डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 1

मनोगत महसलू खात् ाात फ फेरफार ंदीलीला ख प महत् हहे. फेरफार ंदीलीच् ााबाबत फीत फ त फला ी हणि मडंलअधिकार् ााची भमूमका अत् ातं फ महत् ाची असत फ.े अंेक ेळा काही खात फलेारांचे भव ष् ा ाा र अ लबंूं असत फ.े महसलू खात्ाामध्ाे ंव्ाांे रुज ूझालेल्ाा त फला ींंा फेरफार ंदीलींबाबत फ बराच सभं्रम असत फो. ंेहमीपेक्षा ेगळी फेरफार ंदील हली की काहींचा गदीिळ उडत फो. त् ााम ळे फेरफार ंदीलींबाबत फ ेगय ाा रकाकारे मलणहय ााचा मांस होत फा. कोित फीही घटंा गोष्टीरूपात फ सांधगत फली त फर त फी बर् ााच काळ लक्षात फ राहत फ ेााचा अं भ रकात् ाेकांे घेत फलेला असत फो. गोष्टीरूपात फ सांधगत फलेल् ाा फेरफार ंदीलींचाही असाच उपाोग होश शकत फो ाा कल् पंेम ळे एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर त फाार करय ाात फ हल.े ाात फील फेरफाराचा व षा हा त फला ी गााला जास त फीत फजास त फ कााद ााचंे हकलं व् हा े ाा ष्ष् टींे वं डलेले हहेत फ. त् ााम ळे ाात फील व षाांबाबत फ फार जास त फ खल करू ंाे ही व ंतं फी. ाात फील काही व षा त फलाठ ाांच् ाा काााक्षेराबाबाहेरील असत फीलही, परंत फ ूत फत् सम कााद ााचे ञानां ममळा े ाा उद लेशांे त् ााचंे लेखं करय ाात फ हले हहे. एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर मध् ाे स ाच व षा कााले समाव ष् ट झाले हहेत फ असा ला ा लेखक करत फ ंाहीत फ त फथावप, लैंणंलं पात फळी र हात फाळले जािारे बरेच व षा हणि कााद ाांचा ाात फ समा ेश करय ााचा रकाात् ं केला हहे. शक् ा वत फथे ् ाााालाीं वंिााांचा सलंभा णललेला हहे. एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर ाात फील फेरफार ंदीली, व व ि कााद ाांची जासत फीत फ जासत फ माणहत फी असा ी ाा ष्ष्ष्टकोंात फूं , ंम ् ाालाखल मलणहल् ाा गले् ाा हहेत फ हे लक्षात फ घ्ाा े. व शषेत फ: ं ीं त फला ी ममराबांसा ी एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर उपा क्त फ रत फील अशी अपके्षा हहे. एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर मध् ाे काही राब टी असयााची शक्ात फा ंाकारत फा ाेत फ ंाही. ह श्ाक त फथे ेअदााा त फ त फरत फ लीचंा सलंभा घ्ाा ा ही व ंतं फी. डॉ. सजंय क ं डटेकर बी.ए., एं.डी., डी.मॅग., एम.बी.ए., एम.डी., पीएच.डी. उपष्जल्हाधिकारी, महाराष्र शासं, (महसलू व भाग) मो. ९९२२९६८०५५ e-mail-dcsanjayk@gmail.com

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 2

एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर

अं क्रमांक वििरण अ फेरफार ंदीलींबाबत फ ह म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (२) मिील लरूूसत फी इ लक्ष ेिी ई महत् ाची सचूंा उ खरेली-व क्री व्ा हाराच्ाा फेरफार ंदीलींबाबत फ कााापध्लत फी श ंोटीस बजा िे ऋ मडंलअधिकारी ाांंी करा ााची कााा ाही १ खरेलीच ेपिूा पसै ेणललेले ंाहीत फ २ फस ूं खरेलीलसत फा र सह्ाा घेिे ३ सामाईक जममंीत फील क्षेराबाची व क्री ४ ंदीलिीकृत फ त फाबा गहाि खत फ/म लत फ गहाि खत फ ५ ंागरी क्षेराबात फ असलेल् ाा शते फजममंीची खरेली ६ रकामािभतू फ क्षेराबापके्षा कमी क्षेराबाची खरेली ७ स त फ:च्ाा णहस स ााच् ाा क्षरेाबापेक्षा जासत फ क्षेराबाची व क्री ८ अ.पा.क. ंे शते फजममंीची केलेली व क्री ९ खरेली लेिार मात फ १० खरेली घेिार मात फ ११ खात फलेार अव ाणहत फ असत फांं ा मात फ १२ मात फ णहलं सराबी खात फलेार १३ व ाणहत फ म लींच ेंा ारस म्हिूं डा लिे १४ ए.क .मॅ. च् ाा ारस ंदीली १५ मात फ णहलं ूष्स राबच ेमतृ् ापूराब १६ गभासथ हपत्ााच् ाा णहस सा १७ खात फलेाराचा खूं करिारा ारस १८ ज ् ाा खरेलीलसत फाची ंदील १९ सह ारसलाराच् ाा अरकात्ाक्ष कब्जा २० अपगं ारसाचा णहस सा २१ जमीं मालकांे क ळाला शते फजमीं व किे २२ प ं व ा ाहांतं फर व ि चेा ममळकत फीत फ णहस सा २३ क ळाव्ावत फररक्त फ अ् ा व्ाक्त फीला शते फजममंीची व क्री २४ ारसाहीं णहलं ूव ि ेला, वपत् ााकडूं ममळालेली सपंत्ती २५ जमीं सपंालं झालेल् ाा व्ाक्त फीच् ाा ारसांे शते फजमीं खरेली करिे २६ इत फर राज्ाात फील शते फकर् ााची महाराष्रात फ शते फजमीं खरेली

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 3

२७ मतृ्ापूराबाबाबत फ त फक्रार

२८ बबगर शते फकरी व्ाक्त फीची औदाोधगक रकााोजंासा ी शते फजमीं खरेली

२९ ्ाााालाात फ ला ा रकालबंबत फ हहे अशी त फक्रार

३० ंोटीस ऑफ मलस पे्ड्स

३१ ले सथां जममंीची व क्री ३२ रसत्ााच्ाा हक्काची खरेली ३३ परागलंा असलेल्ाा व्ाक्त फीच्ाा ारसाची ंदील ३४ समां हडंा असलले् ाा ारसहीं खात फलेाराची ारस ंदील

३५ हक्कसोडपराबाची ंदील

३६ अजाा रुं ंदील

३७ ररष् काााालााच्ाा शरे् ाा रूं ंदील

३८ लसत फात फ लेखं-रकामाल असलेली ंदील

३९ ंोटीसी र सही करयाास टाळाटाळ करिारा खरेली लेिार

४० क लम खत्ाारपराबाद ारे ममळकत फीची व क्री ४१ सहकारी ससंथेमाफा त फ पाररत फ जप्त फी ंोटीस व रुध्ल त फक्रार

४२ सा ेखत फा रुं ंदील

४३ क ळ कााला कलम ४३ च्ाा बिंंास पाराब असलेल्ाा शते फजममंीची व क्री ४४ ं ीं शत फीच् ाा जमींी भोग टालार गा-१ च्ाा करिे

४५ ममळकत फ पबराबका ४६ इकरार ंदील

४७ ाटप ंदील

४८ क् ाेचा राहत्ाा घरासबंिंी ारसाधिकार ४९ िमाांत फररत फ व् ाक् त फीचा ारसाधिकार

५० एकाच ेळेस त फाबा सा ेखत फ हणि खरेलीखत फ

५१ एकाच ेळेस खरेलीखत फ हणि त फाबा सा ेखत फ

५२ स त फ:च्ाा मालकीच् ाा क्षेराबापके्षा जासत फ क्षेराबाची व क्री ५३ घराची ंदील करय ााचा हरह

५४ पड जममंीची खरेली

५५ शते फकरी पर ांगी ५६ भोग टार गा २ च् ाा शते फजममंी र कजा ५७ मळई जममंीची ंदील ५८ लेखं रकामालाची ल रूस त फी ५९ पत फीचा पत् ं ीच् ाा शते फजममंी र क ळ म् हिूं ला ा ६० िौत फ जममंीच् ाा हकारिीत फ कपात फीची ंदील ६१ लों मतृ्ापूराबांची ंदील ६२ मतृ्ापूराबात फील व सगंत फ रकालांांची ंदील

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 4

६३ मतृ्ापूराबाचा साक्षीलारच ारस हणि व्ा सथापक ६४ हिे ारीं सार क्षरेाबाची ंदील ६५ बबंशते फी हलेशाची ंदील ६६ सात फ-बारा रील क्षेराबां सार हकार काढिे ६७ व द ा त फ प र ा पोल उभारिी व रुध् ल त फक्रार ६८ बँक बोजा असत फांंा शते फजममंीची व क्री ६९ अंधिकृत फ णह ाटीची ंदील ७० हणल ासीच् ाा शते फजममंीची खरेली ७१ हक् कसोडपराबांतं फर ारस ंदील ७२ परलेशी ंागररकांे भारत फात फ शते फजमीं खरेली करिे ७३ व ाहाम ळे ंा ात फ बलल ७४ 'कृषी' जममंीची चौकशी ७५ रूपाे एक लाख पाांत फचा बोजा ७६ अकृषीक ापरासा ी शते फजममंीच् ाा त फ कय ााची खरेली ७७ हक् क ंदीलिीसा ी कागलपराबाचंी ााली ७८ गौि खवंजासा ी स ाममत् िंात फ सटू ७९ हक् क ंदीलिीसा ी त फपासिी ााली ८० राज् ा परर हं महामडंाळाच् ाा जममंीसा ी अकृवषक कर ८१ क् फ जममंीचे हस त फांत फरि ८२ लक्ष् मी म क् त फी ाोजंा ८३ णहलं ूव ि ेच् ाा ममळकत फीमध्ाे लत्तक म लाचा अधिकार ८४ स त फरंाब ममळकत फीत फ म लांचा णहस सा ८५ स कष् टाष्जात फ ममळकत फीत फ अंौरस म लांचा णहस सा ८६ हिे ारी म् हिजे ाटप ंाही ८७ ९ सप्टेंबर २००५ प ूी ंतं फर मात फ खात फलेाराच् ाा म लींचा उत्तराधिकार ८८ ाटपात फ डा ललेला णहस सेलार ८९ एकराब क ट ंबाच् ाा सपंिूा ममळकत फीचे मतृ् ापूराब ९० म ष्स लम व् ाक् त फीच् ाा मतृ् ापूराबाव रुध् ल त फक्रार ९१ लत्तकाचा, लत्तकरहािाप ूीच् ाा ममळकत फी र अधिकार ९२ णहबांामाचा लस त फ ९३ सहकारी ससंथेत फफे रामीि क्षेराबात फ असलेल्ाा शते फजममंीची खरेली ९४ क लम ख् त् ाारपराबाची अधिकृत फत फा ९५ ल सर् ााच् ाा शते फात फूं पाईपलाईं टाकिे ९६ पारसी िमीा लत्तक प राब ९७ महसलूी ् ाााालाीं कामकाजात फील रकाम ख त फरत फ ली ९८ सा ाजवंक वपयााच्ाा पायााच्ाा उदभ ाज ळ व हीर खोलिे

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 5

९९ सा ाजवंक उपद्र ाबाबत फ त फक्रार १०० ज्ाेष् ंागररक वं ााह अधिवंाम २००७ १०१ ाटप लरखास त फ रकाकरिाची अमंलबजा िी त फला ी ाांंा ह श् ाक ंोटीसीचे ंम ं े

ंम ं ा ७ ंम ं ा ९ ंम ं ा १० ंम ं ा ११ ंम ं ा १२

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 6

एकशएेक गोष्टीरूपी फेरफमर

अ. फेरफमर नोंदींबमबत: महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम १५४ अ् ाे, ंदीलिी अधिकार् ाांे पा व लेली जमीं हसत फांत फरिाची माणहत फी गळत फा, शते फ जममंीत फ, काालेशीर लसत फाद ारे कोित्ााही रकाकारचा हक्क सपंालं करिार् ाा व्ाक्त फींे, त्ाा बाबत फची माणहत फी ( ारस इत्ााली), त फीं मणह्ााच्ाा हत फ त फलाठ ाांंा कळव िे ह श्ाक हहे. (महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९). अ्ाथा हक्क सपंालं करिारा लंडास पाराब रत फो (महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १५२). आ. मामरमष्र जमीन मासलू अधिकाननयम १९६६, कलम १५० (२) माील दरूूस्ती: सं २०१४ चा महाराष्र अधिवंाम क्रमांक-३० अ् ाे महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, च्ाा कलम १५० च्ाा पोटकलम (२) मध्ाे जाला परंत फकू समाव ष्ट करुं खालीलरकामािे ल रुसत फी करयाात फ हली हहे. "जेथ ेसा ि कीच्ाा ारंाबाचा (संगिक इत्ााली) ापर करुं, महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४८ क अ् ाे अधिकार अमभलेख े याात फ हलेले असत फील, त फथेे त फाल क्ाात फील त फहमसललार, महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १५४ अ् ाे स चंा ममळाल्ाांतं फर, लगेचच, त फी सूचंा, फेरफारामध्ाे ज्ााचा णहत फसबंिं हहे अस ेअधिकार अमभलेखा रुं ककं ा फेरफार ंदील ही रुं त्ाास णलसूं ाेईल, अशा स ा व्ाक्त फींंा हणि त्ाात फ ज्ाा व्ाक्त फींचा णहत फसबंिं हहे अस ेत्ाास सकारि ाटत फ असेल अशा इत फर कोित्ााही व्ाक्त फीला त्ााबरोबर गा ाच्ाा सबंधंित फ त फला ाास लघ सलेंश से ा (एस.एम.एस.) ककं ा इलेक्रॉवंक मेल (इ-मेल) ककं ा व हीत फ करयाात फ ाेईल अशा इत फर कोित्ााही उपकरिाद ारे पा ील. अशी माणहत फी ममळाल्ाांतं फर गा ाचा त फला ी, त फात फडींे त्ााची ंदील फेरफार ंदील हीत फ करील. परंत फ अस ेकी, भारत फीा ंदीलिी अधिवंाम, १९०८ अ् ाे लसत फऐ जाचंी ंदीलिी करिार् ाा अधिकार् ाासमोर ज्ाा व्ाक्त फींंी स त फ: लसत फऐ ज वंष्पालीत फ केल ेअसत फील, अशा व्ाक्त फींंा, त फहमसललार काााालाात फील त फलाठााद ारे, पणहल्ाा परंतू फका् ाे त फरत फ ल केलेली अशी कोित फीही स चंा पा व िे ह श्ाक असिार ंाही." इ. लक्षिेाी: रकात्ाेक त फलाठाांे महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ हणि महाराष्र जमीं महसलू वंाम प ष्सत फका, खंड १ हणि ४ ारं ार ाचा ेत फ हणि सोबत फ े ा े. ही प सत फके महसलू खात्ााची ‘गीत फा' हहेत फ. एखादाा गोष्टीबाबत फ सभं्रम असेल त फर अं भ ी मडंलअधिकारी/त फला ी/ ररष् अधिकारी/व िी त फज्ञान ाांचा ं लाजत फा सल् ला घ्ाा ा. फेरफार ंदीलींबाबत फ महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ मिील कलम १४७ त फ े१६० अत्ातं फ महत् ाची हहेत फ, त्ाांच े ाचं करा े. कोित्ााही जममंीच्ाा मालकी हक्कांत फ १. ंदीलिीकृत फ लसत फांे, २. ारस त फरत फ लीं् ाे हणि ३. ्ाााालााच्ाा ककं ा सक्षम अधिकार् ााच्ाा हलेशांेच बलल होत फो. इत फर अ्ा रकाकारे ककं ा अंदीलिीकृत फ लसत फ ककं ा अजााव्लारे जममंीच्ाा मालकी हक्कांत फ किीही बलल होत फ ंाही हे लक्षात फ े ा े. सात फ-बारा सलरी कोित फाही बलल फेरफार ंदीलव ल् ाामश ाा हणि फेरफार रकामाणित फ झाल् ाामश ाा होत फ ंाही. फक् त फ अञानां व् ाक् त फी सञानां झाल् ाा र फेरफार ंदील ं घालत फा ली रूं अञानांाच् ाा पालकाचे ंा कमी करत फा ाेत फ ेत फथावप, ाासा ीही फेरफार घालिे स रक्षीत फ असेल.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 7

स् ामननक कशकशी: म् हिजे ली ममळाल् ाांतं फर, त् ाा लीची खात फरजमा करय ाासा ी सरपचं, पोलीस पाटील हणि गा ात फील अ् ा रकावत फष्ष् त फ व् ाक् त फीकंड ेकरय ाात फ ाेिारी चौकशी. ई. मात् िमकी सकूनम: कोित् ााही लस त फा रुं गा ंम ंा सहामध् ाे ंदील घेत फांंा, सबंिंीत फ ममळकत फीबाबत फ झालेला ज ंा फेरफार जरूर बघा ा. उला. 'अ' ंे 'क' ला ममळकत फ व कली. 'क' ंे ंदीलीसा ी अजा केल् ाा र 'अ' चे ंा सलर ममळकत फी र कोित् ाा फेरफारंे हल ेत फ ेजरूर बघा े. ााम ळे सलर ममळकत फ व कय ााचा हक् क फक् त फ 'अ' ला होत फा की ाा व् ा हाराला इत फरही सहिारकाच् ाा पर ांगीची ह श् ाकत फा होत फी त फ ेसमजेल. अशीच लक्षत फा इत फर स ा ंदीलीं (व शषेत फ: ारस ंदीली) करत फांंाही घ् ाा ी. उ. खरेदी-विक्री व्यिामरमच्यम फेरफमर नोंदींबमबत कमययपध्दती : कााला: भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७; महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२. ल य्ाम वंबिंक ककं ा त फहमसललार ाांच्ाामाफा त फ शते फजममंीच्ाा खरेली-व क्री व्ा हारांची माणहत फी त फला ी ाांच्ााकड ेपा ली जात फ ेककं ा खरेली घेिार ककं ा खरेली लेिार हे समक्ष ंदीलिीकृत फ लसत फाची रकात फ हजर करत फात फ. (म.ज.म.अ. १९६६, कलम १४९) त फला ी ाांंी खरेली घेिार ककं ा खरेली लेिार ाांंी समक्ष हजर केलेली ंदीलिीकृत फ लसत फाची रकात फ साक्षांकीत फ असा ी ााची खाराबी करा ी. नम नम ७ की नोटीस: कोित फाही हक् क सपंालं झाल् ाा र त फलाठ ाांंा लखेी अथ ा त फदीडी कळव ल ेजात फ ेााला ' ली' म् हित फात फ. अशा लीची पोहोच ंम ं ा ७ मध् ाे द ाााची असत फ.े गा ंम ं ा ं.ं ६ मध्ाे (हक्काच ेपराबक ककं ा फेरफार रष्जसटर) त्ााची ंदील करा ी. म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (१) नम नम ९ की नोटीस: ंदीलिीकृत फ लसत फ/अ पराबक/इंडके्स-२ मध्ाे त फसेच खरेली लेिार ााच्ाा ७/१२ उत फार् ाा र ंमलू स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंम ं ा ९ मध्ाे, १५ णल साच्ाा म लत फीत फ समक्ष हजर राहयााची सचूंा लेिारी ंोटीस बज ा ी त फसेच ाा ंोटीसीची एक रकात फ त फला ी काााालााच्ाा ंोटीस बोडा र रकामसध्ल करा ी. म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (२) अ् ाे नम नम १० की नोटीस: फेरफार ंदीलीबाबत फ कोिी लेखी अथ ा त फदीडी हक्षेप/हरकत फ घेत फल् ाास त् ाास द ाा ााची पोहोच ंम ं ा १० मध् ाे द ाााची असत फ.े म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (३) अ् ाे नम नम १२ की नोटीस: फेरफार ंदीलीबाबत फ वंिाा घेय ाासा ी मडंलअधिकारी ाांच् ाा भेटीची सचूंा स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंम ं ा १२ मध् ाे त फलाठ ाांे द ाााची असत फ.े अपील ककं ा फेरत फपासिीमध्ाे णललेल्ाा हलेशा् ाे ंदीलव लेल्ाा ंदीलीची ंोटीस पक्षकारांंा लेयााची ह श्ाकत फा ंसत फ.े महाराष्र जमीं महसूल अधिकार अमभलेख हणि ंदील ह्ाा (त फाार करिे स ष्सथत फीत फ े िे) वंाम १९७१ चा वंाम ३६ १५ णल साचंी म लत फ सपंल्ाांतं फर मडंलअधिकारी सबंिंीत फ ंदीली र ाोग्ा त फो वंिाा घेत फात फ. ाा हिी स ा णहत फसबंधंित फांंा ंोटीस बजा ली जािे अत्ातं फ महत् ाच ेहहे हे लक्षात फ े ा े. ंोटीसीं सार स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाास त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घ्ाा ी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 8

अशा ंदीलीबाबत फ जर कोिी लेखी अथ ा त फदीडी हक्षपे/हरकत फ घेत फली त फर त फला ी ाांंी त फर असा हक्षपे/हरकत फ गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ा ा हणि हरकत फ घेिार् ाास सलर हरकत फीची पोहोच ंम ं ा १० मध् ाे दाा ी. म.ज.म.अ. १९६६, कलम १५० (३) व ालासपल ंदीली र वंिाा घेयााचे अधिकार अव् ल कारक ंच्ाा ह ददाापेक्षा कमी ंाही अशा महस ली ककं ा भमूापं अधिकार् ाांंा हहेत फ. म.ज.म.अ. १९६६, कलम १५० (६) ाा अधिकार् ाांंी व ालासपल रकाकरिे शक्ात फो एका षााच्ाा हत फ वंकालात फ काढा ी. म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (४) जमीं शते फीची हणि शते फी क्षेराबात फ असल्ाास, खरेली घेिार हे शते फकरी असल्ााची प राव्ाासह खाराबी करा ी. (महाराष् र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ६३) एखाद ाा व्ाक्त फीची जमीं कोित्ााही सा ाजवंक रकााोजंासा ी सपंाणलत फ केली असेल हणि अशा सपंालंाम ळे त फी व्ाक्त फी भमूीहीं झालेली असेल अशी कोित फीही व्ाक्त फी हणि वत फच े ारस शते फकरी समजल ेजात फात फ. ऊ. नोटीस बजमिणे: ’बजा िे’ ााचा अथा सबंिंीत फ व्ाक्त फीला ंोटीस रकााप्त फ होिे. पणहली ंोटीस शक्ात फो पोसटांे पा ली जात फ ेककं ा कोत फ ालामाफा त फ बजा ली जात फ ेअथ ा पोहोच-लेा ंदीलिीकृत फ पोसटां ेपा ली जात फ.े पोहोच-लेा ंदीलिीकृत फ पोसटाची पोहोच परत फ हल्ाास ंोटीस बजा ली गेली अस ेगणृहत फ िरल ेजात फ.े अवंत फम ंोटीस ही सबंिंीत फ इसमाच्ाा श ेटच्ाा ञानात फ पत्त्ाा र पचंंाम्ाांे, घराच्ाा म ख् ा लर ाज्ााला ककं ा जममंीला डक ूं (धचकट ूं ) बजा ली जात फ.े अशारकाकारे पचंंाम्ाांे डक लेली ंोटीस बजा ली गेली अस ेगहृीत फ िरल ेजात फ.े ााबाबत फ महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम २३० हणि णल ािी रकाकक्राा संणहत फा, १९०८ मिील पणहल्ाा अ ंसूचीत फील क्रम पाच (सम्स काढिे बजा िे) ााचे ाचं करा े.] ऋ. मडंलअधिकाकमरी यमंनी करमियमकी कमययिमाी: मडंलअधिकारी हे सक्षम रकामािं अधिकारी हहेत फ महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १५० (६) त्ाांंी स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली गेली हहे हणि कोिाचीही त फक्रार ंाही ााची खाराबी करा ी. खरेली घेिार ाांंी सालर केलेल्ाा शते फकरी प राव्ााचा सव सत फर उल् लखे करूं ंदील रकामाणित फ करा ी. व्ा हाराबाबत फ त फक्रार असल्ाास केस चाल ा ी. खाली व व ि फेरफार ंदीलीबंाबत फ माणहत फी त फसेच त फला ी हणि मडंलअधिकारी ाांंी करा ााची अपेक्षक्षत फ कााा ाही गोष्टीरुपात फ णललेली हहे. त् ााम ळे हा व षा समजय ाास सोपा होईल अशी अपशेा हहे. त्ााचा अ लबं त फला ी हणि मडंलअधिकारी करु शकत फील. १. खरेदीक ेपणूय पसै ेददललेे नमाीत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५४. रामभाशंे स त फ:च्ाा मालकी हक्काची जमीं शकंरला ंदीलिीकृत फ लसत फांे व कली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ं.ं ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 9

बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र रामभाश त फला ी भाशसाहेबांकड ेगेले हणि त्ाांंी त फदीडी त फक्रार केली की शकंरंे झालेल्ाा व्ा हाराच ेपिूा पसै ेमला अदााप णललेले ंाहीत फ त्ााम ळे ही ंदील मजंूर करु ंाे. त फला ी भाशसाहेबांंी रामभाशची त फक्रार लेखी स रुपात फ घेत फली त्ाांंा त्ााबाबत फ ंम ं ा १० मध्ाे पोहोच णलली. त्ाांतं फर रामभाशंची त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे (व ालरसत फ रकाकरिांची ंदील ही) ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६ (हक्काचे पराबक ककं ा फेरफार रष्जसटर) मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंा णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मडंलअधिकारी ाांंी रामभाश शकंरच ेम्हििे ऐकूं घेत फले, लोघांच ेजबाब घेत फले हणि लोघांंी सालर केलेल्ाा प राव्ाांचे अ लोकं केल.े शकंरंे सालर केलेल्ाा बँक पासब का रूं मडंलअधिकारी ाांंा लक्षात फ हल ेकी, रामभाशच्ाा त फक्रारीमध्ाे त फथ्ा ंाही. जमीं खरेलीच ेस ा पसै ेरामभाशला ममळालेल ेहहेत फ परंत फ ूव्ा हार झाल्ाांतं फर गा ात फील काही लोकाशंी चचाा करत फांंा, रामभाशचा समज झाला की हपि शकंरला कमी पशैात फ जमीं व कली हहे. सािारिपिे व्ा हाराच ेस ा पसै ेममळाल्ाामश ाा कोिीही खरेलीलसत फ ंदीलिीकृत फ करयााकामी स ाक्षरीसा ी जात फ ंाही. शकंर कडूं जासत फ पसैा उकळयाासा ी, त्ााला राबास लेयााच्ाा उदलशांे रामभाशंे खोटी त फक्रार केली हहे. मडंलअधिकारी ाांंी रील बाबींचा सव सत फर उल्लेख वंकालपराबात फ करुं रामभाशच्ाा त फक्रारीमध्ाे त फथ्ा ंसल्ााच ेंमलू करूं रामभाशंची त फक्रार फेटाळली हणि सबंिंीत फ फेरफार रकामाणित फ केला.

२. फसिनू खरेदीदस्तमिर सह्यम घेणे : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५४ ; भारत फीा प रा ा कााला कलम ९१ ९२. व जांे स त फ:च्ाा मालकीहक्काची जमीं गिपत फला ंदीलिीकृत फ लसत फांे व कली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ं.ं ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र व जा त फला ी भाशसाहेबांकड ेगेला हणि त्ाांे लेखी स रुपात फ त फक्रार केली की, गिपत फ त्ाांंा गॅसची जोडिी ममळ ूं लेत फो अस ेसांगूं ल य्ाम वंबंिंक काााालाात फ घेशं गेला हणि फस ूं माझ्ाा जममंीच्ाा खरेलीखत फा र सह्ाा घेत फल्ाा त्ााम ळे ही ंदील मजंूर करु ंाे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 10

त फला ी भाशसाहेबांंी व जाला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६ मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मडंलअधिकारी ाांंी व जा हणि गिपत फच ेम्हििे ऐकूं घेत फले, लोघांच ेजबाब घेत फले हणि लोघांंी सालर केलेल्ाा प राव्ाांच ेअ लोकं केल.े व जाला त्ाांंी रकाश् ं व चारला की, 'ल य्ाम वंबिंक काााालाात फ त फ म्ही ल य्ाम वंबिंक ककं ा त फथेील कमाचार् ाांं ा, त फ म्ही सही करत फ असलेल्ाा लसत फाबाबत फ का ंव चारिा केली ंाही? अशी शकंा असल्ाास व चारिा करत फा ाेश शकत फ.े त फसेच त फ मची फस िूक झाली अशी त फ मची त फक्रार असल्ाास त फ म्ही फौजलारी स रूपाची त फक्रार करिे ह श्ाक होत फ ेपरंतू फ त फसे ं करत फा त फ म्ही महसूल ारंाबिेकड ेत फक्रार कोित्ाा उद लेशांे करीत फ हहात फ?' व जाला कोित्ााच रकाश् ं ाच ेउत्तर समािांकारक पध्लत फींे लेत फा हल ेंाही. मडंलअधिकारी ाांंा लक्षात फ हल ेकी, व जाच्ाा त फक्रारीत फ त फथ्ा ंाही. व जांे सालर केलेले स ा प रा े त फदीडी होत फ.े भारत फीा प रा ा कााला कलम ९१ ९२ अ् ाे ंदीलिीकृत फ लसत फाच्ाा व रूध्ल णललेला त फदीडी प रा ा राह्ा िरत फा ाेत फ ंाही. व जाची फस िकू झाली असल्ाास त्ाांे गिपत फच्ााव रूध्ल फौजलारी स रूपाची त फक्रार करिे गरजेच ेहोत फ,े त फसे ं करत फा गिपत फंे म दलाम महसलू ारंाबिेकड ेत फक्रार केली होत फी. महसलू अधिकारी हे ंदीलिी करिारे अधिकारी असल्ाांे भारत फीा ंदीलिी कााला कलम १७ अ् ाे ाोग्ाररत्ाा ंदीलिीकृत फ असलेल्ाा लसत फाची ंदील घेिे त्ाांंा ह श्ाक असत फ.े णल ािी ्ाााालाांे जर एखाला लसत फ बेकाालेशीर रव ला ंसेल ककं ा णल ािी ्ाााालााकडूं लसत फ रदल करुं घेयाात फ हला ंसेल त फर महसलू लफ्त फरी अशा ंदीलिीकृत फ लसत फाची ंदील करिे काालेशीर रत फ.े मडंलअधिकारी ाांंी रील बाबींचा सव सत फर उल्लेख वंकालपराबात फ करुं व जाच्ाा त फक्रारीमध्ाे त फथ्ा ंसल्ााचे ंमलू करूं व जाची त फक्रार फेटाळली हणि सबंिंीत फ फेरफार रकामाणित फ केला.

३. समममईक जममनीतील क्षते्रमकी विक्री : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ४४, ५४. गा ात फ एकूि चार एकर क्षेराब असलेल्ाा एका शते फजममंीत फ, अरव लं, गोव लं, रमेश हणि सवत फश ाा चार भा ांचा रकात्ाेकी एक एकर (रकात्ाेकी चार हिे) णहससा होत फा. अरव लंं ेत्ााचा सामाइकात फ असलेलला एक एकर णहससा ंामले ला ंदीलिीकृत फ लसत फांे व कला. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 11

मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र गोव लं, रमेश हणि सवत फश त फला ी भाशसाहेबांकड ेगेले हणि अरव लंं ेसहणहससेिारकांची समंत फी ं घेत फा जमीं व कली अशी लेखी स रुपात फ त फक्रार करुं ही ंदील मजंूर करु ंाे अशी व ंतं फी केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त्ाांंा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ं.ं ६ मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ असे सलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मडंलअधिकारी ाांंी अरव लं त फसेच गोव लं, रमेश हणि सवत फश म्हििे ऐकूं घेत फले, स ाांच ेजबाब घेत फले हणि त्ाांंी सालर केलेल्ाा प राव्ाांच ेअ लोकं केल.े गोव लं, रमेश हणि सवत फश ाांच ेम्हििे होत फ ेकी, सामाइकात फ असलेली जमीं अरव लंला, त्ाांच्ाा पर ांगीमश ाा व कत फा ाेिार ंाही. अरव लंच ेम्हििे होत फ ेकी, जममंीची व क्री करयााप ूी त्ाांे गोव लं, रमेश हणि सवत फशला, त फो णहससा त्ाांंी व कत फ घ्ाा ा अशी व ंतं फी केली होत फी परंत फ ूत्ाांंी ंकार णलला. म्हिूं त्ाांे राबासथाला जमीं व कली. गोव लं, रमेश हणि सवत फशंे अरव लंचा णहससा व कत फ घेयाास ंकार णलला होत फा अस ेत्ाांच्ाा जबाबात फ सांगीत फले होत फ.े मडंलअधिकारी ाांंा लक्षात फ हल ेकी, अरव लंला अडचिीत फ हियााच्ाा उदलेशांे त्ााचे भाश खोडसाळपिे त फक्रार करीत फ हहेत फ. मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ४४ अ् ाे अंेक सहिारकांपकैी एक सहिारक हपल्ाा णहस स ााचे क्षेराब व कू शकत फो. अशा व क्रीम ळे त फ ेक्षेराब खरेली घेिार् ाा व्ाक्त फीला सहणहससेलाराचा लजाा रकााप्त फ होत फो. मडंलअधिकारी ाांंी रील बाबींचा सव सत फर उल्लेख वंकालपराबात फ करुं त फसेच अरव लंं ेस त फ:च्ाा णहस स ााप रत फचे क्षेराब व कल ेहहे ााची खाराबी करुं गोव लं, रमेश हणि सवत फशच्ाा त फक्रारीमध्ाे त फथ्ा ंसल्ााचे ंमलू करूं त्ाांची त फक्रार फेटाळली हणि सबंिंीत फ फेरफार रकामाणित फ केला.

४. नोंदणीकृत तमबम गामण खत/म दत गामण खत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५८ त फ े१०४. व लासंे स त फ:च्ाा मालकी हक्काच्ाा जममंीचे, ंदीलिीकृत फ त फाबा गहाि खत फ/म लत फ गहाि खत फ, ाश तं फला ंदीलिीकृत फ लसत फांे करूं णलल.े ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 12

त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र व लास हणि ाश तं फ लोघांंी त फला ी ाांच् ाा समक्ष हजर राहूं ंोटीस प सत फका र समंत फीलशाक स ाक्षरी केली. मडंलअधिकारी ाांंी म लत फींतं फर सबंिंीत फ फेरफार रकामाणित फ केला. ाश तं फ त् ाांतं फर प ् हा त फला ी भाश साहेबाकंड ेहला हणि म् हिाला की, हत फा व लासच् ाा जममंी र माझा त फाबा हहे म् हिजचे माझे पसैे जोपाांत फ व लास परत फ लेत फ ंाही त फोपाांत फ मीच जममंीचा मालक हहे. त् ााम ळे माझे ंा कब् जेलार म् हिूं लाखल करा े. त फला ी भाशसाहेब ं ींच खात् ाात फ हल ेहोत फ.े त् ाांं ाही जममंीचा कब् जा असिारा त फो कब् जलेार हे म् हििे पटले. त् ाांं ी ाश तं फचे ंा कब् जलेार सलरी लाखल केले हणि व लासचे ंा इत फर हक् कात फ े ले. ााम ळे जममंीच् ाा मळू मालकाच ेंा इत फर हक्कात फ ंदीलव ले गेले हणि जमीं गहाि घेिार् ााच ेंा ७/१२ च्ाा कब्जलेार सलरी हल.े काही णल सांतं फर, स त फ:चे ंा कब् जेलार सलरी असल् ााचा फााला घेशं ाश तं फंे त् ाा जममंीचा व् ा हार ल सर् ाा गा ात फ राहिार् ाा सलामश बरोबर केला. त् ााच् ााकडूं जममंीच् ाा रलेल् ाा ककंमत फीपकैी काही रक् कम घेशं अंदीलिीकृत फ सा ेखत फ करुं णलले. काही णल सांतं फर ाोगााोगांे सलामश हणि व लासची भेट झाली. सलामश च् ाा बोलय ाात फूं ाश तं फंे केलले् ाा बेकाालेशीर व् ा हाराबाबत फ व लासला माणहत फी ममळाली. व लासला िक् काच बसला. सलामश हणि व लासंे त फला ी भाशसाहेबांकड ेजाशं स ा हकीगत फ कथं केली. एका अं भ ी अधिकार् ााच् ाा सल् ल् ाांे व लासंे उपव भागीा अधिकार् ााकड ेम लत फ गहाि खत फाच् ाा फेरफार व रुध् ल अपील लाखल केले. उपव भागीा अधिकार् ाांंी त् ाा अवपलाची स ं ा िी घेत फली. स ा रकाकार लक्षात फ हल् ाांतं फर त् ाांंी ाा रकाकरिात फ वंकाल लेत फांंा म् हटले की, "मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५३ अ अ् ाे त फाबा गहािखत फाम ळे जरी जमीं गहाि घेिार् ाा इसमास मालमत्ता त फाब्ाात फ े यााचा हक्क वंमााि होत फ असला त फरीही त्ाास 'मालकी हक्क' रकााप्त फ होत फ ंाही. त्ााम ळे त फाबा गहाि खत फ/म लत फ गहाि खत फा ंसार, जमीं गहाि घेिार् ाा इसमाचे ंा ‘इत फर हक्क’ सलरीच ंदील िे काालेशीर हहे. गहाि लेिार (जममंीचा मूळ मालक) ााचे ंा ७/१२ च्ाा कब्जेलार सलरीच े ा े. सबंधंित फ त फला ी ाांच् ाा कााद ाात फील अञानांाम ळे ाा रकाकरिात फ ग तं फाग तं फ वंमााि झाली हहे. त् ााम ळे सबंधंित फ त फलाठ ााव रुध् ल खात फवेंहाा चौकशी स रू करा ी हणि सलामश हणि व लासंे ाश तं फव रूध् ल फस िूकीचा फौजलारी ग ् हा लाखल करा ा. पू ीचा फेरफार रद ल करय ाात फ ाेत फ हहे. ं ीं फेरफाराद ारे व लासचे ंा कब् जेलार सलरी घ् ाा े हणि ाश तं फचे ंा इत फर हक् कात फ ंदील ा े." त फला ी ाांच् ाा कााद ााच् ाा अञानांाम ळे ककत फी ग त फाग तं फ ाढली ! मंस त फाप झाला त फो ेगळाच !!! शते फकरी ंसलेल्ाा व्ाक्त फीला शते फजमीं खरेली करत फा ाेत फ ंाही ककं ा त् ााच् ााकड ेशते फजमीं गहाि े त फा ाेत फ ंाही. (महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम कलम ६३ अ)]

५. नमगरी क्षेत्रमत असलेल् यम शतेजममनीकी खरेदी : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; महाराष् र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ४३-क.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 13

कामराजंे स त फ:च्ाा मालकी हक्काची, ंागरी क्षेराबात फ असलेली शते फजमीं व क्रमला व कली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. त फला ी भाशसाहेबांंी स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. हणि क ळकााला कलम ६३ ं सार व क्रमकड ेशते फकरी प राव् ााची मागिी केली. व क्रम शते फकरी ंसल् ाांे त् ााच् ााकड ेशते फकरी प रा ा ंव् हत फा. व क्रम गदीिळात फ पडला. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त् ााच ेळेस चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी व क्रमकड ेशते फकरी प रा ा ंसल् ााची बाब त् ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी स ा कागलपराबाचंे अ लोकं केले. हणि सांधगत फले की व क्रमंे खरेली केलेली जमीं ही महांगरपामलका क्षेराबात फ असल्ाांे अशा जममंीस क ळकााला कलम ४३-क अ् ाे क ळकााला कलम ६३ च्ाा त फरत फ ली लाग ूहोत फ ंाहीत फ. त्ााम ळे व क्रमकड ेशते फकरी प रा ा मागयााची ह श्ाकत फा ंाही. म लत फ सपंल् ाांतं फर फेरफार रकामाणित फ करत फा ाेईल.

६. प्रममणभतू क्षेत्रमपके्षम कमी क्षेत्रमकी खरेदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; त फ कडबेंली-त फ कडजेोड एकराबीकरि कााला, १९४७ कलम ८. व श् ासंे सलेंशकडूं, त् ााच् ाा शते फजममंीत फील क्षेराबापकैी त फीं हर (ग ें) क्षेराब खरेली केले. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. त फला ी भाशसाहेबांंी स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र "खरेली केलले्ाा जममंीच ेक्षेराब रकामािभूत फ क्षेराबापके्षा कमी असल्ाांे सलर व्ा हार हा त फ कडबेलंी-त फ कडजेोड एकराबीकरि कााला, १९४७ कलम ८ च्ाा त फरत फ लींचा भगं करिारा हहे. त्ााम ळे सलर ंदील रदल करय ाात फ ाेत फ हहे. खरेली घेिार व श् ासचे ंा ‘इत फर हक्कात फ’ े ा े" असा शरेा मलणहला. ही माणहत फी कळल् ाांतं फर व श् ास हणि सलेंश लोघे रागात फ मडंलअधिकार् ााकड ेहले हणि फेरफार ंदील रद ल केल् ााबाबत फ जाब व चारु लागले. मडंलअधिकारी ाांंी त् ाांंा बसााला सांधगत फले हणि समज ूं सांधगत फले की, 'भारत फ हा शते फीरकािां लेश असल् ाांे भारत फाची अथाव् ा स था शते फी र अ लबूंं हहे. त फथावप, इत फर लेशांच् ाा त फ लंेत फ, भारत फात फील शते फ जममंींतू फं ममळिारे लर एकरी उत् पालं फारच कमी हहे. ााचे रकाम ख कारि शते फ जममंींचे झालेले छोटे-छोटे त फ कड ेहे हहे. शते फजममंीच् ाा छोय ाा त फ कय ाात फ शते फीच ेकाम करिे अ घड जात फ,े त फ लंेंे उत् पालं फारच कमी ममळत फ.े त् ााम ळे सं १९४७ मध् ाे शासंांे

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 14

त फ कडबेलंी-त फ कडजेोड एकराबीकरि कााला, १९४७ अमंलात फ हिला हणि त् ााच् ाा कलम ८ अ् ाे स ा रकाकारच् ाा जममंींचे रकामािभूत फ क्षेराब र ूं णलले. ाा रकामािभूत फ क्षेराबापेक्षा कमी शते फजमीं कोिालाही खरेली करत फा ाेत फ ंाही. शते फजममंीचे खालील रकाकार असत फात फ: रकस जमीं: भात फशते फीच्ाा लाग डीमध्ाे राबखत फाच्ाा कामासा ी उपाोगात फ हिल् ाा जािार् ाा जममंीचे रकामािभूत फ क्षेराब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे २० ग ें रव ले हहे. कोरड ाहू जमीं: वंव् ळ पा सा र अ लबूंं असिार् ाा जममंीचे रकामािभूत फ क्षेराब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे १५ ग ें रव ले हहे. ाडी जमीं: ंारळ, पोफळी झाड ेला य ाासा ी ापरय ाात फ ाेिार् ाा जममंीचे रकामािभूत फ क्षेराब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे ०५ ग ें रव ले हहे. व णहर बागाात फी जमीं: व णहरीच् ाा पाय ाांे लाग डीखालील असलले् ाा बागाात फी जममंीच ेरकामािभूत फ क्षरेाब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे २० ग ें रव ले हहे. कॅंॉल (पाट) बागाात फी जमीं: पाटाच् ाा पाय ाांे लाग डीखालील असलले् ाा बागाात फी जममंीच ेरकामािभूत फ क्षेराब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे १० ग ें रव ले हहे. व श् ासंे खरेली केलेले क्षेराब उपरोक् त फ कााद ाा् ाे रव लेल् ाा रकामािभूत फ क्षरेाबापेक्षा कमी असल् ाांे त् ााची फेरफार ंदील रद ल केली हहे. त फथावप, त फ म् ही ंदीलिीकृत फ खरेली लस त फ केला हहे हणि सलेंशंे सलर क्षेराबाची व क्री परत फ ल सर् ााला करु ंाे ाासा ी ‘इत फर हक्कात फ’ सलर व्ा हाराचा शरेा े ला हहे. उपरोक् त फ कााद ााच् ाा कलम ७ अ् ाे असा रकामािभूत फ क्षेराबापके्षा कमी असिारा त फ कडा राज् ा शासं ककं ा जमीं गहाि घेिार् ाा बँकेकड ेककं ा सहकारी ससं थकेड ेहस त फातं फरीत फ करत फा ाेईल ककं ा त् ाांच् ााकड ेगहाि े त फा ाेईल अथ ा लगत फच् ाा खात फलेाराकड ेहस त फांत फरीत फ करत फा ाेईल ककं ा त् ााला भाडपेय य ाांे लेत फा ाेईल.' हे ऐकूं व श् ास हणि सलेंशचा गरैसमज लरू झाला. ७. स्ित:च्यम दास् स् यमच् यम क्षते्रमपेक्षम जमस्त क्षेत्रमकी विक्री : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ४४, ५४. गा ात फ एकूि सहा एकर क्षरेाब असलेल्ाा एका शते फजममंीत फ, सजंा, अजा, हणि व जा ाा त फीं भा ांचा रकात्ाेकी लों एकर णहससा होत फा. सजंांे सलर जममंीच् ाा एकूि क्षरेाबात फील त फीं एकर क्षरेाब महाले ला ंदीलिीकृत फ लसत फांे व कले. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र अजा, हणि व जा त फला ी भाशसाहेबांकड ेगेले हणि सजंांे, त् ााच् ाा णहस स ााच् ाा क्षेराबापके्षा जास त फ क्षेराबाची व क्री महाले ला केली हहे त् ााम ळे ही ंदील मजंूर करु ंाे अशी लेखी व ंतं फी केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त्ाांंा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६ मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 15

मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मडंलअधिकारी ाांंी महाले त फसेच सजंा, अजा हणि व जा ाांचे म्हििे ऐकूं घेत फले, स ाांच ेजबाब घेत फले हणि त्ाांंी सालर केलेल्ाा प राव्ाांचे अ लोकं केल.े सजंाचे म्हििे होत फ ेकी, त फो सलर जममंीमध् ाे त फीं एकर क्षरेाब णह ाटत फ होत फा त् ााम ळे त् ाा क्षेराबाची व क्री त् ाांे महाले ला केली हहे. अजा हणि व जा ाांचे म्हििे होत फ ेकी, सजंा जरी सलर जममंीमध् ाे त फीं एकर क्षेराब णह ाटत फ होत फा त फरी त् ाा त फीं एकर पकैी एक एकर क्षरेाब अजाच् ाा मालकीचे होत फ.े हजारपिाम ळे अजाला मो े क्षेराब णह ाटिे शक् ा होत फ ंव् हत फ,े त् ााम ळे त् ाांे त फ ेसजंाला णह ाटय ााप रत फ ेणलले होत फ.े सजंांे त् ााच् ाा णहस स ााच् ाा क्षेराबापके्षा जास त फ क्षेराबाची व क्री महाले ला केली हहे त् ााम ळे ही ंदील मजंूर रद ल करा ी. महाले च ेम्हििे होत फ ेकी, त् ाांे खरेली क्षरेाबाची ककंमत फ मोजली हहे त् ााम ळे त् ााचे ंा सात फ-बाराला ंदील ले जा .े स ा रकाकार मडंलअधिकारी ााचं् ाा लक्षात फ हला. मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५४ अ् ाे 'व क्री' ची व् ााख् ाा णललेली हहे. त् ाात फील ख लास ाां सार व के्रत फा हा फक् त फ स त फ:च् ाा मालकी हक् काच् ाा स त फूचंीच व क्री करू शकत फो हे स पष् ट होत फ.े अशा रकाकारच् ाा व् ा हाराची ंदील रद ल केल् ाास, खरेली घेिार ााच् ाा र अ् ााा केल् ाासारखे होत फ ेमश ाा काालेशीरपिे ंदीलिीकृत फ असलेल् ाा लस त फाची ंदील करिे ह श् ाक हहे. एखादाा इसमांे स त फ:च्ाा मालकीच् ाा णहस स ााच् ाा क्षरेाबापेक्षा जासत फ क्षेराबाची व क्री केली असली त फरी खरेली लेिार ाांच्ाा मालकीच्ाा/हक्काच्ाा क्षेराबाप रत फीच ंदील रकामािीत फ करत फा ाेत फ.े खरेली लेिार ाांे, स त फ:च्ाा मालकीच् ाा णहस स ााच् ाा क्षेराबापके्षा जासत फ क्षेराबाची व क्री केली म् हिूं खरेली घेिार ाांे खरेली लेिार ााचे व रुध् ल फस िकूीचा फौजलारी ग ् हा लाखल करा ा ककं ा णल ािी ् ाााालाात फ लाल मागा ी. मडंलअधिकारी ाांंी रील बाबींचा सव सत फर उल्लेख वंकालपराबात फ केला हणि सलर शते फजममंीत फ सजंाच् ाा मालकी/णहस स ााच् ाा क्षरेाबाप रत फी ंदील रकामािीत फ करूं त् ाा क्षेराबा र महाले च ेंा ला य ााबाबत फ वंलेश णलले. ८. अ.पम.क. ने शतेजममनीकी केलेली विक्री : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ४४ ; णहलं ूअञानांत् पालकत् अधिवंाम १९५६. महाले ला अजा, व जा, सजंा हणि सतं फोष अशी एकूि चार म ले होत फी. महाले ची पत् ं ी मात फ होत फी. महाले मात फ झाला त फवे् हा अजा सञानां होत फा हणि व जा, सजंा हणि सतं फोष अञानां होत फ.े महाले च् ाा ंा े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 16

असिार् ाा शते फ जममंी र त् ााच् ाा चारही म लांची ंा े स त फरंाब णहस सा करुं, ारस म् हिूं लाखल झाली हणि अजाचे ंा त् ााच् ाा णहस स ााला हणि अञानांांच् ाा स त फरंाब णहस स ााला 'अञानां पालं कत फाा (अ.पा.क.)' म् हिूं सात फ-बारा र लाखल झाले. कालांत फरांे सात फ-बारा प ं लेखंाच् ाा ेळी अजाच् ाा ंा ासमोर 'अ.पा.क.' मलणहय ााचे राहूं गेले हणि अजाचे ंा सात फ-बारा सलरी मालक म् हिूं असल् ााचे णलस ूलागले. ाा गोष् टीचा फााला घेत फ काही णल सांंी अजांे त फ काराम ाांस सलर जममंीच् ाा सपंिूा क्षरेाबाची व क्री केली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. त फला ी भाशसाहेबांंी स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र वंिाा लेय ााकामी कागलपराब ेपाणहली हणि सात फ-बारा रील स ा फेरफार घेशं ाेय ाास त फला ी भाशसाहेबांंा सांधगत फल.े त फला ी भाशसाहेब सबंधंित फ स ा फेरफार घेशं हले हणि त् ाांंी मडंलअधिकार् ाांं ा त फ ेफेरफार माग य ााचे कारि व चारल.े मडंलअधिकार् ाांंी अजाचे ंा ज्ाा फेरफारंे अ.पा.क. म्हिूं लाखल झाल ेहोत फ ेत फो फेरफार लाख त फ त फला ी भाशसाहेबांंा सांधगत फले की, 'हज जरी सात फ-बारा सलरी एकय ाा अजाचे ंा णलसत फ असले त फरी त फी सात फ-बारा प ंलेखंाच् ाा ेळी झालेली चूक हहे. प ंलेखंाच् ाा ळेी अजाच् ाा ंा ासमोर 'अ.पा.क.' मलणहय ााचे राहूं गेले हणि ही गोष् ट कोिाच् ााच लक्षात फ हली ंाही. ाा फेरफारा रुं असे णलसत फ ेकी ही जमीं मूळत फ: महाले ची हहे हणि त फो मात फ झाल् ाांतं फर अजा हणि त् ाांच् ाा त फीं भा ांची ंा े ारस म् हिूं लाखल झाली. त् ाा ेळी अजा सञानां असल् ााम ळे त् ााचे ंा सात फ-बारा र लाखल झाले असले त फरी ाा जममंी र चारही भा ांचा ारसाधिकार हहे. णहलं ूअञानांत् पालकत् अधिवंाम १९५६, कलम ६, ८ हणि १२ अ् ाे 'अञानां पालं कत फाा' व् ाक् त फीला अञानांाच् ाा स त फरंाब णहस स ाासह सपूंिा क्षरेाब व कय ााचा अधिकार ंाही. त् ाासा ी सक्षम ् ाााालााची पर ांगी ह श् ाक हहे. जर ाा ममळकत फीचे स त फरंाब ाटप झाल ेंसत फ ेत फर अजाला अशा पर ांगीची ह श् ाकत फा ंव् हत फी. (ए.हा.हर.१९९६/एस.सी. २३७१, ंारााि बाळ व . श्रीिर स त फार) फक् त फ एकराब क ट ंबाच्ाा, काही काालेशीर गरजासंा ी जमींीची व क्री करत फा ाेत फ ेहणि अशा व् ा हाराच् ाा लसत फात फ त फसा सपष्ट उल्लेख असिे ह श् ाक असत फ.े लसत फात फ त फसा सपष्ट उल्लेख ंसल्ाास अ.पा.क. ला फक् त फ स त फ:च्ाा णहश्श्ााप रत फी जमीं व कयााचा हक्क रकााप् त फ होत फो. 'अञानां पालं कत फाा' व् ाक् त फीला फक्त फ खालील कारिांसा ीच एकराब क ट ंबाची ममळकत फ व कत फा ाेत फ ेअथ ा गहाि े त फा ाेत फ.े ाा कारिांसा ी केलेले हसत फांत फरि सहणहससेलारां र बिंंकारक असत फ.े (१) सरकारी कर ककं ा क ट ंबा र असलेले कजा फेडयाासा ी (२) सहणहससेलार ककं ा क ं ट ंबीाांच्ाा पोटपायाासा ी ककं ा हजारपिासा ी (३) सह-हक्कलार ककं ा सह-णहससेलाराच्ाा ककं ा त्ाांच्ाा म लीच्ाा लग्ंाच्ाा खचाासा ी (४) जरुरीच ेकौट ंबबक अतं्ाव िी ससंकार, श्राध्ल ककं कौट ंबीक समारंभ खचाासा ी (५) एकराब क ट ंबासा ी मालमत्ता ममळव याासा ी ककं ा त फी णटकव याासा ी होिारा खचा भागव याासा ी

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 17

(६) एकराब क ट ंबाच्ाा कत्ााा र ककं ा इत फर सभासलां र गभंीर फौजलारी त फोहमत फ झाली असेल त फर त्ाांच्ाा सरंक्षिासा ी करा ा लागिारा खचा भागव याासा ी (७) एकराब क ट ंबाच्ाा व्ा सााासा ी काढलेल्ाा कजााची परत फफेड करयाासा ी (८) एकराब क ट ंबाच्ाा इत फर जरुरीच्ाा कारिांसा ी उपरोक् त फ काालेशीर गरज के ळ खरेलीपराबाच्ाा मजक रा रुं मसध्ल होत फ ंाही. त्ाासा ी इत फर स सगंत फ प रा ा स ध् ला दाा ा लागत फो. असा व्ा हार जर उपरोक्त फ काालेशीर गरजांसा ी होत फ ंसेल त फर सह ारसलार मंाई ह कूमाचा ला ा लाखल करु शकत फात फ.

