ससृं्कतम ् कक्षा – नवमी (2020-21)

कोडसङ्ख्या -122

भाष्यत े व्यवहारादिष ु प्रयजु्यत े इदत भाषा, मानवः स्वमनदस दवद्यमानान ् दवचारान ् भावनाः अनभुतूत च अर् थयकु्त ः ध्वदनदभः दिदितसङे्कत तः च अदभव्यक्यदत सा भाषा। भाषा अदभप्रायप्रकटनस्य साधनम।् वस्ततुः िोके द्वयोः मनषु्ययोः मध्य ेपरस्परम ् अवबोधनाय, भावग्रहणाय, भावदवदनमयाय च भाषया दवना न अन्यत ् स्पष्टतम ंसरितम ंच साधन ंदवद्यत।े िोके बहव्यः भाषाः सदि यास ुससृं्कतभाषा अदतप्राचीनतमा समदृ्धा च अदस्त। ससृं्कतभाषायाम ् एव सदि ऋग्यजसु्सामार्र् वाः चत्वारः विेाः, दिक्षा, व्याकरण,ं दनरुकं्, ज्योदतष,ं छन्दः कल्पः चदेत षडङ्गादन, चतिु थिदवद्याः, दवज्ञानम ्, आयवुिेः, योगिास्त्राियः ग्रन्ाः। अतः ससृं्कत ंकेविं भाषा न अदपत ुदकञ्चन जीवनििथनम ् इदत। इय ं दवद्या (भाषा) भारतीयाना ंप्रदतष्ठादिका कामधनेःु समस्तज्ञानप्रिात्री, एक्यप्रिात्री, धमा थर् थकाममोक्षप्रिात्री च अदस्त। सषृ्टःे आदितः अद्यावदधः यत ् दिक्षण ं ज्ञानदवज्ञान ं च अदस्त तत ् सवं अस्या ं भाषायामवे सदिदहतम ् अदस्त। अदतसकू्ष्मभावना ंप्रकटदयत ु ंस्पष्टीकत ुं ससृं्कत ंदवना न तव अन्यत्र दवद्यत ेसामर्थ्थम।् भारतीय ंसवथस्व ंदवश्वस्य समग्र ंतत्त्व ंच अस्या ंभाषायाम ् अदस्त।

ससृं्कतभाषाव तज्ञादनकत्त्वम ् – ऐदतहादसक-वण थनािक-तिुनािकाध्ययन-द्वारा भाषायाः प्रकृतःे दवकासोत्पत्ःे सरंचनायाः अध्ययनपवू थकं सवषेा ं दवषयाणा ं स तद्धादिकं दनण थय ं भाषादवज्ञान ं कर्थ्त।े भाषादवज्ञान-नामकिास्त्र ेिब्दानाम ् उत्पदत्ः, वाक्याना ं सरंचना इत्यािीना ं दवषयाणा ं दवचारः दियत।े ससृं्कतव तदिकवाङ्मय े बहूदन रूपादण प्राप्यि े यषेा ं प्रयोगः सम्प्रदत भाषाया ं न दृश्यत।े एतस्या ं िौदकक-व तदिकयोः अध्ययन ं भाषादवज्ञान ं करोदत। भाषादवज्ञानस्य सम्बन्धः सवषेा ं मानवाना ं भाषादभः सह अदस्त। एव ं भाषादवज्ञान े ध्वनःे, ध्वदन-उच्चारणोपयोदगना ंस्वरयन्त्रमिुदजह्वादि-अङ्गाना ं प्रकृदत-प्रत्ययािीना,ं सजं्ञासवथनाम-दिया-दविषेणािीना ं नामाख्यात-उपसजथनदनपाताना ंपिपिार् थदवषयकाना ं दवकारािीना ं दवकारमिूककारकाणाम ् अन्यषेा ं दवदवधदवषयाणाञ्च अध्ययन ं दियत।े ससृं्कतभाषा-दवषयक-वणोत्पदत्-दसद्धािस्य अतीवव तज्ञादनकं दनरूपण ंकृत ंवत थत।े

सवा थसा ं भारतीयभाषाणा ं ससृं्कतभाषा जननी इदत कर्थ्त।े दत्रवणेीसङ्गम े सरस्वती निी यर्ा अििीना अदस्त तर् तव सवा थस ुभारतीयभाषास ुससृं्कतभाषा अदप अििीना अदस्त इदत सव ेअङ्गीकुव थदि।

दवश्वस्य सवा थस ुभाषास ुससृं्कतभाषा प्राचीनतमा सवा थसा ंभाषाणा ंच जननी अदस्त । भारतििेः बहुभाषी ििेोऽदस्त । अदिन ् ििे ेअनकेतायाम ् एकतावर्धधनी भाषये ंसामादजकसमरसताय त जीवनदवकासाय च आवश्यकी वत थत।े ससृं्कतस्य सासृं्कदतकं महत्त्व ं वण थयिः दवद्वासंः कर्यदि “भारतस्य प्रदतष्ठ े द्वे ससृं्कत ं ससृं्कदतस्तर्ा, ससृं्कदतमिंू ससृं्कतम ्, सादहत्य ंससृं्कदतवाहकञ्च इदत।” एषा ससृं्कदतः न केविं भारतस्य अदप त ुदवश्वस्य मकुुटायमाना अदस्त। उकं् च

सत्यमतहसादिगणु तः श्रषे्ठा दवश्वबन्धतु्वदिदक्षका। दवश्विादिः सिुधात्री भारतीया दह ससृं्कदतः॥

ससृं्कत ेससृं्कदतज्ञयेा ससृं्कत ेसकिाः किाः। ससृं्कत ेसकिं ज्ञान ंससृं्कत ेदकन् न दवद्यत॥े

एव ंससृं्कतभाषा पदरदनदष्ठता, िोषरदहता, सरिा, गम्भीरा, यर्ार्ा थ व तज्ञादनकी च अदस्त। सम्प्रदत यगुदेिन ् प्रमिु तः उद्दशे्य तः ससृं्कतभाषा दिक्षणीया अदस्त।

दिक्षणोद्दशे्यादन –

वसधु तव-कुटुम्बकम ् इदत भावनादवकासार् थम ् भारतीयभाषाणा ंसरंक्षणार् थम ् बौदद्धकदवकासपरुस्सरम ् आध्यादिकन तदतकज्ञानार् थम ् मानदसकदवकासानन्दानभुदुतरसानभुतू्यर् थम ् भारतीयससृं्कतःे सरंक्षण ंज्ञानवध थनञ्च । आिानिुासनससं्थापनार् थम ् भाषादिक्षणकौििादन वध थनाय न तपणु्यप्रादतः। परस्परं वाता थिापमाध्यमने भावदवदनमयः। ससृं्कतसादहत्यस्य अध्ययनने ज्ञानानन्दस्य अनभुदूतः। मानवजीवनस्य दवकासपवू थकं कल्याणम।् ससृं्कतभाषया छात्राणा ंसवथदवधदवकासः।

