h paidiki logotexnia sthn prosxoliki kai prwtosxoliki ilikia

8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia

1/259

-1-


2/259

-2-


3/259

H ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ

KAI ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

-3-


4/259

-4-


5/259

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠ. ΝΑΣΑΙΝΑΣ

H ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ

KAI ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

(ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γεωργί! Δρ"#! Α$%&'ρω* Κ%+γ* Π%$ε&,-ί! Α+$/$

ΕΚΔΟΣΕΙΣ 0ΕΛΛΕ1ΟΡΟΣ2ΓΙΑ ΤΟ ΓΡΑ3ΕΙΟ ΣΧΟΛΙΚΩΝ Σ451Ο4ΛΩΝ ΔΗ5ΟΤΙΚΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕ4ΣΗΣ ΝΟ5Ο4 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

ΑΡΓΟΣ 2001

-5-


6/259

Το παρόν βιβλίο εκδόθηκε σε 1.100 αντίτυπα από τον εκδοτικό

οίκο «ΕΛΛΕΒΟΡΟΣ» για λογαριασμό του Γραείου !"ολικ#ν

!υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση( του νομο$ *ργολίδα( και με τηνευγενικ' "ορηγία του ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ.

Το βιβλίο αυτό ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ στου( δασκ+λου( και

νηπιαγ%γο$( του νομο$ *ργολίδα( καθ#( και σε κ+θε ενδιαερόμενο

μ,"ρι ε+ντληση( τ%ν αντιτ$π%ν από τι( εκδόσει( «Ελλέβορος»

ορα' 5/ 212 00 ργο(/ καθ#( και από το Γραείο !"ολικ#ν

!υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση( του νομο$ *ργολίδα(.

678 9 Γραείο !"ολικ#ν !υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση(

νομο$ *ργολίδα( : )κδόσει( ;)λλ,βορο(<

&ιοικητ'ριο/ 211 00 =α$πλιο. ορα' 5/ 212 00 ργο(

Τηλ,%νο 0>52 : 25323 Τηλ,%νο 0>51 - ?>5@4

ABC9 0>52-243D3

E-FBG9 HHIJB6K8JLJ8.6.

M. N. O. P.

-?-


7/259

Αφιερώνεται Σε όσους εργάστηκαν και εργάζονται για να φέρουν το παιδί

κοντά στην Τέχνη μέσα από την παιδική λογοτεχνία, με

ενδεικτική αλφαβητική αναφορά στους: ασίλη !ναγν"στόπουλο, !ριστείδη ουγιο#κα, $ημήτρη %ιάκο, !ντ&νη

$ελ&νη, '&στα 'αλαπανίδα, (ντα 'ατσίκη ) %κίβαλου, *ίκο

'ανάκη, +αρία +ιράσγεζη, !ντ&νη +πενέκο, !ανάσιο -απά

και .άρη Σακελλαρίου/

!κόμη, στους δασκάλους μου: %ι&ργο -απασπυρόπουλο,

+ελπομένη +πουκουβάλα, $ιογένη +αλτέζο και

$ημήτρη +αλτέζο, που με βοήησαν "ς μαητή και

δάσκαλο να βι&σ" και να χρησιμοποιήσ" τη

λογοτεχνία "ς μέσο αγ"γής στην τά0η/

->-


8/259

-D-


9/259

! Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

!ρ"λο#ος QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ!ελ.13Ε$%'#( QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ......15

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 1ο

Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1. Rι !ταθμοί τη( νεοελληνικ'( λογοτε"νία( QQQQQQQQQ1@

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 2ο

Η !ΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

2.1. *πό τη λογοτε"νία στην παιδικ' λογοτε"νία QQQQQQ.Q252.2. Mστορικ' ε,λιη τη( παιδικ'( λογοτε"νία( QQQQQQQ....2>

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ *ο

Η !ΑΙΔΙΚΗ !ΟΙΗΣΗ

3.1. S ποίηση Tγενικ+U QQQQQQQQQQQQQQ....QQ..3@

3.2. R σκοπό( τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( QQQQQQ.........40

3.3. Γενικ+ "αρακτηριστικ+ τη( παιδικ'( ποίηση( QQQQQQ... 41

3.4. S Mστορία τη( ελληνικ'( παιδικ'( ποίηση( QQQQQQQ...41

3.5. Vοιητικ+ ,ργα κατ+λληλα TκαιU για μικρ+ παιδι+. QQQQ..Q?3

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ +ο

Η !ΑΙΔΙΚΗ !Ε,ΟΓΡΑ)ΙΑ-ΤΟ !ΑΙΔΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΚΑΙ ΜΥΙΣΤΟΡΗΜΑ/

4.1.Το παιδικό δι'γημα QQQQQQQQQQQQQQQQ..Q?5

4.1.1. !$ντομη αναδρομ' στο νεοελληνικό παιδικό

δι'γημα. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..Q??

4.2. Το παιδικό μυθιστόρημα QQQQQQQQQQQQQQQ..?@

4.2.1. !$ντομη αναδρομ' στο νεοελληνικό παιδικό

μυθιστόρημα. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..Q>0

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο

ΤΟ !ΑΡΑΜΥΙ

5.1. S προ,λευση και η δι+δοσ' του QQQQQQQQQQQ... .>5

-@-


10/259

5.2. S ιστορία του παραμυθιο$QQQQQQQQQQQQQQ....>?

5.3. Wε%ρίε( για την προ,λευση του παραμυθιο$QQQQQQ..Q.>D5.4. Vεριε"όμενο του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQ......D0

5.5. ατηγορίε( και είδη παραμυθι#νQQQQQQQQQQ...Q.D0

5.?. Xαρακτηριστικ+ του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQD2

5.>. Vαιδαγ%γικ' αία του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQ D4

5.D. Rι σκοποί τη( διδασκαλία( του παραμυθιο$ QQQQQQQ...D?

5.@. Τι πρ,πει να ,"ουμε υπόYη όταν διαλ,γουμε ,να παραμ$θι Q. .D>

5.10. Z,θοδο( διδασκαλία( του παραμυθιο$ QQQQQQQQQ.DD

5.11. Vορεία που ακολουθο$με όταν διδ+σκουμε το παραμ$θι QQ.DD

5.12. )ποπτικ+ μ,σα που "ρησιμοποιο$με κατ+ τη διδασκαλία

του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..D@

5.13. S τ,"νη τη( α'γηση( του παραμυθιο$QQQQQQQQQ @0

5.14. λλοι τρόποι δι'γηση( του παραμυθιο$ QQQQQQQQ. @1

5.15. Το παραμ$θι %( μ,σον ,κραση( [email protected]?. !υλλογ,( [α\κ#ν παραμυθι#ν QQQQQQQQQQQ... @4

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο

ΟΙ ΜΥΟΙ ΚΑΙ ΟΙ !ΑΡΑΜΥΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΥΛΕΣ

?.1. Vρο,λευση και προσπ+θειε( ερμηνεία( τ%ν μ$θ%ν QQQQQ@5

?.2. *ναγκαιότητα τ%ν μ$θ%ν στην παιδικ' ηλικία QQQQQQ. .@D

?.3. ατ+ταη τ%ν μ$θ%ν QQQQQQQQQQQQQQQ.Q..@D

?.4. Rι Vαραμυθικ,( ιστορίε( QQQQQQQQQQQQQQ..102

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο

Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑ)ΙΑ ΣΤΟ !ΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

>.1.Γενικ+QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.Q.105

>.2. S ε,λιη του )ικονογραημ,νου Vαιδικο$ βιβλίου QQ...Q10?

>.3. S μορ' και η σημασία του παιδικο$ εικονογραημ,νου

βιβλίουQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.. 10D

>.4. ριτ'ρια επιλογ'( εικονογραημ,ν%ν παιδικ#ν βιβλί%ν QQ110

>.5. )νδεικτικό( ατ+λογο( με παιδικ+ εικονογραημ,να βιβλία...11?

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 3ο

ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

D.1. )ίδη θε+τρου που απευθ$νονται στα παιδι+...Q...QQ............11@

D.2. Το ουκλοθ,ατροQQQQQQQQQQQQQQQQQ.11@

-10-


11/259

D.3. Το θεατρικό παι"νίδι QQQQQQQQQQQQQQQQ.121

D.4. Το W,ατρο !κι#ν TR αραγκιό]η(U QQQQQQQQQQ.124

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 4ο

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑ)ΗΜΕΝΑ ΕΝΤΥ!Α ΓΙΑ !ΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ.

ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ -ΕΓΚΥΚΛΟ!ΑΙΔΕΙΕΣ/.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ !ΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΗΚΩΝ

@.1.)ικονογραημ,να ,ντυπα για παιδι+QQQQQQQQQQ..12>

@.2.Rι )γκυκλοπαίδειε( QQQQQQQQQQQQQQQQQ12@

@.3.)λληνικ,( Tκλασικ,(U )γκυκλοπαίδειε( για παιδι+ QQQQQ135

@.4.S αναγκαιότητα δημιουργία( παιδικ'( βιβλιοθ'κη( στο

"#ρο του σ"ολείου αλλ+ και στι( δημόσιε( βιβλιοθ'κε(QQQQ..13>

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 10ο

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ !ΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟ

ΝΗ!ΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ

10.1. Γενικ+QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ...145

10.2. !κοπό( τη( λογοτε"νία( στι( πρ#τε( τ+ει( του δημοτικο$Q14?

10.3. S αναγκαιότητα τη( παιδικ'( λογοτε"νία( στο

νηπιαγ%γείοQQQQQQQQQQQQQQQ.QQQQQQ..14>

10.4. Τρόποι προσ,γγιση( του ,ντε"νου λόγου στο νηπιαγ%γείοQ 14@

10.5. &ιδακτικ' προσ,γγιση ενό( λογοτε"νικο$ κειμ,νου QQQ.. 150

10.?. )νδεικτικ' πορεία διδασκαλία( του κειμ,νου

1'αλημέρα ειρήνη2 τη( ^ρόσ%( Xατόγλου QQQQQQQQQ.151

10.>. Το *ναλυτικό Vρόγραμμα για την παιδικ' λογοτε"νία

στο νηπιαγ%γείοQQQQ.QQQQQQQQQQQQQQQ..152

10.D. S =ηπιαγ%γό( και το λογοτε"νικό βιβλίοQQQQQQQ... 154

10.@. S διδασκαλία τη( παιδικ'( λογοτε"νία( στο δημοτικό

σ"ολείο. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.15?

