गठी समबनधी काननलाई एकीकरण र सशोधन गनन बनको विधयक, २०७५

सघीय ससद सचििालय

ससद भिन

ससहदरबार

उददशय कारण

राजगठी, सािनजसनक गठी र सनजी गठीलाई वयिचथित गरी सिनसाधारणको वहत कायम गनन तिा गठी जगगाको सरकषण, उपयोग र वयिथिापन गननका साि गठीको विकास सिालन र वयिथिापन गनन आिशयक वयिथिा गनन विदयमान गठी समबनधी काननलाई एवककरण र सशोधन गद गठी ऐन, २०७५ पाररत गरी कायाननियनमा लयाउन िानछसनय भएकोल यो विधयक पश गरको छ ।

१६ िशाख २०७६ पद माकमारी यानल

मनरी भसम वयिथिा, सहकारी तिा गररबी सनिारण मनरालय

आसिनक विपपणी

परथतत विधयक पाररत गरी कायाननियनमा लजादा गठी परासधकरण, धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका आफन कोषबाि वययभार वयहोररन र नपाल सरकार तिा परदश सरकारबाि तत कोषमा सनिायन रपमा आसिनक दावयति निवपन हदा नपाल सरकारलाई िप आसिनक दावयति शरजना हन िथिा दचखदन ।

१६ िशाख २०७६ पद माकमारी यानल

मनरी भसम वयिथिा, सहकारी तिा गररबी सनिारण मनरालय

1

गठी समबनधी काननलाई एवककरण र सशोधन गनन बनको विधयक, २०७५ को वयाखयातमक विपपणी

दफा दफा शीषनक विपपणी

1. सचकषप त नाम र परारमभ ऐनको नाम र ऐन परारमभ कवहल दचख हन भनन विषयलाई सिोधन गनन यो दफा राचखएको हो ।

2. पररभाषा ऐनमा परयकत भएक विसभन न शदहकको पररभाषा गरी थषट पानन यो दफा राचखएको हो ।

3. परासधकरणको थिापना गठीको एवककत विकास, सिालन, वयिथिापन र परशासन गननको लासग गठी परासधकरणको थिापना गनन यो दफा राचखएको हो ।

4. परासधकरणको काम, कतनवय र सधकार

गठी परासधकरणको काम, कतनवय र सधकार तोकन यो दफाको वयिथिा गररएको हो ।

5. परासधकरणल गनन नहन कायन क कथता काम परासधकरणल गनन नहन भन न विषय थपट पानन यो दफा राचखएको हो ।

6. सिालक ससमसतको गठन परासधकरणको काम, कारिाहीको रखदख, समनिय, सनयनरण,

सनदशन र वयिथिापनको लासग सिालक ससमसत गठन गननको लासग यो दफा राचखएको हो ।

7. सदथयको योगयता क कथता वयचकत सिालक ससमसतको धयकष र सदथय योगय हदनन भन न वकिान गनन यो दफा राचखएको हो ।

8. धयकष िा सदथयको पद ररकत हन िथिा

क कथतो िथिामा सिालक ससमसतको धयकष र सदथय पद ररकत हन हो ? सो समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

9. ससमसतको काम कतनवय र सधका सिालक ससमसतको काम, कतनवय र सधकार तोकन यो दफाको वयिथिा गररएको हो ।

10. ससमको िठक र सनणनय सिालक ससमसतको बठक कवहल बथन, गणपरक सखया, बठकको धयकषताको समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

11. परमख कायनकारी सधकत परासधकरणमा परमख कायनकारी सधकतको सनयचकत गनन र सनजको योगयता सनधारण गनन यो दफा राचखएको हो ।

12. परमख कायनकारी सधकतको काम,

कतनवय र सधकार परासधकरणको परमख कायनकारी सधकतको काम, कतनवय र सधकार सनधानरण गनन यो दफा राचखएको हो ।

13. कमनिारी दरिनदी तिा सगठन सरिना

परासधकरणमा िावहन कमनिारी दरबनदी, सगठन सरिनाको समबनधमा विविध वयिथिा गननको लासग यो दफा राचखएको हो ।

14. विदवत सभाको गठन धमन, सथकसत र परमपरा समबनधी विषयमा सिालक ससमसतलाई राय, सललाह, सझाि तिा मठ सिालन विषयमा परामशन समत ददन विदवतसभाको गठन गनन यो दफा राचखएको हो ।

2

दफा दफा शीषनक विपपणी 15. विदवत सभाको काम र कतनवय विदवतसभाको काम र कतनवय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो

16. विदवत सभाको िठक र सनणनय विदवतसभाको बठक, गणपरक सखया, सनणनय लगायतका विषयलाई वयिचथित गनन यो दफा राचखएको हो ।

17. कोष परासधकरणको कोष, सो कोषमा जममा हन रकम र सो रकमलाई वयिचथित गन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

18. कषय कोषको थिापना राजगठी र सािनजसनक गठीको सिालन तिा वयिथिापन गनन कषयकोषको थिापना गरी तयस कोषयमा जममा हन रकम समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

19. परदश गठी वयिथिापन ससमसत

परदशसभर रहका गठी, गठी समपचि तिा धासमनकथिलको रखदख,

सरकषण, वयिथिापन र समनिय गनन परतयक परदशमा गठी वयिथिापन ससमसत गठन गनन र ससमसतमा रहन सदथयहकको योगयता, योगयता तिा पदमा नरहन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

20. परदश गठी वयिथिापन ससमतको काम, कतनवय र सधकार

परदश गठी वयिथिापन ससममसतको काम, कतनवय र सधकारको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

21. परदश गठी वयिथिापन ससमसतको सचििालय

परदश गठी वयिथिापन ससमसतको सचििालय रहन थिान तोकनको लासग यो दफाको वयिथिा गररएको हो ।

22. गठी िा धामनवकथिलको थिापना तिा सनमानण गनन थिीकसत सलन पन

यो ऐन परारमभ भएपसछ सािनजसनक िा सनजी गठी थिापना गनन िा धासमनकथिल सनमानण गननको लासग थिीकसत सलनपन लगायत तत समबनधमा ददइन सनिदन, थिापना गननको लासग आिशयक शतन लगायतका नय विविध विषयको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

23. गठीको हक र दावयति परासधकरणमा सन

यो ऐन परारमभ हन चघ कायम रहका छि गठी र सािनजसनक गठी यो ऐन परारमभ भएपसछ राजगठीमा पररणत हन, तयथता गठीका समपचि, जायजिा दि दिीका परसतमा राजगठीमा सन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

24. गठीयारको सधकार थितः समापत हन

यो ऐन परारमभ हदाका िखत विसभनन सलखतबाि परापत भएका गठीयारको धासमनकथिलको सब सधकार समापत गनन, गठीयारलाई सधकार परदान गररएका सलखत सनषकय गनन र तयथता धासमनक थिलको सिालन र िनदोिथत गनन यो दफा राचखएको हो ।

25. गठीको लगत पश गननपन गठीयार सिालन िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल परदश गठी वयिथिापन समकष गठीको लगत पश गन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

3

दफा दफा शीषनक विपपणी

26. धासमनकथिलको समपचि हन

दाताल धासमनकथिल र धासमनकथिलको कामको लासग राचखददएका िा ददएका समपचि , िढाएको भिी, सनिादी लगायतका नगद चजनसी, समपचि धासमनकथिलको हन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

27. धासमनकथिलको िसगनकरण धासमनकथिलको सिालन एि वयिथिापन गन परयोजनको लासग धासमनकथिलको िसगनकरण गनन यो दफाको वयिथिा गररएको हो ।

28. धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत धासमनकथिलको वयिथिापन गनन, वयिथिापन ससमसतको गठन गननको लासग यो दफा राचखएको हो ।

29. सदथयको योगयता धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको सदथय हन िावहन योगयता सनधानरण गनन यो दफा राचखएको हो ।

30. सदथयको योगयता धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको सदथय हन नपाउन विषयहक सनित गनन यो दफा राचखएको ।

31. धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको काम र कतनवय

धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको काम र कतनवय समबनधी विषयहक सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

32. रोक लगाउन सकन धासमनकथिल पररसरसभर िा तोवकएको कषरसमम क कथता कायन गनन नपाउन हो ? सत विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

33. पजारी तिा कामदारको सनयचकत धासमनकथिलको पजारी तिा कामदारको सनयचकत, सनयचकतको लासग परािसमकता ददन विषय, पजारीको योगयता र कामदार एि पजारीको पाररशरसमकको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

34. धासमनकथिलको कोष धासमनकथिलमा क कहाबाि रकम परापत हन सकन, तयथतो रकम सरकषणको आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

35. धासमनकथिलको आय वयय धासमनकथिलको आयवयय वििरण पश गन समय सनचित गनन तयथतो वििरणमा समािश हन विषय सनचित गनन लगायतको विषयको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

36. थिीकसत सलनपन धासमनकथिलको िल समपचि िनदोिथत गदान, सलजमा दददा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल थिीकती सलनपन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

37. धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको सनयचकत

धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको सनयचकत, सनजको योगयता लगायतका विषयको वयाखया गनन यो दफा राचखएको हो ।

38. धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको काम, कतनवय र सधकार

धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको काम, कतनवय र सधकार तोकन यो दफा राचखएको हो ।

4

दफा दफा शीषनक विपपणी

39. परसतिदन पश गननपन विविध विषयका समबनधमा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारील परतिदन ददन र सो परसतिदन समबनधमा आिशयक कारिाही गन विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

40. धासमनकथिल सिालन समबनधी विशष वयिथिा

धासमनकथिल सिालन गनन विशष वयिथिा गनन सवकन परयोजनका लासग यो दफा राचखएको हो ।

41. तयािशयकीय कोषको थिापना कन आमदानी नभएका िा तोवकएका भनदा कम आमदानी भएका धासमनकथिलको सिालन र वयिथिापनमा सहयोग पर याउन कोषको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

42. राषटरसिक मासनन यस ऐन नतगनत सनयकत, मनोनयन हन को कथलाई राषटरसिक मानन भनन विषय यवकन गनन यो दफा राचखएको हो ।

43. थियसिी हन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका सदथयहकको पाररशरसमक पाउन नपाउन विषय यवकन गनन यो दफा राचखएको ।

44. मठाधीश समबनधी विशष वयिथिा मठाधीशको काम, कतनवय र सधकार सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

45. दचकषणा तिा उपहार मठाधीशलाई परापत हन दान-दचकषणा उपहार जथता समपचिको वयिथिापन गनन यो दफा राचखएको हो ।

46. मठाधीशको सनयचकत मठाधीशको सनयचकत क-कसरी हन ? कसल गन भन न विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

47. मठाधीशको योगयता क कथता योगयता भएको वयचकत मठाधीशमा सनयकत हन सकन भनन विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

48. मठाधीशलाई हिाउन सवकन क कथतो िथिामा मठाधीशलाई पदबाि हिाउन सकन भनन विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

49. मठाधीशको पद ररकत हन मठाधीशको पद ररकत हन िथिाको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

50. उिरासधकारीको मनोनयन मठाधीशको उिरासधकारी क कसरी र कसल सनयकत गन भनन विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

51. सनदशन ददन सकन मठाधीशल मठको समपचि दरपयोग गरको िा मठ सिालनमा गमभीर लापरिाही गरको समबनधमा छानविन गरी परसतिदन ददन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

52. गठी तनािी जगगा गठी तनािी जगगाको िसगनकरण, तयथता जगगाको उपभोग समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

53. गठी तनािी जगगमा बनाएको घर यो ऐन परारमभ हन चघ गठी तनािी जगगामा बनाएको घर रतानीमा पररणत गनन सनिदन ददन र कसत जगगा गठी रतानीमा

5

दफा दफा शीषनक विपपणी पररणत गनन सकन भनन विषयलाई सिोधन गनन यो दफा राचखएको हो ।

54. हक समापत हन यो ऐन परारमभ हन चघ जनसक सलखत, परमपराको आधारमा परापत घर, जगगा, पसल लगायतमा िहालिालाको हक समापत हन विषय समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

55. जगगा ििविखन गनन नपाउन गठीयारल खानगी जगगा सधतो बनधक ददन िा कन परकारल हक छाडी ददन नपाउन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

56. मोहीयानी हक र रतानी समबनधी वयिथिा

गठी जगगमा मोहीयानी हक नलागन र मोहीको हक परापत हन लगायतका यस समबनधमा विविध वयिथिा गनन यो दफा राचखएको ।

57. गठी जगगामा लागन कत गठीको जगगामा क कसत कत लागन, कत कवहल समम िझाउन लगायतका विषयमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

58. सनमानण थिीकसत सलनपन गठी सधनथि जगगामा मोहील कन परकारको सरिना सनमानण गदान थिीकसत सलनपन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

59. मोहीयानी हक हथतानतरण गनन सवकन

गठी सधनथि जगगाको मोहीयानी हक हथतानतरण गनन, सधतो बनधक राख न सवकन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो।

60. गठी रनान नमबरी जगगामा पररणत गनन नसवकन

क कथता जगगा गठी रनातीमा पररणत गनन नसवकन भनन विषयमा थपट पानन यो दफा राचखएको हो ।

61. हक हथतानतरण गनन नपाइन सािनजसनक गठी र सनजी गठी वयचकतका नाउमा हथतानतरण गनन नपाउन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

62. महनत र गर आजननको समपचि महनत सनयकत हनभनदा चघ आजको समपचि सधतो िनधक िा हकछाडी ददन सकन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

63. सनजी गठीको सिालन र बनदोिथत

सनजी गठीको सिालन र बनदोबथतका समबनधमा विविध वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

64. सनजी गठी सािनजसनक गठीमा दतान गराउन सकन

सनजी गठीलाई सािनजसनक गठीमा दतान गराउन सकन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

65. गठीपोत िझाउन पन गठीपोत सनधानरण र पोत बझाउन समबनधमा विविध वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