दिक्षणप्रदवधयः -

ससृं्कतमाध्यमने सम्भाषणदवदधना िन तः िन तः सम्भदवष्यदत। गदतवध थनाय ससृं्कताध्यापकाना ंध तयणे स्वकीयाध्यापन-काय थिमाणा ंदनयोजनम ् । रुदचकरभाषाभ्यासने भादषकोपिदधः। भादषकाभ्यासाय वाता थिाप-कर्ाश्रवण-वािदववाि-सवंाि-वण थनपरकप्रदतयोदगतादभः भाषादिक्षण ंकारदयत ु ंिक्यत।े

दवदभिप्रामादणकससं्थाना ंकाय थिमाः सादहत्यसामग्र्यश्च प्रयजु्य उत्मदिक्षण ंकत ुं िक्यत।े ससृं्कतभाषया उपिध-दृश्य-श्रव्य-सामग्री-माध्यमने भाषाभ्यासः। दवदभिपाठ्यसामग्रीद्वारा दिक्षकः स्वकीय ंदिक्षणकायं रुदचकरं कत ुं िक्नोदत । भाषादिक्षकः छात्रान ् स्नहेपवू थकम ् (आिीयभावने) पाठयते ् । अद्यतनपवू थकं सादहत्यकोि-िब्दकोि-सन्दभथग्रन्ाना ंसहायतया छात्राणा ंतत्परतावध थनम।् प्राचीनावा थचीनयोम थध्य ेसाम्यस्थापनद्वारा नतूनदिक्षणदवदधदभश्च ससृं्कतदिक्षणम।्

कौििादन-

ज्ञानािक-अवबोधनािक-अनपु्रयोगािक-दवश्लषेणािक-सशं्लषेणािक-मलू्याङ्कनािक-िदक्षतादधगमनदविषेाः।

श्रवणकौििम ् – भावादधग्रहणाय ध्वन्यािकं भाषायाः प्रर्म ंकौििम ् इिम।् अस्य साधनादन- गरुुमिुम ्, आकािवाणी, दूरवाणी, पदरवारसिस्याः, समाजः, कक्ष्ाः, ध्वदनमदु्रणयन्त्रम ्, दूरििथनम ् इत्याियः।

भाषणकौििम-् भावादभव्यक्य ेध्वन्यािकं भाषायाः इि ंदद्वतीय ंकौििम।् वाग-्रूप ंभावप्रकटनम ् एव भाषणम ्, पदरसरप्रभावणे आधारेण वा भाषणिदक्ः जायत।े

पठनकौििम ् – भावादधग्रहणाय दिप्यािकं भाषायाः ततृीय ंकौििम ् इिम।् (अर् थग्रहणपवू थकं स्पष्टरूप-वाचनम ् इत्यर् थः)

िेिनकौििम-् भावादभव्यक्य ेदिप्यािकं भाषायाः चतरु् ंकौििम ् इिम।् (ध्वदनरूप ेदवद्यमान ंभाषािं ंदिदपरूप ेअवतारण ंिेिनम ् इदत उच्यत)े

Sanskrit Class-IX (2020-21)

(Code - 122)

Time : 3 Hrs No. of Periods : 195 Total Marks : 80

COURSE STRUCTURE

The Question paper will be divided into two Sections

Section – A

Applied Grammar 25 Marks 55 Periods

Literature 15 Marks 30 Periods

Section – B

Reading Comprehension 10 Marks 25 Periods

Writing Skills 15 Marks 35 Periods

Literature 15 Marks 50 Periods

Design of Question Paper

Section - A No. of Questions No. of Marks

Per Question Total No. of

Marks Applied Grammar

Q. No. I - Sandhih MCQ 1 of 4

Q. No. II - Shabdaroopani MCQ 1 of 4

Q. No. III - Dhaturoopani MCQ 1 of 4

1 × 4 = 4

1 × 4 = 4

1 × 4 = 4

25 Marks

Q. No. IV - Karaka-upapada-vibhaktayah MCQ 1 of 4

Q. No. V - Pratyayah MCQ 1 of 4

Q. No. VI - Sankhyaah MCQ 1 of 3

Q. No. VII - Upasargaah MCQ 1 of 2

1 × 4 = 4

1 × 4 = 4

1 × 3 = 3

1 × 2 = 2

Literature Q. No. VIII -Prashna Nirmanam

MCQ 1 of 5

Q. No. IX Melanam (Paryaya/Visheshya-Visheshanam) MCQ 1 of 4 Q. No. X BhashikaKaryam MCQ 1 of 6

1 × 5 = 5

1 × 4 = 4

1 × 6 = 6

15 Marks

Section - B Reading Comprehension

Q. No. XI Apathita Gadyanshah VSA 2Q LA 2Q Title 1Q SA 3Q

1 × 2 = 2 2 × 2 = 4 1 × 1 = 1 1 × 3 = 3

10 Marks

Writing Skills Q. No. XII Patra -Lekhanam LA (10 Blanks) Q. No. XIII Chitravarnam / Anuchchhed-Lekhanam LA (5 Sentences to write)

½ × 10 = 5

1 × 5 = 5

15 Marks

Q. No. XIV Hindi/English to Sanskrit Translation LA (5 Easy sentences to be translated from Hindi/English to Sanskrit )

1 × 5 = 5

Literature Q. No. XV Gadyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVI Padyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVII Natyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVIII –Shloka-Anvayah LAQ (4 Blanks)

Or Bhavartha-Lekhanam LAQ (4 Blanks) Q.No. XIX – Ghatanakramanusar-Vakyalekhanam LAQ 1 of 8

½ × 2 =1 1 × 2 = 2

½ × 2 = 1 1 × 2 = 2

½ × 2 = 1 1 × 2 = 2

½ × 4 = 2

½ × 4 =2

½ × 8 =4

15 Marks

ससृं्कतम ् (कोड़ न.ं 122) कक्षा – नवमी (2020-21)

वार्धषकमलू्याङ्कनाय दनर्धमत ेप्रश्नपत्र ेभागद्वय ंभदवष्यदत - ‘अ’ – भागः (बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः

अनपु्रयकु् – व्याकरणम ् 25 अङ्काः पदठतावबोधनम ् 15 अङ्काः

‘आ’ – भागः (वण थनािकाः) 40 अङ्काः अपदठत – अवबोधनम ् 10 अङ्काः

रचनािक– काय थम ् 15 अङ्काः पदठत – अवबोधनम ् 15 अङ्काः भागानसुारं दवषयाः मलू्यभारः च

‘अ’ – भागः (बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः िण्डः दवषयाः मलू्यभारः अनपु्रयकु् – व्याकरणम ् 1. सदन्धः 4 2. िब्दरूपादण 4 3. धातरुूपादण 4

4. कारक-उपपिदवभक्यः 4 5. प्रत्ययाः 4 6. सङ्ख्याः 3 7. उपसगा थः 2 पणू थभारः 25

पदठत – अवबोधनम ्

8. प्रश्नदनमा थणम ् 5

9. पया थयमिेनम ् /दविषे्य-दविषेणमिेनम ् 4

10. भादषककाया थय तत्वादन (पाठाधादरतादन) 6 पणू थभारः 15

सम्पणू थभारः 40 अङ्काः

‘आ’ – भागः (वण थनािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः िण्डः दवषयाः प्रश्नप्रकाराः मलू्यभारः

