साथरोग प्रतिबंध आणि आपण ( आश्रमशाळा /...

साथरोग – तबंध व नयं ण

हम साथ साथ है....

डॉ. द प आवटे, रा य सव ण अ धकार ,

एकाि मक रोग सव ण क प,महारा

साथरोगजलज

यआ

जार • वषम वर

• कावीळ • कॉलरा• अ तसार /हगवण /गॅ ो

• पो लओ • अ म बयासीस• कृमी• अ न वषबाधा

कटक

जयआ

जार • हवताप

• ड यू• चकनगु नया• जपानी मदू वर• चंडीपुरामदू वर• ह तीरोग• लेग

इतर • गोवर

• गालफुगी• ले टो पायरो सस• रकेट शअल ताप• इ यु एंझा

बाट आ मशाळा सह श क श ण

पा यामळेु होणारे आजार• वषम वर• कावीळ • कॉलरा• अ तसार /हगवण• पो लओ • अ म बयासीस• कृमी

पा याशी संबं धत आजार • डासांमळेु होणारे आजार • ले टो पायरो सस बाट आ मशाळा सह श क श ण

सुर त पाणी हणजे काय ? • चव – चांगल असावी. • पाणी फ टक व छ आ ण नवळशंख असावे. • पा याला कोणताह वास नसावा. • पा यात अपायकारक रसायने अिजबात नसावीत

कंवा माणात असावीत. • अपायकारक िजवाणू/ वषाणू नसावेत. • पा याचा साम ू६.५ ते ८.५ असावा. • पाणी व छ भांडयात भरलेले असावे आ ण

यवि थत झाकलेले असावे.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सुर त पाणी ोत कसा ओळखावा ?

• पाणी ोताभोवतीचा (१५ मीटर) प रसर –

व छ असावा. पाणी साचलेले असू नये. जवळपास शौचालय/हगणदार /गोठा असू नये. हात पंपाभोवतीचा ओटा / वह र चा कठडा उ तम ि थतीत

असावा. पाणी ोताजवळ जनावरे,कपड ेधुऊ नयेत. • नय मत व यो य कारे पाणी शु द करण हावे. • ट सीएल पावडर पु रेशा माणात उपल ध असावी. • ट सीएल यवि थत साठवणे आव यक आहे.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

आपल जबाबदार • प या या पा याची भांडी ज मनीलगत न

ठेवता उंच ओटयावर झाकून ठेवा. • श यतो तोट असलेले भांड ेवापरा. • या न केले या पा यासाठ लो रन

ावणाचा वापर करा. • गढूळ पा यासाठ तुरट चा वापर करा. • वैपाकासाठ ,बफ तयार कर यासाठ शु द

केलेले पाणी वापरा. • आपले पाणी ोत दू षत होणार नाह त,याची

काळजी या. • शौचाहू न आ यानंतर,बाळाची शी

धुत यानंतर, वैपाक कर यापूव हात साबणाने /राखेने व छ

धुवा. • फळे व भा या व छ पा याने धुवून या.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

घरगुतीपातळीवर पाणी शु द करण• पाणी गाळणे.• पाणी गाळणे.• पा यात तुरट चावापर• लो रन गो या• मेडी लोर ( लो रन ावण ) वापरणे. • व वध फ टस----------------------------------------------------------------शु दपाणी ओळख यासाठ करावया या चाच या –ओट टे ट हाय ोजन स फाईड टे ट

बाट आ मशाळा सह श क श ण

जलज यआजारांची ल णेआजार ल णे

अ तसार (डाय रया) •पातळ शौचाला होण,े• नजल करण

हगवण ( डसे )•पातळ शौच ,•शौचात र त व शेम ,•पोटात वेदना

गॅ ो•उल या,•जुलाब,• नजल करण

कॉलरा•भाता या पेजेसारखे ,पा यासारखे शौच, •अ यंत वेगाने नजल करण• नायूतपेटके

वषम वर (टायफॉईड)•ताप,•डोकेदखुी,•थकवा.

कावीळ•ताप,•भूकमंदावणे,•डोळे पवळे,•थकवा,उलटबाट आ मशाळा सह श क श ण

पा याचे नय मत शु द करण• पा याचे नय मत शु द करण• पा याची नीट साठवणूक• शौचालयाचा वापर• आप या “हाता”तआपलेआरो य –हातांची व छता• अ न सरु ा – धुवा, शजवाआ ण ताजे खा. अ न नीटझाकून ठेवा.

