ककणच वक स क वनश -...

43
ककणच वकस क वनश ? . सलभ बह शकर बह समजवजन गथलय

Upload: others

Post on 01-Sep-2019

12 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�कणच� व�क�स क व�न�श?ड�. स�लभ� बह�

श�कर बह� सम�जव�ज�न ग�थ�लय

Page 2: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�कणच� व�क�स क व�न�श?

! ! जम�न अम�चय� रक�च�, न�ह� क� ण�चय� ब�प�च� ! !* १९९४ प�स+न आपलय� वन��.हहकक�स�ठ� ब�रभ�टल�-क�तळ��ड�-अ�जन��ल -ब�लद+र-

र�न�� मधल� स�-प�रष, उच�पत� एन�न क� पन� आवण द�ड�ल र�जयकत> य��चय� सकचय� जम�न स�प�दन�व�र�ध�त आवण द�शव�घ�तक एन�न ��ज पकलप�व�र�ध�त स�त �ष> प�णपण�न� लढल�.

* पशन फक एन�नच� न�ह�, स�ऱय� क�कणपट�तच परकय क� पनय��च� आवण बडय� द�श� क� पनय�च� स�भ�द�र� भ�रत�य र�जयकत> वनम�.ण कर�त आह�त.

* वदघ�, द�भ�ळ, र��स, जयगड, जIत�प+र, व�जगद�ग., र�ड�-एक न� द�न ४८ महत��च� ब�दर�, व�सत�ण. वनतळ सम�दवकन�र�, न�रळ, स�प�र�, आ�ब�, फणस�चय� ब�ग� आवण क�ळ�ब�, ब��गड�, त�रल�, स�रमई अश� स�गर�स�पत� उध�सत करन, श�तकर�-मचR�म�र शवमक��न� तड�प�र करन बडय� क� पनय��श� ह�तवमळ�ण� करणय�च� गद�र� ‘मर�ठ�' र�जयकत> कर�त आह�त.

* य� गद�र� व�र�ध�त, आपल� भ+म�, आपल� ज��नस�धन�, आपल� अससमत� आवण आपल� स�सकY त� ��च�णय�स�ठ� क�कणच� शवमक जनत� लढत� आह�. भ�रतभ+म�च� व�क थ�प�+न आपल� वनसग.स�पद� ज�प�स+न ल�कक[ द� सम�वचत व�क�स स�धणय�च� आवह�न शवमक जनत�न� स��क�रल� आह�. ‘पIस� घ�ण�र वभक�र�' य� क�तळ��ड�-ब�रभ�टल�चय� ससय��चय� एक� घ�ष��कय�तच तय��चय� ज��न�च� म+लय� सपष ह�त�त. पशन आह� क पIश�चय� व�ष�र� ध�र�न� इथल� आक�श, इथल� सम�द क�ळ��डण�र, इथल� जनत� भसमस�त ह�ण�र क क�कणचय� वनसग.स�पन म�त�त य�प�ढ�ह� कव�त� फ� लत र�ह�ण�र?

* पतय�क स��वभम�न� मर�ठ� म�णस�न� ह� पशन व�च�रण� गरज�च� आह�. स�ब�धद मर�ठ� म�ण+स ल�क�वभम�ख व�क�स�चय� ब�ज+न�च उभ� र�ह�ल अश� व�श�स�न� ‘क�कणच� व�क�स क व�न�श?' य� प�ससतक�मधय� व�न�शक�र� श�सकय ध�रण�च� उह�प�ह क�ल� आह� आवण फळ�फ� ल��न� बहरल�ल�, �Yकर�ज�न� नटल�ल�, वनळय�श�र सम�द वकन�रपट�च� �Iभ�

Page 3: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

स��भ�ळण�र�, समYधद, स�स�सकY त, सभय ज��न फ� ल�ण�र� वचर�ज��� व�क�स कस� स�धत� य�ईल य�च� स+तरप�न� म��डण� क�ल� आह�.

Page 4: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

मन�गतआमह� म+ळच� क�कण��स�. �वडल��च� (धन�जयर�� ग�डग�ळ) आज�ब� १८५७ स�ल� स���त��ड� स�सथन�तल�

म��जर� ग�� स�ड+न न�गप+रल� सथल��तररत झ�ल�. क�कणश� सजवह�ळय�च� स�ब�ध आल� त� १९९४ स�ल� एन�नव�र�ध� लढय�त स�म�ल झ�लय��र. क�कण, मह�र�षn �च� क�शम�र ! त� ��च�णय�चय� लढय�त असखल मह�र�षn �चय� जनत�न� सहभ�ग� ह�णय�स�ठ� र�जयकत> क�कण��र कर�त असल�ल� प�श�� हल� � तय� व�र�ध�त जनत� उभ� कर�त असल�ल� झ��ज�र लढ� आवण क�कणचय� व�क�स�च� ल�कक[ द� पय�.य ��चक��प�ढ� ठ��णय�स�ठ� ह� प�ससतक�.ॠणवनद>श : क�तळ��ड�, ब�रभ�टल�, अ�जन��ल, ��लद+र, र�न�� य�थ�ल श�तकर�, मचR�म�र, � अनय शवमक प�रष � ससय��न� ‘पIस� घ�ण�र वभक�र�' ह� घ�षण� द�ऊन आपल� वन��.हस�धन� ��च�णय�च� आवण क�कणच� व�न�श-

व�क थ�प�णय�च� एन�नव�र�ध� लढ� १९९४ प�स+न उभ�रल�. तय�त+नच र�जयकत> कर�त असल�ल� क�कणच� व�न�श थ��ब�+न वनसग. स��भ�ळ+न ल�कक[ द� व�क�स�च� पय�.य उभ� क�ल� प�वहज� ह� अध�र�सखत झ�ल�. क�कणच� बच�� करन सम�वचत व�क�स स�धणय�स�ठ� जनआ�द�लन� च�ल+च आह�त. तय�च� प�र�भ करण�ऱय� आ�द�लक��च� ॠण म�ठ� आह�.

क�कण वकन�रपट�चय� न�गर�करण�च� � औद�ग�करण�च� पय�.�रण�य ध�क� य�ब�बत श�.पक�श ग�ळ�, �न�करण � �Yकल�ग�ड�स�ठ� झ�ड��च� वन�ड य��र श�.��य.ज�.ज�ध� � ऊज�., प�ण�स�ठ� य��च� सम�वचत त�तश�स य�ब�बत श�.क�.आर.द�तय� य��चय� बर�बरचय� चच�. � वटपण��चय� आध�र� प�ससतक�त म��डण� क�ल� आह�. तय��चय� सहक�य�.बदल व�श�ष आभ�र.

प�ससतक�च� स�ध�ररत ��ढ�ल�ल� द�सर� आ�Yत� क�ढणय�स�ठ� आज क�कणमधय� च�ल+ असल�ल� व�न�शक�र� पकलप��व�र�ध� आ�द�लन� य�ब�बतच� म�वहत� पतयक चच�. � ल�ख��मध+न घ�तल� आह�. तय�स�दभ�.त�ल सहक�य�.बदल ड�. व���क वभड�, सत�श क�मत, म�ग�श चवह�ण, उलह�स �त.क (क�ळश�), स�र[द भड�कर (प��स),

प��ण गवह�णकर (म�डबन) � तय��च� सहआ�द�लक य��च� व�श�ष आभ�र. औसtणक पकलप��चय� त��वतक म�वहत�स�ठ� अवशन ग�भ�र � वगर�श स�त य��चय� सहक�य�.बदल आभ�र. प�ससतक�च� मस�द� ��च+न श�. न. ग�त�कर,

प�रण� र�ण�, व�जय क� लकणu, ग�रन�थ प�ड�ण�कर, कमल�कर द�� य��न� बहvम�ल स+चन� क�लय�. तय�बदल आभ�र.

- स�लभ� बह�

धन�जयर�� ग�डग�ळ जनमशत�बद� पब�धनम�ल� - २१

क�कणच� व�क�स क व�न�श?

श�कर बह� सम�जव�ज�न ग�थ�लय, प�ण�पथम आ�Yत� : ५ ज+न १९९७, पय�.�रण वदन. द�सर� आ�Yत� : ५ ज+न २००८

Page 5: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

म�खपYष : े�मसल�द ज�वशे�, अन�वम े�कएशनस, २/१४, म�र��, अन�वम े�वेक. , े�वेण २वे९पक�शक - म�दक : स�लभ� बह�, १२९ ब/२, एर�ड�ण� प�ण� ४.

अकरज�ळण� : यश अकरज�ळण�, प�ण� ३०, म�दणसथळ : श�प�द वकएशन, प�ण� ३७वक�मत : १० रपय�

Page 6: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

पसत��न�क�कणच� व�क�स महणज� ��ज पकलप , ख�ण� � क�रख�नय��च� ��ढ अस� अ�ध सम�करण सरसह� क�ल� ज�त�.

य� म�गच� एक महत��च� क�रण महणज� श�त�, फळब�ग� फ� ल�णय�स�ठ� स�त… पयतन कर��� ल�गत�त. तय�ऐ�ज� क�ठलय�तर� क� पन�न� क�रख�न� घ�तल� आवण न�कर� वमळ�ल�, क आपल� जब�बद�र� स�पल� ! ��दळ ह���, प�ऊस अ��ळ� पड�, ढग�ळ ��त��रण बन� न�कस�न�च� क�ह� ध�क� न�ह� अस� समज असत�. क�रख�नय�त न�कर� वमळ��� महण+न त��वतक वशकण, उचच वशकण य�च� स�य वह���, स�ध� वमळ��� ह� म�गण� प�ढ� य�त�, पर�त� क�रख�नय�त वकत� जण��न� र�जग�र वमळत� य�च� व�च�र क�ल� ज�त न�ह�. क�रख�नय��च� ब��धक�म च�ल+ असत�न� अ�गम�हनत�च� वबग�र� क�म वमळणय�च� शकयत� असत�. पण ह� क�म श�तकर�-मचR�म�र��न� प�लत� अस� न�ह�. �ष�.-द�न �ष��त ब��धक�म स�पल� क ह� क�मह� ब�द ह�त�. क�रख�नय�त न�कर� वमळणय�च� शकयत� १०० श�तकऱय��म�ग� द�न-च�र�न�च. क�रण आध�वनक क�रख�न� स�य�चसलत य�त�, स�गणक य� आध�र� च�लत असलय�न� त�थ� क�म�ल� म�जक� आवण त�ह� म�खयत… उचचवशवकत न�करद�र ल�गत�त. स�म�नय शवमक��न� त�थ� थ�र� न�ह�. तय�म�ळ� एनर�नस�रखय� ��जपकलप�च� उद�हरण घ�तल� तर पकलप�म�ळ� हज�र� श�तकर� � मचR�म�र क� ट �� �ब�च� न�कस�न झ�ल�. तर न�कऱय� म�जकय�च वमळ�लय� ह�तय�.

र�जग�र�बर�बर पय�.�रण�च�ह� पशन महत��च� आह�. क�कणच� वनर� द वकन�रपट� औद�ग�करण, ��ढत� पद+षण आवण न�गररककरण य�म�ळ� उदध�सत वह�यल� ल�गल� आह�. तय�म�ळ� स�गर� स�पत�, वकन�र� आवण �Yकस�पद�, द�वम.ळ �नसपत� � प�ण�सYष� नष ह�ऊन कध�च भरन न वनघण�र� अस� क�कणच� न�कस�न ह�त� आह�.

महत��च� ब�ब महणज� क�कण�मध�ल नIसवग.क अन�क+ लत� लक�त घ�त� वनसग.स�पत�चय� आध�र� समYधद� ��ढ�ण� आवण त�थ�ल शवमक��न� त�ठ म�न�न�, च��गल� ज��न जगण� सहज शकय आह�. पण तय�स�ठ� स�घवटतपण� पयतन करणय�च� आवण स�म+वहकररतय� वनय�जन करन वनसग. स�पत� ज�प�सणय�च� म�त गरज आह�. क�कणचय� ससय��कड� ह� सजद आह� ह� एन�नव�र�ध�, एच.प�.स�.एल. व�र�ध�, त�जव�र�ध�, एम.आय.ड�.स�.व�र�ध� त�थ�ल ससय��न� ज� झ��ज�र लढ� वचक�ट�न� वदल� तय��रन वदस+न य�त�. त�वह� श�सकय ध�रण��म�ळ� क�कण�र ल�दलय� ज�त असल�लय� व�न�शक�र� पकलप��व�र�ध�त आज उभ� र�ह�त असल�ल� जनआ�द�लन� य��च� एकस�ध�करण आवण असखल क�कणप�तळ� � र�जय प�तळ��रन तय�ल� प�ठबळ द�ण� आ�शयक आह�. आपल� श�त�, आपल� ड�गर, आपल� ज�गल�, आपल� सम�द वकन�र� य��रच� त�ब� परद�श� � द�श� बडय� क� पनय��चय� ह�त� ज�ऊन क�कण��स� शवमक आपलय� वनसग�.ल� आवण अससमत�ल� म�कणय�च� ध�क� स�घवटतपण� र�खण� आवण सम�वचत व�क�स�च� रपर�ष� बन�+न तय�च� प�ठप�र��� करण� ह� क�कणचय� शवमक��प�ढ�ल म�ठ� आवह�न आह�. ह� आवह�न स��क�रणय�स क�कणच� शवमक सरस��ल� आह�. फळब�ग�यत�चय� अन�द�न�चय� आध�र� क�तळ�चय� जवमन�त आ�ब�-क�ज+ फ� ल�त आह�. वगरणग���त+न ग��� परतल�ल� क�मग�रह� श�त�-��ड� समYधद करणय�चय� पयतन�त आह�.

Page 7: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

आज�र क�कणचय� व�क�स�चय� पशन��र अन�क सवमतय��न� व�च�र क�ल�-स��वमन�थन� सवमत� � खत�ळ सवमत� (सस�चन व�क�स), कलय�ण� सवमत� (ब�दर� व�क�स), भ�ई स���त सवमत� (म�स�म�र� व�क�स), प�. क�. स���त सवमत� (क� वटर उद�ग व�क�स), अड�रकर सवमत� (उद�ग व�क�स), भ�ऊस�ह�ब �त.क सवमत� (वशकण व�क�स), जय�तर�� प�ट�ल सवमत� (फल�द�न, �न�करण इ.), ब�सलअपप� सवमत� (जलव�द�त पकलप). य� सवमतय��च� अह��ल व�च�र�त घ�ऊन व�व�ध मह�म�डळ� सथ�पन करणय�त आल� आवण बहvव�ध य�जन� ज�ह�र झ�लय�. पर�त� तय� क��ळ न�करश�ह� दफतरवदर�ग�ई, �वशल�ब�ज� � भष�च�र�चय� �त�.ळ�त वफरत र�वहलय�. क�कण र�ल�� �गळत�, ब�दर व�क�स, मतसयवय�स�य व�क�स, सस�चन व�क�स आद� क�णतय�च प�य�भ+त स�व�ध��च� � वय�स�य��च� व�क�स क�ल� ग�ल� न�ह�. पररण�म� आजह� तरण��च� ड�ळ� असत�त म��बईकड� ! तय�म�ळ� क�कण असधकच द�ल.वकत र�ह�न बडय� क� पनय��न� तय��चय� फ�यद�पम�ण� ल+ट कर�यल� म�कळ� र�न वमळत�. क�कण र�ल�� आलय��र ह� आकमण असधकच त�व बनल� आह�. श�सन�न� न��न आसथ.क ध�रण १९९१ स�ल� स��क�रलय��र तर क�कण�त�ल श�तकर� � मचR�म�र��न� द�श�धड� ल��+न क�कणच� ब�दर� � वकन�रपट� बहvर�षn �य � बडय� भ�रत�य क� पनय��न� बह�ल करणय�च� द�शव�क�ऊ ध�रण श�सन र�टत आह�. तय�म�ळ� क�कण� शवमक��प�ढ� ज��नमरण�च� पशन उभ� ठ�कल� आह�.

पचसलत भ��ड�ल� व�क�स�चय� ढ�चय�त ह� पशन स�ड�ण�च शकय न�ह�. क�रण पचसलत व�क�सन�त� ह� ख�जग� नफ�-क[ द� � तय�स�ठ� म�णस�च�, वनसग�.च� बळ� घ�ण�र� अश�च आह�. क�कण��स�य अभय�सक��न� क�कणचय� पशन��र व�च�रम�थन क�ल�ल� आह�. (उद�. ‘क�कणच� आवह�न' : अवनल स�म�त, ‘क�कण स�पन आवण ��सत�' : जय�न�द मठकर, ‘क�कण र�ल�� आवण व�क�स�च� स�ध�' : प�. ग�प�ळ द�ख�ड� � स�धय� मह�त�). य�मधय� क�कणचय� पशन��च� व�tल�षण क�ल�ल� आह�, आवण समसय���र�ल उतर� ह� प�म�खय�न� श�सकय सवमतय��चय� वशफ�रश� � श�सकय य�जन��चय� च�कट�त वदल� आह�त. आज गरज ��टत� त� उपर� क�रख�नद�र� � ��जवनवम.त� क[ द�, प�चत�र��वकत उपर� पय.टन, कY वतम क�ळ�ब� उतप�दन आद� व�न�शक�र� व�क�स(?) पकलप��न� नक�र द�ऊन पय�.य� ल�कक[ द� व�क�सम�ग�.च� श�ध घ�णय�च�. पचसलत घ�तक उद�ग�करण-न�गररककरण�च� ध��त� आढ��� घ�ऊन हररत�करण, फल�द�न�, �न�करण, मतसयवय�स�य य�ब�बत पय�.य� वदश��च� ��ध घ�णय�च� पयतन पसत�त प�ससतक�त क�ल� आह�. ��चक��न� आपलय� पवतवकय�, स+चन� � पय�.य� पयतन��ब�बतच� म�वहत� प�ठ�+न पय�.य उभ�रणय�चय� म�थन�त सहभ�ग� वह��� अश� व�न�त�.

स�लभ� बह�

Page 8: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�कणच� �Iवशषय� � ऐवतह�ससक ��रस�नIसवग.क �Iवशषय� : ७२० वकल�म�टर ल��ब सम�द वकन�रपट� आवण सह�द� प�.तर�ज�चय� मध�ल ५० त�

९० वकल�म�टर वनर�द भ+पद�श�च� पट� महणज� क�कण. सम�द�प�स+न नज�कच ट�कडय��न� वय�प उ�चसखल पठ�र� आवण तय�लगत सह�द�च� फ�ट� य�म�ळ� क�कण�त सप�ट � श�त�य�गय भ+भ�ग फ�रच मय�.वदत आह�त.

सह�द�चय� र��ग�त+न अन�क लह�नम�ठय� पसशचम ��वहन� नद� अरब� सम�द�ल� वमळत�त. य� नद��चय� म�ख�श� पम�ख ख�डय� बनल�लय� आह�त. सम�द स�वनधय�म�ळ� उबद�र � दमट ह�� आवण १००० त� १५०० म�टर उ�च सह�द�चय� र��ग�म�ळ� म�नस+नच� म�सळध�र प�ऊस ह� क�कणच� �Iवशषय. सह�द�नज�क ३००० त� ३५०० वम.म�. प�ऊस तर वकन�रपट�ज�ळ २००० त� २५०० वम.म�. प�ऊस सर�सर�न� पडत�. नIसवग.क अन�क+ लत�म�ळ� समYधद ज�गल� आवण झ�ड�-झ�डप�, ��ल�, पक�, प�ण� य�त�ल व�व�धत� ह� क�कणच� द �सर� �Iवशषय.

म��बई, ठ�ण�, र�यगड, रतन�वगर�, सस�ध�द �ग. ह� क�कणच� प�च सजलह�. सस�ध�द �ग. सजलह�त ल�ख�ड,

ॲलय�म�वनयम, म�ग�न�ज, क�म�ईट, म�यक�, इलम�न�ईट ह� खवनज�, रतन�वगर�त इलम�न�ईट � स�. सजलह��मधय� ब�कस�ईट ह� महत��च� खवनज� स�पडत�त. सम�द वकन�ऱय�लगत वमठ�च� उतप�दन ह�त�. मसचRम�र� ह� क�कण�मधल� महत��च� वय�स�य.

ऐवतह�ससक ��रस� : क�कणचय� वय�प�र� भरभर�ट�च� उल�ख ब�धद क�ळ�प�स+न आढळत�त. क�कणमध�ल इवतह�सक�ल�न महत��च� ब�दर� महणज� �[ग�ल�., म�ल�ण, जIत�प+र, द��गड, रतन�वगर�, द�भ�ळ, हरण�ई,

ब�णक�ट, श��ध.न, र��द�ड�, स�प�र�, च�ल. द�भ�ळ � च�ल ह� ब�दर� ग��� � स�रत य��बर�बरच� समजल� ज�त.

त�थ+न इर�ण, अर�वबय�श� वय�प�र च�ल�. तस�च मलब�र, ग���, ग�जर�तबर�बर वय�प�र च�ल�. ह� ब�दर� नद��म�ग> जल��हत�कम�फ. त नद��चय� म�ख�प�स+न स�ध�रण ३०/४० वकल�म�टर अ�तर��र�ल सह�द�चय� प�यथय�नज�कचय� महत��चय� ब�ज�रप�ठ��श� ज�डल�ल� ह�त�. डह�ण+, त�र�प+र, �सई, आग�श�, म�ह�म,

मह�ड, न�घ�टण�, द�सग��, ख�ड, वचपळ+ण, स�गम�शर, र�ज�प+र, ख�र� प�टण, स���त��ड� य� इवतह�सक�ल�न महत��चय� ब�ज�रप�ठ� ह�त. ब�ज�र��च� त��ड� द�श��रन घ�ट म�ग> ग+ळ, स�खर, क�प+स, त�ल, र�श�म, त��ब�, त�ब�ख+, वमरच�, गह�, ड�ळ�, क�पड, द�र इतय�द� म�ल क�कण�त आण�त आवण क�कणमध+न त��द +ळ, म�ठ,

ल�क+ ड, न�रळ, स�प�र� वनय�.त ह�ई. य�वश��य आ�तरर�षn �य वय�प�र च�ल� त� ��गळ�. ड�गर�ळ पद�श, ख�डय� � नद� य�म�ळ� रसतय�न� ��हत+क फ�रच कठ�ण ह�त� तय�म�ळ� जल��हत+कच महत��च� ह�त�.

क�कणमधल� पम�ख वय�स�य महणज� श�त�, क�र�वगर�, मचR�म�र�, वय�प�र � ��हत+क, व�णक�म, क��भ�र क�म, स�त�र क�म, ज�ळ� व�णण�, ल�कड� ख�ळण�, ब�ट� ब��धण�, त��ब�-वपतळ� भ��ड�, चटय�, द�र, ट�पलय� व�णण�, च��भ�र क�म, वमठ�गर� इतय�द� उद�ग महत��च� ह�त�. वश��य वश�क�ल�मधय� मर�ठय��चय� सIनय�त

Page 9: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�कणमध+न भरत� ह�ई. वनसग�.च� �रदहसत असल� तर� तय� क�ळ�त�ल ��हत+क � दळण�ळण�चय� स�धन��चय� व�क�स�चय� मय�.द�म�ळ� क�कणचय� व�क�सकमत�च� मय�.वदतच उपय�ग करण� शकय ह�त�. नIसवग.क ब�दर��चय� फ�यद�म�ळ� प�म�खय�न� वय�प�र-उवदम�च� भरभर�ट ह�त�. तय�च� पवतवब�ब महणज� द�भ�ळ ब�दर�मधय� बऱय�च स��दर इम�रत�, द���लय�, मवशद� ह�तय� अस� उल�ख आढळत�त.