अपदठत – अवबोधनम ्

11. एकः गद्यािंः (80-100 िब्दपदरदमतः) अदत-िघतू्रािकाः पणू थवाक्यािकाः िघतू्रािकाः (भादषककाय थम)्

10

पणू थभारः 10 रचनािक – काय थम ्

12. औपचादरकम ् अर्वा अनौपचादरकं पत्रम ् (मञ्जषूायाः सहायतया पणंू पत्र ंिेिनीयम)्

दनबन्धािकः 5

13. दचत्रवण थनम ् अर्वा अनचु्छेििेिनम ् पणू थवाक्यािकाः/ दनबन्धािकः 5 14. दहन्दी/आङ्गग्िभाषातः ससृं्कतने अनवुािः पणू थवाक्यािकः 5 पणू थभारः 15

पदठत – अवबोधनम ् 15. गद्यािंः अदत-िघतू्रािकौ

पणू थवाक्यािकः 3

16. पद्यािंः अदत-िघतू्रािकौ पणू थवाक्यािकः

3

17. नाट्ािंः अदत-िघतू्रािकौ पणू थवाक्यािकः

3

18. अन्वयः अर्वा भावार् थः पणू थवाक्यािकाः 2 19. घटनािमानसुारं वाक्यिेिनम ् पणू थवाक्यािकाः 4 पणू थभारः 15

सम्पणू थभारः 40 अङ्काः

‘अ’ भागः 40 + ‘आ’ भागः 40 = सम्पणू थभारः 80 अङ्काः

Examination Structure 2020-21 SANSKRIT (Code-122)

CLASS IX

Type of Question No. of Question No. of Division

Mark per Question

Total Marks

MCQ 1 Mark 4+4+4+4+4+3+2+5+4+6=40 10 1 40 VSA ½ Mark 2 + 2 + 2 = 6 3 ½ 3 VSA 1 Mark 2 = 2 1 1 2 LA ½ Mark (Fill in the Blanks)

10+4 = 14 2 ½ 7

LA ½ Mark 8=8 1 ½ 4

LA 1 Mark 5 + 5+2+2+2=16 5 1 16

LA 2 Marks 2 = 2 1 2 4 Title Q 1 Mark 1 = 1 1 1 1

SA Q 1 Mark 3=1 1 1 3 Total 80

ससृं्कतपाठ्यिमः (कोड़ न.ं 122) कक्षा –नवमी (2020 - 21)

वार्धषकं मलू्याङ्कनम ् ‘अ’ – भागः 40 अङ्काः

(बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः)

अनपु्रयकु्-व्याकरणम ् (25 अङ्काः)

1. सदन्धकाय थम ् 4 स्वरसदन्धः-िीघ थः, गणु, अयादि व्यञ्जनसदन्धः – वगीयप्रर्मवणथस्य ततृीयवण ेपदरवत थनम ् , ‘म ्’ स्थान ेअनसु्वारः दवसग थसदन्धः – उत्वम ्

2. िब्दरूपादण 4 ➢ अकाराि-प ुुँदिङ्गिब्दाः- बािकवत ् ➢ उकाराि-प ुुँदिङ्गिब्दाः-साधवुत ् ➢ आकाराि-स्त्रीदिङ्गिब्दाः- ितावत ् ➢ ईकाराि-स्त्रीदिङ्गिब्दाः– निीवत ् ➢ सवथनामिब्दाः – अिि,् यषु्मि ्

3. धातरुूपादण 4 ➢ पठ,् गम ्, वि,् भ ू, िीड,् नी, दृि ्, अस ्, कृ, पा(दपब)् (पञ्चस ुिकारेष)ु ➢ सवे ्, िभ ् (िट्िकारे िृट्िकारे च)

4. कारक-उपपि-दवभक्यः 4 ➢ दद्वतीया –पदरतः, दनकषा, प्रदत, दवना ➢ ततृीया – सह/ समम/् साध थम ्, दवना, अिम ्, हीन ➢ चतरु्ी – रुच ्, िा (यच्छ)्, नमः, कुप ् ➢ पञ्चमी – दवना, बदहः , भी, रक्ष ् ➢ षष्ठी – उपदर, अधः, परुतः, पषृ्ठतः ➢ सतमी- दस्नह,् दनपणुः, दवश्वस ्

5. प्रत्ययाः 4 ➢ क्त त्वा, तमुनु ्, ल्यप ्, क्त तवत ु

6. सङ्ग् या – 1-100 (1-4 केविं प्रर्मा-दवभक्ौ) 3 7. उपसगा थः 2

➢ आ, दव, प्रदत, उप, अन,ु दनर,् प्र, अदध, अप, दन, अव

पदठतावबोधनम ् (15 अङ्काः)

8. वाक्यषे ुरेिादङ्कतपिादन अदधकृत्य पञ्चप्रश्नाना ंदनमा थणम ् 5 9. पया थयपिाना ंदविषे्य-दविषेणपिाना ंवा मिेनम ् 4 (पाठान ् आधतृ्य िघतू्रािकाः प्रश्नाः) 10. भादषककाया थय तत्त्वादन (पाठाधादरतादन) - 6

✓ वाक्य ेकतृ थ – दिया पिचयनम ् ✓ कतृ थ - दिया – अदन्वदतः ✓ दविषेण – दविषे्यचयनम ् ✓ पया थय – दविोमपि – चयनम ्

योगः = 40 अङ्काः

ससृं्कतपाठ्यिमः (कोड़ न.ं 122) कक्षा –नवमी (2020 - 21)

वार्धषकं मलू्याङ्कनम ् 40 अङ्का ‘आ’ - भागः

(वण थनािकाः प्रश् नाः)

अपदठत – अवबोधनम ् (10 अङ्काः)

1. एकः गद्यािकः िण्डः 10 80-100 िब्दपदरदमतः गद्यािंः, सरिकर्ा, वण थन ंवा ➢ एकपिने पणू थवाक्यने च अवबोधनािकं काय थम ् (2+4) ➢ िीष थकिेिनम ् (1) ➢ अनचु्छेि – आधादरत ंभादषकं काय थम ् (3)

भादषककाया थय तत्त्वादन - ✓ वाक्य ेकतृ थ – दिया पिचयनम ् ✓ दविषेण – दविषे्य चयनम ् ✓ पया थय – दविोमपि – चयनम ्

रचनािकं काय थम ् (15 अङ्काः)

2. सङे्कत्ध्रितम ् औपच्रिकम ् अथर् अनौपच्रिकं पत्रलेखनम ् 5 (मञ्जषू्य्ाः सह्यतय् परंू्ण पत्र ंलेखनीयम)् 3. रचत्र्ध्रित ंरर्ण वनम ् अथर् अनचु्छेदलेखनम ् 5

4. रहन्दीभ्ष्य्म ् आङ्ग्लभ्ष्य् ंर् रलरखत्न् ंपञ्चसिलर्क्य्न् ं 5 ससृं्कतभ्ष्य्म ् अनरु्दाः

पदठत – अवबोधनम ्

(15 अङ्काः)

5. गद्यािंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपिने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 6. पद्यािंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपिने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 7. नाट्ािंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपिने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 8. एकस्य श्लोकस्य अन्वयः/

