eknathi bhagwat adhyaya 1 a5

46
॥ ी एकनाथी भागवत॥ अϩाय पहिला

Upload: pramod-deval

Post on 19-Dec-2015

154 views

Category:

Documents


9 download

DESCRIPTION

Eknathi Bhagwat adhyaya 1

TRANSCRIPT

Page 1: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

॥ श्री एकनाथी भागवत॥

अध्याय पहिला

Page 2: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5
Page 3: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १ हिनाांक २०/०४/२०१५

॥ श्री एकनाथी भागवत॥

अध्याय पहिला श्री गणशेाय नमः॥श्रीसरस्वत्यः नमः॥श्रीगरुुभ्यो नमः॥ श्री ित्तात्रयेाय नमः॥श्री रुहिणीपाांडुरांगाभ्याां नमः॥

सांतोषां च गरुुां वन्द ेपरां सांहवतिायकां । शाांतां हसांिासनारूढां आनांिामतृभोगिम॥्१॥ भक्त्या भागवतां भावां अभावां काव्यपाठतः। पठनाि ्पिव्यतु्पहत्तर्ज्ा ानप्राहिस्त ुभहितः॥२॥ ॐ नमो जी जनाि ाना। नािीं भवअभव भावना।

न िखेोहन मीत ांपणा नमन श्रीचरणा सि ्गरुुराया॥१॥ नमन श्री एकिन्ता। एकपणें त ांहच आताां।

एकीं िाहवसी अनकेता। परी एकात्मता न मोड॥े२॥ तजुमाजीं वास ुचराचरा। म्हणौहन बोहलज ेलांबोिरा। यालागीं सकळाांचा सोयरा। साचोकारा त ां िोसी॥३॥ तजु िखे ेजो नरु। त्ासी सखुाचा िोय सांसारु। यालागीं 'हवघ्निरु'। नामािरु तजु साज॥े४॥

िरुष तें विन गणराजा। चार् िी परुुषाथ ा त्ाहच चार् िी भजुा। प्रकाहशया अप्रकाशी वोजा। तो झळकत तझुा हनजिांत॥ु५॥

प व ाउत्तरमीमाांसा िोनी। लागहलया श्रवणस्थानीं।

Page 4: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २ हिनाांक २०/०४/२०१५

हनःशब्दाहि वाचा विनीं। कर जोड हन उहभया॥६॥ एकेहच काळी सकळ सषृ्टी। आपलेुपणें िखेत उठी। तहेच तझुी िखेणी दृष्टी। सखुसांतषु्टी हवनायका॥७॥ सखुाचें पलेलें िोंि। नाभीं आवत ाला आनांि।

बोधाचा हमरव ेनागबांि। हिस ेसहिध साहजरा॥८॥ शदु्ध सत्त्वाचा शकु्ाांबर। कास ेकहसला मनोिर। सवुण ावण ा अलांकार। तझुहेन साचार शोभहत॥९॥ प्रकृहत परुुष चरण िोनी। तळीं घाहलसी वोजावनुी। तयाांवरी सिजासनीं। प ण ापणीं हमरवसी॥१०॥

तझुी अणमुात्र झाहलया भटेी। शोहधताां हवघ्न न पड ेदृष्टी। तोहडसी सांसारफाांसोटी। तोहच तझु ेमषु्टी हनजपरश॥ु११॥ भावें भि जो आवड।े त्ाचें उगहवसी भवसाांकडें।

वोढ हन काहढसी आपणाकड।े हनजहनवाडें अांकुशें॥१२॥ साच हनरपके्ष जो हनःशखे। त्ाचें त ांहच वाढहवसी सखु। ि ेऊहन िहरखाच ेमोिक। हनवहवसी िखे हनजिस्तें॥१३॥ स क्ष्माहूहन स क्ष्म सान। त्ामाजीं तझुें अहधष्ठान। यालागीं म षकवािन। नामाहभधान तजु साज॥े१४॥

पािता नरु ना कुां जरु। व्यिाव्यिासी परु। ऐसा जाणोहन हनहव ाकारु। नमनािरु ग्रांथाथीं॥१५॥ ऐहशया जी गणनाथा। मीपणें कैं चा नहमता।

अकता ाहच जािला कता ा। ग्रांथकथाहवस्तारा॥१६॥

Page 5: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३ हिनाांक २०/०४/२०१५

आताां नम ां सरस्वती। ज ेसारासारहववकेम तीं। चतेनारूपें इांहियवतृ्ती। ज ेचाळीती सव ािा॥१७॥

ज ेवाचचेी वाचक। ज ेबदु्धीची द्योतक। ज ेप्रकाशा प्रकाशक। स्वयें िखे स्वप्रभ॥१८॥

ज ेहशवाांगीं शिी उठी। ज यसी डोळ्यामाजीं हिठी। हकां वा सरुसत्वें िावी पषु्टी। फळपणें पोटीं फळाच्या॥१९॥ ज यसा साखरअेांगी स्वादु। हकां समुनामाजीं मकरांदु। त यसा हशवशिी सांबांध।ु अनाहिहसद्ध अतर्क्ा॥२०॥ त ेअहनवा ाच्य हनजगोडी। चहूां वाचाांमाजीं वाडी।

म्हणोहन वागीश्वरी रोकडी। ग्रांथाथी चोखडी चवी िावी॥२१॥ सारासार हनवहडती जनीं। त्ा िांसावरी िांसवाहिनी। ब यसली सिजासनीं। अगम्यपणीं अगोचरु॥२२॥ त ेपरमिांसीं आरूढ। हतसी हववकेिांस जाणती दृढ।

जवळी असताां न िखेती म ढ। अभाग्य दृढ अहतमांि॥२३॥ हतचें हनधा ाहरताां रूप। अरूपाचें हवश्वरूप।

तें आपलेुपणें अम प। कथा अनरुूप बोलवी॥२४॥ िा बोलु भला झाला। म्हणोहन बोलें हच स्तहवला। त यसा स्तहुतभावो उपजला। बोलीं बोला गौरवी॥२५॥ त ेवाहग्वलास परमशे्वरी। सवाांगिखेणी स ुांिरी।

रािोहन सबाह्यअभ्यांतरीं। ग्रांथाथ ाकुसरी विवी स्वयें॥२६॥ त ेसिा सांतषु्ट सिज। म्हणोहन हनरूपणा चढलें भोज।

Page 6: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४ हिनाांक २०/०४/२०१५

परी विेपणाचा फुां ज। मीपणें मज यवेोंच निेी॥२७॥ वाग्िवेतचेी स्तहुत। वाचाहच जािली विती।

तथेें द्वयताहचय ेसांपत्ती। उमस हचत्तीं उमजनेा॥२८॥ हतणें बोल बोलणें मोहडलें। सम ळ मौनातें तोहडलें।

त्ावरी हनरूपण घहडलें। न बोलणें बोलें बोलवी॥२९॥ हतसी सवेकपणें दुसरा। िो ऊहन हनघ ेनमस्कारा। तांव मीपणेंसीं परा। हनजहनधा ारा पारुष॥े३०॥ जथेें मीपणाचा अभावो। तथेें त ांपणा कैं चा ठावो।

यािीवरी करी हनवा ािो। अगम्य भावो हनरूपणीं॥३१॥ ज यशा सागरावरी सागरीं। चालती लिरींहचया लिरी। त यस ेशब्द स्वरूपाकारीं। स्वरूपावरी शोभती॥३२॥ ज यशा साखरहेचया कहणका। गोहडय ेहभि नव्हती िखेा। त यसें हनरूपण य ेरसाळसखुा। ब्रह्मरसें िखेा रसवहृत्त॥३३॥ तथेें मीपणेंशीं सरस्वती। ब यसहवलें एका ताटें रसवतृ्ती।

तणेें अहभिशषे ि ेऊहन तिृी। त ेि ेउद् गार यतेी कथचे॥े३४॥ आताां वांदू त ेसज्जन। ज ेकाां आनांिहचद् घन।

वष ाताती स्वानन्दजीवन। सांति जन हनववावया॥३५॥ त ेच यतन्याच ेअळांकार। कीं ब्रह्महवद्यचे ेश्रृांगार। कीं ईश्वराचें मनोिर। हनजमांिीर हनवासा॥३६॥ त ेअहधष्ठाना अहधवस।ु कीं सखुासिी सोल्हास।ु हवश्राांतीसी हवश्वास।ु हनजरहिवास ुकरावया॥३७॥

Page 7: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ५ हिनाांक २०/०४/२०१५

कीं त ेभ तियाण ाव। कीं मािरेा आली कणव। ना त ेहनग ुाणाच ेअववे। हनजगौरव स्वानन्दा॥३८॥ ना त ेडोळ्यातील दृष्टी। कीं हतचीिी िखेणी पषु्टी। कीं सांतषु्टीसी तषु्टी। चरणाांगषु्ठीं जयाांच॥े३९॥ त ेपािती जयाांकड।े त्ाांचें उगव ेभवसाांकडें। परब्रह्म डोहळयाांपढुें। हनजहनवडें उल्हास॥े४०॥

तथेें साधनचतषु्टयसायास। न पािती शास्त्रचातयु ाहवलास। एका धहरला परुे हवश्वास। स्वयें प्रकाश त ेकहरती॥४१॥ त ेजगामाजीं सिा असती। जीवमात्रातें हिसती।

परी हवकल्पेंहच ठहकजती। नािीं म्हणती नाहस्तर्क्ें॥४२॥ माहतयचेा िोण केला। तो कौहळका भावो फळला।

म्हणौहन हवश्वासेंवीण नाडला। जग ुठकला हवकल्पें॥४३॥ एका एकीं हवश्वासताां। तरी वाणी नािीं हनजसत्ता।

त्ाांच ेचरणी भावाथ ाता। ठेहवला माथाां हवश्वासें॥४४॥ त ेनमस्काहरताां आवश्यक। करून ठाकती एक।

परी एकपणें सवेक। त्ाांचाहच िखे स्वयें िो आवें॥४५॥ त्ाांहचया सवेहेचय ेगोडी। ब्रह्मसखुाची उपमा थोडी।

ज ेभजती अनन्य आवडीं। त ेजाणती गाढी हनजचवी॥४६॥ त ेप्रकृतीसी पर। प्रकृहतरूपीं त ेअहवकार।

आकार-हवकार-व्यविार। त्ाांचहेन साचार बाधीना॥४७॥ त ेभोगावरी न हवटती। त्ागावरी न उठती।

Page 8: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ६ हिनाांक २०/०४/२०१५

आपहुलय ेसिजहस्थती। स्वयें वत ाती सव ािा॥४८॥ त ेर्ज्ातपेणा न हमरहवती। हपसपेण न िाहवती।

स्वरूपफुां जहुवस्मतृी। हगळ हन वत ाती हनजाांगें॥४९॥ प्रमेा अांगींहच हजराला। हवस्मयो यवेोंहच हवसरला। प्रपांचपुरमाथ ुा एकु जािला। िािी ठेला हवभाग॥ु५०॥ स्मरण हवस्मरणेंशीं गलेें। ििे ििेीच िारपलें। आांतबुािरेपण गलेें। गलेें ठेलें स्मरनेा॥५१॥

