mengapakah dikatakan perkembangan ekonomi semasa pentadbiran syarikat borneo utara berpiagam 1881...

7/23/2019 Mengapakah dikatakan perkembangan ekonomi semasa pentadbiran Syarikat Borneo Utara Berpiagam 1881 – se…

http://slidepdf.com/reader/full/mengapakah-dikatakan-perkembangan-ekonomi-semasa-pentadbiran-syarikat-borneo 1/34

ISI KANDUNGAN

Pengenalan 2

Sistem Ekonomi Sebelum SBBU 4

Sistem Sosial Sebelum SBBU 5

Penyerahan Borneo Utara Kepada Syarikat Berpiagam Borneo Utara 1881

7

Piagam ira!a" 1881 14

Pentadbiran Syarikat Berpiagam Borneo Utara i Borneo Utara 1881#1$41

1%

&spek Ekonomi 24

&spek Sosial 27

Kesimpulan 2$

'u!ukan (1



Mengapakah dikatakan perkembangan ekonomi semasa pentadbiran

Syarikat Borneo Utara Berpiagam 1881 – sehingga 191 !"ebihmeng#nt#ng go"ongan pemoda" SBBU berbanding dengan ka#m perib#mi$

Bin%angkan

&'NG'NA(AN

1



Borneo Utara )North Borneo* merupakan satu negeri naungan British di

ba+ah Syarikat Berpiagam Borneo Utara British pada 1882#1$4%" dan kemudian

men!adi tanah !a!ahan mahkota British 1$4%#1$%(, -a terletak di bahagian timur laut

pulau Borneo dan kini dikenali sebagai Sabah setelah terbentuknya

persekutuan .alaysia pada 1% September 1$%(,

Sabah atau lebih dikenali sebagai Borneo Utara sebelum men/apai

kemerdekaan merupakan sebuah +ilayah yang terletak di utara Pulau Borneo" iaitu

pulau yang ketiga terbesar di dunia, 0Sabah merupakan nama yang diberikan oleh

Kesultanan Brunei kepada +ilayah yang men!adi sebahagian daripada !a!ahan

kesultanan tersebut di utara Pulau Borneo pada akhir abad ke#1%, Bagi Kera!aan

Brunei" Sabah atau Borneo Utara meliputi seluruh bahagian utara pantai barat" dari

Sungai Sulaman hingga ke eluk .arudu dan Sungai Paitan serta seluruh bahagianutara timur se!auh Sungai Sibuku yang meliputi +ilayah Paitan" Sugut" Banggaya"

3abuk" Sandakan" Kinabatangan" dan .umiang, ermasuk !uga di dalam +ilayah ini

ialah ka+asan Kimanis" Benoni" eluk gaya" eluk Sepanggar" dan Pulau Banggi,

Pulau Borneo terletak di antara 7 7 utara hingga 4 12 selatan garisan lintan dan

dari 186 25 timur garisan bu!ur berukuran paling pan!ang sembilan ratus batu"

paling lebar tu!uh ratus batu dan tiga ribu lengkongan,

erletak di tengah#tengah laluan perdagangan yang luas dan

menguntungkan" tersilang dari setiap pen!uru oleh sungai#sungai dalam yang dapat

dihiliri" teluk#teluk dengan pelabuhan yang selamat dan luas" mempunyai tanah

yang subur untuk memenuhi segala keperluan manusia" dan megah dengan

barangan dagangan yang se!ak bertahun#tahun menarik hati si tamak, Pu!i#pu!ian

tentang Borneo ini telah ditulis oleh 9ohn :unt" seorang saudagar dan pengembara

-nggeris dalam tahun 1812, -a per/aya baha+a dengan suatu sistem pentadbiran

yang !elas" pulau ini akan men!adi suatu ruang yang memba+a keuntungan kepada

spekulasi dagangan Eropah dalam masa yang singkat,

Pada abad ke#1$" sebahagian besar +ilayah pantai timur Sabah dari eluk

.arudu hingga ke Sungai Sibuku diserahkan oleh Sultan Brunei" iaitu Sultan

.uhiuddin kepada sultan Sulu sebagai membalas !asa setelah Sultan Sulu

membantu baginda mengalahkan Sultan &bdul .ubin dalam peperangan merebut

taktha kesultanan Brunei, -ni menyebabkan +ilayah Sabah dibahagikan kepada dua

2

https://ms.wikipedia.org/wiki/Negeri_naungan

https://ms.wikipedia.org/wiki/Negeri_naungan



;on pentadbiran kesultanan" iaitu di ka+asan pantai barat Sabah dimiliki oleh

Kesultanan Brunei dan ka+asan pantai timur Sabah pula dimiliki oleh Kesultanan

Sulu, Setelah kedua#dua ;on pentadbiran milik Sultan Brunei dan Sultan Sulu ini

diserahkan oleh kedua#dua sultan tersebut kepada Syarikat Berpiagam Borneo

Utara )SBBU*,

Sistem pentadbiran politik sebelum SBBU ari segi /orak pentadbiran negeri

Sabah sebelum Syarikat Berpiagam Borneo Utara bertapak di Borneo Utara" dapat

dikelaskan kepada tiga aspek iaitu politik" ekonomi dan sosial, <orak pentadbiran

yang pertama ialah dari aspek politik, Sebelum Syarikat Berpiagam bertapak di

=egeri Sabah" sistem politik pribumi Sabah dapat dibahagikan kepada tiga kategori

iaitu sistem kesukuan" sistem politik kesultanan dan ketua bebas,

Sistem politik kesukuan terdapat di daerah#daerah pendalaman, i daerah#

daerah ini pribumi seperti orang#orang dusun" .urut" dan Sungei tinggal dalam

institusipolitik kesukuan yang tidak mele+ati peringkat kempung, .ereka hidup

dalam kelompok#kelompok ke/il dan dipisahkan dari kumpulan#kumpulan lain oleh

>aktor#>aktor alam seperti ban!aran gunung" bukit#bukit" sungai dan !eram, Susunan

politik daerah pandalaman ini adalah berdasarkan ikatan keluarga dan sanak

saudara, Ketua#ketua kampung atau disebut !uga ?rang ua bertanggung!a+ab

terhadap anak buah untuk men!aga keamanaan dan memberi perlindungan, Ketua

kampung biasanya dipilih dari kalangan orang#orang tua yang berkaliber"

mempunyai pengetahuan yang mendalam tentang adat dan disegani dalam

masyarakatnya, Pemilihan bukanlah berdasarkan keturunan" tetapi ada

kemungkinan anak seorang ketua kampung akan dipilih mengantikan tempat

bapanya sekiranya ia mempunyai kelayakan#kelayakan yang disebut di atas tadi,

@alau bagaimanapun pemilihan biasanya dilakukan melalui musyuarah, Selain

daripada Ketua#Ketua Kampung" +u!ud !uga .!lis Kampung se/ara tidak resmi,

.a!lis ini terdiri daripada badan ?rang ua )?* se/ara tidak resmi, .a!lis ini terdiri

daripada badan ?rang ua )?* yang bukan saha!a bertanggung!a+ab memilih

ketua#ketua kampung tetapi !uga memberi nasihat kepada mereka dalam semua

perkara penting berkaitan dengan hal eh+al kampung, Ketua#ketua kampung ini

!uga biasanya merupakan ahli dalam tradisi dan silasilah mengenai kumpulan etnik

mereka,

(



Sistem politik kesultanan pula +u!ud di bahagian persisiran pantai barat dan

timur sabah, atu#datu Sulu mentadbir daerah pesisiran pantai timur Sabah, i

daerah pantai barat penguasaan +ilayah adalah terletak di tangan +akil#+akil

Kesultanan Brunei,

Sistem politik pribumi sabah yang ketiga ialah Ketua Bebas )-ndependent

<hie>dom*, Sistem politik ini +u!ud akibat dari keberanian" keper+iraan dan

ketegasan seorang tokoh yang dapat men/abar ke+iba+aan sultan di daerah#

daerah pesisiran pantai, .ereka ini berasal dari ketua#ketua yang mempunyai

pertalian dengan sama ada keluarga dira!a Brunei ataupun Sulu" ataupun &rab

Shari>, Penduduk#penduduk di daerah 0bebas ini kebanyakannya adalah terdiri

daripada pengikut#pengikut ketua bebas, aripada ketua#ketua inilah mereka

mengharapkan dan memperoleh perlindungan, <ontoh yang baik dalam hal ini ialahpemimpin yang dianggap berkelibar sebagai ketua 0lanun iaitu Shari> ?sman yang

memerintah daerah Kota .erudu dalam tahun#tahun 18(an dan 184,

SIS)'M 'K*N*MI S'B'(UM SBBU

&da ka!ian yang mengatakan etnik .urut dan Kada;andusun adalah suku kaum

yang terbesar di Sabah1 , Etnik ini men!alankan kegiatan pertanian terutamanya

penanaman padi sebagai sumber utama ekonomi mereka, 3a;imnya" etnik .urut

menanam padi huma atau bukit kerana sebahagian besar etnik ini mendiami

ka+asan berbukit ataupun di lereng#lereng bukit, .anakala Etnik Kada;andusun

lebih kepada penanaman padi sa+ah, :al ini kerana" etnik ini menetap di ka+asan

yang sesuai untuk men!alankan aktiAiti penanaman padi sa+ah" Sebagai /ontohnya

ka+asannya iaitu 'anau" ambunan" Papar dan tempat#tempat lain di Sabah,

=amun" terdapat !uga sebahagian ke/il yang mengusahakan padi bukit

terutamanya mereka yeng mendiami lereng Ban!aran <ro/ker, i samping itu !uga"

etnik ini !uga menanam pelbagai !enis tanaman lain seperti !agung" ubi manis dan

pisang, Kepelbagaian !enis tanaman ini berlaku kerana kadang#kala hasil

penanaman padi tidak men!adi kerana serangan serangga dan /ua/a yang tidak

1 'an!it Singh, )2*, he .aking o> Sabah 18%5#1$41, Kuala 3umpur UniAersity o>

.alaya Press, :lm 4%

4



menentu2 , Selain daripada itu" etnik ini !uga melakukan aktiAiti memburu binatang

untuk di!adikan bahan makanan serta men/ari hasil hutan, .asyarakat Ba!au pula

lebih tertumpu di ka+asan pesisir pantai( , ?leh itu" etnik ini lebih kepada kegiatan

yang melibatkan air, ?leh itu telah men!adi kela;iman atau kebiasaan mereka untuk

menangkap ikan dan men!adi nelayan serta men/ari mutiara di laut dan telur

penyu, .alah untuk itu" mereka /uba menyudahkan kehidupan mereka sebagai

keluarga nelayan dengan terdapat kalangan mereka yang membina rumah di atas

air saha!a, Bagi etnik#etnik yang lain seperti .elayu#Brunei" sebahagian daripada

mereka ada yang men!alankan aktiAiti perdagangan +alaupun tidak dinaCkan dan

ada !uga yang terlibat dengan aktiAiti pertanian, Begitu !uga dengan etnik Bisaya"

