atha païcadaçaà püraëam

apürvänuräga-caryä-jägaryä [1] atha goloka-yuva-räjaù sakhibhiù saha räjamänaù, säyaà pratyavasäya, mätur äjïäm ädäya, valita-prabhäyäà gopa-räja-sabhäyäà prati-rajané-janita-sarväyata-parväkåtäbhipräye prahara-präye gurün anujïäpya, tad anyän prasthäpya, mahäntaù-puraà präpya, prasü-nideçam aväpya, subala-madhu-maìgalädibhir antaraìga-saìgibhiù saìgataù sütäìga-jätäbhyäà ca täbhyäm anugataù präg-varëita-gokula-kamala-patra-sthitaà parama-sukha-satratayä pramitaà çré-rädhäräma-dhäma jagäma | [2] akasmäd ägate ca tasmin sasmita-kréòä-narma-juñäm amüñäà sambhrama-bhrama-vismaya-smaya-trapä-patrapädarädara-harña-tarñädayas te bhävä yugapad eva samutpannäç citréyamäëatäà citräyamäëatäm apy äceruù | atra ca, akasmäd äyäntaà harim anubhavanté kila hriyä daçäm akñëor nänä-drutam apidadhe sä nata-mukhé | mudä smerä bhugnä vikasitavaté kuïcitavaté sa-bäñpä stabdhäbhäbhavad iti samaà yä na ghaöate ||1 || [mandäkräntä] [3] atha praguëa-guëälaìkåtä kiìkaré-tatir vitasti-daghna-räìkaväs taraëena tam ativistérëaà maëi-kérëam alindam ästérëaà cakre | ästérëasya ca tasya pratécé-pracita-sulalita-tulikäyäà präcé-mukhatayä svayaà niviçamänaù çubhratäräma-cämarädi-karäbhiù kiìkarébhiù sevyamänaù çré-rädhäyä bahir api viräjamäna-präëaù päëinä täm ädäya sva-rasa-milita-tadéya-rasa-veëé-samäplavana-jévanänäà çreëé-kåtänäm eëédåçäà gaëägra-deça-gatatayä väma-deçe niveçayämäsa | [4] dakñiëatas tu kevala-tadéya-nava-taruëimävatära-samucita-sevä-prakära-kämanäräma-prathama-vayasaù subalädi-savayasaù | [5] yat-paìkti-dvayäntima-séma-madhya-gatau tan-mithunäbhimukhatäbhiratau tädåça-praëaya-sukumärau süta-kumärau tasthatuù, yayo räga-tälädi-sähäyakäù sakhäya eva kecana sacante sma | [6] yau khalu dvayor api tayoù savayasäm ävalyor ardha-maëisara-vallyor ivägrima-séma-madhyam adhikåtya mithaù çobhä-vinimaya-çélatayä néla-pétatä-viveka-vyatireka-maya-mahä-näyakäyamänaà sarvatra prathita-dåñöi-prasädam api mithaù samarpita-netra-tribhäga-rägaà tan-mithunam avalokayantau dvi-tra-kñaëaà citravad ivästhiñätäm | [7] tataç ca prahasya nava-ghana-çyämenädi-çyamänatayä sävadhänatäà dadhänäv änandäd ubhäv eva saàhitäïjali-karau nändé-karau babhüvatuù |

[8] tatra vastu-nirdeçaù— imau gauré-çyämau manasi viparétau bahir api sphurat tat-tad-vasträv iti budha-janair niçcitam idam | sa ko’py accha-premä vilasad-ubhaya-sphürtikatayä dadhan mürti-bhävaà påthag apåthag apy ävirudabhüt ||2|| [çikhariëé] [9] atha namaskriyä, çrér äsäà na tuläà bibharti nitaräm ity uddhavaù kértayan yäsäm aìghri-rajo nanäma hariëä yaù svena tulyo mataù | täsäà tat-priyatä-sudhäkara-tanuà viñvak cakoräyite- nänenänugatäà samasta-mahitäà vandävahe rädhikäm ||3|| [çärdülavikréòitä] [10] athäçéù, premä yo’sau rädhikä-kåñëa-yugmaà svänandena plävayitvä sakhéç ca | çaçvad viçvaà plävayan suprasiddhaù so’yaà buddhià naù samiddhäà karotu ||4|| [çäliëé] iti parasparaà sa-vailakñya-smitam ékñitvä sthitayos tayoù snigdhakaëöha eva sotkaëöham uväca— [11] atha çré-kåñëa-janmädi-mädhuryavad eva çré-rädhikäyäs tat-tan-mädhuré varëanéyeti nirëaye’py ativistérëatä-saìkocanäya kiïcid eva sücayiñyämaù | [12] tatra çrémad--bhägavate khalv etad udbhävitam— tata ärabhya nandasya vrajaù sarva-samåddhimän | harer niväsätma-guëai ramä-kréòam abhün nåpa || iti|| [BhP 10.5.18] [13] tac caivaà viçadayanti— janmärabhya harer vraja-sthalam abhüd viçva-rddhi-yuktaà punar lakñméëäà ramaëäspadaà ca tad-adhiñöhänäd viçiñyäjani | rädhä yäsu laläsa pürëa-çaçabhån-mürtéva täräsu sä käntiù kintv iha citra-bhäva-valitä yä kåñëa-pakñädhikä ||5|| [çärdüla] [14] båhad-gautaméye’py eñä sarvato labdha-viçeñä prastüyate— devé kåñëamayé proktä rädhikä para-devatä | sarva-lakñmé-mayé sarva-käntiù sammohiné parä || iti | [15] alaà-lakñméëäm etad-ädénäà lakñméëäà janma ca çrémat-parjanyam ärabhya dhanyatayä labhyasya puruña-trayasya paramätula-stoträëäà mätula-goträëäà ye

khalv ämuñyäyaëa-kulatä-nirbandhinaù sambandhinas tebhya eveti mägadhänäm anusandhänaà sa-yatné-bhüya yajïa-patnés tyaktavatas tasya tathävyakta-maryädatänyathä na paryäptatäm äpadyate | [16] tad evaà sthiteñu ca çré-rädhikäyäs tu sarvato’py äòhya-kulénäç chrémad-våñabhänutayä labdha-khyätikän mahä-gopa-payonidher janma sammatam | [17] atra copagäyanti— satyaà bahu-suta-ratnä- karatäà na präpa gopa-dugdhäbdhiù | kintv amåta-dyuti-rädhä- lakñmé-jananäd agät pürtim ||6|| [äryä] [18] sä khalu çré-kåñëa-janma-varñänantara-varñe sarva-sukha-satre rädhä-nämni nakñatre jäteti rädhäbhidhéyate | [19] janmänantaraà tasyäù san-mädhuré ceyaà kåtävalokena lokena kédåg iti påcchataù prati nirüpitä— navendur mürtir vä kanaka-kamalaà vaktram athavä cakorau netre vä visarad-amåtaà dåñöir athavä | apétthaà rädhäyäà yadi jita-tuläyäà na valate vikalpaù kià tarhi prasajatitaräà tat-tad-upamä ||7|| [çikhariëé] [20] ästäà tävad asau vraja-lakñméëäà parama-lakñmér akhiläç ca täs tathä varëyante | yathä— harim anu vindati çaçval lakñmér iti yä tu sarvataù khyätä | täm api kila gopäyituà gopé-saàjïä jayanti tä lakñmyaù ||8|| [äryä*] kià ca— kåñëänurüpam apy äsäà vayo-våddhiù samåddhyate | yathä candramasaù puñöis tathä tasya rucäm api ||9|| [anuñöubh] [21] tatra kaumära-madhyam adhyäsénäyäà çré-rädhikäyäà tadänétanänäà keñäïcin näré-janänäm utprekñä yathä—paçya paçya, aruëita-laghu-çäöé-khaëòa-kamrädharäìgé çravaëa-galava-randhra-prota-susparça-süträ | rajasi nija-sakhébhiù kréòayä lola-neträ madhuri-purati-béja-çré-nibhä bhäti rädhä ||10|| [mäliné] [22] tad evam édåg-vayasi paryavasite tadädénäà täsäà saundarya-särasya pracäraù sarvata eva prasarpan mätara-pitarädibhir näpasarpayitum éçäïcakre cintayämäse ca, na jänémahe, durjanaù kaàsaù kià samprati sampratipatsyate iti |