अ.पा.क.च् ाा ममळकत फीची व क्री, ् ाााालााच् ाा पू ा पर ांगी मश ाा होश शकत फ ंाही.- (स ोच् च ् ाााालााचा णलंांक २५.११.२०१३ रोजी, सरोज व रूध् ल स ंलरमसगं इत फर) अञानां व् ाक् त फी सञानां झाल् ाा र फेरफार ंदील ं घालत फा ली रूं अञानांाच् ाा पालकाचे ंा कमी करत फा ाेत फ ेत फथावप, ाासा ीही फेरफार घालिे स रक्षीत फ राहील. एकराब क ट ंबाची ममळकत फ ककं ा ज्ाा ममळकत फीत फ म लांचा ककं ा म लांच्ाा म लांचा णहससा हहे अशी एकराब क ट ंबाची ममळकत फ व कयााचा, गहाि लेयााचा व शषेाधिकार फक् त फ डडलांंा हहे. पू ीच ेंवैत फक काालेशीर कारिासा ी घेत फलेले कजा फेडयाासा ीही अशी ममळकत फ व कयााचा, गहाि लेयााचा व शषेाधिकार डडलांंा हहे. त् ााम ळे ही फेरफार ंदील फक् त फ अजाच् ाा णहस स ााप रत फीच मजूंर करा ी लागेल.'

९. खरेदी देणमर मयत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ५४ ; णहलं ू ारस कााला. व ठ लंे त् ााची स कष् टाष्जात फ शते फजमीं ंामले ला व कत फ णलली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीसची म लत फ सपंय ााप ूीच व ठ ल मात फ झाला. त फला ी भाशसाहेब अं भ ी होत फ,े त् ाांं ी व ठ लच् ाा घरी वंरोप पा ूं ारसासबंिंी कागलपराब ेरकााप् त फ करुं घेत फली. गा ंम ं ा ६ क ( ारस ंदील ही) मध्ाे ारस ंदील ंदील ली. सथावंक चौकशी केली हणि ारस रा मजंूर झाल्ाा र त्ाा ारसांची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे ंदील ली. त् ाांतं फर व ठ लंे केलेल्ाा व क्री व्ा हाराची ंोटीस स ा ारसांंा बजा ली. व ठ लचा म लगा ककसं, त फला ी भाशसाहेबाकंड ेहला हणि त् ाांे सलर व् ा हारा र लेखी हरकत फ लाखल केली की, शते फजममंीची व क्री करिारी व्ाक्त फी मात फ झाली हहे त्ााम ळे झालेला लसत फ हपोहपच रदल झाला हहे. त् ााम ळे सबंधंित फ फेरफार रद ल करा ा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 18

त फला ी भाशसाहेबांंी ककसंला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६ मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी ककसंंे त् ााचे म् हििे मांडले की, माझ् ाा डीलांंी घरात फील लोकांंा हम्हाला ं व चारत फा सलर जमीं व कली होत फी. हत फा हमची ाा व क्रीला हरकत फ हहे. माझ् ाा डीलांंा काही कळत फ ंव्हत फ.े त्ाांंा फस ूं /लारुच्ाा ंशते फ त् ााचं् ाा सह्ाा घेत फल्ाा गेल्ाा हहेत फ. जममंीत फ हमचाही णहससा हहे. ाा व क्रीला हमची समंत फी ंव्हत फी. व क्री करिारी व्ाक्त फी मात फ हहे त्ााम ळे झालेला लसत फ हपोहपच रदल झाला हहे. त् ााम ळे सबंधंित फ फेरफार रद ल करा ा. ंामले ंे त् ााचे म् हििे माडंले की, मी व् ा हाराचे सपंिूा पसेै णललेले हहेत फ, त् ााम ळे माझ् ाा ंा ा र जमीं झालीच पाणहजे. मडंलअधिकारी स ा णहत फसबंिंीत फांच ेम्हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, "मात फ व ठ ल हणि ंामले ाांच् ाात फ झालेला व् ा हार हा ंदीलिीकृत फ लसत फांे झालेला हहे. लसत फ ंदीलिीच्ाा त फारखेस खरेली लेिार हाात फ होत फ.े हक्काची ंदील ही लसत फा र हिारीत फ असत फ,े खरेली लेिार मात फ झाल्ााम ळे त्ाात फ फरक पडत फ ंाही. व् ा हाराशी सबंधंित फ ममळकत फ ही मात फ व ठ लची स कष् टाष्जात फ ममळकत फ होत फी त् ााम ळे त् ाांे वत फची व क्री करय ाापू ी कोिाची समंत फी घेय ााचा रकाश् ं ंव् हत फा. मात फ व ठ लला फस ूं/लारुच्ाा ंशते फ त् ाांच् ाा सह्ाा घेत फल्ाा गेल्ाा हहेत फ अशी त फक्रारलाराची त फक्रार असल् ाास त् ाांं ी सक्षम ् ाााालाात फ त् ााबाबत फ लाल मागा ी. मात फ व ठ लच् ाा ारसांंी त्ाांचा हक्क णल ािी ्ाााालाात फ ं शाबीत फ करूं घ्ाा ा. ंदील रकामाणित फ करय ाात फ ाेत फ हहे."

१०. खरेदी घेणमर मयत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ५४ ; णहलं ू ारस कााला. हररभाशंे त् ााची स कष् टाष्जात फ शते फजमीं एकंाथला व कत फ णलली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीसची म लत फ सपंय ााप ूीच एकंाथ मात फ झाला. त फला ी भाशसाहेब अं भ ी होत फ,े त् ाांं ी एकंाथच् ाा घरी वंरोप पा ूं ारसासबंिंी कागलपराब ेरकााप् त फ करुं घेत फली. गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ारस ंदील ंदील ली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 19

सथावंक चौकशी केली हणि ारस रा मजंूर झाल्ाा र त्ाा ारसांची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे ंदील ली. त् ाांतं फर स ा णहत फसबंधंित फांं ा सलर व क्री व्ा हाराची ंोटीस बजा ली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र वंिाा लेय ााकामी कागलपराब ेपाणहली हणि कोिाचीही हरकत फ ंसल् ााची खाराबी करुं खालील हशााचा शरेा ंदील ूं फेरफारंदील रकामाणित फ केली. "ममळकत फीत फ काालेशीरररत्ाा हक् क रकााप् त फ झाल् ाांतं फर जर एखाली व्ाक्त फी मात फ झाली त फरीही त्ाा व्ाक्त फीला काालेशीरररत् ाा रकााप्त फ झालले्ाा हक्कांंा बािा ाेत फ ंाही. त् ााम ळे ारस रा ा ंसार ंदीलव लेल् ाा मात फ एकंाथच् ाा ारसांच्ाा ंा ेरकामािीत फ करय ाात फ ाेत फ हहे."

११. खमतदेमर अवििमदात असतमंनम मयत : िमकम : णहलं ू ारसा कााला ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. मंोहर हा गा ात फील खात फलेार अव ाणहत फ असत फांंा मात फ झाला. त फला ी ाांंी मंोहरच् ाा घरी वंरोप पा ूं ारसासबंिंी कागलपराब ेरकााप् त फ करुं घेत फली. गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ारस ंदील ंदील ली. सथावंक चौकशी केली त फवे् हा त् ाांं ा असे कळल ेकी, मंोहरला ज ळचे कोिीही ारस ंाही. फक् त फ त् ााच् ाा सख् ख् ाा मात फ भा ाचा म लगा शहरात फ मशकत फो, त फोच एकमे ंात फ ेाईक हहे. सख् ख् ाा मात फ भा ाचा म लगा ारस रेल की ंाही ााबाबत फ त फला ी भाशसाहेब साशकं होत फ.े मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा ााबाबत फ रकाश् ं व चारला. मडंलअधिकारी अं भ ी होत फ,े त् ाांंी त फला ी भाशसाहेबाचंी ष्जञानासा खालील रकामािे लरू केली. त फ ेम् हिाल,े "मात फ खात फलेाराचे ारस, त् ाा खात फलेारास लागू असलेल्ाा ारसा काादाारकामािे वंष्श् चत फ करा ेलागत फात फ. मात फ खात फलेार णहलं,ू बौध्ल, जैं, मशख असल्ाास, णहलं ू ारसा कााला १९५६ रकामािे ारस वंष्श् चत फ केले जात फात फ, मात फ खात फलेार म ष्स लम िममाा असल्ाास म ष्सलम ारसा कााला हणि मात फ खात फलेार पारसी, णिश् चं िममाा असल्ाास भारत फीा ारस अधिवंाम, १९२५ अ् ाे ारस वंष्श् चत फ केले जात फात फ. मात फ मंोहर हा खात फलेार णहलं ूअसल् ााम ळे हपि सध् ाा फक् त फ णहलं ू ारसा कााद ााबद लल चचाा करू. मृत् ाूपराब ं करत फा मात फ झालेल् ाा णहलं ूिममाा खात फलेाराच् ाा बाबत फीत फ णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम ८ अ् ाे रकाथम िगय १ च्ाा ारसांं ा मात फाच् ाा सपंत्तीत फ ारसाधिकार असत फो. कलम ह ंसार मूळ बारा ारस ंमूल केलेले होत फ,े सप्टेंबर २००५ मध् ाे ाा कााद ाात फ स िारिा करूं शासंांे अजूं चार ारस ाा ाालीत फ समाव ष् ट केल् ाांे हत फा गा १ च्ाा ाालीत फ एकूि सोळा ारस हहेत फ. िगय १ के १६ िमरस: मयतमकम- (१) म लगा, (२) म लगी, (३) व ि ा (एकाहूं अधिक व ि ा असत फील त फर स ा व ि ांंा एकराबीत फपिे णहससा ममळेल) (४) मात फाची हई (५) मात फ म लाचा म लगा (६) मात फ म लाची म लगी (७) मात फ म लीचा म लगा (८) मात फ म लीची म लगी (९) मात फ म लाची व ि ा (१०) मात फ म लाच्ाा मात फ म लाचा म लगा (११) मात फ म लाच्ाा मात फ म लाची म लगी (१२) मात फ म लाच्ाा मात फ म लाची व ि ा अधिकाक (१३) मात फ म लीच्ाा मात फ म लीचा म लगा (१४) मात फ म लीच्ाा मात फ म लीची म लगी (१५) मात फ म लाच्ाा मात फ म लीची म लगी (१६) मात फ म लाच्ाा मात फ म लीचा म लगा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 20

ाा ाालीत फील उपलब् ि स ा ारसांंा, एकाच ेळी मात फ खात फलेाराच् ाा मालमते्तत फ णहससा ममळेल. मात फ खात फलेार मंोहर रकामािेच जर मात फास रील गा १ पकैी कोिीही ारस ंसेल त फर प ढील गा २ च्ाा ारसांकड ेमात फाची सपंत्ती ारसा हक्कांे जात फ.े िगय २ च्ाा ारसांचे ंश गट हहेत फ. िगय २ के िमरस: मयतमक-े (एक) डील (दोन) १) म लाच्ाा म लीचा म लगा २) म लाच्ाा म लीची म लगी ३) भाश ४) बहीि (तीन) १) म लीच्ाा म लाचा म लगा २) म लीच्ाा म लाची म लगी ३) म लीच्ाा म लीचा म लगा ४) म लीच्ाा म लीची म लगी (कमर) १) भा ाचा म लगा २) बणहिीचा म लगा ३) भा ाची म लगी ४) बणहिीची म लगी (पमक) डीलांचे डील, डीलांची हई (साम) डीलांची व ि ा, भा ाची व ि ा (समत) डीलांचा भाश डीलांची बहीि (आठ) हईच े डील, हईची हई (नऊ) हईचा भाश, हईची बहीि परंतू फ ाा ाालीत फील उपलब् ि स ा ारसांंा, मात फ खात फलेाराच् ाा मालमते्तत फ गा १) मिील ारसांरकामािे एकाच ेळी णहससा ममळत फ ंाही. मात फाची सपंत्ती रकाथम गा २ च् ाा गट (एक) मध् ाे ंम ल ारसांकड ेसमां णहस स ाात फ रकाक्रांत फ होईल. गा २ गट (एक) मिील ारस ंसल् ाास त फी गा २ च् ाा गट (लों) मध् ाे ंम ल केलले् ाा ारसांकड ेसमां णहस स ाात फ रकाक्रांत फ होईल. ाारकामािे प ढे. ाा ंसार मात फ खात फलेार मंोहरच् ाा भा ाचा म लगा गा २ च् ाा गट चार मिील ारस हहे. मात फास गा १ हणि गा २ चे ारस ंसल् ाास गा ३ चे ारस: मृत फाच ेवपत फबृिूं, म्हिजचे रक्त फाच्ाा सबंिंाम ळे ककं ा लत्तकरहिाम ळे पूिापिे प रुषांद ारे सबंिं असलेल्ाा व्ाक्त फी. मात फास रील गा १, गा २ हणि गा ३ पकैी कोिीही ारस ंसेल त फर प ढील गा ४ च्ाा, मृत फाच्ाा मभ्ं गोराबज असिार् ाा ारसांकड ेमात फाची सपंत्ती ारसा हक्कांे जात फ.े गा ४ चे ारस: अकृत फमृत्ा पराब व्ाक्त फीच ेमात फबृिूं, म्हिजेच, रक्त फाच्ाा ंात्ााम ळे ककं ा लत्तकरहिाम ळे पूिापिे प रुषांद ारे सबंिं ंसलेल्ाा व्ाक्त फी. हत फा मात फ खात फलेार मंोहरच् ाा भा ाच् ाा म लाच् ाा ंा े ारस रा मजूंर करूं घ् ाा".

१२. मयत दादं स्त्री खमतदेमर : िमकम : णहलं ू ारसा कााला ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 21

णहराबाई ही गा ात फील स राबी खात फलेार मात फ झाली. वत फच् ाा मात फ पत फीचा मो ा भाश व श् ासरा ारसासबंिंी कागलपराब ेघेशं त फला ी काााालाात फ हले हणि मात फ णहराबाईला अ् ा कोिी ारस ंसल् ााम ळे त् ााचंे ंा ारस सलरी ला ा े म् हिूं लेखी अजा णलला. त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशी केली त फवे् हा त् ाांं ा असे कळले की, णहराबाईला ज ळचे कोिीही ारस ंाही. फक् त फ त् ााच् ाा मात फ पत फीचा भाश हाच एकमे ंात फ ेाईक हहे. मात फ पत फीचा भाश ारस रेल की ंाही ााबाबत फ त फला ी भाशसाहेब साशकं होत फे. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा ााबाबत फ रकाश् ं व चारला. मडंलअधिकारी अं भ ी होत फ,े त् ाांंी ाांंी त फला ी भाशसाहेबांची ष्जञानासा खालील रकामािे लरू केली. त फ ेम् हिाल,े "णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम १५ मध् ाे व ंामृत्ा पराब मरि पा िार् ाा णहलं सराबी खात फलेाराची सपंत्ती ारसाहक्कांे कशी रकाक्रांत फ होत फ ेााबाबत फ खालील रकामािे िां केले हहे. अ) पणहल्ाांला मात फ ष्स राबच,े म लगे म ली (कोित फाही मात फ म लगा ककं ा म लगी ाांची अपत्ाे िरूं) हणि पत फी ाांच्ााकड े ह) ल सर् ाांला, मात फ ष्स राबच् ाा पत फीच्ाा ारसाकड ेइ) वत फसर् ाालंा, मात फ ष्स राबच् ाा वत फच्ाा मात फा हणि वपत फा ाांच्ााकड े ई) च थ्ाांला, मात फ ष्स राबच् ाा वपत्ााच्ाा ारसाकड ेहणि उ) श ेटी, मात फ ष्स राबच् ाा मात फचे्ाा ारसांकड ेरकाक्रांत फ होत फ.े त फथावप, (१) णहलं ष्स राबला वत फच्ाा वपत्ााकडूं ककं ा मात फकेडूं ारसा हक्कांे ममळालेली कोित फीही सपंत्ती त्ाा मृत फ सराबीचा कोित फाही म लगा ककं ा म लगी (कोित्ााही मात फ म लाची ककं ा म लीची अपत्ाे िरूं) ाांच्ााकड ेजाईल. अस े ारस ंसल्ाास अशी सपंत्ती मृत फ ष्स राबच्ाा वपत्ााच्ाा ारसाकड ेरकाक्रांत फ होईल हणि (२) णहलं ष्स राबला वत फच्ाा पत फीकडूं ककं ा वत फच्ाा सासर् ााकडूं ारसा हक्कांे ममळालेली कोित फीही सपंत्ती, त्ाा मृत फ ष्स राबचा कोित फाही म लगा ककं ा म लगी (कोित्ााही मात फ म लाची ककं ा म लीची अपत्ाे िरूं) ाांच्ााकड ेजाईल. अस े ारस ंसल्ाास, मृत फ ष्स राबच्ाा पत फीच्ाा ारसाकड ेरकाक्रांत फ होईल. हत फा मात फ खात फलेार णहराबाईचे म लगे म लगी (कोित फाही मात फ म लगा ककं ा म लगी ाांची अपत्ाे िरूं) हणि पत फी हे ारस ंसल् ााम ळे ककं ा मात फ असल् ााम ळे वत फच् ाा पत फीच े ारस, वत फच े ारस रत फात फ, त् ााम ळे व श् ासरा ाचं् ाा ंा े ारस रा मजूंर करूं घ् ाा".

१३. वििमदात म लींक ेनमि िमरस म्ाणून डमिलणे : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६ ; णहलं ू ारसा (महाराष् र स िारिा) कााला २००५ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. णहमंत फरा हे गा ात फील खात फलेार मात फ झाले. त् ााचंा मो ा म लगा व ंााकरा ारसासबंिंी कागलपराब ेघेशं त फला ी काााालाात फ हला हणि ारसासबंिंी लखेी अजा हणि इत फर कागलपराब ेसालर केली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 22

त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशी केली त फवे् हा त् ाांं ा असे कळले की, मात फ णहमंत फरा ाांंा स मं ंा ाची एक व ाणहत फ म लगी होत फी, वत फचे ंा व ंााकरा ांंी सालर केलेल् ाा ारसासबंिंी अजाात फ ंव् हत फ.े मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा ही गोष् ट त् ाांं ा सांधगत फली. मडंलअधिकारी अं भ ी होत फ,े त् ाांंी ाांंी त फला ी भाशसाहेबांची ष्जञानासा खालील रकामािे लरू केली. त फ ेम् हिाल,े "अंेक ेळा व ाणहत फ म लींची ंा े ारस म्हिूं डा लली जात फात फ. त् ााम ळे ारसांची ंा े लाखल करत फांंा हपि सखोल चौकशी करिे अत् ाा श् ाक हहे. ारस डा लिे हे बेकाालेशीर त फर हहेच त फसेच त फो सामाष्जक अपराि हहे असे मी मांत फो. अशा रकाकरिात फ अजालाराला व ाणहत फ म लींबाबत फ व चारल् ाास, त् ााचे म्हििे असत फ ेकी, ‘म लीच्ाा लग्ंात फ हम्ही खचा केलेला हहे. व ाहाम ळे त फी हत फा परकी झाली हहे. त्ााम ळे हत फा वत फच ेंा ारस म्हिूं लाखल करयााची ह श्ाकत फा ंाही.’ परंतू फ ही बाब अाोग्ा हहे. म लीच्ाा लग्ंात फ खचा केला म्हिूं वत फचा काालेशीर ारस हक्क सपं ष्टात फ ाेत फ ंाही. ारस लाखल करय ाासा ी अजा हल् ाास खालील कागलपराब ेअजालाराकडूं ह जूां घ् ाा ीत फ. मात फाच्ाा मृत्ा चा लाखला- हा महत् ाचा काालेशीर प रा ा हहे. ाा रुं मृत्ा चा णलंाकं कळत फो. हा प रा ा काही ेळेस उपलब् ि ंसल् ाास इत फर अ ंषधंगक प रा े, जाब-जबाब घेशं खाराबी करा ी. मात फाच्ाा ममळकत फीचा चालू षाात फील (त फीं मणह्ााच्ाा हत फील) सात फ-बारा उत फारा – ाा रुं मात फाचे ंा कोित् ाा अधिकारांे गा लप् त फरी लाखल होत फ ेहे कळत फ.े सलर ममळकत फ खरेली केल्ााचा फेरफार ककं ा मात फाचे ंा सलर ममळकत फी र कस ेला ल ेगेले ााबाबत फचा फेरफार- ाा रुं मात फ खात फलेाराच् ाा ंा े ममळकत फ कोित् ाा रकाकारे (खरेली/ ारस/अ् ा) त फबणलल झाली त फ ेकळत फ.े स ा ारसांची ंा ेंमूल असिारा अजा- ाा रुं अजालारांे ंमूल केलेली ारसांची ंा े कळत फात फ. अजालाराकडूं शपथे र स ाघंोषिापराब घ् ाा े त् ाात फ श ेटी, ‘अजाात फ ंमूल ारसांव्ावत फररक्त फ मात फाला अ्ा कोिीही ारस ंाही, अ् ा ारस हढळल् ाास मी, भा.लं.स.ं १८६०, कलम १९३, १९९, २०० अ् ाे लोषी रें ााची मला कल् पंा हहे.’ अस ेंमूल करुं घ् ाा े. ााम ळे अजालारा र काालेशीर बिंं ाेत फ े भव ष् ाात फ ााबाबत फ काही खोटे हढळल् ाास त् ााच् ााव रुध् ल काालेशीर कार ाई करत फा ाेत फ.े अशा ममळकत फीबाबत फ ्ाााालाात फ काही ाल स रु असत फील, ्ाााालाांे जर 'सथधगत फी' हलेश ककं ा 'जैस ेथे' हलेश णलला असेल त फर त्ााची कागलपराबांसह माणहत फी ककं ा त फसे ंसल् ााबाबत फ स ाघंोषिापराब घ् ाा े. मात फाच्ाा क ट ंबाची मशिापबराबका- ााम ळे क ट ंबात फील स ा सलस ाांची ंा े कळत फात फ. जरूर त फर हपल् ााकडील 'सलंभा रष्जस टर' रुं पडत फाळिी करा ी. मात फ खात फलेाराचा खात फ ेउत फारा (ह -अ)- ाा रुं मात फाच् ाा ंा ा रील स ा शते फजमींी कळत फात फ. त फसेच बर् ााच ेळा अस ेणलसूं ाेत फ ेकी, मात फाच्ाा ारसांपकैी फक्त फ प रुषांची ंा ेच सात फ-बाराच्ाा कब्जलेार सलरी ंदील ली जात फात फ हणि मणहलांची ंा े(पत्ंी, व ाणहत फ/अव ाणहत फ म ली इत्ााली) इत फर हक्कात फ ंदील ली जात फात फ. ही पध्लत फ अत्ातं फ च कीची हहे. णहलं ू ारसा कााला १९५६ मिील सं २००५ च्ाा स िारिे ंसार म लींंाही, मालमते्तत फ म लांइत फकाच णहससा ममळयााचा हक्क रकााप्त फ झालेला हहे. मात फाच्ाा ारसांपकैी मणहलांची ंा ेस ध्ला कब्जेलार सलरीच ंदील ा ी. इत फर हक्कात फील ंा े प ंलेखंाच् ाा ेळेस ंजरच कींे गाळली जाय ााची शक् ात फा ंाकारत फा ाेत फ ंाही. अशी बाब लक्षात फ ं हल् ाास काालेशीर ारसा र अ् ााा होत फोच मश ाा काालेशीर ग तं फाग तं फ ाढत फ.े हत फा स मंचे ंा ही ारस रष्जस टरला ंदील ा हणि ारस रा मजूंर करुं घ् ाा." रील व ेचंाम ळे त फला ी भाशसाहेबांंा ारस ंदीलीचे गांभीाा कळले.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 23

१४. ए.क .मॅ. च् यम िमरस नोंदी : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. हंबीररा ांंा बबपीं, सधचं, हणि हणलत् ा अशी एकूि त फीं म ले होत फी. हंबीररा ांची पत् ं ी मात फ होत फी. हंबीररा मात फ झाल ेत फवे् हा बबपीं सञानां होत फा, सधचं हणि हणलत् ा अञानां होत फ.े हंबीररा ांच् ाा ंा े असिार् ाा शते फ जममंी र त् ााचं् ाा वत फ् ही म लांची ंा े ारस म् हिूं लाखल झाली पकैी बबपींच ेंा 'एकराब क ट ंब मॅंेजर (ए.क .मॅ.)' म् हिूं सात फ-बारा र लाखल झाले. सधचं हणि हणलत् ा सञानां झाल,े त् ााचंा व ाह झाला, त फ ेंोकरी वंममत्त बाहेगा ी गेले त फरीही महसलू लप् त फरी त फ े'अञानां'च राहीले. कालांत फरांे सात फ-बारा प ं लेखंाच् ाा ेळी बबपींच् ाा ंा ासमोर 'ए.क .मॅ.' मलणहय ााचे राहूं गेले हणि बबपींचे ंा सात फ-बारा सलरी मालक म् हिूं असल् ााचे णलस ूलागले. बबपीं मात फ झाल् ाांतं फर बबपींच् ाा अजा हणि व जा ाा लों म लांंी मात फ बबपींचे ारस म् हिूं ंा लाखल व् हा े म् हिूं त फला ी काााालाात फ अजा कागलपराब ेलाखल केली. कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. ही माणहत फी सधचं हणि हणलत् ाच् ाा म लांंा कळत फाच त् ाांं ी त फला ी ाांच् ााकड ेसलर ारस ंदीली र लेखी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांं ा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६-क मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी सधचं हणि हणलत् ाच् ाा म लांंी, हंबीररा मात फ झाल् ाांतं फर ज् ाा फेरफारंे बबपींचे ंा 'एकराब क ट ंब मॅंेजर (ए.क .मॅ.)' म् हिूं सात फ-बारा र लाखल झाले होत फ ेत फो फेरफार लाखल केला. मडंलअधिकार् ाांच् ाा लक्षात फ हले की, हज जरी सात फ-बारा सलरी एकय ाा बबपींचे ंा णलसत फ असले त फरी त फी सात फ-बारा प ं लेखंाच् ाा ेळी झालेली चूक हहे. प ं लेखंाच् ाा ेळी बबपींच् ाा ंा ासमोर 'ए.क .मॅ.' मलणहय ााचे राहूं गेले हणि ही गोष् ट कोिाच् ााच लक्षात फ हली ंाही. बबपींसह, सधचं हणि हणलत् ा हे ही हंबीररा ांचे काालेशीर ारस असल् ााम ळे, बबपींच् ाा मतृ् ाूं तं फर फक् त फ त् ााच् ााच ारसांची ंा े, त् ााचे ारस म् हिूं लाखल करिे प रेसे ंाही त फर सधचं, हणि हणलत् ाची ंा ेही सात फ-बारा सलरी कब् जेलार म् हिूं लाखल करिे ह श् ाक काालेशीर हहे. हंबीररा मात फ झाल ेत फवे् हाचा फेरफार बवघत फल् ाांतं फर अजा हणि व जा ाांंा काहीच बोलत फा हले ंाही. त् ाांं ा सधचं हणि हणलत् ाचा ारस हक् क कबलू करा ा लागला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 24

मडंलअधिकारी ाांंी रील बाबींचा सव सत फर उल्लेख वंकालपराबात फ केला हणि बबपींच् ाा ारसांबरोबरच सधचं हणि हणलत् ाची ंा ेही सात फ-बारा सलरी कब् जलेार म् हिूं लाखल करिेचा हलेश पाररत फ केला. खरेत फर, ज् ाा ेळेस महसलू लप् त फरात फ अञानां म् हिूं ंदीलव लेली एखाली व् ाक् त फी सञानां झाली हहे ााची ली रकााप् त फ झाल् ाांतं फर, त फला ी ाांंी अशा व् ाक्त फीकडूं जरूर त फ ेप रा े रकााप् त फ करूं घेशं स त फ:हूं ाोग् ा त फो फेरफार ंदीलव िे ााला कााद ााची कोित फीही बािा ाेत फ ंाही.

१५. मयत दादं ूजस् त्रके मतृ् यपूत्र : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६, १९९४, २००५ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. साव राबीबाई ही गा ात फील स राबी खात फलेार मात फ झाली. वत फला मंोज, अवंल हणि स वंल अशी त फीं म ले असूं वत फचे पत फी मात फ होत फ.े ारसाहक् कांे हणि ाटिीमध् ाे ममळालेली बरीच जमीं साव राबीबाईच् ाा ंा े होत फी. काही कौट ंबबक कारिांम ळे, साव राबीबाईंे, वत फच् ाा हाात फीत फ मतृ् ापूराब करूं, स त फ:च् ाा ंा ेअसिारी स ा ममळकत फ स वंलच् ाा ंा े केली होत फी. साव राबीबाईच् ाा मतृ् ाूं तं फर स वंलंे, मतृ् ापूराबां सार त् ााचे ंा ारस सलरी ला ा ेम् हिूं त फला ी काााालाात फ लेखी अजा, सबंधंित फ कागलपराबांसह सालर केला. कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. ही माणहत फी मंोज हणि अवंल कळत फाच त् ाांंी त फला ी ाांच् ााकड ेसलर ारस ंदीली र लेखी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच गा ंम ं ा ६-क मध्ाे पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी स वंलंे, मतृ् ापूराब इत फर कागलपराब ेसालर करुं, त् ााचे ंा साव राबीबाईच् ाा ममळकत फींंा ारस म् हिूं लाखल करय ााची व ंतं फी केली. मंोज हणि अवंलंे, त फ ेलोघेही साव राबीबाईचे ारस असूं त् ाांचे ंा ही साव राबीबाईच् ाा ममळकत फींंा ारस म् हिूं लाखल करय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकारी स ा णहत फसबंिंीत फांच ेम्हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, "णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६, कलम १४ अ् ाे णहलं ूष्स राबच् ाा मालमते्तची व् ााख् ाा खालील रकामािे केललेी हहे. 'ाा अधिवंामापू ी ककं ा ंतं फर, णहलं ूष्स राबची, वत फच्ाा कब्जात फ असलेली कोित फीही सपंत्ती, मग अशी मालमत्ता वत फला व ाहापू ी ककं ा ंतं फर ारसाहक् कांे, मृत् ाूपबराबा लांांे, ाटिीमध् ाे पोटगी म् हिूं, ंात फलगांकडूं ममळालेली असो ककं ा वत फंे अशी मालमत्ता स त फ:च् ाा कौशल् ाांे, पररश्रमांे ककं ा एखाली सपंत्ती लां म्हिूं,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 25

मृत्ाूपराबा् ाे, इत फर कोित्ााही लेखा् ाे, णल ािी ्ाााालााच्ाा ह कूमंाम्ाा् ाे, हलेशा् ाे ककं ा एखादाा वं ायाा् ाे सपंाणलत फ केली गेली असेल ककं ा अ् ा कोित् ााही मागाांे सपंाणलत फ केलेली असो, अशी सपंत्ती, णहलं ूस राबी सपूंिा स ामी म्हिूं िारि करील, माााणलत फ स ामी म्हिूं ंव्हे.' णहलं ूउत्तराधिकार (महाराष् र स िारिा) कााला १९९४, कलम २९-क-(लों) अ् ाे णहलं ूक ट ंबामिील क् ाेलाही, ाटिीच् ाा ेळेस प राबाला ाटूं लेय ाात फ ाेत फ असलेल् ाा णहस स ााइत फका णहस सा ममळेल. णहलं ूउत्तराधिकार (महाराष् र स िारिा) कााला १९९४, कलम २९-क-(त फीं) अ् ाे उपरोक् त फ रकामािे णहस सा ममळालेली स राबी, त्ाा णहससााबाबत फ मृत्ाूपराबद ारे ककं ा अ् ा रकाकारे अशा ममळकत फीची व ल् हे ाट स ध्ला ला ू शकेल. णहलं ूउत्तराधिकार (स िारिा) अधिवंाम-२००५ अ् ाे णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम- १९५६ च् ाा कलम ६ मध् ाे स िारिा करुं णहलं ूउत्तराधिकार (स िारिा) अधिवंाम-२००५ कलम ६(१)(ब) अ् ाे सहलावाकीत फील मालमते्तमध् ाे वत फला प राबारकामािेच स ा अधिकार असत फील. ६(१)(क) अ् ाे सहलावाकीत फील मालमते्तमध् ाे क् ाेलाही प राबारकामािेच स ा अधिकार, लावात् ,े रकााप् त फ होत फील ाा रकाकारच् ाा काालेशीर त फरत फ ली हहेत फ. त् ााम ळे साव राबीबाईंे वत फच् ाा ममळकत फी मृत् ाूपराबांे स वंलला बहाल करय ाात फ कोित फीही काालेशीर बािा ाेत फ ंाही. सबब साव राबीबाईच् ाा मृत् ाूपराबा ंसार स वंल साव राबीबाईचा काालेशीर ारस असल् ााचा रा करय ाात फ ाेत फ हहे. जरूर त फर जाब लेिार ाांंी णल ािी ् ाााालाातू फं त् ाांचा ारस हक् क मसध् ल करूं घ् ाा ा." १६. गभयस्ा आपत्यमच् यम दास् सम : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. स िाकररा हे गा ात फील खात फलेार मतृ् ापूराब ं करत फा मात फ झाले. त् ााचं् ाा मतृ् ाूं तं फर त् ााचं् ाा स ा ममळकत फीचे क ट ंबबाांमध् ाे काालेशीर ंदीलिीकृत फ ाटप करय ाात फ हल.े ाा ाटपामध् ाे मात फ स िाकररा ांच् ाा स ं ेच् ाा गभाात फ असललेे हपत् ा, जे ंतं फर ष्ज तं फ ज्मल,े त् ाालाही णहस सा लेय ाात फ हला होत फा. सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ स िाकररा ांची म लगी, त फला ी ाांच् ााकड ेसलर ाटप ंदीलीव रूध् ल त फदीडी हरकत फ घेशं हली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फला ी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी वत फच् ााकड ेचौकशी केली असत फा, वत फंे सांधगत फले की, त फी स िाकररा ांची म लगी असूं , स िाकररा ांच् ाा मतृ् ाूं तं फर झालले् ाा ममळकत फीच् ाा ाटपात फ वत फला वत फचा णहस सा ममळाला हहे त फथावप, ाा ाटपात फ स िाकररा ांच् ाा स ं चे् ाा गभाात फ असलेल् ाा हपत् ााला, ज ेंतं फर ष्ज तं फ ज्मल,े त् ाालाही णहस सा लेय ाात फ हला होत फा, त फ ेबेकाालेशीर असूं , त् ाा र वत फची हरकत फ हहे. जी व् ाक् त फी ज् मलीच ंाही त् ााला णलला गेलेला णहस सा बकेाालेशीर हहे अशी वत फची हरकत फ होत फी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 26

मडंलअधिकारी ाांंी लगेच, णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ चे प स त फक माग ल ेहणि त् ाात फील कलम २० चे मोठ ाांे ाचं केले. त् ाात फ ंमलू होत फ ेकी, 'अकृत फमृत्ा पराब खात फलेाराच्ाा मृत्ा समाी ज ेअपत्ा गभाात फ होत फ े ंतं फर ष्ज तं फ ज्मल,े त्ााला ककं ा वत फला जि काही अकृत फमृत्ाूपराब व्ाष्क्त फच्ाा मृत्ाूपू ी ज्मल ेहोत फ ेअशाच रकाकारे अकृत फमृत्ाूपराब व्ाक्त फीचा ारस होयााचा अधिकार असेल.' ही त फरत फ ल ाचल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी वत फला सांधगत फले की, 'स िाकररा ांच् ाा स ं ेच् ाा गभाात फ असलेल् ाा हपत् ााला णललेला णहस सा काालेशीर हहे, ाांतं फरही त फ मची त् ाा र काही हरकत फ असेल त फर त फी लखेी द ाा. मी केस चाल त फो.' काालेशीर त फरत फ ल ऐकूं स िाकररा ांच् ाा म लीला काालाही कळला हणि जर लेखी हरकत फ लाखल त फर केसचा वंकाल काा लागिार ााची ही कल् पंा हली. वत फंे वत फथूं वंघूं जािे पसतं फ केल.े

१७. खमतदेमरमकम ख न करणमरम िमरस : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २५ हणि २७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. कौट ंबबक ालात फूं भांडि व कोपाला जाशं कृष् िरा ांचा म लगा हंमतं फंे, त् ााचंा ख ं केला. कााद ाां सार त् ााला मशक्षाही झाली. लरम् ाां मात फ कृष् िरा ांच् ाा ारसांची ंा े गा लप् त फरी लाखल करय ाासा ी त फला ी काााालाात फ लेखी अजा, सबंधंित फ कागलपराबांसह सालर केला गेला. कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. म लत फींतं फर मडंलअधिकारी ाांंी जेव् हा सलर ारस रा ा र वंिाा घेय ाासा ी कागलपराब ेबघीत फली त फवे् हा मात फ कृष् िरा ांचा म लगा हंमतं फचे ंा ही त् ाांंा ारस अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे मलणहलेले हढळले. त् ाांं ी त फला ी भाशसाहेबांंा त् ााच ेकारि व चारले त फवे् हा त फला ी भाशसाहेबाचंे म् हििे होत फ ेकी, एकत फर हंमतं फचे ंा ारस अजाात फ ंम ल होत फ ेहणि त फो मात फ कृष् िरा ांचा म लगा असल् ाांे त फो त् ााचंा काालेशीर ारस हहेच. मडंलअधिकारी ाांंी णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ चे प स त फक माग ले हणि त् ाात फील कलम २५ हणि २७ कड ेत फला ी भाशसाहेबांचे लक्ष ेिले. त फला ी भाशसाहेबांंी ाा त फरत फ लींच ेमोठ ाांे ाचं केले. णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६, कलम २५ : जी व्ाक्त फी खात फलेाराचा खूं करेल ककं ा खूं करयाास अपरेकारिा लेईल त फी खूं झालेल्ाा खात फलेाराच्ाा सपंत्तीत फ ारसांे अथ ा उत्तराधिकारांे णहससा ममळयाास अपाराब रेल. णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६, कलम २७ : ाटपास अपाराब व्ाक्त फी जिू काही मात फ हहे अस ेसमज ं ाटप करयाात फ ाा .े त फला ी भाशसाहेब ाा त फरत फ लींचे मोठ ाांे ाचं करीत फ असत फांंा, मडंलअधिकारी ाांंी हंमतं फचे ंा गळूं, मात फ कृष् िरा ांच् ाा इत फर ारसांच् ाा ंा े ारस रा मजंूरही केला होत फा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 27

१८. ज न् यम खरेदीदस्तमकी नोंद: िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ५४ ; ंदीलिी अधिवंाम १९०८. मारूत फींे ३० षााप ूी एक शते फजमीं ंदीलिीकृत फ लसत फांे लक्ष् मिरा ांकडूं खरेली केली होत फी. परंत फ ूसलर व्ा हाराची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे करा ााचे त् ााच् ााकडूं राहूं गेले. त् ााम ळे सात फ-बारा सलरी त् ााचे ंा लाखल झाले ंाही. हज रोजी त् ााला त फी ज ंी कागलपराब ेममळाल् ाांतं फर त फो त फला ी काााालाात फ गेला. त फला ी ाांंी, त फी शते फजमीं अद ाापही लक्ष् मिरा च् ााच ंा ा र असल् ााची खाराबी केली. गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ाा लस त फाची ंदील घेत फली हणि स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल् ाांतं फर लक्ष् मिरा हजर झाले हणि त् ाांं ी त फला ी ाांच् ााकड ेसलर सलर ंदीली र लेखी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांं ा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र त फसेच पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी लक्ष् मिरा ांंी म् हििे सालर केले की, पिंरा षाांतं फर ंदीलिीकृत फ लस त फ हपोहप रद ल होत फो. त् ााम ळे ही ंदील रद ल करा ी. मारूत फीचे म् हििे होत फ ेकी, मळू लस त फ सापडत फ ंसल् ााम ळे ंदील करत फा हली ंाही. हत फा लस त फ सापडल् ााम ळे ंदील रकामाणित फ करा ी. मडंलअधिकारी ाांंी लोघांच ेम्हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, " ंदीलिीकृत फ लस त फ पिंरा षाांतं फर हपोहप रद ल होत फो असे कोित् ााही कााद ाात फ ंम ल ंाही. झालेला व् ा हार हा ंदीलिीकृत फ होत फा हणि ंदीलिीकृत फ खरेली लसत फ हा ककत फीही ज ंा झाला त फरीही त्ााची पत फ/ककंमत फ (Value) कमी होत फ ंाही. त् ााम ळे अजालाराचे ंा सात फ-बारा सलरी लाखल करय ाात फ कोित फीही काालेशीर बािा ाेत फ ंाही." मारूत फीला हाासे ाटले. त फला ी भाशसाहेबांंी मडंल अधिकार् ाांंा व चारले की जमीं व कल् ाांतं फरही हजपाांत फ लक्ष् मिरा ांच ेंा सात फ-बारा सलरी त फसेच होत फ,े लरम्ाांच्ाा काळात फ लक्ष् मिरा ांंी जर ही जमीं इत फर कोिाला व कली असत फी त फर मारूत फीकड ेकाा पाााा होत फा? मडंलअधिकार् ाांंी उत्तर णलले की, त फशा पररष्स थत फीत फ मारूत फीला त्ााचा मालकी हक्क णल ािी ्ाााालाात फूं शाबीत फ करूं हिा ा लागला असत फा. मी वंकालपराबात फ त फसा उल्लखे करूं, णल ािी ्ाााालााचा वंकाल होईपाांत फ मारूत फीचे ंा इत फर हक् कात फ े य ााचा हलेश णलला असत फा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 28

१९. सािमरसदमरमच् यम अप्रत्यक्ष कब्जम : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. हरीभाश मात फ झाल् ाांतं फर त् ाांच् ाा एकराब क ट ंबात फ ममळकत फीचे काालेशीर ाटप झाले. ाटपां सार ममळकत फी र ंा े लाखल करय ाासा ी त फला ी काााालाात फ लेखी अजा, सबंधंित फ कागलपराबांसह सालर केला गेला. सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ हरीभाशंचा मो ा म लगा मंोज त फला ी ाांच् ााकड ेहला हणि हरीभाशंचा स ाात फ लहां म लगा वंत फीं हा शहरात फ राहत फो, त् ााचा ममळकत फी र रकात्ाक्ष कब्जा ंाही म्हिूं त्ााला णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही अशी लेखी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मंोजंे म् हििे लाखल केले की, हरीभाशंचा स ाात फ लहां म लगा वंत फीं हा शहरात फ राहत फो, त् ााला शते फीत फले काही कळत फ ंाही, त् ााचा ममळकत फी र रकात्ाक्ष कब्जा ंाही, त् ााम ळे त्ााला हरीभाशंच् ाा ममळकत फीत फ णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही. मडंलअधिकारी ाांंी स ा णहत फसबंिंीत फांच ेम्हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, " मा. स ोच् च ् ाााालाांे णललेल् ाा स पष् ट वंलेशां् ाे (ए.हा.हर. १९९५, एस.सी., ८९५), एकराब क ट ंबाच्ाा ममळकत फीमध्ाे स ा सभासलाचंा एकराब हक्क एकराब कब्जा असत फो. रकात्ाेक सह ारसलारास सामाईक कब्जा ममळकत फीचा उपभोग घेयााचा समां हक्क असत फो. के ळ एखादाा सह ारसलाराचा रकात्ाक्ष कब्जा ंाही म्हिूं त्ााचा हक्क सपंत फ ंाही. एकराब क ट ंबाच्ाा ममळकत फीमध्ाे असिारा कब्जा जरी एकयााचा असला त फरीही असा कब्जा स ाांचा ममळ ं असत फो. त् ााम ळे हरकत फ अजालाराच् ाा म् हिय ाात फ त फथ् ा हढळत फ ंाही."

२०. अपगं िमरसमच् यम दास् स् यमबद दल तक्रमर : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २८ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. मभमरा मात फ झाल् ाांतं फर त् ाांच् ाा एकराब क ट ंबात फ ममळकत फीचे काालेशीर ाटप झाले. ाटपां सार ममळकत फी र ंा े लाखल करय ाासा ी त फला ी काााालाात फ लेखी अजा, सबंधंित फ कागलपराबांसह सालर केला गेला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 29

सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ मभमरा ांचा मो ा म लगा अं प, त फला ी ाांच् ााकड ेहला हणि मभमरा ांचा स ाात फ लहां म लगा वंत फशे हा अपगं हहे. त् ााचे पालं-पोषि हम् हीच करत फो, त् ााम ळे त्ााला मभमरा ांच् ाा ममळकत फीत फ णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही अशी लखेी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी अं पंे म् हििे लाखल केले की, मभमरा ांचा स ाात फ लहां म लगा वंत फशे हा अपगं हहे. त् ााचे पालं-पोषि हम् हीच करत फो हणि त फहाात फ करिार हहोत फ. त् ााम ळे त्ााला मभमरा ांच् ाा ममळकत फीत फ णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही. मडंलअधिकारी ाांंी स ा णहत फसबंिंीत फांच ेम्हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, " णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २८ अ् ाे कोित फीही व्ाक्त फी, कोित्ााही व्ाािी, गै या ककं ा व्ागं असल्ााच्ाा कारिा रूं अथ ा ाा अधिवंामात फ उपबधंित फ केलेले हहे त फ ेखेरीज करूं अ्ा कोित्ााही कारिा रूं कोित्ााही सपंत्तीचा उत्तराधिकारी होयाास अपाराब असिार ंाही. त् ााम ळे हरकत फ अजालाराच् ाा त फक्रारीचा व चार करत फा ाेिार ंाही." २१. जमीन ममलकमने क ळमलम जममनीकी विक्री करणे : िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ६४(१, )(२), (७), (अ). (ब), ८४ क. ककसंरा ांच् ाा शते फजममंीत फ सखाराम सरंक्षीत फ क ळ होत फा. ककसंरा हणि सखारामचे सबंिं ष्जव् हाय ााच ेअसल् ााम ळे ककसंरा ांंी सखारामला, त फो ज् ाा जममंीत फ क ळ होत फा त फी जमीं व कत फ णलली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र 'महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ६४(१),(२),(७),(अ),(ब) व रूध् ल व् ा हार, महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ८४ क अ् ाे कार ाई होिेसा ी रकाकरि त फहमसललार ाांच्ााकड ेपा ा .े ंदील रद ल.' असा शरेा मलणहला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 30

त फला ी भाशसाहेबांंा हश् चाा ाटले, त् ाांं ी मडंलअधिकार् ाांंा रकाश् ं केला की, 'ककसंरा ांच् ाा शते फजममंीत फ सखाराम सरंक्षीत फ क ळ हहे. त फसेही त् ााला ककसंरा ांची जमीं कााद ाां सार ममळिारच हहे. त फर स त फ: ककसंरा ांंीच त् ााला जमीं व कली त फर काा च कले?' मडंलअधिकार् ाांंी उत्तर णलल,े 'क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम हा कााला क ळांच् ाा हक् काचंे सरंक्षि करय ाासा ी, त् ााचंी वपळ िूक होश ंाे हणि त् ाांंा कोिी फस ंाे ाा उद लेशांे त फाार करय ाात फ हला हहे. जमींमालकांे, क ळ कसत फ असलेली जमीं, त् ाालाच व कत फ लेय ाास कााद ााची बािा ंाही परंत फ ूााच कााद ाात फ कलम ६४(१),(२),(७),(अ),(ब) अ् ाे त् ााची पध् लत फ व णहत फ केलेली हहे. हज ककसंरा ांंी सखाराम कडूं कलाधचत फ जमीं व क्री करत फांंा जास त फ रक् कम घेत फली असेल परंत फ ूशते फ जमीं ् ााााधिकरिांे कलम ६३-अ अ् ाे ाोग् ा त फी काालेशीर रक् कम र ली असत फी हणि व् ा हार काालेशीर झाला असत फा. क ळ णह ाट अधिवंामाखालील कोित् ााही जममंीची खरेली ककं ा व क्री शते फ जमीं ् ााााधिकरिाच् ाा पर ांगीमश ाा होश शकत फ ंाही.'