+alaupun bilangan etnik ini !auh lebih sedikit !ika dibandingkan dengan etnik yang

lain tetapi sumbangannya dalam me+arnai adat dan kebudayaan Sabah !uga dapat

dikesan, Kegiatan ekonomi suku ini lebih kurang sama saha!a dengan etnik yang

lain, ?rang Sungai merupakan sub#etnik bagi Kada;andusun tetapi mereka ini

mendiami beberapa ka+asan seperti Sugut" Paitan dan Kinabatangan, Segelintir

daripada mereka ini telah memeluk &gama -slam pada abad ke#18 dan ke#1$, Sub#

etnik ini !uga men!alankan aktiAiti pertanian dan pada abad ke#1$ dan mereka mula

berurusan dengan kera!aan Sulu,

SIS)'M S*SIA( S'B'(UM SBBU

Pada abad ke1$" meskipun masyarakat Sabah dan mula beran!ak se/ara perlahan#

lahan ke arah paradigma ekonomi" politik yang dari abad sebelumnya" namun

sistem sosial negeri tersebut masih lagi dilihat begitu tradisional apatah lagi lokasi

geograC yang !auh dari anah .elayu, @alaupun telah kelihatan bayang#bayang

pihak Barat yang mula men/ari ruang di /elah#/elah tanah Sabah atas dasar

perluasan kuasa" pasaran barang" dan sumber ekonomi yang /ukup berharga di

negeri ini, =amun" kehidupan sosial masyarakat ini masih kekal diseragamkan

2 -bid

( Saidatul =ornis :!, .ahali" .ohd Salim dan Suraya :a!i, )1$87*, Pluraliti Etnik dan

Budaya Sabah, Kuala 3umpur e+an Bahasa dan Pustaka, :lm, 8,

5



dengan keper/ayaan dan budaya mereka yang telah di+arisi dari nenek moyang

mereka lagi,

i Sabah" terdiri daripada ($ buah kelompok etnik semuanya" yang

dikategorikan sebagai peribumi, erdapat beberapa buah kaum yang men!adi

ma!oriti iaitu kaum usun" Kada;an" -ranun dan lain#lain lagi, Kaum#kaum ini berada

di daerah yang berbe;a dan selalunya berkelompok mengikut suku kaum mereka,

.isalnya orang usun kebanyakannya berada di 'anau" Keningau" Kundasang dan

Kota Belud, erdapat !uga banyak sub#kaum lain yang men!adi minoriti seperti kaum

Sungai yang kebanyakannya berada di sekitar Sungai Kinabatangan" elupid" -ranun

dan tembenuo di Beluran" Kaum idung di a+au dan sebagainya, 'umpun dan suku

bangsa di Sabah sememangnya amat banyak antaranya ialah atana" 'ungus"

<o/os" Baukan dan sebagainya,

Pada ketika itu" setiap masyarakat peribumi di negeri tersebut mempunyai

organisasi sosial yang tersendiri, Pembentukan organisasi sosial masyarakat ini

banyak dipengaruhi oleh keadaan persekitaran" interaksi dengan dunia luar dan

peredaran masa, <ara hidup dan budaya masyarakat Sabah begitu kompleks dan

ditun!angi oleh keper/ayaan mereka terhadap alam sekitar, Pada ketika itu"

masyarakat Sabah sebahagian besarnya masih lagi mengamalkan keper/ayaan

animisme, .ereka per/aya kepada benda#benda hidup di sekeliling yang kelihatan

unik dan asing bagi mereka seperti pokok#pokok besar" batu" gua" tangkal" sungai

dan sebagainya, .ereka per/aya baha+a ob!ek#ob!ek itu mempunyai semangat" roh

spiritual yang mana boleh memba+a nasib malang !uga nasib baik, .isalnya

masyarakat Sabah akan mengadakan perayaan upa/ara memu!a semangat padi,

Pada ketika itu" sebenarnya telah ada sebahagian masyarakat Sabah yang

menganut agama lain, Bahasa pertuturan di Sabah pada ketika itu ialah bahasa

kaum mereka seperti bahasa Sungai" bahasa Kada;an" usun dan sebagainya

mengikut bangsa mereka,

@alaupun begitu" mereka tetap menggunakan bahasa .elayu dalam urusan

rasmi dan !uga kerana pada ketika itu telah ada sekolah#sekolah di sebahagian

ka+asan, =amun bagi masyarakat yang tinggal di ka+asan pedalaman mereka

sememangnya menggunakan bahasa ibunda mereka, .asyarakat Sabah

kebanyakanya tidak mempunyai pedidikan yang tinggi kerana anak#anak mereka

%



dia!ar untuk bertani, .isalnya" anak#anak di a!ar beker!a di bendang" ladang"

ber/u/uk tanam" men!ala dan sebagainya, &nak perempuan pula selalunya

membantu melakukan ker!a rumah, .alah pada ketika itu anak perempuan di

kah+inkan pada usia yang masih muda,

&'N+',A-AN B*,N'* U)A,A K'&ADA S+A,IKA) B',&IAGAM B*,N'*

U)A,A 1881

Pada abad ke#1$" Kera!aan British dan Belanda masing#masing mempunyai hasrat

yang ternyata berbe;a terhadap Borneo meskipun kedua#dua pihak menganggap

Pulau Borneo merupakan !alan keluar yang khusus dalam perdagangan dan

di!angka akan men!adi lebih penting pada masa hadapan,

Bagi Belanda" mereka berminat terhadap Pulau Borneo kerana didorong oleh

tu!uan politik dan perdagangan yang sering dikaitkan dengan Pulau 9a+a dan

berharap dapat men!adikan Borneo sebagai sebahagian daripada +ilayah :india

Belanda, Bagi pihak British pula" Borneo dianggap penting dari segi perdagangan

kerana kedudukannya yang strategik lantaran terletak di pertengahan !alan laut

yang penting ke negara <hina manakala bahagian utara pulau itu merupakan

tempat pertemuan !alan#!alan perdagangan dan British khuatir !ika ia akan !atuh ke

tangan kuasa#kuasa asing,

alam abad itu" satu keper/ayaan mereka baha+a bahagian utara pulau itu

merupakan tempat pertemuan !alan#!alan perdagangan" dan dalam apa !ua keadaan

pun akan pasti !atuh ke tangan kuasa#kuasa asing, :al ini disebabkan" semasa

musim angin monsun barat daya )&pril# ?ktober* !alan biasa ke negeri <hina dari

England atau -ndia adalah melalui Selat .elaka dan 3aut <hina Selatan iaitu ke arah

barat Borneo, Selat ini dipanggil 03aluan Barat, Bila angin .onsun timur laut

bertiup" !alan ini tidak dapat dilalui dan kapal#kapal yang hendak melintasi Selat

Sunda atau Selat .akasar dan 3aut Sulu )dan terus ke timur Borneo* atau 03aluan

Pitt# selatan Sula+esi dan utara di antara :almahera dan barat =e+ Duinea4,

4 Draham -r+in, )1$8%*, Borneo &bad kesembilan Belas" Ka!ian .engenai

Persaingan iplomatik, Kuala 3umpur, e+an Bahasa dan Pustaka, :lm 14,

7



alam tahun#tahun kemudiannya" +alaupun selepas kuasa +ap mengambil

ahli pelayaran dan an/aman monsun tidak lagi men!adi suatu rintangan" utara

Borneo masih men!adi ka+asan strategik kepada orang -nggeris, Sebabnya ialah di

samping kedudukannya terletak di tengah#tengah !alan besar perkapalan antara

Singapura dan :ong Kong" ia merupakan !alan perdagangan yang baru dan semakin

penting di antara negeri <hina dan &ustralia imur melalui 3aluan Pala+an dan 3aut

Sulu, =amun demikian" British lebih berminat untuk memikirkan soal perdagangan

dan bukannya +ilayah di Borneo, Perkara ini menyebabkan British tidak berminat

untuk mengembangkan ka+asan !a!ahannya di Borneo Utara, Bagi Kera!aan British"

selagi para pedagang mereka diberi !aminan untuk men!alankan perniagaan dengan

bebas di +ilayah Borneo" selagi itulah Pe!abat anah 9a!ahan dan Pe!abat 3uar

=egeri British mengambil keputusan untuk tidak perlu bersaing dengan kuasa#kuasa

asing yang lain untuk mendapatkan pulau tersebut,

=amun begitu" Kera!aan British merasa tergugat apabila kegiatan

perdagangan dan perniagaan mereka teran/am oleh kegiatan pelanunan di perairan

Borneo, -dea untuk menubuhkan pangkalan perdagangan di ka+asan utara Borneo

telah di/etuskan oleh &leander arlymple" iaitu seorang pega+ai muda Syarikat

:india imur -nggeris5, .enurut Beliau dengan adanya pangkalan perdagangan

yang dibina di ka+asan utara Borneo" aktiAiti perdagangan British dengan <hina

dapat dima!ukan terutamanya dalam memperdagangkan kain kapas dengansaudagar di utara <hina, &leander alrymple" seorang pega+ai Syarikat di .adras

dan !uga seorang pengembara yang berpengalaman di ka+asan 3aut imur" telah

berpendapat Borneo Utara boleh di!adikan sebagai satu pusat perdagangan yang

baik, Petempatan -nggeris di ka+asan ini mengikut alrymple" mempunyai dua

tu!uan ia bukan saha!a berguna sebagai tempat yang sesuai bagi penyebaran

barang dagangan -nggeris dan -ndia di kepulauan .elayu" tetapi !uga dapat menarik

!ong#!ong dagangan <ina yang belayar ke selatan, .ereka dapat memba+a pulang

barangan dagangan -nggeris terlebih dahulu dari pedagang utara <ina iaitu yangsebilangan ke/ilnya saha!a yang ber!aya masuk berdagang di <anton, .ereka ini

membeli barang#barang keluaran -nggeris +alaupun :ong Kong mengenakan dasar

5 Siti &idah :!, 3okin, )27*, Perubahan Sosioekonomi dan Perubahan Pentadbiran

.asyarakat Peribumi Sabah )1881#1$%(*, Kota Kinabalu" Sabah, UniAersiti .alaysia

Sabah, :lm 41,

8



ekonomi yang ketat, .enurut alrymple lagi" dengan adanya sebuah pusat

perdagangan di Borneo, ?rang -nggeris akan dapat mengembangkan penggunaan

lalu lintas perdagangan hingga ke tempat#tempat yang !arang dilalui di segenap

pelosok pen!uru &sia, alam bulan 9un 17%" ran/angan alrymple telah diluluskan

oleh Dabenor dan .a!lis di .adras, -a terus belayar ke Kepulauan Borneo untuk

melaksanakannya, Pada &+al tahun 17%1 " alrymple telah memu!uk Sultan Sulu

agar menyertai 0&rtikel Persahabatan dan Perdagangan Sementara dengan

-nggeris%,

Selain daripada itu" arlymple telah berusaha untuk mendapat kebenaran

mendirikan sebuah petempatan perdagangan di Borneo, Setelah membuat

penelitian terhadap ka+asan itu" arlymple mengambil keputusan untuk

men!adikan Pulau Balambangan yang berhampiran dengan Borneo sebagai tempatyang sesuai bagi mendirikan petempatan perdagangan, Pada 2( 9anuari 178("