10.10. S καλλιτε"νικ' ,κραση τ%ν μικρ#ν μαθητ#ν και τ%ν

νηπί%ν στα πλαίσια τη( παιδικ'( πε]ογραία( και ποίηση(QQQ.15@

-11-


12/259

10.11. ριτ'ρια επιλογ'( λογοτε"νικ#ν κειμ,ν%ν QQQQ.......1?0

10.12. S Γλ#σσα στο παιδικό λογοτε"νικό βιβλίοQQQ...QQ...1?210.13. Τα ,ργα τη( παιδικ'( λογοτε"νία( %( βοηθητικό μ,σο

στη διδασκαλία τ%ν μαθημ+τ%ν στο δημοτικό σ"ολείοQQ.......Q1?3

10.14. S παιδικ' λογοτε"νία και τα )ποπτικ+ Z,σα

&ιδασκαλία(QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ...1>>

! Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α

ΜΕΡΟΣ 1ο

1. S Γλ#σσα QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ1D1

2. Rρισμό( τη( γλ#σσα(QQQQQQQQQQQQQQQQ... 1D2

3. S γλ%σσικ' ε,λιη του παιδιο$QQQQQQQQQQQQ.. 1D34. R Vροορικό( λόγο( QQQQQQQQQQQQQQQ....Q1D4

5. R Γραπτό( λόγο( QQ...QQQQQQQQQQQQQQQ...1@1

?. !υλλογ' από9 [α\κ+ παραμ$θια/ παραμυθικ,( ιστορίε(/

,ργα για κουκλοθ,ατροQQQQQQQQQQQQQQQQQ..1@4

>. *ποσπ+σματα από λογοτε"νικ+ κείμενα δοκίμ%ν

συγγρα,%ν κατ+λληλα για παιδι+ του νηπιαγ%γείου

και τ%ν πρ#τ%ν τ+ε%ν του δημοτικο$QQQQQQQQQQQ1@@

1@4

D. !"ολικ+ βιβλία για το νηπιαγ%γείο και τι( πρ#τε( τ+ει(

του δημοτικο$ για τα παιδι+ και του( εκπαιδευτικο$( QQQQQ.205

@. S "ρ'ση τη( ν,α( τε"νολογία( στο γλ%σσικό μ+θημα από

δασκ+λου( και νηπιαγ%γο$( %( μ,σο για τη βελτί%ση τη(

διδασκαλία( του γλ%σσικο$ μαθ'ματο( QQQQQQQQQQ...20@

ΜΕΡΟΣ 2ο

1. &ημοτικ+ ποι'ματα κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+ QQQQQ..211

2. Vοι'ματα δόκιμ%ν ποιητ#ν κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+ QQ.213

3. &είγματα από τι( προσπ+θειε( απόδοση( τ%ν μ$θ%ν σε

ποιητικό λόγο από δόκιμου( ποιητ,( QQQQQQQQQQQ...21?

4. *ποσπ+σματα από το +ρθρο του Z. οντολ,οντα9 ;*ισ#που

Z$θοι - Zία αν+γν%ση< QQQQQQQQQQQQQQQQ.221

5. R αραγκιό]η( γίνεται πίνακα(. &εν είναι λίγοι οι ,λληνε(

εικαστικοί που πειραματί]ονται π+ν% στη λα\κ' ιγο$ρα QQQ..212

?. *ποσπ+σματα από το "ρονογρ+ημα του ^. Γερμανο$

-12-


13/259

;Mστορία μουQαμαρτία μου. ατ+λογο( επιλεγμ,ν%ν βιβλί%ν και μελοποιημ,ν%νποιημ+τ%ν για την προσ"ολικ' και πρ#τη σ"ολικ' ηλικία Q.Q...225

D. )πίλογο(QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ 23@

1Ι1ΛΙΟΓΡΑ3ΙΑ……………………………………….………….241

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

3 %ε&ργιος *άσαινας είναι μια δυναμική παρουσία στον

εκπαιδευτικό χ&ρο με διπλή ιδιότητα/ 4ς σχολικός σ#μβουλος με

την καημερινή προσπάειά του αποσκοπεί στη βελτί"ση και

αναβάμιση τ"ν σχέσε"ν δασκάλ"ν 5 μαητ&ν σε ένα

δημοκρατικό περιβάλλον/ Τον χαρακτηρίζει η επίμονη ε0ε#ρεση

λ#σε"ν σε ανακ#πτοντα προβλήματα στης σχολικής 5

μαησιακής διαδικασίας/ 6 αγ"νία του για ένα καλ#τερο

εκπαιδευτικό μέλλον συχνά προσκρο#ει σε αντικειμενικές δυσκολίες, που όμ"ς δεν τον πτοο#ν/ Τότε ακριβ&ς καταφε#γει

στη δε#τερη ιδιότητά του, τη συγγραφική δηλαδή δραστηριότητα,

της οποίας καρπός αποτελεί η εμπνευσμένη και επιτυχής

παραγ"γή τεσσάρ"ν βιβλί"ν και αρκετ&ν άρρ"ν διδακτικο#

και παιδαγ"γικο# περιεχομένου/

Το νέο του πόνημα αποτελεί προ7όν μακροχρόνι"ν

αναζητήσε"ν, γόνιμ"ν ανησυχι&ν, ενδελεχ&ν μελετ&ν, έντον"ν

προβληματισμ&ν και παραγ"γικ&ν συζητήσε"ν/

6 ποικιλία τ"ν ενδιαφερόντ"ν του, οι κοιν"νικές του

ζυμ&σεις, η διαρκής ενασχόληση του με πολλο#ς τομείς, η

-13-


14/259

συμμετοχή και διδασκαλία του σε πλήος σεμιναρί"ν, ημερίδ"ν

κλπ/, ο επιτυχής συνδυασμός όλ"ν τ"ν δυνατ&ν τρόπ"ν

αποτελεσματικής μάησης αποτελο#ν τα χαρακτηριστικά ε#σημα

της ευμενο#ς αποδοχής της εργασίας του κ/ *άσαινα/

6 εμπεριστατ"μένη ανάλυση τ"ν κεφαλαί"ν: 6 δημοτική

γλ&σσα και λογοτεχνία, η παιδική λογοτεχνία, η παιδική ποίηση,

η διδασκαλία τους, το έατρο σκι&ν, το κουκλοέατρο, οι μ#οι

και το παραμ#ι, η εικονογραφία στο παιδικό βιβλίο, τα

εικονογραφημένα έντυπα, και το λεπτομερές παράρτημα με τις

πλο#σιες εματικές υποδιαιρέσεις μετατρέπονται σε

καοδηγητικο#ς δείκτες ασφαλο#ς διδακτικής πλε#σης,

μεταγγίζοντας τον πλο#το της παιδικής λογοτεχνίας στον παιδικό

νου, γονιμοποι&ντας την αδιαμόρφ"τη εσ"τερικότητά του/ 3 λόγος από δ" και πέρα ανήκει στον καλοπροαίρετο

αναγν&στη, επειδή η διε0οδική παρουσίαση και ο εγκ"μιαστικός

σχολιασμός τ"ν επιμέρους ενοτήτ"ν α προκαταλάμβανε την

άπο8ή του και α εκτρεπόταν από τα πλαίσια ενός προλόγου/

Γεώργιος Δράκος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-14-


15/259

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

S παιδικ' λογοτε"νία σ'μερα αποτελεί πραγματικότητα στο "#ροτη( πρ%τοβ+θμια( εκπαίδευση(. αι είναι πραγματικότητα από τα

μ,σα του 20ου αι#να και μετ+ όταν αυτ' αναπτ$"θηκε ραγδαία και

βο'θησε το ,ργο τ%ν εκπαιδευτικ#ν τη( πρ%τοβ+θμια( εκπαίδευση(

σημαντικ+/ γιατί λειτο$ργησε %( ό"ημα για να περ+σουν στα παιδι+

δια"ρονικ,( αίε( που μ,λλουν να γίνουν κτ'μα του( σ_ όλη του( τη

]%'. Rι αίε( αυτ,(/ όταν περνο$ν στα παιδι+ μ,σα από τη λογοτε"νία/

γίνονται σα#( πιο κατανοητ,( παρ+ όταν προσ,ρονται με μια

τυπικ' διδασκαλία από τον εκπαιδευτικό.

V,ραν όμ%( από αυτ+/ η παιδικ' λογοτε"νία ,ρνει το μικρό παιδί

σε μια πρ#τη επα' με την Τ,"νη. `)τσι θα μ+θει να εκτιμ+ το %ραίο

και να αποκτ+ μόνιμε( και σταθερ,( καλ,( συν'θειε( σε όλη του τη

]%'. aταν μ+λιστα ,να καλό παιδικό βιβλίο Tκαι υπ+ρ"ουν σ'μεραθαυμ+σια βιβλία από ,ο"ου( συγγραεί(U είναι προσαρμοσμ,νο στο

γν%στικό και γλ%σσικό πλο$το του παιδιο$/ ικανοποιεί τι( αν+γκε(

του για "αρ+ και κίνηση. )+ν είναι εποπτικό/ απλό/ παραστατικό/

καλλιεργεί τα ευγενικ+ του αισθ'ματα που οδηγο$ν σε πρ+ει( που

ευY#νουν τον +νθρ%πο και προ+γουν την κοιν%νικότητα και τη

συνεργασία. αι όταν συμπληρ%ματικ+ στα παραπ+ν% το βιβλίο

τονί]ει τα υπ,ρτατα αγαθ+ τη( ειρ'νη( και τη( δημοκρατία( και

παρ+λληλα προβ+λλει τη "αρ+ τη( δημιουργία( μ,σα από την

εργασία/ γίνεται το καλ$τερο βοηθητικό μ,σο για τον εκπαιδευτικό

αλλ+ και τον γον,α στην αγ%γ' του παιδιο$.

-15-


16/259

Το βιβλίο μα( αυτό με τον τίτλο του ;S παιδικ' λογοτε"νία στην

προσ"ολικ' και πρ%τοσ"ολικ' ηλικία. Wε%ρία και πρ+η< αποσκοπεί να γίνει έ5&ς 6ρ(%$7ος ο89#"ς %:ο 8;% 8$8;%


17/259

που υπ+ρ"ουν περιλαμβ+νουν9 λα\κ+ παραμ$θια/ παραμυθικ,(

ιστορίε(/ ,ργα για κουκλοθ,ατρο/ καθ#( και αποσπ+σματα πε]#νκειμ,ν%ν από συγγραεί( που ασ"ολο$νται συστηματικ+ με την

παιδικ' λογοτε"νία. *κόμα/ γίνεται ιδιαίτερη αναορ+ στα βιβλία του

Vαιδαγ%γικο$ Mνστιτο$του για το δ+σκαλο και τη νηπιαγ%γό.

