huntu ku bo pa un mihÓ kÒrsou!parcuracao.com/assets/files/hs_par_partijprogramma_2017...2...

37
HUNTU KU BO PA UN MIHÓ KÒRSOU! Programa di akshon di Partido PAR Pa elekshon di Parlamento di 28 di aprel 2017 Proposishonnan pa garantisá bon gobernashon i pa engrandese bienestar di tur habitante.

Upload: ngonga

Post on 30-Mar-2018

227 views

Category:

Documents


3 download

TRANSCRIPT

HUNTUKUBOPAUNMIHÓKÒRSOU!

ProgramadiakshondiPartidoPAR

PaelekshondiParlamentodi28diaprel2017

Proposishonnanpagarantisábongobernashonipaengrandesebienestarditurhabitante.

2

Kontenido

Prólogo

MensahepersonaldiEugeneRhuggenaath

Introdukshon

Vishon,MishoniBalornanklave......................................................................................................7

Kapítulo1.BonGobernashon…….....................................................................................................9

Kapítulo2.KresementuEkonómikoiBienestar.............................................................................12

Kapítulo3.Enseñansa,Formashon,DeporteiKultura...................................................................15

Kapítulo4.SiguridatiKalidatdiBida………......................................................................................20

Kapítulo5.AsuntunanSosialiKombatimentudiPobresa..............................................................24

Kapítulo6.InfrastrukturaiLogístika..............................................................................................27

Kapítulo7.Salubridat,MedioAmbienteiNaturale........................................................................29

Kapítulo8.ManehoFinansiero......................................................................................................32

Kapítulo9.KonekshonkuMundu..................................................................................................35

Kapítulo10.Manehodienergia.....................................................................................................37

3

PrólogoKenporakerekuapénas5lunadespuesdieelekshondi30disèptèmber2016nosmesterabaiurnaelektoralatrobe?Probablementeniunhende.Sigurnooradespuesdieresultadodieelekshonungranpartidiepuebloakiasintisumesaliviáyakutabatatinbistakupartidonanporaformaungobièrnupatresetrankilidatbekdengobernashon.Kuturkosakanahopiotronostursaentretantu.Tahopikosapasa den korto tempu. Kumplimentu ku lei i prinsipionan di bon gobernashon, ku ta balornanfundamentaldennosestadodiderechokutursiudadanodenReinomesterporkontaribadje,awòrdupone bou di preshon enorme pa finalmente esakinan wòrdu salbaguardiá via di un medida di altosupervishondi Reino. Resultadodi emedidadi alto supervishon ta ribamesa emomento aki. Tabinielekshonatrobedia28diaprel2017.DenReinoHulandesepueblosempertinilotineúltimopalabra.Tabonkunoskomopuebloporkontaribaesaki.

Eelekshonakiunbesmastanaabokomosiudadanodienospaispaskohekentabairepresentáabodenparlamento idespuesdengobièrnudiKòrsou.PanosdiPARtaunplaserdiunbesmaskonvenséabokunospartidotaemihóalternativa.Unalternativareal.Sigurkuawornosestadodiderechotaboudi preshon. E ta i ta keda importantepanos tinpolítikonan serio, kapabel i íntegronamando kuportrese Kòrsou bek dan awanan kalmu, saka e potensial di nos isla i desaroyá trayektonan ekonómiko isosialiasinasolushonáekantidatdiproblemanankunospueblotaenfrentáturdiadinobo.

Dieúltimoelekshondi2016teaweunpardikosakambiadennospartido.EkambiodimasimportantetakuliderpolítikoZitaJesusLeitoapasaebatutaoverpaEugeneRhuggenaathkuademonstrákuetaepromesagrandidinospartido.Epasamentudibatutaaki tabataunaktodi grandesaku tapasdenehistoriaitradishonrikudiPAR.

Bou di liderazgo di Eugene Rhuggenaath PAR ta #onthemove manera hóbennan awendia ta gustaekspresánanmes.Bayendopaeelekshondifindi28diaprel2017EugeneRhuggenaathaskohepasiguirejoveneseelistadikandidatoipaloketatratamensahebaibeknafundeshidiepartido.DenekuadroakiaskohekonsientementepasakaunlemabieufordikashikutaSERIOiSINSERO.

Pa loke ta trata e programa di partido di akshon aki lo no asombrá niun hende ku e no ta diferensiámasháfordiesundi5lunapasá.Akiayaelesadóatenteloriparákambionanchikítekukambionanmasgrandimirandosusesonanikambionankuatumalugádenúltimolunanan.Unehèmpeltaeyegadakasisigur di e kompania estatal di China yamá Guandong Zhenrong. Ku bista riba 2019 e plannan di ekompanianan di estado di China lo bai trese desaroyonan positivo pa loke ta trata desaroyo di nosrefineria, desaroyo di Schottegat, desaroyo di Bullenbaai i tambe pa nos kolumna di energia. Turesakinantakosnanpatenekuentakunéikutadesaroyonanalentador.

Nostadeseáturlesadódieprogramadiakshonhopisabiduria.PainformashonnanaktualiturdesaroyorondódipartidoPARsemperporoptapasiguinosribainternètviawww.parcuracao.com,epaginádiFaceBook “PARCuracao” e paginá di FAceBook “Frakshon PARden parlamento i tambedor di sigui e‘hashtag’sribaFaceBookkuta#onthemove

4

UnmensahepersonaldiEugeneRhuggenaath

Apresiablelesadódieprogramadiakshonaki,

Kòrsoutapasandodentempunanturbulentodentursentidodipalabra.Naniveldigobernashonasurgiunluchatenasentrebonimalu.EsakitadunainsiguridatideskonfiansaisinunkambiorealdidirekshonlodirigínosnakaidadinormainaunKòrsoukuhendeapátiko.Eseinosnoporusa.P’eseieelekshondi28diaprel2017tamasimportantekununka.Komokomunidatnoslotinkubaiskoheentre(masimas)dekadensiaòfdesensia.Kòrsoumasaindadengaradibahomundukuliteralmentetaponeturreglaileiunbanda i ku tapushaKòrsoudenunkonfliktokuDenHaagkuemetapanosbira independienteòfrestouráórden,normaibalornanikonduktasívikoimasrelashonnandikoperashondenReinoHulandesenbesdikibrakuelasonanaki.Asinasimpelekosta.Pakuaabotaskohe?

Ami ta konvensí ku mala fe no por gana di buena fe. Pero esaki no ta pasa di mes. Ta nos tur taresponsabel imesterbringapabuenafesemperkedamasfuerte.Noshuntusempermesterkedadenmovishonpasostenébuenafe.Kedadenmovishontanossalbashon.Eseisempertabatanossalbashon.P’eseiami,positivokumita,semperta#onthemove!Turdiadinobo.Abotambe?

Lokemikeyeganadjetakunoskomo‘YudiKòrsoudespuesdi7añadioutonomiadirigínosmesdenebondirekshonatrobe.Edirekshonundatinlugá,atenshonimedionanfinansieropaturekosnankutana nos kurason i ku ta importante pa un komunidat balansá. Mi ta referí aki na asuntunan maneraedukashon i formashon na nivel, kreamentu di kuponan di trabou, un salubridat públiko konfiabel ipagabel, famianankontentu,seguridat ibongobernashonkumandatarionan íntegro ibonkoperashonpakuepaisnandenReinoHulandes.

NosmesterhañaKòrsou#onthemoveatrobe.Amitakontribuyendonaeseiuntempukaba.Ikuéksito!Komominister diDesaroyo Ekonómikomi a sa di hèndel diferenteproblemanan fèrfelu kumi a sa disolushonáalarguplasodenuntempurasonabel.MientrastantumiawòrdupuntrápatumaliderazgodipartidoPARribami.Paamikanadilantikomo liderpadirigínos islanatempunanmihó.Físikamente imentalmentemitaklapaeretoaki.Mikekanadilantipayeganaresultadokonkreto.Resultadonankutanabenefisiopaabo ipaami,pabo famia ipami famia,pabo sernankerí i pami sernankerí i pahenterpueblodiKòrsou.Evishonkukualomikanadilantitaskibídeneprogramadiakshonaki.Botakanakumi?

Ban#onthemove

VotaPAR

Atentamente,

5

Introdukshon

DenkursodiañananKòrsoumasimasapèrdèkaminda.Parsialmentepamotibudifaktornaneksternofinansierokunosnopora influensiámashá.Perokomopaisnosmestermiranosmestambedenspil.Kresementu ekonómiko ya ta stanká añanan largu i komunidat i gobièrnunan, hopi biaha ku tur bonintenshon, no por a evitá ku gruponan a keda atras i ku pobresa a oumentá. Konflikto interno imalkontentudihopihende,akreaespasio ioportunidat,meskoskudenhopiotropais,papolítikonankada biaha mas populista i nan finansiadónan dudoso hasi nan entrada, krea broyo, deskonfiansa idesunionienrikesénanmesribalombadikomunidat.Esakiresultandodengobernashonkadabiahamasmalu,korupshon,stagnashon,empobresimentu,kresementuespantosodikriminalidat,empeorashondinosrelashonkuHulandaundadenapénas7añanosasadihañados ‘aanwijzing’ fordiegobièrnudiReino.

Tadikomprondékunoskomunidatnotinkonfiansamasdensupolítikonanitakonsideráturmeskos,apesarkueseinotaasina.Nospoblashontahartádikorupshon,promesananbashíipolítikaapsurdo.

PAR ke traha riba transformashon di un komunidat dividí pa un komunidat kometé, ku rèspèt padiversidatkulturalperokuunidatdinorma,balor ivishon.Partidiesaki taeaspirashonpabolbehasigobernashon algu di tur hende. Pues gobernashon ku ta trata tur hende igual, sin distinshon di rasa,kredo, preferensia polítiko, koló, orígen òf orientashon seksual. PAR ta para pa union, partisipashon ifortifikashondikoheshonsosial.

Ku bista riba e aña krusial 2019, PAR ta konsiente ku banda di restorashon (mas aleu) di órden,trankilidat, stabilidat, maneho finansiero responsabel, mihó enseñansa i espesialmente kresementuekonómiko,mester tuma algun desishon krusial tambe. Aña 2019 no solamente ta e aña den kual ekontratokuegigantedipetroliVenesolanoPDVSAtavense,perotambeeañakunosmesterkuminsápaga nos debe na Hulanda. Mester intensivá i aselerá preparashonnan pa esaki i mester tumadesishonnan al respekto ku e sentido di realismo nesesario. Den e kuadro aki ta importante pa nosnegoshákuekompaniaestataldiChinakutaGuandonZengrongnaunmanerakuesakialarguplasoiden tur sentido tinunefektopositivo ribanoskomunidat.No taaseptabelpa -manerahopibiahanaKòrsou–nosdeskuidápadespueskaidenpániko.

Goberná ta mira dilanti. Den e kuadro akí, mester sòru tambe pa e gastunan di konstrukshon di ehospitalnobokedadenterdiesumananpresupuestá.Nosnotalogranadakuunhospitalnobosiaworóegastunantamuchuhaltu.Unotropreokupashontakonsekuensianankubiramentubieukresientedinos poblashon tin pa kasnan pa kuido di ansiano, kuido pagabel, posishon sosial di hende grandi idurabilidat di nos sistema di kuido sosial, inkluso AOV. Mester rekonosé konsekuensianan di esaki ikomunikánandiformaklaisinseronapoblashon.AdemasklasemediodiKòrsoumesterbolbehañaunalivio.Partikularmenteegrupoakí,bandadipenshonadonan,yapaalgunañatahañamayoriadigòlpi,itasufriunpreshondiimpuestorelativamentehaltu.Kòrsoutinmesterdiunklasemediofuerteparedusíediferensiaentrerikuipobermastantuposibel.

6

PartidoPARkusulidernoboiunteimmultidisiplinariokapasiíntegrotaklapaponenanskouderbouditureretonanaki.BovotopaPARporponenandeneposishonklaveparealmentekuminsátrahatambe.Taaworòfnunka!

Den e programa di akshon aki lo bo kontra despues di e prólogo, mensahe personal di EugeneRhuggenaathieintrodukshonaki,unsplikashondievishon,mishonitambenormananfundamentaldipartido PAR. Den e kapítulonan siguiente lo bo kontra puntonan di akshon konkreto ku PAR lo keehekutáribaturterenodimaneho.EpuntonandiakshonakiawòrdupensáidiskutíampliamentedensenodiPARdordinosperitonanteniendokuentaentreotrokuePlanNashonaldiDesaroyokuawòrdupresentápaNashonnanUni(UNDP).EimportansiakuPARtadunanabonrelashondikoperashondenReinoHulandestaunpartiintegraldihentereprogramadiakshonaki.