एकस्य श्लोकस्य ससृं्कतने भावार् थः (मञ्जषूायाः सहायतया) 2 9. घटनािमानसुारं कर्ािेिनम ् 4

योगः = 40 अङ्काः

पसु्तकम ् – ‘िमेषुी’ ससृं्कतपसु्तकम ् (नवमश्रणे्य त)

परीक्षाय त दनधा थदरताः पाठाः –

पाठसङ्ख्या पाठनाम दद्वतीयः पाठः स्वणथकाकः ततृीयः पाठः गोिोहनम ् पञ्चमः पाठः सदूक्मौदक्कम ् षष्ठः पाठः भ्रािो बािः

नवमः पाठः दसकतासतेःु ििमः पाठः जटायोः िौय थम ्

एकाििः पाठः पया थवरणम ् दनधा थदरत – पाठ्यपसु्तकादन – 1. ‘िमेषुी’- प्रर्मो भागः, पाठ्यपसु्तकम ् , सिंोदधतससं्करणम ् (प्रकािनम ् – रा.ि त.अन.ुप्र.पदर. द्वारा) 2. ‘अभ्यासवान ् भव’ - प्रर्मो भागः – व्याकरणपसु्तकम ् (प्रकािनम ् – रा.ि त.अन.ुप्र.पदर. द्वारा) 3. ‘व्याकरणवीदर्ः’- व्याकरणपसु्तकम ् (प्रकािनम ् – रा.ि त.अन.ुप्र.पदर. द्वारा)

आिदरक-मलू्याङ्कनम ् (20 अङ्काः)

उद्दशे्यादन ❖ छात्राणा ंसजृनािकक्षमतायाः दवकासः। ❖ श्रवण-भाषण-पठन-िेिनकौििाना ंदवकासः। ❖ दचिनक्षमतायाः आिदवश्वासस्य च सवंध थनम।्

ि. स.ं

गदतदवधयः उिाहरणादन अङ्काः दनििेाः मलू्याङ्कनदबन्दवः

1. आवदधक-परीक्षाः (पीदरयोदडक-्अस तिैंट)

दिदितपरीक्षा 05 दवद्याियने समय ेसमय ेदिदितपरीक्षाणाम ् आयोजन ंकरणीय ंभवदत।

परीक्षास ुयत्र दवद्यार्धर्नः श्रषे्ठाः अङ्काः स्यःु तयोः द्वयोः परीक्षयोः एव अदधभारः ग्रहीतव्यः। अदप च आवदधकपरीक्षास ुअदप प्रश्नषे ुआिदरकदवकल्पाः ियेाः। मलू्याङ्कनसमय ेयदि छात्रः सवा थन ् प्रश्नान ् उत्रदत तर्धह छात्रदहताय यत्र अदधकाः अङ्काः सदि तषेाम ् एव मलू्याङ्कन ंकरणीयम।्

2 बहुदवधमलू्याङ्कनम ् ❖ कक्षाया ंपादठतस्य पाठस्य िघमुलू्याङ्कनम ्

❖ दनग थतपत्रादण ❖ प्रश्नोत्री ❖ मौदिकी परीक्षा ❖ प्रदतयोदगताः ❖ प्रश् नमञ्चस्य

आयोजनम ्

05 कक्षाया ंपादठत-पाठस्य दवषयस्य वा बहुदवध ंमलू्याङ्कनम ् अपदेक्षतम ् अदस्त। अनने दवद्यार्धर्ना ंदवदवधकौििाना ंमलू्याङ्कन ंभवते।्

❖ मौदिकता ❖ दवषयसम्बद्धता ❖ िदु्धता ❖ समयबद्धता ❖ प्रस्ततुीकरणम ्

3. दनविेसदूचका (पोटथफोदियो)

❖ कक्षाकाय थम ् ❖ सामदूहक-

मलू्याङ्कनम ् ❖ स्वमलू्याङ्कनम ् ❖ दवद्यार्धर्नः

दवषयगताः उपिधयः

05 दवद्यार्धर्दभः कक्षाया ंकृताना ंकाया थणाम ् उपिधीना ंच सरंक्षण ंसयंोजन ंच सदञ्चकाया ंपत्रावल्या ंवा करणीयम।् एतने समग्र ंमलू्याङ्कन ंप्रमादणकत्वने भदवत ु ंिक्नोदत।

❖ सिेुिः ❖ तर्थ्ािकता ❖ प्रामादणकता ❖ समयबद्धता

**************************************

4. भाषा-सवंध थनाय गदतदवधयः (क) श्रवण-भाषण-कौििम ्

❖ कर्ा ❖ सवंािः/ वाता थिापः ❖ भाषणम ् ❖ नाटकम ् ❖ वाता थः ❖ आिभुाषणम ् ❖ ससृं्कतगीतादन ❖ श्लोकोच्चारणम ्

05 ❖ छात्राः कामदप कर्ा ंश्रावदयत ु ंिकु्नवदि ।

❖ दिक्षकः कमदप दवषय ंसचूदयत्वा परस्परं सवंाि ंकारदयत ु ंिक्नोदत।

❖ दूरििथन ेवाता थविी इत्याख्यः ससृं्कत-काय थिमः प्रसादरतः भवदत त ंद्रष्टु ंछात्राः प्ररेणीयाः।

❖ श्रवण-कौिि-मलू्याङ्कनाय दिक्षकः स्वयम ् अदप कर्ा ंश्रावदयत्वा ततः सम्बद्ध-प्रश्नान ् प्रष्टु ंिक्नोदत ।

❖ उच्चारणम ् ❖ िदु्धता ❖ समयबद्धता ❖ प्रस्ततुीकरणम ् आरोहावरोह-गदतयदत-प्रयोगः

(ि) िेिनकौििम ्

❖ दवदवधदवषयान ् आधतृ्य मौदिकिेिनम ् यर्ा– ििेः, माता, दपता, गरुुः, दवद्या पया थवरणम ्, योगः, समयस्य सदुपयोगः , दिक्षा, अनिुासनम ् इत्याियः।

❖ ितदक्षकभ्रमणस्य ससृं्कतने प्रदतविेनिेिनम ् ।

❖ ि तनदन्दनीिेिनम ् । ❖ सङे्कताधादरत ं

कर्ािेिनम ् । ❖ दभदत्पदत्रकायाः

दनमा थणम।् ❖ श्रतुिेिः ❖ सदूक्िेिनम ्

❖ छात्राः यर्ािक्य ंकक्षायामवे िेिनकायं कुय ुथः ।

❖ दटप्पणी- पदुस्तकायाः दनमा थणम।्

❖ व तयदक्कपरीक्षणम।्

❖ दवषय-सम्बद्धता ❖ िदु्धता (दविषेतः

पञ्चमवणथस्यप्रयोगः) ❖ समयबद्धता ❖ सिेुिः ❖ प्रस्ततुीकरणम ्

अवधातव्यम ् –उपय ुथक्- गदतदवधयश्च उिाहरणरूपणे प्रित्ाः सदि। एतिदतदरच्य एतादृिाः अन्यदवषयाः अदप भदवतमुहथदि।

ससृं्कतम ् कक्षा – दशमी (2020-21)