• आरो यदायी आहार• ार सजंीवनीचा वापर

बाट आ मशाळा सह श क श ण

टायफॉईड मेर ची गो ट...!इ तहासाचे अवजड ओझे इ तहासाचे अवजड ओझे डोईवर घेऊनी ना नाचा.. पद थल क नी याचे वरती चढूनी भ व य

वाचा....!

मेर मेलन (१८६९-१९३८) बाट आ मशाळा सह श क श ण

अ न वषबाधा

• अ न वषबाधा कशी टाळावी ? वयपंाक तयार करणा-याने वयैि तक

व छता पाळणे. अ नाला अनेकांनी उघ या हातांनी

हाताळू नये. वपैाक य तींची नय मत आरो य

तपासणी अधवट शजलेले अ न खाऊ नये. वपैाकघर,भोजनक आ ण

अ नधा यसाठयाची खोल उंद र,मा या,पाल ,धूळ यां या ादभुावापासनू मु त असावी .

श लक रा हलेले अ न उघड ेठेव ूनये. श य अस यास त े जम ये ठेवावे.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

बाट आ मशाळा सह श क श ण

हात कसे धुवाव?े

बाट आ मशाळा सह श क श ण

ले टो पायरो सस

• उंदरा या लघवीवाटे जंतू पसरतात. • या मुळे दू षत झाले या पा यावाटे

मानवी शर रात वेश. • ल णे – ताप अंगदखुी/ नायुदखुी डोळे लालसर होणे डोकेदखुी कावीळीसारखी ल णे खोकला, यूसारखी ल णे

तबंध – • उंदरांच े नयं ण • हाता पायाला खरचटले

असेल/जखम असेल तर अनवाणी पायाने पा यात उत नये.

• थ स अप क डाऊन ?

बाट आ मशाळा सह श क श ण

आपणच जप ूया आपलं पाणी ...!

मळून गाऊ या

आरो याची गाणी...!

बाट आ मशाळा सह श क श ण

वाईन यू

बाट आ मशाळा सह श क श ण

संश यत वाईन यू णy{k.kss

1) rki

2) ?klknq[kh] ?k'kkyk [ko[ko

3) [kksdyk] ukd xG.ks

4) vaxnq[kh

5) Mksdsnq[kh

बाट आ मशाळा सह श क श ण

अ तजोखमी या य ती5 o"kkZ[kkyhy eqys (fo'ks"k djQu 1 o"kkZ[kkyhy ckyds)

65 o"kkZojhy ofj"B ukxfjd

xjksnj ekrk

mPp jDrnkc fdaok brj gn;jksx

e/kqesg

iQqIiQql] ;d=r] eq_kfiaM ;kaps vktkj vl.kk`;k O;Drh

psrklaLFksps fodkj vl.kk`;k O;Drh

izfrdkj 'kDrhpk &gkl >kkysyh O;Drh nh?kZdkG fLVjkWbZM vkS"k/ks ?ks.kk`;k O;Drh

बाट आ मशाळा सह श क श ण

हे करा...!

bUi&Y;q,a>kk , ,p1 ,u 1 VkG.;klkBh gs djk%&

Okkjaokj lkc.k o LoPN ik.;kus gkr /kqok-

ikSf"Vd vkgkj ?;k-

fyacq] vkoGk] ekslach] la_kh] fgjO;k ikysHkkT;k ;k lkj[;k

vkjksX;nk;h inkFkkZapk vkgkjkr okij djk-

/kqeziku VkGk-

iqjs'kh >kksi vkf.k foJkarh ?;k-

• Hkjiwj ik.kh I;k-

बाट आ मशाळा सह श क श ण

हे क नका....!

bUi&Y;q,a>kk , ,p1 ,u 1 VkG.;kdjrk gs djQ

udk%&gLrkanksyu

lkoZtfud fBdk.kh Fkqadw udk-

MkWDVjkaP;k lY;kf'kok; vkS"k/k ?ksmQ udk-

vkiY;kyk i&Y;w ln='; y{k.ks vlrhy rj xnhZP;k

fBdk.kh tkmQ udk-

बाट आ मशाळा सह श क श ण

शाळांसाठ सूचना ..१T;k midzekr $ dk;Zdzekr fo|kFkhZ eksB;k izek.kkr ,d_k ;srhy vls midze