66. सनररकषण गन गठी परसधकरण र परदश गठी वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिलको सनरीकषण गन, आदश ददन, जररिाना गन, नया गठीयार सनयकत गन समबनधी वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

6

दफा दफा शीषनक विपपणी

67. नगमन गन परासधकरण मातहतका धासमनकथिल, मठमचनदर लगायत गठी जगगा समबनधी काम, कारिाहीका समबनधमा मनरालयल नगमन गराउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो।

68. गठीको घर िा जगगा दतान िा आिाद गनन नहन

ऐन विपररत गठीको िथिा पररितनन गनन, गठी जगगा रकरमा पररणत गनन, गठी जगगा नयका नाउमा दतान गनन, आफनो जगगामा घसाई दतान गन कायनलाई रोकनको लासग यो दफा राचखएको हो ।

69. गठी जगगाको नापजाि गठी जगगाको नापजाि क कसरी गन भन न समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

70. गठी जगगाको दतान, नामसारी, दाचखल खारज

गठी जगगाको दतान, नामसारी र दाचखल खारज गन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

71. हदबनदी समबनधी वयिथिा गठी जगगामा मोहील राख न पाउन जगगाको हदबनदी समबनधी वयिथिा गनन लगायत हदबनदी समबनधी नय वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

72. गठी जगगामा लागन िजारको वयिथिा िा उपयोग

गठी जगगामा लागन हाि, मला िा नय िजारको वयिथिापन िा उपयोग गन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

73. गठी जगगाको िकलािनदी समलाउन गठी जगगाको िकलाबनदी गननको लासग यो दफा राचखएको हो ।

74. गठी तनािी जगगा समबनधमा विशष वयिथिा

यो ऐन परारमभ हन चघ गठी तनािी जगगा गठीको वहत विपररत सलएको भए यो ऐन परारमभ भएपसछ तयसरी सलएको सधकार समापत गरी तयथतो जगगा गठीको थिासमतिमा लयाउनको लासग यो दफा राचखएको हो ।

75. समपचि रोकका राख न परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापनल आफनो जमानतमा रहको समपचि हकछाडी ददन िा सधतोिनधक राख न नददन समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

76. बकयौता सल गन गठीको समपचि परयोग िा कमाए िापत सतनन, िझाउन पन विविध परकसतको िकयौता रकम सल गन समबनधमा विविध वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

77. गठी जगगा परापती गठी जगगा परापत गदान तयथतो जगगाको मआजा लगायतको विसधध विषयमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

78. सतजान वयिथिा हिाउन सतजान वयविा हिाउनको लासग यो दफा राचखएको हो । 79. पराचिन मसतन तिा गरगहना सािनजसनक र राजगठील आफनो चजममामा रहका पराचिन मसतन तिा

7

दफा दफा शीषनक विपपणी गरगहना, जाि गराउन, िरिझारि गन लगायतका वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

80. गहना र नय समपचिको वयिथिापन गन

राजगठी र सािनजसनक गठीको दिी दिता िा धासमनकथिलमा िढाएको गहना, भाडाक डा र समपचिको िसगनकरण, तयथता समपचिको वयिथिापन गन समबनधमा वयिथिापन गनन यो दफा राचखएको हो ।

81. हिाउन पन गठी जगगामा थिीकसत िगर सरिना परयोग गरकोमा सो परयोग गननबाि हिाउनको लासग यो दफाको वयिथिा गररएको हो ।

82. गठी समपचि सतकरमण गनन नहन गठीको समपचि सतकरमण हनबाि रोकन, कथतो कायनलाई सतकरमण गरको भन न विषय सनित गनन लगायतका विषयका समबनधमा वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

83. वििरण पठाउन पन गठीको समपचि, आय-वयय, लगत, सरथता, सलखत आददको वििरण परासधकरणमा पठाउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

84. गठी धमनलोप गरको मासनन क कथतो कायन गरमा धमनलोप गरको मासनन भन न विषयहक सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

85. विगानन िा हासनकोकसानी गनन नपाउन

गठी, धासमनकथिल, धमनकीसतन, धमनशाला, पािी पौिा आदद विगानन नपाउन वयिथिा गनन र तयथतो गनलाई जररिाना गरी विगो सल गन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

86. मददा दायर गनन सकन क कथतो विषयमा कहा मददा दायर गनन पाउन भन न विषय यवकन गनन यो दफा राचखएको हो ।

87. समससलहक सन ऐन परारमभ हदाका िखत गठी जगगाको दतान दाचखल खारज लगायतका विषयमा कारिाही िली सनणनय हन िाकी समससल क गन भनन विषयमा सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

88. लखा र लखा परीकषण परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको लखा राखन र लखापरीकषण गन समबनधमा आिशयक वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

89. काम कारिाही िदर गनन सकन गठी वहत विपररतको काम कारिावह िदर गरी पनः कानन बमोचजम गनन, गराउन लगाउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

90. परिसलत कानन बमोचजम कारिाही गनन बाधा नपन

यस ऐन विपररत गरको कन कायनबाि नय परिसलत काननको उललघन भएमा परिसलत कानन बमोचजम मददा दायर गनन र कारिाही गनन पाउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

91. विशष छि मददा गदान कोिन वफ नलागन, तारखमा हाचजर हन नपन, मददा

8

दफा दफा शीषनक विपपणी तामसलमा नराचखन जथता कराहकको वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

92. सािनजसनक धासमनकथिलको समपचि मासनन

आफनो हक नपगन सरकारी िा सािनजसनक जगगा िा राजगठीको जगगामा बन बनाएको धासमनक सरिना गठीको मासनन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

93. सिालन तिा वयिथिा यो ऐन लाग भएपसछ धासमनकथिल समतको सिालन, वयिथिापन र िनदोिथत यस ऐन बमोचजम हन गनन यो दफा राचखएको हो ।

94. िावषनक परसतिदन परदश गठी वयिथिापन र परासधकरणल परसतिदन पश गननपन र तयथतो परसतिदन कहा पश गन भनन विषय यवकन गनन यो दफा राचखएको हो ।

95. सपि गरहण पदगरहण गनन चघ सपिगरहण गन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

96. सधकार परतयायोजन परासधकरणल आफमा सनवहत सधकार परतयायोजन गनन पाउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

97. गठी र धासमनकथिलको रखदख गननपन

समबचनधत थिासनय तह र थिासनय परशासनल आफनो कषरसभरको गठीको सनरीकषण, रखदख गन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

98. गठी सथिान नतगनत कायनरत कमनिारीहकको समायोजन

गठी सथिान नतगनत कायनरत कमनिारीलाई समायोजन गन भनन विषय सनचित गनन यो दफा राचखएको हो ।

99. नपाल सरकारसग समपकन गन गठी परासधकरणल नपाल सरकारसग समपकन गदान कन सनकाय माफन त गन भनन करा थपट पानन यो दफा राचखएको हो ।

100. यस ऐन बमोचजम हन यस ऐनमा लचखए जसत करा यस ऐन बमोचजम र नयमा परिसलत ऐन बमोचजम हन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

101. सनयम बनाउन सधकार ऐन नतगनत रवह सनयम बनाउन पाउन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

102. विसनयम र सनदचशका बनाउन सकन

ऐन र सनयमको सधनमा रही विसनयम र सनदचशका बनाउन सकन सधकार परासधकरणलाई ददन यो दफा राचखएको हो ।

103. आिार सवहता बनाई लाग गन गठीयार, मठाधीश लगायत सतिनथिलमा परिश गन वयचकतल पालना गननपन िारसवहता बनाई लाग गन वयिथिा गनन यो दफा राचखएको हो ।

104. खारजी र बिाउ गठी ऐन, २०३३ लाई खारज गनन र सो ऐन बमोचजम भए गरका कायनको बिाउ गनन यो दफा राचखएको हो ।

9

गठी समबनधी काननलाई एवककरण र सशोधन गनन बनको विधयक, २०७५ को परतयायोचजत वयिथिापन

सस.न. दफा परतयायोचजत वयिथिापनको कारण

परतयायोचजत वयिथिापन नतगनत िनाइन काननको परकसत र ससमा

परतयायोचजत वयिथिापनबाि पनन सकन परभाि

१. दफा ३ को उपदफा (२)

परासधकरणका सनणनय तिा परासधकरणल परतयायोजन गरका विषयहक कायाननियन गनन आिशयकता नसार कायानलय थिापना गननपन भएकोल ।

क कसत कायानलय, कन कन ठाउमा थिापना गन भनन विसनयमािलीमा वयिथिा गररन

आिशयकता नसार कायानलय थिापना भई गठी समबनधी कायन वयिचथित हन ।

२. दफा ३ को उपदफा (३)

परासधकरणल गठीको वयिथिापन र सिालन गनन सरोत, सधानको परिनध गननपन भएकोल ।

परासधकरणल क कसरी िल-िल समपचि परापत गनन सकन,

भोग गन िा हक हथतानतरण गनन सकन भनन वयिथिा सनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरणलाई गठीको वयिथिापन र सिालन गनन सरोत साधनको परिनध गनन सहज हन ।

३. दफा ९ को (ढ)

सिालक ससमसतल गननपन गरी पवहिान हन िप कायनहक गनन सधकार ददन उपयकत भएकोल ।

सिालक ससमसतलाई कन िप कायन गनन सधकार ददन गरी सनयमािलीमा तोवकन ।

सिालक ससमसतबाि समपादन हन जररी दचखन कायनहक गनन काननी आधार तयार भएको हन ।

४. दफा १२ को दहाय (छ)

सिालक ससमसतल परमख कायनकारी सधकतलाई ऐनमा तोवकए िाहकका नय काम गनन तोकन पन हन सकन भएकोल ।

सिालक ससमसतल ऐनको भािना नरप ससमसतको सनणनयबाि कन काम तोकन ।

यस ऐनको उददशय र भािना नसार गठीको वयिथिापन र सिालनमा सहजता आएको हन ।

५. दफा १३ को उपदफा (३)

परासधकरणमा रहन कमनिारीको सिा, शतन तिा सविधा समयानसार पररितनन गननपन भएकोल विसनयमािलीमा तोकन उपयकत हन ।

परासधकरणका कमनिारीको सिा, शतन तिा सविधा विसनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरणका कमनिारीको सिा, शतन तिा सविधा समय सापकष हन जान ।

६. दफा १५ को उपदफा (३)

विदवत सभालाई ऐनमा तोवकए बाहक नय आिशयक िप काम, कतनवय तोकन

सभाका िप नय काम सनयमािालीमा तोवकन ।

िप कन काम तिा कतनवय पवहिान भएमा ती काम,

कतनवय समत समपादन भएको

10

आिशयकता दचखन सकन भएकोल ।

हन ।

७. दफा १८ को उपदफा (५)

परासधकरणल आफनो कायन सिालनको करममा विसभन न खिनहर गननपन भएकोल ।

कषयकोषमा जममा गरी िाकी रकम खिन क मा गन भनन विषय यवकन गन ।

आिशयकता नसार औचितयका आधारमा खिन गनन चखतयारी परापत भएको हन ।

८. दफा २० को दहाय (ठ)

परदश गठी वयिथिापन ससमसतलाई िप कन काम,

कतनवय सनधानरण गनन आिशयक हन सकन भएकोल ।

परदश गठी वयिथिापन ससमसतका िप काम, कतनवय सनयमािलीमा तोकन सवकन ।

परदश गठी वयिथिापन ससमसतलाई िप कन काम,

कतनवय ददन आिशयक भएमा ददन सकन काननी आधार िनको हन ।

९. दफा २२ को उपदफा (४)

गठी तिा धासमनकथिल थिापना तिा सिालन गनन नमती दददा छानविन गन परवकरया, छानविन गन सधकारी तिा समय ससमा सनधानरण गनन पन भएकोल ।

गठी तिा धासमनकथिल थिापना तिा सिालनको नमती ददन परवकरया, छानविनको परवकरया, सधकारी तिा समय ससमा सनयमािलीमा तोवकन ।

गठीको थिापना तिा सिालनको कायन वयिचथित भएको हन ।

१०. दफा २२ को उपदफा (६)

गठी तिा धासमनक थिल थिापना गनन समय िप गननपन िथिा आउन सकन भएकोल ।

गठी तिा धासमनकथिल थिापनाका लासग तोवकएको मयादसभर थिापना हन नसककोमा क-कथतो मयाद िप गन भन न करा सनयमािलीमा तोवकन ।

कन कारणिस समयम गठी तिा धासमनकथिल थिापना हन नसकमा िप समय ददन आधार िनको हन ।

११. दफा २२ को उपदफा (७)

गठी तिा धासमनक थिल थिापना तिा सिालन गनन दतान गदान मनाससि शलक सलनपन र सनचित शतनहक सनधानरण गननपन भएकोल ।

गठी तिा धासमनकथिल दतान गनन लागन शलक तिा शतनहक सनयमािलीमा तोवकन ।

गठी परासधकरणको आसिनक िथिामा ििा पगनका साि गठी तिा धासमनक थिलको परभािकारी सनयमन गन सवकन ।

१२. दफा २२ को उपदफा (९)

नमती खारज भएका गठी तिा धासमनक थिलको सिालनलाई वयिचथित बनाउनपन भएकोल ।

नमसत खारज भएका गठी तिा धासमनक थिलको सिालन परसतषपधानदधारा गदान परसतषपधानको कायनविसध सनयमािलीमा तोवकन ।

योगय र समकष वयचकत सथिाबाि गठी तिा धासमनकथिलको वयिथिापन र सिालन हन ।

१३. दफा २५ को उपदफा

गठी तिा धासमनकथिलको समपणन वििरणको जानकारी

गठी तिा धासमनकथिलको लगतको वििरण सािनजसनक गन

सिनसाधारण समतलाई गठी तिा धासमनक थिलको िारमा

11

(३) राख नपन भएकोल । विसध, परवकरया सनयमािली तोवकनछ ।

जानकारी परापत हन ।

१४. दफा २५ को उपदफा (६)

