laaitui khua kum 125 jubilee

68
J. LAAITUI KHUA 125- JUBILEE PAWI BAWLNA. Thupatna. Laaitui khua in 1874- kum in a ki saat ahi hi. Laaitui khua saat zawh 125- kum Jubilee bawlna ii ngimna in, (i ). Laaitui’ tate in, khantohna ah ih dinmun ih ki tel nang (ii ). Laaitui’ tate khat leh khat ki meltheih, ki naizaw bek hilo, (iii ). Laaitui’ tate in khat leh khat lungsim, pumpi leh tha tawh pumkhat suah theihna ding ahi hi. Laaitui khua 125- kum Jubilee bawlna in, anuai aa bangin ki vaihawmin kisem ahi hi. (a). Thudotpi pawl 1. Pa Pau Za Mung 2. Dr. Sian Za Kam 3. Pa Lian Khan Khai 4. « Lam Za Mung 5. « Kam Za Thang 6. « Dai Khen Thang 7. « Zel Za Dal 8. « Vungh Khan Go 9. « Thang Za Pau 10. « Zel Khua Vungh. 11. « Vungh Khan 12. « Neng Khua Vungh 13. « Kham Suan Mung 14. « Kai Khen Thang 15. « Lian Khan Thang (b). Thu vaanpi pawl.(Central Excutive Committee) 1. Pa Suan Khan Gin Makaipi 2. « Kap Khan Thang Makai huh. 3. « Cing Khan Pau Thuvaanpi 4. « Khai Khan Mung Thuvaanpi huh. 5. « Gin Go Thang Pawlmi 6. « Tual Go Cin « 7. « Langh Khan Zam « 8. « En Za Cin « 9. « Kam Khan Suan « (c). Sub- Committees (i ). Finance Committee 1. Pa Kam Khan Suan Makaipi 2. « Lian Khan Khai Sumkem 3. Tg.Thang Khan Sawm Sazian len. 4. Pa Cin Sian Thang Pawlmi 5. « Thang Za Pau « 6. « Tual Go Cin « 7. « Zam Khan Kap « 8. « Khai Khan Mung « (ii ). Khua taangthu kan ding pawl 1

Upload: laaitui-khua

Post on 26-Jun-2015

468 views

Category:

Documents


15 download

DESCRIPTION

Laaitui Khua akisat zawh kum 125 cin, Jubilee bawl na thu leh la a ki kem thei teng ahi hi.

TRANSCRIPT

Page 1: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

J. LAAITUI KHUA 125- JUBILEE PAWI BAWLNA. Thupatna. Laaitui khua in 1874- kum in a ki saat ahi hi. Laaitui khua saat zawh 125- kum Jubilee bawlna ii ngimna in, (i ). Laaitui’ tate in, khantohna ah ih dinmun ih ki tel nang (ii ). Laaitui’ tate khat leh khat ki meltheih, ki naizaw bek hilo, (iii ). Laaitui’ tate in khat leh khat lungsim, pumpi leh tha tawh pumkhat suah theihna ding ahi hi. Laaitui khua 125- kum Jubilee bawlna in, anuai aa bangin ki vaihawmin kisem ahi hi. (a). Thudotpi pawl

1. Pa Pau Za Mung2. Dr. Sian Za Kam3. Pa Lian Khan Khai4. « Lam Za Mung5. « Kam Za Thang6. « Dai Khen Thang7. « Zel Za Dal8. « Vungh Khan Go9. « Thang Za Pau10. « Zel Khua Vungh.11. « Vungh Khan12. « Neng Khua Vungh13. « Kham Suan Mung14. « Kai Khen Thang15. « Lian Khan Thang

(b). Thu vaanpi pawl.(Central Excutive Committee) 1. Pa Suan Khan Gin Makaipi 2. « Kap Khan Thang Makai huh. 3. « Cing Khan Pau Thuvaanpi 4. « Khai Khan Mung Thuvaanpi huh. 5. « Gin Go Thang Pawlmi 6. « Tual Go Cin « 7. « Langh Khan Zam « 8. « En Za Cin « 9. « Kam Khan Suan «

(c). Sub- Committees (i ). Finance Committee 1. Pa Kam Khan Suan Makaipi 2. « Lian Khan Khai Sumkem 3. Tg.Thang Khan Sawm Sazian len. 4. Pa Cin Sian Thang Pawlmi 5. « Thang Za Pau « 6. « Tual Go Cin « 7. « Zam Khan Kap « 8. « Khai Khan Mung « (ii ). Khua taangthu kan ding pawl

1

Page 2: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

1. Pa En Za Cin Makaipi 2. « Pau Za Go Thuvaanpi 3. « Zam Khan Dal Pawlmi 4. « Vungh Suan Mung « 5. « Langh Khan Zam « (iii ). Pilna siamna lam a kan ding pawl 1. Pa Khai Khan Mung Makaipi 2. Pa Kham Saun Lian Thuvaanpi 3. « Kam Lian Pawlmi 4. « Nang Za Lian « 5. « Kam Sian Pau « (iv ). Biakna lam sang thukan ding pawl. 1. Pa Suan Khan Gin Makaipi 2. « Cing Khan Pau Thuvaanpi 3. « Go Khan En Pawlmi 4. « Khen Khua Lian « 5. « Pau Mun Thang « (v ). Neek leh dawn lam a sai ding pawl 1. Pa Langh Khan Zam Makaipi 2. " Pau Za Go Thuvaanpi 3. « En Za Cin Pawlmi 4. « Zam Sian Thang « 5. « Vial Do Pau « 6. « En Sian Thang « 7. « Tual Deih Cin « (vi ). Thupulaak ding pawl 1. Pa Thang Khan Suan Makaipi 2. « Pau Khan Khup Thuvaanpi 3. « Go Sian Pau Pawlmi 4. « Sian Suan Pau « 5. « Go Khan Tuang « (vii ). Mei tawh kisai a vaihawm ding pawl. 1. Pa Zam Khan Kap Makaipi 2. « Tuang Khan Mang Thuvaanpi 3. « Pau Za Tuang Pawlmi 4. « Cin Sian Dal « 5. « Lian Khen Kap « (viii ). Zindawn ding pawl 1. Pa Tua Lam Thang Makaipi 2. « Zel Hen Mang Thuvaanpi 3. « Khen Khawm Mang Pawlmi 4. « Dal Hen Mang « 5. « Thang Khan Sawm « 6. « Pum Suan Mang « (ix ). Mandat bawl ding pawl 1. Pa Vungh Suan Mung Makaipi 2. « Zel Than Lian Thuvaanpi 3. « Thawng Khua ThangPawlmi 4. « Neng Sian Gin « 5. « Vungh Khan En «

2

Page 3: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(x ). Pawibup a kem ding pawl 1. « Vungh Suan Mung Makaipi 2. « Zel Than Lian Thuvaanpi 3. « Tual Khan Thang Pawlmi 4. « Cin Khan Lian « 5. « Go Khan Khup «

(xi ). Laibu bawl ding pawl 1. Pa Kap Khan Thang Makaipi 2. " Lian Khan Khai Thuvaanpi 3. « Cing Khan Pau Pawlmi 4. « Khai Khan Mung « 5. « Pum Za Kam « 6. « Suan Khan Gin « (xii ). Saziansit pawl 1. Pa Tual Go Cin Makaipi 2. « Khai Khan Mung Thuvaanpi 3. « Vungh Suan Mung Pawlmi (xiii ). Thuciamteh ding pawl 1. Pa Suan Khan Gin Makaipi 2. « Pum Za Kam Thuvaanpi. 3. « Pau Sian Lian Pawlmi 4. « Pum Suan Mang « 5. « Tual Go Cin « (xiv). Ngeina tawh kisai, a lak ding pawl 1. Pa Langh Khan Zam Makaipi 2. « Vungh Suan Mung Thuvaanpi 3. « En Za Cin Pawlmi 4. « Khai Khan Mung « 5. « Pau Za Go «

(d). Jubilee Pawipi bawlna ding aa huhna ahong piate. 1. Pa Pau Za Mung .( Buhtang ip 50- Laaitui tut) 150,000 2. « Lian Khan Khai( Khua Laibu 700- bawlna) 150,000 3. « En Khai ( Khua mualsuang leh Naitau bawlna) 150,000 4. « Sian Za Kam 100,000 5. « Lam, Za Mung 100,000 6. « Kham Suan Mung( Sialpi khat) 60,000 7. « Cin Khan Khup( Sialpi khat) 60,000 8. « Kap Khan Thang ( Sialpi khat) 60,000 9. « Suan Deih Pau (Sialpi khat ) 60,000 10. « En Za Pau 10,000 11. « Ngul Khan Zam 10,000 12. » Neng Khen Kham 10,000 13. « Cin Sian Thang 10,000

14. « Pau Suan Khai 10,000 15. « Thang Za Pau 10,000

16. « Dai Khen Thang 10,000 17. « Kai Khen Thang 10,000 18. « En Za Khup 10,000

3

Page 4: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

19. « En Lamh Lian 10,000 20. « Gin Sial Khup 10,000

21. « Vungh Kap Tuang 10,000 22. « Zel Thawn Mung 10,000

23. « Tuang Khan Mang 10,000 24. « Nung Khan Suan 10,000 25. Pa Vungh Za Muan 10,000 26. « En Suan Piang 10,000 27. « Ngul Khua Mang 10,000 28. « Suan Khua Hau 10,000 29. Nu Ciang Khan Dim 10,000 30. Pa Pum Za Kam 10,000 31. « Thang Sian Kam 5,000 32. « Awn Sian Pau 5,000 33. « Thang Zeel Lal(Tungzaang) 5,000 34. « Zel Hen Mang 5,000 35. « Gin Deih Thang 5,000 36. « Suan Khan Gin 5,000 37. « Neng Khan Mung 5,000 38. « Gin Theih Thang 5,000 39. « Go Than Khup 5,000 40. « Gin Go Thang 5,000 41. « Cin Khua Tuan 3,000 42. « Thang Khat Mung 3,000 43. « Zam Za Tuang 3,000 44. « Thang Cin Suan 3,000 45. « Vungh Suan Gin 3,000 46. « Cin Khan Langh 3,000 47. « Thawng Sian Mang 3,000 48. « Zel Than Lian 3,000 49. « Langh Khan Zam 3,000 50. « Tun Sian Pau 3,000 51. « Vungh Suan Pau 3,000 52. « Hau Khan Langh 3,000 53. « Gin Cin Mang 3,000 54. « Vial Do Pau 3,000 55. « Thang Za Kap 3,000 56. « Pau Sian Lian leh Pum Suan Mang(Video leh Mante)

(e). Laaitui khua taangthubu sung aa a ki at thute in. 1. Thu masa ( Pa Lian Khan Khai )

2. Laaitui khua saatzawh 125- kum Jubilee Pawipi bawlna ding aa Panmunlen teng.

3. Dimpi pan Laaitui ( Committee ) 4. Laaitui ‘ gam sung aa gammin teng (Committee ) 5. Laaituite tenna khua teng ( Committee )

6. Laaitui khua saat pupi’ teng ( Committe ) 7. Laaitui khuasat zawhteh, a nungtun teng ( Committee ) 8. Laaitui khua sat zawh, sialkop go teng ( Committee )

9. Laaitui’ tate mawtaw nei teng ( Committee )

4

Page 5: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

10. Laaitui khua sat zawh, hausa sem ngei teng ( Committee ) 11. Laaitui khua sat zawh, khantohna a banban (Committe ) 12. Sanginn taangthu a tomin (Committee ) 13. Laaitui khua, sangkah masa teng ( Committee ) 14. Laaitui khua pan, Piantit pai teng ( Committee ) 15. Laaitui’ tate sanglam aa semngei teng (Committee )

16. Laaitui sang aa semngei siapi teng ( Committee )17. Lukhunelkai ngah teng (Committee )

18. Laaitui Zato aa semngei teng ( Committee ) 19. Mun truamtuam aa kumpina sem ngei teng ( Committee ) 20. Laaitui khua ah Biakna tuiamtuamte hong tun kum ( Committee ) 21. Mansuang gunlei ( Committee )

22. Mawtaw lam vai ( Committee ) 23. Tui tawh kisai a tomin ( Committee ) 24. Laaitui’ tate zato lasm aa semngei teng ( Committee ).

25. Laaitui’ tate gamdang pai ngei teng. ( Committee ). 26. Galkap sem lai teng ( Committee ) 27. Tui lam leh Vanleng galkap ngei teng. ( Committee ) 28. Ngeina leh Biuakna ( Committee ) 29. Ei !, Laaituite ih khangto takpi hiam ( Pa Lian Khan Khai ) 30. Ih lunggulhpi ding Pilna thak ( Siapi Phut Khua Suan ) 31. Laaituite khantoh hunta ( Sia Khai Khan Mung ) 32. Ki zekai nailo hi. ( Pa Gin Khua Pau ) 33. Laaitui momno, dawnsuang dih ning ! ( Sia Nang Za Lian ) 34. Mi mai ah thu ih gen ciang, a ki sam tuamtuamte ( Pa En Za Cin ) 35. Etlawm vaangkhua ( Sia En Khan Dal ) 36. Ei Laaitui khua ( Pa Thang Za Pau ) 37. Laaitui khua aa, Beh tawh ki zui aa suan tuamtuamte ( Committee ) 38. Pu Vungh Khua Lian taangthu a tomin 39. Dr, Sian Za Kam’ taangthu a tomin. 40. Sia Nang Khua Thawn’ taangthu a tomin.

41. Pa Pau Za Mung’ taangthu a tomin. 42. « Zel Za Dal’ taangthu a tomin 43. « Lam Za Mung’ taangthu a tomin 44. « Kam Za Thang’ taangthu a tomin 45. Capt. Dai Khen Thang’ taangthu a tomin 46. « Thang Sian Kam’ taangthu a tomin. 47. « Kai Khen Thang’ taangthu a tomin. 48. « Thawng Deih Khai’ taangthu a tomin 49. « Lt. Cin Khan Tuang’ taangthu a tomin

(f). Laaitui khua 125- kum Jubilee tungtaang aa sepkhiatnate. 1. Sial (4 ) ki go hi.

2. Laaitui’ tate kum 60- tungsiah, piteek leh puteek 200- val, Pa Yahweh sehsuah tawh a kilei Sen Puanluumpi khattek Pa Pau Za Mungte innkuan ’ tung tawnin ki pia hi.

5

Page 6: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

K. ‘‘CIMPHAWNG, LAAITUITE’ PAUDAN,’’ I. Thupatna. ‘‘Laaitui khua Mualsuang’’ in, a beisa, tulai tak leh mailam aa ahong tung lai ding hunte aa Laaituite’ ii ahii-na sa, ahii laitakna leh ahii lai na dingte thempeuh kimtak aa a ki ciapteh na ahi hi. Tua ahih mah bangin, hih, ‘‘ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,’’ in zong, a ciapteh huai, Laaituite ii ahii-nate ahih manin, ‘‘ Laaitui khua Mualsuang,’’ sungah a ki ciamteh ahi hi.

II. ‘‘ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,’’ hawm masakna. Thu masa. ( Ki atlo ).

III. ‘‘ Ciimphawng, Laaituite’ Paudan,’’ nihvei hawmna Thu masa. Kon koh masak nop. Khualdang ten bel, “Laaituite! Ciamnuih,” hon cihsak hi. Ken, tuabel hi ka sazo taktak kei hi. Bang hang hiam cih leh, ciamnui ci a, milak a ciamnuih gen a, a pau! uh lah ahi kei hi. “Pau khel” cih ding lah, a hoihlo lam khiatna nei ahih manin, hika sazo kei zel hi. Ciamnuih gen lah hilo, paukhel lah hilo, atuak na bang bang uh tawh kizui a, ngaih sunsun cih bang zong hi tuanlo a, a pau ziauziau uh a hih manun, “ Paudaan” cileeng, kituak kasa bel hi. Tua ciangin, hih bang kampau danin, midang khatpeuh a sukha ding, hehna ding ahihloh banah, bun mahmah, a cihnopna kha leklek leh nuih zaak-huai kawm ahih manin, dik sak-huai, cim phawnhuai mahmah in, thupi tampi tak zong kihel ahih manin, “Ciimphawng-Laaituite!Paudaan,”cin in ka behlap lai hi. Hihbang in, ahong ki suaksak ciangin, a paute leh a paunate min ahi bang bang in hong ki suaksak leh bel, hoih zawkan lai ding hi. Bang hanghiam cihleh, tuabang a, a nuih zaak-huai leh abut dan bel, a mi mahmah te ih mel leh sa tawh ngaihsun khawmlai lehang, bun zawkan, nuih zaak-huai zawkan lai ding ahih man hi. Ahi zongin kim khatkhat te amin a hi bangin hong ki suaksak ding ki lawmlo a hih manin, hong ki suaksak lo hi. Kimkhatte lah ami ki theilo, ki cianlo ahih man in ahong ki suaksak kei hi. Laaituite dan leh azia hon thei sata dingin, aki sam nawnlo ding ahi ta zong in, athei nailo ta ding khualna tawh, ih dan leh ih zia te atel theihtheih na ding ngaihsut na in, kicing takin telgen a, a hoih theithei ding a, lem phapha, zunpha pha a, hong kibawl a hihi. Tua banah, pawl khatte leuleu bel, athu sau gen simpian in a om hi. Banghang hiam, cihleh, tanggen theihpah omlo in, ama thu a pianzia teng kicing takin suutkei lehang, a thu kicing theilo, kitel theilo ding a hihman a hihi. Laaituite! Paudaan bel, hihzah bang liai bek hi dingin, ka um kei hi. Tampi takmah a omlai ding hi. La bel, “a kiphuaksa leh a kiphuak nailo, koi atam zawtaam,” a kicih banglo in, Laaituite! Paudaan bel, “A kiphuak nailo tam zawpek lai ding,”in ka um hi. Ngimna. Hih, “Ciimphawng-Laaituite Paudaan,” in, (a). Laaituite aki pahtawi nopluat man, (b). Hihbang kampau manpha leh thupite, apau bek uh tawh mansak pah ziauziau in, ciamtehna khat kinei kei leh, hunkhat cianga, a mangthaang ding ahih na

6

Page 7: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

te hangin, paammaih lua a kisak man, (c) Hihin, thu namkim kihel ahih mahbangin, thuhoih aom zahkhat in, thu hoihlo (a zaaknop huailo thu) zong kihel ding hi. Thu hoihte etteh in meetdawhna a neihna ding leh, thu hoihlote theihna in nei a, tuabang dante ih pelh theihna ding. (d) Aciim nailo te in ciimna in nei a; a ciimsate in ciim zawk semsem na a aneih na ding Hih atung a, thute hang in, haamtangpi in, hanciam a hong kibawl a hihi.

Lungdam kohna Hihte in, keima theih tawmte banah, Pa Vungh Kham, Pa Zel Khua Vungh, Pa Kam Khan Suan, Pa Lian Khan Khai, Pa En Za Cin leh Pa Cin Khen Mangte inzong, khua leh tui a pahtawi nop manin, haksa pipi ahon kaihkhop sakte a hihi. Hih bangin lai peuh ka bawl ciangin, hon maingaap meltheih pawlkhatte in, “No, ol mah uh cia, hih bang a lai khawng bawl hiithiat thei.....,” hon ci thei uh hi. Tua bang hi peuh mahlo hi. Suntha paai in, na kisem a, zaan, mi a tawlngak hiithiat hun in, ih deih leh uuk luat man tawh, lususu kawmkawm in, khat veivei bang khuavaak lawh liang a kisem a hihi. Tuabang aa kasep ciangin, Mang (SuumThang!nu ) in zong, “Ka pasal uuk kei zong, saapin....,” ci in ka kiangah, a haaphaap, alu suuksuuk ki theisak lo liangin hon tutpih, honhuh, honpan pih tontung hi. A tungaa teteng panpih na om kei leh, hih bangin ki taangtung zolo ding ahih man in, amau teng tungah lung damna, hih lai tawh ka ciamteh pah hi.

Kong thuum nop-ah. “Ciimphawng-Laaituite Paudaan,” sungah, thu namkim kihel ahih mah bangin, kim khatkhat aa dingin, azaak dahhuai, a sukha ding kihel khalo ding kici theilo hi. Tua bang, a omkha a omleh zong, “Ngiimna,” mah ngaihsut leh bulphuh in, hon nei ten tan zaw a, Laaituimi thupi leh mi thukhual nahih nate uh hon kiplet cinten a, ahoih theithei a, nana sansak na ding un, ka hong thuum nuam hi.

Vai thak nop-ah. Hih, “Ciimphawng-Laaituite!Paudaan,” in, ei mau! ih ginaat a, ih siamzawh leh, ahoih na leh a kicin nate, ki ciangtan theilo zah dongin, zaai a, a thuuk ding a hihi. Tuabang a, a hong hih na ding, Laaituite mimal ciat in, ih hanciam, ih ngaihsut leh ih mitsuan tontung dingin, “ Ciimphawng-Laaituite!Paudaan,” a hihi.

Pau Za Mung Singapore 24 August 1999

IV. “ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,” thumvei hawmna. Thumsa. Hih, “ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,” in, (a). 1998- kumin, a khatvei hawmin 65 (b). 1999- kumin, a nihvei hawmin 150 ki suaksak zo hi. A nihveina hawmna, thu masa sungaa aki gensa a om mahbangin, “ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,” in, aki phuaksa sangin aki

7

Page 8: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

phuak nailo tamzaw ahih zahkhat in, (c). 2009-tungtung a thumveina ciangin, 259 ki hawm leuleu hi.

Tua ahih zahkhatin, mailam zongah, hih, “ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,” in, eimau ih hataa ih siamzawh leh, tua tawh kizui in khangto in, ahoih semsem na dingin , Laaitui’ tate mimal ciat ih pansan leh mawhpuak ahih lamtak ih telna dingin kong taangko hi.

Pau Za Mung Singapore June 07, 2009 V. “ Cimphawng, Laaituite’ Paudan,” ki pan ning ei leh!!!001. Daaipah dide liang maw!:

En Neu zong, nitaak khat, a lawmte teng tawh, a lawmnute’n zawlleeng uh. Alawmnute meikiangah ki-uum pelpal in, ciamnui-in anuih zuahzuah laitak un, amah’n a veih tehkak mah hihtuak. Tuateh a lawmdangte in aa-na lua; nuamsa hetlo, zong a pau lah om nawnlo, a nuingam lah om vetlo, aai-mitdeh acih mahmah bangin, daai khipkhep; cimawh in a om laitakun, amah mah in: “Daaipah dide liang maw!” acih leh alawm dangte zong, a vekpi-un ki-iip zo nawn loin, puakzai mahin nuipah ngeingai uh. En Neu(Amah mah bawltawm buaina(piahtanaa) amah mah in siangsak zopah ziau. Tua hi ei! En Neu mi tawh a ki batloh na!) 002. Mangmu - Nungaaknu: Khuasung-ah, nungaak khat, phatna hetloh, a lasiam meel khat om. A tua cih banglo in, amah le amah ki phatthei tawntung. Nikhat khuapihte, pautumh mello aa a ciamnuih khah mahmah khat kiangah: “Nitaak sialin tangval zawlleeng ka inn-uah dim tawntung,” ci’n a va kiphat laizang leh a lawmpa in, a hihloh lamtak nak tellua mahmah ahi manin: “Mangmu hi vaak cia!” cih sanziau lel. KSP/NS (Hih nungaknu bel, a hihloh lamtak a theilo i cihte hi aa, tu-in Leitung a siatna ding zong tuate pawl hang ahi.hi )

003. Sa sim loh huanna loh ding…, Tui: Papi khat in zong, namgim zuak sumbawlin nei. Aizawl panin namgim mah hi acih bung khat lei-in pua. Inn a tun ciangin a hon uh leh, khem thuak ahih gige lamtak thei pan in, tua a namgim a cih bel “Tui” nana hithong. Amah’n zong acih nading daang thei tuanlo, a cihmawh manin, a innkuanpihte kiangah: “Sa simloh huan na kei niing ei, maw!” ci hiat bek hihtuak. Lian Khua Thang (Kimkhat te bang hi leh, a kamsiat a ngawh ding tawh, a khemte mahmah tungah zong hehin lungkimlo in a hamsiat, a phuisam ding tawh, amah leh amah buaisann ding hiven. Pa LKT banga amah leh amah a ki hehnem zo pahpahte, hihbang leitungah nungta zo bek ding hi.Ama cih bangin sa huan na in a neih takpi uh leh hih thu sia ding maw. Nidang ciang aa tuabang a tuah pahpah na ding bang thunget na ah hel pahpah in omlo diam)

004. A lung damlua, tangvalpa:

8

Page 9: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Tangval khat in, nungak khat nawi humsak ahi tam maw. Tuapa zong mi citeng tungah a gen kawikawi leh, ni khat tua nungaknu in za kik. Tuanu zong, a mai lah zum, heh lah heh lua. Nikhat tua tangvaalpa tawh a ki muhkik uh ciangin, a pausuah gawp leh, tangvaalpa in, “Leh! Na nawi non humsak ka lungdam lua a, ka lungdamna mi citeng tung a a gen kawikawi hi veng in,” ci’n dawng kik, kici liang veh aw. Thawng Khan Dal(Thei khang eii mataw, tulai hun thong. .Lungdam leng lah thuakhak, lungdam kei leng lah atuam. Tu a sangin lungdam zaw kaanlai leh a lawmnu sitakpi lo diam mataw!)

005.. Munphiah ding maw! Nisuh ding!? Papi khat zong lokuan vai aciah ciangin, munphiah-a, a bawl ding nisuh hiang lom khat pua hihtuak. Lampi-ah, a kituakpih numei khat in: “Na munphiah puak bang ding a hia?” ci’n a dot leh, amah’n zong ngaihsun khol lopi mahin: “Nisuh ding hi e,” ci-in dawng kik. Gin Kham/ Hau Za Cing(Hih tegeel a nih-un a pilna uh kibang tuak mataw! Sang khat ah kahkhawm leh ki lawm. )

006. Vok lokuan: Khua-ah khualte khat vok lei ding a zongin hong pai ahi tam maw! Lampi-ah khuapihte lokuan ding khat tawh a kituak ciangin, “Na khua uh-ah vok a om na diam,” ci-in a dot leh, “Ko khua a vokte lo kuan ngeikei veh e, om mah lodiam,”ci-in dawngkik. Ngul Khan Thang (Ama lokuan bekmah thupi ngaihsut bel ahih manaa abang abang lokuan ding bekbek mah tawh bulh pahpah hi ding hiven maw!) `

007. Sial vaal: Khua veengte khat a sial mang uh a zong dingin khua-ah hong pai. Lampi-ah khuapihte khat tawh kituak in, “Na khua uh-ah sial vaal a om nam?” ci’n a dot leh khuapihpa in, “Ko khua-ah sial vaal a om cih thadah, ko zong cing zo nai kong e,” ci’n dawng kik ziau! Kim Za Kham(Tuapa in, amau sial neih nailoh bekmah ngaihsut a, a na nei hihtuak.)

008. Khua le gun kikaal, kigamlatna: Khuapihte Tedim pan van puakawm aa ciah, guntung (Laaitui lam) a, a paitoh kaihkaih laitakun, khualte pawlkhat tawh kituak uh. Tua khualte in, “Na khua uh le gun kikaal tai bangzah a pha tam?,” ci’n a dot leh khatpa’n: “Paisuk lam tai 3, paitoh lam tai 6,” ci’n dawng kik. TZL (Tai atawm atam i cih zong a gamlaat na bek hilo, khat veivei a haksat, a baihna tawh kizui zaw ahi tam cih nophuai thong mah!)

009. Khamtung-a, a ngengbel ding, Thong-inn: Mawtaw lampi vai mah hi zeello diam! Laaituite’n mawtaw lampi deihlua uh ahi manun, azuu ahaam thuakin ziikin hanciam uh. Tedim uliante’n lah a deihsak uh atuam nana hi zeel a, Laaitui-te a panpih gengen loh uh, nawngkaai sakin, khaktan dingin hanciam tawntung uh. Gungal nitum na lam mawtaw lam ding Myo-ok pa makai in vaihawm na khat ki nei. Tua bel Kaaptel lam tawn dingin ulian te in panpih ahih hangin Laaituite in nidang pek pan aa amau hanciam na tawh a tawhsa mah uh ahi akhua lam uh lo ut tuanlo uh hi.

9

Page 10: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Lam a ki ziik taktak ciangin Lamzaang ciang ziikkhawm uh. Tuatak panin Laaitui te in Kaptel lam a ziik dingin a lung uh tung zo mahmah lo uh ahih manin, Laaitui lam amau thu tawh ziik ding ki pan uh. Tuabang aa Kaaptel lam ziikpih lo aa Laaitui lam a ziik veve uh ciangin Myo-ukpa in, Laaitui mawtaw lampi makai teng, Tedim-ah samin: “Na mawtaw lampi ziik uh nana khawl un. Tua banga khawl ding a ut lo- te, kumpi langpangin hong ki ciamteh dinga, thong hong khum ding hing,” ci’n a tawnbawl hi. Makaite lak pan khat in: “Mawtaw lampi to a, a khawl nuamlo teng kumpi langpang a hon ciamteh a, thong hon khum ding na hih leh, ka khuazaang uh a, ka tat nading uh thonginn nana lam masa phot lecin maw!” acih leh, ulian-a a ki neipa cimawh zawzek hihtuak. Vungh Kham (Ulianpa’ tupna bang hi thei taktak ding hi leh Khamtung-a a ngeng bel thonginn hi takpi mah ding hiven.) 010. A tungbaih nuam lualiang - thambeel: Khuapihte khat in Tedim pan thambel khat lei-in, haakkol vawhin a tuaci pimahin pumpuakpah hihtuak. Guntung aa a paisuk laitakin, inn atun ciangaa, tua thambel puak mah tawh, taangzugeei mahmah luup a, kalkaak kawm, mitsit sa-in, muiliang aa ateep ding teng a ngaihsut laitakin, zong mitsipah takpi hi liang vem! Lamkhang sikkhialin ki- pumpaih suk! A thambel zong tuuksukpah viveng in, gungei-ah tusukin ki tamhneen gawp! Amah’n zong a thambeel suul mah zui suksukin, gun-a, a thambel kitamh kiang atun ciangin: “Nang, tung baih nuam lua liang hi ding hi vecin maw!” ci hiat bek hi. Pau Leng (A thambel pau thei hi leh, “Kon pomdaan ka tuak loh si leh, nang lah zukham pai bang thong a!” ci-in dawngkik leh kilawm ).

011. A omlo ci, a-thum: (khum) Papi khat Tedimah ki nileh dingin, zingsang tuungin ding. A veengpa in: “Cithum tawi khat hon lei lecin,” ci’n vaitha. A nitak, inn a tunkik ciangin a veengpa in a cithum vaaithak a puak tam ci’n a dot leh a lawmpa in, “Ee, hon puak het keng ei, lawm! Lawibual pa kipan, Tedim khuk dong sumbuka ci a kici teng ka ciap pheiphei leh a thum khat mahmah zong om lo ahi manin, mu zo lo a, hon puak lo hing,” ci hiithiat Pau Leng(Hih pa bel, kamsawl muanhuai kei phet in, kician taktak sang.Amah a vaitha zaw hi leh, bang a citam.)

012. Zuak kong! (Zuak kei ung.) Khuapite khat in vok lei ding, innvaakin zong kawikawi. Innkhat atun

ciangin: “Vok na nei na vuam,?” ci’n dong. A innteekpa in zong “Nei mah ungh” acih khit zawh ciangin, vok zongpa in a vokkuang tung pan a vok gal-etsukin, hoihsa pian. “Tuuk i teh diam,?” ci’n a dot leh, vokneipa in zong tuuk ateh ding ciangciang bel nial nailo.

Tua hun bel, tuuk laitak, guah zuzu ahi manin, innnuai ah vok eek, bawng eek, sial eek a kipan mihing eek nangawn tawh buanciim gawp a, pheizum ciang bang a tum hun laitak. Amau zong a puanten uh dialkaih teenin, inn nuai-ah vok man dingin tuak uh. A vekun apum akeeng-un buan tek. Vok a mat zawh uh teh, tuuk tehin a cia a theih zawh ciangin, vok zongpa in, “Tua hi leh bangzah taktak sa ding,” ci’n a dot leh, vokneipa in: “Zuak kong,” ci hilhial thong. TZL (A tuungin ki ciandot khollo uh hihtuak. A zuaklo pa bel khiallo dan hizaw. )

10

Page 11: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

013. A dawite hilo diam? Khua sungah taaibaan, taangtha kuanna tam simsim. Nitaak khat lamsial dingin, khua upate in amau uksung teng hilh kawikawi tek uh! A zingciangin lamsial in ki kuantek. Khatpa in, taangtha, taaibaan a kisawl ziikzeek (pahpah) lungkim loin a lamsial kawmkawmin upate tunga a lungkim lohna teng a phun sansan laitakin, theih kholhloh in, a nung panin a upa-pa-un, “Kua e?” a cihvat leh, amah zong a cihna ding theipak loin, “A dawite hi lo diam,” ci ziau pong. TDL (Nunglam en lo a, veih peek a cihte pawl hi lo dia. A sawlte dawi tawh kibang a cih na zong hi pah lel vem.) 014. A nu in hik a etsak ngeiloh - Vok: Khuapihte khat in vok zuakin, Tedim pai. A vok zuak bel limci lualo ahi tam maw, a hik tam simsim. Lawibual pan kipan innsimah ban zuak kawikawi. Innkhat a tun ciangin, tua te’n deih pian, a lim et leh, a hik khawng a diang kheukho mu. “Na vok in hik hau lua sang,” a cih leh, amah zong, hehpian kawmsi tawh, “Hau mah lo diam, a neu tuung a kipan a nu in hik a etsak ngei loh hiven,” ci-in, ki suankikin paisan pah vingveng. Thawng Za Langh(A zuakpa’n zong, a vok in hik a tam neih, a tawm neih a etsak ding aa a sawl hilo nakpi’n, a kisai lopi mi’ na zuak a tuaci gensak bel, a hehhuai mah hi. Bangmah dang cihlo a, a paisan vingveng bel, a lei nuamnu kaampha zaw sa ingh.)