[23] atha pratyaham eva pratyekam antaù paraspara-militäù santaç ca te sarve vicäritavantaù, sämpratam eva pätrasätkartum etäù sämprataà | taträpy äsäà çréman-nanda-nandanäd avaras tu na varatäm arhati | avara eva hi sarvaù | tathä hi— kanyä dhanyatamä ramäm api jitäà kurvanty amür nandajaù svasmäd ünadaçäà ramä-ramaëam apy äsädayan dåçyate | tasmät tulyatayä sa eva varatäm arhaty amüñäà tadapy ästäà dhäma-suhåt-priyätma-tanaya-präëä hi nas tatkåte ||11|| [çärdüla] [24] atha, yadyapy adhunä yajïa-sütram alabdhavatas tasya na vivähävasaraù sambhavati, tathäpi sajjana-samäjïäm äcärya bhäñä-bandhaç ca sandhätavya iti | [25] tad etad vicärya sthitänäà teñäà niçcayävadhäraëa-pürvakaà tan niväraëaà prati pürvavad eva vasudeva-mantraëayä yantrita-vicära-vargatayäpi gargaù sarva-darçitayä tad idaà parämamarça— [26] tal-lélä-kramaù khalv ayaà duratyayatayä mayäsugamas tal-lélä-çakti-prayutänäm asmäkaà ca tatra pratyag-vadäcaraëe’pi näradavan na pratyaväyas, tathäpi tathä prathanéyam yathä täsäà na pratyaväyaù syäd, äyatyäm iñöäpattiù syäd, akhiläyatyäà pürna-tad-äpattiç ca syät iti | [27] tad evaà vimåçan sa kila vilambam anavalambamänaù çré-vrajam äjagäma | ägamya ca nijam uöaja-taöaà sa-dhyänam adhyäsénäà paurëamäséà prati jagäma | gatvä ca sarvam evedaà nivedya punar nivedayämäsa, mayedaà tävat kartavyam, bhavatyä tu täsäà yathänyatra patyädi-vyavahäraù satyäya na kalpate, kintu loka-pratyäyana-mäträya tathä vyavahartavyam iti | [28] tad evaà täà sambhäñya çrémad-vrajaräja-sambhäñaëaà nirvähya, bähyävaraëa-väsinäm äväseñu babhräma | te ca tam ägatam akasmän niçämya çämyac-cintä-tamasaù sva-sva-manoratha-labdhaye lubdha-manasaù praëämädibhiù paripüjya kuçalam anuyujya pracchannatayä tam evärthaà papracchuù, idaà tävac chaìkitaà; tatra kià kartavyam? iti | [29] sa tüväca—vayam idaà sarvam apürvaà pürvam api jänémahe | idaà ca bhavadbhiù sambaddhyam adhyavasitam, kintv ekä çaìkä çaìkur iva maìkñu hådi parivartate | yadä bhavad-aìga-jätäìganänäà vraja-räjäìgaja-vara-kumäreëa saha saìgamaù syät, tadä nätivilamabataù sarvasyäpi vrajasya tadéya-cira-vipralambha-lambhanaà bhavitä, kim utämüñäm? kià ca, prauòhatäm üòhavaténäà tu sahaja-tad-anuräga-sväbhävyenädarçane’py udbhavat-tat-sphürténäà na ko’pi tasmäd vinivartanaà kartuà samarthaù syäd ity api kadarthanäntaraà bhaviñyati | tasmän nanda-kulävataàsät kaàsäc ca vaïcayituà caïcalam evänyebhyaù sampradätavyä navyäù kanyakäù |

[30] tad evam ädiçya prasthite yadu-purohite tat-kåtopadeçopajätädaro nija-nija-kanyä-gopana-paro gopa-nikaro’pi täsäà sampradänäya sampradänam anveñöuà suñöhu cintäm aväpa, kintu santatam asya sä lälasä tu nälasä jätä | [31] tad evam etäsäà sva-tanayena pariëayanaà prati vrajapati-jampaté ca pürvam atéva tévra-spåhä-gåhéta-cittäv ästäm | viçeñatas tu rädhäyä mädhurya-viçeñävadhäraëataù | kintu gargeëa tadvad eva nirastäv ity astamita-prayatnäv abhütäm | [32] anutäpas tu tayor näpajagäma, tad-bhrätå-paryäyäç ca tad ekänugati-maryädayä paryäkuläs täsäà kanyänäm sva-puträya nyäsam anyäyaà manyamänäs tataù paräì-mukhä babhüvuù | kià bahunä? sarva eva kevala-snehatas tatra kåñëa-varatäyäm eva jätehatäà saàhitavantaù samadåçyanta | yataù— yogyena yogyasya tu nitya-saìgamaù kasmai na roceta bhåçaà sa-cetase | ratnena hemnaù çaradä saro’mbhasaù sitäkhya-pakñeëa yathä sudhä-ruceù ||12|| [upajäti 12] [33] varatä-sambhävanä-viñayäëäà pitå-vargaç ca tädåg apy anargala-karëe-japa-labdha-saàsarga-garga-vacana-sargata eva bhinna-cittatäm äpa | [34] puträn apy atikramya tatra sthitänäà kåñëa eva hi sukhasaträyate | [35] tad evaà jïäta-rahasyo’pi nirëéta-néti-praëétaye rahasi vraja-räjam upavrajya sa ca tat-pitå-vargaù pratisvam eva tam artham arthayämäsa, [36] ämuñyakulikä kalitä dhanyäù khalu täù kanyäù kåñëanyäsata eva sa-nyäyatäm arhanti | sa yadi bhavadbhiù svayam aìgékriyate, tadä bhaìgébhiù prasaìgam aìgékriyatäm asmäbhir iti | [37] vrajaräjas tu tad äkarëyam äkarëya sa-niçväsam idaà vivarëatayä varëitavän, asmäbhiù sva-puträya sarvathä na te sambandhäù sandhätavyäù, kintu yüyam apédaà vidäàkurute | yat khalu yuñmäkam apatyäni yuñmäkam iväsmäkaà sneha-sätatya-vahäni samudvähayitavyäni ca, tasmäd asmäbhir eva tatra tatra saträ-kurvadbhiù prayatanéyam | [38] tad evaà sthagita-samulläse nikhile ca vrajäväse vrajapaty-anumaty-anusäratas täsäà pitaras tad-vitaram äcarituà rucià vinäpi bahir udyamam äcaritavantaù | [39] tat kumäryas tv atibälya-caryä-paryäkulatayä na kiïcid api cid-amatratäà ninyire | [40] atha yä käcid våndävana-gahvarataù säkñät kila yogamäyäyä vyäjatas täpasyäs tatra cähvayataù paurëamäsyäù samabhyarëaà ahar-divaà präyaù kimapi manträyituà ägantré dåçyate; yä ca mänuñy api devéyamäneti vä devy api mänuñéyamäëeti vä lakñayituà na çakyate kintu sad-änukülatayä tad-vana-pälitäsiñä-dhayiñita-kåñëa-lélatä rädhädiñu ca parama-sneha-latä yasyäm anuméyate, sä våndäriketi nijäkhyäà prakhyäpayanty api jana-våndena läghaväd våndeti svenaiva