गठी तिा धासमनक थिलको िारमा सब सरोकारिालालाई जानकारी गराउन तिा लगत सचयाउन सवकन भएकोल ।

गठी तिा धासमनकथिलको लगत परकाशनको विसध सनयमािलीमा तोवकन ।

लगत परकाशनको विसध परभािकारी भई यसमा भएका रिीहक सचयाउन समत पषठपोषण परापत हन ।

१५. दफा २५ को उपदफा (१०)

नमती खारज भएका गठी तिा धासमनक थिलको परसतषपधानदबारा पनःसिालन गराउन विसध तिा परवकरया सनधानरण गननपन भएकोल ।

नमती खारज भएका गठी तिा धासमनक थिलको पनःसिालन गदान परसतषपधानको विसधको सनधानरण सनयमािलीमा तोवकन ।

सकषम र उपयकत वयचकत,

सथिा िा सनकायबाि गठी िा धासमनकथिल सिालन हन ।

१६. दफा २५ को उपदफा (१२)

गठी दतान तिा सनिकरण दथतर सलनपन भएकोल ।

गठी दतान तिा नविकरण दथतरको रकम सनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरणको कोषको िथिामा सधार हन र गठी वयिथिापन तिा सिालन वयिचथित हन ।

१७. दफा २५ को उपदफा (१३)

विशष पररचथिसत सजना भई समयम लगत ददन नसकका गठी तिा धासमनक थिललाई एक पिकका लासग मौका ददन मनाससि हन भएकोल ।

तोवकएको समयमा लगत नददन गठी तिा थिललाई मनाससि मावफकको कारण दचखएमा लगतमा दतान लागन दथतर सनयमािलीमा तोवकन ।

गठी तिा धासमनकथिल सिालनहक सतत हन तिा समयम लगत ददन िथिा सजना हन ।

१८. दफा २५ को उपदफा (१४)

गठी सिालकको योगयता र शतन सनधानरण गननपन भएकोल ।

गठी सिालकको योगयता र शतन सनयमािलीमा तोवकन ।

योगय र सकषम सिालकबाि गठी सिालन भई गठीको वयिथिापन र सिालन वयिचथित हन ।

१९. दफा २६ को उपदफा (३)

धासमनकथिलका लासग दाताबाि परापत समपचि कोषमा राख न वयिथिा गननपन भएकोल ।

दाताबाि परापत समपचि, गरगहना, भिी आददको वयिथिापन विसध/परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनकथिललाई परापत समपचि,

भिी तिा गरगहना आददको सरकषण र सदपयोग हन ।

२०. दफा २७ को उपदफा (१)

धासमनकथिलहकको आमदानीका आधारमा िगीकरण गनन उपयकत भएकोल ।

धासमनकथिलको िसगनकरणका लासग आमदानीको ससमा सनयमािलीमा सनधानरण गररन ।

धासमनकथिलको आकार,

आमदानी समतका आधारमा िगीकरण गरी सोही बमोचजम वयिथिापन गनन सहज हन ।

२१. दफा २८ परासधकरण िा परदश गठी ससमसतमा रहन पदासधकारीहक परासधकरण िा गठी

12

को उपदफा (१)

वयिथिापन ससमसत आफल सिालन गन धासमनकथिल सिालन गनन धासमनक थिल वयिथिापन ससमसत गठन गननपन भएकोल ।

सनयमािलीमा तोवकन । वयिथिापन ससमसतल सिालन गरका धासमनक थिलहक वयिचथित रपमा सिालन हन ।

२२. दफा २८ को उपदफा (२)

परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सिालन गन धासमनकथिलहकको वयिथिापन ससमसत गठन हन नसकमा नय कन योगय वयचकतलाई सिालन चजममा ददनपन भएकोल ।

परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसत आफल सिालन गन धासमनकथिल परसतषपधानबाि सिालन गराउन परमा परसतषपधानबाि सिालन गराउन विसध परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

परसतषपधानको माधयमबाि योगय वयचकतबाि धासमनकथिल सिालन हन ।

२३. दफा ३२ को उपदफा (१)

धासमनकथिल िरपरको कषरमा आिचनछत गसतविसधमा रोक लगाउनपन भएकोल ।

क-कसत दरी र कषरसमम रोक लगाउन भन न करा र कषर सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनकथिल िरपर शाचनतको िथिा नआउन ।

२४. दफा ३३ को उपदफा (५)

पजारी तिा कामदारको दरिनदी, सनयचकत, सिा-सविधा लगायत सनधानरण गननपन भएकोल ।

दरिनदी, सनयचकत, सिा सविधा लगायतका कराहक सनयमािलीमा तोवकन ।

आिशयकता नसार दरिनदी कायम हन, समयसापकष सिा सविधा सनधानरण हन ।

२५. दफा ३४ को उपदफा १(ि)

धासमनकथिलको कोषमा कषय कोषको रकमबाि परापत हन वयाजको रकम मधयबाि समत रकम जममा गननपन भएकोल ।

धासमनकथिलको कोषयमा जममा हन कषयकोषको रकमबाि परापत हन वयाज मधयको रकम सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनकथिलको कोषको िथिा सदढ हन ।

२६. दफा ३४ को उपदफा (३)

परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतलाई परापत हनपन रकम सनयसमत रपमा समयम परापत गननपन भएकोल ।

तोवकएको रकम निझाएमा खाता रोकका राखन विसध परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरण तिा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल समयम रकम परापत गन ।

२७. दफा ३४ को उपदफा (४)

'क', 'ख' र 'ग' िगनका धासमनकथिलबाि िप रकम सलन उपयकत हन भएकोल ।

िप रकम र उकत रकम दाचखला गननपन कोष सनयमािलीमा तोवकन ।

कोषको िथिा सदढ भई गठी वयिथिापन र सिालन गनन सहज हन ।

13

२८. दफा ३५ को उपदफा (१)

धासमनकथिलको आय वययको वििरण धयािसधक गरी राखनपन भएकोल ।

धासमनकथिलल िझाउन आय वययको वििरणको ढािा तिा परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनकथिलहकको आयवययको वििरण दरषत िथिामा सभलख राखन सचजलो हन ।

२९. दफा ३५ को उपदफा (६)

पश हन आएको आय वययको वििरण समिनन गननपन भएकोल ।

आय वयय वििरण समिनन गन सनकाय तिा विसध सनयमािसलमा तोवकन ।

धासमनकथिलको आमदानी तिा खिनको परभािकारी नगमन तिा सनयनरण हन ।

३०. दफा ३६ को उपदफा (२)

िढी िसध िा ठलो रकमको ठकका, िहाल िा भ-िहाल दददा धासमनकथिलहकलाई थिचछािारी ढगबाि सनणनय गनन रोक लगाउन पन भएकोल ।

िढी िसध र ठलो रकमको ठकका, िहाल िा भ-िहाल दददा सलनपन पिन चथिकसत समबनधी विसध/परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

धामनवकथिलको थिचछािारी तिा सनयनरण गनन सवकन र उनीहकको आसिनक वहत सरकषण हन ।

३१. दफा ४० को उपदफा (१)

राजगठी र सािनजसनक गठीको धासमनकथिल सिालन नय कन वयचकत िा ससमसतबाि समत गननपन िथिा आउन सकन भएकोल ।

राजगठी र सािनजसनक गठीको धासमनकथिल कन वयचकत िा ससमसतबाि सिालन गराउदा आहविान गननपन परथतािको विसध,

परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

विशष पररचथिसतमा राजगठी तिा सािनजसनक गठीको सिालन गनन परमा योगय वयचकत िा ससमसतबाि गराउन सवकन ।

३२. दफा ४० को उपदफा (२)

राजगठी र सािनजसनक गठीको सिालन गन समबनधमा परापत परथतािको योगयता शतन सनधानरण गननपन भएकोल ।

राजगठी र सािनजनवक गठीको सिालन गन समबनधमा परापत परथतािको योगयता तिा शतनहक सनयमािलीमा तोवकन .

योगयता र शतन सनधानरणबाि योगय सिालक छनौि गनन सवकन तिा परभािकारी रपमा धासमनकथिल सिालन तिा वयिथिापन हन ।

३३. दफा ४० को उपदफा (३)

राजगठी िा सािनजनवक गठी नतगनतका धासमनकथिल सिालन गनन िाहन परथतािकको परथताि मलयाकन गननपन भएकोल ।

परथतािकको परथतािको मलयाकन गन विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

सबभनदा बढी योगय वयिथिापन ससमसतबाि १८ धासमनकथिल वयिथिापन सधकार सनयकत हन ।

३४. दफा ४१ को उपदफा (१)

आसिनक िथिा कमजोर भएका धासमनक थिलको सिालन गनन सहयोग गननपन भएकोल ।

क कसत रकमभनदा कम आमदानी भएका धासमनक थिललाई तयािशयकीय कोषबाि रकम ददन भनन करा

आसिनक िथिा कमजोर भएका धासमनकथिलहकको सिालन र वयिथिापन सहज हन ।

14

सनयमािलीमा तोवकन । ३५. दफा ४१

को उपदफा (३)

कमजोर आसिनक िथिा भएका राजगठी िा सािनजसनक गठीलाई सहयोग गननपन भएकोल ।

क कसत रकमभनदा कम आमदानी भएका राजगठी िा सािनजसनक गठी नतगनतका धासमनक थिललाई सहयोग गन भनन करा सनयमािलीमा तोवकन ।

कमजोर आसिनक िथिा भएका राजगठी िा सािनजसनक गठी नतगनतका धासमनक थिलहकको सिालन र वयिथिापन सहजता आउन ।

३६. दफा ४३ को उपदफा (२)

धासमनक थिल वयिथिापन ससमसतको सदथयको आसिनक सविधाका िारमा थपट पाननपन भएकोल

धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका सदथयल पाउन भरमण खिन सनयमािलीमा तोवकन

धासमनकथिलको आसिनक कारोिार वयिचथित हन

३७. दफा ४६ को उपदफा (२)

सनयसमत परवकरयाबाि मठासधश सनयकत नभएको िथिामा धासमनकथिल सिालनमा िाधा नपरोस भननका लासग विशष परवकरयाबाि मठासधश सनयकत गननपन भएकोल ।

विशष परवकरयाबाि मठासधश सनयकत गननपन िथिामा सिना परकाशन गदान सो को विसध,

परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनकथिलको सिालन र वयिथिापन सनयसमत गनन सहज हन ।

३८. दफा ५० को उपदफा (३)

मठासधशको उिरासधकारीको मनोनयनलाई मानयता ददन सवकन वयिथिा गननपन भएकोल ।

मठासधशको उिरासधकारीको योगयताको छानविन गन विसध परवकरया तोवकन ।

उपयकत छानविन परवकरयाबाि उिरासधकारी योगय छ, छन सनकयौल गनन सवकन ।

३९. दफा ५२ को उपदफा (४)

िाली ठक कामा रहको गठी तनािी तनािी जगगालाई समान परकसतको नय कवष वयिसावयक कायनका लासग समत ठकका ददन सवकन वयिथिा गनन उपयकत भएकोल ।

िाली ठक कामा रहको गठी तनािी जगगालाई नय कवष वयिसावयक कायनका लासग ददइन ठककाको विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

परयोजनको गठी तनािी जगगा कवषजनय वयािसायमा समत उपभोग गनन सकन तिा ठकका ददन सहज हन ।

४०. दफा ५२ को उपदफा (६)

गठी तनािी जगगा नतगनतको 'नय' िगनमा परको जगगाको उचित वयिथिापन गननपन भएकोल ।

'नय' िगनमा पन गठी तिानी जगगाको वयिथिापन कसरी गन भन न करा सनयमािलीमा तोवकन ।

'नय' िगनको गठी तनािी जगगाको उचित वयिथिापन हन ।

४१. दफा ५३ गठी तनािी जगगामा घर गठी तनािी जगगामा घर सनमानण घर सनमानण भइसकको

15

को उपदफा (१)

सनमानण भइराकको िथिामा घरसार गनन नसवकन भएकोल तयथतो जगगा रतान नमिरी गननपन िथिा आउन भएकोल ।

भइसकको िथिामा क कती जगगा रतानी गन समलन भनन करा सनयमािलीमा तोवकन ।

िथिामा तयसो घर र घरल ििको जगगा घर बनाउन वयचकतल पाउन िथिा आउन ।

४२. दफा ५३ को उपदफा (२)

गठी रतानीमा पररणत गररन जगगाको कषरफल सनचित गननपन भएकोल ।

क कसत समम जगगा गठी रतानीमा पररणत हन भनन विषयमा सनयमािलीमा तोवकन ।

गठी जगगाको सरकषण हन ।

४३. दफा ५३ को उपदफा (४)

गठी रतानीमा पररणत भएको जगगाको मलय बझाउन समय तोकन पन भएकोल ।

गठी रतानीमा पररणत भएको जगगाको मलय बझाउन समय सनयमािलीमा तोवकन ।

सनचित समयमा रकम परापत हन

४४. दफा ५३ को उपदफा (५)

धासमनक, सािनजसनक,

साथकसतक महतिका थिानमा भएका तनािी जगगा दतान गनन रोक लगाउन नपन भएकोल ।

धासमनक, सािनजसनक साथकसतक महतिका गठी तनािी जगगा मधयका जगगामा घर सनमानण भएको भएतापसन दतान गनन रोक लगाउन भन न करा सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनक, साथकसतक तिा सािनजसनक महतिका गठी तनािी जगगाको सरकषण हन ।

४५. दफा ५४ को उपदफा (४)

परासधकरणको हक कायम हन आएका समपचिको वयिथिापन तिा सिालन गननपन भएकोल ।

परासधकरणको हक कायम हन आएका समपचिको सिालन तिा विथिापन गन विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरणलाई परापत हन समपचिको सिालन र वयिथिापन परभािकारी ढगबाि हन ।