alrymple telah mengibarkan bendera British di Pulau Balambangan )Kudat* dan

ber!aya mematahkan per/ubaan Belanda untuk mempengaruhi Sultan Sulu agar

menandatangani satu per!an!ian perdagangan yang khusus, Sebaliknya arlymple

ber!aya memu!uk Sultan Sulu supaya menyerahkan seluruh ka+asan timur laut

Borneo dan sebahagian dari Pulau Pala+an, Permintaan itu kemudiannya diluluskan

se/ara rasmi oleh Sultan iaitu dengan termeterainya per!an!ian antara Sulu dan

Syarikat pada 8 9un 17%4, Selepas sembilan tahun kemudiannya saha!a ke!ayaandiplomatik alrymple di Borneo di man>aatkan dengan berkesan, -nggeris merasa

bimbang sekiranya ran/angan mereka akan men/etuskan perkelahian dengan

Sepanyol iaitu yang mempunyai kuasa ke atas +ilayah#+ilayah di kepulauan

Borneo, Kesibukan Syarikat -nggeris di -ndia" yang sedang berdepan masalah proses

kehan/uran empayar .oghul merupakan sebab utama kele+atan tersebut, Sebuah

petempatan perdagangan ke/il akhirnya telah didirikan di Balambangan dalam

tahun 177(, @alau bagaimanapun dengan adanya pengurusan yang tidak /ekap

dan buruk" mereka gagal memenuhi tu!uan#tu!uan asalnya, Petempatan itu terpaksaditinggalkan se/ara tergesa#gesa apabila ada serangan dari orang#orang Sulu pada

bulan Februari 1775,

% Draham -r+in, )1$8%*, Borneo &bad kesembilan Belas" Ka!ian .engenai

Persaingan iplomatik, Kuala 3umpur, e+an Bahasa dan Pustaka, :lm 12,

$



alam tahun 18(" satu lagi per/ubaan untuk mendirikan petempatan

perdagangan di Balambangan telah mengalami kegagalan ekoran daripada

angkatan tersebut mengalami kebuluran dalam tahun 185, Syarikat :india imur

se!ak itu tidak memiliki satu tempat persinggahan pun dalam laluan dagang ke

timur sehinggalah terbukanya Singapura oleh Sir Stam>ord 'aGes empat belas

tahun kemudiannya, Pada tahun 18%5" &merika Syarikat pula membuat per!an!ian

dengan Sultan Brunei" Sultan &bdul .umin untuk menempatkan seorang konsulnya

di Brunei" dan <harles 3e .oses dilantik memegang !a+atan tersebut, Pada bulan

9ulai 18%5" <harles 3ee .oses" yang baru dilantik men!adi Konsul &merika Syarikat

ke Brunei" telah tiba di ibu negeri Brunei untuk memulakan tugasnya, ugas#tugas

itu di!angkakan termasuklah hal memberi nasihat kepada kapal#kapal saudagar

&merika yang datang mela+at ke sana, &kan tetapi .oses bukanlah orang yang

tidak menghiraukan peluang#peluang mendapatkan keuntungan diri sendiri dengan

berkedudukan demikian,

engan menekankan baha+a ia adalah seorang +akil rasmi Kera!aan

&merika Syarikat " .oses ber!aya memu!uk Sultan dan Pangeran emenggung

Brunei supaya memperkenankan pa!akan persendirian selama sepuluh tahun

kepadanya atas sebahagian besar ka+asan di bahagian Borneo" iaitu termasuk

Kepulauan Banggi" Balabak dan Pala+an dengan bayaran se+a tahunan sebanyak

H$"5

7

, Setelah ber!aya dalam permohonannya itu" .oses pergi ke :ong Kong danmemindahkan haknya kepada 0&meri/an rading <ompany o> Borneo, Presiden

Syarikat itu ialah 9oseph orrey, 9oseph orrey telah ke Brunei pada bulan =oAember

berikutnya untuk ditabalkan sebagai 'a!a &mbong dan .arudu dan pemerintah

ertinggi bagi keseluruhan Bahagian utara Borneo, i ba+ah tun!uk a!ar orrey"

sebuah ladang ke/il dan petempatan perdagangan telah ditubuhkan di pantai eluk

Kimanis" dengan kakitangan yang terdiri daripada 1 orang bangsa &merika dan %

orang buruh <ina, Perusahaan itu di!alankan dengan modal pin!aman sementara

dari komuniti Saudagar <ina di 3abuan, orrey kemudiannya berbalah dengan .osesdan kembali ke :ong Kong" dengan diburui oleh salah seorang si piutangnya dari

3abuan, Petempatan di Kimanis itu kemudiannya men!adi merosot" bankrap dan

akhirnya terkubur pada akhir tahun 18%%, Semen!ak itu" Syarikat &merika hanya

men!alankan usaha#usaha perdagangan sekali skala saha!a di pantai Borneo, @alau

7 -bid," hlm, 244,

1



bagaimanapun orrey dan sekutunya masih mengekalkan hak mereka ke atas

sebahagian besar bahagian utara pulau tersebut sama ada mereka itu boleh

mendapat keuntungan darinya, Salah seorang kapten kapal dagang yang ber!aya

melepaskan diri dari sekatan Sulu dalam tahun 187#an itu ialah @,<, <o+ie iaitu

bangsa S/otland yang beker!a dalam Syarikat S/homburgk di Singapura, <o+ie

mendapat sokongan kuat dari Sultan Sulu" termasuklah kebenaran membina depot

perantaraan kapal untuk barang#barang dagangannya di Sandakan I sebuah

pelabuhan semula !adi yang baik di pantai timur laut Borneo, <o+ie kemudiannya

berkongsi dengan S/homburgk dan Kapten 'oss" seorang lagi pedagang yang

berpengalaman luas di 3aut#laut imur, Ketiga#tiga mereka menubuhkan 03abuan

rading <ompany" dengan tu!uan utamanya menyeludup senapang" peluru, /andu"

tembakau dan barang#barang lain masuk ke Borneo, Untuk men!ualkan barang#

barang yang telah dibelinya se/ara sistem tukar barang di bahagian utara Borneo

dan pulau#pulau berhampiran" <o+ie membuat la+atan sekali skala ke :ong Kong,

Semasa dalam satu daripada la+atan ini iaitu semasa sedang menguruskan

pen!ualan barang#barang mutiara dan rotan" dengan tidak disangka#sangka <o+ie

menerima tuntutan sebanyak sepuluh peratus sebagai 0/ukai eksport dari 9oseph

orrey" iaitu satu#satunya ahli Syarikat 0&meri/an rading <ompany yang masih

hidup dan kini men!adi pengurus kilang penapis gula :ong Kong, Sebelum ini <o+ie

tidak mengetahui tentang ke+u!udan konsesi orrey di Borneo, -a melihat

keuntungan yang ada padanya lalu men/adangkan kepada kedua#dua orang rakan

perkongsiannya supaya menyertainya untuk menipu orang &merika itu akan tetapi

'oss dan S/homburgk tidak bersetu!u, @alaupun <o+ie tidak mengetahuinya"

namun konsesi Borneo itu sudah pun menarik minat seorang penduduk :ong Kong

yang mempunyai kedudukan yang lebih baik daripada pen!ual senapang S/otland

yang miskin itu, ?rang itu ialah Baron Jon ?Aerbe/k" konsul Empayar &ustria#

:ungary di :ong Kong iaitu pada suatu +aktu men!adi pengurus Crma /andu <ina

dan ent <ompany, Pada tahun 1874 ?Aerbe/k mela+at 3ondon" dan

mengemukakan satu skim untuk mendapatkan hak konsesi orrey kepada duta

&ustria" <ount .ontgelas" yang kemudiannya berusaha mendapatkan sokongan

beberapa orang kapitalis tertentu di Jienna8, :asilnya" sebuah kapal perang &ustria

dihantar ke 3abuan pada bulan .ei 1875 untuk menin!au kemungkinan

8 -bid," hlm, 25,

11



perdagangan di Borneo, &kan tetapi satu kuasa Eropah yang lain telah pun

mendapat keuntungan di bahagian utara Borneo itu, Sekembalinya ?Aerbe/k dari

Eropah ke :ong Kong pada bulan 9anuari 1875" ia telah membeli hak orrey dalam

0&meri/an rading <ompany" dan pada bulan 9un yang berikutnya ia sendiri pergi ke

Brunei untuk mempastikan baha+a konsesi orrey itu adalah sah ) Pa!akan yang

diperoleh oleh .oses dalam tahun 18%5" harus diingat hanya sah selama sepuluh

tahun saha!a*, Setelah puas hati dengan apa yang di/apainya" Baron berkongsi pula

dengan &l>red ent" seorang anak bekas ma!ikannya, &l>red ent bersetu!u untuk

membekalkan bahagian terbesar ke+angan yang diperlukan, ua tahun kemudian

?Aerbe/k pergi semula ke Brunei untuk merundingkan suatu penyelesaian yang

berpan!angan dengan Sultan Brunei, Pada 2$ isember 1877 dengan menggunakan

empat surat /ara berasingan" Sultan &bdul .umin dan Pengiran emenggung Brunei

menyerahkan semua +ilayah" sungai" daratan dan daerah yang terletak di dalam

ka+asan antara eluk Kimanis di pantai barat laut Borneo dengan Sungai Sibuku di

timur kepada ?Aerbe/k dan &l>red ent$, Baron Jon ?Aerbe/k di!adikan 0.ahara!a

Sabah dan 'a!a Daya dan Sandakan" iaitu yang berkuasa untuk menentukan hidup

atau mati penduduk peribumi di daerah#daerah yang diserahkan itu, Selain itu ia

!uga mempunyai kuasa pemilikan mutlak ke atas semua hasil pertanian" ternakan

dan galian" hak membuat undang#undang duit syiling" membentuk tentera darat

dan laut" dan mengenakan duti dan /ukai kastam dengan semua kuasa dan hak

yang lain iaitu yang biasanya diamalkan dan dipunyai oleh pemerintah berdaulat,

Sebagai balasan Sultan menerima H 12" setahun" sementara emenggung pula

mendapat H(", Pengiran emenggung terlibat sama dalam urus niaga ini

disebabkan oleh masalah pemegangan tanah yang rumit iaitu yang +u!ud di Brunei

ketika itu, Semua hasil" sama ada dari tanah atau dari /ukai termasuk dalam tiga

kategori kera!aan )pemerintah empayar*" dalam hal ini" bermakna hasil negeri yang

diperoleh se/ara automatik oleh Sultan baru dari +aris yang terdahulu karipan "