015. An po a tuak - Tuulpipa: Gang Kham Lian, Tungzangah dawithawih dingin pai. Tungzang a tun ciangin, a zin- te’n, Zo ngeina bangin ki nohsetna danin: “Bangci! Pa Lian, an po khawng non tuak na vuam,” ci’n a dot leh, amah zong a natna in a tut laitak ahi tam maw:“Tuak mah veng e, gun tung khawngah an po ziazua mah veh,” ci puut zeel hihtuak. KL Amah bel tulip ahih man hi. Tulpi nuakte genhak sa lua hi kei leh a innteek te’n dawng nuam ding hi ven.) 016. A naailo- eek-awng. Khuapihte khat zong, khuado zawh a zingciangin a gunlo uah kuan. Lo atun madeuh in, a ek suaklua, teh dektak ahi manin, lampaam deuh-ah tusuk ziau-in a thaksuk laitak, khat in tuak ciitciat. Tua pa in zong a cihna dang ding thei tuan loin, “Leh! Naai thak liangmah si teh,” a cih leh amah’n zong am pialpual kawmin: “Naai thak hiding ke, khua takpa tai 5- tak hiven,” ci-in nui lo puam loin, hing tantanin zomsuak veve, ci. Thawng Nang(Koi tak panin teh tuak uh ahi tam. A tehna mun uh kibang lo uh hihtuak.)

017. Baa..., hon theisak se! Tangvalpi khatmah a beelpawl nuam, (a pilvaang phalo) khat om. Amah lah a kum tam zo, ama thu-in lah zi a mu zo ding bang hi nawnlo. Khatvei, a sanggamte teng uh kikum in, numei khat tawh gawm. A kiteen zawh tawlkhat mah a lupkhop khitzawh uh ciangin, a hang kithei lopi-in a zi ciah kik ngiau thong. Amah zong mite’n a upmawh uh na banglo, a nopdan thei zogawp. A innkuanpih te’n ciktak ciangin a sap kiksak tam ci aa, a lamet leh lah, ama lamet bangaa, sap kikpak ding lah gen-a neilo uh. A sauvei ciangin, amah zong thuak-hak sa mahmah ta, om thei nawn lo. A innkuanpihte kiangah a sap kiksak nading a gen leh lah, awlmawh loin om hiithiat leluh.

11

Page 12: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Nikhat amah zong a ngaihsut tam mahmah, thuak-hak sa lua ta ahi manin, l“Hon sap kiksak nuam lo ding in, baa…, hon theisak se nei vua,” ci’n lunghaamin ki tomgawp ci. Dai Khual (Ke’n bel, tua-a kipan, tuapa pil sapah ing. Anlangte lo buang dingin mi maimai-in ngaihsut ding hi sa nawn keng.)

018. A kipua kawikawi lo, dammawh: Gang Kham Lian mah hi zeel vem! Tungzang khua-ah dawithoih dinga pai. Tungzang a tun ciangin, a zintunnate in i Zo ngeina a, vaaitung ki nohsetna-in: “Na khua uah dammawh, a si a mang liang a om naam?,” cih bangdan-a kidot danin, “Bangci! Pa Lian, cina khawng nusia a, hong pai hi kei vaak teh maw,” ci a a dot leh lawmpa zong ahihna teng mah iip zo lo zeel hi ding hiven:“Cina nusia lo, kua’n pua kawikawi zo ding,” ci’n dawngkik ziau. KL

019. Neih khop ding - Zato: Khuaveengte mah tawh hi zeel lo diam! Deih khat a neih uh cianga ki-eeng zeel. Laaituite’ zato ngah ding zong lam tuamtuam tawh-a ki nawngkai sak kinken. Khuapihte khat zong khua veengte khatmah tawh niangtui sai khat-ah a ki tuakkhak leh, zato vai mah genin, kituh-in, kam kinial uh ahi tam maw! A sauvei ciangin, khuapihpa in zong: “Lawm aw, ki- tuhtuh nawn dah niing in, nei khawm niing. Ko khua in a inn neih hon sii nung in, no khuate in a lup hon sii le uh cin,” a cih leh, a lawmpa in zong hi sa lua ahi manin nial thei nawn lo ahi tam, heh lua kisa-in, zong pau thei nawn lo hihtuak. Neng Za Mung (Tua ngaihsutna bel sia sa keng! Hawm cingpah lian. Khuapihpa in khuaveengpa hamphat kisa mah vak. A lup cih zong a ol mahmah nasep khat hi lailai ahih man.)

020. Peng Lam’ pu: Khua-ah tan li ka kah lai-un, ka siapipa uh bel, puteek khat hi a, thupi khualin sangnaupang ta ding hong deihsak mahmah. Ko lah ama hong deihsakna telthei nailo. Khuaphia in ommawh lua ka hih manun, amahmah lawm bawl thei, zahtaak bawl loin peuh ka om thei zaanzaan uhi. Nikhat, hong hawmthawh luat mahmah manin, hong heh mahmah a, maisan teitai liangin hong hangin: “Hai thei lua mahmah uh teh, Peng Lamte aw,” hong ci hi. Ka vekun, lau lua kisa a, a dai khipkhep kimlai, ko lak panin khat in: “Ko Peng Lam ka hi uh leh, nang Peng Lamte’ pu” a hong cih ciangin, heh lua kisa-in, a cih nading thei loin, hong nui kik zaw liang hi. Hau Khua Lian (Kei zong, tua hunin lau lua hi kei leng, “Ko Peng Lam ka hih uh leh, nang Peng Lamte’ siapipa,” ci ning, ka cih hiven.)

021. A meet ding - Sammeetpa: Tulai khangnote in, sam sau hawi peuh khantohna lamin ngaihsun zaw hi ding hiam, a sam uh meet nuam peuhmah lo uh. Khuapihte khat in zong a tate sam sau-a a om uh a muh ciangin, noptuak sa hetlo. Nikhat, a ta tangvalno-pa kiangah: “Na sam va meet dih vaw,”ci’n a sawl leh: “Meet nuam keng,” ci’n dawng kik. A pa in: “Meet nuam lo na hih leh, nang meet ding hi kei veh aw., sammeetpa’ meet ding hiveh,”ci’n dawng kik hiat. ZGKK(Hih bel ngaih sunsun lehang ahi kawikawi tawh kibang thong mah.)

022. A thak bel ding - amau siikkaang!

12

Page 13: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Ka neulai-un, khuapihte, a diakdiakin paltante bang deuhdeuh in siikkang inn lamin, khat le khat ki dembawl tek uh. Tua lai-in, khuapihte khat zong, a tate lah naupang lai, muanin om nai lo uh. Siikkaang lam zawh nading a daanin pia nai hetlo. Khuapihte in siikkang a lam kheukho uh ciangin, amah zong a thangpaai ne-na hi ding hiam: “No na na lamlam vevua, ko lam ciangin, ko aa mah thak bel ding hi-ngawn ven,” ci-in lungkiat pau het lo. Thawng Nang (Hi sa mahmah ingh. Amau lamh hun cianga, tua hun lai a a lamte aa bel nana lui zo takpimah ding hi a. Mihing i cih zong tua banga upna tawh lam-etna i neih leh i tupna hong taangtung kei phial mah leh zong, i lungnopna in phazo hilo ahiam mataw!)

023. A lum lai! A lum lai! Khuapihte lawmta thum, Tedim paikhawm uh. Van lei dingin, sumbuk a vak kawikawina uah, Tedim nungak, a meelhoih mahmah khat tawh kituak photphot uh. Tua nu-ngaknu tawh a kithen zawh uh ciangin, a lawmta un, omthei nawnlo in, tuanu thu mah a pai kawmkawmun kikumpah tangtang uh hihtuak. Tuabang a, a kikupkup uh leh, khatpa’n, “Guaite, gamlak-ah i vaak laitak hihnu, taakkung khat dawnah, a guaktang in nana tuang velval leh, bang i cih tam maw,” ci’n a lawmte geel a dot leh a nihnapa’n, ngaih sunsun nawn loin: “A taakkung i phuukpah keh,” ci’n dawngkik pahlian. Tua a dongpa’n, “Leh! A taakkung hong puuk leh tuanu zong hong kiasuk ding a, leilak a tuksuk ciangin sipah lo diam?” ci’n a dawn kik leh a omlai a thumnapa’n: “Lei hong tuksuk aa, a sih leh, a lumlai! a lumlai! Ci’n, i hihpah saisai kei de!” ci’n dawng kik pahlian. Go Kapte lawmta (Laivuanna hi leh a nihna pa in ongmat ngah bek ding a, a thumna pa in D- tawh ong ding hiven. ‘Siate sang a a pil zaw’ i cih te pawl ahi ve.)

024. Sup om diam. Kawlgam-ah TV a hong tun tuungin, ZGKK-te zongin nei uh. Nisial in TV hon hut peuh leh gen kullo, ki zotzot kullo in, TV mai-ah ki gualsa-in ki ompah dimdiam. TV-ah bel a muhnop nono hong kilak. Nikhat, maa…., Mangkang gam khuadam mahmahna gam, amual aguam cilo mun khempeuh vuuk in a tuamna-ah, sing kheciang tawh taal zaza a, leeng liang aa tai a kidem uh hong kilak. Tua a ente lakah khatin, “Maa lai-ah tuikhal tawn (Ye-khe-chaung) zuak leng kikhawng kei mah si vaak,” a cih leh innteekpa in: “A kikhot kei mah leh zong sup om lo ngawn ding hiven maw,” ci’n dawngkik hiat. ZGKK/ Cin Za Kai(Ahi mah hi. Na bel, a vaal thong a kingahte, a vaal thong mah-a a kipia zo dingmah hi thong. I khot kei ding leh lei lopah ding hi ve hang maw!).

025. Na leen ouh! Na leen ouh! Khuapihte khat, Tedim-ah vok zuakin pai. Lawibual pan kipanin zuak pheiphei. Tedim sumbuk khatte’n deihpian in en. A vok lah, a bawm sungah a eek tawh kidiahgawp ahi manin, a pum a keeng-in, a nit mahmah banah, zong uih-in namsia lailai hihtuak. Tua ahi manin, a sumbukpa in lawng nuam vet loin, a khut tawh kawk ziauziau bek. A bawm sung pan a suahkhiat ding ciangin, a sumbuk pa’n huh nuam vetlo ahi manin, a zuakpa bekmah in lomsuk lomto. Amah zong a cih nading a theih loh ciangin, a vok a nit lohna lam, a lu-in man a, a khahsuak dektak kineihin: “Na leen ouh!, Na leen ouh!”ci-a a ot leh, a sumbukpa zong, a patauh luatna teng tawh om thei nawn vet lo leh ngaihsun theipak loin, a lawnnop het loh, a khe keek mahin man hih tuak. KKD(A angsung thei luate in tua bang a tuak thei ahina tel tek ning maw, guai!)

13

Page 14: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

026. A bei ta ding…, a lawmpa ZGKK le a lawmpa zong, cidam nading tawh kisai thu kikumkum thei uh. Khatvei, ih thau ciangin, natna kihau; gawng mah leeng, i ci a dam zawk na dan’ khawng zong a kikup uh leh, a lawm pa in zong: “Ke’n nisimin exercise ka laak leh nisimin pong khat taang bang kiam ing. Tu’n, nipi kalkhat bang pha ta ingh in, pong sagih taang bang kiam ta ning,” ci’n a lawmpa tungah a kisialh gen hi. A lawmpa in: “Exercise na laak ma-in pong bang zah na pha ei?” ci’n a dot leh “pong 170 pha ing,” ci’n dawng kik hi. Tua ciangin, ZGKK in: “Lawm aw, na kidop kei leh, lauhuai mahmah sa’ng. Nisimin, pong khat ta kiam na hi leh, ni 170 ciangin, nang a bei ta ding na hi maw!” a cih leh, a lawmpa zong a diipkua saan. ZGKK/MB (MB zong ZGKK bang a logics a sin ngei leh, a patauh mah ding hi thong mah).

027. Ki ngailua lehang a lauhuai dan Khuapihte lawmta khat zusiimna-ah kituak kha uh. Anih tuakun, zupeengnua ah, zukhamin am milmel tuak uh ahi tammaw! Khatpa’n zu a teep laitak, theihkholh lohin, a lawmpa in deihtakin a nung tupsak thong! A tup thuakpa in zong lamdang sa-in: “Leh! Bangci a hon hihci tup thong nei aa?” ci’n, lawmta ahi si tawh heh dinga lah hisa loin a gen leh a tuumpa in: “Kon ngaihman hi e,” ci leltak hi. Tua leh a tup thuakpa in zong: ‘Leh! tu-a sangin hon ngaizaw lai lecin si takpi lo ding ka hiam” ci ngeungau. NgulZaVunghte lawmta (Ki-it leeng lah lauhuai sa’ng; Ki-it kei leeng lah a lauhuaina a tuam. A koici thong hiam hih Leitung ) 028. A kibot nai lo, vok mul: Khuaveeng, Lunmualte khat vokmul lei ding zongin khua-ah hongpai. Inn khatte huankhang pan: “Vokmul na nei na vuam?” ci’n a dot leh: “Nei mah ung,” ci’n dawng kikpah. Khuaveengpa zong lawp lua kisa-in nawhpaipah saisai-in, a kong uh lutphei dingin a kithawi laitak in vokmul nei pa in “Bot nai kong e,” a cih leh, heh dinga lah hi lo; ahi vive mah hi a, a lawpna teng veng hiilhial hihtuak. Cin Khan Lian (Vok vai bel thu kician ngeilo ahi man uh a, ki tuakkhial thei tawntung ahi ta ve, mataw! Ama cih bang hi leh vokmul nei bel amau bek hi lo mah ding hi ven maw.) 029. Bombi tual ding – sum: (an sukna):

Innlak sanggamte khat in, a inntual uh ah sum sui-in a om laitakin a tupa khat va hawh. A tupa in, innteekpa’ sum suihsuih lamtak thei gegu-in: “Pu, na sum suihsuih bang ding?” ci’n a dot leh, innteekpa in zong: “Na bombi tual ding,” ci’n dawng kikpah. A tupa in zong: “Kei pawh pal hak diakdiakin um ingh,” ci zaw lai.

Vungh Khua Kai/ Cin Khan Phawng(Tua tegeel a ciamnui uh lah hih tuak khol kei in, kidawng thei tuak sa’ng.A putu un a sang kah na uh ki bang leh ki lawm)

030. Sakol hoih om ngei kei! Khualte khat sakol lei ding zongin, khua-ah hong pai. Lampi-ah khuapihte khat tawh kituak a: “Na khua uh-ah sakol hoih a om tam?” ci’n a dot leh: “Sakol hoih thei ngei khang. Amai sau peupau vive hi lo maw,” ci’n dawng kik. DKTTua banga, a cihnopna daan a kituak het lo tegeel, kituak thei citciat sa’ing.)

031. Ka vok puak, lehpuak kei hiam?

14

Page 15: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Khuapihte khat, Tonsimah vok zuakin a pai leh, khawng loin puakik hihtuak. Lampi-ah mi a kituakpih peuh akhat akhat in:“Leh! na vok lehpuak siteh,” citek uh. Amah’n zong a tuahsiat teng tawh am gawpin, a tuahsiat lamtak zong phawk khalo, a vok “a bungbu lam-a pua” a kici sa a, “Lehpuak kei hiam, hon bawl sinvua leh,” ci’n dawng kikci. Kam Suan Pau(I dau a pailoh vaanglak ciang a ki tuaci zanzan thei mah hi.) 032. Vaimiim lo pho: Khuapihte, lawmta nih Tuithang-ah pai uh. Tuithang gam a tun uh teh, a lo uh a, vaimim-kan a pho uh mu. “Na an uh a kan lawmlawm lopho si uh teh,” va ci puut zeel vem. Cin Khan Lian (Kuama dot lohpi-in zong a lawmta un va lung himawh mah uh. Vaimiim a kan i cih teh a kung akeu ma-in la-in tolin kang. A ‘lopho’ i cihte in a gawt khit teh la panin a gapin kikhai.)

033. A thau theilo, antang tehna bung: Tedim sumbukte antang tehna bung bel, depin gawm semsem leh amau ading nuamtuam semsem. Khuapihte khat zong antang lei dinga Tedim sumbuuk tengah kawipai kawikawi. Sumbuuk khat atun ciangin, antang lei dingin dawp a, lei dingin antang a teh ciangin, a antang teh na uh bung gawm lua lawmlawm sa a hitam maw, amah’n zong, hi sa lo lua, om thei loin: “Leh! na antang tehna uh bung, antang lak a bualbual buang dingin gawng veh e,” va ci puut. Ngul Langh (Sumbuuknu zong, a hehna sangin, a van khotin zogawp zaw a hi tam, zong heh hetlo bilbel ci. A lei lopi a, a va ci hi leh, thuak hak kha ding hiven.)

034. Leh! Ama lamah, i taai buang kei diam. Lawmta pawlkhat mah Tedim pai zeel uh hi lo diam. Tedim a tun uh ciangin, sumbuuk- ah a vaak kawikawi uh leh, a ci ngo, a melhoih beba Tedim nungak khat tawh kituak zeel veem. Tua nu’n a khen zawh ciangin, a lawmta-un kikup bawlpah tangtang uh hihtuak. Khat pa’n: “Guai! hi nu tawh, a puan suahsa, a guaktangin gampa lakah kituak leeng, bang i ci tam?” a cih leh a nihnapa’n: “I taaipah keh,” ci’n dawngkik lian! .A thumnapa’n: “Leh! Taai zaw liang ding maw,” a cih leh, a nihnapa mah in: “Leh! Ama lamah ahi buang kei deh!,” ci’n, a lawmta tengun pawi lak dinga a sin kholsa mahmah bangin kidawng theipah lianlian uh kici. Vungh Bia (Hih lawmta teng zong, Bawda aa om kullo, tuition la lo a, D- tawh a ong zo dingte pawlmah hi mataw!.) 035. A ki ciangtanhlo, veih sanh Lawmta pawlkhat mah, sabengin (gamvaak) zangiak uh hihtuak. Khatpa’n bel, kuamah khuallo, awlmawh vetlo in a veih peek ziauziau thei a, a lawmte’n lah, bangmah ci ngamlo, lah awi het loin, a mit-hem-un en giaugiau bek uh. A sabet uh lah, tuahpha kisa khol lo laitakin, tuapa amahguak vavaak. Hong tuahpha mahmah in, sakhi khat manin hong pum-puakin a hong ciah ciangin a lawmta tengun kipaakin tuapa tungah lungdam tek uh. Tua leh, khatpa’n zong, paakta lua ahi manin, a cih nading dang thei tuan lo a: “Tu’n ahi leh, veih na ut bangbangin, peekpah ziahziah sang’ ou leh” a cih leh, a lawmdangte’n zong diksa lua le thukim pihin, si dektakin nuipah ngeingaai uh. (VK/SKL)

15

Page 16: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(Hotkhiatna i ngah nading a, i mawhna hong kimaisak i cih zong tua bang liinlian ahi ve. A kimaisakpa sangin, a maisakte bang lungdam zaw kaan. )

036. Taai kikhaam maw! Khuapihte khat Tedim pai. Tedim tuntoh madeuh, Lamzaangte khuakhuung-ah, Customte tawh ki bingtuak vat uh! Customte’n a check nop ciangin, amah lau lua-in a taai leh, Customte’n zong delhpah. A phaak ciangin a van a checksak leh vankhaam bangmah mu lo. Customte khat in: “Bangcia taai?” a cih leh amah’n zong: “Kumpi te’n taai kham a hiam?,” ci’n dawng kik. Gin Tual (Tua tung bel customte tuahsia kisa mah vaak. Bangmah a ngah loh banuah , cih gawp ngingeei tuak lailai.)

037. Kham semsem leh, sa tam -man semsem: Papi khat zong in zuneekna khat, zupeeng nua-ah zukhamin, a lawmte khatmah tawh kitawngin, kitom. Amah’n bilpi nangawn man nai lopi-in: “Saipi luang kua ka kaapna,” ci’n minsial. A zingsang ciangin, a zannitak a a kitotpihpate’ innah va zinghawhin, a zaantaak-a vai, zukham a bangmah theilo ahina khawng, ‘khial ingh’ ci-in va thuum. A lawmpa’n zong: “Himah veh aw. ‘Saipi luangkua ka kaapna’ ci’n peuh minsial zaanzaan veteh,” acih leh amah’n zong: “Nu e!. Zaanzaan! Tua sangin kham zawlai hi leng, luangkua bek hilo luangsawm val bang kaplai ding hi veeng!” ci lailai. Laai Kham ( Hih bang daanin, sunmang sangin a kician lozaw thu ahi hi. Luang sawm val bek hi lo, luang za, luang tuul val bang a man ahi liang zongin, a ki manna omlo hi a, tuabang daan a ihih loh nading kidawm lehang ngaihsutna siang zaw tham ding hi. 038. Zawsop aw! Khuapihte a zi a lel khat in zu siim. Zupeeng nua-ah, zi lel lo khat tawh ki tawngin, tuapa pen,“Zi lelpa aw,” ci’n a va kogawp ngingei leh, a lawmpa’n: “Zawsop aw!” na ci ziau. AE/TGC (Tua a tawnggawppa bel, ‘ahihna bang a kithei lopa’ hi a, maangmu nu tawh ki naai kha ding hi. . Tua banga ihih loh nading kidophuai mahmah hi. )

039. Atun cing zolo, gaalkap dingpa: U Khual Phung zong a tangvaalno lai-in paltan tum dingin, a pai ciangin, a nu in a si- pah ding sa-in, awi het loin, kahkah hihtuak. A pasal in: “Kapkap kei aw. Nang ta’ a vaal-thongin na pia zongin, kuamah’n hon deihsak kei vaak,” a cih leh a sauvei loin a tapa, a tun cing zo loin hong ciahkik takpi. Gin Kham (A nu in ahi leh, ‘ka thunget hong kidawng’ ci phet vencin, a pa in bel, ‘thusuak ka ngah bang lian ahi veleh’ ci zel lo dia.)

040. Ka awi-ek ve! Ka innlak pate nupa khat bel, phatna hi het loin, lasiam meel tuak uh. Nikhat a nupa-un ki kamtamin, ki tawng uh hileh kilawm. A zi in a pasal kiangah: “Na hoih lohpi tawh, phianphuan teh,” a cih leh, a pasal in: “Ka awi-ek ve!,” a cih ziau leh, a zi zong a cih nading thei loin khawlpah dide. SKG/KZC (Ngaihsun thei taktak leh a pasal hoih loh bel, ama aa na hizaw gige. Thu ngaihsun lopi a mi i ko leh ei tung peuh a hong tu kik thei ahi lamtak phawkhuai sa’ng. Ciikpi-te nupa bangin om lel le uh.)

041. Hon ci pheiphei kei aw:

16

Page 17: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Khuapihte nupa khat om a, a pasal in a zi ngai lua. A zi in tua teng meetdawh lua liang leh huaiham laak leuleu-in, a ut a dah-in, na sawlsuk sawlto hihtuak. Zingthawh i cih bel, a kua mahtek in haksa i sak leh a ki-ut lo vaaikhat ahi hi. Ahi zongin, a pasal in bel, a ngaihno’sawl ahi manin, a haksat lam zong thei loin, zingsang simin a sep tawntung ahi manin ama adingin lamdang lo lel hi. I ci ta zongin, zingsang khat a zi hong uanglua lawmlawm hihtuak. Tua ni, a zi in: “Na zingthawh ding,” ci’n, a pasal phong ngawhin, pat bawlpah. A pasal zong a thawh zawh ciangin, a zi in a lupna tungmah pan: “Nau in, i lupna tungah a eek tha, nong siak kawmin, nau hong lapah ou” a cih ciangin amah zong a zi cih bangin hihpah. “Nau pua kawm inla, mei nana tawhin, na manzawh teh beel nana suangin, tua na manzawh teh, tui nana tawi-in, tua na manzawh teh sing nana tenh in, tua na manzawh teh an nana su in, tua na man zawh teh…,acih leh, a pasal in zong:“Hon ci pheiphei kei aw…….,” cihiat bek saap hi. Luut Tual (Dawi a thoih sang un a zi thoih huai sa zaw ing. A zi cih dingteng khoh bawl kei lai leh, bang teng a sawl lai tam. Thei nuam bilbel ingh. )

042. A ki lunggulh, lungme: Khuapihte lawmta pawlkhat khualzin khawm uh. Ki beel pawlkhawm uh a, an a neek uh ciangin, a anlak uah lungme khat a sisa-in hong laam pepa mu uh hihtuak. Amau zong tua lungme paikhia khianin, bangmah ahi lo bangin an ne zom veve uh. A an uh a neekneek uh hangin, a lungsim uah, mangngilh thei tuan saap lo hi ding hiam, khatpa’n: “Den-a i an lak a lungme lunggulh giauguau lai veng aw,” ci hamtang. Goih Do(I duhte bek a kilunggulh thei bek i sak leh, i duh lohte zong a kilunggulh thei veve hi thong.) 043. Phat a ngailo - Zalui mei: ZGKK zong, Singapore a pai madeuhin, khua-ah a innkuan-un va ciah uh. Khuasung vai tawh kisai Tedimah paipak nading khat hong om. A hausa pa uh tawh pai uh a, Tedim a, kumpi ulian khatte’n a va hawh uh leh, a Zalui mei uh na tang lela hi. Tedim mei bel, i theih tek ding hi a, a taan loh hun tamzaw hi. A taan sunsun ciangin tomlawh khak dingin tawmvei taangin mit kik pahziau hi. Mei-aam san phalo bang milmial lai hi. Ulianpa lah, hong kiphatpah a: “ko mei bel sia ngei mengmeng lo ei ve,” ci’n hong kisialpah hi. Ko zong lah, ka vai uh tawh kisai, maingal nading bangmah masuan gina ka vom loh uh tawh, ama lungdam theihtheih, lungkim theihtheih nading cihna-in, ama cih tengmah a kilawm theithei dingin behlap toin: “Na mei uh bel a lamdang mah hi thong, Pasian thupha taktak mah hi. Ka hong paiphei na uah kuama aa, taang het lo a, no aa a na taan,” cih bangin ka phatphat laitakun, a mei uh hong mitvat thong hial hi. Ko zong ka cih nading uh thei lo, khuamial lakah, ka om laitakun, ka lawmpa in: “Leh! Na mei un phat ngai keimah si ei, mataw!,” hon ci thei bilbel a, khua miallak-ah ka nihun ka nui simsim uhi.. ZGKK/ Suankuh (Zalui mei-a kipan i Zogam Hydro meite bel, a genhak mah hi thong veh aw. Tui tawm ciangin mei a kingah loh bel, ahi dingmah, a lamdang lo tawh a kibat teei hangin, tuuknuai tui tam ciangin, tui tam lua ci a, mei a kingah loh zeel ciangin, kei bangin a tel zo nawn vet lo mah hi thong ing.)

17

Page 18: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

044. Misi tuuk a teh lo, tuulpipa: Gang Kham Lian mah hi zeel lo diam. Tungzangah dawithoih dingin a pai leh, a vaitun ciangin, a beh a phungte’n na dawnin: “Bangci, khua lam a kidam kim naam? Misi khawng a om naam? A om leh bangcia bang a pha ei” ci’n a dot khel leh, amah zong a khel zawkaan mahin: “Misi bel om mah hi ven, ahi hangin bang cia pha cih ke’n hon tuukteh keng,” ci’n dawng kikgiap hih tuak. Kham Lian (Thu a khel a a thei nuamte’n, ahi leh, a theihnop mah bangin,a khel zawkaanin a theipah veleh!.) 045. Ci a tawk (alsak) zo lo ding - guntui. (Al kei mah si vaak teh maw!) Khuapihte khatmah, Tedim pai a, a ciah ciangin, ci tawikhat lei-in, a vanpuak tungah a beleng (a behlap) nadingin koihin pua. Amah zong inn a tunkal ding ngaklah simsim tawh, gunlei tungah a pai lanlan laitakin, tua a ci puak kiatsuah a, a ci zong gunsung kiden- sukna pah vingveng. A cihna ding dang thei loin: “Al keimah si vaak teh maw,” ci bek saap. Thawng Za Langh(Guntui a al dinga a sawh hi lo napi a, ama ginat loh man-a a kiatsuah kimlai, guntui ngawh mikmeek)

046. Guahzu kei peuh leh a keh lo sang-inn: Pa Pau hauhsak laitak in, Tedim Pi-nia-oh pa, khua-ah, sangsit dingin hong pai. Tua lai- in sanginn bel bi kilam aa, zong sia mahmah in vang `neei`naai. Zan bang ciangin aksi bang a kimtakin kimu thei liang hih tuak. Pi-nia-ohpa’n zong mu gegu mahin, hausapa kiangah, “Na sanginn uh guah a keh naam?,” ci’n a dot hamtang leh, hausapa in zong: “Guahzu kei peuh leh keh kei,” ci’n dawngkik ziau. Kham Khen Pau (Guahzuk lohpiin bel guah keh thei lomah ding hitah. Guahzuk lohpi-in keh cimah leh zong mawhna khatin kiciamteh zel ding a.)

047. Dinsa a eek a tha lo – Laaituite: Hun khat lai-in, Tedim Vuandok, a tun a sang deeudaau khat zong, khatvei khua-ah hong pai-in, Buzung (Mangbuuk) kitungsak. Khuapihte’n zong, vuandokpa hong pai ding ci-in, eekbuuk nana lamsak. Uliante, a ukna sungah khual a zin uh ciangin, mi’n a thupi ngaihsut theihtheih nading ci-in, mi’ kicin lohna, mawhna, ginaat lohna le mi’ thanemna cih bang a tuamtuamin thu a zon bel, uliante dan hih tuak. Amah zong tua bangin hih nuampian a, a kipat leh, a tuakloh dan! Eek buuk-ah eektha a, a manzawh ciangin, pusuakin, khuapihte kiangah: “Laaituite, na eekbuuk uh niam lua,” ci’n thu zong dingin a kipat leh, mi kawmlak pan khat in: “Vuandok pa aw, eek na thak ciang a, na tutsa a na thak dinga, eekbuuk ka na lam uhi. Ko Laaituit’en dinsain eektha ngei kong,” ci’n a dawn kik leh, ulianpa’n zong a thohkhialh lamtak phawkna’n nei zawtham hi. Pau Khup (Thoh theih hitah ci a, a hun le a mun tawh ki- zui a, ngaihsun lopi aa, tuakna peuhah i thoh leh, a kikhial thei thumah hi.) 048. Amau sakol haat daan: Khuapihte pata nih in a sakol uh tawh kuli van a puak uh leh, lampi-ah a sakol uh zawmgawpin, pai zo nawn lo. Tua banga a pai zawh nawn loh ciangin, a pata-un a mailam pan a kaih tanhtanhuh leh khualte pawl khat tawh kituak zenzen uh. Tua a kituahpite’n, “Leh! Na sakol uh hat lo maw, nihtak in kaai liang?,” a cih leh, a pa in, “Haat hi mah vaak, ka pata un, ka kaih nangawn uh, kaai zo kong,” ci’n dawng kik ci. Vungh Nang

18

Page 19: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(Kaih i cih zong, a haatlua a kaihhak a om mah bangin, a haatlo lua a a kaihhak zong a om thei na hi gige.) 049. Tuaci khol kei: Ka innlak sanggamte khat zong, mi’n bel ‘pawl nuam’ a cihte a hi tam!. Khatvei, khuasungah puul natna hong tung in, a tate khat sihsuah. Tua a ta si a gui zawhdeuh ni nih ni thum cih bang ding ciangin, a dang khatmah sihsuah leuleu. Akua akua in, amah dinga a ki-ngaihsut ciangun, thuak haksa dingin um uh. Tua leh, khuapihte khatmah in, hehpih lua ahi manin, a hehnem dingin, “Leh! u Thang, sih khat cih bang phial a naute nih in hon nusia ci thong leeng, vangpah beba mah vaak uhteh maw,” ci’n a va pat leh, innteekpa zong kamsiam nuam lua ki sa in: “Tua ci khol kei,” cihsan ziau lel. Cin Khua Thang (Tua bel khial kici theilo mah ahi ve. Amah’n zong ama thuakna bang tawh a a dawnkik hi lel hiven. Nuampah a ci pawlkhat bang om thei zawlai ding hi ee)

050. A gup kaailo..., a naupa: Khua-ah unau pasal nih om. A u zawpa bel, na hanciamin zong thukhual mahmah. A naupa bel, zong thadah, ngaihsutna meel lah a neih loh bang loin, zi nei-in ta khawng tampitak nei in kiva bilbel. Ei Zo ngeina-ah, uzaw in innluah ding hi a, nauzawte bel inntuan ding ahi hi. A upa in a naupa hanthawnin, zong lungduaitakin maikaihin, a naupa inn-tuan nadinga kisam innsing khawng zong topsakin, a hanciampi hangin, a naupa bel, gupkaai hetlo, bangmah ki lamdanna om tuanlo. A tawpna-ah a upa in thuak zo nawn loin, a naupa kiangah: Na inn ding takpi tawm nuam lo na hi leh, i pa innpi nang luah in, kei inn tuan ning,” acih leh, a naupa in zong:“Tuan lah tuan kei ning; luah lah luah kei ning,” cihsan liangthong hi. TL (Zi le ta tampi neihna lamah a kivak bang lo hi ding hi ven maw.) 051. Ludin tawh vaimim kung a teh – tuulpipa: Gang Kham Lian zong, Tungzangah, pai kik zeel hi. Tungzang a tun ciangin, a zintun- nate in, “Bangci! Innlam-ate cidamin hong nusia buang hi vaak teh maw? Lo khawng kipawi zo ding ci leeng, an po khawng non tuak na vuam, an khawng bang tantan a pha ta ei,” ci-in nohsetin na dongpah. Amah’n zong: “An bel pozo mah in, ludin leeng bil ciangciang bang phata mah inteh,” ci’n dawngkik. Kham Lian (Amah zong tuulpi khat mah hi a, lungkim lo a, a nuak ding lau hi kawmsi le zahtakna le kihtakna tawh hi kei leh, Tungzaang khua a, a mite in bel, a heh zawh uh le a thuaklah zawh uh sauvei, tamvei simsim ta-inteh maw!)