स्वप्न जागतृी जागताां गलेी। सषुिुी साहक्षत्वेंसीं बडुाली। उन्मनीिी वडेावली। तयुा ा ठेली तटस्थ॥५२॥ दृश्य िष्टनेशीं गलेें। िशान एकलेपणें हनमालें।

तें हनमणेंपणिी हवरालें। हवरहवतें नलेें हवरणहेनशीं॥५३॥ र्ज्ान अर्ज्ानातें घ ेऊहन गलेें। तांव र्ज्ातपेणिी बडुालें। हवर्ज्ान अांगी घडलें। परी नवें जडलें िें न मनी॥५४॥

यापरी ज ेहनजसज्जन। हतिीं व्हावें सावधान। द्यावें मज अवधान। िें हवर्ज्ापन बाळत्वें॥५५॥ स य ा सिा प्रकाशघन। अहि सिा ििेीप्यमान।

त यस ेसांत सिा सावधान। द्यावें अवधान िें बालत्व माझें॥५६॥ तांव सांतसज्जनीं एक वळेाां। थोर करूहनयाां सोिळा। आर्ज्ाहपलें वळेोवळेाां। ग्रांथ करहवला प्राकृत॥५७॥ एकाांतीं आहण लोकाांतीं। थोर साक्षपे केला सांतीं। तरी साांगा जी मजप्रती। कोण ग्रांथीं प्रवतों॥५८॥

Page 9: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ७ हिनाांक २०/०४/२०१५

परुाणीं श्रषे्ठ भागवत। त्ािीमाजी उद्धवगीत। तवुाां प्रवता ावें तथे। विा भगवांत तजु साह्य॥५९॥

आम्हाांसी पाहिज ेर्ज्ानकथा। वरी तजुसाहरखा रसाळ विा। तरी स्तहुत साांड हन आताां। हनरूपण तत्त्वताां चालवी॥६०॥

तजु सांतस्तवनीं उत्सािो। िा तांव कळला भावो। तरी कथचेा लवलािो। हनजहनवा ािो उपपािीं॥६१॥ या सांताांच ेकृपावचनें। एका एकी आनांिलों मनें। तणेें वार्क्पसायिानें। स्वानांिघनें उल्हास॥े६२॥ ज यसा मघेाांचहेन गज ानें। मय र उपमों पाि ेगगनें।

नाना नवहेन जीवनें। जवेीं चातक मनें उल्हास॥े६३॥ काां िखेोहन चांिकर। डोलों लाग ेचकोर।

त यसें सांतविनींचें उत्तर। आले थोर सखुाहवत॥६४॥ थोर सखुाचा केलों स्वामी। तमुचें परुतें कराल तमु्ही। तरी वायाांहच काां मीपणें मी। मनोधमीं वळांगजेों॥६५॥

परी समथाांहच आर्ज्ा। िासाां न करव ेअवर्ज्ा। तरी साांहगतली ज ेसांर्ज्ा। त ेकरीन आर्ज्ा स्वामींची॥६६॥ परी तमु्हीं एक करावें। अखांड अवधान मज द्यावें।

तणेें हिहठवहेन आघवें। पावले स्वभावें हनजहसद्धी॥६७॥ अगा तहुझया मनामाजीं मन। शब्दीं ठेहवलेंस ेअनसु ांधान। यालागीं हनजहनरूपण। चालवीं जाण सवगेें॥६८॥ आताां वांदूां कुळिवेता। ज ेएका एकी एकनाथा।

Page 10: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ८ हिनाांक २०/०४/२०१५

त ेएकीवाांच न सव ाथा। आहणक कथा करूां निेी॥६९॥ एक रूप िाहवलें मनीं। तांव एकहच हिस ेजनीं वनीं। एकहच कानीं विनीं। एकपणीं 'एकवीरा'॥७०॥ त ेहशवशहिरूपें िोनी। न ेऊन हमरव ेएकपणीं।

एकपणें जाली गहुव ाणी। प्रसव ेएकपणीं एकवीरा॥७१॥ तें एकरूपें एकवीरा। प्रसवली बोध-फरशधरा। जयाचा काां िरारा। मिावीराां अहभमाहनयाां॥७२॥

तणे ेउपजोहन हनवहटली माया। आर्ज्ा पाळ हन सखु ि ेहपतया। म्हणोहन तो जािला हवजया। लवलाह्याां हिग्मांडलीं॥७३॥ जो वासनासिस्रबािो। छेहिला सिस्राज ुान-अिांभावो।

स्वराज्य करूहनयाां पिा िो। अपी स्वयमवेो स्वजाहतयाां॥७४॥ तणेें मारूहन माता जीवहवली। तहेच कुळिवेता आम्हाां जािली। परी स्वनाांवें ख्याहत केली। एकात्मबोली एकनाथा॥७५॥ त ेजैंपासोहन हनवहटली। तैंपासोहन प्रकृहत पालटली। रागत्ागें शाांत झाली। हनजामा उली जगिांबा॥७६॥ तया वोसांगा घ ेऊन। थोर हिधलें आश्वासन।

हवषमसांकटीं समाधान। स्वनामस्मरण केहलया॥७७॥ त ेजय जय जगिांबा। 'उिो' म्हण ेग्रांथारांभा। मतीमाजी स्वयांभा। योगगभा ा प्रगटली॥७८॥ आताां वांदूां जनाि ान।ु जो भवगजपांचानन।ु

जनीं हवजनीं समान।ु सिा सांप ण ुा समत्वें॥७९॥

Page 11: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ९ हिनाांक २०/०४/२०१५

ज्याचहेन कृपापाांगें। ििेीं न िखेती ििेाांगें। सांसार टवाळ वगेें। केलें वा उगें भवस्वप्न॥८०॥ जयाचहेन कृपाकटाक्षें। अलक्ष्य लक्ष्येंवीण लक्ष।े साक्षी हवसरली साक्षें। हनजपक्षें गरुुत्वें॥८१॥

नणेें जीवेंवीण जीवहवलें। मतृ्वुीण मरणहच माहरलें। दृहष्ट घ ेऊहन िाखहवलें। िखेणें केलें सवाांग॥८२॥ ििेीं ििे हवििे केलें। शखेीं हवििेपण तेंिी नलेें। नलेेपणिी िारपलें। उरीं उरलें उव ाहरत॥८३॥

अभावों भावेंशीं गलेा। सांििे हनःसांििेेंशीं हनमाला। हवस्मयो हवस्मयीं बडुाला। वडेावला स्वानांदु॥८४॥ तथे आवडीं िोय भिु। तांव िवेोहच भिपणा आांत।ु मग भज्यभजनाचा अांत।ु िावी उप्राांत ुस्वलीला॥८५॥ नमन नमनेंशीं नलेें। नहमतें नणेो काय जािलें। नम्यहच अांगीं घडलें। घडले मोडलें मोड हन॥८६॥

दृश्य िष्टा जाण। िोिींस एकहच मरण। िशानिी जािलें क्षीण। िखेणपेण हगळ हन॥८७॥ आताां िवेोहच आघवा। तथेें भिु न य ेभिभावा। तांव िवेोिी मकुला िवेा। िवेस्वभावा हवसरोहन॥८८॥ िवेो िवेपण ेिाटला। भिु भिपणें आटला।

िोिींचािी अांत ुआला। अभिे जािला अनांत॥ु८९॥ अत्ाग ुत्ागेंशीं हवराला। अभोग ुभोगेंशीं उडाला।

Page 12: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १० हिनाांक २०/०४/२०१५

अयोग ुयोगेंशीं बडुाला। योग्यतचेा गलेा अिांभावो॥९०॥ ऐहशयािीवरी अहधक सोस।ु सायजु्यामाजीं िोतस ेिास । तथेील सखुाचा सौरस।ु अहत अहवनाश ुअगोचरू॥९१॥ हशवें हशव हच यहजज।े िें ऐहशय ेअवस्थहेच साज।े

एर् िवीं बोलहच बोहलज।े पहर न पहवज ेहनजभजन॥९२॥ य ेअहभि सखुसवेआेांत।ु नारि आनांिें नाचत गात।ु

शकुसनकाहिक समस्त।ु जाले हनजभिु यणेेंहच सखुें॥९३॥ सागरीं भरे भरतें। तें भरतें भर ेतहरयाांतें।

त यसें िवेेंहच िवेपणें यथेें। केलें मातें हनजभि॥९४॥ सागर सहरता जीवन एक। परी हमळणीं भजन हिस ेअहधक।

त यसें एकपणेंहच िखे। भजनसखु उल्हास॥े९५॥ वाम सव्य िोनी भाग। परी िों नामी एकहच आांग। त यसा िवेभिहवभाग। िवेपणीं साङ्ग आभास॥े९६॥ तवेीं आपलेुपणाचहेन मानें। भि केलों जनाि ानें। परी कायावाचामनें। वत ाहवज ेतणेें सवा ाथीं॥९७॥ तो मखुाचें जाला हनजसखु। दृष्टीतें प्रकटे सन्मखु। तोहच हववकेें करून िखे। करवी लेख ग्रांथाथी॥९८॥ परी नवल त्ाचें लाघव। अभांगीं घातलें माझें नाांव। शखेीं नाांवाचा हनजभाव। उरावया ठाव नरुवीच॥९९॥ या वचनाथा ा सांतोषला। म्हण ेभला र ेभला भला।

हनजभाहवकु त ांहच सांचला। प्रगट केला गहु्याथ ुा॥१००॥

Page 13: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ११ हिनाांक २०/०४/२०१५

ि ेस्तहुत कीं हनरूपण। ग्रांथपीठ कीं ब्रह्मर्ज्ान। साहित् कीं समाधान। सांर्ज्ािी जाण कळेना॥१०१॥ तझुा बोलुहच एकएकु। सोलीव हववकेाचा हववकुे। तो सांतोषासी सांतोख।ु आत्ांहतकु उपजवी॥१०२॥ तझुहेन मखुें जें जें हनघ।े तें सांतहृियीं साचहच लाग।े

ममुकु्षसुारांगाांचीं पाहलांगें। रुां जी हनजाांगें कहरतील॥१०३॥ ग्रांथारांभ ुपडला चोख। मिु ममुकु्ष ुइतर लोक। श्रवणामात्रेंहच िखे। हनजात्मसखु पावती॥१०४॥ यणेें वचनामतृ तषुारें। ग्रांथभ हमका हववकेाांकुरें। अांकुरली एकसरें। फळभारें सफहलत॥१०५॥

कीं हनजीवा जीव ुआला। नातरी हसद्धा हसहद्धलाभ ुजाला। कीं हनजव यभवें आपलुा। हप्रयो मीनला पहतव्रत॥े१०६॥

त यसहेन िरुषान ांिें। जी जी म्हहणतलें स्वानांिें। तमुचहेन पािप्रसािें। करीन हवनोिें ग्रांथाथ ा॥१०७॥ श्रीरामप्रतापदृष्टीं। हशळा तरती सागरापोटीं।

कीं वहसष्ठवचनासाठीं। तप ेशाटी रहवमांडळीं॥१०८॥ कीं यार्ज्वल्कीच्या मांत्राक्षता। शषु्ककाष्ठाांस पल्लवता। कीं धमें श्वान ुसरता। केला सव ाथा स्वग ालोकीं॥१०९॥