२२. प नवियिमामनतंर विािकेम ममळकतीत दास् सम : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६. गिपत फरा त फरूि ाात फ मात फ झाल् ाांतं फर त् ाांच् ाा स ा ममळकत फीचे क ट ंबबाांमध् ाे काालेशीर ाटप करय ाात फ हल.े ाा ाटपामध् ाे मात फ गिपत फरा ांच् ाा व ि ेलाही काालेशीर णहस सा लेय ाात फ हला होत फा. त फसा फेरफारही मजंूर करय ाात फ हला होत फा. कालांत फरांे गिपत फरा ांच् ाा व ि ेंे ल सरा व ाह केला. ाा र ंाराज होशं मात फ गिपत फरा ाचंा भाश, हरीष, हरकत फ अजा घेशं त फला ी भाश साहेबांकड ेहला. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी त् ााच् ााकड ेचौकशी केली असत फा, त् ाांे सांधगत फले की, गिपत फरा मात फ झाल् ाांतं फर त् ाांच् ाा व ि ेला जो णहस सा लेय ाात फ हला होत फा, त फो हत फा त् ाा व ि ेंे ल सरा व ाह केल् ााम ळे बेकाालेशीर रत फो. त् ााम ळे ाासा ी जो फेरफार मजंूर करय ाात फ हला होत फा त फो रद ल करा ा. मडंलअधिकारी ाांंी त् ााला सांधगत फले की, एकला रकामाणित फ ककं ा रद ल झालेल् ाा फेरफारबाबत फ, त फला ी ककं ा मडंलअधिकारी स त फरा र कााद ाां सार कोित फाच बलल करत फा ाेत फ ंाही. त फसेच फेरंदील करय ााचा अधिकार ककं ा काालेशीर त फरत फ ल त फला ी ककं ा मडंलअधिकारी स त फरा र ंाही. त् ाासा ी उपव भागीा अधिकार् ाांकड ेअपील लाखल करा े लागत फ.े त फसेच, ए.हा.हर. १९७१, म बंई, ४१३ मध् ाे ंम ल ् ाााालाीं वंकालां सार, णहलं ूव ि ा सराबीला, १९५६ ंतं फर, वत फच्ाा पत फीच्ाा वंिंांतं फर ममळकत फ रकााप्त फ झाली त फर त फी त्ाा ममळकत फीची सपंिूा मालक बंत फ.े त्ाांतं फर त्ाा व ि ेंे लग्ं केल ेत फरीही वत फला पत फी वंिंांतं फर ममळालेल्ाा ममळकत फी रील वत फचा हक्क ंष्ट होत फ ंाही. त् ााम ळे अपील लाखल करााचे की ंाही हा वंिाा त फ म् हीच घ् ाा ा. ाा चचेंतं फर हरीषंे वत फथूं वंघूं जािे पसतं फ केले.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 31

२३. क ळमव्यनतररक्त अन् य व्यक्तीलम शतेजममनीकी विक्री : िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम कलम ३२ ग, ८४ क. व लासरा ांच् ाा शते फजममंीत फ ककसं क ळ होत फा. व लासरा हणि ककसंचे सबंिं सलोख् ााचे ंव् हत फ.े ककसंला िडा मशक य ाासा ी व लासरा ांंी हररभाशंंा त फी जमीं व कत फ णलली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र 'महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ३२ ग व रूध् ल व् ा हार, महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ८४ क अ् ाे कार ाई होिेसा ी रकाकरि त फहमसललार ाांच्ााकड ेपा ा .े सबब ंदील रद ल.' असा शरेा मलणहला. त फला ी भाशसाहेबांंा त् ाांं ी सांधगत फले की, ' क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम हा कााला क ळांच् ाा हक् काचंे सरंक्षि करय ाासा ी हणि त् ाांच् ाा त फाब् ाात फ असलेली जमीं कोिी बेकाालेशीरपिे णहरा ूं घेश ंाे ाा उद लेशांे त फाार करय ाात फ हला हहे. जमींमालकांे, क ळ कसत फ असलेली जमीं, क ळांे खरेली करय ाास ंकार णलला त फरीही शते फजमीं ् ााााधिकरिाच् ाा पर ांगीमश ाा अ् ा व् ाक् त फीला व कत फ लेय ाास कााद ाांे मंाई केली हहे. हज जरी ककसंचे ंा इत फर हक् कात फ क ळ म् हिूं असले त फरी ०१.०४.१९५६ ाा कृषक णल शी, क ळ, त फो काालेशीर पध् लत फींे कसत फ असलेल् ाा जमींीचा मालक झाला हहे असे गहृीत फ िरय ाात फ हले हहे. क ळांे शते फजमीं ् ााााधिकरिाकड ेअजा केल् ाास, शते फजमीं ् ााााधिकरिामाफा त फ कलम ३२-ग अ् ाे जममंीची ककंमत फ र ली जात फ.े ही रक् कम क ळांे चलंाद ारे शासकीा वत फजोरीत फ जमा केल् ाांतं फर त् ााला कलम ३२-म अ् ाे असलेले रकामािपराब ंदीलिीकृत फ करुं णलले जात फ.े ाा रकामािपराबाची गा लप् त फरी ंदील घेत फली गेली की क ळाला मालकाचा लजाा रकााप् त फ होत फो. क ळ णह ाट अधिवंामाखालील कोित् ााही जममंीची खरेली ककं ा व क्री शते फजमीं ् ााााधिकरिाच् ाा पर ांगीमश ाा होश शकत फ ंाही त् ााम ळे व लासरा ांंी त् ाांच् ाा शते फजममंीची केलेली व क्री बकेाालेशीर हहे. त फात् काळ, क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ८४ क अ् ाे कार ाई होिेसा ी रकाकरि त फहमसललार ाांच्ााकड ेपा ा.'

२४. िमरसमाीन दादं ूविािेलम, वपत् यमकडून ममळमलेली सपंत्ती : िमकम : णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ कलम १५(२)(अ) ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. ाम ं ाबाई ही गा ात फील व ि ा स राबी खात फलेार व ंाहपत् ा मात फ झाली. वत फच् ाा मात फ पत फीचा लहां भाश ाश तं फरा , ारसासबंिंी कागलपराब ेघेशं त फला ी काााालाात फ हले हणि मात फ ाम ं ाबाईला अ् ा कोिी ारस ंसल् ााम ळे त् ाांचे ंा ारस सलरी ला ा े म् हिूं लेखी अजा णलला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 32

त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशी केली त फवे् हा त् ाांं ा असे कळले की, ाम ं ाबाईला ज ळचे कोिीही ारस ंाही. फक् त फ त् ााच् ाा मात फ पत फीचा भाश हाच एकमे ंात फ ेाईक हहे. त फथावप, ाम ं ाबाईच् ाा ंा े असलेली ममळकत फ ही ाम ं ाबाईला वत फच् ाा वपत् ााकडूं ारसांे ममळालेली हहे. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर ारस रा ा र वंिाा घेत फांंा त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकारी ाांंा ही गोष् ट सांधगत फली सबंधंित फ कागलपराब े प रा े सालर केले. मडंलअधिकारी अं भ ी होत फ,े त् ाांं ी सबंिंीत फ ारस रा रद ल केला. त फला ी भाशसाहेबांंी जेव् हा मडंलअधिकारी ाांं ा ााबाबत फ रकाश् ं व चारला त फवे् हा त् ाांं ी त फला ी भाशसाहेबाचंी ष्जञानासा खालील रकामािे लरू केली. त फ ेम् हिाल,े 'णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ कलम १५(२)(अ) अ् ाे ज्ाा णहलं ूष्सराबला वत फच्ाा वपत फा/मात फकेडूं ारसांे सपंत्ती ममळालेली असत फ,े अशी सराबी मात फ झाल्ाास, वत फची सपंत्ती, त्ाा मृत फ ष्स राबच्ाा म ले/म ली (पू ा मृत फ म लगा/म लगी ककं ा त्ााची अपत्ाे ाांसह) ाांच्ााकड ेजात फ.े मृत फ सराबी, व ंा हपत्ा मरि पा ल्ाास वत फला वत फच्ाा वपत फा/मात फकेडूं ारसांे ममळालेली सपंत्ती वत फच्ाा वपत्ााच्ाा ारसांकड ेरकाक्रांत फ होत फ.े अशी त फरत फ ल हहे. ाम ंाबाई ही व ि ा खात फलेार, व ंाहपत् ा मात फ झाली हहे, उपलब् ि प राव् ाां रूं असे मसध् ल होत फ हहे की, ाम ंाबाईच् ाा ंा े असलेली ममळकत फ ही ाम ंाबाईला वत फच् ाा वपत् ााकडूं ारसांे ममळालेली हहे. त् ााम ळे अशा सपंत्ती र ाम ंाबाईच् ाा मात फ पत फीच् ाा भा ाचा ारसाधिकार असिार ंाही त् ााम ळे त् ाांच् ाा अजााचा व चार करत फा ाेिार ंाही. ाम ंाबाईच् ाा माहेरी ााबाबत फ कळ य ााची व् ा स था करा ी.'

२५. जमीन सपंमदन झमलेल् यम व्यक्तीच् यम िमरसमने शतेजमीन खरेदी करणे िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ६३. महाले ंा ाच् ाा इसमांे शते फजमीं खरेली केली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. महाले हजर राणहल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त्ााच् ााकड ेशते फकरी प राव् ााची मागिी केली. महाले ंे सपंालं अधिकार् ााचा लाखला सालर केला. त् ाा रुं महाले च् ाा डडलांची शते फजमीं ८ षााप ूी सा ाजवंक कामासा ी सपंाणलत फ झाली होत फी असे कळले. परंत फ ूत फला ी भाशसाहेबांंी त्ााच् ााकड ेशते फकरी प राव् ााचाच हरह िरला. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त् ााच ेळेस चा डीला भेट लेयाास हल.े त फला ी ाांंी ही बाब त्ाांच् ाा वंलशां ास हिली. मडंल अधिकारी म् हिाल,े 'एखादाा व् ाक् त फीची जमीं सा ाजवंक कामासा ी सपंाणलत फ झाली असेल त फर महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम कलम ६३ अ् ाे त् ााला, अशा सपंालंासा ी त् ााच् ाा जममंीचा कब्जा घेत फल्ााच्ाा त फारखेपासूं १० षपेाांत फ त फी व् ाक् त फी शते फकरी असल्ााच ेमांयाात फ ाेत फ.े ाा कलमात फ णलंाकं २७.५.२०१४ च् ाा शासं राजपराबा ंसार, उपरोक् त फ व् ाक् त फीच् ाा ारसांंाही शते फकरी असल्ााच ेमांयाात फ ाा े अशी स िारिा केली हहे. त् ाा ंसार महाले ंे सालर केलेला सपंालं अधिकार् ााचा लाखला शते फकरी प रा ा म् हिूं राह् ा मांा ा लागेल.'

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 33

२६. इतर रमज्यमतील शतेकर् यमकी मामरमष्रमत जमीन खरेदी : िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम कलम ६३. मंष्जत फमसगं ाा पजंाब राज् ाात फील शते फकर् ाांे महाराष्रात फ जमीं खरेली केली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली हणि मंष्जत फमसगंकड ेशते फकरी प रा ा माधगत फला त फवे् हा त् ाांे अमतृ फसर ाेथील त् ााच् ाा शते फजममंीचा प रा ा सालर केला. परंत फ ूत् ााची खाराबी कशी करा ी हा रकाश् ं होत फा. त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा मागालशां व चारले. मडंलअधिकारी म् हिाल,े मंष्जत फमसगंंे सालर केलेला शते फकरी प रा ा, पराबासह त फहमसललार काााालाात फ पा ा. अमतृ फसर ाेथील सबंिंीत फ ष्जल्ह्ााच्ाा ष्जल्हाधिकारी काााालााशी त फहमसललार पराबाद ारे सपंका सािूं ाा प राव्ााच्ाा खरेपिाबाबत फ लाखला माग त फील. असा लाखला रकााप्त फ होईपाांत फ ही ंदील, त फसा शरेा मलहूं ंदील रकालबंबत फ े ा ी.

२७. मतृ्यपूत्रमबमबत तक्रमर : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ गिपत फरा हे खात फलेार मात फ झाल.े त्ााच्ाा हाात फीत फ त्ाांंी भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ अ् ाे त्ााच्ाा मालमते्तच ेमतृ्ापूराब करूं े ले होत फे. ारस ंदीलीची हणि मतृ्ापूराबाबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशी केली. हणि ारस रा मजंूर झाल् ाांतं फर गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ गिपत फरा ांचा मो ा म लगा ककशोर, त फला ी ाांच् ााकड ेहला हणि गिपत फरा ांंी मतृ् ापूराब केले होत फ ेााबाबत फ शकंा व् ाक् त फ करुं लेखी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ६ क मध्ाे हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी ककशोरंे त् ााचे म् हििे मांडले की, गिपत फरा ांंी केलेले मतृ् ापूराब स टँप पेपर र ंाही, त फ ेंदीलिीकृत फही ंाही. त् ााम ळे मतृ् ापूराब सशंाास पल हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 34

मडंलअधिकारी ाांंी मतृ्ापूराबा र साक्षीलार म् हिूं स ाक्षरी करिार् ाा साक्षीलारांं ा हणि मतृ्ापूराबा र स ाक्षरी करिार् ाा डॉक् टरला ंोटीस बजा य ााची व् ा स था केली हणि त फ ेहजर झाल् ाा र त् ााचंा शपथे र जबाब घेत फला. मतृ् ापूराब खरे असल् ााची स त फ:ची खाराबी झाल् ाांतं फर त् ाांं ी वंकालपराबात फ रील बाबी हणि साक्षी प राव् ाांचा उल् लखे करूं ख लासा केला की, "कााद ाा् ाे मृत् ाूपराब साध् ाा कागला रही करत फा ाेत फ.े त फ ेस टँपपेपर र असा े असे बिंं ंाही. त फसेच ंदीलिी कााला १९०८, कलम १८ (ड) मध् ाे मृत् ाूपराबाचा समा ेश असल् ाांे त् ााची ंदीलिी कैष्ल् पक हहे. जरूर त फर अजालारांे णल ािी ् ाााालाात फ लाल मागा ी. अजालाराच् ाा हरकत फीत फ त फथ् ा णलसत फ ंाही त् ााम ळे अजालाराचा हरकत फ अजा फेटाळय ाात फ ाेत फ हहे." २८. बबगर शतेकरी व्यक्तीकी औदयोधिकगक प्रयोजनमसमठी शतेजमीन खरेदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०; महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम कलम ६३(१)(अ). स शील परमार ाा बबगर शते फकरी असलेल्ाा व्ाक्त फींे औदाोधगक रकााोजंासा ी जमीं खरेली केली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. स शील परमार हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली हणि त् ााच् ााकड ेशते फकरी प रा ा माधगत फला त फवे् हा त् ाांे त फो शते फकरी ंसल् ााचे साधंगत फल.े त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा मागालशां व चारले. मडंलअधिकारी ाांंी स शील परमारकड ेचौकशी केल् ाांतं फर त् ाांंा कळले की स शील परमार हा उद ाोजक असूं त् ााचा एक कारखांा शहरात फ हहे. ल सरा कारखांा स थापं करय ाासा ी त् ाांे ही जमीं खरेली केली हहे. मडंलअधिकार् ाांंी त फला ी भाशसाहेबांकड ेख लासा केला की, महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम कलम ६३(१)(अ) अ् ाे खर् ााख र् ाा औदाोधगक रकााोजंासा ी ककं ा व शषे साहत फ रकाकल् पासा ी जमीं खरेली करिारी व्ाक्त फी शते फकरी असयााची ककं ा त्ाांे अशा खरेलीसा ी कोिाचीही पर ांगी घेयााची ह श् ाकत फा ंसत फ.े त् ाांे खरेली घेत फलेली जमीं ंगर रचंा अधिवंामा् ाे रकाारुप ककं ा अवंत फम हराखय ाात फ ककं ा इत फर कोित्ााही क्षेराबात फ समाव ष् असली त फरी हरकत फ ंाही. २९. न्यमयमलयमत दमिम प्रलबंबत अाे अशी तक्रमर : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९,१५०.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 35

अमोलंे त् ााच् ाा सामाईक मालकीच् ाा शते फजमींत फील त् ााचा णहस सा राजेशला व कला. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. सलर ममळकत फीबाबत फ ्ाााालाात फ ला ा लाखल हहे त्ााम ळे ंदील मजंूर करु ंाे अशी त फदीडी हरकत फ स िीरंे घेत फली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फला ी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी स िीरकड ेचौकशी केली हणि अवपलाबाबत फ त् ााच् ााकड ेउपलब् ि कागलपराब लाखव य ाास सांधगत फली. स िीरंे लाखव लेल् ाा कागलपराबा रुं मडंलअधिकार् ाांंा कळल ेकी, अमोलच् ाा सामाईक मालकीच् ाा क्षेराबाच् ाा सरबािंा रुं लगत फच् ाा शते फकर् ाांे रस त फा माधगत फला होत फा परंत फ ूअ् ा रस त फा उपलब् ि असल् ााम ळे त फहमसललारांंी त फो रस त फा मागिी अजा फेटाळला होत फा. त् ााव रूध् ल सलर ला ा लाखल झाला होत फा. मडंलअधिकार् ाांंी स िीरला कागलपराबासह लेखी हरकत फ लाखल करय ाास साधंगत फल.े स िीर वंघ ं गेल् ाा र मडंलअधिकार् ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा सांधगत फले की, अंेकला अशा राबास थ व् ाक् त फी ंदील मजंूर करू ंाे म् हिूं अपील/ला ा लाखल असल् ााचे सांगत फात फ. बरेच त फला ी, ला ा/अपीलाची कागलपराब ें बघत फा फेरफार सलरी पेंमसलंे ला ा/अपील लाखल हहे असा शरेा मलहूं े त फात फ त फी ंदील रकालबंबत फ राहत फ.े खरेत फर अशा मोघम त फक्रारीची शहावंशा करा ी. त फक्रार करिार् ाा व्ाक्त फीकडूं ्ाााालाात फ ककं ा अपीलात फ लाखल लाव्ााची ककं ा ्ाााालााच्ाा हलेशाची रकात फ माग ा ी. ्ाााालाात फ लाखल लाव्ाात फ ंेमकी काा मागिी केली हहे हणि ्ाााालाांे त्ाा र ंेमका काा हलेश पाररत फ केला हहे ााचा अभ्ाास करा ा. जरूर त फर अं भ ी त फला ी/मडंलअधिकारी/ ररष् अधिकारी/व िी त फज्ञान ाांच्ााकडूं लाव्ाात फील मागिी हणि हलेश समजूं घ्ाा ा. लाखल केलेला ला ा जर जममंी रील मालकी, ारस इत्ााली हक्कांबाबत फचा असेल त फर सलर लाव्ााचा वंकाल होईपाांत फ ंदील रकामािीत फ करिे उधचत फ रत फ ंाही. परंत फ ूला ा जर अ्ा कारिांसा ी (उला. णह ाट, रसत फा इत्ााली) लाखल असेल हणि ्ाााालाांे ‘जैस ेथ’े पररष्सथत फी े यााबाबत फ सपष्ट हलेश णललेले ंसत फील त फर त फसा सपष्ट उल्लेख करूं ंदील रकामािीत फ करय ाास हरकत फ ंसत फ.े णल ािी रकाकक्राा सणंहत फा १९०८, ऑडार ३९ अ् ाे णल ािी ्ाााालाांे ‘जैस ेथे’ पररष्सथत फी े यााबाबत फ हलेश णलल ेअसत फांंा ककं ा व क्री ं करयााची त फाकील णलललेी असत फांंा केलेले व्ा हार बेकाालेशीर असत फात फ. अंेक ेळा अस ेवंलशां ास हल ेहहे की, फक्त फ ्ाााालाात फ ला ा लाखल हहे ाा मोघम कारिा रुं मडंलअधिकारी ंदील रदल करत फात फ. लाव्ाामध्ाे काा म दला हहे हणि ्ाााालााचा काा हलेश हहे ााचा अभ्ाास करूं वंिाा लेिे ह श्ाक असत फ.े ाा रूं वंिाा लेिार् ाा अधिकार् ााची अभ्ाास ू तृ्तीही व्ाक्त फ होत फ.े एखाद ाा रकाकरिात फ णल ािी ला ा चाल ूहहे अशी त फक्रार हल् ाास खालील रकाश् ं ांची उत्तरे शोिा ी. १) णल ािी ला ा कोिी लाखल केला हहे? २) त फ मच् ाा समोर असलेल् ाा रकाकरिात फील व् ाक् त फी त् ाा लाव् ाात फ पक्षकार हहेत फ काा? ३) णल ािी लाव् ाात फ ंक् की काा मागिी केलेली हहे? ४) णल ािी ् ाााालाांे काही अतं फररम हलेश पाररत फ केले हहेत फ काा? असत फील त फर कोित फ?े ५) णल ािी ् ाााालाांे जर काही अतं फररम हलेश पाररत फ केले असत फील त फर त् ाांचा सबंधंित फ फेरफार ंदीलीशी काही सबंिं हहे काा?

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 36

६) सबंधंित फ फेरफार ंदील रद ल केली ककं ा रकामाणित फ केली त फर णल ािी ् ाााालााच् ाा हलेशाचा अ मां होईल काा? इत फकी सव स त फर माणहत फी ऐकल् ाांतं फर स िीर प ् हा परत फ हला ंाही. म लत फींतं फर मडंलअधिकारी ाांंी त् ाा ंदीली र ाोग् ा त फो वंिाा घेत फला.

३०. नोटीस ऑफ मलस पेन्डन्स (Notice of Lis Pendens) : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४८ (क) ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ५२. एक णल स जाराम, त फला ी काााालाात फ हला हणि मलस पे्ड्सची ंोटीस त फला ी भाशसाहेबांंा लेशं त् ााची ंदील करय ााची व ंतं फी केली. त फला ी भाशसाहेब खात् ाात फ ं ीं होत फ ेहणि हा मलस पे्ड्स रकाकार त् ाांंा ं ीं होत फा. त् ाांं ी जारामंे णलललेी कागलपराब े ेशं घेत फली. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांच् ााकड ेमलस पे्ड्स बद लल व चारिा केली. मडंलअधिकारी त् ाांं ी ख लासा केला, "मलस पे्ड्सचा अथा ‘्ाााालाात फ ला ा रकालबंबत फ असिे.’ मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५२ अ् ाे मलस पे्ड्सची त फरत फ ल हहे. एखाद ाा ममळकत फीबद लल णल ािी ् ाााालाात फ ला ा चालू असेल त फर अशा रकालबंबत फ लाव्ाात फील कारि (जमीं/ममळकत फ), ला ा रकालबंबत फ असत फांंा राबासथ पक्षाकड ेत फबणलल होशं त् ााम ळे ग तं फाग तं फ ाढय ााची शक् ात फा असत फ.े त फसे होश ंाे म् हिूं मलस पे्ड्सची ंोटीस लेय ाात फ ाेत फ.े मलस पे्ड्सच् ाा ंोटीसची ंदीलिी सब-रष्जस टारकड ेकरत फांंा णल ािी ् ाााालााच् ाा स त फरंाब ह कूमाची ह श् ाकत फा ंसत फ.े ही ंोटीस म् हिजे मालमते्तबाबत फ ला ा चालू हहे हे कळय ाासा ी असत फ.े ंोटीस ऑफ मलस पे्ड्सची ंदीलिी फी रु. १००/- हहे. ंोटीस ऑफ मलस पे्ड्सची ंदील महाराष् र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ च ेकलम १४८(क) अ् ाे सात फ-बारा उत फार् ाााा र इत फर हक् कात फ स त फरंाब फेरफारांे करत फा ाेत फ.े ही ंदील इत फर हक् कात फ ंदीलव त फांंा के ळ "रे.म ं ं/स प.े.म .ं ं------- अ् ाे ् ााारकाव ष् ट" इत फकाच उल् लखे करा ा, इत फर हक् कात फ ला ा लाखल करिार् ाांच् ा” ंा ाचंा उल् लखे करय ााची ह श् ाकत फा ंसत फ.े एखादाा व्ाक्त फींे मलस पे्ड्सची ंदीलिीकृत फ ंोटीस, त फला ी ाांचेकड ेहिूं णलल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ंा सहा मध्ाे त्ााची ंदील करा ी. ही ंदील णल ािी ् ाााालााचा वंकाल लागल् ाांतं फर स त फरंाब फेरफारांे कमी करत फा ाेईल असा स पष् ट उल् लेख फेरफारमध् ाे करा ा. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बज ा ी. ाा ंदीली व रूध् ल त फक्रार हल् ाास मडंलअधिकार् ाांंा 'ंदीलिीकृत फ लस त फांची ंदील गा लप् त फरी करिे कााद ाांे ह श् ाक हहे त फसेच कोित् ााही ममळकत फीबाबत फ णल ािी ला ा रकालबंबत फ असत फांंा, अशी ममळकत फ राबासथ पक्षाकड ेत फबणलल होशं ग तं फाग तं फ ाढय ााची शक् ात फा असल् ााम ळे ही ंदील रकामािीत फ करिे ह श् ाक हहे.' असा वंिाा लेशं मलस पे्ड्सची ंदील ‘इत फर हक्कात फ’ ंदीलव य ााचा हलेश लेत फा ाेईल. ंोटीस ऑफ मलस पे्ड्सची त फला ी लप् त फरी ंदील केल् ााम ळे, त् ाात फ ंमूल लाव् ााची माणहत फी त फमाम जंत फलेा उपलब् ि होत फ.े ाल ममळकत फी बाबत फ राबास थ णहत फसबंिं वंमााि होय ााचा िोका कमी होत फो.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 37

त फथावप, ला ा रकालबंबत फ असत फांंा अशी ला ा जमीं व कली गेली त फर त्ाा लाव्ाात फील वंकाल, त फी जमीं जो खरेली घेईल त्ाा र बिंंकारक असेल. अशा खरेलीलारास Bonafide purchaser for value चा बचा ्ाााालाात फ घेत फा ाेत फ ंाही." त फला ी भाशसाहेबांंी लगेच स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस काढय ााची त फाारी स रू केली. ३१. देिस्ामन जममनीकी विक्री: िमकम : मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ कलम ५४ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३७, ७५. मात फांडाे ले स थांच् ाा ंा ा र असलेली, इंाम गा ३ ची ले सथां इंाम जमीं, व जा सरपोत फलार ाांंी ले स थांचे प जारी हचााा पडंीत फ ाांचेकडूं खरेली केली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस मलहााला घेत फली.

ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फला ी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी त फलाठ ाांंा, ले स थां जमीं व क्रीची पर ांगी कागलपराबात फ हहे की ंाही ााची खाराबी करय ााची सचूंा केली. त फशी पर ांगी ंसल् ााम ळे त फला ी गदीिळले. त फला ी ाांंा ले स थां इंामाबाबत फ व शषे माणहत फी ंाही हे मडंलअधिकार् ाांच् ाा लक्षात फ हले. मडंलअधिकार् ाांंी माणहत फी णलली की, "पू ीच् ाा काळात फ त फत् कालीं राजे हणि शासंामाफा त फ काही जमींी मणंलर हणि ममशलींसा ी बक्षीस म् हिूं णलल् ाा गले् ाा हहेत फ. काही ले स थां इंामांंा शासकीा अ ंलांही लेय ाात फ ाेत फ.े ाा शासकीा अ ंलांाचा एकमे उदलेश िाममाक ससंथांंा साहाय्ा करिे हा असत फो. रकााचीं राजे लेखील, ले ळांं ा, म ांंा, िमाशाळांंा, ममशली, इत्ााली ससंथांंा ेळो ेळी मलत फ करत फ असत फ. अशा ले सथां इंामाच्ाा ममळकत फींंा संला लेयाात फ हल्ाा त्ाा रील हसत फांत फराला काामस रूपी मंाई करयाात फ हली. ले स थांाचे लों रकाकार हहेत फ. (१) खाजगी ले स थां : ाांचा महसूल लप् त फराशी सबंिं ंसल् ाांे त् ाांची ंदील गा ंम ंा ३ मध् ाे ंसत फ.े (२) सरकारी ले स थां : ाांचा महसूल लप् त फराशी सबंिं असल् ाांे ाांची ंदील गा ंम ंा ३ मध् ाे असत फ.े ले स थां इंाम हे गा ३ चे इंाम म् हिूं गा लप् त फरी लाखल असत फ.े ले स थां इंाम जमींी, त् ााचं् ाा णह ाटलारांंा णह ाटीसा ी लेय ाात फ ाेत फ.े अशा जमींीतू फं ाेिार् ाा उत् प् ं ातू फं, सबंधंित फ मणंलर/ममशलीसा ी प जा, णल ाबत्ती, साफसफाई, उत् स ाांचा खचा भाग ला जात फो. • ले स थां जमींी ले ाच् ाा ंा े णललेल् ाा असत फात फ त् ााम ळे ाांच् ाा सात फ-बाराच् ाा कब् जेलार सलरी ले ाचें ंा मलणहलेले असा े. त् ााखाली रेषा ूढूं णह ाटलार/व् ा स थापकाचे ंा मलणहय ााची रकाथा हहे. परंतू फ ाा रकाथेम ळे कालांत फरांे, सात फ-बारा प ंलेखं करत फांंा, च कूं ले ाच ेंा मलणहिे राहूं जात फ ेककं ा म द लाम मलणहले जात फ ंाही. त् ााम ळे प ढे अंेक ाल वंमााि होत फात फ. त् ााम ळे सात फ-बारा सलरी भोग टालार (मालक) म् हिूं ले ाचे/ले स थांचे ंा मलहा ,े णह ाटलार/व् ा स थापकाचे ंा इत फर हक् कात फ े ा .े वपक पाहिीत फ णह ाट 'ख द ल ........ ( णह ाटलार/व् ा स थापकाच ेंा ) ााचंे माफा त फ' अशी मलहा ी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 38

• ले स थां इंाम जमींीच् ाा ७/१२ सलरी प जारी, महंत फ, म ाधिपत फी, रस टी, म त फा ली, काझी ाांची ंा े क ळ म् हिूं लाखल करु ंाे ंाहीत फर त फ ेलोक त फाब् ाासा ी ् ाााालाात फ खटला लाखल करु शकत फात फ.

• इंाम जमींींची ंदील महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम, १९६६ चे कलम ७५ अ् ाे ष्जल् हा ककं ा त फाल का रष्जस टरला े ली जात फ,े ाा रष्जस टरला 'ॲमलंेशं रष्जस टर' अस ेम् हित फात फ. ाा रुं गा ंम ंा ३ ची पडत फाळिी करा ी.

• ले स थां इंाम जमींीच ेहस त फांत फरि, व क्री ककं ा ाटप करत फा ाेत फ ंाही. असे झाल् ाास त फी जमीं सरकार जमा केली जाश शकत फ.े असा अंधिकृत फ रकाकार त फलाठ ाांंा हढळल् ाास त् ाांं ी त फात् काळ त फहमसललारला कळ ा े.

• अत् ातं फ अप ालात् मक पररष्स थत फीत फ शासंाची पू ा पर ांगी हणि िमालाा हा क् त फ ाा लोघाचं् ाा मा् ात फें े असे हस त फातं फरि ककं ा व क्री करत फा ाेत फ.े

• ले स थां इंाम जमींीत फ क ळाचे ंा लाखल होश शकत फ ेपरंतू फ जर ले स थांच् ाा रस टंे क ळ णह ाट अधिवंाम कलम ८८ ची स ट घेत फली असेल त फर अशा क ळास क ळ णह ाट अधिवंाम ३२ ग रकामािे जमीं व कत फ घेय ााचा अधिकार ंसत फो.

• ले स थां इंाम जमींीला ारस ला ले जाश शकत फात फ. ज् मांे ारस रय ााऐ जी मात फांतं फर रकात् ाक्ष प जाअचाा करिारा ारस रत फो. म् हिजेच पलाम ळे ममळिारा उत्तराधिकार हे त फत् ाेथे लागू होत फ.े एखाद ाा मात फ प जार् ााला चार म ले ारस असत फील त फर प जाअचाा णह ाटीसा ी पाळी पध् लत फ र ूं द ाा ी असे अंेक ् ाााालाीं वंिााात फ म् हटल ेहहे. म ाचा रकाम ख/प जारी, अव ाहीत फ असला ककं ा त् ााला ारस ंसल् ाास त फो त् ााच् ाा मृत् ाूहिी मशष् ा वं डूं त् ााला उत्तराधिकार लेशं जात फो. परंतू फ ाा जमींीचे ारसांमध् ाे ाटप होत फ ंाही त फसेच एका क ट ंबाकडूं ल सर् ाा क ट ंबाकड ेहस त फांत फरि होत फ ंाही.

• ले स थां इंाम जमींीच् ााबाबत फ त फला ींंी सलै लक्ष असा े. ााची वपक पहािी समक्ष हजर राहूंच करा ी. • ले सथां इंाम जममंीची पेरिी/ ंफा हळीपाळींे घेत फा ाेत फ असला त फरीही जममंीची व भागिी कोित्ााही पररष्सथत फीत फ करत फा ाेत फ ंाही. परंतू फ काही राव क पररष्सथत फीत फ ममळकत फीचा फााला होिार असेल ककं ा काालेशीर ह श् ाकत फा असेल त फर सािारित फ ले सथां जममंीचे हसत फांत फरि स ीकारले जात फ होत फ.े माराब वंाम म्हिूं ले सथां इंाम ारसा हक्कांे हसत फांत फररत फ होत फ ंाहीत फ ककं ा त् ााची व भागिीही होत फ ंाही. माराब ाा जममंींचा भोग टा, पीक पाहिी/ व्ा सथापं ारसा हक्कांे होश शकत फ.े • सलर ले सथां इंाम जममंी लेत फांा, संलेत फ सबंधंित फ ससंथेला जमीं मालमत्ता णलल्ााचे जोपाांत फ सपष्ट ंमूल केलेले ंसेल त फोपाांत फ िाममाक इंामे ही जमीं महसूल अ ंलांे हहेत फ असेच कााला समजत फो. ााचाच अथा ले सथां गा-३ इंामे ही हसत फांत फरिीा ंाहीत फ. ाा इंामाच्ाा जममंी व कत फा ाेत फ ंाहीत फ. ााचाच अथा इंाम जममंीत फील क ळांंा म बंई क ळकााला शते फजमीं कााला १९४८ रकामािे जमीं व कयााचा अधिकार रकााप्त फ होत फ ंाही. माराब त्ाांचा क ळ हक्क ाा जममंी र शंपरंपरागत फ राहत फो. त्ाांंा त्ाा जममंी व कत फा ाेत फ ंाही ककं ा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 39

गहाि े त फा ाेत फ ंाही. त फसेच क ळांंा ाा जममंी व कत फ घेयााचा हक्क ंाही. माराब णह ाटिारकाचंा हक्क ारसाहक्कांे कााम राहत फो." ले सथां इंाम गा ३ ची जमीं खरेली करयााप ूी शासंाची हणि िमालाा हा क्त फ अशा लोघांची पर ांगी घेिे ह श्ाक हहे. अशा लो्ही पर ांगी ंसेल त फर ंदील रदल करा ी लागेल.

३२. रस्त्यमच्यम ाक्कमकी खरेदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. सतं फरा ांंी गा ात फ शते फजमीं खरेली केली परंत फ ूत्ााचं् ाा शते फजममंीला जायाासा ी रसत फा उपलब्ि ंसल्ाांे त् ाांं ी लगत फच्ाा ाश तं फरा ांच् ाा शते फात फूं स त फ:च्ाा शते फजममंी र जायाासा ी रसत्ााचा हक्क ंदीलिीकृत फ लसत फांे खरेली केला. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. रस त् ााचा व षा होत फा म् हिूं त् ाांंी सहज गा ंकाशा बघीत फला त फवे् हा त् ााचं् ाा असे लक्षात फ हले की, गा ंकाशात फ एका गा ा रूं ल सर् ाा गा ास जािारे रस त फ ेलों भरी रेषांंी लाखव ले जात फात फ. ाांची जमीं कोित् ााही भमूापं क्रमांकामध् ाे समाव ष् ट ंसत फ.े राममि गाडीमागा लों त फटूक रेषांंी लाखव ले जात फात फ. ाांची जमीं भमूापं क्रमांकामध् ाे पोटखराबा सलराखाली समाव ष् ट असत फ.े हणि ाांची रंुली अलंाज े१६१/२ त फ े२१ फूट असत फ.े पाामागा एक त फटूक रेषें ेलाखव ले जात फात फ. ाांची जमीं भमूापं क्रमांकामध् ाे पोटखराबा सलराखाली समाव ष् ट असत फ.े ाांची रंुली अलंाजे ८१/४ फूट असत फ.े स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सलर ंदील रकामाणित फ केली. त फला ी भाशसाहेबांंा रकाश् ं होत फा की, ाा खरेली केलेल् ाा रस त् ााच् ाा क्षेराबाची ंदील कोिाच् ाा सात फ-बारा उत फार् ाा र हणि को े करा ी. मडंलअधिकारी ाांंी मागालशां केले की, सलरची ंदील ज्ााच्ाा शते फजममंीत फूं रसत फा जात फ हहे त् ाा ाश तं फरा ांच् ाा (खरेली लेिार) सात फ-बारा ‘इत फर हक्कात फ’ ंदील ा ी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 40

३३. परमगदंम असलेल्यम व्यक्तीच्यम िमरसमकी नोंद : िमकम : भारत फीा ारस कााला १९२५ ; भारत फीा प रा ा कााला १८७२ कलम १०७, १०८ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. व ंोल गा ात फूं बराच काळ परागलंा होत फा. त्ााची पत्ंी पा ात फीबाई, स त फ:ची हणि म लांची ंा े ारस म्हिूं ला याासा ी त फला ी ाांच्ााकड ेसत फत फ त फगाला ला त फ असत फ. एकला मडंलअधिकारी चा डीत फ उपष्स थत फ असत फांंा पा ात फीबाई वत फच् ाा म लांसह चा डीत फ हली हणि स त फ:ची हणि म लांची ंा ेव ंोलचा ारस म्हिूं ला याासा ी व ंतं फी करू लागली. मडंलअधिकार् ाांंी वत फला साधंगत फले की, त फ मची ंा े हम् ही स त फ:हूं व ंोलच े ारस म्हिूं लाखल करू शकत फ ंाही. त् ाासा ी त फ म् हाला, व ंोल, सात फ ककं ा अधिक ष ेपरागलंा हहे हणि त्ााचा ा ण कािा ककं ा बात फमी ममळूं ाेत फ ंाही असे णल ािी ्ाााालाात फ मसध् ल करा े लागेल. त् ाांतं फर भारत फीा प रा ा कााला, १८७२ च् ाा कलम १०७, १०८ अ् ाे णल ािी ् ााााला त फ म् हाला ारस लाखला लेईल. त फो ारस लाखला हणि रकावत फञानापराब हम् हाला हिूं णलल् ाांतं फर त फ मचे हणि त फ मच् ाा म लांचे ंा व ंोलचे ारस म्हिूं लाखल करय ाात फ ाेईल. रील ख लास ाांतं फर पा ात फीबाईला ाोग् ा त फो मागा सापडल् ााचे समािां ममळाले. हणि त फी णल ािी ् ाााालाात फूं ारस लाखला ममळ य ााच् ाा त फाारीला लागली. ३४. सममन आडनमि असलले् यम िमरसाीन खमतदेमरमकी िमरस नोंद : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३४, १४९, १५० महाले लगडू प ार ंा ाचा खात फलेार अव ाणहत फ मात फ झाला अशी त फदीडी बात फमी त फला ी भाशसाहेबांंा कळली. सहज सथावंक चौकशी केल् ाा र असे कळले की, मात फ महाले ला णहलं ू ारसा कााला १९५६ अ् ाे गा १, गा २, गा ३ हणि गा ४ रकामािे कोिीही ारस उपलब्ि ंाहीत फ. एक णल स व ष् ि लगडू प ार ंा ाच् ाा व् ाक् त फींे, त फो महाले लगडू प ारचा भाश असूं त् ााच् ाा ंा े ारस ंदील करा ी असा अजा हणि महाले लगडू प ारचा मतृ् ाचूा लाखला सालर केला. त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशीत फ मात फ महाले ला णहलं ू ारसा कााला १९५६ अ् ाे गा १, गा २, गा ३ हणि गा ४ रकामािे कोिीही ारस ंाहीत फ हे कळले होत फचे. त फला ी भाशसाहेब गदीिळात फ पडले. मडंलअधिकारी हल् ाा र त् ाांं ी स ा पररष्स थत फी कथं केली. मडंलअधिकार् ाांंी मागालशां केले की, व ष् ि लगडू प ारकडूं त फीं वपढाांची शंा ळ रकावत फञानापराबा र घ्ाा. उपलब् ि कागलपराबांचा अभ् ाास करा. शंां ळीमध्ाे ंमलू स ाांंा बोला ूं चौकशी करा. ाा चौकशीत फूं व ष् ि लगडू प ार व श् ासहााा ारस ंसल्ााच ेहढळूं हल्ाास त्ााला णल ािी ्ाााालाात फूं त्ााचा ारस हक्क मसध्ल करूं हियाास सागं ं हणि त फसे ंमलू करूं ारस रा रदल करय ाात फ ाेईल.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 41

मात फ खात फलेारास कोिीही ारस ंसल्ाास महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ३४ अ् ाे कार ाई करत फा ाेत फ.े ३५. ाक्कसोडपत्रमकी नोंद : िमकम : मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ ; म ंबई म द्रांक कााला १९५८ ; णहलं ू ारसा कााला १९५६ हणि २००५ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. एक णल स स मीत फ डदीगरे ंा ाचा खात फलेार त फला ी काााालाात फ हला हणि हक् कसोडपराबाची कागलपराब ेत फला ी भाशसाहेबांंा लेशं त् ााची ंदील करय ााची व ंतं फी केली. त फला ी भाशसाहेब खात् ाात फ ं ीं होत फ ेहणि हा हक् कसोडपराबाचा रकाकार त् ााचं् ाासा ी ं ीं होत फा. त् ाांं ी स मीत फ डदीगरेंे णललेली कागलपराब े ेशं घेत फली. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांच् ााकड ेहक् कसोडपराबाबद लल व चारिा केली. मडंलअधिकारी ाांं ी त फला ी भाशसाहेबांंा सांधगत फले की त फ म् ही हक् कसोडपराबाबद लल त फ मच् ाा मंात फ ज् ाा शकंा असत फील त् ाा व चारा, मी त् ााचंा ख लासा करत फो. त फला ी भाशसाहेबांंी रकाश् ं व चारय ाास स रू ात फ केली. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र म् ाणजे कमय? उत्तर- कोित् ााही एकराब क ट ंबात फील कोित् ााही सलस ाांे, सहणहस सलेारांे, त् ााचा, त् ाा एकराब क ट ंबाच् ाा ममळकत फी रील, स त फ:च् ाा णहस स ााचा ाैष्क् त फक हक् क, त् ााच एकराब क ट ंबाच् ाा सलस ााच् ाा ककं ा सहलााकाच् ाा लाभात फ, स चे् छेंे हणि काामस रुपी सोडूं णलल् ााबाबत फ ंदीलिीकृत फ लस त फ म् हिज ेहक् कसोडपराब. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र कोणमलम करतम येत े? उत्तर- एकराब क ट ंबाचा कोित फाही स राबी अथ ा प रुष सलस ा, सहणहस सलेार हक् कसोडपराब करु शकत फो. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र कोणत् यम ममळकतीक ेकरतम येत े? उत्तर- फक् त फ ारसहक् कांे ममळालेल् ाा ककं ा ममळू शकिार् ाा एकराब क ट ंबात फील ममळकत फीत फील स त फ:च् ाा णहस स ााच् ाा ममळकत फीप रत फ ेहक् कसोडपराब करत फा ाेत फ.े प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र कोणमच् यम लमभमत करतम येत े? उत्तर- फक् त फ त् ााच एकराब क ट ंबाच् ाा स राबी अथ ा प रुष सलस ा ककं ा सहणहस सेलार ाांच् ाा लाभात फ हक् कसोडपराब करत फा ाेत फ.े त् ाा एकराब क ट ंबाच ेसलस ा ककं ा सहणहस सेलार ंसलेल् ाा व् ाक् त फीच् ाा लाभात फ झालेला लस त फ हक् कसोडपराब होत फ ंाही. असा लस त फ हस त फातं फरिाचा लस त फ म् हिूं गहृीत फ िरला जात फो म बंई म द्रांक कााला १९५८ मिील त फरत फ लीं् ाे मलू् ाांकंास म द्रांक श ल् कास पाराब रत फो. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्रमकम मोबदलम घेतम येतो कम? उत्तर- स ासािारिपिे हक् कसोडपराब व ंामोबलला केले जात फ ेपरंत फ ूहक् कसोडपराब हे मोबलल् ाासह अस ूशकत फ.े मोबलल् ाासह असिारे हक् कसोडपराब त् ााच एकराब क ट ंबात फील सलस ा ककं ा सहणहस सेलार ाांच् ाा लाभात फ असल् ाांे त् ाा र म द्रांक श ल् क हकारले जात फ ंाही त फथावप हक् कसोडपराब ंदीलिीकृत फ असत फ ेत् ााम ळे त फ ेंदीलिी श ल् कास पाराब असत फ.े प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र नोंदणीकृतक असमिे कमय? उत्तर- होा, हक् कसोडपराब हे लेखी हणि ंदीलिीकृत फ असिे अत् ाा श् ाक हहे अ् ाथा त् ााची ंदील सरकारी लप् त फरात फ होिार ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 42

प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र कस ेकरमिे ? उत्तर- एकराब क ट ंबात फील ममळकत फी रील हक् क सोडिारी व् ाक् त फी हणि त फो हक् क रहि करिारी व् ाक् त फी ाांंा स त फरंाबपिे अथ ा एकराब क ट ंबात फील स ा सलस ाांंा सां क् त फपिे, त् ााच एकराब क ट ंबात फील कोित् ााही एकाच् ाा ककं ा एकापेक्षा जास त फ सलस ाांच् ाा लाभात फ हक् कसोडपराबाचा लस त फ करत फा ाेत फो. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्र म ् मंकपत्रमिर असमिे कमय ? उत्तर- हक् कसोडपराबाचा लस त फ रक् कम रु. २००/- च् ाा (अद ााा त फ त फरत फ ल पहा ी) म द्रांकपराबा र (स टँप पेपर र) हणि मलणखत फ स रुपात फ असा ा. ााकामी जािकार व धिञानाचा सल् ला घेिे अमभरकाेत फ हहे. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्रमत कोणत् यम गोष् टी नमदू असमव् यमत? उत्तर- हक् कसोडपराबाच् ाा लस त फात फ खालील गोष् टी ंमलू असाव् ाात फ. हक् कसोडपराबाचा लस त फ मलहूं लेिार ाांची ंा ,े ा, पत्ता, िंला ााबाबत फचा त फपशील. हक् कसोडपराबाचा लस त फ मलहूं घेिार ाांची ंा ,े ा, पत्ता, िंला ााबाबत फचा त फपशील. एकराब क ट ंबाच् ाा स ा शाखांची शंा ळ. एकराब क ट ंबाच् ाा ममळकत फीचे णहस सा वंहाा व रि. लों वंष् पक्ष हणि लााक साक्षीलारांची ंा े, ा, पत्ता, िंला ााबाबत फचा त फपशील स ाक्षरी. लस त फाचे वंष् पालं ंदीलिी अत् ाा श् ाक हहे. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्रमकी म दत ककती असत?े उत्तर- हक् कसोडपराब किीही करत फा ाेत फ,े त् ाास म लत फीचे बिंं ंाही. हक् कसोडपराबासा ी सात फ-बारा अथ ा ममळकत फ पराबीके र क ट ंबाच् ाा सलस ााचे ंा लाखल असय ााची ह श् ाकत फा ंसत फ.े फक् त फ त फो एकराब क ट ंबात फील सलस ा असल् ााचे मसध् ल करय ााइत फपत फ प रा ा असा ा. प्रश् न:- ाक् कसोडपत्रमकम दस् त ममळमल् यमिर तलमठी यमनंी कमय करमिे ? उत्तर- हक्कसोडपराबाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी हक्कसोडपराबाचा लसत फ हा ंदीलिीकृत फ असल्ााची खाराबी करा ी. अंदीलिीकृत फ हक्कसोडपराबाची ंदील करु ंाे. हक्कसोडपराब ंदीलिीकृत फ असले त फरच गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करा ी. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बज ा ी. अंदीलिीकृत फ हक्कसोडपराबाची ंदील करिे अ िै हहे. प्रश् न:- ाक्कसोडपत्र जर एखमद यम मदालेने केले असले तर कमय करमिे? उत्तर- खात फलेाराच्ाा क ट ंबात फील मणहलेंे जर हक्कसोडपराबाचा ंदीलिीकृत फ लसत फ करूं णलला असेल त फर त्ाा मणहलेला रकाश् ं व चारुं, वत फंे हक्कसोडपराबाचा लसत फ कोिाच्ाा लबाबाखाली केला ंाही ााची खाराबी करा ी. हक्कसोडपराबाम ळे वत फला मालमते्तत फ णहससा ममळिार ंाही ााची वत फला कल्पंा दाा ी. णहलं ू ारसा कााला १९५६ मिील सं २००५ च्ाा स िारिें सार मणहलांंाही मालमते्तत फ समां णहससा ममळयााचा हक्क रकााप्त फ झालेला हहे ााचीही वत फला कल्पंा दाा ी. जरूर त फर सलर मणहलेचा त फसा जबाब घ्ाा ा. त फला ी भाशसाहेबांच् ाा स ा रकाश् ं ांंा समािांकारक उत्तरे ममळाली. ३६. अजमयिरुन नोंद : कमयदम : फक्त फ अजाा रुं ंदील करिेबाबत फ कोित फीही काालेशीर त फरत फ ल ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 43

एक णल स त फला ी भाशसाहेबांकड ेमभमरा ांंी अजा केला की, भमूापं क्रमांक xx र हमचा कब्जा हहे म्हिूं कब्जेलार सलरी ंदील करा ी. अशोकरा ांंी अजा केला की, माझ्ाा जममंी र माझ्ाा पत्ंीच् ाा हणि म लाच् ाा ंा ाची ंदील करा ी. त फला ी भाशसाहेबांंी मागच ेकाही फेरफार बवघत फले त फर त् ाांंा हढळले की, प ूी काही ंदीली अजाा रूं पचंंामा करूं झालले् ाा हहेत फ. काही मडंलअधिकार् ाांंीही ‘अजा पचंंाम्ाा रूं ंदील मजंूर’ असा शरेा ेशं ंदीली रकामाणित फ केल् ाा हहेत फ. त फला ी भाशसाहेब गदीिळात फ पडले. मडंलअधिकारी हल् ााबरोबर त फला ी भाशसाहेबांं ी त् ाांंा रकाश् ं व चारला की, अजाा रुं ंदील करय ााबाबत फ कोित फी काालेशीर त फरत फ ल हहे? मडंलअधिकार् ाांंा ाा रकाश् ं ाचे हश् चाा ाटल.े त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा प ूीच् ाा काही अजाा रूं पचंंामा करूं झालले् ाा ंदीली हणि काही मडंलअधिकार् ाांंी ‘अजा पचंंाम्ाा रूं ंदील मजंूर’ असा शरेा ेशं ंदीली रकामाणित फ केलेल ्ाा ंदीली लाख ल् ाा. मडंलअधिकारी म् हिाल,े "ल लै ांे असे रकाकार पू ी घडले हहेत फ हे खरे असले त फरी ही पध्लत फ च कीची हणि बेकाालेशीर हहे. मालमत्ता हसत फांत फरि काादाा् ाे काालेशीर लसत फ वंमााि झाल्ाामश ाा कोित फाही मालकी हक्क वंमााि होत फ ंाही. त् ााम ळे असे फेरफार ंदील िे, सात फ-बारा सलरी कब् जेहक् कांत फ अशा अजाां् ाे बलल करिे अ िै हहे. काालेशीर ंदीलिीकृत फ लसत फ, ारस त फरत फ ली हणि ्ााााला ककं ा ररष् ांच ेहलेश ाामश ाा अ्ा कोित्ााही कारिांम ळे अधिकार अमभलखेात फ बलल होत फ ंाहीत फ. ‘जममंीचा त फाबा हा जममंीच्ाा मालकींतं फरच हला पाणहज.े’ हे काादााच ेत फत् हहे. भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ अ् ाे, रुपाे १००/- पेक्षा जासत फ ककंमत फीच्ाा मालमते्तचा व्ा हार हा ंदीलिीकृत फच असिे बिंंकारक हहे. जरी त फला ी ाांंी, अंा िांांे, कााद ााच् ाा अञानांाम ळे, फक् त फ अजाा रूं अशा रकाकारची ंदील गा ंम ंा ६ मध्ाे ंदील ली असली त फर मडंलअधिकारी ाांंी उपरोक्त फ रकाकारच्ाा अजाास ‘हपि कोित फाही ंदीलिीकृत फ लसत फ सालर केला ंाही त फसेच फक्त फ अजाा रुं अधिकार अमभलेखात फ बलल करयााची त फरतू फल काादाात फ ंाही.' अस ेउत्तर लेशं ंदील रद ल करा ी ककं ा ‘अजालारांे कोित फाही ंदीलिीकृत फ लसत फ सालर केला ंाही. फक्त फ अजाा रुं अधिकार अमभलेखात फ बलल करयााची त फरतू फल काादाात फ ंाही.' असा शरेा ेशं अशी ंदील रदल करा ी." त फला ी भाशसाहेबांच् ाा शकंांं ा समािांकारक उत्तरे ममळाली.