nämnä samämnäyate | sä ca samprati sarva-çocyatä-maya-tad-värtä-çravaëäd atévärtä tad-abhyäsam eväbhyajagäma | [41] abhyägatäm atha täà japärtham äsénäpi, paurëamäsé türëam upavrajya namaskurvatéà pariñvajya çubhäçiñä ca saàyujya svacchamanäù papracchuù, kathyatäà katham asamayam idaà tava samägamanam? iti | [42] våndäha—bhagavati, param äpadäà padam ekam utpannam asti, kathaà tava niçcintatä dåçyate? [43] paurëamäsé uväca—kià tävac cintä-käraëaà tat-padam? [44] våndäha—hanta, yäù khalu nityatayä kåñëasya preyasya iti çrüyante, täsäm apy anya-sambandhaù sanirbandha iva dåçyate | [45] paurëamäsé uväca—katham iväyaà parämåçyate? [46] våndäha—tasyänubandhaç cakñuñä spåçyate | [47] paurëamäsé uväca—na bhaviñyati täsäm anyenänyena saàyoga-sambandhaù, yato mayä hi mäyayä parä nirmäya nirmäsyate tatra pratibandhaù | [48] våndäha—atha tathäpi lokataù kalaìkaù çaìkanéyaù | [49] paurëamäsé uväca—na syäd api tasyäpi sthitiù, yato munayaù punar idaà gäsyanti— näsüyan khalu kåñëäya

mohitäs tasya mäyayä | manyamänäù sva-pärçva-sthän

svän svän därän vrajaukasaù || [BhP 10.33.39] iti | [50] ataeva putrotpatty-abhävät päyayantyaù çiçün payaù ity atra çiçün ity eva payaù ity eva ca vakñyanti, na tu sutän stanam iti | etad apekñayaiva kvacit putratva-vyapadeçaç ca çré-kåñëa-parihäsa-nirdeçaç ca saìgaàsyate | [51] våndäha—yady evaà tarhy anyena täsäà päëipéòanaà punar atéva péòanam | yatra präyaçcittäntaram api na cintayanti tantra-vidaù, tat kathaà sämprataà sva-vratam upekñase? [52] paurëamäsé sasmitam uväca—bhäviny, etad api na bhävi, tvayä tu ramyänanatayä gamyatäm | [53] våndä sänandaà padäravindayoù patanté sänumodaà ruroda | sä tu täà niravahittham utthäpya säntvayitvä gahanäya prasthäpayämäsa |

[54] atha våndäpi tathä viçvasaté niçvasaté ca viträsa-rahitä dviträho-räträn gamayämäsa | dinäntare tu täsäm udväha-nirväham äkarëya vivarëa-vadanä paurëamäsy-abhyarëaà punar api türëam upasthänä måtaka-pratékä tasthau | [55] paurëamäsé uväca—kim iva våttaà våttam yasmäd bhavaty udvåtta-cittä dåçyate? [56] våndäha—mama mukhataù käcid apy uktir na vyaktébhavati, kim iva vaktavyam? [57] paurëamäsé uväca—paìkajäkñi, na käcid api çaìkä manasi çaìkanéyä | [58] våndä sa-rükña-häsam äha—bhagavati, katham iva? [59] paurëamäsé uväca—yad adyäpy asiddha-nirväha eva täsäà vivähaù | [60] våndäha—vicakñaëe, tam etaà cäkñuñam eva vidhäya sarve’py äcakñate | [61] paurëamäsé uväca—samprati tä bälikäù kutra? [62] våndäha—tad idam api çrutam, yad atibälakatayävagatäù pitå-geha eva tä nidhäya te gatä iti | [63] paurëamäsé sa-praëaya-roñam uväca—atha kathaà mat-kathanaà na pratyeñi yat kiàvadantém eva muhur vadanté vartase? [64] våndä sänandam uväca—bhagavati, tad etad åtam anåtam eva bhavatu, kintu mayä näyaà sandhir anusandhéyate | [65] paurëamäsé sahäsam uväca—na lokenätathyaà kathyate, na ca grathyate sma täsäm udväha-bandhah | [66] våndäha—nedaà ca budhye | [67] paurëamäsé uväca—yuktam evedam, yataù— tvayy api lélä-çaktyäm, avasara-nämné bhaved vibhoù çaktiù | tväm api yä bhramayanté, tasmiàs tasmin pravartayati ||13|| [udgéti] [68] våndä sa-käku präha—tarhi svayam evedaà rahasyaà prakäçyatäm? [69] paurëamäsé kñaëaà hasitvä nécair uväca—yugapad eva, devi, sarveñu tädåg-duùsvapna eva kevalaà jägara-kalpatayä mayä kalpitaù | [70] våndä viçvasya niçvasya ca punar uväca—tathäpi täsäà tathä khyätir api na yuktä |

[71] paurëamäsé uväca—säpi na bhaviñyati, yato munaya eva punaù punar idaà gäsyanti, tatra tapanyäà täù påcchatéù prati durväsäù, sa vo hi svämé [Gtu 2.27] iti; räsaprasaìge ca bhagavän bädaräyaëiù, kåñëavadhvaù [BhP 10.33.7] iti; uddhava-sandeçe svayaà çré-kåñëa eva ca, ballavyo me madätmikäù [BhP 10.46 |3] iti | tad idaà gacchoddhava vrajaà saumya pitror naù prétim ävaha iti vallabhäbhimänitäm ätmani vyajya çré-kåñëasya vacanaà brähmaëädénäà mama brähmaëéty ädivat | tathä, mäm eva dayitaà preñöham ätmänaà manasä gatäù [BhP 10.46 |4] iti pracuraà pracuratärdha-padyena ca täbhir api bahir-dåñöyä paraà tatra kvacid upapatitvaà pratéyate, çaçvad antar-dåñöyä tu patitvam evänubhüyata iti sücyate, yathä ca, api bata madhu-puryäà ärya-putro’dhunäste? iti | athägame ca mantra-drañöäro gopé-padänantaraà janety asyänte vallabheti | [72] tad idaà tridhä niruktam apy ägamasya rahasya-rétitayä kramät pürva-pürva-pakñasya tüttara-pakñatvaà vyaïjitam | yathä gautaméya-tantre,

gopéti prakåtià vidyäj janas tattva-samühakaù | anayor äçrayo vyäptyä käraëatvena ceçvaraù | sändränandaà paraà jyotir vallabhatvena kathyate || athavä gopé prakåtir janas tad-aàça-maëòalam | anayor vallabhaù proktaù svämé kåñëäkhya éçvaraù || kärya-käraëayor éçaù çrutibhis tena géyate || aneka-janma-siddhänäà gopénäà patir eva vä | nanda-nandana ity uktas trailokyänanda-vardhanaù || iti |

[73] atra prathamä prakåtiù pradhänam, dvitéyä svarüpaçaktiù | tattväni mahadädéni aàçäù,

jïäna-çakti-balaiçvarya-vérya-tejäàsy açeñataù | bhagavac-chabda-väcyäni vinä heyair guëädibhiù ||

iti viñëupuräëoktäù [ViP 6.5.79] | aneka-janma-siddhänäà iti, bahüni me vyatétäni janmäni tava cärjuna [Gétä 4.5] iti çré-bhagavad-gétä-vadanäditvam eva bodhayati, patir eva iti kadäcid upapatitva-vyavahäras tu mäyika evety arthaù | vä-çabdas tv asyaivottara-pakñatä-bodhanäya | [74] ataeväprakaöa-léläyäà prakaöam eva brahma-saàhitä tathänusaàhitavaté yatra brahmä präha— änanda-cin-maya-rasa-pratibhävitäbhis täbhir ya eva nija-rüpatayä kaläbhiù | goloka eva nivasaty akhilätma-bhüto govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi || iti || [5.48] | [75] atra kalätvän nija-rüpatve svataù-siddhe’pi nija-rüpatayeti punar upädänam, na tu prakaöa-lélä-madhyavat parakéyäbhäsatayopalakñitäbhis täbhir ity artha-jïäpanärtham |