क�कणच� ऱह�स : मर�ठ� सत�च� ल�प ह�ऊन १८१८ स�ल� वबवटश र�ज�ट सथ�पन झ�लय��र क�कणचय� आसथ.क वपR�ह�ट�ल� स�र��त झ�ल�. मर�ठ� र�जय�चय� असत�बर�बर हज�र� सIवनक क�कण�त परतल�. श�त�वश��य क�णत�च उपज�व�क�च� स�धन तय��चय�ज�ळ नवहत�. मर�ठ� सIनय � र�जय�सन नष झ�लय�न� क�कणमध�ल म�ल�च� म�गण� घटल� � तय�च� क�कणचय� ब�ज�रप�ठ��र द +रग�म� पररण�म झ�ल�. वबवटश��न� म��बई ब�दर�च� व�क�स स�र क�ल� � त�थ+न ब�रघ�टम�ग> प�ण� � दवकण भ�रत�स � उतर�स ग�जर�त�स ज�डण�र� र�ल��म�ग. ब��धल�. तय�म�ळ� द�श��रच� म�ल क�कणचय� ब�दर�मधय� उतरणय�च� गरज उरल� न�ह�. र�जय�त�ल वय�प�र� ��हत+क म��बईम�ग> �ळ�ल� ज�ऊन क�कणच� वय�प�र घटल� � क�कण एक�क पडल�.

रतन�वगर� सजलह�चय� ऱह�स�च� य�ह�नह� महत��च� क�रण महणज� १८२९ स�ल� रतन�वगर�च� कल�कटर डनल�प य��न� ज�गल त�ड��रच� वश�क�ल�न � प�श��क�ल�न वनब�ध उठ�ल�. क�रण र�ल��चय� रळ��ख�ल�ल त�ळय�, र�ल��च� डब�, जह�ज�, इम�रत� य�स�ठ� ल�कड�च� वय�प�र� म�गण� पच�ड पम�ण�त ��ढल� ह�त�. रतन�वगर� सजलह�त स�ग, वशस��, ऐन, वक�जळ, ध��ड�, खIर, प�ईर य��च� समYधद ज�गल� ह�त�. रतन�वगर�ह�न जलम�ग> ल�क+ ड ��हत+क स�प� ह�त�. ल�क+ ड त�ड��रच� वनब�ध उठ�लय��र स���त��ड� स�सथ�न स�ड+न स�ब�ध रतन�वगर� सजलह�त ए�ढ� पच�ड ज�गलत�ड झ�ल� क पन�स �ष�.तच रतन�वगर�तल� ज�गल� सम+ळ नष झ�ल�. २/३ मवहनय�चय� अ�ध�त ३००० वम.म�. प�ऊस सह�द�चय� ब�डखय� उत�र��रन ��ह�न ड�गर��च� � जवमन�च� पच�ड ध+प स�र झ�ल� � नद� � ब�दर� ग�ळ�न� भर ल�गल�. रतन�वगर�तल� जल��हत+क थ�ड��+ ल�गल�. भ�तख�चर� उदध�सत झ�ल�. त��द+ळ वनय�.त करण�र� रतन�वगर� सजलह� प�र�स� त��द +ळ वपकत न�ह� महण+न म�णस� वनय�.त कर ल�गल�.

तय�च क�ळ�त म��बई ब�दर�च� वय�प�र� ��ढ ह�त ह�त�. म��बईत क�पड वगरणय� उभय� र�ह�त ह�तय�. ग�द�मधय�, वगरण�मधय� क�म�ल� म�णस� ह�� ह�त�. रतन�वगर�त+न प�ट�स�ठ� क�कणच� म�णस� म��बईकड� �ळ+ ल�गल�. पण बहvस�खय��न� क�कणश� असल�ल� न�ळ त�डल� नवहत�. वबवटश र�ज�ट�त क�कणचय� व�क�स�स�ठ� क�णत�ह� पयतन झ�ल� न�ह�त. त�थ�ल वनसग.स�पत� ओरब�डलय�म�ळ� क�कणच� ऱह�सच झ�ल� आवण प�ट�स�ठ� क�कण� म�णस�ल� क�कण स�ड��� ल�गलय�न� क�कण असधकच द �ल.वकत र�वहल�. स��त�तय�तर क�ळ�तह� क�कणच� उप�क� च�ल+च र�वहल�. ए�ढ�च नवह� तर व�न�शक�र� उद�ग ल�द+न

Page 10: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�कणमध�ल वनसग. � श�तकर�-मचR�म�र य��च� ज��न उध�सत करणय�च� ध�रण श�सन र�ट �+ ल�गल�.रतन�वगर� सजलह�त १९८१ प�स+न उद�ग��च� ��ढ स�र झ�ल� त� प�म�खय�न� र�स�यवनक क�रख�नय��चय�

रप�त. सम�दस��वनधय�च� � य�ऊ घ�तल�लय� क�कण र�ल��च� फ�यद� घय�यच�, नद�न�ल� � सम�द�च� प�ण� वबनवदककत पद+वषत कर�यच� आवण �र क�कणचय� व�क�स�च� ड��ग�र� वपट�यच� ! सरक�रन� एमआयड�स�स�ठ� जवमन� त�बय�त घ�तलय�म�ळ� हज�र� श�तकर� द�श�घड� ल�गल�. क�रख�न� आध�वनक त�तज�न��र भर द�ण�र� भ��ड�ल पच�र असलय�म�ळ� सथ�वनक ल�क��न� क�यम र�जग�र वमळणय�च� शकयत� नगणय. �र पद+षण�म�ळ� फळब�ग� � मसचRम�र��र अवनष पररण�म झ�लय�न� फळउतप�दक � मसचRम�र��च� अपररम�त न�कस�न अस� ह� व�क�स ! अश� घ�तक क�रख�नद�र� महणज� व�क�स नवह� तर व�न�श आह� ह� �सत�ससथत� ल�क��न� ज�ण�+ ल�गल� आवण ल�क तय�चय� व�र�ध�त उतरल�.

क�कणचय� जन�तच� व�न�शक�र� पकलपव�र�ध� स�घष.सटरल�ईट, वफन�ल�कस आद� क�पनय��म�ळ� पद+षण�च� ��ढत� ध�क� ल�क��चय� लक�त आल�. व�श�षत…

सटरल�ईटचय� त��ब� श�धद�करण क�रख�नय�म�ळ� आमल-प�ऊस पड+न आमर�य� उध�सत ह�णय�च� ध�क� प�ढ� आलय��र तर सटरल�ईट व�र�ध� कY त�सवमत� सथ�प+न रतन�वगर�त�ल ब�ग�यतद�र, श�तकर�, कम.च�र�, वय�प�र�, वय��स�वयक, इ. ल�क��न� व�र�ध स�घवटत क�ल�. सभ�, वनदश.न�, य�बर�बरच स�म�सजक बवहtक�र�च� हतय�र जनत�न� उचलल�. सटरल�ईट क�पन�च� ब��धक�म, म�लप�र�ठ� इतय�द� क�त�ट� न�क�रण�, सटरल�ईटच� असधक�र�, कम.च�र� य��न� ह�ट�ल, ररक�, द�क�न�, इ. स��� न�क�रण� अश� स��.वतक बवहtक�र�न� तय��च� क�ड� करणय�त आल�. सटरल�ईटव�र�ध� लढय�च� ध�र ��ढत ग�ल� आवण एक+ णच र�स�यवनक क�रख�नद�र�चय� ��ढ�ल� व�र�ध ��ढ+ ल�गल�. २७ एवपल १९९४ र�ज� क�कण��स�य श�तकर�, क�मग�र, कम.च�र� � इतर न�गररक य��च� व�र�ट म�च�. ‘सटरल�ईट हट��', ‘एन�न हट��' य� घ�षण� घ�ऊन स�घवटत करणय�त आल�. तय�म�ळ� म�त शरद प��र श�सन�च� ध�ब� दण�णल�. पय�.�रण�य � क�यद�श�र तरत�द� ध�बय��र बस�+न आसथ.क-त��वतकदषय� असमथ.न�य अस� एन�न य� अम�ररक क�पन�च� ��जपकलप वनव�द� न म�ग�त� प��र श�सन�न� आम�वतत क�ल� ह�त�. तय� व�र�ध�त ल�कमत �ळ+ द�ण� ‘पर�डण�र�' नवहत�. सटरल�ईटल� त�बडत�ब रतन�वगर� स�डणय�च� आद�श ग�ल�. आवण एन�नल� व�र�ध ह�त� क�म� नय� अस� प��र��न� बज��ल�.

ग�ह�गर-वचपळ+ण त�ल�कय��मधय� द��घरज�ळ ररफ�यनर� पकलप, वन�ळ� फ�ट�, स�खर� � द�वभळज�ळ औद�वगक �स�हत व�सत�र अश� य�जन��स�ठ� जवमन�च� स�प�दन एम.आय.ड�.स�.न� स�र क�ल�. अश� व�न�शक�र� क�रख�नय��ऐ�ज� क�कणचय� वनसग.स�पत�च� स�य�गय ��पर करन तय�आध�र� पद+षणम�क उद�गवय�स�य ��ढ���� अश� म�गण� ल�क��न� ज�र�त प�ढ� आणल�. आसखल जग�त फक रतन�वगर� सजलह�त अससल ह�प+स आ�ब� वपकत�. त�थ� आमर�य� ��ढ��यल� म�ठ� ��� आह�. वश��य न�रळ, स�प�र�,

Page 11: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�ज+, क�कम, वमर�, ज�यपत�, औषध� �नसपत� अश� वकत�तर� म�लय��न वपक��च� ��ढ म�फक ग��त�ण�कत शकय आह�. अस� असत�न� क�कणच� क�सलफ�वन.य� करणय�ऐ�ज� क�रख�नद�र� ल�द+न क�कणच� ��ळ��ट करणय�चय� व�र�ध�त ल�कचळ�ळ ��ढल�. एन�न व�र�ध ह� य� वय�पक चळ�ळ�च� भ�ग ह�त�.

एन�न व�र�ध� लढ� : प�च ज+न १९९४ ल� पय�.�रण वदन� मह�र�षn र�जय व�द�त म�डळ �क. स. फ�डर�शनचय� प�ढ�क�र�न� श��ग�रतळ� (ग�ह�गरनज�क) य�थ� ��ज कम.च�र�, र�जय कम.च�र�, ब�क, व�म�, एस.ट�. कम.च�र� � अनय क�मग�र, कम.च�र� य�वनयनस, क�कण स�घष. सवमत� � श�तकर�, मचR�म�र, वय�प�र� आद� व�व�ध सतर�तल� क�कण��स� स�-प�रष य��चय� उपससथत�त एन�नव�र�ध� व�र�ट पररषद घ�णय�त आल�. सरक�रन� एन�न पकलप स��क�रल� तर� क�कणच� जनत�, असखल मह�र�षn �च� जनत� एन�नच� भ�रत�त+न हक�लपट� कर�ल अस� वनशचय पररषद�त ज�ह�र करणय�त आल�. तय�स�ठ� असखल मह�र�षn प�तळ��र एन�नव�र�ध� स�घष. सवमत�, तस�च रतन�वगर� सजलह�त, ग�ह�गर त�ल�कय�त � एन�न पकलपगसत अ�जन��ल,

क�तळ��ड�, ब�रभ�टल�म�ळ, ��लद+र, र�न�� य�थ� एन�नव�र�ध� स�घष. सवमत� सथ�पन करणय�त आलय�. पररषद�, प�षर पदश.न, प�ससतक�, पतक� य�म�फ. त म��बई, प�ण�, क�लह�प+र आद� शहर�त � ग�ह�गर त�ल�कय�त ग���ग��� ल�क��श� स���द स�र करणय�त आल�. त�वह�प�स+न स�घष�.ल� त�ड फ� टल�. श�सन�न� प�सलस� ज�ल+मजबरदसत�, कडक ब�द� हvक+ म, धरपकड, त�र�ग��स अश� दडपण�कचय� म�ग�.न� सकन� जम�न स�प�दन स�र क�ल�. तर श�सकय द�ड�क�श�ह�ल� पकलपगसत��न� पखर व�र�ध क�ल�. मह�र�षn �त�ल शवमक जनत�ह� एन�नव�र�ध� लढय�त स�म�ल झ�ल�.

सह� म�च. १९९५ र�ज� ग�ह�गर य�थ�ल ज�ह�र सभ�त भ�.ज.प.च� न�त� ग�प�न�थ म��ड� य��न� ज�ह�र क�ल� क एन�नव�र�ध� लढ� त�वह�च थ��ब�ल ज�वह� एन�न पकलप हदप�र क�ल� ज�ईल. एन�न व�र�ध�चय� ल�ट��र स��र ह�ऊन १९९५ स�ल� भ�जप-वश�स�न� य�त� मह�र�षn �त सत�रढ झ�लय��र म�त ठ�कर�-म��ड� य��न� घ+मज�� करन असधक घ�तक अट��र एन�न पकलप�च� ध�ड मह�र�षn �चय� गळय�त ब��धल�. तय� व�र�ध�त ३० ज�न���र� १९९७ र�ज� सतय�गह ठरल�, त�वह� श�सन�न� कडक ब�द� हvक� म ल�द+न � हज�र� प�ल�स तIन�त करन म�ठ� दडपश�ह� क�ल�. तर� एन�न व�र�ध� सतय�गह�त ७००० प�क� असधक सथ�वनक � अनय वठक�णच� आ�द�लक उतरल�. आ�द�लक���र ल�ठ�म�र, अश�ध+र य�च� म�र� करन श�सन�न� १२०० सतय�गह� अटक�त ड��बल�.

‘वपणय�च� प�ण�, श�त� आवण मग उद�गध�द[ अस� श�सन�च� ध�रण असत�न� एन�न प�ढ� सगळ� ग��ड�ळ+न ठ��+न श�सनय�तण� ‘तय��चय�' स���स�ठ� ग��चय� म�णस�ल� म�णस�स�रख� जग+ द�त नवहत�. एन�न पकलप�चय� सथ�न��र तळ ठ�क+ न र�हण�ऱय� द�भ�ळ प��रचय� कम.च�ऱय��न� र�जय सरक�रच� प�ल�स य�तण� ड�ळय�त त�ल घ�ल+न स�रकण द�त ह�त�. एन�न पकलप��र प�ल�स स�रकण�त स�मग� जम� ह�त ह�त�. अनध�नय�च�

Page 12: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

रसद घ�ऊन ज�ण�ऱय� ��हन��न� म�ग�प�ढ� प�ल�स स�रकण ह�त�. व�र�ध�च� न�सत� श�क� आल� तर� प�चक�श�तल� क� ण� न� क� ण� गज�आड ह�त ह�त�. य� एन�नध�सज.णय� � ल�कव�र�ध� ध�रण�च� वनष�ध करत ग��कर� प�नह� प�नह� प�ट �+ न उठत. अश� र�त�न� एन�नव�र�ध� लढ� जनत�न� वचक�ट�न� �ष��न��ष> च�ल+ ठ��ल�. दरमय�न इतरह� अन�क घ�तक पकलप क�कण�र ल�दणय�च� श�सन�च� पयतन ह�त�. तय�व�र�ध�तह� क�कणच� जनत� प�णपण�न� लढल�. श १ न�वह[बर १९९४ … ‘क�कणल� र�स�यवनक पट� घ�वषत करण�र� व�ध�यक म�ग� घय�,' ‘क�कण�त

र�स�यवनक क�रख�नद�र�स�ठ� पसत�व�त औद�वगक �स�हत�च� भ+स�प�दन त�ररत थ��ब���,' ‘एन�न पकलप रद कर�,' ‘र�जग�रवनवम.त� ड�ळय�सम�र ठ��+न फल�द�न, मतसयवय�स�य � श�त�व�क�स � तय��र आध�ररत पवकय� उद�ग��र भर द�', आद� म�गणय� करण�र� ठर�� रतन�वगर� सजलह�त�ल द�भ�ळ य�थ�ल पद+षणक�र� क�रख�नद�र� व�र�ध� पररषद�त म�ज+र करणय�त आल�.

श ग�रगर�ब श�तकर� � कषकऱय��चय� चररत�थ�.च� स�धन असल�लय� जवमन� वहर��+न घ�ऊन त�थ� ओद�वगक �स�हत उभ�रणय�स श�तकर� प�णपण�न� व�र�ध करत�ल अस� ठ�म वनध�.र वन�ळ�, भ�क�, करब�ड� पररसर�त�ल (६९० ह�कटर) श�तकऱय��न� सजलह�सधक�र� कच�र��र म�च�. क�ढ+न वयक क�ल�.

श २६ सपट[बर १९९५… वह�द �सथ�न ओम�न प�टn �सलयम ररफ�यनर�स�ठ� म�ग. त�मह�ण�, त�मह�ण� ख�द., कलम��ड�, द��घर, मढ�ळ, झ�बड� य�थ�ल ८०० ह�कटर ज�ग� स�प�दन करणय�स�ठ� म�जण� पयतन ग�मसथ��न� उधळ+न ल��ल�. २७ वडस[बरल� म�ठय� प�सलस फ�टय�सह म�जण� असधक�र� आलय��र २००० ग�मसथ��च� भ�.ज.प.चय� आमद�र न�त+�चय� घर��र (म�ग. त�मह�ण�) म�च�..

श २३ ज�लI १९९६… त�ज य� प�चत�र��वकत ह�ट�लकरत� वशर�ड�-��ळ�गर य�थ� भ+स�प�दन स�>कण�ल� मचR�म�र��च� व�र�ध. कड��र लह�न म�ल� घ�ऊन व�र�ध करण�ऱय� मवहल���र प�सलस��च� ब�R+ ट ल�ठ�म�र.

श २२ सपट[बर १९९६… र��स-म��ड�� व�म�नतळ�चय� पररसर�त ह�ण�ऱय� आ�तरर�षn �य व�म�नतळ�ल� र��स, म��ड��, ब�डण�, वदघ�ड�, ध�क��ड� य�थ�ल भ+म�प�त��चय� घर�द�र���र न��गर वफर�ण�ऱय� य� पकलप�ल� ग�मसथ��च� पखर व�र�ध.

श २५-२६-२७-२८ म�च. १९९७… क�कण स�घष. य�त�-��ळ�गर (त�. �[ग�ल�.), स�तड> (त�. स���त��ड�), कणक�ल�, ओण� (त�. र�ज�प+र), वन�ळ� (त�. रतन�वगर�), वचपळ+ण अश� दवकण य�त� आवण च[ब+र, न�र� (त�. पन��ल), प�त�ळग�ग� पररसर, प�ण, र��स-म��ड��, न�ग�ठण�, ल�ट� (त�. ख�ड), म�ग. त�मह�ण� अश� उतर य�त� मह�र�षn मसचRम�र स�घटन�, म��बई, ��ळ�गर स�घष. सवमत�, एन�नव�र�ध� स�घष. सवमत�, उष�-इसप�त व�र�ध� स�घष. सवमत�, स�तड>, एच.ओ.प�.स�.एल. व�र�ध� स�घष. सवमत�, प�त�ळग�ग� पद+षण व�र�ध� स�घष. सवमत�, धरमतर ख�ड� बच�� कY त� सवमत�, पद+षण � ब�क�र� हट�� कY त� सवमत� आद� स�घटन��न� २५

Page 13: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

त� २८ म�च. १९९७ य� वद�श� स�घवटत क�ल� � २८ म�च.ल� ग�ह�गरल� एकवतत सम�र�प क�ल�. तय�म�गच� क�कण��ससय��च� भ+वमक�, क�कण स�घष. सवमत�चय� पतक�त+न सपष ह�त�:‘‘वनसग. स�पत�न� स�पन अश� क�कण�च� व�न�श करण�र� आवण क�कण� भ+वमप�त�ल� सम+ळ उखड+न ट�क+

प�हण�र� व�न�शक�र� व�क�स (?) पवकय� क�कण�त उभ� क�ल� ज�त आह�. द�श�च� आवण क�कण�च� आसथ.क पगत� तय� व�क�स पधदत�म�ळ� ह�ईल अस� भम श�सनकत>, भ��ड�लद�र, ठ�क�द�र आवण तय��च� वहतस�ब�सधत समथ.क उभ� कर�त आह�त. क�कण�त�ल ड�गर, नद�, ख�डय�, स�प�क ज��भय� दगड�च� जम�न,

सम�द, फळब�ग�, ज�गल�, श�त� आवण तय� स���चय� आध�र�न� त�ठ म�न�न� जगण�र� क�कण� म�ण+स-श�तकर�, क�र�ग�र आवण मसचRम�र य��न� स�प��त आपल� धनस�चय कर इसचRण�र� अश� ह� व�क�स पधदत� आह�. र�स�यवनक क�रख�न�, पय.टनपण�त ह�ट�लस, म�ट�लस, फ�म. ह�ऊस, अभय�रणय� य��चय�सवहत ब�दर��च� ख�जग�करण, श�तकऱय��चय� जवमन�च� ��र�म�प खर�द�, एम.आय.ड�.स�रख� सकच� � ल�कश�ह�व�र�ध� क�यद� ल��+न ख�जग� क�पनय��न� द�मद �पपट नफ� वमळ�+न द�णय�स�ठ� क�ल� ज�ण�र� भ+वमस�प�दन, वदलय� ज�ण�ऱय� स�य�-स�लत� ह� स�. तय��चय� व�क�स पधदत�त आह�. क�कण�त�ल नद�, ख�डय�, सम�द, जम�न,

झ�ड� इ.च� ��र�म�प द�रपय�ग करन ह� नIसवग.क स�त क�यमच� स�पव�ण� ह� तय��च� पवहल� क�म. तय� स�त��च� आध�र�न� आपल� श�त�, मसचRम�र� करण�ऱय� भ+वमप�त�ल� रसतय��र आण+न वनर�ध�र करण� ह� द �सर� क�म आवण र�जग�र, प�चत�र��वकत व�क�स�च� � द�शवहत�च� भम वनम�.ण करन आपल� धनस�चय करण� ह� तय��च� गवभ.त ह�त+ आह�. तय��च� समथ.न कर�त आह�त स��थu, लब�ड, सम�जवहत�च� ज�ण�� नसल�ल� मधयसथ � दल�ल.''

‘‘तय� स�प+ण. व�क�स पधदत�त+न दह� टककय��च� वहत � ९० टककय��च� व�न�श ह�ण�र आह� ह� उघड आह�. तय� अनय�यक�रक पधदत�ल� स�प+ण. क�कण�त�ल गर�ब पण ज�गरक जनत� प�म�वणकपण� व�र�ध कर�त आह�. भ�रत�य उपकम��न� ड��ल+न ग�ह�गर पटय�त�ल नIसवग.क स�त � ज��नध�र� स�प�+ प�हण�ऱय�, जग�त भष महण+न क� पससधद असल�लय�, ड�लस.चय� पम�णरप वकमत�त मह�गड� ��ज भ�रत�य��चय� म�थ� म�र प�हण�ऱय� द�भ�ळ ��ज क�पन� (एन�न) व�र�ध�त सथ�वनक जनत�बर�बरच द�शभर�त�ल ज�गरक ल�कचळ�ळ�न� त�व स�घष. प�क�रल� आह�. ��ळ�गर य�थ� सथ�वनक��चय� जवमन� जबरदसत�न� बळक��+ प�हण�ऱय� र�जक�रण� धनद���डगय��व�र�ध�त त�थ�ल सथ�वनक � सस�ध�द �गuय जनत� प�णपण�न� लढत आह�. म��बई शहर�च� व�सत�र ल�द+न सथ�वनक��न� ब�घर कर प�हण�ऱय� म��बई मह�नगर प�सधकरण (ब�.एम.आर.ड�.) आर�खडय�व�र�ध�त प�ण, पन��ल, असलब�गमध�ल जनत� उभ� ठ�कल� आह�. मतसयवय�स�य � सम�द�चय� रकण�स�ठ� वकन�रपट�च� मसचRम�र एक�टल� आह�त. अस� वकतय�क लढ� वठकवठक�ण� स�घवटत ह�त आह�त.

ह� क�कण� आवण भ�रत�य जनत�चय� लढय�च� न��द� आह�.''