!το δε$τερο μ,ρο( του παραρτ'ματο( παραθ,τουμε δημοτικ+

ποι'ματα/ ποι'ματα δόκιμ%ν ποιητ#ν κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+/

δείγματα από τι( προσπ+θειε( απόδοση( τ%ν μ$θ%ν σε ποιητικό λόγο

από δόκιμου( ποιητ,(/ καθ#( και αποσπ+σματα +ρθρ%ν για τη

συμβολ' τ%ν μ$θ%ν του *ισ#που καθ#( και του αραγκιό]η στην

εικαστικ' τ,"νη. !το τ,λο( του δε$τερου μ,ρου( του παραρτ'ματο(

υπ+ρ"ει αναλυτικό( κατ+λογο( που περιλαμβ+νει επιλεγμ,να βιβλία

για παιδι+ προσ"ολικ'( και πρ#τη( σ"ολικ'( ηλικία( Tμε σ$ντομα

σ"όλιαU αλλ+ και σ"ετικ+ βιβλία για εκπαιδευτικο$( που θ,λουν να

μελετ'σουν πιο συστηματικ+ την παιδικ' λογοτε"νία. !το σημείο αυτό/ θα 'θελα να καταθ,σ% δυο προσ%πικ,( μου

μαρτυρίε( για την επίδραση τη( λογοτε"νία( στη μ+θηση τ%ν μαθητ#ν

αλλ+ και στην αλλαγ' διδακτικ'( συμπεριορ+( τ%ν εκπαιδευτικ#ν.

S πρ#τη/ όταν μαθητ'( του 2bθ,σιου δημοτικο$ σ"ολείου του "%ριο$

μου/ ο δ+σκαλό( μου/ μελοποι#ντα( ο ίδιο( και παί]οντα( στο

μαντολίνο του τα ποι'ματα του Vαπαντ%νίου/ του !περ+ντ]α και

+λλ%ν αιόλογ%ν ποιητ#ν που υπ'ρ"αν στα τότε ;*ναγν%στικ+


18/259

σ%στ+ και ολοκληρ%μ,να τι( απόYει( του( στο μ+θημα -τότε- τη(

,κθεση(. cταν αυτό για μ,να/ το ν,ο δ+σκαλο/ ,να πολ$ καλό μ+θημα.Wα 'ταν όμ%( μεγ+λη μου παρ+λειYη στο σημείο αυτό να μην

κ+ν% μια μικρ' αναορ+ σε όσου( εργ+στηκαν και

εργ+]ονται για να ,ρουν το παιδί κοντ+ στην Τ,"νη μ,σα

από την παιδικ' λογοτε"νία/ - π,ρα από την αι,ρ%ση εκ

μ,ρου( μα( σ_ αυτο$( του παρόντο( βιβλίου - με

ενδεικτικ' αλαβητικ' αναορ+ στου(9 dασίλη

*ναγν%στόπουλο/ *ριστείδη dουγιο$κα/ &ημ'τρη Γι+κο/

*ντ#νη &ελ#νη/ #στα αλαπανίδα/ ντα ατσίκη -

Γκίβαλου/ =ίκο αν+κη/ Zαρία Zιρ+σγε]η/ *ντ#νη

Zπεν,κο/ *θαν+σιο Vαπ+ και X+ρη !ακελλαρίου. Το

πλο$σιο συγγραικό/ λογοτε"νικό και παιδαγ%γικό/ κατ+

περίπτ%ση ,ργο του( είναι για όλου( εμ+( του(

εκπαιδευτικο$( σπουδαίο( οδηγό( στη δ$σκολη αποστολ'μα(.

Τ,λο(/ θα 'θελα να ευ"αριστ'σ% το !"ολικό !$μβουλο ^ιλολόγ%ν

κ. Vαναγι#τη eηντ+ρα για τη γλ%σσικ' επιμ,λεια τ%ν κειμ,ν%ν/ τον

*ναπληρ%τ' αθηγητ' του Vαιδαγ%γικο$ Τμ'ματο( &ημοτικ'(

)κπαίδευση( του Vανεπιστημίου *θην#ν κ. Γε#ργιο &ρ+κο για τη

συγγρα' του προλόγου και τον )πίκουρο αθηγητ' του

Vαιδαγ%γικο$ Τμ'ματο( =ηπιαγ%γ#ν M%αννίν%ν κ. !π$ρο Vαντα]'/

που με ενθ+ρρυνε στη συγγρα' του βιβλίου μου αυτο$.

Mδιαίτερε(/ όμ%(/ ευ"αριστίε( αν'κουν %:ο Δ$ο$


19/259

-1@-


20/259

Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 1ο

D ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Τη γλ&σσα μου έδ"σαν ελληνική

το σπίτι φτ"χικό στις αμμουδιές του 9μήρου/

+ονάχη έγνοια η γλ&σσα μου στις αμμουδιές του 3μήρου

3/ ;λ#της, /?

)πειδ' η ελληνικ' λογοτε"νία είναι ενιαία και αδι+σπαστη είναι

δ$σκολο να προσδιορίσουμε "ρονικ+ πότε αρ"ί]ει/ γιατί οι αλλαγ,(

στη γλ#σσα και ιδιαίτερα στη λογοτε"νία δε γίνονται μονομι+( αλλ+

βαθμιαία. *ν όμ%( θ,λαμε να οριοθετ'σουμε τη νεοελληνικ'

λογοτε"νία θα λ,γαμε ότι το 1453/ "ρονι+ του τ,λου( του dυ]αντίου

είναι η απαρ"'/ αν και στοι"εία τη( βρίσκουμε μετ+ τον 10ον αι#να 1.

(.(. -ι Σταθμοί της 0εοελληνικής +ογοτε!νίας (.(.(.1ο 2ημοτικ" μας τραγο#2ι R πρ#το( σταθμό( τη( νεοελληνικ'( μα( λογοτε"νία( είναι το

δημοτικό τραγο$δι/ γιατί εκτό( του ότι εκρ+]ει του( καημο$( και

πόθου( του λαο$ μα(/ είναι η ,κραση/ το καθρ,τισμα τη( λα\κ'(

Yυ"'(/ εκρ+]οντα( με τον τρόπο αυτό τη συν,"εια τη( ν,α( με την

αρ"αία ]%'.2

Το δημοτικό τραγο$δι αναπτ$"θηκε σε όλη την )λλ+δα

ομοιόμορα. S γλ#σσα του είναι η δημοτικ'/ αυθόρμητη/ υσικ' και

αληθιν'. R στί"ο( είναι ο ιαμβικό( δεκαπεντασ$λλαβο( εν# η

ομοιοκαταληία δεν είναι απαραίτητη σε όλα τα είδη του δημοτικο$

τραγουδιο$.

1 Z. Zιρ+σγε]η9 ; *εοελληνική @ογοτεχνία.

-20-


21/259


/ α3ία του 2ημοτικο# τραγου2ιο#

Α. Αισθητική α3ία Το δημοτικό τραγο$δι κατ,"ει σπουδαία θ,ση στη νεοελληνικ'

ποίηση. Zα( συγκινεί αισθητικ+/ γιατί ,"ει θαυμαστ' σκηνικ'

οικονομία και δομ'/ αντιθ,σει( και παρομοι#σει(/ σ$ντομε( αλλ+

"αρακτηριστικ,( ]%νταν,( εικόνε( που μπορο$ν να μα( δ#σουν με τα

"τυπητ+ του( "ρ#ματα/ ό/τι δε θα ,διναν πολλ,( σελίδε( +λλ%ν

δοκίμ%ν ποιητ#ν1.

4. Γλωσσική α3ία Το δημοτικό τραγο$δι επηρ,ασε πολλο$( μεγ+λου( πε]ογρ+ου(

μα( TVαπαδιαμ+ντη/ αρκαβίτσα/ ονδυλ+κη/ eενόπουλο/

α]αντ]+κηU αλλ+ και ποιητ,( T!ολ%μό/ dαλα%ρίτη/ Τυπ+λδο/

Τερτσ,τη/ Zαβίλη/ Vαλαμ+/ &ροσίνηU. S γλ#σσα τ%ν δημοτικ#ν μα(

τραγουδι#ν η απλ' δημοτικ' είναι αποκλειστικό δημιο$ργημα του

λαο$. R λαό( μα( τι+"νει το λειλόγιο μόνο( του/ είναι

γλ%σσοπλ+στη(. Τα κοσμητικ+ επίθετα/ οι παρομοι#σει( οι σ$νθετε(

λ,ει( μπαίνουν την κατ+λληλη στιγμ' στο τραγο$δι/ για να του

δ#σουν αυτ' την απαρ+μιλλη ομορι+.

Vεριττό να τονιστεί η λαογραικ' και η ιστορικ' αία του

δημοτικο$ μα( τραγουδιο$. R =ικόλαο( Vολίτη(/ ο πατ,ρα( τη(

ελληνικ'( λαογραία( ανα,ρει ότι τα δημοτικ+ μα( τραγο$δια μα(

δίνουν πληροορίε( για τα 'θη και ,θιμα καθ#( και το "αρακτ'ρα του

ελληνικο$ λαο$. *λλ+ και πολλ,( ιστορικ,( πληροορίε( μα(

παρ,"ουν/ γι` αυτό ,"ουν και μεγ+λη ιστορικ' αία.

Κατηγορίες των 2ημοτικών τραγου2ιώνΤα κυριότερα είδη τ%ν δημοτικ#ν τραγουδι#ν είναι9

♦ Τα !κριτικά τραγο#δια.T@ο( - 13ο( αι#να(. αππαδοκία/ Vόντο(/

Zικρ+ *σία.U.

♦ 3ι παραλογές/ T10ο( αι#να( και μετ+9 &%δεκ+νησα/ $προ(/

Zικρ+ *σίαU.

♦ Bστορικά/ T15ο( αι#να( μ,"ρι σ'μεραU.

1 Z. Zιρ+σγε]η9 ο.π./ τόμο( 1ο(/ *θ'να 1@>D/ σσ. 20-22.

-21-


22/259


♦ 'λέφτικα. T1?ο( αι#να(. υρί%( )λλ+δα/ όπου ,καναν ,ντονη την

παρουσία του οι λ,τε( και οι *ρματολοίU.

♦ 3ικογενειακά/ TΤη( ενιτι+(/ τη( αγ+πη(/ του γ+μου/

νανουρίσματα/ μοιρολόγια/ γν%μικ+/ εργατικ+/ περιγελαστικ+/

κ+λαντα/ οι ρίμε(/ κ.λ.π.U

(.(.&. -ι πρ"2ρομοι της νεοελληνικής λογοτε!νίας 5ήγας% 6ριστ"πουλος% 4ηλαράς% Κάλ$ος% Κοραής aλοι οι παραπ+ν% αλλ+ προπ+ντ%ν οι τρει( πρ#τοι βο'θησαν στην

εμπ,δ%ση τη( δημοτικ'( μα( γλ#σσα( και στη μετ,πειτα +νθηση τη(

νεοελληνικ'( μα( λογοτε"νία(.

R f'γα( ^εραίο( "ρησιμοποι#ντα( την απλ' ομιλο$μενη γλ#σσα/

τόσο στα πε]+ όσο και στα ποι'ματ+ του βοηθ+ στην εμπ,δ%ση τη(

κοιν'( νεοελληνικ'(/ αλλ+ και με τα εθνεγερτικ+ του ποι'ματαTCο#ριος U/ συμβ+λλει αποασιστικ+ στον εσηκ%μό του υπόδουλου

,θνου(.