052. A hih maimai ding, numei khat: Ka innlak pute khat, a cidam mahmah a, a sihin kumza vaal eu-au dingin um ingh. Ka pi, a zi a sihin amah kum sawmgiat val, sawmkua bang pha phial ding hi. Ka pi sih zawh ciangin amah zong, nadang khawngah teek lua a kisak bang loin, thu tuam khat ah khanglai mah kisa lai hi ding hi ven,. a innkuanpihte’n vaihawmna khatpeuh a neihsak kei tam, cih lamen giauguau hihtuak. Tuabang in, a lam-et hangin, a innkuanpihte’n bel bangmah huthe tuan lo. Ni khat, amah zong thuak zo nawnlo hi ding hiam, a innkuanpite kiangah, “Ka hih maimai ding, numei khat hon zonsak dih ve vua!” ci ngeungau saap hi. Gin Pau (Ke’n bel, a haat nawn loh ding hangin, kidemna a, a lut ding hi buang lo a, a ngaap khopkhop a, ahih maimai ding hitakpi ahi ciangin, ka cih leh. a innkuanpihte’n bel,

19

Page 20: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

teek zawhnua-in, ta khawng nei lailai leh, buaihuai bek tham lo, zong hehpih huaisa ahi manun, ngaihsutin zong neihsak lo uh hi.)

053. Laaitui te a heh uh ciang: Laaituite lampi deih bel, ka neu laipek a kipan hi zo hi. Khuapihte’n lampi a deih uh leh, khuadang kimkhatte banga, a kampi uh tawh a deih, mi aa peuh nawngkaisak a, a tuhkhia- nuam cihbang hi loin, amau thatang mah tawh diangin, a sempahte uh ahi hi. Tuabang a hanciam-a, hahkat-a a sep uh hangin, tungsiah aana neite’n bel, panpih lo bek tham loin, a ngah loh theihtheih nadingin, heikhiat sak tawntung zaw uh hi. Khatvei, Laitui le khuaveengte mawtaw lampi kituh uh. Tungsiah uliante’n amau’ aangsung ding a ngaihsutna bek tawhin, khuavengte panpih uh ahi lamtak a kitheih ciangin, khuapihte zong heh mahmah uh. “Hih lampi leltak, aana nei aa a kineite’n hon panpih kei hangun phamawh zenzen kei. Hon panpi mah leh zong, ei thatang lo tawh a, a piang zo ding hi tuan kei,” ci’n thangpaih laakin, Lamzaang pan ki panin, mawtaw lampi a tawh uh leh gun dong tunsuk pah uh. Hih in Laaituite a khatvei hehna. Tuabang a Laaituite’n a hih lamtak uh ulian a kineite’n a zak uh ciangin, Laaitui Lampi Committee teng Tedim vuandok zumah sam uh a, Myo-ukpa’n, tawnggawpin a lamzik uh a khawl kei uh leh, thongah a khum nading dong takin, lauthawn hi. Tuabangaa a ki totgawp uh hangin, lau lah lau lo, zahtaak lah zahtaak tuan beek loin, a cih bangbang uh dawngpah leklek uhi. Khua-ah a ciahkik uh ciangin, khuazangin kaikhawmin, Tedim a va pai lai uh a, a tuak thu teng khuazang tangpite tungah a gen uh ciangin, khuazang taangpite heh mahmah uhi. A thangpaai mahmah uh ahi manin, khatvei hanciam leuleu uh aa, gun pan khua dong a tawh uh leh, zo leuleu uhi. Tua in Laaituite a nihvei hehna. Tua hilo diam khuapihte khat in, “Heh khat in gun, heh nih in khua tun ungh,” acih. Kam Khan Thang(Khuapihte a heh theihloh ding uh le a heh uh a hong kap khialh ding mahmah hi, ka lunghi- mawhna, zan zonga ka ihmut theih lohpih tawntung; Uliante’n deihsak a a panpihte un bel ahi leh, tuciang dong mah lam enen lai uh hihtuak.) 54. A tuptup! - Zato lup ding: Innlak sanggamte khatmah, Kawlgam Tui galkap- (Burma Navy)ah a lut leh zato a kisit ciangin, siavuante’n TB nei dingin ummawh uh. Langlut(recruit) nai loin, Meikthila TB zato-ah kipuak a, tua laitak-ah, limphatakin zato kisitsak leuleu. Natna a neih lamtak a kiciat ciangin, tua zato mahah lumpah. A natna nasia lo, sihpah nading ahi loh banah, sauveipitak zato lup ding, thamaang a om hithiat dinga, tawldamsak hithiat ding, tha om theihtheih nading anlim nono, (pongmoh, aktui, thawhbat, bawngnawi, sameh, holick) cih bang teng nek nading natna hi citciat. Amah lah khua lam pan a tungtuung, tua anlim nono gengen loh, buhsih bek bang, meh lo tawh ne leh zong, a gil vah lua kisa a, a gilna liang zo laitak ahi hi. I lawmpa tua banga zatote in anlim nono tawh nisial a vak a, thamaang hithiat a a om ciangin, a zato lup lamtak zong mangngilh liangin, nuamsa lua mahmah ahi diam, a lawmte kiangah: “Guai!!!Hih banga i om ding. i tuptup hilo maw,” bang ci liang hi. Khup Khan Dal ( Tuapa bel, galkap ci-in gal a kap loh gengen loh, langlut loin zato pensen tawh tawpin kum tampi mah nuntakpih hi. Ama cihbang leh a kampha zong kici thei zaw takpi hi. Tuapa in ta bek hilo tuu nangawn nei aa a tuupa min Dal Za Kap sa ven, tua

20

Page 21: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

bel ke’n hi sa zo taktak keng. Banghang hiam cih leh aman sa uuk aa sa manman cih lah hilo, a galkap tum mah a cihnop na ahih leh, ZaZa a cih zong ki awi huai kei in a Kap pongpong aa a helnop leh ‘Khat Zong Kap Manlo’ ci zaw le uh ka cih leh a innkuanpih te in teltuak mel kei.)

055. Zawngtah mi na kholh nop leh: (Zawngtah kiat hak: ) Zawngtah bel lim mahmah na ven, a kiat bel haksa kisatek hi. Khuapihte khat in zong, a veengte in kiat nai lohpi zawngtah a kholh leh, “Zawngtah non kholh uh leh kiatsa-in hon khol ua,” na na ci zawtham hi. Hau Khan Langh.

056.Loplop poppop lah ci kei ning: Khuapihte pata nihin sunkim lai-in, ak gawhsawm uh hih tuak. Haksa pipi-in ak man uh. A mat zawh uh teh, a tapa in a tawi, taisuah kik thong hial. A pa inlah a heh mahmah hangin, a ta taai ngam taktak lo ahi hangin, “Loplop, poppop lah ci kei ning!” ci veve hihtuak. (“Na le-nuai ciikpi ka ci deh” cihte pawl mah hi lo dia!) Awn Khua Zam057. Ko khua: Zolai tan 4 ka hih lai-in, Tedimah u Zel Khan Thang tawh scholarship phi dingin ka pai uhi. Tua lai-in Mansuang lam, khuakhal laitak bekin tuingapin kitawnthei bek a, tua lo tuuk, tuitam lai teng bel, Muizawl, Ciin lo, Tuibel lei, Lailo lam kitawn hi. Ko te- geel bek Muizawl lam tawnin, ka ciah lam uh ciangin zong tua lammah tawnin, ka ciah uh leh, Lusei Kawl lal dingte tawh Ciinlo toto-ah ka kituak uhi. Luseite zong kisiamsak nuam lua le hong pawlbawl lua-in: “Zawlte, koi khua nan ni?” ci’n hong dot ciangin, ka lawmpa bel, a kheltat lua ngiat ahi manin: “Ko khua” ci’n dawngkik pahpah. Zel Khan Thang (Lawmte’n bel theih tuakin hong en giaugiau uh. Tua lai, neeulai thu cihtak Khuangleeng gal khawng a kilim gen laitak ahi si tawh, ka lawmpa’n bel bangmah a awlmawh loh hang, kei bel lau peuhmah ingh.)

058. A pau theilo teng lak pan, a kamtam bel pa: Ka innlak naute khat, Tual Kai bel, a pau theih loh hangin a lungsim bel pil mahmah, tei mahmah bek tham lo, zong a khutsiam banah mi citeng tawh, akhual atual cilo-in ki hothei hi. Mi tawh a kiho ciangin a khut tawh lak bek tham lo, zong awng gawpthei lai hi. Ka va ciah bang ciangin, thu hong kohnop, dotnop, kupnop, gennop tamlua hi ding hiam, awngin a khut tawh lak in, hong gen hi. Sunkim mi daihlai tak, zankim mi daih laitak nangawnin a ma aw kiza thei hi. Tua hi lo diam, khuapihte in: “ A pau theilo teng lak pan, Tual Kai mah kamtam bel vaak,” a cih uh. Tual Kai ( A pau theilote a kam atwm cih lah hituanlo zel aa.)

059. Phiingphiing cia: Ka papi le ka nupi zong teek mahmah zo tuak uh ahi hangin, ki-it phadiak uh. Khangluite in, ‘teek zawh nua-a kingaih, na diak hi’ a cih bel a maan mahmah hi thong. A ki-it uh zong a simtham bek hi lo, mi lak mahmah-ah zong, tulai pau leh, teci pang mahmah bang a, kilang sak uh. Khat vei ka papi in: “Dim Za Ciang aw, hon ngai vanvan veng aw”, a cih leh ka nupi in zong: “Phiingphiing cia,” na ci. Kham Khen Pau/ Dim Za Ciang(Hi ka sa mahmah hi. A nungakno tuung, a tangvaalno tuung uh a, kingai a a ki teeng, tu’n tua zawh kum sawmguk bang pha ding a, ‘hon it ing’ a cih bel, phiingphiing tawh a kibat hangin, tua mahmah hi nupa kawmkal aa a thupi belbel; Leitung-ah i

21

Page 22: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

nuntakpih ding-a i lam-et.Tu ciangin ki ten zawh sauvei in teek semsem lehang, ki it na zong dauu suah semsem thei ahih ciangin,.)

060. La, aki phuaksa le a kiphuak nai lo koi tamzaw ding? Khuapihte lawmta pawlkhat zong, la tawh kisai thu kikumkum uh hih tuak. La i cih in thu-a i thuuk gen theih loh teng la tawh kigen thei ahina, a thupizia le a kiphuaksa la a tam-zia khawng zong kikum uh ahi tam maw! Tua leh, khatpa’n: “Guai! La a kiphuaksa leh a kiphuak nai lo koi a tam zaw tam maw?” ci’n a lawmte a dot leh, a lawmte’n zong ngaihsun theipak lo uh hih tuak. Nang Khan Zam (Hih dotna ngaih sunsun lehang, ahoih leh i lungsim in abat zawhloh ding zah dong-a a thuuk mahmah dotna khat a na hi gige thong. La a ki phuaksa peuhmah nangawn, kuama ta in a kan zawh ding thu ahih kei hangin mong nei thei lai hi. Ahi zongin a kiphuak nailo late kan ding cih bel, a ngaihsut hak mamah mong nei lo (infinity) thu khat hi a, ngaihsun semsem lehang ki-am semsemin, i dawn nading (a phi = answer) a ki- ngah thei vetlo thu ahi hi. Algebra sung aa unkown tawh tuat te pawl hi. Hihpa bel, a pil-a a ki gengenloh khuasung aa a hai pawl aa a kigen pawl hi aa, hihbang ciangin thuthuuk ngaihsun, mipil-Philosopher- khatin ciaptehhuai liang sa’ng.) 061. Bangci a, hon them! Khuapihte khat Tedimah pai. Lawibual pan Tedim khuk lamah a pai leh, a mai ah, numei a duang hoih dingdiang khat nana pai a, aman zong tuanu, nungak melhoih mahmah khat sa-in a phak dongin nawh delh simsim. A phak a, a then ciangin, tuanu a leh-et kikgiau leh, ama lamet na bang loin, a meel hoih lo, nupi haamsa khat nana hi thong! Amah zong hehsim giauguau-in,:“Baa hon them!”ci miikmeek in amah guak luui mualmual. Khai Thang (A nupi nu’n lah bangmah thei loin, lamdang sa-in en gega. Hih bel, nupinu in amah a them hi lo zawin, amah le amah a kithem a hih lamtak a kithei lo zaw hi gige. ) 062. Huanthang a, meileeng lampi ding: ZGKK-te Zangkong-a a sangkah lai-in, Sani, Nipi ciangin sang kikhak ding ahi manin, Ninga nitak-a kipan kisuakta pianpah hi. Tuabang ciangin, Medical College-ah, a lawmte teng tawh kituahin, thucin thutang kikumin zanhak dekdek uh. Khatvei leh i minamte khantoh nading, khatvei leh mailam vai ding, a sunmang teng peuh kikum thei uh. A lawmte khat in, a sunmang hon uang gen lua liang a, Zogam, a khua uah meileeng lam tung ding a, a huanthang uh tawn ding, ci’n hon gen hi. Tua bel, tu nua khang tam simsim zong a, a piang thei ding thu hi lo hi. ZGKK in zong: “Na huanthang uh, meileng lampi tot ding na deih leh, na inn uh, Kawlgam a, a omsa meileng lamtung(lamsak) khat peuhpeuh-ah tuah lecin a ol zawkei tam maw!” a cih leh, a lawmpa a lungkim tuak het lo. ZGKK( A taangtung lo ding veve, ka deih teng uh tawmlua sa zaw ingh)

063. Taang kampau (Common language ) a suak ding, ZGKK te’ pau: ZGKKte’ pau bel midang ta tawh kibang lo, a hoihna tuampian ngiat hi. Mipil, mi thupi pawl in bel, paakta-in zong a zat ding uh angtang, nuamtuam ahi hangin, mi kiphasak, mi cingtaaklo, mi vaanglak pawlte bel in, neu bawl mahmah, ciamnuihna-in a neih bek thamlo in, mi kona, zahkona le mi niam-bawlna, a el theithei-in zang se uh. Tua bel ZGKK in a neu lai, Tedim a pai tuung laipek a, a na tuak, a na theih ngeisa ahi hi.

22

Page 23: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

ZGKK zong Zangkong a pai tuung lamin, a ute, Sia Nang Khaw Thawn le Dr.Sian Za Kamte zong University a na tungzo uhi. University a tungsa, mailam a i Zomite makai ding, i suan i muan ding i cihte pawlkhat nangawn in, tuabang a, mi cingtaak lo, mi vaanglakte’ zat banga a zat se uh bel, U Thawnno in zadah vilvel-in, heh thei hi. U Kambawk in bel, tuaci laak lo zaw ahi man in thuakzo zaw hi. Khatvei, milak-ah tua banga a kilopthop bawl ciangin, U Thawnno in heh mahmah, thuak zolo a a om ciangin, U Kambawk in: “Pu Thawnno aw, heh kei aw! Hihbang in ki zangzang leh nikhat ni ciangin ei kampau pen Common language hong suak ding hi,” ci’n hehnemin tha pia hih tuak. Nang Khua Thawn/ Sian Za Kam(Zong a maanna ciang khat om sa ingh. Tua bangin, a zangte’n bangci, bangci in zang taleh, hong kitam zat semsem leh, a sauvei ciang mikim in theihna-in nei ding a, a kicih bang in common language hong suak theitakpi ding hi, cih bel logically-in proof leng a piang thei ding thu ahina, aphi - answer kingah thei takpi hi. )

064. A lungkia – puteekpa: ZGKKte’ a neu lai-un, khua sungah paltan hong ciah khawng a om ciangin, kithei peuhmah hi. Konglak bangah i kituak ciangin, i kithenzawh nangawnin a suul teng bang namtui vauvau lai liang hi. Tua mah bangin, khua sungah kumpi nasemte bel, khua mite tawh kibang thei lo, tuampianpah se a, zong kithupi-etpahin, ahoih lopi nangawn zong, kihoih- muh, a ngo lopi zong kingo muh, a pil lopi nangawn zong kipil muhpah hi. Tua in khuatate’ daan ahi hi. Khatvei lai-in khua-ah, zato nungak siamah khat hong tung. Nungak ahi semsem ciangin, a kua a kua in hoih sapah, thupi sapahin, en giaugiau bek uh. Khuapihte a ciamnuih khah mahmah, puteek khat zong, tangvalte sangin nana kitaaklah zawin, nana enen, nana ngimngimin nana manlah sim giugiau ahi tam maw. Khatvei a hihna teng iip zo nawn loin, “Siamah nu bel, a naak neu lua in ka lungkia,” ci hiat bek hi. Lut Tual( Puteek pa in ama lungkiat bek thei hi ven maw. A theihloh in, a lawmnu alung kiat masak lamtak hi. )

065. A siing sa..., khai lailai: Khuapihte khat in, Bo Siing Khua Khai bel, “A siingsa khai lailai cileeng, siing semsem mah sivaak,” ci hi. En Zam(Ama cih daanin kikhai hi leh bel ahi ding hi thong mah.)

066. Si ngam peuh lehang, zu om: Khualam nupite bel, zu thum loh, zu neih loh peuh thuum-a a neih theih uh a ngeina uh ahi hi. A hun dangin: “Zu nei het kong” ci-in a thuum ngaungau uh hangin, sihna khat tawh a dong tuak uh ciangin, a lupnapi paam, a beemkawm pan zu uum hon latha-in, hon nei veve hi .Tua hi a, khuapih nupite’ daan athei khat in zong, “Si ngam peuh lehang, zu om,” cihsak hi. Pau Khup (Tuabang tawh a site aa ding thadah huai tei mataw. Amau tua zu nekha lo ding!)

067. Mawtaw lei dingte innkuan: Khuapihte innkuan khat zong, mite in mawtaw a lei nainai uh ciangin, amau zong omthei tuan saap loin, a innkuanun mawtaw lei ding kikum uh hih tuak. A innkuan un mawtaw lei ding a thukim lo khat zong om lo. A vekun thukim mahmah tek. Ahi hangin, a sum ding ciangin haksa sa zel uh. Tua hi lo diam, a pa un:“Ka innkuan un mawtaw lei dingka ki kupsial- un thukim tek mah hi ve ung, ka lei takktak ding uh ciangin a sum dingin samzel,” ci. NZS

23

Page 24: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(Amau zong amau innkuan bek a kisak leh hi peuhmah kei e; Ei zong a tuaci bang tek mah hi hang. Nuihsat ding hi kei.)

068. Kua a hi zaw taam! A dik zaw: Khuapihte pata khat, a tapa a samsau in, thu maan loh le giit loh thuah ahi tam! A pa in zong amah le amah kiphawkkha pak lo ahi tam maw! A tapa kiangah:“Na samsau lua a, gilo hi teh, na sam meet in,” a cih leh, a tapa in, “Nang zong na sam atom mahmah a, na dik tuan kei veh,” ci’n nana dawng lian. LKT/ZLK (Apa zong amah le amah a hihna ki tel paklo hi ding hiven. “Zawng in ama tawkheng mu lo a a tapa aa kosak” ci leng e. )

069. Suang a kihuan ding - thacialte: Khuapihte inn khatin, vaimim taw ding cial uh. (an neek ding nei loin khua dang pan-a an lei dinga paite ‘antaw’ kici.) Zo thacial i cih bel, sumtang tawh ki ciallo, anlim zawzaw mah ki huanin, zu-lim theithei mah a kiluup ahi hi. Tua ahi mah bangin, tua tung belin, anlim duh man, zu-lim duhman a, thacial a kikuan ahi loh hangin, kuamah peuhmah in, vaimim a huan liang ding uh bel lamen-in ka um kei hi. Ei ngaihsutna bang lo, tua tungin, innteekte’n vaimim na huan meetmaat takpi. Thacialte khat in zong a awiloh lamtak iip zo lo ahi tam maw, “Vaimim pua cial a, vaimim mah huan ci leeng! Suang pua cial leh suang mah huan vem maw!” ci hiat bek sap. TKL (Tuabang dan hileh, cikmahin sa pua ki cial ngeilo ding ahi teh, sa a ki huan ngeiloh mah ding hi mataw.)

070. Haai kung dawn a, vok-an zongpa: Khuapihte innkhat in, a huansakah a gah mahmah aa, a min mahmah haai kung khat nei. Zankhat, midaih zawh, khuapihte khat in, tua haai gu dingin, bawm khat kuahin hai tungah kahto khiankhian. Innteekpa in a theih tak ciangin a delh le“Om lo mah a hong kumsuk kik hi lo ka hiam?,”h tua haai gu nuampa zong tuak sukkik pah buatbuat. Innteekpa tawh haai phung-ah kituntuah. Innteekpa in: “Nang zankim- pipi-in, ka haai dawn uh-ah bang hih ding-a kahto?” ci’n a dot leh, haai gu nuampa in: “Vok an zong a a kahto hing,” ci’n dawng kik. Haai neipa in: “Haai dawnah vok an heuh om vaak ci peuhmah na hiam?,” a cih leh, haai gu nuampa in zong:”Omlo mah aa a hong tuaksuk ka hi veleh,” ci’n leh-hap kik zawlai. TL (Ama cih bang hi leh, innteekpa in thei loin delh lo hi leh haai dawnah vok an a om takpi mah ding ahi tam? )

071. A kibang liiinlian - Tedim sangnaupang nihte: Khuapihte lawmta khat, Tedimah sangkahin inn saap khawm uh. A nih-un ki beelpawl uh a, anhuan zong, a kibangin kikhelh bawlpah uh. Antang bel, ip khat tuakin amau aa tuak tuam koih tuak uh. Khatpa’n an a huan ciangin, aangsung thei, a nemtuam dingmah ci ahi diam, a lawmpa’n lah theilo ngawn ding ahi teh ci-in, ama antang teh loin, a lawmpa aa bek tehin huan. Tuabang lian mahin, a khatpa’n zong anhuan hun a tun ciangin, a lawm pa’n theilo ngawn ding ahih ciang ci-in, ama antang teh loin, a lawmpa aa bekmah tehin huan. Bangci bangci a, a nemtuam ding ci-in a hihsim tuak uh hangin, a tawpna-ah, a antang uh a bei hun kituak veve lel.( Kawlte in, “a ciantuu nyantuu = a kibang liinlian ngaihsutna,” a cihte uh hi a, hih tungtaang ah, ‘Laaitui-te’ paudaan’ I cih sangin ‘Laaituite’ tatdaan’ ci lehang a kilawmzaw tam maw) Thuam Khan Thang

24

Page 25: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(Tuate gelin, a antang uh singkuang sungah tawhkalh tuak leh bang a ci ta umah. Nuih zak huai ding hi ven.)

072. A tuahpha a pa uh: Khuapihte khat zu siim teh kham thei. A kham bek tawh pha loin, inn a tun ciangin, a zi a tate galbawlin, haangin kitom thei tawntung. Nikhat, tuapa in zusiim a, a khamsa-in inntung. A zi a tate phin-in, galbawl nuamin thu zongin a kipat leh, a zi in: “Hong tuahpha zel hi niteh maw?” a na cih ziau leh, a bil puakkak mah in, a zukham kampahin tei silsel a, a thu zonnop- na teng bei siang vingvengpah ci. GDT ( Tuahpha cih kammal tawh a phin ding khawl kik ahi leh tuahpha lo hi leh e leh phin vem maw leh! Tua lah hi lo zeel a!) 073. A gaai takpi ding - a lawmnu: Khuasungah inn khatte zu nung. Tangvaal khat, tua sawng nitak simin a lawmnu tawh, tua zunungte’n zusiimin, va zou khawm uh. Lasa-in, laam-in gualnuam kisa uh ahi manin, zankim cihbang ta ciangin ciah khawm pahpah uh. A lawmnu lah, zankim khuamial ahi si tawh lau-in, amah guak a ciah ngamloh ciangin a lawmpa’n, tha tawntung hih tuak. A lawmpa’n tua banga a thak ciangin, tha thong bek loin, lampaam siik-khialpih thei zelzel a hi tammaw! Tua bangta a, a hih uh a tamvei simsim zawh teh a lawmnu’n zong, maansa khol nawnlo a hitam, “I kithakthak na’n gaai takpi vaang e,” a cih hangin. TD/DKZ (A lawmpa’n lah khiap sawwm tuanlo; Amah’n lah maan sa lonapi, sia sa khol lo veve ahi manin nial hamtang ngeilo hihtuak. Khanglui te in, phimbil aa khauthum sangin haksa zaw, ciliang hina pi in. Hihbang daan hi, “ tulai khangte’ gamtat,” ci lehang kituaksa belbel ing. )

074. A lim dawkdawk, an-guak. Pau Bawk bel, mi tuampian khat ahi hi. Akua akua in, bangbang a ci a, a ko, a bawlsia phial aa a kiciamnuih hangin, heh theingei vetlo hi.Tua zahta a, lungsim hoih lungsim pha khat ahi hi. Khatvei khua a pawi bawlna khat-ah, anneek ciangin pawlkhatte tawh ankuang uum khawm ahi tam maw! A lawmdangte ang-ah sa kisunsun ta leh, ama ang-ah sa kisun thei mahmah lo. Amah zong, hun khat teitei ciangin hong kisun ngawn-inteh, ci-in lametna tawh lungkia loin, a an-guak a neekneek hangin, thu kilamdang thei tuan peuhmah lo. Tuabang teng ahih na, a lawmte’n peuh a theilo, a mulo, a phawklo a hih khak leh a zaktheih, a phawktheih, a theihtheih nading ci-in, “An guak ka neekneek leh lim mah si ei! dawkdawk liang aw!” a cihcih hangin, a za omtei napi-in, kuamah in phawk tuanlo veve hihtuak. Pau Bawk(Pau Bawk’ tuakte daan bel hih leitungah a lamdang hi nawn peuh kei. Tua hi lo diam! ZGKK in, “Ka upmawh a na banglo, hih leitung” a cihcih.)

075. Uut lo kituh Khatvei zuneekna khatah, khuapihte nih, khat le khat thu kinialin, kikamtamin om uh. Tua banga sauveipi kam kinial a a om uh, a kianga om zusiim dangte khat in: “Leh! No bang kituh a kam kinialnial,” a cih leh, tua a kinialte khat zawpa in, “Uut lo kituh,” ci-in dawng kik ziau. TL (Hi sa peuh mah ingh. Khat in khat cih ‘hi hi’ a cih ding a uut loh a a ki nial tentan tak uh cianga, a kikamtam hipan ahi teh. Tua hi leh, “ Uut kituh cih zong a om theimah tam maw?,” Tuabel omthei lo ding hi. Banghang hiam cih leh, Uut a cih ding limlim uh, uut lo pahphot ahi ciangun, a kinial mah kul veve ding hi.)

25

Page 26: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

076. I hauh nop leh - sum neih masak ding kuul: Khuapihte khangno pawlkhat zong, sum bawldaan, bangci leeng kihau thei ding cih khawng ki kumkum uh. Tonsim lamah siikkang a ki puaktoh lai bangin khatpa’n, “A zian om loin, siikkaang dal za li Tonsimah pua toin zuak leeng a, sumvom tawh a thep khawng ding. Tua i ngah sumvom bel, Tedimah a thep tawh theek lehang,” cih bangin, a sun-mang peuh uh kikumkum uh hi. Bangci bangci-in a ki kupkup hangun, a tawpna-ah, sumzian a ki sapna mah tawh hial bawl zeel uh. Khatpa in: “Guaite aw, ka ngaih sutsut ciangin, I hauhnop leh, sum mah neih masak kul veh aw!,” ci’n ama ngaihsut tawpna a gen leh, a lawm dangte in zong nial thei tuan nawn lo uh hi. ZKD (Banghang hiam cih leh a zian omlo-a van lei dinga, sumvomin a khep a khot baanah, a khepmah tawh sum khek ding, a cihcih khawng uh bel, hauh nading tua kaan om lo, ahi ding mahmah tawh a kibat hangin, ngaihsun kikkik lehang, a sumzian omlo pi sumvom in a khep khawng ding a, a zian om lopi-in a khep mahin sum khek ding cih bel, a tawpna ah, ‘beem vive i khansak - 0x0=0 - tawh hong kibang lel dinga, bangmah lo mah hong hi zeel ding hi. Hihte pawl hi ei! thuthuuk pilna! – philosophy - i cihcih.) 077. A dik mahmah..., mipa! Khuapihte khat in: “Kei bel, non hehsak keinak uh leh, dik mahmah ka hi aw,” ci-in, amah le amah kiphat. Ngul Kap (Tua bel maan lua! Ahi zongin amah le amah dik a kisak zeel bel a maanlo hi bek! ) 078. A kinawh hawl lua – sataang: Sawngbet hun laitak in, khuapihte khat zong a lawmte pawlkhat tawh sawngbeng dingin gamkuan uh. A nautaang pawlkhat(Teitawi) te in sa-taang hawl in, amah bel, sapangte lakah, kihel. Sataang hawlte kician mahmah uh-in, sa tampitak a suak hangin, thau lawngkhat mahmah zong, a ging a kizaakloh ciangin, sahawlte, a gim, a tawl, a daangtaak, a gilkial uh tawh, a hehsuak mahmah uh. Sapangte kiang a tun uh ciangin, a totgawp daan ding bang a ngaihsun kholkhol bang om liang hih tuak. Sahawlte apangte kiang a tun uh ciangin: “Sa hizahta hong suak a, bangcia khatvei beek nana kap liang lo nei vua?,” ci’n a totgawp leh, sapang khatpa’n zong: “Sa hong suaksuak mah veh ee.. Manlang lua mahmah a kikap man lo hiven. Tua a ci ding in baa hon nawhhawl lua se nei vua?,” a cih leh a lawmte in zong a heh ding bang uh mangngilh liangin, si dektakin nui uh. Gin Khan Thang (Tua tawh kisai thu khen ding hi lehang, sahawlte nawhhawl luat hang lah hi kei, sapangte kap man loh hang lah hi tuan kei, a sate a manlang luat man hi a, a sate mawhna hi, ci lehang, amau le amau ki kamtam om lo bel dingin um ing.)

079. Mi haipa: Khuapihte nih kitawng uh. Khatpa’n, a kitotpipa kiangah: “Nang kiphasak, kipilsak ke’n; Nang’ theihzah thei ning,” a cih leh a lawmpa’n zong, “Eh! Kei’ theihzah thei bek ding na hi leh mawl mah si vaak teh maw!” cihsan hi. Zam Thang

080. Vok man thei lo, tan giatpa: Kumkhat khuado ding ciangin, khuapihte innkhat in zong, a Tedim sangkahte uh zong ciah ahih manin innkuan kim laitak ci’n a innnuai uh a, a khawisa uh voktal khat gawhsawm uh. Innteekpa zong, a tapa tan giat a sim laitak khat tawh innnuai-ah vok a

26

Page 27: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

mat uh leh a tapa in ama lampan vok na taaisuah. A pa zong heh lua kisa-in: “Tan giat lawmlawm vok man thei lo,” ci’n a tapa tawnggawp. Paupi (A tapa in a sang uh-ah, VOK MATDAAN, optional subject tawh sinlo hi kha dingin ummawh ingh.)