३७. िररष् ठ कमयमयलयमच्यम शरे् यमिरून नोंद : कमयदम : फक्त फ ररष् काााालााच् ाा शरे् ाा रुं ंदील करिेबाबत फ कोित फीही काालेशीर त फरत फ ल ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 44

व ठ लरा ांंी एकला ररष् काााालााकड,े अधिकार अमभलेखात फ ंा ंदीलव याासा ी अधिकृत फ कागलपराबांमश ाा अजा केला. ररष् काााालाांे ‘वंामां सार उधचत फ कााा ाही करा ी’ असा शरेा मलह ं त फो अजा त फला ी काााालाात फ पा ला. त फला ी भाशसाहेबांंा कळत फ ंव् हत फ ेकी, अधिकृत फ कागलपराबांमश ाा केलेल् ाा अजाा र काा हणि कोित् ाा काालेशीर त फरत फ लीं सार कााा ाही करा ी? मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा पणहला रकाश् ं व चारला की, ‘वंामां सार उधचत फ कााा ाही करा ी’ असा शरेा मलह ं ररष् काााालााकडूं हलले् ाा अजाा र काा हणि कोित् ाा काालेशीर त फरत फ लीं सार कााा ाही करा ी? मडंलअधिकारी म् हिाल,े "अशा अजाां र कााा ाही करय ाासा ी कोित फीही काालेशीर त फरत फ ल ंाही. खरेत फर अशा अजाांंा ररष् कााााला सत फरा रूंच उत्तर लेयाात फ ाा े असे अपके्षीत फ हहे. काही ेळेस त फला ी अशा शरे् ाांचा अथा ‘ ररष् काााालााकडील हलेश’ असा चूकीचा अथा ला ूं त्ाा ंसार फेरफार ंदीलही ंदील त फात फ. काही मडंलअधिकारीही ‘त फहमसललार काााालााकडील हलेश पाहूं ंदील मजूंर’ असा शरेा ेशं ंदील रकामाणित फ करत फात फ. ही काही ण कािी सराास ापरली जािारी च कीची हणि बेकाालेशीर पध्लत फ हहे. ‘वंामा ंसार उधचत फ कााा ाही करा ी’ असा शरेा मलहूं ररष् काााालााकडूं हलेल् ाा अजाांबाबत फ, ररष् काााालााशी चचाा करय ाास काही त फला ी हणि मडंलअधिकार् ाांच् ाा मंात फ मभत फी ककं ा ् ाूंगडं असत फो. खरेत फर ररष् काााालाांे ‘वंामा ंसार उधचत फ कााा ाही करा ी’ अस ेमोघम शरेे मलणहिे बलं करा े. वंामा ंसार कााा ाही करयााची असल्ाास कोित्ाा वंाम कलमा ंसार कााा ाही करा ी ााचा सपष्ट उल्लेख करााला ह ा. त फला ी हणि मडंलअधिकारी ाांंीस ध् ला ररष् काााालााकडूं रकााप्त फ झालेल्ाा कागला र ‘शरेा’ हहे की त फो ‘हलेश’ हहे ााची रकाथम खाराबी करा ी. त फला ी ाांंी ‘वंामा ंसार उधचत फ कााा ाही करा ी’ अस ेमोघम शरेे मलहूं त्ाांच्ााकड ेहलेल्ाा कोित्ााही रकाकारच्ाा अजाा र/पराबा र ‘मा. महोला, सलर अजाा र/पराबा र ंेमकी काा कोित्ाा काालेशीर त फरत फ लीं् ाे कााा ाही करा ी ााचा बोि होत फ ंाही. कृपाा सपष्ट ख लासा/मागालशां करा े अशी व ंतं फी हहे.‘ अस ेमलहूं, त फो अजा रकाेषकाकड ेंम्रपिे परत फ पा ा ा. हपल् ाा कवंष् ांंा ह श् ाकत फें सार काालेशीर मागालशां करिे हे ररष् ाचंे कामच हहे हणि त् ाासा ी त फ ेंेहमीच त फाार असत फात फ. पि कवंष् ांंी मंात फील मभत फी ककं ा ् ाूंगडं लरू करूं मागालशां व चारााला पाणहजे. कोित्ााही पराबाचा अथा लक्षात फ ं घेत फा कोित फीही कााा ाही करयााच ेटाळा .े"

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 45

३८. दस्तमत लेखन-प्रममद असलेली नोंद : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६,कलम १४९, १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ ; ंदीलिी कााला कलम ८१. सखारामंे त् ााची स कष् टाष्जात फ शते फजमीं महेश् रला व कत फ णलली. ाा ंदीलिीकृत फ व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. एक णल स महेश् र त फला ी भाशसाहेबांकड ेहला हणि व ंतं फी केली की, लसत फात फ त् ााचे ंा च कूं महेश् रच् ाा ऐ जी गिेश् र असे मलणहले गेले हहे त फसेच त् ाांे खरेली केलेल्ाा जममंीचा भमूापं क्रमांक च कीचा ंदील ला गेला हहे. त फो त फ म् ही त फ मच्ााच सत फरा र ल रुसत फ करूं घ्ाा ा. असे करिे ककत फपत फ काालेशीर हहे ााबाबत फ त फला ी भाशसाहेबांंा खाराबी ंव् हत फी. त् ाांं ी मडंलअधिकार् ाांंा व चारल् ाामश ाा त फसे ं करय ााचा वंिाा घेत फला. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा ााबाबत फ व चारल.े मडंलअधिकारी म् हिाल,े "महेश् रची व ंतं फी मा् ा करिे अत् ातं फ बेकाालेशीर हहे. ंदीलिीकृत फ लसत फ हा मूळ हणि कााम प रा ा हहे त्ााम ळे त्ाात फ काही चूक असल्ाास चूक ल रुसत फीचा लसत फ करिेच ह श्ाक हहे. त फला ी सत फरा र अशी चूक ल रूसत फ करिे बेकाालेशीर हहे. ंदीलिी कााला कलम ८१ अ् ाे ंदीलिी कााद ाा् ाे सालर केलेल् ाा ककं ा वंक्षेवपत फ केलले् ाा कोित् ााही लस त फऐ जाचे पषृ् ांकं, अ ं ाल ककं ा ंदीलिी म द लाम अश ध् ल केल् ाास त फो भारत फीा लंड सणंहत फा अ् ाे ग ् हा रत फो. त् ााम ळे महेश् रला, चूक ल रुसत फीचा लसत फ करय ााचा सल् ला लेिे ाोग् ा हणि काालेशीर रेल. जरी, महेश् रच् ाा लक्षात फ ही चूक हली ंसत फी त फरीही मी सलर ंदील चूक ल रूसत फीचा लसत फ करयााचा शरेा मलहूं रदल केली असत फी."

३९. नोटीसीिर साी करण्यमस टमळमटमळ करणमरम खरेदी देणमर : िमकम : मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. मंोजंे त् ााच् ाा मालकीची शते फजमीं अभाला व कत फ णलली. ाा ंदीलिीकृत फ व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल् ाांतं फर अभांे म लत फीत फ त फला ी ाांच्ााकड ेाेशं ंोटीसी र सही केली. मंोज गरैहजर राणहला. काही णल सांंी त फला ी भाशसाहेबांंी मंोजला प ् हा पोहोच-लेा डाकेंे ंोटीस बजा ली. त् ाा ंोटीसीची पोहोच त फला ी काााालाात फ रकााप् त फ झाली परंत फ ूमंोज ंोटीस प स त फका र सही करय ाासा ी हला ंाही त्ााम ळे ंदील रकालबंबत फ राहीली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 46

अभांे ााबाबत फ मडंलअधिकार् ााकड ेव चारिा केली. त फवे् हा त् ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा ंोटीसीची पोहोच रकााप् त फ झाली की ंाही ााबाबत फ व चारिा केली. त फला ी भाशसाहेबांंी पोहोच रकााप् त फ झाल् ााची माणहत फी णलली. मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ लस त फऐ ज काालेशीर असल् ााची हणि ंदीलिीकृत फ लसत फा र मंोजची स ाक्षरी असल्ााची खाराबी केली, पोहोच रकााप् त फ झाली म् हिज ेंोटीस बजा ली गेली हहे ााची खाराबी केली त फसेच मंोजंे मडंलअधिकारी ककं ा त फहमसललार काााालाात फ सलर व् ा हाराव रूध् ल त फक्रार लाखल केली ंाही ाांचीही खाराबी केली. त फशा हशााचा शरेा गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदील ूं त फी ंदील रकामािीत फ केली. मडंलअधिकारी ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा माणहत फी णलली की, अशा व् ा हारात फ खरेली लेिार ाांंा ंोटीस बजा ली जािे महत् ाच ेहहे. ंोटीस बजा ली गेली असल्ाास रील रकामािे खाराबी करूं ंदील रकामािीत फ करत फा ाेत फ.े ४०. क लम खत्यमरपत्रमदिमरे ममळकतीकी विक्री : िमकम : मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; भारत फीा म द्रांक कााला १९०८ ; क लम खत्ाार पराब कााला १८८२. सलामश रा शहरात फ रहात फ होत फ ेत् ााम ळे त् ाांंी गा ात फ असिार् ाा स त फ:च् ाा मालकीच् ाा जममंीच् ाा व क्रीचे अधिकार लेशं अजाच् ाा ंा े फार प ूी क लम खात्ाारपराब करूं णलले होत फ.े अजांे सलामश रा ांच् ाा गा ात फ असिारी जमीं व क्रमला ं कत फीच क लम खात्ाारपराबांे व कली. ाा व् ा हाराबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील केली हणि अजा व क्रमला ंोटीस बजा ली. अजा हणि व क्रमांे समक्ष हजर राहूं ंोटीसब क र सही केली हणि म लत फींतं फर ंदील रकामाणित फ करय ाात फ हली. काही णल सांंी सलामश रा ांचा म लगा गा ात फ हला हणि त् ााच् ाा डडलांच् ाा जमींीची चौकशी करु लागला त फवे् हा त् ााला अजांे त फी जमीं ं कत फीच व क्रमला क लम खात्ाारपराबांे व कल् ााच ेकळल.े सलर व् ा हाराची त फारीख बघत फा असा ख लासा झाला की, ज् ाा णल शी अजा हणि व क्रमचा व् ा हार झाला होत फा, त् ााच् ाा एक मणहंा हिी सलामश रा मात फ झाले होत फ.े सलर व् ा हाराची ंोटीस सलामश रा ांंा ं बजा ल् ााम ळे त फला ी हणि मडंलअधिकारी लोघेही अडचिीत फ हल.े त फहमसललारांंी त फला ी हणि मडंलअधिकारी ाांंा समजा ले की, काही ण कािी, क लम खत्ाार पराबाद ारे झालले्ाा खरेली अथ ा व क्री व्ा हाराबाबत फ फक्त फ क लम खत्ाारपराबिारकाला ंोटीस काढली जात फ.े ही बाब च कीची हहे. क लम खत्ाारपराबाद ारे झालेल्ाा खरेली अथ ा व क्री व्ा हाराबाबत फ फक्त फ क लम खत्ाार पराबिारकाला ंोटीस ं काढत फा क लम खत्ाारपराबिारकासह ‘क लम खत्ाार पराब करूं लेिार’ ाालाही ंोटीस काढिे ह श्ाक हहे. ‘क लम खत्ाारपराब करूं लेिार’ ंोटीस णलल्ाा र हजर राणहल्ाास सलर खरेली ककं ा व क्री व्ा हारास त्ााची समंत फी असल्ााबाबत फ त्ााचा जबाब घेयाात फ ाा ा. ाा रकाकारच्ाा सचूंा णलंांक २४/१०/२००८ च्ाा शासं पररपराबकात फस ध्ला लेयाात फ हल्ाा हहेत फ. किी किी ‘क लम खत्ाारपराब करूं लेिार’ हा शहरात फ राहिारा असत फो. क लम खत्ाारपराबिारकाला णललेले क लम खत्ाारपराब त्ाांे

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 47

रदल केलेले असत फ.े त्ााबाबत फ महसलू रकाशासंास माणहत फी ंसत फ.े अस ेरदल केलेल्ाा क लम खत्ाारपराबाद ारे केल ेगेलेले व्ा हार भव ष्ाात फ काालेशीर ग तं फाग तं फ वंमााि करत फात फ. मडंलअधिकारी ाांंी अशा ंदीलीबाबत फ वंिाा घेय ााहिी क लम खत्ाारपराब ंदीलिीकृत फ हहे की ंाही ााची खाराबी करा ी, क लम खत्ाारपराबात फ ममळकत फ खरेली ककं ा व क्रीचे अधिकार त्ाा क लम खत्ाारपराबिारकास रकालां केल ेहहेत फ काा ााची खाराबी करा ी, ‘क लम खत्ाारपराब करूं लेिार’ ााला त फसेच स ा णहत फसबंधंित फांंा ंोटीस बजा ली गलेी हहे ााची खाराबी करा ी. ‘क लम खत्ाारपराब करूं लेिार’ ंोटीस णलल्ाा र हजर राणहला असल्ाास सलर खरेली ककं ा व क्री व्ा हारास त्ााची समंत फी असल्ााबाबत फ जबाब घेयाात फ हला हहे ााची खाराबी करा ी. ‘क लम खत्ाारपराब करूं लेिार’ ंोटीस णलल्ाा र हजर राणहला ंसल्ाास त्ााला प ् हा पराब/ंोटीस लेशं हजर े ा े ंतं फरच ंदील रकामाणित फ करा ी. ४१. साकमरी ससं्ाेममफय त पमररत जप्ती नोटीस विरुध्द तक्रमर : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; महाराष्र सहकारी संसथा अधिवंाम १९६०, कलम १३७, १३८. हंबीररा ांंी शारला सहकारी ससंथेकडूं शते फीसा ी कजा घेत फले होत फ.े कजााच ेहप्त फ े ेळे र भरले ंाहीत फ त्ााम ळे शारला सहकारी ससंथेंे त् ााच् ााव रूध्ल मालमत्ता जप्त फीची कार ाई स रू केली. शारला सहकारी ससंथेंे हंबीररा ांची ममळकत फ जप्त फ करय ााचा हलेश त फला ी ााचंेकड ेपा व ला. त फला ी ाांं ी ाा जप्त फी हलेशाची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे केली हणि स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. अशी ंोटीस ममळाल्ाा र हंबीररा ांंी जप्त फीच् ाा फेरफार व रूध्ल हरकत फ लाखल केली. मडंलअधिकारी ाांंी सलर त फक्रारीची ररत फसर स ं ा िी घेत फली. वंकालपराबात फ त् ाांंी उल् लखे केला की, "महाराष्र सहकारी ससंथा अधिवंाम १९६०, कलम १३७, १३८ अ् ाे, सहकारी ससंथा, थकबाकीलाराव रुध्ल जप्त फी हलेश पाररत फ करू शकत फील अशी त फरतू फल हहे. महाराष्र सहकारी ससंथा अधिवंाम १९६०, कलम १३८(२) अ् ाे असा जप्त फी हलेश ष्जल्हाधिकारी ाांचे माफा त फ काढला गेला हहे अस ेमांल ेजात फ ेहणि अशी थकबाकी जमीं महसूलाची थकबाकी म्हिूं सूल केली जात फ.े ज्ाारकामािे ष्जल्हाधिकारी ाांंी पाररत फ केलेल्ाा हलेशा व रुध्ल त फक्रार चालू शकत फ ंाही त्ाारकामािेच महाराष्र सहकारी ससंथा अधिवंाम १९६०, कलम १३७ (१) अ् ाे पाररत फ केलेल्ाा जप्त फी हलेशाव रूध्ल त फक्रार करत फा ाेत फ ंाही. त्ााम ळे अजालारांच् ाा हरकत फीची लखल घेत फा ाेत फ ंाही." ४२. समठेखतमिरुन (Agreement to sale) नोंद : िमकम : मालमत्ता हस त फांत फरि कााला, १८८२, कलम ५४ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 48

लक्ष् मिरा ांंी स त फ:च् ाा मालकीची जमीं हंमतं फरा ांंा लेय ााचे र ल.े त् ााबाबत फ लोघांंी कागलोपराबी अंदीलिीकृत फ सा ेकरार केला हणि त फो लस त फ घेशं त फ ेलोघे त फला ी काााालाात फ हले हणि त् ााची ंदील करय ााची व ंतं फी केली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फथेे होत फ.े त् ाांं ी लक्ष् मिरा हणि हंमतं फरा ांंा समजा ूं सांधगत फले की, सा ेखत फाचा अंदीलिीकृत फ लसत फ हा वंव् ळ व क्रीचा करार असूं सा ेखत फाम ळे कोित फाही अधिकार रकााप्त फ होत फ ंाही. त फ म् ही हजर केलेला सा ेखत फाचा लसत फ, अंदीलिीकृत फ असल्ााम ळे गा लप्त फरी त्ााची ंदील घेत फा ाेिार ंाही. त फ म् ही जर हे सा ेखत फ ंदीलिीकृत फ केले त फरी मी त् ााची ंदील ‘इत फर हक्क’ सलरी ंदील यााच ेहलेश लेईं कारि सा ेखत फाचा लसत फ जरी ंदीलिीकृत फ असला सा ेखत फ म्हिज ेवंव् ळ व क्रीचा करार हहे अशा कराराम ळे कोित फाही अधिकार रकााप्त फ होत फ ंाही ककं ा कोित फाही अधिकार त फबलील होत फ ंाही. फक् त फ ंदीलिीकृत फ खरेली खत फाम ळेच अधिकारांचे हस त फांत फरि होश शकत फ.े मालमत्ता हस त फांत फरि कााला, १८८२, कलम ५४ मध् ाे 'व क्री' ची व् ााख् ाा करत फांंा ाा लो् ही सकंल् पंा स पष् ट केलेल् ाा हहेत फ. लक्ष् मिरा हणि हंमतं फरा ांंा सा ेखत फ हणि खरेलीखत फ ाा लो् ही सकंल् पंा स पष् ट झाल् ाा.

४३. क ळ कमयदम कलम ४३ च्यम बांनमस पमत्र असलेल्यम शतेजममनीकी विक्री : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; म ंबई क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, १९४८ च्ाा कलम ४३ मध्ाे णलंांक ०७/०२/२०१४ रोजीची स िारिा. म क ं लरा ांंा बारा षााप ूी क ळ कााला कलम ३२-म रकामािपराबा् ाे ममळालेली शते फजमीं स िीरला व कााची होत फी. त् ाांं ी असे ऐकले होत फ ेकी, सं २०१४ मध् ाे क ळ कााद ाात फ काहीत फरी स िारिा झाली हहे त् ााम ळे त् ाांंा त् ााचंी जमीं व किे सोपे झाले हहे. परंत फ ूंेमकी काा स िारिा झाली हहे हे त् ाांंा ंीट समजले ंव् हत फ.े ंक् की काा स िारिा झाली हहे हे कळूं घेय ाासा ी म क ं लरा त फला ी काााालाात फ हले. त् ाांंी ााबाबत फची माणहत फी त फला ी भाशसाहेबांंा व चारली. त फला ी भाशसाहेबांंी सांधगत फले, "त फ म् ही जे ऐकले त फ ेअगली ाोग् ा हहे म क ं लरा , ज् ाा शते फकर् ाांंा क ळ कााला कलम ३२-म चे रकामािपराब ममळूं १० षााचा काला िी लोटला हहे त् ाांच् ाासा ी महाराष्र शासंांे महाराष्र अधिवंाम क्रमांक-१, णलंांक ०७/०२/२०१४ अ् ाे, म बंई क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, १९४८ च्ाा कलम ४३ मध्ाे, हैद्राबाल क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, १९५० च्ाा कलम ५० (ब) मध्ाे, म बंई क ळ णह ाट शते फजमीं (व लभा व भाग) अधिवंाम, १९५८ च्ाा कलम ५७ (१) मध्ाे, व दामां परंतू फकांतं फर जाला परंतू फक लाखल केल ेहहे. ाा अ् ाे शासं पररपराबक क्रमांक णटएंसी-०४/२०१३/रका.क्र. १९६/ज-१, णलंांक ०७/०५/२०१४ रकामसध् ल केले हहे. र सांधगत फलेल् ाा सबंिंीत फ क ळ काादाा ंसार, ज्ाा शते फजमींी क ळ हक्क मा्ा होशं क ळांे खरेली केल्ाा हहेत फ, म् हिजचे पष्श् चम महाराष्रात फ क .का.कलम ४३ च्ाा बिंंास पाराब जमींी ककं ा वंारंाबीत फ सत्तारकाकार जमींी, अशा खरेलीच्ाा णलंांकापासूं (ाासा ी क .का.कलम ३२-म रकामािपराबा रील णलंांक बघा ा) १० षााचा काला िी लोटला हहे, अशा जममंींची खरेली/ व क्री/ लेिगी/ अललाबलल/ गहाि/ पयटा/ अमभहसत फांत फरि करयाासा ी शासंाच् ाा पर ांगीची ह श्ाकत फा असिार ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 49

परंतू फ जो शते फकरी अशी व क्री करिार असेल त् ाांे शते फजमीं व क्री करयाापू ी, त्ााचा शते फजमीं व क्रीचा इराला त फहमसल काााालाास लेखी कळ ा ा लागत फो. असा अजा ममळाल्ाांतं फर लों णल सात फ त फहमसल कााााला, त् ाा अजालारास, त फो व क्री करिार असलेल्ाा शते फजममंीची महसूल हकारिीच्ाा चाळीस पट ंजरािा रकमेच,े लेखामशषा ंम ल असलेले चलं त फाार करुं लेत फ.े ही चाळीस पट ंजरािा रक्कम सबंिंीत फ शते फकर् ाांे, चलंाव्लारे शासकीा कोषागारात फ जमा करा ी. त्ाांतं फर त फो व क्री व्ा हार करू शकत फो. हे चलं हणि खरेलीची कागलपराब ेपाहूं, त फला ी ाांंी गा ंम ंा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करााची असत फ.े ाा चलंामश ाा इत फर कोित्ााही हलेशाची हत फा ह श्ाकत फा असिार ंाही. जर सबंिंीत फ शते फकर् ााला त् ााच् ाा सात फ-बारा र असलेला 'क .का.कलम ४३ च्ाा बिंंास पाराब' हा शरेा जरी रद ल करााचा असेल त फरी रील रकामािे चलं हणि अजा हजर केल्ाास असा शरेा रदल करत फा ाेत फो. परंतू फ महत् ाच ेम् हिजे, उपरोक्त फ शासं पररपराबक क्रमांक णटएंसी-०४/२०१३/रका.क्र.१९६/ज-१, णलंांक ०७/०५/२०१४ हे फक्त फ क ळ कााला कलम ४३ च्ाा बिंंास पाराब असलेल् ाा जममंींंाच लागू असेल. ाटप केलेल्ाा ं ीं शत फी रील शासकीा जमींी, क .का.कलम ८४ क अ् ाे ाटप केलेल्ाा ं ीं शत फी रील जमींी, त फं/इंाम जमींी, मसलींग काादााखाली ाटप केलेल्ाा ं ीं शत फी रील जममंींंा ही त फरत फ ल लागू होिार ंाही. जर क ळ कााला कलम ३२-म रकामािपराबाला १० षााचा काला िी लोटला ंसेल त फर सक्षम अधिकार् ााकडूं क ळ कााला कलम ४३ अ् ाे पर ांगी घेिे बिंंकारक हहे." इत फकी सव स त फर माणहत फी ममळाल् ाांतं फर म क ं लरा ांचे समािां झाले हणि त फ ेप ढील त फाारीला लागले.

४४. निीन शतीच् यम जमीनी भोगिटमदमर िगय-१ च्यम करणे : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; महार त फंी जममंींव्ावत फररक्त फ ं ीं अव भाज्ा शत फींे णललेल्ाा भोग टालार गा-२ च्ाा इंामी/ त फंी जमींी भोग टालार गा-१ च्ाा करयााबाबत फ णलंांक ०९/०७/२००२ रोजीची स िारिा. रकाणलपरा ांची ं ीं अव भाज्ा शत फींे रकालां केलेली भोग टालार गा-२ ची इंामी जमीं होत फी. त् ाांं ी असे ऐकले होत फ ेकी, सं २००२ मध् ाे भोग टालार गा-२ च् ाा इंामी जममंीच् ाा त फरत फ लीत फ काहीत फरी स िारिा झाली हहे. परंत फ ूंेमकी काा स िारिा झाली हहे हे त् ाांंा ंीट समजले ंव् हत फ.े ंक् की काा स िारिा झाली हहे हे कळूं घेय ाासा ी रकाणलपरा त फला ी काााालाात फ हल.े त् ाांंी ााबाबत फची माणहत फी त फला ी भाशसाहेबांंा व चारली. त फला ी भाशसाहेबांंी सांधगत फले, त फ म् ही जे ऐकले त फ ेअगली ाोग् ा हहे रकाणलपरा ,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 50

"महार त फंी जममंींव्ावत फररक्त फ ं ीं अव भाज्ा शत फींे णललेल्ाा भोग टालार गा-२ च्ाा इंामी ककं ा त फंी, जमींी भोग टालार गा-१ च्ाा करयााबाबत फची स िारिा शासं पररपराबक क्रमांक त फं-१०९९/रका.क्र. २२३/ल-४, णलंांक ०९/०७/२००२ अ् ाे केली हहे. ाा पररपराबकाम ळे म बंई परगािा क लकिी त फं (वंरास) कााला, १९५०, म बंई ंोकर इंामे (लोकोपाोगी) ंष्ट कााला, १९५३, म बंई व लीं म लखात फील ककरकोळ इंाम ेंष्ट कााला, १९५५, म बंई कवंष् गा ंोकर त फंे वंमूालं कााला, १९५८ हणि महाराष्र म लकी पाटील (पलवंरास) कााला, १९६२ ाा पाच अधिवंामात फ स िारिा करयाात फ हली हहे. ाा स िारिे अ् ाे: ं ीं अव भाज्ा शत फींे िारि केलेल्ाा भोग टालार गा-२ च्ाा इंामी ककं ा त फंी जममंींची शते फीच्ाा रकााोजंासा ी व क्री करयाासा ी कोित्ााही सक्षम अधिकार् ााच्ाा पर ांगीची ह श्ाकत फा असिार ंाही. परंतू फ अशा व क्रींतं फर 'भोग टालार गा-२ हणि ं ीं अव भाज्ा शत फींे' हा शरेा सात फ-बारा रुं कमी होिार ंाही. अशा जममंीं रील 'भोग टालार गा-२ हणि ं ीं अव भाज्ा शत फींे' हा शरेा कमी करुं त् ाा भोग टालार गा-१ मध्ाे (ज ्ाा शत फींे) त फबलील करयाासा ी, सलर जममंीच्ाा चालू बाजारभा ाच्ाा ककंमत फीच्ाा प्ंास टक्के ंजरािा रक्कम सबंिंीत फा चलंाव्लारे शासकीा कोषागारात फ जमा करा ी लागेल. त फथावप, ाापू ी अशा 'भोग टालार गा-२ हणि ं ीं अव भाज्ा शत फींे' असलेल्ाा जममंीचंा अकृषीक ापर करयाासा ी, सक्षम अधिकार् ााची पर ांगी, ाोग्ा त फी रक्कम शासकीा कोषागारात फ जमा करुं घेयाात फ हली असेल त फर अशा 'भोग टालार गा-२' च्ाा जमींी पू ालक्षी रकाभा ांे 'भोग टालार गा-१' च् ाा सबंोियाात फ ाेत फील. जर कोिी 'भोग टालार गा-२' च्ाा जमींी, प्ंास टक्के ंजरािा रक्कम ं भरत फा, अकृषीक ापर करयाासा ी व कली असले त फर त् ााला चालू बाजारभा ाच्ाा ककंमत फीच्ाा प्ंास टक्के ंजरािा रक्कम हणि ंजरािा रकमेच्ाा प्ंास टक्के लंड भरुं अशी जमीं 'भोग टालार गा-१' मध् ाे त फबलील करूं घेत फा ाेईल. जर कोित् ााही शते फकर् ााची 'भोग टालार गा-२ हणि ं ीं अव भाज्ा शत फींे' हा शरेा कमी करुं त् ााची जमीं 'भोग टालार गा-१' मध्ाे (ज ्ाा शत फींे) त फबलील करुं व क्री करयााची इच् छा असेल त फर त् ाांे त फहमसल काााालाात फ त फसा लेखी अजा करा ा. असा अजा ममळाल्ाांतं फर लों णल सात फ त फहमसल कााााला, अजालारास, त्ाा जममंीच्ाा चालू बाजारभा ाच्ाा ककंमत फीच्ाा प्ंास टक्के ंजरािा रकमेच ेलेखामशषा ंमूल असलेले चलं त फाार करुं लेईल हणि सबंिंीत फांे ही प्ंास टक्के ंजरािा रक्कम, चलंाव्लारे शासकीा कोषागारात फ जमा केल् ाांतं फर त फ ेचलं त फसेच खरेलीची कागलपराब ेपाहूं त फला ी त् ाा व् ा हाराची ंदील गा ंम ंा ं.ं ६ मध्ाे घेईल. मडंलअधिकारी, त फ ेरक्कम जमा केल्ााच ेचलं त फपासूं 'भोग टालार गा-२ हणि ं ीं अव भाज्ा शत फींे' हा शरेा कमी करय ााचा हलेश लेत फील हणि सलर जमीं 'भोग टालार गा-१' मध् ाे त फबलील होईल. उपरोक्त फ चलंामश ाा इत फर कोित्ााही हलेशाची हत फा ह श्ाकत फा असिार ंाही. परंतू फ उपरोक्त फ शासं पररपराबकाची त फरत फ ल फक् त फ ं ीं अव भाज्ा शत फींे णललेल्ाा भोग टालार गा-२ च्ाा इंामी हणि त फंी जममंींं ाच लागू असेल. महार त फंी जमींी, क ळ कााला कलम ४३ च्ाा ं ीं शत फी रील जमींी, ाटप केलेल्ाा ं ीं शत फी रील शासकीा जमींी, क ळ कााला कलम ८४ क अ् ाे ाटप केलेल्ाा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 51

ं ीं शत फी रील जमींी, मसलींग काादााखाली ाटप केलेल्ाा ं ीं शत फी रील जममंींंा ही त फरत फ ल लागू होिार ंाही." ाा सव स त फर माणहत फीम ळे रकाणलपरा ांचे समािां झाल.े

४५. ममळकत पबत्रकम : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १२६, ; महाराष्र जमीं महसूल (गा , शहर हणि शहर स ेक्षि) वंाम, १९६९ शकंररा एकला त फला ी काााालाात फ हले हणि त् ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा व चारले की, शहरात फ त् ाांच् ाा ममराबाचा फ् लॅट हहे. त् ााचा सात फ-बारा उत फारा को े ममळेल? त फला ी भाशसाहेबांंी शकंररा ांंा सांधगत फले की, मो ी गा े, ंगरपामलका, महांगरपामलका क्षेराब, मसटी सर् व् हे ाोजंा लाग ूझालेले गा ाि क्षेराब ाा ण कािी सात फ-बारा उत फारा ंसत फो. ंगर भमूापं कााााला अशा रकात्ाेक ममळकत फीच ेस त फरंाब पराबक त फाार करत फ ेत्ााला 'मसटी सर् व् हेचा उत फारा' ककं ा 'ममळकत फ पबराबकेचा उत फारा' ककं ा 'Property Card' म्हित फात फ. ाा उत फार् ाा र खालील माणहत फी असत फ.े * मसटी स े क्रमांक, फाांल प्लॉट क्रमांक, सार् ााची रक्कम. * ममळकत फीच ेचौरस मीटर मध्ाे क्षेराबफळ. * णह ाटीच ेहक्क. * िारि करिार् ााच ेंा त्ाास हक्क कसा रकााप्त फ झाला. * पयटेलाराच ेंा (असल्ाास). * ममळकत फी रील बोज े(असल्ाास). * ेळो ेळी ममळकत फीच्ाा मालकी हक्कात फ झालेल्ाा बललांची माणहत फी. ममळकत फीच्ाा मालकी हक्कात फ (Ownership) बलल झाल्ाास इंरजीत फ "H' (Holder) अस ेअक्षर त फर मरा ीत फ ‘िा’ (िारक) अस ेअक्षर मलणहत फात फ. पयटेलाराच्ाा हक्कात फ (Lease Holder) बलल झाल्ाास इंरजीत फ "L' (Lease Holder) अस ेअक्षर त फर मरा ीत फ ‘प’ (पयटेलार) अस ेअक्षर मलणहत फात फ. इत फर हक्कात फ (Other rights) बलल झाल्ाास इंरजीत फ "O' (Other rights ) अस ेअक्षर त फर मरा ीत फ ‘इ’ (इत फर हक्क) अस ेअक्षर मलणहत फात फ. ममळकत फीच्ाा मालकी हक्कात फ हसत फांत फरि, ारस हक्क, ्ाााालाीं हलेश ाांम ळे बलल झाल्ाास ंगर भमूापं काााालाास ममळकत फ पराबात फ बलल करयााबाबत फ ९० णल सांत फ, सबंधंित फ कागलपराबांसह कळ ा े लागत फ.े त फला ी भाशसाहेबांंी, शकंररा ांंा फार महत् ाचा फरक समजा ूं सांधगत फला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 52

४६. इकरमर नोंद : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; शेत फकर् ाांंा कजा लेयााबाबत फचा अधिवंाम १८८४. त फला ी ाांचकेड ेसखारामंे इकराराचा लस त फ हिूं णलला. त फला ी भाशसाहेब ं ीं होत फ.े त् ाांं ा ंेमके काा करााचे ााचा बोि होत फ ंव् हत फा. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा इकरार बाबत फ माणहत फी व चारली. मडंलअधिकारी ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा माणहत फी णलली की, ‘इकरार’ ाा शब्लाचा अथा 'करार करिे (Contracting)', 'घोवषत फ करिे (Declare)', 'रकावत फबध्लत फा (Engagement)' असा होत फो. एखाला खात फलेार स त फ:च्ाा जममंी र एखादाा व कास सोसााटीकडूं ककं ा सहकारी बँकेकडूं, शते फीच्ाा व कासासा ी, जमीं त फारि ेशं, कजा घेत फो म्हिजेच त फो त्ाा व कास सोसााटी ककं ा सहकारी बँकेसोबत फ शते फीच्ाा व कासासा ी कजा घेशं परत फफेडीचा करार करत फो/ परत फफेड करयााच ेव कास सोसााटीला ककं ा सहकारी बँकेला घोवषत फ करत फो/व कास सोसााटी ककं ा सहकारी बँकेसोबत फ कजाफेडीसा ी रकावत फबध्ल होत फो ाालाच ‘इकरार’ म्हित फात फ. जेव् हा एखाला खात फलेार एखादाा व कास सोसााटीकडूं ककं ा सहकारी बँकेकडूं शते फीच्ाा व कासासा ी कजा घेत फो त फवे् हा झालेला करार व कास सोसााटी ककं ा सहकारी बँक त फला ी ाांंी कळ त फ.े ााबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करा ी. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बज ा ी. मडंलअधिकारी ाांंी ंदील रकामाणित फ केल् ाांतं फर ाा ‘इकरार’ ची ंदील सात फ-बारा सलरी ‘इत फर हक्कात फ’ ंदील ा ी. कारि र उल्लखे केल्ाारकामािे जमीं गहाि े ली त फरी जममंीच्ाा मालकी हक्कात फ बलल होत फ ंाही. त्ााम ळे अशी ंदील कब्जेलार सलरी करत फा ाेत फ ंाही. त फथावप, भारत फीा ररझ ा बँकेचे पररपराबक क्र. हरबीहा/२०११-१२/५५३ हरपीसीडी-एफएसडी-बीसी ं.ं ७७/०५.०५.०९/२०११-१२, णलंांक ११ मे २०१२ अ् ाे ररझ ा बँकेंे कृषी कजााबाबत फ स िारीत फ ाोजंा स रू केली असूं रक् कम रुपाे एक लाख पाांत फच ्ाा कजाासा ी जामींाची (Security) ह श् ाकत फा असिार ंाही असे वंलेश णलले हहेत फ. त् ााम ळे रक् कम रुपाे एक लाख पाांत फच् ाा कजााची ंदील सात फ-बाराच् ाा इत फर हक् कात फ करय ााची ह श् ाकत फा ंाही.

४७. िमटप नोंद : िमकम : महाराष्र महसूल अधिवंाम १९६६,कलम ८५ ; णल ािी रकाकक्राा संणहत फा १९०८, कलम ५४. एकला रमेश त फला ी काााालाात फ हला अणि त् ाांे त फला ी ाांंा त् ााच् ाा क ट ंबात फ झालेल् ाा त फदीडी ाटपां सार गा लप् त फरी ंदील घेय ााची व ंतं फी केली. त् ााणल शी मडंलअधिकार् ाांंी त् ााचं् ाा मडंळात फील स ा ं ीं त फलाठ ाांं ा ाटप ााच व षाा र रकामशक्षिासा ी त् ाा चा डीत फ बोल ले होत फ.े रमेशची व ंतं फी एकूं त् ाांंी रमेशलाही ं ीं त फलाठ ाासंह बसय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांगााला स रू ात फ केली,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 53

"जमींीचे ाटप म् हिजे जमींीत फील सहणहस सलेारांमध् ाे ज् ााचे त् ााच ेक्षरेाब व भागूं लेिे. ाटप त फीं पध् लत फींे केले जात फ.े (एक) महाराष्र महसलू अधिवंाम १९६६च ेकलम ८५ अ् ाे ाटप (लों) ल य्ाम वंबिंकासमोर ंदीलिीकृत फ ाटप (त फीं) णल ािी ्ाााालाामध् ाे ाटपाचा ला ा लाखल करूं ाटप. ाा वत फ् ही रकाकारे ाटप करत फांंा जमींीच ेत फ कड ेपाडयाास रकावत फबिं हणि एकराबीकरि अधिवंाम १९४७ च्ाा त फरत फलूींचे पालं केले जात फ.े म् हिजेच ाटप करत फांंा त फ कडबेलंी-त फ कडजेोड कााद ाात फ ंमलू केलेल् ाा रकामािभतू फ क्षेराबापके्षा कमी हकाराचा जमींा त फ कडा करत फा ाेत फ ंाही. ाटप फक् त फ जममंीच् ाा सहणहस सेलारांमध् ाेच करत फा ाेत फ.े इत फर कोित् ााही राबास थ व् ाक् त फीच् ाांा े ाटप करत फा ाात फ ंाही. ाटप त फदीडी केले जाश शकत फ ेपरंत फ ूंतं फर असे ाटप लेखी केले हणि त फ ेकागलपराब ाटपासबंिंी णहस सा लशाव त फ असत फील हणि त् ाामध् ाे ककफाात फशीर णहस सा असेल त फर त फो लस त फ ंदीलिीकृत फच असा ा अ् ाथा त फो प रा ा म् हिूं राह् ा िरला जािार ंाही (ए.हा.हर.१९८८ स ोच् च ् ााााला, ८८१). ााचाच अथा त फदीडी हणि अंदीलिीकृत फ लेखी ाटपाला प रा ा म् हिूं काालेशीर मा् ात फा ंाही. ाटप हे हस त फातं फरि ंाही. कारि ाटप हे जमींीत फील सहणहस सलेारांमध् ाेच होत फ,े ज् ाांचा म ळत फ: त् ाा जममंीत फ काालेशीर मालकी णहस सा असत फोच. त् ााचंी मालकी काही ंव् ाांे ाेत फ ंाही. ाटपांे फक् त फ णहस सा व भागला जात फो. ंागप र खंडपी ााधचका क्र. २८१५/२००३ मध् ाे णललले् ाा वंिााा र हिारीत फ पररपराबकां सार ाटपपराब ंदीलिीकृत फ असा े अशी सक् त फी करु ंाे अशा सचूंा णललेल् ाा हहेत फ. (शासं पररपराबक क्रमांक- महसूल ं व भाग, जमीं-०७/२०१४/ रका.क्र. १३०/ज-१, णलंांक १६ ज लै २०१४) (एक) महाराष्र महसलू अधिवंाम १९६६च ेकलम ८५ अ् ाे ाटप त फहमसललारासंमोर केले जात फ.े अस े ाटप करत फांंा स ा सहणहससेलारांची समंत फी ह श्ाक असत फ.े स ा सहणहससेलाराचंी समंत फी असल्ाास फक्त फ जबाब घेशं ाटप मजंूर केल ेजात फ.े ाासा ी काहीही खचा ाेत फ ंाही. (लों) ल य्ाम वंबिंकासमोर ंदीलिीकृत फ ाटप करत फांंा स ा सहणहससेलाराचंी समंत फी ह श्ाक असत फ.े ाा ाटपासा ी रुपाे शभंर म द्रांक शलू् क लेा असत फ.े अशा ाटपात फ सटँप पेपर, टंकमलणखत फ ाटप पराब, ल य्ाम वंबिंक काााालााच ेंदीलिी श ल्क ाासंा ी थोडा खचा ाेत फो. (त फीं) सहणहससलेारांमध्ाे ाल असल्ाास णल ािी ्ाााालाामध् ाे ाटपाचा ला ा लाखल करूं ् ााालाामाफा त फ ाटप केले जात फ.े ाासा ी ला ा लाखल करुं त्ााची ंदीलिी करा ी लागत फ,े ाली, रकावत फ ालींंा ंोटीस काढली जात फ,े ाली, रकावत फ ाली हपहपली कैकफात फ मांडत फात फ, प रा े सालर करत फात फ. त्ाांतं फर ्ाााालााचा वंकाल, णल ािी रकाकक्राा सणंहत फा १९०८, कलम ५४ अ् ाे ष्जल्हाधिकारी ाांच्ााकड ेपा ला जात फो. ष्जल्हाधिकारी ररत फसर ाटपासा ी रकाकरि त फहमसललारांकड ेपा त फात फ. त फहमसललारांमाफा त फ रकाकरि भमूी अमभलेख काााालााकड े गा केल ेजात फ,े भमूी अमभलेख कााााला अजालाराकडूं मोजिी श ल्क भरुं घेशं मोजिी करत फात फ, ाांतं फर ाटप त फक्त फा त फाार करुं त फहमसललारांकड ेपा ला जात फो. त फहमसललार स ा सबंधंित फांंा ंोटीस बजा ूं , त्ाांचे म्हििे व चारात फ घेशं ाटप मजंूर करत फात फ.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 54

काही ण कािी हपसात फ ंदीलिीकृत फ ाटप करुं घेत फलेले असत फ ेपरंत फ ूत फो ंदीलिीकृत फ लसत फ ंदीलव याास त फला ी ंकार लेत फात फ फक्त फ महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ खाली त फहमसललारांसमोर झालेले ाटपच ंदीलव यााच ेहम्हाला अधिकार हहेत फ हणि महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ खाली त फहमसललारांसमोरच ाटप करुं हिा अस ेखात फलेारांंा सांगत फात फ. खरेत फर हपसात फ केलेल्ाा ंदीलिीकृत फ ाटपपराबाची ंदील घेयाास काहीही अडचि ंसत फ ेत फरीही ८५ चाच हरह िरला जात फो. खात फलेाराची अशी अड िकू गरै हहे. ाा सव स त फर माणहत फीम ळे स ाांं ाच ाटपाबाबत फची सकंल् पंा कळय ाास मलत फ झाली.

४८. कन् येकम रमात्यम घरमसबंांी िमरसमधिकाकमर : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २३ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. मसत फाराम हे गा ात फील खात फलेार मतृ् ापूराब ं करत फा मात फ झाल.े त् ााचं् ाा मतृ् ाूं तं फर त् ाांच् ाा स ा ममळकत फीचे क ट ंबबाांमध् ाे काालेशीर ंदीलिीकृत फ ाटप करय ाात फ हल.े मात फ मसत फारामला व ि ा क् ाा मात फ मसत फारामच् ाा घरात फच रहात फ होत फी. ाटपामध् ाे मात फ मसत फारामच् ाा व ि ा क् ाेला वत फच् ाा णहस स ाासह मात फ मसत फारामच् ाा घरात फ रहाय ााचा हक् क लेय ाात फ हला होत फा. सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ मसत फारामची स ं त फला ी ाांच् ााकड ेसलर ाटप ंदीलीव रूध् ल त फदीडी हरकत फ घेशं हली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फला ी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी वत फच् ााकड ेचौकशी केली असत फा, वत फंे सांधगत फले की, मात फ मसत फारामच् ाा व ि ा क् ाेला जो मात फ मसत फारामच् ाा घरात फ रहाय ााचा हक् क लेय ाात फ हला हहे त् ाा व रूध् ल वत फची त फक्रार हहे. मसत फारामच् ाा मतृ् ाूं तं फर झालले् ाा ममळकत फीच् ाा ाटपात फ वत फला वत फचा णहस सा ममळाला हहे त् ााम ळे हत फा वत फला ाा घरात फ रहाय ााचा काहीही हक् क ंाही. त् ााम ळे ाा ाटपाला वत फची हरकत फ हहे. मडंलअधिकारी ाांंी लगेच, णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ चे प स त फक माग ले हणि त् ाात फील कलम २३ चे मोठ ाांे ाचं केले. त् ाात फ ंमलू होत फ ेकी, 'जर अकृत फमृत्ाूपराब व्ाक्त फीला ारसलार क्ाा असेल हणि जर त फी अव ाणहत फ असेल ककं ा वत फच्ाा पत फींे वत फला सोडूं णलल ेअसेल अथ ा त फी पत फीपासूं व भक्त फ झाली असेल ककं ा त फी व ि ा असेल हणि त फी अकृत फमृत्ाूपराब व्ाक्त फीच् ाा घरात फ राहत फ असेल त फर वत फला राहत्ाा घरात फ राहयााचा अधिकार रकााप्त फ होईल.' ही त फरत फ ल ाचल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी वत फला सांधगत फले की, 'मात फ मसत फारामच् ाा व ि ा क् ाेला त फसा काालेशीर हहे, ाांतं फरही त फ मची त् ाा र काही हरकत फ असेल त फर त फी लखेी द ाा.' काालेशीर त फरत फ ल ऐकूं मात फ मसत फारामच् ाा स ं ेला प ढे काहीच बोलत फा हले ंाही. वत फंे वत फथूं वंघूं जािे पसतं फ केले.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 55

४९. ाममांतररत व् यक् तीकम िमरसमधिकाकमर : िमकम : णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. रकाल् हालरा हे गा ात फील खात फलेार मतृ् ापूराब ं करत फा मात फ झाल.े त् ााचं् ाा मतृ् ाूं तं फर त् ाांच् ाा स ा एकराब क ट ंबात फील ममळकत फीचे क ट ंबबाांमध् ाे काालेशीर ंदीलिीकृत फ ाटप करय ाात फ हले. मात फ रकाल् हालरा ांच् ाा िमाांत फररत फ म लालाही ाटपामध् ाे णहस सा लेय ाात फ हला होत फा. सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र रकाल् हालरा च् ाा म लींे रकाल् हालरा ांच् ाा िमाांत फररत फ म लाला ाटपामध् ाे ममळालेल् ाा णहस स ााबाबत फ लखेी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांं ा त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी रकाल् हालरा च् ाा म लींे णहलं ू ारसा कााला १९५६, कलम २६ च् ाा त फरत फ लीचे पां लाखल केले ज् ाां सार, 'णहलं ू ारसा कााला १९५६ ाा अधिवंामाच्ाा रकाारंभांतं फर, एखाली व्ाक्त फी िमाांत फर केल्ाांे णहलं ूराणहली ंसेल त फर अशी व्ाक्त फी, िमाांत फरांतं फर वत फला झालेली हपत्ाे त्ाांचे ारस एकराब क ट ंबात फील सपंत्तीत फ ारसांे अथ ा उत्तराधिकारांे णहससा ममळयाास अपाराब रत फील.' कााद ाात फील त फरत फ ल मडंलअधिकार् ाांंा मा् ा करा ीच लागली.