४६. दफा ५८ को उपदफा (१)

गठी सधनथि जगगा मोहीलाई आिशयकता नसार भिन, पिानधार सनमानण गनन ददन उपयनकत हन भएकोल ।

गठी सधनथि जगगा मोहीलाई भिन, पिानधार बनाउन नमसत दददा लागन दथतर सनयमािलीमा तोवकन ।

भिन, पिानधार सनमानण गदान दथतर सनधानरण यिािनपरक र नयाय सगत हन जान ।

४७. दफा ५८ को उपदफा (२)

यो ऐन परारमभ हनपिन न गठी सधनथि जगगामा मोहील बनाएको भिन, पिानधारलाई हिाउन भनदा िप दथतर सलई सतनलाई न उपभोग गनन ददन उपयकत भएकोल ।

यो ऐन परारमभ हन पिन न गठी सधनथि जगगामा मोहील बनाएको भिन, पिानधारलाई सनयसमत गन सधकारी सनयमािली तोवकन ।

औचितय र आिशयकताका आधारमा भिन तिा पिानधार सनयसमत हन जान ।

४८. दफा ५९ गठी सधनथि जगगाको गठी सधनथि जगगाको गठी सधनथि जगगाको

16

मोहीयानी हक हथतानतरण गनन िा सधतोबनधक ददन सकन वयिथिा गरी मोहीको नयाय सगत हक थिावपत गनन पन भएकोल ।

मोहीयानी हक सधतोिनधक राखन िा नय वयहोराल हथतानतरण गनन ससफाररस ददन सधकारी सनयमािलीमा तोवकन ।

नयायसगत हक थिावपत हन ।

४९. दफा ६० को उपदफा (१)

ऐसतहाससक, साथकसतक, सािनजसनक थिलहरको सरकषण गनन पन भएकोल ।

ऐसतहाससक, साथकसतक, सािनजसनक महतिका थिलमा रहका क-कथता जगगा गठी रतान नमबरी गनन नपाइन भनन सनयमािली तोवकन ।

ऐसतहाससक, साथकसत, सािनजसनक महतिका थिलहक सरकषण हन।

५० दफा ६७ को उपदफा (८)

धासमनक थिल, मठ, मचनदर आददको सिालन तिा वयिथिापनलाई परभािकारी बनाउन, कमी कमजोरीहर पवहिान गरी सनराकरण गनन पन भएकोल ।

नगमन समबनधी तररका, समय, पिक विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

धासमनक थिल मठ, मचनदर आददको वयिथिापन तिा सिालन परभािकारी हन ।

५१ दफा ७० को उपदफा (३)

गठी जगगाको उचित वयिथिापन र यस समबनधी सिा परिाह गनन पन भएकोल ।

गठी जगगा दतान नामसारी दाचखल खारज जथता कायन गन सधकार परापत सधकारी र उकत कायनहरको विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

गठी जगगाको परभािकारी वयिथिापन हनका साि सिा परिाह वयिचथित हन जान

५२ दफा ७१ को उपदफा (२)

हदिनदी भनदा बढीको गठी मोवहयानी जगगा गठी तनािी जगगाको रपमा राखी जगगाको सरकषण गनन पन भएकोल ।

हदिनदी भनदा बढी गठी मोवहयानी जगगाको लगतकटटा गन सधकारी सनयमािलीमा तोवकन ।

हदिनदी भनदा बढी जगगा गठील परापत गर जगगाको सरकषण हन जान ।

५३ दफा ७२ को उपदफा (१)

उपयोगमा नरहको गठी जगगालाई सही सदपयोग गननका साि परासधकरण तिा परदश गठी वयिथिापन ससमसतको आसिनक िथिा सदढ गनन पन भएकोल ।

उपयोगमा नरहको गठी जगगामा हाि मला िा नय िजार वयिथिापन गराउदा पनाउन विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

परासधकरण तिा परदश भसम वयिथिापन ससमसतको आसिनक सदवढकरण हनका साि जगगाको सदपयोग हन

५४ दफा ७६ को उपदफा

गठी जगगाको सल गननपनन कत, शलक, िहाल

गठी जगगाको कत, शलक, िहाल जथता सल गनन पन िकयौता

सल गनन पन कल,शलक िहाल लगायत िकयौता

17

(१) लगायतका रकमहर सलीको ससनचितता गननपन भएकोल ।

रकमको लासग राचखएको जमानत िा नय समपचिबाि सल गन विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

रकमहर सलीको ससनचितता हन जान ।

५५ दफा ७६ को उपदफा (२)

िकयौता रकम सल गदान लागको रकम तिा वयाज र जररिाना रकम सल गनन पनन भएकोल ।

सल गररन वयाज रकम तिा जररिाना रकम सनयमािलीमा तोवकन ।

गठी जगगाको कल, शलक िहाल लगायतको िकयौता रकम समयम सली गनन सहज हन।

५६ दफा ७९ को उपदफा (१)

गठीमा परापत हन आएका समपचि तिा सि परकारका चजनसीको वयिचथित लगत राखनपन भएकोल ।

गठी समपचि तिा सि परकारका चजनसीको लगत जाि गन सधकारी सनयमािलीमा तोवकन ।

गठीको समपचि तिा चजनसीको सरकषण र वयिचथित उपयोग हन ।

५७ दफा ७९ को उपदफा (२)

गठीयार पररितनन भए पसछ नया गदठयारलाई चजममिार िनाउन पन भएकोल ।

गठीको माल समान तिा समपचिको िरिझारि गन विसध,

परवकरया सनयमािलीमा तोवकन ।

समपचि तिा सरससमानको सरकषण र वयिचथित सभलख रहन ।

५८ दफा ८० को उपदफा (१)

मचनदर तिा धासमनक थिलमा िढाएका चिज िथतहरको परिचि नसार िसगनकरण गनन उपयकत हन भएकोल ।

मचनदर तिा धासमनक थिलमा िढाएका चिजिथतहरको िगीकरण सनयमािलीमा तोवकन ।

चिज िथतहरको परिचि नसार छटट छटट सभलख राखन सहज हन।

५९ दफा ८० को उपदफा (२)

पराताचतिक महतिमा िथतहरको सरकषण गनन पन र नयको उचित वयिथिापन गनन पन भएकोल

पराताचतिक िथतको सरकषण क कसरी गनन तिा नय िथतको वयिथिापन कसरी गन भनन कराको विसध, परवकरया सनयमािलीमा तोवकन

पराताचतिक िथतको सरकषण हन ।

६० दफा ८७ को उपदफा (१)

नया ऐनमा गठी जगगाको दतान, दाचखल खारज, मोही लगत कटटा लगायतका काम गन सनकाय पररितनन हन भएकोल

गठी जगगाको दतान, दाचखल खारज, लगतकटटा लगायतका काम गन कायानलय सनयमािलीमा तोवकन।

गठी जगगाको दतान दाचखल खारज, मोही लगतकटटा लगायतका कायन गन कायानलय थिापना हन ।

६१ दफा ९४ को उपदफा (१)

दश भरीका सि परकारका गठीहरको कनरीय वििरण तयार गरी आदयािसधक गररराखन पन भएकोल ।

परदश गठी वयिथिापन ससमसतल परासधकरणमा पठाउन परसतिदनमा समािश हन विषयको वििरण सनयमािलीमा तोवकन ।

दश भरीका गठीको कनरीय लगत तयार गनन सवकन ।

६२ दफा ९४ गठी समबनधी समपणन परसधकरणल नपाल सरकार समकष नपाल सरकार नपाल भरी

18

को उपदफा (२)

वििरणको िारमा नपाल सरकारल जानकारी राखन पन भएकोल ।

पश गन समािश हन विषयको वििरण सनयमािलीमा तोवकन ।

मा भएको गठीको समबनधमा जानकार हन

६३ दफा ९५ गठी समबनधी विसभनन सगठनातमक सरिनामा रहन पदासधकारीलाई आफनो काम कतनवय परसत जिाफदही चजममिार बनाउन पन भएकोल ।

पदासधकारहरल सलन सपिको ढािा विसनयमािलीमा तोवकन ।

गठीको वयिथिापन र सिालनमा जिाफ दवहया उिरदावयति कामय हन

19

गठी समबनधी काननलाई एकीकरण र सशोधन गनन बनको विधयक

परथतािना : गठीको मलभत मानयता नकप राजगठी, सािनजसनक गठी र सनजी गठीलाई वयिचथित गरी सामाचजक नयायको आधारमा गठी जगगामा भोगासधकार रहका वकसान तिा गठीको सधकार सरकषण गरी सािनसाधारणको वहत कायम गनन, गठी जगगमा उतपादकति बढाउन तिा गठीको विकास, सञचालन र वयिथिापनको लासग रावषटरय गठी परासधकरणको थिापना गननको लासग गठी समबनधी परिसलत काननलाई सशोधन र एकीकरण गनन िाञछनीय भएकोल,

सङघीय ससदल यो ऐन बनाएको छ ।

पररचछद–१

परारचमभक

१. सचकषपत नाम र परारमभ : (१) यस ऐनको नाम “गठी ऐन, २०७५” रहको छ ।

(२) यो ऐन तरनत परारमभ हनछ ।

२. पररभाषा : विषय िा परसङगल को िन नलागमा यस ऐनमा,–

(क) “धयकष” भननाल ससमसतको धयकष समझन पछन ।

(ख) “मानती गठी” भननाल गठीलाई परापत हन आमदानी गठी कोषमा जममा गरी विसनयोजन गररएको रकम गठी कायनमा खिन गन गरी परासधकरणल सञचालन र बनदोबथत गरको गठी समझन पछन ।

(ग) “खानगी जगगा” भननाल गठीको सनचित काम गर िापत गठीयारल जोती भोग गरको गठी जगगा समझन पछन ।

(घ) “गठी” भननाल कन मठ िा कन धासमनक दिी–दिताका पिन, पजा िा जारा िलाउन िा कन धासमनक िा परोपकारी कामको लासग कन मचनदर, धासमनकथिल, धमनशाला, पािी-पौिा, इनार, पोखरी, तलाउ, धारा, वपयाउ, बािो, घाि, पल, िौतारा, गौिरन, बाग बगिा, जङगल, पथतकालय, पाठशाला, औषधालय, चिवकतसालय, घर, इमारत िा सथिा बनाउन, सञचालन िा सरकषण गनन कन दाताल आफनो िल िा िल समपचि िा आयथता आउन क कन समपचि िा रकममा आफनो हक छाडी ददएको गठी समझन पछन ।

(ङ) “गठी धीनथि जगगा” भननाल मोहील परासधकरणलाई चजनसी िा नगदीमा कत बझाउन पन गरी गठीको लगतमा दतान भएको गठी जगगा समझन पछन ।

20

(ि) “गठी जगगा” भननाल कन गठी िा धासमनकथिलको नाममा दतान रहको जगगा, गठीमा गठीपोत, मालपोत, कत िा नय कन रकम बझाउन पन गरी वयचकतको नाउमा दतान रहको जगगा तिा गठीको दानपर, शीलापर, लालमोहर, खडग सनशाना, तामरपर, सनद,

सिाल, लगत, जममाबनदी, मठबनदी आददमा लचखएको जगगा समझन पछन र सो शदल सब वकससमका सनजी गठीको जगगालाई समत जनाउछ ।

(छ) “गठी चजमीदारी” भननाल कन चजमीदारी मौजामा गठीको हक भई गठीमा मालपोत दाचखल गन चजमीदारीलाई समझन पछन ।

(ज) “गठी तनािी जगगा” भननाल कसको नाममा गठी धीनथि जगगा िा गठी रतान नमबरी जगगाको लगतमा दतान नभएको गठीको समपणन सधकार भएको गठी जगगा समझन पछन र सो शदल गठीयारल जोत भोग गररआएको जगगा र पािी, पौिा, सिल, धासमनकथिल पररसर, िाग–िगिा रहको गठी जगगालाई समत जनाउछ ।

(झ) “गठीयार” भननाल गठीको दाता िा सनजको हकिाला, गठीको सञचालक, गठी िलाउन िा गठीको शषकसर खान पाउन हक भएको वयचकत समझन पछन र सो शदल गठीको महनत, पजारी, खानगीदार, रकमी, कामदारलाई समत जनाउछ ।

(ञ) “गठी रतान नमबरी जगगा” भननाल दतानिालाल परासधकरणलाई गठीपोत, घरकर बझाउन पन गठी जगगा समझन पछन ।

(ि) “छि गठी” भननाल गठीको आयथता सल गरी गठीको दानपर, चशलापर, लालमोहर,

सनद, लगत, परमपरा बमोचजमको कायनमा खिन गरी बाकी रहको शषकसर िा सलामी राज गठीमा बझाउन पन िा नपन गरी सञचालन गररआएको गठी समझन पछन ।

(ठ) “तोवकएको” िा “तोवकए बमोचजम” भननाल यस ऐन नतगनत बनको सनयममा तोवकएको िा तोवकए बमोचजम समझन पछन।

(ड) “धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत” भननाल दफा 28 बमोचजम गदठत धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत समझन पछन ।

(ढ) “सनजी गठी” भननाल यस ऐन परारमभ हन चघ िा यस ऐन परारमभ भएपसछ कन वयचकतल आफनो िा आफनो पररिार िा कलका सदथयल मार पजाआजा गनन पाउन गरी सनजी समपचिमा सञचालन र वयिथिापन गरको गठी समझन पछन ।

(ण) “परासधकरण” भननाल दफा ३ बमोचजमको रावषटरय गठी परासधकरण समझन पछन ।

(त) “परदश गठी वयिथिापन ससमसत” भननाल दफा 1९ बमोचजम गठन हन परदश गठी वयिथिापन ससमसत समझन पछन ।

21

(ि) “परमख कायनकारी सधकत” भननाल दफा 11 बमोचजम सनयकत परासधकरणको परमख कायनकारी सधकत समझन पछन ।