DenekuadroakiproméministerdiHulandaMarkRutteayegadihasigobièrnuKòrsoueproposishonpahuntukuHulandahasinegoshidenmunduiganahopisèndorditrahahuntudenReino.PARtaapoyáeproposishonakiilohasiturkutindensualkansepahasieproposishondigobièrnuHulandesunrealidat!

7

Vishon,MishoniBalornanKlave

PARtinunvishonalarguplaso.Eseinotainfleksibeliakedaadaptádiferentebiahadurantee22añadieksistenshadinospartido.Pasobraunkomunidattadenmoveshonkontínuo.Denturáreadimanehotinhopinesesidatdiideanoboidinamismopaponenospaisprogresá.Inovashonikambiodimentalidatmesterhañaeespasionesesario.Nostakonsientekulonoporrealisánosvishondenunsoloperiododigobernashon.Echosítakudespuesdi2010,nostinunretrasoparealisánospotensialiPARkeremediáesakikubistariba2025.

VishonPARtaparapaunkulturapolítikopositivo,konstruktivo i inovativonaservisiodipoblashonkompletu.Noskeperkurápana2025Kòrsoutinenivelmashaltudibienestar i fasilidatnandihenterKaribe.Palogra esaki nosmester stimulá un kresementu ekonómiko signifikativo, pero duradero i harmonisá kunos naturalesa i medio ambiente. Frutanan di e kresementu ekonómiko akí mester benefisiá turhabitante,naunmanerasosialmentehustu.EKòrsoudi futuroakítahabitápasiudadanonankometé,responsabel,bonformáiboninformá,kutinkonfiansadennangobernashonideneestadodiderechikamindanantabiba.Esakitaesoñokunoskerealisánaunmaneradinámiko,serioisinserohuntuku(ipa)aboihenternospoblashon.

MishonPartidoPAR taunpartidopolítikodi sentro, kuunhistoria riku, aktualmenteampliá ku karanannoboentusiasmá.Nospartido i noshendenan taun reflehodinos komunidatdiverso i ta guiápabalornankulturaliétikoduradero.PARtarekonoséitatenekuentakunesesidatnaniproblemanandinos‘DushiKòrsouinainteresdinosislainospoblashonkompletutaluchapabienestariprosperidat.Nostinmirakrítikoperoinovativoiprogresivoikamindatinmesternostinekurashipatumadesishonpakontribuínadesaroyososial-ekonómikodiKòrsou.

BalornanKlave

KomoPARnostaparatrasdinospalabrananiekspreshonnanitatransformánandenakshoniresultadokonkreto. Pa reforsá esaki nos ta asentuá: sinseridat & konfiabilidat, profeshonalidat & ekspertisio,integridat&bongobernashon.

Sinsero i Konfiabel: Nos por i lo duna splikashon i responsabilisá semper di kon nos a tuma siertoakshonnan,tambesinannoaresultámanerasperá.Nostakumplikunoskompromisonan, isinosnoporesakinoslokomunikábonribaesaki.Nostakargaresponsabilidatpanospropioaktuashon.

Profeshonal i Kompetente: Nos polítikonan, mandatarionan i representantenan ta konsiente di nankomportashonitadisponédisufisientekonosementupropioiekspertisio.Nantausananekspertisiona

8

un manera efektivo pa (den koperashon ku otronan) atendé situashonnan problemátiko, pa realisáresultadonankonkretopaKòrsoukompletuòfgruponandiinteres.

ÍntegroiproBonGobernashon:Nostamantenénormanansosialiétikogeneralmenteaseptá,relatákuinformashon vulnerabel, kontaktonan eksterno, posishonnan i interesnan. Nos ta konsiente diresponsabilidatgrandidinospolítikonanimandatarionan,pasobraesakidirektamentetamishikubidapersonaldihendenaKòrsou.P’eseienfátikamentenostaparapaintegridat ibongobernashon, lokualnostatradusíkomokomportashonmoralmentekorekto.

9

Kapítulo1.BonGobernashon

últimoañanannospaisapasadensusesonankutaminafundeshidinosestadodiderechi.Kòrdaentreotro intentonan orkestrá pa mina konfiansa den independensia di hustisia, interogatorionan tokantekonfiabilidatdinosbankosentralilimitashondiinstitushonnanmaneraKontrolariaGeneraliDefensordiPueblo. Esaki ta debilitá nos sistema kompletu di ‘checks and balances’ i PAR ta desaprobá esakifuertemente. Ademas nos ta riparámas imas ku sierto polítikonan, buskando diligentemente pa nanbentaha propio tur sorto di buraku den reglanan, ta ignorá reglanan no-skibí. E insidentenan akí tapertenesénaekategoria“hungakukandela”itatresepeligerberdaderopanosklimadiimbershon,nosreputashoninternashonal,ialolargupaesnankuménosrekursodennoskomunidat.AbitantenandiKòrsoutinderechiribabongobernashon.Esakitaenseráunbonmanehodimedionaniasuntunandinospaisnaunmanerahabrí, transparente, responsabel ihustu.Esaki tanifikárèspètpanesesidatnanilibertatnandisiudadanonan.Bongobernashontaenserátambeungobièrnukutaaktuakonsistente ipronostikabel.Manehoarbitrarioòfporehèmpelatendementuarbitrariokupetishonnanpapèrmitnotaaseptabel.

Bongobernashon taenserá tambepagobièrnukargasu responsabilidat, taenforsá leinaneksistente iinmediatamente ta kumpli ku sentensianandiwes.Bonmirábongobernashon taunkonseptomasháhanchukutamishikuturáreadimaneho.P’eseilobotopaelaborashondialgunpuntodiakshonmasdetayádenotrokapítulonandieprogramadipartidoakí.Kamindaesakitaekaso,nostareferínaesaki.PafortifikábongobernashondiKòrsounostapremiráalgunakshon,klasifikábouditrespuntodilansa:

1. Integridat;2. BonGobernashon&Legislashon;3. GobernashonSMART

AD1.INTEGRIDAT

Integridatdimandatarionantadiimportansiaesensialpanosolamentekonfiansadisiudadanonan,perotambepaimbershonistanan,iengeneralpabonfunshonamentudinosestadodiderechi.PahalsaniveldiintegridatdimandatarionanPARtaaspirálograesiguienteakshonnankonkreto:

• RealisáunkambiodenAreglodiEstado,ku taponekuparlamentarionanoutomátikamente tasuspendésinanahañaunsentensiapaunkrímenden funshonòfunkastigudiprisòndia loménos1aña;

• Un esfuerso máksimo pa hasi poblashon di Kòrsou konsiente i resistente kontra e peliger dipopulismo i fasismo, i kontra infiltrashon di kriminalidat internashonal i lokal, ku ta menasábienestardigenerashonaktualifuturo;

• Screeningdiempleadonanpúblikodenfunshonnanhalturibaintegridat;

10

• Evaluashoninternashonalregulardiniveldikorupshondennospais.TrabouseriopamehoránoskalifikashondenporehèmpelrelatonandiTransparencyInternational;

• Implementashondie leienkuanto finansiamentudipartidonanpolítiko i kaminda tanesesarioadaptashondieleinarealidataktual.

• Lanta un Unidat kontra Korupshon, un instansia independiente responsabel pa prevení iinvestigákorupshon.

AD2.BONGOBERNASHON&LEGISLASHON

Si nos mira reglanan di bon gobernashon, e problema no ta sinta den e reglanan mes, pero denkonosementudireglairibaturkosdenmantenshonkonsistente.Puesnospuntonandiakshontadirigíribaesakiiesnanmasimportantebotahañadenelistaakibou.Ribaotroáreananrelatákulegislashon,ta eksperensiá un eskases doloroso di hurista legislativo, lokual ta alargá e temporada pa kombertíproposishonnandileidenlegislashonvigente,demasiadolargu.

• Preparashondihuristananlegislativoibekananpastudiantekukeskoheeprofeshonakí;• FortifikashondinosinstitushonnandemokrátikoiKolegionanHaltudiestado;• ManehoFinansieroresponsabel(mirakapítulo8);• Mantenshon di e kódigo pa corporate governance. Esaki ta enserá ku den kaso di mal

atministrashon,efektivamentetatumasankshonkontramandatarionanikomisarionan.Esakitakontapaempresanandigobièrnu ipafundashonnankutadependédisupsidiodigobièrnupamas ku mitar di nan entrada. Lo no permití pa komisariado ta usurpá responsabilidat di undirektor,nipaedirektoraktuakomokomisarioòfdoño;

• Masatenshonpakalidatdikomisarionanpamediodientrenamentuobligatorio;• Stipulashon di profilnan di tur entidat di gobièrnu i trahamentu di un registro di personanan

kalifikáieksperensiapafunshonákomokomisarioimiembrodidirektiva;• Promoshondi trabou integráentre turministerio ino solamente ribaenivelmashaltu.Traha

ribakiebrodiekompartimentalishonhistórikodiministerionan idunamasdirekshonpa lograresultadoistipulashondikriterionandiprestashonenbesdikubrimentuestrikto.Alsakalidattabiraunpartifihodiplannandimanehoditurministerioiotroinstanshagubernamental;

• Ununidatdireklamosentral,kamindasiudadanonanporakudínaproméinstante,promékunanakudínadidosinstanteserkadefensordipueblo;

• Introdukshondiunareglopabatibèldenterdigobièrnuientidatnanliánagobièrnu.

AD3.GOBERNASHONSMART

PARkeintrodusíideananiaktuashonmoderno,disiglo21,denturáreadigobernashon.Gobièrnumestin un funshon di ehèmpel i lo pasa den un proseso di modernisashon. Nos meta ta pa fasilitá turaktividatgubernamental i tur interakshonentresiudadanonan igobièrnunaunmaneradigital.TurbotransakshonnankuGobièrnu,nakassintá.Ungobièrnukutadigitalmenteaksesibeltakumplientreotrokuesiguientekarakterístikanan:

11

• Mesterporhasipreguntaatrabesdiemailihañakontestarápido.Mestertafásilpatumanotadiprosedimentunan pa haña pèrmit i otorgashon mester bai mas lihé. Meskos ta konta paprosedurananpahasiopheshonkontradesishonnanatministrativo;

• Konekshon di registrashonnan básiko (drechá). Kòrda entre otro Registrashon Sivil (Kranshi),ServisiodiImpuestoiSVB;

• Apartedidigitalisashon,ungobièrnumodernoitransparentetaenserátambemaspartisipashonpa gruponan di siudadano ku inisiativanan di maneho ku ta toka nan direktamente. Un bonkuadropaesaki,kuyatinsostendi70pais,taOPENGOVERNMENT.Boporlesamasdiesaki(naInglesiSpaño)nahttp://www.opengovpartnership.org/about/open-government-declaration

• Kumasusodietipodikuadro ikonosementueksistenteakí,PARketraharibakreashondiunorganisashon gubernamental ku tamas efikas, transparente, konsistente i konfiabel. Esaki nosolamentetaesensialpakonfiansadisiudadanonandennangobièrnu,perotambepaekonomiaiklimadiimbershon.P’eseitaelaboráesakimasaleudenkapítulo2.

12

Kapítulo2.KresementuEkonómikoiBienestarPakresementuekonómikotasumamenteimportantepadrechakonfiansadenliderazgosanoipositivodi gobièrnu. Esaki ta solamente posibel ku un bon relashon ku partnernan stratégiko paden i pafó diReino,kuénfasisribabentahanankomun.

BonmiráekonomiadiKòrsoutastankáyapadékadananlargu,kuunpromediodikresementudiBPNdi0,1%anualmente, loketanifikáunretrasograndikomparáku islananrondódinos.Tinhopimotibudiesaki, ku ta ampliamente investigá i deskribí, mas resien den e informe di TAC di 2013. Esei tabatamustraklaramentekukresementuekonómikomestertaunasuntudigobièrnukompletuinodiunsoloministerio. Ku PAR den koalishon, nos lo komuniká esaki klaramente i nos lo pèrkurá pa laga turministerio responsabilisá su mes a base di su kontribushon na nos éksito ekonómiko. Pasobrabásikamente, si e situashon aktual sigui eksistí plaka èkstra lo no drenta pa resolvé tur problemanosdilanti.Kòrdabon,kresementutaunmedio,nounmetaribasumes–alolargutabaipabienestarditurhabitante. I esei no ta midi solamente ku bienestar finansiero, pero tambe ku bon skol, kuido disalubridat, sintimentu di siguridat, ets. Nos ta habrí pa un sistema di midi inovativo nobo manera eHumanDevelopment Indexòf e Social Progress Index.Nos kemidímashanchupanospais, ribaotroáreananmaneraentradadesigualibienestargeneral,kòrdaporehèmpeleBetterLifeIndexdiOECDi/òfeGrossNationalHappinessIndex.Abasediunanálisisamplionosayegana3puntodi lansanobopaekonomia:

1. Kresementuabasediforsapropio;2. Sostengubernamentalefektivopaaktividatnanekonómikonobo;3. Inovashonispirituempresarial.

