ભાગ-3

પ્રથમ આવૃત્તિ�-૨૦૧૫

1

રીતેશ મોકાસણા

તારલિ�યાભાગ-3

તારલિ�યા

અનુક્રમણિ�કા

ક્રમ. નં. શીર્ષ� ક પાના નંબર૧ સાચો પે્રમ ! ૪૨ અનોખી જેોડી ૯૩ જ્યાં સ્વચ્છતા ત્યાં પ્રભુતા ! ૧૫૪ એક ઈન્ટરવ્યંુ ૧૮૫ જરા થોભો ભાઈ ૨૩૬ પરખ ૨૬૭ ટપાલ ૩૨૮ ણિખસકોલીની યાત્રા ૩૬૯ જય જવાન જય કિકશાન ! ૪૦૧૦ નંદ ઘેર આનંદ ભયો ૪૩૧૧ વંશવૃક્ષ ૪૭૧૨ માં મને જીવવંુ છે ! ૫૩

2

૧૩ ભીંતોની ભીતર ૫૬૧૪ ચાલો પાછા ભેગા રહીએ. ૬૦૧૫ એનીવસ� રી ગીફ્ટ ૭૦

સાચો પે્રમ !

“ મને ખબર જ હતી કે આજે પણ તંુ ઓફિ�સેથી મોડો આવીશ. ” ઘરમાં પ્રવેશ કરતા પોતાના પતિત ને આવતા જેોઇને પોતાની હૈયા વરાળ બહાર કાઢતી રૂના�ી બો�ી.

“ ઓહ ડાર્લિં�+ગ સોરી, તને કહીશ તો હર વખતની જેમ તંુ વાતને બહાનંુ ગણીને અવગણી કાઢીશ. ” સ્વ બચાવના ભાવે તોરણ બોલ્યો.

“ તને ક્યાં મારી કે છોકરાવની પડી છે. ” હજી પણ તેની હૈયાવરાળ ઉભરાતી હતી.

“ તમારી પડી છે એટ�ે તો જેમ બને તેમ જલ્દી ઘરે આવ્યો. ને ઓવર ટાઈમ પણ જતો કયો:. ”

“ હમ તો એમ કહે ને, કે રૂતિપયા વ્હા�ા કરવા હતા. ”

“ તને હંુ નતિહ પહોંચી શકંુ. પાણીનો ભાવ ના પૂછ તો ઠીક છે પણ, એ તો કહે કે આજ કેમ આટ�ી અકળાયે�ી છે ? ”

“ અકળાવ નતિહ તો બીજંુ શંુ કરંુ બો� ? ક્યારનાય તૈયાર થઈને બેઠા છીએ. એક તમે છો જે બોસ સાથે ભરાઈને બેઠા રહો છો. ”

“ તો પછી મારે ચા પણ નથી પીવી. ચા�ો જલ્દીથી થીએટર ભેગા થઈએ ” એક કાઢી નાખે�ંુ મોજંુ પાછંુ પહેરતા તોરણે કહ્યું.

તોરણ એક મધ્યમ કુટંુબમાંથી આવતો નવયુવાન છે. બીજો શહેરમાં નોકરી ટ્ર ાન્સ�ર થતા પત્ની અને બે બાળકો સાથે સામન્ય જીવન તિવતાવે છે.

પ્રાઈવેટ બંેકમાં નોકરી કરતો હોઈ ઘણી વાર ઘરે પાછા �રવામાં મોડંુ પણ થઇ જોય છે. પોતાની પત્ની રૂના�ી સ્વભાવે થોડી શોટ: ટેમ્પર છે અને એટ�ી જ ભોળી પણ છે. ઓફિ�સે જવા માટે એક જુનંુ સ્કુટર છે. જે ઘણી વાર સવારે એટ�ી તિકક મરાવે કે તેની બાજુમાં બંધ પડે�ંુ સ્કુટર ચા�ુ થઇ જોય; પણ એ ચા�ુ ના થાય !! નવી નવી નોકરી હોઈ, ઘણી વાર મેનેજર તેને થોડા કામ માટે રોકી પણ રાખે, જેથી રૂના�ી ગુસ્સે થાય. ઘણી વાર તો તે છોકરાના હોમ વક: ને �ઈને પણ ગુસ્સે થતી. મોટો છોકરો આન�, જેોકે હજી તો �ર્સ્ટ: ગ્રેડમાં જ હતો પણ પોતાની મોમ એને કો�ેજનાં �ર્સ્ટ: ઇયર માં હોય તેમ ટ્ર ીટ કરતી. ઘણી વાર એવંુ બને કે સાંજનંુ ડીનર બનાવવંુ અને એક બાજુથી આન� હોમવક: ને �ઈને ઉતાવળ કરે. આથી તે ગુસ્સે થતી ને ક્યારેક તે આન�ના ગા� પર પડતા તમાચામાં પફિરણમતંુ. જેો કે તે થોડા અંશે સાચી પણ એટ�ા માટે હતી કે એક બાજુ સાંજની રસોઈ અને બીજી બાજુ પુત્રનંુ હોમવક: ! તો નાન�ો તિવન� તેન હોમવક: માં ડીર્સ્ટબ: કરે. યા તો પેન �ઈને ભાગી જોય કે નોટબુકને ખંેચે.

3

સામાલિજક કહેવત મુજબ બે વાસણ ભેગા થાય એટ�ે વાજ તો આવેજ. પણ તોરણ એવંુ નહોતો ઈચ્છતો કે વાસણ પડીને નંદવાઈ જોય.

પ્રખ્યાત હાસ્યકાર શ્રી શાહબુદ્દીન રાઠોડના એક જેોક મુજબ, સંસાર રૂપી વાહનમાં એક ટાયર સ્કુટરનંુ અને એક ટાયર ટ્ર ે ક્ટરનંુ હોય તો બરાબર ના ચા�ે. જેોકે બેયના સંસાર રૂપી વાહનના ટાયર તો બેય સ્કુટરના જ હતા . પણ ગેર સમજણ અને અણસમજણના જેોરે અનબે�ેન્સ થઇ ગયા છે. આથી ક્યારેક તણખા મંડળ જેોર પકડતંુ.

એક સવP મુજબ ભારત પાસે યુવા ધન ખુબ છે. અને છેલ્�ા વર્ષોો:માં મતિહ�ા જોગૃતિતએ જેોર ને લિશક્ષણ કે્ષત્રે પ્રગતિત કરી છે. એવીજ એક નવી મતિહ�ા કમ:ચારીને તોરણના માગ: દશ: ન નીચે એપોઇન્ટ કરવામાં આવી. એક ફિદવસ અચાનક રૂના�ી બંેકમાં આવી ચડી. અને સાથેજ એક છોકરીને જેોતા તો તેના ભવાં ચડી ગયા. બંેકમાં તો કશંુ ના બો�ી, ગા� �ુ�ાવતી કામ પતાવીને નીકળી ગઈ. પણ આખા રસ્તે કેવી રીતે પતિતને �ઇ પાડવો તે પ્�ાન ઘડતી ગઈ. આન� કે તિવન� કશંુ બો�ે તો તેને પણ ઉગ્ર સ્વરે બો�વા �ાગી પડી. આ બાજુ તોરણ તો બસ પોતાના કામમાં મશગુ� હતો.

એક મધ્યમ કુટંુબમાંથી આવતા તોરણને બરાબર ખ્યા� હતો કે પૈસાની વેલ્યુ કેટ�ી ? આથી તે પોતાનંુ સમગ્ર ધ્યાન અને બુલિWને, બેન્કના કામકાજના હવા�ે કરી દેતો. તેને તો રૂના�ી આવી તે એકદમ �ાઈટ�ી �ઈને થોડી ઘણી નવાજીને તિવદાય કરે�ી. એને તો જરા પણ ખબર નહોતી કે ઘરે જતા કેવા ચા નાસ્તા હાજર હશે.

“ ચા બનાવંુ કે પછી બહાર પીને આવ્યો છે ? ”

“ રૂના�ી તારી તલિબયત તો બરાબર છે ”

“ મને શંુ થવાનંુ હતંુ.....એય મજોની અ� મસ્તાન છંુ. મને થયંુ કે નવા ર્સ્ટા� ને �ીધે, ચા નાસ્તો થઇ ગયો હોય. ”

“ ઓહ...તો શ્રીમતીજી આજે બંેકમાં આવ્યા ને પે�ા નવા મેડમને જેોયા એટ�ે કે ? ”

“ થોડા ફિદવસતો એવંુ �ાગતંુ કે તમારો બોસ તમારા ભોળપણનો �ાયદો �ઈને રોકી રાખે છે. પણ હવે કંઈક સમજોય છે કે ”

“ શંુ સમજોય છે બો� ? ”

“ એજ કે બાજુમાં એક રૂપકડી છોકરી બેઠી હોય તો પછી મારા જેવી પત્ની ને છોકરા ઘરે રાહ જેોતા હોય તે કયાંથી યાદ આવે. ”

“ શંુ તંુ પણ બક બક કરે રાખે છે. તને તો ખબર છે કે બાજુ વાળા બહેન એક ફિદવસ શંુ કહેતા હતા ? હંુ સવારે સ્કુટરને બહુ કીકો મારંુ છંુ એમાં તેમનો છોકરો જોગી જોય છે. ”

“ તે છો કહેતા..બહુ દયા આવતી હોય તો નવંુ સ્કુટર �ાઈ આપે, પછી એમનો છોકરો એય મજોનો નીંદર કરે રાખે. ”

“ શંુ તુયે બાફે્ય રાખે છે ! નવા સ્કુટર �ેવાની �ગનીમાંતો કયારેક ઓવર ટાઈમ કરંુ છંુ. અને તિપ્રયે, તને તો ખબર છે હંુ સ્વમાની છંુ. થોડોક સપોટ: આપ, પ્�ીઝ માય હની. ” ને તેણે રૂના�ીની ગા� સાથે ગમ્મત કરતી �ટને ઘુમાવી.

“ બસ હવે �ટપફિટયા કરવા રહેવા દે અને હંુ તારા માટે ચા �ઇ આવંુ. ” કહીને તે તિકચનમાં ગઈ. એક તિનરાંતનો શ્વાસ �ઈને, એના જેવાજ દયામણા સો�ા પર આડો પડ્યો.

આવા કચકચાટ તો રોજના થઇ પડ્યા.

થોડા ઘણા અંશે તો તોરણ થાકી પણ ગયો. રોજ બંેકમાં મોડે સુધીનંુ કામ, અને ઘરે આવે એટ�ે પત્ની પારાયણ ચા�ુ. કોઈ ફિદવસ કોઈ વસ્તુની બબા�, કોઈ ફિદવસ છોકરાની બુમરાણ તો કોઈ ફિદવસ શંકાના સમાધાનોની સમસ્યા !

4

“ જેો મારી રૂના�ી, આપણા કોઈ એરેન્જ મેરેજ નથી. બેય એકબીજોને પસંદ કરતાં. અને તેના થકીના, પે્રમનંુ પફિરણામ તો આપણા પે્રમ �ગ્ન છે. ”

“ તંુ મને એમ ભોળવ નતિહ....એક વાર ટ્ર ે પ થઇ ગઈ, છો બહુ થયંુ. ”

“ મત�બ મંે તને ટ્ર ે પ કરે�ી એમ ? મંે તને �સાવે�ી ? ”

“ હા જ તો.... ” ને તે એકદમ ત્રાડ નાખીને બો�ી.

કેટ�ાયે ફિદવસનો કંટ્ર ો� કરે�ો ગુસ્સો આજે ભડ ભડ સળગી ઉઠ્યો. થાડ દઈને એક તમાચો રૂના�ીના ગા� પર પડી ગયો; આથી તે રડવા �ાગી.

“ બસ તમે પુરુર્ષો �ોકો આ એક કામ બરાબર બજોવી જોણો. ” રડવાનંુ રોકીને તે બો�ી.

આથી વળી પાછો તોરણ મા�ી માંગીને કરગરવા �ાગતો. એ નહોતો ઈચ્છતો કે નાની એવી �ડાઈ એક મોટંુ સ્વરૂપ ધારણ કરે. આથી �ોસ�ાવી પટાવીને વળી થડને વે�ી વળગે તેમ આલિ�+ગનમાં �ઇ �ીધી.

પાછો બંનેનો સંસાર સુખમય બનીને સોળે કળાએ ખી�ી ઉઠતો. જેટ�ી તે અડીય� હતી, એટ�ી જ ભોળીને પ્રેમાળ. પણ થોડીક જડતાના બીજે તે હેરાન થઇ ઉઠતી. શંકાના વાદળો ઘેરાય કે તે તોરણ પર વરસી પડતી. ગુસ્સો દબાવવા ટ્ર ાય કરવા છતાં પણ તે કન્ટ્રો� ગુમાવીને તોરણ સાથે બાખડી પડતી. આમ ને આમ તેમનંુ રગસીયંુ ગાડંુ ગબડે જોય છે. જેમ દફિરયાની ખારાશ દુર ના થાય તેમ રૂના�ીના સ્વભાવની ખારાશ કયારેક ક્યારેક રંગ બતાવી દેતી.

“ તને હજોર વાર કહંુ છંુ પણ તંુ નતિહ માને, મારે તો શંુ કરવંુ એજ સમજોતંુ નથી. તને હંુ ના ગમતી હોય તો સા� સા� કહી દે. બાકી મને તો એવંુ જ �ાગે છે કે મેરેજ પહે�ા તંુ મને જે પે્રમ કરતો તે અ�ગ હતો. તંુ એકદમ બદ�ાઈ ગયો છે. ”

“ હની, તંુ જ મારા માટે સવPસવા: છે. તારા લિસવાય તો હંુ કોને પ્રેમ કરંુ ? ક્યારેક તો મને સમજવાની ટ્ર ાય કર રૂના�ી. હવે તો આપણા દીકરાઓ પણ યુવાન થઇ ગયા છે. ”

“ હંુ પણ એજ કહંુ છંુ કે પે્રમ ના ગીતો ગાવાની ઉંમર નીકળી ગઈ છે. ”

“ �ટ હજેો, જેો હંુ મનમાં પણ એવંુ તિવચારતો હોય. ઘે�ી તંુ જ તો મારી તિપ્રયે છે ને તંુ જ તો મારી વ્હા�ી છે. ” કહીને તોરણે પત્નીને પોતાનાથી એકદમ નજીક ખંેચી.

“ બસ આ તમારો ડાય�ોગ સાંભળીને વળી પાછી જીવન જીવાવવાની ઘે�છા વધી જોય છે. " કહીને રૂના�ી વળી પતિતની બાહોમાં સમાઈને બધંુ ભૂ�ીને પ્યારને પામવા મથી રહેતી.

પણ જેમ મેથીને ગમે તેટ�ી ધોવો પણ કડવાશ ના જોય તેમ રૂના�ી પણ કોણ જોણે ફિદ�ની ભડાશ ઓકી નાખતી. તો તોરણ હંમેશા વાતને વાળીને નીપટાવી �ેતો. બને ત્યાં સુધી ગમ ખાઈ જતો. ઓફિ�સેથી આવે તો પાણી કે ચાનો પણ તિવવેક ના કરનારી પત્ની રૂના�ીનંુ જરા પણ ફિદ� પર ના �ઈને પફિરસ્થિaતિતને સંભાળી �ેતો. ઘણી વાર તેને �વમેરેજ કરીને પસ્તાવો થતો પણ ગમ ખાઈને ફિદ�ને વાળી �ેતો.

લિશયાળાના સુકા વાયરાઓ વાઇને જતા રહ્યા. ત્યાં વળી ઉનાળાની �ુ શરીર �રતે �રીને પરસેવો પાડતી ગઈ. કે ચોમાસાના ભીના ભીના વાયરાની �ુવારો તન બદનમાં ભીનાશની સૂ્ફર્તિત+ આપીને વળી લિશયાળાના સુકા વાયરાને મોક�ી આપે છે. એવોજ દરેક મોસમનો વાયરો તોરણ અને રૂના�ીના જીવનમાં પણ વાઈ ગયો. ઘસડાતંુ ઘસડાતંુ સંસાર ગાડંુ વૃWાવaાએ �ઇ ગયંુ. સમય તો દરેકના જીવનમાં આયંુને અનુરૂપ પોતાની છાપ છોડતો જોય છે. અને જેમ વૃWાવaા નજીક આવે તેમ શરીરની સમતુ�ા તથા તંદુરસ્તી જળવાતી નથી.

રૂના�ીના શરીર પર સમય વધારે અસર કરી ગયો. નામ છે તેનો નાશ તો છે જ ! અને જેણે જીવન પામ્યંુ તેને પરમ ધામ તો જવંુ જ રહ્યું ! જન્મ અને મરણ બેય તો કુદરતને આધીન.

5

પણ કાળક્રમે, રૂના�ી પહે�ા �સાઈ ગઈ. જેો કે આયુમાં તે તોરણ કરતા ત્રણ વર્ષો: મોટી હતી. એ સમયે તો બંને એ સમાજને એક આયુ ત�ાવતનો જીવંત દાખ�ો આપીને મેરેજ કરે�ા. પણ આયુ તો દરેક વ્યસ્થિક્તના આયુષ્ય સાથે તિનભ: ર નથી. પથારી વશ બને�ી રૂના�ીની સેવા ચાકરી કરવામાં તોરણ એવો �ાગી ગયો કે, તેના માટે તો રૂના�ીની સેવા એ જ જીવન ! તો આ બધંુ જેોઇને વહેમ તથા શંકાના આવરણે ઢંકાયે�ી રૂના�ી હવે પસ્તાવો કરવા �ાગી. અરે રે પોતે કેટ�ી અભાગી કે કાયમ પતિતની સાથે કચકચ કરીને સંતાપ આપતી રહી. કાયમ તેના પર શક કરીને પોતાની �રજેોને છાવરી રહી.

પોતાનો પસ્તાવો પણ કેવો ને કેવી અવઢવ ! કે પતિત પાસે મા�ી માંગીને બો�વાની શસ્થિક્ત પણ હણાઈ ગઈ ?

પથારીમાં પડી પડી બે હાથ જેોડે છે; અને તોરણ સામે દયા યાચના દ્રતિh નાખે છે. આથી તોરણ પણ તેની સામે સાંત્વના આપતા ઈશારા કરે છે.

કાયમ મળે�ી કડવાશે તે ટેવાઈ ગયે�ો તે રૂના�ીની મીઠી વાણીને મુક સંજ્ઞામાં જોણી નથી શકતો. તે રૂના�ી બરાબર જણાતી હતી પણ પોતે એવા વમળમાં �સાઈ ગઈ છે કે કશંુ કરી શકે તેમ નથી. તેણે તોરણનો હાથ પકડીને નજીક બો�ાવ્યો. અને તેના હાથને છાતી સરીખો ચાંપીને આંસુ વહાવા �ાગી. આથી તોરણ પણ એકદમ ભાવુક બની ગયો. અને તેના કાન નજીક જઈને બોલ્યો

“ તિપ્રયે...તંુ મારી જરા પણ ચિચ+તા ના કરીશ અને આશા રાખંુકે; તારી પાછળ જ હંુ જેમ બને તેમ જલ્દી આવીશ. ” તેના આંસુ �ૂછતાં તે બોલ્યો કે વળી પે�ા આંસુનો એક ઓર ધોધ વહેવા �ાગ્યો. તોરણ એક પતિત ધમ: તિનભાવે છે તો પત્ની પણ પતિતની ચિચ+તા કરતી પથારીમાં પોતાના આત્માને કોચે છે. પોતાને કશંુ બો�વંુ છે પણ બો�ી શકતી નથી. તેના ચહેરા પર ચિચ+તાની નસો �ૂ�ાયે�ી જેોઇને તોરણ એકદમ નજીક જઈને બોલ્યો.

“ રૂના�ી, કશંુ કહેવંુ છે ને ? જે ફિદ�માં હોય તે કહી દે. મને તારંુ આજ સુધી કોઈ વાતનંુ ખોટંુ નથી �ાગ્યંુ. તારા આત્માને દુઃખી ના કર. કદાચ મારી વ્યથાને રોઈને હંુ તને વધુ સંતાપ આપવા નથી માંગતો. તારા અધૂરા રહી ગયે�ા ઓરતા પણ કહે, બની શકશે તો પુરા કરીશ. હંુ માનંુ છંુ કે એક સામાન્ય બેન્કનો ક્�ાક: તો વળી કેટ�ા અરમાનો પુરા કરાવી શકે ? ”

રૂના�ી બધંુ સાંભળી રહી હતી. તેના અંતરમાં દાહ ચપાતો હતો. ફિદ� ભારે બની ગયંુ છે. આત્મા કોચવાય છે. જીભ સંકોડાઈ ગઈ છે. તોરણના હાથને પોતાના હોઠ સાથે ચાંપીને તે ભગવાનને પ્રાથી: રહી.

“ ભગવાન, મંે પતિત સાથે કરે� અક્ષમ્ય વત: ન મા�ીપાત્ર તો નથી જ. તેનો અ�સોસ કરીને પશ્ચાતાપ કરવાનો સમય મંે સરકાવી દીધો છે. પણ જેો મંે આજ સુધી પતિતને જ પે્રમ કરીને જીવન પસાર કયુp હોય તો મને બે પળ માટે બો�તી કર. ” તેની તિનજ:ન આંખો જરતી રહી. તે જેોઇને કે એક નારીની અગમ્ય શસ્થિક્તએ, તેનામાં વાચા �ૂટી; શરીરનંુ બધંુ બળ જીભ પર કેન્દ્રિન્દ્રત કરી દીધંુ.

“ હંુ જ તારી તિપ્રયે ને હની. તંુ સાચોને તારો મારા માટે પ્રેમ સાચો. મને મા�...... ને તે તોરણની બાહોમાં જુ�ી રહી. તેનો મંદ મંદ સ્થિrત આપતો ચહેરો છતને તાકતો �ટકી રહ્યો.

અનોખી જેોડી

6

પો�ીસની ગાડીઓના સાયરન ચારેબાજુ બધાને ચેતવી રહ્યા છે. રોડ પર અને શેરીઓમાં પણ ભાગંભાગ મચી ગઈ છે. �ોકો અ�ડા ત�ડી મચાવે છે. બધા પો�ીસના મારથી બચતા ભાગી રહ્યા છે. કોઈની કોઈને પડી નથી. અચાનક નાના એવા તો�ાને શહેરમાં કફ્યુp �ાગી ગયો છે. દુકાનો વાળા દુકાનો બંધ કરીને ઘરે જોય છે. નોકફિરયાત વગ: પણ ઓફિ�સો છોડીને નાસી જોય છે. નાના છોકરાઓને બગ�માં દબાવતી મતિહ�ાઓ પણ ભાગે છે. આવામાં ભાગતી ભાગતી એક છોકરીનો પગ બીજી છોકરી પર પડ્યો.

“ દેખાતંુ નથી, કે હંુ અહી બેઠી છંુ ? ” પે�ી ન્દ્રિચલ્�ાઈને બો�ી.

“ અરે મા� કરજેો, હંુ તો અંધ છંુ પણ તમે કેમ અહી બેઠા છો ? તમે સાંભળંુ્ય નતિહ કે શહેરમાં કફ્યુp �ાગી ગયો છે ? ”

“ મારે પણ ભાગવંુ છે પણ કેમ ભાગંુ ? ”

“ કેમ કોઈ વજનદાર કે મોંઘી વસ્તુ છે જેોડે ? ”

“ હંુ તો એક ભિભખારણ બાઈ છંુ. એક અકrાતમાં અડધો પગ ખોઈ બેઠી છંુ. ”

“ ઓહ હંુ પણ તારા જેવી જ છંુ. આમ બેસી રહેવાથી તો પો�ીસ પકડીને જે�માં પૂરી દેશે. ”

“ મોટી જે�માંથી નાની જે�માં જવાનંુ થશે. ” કહીને તેને બળાપો કાઢ્યો કે એક પો�ીસ વેન એકદમ નજીક આવી. �ાઉડ સ્પીકર ગરજતંુ હતંુ ‘ રોડ, �ૂટપાથ બધંુ ખા�ી કરો, નતિહ તો દશ ન્દ્રિમનીટ પછી અમારે ના છુટકે કડક પગ�ા �ેવા પડશે. ’

“ જુઓ તિવચારવાનો બહુ સમય નથી, ચા�ો હંુ તમને ટેકો આપંુ છંુ; તમે મને શેરીમાંથી ભાગવામાં મદદ કરો ” કહીને પે�ીએ તેનો એક હાથ પકડીને ઉભી કરી. બીજેો હાથ પોતાના ખભે રાખીને ચા�વાનંુ ચા�ુ કયુp . બંને ધીમે ધીમે મુખ્ય રોડ વટાવીને એક એક નાની શેરીમાં આવી ગયા.

“ અહી કદાચ પો�ીસ નતિહ આવે, અને મારો પગ પણ દુખવા �ાગ્યો છે. ”

“ મને તો કેમની ખબર પડે પણ તમારા ભરોસે દોરાઉં છંુ. બાકી તો કોણ જોણે ભટકાતી ભટકાતી ક્યાંય જોત ! ”

“ �ાગે છે આ જગ્યા થોડી સુરલિક્ષત છે, પણ છતાય થોડી વાર પછી બીજે જતા રહીશંુ. ”

“ ક્યાં ?? તમે ક્યાં રહો છો ? ”

“ હંુ તો આપણે જ્યાંથી ભાગે�ા ત્યાજ �ૂટપાથ પર જ સુઈ રહંુ છંુ. એક જેોડી કપડાને બે ત્રણ વાસણ હતા તે એક કોથળીમાં ભરીને એક દુકાનની છત પર મુકાવી દીધા છે. અને તમે ? ”

“ હંુ પણ ત્યાંથી થોડે આગળ એક નાની માકP ટ છે ત્યાંજ રહંુ છંુ. ફિદવસે માંગીને પેટ ભરંુ છંુ તો રાત્રે એજ માકP ટની સીડી નીચે સુઈ જોઉં છંુ. ”

“ ઓહ.....વાહ રે ભગવાન !! ”

“ હવે ક્યાં જઈશંુ ? આપણે જ્યાં રહીએ છીએ ત્યાં જવાશે નતિહ. " કહીને તે નીચે બેઠી. " �ો તમે પણ બેસો, કંઈ તિવચારીએ. ”

“ હા, કંઈક તો તિવચારવુજ પડશે. ” કહીને તે પણ બેઠી.

“ મારંુ નામ ગોત્રી છે, ગરીબ માંબાપની એકની એક દીકરી છંુ. ઘણી મોડી ઉંમરે મારો જન્મ થયે�ો. માબાપ લિબચારા મરી પરવાયા: , મજુરી કરીને પૂરંુ કરતી હતી �ગન કરીને ઠરીઠામ થઇ કે વરની ઉપર દીવા� પડી અને લિબચારો મરી ગયો. આથી હંુ એક એલિસડના કારખાનામાં બાટ�ા ભરવા જતી. એક વાર ઉતાવળે એલિસડનો બાટ�ો મારાથી પડી ગયો ને બેય આંખો ગુમાવી બેઠી; અને સાથોસાથ નોકરી. પછી તો ભીખ માંગવાના દા'ડા આયા.” કહીને અંધ ગોત્રીએ હૈયા વરાળ કાઢી.

7

“ અરે રે, આતો આવ બાઈ હરખીને આપણે બેય સરખી જેવંુ થયંુ. ”

“ કંઈ સમજોયંુ નતિહ ”

“ એજ કે હંુયે ત્યારે ક્યાં કોઈ મોટા ઘરની દીકરી છંુ. માં લિબચારી અડધી પાગ� હતી, આથી કોણ �ંપટ એનો �ાભ �ઇ ગયો ને મને પૃથ્વી પર �ાવારીસ બનાવતો ગયો. નામ તો માં એ રૂડંુ ગુણવંતી રાખે�ંુ પણ ભીખ માંગતી ગુણી થઇ ગઈ છંુ . હંુયે તારી જેમ મજુરી કામે જતી હતી પણ એક ફિદવસ ટેમ્પામાં પાછળ ઉભી હતી ને એક મોટા ખાડામા ટેમ્પાનંુ વ્હી� ગયંુ કે હંુ પાછળથી નીચે પડી ગઈ. અને મારો અડધો પગ ખોઈ બેઠી. ” કહીને ગુણી રડવા �ાગી.

“ તમારી વાત સાચી છે, આપણે બેય સરખા. ” ને તે પણ રડવા �ાગી. બેયને જેોઇને દીવા�ો પણ રડમશ બનીને ભંેકારે છે. ઘણી પળો એમને એમજ વહી ગઈ.

“ હવે કશે બીજે જતા રહીએ તો કેમ ? ” ગોત્રીએ પૂછ્યું.

“ હંુ પણ એવુજ તિવચારંુ છંુ. તમે કહો ક્યાં જઈશંુ ? ”

“ મારી તો દુતિનયાજ સીન્દ્રિમત છે, તમે જ્યાં �ઇ જોવ. તમને ટેકો જરૂર આપીશ. ”

“ ચા�ો અહીંથી તો વટીયે, બાકી નથી તો આપણી કોઈ રાહ જેોવા વાળંુ કે ચિચ+તા કરવા વાળંુ ” કહીને ગુણીએ ઉભા થઈને ગોત્રીના ખભે હાથ મુકીને ચા�વા �ાગી. ચારે બાજુ દ્રતિhને ઘુમાવતી જોય છે, રખેને કોઈ આશરો મળે તેવી જગ્યા દેખાય ! થોડે દુર ગયા કે એક પડી ગયે�ંુ મકાન દેખાયંુ; આથી તેના મોઢા પર મુશ્કાન છવાઈ ગઈ.

“ એક પડી ગયે�ંુ મકાન દેખાય છે, તમે કહો તો ત્યાં જઈએ, આગે આગે જેોયંુ જશે. ”

“ સારંુ, પણ એક વાત કહંુ ? કદાચ આવી રીતે આપણંુ ન્દ્રિમ�ન એક કુદરતી ન્દ્રિમ�ન છે. આજથી બેય સખીઓ. ”

“ કોઈ વાંધો નતિહ ગોત્રીબેન, આમેય હંુ ટેકા વગર અધુરી છંુ. ”

“ ને હંુ દ્રતિh વગર ” કહીને ગોત્રીએ ગુણીનો હાથ પકડી �ીધો.

“ વાહ રે ભગવાન, કયારે શંુ �ઇ �ે છે ને ક્યારે શંુ આપી દે છે ! જોણે છે ? મારી માં મયા: પછી; આજે પહે�ી વાર કોઈએ મારો હાથ પકડીને એક સંુવાળો સહવાસ યાદ અપાવ્યો છે. ” કહીને તે ગળગળી થઇ ગઈ.

“ એમ ઓછપ ના �ાવ બેની, આપણે તો જોતેજ રડીને જોતે છાના રહી જવાની ટેવ પાડવી પડે ! ”

“ હા, ઘર આવી ગયંુ છે જરા સંભાળજે, " કહીને ગુણીએ જોળવીને ગોત્રીને અંદર �ીધી. ખુલ્�ી જગ્યામાં બેય બેઠા.

માણસોની હેર�ેર બંધ થઇ ગઈ છે. �ોકો ઘરમાં પુરાઈ ગયા છે. પો�ીસની જીપ અને વેનના અવાજ આવે છે. પંખીઓ પણ ઉડી ઉડીને માળામાં ભરાઈ ગયા છે. કોઈ તો રોડ પર �રકતંુ નથી. આવામાં આ બેય અસહાયનંુ કોણ તિવચારે ? કોની પાસે ભીખ માંગે ? કોની પાસે દયા યાચના કરે ?

“ કાળો કાગડોય આસપાસ દેખાતો નથી. ” ગુણી બો�ી.

“ આમાં ક્યાંથી દેખાય, કહે તો આજુબાજુમાં તપાસ કરીને કશંુ માંગી �ાવંુ ? ”

“ ના ના, ભીખ માંગે તેને તો વળી શરમ કેવી ને માન-અપમાન કેવંુ ? હંુ તો ભીખ અને ભૂખ બેયથી ટેવાઈ ગઈ છંુ. ”

8

“ એ બેજ તો આપણા આભૂર્ષોણો છે, સારા ગણો કે નરસા ! હંુ તો બેય માટે તિવચારતી હતી. ”

“ રાતનંુ તો થઇ પડશે, ચાર રોટ�ી બપોરની પડે�ી તે કાગળમાં વીંટીને �ેતી આવી છંુ; સવારે ઉઠીએ ત્યારે થઇ પડશે. ”

“ વાહ રે શંુ મગજ દોડાવ્યંુ છે બેની ”

“ બસ કર ગોત્રી, એક જ ફિદવસમાં આટ�ો પ્યાર આપીને મને ગાંડી કરી દઈશ. ”

“ ના ના તને ગાંડી કરીને મારી દ્રતિh ખોવા નથી માંગતી ” ને બેય હસવા �ાગી.