(द) “मठ” भननाल मठाधीशल धमन–दशनन, समबचनधत समपरदाय, आगम जथता विषयमा परििन, चशकषण, परिार–परसार गन; सनजका िला गरकलको सनयममा रही गरको आदश, चशकषा, सनदशन बमोचजम धासमनक चशकषा चशकषण, तालीम, परिार–परसार, परििन आदद कायनमा लागन गरी थिापना भएको पविर धासमनक थिल समझन पछन र सो शदल मठसग समबचनधत धासमनकथिल तिा धासमनक चशकषा चशकषण गन एि तालीम ददन थिानलाई समत जनाउछ ।

(ध) “मठाधीश” भननाल महनत िा नय कन पद नामबाि आधयाचतमक परमखको कपमा मठको सञचालन तिा वयिथिापन गन वयचकत समझन पछन ।

(न) “मनरालय” भननाल गठी समबनधी विषय हन नपाल सरकारको मनरालय समझन पछन ।

(प) “राजगठी” भननाल गठी सथिान ऐन, २०३३ परारमभ हन चघ सरकारी गठीको लगतमा दतान भएको िा दतान गराउन पन गरी सञचालन र बनदोबथत भएको मानती गठी तिा छि गठी समझन पछन र सो शदल गठी सथिान ऐन, २०३३ बमोचजम गठी सथिानल हक दावयतिमा सलई सञचालन र बनदोबथत गद आएको गठीलाई समत जनाउछ ।

(फ) “विदवत सभा” भननाल दफा 1४ बमोचजम गठन हन विदधत सभा समझन पछन ।

(ब) “ससमसत” भननाल परासधकरणको दफा ६ बमोचजमको सञचालक ससमसत समझन पछन ।

(भ) “सािनजसनक गठी” भननाल सािनजसनक थिलमा थिापना भई सञचालन र बनदोिथत भएको गठी, सनजी जगगामा सनमानण भए तापसन राजयको तफन बाि गठीको कपमा जगगा राखी सोको आयथताबाि सञचासलत गठी, गर िला परमपरामा सञचासलत गठी िा धासमनक कायन, दई िा दईभनदा बढी वयचकतहकको दान, िनदा, सहयोगबाि सनमानण,

पनसननमानण, चजणोदधार भएका धासमनकथिल िा गठी समझन पछन र सो शदल खणड (ढ) बमोचजमको सनजी गठी बाहकका नय सब परकारका सनजी गठी तिा धासमनकथिललाई समत जनाउछ ।

22

पररचछद–२

रावषटरय गठी परासधकरण

३. परासधकरणको थिापना : (१) गठीको एकीकत विकास, सञचालन, वयिथिापन र परशासन गननको लासग एक रावषटरय गठी परासधकरणको थिापना गररएको छ ।

(२) परासधकरणको परधान कायानलय काठमाडौ उपतयकामा रहनछ र परासधकरण मातहत रहन गरी तोवकए बमोचजमका कायानलय रहनछन ।

(३) परासधकरणल तोवकए बमोचजम िल िल समपचि परापत गनन, भोग गनन, कन परकारल हक हथतानतरण गनन तिा आिशयकता नसार वयिथिापन गनन सकनछ ।

(४) परासधकरण विचचछनन उिरासधकारिाला एक थिशाससत र सङगदठत सथिा हनछ र यसको आफनो एउिा छटट छाप हनछ ।

(५) परासधकरणल आफनो नामबाि नासलस गनन सकनछ र तयस उपर समत सोही नामबाि नासलस लागन सकनछ ।

४. परासधकरणको काम, कतनवय र सधकार : यस ऐनमा नयर उचललचखत काम, कतनवय र सधकारका सतररकत परासधकरणको काम, कतनवय र सधकार दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) राजगठी उपर परासधकरणको हक दावयति राखी सो को सञचालन गन गराउन,

(ख) सािनजसनक गठी वयिचथित कपमा सञचालन गन गराउन,

(ग) धासमनकथिलको धासमनक तिा साथकसतक पजा, पिन, जारा, यारा आदद कायन दानपर, सलखत, परमपरा बमोचजम सञचालन गन गराउन,

(घ) राजगठी र सािनजसनक गठीको समपचि िा तयसबाि परापत आमदानीिाि धासमनक, शचकषक, सामाचजक, साथकसतक िा परोपकारी कायनमा लगाउन,

(ङ) नदान, दान, दातवय, िल िल समपचि परापत गन,

(ि) सनजी गठीलाई सािनजसनक गठीमा पररणत गरी यस ऐन बमोचजम सञचालन गन गराउन,

(छ) परािीन गरगहना, धासमनक, साथकसतक िथतहकको लगत राखी सरकषण गन गराउन,

(ज) धासमनक तिा साथकसतक पयनिनको माधयमबाि धासमनकथिलको आसिनक विकास गन,

(झ) राजगठी र सािनजसनक गठी जगगाको सरकषण तिा वयिथिापन गन,

23

(ञ) परासधकरणको तफन बाि काननी कारबाही िलाउन िा परासधकरण उपर िलको काननी कारबाहीको परसतरकषा गन र दालतबाि भएका फसला िा आदश बमोचजम काम कारबाही गन,

(ि) गठीको आमदानीबाि गठी िलाउन, खिन गन,

(ठ) यो ऐन र परिसलत कानन बमोचजम धासमनकथिलको वयिथिापन गदान धासमनकथिलको वहत हन नय काम गन गराउन ।

५. परासधकरणल गनन नहन कायन : परासधकरणल दहायको कन कायन गनन हदन :-

(क) यस ऐनमा वयिथिा भएकोमा बाहक गठी जगगामा गठीको थिासमति छाडीददन, (ख) नपाल सरकारको नीसत विपरीत गठी ऐलानी जगगालाई गठी रतान नमबरी

जगगा िा गठी धीनथि जगगामा दतान गनन, (ग) धासमनकथिल र गठीको धासमनक कायनमा बाधा पन िा परासधकरणलाई नोकसान

हन कन कायन गनन ।

६. सञचालक ससमसतको गठन : (१) परासधकरणको काम कारबाहीको रखदख, समनिय, सनयनरण, सनदशन र वयिथिापनको लासग परासधकरणमा दहाय बमोचजमको एक सञचालक ससमसत रहनछ :-

(क) नपाल सरकारल सनयकत गरको एक जना वयचकत –धयकष

(ख) सहसचिि, कानन, नयाय तिा ससदीय मासमला मनरालय

–सदथय

(ग) सहसचिि, गह मनरालय –सदथय

(घ) सहसचिि, मनरालय

–सदथय

(ङ) सहसचिि, सथकसत, पयनिन तिा नागररक उडडयन मनरालय

–सदथय

(ि) धासमनक, साथकसतक र समपदा सरकषण कषरमा विजञता हाससल गरका वयचकतहक मधय परतयक विधाबाि नपाल सरकारल मनोनीत गरका एक जना मवहला सवहत तीनजना

–सदथय

(छ) परमख कायनकारी सधकत –सदथय सचिि

(२) उपदफा (१) को खणड (क) र (ि) बमोचजमका धयकष र सदथयको पदािसध िार िषनको हनछ।

(३) उपदफा (२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन उपदफा (१) को खणड (क) िा

(ि) बमोचजमका धयकष िा सदथयको कायन समपादन सनतोषजनक नभएमा, खराब आिरण भएमा िा

24

सनजल इमानदारीपिनक आफनो कतनवय पालना नगरमा नपाल सरकारल सनजलाई जनसक बखत

पदबाि हिाउन सकनछ ।

तर तयसरी हिाउन चघ सनजलाई सफाई पश गन मनाससि मौका उपलध गराउन पनछ ।

(४) उपदफा (१) को खणड (क) िा (ि) बमोचजम ससमसतको धयकष र सदथय हन दहाय बमोचजमको योगयता पगको हन पनछ :-

(क) नपाली नागररक

(ख) मानयता परापत विशवविदयालयबाि कन विषयमा कमतीमा थनातक उपासध हाससल गरी समबचनधत कषरमा कमतीमा पनर िषन काम गरी खयासत परापत गरको,

(ग) सल िालिलन भएको, (घ) सनातन धमन परमपरापरसत आथिा र विशवास भएको, (ङ) कमतीमा िालीस िषन उमर परा भएको ।

७. सदथयको योगयता : दहायको कन वयचकत ससमसतको धयकष र सदथय हन योगय मासननछ :-

(क) दामासाहीमा परको, (ख) मानससक कपमा थिथि रहको, (ग) धासमनकथिलसगको ठककापटटामा सलगन िा धासमनकथिललाई बझाउन पन

रकम बझाउन बाकी रहको, (घ) भरट ािार, जबरजथती करणी, मानि बिसबखन तिा ओसारपसार, लाग औषध

सबकरी वितरण तिा सनकासी िा पठारी, समपचि शदधीकरण, राहदानी दकपयोग, पहरण समबनधी कसर, सङगदठत पराध िा नसतक पतन दचखन नय फौजदारी कसरमा सजाय पाई िा कन कसरमा जनम कद िा बीस िषन िा सोभनदा बढी कदको सजाय पाई तयथतो फसला चनतम भएको,

(ङ) धासमनकथिलको वहत विपरीत काम गरको, (ि) सनातन धमन परमपरामा नरहको ।

८. धयकष िा सदथयको पद ररकत हन िथिा : दहायको कन िथिामा ससमसतको धयकष िा सदथयको पद ररकत भएको मासननछ :-

(क) दफा 7 मा उचललचखत कन योगयता भएमा, (ख) सनजल राजीनामा ददएमा, (ग) सनजको पदािसध समापत भएमा,

25

(घ) सबना सिना िा मनाससि कारण सबना ससमसतको बठकमा लगातार तीन पिकसमम नपचथित भएमा,

(ङ) दफा 6 को उपदफा (3) बमोचजम नपाल सरकारल हिाएमा, (ि) सनजको मतय भएमा ।

९. ससमसतको काम, कतनवय र सधकार : ससमसतको काम, कतनवय र सधकार दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) गठी समबनधी नीसत, कायनकरम तिा बजि थिीकत गन,

(ख) परासधकरण िा गठीको लासग कन नदान, दान दातवय, िल िल समपचि परापत गन,

(ग) परासधकरणको काम कारबाहीको रखदख, सनयनरण, वयिथिापन गन,

(घ) विदवत सभाल ददएको राय, सललाह, सझाि कायाननियन गन, गराउन,

(ङ) लखा परीकषण परसतिदन उपर छलफल गरी बरज फछयौि तिा समपरीकषण गन गराउन,

(ि) यस ऐन बमोचजम सनजी गठीलाई सािनजसनक गठीमा पररणत गरी सञचालन गन, गराउन,

(छ) धमन र सथकसत समबनधी नीसतमा राय परामशन ददन,

(ज) धासमनक तिा साथकसतक पयनिन परिदधनन गनन समिदध सनकायसग समनिय र सहकायन गन,

(झ) थिीकत नीसत तिा कायनकरम कायाननियन गन, गराउन र नगमन गन,

(ञ) गठीको आमदानी समबचनधत गठीको कायनमा खिन गन, गराउन,

(ि) राजगठी र सािनजसनक गठीको पजा पदधसत (ददिम) तिा खिनको दरबनदी थिीकत गन,

(ठ) राजगठी र सािनजसनक गठीको बनदोबथत िा सञचालन गन,

(ड) यस ऐन नतगनत परासधकरणलाई भएको सधकारको परयोग गन,

(ढ) तोवकए बमोचजमका नय काम गन ।

१०. ससमसतको बठक र सनणनय : (१) ससमसतको बठक आिशयकता नसार बथनछ ।

(२) ससमसतको बठक धयकषल तोकको समसत, समय र थिानमा बथनछ ।

(३) ससमसतको कल सदथय सङखखयाको पिास परसतशतभनदा बढी सदथयहक उपचथित भएमा ससमसतको बठकको लासग गणपरक सङखखया पगको मासननछ ।

(४) ससमसतको बठकको धयकषता ससमसतको धयकषल गनछ र सनजको नपचथिसतमा बठकमा उपचथित सदथयहकल आफहकमधयबाि छानको सदथयल बठकको धयकषता गनछ ।

26

(५) ससमसतको बठकमा बहमतको राय मानय हनछ र मत बराबर भएमा बठकको धयकषता गन वयचकतल सनणानयक मत ददनछ ।

(६) ससमसतल आिशयकता नसार समबचनधत विशषजञ िा पदासधकारीलाई ससमसतको बठकमा आमनरण गनन सकनछ ।

(७) ससमसतको बठक समबनधी नय कायनविसध ससमसत आफल सनधानरण गर बमोचजम हनछ ।

११. परमख कायनकारी सधकत : (१) नपाल सरकारल मानयता परापत विशवविदयालयबाि कन विषयमा कमतीमा थनातक उपासध हाससल गरको र वयिथिापनको कषरमा कमतीमा दश िषनको नभि भएको नपाली नागररक मधयबाि एक जनालाई परासधकरणको परमख कायनकारी सधकतको पदमा सनयकत गनछ ।

(२) परमख कायनकारी सधकतको पदािसध पाि िषनको हनछ र सनजलाई एक पिकको लासग पनः सनयकत गनन सवकनछ ।

१२. परमख कायनकारी सधकतको काम, कतनवय र सधकार : यस ऐनमा नयर उचललचखत काम, कतनवय र सधकारको सतररकत परमख कायनकारी सधकतको काम, कतनवय र सधकार दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) दानपर, चशलापर, सलखत, परमपरा बमोचजमको धासमनक पिन, पजा, धमनलोप नहन गरी सञचालन गन, गराउन,

(ख) गठी समबनधी नीसत, कायनकरम तिा बजि तयार गरी थिीकसतको लासग ससमसत समकष पश गन,

(ग) राजगठी र सािनजसनक गठीको िल िल समपचिबाि परापत हन आमदानी धासमनक, शचकषक, सामाचजक, साथकसतक िा परोपकारी कायनमा लगाउन,