Aki djis algunakshonpahasi uzomáksimamentedi nos fòrsa komopais i pa atendéopstákulonan kusegunnostaesnanmasfundamentalpalogramasaktividatekonómiko,maskupoditrabouimasdivisa.

AD1.KRESEMENTUABASEDIFORSAPROPIO

Kresementu ekonómiko por wòrdu realisá dor di pone atenshon riba sektornan ekonómiko ku tin epotensialpakrese.PARlokonsentráribaesiguientepuntonandiakshon:

• Sigui desaroyá nos industria turístiko dor di implementashon di e planmaestro stratégiko paturismo;

• Sigui desaroyá e sektor logístiko dor di desaroyo di áreanan di haf i tráfiko aéreo, entre nanCDM, Schottegat, Bulenbaai i Airport City. Ademas transformá Kòrsou den un sentro painterkonektáservisio:ekspertisiopaaktuakomomediadó i fasilitadódikomersioentreOropa,SuramerikaiChina;

• Eksportashon di servisio, entre otro turístiko pero tambe ku stimulashon di ekspertoimportashondieksperto.MiraKòrsoukomosentrodiservisiopamundu.Nosmester,pasobrakomopaisnostaimportámuchumaskunostaeksportá,iesakinosnoporwantaalarguplaso.

13

“ServicefromCuraçao”lobiraunlemaapresiá.Tambemesterstimulámasinisiativaempresarialserkahóbennan;

• Stimulashondiindustriaiagrikulturaribaeskalachikitu.ProduktodiKòrsoumesterbiraunlemakonosípataorguyosodidje.Pa industriachikitu,nos lodunasostennaempresarionanchikituku konosementu, kontaktonan, entrenamentu, ekspertisio i hèrmèntnan fiskal pa drenta masmerkado;

• Paagrikultura(ikriodibestiaipeskeria)tambenostamiraperspektiva.Pamediodiagrikulturanos lobiraménosdependientedi otropais pa suministrodi alimentashon i nos lousaménosdivisa.Ku téknikanobodi irigashon,nosporhabri áreanannobopaagrikultura. I denun lugáseráfriátamuchumasdushipatraha.Loinstituíunmekanismodimerkadopakoordinashondipedida i oferta (e.o. pamediodi konvenionanpa kada temporada). Bentahamayor ta ku ribarelativamentekortoplaso,esektorakíporkreahopiempleopapersonalkuménospreparashoneskolar. Pa duna esaki bon kontenido, a korto plaso nos ke traspasá responsabilidat paagrikultura, kriodi bestia i peskeria (e anterior LVV)di eministeriodiGMNpaeministeriodidesaroyoekonómiko.

AD2.SOSTENGUBERNAMENTALEFETIVOPAAKTIVIDATNANEKONOMIKONOBO

Problemanannostamirapartikularmentedenefamosoburokrasia‘redtape’idenkapasidatditrabouiniveldikalidatdieorganisashonpúbliko.Esakitafunestopaeklimadiimbershon.Mesteralsaefisiensiainiveldiservisioimesterdunamasdirekshonnaprestashoniresultadoditrabou.PARlokonsentráribaesiguientepuntonandiakshon:

• Mester por lanta empresananmas rápido.Ménos sentralisá,ménos pèrmit,ménos paso,masrendimentu;

• Re-evaluashon di e maneho aktual di pèrmit, i abolishon di lokual ta stroba desaroyo. Diprotekshonismopamasfunshonamentudimerkado;

• Stimulashondi inisiativaempresarialdihóbennan i subimentudiatraktividat fiskalpakuminsáunempresachikitupamediodiunredukshonpaprinsipiantenan;

• Otorgamentumaslihédipèrmitnanlaboraltemporalpaperito/ekspertotéknikodiafó;• Tantu subida salarial komo retiro di empleado públiko ta bai dependé di evaluashon di

prestashon.Taintrodusíposibilidatnandientrenamentuiprofilnankladifunshonkueksigishondikompetensia;

• Kreashondiunorganisashonpúblikomasefikas,transparente,konsistenteikonfiabel.Lotafásilpa haña akseso na gobièrnu, tambe digital. Tur funshonario públiko mester ta fásilmentealkansabel. Huntu ku esei kondishonnan i prosedimentunan pa haña un pèrmit òf un otrodesishonatministrativomestertatransparente.Sitatrataseadiunsitaparenobáunpasportòfotorgashon di un pèrmit di konstrukshon: proseduranan ta rápido, términonan ta kòrtiku i etratotaservisial.

14

AD3.INOVASHONIESPRITUEMPRESARIAL

Inovashontindiaberkuideanan,produktonan,servisionaniprosesonannobo.Inovashonportumalugádentrodiorganisashonnanperotambedentrodikuadronansosialekonómikomasgrandi.Eprosesodiinovashon ta e total di aktividatnan humano dirigí riba renobashon di produktonan, servisionan iformanandiprodukshonpatreseesakinanribaunplanmashaltu.DenekuadroakiPARlokedastimulápensamentu i akshonnan inovativo komo e base pa krea kresementu ekonómiko. Den kuadro di nosrealidat komo isla, inovashon komobase pa kresementu elektrónikomester ser buská den inovashondenservisionaninternashonalkuyakabataòfporwòrdubrindáfordiKòrsou,Par lokonsentráribaesiguientepuntonandiakshon:

• Kreashon di mas fasilidat di investigashon pa universidatnan i ku búskeda i stimulashon direlashonnandikooperashonkuinstitushonnaneksteriormanerayakabataekasodeneáreadiinvestigashonbiológikokamindaCARMABItahasiendounbontrabou;

• InovashondiaktividatekonómikomaneraorganisashondimasfestivalmaneraNorthSeaJazz,iunmihó sinkronisashon,direkshon i fasilitashondiaktividatkultural rondódinanpamediodie.o.CTDB;

• Un maneho inovativo pa revitalisá sentro di siudat (biba, traha, hasi kompra, sali, etc). Nossentrodisiudatmesterbiramasatraktivopaimbershonprivá.Porehèmpelkuinstitushondiunzonakutaliberdiimpuesto,tax&dutyfree;

• Utilisashonieksplotashonmodernodiposibilidatnandinoszonananlibereksistente;• Enkurashá sentido empresarial serka e poblashon lokal, spesialmente serka hóbennan. Ta

importantepaempresariolokalnoboifreskuintrodusíideanannobodennosekonomia.Mesterkambiaepersepshonkumesterdjissiguiunpreparashonpabaitrahadenunempresa,lugádiprepará pa krea empleo i bienestar ku ideanan nobo. P’esei mester dirigí nos maneho ribaposibilidatnanpahóbennanpapararibananpropiopiakulantamentudiempresaresponsabel.Porehèmpelkuapoyodiinisiativananpastart-up,sitionankompartíditraboukubonkonekshondi internet, etc. Kreashon di kondishonnan pa empresario hóben ta un prioridat pa sostenékresementuekonómiko;

• Atraéi fasilitádiasinayamá‘digitalnomads’(ekspertonanhóben) i inisiodisentronannobodipreparashondenáreananmanerateknologiadiinformashon(inklusoproduktornandiapps);

• Atraéindustriasinematográfiko,sektorkreativoisektormarítimo(puesporehèmpelsupmarinotambedirigíribarefdikoral);

• Reformá otro áreanan di maneho. Spesialmente enseñansa (mira kapítulo 6) i maneho dienergia.Unpreismasabou i stabildi koriente,basá spesialmente ribaenergiabèrdè, lo taunkontribushon supstansial na atraktividat di nos pais pa imbershonistanan. Pa logra esaki nosmesterhasiusomáksimodinosrekursonannatural:solo,lamanibientu.Perotambepamediodi fòrnunan pa kima shushi, nos por logra dos meta den unu, esta generá energia i alabesprotehámedio-ambiente;

• Reforsá e konsumidó komo parti esensial di e área ekonómiko: aki ta trata prinsipalmente displika i enforsá reglanan dimaneho di kompetensia i protekshon real di konsumidó via di unbòntdikonsumidó.

15

Kapítulo3.Enseñansa,Formashon,DeporteiKultura

Enseñansa, formashon,deporte ikultura ta formapartidiedukashon integraldipueblo.Edukashontaimportantepahendeporfunshonádenkomunidat.Edukashontakuminsádenunfasetrempan.PARtakontinuásumanehopadunaatenshonnatantuedukashonpre-eskolar,edukashonnaskoliedukashongeneraldiabitantenandiKòrsou.Kueoumentorápidodiglobalisashon,digitalisashoniinformatisashondikomunidatmundial,iedinamismodiprosesonansosialkutakompañáesaki,takedaunnesesidatpasiguisiñaindependientediedat.Komopaisnosmestersiguietendensiamundialakí.

EsektordienseñansataesensialparealisánosvishonpaunKòrsoumoderno(SMART).Peromesterbaihasiunkeotrokambiosi.Duranteetemporadadi2007-2010yaakuminsákudiferentereforma,perohopi biaha a pone nan no kompletamente den práktika, pasobra na aña 2016 te ainda nos ta miradiverso puntonan problemátiko. E reformanan akí ta pidi pa hasi un evaluashon ku partnernan denenseñansa i pa krea posibilidat pa hasi adaptashon pa prepará hóbennanmas tantu posibel riba nanfuturo.Elematakeda:Skolbotatrahakonhuntamente!

E sistema aktual no ta sirbi kompletamente pa diferente motibu: demasiado dropout (segun CBS naSenso 2011 35,5%), insufisiente konekshon ku merkado laboral (motibu pa kiko a lanta KBB,KenniscentrumBeroepsonderwijsBedrijfslevenpakontribuínaunmihó relashonentrepedida iofertaribamerkado laboral), iskolnantadunamuchupokoatenshonnaaspektonanformativo.Hopibiahaematerialdiestudionotakuadramaskunostempu(nodigital)i/òfetanaunidiomakuseaealumno,òfemaestro,òfturdos,notadominákompletamente.Einfrastrukturakutatrahakunédendiferentekasota kana tras di normanan moderno. I finalmente hopi mayor (tin biaha obligatoriamente) tainsufisientementeembolbíkuedukashondinanyunan.

PadunakontenidonaevishondiPARpaKòrsou(miraIntrodukshon)deneáreaakínoskedirigínosriba3puntodilansa:

1. Reformadienseñansaiformashon;2. Fortifikashon/reintrodukshondienseñansadendirekshontékniko;3. UnKòrsoudenmoveshon.

AD1.REFORMADIENSENAÑSAIFORMASHON

Enseñansaiformashontaprosesonandinámikodendesaroyokontinuo.PARtapartidariodiunreformaedukashonal ku ta atendé diferente asuntu pareu. Ku e reforma akí, nos tin ku tene kuenta ku ekomunidatnobodiinformashonikonosementudiesigloaktual(easinayamáOECD21stCenturySkills)kutinimplikashonnanimportantepasistemanandienseñansa.

Pa por sigui e desaroyonan nobo di e komunidat di konosementu, mester siña hubentutkompetenshanan,abilidatnaniaktitutnan,kuatenshonpadesaroyodientreotrokreatividat.Pordunaesakikontenidokuprogramananpartiatardi.UndiereformanankumayorimpaktokuPARtaparap’e,

16

taintrodukshondiprogramananpartiatardinaturskol(FO,VSBOiHAVO/VWO).Esakilotumalugádiesiguienteforma:

• Muchanantahañanaskolunalmuersosalú;• Mayornannotinmesterkorebaibinimasmeimeidiediaditrabou;• Skoltasiguráguiatealoménos5’ordiatardi;• Notaemaestronanaktualdimainta,loguiaeprogramadiatardi,aménossiunkantidatdinan

tapidiesaki;• Partiatarditadunaatenshonnatemananmaskreativoiformativo.Bandadiguiadihùiswèrk(ta

abolí esaki pasobra ta trahe na skol) ta ofresé aktividatnan den áreanan manera muzik,dramatisashon,edukashonfísiko,lèsnantemátikopafódiskoliedukashonsíviko/filosófiko;

• Intenshon di esaki ta fortifiká kreatividat, kapasidat inovativo, abilidatnan sosial, abilidatnankomunikativo, kapasidat pa pensa krítiko i kapasidat empátiko, pa duna nan futuro masnifikashon.Loremplasáeénfasisaktualpasiñafordikabes,ku14ProgramadiAkshondiPartidoPAR e abilidat pa buska, evaluá, mehorá i kombiná informashon. Tambe lo duna atenshoneksplísitonaaspektonanmaneralibertat,demokrasiaiderechinanfundamentalditurhende,paegenerashonnansiguientetambekomprondéeimportansiapaapresiá,proteháidefendénan.

