat pyniap ia

kano kano ka mrad, u D.T. Laloo u batai shuh shuh kumne: "Ha ka ksaw-ka

kpong kaba ki da pynieng kim ju pep ban da noh dkhot noh dkhai haba ki

ioh mrad la ka dei ia ka Hukum, u Ryngkew-Basa ne ia ka Ramew kat kum

ka jingiapan. Haba ki noh-dkhot ki ju kham shim ia u dohnud, u Lamjew, u

klong bad u tor, khnang ban sah ka nam khlem kut khlem wai." U D.T.

Laloo ha kaba batai ia ki jingleh niam leh rukom ha kaba iadei bad ka ksaw

325. D.T. Laloo, Ka Rongbiria UHynniew-Trep, pp. 33-34. 326. Ibid. p. 31 327. D.T. Laloo, Ka Rongbiria UHynniew-Trep, op.cit, p. 31.

178

ka kpong u bteng shuh kumne: "u khun khasi u ju pynieng la ka Ksaw ka

Kpong ha ryngkat u 'namblei 'tiehblei man la ka por ka Kpong ka Pyrtuh ka

dawa ban leh kumta kqt kum la ka rukom ha ka jong ka i'ing ka kur, ka

shnong ka thaw la ka muluk ka jaka shuwa ba kin iamng sha khlaw. Kumjuh

ruh ngim lah ban len la ka jingshisha, ba wei shisien ba ki la leit kim ju wan

phai thy Hi namar ba ka pommai ka Dom (Dome) ka Hari ba la riji lang bad u

khun bynriew bad la 'diangti 'diangjat da ka Kpong, ki Ryngkew Basa kim

ju pakhet pakhang shuh. Kumjuh ruh, ynda ki la i'oh i'a ka mrad, kim ju wan

kit belt sha shnong, hynrei ki da sah miet ha phlong khlieh shnong ne trai

shnong katba dei ka rukom shnong khnang ban thaw ia ka Thyngroh ne ka

lar kumba ong ki War khnang ban Toh ka pynriam pynbeit ban pynsad

pynkhyllong pyndeng pynsien ban phuh ban phieng ka shad rong shad nam

ka rong ka taw. Nalorkata ki da synriang da langhei da phawar duhoi luhoi

haduh ban da poi ha ka ing jong uba loh doh tdong ban i'abam sngewbha,

ban lasam la ka doh kham, u tdong u tabla u kyndang u kwah ha ryngkat ka

pynieng Kpong." U D.T. Laloo u bteng shuh shuh da kaba u lathuh

kumne: "Ta ka met jong u Sier ki da leit da bah halor ka rynsan bad u

Synriang u langhei u Phawar da ka sur lam ud jong ka kmie Sier ha ryngkat

ka thuh tang i'a ka Yew luri lura ka lew u laiphew mrad, ryngkat ka kynhoi ka

risa ba la i'oh Ta ka kput jong ka Dom."

Naduh katei ka jingjia haduh mynta mynne u khun Khasi u pymeng Ta ka

ksaw ka kpong ha ryngkat ka jingTarap ki 'sewbeh ki 'sewshiang bad ki da

pynleit ruh ha ka kpong ynda ki la Toh ban siat pymap Ta kano kano ka mrad.

Kane ka la long ruh shi bynta ka lad ban leh sngewbha bad bymgia teng

328. Donbok T. Laloo, "Ka Ksaw Ka Kpong U Khun Khasi Bad Ka Thoh Ka Tar" in Ka Thiar Ki Nongthoh (Vol. IV), by Khasi Authors' Society, Shillong, 1982, p. 30.

329. D.T.Laloo, Ka Tynrai Ka Ksaw Ka Kpong, p. 26.

179

khat ne shi sien shi snem jong kano kano ka shnong ne ka jaka kat kum ka

jingsngew bit jong ki.