ગુણી અને ગોત્રી પછી તો સાથેજ રહેવા �ાગી. આખો ફિદવસ ભીખ માંગીને વળી પે�ા પડી ગયે�ા મકાન પર આવી જોય. બેય એકબીજોને સહારે પાકી સખીઓ બની ગઈ. કહેવાય છે કે અમુક ઘટના જીવનમાં વળાંક �ાવે !

છો ને તે વળાંક દુઃખદ હોય કે સુખદ !

એક સંધ્યાની પળે, ગોત્રી ગીત ગણગણવા �ાગી ‘ પનઘટ છોડી કેમ રે જોઉં જ્યાં આવશે રે નટખટ શ્યામ....’ મધુર શબ્દો હવામાં રે�ાવા �ાગ્યા. સંગીત અને નૃત્ય એક બીજો સાથે સંકળાયે�ા છે. આ બાજુ મધુર શબ્દોએ પોતાની અસરના જોદુ પાથયા: . એક હાથના ટેકે ગુણી ઉભી થઇ ગઈ અને શબ્દોના તા�ે તેના પગ થીરકવા �ાગ્યા. ‘ નટખટ શ્યામ આવશે, વાંસળીના શુર રે રે�ાવશે....’ સુરો રે�ાય છે ને આ બાજુ ગુણી પોતાના પગને કંટ્ર ો� ના કરી શકી. કહે છે કે ક�ા તો છાપરે ચડીને પોકારે, ધૂળથી દટાઈ ના. એક પગે પણ તે જુમી ઉઠી છે. આ વરવંુ દ્રશ્ય જેોઇને ભીંતો પણ સ્થિaર બનીને તિનહાળવા �ાગી. પવન પણ સ્થિaર બનીને રોકાઈ ગયો. વાદળા પણ પાણી ભરવા જતા તે સ્થિaર બનીને જેોવા �ાગ્યા. પક્ષીઓ પણ પાંખોને સંકોડી શાંત બની ગયા છે. એવામાં રસ્તા પર એક માણસ પસાર થાય છે તેનંુ ધ્યાન તે તર� દોરાય છે; તેના પગ પણ સ્થિaર બની ગયા. ગીત ગણગણતી ગોત્રી એ ગાવાનંુ બંધ કયુp કે ગુણીના પગ પણ થંભી ગયા.

“ કેમ અ�ી, ગાને આજે ઘણા સમયે મારાથી નચાઈ ગયંુ. ”

“ ઓહ, શંુ વાત છે ? હંુ તો બસ યાદ આવ્યંુ તો ગીત ગણગણતી હતી. કાશ મારી આંખો સ�ામત હોત ! તંુ એટ�ી તો ભગ્યશાળી છે કે મારંુ ગીત સાંભળીને નાચી શકી ! ”

“ એવો અ�સોસ ના કર, તારે શંુ જેોવંુ છે ? હંુ તને સંજય જેમ તિવવેચન કરી ને કહીશ. ”

“ આજે ઘણા ટાઈમે અંધ હોવાનો વસવસો થયો બેની. ”

“ અરે ગાંડી, જેના જીવનમાં પ્રકાશ હોવા છતાં અંધકાર હોય તેને મનને વાળી �ેવંુ પડે ! ”

બંનેનો વાતા: �ાપ સાંભળી રહે� વ્યસ્થિક્ત એકદમ નજીક આવી કે ગુણી બો�ાતી બંધ થઇ ગઈ. અને થોડી ભયભીત બનીને આવનાર વ્યસ્થિક્ત સામે ટગર ટગર જેોવા �ાગી. તેઓ એકદમ નજીક આવ્યા કે તે બો�ી ઉઠી.

“ અમે �ોકો મેઈન રોડ પર ભીખ માંગીને ગુજોરો કરીએ છીએ. અને ખા�ી રાત્રે જ અહી સુઇએ છીએ....કા�થી અમે જગ્યા બદ�ાવી નાખીશંુ.

”

“ ગભરાવ નતિહ, પણ હંુ તો તને ડાન્સ કરતા જેોઇને પ્રભાતિવત થયો છંુ. ” કહીને તે ગુણીની એકદમ નજીક ગયા. અને બધી તિવસ્તારથી વાત કહી.

આવનાર વ્યસ્થિક્ત એક થીએટરમાં રે્સ્ટજ શો કરીને �ોકોનંુ મનોરંજન કરનાર હતો. નાચતી વેળા એ ગુણીના રે્સ્ટપ અને �ય સાથે ગાનની તા� બધ્ધતાથી તેઓ અંજોઈ ગયા હતા, તે ગુણીને રે્સ્ટજ શોમાં તૈયાર કરવા માંગતા હતા. સાચા હીરાને એક ઝવેરીએ પારખી �ીધો. પણ ગુણીએ એમ જટ દઈને હા ના પાડી. અઠવાફિડયા પછી જવાબ દેવા કહ્યું. તેમના ગયા બાદ તો ગોત્રી એકદમ ન્દ્રિચલ્�ાઈને કહેવા �ાગી.

9

“ શા માટે તરત હા ના પાડી ? અગર તંુ મને તિપ્રય સખી માનતી હોય તો તંુ હા કહી દે જે. તને ખયા� છે, ભગવાન તારા પર ન્યાય કરી રહયા છે.

અને તેમનો અનાદર કરવો એટ�ે પાપમાં પડવંુ. ”

“ કોઈ વાંધો નતિહ ભ�ે હંુ પાપના કુવામાં ધકે�ાતી પણ તને છોડીને નતિહ જોઉં. કેટ�ા વર્ષોો: બાદ મારા જીવનમાં ખુશી આવી છે, બેની બેની કરીને મારા રૂફિદયાને પ�ાળવા વાળી મળી છે, તેને કેમ કરીને ખોવંુ ? ”

“ મારે તારંુ કશંુ સાંભળવંુ નથી, એક વાત કહે, મને આવી તક મળી હોત તો તંુ શંુ કરેત ? ”

“ એજ જે તંુ મને કહી રહી છે. ”

“ તો બસ હવે ચુપચાપ રહે ને કોઈ બબા� નતિહ જેોઈએ બેની. ” કહીને ગોત્રીએ તેનો હાથ પકડીને છાતી સાથે �ગાવી દીધો કે એક સાથે બે બે ફિદ� પીગળવા �ાગ્યા.

અઠવાફિડયા પછી તો ગુણીને પે�ી વ્યસ્થિક્ત આવીને �ઇ ગઈ. દવાખાને જઈને નક�ી પગ �ગાવડાવી આપ્યો. આથી ગુણી તો હવે ટેકા વગર ચા�વા �ાગી. પે�ો વ્યસ્થિક્ત પણ રાજી થઈને રે્સ્ટજ શો માટેના ફિરહસ:�માં �ાગી ગયો. ગુણીને બધા ર્સ્ટેપ શીખવવામાં આવે છે. નામ જ એનંુ ગુણવંતી હતંુ, એક બે વાર બતાવે કે રે્સ્ટપ શીખી જોય છે. થોડા ફિદવસમાં તો તે શીખી ગઈ. અને રે્સ્ટજ શો માટેના આખરી ઓપ આપવા માટે એક પણ જોતના રીટેક વગર ડાન્સ માટેનંુ આયોજન ગોઠવાયંુ જોણે ર્સ્ટેજ શો જ હોય !

ગુણીને શણગારવામાં આવી, જયારે તે અરીસા સામે આવી તો મનોમન કહેવા �ાગી “ હે ભગવાન, કેવી રે બલિ�હારી, હવે �ોકો જે હાથથી �ાત મારતા તે તાળીઓથી પોતાને વધાવશે. ” પોતાને ર્સ્ટેજ પર આવી જવાની બુમ પાડી કે તે નજરને અરીસામાંથી હટાવીને આવી ગઈ . સંગીતના શૂરો રે�ાયા, ગીટારના તાર જણ જણી ઉઠયા. સંતુરે શુર રે�ાયા, ગુણીને ઈશારો મળ્યો કે ગુણી નાચવા �ાગી. નાચતા નાચતા ગુણીને વ્હા�ી સખી ગોત્રી યાદ આવી ગઈ. અરે રે, પોતે કેવી અભાગી છે કે જીગરજોન સખીને છોડીને અહી આવી ગઈ ? રે્સ્ટપ થી રે્સ્ટપ અથડાય છે, પગ�ા થીરકાય છે. નાચના તા� મળતા નથી આ જેોઇને રે્સ્ટજ ડાયરેક્ટર ન્દ્રિચલ્�ાય છે.

“ અરે, ગુણવંતી, અત્યાર સુધી તો બરાબર રે્સ્ટપ આવતા, તા� અને �યબW, કેમ અત્યારે આવંુ કરે છે ? ”

ઘણી બધી વાર પ્રયત્નો છતાં પણ અસ� જેવો તા� મળતો નથી. જયારે ગુણી તો બસ પોતાની પ્યારી સખીની જ ચિચ+તા કરે છે. એક પળે એના મગજમાં વીજળી જેમ જબકારો થયો.

“ �ાગે છે તમે અસ�ી હીરા પારખંુ નથી ”

“ કેમ ગુણવંતી એમ બો�ે છે ? મારો આટ�ી સા�નો અનુભવ કહી પાણીમાં નથી નાખ્યો. મારી આંખોએ ધોખો નથી ખાધો. ”

“ ધોખો ખાધો છે, સંગીત વગર ગાન નકામંુ ને ગાન વગર તાન નકામંુ ! ”

“ મત�બ ? ”

“ એજ કે તે ફિદવસે મારો એક પગ નાચતો જેોઇને તમે અંજોઈ ગયા પણ ન્દ્રિથરકત પાછળનો જોદુ નજરમાં ના આવ્યો? ”

“ કઈ સમજોય એવંુ બો� ને ગુણવંતી ”

“ એજ કે મારી સખી ગોત્રી ના ગળામાંથી રે�ાતા શુરે જ હંુ નાચવા �ાગે�ી. હવે તમેજ કહો કે એ શુર અને મારો નાચ મળે તો કેવો ન્દ્રિમ�ાપ સજો:ય ? ”

10

“ અરે તારી......એક મહાન પુણ્ય મળવા માટે પ્રેરી �ીધો તે ” કહીને તે ઉભા થયા. અને જઈને જ્યાં ગોત્રી ભીખ માંગતી હતી ત્યાં જઈને �ઇ આવવા કહ્યું. શરૂમાં તો ગોત્રી રાજી ના થઇ પણ ગુણીએ મનાવવા મદદ કરી.

“ તમે બેય જેો જેો, તમારી જેોડીને અનોખી જેોડી ના બનવી દઉં તો �ટ ભંૂડો કહેજેો. ” છાતી �ુ�ાવતા તે બોલ્યા.

�ીધે� પણ ને પૂરી પાડવા કમર કસવા �ાગ્યા. ગોત્રીનંુ ગળંુ સારંુ હતંુ અને ફિરયાજ કરાવી કરાવીને ગાયક બનાવી દીધી. ગુણી તો થોડી વધુ પે્રક્ટીસ મળતા સારી નૃત્યાંગના બની ગઈ. ઉપર ફિરયો ફિરયો ભગવાન પણ મુશ્કુરાવા �ાગ્યો, પફિરસ્થિaતિત અને ઠોકરોથી પણ માણસ ઘડાઈ શકે !

હવે ગોત્રી ગાય છે અને ગુણી નાચે છે. અ�ગ અ�ગ નુત્ય નાફિટકા ભજવાય છે. �ોકોની તાળીઓ મેળવે છે. અને ઝવેરીએ કો�સાને ઘસીને ચમકતા હીરા બનાવ્યા. �ોકો બેયને ‘ અનોખી જેોડી ’ કહેવા �ાગ્યા. જેોતા જેોતમાં અનોખી જેોડી �ોકોની તિપ્રય જેોડી બની ગઈ.

જ્યાં સ્વચ્છતા ત્યાં પ્રભુતા !

“ અરે તંુ હજી પણ ઘરે નથી ગયો ? નોકરીનો ટાઈમ તો ક્યારનોય પૂરો થઇ ગયો છે. ”

“ તારી વાત સાચી છે ભાઈ, પણ સવારે છોકરા ને મુકવા સ્કુ�ે જવંુ પડે તેમ હતંુ, આથી મોડો આવે�ો. ”

“ તો શંુ થયંુ ? સ�ાઈ કા�ે ના થઇ જોય ? ” મોજુએ કહ્યું.

“ મોજુ, આજની સ�ાઈ કરવાનંુ છોડી દઉં તો કા�ે વળી પાછો ડબ� કચરો ના થઇ જોય ? ” ડોમુ એ પોતાની તિનખા�સતા બતાવી.

“ વાત તો ડોમુ તંુ બરાબર કરે છે. મને ખયા� છે તારી પત્ની તંુ થોડો મોડો પડે કે અવળા તિવચારો �ાવીને તારી ચિચ+તા કરે છે. તંુ કચરો સા� કર અને હંુ તેને સામેની મોટી ડર્સ્ટ બીનમાં નાખી આવંુ. ” કહીને તે કચરાગાડીને દોરવા �ાગ્યો.

“ ખુબ આભાર તારો પણ જેો જે પાછો મારંુ કામ વધી ના જોય ! ” કહીને ડોમુ હસ્યો.

“ વધી ના જોય મત�બ ??? હા...સમજ્યો ફિ�કર ના કર એક તીનકંુ પણ નીચે નતિહ પડવા દઉં. ”

“ શાબાશ, તને ખબર છે; હમણા આપણા પ્રધાન મંત્રીજીએ જે સ્વચ્છતા અભિભયાનને જેોર આપ્યંુ છે તો આપણે તો �રજ માત્ર બજોવીએ છીએ.

”

“ રાઈટ, જેોને ન્યુઝ પેપરમાં �ોટો જેોયે�ો કે અની� અંબાણી જેવી હસતી પણ ઝાડંુ �ઈને રોડ સા� કરવા �ાગે�ી. ”

11

“ હા, તને ખ્યા� છે, એ વ્યસ્થિક્તને ત્યાં તો એક ગામની વસ્તી જેટ�ા તો સ�ાઈ કામદારો કામ કરતા હશે. ”

“ સાચી વાત છે, હવે ગપ્પા ઓછા મારીએ તો જલ્દી કામ પૂરંુ થાય અને તંુ જલ્દીથી ઘરે જઈ શકે ! ” કહીને મોજુ તેનાં ખાસ ન્દ્રિમત્રને મદદ કરવા �ાગી ગયો.

બંને મ્યુનીસીપા�ીટીમાં સ�ાઈ તિવભાગમાં નોકરી કરતા હતા. એકબીજોને મદદરૂપ થઈને સહાનુભુતિત બતાવતા એક જીવંત દાખ�ા સમાન બની ગયા. એવામાં એમનો સુપરવાઈજર નીકળ્યો. બેયને કામ કરતા જેોઇને તેઓએ બાઈકને થોભાવ્યંુ.

“ શાબાશ ડોમુ, હજી ઘરે નથી ગયો ? અને મોજંુ તને તો બાજુનો રોડ આપે�ો છે. ”

“ સર, સવારે થોડ મોડો આવે�ો તો મેકુ એટ�ંુ સા� કરી નાખંુ તો કા�ે બહુ �ોડ ના પડે. ”

“ કેવી સરસ મંેટા�ીટી છે; અને મોજુ ? ”

“ સર એ તો બહાર જતો હતો અને મને જેોયો કે તમારી જેમ જ ઉભો રહી ગયો. ”

“ હા, તમને ખબર છે એની પત્ની તો ડોમુ મોડો પડે કે બહુ ચિચ+તા કરતી હોય ! આથી હંુ તેને હેલ્પ કરતો હતો. ”

“ શાબાશ, હેલ્પ કરે તે હેલ્પર હવે જ તો તારી સાચી કબુ�ાત. બેયને એક એક ક�ાકનો ઓવર ટાઈમ મંજુર કરી દઈશ. ”

“ સર અમે કંઈ ઓવર ટાઈમ નથી કરતા. તમે એય મજોના જ્યાં જતા હોય ત્યાં નીકળો બસ થોડંુ પત્યું કે અમે પણ નીકળીએ જ છીએ. ”

“ �ો હંુ પણ કંઈક મદદ કરાવંુ; પછી ડોમુ તને તારા ઘરે છોડી દઈશ. ”

“ સર, આભાર તમારો પણ હંુ તો સીટી બસમાં જતો રહીશ. ”

“ ઓકે, તમે �ોકો જલ્દી પતાવો, જેો હંુ તને એટ�ી પણ મદદ ના કરંુ તો ભગવાન મને ‘�ટ ભંૂડો ’ કહે. ” સુપરવાઈજર બોલ્યા કે બેય વળી પાછા �ટા�ટ સ�ાઈ કરવા �ાગી ગયા.

જતા જતા તેમના સુપર વાઈજર તિવચારતા જોય છે કે અગર હર એક સ�ાઈ કામદાર પોત પોતાના ભાગે આવતંુ કામ રોજ પૂરી કરી નાખે તો કેવંુ અદભુત ! આવા નાના એવા કામ માટેથી આવડા મોટા દેશના વડા પ્રધાનને સ�ાઈ ઝંુબેશ ઉપાડવી પડે તે દરેક નાગફિરક માટે શરમજનક વાત છે .

નાના એવા કામદાર પાસેથી આજે તેમને એક વસ્તુ શીખવા મળી કે; રોજનંુ કામ રોજે પૂરંુ થઇ જોય તો દરેક ફિદવસ રાહત અપાવે ! અને કામ કરવામાં ધગશની સાથે ઉત્સાહ પણ રહે !

કોઈ માણસ રસ્તે ચાલ્યો જતો હોય અને થાક �ાગે ત્યારે બેસવા માટે તિવચારે છે. આથી તે આસ પાસ જેોઇને કોઈ ચોક્ખી અને ઉંચી જગ્યાએ બેસે છે. પરંતુ નીચે ધૂળમાં કે ગંદી જગ્યામાં નથી બેસી જતો; કારણ તેનંુ ફિદ� થાકીને �ોથ પોથ થયા બાદ સ્વીકારતંુ નથી. એટ�ે જ કોઈએ કહ્યું છે કે જ્યાં સ્વચ્છતા ત્યાં પ્રભુતા, મીન્સ પ્રભુનો વાસ.

તિવદેશમાં જઈએ તો ખ્યા� આવે કે ત્યાં કેટ�ી સ્વચ્છતા છે. અને સ્વચ્છતા નો ભંગ કરનારને દંડની પણ જેોગવાઈ છે. ભારતનો કોઈ પણ નાગફિરક તિવદેશમાં જોય ત્યારે આ બધંુ જુએ છે ને પા�ન પણ બરાબર કરે છે.

કોઈ મહાન માણસોના કહેવા મુજબ, અગર દરેક વ્યસ્થિક્ત પોત પોતાની �રજેોને અકડીને ચા�ે તો સ�ાઈ કામદારો ને ઘણી રાહત મળે. અને દેશ આખો એટ�ો સ્વચ્છ રહે કે રોજ ફિદવાળી !

12

ફિદવાળીના ફિદવસોમાં ઘરે ઘરે સ�ાઈ અભિભયાન ચા�તા જેોવા મળે છે. અભિભયાન પૂરંુ થાય પછીનો થાક મીઠો �ાગે છે અને �ોકો રંગોળી પૂરીને,

મીઠાઇ ખાઈ ને તહેવારો ઉજવે છે.

બીજો ફિદવસે ડોમુ અને મોજુ કામ માટે ગયા તો સૌએ તેમને ઊંચકી �ીધા. તેમની લિસ�ાફિરશ છેક કન્દ્રિમશ્નર સુધી થઇ. બેયને કામમાં બઢતી મળી અને પગાર વધ્યો. જેનાથી તેમની ફિદવાળીનો તહેવાર પણ સુધરી ગયો. બેય શાંતિતથી બેઠા હતા ત્યારે તિવચારે છે કે, �રજનંુ પા�ન કરવાથી પણ ઈજ્જત અને સન્માન મળે છે. એવંુ તો કોઈ મોટંુ કામ નહોતંુ કયુp પણ �રજ પ્રત્યે જે વ�ાદારી અને પ્રમાણીકતા બતાવી તે કામ કરી ગઈ.

આવા નાના માણસ પાસેથી પણ મોટો માણસ જેો શીખે તો નાનામાં નાની ગંદકી દૂર થઇ જોય. દેશમાં આવતા તિવદેશી પય: ટકો આપણી ગંદકી જેોઇને નાકના ટીચકા ચડાવે છે. તો એમને પણ ખબર પાડી દઈએ કે, ભારત દેશ ભ�ે મોટો અને વધુ વસ્તી ધરાવતો; પણ સ્વચ્છ દેશ છે !

“ તને ખ્યા� છે મોજુ ? એક વાર ટ્ર ે નમાં એક ભાઈએ દાણા-ચણા ખાઈને કાગળનો ટુકડો ભિખસ્સામાં મુક્યો કે મને તેમના પર થોડી ખીજ ચઢે�ી. એવડા મોટા માણસ થઈને આવડો પેપરનો ટુકડો સંઘરીને પસ્તી માટે રાખશે ? પણ જયારે મંે રે્સ્ટશન પર ઉતરીને તે ટુકડો કચરાપેટીમાં નાખતા જેોયો અને ખબર પડી. આથી તેમના પર માન ઉપજંુ્ય. ”

“ હા ડોમુ, એ પણ એક ભિખસ્સાનો મહત્વનો ઉપયોગ થયો ગણાય ! ”

“ તંે તો મને ભણવાના ફિદવસો યાદ અપાવી દીધા. આના ઉપયોગો �ખો ને તેના ઉપયોગો �ખો. ”

“ ત્યારે બરાબર ઉપયોગો �ખ્યા હોત તો સ�ાઈ કામદાર ના હોત ! ”

“ એ બધંુ છોડ પણ આજ મને સમજોયંુ કે નાનંુ કામ પણ મોટંુ સન્માન અપાવે છે. ”

“ તારી વાત સાચી છે. ”

કહીને બેય એકબીજોને વળગી પડ્યા. તેમને જેોઇને ચારે બાજુ ઝાડો હ�વા �ાગ્યા ને ઉપર ફિરયો ફિરયો સૂય: મરકી ને બેયને વધામણી આપવા �ાગ્યો.

એક ઈન્ટરવ્યંુ

ઘરની દીવા�ો અભેદ્ય તિકલ્�ાની સાક્ષી સમાન અડીખમ ઉભી છે. ઘરના કાંગરા પણ રહેવાસીને નત મસ્તકે સ�ામ ભરી રહ્યા છે. કાળની થાપટોના પડકાર જી�ીને ઉભે�ા દરવાજો હજી સૌને આવકારે છે. ઘરના સૌ કોઈ પોત પોતાના કામે નીકળી ગયા છે. ઘરની સ્ત્રીઓ ઘરકામમાં

13

મશગુ� છે. છોકરાઓ શેરીમાં રમે છે. એવા સમયે અડગ ખડકીના દરવાજે ટકોરા પડયા. સૌ કોઈ કામમાં મશગુ� હોઈ ટકોરાને સાંભળ્યા નતિહ.

બીજીવારના ટકોરા પડ્યા; કે શેરીમાં રમતો એક છોકરો આવ્યો અને આંગતુકને ઘરમાં �ઇ ગયો.

“ બાપા, તિવનોદ કાકા આવ્યા છે. અને સાથે કોક અજોણ્યા ભાઈ પણ છે. સાથે કેમેરા અને ઘણંુ બધંુ છે. ” નાના છોકરાએ પ�ંગમાં સુતે� એક વૃWને ઢંઢોળ્યા.

“ એ આવો સરપંચ સા'બ ” ઉધરસ ખાતા ખાતા તેઓ ઉભા થયા ને બેયને બાજુમાં પડે� ખુરશી પર બેસવા કહ્યું.

“ ન્દ્રિમ�ા બેટા, મહેમાન માટે પાણી �ાવજેો. ” થોડી તાકાત વાપરીને તેઓ એ બુમ પાડી કે એક સ્ત્રી પાણીનો �ોટો અને ગ્�ાસ �ઈને આવી.

“ કેમ છો દાદા ? તિવરોભાઈ ઘરે નથી �ાગતો ? ” તિવનોદભાઈએ બાપાની ખબર પૂછી.

સ�ેદી પકડી �ીધે�ા વાળ તેમની જૈ� વયને છતી કરે છે. માથાના વાળ વધી ગયા છે. દાઢીના વાળ પણ બે ત્રણ ફિદવસથી કાપ્યા ના હોય તેની ચાડી ખાતા હતા. કપાળે કરચ�ીઓ ઊંડી ને ઊંડી ઉતરતી જોય છે. થોડી થોડી વારે ઉધરસ આવે છે, જોણે ઉધરસ દોસ્ત બની ગઈ છે. શરીર નો મજબુત બંધો હજી જળવાઈ રહ્યો છે. ઉંમર શરીર પર જે અસર કરે તે કરી ગઈ છે. અવાજ પણ ધીમો બની ગયો છે. ક્યારેક ઉધરસને �ઈને બો�વામાં તક�ી� પડે છે. છાતી પણ ધમણની જેમ હાં�ે છે.

“ જુઓ ને ભાઈ આ આખો ફિદવસ સુઈ સુઈને બરડો કઠોર બની ગયો છે. કોણ જોણે વ્હા�ો જોન જેોડીને મને તેડવા ક્યારે આવશે ? ”

“ શુભ શુભ બો�ો દાદા, આ ગામને અને તમારા કુટંુબને તમારી જરૂર છે. ”

“ અરે રે, વાત વાતમાં ભૂ�ી ગયો કે મહેમાન કોણ છે ? કેમ છો ભાઈ ? ”

“ દાદા, આ સાહેબ એક ટીવીની ચેન� વાળા છે; શહેરમાંથી આવ્યા છે. ” સરપંચ તિવનોદ ભાઈએ ખુ�ાસો કયો:.

“ ઓહો ધન ઘડી ને ધન ભાગ્ય ગામના ! ટીવી વાળા ઓ�ીસરંુ આપણા ગામમાં ? ”

“ ધન્ય તો હંુ અને મારી ચેન� દાદા.... ”

“ કેમ તમે વા�ા ? ” ઉધરસ ખાઈને બાપાએ નવાઈથી પૂછંુ્ય.

“ દાદા, એ તમારંુ ઈન્ટરવ્યંુ �ેવા આવ્યા છે. ”

“ શંુ �ેવા ? ”

“ ઈન્ટરવ્યંુ. મત�બ એ તમને કંઈક પુછવા માંગે છે; પછી એ ટીવીમાં દેખાડશે. ”

“ હંુ કઈ સમજ્યો નતિહ સાહેબ...કંઈક �ોડ પાડો. ”

“ એ સાહેબ તમને પૂછે એના જવાબ આપજેો. અને બધંુ ફિ��મ જેમ ઉતારીને પછી ટીવીમાં દેખાડશે. ”

“ ઓહો..શંુ તમારે પૂછવંુ છે સાહેબ ? મને તો બો�વામાં પણ તક�ી� પડે છે. ”

“ હંુ પૂછંુ અને તમને ગમે તેવા જવાબ આપજેો. બાકીનંુ બધંુ મારા પર છોડી દો દાદા. ” ચેન� વાળાએ કહ્યું. �ગભગ બે ક�ાક રોકાઇને ચેન� વાળા ભાઈ જતા રહ્યા. ખડકીને વટાવીને જયારે તેઓ શેરીમાં આવ્યા કે તેમનાં ચહેરા પર જે મુશ્કાન ગામ વાળાએ જેોઈ તે અનેરી હતી.

14

ગામ આખામાં એક જ વાત ચચા: વા �ાગી કે આજ સુધી ટીવીમાં ગામનંુ એકેય પ્રાણીય નથી આવ્યંુ. જયારે આવતા રતિવવારે તો ગામના સૌથી મોટા જૈ� એવા દાદા ટીવીમાં આવશે. આથી ગામના �ોકો રતિવવારની ઈંતેજોરીથી રાહ જેોઈ રહ્યા છે.

આ એક ખુશીનો પ્રસંગ હોય તેવો માહો� વતા: ઈ રહ્યો છે. ગામ �ોકો ખુબ જ ખુશ છે. સૌથી વધુ ખુશી દાદાના ઘરે છે. હોય જ ને કેમ નતિહ ! બધાની ઈંતેજોરીના રૂપે રતિવવાર આવી ગયો. તિવનોદભાઈ એક ગામના વફિરષ્ઠ સરપંચ છે. ઘણા વર્ષોો: પહે�ા ગામના ચોકમાં સરકારી ફિ�લ્મો બતાવાતી. આજે �રી એક વાર ગામ આખંુ ચોકમાં ભેગંુ થયંુ છે. દીવાનનો છોકરો જે શહેરમાં નોકરી કરે છે તે ખાસ સુચના રૂપે આવ્યો છે. ટીવી સાથે પ્રોજેક્ટર �ગાવી દીધંુ છે. ઘરની દીવા� પર પડદા જેમ સેટિટ+ગ કરી રાખ્યંુ છે. સૌ કોઈ સાડા આઠ વાગવાની રાહ જેોઈ રહ્યું છે. સૌ કોઈ સાંજનંુ જમવાનંુ વહે�ા પતાવીને આવી ગયંુ છે. ટીવી ચા�ુ કરી દીધંુ. સૌની ધીરજનો અંત આવ્યો. દાદાનો પ્રોગ્રામ ચા�ુ થઇ ગયો.

“ નમસ્કાર!! ટીવી ચેન�ના આજના આ ખાસ કાય: ક્રમમાં આપ સૌ દશ: ક ન્દ્રિમત્રોનંુ હાર્દિદ+ક સ્વાગત છે. આજના આ કાય: ક્રમમાં એક ખાસ અને મોટી ઉંમરના રે્સ્ટજ ક�ાકાર અને એ સમયે ખુબ ખુબ નામના મેળવનાર શ્રી જેોમાદાદાનંુ ટીવી ચેન� સહર્ષો: સ્વાગત કરે છે. દાદા નમસ્કાર ! ”

દાદા : નમસ્કાર !

ટીવી હોર્સ્ટ : અમને તમારી સાથે વાત કરતા ખુબજ ખુશીની �ાગણી થાય છે. આપ પે્રક્ષકોને એ બતાવો કે આપે તમારા કાય: કે્ષત્રમાં કેવી રીતે પ્રવેશ કરે�ો ?

દાદા : એવંુ હતંુ કે, હંુ ઘણો નાનો હતો, અને મંડળીમાં અભિભમન્યુ બનવા વાળો છોકરો બીમાર પડે�ો. હંુ તો બધા તૈયાર થતાં તે ઓરડામાં ગયો; તો મને ખંેચીને તૈયાર કયો:. જેવા તેવા રુએ મંે અભિભમન્યુનંુ પાત્ર કરે�ંુ. અને �ોકોએ મને વખાણ્યો. મને તો ખુબ નવાઈ �ાગે�ી કે �ોકોએ મારંુ પાત્ર કેમ વખાણ્યંુ. (હાં�તા હાં�તા દાદા બો�ે છે)

ટીવી હોર્સ્ટ : પછી શંુ થયે�ંુ ?

દાદા : પછી તો એવંુ બને�ંુ કે એક વાર એક �ા�તુ છોકરી થવા મને સમજોવ્યો. એક વાર મંડળીમાં પગ મુક્યો કે શરમ છૂટી ગઈ. અને અમારી મંડળીમાં સ્ત્રીનો વેશ તો પુરુર્ષો કે છોકારાજ ભજવતા.

ટીવી હોર્સ્ટ : તમને �ીડ રો� ક્યારે મળ્યો ? મત�બ મુખ્ય પાત્ર નો વેશ ક્યારે ભજવે�ો ? "

( ઉધરસ ખાઈને ) દાદા : થોડો વધુ મોટો થયો કે ઓઢાજોમ નંુ પાત્ર મળે�ંુ. અને મને તેના માટે પોરસ ચડાવે�ો કે જેો હંુ ઓઢાજોમના પાત્રને ન્યાય આપંુ તો પછી દરેક એવા વેર્ષો મારેજ કરવા. અને પરમેશ્વરની કૃપાથી મંે એવંુ પાત્ર ભજવ્યંુ કે �ોકો દંગ રહી ગયે�ા.

ટીવી હોર્સ્ટ : એવી કોઈ ખાસ ઘટના ખરી કે જે રમુજ વાળી બની હોય !

દાદા : હાહ હા.... અમારી મંડળીએ એક ખાસ ખે� રાખે�ો ‘ જસમા ઓડણ ’ નો. જેોવા માટે એક યુવાન શહેરમાંથી આવે�ો. જસમાનો વેશ એક બાબરના છોકરાએ એવો ભજવે�ો કે અદ્દ� ઓડણી જ જેોઈ �ો.

ટીવી હોર્સ્ટ : ઈન્ટરેર્સ્ટીંગ, પછી શંુ થયંુ ?

દાદા : ખે� પૂરો થયો કે તે યુવાનને જસમા ગમી ગઈ. તેણે અમારા માંના એકને જસમા તિવરે્ષો પૂછ્યું. તો અમે �ોકો એવંુ માનવા �ાગ્યા કે વગર ખે�ે પે�ો યુવાન પોતાની જોતને લિસWરાજ સમજવા �ાગ્યો છે. પણ પછી જયારે ખબર પડી કે એ પાગ� નતિહ પણ અબુધ બની ગયો જોણીને બધા મંડળી વાળા ખુબ હસે�ા.