Easerkamentunobo(denfase)akí takreakuponanèkstradi traboupae.o.maestronankompetente iotro disiplinanan. Nos skolnan ta bai enfoká riba preparashon di siudadanonan hóben formáampliamente(sosialiemoshonal),kutakrítikoiporpensapananmes.Egastunanporganabèkkuunredukshon(pokopoko)difondonanpakombatíkriminalidatitrahadónansosial. Ifinalmenteereformaedukashonalakílonifikáundeskargograndipafamianandiunsolomayor(ya1/3epartiditurfamia).

Enesesidatdi21stCenturyskillsnotinsolamenteimpaktoribanoshubentut,peroribanoskomunidatkompletu.Esaki ta tresekunékumester introdusí tambeposibilidatnanduraderopadunaadultonan ihendegrandipordisponédiekompetenshanannesesario.Porhasiesakipamediodipreparashonnanonlinedenunambientedigital.Enseñansamasimastadigitalisá,globalisáifleksibilisá,iunambientepasiña digital a bira un vehíkulo esensial pa traspasá konosementu.Puntonan di akshon konkreto pasostenéepuntodilansaakíta:

• Inovashonatravesdiusoampliodimedionandigitaldilès(maneratablètnan);• Mehorashon di kondishonnan laboral di trahadónan den enseñansa i posibilidatnan pa

rekapasitashondimaestronan(e.o.pamotibudidesaroyonandigital);• Adaptashon di e eksigensianan nobo pa èksamen di havo/vwo, konforme e eksigensianan

intensifiká, pa garantisá konekshon ku un siguiente nivel di enseñansa i tambe pa garantisákalidat di enseñansa. Den e kuadro akí pèrkurá pa krea kondishonnan pa hasi e prueba dikalkulashonnaèksamenfinaldihavo/vwoposibel;

• Kreakondishonnanpaunmihópreparashondialumnonanribaunsiguienteniveldienseñansa,entre otro pa medio di kambionan den e maneho di pruebanan final na skol di fundeshi iintrodukshondipruebanandikalkulashon;

• Alsakalidatdipreparashondidosentenan(LOFOi2egrado);• Masposibilidatdieskohodiunidiomadiinstrukshonpamayornaniskolnan,e.o.kumaspesopa

Ingles;

17

• Presupuestonanpokomasdesentral(unlumpsumkueskoltaliberpagasta);• Stipulá un suma máksimo ku skolnan pa enseñansa avansá por pidi komo kontribushon di

mayornan;• Ekstrasostenpaskolnankurelativamentehopiyudimigrante(nobo/regional);• Evaluashon di maneho di finansiamentu di estudio, i spesialmente e maneho pa kobra bèk,

teniendo kuenta ku e porshon di Hulanda. Un debe di estudio na Hulanda nomester bira unopstákuloinsurpasabelpastrobanosstudiantenankuakabadistudiaparegresá;

• Unmanehodi‘Braingain’kukondishonnanatraktivoparegresoiestadiapahóbennankuakabananestudio;

• PromovépaUniversidatbiraunsentroregionaldienseñansapaatraéstudiantekutakontribuínaegastunan;

• InternashonalisáUniversidatkupromoshondiIngleskomoidiomadiinstrukshon.

AD2.FORTIFIKASHON/REINTRODUKSHONDIENSENANSATEKNIKO

E nesesidat di 21st Century Skills tin konsekuensia pa tur nivel di nos sistema di enseñansa. E ta pididesaroyoiadaptashondikuríkulonaneksistentepaporkumplikueekonomiadikonosementudiesigloaktual.Peronosnomesterpèrdèrealidatfordibista:noturmuchaporlogradenesistemaaktual.Esakitanifikákumestertraharibareintrodukshondiundirekshontéknikodenenseñansa,paresidonalokualden pasado tabata skolnan doméstiko i skolnan di fishi. Na Kòrsou nos tin hopi hóben talentoso, kusimplemente no ta fit bon den emodelomas teóriko. Nos ke introdusí estudionan pa profeshonnannesesario manera sastre, paipfeter, lasdó, mètslá, pagadó di mosaiko, fèrfdó etc. Den e kuadro akímestertumadesishontokantefuturodiFeffik.Bandadieseilofasilitádiversoskolmaránaempresa.PorehèmpelesentronaDAMENkutadunapreparashonpae.o.sektornanmarítimoimetalúrgiko.

Esaki taundi emaneranankunos kedunaatenshonnaeechokumuchahòmber ta siñadistintokumuchamuhé-esistemaaktualtaenfatisámétodonanménosbonpamuchahòmber,lokualtakuminsákaba den enseñansa di fundeshi. Internashonalmente esaki ta konosí komo “The Boy problem” densektoredukashonal.Meskoskuhopiotropais,Kòrsouta luchandokueretodiunasinayamá“burakuedukativo” entre seksomaskulino i femenino. E ehèmpelmas resien di esaki ta e studiantenan ku afinalisáUoC.Untotaldi286studiantedibacheloren56studiantedimasterakabadistudiarepartíriba5 fakultat distinto. 24% tabata maskulino i e parti mayor tabata femenino, esta 76%. Esaki ta eksigíanálisis mas aleu i kambionan di maneho konkreto i inisiativanan pa mengua e buraku edukativo.Puntonandiakshonkonkretopasostenéepuntodilansaakíta:

• Introdusíenseñansadifishi,teniendokuentakueksigensianandisiglo21;• Buskabalansedenatrakshondimaestronanmaskulinopaekilibráfeminisashondienseñansa;• Maksimalisápartisipashondimayornandenenseñansa.Reglapaleiederechidipartisipashondi

mayornandenmanehodieskol;• Optimalisáenseñansadifundeshi(FO)pamediodievaluashoniadaptashondikontenidoiusodi

eochoáreanandiedukashon;• EvaluashonioptimalisashondiVSBOiSBO;

18

• Reintrodusí provishonnan pa sigurá kumuchanan den edat di bai skol obligatorio por bishitáskol;

• Mihó vigilansia i guia di kalidat durante e proseso di enseñansa i siñamentu (Inspekshon dienseñansa-mantenshon);

• InstituíunKonsehodiEnseñansaiMerkadoLaboralpakonseháministerdienseñansaiministerdilaborenkantotópikonanimportanterelatákuenseñansaimerkadolaboral;

• ReinstituíeSentrodiKonosementudiProfeshon&Empresa(KBB).

AD3.UNKÒRSOUDENMOVESHON

Un punto di lansa importante pa PAR ta moveshon, edukashon físiko i deporte. Nan ta pilánanimportante di formashon general di hende i por tin hopi efekto personal (relahamentu, dominio,konsentrashon, desaroyo personal etc). Ademas nan ta kontribuí na un Kòrsoumas salú (tantu físikokomo mental), redukshon di obesidat, kompañerismo, koheshon sosial, patriotismo i e ta promovéinternashonalisashondieproduktoKòrsouimuchumas.

AktualmentemanehodideportediKòrsoutakaresédiklaridatiefektividat.Ademasekarteradideporteta repartí entre 2 ministerio, lokual ta resultá sumamente desbentahoso pa maneho di tur órganoehekutivo di deporte i NGOnan. Partisipashon aktivo i pasivo na deporte di poblashon di Kòrsou ispesialmente hubentut ta sumamente abou. Sobrepeso ta un di e peligernan di esaki. ResientementeFDDK,UoC,DOSiHogeschoolArnhemainvestigáesaki.Mayoriadialumnodienseñansadifundeshitamovedemasiadopoko. 80%di hubentut no ta kumpli ku e normadimoveminimalmente 5 biaha pasimanaloménospa1ora.Aserkandotantuefunshonpersonalkomoesunnashonaldideporte,duranteetemporadabinideroPARloenfatisáriba:

• Introdukshondiunmanehodideportetransparenteiefektivo;• Stimulashonmastrempanposibeldimoveshonideporte.Kuminsandokuedukashonpre-eskolar

ievaluashoniadaptashondiekuríkuloaktualkamindatanesesario;• Denenseñansaregular,maselaborashonioptimalisashondieáreadiedukashon“Estilosalúdi

bidaienseñansadimoveshon”padunahubentutmaschènspamove(ampliashondiekantidatdioradimoveshon);

• Trahastrukturalmenteribaeproblemadiagreshondendeporte;• Drecha akomodashonnan deportivo den e diferente barionan i buska efektonan sinergétiko

entreskolibariopausaeakomodashonnannaunmaneraóptimo;• Fasilitá deporte pa tur i deporte riba nivel haltu (topsport), e.o. pa medio di imbershon den

infrastruktura, material, entrenamentu pa direktornan i coachnan, i partisipashon den maskompetensia regional i internashonal. Kòrsou ta produsí mas ku un promedio pa kabes dipoblashon, di deportista talentoso di haltu nivel, ku no solamente ta promové nos pais deneksteriorperotambetasirbikomomodelopanoshubentut;

• StimuláNGOnanpapromovémasmoveshondipoblashondiKòrsou;• IntrodusíunLòtopaDeporte,kuemetapahasideporteprogresivamentemasaksesibel, ia lo

largugratuito(‘DeporteGratis’).OtroalternativanantapareformáLandsloterijpaeporsupsidiá

19

deporte i kulturadiun formabon, i introdukshondi rekargonan ribasiertoproduktonanku taperhudikásalú.

Aserkamentuakortoplaso

Kousadiepartisipashonaktivoipasivoabou,tafaltadiofertadiposibilidatnandideporte, itambepafaltadiinteresdigobièrnupa.Mestermotiváhubentutmastantu,kuminsandoyafordidenenseñansadi fundeshi. Huntu ku esei vários atleta Kurasoleño di nivel haltu i talentonan por hunga un papelimportante komo modelo ehemplar. Organisashonnan deportivo en general tin diferente proyektodeportivo,pero takaresédi tempu i guiaprofeshonalpapormehorá strukturalmenteepartisipashondeportivoaboudihubentutdiKòrsou.

Potensialeventonandeportivo

Kòrsoutinhopiposibilidatpaatraémasatleta(top)diregion,tantupadunaseshonnandientrenamentukomopapartisipánakompetenshanannaKòrsou.Sinembargotamuchupokoeventodeportivoregionaltawòrdu organisá na Kòrsou pa logra sufisiente atenshon deportivo di nos pueblo. Organisandomaseventodeportivo regionalnaKòrsou, lokreamasairlift imasokupashondihotèlnan, lokual tambe lokontribuínaekonomia(turismodideporte).

Unionpamediodifaktornankomunkutamarahuntu(kultura)

101010 Kòrsou a logra su posishon outónomo den Reino. Un posishon nobo ku a kambia nos estadokonstitushonal.Kompañákuesakiatumalugákambionanribae.o.terenogubernamental,relashonal ikultural. Kambionan drástikomanera esaki, ta eksigí un proseso pamobilisá poblashon pa su interesnashonalnobo,kuénfasisribalokualtakomun,kontinuidatiunisidat.Kòrsoutineposibilidatúnikopakonsolidá “union den diversidat” ku inisio di un proseso pa fortifiká nosmetanan komun. Durante etemporadabinidero,PARtabaiponeénfasisribaeprosesonanitradishonnan(normananibalornan)kutamaranoshuntu,pakonsolidánanifortifikánoslasonankuotro.

PARkestimuláekapasidatkreativoiinovativodipoblashon,ilopèrkurápalantaunAkademiadiArte.Huntukueseilofortifikáesentrodiartepahasiémasaksesibelparekreashonsano.Ademasnostabaiinvestigákikotaemihómanerapastimuláarteribatarimaengeneral.