Rι dηλαρ+( και Xριστόπουλο( στα προεπαναστατικ+ "ρόνια

"ρησιμοποιο$ν τη δημοτικ' γλ#σσα -κυρί%( στο ποιητικό του( ,ργο-

ο δε$τερο( μ+λιστα ασ"ολ'θηκε και θε%ρητικ+ με τη δημοτικ'

γρ+οντα( τη 1%ραμματική της !ιολοδ"ρικής, ήτοι της ομιλο#μενης

τ"ρινής τ"ν ;λλήν"ν γλ&σσης2/

R +λβο(/ η μεγ+λη αυτ' ποιητικ' μορ'/ αν και "ρησιμοποιεί μια

ιδιόρρυθμη γλ#σσα / εντο$τοι( η ποίησ' του δονείται από τα μεγ+λα

εθνικ+ ιδανικ+. Xαρακτηριστικ+ ανα,ρουμε τα ποι'ματ+ του 14δή

εις Bερόν @όχον2, 14κεανός2, 1;ις $ό0αν2/

Τ,λο(/ ε,"ουσα θ,ση στη λογοτε"νία τη( επο"'( αυτ'( κατ,"ει και

ο *δαμ+ντιο( ορα'(/ με του( αγ#νε( του για τη γλ#σσα και τηνπαιδεία. *ν και "ρησιμοποιεί την καθαρε$ουσα/ την οποία και

διαμορ#νει με β+ση την αρ"αία ελληνικ'/ εντο$τοι( συμβ+λλει και

αυτό( ουσιαστικ+ κ$ρια με τι( μεταρ+σει( ,ργ%ν τ%ν αρ"αί%ν

ελλ'ν%ν συγγρα,%ν/ στο εσηκ%μό του gθνου(. !τό"ο( του 'ταν να

μορ%θεί πρ#τα το γ,νο( και μετ+ να ελευθερ%θεί.

(.(.7. 8 )πτανησιακή Σ!ολή R &ιον$σιο( !ολ%μό(/ ο μεγ+λο( εθνικό( μα( ποιητ'(/ ;Qφ&τισε

με το φ"ς του λογισμο# του και τη αυμάσια ποιητική του τέχνη, γενιές

ποιητ&ν και έμεινε, χ"ρίς υπερβολή, ο μεγαλ#τερος σταμός της

-22-


23/259


νεοελληνικής μας λογοτεχνίας2D. *πό τα σπουδαιότερα ,ργα του

ανα,ρουμε τα ποιητικ+ του ,ργα9 1Eμνον εις την ελευερίαν2, 14δήστον +πότσαρη2, 1;πίγραμμα τ"ν Fαρ&ν2, 1'ρητικός2,

1-ορφ#ρας2, 1;λε#εροι -ολιορκημένοι2, και τα πε]+9 1$ιάλογος2

και 1%υναίκα της Gάκυνος2/Την παρ+δοση συνε"ί]ουν οι δι+δο"οι

του !ολ%μο$9 Τυπ+λδο(/ Τερτσ,τη(/ Zαρκορ+(/ dαλα%ρίτη(/

Zαβίλη(/ Vολυλ+( και [ασκαρ+το(.

(.(.9. / Πε:ογραφία τον (;ον αιώνα. !την πε]ογραία του 1@ου αι#να σπουδαία θ,ση κατ,"ει το ιστορικό

μυθιστόρημα. με εκπροσ#που( του(9 *δελο$( !ο$τσου(/ το

fαγκαβ'/ το fοhδη/ το dικ,λα και +λλου(.

(.(.D/ σσ. 433-

4>2.

-23-


24/259


Vαπαδιαμ+ντη(/ ο *. αρκαβίτσα(/ ο Γ. &ροσίνη(/ ο . ρυστ+λλη(/

ο Γ. ονδυλ+κη(/ ο Γ. dλα"ογι+ννη(/ ο V. =ιρβ+να(/ ο Γρ.eενόπουλο(/ ο j. Vαπαντ%νίου/ ο . Rυρ+νη(/ η V. &,λτα/ και

+λλοι.

(.(.A. / γενιά του (;7'.Την επο"' αυτ' οι ποιητ,(9 Γ. !ε,ρη(/ R. )λ$τη(/ *. )μπειρίκο(/

=. )γγονόπουλο(/ Γ. fίτσο(/ =. dρεττ+κο(/ =. Γκ+τσο( κ. α./

εισ+γουν τον υπερρεαλισμό στην ποίηση Tσυλλογ' 1 H8ικάμινος2 του

*. )μπειρίκουU/ δημιουργ#ντα( ;τη γενιά του IJ


25/259

Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία

-25-


26/259


27/259


απασ"ολο$ν από μια πρ#τη εκτίμηση το παιδί/ αλλ+ το εισ+γουν με

,ναν ομαλό τρόπο στη ]%' που θα αναγκασθεί να ]'σει %( εν'λικα(.$ρια όμ%( το λογοτε"νικό βιβλίο ,"ει %( σκοπό 1Lνα βοηήσει το

παιδί να διαμορφ&σει σ"στές αισητικές αντιλή8εις ή α0ιολογήσεις, με

άλλα λόγια να του εμπνε#σουμε ή να του τον&σουμε την αγάπη προς το

4ραίο2, όπ%( υποστηρί]ει ο &. Γι+κο(1.

R V. X+ρη(/ που ,"ει ασ"οληθεί και θε%ρητικ+ με την παιδικ'

λογοτε"νία/ τη θε%ρεί 1χ"ριστό αυτόνομο είδος Τέχνης2, προkποθ,τει

τη λογοτε"νικ' ιδιότητα και αία τη( αλλ+ και την υπο"ρ,%ση του

παιδαγ%γικο$ τη( "αρακτ'ρα/ γιατί 1Lτο καλό παιδικό βιβλίο είναι

καρπός αρμονικής συνεργασίας λογοτέχνη και παιδαγ"γο#, με την

προMπόεση ότι σ> αυτή τη συνεργασία τον πρ&το λόγο τον έχει ο

λογοτέχνης2/ R ίδιο( μ+λιστα τονί]οντα( τον παιδαγ%γικό "αρα"τ'ρα

τη( ανα,ρει9 1;ίναι ολοφάνερο ότι απN αυτήν πρέπει να αρχίσουμε αν

πιστε#ουμε ότι μπορο#με να συγκροτήσουμε έναν νέο κόσμο, καλ#τεροκαι ισχυρότερο από τον άλλον που ολοένα αποσ#ρεται και προπάντ"ν

ικανό να κάνει απρόσβλητες τις κοιν"νίες τ"ν σημεριν&ν ελε#ερ"ν

ανρ&π"ν/O S !,λμα( [όγκερλε/ υποστηρί]ει π%( 1Lτο παιδικό

λογοτέχνημα είναι αληινό, όταν αρέσει τόσο στους μεγάλους όσο και

στους μικρο#ς2I/ +ποYη που υποστ'ριαν και οι δόκιμοι συγγραεί(

τη( παιδικ'( λογοτε"νία( Γρηγόριο( eενόπουλο( και jα"αρία(

Vαπαντ%νίου. R πρ#το( υποστ'ριε π%( 1///έγραφε φυσικά,

αυόρμητα, πηγαία2, εν# ο δε$τερο( προλογί]οντα( ;το παγ&νι3/ σσ. 1@1 - 202.3 *. ατσίκη - Γκίβαλου9 ; -αιδική @ογοτεχνία


28/259


ντερσεν και +λλ%ν κλασικ#ν/ που/ εν# απευθ$νονταν σε μεγ+λου(/

τα παιδι+ %στόσο κατ+εραν να τα κ+νουν δικό του( κτ'μα.1

Τα όρια όμ%( αν+μεσα στη λογοτε"νία και την παιδικ' λογοτε"νία

δεν είναι σα'. Vολλ,( ορ,( επικαλ$πτονται. Vολλ+ κείμενα

ποιητικ+ ' και πε]+ του Γ. fίτσου/ του . Vαλαμ+/ του R. )λ$τη/ του

*. Vαπαδιαμ+ντη/ του *. !αμαρ+κη/ τη( ). *λείου τη( &. !%τηρίου/

τα βρίσκουμε σε βιβλία για τη διδασκαλία τη( γλ#σσα( ' σε

ανθολογίε( του δημοτικο$ ' του γυμνασίου/ γιατί η παιδικ'

λογοτε"νία ,"ει την ιδιοτυπία τη(/ που οείλεται στι( πνευματικ,(

αλλ+ και Yυ"ικ,( ιδιαιτερότητε( του παιδιο$.

ατ+ την *. ατσίκη - Γκίβαλου/ τα σημεία όπου η λογοτε"νία και

η παιδικ' λογοτε"νία συγκλίνουν/ συνοYί]ονται στα παρακ+τ%9 α? τα

λογοτεχνικά κείμενα πεζά ή ποιητικά, πρέπει να είναι αισητικά

κατα0ι"μένα και να συμβάλλουν στη διερε#νηση του αισητικο# και

πνευματικο# ορίζοντα του παιδιο# και β? να αντιστοιχο#ν στην 8υχικήκαι πνευματική "ριμότητά τουO/

Zε β+ση/ επομ,ν%(/ τα κριτ'ρια που πιο π+ν% ανα,ραμε/ το παιδί

θα ,ρθει σε επα' ό"ι μόνο με τα κείμενα τη( λογοτε"νία( που είναι

γραμμ,να από συγγραεί( για παιδι+ TV. &,λτα/ *. Zετα+/ *.

dαρελ+/ Z. οντολ,%ν κ.λ.π.U/ αλλ+ και με του( μεγ+λου( τη(

ελληνικ'( λογοτε"νία( μα( ποιητ,( και πε]ογρ+ου( Tαρκαβίτσα/

Zυριβ'λη/ dεν,]η/ !ολ%μό/ Vαλαμ+/ αβ+η/ κ. α.U. =α σημει%θεί/

τ,λο(/ π%( στην κατε$θυνση αυτ' βο'θησαν αποτελεσματικ+ και τα

παιδικ+ περιοδικ+ που κ+νουν την εμ+νισ' του( από τα τ,λη του 1@ ου

αι#να. T)ημερί( τ%ν Vαίδ%ν/ *θηνα\(/ &ι+πλαση τ%ν Vαίδ%ν

κ.λ.π.U.