[76] tathä ca tatraiva çriyaù käntäù käntaù parama-puruñaù ity atra yuktià ca darçitavän | çré-parama-puruñayor aupapatyaà nästéti | käçé-khaëòe ca dharma-räjaù, gopé-pate yadu-pate vasudeva-süno iti | saìgéta-çästre ca, gopé-patir ananto’pi vaàça-dhvani-vaçaà gataù iti | bhaviñyat-kävyeñu çré-géta-govinde patyur manaù kélitam iti | [77] etad abhipräyeëaiva lakñya-bhedenoktam— tväm apräpya mayi svayaà-vara-paräà kñéroda-térodare çaìke sundari käla-küöam apiban müòho måòänépatiù | itthaà pürva-kathäbhir anya-manaso vikñipya vakño’ïcalaà rädhäyäù stana-korakopari milan-netro hariù pätu vaù || iti | anyatra ca, gopé-bhartuù pada-kamalayor däsa-däsänudäsaù iti | bhagavac-chaìkaräcärya-kåte yamunä-stotre ca, vidhehi tasya rädhikä-dhaväìghri-paìkaje ratim iti | [78] lalita-mädhave çré-rädhikädénäà tathä-varëanaà tu sphuöam eva nirvarëitam | ujjvala-nélamaëau säkñät-kathanayä kumärikäëäà säkñäd anya-sambandhäbhäva-prathanayä ca paräsäm api yad eva samåddhimad-äkhya-sambhoge lalita-mädhavänusäreëa sphuöam aìgékåtam asti | bhävärtha-dépikäyäà ca, åñabhasya jaguù kåtyäni [BhP 10.33.21] ity atra åñabhasya patyuù iti kåñëavadhvaù iti svayam uktam idam eva patitvaà çré-parékñit-praçnottare paty-antaräbhyupagama-vädenaiva hi bahir-aìgänäm bodhäya paramätmatayä çré-bädaräyaëinä bodhitam: gopénäà tat-paténäà ca sarveñäm api ca dehinäm | yo’ntaç carati so’dhyakñaù eña kréòana-deha-bhäk || [BhP 10.33.35] ity aträìga-raìgän prati tv ayam arthaù: gopénäà käçcid vyüòhäù käçcid avyüòhä iti dvidhätra loka-mätra-prasiddhänäà vastutas tu nitya-siddhänäà sarvataù çreyasénäà tat-preyasénäm anyäsäm api nänä-bhäva-samåddhänäà kumärétaruëé-våddhänäà, tathä yathä-sambhavaà täsäà paténäà tad-upalakñitatayä kumära-taténäà, kià bahunä? sarveñäm api tad-eka-jévänäà vraja-jévänäà yäni tat-tad-upacitatäcita-tadéya-kréòä-sädhana-dehäni, tad-äsaktaù sann antaù-çabdäbhihite mahite jagan-neträd antar-hite sadäbhave sva-vaibhave yaç carati kréòati | sa eña evädhyakñaù kadäcij jagat-pratyakñaù san kréòati | tasmän nija-preyasébhiù samam anädita eva mithunateti kathanäd aupapatyam asya nopapatty-arham, kintu parama-vyomädhipa-lakñmé-näräyaëavad dämpatyam eva tad-arhaà bhavatéti | tad idaà, jayati jananiväsaù [BhP 10.90.48] ity ädau vraja-pura-vanitänäà vardhayan käma-devam iti pura-vanitäbhiù saha täsäà saha-päöhäd drañöavyam | çrémän uddhavas tu, etäù paraà tanu-bhåto bhuvi gopa-vadhvaù [BhP 10.47.58] ity ädäv äsäm anugatià mumukñu-mukta-mad-vidha-bhaktä api väïchanti ity uktvä kåñëe paramätmani våndävana-carya imäù kva, tad-édåça-bhäva-vyabhicära-dåñöäs tv anye kveti vadan kåñëe paramätmani hy eña rüòha-bhäva iti pratyakñato darçayann äsu

mähätmya-viçeñaà darçayati, näyaà çriyo’ìge [BhP 10.47.60] ity ädau çré-prabhåtibhyaù punar api viçeñayati ca |' [79] atha sänandäpi våndä punaù papraccha—katham édåçé prakriyä nätipriyä, nänyathä kriyate sma bhavatyä? bhavatyäù khalu näçakyaà tarkyate | [80] paurëamäsé uväca—rasa-viçeña-sampädayitré lélävaçyakatävasara-vaicitréyaà sétäyä rävaëa-gåha-gativan näsmäbhir apy anyathä kartuà çakyate | rasa-viçeñaç caivam eva saìgacchate | bhrama-janitatväd açlélatä-viçliñöe para-sambandhasyäbhäsa-mätre dåñöe sati täsäà para-niväraëa-kuëöhitänäm utkaëöhä-vardhanataù sphurad-akharva-sukha-gatyäà sarväyatyäà viçränta-bhrama-nitänta-sthiratä-nirata-känta-präptitas tasyätéva déptatä-präptir iti | tathä ca bhaviñyat-kävyeñu çrémad-ujjvala-nélamaëau pramäëé-kåtaà präcäà matam | tatra mülaà yathä— laghutvam atra yat proktaà tat tu präkåtanäyake | na kåñëe rasaniryäsasvädärtham avatäriëi || [1.21] iti | pramäëaà yathä, neñöä yad aìgini rase kavibhir paroòhä tad gokulämbujadåçäà kulam antarena | äçäàsayä rasavidher avatäritänäà kaàsäriëä rasikamaëòalaçekhareëa || [5.3] iti | [81] atra rasotkarñasya tarñata eva kaàsäriëävatäritänäm iti täsäà nityaà tan-nija-preyasétayä vihäras, tad-avatära-samaya eva tu rasa-maya-mahotkarñäya mäyayä paroòha-vyavahära ity ato na doñaù, pratyuta parama-guëa eveti bhävaù | iha cävatäritänäm iti devé-caratäà sädhäraëa-lakñmé-caratäà ca na pracärayati, näyaà çriyo’ìga u nitänta-rateù prasädaù svar-yoñitäà nalina-gandha-rucäà kuto’nyäù? [BhP 10.47.60] ity anena virodhät | tenaivänyatamatänyathä-käritayä tadéya-parama-lakñmétvam eva täsäà lakñyata iti | tad evaà ca nirüpya punar apy äha sma—tädåçaà parama-rahasyam äkäçäya ca na prakäçanéyam | kintu— rädhädénäà kevalänäà kevalo nanda-nandanaù | varaù syät kevalaà tasmät ke balät kuryur anyathä? ||14|| [anuñöubh] yataù, vraja-lakñmé-janatäyä harir iha ramaëaù paraà na paraù | katham atha cakora-jäter våttiç candräd bhaved anyaù? ||15|| [upagéti] [82] atha våndä tu, bhavatu yäthäkathäcaà | yad idam äcitam, tad äcitam eva | kintv äyatyäà sarva-sukha-samutthäpanaà bhavad-abhyutthänam eva gaty-antaräya bhavitä iti prärthya namaskåtya ca calitä |