५०. एकमक िळेेस तमबम समठेखत आणण खरेदीखत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५३-अ. ाश तं फरा ांंी स त फ:च्ाा मालकी हक्काच् ाा शते फजममंीचे ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फ शकंरला करूं णलले. त् ााच मणह् ाात फ त् ाांं ी त फीच शते फजमीं स िाकरला ंदीलिीकृत फ लसत फांे व कली. प ढील मणह् ाात फ ंदीलिी काााालाात फूं ाा लो् ही व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेब थोड ेगदीिळल.े त फरीही ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. परंत फ ूप ढे मडंलअधिकारी ााबाबत फ काा वंिाा घेिार ााची उत् स कत फा त् ाांंा होत फी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 56

स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र वंिाा लेय ााकामी कागलपराब ेपाणहली हणि वंिाा णलला की, सलर ममळकत फीचे ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फ हिी झाल ेहहे. ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फ करत फांंा ाश तं फरा जममंीचे मालक होत फ.े त् ााम ळे त् ाांंी करुं णललेल् ाा ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फ ं सार शकंरला सलर ममळकत फ त फाब् ाात फ े य ााचा हक् क रकााप् त फ होत फो परंत फ ूंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फां सार शकंरला त् ाा जममंीचा मालकी हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही म् हिूं शकंरचे ंा इत फर हक् कात फ लाखल करय ाात फ ाा .े त् ाांतं फर केलले् ाा ंदीलिीकृत फ खरेली लसत फां सार ाश तं फरा ाचंा मालकीहक् क स िाकरच् ाा ंा े हस त फातं फरीत फ होत फो. त् ााम ळे ाश तं फरा ांचे ंा कमी करुं स िाकरच ेंा कब् जलेार सलरी ंदीलव य ाात फ ाा .े ५१. एकमक िळेेस खरेदीखत आणण तमबम समठेखत : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५४. मि कररा ांंी स त फ:च्ाा मालकी हक्काच् ाा शते फजममंीचे ंदीलिीकृत फ खरेलीखत फ मारूत फीला करूं णलले. ंतं फर त् ााच मणह् ाात फ त् ाांं ी त् ााच शते फजममंीचे ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फ शकंरला करूं णलले. प ढील मणह् ाात फ ंदीलिी काााालाात फूं ाा लो् ही व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. परंत फ ूप ढे मडंलअधिकारी ााबाबत फ काा वंिाा घेिार ााची उत् स कत फा त् ाांं ा होत फी. स ा णहत फसबंिंीत फ हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी त्ाा स ाांची समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र वंिाा लेय ााकामी कागलपराब ेपाणहली हणि वंिाा णलला की, सलर ममळकत फीच् ाा ंदीलिीकृत फ खरेलीखत फाचा लसत फ हिी झालेला हहे. त् ााम ळे ज् ाा क्षिाला खरेली लसत फ झाला त् ाा क्षिापासूं , सलर ममळकत फी रील मि कररा ांचा मालकी हक् क मारुत फीच् ाा ंा ेहस त फातं फरीत फ झाला हहे. त् ााम ळे मि कररा ांचे ंा कमी करुं मारूत फीचे ंा कब् जेलार सलरी ंदीलव य ाात फ ाा .े मारूत फीच् ाा ंा े मालकी हक् क हस त फातं फरीत फ झाल् ााम ळे सलर शते फजममंी र मि कररा ांचा मालकी हक् क ंाही. त् ााम ळे मि कररा ांंा त फी शते फजमीं शकंरला ंदीलिीकृत फ त फाबा सा ेखत फां सार लेय ााचा अधिकार रकााप् त फ होत फ ंाही. मि कररा हणि शकंर ाांच् ाात फील त फाबा सा ेखत फाचा लस त फ बकेाालेशीर रत फ असल् ााम ळे त फाबा सा ेखत फाची सलर ंदील रद ल करय ाात फ ाेत फ हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 57

५२. स्ित:च्यम ममलकीच् यम क्षेत्रमपके्षम जमस्त क्षेत्रमकी विक्री : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२, कलम ५४. गा ात फ सोपांरा ांची ५ एकर २० हर शते फजमीं होत फी. त् ाांं ी व क्रमला ५ एकर ३० हर क्षेराबाचे खरेलीखत फ करूं णलल.े व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. त फला ी भाशसाहेबांंा खाराबी होत फी की, क्षरेाब ज ळत फ ंाही असा शरेा ंदील ूं मडंलधिकारी ही ंदील वंष्श् चत फ रद ल करिार. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकारी ाांंी सबंिंीत फ फेरफार र वंिाा लेय ााकामी कागलपराब ेपाणहली हणि सोपांरा ांच् ाा मालकीच् ाा ५ एकर २० हर क्षेराबाप रत फी ंदील व क्रमच् ाा ंा े रकामाणित फ केली. त फला ी भाशसाहेबांंी असे करय ााचे कारि व चारले असत फा मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, "काही मडंलअधिकार् ाांंी वंष्श् चत फपिे, क्षेराब ज ळत फ ंाही असा शरेा ंदील ूं ही ंदील रद ल केली असत फी परंतू फ त् ााम ळे सोपांरा ांंा णहच शते फजमीं प ् हा ल सर् ााला व कय ााची सिंी ममळाली असत फी, जर हपि क्षेराब ज ळत फ ंाही परंतू फ लस ् त फ ंदीलिीकृत फ असल् ााम ळे व क्रमच ेंा इत फर हक् कात फ लाखल केले असत फ ेत फरीही सोपांरा ाचंे ंा कब् जेलार म् हिूंच राणहले असत फ ेहणि त फ ेव क्रम र अ् ााा केल् ाासारखे झाले असत फ.े हत फा उ ारीत फ १० हर क्षेराबाचे पसेै सोपांरा ांकडूं कसे सूल करााचे हा व क्रमचा रकाश् ं हहे. हपि हपल् ाा बाजूंे त् ााला काालेशीर ् ााा णलला हहे." ५३. घरमकी नोंद करण् यमकम आरा : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० गिेशंे गा ात फील रामपचंाात फ हद लीत फ घर खरेली केले. त् ाा खरेलीची कागलपराब ेघेशं त फो त फला ी भाशसाहेबाकंड ेहला हणि त् ाा घराची ंदील महसलू लप् त फरी करा ी असा हरह केला. त फला ी भाशसाहेबांंी गिेशला सांधगत फले की, महसलू लप् त फरात फ फक् त फ शते फजममंीचीच ंदील करत फा ाेत फ.े घराची ंदील करय ाासा ी त फ म् हाला रामपचंाात फ काााालाात फ अजा करा ा लागेल. जर त फ मची शते फजमीं असत फी हणि त् ाात फ त फ म् ही शते फघर बांिले असत फ ेत फर कलाधचत फ मला त् ााची ंदील त फ मच् ाा सात फ-बारा सलरी ंदीलव त फा हली असत फी. परंत फ ूरामपचंाात फ हद लीत फील घराची ंदील घेय ााचे अधिकार महसलू खात् ााला ंाही. गिेशला त फला ी भाशसाहेबाचंे म् हििे पटले हणि त् ाांे रामपचंाात फ काााालााचा रस त फा िरला.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 58

५४. पड जममनीकी खरेदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ६३. व श् ंाथरा ांंी त् ााचंी शते फजमीं, त् ााचं् ाा हथीक पररष्स थत फीम ळे अंेक षा कोित फहेी पीक ं घेत फा पड े ली होत फी. श ेटी त् ाांंी त फी जमीं शहरात फ राहिार् ाा अममत फला व कली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीसीं सार व श् ंाथरा हणि अममत फ जेव् हा हजर झाले त फवे् हा त फला ी भाशसाहेबांंी अममत फकड ेशते फकरी प राव् ााची मागिी केली. परंत फ ूअममत फ शते फकरी ंव् हत फा. त् ााच ेळेस मडंलअधिकारी त फथेे हले. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा स ा हकीगत फ सांधगत फली. अममत फचे म् हििे होत फ ेकी व श् ंाथरा ांची शते फजमीं अंेक षा पड हहे त् ााम ळे त फी शते फजमीं ाा सञंानते फ ाेत फ ंाही हणि त् ााम ळे बबगर शते फकरी व् ाक् त फी, त फी जमीं खरेली करु शकत फो. मडंलअधिकार् ाांंी अममत फला सांधगत फले की, "कोित फीही शते फजमीं जोपाांत फ काालेशीरपिे अकृषीक होत फ ंाही त फो पाांत फ त फी शते फजमीं ाा सञंानेत फच ाेत फ.े हणि क ळकााला कलम ६३ अ् ाे बबगर शते फकरी व् ाक् त फी, शते फजमीं खरेली करु शकत फ ंाही. जमीं अंेक षा पड हहे म् हिूं त फी हपोहप बबंशते फी होत फ ंाही." अममत फला स त फ:ची चकू लक्षात फ हली. ५५. शतेकरी परिमनगी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०; महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ६३. एकंाथरा ांंी त् ााचंी शते फजमीं शहरात फ राहिार् ाा हणलत् ाला व कली. सलर व् ा हाराची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीसीं सार एकंाथरा हणि हणलत् ा जेव् हा हजर झाले त फवे् हा त फला ी भाशसाहेबांंी हणलत् ाकड ेशते फकरी प राव् ााची मागिी केली. परंत फ ूहणलत् ा शते फकरी ंव् हत फा. हणलत् ाचे म् हििे होत फ ेकी, त् ााला शते फीची ह ड हहे. परंत फ ूत् ााच् ााकड ेशते फकरी प रा ा ंाही. शते फकरी कसे व् हााचे त फ ेसांगीत फले त फर त फो त् ाारकामािे हालचाल करााला त फाार हहे. त फला ी भाशसाहेबांंी हणलत् ाला सांधगत फले की, "क ळकााला कलम ६३(१)(ब) अ् ाे बबगर शते फकरी व् ाक् त फीला शते फजमीं व कत फ घेय ााची पर ांगी ष्जल् हाधिकारी लेश शकत फात फ. परंतू फ अशा व् ाक् त फीचे ावषाक उत् प् ं रु. बारा हजार पेक्षा जास त फ ंसा े."

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 59

हणलत् ांे लगेच णहशोब केला, जो लरमहा एक हजार रुपाे हणि णल साला त फहेत फीस रुपाे असा हला. हणलत् ांे त फला ी भाशसाहेबांंा व चारले की, लरमहा एक हजार रुपाे कमव िारी व् ाक् त फी शते फजमीं कशी व कत फ घेश शकेल? त फला ी भाशसाहेबांंी े िीत फले उत्तर णलले, कााला शासंांे बंव ला हहे. हम् ही कााद ााच् ाा त फरत फ लीबाहेर जाशं काहीही करू शकत फ ंाही. हणलत् ा वंरूत्तर होशं बाहेर पडला. एकंाथरा ांची शते फजमीं क ळकााला कलम ८४(क) अ् ाे सरकार जमा करयाात फ हली. ५६. भोगिटमर िगय २ च् यम जममनीिर कजय : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३६(४) गा ात फ बबंरा ांची ं ीं अव भाज्ा शत फींे रकालां केलेली भोग टालार गा-२ ची इंामी जमीं होत फी. त् ाांं ा त् ााचं् ाा ाा जममंीत फ स िारिा करय ाासा ी कजा काढााचे होत फ.े परंत फ ूजमीं भोग टालार गा-२ ची असल् ााम ळे, अशा जमींी र कजा ममळत फ ेकी ंाही ााबाबत फ त फ ेसाशकं होत फ.े स त फ:च् ाा शकेंचे समािां करय ाासा ी बबंरा त फला ी काााालाात फ हले. त् ाांं ी त् ााचंी शकंा त फला ी भाशसाहेबांंा व चारली. त फला ी भाशसाहेबांंी बबंरा ांं ा सांधगत फले की, "भोग टालार गा-२ म् हिूं जमीं िारि करिार् ाा व् ाक् त फींं ा, महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३६(४) अ् ाे, त् ााचं् ाा जममंीत फ स िारिा करय ाासा ी असे कजा लेिार् ाा कोित् ााही बँकेकडूं कजा घेत फा ाेत फ,े त् ाासा ी अशी मालमत्ता गहाि े त फा ाेत फ.े जर अशा कजााची परत फफेड करय ाात फ, अशा भोग टालारांे कसूर केला त फर कजा लेिार् ाा बँकेस अशी मालमत्ता जप् त फ करय ााचहेी अधिकार हहेत फ." त फला ी भाशसाहेबांकडूं सकारात् मक उत्तर ममळाल् ााम ळे बबंरा ांचे समािां झाले. ५७. मळई जममनीकी नोंद : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३२,३३,६५ ; महाराष्र जमीं महसूल (मळईची जमीं िौत फ जमीं) वंाम १९६७. सतं फरा ांची जमीं ंलीच् ाा ककंारी होत फी. ंलीत फील गाळाम ळे, त् ााचं् ाा जममंीच् ाा लगत फ मळई जमीं त फाार झाली होत फी. महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ३२ अ् ाे अशी मळई जमीं ष्जल् हाधिकार् ााचं् ाा स ाधिं झाल् ाा र, सतं फरा ांंा त फी मळई जमीं महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ३२(१) अ् ाे लेय ाात फ हली. ष्जल् हाधिकार् ााचंा सबंिंीत फ हलेश रकााप् त फ झाल् ाांतं फर, ं वंा क् त फ त फलाठ ाांे त् ााची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 60

मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर ं वंा क् त फ त फलाठ ाांे मडंलअधिकार् ाांंा मळई जममंीबाबत फची माणहत फी त् ाांं ा व चारली. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, "मळईची जमीं म् हिजे ंलीपाराबालगत फ असिार् ाा शते फजममंीलगत फ, ंलीच् ाा पाराबात फील गाळाम ळे, पूराम ळे ककं ा त फत् सम रकाकारे त फाार होिारी जमीं. अशा जममंीला मळईची जमीं ककं ा जलोढ जमीं म् हित फात फ. जो पाांत फ अशा मळईच् ाा जममंीचे क्षरेाबफळ एक एकरपेक्षा कमी असत फ ेत फोपाांत फ त् ााच् ाा लगत फचा शते फकरी वत फचा व ंामूल् ा उपभोग घेश शकत फो. जेव् हा अशा मळई जममंीचे क्षेराबफळ एक एकरपेक्षा जास त फ होईल त फवे् हा महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३२ अ् ाे अशी मळई जमीं ष्जल् हाधिकार् ाांच् ाा स ाधिं होईल. एक एकरपेक्षा जास त फ असललेी मळई जमीं जवे् हा ष्जल् हाधिकार् ाांच् ाा स ाधिं असत फ ेत फवे् हा ष्जल् हाधिकारी अशी जमीं, ंलीका ालगत फच् ाा शते फकर् ाास, त् ाा जममंी रील ावषाक हकारिीच् ाा वत फपटीहूं अधिक होिार ंाही अशा रकमेस रकालां करू शकत फात फ. जर लगत फच् ाा शते फकर् ाांे अशी मळई जमीं घेय ाास ंकार णलला त फर ष्जल् हाधिकारी अशा मळई जममंीचा मलला करु शकत फात फ. सतं फरा लगत फचे शते फकरी असल् ााम ळे हणि त् ाांंी त फी जमीं घेय ाास होकार णलल् ाांे ष्जल् हाधिकार् ाांं ी त फी जमीं त् ाांं ा रकालां केली हहे. ष्जल् हाधिकार् ाांचा हलेश असल् ााम ळे त् ााला ंोटीस काढय ााचा ह श् ाकत फा ंाही. फेरफार लगेच मजं रीसा ी े ा." ५८. लेखन प्रममदमकी द रूस् ती : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०, १५५. पोपटरा ांंी त् ााचंी स कष् टाष्जात फ शते फजमीं शशीकांत फला व कत फ णलली. ाा ंदीलिीकृत फ व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. म लत फींतं फर सलर ंदील रकामाणित फ झाली. एक णल स शशीकांत फ त फला ी भाशसाहेबांकड ेहला हणि व ंतं फी केली की, फेरफार ंदीलीत फ त् ााचे ंा च कूं शशीकांत फच् ाा ऐ जी रव कातं फ असे मलणहले गलेे हहे. त फसेच त् ाांे खरेली केलेल्ाा जममंीचा भमूापं क्रमांक च कीचा ंदील ला गेला हहे. परंत फ ूंदीलिीकृत फ लस त फात फ त् ााचे ंा शशीकातं फ असेच हहे हणि त् ाांे खरेली केलेल्ाा जममंीचा भमूापं क्रमांक ाोग् ा मलणहलेला हहे. त् ााम ळे लस त फा रील ाोग् ा ंदीली त फ म् ही त फ मच्ााच सत फरा र फेरफारमध् ाे ल रुसत फ करूं घ्ााव् ाा. असे करिे ककत फपत फ काालेशीर हहे ााबाबत फ त फला ी भाशसाहेबांंा खाराबी ंव् हत फी. त् ाांं ी मडंलअधिकार् ाांंा व चारल ् ाामश ाा त फसे ं करय ााचा वंिाा घेत फला. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा ााबाबत फ व चारल.े मडंलअधिकारी म् हिाल,े ही चूक जरी हपल् ाा स त फरा र झाली असेल त फरीही एकला फेरफारा र वंिाा झाल् ाांतं फर त् ाात फ कोित फाही फेरबलल करिे अत् ातं फ बेकाालेशीर हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 61

परंत फ ूमहाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १५५ अ् ाे त फहमसललारांंा लेखं रकामाल ल रूस त फ करय ााचे अधिकार हहेत फ. शशीकांत फंे, जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम १५५ अ् ाे त फहमसललारांकड ेलेखं रकामाल ल रूस त फीसा ी अजा करा ा हणि ंदीलिीकृत फ लस त फात फील ाोग् ा मजकूर हणि फेरफारात फील चकू वंलशां ास हिा ी. त फहमसललाराचंा हलेश रकााप् त फ झाल् ाांतं फर, त् ाां सार ं ीं फेरफार ंदील ूं ही चूक ल रूस त फ करत फा ाेईल. त फला ी भाशसाहेबांंी, मडंलअधिकार् ाांच् ाा स चंें सार, शाशीकांत फला वंरोप लेय ााची व् ा स था केली. ५९. पतीकम पत् नीच् यम जममनीिर क ळ म् ाणून दमिम : िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम ४. इंणलराबाईंच् ाा ंा े गा ी शते फजमीं होत फी. इंणलराबाईंचे पत फी स रेंद्र त् ाा जममंीमध् ाे अंेक ष े णह ाट करीत फ होत फ.े एकला स रेंद्र त फला ी काााालाात फ हले हणि त् ाांंी, त फ े णह ाटत फ असलले् ाा त् ााचं् ाा पत् ं ीच् ाा जममंी र त् ाांचे ंा क ळ म् हिूं लाखल करा े असा अजा णलला. त फला ी भाशसाहेब ं ींच खात् ाात फ रूज झाले होत फ.े त् ाांं ी स रेंद्रच् ाा अजाारकामािे गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदील मलणहय ााची त फाारी स रू केली त फ ेढ ाात फ मडंलअधिकार् ाांचे हगमं झाले. मडंलअधिकार् ाांंी सहज चौकशी केली त फवे् हा त फला ी भाशसाहेबांंी स रेंद्रच् ाा अजााबाबत फ हणि त् ााचा अजाारकामािे ंदील मलणहय ााची त फाारी स रू केली होत फी त् ााबाबत फ सांधगत फल.े मडंलअधिकारी म् हिाल,े मी ाोग् ा ेळी हलो, त फ म् ही फार मो ी चूक करीत फ होत फा. एकत फर कोिाच् ााही फक् त फ अजाा रुं गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदील करत फा ाेत फ ंाही. अशी ंदील करय ाासा ी ंदीलिीकृत फ लस त फ असिे ह श् ाक हहे. ल सरे म् हिजे महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंामां सार ंात फ ेाईक क ळ रू शकत फ ंाही. महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ४ मध् ाे क ळाची व् ााख् ाा णललेली हहे. त् ााचा हशा खालील रकामािे क ळ म्हिज े १. शते फजममंीचा मालक, जर स त फ: जमीं कसत फ ंसले हणि त् ााच् ाा त फींे, अ् ा व् ाक् त फी अशा मालकाची शते फजमीं िै हणि काालेशीरररत्ाा व् ाक् त फीश: कसत फ असेल हणि जर अशी अ् ा व् ाक् त फी, (अ) जमीं मालकाच्ाा क ट ंबात फील सलस ा ंसा ी हणि (ब) जमीं मालक हणि अशा व् ाक् त फीत फ जमीं कसय ाासबंिंी करार झाला असा ा, जर असा करार त फदीडी असेल त फर त फो ्ाााालाात फ मसध्ल होय ाास पाराब असा ा. (क) अशा अ् ा व् ाक् त फींे त फी जमीं रकात्ाक्ष स त फ: कसली पाणहज.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 62

(ड) जमीं कसयााच्ाा बलल्ाात फ अशा क ळांे जमीं मालकास वंाममत फपिे खंड णलला पाणहज ेहणि जमीं मालकांे त फो खंड स ीकारला पाणहज.े (इ) अशा व्ाक्त फीकड ेत फी जमीं गहाि ंसा ी. (फ) अशी व्ाक्त फी पगारा र े लेला ंोकर ंसा ी. (ऋ) अशी व्ाक्त फी जमीं मालकाच्ाा ककं ा जमीं मालकाच्ाा क ट ंबात फील कोित्ााही व्ाक्त फीच्ाा लेखरेखीखाली जमीं कसत फ ंसा ी. खालील व् ाक् त फी शते फजममंीत फ णह ाट करत फ असत फील त फरी त् ाा शते फजममंी र जमीं मालकाचा 'रकात् ाक्ष त फाबा' हहे असे कााला मांत फो. अ. जममंीचा मालक ककं ा त् ााचे क ट ंबीा ह. क ळ कााद ाां सार असलेले क ळ इ. रील व् ाक् त फीमश ाा अशी इत फर व् ाक् त फी जी काालेशीर कागलोपराबी प राव् ााद ारे स त फ:च् ाा णह ाटीचे समथां करू शकेल. हजही एक षा जममंीची णह ाट करिारा इसम जर, (अ) णह ाटलार मालक ाांच् ाात फ करार झाला असेल (ब) त फो जमीं मालकाच् ाा त फींे जमीं कसत फ असेल (क) त फो मालकाला खंड लेत फ असेल (ड) त् ाा लोघात फ जमीं मालक हणि क ळ असे सबंिं असत फील अशा रकाकारे क ळाच्ाा व्ााख् ाेत फील अटींची पतू फात फा कररत फ असेल त फर त फो क ळ कााला कलम ३२-ू अ् ाे क ळ असल्ााचा ला ा करु शकत फो. परंत फ ूअशा व् ाक् त फींे त फला ी काााालाात फ अजा करूं उपाोग ंसत फो. क ळ रव य ााचे अधिकार फक् त फ त फहमसललार ाांंा हहेत फ. पत् ं ीच् ाा ंा े असिारी जमीं पत फी णह ाटत फ असेल त फर त फो क ळ रिार ंाही ाा अथााचा वंकाल अप् पालाल उफा इस माईल इराहाहम व . हबा धगराज म ल् ला (१९९९, खंड १०१(३) बॉम् बे एल. हर. ३८८) ाा रकाकरिात फ णलला गलेा हहे. त् ााम ळे स रेंद्रच् ाा अजााची ंदील करय ााचे कारि ंाही. जरुर त फर त् ााला बोला ूं क ळ कााद ाात फील त फरत फ ली समज ूं सांगा. त फला ी भाशसाहेबांंा त् ााची चूक लक्षात फ हली. ६०. ाशत जममनीच् यम आकमरणीत कपमतीकी नोंद : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ६६ ; महाराष्र जमीं महसूल (मळईची जमीं िौत फ जमीं) वंाम १९६७. लशरथरा ाचंी जमीं ंलीच् ाा ककंारी होत फी. ंलीला हलेल् ाा प राम ळे त् ााचं् ाा जममंीच् ाा एकूि क्षरेाबापकैी एक एकर क्षरेाब ाहूं गेले. महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ६६ अ् ाे ाारकाकारे जममंीचे क्षरेाब कमी झाले त फर अशा जममंीच् ाा हकारिीत फ कपात फ करय ााच ेअधिकार ष्जल् हाधिकार् ाांंा हहेत फ. लशरथरा ांंा ष्जल् हाधिकार् ााकंडूं हकारिीत फ कपात फ करय ााचा हलेश रकााप् त फ झाला होत फा. त फो त् ाांं ी त फलाठ ााकड ेहिूं णलल् ाांतं फर ं वंा क् त फ त फलाठ ाांे त् ााची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 63

मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर ं वंा क् त फ त फलाठ ाांे मडंलअधिकार् ाांंा िौत फ जममंीबाबत फची माणहत फी त् ाांंा व चारली. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, ंलीपाराबालगत फ असिार् ाा शते फजममंीच ेअिाा एकरपेक्षा कमी ंसेल असे क्षेराब जर ंलीला हलेल् ाा प राम ळे ाहूं गेल् ाांे, ककं ा ि पेम ळे कमी झाले असेल त फर अशा क्षरेाबाच् ाा हकारिीत फ कपात फ करय ााचा हलेश काढय ााचा अधिकार ष्जल् हाधिकार् ाांं ा हहे. जर अशी जमीं प ् हा रकाकट झाली हणि वत फचे क्षेराब अिाा एकरपेक्षा जास त फ असेल त फर अशा क्षेराबा र प ् हा हकारिी बसव य ााचे अधिकारही ष्जल् हाधिकार् ाांंा हहेत फ. ंलीला हलेल् ाा प राम ळे लशरथरा ांच् ाा जममंीच् ाा एकूि क्षेराबापकैी एक एकर क्षरेाब ाहूं गेले त् ााम ळे ष्जल् हाधिकार् ाांंी सलरचा हलेश णलला हहे. ष्जल् हाधिकार् ााचंा हलेश असल् ााम ळे त् ााला ंोटीस काढय ााचा ह श् ाकत फा ंाही. फेरफार लगेच मजं रीसा ी े ा. ६१. दोन मतृ्यपूत्रमंकी नोंद : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ बाजीरा ंा ाच ेगा ात फील खात फलेार णलंांक १५ सप् टेंबर २०१३ रोजी मात फ झाल.े त्ाांच्ाा हाात फीत फ त्ाांं ी भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ अ् ाे त्ााच्ाा मालमते्तचे णलंांक १२ ज ं २०१३ रोजी केलेले मतृ्ापूराब हणि ारस ंदीलीची कागलपराब ेत् ााचंा म लगा सतं फोष घेशं हल् ाा र त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. ल सर् ाा णल शी मात फ बाजीरा ाांचा प त फय ाा अशोक, मात फ बाजीरा ांंी णलंाकं ११ जांे ारी २०१३ रोजी केलेले मतृ्ापूराब घेशं त फला ी भाशसाहेबांकड ेहला हणि त् ाा मतृ्ापूराबां सार मात फ बाजीरा ांची स ा ममळकत फ त् ााच् ाा ंा ा र करय ााची व ंतं फी केली. त् ाा र सतं फोषंे हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांं ी सतं फोषला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ६ क मध्ाे हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी सतं फोष हणि अशोकंे त् ाांचे म् हििे मांडले हणि स त फ:कड ेअसलेले मतृ् ापूराब खरे हहे असा ला ा लोघांंीही केला. मडंलअधिकारी ाांंी त् ााचं् ाा वंकालपराबात फ 'एकाच व् ाक् त फींे, एकापेक्षा जास त फ मृत्ाूपराब कलेली असली त फरी त् ाांे स ाात फ श ेटच् ाा णलंाकंास केलेले मृत्ाूपराब राह् ा मांले जात फ.े' ाा भारत फीा ारसा कााला १९२५ मिील

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 64

त फरत फ लीचा हिार घेशं मात फ बाजीरा ांंी णलंांक १२ ज ं २०१३ रोजी केलेले श ेटचे मतृ्ापूराब राह् ा मांय ाात फ ाेत फ हहे असा वंकाल णलला. ६२. मतृ्यपूत्रमतील विसगंत प्रदमनमंकी नोंद : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २, ८८ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९. गोपाळरारा हे खात फलेार मात फ झाल.े त्ााच्ाा हाात फीत फ त्ाांं ी भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ अ् ाे त्ााच्ाा मालमते्तच ेमतृ्ापूराब करूं े ले होत फे. ारस ंदीलीची हणि मतृ्ापूराबाबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. गोपाळरारा ांंी त् ााचं् ाा मतृ् ापूराबात फील पणहल् ाा कलमामध् ाे, त् ााचं ेमौजे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारी शते फजमीं, त् ााचंा मो ा म लगा रा जी ााला द ाा े असे ंमलू केल ेहोत फ ेहणि त् ााच मतृ् ापूराबात फ, श ेटच् ाा कलमामध् ाे असे ंमलू केले होत फ ेकी, त् ााचंे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारे शते फ व क ं टाका े हणि ाेिार् ाा रक् कमेचा व वंाोग त् ााचंा लहां म लगा सा जी ााच् ाा मशक्षिासा ी करय ाात फ ाा ा. त फला ी ाांंी सथावंक चौकशी केली हणि अजाात फ ंमलू स ा ारसांच् ाा ंा ांे ारस रा मजंरू झाल् ाांतं फर गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ गोपाळरा ांचा मो ा म लगा रा जी त फला ी ाांच् ााकड ेहला हणि गोपाळरा ांंी केलेल् ाा मतृ् ापूराबात फील वपराची ाडी ाा ण कािी असिार् ाा शते फाच् ाा कलमाबाबत फ हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी रा जींे त् ााच ेम् हििे लाखल केल ेकी, मात फ गोपाळरारा ांं ी त् ााचं् ाा मतृ् ापूराबात फील पणहल् ाा कलमामध् ाे, त् ााचंे मौजे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारे शते फ रा जी ााला द ाा े असे ंमलू केले होत फ ेहणि त् ााच मतृ् ापूराबात फ, श ेटच् ाा कलमामध् ाे ंमलू केले की, त् ााचंे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारे शते फ व क ं टाका े हणि ाेिार् ाा रक् कमेचा व वंाोग सा जी ााच् ाा मशक्षिासा ी करय ाात फ ाा ा ही बाब अाोग् ा हहे. ाा लो् ही गोष् टी एकराब करिे शक् ा ंसल् ाांे ही लो् ही कलमे व सगंत फ रत फात फ. त् ााम ळे मात फ गोपाळरारा ांचा मो ा म लगा ाा ंात् ाांे त फ ेशते फ त् ााला लेय ाात फ ाा .े सा जींे त् ााचे म् हििे लाखल केले की, मात फ गोपाळरारा ांंी त् ााचं् ाा मतृ् ापूराबां सार त् ााचंे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारे शते फ व क ं, ाेिार् ाा रक् कमेचा व वंाोग त् ााच् ाा मशक्षिासा ी करय ाात फ ाा ा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 65

मडंलअधिकारी ाांंी त् ााचं् ाा वंकालपराबात फ ंमलू केले की, "भारत फीा ारसा कााला, १९२५, कलम ८८ अ् ाे मृत् ाूपराब करिार् ाा व् ाक् त फींे त् ााच् ाा मृत् ाूपराबात फ केलेल् ाा व िांांची लों कलम ेव सगंत फ रत फ असत फील हणि लो् ही गोष् टी एकराब करिे शक् ा ंसल् ाास श ेटचे कलम व धिराह् ा रत फ.े त् ााम ळे मात फ गोपाळरारा ांच् ाा मृत् ाूपराबात फील श ेटचे कलम व धिराह् ा रुं, त् ााचंे वपराची ाडी ाा ण कािी असिारे शते फ व क ं, ाेिार् ाा रक् कमचेा व वंाोग मात फ गोपाळरा ांचा लहां म लगा सा जी ााच् ाा मशक्षिासा ी करय ाात फ ाा ा. ही बाब व धिराह् ा र ूं त् ाांूसार सलर शते फजमीं सा जीच् ाा ंा े करय ाात फ ाेत फ हहे." ६३. मतृ्यपूत्रमकम समक्षीदमरक िमरस आणण व्यिस्ामपक : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २, ६८ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९. भग तं फरा हे खात फलेार मात फ झाल.े त्ााच्ाा हाात फीत फ त्ाांंी भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ अ् ाे त्ााच्ाा मालमते्तच ेमतृ्ापूराब करूं े ले होत फे. ारस ंदीलीची हणि मतृ्ापूराबाबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. भग तं फरा ांंी त् ााचं् ाा मतृ् ापूराबात फ त् ााचंा मो ा म लगा शखेर ााला ारस म् हिूं त् ााचा णहस सा रकालां केला होत फाच त फसेच त् ााला त् ााचं् ाा मतृ्ापूराबाचा व्ा सथापक (Executor) म् हिूं ंेमले होत फ ेहणि शखेर हा भग तं फरा ांच् ाा मतृ् ापूराबा र स ाक्षरी करिार् ाा साक्षीलारांपकैी एक साक्षीलार स ध् ला होत फा. त फला ी ाांंी सथावंक चौकशी केली मतृ् ापूराबात फ ंमलू स ा ारसांच् ाा ंा ांे ारस रा मजंूर झाल् ाांतं फर गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ भग तं फरा ांची म लगी शारला, त फला ी ाांच् ााकड ेहली हणि भग तं फ गोपाळरा ांंी केलेल् ाा मतृ् ापूराबात फ शखेर ारस असूं त फोच व्ा सथापक हणि साक्षीलार असल् ााबाबत फ सशंा व् ाक् त फ केला. त फला ी भाशसाहेबांंी शारलाला भारत फीा ारसा कााला १९२५ ाात फील कलम ६८ ची त फरत फ ल ाचााला णलली ज् ाात फ स पष् टपिे ंमलू होत फ ेकी, "कोित् ााही मतृ्ापूराबा र साक्षीलार म् हिूं स ाक्षरी करिार् ाा व् ाक् त फीला, त् ाा मतृ्ापूराबात फ ंमलू सपंत्तीत फ ाटा ममळत फ असल् ाास हणि अशा साक्षीलार व् ाक् त फीला, मतृ्ापूराब करिार् ाा व् ाक् त फींे मतृ्ापूराबाचा व्ा सथापक (Executor) म् हिूं ंेमलेले असले त फरी वत फच् ाा साक्षीलार असय ाा र पररिाम होिार ंाही." कााद ाात फील त फरत फ ल ाचल् ाांतं फर शारलाच ेसमािां झाले.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 66

६४. आणेिमरीन समर क्षेत्रमकी नोंद: िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५० गा ात फ अप् पासाहेबाचंे १ हेक्टर २० हर क्षेराब होत फ ेत् ाात फील चार हिे णहस सा त् ाांं ी सोमंाथला व कला. ाा व् ा हाराची कागलपराब ेरकााप् त फ झाल् ाांतं फर ं वंा क् त फ त फलाठ ाांे त् ााची ंदील गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेय ाासा ी कागलपराब े ाचली. परंत फ ू१ हेक्टर २० हर क्षरेाबात फील चार हिे णहस सा हेक्टर-हर मध् ाे कसा काढााचा हे त फला ी भाशसाहेबांंा कळत फ ंव् हत फ,े अंेक रकाकारची गणित फ ेकरूं त् ाांं ा तै फाग हला होत फा. त फ ेढ ाात फ एक से ावं तृ्त मडंलअधिकारी त् ााचं् ाा खाजगी कामावंममत्त चा डी र हले. ं वंा क् त फ त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााचं् ााकड ेहिे ारीबाबत फ जािूं घेय ााची व ंतं फी केली. से ावं तृ्त मडंलअधिकार् ाांंी सांगय ाास स रू ात फ केली, महसलू खात् ाा र अंेक ष ेरकााचीं चलं व् ा स थचेा रकाभा राणहला हहे त् ााम ळे बर् ााच सात फ-बारा उत फार् ाां र व्ाक्त फीच्ाा ंा ासमोर 'चार हिे क्षेराब', 'ह हिे क्षेराब', 'लों हिे चार प'ै क्षेराब इत्ााली मलणहलेल ेहढळत फ.े ााला महस ली भाषते फ 'हिे ारी' म्हित फात फ. 'हिे ारी'चा उल् लखे कााद ाात फ क ेही ंाही परंत फ ूत् ाा त् ाा ळेेच् ाा चलं रकाथेरकामािे फक्त फ अजाा रुं काही ण कािी अशी 'हिे ारी' लाखल असल्ााची ंदील हढळत फ ेज ेअ िै हहे. त फहमसललाराांंी ाोग्ा त फी चौकशी करुं महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे ाटपाच् ाा हलेशां सार क्षरेाब लाखल होिे काालेशीर हहे. त फथावप, फक् त फ 'हिे ारी' लाखल झाली म् हिज े ाटप झाले असा होत फ ंाही. जममंीच्ाा सात फ-बारा उत फार् ाा र 'हिे ारी' लाखल करय ााची पध्लत फ बराहटीश काळात फ अडँरसंच्ाा कारककलीत फ रुढ झाली अस ेम्हटल ेजात फ.े रकााचीं अथाक्षेराबात फील व्ा हारात फ रकाचलीत फ 'हिे-प'ै पध्लत फीचा ाा र रकाभा हहे. महसलू खात्ाात फ रकाचलीत फ ाा पध्लत फीं सार, एक हिा म्हिज ेबारा पसै;े सोळा हिे म्हिज ेएक रुपाा; १९२ पसै ेम्हिज े१६ हिे; म्हिजचे एक रुपाा. 'हिे' ( ‘ ) ाा धच्हांे (एक उलटा स ल् पपव राम) लशाव ल ेजात फात फ हणि 'प'ै ( ‘‘ ) ाा धच्हांे (लों उलटे स ल् पव राम) धच्हांे लशाव ले जात फात फ. उलाहरिाथा → ‘ १२ म् हिजे बारा हिे, [एक धच् ह, त् ाांतं फर अकं – हिे लशा त फ]े → ‘ २ ‘ ६ म् हिज ेलों हिे सहा प.ै [एक धच् ह, त् ाांतं फर अकं, प ् हा एक धच् ह हणि प ् हा अकं अस ेमलणहले असेल त फर पणहले धच् ह हिे हणि ंतं फरचे धच् ह प ैलशाव त फ.े] → ‘‘ ४ म् हिजे चार प.ै [लों सलग धच् हे, त् ाांतं फर अकं - प ैलशाव त फ.े] 'आणेिमरी' कमढण् यमके स त्र: जममंीचे एक ि क्षरेाबफळ x लशाव लेली हिे ारी (हय ााचे प ैमध् ाे रुपांत फरि करूं प.ै मध्ाे) ÷ १९२ ाा स राबांे क्षेराब काढल ेजात फ.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 67

लशमां पध्लत फ अमंलात फ हल्ाांतं फर जममंीबाबत फ चाळीस ग ठंााचा एक एकर हणि शभंर ग ठंााचा एक हेक्टर अस ेसमीकरि झाल.े मेरीक पध्लत फीत फ ‘ग ंा’ ाा ऐ जी ‘हर’ असे मोजमाप रुढ झाल.े परंत फ ूमेरीक पध्लत फीच ेमोजमाप लशमां पध्लत फीत फ बस त फांंा ग ठंाापेक्षा ‘हर’ च ेक्षेराब पाच चौरस फ टांे कमी ाेत फ.े जममंीच्ाा क्षेराबाची ाटिी लशमां पध्लत फींे करिे अ घड असल्ाांे 'हिे-प'ै पध्लत फ त फशीच स रु राहीली. 'हिे-प'ै पध्लत फीं सार जममंीच ेक्षेराब ककत फीही असल ेत फरी त फ े१९२ पसै ेम्हिज े१६ हिे म्हिजचे एक रुपाा मांल ेजात फ.े त फला ी भाशसाहेबांंी, अप् पासाहेबांचा व् ा हार त् ाांंा सांधगत फल् ाा र त फ ेम् हिाल,े ाा व् ा हारात फ अप् पासाहेबांचे एकूि क्षरेाब १ हेक्टर २० हर हहे त् ाात फील चार हिे णहस सा त् ाांं ी सोमंाथला व कला. म् हिूं रकाथम चार हयााच े'प'ै मध्ाे रुपांत फरि करा े. (एक हिा म् हिजे १२ पसै ेम्हिूं १२ पसै ेग णिले ४ हिे म् हिज े४८ पसै)े ाांतं फर १ हेक्टर २० हर क्षेराब म् हिजे १२० हर म्हिूं १२० (हर) ग णिले ४८ पसै े(४ हिे णहससा) भाधगले १९२ पसै े(१६ हिे म्हिजचे एक रुपाा) म् हिज े३० (हर). म्हिजेच अप् पासाहेबांंी त् ाांच् ाा १ हेक्टर २० हर क्षेराबामिील चार हिे णहससा म् हिजचे ३० हर क्षेराब सोमंाथला व कले हहे. प ूी क ट ंबात फील स ा सलस ाांं ा समां ाटप करूं स ध्ला २ ककं ा ३ प ैक्षेराब मशल्लक राहील्ाास रकाथा/परंपरें सार मोठाा लों ककं ा त फीं भा ांंा अस ेमशल्लक क्षेराब, रकात्ाेकी सम रकामािात फ ाटल ेजात फ होत फ.े से ावं तृ्त मडंलअधिकार् ाांंी ं वंा क् त फ त फला ी भाशसाहेबांंा हिे ारीबाबत फ सखोल ञानां णलले होत फ.े

६५. बबनशतेी आदेशमकी नोंद : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १०९, १४९, १५०.

भास कररा ांंी त् ााचं् ाा जममंीच् ाा एकूि २ एकर ४० हर क्षेराबापकैी ४० हर क्षेराबाचा बबंशते फी हलेश ष्जल् हाधिकारी काााालाात फूं हिूं त फला ी ाांच् ााकड ेंदील करिेकामी णलला. त फला ी ाांंी बबंशते फी हलेशाची ंदील ााप ूी केली ंव् हत फी त् ााम ळे मडंलअधिकार् ाांच् ाा मागालशां ाखाली त फी ंदील करय ााचा वंश् चा करूं त फ ेमडंलअधिकार् ाांची रकावत फक्षा करु लागले.

मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त् ाांंी सत् ा पररष्स थत फी कथं करूं बबंशते फी हलेशाची ंदील करय ााबाबत फ मागालशां करय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांगत फले की, ष्जल् हाधिकारी, अप् पर ष्जल् हाधिकारी, उपव भागीा अधिकारी ाांच् ााकडूं पाररत फ झालेले बबंशते फी हलेश रकाथम त फहमसललार काााालाात फ पा व ले जात फात फ. त फला ी ाांंी खात फलेाराकडूं परस पर बबंशते फी हलेश घेशं ंदीली करय ााचे टाळा .े

त फहमसललार काााालाांे असा बबंशते फी हलेश स ारकाथम 'त फाल का ंम ं ा लों' मध् ाे ंदीलव िे ह श् ाक असत फ.े त् ाांतं फर त फाल का ंम ं ा लों मिील ंदीलींचा अं क्रमांक सलर बबंशते फी हलेशा र ंम ल करुं हा हलेश सबंिंीत फ त फला ी ाांचकेड ेपा व ला जात फो.

त फला ी ाांंी त फहमसललार काााालााकडूं, त फाल का ंम ं ा लों मिील ंदीलींचा अं क्रमांक असलेल् ाा हलेशाचीच ंदील फेरफार सलरी ंदील ा ी. असा फेरफार रकामाणित फ झाल् ाांतं फरच सात फ-बाराच् ाा 'इत फर हक् कात फ' "बबंशते फी" अशी ंदील करा ी. बबंशते फी ही सपंिूा क्षरेाबासा ी हहे ककं ा अशंत फ: क्षेराबाची हहे हे बबंचूक ंम ल करा े.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 68

बबंशते फीचा स त फरंाब सात फ-बारा त फाार करा ााचा असल् ाास भमूी अमभलेख व भागाकडूं कमी जास त फ पराबक (क.जा.प.) रकााप् त फ झाल् ाांतं फरच सक्षम अधिकार् ााचा बबंशते फी हलेश, क.जा.प. संल बघ ं च करा ा हणि क.जा.प. ं सार 'गा ंम ं ा एक' ला ल रूस त फी करा ी. ूपं स पसे रस त फा ाांच् ाा क्षेराबासा ी कब् जलेार सलरी स थावंक रकााधिकरिाची ंदील करा ी हणि ॲममवंटी स पसेच् ाा क्षेराबासा ी कब् जलेार सलरी मालकाच् ाा ंा ाची ंदील करा ी.

उलाहरिाथा: जर एखाद ाा जममंीचे क्षेराब ४० हर हहे हणि पिूा ४० हर क्षरेाबाचा बबंशते फी हलेश असल् ाास फेरफार सलरी बबंशते फी हलेश क्रमांक, त फाल का ंम ं ा लों मिील ंदीलींचा अं क्रमांक, क्षेराबाचे व रि म् हिजेच ूपं स पसे, ॲममवंटी स पसे, रस त फा, रोड साईड माष्जां ाांचे क्षरेाब प् लॉटचे वंव् ळ क्षरेाब ंम ल करा े. त् ाांतं फर सात फ-बारा सलरी इत फर हक् कात फ "बबंशते फी" अशी ंदील करा ी.

जर एखाद ाा जममंीचे क्षरेाब ४० हर हहे हणि फक् त फ २० हर क्षरेाबाचा बबंशते फी हलेश असल् ाास फेरफार सलरी त फसे ंम ल करुं बबंशते फी हलेश क्रमांक, त फाल का ंम ं ा ं.ं २ मिील ंदीलींचा अं क्रमांक, क्षेराबाचे व रि म् हिजेच ूपं स पसे, ॲममवंटी स पेस, रस त फा, रोड साईड माष्जां ाांचे क्षेराब प् लॉटचे वंव् ळ क्षेराब ंम ल करा े त् ाांतं फर सात फ-बारा सलरी इत फर हक् कात फ "बबंशते फी" अशी ंदील करा ी हणि बबंशते फी ष्जत फक् ाा क्षरेाबासा ी हहे त फ ेक्षेराब ंम ल करा े.

त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांच् ाा मागालशां ां सार भास कररा ांंा त् ााचंा बबंशते फी हलेश त फहमसललार काााालाात फ, त फाल का ंम ं ा २ मध् ाे ंदील ूं त् ाा ंदीलींचा अं क्रमांक ंम ल करूं हिय ााची व ंतं फी केली.

६६. समत-बमरमिरील क्षेत्रमन समर आकमर कमढणे : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५० रामभाश, गिपत फ हणि मारुत फी ाा त फीं खात फलेारांच् ाा ंा े भमूापं क्रमांक १९२ होत फा, ज् ााचे एक ि क्षेराब ७ हेक् टर २० हर हणि एक ि हकार रु. १२.३५ असा होत फा. एकूि क्षेराबापकैी रामभाशच् ाा ंा े ३ हेक् टर ८० हर क्षेराब हहे, गिपत फच् ाा ंा े १ हेक् टर ५३ हर हणि मारुत फीच् ाा ंा े १ हेक् टर ८७ हर क्षेराब होत फ.े रामभाशला रकााप् त फ झालले् ाा ् ाााालाीं हलेशां सार, सामााीक क्षरेाबात फूं रामभाशचे क्षरेाब ेगळे करुं त् ाांच् ाा ंा े स त फरंाब सात फ-बारा लेिे त फला ी ाांंा भाग होत फ.े परंत फ ूसामााीक हकारात फूं रामभाश परूत फा स त फरंाब हकार कसा काढा ा हे त फला ी भाशसाहेबांंा माणहत फ ंव् हत फ.े

मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त् ाांंी त् ााचंी अडचि कथं करूं सामााीक हकारात फूं एका व् ाक् त फी परूत फा स त फरंाब हकार कसा काढा ा ााबाबत फ मागालशां करय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांगत फले की, अंेक ेळा त फलाठ ाांंा खरेलीची ंदील करत फांंा, महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे असलेल् ाा हलेशाचा अमंल लेत फांंा अथ ा ् ाााालाीं हलेशां सार शते फ जमींीच् ाा सहिारकांमध् ाे झालेल् ाा ाटपाची ंदील घ् ाा ी लागत फ.े अशा ेळेस सबंधंित फ व् ाक् त फीप रत फा हकार ेगळा लशाव िे सलर हकाराची ंदील गा ंम ं ा ह -अ ला ंदीलव िे ाात फ अडचि ाेत फ.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 69

रकात् ाेक सात फ-बारा सलरी एक ि हकार ंम ल असत फो. सलर हकार हकारबिंांसूार रलेला असत फो. ाा हकारात फ बलल करय ााचा अधिकार त फला ी ाांंा ंसत फो त फथावप, जर एखाद ाा खात फलेाराच ेक्षेराब अ् ा खात फलेारांमध् ाे व भागल ेगेल् ाास हा हकार स ा खात फलेार वंहाा ेगळा करा ा लागत फो. असा हकार खालील स राबां सार काढा ा लागत फो. समत-बमरम िरील एकूण आकमर ÷ (भमधिकगले) समत-बमरमके एक ण क्षेत्र x (ग णणले) ज् यम क्षेत्रमकम आकमर कमढमयकम आाे त ेक्षेत्र ाा रकाकरिात फ जस ेरामभाश, गिपत फ हणि मारुत फी ाा वत फघांच् ाा ंा ा र भमूापं क्रमांक १९२ हहे ज् ााच ेएक ि क्षेराब ७ हेक् टर २० हर हणि एक ि हकार रु.१२.३५ हहे. रामभाशच् ाा ंा े ३ हे हेक् टर ८० हर क्षरेाब हहे, गिपत फच् ाा ंा े १ हेक् टर ५३ हर हणि मारुत फीच् ाा ंा े १ हेक् टर ८७ हर क्षेराब हहे. रकाथम हपि रामभाशच् ाा ंा े असिार् ाा ३ हेक् टर ८० हर क्षेराबाचा हकार रील स राबांसूार काढ . सात फ-बारा रील एक ि हकार रु. १२.३५ ÷ (भाधगले) सात फ-बाराचे एक ि क्षरेाब ७ हेक् टर २० हर x (ग णिले) रामभाशच् ाा ंा े असिारे क्षेराब ३ हेक् टर ८० हर म् हिजे रामभाशच् ाा ंा े हकार रु. ६.५१. ाां सार इत फर व् ाक् त फीचंाही स त फरंाब हकार काढत फा ाेईल. त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांच् ाा मागालशां ां सार ् ाााालााच् ाा हलेशाचा अमंल णलला. ६७. विद य त प रिठम पोल उभमरणी विरुध् द तक्रमर : िमकम : भारत फीा व द ा त फ प र ा कााला १९४८, कलम २२ ; भारत फीा व द ा त फ वंामा ली १९५६, वंाम २९ ; टेमलराफ कााला १९८५, कलम १० ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. व द ा त फ प र ा कंपंींे अव ंाशरा ांच् ाा शते फात फ व द ा त फ प र ठ ाासा ी पोल उभारिीच् ाा कामासा ी, ररष् काााालााची पर ांगी घेत फली. त् ाा सबंिीत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र अव ंाशरा त फला ी भाशसाहेबांकड ेगेले हणि त फदीडी हरकत फ लाखल केली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फथेेच होत फ.े त् ाांं ी अव ंाशरा ांकड ेचौकशी केली. त फवे् हा अव ंाशरा ांंी त फक्रार मांडली की, व द ा त फ प र ठ ाासा ी पोल उभारिीम ळे माझ् ाा शते फात फील वपक उत् पालंा र पररिाम होईल त फसेच हमच् ाा ष्ज ीत फाला िोका होश शकत फो. काही क्षरेाबामध् ाे मला वपक घेत फा ाेिार ंाही. त् ााम ळे मी ाा व रूध् ल लेखी त फक्रार लाखल करिार हहे. मडंलअधिकार् ाांंी अव ंाशरा ांंा समज ले की, व द ा त फ प र ा कंपंी स त फ:सा ी त फर अशी पोल उभारिी करत फ ंाही. ाा पोल उभारिीम ळे गा ात फ व द ा त फ प र ा स रळीत फ होशं गा ाचा फाालाच होिार हहे. ाा समाज काााात फ त फ मचेही ाोगलां ंदीलव ले जाईल. व द ा त फ प र ठ ाासा ी पोल उभारिीच् ाा कामासा ी त् ाांं ी ररष् काााालााची पर ांगी घेत फली हहे त् ााम ळे त फ म् ही हमच् ाा स त फरा र त फक्रार करुंही काही व शषे उपाोग होिार ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 70

भारत फीा व द ा त फ वंामा ली १९५६, वंाम २९ अं सार व ज प र ठ ााची स ा उपकरिे, त फारा ाा त फाबंराबकष्ष् य ाा ाोग् ा क्षमत फचे् ाा सरंक्षक त फसेच भारत फीा मांक ससं थें े णललेल् ाा मांकारकामािे असिे ह श् ाक असत फ.े त् ााम ळे ाा पोल उभारिीम ळे त फ मच् ाा ष्ज ीत फाला िोका होि ्ााची शक् ात फा फार कमी हहे. भारत फीा व द ा त फ प र ा कााला १९४८, कलम २२ अ् ाे त फसेच टेमलराफ कााला १९८५, कलम १० अ् ाे व द ा त फ प र ा करय ाासा ी ह श् ाक त् ाा कोित् ााही जागेत फ पोल उभारिे, त फाि उभारिे, त फारा ूढिे ाा गोष् टींची त फरत फ ल असल् ाांे ाा गोष् टी काालेशीर हहेत फ. कोित् ााही शते फ जममंीत फूं व द ा त फ ाणहंी जात फ असेल त फर त् ाा शते फात फ कोित फीही इमारत फ बांित फांंा, ३३ के.ष्व् ह. प र ा असल् ाास, उभे अतं फर १२ फूट हणि प ढील रकात् ाेक ३३ के.ष्व् ह. सा ी एक फूट सोडा े लागत फ.े हणि हड े अतं फर ११००० व् होल् ट लाबापाांत फ ४ फूट, ३३००० व् होल् ट लाबापाांत फ ६ फूट हणि ३३००० व् होल् ट लाबाकररत फा ६ फूट अधिक १ फूट असे असत फ.े ज् ाा ण कािी व द ा त फ ाणहंीचा टॉ र उभारला जात फो, त् ाा टॉ रखालील अलंाजे णलड त फ ेलों ग ें जागे र वपके घेत फा ाेत फ ंाहीत फ. परंत फ ूचचेंअतं फी व द ा त फ प र ा कंपंी अशा क्षरेाबासा ी ं कसां भरपाई लेय ाास त फाार असत फ.े ाा चचेंतं फर अव ंाशरा ांंा कळले की, हपि त फक्रार करुं काहीही उपाोग होिार ंाही त् ाापेक्षा ाा समाजकाााात फ हपलेही ाोगलां ंदील ा े हा उत्तम पाााा हहे. ६८. बँक बोजम असतमंनम जममनीकी विक्री : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५० ; शेत फकर् ाांंा कजा लेयााबाबत फचा अधिवंाम १८८४ हंबीररा ांंी स त फ:च् ाा शते फजममंी र बकेकेच् ाा कजााचा बोजा असत फांंा त फी जमीं व श् ासरा ांंा व कत फ णलली. ाा व् ा हाराची कागलपराब ेरकााप् त फ झाल् ाांतं फर त फला ी ाांं ी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र हंबीररा हणि व श् ासरा ांंी ंोटीस प स त फका र सही केली. ंोटीस बजा ूं ही बँकेत फफे कोिीही हजर राणहले ंाही. म लत फ सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकार् ाांंी सलर ंदीली र वंिाा घेय ाासा ी कागलपराब ेबवघत फली असत फा त् ाांंा हढळूं हले की खरेली लस त फात फ व श् ासरा ांंी बँकेचे कजा फेडय ााची जबाबलारी ष्स कारली होत फी. मडंलअधिकार् ाांंी बकेकेच् ाा कजााचा बोजा हहे असे ंमलू करूं ंदील रद ल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी कारि व चारल् ाा र मडंलअधिकार् ाांंी उत्तर णलले की, हंबीररा ांंी त् ााचंी जमीं बँकेला त फारि लेशं कजा काढले होत फ.े त् ााम ळे ल सर् ााला त फारि णललेली ममळकत फ परस पर व किे हे काालेशीर ंाही. जरी