20

Kapítulo4.SiguridatiKalidatdiBidaSiguridat i kalidat di bida ta íntimamente ligá ku otro. Nan tin un relashon direkto.Manera bo papiadiesun,botapapiadieotroikontrali.Siboalrededornotasigur,bokalidatdibidatampokonotabon.Ipaloketatratasiguridat,últimoañananturkosabairobesnaKòrsou.Denturaspekto,nossiguridattaboudipreshon.Seasitatratadisiguridatnakas,natrabou,dentráfiko,denmedio-ambiente,seadiealimento ku nos ta kumpra i konsumí. Por ehèmpel nos siguridat personal na kas i siguridat di nospropiedatnantaboudipreshonpisá.Notisianantokanteatrakonanarmáawendiatakosditurdia.Sitakas,empresa,hendegrandi,hendekunopordefendénanmes,notinperdonpaningun.Siguridatdentráfiko tambe taboudipreshon.Ekantidatgrandidi aksidentepadia ipakabes,ekantidatgrandidimortopaaña,taindikáuntráfikoinsigur.Siguridatdieairukunostainhalátambetaunpreokupashon.Esakitambetaboudipreshon.Barionankompletukurasgunandikapabèrdètamustraunkalidatdiairukunoporyamasigurmas.Antoasinanospornombramuchumas.

Kreashonimantenshondisiguridat ikalidatdibidadentursuaspektonan,tauntareagubernamentalprimordial.Mesteratendéesaki kudinamismoawor.PAR takonsientekueproblemano takuentadiregulashon.Tinreglaileidesobrakulomestergarantisánossiguridat.Eproblematapaenforsáreglailei. P’esei PAR lo hasi su esfuerso pa institushonalisá mantenshon di regla i fortalesé e aparato dimantenshon, segun práktika di (mal)komportashon di e hende Kurasoleño aktual. Esaki ta nifiká unmovidapaunmanehodikastiguinmediato.PasobraPARkekreaunKòrsoukamindakadasiudadanopordesaroyá su talento óptimamente. Pa logra esaki, e siudadano mester por sintié sigur aki. Falta disiguridat (i pues kalidat di bida) ta paralisá desaroyo di nos isla. No solamente pa siudadanonan iempresarionan,perotambepaturista,imbershonistadiafó,stagiairenaniotrogrupokutabibaaki,tinnankas,itakontribuínanosekonomia.Nostaapuntá3puntodilansadeneáreadisiguridatikalidatdibida:

1. Kontrolárèspètpareglaileiabasedizero-toleransha;2. Mehoráifortifikáinstansianankutareanandimantenshon;3. Unesfuersopamehorásiguridatdentráfiko.

AD1.KONTROLARESPETPAREGLAILEIABASEDIZEROTOLERANSHA

Kurasoleñonan di bon boluntat, ku dia den dia afó ta kumpli ku regla i lei (tantu skibí komono-skibí)mesterbolbehañasperansa.Speransakukomokolektividat,nosnotaslepbahabaiunkomunidatkutarekompensáfaltadikumplimentukureglailei,ipokopokotabiranormal.Esakitakondusínaanarkia,itinbesparsenaunmaneraspantosokunos tamasháserkadiesei.Komosiudadanodibonboluntat,masimasnostasakudíkabesitapuntrakuasombrokresiente,undakonsiderashonirèspètpareglaileiakeda.Dikoredódimotersaikelsinhèlmu,tebentashushisintinkunesdenmondi,tesupermerkadoku no ta kumpli ku preismáksimo ni eksigensia higiéniko, te polítikonan ku ta keda den funshon sinbèrgwensa,miéntras a sentensiá nan pa aktonan kastigabel. PAR simplemente no ta aseptá e tipo dieksesoikomportashonakímasi lotrahadururibaunmanehopaenforsázero-toleransharibatur lei ireglaeksistente.Nadiferenteáreadimanehoporsperalosiguiente:

21

• Usa mas polis riba kaya pa hasi tareanan di kontròl i mantenshon na un manera visibel ikonvisente.Tantupa loke ta trataprevenshonkomo represhon.Kaminda tanesesario,mesterhasiuso intensivodihèrmèntnanelektrónikomaneravigilansiadi kámara, informashondigitalden outo polisial. Huntu ku esei polis mester disponé di mas vehíkulo leve manera (cross)motorsaikel,quadibaiskel.Mesterintensivátambeusodidrones;

• Huntu kuMinisterio Públiko, introdusí un sistema di hustisia rápido pa delito chikitu. Esaki loyuda esnan embolbí pa pensa bon promé nan kometé un delito, pasobra e kastigu ta siguiinmediatamente;

• Atenshonintensivodipolisparedusíkiebro(denkasòfempresa),atrako,usodiviolensia(armá),diekantidatdigang,inanviolensiamútuo;

• Kontinuá i intensivá trabou di e ‘afpakteam’ (ekipo di rekohé) ku ta funshoná bou di guia diministeriopúbliko;

• Instituí un Inspekshon di Medio-Ambiente sólido, kompañá pa polis medio-ambiental kuoutoridat amplio pa atendé violashonnan medio-ambiental, inkluso bentamentu di shushi ipolushonditera,lamaniairu;

• Kontinuá e liña pa aktua severamente kontra konstrukshon ilegal, kobamentu ilegal di greis,dèmpelmentuilegaldiáreanannakostailagunanan,iusurpashonilegalditerenodigobièrnu;.

• Kontrolá i aktua severamente kontra empresanan òf empresarionan ku ta peligrá salú disiudadanonanatrabesdibentadiproduktoi/òfservisiokunotakumplikueksigishonnandilei;

• InvestigáeposibilidatparubrikáatrakodituristakomoatakeribauninteresekonómikokrusialdiKòrsouihisaekastigupaeseiku50%;

• Stimuláinisiativanankamindasiudadanonankometé(porehèmpeldenbario)porinformáotro(ioutoridatnan)rápidamentenaunmaneradigitaltokanteinsidentenan;

• Redukshondiviolashonnanditráfiko(mirapuntodilansanr.3).

AD2.MEHORASHONIFORTIFIKASHONDIINSTANSHANANKUTAREANANDIMANTENSHON

Diversoinstansiakukonhuntamentetavigiláitrahapasiguridatikalidatdibidadinossiudadanonan,taboudi preshon.Asinap.e. nos servisiodi siguridat (VDC) lamentablemente tabatanegativamentedennotisia durante un temporada despues di 2010. Den e kuadro akí no solamente ta sumamenteimportante pa rekobrá rèspèt i konfiansa di siudadanonan den e organisashon akí, pero tambe paopservá e servisio pa sòru pa mehorashon i fortifikashon, pa e por bolbe funshoná na un maneraprofeshonalikonfiabeldentursentido(lokaliinternashonal).

Mehorashonifortifikashontanesesariotambepaotroinstansiananhudisial,maneraKuerpoPolisialdiKòrsou(KPC),MinisterioPúbliko(OM),KorteKomundiHustisiaiWardakosta.PARlotumainisiativapasostenétureinstansiananakínaunmanerakrítikopamehoránanfunshonamentu.RekomendashonnandidiferenterelatodieKonsehopaMantenshondiDerechitadunaunbonpistapaesaki.AsinanostasiguikonstruíribaebentahanankuleinandiKonsensoHudisialatresepanos.

Atenshon èkstra tambe ta nesesario pa e aspekto kurativo pa atendé ku kriminalidat (prison,rehabilitashon i resosialisashon) sinonos ta siguimòp ku kranchi habrí.Unposibelmedio akinan ta ekonseptodiasinayamá“halfwayhouses”pasostenéresosialisashon.EngeneralPARtaaspirápaduna

22

mastantusostenposibelnahendesosialmentesuakpará,paevitákunantabaipèrdídenkriminalidat.Kumihóenseñansadirigíribafishi.Sostenfinansieroasina leukuentradadigobièrnutapermitíesaki,bibienda popular sufisiente i pagabel. E punto di salida ta fortifikashon di barionan pa einan buskasolushonpaproblemanandikriminalidat,desempleo,violensia,kaifordiskoliembarasohubenil.Metadiemanehoakítakreashondiunpoblashonkutakeredenprogresoabaseditrabou,kutaorguyosodisupais, ku tinkompashonkuotrohende,ku ta sigurdi sumes, kuporatendékonflikto.PAR tadunakontenidonaesakikuentreotro:

• Fortifikashon di kooperashon i sinergia di institushonnan dirigí riba hubentut, manerainternatnan, Konseho di Tutoria, rehabilitashon, GOG, tutoria di famia, e punto sentral diinformashondiKonsehodiTutoriaipolisdibario;

• Posibilidatnanadishonalparekreashondenbario,maneraparke, lugádihunga,sentrodibariokufasilidatnan(digital)pagrandiichikí;

• Alsagradodiintegridatditurinstansiaembolbípakitaturdeskonfiansadisiudadanonan;• Promové kombinashon di teknologia i konosementu, pa medio di interakshon direkto di

instansianan lokal i di Reino. Den e kuadro akí nos ta boga pa lanta un “criminal intelligencegroup”pakombatíefektivamenteentradadikriminalidatinternashonalorganisáidiarmailegaldennospais;

• Fortifikákooperashonisinergiadiinstitushonnandedikánahubentutmanerainternatnan;• Konseho di Tutoria (voogdijraad), rehabilitashon (reclassering), GOG, tutoria di famia

(gezinsvoogdij),sentraldiinformashondiKonsehodiTutoriaipolisdibario;• LantauninstitutodipreparashonpaMantenshondiLeiiórdenPúbliko;• Imbershondeninfrastrukturadiprisònisèlnandipolis;• Mehorá kooperashon interministerial pa prevení violensia den famia i maltrato di mucha.

Ademas PAR ta konsiderá nesesario pa hasi un evaluashon di e maneho di atmishon ideportashon.Esakinosolamentepamotibudisiguridat, imigrashontintambeundiversidatdiaspektososial iekonómiko.Entodokasoeevaluashonmesterdunaatenshonnaeposishondimuchananindokumentá,perohopibiahanasénaKòrsou,kudespuesdibaiskolhopiañatògnopor haña un diploma. Prosesonan pa duna mucha “ilegal” dokumentashon formalisá i hasireuniondifamiaposibel;

• Otorgashon mas fásil i lihé di pèrmitnan laboral temporal pa personal strañero altamentekalifiká;

• Manehodirigíribaatrakshondigruponanspesífikopakreakresementudipoblashon,kuemetapa krea un base mas hanchu pa durabilidat di e sistema di kuido sosial. AOV entre otro tindéfisitnanmionario;

• Renovashondiemanehodimigrashon,dirigíribatrahadónandikonosementuiservisio(iotroáreanankamindatinnesesidatditrahadókunoporhañanaKòrsou)pormehoráprosedurananku ta importante pa doñonan di trabou ku tin mester di trahadó strañero, i pa desaroyoekonómikodiKòrsou;•Kompañamigrashonkuunmanehopaintegrashonikoheshonsosial;

• Unbahadasignifikativodielegespaalargáunestadiaturístiko(tamáksimamente90dia);• Hasiegrupodiilegalkutatrahadenesirkuitokamindanotapagaprimananfiskalisosialmas

chikitu;

23

• Protekshonadishonaldiderechinanhumanodimigrantenan.Tatratadikombatíkontrabandainegoshidihende,eksplotashonditrahadó,derechidimucha(IVRK),derechidiidentidat(IVRK),iderechidireuniondifamia(EVRM).

AD3.MEHORASHONDISIGURIDATDITRAFIKO

Maneramenshonáanteriormente,yapabastaañakabasiguridatditráfikotaboudipreshon.Ekantidatgrandi di aksidente tur dia i e kantidat pa kabes relativamente haltu di víktimamortal ta mustra untráfiko insigur.Kompanianandi seguro tambe taekspresákuedañomaterial akinan taunmúltiplediotro pais. Esei no ta solamente debí na e infrastruktura tin bes mal pensá, pero primeramente nakomportashon den tráfiko. Kore demasiado duru, pasamentu iresponsabel, pasa den lus kòrá ikorementuboudi influensiadialkohòltanaórdendidia.Koresinsegurotatumalugámas imas.Turesakitakondusínatristesahumanoidañomaterialinnesesario.Ultimoañananatumalugáunesfuersoparekuperáeretrasodimehorashondiinfrastruktura(e.o.drèmpel)inadiferentekrusadapeligrosoatrahaplenchidi tráfiko.Nosopinion ta kumester kontinuáe liñaakídimehorashondi infrastruktura.Huntukueseimesterhasi kontròl regular, efektivo i rigurosopaprevení komportashon iresponsabel iinsigurdentráfiko.Esakipaproteháepartisipantebona-fidedentráfikoirekompens’épakomportashonkorekto.Algunpuntokonkretodiakshonta:

• Hasikontròlkontinuoditráfiko(e.o.ribaalkohòl,arma,droga,dokumentonanikomportashon),kámarapavigilápasamentudenluskòrá;

• Adaptáleipaponeresponsabilidatpainfrakshonnandentráfikoserkadoñodienumberdiouto;• Introdusímaneho pa den kaso di violashonnan grosero, un obligashon pa pasa e èksamen pa

manehávehíkulodinoboòfastakitaepèrmitpastürkompletamente;• Introdusíunfondodigarantiapakubrigastunandiaksidentenankousápaoutomobilistakunoa

kumplikunanobligashonpaseraunsegurodiresponsabilisashon;• Hiba kampañanan kontinuo den medionan pa stimulá komportashon bon i responsabel den

tráfiko;• Lanta un Outoridat di Tráfiko ku aktivamente, pidí òf no pidí, ta yuda gobièrnu ku konseho

tokantesiguridatditráfiko.