nama yang diberikan kepada hasil yang diuntukkan kepada seorang pega+ai negeri

oleh sebab !a+atannya dan tulen atau pusaka )sesuatu yang diperoleh turun#

temurun* hasil yang dipunyai sesiapa" sama ada Sultan" orang Bangsa+an" ketua

kampung atau rakyat biasa yakni dalam kedudukan peribadinya sendiri,

emenggung Brunei mempunyai hak tulen ke atas sebahagian daripada daerah

$ -bid," hlm, 25#251,

12



yang bersempadan dengan eluk Kimanis" dan hasilnya baginda dapat menikmati

+ang u>ti yang dita+arkan oleh ) atau diambil dari * Baron Jon ?Aerbe/k, apat

dikatakan baha+a mereka)Baron Jon ?Aerbe/k dan &l>red ent* memperoleh kuasa

yang lebih besar daripada apa yang pernah diterima oleh Belanda dan 'a!a#ra!a di

bahagian mereka di Borneo itu, i ba+ah Sistem Belanda seperti di Pantai Barat

dan Pantai imur" @alaupun tidak di Selatan" seseorang sultan atau ra!a yang telah

menyerahkan +ilayahnya kepada Kera!aan Belanda terus mentadbir +ilayah#

+ilayahnya tersebut sebagai ra!a yang berdaulat )dengan nasihat seorang pega+ai

Belanda* dengan bidang kuasanya diperluaskan kepada semua orang dalam

dominan#dominannya ke/uali kepada orang Eropah" <ina" dan 0orang#orang imur

asing yang lain" dan kepada rakyatnya yang berkhidmat dengan mana#mana

pertubuhan Kera!aan, Sebaliknya" kuasa#kuasa yang mutlak telah diberikan kepada

?Aerbe/k bagi menubuhkan sebuah negara yang bebas" bukan di dalam dominan

Sultan Brunei" tetapi sama sekali berasingan daripadanya, Pengurniaan kuasa itu

tertakluk kepada satu syarat saha!a" iaitu" sekiranya +ang u>ti tidak dibayar selama

tiga tahun berturut#turut" pa!akan itu akan dianggap luput, &kan tetapi tidak boleh

diandaikan baha+a Sultan Brunei" yang berkeadaan lemah dan serba kekurangan

itu akan dapat mengambil balik +ilayahnya setelah diserahkan kepada pihak#pihak

lain, .alahan ?Aerbe/k tahu benar baha+a Sultan Brunei itu tidak dapat

memerintah dengan berkesan di kebanyakan +ilayah yang diserahkannya,

Keseluruhan pantai timur laut Borneo telah dituntut oleh Sultan Sulu" dan se!auh

yang dirasai oleh ketua#ketua tempatan" mereka lebih mengaku kelebihan Sultan

dan menganggap Sultan itu sebagai pemerintah lebih kepada Sultan Brunei 1,

?leh hal yang demikian" ?Aerbe/k mela+at Sultan Sulu untuk mendapatkan

penyerahan kedua kalinya iaitu bagi memperkukuhkan lagi pemberian itu tanpa

menimbulkan sebarang keraguan, Pada 22 9anuari 1878" Sultan Sulu memindahkan

kedaulatan bagi semua +ilayah yang terletak di antara Sibuku dengan Sungai

Pandasan itu kepadanya dengan balasan +ang u>ti sebanyak H5" setahun,Sebagai tambahan Sultan Sulu melantik ?Aerbe/k men!adi pemerintah tertinggi

bebas di +ilayah#+ilayah yang diserahkan itu dan sebagai atu Bendahara dan

'a!a Sandakan iaitu dengan kuasa yang sama luasnya dengan kuasa yang telah

pun dikurniakan oleh Sultan Brunei, &l>red ent dan 'akan#rakan se!a+atnya di

1 -bid," hlm, 252,

1(



3ondon berusaha kuat untuk mendapatkan pengiktira>an rasmi dari Kera!aan British

bagi ran/angan mereka itu, Se!ak dari mula lagi pro!ek di Borneo Utara itu telah

mendapat sokongan dari mereka yang berkedudukan tinggi dan berpengaruh dalam

masyarakat di England, .alah pandangan Pe!abat 3uar =egeri terhadap ent !uga

sentiasa baik, alam hal ini ia lebih beruntung daripada 'a!a Sara+ak, 'akan#rakan

sekutunya termasuklah 'i/hard Biddulph .artin" &hli Parlimen" seorang !urubank

yang terkemuka" 3aksamana Sir :enry Keppel" penakluk lanun di Borneo" dan Sir

'uther>ord &l/o/k" seorang diplomat bersara yang mempunyai pengalaman ker!aya

yang luas dan terbilang di imur 9auh, &l/o/k ber!aya mendapatkan ker!asama Sir

9ulian Paun/e>ote" Penasihat undang#undang dan kemudian men!adi Setiausaha

'endah etap kepada Pe!abat 3uar =egeri bagi memenuhi hasrat ent, Paun/e>ote

men!adi pelapor dan pe!uang yang tidak mengenal penat lelah bagi tu!uan tersebut,

engan !a+atan#!a+atan yang dipegangnya" ia memastikan pandangannya

dilaksanakan, Berdasarkan perakuan Paun/e>ote terutamanya pada pertengahan

tahun 188 Kera!aan British telah bersedia mengurniakan Piagam ira!a kepada

ran/angan ent itu, Semasa menerangkan keputusan ini kepada <ount Jan Bylandt"

setiausaha 3uar =egeri" Earl DranAille telah memberi !aminan baha+a

0pertimbangan politik tidak terlibat dalam persetu!uan tersebut, engan itu ia

bermakna baha+a Dreat Britain tidak berhasrat untuk menakluk ataupun

mendapatkan negeri naungan di bahagian Utara Borneo itu,

@alau bagaimanapun" bagi Belanda pengurniaan Piagam ira!a itu

merupakan suatu dikri yang menun!ukkan baha+a Kera!aan British telah memberi

sokongan se/ara rasmi kepada perusahaan tersebut iaitu yang melibatkan

0pertimbangan Politik, .ereka menerangkan baha+a dokumen seumpama itu

akan me+u!udkan suatu hubungan antara Syarikat yang menerima dengan

Kera!aan yang menganugerahkannya, ambahan pula" perusahaan itu sudah tentu

tidak akan mengekalkan si>at persendiriannya !ika" seperti yang di/adangkan"

Kera!aan British mempunyai kuasa pembatal )Aeto* terhadap pemindahan+ilayahnya kepada pihak yang ketiga, &kan tetapi Belanda akan dibenarkan melihat

salinan Piagam ira!a itu sebelum ia diisytiharkan, Pada a+al tahun yang

berikutnya" sebuah syarikat 0British =orth Borneo ProAisional &sso/iation 3imited

telah dibentuk bagi tu!uan mendapatkan kepentingan#kepentingan ent11,Syarikat

11 -bid," hlm, 257,

14



ini yang ahli#ahlinya yang terkemuka terdiri daripada ent sendiri" &l/o/k" .artin"

3aksamana .adya ',< .ayne" dan @,:,., 'ead" telah membuat surat rayuan

kepada 'atu bagi mendapatkan Piagam ira!a" iaitu dengan anggapan baha+a

keistime+aan ini telah dikurniakan" Syarikat akan merombak penubuhannya dan

memindahkan hartanya kepada suatu badan baru yang dikenali sebagai Syarikat

Borneo Utara British ,

?leh kerana sebab#sebab kelambatan, &khirnya Syarikat Borneo Utara itu

menerima Piagamnya di ba+ah .ohor Besar pada 1 =oAember 1881, Benarlah

seperti yang di!an!ikan" Pe!abat 3uar negeri telah menghantar suatu dra> Piagam itu

kepada Kera!aan Belanda untuk meminta sebarang teguran dan /adangan dalam

bulan 9ulai sebelumnya, Belanda terus mengemukakan bantahannya terhadap

beberapa perkara" dan mendak+a baha+a pengesahan dokumen itu sebagaimanayang terdapat akan mengakibatkan berlakunya gangguan yang hebat dalam

perhubungan politik semasa di utara Pulau Borneo,

@alau bagaimanapun" British tetap enggan mengubahsuaikan mana#mana

bahagian teks itu, &pabila Piagam itu di+artakan pada bulan =oAember" Belanda

menerima fait accompli itu, &kan tetapi Belanda masih mempertahankan pendirian

asal mereka " iaitu berdasarkan Per!an!ian 1824 yang melarang penaklukan se/ara

mutlak oleh British ke atas +ilayah#+ilayah yang berkenaan,

&IAGAM DI,A.A/ 1881$

&l>red ent dan rakan#rakannya di 3ondon berusaha untuk mendapat pengiktira>an

rasmi daripada kera!aan British, 'akan#rakan kongsi ent ramai yang berpengaruh

dalam kera!aan British dan ini merupakan peluang yang baik, Pada tahun 188

Setiausaha 'endah Pe!abat 3uar =egeri" Sir 9ulian Paun/e>ote membuat perakuan

yang kera!aan British boleh memberikan piagam dira!a, Pada a+al tahun 1881 telahditubuhkan British =orth Borneo ProAisional &sso/iation 3td" bagi tu!uan

memperoleh kepentingan#kepentingan ent di Sabah12, 'akan#rakan kongsi Syarikat

ini termasuklah &l>red ent" &l/o/k" .artin" ',<, .ayne dan @,:,. 'ead, .ereka

12 .ohd, -sa ?thman, )2(*, Se!arah .alaysia )18#1$%(*, Kuala 3umpur, Utusan

Publi/ations istributors Sdn Bhd,:lm 252,

15



telah membuat rayuan kepada 'atu untuk mendapatkan piagam dira!a, Syarikat ini

kemudiannya ditukar nama men!adi Syarikat Berpiagam Borneo Utara British,

&pabila teks Piagam ira!a diumumkan pada bulan =oAember 1881" ia

didapati hampir seluruhnya terdiri daripadanya sekatan ke atas dasar dan

perlakuan masa depan Syarikat Berpiagam Borneo Utara )SBBU*, sebahagian besar

daripada kandungannya memperlihatkan per!alanan yang /ondong kepada

kehendak Kera!aan 3iberal, Lang lain#lainnya pula menun!ukkan kebimbangan

kera!aan tentang kemungkinan berlakunya /ampur tangan kuasa#kuasa asing,

&ntara isi atau perkara yang terkandung dalam Piagam ira!a

i, Syarikat itu haruslah kekal bersi>at dan berdomisil British )Perkara (*,ii, &dalah dilarang untuk memindahkan milik Kera!aan British" dan

hubungannya dengan negara#negara lain !uga adalah tertakluk kepadaka+alan Kera!aan British )Perkara 4#%*,

iii, -a mestilah mengambil segala langkah yang praktik menghapuskan

perhambaan yang terdapat di dominan#dominannya" melindungi

agama dan adat resam penduduk peribumi" dan melaksanakan

keadilan dengan memberi perhatian yang se+a!arnya kepada undang#

undang tempatan )Perkara 8#1*,iA, -a hendaklah memberi kemudahan per/uma kepada kapal#kapal

entera 3aut ira!a di pelabuhannya )Perkara 12*, Perlantikan +akil

utamanya di Borneo hendaklah mendapat persetu!uan Kera!aan British

terlebih dahulu )Perkara 1(*1(,

Sebagai balasannya" syarikat itu tidak menerima apa#apa pun, Piagam itu tidak

menun!ukkan apa#apa pun peruntukan bantuan tentera British semasa berlakunya

perang ataupun sokongan moral dari Kera!aan British,

=amun demikian" ent dan rakan#rakannya merasa amat puas hati,

Kemuliaan Piagam ira!a itu bukan saha!a menaikkan martabat usaha mereka di

ka/a mata penduduk Borneo" tetapi !uga memperbaiki lagi kedudukannya" dan

boleh dikatakan meningkatkan saham#sahamnya di bandar raya 3ondon,

1( Draham -r+in, op, <it," hlm 2%5,

1%



&'N)ADBI,AN S+A,IKA) B',&IAGAM B*,N'* U)A,A DI B*,N'* U)A,A

18810191

erdapat banyak perubahan dan pembaharuan yang dilakukan oleh Syarikat

Berpiagam Borneo Utara, Pembaharuan yang dibuat itu akan dilihat dari tiga aspek

iaitu politik" ekonomi dan sosial,

&spek politik Sabah telah mun/ul sebagai satu unit politik yang tersendiri

pada bulan =oAember tahun 1881 apabila ia dengan rasminya diperintah oleh

Syarikat Berpiagam Borneo Utara British )SBBU* atau British =orth Borneo

<hartered <ompany )B=B<<*, Sebelum +u!ud sebagai satu unit sistem politik"