ટીવી હોર્સ્ટ : શંુ વાત છે. તમને સૌથી વધુ ગમતો વેર્ષો કયો ?

દાદા : આમ તો બધા વેશ હંુ �ઇ �ેતો પણ રા'નવઘણ અને અમદાવાદી શેફિઠયા થવંુ મને બહુ ગમતંુ.

15

ટીવી હોર્સ્ટ : હંુ પણ રા'નવઘણ થી ઈમ્પ્રેસ છંુ. કોઈ એવો પ્રસંગ ખરો કે જે બધાને યાદ રહી જોય તેવો ખાસ હોય ?

દાદા : આ જુઓ છો પત્રક ? આ પત્રક મને ધુમાણલિસ+હ બાપુ તર�થી ઇનામ રૂપે મળે�ંુ.

ટીવી હોર્સ્ટ : એના તિવરે્ષો દશ: ક ન્દ્રિમત્રોને જરા તિવગતે કહેશો ?

દાદા : ( ઉધરસનો અવાજ ) અમારી મંડળીને એક વાર ધુમાણલિસ+હ બાપુ તર�થી આમંત્રણ મળે�ંુ. બાપુ અને તેમનંુ કુટંુબ કબી�ો પણ જેોવા આવે�ો. તે ફિદવસે મંે રાજો ભરથરીનો વેશ કરે�ો.( ઉધરસનો અવાજ ) મારો ખે�, બો�વાની છટા અને વેશભૂર્ષોા જેોઇને બાપુ તો અંજોઈ ગયા. અને ચા�ુ ખે�ે મને એમને જે માળા પહેરે�ી તે બો�ાવીને આપી દીધી. ( ઉધરસનો અવાજ )

ટીવી હોર્સ્ટ : �ો પાણી પીવો, પછી કહો.

દાદા : મંે મારો ખે� ચા�ંુ રાખ્યો ને બાપુને કહ્યું કે બાપ, ખે� પૂરો થયે જે આપશો તે રાજી થઈને �ઇ �ઈશ પણ અટાણે નતિહ. રાજો ભરથરી ને કોઈ દાન કે બલિક્ષશ ના ખપે.

ટીવી હોર્સ્ટ : ઓહો, તો તો બાપુ ગુસ્સે ભરાયા હશે.

દાદા : ના, ના ક�ાનો કદર દાન કોઈ દી ગુસ્સે નો થાય વા�ા. ખે� પૂરો થયો કે મને ઊંચકી �ીધો ને એક સો રૂતિપયાની બલિક્ષશ સાથે આ પત્રક આપ્યંુ.

ટીવી હોર્સ્ટ : વાહ રે, અગર આપને અનુકુળ હોય તો દશ: ક ન્દ્રિમત્રો ને કોઈ વેશ માટે થી બો�ો; જોણે કે તમે રંગપટમાં હોય !

ટીવી હોરે્સ્ટ કહ્યું એટ�ે દાદા ખુરશી પરથી ઉભા થાય છે. અને કપડાને વ્યસ્થિaત કરે છે. બાજુમાં રાખે� તરવારને ઉપાડે છે. અને ધીરેથી ખોંખારો ખાય છે. ગળાને હ�કંુ �ૂ� બનાવી દીધંુ.

દાદા : હંુ બાણંુ �ાખ માળવાનો ધણી વીર તિવક્રમ.....મારા દરબારમાં ન્યાય ને સમતો�ન મળશે. ગુનેગારને વાળ જેટ�ી પણ દયા બતાવીને છટક નતિહ મળે. સારંુ છે તે પ્યારંુ છે અને નઠારંુ છે તે નિન+દનીય છે. ગઢના કાંગરે કાંગરાની રક્ષા કરવી મારો ધમ: છે.

ઘડી પહે�ા ઉધરસ ખાઈને માંડ માંડ બો�નાર દાદા તો અત્યારે જોણે અદ્દ� મંડળીમાં રમતા વીર તિવક્રમ જેોઈ �ો. એજ ઠાઠ, એજ છટા, અને એજ પડકાર ! ગામ �ોકો સૌ મ્હોમાં આંગળા નાખી ગયા. યુવાનો અને બુઢેરા �ોકો પણ જેમને દાદાને રમતાં નહોતા જેોયા તેઓ પણ તિવર્ષોમય પામી ગયા. તેના ઘરના �ોકો પણ દંગ રહી ગયા, દાદામાં જે સૂ્ફર્તિત+ દેખાઈ તે આશ્ચય: પમાડે તેવી છે.

ટીવી હોર્સ્ટ : દાદા છેલ્�ો પ્રશ્ન. તમે આજના નાટકો અને રંગમંચ તિવરે્ષો શંુ કહેવા માંગો છો ?

દાદા : મારી તો ઉંમર વહી ગઈ છે, આંખે ઓછંુ દેખાય છે. પણ છોકરાવ કહે છે કે બે અથ: કાઢતા શબ્દો બો�ીને �ોકોને ખુબ હસાવાય છે. પણ શંુ કરીએ..જમાનો ચા�ે તેમ ચા�ો. હવે તો બસ મારો દીનદયાળ ક્યારે આવે ને મને �ઇ જોય તેની જ રાહ જેોઉં છંુ.

ટીવી હોર્સ્ટ : દશ: ક ન્દ્રિમત્રો આપ જેોઈ રહ્યા હતા અને માણી રહ્યા હતા જુના રંગમંચના ઉમદા ક�ાકાર એવા શ્રી જેોમાદાદા. આશા રાખંુ કે આપ સૌએ આ કાય: ક્રમને માણ્યો હશે. તો હવે રજો �ઈએ; નમસ્કાર ! દાદા નમસ્કાર ! અને ટીવીનો કાય: ક્રમ બંધ થયો.

ગામ �ોકો એ કાય: ક્રમ ને ખુબ માણ્યો, બધાં ખુશી ખુશી ઉભા થઈને ઘરે જવા �ાગ્યા.

“ દાદા, �ો મને પકડી �ો. ” કહીને નાના પૌત્રએ દાદાને ઉભા કરવા કયુp કે તે હેબતાઈ ગયો.

“ પપ્પા આઅ.........દાદા.....” તેના ગળામાંથી ચીસ નીકળી ગઈ.

16

બધાએ જેોયંુ તો દાદા માટે ફિદનદયાળનંુ તેડંુ આવી ગયંુ હતંુ.

જરા થોભો ભાઈ

રાત્રે સુતી વેળાની પોતાની જે હા�ત હતી તે અજોણી નહોતી. મનના ઘોડા તો ગમે ત્યાં જઈને ઘાસ ચરવા �ાગી ગયે�ા. ફિદ�ની બેતાબી ઉભરવા �ાગે�ી. જેો કે મન કે ફિદ�, પોત પોતાની જગ્યા એ જે રીતે તિવચરતા હતા તે યથાયોગ્ય હતા. કેનેડાથી આવીને તો મોટા શહેરમાં વસવાટ કયો:. પોતાની પત્ની ને પ્યારંુ શહેર, અને છોકરાઓને ભણવા માટે ની યોગ્ય વ્યવaાએ જ આ શહેરમાં રહેવાનંુ પસંદ કરે�ંુ. કેનેડાની ભીડ અને કકળાટ ભરી લિજ+દગીથી કંટાળીને તો અંતે સ્વદેશે પાછા આવીને રહેવાનો તિનણ:ય; હવે ઘણા અંશે સાચો ઠરતો હતો. પત્ની અને બાળકો પણ હવે તો કેનેડા અને ભારતને સરખાવતી વાતો ભૂ�ી ગયા છે.

પોતાનો જનમ એક નાના ગામડામાં થયે�ો તે વાત એને થોડી થોડી યાદ છે. ગામડામાં જીવન અને ત્યાનો માહો� તો ઘણી ફિ�લ્મોમાં જેોયો છે.

ઘણી નવ� કથાઓમાં વાંચ્યો છે. પણ નજરે મહાલ્યો નથીકે નથી તો અનુભવ્યો ! ઘણા ફિદવસથી મનમાં એ ઈચ્છા સળવળાટ �ઇ રહી હતી. પણ એમ જટ દઈને ગામડામાં જવાની વાત ને સાકારતા પામતી નહોતી. મનમાં એક વાર એવોય તિવચાર આવ્યો કે પોતાના જન્મ aળે જઈ પણ આવંુ;

પણ પોતાને કોઈ ત્યાં ઓળખતંુ તો નથી. અને પોતાના તિપતાજી પણ પોતે એકાદ કે બે વર્ષો: નો હતો ત્યારે ગામ છોડીને શહેરમાં આવી ગયે�ા. પોતાને કોઈ કાકા કે બીજો તિપત્રાઈ ભાઈ હોવાનંુ પણ યાદ નથી. કેનેડા જઈને તો જોણે ભારત કે જન્મભૂમી સાથે કદી કોઈ ધરોબોજ નતિહ પડે એમ માની �ીધે�ંુ. આજ પોતે સારી રીતે જોણી ગયો કે જીવન સાથે વણાયે� હર એક ચીજ ને વહા� કરવો જેોઈએ !

હવે આમ રાત્રે મનની હા�ત જે હતી તે યોગ્ય જ હતી. વ્યસ્થિક્ત એક વાર તિવચારે, અને તેના માટે સજોગ બને તો તે શકાય બને છે. એમ જ પોતાની પણ ગામ જવાની ઈચ્છા સાકાર થઇ ગઈ. �ેસબુકમાં ઘણાં ફિદવસ પછી રી�ર કરતા એક જુના ન્દ્રિમત્રનો પ્રો�ાઈ� મળી ગયો. ભગવાને

17

એટ�ો સાથ આપ્યો કે ન્દ્રિમત્રનો ચહેરો હજી એટ�ો બદ�ાયે�ો ના મા�ુમ પડ્યો કે પોતે ઓળખી ના શકે. તેને મેસેજ �ખીને ગામ તિવરે્ષો બધી ભાળ મેળવી �ીધી. જેો કે તેને એક વાતનો વસવસો રહ્યો કે તેનો ન્દ્રિમત્ર પણ એ ગામ છોડીને બીજે રહેવા જતો રહ્યો હતો.

આખી રાત પોતે એજ તિવચારમાં બરાબર ઊંઘી નહોતો શક્યો, કે પોતે ગામ જવા માટે કેટ�ો વ્યાકુળ હતો. કેટ�ાયે અનુમાનો અને ઘણી બધી અટકળો �ગાવી દીધે�ી. તો હજી પણ ગામ જવાની બસમાં બેઠા પછી પણ ફિદ�ને ક્યાં ચેન છે. વ્યાકુળતા પીછો છોડતી નથી અને અટકળો ગળામાં અટવાય છે. બસની બારીમાંથી ગળાઈને આવતો પવન મનમોહક �ાગે છે. મુખ્ય રોડને પૂરો કરીને બસ હવે એક નાના રોડ પર આવી ગઈ છે. બારી બહાર દેખાતા દ્રશ્યો બદ�ાતા જોય છે. ખેતરોની પફિરભાર્ષોા પણ બદ�ાતી જોય છે. ખેતરોમાંથી ગળાઈને આવતો પવન પણ મનભાવન ખુશ્બુથી નાકને ધન્ય બનાવે છે. બારી બહાર નજર કરતા શહેર ઘણંુ પાછળ ધકે�ાઈ ગયંુ છે. ગામડંુ નજીક આવતંુ જોય છે. તેની આંખો સામે ગામડાનાં દ્રશ્યો તરવા �ાગ્યા.

કોઈ ઘરોમાંથી રેફિડયા પરથી ભજનો અને �ોકગીતોના શૂરો રે�ાય છે. કોઈ ઘરોમાં ઢોરનાં ઘૂઘરાનો અવાજ આવી રહ્યો છે. તળાવ ઓવારે કુમાંથી સીંચતા પાણીએ ગરગડીનો અવાજ આવે છે. મંફિદરે થતી આરતીએ જો�રનો અવાજ આવે છે. ઢોરનંુ ધણ સીમમાં જતી વેળા ઘૂઘરીઓ અને પગના ખટ ખટ અવાજ આવે છે. વચ્ચે વચ્ચે એમનો ધણી ગોવાલિળયાના હૈડ હૈડ.....અવાજ પણ આવે છે.

‘ ધેવરા ’ કંડકટરે બસની ઘંટડી વગાડીને નૃપા�ની તિવચારધારાને તોડી નાખી. નૃપા� તો જોણે જબકીને જોગી ગયો હોય તેમ બારી બહાર જેોવા �ાગ્યો. ચારે બાજુ નજર કરી તો ઝાડો દેખાય છે. અને એક બોડ: દેખાયંુ જેના પર ધેવરા �ખે�ંુ છે.

“ ભાઈ સાહેબ તમે કહે�ંુ ને કે ધેવરા આવે એટ�ે મને કહેજેો...ચા�ો આવી ગયંુ. "

સાથે �ાવે� બેગને ખભે ભરાવીને તે નીચે ઉતયો:. અને ચારે બાજુ નજર �ેરવી. તો સામે એક ચા ને પાનની દુકાન દેખાઈ.

“ ધેવરા...? ”

“ બસ આ રહ્યું...પાંચેક ન્દ્રિમનીટ ચા�શો કે આવી જશે....પહે�ી વાર આવતા �ાગો છો. કોને ત્યાં જવાના ? ”

“ હા ભાઈ સાહેબ ઘણા વર્ષો: પછી આવંુ છંુ. ” કહીને નૃપા� ગામ બાજુ ચા�તો થયો. આખી રાતનો જે અજંપો હતો તે હવે પૂરો થઇ ગયો છે. પોતાની જન્મ ભૂન્દ્રિમ આવી ગઈ છે. થોડા ઝાડોને પાછળ મુક્યા કે એક ઉંચી પાળ દેખાઈ. પાળ પરથી જ તો રસ્તો જતો હતો. જેવો પાળ પર ચડ્યો કે એક નાનંુ હયુp ભયુp તળાવ દેખાયંુ. તળાવ �રતે નાના મોટા ઝાડ દેખાય છે. તળાવ ને સામે તિકનારે કોઈક પ્રાણીઓ ચરતા દેખાયા. તો સામે છેડે નાના ભૂ�કાઓ રમી રહ્યા છે. તળાવને અડીને એક પાણીની ટાંકી દેખાય છે. જેવો તે થોડો નજીક આવ્યો કે બે ડગ�ા થંભી ગયો. ત્રણ મોટા પત્થર તેણે જેોયા. જે તળાવની પાળને અઢે�ીને જોણે ઉભા કયા: હોય તેમ અડીખમ દેખાયા. જોણે કોઈ સુરક્ષા જવાનો તેનાત થઈને ઉભા રાખ્યા હોય ! ત્રણે પત્થર જોણે તળાવની રક્ષા કરવા માટે ગોઠવાયા હોય તેવંુ મા�ુમ પડ્યું. થોડા અચરજ સાથે તે આગળ વધ્યો પણ જેવો નજીક આવ્યો કે થોભી ગયો. પત્થર માં કોઈ ફિડજોઇન દેખાઈ. આંખોને જીણી કરીને જેોયંુ તો ઘોડા પર કોઈ બેઠે�ંુ હોય તેવંુ ન્દ્રિચત્ર ભાસ્યંુ ને નીચે કઈ �ખે�ંુ પણ વાંચ્યંુ. હાથ વડે ધૂળ સા� કરીને તેને વાંચવા કોલિશશ કરી પણ તે વાંચી ના શક્યો.

હાથ પર �ાગે�ી ધૂળને સા� કરવા તેને હાથને ખંખેયા: પણ તોયે ધૂળ સા� ના થઇ. આથી તે આગળ વધ્યો. પણ જેવો બે ડગ�ા આગળ વધ્યો કે ‘ જરા થોભો ભાઈ ’ અવાજ આવ્યો કે નૃપા� ચોંકી ગયો. તે આવતો ત્યારે થોડી થોડી વારે પાછળ જેોઈ �ેતો હતો કે રખેને કોઈ આવતંુ દેખાય; તો તેની સાથે વાત કરે અને સન્દ્રિધયારો મળે. કોઈ તો આવતંુ નહોતંુ દેખાયંુ તો પછી કોનો અવાજ હોઈ શકે ? વળી તે ચા�વા ગયો કે આવાજ આવ્યો ‘ જરા થોભો ભાઈ ’ .

અવાજ તો એકદમ નજીકથી આવતો હતો પણ કોઈ દેખાતંુ નહોતંુ. કોણ હશે ? કોઈ પોતાને ઓળખતંુ હોય અને બો�ાવતંુ પણ હોય એવંુ અનુમાન �ગાવ્યંુ. એવંુ કેમ બને ? પોતે તો આ ગામ છોડ્યું ત્યારથી આજ સુધી આ ગામમાં આવ્યો પણ નથી. અને પોતાના તિપતાજી કે ભાઈ બહેન કોઈ પણ આવ્યંુ હોય તો મને જોણ નથી. એમ તિવચારતો તે ફિદગ્મૂઢ બનીને ઉભો રહી ગયો.

18

“ એમ હાથની ધૂળ સા� નતિહ થાય ભાઈ...જઈને તળાવમાં ધોઈ �ે ” એવો અવાજ આવ્યો કે તે ચોંકી ગયો.

તેણે વળી એક વાર હાથ સામે જેોયંુ. હજી તેનો હાથ ખરડાયે�ો હતો. વળી એક નજર તળાવ સામે કરી તો તળાવનંુ પાણી પોતાને હાથ સા� કરવા આવકારી રહ્યું હોય તેમ �ાગ્યંુ. નક્કી કયુp કે ખરડાયે�ો હાથ ધોઈ �ેવામાં ડહાપણ છે. પાળ ઉતરીને તે નીચે ગયો. નાના તિહ�ોળા �ેતંુ પાણી તિકનારા સાથે અથડાય છે અને મોજો પેદા કરે છે. તે નીચો નમીને બેઠો અને હાથને પાણીમાં જબોળવા ગયો કે તે સ્તબ્ધ બની ગયો.

“ હવે તારા હાથ બરાબર સા� થશે. ધોઈ �ે ભાઈ ” પાણીની અંદર પે�ા પત્થરની આકૃતિત દેખાઈ.

આટ�ે બધે દુર પણ પે�ા પત્થરની આકૃતિત પાણીમાં ?? વળી ઉભા થઈને એક નજર તે બાજુ કરી પણ બાજુમાં ઉભે� છોડની આકૃતીતો દેખાતી નથી. આ તે કેવી તિવસામણ !!

વળી બધા તિવચારોને ખંખેરીને હાથ ધોવા �ાગ્યો. હાથ ધોવાઈ ગયા. અરે કેવી તાજ્જુબી ? પોતાના હાથ એકદમ સાબુથી ધોયા હોય તેવા ચોક્ખા થઇ ગયા.

આજુ બાજુ જેોયંુ તો કોઈજ દેખાતંુ નથી. સામેના તિકનારે એક ભાઈ પોતાના બળદ ને �ઈને ધૂનમાં જતો જેોયો. અનાયાસે તેની નજર પાણીમાં ગઈ કે એક પુરુર્ષોની આકૃતિત દેખાઈ આંખોએ ઝપકંુ માયુp કે બીજી આકૃતિત દેખાઈ. બીજો પ�કારામાં ત્રીજી આકૃતિત દેખાઈ.માથે પાઘડી પહેરે�ી છે. �ા� �ા� આંખો અને મોટી મોટી મૂછો એ ત્રણે આકૃતિતની સમાનતા હતી. મોઢા પર ખુમારીનંુ આવરણ અને જનુન સવાર થયે�ંુ મા�ુમ પડ્યું. પણ આવંુ કેમ ? શા માટે મને આવંુ દેખાય છે ? કોણ હશે એ ત્રણે આકૃતિત ? આ કોઈ ભ્રમ છે કે ભ્રાંતિત ??

“ કોઈ ભ્રમ નથી ભાઈ, એ તો હંુ ઘૂઘો અને ધૂનો હતા. ”

એક દેડકો કુદીને ભાગ્યો કે તરંગો ડહોળાઈ ગયા. પે�ી આકૃતિતઓ તિવ�ાઈ ગઈ. અવાજ તો તળાવની પાળ પરથી આવ્યો; તે તો ડઘાઈ ગયો.

“ લિબશ નતિહ ભાઈ...એ તો અમે છીએ....ઘણા વર્ષોP કોઈએ આવીને અમારા પર હાથ રાખ્યો છે અમારી ખેવના કરી છે, અમને યાદ કયા: છે. ”

હવે તો અવાજ તેની સન્મુખે જ આવી રહ્યો હતો. અરે પોતે બીવે નતિહ તો શંુ કરે ? એક હાથે બેગને દબાવીને દબાતા પગ�ે તે આગળ વધ્યો. થોડો આગળ ગયો હશે કે કોઈના ઘરમાંથી અવાજ આવી રહ્યો હતો ‘ ધણ રે ચિધ+ગાણે જેના માથા રે વઢાણા એના પાલિળયા થઈને પુજોવંુ રે ઘડવૈયા મારે ઠાકોરજી નથી થાવંુ ’

પરખ

“ કહંુ છંુ મા�ા, આજે એક એવો હીરો મળ્યો છે કે તંુ ખુશ થઇ જઈશ. ”

“ મને તો વર્ષોો: પહે�ા એક હીરો મળ્યો છે તે ખુશ ખુશ જ છંુ. ” મા�ા એ પોતાના ઝવેરી પતિત રુદ્રાક્ષને કહ્યું.

“ ઠીક છે તંુ ભ�ે મજોકમા �ઇ �ે. ” સહેજ રોર્ષોના ભાવે રુદ્રાકે્ષ કહ્યું.

“ દીકરી આવડી મોટી થઇ તોયે; હજી આટ�ી મજોકને હળવાશથી નથી �ેતા મારા નાથ. ”

“ એટ�ે જ, જેો તો ખરી ભ�ી ” કહીને રુદ્રાકે્ષ પોતાની પત્ની મા�ાના હાથમાં હીરો આપ્યો.

“ વાહ, બહુ ચમક છે. ” કહીને તેણે પોતાના પતિતને એક સ્થિrત આપ્યંુ.

“ આહ...તારા એક એક સ્થિrત પર તો આવા કેટ�ાયે હીરા ઓળઘોળ કરંુ મારી પદમણી ! ”

“ બસ હવે બહુ આગળ ના વધીશ હવે તો દીકરી પણ યુવાન થઇ ગઈ છે. ”

19

“ કેમ દીકરી યુવાન થાય એટ�ે આપણે બુડ્ઢા થઇ ગયા કહેવાય ? ”

“ હા જ તો, ખબર છે દશરથ રાજોએ..... ”

“ બસ બસ....આ તો તંુ દશેક વાર કહી ચુકી છંુ.” કહીને રુદ્રાક્ષ વળી પોતાના હીરોઓને ન્યાય આપવા �ાગી ગયો. સો�ાના એક ખૂણે બેઠી બેઠી દીકરી �ેપા આ બધંુ સાંભળી રહી છે. ઘણી વાર જયારે કોઈ મુલ્યવાન હીરો મળે કે તેના ઝવેરી તિપતા આનંદમાં આવીને પોતાના મમ્મી સાથે પે્રમગોhીમાં મજોક કરી �ેતા. આજે તો �ેપાને પણ હીરો જેોવાની ઈચ્છા થઇ આવી. પોતાના પપ્પા પાસે જઈને બેસી ગઈ.

“ પપ્પા મારે પણ એ હીરો જેોવો છે. ” �ાડમાં જ તે બો�ી.

“ ઓહ...�ે બેટા.. ” કહીને �ેપાના હાથમાં જોળવીને હીરો મુક્યો.

“ આને વધુ પો�ીશ કરવાથી તો કેટ�ો બધો ચમકી જશે કેમ પપ્પા ? ”

“ હા, તારી વાત સાચી છે. ” પપ્પાએ કહ્યું કે સ્થિrત સાથે વળી �ેપા પોતાના અભ્યાસમાં �ાગી ગઈ.

અધ:વાર્ષિર્ષો+ક અને વાર્ષિર્ષો+ક પરીક્ષાઓ તો તોરણ જેમ આવી ને ગઈ. �ેપા પણ હવે કો�ેજમાં આવી ગઈ છે. નવંુ લિબલ્ડીંગ, નવા પ્રો�ેસરો અને ઘણા બધા નવા ન્દ્રિમત્રો ! પોતાનો નાનો ભાઈ તો હજી દશમાં ધોરણમાં હતો. આથી પોતાના ઘરેથી તો �ેપા જ એવી હતી કે પહે�ી વાર કો�ેજમાં ભણવા આવતી હતી. માબાપ તર�થી મળે�ી સૂચનાને દુપટ્ટા સાથે હમેશા વળગાડી રાખતી.

“ જેો બેટા, કો�ેજનંુ જીવન એકદમ અલ્�ડ અને ન��ટ જેવંુ છે. સારામાંથી ખરાબ થતા વાર નથી �ાગતી. બુરી સંગત જીવન બગાડે અને સારી સોબત સ�ળ બનાવે ! ”

તો �ેપા પણ હમેશા મનમાં એવંુ જ રાખતી કે મનનો કંટ્ર ો� તો હાથવગો હોય ! ચા�વામાં આંખો ખુલ્�ી રાખવાથી પગ ખાડામાં ના પડે અને વહેવારમાં બુલિW ખુલ્�ી રાખવાથી મુશ્કે�ીઓમાં જીવન ના સપડે.

આમજ �ેપાની જીવન નૈયા આગળ વધી રહી છે. પણ થોડા ફિદવસથી એક જગ્યા એ તેની નૈયા સ્થિaર બની ગઈ છે. જેો કે એ સ્થિaર બને એમાં કોઈ અતિતશયોસ્થિક્ત નહોતી. તેની આંખોમાં કોઈએ જગ્યા બનાવી �ીધી છે. તેના મનમંફિદરમાં કોઈ તિવરાજમાન થઇ ગયંુ છે. તેના માટે તો એવંુ બની ગયંુ કે.

જેના માટેથી �ીધી ખૂબ કાળજી હતી, જેવી તેવી પણ તોયે મરજી

ના ઈચ્છા ધરી કરવા કદી અરજી, થઇ ગયંુ સઘળંુ જોણે રે સજીધજી

ક્�ાસના એક સામાન્ય છોકરા શ્લોક પર તે વારી ગઈ. પહે�ા તો નક્કી ના કરી શકી પણ ઉઠતા, બેસતા, ખાતા-પીતા અને સુતા તેની સમક્ષ શ્લોકની મનમોહક સ્થિrત વાળી અદાઓ અને ચહેરો તરવરવા �ાગ્યો. પાણી પીતા વેળા, હાથ સ્થિaર થઇ જતા, પાણીમાં તેના પ્રતિતલિબ+બો દેખાવા �ાગ્યા. મનમાં તિવચારોમાં એ હાર�ા બની ગયો. આંખો બંધ થાય ત્યાં સ્વપ્ના રૂપે હાજર થવા �ાગ્યો. આથી ફિદ�ને સમજોવીને �ેપા એ સ્વીકારી �ીધંુ.

�ેપાએ તો સ્વીકારી �ીધંુ પણ તેની સખીઓ, શ્લોકને સ્વીકારી શકતી નહોતી.

“ મને એક વસ્તુ સમજોતી નથી કે શ્લોકને હંુ પ્રેમ કરંુ છંુ. મારે તેને તિનભાવવો છે, મારે તેની સાથે પનારો પાડવાનો છે તો તમે �ોકો કેમ આટ�ંુ મને સમજોવો છો ? ”

“ એટ�ા માટે કે અમે નથી ચાહતા કે કાગડો દહીંથરંુ �ઇ જોય ! "

20

“ વાહ રે ! શંુ કહેવત નો ભરમાર છે ! એકફિદવસ તમે �ોકો જ મને એ છોકરા માટેથી શાબાશી ના આપો તો કહેજેો !

“ શાબાશી ?? ” બધી તેની સખીઓ એક સાથે આશ્ચય: સાથે છળી ઉઠી.

“ ચા�ો હવે ક્�ાસમાં પ્રો�ેસર આવી જોય પછી હસીરૂપ નથી બનવંુ. ”

“ હા અ�ી ચા�ો. ” ને બધી પોતપોતાના ક્�ાસમાં જતી રહી.

�ેપા બરાબર જણાતી હતી કે એકપક્ષી પે્રમ કરવો તે પાગ�પણની સાથોસાથ નાનો ગુનો પણ છે. આથી એક વાર શ્લોક સાથે મુ�ાકાત કરવાનંુ ગોઠવી દીધંુ. પોતે કોઈ એવી બહાદુર છોકરી નહોતી કે સામે પક્ષે ચા�ીને પે્રમમાં પહે� કરે. સામે પક્ષે શ્લોક પણ ઘણી વાર પોતાને ત્રાંસી આંખે જેોઈ �ેતો હતો. એની આંખોમાં પણ પે્રમની ઘનઘોર વાદળી ઉમટે રાખતી !

“ ટંૂકમાં પતાવંુ તો એટ�ંુ કહીશ કે હંુ એક સામન્ય ઘરનો છોકરો છંુ. મોજશોખ મને પોર્ષોાય તેમ નથી. તારી અને મારી વચ્ચે જે અમીરી-ગરીબીની ભેદરેખા છે તે બહુ મોટી છે. તારી અને મારી જોત-પાત વચ્ચે જમીન આસમાનનંુ અંતર છે. ”

“ કહી દીધંુ ?? ” �ેપાએ એક �હેકા સાથે પૂછ્યું.

“ �ેપા હંુ તો તને ખા�ી એક પ્યારના ધોધમાં છૂટથી નહાવી શકંુ છંુ. ”

“ એજ તો મારે જેોઈ છે શ્લોક. મોજશોખની મને બીમારી નથી, અમીરી-ગરીબીને હંુ જોણતી નથી, સુખ શાંતિત અને પે્રમથી જીવન નીકળે તે મારી ચાહ છે. અગર તને મારા માટેથી અંગત કોઈ પ્રોબ્લેમ હોય તો કહે. મને મારા મન ને મનાવતા પણ આવડે છે. ”

“ અરે, જેણે એક પગે ઉભા રહીને તપ કયુp હોય તેને તારા જેવી પે્રન્દ્રિમકા રૂપે પત્ની મળે. ”

“ તો બસ મને એટ�ંુ કહે કે હંુ જયારે પણ સાદ કરંુ ત્યારે મારો હાથ પકડી ને મને સાથ આપીશ. ” શ્લોક આગળ બો�ે તે પહે�ાંજ �ેપાએ કહી દીધંુ. શ્લોકે જેોયંુ કે �ેપાનો તિનમ:ળ ચહેરો એકદમ પતિવત્ર અને તાજો �ુ�ની ખુશ્બુ સભર મા�ુમ પડયો.

“ �ોકો કહે છે કે પ્યારમાં છોકરો હમેશા બહાદુર અને પહે� કરનારો હોય, પણ આજે હંુ અને તંુ બંને સમોવફિડયા બનીને એક નવા રાહ પર પગ મુકીએ છીએ. ચા� આવીજો. કદમ �થડાશે તો એકબીજોને સાથ આપીશંુ. ” કહીને શ્લોકે આગળ આવીને �ેપાનો હાથ પકડી �ીધો.

“ હવે તો તારા હાથ એજ મારો તિનધા: ર શ્લોક ! આજથી તારી બની ગઈ, પછી ભ�ે ને માથે માછ�ા ધોવાય ! ”

આમ શ્લોક અને �ેપા એકબીજો માટે કુરબાન થવાના કો� આપીને છુટા પડયા.

પે્રમ એક સુગન્ધ છે કે દુગp ધ; બહુ જડપથી પ્રસરે છે. ઉડતી ઉડતી વાત �ેપાની મમ્મીના કાને અથડાઈ.

“ �ેપા, જે કઈ ચા�ી રહ્યું છે તે તારી પાસે જોણવા નથી માંગતી; પણ તંુ જે રસ્તે જઈ છે તે દુઃખ અને પીડા આપનારો છે. ”

“ મોમ, હંુ પણ તને જણાવા નથી માંગતી કે જમાનો ઘણો બદ�ાઈ ગયો છે. ”

“ અમે �ોકો તારી કેટ�ી ચિચ+તા કરી છીએ તો એટ�ી વાત કરવાને વ્યન્દ્રિથત તો ખરાકે નતિહ ? ” મા�ાએ હક્ક પ્રaાતિપત કયો:.