&.&. ,στορική ε3>λι3η της παι2ικής λογοτε!νίας &.&.(. Απ" τη λογοτε!νία για μεγάλους στη λογοτε!νία γιαπαι2ιά D(;ος αιώναςE aπ%( και πιο π+ν% ανα,ραμε/ ο 11ο( αι#να θε%ρείται η απαρ"'

τη( νεοελληνικ'( λογοτε"νία(. Το ,πο( του &ιγεν' *κρίτα/ θε%ρείται

το πρ#το γραπτό λογοτε"νικό κείμενο που ,"ει γρατεί στη

νεοελληνικ' γλ#σσα. S *. ατσίκη- Γκίβαλου υποστηρί]ει ότι 1Lη

1 Γ. V. !αββίδη9 ρθρο στην εημερίδα 1Το ήμα4.2 *. ατσίκη- Γκίβαλου9 ;Το αυμαστό τα0ίδι


29/259


έρευνα του έματος της μετάβασης από τη λογοτεχνία για μεγάλους

στην παιδική λογοτεχνία, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι "ς σημείο ) τομήα πρέπει να ορίσουμε το DQIJ, χρονιά που σηματοδοτεί την είσοδο

του ρομαντισμο# στην ;λλάδα και τη δημιουργία του νε&τερου

ελληνικο# κράτους2D/

!την αρ"' κυριαρ"ο$ν τα ανδραγαθ'ματα τ%ν ηρ#%ν του 1D21/ τα

τραγο$δια του f'γα και η προεπαναστατικ' δημοτικ' ποίηση. Το

πατρι%τικό συναίσθημα κυριαρ"εί/ τόσο στον πε]ό όσο και στον

ποιητικό λόγο- τα μετεπαναστατικ+ "ρόνια - "%ρί( να λείπει ο

διδακτισμό(. R ρομαντισμό( και ο θαυμασμό( στην κλασικ'

αρ"αιότητα κυριαρ"ο$ν/ εν# πρόσορο ,δαο( αν+πτυη( βρίσκει το

ρομαντικό αλλ+ και το ιστορικό μυθιστόρημα T!ο$τσο(/ fαγκαβ'(/

fοhδη(U. R ρεαλισμό( στο ιστορικό μυθιστόρημα ακολουθεί Tdικ,λα(U.

!υμπερασματικ+/ η λογοτε"νία τη( επο"'( αυτ'(/ 'ταν κατεο"'ν

ρομαντικ'/ κ+νοντα( μ+λιστα αναορ+ σε γεγονότα ιστορικ+ και"ρησιμοποι#ντα( το διδακτισμό/ ευπηρετο$σε τι( τότε κρατο$σε(

παιδαγ%γικ,( αντιλ'Yει(. gτσι/ πολλ+ τ,τοια λογοτε"νικ+ κείμενα

"ρησιμοποι'θηκαν %( παιδικ+ αναγν#σματα μ,σα από τα πρ#τα

παιδικ+ περιοδικ+ T Vαιδικ' *ποθ'κη/ )ημερί( τ%ν Vαίδ%ν/

^ιλόστοργο( Z'τηρ/ cβη/ *θηνα\(/ &ι+πλασι( τ%ν Vαίδ%νU. Τα

παραπ+ν% περιοδικ+ την επο"' αυτ' "ρησιμοποιο$ν την

καθαρε$ουσα/ γιατί βασικό( του( σκοπό( 'ταν ;Qη εκμάηση της

τότε κρατο#σας στους κ#κλους τ"ν περισσοτέρ"ν πνευματικ&ν

ανρ&π"ν γλ&σσας, αλλά και της τότε κρατο#σας παιδαγ"γικής αρχής

του Eτ>ρπειν άμα και 2ι2άσκεινF .2

!τα παραπ+ν% περιοδικ+ τη( επο"'( αυτ'( συναντ+με ακόμη τόσο

πε]+ όσο και ποι'ματα γραμμ,να για παιδι+. )νδεικτικ+ ανα,ρουμε

τα9 1-αίγνια ή ποιημάτια διάφορα2 του S. Τανταλίδη/ την τρίτομη

1;λληνική .ρηστομάεια2 του *. fί]ου-fαγκαβ'/ το 1%εροστάη2 του

[. Zελ+/ κ.+.

Την επο"' αυτ' T1D30-1DD0U ,"ουμε/ επίση(/ και ,ργα τ%ν

λογοτε"ν#ν μα( που αν και γρ+τηκαν για μεγ+λου(/ διαβ+]ονται

πολ$ και από τα παιδι+/ όπ%(9 16 ηρ"7ς της επαναστάσε"ς2 του !τ.

e,νου/ 13 Cάνος έλκας2 του Vα$λου αλλιγ+/ και ο 1@ουκής

1 *. ατσίκη- Γκίβαλου ; !πό τη λογοτεχνία για μεγάλους στην παιδική

λογοτεχνία


30/259


@άρας2 του &. dικ,λα. Vαρ+λληλα/ μεταρ+]ονται και κυκλοορο$ν

και στη "#ρα μα( ιστορικ+ ' ιπποτικ+ μυθιστορ'ματα/ όπ%(9 13 Rοβινσόν 'ρο#σος2 του =τανι,λ =τεόου/ 1Τα τα0ίδια του

%κιο#λιβερ2 του Τ]όναθαν !ουίτ/ και +λλα ,ργα τ%ν !κότ/ &ουμ+/

κ.λ.π.

*πό το 1DD0 και μετ+ και εν# στην )υρ#πη η υπο"ρε%τικ'

εκπαίδευση ,"ει γενικευθεί/ αρ"ί]ει και στη "#ρα μα( η προσπ+θεια

τη( αναδιοργ+ν%ση( τη( ελληνικ'( εκπαίδευση(. S προσπ+θεια

καθι,ρ%ση( τη( ομιλο$μενη( γλ#σσα( που τελικ+ επιβ+λλεται/

κυρί%( στη λογοτε"νία και εκτοπί]ει την καθαρε$ουσα/ η

εγκατ+λειYη του ρομαντισμο$/ δημιουργεί το κατ+λληλο κλίμα μ,σα

στο οποίο συγγραεί( που αγ%νίστηκαν για την καθι,ρ%ση τη(

δημοτικ'( πρ%τοστατο$ν και στην παιδικ' λογοτε"νία. )νδεικτικ+

ανα,ρουμε9 τον γγελο dλ+"ο/ 1(σματα και τραγο#δια2, το Γ.

dι]υηνό/ 1-αιδικά τραγο#δια2, τον *. V+λλη 1Τραγουδάκια γιαπαιδιά2/ το Γ. eενόπουλο 16 αδελφο#λα μου2. Vαρ+λληλα/ τα

παραπ+ν% κείμενα είναι απαλλαγμ,να από τον +κρατο διδακτισμό

καθ#( και από το στενό ηθικοθρησκευτικό πλαίσιο/ παρόλο που

καλλιεργείται ακόμη το πατρι%τικό συναίσθημα. !τα θετικ+ τη(

περιόδου αυτ'( θα πρ,πει να ανα,ρουμε ότι ο τρόπο( που

αντιμετ%πί]εται η θεματογραία τη( παιδικ'( λογοτε"νία( τη( επο"'(

αυτ'( προσεγγί]ει περισσότερο τα ενδια,ροντα και τον Yυ"ικό

κόσμο του παιδιο$.1

!το σημείο αυτό κρίνουμε σκόπιμο να κ+νουμε μνεία σε ,να από τα

σπουδαιότερα παιδικ+ περιοδικ+ στη 1$ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν2/ iυ"'

τη( ο Γρηγόριο( eενόπουλο(. !τι( στ'λε( τη( για πολλ,( δεκαετίε(

ιλο,νησε του( σημαντικότερου( εκπροσ#που( τ%ν γραμμ+τ%ν από

το ^λεβ+ρη του 1DD@ που κυκλοόρησε ,%( και το 1@5> που

σταμ+τησε η ,κδοσ' τη(. )νδεικτικ+ ανα,ρουμε9 τον

αμπο$ρογλου/ τον Vολ,μη/ το !ουρ'/ τον ννινο/ το &ροσίνη/ τον

Vαλαμ+/ τον Vροβελ,γγιο/ το dι]υηνό/ το dλα"ογι+ννη/ τον γρα/ το

!κίπη/ το dλ+"ο/ το Zαρτιν,λη/ τον V+λλη/ Tτο 1@ ο αι#ναU και9 το

!τασινόπουλο/ το X+ρη/ το Vαναγι%τόπουλο/ το [απαθι#τη/ τον

Vλασκοβίτη/ το Z+νεση/ τη Zπο$μη-Vαπ+/ την Ταρσο$λη/ T20ο

αι#ναU. )πίση(/ %( μεταραστ,( στο παραπ+ν% περιοδικό

εργ+στηκαν και οι9 Γ. eενόπουλο(/ V. ουρτίδη(/ &. !τασινόπουλο(/

1 *. ατσίκη- Γκίβαλου9 1Το αυμαστό τα0ίδι2/ ο.π./ σσ. 45-4>.

-30-


31/259


Γ. Ταρσο$λη/ μεταρ+]οντα(9 Rυγκ#/ dερν/ ντερσεν/ [όγκερελ/

=τίκεν(/ &ουμ+/ και +λλου(. 1

Rλοκληρ#νοντα( το κε+λαιο τη( μετ+βαση( από τη λογοτε"νία

για μεγ+λου( στη λογοτε"νία για παιδι+/ θα 'ταν σκόπιμο να

ανα,ρουμε τη γν#μη τη( *. ατσίκη : Γκίβαλου/ η οποία στο βιβλίο

τη( 1Το αυμαστό τα0ίδι2 ανα,ρει9 ;... Συγγραφείς, περιεχόμενο,

αισητική μορφή τ"ν έργ"ν πολλές φορές είναι κοινά/ ;κείνο που δεν

έχει ε0αλειφεί στην παιδική λογοτεχνία είναι ο διδακτισμός, ο οποίος

συνδέεται με τις παιδαγ"γικές αντιλή8εις που δε ε"ρο#σαν το παιδί

"ς αυτόνομη προσ"πικότητα και δεν αντιμετ&πιζαν με τον ανάλογο

σεβασμό τα δικαι&ματά του στην κοιν"νία, στην 8υχαγ"γία, στη

μόρφ"σηL Το παιδί αρχίζει να αναδεικν#εται "ς αυτόνομη μονάδα

που διεκδικεί την ικανοποίηση τ"ν αναγκ&ν του, το δικό του

1πνευματικό2 και κοιν"νικό χ&ρο, τις ιδιαίτερες κοιν"νικές του

σχέσεις/ ΣN αυτή την απαίτηση έρχεται ν> ανταποκριεί η παιδική λογοτεχνία, που σε πρ&τη φάση συνδέεται οργανικά ή ταυτίζεται με την

λογοτεχνία για μεγάλους, για να αυτονομηεί σταδιακά, προβάλλοντας

τις νέες ηικοκοιν"νικές α0ίες και πρακτικές που α επικρατήσουν

μέχρι τα μέσα του OJου αι&να2/O

&.&.&. / παι2ική λογοτε!νία το πρώτο μισ" του &'ου αιώνα S παιδικ' λογοτε"νία τον 20ον αι#να/ -στο πρ#το μισό-

ουσιαστικ+ εκιν+ει με το Γρηγόριο eενόπουλο/ και συμπληρ#νεται

με το jα"αρία Vαπαντ%νίου την Vηνελόπη &,λτα και την *ντιγόνη

Zετα+- ροντηρ+.