Sabah terletak di ba+ah kedaulatan dua kesultanan iaitu kesultanan Brunei dan

kesultanan Sulu, Setelah mendapat piagam dira!a daripada kera!aan British pada

1hb =oAember 1881" Syarikat Berpiagam telah menubuhkan sebuah pentadbiran

yang telah ditetapkan oleh Kera!aan British menurut lunas#lunas yang termaktub

dalam piagam dira!a tersebut, @alaupun pada unggulnya Syarikat Berpiagam

mengambil Sabah kerana ke/enderungan untuk mendapatkan keuntungan

sebanyak mungkin" namun tidak dapat dinaCkan baha+a piagam dira!a yang

dikurniakan itu telah memberi sedikit sebanyak perlindungan untuk men!aga

kepentingan dan hak#hak penduduk pribumi, engan demikian" kera!aan Syarikat

Berpiagam telah membentuk satu rupa sistem pentadbiran yang mendukung

beberapa kepentingan, Sistem pentadbiran itu" bukan saha!a merupakan asas

pemerintahan moden" malah !uga sesuai bagi men!amin kepentingan dan

kedudukan ke+angan, isamping itu" sistem pentadbiran Syarikat !uga bertu!uan

untuk men!aga keistabilan penduduk pribumi agar proses mengeksploitasi negeri

Sabah dapat ber!alan dengan lan/ar14,

Syarikat Berpiagam Borneo Utara telah memba+a banyak banyak /orak

pentadbiran semasa pendudukannya di Borneo Utara, Kera!aan Syarikat Berpiagam

telah membentuk satu rupa sistem pentadbiran yang mendukung beberapakepentingan, Sistem pentadbiran itu" bukan saha!a merupakan asas pentadbiran

moden" malah !uga sesuai untuk men!amin kepentingan dan kedudukan ke+angan

Syarikat Berpiagam, i samping itu" sistem pentadbiran Syarikat !uga bertu!uan

14 Sabihah ?sman, )1$85*, Pentadbiran Pribumi Sabah 1881#1$41, Selangor,

UniAersiti Kebangsaan .alaysia # Layasan Sabah, hlm 15#1%,

17



untuk men!aga keistabilan penduduk pribumi agar proses mengeksploitasi negeri

Sabah dapat ber!alan dengan lan/ar,

@alaubagaimanapun" Syarikat Berpiagam mengalami beberapa masalah

pentadbiran akibat kedudukan ke+angan mereka yang kurang kukuh, ?leh itu" bagi

mengurangkan perbelan!aan kos pentadbiran" Syarikat Berpiagam Borneo Utara

telah men!alankan sistem pentadbiran se/ara 0tidak langsung terhadap penduduk

pribumi, Sistem pentadbiran yang demikian di!alankan dengan /ara membentuk

semula institusi politik yang berkaitan dengan hal eh+al pribumi di peringkat

daerah dan kampung, -nstitusi pribuni seperti Ketua &nak =egeri dan ?rang ua

telah diserap sebagai !a+atan pentadbiran paling rendah ke dalam perkhidamatan

kera!aan Syarikat Berpiagam, Ketua &nak =egeri ini telah diberi kedudukan khusus

dan perhatian istime+a oleh pemerintah Syarikat Berpiagam Borneo Utara, -nstitusi#institusi pribumi utama yang dimasukan ke dalam pentadbiran Syarikat Berpiagam

ialah institusi Ketua &nak =egeri" ?rang ua dan .ahkamah &nak =egeri,

Kedudukan ke+angan yang lemah dan kekurangan pega+ai dari Eropah

menyebabkan Syarikat Berpiagam terpaksa bergantung kepada ketiga#tiga institusi

pribumi bagi men!amin kestabilan pentadbiran Syarikat Berpiagam khususnya di

ka+asan padalaman,

Syarikat Berpiagam telah membahagikan ketua#ketua seperti ?rang ua dan

Ketua &nak =egeri kepada dua Kategori iaitu ketua#ketua yang diakui oleh

pemerintah dan yang tidak diakui oleh pemerintah untuk men!amin ke/ekapan

kakitangan pribumi, Pembahagian pula bergantung kepada kelayakan ketua#ketua

tradisional tersebut terutama sekali dari segi pengaruh dan kekuatan serta

ketaatsetiaan mereka kepada pemerintah Syarikat Berpiagam, Selain itu

pembahagian !uga bergantung kepada besar ke/ilnya ka+asan di ba+ah pengaruh

seseorang ketua" !umlah penduduk dan kemungkinan hasil daerah masing#masing,

Ketua#ketua tempatan yang diakui oleh Sayrikat menerima gelaran Ketua &nak

=egeri )=atiAe <hie>s* dan diserap ke dalam pentadbiran kera!aan, Ketua#ketua ini

dibahagikan kepada dua golongan iaitu golongan yang mendapat elaun atau

upahan atau golongan ketua yang tidak mendapat upahan, Ketua upahan diberi

tugas untuk men!aga keamanaan" memungut /ukai dan menguruskan hal eh+al

keadilan di daerah mereka masing#masing, Pungutan /ukai tersebut akan

diserahkan kepada pega+ai daerah atau melalui ketua upahan, Kebanyakan ketua

18



upahan akan menerima elaun bulanan di antara H5, # H4,, .anakala ketua#

ketua yang tidak mendapatkan upahan hanya ditugaskan memungut /ukai dan

biasanya hanya menerima 1 M( daripada kutipan /ukai sekiranya mereka

menyerahkan terus kepada pega+ai daerah dan 1 M1 sekiranya diserahkan melalui

ketua upahan15,Seterusnya" Syarikat Berpiagam !uga telah memperkenalkan

pentadbira se/ara tidak >ormal kerana kedudukan ke+angan yang tidak men/ukupi

bagi menampung !umlah kakitangan a+am,

.engikut sistem ini" sesetengah ketua diperuntukan penga+alan ka+asan

yang luas, Kedudukan Ketua#Ketua &nak =egeri telah diiktira> pada tahun 18$1

menerusi pengistiharaan Undang#undang Pentadbiran Kampung 18$1 )he Jillage

&dministration Pro/lamation*, Undang#undang ini bertu!uan untuk mengukuhkan

kedudukan Ketua#Ketua &nak =egeri, Undang#Undang tersebut mende>enisikantanggung!a+ab#tanggun!a+ab dan kuasa#kuasa Ketua Kampung pemerintah, &ntara

lain" ketua#ketua tersebut turut diberi kuasa sebagai pembantu megistrat )minor

magistrate*, Pada masa E,B,@, Bir/h men!adi Dabenor Sabah )1$1#1$4*" usaha#

usah telah dibuat bagi menyusun semula sistem Ketua &nak =egeri upahan )=orth

Borneo DoAernment Da;ette" Sept, 1" 1$( Pro/N-J*, E,B,@ Bir/h per/aya baha+a

untuk membaiki pentadbiran Syarikat Berpiagam dan men!amin agar pribumi dapat

dia+as dengan teratur" maka sangat penting perlunya kera!aan menambah

bilangan pega+ai#pega+ai putih )pega+ai terdidik dan pro>esional* di daerah#daerah luar bandar, E,B,@ Bir/h berpandangan baha+a +alaupun pribumi diberi

peluang mengambil bahagian dalam pentadbiran Syarikat Berpiagam" namun kusa

pen!a!ah hendaklah mempastikan penga+asan pentadbiran yang menyeluruh,

E,@,B Bir/h telah menambahkan !umlah kakitangan Eropah dari 28 orang kepada %

orang1%,

engan berkembangnya pentadbiran dan bertambahnya bilangan pega+ai#

pega+ai Eropah maka kegiatan Ketua &nak =egeri semakin dia+asi bagi

menghindari daripada berlakunya penyalahgunaan kuasa, Pada tahun 1$("

Dabenor E,@,B Bir/h telah menyusun semula Undang#undang Pentadbiran Kampung

15 -bid," hlm, 17,

1% -bid," hlm, 18

1$



18$1 dengan tu!uan untuk membe;akan diantara Ketua &nak =egeri dan ?rang ua,

?rang ua )Ketua Kampung* tidak diberikan ga!i tetapi diberi 1O komisyen dari

hasil kutipan /ukai kepala, @alaubagaimanapun masih terdapat ramai lagi ketua#

ketua yang menerima ga!i H5, sebulan,

alam proses pemilihan ketua#ketua" paga+ai daerah memainkan peranan

penting dalam menentukan sama ada seseorang itu layak menerima ga!i sebanyak

H5, itu, Ketua#ketua yang baik biasanya memainkan peranan penting sebagai

pengadil &nak =egeri men!alankan penyeliaan di daerah#daerah" menga+asi

pungutan /ukai dan ber>ungsi sebagai pega+ai daerah di ka+asan#ka+asan yang

terpen/il, Ketua#ketua ini lebih mengetahui tentang penduduk di daerah terpen/il

daripada pega+ai#pega+ai Eropah yang bertugas di situ /ontohnya" Pengiran :!,

Pati lebih mengetahui tentang penduduk di daerah 3abuk dan Sugut, @alaupunE,@,B Bir/h melaksanakan berbagai ran/angan bagi mema!ukan pentadbiran negeri

namun tindakan beliau itu tidak selalunya direstui oleh 3embaga Pengarah di

3ondon terutamanya @,<, <o+ie yang men!adi pengarah dan pengerusi 3embaga,

E,@,B Bir/h dipanggil balik oleh Pe!abat anah 9a!ahan British pada tahun1$4

kemudian kedudukan beliau sebagai Dabenor Sabah telah diambil ahli oleh E,P

Duerit;,

Pada era kepimpinan E,P Duerit;" pelaksanaan beliau hanya terhada kepada

kedudukan ekonomi Syarikat dan ini menyebabkan sedikit sekali ran/angan

pembangunan yang dapat di!alankan, @,< <o+ie telah meninggal dunia pada tahun

1$1 dan beliau digantikan oleh Sir @est 'idge+ay sebagai 3embaga Pengarah di

3ondon, Pada tahun 1$12 'idge+ay telah menyusun semula pentadbiran negeri

Sabah" mengatur balik institusi Ketua &nak =egeri dan .a!lis penasihat, Beliau !uga

telah mengubal undang#undang berkaitan dengan Ketua &nak =egeri pada

tahun1$12 yang bertu!uan untuk mendapatkan perkhidmatan yang khusus dan

/ekap, alam undang#undang ini" Ketua &nak =egeri dibahagikan kepada dua

katogeri berasaskan pengaruh" lama masanya berkhidmat dan rekod

perkhidmatannya yang lalu, Pada peringkat ini kepentingan mengenal huru>

merupakan satu /iri#/iri penting yang perlu dipertimbangkan dalam pemilihan Ketua