[83] paurëamäsé tu präha— avacam avocam uväca ca, vacmi hi vaktäsmi vakñyämi | ucyäsam idaà vacyäà vacäni no ced avakñyaà na ||16|| [anuñöubh] [84] tad evaà täsäà khelä-mätra-viläsinénäà sva-väsinénäà mätara-pitarädibhir antaù-puryäm asüryampaçyatayä dhütäkarëana-kåñëa-varëanatayä ca paritaù parétaà väritänäm api dépyamäna-kaiçora-sämépya-samiddhaù sva-bhäva-siddhaù kåñëa-bhävaù svayam udbhütavän väridä-gamana-samayaà samayä käsäïcid vallé-jäténäà pallava iva | yataù— hådayam anaìgas täsäm aviçad vayasaù kramäd eva | çyämäìgaù sa tu säìgaà viveça sahasä tataù pürvam ||17|| [anuñöubh] [85] dåñöäntayanti cedam— äséd äsu hareù sphürtir darçana-çravaëe vinä | yathäntaùpura-ruddhäsu kanyäsu madanodgamaù ||18|| [anuñöubh] [86] ataevoktam— navya-yauvanataù pürvaà kåñëe täsäà tu yä ratiù | tasyäà nätiçayoktiù sä sva-bhävoktis tu manyatäm ||19|| [anuñöubh] [87] tadä ca, yadä prasaìga-saìgatyä kåñëeti varëa-dvayaà karëäbhyarëam äpadyate, vaàçé-vädyaà vä, tadä tam eva paçyantya iva håñyantyaù punar apy apaçyantyas täpam äpnuvanti sma, kintu kaïcit prati na kiïcit prakäçayäm äsuù | cetasi tu bhävayäm babhüvuù, yathä— yaù kåñëa-nämäkñara-mädhuré-jharair äsvädyate veëu-kalé-rasair api | sa eva ekämbuda-rocir eña me kaù sväntam uccaiù kurute puru-vyathäm? ||20|| [upajäti 12] [88] tatra ca çré-rädhäyä bhävanä, yathä— yäte kåñëeti çabde çruti-patham amåtäd apy atisväda-yukte, vaàçé-vädye ca çaçvan manasi sapadi yaù sphürtim äpnoti so’yam | äjanmäbhyäsa-héno’py atisuparicita-präya eveti bhäti präpti-vyävåttitas tu prasabham acirato neñyati präëavargam ||21|| [sragdharä] [89] punaç ca samprati svayam eva parasparam iväha—rädhe, kim udagraà vyagracittäsi? rädhike, tad etan nävadadhäsi ced avadhänaà vidhehi | çravyäëäà sväda-säraà çrutir anumanute yat tu yad vä sudhäbdher

manthäl labdhaà, rasajïä sukha-hådija-sukhaà citta-våttir yad eva | kià tat kåñëeti varëa-dvayam ayam athavä kåñëa-varëa-dyuténäm äjévyaù ko’pi çaçvat sphurati nava-yuvety ühayä mohitäsmi ||22|| [sragdharä] [90] evaà çré-kåñëasya ca tadéya-pracariñëu-tat-tad-guëa-bhaviñëu-tåñëasya bhäva-ramyatä gamyatäm— nämni çrotraà sadana-saraëau netram ämoda-püre ghräëaà påñöhe vapur api guëe süktam äsäà madéyam | mäà projjhyäséd drutam iti hariù svéya-doñaà vicärät pratyäkhyäya sphuöam anusaraà tatra citräyate sma ||23|| [mandäkräntä] rädhäåkñe kvacana gaëake näntikäd varëyamäne dåñövä rädhäà ghaöayati jane saïjanaà svasya dürät | rädhä-gehän mådula-pavane väti näsmäri tat tat kåñëenäsmin punar alam asau sasmare saiva rädhä ||24|| [mandäkräntä] [91] tad evam apürva-kåñëa-darçana-parvaëy ajäta-pürve yadä tu käliya-dandaçüka-sandalanam äsét tadä vidhvasta-nirodhä rädhädayo’pi vrajaväsi-sädhäraëatayä tatra gacchanti sma | [92] etad artham eva käliya-damanärthe tävän vilambärambha-sambhäras tena lambhitaù | [93] tad evaà tatra gatavaténäm api bälyäm okataù çokataç ca na lokatas täsäà bhävaù svasya viçeñaà bhävayämäsa, kintu premätiçaya-mätram | tathä hi— yadä düre nåtyaà phaëi-çirasi cakre muraripus tadä täbhiù säkñäd araci sa itédaà nahi måñä | tathäpy äsäà bälyäd bahujana-samäjäd api çucä- våter bhävo naiva sva-rasa-mayatäm aëv api yayau ||25|| [çikhariëé] yadä käléyasya hrada-valayataù so’yam uditas tadä rädhä-mukhyäù prathama-kalanäd eva patitäù | bahir-jïänaà näséd yadapi tadapi sphürti-valitä na mürcchäà nämürcchäà yayur ahaha rätrindivam anu ||26|| [çikhariëé] yadyapi kåñëas täsäà kalanäd antar-vikäramäsannaù | tadapi ca samayäntarajäà cakära gambhératäà çaraëam ||27|| [äryä] [94] tataç ca, prabhäte täù çakaöa-samärohitatayä vrajam änétäù katham api svasthatäà yätäù, yathä— muhur bandhu-stome tad-upacaraëäd utthita-matau jana-dvärä täsäà harir api vimürcchäà kalitavän | atha vyagrébhüyämåtam iva muralyä mådu-kalaà jagau täç ca präpur bahir-avahitià satvaratayä ||28|| [çikhariëé]

[95] kintu tasya vaàçé-çaàsana-mädhuryam eva täsv abhiñajyad avabudhya tad-avadhi täsäà pratibandhäya bandhavas tenätinirbandhaà yayur iti kadäcic cirato darçanam api tasya täsu paryavasyati sma | [96] atha çré-kåñëasya ñañöhe varñe gate täsäà ca tataù kiïcid ünatayä mate samärabdha-prapaïcäd bhäväd akñéëänäà nava-kaiçora-lakñméëäà mud-aïcanaà tasya ca täsäà ca tathä jätaà yathä parasparaà spardhayeva saïcayam aïcad äsét | [97] tatra tasya çré-kåñëasya, yathä— vaktraà pürëa-kapola-känti-valitaà keçä bhåça-çyämalä netre lola-viçäla-päöala-taöe vakñaù sphürad-viståti | bähu-dvandvam akharva-puñöa-ghaöanaà madhyaù kåças tat-paraù sphétas tadvad urü påthü bhavitum udyätau sma tasmin hareù ||29|| [çärdüla] [98] tatra ca kasyacin marmajïa-janasya narma-vacanam— tanau çyämä lakñmér abhajad ayam antar-hådi punaù sadä gaurér itthaà kapaöam abhipaçyan muraripoù | sphuran-netra-dvandvaà bhajad aruëatäm éñad abhito muhuù karëäbhyarëaà vrajati kila kiïcit kathayitum ||30|| [çikhariëé] [99] atha täsäà, yathä— kaöäkñe kåñëäbhä sphuöam adharayo räga-garimä kapola-dvandväntaù çucir urasi cärünnati-ruciù | amé ceto-dharmä bahir ahaha yady evam uditä bhavet kiàvä tarhi vraja-mågadåçäà gopana-padam ||31|| [çikhariëé] [100] tatra çré-rädhäà prati kasyäçcid uktiù— bhadrä padmä dhaniñöhä çivi-paçupa-sutä pälikä çyämalä sä candrävaly apy abhékñëaà vayasi nija-nija-çré-samutkarñi dåñöä | çré-rädhe tvaà punaù svaà jita-kanaka-guëaà dyotam udyotayanté tad divyaà çyämadhäma prathayasi paritaù kena vä tan na vedmi ||32|| çärdüla] [101] tatränyasyä vacanam— vilasati kåñëa-naväbdaù sphuöam adhi hådayaà praviçya rädhäyäù | na bhavati tad yadi katham iva pulakaiù saha locane sravataù ||33|| [äryä] iti | [102] tat-prabhåti täsäà bhävanä ceyam— tad eva yamunäraëyaà ta eva ca tamälakäù |