'kD;rks VkGkosr ;keqGs lalxkZpk izlkj jks[k.;kl enr gksbZy-loZ oxZ f'k{kdkauh oxZ lqjQ dj.;kiqohZ R;kaP;k oxkZrhy fo|kF;kZiSdh dks.kh

iQY;qP;k y{k.kkauh xzLr ukgh uk ;kph dkVsdksj ikg.kh djkoh- ;ke/;s lnhZlgvYi Toj] vaxnq[khlg fdaok vaxnq[kh f'kok; ?klk [ko[ko.ks] Mksdsnq[kh] myV;ko tqykc ;klkj[;k y{k.kkapk lekos'k vkgs tj vlk fo|kFkhZ vk<GY;klR;kyk$ fryk Rofjr 'kkGsP;k oS|fd; foHkkxkdMs ikBokos- v'kk fo|kFkkZl$fo|kfFkZuhl 7 fnol ?kjh jkg.;kpk o tulaidZ VkG.;kpk lYyk |kok-ikydkauh R;kaP;k ?kjke/khy brj eqykauk iQY;q ln="; y{k.ks fnlr vlY;klR;kaukgh ?kjhp Bso.ks vko';d vkgs- eqykaP;k izd=rhoj ckjdkbZus y{k Bsokos-y{k.kakph rhozrk ok<Y;kl vFkok izd=rhr fc?kkM vk<Gwu vkY;kl RojhroS|fd; foHkkxkl dGokos-

बाट आ मशाळा सह श क श ण

शाळांसाठ सूचना ..२ 'kkGsrhy lokZauh f'kadrkuk $[kksdrkuk vkjksX;nk;h f'k"Vkpkj ikGkosr- fo|kFkhZ] f'k{kd vkf.k

'kkGse/;s rlsp 'kS{kf.kd laLFkse/;s dke dj.kkjs deZpkjh ;kauh [kksdrkuk $ f'kadrkuk rksaMkleksj

fV';q isij$ gkr jQeky /kjkok- okijysyk fV';q isij Lora_k IyWLVhd cWxe/;s Vkdkok T;k ;ksxs

R;kph ;ksX; foYgsokV ykork ;sbZy. iqQIiQwl] g=n;] ew_kfiaM vFkok psrklaLFksps twukV vktkj vl.kk&;k rlsp jDrkps fodkj vl.kk&;k

O;Drh ;k iQY;wP;k n="Vhus vfrtks[kehP;k xVkr eksMrkr] R;keqGs vls vfrtks[kehps vktkj

vl.kk&;k fo|kF;kZae/;s $ deZpk&;kae/;s tj iQY;w ln='; y{k.ks vk<Gyh rj 'kkGk O;oLFkkiukus

R;kauk rkcMrksc oS|fd; vf/kdk&;akdMwu riklwu ?ksmQu rkrMhus mipkj lqjQ djkosr. 'kS{kf.kd laLFkkauh gkWLVsye/;s jkg.kk&;k fo|kF;kZph o rsFkhy deZpk&;kaph vkjksX; fo"k;d rikl.kh

fu;fer djkoh-

olfrx=gke/;s iQY;w ln='; y{k.ks vl.kkjs fo|kFkhZ $ deZpkjh vk<GY;kl O;oLFkkiukus LFkkfud

oS|fd; vf/kdk&;kadMwu loZ fo|kFkhZ $ deZpk&;kaph rikl.kh djQu ?;koh- olfrx=g can dj.;kph

vFkok fo|kF;kZauk ?kjh ikBfo.;kph vko';drk ukgh-

बाट आ मशाळा सह श क श ण

िजथे घराभोवती पाणी साचते,तथे हमखास डासांचे फावत.े.!

घराभोवती पाणी साच ूदेऊ नका. •घराभोवती पाणी साच ूदेऊ नका. •डबक बुजवा,वाहती करा. •घरा या खड यानंा जा या बसावा. •म छरदाणीचा वापर करा. •कोणताह ताप अगंावर काढू नका.बाट आ मशाळा सह श क श ण

MklkaP;k lo;h

vWukfiQyhl Mkl (fgorki)

• LoPN ik.;ke/;s ok< gksrs- mnk-

Mcdh] rGh] flesaV VkD;k bR;knh

• 3 fdyksehVj varjki;Zar mMrks-

• la/;kdkGuarj pkorks-

• ?kjkrhy fHkarhoj fdaok

tukojkaP;k xksB;kae/;s okLrO;

djrks-

,Mhl Mkl ( Msaxh $fpdquxqfu;k)