081. Bawl-a bawl zawh loh - Minsialna Khuapihte nupa khat zong kingai diak uhi. Tua leh khatvei a zi hong dammawh a, dam thei loin, a kumin zawngkhal-in na hi. A pasal in zong, a zi dam nading hi peuh leh, ci-in, a lungnop mawhna teng thempeuh tawh bawlbawl. Khongkhai, aaisan a kipan, khutlamet, bumleh, lawmkhen a kipan dawi a kici peuhmah a thoih loh khat zong om lo. A neih a lamsa teng bei kiuhkeuh liang. Dawi tawh kisai teng a man zawh ciangin, leitawi-in zatui, zaha a kipan, siavuan siamahte kiang a naih leuleu. Tua teng tawh a noptuam tuan loh ciangin, biak- na namkim, pianglui, piangthak zu nete, piangthak zu ne lote a kipan pawlpi a sin loh, a phak lohna a om kei phial ding hi. .A tawpna-ah a zi hong si veve. A zi a kivui ding ciangin, hunbawl, thungen, lasak a manzawh a luang a pai taktak ding ciangin, aman zong a cih nading dang thei nawn vet loin: “Thasia kei ou!...pai ou!, pai ou! Sep-a sep zawh loh, bawl-a bawl zawh loh hi ciai! Thasia kei ou!” ci-in minsial-in vaithak hi. TL (Bangleh bangleh tuapa bel, adah akah, a lungleen a khuangaihna atuam hibek vaak in, a zi tawh kisai a lungkim mahmah dingin um veve ingh.) 082. Ngaap khopkhop a galkap nuampa: Khuapihte khat zong sumbawlin, zinsuk zinto tawntung. Khatvei Zangkungah, van la dingin paisuk. Mingaladon-ah khuapih galkap khatte’ innah zintung. A vaitun phetin, a innteekpa in, a sumbawl lamtak zong phawk khalo pak ahi tammaw: “Bang tum, bang vai a hong pai na hia?,” ci’n a dot leh, amah zong lah, ‘sumbawl a hong pai hing’ a kicih ding lah kisang gen lua tawh a kibat ding lah hisa lo kawm si le ciamnuihna pian tawhin: “Galkaap khawng a kidon leh galkap lut nuam a a hongpai hi veeng aw” ci-in dawng hiithiat lel. Tua laitakin, a innteekpa’ taat-ah galkap a na kidong takpimah nana hi. Innteekpa in, a zinpa zia thei lo, a cih takpi sa-in: “Eh! Na tumnop takpi leh, ko taat-ah a kidong laitak hi mah ei ve!” a cih leh, a zinpa in zong:“ Ngaap khopkhop a gal kap nading a om leh, luut nuam mah ning,” ci’n nana dawng hiithiat. Vungh Za En/ Zam Khan Suan (A innteekpa’ taat bel tua banga, a ma tup taatte pawl na hitakpi leh, a luut takpi mah tam)

083. A manlang vet..., taangman ciim. Taangman `ciim i cih in, i Zo-an neek theih teng lak pan, kaw lo buang dinga, a man bel ahi hi. I sunsiah uum-(thawl) in a ngawng santak, ciangin, a geek giegeei hi. Tuabang sunsiah uum tawh taangmaan ciim puak thong bel, sunsiah neek ding ciangin, a buaihuai mahmah thu khat ahi hi. Khuapihte khat zong, khatvei, tua bang lianin, sunsiah thawl tawh taangman ciim sunsiah-in pua. Sunsiah a neek ciangin, van lam daktoin, a sunsiah thawl laamtoin, bungbut- in, a nuai pan a taangman ciim a kiatsuk ding cil valh kawmkawmin ngaak ngiungeu-in om. A taangmaan ciim zong, a ma ngeina bangin, hong kaaisukpak mengmeng lo. Amah’n zong, hong paisuk pakpak lo, ci-in a langlam peuh nga-in a om laitakin, upmawh kholh lohpi-in, hong kiasuk vat a, a kiheek khakkhakna tawh kizui-in, a biang tung a tu tawh, a tal tung a tu tawh, a naakciang a tu tawh omgawp hi.

27

Page 28: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Amah zong, a valhsa teng lah, a paina, a tunna lam thei lo, a neek lai ding teng zong a duhna bei zo liang si tawhin:“Eh! hong manlang vet ve cia,” ci hiat bek. Sing Za Kham (Tua bang an le sunsiah thawl tawh lungsim duai kidemna bangin kizang leh hoihsa phial ingh. Tuabangte a lungtom vanglakte bang bel, a sunsiah thawl tawh lei a den nading zah dong bangin hehhuai liang hi. Cimcim muhna ah:- Dakh(ze-ol mahmah na pi in a manlang mahmah cihbang te pawl hi ding ahi ta ve!.) 084. A hoih penpen..., mo zot dan: Khuapihte khat a zi ding, a nu te in numei khat kaihsak. A kaih tuung lamin, nitak sialin, mo zawn dingin, a sanggamnu pai thei tawntung. A nidang khawng-a bangmah a ci ngeilo, nitak khat a mo uh kibawlin zui nuamlo hilhial thong. A zingciang nitak va pai, a thai ciang nitak va pai-in a va zotzot hangin zui nuam tuanlo. Tuabang a a zuih nop loh ciangin, nitak khat mozawn nu’n zong, anute’ kihosimna a zaaksim khiinkhian khat tawh: “U aw, tu nitak hon zui heuh peuhmah aw. Non zuih nop het kei ding leh lah, ka nute’n, a dang khat zong mai ning, ci,” a cih leh, a mozot nu zong, ki thawipah tengtungin, a mai-ah na mapai khol liang kici. Luan Goih(Hih sanga a hoihzaw mo zotdaan a om ahi zongin kei bangin athei nailo hing. A zenzen in a mo nu bang a lungkia aa apai sawwm nawnlo bang na hi leh ee.!!)

85. Heuh! Hihte aw ei! Gawpgawp aw ei! Khuapihte nupi khat, a meltheihte’ inn khatah a sun hawh leh, gamdai peuhmahin, kua mah omlo hin teh, a cih kawmkawmin a baangkua pan a innsungah a daakphei leh, a meipaam uh-ah, a innteekte nungak le a lawmpa na ki sunlup-in a na buai laitak uh hih tuak. Amah’n zong a mang bang hi phial ahi tam! ci liangin, am pialpualin, a cih nadang ding thei tuan loin: “Heuh! hihte aw ei! Gawpgawp aw ei!,” acih lamtak bek tel lai hih tuak. TZL( Amau zong mi venh laitak ci hi kha ding hi ven, ama kaamphat na a kici thei taam!!!? Ei lamah mi’ inn ah ih hawh ciangin a anneek laitak ih tuak lehang, “ Hong pai ou!! Hong uum pah ou,” ih ki cihngei bangin amah nana ki cikhalo hiding hiven. Nana kici hileh hih thu ki zakik nawnlo mah ding hiven.)

086. Eite in…, Leitungaa khualzinte: Khuapihte khat asih tungtangin, a pawlpi siapa un hunzangin i leitung nuntakzia in, leitungah khualzin bang i hi a, khatvei teitei vantungah i Pa kiangah a ciahkik ding ihih na tawh kisai thu hilh hi. Tua banah, kim khatkhatte kum sawmguk, sawmnga, sawmli, sawmthum, sawmnih, sawmkhat, kumnga, kumkhat, kimkhatte akha bang, ani bangbek cih bangin kinungta a, hih leitungah zantaam a, khualzinte ihih na a telgen mahmah hi. Hun bawl a manzawh ciangin, khatpa siapa in kiangah va nai a: “Sia aw, na thugen tel mahmah ingh in, hoihsa peuhmah ingh. Nang cih banga, eite leitungah khualzin bang hi a, zantaam bang i hih leh, a suaktuung a a sipahte zantaam manlo ci leng, A KINILEH hi lo diam mataw!” a cih leh, PMT/KKL (a siapa in zong tel zawkkaan na-in nei ahi manin: “Tua hi, ka cih nopnop,” ci-in a siapa in tha leh ngah zawtham hi.) 087. ZBC tawh leiba kisiik: Khuapihte khatin a lawmpa kiangah, sum a va tawi leh, a lawmpa in olno takin nana piapah bilbel. Ahi hangin, a ni ciangtan ni lian-a a lohkik dingin bel kamciam a

28

Page 29: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

piasak hi. A leiba loh ding ni a cin ciangin, sum neipa in, a lawmpa kiangah i kiciam nasa ci-in leiba a va siik leh, leibapa’n, a kamciam bang loin, na pia zolo hi. Tuabang aa a siiksiik hangin, a ni, a tha hong beibei ta a, pia zo tuanlo hi. Sumneipa’n zong, a cih nading dang thei nawn lo ahi manin, ni khat a sum bapa kiangah va pai-in: “Ni tampi kheng zo hi. Ni tampi kheng zo hi. Thumaan gamtat theih nading; Ni tampi kheng zo ta hi,” ZBC 457 va sa-in a leiba a va siik leh, a lawmpa zong, sum a neihloh man bek, a lawmpa’ sum abat man bek hi a, a thu-in a lawmpa zahmah a a na thei hi zeel ahi manin: “Ngak in. Thuak in thumlo in ngak in. Ngak in. Thuak in thum loin ngak in. Ngak in, ngak in, thum lo-inah ngak in,” ZBC 316 tawh na kaap leuleu ahi manin, sumneipa zong a leiba siik ngah zo loin, a ciah kik ngeungeu hi. NKS/DKL(Hihbang ta hi leh, akuamah tek laisiangtho leh la aa ki pan Pasian thu ki vakh mahmah ding a kul a hih lamtak ki telthei hi Tuabang in ki vaa kei lehang, sum nei te aa ding in lah lahuai, a zawng aa sum tawi dingte aa ding in lah a ki sam zaw sem hi thong) . 088. Siik aktui ci liang maw! Khuapihte khat’ zi bel, Kaziante ahi hangin, Zodaan le Zo ngeinate, Zo numei khatpeuh in dem zoin ka um kei hi. A pau mahmah zong, Dimpau ciik mahmah hi lai hi. Khatveivei a pasal in zu a kham ciangin a zi a tate a totnop ciangin a phinh masa thei zeel hi. Nikhat, a pasal zu khamsa-in a ciah ciangin, a zi a tate tawng nuam ahi manin phinh ding a kipan: “No khawngte, aktui kitam ding banga, kon dop,” a cih se leh, a zi in zong: “Nang aktui, siik aktui hi vaak maw,” na ci ziau hi. Vungh Khan Suante nupa (Ama cih zahin dawmsa khollo hihtuak.).

089. Nupa kitawng a kilem kikna daan: Khuapihte nupa khat zong, kam ki nialnial-in a kitot laitakun, a pasal in a zi kiangah: “Numei aw, kamtam se ken, na subaal liak peuh in,” a cih se leh, a zi in zong: “ Kei liak ding heuh om nawn diam. Zansial aa na liaksiang pahpah hiven,” a cih leh a nupa-un, si dektak liangin nui uh. Tua a kipan kilem kikpah uh ci. Kham Za Ngulte nupa( A pasal in zong ‘hi keng’ ci tuan saap lo, mawh kisa kei leh ki kamtam lai ding a kilemzo nai tuanlo ding hi ven maw. Hih bangin nupa kitawng, ki-lem zo tah i cih hangin hih daan vive zat pahpah ding hi tuanlo, a thu piandaan tawh hong kisai zel vem maw!)

090. A kituak ciatciat! (A neih loh laitak uh tawh kituak citciat:) Innlak sanggamte khat zong, a sum leitawina peuhah tuahpha ngei meel lo hi ding hiven, “Mihaute kiangah sum leitawi-in i pai ciangin a kep loh laitak uh tawh na kituak ciatciat sese,” ci se hi. Kam Sian Pau(A leitawi na ten bel sum kem vencin, aman sumnei te muanna ding a kemlo hi zaw ding in um ing.)

091. A nua-kik..., talmopa. (mothakpa:) Pa Tual Za Thang zong 2nd Chin Batallian a a om lai-in, tangvaal ahi mah bangin, tangvaal leen- (Barrack)ah omin, a lawmte tawh nuam kisa uh. Tua laitakin, Kawl nungak lawm khat ngai in, hun a ngah simin zawlleeng niloh. Nikhat tuanu tawh hong kiteeng takpi. Kawldaan cihtak, a zi va beelin, a sungte innah va zuanpah hih tuak. A sauvei loin, a lawmnu tawh kitawng a, kikhen ahi manin, amah zong a

29

Page 30: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

zuat nading dang thei tuanlo, tangvaal leen mahah a va ciahkik leh, kisuang lua leh mai zumlua ahi manin,“Kei hong nuakik ingh e!” acih leh a lawmte’n zong na ciamnuih thei nawnlo uh ci. Tual ZaThang( Tuhun ciangin zong, a kawl a Zo cihzong omnawn kei e’! A tuakna bang peuh un ki gamta ta aa, TLT bang thu a na mu masa, ana thei masa bangin om lel ta hi.

092. A ngaap huailo...., galkappipa’ zi zon ding. Khuapihte khat paltan atum bel, kei bangin ka neu theih lai hi. Tua hinapi-in, a khuan khatvei mahmah zong ciah ngeilo a, ‘khua lam bang mangngilh phial a hitam’ cih ding zah dongin a om hi. Tua bangin om ci a, ‘Kawlte lak khawngah, nuamsagawp a, Kawl lawm khawng a ngai a hitam’ ci leeng lah, tuabang lah a hi tuan kei zeel hi. Tu-in ahi leh, a mah a kum 40 val, 50 phial bang pha ding hi a, a zi ding a zong ding hi leh, a ngaphuai het lo, a ol lo ding thu ahi zeel hi. Khatvei khuapihte khat, Zangkungah hong pai in, tua tangvalpipa’ zi neih ding a ngaihsut sak tak ciangin, a lung na khamsak mahmah ahi manin, a ciah ding ciangin: “Khual Khan Thang aw, na tangval lai a, na maan (Photo) khat hon pia aww. tua tawh khua lamah, na zi ding nana zong ning,” ciliang Zel Za Dal( Amah zong a deihsak leh a lung himawh luat man hi ee. Ngah sak ding bel a ki ngap mahmah cihbang zong hih tuak kei laai.) 093. Vai a tam mahmahna - Zangkung khuapi: ZGKKte Zangkung, Pansodan veengah inn dawl nga tungah ka om lai uh ahi hi. Tua inn bel, tualai in, Zangkung khua sungah innsang mahmah bel pawl a, a kihel khat ahi hi. Inn mai-ah khuadak peuh leeng, na thempeuh a tung pa ki-en suk in, kimu kim thei hi. A nuai tha suk leeng, lampi-a mi pai, saihka, mawtaw, meileng, tembaw, vanleeng nangawn kimu phei thei liang a, Khua Cin Lang a cih mahmah tawh kibang hi. Zingsang khat, nai 8 pawl ding khawngin, khualam pan aa ahong pai zinte khat, inn mai-ah, a daaksuk leh, a muhtheih tawpna lampi tenga, mi vaaikuan aa a pai maimai teng amuh ciangin:“Mi khat ciangin a tawm bel vaikhat ta hi ding ci leeng, vaai tam teei ei, mataw!” hon ci hiat beksaap hi. Zel Za Dal

094. Lopa a nelo ding, tate: Sanggamte khat zong, zolai sangsia bek ahih hangin, ta neihna lamah, mangpi, menzite batzawh ding bang ahi kei zeel hi. A tate bang hunhun-a a neih, cih zong tel manman lo liang ahi hangin, a simsim leh (9) tak nana pha venvan thong. Tua ciangin amah zong, “I bil hong puakkak,” a cihmah bangin khuaphawk a, tulai van man tamluat tawh, a cih nading thei lo, am pialpualin, a tate a et kawmkawm in: “Lopa ne ding lah hi liang lo a!” ci hiat bek hih tuak. Pau Khan Khup ( Tuabangin ngaihsun ning ih cih takin, tulai in lopa mahmah zong a ol hi nawn keiven, Gan khawite bangin lopa muzo nawnlo ahih manin gante duh, duhloh thu hi nawnlo in a muh sunsun uh singteh bekbek mah piak cihtak in piapia uh hi ven. Tua hi aa, hih pa in a tate lopa tawh a vakzawh ngap ahih leh thupi sa veve ingh.)

095. Amau inn bek, kong lam a nga banga: Ka innlak naute khat kiangah: “Na inn uh koi lam nga,?” ci’n a ki dot leh: “Kong lam nga,” ci’n dawng ziauziau lel. Pau Sann (Amau’ inn bek a konglam a nga bang a. Amah sangkah ngei kilkello ahih manaa, Nisuahna, nitumna cih khawng za ngei nai vet lo hih tuak.)

30

Page 31: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

096. Pataa takpi.... Pa Thawng Nang leh a tanu u bel Nu Cing Khan Ciangte a pata-un, lam to, sum thalawh dingin, Tonzang lamah pai uh. Pa Thawng Nang a meel neu ciuciau ahih manin, a tanu tawh unau kisa in, thaman zong a kikimin, a tungsiahte’n a piak sawm uh ciangin, amah zong a hehsuak lua in, “Cing Khan Ciang’ pa hi buang veng e...,” ci ngeungau sap. Thawng Nang( Thaman upat, khangham tawh a kipia hilo aa, a sep zawhzah tawh ki en aa a ki pia peuh a hi tam!!! Aman! Pa ahihna lak zolo, hilo diai hiam!!)

097. “Hon ci pheiphei kei aw,” a cipa’ nuphalpa! Pa `Vung Khaw Kai zong, zingsang khat lol veetvaatin, Pa Pau Khupte’n a va zinghawh leh, Pa Pau Khup an su va tuak kha... Amah zong a cih nading theipak lo: “Pau Khup aw, ke’n hon huanh man kei vang e!”(ansuk hon huh man kei vaang ee)...,” ci ziau-in kileh kik- pah vingveng.. Pau Khup/ Vungh Khua Kai(Pa Pau Khup in lah dawng kikpak thei lo ahi hangin, na sa lua-in, amah guak kinuai niloh...“Hon ci pheiphei kei aw,” a cipa tawh heuh ki nuphal ahi phial kei tam!) 098. A ngaihsut hak - vaidawn ding daan: Ani Pau Sann mah hi zel vem! Tedim pai a, a ciah ding ciangin vankhop mahmah ngap hih tuak. Amah zong a ciah ni ding theician nai lo pi-in, a inn ate kiangah: “Ka hong ciah ding leh hong dawn henla, ka hong ciah kei ding leh hong dawn kei hen,” ci’n a lawmte kam vaitha zaanzaan liang. Pau Sann (A kaammal pai zia bel thupi mahmah leh kilawm pong. Thuthuuk pilna a nei-Philosopher khat gen hi leh sangah kisin ding hi tah a!. Ahi zongin laivuan na bang hi leh distinction bang a ngah ngap hi na pi, logics tawh sit hi lehang beem ngah theih nate hi. )

099. Na mangngilh lamsangin kizen mahmah teh: Hau Lang leh `Ngul Kap zong Kawlpi pan ciahto khawm uh. Taingen a tun uh ciangin, `Ngul Kap in a puansilh khat a mangngilh lamtak phawk pan. Hau Lang in: “Ngul Kap aw, na mang ngilh lamin kizen mahmah teh. Ki zen lo hi lecin, phawk baih ding a, kila kik thei ding hi. Tun, k izen lua na hi manin, kila kik thei nawn lo hi,” cihsan hi. HKL/ NK K

100. Pau Sannte’ keelpi gaai: Ani Pau Sann mah hi zeel liang lo deh, “Ka keelpi uh gaai in, a no nih pha vaak ka cih uh leh, ahong suak ciangin, thum hong pha takpi,” ci kawikawi liang. Pau Sann( Hih bang bel, logics a sim ngeilo mah dingin phasa ing. A ni Pau Sann ate bel, thutuuk pilna-Philosophy kam vive hi mai.)

101. Anneek man a kila lo – mopawi: Khuapihte khat zong, a tanu mothaak tungtaang in, a vokgawh uh neu maahmah simpian hi ding hi ven, a sa zong ki cing pha mello ahih manin, anneek tak ciangin, naupangte’n:“Sa hon thuuk vua, sa,” ci-in a ot ngeeingaai leh innteekpa in zong, a cih nading meel thei loin, “Naute aw, awng-awng kei vuau! Sa a tawm man a, anneek man hong kila lo hi,” ci mai hih tuak. Kam Sian Pau

31

Page 32: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

102. A iiplahhuai, singkung hoih: Khuapihte nih zong Tonsim pai ding tonto khawm uh. Ciau dung toto-ah, singkung hoih khawng a muh ciangin, iiplahhuai sa-in, a khatpa’n, “Hih singte ka huanthang uh-ah deih mah siing!” a cih leh, a dang khatpa’n: “Tua bang a na deih leh, a sing sak-ah na inn lampah ve,” ci’n hanthawn ci. Gin Khua Pau/ Ngul Kap

103. Vaimim siapa: Khua-ah sangsia kicing ngei phalo ahi manin, tunung hun khat sung vaimim tawh sia kicial thei zeel hi. Tua siate lakah, khatpa kiphasak simpian hi ding hiven, khuapihte paukhel le pauhang simpian a thuahpa khat in: “Nang, vaimim sia leltak,” a cih leh, tua a kipan tua siapa zong daaipah didee.(Tua banga, ahina a kitelpahte bel pahtaak-huai sa ing.) Thawng Khua Vungh

104. Sakuang cing ding aa a muanhuailo…, amau pute Khuapihte lawmta khat, khatpa’n a lawmpa kiangah: “Nang na pute zumkong, mangkongah thu gen thei lah om lo,” a cih leh, a lawmpa in zong: “Ke’n, nang’ pute sakuang cing din in, muang keng,” nana ci giap. TKV/ ZN

105. A tuahpha lo..., a mau’ pa: Khuapihte khat zong gam a vaak leh tuahpha meel lo hi ding hiven, ciahin inn a tun ciangin, a tate in, lametna lianpi tawh: “Eh! I pa hong ciah ei! Pa, pa!” ci-in a na dawntuah ngeiingai uh leh, amah zong tuahsit leh tawl mahmah si tawh a lungham pian hi ding hi ven: “No pa, bang pa! Gul pa heuh hi vaak e!” nana cih san leltak hi. Tual Khan Thang

106. A cihsa a ci kikkik – a sakolpi uh: Khuapihte khat in, sakol nuta khat nei in, daaihual sungah giah. Nikhat a va zon leh a pi bek mu in, a no mu zolo. Tua ciangin, amah zong, a sakolpi mah tawh a no zong kawikawi. A sakolpi zong, hamham ahi hangin, muzo tuan mahmah lo. Khua lah mial ding hita, muzo tuanlo, a sakolpi lah a hamham ciangin a sakolpi kiangah:“Pai aw, lawm aw, ciahmai niing. Nanglah na cihsa cici thong teh!”ci hiathiat. Gin Thang 107. Phuak nai lohte lak a hel kik mai ding - late: Khuapihte papi khat, nitaak khat zukhamin, a zu kamnam kawmin la phuakphuak hih tuak. Zingsang a khanlawh, a zukham akap ciangin: “Zaantaak-a ka laphuakte, phuak nai lohte lak-ah hel kik mai niing,” ci themthum. Thawng Zen (Hoihsa taklo hiding hiven. )

108. A zatpah ding – gawl: Khuapihte khat in lamgei a gawl ding sing a suihsuih leh, Tedim pai ding Tuitawhte khat in va tuak. Tuitawhpa in zong: “Lawm, gawl ding sing suisui maw?,” ci’n a va hopih se leh, khuapihpa in zong: “Ka gawl ding hi peuhmah kei e; ka zatpah ding hi,” na ci pah. Ngul Sian Kham( Tua cilo, gawl na ngawn ki ngawwl thei lai hi ei!!)

109. Tui a tawi ding – uipi: Khatvei mah, khua sungah, zu-nunna khatah, papi pawlkhatte in, sa semsemin, Thallohte’ tan ding, sung le pute tan ding, tanu, thusa, tuitawite’ tan ding, cih banga,

32

Page 33: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

sehsa a, a koih diimdiam uh, a kiang a, a na vil niloh uipi khat in tuitawite’ tan ding nana tuahsak ziau thong. Uipi in zong a tuah bek hi lo, na netumpah. Amau zong a cih nading a theihloh ciangin sasem khatpa’n: “Uipi, nang tuitawi pah ou,” ci’n, uipi tuitawi ding in sawl ngiau pong. PK (Uipi in: “Tawi zo dihdih kei ning; Ka ngakngakna tawh zong kiman kei,” ci’n dawng kik leh kilawm sa’ng.)

110. A tuahsia – zulei: Laitui khua Tuiphum Pawlpi a phat lai-in bel: “I tungah vaan bek om,” a kici nuam liang ding uhi. 1950-58 pawl ding bang hi’n um ingh. Pawlpi mi inn lah kitam; mi lah kicing; piteek, puteek, nupi, papi, nungak, tangval, naupang dongtakin, khat le khat nuam kisa, ki-it, kingai, kithutuak diamdiam uhi. Tuabang ahina uhi, kei zong Tapidaw ka suakna. Lungdam bawl, kumthak leh thawhkik khawng ciang bangin, sial a gawh uh tawh, bawng a gawh uh tawh, anneek tuidawn bek tham lo, Pasian a mu nai lo, a thei nai lo khuasung-a lawkite, Pasian thu le a pianziate, lim tawh lak (pawi lak) uhi. Tua lai-in, piteek, puteekte bang, khangnote sangin lawpzaw, haatzaw kaan lai uh hi. Thu-um nai lote zong, huansak huankhang, innnung, innmai-ah, sialgawh en mahmah bangin, gawl kitan, gawl puuk liangin a en ziahzuah uhi. Tua ahi mah bangin, Tapidawte Lungdambawl, Kumthak, Thawhkik Pawi bawl ding bang, amau sangin lawkite bang lawp zaw liang bangin a om hi. Kumkhat Thawhkik Pawi bawl nading, sabeng dingin pasal thahat teng gam vagiak uhi. Thau tawi, tei tawi a om ban-ah, tehlop, suangpial, mankhawng cih bang thaang tuamtuam zong -khaak uh hih tuak. Tua a thaang -khaaknate lak uah, suangpial khat-ah, zulei khat awk napi, nana taisuak hi. Amah zong, sih ding ut het lo a, kipeekpeek mah hi diam, a si le a mul khawng na kiagawp lai hi. Tua nitak, a giahphual uah, a tun kim uh ciangin, tua zulei pianzia ding tengmah ciam-nuihna in bawl leuleu uh a, tua zulei suangpial pan a taisuak zawh ciangin, inn lam mahah, taipah vingvengin, inn a tun ciangin, lupna tung a kidennapah dan ding, a zi a tate le a delh a veeng a paamte tungah, a tuahsiatna daan teng, “Nu, na veh!” a cihcih kawma a gen daan ding; a tate ki-meeksak a, “Nu! Na veh! Na veh!” ci a, a tau ngaangngaang dan ding le a kimit-etna ding khawng..phuahtawm sakin, ciamnuihna-in nei-in, tua tengmah tawh amau le amau nuam a kisa mahmah uhi. NST/NT

111. Mawtaw zui zawding maw! a tungah, tuang zaw ding! ZGKK zong kumpinu na, kum 24 bang a sep sungin, khua le tui le minam tading, sepna vaan nadingin, a khuan a ngetnget tawh, tua lo, a zum pan thu tuamtuam paulam a, a simtham hita leh, a taktak tawh hita leh, a paikhiat pahpah banah, zum tuahzawh mi tawlnga a, a lup hiithiat hun, zingsang mi’ tawldamtaka lum hiithiata a om laitakun, ziin le vaak-a a taisuk a taitohna teng tawh kicing zo sa lo, lungkim zolo ahi manin a nasepna panin tawp bawl mai hi. Tua banga a tawp ciangin, khua le tui, minamte vaan ding cih buang, ci-in, Zomite le Zogam adinga, thu le la kicinna Khalkha khua va zuantopah vingveng hi. Khalkha pai bel, a gamlat banah, lam hoih lo lailai, mawtaw lah, Tedim lam khawng bang lo- in, tam lo, kicing lo, haksa ahi manin: ‘nattun za neek tawh’ genteh hi. I nattut ciangin, a kha mahmah, a lim hetlo, a neek-hak mahmah, neek loh-a i dam loh dingmah bangin, i deih, i tup, i ngimna teng zong Khalkha i phak loh-a a kingah zo lo ding ahi man ahi hi.

33

Page 34: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

1989 kum September ni 2 ni’n, Zangkung pan vanleeng tawh, Kawlpi tuto hi. Kawlpi pan Khalkha pai ding mawtaw a na om vet loh banah, nipi kalkhat bang ngak kul lai ding, mawtaw ngah zo lo-a Khalkha pai ding mi tampitak zong a om lam, a theipan hi. Tua ahi manin, amah zong, mawtaw khat bupsap in, passager zonzon kullo mawtaw dim tawh Khalkha a nitun hi. Khalkha pan, a vaiteng zo a, a mansiang zawh ciangin, Phalam-Tedim-Laaitui pai ding ci-in a kithawi leh, mawtaw zui nuam, kithuak thei loin tam mahmah hi. En leh lah midang om lo, meltheih vive ahi banah, meltheih ngei loh Zomi a kici peuhpeuhte zong a kipua nuam ahi hi. Sum laak ding bel a ngaihsun thei vet kei hi. Puak zawh leh a valthong mah hi ding, a ci pah vilvel hi. Tua banah an a taih kei nak leh a phadawm cih ding bang ahi hi. Tuabang teng tawh, khat hongpai, ‘na mawtaw hong zuisak in;’ khat hong pai tua bangmah; tuabang a tam luat mahmah ciangin: “No ka mawtaw hon zuihsawm na hi uh leh, hatngaap si uh teh,” cih bangin, a cih nading a theihloh manin a ciamnuih ciangin, pawl khatkhatte in a ciamnuih nopna telpah uh ahi manin: “Tua hi leh hon zui kei nungin a tungah tuang nung,”a cih leuleu ciangin..aman zong, a lungnop nading uh mah tupna tawh in: “No a tungah tuan sawm na hi uh leh han ngamngaap si uh teh,” a cih zeel ciangin a telpah pawlkhatte in: “Tua ahi leh a sungah! a sungah! cih bang danin a ciamnui uh a, a ta zo lote nangawn zong nuisa-in a nusiat ciangin a lung a nuamtuam hi. Tua bang dan vive- in, Khalkha lam a paisial, a ciahsial-in, tonpi ding lawm ka kisam ngei kei hi. ZGKK 112. A damzawh cianga a ki nekpan ding...,nattunza A ni Pau San mah hi leuleu vem! Nattunin, a khuadam sa-in liing kaaikaai mah. Sanggamte in, nattunza (quinine)a piak hangin, ne nuam peuhmah lo hi. A piak gaigai ciangin: “Ka dam zawh ciangin ne vang e,” ci hiithiat liang hi. Pau Sann (A damzawh ciangin amah’n a neek hangin bel, a nattun lungnote’n ne kha nawn lo leuleu ding ahi ve maw!) 113. A khepi a kawisak..., zawlleengpa: Tangval khat nitak khat, nungakte’n zawlleeng. A meikiang-a tu diimdiama a om laitakun, tua tangvalpa’n, a khepi kuunsak teta. Nungak nu’n, tangval pa’ khepi kuun teta, bang nuammawh ahiam, a va kuaihtangsak hamtang leh a tangvalpa’ veih paikak pah. Cing Za Lang

114. A putu uh a, a gimtuak. Innlak sanggamte khat zong, a tangvalno lai, zawllen a kipat tuung a, bombi tual khat bek a neih a, a teen, zi nei hak mahmah, tangvalpi bang hi zo nakpin laih ngei mahmah lo. Nitak sial a, zawl leengleeng. Nitak khat a zawlleenna pan a ciah, lum dinga, a bombi tual a suah ciangin:“Bombi aw, ei tegeel puut! nang lah gim ciai! Kei lah gim ingh ei!” ci hiat beksaap hi. Vung Kham

115. Ci a dam leh a puuksih ngappa: 1978 kumin guahtui zekaai le tawm mahmah hon thuah lailai hi. A tuncing lo a, galkap a tum zo lo a, a ciahkikpa’ sanggampa in: “Tu kum, ci a dam leh kipuuksi ding a hita ve maw,” ci hiat bek hi. Kim Khua Thang ( Hi sa lua ing. I gam sungah bangmah natna nei lo, cidam kimlai a, anneek ding neih lohna hang-a dammawh-a a puuksi tampi-takmah om dingin ka um hi.)

34

Page 35: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

116. A ci a khingnat - mawtaw lam to nuam lopa:

Galkapte’ makaihna tawh gun pan lampi to dingin upate in a uksung tek uh-ah a hilh kawikawi leh, papi khat in a kuan noploh manin: “Kei ka cina, kuan zo kei ning,” ci’n nial. Tua ahi leh a na takpi ahi leh ahi loh, siamahte veelsakin, a cisa a tehsak leh lah a cisa om beek lo. Aman zong, “Kei ka ci, a khingnat hi,” ci veve liang. El Za Nang

117. A eenhuai lo, a innluah ding: Innlak sanggamte khat zong, lo a kuankalin, a inn uh na kangtum vingveng hi. Amah zong inn a tun ciangin, a inn pianzia teng mu a, bangmah a na om nawn loh kiuhkeuh a muh ciangin, a tapa u bel kiangah, “Nang innluah ding pawh, hon eeng kei mah siing ei ma taw!” ci hiat bek. En Khai

118. Bii phai thadah man a, siikkang a lampa: A ni Pau San mah hi leuleu eiii! Sanggampa Nang Lam Cin inntuan dingin, inn a top ciangin a inntung khuh ding bel siikkaang mah hanciamin a lam bel, sanggamnu’n a gen ciangin: “Nang Lam Cin in, bii a phai thadah manin siikkang lam,” ci’n daisak. Pau Sann( Hih bang kidaisakte bel, ke’n sia sakeng! Khuazaang in bii phai thadahte ih hih na dingin thu ngen tek leng maw.)