Ka jingtainia bad ka bishar bniah ba la ai haneng, ka pyni ba u myllung

Morkha Joseph u long u nongprat lynti ba nyngkong ban thoh ha ka dur ka

poitri ia ka jingsdang ka ksaw ka kpong ha u khun Khasi. Kiwei pat ki

myllung hadien jong u, kum u myllung P.G. Gatphoh bad u H.Elias ki la

pynwan dur kham bniah bad kham janai da kaba pynrung i'a kiwei de ki jnit

ki jnat jong ka khanatang ha ki poim jong ki. La ka don ka jingiapher

hangne hangtai ha kaba wallam i'a kane ka khanatang hynrei ka dohnud jong

ka kaba long ka ksaw ka kpong u Hynniew Trep ka long hi kumjuh ha baroh

ki poimjongki,

Ki Khanatang halor Jingkylla Dur (Transformational Myths) ha ka Poitri

Khasi:

Shuwa ban tai halor ka khanatang halor ka jingkylla dur, yn peit shuwa

khyndiat la ka jingmut ka kyntien 'jingkylla dur' (transformation or

metamorphosis). Ka Collins Combuild English Language Dictionary ka

batai i'a kane ka kyntien kumne: "ka dei ka jingjia ne jingkylla ha kaba uno

uno ne kaei kaei ki kylla dur sha kawei pat kaei kaei kaba i'apher bak-ly-bak

na kaba rim." Katba ka Dictionary of Literary Terms pat ka batai la kane

ka kyntien kumne: "Ka jingkylla ha ka longbriew manbriew, ka dur ka dar,

ne ki jingjia, Ka jingkylla dur ka lah ban long ruh ha ka jingkylla dur ha ki TT 1

briew ki mrad ne jong kiei kiei da ka bor jadu ne ki nongleh byrtong."

330. Collins Combuild English Language Dictionary, Printed in India, 1996, p. 910. 331. Henry Shaw, Dictionary of Literary Terms, Printed in the United State of America,

1905, p. 235.

180

Kumta, lyngba kitei ki jingbatai haneng halor ka jingmut jong ka kyntien

jong ka jingkylla dur, ngi sngewthuh shai ba ki khanatang halor ka jingkylla

dur ki dei kita ki khanatang kiba batai ne Tathuh ia ka jingkylla dur jong kiei

kiei sha kawei pat ka dur kaba iapher bak-ly-bak na ka dur tynrai. Haba phai

sha ki khanatang jong u Khasi ruh, la lap ia kine ki bynta jong ka jingkylla

dur; ha kaba ladei bad ka jingjia shaphang ka jingkylla dur ka met jong ka

kmie Sier bad ka met Yap u khun jong ka sha ka pukri um, lyngba da ki bor

ba maia jong u 'Lei Shillong.

Ka jingkylla dur ka long ka bynta kaba kyrpang kaba u myllung P.G.

Gatphoh u la wanrah ha kane ka poim jong u, "U Sier Lapalang". Lah ban

ong ba kane ka poim ka wallam ruh la ka khanatang halor ka jingkylla dur

ha kaba u 'Lei Shyllong u shim ka bynta ba kongsan eh ban pynjia la kata ka

jingkylla dur.

Kumba la kdew sha khmat u Khyndai Bah Ryntieh da ka jingiarap jong u

Bngem bad ka Panryndang ki la loh ban pyniap la u Sier Lapalang bad ki la

bah krong la u ryngkat ka kynhoi ka risa, ka phawar ka langhei, ka Kmie

Sier na ri thor lyngba kata ka snap kmie ka la sngew lynga ha la marwei bad

ka jingtieng ka la wan ha ka shaphang la u jong u khun. Bran ka la mih na la

Ying ban wan wad la la u khun thep mynsiem ba ka ieit eh sha ki thaiii ri lum

Khasi. Ryngkat ka jingduwai, ka la jaw ummat bad ka la kyrpad Ya u Blei ba

un ri un sumar la u khun phrangsngi jong ka uba don sha ri nongwei. Kat

kum na ka poim hi la sngewthuh shai ba ka kmie sier ka shong ka sah ha ri

thor ryngkat bad la u khun phrangsngi jong ka u Sierlapalang. Ka laiii na ka

poim kaba ong "U sngap u 'Lei-Thor jingiam kaba kthang" (U Sier

Lapalang, Dk. XIX Lain: 371) ka pynshisha la kane. Hynrei u myllung

332. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad U Sier Lapalang, p. 153