• daVsuj ](HkkaMh) Vk;lZ] ukjGkP;k

djoaV;k] IykfLVdps iqQVds Mcs

;kaP;krhy lkBysY;k ik.;kr ok<

gksrs-

• 50 rs 100 ehVj varjki;Zar mMw

'kdrks-

• fnolk pkorks-

• ?kjkrhy va/kk&;k o vMxGhP;k

fBdk.kh okLrO; djrks-

बाट आ मशाळा सह श क श ण

कटकज य आजारांची ल णे

आजार कोण या डासामुळे ? ल णे

हवताप ऍना फल स•थंडी वाजून ताप येणे •दरद न घाम येणे

ड यू

एडीस इिज ती

•ती ताप •अंगदखुी नायुदखुी •डो यांमागे दखुणे •अंगावर रॅश उठणे.

चकनगु नया•ती ताप •सांधेदखुी •सां यांना सूज

जपानी ̷̷ चंडीपुरा मदू वर

युले स ̷̷ सॅ ड लाय

१५ वषाखाल ल मलुांम ये – •ती ताप, •झटके येणे, •बेशु द

बाट आ मशाळा सह श क श ण

fgorki

• Iyk>keksMh;e ukokP;k vfrlw{e ijksithoheqGs gksrks-

• वायवॅ स o iWQYlhisje gs ;k ijksithohps izeq[k izdkj

• iQWYlhisje ijksithoheqGs xaHkhj izdkjpk (easnwpk) fgorki

gksmQ 'kdrks-

fgorkikph y{k.ks & • FkaMh oktwu rki ;s.ks-

• rki gk lrrpk vlw 'kdrks fdaok ,d fnolkvkM ;smQ

'kdrks-

• uarj ?kke ;smQu vax xkj iMrs-

• Mksds nq[krs-

• c&;kp osGk myV;k gksrkr-

fgorki izlkjd

vWukfiQyhl

बाट आ मशाळा सह श क श ण

Masxh• gk ,Mhl MklkeqGs ilj.kkjk ,d fo"kk.kwtU; vktkj

vkgs-

• ,Mhl bftIVk; gk Mkl lkBysY;k LoPN ik.;kr

rlsp Vk;j] Mcs] ukjGkP;k djoaV;k v'kk

fujQi;ksxh oLrwe/;s lkBysY;k ik.;kr ok<rks-

Msaxh rkikph y{k.ks &

• rhoz rki] vaxnq[kh$ Luk;wnq[kh] cqcwGkekxs osnuk

gks.ks] vaxkoj ykylj iqjG meV.ks] myV;k

bR;knh-

• Msaxh jDrL_kkoh rkikeqGs jQX.kkpk e=R;wns[khy gksmQ

'kdrks-

,fMl ,ftIVk;

बाट आ मशाळा सह श क श ण

fpdquxqfu;k

• fpdquxqfu;k fo"kk.kqpk izlkj ,Mhl

,ftIVk; ;k Mklkaiklwu gksrks-

y{k.ks &

• rki] डोकेnq[kh] myVh] eGeG]

vaxkoj pV@Vs meV.ks o सांधेदखुीbR;knh vkgsr-

,fMl ,ftIVk;

बाट आ मशाळा सह श क श ण

esanwToj• tikuh esanwToj vkf.k paMhiqjk esanwToj gs vktkj

jkT;kr fonHkkZrhy 8 ftYg;kae/;s fo'ks"k djQu

vk<Grkr

• tikuh esanwToj fo"kk.kw D;qysDl ;k MklkeqGs iljrks-

• gk D;qysDl fo".kksbZ tkrhpk Mkl Hkkr 'ksrhrhy ik.kh]

ik.kouLirhus Hkjysys ryko] unh v'kk fBdk.kh ok<rks-

• paMhiqjk fo"kk.kw esanwToj ;k vktkjkpk izlkj

lW.MiQyk; ;k ukokP;k fdVdk}kjs gksrks-

• gs fdVd dPps o vksykok vlysys ?kj] fHkarhrhy

iQVh] xqjkaps xksBs] [kr[kM@Mk ] xksMkmQu] ?kjkP;k

HkksorkyP;k vLoPN ifjljke/;s vk<Grkr-

D;qysDl fo".kksbZ

lW.MiQyk;