119. Tui a tawitawi..,tawitawi…, tawitawi mah dingnu: Innlak sanggamte numei khatmah zong, tui-phelkhaite sumzuakin nei hih tuak. Khatvei, phelkhai tampitak lei in Tonsim lamah a puaktoh leetlaat leh, palikte tawh kituak. Palikte’n a dot ciangin a zuak ding hilo, a zat ding hi a cih hangin, um zolo. Sanggamnu’n zong, “tui ka tawina mah ding hiveh aw” a cih hangin Palikte’n: “Hih zahzah tawh tuina tawi ding um keng, non themna hi,” a cih teitei ciangin sanggamnu’n zong: “Tui ka tawitawi..., tawitawi..., tawitawina mah ding hi,” a cih leh, palikte in umpah takpi-in, matsak nawn lo, ci bilbel. (Palikte’ ngaihsut theihloh zia amah’n kamphat lawh.) Khan Don 120. Thuuk tumlo napi’n, a kip. ZGKK zong 1969 kum a khuan tawh innah aciah tungtangin, inntual a suangphah teng a puahpha dingin thacial uh. Suangphah khat bel, sah lah sah, a peek lah ngeng, gik mahmah, Lei sungah a tumsuk cih bang ahi kei hangin, mi sawm val bangin haksa pipi-in, ka dom nangawn uh zong liing beeklo hi. Tua leh, khatpa’n: “Thuuk tumlo naakpi’n, kip si e!,” hon ci hiathiat bek. En Khai(A kip khempeuh a thuuk tumna hang ahi tuan loh lamtak tua in phawk pan ingh.)

121. A kikaih lo, Palikpa’ aa: Khuapihte sum bawl khat zong, lampi-ah Palikte mah tawh kituak zeel lo diam! Khuapihpa kiangah sum tampitak a nget leh amah’n zong tawmcik khat bek pia. Palikpa’n, “Tawm lua, kikaih kei,” a cih leh amah’n zong: “Kikaih kei na cih, nang a zian bangzah hon hel na hiam?” a cih leh, Palikpa zong a cih nading thei loin paisuakpah vingveng. (Tunai a, khuapihte kituahpih Palikte bel, a nang vive hiveh aw, mataw!) Hau Khan Lang

35

Page 36: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

122. A pai veve ding, mawtaw Khuapihte khat sumbawl, Silchar, India gamah a van teng kimatsakin tuahsiagawp. A lamsap ding na ngawn nei nawn lo-a, ciah. Aizawl le Tonsim kikalah, mawtaw hawlte’n mawtaw saap a nget leh:“Ken, sum kon piak kei hangin, no zong a pai veve ding hi lo nei vuam” a cih leh maapsak pah bilbel. Suan Zam

123. Kamsiam a ngai dah lo, mihau pa: Pa Goih Do zong, Tedim ah vokzuak a pai. A vok bel, K 1000/- sa. Tedim mihaupa in, K 500/- tawh deek suksuk. Amah’n zong: “Kei, a zawng, a cimawh, vokno khat zong lei zo lo,” a cih leh, mihaupa zong thangpaih laakzaw-in, a zuakpa cihzah mah piapah bilbel! Goih Do

124. Tu a..., a gingging lo..., bang ahia? ZGKK zong Engineer sang a man phetin, Ministry of Consreuction, Pazundaung Area, Rangoon-ah sempah hi. A mangpipa in, 47th Street Dalhousie corner-ah, Housing Boardte’ inn khan khat pia-in, tua laitak-ah om. Tua a omna inn in, Rangoon Municipal( Sewer Department)-te compressor tawh kimai-ngat linlian. Tua compressor bel, sun tawh zan tawh, khawl hun cihbang nei ngei vetlo; sun tawntung zaan tawntung, ni tawntung, kha tawntung, kum tawntungin ging-in gamlum tawntung. Leengna hong hawh peuhmah in: “Tu-a a gingging bang ahia?” ci-a a dong lo khat zong a om kei hi. Tua ahi manin a om tuung bangin ci leeng, kiom thei vetlo ahi hangin, a kum bangin a sauveih ciangin, kingeinaseh-in, nuammawh a sa nawn kei hi. Nikhat tua compressor puah (servicing) ahi tam maw, a hong ging nawn kei diidee hi. A hong gin nawn kilkel loh ciangin, a nuam hetkei leuleu hi. Ki gamdaai lua mahmah a, bangkhat peuhpeuh a kisam bangin kiom hialhual leuleu hi. Tua hilo diam, ZGKK in zong a lawmte kiangah:“Tu a, a gingging lo bang a hia?” ci-in, dong khial liang hi. ZGKK (Hih in i ngaih hetloh midang khat tawh om khawmkhawm lehang, hunkhat ciangin hong om nawnkei diidee leh nuam tuanlo, kiphawk veve hicih hong theisak hi. 125. A zawlte nupa’ minin, Khuapihte khat zong, Mizo gamah va pai. Khua khatah inn khat tunga, tuate tawh ki- zawl dingin, kiho uh. Tua leh innteekpa in: “Ahi leh, zawlpa na min bang ahia?,” ci’n a dot leh amah’n zong: “Ka min Nuam Khai hi,” ci’n dawngkik hi. “Tua ahi leh, na zi min e leh?,” ci’n a dot leuleu leh: “Ka zi min bel, Lai Nuai Nuam hi,” ci’n dawngkik leuleu hi. TK (Azawl dingpa’n bel telpha mello a hitam, kizawl veve hih tuak.Tel hi leh a min uh bel kibang liinlian mah ding hi ven.)

126. Zui nuamlo napi’n, a mai a lah pai tuanlo. Khuapihte innkuan khat zong, a innkuanun, khatvei mahmah zong biakinn paikhawm liailiai cih neithei ngeilo uh hi. A tangvaal note bang deuhdeuh biakinn pai thadah mahmah uh. Nipi ni khat a pa un, biakinnah kikhawm ding a a pai ding ciangin: “Tu ni buangin, i innkuan in, kikhawm dih ni in; Pai ouh! hon zui ouh!” ci’n a ta tangvaalnote a zot leh khatpa in, “Ke’n pawh, hon zui nuam keng,” ci ziau lel hi. Apa in, “Hon zui nuamlo na hih leh ka mai ah nana pai ve leh,” a cih leh lah tuabang a hi tuan kei zel hi. KGZ 127. Ama aa aa, a tuallua ding - bombitual siing:

36

Page 37: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

ZGKK zong, Tedim a a sangkah tuungin amah zong kipan nuampian ahiam, taangsiat hau mahmah in, a aw khawng zong uunpian daaldaal a, a tun khawng kidok ngeekngaak. Kipan nuam cih ciangin, bombi tual khawng lamnaih pianpah ahi manin, bombi tual khat lei. Tua bel, a tawmman theithei a, a teel ahi zahkhatin, tawlkhat a teen zawh ciangin, a sawp leh ton cihtakin ton thong. A lei tuung-a, a siakmit ciang a pha kimlai, a hong ton ciangin, a tanzum nuai ciang bang hong phato. Amah zong, a kithawinop laitak a hihsi tawh, a kilawm, a kilawm lo ding zong phawk kha loin, a tuacipi mahin teengteeng hihtuak. Nikhat, a taanpihte khat, tangvaalpi, a khangham zaw pekpek bang ahi hangin, amel aneu ciuciau, a khanciip, a neu lenglang, atun atom kelkal khat in: “Na bombitual siing lua,” ci’n, kona daan tawh a ciamnuih bawl se leh amah’n zong: “Kei aa in, a siin luat hangin, nang adingin, tual lua inteh,” a cih thong leh, tuapa zong heh lua kisa-in, laai nuamin, hong diang keei hi. A kiang uh a om lawmte’n phelh kei leh buai takmah ding hiven. ZGKK/Khup Cin Mang

128. Hong pai ngam nawn diam? Topa Zeisu! Khatvei khua-ah piangthakte pawlkhat, gospel hong pai a: “Topa Zeisu hong paibaih ding hi,” ci’n thu gen uhi. Khuapihte khat in,“Heuh hong pai ngam nawn diam aw!, A hong pai masak lai-in, tuahsia peuhmah, satgawp, bawlsiat a tuak bek tham loh, thahna nangawn thuak lailai hi ven,” a cih leh pastorate’n a cih nading thei nawn lo uh, ci.(Tua ni’n bel, a dau uh pai kisa ngial lo tak ahiam, a hun uh man baihsak le-uh kilawm. Laaitui ah bel, thu telcianlo pi in Gospel a paite in tuakkhial thei ahih ciangin mailam ah ki dop ding hi.A zuih zawh bel thei keng, azak ngeiloh omlo sing ahih the.) Lam Gen Thang 129. A hawmthawh huai..., anthuuk dan: Khatvei, khuapihte khat zong Zangkung pai-in, khuapihte’ inn khat-ah zin tung. An a neek uh ciangin, a innteek nu’n an a thuk leh, ciil thuuk mahmah baanah, sawtpipi halin thuukse hi. Amah lah, innlam pa pai ahi lailai banah: “Zin leh ak-op in, an kham cih nei ngei lo,” a cih zahkhatin, an kham cih zong nei lo a, a gil a nat cianga, a tawppan ahi hi. A innteek nu’ an thuuk khat lah, top khat zong phalo, cih bangin a om ciangin, amah zong, a innteek nu’ daan a theil lo ki- neihin: “Kei pawh, tampipi-in thuukin, thuuk pahpah zaw leeng,” a cih mai hangin, a tello bangin om veve hi. Ama gelna bel a tuamkhat hih tuak hi. Lian Za Siing

130. Biakinn nangawn tung zo keng: Piangthakte pawlkhat zong, khua ah Gospel hong pai hih tuak. Pianthak lohin, vaantung gam ki tung zolo ding ahihna a limgen mahmah leh, khuapihte papi khat in: “Kei pawh, vantung gam gengen loh, biakinn na ngawn tung zo keng,” nana cih san hiithiat hi.En Khai( Vantung gam khe tawh a paisawm te bel a piangthaklo a kicite hi vak maw!!!) 131. Leh! a nop loh dong cileeng! Tangvaal khat zong a lawmnute’n a nitaak simin hawh tawntung hih tuak. Nitak khat, a lawmnute innkuan tawh holim pianin, nuam kisa mahmah a hitam maw; theih loh kal cih bangin khua hong zaankimpak thong hi. Amah zong, ciah ding a a kithawi leh a lawmnu’ nu in, “Ciah nai kei aw, nuam dih hi lo ahiam,” a cih leh, amah zong, “Leh! a nop loh dong ci leeng..., heuh...” ZGKK

132. Bombi sungteen le inn khuambul kibang:

37

Page 38: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Khuapihte khat in, a thu gentehna khat: “Bombi sungteen hoih, a tam man mahmah lei a, i teen le inn i lam cianga, tampipi bei a, hoihtak a, i bawl inn khuambul (Foundation) kibang hi.” ( Tam bei mahmah napkin ki mu, ki langlo cihna hi) Hau Khan Lang

133. A nuamtuam tuanlo..., nate. Pa Hau Khan Lang mah hi leuleu lo diam, a thu genteh theih; “Lo i laih ciang a, patlei ding gol pipi i hawi le inn i lam ciang a, tawlet (padenpauh) ding gol pipi i bawl kibang hi,” Hau Khan Langh (Lo i laih laitak a, patlei gol pipi hawi lehang, lo laih i zawh baih hangin, patlei ih bawl ciangin, i hawi zah mah bawl ding i hih manin, nuamtuam tuanlo, Inn i lam ciangin, taw-let ding golpipi hawi lehang, kawm um i zawh baih hangin, kongvangneu ding i bawl ciangin nuamtuam tuan lo bek tham lo, heuh tam beizaw kanlai hi.)

134. Bangzah taktak bawl kul ding..., paakkual? Tuhun a, tapidaw i cihte in, a up uh Pasian khat bek ahi hangin, a updan uh nam tampi in kikhen hi. Tua ahi manin tuciangin leitungah tapidaw nam 1500 val bang om kici liang hi. Tua upna tuamtuamte lakah Pa, Ta, Khasiangtho thum kigawm Pasian khat (Trinity) hi, ci a a um pawlkhatte le tua hi lozaw hi, Pasian khat bek (Oneness) hi a, tua Pasian bel hun thumin (Pa hun, Tapa hun, Khasiangtho hun) kikhen hi, a ci pawl khatte om leuleu hi. Khatvei, khua-ah tua upna nei pawlnihte, ‘kua a maan zaw’ ci-in a kinialnial uh leh a nihtuakun, Laisiangtho mah tawh kikaapin, siamtuak mahmah uh ahi manin, a ngai mipite bangin, kua aa maan zaw, cih khentel thei lo liangin om uhi. Tua leh, tua Oneness a umpa, khuapihte khatin, Trinity um pawlte kiangah: “No, thum a kigawm cianga Pasian khat hi, na cih uh leh, tulaitakin, i Pasian hong pai-in, kongpi bawl-in, paakkual awhsakna tawh dawn ding kici leh, no paakkual bangzah bawl ding; thum bawl ding maw! khat bawl ding?” a cih ziau ciangin, mipite in khentel theipah uhi. Neng Khua Vung

135. Duh zahzah-a neek ding..., zatui. Khuapihte khat in zong, zatui deih bangin kilei thei tah, ci-in, a min le a thu tel tum mellopi-in, tampitak lei-in, Tonsim lamah zuakto. A zuak nate’n zong, zatui i ci tateu zongin, moh neek bang a kine thei liang lo ahi lamtak thei ahi manin, a neek daan ding a dot leh, “Duh zahzah a neek ding,” ci liang! Neng Khua Pau

136. Hau Cin Khup bek ngah ding..., nungaknu. Khua sungah, innlak sanggamte ka u nungaak khat, GZC bel, phatna het loh\in, lasiam meel ahi hi. Lasiam meel, a kicihna tawh kizui-in, ngaihsun leeng, lasiam a, a minthang mahmah dingte ahi hi. Tuanu bel, khuapihte in, minthangsak mahmah a, a kiko uh bang ciangin, tuanu bang tawh kiko liang uhi. Kei bang ka neu lai-in, ka sanggamte’n, tuanu ka zi dingin hon laksak ding bangin neu lai ciamnuihna bangin a hong kicih ciangin, ahi takpimah ding sa-in, lau-in ka kapkap hi. Pa Gin Kham bel in, mi’ ngaihsut bangin ngaihsun khol lo hih tuak. Amah’n: “No tuanu na tua ci minthan sak mahmah uh hangin, Kam Hau uksungah, numei amah bek a om hi leh, Hau Cin Khup bek in ngah ding hi,” ci-in siat gen hetlo leuleu hi. Gin Kham

137. Siikkang, thungkuah tawh pua ding:

38

Page 39: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

1974 kumpawl, ZGKK-te Zangkung, Magulan a a om laitak uh ahi hi. Tua hun laitakin, Tawlanzee kumpi, Kongtuaizee Vuangyi-te in, Zomi, a lam taktak dingte, thauhkhansa a ki- cingtak tawh, Zangkung Kongtuaizee panin, siikkang a zuak laitak ahi hi. Siikkaang i cih bel, Zomi tadingin, a thupi mahmah khat ahi hi. Pasal a kisate bek in a lam zawh bek ahi hi. Zangkungah siikkaang kisiau thei, cih thu, Zogam ah a ki zaaktak ciangin, akua akua kilawp kimtek hi. Sum a neih sunsun uh a kaikhawm tawh, aneih alamh a kipong thei teng pong liangin, a leitawi tawh, a kizuak thei teng zuakin a teek a khang ci loin, Zangkung delhsuk tek uh hi. Tua lai-in, ei Zomite Zangkungah inn nei a tam nai het kei hi. Tua ahi manin, siikkang siau ding a,hong pai meltheih tawh, meltheih loh tawh, akhual atual cilo, 50 val bang hong tung uh hi. Tuabang ciangin, lupna ding mahmah zong kicing nawn vetlo, innkhum dawn zaangaa alum tawh, lupnapi nuai nangawnah, ong kitholh liangin, khesiik nading nangawn om loin, kithuap liangin kilum ahi hi. Zinte bel, khua vak tuungin kithawipah kheukho-in, Kongtuaizee zum lamah paipah uhi. Nitaak khuamial kuan cih bang ta ciangin, hong tung uhi. Zingsang khanglo, a lupna tungah a om lai nangawnin, siikkang vaai, siikkang thu genna-in a beisak uhi. Siikkang bel, a ngahngah tawh, a ngah nailo tawh, a ngahsate’n lah a ngah thuah nading uh, cih bangin a tuamtuamin hanciamin om uhi. A siauh lai-un, a lam taktak ding, ci a a siauh uh ahi hangin, a tam zaw in a zuakzuak tawh, a zuak kik ding tawh a om uhi. Tua leh, nikhat a hong tun kim zawh uh, kisil, anneek zawh ciangin, lum uh a......,pawl khatkhatte a ihmu zo tawh, pawl khatkhatte ihmu nai loin a lupna tung uah siikkang thu gen- in a om uhi. Tua laitakin, khatpa’n: “Ahih leh gua! Tu-a i siikkaang siauhte ngah zenzen lehang, car-gate-ah khia-in, Gunkhawm dong tansa bawl zaw ding maw? ahi kei leh, Kawlpi dong a tungsuak dingin bawlzaw ding maw? Koi muanhuai zaw ding?” cih lungkhamin a lawmte a dot leh, a kianga, a ihmu nai lo khatpa’n: “Siikkaang i ngah taakin, apuak na- ding bang lungkham om ding! I thungkuah tawh i pua kei deh!” ci’n nana dawng ziau hi. NKZ (Tua pa cih mah bangin a ngah taktak te in a siikkaang aa pua aa a lam sangin, zuakkik aa a sumtang aa a pua a tam zaw takpi hi)

138. Zangkung aa, Khua a (ki) do...., Laaituite. 1961-kum ZGKK Zangkung a tuntuung lai in Laaituite innkuan aa om a om naikei hi. A om sunsun sangnaupang leh galkap tangvallen(Barrack) aa a omte bek ahi uh hi. Tua ahih manin ki kaikhawm aa Khuado ding cih a ki ngaihsun thei vet kei hi. 1964 kum ciang, pa Vung Za Khai in zi hon nei a, Defence College kiang, Kahpahsah-te’ Sgt: family line-ah a om uhi. Tua a kipanin, Zangkung aa, khuapih a om sunsunte in, a hun ngahsial-un, hawhna, kawmna, banna, phakna-in a kineihna bek uh hi lo, khua-ah Khua a kido hun ciangin khuapih ahi thei teng ki kaikhawmin khua a do uhi. Tua lai-in, mi kitawm mahmah laia, khualam mah ki lunggulh ngeungau thei ahi manin khat le khat i ki muh ciangin, ki nuamtuam in, khua-a om mahbangin ki ngaihsun in, nuamtuam ki sa hi. Tua hunlai bel, Zangkung nuntakna adingin, hunhoih, hunnuam, hun manpha, tuabang hun i ngah kik na- ding, a olnawn lo ci lehang, ki khialin ka um kei hi. Tua zawh, hun hong ki heihei a, apil asiam, ahau alian, a kici thei hong tam semsemin, Khuado zong, ki thupibawl semsem ta hi. Nidang, nuam i cih lai khawng-a, i kheel seelseel, i kep teitai tawh nei lopipi a, i khuapih i tuipihte mah i cihna tawh, nitak an neek khat bek tawh a kibawl bang nawn loin, tu ciangin, buhsih le sa,

39

Page 40: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

niangtui bek tham lo, pawlkhatte bangin, zu zang nuam uhi. Zu zong zu mawkmawk hi lo, Rum acih mah, Beer acih mah, a om lohin, khuado gina kisa nailo lai hi. Tua banga zu a kizat ciangin, zu ne kei leh apil pipi, adik pipi, a thusiam pipi, a ki-it a ki ngaipipite, zu a neek uh ciangin, hong ki haibawl, ki gitlohbawl, thusia bekbek panpan, phuangphuangin, hong ki phinhphinh, hong ki phiilphiil, thu hong ki nialnial uh a, a tawpna-ah, ki hehna, ki thangpaihna, ki thasiatna, tuazawh teh, kitotna, ki buaina, a nunung belbel teh, khat leh khat KIDO-na bang tawh, Khuado pawi ki manbawl thei hi. Tua banga hong hih ciangin, kumdang-a, Khuado ding i lawp, i ngak lahlah hong bang loin, Khuado hun hong tun ding ciangin, i lungsim khat in thei gige hi diam, ki patau giauguau in ih dip hong kua hi. Tuabang ciangin, mi tagah khat hong ki cihtheih ciang a, zu tawh sa tawh ki diah liang a, ki totna, ki tawnna, kam ki nial kheukho anneek-a a kineih teh, a tagah lai a, lungnuam hiithiat a, gataam tui a neek lai uh a lunggulh ding tawh kibang ka kisa hi. Tua hi lo diam, ZGKKin zong: “Zangkung a, khua(aki)do Laaituite,” a cihcih theih. ZGKK(Tuciang dong Zangkung tung Laaituite’n, ‘Khuado’ mah a na zomzom lai uh hiam? Ahi kei leh, ‘Khua a ki dodo’ mah a na zom zaw lai uh hiam?, ka thei nawn kei hi.)

139. A iiplah huai lo - ciimphawng natna: Innlak pate khatin, a ngawngah, saai cithak a kici, ciimphawng natna nei hih tuak. Amah’n bel siat ngaihsut lo bilbel a: “Hon tun a, i khuat laitak in, hong ngen bang om leh pia kei vang!” ci liang hi. Dim Vungh(“A iiplah huailoh hangin hon tut laitakin, khuat lehang, a nop daan kigen thei lo, i khuat teh i tawp ding bang ki phawk khalo, ki mangngilh liang a, tua laitakin, mi’n hon ngen ahi kei leh hon tuh, hon sutnuam bang om leh phal lo lua kisa-in taipih vingveng ding hihang,” mi a theite in ci hi.)

140. A si paklo ding – cinapa: ZGKK zong, a lawmte khat, dammawh zato lum cih a zak ciangin, nikhat a veh dingin zato-ah a va pai leh, a lawmpa a na gim takpi a na hihi. A gim cih hangin, a pau zolo liang cih bang ahi loh banah, a natna khawng gen a, a kamtam zo lai mahmah ahi hi. A lawmpa in, “Gim peuh mah ing, zong sih ngaap mai ing,” a cih leh, ZGKK in: “Lawm aw, sih ngaap na hi leh, si paklo ding hiteh, na sih takpi ding ciangin, nasih mahmah ding nangawn zong ngaap zo nawnlo ding hiteh,” ci’n a hehnep leh, a lawmpa in zong, thangah mahmah na in nei bilbel hih tuak. ZGKK

141. Lamdawt (matsat) tawn aa, a tuaklo...., akno: 1968 kum pawl ahi tammaw! ZGKK Moulmein-a a om tuung lai, nikhat, ei mite inn khat in, nau minphuak uhi. Tua lai-ah eimi, ki tamlo ahi manin, ZGKKte zong anhuan, akgo, mehbawl-in, a inn nunglam uah, manlah peuhmah uhi .Tua laitakin, a kiang uh a, eekbuuk dum sungah akno khat kia-in, pusuak kik zo nawnlo aa, ‘ciak, ciak’ ci’n hamham hih tuak. ZGKK in zong: “Nang lam matsat tawn se hi vecin maw, tuaklo na hi ta ve!” cihsan ziau bek hi. ZGKK ( Akno in genkik hi leh, “ Lammaan ahi ngawng hong ki at vanvan sangin nuam zaw ee,” a cih na mel bel ki thei kei mah. )

142. Phei guh kiniil - cihsak liang maw! (Pheisa kiniil maw! A guh kiniil! ) 1950-60 kikal pawl a hitam maw! Tawlkhat, vaanleeng siik saklam, Tangpizawl lamah kipuaktoh hong laang peuhmah hi. Pasal a kisate in, tampipi pua-in, kidem bawl uhi. Tuate lakah, khuapite khat zong, a meel a sa zong mi cia a phaak loh

40

Page 41: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

baanah, pheisa, tansa cih zong gina neilo, a guhguak cihbang liang dingin, gawng peuhmah hi. Amah zong mi paitek tah a cih man hi a, zong tam pua zo lo baanah, mite’ kal zong pha zo lo lailai hi. Tua kawmkalah, zawmgawpin, a pheisa kiniil a, a lawmte kiangah: “Ka pheisa ki niil veh aw,” a cih leh, a lawmte in: “Pheisa a kiniil ding na neih lohpi, a guh heuh kiniil hi vaak e!” cihsan lel uhi. Nang Za Kham

143. A na na pu? Zapan gal lai-in, hausa, Pa Kham Khen Pau, Zapante’n manin ‘Mangkangte’ sungthauh hi’ ci’n ngawhin, bungbukhai, saatgawp, bawlsia-in, a silo bekin a koih zawh ciangin khahkik hi.Tua banga a kihih laitakin, a kithuahpihpa, u Elbawk in a kiangah nana ngak gige hi. A ciah uh ciangin u Elbawk in, papi kiangah: “A na naa! pu!” cihsak bek liang hi. Elbawk( A lawmpa si dektak aa a na naa cihsak bek liang.)

144. Sekkhu (Chisel)tawh a kilei ding..., a tate: Khuapihte papi khat, a tate in sekkhu mangsak pahpah ahi manun, heh lua-a, a tate kiangah: “Sekkhu hon leina vaang,” ci-in haansanh hi. Tua acih, a za khuapihte khatmah in: “Na tate sekkhu tawh zuak ding na hih leh, ke’n hon lei ning,” a va cih se leh: “Non lei nop leh, Khup Lian Kham’ inn dim, sekkhu hon pia lecin ahi ve,” cihsanh hi. ZKL (Amah thu thei a kisa hiven, tuakkhial kisa phet vaak.Tua hun lai-in khuasungah Khup Lian Kham’ inn a ngeeng bel-a a minthang ahi hi.)

145. Zuntha ding hinakpi ing in: Khuapihte papi khat, zankhat a lupnapi-ah a zi tawh lumkhawm lo se in, a meipaam uah lum hih tuak. Zankim, khuamial bekbak, mi’ daih khipkhep zawh ciangin, a zi’ kiangah a pai sim khiankhian leh meikha-ah, um le bel pal luapluap mah hih tuak. Amah zong ki suanglua hi diam: “Aw! ei leh! Luapluap liang aw ei! Zun tha ding hinakpi ingh in,” ci’n amah le amah khuamial sungah kiho ci. Neng Za Gin ( Aw! a lamdang hi kei ei! A pa Gin, kamsiatna zong cihtheih ding hipah kei. I guuk gamtat nop cianga a kituaci theimah hi ei!)

146. A kibang linlian..., nupate Khuapihte nupa khat kitawng uh a, a pasal in: “Ke’n, numei thempeuh siam a gaan thei ding ka sak hiven,” a cih leh, a zi in zong: “Ke’n pasal thempeuh in, sakhi a man ding ka sak hi ven...,”nana ci ziau. LN/AKN(A ki tawt ma in ki hokhol hi leh ki tawnglo mah ding uh hi ven.)

147. Laaitui’ tupa, Tuithang: Khuapihte khat, Tedim paiin mi khat tawh kituak. “Kua khua na hiam?” ci’n a dot leh, “Tuithang hing,” ci-in dawng kik. “Tua ahi leh ka tute hi thong hi lo nei hiam! Tuithang, Tuithang, - Laaitui-Tuithang,” a cih leh, Tuithangpa’n telpah lian hi. TL

148. Ama sanga lasiam meel zaw - a zawlpa: Khuapihte khat zong, lasiam meel lua kisa, GZC bang tawh la awi khawm leh a kihual valval liang ding khat, Mizo gamah pai-in, a zawlte!n tung hih tuak. A zawlpa in zong, a meel hoih lo sa lua lawmlawm ahi tam, a lungnuam thei lo; Nikhat, a zawlpa kiangah, “Zawl, na khua uh-ah nang sang a, meel hoih lo zaw om nawn

41

Page 42: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

keivaak mataw!!,” a cih leh, a zawlpa in zong, ngaih sunsun nawn se loin: “Om mah ei! Nang tawh a kibang khat om lai,” a cih lek leh, a zawlpa, daipah dide hihtuak. LKZS

149. Amau puan nangawn a tuhngah zolo – thokaangte ZGKK zong Zangkung a tuntuung in Kawlgam nuntak zia atel nai melkei hi. Zogam ah thopuan a ki zat ngei gengenloh, zong amuh ngeiloh banglo in, Kawlgam ah, thopuan lo in a ki lup theihloh lamtak a telpan hi. Amanh zong nitak alup ding sial in thopuan akhun ciangin, thote in zong, amau puan ki khung ci hi diam ki paklua uh in thopuan sung a kituh bawl liang in a ki lutteh uh hi. Tuabang ciangin aman zong a thopuan sung aa thote a betkhiat kawmkawm in,“ Aw, hih leitung! hih leitung! ki zawhthawh na leitung! thote in zong thopuan kici na pi, amau puansung aa om ding takpi tuhngah zolo in amau ki hawlkhia zawsop uh maw,” ci’n ngaihsun kawmkawm in a ihmu suksuak hi. ZGKK 150. Mawtaw heekna (steering) bang ding: Mawtaw lamvai mah pan’ kipan zello diam. Laaituite khat leh khuaveengte khat mawtaw lam dingin amau khua lamtuak hoih cih ki nial in kituh uh hihtuak.Tua leh, khuaveengpa in Laaitui lam lamkawi tamlua ahih manin mawtaw lam tot na ding in hoihlo hi ci in zo kisa in thu a khuph bawl leh khuapih pa zong tatuan lo in,“Laaitui lam, lamkawi tamlua na cih, lamkawi om kei leh mawtaw heekna( steering) bang ding ahia,” a cih leh a lawmpaan zong, ki ummawh lopi aa a pang a ki betsak vat bangin, ampialpual in acih na ding athei nawnkei hi. TZV(Tua hi, a kibuan bang hi lehang, lelin ih lawmpa nuaiah ih om nangawn in lung kialo in hanciam veve in ki peekkpeek lehang, peuh a ki nungzawhkik theingeimah hi.) 151. Meikhuuk ki sawk teh hilo…, a kaithum em’ avil Khuapihte khat zong a zusiim na ah zukham lua ki sa in meikiang ah kaaikuuk in alu susu hi. Tua kawmkawm in khat veivei meikhuuk sawksuk zalzal theizel hi. Tuabang ciangin, a kiang aa te in,“nang meikhuuk kua tawh ki sawkteh zalzal zel na hia?,” ci’n a dot leh, aman zong,“Kuamah tawh a ki sawkteh cihbang hi keng e, ka kaithum em a min nai tam ciaa a vil zel hing,” zukham hetlo bang in ci hiathuat se hi. Thual Khua Gin

152. A an neihzah uh: Kum khat anlaak zawh nikhat khuapihte nih Tedim pai tonkhawm uh. Lampi ah anih un, thucin thutang a ki kupna uh ah khat pa in,“Aleh lawm, no tukum anbang zah nei nei’ vua?,” ci’n a dot leh a lawmpa in zong ngaihsunsun nawn selo in, “Ningkum aa zah,” ci’n dawng ziau hi. A lawmpa in zong, tua hi leh, ” Ningkum in bangzah nei mah nei vua?,” ci’n a dot kik leh, a lawmpa in, “ Tukum aa zah,” ci’n na dawngkik leuleu hi. TL 153. Agaai ding, innnuai aa a ommuang…, amau vokpi Khuapite khat zong nitak khat a zawllen na ah a lawmnu tawh valtat luakha a hitam maw, tua nitak alung nuam losa in inn ah aciah hi. A zingsang ciangin zong a zantaak aa a gamtat na sa mah ngaihsun kawm sa in a zingtho hi. Innkuanpihte tawh zingan ne in ankuang umkhawm pelpal in a omlai takun, an a suak kawmkawm in, “ agaai mah tammaw,” a cihkhak zenzen leh ama thu a theilo a pa in,”Bang maw

42

Page 43: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

agaai ding,” ci’n a dot leh aman zong, “Innnuai aa ih vokpi a ci thong hing e,” ci’n dawngkik mai hi. HDT

154. Za teeploh na hangaa- buukkhuh. ZGKK zong a om na peuh ah hun hoih a ngah nak leh a ki tuahpih peuh kiangah cidam na ding mah genpi in a neithei hi. Khatvei za ahaai mahmah aa, za ateep kawmkawm aa akhuh naaunaau a sanggamte khat kiangah, tuabang aa akhuhkhuh na in za ateep luat hang ahihna, ateep lai leh a lauhuai dan genin ahilh bawl se leh, tua laitak in amah alim khuh mahmah kha laizang hi. A sanggam pa in zong,”eee, nang eel eh, za teeplo nak picin na khuh veleh,” a cipah lian leh amah zong a cihna ding theilo in tawlkhat a ngaihsut zawh ciangin,” Kei khuh ahih leh zateep hang hilo aa lauhuailo hi,” ci’n a dawnkik tei hangin, a dawnkik na bel tha ngah kisa pha mello hi. ZGKK