त यस ेमाझहेन नाांवें। ग्रांथ िोती सिुाव।े आर्ज्ाप्रतापगौरवें। गरुुव यभवें साथ ाकु॥११०॥

घहटत एका आहण एकािशें। राहश-नक्षत्र एकहच अस।े

Page 14: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १२ हिनाांक २०/०४/२०१५

त्ा एकामाजीं जैं प ण ा हिस।े तैं िशिशाांगें चढ ेअहधक॥१११॥ मागाां पढुाां एक एक कीज।े त्ा नाांव एकािश ुम्हहणज।े

तरी एका एकपणहच सिजें। आलें हनजवोजें ग्रांथाथें॥११२॥ तथेें िखेणेंहच करूहन िखेणें। अवघेंहच हनधा ारूहन मनें। त्ावरी एकाजनाि ानें। टीका करणें साथ ाक॥११३॥ पािोहन िशमाचा प्राांत।ु एकािशाच्या हृिया आांत।ु एकािशावरी जगिाथ।ु ग्रांथाथ ुा आरांभी॥११४॥

म्हणौहन एकािशाची टीका। एकािशीस करी एका। त ेएकपणाहचया सखुा। फळेल िखेा एकत्वें॥११५॥ आताां वांदूां मिाकवी। व्यास वाल्मीक भाग ावी।

जयातें उशना कवी। परुाणगौरवीं बोहलज॥े११६॥ हतिीं आपहुलय ेव्यतु्पत्ती। वाढवावी माझी मती। िहेच करीतसें हवन ांती। ग्रांथ समािीं न्यावया॥११७॥ वांदूां आचाय ा शांकरू। जो ग्रांथाथ ाहववकेचतरुू।

सारूहन कमाठतचेा हवचारू। प्रबोधहिनकरू प्रकाहशला॥११८॥ आताां वांदूां श्रीधर। जो भागवतव्याख्याता सधर।

जयाची टीका पािताां अपार। अथ ा साचार पैं अस॥े११९॥ इतरिी टीकाकार। काव्यकत ेहववकेचतरु।

त्ाांच ेचरणीं नमस्कार। ग्रांथा सािर हतिीं िो आवें॥१२०॥ वांदूां प्राकृत कवीश्वर। हनवहृत्तप्रमखु र्ज्ानशे्वर।

नामिवे चाांगिवे वटेश्वर। ज्याांचें भाग्य थोर गरुुकृपा॥१२१॥

Page 15: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १३ हिनाांक २०/०४/२०१५

जयाांच ेग्रांथ पािताां। र्ज्ान िोय प्राकृताां। तयाांचें चरणी माथा। हनजात्मता हनभावें॥१२२॥

सांसृ्कत ग्रांथकत ेत ेमिाकवी। मा प्राकृतीं काय उणीवी। नवीं जनुीं म्हणावीं। कयसहेन केवीं सवुण ासमुनें॥१२३॥ कहपलेचें म्हणावें क्षीर। मा इतराांचें तें काय नीर।

वणास्वािें एकहच मधरु। हिस ेसाचार साहरखें॥१२४॥ जें पाहवज ेसांसृ्कत अथें। तेंहच लाभ ेप्राकृतें।

तरी न मनावया यथेें। हवषमहच तें कायी॥१२५॥ काां हनरांजनीं बसला रावो। तरी तोहच सवेकाां पावन ठावो। तथेें सवेहेस न वचताां पािा िो। िांडी रावो हनजभतृ्ाां॥१२६॥

काां दुबळी आहण समथ ा। िोिींस रायें घातले िात। तरी िोघींहसिी तथे। सिजें िोत समसाम्य॥१२७॥ िशेभाषाव यभवें। प्रपांच पिाथीं पालटलीं नाांवें।

परी रामकृष्णाहिनामाां नव्ह।े भाषाव यभवें पालटु॥१२८॥ सांसृ्कत वाणी िवेें केली। तरी प्राकृत काय चोरापासोहन जाली। असोत ुया अहभमानभलुी। वथृा बोलीं काय काज॥१२९॥ आताां सांसृ्कता हकां वा प्राकृता। भाषा झाली ज ेिहरकथा। त ेपावनहच तत्त्वता। सत् सवाथा मानली॥१३०॥ वांदूां 'भानिुास' आताां। जो काां हपतामिाचा हपता।

ज्याचहेन वांश भगवांता। झाला सव ाथा हप्रयकर॥१३१॥ जणेें बाळपणीं आकहळला भान।ु स्वयें जािला हचद् भान।ु

Page 16: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १४ हिनाांक २०/०४/२०१५

हजांतोहन मानाहभमान।ु भगवत्पावन ुस्वयें झाला॥१३२॥ जयाहच पिबांध प्राहि। पािों आली श्रीहवठ्ठलम हत ा।

कानीं कुां डलें जगज्ज्योहत। कहरताां रातीं िहेखला॥१३३॥ तया भानिुासाचा 'चक्रपाहण'। तयाचािी सतु सलुक्षणी। तया 'स य ा' नाम ठेव हन। हनजीं हनज िो ऊहन भानिुास

ठेला॥१३४॥ तया स य ाप्रभाप्रतापहकरणीं। मातें प्रसवली रुहिणी।

म्हणौहन रखमुा ई जननी। आम्हाांलाग हन साचहच॥१३५॥ ि ेग्रांथारांभकाळा। वांहिली प व ाजमाळा।

धन्य हनजभाग्याहच लीळा। आलों व यष्णवकुळा जन्मोहन॥१३६॥ त ेव यष्णवकुळीं कुळनायक। नारि प्रल्हाि सनकाहिक। उद्धव अक्र र श्रीशकु। वहसष्ठाहिक हनजभि॥१३७॥

त ेव यष्णव सकळ। ग्रांथाथीं अवधानशीळ। म्हणौहन व यष्णवकुळमाळ। वांहिली सकळ ग्रांथाथीं॥१३८॥ उपजलों ज्याहचया गोत्रा। नमन त्ा हवश्वाहमत्रा।

जो काां प्रहतसषृ्टीचा धात्रा। गायत्रीमांत्रा मित्त्व॥१३९॥ जो उपहनषि ्हववकेी। तो वांहिला यार्ज्वल्की।

जो कहवकत ाव्यातें पोखी। कृपापीय खीं वषोहन॥१४०॥ नमन भ तमात्राां अशखेाां। तणेें हवश्वांभरू जािला सखा। म्हाणौहन ग्रांथारांभ ुिखेा। आला नटेका सांमता॥१४१॥ आताां नम ां ित्तात्रयेा। जो काां आचायाांचा आचाया ा।

Page 17: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १५ हिनाांक २०/०४/२०१५

तणेें प्रवत ाहवलें ग्रांथकाया ा। अथ ावावया हनजबोध॥ु१४२॥ तो शब्दातें िाहवत।ु अथ ुा अथें प्रकाहशत।ु

मग विेपणाची मात।ु स्वयें विहवत ुयथाथ ा॥१४३॥ तो म्हण ेश्रीभागवत। तें भगवांताचें हृि ्गत।

त्ासीहच िोय प्राि। ज्याचें हनरांतर हचत्त भगवांतीं॥१४४॥ तें तें िें र्ज्ान कल्पािी। 'चतःुश्लोक' पिबांधीं।

उपिहेशला सद् बदु्धी। हनजात्मबोधीं हवधाता॥१४५॥ नवल तयाचा सि ्भावो। शब्दमात्रें झाला अनभुवो।

बाप सि ्गरुुकृपा पिा िो। केला हनःसांििेो परमषे्ठी॥१४६॥ तो चतःुश्लोकींचा बोध।ु गरुुमागें आला शदु्ध।ु

तणेें उपिहेशला नारदु। अहतप्रबदु्ध ुभावाथीं॥१४७॥ तणेें नारदु हनवाला। अवघा अथ ामयहच झाला।

प ण ा परमान ांिें धाला। नाचों लागला हनजबोधें॥१४८॥ तो ब्रह्मवीणा वाित।ु ब्रह्मपिें गीतीं गात।ु

तणेें ब्रह्मानांिें नाचत।ु हवचर ेडुल्लत ुभ तळीं॥१४९॥ तो आला सरस्वती तीरा। तांव िहेखलें व्यास ऋषीश्वरा। जो सांशयाहचया प रा। अहतदुध ारामाजीं पहडला॥१५०॥

विेाथ ा सकळ परुाण। व्यासें केलें हनमा ाण। परी तो न पवहेच आपण। हनजसमाधान स्वहिताचें॥१५१॥

तो सांशयसमिुा आांत।ु पडोहन िोता बडुत।ु तथेें पावला ब्रह्मसतु।ु 'नाभी' म्हणत ुकृपाळ ॥१५२॥

Page 18: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १६ हिनाांक २०/०४/२०१५

तणेें एकाांतीं न ेऊहन िखे। व्यासाहस केला एकमखु। मग िाहवले चार् िी श्लोक। भवमोचक हनदुाष्ट॥१५३॥

त ेस या ात ेन िाखवनुी। गगनातेंिी चोरूनी। कानातें परत ेसारूनी। ठेला उपिशेनुी हनजबोध॥ु१५४॥

तें नारिाचें वचन। करीत सांशयाचें ििन। तांव व्यासाहस समाधान। स्वसखुें प ण ा िों सरलें॥१५५॥

मग श्रीव्यासें आपण। भागवत िशलक्षण। शकुाहस उपिहेशलें जाण। हनजबोधें प ण ा साथ ाक॥१५६॥

तणेें शकुिी सखुावला। परमान ांिें हनवाला। मग समाहधस्थ राहिला। हनश्चळ ठेला हनजशाांती॥१५७॥ तथेें स्वभावेंहच जाणा। समाहध आली समाधाना।

मग परीहक्षतीहचया ब्रह्मर्ज्ाना। अवचटें जाणा तो आला॥१५८॥ पिावया परीहक्षतीचा अहधकारु। तांव कलीहस केला तणेें मारु।

तरी धमा ाहूहन हिस ेथोरु। अहधकारु पैं याचा॥१५९॥ कृष्ण ुअसताां धम ा हजयाला। पाठीं कहलभणेें तो पळाला।

परी िा कहल हनग्रहूहन ठेला। धमा ाहूहन भला ध ययें अहधक॥१६०॥ अज ुानवीय ापरांपरा हनव्यांग। सभुिा मातामिीचें गभ ाहलांग। तो अहधकाररत् न उपहलांग। ज्यासी रहक्षता श्रीरांग गभीं

झाला॥१६१॥ गभींच असता ज्याच्या भणेें। स्पश ां न शके शस्त्र िौण्य। त्ाचा अहधकार प ण ा। साांगावया कोण समथ ा॥१६२॥

Page 19: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १७ हिनाांक २०/०४/२०१५

जणेें रहक्षले गभा ाप्रती। तया परीक्षी सवाांभ तीं। यालागीं नाांवें परीहक्षती। अगाध हस्थती नाांवाची॥१६३॥ तो अहभमन्य चा परीहक्षती। उपजला पावन करीत हक्षती।