बाट आ मशाळा सह श क श ण

esanwTojesanwToj ------brjbrj ekfgrhekfgrh

T;k fo"kk.kwtU; LojQikP;k esanwTojkaP;k jQX.kke/;s useds funku 'kD;

gksr ukgh- R;kaps oxhZdj.k ,-bZ-,l- ;k xVkr dj.;kr ;srs-

tikuh rlsp paMhiqjk esanwToj fo'ks"k djQu 15 o"kkZ[kkyhy eqykae/;s

vk<Grks-

y{k.ks

rhoz LojQikpk rki-

vaxnq[kh] Mksdsnq[kh o myV;k-

gkypkyhr y{k.kh; cny-

>kVds ;s.ks-

cs'kq/n gks.ks-बाट आ मशाळा सह श क श ण

MklksRiRrh LFkkus

बाट आ मशाळा सह श क श ण

ए डस डासा या आवड या जागा

बाट आ मशाळा सह श क श ण

MklksRiRrh LFkkus

बाट आ मशाळा सह श क श ण

MklksRiRrh LFkkus

बाट आ मशाळा सह श क श ण

ग पी मासे पा यात सोडा, हवतापाला खोडा घाला

बाट आ मशाळा सह श क श ण

fdVduk'Ad HAkjhr ePNjnk.;k

बाट आ मशाळा सह श क श ण

डबक बजुवा

न पयोगी व तूचंी नीट व हेवाट लावा.

सा ता हक ‘कोरडा दवस’

पा याचे साठे झाकून

ठेवा.

एकाि मक कटक

यव थापन

बाट आ

मशाळा सह

शक

शण

ल ात ठेवा....• तापात वतः या मनाने/ औषध व े या या सांग याव न गो या घेऊ नयेत.

• हवताप णाने समूळ उपचार पूण करणे आव यक आहे अ यथा हवताप पु हा उदभवू शकतो.

• तापात ऍि प रन/ ु फेन सार या गो या घेऊ नयेत. ड यू तापात या मुळे र त ावाची सु वात होऊ शकत.े

बाट आ मशाळा सह श क श ण

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सापमहारा ात सापां या समुारे ५२ जाती असनू यांपैक

फुरशाचे

• महारा ात सापां या समुारे ५२ जाती असनू यांपैक१२ जाती वषार आहेत.

• सापा या वषाचे दोन कार आहेत. 1. यूरोटॉि सक (तं का वषा त) वषाचा प रणाम

तं का तं ावर होतो. नाग व सागर सापातील वष याकारचे असत.े

2. ह मोटॉि सक (र त वषा त) वषाचा प रणामर ता भसरण तं ावर होतो. या वषाने र तातीलतांब या को शका व लहान र तवा ह या यांचा नाशहोतो. फुरशाचे वष ह मोटॉि सक असते.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

वषार साप

बाट आ मशाळा सह श क श ण

दाता या खुणा (अ) वषार सापाचे दंत ण (आ) बन वषार सापाचे दंत ण.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

नाग (१) दंशा या जागी सहा ते आठ म नटांत तांबसू परुळ दसू लागते

आ ण या जागी खाज सटुते व वेदनांची जळजळसु होत.े (२) समुारे २५ म नटांनी रो यास झोप आ यासारखे वाटत;े गुगंी

येऊ लागत;े यालाहालचाल कर याची अगर चाल याची इ छाराहत नाह .

(३) दंशानतंर ३५–५० म नटांनीत डातनू लाळ बाहेर पडत;ेओका या सु होतात; शर र जड होत;े जीभ व घसासजुतो, यामळेु बोलता येत नाह व अ नखाता येत नाह .

(४) समुारे दोन तासांनीअधागवायचूी बाधा होत;े वसन या मदंहोत जात;े दयाचे ठोके जलद पडू लागतात. ण शु घीवरअसला, तर तो बोलू शकत नाह .

(५) वसन या आकडी येऊन थांबते व यापाठोपाठ दय याबदं पडत.े

बाट आ मशाळा सह श क श ण

म यार :

(१) दंशा या जागी तांबूस पुरळउमटते; परंतु या जागी सजू कंवाजळजळणा या वेदना होत नाह त.

(२) आकडीचे झटके सौ यअसतात;सु ती व गु ंगी ती व पाचीअसत.े

(३) णा या मू ाम ये पांढर खर( वतक) सापडते.