156. A niam-gin deuh – veih: Khatvei, khuapihte nupi khat in nau pua kawmin a veengte uh inn ah a va hawh leh, a veengpa zong naangleem in a bithalaap nuai ah nana tu hi. Tua nu a veengpa mai santak a tun liian in a veih teh kha luah laizang hi.Amah zong acih na dang ding theilo leh a ngawh dang ding lah theilo ahih manin,” bangci a na veih hici san liang nei aa, lawmlawm veteh,” ci’n a nau puak a ngawh miikmeek leh, a veengpa in tellua mahmah ahih manin,” Kei pawh niam gin deuh sang!!!,” nana cibek hi. ST 157. A neek-hak lua – zuhang: Khuapihte khat zong nitak khat a lawmpa khat tawh zuhang ne in gualnuam kisa uh a hih man in a zanhak uh hi. A zingsang khuavak ciangin zu lah kham si leh a ihmut uh lah cimlo si tawh am milmel tuak in zu ne in a om laitak un, a lawmte khat zinghawh in a vatuak hi. A zuhang thawlte kiangah namgim thawlkhat a om lamtak zong tel nawnlo uh hi. Tua a zinghawh pa in lah zuhang ne ngei vetlo ahih manin bang ci gimnam nei cih zong a tel kei hi. A lawmte gel in neck ngaihlua ki sa in khat in a deek pa in manin khat in tua namgim a tulh leh kam khat nih bang avalh zazwh ding ciangin ki peektha in,” Kei pawh na zuhang cih uh neekhak sa peuh mah ingh,” ci ngaungau kawm in a piak nawnloh na ding thum kici. Sawm Thawng

158. A pau naanaa…, mawtaw nungzui pa Khuapihte, Tedim zong a tungkim nai lo, Kawlpau a theih gengenloh uh zong a za ngei nai vetlo honkhat Zangkungah pawisiim dingin paisuk uh hi. Tuateng khua sung vak dingin bus tawh a pai uh leh, bus nungzuite in a bus pai na dingteng phuisam bang liangaa agen naanaa uh teng bel, amau bang gen cih thei tuanlo uh ahih manin,“Hih mawtaw nungzui pa kamtam tei eiii,” cibek sam uh hi. Pawisiimpa

159. Veih ateh lamtak ding a genkhol thei…, tangvalpa ZGKK zong a neulai un a khuasung uh ah tangval keltat mahmah khat a om hi. Tua pa in aveih asuak ciangin, veih san ki kham cihbang zong hi tuanlo nakpi in, sangsim peuh ning cilo in, “ Ka veih hon teh dih ning eiii!!!,” ci in peek sese hi. ZSP (Veihteh ih cihte bel, theihkholh lohpi aa ama thu aa a na pai ziau te bek hi mah hi ven)

160. A ki denlupna - suangtum:

43

Page 44: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Khuapihte Zam Khan Suan a kici khat mi khat tawh khuasung kongzing ah ki tawng uh. Ki hehlua uh ahih manin a sauvei ciangin singkhuah suangtum manin a ki sual uh hi. Zam Khan Do in zong suangtum khat manin a ki tawtpih pa a den ek leh a lutang kha dektak in a nawlhial hi. A lawmpa zong heh lah hehlua si leh a diipkua lua tawh in tua a ki denna suang tum tawm in hausate inn lamah taipah vingveng in, “ En ou hausa pa, Zam Khan Suan in hon denlupna hiei hih suang tum,” ci in a suangtum hausapa lak in vako hi. ZKS/-

161. A innpapi ding uh…,amau’ nu: Khuapihte innkuan khat, a pa uh a sih in a mel neu ciuciau a zi, tanumei lii leh tapasal no khat bek nusia hi. A tate uh numei vive ahih ban uh ah a tapasal uh neulai mahmah in a muantak nai hetkei hi.A pa uh a ki gui zawh deuh zingsang khat a innkuan un ankuang umkhawm in a om liingleeng laitak un a tapasal pa zong ki muang hetlo hi ding hi ven, “Tuin ei innsung ah ih innpapi ding bel ih nu cipah teutau leeng maw,” ci in a lungsim ngaihsutsut teng a tehtha khial hi. Dai Sian Thang

162. A lamet uh a bang 1o – cinapa: Khuapihte puteek khat dammawh in sauveipi tak ki khoikhoi aa, a sanggam meltheih a kuamah peuh in zansial in a giakpih uh hi. Sunkaal zankaal in abei tammaw a kici khikhe bek ahi hi. A sauvei ciangin akem akhoi aa a giakpihte, a innma a loma uh a ki nusiat banah zong gim mahmah kisa tek ta uh hi. Tuate lakah a sanggam nu,(piteek) khat in, “ Pau aw, nang lah kon lamet uh bang thei kei cin va ciah mai ning ee,” cita mai hi. Pi VHC(Unau sanggam laizom khat bang hilo hileh ki awi het kei mah in teh) 163 . Vantung pan bek mo le tu a nei ding pa: Sanggamte khat i ta tangval te hun mahmah uh ahih hangin zineih ding ngaihsut in a nei kei uh hi. Apa un zi neih ding a han thawtthawt hangin lah ki lamdan na a nei thei tuankei uh hi. Tuabang tawh kum tam simsim a tate zi neih ding a ngakngak hangin a upmawh na a bat theihloh ciangin a inn aa a leengnaa peuhpeuh kiangah, “ Kei, vantung bek pan mo leh tu a nei ding pa hi thong vang mataw,” ci ngeuungau sap hi. Khai Tup Tung’ pu

163. Amah bek a ki taaitaai banga: Ka neulai un, khuaah CE sung khawng ah ka hatlai un, ki khop khawng ki hanciam mahmah aa, khat vei bang pelhkha lehang mawh na bang in ki ngaihsun liang hi. Tuabang kawmkal ah nipi ni in ka lawmte khat uh a hong ki khawm nuam ngeikei hi. Va zawn hamtang lehang,” Hon zui dah ning e, ka ki khop sialin, hunzang te’n kei hon taaitaai,” ci in zotzawh in a om ngeikei hi. Zel Za Dal (Hunzangte taaitaai bel amah bek a ki sakha hi aa, aman tuabang aa a ki ngaihsut bel mi tawh a ki batloh na hi zaw hi. Ama sang aa a suuk zaw aa hunzang te taai lam a theilo tampi tak a om zaw nana hi gige hi) 164. Zato lup nading mawtaw saap: Khuapihte khat Kawlpi pan Tedim aa a ciah, Tedim atun ciangin mawtaw saap a ki gen tuung sangin ki tam nget zaw hi. Aman lah piakbeh nuam tuanlo ahih hangin mawtaw te in a nawngkai ding zah dongin zuisuk zuito in a ngetnget tak ciangin aman zong thuak zo nawnlo hi ding hiam a tawpna ah, “Heh ou leh, zato lupnan nana nei pah ou,” cih kawmkawm leh piak athuah hi. TL

44

Page 45: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(Tuabang taktak ding ahih leh pawh, a laak hangin a late lungsim ah bang mah om nawn in um keng. Thadah huai teei sa nak ing.)

165. A ki laplap man mawtaw saap: Khuapihte lawmta khat zong Kawl pai uh. Lampi hoihlo lua ahih manin mawtaw tungah tut ngiungeu cih om peuhmah lo, khatvei leh hawisuk hawito, khatvei leh lah a ki lamlam, a diangdiang bang phialin ki om aa a gal pan a mute bangin la ki salo pi aa a lamlam bang sa phial ding hi. Kawl atun uh ciangin mawtawte in mawtaw saap ngen pah maw. Amau zong a lawmta un, a ci asa uh na zong tat ngaplo pipi in, “ a ki laam dingin hon cial le ung zong hi zah in hon laam zo kei vak uh teh, heh ou, non laplap man uh na mawtaw saap uh hon pia mahmah vang eii,” cih kawmkawm in a pia ngawh uh hi. TZK

166. Lamsuk leh lamto: Ih Zogam bel, mun dangdang gam dangdang tawh ki banglo. Tuam ngiat!!!Migam mi lei ah suang atam mah leh suangeng suangsan aa ki pan a neu belbel in lambawl na ding suangin ki mangthei; eite gamah suang a tam leh phungcian ding na ngawn in zong ki manglo, ui denh na dingin zong khauh zo phalo, suihkhak ding bek in ki mang ih cih na ngawn zong, suangteep suangmuat peuh hi lel ahih manin sui kha mah leng zong na zo taktak lo lai sawn; Mite’ gam ah lui leh gun atam leh gunkuang tembaw pai na ding bek hi kei leilet lokhawh na ding banah ih ngaihsut theih nak leh ih ngaihsut theih na zahzah in ki mang; mite’ gam ah mual leh guam a tam leh ih ngaihsut theih na zahzah in a ki man banah ah, vuuk khawng in tuamin etlawm deuh sese; Ahi zong in,” Ei’ gamah, lui leh gun, mual leh guam atam leh bangmah dangin ki manglo,Lamsuk leh lamto ding bek in kimang,” Zel ZaDal( Hi saliang mah ingh eii!!! lawmhlawmh, banghang a hi liang tam, Zomi te, ih mawh na hang hi mah leh zong, hi zah tawh ki tuak ding a lian mahmah mawh na bawl zo ih hih leh zong , mi mawkmawk, mi maimai hi lo hi tei hilo ding ih hiam? ) .

167. Nalo napin asia: (Nasia-meima nasia ) Khuapihte khat in a khepi naksuih khak lua ahih manin, a si leh a nai tawh a om neinai hi. Ahi zongin na salovet hi. Tualeh a lawmte khat tawh a kituak leh a lawmpa in,“Nu e, na khepi meima nasia tei ei maw,” acih leh aman,”Naa bel anat keihangin sia mah veh aw,”cihsan lel hi ZGKK. 169. Pil a kici…, vuandokpa: Mangkang lai ahi tam maw, khatvei mangkang vuandok khat khuaah a hong pai leh, khuazaangin a en ding in mangbuuk ah va pai uh. Tuate lakah khat pa in,” Mangkang vuandokpa pil ci ta uh teh, ka puannuai pan ka zang ka liitsanh lamtak nangawn zong thei ngeeikei,” nana cih sanh hi. KZD. 168. A ki henhhenh thei…,

Khat pa in, Ciau panin khuaah aciah dingin, mawtaw ngah zolo ahih maninakhe tawh pai. Leentaang nuai, nahtang taam panin gimlua, a pheisa ki niilgawp ahih manin op in a paizo nawnkei hi.

Mawtaw apai ma sasa a panh hangin a khawlsak nuam khat zong a omkei uh hi.Mawtaw anung paikhat a khawlsak leuleu leh a khawlsak tuanloh tak ciangin, amah zong a cihna ding theilo heh luata ahih manin, a mawtaw nungzui pa’ muh dingin a

45

Page 46: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

khut laamto in, a veilam khutpi leh a mekawk vangah a taklam mekawk aholh saisai leh a mawtaw nungzui pa in agal muh ciangin a mawtaw a khawlsak pah hi. Mawtaw nungzui pa in a ko na, a simmawh na hi cih bang danin khia ahih manin hehlua in a mawtaw handle dokin sat ding in angim kawmin banghang in tuabang aa hih ci’n adot leh, “ Leh zaanzaan aw ei.. ken tuabang ka cih na hi peuhmah kei ee, a hithei bangbang in hon henh taitai lecin ka cih na hi ,” a cih ciangin mawtaw nungzui pa zong in hi salua in, a henhen leh tasak takpi ahih manin a valthong in a zuisak pah hi. NKM

169. Sitha(Sikha) menh bang1970- huam pawl khawng ahi tammaw, ih gam Mahsahlah party khat tawh ih

ki uklaai. Kumpite in deihsak na takpi tawh a suallo ding hi acih, ahoih penpen dan(muu-wadah-policy) tawh in hong uk ahih hangin, a taktak ciangin amau lamet bangin hong piang thei hetlo hi.

Kumpite in lah ahih theih tawp aa hanciam uh ahih hangin gammite in nuntakna haksa salua in gim mahmah uh hi. Khantoh na ding zong ci ngam khang, ih sihloh na ding a ki hanciam hangin piang thei mahmah lo mang aa tai tawh ki bang lel hi.

Tuabang bekbek tawh Kumpite in gam ih nopsak na ding lam tuamtuam tawhsin kawikawi in a hanciam hangin zawhzawh na om tuanlo hi. Gammi in phunlo, puamlo, paaulo in kumpi te vaihawm na bangbang a mang uh hi. Tuabang dan tawh a sau veih ciangin, gammite zawmgawp leh am gawp uh ahih manin, Laaituite khatin, “ Sitha menh tawh kibang hang,” kici uh hi. DLN 170. Muu(Wadah- policy)

Mahsahlah hunlaai mah hih tuak. Kumpite in gam nopsak na ding deihsak nalianpi tawh Bahoo pan in agel uh hi. Lam-daan(muu-wadah-policy) khat tawh sin in a hihtheih hetloh ciangin lam(muu) dang khat tawh cih bangin laih kawikawi in a hanciam uh hi. Tuabang aa Muu a laih kawikawi uh ciangin gamsung gam dawn aa gammite( aukchi- grasroot) ah a telgen ding in Myone, Pyene khawng panin kumpi te in kusalete paisak in tel gensak hi. Aukchi ah a telgen kumpi kusale te a pai uh ciangin gammi te in zong zahtak bawl in, ahih theih bangin zinh nana do uh hi. Khatvei leh lah ak, khat vei leh lah vok a na gawh uh tawh ahih theih bangin zinh a na do uh hi. Tuabang dan tawh zinh a na do na uh ah ak tam simsim ki gawhzo uh ahi tammaw papi khat in , “ Kei pawh na muu( vantung aa a leng ) un ak tam gai zo sang ,” nana ci hiithiat hi. Pau Khup 171. Siallu silh ding ci liang maw

Dot Mang’ pa mah hizel vem. Tedim ah gam ulian a seplai in, khua aa a sanggamte phalbi ciang aa a khuadam ding mah uh lung himawh in puanpi, puanlum lei na ding ci in kumsim in sum thak tawnutng hi

Innlam aa te’n bel ama ngimna, deihsak na bangin a sum thak nana zang khollo zaw in,

sial lei in zununh na in nana nei hiithiat hi. . Amah zong, kumkhat phalbi lai khat vei khuaah a va ciah leh a sanggam pa in

a zununh na siallu a kawmtung ah a suanh lemhlamh a mu hi. Tuabang kawmkal ah a sanggam pa in ama zaak khopkhop dingin, “ Keipawh khuadam sa tei ingh,” a cih leh amah zong a dawn theih pah lian dingin a dan in pia mahmah ahih man in, “ Khuadam na sak leh hih siallu lemhlamh te silh ve,” ci in a siallu saun te akawk ziau hi. ZZD

46

Page 47: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

172. Maanhlah ih cih inA taktak in omthong cih a om ngeilo nana hi gige hi. Na sem hetlo aa ih om

thong hiithiat zong, a maanhlah mah ih hi veve hi. Khuapihte khat zong midangte lokuan, gamvak, khualzin in maanhlah mahmah ta le uh, amah innah om ngiungeu in bangmah sem ngei peuhmah lo in nisial in a omthong tawntung hi.

Khatvei a lawmte khat a innah va hawh in, “ Nang ol mah si teh nisial in omthong hiithiat niloh, a bangci liang na hiam,?” ci’n awii hetlo in a va taaibawl leh a lawmpa in, “ Kei, nisial in omthong in maanhlah mahmah veng e,” nana cihsan lel hi. ZGKK…173. Vaam teei ei.., apute’ inn.

1974- kum pawl in, Suum Thang’ pu Mang( KKMang) te Kamayuat, Watgeeah a tenlai uh, khuakhal nikhat sunkim ding khawng ciangin amau veengteng mei hong kang. Tua nitaak, mei a ki phelhzawh ciangin Suum Thang leh a papi in a pu Mangte’ inn bangbang a suak thong tam ci in a en dingin mawtaw tawh a va pai uh leh tua veng kuamteng inn tul val ding vut leh vai nana suak takpi hi. Apu Mangte’ inn santak ding bangah a vuu bek ki mu thei lai hi. Tua hilo diam a papi in,” Suum, napu Mangte’ inn vaam tei ei,” a cih. ST/ LKT ( Vaam…, ih cih in, tua hun laai aa kam zat mahmah khat hi aa, hoih mahmah , nasia, dawiilo, thupi a ki cih na ahi hi. Lamkhat pan in tua ih kammal in, na khat peuhpeuh mei in a kaattum zawh ciang aa a vuu, a vaam bek a omlai zong a ki cihna ahih maan hi. ) 174. A ngaapsakloh..., anu asut ding.

Khuapihte nungak leh tangval khangual pawlkhat nuam kisa in om uh hi. A uanglua in a ki ciamnuih uh hangin khat leh khat ki theihsiam in, ki heh cih bang zong a om ngei kei aa nuam kisa uh. Tua leh, tawlkhat a ki muhloh sung un amau lak ah nungak khat in pasal na nei in, ta na ngawn khat nana nei man hi. Anau lah hoihin, it huai, a nohnoh nophuai laitak khatvei tua nu in anau tawi kawmin a vaak leh kawnglak ah a lawmte tawh a ki hontuak kha zenzen uh hi.

Amau zong khat leh khat a ki muhkik uh ciangin, a kikholh masak lai uh mahbangin, nuamsa in, ciamnui in a nui zuahzuah uh hi.Tua leh amau lak ah tangval khat in tua nau neinu kiangah,” Nu ee…, na nau hoih lei veh ee…, a suak ma in a nu a sut ding ka ngaap sak hetloh hi ven,” a cih leh, tua nu zong lah heh theilo a lawmte anuih pih lel hi. NKV/ ZKC (Nidang in, amau lawmta a ki thuahthuah uh hangin a mel uh a hoihloh lamtak uh zong ki gen kha ngeilo uh hih tuak.)

176. Phamawhlo…, akik ciangin. Khuapihte khat in zong, a zi neih ding ciangin a lungsim bang in mopawi a lim bawl ding bel a tuptup, a gen tawntung khat ahi hi. Zi nei in a mopawi uh a bawl takpi ciangin zong ahih theih zahin a lungsim bang in ahih ding a hanciam mahmah kimlaai…, Mopawi bawl man zo, lengnaa te ciah zawh ciangin a lawmnu( a zithak) tawh a sun aa a pawi bawl uh ki kumhkik uh. Tuabang aa a ki kupkik uh ciangin, i tua cihloh, i tua cihloh ci in a kisam a nung phawk sansan hong tam mahmah ciangin a lawmpa in,” Phamawh kei, tuutung bel tuakloh cini, akik ciangin bel ka lungsim bangin bawl ding,” acih phetin a lawmnu hong mangpah dide. ZGKK

47

Page 48: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

(A zon kawikawi leh a lupna uh ah kap in nana ki diikdiik. Tualaai ah bang ciciangin anih un ki lungkim sakkik cih genna ki za nawnlo hi.) 177. Tui a na tuak…, amau aknote

Khuapihte innkuankhat lukhat mahmah uh. Amau nupa lo a kuan uh cianginanaute uh a innpi uh ah kha uh aa, a inn uh a ngak a om kei hi.

Tua leh ni khat a nupa uh lo pan vai a tun uh leh a aakno kaiteng uh a vokkuang tui uh ah a vekpi in tui na ta in nana si vek uh hi. Amau zong a nupa un a cih na ding uh a theihloh hang un, ki ngawhngawh tuan saaplo in a pasal in, “ No bang lungkim loh na nei aa, tui nana tuak thong nei vua,” a cih kawmkawm in, tui sung pan in a akno siteng a lakhia hiathiat hi. NKZ 178. Zo hau khat leh Kawl zawng khat ki laih

Khuapihte khat zong siikkaang lam ding tumh ahih manin avokno akno zuak in sum a ki

tawwm hi. A sum ngah sunsun tawh Kawl Kungtuaizee ah siikkaang lei dingin a paisuk leh Kawl puaisate khat tawh ki biltuak pah lian!!!. Tua pan zong a siikkaang deihte a ngahsak zawh ding a kamciamtak ciangin um ahih manin a sumteng ap in a zingciangin kimu kik dingin a ki ciam uh. Aman zong a kiciam na mun ah a ki ciam hunin a paileh a Kawlpa a suaktheih mahmah loh ciangin themthuak ahih lamtak thei ta. hi. “ Zo hau leh Kawlzawng kithek ungh eh maw,” a cih ding simloh bangmah dang a cithei nawnkei hi. NKP

179. Ama’ tonpihteTangvalno khat Zangkungah sangkah ding in amah guak a pai leh Zangkung a

zintun na ding atun ciangin a innteek nu in, “ Kuateng hong ton nei vua?,” ci’n a dot leh, “Meileng tuai dim in hong ton ungh,” ci’n dawngkik. KSM

180. Sakhi long a oksak ding, Tuitawhte Laaituite khat in Tuitawhte gam( Laaitui’ gam leh Tuitawhte gamgi nai lam) ah

sabeng in va pai hi. Tua munah Tuitawh ten sa a betbet uh hangin man ngeilo uh a hih hangin Laaitui pa in bel man giahgiah thei hi.

A sawt ciangin Tuitawh te in tua pa samat thangpaai simsim ahi tam maw, “ Ka sakhiuh hong mat saksak nawn ke’n,” ci’n a kham bawl leh, Laaitui pa in zong gamsung aa sa om amau aa hi ci aa a khamtheih tuan na ding thu omlo ahih na genin, “Na lung uh a kim kei leh no aa na cih uh sakhi teng long na oksak leuh cin a hi ke,” a cih leh Tuitawh pa in a cih na dang ding thei tuanlo hi. NSK ( Lamkhat pan ngaihsun phapha lehang, long ok sak zo ding hileh betbet kul nawn ding maw? Cih nophuai sa ingh)

181. Bengngong asak siikkaang inn. Hunkhat lai in Laaituite sikkanginn tawh kidem uh hi. Tua ahih mahbang in

pasal siikkanginn lam zolote in a khangual’ khan a demzolo aa a ki ngaihsut zahkhat in, pasal sikkang inn lamzo peuhmah lah ki thupi et in pasal cingtaak aa a ki ngaihsun pah ahi hi. Khuapihte innkhat ten zong a sialkhawi na uh tawh siikkang inn alam uh hi.

Tuate tangvalpipa( “Hon sapsak nuamlo dingin baa hon theisak se nei vua,”a cipa ) in,“Hih na sikkanginn lam mahmah uh nawngkai sang , guah a zuk ciangin bengngong lua sang,” ci leltak hi. Dai Za Khual

48

Page 49: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

( Dai Khual’ paute bel mi in a nuihsan phial a hi mah zongin ama aa dingin bel maan sanaak ingh A bi phai thadah man aa sikkaang lam aci nu ani Pau Sann tawh a ki vakna( a line)uh ki bang hi leh a khuak uh ki bang hi ven. Akhan uh ki tuak hi leh tuate gel nupa in om leh muhnop ding hi ven.)

182. Thau nakpi in a limci lo

Eilam ah bel thau ki thupi sak hi. Thau hong ki cihleh ahong ki phatna hiaa, gawng hong kici leh a hong ki ko na bang dan in ki lathei hi.

1950 huam pawlin, khuaah Tuiphum Keizaang khawk sivuai pawi hong tung hi. Tua pawi ah thu bek ki kupna hilo lasak kidem na zong a om hi. Tualai ah akhua akhua in a banban in lasak ki demna ah, khuaveeng …….khuate bel amau agam alei uh ahoih apha mah in om hi diam ankhing kham uh ahih manin a diakdiak in a nungakte uh bang thau phadiak se uh hi.

Khuapihte khat in amau’ thau bel a hoihlam in mulo ciitciat a hi tam maw, “ …khuate’ nungakte bel thau thei na pi uh in, limcii kei,” ci sese hi. SZT

( A sa nek ding vok, ak aa kipan ganhing peuh mah thau leh limcii ki ci nak pi’n, mihing ciang aa limcii a ki cih tuanloh sese bel…)

183. Buh leh buh meh muau-muau mah liang maw.

Laaituite sumbawl khat in India lam aa khiat ding van pawlkhat la. Summet bawlcihbuang a noptuam leh a met theihtheih na ding mah ngaihsut na tawh in, Tedim panin Tonsim ciang kuli ciallo in Zo thacial in an huan. A tua na ngawn zong a nuam tuam zaw kaanlai ding ci’n buhsih bel huan tei na pi a mehtui ding buhciim mah huan uh. A cialkuante khat in bangmah tha ngah kisa hetlo ahi tammaw, “ Buh leh buh ki mehsak muaumuau liang maw,” ci hih tuak. GT( Sumzong cih buang a tuaci aa a phinhcil zote mah kician sa zaw mah ingh.)

184. Tuuk a laplo, guah Kumkhat guah hong zuhak lua mahmah. Papi khat in, “ Tukum bel guah in

tuuk lapzo kei thong eei!!,” ci hi. KKT( Hilua. Guah bel tuuk sung aa zu ding kimlai, tuuk zawh ciangin hong limzuk sann aa.) 185. Genngam dingaa a ki lawmlo zah dong aa a kinai

Khuapihte nupa khat in Zangkung Zato ah a meltheihte Zato lum khat vaveh uh hi Tua a vehpa uh tawh a ki khankhat mahah eimi te khat Zato lum in nana om. Amau nupa zong eimi ahih ciangin cihna tawh in va vehphei in va nohset uh hihtuak Tuapa in bel amau tegel nupa ahih lam theilo in, “Notegel bangci ki nai nei vua?, “ ci’n a dot leh a lawmpa in,“ Kote gel bel maw, genngam ding aa a ki lawmlo ding zah dongin kinai ungh,” ci’n dawngkik hiathiat hi. ZGKK( A ki nai dan dong ahih manin a dawngpa in zong a ki naitheih belhbelh dan aa a gen ahihi.A dongpa in zong telpah ding ahih manin lungkim huai sa ingh..)

186. Khateh kia aa a bei ding…, huhna Laaitui Mansuang lei puah na ding in kumpi ten huhna hong pia giahgiah thei

hi. Kumkhat khualte khat in Laaituite papi khat kiangah, “ No tukum gunlei puah na ding kumpi ten huh na hong pia hi ven maw,” acih leh tua pan in, “ Cimah hi ven, tubang in sakol anneek siamlo bangin khateh kia in beilo diam,” ci’n dawngkik. KKT

49

Page 50: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

( Sakol anneek siamlo bang hi leh pha lai vencin, a khateh kia ki tawmkik thei lai ding hi ven. Tua hilo aa, nau ek liaksiam ui bang uh leh …,)

187. Pa, Ta, Khasiangtho pumkhat

Piangthak nih Pa, Ta, Khasiangtho in pumkhat ahih leh a hihloh ki nialnial uhhi.Akiangaa om papi khat in, “No ki nialnial kul peuhmah kei. Amau innkuan thu ei theihphak ding hi kei.Vantung ih tun taktek khat ahih leh thum ahih thei ngawn ni,” cihsan hi. VZS ( Tua a ki nialnial tegel anih un vantung a tun ngaplo tuak heuh na hi leh ee.) 188. Zawn teng pan a zaang pen.

Papi nih Phalbi lai in Kawl pai uh. A ciah uh ciangin a mawtaw uh Thaangdungah kisia ciitciat ahih manin tuaah zangiak uh. Amaute gel in puanzapaa khat bek pua sawnsawn. Zan ciangin tua puanza khat bek a zawn uh leh khuadam lua ahih manin a nih un zan thaipai in ki sutsut uh. A zingsang khuavcak ciangin khat pa in, “Van zawn teng lak pan in tuzan aa ih puanza zawn mah zaang(gikkei) bel ei,” ci lai sawp. NK/KZE( Zaang bel a cih uh hangin a zan aa a tonton na uh a zingsang ciang bangin a phei bang uh golh phet ding hi e )

189. Den in kuun, tu in daakKuun( kuanthi-singgah) saklam ah a ki puak ziahziah lai in khuapih te khat in

zong apuak a vekpi in Custom ten mat sak uh. A neipa in zong a cih na ding theilo in a kuli te kiangah, “Den in kuun hi vehang, tu in daak hang eii!!!”, ci bek sap.SKG( Kuli ten zong a van neipa a hong tua ci ciamnuih zawh lai ciangin a thaman uh sukha(taan) lo ding in ummawh uh ahih manin thanuam tak in nui ziahziah tek ding in um hang.).

190. Thei khol hi leh a ki nai gige, mo dingPaltanh( galkap) khat akhuan ciah. A paikik ding ciangin numei khat peuhmah

tawh aton na ding a sanggamte in hanciam uh. Khat dongh sanglo, khat dongh leuleu sanglo leuleu. Tuabangin thum leh li a dot uh hangin lemtang theilo. A paltanh pa lah a kuan bei dekin a pai ding hi ta. A tawpna ah a innnuaite nungak khat a dot zenzen uh leh ngah pahlian. Apa un, “ Theikhol hi lehang kinaai gige mah hi ve hang,” ci hiathiat bek. SKD( A lawmnu aa dingin ngaihsun thei hi leh ki pakhuai sa keng. Banghang hiam cih leh vengta khat kitheih ngeiloh kimuh ngeiloh cih lah om saplo ding aa, teel masak a hihloh lamtak bel thei ding hi ven. Ahi zong in amah zong tuabang ih cih kawmkal ah tuahpha a na ki sak na mel thei khang mataw.)

191. Nang GUPNA hawm maw?1975- kum pawl. Pianthakna a hong tuntuung, Gupna thu alaan laitaki. Piangthak

a kisa pawlkhatte in a ki tuahpih peuh kiang ah nawngkai huai sak ding zah dongin, “Gupna na ngah nai hiam?,” ci aa a baan dot bel gospel pai bang daan a ki ngaihsun hi leh kilawm hi. Papi khat kiangah, “ Gupna na ngah nai hiam?,” ci aa a ki dotvat leh, tuapa in zong,“Gupna kihawm maw?,nang ahawmpa na hiam?,” ci’n a dawngkik hi. CSK

192. Tedim Naipitau leh Laaituite lawmtaTedim Naipi pen a lamdan dan a tuampi khat ahi hi.A tungah Vaphuallim ki

50

Page 51: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

tuangsakin amin bel Zolengthe ki ci leuleu hi. Laaituite nih Tedim pai naipitau kiang a nawkphei uh ciangin, khat pa in, “Hih naipi bel maan ngei vetlo hi ven,” acih leh a lawmpa in, “Bangci maan mah ding ei aa, Tedim Naipitau hi nakpi in a tungah Vaphuallim ki tuangsak in, amin Zolengthe ki ci lailai liang hi ven,” cihsan ziau hi. GKK/TKL(Tuabang ahih takpi leh amaanloh lamdang sakhuailo hi.Maan hileh lamdang sakhuai ding hiven).

193. Taangmanciimsa leh Zasanthak.Zasan thak bel ih kam sung ah veng(kamh) thei paklo hi. Tangmanciimsa bel ih

kamsungah sauvei kikoih thei vetlo hi. Papi khat in, “Taangmanciimsa leh zasanthak tonkhawm thei kei veh aw,” a cih bel cihdan siam sa peuh mah ingh. TKT

194. A gengen dingNitak khat kongzingah nungak khat leh tangval khat ki thuah uh hi. A lawmpa

in, “ Ka gengen dingin hong hihsak ve,” acih leh a lawmnu in, “ Gengen ding na hih leh ut dah ingh ee,” ci’n nial hi. KSL/ DNH( A lawmnu in zong ki gengen lo ding hi leh phamawh sak tuaklo hihtuak .) 195. Aanaa na tawh Zawlta thum

Khatvei numei khat leh pasal khat ki thuah hi. A pasal pa’n, “ Hon hihsak ve,”ci’n akut leh a lawmnu utlo hi. A lawmpa in, “ Hon hihsak tapeuh ve,” ci’n a kut teitei hangin ut tuanlo hi. A lawmpa in, “ Hi zahta a kon kutkut aa na utloh lawmlawm, hon aana buanglo na hiam?,” a cih leh a lawmnu in, “ Ka aanaa man tawh in zawlta thum tak nei khin ta’ng,” ciliang hi. NL/CKT(Aana na tawh utlo na hih leh hon aana kei zaw mai in ut lecin ee leh!! ci hamtang leh. Tua banah zawlta thum tungsiah ki nei theilo ding cih kumpi ten khamna a omloh lamtak zong gen leh a baih tuam zaw kei tammaw. )

196. A kamh man ding zangtuk

Nungak khat leh tangval khat lamsiau in ki thuahkhawm uh. Tangval pa in akhuadak giaugiau zawh ciangin, “ Ih kihih diam?,” ci’n a lawmnu akut leh, a lawmnu’n zong, “A utlo hi sap keng, ahi zongin lai(Sachoh) bawlphot lehang hilo diam,” acih leh a lawmpa in, “Leh, ka zangtuk kamh manlo diam,” acih kawmkawm in, CZD/KLT(Hih tungtang ah bel, na in hun aneih lamtak kitel mahmah hi. A lawmnu in zong thuman thutak acih hangin bang ciciang deekzo cih a ki gen na aki za nawnlo bek hiaa.)