(घ) राजगठी र सािनजसनक गठीको आमदानीबाि फजल खिन घिाउन, िहािि रोकन, खिन वयिथिापन गन र आिशयकता नसार कमनिारीको दरबनदी परथताि तयार गरी ससमसत समकष पश गन,

(ङ) गठीको लगत, सलखत, परािीन गरगहना, धासमनक, साथकसतक िथतहकको सभलख राखन,

(ि) ससमसतल तोकका कायन गन, र

(छ) तोवकए बमोचजमका नय काम गन ।

१३. कमनिारी दरबनदी तिा सङगठन सरिना : (१) ससमसतल परासधकरणमा िावहन कमनिारी दरबनदी तिा सङगठन सरिनाको सनधानरण गनन पनछ ।

27

(२) उपदफा (१) बमोचजम कमनिारी दरबनदी तिा सङगठन सरिना सनधानरण गदान नपाल सरकार, िन मनरालयको सहमसत सलन पनछ ।

(३) परासधकरणमा रहन कमनिारीको सिा, शतन तिा ससबधा सबसनयममा तोवकए बमोचजम हनछ ।

पररचछद–३

विदवत सभा १४. विदवत सभाको गठन : (१) धमन, सथकसत र परमपरा समबनधी विषयमा ससमसतलाई राय, सललाह, सझाि

तिा मठ सञचालन विषयमा परामशन समत ददन परासधकरणमा दहाय बमोचजमको एक विदवत सभाको गठन हनछ :-

(क) धासमनक, साथकसतक कषरमा कमतीमा पनर िषनको नभि भएको खयासत परापत विदवान, सनातन धमनपरसत आथिा एि विशवास भई धासमनकथिल तिा मचनदर परणालीको उतिान र विकासमा परसतिदध नपाली नागररकहक मधयबाि नपाल सरकारबाि मनोनीत एक जना

- सभापसत

(ख) धयकष – सदथय

(ग) उपकलपसत, नपाल सथकत विशवविदयालय – सदथय

(घ) मानयता परापत विशवविदयालयका नपाली, इसतहास,

सथकसत र पराततति कनरीय विभागका विभागीय परमखहकमधयबाि परासधकरणबाि मनोनीत एक जना – सदथय

(ङ) कमतीमा थनातक उपासध हाससल गरको र सनातन धमनपरसत आथिािान, धासमनकथिल परणालीको उतिान र विकासको कषरमा कमतीमा पनर िषनको नभि भएको नपाली नागररकहकमधयबाि परतयक परदशबाि कमतीमा एकजना मवहला सवहत िार जनाको दरल परतसनसधति हन गरी नपाल सरकारबाि मनोनीत ठठाइस जना

– सदथय

(ि) परमख कायनकारी सधकत – सदथय सचिि

(2) उपदफा (१) को खणड (क) र (ङ) बमोचजम मनोनीत सदथयको पदािसध पाि िषनको हनछ ।

28

(3) उपदफा (१) को खणड (क) िा ( ङ) बमोचजम मनोनीत सभापसत िा सदथयको कायन समपादन सनतोषजनक नभएमा ससमसतको ससफाररसमा नपाल सरकारल सनजलाई जनसक बखत हिाउन सकनछ ।

तर, तयसरी हिाउन चघ सनजलाई सफाई पश गन मनाससि मौका ददन पनछ ।

१५. विदवत सभाको काम र कतनवय : (१) दहाय बमोचजमका विषयमा ससमसतलाई राय, सललाह ददन विदवत सभाको कतनवय हनछ :-

(क) गठी समबनधी परािीन रीसतचथिसत,

(ख) धमन र सथकसत समबनधी नीसत,

(ग) धासमनक एि साथकसतक विसध, परमपरा, (घ) मठाधीशको सनयचकत, िकाश, आिरण र मठ सञचालन, र

(ङ) ससमसतल आिशयक ठानका नय विषय ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम राय, सललाह ददन परयोजनका लासग विदवत सभाल आिशयकता नसार समबचनधत विषय विशषजञ रहको उपससमसत गठन गनन सकनछ ।

(३) विदवत सभाको नय काम र कतनवय तोवकए बमोचजम हनछ ।

१६. विदवत सभाको बठक र सनणनय : (१) विदवत सभाको बठक आिशयकता नसार बथनछ ।

(२) विदवत सभाको बठक कमतीमा िषनको एक पिक सभाको सभापसतल तोकको समसत, समय र थिानमा बथनछ ।

(३) विदवत सभाको कल सदथय सङखखयाको पिास परसतशत भनदा बढी सदथयहक उपचथित भएमा सभाको बठकको लासग गणपरक सङखखया पगको मासननछ ।

(४) विदवत सभाको बठकको धयकषता सभाको सभापसतल गनछ र सनजको नपचथिसतमा बठकमा उपचथित सदथयहकल आफहकमधयबाि छानको जषठ सदथयल धयकषता गनछ ।

(५) विदवत सभाको बठकमा बहमतको राय मानय हनछ र मत बराबर भएमा बठकको धयकषता गन वयचकतल सनणानयक मत ददनछ ।

(६) विदवत सभाको सनणनय सभाको धयकषता गन वयचकत र सदथय–सचििल परमाचणत गनछन ।

(७) विदवत सभाल समबचनधत विशषजञ िा पदासधकारीलाई सभाको बठकमा आमनरण गनन सकनछ ।

(८) विदवत सभाको बठक समबनधी नय कायनविसध सभा आफल सनधानरण गर बमोचजम हनछ ।

29

(९) विदवत सभाको सभापसत तिा सदथयल सभाको बठकमा भाग सलए िापत ससमसतल तोक बमोचजमको बठक भिा पाउन छन ।

पररचछद–४

परासधकरणको कोष तिा लखा परीकषण

१७. कोष : (१) परासधकरणको आफनो एउिा छटट कोष हनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको कोषमा दहाय बमोचजमका रकम रहनछन :-

(क) नपाल सरकार, परदश सरकार तिा थिानीय तहबाि परापत रकम,

(ख) गठीको घर जगगाबाि परापत िहाल, ठकका रकम, कत, गठीपोत, घरकर िा नय रकम,

(ग) गठी रकमको लगानीबाि परापत वयाज र मनाफा, (घ) गठी जगगाको सलखत पाररत गदान परापत हन दथतर,

(ङ) परासधकरणलाई परापत हन नय कन रकम ।

(३) परासधकरणलाई परापत हन सब गठी रकम परासधकरणको नाममा ससमसतल तोकको बङक तिा वििीय सथिा समबनधी कानन बमोचजम ईजाजत परापत ‘क’ िगनको बाचणजय बङकमा खाता खोली राखन पनछ ।

(४) परासधकरणको तफन बाि गननपन खिन कोषबाि बहोररनछ ।

१८. कषय कोषको थिापना : (१) राजगठी र सािनजसनक गठीको सञचालन तिा वयिथिापनको लासग परासधकरणको नाममा एक कषय कोष थिापना गररनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको कोषमा दहाय बमोचजमका रकम रहनछ :-

(क) गठी धीनथि जगगा गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत हदा परापत हन रकम,

(ख) गठी तनािी जगगा सबवकरबाि परापत रकम,

(ग) सधगरहण भएका गठी जगगाको परापत मआजा िा कषसतपसतनको रकम,

(घ) गठी समबनधी कन कायन गन परयोजनको लासग कसल कषय कोष थिापना गननको लासग ददएको रकम,

(ङ) कषय कोषको रकम लगानीिाि परापत हन आएको वयाज िा मनाफाको पचिीस परसतशत रकम ।

(३) कषय कोषको रकम ससमसतल तोकको बङक तिा वििीय सथिा समबनधी कानन बमोचजम ईजाजत परापत ‘क’ िगनको कन िाचणजय बङकमा मददती खाता खोली जममा गररनछ ।

30

(४) कषय कोषको रकम परासधकरणल नपाल सरकारको थिीकसत सलई आयमलक कायनमा लगानी गनन सकनछ ।

(५) परासधकरणल उपदफा (४) बमोचजम गरको लगानीबाि परापत हन वयाज िा मनाफाको रकम मधय पचिीस परसतशत रकम कषय कोषमा जममा गरी बाकी तोवकएको कायनमा खिन गनन सकनछ ।

(६) कषय कोषमा जममा भएको रकम परासधकरणल परतयक धासमनकथिलको नाममा छटटाछटट वहसाब राखन पनछ।

पररचछद– ५

परदश गठी वयिथिापन

१९. परदश गठी वयिथिापन ससमसत : (१) यस ऐनको धीनमा रही परदशसभर रहका गठी, गठी समपचि तिा धासमनकथिलको रखदख, सरकषण, वयिथिापन र समनिय गनन परतयक परदशमा परदश कानन बमोचजम परदश गठी वयिथिापन ससमसत गठन हनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा रहन सदथयहकको योगयता, योगयता तिा पदमा नरहन िथिा लगायतका नय विषय यस ऐनको परसतकल नहन गरी परदश काननमा वयिथिा भए बमोचजम हनछ।

२०. परदश गठी वयिथिापन ससमसतको काम, कतनवय र सधकार : यस ऐनमा नयर उचललचखत काम, कतनवय र सधकारको सतररकत परदश गठी वयिथिापन ससमसतको काम, कतनवय र सधकार दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) िावषनक नीसत, कायनकरम तिा बजि बनाई पाररत गन,

(ख) परदशसभरका गठी तिा धासमनकथिलको काम कारबाहीको रखदख, सनयनरण र वयिथिापन गन,

(ग) दानपर, सलखत, परमपरा बमोचजम धासमनकथिलको सनतय–पजा, पिन, धासमनक,

साथकसतक जारा, यारा आदद सञचालन गन,

(घ) थिीकत नीसत तिा कायनकरम कायाननियन र नगमन गन,

(ङ) धासमनकथिलको लासग कन नदान, दान दातवय, िल िल समपचि परापत गन,

(ि) कन गठीको काममा सोही गठीको आमदानीबाि खिन गन गराउन,

(छ) राजगठी र सािनजसनक गठीको पजा पदधसत (ददिम) तिा खिनको दरबनदी थिीकत गन,

31

(ज) परािीन गरगहना, धासमनक, साथकसतक िथतहकको लगत राखन,

(झ) धासमनक तिा साथकसतक पयनिन परबदधननका कायन गन,

(ञ) गठीको आयसरोत बढाउन आयमलक कायन गन,

(ि) गठीको जगगा सरकषण तिा वयिथिापन गन,

(ठ) तोवकए बमोचजमका नय काम गन ।

२१. परदश गठी वयिथिापन ससमसतको सचििालय : (१) परदश गठी वयिथिापन ससमसतको सचििालय भसम वयिथिा समबनधी विषय हन परदश सरकारको मनरालयमा रहनछ ।

(२) परदश गठी वयिथिापन ससमसतको कायन समपादनको लासग आिशयक पन कमनिारी परदश सरकारल उपलध गराउनछ ।

पररचछद–६

गठी तिा धासमनकथिलको थिापना, सञचालन र वयिथिापन

२२. गठी िा धासमनकथिलको थिापना तिा सनमानण गनन थिीकसत सलन पन : (१) परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भएतापसन यो ऐन परारमभ भएपसछ सािनजसनक िा सनजी गठी थिापना गनन िा धासमनकथिल सनमानण गनन िाहन नपाली नागररकल परदश गठी वयिथिापन ससमसतको थिीकसत सलन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम सनजी िा सािनजसनक कन परकारको गठी थिापना िा धासमनकथिल सनमानण गनन खोचजएको हो सोको वयहोरा सवहत उपदफा (३) तिा तोवकए बमोचजमको नय वििरण सलगन गरी परदश गठी वयिथिापन ससमसत समकष सनिदन ददन पनछ ।

(३) सरकारी जगगा, कन सङघ–सथिाको िा सनजी जगगामा गठी थिापना िा धासमनकथिल सनमानण गनन परथताि पश गदान समबचनधत जगगाको जगगाधनी दतान परमाणपजान र जगगाधनीको थिीकसतपर, सो कायनमा लागन खिन, खिन वयहोररन सरोतको परतयाभसत, थिापना िा सनमानण पिात विचचछनन कपमा सञचालन गनन लागन खिनको सरोत समत खलाउन पनछ ।

(४) उपदफा (२) बमोचजम सनिदन परापत भएमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजम छानसबन गदान थिीकसत परदान गनन उपयकत दचखएमा तोवकए बमोचजमको मयादसभर गठी िा धासमनकथिल थिापना िा सनमानण गनन थिीकसत परदान गरी सोको परमाणपर ददन सकनछ ।

(५) उपदफा (४) बमोचजम ददएको परमाणपरमा उचललचखत समयािसधसभर गठी थिापना िा धासमनकथिल सनमानण समपनन गरी सोको वििरण सवहत सो को दतानको लासग सनिदन ददन पनछ ।

(६) उपदफा (५) बमोचजम तोवकएको समयािसधसभर गठी थिापना िा धासमनकथिल सनमानण कायन समपनन हन नसकमा सोको कारण खलाई मयाद िपको लासग सनिदन परापत हन आएमा र तयथतो

32

कारण मनाससब दचखएमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजम मयाद िप गनन सकनछ ।

(७) उपदफा (५) िा (६) बमोचजम गठी िा धासमनकथिल दतानको लासग सनिदन परमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकएको दथतर सलई तोवकएको शतनको धीनमा रही गठी िा धासमनकथिल सञचालन गनन नमसत ददन सकनछ ।

(८) गठी िा धासमनकथिल सञचालन गनन नमसत दददाका बखत उपदफा (७) बमोचजम तोवकएका शतन उललङघन भएमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तयथतो नमसत जनसक बखत खारज गनन सकनछ ।

तर, नमसत खारज गनन चघ सफाई पश गन मनाससब मौका ददन पनछ ।

(९) उपदफा (८) बमोचजम नमसत खारज भएका गठी िा धासमनकथिललाई परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सािनजसनक सिना परकाशन गरी तोवकए बमोचजम परसतथपधान गराई सञचालन गनन ददन सकनछ ।