&nak =egeri, Pada masa @, 'idge+ay men!adi Pengerusi Syarikat Berpiagam" beliau

telah membahagikan Ketua &nak =egeri kepada dua gred iaitu Ketua &nak =egeri

2



Dred - ditauliahkan men!adi Ketua aerah manakala Ketua &nak =egeri Dred --

datauliahkan men!adi Ketua aerah Ke/il,

=amun pada tahun 1$1% Sir @est 'idge+ay me+u!udkan satu lagi gred Ketua

&nak =egeri iaitu Dred ---17,17 isamping itu" beliau !uga telah menggantikan .a!lis

Penasihat dengan .a!lis Perundangan, .a!lis Perundangan ini mengandungi tu!uh

orang ahli resmi" empat orang ahli tidak resmi yang me+akili kaum <ina dan &sia"

peladang#pelandang di pantai barat dan timur dan kaum peniaga, .a!lis yang

diperkenalkan ini tidak terdapatnya seorang pun ahli pribumi, Penduduk pribumi

hanya di+akili dalam .a!lis Penasihat :al Eh+al Pribumi yang ditubuhkan pada

tahun 1887 namun hanya +u!ud pada nama saha!a kerana se/ara amalinya ia tidak

benar#benar ber>ungsi,

.a!lis Penasihat :al Eh+al Pribumi dihidupkan semula dengan nama barunya

.a!lis Penasihat Ketua#ketua &nak =egeri )he =atiAe <hie>s &dAisory <oun/il#

)=<&<* apabila <,@,< Parr men!adi Dabenor negeri Sabah pada tahun 1$15, .a!lis

ini di+u!udkan untuk meninggikan mutu ke/ekapan Ketua#ketua &nak =egeri, .a!lis

ini mengandungi kesemua Ketua &nak =egeri Dred - yang dilantik oleh Dabenor dan

diberi gelaran ?rang Kaya#kaya )?KK* berdasarkan perlantikan mereka di dalam

.a!lis Penasihat tersebut, ari !umlah sembilan orang ketua yang dilantik itu" lapan

orang daripadnya adalah terdiri daripada orang#orang .elayu # .uslim yang

me+akili masyarakat .elayu # .uslim dan seorang usun yang me+akili

kepentingannya masyarakatnya, alam tahun 1$1%" +akil orang usun telah

ditambah seorang lagi, Ketua &nak =egeri gred -- dan --- tidak berhak men!adi ahli

ma!lis =<&<, &hli#ahli yang terkenal dalam .a!lis Penasihat di antara tahun 1$15#

1$17 ialah ?KK Pengiran .ohd, &bas dan ?KK Pengiran :!, ?mar, ?KK Pengiran

.hd, &bas merupakan seorang yang mahir dalam undang#undang pribumi ).uslim

dan bukan .uslim*, Keangotaan pribumi dalam .a!lis Penasihat adalah tetap

melainkan dalam kes#kes perlatakan !a+atan atau pembatalan keangotaan oleh

Dabenor, i samping Ketua#ketua &nak =egeri" .a!lis Penasihat !uga terdiri daripada

Dabenor sebagao presiden" setiausaha kera!aan dan residen#residen pantai barat

dan pantai timur,

17 Sabihah ?sman, ?p, <it," hlm 1$,

21



@alaubagaimanapun" .a!lis Penasihat hanya ber>ungsi sebagai penasihat

dan tidak mempunyai kuasa perundangan, =amun begitu Ketua#ketua &nak =egeri

itu berhak mengundi dan biasanya ketepatan#ketepatan diluluskan dengan 21 suara

terbanyak atau sebulat suara, .anakala ahli#ahli Eropah tidak berhak mengundi dan

hanya mengambil bahagian dalam sidang#sidang saha!a, .a!lis penasihat

di+u!udkan untuk meningkatkan mertabat Ketua#ketua &nak =egeri dan

menambahkan ke/ekapan mereka sebagai agen kera!aan, Selain itu penyertaan

Ketua#ketua &nak =egeri itu dapat men!amin kestabilan daerah" memberi sedikit

rasa tanggung!a+ab dan keterlibatan dalam pentadbiran daerah, =amun demikian

penyertaan mereka dalam pentadbiran adalah terbatas,

Bagi pihak kera!aan pula" .a!lis dibentuk sebagai badan yang berkesan untuk

menerangkan dasar dan mese! kera!aan kepada rakyat menerusi Ketua#ketua &nak=egeri18, alam menyoroti dan menon!olkan >ungsi .a!lis Penasihat" Dabenor

Pearson menegaskan" Apart from the fact that useful suggestion are often

forthcoming during the discussions, the public recognition of the chiefs gives them

increased prestige with their followers, and inspires the chiefs themselves with

condence19,

Selain daripada .a!lis Penasihat bagi Ketua#ketua &nak =egeri" Kera!aan !uga

telah menubuhkan .a!lis aerah dengan tu!uan untuk meninggikan tara> dan dar!at

Ketua#ketua &nak =egeri, engan demikian" kera!aan berharap akan dapat melantik

ketua#ketua yang /ekap bagi mengangotai .a!lis aerah, =amun begitu harapan

hanya tinggal harapan saha!a kerana .a!lis aerah yang sepatutnya

dipengerusikan oleh Pega+ai aerah itu gagal dikembangkan, Kegagalan ini

disebabkan oleh sikap tidak a/uh orang#orang yang berkaitan dan pega+ai#pega+ai

kera!aan serta kera!aan sendiri tidak menginginkan untuk men!ayakan ran/angan

tersebut, alam pentadbiran pribumi ini" ketua#ketua pribumi mengambil bahagian

dalam pentadbiran berdasarkan konsep kera!aan pen!a!ah dan berkhidmat kepada

tuan#tuan pen!a!ah,

18 -bid," hlm, 24,

1$ -bid,

22



Sesetengah pega+ai pen!a!ah seperti @,Pretyman dan @,Pryer menggunakan

dengan bi!ak konsep politik dan unsur#unsur tradisional demi menegakkan

pentadbiran mereka tanpa perbelan!aan yang banyak, .isalnya dalam kes

perubahan sosial iaitu menghapuskan perhambaan, @,Pryer 'esiden Sandakan yang

berpengalaman memberi pendapat baha+a untuk mengelakkan daripada

berlakunya tentangan se/ara besar#besaran" pembasmian hendaklah dilakukan

se/ara beransur#ansur, Semen!ak dari permulaan pentadbiran Syarikat" ketua#ketua

pribumi terpaksa melaksanakan tugas#tugas berdasarkan arahan#arahan pega+ai

Syarikat sepertimana yang ter/atat dalam Undang#undang 18$1 dan selapas itu

Undang#undang Pentadbiran kampunng tahun 1$1(,

Undang#undang 1$1( ini mengariskan tugas#tugas Ketua#ketua &nak =egeri

iaitu membantu semua pega+ai#pega+ai kera!aan dalam mengandalikanpentadbiran mereka" menolong memungut /ukai untuk kera!aan, Ketua#ketua &nak

=egeri !uga ditugaskan sebagai agen tanah kera!aan dengan kuasa untuk

memperkukuhkan tanah yang belum diduduki bagi pembinaan rumah atau

pertanian" tetapi tertakluk kepada syarat#syarat yang dikenakan oleh Pega+ai

aerah dan kelulusan daripada 'esiden2, Satu lagi !a+atan yang diperkenalkan

oleh Syarikat Berpiagam iaitu memperkenalkan Pembantu Penolong Paga+ai

aerah atau eputy &ssistant istri/t ?/er )&?*, Setakat ini penyertaan anak

negeri dalam pentadbiran pribumi Sabah dapat dilihat dalam !a+atan Ketua &nak=egeri dan ?rang ua )Ketua Kampung*, etapi mulai tahun 1$15 Kera!aan Syarikat

Berpiagam Borneo Utara telah memperkenalkan satu !a+atan yang lebih tinggi

dar!atnya iaitu !a+atan &? untuk dipegang oleh anak negeri, 9a+atan ini pada

asalnya dikenali sebagai pembantu#pembantu pega+ai bukan keturunan Eropah,

Ketua#ketua &nak =egeri yang dilantik sebagai &? ialah Pengiran :a!i ?mar yang

bertanggung!a+ab kepada daerah Putatan, -ni diikuti oleh ?rang Kaya#Kaya )?KK*

&rshad yang bertanggung!a+ab kepada daerah empasuk,

Kemudian pada tahun 1$25 Pengiran ?sman" anak Pengiran ?mar" dilantik

men!adi &? 3abuk dan Sugut21, &? diberi kuasa sebagai megistret kelas ---

2 Sabihah ?sman, ?p, <it," hlm 27,

21 -bid," hlm, 24,

2(



dan dikehendaki mengendalikan tugas#tugas yang sama yang dilakukan oleh &?