tad eva cittam asmäkaà sämprataà kim ivänyathä? ||34|| [anuñöubh] tataç ca— çärada-prathama-çubhra-païcamé bhävi-rätri-nikaräbja-saprabham | subhruväà mukham uroja-yugmam apy äyata pratidinaà mahodayam ||35 || [rathoddhatä] yadä rädhä täsu prathama-vayasäkérëa-kiraëä tadä täù sarväç ca pratihata-samajïäù samabhavan | paraà nänä-puñpävaliñu latikäsu prathamataù praphullanté khyätià sadasi suravallé valayate ||36|| [çikhariëé] [103] tatra ceyaà kiàvadanté vadanté-babhüva— indur mandati khaïjaréöa-taruëaù khaïjann ivälokyate dünaà bhäti tila-prasünam aruëäd bimbaà guëäl lambate | svarëa-çré-jayi-varëa-jäla-vilasad-vallé na lénäyate rädhäyä madhurimëi yad vidhuratäm äpnoti tan-mädhuré ||37|| [çärdüla] [104] tad evaà labdha-dara-sphore kaiçore täsäà sa eva kåñëa-premä tåñëä-viçeñam äsäditavän | [105] vratati-taténäà kåta-vratatitve labdha-sattve sväçrayaà pratyabhimukha-prasäras tad-valayana-lälasam iva | tatra täsäà bhävanä, yathä— janmany etad aho kim atra bhavitä yat tasya vakñaù-sthalaà vistérëätula-néla-ratna-masåëaà spåçyeta mad-vakñasä | tämbülaà bata carvitaà ca mukhataù kåñyeta kià man-mukhe- naivaà keyam aho mamädya vimatir dharma-dhrug abhyägatä ||38|| [çärdüla] [106] atha premäpi parama-varimäëamäsasäda, yathä— pürvaà yat parito harer anubhavät kaiçoram atyudgataà tat täsu sphuritaà tam eva vidadhal léläbhir uccaiù sthitam | apy äkarëanadarçanädirahitäs tä devatäviñöavac ceñöante sma yataù çaçäka nahi yad boddhuà janaç cäëv api ||39|| [çärdüla] tatra tu— çünyaà paçyati bäñpa-püram aniçaà momucyate kampate svidyaty udgata-kaëöakatvam ayate stambhaà punaù prärcchati | glänià gacchati väcitäpi vacanaà näbhäñate seti täà paçyanté suhådäà tatir muhur aho rädhäm açocan muhuù ||40|| [çärdüla] [107] tasyä bhävanä ceyam—

rüpeëämåta-sindhuù kértibhir amåta-dyutir yad api | tad api harir mama hådayaà vidahati hä dhig vidhir vämaù ||41|| [upagéti] tasya ca pürvaà hådayam aliptaà bhävaù kaù punar alipta me sahasä? | smarad api yasya tu viñayän svayam atha cittaà svato’pi jihreti ||42|| [udgéti] [108] punaç ca käliya-damanam anv anubhütaà täsäà bhävaà vibhävayann äha— pitä me sädhünäà kula-tilakatä-viçruta-gatis tathä mätä sädhvé-samudaya-vivekägrima-lipiù | kathaà rädhädénäà para-mågadåçäà bhävam abhito bhajaty antaù kiàvä mama mådulatä mäà klamayati ||43|| [çikhariëé] kià ca— hanta jïänaà mama vilulitaà kväpi na syät parantu premärdraà tad bhavati sutaräà täsu tu preyaséñu | yasmät täsu sphurati na dhiyä premamayyä parä tvaà näpi khyätià bahir anugayä täà paräkartum éçe ||44|| [mandäkräntä] [109] tac-ceñöä ca, yathä— maunärhe pratibhäñate sma vacanaucitye munitvaà dadhe çocyatve hasati sma häsa-kathane rükñatvam evädade | prastäve vraja-subhruväà sakhi-janair nirméyamäëe harer yadyapy evam athäpi-varëa-vikåter vyatyastir älakñyate ||45|| [çärdülavikréòitä] [110] täsäà viväha-çravaëe tu— bahiù surasatäà vyaïjann api tarhi balänujaù | antas tu virasaù praikñi marmajïaiù pakva-péluvat ||46|| [anuñöubh] [111] tad evaà sthite täsäà janyaà-manya-janena nija-nija-vadhünäà nayanäya yäcyamänaà tat-pitå-kulaà täsu na tad-väcyam akärñét, kevalaà tu karëe karëe mitha eva varëayämäsa | [112] täsu gargädi-hita-vargäd api kramäd adhigata-kåñëaika-tåñëäsu präëa-paryanta-saìkñayäçaìkayä tam udväham api na sahasä na ca säkñäd udbhävayämäsa, kim uta tädåg-avasthänäà prasthäpanam? [113] atha yathä durvahaç ca viväha-niçamana-saìklamaù prathama-labhya-bälyam ärabhya pürva-pürva-krama-labdha-visaratayä paramparayävadhärita iti krama-

viñayatayä viña-bhakñaëavad abhyäsavyäsata eva soòhas tathedam api bäòhaà soòhavyam iti tathaiva çrävayämäsa | [114] täs tu tad-värtä-mätrataù paramärtä jätäù | yatra ca kañöam bhoù kañöam, jévanam api niñöhévanam äpayituà vyavasitim äyätäù | [115] tathä hi prathamaà tävat pratyekaà pürvähnataù pürvam eva gåhäd ätmänaà nihnuvänäù sambhåta-gambhéra-néram ucchalat-taraìga-saìgha-nihräda-viléyamäna-karëaà käla-varëaà käliya-hradam eva nirvyatireka-vivekam antareëa bhäväntareëa bhävayäm babhüvuù | [116] atha täù samastä eväbaläù kevalatayä gatä api samastä babhüvuù | parasparam aparicita-präyatayä nicäyanti sma | papracchuç ca—kä bhavatyaù? iti | [117] pracite ca paricaye taträvrajana-prayojanam apy anvayuïjata | [118] tataç ca samäna-väsanäväsita-mänasa-vyasana-çaàsaka-daçana-vasanädi-ruci-vilokana-valita-mithaù-snehäd äliìgita-kaëöhä mukta-kaëöham utkaëöhayä sphuöam eva rurudur, vividuç ca parasparaà hådayam | [119] tad evaà kuläìganänäm api täsäà svayam eva niñkuläkåta-manasäm utkåñöa-guëatayäkåñöa-sarva-nayanä çré-rädhä tu svata eva madhyam ädhäratäm äpannätikañöataù prakaöam eva nija-niçcayam äviçcakära, yathä— yady etad-vapur anya-sätkåtam abhüt piträdibhis tarhy adaù preta-grastam iväpi jévad adhikaà dhik-kära-yogyaà bhavet | dhik cätmänam aho yad eña sahate’py etasya saìgäpadaà tat-térthäya baläd balänujakåte kartavyam asyärpaëam ||47|| [çärdüla] [120] vistaram atra cälaà kåtvä, yataù çreyäàsi bahu-vighnäni iti néti-nighnatayä nätivilambanam älambanéyam ity utthäya täbhiù saha mitho baddha-päëitayä pänéya-samépaà prasthäya yamunäà praty aïjalià valayanté säçru-gadgadam ardhodgata-varëam udgadati sma— goñöha-kñmäpati-dampaté çvaçuratäà rämänujaù svämitäà våndäraëyam idaà sadäpi bhajatäm ärämatäà naù pari | yäù snehäd vyatibaddha-hastam abhitaù kälindi magnä bhavat- pänéyäntar amür bhajantu sakhitäà tväm äçritäs tad vayam ||48|| [çärdüla] [121] atha sahäyäntaräëy api täbhis tad antaräptäni yathä | [122] tad evam amüm anu punar amür asädhäraëa-bädhänäm ädhäratayä präëa-dhäraëäyäà tu dhuta-käraëä hradam agädha-jalaà valamänäù prati prathitäkäça-väëé pratyävartayituà pratyäçäà vardhayämäsa | ahaha gopa-sutäù saha-sähasaà na sahasä kurutäpuru-buddhayaù | çåëuta vaù pratiküla-kusaìgatir