(१०) उपदफा (९) बमोचजम गठी िा धासमनकथिल सञचालन गननको लासग सिना परकाचशत गदान सञचालन गनन कसको परथताि नपरमा िा परथताि उचित नदचखएमा तयथतो गठी िा धासमनकथिलको समपचि सोही समपरदायको नचजकको धासमनकथिललाई चजममा ददन िा परदश गठी वयिथिापन ससमसत आफल परयोग गनन सकनछ ।

(११) उपदफा (१०) बमोचजम परदश गठी वयिथिापन ससमसत आफ ल तयथतो समपचि परयोग गरमा तयसबाि परापत हन आयथता दफा ४१ बमोचजमको तयािशयकीय कोषमा जममा गनन पनछ ।

(१२) उपदफा (9) बमोचजम गठी िा धासमनकथिल सञचालन गन वयचकतल तयथतो गठी थिापना िा धासमनकथिल सनमानणको उददशयमा परसतकल सर नपन गरी सञचालन गनन पनछ ।

(१३) उपदफा (१२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन आमदानी कम भएको गठी िा धासमनकथिलको सञचालन गदान दफा २५ बमोचजमको लगतमा आिशयक हरफर गरी सञचालन गनन बाधा पर याएको मासनन छन ।

२३. गठीको हक र दावयति परासधकरणमा सन : (१) यो ऐन परारमभ हन चघ कायम रहका छि गठी र सािनजसनक गठी यो ऐन परारमभ भएपसछ थितः राजगठीमा पररणत हनछन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम राजगठीमा पररणत हन छि गठी र सािनजसनक गठीको िल िल समपचि, जायजिा, दि दिीको परसतमा आददमा भइरहको गठीयारको हक र दावयति परासधकरणमा सनछ।

२४. गठीयारको सधकार थितः समापत हन : (१) यो ऐन परारमभ हदाका बखत कन समझदारी पर,

सहमसत पर, दानपर, रकका, लालमोहर, खडग सनशाना, सनद, सिाल जथता जनसक परकारका सलखत, डडा

33

दालतबाि भएका फसला, आदश, समलापर, सनणनय िा नय कन पसन सलखत िा परमपराको आधारमा पाएको गठीयारको धासमनकथिल उपरको सि सधकार यो ऐन परारमभ भए पसछ थितः समापत हनछ र गठीयारलाई सधकार परदान गन तयथता सब परकारका सलखत थितः सनचषकरय हनछन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमका धासमनकथिलको सञचालन र बनदोिथत यस ऐन बमोचजम गररनछ ।

२५. गठीको लगत पश गननपन : (१) राजगठी र सािनजसनक गठी समबदघ गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल आमदानी, खिन, धासमनकथिलको सनतय पजा, पिन पजा, उतसि, जारा, धासमनक यारा, धासमनक समपरदाय, आगम आदद खलाई उचललचखत कायनको पदधसत िा विसध (ददिम),

परयोग हन सामगरी, लागन खिन, खिन यहोररन सरोत समतको लगत उललख गरी दहायको िसधसभर परदश गठी वयिथिापन ससमसत समकष पश गनन पनछ :-

(क) यो ऐन परारमभ हदाका बखत नय सनकायमा दतान गराई िा नगराई धासमनक तिा साथकसतक उददशयल थिापना भई सञचालन गरी आएका गठी र धासमनकथिलल यो ऐन परारमभ भएको समसतल छ मवहनासभर, र

(ख) यो ऐन परारमभ भएपसछ थिापना हन धासमनकथिलल गठी, धासमनकथिल थिापना भएको समसतल नब ददनसभर ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको लगत तयार गदान धासमनकथिलको थिावपत मलय, मानयता, परिा, परिलन, परमपरा, विसध विधान, कायनविसध, दानपर, चशलापर, लगत दरबनदी तिा गठी एि धासमनकथिलको आसिनक कषमताको आधारमा गनन पनछ र मठको हकमा मठाधीशको उिरासधकारी हन भए सो समत खलाउन पनछ ।

(३) उपदफा (1) बमोचजमको लगत तयार भएपसछ परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा पश गनन चघ समबसधत गठी र धासमनकथिलल सिनसाधारणको जानकारीको लासग तोवकए बमोचजम परकाशन गनन पनछ ।

(४) उपदफा (१) बमोचजमको मयादसभर गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल लगत ददन नसकमा सोको मनाससब मावफकको कारण सवहत मयाद िप गरी पाउन सनिदन ददन सकनछ ।

(५) उपदफा (४) बमोचजम सनिदन पश भएमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल माग बमोचजमको कारण उपयकत लागमा लगत पश गन नब ददनको मयाद िप गनन सकनछ।

(६) उपदफा (१) बमोचजम लगत परापत भएपसछ परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तयथतो वििरण पश गन गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको नाम समत खलाई तोवकए बमोचजम लगत परकाशन गनन पनछ ।

34

(७) उपदफा (६) बमोचजम लगत परकाशन भएको समसतल पतीस ददनसभर सरोकारिाला िा नय वयचकतल सो लगतमा सधार गननपन भए सोको आधार र कारण खलाई सनिदन ददन सकनछन ।

(८) उपदफा (७) बमोचजम पश हन आएका सनिदन उपर परदश गठी वयिथिापन ससमसतल छानसबन गरी परकाचशत लगतमा सधार गनन पन भए गरी समबचनधत गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतलाई परापत लगत दतान भएको परमाणपर ददन पनछ ।

(९) उपदफा (५) बमोचजमको मयादसभर पसन लगत पश नगरमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतदवारा सञचासलत गठी िा धासमनकथिल सािनजसनक गठीको कपमा दतान गरी यस ऐन बमोचजम सञचालन र बनदोबथत गनन, गराउन सकनछ ।

(१०) उपदफा (९) बमोचजम कन गठी िा धासमनकथिल सञचालन र बनदोबथत गनन गराउनको लासग परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सािनजसनक सिना परकाचशत गरी परसतथपधानको आधारमा तोवकए बमोचजम सञचालन र बनदोबथतको चजममा ददन सकनछ ।

(११) उपदफा (९) र (१०) बमोचजम सञचालन र बनदोबथत गनन चजममामा सलन पकषल तयथता गठी िा धासमनकथिलको सनतय, पिन पजा आददमा परसतकल सर नपर याउन गरी सञचालन गनन पनछ ।

(१२) यस ऐन बमोचजम गठी िा धासमनकथिलको गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल गठी दतान तिा निीकरण गदान तोवकए बमोचजम दथतर बझाउन पनछ ।

(१३) उपदफा (९) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन मनाससब मावफकको कारण सवहत समबचनधत गठी िा धासमनकथिलको गठीयार, सञचालक िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल उपदफा (१०) बमोचजम सिना परकाशन हन चघ लगतको वििरण ददन आएमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकएको शलक सलई उपदफा (8) बमोचजम गठी लगतमा दतान गरी परमाणपर ददन सकनछ र तयथतो कायनमा लागन खिन लगत ददनबाि सल उपर गनन सवकनछ ।

(१४) गठी सञचालकको योगयता, योगयता, सखया र शतन तोवकए बमोचजम हनछ र तयथतो शतन विपररत हन गरी धासमनकथिल सिालन गरमा एकलाख रपयासमम जररिाना हनछ ।

२६. धासमनकथिलको समपचि हन : (१) दाताल धासमनकथिल र धासमनकथिलको कामको लासग राचखददएका िा ददएका समपचि, धासमनकथिलमा िढाएका भिी, गरगहना, सन, िादी लगायतका नगदी िा चजनसी र धासमनकथिलमा कसल ददएको दचकषणा समत धासमनकथिलको समपचि हनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको समपचिमा कसल दािी गनन पाउन छन।

(३) उपदफा (१) बमोचजमको समपचि तोवकए बमोचजम धासमनकथिलको कोषमा आमदानी बासधनछ ।

35

२७. धासमनकथिलको िगीकरण : (१) परासधकरणल धासमनकथिलको सञचालन एि वयिथिापन गन परयोजनको लासग तोवकए बमोचजमको िावषनक कल आय भएका धासमनकथिललाई दहाय बमोचजम िगीकत गरी सिी परकाशन गनन पनछ :-

(क) “क” िगन, (ख) “ख” िगन, (ग) “ग” िगन, (घ) “घ” िगन, (ङ) “ङ” िगन, (ि) “ि” िगन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम िगीकरण भएका धासमनकथिलको लगातार तीन िषनसमम मासिललो िगनको रकम बराबर आय परापत हन आएमा परासधकरणल तयथता धासमनकथिललाई सो भनदा मासिललो िगनको धासमनकथिलमा समािश गनन सकनछ ।

(३) उपदफा (१) बमोचजमको धासमनकथिल िगीकरणको आधारहक परासधकरणल परतयक पाि िषनमा पनरािलोकन गनन सकनछ ।

(४) यस ऐन बमोचजमको गठी वयिथिापन तिा नय बनदोबथती गदान “क” िगनका धासमनकथिलको हकमा परासधकरणल र नय िगनका धासमनकथिलको हकमा समबचनधत परदशको गठी वयिथिापन ससमसतल गनछ ।

२८. धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत : (१) परदश गठी वयिथिापन ससमसतल आफ मातहत वयिथिापन तिा बनदोबथत गरका एक िा एकभनदा बढी धासमनकथिलको वयिथिापन गनन तोवकए बमोचजम बढीमा एघार जना सदथय रहन गरी धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत गठन गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत गठन हन नसकमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजम परसतथपधान गराई दफा २९ बमोचजमको योगयता परा भएका कन वयचकतलाई कन धासमनकथिलको सञचालन र वयिथिापनको चजममा ददन सकनछ ।

२९. सदथयको योगयता : धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको सदथय हन दहायको योगयता परा भएको हन पनछ :-

(क) सनातन धमन परमपरापरसत आथिा र विशवास भएको, (ख) धासमनकथिल रहको कषरमा रामरो खयासत र सल िालिलन भएको, (ग) धासमनकथिलको थिापना, सनमानण, जीणोदवार, पननसनमानण िा विकास तिा

धासमनकथिलको पिन, पजा, जारा जथता उतसिमा उललखनीय योगदान पर याएको,

36

(घ) धासमनकथिलको पजा, जारा, यारा, उतसिमा रिी भएको ।

३०. सदथयको योगयता : दहायका वयचकत धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको सदथय हन योगय हनछ :-

(क) दामासाहीमा परको, (ख) मानससक कपमा थिथि रहको, (ग) धासमनकथिलसगको ठककापटटामा सलगन भएको िा धासमनकथिललाई बझाउन

पन रकम बझाउन बाकी भएको, (घ) भरट ािार, जबरजथती करणी, मानि बिसबखन तिा ओसारपसार, लाग औषध

सबकरी वितरण तिा सनकासी िा पठारी, समपचि शदधीकरण, राहदानी दकपयोग, पहरण समबनधी कसर, सङगदठत पराध िा नसतक पतन दचखन नय फौजदारी कसरमा सजाय पाई िा कन कसरमा जनम कद िा बीस िषन िा सोभनदा बढी कदको सजाय पाई तयथतो फसला चनतम भएको,

(ङ) धासमनकथिलको वहत विपरीत काम गरको, (ि) धासमनकथिलको कमनिारी, कामदार िा धासमनकथिलबाि कन पाररशरसमक िा

सिा पाइरहको, (छ) मादक पदािन िा लाग पदािनको दवयनसनी भएको, (ज) तीस िषन उमर परा नभएको, (झ) सनातन धमन परमपरामा नरहको, (ञ) गर नपाली नागररक ।

३१. धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको काम र कतनवय : धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको काम र कतनवय दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) सधकार परापत वयचकतल मागको धासमनकथिलको सभलख, लखा, आय–वयय,

समपचि, चजममिारी, दावयति, कोष आदद पश गन ,

(ख) सधकार परापत वयचकतल धासमनकथिल िा तयसको िल िल समपचि, कोष,

लखा, आय–वयय, समपचि, दावयति लगायतका विषयमा सनरीकषण गनन िाहमा सनजलाई आिशयक सहयोग गन,

(ग) यस ऐनमा वयिथिा भए बमोचजम परासधकरण िा सधकार परापत सधकारी िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल ददएको आदश िा सनदशन पालना गन,

(घ) धासमनकथिल परसतको आथिा, विशवास तिा समाजमा नसतक आिरण कायम राखन भकतजनको आिसधक भला, भजन, कीतनन तिा धासमनक परििन गन,

37

समबचनधत धासमनक समपरदायको सनसमि उपयकत कायनकरम सञचालन तिा धासमनकथिलको परिार परसार गन,

(ङ) धासमनकथिलको वयिथिापन, लगत दरबनदी बमोचजम काम र धासमनकथिलको परशासन गन,

(ि) यस ऐन बमोचजम धासमनकथिलको सिोिम वहतलाई धयानमा राखी धासमनकथिलको समपचिको सदपयोग गन, गराउन,

(छ) परदश गठी वयिथिापन ससमसतको थिीकसत सलई पजा आददमा सिा शलक सनधानरण गन,

(ज) बली ददन तिा नररिल आदद फिाउन थिान तोकन,

(झ) धासमनकथिल पररसरमा छायाङकन िा नय वकरयाकलाप गनन िा धासमनकथिलको नाममा कमपनी, फमन िा उदयोग खोलन िाहनल धासमनकथिललाई ददन पन शलक तोकन,

(ञ) धासमनकथिल परसतको आथिा, विशवास र भािनाको परसतकल हन कायन गन कमपनी, फमन िा उदयोगल धासमनकथिलको नाम परयोग गनन नपाउन गरी रोकन,