कोडसङ्ख्या -122

भाष्यत े व्यवहाराददष ु प्रयजु्यत े इदत भाषा, मानवः स्वमनदस दवद्यमानान ् दवचारान ् भावनाः अनभुतूत च अर् थयकु्त ः ध्वदनदभः दिदितसङे्कत तः च अदभव्यक्यदत सा भाषा। भाषा अदभप्रायप्रकटनस्य साधनम।् वस्ततुः िोके द्वयोः मनषु्ययोः मध्य ेपरस्परम ् अवबोधनाय, भावग्रहणाय, भावदवदनमयाय च भाषया दवना न अन्यत ् स्पष्टतम ंसरितम ंच साधन ंदवद्यत।े िोके बहव्यः भाषाः सदि यास ुससृं्कतभाषा अदतप्राचीनतमा समदृ्धा च अदस्त। ससृं्कतभाषायाम ् एव सदि ऋग्यजसु्सामार्र् वाः चत्वारः वदेाः, दशक्षा, व्याकरण,ं दनरुकं्, ज्योदतष,ं छन्दः कल्पः चदेत षडङ्गादन, चतदु थशदवद्याः, दवज्ञानम ्, आयवुदेः, योगशास्त्रादयः ग्रन्ाः। अतः ससृं्कत ंकेविं भाषा न अदपत ुदकञ्चन जीवनदशथनम ् इदत। इय ं दवद्या (भाषा) भारतीयाना ंप्रदतष्ठादिका कामधनेःु समस्तज्ञानप्रदात्री, एक्यप्रदात्री, धमा थर् थकाममोक्षप्रदात्री च अदस्त। सषृ्टःे आददतः अद्यावदधः यत ् दशक्षण ं ज्ञानदवज्ञान ं च अदस्त तत ् सवं अस्या ं भाषायामवे सदिदहतम ् अदस्त। अदतसकू्ष्मभावना ंप्रकटदयत ु ंस्पष्टीकत ुं ससृं्कत ंदवना न तव अन्यत्र दवद्यत ेसामर्थ्थम।् भारतीय ंसवथस्व ंदवश्वस्य समग्र ंतत्त्व ंच अस्या ंभाषायाम ् अदस्त।

ससृं्कतभाषाव तज्ञादनकत्त्वम ् – ऐदतहादसक-वण थनािक-तिुनािकाध्ययन-द्वारा भाषायाः प्रकृतःे दवकासोत्पत्ःे सरंचनायाः अध्ययनपवू थकं सवषेा ं दवषयाणा ं स तद्धादिकं दनण थय ं भाषादवज्ञान ं कर्थ्त।े भाषादवज्ञान-नामकशास्त्र ेशब्दानाम ् उत्पदत्ः, वाक्याना ं सरंचना इत्यादीना ं दवषयाणा ं दवचारः दियत।े ससृं्कतव तददकवाङ्मय े बहूदन रूपादण प्राप्यि े यषेा ं प्रयोगः सम्प्रदत भाषाया ं न दृश्यत।े एतस्या ं िौदकक-व तददकयोः अध्ययन ं भाषादवज्ञान ं करोदत। भाषादवज्ञानस्य सम्बन्धः सवषेा ं मानवाना ं भाषादभः सह अदस्त। एव ं भाषादवज्ञान े ध्वनःे, ध्वदन-उच्चारणोपयोदगना ंस्वरयन्त्रमिुदजह्वादद-अङ्गाना ं प्रकृदत-प्रत्ययादीना,ं सजं्ञासवथनाम-दिया-दवशषेणादीना ं नामाख्यात-उपसजथनदनपाताना ंपदपदार् थदवषयकाना ं दवकारादीना ं दवकारमिूककारकाणाम ् अन्यषेा ं दवदवधदवषयाणाञ्च अध्ययन ं दियत।े ससृं्कतभाषा-दवषयक-वणोत्पदत्-दसद्धािस्य अतीवव तज्ञादनकं दनरूपण ंकृत ंवत थत।े

सवा थसा ं भारतीयभाषाणा ं ससृं्कतभाषा जननी इदत कर्थ्त।े दत्रवणेीसङ्गम े सरस्वती नदी यर्ा अििीना अदस्त तर् तव सवा थस ुभारतीयभाषास ुससृं्कतभाषा अदप अििीना अदस्त इदत सव ेअङ्गीकुव थदि।

दवश्वस्य सवा थस ुभाषास ुससृं्कतभाषा प्राचीनतमा सवा थसा ंभाषाणा ंच जननी अदस्त । भारतदशेः बहुभाषी दशेोऽदस्त । अदिन ् दशे ेअनकेतायाम ् एकतावर्धधनी भाषये ंसामादजकसमरसताय त जीवनदवकासाय च आवश्यकी वत थत।े ससृं्कतस्य सासृं्कदतकं महत्त्व ं वण थयिः दवद्वासंः कर्यदि “भारतस्य प्रदतष्ठ े द्वे ससृं्कत ं ससृं्कदतस्तर्ा, ससृं्कदतमिंू ससृं्कतम ्, सादहत्य ंससृं्कदतवाहकञ्च इदत।” एषा ससृं्कदतः न केविं भारतस्य अदप त ुदवश्वस्य मकुुटायमाना अदस्त। उकं् च

सत्यमतहसाददगणु तः श्रषे्ठा दवश्वबन्धतु्वदशदक्षका। दवश्वशादिः सिुधात्री भारतीया दह ससृं्कदतः॥

ससृं्कत ेससृं्कदतज्ञयेा ससृं्कत ेसकिाः किाः। ससृं्कत ेसकिं ज्ञान ंससृं्कत ेदकन् न दवद्यत॥े

एव ंससृं्कतभाषा पदरदनदष्ठता, दोषरदहता, सरिा, गम्भीरा, यर्ार्ा थ व तज्ञादनकी च अदस्त। सम्प्रदत यगुदेिन ् प्रमिु तः उद्दशे्य तः ससृं्कतभाषा दशक्षणीया अदस्त।

दशक्षणोद्दशे्यादन –

वसधु तव-कुटुम्बकम ् इदत भावनादवकासार् थम ् भारतीयभाषाणा ंसरंक्षणार् थम ् बौदद्धकदवकासपरुस्सरम ् आध्यादिकन तदतकज्ञानार् थम ् मानदसकदवकासानन्दानभुदुतरसानभुतू्यर् थम ् भारतीयससृं्कतःे सरंक्षण ंज्ञानवध थनञ्च । आिानशुासनससं्थापनार् थम ् भाषादशक्षणकौशिादन वध थनाय न तपणु्यप्रादतः। परस्परं वाता थिापमाध्यमने भावदवदनमयः। ससृं्कतसादहत्यस्य अध्ययनने ज्ञानानन्दस्य अनभुदूतः। मानवजीवनस्य दवकासपवू थकं कल्याणम।् ससृं्कतभाषया छात्राणा ंसवथदवधदवकासः।