Page 14: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

‘‘स�प+ण. भ�रत��र अम�ररक�स�रखय� बल�ढय र�षn ��चय� स�म�जय��द�च� अ�वकत झ�ल�लय�, ८०% भ�रत�य��च� श�षण कर प�हण�ऱय� व�क�स पधदत�च� स��ट पसरल� आह�. तय�व�रधद भ�रत�चय� रकण�स�ठ� प�णपण�न� लढ+न स��त�तय�च� उभ�रण� करण� आत� आ�शयक झ�ल� आह�. तय� व�क�स पधदत�च� वनध�.ररत बळ� ठरल�लय� क�कण�मधय� महण+नच लढय��च� एकज+ट आवण स�मथnय ब��धण� गरज�च� आह�. आमच� व�क�स कश�त आह� ह� ठरव�णय�च� असधक�र आमच� आह� आवण त� आमह�ल� म�ह�त आह�. क�कण�त�ल वनसग.दत अश� ज��नध�र��न� वटक��त वनर�तर � वचर�ज��� व�क�स�च� आमच� पर�पर� आह� � तय� पधदत�न�च खऱय� अथ�.न� क�कण असधक समYधद ह�ईल ह� आमच� भ+वमक� आह�. महण+नच व�न�शक�र� व�क�स पधदत�ल� पर�भ+त करणय�स�ठ�, वतच� पम�ख पवतवनध� ‘एन�न'ल� हटव�ण� ह� आपल� पवहल� लकय आह�.''

बहvर�षn �य � बडय� भ�रत�य क�पनय�, तय��चय�श� स�गनमत करन भ�र� कवमशन उपटण�र� र�जयकत> � असधक�र��ग., ब��धक�म प�र�ठ� आद� क�त�ट��त+न म�ठ� नफ� उठव�ण�र� ठ�क�द�र � वय�प�र� आवण तय��च� आसशत न�करद�र � प�ल�स पलटण� व�रधद क�कणच� भ+वमप�त श�तकर�, मसचRम�र, च��भ�र, स�त�र, ल�ह�र,

ब�रड आद� क�र�ग�र स�-प�रष य��मधय� १९९४ प�स+न अट�तट�च� लढत च�ल+ आह�.

बहvर�षn �य � बडय� क� पनय��च� क�कण�रच आकमण क�? म��बईच� स�वनधय ह� पवहल� क�रण. म��बई शहर ह� असखल भ�रत�च� औद�वगक-वय�प�र-व�त वय�ह�र�च�

र�जध�न� आह�. मह�म��बईमधय� १.२ क�ट� महणज� द�श�त�ल १.५% ल�कस�खय� आह�. भ�रत�च� ४२%

परकय वय�प�र, ७०% श�अर ब�ज�र उल�ढ�ल, ५५% व�तवय�ह�र, ४०% क�पनय�, ३३% करप�त उतपन म��बई मह�नगर�त क[ वदत आह�. वनम+ळ पट��र �सल�लय� म��बईत ए�ढ� अथ.वय�ह�र कस� स�म��ण�र? पररण�म� म��बईलगतचय� ठ�ण� सजलह�त � र�यगड सजलह�त क�रख�नद�र�च� म�ठ� अवतकमण च�ल+ आह�.

��सतव�क प�हत� १९४७ प�स+न म��बईचय� व�क[ द�करण�च� � मह�र�षn �चय� समत�ल आसथ.क व�क�स�च� म�गण� आह�. पण म��बई मह�नगर�त ज�गवतक ब�ज�रप�ठ�ल� ज�डण�र� स�सजज ब�दर � व�तवय�ह�र य�तण�, भ�रत�य ब�ज�रप�ठ�ल� ज�डण�र� र�ल�� � रसत� � म�ठ� घ�ऊक ब�ज�रप�ठ उपलबध असलय�न� उद�गध�द��न� भ�रत�त�ल त� स��.त वकफ�यतश�र क[ द आह�. तय�म�ळ� क�गद�पत� व�क[ द�करण�च� ध�रण असल� तर� म��बईच� अव�रत ��ढ च�ल+च र�वहल�. क�कणचय� व�क�स�चय� पशन��कड� द �ल.क करन क�कणचय� भ+म�च� उपय�ग फक म��बईचय� व�सत�र�स�ठ� ह�त र�वहल�. तय�बर�बर श�तकऱय��चय� जवमन�च� सकन� त�ब� � श�तकऱय��च� व�र�ध प�सलस� दडपश�ह�, पस�ग� ग�ळ�ब�र करन वचरडल� ग�ल�. औद�ग�करण�न� � न�गर�करण�न� पद+षण�त म�ठय� पम�ण�त ��ढ ह�ऊन मसचRम�र��र घ�तक पररण�म झ�ल� आवण मसचRम�ऱय��च�ह� वन��.ह स�धन� ध�कय�त आल�.

तळ�ज�, ख�प�ल�, न�ग�ठण�, प�त�ळग�ग�, र�ह� इ. वठक�णचय� र�स�यवनक क�रख�नय��चय� स��डप�णय�म�ळ�

Page 15: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

नद��न� गट�र��च� स�रप आल�. ब�ईसर-त�र�प+र पररसर�त�ल स��डप�ण� न��प+रज�ळ सम�द�त स�डल� ज�त�. पररण�म� स�तप�ट�प�स+न द��ड�पय�त म�स�म�र� उद��ध�सत झ�ल�. नद� � व�वहर�च� प�ण� पद+वषत ह�ऊन र�गर�ईत ��ढ, ह��चय� पद+षण�न� श�त�च� न�कस�न � श�सन, फ� पफ� स�चय� र�ग��त ��ढ झ�ल�. उद�ग��चय� ��ढ�बर�बर जवमन�चय� चढय� वकमत�म�ळ� घर��च� स�व�ध� पर�डण�र� नसलय�न� क�मग�र � अनय शवमक���र झ�पडपटय��तल� र�गर�ईगसत, खडतर ज��न ल�दल� ज�त आह�.

र�यगडन�तर रतन�वगर� सजलह�त एम.आय.ड�.स�.न� औद�वगक �स�हत� उभय� करणय�स प�र�भ क�ल�. वचपळ+णज�ळ ल�ट�-परश�र�म, प�फळ�-वचपळ+ण, गण� खडप�ळ�, रतन�वगर� (वमरज�ळ�) झ�डग�� आद� �स�हत� उभ�रलय�. ल�ट�-परश�र�म �स�हत�त�ल पद+वषत प�णय�म�ळ� ल�ट�, स�नग��, क�त�ल�, अजगण� आद� ग����च� वपणय�च� प�ण� द+वषत झ�ल� आह�. ह��चय� पद+षण�म�ळ� आ�ब�, न�रळ, स�प�र�च� उतपन कम� झ�ल�. वश��य झ�ड��रच फळ� वकड+ , सड+ ल�गल�. ड�क�द�ख�, चककर आद� वय�ध� ��ढलय� आह�त.

क�कण वकन�रपट� ह� र�स�यवनक उद�ग, ��जवनवम.त� क[ द आद� उद�ग��चय� दष�न� वकफ�यतश�र-‘आदश. 'ज�ग� आह�. क�रण त�थ� आय�त-वनय�.त वय�प�र�स�ठ� ब�दर�च� स�य आह�. पद+वषत प�णय�च� सरळ व�लह���ट ल��णय�स�ठ� सम�दस��वनधय आह�. ��जपकलप�मधय� श�तकरण�करत� उचलणय�स�ठ� सम�द�च� प�ण� ह�त�श� आह�. आत� क�कण र�ल�� झ�लय�म�ळ� स�. भ�रत�बर�बर दळण�ळण�च� स�य झ�ल� आह�. क�कणमधय� क�टय�ध� रपय��च� औद�वगक ग��त�ण+क आकवष.त करणय�च� सरक�रच� �लगन� आह�. तय�मधय� एन�नच� ��जपकलप, प�टn �सलयम ररफ�यनर�, उष� इसपतच� प�ल�द उद�ग, वमटवमटच� त��ब� श�धद�करण अस� अन�क पद+षण ��ढ�ण�र� उद�ग आह�त.

औसtणक ��ज पकलप : आय�त इ�धन आध�ररत ��जवनवम.त� पकलप ह�त� घ�णय�च� ध�रण श�सन�न� स��क�रलय�न� क�कण�र म�ठ� ध�ड पडणय�स प�र�भ झ�ल� त� एन�नचय� आगमन�न�. रतन�वगर� सजलह�त ग�ह�गर त�ल�कय�त द�भ�ळ ब�दर�चय� दवकण�ल� अ�जन��ल-क�तळ��ड� पठ�र��र एन�नच� २१८४ म�.��. कमत�च� आय�त द��भ+त नIसवग.क ��य+ य� इ�धन��र च�लण�र� ��दगसत एन�न पकलप १९९२ स�ल� क�कण�र ल�दणय�त आल�. एन�न ह� उच�पत� अम�ररकन क�पन� २००१ वडस[बरमधय� ब�डलय�न� त� रतन�वगर� ग�स ॲड प��र इ�डसटn � सल.न� त�बय�त घ�ऊन २००६ स�ल� क�य�.सन�त क�ल�. पर�त� जनरल इल�सकटnक क�पन�न� सद�ष ��य+चकक प�र�लय�न� त� सतत वबघडत अस+न रडतखडतच च�लत� आह�. तय�च� कमत� ५००० म�.��. पय�त ��ढ�णय�च� पसत�� आह�. य�वश��य प�ढ�ल स�म�र� १५००० म�.��. कमत�च� आय�त क�ळस� आध�ररत ��जपकलप क�कण�र ल�दणय�च� श�सन�च� पयतन आह�. १) शह�प+र - (र�यगड सजलह�) - ररल�यनस - ४००० म�.��., ट�ट� - ३००० म�.��. २) ध�प��� - (द�भ�ळ ख�ड�चय� दवकण त�र��र, ग�ह�गर त�ल�क�, रतन�वगर� सजलह�)

Page 16: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

ध�प��� क�सटल प��र सल. - १६०० म�.��. ३) जयगड-सज�द�ल (रतन�वगर� त�ल�क�) - १२०० म�.��.४) रनप�र-वफन�ल�कस (गण�शग�ळ�चय� उतर�स, रतन�वगर� त�ल�क�) - १००० म�.��.५) अलट�म�ग� पकलप (सस�ध�द �ग. सजलह�) - ४००० म�.��.

अलट�म�ग� औसtणक पकलप : सस�ध�द �ग. सजलह�त वगय>-स�द�ळ� य�थ� ४००० म�.��. कमत�च� ��जवनवम.त� पकलप पसत�व�त ह�त�. पर�त� त�थ�ल जनत�चय� त�व व�र�ध�म�ळ� म�ल�ण त�ल�कय�त आचऱय� नज�क ख�ड�प� य� सथळ�च� व�च�र च�ल+ झ�ल�. च�र हज�र म�ग���ट ��ज वनम�.ण करणय�स�ठ� दरर�ज ४० हज�र टन क�ळस� ��पर��� ल�ग�ल. तय�स�ठ� क�ळश�च� पच�ड स�ठ� पकलपसथळ� असत�ल. क�ळश�चय� अजस स�ठय�म�ळ� पद+वषत झ�ल�ल� प�ण� ज��भय� दगड�त+न म�रन, ओहळ�त वशरन पररसर�त�ल प�णय�च� स�त द+वषत बनत�ल. आय�त क�ळस� ��परल� तर� र�ज स�म�र� स�त हज�र टन र�ख तय�र ह�ईल. महणज� दरमह� द�न ल�ख टन र�ख�चय� स�ठय�त+न पद+वषत प�ण� जवमन�त म�रन आसम�त�त�ल व�वहर�, तळ�, ओढ� य��च� प�ण� पद+वषत ह�ईल. उडत� र�ख (ॠश+ र�ह) तर ��ऱय�बर�बर द+र�र पसर�ल. पररण�म� ४०/५० वकल�म�टर पररसर�ल� तय�च� ध�क� प�च�ल. ��फ�चय� ल�ट��म�ळ� आदnरत� ��ढ�ल. र�ज १ ल�ख टन क�ब.न ड�यऑकस�ईड ह��त स�डल� ज�ईल � त� पररसर�त स�ठ+ न त�पम�न ��ढ�ल. पद+वषत ��य+त�ल सलफर ड�यऑकस�ईडम�ळ� प�न� वप�ळ� पडत�ल. वपक� करपत�ल. वह��ळय�त द� आवण सलफर ड�यऑकस�ईड एकत आलय�न� ॲससडच� वशडक��� पड�ल. ह�च म�ह�र य�णय�च� ह�ग�म असलय�न� आ�बय�च� उतप�दकत� � ग�ण�त� ख�ल���ल. न�यटn �जन ऑकस�ईडसम�ळ� ओझ�न � न�टn �टस� तय�र ह�त�त. ओझ�नम�ळ� प�क उतप�दन घटत�. न�यटn �टम�ळ� प�णय�त श���ळ� (रशसरश) फ�फ��+न �नसपत�त�ल व�व�धत� कम� ह�त� आवण म�स� म�रल� ज�त�त. य�वश��य स+कमकण, (ररे�े�े�ळलuशर�श�) उडत� र�ख आवण अरस�वनक, क�वडयम, क�वमयम, प�र� (े�श�लuे�े+), ड�यऑसकसन अस� व�ष�र� घटकह� ह��त स�डल� ज�त�ल. प�र� प�णय�त वमसळ+न सज��ण+ तय�च� व�ख�र� वमसथल मरकय+र�मधय� रप��तर करत�त. आवण त� म�श�चय� शर�र�त स�च+न म�णस�चय� स��न�त आलय�स घ�तक ठरत�. अरस�वनक, प�र� आद� व�ख�र� घटक ह��त+न � जवमन�त+न प�णय�त वमसळ+न वपणय�च� प�ण� द+वषत बनत�. भ�तख�चर��मधय� अरस�वनक प�चल� तर त� भ�त�चय� र�प��वद�र� त��द �ळ�त+न म�न�� स��न�त आलय�स घ�तक ठर शकत�. प�न��र स�ठल�ल� र�ख झ�ड�चय� पक�श स�शल�षण क�य�.त आवण आ�बय�चय� म�ह�र��र बसण�र� र�ख पर�ग�करण�चय� क�य�.त अडथळ� आण�ल. वह��ळय�त ध�कय�म�ळ� आ�बय�चय� म�हर��र र�ग��च� हल� ह�ऊन उतप�दन घट�ल. य� मह�क�य पकलप�त�ल सलफर ड�यऑकस�ईड, न�यटn �जन ऑकस�ईडज�, क�ब.न ड�यऑकस�ईड आद� ��य+�चय� पच�ड उतसज.न�म�ळ� आमल प��स�च� ब�ध� पररसर�त�ल ज�गलस�पत�, श�त�, ब�ग�, वकन�ऱय��र�ल झ�ड�झ�डप� य��न� ह�ऊन प�क उतप�दन घट�ल, म�त� द+वषत

Page 17: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

झ�लय�न�ह� उतप�दन कम� ह�ईल � प�ण� द+वषत ह�ईल.

४००० म�.��. कमत�चय� औसtणक पकलप�स�ठ� सम�द�त+न दरर�ज च�ळ�स क�ट� सलटर प�ण� ख�चल� ज�ईल � गरम स��डप�ण� सम�द�त फ�कल� ज�ईल. ह� प�ण� ख�ड�च� म�ख � वकन�रपट��र पसर�ल. वश��य ह� पकलप आय�त क�ळश��र अ�ल�ब+न असलय�न� म�ठ� म�ल��ह� जह�ज� � अनय स�गर� �द.ळ ��ढ+न सम�द�त त�ल � �ग�ण�च� पम�ण ��ढ�ल. वकन�रपट� � ख�डय� य�थ�ल ख�रफ� ट� � इतर �नसपत�स�पद� नष क�ल� ज�ऊन वकन�ऱय�च� स�रकण न�वहस� ह�त�ल. तस�च म�स� � इतर जलचर य��चय� पजनन�चय� ज�ग� नष ह�ऊन ह� स�गर� स�पत� ध�कय�त य�त�ल. तय��र अ�ल�ब+न असल�लय� मचR�म�र��चय� वन��.ह��र गद� य�ईल. अश� य� व�न�शक�र� औसtणक पकलप�चय� व�र�ध�त सस�ध�द �ग. सजलह�त�ल जनत�न� पखर आ�द�लन R�ड+न ह� पकलप र�ख+न धरल� आह�. म��बई य�थ�ह� द��गड त�ल�क� व�क�स आवण स�घष. सवमत� पकलप व�र�ध�त वकय�श�ल आह�.

वफन�ल�कस : वफन�ल�कस इ�डसटn �ज य� क�पन�च� प�वह�स� प�ईप तय�र करणय�च� क�रख�न� रतन�वगर� त�ल�कय�त ग�ळप-रनप�र-प��सचय� दशक�श�त�ल जनत�ल� पद+षण�न� हIर�ण कर�त आह�. वफन�े�ल�कस पकलप�म�ळ� ग�ळप, ��य�गण�, रनप�र य�थ�ल वपणय�च� प�ण� द+वषत झ�ल� आह�. आवण ख�ड�मधय� पद+षण प�च+न रनप�र पररसर�त�ल मतसस�पत� ध�कय�त आल�. तय�त भर महणज� क�रख�नय�स�ठ� ��जवनवम.त�चय� न���न� औसtणक ��जवनवम.त� पकलप (उर�वेळuश े�वेे�श� सशरप�) उभ�रणय�च� क�म वफन�ल�कसन� ह�त� घ�तल�. (प�र�भ� २२ म�.��., ��ढ�� कमत� ४३ म�.��.) वफन�ल�कसचय� क�रख�नय�त�ल पद+षण�म�ळ� तसत झ�ल�लय� ग�ळप, प��स, रनप�र दशक�श�त�ल जनत�मधय� व�र�ध�च� त�व ल�ट उसळल�. तय��न� १६ एवपल २००७ प�स+न ल�कश�ह� म�ग�.न� व�र�ध च�ल+ क�ल�. अख�र १५ ऑगसटल� म�तय��बर�बर बIठक झ�ल�. � क�पन�चय� ब��धक�म�ल� सथवगत� द�णय�त आल�. पर�त� तर�ह� क�पन� ब��धक�म र�टतच आह� आवण जनत�च� झगड� च�ल+ आह�. वफन�ल�कसतफ> रनप�र य�थ� �ष.भर ��परत� य�ईल अश� ब�दर स�व�ध� व�कससत करणय�त य�त आह�. वफन�ल�कस क�बलच� त�थ� औसtणक ��ज पकलप ह�त� घ�णय�च� य�जन� आह�.

मह�र�षn श�सन�न� सपट[बर २००० मधय� क�कणचय� मतसय वय�स�य�चय� व�क�स�चय� दष�न� ७ ब�दर� � १९ ज�ट�च� क�म� प+ण. करणय�च� वनण.य घ�तल�. तय�प�ट� ११ क�ट� खच�.स म�नयत� वदल�. तय�मधय� प��स (रनप�र), सज. रतन�वगर� य�थ�ल ज�ट�च� सम���श आह�. पर�त� वफन�ल�कस इ�डसटn �जन� म�च. २००६ मधय� वद��ण� द��� द�खल करन मसचRम�र� ज�ट� � आन�ष�वगक क�म करणय�स नय�य�लय�कड+न मन�ई आद�श ज�र� क�ल�. वफन�ल�कसचय� ऊज�.पकलप�स जनआ�द�लन�चय� र�टय�ख�ल� श�सन�न� सथवगत� वदल� तर� वफन�ल�कस क�म प�ढ� र�टत आह� आवण मसचRम�र� स�व�ध� व�कससत करणय�च� श�सन�च� पकलप म�त एक� ख�जग� क�पन�चय� वहतस�ब�ध�स�ठ� ब�द ठ��णय�त आल� आह�. य��रन तथ�-कसथत ल�कश�ह� श�सन

Page 18: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

क�ण�चय� वहत�स�ठ� सत� ��परत� ह� उघड ह�त�. जनत� मत द�त�, पण क�पनय� वनध� प�र�त�त. जनत�न� बवहtक�र ट�कल� तर� ह�यब��चय� म�ठभर मत��चय� आध�र��रह� सत� पटक��त� य�त� (वकत�ह� कम� मतद�न झ�ल� तर� तय�त�ल बहvमत जय�ल� वमळत� त� वन�ड+न य�त�. अनय क�ह� द�श��पम�ण� वकम�न मत��च� अट भ�रत�त न�ह�.) पररण�म� जनत�चय� मत�ल� वक�मत क�य?

सज�द�ल : जयगड-ध�मणख�ल पररसर�त न��वद�ड� य�थ� सज�द�ल क�पन� १२०० म�.��. कमत�च� औसtणक ऊज�. पकलप आवण आय�त क�ळस� उतर�+न घ�णय�स�ठ� ज�ट� ब��धत आह�. १९९३ स�ल� सज�द�ल क�पन�न� प�ल�द�चय� क�रख�नय�स�ठ� जम�न त�बय�त घ�तल� ह�त�. त� जम�न औसtणक पकलप�स�ठ� ��परणय�त य�ण�र आह�. (स�म�र� ६४० ह�कटर जम�न) य� औसtणक पकलप�म�ळ� मचR�म�र��र गद� य�ण�र आवण आ�ब�, न�रळ�, प�फळ� आद� ब�ग��च� म�ठ� न�कस�न ह�ण�र महण+न मचR�म�र, श�तकर�, फळ ब�ग�यतद�र आद�न� य� पकलप�व�र�ध�त रतन�वगर� सजलह� ज�गरक म�च सथ�पन करन ज�रद�र आ�द�लन उभ�रल�. पर�त� ज�ल�म जबदरसत� � दडपश�ह� करन श�सन सज�द�ल पकलप र�टत आह�. पकलप�चय� स�य�स�ठ� जयगडप�स+न र�ल��म�ग�.स�ठ� प�ह�ण� च�ल+ आह�. जयगड य�थ�ल ज�ट�च� ��पर अनय ख�जग� क�पनय��म�फ. त म�ल�च� चढ-उत�र करणय�स�ठ�ह� क�ल� ज�ण�र आह�. आज वफन�ल�कसचय� रनप�र य�थ�ल ज�ट�च� अस� ��पर च�ल+च आह�. सज�द�ल पकलप�नसजक ल��गण य�थ� च�ग�ल� वशवप�ग क�पन�म�फ. त ब�दर व�क�स�च� य�जन� आह�. त�थ� ब��धल�लय� ज�ट��रन य�द�चय� �षu य�थ+न स�म�र� द�न ल�ख टन ब�कस�इटच� वनय�.त करणय�त आल�. ब�दर�चय� ज�ड�ल� जह�ज द�रसत� पकलप उभ�रणय�त य�ण�र आह�. तय�त स�म�र� १५० क� शल/अध.क� शल र�जग�र वनम�.ण ह�ईल.

जयगड नसजक ध�मणख�ल ह� क�कणच� वकन�र पट��र�ल स��.त स�रवकत नIसवग.क ब�दर म�नल� ज�त�. य� ट�प+�र सज�द�ल क�पन�च� अ�मल पसथ�वपत झ�लय�न� मचR�म�र��चय� चलन�लन��र वनब�ध य�णय�च� ध�क� आह�. जयगड ब�दर�चय� पररसर�त मसचRम�र��च� अन�क ख�ड� आह�त. वकन�ऱय�ज�ळ उथळ प�णय�त भरप+र म�स� वमळत. द�भ�ळपय�त म�स�म�र� च�लत ह�त�. पण द�भ�ळ ��ज पकलप स�र झ�लय��र मतसय उतप�दन घटल�. २००१ मधय� पकलप ब�द झ�लय��र पररससथत� स�ध�रल� ह�त�. वश��य ब�दरव�क�स�स�ठ� ख�रफ� ट�च� ज�गल त�डल� ज�ईल, म+लय��न प��ळ खडक��न� धकक� प�च�ल. म�श��चय� पजनन�चय� ज�ग� ध�कय�त य�त�ल. धकक� ब��धण�, ��ळ+च� ब��ध हल�ण�, म�ठय� जह�ज��च� �द.ळ � त�ल/��गण�च� थर य�म�ळ� मतसय उतप�दन��र व�पर�त पररण�म ह�ईल. एक/द�न क�पनय��च� भरभर�ट, तय�मधय� अगद� मय�.वदत न�कऱय� य�स�ठ� क��ढ� म�ठ� वक�मत क�कण�त�ल मचR�म�र, श�तकर�, ब�ग�यतद�र � अनय शवमक य��चय��र ल�दल� ज�त आह� य�च� व�च�र कर�यल� श�सन तय�र न�ह�. व�क�स�चय� न���न� व�न�श�च� ब�लड�झर वफर�ल� ज�त� आह�. य� स�. पकलप�त+न वनम�.ण ह�ण�ऱय� ह�� � जल पद+षण�च� एकवतत व�च�र क�ल�च ज�त न�ह�.