197. Naupangno dawng mahlo diam.Nupikhat in a tano puakawm in khuasung ah a vakpih leh a ki tuahpih khatin,

“ Leh na nau uh dawng liang mah si ei!!! Bang na cih uh leh hi ci dawn liang ei aa?,” acih leh nupi nu’n zong, “ Dawng mahlo diam, a suah madeuh dong mah a pa in a beh laplap hi ven,” ci’n dawngkik kici. DNV

198. Khuadaak lua liangaa.Laaituite khat zong Zangkung a pai cil tungtang ahi hi. Amah Zangkung

mungei nailo ding ahih ciangin ci’n a zintun na pa in khua sungteng vakpih in a lak kawikawi hi.A muhnop tamlua ahih man in khua a dak kawikawi leh lampi gei aa a

51

Page 52: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

kiphut laitobung( Sadaihbung) khat a phut khak leh a lawmpa in, “Bangci lawmalwm aa khuadak kawm buanglo aa, tua laitobung pipi na phutkhak,” acih leh aman zong, “Khuadak lualiang ingh aa, phukha ka hi ve!!!” cikik ngeungau sap hi. ZGKK/ NKT 199. Male Nurse

Papi thuthei piankhat Tedim Zato ah a va paileh Male Nurse khat tawh kituak hi.Papi pa’n zong ki kam siamsak nuam lualiang tawh, “ Siamah pa aw,” ava cih leh tua pa in zong,”Hi mahmah sap na ven, Sia aw hong ci zawmai ve,” ci hiathiat bek hi. CKK 200. Ken a maantakpi kon cih in ah

Khualzin khat in a ki tuahpih pa kiangah, “ Ka lawmte tawh na ki tuak nam?,” ci’n adot leh, “ Ki tuak mah ingh,” ci’n dawngkik hi. “Ka phazo tammaw,” a cih leh tua pa in zong , “ Ken amantakpi kon cih in ah, na hat leh na pha ding hi,” cihsan ziau hi. PDP( Ki hat mahmah ta leh ih phak zawh hetloh pawlkhat om thei hi eiii!!!)

201. Khuai ki tozo

Tuidilte khat in khuai mu. Tua a khuai muh pen ciang khat tawh kawksak in, “ Khuai ki muzo,” ci’n asing met. Ama nua ah Laaituite papi khat in tua khuai tuak in atawh zawh ciangin sing met aa, “ Khuai ki tozo,” ci’n ciang khat mah kawk sak leuleu hi. TKT( Kei pawh, tuabang ta ding ahih leh khuai muh ding bel ut masa kei nak ingh.)

202. A khuang dingin a tapa sehpah.Khuapihte khat ii aklui mang. Apa in aman a kankan leh a tapa in amau go aa

anek uh ahih lam gen. Apa in zong, “Tua ahih leh nang zingsangsim in khuang pah ou,” ci’n a tapa a khuang dingin seh pah. KZD(Tuaciang bek tawh mansak ahih leh, a tapa lah khuang dihdih ngeikei vencin, a tapa ngonghampha a suak lel veh maw. Aklui dang a neihlai leh, a nek zawh ciangin khuang dingin a sawl sangin ki dawm zaw leh)

203. Heh ding honsa mawLawmta nih Kawlpi ah a pai leh tua aa a teng khuapihte khat tawh ki tuak. Tuapa

in zong ki muhloh zawh sauvei ci’n a nih un antaih. Khat zaw pan a antaihpa tungah lungdam na a gengen hangin khat zawpa in gen nuam vetlo. A lawmpa in, “Ih lawmpa in an hon taik lungdam na tawm bek gen buang ve,” a cih leh, “Heh ding hon sa maw,” ci leltak KZK(Lungdam ko ihcih in bangmah dang hi peuhmah lo, hehlo ding a hong sak lamtak mah gen ding hi ven.)

204. Chairman asih(hulhuan) aa a kham dingte innkuanPapi khat in Pawlpi sungah panmun haulua mahmah hi. A lawmte khatin , “ Bang

panmun teng len liang na hia?,” ci’n a dot leh , “ Chairman bekbek hi e, a sihin huan le ungh ka innkuan un huulnek zoliang vak ungh,” kici. HKT 205. Samvomza a ki pumnuh Vok

52

Page 53: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Laaituite khat in Vok avom khat leh a kang(aphaak)khat puakhawm in Tonsimah azuak toh leh avom zaw olno takin khawng pah in a kang zaw khawng zolo. Amah zong tua a khawt zawhloh tawh ki lehkik pah vingveng in Ciau ah samvomza lei in a vok kang a pumpi in anuh dikdek zawh ciangin Tonsimah ki lehkik in, Masuli vok hi ci’n azuak leh khawng pahlian vanglak hi. TSL( Hihdan bel, khatvei ciangciang nuam vencin, a kik ciangin bang a ci tammaw. Tualamte tuaci bang beekin zo leng mataw.)

206. Angawng a saulua dingpa.Pasian’ thug en khat in, Thawhkik ni ciangin a sisate in a vekpi un a

omna(haan)tek panin thokik ding uh hi a cih leh mipi lakpan tangvalno khat in, “ Sia aw, ko khuate galkap khat Menkeen a si alu kipua in khuaah vui ka hih uh teh, Thawhkik ni ciangin a ngawng saumah sivak,” va ci ciitciat hi. KKD 207. A ki nehak lua ding nitaak an

Laaitui ah khualdang panin pawlkhat Gospel a pai uh hi. Nitak simin lungdamnathu a taangko uh hi. Khat pa in, “ Vangtung gamah ni taang tawntung aa nitum ngeilo hi,” ci in agen leh, mipi lak pan papi khat in, “Nitum ngeilo a hih leh nitak-an ki nehak thong vem mataw,” na cihsan hiithiat hi. TZL(Ke’n, tua bel lung himawh kei bilbel ingh. Sunsiah nene peuh lehang, nitak an zong nekkul nawn se ding maw.) 208. Pawi manh zawh ciang aa Pawl a lut pan ding

Laaitui RCM pawlpi inn 200- val bang pha in thahat mahmah uh hi. Kumkhat amau Siadaw khawk sivuaipi Laaitui ah tung ding in kiseh hi Pawlpi in zong tuabang aa pawipi ah pawisiim ding mi tam mahmah ding bek thamlo, a kicing zaw leh a lamdang zawkaan in zindo ding tupna leh gelna a nei uh hi. Meigong tagah peng tuanlo innlusi in vok khat tek khawi ding, nungak khat ciangin singsiat khattek, pasal khat ciangin bang khattek a ki cih banah sumtangin bang zah tek sik ding cihbang in a ki seh lailai hi. Pawlpi mite in bel amau upna tawh lawp mahmah uh aa amau bangmah in veilo, a phawk vetkei uh hi. Tua banah hih pawi aa dingin tuakum a innma a loma uh a nusia liang ding zah dong in a hanciam uh hi. . Tuabang ahih na uh a pualam(RCM pawlpi mi ahilo) khat in ngapsak hetlo ahi tam maw, “ Keipawh, a pawi uh a manhzawh ciangin RCM ah lut pan vaang,”ciliang hi. ZKT ( A kigen dan bang leh a pawi uh kihtak huai takpi mah)

209. Rapture sang aa a kihtak huai zaw…., PawiZKT zong lawmte khat in, “ Nang pawi manh zawh ciangin RC lutpan bek ding

na hihleh tua kikalin Rapture bang hong tung zenzen in RC teng laaktoh na ngahsiat ding bang kici leh nang tua sungah ki helman lo ding na hi ve maw,” acih leh tua pa in, “ Phamawh peuhmah kei, hong ki lato(Rapture) kei zaw mai hen,” ci tangngial leh. ZGKK 210. A laplian uh, a meileng zuih ding

Khatvei Pasodan ah ka omlai un, Khamlam ciah ding ka zinte khat in, RGN-MDY 3:00PM meileng zui dingin 2:30PM pawlin a laploh ding patau lua in a ki thawi biangbuang hi. Innteek pa zong in a hun cing dektak ahih manin lung himawh pih in Buda ah khe tawh pai ding ci leh a laploh ding lung himawh ahih manin Taxi

53

Page 54: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

sap in a vakha hi. Buda a tun aa a lutna kong a tun lian leh gate ki khak leh a meileng nana ki khiin liitliit lian sese hi. Acih na dang ding uh theilo ahih manin innteek pa in, “ Eh eiii.. ih Meileng delh laplian hang eiii,” cihiat bek hi. ZGKK 211. Amah bang piante zong na om hilo diam!!!

Zangkung aa ZGKKte veeng aa Kawlkala Ko Kyaw a cihkhat om hi. Tuapa pen belpawlnuam( lungsim kicing phalo) a ki cite pawl hiaa, ih utut in ih hopih hangin a heh theilo te pawl hi se hi. Kumkhat Tuikibuak pawi sung nikhat Ko Kyaw zong innlak vak tui ki buak tuak in tuamhsa in kawt pelhpalh in hong ciah hi. A veengte in, Ko Kyaw kua in tui buak peuhmah hilei ding ahia a cih uh leh innteek pa in,“Tuibuakte lak ah amah bangpian zong nana omsaap hilo diai hiam,” cihiat bek hi. ZGKK

(Kawl kumpi Mindonmintaza zong a khanlai in a gamsungah meileng tawh a zin kawikawi leh lamgei munkhat ah a pumpi aa a buan buhsuan nungak pawlkhat mu hi. Aman tua nungakte kua in ngai peuhmah ding, a ki tuakpih ding kua om peuhmah ding hiam acih leh a paam deuh mahmah ah a pumpi aa a buan pasal pawl khat a muh leuleu ciangin, “ Aw, den aa nungakte tawh a ki tuak ding pasal pawlkhat nana om veh ee,” ci hi. Na bel amau leh amau a ki tuak diimdiam ding aa a na om ahi hi. )

212. Kawlzi aa’ neih ding, Lamzaang nungakteZomite leh Kawlmite nuntak zia a ki bang kei hi. Zomite in ziin leh vak,

sunthapaai in azu aham thuakin thagui thatang sann in asep nangawn uh zong khamphalo lai in a om laitak un, Kawlte in zingsangdap leh nitakdap tawmvei sung asep uh tawh a duhduh uh ne, a deihdeih uh silk in nuamtak in a nungta thei uh hi. Zomi Kawlzi nei pawlkhatte in a zite uh Zogam ah hon ciahpih uh ciangin, amau nuntak nasa bangin nuntak ding hong ki pan uh hi. Ih pau ih ham leh ih ngeina te a ki batloh ziak in gamtang thei vetlo ahih manin, atawp na ah lup ding simloh bangmah hih theih ding dang a nei kei hi. Tuabang aa ahih ciangin, aveeg apaam a kipan ahawh aciah a mu peuhmah in ama haksatnapi thei tello pi in, na sem nuamlo a thadah a a lumlum peuh a sa pah uh hi. Mansuang, Laaitui gunlei bul, Lamzaang lam ah Lamzaang niangtui leh ansai khat a om hi. Tua aa nasem te zong gamsim tham khat ahih zahkhat in khualzin gamvaakte’ pai leh tun hun ding ki seh thei vetlo hi. Khat veivei upmawh lohpi in tungvat thei uh hi. Khat veivei lah zankim zankhang in peuh tung vat zel uh hi. Tuabang in khualzin gamvakte’ hun ding ngak in nikhat bek hilo, ninih bek zong hilo a tawntung phial in a om uh ciangin lup kawmloh in a hi zo kei ding uh hi. Tuabang aa nisial phial aa a lup uh a mu Laaitui pa in, Kawl nungak te nuntak zia uh tawh tehpah a hitam maw, “ Lamzaang niangtui sai aa Lamzaang nungakte, Kawlzi ding in nei lehang maw,” ci’n amuh ngeingei uh Kawl nungakte tawh ateh uh hi ding hi. TKS 213. “By Faith,” - Upna tawh hi zaw maw Binghphuut maw?

By Faith ih cih in, Abraham in Pasian sapna, koilam( sak, khang, nisuah, nitumna lam) cih theituan lo na pi’n ki panin kalsuan in a paipah hi. Tuciangin tuabang hi nawn hetlo. Zogamah khanlawh na a hong tun zawh ciangin Upna(Faith) mah ki bul genpah hi.Tuabang aa gupna tawh a hong ki kalsuan ciangin ahi pawlkhat a omtei ding hangin a hilo tampi tak hong om hi.

54

Page 55: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Pawlkhat in upna tawh phalbi lai in zanpuan kenglopi in gospel a pai uh hangin zan khuadam mahmah ciangin khuadam salua uh ahih manin a innteekte in a zanpuan uh a khenloh phamawh ta hi. Inn panin bangmah kenglo pi in by faith ci in mundang gamdang ah a pai uh hi. Upna muangin a dinkhiat uh banglo in tua a muan uh upnate pawl themkhat zong vomkha lo uh ahih manin a tuntun na uh ah cimawh genhthei in a om uh hi. Tuabang a vatuak uh ciangin, amau mahmah in piangthaklo a cih pawlkhatte un talo va huh uh aa a umlo a cihte in va laaithuak miikmeek laizang uh hi. Tua hilo maw, tulai By Faith ih cih in, “ amau a up sii, en’ a thuak sii mikmeek maw a ki cih.. Tua hi aa, By Faith bel mangkam in a man phial ahi zongin Zokam tawh khiatna nih ki nei sak thei hi. Upna tawh maw!!! Binghphuut maw!!!. ZGKK( ZGKK in tulai By Faith bel Binghphut mah tam zaw sa Bing phut ih cihin Kawlte in Sai mittaw gamphu .acihte ahi hi. ) 214. Himah hivak. Kituh liang in kah ngeeingaai uh.

Khuapihte khat Hmawbi ah si aa, kuamah in thei paklo ahih manin Insein Zatopanin Municipal te in Pauktaw han ah nana vui uh. A kitheih ciangin a ki delhpah leh a hancingte lah zu kamnam kinken uh ahih si leh tuabang pian aa misi a vui(Phum) uh tua ni bekbek nangawn in tamlua mahmah ahih manin kawizaw cih teltak in agen cianthei nawn kei hi. Tua hi aa, a hancingte kiangah , “ Hi maw,” ci’n kawk leh lah, “ hi mah,” . Khat kawk leh lah, “Himah,” khat kawk leuleu leh lah, “hi mah,” ci kawikawi themthum aa ki cian hetlo ahih manin upmawh belbel khat a ki ciamteh mai ahi hi.

A kivui zawh kha 2/3 ding khawng ciangin khualam aate a guhsia la ding inhong pai uh hi. Tua a ciamtehsa uh khuat in a guhsia teng khualam ah ciahpih. Tua a guhsia a photlai limlim in zong a omteng mah ki nuihsan sim hiauhuau tekzo uh hi. Khua a ki tun ding ciangin khuamual khawngah na ki dawnin tua a guhsia puakna bung zutaak atulh tawh, zuhaa abaak uh tawh inn atun taktak ciangin tua bungmah asawk nuam tawh, alawng nuam tawh, atawi nuam tawh, alen nuam tawh, akawi nuam tawh ki tuhbawl liangin kah ngeingai uh hi.

Zangkung a ki tunkik ciangin a guhsia phot lai aa a om lawmte khat in, “ Tua na

guhsiapuak uh amaan mah hi ding hiam aw,” ci’n a ki dot leh, “ Himah hivak. Inn atun ciangin ki tuhliang in kah ngeingai uh hiven,” cihsanh leltak hi. ZGKK ( Amaan a hih leh a guhsia neipa leh a limbawlte aa dingin lungkim huai cih ding hi. Ahi lopi mi namdangte(Kawlmaw, Kala maw, Senmaw) khat peuh’ guhsia ahih leh lamdang sa in a lauliang ahiam khat in om vencin maw)

215. Tee anei.., ih ziteKhuapihte khat in, “ Ih zite tawh ih ki kamtam zawh ciangin alung uh a kimlo

pipi in vahih lehang, tee nei veh aw,” ci sese hi TKH( Nektheih khat peuhpeuh zong tee nei leh limlo a ki cihna ahih zahkhat in, hih tungtaang ah zong anop ding zah in nuamlo acih na hi ding hi. Tuabel, ama zi bek hi ding hiam? Tua hilo aa midang ten zong thei na pi aa a genlo uh hi lel ding hiam? )

216. A cite tung atu ding, “ Mangpha,”Khatvei khualam aa ka ciah nitaak khat, tangval pawlkhat hong hawh uh hi.

Aciah ding ciangin, “ Mangpha na manh vua leh,” ka cih leh amau lak aa a kheltat khat pa in, “Acite tung tu hen aw leh,” cin hon thukkik hi. ZGKK/ KLM

55

Page 56: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

( Hih bel ngaihsut pakin ahi tawh a ki bat hangin, aci te tung tuu-khin leuleu leh ama aa ding kolttaang leuleu zel leh ee, pha a ki ci thei zel diam)

217. Asinh a phapaKhuapihte papi nih zupeng nuaah ki kamtam in a sauvei ciangin ki laai uh hi. A

lelzaw pa in, a nuaiah om gegu in, “ Sinhpha kei veh, sinhpha kei veh,” ci veve liang hi. KT/AKL(Ama’ sinhphatna bel kilaai na ah a ki zang theilo hiphot ahi tave)

218. A panhdan a tuaklo paKhuapihte papi khat, sungnat nei ahih manin buhcim bekbek mah zaantak-an in

akum tampi mah ne. Tha neilo in gawnggawp aa, khat veivei bang a innlak vakna ah a natna in atut ciang konglak khawng ah puuk ahih manin a ki pua sa in inn tung thei tawntung hi. Nikhat, asungte tawh sunsiah a bawlna uh ah, a cidam a thahaat lai mahmah a sungpa tawh kam kinial in a ki tawt uh leh a sauvei ciangin kilaai uh hi. Tawlpi khat mah a kilaai zawh uh ciangin a sungpa in lelin a nuaiah a om laizang hi. A sungpa zong a sanggam numei tengin tua a dammawh aa a si dekdek khat lawmlawm na lelh ci’n a kohuan’ uh leh aman zong a pauklap dang ding omthei tuanlo ahih manin “ Ka panhdan a tuaklo pak hinge e,” cipong hi. Kam Khan Dal/Vum Suang( Kilaai na ah, haat bek hilo panhdan siam zong mat piak na ah a ki hel hi ven. Pandaan a tuakloh nunsang bel a lel mah a ki cihkul a hi ve) 219. Pumpitha anem hangin, lungsimtha haat peuh leh.

Ih pate neulai in, a sialcin na uh ah a lawmte nih ki laai hi. Tua a ki laaite gel,khatpa atha buangin gol mahmah. A khatzaw pa neu, atha ciip in a lungtang pha mahmah.

Tuabangin tawlkhat a ki laailaai zawh ciangun aneu zawpa in lel in anuai ah om..A ki peekpeek hangin azawh zawh tuanloh ciangin acih na ding dang theilo ahih man in atung aa a lumsuk a zopa kiangah, “ Ka tung pan a manlang in taitha in. Na taithak mengmeng kei leh hon hihgawp ding hing ,” ci’n ato leh a zozaw pa zong lau in atung panin taikhia pah saisai ci. ZT/DKV( Hihte gel bel, lungsim tha ahat hangin pumpi tha a zawlkhal leh pumpi tha ahat hangin a lungsim tha a zawngkhaal acihte uh ahi hi. Tua lai in LST a theih ngeikei hangun LST bang aa a nungta te na hi gige zo ki cithei hi.)

220. Ama aa ding aa ni a kaaitaKhatvei lai, nikhat nikai zawh, kum 60 val apha ding papi khat, Tedim lamah

apai leh Lawibual khuapihte innmai atun ciangin tua innteknu, amah tawh a ki maingap lua aa a ki ciamnuih thei tawntung, in galmuh aa,“ Kawiah pai ding na hia? ,” ci’n a hopih leh, puteek pa in zong, “ Zawlleng ding,” ci’n na dawngkik se. Tua leh a lawmnu in, “Nikaai ta ee!,” na cihsan ziau hi. Muizawl Bo Thatbawk/ Laaitui Ciangno atbawk in telpaklo ahi tammaw, inn atun teh a innkuanpihte(azi) tawh a ki kupkik ciangin telpan kici. Puteekpa’ aa ding in bel abang abang ah hun nawnlo, nibang hi leh tumlam ama nawhta ahih lamtak ki telpah.)

221. Maitang a valak ding …, Tamadahzungah.1974- kum pawl khawng a hi tammaw. Khuapihte sumbawl ahon ahon in inn

56

Page 57: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

hong tung uh. Amau bel Zangkung a hong pai zelzelte uh hi aa, ahong paisim un Tamadahzung ah Datsian en tangtang thei uh hihtuak. Khatvei Mandalay pan zan meileng tawh ahong pai uh, meileng zekai pian in 11:00 am pawlkhawng in hong tung uh Ahong tunphet un ki sil in a ki thawi zawh uh ciangin, tua ni avaak na ding avai teng uh a kikup uh. leh khat pa in, “ Guaite aw, Tamadahzungah maitang va lak( kihil) masa lo ding ih hiam?,”ci hiithiat se hi. Kham Za Kai( Datsian en ding ci lel leh khiallo hi tei napi’n, maitang lak acih sese ciangin, Datsianzung aa a screen pi tung aa a mau maitang alak ding dan aa a gen hiithiat se bel; zol leh nem hiithiat si banah but mahmah thuah lailai. Hisa mahmah veng aw!!!Cihdan siam sa mahmah veng!!!)

222. Mawtaw ataih zaw…, puteekpa1974- kum pawl dingin khuapihte puteek khat Zangkung hong pai. Khualak a

vak na uh ah, lam akaan uh ciangin a makaite theihloh kalin ama thu in a na kaan leh mawtaw pai laikhat phulkha in a mawtaw nana kawibawl hi. Lamkaabom meisan gei ah hih manin mawtaw a dam paai laitak na hi bilbel hi kei leh. Inn a hong tun ciangin aman “Ke’n ka vaakna uh ah mawtaw pai lai khat taih ingh,” ci’n hong ki sialh gen zaw tham hi. KZE(Mawtaw palik te’n bel, mawtaw in taih ta leh mawtaw; mi in taih ta leh lah mawtaw mah a mawhsak hangin mi in mawtaw ataih na tawh aa mi a si zong tam veve ding hi) 223. Kyattoonni(Lothangsan) leh akluisan

ZGKK zong kumpinu na asep lai in tavuan tawh Zakhaing khuapi Sittwe a tunghi.Innkuanpihte tonpih lo ahih manin officer mess ah amah guak om. Anhuan dingin Zakhaing kala(Khawtawkala) Isop acih khat a la hi. Tuapa in kalapau leh Zakhaing pau bek thei in Kawlpau tawmtawm bek thei.

Tua leh zingsang khat kyattoonni va lei in ci’n zye lei dingin a paisak leh hongtungpak theilo. A sawtpek ciangin naklah liangin hong tungaa,” Sia aw, zye ah kyattoonni ka zon kawikawi leh a kaang bek omin anai khuano khatah ka va zon leh asan mu bilbel ingh,” ci’n akluisan golpi khat hong tawi biahbuah hi. Ih lawp laitak hi leh sialo cih ding hi ven, tuani bel kyattoonni tawh lo in aksa a ki kham ahi ta ve. ZGKK

224. A ki lamen tuak, “Naa-le-hmuh”(Ki theihsiamna)Kawlgam vaikhat peuhpeuh ah ei leh ei(aki theisa tuak) ih ki tuahkhak bel

nuam hetlo, nawngkai zaw simtham hi. Meltheih om na zumah, vaikhat peuhpeuh tawh ih pai ciangin azum aa meltheihpa in lah meltheih hong pai eii!! ci’n aval in hong lam et na khat a na neih mahbangin zong meltheihpa zumah nana om ahih ciangin ci’n aval akaan in lamet na mah atuam in ih nei leuleu hi Tuabek hi kei, konglak ih vakna ah meltheih Taxi khat tawh ki tuak lehang enlah meltheih ci’n a mawkna a hi liang kei zongin misang aa a hong khiap zawkna ding; tua mahbangin amau zong meltheih mah ci in mi sang aa ih tam piak zawk na ding , hihbangin ih ki lamen tuak hi. Ih nih tuakin ki lamen tuak ih hih manin, “ A ki lamen tuak, Naa-le-hmuh,” ci lehang. ZGKK( Tuabang dan aa ki meltheih bel nuamhuai tei napi, ki pakhuai hetlo, nawngkai zaw pek hi.) 225. Papipa’ Nau-awih la

57

Page 58: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Hih bel neulai thu ci ning. Khua aa innkuan khat lukhat mahmah uh. Nikhat a zilo kuanin a pasal in innngak leh nau cinh thuah. Ni hong vaihamsang pian ciangin a tangeek a ihmu hong khanglo in kapkap hi. Apa in tui duh hinteh ci in tui pia, duhlo; anduh hinteh ci’n zuhaa muam, duh tuanlo leh lah a kap tawp theilo. A sauvei ciangin nawi duh ahih lamtak atheih ciangin, a cih na ding thei tuaanlo ahih manin a ihmut suaklo pi luaiah sialkik in avei kawmkawm in, “ Ka nau aw kapkap lo aw…, ka tuai aw guigui lo aw…. Nang na duh leh ke’n ka duh…, na nun kuanpih zotah eee…,” acih leh a nau khemzo bilbel in ihmu pah ci. SKH (Aman bel a tangeek khemzo ven mataw, amah a ki khem zawhloh lamtak bel ki genkik nawn kei thong)

226. Na nu ee leh!!!Papi khat in,“ Ih khual zin na pan in naute phawk ingh, phawk ingh ci nakpi

hangin, inn ih tun taktak ciangin nau ten hong dawnin kimu masa ta lehang, “Na nu ee leh!!!,” ci veve hamtang hang ,” ci hi. ZGKK

227. Anu zong a uutkha ding Innkhatah nungak khat a nuteek leh a naunu nungak khat mah tawh om uh.

Amah zong tangvalte khawng tawh ciamnui in kamnuam thei uh. Nitaakkhat khuamial zawh, a huansak uh panin tangval kheltat pawlkhat in, hui-huut(muuktumh) tawh, “Khan Don aw hong pai aw kiluu ning,”ci’n sam uh. Ama’n zong, “ No hong pai zaw vua. Ki hoho lehang ka nu zong utkha in teh,” ci’n dawngkik Khan Don 228. Sawm Pau a zahpih ding….Laaitui tangvalte

Ka neulai thu manggilh mawh khatin, Muizawlte pa Sawm Pau bel, pillah pil,teilah tei ahih banah pau khawng zong ahang a suahngal mahmah khat ahi hi. Ki veeklua ahih manin kuamah zong kihtaak neilo, awlmawh khollo aa a pau zuaizuai khat ahi lailai hi. Ka mitkha ah a mangthei nailo ah, dialpaak khimh velval in bombi siingkhat teeng aa mawza a khuukciang apha khat bulhin khedap thuah aa sakol tung tuangin ciangkhut khat viik vatvat in tulai pau leh athoh lua mahmah khat ahi hi. Tua banah, a muukmul zong a ki lawm theithei dingin a hawi sese hi. Tuabang aa ahih bel, a enthei ta dingin, a pahtaak huai leh a thupi muh mahmah ding ahih tei hang in, a en theilo vanglakte aa dingin, a ki phasak a etsat huai leh mite’ mit adong aa a zahpihhuai mahmah ding khat ahi leuleu hi. A entheilo te lak ah Laaituite khat in, “ Laaitui tangval ih thukim leh Sawm Pau zahpih dih ning ei,” eltak leh khauhtak in ci hi. Zam Neng

229. A uthuailo…, Thual Kam’ akpi dingZGKK te neulai, Muizawlte pa Thual Kam bel tualsum bawl aa a hat a kici theikhat

ahi hi. Tua ahih manin lawm leh gual, zin leh leng a ki pan meltheih ahau mahmah hi. Ahauh banah cingh mahmah ahih manin zin leh leng khat peuhpeuh aneih simin a akpi, a omlai tak tawh a ki tuahnak leh a akpi-tuilai nangawn a gawh pahpah hi. Tua hilo diam Laaituite khat in,“Thual Kam’ akpi ding hileng utkei nak ingh,” a cih. VKH( A si ding veve a puul aa a ki sih ding sangin tuabang peuh in ki mang leng sih man zawlo ding maw)

230. Akhauh thei zaw tuan theilo ding

58

Page 59: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Ei lamah sa ih nek ciangin, bawngsa ahih leh leengkai zo nawnlo, lokho zonawnlo, a nawizu a tamkai zo nawnlo; aksa bang ahih leh atuui zo nawnlo, akhuang zo nawnlo cihbang te’ sa a ne ih hih lamtak ki telpah hi.

Khatvei papi khat in pawikhat a va siim leh aksa meh ki vaak. Ih cihsa mahbang in asa uh khauhlua mahmah in ne leh a pehpeh lamtak bek telin a valhlam theikha nawnlo. A phawk sunsun a cil bek valhkha peuh na na hihi. Limpeh nuam in thatang zang leh lah lengkhia pahpah.

Ankham zawh ciangin inntek lengnaado nungakno pawlte in, “Bangci, na lemtaang na vuam?,” ci’n adot leh,“ Lemtang gawp mah cih ding hi, sa bel asak dingin bawl le uhcin zong tu a zahkaan sak zawthei nawn dingin um keng,” acih leh amau zong telpah hinteh, ki nuihsan uh. ZGKK(Amau telmahlo ding maw. A anneek laitak in apeh vamvam, apeh puatpuat khatvei lehlah kiatsuah aa tawmkik themthum aa abuai lamtak khawng hemmuh uh hiding hi ven)

231. Tuabang ih cihtek taakin1930- huam pawlin Laaituite leh Muizawlte Nuamkhua gam ki tuh in thu nei uh.

Tua hunlai aa Tedim vuandok(Mangkang)pa in Tuibel Lei Buzungah tua thu sit. Muizawlte a sit masak leh, Nuamkhua gam gei ah api’ uh mual om ahih man in tua ciangciang Muizawlgam hi ci uh. Tua zawh ciangin Laaitui hausapa a sit leh hausa pa in, “ Ihpu ihpite mual om na ciangciang eigam a ki cihtheih ding leh, Dimpi khuamual aa ka pu leh ka pite uh mual ciang ko gam hipah vem maw,” ci’n a dawnkik leh vuandok pa in a thu pianzia telpah hihtuak. Pau Cin Zam( Tualai in thu a ki suung tuak bangdan tawh thu ki khen hi leh, Laaituite in Nuamkhua gam a taan uh hangin, Laaitui’ gam bel Dimpi khuamual ciang ding ci lehang sia sa khol kei veve ingh. Laaituite in a thu a zawh leh lah hoih sem, a lelh leh lah hoih zaw semsem cih ding hi. )

232. Aduh uh leh a neksuk khiinkhian peuh ding uh.Kumkhat tuuklai, vaimim a gau sann laitak khuapihte khat nisim in lohong in

kuan. Kii tamlua ahih manin zingsang khuavak tuungin lo tungin nitak zong khuamial kii akaph dong mah a ngak hi. Sunthapaai in kii kamh theilo, a hamsial in a hamna mun lonawlteng ah delhsuk delhto in abeng hi. Bengzo aa ciahin lobuuk a tunkik phet, zong tu man nailo in hamkik leuleu in delh leuleu hi. An neek laitak in ham leh zong ankuang nusia in ankeu tawh delh cihbang phialin abuai hi. Sunthapaai in hihbang ta tawh ahih a sauvei ciangin amah zong gim lah gim ki sata, a hehsuak, alung tomhin a om laitak kii a ham leuleu ciangin, “ Ham ham se dah unla na duh uh leh nesuk khiinkhian peuh vevua,” cita mai hi. VST(Lohong pa in thei kei peuh leh a lo kii in a na gai phial zongin phamawh sak tuaklo ahih leh bangci aa hamtangpi in lo ah kuanlo in innah om ngiungeu peuh leh ee cih nophuai si ei mataw.)

234. Khautthi( Kawllukhu kikhep theite) kisia bangin.Papikhat a tapa in a thu manglo lua ahih manin a lungkham mahmah. Thuhilh leh

a hilo lam in lehtat khelkhel se hi. Sumthapaai in vakvak hi napi a pa’n innlak vak na ding khat a sawl leh lah utlo kaltang sese hi. Vakvak ke’n inn ah om hiithiat in ci leh vak kaltang. Hih ke’n ci leh hih. Hih in ci leh lah hihlo cih bangin a lehlam ta in kheltat mahmah hihtuak. A sawtna ciangin a pa zong lungtomh ta ahih manin, “ Na hon sawl leng lah a hilo lamta aa na lehtat,“Khauthi kisia bang aa,” cihsan hiat hi.

59

Page 60: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

ZGKK( Khautthi ki sia zong khuph lehang ki kaak, khaak lehang ki khuph) 235. Ih thu ih kimang takei zongin kimang leng

1955-58 pawl, ZGKKte Kaaptel ah sang a kah lai un Bawda ah om. A siapipa inbel deihsak lua ahih manin displine khauhsak mahmah. Zingsang 05:30 in tho, 05:30 – 06:30 dong morningwork sem sak. 06:30-07:30 kisil, anne, kithawi, 08:00 sangkah ki pan. Nitak lam 18:00 - 21:00 dong night sudy cih bangin hun hong gelsak hi. Siapipa in, Bawda uk( Boarding Prefect) dingin Laaituite a diklua, a lungduai, a thunem hiithiat leh a aw zol mahmah khat kawih hi.. Zingsangin Bawda ukpa in 0500am bangin hong phot ki pan hi. Ka lupna sim uh ah hong pai in, “ Tho vuau, tho vuau morningwork sem ding ci eiii!!!,” ci’n hong phong. Kuamah a thonuam om vetlo. Tuabangin vial 2/3 bang a hong pai hangin kuama’n olmawhlo ahih manin kuamah a tho tuankei uh hi. Amah zong morningwork sep ding lah a nai cingta aa, kuamah a thawhnop vetlo ciangin hong pai leuleu in ,” Guaite aw , tho tapeuh vevua!!! Ih thu ih kimang ta kei zongin kimang leng,” ci’n a aw khauh theih tawpna tawh a hong cih taktak ciangin bel, a kuamah peuh ki omthong thei nawnlo ahih manin kitho pah ngeingaai hi. Thuam Za Kap( U Thuam Kap bel a kineih, a ki bawltawm, a ki diksak cihbang hi peuhmah lo, a lungsim ahoih ngiat ahi hi. Nikum khua ah ka ciah laitak leh amah hong nusiat ki tuak khelkhel hi. A innkuanpih( ata)te in a kam nunung a vaikhak a genna ah, “ Kuamah hehna ding in gamta kei un, Mi khempeuh tawh na ki lemna ding uh hanciam un,” cih hong vaikhak phapha hi ci’n hong gen hi.