“ ચોક્કસ, અને એ પણ પૂછ કે તારે જે મને પૂછવંુ છે તે બરાબર પૂછ. ”

“ બેટા બહુ જીદ કરવી સારી નથી ”

“ મોમ તંુ કેમ ભૂ�ી જોય છે કે હંુ એક ઝવેરીની દીકરી છંુ. ”

21

“ એટ�ે જ તો કહંુ છંુ કે એક સામાન્ય છોકરાના પે્રમમાં આટ�ી કેમ બહેકી ગઈ છે ? ”

“ નથી તો હંુ કોઈનાથી બહેકી ગઈ કે નથી તો મને �ાગ્યો પ્રેમ રોગ ! ”

“ તો પછી આવા ગાંડપણ કરીને શા માટે બદનામ થાય છે બેટા ? ”

“ તો શંુ તંુ, એવંુ માને છે કે હંુ અબુધ છંુ ? ”

“ ના, લિબ�કુ� નતિહ; તંુ તો મારી સુશી� અને સંસ્કારી પુત્રી છે. ”

“ તો પછી શા માટે મારી વાતને પણ અનુમોદન નથી આપતી ? શા માટે મારી વાતને પણ હાંસી બનાવીને ઉડાવી દે છે ? ” સહેજ ઉગ્ર અને આવેશમાં જ �ેપાથી બો�ાઈ ગયંુ. બાજુની રૂમમાં તેના પપ્પા રુદ્રાક્ષ કામ કરી રહ્યા છે તેમના કાને એ ઉગ્ર અવાજ ગયો . તેઓ પણ એ ઉગ્ર બો�ાચા�ીમાં સામે� થઇ ગયા. તેમની પત્નીએ શ્લોક સાથે પોતાની �ાડ�ી પુત્રીના પે્રમ પ્રકરણ તિવરે્ષો વાકે� કયા: .

“ જુઓ મંે તો તમને બધી વાતથી વાકે� કરી દીધા. અને ઘરની બધી વાતો માટેથી પતિત વાકે� કરે તે તેનો ધમ: છે. ” મા�ા બો�ીને એક બાજુ ખસી ગઈ.

“ �ેપા, તંુ તો મારી વહ�ી દીકરી છે, તને બીજંુ તો શંુ કહંુ પણ, આપણંુ ઘર તો દલિ�ચંદની પેઢી છે. આપણી પેઢીઓમાં અચ્છે અચ્છા ઝવેરીઓ પાક્યા છે. અને તંુ પણ એક ઝવેરીની દીકરી છે. ”

“ હા સાચી વાત છે. ઝવેરીની દીકરી થઈને એક સામાન્ય ઘરના છોકરાને ફિદ� દઈ બેઠી છે. ” મા�ા એ પણ ટાપસી પૂરી.

“ બેટા કંઈક તો કહે, તને એવંુ �ાગે છે કે અમે �ોકો તારંુ ભ�ંુ નથી ઇચ્છતા ? ”

“ તમારી વાત ખરી છે પપ્પા કે આપણી પેઢીમાં ઘણા ઝવેરીઓ થઇ ગયા. તમે પણ એ કેમ ભૂ�ી ગયા કે હંુ ઝવેરીની દીકરી છંુ. ”

“ અમે તો બરાબર જોણીએ છીએ પણ તને સમજોવીએ છીએ. ”

“ કેમ દીકરી, પપ્પા સામે પણ આમ બો�વાનંુ ? ”

“ મા�ા...એ તો હજી નાદાન છે. ”

“ નથી તો હંુ નાદાન કે નથી તો બા�ીશ. યાદ છે પપ્પા એકવાર તમને એક મુલ્યવાન હીરો હાથ �ાગે�ો ? ”

“ હા યાદ છે તમને બતાવે�ો પણ ખરો.... ”

“ તો તમે એ મુલ્યવાન હીરાને સાચવીને મંફિદરમાં રાખી દીધો. તમે જેને સામાન્ય છોકરો કહો છો તે મને અસ�ી અને મુલ્યવાન હીરો �ાગ્યો છે.

આથી જ મંે એને મારા ફિદ� મંફિદરમાં રાખી દીધો છે. ”

“ દીકરી તને બધંુ નતિહ સમજોય...હીરો જયારે કાચનો નીકળશે ત્યારે રોવાનો સમય પણ નીકળી જશે; મારી વહ�ી દીકરી. ”

“ આજથી હંુ શ્લોકને નતિહ મળંુ, શ્લોક સાથે વાત પણ નતિહ કરંુ. ઠીક છે, તમારી વાત હંુ માની �ઉં છંુ. પણ એક વર્ષો: પછી તમે મારી વાત સાથે સંમત થશો જ ” બો�ીને ધંૂધવાતી અને રોર્ષોમાંજ �ેપા પોતાના રૂમમાં જતી રહી.તેના માંબાપ એને જતી જેોઇને ભીંત સાથે જડાઈ ગયા.

સમયનંુ ચક્ર એક વર્ષો: �રી ગયંુ છે. �ેપા તેના અભ્યાસમાં અને સખીઓ સાથેની ગોષ્ઠીમાં વ્યતીત થઇ ગઈ છે. તેના માંબાપ પોત પોતાની �રજ બજોવી રહ્યા છે. તેઓ એ પણ ભૂ�ી ગયા કે પોતાની દીકરી કોઈ સામાન્ય છોકરાને �ઈને જીદે ભરાણે�ી. કાળના ચક્રે તેમના મગજ પર જે કોઈ

22

અસર કરી; પણ �ેપા માટે તો આખંુ વર્ષો: એક કસોટી સમાન સાલિબત થયંુ. રાત ફિદવસ ભગવાનને એકજ પ્રાથ: ના કરતી કે, તેણે એક હીરાની પરખ કરીને કોઈ મોટી ભૂ� નથી કરી તે લિસW થાય ! અને તેની પરખ એક ઉત્તમ સાલિબત થાય.

અંતે એ પણ પળ આવી ગઈ. કોન્વોકેશન �ંક્શન તિવન્દ્રિધ માટે હો�માં �ોકો કીડીયારાની જેમ ઉભરાય છે. ત્રણ કે ચાર વર્ષો: ના કો�ેજના અથાગ પફિરશ્રમે અને ઇન્તેજોરીએ સૌ કોઈ માંબાપ ઉતાવળા થઇ રહ્યા છે. તો સામે પક્ષે તિવદ્યાથી:ઓ પણ પોતાના પફિરશ્રમને ઉત્તમ પફિરણામ મળે તે માટેથી ઉતુ્સક છંુ. �ેપા પણ આજે પોતાના માંબાપને �ઈને હો�માં આવી ગઈ છે.

“ તંુ તો આજે �ર્સ્ટ: નંબર �ાવવાની હોય તેવી ખુશ દેખાય છે. ”

“ એવંુ જ સમજેો પપ્પા. ” ને શાનમાં સ્થિrત �ે�ાવતી રહી. એક હરોળમાં શ્લોક પણ પોતાના માંબાપ સાથે બેઠો છે. મંદ મંદ હસી રહ્યો છે. ચેહરા પર ગુમાનાની કોઈ રેખા નથી. કે નથી તો આંખોમાં અભિભમાન ! બસ કયારેક ત્રાંસી નજરે �ેપા સામે જેોઈ �ે છે ને ફિદ�ાસો મેળવી �ે છે. �ેપા પણ શ્લોક સામે જુએ છે ને ઈશારાની ભાર્ષોામાં પ્રત્યુત્તર આપીને પે્રમની આપ �ે કરે છે.

સૌની ઈંતેજોરીના અંત રૂપે ચાન્સે�ર ઉભા થયા અને સૌને સંબોધીને કહેવા �ાગ્યા. પ્રાથન્દ્રિમક અને ઔપચાફિરક ભાર્ષોણ આપીને તેમણે જેના માટે સૌને તીવ્રતાથી ઇન્તેજોરી છે તેની ઉદ ઘોર્ષોણા કરી.

“ વ્હા�ા વડી�ો અને ન્દ્રિમત્રો, જેની આપ સૌ ઇન્તેજોરી રૂપે મને સાંભળી રહ્યા છો તેનો અંત �ાવંુ છંુ. આ વર્ષો: નો સ્કો�ર અને પ્રાઇમ રુ્સ્ટડંટ નો એવોડ: નો હકદાર અને તિવજેતા છે શ્રી શ્લોક વને�ા. ” જેવંુ નામ જોહેર થયંુ કે �ેપાતો ખુરશી પર ઉભી થઈને જેોર જેોરથી તાળીઓ પાડવા �ાગી. �ોકોએ પણ શ્લોકને તાળીઓથી વધાવી �ીધો.

“ ન્દ્રિમત્રો તા�ીઓને બચાવીને રાખો, હજી પણ સમાપ્ત નથી થયંુ, શ્રી શ્લોક વને�ાને એક અગ્રીમ કંપની તર�થી બાર �ાખ સી.ટી.સી. માટે જેોબ ઓ�ર કરે� છે. ”

હો�માં �ક્ત તાળીઓએ aાન �ઇ �ીધંુ છે.

“ જેોયંુ હંુ નહોતી કહેતી ” �ેપા બો�ીને પોતાની મોમને વળગી પડી.

23

ટપાલ

આજના સમયમાં મોબાઈ� અને સોસીય� નેટવક: ના �ીધે વાતચીતનો વયવહાર અને સંદેશાની આપ-�ે એટ�ી જડપથી થઇ ગઈ છે કે; બહુ રાહ જેોવાની જરૂર નથી રહી. પંદરેક વર્ષો: પહે�ાના કે�ેન્ડરના પાના �ં�ોસીએ તો બહુ ઓછાના ઘરે ટે�ી�ોન હતા. અને ટે�ી�ોન વાળા પણ સામાન્ય સંદેશા તો પોર્સ્ટકાડ: થી જ આપતા ને દેતા.

એક એવો પણ સમય હતો કે; �ોકો ટપા�ીની આતુરતાથી રાહ જેોતા હોય ! ટપા�ી શેરીકે સોસાયટીમાં દાખ� થાય કે એક ખાસ અદના આદમી જેવી એને ઈજ્જત મળતી. ‘ કઈ છે ? ’ તો કોઈ પ્રેમી ખા�ી એની સામે આવીને આંખો મેળવે કે ટપા�ી ‘ આજે કશંુ નથી’ કહીને તિવ�ા મોઢા કરી દેતો, અથવા તો એક સ્થિrત સાથે પત્ર આપીને ખુશ કરી દેતો. આવાજ એક ટપા�ના જમાનાનંુ પાનંુ ખો�વાની કલ્પના ને આપ સમક્ષ રજુ કરંુ છંુ.આશા રાખંુકે આપ સૌને ગમે !

“ એ�ા રામશા.......? ” ત્યાંતો રામશા પોર્સ્ટમેન સાયક�ની ટંકોરી વગાડતો આગળ નીકળી ગયો. અને એક તિનરાશાનંુ વાદળંુ દેવમના મોઢાં પર વરસવા �ાગ્યંુ. ઓશરીના ખૂણે બેઠે� તેમની પત્નીએ જેોયંુ કે પોતાનાં પતિત અત્યારે પસ્તાવાનાં તળાવમાં નાહી રહ્યા છે. અંતે તો તિવમ�ા તેમની પત્ની હતી.

“ બહુ મનને કોચવો નતિહ ”

“ તારી વાત હવે મને સમજોય છે, દીકરાતો માંથી જેટ�ા નજીક હોય તેટ�ા બાપથી ના જ હોય ! ” સહેજ �ાચારીના ભાવે તેઓ બોલ્યા. પત્ની તિવમ�ા થોડી નજીક આવીને બેઠી.

“ એક વાત કહંુ ? ” ધીરેથી પત્નીએ પૂછ્યું.

“ બો� ને યોગ્ય વાતને તો હમેશા આવકારંુ છંુ. ”

“ આપણે બેય આવતા અઠવાફિડયે અમદાવાદ જઈને ‘ ભૈ�ંુ ’ ને મળી આવીએ તો કેમ ?

“ આમતો મને પણ ઈચ્છા છે પણ સા�ંુ તેની પરીક્ષાના �ીધે મનને મારી નાખંુ છંુ. ”

“ પણ આપણે ક્યાં ત્યાં રોકાવંુ છે ? અને હોરે્સ્ટ�માં તો રોકાવા પણ નથી દેતા. આપણે રાત્રે નારણપુરા માસીના ઘરે જતા રહીશંુ. ”

“ આમ તો તારી વાત વ્યાજબી �ાગતી જોય છે. પણ મારા મનમાં બીજેો તિવચાર આવ્યો છે. ”

“ તમારંુ મન ચંચ� બહુ છે. ” વ્યંગમાં પત્નીએ કહ્યું.

“ કોના મન ચંચ� નથી વીમુ ? ” એકદમ તિવમ�ાની �ગો�ગ બેસતા દેવમે કહ્યું.

“ ઠીક છે હવે કહો. ”

“ તને એવંુ �ાગે છે કે હંુ રીધમ ને પ્યાર નથી કરતો ? મારા મનમાં એના પ્રત્યે ધ્રુણા છે ? ”

“ હંુ તો એવંુ બો�ી નથી. ” સહેજ ઝંખવાતા તે બો�ી.

“ તારી અમુક ખામોશી મને એવંુ તિવચારવા મજબુર કરે છે. ”

“ ક્યારેક વધુ પડતંુ તિવચારવંુ જેોખમી સાલિબત થાય ! ”

24

“ આટ:સની ગ્રેજુ્યએટ છોકરી ને તો ભ�ા કોમસ: નો છોકરો કેમ કરી જીતે. ”

“ જીતીને તો �ઇ આવ્યા છો. ”

“ અરે તંે પણ દ્રૌપદી જેમ સ્વયંવર રચે�ો ? ”

“ વાહ, મને તો �ાગે છે કે સમયની ધૂળ તમારી યાદદાસ્ત પર જોમી જશે તો વ્હા�ી વીમુ પણ ભુ�ાઈ જશે. ”

“ ઓકે બાબા સોરી....પત્નીને પજવવામાં નુકશાન વેઠવાની તૈયારી રાખવી પડે ! એ બધંુ જવા દે...પણ એટ�ંુ જરૂર કહીશ કે તે જે અનુમાન મારા માટે �ગાવ્યંુ તે સો પ્રતિતશત સાચંુ છે. ”

“ એ તો તમારી આંખો અને મનનાં હા� જ તમને છતા કરી દે છે. ”

“ કેમ મારી આંખોની કીકી ગાયબ છે ? ”

“ વળી પાછા મજોકના ગાડામા બેસી ગયા ? ”

“ તો શંુ કરંુ ? ફિદ�માં જે વ�ોવાય છે તેને આંખોમાંથી કાઢી નથી શકતો. ” કહેતા તો બે ત્રણ અશ્રુ લિબ+દુઓ; તેમની આંખમાંથી બહાર આવીને ગા� પ્રદેશમાં વહેવા �ાગ્યા.

“ અરે રે આ શંુ ? પહાડ પીગળવા �ાગ્યો ? પ્�ીઝ, હંુ કોઈ રાણકદેવી નથી કે મારા આડા રાખે�ા હાથે પહાડ ચુપ થઇ જોય. " કહીને તિવમ�ાએ સાડીના છેડેથી પે�ા લિબ+દુના પ્રવાહને રોકી �ીધો.

“ મંે તો ત્યારે પણ તમને કહે�ંુ કે છો ને �ખતો ટપા�. પણ તમે તો બસ દર ટપા�માં એને ઠપકો જ આપે રાખ્યો. કઈ ભણ, કઈ �ખ, કઈ વાંચ;

આમ દર બે ત્રણ ફિદવસે ટપા� જ �ખે રાખે છે, બીજંુ કઈ કરે છે કે નતિહ ? ”

“ મને ખ્યા� છે, ભૂ� કરે તેને કાનને સખત બનાવ્યે છૂટકો. મંે તેને ટપા� �ખવાની ના નહોતી પાડી. પણ દર બે ત્રણ ફિદવસે �ખવાની ના પાડે�ી. ”

“ સાચી વાત છે પણ એ હજી એટ�ો મેચ્યોર નથી થયો. ”

“ વીમુ, મારો જીવ મંુજોય છે કે મારી ટપા�નો જવાબ તો આપવો જેોઈતો હતો. ”

“ મને ખ્યા� છે કે છેલ્�ા ઘણા સમયથી તમે કોઈ નવ યૌવનાની જેમ; રીધમની ટપા�ની રાહ જેોઈ રહ્યા છો. ટપા�ી આવી ને જતો રહે એટ�ી વાર તમે તિનશાસા નાખે રાખો છો. ”

“ તો બીજંુ શંુ કરંુ ? દીકરાની મમત જેો બાંધી રાખે છે ! ”

" ચિચ+તા ના કરો, હમણાં જ હોળીનો તહેવાર ગયો છે. અબ ઘડીમાં એની પરીક્ષાઓ પૂરી થઇ જશે કે વેકેશનમાં આવી જશે. પછી જેોજેો એને અઢળક મમતા આપવામાં અચકાતાં નતિહ. ”

પત્ની તિવમ�ાએ દેવમને આશ્વાશન આપીને રૂમમાં �ઇ ગઈ.

હોળીના ક�રને �ોકોએ શરીર પરથી સા� કયો: કે ઠંડી જતી રહી. તો ગરમી પણ ત્રણ મતિહનાના ધામા નાખવાના આશયે આવી ગઈ છે. પંખાને ચા�ુ કરીને દેવમે ઓશરીમાં પ�ંગ પર �ંબાવ્યંુ કે દરવાજે ટકોરા પડ્યા. ઉઠીને દરવાજેો ખોલ્યો કે પાડોશી ન્દ્રિમત્ર સોહન�ા� હતા.

25

“ �ો રીધમે ન્દ્રિચઠ્ઠી આપી છે. ” કહીને તેઓ ચા�વા �ાગ્યા.

“ અરે ક્યાં ચાલ્યા ? ચા તો બનતી હૈ ”

“ દેવમભાઈ, મારી ચા ઉધાર, કા�ે ચોક્કસ આવીને પી જઈશ. ”

“ કા�ે �રી વાર આવજેો બોસ. ”

“ ઉધાર એટ�ે કે અત્યારે હંુ ઉતાવળમાં છંુ. કા�ે અમદાવાદ ગયે�ો તો તમારો રીધમ મળી ગયો અને ઉતાવળે ઉતાવળે મને ન્દ્રિચઠ્ઠી �ખી આપી છે. અત્યારે મને મા� કરો કા�ે ચા પાક્કી. કડક અને મીઠી ! ” કહીને સોહમ�ા� નીકળી ગયા.

રસોડામાં કામ કરતી તિવમ�ાના કાને અવાજ આવ્યો કે તે દોડી આવી. “ કોણ હતંુ ? ”

“ સોહમ�ા�, આપણા રીધમની ન્દ્રિચઠ્ઠી આપવા આવ્યા હતા. ” દેવમે પત્નીને પછી તિવગતે વાત કહી.

“ જલ્દી વાંચો નતિહ તો મને આપો. ” કહીને વીમુ બાજુમાં બેસી ગઈ.

“ દરવાજેો બંધ કરતી આવ, બેય સાથેજ વાંચીએ. ” એટ�ે તિવમ�ા દરવાજેો બંધ કરીને પતિતની �ગો�ગ બેસી ગઈ.

પૂજ્ય માતાજી અને તિપતાજી,

સાદર પ્રણામ ! તમે બંને કુશળ હશો, હંુ પણ અહી કુશળ છંુ.

તમારી �ખે�ી ટપા� મને એકદમ ટાઈમે મળી ગઈ હતી. અહી અમદાવાદમાં આપણા શહેર જેવંુ નથી. બીજો કે ત્રીજો ફિદવસે તો ટપા� મળી જ જોય ! ટપા� વાંચીને જવાબ આપવા માટે ટાઈમ નો અભાવ રહેતો. તિપતાજી, તમને એવંુ થશે કે પહે�ાતો હંુ દર બે ત્રણ ફિદવસે �ખી નાખતો તો હવે કેમ ? નવો નવો હોરે્સ્ટ�માં રહેવા આવ્યો તો તમારી બેયની યાદ મને બહુ આવતી. માં સાથે ના �ાડ યાદ આવતા. કયારેક ગુસ્સો કરીને વસ્તુ અપાવતા તિપતાજી યાદ આવી જતા. આથી નવરો પડંુ કે ટપા� �ખવા બેસી જતો.

હવે તો તમે નતિહ માનો, કો�ેજમાં ચોપડા �ઈને નતિહ જવાનંુ પણ ચોપડા બહુ મોટા મોટા છે. રી�ર કરવામાંજ ફિદવસ નીકળી જોય છે ને વાંચવામાં રાત !

શરૂઆતમાં તિપતાજી પર ક્યારેક ગુસ્સો આવતો કે હોળીમાં ધાણી ચણા ને શીંગ....વળી રાત્રે હોળી �રતે �રવાનો આનંદ બધંુ ગાયબ. અહી હોર્સ્ટે�માં તો બસ �ોકો ભણે છે; જે નથી ભણતા તે એશ કરે છે. પણ મને તો તમે આપે�ી લિશખામણ બરાબર યાદ છે. કે ઘરેથી અમદાવાદ હોર્સ્ટે�માં જવાનંુ કારણ તો વધુ ભણીને ડીગ્રી �ેવાનંુ છે.

બા ને જણાવવાનંુ કે તમે આપે�ા નાસ્તાના ડબ્બા હજી ભયાp છે. હવે કોઈની સાથે ના મોક�શો. હા� તો પરીક્ષામાં એટ�ો ડૂબે�ો છંુ કે રાત્રે જ નાસ્તો કરવાનો ટાઈમ મળે છે.

મારી જરા પણ ચિચ+તા ના કરશો. અને તિપતાજીને જણાવવાનંુ કે તમે મારા ખા�ી તિપતાજી નથી પણ ગુરુ ય છો. ચે�ો ગુરુ કરતા આગળ વધે તો, મારી બા સાથે તિવવાદ ના કરતા.

ટપા�ી રમેશ કાકાને કહેજેો કે પરીક્ષા પછી તમને ટપા� �ખંુ તે ટાઈમે આપી દે. બસ હવે કો�ેજમાં જવાનો ટાઈમ થઇ ગયો છે, આજુબાજુમાં બધાને મારી યાદ આપજેો.

એજ �ી. આપનો પુત્ર રીધમ

26

ન્દ્રિચઠ્ઠી વંચાઈ ગઈ છે. ચારેય આંખો આજે તો ધરી ધરીને નીતરી રહી છે.

ણિખસકોલીની યાત્રા

બાળપણને તિવદાય આપીને યુવાનીમાં પગ હજી મુક્યો જ છે; એવી એક ભિખસકો�ી એક આંગણામાં વધ્યા ઘટયા દાણા ચણી રહી છે. ચણ ચણ બગ�ી જેમ દાણા ચણી રહી છે કે એવામાં એનંુ નાક સહેજ ઉતે્તલિજત થયંુ; પંૂછડી ટટ્ટાર થઇ ગઈ. આમતેમ નજર �ેરવી કે થોડે દુર બીજી એક ભિખસકો�ી પણ �રી રહી હતી. એના નાકે જે અનાજના ધોધની સોડમ આવી તેમાં કોઈ શક કરવા જેવંુ નહોતંુ. ધીરા પગ�ે તે સોડમના ધોધે પગેરંુ દાબતા આગળ વધી. થોડી આગળ ગઈ કે " વાહ રે ભગવાન આપે ત્યારે ઢગ�ો કરી દે છે. "

સામે જેોયંુ તો એક મેટાડોરમાં અનાજના કોથળા ભરે�ા હતા. એ અનાજ કોઈ સમાન્ય નહોતંુ. એની સોડમ પણ અ�ગ હતી. જીવ એનો ��ચાયો આથી ધીરે ધીરે સાહસ કરીને ચડી ગઈ છેક કોથળાના ઢગ�ા પર. કોઈ દેખે નતિહ તેમ બે કોથળાના પો�ાણ વચ્ચે બેસી ને દાણાની �જ્જત માણવા �ાગી. કદી ના ખાધે�ા દાણાનો સ્વાદ તો જીભે �ાગી ગયો તેની નાની બહેન યાદ આવી; એક વાર ઉંચે ચડીને ડોતિકયંુ કયુp પણ દરવાજોની બહાર ચોકી ભરી રહે�ો કુતરો જ દેખાયો. વળી કોઈ માણસ દેખાયો કે પાછી �પાઈને �જ્જત માણવા �ાગી.

એનંુ પેટ ભરાયંુ કે ઊંઘ આવી ગઈ. અને મીઠા સ્વપ્નો જેોવા �ાગી. તેના સ્વપ્નો તિવખરાઈ ગયા, કોઈ વારા �રતી કોથળા ઉતારી રહ્યું હતંુ. પે�ાની નજર છુપાવીને તે ઉતરી ગઈ...પણ આ શંુ ??? પોતે જંગ�માં આવી ગઈ કે શંુ ? આજુ બાજુ નજોર �ેરવી તો હુક હુક કરીને કુદાકુદ કરતા વાંદરા દેખાયા.

“ અરે તને કદી અહી જેોઈ નથી ? ” બીજી એક ભિખસકો�ીએ આવીને બો�ી

“ હા, હંુ ક્યાં છંુ ? ” ફિ�લ્મી ર્સ્ટાઈ�ે તેણે પૂછ્યું.

“ તંુ અહી કેવી રીતે આવી ? ”

“ આ સામે દેખાય છે તેમાં. બહુ મસ્ત મસ્ત ખાવાનંુ હતંુ તો મને શંુ ખબર ”

“ ઓહ, હવેજોયંુ, એ અહીના પ્રાણી સમુદાયનો ખોરાક છે. શંુ નામ છે તારંુ ? ”

“ જંીજી.....અને તારંુ ?? ”

“ �નો ”

“ �નો ? ” ચોંકી ને તેણે પૂછ્યું.

“ હા �નો, હંુ ખીસકો�ો છંુ. કેટ�ે દુર તંુ રહે છે ? ”

27

“ શંુ ખબર, હંુ તો ઊંઘી ગયે�ી...આ જગ્યા કઈ છે ? ”

“ શહેરથી થોડે દુર આ એક પ્રાણી સંગ્રહા�ય છે. �ેશન વાળા �ોકો એને ઝૂ કહે છે. ”

“ અહી શંુ હોય ? ”

“ અહી જંગ�ના તિવતિવધ પ્રાણીઓ ને કેદ કયા: છે. ”

“ પણ કેમ ? ”

“ કોને ખબર જંગ�માં છાનામાના રહેતા હશે. અને તને ખબર છે જંીજી, �ોકો પ્રાણીને જેોવા આવે છે. અને એના રૂતિપયા પણ આપવા પડે છે. ”

“ રૂતિપયા ?? ”

“ તંુ કેમ ગભરાઈ ગઈ.....આપણે ક્યાં માણસો છીએ..રૂતિપયા તો ખા�ી માણસ હોય તેને જ આ�વા પડે ! અને તારી જોણ માટે હંુ અહીનો �ા�ો છંુ. ”

“ ઓહ..કેમ આપણા વાળા અહી કોઈ નથી ? "”

“ છે ને.... ”

“ એ બધંુ છોડ, કેમ કરીને હંુ મારી જગ્યાએ જઈશ શકીશ ? ” જંીજીને ચિચ+તા થઇ ગઈ.

“ હવે આવી છો તો ઝૂ જેોઇને જો ને ”

“ ઠીક છે ચા� પણ પછી મને મારી જગ્યા એ પાછા જવાનો રસ્તો બતાવજે. ”

“ છોડ બધંુ થઇ પડશે...આપણે જે જગ્યા એ છીએ તે બધા બંદરોના ઘર છે. જેો બધા કેવા કુદાકુદ કરી રહ્યા છે ? ”

“ હા... તે બધા કેમ કુદાકુદ કરતા હશે ? ”

“ એ તો કોઈને ખબર નથી......એ બંદરમાંથી ઇન્સાન થઇ ગયા તોયે ખબર નથી પડી. તારે શંુ એ બધંુ કામ છે ? ”

“ અરે �નો, સામે દેખાય એ શંુ છે ? ”

“ શાહુડી ”

“ બાપ રે કેવી લિબહામણી છે; ને એની પીઠ પાછળ મોરના પીંછા જેવંુ શંુ છે ? ”

“ એના પીંછા જ છે....બહુ સવા�ો ના કર હંુ પણ તારી જોતનો જ છંુ. ”

“ સારંુ હવે ની પૂછંુ, તંુ કેટ�ો સારો છે. સારંુ થયંુ કે તંુ મળી ગયો નતિહ તો મારંુ શંુ થાત ? ”

“ આ જેો તિવરાટ કાચબો. ”

“ બાપ રે આવડો મોટો કાચબો ? ”

“ હા દશ મણ વજન છે એનંુ. ”

28

“ �ના, મારે એની પીઠ પર બેસવંુ છે. ”

“ ના યાર, એની પીઠ પરથી �પસી ગઈ તો ? તારે ઇન્સ્યોરન્સ પણ નતિહ હોય ! હંુ તને ખોવા નથી માંગતો; ચ� આગળ વધીએ ” કહીને �નો, ભિખસકો�ી બાઈને ઝૂમાં �ેરવે છે. અવનવા પક્ષીઓ બતાવે છે. અવનવા પ્રાણીઓ બતાવે છે. મોરના પીંજરા પાસે ભિખસકો�ી થોભી ગઈ.

“ કેમ થાકી ગઈ હની ? ”

“મારંુ નામ હની નતિહ, જંીજી છે �નો; હંુ થાકી નથી પણ અતિહયાં ય વાદળી ગોરી ચામડીના ભેદ છે ? ”

“ કઈ સમજોયંુ નતિહ ” ફ્નોએ જંીજીની પૂછડી પર પગ �ેરવતા પૂછ્યું.

“ એજ કે, એક વાર હંુ માસીના ગામ ગઈ તો ખેતરોમાં વાદળી મોર જેોયે�ા પણ આ સ�ેદ મોર તિવદેશી �ાગે છે ? ”

“ �ોકો અહી આવે ત્યારે વાતો કરતા હોય છે કે સ્ત્રીઓ �પ �પ બહુ કરે ! ખબર નતિહ આપણામાં પણ આવંુ ક્યારે ઘુસી ગયંુ ? ”

“ �નો તંુ શંુ બો�ે છે મારાતો ભેજોમાં નથી ઉતરતંુ. ”

“ તે આપણે ક્યાં ધંધો કરીને સાત પેઢી માટે ભેગંુ કરવંુ છે ! આપણી તો કોણ જોણે કેટ�ીયે પેઢીઓ આવી ને ગઈ. એય ને �હેર કર મજોની ! ”

કહીને વળી તેને નિહ+સક પ્રાણીઓના પીંજરા બાજુ �ઇ ગયો.

“ આ સામે દેખાય છે તે વનરાજ કેશરી લિસ+હ છે. ”

“ આ એજ જે જંગ�નો ને આપણો સૌનો રાજો કહેવાય છે ? ”

“ ચ� હટ....માણસને તંુ હજી ઓળખતી નથી......ભ� ભ�ાને કેદ કરીને રાખ્યા છે. એક ફિદવસ લિસ+હને પણ ઘાસ ખાતો ના કરે તો મને �ટ ભંૂડો કહે જે ”

“ તો એમાં તને શંુ �ેર પડે છે ? ” કહીને જંીજી હસવા �ાગી.

“ કેમ હસવા �ાગી ? ”

“ સોરી �નો...થોડી મજોક કરી �ીધી. પણ મને એ નથી સમજોતંુ કે આ લિસ+હ, વાઘ, ન્દ્રિચત્તો બધા આવાજ હોય કે ? ”

“ કેમ તંુ કદી ગાઢ જંગ�માં ગઈ છે ? ”

“ ના એવો ચાન્સ નથી મળ્યો. ”

“ ચાન્સ નથી મળ્યો કે તક નથી મળી ?? ”

“ બેય એક જ વાત તો છે. ”

“ તો પછી મળી અને મળ્યો કેમ ? ”

“ એ બધંુ મનુષ્યને સોંપ્યંુ....આપણે તો બસ ખાઈ પીને �રે રાખીએ. સાંભળંુ્ય છે કે આ બધા તો મોટા પ્રાણીઓને પણ હડપ કરી જોય છે. ”

“ તારી વાત સાચી છે ડીયર. ”

29

“ મોટા લિસ+ગડા વાળા ? ”

“ અરે રે તંુ કેટ�ી ભોળી છે કેમ તને મારો નેચર ગમ્યો ? ”

“ અને તંુ કેટ�ો સારો છે, હા...કેમ અલ્યા આંખો પટપટાવે છે ? ”

“ અહી આવતા માણસો પાસેથી થોડુક શીખ્યો છંુ. ”

“ ઝૂ તો જેોવાઈ ગયંુ....મને દયા આવે છે બધાની. કેવા બધા ગાય જેવા બનીને રહે છે ? ”

“ કોઈ ગાય જેવા નથી...હમણા યુ ટુ્યબ પર તિવડીઓ �રતો હતો, તંે નથી જેોયો ? એક ઝૂમાં વાઘના નિપ+જરામાં માણસ પડી ગયો; તે મોઢેથી પકડીને �ઇ ગયો અને બધાની વચ્ચે જ �ાડી ખાધો. હમણા તો તંુ કહેતી કે હંુ સારો છંુ, મારી સાથે રહે ને ! ” �ાગ જેોઇને �નોએ જંીજીને પટાવવા કોલિશશ કરી.