181

lyngba ka kmie sier u la pyndonkam da ki jingleh niam jong u khun Khasi

Khara. U myllung ha kane ka poim u pynkren la ka kmie Sier; ha kaba ka la

kyrpad Ta ki blei ba kin pynksan ia ka mgiew jong u khun jong ka da kaba

ong kumne:

Marwei ka suhsat ka ud kajynjar,

Ka duwai kaphirat ioh ngat ka bijar;

Thawlang uba bha, Suidnia ka lawbei,

UKpu u Rynsi u Dkhot katba dei;

Ka Niam ka Rukom Ryngkew u Basa,

Ban lait ka shitom u Khun ujong ka:

(U Sier Lapalang, Dk. XXLain: 381-386)

Ryngkat bad ka jingkhuslai, ka la klet ban bam ban dih bad ka la ring

raikhoh, namar ba ka kynmaw Ta la ujong u khun. Lyngba ki lynti kiba khim

bad kiba kyllain bad ruh lyngba ki jingTaleh bad ki thma ba wei briew hapoh

ka jabieng jong ka, ka la Taid lyngba ki khlaw ki btap bad khadduh ka la wan

poi tiap sha ki thaifi lum Shyllong bad kyndit kynsan ka Tohi Ta ki paitbah

byllien kiba Ta kmen Ta risa, ka sin ka phawar ha ryngkat ka 'Tad-um 'Tad-

thiang bad ruh ka Tohi shuh shuh ba:

Ki thaw ka Rynsan ban ioh Phawar Dngiem,

Ki sur kipynwan ba kmen ka mynsiem;

Ki shad ki mastieh ki rah ka Ryntieh,

Tyrtho kaba Lieh ka Saw kum ka Ktieh;

333. Ibid,p.l53.

182

Shiphang ki sangeh ban khum ban kyrshan,

Jyrmi u Jyrteh ban rah ha rynsan/^^

(USier Lapalang, Dk. XXILain: 405-4JO)

Ka phawar dngiem ka del ka rukom phawar ha ryngkat ka kynhoi ka risa

haba i'oh mrad. Ki da kyntiew i'a ka met iap jong kata ka mrad halor ka

rynsan ban rah ia ka sha shnong ryngkat ka shad ka kmen ka phawar ka risa

sngewbha. U H. Elias u ong ba ka phawar dngiew "ka long kawei ka rukom

phawar sngewbha haba i'oh mrad, ba ki nongbeh mrad ki rwai risa da kaba

kynhoi haba ki wan-rah ia ka mrad sha shnong,"''^^Kumba la i'apan ha ka

dorbar Ta kaba la kdew ha ki bynta ba sha khmat, la u Sierlapalang ruh haba

la ioh ban pymap i'a u la kyntiew krong i'a u ha ryngkat ka phawar sngewbha

bad ka risa ka kynhoi da u Khyndai bah ryntieh.

Haba phai sha ka poim u myllung Morkha Joseph kumba la batai ha ka

bynta ba sha khmat, la lohi ba ha kata ka jingphet lamwir na ka jingbeh jong

ka Dum, ka kmie sier kam shym la Takynduh shuh i'a la u khun. Kumta ha ka

sngi kaba bud dang step haba ka kmie ka la wad i'a la u khun hynrei kam lap

satia i'a u, hynrei ka la iohi i'a ki syrwet snam i'a kaba u khun bynriew

ryngkat bad ka Dum ki la i'oh ban pynliem i'a u khun phrangsngi jong ka.

Khlem jingsheptieng haba ka i'ohsngew la ki jingrisa phawar jong u khun

byriew. Da ka jingbym lah ban pdiang i'a kata ka jingjia, ka la leit ban tur sha

jan ka met iap u khun da ka jinglyniar kthang bad ka jingsngewsih ba khraw:

Pajih ka bud ia u paitbah

Risa kynhoi ba kmen,

334. Ibid. p. 154. 335. H. Elias, KaHamsaiaKiPor, Shillong, Don Bosco Press, 1994, p. 53.

183

Utai i 'u khun halor la bah,

Nangiam ka kmie nadien,

Ka kyang, ka khot, kapyrta sah,

Kum ia uba dang im.