R %ρηγόριος Sενόπουλος "ρησιμοποι#ντα( σ"εδόν αποκλειστικ+ το

παιδικό περιοδικό 1$ιάπλασις τ"ν -αίδ"ν2, από τι( αρ",( του αι#να%( το 1@51 που π,θανε/ εί"ε μια συνε"' παρουσία μ,σ% του

περιοδικο$ αυτο$ στην παιδικ' λογοτε"νία.. S 1!δελφο#λα μου2 είναι

το πρ#το του παιδικό μυθιστόρημα. *κολουθο$ν πολλ+. )νδεικτικ+

ανα,ρουμε το τρίτομο ,ργο του για το παιδικό θ,ατρο/ η 1;0αδέλφη

μου2, 1+πέμπης ο αρχιλήσταρχος2, 1Aνα παιδί με τρεις οικογένειες2

και +λλα. Rι μόνιμε( στ'λε( στη ; $ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν


32/259


,ργο του Γ. eενόπουλου κ$ρια μ,σα από τη 1$ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν


33/259


μορφ"τικό και αισητικό απόεμα για τη μελλοντική του ζ"ή και

ε0έλι0η2/D S *ντιγόνη Zετα+ δεν δι,πρεYε μόνον %( λογοτ,"νι(/αλλ+ και %( ηθοποιό(. lδρυσε το 1Cέατρο του -αιδιο#2 που %( 1εία

@ένα2 κρατο$σε συντροι+ στα παιδι+ από το θ,ατρο και το

ραδιό%νο. *πό τα ,ργα τη( -200 συνολικ+ βιβλία- ανα,ρουμε τι(

τρει( σειρ,(9 1Τα βιβλία της είας @ένας2 για τα παιδι+ τη(

προσ"ολικ'( ηλικία(/ 1UV βιβλίο του παιδιο#2/ για τη μ,ση παιδικ'

ηλικία και 1ιβλία για μεγάλα παιδιά2 για την εηβικ' ηλικία.

♦ 3 Στέλιος Σπεράντζας T1DDD-1@?2U/ είναι από του(

λογοτ,"νε( εκείνου( που π+ρα πολλ+ πρόσεραν στο παιδί. Γιατρό(

και αθηγητ'( στην Rδοντιατρικ' !"ολ'/ αι,ρ%σε τη ]%' του στην

Τ,"νη. R &. Γι+κο( ανα,ρει π%( 1L!ποτελεί μια από τις σπάνιες

περιπτ&σεις ελλήν"ν λογοτεχν&ν που καιερ&ηκαν σχεδόν

αποκλειστικά, για όσα πρόσφεραν στο παιδί2O. Τα θ,ματ+ του τα

αντλεί κ$ρια από την οικογ,νεια/ τη $ση/ τη θρησκεία/ τα

ενδια,ροντα του παιδιο$ Tπαι"νίδια/ σ"ολείο/ κ.λ.π.U. Zερικ+ από τα

,ργα του9 1-αιδικές 8υχές2, 1Σαν τα πουλιά2, 13 τραγουδιστής τ"ν

παιδι&ν2, 1Το βιβλίο που τραγουδάει2, 1+ικρές φ"νές2, 1Kμορφοι

κόσμοι2, το πε]ό 1Τα0ιδε#οντας με τον 'οντορεβιο#λη2 και τα

τ,σσερα τε$"η του θεατρικο$ περιοδικο$ 16 σκηνο#λα μας2/

♦ 3 Gαχαρίας -απαντ"νίου T1D>>-1@40U/ ο συγγρα,α( του

πρ#του *ναγν%στικο$ στη δημοτικ' μα( γλ#σσα/ 1Τα 8ηλά βουνά2

πρόσερε σπουδαία υπηρεσία τόσο στην παιδικ' λογοτε"νία όσο και

στην εκπαιδευτικ' μεταρρ$θμιση του )λευθ,ριου dενι],λου. *ν και

γρ+τηκε στην Mατρικ'/ ποτ, δεν ,γινε γιατρό(. gγινε όμ%( σπουδαίο(

δημοσιογρ+ο(. αι αυτό το επ+γγελμα το εγκατ,λειYε για να γίνει

=ομ+ρ"η( αρ"ικ+ και &ιευθυντ'( τη( )θνικ'( Vινακοθ'κη( αργότερα.*ν και δεν 'ταν ιλόλογο(/ 1Qείχε ανεπτυγμένη ευαισησία και την

αίσηση της αναλογίας και του μέτρου, με αποτέλεσμα η ποίησή του να

διακρίνεται για την κομ8οέπεια, τη δια#γεια και τη λιτότητά της2

ανα,ρει ο X. !ακελλαρίου.3 1Τα .ελιδόνια2/ η σημαντικότερη -ίσ%(

- ποιητικ' του συλλογ'/ αποτ,λεσαν 1Qσταμό στην ελληνική παιδική

λογοτεχνία, ορόσημο και οδηγό στην παιδική ποίηση2/4 είναι 1L

1 &. Γι+κου9 ο.π./ σελ.D1.2 &. Γι+κου9 ο.π./ σελ. D4.3 X. !ακελλαρίου ;3ι πρ"τοπόροι της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας < T*`

VοίησηU/ εκδόσει( ;Vατ+κη


34/259


ποιήματα γεμάτα χαρά και αισιοδο0ία, γιατί? δεν είναι ο -απαντ"νίου

που μιλάει με τη φ"νή του παιδιο#, είναι το ίδιο το παιδί21. λλασημαντικ+ ,ργα του είναι: 1$ιηγήματα2, 1Τα0ίδια2, 1'ριτικά2, το

εατρικό 13 όρκος του πεαμένου2, και +λλα.

♦ 3 (λκης Τροπαιάτης / με σημαντικ' προσορ+ στην

πε]ογραία από το 1@3?/ μπαίνει στην παιδικ' λογοτε"νία το 1@4D. Τα

κείμεν+ του καλ$πτουν θ,ματα ιστορικ+/ κοιν%νικ+/ οικογενειακ+.

Zερικ+ από τα σπουδαιότερα ,ργα του είναι9 16 ανολογία του

ελληνικο# παιδικο# διηγήματος2, 13ι μεγάλοι της ανρ"πότητας2, 1Το

μεγάλο OD2, 1Το κρυφό Σχολειό2/ κ. +. R &. Γι+κο(/ που 'ταν και

συνεργ+τη( του/ κρίνοντα( το ,ργο του κ+νει λόγο 1///για το ζεστό και

ζ"ντανό #φος του, την αποφυγή του άμεσου διδακτικο# και

ηοπλαστικο# τόνου, τη βαιά και ανεπιτήδευτη ρησκευτική του

ευλάβεια, τα ευρήματά του που? προκαλο#ν την αμέριστη συμμετοχή

του παιδιο# στη μαγεία της αληινής τέχνης2/O

&.&.7. / παι2ική λογοτε!νία στο 2ε#τερο μισ" του &'ου αιώναD(;


35/259


συγγραφείς ότι όλα τα έματα και προβλήματα μπορεί να τα ί0ει

κανείς στο παιδί2D. !τη σ$γ"ρονη παιδικ' λογοτε"νία το παιδί δεν είναι μικρογραία

του μεγ+λου. !τη ν,α αυτ' αντίληYη συν,βαλαν σημαντικ+ οι ν,οι

συγγραεί(. S λκη j,η από το 1@?3 με το ,ργο τη( 1Το καπλάνι

της βιτρίνας


36/259


κατ+σταση που δημιουργ'θηκε αλλ+ και στη επικρ+τηση ν,%ν

Yυ"οπαιδαγ%γικ#ν αντιλ'Yε%ν με ,μαση : κυρί%( : στι(αντιαυταρ"ικ,( θε%ρίε( για την εκπαίδευση.

*κόμη συνετ,λεσε και η ν,α εκπαιδευτικ' μεταρρ$θμιση του 1@>?/

με την καθι,ρ%ση και επίσημα τη( ν,α( ελληνικ'( γλ#σσα(

Tδημοτικ'(U στην εκπαίδευση. Τα βιβλία9 1'οντά στις ράγες2 και 13

μεγάλος περίπατος του -έτρου< τη( λκη( j,η/ τα9 1Kταν ο ήλιος2,

1Τα γενέλια2 τη( j%ρ] !αρ'/ το 1Τα0ίδι στN !νάπλι2 και 1Aνας εός

0επετιέται2 τη( )λ,νη( dαλαβ+νη/ το 1Τρεις φορές και έναν καιρό σN

έναν πλανήτη μακρινό2 τη( [ότη( V,τροβιτ(- *ντ%νοπο$λου/ το 1Στη

χ&ρα τ"ν +αμο#2 και το 1+υστικό του π#ργου2 τη( ίρα( !ίνου/

1Το τα0ίδι που σκοτ&νει2 του Z+νου οντολ,οντα/ 13 Cησαυρός της

Τροίας2 τη( =ίτσα( Τ]#ρτ]ογλου/ και η 1!στραδενή2 τη( )υγενία(

^ακίνου/ είναι μόνο μερικ+ από τα π+ρα πολλ+ αιόλογα βιβλία που

κυκλοόρησαν.)κτό( από του( παραπ+ν% συγγραεί( θα πρ,πει να ανα,ρουμε

και του( μεγ+λου( τη( λογοτε"νία( μα( που ασ"ολ'θηκαν με το παιδί

γρ+οντα( παιδικ+ βιβλία ' ποι'ματα/ όπ%( ο =ίκο( α]αντ]+κη( με

τα δυο παιδικ+ μυθιστορ'ματα 1Στα παλάτια της 'ν"σο#2 και 1+έγας

!λέ0ανδρος2, ο *ντ#νη( !αμαρ+κη(/ ο #στα( d+ρναλη(/ ο Γι+ννη(

fίτσο(/ ο Rδυσσ,α( )λ$τη(/ και +λλοι/ για του( οποίου( θα

αναερθο$με αναλυτικ+ σε επόμενα κε+λαια.

&.&.9. Σ#γ!ρονες τάσεις της παι2ικής λογοτε!νίας aπ%( και πιο π+ν% ανα,ραμε στα "ρόνια μετ+ το O` Vαγκόσμιο

πόλεμο ,"ουμε μεγ+λη +νθηση στην παιδικ' λογοτε"νία. S παραγ%γ'

είναι πολ$ μεγ+λη και συνοδε$εται με %ραίο περιε"όμενο καισπουδαία εμ+νιση. Rι λόγοι τη( μεγ+λη( αυτ'( +νθηση( είναι πολλοί

και του( ανα,ραμε παραπ+ν%. )ντο$τοι( συμπληρ%ματικ+

ανα,ρουμε και 9

♦ Τη μαθητοκεντρικ' διδακτικ' αρ"'/ που θ,λει το παιδί στο

κ,ντρο τ%ν παιδαγ%γικ#ν δραστηριοτ'τ%ν.

♦ Την εισαγ%γ' τη( ν,α( τε"νολογία( στην στοι"ειοθεσία και στην

εκτ$π%ση τ%ν βιβλί%ν.