ज्याचहेन भागवताची ख्याती। घातली हत्रजगतीं परमाथ ापव्ह॥े१६४॥

अांगीं व यराग्यहववकुे। ब्रह्मालागीं त्िोिकु। तया िखेोहन श्रीशकुु। आत्ांहतकु सखुावला॥१६५॥ बाप कोप ुब्राह्मणाचा। शापें अहधकारु ब्रह्मर्ज्ानाचा।

तयाांच्या चरणीं कायावाचा। हनजभावा नमस्कारु॥१६६॥ ब्रह्माहूहन ब्राह्मण थोरु। िें मीच काय फार करूां ।

परी हृियीं अद्याहप श्रीधरु। चरणालांकारु हमरहवत॥ु१६७॥ म्हणोहन ब्रह्माचा िवेो ब्राह्मण।ु िा सत्सत् माझा पण।ु यालागीं विेरूपें नारायण।ु उिरा य ेऊन ुवाढहवला॥१६८॥

म्हणोहन ब्राह्मण भ िवे। िें ब्रह्मींच ेहनजाववे। यथेें न भजती त ेमांिि यव। अहत हनिवै अभाग्य॥१६९॥ ब्राह्मणप्रतापाचा नवलावो। हतिीं आर्ज्ाधारकु केला िवेो। प्रहतमाप्रहतष्ठहेस पिा िो। प्रकटे आहवभा ावो मांत्रमात्रें॥१७०॥ तांव सांत म्हाणती काय पिावें। जें स्तवनीं रहचसी भावें।

तथेें प्रमये काहढसी हनत् नवें। साहित्लाघवें साचार॥१७१॥ गणशे ुआहण सरस्वती। ब यसहवलीं ब्रह्मपांिी।

त यशींच सांतस्तवनीं स्ततुीं। ऐर्क्वतृ्ती विलासी॥१७२॥

Page 20: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १८ हिनाांक २०/०४/२०१५

पाठीं कुल आहण कुलि यवता। स्तवनीं विलाहस ज ेकथा। त ेऐकताांहच हचत्त हचांता। हवसर ेसव ाथा श्रवणेंहच॥१७३॥

जो सद् भावो सांतचरणीं। तोहच भावो ब्राह्मणीं। सखुी केले गरुु स्तवनीं। धन्य वाणी पैं तझुी॥१७४॥ तरी तझुहेन मखुें श्रीजनाि ान। स्वयें वितािे आपण। ि ेबोलताांहच ख ण। कळली सांप ण ा आम्हाांसी॥१७५॥ चढत प्रमयेाचें भरतें। तें नावके आवरोहन हचत्तें।

पढुील कथाहनरूपणातें। करी हनहश्चतें आरोिण॥१७६॥ हवसरलों िोतों िा भावो। परी भला हिधला आठवो।

याहचलागीं सद् भावो। तमुच ेचरणीं पिा िो ठेहवला॥१७७॥ उणें िखेाल जें जें जथेें। तें तें करावें परुतें।

सज्जनाांमाजीं सरतें। करावें मातें ग्रांथाथ ाहसद्धी॥१७८॥ त ेम्हणती भला रे भला नटेका। बरवी िी आया आली

ग्रांथपीहठका। आताां सांसृ्कतावरी टीका। कहवपोषका विें वहिला॥१७९॥ याहच बोलावरी माझा भावो। ठेव हन पावलों पायाांचा ठावो। तरी आर्ज्सेाहरखा प्रस्तावो। करीन पािा िो कथचेा॥१८०॥

तरी न यहमषारण्या आांत।ु शौनकाहिकाांप्रहत मात।ु स त अस ेसाांगत।ु गतकथाथ ुा अन्वयो॥१८१॥

मागें ििावें स्कन्धीं जाण। कथा जाली नव-लक्षण। आताां मोक्षाचें उपलक्षण। साांग ेश्रीकृष्ण एकािशीं॥१८२॥

Page 21: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ १९ हिनाांक २०/०४/२०१५

जो हचिाकाशींचा प ण ा चांि। जो योगर्ज्ाननरेंि। तो बोलता झाला शकु योगींि। पहरसता नरेंि परीहक्षती॥१८३॥

तांव परीहक्षती म्हण ेस्वामी। याहचलागीं त्िोिक मी। तहेच कृपा केली तमु्हीं। तरी धन्य आम्ही हनजभाग्यें॥१८४॥ अगा ि ेसाचार मोक्षकथा। ज्याांहस मोक्षाची अवस्था। हतिीं पाव ि ेऊहन मनाच ेमाथाां। हरघावें सव ाथा

श्रवणािरीं॥१८५॥ भीतरी न ेऊहनयाां कान। कानीं द्यावें हनजमन।

अवधाना करूहन सावधान। कथानसु ांधान धरावें॥१८६॥ बहुतीं अवतारीं अवतरला िवेो। परी या अवतारींचा नवलावो। िवेाां न कळे अहभप्रावो। अगम्य पिा िो िहरलीला॥१८७॥ उपजताांहच मायवेगेळा। वाहढिला स्वयें स्वलीळा। बाळपणीं मिुीचा सोिळा। प तनाहि सकळाां हनजाांगें

अपी॥१८८॥ मायहेस िाहवलें हवश्वरूप। गोवळाां िाहवलें व यकुां ठिीप। परी गोवळेपणाचें रूप। निेीच अल्प पालटों॥१८९॥ बाळ बहळयाांतें मारी। अचाट कृत्ें जगािखेताां करी। परी बाळपणाबािेरी। हतळभरी नव्हेहच॥१९०॥ ब्रह्म आहण चोरी करी। िवेो आहण व्यहभचारी।

पतु्र कलत्र आहण ब्रह्मचारी। ििेी परी िाखहवली॥१९१॥ अधमें वाढहवला धम ा। अकमें ताहरलें कम ा।

Page 22: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २० हिनाांक २०/०४/२०१५

अनमेें नहेमला नमे। अहत हनःसीम हनदुाष्ट॥१९२॥ तणेें सांगेंहच सोहडला सांग।ु भोगें वाढहवला योग।ु त्ागेंवीण केला त्ाग।ु अहत अव्यांग ुहनिोष॥१९३॥ कमाठाां िो आवया बोध।ु कम ाजाड्याच ेतोहडले भदेु।

भोगामाजीं मोक्षपदु। िाहवलें हवशदु प्रकट करूहन॥१९४॥ भहि भहुि महुि। हतन्ही केलीं एके पांिी।

काय वान ां याची ख्याहत। खा ऊहन माहत हवश्वरूप िावी॥१९५॥ त्ाहचया परमचहरत्रा। तजु साांगने परमपहवत्रा।

परी हनजबोधाचा खरा। या अवतारीं परुा पवाडा केला॥१९६॥ एकािशाच्या तात्पया ाथीं। सांक्षपेें हवस्तरे महुि।

बोललीस ेआद्यांतीं। परमात्महस्थहत हनजबोधें॥१९७॥ तथेें नारिें वसिुवेाप्रती। सांवादूहन हनहम-जायांती।

साांहगतली कथासांगती। 'सांक्षपेहस्थहत' या नाम॥१९८॥ तहेच उद्धवाची परमप्रीहत। नाना दृष्टाांतें उपपहत्त।

स्वमखुें बोहलला श्रीपहत। त ेकथा हनहश्चतीं 'सहवस्तर'॥१९९॥ िशमीं 'हनरोध' लक्षण। मागाां केलें हनरूपण।

जथेें धराभार अधमाजन। हनि ाळी श्रीकृष्ण नानायहुि॥२००॥ ज्याांचहेन अधमाभारें हक्षहत। सिा आक्रां ित िोती।

हजच्या साह्यालागीं श्रीपहत। प ण ाब्रह्महस्थहत अवतरला॥२०१॥ दुष्ट ि यत् आहण िानव। धराभार राज ेसव ा।

वहधता झाला श्रीकृष्णिवे। तो गतकथाभाव शकु साांग॥े२०२॥

Page 23: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २१ हिनाांक २०/०४/२०१५

श्रीशकु उवाच - कृत्वा ि यत्वधां कृष्णः सरामो यदुहभवृ ातः।

भवुोऽवतारयत भारां जहवष्ठां जनयकलिहलम॥्१॥ प ण ाब्रह्म स्वयें श्रीकृष्ण। बहळ बहळराम लोकरमण।

हनधड ेयािव मळेव हन जाण। ि यत्हनिाळण श्रीकृष्णें केलें॥२०३॥ ज ेयािवाांहस न यते वधीं। तथेें श्रीकृष्ण करी बहुद्ध।

सख ेस्वजन स्वगोत्रामधीं। कलि उत्पािी अहतघोर॥२०४॥ उतरावया धराभार। कलिहमसें शारांगधर। मारवी कौरबभार। पाांडुकुमर क्षोभव हन॥२०५॥

य ेकोहपताः सबुहु पाण्डुसतुाः सपत् न यः दुद्य तिलेनकचग्रिणाहिहभस्तान।् कृत्वा हनहमत्तहमतरतेरतः समतेान ्

ित्वा नपृान ् हनरिरत ् हक्षहतभारमीशः॥२॥ दुष्ट अकमी अहतघोर। ज्याांची सनेा धराभार।

त ेवधाथ ा करावया एकत्र। कलिाचें स त्र उपजवी कृष्ण॥२०६॥ यणेें श्रीकृष्णसांकल्पोद्दशेें। िों सरले कपटफाांस।े

तणेें कपट बाांध न कयस।े वधवी अनायासें कौरवभार॥२०७॥ जगीं द्य त खहेळज ेदुष्टें। तेंिी आरांहभलें कपटें ।

Page 24: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २२ हिनाांक २०/०४/२०१५

धमा ावरी फाांस ेखोटे। घाहलती िटें दुब ुाहद्ध॥२०८॥ बाळेभोळे अर्ज्ान जनीं। तिेी गाांहजती ना धम ापत् नी।

त ेसाचहच धमा ाची माहननी। आहणली बाांधोनी सभमेाजीं॥२०९॥ दुःशासनें धहरले वणेीकच। तणेेंहच वाहढली कचकच। तें कम ा त्ाचें त्ासीच। भांवलें साच त्ाभोंवतें॥२१०॥ वनी कोणी कोणा नागवी। तो नागोवा राजा आणवी।

सभहेस राजा उगाणवी। तैं मतृ्चुी पिवी मस्तका आली॥२११॥ अन्यायेंवीण नागवी रावो। तैं धाांवहणया धाांव ेिवेो।

िौपिीवस्त्रिरण पािा िो। िा मखु्य अन्यावो कौरवाां॥२१२॥ अहििानें गरिानें। धनिारा अपिारणें।

घाला घालूहन मारणें। शस्त्रपाणी िोणें वधाथ ा॥२१३॥ अवर्ज्ा आहण िेळण। दुरुिी जें धम ाच्छळण।

िेंहच हनहमत्तासी कारण। केलें सांप ण ा श्रीकृष्णें॥२१४॥ पहतव्रतचे ेवस्त्रिरण। तणेें तत्काळ पाव ेमरण।

