मातुः पाठः - १ ( पि िचयः ) अत मातुः पाठसय पििचयः दीयते | मातुः पदितः सवेषां धातूनां कृ ते अिसत | यिद कोऽिप मातुः पदितं जानाित, तिि ि सः सवेषाम् उपििसिससय धातूनां िियापद-रपािि जानाित | यतोिि मातुः पदितः एकं systems approach अिसत, अतः बिु कणठसथीकििं न अपेिितम् | System जातवयम् अिसत, तावत् एव | अधुना साविधातुकलकािािां िवषये पिठषयामः— पथमं यत अङम् अदनतम् अिसत; अननतिं यत अङम् अनदनतम् अिसत | पदितः अतयनतं सुनदिी इित | शीघमेव सवेषां धातूनां लट्, लोट्, लङ् , िविधिलङ् च लकािािां िनमाििविधः जासयते | अिप च एषु चतुषिु लकािषे ु सवेषां धातूनां ितङनतरपािि जासयनते | अतः पाठः अतयनतं वयाविाििकः | साविधातुकपकििं पििसमापय सपमे पाठे, आधिधातुकपकििे, अविशषाः लकािाः अधीयनते | असय पाठसय कृ ते केचन पाििभािषकशबदाः अवगनतवयाः | १. साविधातुकलकािाः = लट्, लोट्, लङ् , िविधिलङ् च | िकमथिमित अधः वकयते | २. साविधातुकलकािषे ु पतयेकं िियापदसय अंशतयं वतिते-- धातुः + िवकििपतययः + ितङ् पतययः | यथा भू + शप् + ित | ३. िवकििं नाम िकम् इित तु वयं जानीमः एव | पथमपाठे (धातुगि-पििचये) िवसतििे उकम् | ितङपतययः कः इतयिप पायः एतावता िकिित् जातम् एव; अिसमन् पाठे बिु िकमिप वकयते | भू + शप् + ित इतयिसमन् ित "ितङ् "-पतययः इित | ितङपतययानां मूलरपािि सिनत | पिसमपै दे मूलाः ितङपतययाः एते— ितप् तस् िि िसप् थस् थ िमप् वस् मस् अत पथमपतययः ितप् अिसत अतः सामूििकरपे ि एते पतययाः ितबादयः इित उचयनते | अिप च आतमनेपदे अिनतमपतययः मििङ् अतः ितप् इतयसमात् आिभय मििङ् पय िनतं, ित प्-तः मििङ् -अनतयः, आितय ितङ् इतयेषां पतययानां नाम | िियापदानाम् अिनतमभागः ितङ् पतययः एव, अतः िियापदं ितङनतपदम् इित उचयते | ४. ितङनतपदसय िनमािसमये यः "अननतिम्" आयाित सः पतययः इित अवगचछतु | धातुः पथमः अिसत, धातोः अननतिं िवकििम् अतः िवकििं पतययः अिसत | तथवै ितङ् अिप; धातोः अननतिं ितङ् आयाित अतः ितङ् अिप पतययः अिसत | तिि ि पथमं धातुः अिसत, तदा पतययसय आगमनम् | इदम् आगमनिियाथथ, सामानयतया पतययसय िवधानम् इतयचुयते | िवधानं, िवधीयते, िविितः— सवथ समानम् | पतययः यदा आगचछित, तदा पतययसय िवधानम्, पतययः िवधीयते, पतययः िविितः वा इतयचु यते | ५. अङम् इतयसय िवशेषाथिः वयाकििे | कसमात् अिप पतययात् पूवथ यः भागः अिसत, सः अङम् इतयचु यते | अतः िवकििपतययसय कृ ते धातुः इित अङम् | ितङ् पतययसय कृ ते धातुः + िवकििपतययः, तयोः संयकु रपम् इित अङम् | अतः भू + शप् + ित इतयिसमन्