na bhavitä na bhaven na bhaviñyati ||49|| [drutavilambitä] [123] tad evaà— virahävagraha-kliñöä gopé-bhümi-sarojinéù | kåtvä géù-sudhayä siktä deväbdäs tri-divaà yayuù ||50|| [anuñöubh} [124] tataç ca vismaya-phulla-vilocanatayä vyativilokamänäsu täsu sürajä-pürataù käpy adürataù sametya çré-rädhäm upetya sarväç cähüya svayaà vibhüya tat-tad-gätraà gåhétvä pätraà mocayitum éhitvä téraà pratérayämäsa | [125] sä hi phullendévara-sundaré svayam eva kälindé | tayä ca téram änétäsu täsu våndayä kathita-tat-tad-våtta-våndayä madhumaìgalena ca väïchita-tad-våtta-maìgalena sahitä parama-hitä mahitä pürëimä ca türëam evägatä | [126] tataù pratisvaà taru-mäträvalambana-gätratayä niçcetanavat kåta-ketanä vraja-niketanäìganäù säliìgana-sambodhana-pürvaà gérväëa-varëita-väëévad eva vadamänä tatränuvadamänäbhyäà våndä-kälindébhyäà särdhaà bodhayämäsa | [127] bodhayitvä ca punar bhaëati sma, parama-masåëa-maténäà bhavaténäà katham etävaté karkaçatä jätä? | [128] vastutas tu— candro na hata-kalaìkaù kvacid api na kalaìki vaktraà vaù | candro muhur api naçyati naçyati nahi varñma yuñmadéyaà tu ||51|| [upagéti] [129] kià ca, tisåbhir apy asmäbhir aparokñaà parokñam api tathä sähäyyaà käryam, yathä kåñëa-mätra-pati-gaténäà bhavaténäà nänabhépsita-puruña-çayyä-yogaù syät | [130] athavä tad-viñayakasya bhäva-mätrasya sa eña prabhävaù, kim uta bhavad-vidhänäà mahä-bhävasya? yaà khalu gopa-varga-nåpatià prati gargaù pratijïätavän | ya etasmin mahä-bhäge prétià kurvanti mänaväù | närayo bhibhavanty etän viñëu-pakñän iväsuräù || [BhP 10.8.18] iti | [131] tasmät parama-çubhavatyaù svayaà bhavatyaù punar atra cintäà na kurvantu, kintu guru-vaçaàvadatayä vadamänäù çam äsédantu iti | evaà tasyäà säntvayantyäà tamälasy- ädhaù sthätré hema-gätré-tatiù sä | nyaïcad-vakträ bäñpa-neträ tadéyäà patra-çreëéà märjayanty eva tasthau ||52|| [çäliné] [132] tad evaà sänuvrajanam ätmänaù parirabhya täù kåta-prasthitér upalabhya tad-upadeçaà viçrabhya sadyaù samudyantéà kåñëävaloka-tåñëäà pratilabhya hasta-graha-grahila-mahiläbhiù sähacaryam äcarya pracchanna-vartmanä niñpratyüha-

nigüha-mänäìgaà nija-nijäìgana-samépa-vanaà çré-rädhädayaù samäjagmuù | tad-dinataç ca— viçäkhä-lalitä-mukhyäù çré-rädhä-sakhyam aiyaruù | padmä-çaivyädayaç candrävaler ity ädi gamyatäm ||53|| [anuñöubh] [133] tad etad-avadhikä muhur adhikä sahäyatäyäù sahäyatä täsu kåñëa-tåñëä-niratäsu näçcaryä | [134] yataù sädhäraëasyäpi— sähäyakaà suvidhir icchati yasya kartuà tasyänuküla-nicitià yugapac cinoti | nänä-graharkña-çakunämara-mänaväs tad- räjyädi-labdhi-samaye hy udayanti bhavyäù ||54|| [vasanta] iti | [135] prastüyamänaà ca çrüyatäm | atha madhumaìgalaà saìginaà vidhäya pürëa-manäù pürëimä våndayä saha sahasä hari-samépam äsasäda | [136] bhänu-tanüjänubhävita-bhävi-bhäva-viçeña-çleñä samépataù svägamanam apahnutavaté | pathi punar idaà pracchannaà papraccha—vånde, vrajendra-nandanasya prema kim äsu vartate? [137] våndäha—atha kià? kintu nigüòham | [138] yamunäha—etäsäà tu spañöam adya dåñöam | [139] våndäha—tac ca daçama-daçä-vaçäd eva | [140] yamunäha—tarhi kià pärasparikaà tat parasparaà na jänate? [141] våndäha—yadapi tathä nigüòham, tathäpi vikriyäà vinä prema kathaà dhriyatäm? satyäà ca vikriyägatyäà parasparaà durapahnava eva nava-navänurägaù katham ävréyatäm? yataù— tamälä vakñoja-prabha-ghusåëa-mudrä-nivalitä nakhäìka-çreëébhiù çavalita-daläç campaka-latäù | sarojäni çyämäny uta kanaka-varëäny adharaja- dravyäëy evaà vanyäpy ubhaya-ratim atra prathayati ||55|| [çikhariëé] [142] tad evaà sampåcchya pracchannäyäà yamunäyäà våndä-madhumaìgala-pürëa-pärçvä pürëimä harer abhyarëam äjagäma | ägamya ca virahatäpa-nirväpaëäya kvacid ekänte nitänta-känta-candrakänta-çilä-madhyam adhyäsénaà parama-dhyänavantaà tam antar-manasaà santaà nidhyätavaté | tasmät pracchannä cedaà sa-gadgadam äkalitavaté— doñäkaraù sa doñä-

kara eva na cätra sandehaù |

kamalaà khalv api kamalaà rädhä-vadanaà tu çarmaëäà sadanam ||56|| [udgéti]

[143] tad evaà muhur moham ühamänä çanair upasåtya tad ädåtya täù kåta-kåtyaà-manyä säsram äçéù-sahasreëedaà çrävitavaté— vidyate durlabhaà kià te vinte tad yad bhavän api | avaçya-vaçyatäà yasya paçya labdhäs tu mad-vidhäù ||57|| [anuñöubh} [144] kåñëas tu prema-puñitena ghuñitena tena väkyena spañöam api teñäm api nija-bhävam astariñöa | saj-jätänäà lajjä kevalaà baläya sajjatéti | [145] atha kamala-locane sädara-dara-saìkoca-locana-nikocatayä kåta-rocane sä sa-prarocanam avocata— [146] ayaà madhumaìgala-nämä svayaà sva-saìgama-maìgala-saìghena saìgamanéyaù iti tat-päëé samänéya hari-päëé prati samarpaëéyatayä praëétavaté | [147] harir api, sva-vihära-sukha-sära-samupahära eväyam iti tam anusandhäya prema-bandhäya sphurad-iìgitam äliìgitavän | [148] so’pi taà kila vilakñaëam äçlikñad yatra cäçliñan mithaù pulaka-kulam | [149] tad evam upatiñöhamänatayä dvayor apy eka-niñöhatäyäà jätäyäà punar våndävana-candramä våndäà nirvarëya pürëimäà prati varëayämäsa, keyaà bhavatém anuvartamänä vartate? [150] paurëamäsé sa-smitam uväca—kim iyaà na paricéyate bhavatä? [151] çré-kåñëa uväca—nünaà yan-nämnä vanam idaà dhämnä samämnätam asti, saiveyam anumeyä | [152] pürëimä tu smita-pürëa-vadanaà täm avädét, nädyävadhikam asya vidyamänä babhüvitha? [153] çré-kåñëa sa-smitam uväca—aparicitä na svayaà milanäya samucitäyate | [154] pürëimätha våndäm üce—bhavatu cetaù paraà bhavaté sacetaù sarvadäsya däsyam iväcaranté cariñyati | [155] atha säçru-våndäà våndäà praëamantém eva ramä-ramaëas tu vanamälayä puraskurvan vana-mälayä puraçcakäreti gamayämäsa | [156] tad anu ca vyaïjita-nija-sukhäsaïjanayä pürëimä-våndayoù väcä raïjanayä ciräd viräjamänaù punar gatayos tayor labdha-mahä-sahäyatä-mahasä båàhita-manä mahämanäù sa tu puruña-siàhaù saha gacchatas tad eva madhumaìgalataù käliya-