“ ના ના, એક કામ કરીએ બંને આપણે આ માણસે બનાવે�ા ઝૂ કરતા કુદરતી વાતાવરણમાં જતા રહીએ. વધુ મઝા આવશે. ”

“ જેવી તારી મરજી, ચા� ત્યારે ” કહીને બંને એકબીજોના પગ પકડીને ચા�વા �ાગ્યા.

જય જવાન જય કિકશાન !

હાથમાં બારમાં ધોરણની માક: શીટ આવે કે, જીવનની જવાબદારીનંુ પહે�ંુ પ્રકરણ ચા�ુ થઇ જોય ! ધોરી માગ: પર ઉભા હોય ત્યારે એકમાંથી અનેક સડકોના �ાટા પડે તેમ....બારમાં ધોરણની માક: શીટ હાથમાં આવે એટ�ે, અનેક મંુજવણો ચા�ુ થઇ જોય. કઈ શાખામાં જેોડાવંુ, ક્યા પ્રવાહમાં વહેવંુ ? તિવગેરેથી વ્યસ્થિક્ત ઘુમરાઈ જોય છે. ઉપરથી ઘરના, વડી�ો અને સ્નેહીઓ પૂછી પૂછી ને માથંુ પકવે તે અ�ગ !

ના�ુના હાથમાં માક: શીટ આવી કે, તે તો એકદમ ડઘાઈ ગયો. પોતે એટ�ી હ�કી સ્તરનો ઠોઠ તો નથી. ચાર અને સાત માક: ના ત�ાવતે બે તિવર્ષોયમાં નાપાસ ?? ઘરના સભ્યોના સહકારે પેપર ખો�ાવ્યા. પણ કહેવાય છે ને ‘ નસીબમાં ઘોડો તો ગમે ત્યાં દોડો ! ’ વીસ ફિદવસ પછી બોડ: વાળા એ બીજેો આંચકો આપતો પત્ર મોકલ્યો. માક: ના ત�ાવતે પોતાની પકડ ના ગુમાવી.

ન્દ્રિમત્રો અને ઘરના �ોકોની સાંત્વના એ �રી વાર પરીક્ષા આપવાનંુ નક્કી કયુp . ના�ુ સમક્ષ હજી પણ પે�ી પુરાણી માક: શીટ ડાઘીયા કરીને મશ્કરી કરી રહી હતી. એક ઓથાર તળે પરીક્ષા તો આપી દીધી. અને બીજી વાર નો�ુના હાથમાં બારમા ધોરણની માક: શીટ આવી. આ વખતે બહુ આઘાત ના �ાગ્યો પણ સાથે ખુશ પણ ના થવાયંુ.

અરે રે, એસ.એસ.સી.માં આવ્યો ત્યારે તો નો�ુ સાયન્સ પ્રવાહમાં એડમીશન �ઈને કેવા કેવા સ્વપ્નોમાં સરી પડે�ો ! બહુ વધુ ટકા નતિહ આવે તો એન્જીન્યરીંગમાં તો જરૂર જેોઈન થઈશ. અને પછી ખા�ી નો�ુ નેવાડીયા નતિહ પણ ઘરના દરવાજે નોલુ નેવાડીયા, એકજી.એન્જીનીયર તકતી �ટકશે. પણ જે ટકાવારી આવી તેમાં તો કોણ જોણે એને એન્જીન્યરીંગમાં એડમીશન મળશે કે કેમ ?

છતાં પણ તેના માબાપ અને ભાઈઓ એ; તેનો હાથ પકડીને ઉભો કયો:.

“ નો�ુ , પછાત તિવસ્તારની કો�ેજેોમાં કોઈ જવા તૈયાર નથી હોતંુ. ચા�ો ત્યાં જઈએ એડમીશન મળી જશે. ”

અને બીજે ફિદવસે નો�ુ તો મોટા ભાઈ સાથે સ્પેલિશય� કાર કરીને એડમીશન યાત્રાએ નીકળી પડ્યા. ઘણી બધી કો�ેજેો �યા: , પણ જેમ જેમ કો�ેજે જોય તેમ તેમ એડન્દ્રિમશનો દુર જતા ગયા. ઓક્સિક્સજનની નળીને સહારે છેલ્�ા ડચકા ભરતા દદી:ની જેમ હામ ભીડીને ચા�તો નો�ુ હવે તો ભાંગી પડયો.

30

“ ભાઈ, જવા દો, આમને આમ હંુ કમાઈશ નતિહ એટ�ંુ ટેક્ષી ભાડામાં જતંુ રહેશે. અગર હફિર કૃપા થશે તો બધંુ સારંુ થઇ જશે. પણ એક વાત ચોક્કસ છે કે મને એડમીશન નતિહ મળે. ” કારમાં બેસતા નો�ંુ એકદમ ભાંગી પડ્યો.

એને જેોઇને એનો મોટોભાઈ પણ એકદમ નવ: સ થઇ ગયો. અને ચિચ+તા કરવા �ાગ્યો કે પોતાનો છોટુ હતાશ બનીને અવળા તિવચારો ના �ાવે.

“ નો�ુ, તારે મંુજોવાની જરૂર નથી. હેયને તારી બુWીનો ઉપયોગ આપણી ખેતીમાં કરજે. ”

“ ઠીક છે છેવટે એતો આપણંુ હાથવગંુ હન્દ્રિથયાર ! ”

સમયનંુ ચક્ર તો �ય: જોય છે. એને માટે તો નો�ુ જેવો સામાન્ય વ્યસ્થિક્ત હોય કે ખાસ તિવશેર્ષો વ્યસ્થિક્ત હોય; ચક્ર તો ઘુમ્યેજ રહેવાનંુ ! નો�ુના ફિદ�માંથી હજી પે�ી એડમીશન ના મળવાની ખટાશ જતી નથી. ક્યારેક ખેતરે જોય છે તો ક્યારેક ન્દ્રિમત્રો સાથે ઓટ�ા પફિરર્ષોદે સમય પસાર કરે છે. એ તિવચારે છે કે જ્યાં સુધી પોતે કોઈ ચોક્કસ કામ ને હાથવગું ના કરે ત્યાં સુધી અધુરો છે . તેની વાત પણ સાચી હતી. વ્યસ્થિક્ત જ્યાં સુધી મનથી પોતાની મંઝી� બનાવીને સ્વીકારે નતિહ ત્યાં સુધી જીવનની શરૂઆત નથી થતી. હજી પણ મનમાં રહી સહી આશા જીવંત છે; કે રખે ને હજી કોઈ ને એન્જીન્યરીંગમાં ના �ાવે તો એડમીશન મળી જોય. આ જીવંત આશાને હેમખેમ રાખવા હજી પણ કાયમ ન્યુઝ પેપર વાંચી �ેતો હતો. અને જ્યારે વધુ કંટાળો આવે એટ�ે �ાઈબે્રરીમાંથી પુસ્તકો �ાવીને વાંચતો.

આમજ એક ફિદવસની પ્રભાતે ઓટ�ા પર બેસીને પેપર વાંચી રહ્યો છે. તિનત્ય ક્રમ મુજબ એડમીશન ને �ગતી માતિહતી મેળવતી નજરે બધા પાનાઓ �ં�ોસી �ીધા. પણ એમાંનંુ એક પાનંુ એની આંખમાં �ીટ થયે�ંુ; તે �રી એ પાનંુ ખોલ્યું. અડધા પાનાની જોહેરાત !!! તેની સામે બચપણનો એક પ્રસંગ તરવરી રહ્યો.

શાળાનો સાંસકૃતિતક કાય: ક્રમ પૂરો થઇ ગયો. નો�ુએ પણ હોંશે હોંશે ભાગ �ીધે�ો. બધા પોતપોતાના ઘરે જવા વીખરાવા �ાગ્યા. નો�ુ પણ બધા ન્દ્રિમત્રો સાથે જઈ રહ્યો હતો કે હેડ માસ્તરે તેને બુમ પાડીને રોકી �ીધો. અને તેમની ઓફિ�સમાં �ઇ ગયા. એકવાર તો નો�ુને �ાળ પડીકે નક્કી આજ પોતાનો વારો પડશે.

“ જેો નો�ુ, તંે આજે એક જોનદાર લિસપાહીનો રો� અદા કયો: છે. તારો રો� ખુબ સરસ હતો. સ્કુ� પાસે વધુ �ંડ ના હોઈ, કોઈને પણ ઇનામ નથી મળ્યા. પણ જોણે છે ? લિસપાહી �ોકો દેશ માટે સજોગ રહે છે. એમના થકી તો આખો દેશ શાંતિતથી ઊંઘી શકે છે. �ે આ દશ રૂતિપયા મારા તર�થી ઇનામ ”

પેપરમાં જોહેરાત જેોઇને નો�ુની છાતી તો એકદમ ટટ્ટાર થઇ ગઈ. જેોશનો એક ઉભરો આવી ગયો. મનના ઘોડાઓ શાંત બની ગયા. નવી ફિદશાઓ તેને આવકારવા �ાગી. ઉન્નત મસ્તકે તે ઉભો થયો અને મનમાં એક નવી ગાંઠ વાળીને જૂની બધી ગાંઠો છોડીને મુક્ત કરી.

ખેતરેથી, દુકાનેથી અને બીજો કામે ગયે�ા સવP ઘરનાં સભ્યો આવી ગયા છે. સાથે બેસીને જમવાનો જે નાતો છે તેને અનુસરીને બધાએ જમી �ીધંુ. જમીને બધા ઓટ�ે બહાર બેઠા છે. નો�ુ પણ બધાની વચ્ચે સામે� છે. તેના મનની �ગામો સખત બનાવીને તે આગળ આવ્યો. જઈને પોતાની બાને પગે �ાગ્યો પછી તિપતાજી, મોટા ભાઈ-ભાભી ને પગે �ાગ્યો. પછી બધા વચ્ચે હાથ જેોડીને ઉભો રહી ગયો.

“ બા-બાપુજી અને ઘરના સભ્યો પાસે હંુ જે અનુમતિત માટે વાત કરંુ છંુ; તેને સહર્ષો: સ્વીકારજેો. મારે તમારા આશીવા: દની જરૂર છે. હંુ કા�ે આમી:ની પરીક્ષા આપવા માટે જવાનો છંુ. ”

નો�ુએ કહ્યું કે અંધારામાં વીજળી પડીને મોટો કડાકો થાય તેમ સૌ ડઘાઈ ગયા. તેના બાપુજી તો બધા સામે જેોવા �ાગ્યા. તેના મોટા ભાઈ પણ પત્ની સામે જેોવા �ાગ્યા.

“ નો�ુની બા, તથા ઘરની રખેવાળોને હાથ જેોડી પૂછંુ છંુ કે;કોઈએ નો�ુ ને અપશબ્દો કહી ને અપમાનતો નથી કયુp ?? ”

બધા એકબીજો સામે જેોવા �ાગ્યા કે નો�ુથી ના રહેવાયંુ.

31

“ અરેરે, તમે બધા �ોકોએ મને જે સાંત્વના અને સહારો આપ્યો છે તે માટે તો હંુ સૌનો ઋણી છંુ . અને મારી બા કે ભાભી તો દેવીઓથી તિવશેર્ષો છે. આ ઘરમાં મને જે પ્રેમ મળે છે તેનાથી મને કદી અસંતોર્ષો નથી. ”

“ નો�ુ, મારે તારી કોઈ વાત સાંભળવી નથી, મંે તો તને કહે�ંુ છે કે; જયારે કંટાળો આવે ત્યારે ખેતરે આંટો મારે તો ઠીક નતિહ તો ઓર ઠીક ! ”

તેના મોટા ભાઈનો જીવ કકળી ઉઠ્યો.

“ તને આવો તિવચાર જ કેમ આવ્યો પુત્ર ? ” તેના તિપતાજી ઢી�ા પડી ગયા.

“ હા નો�ુ, �ંેકી દે એ પેપર પસ્તીના ઢગ�ામાં ” તેના ભાઈએ પણ સહેજ ઉગ્ર થઈને પે્રમથી કહ્યું.

“ બેટા, હંુ તો અભણ છંુ, મને બહુ ખબર નો પડે પણ બીજો કોઈ કામ ધંધે ના �ગાય ? ” અત્યાર સુધી ચુપ રહે� તેના બા નો�ુને કરગરવા �ાગ્યા.

“ મને એક વાત કહો કે તમે મને આટ�ી �ાગણી કેમ આપો છો ? ”

“ કારણ કે તંુ અમારંુ અંગ છે ” તેના તિપતાજી એકદમ તિનરાશ અને તિવવશ થઇ ને બોલ્યા.

“ અચ્છા હવે એ કહો કે; અગર, બધા માં-બાપો એક પણ પુત્રને આમી:માં જવા માટે રજો ના આપે તો ? આપણા દેશને દુશ્મનોથી કોણ બચાવે ?

જેમ હંુ તમારો વ્હા�ો છંુ તેમ દેશનો પણ વ્હા�ો થવા ની તક આપો. ” નો�ુએ એવી વાત કરી કે સૌ એને આશીવા: દ આપવા મજબુર થવાને બદ�ે ખુશી ખુશી ગવ: થી તેની વાતને વધાવી �ીધી. તેનામાં સૌએ એક વીર જવાનના દશ:ન કીધા.

સૂય: ના તિકરણો નો�ુ પર તડકો ઢોળે તે પહે�ા તો એ ઉઠીને તૈયાર થઇ ગયો. નાહીને નવા કપડા પહેયા: . ભગવાનના મંફિદર સામે જઈને બે હાથ જેોડીને શસ્થિક્ત સમપ:ણ માટે પ્રાથ: ના અને આજીજી કરી. ઘરના પણ બધા ઉઠી ગયા છે. સૌ કોઈના હૈયા ભારે બની ગયા છે. હૈયાના એક ખૂણે ખુશી તો બીજો ખૂણે એનાથી વધુ દુઃખની ખામોશી છવાયે�ી છે. બે જેોડી કપડાને બેગમાં નાખીને થે�ો ખભે �ગાવ્યો. અને માબાપને પગે �ાગ્યો. “ મને એવા આલિશર્ષો આપો કે; મારા કદમ કદી પીછેહઠ ના કરે ! ” તે આશીવા: દ �ઈને ઘરની ડે�ી બહાર નીકળ્યો; ત્યારે સુરજ દાદો તેને સ�ામ ભરી રહ્યો હતો. અને ગામની શેરીઓ બો�ી ઉઠી ‘ જય જવાન જય તિકશાન ! ’

નંદ ઘેર આનંદ ભયો

નાનંુ એવંુ ગામ છે. ગામના પાદરને તિવદાય કરોકે તરત ચારેબાજુ �ી�ીને પીળીછમ શેરડીના મો� ઉભા છે. ક્યાંક ચીકુડીની વાડીઓ છે તો ક્યાંક કેરીના બાગ ઝૂ�ે છે. ભગવાન ઉપર રીયા રીયા ક�ર કરતા હોય ને �ી�ા ક�રનંુ ડબ�ંુ ઢોળાઈ ગયંુ હોય તેમ ચો�ેર ભાત(ચોખા)ના ખેતર �હેરાય છે. એવંુ �ાગે કે ક્યારેક મંફિદરમાંથી કંટાળીને ભગવાન આ વગડામાં ભમવા આવતા હશે !

ગામમાં બધી વાતનંુ સુખ છે પણ નથી ગામની બાજુમાં એકે ય નદી કે તળાવ ! નદી માતાના પ્રવાહમાંથી આવતી કેના�નંુ પાણી જ ગામ માટે ખેતીની વપરાશ માટે આવે છે. ગામમાં બે મંફિદર છે; એક લિશવનંુ અને એક રામજી મંફિદર. ગામના સંતુ મહારાજને બેય મંફિદરની આરતી અને ભગવાને શણગારવાની જવાબદારી સોંપાઈ છે. એકદમ પ્રમાભિણક અને ફિદ�ના ચોક્ખા એવા સંતુ મહારાજે ગામમાં સારી પ્રતિતષ્ઠા જમાવી છે. સૌ કોઈ તેમને માનથી બો�ાવે છે. નાના એવા તિવખવાદો તો એમના સમજોવ્યે મટી જોય છે. મોટેરા વડી�ો પણ એમની અમાન્યા જોળવે છે.

મંફિદરમાંથી આવતી આવક અને દર વર્ષોP ખેડૂત �ોકો એમને અનાજ આપીને ખુશ કરે છે જેથી તેમના જીવન ગુજોરા માટે કોઈ સમસ્યા નથી.

ચોકમાંથી ધીરે ધીરે વરઘોડો મંથર ગતિતએ જોય તેમ ચોમાસે તિવદાય �ઇ �ીધી છે. તહેવારોના ઋતુ એવા શ્રાવણ મતિહનાને પતિવત્ર ભાવે ઉજવીને સૌ પાવનકારી થયા છે. તિપતૃઓને શ્રાW નાખીને મોક્ષના વહેમમાંથી મુક્ત થયા છે. નવરાત્રીમાં માતાને ઘે�ંુ �ગાડતા ગરબીઓ અને રાસ મંડળીઓએ �ાભ �ીધો છે. એમ જ શરદ પૂર્ણિણ+મા આવીને ઉભી છે. ભાતને ઘર ભેળા કરીને નવરા પડે�ા ખેડૂતો એ �રી શેરડીને રોપી દીધી છે.

32

નાના ગાયના બચ�ા જેવી �હેરાતી શેરડીને જેોઇને સૌના હૈયે તિનરાંતના ભાવો છે. આજનો ફિદવસ એટ�ે સંતુ મહારાજનો ફિદવસ. સંતુ મહારાજ આખા ગામ ને થાય એટ�ા પૌઆ ને છેક મંફિદર ની ટોચ પર મુકે છે. રામ અને ઠાકરની ધૂનો બો�ાય છે. મન મૂકી સૌ કોઈ મંફિદરના આંગણે નાચે છે. દોકડની થાપો પડે છે. હામો:તિનયમ પર સુરો રે�ાય છે. કરતા�ોના તા�ે નાચ થાય છે; હૈયે ઉમંગ છે. આજે બધા ખેડૂત �ોકો; મન મુકીને સંતુ મહારાજને અનાજ આપીને ખુશ કરે છે.

બારના ટકોરા પડયા કે દોકડની થાપો રોકાઈ ગઈ. સુરો રે�ાતા બંધ થયા. ભક્તોના પગ થંભી ગયા. કરતા�ો ને પાછી એની જગ્યા એ મૂકી દેવાઈ. બધા એકદમ શાંતિતથી બેસી ગયા છે. ત્રણ ચાર યુવાન છોકરાઓ મંફિદરની ટોચે ચડીને દૂધ પૌઆ �ઇ આવે છે. સૌ કોઈને પ્રસાદ રૂપે અપાય છે. �ોકો પ્રસાદ ખાઈને સંતુ મહારાજને અનાજ આપવાની તૈયારી કરે છે કે તેઓ ઉભા થાય છે.

“ મારા વ્હા�ા ગ્રામજનો, આપ સૌને મારા હાર્દિદ+ક પ્રણામ અને જય શ્રી કૃષ્ણ. ભોળા શંભુનાથ અને કાલિળયા ઠાકરની કૃપાથી આ વર્ષોP ખુબ વરસાદ થયો છે. નાનો હતો ત્યારથી મને યાદ છે કે આપ સૌ �ોકોના દયા દાન અને સ્નેહના સહકારે અમારંુ ગુજરાન ચા�ે છે . મને તમારા પર અપાર શ્રWા છે; આજે મારે તમારી પાસે આશાની વાત કરવાની છે. ”

“ બો�ો બો�ો મહારાજ મંુજોવ નતિહ. ” બધા એકસાથે બો�ી ઉઠયા.

“ શાબાશ, આવી ને આવી હેત અને પ્રીતથી તો આ ગામ આજુબાજુમાં રલિળયામણંુ બન્યંુ છે. મારી એટ�ી પ્રાથ: ના છે કે આ વર્ષોP ઘણંુ સારંુ એવંુ અનાજ પાક્યું છે. તો હંુ દરેક ખેડૂત પાસેથી વધુ નતિહ પણ દશ દશ તિક�ો અનાજ વધારાનંુ માંગુ છંુ . અને જેને ના આ�વંુ હોય તેના માટે કોઈ �રજ નથી. અને એટ�ંુ યાદ રાખજેો કે એ અનાજ હંુ મારી વધારાની જરૂફિરયાતો પૂરી પાડવા નતિહ વાપરંુ. ”

“ હમ હમ મહારાજજી...અરે દશ તિક�ો નતિહ પણ અમે એક એક મણ અનાજ આપીશંુ બસ ? ” ગામના સરપંચે ઉત્સાહમાં આવીને કહ્યું.

“ હા હા...એક એક મણ પાક્કું...શંુ કહો છો તિવના કાકા ? ”

“ અરે ભાઈઓ અને વડી�ો...મને ખા�ી દશ દશ તિક�ો જ વધુ જેોઈએ છે. અને જયારે વધારાની જરૂર પડે તો મારો હાથ ક્યાં કોઈ પાછો ઠે�ે છે ! ”

બે હાથ જેોડીને સંતુ મહારાજ ઉભા રહી ગયા. �ગભગ �ોકો તો વધારાનંુ અનાજ આપવા માટે તૈયાર થઇ ગયા. ગામ આખામાંથી માંડ દશેક જણ એવા હશે કે જેમના મનમાં શંકાનો કીડો સળવળ્યો હોય ! કહે છે ને કે ગામ હોય ત્યાં ઉકરડો હોય જ !

બીજો ફિદવસનો સુરજ હજી તો છાપરે પણ નતિહ પૂગ્યો હોય ત્યાતો બધા વારા�રતી સંતુ મહારાજના ઘરે અનાજ આપવા આવી ગયા છે. આ જેોઇને સંતુ મહારાજ તો ખુશીના પ્રવાહમાં વહેવા �ાગ્યા છે. તેમના પત્ની અને છોકરાવ પણ આ જેોઇને હરખમાં આવી ગયા છે. કોઈને પણ ઈષ્યા: આવે તેવંુ દ્રશ્ય છે. ગામના ઝાડવાઓ પણ આ જેોઇને આનંફિદત થતા ઝૂમી ઉઠે છે. વળી �ોકો પાછા પોત પોતાના કામમાં વ્યસ્ત બની ગયા છે. સવારે મંફિદર જવા વાળા જોય છે. જુવાનીયા વળી દુકાનો પર ભીડ એકઠી કરીને ગપ્પા મારે છે. છોકરાઓ રમતો રમીને મજો �ે છે. સંતુ મહારાજ અને તેના ઘરનાં સૌ કોઈ ભગવાનની સેવામાં ડૂબી ગયા છે. મંફિદરમાં સા� સ�ાઈ થાય છે; કચરા પોતા થાય છે. ભગવાનને શણગારાય છે, આરતીઓ થાય છે.

ખેતરેથી ઘરે આવીને ખેડૂત જેોડંુ ખંખેરીને ધૂળને ઉડાડે તેમ ઉનાળો પણ ઉડવા �ાગ્યો છે. કાળઝાળ ગરમી એ માઝા મૂકી છે. પંખા નીચે બેસતા પણ ઉની ઉની �ુ �ાગે છે. ભીમ અન્દ્રિગયારસની કેરીઓ ખાઈને �ોકો નવરા તો પડયા છે પણ ફિદ�માં છુપી આશાનો વરાળ છે. �ોકો આભ સામે જેોઇને નીરાશાઓ ખંખેરે છે. ઘરમાંથી કંટાળીને મંફિદરના ઓટ�ે આવીને બેસે છે. “ જગાભાઇ આ જેઠ મતિહનો તો ગયો કે જોશે; આ વાદળો તો કોરા જોય છે. ”

“ હા ભાઈ�ા� ભાઈ....હંુ એ સવારનો આભ સામે મીટ માંડીને બેઠો છંુ કે કયારે મેઘો આવે ને વળી પાછા કામે �ાગી જઈએ. ”

“ આ ઠાકર પણ આપણી પરીક્ષાયંુ �ેતો �ાગે છે ” દેવીભા બોલ્યા.

33

“ કેમ એવંુ બોલ્યા ભા ? ” જીવા �ુહારે ના રહેવાયંુ એટ�ે પૂછી �ીધંુ.

“ જીવા... પરીક્ષા નતિહ તો બીજંુ શંુ ? આગળનંુ વર્ષો: એકદમ સારંુ ગયંુ. ગયંુ વર્ષો: થોડુક નબળંુ ગયંુ....તો આ વર્ષોP હજી પાણીનંુ એકે ટીપુય નથી. ”

“ હંુ પાણીનો �ોટો ભરી આવંુ દાદા ? ” એક નાનો છોકરો બધાનો વાતા: �ાપ સાંભળીને બો�ી ઉઠયો.

“ ના ના તંુ તારે રમ. પછી તો તારેય અમારી જેમ આવી ચિચ+તાયંુ કરવાની જ છે ને ! ” દેવીભા એ કહ્યું કે પે�ો છોકરો પાછો બધા સાથે રમવામાં મશગુ� થઇ ગયો. આ સાંભળીને સંતુ મહારાજ પણ બહાર દોડી આવ્યા.

“ જય શ્રી કૃષ્ણ સૌને ” , “ જય શ્રી કૃષ્ણ ” બધાએ એક સાથે કહ્યું

“ કેમ બધાના મોઢા પર કોઈ ચિચ+તાયંુના ભાવ વતા: ય છે ? ”

“ અરે મહારાજ જુઓને વાદળા બધા કોરે કોરા ગામની સીમ પરથી જતા જોય છે પણ કોઈ પાણી ઠા�વતંુ નથી. ”

“ હા જુઓને ” બધા આકાશ સામે જેોઇને તિનરાશા ઠા�વે છે.

“ કાળીયો ઠાકર સૌ સારા વાના કરશે. ” મહારાજે ફિદ�ાસો આપતા કહ્યું.

“ મહારાજ એની કૃપા દ્રતિh લિસવાય તો ઉWાર નથી ! ” કોઈ એકે કહ્યું કે બીજોએ સાથ પુરાવ્યો. વાત એમની સાચી હતી.

આમને આમ બધા વરસાદની ચિચ+તા કરીને હૈયા વરાળ ઠા�વે છે. એમને એમ જેઠ મતિહનો કોરો ધાકોડ પસાર થયો. અર્ષોાઢ મતિહનો પણ બેસી ગયો. �ોકો હવે તો સવારે ઉઠી ને આભમાં આંખોને ખંુચાડે છે. અને કાગડોળે વરસાદની રાહ જેોઈ રહ્યા છે. વરસાદ વગર તો ખેડૂત �ોકો કેમ કરીને જીવે ? અને એક વરસાદ થકી તો કેટ� ધંધા રોજગાર એક બીજો સાથે સંકળાયે� છે !

�ોકો અવાર નવાર મંફિદર જોય છે; ભગવાનના શરણે જોય છે. એના ચરણોમાં શીશ જુકાવીને પ્રાથ: ના કરે છે. બધાના ચહેરા પરનંુ નુર ગાયબ છે.

આ જેોઇને સંતુ મહારાજ પણ દુખી થાય છે. બધાને �ૂખંુ આશ્વાશન પણ આપે છે. �ોકો રોજે મંફિદરે આવીને ભગવાનને ભજે છે, તિવનંતી કરે છે.

આમ ને આમ શ્રાવણ પણ જવા �ાગ્યો છે. હજી સુધી એક બે વાર વરસાદ આવ્યો છે પણ એય મામુ�ી. સૌના ઉત્સાહ ઓસરી ગયા છે. જયારે હૈયે ઉત્સાહ ના હોય ત્યારે ગમે તેવા તહેવાર કે પળોમાં કોઈ રસ નથી રહેતો.

જન્માhમીનંુ આયોજન થયે�ંુ છે પણ કોઈના હૈયે આનંદ નથી. સૌ કોઈ ‘ નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયા �ા�કી.’ ગાય છે પણ કોઈના ફિદ�માં આજ આનંદ નથી. �ા�ાની આરતી ગવાઈ ગઈ; પ્રસાદ વહેચાઈ ગયો કે ગામના સરપંચ એવા શ્રી નિહ+મત�ા� ઉભા થયા. “ આ વર્ષો: તો કદાચ મોળંુ જ છે, કદાચ નતિહ પણ મોળંુ જ છે. આપણે સૌ ખેડૂત �ોકો તો ઠીક છે ચ�ાવી �ેશંુ. પણ આ બીજો �ોકો આપણી ખેતી પર તિનભ: ર છે એમની મને ચિચ+તા થાય છે. ”

“ એ ચિચ+તા તો બધાને છે, �ા� ”

“ સાચી વાત તો સ્વીકારવીજ રહી; પણ એ �ોકોનંુ એવંુ કહેવંુ છે કે તેઓ બીજો એફિરયામાં, જઈને મજુરી કરી �ેશે અને થોડા રૂતિપયા કમાઈને આવતા રહેશે. ”

“ આજ સુધી આપણુ કોઈ પણ �ોક, આ ગામ છોડીને ગયંુ નથી. અને આ વર્ષોP જશે તે તો ગામ માટે એક ક�ંક જેવંુ નતિહ �ાગે ? ” એક વડી�ે છાતીને સંકોડતા કહ્યું.

“ બીજંુ શંુ કરીએ દેવીભા ? તમે કોઈ ચિચ+તા ના કરો. ” એક ખેત મજૂરે ઉભરો કાઢતા કહ્યું.

34

“ કંઈક રસ્તો કાઢીએ પણ કોઈને ગામ છોડીને બીજે જવાની જરૂર નથી કેમ જીવાભાઈ ? ” સરપંચે થોડા હંુ�ાળા શબ્દો કહ્યા કે બધા ખેતમજુરો ઉત્સાહમાં આવી ગયા.

ગામ છોડીને જવંુ તો કોને ગમે ? બે પળો શાંતિત છવાઈ ગઈ. શાંતિતને ચીરતા સંતુ મહારાજ ઉભા થયા

“ કોઈને ક્યાંક જવાની જરૂર નથી...કોઈને કઈ કરવાની જરૂર નથી. ”

“ મહારાજ તમે જરા પણ દુખી ના થાવ... અમે �ોકો તમને તો એક વાળ જેટ�ંુ પણ દુખ નતિહ પડવા દઈએ. ”

“ હાંવ હાંવ....મને તો આપ સૌ �ોકોની દયા અને સ્નેહ તો જીવાડી રહી છે...આ મંફિદરમાં લિબરાજે� મારો કાળીયો ઠાકર મને કાયમ અગમચેતી આપે ! ”

“ કઈ સમજોય એવંુ બો�ો મહારાજ; અમે કઈ એટ�ા બધા હોલિશયાર નથી. ”

“ હોલિશયાર તો છે મારો ઠાકર ધણી...બધાને ચા�ે એટ�ંુ અનાજ હંુ આપીશ. ”

“ તમે ? ” ને ગામના હાજર બધા સંતુ મહારાજ સામે જેોઇને આશ્ચય:માં ડૂબી ગયા.

“ હા હંુ જ બધાને અનાજ આપીશ...મત�બ તમારંુ અનાજ તમને. ” અને સંતુ મહારાજે બધી વાત તિવગતે કહી. સારા વર્ષોP વધારાનંુ આપે�ંુ અનાજ બધાને આપવાની વાત કહી કે બધાએ સંતુ મહારાજને ઊંચકી �ીધા અને ઉત્સાહમાં આવીને �રી એક વાર બધા બો�ી ઉઠયા.

‘ નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયા �ા�કી.’

વંશવૃક્ષ

તિનન્દ્રિધ અને સમયની આજે ત્રીજી વેટિડ+ગ એનીવસ: રી છે. હોટે�માંથી જમીને સીધા છેલ્�ા શો માં મુવી જેોઇને ઘરે આવ્યા છે. મોંઘા કપડા અને આભુર્ષોણોને કાઢીને તિનન્દ્રિધ પોતાને અરીસામાં નીરખી રહી છે. પોતાનો પોયણીના પણ: જેવો કોમળ ચહેરો હજી એજ માદકતા અપP છે. પોતાનો �ાવણ્યમય, કાંતિતમય અને આકર્ષો: ક દેખાવ હજી ખી�તા કમળની જેમ છે. મનોમન પોતાની જ પ્રશંશામાં રાચતી તિનન્દ્રિધની તિવચારધારાને તોડતો એનો પતિત સમય એની સમીપ આવી ગયો. પાછળથી જ તેના શરીર સાથે પકડ �ેતા તેણે કહ્યું.