िेंहच कलिाचें कारण। कुळहनिाळण यणेें कमें॥२१५॥ ऐसा जो धमा ाचा हवरोधी। त्ासी िवेो अवश्य वधी। यालागी पाण्डवाांहचय ेबहुद्ध। अत्गु्र हत्रशदु्धी उपजवी

कोप॥ु२१६॥ भ भारिरणचहरत्र। सख ेस्वजन सहुृि स्वगोत्र। शास्त्रहववकेी अहतपहवत्र। त्ाांमाजीं हवहचत्र उपजवी

कलिो॥२१७॥

Page 25: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २३ हिनाांक २०/०४/२०१५

धराभार िरावया गोहवांदु। कळवहळयाच ेसख ेबांध।ु करहवला तथे गोत्रवध।ु साह्य सांबांध ुराजभारेंसीं॥२१८॥

भ भारराजपतृना यदुहभहन ारस्य गिु यः स्वबाहुहभरहचन्तयिप्रमयेः। मन्यऽेवनने ान ुगतोऽप्यगतां हि भारां यद्यािवां कुलमिो ह्यहवषह्यमास्त॥े३॥

ऐस ेपक्षपाती राज ेअपार। अहमत सनेा धराभार। मारहवले अधमाकर। हमषाांतर कलिाचें॥२१९॥

पथृ्वीच ेअधमासनेासांभार। शोधशोध हन राज ेमाहरले अपार। तर् िी उतरला धराभार। ि ेशारांगाधर न मनीहच॥२२०॥ यािव करून अतबु ाळ। नाना दुष्ट िहमले सकळ।

परी यािव झाले अहतप्रबळ। िें न मनीच केवळ श्रीकृष्ण॥२२१॥ नव्हताां यािवाांचें हनिान। नतुर ेधराभार सांप ण ा।

ऐसें माहनता झाला श्रीकृष्ण। कुलहनिाळण तो हचांती॥२२२॥ अहि कप ार खा ऊहन वाढ।े कापरुाांतीं अहििी उड।े त यसें यािवाांचें अहतगाढें। आले रोकडें हनिान॥२२३॥ केळी फळे तांव वाढ ेवाढी। फळपाकें माळी झाड तोडी।

त यसी यािवकुळाची शीग गाढी। चढ ेरोकडी मरणाथ ा॥२२४॥ फळ पहरपाकें महरमळी। तें घ ेऊन जाय माळी।

त यशीं स्वकुळफळें वनमाळी। न्यावया तत्काळीं स्वयें

Page 26: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २४ हिनाांक २०/०४/२०१५

इच्छी॥२२५॥ अनांतबाहुप्रतापें। यािव वाढलें श्रीकृष्णकृपें।

तोहच हनधनाचहेन सांकल्पें। कालरूपें क्षोभला॥२२६॥ अतबु ाळ अहतप्रबळ। वाढलें जें यािवकुळ।

त ेवीर िखेोहन सकळ। असह्य केवळ श्रीकृष्णासी॥२२७॥ न यवान्यतः पहरभवोऽस्य भवते ् कथहिन ् मत्सांश्रयस्य हवभवोििनस्य हनत्म।् अन्तः कहलां यदुकुलस्य हवधाय वणे ु

स्तम्बस्य वहिहमव शाहन्तमपु यहम धाम॥४॥ मज गहेलया हनजधामा। िहेच प्रवत ाती अधमा ा।

हश्रयोित अहतगवा महिमा। मखु्य अकमा ा हनजिते॥ु२२८॥ ि ेमि ्बळें अहतप्रबळ। अहतरथी झाले सकळ।

याांहस अप्रहतमल्ल ुहिग्मांडळ। याांतें िहमता केवळ मी एकु॥२२९॥ ि ेनाटोपती इांिाहि िवेाां। ि यत् राक्षसाां काां िानवाां।

शखेीं हनिा ाळावया यािवाां। मागतुें मज तवे्हाां पडले यणेें॥२३०॥ तरी आताांहच आपलेु हिठी। कुळ बाांध ां काळगाांठीं। ऐसा हवचार जगजठेी। हनश्चय ेपोटीं दृढ केला॥२३१॥

दुवांश वांशजाळी। वाढली श्रीकृष्णकृपाजळीं। तथेें अवकृपचेी इांगळी। ऋहषशापमळेीं कपटें पडली॥२३२॥ त ेम ळी पटेली श्रीकृष्णसांकल्पें। धडाडली ब्रह्मशापें।

Page 27: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २५ हिनाांक २०/०४/२०१५

त ेस्वजनहवरोधरूपें। काळाहिकोपें नाशील॥२३३॥ ऐसें यािवकुळहनिाळण। करूहनयाां स्वयें श्रीकृष्ण।

हनरस हन हनजधामा गमन। स्वलीला आपण करूां इच्छी॥२३४॥ एवां व्यवहसतो राजन ् सत्सङ्कल्प ईश्वरः।

शापव्याजने हवप्राणाां सञ्जह्र ेस्वकुलां हवभःु॥५॥ यापरी आपलेु कुळ। नास ां आिहरलें तत्काळ।

िाहच हवचारु अढळ। केला सम ळ कुळक्षयाथ ा॥२३५॥ िेंहच काय ा िोय कयसें। तें हवचाहरज ेजगिीशें।

ब्रह्मशापाचहेन हमसें। कुळ अनायासें नासले॥२३६॥ इतकें िें जैं हसद्धी जाय। तैं सरलें अवतारकृत काय ा। मग स्वधामा यदुवय ा। जावों पाि ेस्वलीला॥२३७॥ लीलाहवग्रिी स ुांिरप ण ा। गणुकमाहक्रया अहतपावन। जगदुद्धारी श्रीकृष्ण। ब्रह्मपहरप ण ा प णा ावतार॥२३८॥ स्वम त्ा ा लोकलावण्य हनम ुाक्त्या लोचनां नणृाम।्

गीहभ ास्ताः स्मरताां हचत्तां पि यस्तान ् ईक्षताां हक्रयाः॥६॥ जो सकळ मांगळाां मांगळ प ण ा। जो काां गोकुळीं काहमनीरमण। मोक्षाचें तारूां स्वयें हश्रकृष्ण। ज्याचें बरवपेण अलोहलक॥२३९॥

जो भिकामकल्पिुम। मनोिर मघेश्याम।

Page 28: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २६ हिनाांक २०/०४/२०१५

ज्याचें हत्रलोकीं िाटुगें नाम। स्वयें परुुषोत्तम शोभत॥ु२४०॥ श्रीकृष्णाहचया सौंिया ापढुें। लक्ष्मी भलुोहन झाली वडेें। मिन पोटा आलें बापडुें। तथे कोणीकड ेइांि चांि॥२४१॥ ज्याचें त्र यलोर्क् पावन नाम। जो करी असरुाांच ेभस्म। तो बोहलज ेअवािकाम। भिाां सगुम सव ािा॥२४२॥ हत्रलोकींच ेबरवपेण। भलुोहन कृष्णापाशीं आले जाण। नाम कृष्णलेशें बरवपेण। शोभ ेसांप ण ा हतिीं लोकीं॥२४३॥ जो सकल सौंिया ाची शोभा। जो लावण्याचा अहतवालभा। ज्याहचया अांगसांगप्रभा। आहणली शोभा जगासी॥२४४॥ जो िहरखाचा सोलींव िहरख। कीं सखु सखुावतें परमसखु। ज्याचहेन हवश्राांतीहस िखे। िोय आत्ांहतक हवसाांवा॥२४५॥

तो अम त ा म हत ाधारण। कीं सकललोकलावण्य। शोभा शोभवी श्रीकृष्ण। सौभाग्य सांप ण ा साहजरा॥२४६॥ घतृ हथजलें कीं हवघरुलें। परी घतृपणा नािीं मकुलें।

तवेीं अम त ा म तीं मसुावलें। परी तें सांचलें परब्रह्म॥२४७॥ तयाहस िहेखहलयाहच परुे। िखेािखेीं िखेणेंहच सर।े

पिाणें पाितहेनसीं माघारें। लाजोहन वोसर ेसलज्ज॥२४८॥ दृष्टी धाली ि ेढेंकर। आपण आपलेु शजेार।

िोवोहनयाां परात्पर। सखुाच ेसाचार श्रीकृष्णरूपीं॥२४९॥ श्रीकृष्णाची चाहखल्या गोडी। रसस्वादु रसना सोडी।

जाय ेचाखणपेणाची आवडी। चाखतें िवडी चाखोहन॥२५०॥

Page 29: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २७ हिनाांक २०/०४/२०१५

नवल तथेींचें गोडपण। अमतृिी हफकें केलें जाण। यापरी रसना आपण। िहररसीं सांप ण ा सखुाव॥े२५१॥ लागताां श्रीकृष्णसवुावो। अवघा सांसारुां हच िोय वावो। सहेवताां श्रीकृष्णसगुांधवावो। घ्राणाहस पिा वो आन

नावड॥े२५२॥ वास ुसवुास ुसमुन। घ्रये घ्राता घ्राण।

कृष्णमकरांि ेजाण। हवश्रामा सांप ण ा स्वयें यतेी॥२५३॥ जयाचहेन अांगस्पशें। ििे ििेी ििेपण नास।े

अांगहच अांगातें कयसें। हवसर ेआप यसें ििेबहुद्ध॥२५४॥ कहठणाचें कहठणपण गलेें। मदृुचें मदृुपणिी नलेें। कृष्णस्पशें ऐसें केलें। स्पशा ाचें ठेलें स्पशात्व॥२५५॥ तयाचहेन पठणें वाचा। ठावो वाच्यवाचकाांचा।

नहेतशब्दें पसुोहन साचा। करी शब्दाचा हनःशब्दु॥२५६॥ बोलु बोलपणेंहच ठेलें। बोलतें नणेों काय झालें। कृष्णशब्दें ऐसें केलें। वाच्यानें नलेें वाहचक॥२५७॥ हचत्त हचांहतताांच पाय।े हचत्तपणा हवसरोहन जाय।े

मग हनहश्चतपण ेपािे। कृष्णचरणी राि ेहनवाांत॥२५८॥ हचत्त हचांता हचांतन। हतिींची नरु ेआठवण।

हचांहतताांहच श्रीकृष्णचरण। ब्रह्मपहरप ण ा हनजहचत्त॥२५९॥ नवल तयाचा पिक्रम। पािताां पारुष ेकमा ाकम ा।

मग कमा कता ा हक्रयाभ्रम। करी हनभ्र ाम पिरजें॥२६०॥

Page 30: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २८ हिनाांक २०/०४/२०१५

पािताां पा उलाांचा माग। तटुती कमा ाकमाांच ेलाग। कमा ाचें मखु्य माया अांग। हतचा हवभाग उरों निेी॥२६१॥ गयीमागील कृष्ण पा उले। पािताां कम ा कतहेनसीं गलेें। अकमा म्हणणें नािीं उरलें। ऐसें कम ा केलें हनष्कमा॥२६२॥