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 71

व श् ासरा ांंी बँकेचे कजा फेडय ााची जबाबलारी ष्स कारली असली त फरी ााबाबत फ बँकेला कळव ले ंाही ककं ा बँकेचा ंा हरकत फ लाखला घेत फलेला ंाही. त् ााम ळे अशी ंदील रकामाणित फ करिे बेकाालेशीर हहे. बँकेचा रकावत फवंिी त फक्रार करय ाासा ी हजर ंसत फांं ाही कााद ााच ेपालं करुं ंदीली र काालेशीर वंिाा घेिार् ाा मडंलअधिकार् ााचे त फला ी भाशसाहेबांंा कौत फकू ाटले. ६९. अनधिकाकृत िदािमटीकी नोंद : िमकम : महाराष्र कूळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम कलम २ (६) ; महाराष् र जमीं महसूल अधिकार अमभलेख हणि ंदील ह् ाा (त फाार करिे हणि स ष्स थत फीत फ े िे) वंाम १९७१ मिील वंाम ३१ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम २४२ रकासालरा ांची शते फजमीं गा ी असली त फरी त फ ेस त फ: शहरात फ राहत फ असत फ. त् ााचंे शते फ केश ंा ाची व् ाक् त फी अंाधिकारांे णह ाटत फ होत फी. एक णल स केश त फला ी काााालाात फ हला हणि त् ाांे त् ााचे ंा रकासालरा ाचं् ाा शते फात फ णह ाटलार म् हिूं लाखल करा े अशी व ंतं फी केली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त फला ी चा डीत फच होत फ.े त् ाांं ी केश ला व चारल ेकी त फो कोित् ाा काालेशीर लस त फाच् ाा हिारे रकासालरा ाचंी शते फजमीं णह ाटत फ हहे. केश कड ेसमािांकारक उत्तर ंव् हत फ.े मडंलअधिकार् ाांंी त् ााला समज ले की, महाराष्र कूळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम कलम २ (६) अ् ाे ‘व्ाष्क्त फश: जमीं कसिे’ ााचा अथा ‘‘स त फ:सा ी (एक) स त फ:च्ाा महेंत फींे, अथ ा (दोन) स त फ:च्ाा क ट ंबात फील कोित्ााही व्ाक्त फीच्ाा कष्टां ेअथ ा (तीन) स त फ:च्ाा ककं ा स त फ:च्ाा क ट ंबात फील कोित्ााही व्ाक्त फीच्ाा रकात्ाक्ष लेखरेखीखाली, मज रींे कामा र ला लेल्ाा मज रांकडूं, त्ाांंा वपकाच्ाा णहश्श्ााच्ाा स रूपात फ मोबलला ं लेत फा, रोख रक्कम अथ ा सत फूचं्ाा रूपात फ ेत फं/मोबलला लेशं, जमीं कसूं घेिे’’ असा हहे. ााचाच अथा अधिकृत फ अधिकारामश ाा कोिालाही कोिाचीही जमीं णह ाटत फा ाेत फ ंाही. अंाधिकारांे ककं ा लंडलेशाहींे अंधिकृत फ णह ाट करिार् ाा व् ाक् त फीला त फत्काळ महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम, १९६६ च्ाा कलम २४२ अ् ाे कार ाई करुं घाल ूं लेत फा ाेत फ.े ाा षी जर वपक- पाहिीच् ाा ेळी त फ रकासालरा ांच् ाा शते फात फ णलसलास त फर मी त फ झ् ााव रूध् ल कार ाई करय ााचा रकास त फा त फहमसललारांकड ेपा ीं. त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा वपक-पहािी बाबत फ सव स त फर माणहत फी लेय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फल ेकी, त फला ी लप् त फरात फ गा ंम ं ा सात फ-ब े ला जात फो. ााला अधिकार अमभलेखां सार जमीं कब्ज्ाात फ असल्ााच ेमांयाात फ ाेिार् ाा व्ाक्त फीव्ावत फररक्त फ इत फर इसमाच्ाा कब्ज्ाात फ असलले् ाा जममंीची ंदील ही म् हित फात फ. ाा ंदील हीचा म ख् ा उद लेश अंधिकृत फपिे शते फजमीं कसय ाास/कब् ज् ाात फ े य ाास रकावत फबिं व् हा ा हणि शते फकर् ााला अशा बेकाालेशीर बाबींपासूं सरंक्षि ममळा े हा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 72

हहे. महाराष् र जमीं महसलू अधिकार अमभलेख हणि ंदील ह् ाा (त फाार करिे हणि स ष्स थत फीत फ े िे) वंाम १९७१ मिील वंाम ३१ अ् ाे ही ंदील ही े ली जात फ.े महाराष् र जमीं महसलू वंाम प ष्स त फका- खंड ४ मिील रकाकरि लों, पररच् छेल ४ हणि ५ मध् ाे ंमलू केल् ाारकामािे पीक पाहिीची कामे षाात फ लों ेळा करााची असत फात फ. १. खरीप हंगामात फ (०१ ऑगस ट त फ े१५ ऑक् टोबर) २. रब् बी हंगामात फ (१५ ंोव् हेंबर त फ े३१ जांे ारी) महाराष् र जमीं महसलू अधिकार अमभलेख हणि ंदील ह् ाा (त फाार करिे हणि स ष्स थत फीत फ े िे) वंाम १९७१ मिील वंाम ३० (१) ं सार, वपके जेव् हा शते फात फ उभी असत फील त् ाा काळात फ त फला ी ाांंी व् ाक् त फीश: शते फा र जाशंच पीक पाहिी करिे ह श् ाक असत फ.े पीक पाहिी करत फांंा त फला ी ाांंा जर अस ेवंलशां ास हल ेकी, एखाद ाा शते फजममंीत फ, अधिकार अमभलेखां सार शते फजमीं कब्ज्ाात फ असल्ााच ेमांयाात फ ाेिार् ाा व्ाक्त फी व्ावत फररक्त फ इत फर इसमाचा कब्जा/ णह ाट, काालेशीर लस त फऐ जामश ाा हहे, त फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा सात फ-ब मध्ाे ाा गोष् टीची पेष््सलंे ंदील घ् ाााची असत फ.े ाांतं फर त् ाा शते फजममंीबाबत फ ंम ं ा १४ चा फॉमा भरूं शक्ा असेल वत फत फक्ाा ल कर (कमाल लहा णल सातं फ) त फहमसललाराकड ेपा व िे ह श् ाक असत फ.े शते फजमीं मालकामश ाा ल सर् ाा व्ाक्त फीच ेंा सात फ-बारा र पीक पाहिी सलरी थेट ला यााच ेअधिकार त फला ी ाांंा ंाहीत फ. शते फजमीं मालकाच्ाा एकराब क ट ंबात फील अ्ा सलसा शते फजममंीत फ णह ाट करीत फ असत फील त फर ंम ं ा १४ चा फॉमा भरत फा ाेत फ ंाही. ज् ाा शते फजममंीबाबत फ ंम ं ा १४ चा फॉमा भरला असेल त् ाा शते फजममंीच् ाा गा ंम ं ा १२ मध् ाे कोित फीही ंदील ं घेत फा, त् ााच् ाा उधचत फ स त फभंात फ "ंम ं ा १४ भरुं पा ला-वंिाााधिं" अशी पेष््सलंे ंदील घ् ाा ी. त फहमसललार अशा रकाकरिाची स त फ: ककं ा ंााब त फहमसललार माफा त फ चौकशी करत फात फ अशा रकाकरिा र वंकाल लेत फात फ. त फहमसललार ाांंी 'ंम ं ा १४ च् ाा फॉमामध्ाे ंा असिारी व् ाक् त फी काालेशीरपिे शते फजमीं कसत फ हहे' असा वंकाल णलला त फर गा ंम ं ा १२ च् ाा उधचत फ स त फभंामध् ाे हणि गा ंम ं ा क्रमांक ७ब मध् ाे त फहमसललार ाांंी सलर बाबत फ णललेल् ाा वंकालाचा क्रमांक णलंाकं शरेा स त फभंात फ मलहूं त फशी ंदील करा ी. जर त फहमसललार ाांंी 'ंम ं ा १४ च् ाा फॉमामध् ाे ंा असिारी व् ाक् त फी अंाधिकारांे शते फजमीं कसत फ हहे' असा वंकाल णलला त फर गा ंम ं ा क्रमांक १२ च ् ाा उधचत फ स त फभंामध् ाे शते फजमीं मालकाच ेंा लाखल करा े हणि गा ंम ं ा सात फ-ब मिील पेष््सलची ंदील खोडूं टाका ी. कोित्ााही ंदीलिीकृत फ लसत फामश ाा ककं ा काालेशीर कागलपराबामश ाा, अंाधिकारांे ककं ा लंडलेशाहींे अशी णह ाट स रू असेल त फर त फत्काळ अशी णह ाट करिार् ााव रूध्ल महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ च् ाा कलम २४२ अ् ाे कार ाई करत फा ाेत फ.े ही सव स त फर त फरत फ ल ऐकल् ाांतं फर केश ला कळल ेकी त् ााची णह ाट अंधिकृत फ असल् ााम ळे त् ााचे ंा किीच णह ाटलार म् हिूं लाखल होश शकत फ ंाही.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 73

७०. आददिमसीच् यम जममनीकी खरेदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ३६ बबंरा ांंी एका हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीकडूं, त् ााच् ाा मालकीची असिारी शते फजमीं खरेली केली. ाा व् ा हाराची सबंिीत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकार् ाांंी त फी ंदील 'जमीं खरेलीसा ी ष्जल् हाधिकारी ाांची पर ांगी घेत फलेली ंाही' असा शरेा ंदील ूं रद ल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी कारि व चारल् ाा र मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ३६ अ् ाे हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीकडूं बबगर हणल ासी व् ाक् त फीला ष्जल् हाधिकारी ाांच् ाा पर ांगी मश ाा शते फजमीं खरेली करत फा ाेत फ ंाही. असे बेकाालेशीर हस त फातं फरि झाल् ाास, त् ाा हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीकडूं ३० षााच् ाा हत फ ष्जल् हाधिकार् ाांकड ेअजा करुं त फी जमीं परत फ ममळ त फा ाेत फ.े इत फकेच ंाही त फर हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीला पाच षाापेक्षा कमी काला िीसा ी त् ााची जमीं गहाि े ााची असल् ाास ष्जल् हाधिकारी ााचंी पर ांगी ह श् ाक हहे. णल ािी ् ाााालााच् ाा ह कूमांे स ध् ला हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीच् ाा जममंीचे हस त फातं फरि होश शकत फ ंाही. हणल ासी जमात फीच् ाा व् ाक् त फीला पशैाची लालचू लाख ूं , धचथा िी ककं ा फस िकू करूं कोिी त् ाांचा गरैफााला घेश ंाे ाासा ी हे सरंक्षि णललेले हहे. ७१. ाक् कसोडपत्रमनतंर िमरस नोंद : िमकम : मालमत्ता हसत फांत फरि कााला १८८२ ; म ंबई म द्रांक कााला १९५८ ; णहलं ू ारसा कााला १९५६ हणि २००५ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. एक णल स ं वंा क् त फ त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा व चारिा केली की, समजा शकंररा ंा ाचा खात फलेार मात फ झाला त् ााला ारस म् हिूं त् ाांची पत्ंी पा ात फी, त फीं म ले- राजेंद्र, व जा हणि अवंल त फसेच लों म ली- अलका हणि स लोचंा ाांची ंा े लाखल झाली. काही णल सांतं फर अलका स लोचंा ाांंी भा ांच् ाा हक् कात फ हक्कसोडपराब करुं णलले. कालांत फरांे पा ात फी मात फ झाली. हत फा ारस ंदील करत फांंा अलका स लोचंा ाांची ंा ेप ् हा पा ात फीचे ारस म् हिूं लाखल करााची का? मडंलअधिकार् ाांंी उत्तर णलल,े हक् कसोडपराब म् हिजे कोित् ााही एकराब क ट ंबात फील कोित् ााही सलस ाांे, सहणहस सलेारांे, त् ााचा, त् ाा एकराब क ट ंबाच् ाा ममळकत फी रील, स त फ:च् ाा णहस स ााचा ाैष्क् त फक हक् क, त् ााच एकराब क ट ंबाच् ाा सलस ााच् ाा ककं ा सहलााकाच् ाा लाभात फ, स चे् छेंे हणि काामस रुपी सोडूं णलल् ााबाबत फ ंदीलिीकृत फ लस त फ म् हिजे हक् कसोडपराब. एकराब क ट ंबाचा कोित फाही स राबी अथ ा प रुष सलस ा ककं ा सहणहस सलेार फक् त फ ारसहक् कांे ममळालेल् ाा ककं ा ममळू

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 74

शकिार् ाा एकराब क ट ंबात फील ममळकत फीत फील स त फ:च् ाा णहस स ााच् ाा ममळकत फीप रत फ ेहक् कसोडपराब, त् ााच एकराब क ट ंबाच् ाा स राबी अथ ा प रुष सलस ा ककं ा सहणहस सेलार ाांच् ाा लाभात फ करु शकत फो. हत फा त फ मच् ाा उलाहरिाबाबत फ ख लासा असा की, मात फ शकंररा ांच् ाा ंा ा र गा ात फ एकच शते फजमीं होत फी. त फ ेमात फ झाल् ाांतं फर त् ाांच े ारस म् हिूं त् ाांची पत्ंी पा ात फी, त फीं म ले- राजेंद्र, व जा हणि अवंल त फसेच लों म ली- अलका हणि स लोचंा ाांची ंा े लाखल झाली. काही णल सांतं फर अलका स लोचंा ाांंी भा ांच् ाा हक् कात फ हक्कसोडपराब करुं णलले. कालांत फरांे पा ात फी मात फ झाली. हत फा ारस ंदील करत फांंा पा ात फीचे ारस म् हिूं राजेंद्र, व जा हणि अवंल ाांची ंा े लाखल करा ीत फ हणि अलका हणि स लोचंा ाा लों ारसांं ी णलंांक ... /.../.... रोजी, राजेंद्र, व जा हणि अवंल ाा भा ांच् ाा हक् कात फ हक्कसोडपराब करुं णलले हहे त् ााची ंदील फेरफार क्रमांक ....... अ् ाे ंदीलव लेली हहे असे ंमलू करा े. हत फा ल सरे उलाहरि- मात फ शकंररा ांच् ाा ंा ा र गा ात फ त फीं शते फजममंी, एक घर हणि एक फामाहाशस होत फ.े त फ ेमात फ झाल् ाांतं फर त् ााचं् ाा उपरोक् त फ पाच ममळकत फींं ा त् ााचंे ारस म् हिूं त् ाांची पत्ंी पा ात फी, त फीं म ले- राजेंद्र, व जा हणि अवंल त फसेच लों म ली- अलका हणि स लोचंा ाांची ंा े लाखल झाली. काही णल सांतं फर अलका स लोचंा ाांंी भा ांच् ाा हक् कात फ हक्कसोडपराब करुं णलले. ाा हक् कसोड पराबाची ंदील करत फांंा, अलका स लोचंा ाांंी उपरोक् त फ कोिकोित् ाा ममळकत फीं रील हक् क सोडला हहे ााची सव स त फर ंदील घ् ाा ी. जरूर त फर ज् ाा ममळकत फीं रील हक् क सोडलेला ंाही त् ााबाबत फ स पष् टपिे ंमलू करा े. कालातं फरांे पा ात फी मात फ झाली. हत फा ारस ंदील करत फांंा पा ात फीचे ारस म् हिूं राजेंद्र, व जा हणि अवंल ाांची ंा े लाखल करा ीत फ हणि अलका हणि स लोचंा ाा लों ारसांंी णलंांक ... /.../.... रोजी, राजेंद्र, व जा हणि अवंल ाा भा ांच् ाा हक् कात फ ....., ......, ाा ममळकत फीं रील हक्कसोडपराब करुं णलले हहे, त् ााची ंदील फेरफार क्रमाकं ......., णलंांक ... /.../.... अ् ाे ंदीलव लेली हहे. परंत फ ू....., ाा ममळकत फीबाबत फ अलका हणि स लोचंा त् ाांंी हक् कसोडपराब करुं णललेल ेंाही. त् ााम ळे हक्कसोडपराब करुं ं णललले् ाा ......... ाा ममळकत फी र राजेंद्र, व जा हणि अवंल त फसेच अलका हणि स लोचंा ाांचे ंा प ात फीचे ारस म् हिूं लाखल केले हहे असे ंमलू करा े. त फला ी भाशसाहेबांच् ाा रकाश् ं ाला समािांकारक उत्तर ममळाले.

७२. परदेशी नमगररकमने भमरतमत शतेजमीन खरेदी करणे : िमकम : परकीा चलं व्ा सथापं कााला (फेमा) १९९९, कलम ६(३) जॉं डडकोस टा ाा परलेशी ंागररकांे उत्तमरा ांकडूं त् ाांच् ाा मालकीची असिारी शते फजमीं खरेली केली. ाा व् ा हाराची सबंिीत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकार् ाांंी त फी ंदील 'फेमा कााद ााचे उल् लघंं' असा शरेा ंदील ूं रद ल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी कारि व चारल् ाा र मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 75

परलेशी ंागररकाच् ाा भारत फात फील सथा र मालमत्ता खरेलीचे वंामं परकीा चलं व्ा सथापं कााला (फेमा) १९९९, कलम ६(३) अ् ाे केले जात फ.े परकीा चलं व्ा सथापं कााला (फेमा) १९९९, कलम २(ष्व् ह),२(डब् ल् ा ) अ् ाे परलेशी ंागरीक म् हिजे, (१) अवं ासी भारत फीा (NRI) ककं ा मळू भारत फीा शंाचा परलेशी ंागरीक (PIO) ककं ा मळू भारत फीा शंाचा ंसलेला परलेशी ंागरीक असे ंमलू हहे. परकीा चलं व्ा सथापं कााला (फेमा) १९९९, कलम ६(५) अ् ाे अवं ासी भारत फीा ककं ा मळू भारत फीा शंाचा परलेशी ंागरीक भारत फामध् ाे शते फजमीं गळत फा इत फर सथा र मालमत्ता खरेली ककं ा िारि करू शकत फो. पाककस त फां, बगंलालेश, श्रीलकंा, अफगाणिस त फां, चीं, इरां, ंेपाळ भ टां ाा लेशात फील ंागररकांंा भारत फात फ सथा र मालमत्ता खरेली करत फा ाेत फ ंाही त फथावप, भारत फीा ररझ ा बँकेच् ाा प ूा पर ांगींे पाच षाापके्षा जास त फ ंाही अशा म लत फीकररत फा शते फजमीं गळत फा इत फर सथा र मालमत्ता भाडपेय य ाांे घेत फा ाेश शकत फ.े त फला ी भाशसाहेबांंा एका ं ीं कााद ााचे ञानां ममळाल.े ७३. वििमामम ळे नमिमत बदल : िमकम : णहलं ूव ाह कााला १९५५ ; व शेष व ाह कााला, १९५४ ामंरा ांच् ाा म लगी ाशोलाचा व ाह झाला. ररत फीरर ाजारकामािे व ाहांतं फर वत फचे ंा ममत फा असे बललय ाात फ हल.े ामंरा ांच् ाा शते फजममंीत फ वत फचे ंा सहणहस सलेार म् हिूं ंमलू होत फ.े व ाहांतं फर वत फचे स ा व् ा हार वत फच् ाा ं ीं ममत फा ंा ांे स रू झाले, त् ााम ळे भव ष् ाात फ काालेशीर अडचि होश ंाे म् हिूं वत फंे गा ात फील ामंरा ांच् ाा शते फजममंीत फ वत फचे सहणहस सलेार म् हिूं असिारे ंा बललय ााचा वंिाा घेत फला. त फी ामंरा ासंह अजा घेशं त फला ी काााालाात फ गेली. त फला ी हणि मडंलअधिकारी लोघेही चा डीत फ होत फे. ाशोला उफा ममत फांे त फला ी भाशसाहेबांकड ेअजा लेशं व षा सांधगत फला. मडंलअधिकार् ाांंी वत फच् ााकड ेव ाहाचे रकामािपराब हणि ंा बललल् ााचे राजपराब माधगत फल.े व ाहाचे रकामािपराब हणि ंा बललल् ााच ेराजपराब ाा लो् ही व षाांबाबत फ ामंरा हणि ाशोला उफा ममत फा अंमभञान होत फ.े त् ाांं ी मडंलअधिकार् ाांंा त फपशील सांगय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकारी म् हिाल,े भारत फात फ णहलं ूव ाह कााला १९५५ हणि व शषे व ाह कााला, १९५४ ाा लों कााद ाारकामािे व ाह पार पाडले जात फात फ. णहलं ूव ाह कााला १९५५ हा फक् त फ णहलं ूिममाा (णहलं,ू बौध् ल, जैं, मशख हणि िमाांत फररत फ णहलं)ू व् ाक् त फीचं् ाा, िाममाक पध् लत फींे पार पडलेल् ाा व ाहांंा लाग ूहोत फो. ाात फ व ाह वंबिंकासमक्ष व ाह करय ााची ह श् ाकत फा ंसत फ.े ज् ाा व ाह वंबिंकाच् ाा काााक्षेराबात फ असा व ाह पार पडला असेल त् ााच् ााकड ेव ाहाचे जरुर त फ ेप रा े (लग् ं समारंभाच ेलों फोटो, लग् ं ाची वंमंराबि पबराबका, र हणि ि च े ााच ेहणि पत्त् ााच ेप रा े हणि ंोटरी ककं ा काााकारी लंडाधिकारी ाांच् ाा समक्ष केलेले रकावत फञानापराब ज् ाात फ 'सलर व ाह णहलं ूव ाह कााला १९५५ ंसार झाला असूं, व ाहाच् ाा ेळी र हणि ि लोघेही मांमसकष्ष् य ाा स स थ होत फ ेहणि सलरचा व ाह रकावत फबंिीत फ ंात फसेंबंिात फ झालेला ंाही' असे ंमूल असा े.) सालर करा े. अजा भरूं, र हणि ि , लोघांचे पालक हणि लों साक्षीलारांंी व ाह

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 76

वंबिंकासमक्ष स ाक्षरी करा ी. ाांतं फर काही णल सात फ व ाह रकामािपराब णलले जात फ.े हे व ाह रकामािपराब, व ाहाचा प रा ा म् हिूं स ाराब राह् ा मांले जात फ.े व शषे व ाह कााला, १९५४ हा स ा भारत फीा ंागररकांंा लाग ूहोत फो. ाात फ िमााचे बिंं ंाही. ाात फ व शषे व ाह कााद ाा् ाे अधिकार रकालां केलेल् ाा व ाह अधिकारी ककं ा व ाह वंबिंक ाांच् ााकड,े व ाहाच् ाा एक मणहंा हिी व ाहाची ंोटीस लेिे ह श् ाक हहे. ाा ंोटीसीची एक रकात फ ंोटीस बोडाा र रकामसध् ल केली जात फ ेहणि एक रकात फ, ज् ाा भागात फ र हणि ि रहात फात फ, त् ाा भागात फील व ाह अधिकार् ााकड ेरकामसध् लीसा ी पा व य ाात फ ाेत फ.े जर एका मणह् ााच् ाा काला िीत फ कोित फीही हरकत फ ंदील ली गेली त फर व ाह अधिकारी ाोग् ा त फो वंिाा घेत फात फ. कोित फीही हरकत फ ंदील ली गेली ंाही त फर म लत फींतं फर ( र हणि ि च ेरकात् ाेकी लों फोटो, र हणि ि च े ााच ेहणि पत्त् ााच ेप रा े हणि ंोटरी ककं ा काााकारी लंडाधिकारी ाांच् ाा समक्ष केलेले रकावत फञानापराब ज् ाात फ 'सलर व ाह णहलं ूव ाह कााला १९५५ ंसार झाला असूं, व ाहाच् ाा ेळी र हणि ि लोघेही मांमसकष्ष् य ाा स स थ होत फ ेहणि सलरचा व ाह रकावत फबंिीत फ ंात फेसंबंिात फ झालेला ंाही' असे ंमूल असा े.) प रा े सालर करा े. र हणि ि , लोघांचे पालक हणि त फीं साक्षीलारांंी व ाह वंबिंकासमक्ष स ाक्षरी करा ी. ाांतं फर काही णल सात फ व ाह रकामािपराब णलले जात फ.े हे व ाह रकामािपराब, व ाहाचा प रा ा म् हिूं स ाराब राह् ा मांले जात फ.े णलंांक २५ ऑक् टोबर २००६ रोजी, स ोच् च ् ाााालााच् ाा ् ााााधिश अष्जात फ पसाात फ हणि पी. सत फमस म ाांच् ाा खंडवप ांे राष्रीा मणहला हाोगाच् ाा मत फाला सहमत फी लशा ूं , रकात् ाेक व ाह, व ाहाच् ाा लों पकैी एका कााद ााखाली ंदीलिी केलेला असिे बिंंकारक केले हहे. त् ााम ळे त फ म् हाला ाशोलाच् ाा व ाहाची ंदीलिी करा ीच लागेल. त फसेच व ाहांतं फर ंा बललले असल् ाास राजपराबात फ त फ ेरकामसध् ल करा े लागत फ.े राजपराब हे ंगर व कास मरंाबालााच् ाा रकाकाशं व भागामाफा त फ लर ह य ााला रकामसध् ल केले जात फ.े ाासा ी जरूर त् ाा प राव् ाासह अजा भरूं द ाा ा लागत फो. राजपराबात फ माणहत फी रकामसध् ल झाल् ाा र त् ााची रकात फ लेय ाात फ ाेत फ.े राजपराबात फ रकामसध् ल झालेली माणहत फी काालेशीर प रा ा म् हिूं राह् ा मांली जात फ.े त् ााम ळे ाशोलाच् ाा व ाहाचे रकामािपराब हणि वत फचे व ाहांतं फर बलललेले ंा राजपराबात फ रकामसध् ल करुं त् ााची रकात फ हिूं णलल् ाा र महसलू लप् त फरी त् ााची ंदील घेत फा ाेईल.

मडंलअधिकार् ाांंी ामंरा हणि ाशोला उफा ममत फाला फार महत् ाची माणहत फी णलली होत फी. ७४. 'कृषी' जममनीकी कशकशी : िमकम : महाराष्र क ळ णह ाट शेत फजमीं अधिवंाम, कलम २(१), ३२(ू) महेशंे त फहमसललारकड ेमहाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम ३२(ू) अ् ाे त् ााला रकाल् हालरा ांच् ाा शते फजममंीत फ कृषक णलंांतं फर क ळ रव िेकामी अजा केला होत फा.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 77

त फहमसललारांंी हलेश णलला होत फा की, त फला ी ाांंी रकाल् हालरा ांच् ाा शते फजममंीला रकात् ाक्ष भेट लेशं, त् ाात फ कोित फी वपके हहेत फ ााचा अह ाल सालर करा ा. त फला ी भाशसाहेबांंी रकाल् हालरा ांच् ाा शते फजममंीच ेज ंे गा ंम ं ा बारा बवघत फले, त् ाात फ 'ग त फपड' असा उल् लखे होत फा त फसेच शते फजममंीच् ाा रकात् ाक्ष भेटीत फही 'ग त फ' णलसूं हले. 'ग त फ' हे वपक ाा सलरात फ ाेत फ ेकी ंाही ााबाबत फ त फला ी साशकं होत फ.े त् ाांं ी ााबाबत फ मडंलअधिकार् ाांंा व चारय ााचे रव ल.े मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त् ाांंी ााबाबत फ व चारिा केली. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, महाराष्र क ळ णह ाट शते फजमीं अधिवंाम, कलम २(१) मध् ाे 'कृषी' ची व् ााख् ाा णललेली हहे. 'कृषी' ाा सञंानेत फ फलोत् पालं, वपके काढिे ााचंा समा ेश होत फो. परंत फ ूएखाद ाा व् ाक् त फींे जममंीत फ फक् त फ 'ग त फ' उग त फो असा उल् लखे केला असेल त फर त् ााचा समा ेश 'कृषी' ाा व् ााख् ाेत फ होत फ ंाही त फथावप, अशा व् ाक् त फींे ग रांंा चरिेसा ी ग त फ ाढव ले असेल हणि अशा जममंीमध् ाे ग रांंा ग त फ चरय ाासा ी म क् त फपिे ा र णलला असेल हणि त फो अशी कृत फी मसध् ल करू शकत फ असेल त फरच 'ग त फ' चा समा ेश हे वपक ाा सलरात फ करत फा ाेत फो हणि त् ााचा समा ेश 'कृषी' ाा व् ााख् ाेत फ करत फा ाेत फो. (व श्राम काला व . पी. एम. शाह, १९६० जी.एल.हर.२३) मडंलअधिकार् ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा फार महत् ाची माणहत फी णलली होत फी.

७५. रूपये एक लमख पयांतकम बोजम : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४८ त फ े१५१ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिकार अमभलेख हणि ंदील ह्ाा (त फाार करिे स ष्सथत फीत फ े िे) वंाम १९७१ ; भारत फीा ररझ ा बँकेच ेपररपराबक क्र. हरबीहा/२०११-१२/५५३ हरपीसीडी-एफएसडी-बीसी ंं. ७७/०५.०५.०९/२०११-१२, णलंांक ११ मे २०१२ भरत फरा ांंी सहकारी बँकेकडूं रक् कम रुपाे ऐंशी हजारचे कजा घेत फले. बँकेंे त् ााची ंदील सात फ-बारा सलरी होय ाासा ी त फला ी ाांंा पराब णलले. बँकेचे पराब रकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकार् ाांंी त फी ंदील 'भारत फीा ररझ ा बँकेचे पररपराबक क्र. हरबीहा/२०११-१२/५५३ हरपीसीडी-एफएसडी-बीसी ं.ं ७७/०५.०५.०९/२०११-१२, णलंांक ११ मे २०१२ चे उल् लघंं' असा शरेा ंदील ूं रद ल केली. त फला ी ाांंी ााबाबत फ मडंलअधिकार् ाांंा व चारले असत फा मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, अंेक शते फकरी व व ि राष् रीा बँका ककं ा सहकारी बँकाकडूं वपक कजा, मध् ाम ककं ा णलघा म लत फीचे कृषी कजा घेत फ असत फात फ. त् ााबलल् ाात फ शते फकर् ाांची जमीं बँकेकड ेजामीं (Security) म् हिूं े ली जात फ.े अशा कजााबाबत फचे पराब बँकेकडूं त फला ी ाांंा रकााप् त फ झाल् ाा र त् ााची ंदील सात फ-बाराच् ाा इत फर हक् कात फ केली जात फ.े परंत फ ूणलंांक ११ मे २०१२ च् ाा भारत फीा ररझ ा बँकेचे पररपराबक क्र. हरबीहा/२०११-१२/५५३ हरपीसीडी-एफएसडी-बीसी ं.ं ७७/०५.०५.०९/२०११-१२ अ् ाे ररझ ा बँकेंे कृषी कजााबाबत फ स िारीत फ ाोजंा स रू केली असूं

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 78

रक् कम रुपाे एक लाख पाांत फच् ाा कजाासा ी जामींाची (Security) ह श् ाकत फा असिार ंाही असे वंलेश णलले हहेत फ. त् ााम ळे रक् कम रुपाे एक लाख पाांत फच् ाा कजााची ंदील सात फ-बाराच् ाा इत फर हक् कात फ करय ााची ह श् ाकत फा ंाही. ररझ ा बँकेचे उपरोक् त फ परीपराबक स ा बँकांा पा व ले असूं ही काही बँका अजूंही अशा कजााची ंदील सात फ-बाराच् ाा इत फर हक् कात फ करय ाासा ी त फलाठ ाांंा पराब लेत फात फ. परंत फ ूअंेक ष्जल् हाधिकार् ाांं ी अशी ंदील त फलाठ ाांंी ंदील ूंाे असे हलेश णललेले हहेत फ. त् ााच हलेशाचे पालं करुं मी ही ंदील रद ल केली हहे. ७६. अकृषीक िमपरमसमठी जममनीच् यम त कय यमकी खरेदी : िमकम : त फ कडजेोड-त फ कडबेंली कााला १९५९ कलम ७, ८, ८अअ ; महाराष् र शासं राजपराब, णलंांक १/१/२०१६. अष्जत फंे ंगरपररषल क्षेराबात फील ाणिष्ज् ाक ापरासा ी ंेमूं णललेल् ाा अकृवषक जममंीपकैी पाच हर क्षेराब खरेली केल.े ााबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. त फला ी भाशसाहेबांंा खाराबी होत फी की ाा व् ा हारात फ त फ कडजेोड-त फ कडबेलंी काालाचा भगं झाला हहे त् ााम ळे मडंलअधिकारी ही ंदील वंष्श् चत फपिे रद ल करिार. म लत फ काला िी सपंल् ाांतं फर मडंलअधिकार् ाांंी त फी ंदील रकामाणित फ केल् ााम ळे त फला ी भाशसाहेबांंा हश् चाा ाटल.े त् ाांं ी त फ कडजेोड-त फ कडबेलंी कााला १९५९ कलम ७, ८, ८अअ च् ाा त फरत फलूी मडंलअधिकार् ाांच् ाा वंलशां ास हिूं णलल् ाा. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, महाराष् र शासं राजपराब, णलंाकं १/१/२०१६ अ् ाे त फ कडजेोड-त फ कडबेलंी कााद ाात फ ८ब हे ं ीं कलम लाखल करय ाात फ हले हहे. ज् ााम ळे महांगरपामलका, ंगरपररषलांच् ाा सीमांमध् ाे ष्स थत फ असलेल् ाा ककं ा महाराष् र रकाालेमशक वंाोजं ंगररचंाअधिवंामाच् ाा त फरत फ लीं् ाे रकाारुप ककं ा अवंत फम ाोजंेमध् ाे, वं ासी, औद ाोधगक, ाणिष्ज् ाक ापरासा ी ककं ा कोित् ााही अकृवषक ापरासा ी ंेमूं णललेल् ाा जममंींं ा त फ कडजेोड-त फ कडबेलंी कााला १९५९ कलम ७, ८, ८अअ च् ाा त फरत फलूी लाग ूहोिार ंाहीत फ. अष्जत फंे खरेली केलेले क्षरेाब जरी रकामािभतू फ क्षरेाबापेक्षा कमी असले त फरी त फ ेंगरपररषल क्षरेाबात फील ाणिष्ज् ाक ापरासा ी ंेमूं णललेल् ाा अकृवषक जममंीपकैी हहे त् ााम ळे ही ंदील रकामाणित फ करिे काालेशीर हहे. ७७. ाक् क नोंदणीसमठी कमगदपत्रमंकी यमदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ कलम १४८ त फ े१५१ ; शासं पररपराबक क्रमांक संककिा-२०१०/रका.क्र.३५२/ल-६, णलंांक १५ ज लै २०१०. मडंलअधिकार् ाांंी स ा ं वंा क् त फ त फलाठ ाांंा हक् कंदीलिीच् ाा रकामशक्षिासा ी बोलव ले होत फ.े चचाा करत फांंा अशी बाब समोर हली की, व व ि हक् कंदीलिीची ंदील फेरफार प स त फकात फ ंदीलव त फांंा अजालारांकडूं घेय ाात फ ाेिार् ाा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 79

कागलपराबांमध् ाे स सरूाबत फा असा ी ाासा ी कागलपराबांची एक ााली असा ी हणि त् ाां सारच अजालारांकडूं कागलपराब ेघेय ाात फ ाा ीत फ. मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फले की अशी ााली शासं पररपराबक क्रमाकं सकंकिा-२०१०/रका.क्र.३५२/ल-६, णलंांक १५ ज ल ै२०१० ं सार त फाार करुं णललेली हहे. हणि त् ााचा अ लबं रकात् ाेकांे करा ा अशा सचूंा हहेत फ. व व ि हक् कंदीलिीची ंदील फेरफार प स त फकात फ ंदीलव त फांंा खालील रकामािे कागलपराब ेघ् ाा ीत फ. अ.क्र. सपंमदनमकम प्रकमर आिश् यक कमगदपत्र े१ ारसा हक् क,

उत्तराधिकार मळू ककं ा रकामाणित फ मतृ् ालूाखला, रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराब, पोलीस पाटील/रामसे क/सरपचं ााचंा लाखला, अजाात फील स ा ारसांबाबत फ ा, पत्ता, ल रध् ंी/भ्रमि ध् ंी ाांचा प राव् ाासह त फपशील.

२ खरेली/ बक्षीसपराब/ गहािखत फ/ भाडपेय टा/

सबंधंित फ ंदीलिीकृत फ लस त फाची रकामाणित फ रकात फ, सचूी क्र. २, शते फकरी प रा ा, रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराब, स ा णहत फसबंधंित फांचा रणह ास प रा ा.

३ हक् कसोडपराब ंदीलिीकृत फ हक् कसोडपराबाची रकामाणित फ रकात फ, सचूी क्र. २, रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराब, स ा णहत फसबंधंित फांचा रणह ास प रा ा.

४ मतृ् ापूराब मतृ् ालूाखला, मतृ् ापूराबाची रकामाणित फ रकात फ, रकावत फञानापराब, स ा णहत फसबंधंित फाचंा रणह ास प रा ा.

५ ाटप ंदीलिीकृत फ ाटपराबाची रकामाणित फ रकात फ ककं ा म.ज.म.अ कलम ८५ चा हलेश, मोजिीचा अह ाल.

६ व कसं करार ंदीलिीकृत फ व कसंकराराची रकामाणित फ रकात फ, सचूी क्र. २, रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराब, स ा णहत फसबंधंित फांचा रणह ास प रा ा.

७ ् ाााालाीं हलेश ् ाााालाीं हलेशाची रकामाणित फ रकात फ, रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराब, स ा णहत फसबंधंित फांचा रणह ास प रा ा.

८ शासकीा हलेश शासकीा हलेशाची मळू रकात फ, रकावत फञानापराब, स ा णहत फसबंधंित फांचा रणह ास प रा ा. रकात् ाेक रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराबाच् ाा श ेटच् ाा पररच् छेलात फ, ‘यम प्रनतज्ञमपत्र/स् ियघंोषणमपत्रमतील मजकूर ममझ्यम ममदातीप्रममणे खरम आणण बरोबर आाे’ अस ेंमलू करा े. हणि त् ााखाली श ेटी 'खोटे प्रनतज्ञमपत्र करणे ाम भमरतीय दंड सदंातम कलम १९१ अन्िये गभंीर ग न्ाम असून असे कृत्य भमरतीय दंड सदंातम कलम १९३, १९९ अन्िये मशक्षेस पमत्र आाे यमकी मलम जमणणि आाे' असा उल्लखे करिे बिंंकारक करा े. ारसा हक् क, उत्तराधिकारबाबत फच् ाा रकावत फञानापराब/स ाघंोषिापराबात फ उपरोक् त फ मजकूराच् ाा हिी 'यममशिमय कोणीाी िमरस नमाी आणण कोणतमाी िमरस डमिललम गेलम नमाी' असा उल्लेख करिे बिंंकारक करा े. ७८. गशण खननजमसमठी स् िमममत् िानमत सटू : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ कलम २४, ४८ ; खािी अधिवंाम १९५२ ; खािी खवंजे अधिवंाम १९५७ ; महाराष्र जमीं महसूल (गौि खवंजाच ेउत् खंं त फी काढूं ंेिे) वंाम १९६८ ; महाराष्र गौि खवंज उत् खंं (व कास वंामं) २०१३.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 80

मडंलअधिकार् ाांंी स ा ं वंा क् त फ त फलाठ ाांंा गौिखवंज त फरत फ लींच् ाा रकामशक्षिासा ी बोलव ल ेहोत फ.े चचाा करत फांंा अशी बाब समोर हली की, कोित् ाा व् ाक् त फींं ा शासंांे गौि खवंज उत् खंंाच् ाा स ाममत् िंात फूं सटू णलली हहे. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, महाराष् र शासं राजपराब, णलंांक २१/७/२०१४ अ् ाे महाराष्र जमीं महसलू (गौि खवंजाचे उत् खंं त फी काढूं ंेिे) वंाम १९६८ च् ाा वंाम ४ मध् ाे स िारिा करुं त फहमसललार ककं ा ंााब त फहमसललार ाांच् ाा प ूा पर ांगींे, कोित् ााही वपढीजात फ क ं भाराच् ाा क टंूबास, व टा, कौले इत फर स त फ ूत फाार करय ाास, खाजगी ककं ा शासकीा पडीत फ जममंीत फूं ५०० राहास पाांत फ मात फी कोित फहेी स ाममत् िं ं लेत फा काढत फा ाेत फ.े महाराष् र शासं राजपराब, णलंांक ७/३/२०१४ अ् ाे महाराष्र जमीं महसलू (गौि खवंजाच ेउत् खंं त फी काढूं ंेिे) वंाम १९६८ च् ाा वंाम ४ अ जाला लाखल करुं ष्जल् हाधिकारी, अप् पर ष्जल् हाधिकारी, उपष्जल् हाधिकारी ककं ा त फहमसललार ाांच् ाा प ूा पर ांगींे, कोित् ााही डार समाजात फील, हात फांे लगडफोडीचा वपढीजात फ व् ा साा करिार् ाा क टंूबास, खाजगी ककं ा शासकीा पडीत फ जममंीत फूं २०० राहास पाांत फ लगड कोित फहेी स ाममत् िं ं लेत फा काढत फा ाेत फ.े महाराष् र शासं राजपराब, णलंांक ११/५/२०१५ अ् ाे महाराष्र गौि खवंज उत् खंं (व कास वंामं) २०१३ मध् ाे स िारिा करुं, जममंीच् ाा भखूंडाचा व कास करत फांंा, मात फीच ेउत् खंं करूं त फी मात फी त् ााच भखूडंाच् ाा सपाटीकरिासा ी ापरल् ाास अशा मात फी र कोित फहेी स ाममत् िं हकारल ेजािार ंाही. महाराष् र पररपराबक क्र. गौखवं-१०/०३०७/रका.क्र.५७/ख, णलंांक ७/१/२०११ अ् ाे महाराष् र औद ाोधगक व कास महामडंळांे भाडपेय य ाांे मजंूर केलेल् ाा भखूंडाचा व कास करत फांंा, मात फीचे उत् खंं करूं त फी मात फी त् ााच भखूंडाच् ाा सपाटीकरिासा ी ापरल् ाास अशा मात फी र कोित फहेी स ाममत् िं हकारले जािार ंाही. परंत फ ूअशी मात फी इत फरराब ापरल् ाास ककं ा वत फची व क्री केल् ाास त फी स ाममत् िं लेा होईल. महाराष् र पररपराबक क्र. गौखवं-१०९२/रका.क्र.५२/ख, णलंाकं १९/३/१९९९ अ् ाे, शते फकरी ककं ा क ं भार समाजाच् ाा लोकांंी गा त फळी, पाझर त फला , बिंारे ाांत फूं काााकारी अमभातं फा/उपअमभातं फा ाांच् ाा प ूा पर ांगींे, गाळ काढूं ंेल् ाास कोित फहेी स ाममत् िं हकारले जािार ंाही. महाराष् र शासंांे णलंाकं ११.५.२०१५ रोजी केलेली गौि खवंज लरात फ ाढ हणि णलंाकं १२.६.२०१५ रोजी बाजारम ल् ााच् ाा पाचपट लंडाची केलेली त फरत फ ल अ.क्र गौ.ख.

रकाकार

स ाममत् मूल् ा (रु.)

रकास त फाव त फ बाजार मूल् ा (रु.)

२ राहास

बाजारमूल् ाा र

लंड (रु.)

२ राहास गौ.ख. र २ राहास

गौ.ख. र एकूि लंड (रु.)

स ाममत् मूल् ा (रु.)

बाजार मूल् ाा र

पाचपट लंड (रु.) १ ाळू ४००/- ९,९००/- १९,८००/- ८००/- ९९,०००/- ९९,८००/- २ खडी २००/- १,६९४/- ३,३८८/- ८००/- १६,९४०/- १७,७४०/- ३ लगड २००/- ९८१/- १,९६२/- ८००/- ९,८१०/- १०,६१०/- ४ मात फी २००/- ४००/- ८००/- ८००/- ४,०००/- ४,८००/- ५ लगड

भूकटी २००/- ८९१/- १,७८२/- ८००/- ८,९१०/- ९,७१०/-

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 81

७९. ाक् क नोंदणीसमठी तपमसणी यमदी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ कलम १४८ त फ े१५१ ; शासं पररपराबक क्रमांक लोहरका- २००७/रका.क्र.२२१/ल-६, णलंांक ३० ज लै २००८ मडंलअधिकार् ाांंी स ा ं वंा क् त फ त फलाठ ाांंा हक् कंदीलिीच् ाा रकामशक्षिासा ी बोलव ले होत फ.े चचाा करत फांंा अशी बाब समोर हली की, व व ि हक् कंदीलिीची ंदील फेरफार प स त फकात फ ंदीलव त फांंा अजालारांकडूं घेय ाात फ ाेिार् ाा कागलपराबांमध् ाे स सरूाबत फा असा ी ाासा ी कागलपराबांची एक त फपासिी ााली असा ी हणि त् ाां सारच अजालारांची कागलपराब ेत फपासय ाात फ ाा ीत फ. मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फल ेकी अशी ााली शासं पररपराबक क्रमाकं लोहरका- २००७/रका.क्र.२२१/ल-६, णलंांक ३० ज ल ै२००८ ं सार त फाार करुं णललेली हहे. हणि त् ााचा अ लबं रकात् ाेकांे करा ा अशा सचूंा हहेत फ. व व ि हक् कंदीलिीची ंदील फेरफार प स त फकात फ ंदीलव त फांंा खालील त फपासिी ााली रकामािे त फपासिी करा ी.

िमरसनोंद करण् यमपिूी तपमसणी यमदी अ.क्र. मासलूी गमिमके नमि: कमिडीके नमि: १ म.ज.म.अ. १९६६ कलम १४९ रकामािे अजा/ ली

लेिार् ााचे ंा

२ ारसंदील अजा/ ली रकााप् त फ झाल् ााचा णलंांक ३ बारवंशीमिील अं क्रमांक ४ अजालारास पोहोच णलल् ााचा णलंांक ५ अजा स ा ारसांंी ममळूं णलला हहे काा? ६ मात फ खात फलेाराचे ंा ७ खात फ ेक्रमाकं ८ भमूापं क्रमांक ९ मतृ् ाचूा णलंांक १० मतृ् ाचूा लाखला हजर केला हहे काा? ११ स ा ारसांची अजाात फील मजकूरास मा् ात फा हहे काा? १२ अजा व लबं श ल् कास पाराब हहे काा? (म.ज.म.अ. कलम १५२)

असल् ाास लंडाची रक् कम हणि पा त फी क्रमांक

१३ मात फांे मतृ् ापूराब करुं े ले हहे काा? १४ मतृ् ापूराब करुं े ले असल् ाास त फ ेकोिाच् ाा ंा ेहहे त् ााचे

मात फाशी काा ंात फ ेहहे?

१५ मतृ् ापूराबात फील रकााप् त फकत फाा हणि अजाात फील ंा ात फ फरक हहे काा? असल् ाास कोित फा? १६ अजाात फील ारसांची माणहत फी

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 82

ारसाचे ंा मात फ खात फलेाराशी ंात फ े

१७ ारस रा (गा.ं.६-क) क्रमांक हणि णलंाकं १८ ारस रा (गा.ं.६-क) चा वंिाा हणि णलंांक १९ अजा हणि स थावंक चौकशीत फ काही फरक हढळूं हला असल् ाास त् ााचा त फपशील

२० फेरफार ंदील (गा.ं.६) क्रमाकं हणि णलंांक २१ ंम ं ा ९ ची ंोटीस पा व ल् ाा र काही हरकत फी रकााप् त फ झाल् ाा

काा?

२२ हरकत फी रकााप् त फ झाल् ाा असल् ाास त् ााचंे स रूप २३ हरकत फीं र केलेली कााा ाही (त फक्रार केस चाल ली असले त फर त् ााचा त फपशील वंिाा ंमलू करा ा)

२४ फेरफार ंदीलीं र घेत फलेला वंिाा २५ शरेा

स ाक्षरी: त फला ी मडंलअधिकारी

िमटपनोंद करण् यमपिूी तपमसणी यमदी

अ.क्र. महसलूी गा ाचे ंा : चा डीचे ंा : १ ाटपाचा रकाकार

अ) ंदीलिीकृत फ ाटप ब) म.ज.म.अ. कलम ८५ अ् ाे ाटप क) ाटप लरखास त फ (णल ािी ् ाााालाामाफा त फ ाटप)

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 83

२ अजालाराचे ंा ३ अजा/ ली रकााप् त फ झाल् ााचा णलंांक ४ बारवंशीमिील अं क्रमांक ५ ाटप हलेशात फ गा ंम ं ा सात फ र ंमलू स ा सहिारकांची

ंा े समाव ष् ट हहेत फ काा?

६ ंसल् ाास त् ााचे कारि काा?

७ इत फर अधिकारात फ काही बोजा हहे काा? ८ असल् ाास सबंिंीत फांची समंत फी/पर ांगी घेत फली हहे काा? ९ सबंधंित फ ममळकत फीबाबत फ णल ािी/महस ली ् ाााालाात फ काही

ाल/ला ा लाखल हहे काा?

१० असल् ाास स थधगत फी हहे काा? ११ ाटपाम ळे कोित् ााही कााद ााचा भगं होत फो काा? १२ अजालारांंी मोजिी करूं घेत फली हहे काा? १३ अजालारांे ह श् ाक म द्रांक श ल् क अला केले हहे काा? १४ फेरफार ंदील (गा.ं.६) क्रमाकं हणि णलंांक १५ फेरफार ंदीलीं र घेत फलेला वंिाा १६ शरेा

स ाक्षरी: त फला ी मडंलअधिकारी

खरेदी/बक्षीस/इकरमर नोंद करण् यमपिूी तपमसणी यमदी अ.क्र. महसलूी गा ाचे ंा : चा डीचे ंा : १ लस त फाचा रकाकार २ म.ज.म.अ. १९६६ कलम १४९ रकामािे अजा/ ली

लेिार् ााचे ंा

३ अजा/ ली रकााप् त फ झाल् ााचा णलंांक ४ बारवंशीमिील अं क्रमांक ५ अजालारास पोहोच णलल् ााचा णलंांक ६ लस त फ करुं लेिार् ाांची ंा े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 84

७ लस त फ करुं घेिार् ाांची ंा े

८ क लम खत् ाारपराब िारकाचे ंा (व् ा हार क .म .पराब िारकामाफा त फ झाला असल् ाास)

९ क लम खत् ाारपराब ंदीलिीकृत फ हहे काा? १० सबंधंित फ खात फ ेक्रमाकं ११ सबंधंित फ भमूापं क्रमांक १२ सबंधंित फ क्षेराब हे. हर १३ अजा व लबं श ल् कास पाराब हहे काा? (म.ज.म.अ. कलम १५२)

असल् ाास लंडाची रक् कम हणि पा त फी क्रमांक

१४ इत फर अधिकारात फ काही बोजा हहे काा? १५ असल् ाास सबंिंीत फांची समंत फी/पर ांगी घेत फली हहे काा? १६ सबंधंित फ ममळकत फीबाबत फ णल ािी/महस ली ् ाााालाात फ काही

ाल/ला ा लाखल हहे काा?