Katba ka dang bud nadien uta u paitbah, ka kmie sier ka la tur sha khmat

khlem jingsheptieng bad ka da lyni'ar kthang da ka jingsngew paitdohnud i'a

la u khun ba marwei jong ka, ha kaba u myllung u bteng shuh shuh lyngba

ki jinglyn'iar jong ka kmie sier kumne:

Ko khun Sierlapalang ka mei,

Ah ko Sierlapalang,

Ko khun rangbahjong nga marwei,

Myntaphi don haei?

Adur! Kajingpangnudjong nga

Ka shu da lehnohei.

Ba nga 'n iohi ngam kyrmen shuh

Hangne ha ka pyrthei.

Ah lano ngin dang iashem pat

Ko khun jong nga haei?


U myllung H. Elias mh u kren shaphang kata ka jingiam pangnud jong ka

kmie sier la la u khun ynda haba ka la iohi ba la bah krong i'a u da u khun

bynriew, da kaba u myllung u rwai kumne:

336. Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 49. 337. Ibid. p. 50.

184

Ka iam ka lynniar pangdohnudpangdohnam,

Ka miet, ne ka shaijingkhuslai kam lahpdam:


Shuh Shuh u myllung P.G. Gatphoh u ong ba ynda ka kmie Sier ka la poi

hajan jong uta u paid byllien, kyndit kynsan kumba tied da u tymem na ka

khlieh jong ka, ka la lohi la la u jong u khun ba u la i'ap ha u khnam jong u

khyndai bah ryntieh; ha kaba ki dang mut ban rah krong la u. Kum ka kmie

kaba pun kaba kha, wat la u khun jong ka u la lyndet la tamsneng la ki

jingpyni jong ka hynrei ka jingieit jong ka i'a u ka la shon shap skhem hapoh

ka dohnud jong ka bad ka lai thung syiem i'a u ha la ka kutshadem. Kumta

ha kata ka por, kam tip sheptieng shuh i'ano lano ruh ka la tur shaphrang bad

ka la leit ban thiah marsyndah bad la u jong u khun bad ka la Tam

paitdohnud haba ka ibhi ba u khun jong ka um don shuh ha kane ka pyrthei

ha kaba ha kaba u myllung u ong kumne:

La dum la iong ngit kam tip eiei shuh;

Ka thorn kijingwit ka tur bad ka kyiuh:

Lapait ka Dohnud la duh ka Rynieng;

Ka iam, te ka ud- Khyndew bad ka Bneng.

Syndah ka kyllon u Khun ka Mynsiem,

La 'wir la' laid mon shirta ka thung Syiem.

Ka duh mynsiem jar ka thiah mar syndah,

Upra paitbah war, u sngap u kynjah/^^

(U Sier Lapalang, Dk. XXLI Lain: 415-422)

338. H. E\ias, Ka Pansngiat Ksiar Ki Saw Aiont, p. 48. 339. Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad USier Lapalang, p. 154.

185

U Rabon Singh ruh ha ka khana jong u "Shaphang Ka Sier", u lathuh shai la

kata ka jingkhuslai mynsiem bad jingshempap jong ka sier haba ka i'ohi i'a la

u khun ba u la kyllon Yap ha u dusmon shisngi, da kaba ka lam pangnud

kumne:

Ko sier lapalang kynrad ka mei

Nga la ongynnai left kiew sha ri Khasi,

Yn iashong ha ri Dkhar ripynthor

Yn iabam da u khah yn iabam da u nor.

Me ong ngan leit mad ia ujangew kynthong,

Ngan leit mad ia ujathang kynthong,

Ha kaba mynta seh mo kynrad ia nga,

La dum ka bneng ka khyndew ia nga,

La kiew sa ka 'tieh-pongdeng bad u 'nam-sarang,

Ha ka met jong me mo sier lapalang.

U bynriew u leng la ka ksaw ka kpong

U la ioh risa kynhoi ha ryngngi Shillong,

Tang ia nga seh mo kynrem reng i Mei

Sa ka khein burom suda ha kane kapyrthei.