“ અરે મારી તિવચાર વંૃદા થોડો મને પણ પ્રશંશા કરવાનો �ાભ આપ. ”

“તને કેમ ખબર કે હંુ મનોમન હરખાતી હઈશ ?સમય, તંુ મને કેટ�ી બધી ઉપમાઓ આપીને આમ નવાજે રાખીશ ? ”

“ તારો મનમોહક ચહેરો, તારો કાન્તીમય દેખાવ અને એક એક કરોડ રૂતિપયાની અદાઓ પર તો જેટ�ી ઉપમા આપંુ એટ�ી થોડી પડે છે વ્હા�ી. ”

“ હજી પણ મુવીનો નશો ઉતયો: નથી જનાબ ! ”

“ તારા પ્રેમના નશા પાસે તો મુવી તો શંુ પણ ભ� ભ�ા નશા પાણી ભારે મારી પ્રાણ પ્યારી ”

“ બસ તંુ આમજ મને ઉપમાઓ આપે રાખ અને હંુ એની વે�ીએ ઝૂ�તી રહંુ. ”

“ એ વે�ી તૂટે તે પહે�ા ચ� મારી બાંહોમાં ઝૂ�ી �ે ” કહીને સમયે તિનન્દ્રિધને ઊંચકીને બેડ પર બેસાડી દીધી.

“ તિનન્દ્રિધ ? બધાની રાજગી અને નારાજગી વચ્ચે આપણે એક બીજો સાથે અતુટ ગાંઠે બંધાઈ ગયા ને આજે ત્રણ વર્ષો: તો સડસડાટ નીકળી ગયા. ”

35

“ હા સમય, ભગવાન કરે આમ ને આમ ફિદવસો, મતિહના ને વર્ષોો: નીકળી જોય ! અને હંુ સમયની બાંહોમાં ઝૂ�તી રહંુ. ”

“ એવી અભ્યથ:નાની મહેચ્છા તો કોને ના હોય ? જેની કામનાઓ ને પામવા તો આપણે થોડા વામણા ખરા કે નતિહ ? ”

“ મારા ફિદ�ો દરબારના હકુમતી, એક વાત મનમાં ઘુસી ગઈ છે. ”

“ અરે રે ! લિબચારીને મુક્ત કરી દે એની પર જુ�મ કરવો ઠીક નથી. ” કહીને સમયે તેની ભીંસનો ભરડો સખત બનાવ્યો.

“ તારા આ ચંદન �ેતિપત ચહેરા પર ભ�ા કેમ આજે તિવર્ષોાદની વાદળીઓ ડોતિકયા કરે છે ? ”

“ મત�બ હવે તંુ અરીસાના પ્રભાવમાંથી બહાર આવી ગઈ છે ! ”

“ અરીસાનો પ્રભાવ જ એવો કે મારી જેવી એક સામાન્ય નારી એમાંથી છૂટી ના શકે ”

“ વાતને ગોળ ગોળ ઘુમાવવી અત્યારે રહેવા દઈએ. પણ કોઈ ને કોઈ વાત તારા ચહેરા પર રમી રહી છે જે મારી ખુશીઓથી અલિ�પ્ત છે. "

નીધીએ કહ્યું ત્યારે સમયે તેના ચહેરા પર એક આત્મીયતાના દશ: ન કીધા.

“ વ્હા�ની મારી વાદળી....તારા �ેસ રીડીંગ ને દાદ તો જરૂર દઈશ. પણ વાત કઈ એટ�ી ગંભીર નથી. ”

“ ભ�ે ગંભીર ના હોય પણ છાપ તો અચૂક છોડી જોય છે જેને ભ�ા અવગણવંુ તિહતાહવ નથી. અગર વાતને મારાથી છુપાવવા જેવી હોય તો પ્�ીઝ ના કરીશ. ” કહીને નીધીએ પોતાના હાથની પકડ સહેજ ઢી�ી કરી. આથી સમય સમજી ગયો કે તિનન્દ્રિધના ફિદ�માં એક નાન�ી આશંકા કે નારાજગી જન્મે ત્યાર પહે�ા ડામી દેવી જેોઈએ.

ઘણી વાર નાની નાની નારાજગી એક ફિદવસ સંપ કરીને બહુ મોટંુ પફિરણામ �ાવે દેતી હોય છે !

“ અરે મારા સુર સંગીતની વીણા, જેો વાત એવી હતી કે; ગઈ વખતે ઘરે ગયો ત્યારે મમ્મી, બાજુવાળા આંટીને કહેતી કે હવે તો સમયે ઘરમાં તિકલ્�ો� કરતા બાળકને આમંત્રવંુ જેોઈએ. પણ મને હજીય આપણી વચ્ચે પાક: માં થયે� વાત યાદ છે તિપ્રયે. ”

“ ઓહો...સમજી ગઈ....હંુ સ્ત્રીના હૃદયને બરાબર જોણંુ છંુ પણ તને કેમ આજે કંઈક અ�ગ જોતનંુ ફિ�� થયંુ ? ”

“ કશંુ ફિ�� નથી થયંુ; પણ મમ્મી જે વાત કરતી તે વેળા તેના હાવભાવ તિવચારતો કરી દે તેવા હતા. ખેર...એતો એક ક્ષણનાં પરપોટાની અનુભૂતિત હતી. એનાં માટેથી તો કંઈ મારી રાતરાણીની સુવાસને તિવચરતી નથી થવા દેવી. ” કહીને સમય, પત્ની તિનન્દ્રિધ પરના આવરણમાં જતો રહ્યો.

એક સમય, બીજો સમયની ઈષ્યા: કરવા �ાગ્યો. !

બે સમય તો એકબીજોનાં કાય:માં રત છે તો, તિનન્દ્રિધ અને સમય વચ્ચે પાક: માં થયે� અનુવાદને વાગોળી �ઈએ.

“ સમય, આપણો પ્યાર; સંસાર રથ પર સવાર થાય ત્યાર પહે�ા મારે એક વાત કરવી છે. ”

“ વાત છે કે તિવમશ: ? ”

“ જેો સમય મને કઈ તારી જેમ અ�ંકાફિરક ને સાતિહત્યિત્યક ભાર્ષોામાં વાત કરતા નથી આવડતંુ. પણ પ્�ીઝ હંુ જે કઈ વાત કરંુ છંુ તે જરા ધ્યાનથી સાંભળીશ તો સારંુ. મને તારા અને તારા પ્યાર પર જેટ�ો તિવશ્વાસ છે એટ�ો તિવશ્વાસ તો ખુદ પર નથી ! ”

“ આ પણ કોઈ ફિ�લ્મી ડાય�ોગથી કમ નથી...અને ફિ�લ્મોનંુ સજ:ન સાતિહત્ય થકી જ થતંુ હોય છે. ”

“ કોઈ વાંધો નતિહ...પણ એમ કરવા જતા વાત હંુ ભૂ�ી જઈશ તો સાંભળી �ે પ્�ીઝ. ”

36

“ મારા કાનને મંે થોડા વધુ સતેજ બનાવી દીધા છે તંુ ચા�ુ કર. ”

“ ખબર નતિહ કેમ પણ મારી ઈચ્છા એક પણ સંતાન ના થાય તેવી છે. ” કહીને તિનન્દ્રિધ ઘાસનંુ તરણંુ તોડીને પોતાના પગ સાથે �ેરવવા �ાગી.

“ યુ મીન ????? ”

“ હા મારા સમય, આખી જંીદગી એક પણ સંતાન તિવના જીવવંુ. ”

“ દોડવાને ઢાળ મળે તેવી વાત તો નથી. પણ સહજ રીતે મારી પણ એવી ઈચ્છા ખરી તિનન્દ્રિધ. ” કહીને તેને તિનન્દ્રિધનો હાથ પકડી �ીધો.

“ વાહ....આજે તો તંે મારા જીવનના બાગને મઘમઘતો કરી દીધો પ્રીતમ ! ”

“ એક વાત પૂછંુ ડીયર ? ”

“ હવે તો એક નતિહ પણ હજોરો સવા� કર ”

“ નતિહ નતિહ, હંુ એટ�ો બધો �ા�ચંુ નથી. �ક્ત એ કહે કે તને કોઈ મેડીક� ઇસ્યુ તો નથી ને ? ”

“ ના ના, પણ પ્�ીઝ એ ના પૂછીશ કે મારા અંદર પણ એક સ્ત્રીનંુ ફિદ� છે. ”

“ હંુ તને સવા� પૂછીને તારંુ ઈન્સલ્ટ કરવા નથી માંગતો. કે નથી તો કોઈ ઠેશ નો ઈરાદો ! ”

“ જેને ફિદ� દઈ દીધંુ મત�બ કે; તિવશ્વાસનો બંધ મજબૂત ! નતિહ તો નાવ અટવાયા તિવના ના રહે. ”

“ ઠીક છે તિનન્દ્રિધ....પણ એક નાનંુ એવંુ કારણ કહી દીધંુ હોત તો સારંુ રહેત. ”

“ એકદમ સા� અને પતિવત્ર ભાર્ષોામાં તને કહંુ તો, �ગ્ન પછી પણ મરણાંત તારો પ્યાર પામવો છે અને કરવો છે. ” નીધીએ કહ્યું કે પાક: નાં ઝાડવાઓ ઝૂમી ઉઠયા.

આમને આમ જ સમય અને નીધીનંુ જીવન પ્રેમ અને પ્રતિતતિક્રયાઓમાં પસાર થાય છે.

સ્નેહના સરવાળા કરતા જોય છે અને સમજણના ગુણાકાર કરતા જોય છે. કટુતા અને ગેર સમજણની બાદબાકી કરતા જોય છે. જીવન ને મધુર અને રસમય બનાવવા માટે જે પુરક તત્વો ની જરૂર હોય તે પુરા પડે છે. આમજ મધુર અને નવ�ા ફિદવસો પસાર કરતા તિનન્દ્રિધ અને સમયના જીવનમાં એક નાનો ચઢાવ આવે છે. સમયની બદ�ી એક નાના સેન્ટરમાં થાય છે. શરૂમાં તો નીધીએ નાકનંુ ટીચકંુ �ૂ�ાવે�ંુ પણ વાસ્તતિવકતાને સ્વીકારેજ છૂટકો માનીને તે પણ વ્યથ: દુઃખોની પળો મનમાં પ્રવેશ થાય તે પહે�ા જ જવા ખુશ થઇ ગઈ.

બંને કપ� એક નાના મહેલ્�ામાં રહેવા આવી ગયા છે. સરસ મજોનંુ એક નાનંુ બે રૂમ વાળંુ ઘર ભાડે રાખી �ીધંુ છે. મહેલ્�ા વાસીઓ પણ નવા આવે�ા કપ�ને સાથ અને સહકાર આપીને નવાજે છે. શરુ શરૂમાં નવો �ાગતો મહેલ્�ો હવે અનુકુળ થવા �ાગ્યો છે. દૈતિનક તિક્રયાઓ સરળ રીતે તિવન્દ્રિધવત થતી જોય છે. તિનન્દ્રિધ અને સમય સામે કોઈ આગંતુકની મા�ક જેોઈ રહેતા મહેલ્�ા વાસીઓ હવે પફિરન્દ્રિચત બની ગયા છે. નગરના રસ્તાઓ જોણીતા બની ગયા છે. જીવન જરૂફિરયાતની ચીજ અને રેર્સ્ટોરેન્ટ વાળાઓ સાથે સમયની ન્દ્રિમત્રતા બંધાતી જોય છે.

એક ફિદવસ ઓફિ�સેથી છૂટીને સમય ઘરે આવી રહ્યો છે. મહેલ્�ામાં બે ત્રણ વડી�ો વાતો કરીને સમય પસાર કરે છે. સમયને આવતો જેોઇને એક વડી�ે ઘણા ફિદવસથી કાબુ કરી રાખે� સવા�નો ઉભરો આજે �રી એક વાર બહાર આવી ગયો. આથી તેઓ સમયની સાથે સાથે ચા�વા �ાગ્યા. અને એમના ફિદ�માં જે વાત હ�ચ� કરતી હતી તે કરવા માટે કહ્યું. આથી જમીને રાત્રે સમયને બહાર બો�ાવ્યો. સમય પણ એકદમ

37

લિબન્દાસ્ત અને ઓછંુ તિવચારવા વાળો હતો. જમીને થોડી આશંકાઓને હાથવગી કરીને બહાર આવ્યો. પે�ા વડી� કાકા તો તેની જોણે મેઘ ડોળે રાહ જેોઇને બેઠા હોય તેમ દોડી આવ્યા.

“ આવ બેટા પે�ી દુકાનના ઓટ�ા પાસે બેસીએ. ”

“ તમે બેસો કાકા, હંુ હા� જ જમીને આવ્યો છંુ તો થોડંુ ઉભો રહીશ; કહો હવે. ”

“ કોણ જોણે કેમ પણ તને જેોઉં છંુ ને મને ફિદ�માં એક અનોખો જેોમ ઉભરી આવે છે. તારામાં એક દીકરાનો આભાસ થાય છે. ”

“ એ તો મારા માટે ધન્યતા અનુભવવા જેવી વાત છે કાકા. આમ અજોણ્યા નગરમાં કોઈ પોતાનંુ માને; એનાથી વળી રૂડંુ શંુ ? ”

“ હા દીકરા. પણ આંગણામાં એક નાનંુ બાળક રમતંુ હોય તે વધુ રૂડંુ �ાગે. ”

“ હંુ કંઈ સમજ્યો નતિહ કાકા. ”

“ મંે રસી�ા, મારી પત્ની પાસેથી સાંભળંુ્ય છે કે તમારે �ગ્ન થયાને ચાર વર્ષો: થી વધુ સમય થઇ ગયો ? ”

“ સાચી વાત છે કાકા ” સમયે અનુમાન �ગાવી દીધંુ કે કાકા હવે પછી પોતાને શંુ કહેવા માંગે છે.

“ તો પછી હજી પણ કેટ�ા વર્ષો: આમ નછોરવા રહેવંુ છે ? ”

“ નછોરવા ?? ”

“ મત�બ કે સંતાન વગરના, ભાઈ અમે �ોકો તો દેશી જમાનાના છીએ. વધુ તો તને કહેવાની જરૂર નથી પણ એના તિવરે્ષો તિવચારજે. ”

“ કાકા તમે મને આટ�ી �ાગણી આપીને જે વાત કરી છે તે તો એક ઉપકારની સાથે આશીવા: દ સમાન છે. ” એકદમ �ાગણી શી� બનીને સમયે પે�ા કાકાનાં પગમાં માથંુ નમાવ્યંુ.

“ અરે બેટા હંુ હજી એટ�ંુ મહાન નથી બન્યો કે એક ઉચ્ચ હોદાનો ઓફિ�સર મારા પગમાં માથંુ ઝુકાવે. ” તેને ઉભો કરતા કાકાએ કહ્યું અને સમયને રાહ જેોતી પત્ની પાસે જવા કહ્યું. જેવો તે ઘરે આવ્યો કે વ્યાકુળ તિનન્દ્રિધએ રૂમના બારણામાં પગ મુકતા સમયને પૂછી �ીધંુ.

“ કોઈ ચિચ+તા કરાવે તેવી મેટર તો નહોતી ને ? ”

“ ચિચ+તા ન કર મારી ફિદ�રુબા ડાર્લિં�+ગ. જર્સ્ટ એન્જેોય....�ાઈ� ઇજ સો પ્રીસીયસ ” કહીને તે તિનન્દ્રિધને વળગી પડયો.

“ તારી બાહોંમાં આવતા તો પ્રીસીયસ �ાઈ� પે્રર્સ્ટીજીયસ બની જોય છે વ્હા�મ. પણ એક વાતની તો તને દાદ દેવી પડશે કે ઉપમાનો મહાસાગર તો તારી પાસે ઊંડે સુધી ભરે�ો છે. ” વ્હા�નંુ એક �ુમતંુ �ંેકતા તે બો�ી.

“ જેની જીવન સંગીની તિનન્દ્રિધ હોય તેવા પતિત સમયને તો ભ�ા શી તિવન્દ્રિધ ? ”

એકમેકના શ્વાસો એકબીજોમાં આટોપાઈ ગયા. સમયે તેને સમજોવી દીધંુ કે કાકા શા માટે પોતાને સમજોવવા માંગતા હતા. જેો કે કયારેક મહેલ્�ામાં રમતા છોકરાને જેોઇને સમય એક પળ માટે થોભીને તેમને અવ�ોક્યા વગર રહી શકતો નથી. આમને આમ નવા નગરમાં બે વર્ષો: નીકળી ગયા. ખાસ કરીને તિનન્દ્રિધ તો કોઈના ઘરે જતી નથી. ટીવી અને પુસ્તકોમાં રચી પચી રહીને ટાઈમ વ્યતીત કરે છે. પણ કોઈ સાથે તો સારા સબંધ રાખવા જ રહ્યા ! આથી એક પાડોશી હેન�બેન સાથે તિનન્દ્રિધને ન્દ્રિમત્રતા બંધાઈ ગઈ છે. કયારેક બંને એકબીજોના ઘરે જોય છે. તિનન્દ્રિધ તો જવલ્�ેજ તેમનાં ઘરે જોય પણ હેન�બેન તેના ઘરે જતી આવતી થઇ ગઈ. તેમને એક દીકરો છે જે ક્યારેક કોઈ ભણવાની મંુજવણો �ઈને સમય પાસે આવે છે. સમય તેને ભણવામાં માગ: દશ: નની સાથો સાથ ઉત્તેજન પણ આપે છે.

38

રતિવવારની એક સવારે તે સમય પાસે દોડી આવ્યો.

“ અંક� મને વંશવૃક્ષ તિવરે્ષો પ્રોજેક્ટ બનાવવાનો છે, પ્�ીઝ હેલ્પ મી. ”

વંશવૃક્ષ શબ્દએ તેના મનનાં અંતરંગોને હ�ાવી નાખ્યા. પોતે પણ નાનો હતો ત્યારે આવોજ પ્રોજેક્ટ બનાવે�ો અને તેને ખાસ યાદ હતંુ કે તેના પપ્પાએ તેને હેલ્પ કરે�ી. તેની સામે પપ્પાનાં શબ્દો તરવરવા �ાગ્યા.

“ જેો બેટા આ ડાળી પર મારંુ નામ �ખ. એમાંથી બે બીજી ડાળી દોર....જેના પર એક નામ તારંુ અને બીજી ડાળી પર મોટાભાઈનંુ. અને જે સમયની ડાળી છે તેની પર નવી ડાળ ઉગશે; તેનંુ નામ તારંુ સંતાન �ખશે, સમજી ગયો બેટા ? ”

ઘણાં ફિદવસના શાંત પડે�ા સરોવરમાં આજે તરંગો વહેવા �ાગ્યા. તેની સામે કાકાના શબ્દો પણ તરવરવા �ાગ્યા. એ બધા શબ્દો ની અસરે તેને મજબુર કયો: અને તે �રી તિનન્દ્રિધને �ઈને એજ પાક: માં ગયો જ્યાં બંને એ સાથે બેસીને તિનસંતાન રહેવા માટે ચચા: કરે�ી.

તેની સામે આવે� પ્રસંગ, તેનંુ તિનરૂપણ અને તેના થાકી ઉપજે�ા સ્પંદનોને તિનન્દ્રિધ સમક્ષ રજુ કયા: . શબ્દોમાં �ાગણી અને સ્નેહ ભળ્યા. ન્દ્રિચત્રોમાં અનુભૂતિત પ્રગટી !

“ તારી વાત અને બધાની વાત સાચી છે સમય. કોઈ પણ સ્ત્રી; માં બને પછીજ પૂણ: તા ને પામે ! ” અને સમયે જેોયંુ કે દ્રઢ તિનશ્ચયને પલ્�ંુમાં બાંધીને આ પાક: માં ગયે�ી તિનન્દ્રિધની આંખોમાં આજે માતૃત્વે પોકાર કયો: છે. સમયે તેના હાથને પકડીને ઉષ્મા આપી. બીજો હાથે તેની અશ્રુધારને રોકીને બોલ્યો.

“ ચ� તિનન્દ્રિધ હવે ઘરે જઈશંુ ? ”

39

માં મને જીવવંુ છે !

પુરુર્ષોની શસ્થિક્તના અંશનંુ બીજોરોપણ થયા બાદ સ્ત્રીનાં હાવભાવ અને �ાગણીઓ બદ�ાઈ જોય છે. અને એમાંય ખાસ કરીને પ્રથમ વાર ગભ:વતી થતી સ્ત્રીની તો વાત જ તિનરાળી છે. બે ગભ:વતી સ્ત્રીઓ એક ક�ીનીકમાં આવે�ી છે. ડોકટર પાસે જવા માટે બંને �ાઈનમાં બેઠે�ી હતી ત્યારે તો એક બીજો સામે જેોઈ રહે�ી. બંને ને એક બીજો રૂમ બહાર બેસવા માટે કહ્યું છે. બંને એક બીજોને અડીને બેઠી છે. સ્ત્રી સહજ સ્વભાવ અને એકાંત મળ્યો કે બંને એક બીજો સાથે વાત કરવા �ાગી ગઈ. બંને એકબીજો સામે �રી એટ�ે બંનેના ગભ:માં રહે� બાળક પણ નજીક આવી ગયા. તો તેઓમાં પણ સ્ત્રી સહજ સ્વભાવ હતો. એય વાતો કરવા �ાગ્યા.

“ હંુ છોકરી છંુ અને મારંુ નામ તો કોને ખબર; પડશે કે કેમ ? તંુ છોકરો છે કે છોકરી ? ”

“ હંુ પણ છોકરીજ છંુ સખી. ”

“ તારી મમ્મી મારી મમ્મી ની જેોડે જ બેઠી છે કેમ ? ”

“ હા, પણ તારી મમ્મી અહી કેમ આવી છે ? ”

“ હજી તો આપણામાં વધુ સુલિW નથી પણ થોડી અક્ક� ને બુલિW ખરી ! ”

“ કેમ તારી મોમ ટીચર છે ? અને કેમ શંુ વાત છે એ તો કહે સખી. ”

“ મારી મોમ ટીચર નથી પણ મને કોણ જોણે એવંુ �ાગે છે કે, હંુ તેને ગમતી નથી. તારી મોમ કોણ છે ? ”

“ ઓહ, મારી મોમ તો એક સમાજ સેતિવકા છે. અને તારી મોમ ? ”

“ મારી મોમ એક ગૃતિહણી છે. તંુ કેમ આવંુ કહે છે ? ”

“ કારણ મારી મોમ તો એકદમ તંદુરસ્ત છે. અને જ્યારથી મારંુ એનામાં બીજોરોપણ થયંુ છે ત્યારથી તો એનંુ વજન પણ ખાસંુ વધી ગયંુ છે. ”

“ તો વાત શંુ છે ભ�ી ? ”

“ કોને ખબર મારો શંુ દોર્ષો છે ? હજી તો મંે ધરતી પર પગ પણ મુક્યો નથી. એને એક પણ રીતે હેરાન નથી કરતી, તોયે કેમ, હંુ તેને ગમતી નથી ? ”

“ કેમ તને �ાતો મારે છે ? ”

“ �ાતો મારે તો હંુ સહન કરી �ઈશ પણ મારંુ તિનકંદન કાઢવાની વાત ચા�ે છે ત્યાં ? ”

“ હંુ કંઈ સમજી નતિહ સખી ”

“ મને પણ નથી સમજોતંુ કે પહે�ા મને બો�ાવીને એના પેટમાં મને પોર્ષોણ આપ્યંુ. પણ હવે મને ધરતી પર આવંુ તે પહે�ા મારી નાખવા માંગે છે ! ”

“ ઓહ, કેવંુ કહેવાય ? ”

“ મારી ધારણા મુજબ એ વાત સાચી છે. પણ તારી મોમ કેમ અહીં આવી છે ? ”

“ મને �ાગે છે કે મારો સ્વભાવ થોડો જરૂર કરતા વધારે ભોળો છે. ”

40

“ કેમ એવંુ બો�ે છે ? ”

“ હા, મારી મોમ જયારે ડોક્ટર સાથે વાત કરે ત્યારે હંુ તો એકદમ મોજેથી સુતી હોય છંુ . એની કોઈ વાત ને સાંભળતી નથી. કાયમ એવંુજ તિવચારંુ કે એ તો મારી મોમ છે. અને મંે ઘણી વાર ટીવી અને કોઈની પાસેથી સાંભળ્યું છે કે માં તે માં બીજો બધા વગડાના વા ! જનની ની જેોડ સખી નતિહ જડે રે �ો� ! ”

“ તો તંુ શંુ માને છે તારી મોમ પણ મારી મોમ જેમ તારંુ ..... ”

“ હા યાર મને પણ હવે મારી મોમ પર શંકા જવા �ાગી છે. પણ એક વાત કહે તારા ડેડી કશંુ બો�ે�ા ? ”

“ હા, તેવો પણ એવંુજ કહેતા કે બે ફિદવસ આંશુ સારી �ેવામાં શાણપણ છે. ”

“ હા એવંુ કંઈક તો મારા ડેડી પણ બો�તા હતા. શંુ કરીએ બો� ? ”

“ આપણે શંુ કરી શકીએ. આપણે તો હજી માંના ઉદરમાં છીએ. ”

“ તારી વાત તો સાચી છે. પણ મને એક તિવચાર આવે છે કે સ્ત્રી થકી તો છોકરી જન્મે છે; તો પછી છોકરી ના હોય તો...? ”

“ બહુ સો�ીડ વાત કરી તંે......એકદમ rાટ: છે હોં. પણ આપણા માંબાપ કેમ આવંુ રે્સ્ટપ �ે છે ? ”

“ તંુ તો કોઈ વાતમાં ધ્યાન આપતી નથી; એકદમ બે�ીકર થઈને ઉદરમાં પડી હોય છંુ. અત્યારે એકદમ ભાવુક થઈને મારી પર પ્રશ્નો વરસાવા �ાગી છે. ”

“ પ્�ીઝ યાર, એવંુ ના કર હવેથી હંુ થોડી ચબરાક બનીશ, પ્રોન્દ્રિમસ બસ ! ”

“ જીવતી હઈશ તો ને ? ઓકે બાબા, મંે તો ઘણી વાર થયે� વાતો પરથી સાંભળ્યું છે કે દીકરી તો સાપનો ભારો. દીકરી તો મરે ત્યાં સુધી માંગે.

દીકરી તો જન્મે કે ઉછેરીને અઢળક રૂતિપયા ખરચવાના ને પછી પારકે ઘરે સોંપી દેવાની. ”

“ વાત તો એમની સાચી પણ, એના માટે કોણ જવાબદાર છે ? તારા ડેડ કદી તને જીવાડવા માટે કશંુ નથી બો�તા ? ”

“ આપણે તો બહુ નાની વ્યસ્થિક્તઓ છીએ. જવાબદાર તો આખો સમાજ અને સમાજ વ્યવaા છે. અને મારા ડેડી અને મોમ બંને મળીને તો મારંુ કાટ�ંુ કાઢવા બેઠા છે. તારા ડેડ શંુ કહે છે, એતો હંુ પૂછી પણ શકંુ તેમ નથી. ”

“ જેો હવે એ મારંુ �ીમીટેશન છે પણ આપણ માંબાપનંુ શંુ �ીમીટેશન હશે કે આપણ ને જન્મતા પહે�ા મારવા માટે તૈયાર થયા છે ? ”

“ શંુ કરીએ, મને તો એવંુ થાય છે કે એમને માંબાપ કહેવા કે......? ”

“ મત�બ ?? ”

“ એજ તો ને ? માંબાપ તો એને કહેવાય જે છોકરાવ ને જેોઇને �ાગણીશી� બની જોય; ઓળઘોળ થઇ જોય. ”

“ તંુ સાચી છે, આપણા માંબાપ તો �ાગણી ને બદ�ે આપણી પર ઝેર ઓકીને આપણો વધ કરવા બેઠા છે ! ”

“ આનો કોઈ રસ્તો ના હોય ?? મંે તો એવંુ સાંભળંુ્ય છે કે; હર કોઈ સમસ્યાનંુ સમાધાન જરૂર હોય ! ”

“ હંુ તો વધુ નથી જોણતી પણ મારી જે દાદી થવાની છે તે એવંુ કહેતી હોય છે કે, સંકટ સમયે ભગવાનને ભજવાથી કોઈને કોઈ રસ્તો નીકળી આવે ! ”

41

“ તો પછી એક કામ કરીએ, બેય ભગવાન ને પ્રાથ: ના કરીએ કે આપણંુ રક્ષણ કરે. ”

“ કાશ, આ �ોકો કોઈ એવા દંપતીઓની વ્યથાને જોણે, કે જેઓ સંતાન માટે ભગવાન પાસે હાથ જેોડી કરગરતા હોય! ”

“ અરે એવા �ોકો પણ છે કે જે સંતાન માટે તરસતા હોય ? ”

“ ચોક્કસ, એવા તો ઘણા �ોકો આ પૃથ્વી પર છે જે સંતાન માટે તરસવાની સાથે તડપે છે . પત્થર એટ�ા ને દેવ કરીને પૂજે છે. અને તિનસહાય બનીને કંઈ પણ કરી છૂટવા તૈયાર છે. ”

“ તો એવા �ોકો પણ છે કે જેઓ સંતાનને ખુબ ખુબ પે્રમ આપે છે. તો આપણા જેવાના માબાપો એવા પણ છે કે જેઓ દીકરીને અવતરણ પહે�ા મરણ ને ઘાટ પહોંચાડવા બેઠા છે. ”

“ માન કે તિહન્દી મૂવીની જેમ કોઈ ચમત્કાર થયો ને આપણે બચી ગયા તો; મારી સાથે ફ્રેન્ડશીપ કરીશ ને ? ”

“ એ કંઈ પૂછવાની વાત છે? તારી સાથે ફ્રેન્ડશીપ તો થઇ જ ગઈ. કદાચ પૃથ્વી પર નતિહ તો બીજે કશે પણ તને જરૂર મળીશ જ ”

એમ બો�ીને બંને બાળકો ઉદરમાં પડ્યા પડયા હફિર rરણમાં �ાગી ગયા. તન અને મનનો એકતારો સાધી �ીધો.

ભીંતોની ભીતર

�ીંબડીથી રાણપુર જવાની બસમાં બેઠો અને બારી બાજુની સીટ હાથવગી કરીને મનોમન ખુશ થયો . બસ કંડકટર આવીને ક્યારે ટીકીટ આપીને જતો રહ્યો ખ્યા� ના રહ્યો. કારણ ચોક્ખું હતંુ ‘ ઘટમાં ઘોડા થનગને ને આતમ તરસે એ ગામ.....’ હા�ક ડો�ક થતી બસ ઉપડીને અમને બધા પેસેન્જરને મુકામ પર �ઇ જવા આગળ વધી. �ીંબડી સીટી ને પાર કરી ને બસ તો રોડ પર આવી ગઈ. મનમાં કંઈક અનોખંુ પામવાની હામ ધરબાયે�ી છે. બાજુમાં પણ કોઈ ભાઈ બેઠા છે તેનો ખયા� તો ત્યારે આવ્યો જયારે તેમણે પૂછ્યું.

“ રાણપુર જ રહો છો ? ” તેમના સવા�થી હંુ ડઘાઈ ગયો. �રી એક વાર પોતાની તર� જેોયંુ ને �રી પે�ા ભાઈ સામે જેોયંુ. મનને એ ફિદશામાં વધુ દોરવંુ નહોતંુ એટ�ે ટંૂકમાં પતાવ્યંુ

“ ના, ના .... ” કહીને હંુ �રી બારી બહાર જેોવા �ાગ્યો. વળી �રી એક વાર તિવચારને અનુમોદન આપીને પે�ાભાઈ સામે જેોઇને �ાગ્યંુ કે કદાચ તે ભાઈ જવાબથી અસંતુh હશે !

“ મા� કરજેો, હંુ આ એફિરયામાં, અજોણ્યો છંુ. બેટર તમે કંઈ પૂછવંુ હોય તો બીજોને પૂછી �ો. ”

“ કોઈ વાંધો નતિહ ભાઈ સાહેબ...મંે તો ખા�ી એમ જ પૂછે�ંુ. ” વળી હંુ પાછો સંતુh થતો બારી બહાર જેોવા �ાગ્યો. અને મારા મનમાં તરંગો ખી�વા �ાગ્યા. મનની ગતિત જોણે પાછળ ભમવા �ાગી. અચાનક એક ધક્કા સાથે બસ ઉભી રહી ગઈ. આગળના કાચમાંથી જુએ તો બસના બધા �ોકો સ્તબ્ધ; અને ભયથી થર થર ધ્રુજે છે.

“ ગોલ્કીનાવ...જેને જીવ વાહ�ો હોય ઈ ચુપ ચાપ ઘરાણા ને રોકડા આપી દો. માવડીયંુ ને બેનફિડયંુ જટ જટ ઘરાણા કાઢી ને આપી દો. આ કાળ મુખી કોઈની હગ�ી નઈ થાય ” મોઢે બુકાની ધારી, તોપની જેમ ગરજ્યો. સૌ �ોક બીકને મોતના ઓછાંયે; પાસે જે કઈ હતંુ તે આપવા �ાગ્યંુ છે.

“ આપી દે અ�ી...આ તો કાદુડો.વહા�ો તો વરહે, નીકર તો જીવ �ેતા અચકાય નો. ” એક બેને બીજીને ઠંુન્સો મારતા કહ્યું. એટ�ે એણે પણ બુટીયા ને ચાંદીની કંઠી પહેરે�ી તે આપી દીધી.