जयाचहेन कीहत ाश्रवणें। श्रोता नरु ेश्रोतपेणें। विा पारुष ेविेपणें। श्रवणें पावणें परब्रह्म॥२६३॥ आहच्छद्य कीहतां सशु्लोकाां हवतत् ह्यञ्जसा न ुकौ। तमोऽनया तहरष्यन्तीत्गात्स्वां पिमीश्वरः॥७॥ यापरी उिारकीती। थोर केली अवतारख्याती।

जणेें जडजीव उद्धरती। श्रवणें हत्रजगती पावन िोय॥े२६४॥ स्वधामा गहेलया चक्रधरु। मागाां तरावया सांसारु।

कृष्णकीहत ा सगुम तारूां । ठेव न श्रीधरु स्वयें गलेा॥२६५॥ नवल या तारुवाची हस्थती। बडुव ां नणे ेकल्पाांतीं।

श्रवणें तरले नणेों हकती। पढुेंिी तरती श्रद्धाळ ॥२६६॥ श्रीकृष्णकीतीचें तारूां । घाहलताां आटे भवसागरु।

तथेें कोरड्या पा उलीं उतारु। श्रवणाथी नरु स्वयें लाि॥े२६७॥ ज ेकृष्णकीहत ा कहरती पठण। त्ाांच्या सांसाराहस पड ेश न्य। कीहत ावांत त ेअहतपावन। त्ाांतें सरुगण वांहिती॥२६८॥ आिरें पढताां श्रीकृष्णकीहत ा। पायाां लगती चारी महुि। त्ाांचहेन पावन हत्रजगती। परमहनवृ ाहत्त िहरनामें॥२६९॥

Page 31: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ २९ हिनाांक २०/०४/२०१५

श्रीकृष्णकीहत ानामाक्षरें। हरघताांहच श्रवणद्वारें। भीतरील तम एकसरें। हनघ ेबािरेें गजबजोहन॥२७०॥ तांव कृष्णकीहत ाकथा गजरीं। तमाहस ठावो नरुेहच बािरेी।

धाकें हच हनम ेसपहरवारीं। कृष्णकीहत ामाझारीं परमान ांदु। २७१॥ कृष्णकीहत ाप्रतापप्रकाशें। सांसार कृष्णमय हिस।े

कीहत ा कीहत ामांता ऐसें। ि ेअनायासें हनजसखु॥२७२॥ जो िहेखहलया िखेणें सर।े जो चाहखहलया चाखणें परुे।

जो ऐहकहलया ऐकणें वोसर।े जो हचांहतताां नरु ेहचत्तवहृत्त॥२७३॥ ज्याहस झाहलया भटेी। भटेीसी न पड ेतटुी।

ज्याहस बोलताां गोठी। पड ेहमठी परमाथीं॥२७४॥ ज्याहस हिधहलया खेंव। खेंवाची परु ेिाांव।

ज्याचें घतेाांहच नाांव। नास ेसव ा मिाभय॥२७५॥ तो सत्सांकल्प ईश्वरु। स्वलीला सवशे्वरु।

स्वपिाहस शारङ्गधरु। अहतसत्वरु हनघाला॥२७६॥ श्रीराजोवाच।

ब्रह्मण्यानाां विान्यानाां हनत्ां वदृ्धोपसहेवनाम।् हवप्रशापः कथां अभ त ् वषृ्णीनाां कृष्णचतेसाम॥्८॥ आिरें पसु ेपरीहक्षती। यािव हवनीत हवप्रभिीं। त्ाांहस शाप ुघड ेकय हशया हरतीं। साांग तें मजप्रती

शकुयोगींिा॥२७७॥

Page 32: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३० हिनाांक २०/०४/२०१५

यािव िानें अहत उिार। राज ेिो ऊहन परम पहवत्र। ब्राह्मणसवे ेतत्पर। आर्ज्ाधर कृष्णाच॥े२७८॥

यािव सिा कृष्णयोगेंसी। हनत् साध ुयािवाांपासी। तथेेंहच वस ेनारिऋषी। शाप ुयािवाांसी घड ेकयसा॥२७९॥ िक्षशाप न बाधी कृष्णापासीं। म्हणौहन नारि वस ेद्वारकेसी।

तोहच श्रीकृष्ण असताां अांगेंसी। शाप ुयािवाांसी घड ेकयसा॥२८०॥ यहिहमत्तः स व य शापो यादृशो हद्वजसत्तम। कथमकेात्मनाां भिे एतत्सवां विस्व म॥े९॥

शापाहस म ळ मखु्य सांताप।ु कयसहेन ब्राह्मणाां आला कोप।ु कोणपेरीचा हिधला शाप।ु सांक्षपेरूप ुसाांगावा॥२८१॥ यािव समस्त सख ेबांध।ु याांहस प्रहतपाळी स्वयें गोहवांदु।

एकात्मता स्वगोत्रसांबांध।ु त्ाांमाजीं यदु्धभदेु घड ेकयसा॥२८२॥ "आत्मा व य पतु्रनामाहस"। ि ेश्रहुत प्रमाण सवाांसी। तथेें शाप बाधी कृष्णात्मजाांसी। केवीं आलें यासी

सत्त्व॥२८३॥ कृष्णसांकल्प कुळनाशन। तोहच ब्रह्मशापासी कारण। यालागीं बाधक जाण। िोय सांप ण ा यािवाां॥२८४॥ सहृष्ट स्रजी पाळी सांिारी। िें कृष्न सांकल्पमात्रें करी। तो यदुकुळहनधान हनधा ारी। त्ाची अवतारथोरी शकु

साांग॥े२८५॥

Page 33: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३१ हिनाांक २०/०४/२०१५

श्रीबािरायहणरुवाच। हबभ्रद्वपःु सकलसनु्दरसहिवशेां कमा ाचरन्भहुव समुङ्गलमािकामः। आस्थाय धाम रममाण उिारकीहत ाः

सांित ुाम यच्छत कुलां हस्थतकृत्शषेः॥१०॥ कमा ाहन पणु्यहनविाहन समुङ्गलाहन गायज्जगत्कहलमलापिराहण कृत्वा। कालात्मना हनवसता यदुिवेगिे े

हपण्डारकां समगमन ् मनुयो हनसषृ्टाः॥११॥ रायासी म्हण ेश्रीशकुु। कता ा करहवता श्रीकृष्ण एकु।

तो शापाथ ा आत्ांहतकु। आत्मजाां अहववकुे उपजवी स्वयें॥२८६॥ स्वयें जावया हनजधामा। थोर आवडी परुुषोत्तमा। यालागीं अवशषेकमा ा। मघेश्यामा लवलािो॥२८७॥ केव्हाां िो ईल कुलक्षयो। िेंहच मनीं धरी िवेो।

तो िवेाचाहच भावो। शपाहस पिा वो दृढ म ळ॥२८८॥ जो कुलक्षयो हचांती। त्ा कृष्णाची स ुांिरम हत ा।

शकु साांग ेपरीहक्षतीप्रती। स्वानांिहस्थहत उल्हास॥े२८९॥ सकल सौंिया ा अहधवास।ु धरोहन मनोिर नटवषे।ु

लावण्यकलाहवन्यास।ु आणी जगिीश ुउल्हास॥े२९०॥ नवल सौंिया ा बीक उठी। सवाांगीं ग ुांतल्या जनहिठी।

Page 34: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३२ हिनाांक २०/०४/२०१५

कृष्णस्वरूपीं पड ेहमठी। िोत लुलुबटुी डोळ्याां॥२९१॥ ज यशी गळुीं माशीवरी माशी। तवेीं हिठीवरी हिठी कृष्णारूपासी।

सवाांगी वढेोहन चौपासीं। अिहन ाशीं नोसांहडती॥२९२॥ नयन लाांचावले लोभा। दृष्टीहस हनघाहलया हजभा। यापरी श्रीकृष्णशोभा। स्वानांिगाभा साकार॥२९३॥

तो श्रीकृष्ण िहेखला ज्या हिठीं। त ेपरतोहन मागतुी हनठी। अहधकाहधक घाली हमठी। िखे ेसकळ सषृ्टी श्रीकृष्ण॥ु२९४॥

ऐशी डोळ्याां आवडी। म्हणौहन काहमनी वरपडी। यालागीं गोहपकाां गोडी। अहतगाढी गोहवांिीं॥२९५॥

कृष्ण अहतस ुांिर मनोरम। म्हणाल असले त्ासी हवषयधमा। तरी तो अवािसकळकाम। आत्माराम श्रीकृष्ण॥२९६॥ कृष्ण अवािसकळकाम। त्ाहस काां द्वारका गिृाश्रम। हस्त्रया पतु्र राज्यसांभ्रम। हवषयकाम काां भोगी॥२९७॥ चहुां आश्रमाां प्रकाशकु। हत्रलोकीं कृष्ण गिृस्थ एकु। तोहच ब्रह्मचारी न यहष्ठकु। अहतनटेकु सांन्यासी॥२९८॥ कृष्णििेीं नािीं ि यवबळ। लीलाहवग्रिी हचत्कल्लोळ।

त्ाची सव ा कमें पावनशीळ। उद्धरी सकळ श्रवणें कथनें॥२९९॥ कृष्णकमाांच ेकरी जो स्मरण। तें कम ा तोडी कम ाबांधन।

ऐसें उिार कमा ाचरण। आचरला श्रीकृष्ण िीनोद्धरणा॥३००॥ श्रीकृष्ण असले सकाम। म्हणाल यालागीं आचर ेकम ा।

ज्याचें नाम हनि ाळी सव ा काम। तो स्वयें सकाम घड ेकेवीं॥३०१॥

Page 35: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३३ हिनाांक २०/०४/२०१५

श्रीकृष्णाचा स्मरताां काम। स्वयें सांन्यासी िोती हनष्काम। सकामाचा हनि ाळे काम। ऐसें उिार कम ा आचरला॥३०२॥ तणेें अवािसकळकामें। ऐशीं आचरला अगाध कमें।

मानव तारावया मनोधमें। कीहत ा मघेश्यामें हवस्ताहरली॥३०३॥ कयसें कम ा समुांगळु। कानीं पडताांहच अळुमाळु।

नासोहनयाां कम ामळु। जाती तत्काळु श्रवणद्वारे॥३०४॥ श्रवणें उपज ेसद् भावो। सद् भावें प्रकटे िवेो।

तणेें हनि ाळे अिांभावो। ऐशी उिार पिा वो िहरकीहत ा॥३०५॥ श्रीकृष्णकीतीचें स्मरण। काां कहरताां श्रवणपठण।

मागें उद्धरले बहुसाल जन। पढुें भहवष्यमाण उद्धरती॥३०६॥ जरी केहलया िोती पणु्यराशी। तरी अवधान िोय ेिहरकथसेी। यरे् िवीं ऐकताां यरेाांसी। लाग ेअनायासीं अहतहनिा॥३०७॥

ज ेिहरकथसेी सािर। त्ाांच्या पणु्या नािीं पार। कृष्णें सगुमोपाव केला थोर। हिनोद्धार िहरकीत ानें॥३०८॥ कृष्णकीत ानें गज ाताां गोठी। लाहजल्या प्रायहश्चत्ताांहचया कोटी। उतरल्या तीथाांहचया उटी। नामासाठी हनजमोक्ष॥ु३०९॥