Eropah, 9a+atan &? sebenarnya di+u!udkan selepas Perang unia - bagi

mengatasi masalah#masalah kekurangan pega+ai#pega+ai Eropah dan

kemudiannya diteruskan untuk men!amin kestabilan ekonomi sepertimana

di/adangkan oleh Pengarah Urusan Syarikat Berpiagam Elphinstone pada tahun

1$25, alam perdebatan mengenai pengurangan kakitangan Eropah dan

penggantian kepada &? peribumi beberapa bantahan telah disuarakan oleh

pega+ai#pega+ai Syarikat di Sabah seperti ,' .a+ell pemangku 'esiden

Sandakan dan 9, .a+ell :all 'esiden Pantai imur,

=amun begitu" ada !uga pega+ai#pega+ai yang menyokong ke+u!udan lebih

banyak &?#&? peribumi dengan syarat pega+ai#pega+ai &? tersebut

dia+asi oleh pega+ai Eropah yang berpengalaman" penempatan &? tidakdigalakkan, Pada kebiasannya &? peribumi ditugaskan di daerah#daerah

peribumi sa!a seperti di 3abuk dan Sugut, Pada tahun 1$2( dua lagi ka+asan

pribumi ditadbirkan oleh &? peribumi iaitu di Kinabatangan dan Pensiangan,

Selain daripada sebab kekurangan pega+ai Eropah" pengambilan tenaga pribumi

sebagai &? adalah !uga kerana kekuatan pengaruh#pengaruh ketua#ketua

peribumi yang dilantik men!adi &? di ka+asan#ka+asan mereka, Pada

pandangan Fran/is pega+ai#pega+ai peribumi +alaubagaimanapun /ekap dan setia

pun tidak akan sama tara> ke/ekapan mereka dengan pega+ai#pega+ai Eropah,=amun begitu beliau akui tentang adanya pega+ai#pega+ai yang dapat

membuktikan kebolehan dan keberkesananpentadbiran mereka di daerah#daerah

mereka sendiri, engan adanya prasangka yang buruk terhadap kebolehan mereka

maka peranan yang diberikan kepada mereka adalah terbetas, ugas#tugas mereka

adalah terhad kepada men!adi Pembantu Pega+ai aerah di daerah#daerah tertentu

tanpa !aminan kenaikan pangkat, &? diberi tugas menga+al daerah pendalaman

yang tidak di!e!aki oleh pega+ai#pega+ai Eropah dan dikehendaki menyerahkan

laporan bulanan kepada Penolong Pega+ai aerah atau terus kepada 'esiden22

,

Semasa ,9 9ardine men!adi gabenor Sabah pada tahun 1$(4#1$(7" beliau

telah membuat beberapa perubahan pentadbiran dari segi politik, Pada masa

pentadbiran Syarikat Berpiagam" .ahkamah#mahkamah &nak =egeri telah dibentuk

22 Sabihah ?sman, ?p, <it," hlm 2$#(

24



sebagai komponen asas hirarki kehakiman, Pega+ai#pega+ai peribumi dilantik oleh

Syarikat Berpiagam bagi men!alankan tugas penghakiman yang lebih luas

sungguhpun mahkamah ala Barat ditubuhkan berdasarkan model -ndia" namun

.ahkamah &nak =egeri tetap dikekalkan membi/arakan kes#kes pribumi, 'ayuan#

rayuan dari .ahkamah &nak =egeri boleh diba+a ke peringkat lebih tinggi iaitu dari

mahkamah megistret hinggalah ke mahkamah seksyen dan mahkamah tinggi 2(,

Pada a+al pemerintahan Syarikat Berpiagam tiga orang perintis pentadbir

mereka terutamanya @,Pryer menggunakan Ketua &nak =egeri dan Ketua Kampung

bagi mentadbir negeri se/ara berkesan, asar ini telah diteruskan apabila Syarikat

Berpiagam menyerap kebanyakan Ketua#ketua &nak =egeri dalam perkhidmatan

kera!aan, Krtua#ketua &nak =egeri ini berkhidmat di peringkat negeri menerusi

.a!lis Penasihat Ketua &nak =egeri )=<&<*, =amun begitu tugas mereka yangutama ialah berkhidmat di peringkat tempatan menerusi institusi tradisional

peribumi seperti .ahkamah &nak =egeri" Ketua &nak =egeri" dan Ketua Kampung,

engan menggiatkan =<&<" kera!aan Syarikat Berpiagam telah menyediakan asas

latihan kepada Ketua#ketua &nak =egeri untuk membaiki pendidikan politik mereka,

Penambahan pengetahuan politik moden diperolehi mereka menerusi penyertaan

dalam menyuarakan pendapat#pendapat mereka" serta bertukar#tukar Ckiran dalam

perbin/angan mengenai isu#isu penting yang berkaitan dengan masyarakat pribumi

dalam mesyuarat#mesyuarat =<&<,

AS&'K 'K*N*MI

Pengeksploitasian sumber#sumber perdagangan yang berasaskan perdagangan

tradisional membantu pembiayaan kos pentadbiran di Sabah sebelum sektor

ekonomi moden seperti perladangan dan lain#lain lagi dapat di!alankan dan

mendatangkan hasil yang diharapkan24 , SBBU !uga memperoleh bayaran tahunan

2( 2( -bid," hlm (1,

24 Siti &idah :!, 3okin, )27*, Perubahan Sosioekonomi dan Pentadbiran

.asyarakat Peribumi Sabah )1881#1$%(*, Kota Kinabalu UniAersiti .alaysia Sabah,

hlm 74,

25



melalui kutipan /ukai ke atas para pengusaha sarang burung dan /ukai eksport

semua hasil hutan tersebut,

Pihak pentadbir SBBU !uga menyedari adanya kegiatan tamu sekali#sekala

periodic market yang biasa di!alankan oleh penduduk peribumi, Pentadbir SBBU

telah memanipulasi kegiatan ini untuk mengembangkan perdagangan dalam

negeri, Kesannya" lebih banyak tamu +u!ud di Sabah khususnya di ka+asan pantai

timur Sabah dan di pedalaman, i ka+asan pantai barat" tamu lebih banyak

diadakan di ka+asan persisiran pantai, Perkara ini merupakan satu perubahan yang

dibuat oleh SBBU terhadap kegiatan tamu yang sebelumnya merupakan tamu

darat" iaitu aktiAiti perdagangan yang di!alankan di ka+asan tanah datar di pantai

barat,

Selain mema!ukan sektor perdagangan se/ara tradisional melalui eksport

hasil#hasil hutan" SBBU !uga berusaha untuk mema!ukan penanaman tembakau di

Sabah, Penanaman tembakau sebenarnya sudah lama diusahakan oleh penduduk

peribumi se/ara ke/il#ke/ilan khususnya bagi mereka yang tinggal di ka+asan

perbukitan untuk keperluan rokok tempatan, SBBU telah memperkenalkan tanaman

tembakau sebagai tanaman eksperimen kera!aan, -a di!alankan di Silam" 3ahad

atu dan tiga tahun selepas itu hasilnya yang pertama telah dihantar ke United

Kingdom, Penanaman tembakau seterusnya diusahakan di Sandakan pada tahun

1884 dan hasilnya telah dikirim ke :olland, ?leh kerana tembakau yang dihasilkan

mempunyai kualiti yang baik maka pada tahun 188% perladangan tembakau

diusahakan se/ara besar#besaran khususnya di ka+asan pantai timur,

Pada tahun 18$" terdapat sebanyak %1 buah estet milik pengusaha Eropah

yang meliputi di beberapa ka+asan dari Pulau Banggi hingga ke a+au, Keluasan

tanah yang dibuka untuk penanaman tembakau ini meliputi kira#kira (5" ekar,

Kebanyakan estet tersebut diurus dan diusahakan oleh peladang dari Belanda

kerana mereka lebih mahir dalam perusahaan tembakau25

, @alaupun tembakaumen!adi industri yang penting di Sabah namun begitu SBBU menghadapi pelbagai

masalah dalam perusahaan ini apabila +u!ud persaingan dengan industri tembakau

di &merika,

25 -bid,"hlm, 74,

2%



Selain itu" SBBU turut mengalami masalah kekurangan buruh, Selain

tanaman tembakau" SBBU menggalakkan penduduk peribumi Sabah menanam

tanaman seperti kopi" abaka" padi dan menternak binatang seperti kerbau" lembu"

ayam dan sebagainya, =amun begitu" usaha ini tidak ber!aya kerana penduduk

peribumi tidak mempunyai banyak pengalaman dalam mengusahakan pertanian di

ka+asan tanah yang berkeluasan besar dan !uga tidak mengetahui /ara#/ara atau

kaedah untuk mengadakan sistem pengairan di sa+ah padi, Kebanyakan penduduk

peribumi lebih tertumpu kepada aktiAiti mengumpul hasil hutan, Bagi mengatasi

masalah dalam pertanian moden ini" SBBU telah memba+a masuk petani atau

buruh#buruh dari negara <hina yang berpengalaman bagi tu!uan mema!ukan

kegiatan pertanian ladang di Sabah, Sir @alter .edhurst" iaitu seorang bekas konsul

British di Shanghai" <hina telah ditugaskan untuk menguruskan skim penghi!rahan

peker!a bangsa <ina dari :ong Kong, @alau bagaimanapun" skim penghi!rahan ini

tidak ber!aya kerana kebanyakan buruh berkenaan kembali ke :ong Kong lantaran

tidak berminat untuk beker!a di Sabah, :anya satu skim penghi!rahan yang ber!aya"

iaitu skim yang dilaksanakan pada tahun 188( yang memba+a masuk sekumpulan

orang :akka beragama Kristian datang ke Kudat dan menyebarkan agama Kristian

di sana,

i Kudat" kelompok :akka ini men!alankan aktiAiti pertanian seperti

menanam !agung" padi" sayur#sayuran" buah#buahan dan kopi, Selain itu" mereka !uga men!adi buruh#buruh di estet dan kem balak2% , Kera!aan SBBU terus berusaha

menarik minat orang#orang <ina untk berhi!rah ke Sabah bagi mengisi kekosongan

tenaga buruh di sektor perladangan, ?leh itu" SBBU membiayai per!alanan mereka

ke Sabah dan mengadakan syarat#syarat imigresen yang mudah untuk memba+a

mereka masuk ke negeri ini, ?rang#orang <ina tersebut kebanyakannya datang dari

3abuan dan Singapura, ?leh kerana kaum <ina terlibat dengan sektor perladangan"

pembalakan" perniagaan serta tinggal di ka+asan bandar dan pinggir bandar" maka

mereka lebih mudah terdedah kepada arus pemodenan berbanding ma!oriti sukukaum peribumi yg bergiat ekonomi sara diri, Pada tahun 1882" kera!aan mula

kenalkan tanaman getah dan buat permulaan getah di tanam di Sandakan tetapi

hanya sebagai per/ubaan untuk tu!uan komersial,

2% @helan F,D, )1$7*, & :istory o> Sabah" 3ondon .a/millan, hlm, 154

27



=amun demikian" disebabkan permintaan yang semakin meningkat utk

keperluan industri pembuatan tayar kereta dan industri pembuatan barangan getah

di Britain menyebabkan semakin banyak ka+asan dibuka untuk penanaman getah,

Selain itu" para peladang asing seperti peladang Eropah dan <ina !uga diberikan

konsesi tanah yang terletak berdekatan dengan !alan kereta api untuk 1 tempoh

yang pan!ang iaitu selama $$$ tahun, Semasa Syarikat Berpiagam Borneo Utara

)SBBU* mula mentadbir Sabah" keadaan ekonomi negeri ini berada pada tahap yang

masih mundur sama seperti keadaan politik dan pentadbirannya yang turut mundur,

&kibatnya" hasil komoditinya amat sedikit yang dapat dihasilkan untuk tu!uan

eksport,

ambahan pula" ma!oriti penduduk khasnya kaum peribumi Sabah pada masa

itu hanya mengamalkan kegiatan ekonomi pertanian sara diri" iaitu sebagai petanidan nelayan, Sememangnya penduduk kaum peribumi Sabah sebelum SBBU mula

mentadbir" mereka men!alankan kegiatan pertanian men/ari hasil hutan dan hasil

laut, Kegiatan mereka ini hanya sekadar untuk menampung sumber makanan

harian mereka bukan untuk tu!uan perdagangan, Pada peringkat a+al penguasaan

SBBU di Sabah" para pentadbirnya berusaha untuk mema!ukan sektor perdagangan

yang pada a+alnya di!alankan se/ara tradisional berasaskan perdagangan hasil#

hasil hutan yang telah diamalkan oleh penduduk negeri ini sebelum kedatangan

SBBU,

'esiden Sandakan iaitu @illiam Pryer telah menggalakkan penduduk

tempatan di Sandakan untuk memba+a dan men/ari hasil#hasil hutan seperti

sarang burung" rotan" damar" getah per/a" kapur barus dan sebagainya untuk di!ual