24

Kapítulo5.AsuntunanSosialiKombatimentudiPobresaTurhabitantediKòrsoutinderechipahibaunbidadigno.PARtaparapaesaki.Esnanmasdébildennoskomunidatmesterporstènsribasostendiskoudernanmashanchu.Solidaridatiunkomunidatduraderodisiudadanokometé,taformapartidinosvishon.Payegaeinankomopais,nosmesterkanaaindaunkaminda largu.Tinunabismograndientrepober i riku.Eekonomiastanká iedesempleo liánaesaki,masimastakondusínasituashonnansinperspektiva,kutastrobahendedipartisipákompletamentenabidadikomunidat. Importashondipobresa fordi region, taempeoráeproblema.Ekantidatdihendeboudieniveldipobresa,segunCBSna2011tabata25,1%.

Kresementu ekonómiko aselerá, kompaña pa kresementu di empleo, e añanan binidero lo resolvé unpartidi eproblema.Perokresementu riba sumesno tabastante,mesterdiunaserkamentu integral,entreotrokuenseñansa.Pakombatí eproblemadipobresaefektivamente,nos turmesterdunamasatenshon na mas embolbimentu, mas unidat, un identidat nashonal mas uniforme, mas solidaridat.Solidaridatentregenerashonnan,entreesnankutapresta labor iesnankunotatraha,esnanaptopatrahaiesnankunotaaptopatraha,ientrehendedidiferenteniveldipreparashonidiorígendiverso.Mester tin komprenshonatrobepapuntodi bistadi otro, pa asinanosnoeksperensiá sostendi otrokomounpeso,peromasbienkomounaktividatkolektivopaprogresákomokomunidat.

Den e kuadro akí no por tolerámas, ku algun persona sosialmente débil, ta keda pegá den pobresastruktural i asina strukturalmente ta usurpá medionan. No por tolerá mas tampoko ku enseñansadefisientetahasi imposibelpahendesosialmentedébilkresefordipobresa.Hendemesterdiyudansapaporkargananeksistensia ihañamediopaporsubiariba.Solamenteesnankuefektivamentenotinforsa ni aptitut pa logra nan lugá riba merkado laboral, mester por sigui konta ku solidaridat dikomunidat.

Deneáreadiasuntunansosialikombatimentudipobresa,nostarekonosé3puntodilansa:

1. Kontinuátrayektonandiempleoeksistenteiinisiátrayektonannobo;2. Interseptá trabukonan sosial mayor, esta bibienda, edukashon, finansa, relashonnan den

famiaiinformashontokantealimentashon;3. Engrandesé konosementu i komprenshon di i tokante mundu di hubentut i hóbennan na

Kòrsou.

AD1.KONTINUATRAYEKRONANDIEMPLEOEKSISTENTEIINISIATRAYEKTONANNOBO

Pa interseptáenivelaktualdidesempleo (spesialmenteboudihóbennan) simplementenoporwardaekonomiadrecha.Gobièrnumesterdrentaakshon i fordiunbrel sosial,ponehendena traboupaunsiertotemporadalimitá.KuesakiPARnokekreasimplementetrabousupsidiákutadunaedesempleadounentrada,pero–huntukueaspektohumanodipartisipashondenkomunidatusatraboukomomediopadunaedesempleadoeabilidatnannesesariopabolbe subimerkado laboral kuéksito. Lodesaroyátrayektonan di empleo den sektor di agrikultura, krio di bestia i peskeria, turismo, arte i kultura ikonstrukshon(drechakasnansosialikupotensialsosial)

25

AD2.INTERSEPTATRABUKONANSOSIALMAYOR

Segunministerio di Desaroyo Sosial, Labor i Bienestar (SOAW)un quickscan na aña 2013 ta indiká kuproblemananmayordikomunidattadeneáreadibibienda,edukashondiyunan, fiansa i relashonnanden famia. E ministerio mester bai hasi tur lo posibel pa komprondé e problemanan akí, buska ekousananmasprofundoipensasolushonnankreativoakortoilarguplaso.Akitapensaribaesiguienteakshonnan:

• Introdusíedifisiohaltudenemeskladiestilodikonstrukshondibibiendasosial;• Repartí i reorganisá e diversidat di bibienda sosial di hür, pa bibiendanan sosial di hür pa

prinsipiante, kasnan pa pasante di hür i pa benta, i den futuro usa esaki komo base parepartishondibibiendasosialnaegrupointenshoná;

• Inventarisá profundamente kasnan bashí anteriormente habitá (mas ku 5000 segun Senso di2011)idenkooperashonkupropietarionansinotagobièrnu,drechananihasinanapropiápabibiendasosial;

• Entrená i guia famianan riba tereno di abilidatnan edukativo ku temananmanera balornan difamia, traha presupuesto, alimentashon, estilo di biba, uso di antikonseptivo i debernan iderechinandenunestadodiderechidemokrátiko.EsakisaliendodiministeriodiSOAWhuntukuNGO’nanrelevante;

• Ofresé trayektonan di saniashon pa hende ku debe insuperabel no kai den un situashon sinperspektiva;denfuturoserkanoatendéstrukturalmenteeproblemátikadiloansharks;

• Ofresé un diversidat di kurso pa siña hende presupuestá i tuma desishonnan finansieroresponsabel.

AD3.ENGRANDESEKONOSEMENTUDIMUNDUDIHUBENTUT

Nosditrespuntodilansatatrataeabismokresienteentreegrupodihóbenkutabaiboniegrupodihóbenkutabaiménosbon.Masimastinmenasadiaislashondiegrupokunotabaibon.Eaislashonakí tapeligrosopasobraasinaegrupodihóbenakí fásilmentetakaidengaradikriminalidatorganisá.Efekto di esaki nos tamira na Kòrsou ya añanan kaba. Sierto grupo di hóben ya ta asina inkorigibel iaktivodenemundukriminaldurunaedathóben,kupráktikamentenannoporkambiananbidamas.PARtarekonoséesakiip’eseiketumaakshonefektivopanapromélugáparaentradadenegrupoakí.Paesakinospor sigui konstruí ribabasedi ePlandiAkshonPaHubentut ku taden implementashon.Bandadiepuntonandi lansaakí,PARtadeseáesiguienteakshonnanribaterenodiasuntunansosial ikombatimentudipobresa:

• Introdusí legislashonpaunpinshonobligatoriomínimodiempresanan.Unsistemakupinshonkomplementario ta kuadra mihó ku merkado laboral di siglo 21, den kua hende ta baha kupinshonmaslat,takambiamasbiahaditrabouitatrahaoutónomomastantu.EsakiloperkurápaempleadonanganaunpinshoninotasolamentedependientediAOVso.Aktualmentehopiempleadotadekaídenpobresaorananbahakupinshon;

• LantadinoboeSentrodiKonosementupaProfeshon&Empresa(KBB);• ReaperturadieAkohidaAnochidiadiktonaFMAdenPunda;

26

• Introdukshondikursonanobligatorioiobligashonpabuskatraboupakobradónandiònderstantdenáreanankamindatinmesterdilabor,maneraturismoifishinantékniko;

• Formulá un maneho di imigrashon bon kla pa tantu e petishonario komo esun ku ta trata epetishon,ivigilápaimigrashonkompletánesesidatnandinosekonomiasinperhudikáentradaditrahadólokalribamerkadolaboral;

• Maraposibelsubidanandiònderstantisueldomínimonakresementudiekonomia;• EvaluáiaktiváFundashonKasPopularpakumplimihókusutareapakonstruíimantenékasnan

dipueblo;• Kuidoambulanteikasnanprotehápapersonakuundefisiensiafísiko;• Kontròl di kalidatdi kuidoden kasnandi ansiano i sostendi organisashonnandi hendegrandi

denbario;• Programanan pa fortifiká hubentut manera televishon hubenil i un Konseho (plataforma) di

Hubentut;• Instituí un Servisio pa Informashon i Deskubrimentu (SIOD) enkargá ku investigashon (di

soborno)denterdi institutonansupsidiá, supsidionan individual, ienforsamentudenkuadrodileidiònderstant;

• Lanta un unidat spesialisá pa deskubrí i kombatí eksplotashon (di labor), komersio di hende ikontrabandadihende.

27

Kapítulo6.InfrastrukturaiLogístikaParealisáunekilibrioduraderoentrebiba,traha,transporte,naturalesairekreashon,masatenshonpaplanifikashonurbanonaKòrsoutanesesario.Nostadunaesakikontenidokutrespuntodilansa:

1. Mehoramobilidatribanosisla;2. Hasimihóusodinoshafnaniaeropuerto;3. Treseòrdubekserkabibiendapopulariplanifikashonurbano.

AD1.MEHORAMOBILIDATRIBANOSISLA

Ultimoañanannostatrahandopakitaeretrasodinosretdikaminda,ieliñaeinostakontinuá.Esakimester forma parti si di un plan mas amplio di infrastruktura, ku ta tene kuenta ku ekstenshon diurbanisashontaeksigíeinfrastrukturanesesariopakaptakresementudipoblashonifasilitákresementuekonómiko.

Riba tereno di mobilidat PAR ke inová. Transporte públiko por bira mihó, uzando mas teknologiamoderno, i sobre todomas efikas. Nos tin plan konkreto den e área akí, entre otro un distribushondistintodirutananditransportepúblikopahendemesterkambiabùsménostantupayegadiunbariopaotro(sinmesterpasasiudat).EplanakíPARkeelaboráiehekutádenfase,denbondiálogokuesnanembolbí(e.o.ABCishofùrnandibùsmedioichikitu).Eplandimobilidatakítapartidiuntotalidatmasgrandi pa habri Banda’Bou. Banda’Bou demasiado tempu a keda atras, i mester haña mas fasilidatmanerakuerpodibombero,polis,botikanan,dòkterdikasetc.Ademastadeseabelpatrahaundidoskamindadiakseso(masòfménosparalelonaekamindaaktualpaWèspen)paevitákuunkalamidatribaekamindaeimesoratahasimitardinosislainasesibel.

AD2.MASIMIHOUSODINOSHAFNANIAEROPUERTO

Un bon funshonamentu di haf i airopuerto SMART, ta indispensabel pa nos ekonomia. Ademas tinposibilidatnan supstansial pa kresementu SMARTdene áreananakí, kuespasiopaempresanannobo.Noslosiguitraharibaplannanmaestropae.o.eterenonannousárondódiSchottegatiHato,paatraédesaroyadónanc.q.imbershonistanankuportrahaempleo.NostarekonoséademasepotensialgrandidiBulbai,sigurdespuesdi2019.Paeáreaeinosketrahaunboninventarisashonditursenarioposibelpa hasi emihó eskoho pa logra bentaha a largu plaso pa Kòrsou. I ku fasilidatnan ku ta kuidamedioambiente(e.o.denlagunanan)nospor lograganashikuatrakshondi(mega)yatenan. Ipanosvishonalargu término pa Kòrsou, ta esensial pa rekuperá rápidamente e sertifikashon FAA nivel 1 pa nosoutoridatditráfikoaério.Eseitabaihuntukueplannandiekstenshondinosaeropuertointernashonal,inklusoeplannanpanabegashondenespasio,kualtahabrikamindapakreashonditrabou.TambenostakontinuádesaroyodiKòrsoukomosentropatraspasodimerkansiaikargo.