♦ Την επ,νδυση όλ%ν τ%ν προηγμ,ν%ν "%ρ#ν στην εκπαίδευση τη(

ν,α( γενι+(.

♦ Την απουγ' ενό( ν,ου πολ,μου μετ+ από τα καταστροικ+

αποτελ,σματα του τελευταίου/ και

-3?-


37/259


♦ την οικονομικ' και πολιτιστικ' αν+πτυη τ%ν περισσοτ,ρ%ν

"%ρ#ν τη( γη(.1

aσον αορ+ δε το περιε"όμενο/ οι τ+σει( που επικρατο$ν TX.

!ακελλαρίουU είναι9

♦ 6 προοδευτική απελευέρ"ση της παιδικής λογοτεχνίας από

το διδακτισμό και την ηικολογία/

♦ 6 συμπόρευση με τις εμπειρίες και τα βι&ματα τ"ν παιδι&ν

της σ#γχρονης εποχής/

♦ 6 α0ιοποίηση τ"ν αρνητικ&ν εμπειρι&ν του τελευταίου

παγκοσμίου πολέμου, κα&ς και άλλ"ν τοπικ&ν πολέμ"ν/

♦ 6 εμπέδ"ση της δημοκρατικής αρχής της συνεργασίας και το

πέρασμά της μέσα από τις σ#γχρονες παιδαγ"γικές ) διδακτικές αρχές/

♦ 3 αγ&νας για την καταπολέμηση του ρατσισμο#, τ"ν

φυλετικ&ν διακρίσε"ν και της 0ενοφοβίας/♦ 3ι κινήσεις για αμφισβήτηση διαχρονικ&ν εσμ&ν αλλά και

η δημιουργία μιας σ#γχρονης κοιν"νίας χ"ρίς διακρίσεις και

ανισότητες/

♦ 6 αγ"νία της νέας γενιάς για το μέλλον το δικό της αλλά και

της ανρ"πότητας, και

♦ Τα σ#γχρονα επιτε#γματα της επιστήμης σN όλους τους τομείς/O

!την πατρίδα μα( οι παραπ+ν% τ+σει( αποτυπ#θηκαν στα ,ργα

πολλ#ν συγγρα,%ν τη( παιδικ'( λογοτε"νία(. )νδεικτικ+

ανα,ρουμε ορισμ,νου( αιόλογου( συγγραεί( που τα ,ργα του(

,"ουν σ",ση - κυρί%( - με τον πόλεμο και την αντίσταση9 λκη j,η :

1'οντά στις ράγες2 και 13 μεγάλος περίπατος του -έτρου2, j#ρ]

!αρρ'9 1Kταν ο ήλιος < και 1'όκκινη κλ"στή δεμένη2, X+ρη!ακελλαρίου: 13 φίλος μου ο Ταρζάν2 και 1Το παλικαράκι2, &ημ'τρη

fαβαν'9 1-αιδιά της !ήνας2/

λλοι/ ε+λλου συγγραεί( ,"ουν %( θ,ματ+ του( την αγ+πη για

τον +νθρ%πο/ την προστασία του περιβ+λλοντο(/ τα σ$γ"ρονα

επιτε$γματα τη( επιστ'μη(/ τα ταίδια στο δι+στημα και τα σ$γ"ρονα

κοιν%νικ+ προβλ'ματα. )νδεικτικ+ και εδ# ανα,ρουμε ,ργα

ορισμ,ν%ν από του( πολλο$( αιόλογου( συγγραεί( μα(9 V,τρου

1 X+ρη !ακελλαρίου9 ; Bστορία της -αιδικής @ογοτεχνίας


38/259


39/259


40/259

Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση

ΚΕ)ΑΛΑΙΟ *F

Η !ΑΙΔΙΚΗ !ΟΙΗΣΗ

7.(. / ποίηση DγενικάE S ποίηση 'ταν από πολ$ παλι+ το μ,σο με το οποίο

διαπαιδαγ%γο$σαν τα μικρ+ παιδι+. Τα ,ργα του Rμ'ρου/ του

Sσιόδου/ αλλ+ και τ%ν μεγ+λ%ν τραγικ#ν και λυρικ#ν ποιητ#ν

"ρησιμοποιο$νταν/ κυρί%(/ για παιδαγ%γικο$( σκοπο$(. Τα παιδι+

κατ+ την αρ"αιότητα ,ρ"ονταν σε επα' με ό/τι καλ$τερο υπ'ρ"ε στο"#ρο τη( ποίηση(/ εν# παρ+λληλα μ,σα από τα αθ+νατα αυτ+ ,ργα

μ+θαιναν Mστορία/ Zυθολογία/ τα 'θη και ,θιμα αλλ+ και

διαπαιδαγ%γο$νταν παίρνοντα( %( παρ+δειγμα του( 'ρ%ε( τ%ν

,ργ%ν. *κόμη/ μ+θαιναν να εκρ+]ονται σ%στ+/ να διατυπ#νουν

συγκροτημ,νη σκ,Yη και να γν%ρί]ουν την Τ,"νη τη( ποίηση(. Zε τη

βο'θεια τη( ποιητικ'( τ,"νη( οι παιδαγ%γοί τη( επο"'( αυτ'(

καλλιεργο$σαν το νου και την Yυ"' τ%ν παιδι#ν/ δίνοντ+( του(

μαθ'ματα ανδρεία(/ πατρι%τισμο$/ αυτοθυσία(/ ιλία(/ και

δικαιοσ$νη(.

ατ+ την ελληνιστικ' επο"' η ποίηση εακολουθεί να κατ,"ει

σπουδαία θ,ση στην εκπαίδευση τ%ν παιδι#ν. Την επο"' αυτ' η

ποίηση του Rμ'ρου/ του Sσιόδου/ τ%ν λυρικ#ν/ τ%ν τραγικ#ν

ποιητ#ν και κ$ρια του )υριπίδη/ διδ+σκονταν σε όλα τα σ"ολεία. Τη βυ]αντιν' επο"'/ εακολουθο$ν όλοι οι παραπ+ν% ποιητ,( να

διδ+σκονται στα σ"ολεία και μ+λιστα οι μαθητ,( εμβ+θυναν στα

νο'ματα τ%ν ποιημ+τ%ν και ασ"ολο$νταν με το μ,τρο και την

ομοιοκαταληία.1

!τα "ρόνια τη( τουρκοκρατία( αλλ+ και στα μετεπαναστατικ+/ η

ποίηση κατεί"ε σπουδαία θ,ση στη διδασκαλία του γλ%σσικο$

μαθ'ματο(. V,ρα από του( ποιητ,( που πιο π+ν% ανα,ραμε/ τα

1 ^αίδ%να ουκουλ, ; υζαντιν&ν βίος και πολιτισμός


41/259


ποι'ματα του f'γα και τ%ν προεπαναστατικ#ν ποιητ#ν 'ταν γν%στ+

στα παιδι+.!'μερα/ είναι αυτονόητο π%( η διδασκαλία τη( ποίηση( είναι

αναγκαία γιατί όπ%( υποστηρί]ει και ο %στ'( Vαλαμ+(9 1L-ρέπει

το παιδί να το συγκινήσεις, ποιητή, όχι να το συμβουλέ8εις με εικόνες,

με μεταφορές, με σ#μβολα, με ονειροφαντάσματα, με τα χειροπιαστά

της ζ"ής, με μορφές και ομορφιές, να του μιλήσεις προσφέροντάς του

όλα το#τα κάπ"ς μικροκομμένα βέβαια, όσο να φτάνει κι όσο να πιάνει

το χεράκι του, μα πάντα με τη φτερ"τή ποίηση2/ αι η Zαρία

Zιρ+σγε]η τονί]ει9 1///6 διδασκαλία ενός ποιήματος με παιδαγ"γικό

περιεχόμενο, όταν ο δάσκαλος 0έρει καλά τη δουλειά του, προσφέρει

πολλά παιδαγ"γικά διδάγματα στα παιδιά, που δεν μπορο#ν να του

δ&σουν πολλές &ρες ε"ρίαςLΤο ποίημα με τη γοητευτική του

επίδραση γυμνάζει το νου του παιδιο# και του νέου, αλλά και συγκινεί

την 8υχή και την πλημμυρίζει βι&ματα/ 3 μαητής διδάσκεται καικερδίζει πολ# περισσότερο με παραδείγματα παρμένα από την ίδια τη

λογοτεχνία του τόπου του που το φέρνουν κοντά στην ιστορία, στη

ρησκεία, στη ζ"ή την ίδια, αλλά και συγχρόν"ς τον μορφ&νουν

καλλιτεχνικά και αισητικά, ίσ"ς, όσο κανένα μάημα από όσα

διδάσκεται στο σχολείο2/D Τα νεοελληνικ+ ποι'ματα/ επομ,ν%(/ όπ%(

και τα αρ"αία/ είναι απαραίτητο να διδ+σκονται σε όλε( τι( βαθμίδε(

τη( εκπαίδευση(.

Vροσπαθ#ντα( να δ#σουμε/ τ,λο(/ ,ναν ορισμό για την ποίηση/ θα

συμ%νο$σαμε με του( NBmnJG o7LHL και FB887Jp qLGr. R

πρ#το( ορί]ει την ποίηση %( 1Lτην τέχνη που εν&νει την ευχαρίστηση

με την αλήεια, καλ&ντας τη φαντασία σε βοήεια της λογικής2 και ο

δε$τερο( 1Lσαν την πιο τέλεια γλ&σσα του ανρ&που, με την οποία

γίνεται ικανός να εκφράσει την αλήεια2/O

7.&. - σκοπ"ς της 2ι2ασκαλίας του ποιήματος. ^υσικ+ σκοπό( τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( σε όλε( τι(

βαθμίδε( τη( εκπαίδευση( δεν είναι να κ+νει του( μαθητ,( ποιητ,(.

13 άνρ"πος - όπ%( υποστηρί]ει ο Γ. W,μελη( - έχει ανάγκη από την

-οίηση όπ"ς και από την ;πιστήμηL%ιατί χρησιμοποι&ντας την

-οίηση παράλληλα με την ;πιστήμη, α μπορέσει να 0επεράσει τη

1 Zαρία Zιρ+σγε]η9 ; -οίηση και διδασκαλία< *θ'να 1@>D/ σελ. 14.2 f. Vαπανικολ+ου - Τ. Τσιλιμ,νη ; 6 παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγ"γείο


42/259


σ#γχρονη κρίση και να προχ"ρήσει στην ακεραιότητα και την

αρμονίαL%ιατί η -οίηση αποβλέπει σε μια τελει"τική αρμονία τ"ναντιέσε"ν/ $εν είναι λοιπόν η ποίηση μια μάταιη απασχόληση/ ;ίναι

αγ"γή της #παρ0ης, παιδεία 8υχής και πνε#ματος2D.