kepada peraih#peraih <ina yang akan memba+a barangan tersebut ke Singapura

dan seterusnya akan dipasarkan sebagai eksport kepasaran dunia27, Kegiatan ini

menyebabkan hasil#hasil hutan men!adi salah satu sumber pendapatan utama pada

;aman a+al pemerintahan SBBU di Sabah, Pada tahun 1885" eksport rotan" getah

per/a dan sarang burung saha!a yang ber!umlah H12$"8," menduduki tempat

ketiga dalam keseluruhan eksport yang ber!umlah H41"%,,

27 regonning K,D, )1$%5*, & :istory o> .odern Sabah" Kuala 3umpur e+an

Bahasa dan Pustaka, hlm, 81,

28



AS&'K S*SIA(

Kera!aan SBUB telah memulakan usaha untuk mema!ukan bidang prasarana

komunikasi di sabah, :al ini adalah untuk meningkatkan kualiti penduduk di Sabah

di samping untuk kepentingan mereka sendiri, 9alan kereta api dari 9esselton ke

Beau>ort" dari Beau>ort ke enom dan dari enom ke .elalap telah mula dibina se!ak

tahun 18$%, Selain daripada bertu!uan untuk menyediakan pengangkutan kepada

penduduk dan pengangkutan hasil#hasil pertanian" !alan#!alan kereta api ini !uga

telah memudahkan perhubungan dari kota Kinabalu ke ka+asan pendalaman,

Pembinaan !alan raya !uga telah dilaksanakan pada tahun 18$7,

Selain itu !uga" perkhidmatan pos dan telegra> !uga telah diadakan untuk

memudahkan perhubungan di setiap daerah, &ntara pe!abat pos yang telah dibina

oleh SBUB adalah seperti di 9esselton" tenom dan sebagainya, Kesemua bentuk

kemudahan yang telah dibina ini telah memba+a pelbagai >aedah kepada penduduk

pribumi, :al ini kerana penduduk pribumi dapat meli/inkan dan memudahkan

urusan serta perhubungan mereka dari sebuah daerah ke daerah yang lain2828 ,

Kera!aan SBUB turut memulakan sistem persekolahan se/ara >ormal di Sabah

selaras dengan peruntukan pendidikan bagi penduduk peribumi Sabah yang

terkandung dalam piagam syarikat berkenaan, SBUB sebenarnya ingin men/apai

dua ob!ekti> iaitu bagi meningkatkan tahap pengetahuan di kalangan pela!ar

tentang kemahiran asas memba/a"meulis dan mengira" disamping untuk

memberikan latihan teknikal kepada pela!ar bagi menghadapi alam peker!aan kelak,

?b!ekti> kedua pula adalah untuk menyediakan pela!aran kepada anak#anak

ketua kampung bagi mendedahkan mereka kepada asas pentadbiran kelak, Sistem

persekolahan agama islam telah telah lama ditubuhkan oleh orang#orang islam

melalui pela!aran memba/a al#Quran, ?leh itu Dabenor rea/her telah menubuhkan

sekolah agama islam di Sandakan, =amun begitu" usaha rea/her ini tidak Ber!aya

dan sekolah tersebut gagal menarik perhatian penduduk tempatan kerana mereka/uriga dengan niat gabenor yang beragama kristian, @illiam Pryer pula telah

menin!au pendapat <ina dan -slam di Sandakan dalam tahun 188%, ?leh itu sebuah

bilik di pe!abat gabenor telah di!adikan sekolah,

28 Siti &idah :!, ?p, <it," hlm 7$,

2$



Pada tahun 188%" sebuah sekolah telah ditubuhkan dengan bilangan pela!ar

seramai sembilan orang tetapi terpaksa ditutup kerana sambutan yang begitu

dingin daripada masyarakat berkenaan, ?leh itu usaha a+al untuk mengadakan

sistem persekolahan se/ara >ormal menemui !alan kegagalan sehinggalah

kedatangan para mubaligh kristian, Pada tahun 1887" >ather Bryon daripada

ma;hab 'oman Khatolik telah membuka sekolah di Sandakan yang dikenali sebagai

St,.ary, Usaha beliau diikuti pada tahun berikutnya oleh >ather Elton daripada

ma;hab &nglikan yang membuka Sekolah St,.i/heal di daerah Sandakan, Sistem

persekolahan ini telah memberi peluang kepada anak#anak peribumi bagi

mendapatkan pendidikan se/ara >ormal dan mengatasi maslah buta huru>,

.eskipun begitu" hanya penduduk peribumi yang tinggal di Bandar

berpeluang mendapat pendidikan disekolah rendah kera!aan manakala bagi anak#anak peribumi yang tinggal di pedalaman" mereka masih !auh ketinggalan dalam

pela!aran2$, alam bidang kesihatan" sebelum tahun 1881 tidak terdapat satu

sistem pengurusan kesihatan yang teratur dan ber/orak moden di Sabah, Penyakit#

penyakit seperti malaria"beri#beri"puru" radang paru#paru dan sebagainya

merupakan penyakit yang biasa dihadapi oleh masyarakat peribumi Sabah dan

mudah merebak di kalangan mereka sehinggalah memba+a kepada kematian, Bagi

mengelak penyakit itu merebak maka SBUB telah mengadakan kemudahan

kesihatan, :ospital didirikan di bandar#bandar seperti Sandakan" 9esselton dansebagainya, =amun" perkhidmatan hospital yang didirikan kurang berkesan kerana

kedudukannya di ka+asan bandar menyebabkan kemudahan ini tidak dapat

dinikmati oleh penduduk luar bandar,

ambahan pula" kebanyakan penduduk khususnya di ka+asan pedalaman

tidak menyakini sistem perubatan moden kerana masih berpegang teguh kepada

kepere/ayaan tehadap para dukun dan bomoh, Kera!aan SBUB mengadakan

dipensari dika+asan luar bandar untuk mendedahkan sistem perubatan moden

kepada masyarakat berkenaan, Usaha SBUB meningkatkan tara> kesihatan di Sabah

!uga telah membuka ruang kepada penduduk Sabah" khususnya masyarakat

peribumi untuk mengetahui asas#asas pen!agaan kebersihan dan langkah#langkah

bagi mengelakkan penyakit ber!angkit seperti malaria" taun dan sebagainya,

2$ -bid," hlm, 85,

(



K'SIM&U(AN

Sebagai kesimpulan" dapat dikatakan baha+a pada asalnya Pulau Borneo telah

lama men!adi tumpuan kepada kuasa#kuasa asing yang berminat akan potensi

Borneo kepada kepentingan masing#masing, &ntara kuasa yang pernah dan

berminat ke atas Pulau Borneo adalah seperti Portugis" &merika Syarikat" -tali" dan

Belanda,

Selain daripada kuasa#kuasa ini" terdapat kuasa barat yang lain seperti British

yang pada asalnya tidak menaruh minat terhadap meluaskan pengaruh di ka+asan

Kepulauan Borneo akhirnya terpaksa mengakui baha+a Kepulauan Borneo

mempunyai potensi yang besar dalam bidang ekonomi, Berbe;a dengan Kera!aanBritish" Belanda mempunyai kepentingan politik dalam menguasai Kepulauan

Borneo dengan usaha men!adikan Borneo sebahagian daripada :india Belanda,

=amun begitu" pada akhirnya Kera!aan British telah menyedari baha+a

Kepulauan Borneo mempunyai kelebihan yang perlu dikuasai kerana kedudukannya

Kepulauan Borneo di pertengahan !alan laut yang penting ke negeri <hina serta satu

keper/ayaan mereka baha+a bahagian utara pulau itu merupakan tempat

pertemuan !alan#!alan perdagangan yang boleh memba+a kepada keuntungan

serta dapat men!aga keselamatan perniagaan dan perdagangan mereka di

Kepulauan Borneo,

Penyerahan Borneo Utara kepada SBBU bukan saha!a di sebabkan oleh

sistem pentadbiran Kesultanan Brunei da kesultanan sulu yang lemah" tetapi !uga

disebabkan oleh usaha yang dilakukan oleh orang persendirian iaitu pengembara

dan +akil#+akil syarikat seperti arlymple" <harles 3ee .oses" 9oseph orrey dan

sebagainya, i mana mereka melihat Kepulauan Borneo dapat memberikan

man>aat yang baik kepada mereka, Proses penyerahan atau bagaimana terserahnyaBorneo Utara kepada SBBU adalah bermula dengan sambutan baik yang dilakukan

oleh Sultan Brunei yang pada alasannya dapat mengelak dari dasar perluasan

kuasa yang ingin dilakukan oleh Brooke dan Belanda,

(1



Selepas terserahnya Borneo Utara kepada SBBU" /orak pentadbiran !uga

turut berubah daripada /orak pentadbiran yang sedia ada" diubahsuai atau

diperbaharuhi oleh sistem pemerintahan SBBU sama ada dari aspek politik"

ekonomi" dan dari aspek sosial, Pembaharuan yang dilakukan bukan semata#mata

untuk men!aga keba!ikan penduduk peribumi" tetapi lebih kepada men!aga

kepentingan SBBU di Borneo Utara iaitu untuk mengaut keuntungan hasil bumi

Borneo dan !uga ingin menguasai kegiatan perdagangan di ka+asan perairan Pulau

Borneo,

SUMB', ,U.UKAN

Draham -r+in, )1$8%*, Borneo Abad kesembilan Belas, Kajian engenai !ersaingan

"iplomatik#

Kuala 3umpur, e+an Bahasa dan Pustaka,

.ohd, -sa ?thman, )2(*, $ejarah ala%sia &1'(()19*+# Kuala 3umpur, Utusan

Publi/ations

istributors Sdn Bhd,

(2



'an!it Singh, )2*, -he aking of $abah 1'*.)19/1# Kuala 3umpur UniAersity o>

.alaya

Press,

Siti &idah :!, 3okin, )27*, !erubahan $osioekonomi dan !entadbiran as%arakat

!eribumi

$abah &1''1)19*+# Kota Kinabalu UniAersiti .alaysia Sabah,

Sabihah ?sman, )1$85*, !entadbiran !ribumi $abah 1''1)19/1# $elangor# UniAersiti

Kebangsaan .alaysia # Layasan Sabah,

Saidatul =ornis :!, .ahali" .ohd Salim danRet/, )1$87*, !luraliti 0tnik dan Buda%a

$abah#

Kuala 3umpur e+an Bahasa dan Pustaka,

regonning K,D, )1$%5*, A istor% of odern $abah, Kuala 3umpur e+an Bahasa

dan

Pustaka,

@helan F,D, )1$7 # A istor% of $abah, 3ondon .a/millan,

mengapakah dikatakan perkembangan ekonomi semasa pentadbiran syarikat borneo utara berpiagam 1881...

Documents