Ha ki ar tylli ki lain ba khatduh, u Rabon Singh u pynkren ia ka kmie sier

halor kata ka jingsngew jong ka kum ka kmie i'a la u khun. Ka sngew ha lade

ba kam don jingmyntoi bad dondor ei ei ruh em ban im ha kane ka pyrthei

khlem la u khun ba 'leit thep mynsiem.

Ha kane ka khana ngi 'i'ohi shai ba da ka jingkyrpad jong ka kmie Sier bad da

ka jingud jingnam jong ka la ki bor ba ma'i'a jong ka mariang ba kin shim

340. Rabon Singh, Ka Kitab Jingphawar, pp.51 - 52.

186

noh la ka jingim jong ka ruh khnang ba kan lait noh junom na kata ka

jingkhuslai bad jingjynjar mynsiem jong ka. Ka jingduwai jong ka, ka long

ba ka kloi ban Yap hangta hi ha ramew, ka khrum jong ka bneng kaba long ka

duwan i'a ka khnang ba kan lait na kata ka byrsieh kaba ap ia ka, kumba ka

la jia ia u khun jong ka ha ki kti u dusmon shi sngi. Khlem tip sheptieng

shuh la ka jingi'ap da ka jingsngewskhem ka la pyrta jam bad ka la ong:

Ha khmat ka Duwan nga hun ba ngan iap;

Ka khlieh ha khyndew junom ngan buhrieh,

Mynta te to sngew ban lait ka byrsieh!

To tap ko Ramew! Ko Khrum jong ka Bneng!

Nurokjong ka ksew! U 'Nam 'Tieh-pongdeng^^'

(U Sier Lapalang, Dk XXIII Lain: 464-468)

U khyndai bah ryntieh haba u la iohi ia kane ka jingjia la ong ki la kynran da

dien bad ki la pyndem i'a la ki ryntieh ban peit lyngngoh i'a kaei kaba la jia

ha kata ka por. Kumba ka kamram jong u ka long ban ri ban da bad ban

kdup i'a ka kynthei ka khynnah, la ong ba u la sngewlem la kata ka

jingshempap jong ka kmie Sier. Kim nang ban leh kumno kumno ruh hynrei

ki la shu iapeit i'a kaei kaba la jia ha kata ka khyllipmat. Da ka jingud

jingnam bad jingkyrpad jong ka kmie Sier, u 'Lei Shyllong u la shah shkor

kyndiang i'a kita ki jingduwai bad jingnam jingkyrpad jong ka bad u my Hung

P.G. Gatphoh u ong ba ka Iyer ba sngewtriem ka la mih na krem bad ka tdem

ka la khie na ramew namar ba u mih khyndew u 'Lei Shyllong ban wan

jngoh bad sngewlem la ka kmie sier, ha kaba:

341 . Primrose Gatphoh, "U Sier Lapalang" in Ki Khanatang Bad USier Lapalang, p. 156.

187

Lai wat u kynther ka Stieh upynliem;

Na Krem hum ka Lyer jingud ba sngewtriem:

Ka khie na Ramew ka Tdem bym lah ong,

Ba mih sla ryngkew u Syiem 'Lei Shyllong:

(USier Lapalang, Dk XXIVLain: 475-478)

Ryngkat ka jingkyrpad rit bad ki ummat kthang kiba ka la khlei, ka

jingduwai jong ka kmie sier ka la ktah tyngeh la ka dohnud jong u 'Lei

Shyllong bad u la peit da ka jingsngew synei Ta ka. Dei kumta ba:

Jingduwai ba sangsot ka Sier Lapalang,

Ba khraw ka longjot ka ngam kajingkthang;

Nangta na ka Tdem upeit dajingieit,

Ka Kmie kaba dem ki Ktien kiba bieit:

(USier Lapalang, Dk XXIVLain:479-482)