Page 19: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

वश��य वकन�रपट� पद�श वनयमन�च� (उठन े�शसuशर�ळ�प�) उल�घनह� क�ल� ज�त आह�.ररल�यनसच� ५०० म�.��. कमत�च� क�ळश��र च�लण�र� औसtणक व�द�त पकलप डह�ण+ य�थ� आह�.

पकलप�त�ल घ�तक उतसज.न�म�ळ� डह�ण+ त�ल�कय�त�ल वच¸े+$च� उतप�दन घसरल� असलय�च� तस�च वच¸े+$ � भ�ज�प�लय�च� ग�ण�त� उतरलय�च� अन�भ��स य�त आह�. वश��य मतसय उतप�दन कम� झ�लय�चय�ह� तक�र� आह�त.

क�ळस� आध�ररत औसtणक ��ज पकलप�म�ळ� पद+षण�चय� व�ळखय�त स�पडल�लय� जनत�चय� आर�गय��र ह�ण�र� स�भ�वय द�tपररण�म/अप�य तक� १ मधय� दश.�ल� आह�त. ह��त+न शसन�वद�र�, त�च�त+न, प�णय�त+न � म�स� आद� ख�द�त+न, पद+षण�च� घ�तक पररण�म घडत�त. पद+षण�च� म�त�, ��र���रत�, वयकच� पकY त�, �य अश� व�व�ध घटक���र ब�ध� ह�णय�च� स�भ�वयत� अ�ल�ब+न असत�.

म�णस��पम�ण�च प�ळ�� जन��र�, ज�गल� प�ण�, पक�, म�स� य� स���न� पद+षण�च� ब�ध� स�भ�त�. पररण�म� प�ण�, पक�, � �नसपत� स�पत� य�त�ल नIसवग.क व�व�धत� ध�कय�त य�ईल. क�कण�मधय� सह�द�चय� म�थय�प�स+न त� प�यथय�पय�त आवण सम�दवकन�र� �Iव�धयप+ण. � समYधद अश� वनसग. स�पद� आह� आवण म�न� वनवम.त आ�ब�, क�ज+, न�रळ, स�प�र�, फणस, आमस+ल, आ�ळ�, औषध� �नसपत�, मस�लय��चय� �नसपत� आवण भ�त, �र�, न�चण�, ��ल, भ�ज�प�ल� आद� वपक� घ�तल� ज�त�त. य� स��.�र औसtणक ��जवनवम.त� पकलप��च� घ�तक पररण�म स�भ�त�.

तक� १ : क�ळस� आध�ररत औसtणक पकलप�त�ल पद+षण�च� आर�गय��र�ल स�भ�वय द�tपररण�म

ल�ग�लगतच� (े�ह�े�े� �े े � �ेश�े�) द+रग�म� (लह� �ेपळल)

सलफर ड�यऑकस�ईड फ� फफ� स�च� द�ह, दम�, फ� फफ� स�चय� क�य.कमत�च� जनमज�त �जन कम� ऱह�स, अक�ल� मYतय+श� स�ब�ध

न�यटn �जन ऑकस�ईड म�ल��न� शसन�च� आज�र फ� फफ� स�च� आज�र प�वट.कय�ल�ट म�टर दम�, हदय व�क�र�च� झटक� नय�म�वनय�, हदयव�क�र,

फ� फफ� स�च� आज�र, अक�ल� मYतय+ह�यडn �जन फल�र�ईड फ� फफ� स�त प�ण�, त�व द�ह म+तवप�ड � यकY त�स ब�ध�अरस�वनक पचनस�सथ� � मजज�स�सथ��न� फ� फफ� स, यकY त, त�च� य��न� अप�यकक. र�ग�च� ग�भ�र ध�क�क�डवमयम श�सनसलक�, फ� फफ� स�च� द�ह श�सनसलक� द�ह१, फ� फफ� स�च� आज�र क�वमयम म+तवप�ड�ल� ध�क�१ आवण े� कक. र�ग�च� ग�भ�र ध�क�

अ�तग.त रकस��

Page 20: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

मकnय�र� पचन, शसन � मजज�स�सथ���र ब�सधत म�त��चय� ब�लक��चय� द�tपररण�म मजज�स अप�य, म+तवप�ड�ल� ब�ध�

ड�यऑसकसन मजज�स�सथ��र द �tपररण�म, गभ�.चय� ��ढ��र द �tपररण�म,

र�गपवतक�रशकच� ऱह�स, जठर, यकY त य��न� कक. र�ग�च�मजज� � पजननस�सथ�स ब�ध� ग�भ�र ध�क�, मध�म�ह�च� ध�क�

स�दभ. : ढहश एपuळ�े�प�शप�रश ख�ररल�े� े�ष उे�रश, Gे�शशपवशरलश इे�ळशषळपस, लशळ�र�श, Rश� Zशरशरप�, गरपuर�े+ २००५, . २-४

(१ ज�सत म�त� वमळ�लय�स)

जIत�प+र आसण�क ��जपकलप : नय�सकलयर प��र क�प¡र�शन ऑफ इ�वडय�म�फ. त रतन�वगर� सजलह�त र�ज�प+र त�ल�कय�त�ल जIत�प+रनसजक म�डबन य�थ� अण�ऊज�. पकलप उभ�रणय�च� ठर�+न तय�च� क�य.��ह� ज�न���र� २००६ मधय� स�र करणय�त आल�. तय�स�ठ� म�डबन य�थ�ल ७०२ ह�कटर आवण वन��ल�, कर�ल � वमठगवह�ण� य�थ�ल २७९ ह�कटर जम�न सकन� स�प�दन करणय�च� क�र��ई च�ल+ आह�. १००० म�.��. कमत�चय� द�न य�वनटसन� क[ द श�सन�न� पर��नग� वदल�ल� आह�. त�थ� एक+ ण ९६०० म�.��. कमत� उभ�रणय�च� य�जन� आह�.

अण���ज पकलप महणज� वकरण�तसग�.चय� मह�भ�षण स�कट�श� ख�ळ ! वकरण�तस�र�चय� ब�ध�म�ळ� गभ.प�त,

जनमज�त व�कY त�, कक. र�ग ��ढणय�च� ध�क� असत�. म�स�, प�ण� � �नसपत��र घ�तक पररण�म ह�त�. वश��य आसण�क ��जवनवम.त� फ�र मह�ग पडत�. अम�ररक�, य�र�प�त�ल ज�गYत ल�कमत�म�ळ� त�थ� न�� अण�ऊज�. पकलप उभ�रत� य�त न�ह�त. त�वह� ल�कमत दडप+न ट�कत� य�त� अश� भ�रत�स�रखय� व�कसनश�ल द�श��च� ब�ज�रप�ठ अण�ऊज�. वनवम.त� स�मग� � इ�धन खप�णय�स�ठ� अम�ररक/य�र�प�य बडय� क�पनय� क�ब�ज करणय�चय� खटपट�मधय� आह�त. ट�ट�-ररल�यनस स�रखय� बडय� भ�रत�य क�पनय�ह� तय��चय�श� ह�तवमळ�ण� करन आह�त. तय�स�ठ� अम�ररक�-भ�रत न�गर� अण� सहक�य. कर�र व�च�र�ध�न आह�. सधय� ह� कर�र ��दगसत आह�. पण क��ग�स श�सन ए�ढ� अम�ररक�चय� म�ठ�त आह� क क�ह� झ�ल� तर� त� कर�र स�मत कर�यच� � अण�ऊज�. पकलप म�ठय� स�खय�न� भ�रत�त उभ� कर�यच� अस� क��ग�सन� ठर�ल� आह�. तय�म�ळ� अण�सहक�य. कर�र�ल�ह� व�र�ध करण� गरज�च� आह�. क�रण तय�म�ळ� भ�रत�च� वम�ध�पण ��ढत आह� आवण स��यतत�, स�य�वनभ.रत� गम��ल� ज�त आह�. वश��य जर त� कर�र स�मत झ�ल� तर भ�रत�त अन�क न�� अण�ऊज�. पकलप उभ� र�ह�न हज�र�च� स�स�र ध�ळ�ल� वमळत�ल.

म�डबन पररसर�त�ल श�तकर�, मसचRम�र, ब�ग�यतद�र, वय�प�र� आद�न� जनवहत स��� सवमत� सथ�पन क�ल� आह� आवण २००६ प�स+न अण�ऊज�. पकलप�ल� पखर व�र�ध करन भ+स�प�दन�च� क�र��ई र�ख+न धरल� आह�.

Page 21: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

द�श�स�ठ� तय�ग? : क�ळस� आध�ररत � आसण�क ��जपकलप ए�ढ� घ�तक � व�न�शक�र� असल� तर� द�श�स�ठ� क�कणन� तय�ग कर�यल� तय�र वह��� अस� द��� क�ल� ज�त�. य�थ� पशन उपससथत ह�त� क द�श महणज� क�ण? द�श�त�ल जनत� क म��स[ट�, क�रग�ल, ट�ट�, वबल�., अ�ब�न� आवण तय��चय�श� ह�तवमळ�ण� क�ल�ल� य�थ�ल र�जयकत>? द�सर� पशन, व�ज�च� त+ट क� पडत आह�? मह�र�षn �त तर त� एन�नम�ळ�च वनम�.ण झ�ल�. वतसर� पशन व�ज�च� गरज महणज� क�य? म��बई, प�ण�, वदल�, ब�गल�र आद� मह�नगर��मध�ल झगमगत� म�लस, मसलटपल�कस, आल�श�न ��त�न�क+ ल�त कच�ऱय� आवण वन��ससथ�न�, ज�वहर�तब�ज� य�स�ठ� ह�त असल�ल� व�ज�च� पच�ड उधळपट� ह� भ�रत�च� व�ज�च� ‘‘गरज'' ह�ऊ शकत�? आज व�ज�च� उधळपट� थ��ब�+न आवण कप�ससटर बस�+न � क�य.कम उपकरण�, म�ट�र�, वद�� आद� ��परन ��ज बचत�चय� म�ग�.न� अण� ��जवनवम.त� क[ द उभ�रणय�चय� खच�.चय� क��ळ १०-१५ टकक� खच�.त ३० त� ३५००० म�.��. कमत� उपलबध ह�ईल. वश��य भ�रत�स�रखय� वनसग.-समYधद द�श�ल� जलव�द�त, प�न, जI�ऊज�. आवण भव�तवय�तल� गरज भ�ग�णय�स म�बलक पम�ण�त उपलबध असल�ल� स�रऊज�. अस� श�शत, स�चR ऊज�. स�त उपलबध असत�न� अण�ऊज>स�रखय� अवतखवच.क � घ�तक ऊज�.स�त�च� व�च�रह� करण� ल�कवहत व�र�ध� आह�.

पद+षण�च� � त�पम�न ��ढ�च� ब�ग�लब��� उभ� करन अण�ऊज>च� समथ.न क�ल� ज�त� आह�. पर�त� अस� द��� करत�न� य�र�वनयम ख�णक�म�प�स+न, अण�भट� उभ�रण�पय�तचय� पवकय�मधय� तस�च वकरण�तस�र� अण�कचऱय�च� स�ठ� स��भ�ळण� आवण तय�च� क�यमच� व�लह���ट ल��ण�, आसण�क क[ द ब�द करत�न� वकरण�तस�र�न� पद+वषत अश� टन���र� म�ल�च� स�रवकत वय�सथ� ल��ण� य� स�. टपपय���र पद+षण�च� फ�र म�ठ� भर पडत�, ह� व�सरल� ज�त�. वश��य आसण�क ��जवनवम.त� � आसण�क कचर� य�म�ळ� ह�ण�ऱय� वकरण�तस�र�चय� ध�कय�कड� द �ल.क क�ल� ज�त�. वकरण�तस�र�च� द�tपररण�म क��ळ ब�सधत वयकचय� आय�tय�प�रत� मय�.वदत नसत� तर त� वपढय�न�वपढय� व�कY त� वनम�.ण कर शकत� ह� द+रग�म� घ�तक पररण�म नजर�आड करण� महणज� प�ढ�ल वपढय���र म�ठ� अनय�य ह�य. (तपवशल�स�ठ� प�ह� पररवशष - १ : १. मह�र�षn �त�ल ��ज प�र�ठय�च� पशन, २. जIत�प+र अण�ऊज�. पकलप)

ब�दर� : क�कण वकन�रपट��र�ल ४२ लह�न म�ठ� ब�दर� स�गर� म�ल��हत+क � प��स���हत+क य�स�ठ� महत��च� ह�त�. पर�त� ज�गल�त�ड�म�ळ� ब�दर� ग�ळ�न� भरल� � द �ल.वकत र�वहल�. रसत� � प�ढ� र�ल�� स�व�ध� व�कससत करणय��र लक क[ वदत क�ल� ग�ल�. क�कणव�क�स य�जन�अ�तग.त त�र� ब�दर�च� व�क�स पसत�व�त ह�त� पण एकच य�जन� प�र� झ�ल�. १९९१ न�तर नवय� ज�गवतककरण�चय� जम�नय�त ख�जग� क�पनय��बर�बर ब�दर व�क�स�च� कर�रमद�र ह�ऊ ल�गल�. र�गयडमध�ल र��स, वदघ�, रतन�वगर�त�ल जयगड � सस�ध�द �ग.मध�ल व�जयद�ग. � र�ड� य� ब�दर��चय� व�क�स�स�ठ� ख�जग� क�पनय��बर�बर श�सन�न� कर�र क�ल�

Page 22: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

आह�त. तय�त १० हज�र क�ट� रपय� ग��त�ण�कच� अप�क� आह�. य� ब�दर�त�ल स�व�ध� � जरर त� जम�न स�प�वदत करन ख�जग� क�पनय��न� बह�ल करणय�च� आश��सन आह�. वश��य वकन�रपट��र कY वतम सझ�ग� उतप�दन�ल� उत�जन द�ऊन श�त� � म�स�म�र��र स�कट य�त आह�.

पय.टन : त�ज, ओब�र�य श�र�टन, फ�म[ट� आद� बडय� क�पनय��न� प�चत�र��वकत ह�ट�ल� उभ�रणय�स�ठ� सकन� जम�न त�बय�त घ�ऊन क�कणचय� सम�द वकन�ऱय��च� वय�प�र�करण � ख�सग�करण करणय�चय� य�जन� आह�त. ह�ट�ल, क�ससन� आद� प�चत�र��वकत पय.टन व�कसन�चय� दष�न� जलव�ह�र�स�ठ� ऊबद�र,

स�चR सम�द,‘सन ट�वन�गस�ठ�'उनह�त पहvडणय�करत� व�सत�ण. च�प�टय� आवण सझ�ग�, म�श��च� च�द�र ज��ण.

ग�वय�पम�ण�च परकय पय.टक��स�ठ� स�ग.च! भ�रतभ+म� ह� भ�रत�य कषकऱय��च� नस+न, जण+ बल�ढय परकय-द�श� क�पनय��चय� नफ�ख�र�स�ठ� आवण श�म�त पय.टक��चय� व�ल�स� चIनच�गळ�स�ठ� आह� अस� गYह�त धरन परकय क�पनय��न� भ�रत�त आसथ.क स�म�जय सथ�पन�स�ठ� वनम�वतत करणय�त य�त आह�. ह� स�. क�कणचय� व�क�स�चय� ग�डस न���न� आवण न�कऱय� वमळत�ल अश� भ+लथ�प� द�ऊन ! भ�रत�य र�जयकत> � न�करश�ह� बडय� द�श�व�द�श� क�पनय��च� द�स बनल� आह�त ! आसथ.क ग�ल�मवगर�ए�ढ�च ह� म�नससक ग�ल�मवगर�ह� द�शव�घ�तक आह�.

ब�कस�ईट : क�कण�त ब�कस�ईट व�प�ल पम�ण�त पसरल�ल� आह�. य�वश��य सस�ध�द �ग. सजलह�त ल�ख�ड,

अलय�म�वनयम, म�ग�न�ज, इलम�न�ईट ह� खवनज� स�पडत�त. ह� द�श�च� खवनज स�पत� द�श��तग.त उपय�ग�स�ठ� जरर�पम�ण� ��परणय�करत� स��भ�ळल� प�वहज�. तय�ऐ�ज� वकरक�ळ रकम�त त� वनय�.त क�ल� ज�त आह�. ह� ध�रण बदलण� आ�शयक आह�. ब�कस�ईटचय� ख�ण� वठकवठक�ण� पसरलय� आह�त. तय�प�य� पय�.�रण�य वनकष ध�डक��ल� ज�त आह�त. य� ख�ण�म�ळ� आ�बय�चय� ब�ग��च� न�कस�न ह�त असलय�चय� तक�र� आह�त. ख�णम�लक��चय� त�तप�रतय� नफय�स�ठ� क�कणच� वनसग.स�पत� � फळब�ग� य��च� क�यमच� न�कस�न क�ल� ज�त आह�. क�कणमधय� ब�दर व�क�स, ख�ण�, क�रख�न�, ��जवनवम.त�क[ द� अस� क�णत�ह� पकलप स�मत करणय�प+�u श�सन�न� सथ�वनक जनत�च� वन��.ह स�धन� वहर��+न घ�तल� ज�ण�र न�ह�त, ग�मप�च�यत�च� स�मत� आह� न� आवण पय�.�रण�य समत�ल र�खल� र�खल� ज�ईल ह� प�वहज�. पतय�क पकलप�ब�बत स�ट�स�ट� नवह� तर स���च� एकवतत व�च�र करन क�कणचय� वनसग�.च� � फळब�ग�, श�त�, मतसयस�पत�च� उध�सत�करण ट�ळल� प�वहज�.

क�कण वकन�रपट�च� औद�ग�करण � वय�प�र�करण व�श�ष घ�तक क�?आध�वनक ब�दर�, ��जपकलप, ररफ�यनर�, म�ठ� क�रख�न�, प�चत�र��वकत ह�ट�ल�, सझ�ग�स��ध.न पकलप, पसशचम

वकन�र� स�गर� मह�म�ग., व�म�नतळ अस� अन�कव�ध पकलप क�कणचय� वकन�रपट� पद�श�त उभ� र�ह�त आह�त. वकन�रपट��र�ल ब��धक�म��म�ळ� पय�.�रण�य असमत�ल � पद+षण��ढ ह�ऊन द+रपललय�च� ग�भ�र

Page 23: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

द�tपररण�म स�भ�त�त. महण+न १९ फ�ब���र� १९९१ र�ज� क[ द सरक�रचय� पय�.�रण म�त�लय�न� सम�दभरत�चय� र�ष�प�स+न ५०० म�टर अ�तर�पय�त ब��धक�म � इतर हसतक�प य��च� वनय�तण करणय�स�ठ� एक असधस+चन� ज�र� क�ल�. तय�त�ल वनब�ध �र�ल अन�क पकलप��म�ळ� म�डल� ज�ऊन घ�तक पररण�म स�भ�त�त.

तय�च� स�रप थ�डकय�त प�ह�.ब�दरव�क�स करत�न� ख�ल सम�द�त खण+न � भर घ�ल+न धकक� ऊभ� क�ल�ल� आह�त, क�$ल� ज�त आह�त.

तय�च� द�tपररण�म प��ळ � इतर सम�दज�� आवण म�श��चय� पजननचय� ज�ग� य��र ह�त� आह�. म�ठ� ट�कस., म�ल��ह� जह�ज� � य��वतक मचR�म�र� जह�ज� य��च� �द.ळ ��ढत आह�. पररण�म� सम�द�त ��ह�न ज�ण�र� त�ल � ��गण य�च� पम�ण ��ढत ज�ऊन म�श��न� श��स�चR��स करण� कठ�ण ह�त�. धकक� ब��धण�म�ळ� स�गर�त�ल प��ह���र क�य पररण�म ह�ईल, सधय�च� ��ळ+च� ब��ध (े�रप� लर�े�) कस� हलत�ल, न��न क�ठ� तय�र ह�त�ल,

प�णय�च� फ� ग�ट� क�ठ� पसर�ल य� ग�ष�च� अभय�स न करत� ख�जग� क�पनय��च� धकक� ब��धणय�च� क�म च�ल+ आह� � तय�म�ळ� ग��त�ग��त�चय� समसय� उभय� र�ह�त आह�त.

वकन�रपट�नसजक पठ�र��र क�रख�न� � �स�हत� उभय� र�ह�त आह�त. तय�स�ठ� स�प+ण. ज�गलत�ड � सप�ट�करण क�ल� ज�ऊन पठ�र��रच� म�त�च� थर ��ह�न ज��भ� दगड उघड� पडत आह�. य� खडक�त प�ण� झप�टय�न� म�रत� � वनचरन ज�त�. तय�म�ळ� अश� उघडय� पठ�र��र ग�त�वश��य क�णत�ह� �नसपत� जगण� कठ�ण आह�. पररण�म� क�रख�नय��चय� ��ढ�म�ळ� सम�द वकन�ऱय��र�ल वहरवय� प�च+चय� पठ�र��च� ��ळ��ट�करण ह�त आह�.

क�रख�नय�त+न ब�ह�र पडण�र� प�ण� � स��डप�ण� ओढ�, नद��त ��ह�न तय� पद+वषत झ�लय� आह�त. ह� पद+वषत प�ण� ख�डय��मधय� ��हत ज�त�. ख�डय��लगतच� ख�रफ� ट�च� ज�गल� � तय�लगतच� वचखल�च� पट� ह� स�गर� म�स� � इतर जलचर य��चय� पजनन�चय� ज�ग� आह�त. ख�डय��मधय� पद+वषत प�ण� वशरलय�न� म�स� � इतर सज����चय� पजनन��र व�पररत पररण�म ह�त आह�. द�भ�ळ आवण रतन�वगर�ज�ळ�ल ख�डय��मधय� अस� द�tपररण�म ज�ण�+ ल�गल� आह�त. स��डप�ण�, मIल�प�ण� य�त�ल अन��श � रस�यन� य�म�ळ� प�णय�त व�रघळल�लय� प�ण��य+च� पम�ण कम� ह�ऊन �नसपत� � म�श���र अवनष पररण�म ह�त आह�त.

क�रख�नय�त+न ब�ह�र पडण�र� गरम ह�� � द+वषत ��य+, आमल प�ऊस य��च� द �tपररण�म आ�ब�, स�प�र�, न�रळ अश� म�लय��न वपक���र ह�ऊन फळ��च� उतपन कम� ह�ण�, फळ� आत+न सडण� य�म�ळ� न�कस�न ह�त आह�. क�कणच� जम�न वनचऱय�च� असलय�न� स��डप�ण� � कचर� य�म�ळ� व�वहर�च� प�ण� द +वषत ह�त�. तय�म�ळ� ख�ड�प�ड� र�गर�ई पसरत आह�.