“ ના ના કાદુ મકરાણી નથી; �ાગે છે વીર રામવાળો છે. ”

42

“ મને તો એની ધાક પરથી તો ઈ જેસ� જોડેજેો હોય એવંુ �ાગે છે. ”

“ શંુ ભંૂડી તંુયે, કોણ છે ઈ જોણવા કરતા જીવ વા'�ો કર ને ! ”

“ ઝોબાળા.... ” કંડકટરે બુમ પાડી કે તુન્દ્રા તૂટી ગઈ. બારી બહાર જેોયંુ તો રોડ પર ઝોબાળા ગામનંુ બોડ: મારે�ંુ છે. ચાર પાંચ �ોકો ઉતયા: ને બીજો બે ત્રણ જણ ચડ્યા કે પાછી બસની સવારી આગળ વધી.

જુઓ �ાગણ �ોરમતો આવીયો સીમમાં

�ળી �ળી ઝૂમતા ને ભમતા પતંન્દ્રિગયા.

મઘમઘતો કેરડો ત્યાં �ોરમે રે સખીઓ

કેવા �ા� ચટાક એનાં ખીલ્યા છે �ૂ�.

બારી બહાર નજર જોય છે તો બાવળ ને બોરડી જુમી રહ્યા છે.

માં �ાવ મારી �ાકડી ને �ાવ મારી કામળી

જટ જોઉં એની વાંહે જુઓ ભાગી છે ભામ

થઇ જશે આડા અવળા એને �ઉં છંુ વાળી

નીકર બકરા ને ગાડર ને પૂરી દેશે વાડે

( ગાડર=ઘેટા )

કેવંુ ઘે�ંુ �ાગ્યંુ છે કે, પછી આ એમની ક�મે ટપકે� સાતિહત્યની તાકાત છે ? સાચી વાત છે; શાહીના ટીપે ટીપેથી રચે�ંુ સાતિહત્ય અને વગડે ને ગામડે ભમીને ભેગા કરે�ા રત્નોનો ભરથાર છે !

આવી બધી અવઢવમાંજ રાણપુર આવી ગયંુ. નીચા વળીને એક ચપટી ધૂળને માથે ચઢાવી. “ હે ધન્ય ગુજ:ર ધરા, અહીજ તો એ મુઠી ઊંચેરા માનવીના ડગ�ાની છાપો છે. કેટ�ી ધન્ય છે તંુ ધરતી કે જ્યાં તારા એ પડઘમ પારણે ને બારણે ઝૂલ્યો તો એક મસ્ત મેઘાણી ! અને હંુ પણ આજે એ જ ધરતી પર આવીને ધન્ય બની ગયો છંુ; જ્યાં ઝવેરચંદ મેઘાણીએ જીવન તિવતાવ્યંુ હતંુ. તેના પગ�ાની છાપોને એ ધૂળમાં શોધવા ઘણંુ મથ્યો; પણ હાય રે, પોતાના એવા કેવા નસીબ કે એવી તો કેવી સ�ૂણી નજર કે કશંુ કળી શકે ! ”

વળી કોઈ વડી� જેવા દેખાતા ભાઈને પૂછ્યું અને તેમનાં ઘરની ભાળ મળી. સાથે કોઈ નાના છોકરાને મોકલ્યો. પે�ો છોકરો તો ઘર બતાવીને જતો રહ્યો, જોણે કે એ ઘર કોઈ સામાન્ય માનવી નંુ કેમ હોય ! ઉપરથી નીચે દરવાજોને નીરખ્યો, આ જ દરવાજોમાં રોજે એ મૂધ: ન્ય અને સૌના પ્યારા રાh્રીય શાયર એવા શ્રી ઝવેરચંદ મેઘાણી નીકળતા હશે. દરવાજોને ધીરેથી ખો�ીને અંદર જોઉં કે “ આવો આવો મહેમાન, અરે કહંુ છંુ મહેમાન માટે પાણી �ાવો. ” એક જોજરમાન વ્યસ્થિક્તત્વ ધરાવતો છોકરો પાણીનો ગ્�ાસ આપીને જતો રહ્યો.

“ અરે ભા એમ કઈ હોય; ઉભા રો, રૂ ની રજોઈ પાથરે પછી બેહો. મહેમાન તો ભગવાનનંુ રૂપ બાપ !, હવે કહો ક્યાં ગામેથી આવ્યા ? ને જરા તમારી ઓળખાણ આપો ભ�ા. ”

43

ઘરમાં જેોયંુ તો ભીંતો પર સમયના કરોલિળયા �ાગી ગયા છે. કાળના કેટ�ાયે ટક્કરોને જી�તી એ ભીંતો ને મોભારા હજી અડીખમ છે. ધીરે પગ�ે ઓશરીમાં પગ મુકાય છે કે સામે ભીંત પર ખોડે� ખીંટી નજરે પડે છે. કાળાશની મળી એના પર જોમી ગયે�ી છે. અચકાતા મને એના પર આંગળી મૂકી.

“ અરે ભ�ા કેમ ધ્રુજેો છો ? ભ�ે કાળના કારમાં જીલ્યા. મારી પર તો એય મજોની ગામે ગામની વાતંુ, સીમે સીમની વાતંુ, વગડે વગડાનંુ વાતંુ,

ખોરડે ખોરડાની વાતંુ, વાડે વાડાની વાતંુ, ગામ ને ગરાસની વાતંુ, રાંક ને રૈયતની વાતંુ, બાપડાને બારવટીયાની વાતંુ, ઢોરને ઢાંખરની વાતંુ, મરદ ને પાળીયાની વાતંુથી છ�કાતો એ જેોળા નો ભાર વંેઢારવાની ટેવુ છે. હંુ યે સુની પડી ગઈ છંુ મારા વીર. તે દી’ કોઈ નાની બાળાએ ડા�ા મથ્થા સાવજને ભગાડ્યાના એ રસ ઝરતા શબ્દોથી ભીની થતી તો કોક પરોતિઢયે ઉઠીને છાછ વ�ોવતી વહુવારંુના કંઠેથી નીતરતા વ્હા�ને પામીને ધન્ય થતી. તો કોક વળી બેન દીકરીયંુ કે ગામને કાજે મોતને વ્હા� કરનાર વીર જવાનોની નિહ+ગોળા ભરી વાતંુને જોણીને પાવન થતી. ”

હાથ પર �ાગે� એ જૂની ધૂળને જેોઇને ભ�ા, રગે રગમાં કસંુબીનો કે� ઉતરી આવે છે. મનના ઉમંગો ઉ�ાળા �ેવા �ાગે છે.

માથે છોગ પાઘડી આંટીયાળી ને �ાગે �ોરમતી

�ર �ર �રકતી મૂછો અને થોભિભયા તિનત રમતા

ખભે થે�ો ભરાવીને સીમ વગડે નેસડે એ �રતો

કંઠે ગીતો મધુરને �ોકગીતોની હે�ી વરસાવતો

ભ�ે ઉગ્યો રે ભાણ ભ�ા નેહે મેઘાણી ગજવતો

“ આ બાજુ જેો વીરા, હંુ ગોખ�ો....કેમ મને ના ઓળખ્યો ? અરે રે ગામે ગામ, સેઢે ને છેવાડે, વાડે ને નેસડે ભટકીને મારો ભેરુડો ઝવેરચંદ, ભાથંુ ભેગંુ કરીને આવે તે મારી અંદર મુકતો. ”

“ ભાથંુ ?? ”

“ તો બીજંુ શંુ ? એ વા�ીડાએ જંીદગી આખી બધે રખડીને, આખડીને, �મણા ઝીંકો કરીને જે સાતિહત્ય ભેગંુ કયુp તે ભાથંુજ તો ને ! એય, �ોકો હજી પણ ઈ ભાથંુ છોડી છોડીને ખાય છે અને યુગો યુગ ખાતો રહેશે. ” એક બારવાટીયાની હાંક જેવો ખોંખાર પે�ા ગોખ�ામાંથી આવ્યો. નજીક ગયો કે તળાવના પાદરે ઉભે� અડીખમ વડ�ાના ઝાડ જેવો તે ભાસ્યો.

“ હા, ભાઈ એક ખૂણામાં સહીનો ખડીયોને પડખે એની ક�મ. શંુ વાત કરંુ ભાઈ ? એય ઇન્દ્રના દરબારમાં દેવો સમાન બેય શોભી ઉઠતા જ્યારે મારો વા�ીડો ઝવેરચંદ એને મારી મહી મુકતો. ”

નજરોને વેગળી કરવી, કેન્દ્રિન્દ્રત કરવી કે સંકોચવી કશંુ સુઝતંુ નથી. મનના તિવચારો સહસ્ત્ર ઘોડાની ગતિતએ છે. ચારે બાજુ નજર તો �રી રહી છે.

તેના પરનો કાબુ તો ક્યારનો ગુમાવી ચુક્યો છંુ. ઉપર જેોયંુ કે ખાટના કડાનો તિકચુડ તિકચુડ અવાજ સંભળાયો.

“ થાકી ગયો ને જવાન ? બેસ બેસ મારા પર. મારી ઝૂ�તી પીઠ પર બેસીને તો ઝવેરચંદ પોતાના મગજને વ�ોવી નાખતો. અને એ વ�ોણાટ ને અંતે જે દેદીપ્યમાન ઉપજ થતી તે રાત્રે કાગળમાં આ�ેખાતી. ઘંૂઘટની આડેથી પોતાના તિપયુને આડ નજરે જેોતી વેળાનો મનોપાત કે માંને હૈયે �ાગીને ગટુક ગટુક દુધડા ને પીતા બાળકનો ઘુઘવાટ ! કડીયાળી ડાંગો �ઈને સીમે ઢોર ચરાવતાં ગોવાળના કેડીએ ઘમકતી ઘૂઘરીનો ઘમકાર કે કુવામાંથી લિસ+ચાઈને આવતા કોશના પાણીએ ઉડતી જણનો ચમકાટ ! વારસમાં મળે� ત�વારને �ઈને બાપનંુ વેર �ેવા નીકળે� ભડવીરની આઈન્ખુમાં ડોકાતો સુરમાનો કે� કે નેણો જુ�ાવી પ્રીતનંુ પાન કરતી ગોરીના ફિદ�માંથી ઉભરતો કસંુબ� હેત ! અરે રે ! કેટ કેટ�ંુ ગણાવંુ જુવાન ?

”

44

ડંુગરોની ખેપે ઢાળી ઢોલિ�યા ને કરે પાણા કેરી પથારી

ધાંય ધાંય ઓકાવતા ગોળી, વાઢી દુશ્મન માથા વધેરી

ધરા ધરણી ધ્રુજોવી પાન પંખી ડો�ાવી જોય છે �રંતો

કોણ ગયંુ ને કોણ રહી જશે કે ? �કર ના કોઈ દી કરતો

વાહ, બારી કે ઝરુખો, ભીંત કે ગોખ�ો, ઈંટ કે પથરો, ખાટ કે વંડી જ્યાં જેોવંુ ત્યાં સઘળે કસંુબ� રંગ ઢોળાયો છે ! ઓરડાના કમાડને તિકચુડ થતા અવાજે ખોલ્યું કે મારા પગ અંદર જતા થંભી ગયા. “ ધીરેથી ભાઈબંધ, આ ભોમ પરતો આ ઘરના મોભીના પગ�ાની છાપંુ છે. તને નથી �ાગતંુ કે એ છાપમાં કંઈ કેટ�ાયે યુગોનંુ સાતિહત્ય દટાયે�ંુ છે ? એ છાપ પર પગ પડશે તો એ બધંુ સુવણ:થી મોંઘેરંુ સાતિહત્ય નંદવાઈ જશે. જરા જોળવીને પગ�ા મુકતો પાછળના વંડામાં જવંુ હોય તો હાલ્યો જો ભાઈબંધ ”

ઓરડામાં ચારેબાજુ નજર કરી તો સાતિહત્ય �ખાણના પાના �રી રહ્યા છે. એ પાનામાં નિહ+ગોળો આંજીને તળાવની પાળે પાલિળયા થઇ જવા નીકળે� જુવાનો છે. ધાવણના ઘંુટડે ઘંુટડે પોતાના બાળકને વેરના વળામણા �ેવા ધીમંુ ઝેર પાતી માં છે. એક હાકોટે હાથમાં ડાંગ પકડીને ગીરના રાજોને ભગાડનાર ચારણ બાળા છે. ગામ કાજે માથંુ વઢાયા પછી પણ દેહ �ડે�ા જુવાનની પાછળ સતી થયે� નારી છે. કસંુબાના કે�માં રાચીને પ્રજોને રક્ષણ આપવા વાળા ક્ષન્દ્રિત્રયો છે. ગામના ચોકમાં રાસડા �ેતી બેનડીયંુના કંઠેથી નીતરતા ગળાના રસી�ા �ોકગીતો છે ને ભાતીગળ આભ�ામાં ઝગમગતા તાર�ા જેવા ભજનીયા ને ગરબાઓ છે. બાજરાના ડોડે ખી�તા દાણાની ચમક જેવંુ ગમતી�ંુ; હસતા બેનડી અને ભાઈની કથા છે. આઝાદીના સમરાંગણથી આવતા રક્ત ટપકતા શબોની અંદર દ�નાયે�ી દેશ દાઝ છે.

મને છોડાવો

વરસાદની મોસમ પૂરી થઇ ગઈ છે. આકાશ હવે એકદમ સ્વચ્છ ભાસે છે. �રી આકાશમાં મુક્ત મને તિવહરતા પક્ષીઓ ઉડવા �ાગ્યા છે. ખેતરોમાં બાજરી કે જુવારના છોડે વળગે� ડોડા; �થબથ મોતીઓ જેવા બીજથી ચમકે છે. પક્ષીઓ ડોડામાં ચાંચ મારીને દાણાઓની �જ્જત માણે છે.

ચક�ા ને હો�ા, કબૂતર ને પોપટ, કાગડાને કોય� પણ આવે છે. આવા પક્ષીઓમાંની એક ચક�ી દાણા ખાઈને સતંુષ્ઠ થતી પોતાના માળામાં આવે છે. પોતાનાં બચ્ચાને ચાંચમાં દાણા આપીને હરખાય છે. રોજના ક્રમ મુજબ વળી તે ગામના જોગીરદારના ઘરે જોય છે. જેો કે પક્ષી કે પશુ માટે જોગીરદારનંુ ઘર હોય કે સામાન્ય વ્યસ્થિક્તનંુ ઘર; બધંુજ સરખંુ. માળાથી તિવશેર્ષો પક્ષીઓની કોઈ દુતિનયા નથી. વધુ તો તે ચક�ી રોજ જગીરદારના ઘરે એટ�ાં માટે જતી કે; તે ઘરે એક પોપટ રહેતો હતો. રોજ તે પોપટ સાથે હાઈ હલ્�ો કરે અને એક બીજો સામે મ�કાય.

આજે પણ ચક�ી આવીને પોપટના પીંજરા પર બેઠી. અને પોપટને બો�ાવ્યો. પોપટે હાઈ કયુp પણ એમાં કોઈ ઉષ્મા નહોતી. શુષ્ક હાઈ સાંભળીને ચક�ીને થોડી નવાઈ �ાગી. આથી તે ચુપ ના રહી શકી. પોપટનંુ નમા�ંુ મસ્તક જેોઇને તેનંુ ફિદ� દ્રવી ઉઠ્યંુ.

“ પોપટ રાય, કેમ આજે ઢી�ા ઢી�ા છો ? ”

“ કશંુ તો નથી. ”

“ હંુ ભોળી જરૂર છંુ પણ એટ�ી અબુધ તો નથી ”

“ મંે ક્યાં કહ્યું કે તંુ અબુધ છે. મારા કરતા પણ હોલિશયાર છે. ”

“ ઠીક છે તારે કશંુ ના કહેવંુ હોય તો કોઈ વાંધો નતિહ. પણ મને એમ થયંુ કે રોજ તને હાઈ હલ્�ો કરવા આવંુ છંુ તો. તને ઢી�ો પડે�ો જેોઈ પૂછી �ીધંુ. ”

45

“ એ તો મારા અહોભાગ્ય કે તંે મને પૂછ્યું, શંુ કરંુ ? ” કહીને પોપટે એક �ાંબો તિનશાસો નાખ્યો.

“ આપણે તો પક્ષીની જોત મનુષ્ય જેટ�ા બુલિWશાળી નથી. પણ આપણે તો મુક્ત બનીને આકાશમાં ઉડવા વાળા અને જંગ�માં રહેવા વાળા. અમે તો ખેર કોઈ ઘરમાં પણ માળો બનાવીને રહીએ. પણ તમારી જોત વાળા તો બધા ઝાડ પર રહીને જીવે. ”

“ મારંુ દુખતી નસ દબાવી દીધી ચકી બેન તમે. ”

“ મારા ભાઈ...બેન બનાવીને તંે મને મહાન બનાવી દીધી. હવે જેો મારી આગળ તારો ભાર હળવો ના કરે તો જ નવાઈ. ”

“ તંુ આટ�ંુ જોણે જ છે તો બીજંુ શંુ કહંુ ? ”

“ ભાઈ, બેન પાસે ફિદ�ની વાત ખો�વાથી ઘણી રાહત મળે છે; એવંુ મંે મનુષ્યોના મોઢે સાંભળ્યું છે. ” કહીને ચક�ી થોડી વધુ નજીક બેઠી.

“ ઠીક છે બેન, તો સાંભળ મારી કહાની. ”

“ કહાની ?? ”

“ હા, મનુષ્ય �ોકો પોતાની વીતીને મત�બ આપવીતી ને કહાની પણ કહે છે. ”

“ ઓહ...સારંુ તો એક કામ કરંુ હંુ મારા બચ�ાને થોડંુ પાણી પાઈ આવંુ. પછી બેય તિનરાંતે વાતો કરીએ. ”

“ જો જઈ આવ, પછી તને બધી વાત કહંુ. ” પોપટે જવા કહ્યું એટ�ે ચક�ી પોતાના માળે જવા માટે ઉડી. એક ખાબોન્દ્રિચયામાંથી પાણીની ચાંચ ભરીને વળી પોતાના માળે પહોંચી ગઈ. ઉડતા ઉડતા પણ તેના મનમાં પાંજરે પુરાયે� પોતાના ભાઈ પોપટના તિવચાર આવે છે. આથી જલ્દી જલ્દી પોતાની ચાંચને પોતાના બચ્ચાની ચાંચમાં રેડીને પાછી પોપટના પાંજરે આવીને બેસી ગઈ.

“ બહુ જલ્દીથી આવી ગઈ બેન ? ”

“ હા, હવે જટ વાત કહેવા માંડ, મારી બેચેની વધી ગઈ છે. ”

“ સારૂ, હંુ બાજુના ગામથી થોડે દુર એક અંબાવાડીમાં રહેતો હતો. મારે પણ માંબાપ હતા. મારી માં કહેતી કે હંુ ખુબ દયાળુ છંુ. આજથી થોડા મતિહના પહે�ા મને ઉડીને બીજી જગ્યાએ જવાનંુ મન થયંુ. આથી હંુ અને મારો ન્દ્રિમત્ર ઉડતા ઉડતા એક શહેરમાં પહોંચી ગયા. �ોકો તો બસ ભાગ્યે જ જોય. કોણ જોણે કોણ કોની પાછળ ભાગે છે. ”

“ એમ એવંુ વળી ? ”

“ હા, એક�ા વાહનો અને �ોકો કીડીયારા જેમ ઉભરાય. મને તો પાછંુ આંબાવાડીયામાં જવાનંુ મન થઇ ગયંુ. મારો ન્દ્રિમત્ર તો કંટાળી ગયો; મને પાછા જવા કહ્યું. આથી મને પણ તેની સાથે પાછા આંબાવાડીયામાં જવાનંુ મન થયંુ. બેય ઉડ્યા અને જેવા શહેરના છેવાડે ગયા હઈશંુ કે; એક ઘરમાંથી કેટ�ાયે પોપટના બો�વાનો આવાજ આવ્યો. આથી મને ખુબ ઉત્સુકતા આવી કે અવાજ તો ઘણા પોપટનો આવતો હતો. આથી મંે ન્દ્રિમત્રને ત્યાં જવા માટે કહ્યું પણ ન્દ્રિમત્રને તો અમારંુ આંબાવાડીયુ યાદ વાઈ ગયે�ંુ; આથી તે ના માન્યો. પણ મારંુ મન ત્યાં જવા માટે ખુબ વ્યાકુળ હતંુ. આથી મંે તેને જવા દીધો અને હંુ એક�ો ત્યાં ગયો. ” એક શ્વાસે પોપટ બો�તો હતો.

“ પછી શંુ થયંુ ? ” એકી ટશે સાંભળતી ચક�ીએ પૂછ્યું.

“ મંે તો ત્યાં જઈને જેોયુ તો એક મોટો ઓરડો હતો. તેમાં આવા કેટ�ાયે નિપ+જોરા �ટકતા હતા. અને એમાં જોત ભાતના પોપટ પૂરે�ા હતા. આથી હંુ છેક અંદર ગયો અને મંે અમુક મારા જોત ભાઈઓને પૂછ્યું ”

46

“ તેમણે શંુ કહ્યું ? ”

“ એજ કે તેમને કોઈ મનુષ્યે પકડીને પાંજરામાં પૂરી દીધા છે. ખા�ી દાણા, મરચા અને ડંુગળી આપીને જીવાડે છે. નથી તો મુક્ત ગગન તિવહાર કે નથી તો મ્હોરતી કેરીનો આસ્વાદ ! ”

“ તારી વાત સાચી છે ભાઈ, મુક્ત બનીને ઉડવંુ તો આપણી જંીદગી છે. હં તો પછી શંુ થયંુ ? ”

“ બધાની વાતો સાંભળીને હંુ તો હંેગ થઇ ગયો. ના બો�ંુ કે ના ચા�ુ. એટ�ામાં એક વ્યસ્થિક્ત આવી અને મને પકડીને પાંજરામાં પૂરી દીધો. ”

“ અરે એવંુ તો કેવંુ ? આપણે એમ સહે�ાઈથી મનુષ્યના હાથમાં ના આવીએ તેવંુ તો આપણને ભગવાને વરદાન આપે�ંુ છે. ”

“ તારી વાત માનંુ છંુ; પણ હંુ તો એકદમ અવાચક બની ગયે�ો ત્યાં ! ને હંુ પણ બીજો પોપટ જેમ અંદર પુરાઈ ગયો. પછી મને ખબર પડી કે એ વ્યસ્થિક્ત નો વેપાર જ અમને �ોકોને પૂરીને વેચી દેવાનો ? ”

“ વેચી દેવાનો ? ”

“ હા બેન હા વેચી દેવાનો. આ ઘરનો જે મોભી છે તે એક ફિદવસ ત્યાં આવ્યો અને મારી ખરીદી કરીને અહી �ઇ આવ્યો. ત્યારથી આ નિપ+જરે પુરાયો છંુ. જે આપે તે ભાવે કે ના ભાવે બસ પાંખો ��ડાવી મનને મારંુ કે જીવાડંુ છંુ ! ”

“ ઓહ ભાઈ, તારંુ જીવન તો એકદમ દુઃખમય છે. મને તો એવંુ હતંુ કે તંુ પણ મારી જેમ માળામાં રહેતો હઈશ. આજથી તંુ મારો ભાઈ અને હંુ તારી બેન. મારા બચ�ાની કસમ ખાઈને કહંુ છંુ કે એક ફિદવસ તને આમાંથી મુક્ત કરાવીશ. ”

“ ના, બેન એવી કસમ ના ખા. માંડ એક બેન વાત કરવા વાળી મળી છે એને હંુ ખોવા નથી માંગતો. ”

“ ઓકે, કસમ નથી ખાતી પણ એક વચન આપંુ છંુ કે મને આંચ ના આવે અને તંુ છૂટી જોય એવંુ કરીશ. ”

“ અરે રે મારી ભોળકી બેન; હવે ઘરે જો તારંુ બચ�ુ રાહ જેોતંુ રડતંુ હશે. ”

“ સારંુ, હંુ �રી કા�ે આવીશ હજી તારે ફિદ�ને હળવંુ કરવાની જરૂર છે. ” કહીને ચક�ી જતી રહી.

પાછળથી પોપટ તિવચારવા �ાગ્યો કે આતે કેવા પોતાના પાપ કે આઝાદીમાંથી કેદમાં આવી ગયો ! જે�થી પણ બદતર ? અરે માનવ પોતે જે�માં જોય ત્યારે કેવી સજોને આધીન થઈને રહે છે. તો મારી પીડા કેમ નથી સમજતા ? તેમને તો કોઈ ગુનાની સજો રૂપે જે�માં ધકે�વામાં આવે છે જયારે મારો તો કોઈ ગુનો બતાવે ! કોને ખબર મને મરચા બહુ ભાવે એવંુ ભૂત એમનાં મનમાં કોણે નાખી દીધંુ છે ? આમને આમ કરીને જીવ બાળતો અને મનને કોસતો પોપટ ફિદવસો પસાર કરે છે. નવી બને�ી બેન ચક�ી કયારેક કયારેક આવે છે અને વાતો કરીને ફિદ�ને શાતા આપતી જોય છે. આમજ એક ફિદવસની સાંજે પોપટ પાંજરામાં પાંખો ��ડાવતો બેઠો છે. અને તેની બેન ચક�ી અને એક તિવન્દ્રિચત્ર જોતનંુ પક્ષી આવ્યંુ.

“ બેન આ કોણ છે ? ”

“ તને મુસ્થિક્ત અપાવનાર ”

“ શંુ વાત કરે છે ” અને તે ચીચીયારી કરવા �ાગ્યો.

“ બહુ ઘે�ો ના થા, હંુ તો આને �ઇ આવી છંુ. એની ચાંચ બહુ મજબુત અને વાંકી છે. જેો એ તારા નિપ+જરને ખો�ી દે તો; તંુ ઉડીને ભાગી છુટજે. ”

“ પણ નિપ+જરાનંુ હુક બહુ મજબુત હશે. ”

47

“ પોપટ, તંુ એની ચિચ+તા ના કર મને એક તક આપ. બની શકે કે મને પણ પ્રાણીઓના ગરુડરાજ કોઈ ઇનામ આપે. ”

“ ઇનામ તો મારી માં પણ આપશે..પ્રયત્ન કર અને મને છોડાવ ભઈ�ા. તારો ઉપકાર હંુ કદી નતિહ ભૂ�ંુ. તને રોજ રોજ કેરીઓ ખવડાવીશ. ”

“ એ બધી પછી વાત, પહે�ા મને મારંુ કામ પતાવવા દે. ” કહીને તે નિપ+જોરા પર આવ્યંુ. દુર બારી પર બેઠી બેઠી ચક�ી બધો તમાશો જેોવા �ાગી. એક પળમાંતો અજોયબ બની ગયંુ. પીંજરનો હુક આસાનીથી ખુ�ી ગયો. અને ધીરેથી તેણે પીંજરાની બારી ખો�ી દીધી.

“ જેો જે કોઈ જેોઈ ના જોય ભાઈ, અને ધીરેથી ઉડજે. ”

“ તંુ ચિચ+તા ના કર બેની, બધાં કોઈ ડીટેકટીવ ફિ�લ્મ જુએ છે. ”

�ાગ જેોઇને પોપટ ઉડયો સાથે ચક�ી અને તેનો ન્દ્રિમત્ર પણ ઉડયો.

“ હંુ તમારા બે નો ઉપકાર કદી નતિહ ભૂ�ંુ. અને બેની હંુ દર ભાઈ બીજે તારા અને બચ�ા માટે ઘણા �ળો �ઈને ચોક્કસ આવીશ. ” કહીને પોપટ તો પોતાના આંબાવાફિડયા બાજુ જવા ઉડી ગયો.

બેયે જેોયંુ કે પોપટની પાંખોમાં જે ખુશી હતી; તે એવી હતી કે આખા સંસારની ખુશી તેની પાસે આવીને ભેગી થઇ ગઈ હતી . ઘણા ફિદવસે પોપટે પોતાની પાંખોને મન ભરીને ��ડાવી.

ચાલો પાછા ભેગા રહીએ

માંબાપને મન સંતાનને ઉછરતા જેોઇને, હૈયે જે ધરપત થાય છે તે અનોખી હોય છે. બીજી ખુશી સંતાનોના �ગ્ન ! દીરેશ અને આયુતી ને સંતાનમાં ત્રણ દીકરા અને એક દીકરી હતી. સૌથી મોટી દીકરી હતી, એના �ગ્ન થયા બાદ દીકરા તિવનેગના �ગ્ન થયા તિવનેગના ઘરે સંતાન પારણામાં જુલ્યું કે દીરેશે બીજો પુત્ર સીકરના �ગ્ન કરી દીધે�ા. તેના �ગ્નને બે વર્ષો: થયા કે એના ઘરે પણ પારણંુ જુ�ે તેવા સમાચાર આવ્યા. હસી ખુશીનો માહો� બની ગયો.

“ દીરેશ કેમ અત્યારમાં સુઈ ગયો કે ? ”

“ ના વ્હા�ી ના...આપણા પુત્ર પથને સારી નોકરી મળી ગઈ છે તો ફિદ� હજી ખુશીના તળાવમાંથી બહાર નથી આવ્યંુ. સુતો સુતો મ�કાવ છંુ અને પોતાને બડભાગી સમજુ છંુ. ”

“ કેમ પથની હંુ માં નથી કે એક�ા એક�ા હરખાવ છો ? ” થોડી ઈષ્યા: ના ભાવે તેની પત્ની આયુતી બો�ી.

“ તંુ પણ હરખા ને; હરખાવામાં ક્યાં ટેક્ષ ચૂકવવો પડે છે. ” મ�કાઈને તે બોલ્યો.

“ તમે મને આડી અવળી વાતે ના �ગાડી દેશો. ”

“ વાહ રે મારી ભોળી ભટ આયુતી. કયારેક તંુ; અને ક્યારેક તમે કહે છે તો કેટ�ી મીઠડી �ાગે છે ! ” પોતાની તર� ખંેચતા દીરેશે કહ્યું.

“ પાછા મને તંુ અરે ! તમે બીજો વ્હેણમાં ધકે�ી દેશો. ”

“ તારો ચહેરો પણ કોઈક ખુશી છુપાવે છે ”

“ હા, ક્યારની કામ કરતી કરતી હરખાતી હતી. તો થયંુ કે ચ� થોડો હરખ તને પણ વહંેચંુ. ”

48

“ ઓહ તો એમ વાત છે; તંુ પણ...હંે....? ”

“ હજી પણ તારંુ પાગ�પન ગયંુ નથી. સસરામાંથી દાદા બન્યા. ” હેતથી પતિતના ખભે મુક્કી મારતા તે બો�ી. અને પછી વળગી પડી.

“ હવે તંુ હરખ મને આપીશ કે એક�ી એક�ી મ�કા યે જઈશ ? ”

“ હા, આપણો પથ હવે નોકરીએ �ાગી ગયો છે. તો કોઈ મંગ� પ્રસંગ ઉજવીએ તો કેવંુ ? ”

“ અરે ગાંડી એમાં પૂછવાની વાત છે. ફિદવાળીને તો આપણે હર વખત પ્રેમેથી જ ઉજવીએ છીએ. ”

“ તમારા એ કાક�ુદી વેડાને બરાબર જોણંુ છંુ. આમ સીધી વાત કરવાથી કોઈ નુકશાન નતિહ જોય વહા�મ. ”

“ હમ....મને પણ એક વાર એવો તિવચાર આવે�ો. એકવાર પથને પૂછી જેોઈએ ”

“ અગર એને કોઈ છોકરી પસંદ ના કરી હોય તો ? ”

“ તો પછી તારે છોકરી પસંદ કરવાની ? ”

“ પાછી મશ્કરી ? ”

“ આ મશ્કરી નથી પણ નક્કર હકીકત છે. છોકરીને સ્ત્રી બરાબર જોણી અને સમજી શકે ! ”

બીજો ફિદવસની પરોઢ થઇ કે આયુતીએ પથને પુછીજ �ીધંુ.

“ બેટા, નોકરીમાં બરાબર સેટ થઇ ગયો ? ”

“ નવી છે ને મોમ, પણ બહુ તક�ી� નથી પડતી. ”

“ ક્યાંથી પડે, મારો દીકરો મળતાવડો જેો છે ! ”

“ આજે સવાર સવારામાં મશ્કા; શંુ વાત છે મોમ ? ”

“ ભ�ંુ થાજેો આ નવા જનરેશનનંુ, હંુ તને એમ કહેતી કે નોકરીનંુ સેટ થઇ ગયંુ હોય તો છોકરીનંુ સેટ કરીએ. ”

“ કેમ મોમ તને નવરા પડી કે કંઈ ને કંઈ સેટ કરવાના જ તિવચાર આવે ? મોમ ખોટંુ ના �ગાડીશ પણ હજી થોડો ટાઈમ �ઈએ તો કેવંુ ? ”

“ કોઈ વાંધો નતિહ બેટા પણ જેો હવે જમાનો બદા�ાઈ ગયો છે. પહે�ા આવી વાત ભાભી સાથે થતી. તારે બે બે ભાભીઓ છે પણ છતાં તને આજ બેધડક પૂછંુ ને મને બેધડક જવાબ આપ. ”

“ તંુ તો આજે કંઈ બોમ્બાડી:ન્ગના મુડમાં છે �ી ! ઓ કે, પૂછ બેધડક જવાબ દઈશ. ”

“ તારા �ગ્ન માટે અમારે છોકરી ને પસંદ કરવાની તસ્દી �ેવી પડશે કે; તંે અમને એમાંથી રાહત અપાવી છે ? ”

“ ઓફ્�...ગેમા ભાભીને બધી ખબર છે; મારે મોડંુ થાય છે. હંુ જોઉં...બાય. ” કહીને પથ તો પગથીયા કુદતો ઘર બહાર નીકળી ગયો.