ऐसा हनजकीहत ा उिारु। प ण ाब्रह्म शारांगधरु। लीलाहवग्रिी सवशे्वरु। प णा ावतारु यदुवांशी॥३१०॥ उतरला धराभार यथे। सत् न मनी श्रीकृष्णनाथ।

यािव उरले अहत अि ्भतु। तिेी समस्त हनि ाळाव॥े३११॥ य ेअवतारीं हृषीकेशी। म्हणें िेंच कृत् उरलें आम्हाांसी।

Page 36: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३४ हिनाांक २०/०४/२०१५

हनि ाळोहन हनजवांशासी। हनजधामासी हनघावें॥३१२॥ तो यािवाांमाजी माधव। कालात्मा िवेाहधिवे।

जाणोहन भहवष्याचा भाव। काय अप व ा कहरता झाला॥३१३॥ नारिाहि महुनगण। त्ाांहस पाचारूहन आपण।

करूां साांग ेशीघ्रगमन। स्वयें श्रीकृष्ण साक्षपेें॥३१४॥ ज्याांपास हन सांत दूरी गलेे। तथेें अनथा ाचें केलें चाले।

िें यािवहनधनालागीं वहिलें। लाघव केलें श्रीकृष्णें॥३१५॥ भि सांत साध ुज्यापासीं। तथेें हरघ ुनािी अनथा ासी। जाण ेिें स्वयें हृषीकेशी। यरेाां कोणासी कळेना॥३१६॥ जथेें सांताांचा समिुावो। तथेें जन्ममरणाां अभावो।

िा श्रीकृष्णहच जाण ेभावो। तो करी उपावो ब्रह्मशापाथ ा॥३१७॥ जथे हन सांत गलेे दुरी। तथेें सद्यहच अनथ ुा वाज ेहशरीं। िें जाणोहनयाां श्रीिरी। द्वारकाबािरेी ऋषी घाली॥३१८॥ ऋहष जात िोत ेस्वाश्रमासी। त्ाांत ेलाघवी हृषीकेशी। तीथ ाहमषें स्मस्ताांसी। हपांडारकासी स्वयें धाडी॥३१९॥ हप ांडारका महुनगण। श्रीकृष्णें धहडले कोण कोण।

ज्याांच ेकहरताांहच स्मरण। कहळकाळ आपण भयें काांप॥े३२०॥ हवश्वाहमत्रोऽहसतः कण्वो दुवा ासा भगृरुङ ्हगराः। कश्यपो वामिवेोऽहत्रः वहसष्ठो नारिाियः॥१२॥ ज ेतपस्तजेें ििेीप्यमान। ज ेप ण ार्ज्ानें र्ज्ानघन।

Page 37: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३५ हिनाांक २०/०४/२०१५

ज्यातें सिा वांिी श्रीकृष्ण। त ेऋषीश्वर जाण हनघाले॥३२१॥ ज ेगायत्रीमांत्रासाठी। करूां शके प्रहतसषृ्टी।

जो हवश्वाहमत्र मिािटी। तोिी उठा उठी हनघाला॥३२२॥ जथे न बाधी उष्णशीत। त ेआश्रमीं वस ेअहसत।

ज्याचहेन नामें द्वांद्वें पळत। तोिी त्वरीत हनघाला॥३२३॥ जो स या ाहस हरघोहन शरण। अश्वाच ेकणीं ब यसोन आपण। प ण ा केले विेपठण। तो कण्विी जाण हनघाला॥३२४॥ जो दुवा ास अत्ािारी। आिार सवे न हनरािारी। तोिी द्वारकेबािेरी। त्वरेंकरूहन हनघाला॥३२५॥

भगृ चा श्रीचरण। हृियीं वाि ेनारायण। हमरवी वत्स भ षण। तो भगृिुी जाण हनघाला॥३२६॥

अांहगरा स्वयें सि ्बदु्धी सषृ्टीं। बिृस्पहत जन्मला ज्याच ेपोटी। जो परमगरुु िवेाांच्या मकुुटीं। तोिी उठी गमनाथ ा॥३२७॥ कश्यपाची नवलगोठी। सरु नर हकिर जन्मले पोटीं।

यालागी ि ेकाश्यपी सषृ्टी। तोिी कश्यप ुउठी हनजगमनीं॥३२८॥

मिुाांमाजी श्रषे्ठ भावो। विेीं वाखाहणला वामिवेो। तोिी द्वारकेहूहन पिा िो। स्वयमवेो हनघाला॥३२९॥ अत्रीची नवल परी। तीनी िवे जन्मले उिरीं।

श्रीित्त वांहिज ेयोगशे्वरीं। ि ेअगाध थोरी अनस यचेी॥३३०॥ तो स्वयें अत्री ऋषीश्वर। श्रीकृष्णआर्ज्ातत्पर।

Page 38: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३६ हिनाांक २०/०४/२०१५

हप ांडारका अहतसत्वर। प्रयाण शीघ्र तणेें केलें॥३३१॥ जो रामाचा सि ्गरुु। ब्रह्मर्ज्ान ेअहत उिारु।

ज्याच ेशाटीचा प्रथाप थोरु। हजांहकला हिनकरु तपस्तजेें॥३३२॥ ऐसा जो वहसष्ठ मिामनुी। तोिी कृष्णसांर्ज्ा माननुी। हनघाला द्वारकेहूनी। शीघ्र गमनीं हपांडारका॥३३३॥ आहण िवेहष ा नारदु। त्ाचािी अगाध बोध।ु

ज्याहस सव ािा परमान ांदु। अहत आल्हादु िहरहकत ानी ३३४॥ ब्रह्मवीणा स्वयें वात।ु ब्रह्मपिें गीत गात।ु

ब्रह्मानांि ेनाचत।ु हनघ ेडुल्लत ुहपांडारका॥३३५॥ इत्ाहि ि ेमहुनवरु। श्रषे्ठ श्रषे्ठ ऋषीश्वरु।

हशष्यसमिुायें सिपहरवारु। मीनले अपारु हपांडारकीं॥३३६॥ एवां हप ांडारकीं ऋहष सव ा। शापानगु्रिी मिानभुाव। मीनले कृष्णव यभव। अहत अप व ा वहण ाती॥३३७॥

बाप लाघवी वनमाळी। कुलक्षयो घडावया तत्काळीं। कुमरीं ऋषीश्वराांसी राांडोळी। कपटमळेीं माांहडली॥३३८॥

हन ांिा अवर्ज्ा िेळण। कहरताां ब्राह्मणाांहस छळण। जथे ब्रह्मद्वेष वाढ ेप ण ा। कुळक्षयो जाण त ेठायीं॥३३९॥

ब्राह्मणाांच्या कोपापढुें। कुळ कायसें बापडु।े मिािवेाचें हलांग झड।े इांिपिवी पड ेसमिुीं॥३४०॥ तो समिुिी केला क्षार। ऐसा हद्वजकोप अहतदुध ार।

िें एका एकाचें चहरत्र। त ेऋहष समग्र मीनले तथेें॥३४१॥

Page 39: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३७ हिनाांक २०/०४/२०१५

धरातळीं ब्रह्म ब्राह्मण। त्ाांचें वचन परम प्रमाण। िें सत् करावया श्रीकृष्ण। कुळहनिाळण स्वय ेिावी॥३४२॥

क्रीडन्तस्तानपुव्रज्य कुमारा यदुनन्दनाः। उपसङ्गृह्य पप्रच्छः अहवनीता हवनीतवत॥्१३॥ यदुनांिन समस्त। क्रीडाकां दुक झहेलत।

एकमकेाांतें िाहणत। ठकव न पळत परस्परें॥३४३॥ ऐसा नाना क्रीडाहविार। करीत आले यदुकुमर। अांगीं श्रीमि अपार। औद्धत्ें थोर उन्मत्त॥३४४॥ अतीत अनागत र्ज्ानवांत। ऋषीश्वर मीनले समस्त।

ज्याांचें वचन यथाथ ाभ त। त्ाांहसिी हनहश्चत ठक ां म्हणती॥३४५॥ जैं अघडतें य ेऊहन पड।े तैं याांचें वचन कयसें घड।े

म्हणोहन ऋषीश्वराांपढुें। माांहडलें कुडें यदुकुमरीं॥३४६॥ त ेवषेहयत्वा स्त्रीवषे यः साम्बां जाम्बवतीसतुम।्

एषा पचृ्छहत वो हवप्रा अन्तवात् न्यहसतके्षणा॥१४॥ पहिलेच श्रीमतें उद्धट। त्ावरी माांहडलें कपट।

साम्बास ि ेऊहन स्त्रीनट। अहतवहरष्ठ बाणला॥३४७॥ तो श्यामस ुांिर डोळस।ु अांगा शोभला स्त्रीवषे।ु प्रमिाव यभहवलास।ु िावी हवन्यास ुसलज्ज॥३४८॥

Page 40: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३८ हिनाांक २०/०४/२०१५

नयनी सोगयाचें काजळ। व्यांकट कटाक्ष ुअहतचपल। स ुांिर सकुुमार वले्हाळ। चाले हनश्चळ िांसगती॥३४९॥

वस्त्रें बाांधोहनया उिर। नावके केलें थोर। तणेें त ेगरोिर। हिस ेसाचार इतराांसी॥३५०॥

िात घालूहन सहखयाांच्या खाांिीं। चालताां उिर िालों निेी॥ हवसावा घते पिोपिीं। यतेाां ऋहषवृांिीं िहेखली॥३५१॥

ऐसा स्त्रीवषे िाखव हन। नावके अांतरें रािोहन। इतर ऋषींजवळी य ेऊहन। लोटाांगणें घाहलती॥३५२॥ प व ाश्लोकींचा श्लोकाथ ा तथे। व्याख्यान नव्हेच समस्त। यालागीं तेंहच यथे। वाखाहणजते कथान्वयें॥३५३॥ छळाचहेन हमषें जाणा। ऋषींहस कहरती प्रिहक्षणा।

आत्ािरें लागती चरणा। म्हणती िशाना आम्हीं आलों॥३५४॥ ऐस ेयदुकुमार समस्त। अहवनीत परी हवनीतवत।

कर जोडोहन राहिले तथे। मदृु हवनवीत मनुीश्वराां॥३५५॥ स्वामी प यल ि ेज ेस ुांिर। तमुच्या वचनीं भावाथ ा थोर। आसिप्रसव गरोिर। स्वयें सकुुमार पसुों लाज॥े३५६॥

प्रष्टु ां हवलज्जती साक्षात ् प्रब्र तमोघिशानाः। प्रसोष्यन्ती पतु्रकामा हकां हस्वत्सञ्जनहयष्यहत॥१५॥ स्वयें य ेऊन तमु्हाांप्रती। हतचहेन न बोलव ेहनहश्चतीं। यालागीं आम्हाांिातीं। सवेहेस हवनांती करहवली॥३५७॥

Page 41: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ३९ हिनाांक २०/०४/२०१५

तमु्ही सत्िशी साचार। अमोघवीय ा तमुचें उत्तर। हशरीं वांहिती िहरिर। र्ज्ानें उिार तमु्ही सव ा॥३५८॥