क�कणच� ज�गल� ह� सद�हररत द�वम.ळ �Yक, ��ल� � �नसपत� य�स�ठ� व�खय�त ह�त�. तय�मधय� वकतय�क औषध� �नसपत�, ��त�स�रख� अतय�त उपय�क �नसपत� आढळत�त. य�थ�ल �नसपत�त�ल व�प�ल जIव�क

Page 24: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

व�व�धत� ह� जन�क��च� अम�लय ठ��� न�न��न ज�त� व�कससत करणय�स�ठ� प�य�भ+त आह� . ज�गल त�टल� आवण त�थ�ल व�व�धत� स�पल� क सद�हररत �Yक ��ढत न�ह�त. ज�गल�च� Rत नष झ�ल� क, त�थ� ख�रट� ��ढ फक ह�त�. त�थ�ल कटक, सरपटण�र� प�ण�, पक� न�ह�स� ह�ऊ ल�गत�त. क�कणच� सद�हररत ज�गल� त�टलय�न� ३५ पक�ज�त� न�ह�श� झ�लय�च� अभय�सक��न� आढळल� आह�.

ज�गल� त�टलय�म�ळ� ड�गर�तल� झर� � प��ह आटल� आह�त � प�णय�च� द �वभ.क ��ढत आह�. तय�त भर पडत� आह� न��न क�रख�न�, �स�हत�, ह�ट�ल� य�म�ळ� प�णय�चय� म�गण�त�ल पच�ड ��ढ�च�. वकन�रपट��र�ल ��जवनवम.त� क[ द�, ह�ट�ल�, क�रख�न� प�ण�प�र�ठय�स�ठ� क+ पनसलक�, व�वहर� खण+न भ+-जल�च� ब�R+ ट उपस� कर�त आह�त. ह� ��ग प�नभ.रण�चय� ��ग�ह�न असधक ह�ऊन ख�र� प�ण� भ+-जल�त वशरत आह�. पररण�म� ग��च� प�ण�प�र�ठ� ख�रट ह�ऊन ग��कऱय��चय� ह�तच� वपणय�च� प�ण�स�धद� वहर��ल� ज�त� आह�.

वकन�रपट��र�ल प�ळण�च� ��पर प�चत�र��वकत वय�प�र� पय.टन�स�ठ� करणय�स उत�जन वदल� ज�त� आह�. ह�ट�ल� � इतर ब��धक�म��म�ळ� नIसवग.क प��ह�ल� अडथळ� वनम�.ण ह�त आह�त. वकन�रपट��र�ल ख�रफ� ट� � इतर �Yकस�पद� नष क�ल� ज�त� आह�. कचर�, ट�क�ऊ पद�थ., स��डप�ण� य�म�ळ� ख�डय�, सम�दवकन�र� पद+वषत ह�त आह�त. म��बई त� र��द�ड�, हररहर�श�र, गणपत�प�ळ�, म�ल�ण य�थ� पय.टन�च� व�पररत पररण�म ज�ण�+ ल�गल� आह�त. म�ट�र�स�ठ�चय� रसतय��चय� ��ढ�म�ळ�ह� वकन�रपट�च� व�ध��स ह�त आह�.

सम�दवकन�ऱय��र�ल क�ळ�ब�, सझ�ग� य��चय� कY वतम स��ध.न पकलप�स श�सन उत�जन द�त� आह�. आ�ध पद�श�मधय� अश� पकलप��च� म�ठ� द �tपररण�म अन�भ��स य�त आह�त. सझ�ग� पकलप�स�ठ� वकन�रपट��र ब�ध�र� ब��ध+न कY वतम तळ� वनम�.ण करन तय�त सम�द�च� प�ण� भरल� ज�त�. तय�स�ठ� प�प, प�प घर�, प�ईपल�ईन आद� ब��धक�म�स�ठ� वकन�रपट��र�ल ख�रफ� ट� � इतर �Yकस�पद� नष क�ल� ज�त�. ब��धक�म��म�ळ� नIसवग.क प��ह��न� अडथळ� वनम�.ण ह�त�त. ख�र� प�ण� तळय�त भरलय�न� आसम�त�त�ल जम�न � प�ण� ख�र��त�. सझ�ग� उतप�दन�स�ठ� ��पर�त य�ण�ऱय� रस�यन�चय� पद+षण�न� वकन�रपट�, मसचRम�र� � श�त� य��च� अस� अपररवमत न�कस�न ह�त�.

क�कणपट�च� औद�ग�करण � न�गर�करण क�लय�न� ��ढत� पद+षण, ��ढत� गदu � ग�ग�ट, ��ढत� मह�ग�ई � झटपट पIश�न� वनम�.ण ह�ण�र� वयसन� य� स�. समसय� ��ढत आह�त. तय�स�ठ� श�तकऱय��चय� जवमन� हसतगत क�लय�न� श�तकर� द�श�धड�ल� ल�गत आह�. क�कण वकन�रपट�च� समYधद मतसय � इतर जलचर स�पत� आवण त�थ�ल म�लय��न फळब�ग� � �Yकस�पद� य��च� �Iवशषय � �Iव�धय व�च�र�त घ�ऊन क�कणचय� स�रकण�स ख�स अगकम द�ण� जरर आह�. पय�.�रण ख�तय�न� क�ढल�लय� वकन�रपट� रकणव�षयक अधय�द�श�च� त�च ह�त+ आह�. पण पय�.�रण स�त�लन, ल�क��च� वन��.ह � ल�कस�सकY त� य� स��.स म+ठम�त� द�ऊन सत�-स�पत�ध�रक��चय� फ�यद�स�ठ� क�कणच� वय�प�र� ल+ट च�ल+ आह�.

Page 25: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

र�जग�र�च� आवमष… क�रख�नद�र� ��ढल� क र�जग�र ��ढत� ह� सम�करण एक�वणस�वय� शतक�त ठ�क ह�त�. वबवटश��न� रतन�वगर� सजलह�त�ल भ�तश�त�, जल��हत+क आवण वय�प�रउद�म पच�ड ज�गलकट�ई करन नष क�ल�. त�वह� प�ट�स�ठ� क�कण� म�ण+स म��बईकड� �ळल� आवण त�थ�ल क�पड वगरणय�त, ब�दर�त च�कर�ल� ल�गल�. अवशवकत, वबगरकसब� म�ण+सह� त�वह� नवय� उद�गध�द�त घ�तल� ज�ई आवण क�रख�नय�मधय� म�ठय� स�खय�न� क�मग�र ल�गत. पर�त� द �सऱय� मह�य�धद�न�तर त�तव�ज�न�मधय� ��ग�न� बदल घडत ग�ल�. आवण ग�लय� ��स �ष�.त तर ��ढत� य��वतककरण � स�गणककरण य�म�ळ� क�मग�र��च� गरज ��ग�न� घटत आह�. आजच� उद�ग ए�ढ� भ��ड�लपच�र आह�त क ९२०० क�ट� रपय� ग��त�ण�कचय� एनर�न ��ज पकलप�त फक ३०० ल�क��न� र�जग�र, २०००० क�ट� रपय� ग��त�ण�कचय� जIत�प+र आसण�क ऊज�. पकलप�त फक ७०० ल�क��न� र�जग�र अप�वकत आह�, आवण त�ह� उचचवशवकत, त�तक� शल ल�क��न�. तय�म�ळ� ��जपकलप, ररफ�यनर�, र�स�यवनक उद�ग क�कण�त उभ� र�वहल� तर क�कणचय� म�णस�ल� झ�ड+ ��ल�, रख��लद�र, म�ळ� अश� थ�ड�च क�म� वमळ+ शकत�ल. अवभय��वतक मह�व�द�लय�, त��वतक वशकण स�व�ध� क�कणचय� तरण�स�ठ� ख�स क�कणमधय� उभ�रलय� तर�स�धद� एक+ ण र�जग�र��ढ अतयलप असलय�म�ळ� उद�ग��चय� ��ढ�म�ळ� क�कण��ससय��च� व�क�स�ब�बतच� अप�क� प�र� ह�त न�ह�. क�रण य� उद�ग��च� कचच� म�ल ब�ह�रन य�त� � तय�र म�ल�च� ब�ज�रप�ठ ब�ह�रच असलय�न�, थ�डकय�त सथ�वनक अथ.वय�सथ�श� तय��च� द��� स��धल�ल� नसलय�न� आसथ.क ��ढ�ल� उत�जन वमळत न�ह�. न�करद�र ल�क��च� स�खय� अलप असलय�न� वय�प�रउद�म � घरक�म आद� न�कऱय��मधय�ह� मय�.वदतच ��ढ ह�त�; पर�त� य� म�ठय� उद�ग��च� जवमन�च� भ+क म�ठ� असलय�न� जम�न स�प�दन�म�ळ� श�कड� श�तकऱय��च� वन��.हस�धन� वहसक��+न घ�तल� ज�त�त.

वश��य ह�� आवण प�ण� पद+षण�म�ळ� वपक��च�, मचR�म�र�च� न�कस�न ह�त� त� ��गळ�च! तय�म�ळ� ब�ह�रन ल�दल�ल� उपर� भ��ड�लपध�न उद�ग क�कणचय� व�क�स�ल� प�षक तर नवह�च पण व�न�शक�र�च ठरत आह�त.

पय.टन : पय.टन�म�ळ� र�जग�र ��ढ�ल अस� भर�स� असत�; पर�त� ह� पय.टन क�णतय� पक�रच� आह� य��र तय�मध+न र�जग�र कश� पक�र� ��ढ�ल आवण पय�.�रण�ल� वकत� ध�क� प�च�ल ह� अ�ल�ब+न असत�. प�चत�र��वकत पय.टन ह� श�म�त थर�स�ठ� असलय�न� तय��चय� सरबर�ईस�ठ� उ�च� द�र, ब�कफ�सट स�ररयलस,

प��-वबससकट�, डब�ब�द म��स, फळफळ��ळ, म���, स�बण, अतर� फ��र� ह� स�. ब�ह�रनच आणल� ज�त�. प�चत�र��वकत ह�ट�ल�त सफ�ईद�र इ�सगलश ब�लण�ऱय� म�ड तरण-तरण�न� � अन�भ�� ख�नस�म�, स��क��न�च फक न�कर�च� स�ध�. क�कण��स�य��न� अ�गम�हनत�च� गड�, म�ळ�, म�लकर�ण, चपर�श� य�पल�कड� क�म� वमळण� कठ�ण. व�ल�स� पय.टक��ब�बत ग�वय�तल� अन�भ� आह� क क��ळय� �य�च� म�ल�, म�ल�, ससय� य��न� ल¤वगक वय�स�य�मधय� ओढल� ज�त�. श�म�त पय.टन वय�स�य�मधय� प+�u जस� र�ज�रज��ड�, र�जप�त य��चय�

Page 26: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

स���स�ठ� द�स-द�स� ग�ल�म�स�रख� ��परल� ज�त, त�च न�त� पय.टक � स��क��मधय� असत�. पय.टक चIन�, अर�र���, कध� द�र, अमल� पद�थ��चय� ध��द�त तर च�कर नमपण� तय��चय� हvकम�चय� त�ल��र न�च�ल� ज�त�त ! ह� न�त� पय.टक � स��क द�ह�चय�ह� दष�न� घ�तक, अम�न�� असत�. वश��य ल¤वगक अतय�च�र�च� ध�क� ��गळ�च. अश� र�त�न� ज�वह� प�चत�र��वकत पय.टन�ल� श�सन उत�जन द�त� त�वह� तय�च� क�कण�त�ल शवमक���र, स�सकY त��र क�य द�tपररण�म ह�त�ल आवण महण+न अश� तऱह�चय� र�जग�र�च� स��गत कर�यच� क� य�च� ग�भ�र व�च�र ह�ण� अगतय�च� आह�. द�सऱय� पक�रच� पय.टन महणज� कY ष� पय.टन आवण शIकवणक सहल�. श�ळ�, मह�व�द�लय�त�ल म�फक उतपन�गuय व�द�थu, व�द�सथ.न� य��च� स�ट�-सहल�स�ठ� क�कण��र�. य� पय.टक��च� म�कक�म र�हvटय�, द���लय�, धम.श�ळ� वक��� घर�घर� आवण यजम�न��श� न�त� अवतथ� महण+न अगतय�च�-बर�बर�च�. क�कण�त�ल पय.टन व�क�स ह� मनम�र�द भमण, वनसग.वनर�कण, वनसग.-स�दय�.स��द � शIकवणक सहल�न� प�षक स�य�-स�व�ध� ��ढ�णय�चय� दष�न� क�ल� प�वहज�. अश� सहल�त शमसहभ�ग�च� ��ट� उचलणय�च� आय�जन करत� आल� तर श�तकऱय��न� मदतक�रक ह�ईल आवण व�द�थu-व�द�थnय��न� आगळ� आर�गयद�य� अन�भ� वमळ�ल.

त�वह� परकय � ख�जग� बडय� भ��ड�ल�चय� क� बडय� घ�ऊन आपण�स उभ� र�हत� य�ईल य� भम�त न र�हत� व�क�स�स�ठ� र�षn �य�कY त ब�क�, न�ब�ड., � श�सन�म�फ. त उपलबध ह�ण�ऱय� भ��ड�ल�त, कलपक � ल�कक[ द� य�जन��आध�र� क�कणच� श�त�, फळब�ग�, मचR�म�र� य��चय� व�क�स�स�ठ� झटल� तर शवमक जनत�ल� उज�ल भव�तवय आह�.

पचसलत ल�कवहतव�र�ध� व�क�सर�त� � पय�.य� ल�कक[ द� व�क�स ध�रणपचसलत व�क�सर�त� : आज व�क�स�च� वय�खय� क��ळ आसथ.क वनकष��र क�ल� ज�त� आवण तय�च�

म�जम�प क�ल� ज�त� त� �सत+-स��� वनवम.त�च� पट� ल��+न. र�षn �य उतपन�च� दर ८ टकक�-९ टकक� महणज� व�क�स�च� द�ड म�नल� ज�त�. य� ��ढतय� उतपन�च� व�भ�जन कस� ह�त� आह�, त� मह�पद�ध�श (ल�ख-क�ट�), क�टयध�श य��चय� ह�त�त ��ढतय� पम�ण�त क[ वदत ह�त� आह� क वकम�न ज��नम�न ग�ठणय�स�ठ� कषकर� जनत�चय� ह�त�त प�चत� आह�, य�च� व�च�र क�ल� ज�त न�ह�. आसथ.क ��ढ�च� ग�ल� प�धर� �ष> घ�डद�ड च�ल+ असत�न� अज+नह� भ�रत�त�ल ७०% जनत�ल� र�ज� २० रपय� खच. करणय�ए�ढ�ह� उतपन वमळत न�ह�, क�रण ��ढतय� उतपन�च� अत�� क[ द�करण ह�त� आह�. श�म�त�च� ��ढत� क[ द�करण ह�त असलय�न� उतप�दन�च� अगकमह� तय�न�स�र ठरत आह�त. उतप�दन�मधय� शस�स�, चIन�चय� �सत+, फ�लत+-घ�तक �सत+ य��च� पम�ण ��ढत� आह� आवण ध�नय, त�ल, ड�ळ�, घर� आद� ज��न��शयक �सत+�च� त+ट पड+न शवमक��च� सस�ह�लपट ��ढत� आह�. ए�ढ�च नवह� तर पचसलत ‘‘व�क�स�''स�ठ� स�झ, व�म�नतळ, ख�ण�, क�रख�न�, इ. उभ�रणय�स�ठ� जम�न, ज�गलस�पत�, मतसयस�पत� अश� शवमक��च� जगणय�च� स�धन� वहर��+न घ�तल� ज�त आह�त. आवण

Page 27: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

ल�ख� शवमक��न� द�श�धड�ल� ल��ल� ज�त आह�. जवमन��रन, ज�गल�त+न सकन� उचलब��गड�स श�तकर�-आवद��स� व�र�ध कर�त आह�त. त�वह� प�ल�स-ज�ल+मजबरदसत�-शसबळ�च� ��पर करन ‘‘व�क�स�''च� ब�लड�झर श�सन र�टत आह�. क�रण र�जयकतय� �ग�.स-म�त�-ख�सद�र-आमद�र, न�करश�ह�, बड� उद�गपत�, वय�प�र�, बड� जम�नम�लक, वबलडर, तय��च� हसतक � आसशत, य��न� तय�त+न फ�यद� ल�टत� य�त�. जनत�च� वन��.हस�धन� हडप करन त� बडय� उद�ग-वय�प�र�-वबलडरन� बह�ल करन तय��च� नफ� फ� ग�ल� ज�त आह�त आवण श�सनकतय��च� सखस� तय�त+न गरम ह�त आह�त. पर�त� य� व�क�सपधदत�ल� व�र�ध फक जम�न-ज�गल ज� गम��त आह�त त�च करत आह�त. आज श�तकर�-आवद��स� ज�तय�त भरडल� ज�त� आह� आवण मधयम�गuय न�गर जनत� स�प�त आह�. तय��न� तय�च� चटक� फ�रस� बसत न�ह�त. तय�म�ळ� त� थ�ड आह�.

पचसलत व�क�सपधदत�च� द+रग�म� अवनष पररण�म लक�त घ�ण� गरज�च� आह�. तय�च� चटक� कवनष मधयम�ग�.ल�ह� आत� ज�ण��यल� ल�गल� आह�त. श�तजवमन�च� ��ढत� न�गर� ��पर आवण फळ�, फ� ल� आवण वनय�.त�ल� उत�जन द�णय�चय� ध�रण�म�ळ� ध�नय�ख�ल�ल क�त कम� ह�ऊन ध�नय�च� भ�� भडकल� आह�त.

कY ष�म�त� ध�नय-ड�ळ�-त�ल आय�त करणय�चय� आवण मह�ग�ई वनय�तण�त ठ��णय�चय� ब�त� करत�ह�त. पर�त� आ�तरर�षn �य ब�ज�रप�ठ�त गवह�च� भ�� �ष.भर�त द�पपट झ�ल� आह�त, त�वह� आय�त��र अ�ल�ब+न र�ह�ण� कस� पर�डण�र? परकय��न� भ�रत�त सथ��र म�लमत� खर�दणय�स म�भ� वदलय�न� ५०-६० पट असधक कयशक असल�लय� परकय क�पनय��चय� अवतकमण�म�ळ� � क�ळय� पIश�म�ळ� जवमन�च� भ�� आक�श�ल� वभडल� आह�त. पररण�म� मह�नगर��मधय� मधयम�ग�.ल�ह� पकक� वन��स न पर�डणय�ज�ग� ह�ऊन तय��च� पर�ड ��ढत� आह�.

र�जग�रवनवम.त�?: परकय ग��त�ण+क � क�रख�नद�र� य�म�ळ� र�जग�र ��ढत� अस� द��� करन पचसलत व�क�स ध�रण�च� समथ.न क�ल� ज�त�. पर�त� य�ब�बत �सत�ससथत� क�य आह�? १९९१ प�स+न आध�वनक उद�ग-ख�ण�-स��� क�त�त�ल पकलप���र स�म�र� ११ ल�ख क�ट�च� ग��त�ण+क झ�ल� � १३ ल�ख क�ट�च� ग��त�ण+क ह�ऊ घ�तल� आह�. पर�त� य� क�ळ�त स�घवटत क�त�त�ल र�जग�र स�म�र� २७० ल�ख य� प�तळ��रच घ�ट�ळत आह�. क�रण न�� उद�ग प�म�खय�न� उचचभ+ �ग�.स�ठ� उतप�दन करण�र�, भ��ड�लपच�र � ऊज�.पध�न आवण स�य�चसलत � स�गणक त�तज�न ��परण�र� असलय�न� मय�.वदत न�कऱय� द�ण�र�-तय�ह� म�खयत… उचचवशवकत��स�ठ�च-अस� आह�त. तय�म�ळ� अलप पम�ण�तच न�� र�जग�र वनम�.ण ह�त�. पण तय�बर�बर क�पड उद�ग�त�ल र�जग�र�त म�ठ� घट झ�लय�न� ऐन र�जग�र वनवम.त� श+नय ! वश��य य� व�क�स ध�रण�ख�ल� श�तकर� � आवद��स� य��च� खचच�करण क�ल� ज�त असलय�न� ब�र�जग�र� म�ठय� पम�ण�त ��ढत� आह� त� ��गळ�च.

व�क�स�च� फसलत : व�क�स�चय� न���ख�ल� च�लल�लय� झगमग�ट�चय� भ+लभ+लयय�न� न फसत� तय�च� खर�

Page 28: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

स�रप समज+न घ�तल� प�वहज�. नवय� उद�ग��म�ळ� र�जग�र वनवम.त� फ�रश� ह�त न�ह�. ए�ढ�च न�ह� तर तय� ऊज�. पध�न उद�ग��म�ळ� ��ज वनवम.त�, ख�ण�च� गरज ��ढ+न म�ठय� पम�ण�त भ�रत�त�ल ज�गल� � अनय वनसग.स�पत�च� उध�सत�करण ह�त आह� आवण शवमक��च� जम�न-प�ण�-ज�गल ह� वन��.ह स�धन� हडप क�ल� ज�त आह�त. पचसलत आसथ.क ��ढ ह� अश� शवमक व�र�ध� � द�शव�घ�तक आह�. पचसलत व�क�सर�त� ह� क��ळ भ��ड�लपध�न, अतय�चच त�तज�नपध�न आह� अस� नवह� तर त� व�क�स�च� एक घ�तक म+लय, एक अवनष ‘आदश. ' सम�ज�त रज�त असत�. ‘ख�जग� नफ�' आवण उतप�दन��चय� र�श� महणज�च व�क�स.

व�क�स�च� एकम�� म�ग. महणज� ब�ज�रय�तण�, त� क�ब�ज करणय�स�ठ� मन बध�र करन ट�कण�र� आकमक ज�वहर�तब�ज�, ‘‘सततच� उपभ�ग महणज�च स�ख'' य� भम��र स��र ह�ऊन च�लल�ल� द�ड महणज� व�क�स अस� भम वनम�.ण क�ल� ज�त आह�. सट�ब�ज� व�तवय�ह�र�म�फ. त भ��ड�ल�च� ह�त�ळण�, ज��घ�ण� सपध�., वनसग�.च� ऱह�स, कचऱय�च� ढ�ग, पच�ड पद+षण, श�षण य� रप�त सम�ज��र म�ठ� वक�मत ल�द+न ख�जग� नफय�च� क[ द�करण करण�र� ह� व�क�सपधदत� म�णस�च� म�ण+सपण म�रन ‘‘पIस�'' ह� दI�त बन�त�. पIश�स�ठ� क�णत�ह� म�ग. ��परण� नIवतकच(!) म�नत�. झटपट पIश�चय� म�ग� असल�ल� मधयसत, दल�ल, तय��च� हसतक अस� उपर� सतर ��ढ�ल� ज�त आह�त. आकमक वयवक��द � पर�क�ट�च� स��थ. ब�क�ळ+न भष�च�र, ग�नह�ग�र�, वयसन�ध�नत� य�ल� सम�जम�नयत� प�प ह�त� आह�. आसथ.क अ�ग�न� जस� भण�ग �ग. ��ढत आह� तस� र�जकय, स�म�सजक, स��सकY वतक अ�ग�न�ह� त� प�सल� ज�त आह�.

पचसलत व�क�स प�रप�न� वनम�.ण क�ल�ल� भ+लभ+लयय� उचचवशवकत �ग�.ल� भल� म�ठ� पग�र � इ�प�ट>ड �सत+�चय� म�य� नगर�त�ल भ�गव�ल�स� ज��न�च� सझ�ग चढ�+न आह�. मधयम�गuय ग�हक�ल� ल�भस ज�वहर�ब�ज�त+न भ�रळ घ�ल+न क�क�क�ल�, म�ग�, व�लसस�रखय� फ�लत+ खर�द�चय� म�ह�त ग��त�त आह�. सट�ब�ज�त+न पIश�चय� घब�ड�चय� ल�भ�त पकडत� आह�. ब�क�र तरण��न� सत�ध�श��चय� आशय�न� ख�डण� �स+ल करणय�चय�, क�ळय� ध�द�त+न पIस� कम��+न ससगर�टचय� ध��द�तलय� यपप� ल�ईफचय� कIफ�त अडक�त आह�. सत�ध�र� �ग. अश� पक�र� अतय�त चल�ख�न� पचसलत व�क�सर�त�चय� म�हज�ल�त तरणतरण�न� झ�ल�त आह�.