hrada-saìgataà preyasé-prasaìgaà çravasi saìgamayan sakhi-saìghaà saìghati sma | sa tu prasaìgaù saìgamyate— kasmäd ägän munéçä phaëi-hrada-valayät tatra kià rädhikädyä hetau kasmiìs tad etan mama tu kathayato rudhyate hanta kaëöhaù | hä dhik kià kià vidhätä kuçalitam akarod eva kià yävad evaà sidhyed itthaà sa tena vyatikathitayä vyaçvasén nyaçvaséc ca ||58|| [sragdharä] [157] punaç ca çré-kåñëa uväca—bhagavatyäù purataù kim api täbhir uktam? [158] madumaìgala uväca—nahi nahi, kintu sä sumukhé-tatir adhomukhé-bhavanté santévra-locana-jala-skhalanataù stanaà siïcanté tamälam api taà mläpayämäsa | [159] çré-kåñëa uväca—atha täsäà manoratha-pathaù kim avagataù? [160] madumaìgala uväca—atha kià | [161] çré-kåñëa uväca—katham iva? [162] madumaìgala uväca—täbhir muhur api bhavataù savarëasya tamälasyävalocana-racanena | [163] çrékåñëa uväca—viçeñeëa cet kathyatäm | [164] madumaìgala uväca—kälindé-vacanena ca, yatas täà praviçanténäà täsäm imäà käkum äkulé-bhavanté paçcäd asmäsu sänukåtavaté | yathä—goñöha-kñmä-pati-dampaté [GCP 15.120] ity ädi | [165] çré-kåñëa sa-gadgadam uväca—ägaccha gacchäva tävat sakhi-saìgham iti | [166] atha madhukaëöhaù sotkaëöhaà papraccha—tatas täsäà kä matir jätä? [167] snigdhakaëöha uväca—tataç ca vraja-sundaréëäm unmanastayä dharma-trastatayä ca mahaté manaù-kathä jätä | yathä—[168] nanu yady evam unmanastä-grastä dharma-rakñaëärtham akñamäsi, tarhi pratyäsanna eva dharma-tyägaù? taträha— dharmas tyäjyaù katham atitaräà loka-yugmäbhinandé? [169] tarhi loka eva tyäjyäù? taträha— lokas tyäjyaù katham atitula-prärthitärthasya dhäré? | [170] nanu tarhi tena cärthena kim? taträha—

arthas tyäjyaù katham ayam atha präëa-rakñädhikäré? [171] nanv etävati saìkaöe präna-tyäga eva träëadaù? taträha— präëas tyäjyaù katham iva na sä lälasä mäà jahäti ||59|| [mandäkräntä] [172] kñaëaà çünyam iva sthitvä pratisvaà punaù svagatam ücuù— hanta täta-janané-kulaà kulaà cänyad äkñipatu mäà yathä tathä | kåñëa-räga-rucirä matiù kathaà jätu yätu rucim anyabhävitäm ||60|| [rathoddhatä] [173] punaç cintäyäm api sodvegam ücuù— nidrä mama sukhadälir yä tasya sphürti-vismåté datte | täm api cintä kravyäd-våddhä çaçvad baläd grasate ||61|| [äryä] [174] tasya ca tathä vacanam, yathä— re re citta, praëaya-mayatäpäratantryaà kim eñi tvaà taträpi vyasani yadi vä dharmatas tat prayähi | haàho kiàvä para-gåha-juñäà bhävinénäà ca bhäve lagnaà magnaà bhavasi bahudhä projjhya tat-tad-vicäram ||62| [mandäkräntä] [175] tad evam abhidhyäbhramäbhidhyänataù kathaà katham api kñapiteñu teñu dineñu vraja-väsinäà sambhrameëa jäta-vyutkrame dhenuka-vadha-vikrameòita-väsare preyasä saha camüru-dåçäm amüñäà parasparam atiramyaà samyag-darçanam äsét | tatra tu— täsäà nitya-preyasénäà murärer janmany asmin vismåtätma-sthiténäm | çobhä tasya smärayantéva tattvaà dharmaträsaà dräì muhur lumpati sma ||63|| [çäliné] [176] tathä ca varëitaà çré-bädaräyaëinä— pétvä mukunda-mukha-säragham akñi-bhåìgais täpaà juhur virahajaà vraja-yoñito’hni | tat-sätkåtià samadhigamya viveça goñöhaà savréòa-häsa-vinayaà yad apäìga-mokñam || [BhP 10.15.43] iti | [vasantatilakä] tathä hi— pétaà harer vadanam abja-rasaà prasahyäpy äsäà dåçä racita-bhåìga-cakora-bhaìgi |

tenäpi satkåtim amanyata sa praçastäm äjévyatäà gatavatéñu tad äsu yuktam ||64|| [vasantatilakä] tasminn apäìga-çara-mokñam amür akurvan vréòä-smitäïci-nayanair anuninyire ca | tenäpi sat-kåtim amanyata sa-praçastäm äjévi loka-caritaà kila tädåg eva ||65|| [vasantatilakä] kià ca— kåñëaà lakñyaà vidhäyämür abhyästhan netra-patriëaù | tac ca bhaktir itévähuù çaräbhyäsa upäsanam ||66|| [177] tadä ca, täs tan-mukha-sudhä-ruci-rucipä-nänä-pürëa-rucayo’pi valatas tat-kula-pälikäbhir nilayam eva nétäç cakora-vadhva iva païjara-madhyam | tad anu ca— äyätäù pratibimbatäà yadapi täç citta-hrade çré-hareç citraà tatra tathäpi bimba-padavéà sthityä vikarñe’py ayuù | yatra prasphuöa-tärakä iva tadä sarvä babhuù sarvataù çré-rädhä punar antarindu-valaya-dyota-çriyä didyute ||67|| [çärdülavikréòitä] tatra ca— pürvaà täsäà vyavasitir abhüd evam éñat kadäcit kåñëaà paçyanty upaçamam asau lapsyate citta-våttiù | dåñöe dåñöe punar atha muhus tatra cinteyam äsét kià bhüyaç ca kvacid ahaha tad-vaktra-lakñméà pibämaù ||68|| [mandäkräntä] [178] tatra ca sakhéñv api gopana-prakriyeyam— nahi para-puruñe väïchä mama sakhé käcit kathaïcid apy asti | prakåtiù seyaà yad asita-vastuni dåñöe bhavet kampaù ||69|| [äryä] tatra tu, rädhä bädhä-pratihata-tanuù sarvadä dhäraëäbhiç citte çäntér api nidadhaté vyäkuläséd atéva | hä hä tasyäù priya-savayaso py äçu tad-bhäva-bhävät täm eväpuù kaöutara-daçäà hanta ke’müm avantu ||70|| [mandäkräntä] [179] tad eva para-cchandatä-mandatäyäm api— saìkalpaù kvacanänvajégamad itaù säkñät-kåtià çré-hareù svapnaù kutra ca locanaà kva ca viyogärtau ca rädhädiñu | yair etaiù sudhayä latäsv iva tayä täsv indu-bimbair javäd ulläsävali-lambhanät taruëimärambho’pi sambhävitaù ||71|| [çärdülavikréòitä]

[180] atha snigdhakaëöhaù samäpana-digdham äha— sa eña rädhike sarva-durlabhas tava vallabhaù | tvad-arthaà péòayäpy ärto dinäni kréòayänayat ||72|| [anuñöubh] tad evaà sütäìga-prabhava-çiçu-yugme kathayati sphurat-premäveçät pratipada-vivikter nighaöanät | kathä kià näöyaà kià kim uta nija-léleti vividhaà samajyäsau särdhaà sphuraëam ajitenäpy anuyayau ||73|| [çikhariëé] [181] atha kathäyäà våttäyäà ciräd eva ca dhératäyäà pravåttäyäà yathäsvaà süta-suta-dvayäya vitérëa-sarvehitäù sarve çayanäya sadanaà viviçuù |

iti çré-çré-gopäla-campüm anv apürvänuräga-caryä-jägaryä näma

païcadaçaà püraëam | ||15 ||