28

AD3.TRESEORDUBEKSERKABIBIENDAPOPULARIPLANIFIKASHONURBANO

Bibiendapopulartauntemadifísilsinosmirasituashonnandiabusumaneramílesdikasilegal,miéntrasnamesunmomentumílesdihendetinañananlarguribaunlistadiesperapawardaunkasdiFKP,imasku5000kasbashítaparadeteriorá,hopibiahapamotibudidisputanantokanteherensianannorepartí.Mayoria di biaha regulashon i legislashon den e áreanan akí ta na òrdu, pero aki tambe tin falta diaktuashon.PARtadesaprobákonstrukshonilegaldikasfuertemente.LaganoskuminsákufortifikashonsupstansialdiekantidatditrahadónaministeriodiVVRP,panan,despuesdiunbonentrenamentu,poratendéeproblemananakí.Tasostenéepuntodilansaakíkupuntonandiakshonmanera:

• TrahaunplanpaelimináeretrasodikonstrukshondikasiatendéelistadiesperanaFKP;• Alohá servisionan gubernamental huntu na unmanera ingenioso (SMART). (Por ehèmpel den

monumentonan(!)lugádiedifisionankutahürdipersonaprivá).Unkombinashonasinatatreseekonomisashondigastudihürimasefisiensia.(Aktualmentetinporehèmpelunministeriokutaaloháden4diferenteedifisio,kadaununaunsitiototalmentedistinto);

• Atenshonèkstrapaobrananpúbliko,porehèmpeldrechamenturápidodimobilariodikayadañá(manerabòrchiditráfiko)imantenshondiplayananpúbliko;

• Enforsáaktuashonkontrabòrchidipropagandailegal;• Aplikáreglananeksistente,pueshasiunevaluashonprofundodiEOP(EilandelijkOntwikkelings

Plan), lokemester a sosodéhopi tempupasákaba.Mester fleksibilisáeprosedimentupahasikambiodidestinashondiuntereno;

• Pèrkurá pa Fundashon Kuido diMonumento risibí e fondonan nesesario pa por kumpli ku sutareananmaneramesterta.Esakitaimportantepamantenshondinospatrimonionashonalipastimulashonditurismo.

29

Kapítulo7.Salubridat,MedioAmbienteiNaturalesa

Tinhopimalkontentu ta reina tokantenos salubridatpúbliko.Persepshongeneral takumesterwardamashápahañatrato,tinfaltadiatenshonpapashèntindividual,igastunannotakuadrakukalidatdietrato.Klaramentenosturkeunmihóbienestar(estakalidatdibida),iesakitagrandementeinfluenshápaniveldikuidodisalú.Kuidomédikoaksesibel,dibonkalidatiresponsabel,iunambientedibidasano,taderechinanbásikoditursiudadano.Sinembargotaunretopaporkontinuárealisáesaki,sigurkuunpoblashonkutaembehesé.PARtakombensíkuturhendeporkontribuínaunsalubridatóptimodenterdi emedionan ku tin disponibel pa esaki. Ku esaki nosno kemen solamente gobièrnu, pero tambeepapeldenkomunidatdiempresanan, institushonnanreligioso,kuidomédikopreventivo ideneproméfase di tratamentu, asosiashonnan deportivo, institutonan di enseñansa i di trahadónan sosial.Konhuntamentenosmestertumaresponsabilidatpaesaki.

Ribaterenodisalubridattambe,PARtamirahopiposibilidatkunospartisipashondenReinotabrindanos.Nos tapartidiariodiunareglodikooperashonribaniveldiReino,kuaspektonanmanerakomprasentraldi remedi, kompartí konosementu, investigashonsientífikokonhunto ipalabrashonnan tokantespesialisashonnanmédiko na diferente isla. Pa PAR tin kuater punto sentral pa e área di maneho disalubridat,medioambienteinaturalesa:

1. Prevenshonholístiko;2. Maspartisipashondiaktornanrelevantekutainfluensiásalúpúbliko;3. Kuidoasesibelipagabel,kukontribushonditursiudadanosegunnankapasidatfinansiero;4. Kòntròldeneáreadinaturalesaimedioambiente.

AD1.PREVENSHONHOLISTIKO

Prevenshon holistiko ta un komponente krusial di maneho di salubridat. Ei ta rekerímantenshon/kumplimentu mas pro-aktivo di reglamentashon den e área di medio-ambiente,infrastruktura, dominio di riesgo i toksisidat. Ku aktuashon dirigí i na tempu, ta posibel pa menguadiferenteformadimalesa.Kòrdaepapeldifaktornandenbisindario(p.e.polushondimedioambienteilugádibruidisangura)ikustumbernandiestilodibida(alimentashonimoveshon).Tambemesterdunaatenshonnaeaspektodibienestarmental(p.e.strèsnatrabouòfdiunalrededorinsigur).Porpromovéisostenéprosedimentunanpreventivoholístikokukontròlisankshonnanribakumplimentukuleiiregladeneáreadimedio-ambiente ikonsientisashondipoblashondikustumbernankuta (perhudiká)salú.Akiboutakaimaspuntodiakshonkonkretomanera:

•Promoshondiaksesibilidatdialimentashonsalúpagabel i investigashonsi tarealisabel ideseabelpaintrodusí un rekargo riba alimentonan dañino pa salú (manera refresko ku suku);•Kampañananinformativopapromovéunestilodibidasalú–tantupaloketatrataalimentashonkomomoveshonfísiko.

30

AD2.MASPARTISIPASHONDIAKTORNANRELEVANTEKUTAINFLUENSHASALUPUBLIKO

Ku PARTISIPASHON nos ke men e grado di embolbimentu di aktornan nesesario den desaroyo dimaneho.Taimportantepaturaktorembolbíkonhuntamentekanaemesunkaminda.Denkuidodisalú,epashènttasentral.Epashèntporriparáesakisolamentesiesakutaskuch’e,porehèmpelpamediodiinstansianankutakuidasu interes.Pa lograesakinoske lantaunOutoridatdiKuidokuentreotrotinresponsabilidat pa vigilá i enforsá legitimidat i efektividat; i tambe un aserkamentu pro-aktivo dikomportashonisalú.Porpromovéunenfokemasdirigíribapashènt,tambepamediodiunInspekshonOutonómodikuidoiatrabesdiharmonisashondisistemananditeknologiaikomunikashondieaktornandiversodenkuido.Unpunto spesífiko taampliashon imehorashondi kasnandibiba i kuidodihendegrandi.Entreotropamediodimassostendiinstitutonankutapreparátrahadónanpaeformadikuidoakí.

AD3.KUIDOASESIBELIPAGABEL

Turhendekerisibíkuidokorektonaemomentukorektopaungastupagabel.Esakitakontaalabespa26ProgramadiAkshondiPartidoPARnesesidatnandikuidodihendegrandi idihendekuundesabilidatfísiko.Peronoskomunidatmesterbirakonsientekukuidomédikonoportagratuito.Paoptenékuidobon i pagabel nos tur huntu mester kontribuí na e gastunan, na un manera proporshonal i segunkapasidatfinansiero,itambenadominiodigastunan.Sinosnologradomináegastunan,alolargulonopormantenéenivelaktualdikuidoisigurnoalsaesaki.Unpartidiesolushonlotaredukshondieasinayamáekonomiashinishi,kamindanotapagaimpuestoniprima.PARlohasisuesfuersoparealisáesaki.

Maspuntodiakshonpasostenéeditrespuntodilansaakíta:

• Nos tabai trahapa lograkonsensoentre turaktorkondominágastunandi kuidodi salúperoalabesalsasukalidatidurabilidat.Aloménosmesterhasipalabrashontokantekonstitushondiepakete di seguro básiko, e struktura di ehekushon, kondishonnan hurídiko, repartishon dimerkado,iemihómanerapasaneadebenanaktual;

• Masdirekshondikalidatdikuidopamediodiregulashoniunsistemadiinspekshonivigilansiakutafunshonábon;

• Trahahuntukugruponandi interesunplandiurgensiapamehorásituashondibida ikuidodihendekuundesabilidat físikoòfmental.Mehorashondiaksesibilidatdiedifisionanpúblikopahendekuundesabilidat;

• Institushondiunliñaditelefònpayudansadirektopakuidodisalúmental;• Reintrodukshondifunshonamentudimerkado,denesistemaaktualdisegurobásiko,pamedio

diatmishondimaskompetidor.Tabiniunpaketebásiko igualpa turhende, independientedikentasegur’é.Pedidadikuidokutasurpasáesegurobásiko,porkubripriváòfpamediodiunseguro komplementario, pero lo no keda kubrí for di fondonan sosial. E pakete básikoklaramentetaenseráturkuidonesesariomaneradòkterdikas,spesialista,hospitaliremedinannesesario.

31

AD4.MEDIOAMBIENTEINATURALESA

Un faktor importante pa promoshon di salubridat públiko, ta kalidat di medio-ambiente. Nosmesterprevenímas tantuposibelepolushonkontinuodinosairu,awa i tera (naturalesa) i redusíepolushoneksistente.Pahasiesakimesteraplikáleinanireglananeksistentenaunmaneradesididoikumanduru,mester amplia i drecha algun regla. Den e kuadro akí ta importante pa bolbe lanta i reorganisá edepartamento pa higiena ambiental, pa e por ehekutá su tareanan di vigilansia, inspekshon imantenshonnaunmaneraadekuá.Partidieseitaadaptashondilegislashonaktualpaedepartamentohañaeoutoridatoutónomonesesariopakumplikusutrabou.

Klaramente nos no por papia di medio-ambiente sin bisa nada tokante refineria di Isla (i BOO) i epolushon di airu inaseptabel ku esaki ta produsí. Na un banda refineria ta representá direktamente iindirektamentemasku2000kupoditraboukunosnokemirabaipèrdí.

AworkueinsiguridatpaloketatratafuturodierefineriataménosdorkuundilkuekompaniaestatalChinesGuandongZengrongtaménos,etabira importantepafordiaworponeatenshonfuerteribaeeksigensiakunoskomokomunidatnokemaspolushonikuturkompaniadenfuturoinklusoGuandongZengrongmestertenenanmesnanosleinanambiental.

Maspuntokonkretodiakshon:

• Importá fasilidatnanpapromové resiklahedi glas,plèstik, papel, bleki i otromaterial paasinaredusíekantidatdishushikukomunidattaprodusí.Kòrdaporehèmpelbuskashushiseparánabibiendanan;

• Unestudiositarealisabelpainováesistemadiatendékushushi,kuintrodukshondifòrnunanpakimashushikualabestaprodusíenergia;

• Uninisiativadi leipaprohibí importashonòfprodukshondimateriadañino(nobiodegradabel)manera ‘Styrofoam’ (baki i kùp), i prohibishondi tas di plèstik fini (konosí tambe komo t-shirtbags)maneratadunae.o.naminimarketnan;

• Mehorashon di e sistema di kloaka pa evitá polushon di laman i playanan. Esaki ta enserámehorashon,mantenshoniposiblementeampliashondiinstalashonnanpalimpiaawadikloaka;

• Promoshon di bienestar di animal, e.o. pamedio di supsidio pa asilo di bestia i kampañananinformativo tokante e.o. sterilisashon di animal ku ta biba riba kaya. Tuma algun hende denservisiopavigiláienforsáeregulashonkontramaltratodibestia;

• Lanta un Servisio di Inspekshon di Medio Ambiente sólido ku polis medio-ambiental ku tinoutoridat amplio pa atendé infrakshonnan medio ambiental manera tiramentu di shushi ipolushonditera,lamaniairu.

32

Kapítulo8.ManehoFinansieroUnmaneho finansiero sano ta esensial pa sigui hasi turotrometadimanehogubernamental posibel.Lamentablementenosatestiguáeimpaktodolorosodiafayakuvigilansiaiignoráregla(estaduranteetemporada2010-2012)–hopishenmiondidañokuaboinosturmesterkubri.Ikuastrobanosdihañamasprovishondigobièrnupaagrandesénosbienestar.Despuesdihopitempu,komopaisporfinnostinun presupuesto balansá. E indikashon bergonsoso (di tempu di e gabinete Schotte) for di Konseho diMinister, afortunadamente ku esei a keda resolvé. Danki na entre otro e lei di konsenso di Reino i eKolegiodiVigilansiaFinansiero(CFT)aworgobièrnutinunsituashonfinansierosalú.Nos lokontinuáeliña pa stabilisá un situashon finansiero públiko, pero na un manera poko mas kreativo. Espasio painisiativanandimanehonopor ta simplemente resultadodiunsòm“Entradakita salariodiempleadopúblikoidéfisitnandiSVB”.Enbreve,presupuestodipaismesterhañamasdirekshondimaneho.

Emihómanerapaampliapresupuesto,iasinakreaespasiopaehopireformanannesesariodenáreanandi kuido ipa inisiativanansosial, tapakobramas impuesto.Nopamediodihisa impuestoeksistente,pero ku mihó kobransa (kue esnan aden ku ta evadí – enforsá mantenshon) i spesialmente kukresementuekonómiko (mirakapítulo2).Kresementuekonómiko tagenerámaskupodi trabou,puesmasentradadiimpuestoribabenta,impuestoribaentradaiimpuestoribaganashi.