दशक्षणप्रदवधयः -

ससृं्कतमाध्यमने सम्भाषणदवदधना शन तः शन तः सम्भदवष्यदत। गदतवध थनाय ससृं्कताध्यापकाना ंध तयणे स्वकीयाध्यापन-काय थिमाणा ंदनयोजनम ् । रुदचकरभाषाभ्यासने भादषकोपिदधः। भादषकाभ्यासाय वाता थिाप-कर्ाश्रवण-वाददववाद-सवंाद-वण थनपरकप्रदतयोदगतादभः भाषादशक्षण ंकारदयत ु ंशक्यत।े

दवदभिप्रामादणकससं्थाना ंकाय थिमाः सादहत्यसामग्र्यश्च प्रयजु्य उत्मदशक्षण ंकत ुं शक्यत।े ससृं्कतभाषया उपिध-दृश्य-श्रव्य-सामग्री-माध्यमने भाषाभ्यासः। दवदभिपाठ्यसामग्रीद्वारा दशक्षकः स्वकीय ंदशक्षणकायं रुदचकरं कत ुं शक्नोदत । भाषादशक्षकः छात्रान ् स्नहेपवू थकम ् (आिीयभावने) पाठयते ् । अद्यतनपवू थकं सादहत्यकोश-शब्दकोश-सन्दभथग्रन्ाना ंसहायतया छात्राणा ंतत्परतावध थनम।् प्राचीनावा थचीनयोम थध्य ेसाम्यस्थापनद्वारा नतूनदशक्षणदवदधदभश्च ससृं्कतदशक्षणम।्

कौशिादन-

ज्ञानािक-अवबोधनािक-अनपु्रयोगािक-दवश्लषेणािक-सशं्लषेणािक-मलू्याङ्कनािक-िदक्षतादधगमनदवशषेाः।

श्रवणकौशिम ् – भावादधग्रहणाय ध्वन्यािकं भाषायाः प्रर्म ंकौशिम ् इदम।् अस्य साधनादन- गरुुमिुम ्, आकाशवाणी, दूरवाणी, पदरवारसदस्याः, समाजः, कक्ष्ाः, ध्वदनमदु्रणयन्त्रम ्, दूरदशथनम ् इत्यादयः।

भाषणकौशिम-् भावादभव्यक्य ेध्वन्यािकं भाषायाः इद ंदद्वतीय ंकौशिम।् वाग-्रूप ंभावप्रकटनम ् एव भाषणम ्, पदरसरप्रभावणे आधारेण वा भाषणशदक्ः जायत।े

पठनकौशिम ् – भावादधग्रहणाय दिप्यािकं भाषायाः ततृीय ंकौशिम ् इदम।् (अर् थग्रहणपवू थकं स्पष्टरूप-वाचनम ् इत्यर् थः)

िेिनकौशिम-् भावादभव्यक्य ेदिप्यािकं भाषायाः चतरु् ंकौशिम ् इदम।् (ध्वदनरूप ेदवद्यमान ंभाषाशं ंदिदपरूप ेअवतारण ंिेिनम ् इदत उच्यत)े

Sanskrit Class-X (2020-21)

(Code - 122)

Time : 3 Hrs No. of Periods : 195 Total Marks : 80 +20

COURSE STRUCTURE

The Question paper will be divided into two Sections

Section – A

Applied Grammar 25 Marks 55 Periods

Literature 15 Marks 30 Periods

Section – B

Reading Comprehension 10 Marks 25 Periods

Writing Skills 15 Marks 35 Periods

Literature 15 Marks 50 Periods

Design of Question Paper

Section - A No. of Questions No. of Marks

Per Question Total No. of

Marks Applied Grammar

Q. No. I - Sandhih SA 1 of 4

Q. No. II - Samasah MCQ 1 of 4

Q. No. III - Pratyayah MCQ 1 of 4

Q. No. IV -Vachya Parivarthanam MCQ 1 of 3

1×4 = 4

1×4 = 4

1×4 = 4

1 × 3 = 3

Q. No. V - Samayahah SA 1 of 4

Q. No. VI - Avyayani VSA 1 of 6

Q. No. VII - Ashuddhi Samshodhanam MCQ 1 of 3

1 × 4 = 4

½ × 6 =3

1 × 3 = 3

25 Marks

Literature Q. No. VIII -Prashna Nirmanam

MCQ 1 of 5

Q. No. IX Melanam (Paryaya/Visheshya-Visheshanam) MCQ 1 of 4 Q. No. X BhashikaKaryam MCQ 1 of 6

1 × 5 = 5

1 × 4 = 4

1 × 6 = 6

15 Marks

Section - B Reading Comprehension

Q. No. XI Apathita Gadyanshah VSA 2Q LA 2Q Title 1Q SA 3Q

1 × 2 = 2 2 × 2 = 4 1 × 1 = 1 1 × 3 = 3

10 Marks

Writing Skills Q. No. XII Patra -Lekhanam LA (10 Blanks) Q. No. XIII Chitravarnam / Anuchchhed-Lekhanam LA (5 Sentences to write) Q. No. XIV Hindi/English to Sanskrit Translation LA (5 Easy sentences to be translated from Hindi/English to Sanskrit )

½ × 10 = 5

1 × 5 = 5

1 × 5 = 5

15 Marks

Literature Q. No. XV Gadyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVI Padyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVII Natyamshah VSAQ (Ekapadena) LAQ (PoornaVakyena)

Q. No. XVIII –Shloka-Anvayah LAQ (4 Blanks)

Or Bhavartha-Lekhanam LAQ (4 Blanks) Q.No. XIX – Ghatanakramanusar-Vakyalekhanam LAQ 1 of 8

½ × 2 =1 1 × 2 = 2

½ × 2 = 1 1 × 2 = 2

½ × 2 = 1 1 × 2 = 2

½ × 4 = 2

½ × 4 =2

½ × 8 =4

15 Marks

ससृं्कतम ् (कोड़ न.ं 122) कक्षा – दशमी (2020-21)

वार्धषकमलू्याङ्कनाय दनर्धमत ेप्रश्नपत्र ेभागद्वय ंभदवष्यदत - ‘अ’ – भागः (बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः

अनपु्रयकु् – व्याकरणम ् 25 अङ्काः पदठतावबोधनम ् 15 अङ्काः

‘आ’ – भागः (वण थनािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः अपदठत – अवबोधनम ् 10 अङ्काः

रचनािक– काय थम ् 15 अङ्काः पदठत – अवबोधनम ् 15 अङ्काः भागानसुारं दवषयाः मलू्यभारः च

‘अ’ – भागः (बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः िण्डः दवषयाः मलू्यभारः अनपु्रयकु् – व्याकरणम ् 1. सदन्धः 4 2. समासः 4 3. प्रत्ययाः 4

4. वाच्यप्रकरणम ् 3 5. समयः 4 6. अव्ययपदादन 3 7. सशंोधनकाय थम ् 3 पणू थभारः 25

पदठत – अवबोधनम ्

8. प्रश्नदनमा थणम ् 5

9. पया थयमिेनम ् /दवशषे्य-दवशषेणमिेनम ् 4

10. भादषककाया थय तत्वादन (पाठाधादरतादन) 6 पणू थभारः 15

सम्पणू थभारः 40 अङ्काः

‘आ’ – भागः (वण थनािकाः प्रश् नाः) 40 अङ्काः िण्डः दवषयाः प्रश्नप्रकाराः मलू्यभारः