“ નાટતિકયો, કહે કે બેધડક જવાબ દઈશ.... ”

49

મનમાં મનમાં હરખાતી આયુતી પોતાનાં પતિતની સામે જેોઇને ઘણી ઉભરાય છે. ત્રણે દીકરાના �ગ્ન થઇ ગયા છે. બે દીકરાને ઘરે તો પુત્રો પણ અવતરી ચુક્યા છે. જંીદગીમાં બધંુ રાબેતા મુજબ સરળ રીતે પાર પડી જોય એટ�ે સુખી જીવન !

દીરેશ અને આયુતીનંુ જીવન એક અંશે પણ ઉણંુ ઉતરે તેવંુ નથી. પણ રાત્રે પોતાની પુત્રવધુએ કરે� પ્રસ્તાવને જોણીને થોડી દુઃખી થઇ ગઈ છે.

ઘરમાં આનંદ અને ઉલ્�ાસ ભયુp વાવરણ હોય. સૌ મોજ અને મજોકમાં જીવન વ્યતીત કરે. કોઈની ઈષ્યા: કરવાને બદ�ે એક બીજોની ચિચ+તા કરે અને દેખરેખ રાખે. તો ભ�ા આવા ઘરની તો સમય પણ ઈષ્યા: કરે કે કેમ ! એકબીજો સંપીને એવી રીતે રહે છે કે કોઈને કશંુ કહેવાની જરૂર જ નથી. ઘરમાં આવંુ વાતાવરણ ઉભંુ કરવા માટે ઘરનાં બે પીલ્�ર સમાન પતિત દીરેશ અને પત્ની આયુતી જવાબદાર છે. દીરેશ માટે તો પુત્ર હોય કે પુત્રવધુ, હોય ઘરનાં એક સામાન્ય સભ્યથી તિવશેર્ષો નથી કે ઉણંુ નથી ! આથી જ રાત્રે ગેમાએ કરે� વાતને ધ્યાનમાં �ઈને આજે પહે�ી વાર દીરેશે થોડા ઊંચા અવાજે પુત્રવધુ ગેમા સાથે વાત કરવાની �રજ પડી.

“ ઘરની વાત તો બાજુ વાળાની દીવા� પણ સાંભળી જોય તે સારંુ નતિહ. વધુ તો હંુ ખાસ કંઈ નથી કહેતો પણ શાનમાં સમજી જવામાં શાણપણ છે. ” તે બોલ્યો એટ�ે ઘરમાં સન્નાટો છવાઈ ગયો. નાની બંને વહુઓ પણ એક બીજો સામે જેોવા �ાગી કે આજ સુધી તો એવી કોઈ વાત કે દ�ી� નથી થઇ; કે નથી તો એવી કોઈ ઘટના ઘટી કે ગેમા ભાભીને આમ અ�ગ જવા માટે મજબુર થવંુ પડે. ગેમાએ એક વાર પોતાનાં પતિત સામે જેોયંુ. તે તો એકદમ તિનરાશ અને નીચંુ મોઢંુ જેોઇને બેઠે� છે. આથી તેને જ બો�વાની �રજ પડી.

“ પપ્પા, બધા વચ્ચે બો�વા બદ� મા�ી ચાહંુ છંુ. પણ વધુ ના બો�તા એટ�ંુ કહીશ કે જે થશે તે સારા માટે થશે. અને તમે �ોકો એવંુ ના માનો કે અમે �ોકો બધાથી કંટાળી ને જઈએ છીએ. કે અમારે �ીબટી: જેોઈએ છે. ”

“ તો પછી ગેમા બેટી આ ઘરમાં બધા સાથે રહીએ તો કેવંુ ? ” દીરેશે કહ્યું.

“ હા ભાભી, હંુ ક્યારેક તમારી મજોક કરંુ છંુ તે પણ નતિહ કરંુ પ્રોન્દ્રિમસ ! ” એકદમ ગળગળા થતા પથે કહ્યું.

“ ભાભી સાથે મજોક ના કરે તેવંુ તો જીવન જ કેવંુ ? તમે �ોકો અમને સમજવાની કોલિશશ કરો. ”

“ ભાભી.... ”

“ બેટા પથ....મને તેમની વાત ગળે ઉતરે છે. દીરેશ તમે પણ ફિદ�ને કોચવ્યા વગર એમને પ્રેમથી રજો આપો. અને રજોમાં આપણે ત્યાં જઈશંુ; એ �ોકો અનિહ+ આવશે કેમ દીકરા ? ” આયુતીએ પથને અટકાવતા કહ્યું.

“ ઠીક છે, મને પણ વાત ગળે ઉતરી ગઈ છે. ”

અને અઠવાફિડયા બાદ મોટો દીકરો અને તેનંુ કુટંુબ બીજો ઘરે રહેવા જતંુ રહ્યું. જેને પણ સમય મળે ત્યારે એક બીજોને મળે છે. ક્યારેક તો બધા વળી સાથે થઇ ને એવો ઉત્સાહ માણે છે. આવાજ એક ફિદવસે દીરેશ અને આયુતી સાથે પથની છોકરી પૃથા પણ તેમના ઘરે આવ્યા છે. ગેમા તો તિકચનમાં કામ કરી રહી છે પણ બંને બાળકો દોડીને દાદા દાદીના ખોળામાં ગયા. જેવી ગેમા આવી કે ત્રણે બાળકો બીજી રૂમમાં રમવા માટે જતા રહ્યા.

“ ગેમા તને નથી �ાગતંુ કે તારા સંતાનો; પૃથાને જેોઇને એકદમ ખુશનુમા આવી ગયા હોય ? ”

“ સાચી વાત છે. મને એ પણ વધારાની ખબર પડી ગઈ છે કે, એક�ા રહીને સંતાન ઉછેર કરવો કેટ�ો અઘરો થઇ પડે છે. અને દાદા કે દાદી સાથે સંતાનોને જે મમત બંધાય તે અનોખી હોય છે. તમારા જેવા દાદા દાદી મળે તેવા સંતાનો અને માંબાપોના જીવન તો ધન્ય જ ગણાય ! અને... ”

“ અને.....? ” આગળ બો�ાતી ગેમા અટકી એટ�ે આતુરતાથી આયુતીએ પૂછ્યું.

“ કશંુ નતિહ પપ્પા છે; અને તમને મારા કરતા તો એનો વધુ અનુભવ હશે ”

50

“ ગેમા, કહે તારા પપ્પા તો કદાચ મારા કરતા વધુ �ાગણી શી� છે. ”

“ હા કહે ગેમા....પણ રહેવા દે હંુ જ કહી દઉં છંુ. ક્યારેક તને અમારો દીકરો ગુસ્સે થાય તેજ ને ? અને અમે હોઈએ તો તેને થોડી શરમ આવે રાઈટ ? ”

દીરેશે કહ્યું એટ�ે ગેમા નીચંુ જેોઈ ગઈ અને હકારમાં માથંુ હ�ાવ્યંુ. દીવા�ો પણ એના મૌન સાથે મુક સંમતિત આપી રહી. બાજુની રૂમમાં તિકલ્�ો� કરતા બાળકોનો અવાજ; છેક ફિદવાન રૂમમાં આવી રહ્યો હતો. દીરેશે એ બાજુ જેોયંુ અને કાનને સરવા કયા: કે ગેમા બધંુ સમજી ગઈ. પણ મનમાં એવંુ ય બો�ી કે; સસુરજી, હંુ જે સમજે�ી તે તમને મોડેથી સમજોશે.

પૃથાને �ઈને દીરેશ અને આયુતી ઘરે આવ્યા. આવતાં આવતાં સાંજ પડી ગયે�ી. જેવા તેઓ ઘરે આવ્યા કે બધા તેમની કાગડોળે રાહ જેોઈ રહ્યા હતા. અને વળી રાબેતા મુજબ ઘરમાં ગંુજન અને તિકલ્�ો�ે સામ્રાજ્ય aાપી દીધંુ.

“ મોમ-પપ્પા, તમને એવંુ નથી �ાગતંુ કે ભાઈને પાછો �ઇ આવવો જેોઈએ ? ” પથે ના રહેવાયંુ એટ�ે પૂછી �ીધંુ.

“ હા મોમ, જુઓ ને બધા છોકરાઓ પણ ત્યાં જઈએ કે કેવા ગુ�તાન કરવા �ાગે છે. ” તેની પત્નીએ સાદ પુરાવ્યો.

“ કા�ે હંુ અને તારી મોમ એજ વાત કરતા કે તંુ અને ભાઈ જીઇને �ઇ આવો. ”

“ હા મોમ હંુ જઈશ અગર પથ આવે તો ” સીકરે કહ્યું.

“ અરે ભ�ા, હંુ જ તો પ્રસ્તાવ રાખંુ ને કેમ ના આવંુ ? ”

બીજો રતિવવારે બેઉ ભાઈ જઈને પોતાના �ાડ�ા ભાઈ ભાભીને પોતાનાં સ્વ ઘરે �ઇ આવ્યા. અને વળી ઘરમાં હતી એવી સંપની સુવાસ �ે�ાઈ રહી.

“ બેટા તિવનેગ અને ગેમા, ઘરમાં સંપ અને સહકારનંુ વાતાવરણ સજ:વા અમે ભોગ આપ્યો તે આજે �ેખે �ાગ્યંુ. આયુતીએ સ્નેહની �ાગણી અકબંધ રહે તે માટે ખુદ કામ કરતી રહી અને તમારી પાસે �ેતી પણ રહી. પણ ગેમા તારા ચહેરા પર જે મને પ્રસન્નતા દેખાય છે તે પ્રસંશનીય છે.

પણ અમને ના સમજોય તેવી છે. તો પ્�ીઝ તારી પ્રસન્નતા ને આજ મન મુકીને આ ઘરમાં વહેવા દે ! પછી છો સમય સાંભળવા થંભી જતો. ”

“ અ�ગ રહેવા જવાનો આઈફિડયા મારો હતો, તો પહે�ા તો હંુ આપ સૌ સમક્ષ મા�ી માંગંુ છંુ. ” અત્યાર સુધી મૌન રહે� તિવનેગે હાથ જેોડી કહ્યું.

“ અને હંુ પણ..જેમાં મારો પણ પુરતો સાથ હતો. ” ગેમાએ પણ હાથ જેોડીને નમ્રતા બતાવી.

“ જે થયંુ તે મોટાભાઈ, અને શંુ તમે પણ ભાભી. ” હરખુડો પથ બો�ી પડ્યો.

“ બેટા પથ આજે તંુ થોડી વાર જોળવ્યો જો. મા�ી માંગતી વખતે ચહેરા પર શરમના ભાવ આવવા જેોઈએ યા તો અ�સોસના ! ”

“ શંુ તંુ યે દીરેશ...લિબચારા મા�ી માંગે તો છે ” આયુતી વચ્ચે ટપકી પડી.

“ તિવનેગ અને ગેમા તમને બેયને જેોઇને મારંુ હૈયંુ આજ �ાટ �ાટ કુદે છે. આઈ એમ સો પ્રાઉડ ઓ� યુ બોથ ! ”

“ અરે, મને તો કશંુ સમજોતંુ નથી કોઈ �ોડ પાડો અને દયા કરો મુજ પર ! ” આયુતી કરગરવા �ાગી.

“ તંુ તારા કાનેજ સાંભળ ગેમા પાસેથી. કહે બેટા તારા કપાળે જે ચમક ઉપસી છે તે કશુક કહેવા થનગની રહી છે. ”

“ પપ્પા, આજે તો હંુ તમને માની ગઈ. �ોકો કહેતા કે જ્યાં ના પહોંચે કતિવ ત્યાં પહોંચે અનુભવી. તે તમે લિસW કરી બતાવ્યંુ છે. ”

51

“ �ાગે છે હંુ આજે વધુ આનંદના અતિતરેકે પાગ� થઇ જઈશ. ”

“ પાગ� ત્યારે થઈશ જયારે આપણી પુત્રવધુ પાસેથી વધુ સાંભળીશ. ”

“ કહે, જલ્દી કહે ગેમા મને વધુ મંુજવ નતિહ. ”

“ �રી એકવાર સૌ પાસે મા�ી માંગું છંુ. અમે �ોકો પણ અ�ગ રહેવા ગયા તેમાં કોઈ સ્વાથ: નહોતો. અમે �ોકોએ પણ ઘણંુ બધંુ જોણ્યંુ ને અનુભવ્યંુ છે. સ્વતંત્ર રહીને ઘરની સંપૂણ: જવાબદારી અને આવી પડતી સમસ્યા કે અનેક સામનાઓને પહોંચી વળવંુ ઘણંુ કઠીન છે . ” ગેમા શ્વાસ �ેવા રોકાઈ.

“ હા ગેમા સાચંુ કહે છે. જેોબ પર જતા પણ અડધો જીવ ઘરે રહે. બાળકો સ્કુ�ેથી આવી ગયા હશે; ટયુશને જતા રહ્યા હશે કે કેમ ? તિવગેરે. ”

તિવનેગે આગળ કહ્યું.

“ વડવા �ોકો કાયમ કહે કે વધુ વાસણ સાથે રહે તો ખખડે. અને હંુ સારી રીતે જોણતી હતી અને બધા પર મને ખુબ ગવ: હતો અને છે પણ.

બધામાં મોટા હોવાના નાતે અમે �ોકો એક એક્સપેરીમેન્ટ કરીને એક નવી પહે�માં ઢાળવા માંગતા હતા. ”

“ હા મોમ, જેમ તમને અમે અ�ગ રહેવા જવાનંુ દુખ હતંુ તેમ અમે પણ દુખી હતા. પણ દુખ ખમીને એક બીજોની સંપ અને સહકારની �ાગણીને વધુ સખત બને તે માટે પ્રયત્નશી� હતા. અને આજે અમે બંને એટ�ા ખુશ છીએ કે અ�ગ રહીને તમને �કોને ન્દ્રિમસ કરીને અમે જે ગુમાવે�ંુ તેનો અ�સોસ ભુ�ાઈ ગયો અને મન પુ�તિકત બનીને નાચે છે. ”

“ હા, આથી જ મંે કહ્યું કે પપ્પા મહાન છે. મમ્મી, મમતાની મુરત છે. ”

“ ભાઈ, ભાભી; તમે જે પગ�ંુ ભયુp તે ધન્યતાને પાત્ર છે કે કેમ તે નતિહ કહંુ પણ; અગર કોઈ મને પૂછે કે સ્વગ: કેવંુ હોય? તો એટ�ંુ જરૂર કહી શકંુ કે આપણા ઘરથી રૂડંુ તો નતિહજ હોય ! ” પથે કહ્યું અને ભાતિવન બનીને ભાઈ ભાભીના પગમાં પડી ગયો. આ જેોઇને ઘરની દીવા�ો પણ ગવ: અનુભવીને એક બીજો સામે મ�કાવા �ાગી.

52

એનીવસ� રી ગીફ્ટ

બે વર્ષો: પહે�ા, સાગર અને રેવતી આજના ફિદવસે �ગ્નના બંધને જેોડાયા હતા. સુખમય અને સ્વસ્થ્યમય જીવન પસાર કરીને ધન્યતા અનુભવતા; એક બીજોની હંૂ�ે ખુશ છે. રેવતીની ઈચ્છાને માન આપીને આજે બંને ફિદવના દફિરયા તિકનારાનો �હાવો �ેવા આવી ગયા છે. સૂય: ના સોનેરી તિકરણોમાં રેવતીનો ચહેરો રેતાળ થર મા�ક ચમકી રહ્યો છે. સૂય: મુખીના �ૂ� જેમ સાગર પણ રેવતીને કેન્દ્ર બનાવી અનુભૂતિતનો આનંદ �ઇ રહ્યો છે.

“ રેવતી, આપણંુ બીડ પાસ થઇ ગયંુ છે. હમણા જ મને કન્�રમેશનનો કા� આવ્યો. ”

“ વાઉ...ગુડ ન્યુઝ ઇન્ડીડ... ”

“ હા રેવતી, જ્યારથી તંુ મારા જીવનમાં આવી છે આપણો લિબજનેસ એકદમ વધી ગયો છે. કા�ે મંે ગ્રા� જેોયો તો ખ્યા� આવ્યો કે આપણી પ્રગતિત અસીમ છે. ”

“ સાગર, રેવતીનો જન્મ જ સાગરમાં સમાવા માટે થયે�ો છે. તિપતા પરવત રાયથી તિવદાઈ �ઈને સ્વામી એવા સાગરનાં શરણોમાં aાન પામીને હંુ પણ ધન્ય ક્યાં નથી બની ! ”

“ ચા�ો માની �ઈએ કે બેયનંુ સજ:ન એકબીજો માટે થયંુ છે. આજ હંુ ખુબ ખુશ છંુ. માંગી �ે, એનીવસ: રી માટે શંુ ગીફ્ટ જેોઈએ તારે ? ” હાથનો હાર�ો રેવતીના ગળામાં આરોપતા તે બોલ્યો.

“ મારા મનમાં જે ઘંૂટાતંુ હતંુ એ જ તો તંે બો�ી દીધંુ. વાહ રે આ જીવન અને તને પામીને તો હંુ ધન્ય બની ગઈ . ” સગરના ઓhોને ભીના કરતી રેવતી બો�ી.

“ તારંુ આ ગઠબંધન તારી ગી�ટને ઓગાળી ના દે પ્રાણેશ્વરી. ”

“ એટ�ી ભોળી આજ તો નતિહ બનંુ સાગરેશ્વર. બસ મને એક ની�મનો સેટ �ાવી આપીશ તો મારા સોનેરી જીવનમાં સુગંધ ભળી જશે ! ”

“ હમ યાદ આવ્યંુ, એક ફિદવસ તંુ પે�ા ગ્�ાસ કેશ પાસે કેમ સ્થિaર થઇ ગયે�ી. ”

“ રીય�ી સાગર ? ઓહ આજે મને ખ્યા� આવ્યો કે તંુ મારી જીણીમાં જીણી �રતી નજરથી વાકે� છે. ” વ્હા�થી તેના વાળમાં આંગળા �ેરવતા તે બો�ી.

“ આ આથમતા સુય: ની હાજરીમાં તને ખાતરી આપંુ છંુ કે ઘરે જઈને તરત તને ની�મ સેટ અપાવી દઈશ . ઓર કોઈ �રમાન સાહેબાન ? ” એક પગ વાળીને તે જમીન પર બેસી ને એક હાથ ફિદ� પર રાખીને માથંુ નમાવી તે બોલ્યો.

“ તંુ આજે મારા પર ખુબ મહેરબાન થઇ ગયો છે એનો ગેર �ાભ નથી �ેતી. પણ એક તિવનંતી કરંુ છંુ કે..... ” ને ખુશીના જેોમમાં વહેતી રેવતી અટકી ગઈ.

“ રેવતી અટકી જોય તો આપણા સંસારનો પ્રવાહ ખોરવાઈ જોય. મારી પ્રીતની પગ�ી પ્�ીઝ, થોભ નતિહ બો�ી દે. તારી ખુશીને વહેવા દે. ” કહીને સાગરે રેવતીને પોતાની બાંહોમાં �ઇ �ીધી.

53

“ મારી તિવનંતી એટ�ી જ છે કે ભ�ે આખા વર્ષો: દરન્દ્રિમયાન મને એક પણ ગીફ્ટ ના આપે. પણ આપણી વેટિડ+ગ એનીવાસ: રીએ મને જરૂર ગીફ્ટ આપીશ. ”

“ ઓહ એટ�ી જ વાત છે ? ડૂબતા સૂય: ના છેલ્�ા તિકરણની સાક્ષીએ કહંુ છંુ કે તને તારી ગીફ્ટ મળી જશે. હવે ખુશ ? ”

“ ખુશ નતિહ ડબ� ખુશ ! ” ને રેવતીએ પોતાના સાગરને હૈયે મઢી �ીધો.

ફિદવસો તો આવે છે ને જોય છે. નવા નવા કે�ેન્ડરના પાનાઓ �ાટતા જોય છે. એમને એમ ફિદવસો વહી ગયા અને સાગર-રેવતીના આંગણામાં નાના �ુ� સમાન બાળકનંુ અવતરણ થયંુ.

જેવંુ બાળક થાય કે હૃદયપુરાણને આધીન; માંનો પ્યાર બાળક તર� વધી જોય અને પતિત તર� સહેજ ઘટી જોય. વધવાની અને ઘટવાની માત્રા વ્યસ્થિક્ત વ્યસ્થિક્તએ અ�ગ અ�ગ હોય ! પણ એક ફિદવસ તો એવંુ બન્યંુ કે એ બાબતની મીઠી તકરારે મોટંુ રૂપ �ઇ �ીધંુ.

“ રેવતી તને તો ખબર છે કે, હંુ તારા પ્યાર માટે કેટ�ો તડપંુ છંુ અને ઓફિ�સેથી ઘરે આવંુ કે પત્નીનો હાથ અને પ્યાર ના પમાય તો શંુ કામનંુ ? ”

“ સાગર મને સમજવાની કોલિશશ કેમ નથી કરતો ? અને પુત્ર તો આપણા બેયનો છે. ”

“ હંુ તને એવંુ તો નથી કહેતો કે તંુ આપણા પુત્રને ધીક્કારીને અવગણે ! ”

“ અરે યાર કેમ આજે તંુ જીદ �ઈને બેઠો છે ? મારા પણ કોઈ �ીમીટેશન હોય કે કેમ ? ” સહેજ ઉગ્ર થતા રેવતી બો�ી.

અને એ નાની એવી તકરારે બહુ મોટંુ સ્વરૂપ �ઇ �ીધંુ. રેવતી તો પોતાનાં બાળકને �ઈને પાછી પોતાનાં તિપતા એવા પરવત રાયના આલિશયાનામાં અ�ોપ થઇ ગઈ.

ક્રોધમાં કેટ�ી તાકાત હોય તે આજે સાગરે જોણ્યંુ. જીદમાં કેટ�ો પાવર હોય તે મા�ુમ પડ્યું.

સાગરનંુ જીવન વળી પાછંુ ખુશીના તરંગો તિવનાનંુ સુનંુ બની ગયંુ. રાત્રે સુવા માટે બેડ પર જોય કે દોડીને વ્હા� કરતી આવતી અને પોતાનામાં સમાઈ જતી રેવતી દેખાતી. ગમનાં ઘંૂટડા ને ગળી જતો અને પોતાનાં ધંધામાં રચ્યા પચ્યા રહેવા લિસવાય કોઈ આરો નહોતો. આમને આમ દશ મતિહના ઉપર વીતી ગયા. રોજ એક એક કે�ેન્ડરનંુ પાનંુ �ાડીને તે રેવતીના આગમનની રાહ જેોતો. રેવતીના પ્યારનાં પ્રવાહ તિવના તે સુનો સુનો રહેતો. આટ�ા બધા સમય પછી પણ રેવતી પીગળી નતિહ એટ�ે તે પણ રેવતી તિવના જીવવા ને કટી બW થયો . અને રાબેતા મુજબ તે જીવવા �ાગ્યો. કોઈ યુગ� ને જુએ કે; પક્ષીઓને ક્રીડા કરતા જુએ ત્યારે રેવતીની યાદ આવી જતી. પણ વળી પાછો મન મનાવીને ધંધામાં ડૂબી જતો.

સવારે સાગરે કે�ેન્ડરનંુ પાનંુ �ાડ્યું કે તેના હાથ સ્થિaર બની ગયા. કચરા ટોપ�ી બાજુ �ંેકાતંુ તૂટે�ંુ પાનંુ હાથમાં અટવાઈ ગયંુ.

“ સાગર, તંુ કેટ�ો સારો પતિત છે. હંુ તો તારી પાસે વર્ષો: માં એક જ ગી�ટની આશા રાખંુ છંુ. છતાં પણ તંુ મારા બથ: ડે પર પણ ગીફ્ટ આપવાનંુ ચૂકતો નથી. આ વર્ષોP આવનારી એનીવસ: રીમાં મને શંુ ગીફ્ટ આપીશ ? ”

તેની નજરો વેગળી થઈને આગળ વધી પણ અરીસામાં જઈને અથડાઈ કે અંદર એક ઉદાસ, કોઈને ઝંખતો અને રડમશ ચહેરો દેખાયો.

પોતે તિવચારવા �ાગ્યો કે કા�ે તો એનીવસ: રી છે અને પોતાની પ્રાણ પ્યારી પત્ની રેવતીને માટે ગીફ્ટ �ાવવી પડશે. તિવવશતા ને ખંખેરી તે બેડ રૂમમાં આવ્યો અને બહાર જવા માટે કપડા બદ�વા �ાગ્યો. કે મને એક સણસણતો સવા� ગા� પર માયો:. કોના માટે તંુ ગીફ્ટ �ેવા જઈ રહ્યો છે ? એના માટે કે જે એક પળમાં તને છોડીને ચા�ી ગઈ ?

54

ગમે તેમ તોયે રેવતી મારી પત્ની છે અને સાગર તર� આવવંુ તો રહ્યું જ ! એમ મનને મનાવતો તે બહાર નીકળ્યો. કારમાં બેસીને એક પળ માટે વીતે� સમયને વાગોળવા �ાગ્યો. રેવતી સાથે વીતે� પળોમાં એવંુ શંુ હતંુ કે; જ્યાં રેવતી અવર નવાર હંેગ થઇ જતી ?? મનને ઘણંુ ઘુમાવ્યંુ અને અંતે એક મો� પાસે જઈને તેણે કાર પાક: કરી.

ખરીદી કરીને તે આવ્યો ત્યારે મનમાં થોડી ખુશી અને ફિદ�માં ઘણો ગમ વ્યાપે�ો છે. ભિખન્ન મને તે ઘરે આવ્યો.

અરે રે ક્રોધનો જન્મ કેમ થતો હશે ?

બીજો ફિદવસે સવારે ઉઠીને ભારે હૈયે ઓ�ીએ જવા તૈયાર થયો. કપડા પણ આજે એકદમ નોમ:� પહેયા: હતા કે જે; રેવતીને ઓછા પસંદ હતા. મનમાં ઘણા ઉમંગોના મોજો આવીને શમી જોય છે. દર એનીવસ: રી તો કોઈ તિહ� રે્સ્ટશન કે બીચ પર જઈને માનવતા. પણ આજે તો તિહ� વાળા બુટ પહેરીને ઓફિ�સે જવંુ પડે તેવંુ છે ! બૂટ �ાવીને સો�ામાં �ંબાવ્યંુ. આજે તો ઓ�ીસ જવાનંુ પણ મન નથી થતંુ. કચવાતા મને તેણે મોજો પહેરવાનંુ ચા�ુ કયુp . મનમાં તિવચારોની આંધી ઉમટી છે. ફિદ�માં તિનરાશાઓનો દાનાવળ પ્રકટ્યો છે.

હે ભગવાન આવી પળોમાંથી પણ નીકળવંુ પડશે તેવંુ કલ્પ્યંુ નહોતંુ.

તેનંુ મન હજી પણ બીજી કોઈ નકારાત્મક અભિભગમે તિવચારે ત્યાંજ ડોરબે� રણકી. �થડાતા પગ�ે તે ઉભો થયો.

“ આ કુફિરયર વાળા પણ..... ” બબડતા તેણે દરવાજેો ખોલ્યો કે બાકીના નીકળતા શબ્દો ગળામાં થીજી ગયા.

એની આંખો કોઈ સ્વપ્ન તો નથી જેોતી ને ! એની સામે પોતાની પ્રાણેશ્વરી રેવતી ઉભી છે. તેની નજરો તો નીચે જમીનમાં ઢાળી દીધી છે. આંખોમાં અ�સોસ ઉભરાતો સાગરે જેોયો.

“ હેપી મેરેજ એનીવસ: રી સાગર ! ” નીચંુ જેોતા જ તે બો�ી.

“ સેઈમ ટુ યુ રેવતી. ” બો�ીને પોતાના બંને હાથ �ે�ાવીને ઉભો રહ્યો.

રેવતીએ જેોયંુ કે તે શરમાઈને સાગરની બાંહોમાં ગોઠવાઈ ગઈ.

“ તારી ગીફ્ટ..... ”

“ મને મળી ગઈ છે મારા હૃદયેશ્વર ! સાગરની બાંહોમાં રેવતીના aાનથી તો વળી ભ�ા કઈ ગીફ્ટ મોટી હોઈ શકે ! મને મા� કરી દે ” રેવતીની આંખોમાંથી નીકળતી ધારા, સાગરને પ�ાળતી રહી.

�રી વાર સાગર એજ મસ્તીમાં ઘુઘવાટ કરવા �ાગ્યો.

ઘરની દીવા�ો બો�ી ઉઠી “ રેવતીનંુ aાન તો સાગરના ઓવારે જ શોભે ! ”

55

જીવનથી મૃત્યુ સુધી

આપણા વેદો હોય કે અન્ય ધમ: ગ્રંથો હોય, બધમાં જીવન અને મૃત્યુ તિવરે્ષો થોક બંધ �ખાયે�ંુ છે. જન્મ એ જીવનની શરૂઆત અને મરણ એ અંત છે ! જે એકદમ સનાતન સત્ય અને તિનર્તિવ+કાર છે. બ્રહ્માંડમાં કરોડો જીવ છે અને મનુષ્ય જીવ ને વધુ મહત્તા અપાઈ છે. એ એટ�ા માટે કે મનુષ્યે પોતેજ નક્કી કરે�ી તે વાસ્તતિવકતા છે. જન્મથી �ઈને મરણ સુધીની સ�ર એવી રહે છે કે પાટા પર દોડતી ટ્ર ે ન !

અભિખ� બ્રહ્માંડમાં ચા�ી રહે� તિક્રયા પાછળ કોનો દોરી સંચાર છે તે ખબર નથી. કુદરત કે ભગવાન જે ગણો તેને સાવ: ન્દ્રિત્રક રીતે સ્વીકારીને એકત્ર સ્ત્રોત મુજબ; એજ તો કતા: ને હતા: છે. મનુષ્યને મગજ અને ફિદ� એવા આપ્યા છે કે તેના થકી જીવન અને મરણ વચ્ચેનો ખે� રસમય બને છે.

મનુષ્ય એ સૌથી બુલિW શાળી પરની એવંુ આપણે માની �ીધે�ંુ છે. એટ�ે કે મનુષ્ય જ કહેનાર ને મનુષ્ય જ સાંભળનાર છે. કોઈ એક ગ્રુપ તિક્રકેટ રમી રહ્યું હોય ત્યારે બધા એક બીજોના વખાણ કરતા થાકતા નથી. પણ જયારે તેઓ અજોણ્યા ગ્રુપ સાથે તિક્રકેટ મેચ રાખે ત્યારે સાચો માપદંડ નીકળે કે કોણ ચફિડયાતંુ ?

જન્મ થવો કે જીવન મળવંુ તેમાં બહુ �રક નથી પણ જન્મ થયા પછી કેવંુ જીવન વીતે છે તેમાં બહુ ત�ાવત છે. કેટ�ીયે શસ્થિક્તઓનો સંગમ,

કેટ�ીયે શસ્થિક્તઓનો વ્યય અને કેટ�ીયે શસ્થિક્તઓનો સંચાર થાય ત્યારે મનુષ્ય જન્મ સંભવ બને છે. જન્મ સંભવ બનાવો તે એક ક્ષભિણક ઘટના નથી.

કોઈ પણ મનુષ્યનો જન્મ થાય એટ�ે ખુશીઓની આપ �ે થાય. ફિદ�ના આવેગો સુ્ફફિરત બનીને ખુશીની છોળોને વધુ ઉતે્તલિજત કરે છે.

56

TIME TABLESUNDAY MONDAY TUESDAY WEDNESDAY THURSDAY

HINDI FRENCH MATHS HC MATHSMATHS QH BIOLOGY FRENCH COMPUTER

H/C TEST EMGLISH ART FRENCH

BREAK BREAK BREAK BREAK BREAK

MATHS HINDI HINDI MATHS HINDIGEOGRAPHY ENGLISH ENGLISH HINDI PHYSICS

BIOLOGY MS HC GEOGRAPHY LIBRARY

BREAK BREAK BREAK BREAK BREAK

ENGLISH MATHS PT PHYSICS ENGLISHCHEMISTRY COMPUPTER CHEMISTRY ENGLISH ACTIVITY

57