‘‘व�क�स�''चय� ब�लड�झरख�ल� भरडल� ज�त असल�ल� श�तकर�, आवद��स�, क�र�ग�र, मचR�म�र, क�त�ट�, ह�ग�म� क�मग�र, श�तमज+र इ. शवमक आपल� वनष�ध व�व�ध आ�द�लन��त+न न�द�त आह�त. पर�त� ह� आ�द�लन� मय�.वदत � व�ख�रल�ल� असलय�न� त� पररण�मक�रक ठर शकत न�ह�त. मतप�ट�त+नह� आपल� वनष�ध शवमक जनत� वयक करत आह�. पण आजच� स�. पम�ख सत�ध�र�पक-भ�जप आघ�ड� � क��ग�स आघ�ड�-य��च� व�क�सर�त� एकच असलय�न� मतप�ट�वद�र� ��गळ� पय�.य उभ� करण� शकय न�ह�. य� क�ड�त+न ब�ह�र पडणय�स�ठ� म�ग. एकच. जन स�घटन��वद�र� ल�कक[ द� पय�.य उभ� करणय�चय� वदश�न� पयतन.

Page 29: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

ल�कक[ द� व�क�स : पय�.य� व�क�सन�त�मधय� ख�जग� नफ�, भ��ड�ल, पIस� ह� क[ दवब�द+ न र�ह�त� ‘‘म�ण+स''

ह� व�क�स�च� क[ दवब�द+ र�ह�ल. उतप�दन�चय� र�श��र व�क�स म�जल� ज�ण�र न�ह� तर म�न��चय� अन,

�स, वन��र�, वशकण, आर�गय आद� म+लभ+त गरज�, अथ.प+ण. क�म�च� हकक, म�न�� पवतष�ल� स�ज�ल अश� र�त�न� प+ण. करण� ह� व�क�स�च� उवदष!

द�श�च� वनसग.स�पत� � इतर स�धनस�पत� सम�ज�चय� स���ग�ण पगत�स�ठ� वचरसथ�य� पधदत�न� ��परल� ज�ईल, अश� पधदत�न� उतप�दन�च� वनय�जन, आवण म�न��ल� ग�ल�म बन�ण�र� उतप�दन त�त � वय�सथ�पन पधदत� बदल+न म�न�� सज.नश�लत� फ� ल�ण�र�, ल�क��च� पतयक सहभ�ग � वनय�तण असल�ल� सहक�र��र आध�ररत व�क[ वदत उतप�दन वय�सथ� पसथ�वपत करणय�चय� वदश�न� प��ल� उचलल� ज�त�ल. म�न�� ज��न�तल� ‘‘म�ण+स''पण ��ढ��� ह� व�क�स�च� धय�य स�धणय�स�ठ� भ�वतक गरज� तर भ�गलय� प�वहज�तच,

पण तय�बर�बर सहक�य., स�स���द � सम�नत� आध�ररत स�म�सजक स�ब�ध, म�न�� सभयत� समYधद करण�र� स��सकY वतक आव�tक�र आवण ल�कसहभ�ग� श�सनवय�सथ� उभ� करण� ह� पय�.य� व�क�सन�त�च� उवदष !

क�कण�मधय� ल�कक[ द� व�क�स�वद�र� ल�क��चय� ह�त�तल� स�धनस�पत�-जम�न, ज�गलस�पत�, मतसयस�पत� य�च� आज ह�त असल�ल� वय�प�र� ल+ट � व�न�श थ�प�+न तस�च तय��र ह�त असल�लय� बडय�/परकय क�पनय��च� आकमण थ��ब�+न तय� स�पत�च� आध�र कस� सधन करत� य�ईल, तय�आध�र� ��ढत� र�जग�र � ��ढत� उतप�दन कस� वमळ�त� य�ईल य�स�ठ� स�य�जन करण� ह� ल�कक[ द� व�क�स य�जन�च� उद�श ! आज क�कणचय� स�पत�च� ए�ढ� व�न�श झ�ल�ल� आह� क तय�च� प�नसnथ�पन�-प�नरजज��न करणय�स�ठ� एक�सतमक � स��कष वनय�जन�च� वनकड आह�. वयवकगत प�तळ��र फ� टकळ क�य.कम��त+न त� स�धण� शकय न�ह�. ख�र� प�तळ��र, ग��प�तळ��र स�म+वहक वनण.य�न� आवण ल�क��चय� सहक�य�.न� � प�ढ�क�र�न�च ह� ल�कक[ द� व�क�स शकय आह�. य� व�क�स�त भर अस�ल त� नIसवग.कररतय� प�नरतप�दन ह�ण�ऱय� स�धनस�म�ग�च� असधक�सधक आध�र घ�ण� � खवनज�, खवनज त�ल आद� मय�.वदत स�ठ� असल�लय� स�म�ग�च� क�टकसर�न� ��पर. तस�च नIसवग.क स�धनस�पत� नष न करत� (ज�गल� सम+ळ त�डण�, भ+गभ�.तलय� प�णय�च� प�नभ.रण�प�क� असधक उपस�, जवमन�च� ध+प, जवमन� न�वपक करण� इ. ट�ळ+न) त� श�श�त � प�नजu�� पधदत�न� ��परण�. आध�वनक श�स � त�तव�ज�न�च� उपय�ग � प�र�पररक अन�भ�जनय ज�न�च� आध�र य��च� स��गड घ�ल+न सम�वचत त�त�च� व�क�स करन वचर�ज��� व�क�स स�धण� शकय आह�.

नIसवग.क स�स�धन��च� स��ध.नज�गल : प��स�च� क�कण��र �रदहसत! तय�म�ळ� क�कण�मधय� व�सत�ण. � स�पन ज�गल� ह�त�; पण

वबवटश��न� ज�गलत�ड��रच� वनब�ध उठ�ल�. जह�जब��धण�, रळ��ख�ल�ल त�ळय� इतय�द�स�ठ� ज�गल�च� पच�ड त�ड क�ल�. स��त�तय�तर क�ळ�तह� ज�गलत�ड च�ल+च आह�. तय�म�ळ� ड�गर ब�डख� ह�ऊन ध����ध�र प�ऊस

Page 30: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

ह� जण� श�प बनल�! आज रतन�वगर� सजलह�त ज�गलवय�प पद�श एक+ ण क�तफळ�चय� एक टककय�ह�न कम� आह�. प+�u द�ट ज�गल� असल�ल� जम�न ब�डख� झ�ल� आह�. ज��र द�ट झ�ड�, झ�डप�, ��ल�च� गद. आचR�दन ह�त� त��र प��स�च� म�र� झ�ड�झ�डप���र ह�ऊन प�ण� स�थ गत�न� जवमन��र उतर� � प�ल�प�च�ळय�चय� आचR�दन�त स�ठ+ न र�ह�न झ�ड��चय� म�ळ��न� वनम�.ण क�ल�लय� प�कळय��चय� आध�र� हळ+हळ+ जवमन�त म�र�. जवमन�तल� प�णय�च� स�ठ� ��ढ+न झ�ळझ�ळ ��हण�र� झर� � नद�च� प�ण� �ष.भर वटक+ न र�ह�. �Yक�चR�दन�म�ळ� जवमन�च� फ�रश� ध+प ह�त नस�. त�च ड�गर ब�डख� झ�लय�न� प�ण� ��ग�त ��ह�न ज�ऊन जवमन�च� ध+प पच�ड ��ढल� � प�ण� म�रण� ज�ळज�ळ ब�द ह�ऊन वडस[बरप�स+न प�णय�च� द �वभ.कय पड+ ल�गल�. त�वह� ढ�सळल�ल� वनसग.स�त�लन स�ध�रणय�स�ठ� हररत�करण करन प�णय�च� ��ग कम� करण� � जवमन�च� ध+प वनय�वतत करण� अतय��शयक आह�. ब��धब�वदसत�न� ह� स�धण� क�कण�त�ल ध���ध�र प��स�म�ळ� कठ�ण � खवच.क बनत�. ग�त,

झ�डप�, झ�ड� य��च� आचR�दन ��ढ�+न कम� खच�.त प�णय�च� वनय�तण करण� शकय आह�. हररत�करण�स�ठ� स�य�गय झ�ड�-झ�डप��च� वन�ड � पधदतश�र आय�जन करण� जरर�च� आह�. (प�ह� पररवशष - २ : क�षक १)

हररत�करण : ड�गरउत�र��र, वश��र�चय� सरहद��र आवण न�लय�चय� कड�न� ब��ब+�च� र�प� ल��+न ब��ब+ब�ट� ��ढ�+न च��गल� अडसर वनम�.ण करत� य�त�. ब��ब+�च� क�द ल��ल� तर ४ �ष��त ब��ब+�च� ब�ट तय�र ह�त�. उत�र��र सट�यल� ह�म�ट� य� ग�त�च� वक��� त�ग�च� द�ट प�र� आवण ख�ल�ल ब�ज+स ट�फ�ससय� क�वडड� (ढशवहे�र�ळर

उरप�ळ�र) वक��� कर��द य� झ�डप��च� ब� ल��लय�स थ�डकय� क�ळ�त च��गल� आचR�दन ��ढत�. ब� प�रणय�प+�u च���स त�स वभज�+न घ�तल� महणज� त� म�त�ल� वचकटत� � ब� ��ह�न ज�णय�च� पम�ण कम� ह�त�. प��स�ळय�चय� आर�भ�च� म�ठ� प�ऊस झ�लय��र ब� प�रण� करण� य�गय. ह� ल�ग�ड करत�न� पवतएकर ब�च� पम�ण प�ढ�लपम�ण� : सट�यल� ह�म�ट� २ वकल�, ट�फ�ससय� ३ वकल�, त�ग २० वकल�. कर��द�च� ब� द�न म�टर अ�तर��र � ट�फ�ससय�च� त�न म�टर अ�तर��र ल��ण� य�गय. आ�ब� ल�ग�ड�य�गय जम�न अस�ल तर १द१द१ म�टरच� च�क�न� खड� दह� म�टर अ�तर��र खण���त. य� खडय�चय� तळ�त ह�ड� ट�क+ न प�ल�प�च�ळ�, स�प�क म�त� � श�णखत य�न� खड� भर���. य� ��फय�भ��त� ट�फ�ससय� वक��� कर��द�च� ब� प�र���. ��फय�भ��त� क�ट�र� क��पण � नIॠतय वदश�ल� ��ऱय�प�स+न स�रकण�स�ठ� दगड रच+न गडग� ब��ध��� . ��फय�त आ�बय�च� ग��ठ� र�प ल��+न त� रजलय��र तय��र ह�प+स आ�बय�च� कलम कर���. ह�प+स आ�बय�च� तय�र कलम ल��लय�स झ�ड ��ढणय�च� एक �ष�.च� खच. � ��ळ ��चत�. झ�ड ज�म�न� ��ढ+न फळ� ल�कर ल�गत�त. कलम क�लय��र द�न-त�न �ष> प�ण� द��� ल�गत�. त� मटक� वठबक पधदत�न� वदलय�स प�णय�च� बचत ह�त�. आ�बय�य�गय जम�न नस�ल तर क�ज+च� ल�ग�ड कर���. ड�गर उतरण�चय� ख�ल�ल ब�ज+स करट�ल�च� क�द ल��ल� तर म�त� धरणय�स च��गल� उपय�ग ह�त�. क�द�च� ��ढ ह�ईल तस� क�द�ख�लच� क�त ��ढ����. ट�फ�ससय� ग�र� ख�त न�ह�त, त� ��ग�न� पसरत� � तय�च� म�ळ� प�ण� च��गल� धरन ठ��त�त.

Page 31: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

जम�न फ�र वनकY ष अस�ल तर खड� घ�ऊन �Yक�र�पण करण� य�गय. झ�डप��च� वन�ड करत�न� म�त� धरणय�स मदतक�रक कड�म[द�, वचल�र, क�र��, एर�ड, इ. चर वक��� खड� घ�ऊन � त� म�त�-प�ल�प�च�ळय�न� भरन व�व�ध �Yक��च� ल�ग�ड वकफ�यतश�र ह�त�. ज�गल� आ�ब�, स�ग��न, च�र, क�कम, वशसम, ज��भ+ळ,

वहरड�, ब�हड�, आ�ळ�, इ. �Yक � तय�स�बत वशक�क�ई, च�दजय�त, अ�ब�ड�, शत��र� य��च� ल�ग�ड फ�यद�श�र ह�त�. झ�ड�-झ�डप� ल�ग�ड�च� पवतह�कटर खच. १० त� १५००० रपय� य�त�.

सट�यल� ग�त क�प+न ग�र��न� ओल� वक��� ��ळ�+न उतम च�र� ह�त�. त� द�ध�चय� ��ढ�स मदतक�रक ठरत�. त�ग�च� त�त+ ज�ळ� व�णणय�स�ठ� वक��� क�गद�स�ठ� उपय�क आह�त. हररत�करण�च� क�य.कम ज�सत�त ज�सत क�त�त ग��प�तळ��र र�ब�ल� तर द�न �ष�.त पररसर�त�ल भ+जल�त लकण�य ��ढ ह�ऊन ख�लगट भ�ग�त म�रल�ल� प�ण� ब�डकत+न क�ढ+न आ�बय�चय� कलम��न� द�णय�स�ठ� उपलबध ह�त�. �र�ल हररत�करण�चय� क�य.कम�स�ठ� वभज�ल�लय� वबय�ण��च� प�र� करण� ए�ढ�च शम आवण वबय�ण��च� खर�द� ए�ढ�च म�फक खच. य�त�. �र�लपम�ण� हररत�करण�च� क�य.कम पतय�क ��ड�त ह�त� घ�ण� ससय��न� सहज स�धत� य�ईल. तय�स�ठ� ��डय�-��डय��न�, ग���-ग����न� एकवतत वनण.य घ�ऊन ब��धब�वदसत� � हररत�करण य�जन� र�ब�ल� तर प�च �ष�.त क�कणचय� प�णय�च� वकम�न गरज� ��ड���ड�त भ�ग+ शकत�ल.

प�ण�-स�ठ� : ज�थ� नIसवग.कदषय� अन�क+ ल क�त अस�ल अश� वन�डक क�त��मधय� ब�ध�र� ब��ध+न प�ण�स�ठ� वनम�.ण करणय�च� क�य.कम ह�त� घ�ऊन प�णय�च� उपलबधत� असधक ��ढ�त� य�ईल. अश� य�जन� म�खयत… प�य�वगक स�रप�त घ�ऊन, हररत�करण�चय� क�य.कम�श� स��गड घ�ल+न श�स�य म+लयम�पन�न�तर अश� य�जन��च� व�सत�र करण� य�गय.

ब��धब�वदसत� क�य.कम�त ड�गर उत�र��र�ल न�लय���र अ�तर�अ�तर�न� ल�क+ ड-ब��ब+�चय� अडणय� ��परन दगड�च� लह�न ब�ध�र� (प��स�च� प�ण� तय��रन ��ह�न ज�ईल) ब��ध+न प��स�च� ��ग कम� करत� य�ईल.

न�लय��चय� ब�ज+न� उत�र��रन ��हण�र� प�ण� क�ट �+ र�र चर खण+न � ड�गर��र�ल सप�ट�चय� भ�ग�त लह�न तळ� ख�द+न, ह� तळ� चर�न� ज�ड+न प�णय�च� ��ग कम� करत� य�ईल आवण ज�ग�ज�ग� थ�ड�थ�ड� प�ण� त�तप�रत� स�ठ�ल� ज�ईल. ब�ध�र� क�य.कम�बर�बर हररत�करण�च� क�य.कम र�ब�ण� आ�शयक आह�च.

ड�गरप�यथय�ज�ळ ओढय���र ब�ध�र� ब��ध+न लह�न स�ठ� तय�र करन श�त�स�ठ� रबब� वपक�ल� प�र�स� प�ण� स�ठ�त� य�ईल. प�यथय�ज�ळ�ल जवमन�त उत�र�न� ��हण�ऱय� प�णय�चय� म�ग�.त व�वहर� खण+न प��स�च� प�ण� जवमन�त सजर�त� य�ईल. एक� भ+पYष जलव�वहर�च� एक वकल�म�टर क�त�पय�त पररण�म ह�ऊ शकत�. �र�लपम�ण� स�य�जन क�लय�न� प�ण� स�ठणय�च� पम�ण ��ढ+न व�वहर�च�ह� प�ण� ��ढ�ल. वपणय�च�, ग�र��स�ठ� ल�गण�र� � फळब�ग� वश�पणय�स ल�गण�र� प�ण� ��ड���ड��र उपलबध ह�ईल. स�ध�रपण� ह�कटरम�ग� ५००० त� ७५०० रपय� खच. महणज� ग���स�ठ� स�म�र� ४० त� ५० ल�ख रपय� खच. अप�वकत आह�. य�त�ल म�खय

Page 32: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

खच. मज�र�च� असलय�न� ह� पIस� ग���च ह�त� र�ह�ल.

ग���त�ल श�त� � प�णय�च� गरज : नम�नय�द�खल एक उद�हरण घ�ऊन ग���तलय� प�णय�च� गरज क�ढ+ . ग��च� क�तफळ १००० ह�कटर, ल�कस�खय� १५००, ग�र��च� स�खय� ६०० आवण श�त�ख�लच� जम�न १५० ह�कटर अस� सर�सर� वचत व�च�र�त घ�ऊ. म�णस��स�ठ� पतय�क र�ज १०० सलटर � ग�र��स�ठ� २०० सलटर.

फल�द�न व�कससत कर�यच� झ�लय�स ह�कटरम�ग� २०० झ�ड� � दर झ�ड�म�ग� दर��ळ� १०० सलटर प�ण� अस� ४० आठ�ड� प�ण� घ�ल��य�च� झ�लय�स ह�कटरम�ग� ८ ल�ख सलटर � १०० ह�कटर फल�द�न�स�ठ� ८०० ल�ख सलटर प�ण� ल�ग�ल. क�कण�त म�खयत… भ�तश�त� ह�त�. तय�स�ठ� प��स�च� प�ण� जम�न स�ध�रण� क�य.कम�वद�र� उपलबध करन द�ण� शकय आह�. त� स�ठ�+न ठ��णय�च� गरज न�ह�. प��स�ळय�त द�डक�, पड�ळ, द�ध� भ�प�ळ�, त��बड� भ�पळ� आद� भ�जय�ह� ल��ण� शकय आह�. रबब� ह�ग�म�मधय� ��ल,

च�ळ�, म�हर�, ट�म�ट�, ���ग�, भ[ड�, प�लक, म�थ�, क�सथ�ब�र आद� भ�जय��च� उतप�दन प�ण� उपलबध असलय�स घ�ण� शकय आह�. वपक��ख�ल�ल जवमन�चय� एक तYत�य��श जम�न महणज� ६० ह�कटर जम�न रबब� ह�ग�म�त सस�वचत श�त�ख�ल� आणणय�स�ठ� २५०० ल�ख सलटर प�ण� ल�ग�ल. रबब� वपक�व�न� प�णय�च� गरज १८ ह�कटर म�टर (१ ह�कटर म�टर = १ क�ट� सलटर) � रबब� वपक��सह ४३ ह�कटर म�टर प�ण� उपलबध करण� आ�शयक आह�. ३००० वम.म�. प��स�त�ल ग���चय� क�त�त+न स�म�र� २२५० ह�कटर म�टर प�ण� ��ह�न ज�त�. प��स�च� फक द�न टकक� प�ण� अड�णय�च� स�य क�ल� तर क�कण�मधय� श�त�च� भरभर�ट ह�ऊ शक�ल.

स�ध�ररत श�त� त�त : हररतक��त� त�तज�न�च� आकमक पस�र करन सरक�रन� र�स�यवनक खत� � कटकन�शक� य��चय��र�ल अ�ल�बन ��ढ�ल�. तय�म�ळ� जवमन�च� फ+ ल वबघडण� � प�ण� पद+वषत ह�ण� अस� पशन वनम�.ण झ�ल� आह�त. महण+न य� श�त� त�त�च� फ�रव�च�र करणय�च� गरज आज ज�ण�त आह�. प�र�पररक मश�गत पधदत�ल� आध�वनक त�तव�ज�न � पय�ग य��च� ज�ड द�ऊन वचरसथ�य� श�त�व�क�स स�धण� शकय आह�. आज र�स�यवनक खत��च�, कटकन�शक��च� जय� पधदत�न� ��पर ह�त� आह� तय�म�ळ� जवमन�त�ल जIव�क स�खळ�च म�डल� ज�त�. जवमन�त �नसपत�जनय म�ल ��ढव�णय�स�ठ� य�गय पम�ण�त प�ण�, स[वदय खत� � हररत खत� ��परण� जरर आह�. स[वदय खत� बनव�णय�चय� स�ध�र�त पधदत� उपलबध आह�त. प�र�स� �नसपत�जनय म�ल�च� उतप�दन करन तय�तल� ��ढत� भ�ग जवमन�त परत ज�ऊ वदल� तर जIव�क स�खळ�च� वय�प� ��ढत�. वतचय�त+न वफरण�र� जIव�क म�ल ��ढत� � म�त�च� फ+ ल ब��धल� ज�त� आवण उतप�दकत� ��ढत�. य�गय वपक��च� वन�ड, प�कपधदत� � प�ण� द�णय�च� पधदत, खत� बन�त�न� � ��परत�न� घ�णय�च� क�ळज� य�वद�र� पय�.�रण�ध.क श�त�कड� �ळ+न श�त�च� नगद� खच. कम� करन उतप�दन��ढ स�धत� य�ईल. कY वतम खत��चय� अवत ��पर�म�ळ� ह�ण�र� पय�.�रण�च� ऱह�स थ��ब�ल. परकय��ल�बन कम�

Page 33: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

ह�ईल. क�कणमधय� अन�क थर��च� ल�ग�ड करन जवमन�च� पय�.प उपय�ग शकय आह�. उ�च न�रळ, स�प�र�, आ�ब�, फणस, क�कम इ. झ�ड� तय�चय��र वमर�, प�न��ल, झ�ड��मध�ल ज�ग�त, आपट�, वडक�म�ल�, क� ड�, वबबब�, अड�ळस�, वनरग�ड�, तम�लपत, क�रफड, द�लवचन�, त�रण � श�त�चय� कड�ल� ब��ब+, एर�ड, स�गरग�ट�, वशक�क�ई, क�र�� इ. ल��+न ल�ग�ड�य�गय मय�.वदत जवमन�च� कम�ल उपय�ग करन भरप+र उतप�दन क�ढत� य�ईल. परसब�ग�तह� च��गल� उतपन घ�ण� शकय आह�. र�जचय� र�ज त�थ� घरग�त� ��पर�च� प�ण� � खत पडत�च.

त�वह� क�ळ�, पपई, अननस, आल�, ग�त�चह�, त�ळस, क�रफड, अड�ळस�, श��ग�, भ�पळ�, ��ल, घ��ड� अश� प�णय�च� गरज असल�ल� वपक� परसब�ग�त ��ढ�त� य�त�ल.