अपदठत – अवबोधनम ्

11. एकः गद्याशंः (80-100 शब्दपदरदमतः) अदत-िघतू्रािकाः पणू थवाक्यािकाः िघतू्रािकाः (भादषककाय थम)्

10

पणू थभारः 10 रचनािक – काय थम ्

12. औपचादरकम ् अर्वा अनौपचादरकं पत्रम ् (मञ्जषूायाः सहायतया पणंू पत्र ंिेिनीयम)्

दनबन्धािकः 5

13. दचत्रवण थनम ् अर्वा अनचु्छेदिेिनम ् पणू थवाक्यािकाः/ दनबन्धािकः 5 14. दहन्दी/आङ्गग्िभाषातः ससृं्कतने अनवुादः पणू थवाक्यािकः 5 पणू थभारः 15

पदठत – अवबोधनम ् 15. गद्याशंः अदत-िघतू्रािकौ

पणू थवाक्यािकः 3

16. पद्याशंः अदत-िघतू्रािकौ पणू थवाक्यािकः

3

17. नाट्ाशंः अदत-िघतू्रािकौ पणू थवाक्यािकः

3

18. अन्वयः अर्वा भावार् थः पणू थवाक्यािकाः 2 19. घटनािमानसुारं वाक्यिेिनम ् पणू थवाक्यािकाः 4 पणू थभारः 15

सम्पणू थभारः 40 अङ्काः

‘अ’ भागः 40 + ‘आ’ भागः 40 = सम्पणू थभारः 80 अङ्काः

Examination Structure 2020-21 SANSKRIT (Code-122

CLASS - X

Type of Question No. of Question No. of Division

Mark per Question

Total Marks

MCQ 1 Mark 4+4+4+3+4+3+3+5+4+6=40 10 1 40 VSA ½ Mark 2 + 2 + 2 = 6 3 ½ 3 VSA 1 Mark 2 = 2 1 1 2 LA ½ Mark (Fill in the Blanks)

10+4 = 14 2 ½ 7

LA ½ Mark 8=8 1 ½ 4

LA 1 Mark 5 + 5+2+2+2=16 5 1 16

LA 2 Marks 2 = 2 1 2 4 Title Q 1 Mark 1 = 1 1 1 1

SA Q 1 Mark 3=1 1 1 3 Total 80

ससृं्कतपाठ्यिमः (कोड़ न.ं 122) कक्षा –दशमी (2020 - 21)

वार्धषकं मलू्याङ्कनम ् 40 अङ्काः ‘अ’ - भागः

(बहुदवकल्पािकाः प्रश् नाः)

अनपु्रयकु्-व्याकरणम ् (25 अङ्काः)

1. सदन्धकाय थम ् 4 व्यञ्जनसदन्धः - वगीयप्रर्मवणथस्य ततृीयवण ेपदरवत थनम ्, प्रर्मवण थस्य पञ्चमवण ेपदरवत थनम ् (2) दवसग थसदन्धः - दवसग थस्य उत्व,ं दवसग थस्य स्थान ेस ्, श ्, ष ् (2)

2. समासः - वाक्यषे ुसमस्तपदाना ंदवग्रहः दवग्रहपदाना ंच समासः 4 ➢ तत्परुुषः – दवभदक्ः ➢ अव्ययीभावः (अन,ु उप, सह, दनर,् प्रदत, यर्ा) ➢ द्वन्द्वः (केविम ् इतरेतर-द्वन्द्वसमासः)

3. प्रत्ययाः 4 ➢ तदद्धताः – मतपु ्, त्व, (3) ➢ स्त्रीप्रत्ययौ – टाप ् (1)

4. वाच्यपदरवत थनम ् - केविं िट्िकारे ( कतृ थ-कमथ-दिया) 3 5. समयः - अङ्काना ंस्थान ेशब्दषे ुसमयिेिनम ् 4 (सामान्य – सपाद – साध थ – पादोन) 6. अव्ययपदादन 3 उच्च तः, च, श्वः, ह्यः , अद्य, अत्र-तत्र, यत्र-कुत्र, इदानीम ्, (अधनुा, सम्प्रदत, साम्प्रतम)् यदा, तदा, कदा, सहसा, वृर्ा, शन तः, अदप, कुतः, इतस्ततः, यदद-तर्धह, यावत-्तावत ् । 7. अशदुद्ध-सशंोधनम ् (वचन – दिङ्ग – परुुष – िकार –दृष्टट् या सशंोधनम)् 3

पदठतावबोधनम ् (15 अङ्काः)

8. वाक्यषे ुरेिादङ्कतपदादन अदधकृत्य पञ्चप्रश्नाना ंदनमा थणम ् 5 9. पया थयपदाना ंदवशषे्य-दवशषेण-पदाना ंवा मिेनम ् अर्वा वाक्यषेपु्रयोगः 4 (पाठान ् आधतृ्य िघतू्रािकाः प्रश्नाः ) 10. भादषककाया थय तत्त्वादन (पाठाधादरतादन) - 6 ✓ वाक्य ेकतृ थ – दिया पदचयनम ् ✓ दवशषेण – दवशषे्य चयनम ्, सवथनाम ✓ पया थय – दविोमपद – चयनम ्

योगः = 40 अङ्काः

ससृं्कतपाठ्यिमः (कोड़ न.ं 122) कक्षा –दशमी (2020 - 21)

वार्धषकं मलू्याङ्कनम ् ‘आ’ – भागः 40 अङ््ाः

(वण थनािकाः प्रश् नाः)

अपदठत – अवबोधनम ् (10 अङ्काः)

1. एकः गद्यािकः िण्डः 10 80-100 शब्दपदरदमतः गद्याशंः, सरिकर्ा, वण थन ंवा ➢ एकपदने पणू थवाक्यने च अवबोधनािकं काय थम ् (2+4) ➢ शीष थकिेिनम ् (1) ➢ अनचु्छेद – आधादरत ंभादषकं काय थम ् (3)

भादषककाया थय तत्त्वादन - ✓ वाक्य ेकतृ थ – दिया पदचयनम ् ✓ कतृ थ - दिया – अदन्वदतः ✓ दवशषेण – दवशषे्य चयनम ् ✓ पया थय – दविोमपद – चयनम ्

रचनािकं

काय थम ् (15 अङ्काः)

1. सङे्कताधादरतम ् औपचादरकम ् अर्वा अनौपचादरकं पत्रिेिनम ् 5 (मञ्जषूायाः सहायतया पणंू पत्र ंिेिनीयम)् 2. दचत्राधादरत ंवण थनम ् अर्वा अनचु्छेदिेिनम ् 5 4. दहन्दीभाषायाम ् आङ्गग्िभाषाया ंवा दिदिताना ंपञ्चसरिवाक्याना ं ससृं्कतभाषायाम ् अनवुादः 5

पदठत – अवबोधनम ् (15 अङ्काः)