Ban pynurlong ia ka jingkwah jong ka, u 'Lei Shyllong u la rah ia la u

diengduh ksiar bad u la pyndei la baroh artylli ki met Sier bad kine la ong ki

la kylla sha ki pukri um la kaba u myllung RG. Gatphoh u ong ba ki dei ki

pukri jong ki blei namar kine ki la jia da ki kam ba phylla jong u 'Lei

Shyllong ha kaba ma u u shong. U myllung u ong shuh shuh ba kine ki pukri

um, kin long kita ki jingstad kiba u khun Khasi un tih bad wad lyngba kane

ka jingjia, da kaba u myllung u ong kumne:

Diengduh Siar-nylla tang tiak u pyndei,

Tejar ki kylla Pukri jong ki blei;

342. Ibid, p. 156. 343. Ibid, p. 156.

188

Khyndai ki Umtong, Khyndai ki Umdih,

Junom kin iai long Jingstad ban iai mih.

(U Sier Lapalang, Dk XXIVLain: 483-486)

U myllung Morkha Joseph ruh u kren shai ba hangta ha ryngngi Shillong, ki

ummat kthang bym lah en shuh jong ka kmie sier ki la tuid na ka bynta la u

khun. La ong ba baroh kiba don hangta ki la sngap sngewsynei i'a ka

jingniewtang ka kmie ia la u jong u khun. Ki ummat ba la tlor jong ka ki la

shlei hangta ha ki khyndai umtong. U myllung ha ka poim kaba saw lain

jong u, u rwai kumne:

Jingiam ka kymijong u 'hyndai

Ki sawa ha ryngngi Shillong,

Bad ki ummat ksiar khlem kut trai;

Ki la tlor ha "Khyndai Umtong. "


Katba ha ka poim kaba shiphew laiii pat u myllung u rwai kumne:

Jingiam ka kmie sawa hyndai

Ha ryngngi lum Shillong

Ki ummat ksiar la tlor khlem trai

Ha ri Khyndai — Umtong. '^


U H. Onderson Mawrie ruh u kren shai i'a kane ka jingjia ha kaba iadei bad

ka jinglen lade ka kmie Sier, khlem jingsheptieng i'a u paid byllien uba don

344. Ibid. p. 156. 345 . Morkha Joseph, Ka Ryngkap Ne Ki Poetry Khasi, p. 97. 346. Ibid. p. 45.

189

hangta hynrei ka la tur sha ka jaka ha kaba ka met Tap u khun jong ka la

pynthiah lyngktop hangta da kaba u ong: "U paid bah-ryntieh ynda u la Tohi

Ta ka u la khih kir bad u la Teng biang sa shisien u da pyrkhat ban sa Toh sier

biang sa kawei. U la rah la ki kti ban wiat na u klongsnam jong ka hynrei

skhek u sangeh haba u Tohsngew Ta ka jingTam kthang bad jingTam

paitdohnud jong ka. U sngap Ta ki ktien kiba mih na ka jingTam bad Ta ki

jingshempap ba ka niew tang bad ka shu um ka dohnud. U pyndem la ka

ryntieh bad u la weng Ta u khnam ban buh ha ka ryngkap namar ka long

kaba sang Tap sang im ban leit ktah kti ne leit lehbein Ta ka riewkynthei lane

Ta ka rangli ka juki. U dem la ka khlieh bad u phaidien noh."̂ '*^

Kat kum ka khanatang ka ong ba ynda u 'Lei Shyllong u la pyndei tiak Ta ki

met jong kine ki Sier; ka kmie bad la u khun da u diengduh ksiar jong u,

kine la ong ba ki la kylla sha ki pukri um Ta kaba ki khot ki Khyndai Umdih

BChyndai Umtong kiba mih na u Lum Shillong naduh kata ka jingjia haduh

kine ki sngi ba mynta. Ka Philomena Kharakor ka ong: "Ka jingTam

pangnud bym la en shuh ha ki sur ba myllung jong ka kmie Sier ka la ktah

shi katdei eh Ta u 'Lei Shyllong; ha kaba u la pynkylla Ta baroh artylli ki met

Sier sha ki tyllong um ki ban Tai sah pateng, kiba bsa um Ta ki khyndai tylli

ki wah rit kiba Taid tawiar lyngba ki them sawdong Ta u Lum Shillong. Kine

ki wah ki long ka Umtangsyiem, ka UmTew, ka Unmgot, ka Umshyllong

lane Umdiengpun, ka Umshyrpi, ka Umdienglieng, ka Umkhen, ka Umjasai

bad ka Umrkam." '̂*^

Ha kaba Tadei bad kane ka jingjia u Dondor Giri Nongkhlaw ha ka jingthoh

jong u u batai kumne: "Kat kum ka khana la ong ba ka kmie u Sier Lapalang

347 . H. Onderson Mawrie, Ka Pyrkhat UKhasi, p. 90. 348 . Philomena Kharakor, "The Philosophy Behind Khasi Myths" in Orality And Beyond, A

North-East Indian Perspective, p. 57.