(४) समुारे सहा तासानंतर पोटात वसां यांना अ तशय वेदनाहोतात.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

घोणस व फुरसे

(१) दंशा या जागी स.ु आठ म नटांत ती वेदना व जळजळजाणवू लागत.े दंशाभोवतालची जागा सजुून लाल व दखुरहोते

(२) समुारे पधंरा म नटां या आत सजू वाढू लागत;े जखमेतनूर त व दू षत ाव वाहू लागतो.

(३) ती वेदना सु होतात; अगंावर काटा उभा राहतो; ओका यायेतात; घाम सटुतो; डो यां या बाहु या व फारतात व याकाशाला तसाद देत नाह त.

(४) एक-दोन तासांत णाची शु घ हरपत.े (५)जखमेतनू परेुसेर त वाहू नगे यावर जखमे या जागी सजू

येत;े ती जवळ या भागात पसरत;े जखमे याजागी पू होतो ववचा कुजू लागत.े

(६) आत यातनू व दातां या हर यांतनू र त वाहू लागत.े

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सपदंश - काय करावे?• शांत रहा आ ण प रि थतीवर नयं ण

ठेवा. • णाला मान सक आधार या. • कोण या कारचा साप चावला या कड े

ल या. • हाताला कंवा पायाला सूज आल तर

अडचण येऊ नये हणून बांग या, अंगठ ,घ याळ अशा गो ट काढा.

• णाला हालचाल क देऊ नका. गरज असेल तरच याला चाल ू या.

• युरॉटोि सक वष असणारा साप (नाग)चावला असले तर – चावलेला भाग ि लंट बांधून ि थर करावा.

• वना वलंब णालय गाठा. • सपदंशाची नेमक वेळ ल ात ठेवा

आ ण णा या ल णांकड ेल ठेवा. • डॉ टरांना नेमक मा हती या.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सपदंश – काय क नये?• वष त डाने ओढून काढू

नका. • सपदंशा या जागी चरा

घेऊ नका. • सपदंशाची वर ल/खाल ल

बाजू कशानेह बांधू नका. • वैद,ु बुवा बाबा यां याकड े

जाऊ नका.साप शोध यात,मार यात नाहक वेळ दवडू नका.

• सप म ाची मदत या.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सपदंश टाळ यासाठ पुढ लकाळजी यावी : (१) रा ी फरताना बॅटर घेऊन फराव.े (२) अधंारात चाल याचा संगआ यास पाय कंवा काठ आपटत चालाव;े यामुळेज मनीत कंप नमाण होऊन साप दरू नघूनजाईल.

(३) साप दसताच याला न कारण मार याचा य न क नये. अशा वेळी सापवतःचा बचाव कर यासाठ चाव याची श यता असत.े

(४)घरा या जवळपास केरकचरा, वटा कंवा कौले रचनू ठेवू नयेत. अशा ठकाणीसापआसराघेतात. (५) घराजवळझाडे असतील व यां या फां या घरावरआले या असतील,तरझाडाव नसाप घरात ये याची श यता असत.े (६) घराशजेार लाकूड कंवा गवत अशा व तू ंचासाठा क नये, के यास याव तू काढताना काळजीपूवककाढा यात. (७) झोपताना कॉट कंवा पलंग यांवर झोपाव,े भतंी या कडलेा झोपू नये.

(८) मांजर व कु ी हे घराभोवताल यासापा या अि त वाची जाणीव क नदेतात. मांजर अधंारातदेखील सापाला ओळखू शकते.कु ी वासाव न सापाचेअि त वओळखतात. (९)जंगलात फरताना डो यावर टोपी घालावी व पायात बूटघालावेत.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सापाब ल या गैरसमजुती : (अंध घा).(१) सापा या नर-माद या जोडीपैक एकाची ह याकेल , तर दसुरा याचा सडू घेतो.

(२) सापाला दधू आवडते. (३) सापाला सगंीतआवडते. (४) सापा या डो यावर र न कंवामणी असतो. (५) सापा या डो यावर केस कंवा क ब यासारखा तुराअसतो.

(६) नागगु तधनाचेसरं ण करतो. (७)) धामण पा ह यावर हैस अथवा गाय दधू देत नाहव ती मरते.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

सापाब ल या गैरसमजुती(८) मं तं ांनी सप वष उतर वता येते. (९) तांबडा मांडवळ साप दतु डी असतो.