236. Anuam hetlo, mawtaw accident tuak aa sihlohKhuapihte, belpawlnuam a kicite pawl, khat zong alawmte nih tawh kithuahin, a

meltheih te mawtaw tawh Tedim khua sungah avak kawikawi uh leh RC te’ biakinn sak aa luisung ah a mawtaw uh kia in accident atuak uh hi. Tua laitak mah ah a lawmte gel sipah hi.Amah bek suakta ahih manin, a thuthei nuam akhat akhat in ama kiangah athu va dong hi. Pawlkhatte bangin accident atuak dan uh athem aneng in kituh bawl liangin adong uh hi.Amah zong tuabang aa ava kidot thethu a sauvei ciangin cimtaak in nawngkai sa mai ahi tammaw,“Mawtaw accident aa sihloh mahmah nopkei tei eei!,”acih. Muizawl Mg Kap SuanTua pan a sihloh Pasian thupha hi ci’n teci pang kei buang vak.) 237. Adang khat mah angen veve liang ding pa.

Dah Pa’ khuang nei lehang, hih Leitung bek aa ding hilo, Vantung aa dingnangawn ih deih peuhpeuh, ih deih bangbang ngenin, tua khuang tum lehang ki ngahthei cih thu, ih Zo taangthu ( Zo Folk Tale)in a om hi.Laaituite lawmta nih kuli van, Tonsim lamah pua in apai uh hi. A vanh uh lah gik sa in lel mahmah tuak ahih manun sunthapai cih phial dingin, a nih un lah kiho mello, a sunmang tuak uh ngaih sunsun in a nih un pai tangtang uh hi. Tui om na, luigei mun khat atun uh ciangin a sunsiah uh suahin a ne uh hi. A sunsiah uh a neek kawmkawm, a sunmang uh peuh ki kum in a om uh leh khat pa in a lawmpa kiangah, “ Nang tulai tak Dah Pa’ khuang nei lecin, bang na ngen masa

60

Page 61: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

bel taam,?” cin a dot leh, a lawmpa in zong ngaihsunsun tuan se nawnlo in, “ A dangkhat mah ka ngen pah keh,” cih behbeh liang hi. NSK( Deihhuai, ihci tateu zongin, ki ngen theitah ci’n Dah Pa’ khuang vive ngen in nei mah lehang, Dah Pa’ khuang hau lua kisa in puuksi takpi lo ding ih hiam mataw.!!!Huaiham ih cita zongin.)

238. Apa Tembaw ahi pah ding’ paThu in a hunhun in ki khel hi. Ko neulai khawngin Paltante mah kici bel hi. Pilna

manphat na a ki thei in a ki thupit sak ciangin, Manglai sangnaupang te mah ki paakta hi. Tua tawh ki zomin, Vuandok ahih kei leh Vuandokte zi ding; tua panin muhna ahong zai semsem ciangin Siavuan ahih kei leh Siavuante zi ding; tua panin Dollars a hong thupit ciangin, Tembawzui(Tembawtaa) hih ding ahih kei leh nungakte bangin tembawtaate mah uusaa pia uh hi. Tuciangin gamdang pai peuhpeuh, tua na ngawn ah US mah, kici sese lai hi. Khatvei lai, Tembawtaate hunlai in, Kawl tadensa khat sung aa cartoon khat in, munkhat ah nungak khat ding sakaa, a langkhat tuak ah Siavuan khat leh Tembawtaa khat ding sak hi. Apaam ah a ki lahkik cciangin, tua nungak nu Tembawtaa pa in ngah takpi hi. Tua hunlai in, Laaituite khat zong gamdang Tembawzui in , apa aal.

239. A gilpi, a gilzang a zaan-gawp ngiingeii galkappa. .ZGKKte zong alawmte tawh Zolai tan 4- a onh zawh ciangin tan 5- sim dingin,

Kaaptel ah akah uh hi. Tan 5- taktak ciangin, abang abang hong ki lamdang pah hi. Nidang aa Manglai leh Kawllai sim ding khawng mangaa ih mat ngamloh nangawn tu in a kisim taktak ta ki hi hi. Nak nop hi ven!!! Tua leh khatvei, home Saturady khat in khuaah a ki ciah leh, khuapihte khat a tapa paltanh a tum, galsungah si aa, a CO pa in a tapa sih na tawh kisai a zaksakna Kawllai tawh a ki at sikkhau lai khat ka lawmte khat nana simsak hi. A sikkhau lai bel in, “ Luzii-men ih ta dii, taihpuai duan ciahsuung pa taphianh, vuanne ciikhuaisua a ciang’cia at paa dii,” acih bel, ka lawmpa in a khiat ciangin, “ Aw na tapa galsungah, a gilpi a gilzang ki tamzaan ngiingeei in si hi,” cin a na khiatsak ciangin, apa in zong, “ leh! lawmlawm mataw, sih maimai zong hilo aa, a gilpi a gilzaang ki tamh zaan ngiingeei lawmlawm mataw!!!,” ci’n khasia kaan hi. ZGKK’ lawmte khat( Mangte in, “little knowledge is dangerous,” acih bel, tel zawk kaan na in ka nei hi).

239. Hik meeting ci liang maw!!! Ka innlak sanggamte numei khat zong a lu neu geuhgauh lua mahmah aa, ka neulai bang un, luneu peuh tua nu tawh ki ko na in ka ki nei thei uh hi. Nikhat alawmte khatin, tua nu’ hik a etsak leh, hik honkhat a luzaang mun khat aah nana khawlom liailuai hi. A lawmnu in zong, “ Nu-ee, hih laitakah hik khawl om liailuai veh ee,” acih leh, a kiangaa a om a lawmdangte khat in,” Hi sawp mah vak!!! A mun uh toi salua uh aa, mundang a zai zawkna aa a lal ding uh thu ki kumh aa meeting a bawl uh hi vaak,” nana ci hi Tua leh, a kiangaa naang a phanhphanh aa a om apa un, “ Liang uh cia, hik meeting cih zangei hial khangh,” nana ci hi. Ngul Ngaih/ En Cin 240. El Bawk lukhu ding Ko neu lain, khuasung ah, numei lak pan Ngul Ngaih’ lu, pasal lak pan bel, El Bawk’ lu neu a demzo om in um keng!!! El Bawl zongin a zi kiangah, a lukhu ding a phanhsak na dingin gengen ngei ahih hangin, a zi in a awlmawh tuankei hi.

61

Page 62: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Nikhat El Bawkin azi kiangah a lukhu ding a phanhsak na ding a genkik leuleu leh, a zi in zong nawngkai sa simpian ahi tam maw, “ Hon phanhsak mah ning eei!!! Tua nang’ lukhu ding lellel bang haksa peuh mah ding ahiam, mawzaa liimno, khutpi cia khat hi lel leh cingpah lel ding hi ven,” acih leh, El Bawl zong in a cihnop na thei pah lian’! in,” Nu ee, hon ko gige hi thong hilo na haim,?” ci hiathiat bek hi. Elbawkte nupa’ ( A zi zong in tua a ci veve ding leltak, a tuunglim in telgen pah lelleh vai siangbaih zaw mah ding hi ven maw!!!)

242. A kingiim mahmah hi, naa asak zawk!!! Singaporete’ Upadi in lipkhap huai ding zah dongin akhauh mahmah hi. Leitungah zong, Upadi in mawh a sak nak leh, Sihdaan(Death sentence ) leh Ciindaan( Cane stroke) a zang gam khat ahi hi. Genteh na in, mikhat in Zakaang(No-4) a kicite a tawm bel 5-gram sang aa a tamzaw akep leh Sihdaan ki piapah lianh hi. Tuamah bangin, mikhat character lamtawh kisai,eg: guta, midangte’ na tung leh numeite’ tung ah khutthak cihte pawl a ki pan character tawh a kisaite ah a khialh leh a thu a neu na leh a liatna tawh ki zui in, Ciingciang tawh 4, 6, 12, 24, 36 cih bangin a dawldawl in khenin ki saat hi. Ciingciang tawh a ki saatdaan bel, khihtak huai, ciliin huai, diipkuat huai leh a lipkhap huai mahmah hi.. Na lua mahmah ahih manin mikim in ki thuak zo kimlo hi. Tua ahih manin, a ki saat dingte in a thuakzo ding ahih leh ahihloh Siavuante sit masa sak liang hi. Cidam lote leh kum 45- tungsiahte bel ki map sak hi. Ciing ciangpum, amaam pepa, khauh mahmah leh duai mahmah athuah ki zang hi. A saat ding pa in zong, thahaat leh khauh mahmah a thuah, amel asa gol viavua leh cidam’ mahmah athuah lailai hi. A ki saat ding ciangin, saat pah ziau hetlo hi. A saat ding pa in a ciingciang pum viikin, a khauh theihtheih na dingin ahuu hamsak vilvil in peipei phot zezen aa, tha a ngah saan laitak ciangin saatvat ziau zel hi. Tuabang in, a thu neu leh liat tawh ki zui in ki saat hihtuak hi. Khuapihte khat zong, mailam nuntakna ding lunggulhna tawh in Singapore a hong pai leh, lungsim bang thei paklo kawmkal ah a visa a bei hi. Tua ciangin, Kawlgam ciahkik ding ci leh lah haksa sa, omlai ding ci leh lah haksa, sahang mei leen cih bangin a om kawmkaal ah tumlo pipi leh uutlo pipi in, O( overstay) a cih tawh a omsuak mai hi. Tuabang aa omte kumpite in kankan leh zuihzuih thuahin, mu in amat ciangin Ciingdaan pia in ih gamah a puakkik hi. Hunkhat tak ciangin amah zong ki man takpi in, Ciingdaan a ki piak zawh ciangin ih gamah hong ki puakkik takpi hi. Inn atun ciangin amah zong atuak thute a genkik ciangin, “Tua a ciingciang tawh a hong ki saat zong phamawh sa keng, saat ding aa a hong ki ngimngim mahmah hi, a hong ki saat takpi sangin a naa zaw,” ci liang hi. TKP( Tuabang ahih takpi leh, Singapore kumpi in a na theithei ding acih na ahih leh, ciingciang tawh asaat sangin, ciingciang tawh a ngim na dingin, a Upadi a laihna ding gen lehang, bang a ci tam) 243. Ui pil mahlo diam!!! Tuhun ciangin, TV, Video khawng ki tamzat mahmah ta hi. Khuapi sung bek hi nawnlo, gamtawng khua-no khua-ta nangawn ah a ki zang zihziah zota hi. Tuate sungah muhnop huai nono leh a lamdang nono ki lak thei hi. Nikhat tuabang aa a ki lakna ah, maa…, Mangkang gam aa ui khat a pildaan bel, a lamdang mah hi thong. Ganhing takpi mihing sangin a pil zaw takpi mah hi thong.

62

Page 63: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Tua leh a ente lak panin khat pa in, “ Ma,… ui pil tei eei!!! Mihing sangin pil zaw vak,” a cih leh, a kiang aa om khat pa in, “ Pil zaw mahlo diam. Tua in bang a lamdang hi ding ahiam. Na up kei leh, na anneek te pia lecin, tua ui in duh hetlo ding hiven,” ZGKK ( Hi sa peuhmah ingh.Ei mihing a kicite nek ante, ui mahmah ahih man aa uisan a kici zawzeen liang, ganhingte lak pan aa ui nangawn in duh hetlo mah ding hi thong aa. Ngaihsun thei lehang, a naa mah hi thong) 244. Kawl pau theih zong nuam tei ei!!! Zaa-ai,zaa-ai liang. Khuapihte lawmta li in zong Tedim pan in buh ip khat tek pua taltal uh hi. Gun atun uh ciangin, Kawlte palik pawlkhat tawh ki tuak uh hi. Tua palik ten bel, vankham khawng heuh sa uh ahi tam, khat pa in, Kawlpau tawh, “ Ba than da lee? ,” ci’n a dot peuhpeuh leh, tua buhtang pua lawmtate zong, sangkah ngei omlo baanah, Kawlpau zong a thei ngei beeklo uh ahih hangin, khat pa in a zak ngei sunsun khat tawh, “ Saan,” a cihsan ziau hi. Tuabang aa a cih ziau se ciangin, palikte in zong bangmah cih tuan nawnlo in a paisan lel uh hi. Apaam atun uh ciangin, tua a dawngpa in, “ Kawlpau theih zong nuam teei eii za-aizai-a liang!!,” ci’n a lawmte lakah ki si’alpah hihtuak. TKH( Hih takah bel, Mangte paunak, “ Little knowledge is dangerous,” acih hong maan kei thong mataw!!!)

245. A inn uh hikei leh aciah nuam’ pa Khuapihte khat api uh a sih tungtaangin, sidelh sigaal ki tatsat lo in om hi. A lengnaate uh amah mah in hopih aa lengnaa ado bel nuamsa hetlo ahi tam maw, “ Ka inn uh hi kei leh pawh, ciah nuam teei ingh eii!!” ciliang hi KKP 246. A naa’ a phatkhial, numei nu Numei khat in a pasal zinkaal in pasal dang khawng lengnaa nana nei thei hih tuak. A pasal a khualzin na pan a tunkik ciangin a lupkhawm uh leh, a psal in zong nuamsa in lumgkim mahmah hihtuak. A zi in zong a pasal nopsak lamtak atheih ciangin, aman zong tha ngah lua hi ding hiven, a gendang ding thei paklo ahi tam maw, “ Midangte in zong nuam citek mah ei veh,” a cih khial leh a pasal in maapah vilvel hi. LKT

247. Dahpa’ phit Ih neulai in Dahpa’ khuang cih za ngei bek hangin, tuciangin dahpa’ phit zong om zota hi. Khuapihte khat Zangkung a pai leh, khuasung lamka bom aa mawtaw vehicle(Palik) te khat in, mawtaw pai peuh a pit mut sanh peuh leh, a mawtaw te khawl pah lili in, mawtaw hawlte tung panin sum tulkhat, tulnih cihbang a laak pahpah nana mu gige hihtuak. Tua leh tuapa in, “ Ma mawtaw palik pa mut pit te deih tei ingh ei, Dahpa phit mahmah bang hilo hiam,” ci hiat bek hi. SKT 248. Keel beek in duh leh maw Khuapihte khat zongin sum sih lai in ama aa zong tampi tak sisak hi. Tam simsim ahih manin, sumsi bekbek ippi in kawihin tung eu-eau hi. Aman zong a cihna dang ding lah thei tuanlo, paammaih salua hi ding ven, “ Sum hi zahta si thong mataw. Kongbuuk aa keelte bekin duh beek hi leh maw,” ci ngeungau sap hi. TLC 249. A ki dophuai, Palikbu’ pa

63

Page 64: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

Ih neulai in ah, mualmong pan in mu ahong leng ih muh ciangin, “ Ak aw na ki selsiam(dawm) ou!!! Vanlaizang ah mu hong leng eii!!!,” ci’n ih ki kothei hi. Tuabang pianin, khuaah Bo Langh (Palikbupa) ahong pai a ki theih ciangin,” Na ki dawm vuau!! Bo Langhin inn nei nailo a hiai!!,” ci in ki hilh sim , ki ci liang hi. TZP 250. Anguum’ hangin angeek nawnlo ding, tangvalpipa Khua ah kum 40- bang a vallua mahmah ding tangvalpi khat a om hi. Aman bel ahihna zum laaklo bek thamloh, ki sialhna in nei zawlai hi. Amah in tangval siangtho(asit) ahihna; cikmahin numei tawh a omkhawm ngeilo a kici, Phungyi/Fatherte bang ahih na,“Tangval ngumngeek hing,” a ki cici khat ahi hi. Khatvei tuabang aa a ki gengen laitakin apaam aa a lawmte khatin, tuabang aa a ki gengen za munlua ahih manin nuamsa nawnlo ahi tammaw, “ Lawm aw, tuabangin ki gengen nawndah se vaw, a nguum hangin ngeek nawnlo ding hiveh!,” nana cih hiithiat hi. ZGKK/CKZ ( Tulai in, Phunggyite nangawn asit a om nawntaam a ki cihnop lai in, Phunggyite tawh a ki teh limlim in, akhialh ki patna ahi hi. Tua baanah, a nguum khempeuh ngeeklo ahih lamtak zong a theih nailoh lamtak ki langh hi.) 251. Gialbeem zong, thumaanlo, kici thei saap diam! Nidangin TV sangin a hoihzaw leh a kicing zaw a om thei lai taam ih ci hi. Tu ciangin, TV baanah, Cable Vision cih bang bek hi kei, ih gen theihloh leh ih gen zawhloh ding zah dongin nate ki khangto mahmah hi Cable Vision sungah Animal Planet a kici channel khat ah, maa Africa, Tanzania gam aa National Park( ) khawngaa, ganhing namkim(Wildlife) te ih a hibang aa a nuntak ziate uh zong ki lak theizel hi. Tuate lakah, Sa-ngaai no, ahi giinggeeng khat, Gialbeem(sahang) khaat khat in man dingin adelh kawikawi ciangin , a mai ah ana taai daaaidaaai mah zong kilak hi. Tuabel, a ente lakah khatin, Gialbeemin, Sa-ngaai no zothawh lua lawmlawm liang, thumaanlo ahihna a lungkim lohna a gengen hi. Tuaciangin a kiangaa a dangkhat pa in, Gialbeem thumaanlo tuanlo ahihna, Pasianin humpi leh sahangte nek ding aa Sa-ngaai no aa ki pan gamsa dangte a bawl ahihna tawh a dawngkik hi. Sa-ngaaino a gumpa in, “ Tuabangaa, humpi leh sahangte nek dingin gamsa dangdangte Pasian in abawl ahih leh, amau zong Pasian thukimna ahihciangin, ci’n bang ci aa na dawh pah ngiungeu tuanlo ahia leh?,” a cih leh……., ZGKK/ a lengnaate 252. A nuam’ hangin a ki paaklo A taktak in, nuam’ ih hih nak leh ih ki paak kuul hi napi in, khat veivei tuabangin a piantheih loh hun a om theizel hi. A diakdiakin kumpi nasemte bang, kha ki patlam, khasum san tuunglam in, ol mawhlo a hihtei hangin, khabei kuan deuhdeuh ciangin haksa a kisak bel, kumpi nasemte dankhat ahi hi. Khatvei sangsia khat, khabei kuanlam in a sanggam numei tengin, theihkholh lohpi in, a omna khuaah zu khol ding in va pai phengphang uh hi. Tuabang a a sanggamte teng zukhol in a pai uh bel, aman a genkik ciangin, “ nuam’ mahmah saap na vengin, ki paak hetkeng ei,” cihiat bek saap hi. Tua in, kumpi nasemte daan ahi hi. Eigamah, nasep ki ol mahmah lel ahih manin, ih ut hunhun in ki zasak khol ta kei lehang ih ki hawh ziauziau banglo in, gamdang ah tuabang a ki zangngei vetkei hi. Khatvei gamdang aa omkhat kiangah a meltheih aa a zinte khat bangmah zasak

64

Page 65: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

khollopi in a vahawh laaizang leh, a ki muhloh uh sawt mahmah ahih manin, a nuam’ mahmah tei hangin, buailua mahmah ahih manin, a ki paak hetkei hi. ZGKK

253. Banghang in amah Thailand(Thai)te kisa ahia leh Ei mihingte bel, ih mel ih sa, ih gamtat ih luheek, ih pau ih ham leh ih niikteen ih puansilk tawh khuapi pan maw khuano pan, kuakhua hi aa kuami cih bel ki dotdot, ki kankan, ki gengen kullo in ih ki theipah lel hi. Khuano aa ih puan hoih belbel ci aa ih taih sitsette bang, khuapi sungah ih silh ciangin ton philhphelh lai hi. Khuano aa sam hoihtak aa ih meet litlet ih cihte bang khuapi sung ih tun ciangin, adang gengen loh, ih sam meet pongsaan bekbek hong mu te in kawitak pan aa pai cih hong telpah hi. Khuano sungah sitaai mahmah hi hang ih cih bangdan mah tawh ki zeem, ki puah in khuapi sungah vaak lehang, ih hi leenlaan lai hi. ZGKK zong a lawmte pawlkhat tawh Singapore a tuntuung uh ahi hi. A lawmte lakah khatpa pen, ki teisak, ki leesak ci ding ih hiam, ki puahpuah in a ki zepzep zawh ciangin, amah bek, ama’ thu tawh in a zin kimnai teng ah va vakvak theizel hi. Amah lah hi kisa mahmah laideep hi. Tuabang aa ahih nikhat, a innlak vakna pan a hong ciah ciangin, “ Kong zing ka vak kawikawi na ah, hong mu peuhmah in, Thailand(Thai)te hong sa,” ci’n a lawmte kiangah ki sial zawlai hi. A lawmte khat pa’ n zong, nana thupi laak tuanlo hi ding hiam,” Aw…, hong sa theikha mah in ciai!!. nang, hi theeithaai aa lah hi leenlaan lailai na hi ciangin, Thailand te ahong sakmah ding hi eii!!,” acih leh, amah zong daaipah dide hi.ZGKK/MKK 254. Maan(photo) tatman a tam penpen. Singapore in, Leitungah lampi uk, khal( Road Traffic Control System) na lamah a Standard asang mahmah leh a minthang belbel ahi hi. Tuabang dan(system)te lakah pawlkhat in, mawtaw a hatlua khalna(highspeed control) dingin lam dungdungah; mei san/ puang kan lohna ding khalna( red/ yellow traffic light control) dingin lamkabom(Heavy Traffic Juction) citengah cihbangin CCTV (Circuit Camera Television) a ki bulh kawikawi ahi hi. Tuabangaa lam khalna a palsatte bel, CCTV in, maan nana la(zaih) pah lian’lian’ hi. Tuabang aa maan a na zaih ciangin, ih palsat ahun; nai, minit, setkan bek hilo, ani(kha ni leh nipikal ni/ date and day), kha, kum; amun( CCTV No bangzahna); mawtaw nambat cih bangin a ki khem theilo ding leh a ki nial thei hetlo dingin ciapteh tiuteu( detail record)na tawh; a upadi pohmah No ( Road Traffic Control Act para No ) leh a liau sum ding leh liau ni nunung a ni ki ciangtanh tawh a kim diimdem in zaksakna lai( sermon) a mawtaw ih Registering Address ah ki khak pahlian hi. Tuabangaa zaaksakna(sermon) a ki khak ciangin a maan( photo)ki khaklo ahih hangin, ih nialnopna khat a om leh banghun banghun cilo in a ki en theibek ahi hi. A hatlua(highspeed) leh meisan (red light) palsat pen liausum( fine) $ 150 baanah, driving license kumkhat a ding merit point 12- a hong ki ngahsak na sung panin demerit 6- points hong khiapsak lai hi. Tua amau ciangtanh ni ma aa liau sum aki piak kei leh, thukhen zum( court) ah thu hong bawl (tazasuai) aa, tua laitak panin a tamzaw pekpek liau sum baanah, thong na ngawn hong khia theilai ding ahi hi. ZGKK in zong highspeed in khat vei tuakkha a hi tammaw, liau sum $ 150 baanah, demerit 6- point ding(sermon) a ngah ciangin, cihna dang ding a theihloh

65

Page 66: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

manin, “ Leitungah man zaih man a tam penpen baanah, amaan(photo copy) nangawn ki ngahlo lailai liang maw,” a ci hiathiat bek hi. ZGKK . 255. Duh-awl leh ol zawlo ding maw. Mel theihte khat in zong, a veeng Kawlte khat in Tanghkhaa(Cengkha dii-Bitter Gourd) meh in a huan dan a lamdan zia; huan photin a tuikha teng sitkhia zel tui tawh sawp zel; sitkhia zel; a khaa a kap dongin a bawl dan agen leh, a kiangaa khat pa in, tuabang lawmlawm aa a hih liang sangin huan awl lel leh ol zaw lo ding ahiam,” na cihsan ziau hi. ZGKK/ KCP( Himah hi. En tanghkhaa i huan, akhaa mah i duh man hiven, aman tua akhaa aduh keileh duh-awl lelleh, olzaw mah ding hive’n)

256. Pa Kap’ shield neibang in. Pa Vial Za Kap zong, ei Zomi sungah ahau masa leh, Zakungaa ateng masa bel pawlte ahi hi. 19770- huam pawl dingin ah, Zomite Zangkungah a ciangciangah kiom kawikawi hi. Tualai in, Galkap hon omna Mingaladon, Galkap zumpi(War Office), S&T Unit, Navyte Monkey Point leh College sangnaupangte leh khuasung mite cihbang in a ki lomom ahi hi. Pa Kap in, Zangkung aa om, eimite khat leh khat ki-it, kingai in a ki meltheihna ding ngimna tawh in, Shield khat abawl hi. Tuabang aa eimi alom omteng Team khatta in bawl pahpah in, Mingaladon, War Office, S&T Unit, Nay, Sangnaupangte leh khua sungmite ciin Team gukin khenin bawllung a ki demsak hi. Tuabangaa a ki demsak ciangin, a khatna a ngahte U Vial Za Kap’ Challenge Shield ci’n a kipia hi. Tuabang ciangin, a ngahte bek hilo, Pa Kap mahmah zong lungdam in a ki paak mahmah hi. Ahi zongin, a ngahte in, a lungdamna uh alop a aihna dingin sumtha a haat keizel uh hi. Meltheih citing kiangah Shield lak kawikawi in a va zuak hangin, bangmah tham a ngah zo kei hi. Lung lah lungdam, aai lah aai nuam uh ahih hangin sum a neihloh uh ciangin, Pa Kap mahmah zong a lungdam man tawh in omtheilo zelin bawngkhat ta cihbang tawh a aihsak hi. Tuabangta in, kumsim in U Vial Za Kap’ Challenge Shield khat ahih kei leh khat in ki ngah hamtang hi. Tuabang aa a ki ngah sialsial in kuamah lah sumtha hatlo ahih manin, Pa Kap mah omtheilo zel in a aihsak puutzel hi. Tuabang in kumsim Pa Kapin ama Shiel mah amahmah in aai atwntung ahih manin, Pa Kap Shield neih,” ci’n Paunak in ki nei hi. ZGKK 257. A kiphiat ta ding!!! Sule Pogoda 1961- kum, ka Zangkung tuncil kumin, 39th Street ah lawmte, nasep zong pawlkhat tawh ka omkhawm uh hi. Nitak khat, ko teng mah ciimvak in Lanmadaw lamah ka khe uh tawh ka vak pheiphei uh leh, zan 11;00pm pawl ding ciangin, Dalhousie (Mahabaandola ) St. dungzui in ka ciah pheikik luailuai uh hi. Latha St. ka tun uh ciangin kolak ah lawmte khat in, bangmah thug en ki zomlo pi in, “ Ee!!! ngeeitak!!, tu in Sule ki phiat ta ding ei vei!!!,” hong ci leklak laizang hi. Ko zong bangmah dang ngaihsut in nei-nawn tuanlo in, ih kumpite mah tungah ka lungsim uh tupah lian’ in, “ hih Kawl kumpi te mahmah, bang a ngaihsut na tawh aa, hih Sule Pagoda lawmlawm phiat liang ding ahiam, ei aa in zong phamawh kei, a kawlte mahmah in zong thuak zo ding ahiam?, ” cih bang tawhin, kumpi te a

66

Page 67: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

ngawh tawh, a mawhsiat tawh, ginalo hi a ci tawh, ki awi mah si a ci tawh ka vuiphaan pah ngeingai uh hi. Tua bang aa ko buaitak in ka om laitak un, tua ka lawm un, “ Phiat ding ka cih susia ding, phelgawp ding (dismantle) ding ka cihna hi buang kei ee, tu in pai pheiphei lehang, Sule Pagoda phiatphei(pass by) ding, kantanh phei ding ka cihna hi buang ee!!,”! cih kawmsa in a nui hemham hi. Tuabang aa a hong gen ciangin, heh theihna ding lah hilo, ka vek un ka nuipah ngeingaii uh aa, ka dip uh van aa a ki khai a kiasuk(a kinga) bangin a zaang pah heuuhauu hi. ZGKK/a lawmteteng 258. Nupa liangko kikim ding ki cileh… Tuabang hi zenzen leh, a zi zakia in, a pasal a zakhang dingdan!!!. Khuapihte nupa khat zong, a baangkua sung uh ah, a zi in thu naksai lua hi. A pasal lah a om hiithiatte pawl hi aa, a zi cih bangbang akawi amaam in mang kawikawi lelaa, bangmah zong phamawh sase kei hi. Hunkhat, Democracy thu ahong laanlai, Democracy ih cihin , numei pasal cih omlo, na khempeuh aa liangko kikim ding; pasal sep zong numei in, numei sep zong pasalin, numei pasal cih omlo liangko kikim in, sep lah sem hamphat na lah a kibangin ki ngah ding cih thugen na, loudspeaker tawh ki taangko hi. Tua thu aza naupangno khat in a pa kiang ah, “ Pa! tuabang ahih leh innnuai pa zakhang ding ahi vemaw!!,” ci’n a pa a gen leh apa in, “ Tua ahihtakin, innnuainu zong a zakia suak ding ahi ve!!!,” ci’n a dawngkik hi. 259. Ka upmawh a na banglo, hih LEITUNG! Hih leitung ih cih ciangin, leitung pumpi mahmah le a sunga, a om, mihing ganhing, singkung lopa, nuntakna anei anei lo le khua hunte a kipan na khempeuh cihna ahi hi. Pa Yahweh(TOPA) in leitung abawl tuung bel, kuamah in theilo hi. Ahi zongin, mihing abawl masak, Adam le Eve-te nupa bel, tuma kum tul 4,000 lai dingin, hih leitungah a omsak na, Laisiangtho in gen hi. Leitung abawl ciilin, nopsakna, lungnopna, lungmuanna, khamuanna, ngaihmuanna, ki-it kilemna le daihna tawh a kidim, hici zaw leh cih nading a om nawnlo, hoihna namkim tawh a kicing aa ana bawl ahi hi. Tua ahi manin, na khempeuh a bawlin thu-maan thutak tawh nana hial hi. Tuabang in, Pa Yahweh(TOPA) in, Ama ngimna teng a kidim, a kicingtak tawhin, hih leitung, Adam le Evuahte nupa tungah na aap hi. Khua ih theih tuungin ahi leh, ei zong Pasian ngimna bangin, na khemepuh tawh a kicing hih lei-tung ana hiding mahin ih lamen hi. A taktak ciangin tuabang na hi hetlo hi. Pasian in Adam le Eve-te nupa tungah a aap hun a kipan in, amau ginaat loh man tawh siatna hong luutpah ngeekngeek hi. Thumaan thutak tawh a na hial, hih leitung bel, thumaan thutak damdamin bei semsem ahi manin, ki-it na zong veng semsem hi. Midang khat le khat gengen loh, unau pata, nupa lawmta kikaal-ah, hehna, thangpaihna, thasiatna, etsatna, giitlohna, muhdahna, hazaatna, duhhopna, huaihamna, angsung theihna, ki- elna, huatna, gensiatna, zuau phuakna-te hong khang semsem hi. Tua bek thamlo, mimal khat tung bek thamlo, innkuan khat sungah, khuakhat tuikhat sungah, gamkhat leikhat sungah tuate hong kizeel zo ta hi. Gam uk kumpite mahmah in, thumaan thutak a om kilkel lo, amau angsung le pumpi ading bek ngaihsutna tawh gam a uk ta uhi. Tua ahi manin, tuhun ciangin, ziinliing, huihpi nung, khuaphia, keekkia, mincim, khua lum lua (ni salua), khua dam lua, tui tamlua, tui tawmlua, khuahun maan nawnlo

67

Page 68: Laaitui Khua Kum 125 Jubilee

ahih manin, kialtungin a om hi. Unau pata khat sungah, innkuan khat sungah khuakhat tuikhat sungah, minam khat le khat kikal-ah, kitotna le ki-etsakna, hehna, thangpaihnate hong khang semsem hi. Gamkhat le gamkhat gal kido na aciang aciangah hong kipan kheukho zo ta hi. Tua hi lo diam, ZGKK in, “ Ka upmawh a na banglo, hih Leitung,” a cihcih theih. Ahizongin hih thupiangte in, ei thu-umte aa dingin a lamdang a na hi kei zeel hi. I Honpa, Yashua Messyah in, a hicih lamtak ding thei khol a, a na genkholh thu te vive ahi hi. Mate.24:1-46). ZGKK

Pau Za MungSingaporeAugust 24,1999.

68