190

ka la Yam pangnud la la u khun, kata ka jingiam sngewsynei jong ka la

pynlong i'a ki khyndai bah ryntieh ban pyndem la ki ryntieh bad ruh ka

jingiam pangnud jong ka ka la poi shaduh ki blei. Ki blei ban pynsah nam la

kata ka jingjia ki la pyndei da u diengduh rupa i'a ki ummat jong ka bad na

kine ki jingjaw ummat la mih la tuid sah haduh mynta ki um ba la tip ha ki

khana 'ki khyndai umdih ki khyndai umtong'."'''*^

Ha ka jingwad bniah bad lum jingtip jong utei u nongthoh ha kaba u la leit

bad wad da lade i'a ka jingdon jong kine ki khyndai umdih ki khyndai

umtong, u ong ba ha shi lynter jong u lum Shillong ki don arbynta kata, ka

Dymmiew bad ka Rngi jong u lum Shillong. U lap ruh ba don khyndai tylli

ki tyllong um ha Dymmiew u Lum Shillong ia kaba u khot ki khyndai umdih

kata, kiba bsa umbam umdih ia ki shnong kiba doh sha kito ki thain, bad kita

ki long, ka Umjasai, ka Ummawlong, ka Umsohkhlur, ka Umkynrut, ka

Umshawshaw, ka Umkdait, ka Umdienglieng, ka Umjynriew. Sa khyndai

tylli pat ki tyllong um kiba u lap ba ki don ha Rngi jong u Lum Shillong u

ong ba ki dei ki umtong, ia kaba ki shnong sha kine ki thaiii ki ju tong

umbam umdih nangta bad kita ki long, ka Demthring, ka Umkhen, ka

Umngot, ka Umiew, ka Umthlong, ka Umjaut, ka Umshillong, ka Umbafiiun

bad ka Umbah. Ha kaba batai ia ka jingdon jong kine ki tyllong um une u

nongthoh u ong: "Dei na kane ka daw ba ia ki um jong ka Rngi la khot Ki

Umtong bad ia ki um jong ka Dymmiew la khot Ki Umdih bad namar ba ki

don ha arliang ranab syndah u Syntai Lum Shillong mar mar khyndai tylli la

khot kyllum da ka kyrteng Ki Khyndai Umdih Ki Khyndai Umtong."^^^

349. Dondor Giri Nongkhlaw, Ka Um Bad Ki Deiriti Ha Ka Meirisawkun, Shillong, Ri Lum Offset Printing House, 2008, p. 110.

350. Ibid. p. 122.

191

Haba phai sa shi sien pat sha ki khanatang halor ka jingkylla dur, ngi i'ohi ba

kine ki khana ki la loh jaka bha khamtam ha ki poim jong u myllung P.G.

Gatphoh ha kaba i'adei bad ka jingkylla dur ka kmie sier bad u khun jong ka;

da ki kam phylla u 'Lei Shyllong. Ngim lah ban len ba ha kiba bun hi ki

khanatang, khanapateng bad khana parom jong u Khasi ngi i'ohi ba ha kut ki

don 'la ka jingkylla dur ha kiba bun ki rukom. Kumba kane ka poim jong u

myllung P.G. Gatphoh ruh la pynshong nongrim 'la ka ha ka khana parom

shaphang u Sierlapalang hi. Kumta ka bynta jong ka jingkylla dur ka la 'loh

jaka bha ha ka jingmut jingpyrkhat u khun Khasi.

192

lynnong - iiishodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/61492/9/09_chapter 3.pdf · ki batai...

Documents