फळब�ग��च� व�क�स : सरक�र फल�द�न य�जन�ख�ल� म�ठ� अन�द�न द�त आह�. प�ण� उपलबध अस�ल त�थ� य�च� फ�यद� घ�ण� शकय आह�; पर�त� अस� क�त मय�.वदत आह�. महण+न हररत�करण��र भर द�ऊन प�णय�च� उपलबधत� ��ढ�ण� आ�शयक आह�. तय�आध�र� आ�ब� ल��ण� शकय ह�ईल. आ�ब� ल�ग�ड�करत� दर ह�कटरम�ग� त�न �ष�.स�ठ� ४५ हज�र र. खच. � क�ज+ ल�ग�ड�स�ठ� ३० हज�र र. खच. अप�वकत आह�. (२००७चय� वक�मत�त) य�त�ल ७०% खच. मज�र��र आह�. र�जग�रहम� य�जन�ख�ल� फल�द�न य�जन� आण+न सरक�रम�फ. त ७५ त� १०० % अन�द�न द�णय�च� तरत+द आह�. य� य�जन�ख�ल� म�ठय� पम�ण�त आ�ब�, क�ज+ य��च� ल�ग�ड क�ल� ज�त आह�. असधकY त आकड���र�न�स�र रतन�वगर� सजलह�त स�म�र� ६१ हज�र ह�कटर आ�ब�, ८३ हज�र ह�कटर क�ज+ � प�च हज�र ह�कटर क�त न�रळ�ख�ल� आह�. य� य�जन��च� फ�यद� लह�न श�तकऱय��न� घ�ण� कठ�ण ज�त�. क�रण ४-५ �ष> उतपन�स�ठ� थ��बणय�ए�ढ� आसथ.क कमत� नसत�. द�खभ�ल�चय� क�ळ�त अश� श�तकऱय��न� तय� जवमन�प�स+न क�ह� उतपन वमळत अस�ल तर तय�चय� भरप�ईच� तरत+द करण� जरर�च� आह�. वकन�रपट��र अज+न ख�त� पधदत�च� R�प� अ�श�ष आह�त. क� ळ��न� जम�न न����र नसलय�न� ग��त�ण+क करण� शकय ह�त न�ह�. ख�त� पधदत नष करन क� ळ��चय� न��� जम�न ह�णय�च� पशन धस�स ल��+न कसण�ऱय��चय� न��� जम�न ह�ण� अगतय�च� आह�. तय�य�ग� क� ळ��न� फळब�ग� ��ढ�+न श�श�त � ��ढत� उतपन घ�ण� शकय ह�ईल.

रतन�वगर� सजलह�मधय� स�म�र� ४५ टकक� क�तफळ पड आह�. तय�त�ल स�य�गय जम�न आ�ब�, क�ज+ य�ख�ल� आण+न तय�प�स+न च��गल� उतपन वमळ�ण� शकय आह�. पड जवमन�च� ��पर म�खयत�� हररत�करण�स�ठ� करण� ह� पय�.�रण स�त�लन � सथलव�श�ष�न�रप जIव�क व�व�धत� ज�प�सणय�स�ठ� आ�शयक आह�. क[ द सरक�रच� पसशचम घ�ट व�क�स य�जन� � र�जय सरक�रच� एक�सतमक प�णल�ट व�क�स य�जन�, आदश. ग�� व�क�स य�जन� � फल�द�न व�क�स य�जन� य� य�जन��ख�ल�ल वनध� ��परन प�णल�टक�त व�क�स � श�त�-फळब�ग� व�क�स स�धत� य�ईल. अश� सम�वचत य�जन��आध�र� क�कणचय� ख�ड�ग����चय� ४-५ �ष��त क�य�प�लट ह�ऊ शक�ल. वहर��ग�र �न�, झ�ळझ�ळत� झर� आवण रसरसत� ज��न फ� ल�ल. तय�ऐ�ज� मह�र�षn

Page 34: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

सरक�र औसtणक ��जपकलप � र�स�यवनक क�रख�न� वनम�वतत करन म�ल�ल� म�स�, र�वगष ग�र�, वय�ध�गसत जनत� आवण वनसग.स�पत�च� व�न�श क�कण�र ल�दत� आह�. ह� ��ळ�च ओळख+न व�न�शक�र� औद�ग�करण�ल� कस+न व�र�ध आवण वनसग.स�पत� आध�र�त व�क�स�च� प�ठप�र�ठ� करण� अगतय�च� आह�. य� आध�र� आज क�पडवगरण�त+न फ�कल� ग�ल�ल� रतन�वगर�तल� क�मग�र ��ड��र च��गल� ज��न जग+ शक�ल.

ए�ढ� उतप�दनकमत� क�कण�चय� जवमन�त आह�. गरज आह� त� क�कण� म�णस�न� खऱय� व�क�स�चय� पशन�त स�घवटतपण� लक घ�लणय�च�.

पवकय� उद�ग : वनसग.स�पत�चय� व�क�स�प�ठ�प�ठ अन�कव�ध पवकय� उद�ग � कसब� उद�ग उभ� करत� य�त�ल. आ�ब�, क�ज+, न�रळ, आमस+ल, फणस, अननस ह� फळ� आवण द�लवचन�, ज�यफळ, वमर� आद� मस�लय�च� वपक�, सप.ग�ध�, वनरग�ड�, सत��ण, वहरड� आद� औषध� �नसपत�, वशक�क�ई, मध, ब��ब+, मसतय स�पत� आद�. कचचय� म�ल��र पवकय� उद�ग उभ�रणय�स म�ठ� ��� आह� (प�ह� पररवशष-२ : क�षक २).

तय�स�ठ� ख�द� ग�म�द�ग, लघ�उद�ग व�भ�ग, स�य�र�जग�र य�जन� अश� अन�क वयवकगत प�तळ��र�ल मदत य�जन�ह� आह�त. पर�त� तय�मध+न लह�न उद�ग��च� पशन स�टत न�ह�. क� ट �� �ब प�तळ��र ह� उद�ग च�लत�त.

तय�म�ळ� कचच� म�ल वनयवमतपण� वमळ�ण�, ख�ळत� भ��ड�ल प�र�स� � ��ळ���र� ह�त� असण�, तय�र म�ल�ल� ब�ज�रप�ठ वमळ�ण�, म�ल प�र�ठ� वय�सथ�, पIश�च� �स�ल�, पतयक उतप�दन�तलय� अडचण� अस� वय�सथ�पकय, त��वतक, आसथ.क वय�ह�र स��भ�ळण� अशकय ह�त�. पररण�म� स�सथ�तमक प�ठबळ�व�न� ह� उद�ग ख�ड�प�तळ��र त�तवशवकत तरण-तरण�न� स�त�तपण� च�ल�ण� ज�ळप�स अशकय ह�त�. तय�त+न आज ज�ह�र�तब�ज�म�ळ� बडय� क�पनय��च� म�ल ‘ल�कवपय' बनल� आह�. द�क�नद�रह� च��गल� कवमशन वमळत� महण+न त� म�ल व�कस�ठ� ठ��ण� पस�त करत�त. तय�म�ळ� लह�न उद�ग��न� म�लव�कच� ग�भ�र पशन भ�डस��त�. ��सतव�क प�हत� व�क[ वदत पधदत�न� र�जचय� गरज�चय� अन�क �सत+�च� उतप�दन शकय आह�. तय�म�ळ� आ�रण (प�वक�ग), ��हत+क, उज�. बचत ह�ईल आवण सथ�वनक प�तळ��र र�जग�र वमळ�ल. पर�त� तय�स�ठ� भककम स�सथ�तमक आध�र उभ� करण� आ�शयक आह�. सजलह� सहक�र� ब�क वक��� सजलह�त�ल र�षn �य�कY त ‘ल�ड'

ब�क य��चय� प�ढ�क�र�न� ब�क�मधय� ‘ग�म�ण उद�ग व�क�स क[ द' सथ�पन करन लघ�उद�ग व�क�स�च� जब�बद�र� घय�यल� ह��. य� क[ द�म�फ. त त��वतक � आसथ.क ब�ब�चय� अभय�स�आध�र� सथ�वनक प�तळ�स अन�रप उद�ग पकलप��च� आर�खड� तय�र करन तय�ब�बत म�ग.दश.न � सल� आवण तय�ल� अन�सरन कज.प�र�ठ� वय�सथ� उभ� क�ल� प�वहज�. तय�र म�ल�ल� ग�हक ब��ध+न घ�ऊन वनसशचत ब�ज�रप�ठ वमळ�ल� प�वहज�. सरक�र ह� एक म�ठ� वगऱह�ईक आह�. सरक�रन� आपल� खर�द� ग�म�ण उद�ग व�क�स क[ द��वद�र� करणय�च� वनण.य घ�ऊन आपल� म�गण� न�द�ल� � वबल� ��ळ��र भरल� तर म�ठ� � ख�त�श�र ब�ज�रप�ठ वमळ�ल. वश��य अपन� ब�झ�र, ग�हक भ�ड�र�, कम.च�र� स�स�यटय�, �सत�गYह� इतय�द� ठ�क वगऱह�ईक� ब��ध+न

Page 35: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

घ�ण� शकय आह�. कचच� म�ल सथ�वनक प�तळ��र उपलबध असल� तर� त� ग�ळ� करणय�च� ततपर य�तण� ब��धण� जरर आह�. लघ�उद�ग��स�ठ� आध�रभ+त अश� क[ द� त�ल�क� प�तळ��र उभ� करन तय��चय� मदत�न� ग���ग��� पवकय� � इतर उद�ग य��च� व�सत�र करण� शकय ह�ईल.

आ�ब�, स�प�र�, न�रळ, म�स� य��चय� व�कस�ठ� श�तकर� � मसचRम�र वय�प�ऱय���र अ�ल�ब+न असलय�स तय��न� भ�� कम� वमळत�. वयवकगत प�तळ��र श�तकऱय��न� वय�प�र-पवकय�उद�ग ह� जब�बद�र� प�ल�ण� कठ�ण ज�त�. त�वह� श�तकर�, मसचRम�र य��चय� सहक�र� स�स�यटय��म�फ. त ह� जब�बद�र� घ�ण� शकय आह�. य� सहक�र� स�स�यटय��न� शहर�त�ल क�मग�र, कम.च�र�, वशकक आद�चय� ग�हक-पत सहक�र� स�घटन��श� स�पक. स�ध+न ब��सधल ग�हक वमळ�णय�च� वय�सथ� क�ल� तर ग�हक��न� ख�त�श�र म�ल � श�तकऱय��न� ससथर � वकफ�यतश�र भ�� वमळ+ शक�ल. अथ�.त य�मधय� सहक�र�च� तत� क�ट�क�रपण� प�ळल� प�वहज�.

मतसयवय�स�य : क�कणच� वकन�रपट� ७२० वक.म�टर ल��ब�च� अस+न ३९४ ख�ड� मतसयवय�स�य�त ग��तल�ल� आह�त. २००० स�ल� मसचRम�र��चय� २३९५ सहक�र� स�स�यटय� ह�तय� � २३२ हज�र सदसय ह�त�. क�ळ�, भ�ई, ख�र�� आद� प�र�प�ररक मसचRम�र वय�स�य करण�ऱय� ज�त� अज+नह� मतसयवय�स�य�त आह�त. त�ग�च� ज�ळ� स�त…च व�ण+न ह�ड�त+न सम�द�त वकन�ऱय�प�स+न नसजकचय� ट�प+त तय� म�स� पकडत. म�खयत… त�ज� म�स�, ��ळ�ल�ल�, ख�र�ल�ल� म�स� आसम�त�त�ल ख�डय�त आवण मधयसत��म�फ. त व�कस�ठ� शहर�त ज�त. प�च��वष.क य�जन�मधय� उतप�दकत� ��ढ�णय�चय� दष�न� म�ट�र ब�ट� आवण वटक�ऊ महण+न न�यल�न ज�ळय��च� पस�र श�सन�न� क�ल�. मसचRम�ऱय��चय� सहक�र� स�स�यटय��म�फ. त य��वतककरण�च� क�य.कम र�बव�ल� ग�ल�. तय��च� म�लक मतसयवय�स�य�त�ल वय�प�र�-स��क�र वक��� सधन मसचRम�र य��च� अस+न ब�ट��र क�म�स�ठ� प�र�पररक मसचRम�रच प�म�खय�न� आह�त. १९९१ मधय� क�कण वकन�रपट��र ३४५ हज�र टन म�स� पकडणय�त आल�. तर २००० स�ल� ३९८ हज�र टन. १९९१ त� २००० दरमय�न रतन�वगर� सजलह�त मतसय उतप�दन�त ५० हज�र�प�स+न ७६ हज�र�पय�त ��ढ झ�ल�. २००० स�लच� इतर सजलह�त�ल उतप�दन प�ढ�लपम�ण� : म��बई (१४५ हज�र), ठ�ण� (९० हज�र), र�यगड (४८ हज�र), सस�ध�द �ग. (२९ हज�र). रतन�वगर� सजलह�त�ल पम�ख ज�त� बळ� ��कट�, वश�ग�ड�, त�रल�, ख�ल�, ज�ळ�, ब��गड�, नह�क+ ळ, ल�प आवण क�ळ�ब� य� ह�त. २००५-०६ स�ल� एक+ ण उतप�दन ४४५ हज�र टन झ�ल�, तय�त�ल १२४ हज�र टन वनय�.त झ�ल�.

वकन�ऱय�प�स+न नसजक ४० म�टर ख�लपय�तचय� पटय�त स��.त असधक मतसयस�पत� आढळत�. क�रण य� उथळ भ�ग�त स+य.पक�श वमळ�लय�न� �नसपत�च� ��ढ च��गल� ह�त�. प�र�पररक म�स�म�र�च� दर ह� प�नउतप�दन�ह�न कम� आवण म�श��च� अ�ड�, लह�न वपल� य��न� इज� न प�चत�, थ�डकय�त पय�.�रण समत�ल स��भ�ळ+न च�लत अस�. ख�ल सम�द�त प�र�पररक मसचRम�र प�चत न�ह�. त�वह� त�थ�ल मतसयस�पत�

Page 36: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

वमळ�णय�स�ठ� सरक�र� उत�जन�न� टn �लरच� उपय�ग � पस.स�न ज�ळ� य��च� ��पर स�र झ�ल�. पस.स�न ज�ळ� स�ब�ध मतसयसम+ह�ल� ��ढ+न लह�न म�स�ह� पकडत�त. तर टn �लर तळ खर�ड+न सम�द�त�ल म�श��चय� �स�हत सथ�न��न� धकक� प�च�त�त. अश� ररत�न� म�श��चय� प�नरतप�दन�चय� चक�ल� आवण तय��चय� �स�हत सथ�न��न� धकक� प�च+न मतसयस�पत� ध�कय�त य�ऊ ल�गल�. य�वश��य ख�ल सम�द�त म�स�म�र� करणय�स पर��न� असल�ल� जह�ज� वकन�ऱय�ज�ळ व�प�ल मतसयस�पत� असलय�न� ब�क�यद�श�ररतय� उथळ सम�द�तह� म�स�म�र� करत�त. म�ठय� जह�ज��चय� पच�ड ज�ळय�त बर�च म�स� अडकल� ज�ऊन तस�च R�ट� म�स�ह� पकडल� ज�ऊन तय��च� व�न�श ह�त�. तय�म�ळ� प�र�पररक मसचRम�र��च� उतप�दन घट �+ ल�गल�. ख�उज� ध�रण�ख�ल� सरक�रन� बहvर�षn �य क�पनय��न� ख�ल सम�द�त म�स�म�र� करन जह�ज��रच पवकय� करन त� मतसयस�पत� परसपर वनय�.त कर�यल� म�भ� वदल� आह�. य�च� अथ. म�स�म�र� वय�स�वयक��म�फ. त ज� म�स� ख�ड�प�ड� ल�क��न� व�कल� ज�त, तय�च� प�र�ठ� कम� ह�ऊन ल�क��च� मतसय�ह�र-पसथन��च� एकम�� स�त पण ध�कय�त य�त आह�.

मतसयस�पत�ल� द�सर� म�ठ� ध�क� आह� पद+षण�च�. नद�, ख�डय�, सम�द य��चय� पद+षण�त ��ढ ह�त आह�. तय�म�ळ� सम�द�त�ल �नसपत� स�पत� कम� ह�ऊन मतसयस�पत��र व�पररत पररण�म ह�त आह�. तस�च खड�, दलदल� पद�श भरणय�स�ठ� कचर� ��परल� ज�त�. तय�मध�ल प�णय�त व�रघळण�ऱय� रस�यन�म�ळ� ओढ�, न�लय�त�ल पद+षण ��ढत आह�. तय�म�ळ� म�स� मरण�, तय��च� प�ख झडण�, पकडलय��र ल�कर सडण� अस� अन�क पशन वनम�.ण ह�त आह�त. अस� व�न�श थ�प�णय�स�ठ� पद+षण ��ढ�ल अस� औसtणक ऊज�. पकलप � उद�ग य��च� क�कणमध�ल ��ढ थ��ब�ल� प�वहज� आवण आह� तय� क�रख�नय�त�ल पद +वषत प�ण� � कचऱय�च� व�लह���ट य��र कडक वनय�तण घ�तल� प�वहज�. ज�गरक ग�मसवमत�न� य�मधय� लक घ�ल��� ल�ग�ल.

मतसयवय�स�य स�ध�रणय�स�ठ� सहक�र� स�स�यटय��च� प�नर.चन� करन आ�शयक त� त��वतक मदत, द�रसत� स��� � कज.प�र�ठ� वय�सथ� ब�क��म�फ. त बळकट क�ल� प�वहज�. मतसय वय�स�य�मधय� बहvर�षn �य � बडय� भ�रत�य क�पनय��न� प��श द�त� क�म� नय�. क�कणच� मतसयस�पत� प�र�पररक मसचRम�र वय��स�वयक��स�ठ� र�ख+न ठ��ल� प�वहज�, महणज� प�र�स� म�स�प�र�ठ� ह�ईल आवण जनत�ल� म�श�च� क�ल�ण पर�ड�ल अश� वक�मत�त वमळ+ शक�ल. क�कण�मधय� त�ग�च� उतपन च��गल� ह�त� � तय�च� ज�ळ� व�णणय�च� प�र�पररक कसब वटक+ न आह�. त�ग�च� ज�ळ�च ��परण� य�गय ह�य. क�रण न�यल�नच� ज�ळ� व�घटन ह�त नसलय�न� त�टल�लय� ज�ळय�च� सम�द�त�ल स�ठ� ��ढत ज�ऊन �नसपत�च� ��ढ � म�श��चय� ह�लच�ल� य� दष�न� ��ढत� अडथळ� वनम�.ण ह�ऊन मतसयज��न�स त� ह�न�क�रक आह�. त�ग�च� त�त+ वटक�ऊ करणय�चय� दष�न� र�स�यवनक पवकय� उपलबध आह�त.

Page 37: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

म�स� ��ळ�ण� � म�ठ/हळद ल��+न ख�र�ण� य�स�ठ� आ�शयक तय� Rपऱय�, बफ�.च� उतप�दन � इतर पवकय� स�व�ध� मसचRम�र��चय� सहक�र� स�स�यट� वद�र� उपलबध झ�लय� प�वहज�त. तस�च कज. � व�क वय�सथ� य� स�स�यटय��म�फ. त करन मसचRम�र��च� वय�प�ऱय���र�ल अ�ल�वबत� द+र करण� अगतय�च� आह�. य�स�ठ� ग�हक स�सथ��श� स�ब�ध ब��ध+न म��बई, ठ�ण�, प�ण�, क�लह�प+र इ. शहर�त�ल ग�हक स�सथ��न� थ�ट प�र�ठ� करणय�च� वय�सथ� उभ� करण� आ�शयक आह�. तय�म�ळ� मसचRम�र��न� र�सत भ�� वमळ+ शक�ल.

मसचRम�र�स�ठ� ब�दरव�क�स : क�कण वकन�ऱय��र ४९ लह�न ब�दर� आह�त. तय�मधय� मतसय उद�ग�स�ठ� आ�शयक स�य� � स�व�ध� स�सथ�वपतपण� व�कससत क�ल�लय� न�ह�त. रतन�वगर�त�ल वमरकर��ड� मसचRम�र� ब�दर व�क�स�च� क�म �ष�.न��ष> र[ग�ळल�. ख�डय��त+न � ब�दर�त+न स�चल�ल� ग�ळ ह� ब�दर व�क�स�तल� अडसर आह�. पण त� ग�ळ एकद� उपस+न पशन स�टण�र न�ह�. क�रण क�कण�तलय� ब�डकय� ड�गर��रन ध���ध�र प�ऊस क�सळत� � म�त� ��ह�न नद� � ख�डय� ग�ळ�न� भरत र�ह�त�त. पररण�म� प�र�चय� प�णय�च� वनचर� जलद ह�त न�ह� � ग�ळ�च� स�ठ� दर�षu ��ढतच र�हत�. थ�डकय�त क�कणच� ब�दर व�क�स पय�.�रण स�त�लन�चय� पशन�श� वनगड�त आह�. हररत�करण�च� क�य.कम य�धद प�तळ��र र�ब�ल� तरच ग�ळ स�चणय�च� ��ग वनय�वतत करत� य�ईल. पतय�क सजलह�त एक ब�र�म�ह� ब�दर म�स�, क�ज+गर, आ�ब�, आद�चय� वनय�.त�चय� स�ईपम�ण� व�कससत करण� आवण ठ�ण� सजलह�त�ल स�तप�ट�, र�यगड सजलह�त�ल र��स, रतन�वगर� सजलह�लह�त�ल स�खर�न�ट� , सस�ध�द �ग. सजलह�त�ल द��गड आद� ब�दर��च� मसचRम�र� ब�दर� महण+न व�क�स करण� महत��च� आह�. क�कणमधय� र�ल�� आवण एस.ट�.च� च��गल� स�व�ध� उपलबध झ�लय�न� प��स� ��हत�कस�ठ� स�गर� प��स�ल� म�गण� कम� झ�ल�ल� आह�. पर�त� मतसयवय�स�य�स�ठ� � म�ल��हत�कस�ठ� ब�दर स�व�ध��च� स�य�गय व�क�स करण� आ�शयक आह�.

ऊज�. : ऊज�. प�र�णय�स�ठ� जI�म�ल, लघ�जलस�त, स+य. अश� वचर�ज��� ऊज�.स�त��च� प�ठप�र��� न करत� क[ द�भ+त पधदत�न� ��जवनवम.त��र भर वदल� ज�त आह�. क[ वदत ��जप�र�ठय�म�ळ� व�ज�च� �हन � व�तरण य�स�ठ� म�ठ� खच. कर��� ल�गत� आवण तय�मधय� ��ज गळत�न� म�ठ� अपवययह� ह�त�. क�कण�मधय� वचर�ज��� ऊज�.स�त भरप+र उपलबध आह�त. मह�र�षn र�जय�चय� सस�चन ख�तय�न� मह�र�षn �त�ल जलव�द�त कमत�ब�बत अह��ल तय�र क�ल� आह�. तय�त�ल म�खय जलव�द�त स�त क�कण�तच आह�त. य� अह��ल�त क�कण�मधय� एक+ ण १८६ पकलप��चय� ज�ग� द�ख�लय� आह�त. मधयम � लह�न धरण���र�ल जलव�द�त पकलप � क�लवय��र�ल पकलप य�त+न स�म�र� १५०० म�.��. कमत�च� भर घ�लण� शकय आह�. तर ४३ जल-

ख�च स�ठ� पकलप��म�फ. त (pumped storage) जय� पम�ण�त र�त� ��जवनवम.त� कमत� वशलक अस�ल तय�चय� ८० टकक� महणज� २००० त� २५०० म�.��. कमत� ��ढ�ण� शकय आह�. क�कण�त प�नचककच� ��पर करनह� ख�चस�ठ� य�जन� र�ब�त� य�ईल. ज�गल � श�त�त�ल क�ड�कचर�, प�ल�प�च�ळ� अश� जIव�क

Page 38: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

इ�धन��च� ��पर करन औद�वगक पवकय��न� ल�गण�र� ऊज�. प�र�ण� शकय आह� वक��� स+य. � जIव�क इ�धन�च� ��पर करन लह�न जवनत¬(५ त� १० वक.��.) बस�+न व�क[ वदत ��जप�र�ठ� करणय�च� त�त पय�ग��त� ससधद झ�ल� आह�. अश� पररससथत� असत�न� जIत�प+र अण�ऊज�. � अनय औसtणक ��जवनवम.त� पकलप क�कण��र ल�दण� म�ठ� अनय�यक�रक � व�न�शक�र� आह�.