PARtin3puntodilansapamanehofinansiero:

1. Manehofinansiero;2. Reformadiimpuestoiservisiodiimpuesto;3. Ehekushondipresupuesto.

AD1.Manehofinansiero

Komopaisnostinesuertekupamediodie leinandiReinonospor fiasènnaHulandanaunmanerabarata(easinayamáinskripshonkoriente,kukuanostafinansiáehospitalnobo).Sinembargoesakinomesterkondusínaflohamentudidisiplinapresupuestario.Huntukuenormadipesodi interes,noskeintrodusí tambe un kuota di debe komo kriterio formal. Esei ta enserá ku nos debe nashonal no porsurpasáunsiertoporsentahe(enormata40%)dinosProduktoNashonalBruto.Sinoskefiamas,nosmesterpagaalgubèkproméòfekonomiamesterkrese.AyudodiDesaroyopráktikamentenotaeksistímaskomofuentedientrada.Lokualsinosporike,tahasimuchumasusodieposibilidatdisupsidionanOropeo. Te resientemente tabatin masha poko konosementu di esaki, pero danki na e MinisterPlenipotensiariodiPARnaDenHaag,nostamuchumasmihópreparápaesaki.Undieproblemanandimanehofinansiero,takutindemasiadopokoinformashondiriesgonandientidatnangubernamental,kua lo largu ta bin riba kuenta di pagadónan di impuesto. Motibu di esaki atrobe ta falta di enforsámantenshoniditransparensia.Simplementemesterfihakuentanananualnatempu,tantudigobièrnukomo di su entidatnan. Mester eliminá retraso i mester preshoná miembronan di direktiva ikomisarionan pa kumpli (ku sankshon). Pa fortifikámaneho finansiero, nos ta señalá e.o. e siguientepuntonandiakshon:

33

• Traha un planifikashon i presupuesto di mas aña, teniendo kuenta ku e medionan iposibilidatnandisponibel;•Turlunapublikashondientradaigastudigobièrnudenkorantnaniribawebsitesentraldigobièrnu(gobernashontransparente);

• Kontinuá fortifikashon di nos institushonnan finansiero manera Deportamentu di AsuntuFinansiero, Kontrolaria General i Servisio di Impuesto (na 2015 Kontrolaria General no por akumplikuunkantidatdisutareanan);

• Ekonomisashon ku integrashon di fundashonnan ku ta risibí supsidio i ku ta hasi tareananparesido;

• Kompletáplannanpabahagastunandiawaikoriente;• Ekonomisashonabasedialohamentumasefikasdiórganonangubernamental;• Mas akuerdo fiskal, ku enfoke riba Latino Amérika, pa Kòrsou por funshoná komo trampolin

entreOropaiLatinoAmérika.

AD2.REFORMADIIMPUESTOISERVISIODIIMPUESTO

Un di e puntonan di atenshon di nos sistema fiskal, ta pa kontinuamente sigui vigilá pa nos kedakompetitivokuepaisnankutarondonános,ievaluánosmesabasediporehèmpelnormanandiOECD.Ya tin grupo informal ku ta konsehá Minister di Finansas enkuanto esaki. PAR ke formalisá esaki kuinstitushon di un ‘Fiscal Advisory Board’ ku diferente stakeholder. Pa fiha, kobra i kontrolá impuestogobièrnu tin diferente organisashon,manera Landsontvanger, Inspekshon di Impuesto i BAB. Nan tinrelashontambekuSVBiDuana.Turesakinotapasmasdennostempu,kamindaprosesonanmestertaóptimamenteorganisápamediodidigitalisashon.

PAR lo sigui traha riba integrashonmas aleu di tur e órganonan akí, sistemanan konektá, prosesonansimplifiká,kualolarguunservisiomasrápidopaabokomosiudadano.SMART,digital,onlineikuapps.Impuestotaefuentemayordientradadigobièrnu.P’eseiesistemadiimpuestomestertasimpelimaskomprensibel posibel pa siudadanonan. Nos sistema di impuesto mester ta dirigí riba e siguientemetanan:

• Stimulashondisiudadanonanpatrahaispar;• Kreaunbasemasampliopabahapesodiimpuesto(epesoeoraeitarepartíribamassiudadano

kutapagaimpuesto);• Minimalisáposibilidatnanpaevadíimpuestoimehorákontròl(enforsámantenshon!);• Simplifiká e sistema di impuesto pa hasi kobramentu mas fásil ku ménos preshon riba e

organisashongubernamental.MesteroutomatisáInspekshondiImpuestoiLandsontvangermasaleuposibelimesterintegránan;

• Evaluáeorganisashondiimpuestoribavehíkulomotorisáistudiaalternativananmaneradeshasídi steker ideskontáentradadiesei fordipreisdigasolin idisel.Esaki takitahopiburokrasia ireinanlarguanual(loketanifikápèrdidadiproduktividatlaboral).

34

AD3.EHEKUSHONDIPRESUPUESTO

Maneratresédilanti,denpresupuestodipaismesterbinimasdirekshondimaneho.Perokueseinosnoayegaainda.Planifikashontaunkos,ehekushontaunotro,ieseihopibiahanostafaltakuné.Mesteralsa e kapasidat di ehekushon di proyektonan riba e Kuenta di Kapital. Esei ta eksigí reforma den eorganisashongubernamental,maneradeskribídenkapítulo1i2.

35

Kapítulo9.KonekshonkuMundu

Noopstantenosposishonkomopaisoutónomochikitu,Kòrsouteaindataunrefugiopasiudadanonanfordipaisnanmuchumasgrandiipoderosodenregion.Ounkenosekonomiaakedaatras,teaindanostinunniveldibida, infrastrukturaiposibilidatnanpabaidilanti,kutaatraktivopahopihende.DiechonosmestergradisínoslasonankuReinopaesaki.Nantabrindanosprotekshonkontramenasainternoieksterno, kooperashon, ekspertisio i sosten, un sistema hudisial konfiabel i atmishon na Oropa i naposibilidatnan komersial i supsidionanOropeo.Nosmester hasi bon uso di tur esaki, orguyoso di noskalidatnanpropio, pero sin kompleho ku ta strobanospa aseptá sosten kamindanos tin nesesidat diesaki.

Ademas nos mester sigui fortifiká nos lasonan ku otro paisnan den bisindario, pa asina promovékooperashon ekonómiko i kultural den region. Tur tempu Kòrsou a sa di usa su posishon geográfiko,infrastrukturaidominiodiidioma,paprestaservisionaotropais,searibaterenodirefinahedipetroli,drecha barku, distribushon di kargo, servisio finansiero i klaramente turismo. Nos ke sigui sirbi komobrùgentreLatinoAmérika,Karibe,OropaiEstadonanUní,usandonoslasonankudiferenteregionipaisialabeskomopartidiReinoku lasonanspesialkuKomunidatOropeo.DenesakitambenosmesterhasiusomasefikasdieretdikontaktointernashonaliembahadanandiReino.

Ta importante pa nos habri nosmes atrobe pa hasi komersio aktivamente ku paisnan den eksterior,kaminda nos ta optené nos divisanan. Den e sentido akí nos ke men tur pais eksterior – ku eposibilidatnannobodiinternet,mundukompletutaunklientepotensial,enpartikulardiservisionankunosporprestafordiakiviaInternet.Inosnomesterlubidátampokonosdiáspora–tinhopiKurasoleñoden eksterior, ku stima Kòrsou i maske (ainda) nan no ke regresá, nan tin ekspertisio ku por tasumamenteútilpadesaroyoipromoshondiKòrsou.

BISTARIBAMUNDU

Nos punto di lansa pa relashonnan internashonal, ta ampliashon di nos bista riba mundu. AindademasiadobiahaalgunhabitantetakonsideráKòrsoukomonúkleodimundu,inaturalmenteeseinotae kaso. Ignorá tendensiananmundial ta kousa retraso i astapor tapeligroso, kòrdaeproblemátikadirefugiado, pero tambe posibilidatnan ekonómiko meimei di globalisashon kresiente. Asina nos porpresentánosmeskomonosolamentedestinashonturístiko,perotambekomolugádushipabiba,fordikuaporehèmpeltrahadódikonosementuonlineporofresénanservisionamunduialabesgenerádivisapaKòrsou.Algunpuntodiakshonkonkreto:

• FortifikashondinospartisipashonnaorganisashonnanregionalKaribensemaneraACS,Caricom,OECS,ECLACiPAHO;

• Pa promové nos servisio finansiero, sera mas akuerdo fiskal, akuerdonan pa interkambio diinformashon i akuerdonanduanero tantu dennos region LatinoAmerikano i Karibense, komoden otro partinan di mundu. Ademas tuma tur medida nesesario pa Kòrsou komo sentro

36

finansierokumplikustipulashonnaninternashonal,paevitákuotropaisnanponenosriba listapretudipaisnankunotakumplikunan;

• Organisashon aktivo dimishonnan ekonómiko pa intensivá lasonan komersial i akuerdonan dikooperashon (manera firmá resientemente ku Cuba) i pa atraé imbershon for di teritorionanprometedorievaluashondieresultadonan;

• UtilisáchènsnanoriginápaeinteresdiChinapaimbertídenregion.

37

Kapítulo10.Manehodienergia

Kòrsoutinunrikesadifuenteenergétikonatural:solo,bientu,olanan,aksesibilidatdiawafriudilaman.Esakitaenserákutinhopiposibilidatpakibrakuedependensiaaktualdienergiafosilkaruishushi.Etaenserá tambe, ku por baha e gastunan haltu aktual di utilidatnan drástikamente pa tur siudadano iempresa.Iesakinasuturnotatreseunempuhepaekonomia–masforsadikompradisiudadanonaniménosgastuoperashonalpaempresanan.

PARtaunfuertepartidiariodienergiabèrdè,iloapoyáifasilitáinisiativanandeneáreaakí.Tambepapersonananprivá iempresananchikitu,mesterbiraatraktivopapasapabèrdè(generashon idepósitopropio)–kòrdaporehèmpeldiskushonnanresientokanteetemporadaparekobráimbershondenpaneldisolo.Ayegatempupauninstansiadivigilansiaindependienteevaluáetemporadaparekobrá.Esakilono tin solamente konsekuensiapa tarifanandi energia solar, pero tambepaemanehodi adaptashonregularditarifanandikoriente,awaikombustibel.

Nos aspirashon pa alkansá energia mas duradero, klaramente mester tene kuenta si ku un plan ditransishonpagabelpaAqualectra.Eretaktualdidistribushonnoporsoportá100%digenerashonbèrdè.Mester alsa tambe e kapasidat pa generá koriente pa por sostené kresementu ekonómiko kuoptenibilidatstabildielektrisidat.AdemasmestersubiefisiensiadiAqualectra,entreotropamedioditeknologiainovativomanera‘smartgrids’kuporyudadetektápèrdidadilèkmentuiekstrakshonilegal.Tambe nos ke informá komunidat mas tantu tokante uso responsabel di energia. Den kuadro di emanehoenergétiko,mestersinkronisáfordigobièrnuemetananempresarialstratégikodirefineriaISLA,BOO,CuroiliAqualectra,mirandoediferensiananaktualdinaninteresnanempresarial.

Den lusdikompleksidat idiversidatdiesektorenergétiko,nos taparapa institushondiunKámaradiEnergia. E kámara akímester konsehá gobièrnu enkuanto diferente aspekto di emaneho energétiko,inkluso koordinashon di eksplorashon i posibel eksplotashon di nos rikesanan natural. Algun punto diakshonkonkreto:

• Kontròlmasskèrpiribaladronisiadiawaikoriente–paasinaturhendekontribuíinosolamenteungrupomesterpagapausodiepoblashonkompletu;

• Ehekushon di plannan di Curoil pa krea asina yamá reservanan nashonal stratégiko dikombustibel;

• Despuesdiun traboudidrechamentu,Curoil lobaiusaunkantidatdi tanki komodepósitodikrudopakomersio internashonal,pero tambepa suministro lokal. I fordi 2019 tadeskonektátránsitodipetrolikomersialmenteihurídikamentekompletamentefordirefinahe;

• Unkampañadikonsientisashonpastimuláusomasekonómikodienergiaserkagobièrnumes,komunidat i usadónan individual. Esaki ta trese ekonomisashon (loke ta yuda ekonomia) i takontribuínasuministromaskonfiabeldikoriente.LobinimasproyektonanpilotomanerausodiawafriupafriaministeriodifinansanaPietermaai;

• Ehekushondiplannanpausodiawausáparemplasáusoinnesesariodiawadibebekaru.Esakipastimuláe.o.agrikulturaihortikultura.