१७ असल् ाास स थधगत फी हहे काा? १८ ाटपाम ळे कोित् ााही कााद ााचा भगं होत फो काा? १९ फेरफार ंदील (गा.ं.६) क्रमाकं हणि णलंांक २० ंम ं ा ९ ची ंोटीस पा व ल् ाा र काही हरकत फी रकााप् त फ झाल् ाा

काा?

२१ क लम खत् ाारपराब करूं लेिार ााला ंोटीस पा ली हहे काा? (व् ा हार क .म .पराब िारकामाफा त फ झाला असल् ाास)

२२ हरकत फी रकााप् त फ झाल् ाा असल् ाास त् ााचंे स रूप २३ हरकत फीं र केलेली कााा ाही (त फक्रार केस चाल ली असले त फर त् ााचा त फपशील वंिाा ंमलू करा ा)

२४ फेरफार ंदीलीं र घेत फलेला वंिाा २५ शरेा

स ाक्षरी: त फला ी मडंलअधिकारी

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 85

८०. रमज् य पररिान माममडंमळमच् यम जममनीसमठी अकृवषक कर : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ कलम १११, ११३ ; महाराष्र जमीं महसूल (जममंीच् ाा ापरात फ बलल अकृवषक हकारिी) वंाम १९६९ चा वंाम २२(२ ; शासं पररपराबक क्रमांक एलएए- ३९८६/८४(१५)/ल-२, णलंांक ९ माचा १९८९. त फला ी ाांंी राज् ा परर हं महामडंाळासा ी रकालां केलले् ाा जममंी र औद ाोधगक हणि रणह ासी अशा लों लरांे अकृवषक कर ला ल् ााम ळे राज् ा परर हं महामडंाळाचा अधिकारी चौकशीसा ी चा डीत फ हल ेहोत फ.े त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा शासं पररपराबक क्रमाकं एलएए- ३९८६/८४(१५)/ल-२, णलंांक ९ माचा १९८९ लाख ूं सांधगत फले की, राज् ा परर हं महामडंाळाकडील जी जमीं डपेो, का शॉप, टाार रररेडडगं प् लाटं इत् ााली औद ाोधगक रकााोजंांसा ी ापरली जात फ ेत् ाा र औद ाोधगक लरांे त फर जी जमीं कामगार कल् ााि कें द्र, रथंाला, हॉल हणि रणह ास इत् ााली अकृवषक रकााोजंांसा ी ापरली जात फ ेत् ाा र अकृवषक लरांे कर ला य ााचे शासंाचे हलेश हहेत फ. बस स टँडखालील हणि रस त् ााखालील जी जमीं जात फी-िमा ककं ा अ् ा काहीही भेलभा ं करत फा स ाांसा ी ख ली राहत फ ेत् ााला महाराष्र जमीं महसलू (जममंीच् ाा ापरात फ बलल अकृवषक हकारिी) वंाम १९६९ चा वंाम २२(२) अ् ाे अकृवषक हकारिीत फूं सटू लेय ाात फ हलेली हहे. वंामारकामािे हपि बस स टँडचा जो ले-हशट त फहमसललारांकड ेसालर केलेला असेल त् ाारकामािेच ही अकृवषक हकारिी करय ाात फ ाेत फ हहे. त फला ी भाशसाहेबांच् ाा ाा ख लास ााम ळे राज् ा परर हं महामडंाळाच् ाा अधिकार् ााचंे समािां झाले. ८१. िक् फ जममनीक ेास् तमतंरण : िमकम : क् फ अधिवंाम १९९५ कलम ३(हर), १०८-अ, ५१, ५१(१-अ) ; शासं पररपराबक क्रमांक क् फ २०१५/रका.क्र.७८/ज-१अ, णलंांक १३ एवरकाल २०१६. इस माइलंे क् फच् ाा मालकीची जमीं खरेली केली. ाा व्ा हाराची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. म लत फींतं फर मडंलधिकार् ाांंी ही ंदील रद ल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी माणहत फीसा ी ााचे कारि व चारल् ाा र मडंलधिकार् ाांंी सांधगत फले की, कें द्र शासंाच् ाा क्फ अधिवंाम १९९५ चा अमंल महाराष् र राज् ाात फ १ जांे ारी १९९६ पासूं स रु करय ाात फ हला हहे. क्फ अधिवंाम,१९९५ च्ाा कलम ३(हर) अ् ाे “ क्फ” ाा शब्लाची व्ााख् ाा करयाात फ हलेली हहे. त्ाां सार स ासामा्ापिे इसलाम िमााच्ाा िाममाक कामाकररत फा ापरयाात फ ाेिार् ाा स ा ममळकत फी (ममशल, इलगाह, लगाा, मकबरा, कराहसत फां, िाममाक उपासंा ससंथा, अंाथाला) मशरूत फ ल- णखलमत फ इंाम ाा बाबी क्फ काादााखाली ाेत फात फ. िाममाक ककं ा िमालाा ससंथेमध्ाे सहभागी होयााचा अधिकार असलेली कोित्ााही व्ाक्त फीचा समा ेश क्फमध्ाे स ारसा असिारी व्ाक्त फी म्हिूं होत फो. स ासामा्ापिे अशा क्फ मालमते्तच् ाा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 86

लेखरेखीसा ी म त फ ल्ली ककं ा व्ा सथापं सममत फीची वंा क्त फी करयाास क्फ अधिवंामात फील त फरत फ लींं सार क्फ मडंळाकडूं मा्ात फा णलली जात फ.े क्फ अधिवंामात फील कलम १०८-अ च् ाा त फरत फ लीं् ाे सलर काादााला अधिभा ी रकाभा (Overriding effect) रकालां करयाात फ हला असूं त्ाां सार ाा काादाात फील त फरत फ ली अ्ा कोित्ााही काादाात फील त फरत फ ली परसपर व सगंत फ रत फ असल्ाास, अशा ेळेस क् फ काादााच्ाा त फरत फ ली रकाभा ी रत फात फ. कें द्र शासंाच् ाा क्फ अधिवंाम १९९५, कलम ५१ अ् ाे क्फ मडंळाच्ाा प ूापर ांगीमश ाा कोित्ााही क्फ मालमते्तचा भाडपेयटा वंष् रकाभ असेल. त फसेच, कलम ५१(१-ए) अ् ाे क्फ मालमते्तची कोित फीही व क्री, अशी मालमत्ता बक्षीस म्हिूं लेिे, त् ााचंी अलालाबलल करिे, त फी गहाि े िे, ककं ा वत फच ेहसत फांत फरि करिे असे व्ा हार अ िै हणि वंष् रकाभ रत फात फ. क्फ अधिवंाम १९९५, कलम ५२ हणि ५२-ए अ् ाे क्फ मालमते्तचे असे व् ा हार झाल् ाास त फी मालमत्ता प ूा त फ क्फ मडंळाच्ाा त फाब्ाात फ लेयााची त फरत फ ल हहे. शासंाच् ाा हलेशां सार, राज्ाात फील क्फ मालमते्तच् ाा गा ंम ं ा सात फ मध् ाे भोग टालार सलरी फक्त फ सबंधंित फ “ क्फ ससंथचे ेंा ” ंदीलव य ाात फ ाा .े त्ाामश ाा अ्ा कोिाच्ााही ंा ाच् ाा ंदीली करय ाात फ ाेश ंाे. त्ााचरकामािे महाराष्र राज्ाात फील क्फ मालमते्तच् ाा सात फ-बारा उत फार्ााच्ाा इत फर हक्क सलरी " क्फ रकावत फबधंित फ सत्ता रकाकार" अशी ंदील घेयाात फ ाा ी. महाराष्र राज्ाात फील क्फ मालमत्तांच् ाा बाबत फीत फ कोित्ााही पररष्स थत फीत फ म त फ ल्लीचे ा इत फर कोित्ााही खाज ी इसमांचे ंा अधिकार अमभलेखात फ ंदीलव याात फ ाेश ंाे. जर अशी ंा े हिीपासूं अधिकार अमभलखेात फ लाखल असत फील त फर अशी ंा े सबंधंित फांंा स ं ा िीची सिंी लेशं कमी करुं रील रकामािे भोग टालार सलरी फक्त फ सबंधंित फ “ क्फ ससंथेच ेंा ” हणि इत फर हक्क सलरी " क्फ रकावत फबधंित फ सत्ता रकाकार" अशी ंदील घेयाात फ ाा ी. अशीच कााा ाही ंागरी क्षरेाबात फील (ममळकत फ पराबीके र) क्फ मालमते्तबाबत फ करय ाात फ ाा ी. त् ााम ळे इस माइलंे क् फच् ाा मालकीच् ाा जममंीची केलेली खरेली अ िै हहे. ८२. लक्ष मी म क् ती योजनम : िमकम : शासं पररपराबक क्रमाकं एस-१४/२१६१८१६/रका.क्र. ४५८/ल-६, णलंांक १५ सप् टेंबर १९९२ कमलाकरंे त फला ींकड ेअजा लेशं, लक्ष् मी म क् त फी ाोजंेअ् ाे, स त फ:च् ाा पत् ं ीचे ंा , त् ााच् ाा शते फजममंीच् ाा सात फ-बारा सलरी सहणहस सलेार म् हिूं लाखल करा े असा अजा णलला. त फला ी भाशसाहेब ं ीं होत फ ेत् ााम ळे लक्ष् मी म क् त फी ाोजंेबद लल त् ाांंा माणहत फी ंव् हत फी. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा लक्ष् मी म क् त फी ाोजंेबद लल व चारिा केली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 87

मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, ष्स राबाांच ेहक् क स रक्षीत फ रहा े ााष्ष् टींे, काही सामाष्जक सघंटंांंी सचूव ल् ाारकामािे शासंांे णलंांक १५ सप् टेंबर १९९२ रोजी शासं पररपराबक क्रमांक एस-१४/२१६१८१६/रका.क्र.४५८/ल-६ अ् ाे लक्ष् मी म क् त फी ाोजंा लाग ूकेली हहे. ाा ाोजंेखाली, जर एखाद ाा व् ाक् त फींे, स चे् छेंे, हपल् ाा स त फ:च् ाा मालकीच् ाा शते फजममंीत फ, स त फ:च् ाा ंा ासोबत फ, त् ााच् ाा काालेशीर पत् ं ीचे ंा , सहणहस सलेार म् हिूं लाखल करा े असा अजा णलला त फर महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ च् ाा त फरत फ लींचे पालं करुं, त फसे ंा लाखल करय ाास हरकत फ ंाही. त् ााम ळे कमलाकरच् ाा अजााचा व चार करय ाास काहीच हरकत फ ंाही. ८३. दादं ूविािेच् यम ममळकतीमध्ये दत्तक म लमकम अधिकाकमर : िमकम : णहलं ूलत्तक वं ााह अधिवंाम, १९५६ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम, १९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६ कलम १४९. रखमाबाईच् ाा पत फीच् ाा वंिंांतं फर, वत फला वत फच् ाा पत फीची स ा मालमत्ता उत्तराधिकाराधिकारांे रकााप् त फ झाली होत फी. रखमाबाई वंप बराबक असल् ाांे, वत फंे शखेरला लत्तक घेत फले. काही णल सांंी रखमाबाईंे वत फच् ाा ममळकत फीचे ाटप केले हणि त् ाात फील णहस सा शखेरच् ाा ंा े केला. ाटप लस त फाची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ मध् ाे त् ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. एक णल स रखमाबाईच् ाा मात फ पत फीचा भाश त फला ी भाशसाहेबांकड ेहला हणि त् ाांे शखेरला ममळालेल् ाा णहस स ााबाबत फ लखेी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ फेरफार हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी लो् ही पक्षाचे म् हििे ऐकूं मडंलअधिकार् ाांंी वंकाल णलला की, 'रखमाबाईच् ाा पत फीच् ाा वंिंांतं फर, रखमाबाईला उत्तराधिकाराधिकारांे रकााप् त फ झालले् ाा वत फच् ाा पत फीच् ाा मालमते्तची त फी णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम,१९५६ कलम १४ अ् ाे पिूा मालक झालेली हहे. णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम, १९५६ अमंलात फ हल्ाांतं फर जर एखादाा व ि ा ष्स राबंे, एखाला म लगा लत्तक घेत फला असेल त फर त्ाा लत्तक म लाला, व ि ेला ममळालेल्ाा ममळकत फीमध्ाे कसलाही अधिकार रकााप्त फ होिार ंाही अशी काालेशीर त फरत फ ल हहे. (केशरभाई जग्ंाथ ग जर व . महाराष्र सरकार हणि इत फर ए.हा.हर. १९८१, म ंबई, ११५) त् ााम ळे रकावत फ ालींे, वत फला उत्तराधिकाराधिकारांे रकााप् त फ झालले् ाा ममळकत फीत फ, वत फच् ाा लत्तक म लाला ाटपात फ णहस सा लेिे काालेशीर होिार ंाही.'

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 88

८४. स् िततं्र ममळकतीत म लमंकम दास् सम : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ गोपाळरा ंा ाच ेखात फलेार मात फ झाले. त् ाांं ी त् ााचं् ाा हाात फीत फ. त् ााचं् ाा स कष् टाष्जात फ, स त फरंाब ममळकत फीचे मतृ् ापूराब, त् ााचंा प त फय ाा अशोकच् ाा ंा े करुं े ले होत फ.े मात फ गोपाळरा ांच् ाा मतृ् ापूराबाबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांं ी गा ंम ं ा सहा मध् ाे त् ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. मात फ गोपाळरा ांच् ाा म लांे ाा ंदीलीबाबत फ लेखी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ फेरफार हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मात फ गोपाळरा ांच् ाा म लांे म् हििे मांडले की, मात फ गोपाळरा ांची ममळकत फ एकराब क ट ंबाच् ाा पशैात फूं ममळव लेली होत फी त् ााम ळे त् ाांंा त फी ममळकत फ मतृ् ापूराबांे रकालां करत फा ाेिार ंाही. त् ाा ममळकत फी र हमचा ारसाहक् क हहे. अशोकंे म् हििे मांडले की, मात फ गोपाळरा ाचंी ममळकत फ स कष् टाष्जात फ होत फी. त् ााम ळे वत फची व ल् हे ाट ला य ााचा स त फ:च् ाा इच् छेरकामािे ला य ााचा गोपाळरा ांंा पिूा अधिकार होत फा. अशोकंे मात फ गोपाळरा ांच् ाा ममळकत फीबाबत फ सालर केलेल् ाा कागलपराबां रूं, त फी ममळकत फ मात फ गोपाळरा ांची स कष् टाष्जात फ होत फी हे मसध् ल होत फ होत फ.े लो् ही पक्षाचे म् हििे ऐकूं मडंलअधिकार् ाांंी वंकाल णलला की, ' ालींंा मात फ गोपाळरा ांची ममळकत फ एकराब क ट ंबाच् ाा पशैात फूं ममळव लेली होत फी असे मसध् ल करत फा हलेले ंाही. रकावत फ ालींंी सालर केलेल् ाा कागलपराबां रूं, मात फ गोपाळरा ांची ममळकत फ स कष् टाष्जात फ होत फी हे मसध् ल होत फ हहे. स कष् टाष्जात फ ममळकत फीमध् ाे म ले सहलााल रत फ ंाहीत फ (ऑल इंडडाा ररपोटार, २००५ (३), ८७९). स कष् टाष्जात फ ममळकत फीची व ल् हे ाट स त फ:च् ाा इच् छेरकामािे ला य ााचा कोित् ााही व् ाक् त फीला पिूा अधिकार असत फो. ालीचा हरकत फ अजा फेटाळय ाात फ ाेत फ हहे.'

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 89

८५. स् िकष् टमजजयत ममळकतीत अनशरस म लमंकम दास् सम : िमकम : णहलं ूमॅरेज ॲक् ट, १९५५, कलम १६; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. प रूषोत्तम मात फ झाल् ाांतं फर त् ााच् ाा स कष् टाष्जात फ ममळकत फीचे ाटप करय ाात फ हल.े हणि त् ाा ाटपात फ मात फ प रूषोत्तमच् ाा अंौरस म लालाही णहस सा लेय ाात फ हला. ाटपां सार ममळकत फी र ंा े लाखल करय ाासा ी त फला ी काााालाात फ लेखी अजा, सबंधंित फ कागलपराबांसह सालर करय ाात फ हली. सलर ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल्ाा र मात फ प रूषोत्तमचा मो ा औरस म लगा अमभषके त फला ी ाांच् ााकड ेहला हणि मात फ प रूषोत्तमच् ाा अंौरस म लाला ममळकत फीत फ णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही अशी लेखी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६-अ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी मडंलअधिकारी ाांंी लो् ही पक्षाच ेम् हििे ंदील ले हणि खालील हशााचा काालेशीर वंकाल णलला, 'अंौरस म लाला एकराब क ट ंबात फील ममळकत फीत फ णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फ ंाही (ए.हा.हर. १९८३, म ंबई २२२; ए.हा.हर. १९८७, म ंबई १८२; ए.हा.हर. १९९६ एस.सी. १९६३) परंत फ ूणहलं ूमॅरेज ॲक् ट, १९५५, कलम १६ अ् ाे डडलांच् ाा स कष् टाष्जात फ ममळकत फीत फ अंौरस म लाला णहस सा ममळय ााचा हक् क रकााप् त फ होत फो. (ए.हा.हर. १९९६, एस.सी. १९६३) त् ााम ळे ालीचा हरकत फ अजा फेटाळय ाात फ ाेत फ हहे.' ८६. आणेिमरी म् ाणजे िमटप नमाी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ८५, १४९ १५०. गा ात फ एका शते फजममंीत फ, राजेश, व ंोल हणि स रेश ाा त फीं भा ांच् ाा ंा े सात फ-बारा सलरी रकात् ाेकी ५ हिे ४ प ैहिे ारींे लाखल होत फी. त् ाांंी महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे त फहमसललारांसमोर ाटप करुं घेत फले. ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 90

राजेश, व ंोल हणि स रेश सहीसा ी चा डीत फ हल ेत फवे् हा मडंलअधिकारीही त फथेे हलेले होत फ.े स रेशंे त फक्रारीच् ाा स रात फ मडं्रधधिकार् ाांंा व चारिा केली की, हमच् ाा शते फजममंीच् ाा सात फ-बारा सलरी हिीच रकात् ाेकी ५ हिे ४ प ैहिे ारींे लाखल हहेत फ. मग प ् हा महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे ाटप करुं घ् ाााच ेकारि काा? मडं्रधधिकार् ाांंी ख लासा केला की, सात फ-बारा सलरी हिे ारींे लाखल असिे म् हिजे हपोहप ाटप झाले असे म् हित फा ाेत फ ंाही. अशा हिे ारीला, फारत फर 'कौट ंबबक व् ा स था' म् हित फा ाेईल (ए.हा.हर. १९९२, म ंबई ७२). ाटप म् हिजे ममळकत फीच ेसरस-वंरस मांांे त फ कड ेपाडूं माप हणि सीमांकंांे (Metes & Bounds) त फ कड ेकरिे. प ूी हिे ारींे त फ म् ही हपसात फ 'कौट ंबबक व् ा स था' रव ली होत फी, हत फा कलम ८५ अ् ाे ाटप करुं सरस-वंरस मांांे, माप हणि सीमाकंंांे जममंीच् ाा हद ली र ूं घेत फलेल ्ाा हहेत फ. स रेशची त फक्रार लरू झाली हणि स ाांंाच हिे ारी हणि ाटपात फील फरक लक्षात फ हला. ८७. ९ सप्टेंबर २००५ पिूी ि नतंर मयत झमलले् यम खमतदेमरमच् यम म लींकम उत्तरमधिकाकमर : िमकम : स ोच्च ्ाााालाांे णलंांक १६/१०/२०१५ रोजीचा वंकाल ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९ १५०. ारसाधिकार चचेलरम् ाां त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा व चारले की, णहलं ूउत्तराधिकार (स िारिा) अधिवंाम-२००५ च्ाा स िारिा काादाा् ाे ९ सप्टेंबर २००५ प ूी ज्मलेल्ाा म लींंा त फसेच णलंांक ९ सप्टेंबर २००५ रोजी हाात फ असलेल् ाा णहलं ूअव भक्त फ क ट ंबात फील ममळकत फीत फ म लारकामािेच हणि म लाइत फकाच ज्मजात फ हक्क असेल अशी त फरत फ ल केली होत फी. त् ाा र मा. स ोच्च ्ाााालाांे णलंांक १६/१०/२०१५ रोजी णल ािी अवपल क्र. ७२१७/२०१३ (रकाकाश हणि इत फर व रुध्ल फ ल त फी हणि इत फर) रकाकरिात फ वंकाल लेशं‘ डडलोपाष्जात फ णहलं ूअव भक्त फ क ट ंबात फील ममळकत फीत फ म लारकामािेच हणि म लाइत फकाच, ज्मजात फ हक्क ममळिारी म लगी हणि त्ाा ममळकत फीत फ हक्क असिारा सहलााक (कोपासां र) हे लोघेही णलंांक ९ सप्टेंबर २००५ रोजी हाात फ असा ेत फ, मग त फी म लगी किीही ज्मली असो.' असा वंकाल णलला हहे. त् ााचा ारसाधिकारा र काा पररिाम होईल. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, समजा, अभारा ंा ाच् ाा खात फलेाराला, पत् ं ी श भांगी, सव त फा हणि अवंत फा अशा लों म ली हणि लाांलं ंा ाचा एक म लगा असे ारस हहेत फ. अभारा णलंाकं १० डडसेंबर २००४ रोजी (९ सप्टेंबर २००५ पू ी) मात फ झाल.े त फर अभारा ांच् ाा ममळकत फीचे ाटप खालील रकामािे करय ाात फ ाेईल. अभारा ांचा ममळकत फीचे रकाथम (१) अभारा ाचंा (२) पत् ं ीचा (३) म लाचा असे त फीं भाग करय ाात फ ाेत फील. म् हिजेच अभारा ाचंा णहस सा ३३.३३%; अभारा ांच् ाा पत् ं ीचा णहस सा ३३.३३%; अभारा ांच् ाा म लाचा णहस सा ३३.३३% अशी व भागिी होईल. पत् ं ी ाटप माग शकत फ ंाही. परंत फ ूवत फच् ाा पत फी म लामध् ाे ाटप झाले त फर वत फला म लाइत फका णहस सा रकााप् त फ होत फो (ए.हा.हर.१९७७, ए.सी. १९६४) त् ाांतं फर अभारा ांच् ाा ३३% णहस स ाात फूं लाांलं, सव त फा हणि अवंत फा ाांंा रकात् ाेकी ११.११% णहस सा ाटय ाात फ ाेईल. म् हिजेच मात फ अभारा ांच् ाा एकूि ममळकत फीत फूं त् ाांच् ाा पत् ं ीला एकूि ३३.३३%; म लाला एकूि

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 91

४४.४४% (स त फ:चा ३३.३३% + अभारा ांचा ११.११%), सव त फा हणि अवंत फा ाांंा रकात् ाेकी ११.११% णहस सा ममळेल (अभारा ांच् ाा णहस स ाात फील). त् ाांतं फर जेव् हा अभारा ाचं् ाा पत् ं ीचे वंिं होईल त फवे् हा वत फच् ाा उपरोक् त फ ३३.३३% णहस स ााचे ाटप लाांलं, सव त फा हणि अवंत फा ाांच् ाामध् ाे रकात् ाेकी ११.११% असे होईल. हत फा ल सरे उलाहरि घेश. समजा उपरोक् त फ अभारा णलंांक १० डडसेंबर २००६ रोजी (९ सप्टेंबर २००५ ंंत फर) मात फ झाल ेत फर त् ााचं् ाा ममळकत फीचा णहस सा, अभारा ाचंी पत् ं ी, म लगा लाांलं, सव त फा हणि अवंत फा ाा स ाांंा सम रकामािात फ व भागूं ममळेल. हत फा वत फसरे उलाहरि घेश. समजा उपरोक् त फ अभारा हणि त् ाांची म लगी सव त फा लोघेही णलंांक १० डडसेंबर २००६ रोजी (९ सप्टेंबर २००५ ंंत फर) मात फ झाले त फर अभारा ाचंी ममळकत फ अभारा ांची पत् ं ी, म लगा लाांलं, सव त फा हणि अवंत फा ाा स ाांंा सम रकामािात फ व भागूं ममळेल हणि मात फ सव त फाचा णहस सा, सव त फाच् ाा ारसात फ समरकामािात फ व भागला जाईल. जर सव त फा ९ सप्टेंबर २००५ प ूी मात फ असत फी त फर वत फला अभारा ांच् ाा ममळकत फीत फ णहस सा ममळाला ंसत फा. २२ ज ं १९९४ त फ े९ सप्टेंबर २००५ ाा लरम् ाां जर अभारा मात फ झाले असत फ ेत फर णहलं ूउत्तराधिकार (महाराष् र स िारिा) अधिवंाम १९९४ च् ाा त फरत फ लींं सार ाटप करय ाात फ ाेईल. त् ाा ेळेस म लींचा व ाह किी झाला हहे ााचा व चार करय ाात फ ाेईल. ८८. िमटपमत डमिललेलम दास् सदेमर : िमकम : महाराष्र महसूल अधिवंाम १९६६,कलम ८५, १४९ १५०; णल ािी रकाकक्राा संणहत फा १९०८, कलम ५४. कमलंाथच् ाा शते फममंीचे ंदीलिीकृत फ ाटप करय ाात फ हल.े ंदीलिीकृत फ ाटपाची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील घेत फली. स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. कमलंाथच् ाा स ाात फ लहां म लांे, त् ााचे ंा ाटपात फ डा लले गेले हहे अशी हरकत फ ंदील ूं लेखी त फक्रार लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६ मध्ाे ंदील ली हणि सबंिंीत फ फेरफार हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 92

स ं ा िीच्ाा णल शी कमलंाथच् ाा स ाात फ लहां म लांे, त् ााचे ंा ाटपात फ डा लले गेले हहे हे कागलोपराबी मसध् ल केल.े मडंलअधिकार् ाांंी वंकाल पराबात फ ंमलू केले की, जेव् हा ाटपात फ एखाला सहणहस सलेार गळला गेला असत फांंा ाटपाला अवंत फम स रूप णलले गेले त फर त फ े ाटप शू् ावंा (Voidable) होत फ.े त् ााम ळे त फ े ाटप प ् हा केल ेजािे ह श् ाक असत फ.े (ए.हा.हर. १९८९, कंााटक १२०; ए.हा.हर. १९९९, मद्रास ७१) इत फकेच ंव् हे त फर गभाात फ मलू असेल हणि त फ े ाटपांतं फर ज् मले त फरी फेर ाटप केले जात फ े(ए.हा.हर.१९६४, ूररसा ७५). त् ााम ळे ालीचे म् हििे मा् ा करुं फेरफार ंदील रद ल करय ाात फ ाेत फ हहे. ८९. एकत्र क ट ंबमच् यम सपंणूय ममळकतीके मतृ् यपूत्र : िमकम : भारत फीा ारसा कााला १९२५, कलम २, ६८ ; णहलं ूउत्तराधिकार अधिवंाम-१९५६; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९. सखाराम हा एकराब क ट बांचा कत फाा होत फा. त् ाांे त् ााच् ाा एकराब क ट बांच् ाा सपंिूा ममळकत फीचे मतृ् ापूराब त् ााचा प त फय ाा धिरजच् ाा ंा े केले होत फ.े सखाराम मात फ झाल् ाांतं फर धिरजंे हजर केलेल् ाा मतृ् ापूराबां सार ारस रा मा् ा करय ाात फ हला. त् ााची ंदील त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदीलव ल् ाांतं फर स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल् ाांतं फर मात फ सखारामचा म लगा सधचं त फला ी भाशसाहेबाकंड ेहला हणि त् ाांे ाा ंदीली र लेखी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६ हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी सधचंंे त् ााचे म् हििे लाखल केले की, मात फ सखारामंे मतृ् ापूराबां सार धिरजला णलललेी ममळकत फ ही एकराब क ट ंबाची असल् ााम ळे, त् ाा र स ा ारसांचा अधिकार हहे. त् ााम ळे एकराब क ट ंबाची स ा ममळकत फ मतृ् ापूराबांे लेत फा ाेिार ंाही. धिरजंे त् ााचे म् हििे मांडल ेकी, त् ााच् ााकड ेअसलेले मतृ् ापूराब खरे हहे त् ााम ळे त फी ममळकत फ त् ााच् ाा ंा े करय ाात फ ाा ी. मडंलअधिकार् ाांंी स ाांच ेम् हििे ंदील ूं वंकाल पराबात फ ंमलू केले की,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 93

ाल ममळकत फ ही एकराब क ट ंबाची होत फी हे मसध् ल झाल ेहहे. मात फ सखाराम हा जरी एकराब क ट बांचा कत फाा असला त फरी एकराब क ट ंबाच् ाा ममळकत फी र स ा ारसांचा अधिकार हहे. त् ााम ळे एकराब क ट ंबाची स ा ममळकत फ मतृ् ापूराबांे लेय ााचा मात फ सखारामला अधिकार ंाही. त् ाास फक् त फ एकराब क ट ंबात फील, त् ााच् ाा णहस स ााची ममळकत फ मतृ् ापूराबांे लेत फा ाेश शकेल. (ए.हा.हर. २००७, एं.ू.सी. १६३१, म ंबई) त् ााम ळे ालीचे म् हििे मा् ा करुं, स ा ारसांची ंा ेअधिकार अमभलेखात फ ला य ााचा हलेश लेय ाात फ ाेत फ हहेत फ. जरूर त फर रकावत फ ालींे मतृ् ापूराब णल ािी ् ाााालाात फूं मसध् ल करुं हिा .े ९०. म जस् लम व् यक् तीच् यम मतृ् यपूत्रमविरुध् द तक्रमर : िमकम : भारत फीा ारसा कााला, १९२५, कलम ५८ ; शररात फ कााला-१९३७; म.ज.म.अ. १९६६, कलम १४९, १५० इराहाणहमंे स त फ:च् ाा सपंिूा ममळकत फीचे मतृ् ापूराब त् ााचा प त फय ाा स लेमांच् ाा ंा े केले होत फ.े इराहाणहम मात फ झाल् ाांतं फर स लेमांंे हजर केलेल् ाा मतृ् ापूराबां सार ारस रा मा् ा करय ाात फ हला. त् ााची ंदील त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदीलव ल् ाांतं फर स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ंोटीस ममळाल् ाांतं फर मात फ इराहाणहमचा म लगा कफरोज त फला ी भाशसाहेबाकंड ेहला हणि त् ाांे ाा ंदीली र लेखी हरकत फ लाखल केली. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला त फक्रारीची पोहोच ंम ं ा १० मध्ाे णलली. त्ाांतं फर त फी त फक्रार गा ंम ं ा ६ हणि ७/१२ उत फार् ाा र पेष््सलंे ‘त फक्रार‘ अस ेसलंभाासा ी मलहूं े ले. मडंलअधिकारी चा डीला भेट लेयाास हल ेत फवे्हा त फला ी ाांंी ही त फक्रार त्ााचं् ाा वंलशां ास हिली. मडंलअधिकारी ाांंी ंम ं ा १२ मध्ाे स ा णहत फसबंिंीत फांं ा ंोटीस लेशं पिंरा णल सांतं फर स ाांंा त्ााच चा डीत फ, प राव्ााच्ाा कागलपराबांसह हजर े यााच ेवंलेश त फला ी ाांंी णलल.े स ं ा िीच्ाा णल शी कफरोजंे त् ााचे म् हििे लाखल केले की, म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) काादाात फील त फरत फ लीरकामािे मात फ इराहाणहमला त् ााच् ाा सपंिूा ममळकत फीचे मतृ् ापूराब स लेमांला करुं लेत फा ाेिार ंाही. स लेमांंे त् ााचे म् हििे माडंले की, त् ााच् ााकड ेअसलेले मतृ् ापूराब खरे हहे त् ााम ळे त फी ममळकत फ त् ााच् ाा ंा े करय ाात फ ाा ी. मडंलअधिकार् ाांंी स ाांच ेम् हििे ंदील ूं वंकाल पराबात फ ंमलू केले की, णहलं उत्तराधिकार अधिवंाम, १९५६ च्ाा त फरत फ ली म ष्स लम िममााांंा लाग ूहोत फ ंाहीत फ. त्ाांच्ाा ममळकत फीच े ारस म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) काादाात फील त फरत फ लीरकामािे रव ले जात फात फ. म ष्स लमांच्ाा ाैष्क्त फक काादाारकामािे हंाफी स ् ंी हणि मशाा अशा लो्ही पथंांच े ारसाव षाीच े ेग ेगळे वंाम हहेत फ. ७ ऑक्टोबर १९३७ रोजी शररात फ कााला, १९३७ अमंलात फ हला. ााला म ष्सलम िममााांचा व्ाष्क्त फगत फ कााला अस ेम्हटल ेहहे. ाा काादाात फील कलम २ अ् ाे, रुढी परंपरा व रुध्ल असली त फरी शते फजमीं सोडूं इत फर अ्ा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 94

बाबी जस े ारसा हक्क, सराबीची व शषे सपंत्ती, वंकाह, त फलाक, उलरवं ााह, मेहर, पालकत् , बक्षीस, ्ाास, ्ाासाची मालमत्ता, क्फ ाा स ा बाबी म ष्सलम व्ाष्क्त फगत फ कााला् ाे रव ल्ाा जात फात फ. भारत फीा ारसा कााला, १९२५, कलम ५८ अ् ाे भारत फीा ारसा कााला म ष्स लम व् ाक् त फीच् ाा मतृ् ापूराबाबाबत फ ( मसात फंामा) लाग ूहोत फ ंाही. म ष्स लम िममाा व् ाक् त फीसंा ी मतृ् ापूराबाबाबत फच् ाा त फरत फलूी त् ाांच् ाा 'हेलाा' ाा बाराव् ाा शत फकात फील अधिकृत फ रथंात फ णललेल् ाा हहेत फ. ाासबंिंात फ ल सरा रथं 'फत फ ा हलमधगरी' हा सत फराव् ाा शत फकात फ मलणहय ाात फ हला. 'शराा-उल-इस लाम' हा रथं रकााम ख ् ाांे मशाा पथंीा म ष्स लमांसा ी हहे. मतृ फ म ष्स लम व् ाक् त फीचा अतं् ाव िीचा खचा हणि त्ााच ेकजा भाग ल्ाांतं फर जी सपंत्ती मशल् लक राहील त फी ारस ाोग्ा सपंत्ती असत फ ेााच सपंलेच े ाटप/ व भागिी करय ाात फ ाेश शकत फ.े म ष्स लम िममाा व् ाक् त फीला त् ााचा लफं खचा कजा फेडीसा ी ह श् ाक रक् कम सोडूं, त् ााच् ाा सपंत्तीच् ाा १/३ सपंत्तीप रत फ ेमतृ् ापूराब कोित् ााही ारसाचं् ाा समंत फीमश ाा करत फा ाेत फ.े १/३ सपंत्तीपके्षा जास त फ सपंत्तीच ेमतृ् ापूराब ारसांच् ाा समंत फींेच िै होत फ ेअशी त फरत फ ल 'मजा-उल-मौत फ' मध् ाे हहे. म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) काादाात फील त फरत फ लीरकामािे मात फ इराहाणहमला त् ााच् ाा सपंत्तीच् ाा १/३ सपंत्तीप रत फ ेमतृ् ापूराब कोित् ााही ारसांच् ाा समंत फीमश ाा करय ााची पर ांगी होत फी, स त फ:च् ाा सपंिूा ममळकत फीच ेमतृ् ापूराब करय ााची समंत फी म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) काादाात फ ंाही. त् ााम ळे मात फ इराहाणहमचे मतृ् ापूराब म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) काादाात फील त फरत फ लीच् ाा व रुध् ल असल् ााम ळे रद ल करय ाात फ ाेत फ हहे. ालीचे म् हििे मा् ा करुं, स ा ारसांची ंा े अधिकार अमभलेखात फ ला य ााचा हलेश लेय ाात फ ाेत फ हहेत फ. ९१. दत्तकमकम दत्तकरामणमपिूीच् यम ममळकतीिर अधिकाकमर : िमकम : णहलं ूलत्तक वं ााह अधिवंाम, १९५६ ; म.ज.म.अ. १९६६, कलम १४९, १५० रमाकांत फ हणि व वंत फाला हपत् ा ंसल् ाांे त् ाांं ी बबपींला लत्तक घेत फले होत फ.े लत्तकरहिाप ूीपासूं बबपींच् ाा ंा े त् ााच् ाा जंक डडलांंी णललेली ममळकत फ होत फी. बबपींचे जंक डडल मात फ झाल् ाांतं फर, त् ााचं् ाा ममळकत फीचे ाटप करय ाात फ हल.े ाा ाटपात फ णहलं ूलत्तक वं ााह अधिवंामात फील त फरत फ लींं सार बबपींला काहीही णहस सा लेय ाात फ हला ंाही परंत फ ूलत्तकरहिाप ूीपासूं बबपींच् ाा ंा े त् ााच् ाा जंक डडलांंी णलललेी ममळकत फ, बबपींच् ाा ंा े त फशीच े य ाात फ हली. ाटप लस त फाची ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ मध् ाे त् ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. बबपींची सख् खी बणहि (बबपींच् ाा जंक डडलांची म लगी) अवंत फा, ाा ंदीलीव रुध् ल त फक्रार लाखल करय ाास चा डीत फ हली. ाोगााोगांे मडंलअधिकारी त् ाा ळेस चा डीत फच होत फ.े मडंलअधिकार् ाांंी वत फच् ााकड ेचौकशी केली त फवे् हा वत फंे सांधगत फले की, लत्तकरहिाप ूीपासूं बबपींच् ाा ंा े त् ााच् ाा जंक डडलांंी णललेली ममळकत फ, बबपींच् ाा डडलांचे वंिं झाल् ाा र, झालले् ाा ाटपात फ, बबपींच् ाा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 95

ंा े त फशीच े य ाात फ हली हहे. बबपीं लत्तक गलेा हहे हणि हत फा त् ााच ेजंक डडलही मात फ हहेत फ. त फवे् हा बबपींचा, त् ााच् ाा जंक डडलांंी णललेल् ाा ममळकत फी र हक् क ंाही. त् ााम ळे बबपींच् ाा ंा े असलेल् ाा ममळकत फीचेही, त् ााच् ाा जंक डडलांच् ाा ारसांत फ ाटप करय ाात फ ाा ेककं ा बबपींचे लत्तकरहि रद ल करय ाात फ ाा .े. मडंलअधिकार् ाांंी अवंत फाला सांधगत फले की, णहलं ूलत्तक वं ााह अधिवंाम, १९५६, कलम १२ (ब) अ् ाे लत्तक हपत्ााला, लत्तकरहिाप ूी ममळालेली मालमत्ता ककं ा त्ाा रील लत्तकरहिाप ूीची हबिंंे त्ााच्ााकडचे वंणहत फ राहत फील हणि कलम १२ (क) अ् ाे लत्तक हपत् ााला, लत्तकरहिाप ूी ममळालेली मालमत्ता कोिीही काढूं घेश शकिार ंाही अशी त फरत फलू हहे. त फसेच ाा कााद ााच् ाा कलम १५ अ् ाे कोित फहेी काालेशीर लत्तकरहि, लत्तकराही मात फा ककं ा वपत्ााकडूं रदल करत फा ाेिार ंाही. त फसेच लत्तक हपत्ाही लत्तकराही मात फा-वपत्ााचा त्ााग करुं त्ााच्ाा जंक घरायाात फ जाश शकिार ंाही. त् ााम ळे त फ मच् ाा लो् ही व ंतं फी काालेबाह् ा हहेत फ. हपली कााद ाात फील त फरत फ लींबाहेरील कोित फीही व ंतं फी मा् ा होिार ंाही ााची अवंत फाला जाणि झाली. ९२. दाबमनमममकम दस् त : िमकम : भारत फीा ारसा कााला, १९२५, कलम ५८ ; म ष्स लम व्ाक्त फीगत फ (पसां ल लॉ) कााला; ंदीलिी कााला, कलम १८ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. त फला ी ाांचकेड ेरफीकंे णहबांाम् ााचा ंदीलिीकृत फ लस त फ हिूं णलला. त फला ी भाशसाहेब ं ीं होत फ.े त् ाांं ा णहबांामा म् हिजे ंेमके काा ााचा बोि होत फ ंव् हत फा. मडंलअधिकारी हल् ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त् ाांंा णहबांाम् ााबाबत फ माणहत फी व चारली. मडंलअधिकारी ाांंी त फला ी भाशसाहेबांंा माणहत फी णलली की, म ष्सलम काादाा् ाे बक्षक्षसाला ‘णहबा’ म्हित फात फ. जी म ष्सलम व्ाक्त फी डडलोपाष्जात फ सथा र/जंगम मालमत्ता िारि करीत फ असेल त फी व्ाक्त फी, इत फर सहिारकांची ‘णहबा’ सा ी समंत फी ंसली त फरीही त्ााची सथा र/जंगम ममळकत फ ‘णहबा’ म्हिूं लेश शकेल. रक्त फसबंिंी ंात्ाामध्ाे केलेल्ाा त फदीडी ‘णहबांामा’ होश शकत फो. ‘णहबांामा’ सा ी ह श्ाक असलेल्ाा अटी म्हिज े(१) ‘णहबा’ लेिार् ााची इच्छा त्ााचे रकाकटीकरि (२) ज्ााला ‘णहबा’ दाा ााचा हहे त्ााची अथ ा त्ााच्ाा त फींे ल सर् ााची समंत फी. (३) जी मालमत्ता ‘णहबा’ दाा ााची हहे त्ाा मालमते्तचा रकात्ाक्ष अथ ा अरकात्ाक्ष त फाबा णलला पाणहज.े ाापकैी एकही गोष्ट घडली ंाही त फर ‘णहबा’ व्ा हार अ िै रत फो. काादाा् ाे कोित् ााही त फदीडी कराराची ंदील शासं लप् त फरी होत फ ंाही त् ााम ळे णहबांाम् ााचा लस त फ लखेी केला जात फो. काही ण कािी ममशलीमध् ाे काझींच् ाा समक्ष णहबांाम् ााचा लखेी लस त फ करुं त फो वंबिंकाकड ेंदीलिीकृत फ केला जात फो. ंदीलिी कााला, कलम १८ अ् ाे रु. १००/- पेक्षा जास त फ ककंमत फीच् ाा मालमते्तचा लखेी करार हा ंदीलिीकृत फ असिे बिंंकारक हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 96

ंेहमीच् ाा ंदीलिीकृत फ लस त फारकामािेच णहबांाम् ााचा ंदीलिीकृत फ लस त फ गा ंम ं ा ६ मध् ाे ंदील ूं महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम १५० अ् ाे त् ाा र कााा ाही करा ी. ९३. साकमरी ससं्ाेतफे रममीण क्षेत्रमत असलेल्यम जममनीकी खरेदी : िमकम : भारत फीा ंदीलिी कााला, कलम १७ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५० ; क ळकााला कलम ६४-अ ; म ंबई सहकारी संस था अधिवंाम १९२५. ग रुकृपा सहकारी ससंथेंे (चेअरमंच्ाा ंा )े, ंदीलिीकृत फ लसत फांे रामीि क्षेराबात फ असलेली जमीं खरेली केली. ााबाबत फ ंदीलिीकृत फ कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी ाांंी गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील केली हणि स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. ग रुकृपा सहकारी ससंथचेे चअेरमं हजर राणहल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी त्ााचंी समंत फीलशाक स ाक्षरी ंोटीस प सत फका र घेत फली हणि त् ााच् ााकड ेत् ाांचा हणि इत फर सलस ाांचा शते फकरी प रा ा माधगत फला त फवे् हा चेअरमं ाांंी स त फ:चा शते फकरी प रा ा हजर केला परंत फ ूइत फर सलस ाांचा शते फकरी प रा ा ंसल् ााचे सांधगत फल.े त फला ी भाशसाहेबांंी मडंलअधिकार् ाांंा मागालशां व चारल.े मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फल ेकी, क ळकााला कलम ६४-अ अ् ाे, खरेलीच् ाा णल शी, म बंई सहकारी ससं था अधिवंाम १९२५ अ् ाे ंदीलिी झालेल् ाा ससं थेला अशी जमीं खरेली करत फा ाेत फ.े खरेली घेिार ससंथेच ेचेअरमं हे शते फकरी असल्ााची प राव्ाासह खाराबी करा ी. परंत फ ूजर खरेलीच् ाा णल शी सलर ससं था म बंई सहकारी ससं था अधिवंाम १९२५ अ् ाे ंदीलिी झाललेी असा ी अ् ाथा त फो व् ा हार शते फकरी हणि बबगर शते फकरी ाांच् ाात फील बेकाालेशीर व् ा हार रेल (व ंााक व . राज् ाशासं- एम.एल.ज.े-२०११(२), ७४०). त फथावप, काही ण कािी अशा ंदीलिीकृत फ ससं था, ंदीलिीकृत फ लस त फांे शते फजमीं खरेली करत फात फ त फवे् हा फक्त फ चेअरमं शते फकरी असत फो इत फर सलसा बबगर शते फकरी असत फात फ. काही णल सांंी ससंथा व सष्जात फ झाल् ााचा अजा ंोटरी समक्ष केलेला ससं था व सजां लस त फ हजर करूं, फक् त फ ससं थचेे ंा कमी करूं इत फरांची ंा े सात फ-बारा सलरी त फशीच कााम े य ााची व ंतं फी करत फात फ. असे केल् ाास, सात फ-बारा रुं ससं थचेे ंा कमी होत फ े ससं थचेे बबगर शते फकरी सलस ा, सात फ-बारा सलरी ंा हल् ाांे हपोहप शते फकरी बंत फात फ. त् ााम ळे ससं थचेा हिीचा करार ंदीलिीकृत फ असेल त फर व सजां करारही ंदीलिीकृत फ असा ा त फसेच स ा सलस ााचं ेशते फकरी प रा े घेय ााची लक्षत फा घ् ाा ी.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 97

९४. क लम ख् त् यमरपत्रमकी अधिकाकृततम : िमकम : कें द्र शासंाचा क लम ख् त् ाारपराबाचा कााला, १८८२ ; भारत फीा म द्रांक कााला, १८९९ कलम २(२१). क लम ख् त् ाारपराबाद ारे होिार् ाा खरेली- व क्री व् ा हारांबाबत फ चचाा स रू असत फांंा, त फला ी भाशसाहेबांंी, मडंलअधिकार् ाांंा क लम ख् त् ाारपराबाच् ाा अधिकृत फत फबेाबत फ माणहत फी लेय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी ख लासा केला की, कााद ााला क लम ख् त् ाारपराबाचा कााला हा कें द्र शासंांे केलेला कााला असूं त फो सपंिूा भारत फात फ एक मे १८८२ पासूं लाग ूझाला. ाा कााद ााच् ाा कलम १अ अ् ाे " क लम ख् त् ाारपराब" म् हिजे असा कोित फाही लस त फ, ज् ााद ारे एखाद ाा व मशष् व् ाक् त फीला, क लम ख् त् ाारपराब करुं लेिार् ाा व् ाक्त फीच् ाा त फींे काम करत फा ाेईल. कलम २ अ् ाे, ह श् ाकत फा असल् ाास क लम ख् त् ाारपराबिारक, कोित फाही लस त फ, (क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ााच् ाा त फींे) त् ााच् ाा स त फ:च् ाा ंा ांे, स ाक्षरींे हणि ह श् ाकत फा ाटल् ाास स त फ:ची म द्रा (own seal) उमट ूं अमंलात फ हिू शकेल. हणि अशारकाकारे क लम ख् त् ाारपराबिारकांे केलेला लस त फ क लम ख् त् ाारपराब करुं लेिार् ाा व् ाक्त फींे, स त फ:च् ाा स ाक्षरींे हणि स त फ:ची म द्रा (own seal) उमट ूं केलेला हहे असे कााद ाांे मांय ाात फ ाेईल. त फथावप, एखाले कृत् ा कााद ाां सार स त फ: करिे भाग असल् ाास ाा कलमाची बािा ािेार ंाही. क लम ख् त् ाारपराबिारकामाफा त फ केलेले कोित फहेी कृत् ा ककं ा णललेली रक् कम, करार जर सद भा ंेंे (act in good faith) केलेले असेल त फर त फो कोित् ााही मशक्षेस पाराब रिार ंाही. जर क लम ख् त् ाारपराब करुं लेिारी व् ाक् त फी जर क लम ख् त् ाारपराबिारकामाफा त फ कोित फहेी कृत् ा ककं ा रक् कम लेिे/घेिे, करार करय ााप ूी मात फ झाली असेल, ेडी झाली असेल, णल ाळखोर झाली असेल ककं ा वत फंे क लम ख् त् ाारपराब रद ल केल ेअसले हणि ााची कल् पंा क लम ख् त् ाारपराबिारकाला खरोखरच ंसेल हणि क लम ख् त् ाारपराबिारकांे केलेले असे कृत् ा सद भा ंेंे (act in good faith) केलेले असेल त फर त फो कोित् ााही मशक्षेस पाराब रिार ंाही. परंत फ ूाा कलमाम ळे क लम ख् त् ाारपराबिारकाला रक् कम/पसैा लेिार् ाा व् ाक् त फीचा, णललेल् ाा रकमे रील हक् क सपंत फो असे ंाही. क लम ख् त् ाारपराबिारकाला रक् कम/पसैा लेिार् ाा व् ाक् त फीला त् ााची रक् कम परत फ ममळय ााचा कााद ाा् ाे जो हक् क असेल त फो अबाधित फ राहील. जर एखाद ाा मणहलेंे वत फच् ाा लग् ं ाप ूी कोिाला मतृ्ा पराबासबंिंी ंसलेल् ाा कामांसा ी क लम ख् त् ाारपराब णलले असेल त फर वत फच् ाा लग् ं ांतं फरही त फ ेक लम ख् त् ाारपराब जि ूवत फच ेलग् ं झाले ंाही असे गहृीत फ िरुं अमंलात फ राहील. क लम ख् त् ाारपराबिारक खालील कामे करू शकत फो: (अ) क लम ख् त् ाारपराबिारकाला क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ााच् ाा त फींे कोित फाही लस त फ, (क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ााच् ाा त फींे) त् ााच् ाा स त फ:च् ाा ंा ांे, स ाक्षरींे हणि ह श् ाकत फा ाटल् ाास स त फ:ची म द्रा (own seal) उमट ूं अमंलात फ हि ूशकेल. परंत फ ूक लम ख् त् ाारपराबात फ ंम ल अटी, शत फी हणि अधिकाराबाहेर जाशं काम करत फा ाेिार ंाही. (ब) क लम ख् त् ाारपराबिारकां ेअत् ातं फ रकाामाणिकपिे काम करिे अपेक्षक्षत फ हहे. (क) क लम ख् त् ाारपराबिारकांे केलेल् ाा फस ेधगरीसा ी क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ााला जबाबलार र त फा ाेिार ंाही. (ड) क लम ख् त् ाारपराबा् ाे क लम ख् त् ाारपराबिारकाला णलललेे अधिकार त् ााला ल सर् ाा व् ाक् त फीला त फबणलल करत फा ाेिार ंाहीत फ.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 98

(इ) क लम ख् त् ाारपराबिारकां,े क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ाा व् ाक् त फीला, सोपव लेल् ाा कामाचा हणि पशैाचा णहशोब ेळो ेळी लेिे ह श् ाक हहे. क लम ख् त् ाारपराब कााद ाात फ क लम ख् त् ाारपराब क लम ख् त् ाारपराब किी रद ल होत फ ेााचा उल् लेख करय ाात फ हलेला ंाही. त फथावप, क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ाा व् ाक् त फीस त फ ेकिीही रद ल करय ााचा अधिकार हहे. अशा रद लत फबेाबत फ त् ाांे क लम ख् त् ाारपराबिारकास कळव िे अपके्षक्षत फ हहे. भारत फीा करार कााला, १८७२, (Indian Contract Act, 1872) कलम २०१ अ् ाे क लम ख् त् ाारपराब लेिार् ाा व् ाक् त फीला क लम ख् त् ाारपराब रद ल करय ााचा अधिकार असत फो ककं ा क लम ख् त् ाारपराबिारक क लम ख् त् ाारपराबाचा त् ााग करु शकत फो. स ासािारिपिे क लम ख् त् ाारपराबिारका र सोप लेले काम पिूा झाल् ाा र क लम ख् त् ाारपराब हपोहप रद ल रत फ.े त फथावप, रकात् ाेक क लम ख् त् ाारपराबात फ त फ ेकिी रद ल/रकाभा णहं रेल ााचा उल् लखे जरूर असा ा. क लम ख् त् ाारपराब लेिारी व् ाक् त फी ककं ा क लम ख् त् ाारपराबिारक मरि पा ल् ाास क लम ख ्त् ाारपराब हपोहप रद ल रत फ.े परंत फ ूस था र मालमते्तत फ क लम ख् त् ाारपराबिारकाचा हक् क/अधिकार वंमााि करिारी क लम ख् त् ाारपराब,े क लम ख् त् ाारपराब लेिारी व् ाक् त फी मरि पा ली त फरी काम पिूा झाल् ाामश ाा रद ल रत फ ंाहीत फ. (उला. सोसााटी बांिकामासा ी क लम ख् त् ाारपराब लेय ाात फ हले होत फ.े बांिकाम स रू असत फांंा क लम ख् त् ाारपराबलेिार मात फ झाला. अशा ेळेस क लम ख् त् ाारपराब लेिारा मात फ झाला म् हिूं क लम ख् त् ाारपराब रद ल ं होत फा, क लम ख् त् ाारपराबात फ ंमूल केल् ाा ंसार बांिमाम पूिा झाल् ाा र क लम ख् त् ाारपराब रद ल होईल). क लम ख् त् ाारपराब लेिारी व् ाक् त फी ेडी ककं ा णल ाळखोर घोवषत फ झाल् ाास क लम ख् त् ाारपराब हपोहप रद ल रत फ.े क लम ख् त् ाारपराबाचे खालील रकाकार हहेत फ: १) सािारि क लम ख् त् ाारपराब [General Power of Attorney (GPA)] : स ासािारि कामासा ी रकावत फवंिी ंेमूं त् ााला अधिकार लेिे. ाेथे "स ासािारि" ाा शब् लाचा अथा 'कामाचा व षा' सामा्ा असिे असा होत फो, णललेले अधिकार स ासािारि हहेत फ असा होत फ ंाही. जर क लम ख् त् ाारपराबाच् ाा लस त फात फ, क लम ख् त् ाारपराबिारका र सोप लेले काम व मशष् ट असेल ककं ा त् ाा कामाचा व मशष् टररत् ाा उल् लखे केलेले असेल त फर त फ ेक लम ख् त् ाारपराब सािारि मांले जािार ंाही. त् ााला माााणलत फ क लम ख् त् ाारपराब मांले जाईल. २) व शषे क लम ख् त् ाारपराब [Special Power of Attorney (SPA)] : व मशष् ट काम ककं ा कामांसा ी णललेल् ाा क लम ख् त् ाारपराबाला व शषे क लम ख् त् ाारपराब म् हित फात फ. ३) शाश् त फ क लम ख् त् ाारपराब [Durable Power of Attorney (DPA)] : ज् ाा क लम ख् त् ाारपराबात फ, क लम ख् त् ाारपराब करूं लेिारी व् ाक् त फी जरी मांमसकष्ष् ाा असमथा झाली त फरी क लम ख् त् ाारपराब िारकाला णललले ेअधिकार कााम राहत फील असा उल् लखे असत फो त् ााला शाश् त फ क लम ख् त् ाारपराब म् हित फात फ. क लम ख् त् ाारपराब एखाद ाा स था र मालमते्तत फ अधिकार वंमााि करिारे ंसेल त फर त फ ेंदीलिीकृत फ असिे ह श् ाक ंाही. परंत फ ूजर क लम ख् त् ाारपराब, रुपाे शभंरपके्षा जास त फ ककंमत फीच् ाा स था र मालमते्तव षाी केलेले असेल त फर त फ ेम द्रांक श ल् कासह ंदीलिीकृत फ असिे ह श् ाक हहे. त फथावप अ् ा रकाकारचे क लम ख् त् ाारपराब ंोटरीकड ेंदीलव लेल ेअसा े. ममळकत फ व क्रीसा ी सािारि क लम ख् त् ाारपराब प रेसे ंाही असा वंकाल स रज लँप हणि रकाा. मल. व रुध् ल हरराांा राज् ा इत फर ाा रकाकरिात फ स ोच् च ् ाााालाांे णलला हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 99

९५. द सर् यमच् यम शतेमतनू पमईपलमईन टमकणे : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम ४९.