ब��धक�म-ब�ध�र� : दगड�च� कचच� ब�ध�र� ब��धणय�च� पर�पर�गत पधदत क�कण�त ��पर�त आह�. ब�ध�ऱय��न� बळकट� आणणय�स�ठ� ल�कड� अडणय� ल��णय�च�ह� पथ� आह�. तय�मधय� स�ध�रण� करन ब��ब+ � ल�क+ ड य��च� स��ग�ड� ��परन लह�न ब�ध�र� ब��धलय�स वटकणय�च� श�श�त� ��ढत� अस� अन�भ���रन वदस+न आल�ल� आह�. ल�क+ ड � ब��ब+ प�णय�त वटक��� य� दष�न� र�स�यवनक स�सकरण पवकय�त�त उपलबध आह�. क�कण�त लह�न ब�ध�र� ब��धणय�च� म�ठय� पम�ण�त गरज आह�. य�स�ठ� प+�.प�ह�ण� करण� बर�च खवच.क असलय�न� ठ�कत�ळय�न� ब�ध�ऱय�च� ज�ग� वन�डल� � कचच� ब�ध�र� उभ� क�ल� आवण तय�च� उपय�कत� � सम�वचतत� प�ह�न प�ढ�ल �षu तय�च� क�म प�र� करण� शकय आह�. ज�ग� सम�वचत ��टल� न�ह� तर ल�क+ ड-

ब��ब+च� स��ग�ड� हल�+न अनयत ब�ध�र� उभ� करण� अलप खच�.त शकय ह�त�. म�खय पशन आह� स�म+वहक कY त�च�. त� ग��प�तळ��र स�ड���� ल�ग�ल. स�ठ�ल�ल� प�ण� चटकन सझरप+न ज�ऊ नय� य�स�ठ� असतर द�णय�स�ठ� म�फक खच�.च� व�व�ध त�त� व�कससत क�ल�ल� आह�त. त�ग, ��ख�स�रख� त�त+, ब[ट�न�ईट, म�त�, ��ळक� ग�त, ब�र�क ज�ळ��र ससम[टच� (म�त�-��ळ+-र�ख (flyash) वमसशत) थर इतय�द� व�व�ध स�वहतय�च� सथ�वनक पररससथत�, तळय�च� आक�र इ. व�च�र�त घ�ऊन ��पर करण� श�यसकर ह�त�.

घरब��धण� : घरब��धण�स�ठ�ह� र�स�यवनक स�सकरण क�ल�ल� ल�क+ ड � ब��ब+�च� स��ग�ड� ��परणय�च� पधदत आवण व�ट�ऐ�ज� द�ब+न तय�र क�ल�ल� म�त�च� ठ�कळ� (blocks) (तय�मधय� च�न�, त�त+, ससम[ट � र�ख (fluash)

य�च� ��पर) ��परन सथ�वनक म�ल�आध�र� � ऊज>च� बचत करन कम� खच�.त घरब��धण�च� यशस�� पय�ग झ�ल�ल� आह�त.

क�कणचय� वकन�रपट�च� स�रकण : वकन�रपट�च� स�रकण ह� आज ज��न मरण�च� पशन बनल�ल� आह�. क�रण जगभर सम�दप�तळ� ��ढत असलय�च� स�क�त वमळत आह�त. य�प�स+न ख�रफ� ट�च वकन�ऱय�च� रकण कर शकत�. ख�रफ� ट�च� ज�गल� नIससग.कररतय� ��ढ+न तय��न� व�सत�र�स�ठ� आ�शयक त� भ+म� वकन�ऱय��र म�कळ� ठ��ण� अगतय�च� आह�. भ�रत�मधय� वकन�रपट��र भरत�र�घ�प�स+न ५०० म�टर पय.तच� म�ल�ख म�कळ� ठ��णय�च� तरत+द (C.RZ..) तय� दष�न�च क�ल�ल� आह�. वकन�ऱय��र म�ठ� म�कळ� स�कमण भ+पद�श र�खलय�न� ख�रफ� ट�च� व�सत�र सम�दप�तळ�न�स�र सहजगतय� ह�ऊन वकन�ऱय�च� रकण करण� शकय आह�. पर�त� क�कण वकन�रपट��र अवतकमण� च�ल+ आह�त. रसत�, ब�ध�र�, पय.टन गYह�, ह�ट�लस, � अनय इम�रत�, सझ�ग� उतप�दन आद� क�रण�न� ख�रफ� ट�चय� म�गच� सप�ट पद�श वय�पल� ज�त आह�त. ए�ढ�च नवह� तर रसत�, ब�दर�, धकक� �

Page 39: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

इतर ब��धक�म य�प�य� ख�रफ� ट�च� ज�गल� त�डल� ज�त आह�त. ह� थ�प�+न वकन�ऱय��र�ल ख�रफ� ट�च� रकण,

स��ध.न � व�सत�र य�स अगहकक वदल� प�वहज�. तय�स�ठ� वकन�ऱय�ज�ळ�ल सम�द�च� ख�ल�, भरत�-ओह�ट�, ल�ट��च� उ�च�, ग�ळ�च� स�रप, ख�रफ� ट�चय� पज�त�, तय��च� घनत�, क�तव�सत�र आद�च� श�स�य अभय�स करन व�सत�र�स�ठ� आ�शयक त� भ+पद�श प+ण.तय� म�कळ� र�खल� प�वहज�. तय�दष�न� १९९१चय� वकन�ऱय�चय� रकण व�षयक (Coastal Regulatory Zone) असधस+चन�च� प�लन च�ख ह�णय�च� वय�सथ� करण� गरज�च� आह�.

श�सन�न� म�त सदर तरत�द� रद करन ‘‘वकन�र� पद�श वय�सथ�पन'' ( )Coastal Zone Management

असधस+चन� अ�मल�त आणणय�च� ठर�ल� आवण १ म� २००८ र�ज� ह� न�� असधस+चन� पससधद क�ल�. तय�मधय� वकन�र�पद�श�च� उ�चसखलपण�, उ�च�, वतथल� भ+रपश�स, वकन�ऱय��र�ल झ�ज � भर आद� घटक व�च�रत घ�ऊन वनयमनर�ष� ( Set Back Line) आख��� अस� स�च�ल� आह�. वनयमनर�ष� आखण� � व�भ�ग (Zone) प�डण� य�स�ठ� क��ळ क�ह� वनकष स�च�ल� आह�त. तय�चय� श�सश�धद आखण�व�षय� क�ह� सपषत� न�ह�. त�वह� पतयक�त ह� र�ष� आखणय�च� क�म क�वह� � कस� प+ण. ह�ईल ह� श�क�सपद आह�. व�भ�ग एकमधय� फक ख�रफ� ट�, प��ळ खडक, प�ळण� (Beach), वकन�ऱय�च� दलदल� भ�ग सम�व�ष आह�. पण तय��चय� स�रकण�स�ठ� वकन�ऱय��रत� भरत� र�ष�प�स+न वकम�न ५०० म�टरपय.त ज�ग� म�कळ� र�खणय�च� तरत+द न�ह�. व�भ�ग २ � ३ मधय� तर मतसयवय�स�य ��ढ�स�ठ� क�ल�ल� ब��धक�म, जह�ज ब��धण�, पय.टन वय�स�य�श� वनगड�त स�व�ध�, ��ज पकलप, औद�वगक क�त, ब�दर��च� व�क�स, व�म�नतळ, ��दळ�प�स+न स�रकण ह�णय�स�ठ� ब��धक�म आद�स म�भ� ठ��णय�त आल� आह�. असधस+चन�च� म��डण� ए�ढ� स�वदगध आह� � तय�मधय� ए�ढ� कचच� द ��� ठ��ल� आह�त क वकन�र� पय�.�रण�च� आज ज� अवनब�ध ऱह�स च�ल+ आह� आवण प�र�पररक मसचRम�र��च� वपR�ह�ट � क�ड� ��ढत आह�, तय��र वशकक�म�त.ब करणय�स�ठ� य� असधस+चन� ब�तल�लय� वदसत�त. १९९१चय� वकन�रपट� पद�श असधस+चन�च� ह�त+ ह�त� क स�गर आवण जम�न य��चय� स�म� र�ष��र�ल अतय�त ग��त�ग�त�चय� � न�ज+क (Fragile) नIसवग.क पररस�सथ� � पय�.�रण�च� म�न�� अवतकमण�प�स+न स�रकण करण�. तय� ह�त+ल� हरत�ळ फ�स+न २००८च� असधस+चन� नफ�ख�र�स�ठ� वकन�रपट�च� ‘‘वय�सथ�पन'' करणय�चय� दष�न� ब�तल�ल� आह�. य�च� अथ. ‘‘स�गर� स�झ'' अथ�� वकन�रपट�चय� व�ध��स�च� म�क पर��न� ! पररण�म� वकन�रपट�च� ख�जग�करण ��ग�न� ह�ईल. ह� स�कट र�खल� न�ह� तर वपढय�न�वपढय� मचR�म�र�चय� आध�र� जगण�र� हज�र� क� े�$ट �� �ब� द�श�धड� ल�गत�ल. ए�ढ�च न�ह� तर ब��धक�म�प�य� ख�रफ� ट�च� स�रकण नष झ�लय�स वकन�रपट� नसजकचय� ब�ग�, ��डय�, श�त�, ग��� स�र�च जनज��न ध�कय�त य�ईल.

क�कणचय� भरभर�ट�स�ठ�

Page 40: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

सम�वचत ल�क स�घटन� : क�कणचय� नIसवग.क अन�क+ लत�म�ळ� वनसग. स��ध.न - स�रकण�वद�र�च क�कणच� स�¡तम व�क�स स�धत� य�ईल. तय�स�ठ� वय�प�र� ल+ट � औसtणक व�द�त पकलप आवण औद�वगक अवतकमण� थ�प�ण� ह� पवहल� प�यर�. स�म+वहक, श�स�य वनय�जन�म�फ. त स�गर� � �नस�पत�च� प�नसnथ�पन� ह� द�सर� प�यर�. य� स�पत�चय� वचरसथ�य� पधदत�न� ��पर करन तय�चय� आध�र� क�कणचय� श�तकर�, मचR�म�र, क�र�ग�र-स�. शवमक��न� अथ.प+ण. क�म आवण च��गल� ज��नम�न वमळ�ण� ह� वतसर� प�यर�. पण य�स�ठ� स�घटन�च� भककम आध�र उभ� करण� अगतय�च� आह�. तरच मचR�म�र, श�तकर� य��च� आज ह�ण�र� ल+ट थ��बव�त� य�ईल. उतप�दक��चय� सहक�र� स�सथ�च श�स�य वनय�जन आवण तय�च� अ�मलबज��ण� कर शकत�ल. तय�स�ठ� कजज�, क�ट.ब�ज�, अ�धशधद�, च�करम�न� �Yत� य�स म�रड घ�ल+न य�जकत�, श�स�य दष�, स���ल�बन, स�घटन क�शलय, सहक�य. य�च� क�स धरण� अगतय�च� आह�. ग��प�तळ��र ग�म सवमत�म�फ. त ग�मव�क�स�च� एक�सतमक आर�खड� स�म+वहक सहभ�ग�न� तय�र क�ल� प�वहज�. जम�न � प�ण� य��च� एकवतत वनय�जन, हररत�करण � �न�करण, फल�द�न व�क�स, तळ�/ब�ध�र� य��च� द�खभ�ल, श�त� स�ध�रण�, ग�त � च�र� वय�सथ�पन, ज�गल स�रकण अश� पतय�क क�म�स�ठ� ग�मसवमत�न� व�व�ध क�य.क�र� सवमत� न�म+न तय��म�फ. त स�. य�जन� र�ब�लय� प�वहज�त. पतयक श�त� � ��ड�वय�सथ� क� ट �� �बप�तळ��र असल� तर� स�म�ईक वनसग. स�पत�च� स��ध.न करणय�चय� दष�न� स�म+वहक प�तळ��र�ल वनय�जन�ल� कळ�च� महत� आह�. म�क�ट चर�ई ब�द�, ब�ध�ऱय��च� द�रसत�-द�खभ�ल, समनय�य� प�ण���टप ह� स�. वनण.य ग��प�तळ��र एकवतत ह�ण� अगतय�च� आह�. पवकय� � इतर उद�ग��च� स�घटन आवण ग���त�ल मतसय, श�त� � �न उतप�दन� आवण औद�वगक उतप�दन� य��च� ख�त�श�र � वकफ�यतश�र व�क य�स�ठ� न�गर ग�हक-

स�सथ��श� परसपरप+रक स�ब�ध पसथ�वपत करण� आ�शयक आह�. क�कण�त�ल तरण �ग�.न� य�स�ठ� ल�गण�र� कसब, त�त क�शलय � स�घटनक�शलय वमळ�+न प�ढ�क�र घ�ण� महत��च� आह�. म��बईल� असल�ल� क�कण ग�मव�क�स म�डळ� म�खयत… द��ळ�, श�ळ�, रसत� इ. व�क�स�च� क�म� ह�त� घ�त�त. तय��न� हररत�करण, कY ष�-पवकय� उद�ग � व�क-वय�सथ� य�स�ठ� मदत क�ल� तर क�कणचय� ख�डय��च� क�य�प�लट स�धत� य�ईल आवण प�ट�स�ठ� क�कण स�डणय�च� ��ळ तरण-तरण��र य�ण�र न�ह�.

य�स�ठ� थ�ड� द+रदष� ठ��+न व�क�स�ल� स�य�गय वदश� द�णय�च� जब�बद�र� क�कणचय� तरण-तरण�न� घ�ण� आ�शयक आह�. आज झटपट पIस� कम��णय�च� व�व�ध म�ग. तरण��सम�र य�त आह�त. क�कण र�ल��म�ळ� जम�न�च� भ�� एकदम ��ढल� आह�त आवण जम�न व�क वय�ह�र�त म�ठ� पIस� वदसत� आह�. म�ठय� उद�ग��स�ठ� क�त�ट�, मधयसतवगर� य�मधय� वय�प�र�, मधयसत��न� म�ठय� फ�यद�च� स�ध� वदसत� आह�. लग�लगच� वयवकगत फ�यद�, नय+नग�ड, भयग�ड य�प�ट� क�कण�त�ल जवमन�च� व�क च�ल+ आह�.

जम�न आज जर� उतपन द�त नसल� तर� भव�tय�त�ल उतप�दनकमत� लक�त घ�ऊन जम�न ह�त� र�खण�

Page 41: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

गरज�च� आह�. लग�लग पIस� वमळ�णय�चय� ज�ळय�त न अडकत� जम�न-आपल� ज��न�ध�र स��भ�ळ+न ठ��ण� महत��च� आह�. एकद� जवमन�च� व�क झ�ल� तर क�कणच� वहर��ग�र भ+म� उदध�सत करन उभ� र�हण�र� क�रख�न�, औसtणक ��जवनवम.त� क[ द� आवण क�कणच� वनळ�श�र सम�दवकन�र� त�बय�त घ�ण�र� प�चत�र��वकत ह�ट�ल य��चय� स���-च�कर�त घरगड�, म�लकर�ण, झ�ड+��ल� � हम�ल अश� � ��ठवबग�र�चय� क�म�त क�कणच� शवमक ल�टल� ज�ईल वक��� क�ळय� ध�द�त ग�रफटल� ज�ईल. क�कणच� जनज��न पद+षण,

र�गर�ई, वयसन�ध�नत�, ल�च�र� य�न� झप�टल� ज�ईल. आपल� भ+म� � अससमत� गम��णय�च�, द�ययम न�गररक बन�ल� ज�णय�च� ध�क� क�कणच� शवमक श�तकर�, मचR�म�र, क�र�ग�र य��न� ज�ण�त� आह�. आवण महण+नच श�सकय व�क�स�च� ब�लड�झर अड�णय�च� पयतन क�कणच� शवमक करत� आह�. स�य�वनभ.र, स��वभम�न�, समYधद ज��न उभ� करणय�स�ठ� खऱय� व�क�स�च� म�गण� घ�ऊन स�घवटत ह�त� आह�. शवमक��चय� आ�द�लन�च� उवदषय� प�ढ�लपम�ण� आह�त.

सम�वचत व�क�स�च� वदश�१) क�कण ह� मह�र�षn �च� हररतपट� आह�, जI�व�व�धत� वटक�णय�स�ठ� आवण पय�.�रण स�त�लन�चय� दष�न�

त� हररतपट� महण+न र�खल� प�वहज�. य� स�रवकत र�ख�� क�त�त वचरसथ�ई पधदत�च� श�त�, मतसयवय�स�य, फळब�ग�, �न�करण, क�र�वगर� उद�ग य��च�च व�क�स करणय�स प�षक अस� स�य�जन क�ल� प�वहज�. क�कणच� श�तकर�, मचR�म�र, क�र�ग�र य��च� सहभ�ग � समYधद�चय� ह�त+न� य� य�जन� आखलय� प�वहज�त. य�मधय� हररत�करण, फल�द�नव�क�स, प�णल�टक�त व�क�सय�जन�, मतसयवय�स�य व�क�स य�ल� अगकम वदल� प�वहज�.

२) क�कण�च� व�व�ध उतप�दन�-ल�क+ ड, ब��ब+, न�रळ, क�ज+, आ�ब� � इतर फळ�, औषध� �नसपत�, म�स� य�आध�र� पवकय� उद�ग � ग�हक सहक�र� स�सथ�वद�र� व�तरण वय�सथ�च� उभ�रण� क�ल� प�वहज�.

३) फल�द�न व�क�स य�जन�, प�णल�ट व�क�स य�जन�, पसशचम घ�ट व�क�स य�जन� य�ख�ल�ल वनध� स�च�ब�द श�सकय य�जन�वद�र� खचu न घ�लत� ग�मसवमत�चय� प�ढ�क�र�न� बन�ल�लय� एक�सतमक य�जन��स�ठ� य� वनध�च� ��पर करणय�च� तरत+द क�ल� प�वहज�.

४) क�कण�मधय� एम.आय.ड�.स�. औद�वगक �स�हत�, आसण�क � औसtणक ��ज क[ द�, ररफ�यनर�, र�स�यवनक उद�ग अस� पद+षणक�र�, म�ठ� उद�ग आण+ नय�त. उद�ग, पय.टन आद�स�ठ� सकन� जम�न हसतगत करत� क�म� नय�. बहvर�षn �य/बडय� क�पनय��न� ख�ल सम�द�त मचR�म�र�स पर��न� द�त� क�म� नय�.

५) च�ल+ असल�लय� उद�ग��म�ळ� ह�ण�ऱय� प�ण� � ह�� पद+षण��र कडक वनय�तण� घ�ल+न आज�र झ�ल�लय� न�कस�न�च� भरप�ई क�रख�नय��कड+न �स+ल क�ल� प�वहज�.

Page 42: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

६) क�कणमध�ल वकन�रपट� वय�प�र� असलश�न पय.टन�स�ठ� ख�ल� करत� क�म� नय�. वय�प�र� पय.टन�म�ळ� क�कणच� सम�दवकन�र� पद+वषत ह�त�ल, व�ल�स� पय.टन�म�ळ� ल¤वगक वय�प�र ब�क�ळ�ल. असलब�गप�स+न म�ल�णपय�त जग�तलय� पससधद वकन�ऱय��न� ल�ज�त�ल अस� वकन�र� � प�ळण� क�कण वकन�ऱय��र आह�त. पIदल भटक�त�, �नसपत�, कटक, मतसय स�पत�च� अभय�स अश� सखल�ड+ � अभय�स+ पय.टन�स�ठ�स ह� क�कण�च� नIसवग.क ठ��� र�खल� प�वहज�. प�चत�र��वकत ओ�गळ, भण�ग, वयसन� पय.टन�ल� य�थ� थ�र� द�ऊ नय�. ग�वय�मधल� सम�दवकन�र� भ�गव�ल�स� पय.टक��न� वदलय�न� ग���कर प�ळल� ग�ल� आह�त. त� ल�ण क�कणमधय� आणणय�च� र�जय सरक�रच� मनस�ब� आह�. ह� अवतकमण ��ळ�च थ�प�ण� अगतय�च� आह�.

७) क�कण�मध�ल मतसयवय�स�य, फल�द�न�, �नवय�स�य आध�ररत वय�प�र � उद�ग�चय� स�य�चय� दष�न� ब�दर � रसत� व�क�स य�जन� आख+न क�लबधद ररत�न� तय� प�ऱय� क�लय� प�वहज�त. क�कणचय� ब�दर�च� ख�जग�करण करत� क�म� नय�.

८) वनय�.त��र लक क[ वदत न करत� द�श�त�ल ग�हक प�ठ��श� स�ब�ध पसथ�वपत करन तय� दष�न� स�ठ�ण+क � ��हत+क वय�सथ� आवण सथ�वनक ब�ज�रप�ठ�त�ल गरज� भ�ग�णय�चय� दष�न� व�तरण वय�सथ� य�च� स�य�जन क�ल� प�वहज�. च�गळ��द� पय.टन, घ�तक क�रख�न� आद�चय� ��ढ�करत� व�म�नतळ, ब�दर�, मह�म�ग. य�जन� रद कर�वय�.

९) ग���ग��� वपणय�च� प�ण�, आर�गय स�व�ध� � वशकण स�व�ध� प�च�णय�च� क�लबधद य�जन� आखल� प�वहज�.

१०) क�कणचय� श�स�य स�य�जन�स�ठ� श�ळ�-मह�व�द�लय��चय� सहभ�ग�न� ग��प�तळ��र अभय�स � य�जन� आखणय�च� क�म � तय�ब�बतच� पवशकण द�णय�च� क�य.कम ह�त� घ�तल� प�वहज�.

११)बडय� बहvर�षn �य � भ�रत�य क�पनय� क�कणमध�ल नIसवग.क स�पत��र कबज� वमळ�णय�चय� म�ग� आह�त. तय��च� ह� हल� द�शभरच च�ल+ आह�. भ�रत�स�रखय� उtणकवटब�ध�त�ल द�श�त�ल स�प�क जम�न � प�णय��र त�ब� वमळ�+न तय�च� ��पर फळ�, फ� ल�, मस�लय�चय� � स��गध� �नसपत� आद� म�ठ� वकफ�यतश�र वपक� श�मत��च� च�गळ��द प�सणय�स�ठ� पIद� कर�यच� आवण भ�रत�त�ल भ�त, ज��र�, गह�, कडध�नय�, त�लवबय� आद� ज��न��शयक अनध�नय�च� उतप�दन घट��यच� अस� तय��च� पयतन आह�. भ�रत�च� अनध�नय�च� स�य�वनभ.रत� अश� नष करन अम�ररक�त�ल ज�द� गह�, स�य�ब�न आद� खप�णय�स�ठ� भ�रत�च� ब�ज�रप�ठ त�बय�त घय�यच� आवण भ�रत�ल� प+ण.पण� अम�ररक�बल�ब� बन��यच�, य� तय��चय� क�रसथ�न�मधय� भ�रत�य र�जयकत> स�म�ल आह�त � तय�स�ठ� ज�गवतककरण-

ख�जग�करण�च� ध�रण र�टत आह�त. पररण�म� अनध�नय��च� स��यप+ण.त� नष ह�ऊन भ�रत�य जनत�

Page 43: ककणच वक स क वनश - lokayat.org.inlokayat.org.in/books/book-Kokanacha_VIkas_kee_vinash_Unicode.pdfस सक yत चणयसठ ककणच शवमक जनत

भय�नक अररष�त स�पडणय�च� ध�क� आह�. य� द�शव�क�ऊ ध�रण�व�र�ध�त � ल�कक[ द� स�य�वनभ.र व�क�स�स�ठ� द�शभरच� जनत� लढत� आह�. त�वह� क�कणमध�ल क�कण बच���स�ठ�चय� आ�द�लन�च� एकस�ध�करण करन असखल मह�र�षn �त�ल स�झव�र�ध�, ड�ऊव�र�ध� आ�द�लन��श�ह� समन�य स�ध+न सत�ध�र� �ग�.च� द�श व�कणय�च� क�रसथ�न उधळ+न ल��ल�च प�वहज� आवण ल�कक[ द� सम�वचत व�क�स�स�ठ� स�घवटतररतय� े�झटल� प�वहज�.

***