यालागी ि ेगभ ावती। सािरें अस ेपसुती। पतु्रकाम अस ेवाांहछती। काय हनहश्चतीं प्रसवले॥३५९॥ ऐस ेकपटाचहेन वालभें। हवनीत कर जोड हन उभ।े त यशींच फलें भावगभें। छळणलोभें पावती॥३६०॥ कमा जाणोहनयाां कुडें। नारदु नाच ेऋषींपढुें।

महुन म्हण ेयािवाांचें गाढें। हनधन रोकडें वोढवलें॥३६१॥ म ुांहगय ेहनघाहलया पाांख। हतसी मरण य ेअच क।

तवेीं ब्राह्मणछळणें िखे। आवश्यक कुळनाश॥३६२॥ शापीत आहलया हद्वजजन। त्ाांहस सद् भाांवें करावें नमन। मारूां आहलया ब्राह्मण। मस्तक आपण वोढवावें॥३६३॥

त्ा ब्राह्मणाांहस छळण। तें जाणावें हवषभक्षण। हवषें हनम ेभहक्षत्ाचा प्राण। कुळहनिाळण हद्वजछळणें॥३६४॥ अहवद्य सहुवद्य न म्हणताां जाण। धरातळीं ब्रह्म ब्राह्मण। त्ाचें करूां जाताां छळण। कुळहनिाळण आवश्यक॥३६५॥

एवां प्रलब्धा मनुयः तान चःु कुहपता नपृ। जनहयष्यहत वो मन्दा मसुलां कुलनाशनम॥्१६॥ ऐकें परीहक्षहत नपृवरा। यापरी यािवकुमराां।

हनधनाचा भरला वारा। तणेें त ेऋषीश्वराां छळ ां गलेे॥३६६॥

Page 42: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४० हिनाांक २०/०४/२०१५

कपट जाणोहनयाां साचार। थोर कोपले ऋषीश्वर। मग हतांिीं काय वाग्वज्र। अहत अहनवार सोहडलें॥३६७॥ अर ेि ेप्रसवले जें बाळ। तें िो ईल सकळकुळा काळ। हनखळ लोिाचें मसुळ। िखेाल सकळ मांिभाग्यें॥३६८॥

तच्छ्रतु्वा तऽेहतसन्त्रस्ता हवमचु्य सिसोिरम।् साम्बस्य िदृशसु्तहस्मन ् मसुलां खल्वयस्मयम॥्१७॥ ऐक हन शापाचें उत्तर। भयभीत झाले कुमर।

सोड हन साांबाचें उिर। अहतसत्वर पािती॥३६९॥ तांव त ेलोिमय मसुळ। िखेत ेझाले तत्काळ।

मग भयभीत हवव्हळ। एका एकीं सकळ िचकोहन ठेले॥३७०॥ नासावें यािव कुळ। ऐसा श्रीकृष्ण सांकल्प सबळ।

तोहच झाला लोिाचें मसुळ। जाण तात्काळ ऋहषवार्क्ें॥३७१॥ जें जें ब्राह्मणाचें वचन। तें तें अन्यथा िों निेी श्रीकृष्ण।

ब्राह्मणाचें जें वि ेविन। तें श्रीकृष्ण स्वयें सत्त्वा आणी॥३७२॥ िखेोहन ऋहषश्वराांचा कोप। ऐकोहन कुलक्षयाचा शाप। यदुकुमराां अहतसांताप। भयें कां प स टला॥३७३॥ हकां कृतां मन्दभाग्य यन ाः हकां वहिष्यहन्त नो जनाः। इहत हवह्वहलता गिेान ् आिाय मसुलां ययःु॥१८॥

Page 43: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४१ हिनाांक २०/०४/२०१५

आम्ही मांिभाग्यें करांटे। ऋषीश्वरु कोपहवलें शठें । हनजघाता झालों प यठे। कुळक्षयो कपटें जोहडला आम्हीं॥३७४॥

काय म्हणती नगरजन। काां छळ ां गलेे ि ेब्राह्मण। हचांताक्राांत म्लानविन। मसुळ घ ेऊन घरा आले॥३७५॥

तच्चोपनीय सिहस पहरम्लानमखुहश्रयः। रार्ज् आविेयाां चकु्रः सव ायािवसहिधौ॥१९॥

सभहेस वसिुवे उग्रसने। बळराम आहण अहनरुद्ध प्रद्यमु्न। यािव ब यसले सांप ण ा। एकला श्रीकृष्ण तथेें नािीं॥३७६॥ सभ ेसाांबाहि आले सकळ। पढुाां ठेव हन लोिमसुळ। शाप ुसाांहगतला सम ळ। मखुकमळ अहतम्लान॥३७७॥

श्रतु्वामोघां हवप्रशापां दृष्ट्वा च मसुलां नपृ। हवहस्मता भयसन्त्रस्ता बभ वदु्वा ारकौकसः॥२०॥

ऐक न हद्वजाांचा परम कोप।ु यािवाां सटुला भयकां प।ु हमथ्या नव्हे ब्रह्मशाप।ु भयें सांताप ुसवाांसी॥३७८॥ प्रत्क्ष िखेोहन मसुळ। थोर सटुली खळबळ।

नगरनागहरकाां िलकल्लोळ। यािवकुळ उर ेकयसनेी॥३७९॥ ऐक राया परीहक्षती। सबळ भहवष्याची गती।

वतृ्ताांत ुश्रीकृष्णा न साांगती। हवचार आपमतीं हतांिीं केला॥३८०॥

Page 44: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४२ हिनाांक २०/०४/२०१५

तच्च ण ाहयत्वा मसुलां यदुराजः स आहुकः। समिुसहलले प्रास्यः लोिां चास्यावशहेषतम॥्२१॥ आहुक राजा उग्रसने। तणेें लाव हन लोिघण।

मसुळ करोहनयाां च ण ा। समिुीं जाण घालहवलें॥३८१॥ त्ा मसुळाचा मध्यकवळ। च ण ा नव्हचे अहतप्रबळ।

उरला वज्रप्राय केवळ। तो समिुीं तत्काळ झगुाहरला॥३८२॥ कहश्चन्मत्स्योऽग्रसील्लोिां च णा ाहन तरलयस्ततः। उह्यमानाहन वलेायाां लिान्यासहकलिलयरकाः॥२२॥ मत्स्यो गिृीतो मत्स्यघ्नयः जालेनान्य यः सिाण ाव।े तस्योिरगतां लोिां स शल्य ेलुब्धकोऽकरोत॥्२३॥ समिु लाटाांच ेकल्लोळ। तणेें तें लोिच ण ा सकळ।

प्रभासीं लागोहन प्रबळ। उहठलें तत्काळ यहेरकारूपें॥३८३॥ लोिकवळु मीन हगळी। त्ा मीनातें समिुजळीं। अन्यत्र मत्स्यसहित जाळीं। मत्स्यघ्न आकळी

हनजलाघवें॥३८४॥ तो मत्स्य मत्स्यघ्न हविारी। तांव लोि हनघ ेत्ाच ेउिरीं।

िखेोहन िहरखला तो भारी। िें आांतडु ेकरीं तो सभाग्य॥३८५॥ मत्स्योिरींचें लोि जाण। त्ाचें अच क सांधान।

Page 45: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४३ हिनाांक २०/०४/२०१५

अगाध पारधी साध ेप ण ा। यालागीं तो बाण लुब्धकें केला॥३८६॥ भगवान्ज्र्ज्ातसवा ाथ ा ईश्वरोऽहप तिन्यथा।

कत ुां न यच्छत ् हवप्रशापां कालरूप्यन्वमोित॥२४॥ इहत श्रीमद् भा्गवत ेमिापरुाण ेपरमिांसायाां सांहितायाां

एकािशस्कन्ध ेप्रथमोऽध्यायः॥१॥ कोणी न साांगताां िें पखेणें। जाहणतलें सव ार्ज्ें श्रीकृष्णें।

परी हद्वजशाप ुअन्यथा करणें। िें हनजमनें स्पशनेा॥३८७॥ म्हणाल िें नव्हले त्ासी। पालटवनेा हद्वजशापासी। जो हनमाल्या आणी गरुुपिासी। कृष्ण कहळकाळासी

हनयांता॥३८८॥ पाड हन कहळकाळाच ेिाांत। िवेकीच ेगतगभ ा आणीत। ईश्वरा ईश्वरु श्रीकृष्णनाथ। जाण ेसवा ाथ ाहनजहसद्धी॥३८९॥ हनिा न मोहडताां हतळभरी। मथरुा आहणली द्वारकेभीतरी।

श्रीकृष्ण काय एक न करी। तोिी ममता न धरी कुळाची॥३९०॥ हनजकुळक्षयो जर् िी न आला। तर् िी अन्यथा न करी

ब्राह्मणबोला। ब्राह्मणें पाांपरा जरी िाहणतला। तो हृियीं धहरला पिाांकु॥३९१॥

तेंहच श्रीवत्सलाांछन। सकळ भ षणाां भ षण। हृियीं हमरवी श्रीकृष्ण। यालागी प ण ा ब्रह्मण्यिवेो॥३९२॥ श्रीकृष्ण हशरीं वांिी ब्राह्मण। अन्यथा न करी ब्राह्मणवचन।

Page 46: Eknathi Bhagwat Adhyaya 1 A5

एकनाथी भागवत अध्याय १ -----------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------- परशरुामजयन्ती, शके १९३७ ४४ हिनाांक २०/०४/२०१५

यालागीं 'ब्रह्मण्यिवेो' प ण ा। विे बांिीजन वहण ाती॥३९३॥ ब्राह्मणरूप स्वयें श्रीिरी। यालागीं ब्राह्मणाांचा कयवारी। कुळक्षयो जािला जरी। तरी हद्वजाांवरी क्षोभनेा॥३९४॥ ऐकोहन ब्राह्मणाांचा शाप।ु न धरी मोिाचा खटाटोप।ु

म्हण ेहसद्धी गलेा कृतसांकल्प।ु कुलक्षयानरुूप ुसांतोष॥े३९५॥ यापरी श्रीगोहवांदु। काळरूपी मानी आनांदु।

कुळक्षयाचा हक्षहतबाध।ु अल्पिी सांबांध ुधरीना॥३९६॥ प ण ा सांतोष श्रीकृष्णनाथा। पढुील अध्यायीं र्ज्ानकथा। अहतरसाळ स्वानांिता। अवधान श्रोताां मज द्यावें॥३९७॥ जथेें नारि आहण वसिुवेा। सांवाि िो ईल सिुावा।

जनक आहण आष ाभिवेाां। प्रश्नोत्तरीं जीवा स्वानांदु िाटे॥३९८॥ ि ेरसाळ ब्रह्मर्ज्ान मात।ु चाखवीन हनजपरमाथ ुा।

एका जनाि ाना हवनहवत।ु श्रोत ेकृपा कहरत ुअथा ावबोधें॥३९९॥ इहत श्रीमद् भावगवत ेमिापरुाण ेएकािशस्कन्ध ेपरमिांस सांहितायाां

एकाकार टीकायाां हवप्रशापो नाम प्रथमोऽध्यायः॥१॥ श्रीकृष्णाप ाणमस्त॥ुश्लोक॥२४॥ओव्या॥३९९॥