4ασικ"ς σκοπ"ς τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( είναι νασυγκιν'σουμε τον Yυ"ικό κόσμο τ%ν παιδι#ν αισθητικ+/ να τα

ευαισθητοποι'σουμε/ γιατί με την ποίηση κατ+ το ). Vαπανο$τσο 1L

α διεγείρουμε και α λεπτ#νουμε αυτή την προδιάεσή του για νN

αποκτήσει ο 8υχικός κόσμος, τα αισήματα και οι σκέ8εις, οι επιυμίες

και οι βλέ8εις του, την πνευματική ευγένεια που χαρίζει η τέχνη, μητέρα

και τροφός της ομορφιάς2O/

Δευτερε#οντες σκοποί τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( είναι9

♦ =α βοηθ'σουμε την ,κραση τ%ν παιδι#ν/ #στε να είναι

ικαν+ να διατυπ#νουν σ%στ+ τα νο'ματ+ του( τόσο στο γραπτό/ όσοκαι στον προορικό λόγο. Z,σα από την ποίηση θα μ+θουν την

καθομιλο$μενη γλ#σσα του ελληνικο$ λαο$/ τη δημοτικ'. Wα μ+θουν

να τη "ρησιμοποιο$ν σ%στ+/ αποε$γοντα( εκρ+σει( και λ,ει( που

δυστυ"#( σ'μερα "ρησιμοποιο$με/ κυρί%(/ όταν μιλ+με.

♦ =α γν%ρίσουν την πλο$σια λογοτε"νικ' παρ+δοση τη(

πατρίδα( μα(/ τόσο την παλι+/ όσο και τη σ$γ"ρονη/ με του( δυο

νομπελίστε( ποιητ,( μα( T!ε,ρη και )λ$τηU αλλ+ και να τη

διδα"θο$ν και να συνε"ίσουν και %( εν'λικε( να αγαπο$ν και να

διαβ+]ουν ποίηση.

♦ =α βοηθ'σουμε τα παιδι+ μ,σα από την ποίηση να

αποκτ'σουν θετικ' στ+ση απ,ναντι στη ]%'/ να τα βοηθ'σουμε να

είναι ιλοπ+τριδε(/ δίκαιοι/ να ,"ουν 'θο(/ να γίνουν όταν

μεγαλ#σουν καλοί οικογενει+ρ"ε( και σ%στοί δημοκρατικοί πολίτε(.♦ Τ,λο(/ π,ρα από όσα πιο π+ν% αναλυτικ+ ανα,ραμε/ οι

μαθητ,( γν%ρί]ουν μ,σα από τα ,ργα του(/ του( ποιητ,( και %(

ανθρ#που(. s( ανθρ#που( απλο$(/ ανιδιοτελεί(/ σεμνο$(/ πιστο$(

στην τ,"νη και ευαίσθητου( στα προβλ'ματα τ%ν συνανθρ#π%ν του(/

που αγ%νί]ονται για τι( πανανθρ#πινε( αίε(/ που αγ%νί]ονται για την

ειρ'νη/ για την προστασία τ%ν μειονοτ'τ%ν/ για τη διασ+λιση τ%ν

1 Γι#ργου W,μελη9 ; 6 διδασκαλία τ"ν *έ"ν ;λληνικ&ν


43/259


ατομικ#ν/ πολιτικ#ν και θρησκευτικ#ν δικαι%μ+τ%ν/ δεί"νοντα( με

τον τρόπο αυτό το σ%στό δρόμο που πρ,πει να ακολουθ'σουν στη]%' του( και τα παιδι+ όταν θα μεγαλ#σουν και γίνουν ενεργ+ μ,λη

τη( κοιν%νία( μα(.

7.7. Γενικά !αρακτηριστικά της παι2ικής ποίησης Zε τον όρο 1-αιδική -οίηση2, εννοο$με τα αισθητικ+ δικαι%μ,να

λογοτε"νικ+ κείμενα που είναι σε θ,ση να ,ρουν σε επα' το παιδί

με το αισθητικό αινόμενο τη( Τ,"νη(. S παιδικ' ποίηση κατ+ το X.

!ακελλαρίου/ 1///ακολουεί σε γενικές γραμμές την ποίηση τ"ν

ενηλίκ"ν τόσο στα προσδιοριστικά της στοιχεία, όσο και στην πορεία

ε0έλι0ής της21 και σ$μ%να με τον αν%τ,ρ% συγγρα,α και μελετητ'

τη( παιδικ'( λογοτε"νία(/ το ποίημα που απευθ$νεται στα παιδι+/

πρ,πει να το διακρίνουν τα παρακ+τ% "αρακτηριστικ+9♦ 6 γλ"σσική του διατ#π"ση να είναι απλή/

♦ *α είναι σ#ντομο/

♦ *α το διακρίνει η χάρη, η λεπτότητα και η ζ"ηρότητα/

♦ *α είναι εποπτικό και παραστατικό, με εικόνες κααρές/

♦ 6 έκφρασή του να είναι παιγνι&δης και να κινείται σε μια

ατμόσφαιρα ε#υμη που να φέρνει 8υχική και πνευματική ευφορία/

♦ *α μην έχει "ς στόχο του να περάσει στα παιδιά το

διδακτισμό, το ρητορισμό και την αοριστολογία/

♦ *α εκφράζει τον εσ"τερικό 8υχικό κόσμο τ"ν παιδι&ν,

στηριζόμενο στα βι&ματά τους/

♦ Τέλος, το παιδικό ποίημα α πρέπει να το διακατέχει

αισιοδο0ία, να μααίνει το παιδί να συνεργάζεται για να δημιουργήσειένα κόσμο καλ#τερο απN αυτόν που υπάρχει σήμερα/ O

7.9. / ιστορία της ελληνικής παι2ικής ποίησης Το δημοτικό μα( τραγο$δι μπορεί να "αρακτηρισθεί %( η πρ#τη

πηγ' τη( δημιουργία( τη( παιδικ'( μα( ποίηση(. Rι μητ,ρε(/ μ,σα από

το τραγο$δι/ ,ερναν τα παιδι+ του( σε μια πρ#τη επα' με τον

1X+ρη !ακελλαρίου9 ; Bστορία της παιδικής λογοτεχνίας


44/259


,ντε"νο ποιητικό λόγο. Τα νανουρίσματα, τα ταχταρίσματα και τα

ε#υμα τραγο#δια είναι και η πρ#τη μορ' τη( παιδικ'( ποίηση(. Τα 1νανουρίσματα2 'ταν τραγο$δια που ,λεγαν οι μαν+δε( στα

βρ,η του(/ για να τα κοιμίσουν και με τα οποία καλο$σαν τον $πνο

να ,λθει και να τα π+ρει. )ίναι "αρακτηριστικ+ τα δυο παρακ+τ%

νανουρίσματα που ακολουθο$ν.

1'οιμήσου, αστρί, κοιμήσου, αυγή, κοιμήσου, νιο φεγγάρι

κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που α σε πάρει/

'οιμήσου και παράγγειλα στην -όλη τα προικιά σου

στη ενετιά τα ρο#χα σου και τα χρυσαφικά σου///2

1Eπνε , που παίρνεις τα παιδιά, έλα, πάρε και το#το

μικρό ) μικρό σου το Nδ"σα, μεγάλο φέρε μο# το

μεγάλο σαν 8ηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσιν> απλ&νονται οι κλ&νοι του σ> ανατολή και δ#ση/2

Τα ταχταρίσματα/ επίση(/ είναι σ$ντομα τραγο$δια που οι μεγ+λοι

λ,νε στα παιδι+ "ορε$οντ+( τα στα γόνατ+ του(.

1 Ταχτιρντί και ταχτιρντό

το παιδί έλει χορό

τα βιολιά δεν είναι εδ&

κι όποιος πάει να μου τα φέρει

πέντε τάλιρα στο χέρι///2

Τ,λο(/ τα ε#υμα ποιήματα, είναι ποι'ματα που ,"ουν πολ$

"ιο$μορ και τα αγαπο$ν π+ρα πολ$ τα παιδι+/ γιατί του( δημιουργο$ν

μια πολ$ ευ"+ριστη δι+θεση και αντικρί]ουν ,τσι τον κόσμο με

μεγ+λη αισιοδοία. *( δο$με τα παρακ+τ% δυο ε$θυμα ποιηματ+κια.

;ίπαμε 8έματα πολλά, ας πο#με και μια αλήεια:

Tορτ&σανε τον ποντικό εννιά σακιά ρεβίια

κι αυτο# στα μεσοσάμαρα σαράντα κολοκ#ια/

Τα κολοκ#ια είχαν νερό και το νερό βατράχια

και τα βατράχια φ&ναζαν κι ο ποντικός εσκιάχτη/

Το φόρτ"μά του το Wρι0ε και πιλαλάει και φε#γει

και μεσN στN αμπάρι τρ#π"σε κι η μάνα του του λέει:

-44-


45/259


)-ου πας, παιδί μου πόντικα, που πας καλέ GαφείρηX

)-ά" στην -όλη γι> άρματα και στη Tραγκιά για ρο#χαY2

Τρεις σπανοί από την -όλη

πέντε τρίχες είχαν όλοι

κι ένας άλλος μαλλιαρός

πέντε τρίχες μοναχός/

)ρε, καλ&ς τον πολυγένηY

'ι από πο#ε κατεβαίνειX

)!π> την -όλη κατεβαίν"

και στη ενετιά πηγαίν"/

-ά" ν> αγοράσ" χτένια

γιατί με φάγανε τα γένια/

*πό τα παραπ+ν% παιδικ+ λα\κ+ τραγουδ+κια απουσι+]ει ο

διδακτισμό(/ εν# είναι εμαν'( η ελευθερία στην ,κραση και ο

αν+λαρο( τόνο(.

S παιδικ' αυτ' ποίηση δημιουργ'θηκε στην μετ+ την λ%ση τη(

Vόλη( επο"' και κ+τ% από την τουρκικ' καταπίεση. )ίναι θαυμ+σια

κομμ+τια τη( λα\κ'( μα( παρ+δοση(/ δημιουργ'ματα του ίδιου μα(

του λαο$ που με το αλ+νθαστο αισθητ'ριό του και δί"%( να γν%ρί]ει

γρ+μματα δημιο$ργησε τα λα\κ+ αυτ+ τραγο$δια/ διατηρ#ντα(

παρ+λληλα την ελληνικότητα και τη συν,"εια τη( υλ'( μα( στα

δ$σκολα αυτ+ "ρόνια τη( τουρκικ'( κυριαρ"ία(. )δ# θα πρ,πει να

ανα,ρουμε π%( ο νομπελίστα( ποιητ'( μα( Γι#ργο( !ε,ρη( κατ+

την τελετ' τη( βρ+βευσ'( του από τη !ουηδικ' *καδημία απ+γγειλε

το παρακ+τ% δημοτικό μοιρολόι από τη Xίο/ για να δείει την υYηλ'

τ,"ν�

h paidiki logotexnia sthn prosxoliki kai prwtosxoliki ilikia

Documents