5. गद्याशंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपदने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 6. पद्याशंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपदने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 7. नाट्ाशंम ् अदधकृत्य अवबोधनािकं काय थम ् 3 प्रश्नप्रकाराः – एकपदने पणू थवाक्यने च प्रश्नोत्रादण । 8. एकस्य श्लोकस्य अन्वयः/ एकस्य श्लोकस्य ससृं्कतने भावार् थः (मञ्जषूायाः सहायतया) 2 5. घटनािमानसुारं कर्ािेिनम ् 4

योगः = 40 अङ्काः

पसु्तकम ् – ‘शमेषुी -ससृं्कत-पाठयपसु्तकम ् दद्वतीयः भागः (दशमश्रणे्य त) परीक्षाय त दनधा थदरताः पाठाः

पाठसङ्ख्या पाठनाम प्रर्मः पाठः शदुचपया थवरणम ् दद्वतीयः पाठः बदुद्धब थिवती सदा पञ्चमः पाठः जननी तलु्यवत्सिा षष्ठः पाठः सभुादषतादन

सतमः पाठः सौहादं प्रकृतःे शोभा अष्टमः पाठः दवदचत्रः साक्षी नवमः पाठः सकू्यः

पाठ्यपसु्तकादन-

1. ‘शमेषुी’ पाठ्यपसु्तकम ् भाग-2 , सशंोदधतससं्करणम ् प्रकाशनम ् : रा.श त.प्र.अन.ुपदर. द्वारा 2. ‘अभ्यासवान ् भव’ भाग-2 प्रकाशनम ् : रा.श त.प्र.अन.ुपदर. द्वारा 3. व्याकरणवीदर्ः (अदतदरक्पठनार् थम)् प्रकाशनम ् : रा.श त.प्र.अन.ुपदर

आिदरक-मलू्याङ्कनम ् (20 अङ्काः)

उद्दशे्यादन ❖ छात्राणा ंसजृनािकक्षमतायाः दवकासः। ❖ श्रवण-भाषण-पठन-िेिनकौशिाना ंदवकासः। ❖ दचिनक्षमतायाः आिदवश्वासस्य च सवंध थनम।्

ि. स.ं

गदतदवधयः उदाहरणादन अङ्काः दनदशेाः मलू्याङ्कनदबन्दवः

1. आवदधक-परीक्षाः (पीदरयोदडक-्अस तिैंट)

दिदितपरीक्षा 05 दवद्याियने समय ेसमय ेदिदितपरीक्षाणाम ् आयोजन ंकरणीय ंभवदत।

परीक्षास ुयत्र दवद्यार्धर्नः श्रषे्ठाः अङ्काः स्यःु तयोः द्वयोः परीक्षयोः एव अदधभारः ग्रहीतव्यः। अदप च आवदधकपरीक्षास ुअदप प्रश्नषे ु

आिदरकदवकल्पाः दयेाः। मलू्याङ्कनसमय ेयदद छात्रः सवा थन ् प्रश्नान ् उत्रदत तर्धह छात्रदहताय यत्र अदधकाः अङ्काः सदि तषेाम ् एव मलू्याङ्कन ंकरणीयम।्

2 बहुदवधमलू्याङ्कनम ् ❖ कक्षाया ंपादठतस्य पाठस्य िघमुलू्याङ्कनम ्

❖ दनग थतपत्रादण ❖ प्रश्नोत्री ❖ मौदिकी परीक्षा ❖ प्रदतयोदगताः ❖ प्रश् नमञ्चस्य

आयोजनम ्

05 कक्षाया ंपादठत-पाठस्य दवषयस्य वा बहुदवध ंमलू्याङ्कनम ् अपदेक्षतम ् अदस्त। अनने दवद्यार्धर्ना ंदवदवधकौशिाना ंमलू्याङ्कन ंभवते।्

❖ मौदिकता ❖ दवषयसम्बद्धता ❖ शदु्धता ❖ समयबद्धता ❖ प्रस्ततुीकरणम ्

3. दनवशेसदूचका (पोटथफोदियो)

❖ कक्षाकाय थम ् ❖ सामदूहक-

मलू्याङ्कनम ् ❖ स्वमलू्याङ्कनम ् ❖ दवद्यार्धर्नः

दवषयगताः उपिधयः

05 दवद्यार्धर्दभः कक्षाया ंकृताना ंकाया थणाम ् उपिधीना ंच सरंक्षण ंसयंोजन ंच सदञ्चकाया ंपत्रावल्या ंवा करणीयम।् एतने समग्र ंमलू्याङ्कन ंप्रमादणकत्वने भदवत ु ंशक्नोदत।

❖ सिेुिः ❖ तर्थ्ािकता ❖ प्रामादणकता ❖ समयबद्धता

4. भाषा-सवंध थनाय गदतदवधयः (क) श्रवण-भाषण-कौशिम ्

❖ कर्ा ❖ सवंादः/ वाता थिापः ❖ भाषणम ् ❖ नाटकम ् ❖ वाता थः ❖ आशभुाषणम ् ❖ ससृं्कतगीतादन ❖ श्लोकोच्चारणम ्

05 ❖ छात्राः कामदप कर्ा ंश्रावदयत ु ंशकु्नवदि ।

❖ दशक्षकः कमदप दवषय ंसचूदयत्वा परस्परं सवंाद ंकारदयत ु ंशक्नोदत।

❖ दूरदशथन ेवाता थविी इत्याख्यः ससृं्कत-काय थिमः प्रसादरतः भवदत त ंद्रष्टु ंछात्राः प्ररेणीयाः।

❖ श्रवण-कौशि-मलू्याङ्कनाय दशक्षकः स्वयम ् अदप कर्ा ंश्रावदयत्वा ततः सम्बद्ध-प्रश्नान ् प्रष्टु ंशक्नोदत ।

❖ उच्चारणम ् ❖ शदु्धता ❖ समयबद्धता ❖ प्रस्ततुीकरणम ् आरोहावरोह-गदतयदत-प्रयोगः

******************************************

(ि) िेिनकौशिम ्

❖ दवदवधदवषयान ् आधतृ्य मौदिकिेिनम ् यर्ा– दशेः, माता, दपता, गरुुः, पया थवरणम ्, दवद्या, योगः, समयस्य सदुपयोगः , दशक्षा, अनशुासनम ् इत्यादयः।

❖ शतदक्षकभ्रमणस्य ससृं्कतने प्रदतवदेनिेिनम ् ।

❖ द तनदन्दनीिेिनम ् । ❖ सङे्कताधादरत ं

कर्ािेिनम ् । ❖ दभदत्पदत्रकायाः

दनमा थणम।् ❖ श्रतुिेिः ❖ सदूक्िेिनम ्

❖ छात्राः यर्ाशक्य ंकक्षायामवे िेिनकायं कुय ुथः ।

❖ दटप्पणी- पदुस्तकायाः दनमा थणम।्

❖ व तयदक्कपरीक्षणम।्

❖ दवषय-सम्बद्धता ❖ शदु्धता (दवशषेतः

पञ्चमवणथस्यप्रयोगः) ❖ समयबद्धता ❖ सिेुिः ❖ प्रस्ततुीकरणम ्

अवधातव्यम ् –उपय ुथक्- गदतदवधयश्च उदाहरणरूपणे प्रदत्ाः सदि। एतददतदरच्य एतादृशाः अन्यदवषयाः अदप भदवतमुहथदि।