(१०) सापांना सुगंधाचेआकषण असते. (११) साप व मु ंगसाचीभांडणे होताना, सापाने चावा घेतला, तर

मु ंगसाला वषबाधा होत नाह . (१२) सापाला जखमझा यास याला मु ं यालागूनसाप मरतो. (१३) साप इ छेनुसार प धारण क शकतो.

(१४) दंश झाले या य तीस कडु लबंाचा पाला खायलादेतात, यामुळे वष उतरते.

(१५) कु ठरोग (महारोग) झाले या य तीस नागाने दंश के यासकु ठरोग बरा होतो.

(१६) नुक याचमारले या सापावर रॉकेल ओत यास तो साप िजवंतहोतो.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

वचंवांचा देश

बाट आ मशाळा सह श क श ण

वचंू दंश – काय कराल?• वचंू चावलेल जागा व छ धुवा. • तथे बफाचा थंड शेक या. • णाला वेदनाशामक गो या या. • वचंू दंश झाले या जागेभोवतीचे दा ग या सार या व तू काढून या.

• वै यक य स ला या. • भ द ू य तींचा स ला घेऊ नका.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

घ बांधलेले बोट – भती ग ीनची !

बाट आ मशाळा सह श क श ण

महारा - वा षक वानदंश

बाट आ मशाळा सह श क श ण

163733

238219

208841

Year 2010 Year 2011 Year 2012

Source - IDSP2.7 Dog bites/1000 per annum.

कु ेचाव यानंतर नेमके काय करावे ?

• कु ा चाव यामळेु झालेल जखम व छ वाह यापा यानेआ ण साबणाने धुणे आव यकआहे. कारण रेबीज आजाराचे वषाण ूहे कु याच ेलाळेत असतात. कमान दहा म नटे वाह या पा याने जखम धुत यामळेु हे वषाण ूजखमेतून धुऊन काढ यास मदत होत.े

• जखम धुत यावर त यावर कोणतेह ऍ ट से ट क म लावाव.े

• मरचीपूड,चुना,मीठ,हळद,वन पतीचारसअसेकाह हलावूनये.

• जखमफारघ बांधूनये.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

वानदंशावर ल लस यायला वस नका.

• आता लस बबीत नाह . तर नायूत/ वचखेाल . • शास कय दवाखा यात

मोफत उपल ध. • रेबीज वर कोणतेह औषध

नाह . • तबंध हाच उपाय. • पाळीव कु यांना रेबीज लस

नय मतपणे या. • डॉ टरां या स याने गरज

अस यास जखमे या ठकाणी इमुनो लो ब ल स या.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

थमोपचार पेटथमोपचार पेट• सेींग सा ह य • कापूस • ऍ ट से ट क म • जखमेवर लाव याक रता

आय या मलमप य्ा • पॅरा सटामॉल गो या

(ताप) • युराझोलोडीन गो या

(जुलाब) • ओ आर एस पाक टे • पोटदखुीवर ल गो या

बाट आ मशाळा सह श क श ण

मुदतबाहय बाबी व रत बदलणे आव यक आहेमुदतबाहय बाबी व रत बदलणे आव यक आहे.

आरो यदायी आ मशाळाउ ेश –

ठकाणी आरो यदायी वातावरण

उ ेश – • व याथ , श क आ ण

प रवारातील य तींमधील आजाराचे माण कमी करणे.

• आरो यदायी वातावरणात वाढणारे नरोगी मलू अ धक भावीपणे शकू शकत.े

• श ण वषयक सधंीमधील लगंभेद कमी करणे.

• घर,समाज आ ण शाळा या ठकाणी आरो यदायी वातावरण तयार करणे.

• मलुांम ये बालपणापासनू आरो यदायी सवयी लावणे.

बाट आ मशाळा सह श क श ण

आरो यदायीआ मशाळेचे अ टक

पाणीगुणव ता

परेुशापा याचीउपल धता

मुलां यासं येनसुारनळ/पॉ स

आरो यसंवधन

शौचालयाचीयव था

डासनयं ण

व छता वकचरा

यव थापन

अ न साठाव वयपंाकप दती

बाट आ मशाळा सह श क श ण

या कोव या क यामाजी l दडले ाने वर,र वं , शवाजी ll वकसता कटतील समाजी l क येक महापु ष....ll

- तकुडोजी महाराज