अमोलला त् ााची शते फजमीं बागाात फ करयाासा ी लगत फच् ाा व श् ासरा ांच् ाा शते फजममंीत फूं पाय ााची पाईपलाईं टाकिे ह श् ाक होत फ.े लगत फच् ाा शते फकर् ााच् ाा शते फात फूं पाईपलाईं ंेय ाासा ी काा करा े ााची माणहत फी घेय ाासा ी, अमोलंे त फला ी भाशसाहेबांची भेट घेत फली. त फला ी भाशसाहेबांंी अमोलला माणहत फी णलली की, लगत फच् ाा शते फकर् ााशी असलेले सबंिं सामजंसााचे असत फील त फर अशी पाईपलाईं ंेय ाात फ अडचि ाेत फ ंाही. जर काढयाास कोिाचीही हरकत फ ंसेल त फर ाल वंमााि होत फ ंाहीत फ अशा रकाकरिी कोित्ााही पर ांगीचा लेखील रकाश्ं उदभ त फ ंाही. त फथापी लगत फचा शते फकरी पाईपलाईं ंेय ाासा ी अडथळा वंमााि करत फ असेल त फर अडचि होत फ.े अशी पाईपलाईं ंेय ाासलंभाात फ महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ च् ाा कलम ४९ मध् ाे हणि महाराष्र जमीं महसलू (पायााचे पाट बांििे) वंाम १९६७ अ् ाे त फरत फ ल केलेली हहे. ाा अतं फगात फ, ज्ाा शते फकर् ााला ल सर् ाा शते फकर् ााच् ाा शते फजमींीत फूं , स त फ:च् ाा शते फापाांत फ पाईपलाईं ककं ा पाय ााचा पाट बांियााची इच्छा असेल, त्ाांे व हीत फ ंम ् ाामध्ाे, पाईपलाईं कशी टाकिार ााचा कच् चा ंकाशा सात फ-बारा उत फारा जोडूं त फहमसललाराकड ेअजा करिे ह श् ाक असत फ.े असा अजा ममळाल्ाांतं फर त फहमसललार स ा सबंधंित फांंा ंोटीस काढूं त्ाांंा हपले म्हििे मांडयााची सिंी लेत फात फ. शजेारच्ाा शते फकर् ााची हरकत फ असेल त फर हरकत फीच ेम द ले त फपासले जात फात फ. अजालाराची गरज व चारात फ घेशं पाईपलाईं टाकय ााची ककं ा पाय ााचा पाट बांियााची पर ांगी णलली जात फ.े अशी पर ांगी लेत फांंा, शजेारच्ाा शते फकर् ााचे कमीत फकमी ं कसां होईल अशा पध्लत फींे पाट टाका े, पाट ककं ा पाईपलाईं ही ज ळच्ाा अतं फरांे टाका ी, पायााच्ाा पाटाची रंुली ही ककमां ह श्ाक हणि कोित्ााही बाबत फीत फ णलड ममटरपेक्षा जासत फ अस ूंाे, पाईप लाईं टाकत फांंा त फी ककमां अध्ााा ममटरपके्षा जासत फ खोली र टाका ी, शजेारच्ाा शते फकर् ााला ाज ी भाड ेद ाा े हणि पाईपलाईं टाकत फांंा त फसेच वत फची ल रुसत फी करत फांंा कमीत फकमी जमीं खोलली जाईल त फसेच खोललेली जमीं अजालारांे प ् हा स खचाां े प ा त फ करा ी अशा अटी लालल् ाा जात फात फ. पाट ककं ा पाईपलाईं टाकत फांंा जर शते फात फ उभी वपके असत फील त फर त्ाांंा कमीत फकमी ं कसां पोहोचेल ााची लक्षत फा घ् ाा ी, त फरीही वपकाचंे ं कसां झाल्ाास, ं कसां भरपाई लेय ााची जबाबलारी अजालाराची असत फ,े अशी ं कसां भरपाई लेयाात फ कसरू करयाात फ हला त फर त फी रक् कम जमीं महसलूाची थकबाकी म्हिूं सलू करत फा ाेत फ.े पाईपलाईंबाबत फ ककं ा पायााच्ाा पाटाबाबत फ त फहमसललारांी णललेल्ाा हलेशाव रुध्ल अपील करत फा ाेत फ ंाही त फथावप, ाात फ जर अ्ााा झाला असेल त फर ष्जल्हाधिकार् ााकंड ेलाल मागत फा ाेत फ.े अष्सत फत् ात फ असलेले पायााचे पाट ककं ा पाईपलाईंला कोिी ं कसां पोहोच यााचा रकाात्ं केल्ाास सबंिंीत फ शते फकर् ाांे त फहमसललाराकड ेलाल मागा ी. जमीं महसलू अधिवंाम १९६६ कलम ४९(१०) अ् ाे अशा ं कसांीसा ी लंडाची त फरत फ ल हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 100

९६. पमरसी ामीय दत्तक प त्र : िमकम : भारत फीा उत्तराधिकार अधिवंाम, १९२५, कलम ५० त फ े५६ ; महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम १४९, १५०. जहांधगर ंा ाचा पारसी खात फलेार मात फ झाल् ााबाबत फची कागलपराब ेरकााप्त फ झाल्ाांतं फर त फला ी भाशसाहेबांंी अजाां सार गा ंम ं ा ६ क मध्ाे ंदील घेत फली. सथावंक चौकशी केली. हणि ारस रा मजंूर झाल् ाांतं फर गा ंम ं ा ६ मध्ाे त्ााची ंदील करूं स ा णहत फसबंिंीत फांंा ंोटीस बजा ली. एक णल स मात फ जहांधगर ाांंी लत्तक घेत फलेला जफर ंा ाचा म लगा त फला ी भाशसाहेबांकड ेहला हणि त् ाांे त फदीडी त फक्रार केली की, त फो मात फ जहांधगर ाांचा लत्तक प राब असूं , मात फ जहांधगरच् ाा ममळकत फीच् ाा ाटिीत फ त् ााला णहस सा ं ममळाल् ाांे त् ााची ारस ंदीलीबाबत फ त फक्रार होत फी. त फला ी भाशसाहेबांंी त् ााला समजा ूं सांधगत फले की, पारसी िमाात फ ‘म लगा’ हणि ‘म लगी’ ाा सञंानेत फ सा राब ककं ा लत्तक म लगा ककं ा म लगी ाांचा समा ेश होत फ ंाही. पारसी िमाां सार सा राब म लगा ककं ा म लगी म्हिज ेत्ाा मात फा ककं ा वपत्ााच ेप ूी झालले्ाा लग्ंापासूं झालेले हपत्ा. अशा हपत्ााला सा राब मात फा ककं ा सा राब वपत्ााच्ाा ममळकत फीत फ ारसा हक्क ममळत फ ंाही. परंत फ ूाा सञंानेत फ मात फ म लगा ककं ा म लगी ाांचा समा ेश अस ूशकत फो. लत्तकाबाबत फही पारसी िमाात फ काटेकोर वंाम ंाहीत फ. पारसी िमाात फ अतं्ाव िी करयाासा ी लत्तक घेत फले जात फ.े पारसी िमाात फ लत्तक हपत्ााला ‘पल क प राब’ ककं ा ‘िमाप राब’ म्हित फात फ. ‘पल क प राबाची’ ंेमिूक, पारसी व्ाक्त फी हाात फ असत फांंा केली जात फ ेत फर ‘िमाप राबाची’ ंेमिूक पारसी व्ाक्त फी मात फ झाल्ाांतं फर अतं्ाव िी कााा करयाासा ी केली जात फ.े लत्तक घेिार् ाा मात फा ककं ा वपत्ााच्ाा ममळकत फीत फ, लत्तक हपत्ााला ारसा हक्क ममळत फ ंाही. मतृ्ापूराबां सार लत्तक हपत्ााला काही ममळकत फ णलली जाश शकत फ.े त् ााम ळे पारसी िमाात फील त फरत फ लींं सार त फ म् हाला मात फ जहांधगरच् ाा ममळकत फीत फ णहस सा ममळिार ंाही.

९७. मासलूी न् यमयमलयीन कममकमजमतील प्रम ख तरत दी : िमकम : महाराष्र जमीं महसूल अधिवंाम १९६६, कलम २२४. त फला ी भाशसाहेबाचंी पलो् ं त फी मडंलअधिकारी म् हिूं झाली होत फी. मडंलअधिकारी म् हिूं त फक्रार केसेसची स ं ा िी कशी घ् ाा ी ााबाबत फ जािूं घेय ाासा ी त् ाांं ी मडंलअधिकार् ाांंा, महसलूी ् ाााालाीं कामकाजात फील रकाम ख त फरत फ लींबाबत फ माणहत फी लेय ााची व ंतं फी केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फल ेकी, महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम २२४ मध् ाे महसलू अधिकार् ाांची कााापध् लत फी व षल हहे.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 101

हक्क ंदीलिीची मागिी करिार् ाा व्ाक्त फी र सबंधंित फ कागलपराब े माणहत फी प रव यााची जबाबलारी असत फ.े सात फ-बारा हा जमीं मालकीचा रकााथममक प रा ा मांला जात फ असला त फरी वंिाााक प रा ा मांला जात फ ंाही. सात फ-बारा जोपाांत फ बेकाालेशीर रव ला जात फ ंाही त फोपाांत फ त फो खरा असल्ााच ेकाादाांे गणृहत फ मांल ेजात फ.े कलम २२७ अ् ाे प रा ा ककं ा लस त फऐ ज सालर करय ाासा ी कोित् ााही व् ाक् त फीला सम् स काढय ााची त फरत फ ल हहे. असा सम्स काढयााच ेअधिकार अव् ल कारकूं हणि त्ाापेक्षा ररष् अधिकार् ााला हहेत फ. कलम २३० अ् ाे ंोटीस बजा य ााची रीत फ णललेली हहे. कलम २२९ अ् ाे साक्षीलारास उपष्स थत फ राहय ाास भाग पाडत फा ाेत फ.े केस स रू होत फाच मळू त फक्रारीच्ाा रकात फी स ा रकावत फ ालींं ा लेिे बिंंकारक हहे. महसलू अधिकार् ाांे त्ााबाबत फ सपष्ट लेखी हलेश दाा ेत फ. एखाद ाा रकाकरिात फ वंकाल लेत फांंा वंकालपराबात फ ाली, रकात फी ाली ाांच्ाा ंा ाचा उल्लखे करू ंाे. त्ाांचा उल्लेख ‘ ाली’, ‘रकावत फ ाली’, ‘रकावत फ ाली क्र. १, ‘रकावत फ ाली क्र.२’ ककं ा ‘जाब लेिार’ असा करा ा. कलम २३२ अ् ाे कोित फाही पक्षकार जर ंोटीस बजा ूं स ध्ला स ं ा िीसा ी हजर राहत फ ंसेल त फर त्ााच्ाा अं पष्सथत फीत फ स ं ा िी घेशं वंिाा लेत फा ाेईल ककं ा रकाकरि काढूं टाकत फा ाेईल. परंत फ ूअशा पक्षकारांे जर वंिाााच्ाा णलंांकापासूं ३० णल सात फ, त्ााच्ाा अं पष्सथत फीबाबत फ समािांकारक कारि णलल ेत फर त्ााच्ाा अं पष्सथत फीत फ काढलेला हलेश रदल करत फा ाेईल. कलम २३३ अ् ाे अपररहााा कारिास त फ महसलू अधिकार् ाास महाराष्र जमीं महसलू अधिवंामाच्ाा अ् ाे लेखी कारि ंमलू करूं स ं ा िी सथधगत फ करत फा ाेत फ.े परंत फ ूअशा ेळेस उपष्सथत फ पक्षकारांंा स ं ा िीची प ढील त फारीख, ेळ सथळ कळ ा े. स ा प रा े सपंल्ाांतं फर रकाकरि वंकालासा ी बलं करयाात फ ाेत फ.े वंकालासा ी रकाकरि बलं केल्ाांतं फर १५ णल सात फ वंकाल लेिे ह श्ाक हहे हा काळ अपररहााा पररष्सथत फीत फ ३० णल स अस ूशकत फो. ३० णल सांंतं फर वंकाल णलल्ाास व लबंाची कारिे वंकालपराबात फ ंमलू करिे ह श्ाक हहे. कलम २४३ अ् ाे महाराष्र जमीं महसलू अधिवंामाच्ाा कोित्ााही केसमध्ाे उदभ लेला खचा सबंधंित फांंा रकाोसेस फी च्ाा स रूपात फ ककं ा त्ाांच्ाा खचाांे ंोटीस बजा याासा ी मजंूर करत फा ाेत फो. त्ााबाबत फचे हलेश काढयााच ेअधिकार महसलू अधिकार् ााला हहेत फ. कलम २३९ अ् ाे रीत फसर ककं ा सकं्षक्षप्त फ चौकशी रकाकरिात फ प रा ा म्हिूं पक्षकारांमाफा त फ लाखल केलेले मळू लसत फऐ ज, पक्षकारांे त फसा अजा केल्ाास, ाोग्ा त फी फी घेशं परत फ लेत फा ाेत फात फ. णल ािी रकाककाा सणंहत फा १९०८ मिील रकाकरि २२ मिील कलम ४ अ् ाे एकमे ाली ककं ा रकावत फ ाली मात फ झाल्ाास, त्ााच्ाा मतृ्ाू णलंांकापासूं ९० णल सात फ त्ााच्ाा ारसांची ंा ेलाव्ाात फ लाखल होिे ह श्ाक हहे. जर ९० णल सांच्ाा म लत फीत फ ारसांची ंा ेलाव्ाात फ लाखल झाली ंाहीत फ त फर ला ा रदल होत फो. कॅव्हेट (Caveat) म् हिज े्ाााालाात फ लाखल असलेल्ाा ककं ा लाखल करा ााच्ाा एखादाा लाव्ाामध्ाे व रूध्ल पक्ष अजा करेल अस ेगणृहत फ िरूं, कॅव्हेट लाखल करिार् ााला स ं ा िीची सिंी णलल्ाामश ाा अशा लाव्ाामध्ाे वंिाा होश ंाे अशा हशााचा अजा म्हिजे कॅव्हेट. ााची काालेशीर त फरत फलू णल ािी रकाकक्राा सणंहत फा १९०८, कलम १४८-अ हणि ऑडार ४०-अ अ् ाे हहे. कॅव्हेटचा अमंल अजा लाखल केल्ााच्ाा णलंांकापासूं ९० णल स असत फो. ९० णल सांंतं फर कॅव्हेटचा अमंल सपं ष्टात फ ाेत फो.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 102

९८. समियजननक वपण्यमच्यम पमण्यमच्यम उदभिमजिळ विाीर खोदणे : िमकम: महाराष्र भूजल अधिवंाम १९९३, कलम ३. रव दं्रला त् ााच् ाा शते फात फ व हीर खोलााची होत फी. त् ााबाबत फ चौकशी करय ाासा ी त फो चा डी र ाेशं त फला ी भाशसाहेबांंा भेटला. कागलपराबांची पाहिी केल् ाांतं फर असे हढळले की, रव दं्र ज् ाा ण कािी व णहर खदीय ााच ेवंाोजं करत फ होत फा त फ ेण काि सा ाजवंक वपयााच्ाा पायााच्ाा उदभ ापासूं पाचश ेमीटर अतं फरापेक्षा कमी होत फ.े त फला ी भाशसाहेबांंी रव दं्रला सांधगत फले की, महाराष्र भजूल अधिवंाम १९९३, कलम ३ अ् ाे कोित्ााही खाजगी व्ाक्त फीला सा ाजवंक वपयााच्ाा पायााच्ाा उदभ ापासूं ५०० मीटर अतं फरापाांत फ व हीर खोलत फा ाेत फ ंाही. त फथावप, व मशष् पररष्सथत फीत फ, त फांबराबक अधिकार् ााचे मत फ घेशं सक्षम अधिकारी ााबाबत फ पर ांगी लेश शकत फो.

९९. समियजननक उप्िमबमबत तक्रमर : िमकम : फौजलारी रकाकक्राा संणहत फा, १९७३, कलम १३३ व ठ लरा ांंी त फला ी चा डीत फ ाेशं, त फला ी भाशसाहेबांकड ेत फक्रार केली की, गा ात फील अजंूमं ंा ाच् ाा इमारत फीत फूं बाहेर ाेिार् ाा सांडपायााम ळे ल गांिी पसरलेली असूं ज ळपासच् ाा लोकांंा काम करत फा ाेिे अशक्ा झाल ेहहे. अशा सांडपायााम ळे सा ाजवंक रोगराई पसरयााचा िोका हहे. त फ म् ही काहीत फरी कार ाई करा. त फला ी भाशसाहेबांंी व ठ लरा ांंा सल् ला णलला की ााबाबत फ त् ाांंी त फाल का लंडाधिकारी ककं ा उपव भागीा लंडाधिकारी ाांच् ााकड ेलेखी त फक्रार लाखल करिे ाोग् ा होईल. त फाल का लंडाधिकारी हणि उपव भागीा लंडाधिकारी ाांंा फौजलारी रकाकक्राा सणंहत फा, १९७३ कलम १३३ अ् ाे सा ाजवंक उपद्र ाव रूध्ल कार ाई करय ााच ेअधिकार हहेत फ. पोलीस अह ाल ककं ा खाजगी व्ाक्त फींे अथ ा तृ्तपराब, लरूलशां अथ ा अ्ा रकाकारे सा ाजवंक उपद्र ाबाबत फ ममळालेल्ाा माणहत फी रूं त फाल का लंडाधिकारी ककं ा उपव भागीा लंडाधिकारी ाा कलमा् ाे कार ाई करू शकत फात फ. जर कोित् ााही व् ाक् त फींे, १. स ासामा्ा लोक ज्ाा सा ाजवंक सथळाचा/रसत्ााचा/ंलीचा/जलमागााचा काालेशीरररत्ाा ापर करत फात फ त्ाात फ कोिीत फरी बेकाालेशीरपिे अडथळा वंमााि केला हहे. ककं ा २. एखाला व्ा साा/ े लेला माल, स ासामा्ा लोकांच्ाा हरोग्ााला घात फक रु शकेल, ककं ा ३. एखादाा मालाम ळे/इमारत फीम ळे ककं ा अ्ा कारिाम ळे हग लाग ूशकेल अथ ा सफोट होश शकेल अथ ा ाा रकाकारच्ाा पलाथााची व ल्हे ाट करयाास रकावत फबिं करिे ह श्ाक हहे, ककं ा ४. एखादाा इमारत फ/त फबं/ूझाड ााम ळे ाेिार् ाा-जािार् ाा स ासामा्ा लोकांंा इजा होश शकेल, ककं ा ५. एखादाा खोलकामाम ळे/ त फला /व णहरीम ळे स ासामा्ा लोकांंा अपघात फ होश शकेल त्ााम ळे अशा जागी क ं पि घालिे ह श्ाक हहे, ककं ा ६. कोित फहेी िोकालााक जंा र ंष्ट करिे/कदीड ं े िे ह श्ाक हहे, ककं ा

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 103

७. एखादाा घरात फूं /इमारत फीत फूं बाहेर ाेिार् ाा सांडपायााम ळे ल गांिी पसरलेली असूं लोकांंा काम करत फा ाेिे अशक्ा झाल ेहहे अथ ा अशा सांडपायााम ळे सा ाजवंक रोगराई पसरयााचा िोका हहे, ककं ा ८. टोकलार णखळे रसत्ाा र पसर याात फ हल ेहहेत फ, ककं ा ९. एखादाा व्ाक्त फींे सा ाजवंक व णहरीज ळ शौचाला बांिल ेहहे, ककं ा १०. एखादाा व्ाक्त फींे सा ाजवंक जागे र मभतं फ उभी केली हहे, ककं ा ११. एखादाा व्ाक्त फींे सा ाजवंक रसत्ाा र अवत फक्रमि केल ेहहे, ककं ा १२. एखादाा व्ाक्त फींे सा ाजवंक रसत्ाा र चब त फरा बांिला हहे, ाा ककं ा अशा सा ाजवंक उपद्र ाची माणहत फी ममळत फाच त फाल का लंडाधिकारी हणि उपव भागीा लंडाधिकारी ाांंी फौ.रका.स.ं कलम १३३ अ् ाे असा सा ाजवंक उपद्र वंमााि करयाास कारिीभतू फ व्ाक्त फीला सशत फा हलेश काढ शकत फात फ हणि अशा व्ाक्त फीस ह श्ाक त फो अ िी लेशं सलर उपद्र बलं करयाासा ी/इत फरराब हलव याासा ी हलेश पाररत फ करा ा ककं ा म्हििे मांडयाासा ी समक्ष हजर राहयााचा हलेश पाररत फ करू शकत फात फ. फौ.रका.स.ं कलम १३५ अ् ाे हलेश बजा ला गेल्ाांतं फर सबंिंीत फ व्ाक्त फींे असा उपद्र ंमलू अ िीत फ लरू केला पाणहज ेककं ा समक्ष हजर राहूं म्हििे सालर केल ेपाणहजे. फौ.रका.स.ं कलम १३५ अ् ाे हलेश बजा ला गेल्ाांतं फरही सबंिंीत फ व्ाक्त फींे असा उपद्र ंमलू अ िीत फ लरू केला ंाही ककं ा समक्ष हजर राहूं म्हििे सालर केल ेंाही हणि हलेशाच ेपालं केल ेंाही त फर फौ.रका.स.ं कलम १३६ अ् ाे अशी व्ाक्त फी भारत फीा लंड सणंहत फा, कलम १८८ अ् ाे कार ाईस पाराब रत फ.े

१००. ज्येष्ठ नमगररक ननिमया अधिकाननयम २००७ : िमकम : हई डडलांचा ज्ाेष् ंागररकांचा वं ााह कल्ााि अधिवंाम-२००७ सलांलंरा ंा ाचे ा ष ेसत्तर असलेले ाो धृ् ल खात फलेार चा डीत फ त फला ी भाशसाहेबांकड ेहले हणि त् ाांची म ले चांगली कम त फी असूं ही, त् ााचंी लेखभाल करीत फ ंाहीत फ अशी त फक्रार करू लागले. सलांलंरा ांंा त फीं म ले होत फी जी चांगल् ाा पला र शहरात फ ंोकरीला होत फी. सलांलंरा ांंी स त फ:च् ाा ंा ा रील शते फजमींही वत फ् ही म लांंा बक्षीसपराबांे लेशं टाकली होत फी. सलांलंरा ांची खाय ाावपय ााचीही भ्रांत फ होत फी. त् ााचंी लावंा पररष्स थत फी बघ ं त फला ी भाशसाहेबांंा त् ााचंी लाा हली. त फला ी भाशसाहेबांंी सलांलंरा ांंा सल् ला णलला की, हई डडलांचा ज्ाेष् ंागररकांचा वं ााह कल्ााि अधिवंाम-२००७ अ् ाे त फ म् ही उपव भागीा अधिकार् ाांकड ेअजा लाखल करा. ाा अधिवंामात फील कलम २(क) अ् ाे ‘म ले' ाा सञंानेत फ प राब, क्ाा, ंात फ ू ंात फ ाांचा समा ेश होत फो. कलम २(ख) अ् ाे ‘वं ााह' ाा सञंानेत फ अ्ं, सराब, वं ारा हणि दैाकीा श श्र षा (लेखभाल) उपचार ाांचा समा ेश होत फो.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 104

कलम २(घ) अ् ाे ‘हई- डडल' ाा सञंानेत फ ज्म लेिारे मात फा वपत फा, लत्तक मात फा वपत फा, सा राब मात फा वपत फा ाांचा समा ेश होत फो, मग त फ ेज्ाेष् ंागररक असो ककं ा ंसो. कलम २(ज) अ् ाे ‘ज्ाेष् ंागररक' ाा सञंानेत फ ा ष ेसा प िा केलेल्ाा अथ ा त्ाापेक्षा अधिक ााच्ाा हणि भारत फीा ंागररक असलेल्ाा व्ाक्त फीचा समा ेश होत फो. कलम 2(ट) अ् ाे ‘कल्ााि' ाा सञंानेत फ अ्ं, हरोग्ााची काळजी, मंोरंजं कें द्र ाांसा ी ज्ाेष् ंागररकांसा ी ह श्ाक असलेल्ाा इत फर स व िांसा ी केलेली त फरत फलू ाांचा समा ेश होत फो. कलम ४(१) अ् ाे स त फ:च्ाा उत्प्ंात फूं ककं ा स त फ:च्ाा मालकीच्ाा मालमते्तत फूं स त फ:चा वं ााह करयाास असमथा असलेल्ाा हई- डडलांसह ज्ाेष् ंागररक त्ाांच्ाा एका ककं ा अधिक म लांव रुध्ल वं ााहासा ी अजा करु शकत फील. कलम ५(१) (ख) अ् ाे जर हई- डडल अथ ा ज्ाेष् ंागररक वं ााहासा ी अजा करयाास असमथा असत फील त फर त्ाांच्ाात फफे रकााधिकृत फ केली व्ाक्त फी ककं ा सघंटंा अजा करु शकेल. कलम ५(१) (ग) अ् ाे ाा अधिवंामा् ाे ंेमलेल े्ााााधिकरि स ाधिकारात फ लखल घेश शकेल. कलम ५ (२) अ् ाे मामसक वं ााह भत्त्ााशी सबंधंित फ कााा ाही रकालबंबत फ असत फांंा ्ााााधिकरि हई- डडल अथ ा ज्ाेष् ंागररकांंा मामसक अतं फररम वं ााह भत्ता लेयााबाबत फ म लांंा/ंात फ ेाईकांंा वंलेश लेश शकेल. कलम ५ (४) अ् ाे कलम ५ (१) ं सार मामसक वं ााह भत्ता मागिी अजा, ंोटीस बजा ल्ााच्ाा त फारखेपासूं ंव् ल णल सांच्ाा हत फ वंकालात फ काढयाात फ ाेईल. अप ालात्मक पररष्सथत फीमध्ाे, लेखी कारिे ंमलू करुं हा अ िी कमाल त फीस णल स प ढे ाढव त फा ाेईल. कलम ५ (८) अ् ाे ्ााााधिकरिाच्ाा ाा हलेशाचे पाााप्त फ कारिामंश ाा पालं ं झाल्ाास, ्ााााधिकरिाला म लांच्ाा अथ ा ंात फ ेाईकांच्ाा व रूध्ल ॉरंट काढत फा ाेईल ककं ा लंडासह रक्कम सलू करत फा ाेईल ककं ा एक मणह्ाापाांत फ अस ूशकेल इत फक्ाा काला िीसा ी ककं ा रक्कम रकालां करयाात फ ाेईपाांत फ ककं ा ाापकैी जे हिी घडले वत फत फक्ाा काला िीसा ी कारा ासाची मशक्षा लेत फा ाेईल. परंत फ ूअस े ॉरंट काढयाासा ी, ज्ाा त फारखेस रक्कम लेा झाली होत फी त्ाा त फारखेपासूं त फीं मणह्ााच्ाा काला िीत फ अशा लेा रकमचेी सलूी करयाासा ी ्ााााधिकरिाकड ेत फसा अजा करिे ह श्ाक असेल. कलम ७(२)अ् ाे उपव भागीा अधिकार् ााच्ाा लजाापेक्षा कमी ंसलेला अधिकारी ाा ्ााााधिकरिाचा अध्ाक्ष असेल. कलम ९(१) अ् ाे स त फ:चा वं ााह चालव याास असमथा हई- डडल अथ ा ज्ाेष् ंागररक ाांच्ाा म लांे अथ ा ंात फ ेाईकांे, त्ाांचा वं ााह चालव याास ंकार णलला हहे ााची खाराबी पटल्ाांतं फर, ्ााााधिकरि अशा हई- डडल अथ ा ज्ाेष् ंागररकांंा मामसक वं ााह भत्ता लेयाासा ी त्ाांच्ाा म लांंा अथ ा ंात फ ेाईकांंा हलेश लेईल. कलम ९(२) अ् ाे असा मामसक वं ााह भत्ता लरमहा लहा हजार रुपाांपेक्षा अधिक असिार ंाही. (असा मामसक वं ााह भत्ता रव त फांंा अजालाराच्ाा अ्ं, सराब, वं ारा हणि हरोग्ााची काळजी ाा म लभतू फ गरजा त फसेच व रोिी पक्षाच ेएकूि उत्प्ंही लक्षात फ घ्ाा .े ाासा ी सरूाब: व रुध्ल पक्षकाराला स ा मागाांंी ममळिारे एकराबीत फ उत्प्ं भाधगल ेत्ाा क टंूबात फील अजालारासह एकूि व्ाक्त फी ककं ा कमाल लहा हजार रुपाे लरमहा) कलम १३ अ् ाे ज्ाांंा उपरोक्त फ हलेशा् ाे रक्कम रकालां करयाास भाग पाडयाात फ हल ेहहे त्ाांंी हलेशीत फ रक्कम हलेश जाणहर झाल्ाापासूं त फीस णल साच्ाा हत फ ्ााााधिकरिाच्ाा हलेशात फ णललेल्ाा वंलेशारकामािे जमा करिे ह श्ाक राहील.

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 105

कलम २३(१) अ् ाे ाा अधिवंामाच्ाा रकाारंभांतं फर कोित्ााही ज्ाेष् ंागररकांे, एखादाा व्ाक्त फीला, त फो, त्ाा ज्ाेष् ंागररकाला मलूभतू फ स व िा प र ेल ककं ा त्ााच्ाा मलूभतू फ शारीररक गरजा प र ेल ाा शत फीस अधिं राहूं, लां अथ ा अ्ा रकाकारे हपली मालमत्ता हसत फांत फरीत फ केली असेल हणि त्ाा व्ाक्त फींे, त्ाा ज्ाेष् ंागररकाला मलूभतू फ स व िा प रव याास ककं ा मलूभतू फ शारीररक गरजा प रव याास ंकार णलला असेल ककं ा त फो त्ाासा ी वंष्फळ रला असेल त फर अस ेझालेले मालमते्तच ेहसत फांत फरि लबाडींे ककं ा जबरलसत फींे ककं ा गरै ाज ी रकाभा ांे केल ेअसल्ााच ेमांयाात फ ाेईल हणि ्ााााधिकरिास अस ेहसत फांत फरि अ िै हहे अस ेघोषीत फ करत फा ाेईल. कलम २४ अ् ाे ज्ाेष् ंागररकांची काळजी घेिारी त्ाांच ेसरंक्षि करिारी जी कोित फीही व्ाक्त फी, अशा ज्ाेष् ंागररकाचा सपंिूात फ: पररत्ााग करयााच्ाा उदलेशांे त्ााला कोित्ााही ण कािी सोडूं लेईल, त फी व्ाक्त फी कारा ासास हणि/ककं ा द्रव्ालंडास पाराब असेल. १०१. िमटप दरखमस् त प्रकरणमकी अमंलबजमिणी : िमकम : णल ािी रकाकक्राा संणहत फा १९०८, कलम ५४ त फला ी भाशसाहेबांच् ाा व ंतं फी रूं मडंलअधिकार् ाांंी ाटप लरखास त फ रकाकरिाची अमंलबजा िी कशा रकाकारे होत फ ेहे सांगााला स रू ात फ केली. मडंलअधिकार् ाांंी सांधगत फल ेकी, जममंीच्ाा ाटपाबदलल जर सहणहससेलारांमध्ाे मालकी हक्काचा ाल असेल ककं ा महाराष्र जममं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे ाटपाचा अजा लाखल करय ााप ूी एखाद ाा सहणहससेिारकांे णल ािी ् ाााालाात फ ला ा लाखल केला असेल त फर अशा लाव् ााची स ं ा िी णल ािी ् ाााालाात फ होत फ.े ाात फ णल ािी ् ााााला, ला ा लाखल करिार् ाा व्ाक्त फीचा, ला ा जममंीत फ ककत फी णहससा हहे ााबाबत फ हलेश पाररत फ करत फात फ. अशा रकाकरिात फ सामा्ापिे म ळ प रा ा घेशं, ला ा जमीं डडलोपाष्जात फ होत फी ककं ा कस,े सलर जममंीत फ प ी ाटप झाल ेहोत फ ेककं ा कस,े ला ा जममंीत फ णहससा ममळयाास अजालार पाराब हहे ककं ा कस,े अजालार णहससा ममळयाास पाराब असल्ाास त्ााला ककत फी णहससा ममळाला पाणहज ेअशा व व ि म दाा र प रा ा घेशं णल ािी ्ाााालाामाफा त फ अवंत फमररत्ाा हलेश पाररत फ केले जात फात फ. अशा हलेशा् ाे णल ािी ्ाााालाात फफे ाटप मागिार्ााचा णहससा रव ला जात फो. हणि ष्जल्हाधिकारी ाांंी ममळकत फीच ेसरसवंरस ाटप करुं दाा े अस ेअवंत फम हलेश ाटप लरखासत फ रकाकरिामध्ाे णल ािी रकाकक्राा सणंहत फचे् ाा कलम ५४ ं सार णल ािी ्ाााालााकडूं पाररत फ केल ेजात फात फ. अशा रकाकरिाला महस ली भाषते फ ' ाटप लरखासत फ रकाकरि' म् हटले जात फ.े णल ािी ्ाााालााकड ं असे ाटप लरखासत फ रकाकरि ष्जल्हाधिकारी ाांचे ंां ेरकााप्त फ होत फ े ष्जल्हाधिकारी काााालााकडूं त फ ेसबंिंीत फ त फहमसललारकड ेररत फसर ाटप करयााकामी पा व ल ेजात फ.े त फहमसललारांमाफा त फ सलर रकाकरि त फाल का अधिक्षक, भमूम अमभलेख ाांचेकड,े ला ा जममंीच ेहकारमां, उत्पालकत फा, स वपकत फा व चारात फ घेशं, त् ाा जममंीच े ाटप सरसवंरस मांांे करयाासा ी पा व ले जात फ.े त फाल का अधिक्षक, भमूम अमभलेख, सबंिंीत फ खात फलेाराकडूं जममंीची मोजिी फी भरुं घेत फात फ हणि मोजिी ंकाशा त फाार करत फात फ. ाा ेळी स ा णहत फसबंधंित फाचंे म्हििे व चारात फ घेशं एकबराबकरि काादााचा भगं ं होत फा जममंीचे व भाजं करिारा खात फलेारावंहाा ाटप त फक्त फा त फाार केला जात फो त फहमसललार ाांच् ााकड ेरकाकरि परत फ पा व ले जात फ.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 106

असे रकाकरि रकााप् त फ झाल् ाा र त फहमसललार, स ा णहत फसबंधंित फांंा ंोटीस काढूं, त फाल का अक्षक्षक, भमूी अमभलेख ााचं् ाा ाटप त फक् त् ाा र स ं ा िी घेत फात फ. स ाांचे म् हििे व चारात फ घेशं, महाराष्र जममं महसलू अधिवंाम (िारि जममंीच ेव भाजं) वंाम १९६७ च ेवंाम ५,६, ७ अ् ाे त फहमसललार ाटपाच ेअवंत फम हलेश पाररत फ करत फात फ ककं ा त फाल का अधिक्षक, वंरीक्षक भमूम अमभलेख ाांंी पा व लेला ाटप त फक्त फा ल रुसत फ करत फात फ ककं ा ह श् ाकत फा असल् ाास, त फो त फक् त फा प िा बललत फात फ. असा हलेश काढत फांंा रसत्ााचा हक्क, शते फीत फील झाडांचा हक्क, व णहरीमिील पायााचा णहससा ाा बाबत फ व चार केला जात फो. त् ाांतं फर, ाटप त फक् त् ाारकामािे, जममंीचा त फाबा सबंधंित फ व्ाक्त फींंा, ककत फी त फारखेला ममळिार हहे ााबाबत फ त फाबा लेयााची ंोटीस काढत फात फ. रलेल् ाा णल शी, त फहमसललार रकात्ाक्ष जममंी र जाशं जममंीचा त फाबा सबंिंीत फांंा लेत फात फ. त फाब् ााच् ाा ेळेस, ह श् ाकत फा असल् ाास प रेसा पोमलस बलंोबसत फ प रव ला जात फो. जर ज्ााच्ाा त फाब्ाात फ जममं हहे अशी व्ाक्त फी गरैहजर राणहली त फर एकत फफी त फाबा णलला जात फो. त फाबा लेत फांा पचंंामा त फाबापा त फी केली जात फ.े त फाबापा त फी पचंंामा करुं ही जममं सबंिंीत फ सहणहससेलाराच्ाा त फाब्ाात फ णलल्ाांतं फर, त फलाठाांे गा लप्त फरात फ ह कूमां सार रकात्ाक्ष त फाबा णलल्ााची ंदील, त फहमसललार ााचंा महाराष्र जममं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम ८५ अ् ाे णललेला हलेश, णल ािी ्ाााालााचा हणि कब्जापा त फी ााचा उल् लखे करूं ंदील ा ी हणि ही ंदील त फहमसललार ककं ा मडंलअधिकारी ाांंी त्ााच णल शी रकामाणित फ करा ी. ंदीलीची कााा ाही पिूा झाल्ाांतं फर ाा बाबत फचा अवंत फम अह ाल, ष्जल्हाधिकारी ाांचेकड ेपा व ला जात फो हणि ष्जल्हाधिकार् ाांमाफा त फ णल ािी ्ाााालााला कळव ले जात फ.े

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 107

तलमठी यमंनम आिश् यक नोटीसीके नम ने नम नम ७: अधिकाकमर सपंमदन करण् यमकम अजय ममळमल् यमिर द यमियमकी पोाोक (म.ज.म.अ.१९६६, कलम १४९ अ् ाे) नम नम ७ (वंाम ९ हणि २२) श्री. .................... राहिार (गा )...................., त फाल का...............ाांच् ााकडूं ........ त फाल क् ाात फील .......... गा ाचा भमूापं क्रमांक ........ उपव भाग क्रमांक ........ ाासबंिंीचे अधिकार सपंालं करय ााव षाी णलंांक .../.../..... रोजी त फदीडी/लेखी रकावत फ तृ्त हणि त् ाा पषृ् ठ ाथा प ढील कागलपराब ेरकााप् त फ झालीत फ. १. २. ३. ४ ५. णलंांक: .../.../..... त फला ी, मौजे ......... ण काि: त फाल का ........., ष्जल् हा........ नम नम ९: सिय दातसबंांीतमंनम समक्ष ाजर रमाण्यमकी सकूनम देणमरी नोटीस (म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (२) अ् ाे) नम नम ९ (वंाम १४ हणि २२४) महाराष्र जमीं महसलू अधिवंाम १९६६, कलम १५० (२) अ् ाे सचूंा श्री. ....................ाांस, ज् ाा अथी ...................., त फाल क् ाात फील ............. गा च् ाा फेरफाराच् ाा ंदील हीत फ, खाली व वंणलाष् ट केल् ाारकामािे जममंीत फील अधिकारांच् ाा सपंालंासबंिंी ंदील करय ाात फ हली हहे:- फेरफार ंदील हीत फील सपंालं केलेल् ाा ज् ाात फील अधिकार सपंालं ंदीलीचा अं क्रमांक अधिकाराचे स रुप करय ाात फ हले हहे त फो भमूापं

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 108

हणि णलंांक क्रमांक हणि उपव भाग क्रमांक (१) (२) (३) हणि ज् ााअथी त फ मचा उक् त फ फेरफारात फ णहत फसबंिं हहे असे अधिकार अमभलेखा रुं / फेरफार ंदील ही रुं मला ाटत फ.े हणि ज् ााअथी त फ मचा उक् त फ फेरफारात फ णहत फसबंिं हहे असे मांय ाास मला सां ष्क् त फक कारि हहे. त् ााअथी, हत फा मी, (त फलाठ ााचे ंा ) ....................................., ज् ाा ण कािी उपरोक् त फ जमीं हहे त् ाा गा चा त फला ी, ााद ारे, उक् त फ फेरफार ंदीलीसबंिंी त फ म् हास सचूंा ममळाल् ाापासूं पिंरा णल साच् ाा हत फ, उक् त फ ंदीलीसबंिंी त फ मची कोित फीही हरकत फ असल् ाास, त फी त फदीडी ककं ा लेखी माझ् ााकड ेपा व य ाास त फ म् हाला फमााव त फ हहे. उक् त फ पिंरा णल सांच् ाा म लत फीत फ कोित फीही हरकत फ मला ं ममळाल् ाास, उक् त फ ंदीलीस त फ मची समंत फी हहे असे गहृीत फ िरले जाईल ााची कृपाा ंदील घ् ाा ी. णलंांक: .../.../..... त फला ी, मौजे ......... ण काि: त फाल का ........., ष्जल् हा........

नम नम १०: फेरफमर नोंदीबमबत कोणी लेखी अािम तोंडी आक्षेप/ारकत घेतल् यमस त् यमस द यमियमकी पोाोक (म.ज.म.अ.१९६६, कलम १५० (३) अ् ाे) नम नम १० (वंाम १५ हणि २५) श्री. .................... राहिार (गा )...................., त फाल का...............ाांच् ााकडूं ........ त फाल क् ाात फील .......... गा ाचा फेरफार ंदील क्रमांक ........ सबंिंी त फदीडी/लेखी हरकत फ णलंांक .../.../..... रोजी रकााप् त फ झाली. णलंांक: .../.../..... त फला ी, मौजे ......... ण काि: त फाल का ........., ष्जल् हा........

नम नम ११: मडंलअधिकाकमरी यमंनी, तलमठ् यमलम फेरफमर नोंदी ककंिम वििमदरस् त नोंदींबमबत ननणयय करण् यमसमठी भेट देण् यमबमबत सकूनम. नम नम ११ (वंाम १७ (१)) श्री. .................... त फला ी (गा ............, त फाल का ................. ाांस,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 109

मी, मडंलअधिकारी .................., त फाल का ................ त फ म् हाला ााद ारे कळराबत्तत फ हहे की, त फ मच् ाा रकाभाराखाली असलले् ाा गा ाचं् ाा फेरफार ंदील हीत फ, रकामािं अधिकार् ााच् ाा ााप ूीच् ाा भेटीपासूं ज् ाा ंदीली करय ाात फ हल् ाा असत फील, त् ाा फेरफारांच् ाा ंदीलीं र वंिाा घेय ााच् ाा रकााोजंाथा अशा फेरफारांच् ाा ंदीलीसबंिंीच् ाा व ालरस त फ रकाकरिांच् ाा ंदील हीत फ लाखल केलेल् ाा व ालाचा वंिाा करय ााच् ाा रकााोजंाथा मी ...................ाा त फाल क् ाात फील ............. ाा गा ामध् ाे भेट लेिार हहे/म क् काम करिार हहे. वंिाा घ् ाा ााच् ाा फेरफाराच् ाा ंदीली त् ााचं् ाा व षाीचे व ाल ाात फ ज् ाा व् ाक् त फीचंा णहत फसबंिं असल् ााचे अमभलेखा रुं णलसूं ाेत फ असेल, अशा स ा णहत फसबंिंी व् ाक् त फींं ा, महाराष्र जमीं महसलू अमभलेख (त फाार करिे स ष्स थत फीत फ े िे) वंाम १९७१, ंम ं ा १२ अ् ाे, माझ् ाा भेटीच् ाा/ म क् कामाच् ाा त फारखेप ूी ककमां पिंरा णल स अगोलर ंोटीस लेय ााबद लल मी त फ म् हाला फमााव त फ हहे. णलंांक: .../.../..... मडंलअधिकारी त फथा रकामािं अधिकारी मडंल ........., त फाल का ........., ष्जल् हा........ ण काि:

नम नम १२: मडंलअधिकाकमरी यमंच् यम भेटीकी सकूनम दातसबंांीतमंनम देण् यमबमबत तलमठ् यमने द यमियमकी नोटीस. नम नम १२ (वंाम १७ (१) ) नोटीस श्री. ....................ाांस, ज् ााअथी, खाली व वंणलाष् ट केलेल् ाा जममंीत फील अधिकारांच् ाा सपंालंाबाबत फ .............. त फाल क् ाात फील ................ ाा गा ाच् ाा फेरफार ंदील हीत फ ंदील करय ाात फ हली हहे:- फेरफार ंदील हीत फील सपंालं केलेल् ाा ज् ाात फील अधिकार सपंालं ंदीलीचा अं क्रमांक अधिकाराचे स रुप करय ाात फ हले हहे त फो भमूापं हणि णलंांक क्रमांक हणि उपव भाग क्रमांक (१) (२) (३) हणि ज् ााअथी, (अ) उक् त फ ंदीली र वंिाा घेय ााच् ाा,

डॉ. संजय क ं डटेकर, उपजजल् ामधिकाकमरी गोष्टीरूपी एकशेएक फेरफार पषृ् 110

(ब) व ालरस त फ रकाकरिाचं् ाा ंदील हीत फ, उक् त फ ंदीलीच् ाा सबंिंात फ लाखल केलले् ाा व ालाचा वंिाा करय ााच् ाा रकााोजंाथा, रकामािं अधिकारी णलंांक: .../.../..... रोजी ............... त फाल क् ाात फील ................ ाा गा ात फ ................ ााण कािी ............. ाजल् ाापासूं ........................ ाजेपाांत फ भेट लेिार/म क् काम करिार हहेत फ. हणि ज् ााअथी, उक् त फ फेरफार ंदीलीशी त फ मचा णहत फसबंिं हहे असे अधिकार अमभलेखा रुं हढळ ं ाेत फ हहे. त् ााअथी, हत फा मी, (त फलाठ ााचे ंा ) ....................................., ज् ाा ण कािी उपरोक् त फ जमीं हहे त् ाा गा चा त फला ी, ााद ारे, उक् त फ फेरफार ंदीलीसबंिंीच् ाा त फ मच् ाा हरकत फी रकामािं अधिकार् ाासमोर मांडय ााकरीत फा, त् ााचं् ाासमोर, त फ मच् ााकड ेअसलेल् ाा स ा प राव् ाांसह, उपरोक् त फ ण कािी हणि ळेेत फ उपष्स थत फ राहय ााची त फ म् हाला ंोटीस लेत फ हहे. त फ म् ही उपष्स थत फ ं राणहल् ाास, उक् त फ बाबत फीत फ त फ म् हाला काहीही सांगा ााचे ंाही असे गहृीत फ िरूं, त फ मच् ाा अं पष्स थत फीत फ उक् त फ व ाला र वंिाा णलला जाईल ााची कृपाा ंदील घ् ाा ी. णलंांक: .../.../..... त फला ी, मौजे ......... ण काि: त फाल का ........., ष्जल् हा........