(ि) धासमनकथिलको थिीकसत नसलई तयथतो धासमनकथिलको नाम परयोग गरी आफनो कमपनी, फमन िा उदयोगको नाम राखनलाई पिक वपचछ पचिीस हजार रपयासमम जररिाना गनन र सो रकम तयथता कमपनी, फमन िा उदयोग िा थिासमतििालाको समपचि रोकका राखी सरकारी बाकी सरह सल उपर गन,

(ठ) धासमनकथिलको वहत हन नय कायन गन ।

३२. रोक लगाउन सकन : (१) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिल पररसरसभर िा धासमनकथिलदचख तोवकएको कषरसमम दहायका कायन गनन रोक लगाउन सकनछ :-

(क) मददरा िा नय लाग पदािन, िरोि, सबडी, खनी, गटखा लगायतका सतीजनय पदािन सबकरी वितरण, सञचय तिा ओसारपसार तिा उपभोग,

(ख) मददरा तिा लाग औषध उतपादन गनन, (ग) लाग औषध बनाउन िा परयोग हन िनथपसतको खती, (घ) मददरा, लाग औषधको खररद, सबकरी–वितरण िा परयोग,

(ङ) माछा, मास िा माछा–मासजनय खादय पदािनको सबकरी–वितरण, सञचय, तयारी र उपयोग, र

(ि) जिा, तास, चिठठा आदद बाजीजनय खल खलन।

38

(२) उपदफा (१) विपरीत कायन गन वयचकतलाई परिसलत कानन बमोचजम कारिाही हनछ ।

३३. पजारी तिा कामदारको सनयचकत : (१) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिलको पजारी तिा धासमनक कतय गन कामदार सनयचकत गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम पजारी तिा धासमनक कतय गन कामदार सनयचकत गदान धासमनकथिलको आगममा आधाररत भएर गनन पनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम सनयचकत गदान धासमनकथिलको आगम, परमपरा र परिाको बारमा जञान भएको वयचकतलाई परािसमकता ददन पनछ ।

(४) धासमनकथिलको पजारी हन सामानयतयाः दहाय बमोचजमको योगयता परा भएको हन पनछ :-

(क) धासमनकथिलको आगम नसार पजा आददका मनर र शलोकपाठ गनन सकन,

(ख) सल िररर र आिरण भएको, (ग) सपतवयसनबाि मकत,

(घ) सरिा रोगल गरथत नभएको।

(५) उपदफा (१) बमोचजम सनयकत हन पजारी तिा कामदारको दरबनदी थिीकसत, सनयचकतको परवकरया, पाररशरसमक, काम, कतनवय, आिरण, सजाय र सिाका नय शतन तिा सविधा तोवकए बमोचजम हनछ ।

३४. धासमनकथिलको कोष : (१) धासमनकथिललाई परापत हन दहाय बमोचजमका रकम समबचनधत धासमनकथिलको कोषमा जममा गररनछ:-

(क) नपाल सरकार, परदश सरकार िा थिानीय तहबाि परापत रकम,

(ख) समबचनधत गठी जगगाको कत िा गठीपोत िापत परापत रकम,

(ग) समबचनधत गठीको घर जगगाको बहाल िापत परापत रकम,

(घ) धासमनकथिलमा िढाएको भिी, सन, िादी तिा नय नगदी िा चजनसी िापत परापत रकम,

(ङ) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल ददएको सिा िा पजा िापत परापत सिा शलकको रकम,

(ि) कषय कोषको रकमबाि परापत हन वयाजको तोवकए बमोचजमको रकम,

(छ) कन थिदशी वयचकत िा सथिाल ददएको सहयोग, नदान िा दान िापत परापत रकम,

(ज) नय कन शरोतबाि परापत रकम ।

39

(२) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिल कोषमा जममा भएको रकमको पनर परसतशत रकम “क” िगनको धासमनकथिलको हकमा परासधकरण र नय िगनको धासमनकथिलको हकमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा आसिनक िषन समापत भएको तीन मवहनासभर बझाउन पनछ ।

(३) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल उपदफा (२) बमोचजमको रकम नबझाएमा परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजम खाता रोकका राखी उकत रकम सल उपर गनन सकनछ ।

(४) उपदफा (२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन “क”, “ख” र “ग” िगनका धासमनकथिलल तोवकए बमोचजमको रकम तोवकए बमोचजमको कोषमा िप योगदान गनन पनछ ।

(५) उपदफा (२) र (४) बमोचजमको रकम सनधानरण गदान धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिल सनमानण, चजणोदधार, ममनत समभार िा पनसननमानण गनन कसल ददएको रकम समािश नगरी सनधानरण गनन पनछ ।

३५. धासमनकथिलको आय वयय : (१) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिलको आय वययको नमासनत वििरण आसिनक िषन समापत हनभनदा नब ददन गाि तोवकए बमोचजम परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा पश गनन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको पश गररन वििरणमा नय कराको सतररकत दहायका करा समािश गनन पनछ :-

(क) पजा, जारा, उतसि आददको लासग खिन, (ख) भोग रागको लासग खिन, (ग) पजारी कमनिारीको पाररशरसमक र सविधा, (घ) सनमानण, पनसननमानण, ममनत, चजणोदधार आददको लासग खिन, (ङ) दशननािी, तीिनयारीको सविधा परबनधको लासग खिन, (ि) धासमनकथिलको समपचि र दावयति,

(छ) कायन सञचालन मौजदात ।

(३) उपदफा (२) बमोचजमको वििरण तयार गदान धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल परशाससनक खिनको लासग धासमनकथिलको कल आमदानीको पचिीस परसतशतभनदा बढी नहन गरी छट याउन पनछ ।

(४) दई लाखभनदा बढी आमदानी हन धासमनकथिलल कल आमदानीको पचिीस परसतशतभनदा बढी रकम उपदफा (२) को खणड (घ) बमोचजम धासमनकथिलको सनमानण, पनसननमानण, ममनत,

चजणोदधारको खिनको लासग छटटयाउन पनछ ।

40

(५) उपदफा (४) बमोचजम छट याइएको रकम तयस आसिनक िषनसभर खिन हन नसकमा सो रकम चजणोदधार पनसननमानण कोषमा जममा गनन पनछ ।

(६) उपदफा (१) बमोचजम पश भएको वििरणको थिीकसत तिा परक िा सशोधन बजि,

खिन समिनन समबनधी वयिथिा तोवकए बमोचजम हनछ ।

३६. थिीकसत सलनपन : (१) धासमनकथिलको िल समपचि तीन िषनभनदा बढी िसधको लासग बनदोबथत गदान िा िावषनक पािलाख रपयाभनदा मासिको ठकका, बहाल, भ–बहाल, सलज आददमा दददा समबचनधत धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल परदश गठी वयिथिापन ससमसतको पिन थिीकसत सलन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको पिन थिीकसत सलन समबनधी वयिथिा तोवकए बमोचजम हनछ ।

३७. धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको सनयचकत : (१) परासधकरणल “क” िगनको धासमनकथिलको र परदश गठी वयिथिापन ससमसतल “ख” र “ग” िगनको धासमनकथिलको लासग धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनयकत गनन सकनछ ।

(२) “घ”, “ङ” र “ि” िगनको धासमनकथिलमा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल परदश गठी वयिथिापन ससमसतको थिीकसत सलई कसलाई धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको कामको चजममा ददन सकनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम चजममिारी परापत वयचकतल धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीलाई भए सरहको कतनवयको पालना तिा सधकारको परयोग गनन पाउनछ ।

(४) यस दफा बमोचजम धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनयकत गन परयोजनको लासग धासमनकथिललाई समहकत गरी एकभनदा बढी धासमनकथिलको लासग एकजना मार धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनयकत गनन सवकनछ ।

(५) उपदफा (१), (२) र (३) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन दहायका िथिामा राजगठी र सािनजसनक गठीको कन धासमनकथिल झ वयिचथित कपबाि सञचालन गनन तोवकएका शतनका धीनमा रही परदश गठी वयिथिापन ससमसतल समिदघ धासमनक समपरदायको कसलाई धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको काम, कतनवय र सधकारको पालना तिा परयोग गनन पाउन गरी चजममा ददन सकनछ :-

(क) धासमनकथिल र सनातन परमपराको परिार परसार बढन,

(ख) भकत र दशननािीको सखया िवदध हन,

(ग) धासमनकथिल परसतको आथिा र विशवास सभिवदध हन, र

(घ) आसिनक िथिा सदढ हन ।

41

(६) यस दफा बमोचजम सनयकत हन धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनातन धमन परसत आथिा र विशवास भएको हन पनछ।

(७) धासमनकथिल वयिथिापन सधकारील धासमनकथिलको समपणन िल िल समपचिको सभलख, लखा र नय सलखत, गरगहना, मलयिान सामगरी, नगदी, कोष र र समपचिको सभलख दरथत राखन पनछ ।

३८. धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको काम, कतनवय र सधकार : यस ऐन बमोसमज सनयकत धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीको काम, कतनवय र सधकार दहाय बमोचजम हनछ :-

(क) धासमनकथिलमा परापत हन सब रकम धासमनकथिल कोषमा जममा गन,

(ख) धासमनकथिल परसतको आथिा र विशवास सभिवदधको लासग भकतहकको थियसिी सथिा बनाउन, भजन, कीतनन तिा नय धासमनक कतयहक गन गराउन,

(ग) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल यस ऐन बमोचजम गरका सनणनय कायाननियन र पालना गन ।

३९. परसतिदन पश गनन पन : (१) दहायको सब िा कन िथिा विदयमान छ भनन लागमा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारील सोको आधार र कारण खलाई सनणनयमा पनविनिारको लासग तयथतो सनणनय भएको सात ददनसभर धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत समकष परसतिदन पश गनन पनछ :-

(क) यो ऐन र परिसलत काननल ददएको सधकारकषर नाघी सनणनय गरको िा आफलाई परापत सधकारको दकपयोग गरी सनणनय भएमा,

(ख) सनणनय कायाननियन गदान धासमनकथिललाई हासन नोकसानी हन भएमा, (ग) मानि जीिन, थिाथय र सरकषामा खतरा पगन िा दङगा भडकन िा शाचनत

सरकषामा खलल पगन भएमा, र

(घ) धासमनकथिलको वहत परसतकल भएमा ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम परसतिदन परापत भएको तीस ददनसभर सो परसतिदनमा उचललचखत विषयमा पनविनिार गरी धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल उपयकत सनणनय गनन पनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजमको िसधसभर धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल कन सनणनय नगरमा िा रविपणन सनणनय गरको दचखएमा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारील परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा परसतिदन पश गनन पनछ ।

(४) उपदफा (३) बमोचजम परापत परसतिदनको धययन गरी सो समबनधमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीलाई आिशयक सनदशन ददन सकनछ ।

42

(५) उपदफा (४) बमोचजम परापत सनदशनको धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारील पालना गनन पनछ ।

४०. धासमनकथिल सञचालन समबनधी विशष वयिथिा : (१) यस पररचछदमा नयर जनसक करा लचखएको भए तापसन राजगठी र सािनजसनक गठीको कन धासमनकथिल वयिचथित कपबाि सञचालन गनन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनयचकत गनन आिशयक दखमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजम परथताि आहवान गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको माग गररन परथतािकको योगयता, धासमनकथिल सञचालन र वयिथिापनका शतन, परथताि मलयाङकन गन आधार तोवकए बमोचजम हनछ ।

(३) उपदफा (१) बमोचजम माग भएको परथताि उपर तोवकए बमोचजम मलयाङकन गरी आिशयक शतन तोकी तयथता धासमनकथिलको धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी सनयचकत गनन सकनछ ।

(४) यस दफा बमोचजम धासमनकथिल सञचालन गन वयचकतल यस ऐन बमोचजम धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीलाई भएको कतनवयको पालना र सधकारको परयोग गनन सकनछ ।

४१. तयािशयकीय कोषको थिापना : (१) कन आमदानी नभएका िा तोवकएको रकमभनदा कम आमदानी भएका धासमनकथिलको सञचालन र वयिथिापनमा सहयोग पर याउन एउिा तयािशयकीय कोषको थिापना गररनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको कोषमा दहाय बमोचजमका रकम जममा गररनछ :-

(क) नपाल सरकारबाि परापत रकम,

(ख) दफा 3४ को उपदफा (४) बमोचजमको िप योगदानको रकम,

(ग) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतबाि परापत रकम,

(घ) दान िा नदान िा सहयोगबाि परापत रकम,

(ङ) नय शरोतबाि परापत भएको रकम ।

(३) उपदफा (२) बमोचजमको कोषको रकमबाि परासधकरणल तोवकएको भनदा कम आमदानी भएका राजगठी र सािनजसनक गठीका धासमनकथिलका लासग तोवकए बमोचजम दामासाहील वितरण गनन सकनछ ।

(४) कसल उपदफा (१) बमोचजमको तयािशयकीय कोषको लासग एक लाख रपयाभनदा बढी रकम ददएमा तयथतो रकम परापत गन धासमनकथिलमा एक िषनसमम सनजको नाममा पजा आदद गन वयिथिा समलाउन सवकनछ ।

43

४२. राषटर सिक मासनन : यस ऐन बमोचजम सनयकत हन ससमसतका सदथय, परदश गठी वयिथिापन ससमसतका सदथय, धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका सदथय, गठीयार तिा धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी एि धासमनकथिलका कमनिारी तिा कामदार राषटरसिक मासननछन ।

४३. थियसिी हन : (१) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका सदथय कन पाररशरसमक नसलन गरी धासमनकथिलको सिामा थियसिीको कपमा रहनछन ।

(२) धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको सदथयल धासमनकथिलको काममा आउदा जादा तोवकए बमोचजमको भरमण खिन बाहक नय कन पाररशरसमक पाउन छनन ।

पररचछद– ७

मठ समबनधी वयिथिा ४४. मठाधीश समबनधी विशष वयिथिा : (१) मठाधीशल यस ऐन बमोचजम धासमनकथिल वयिथिापन

ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन सधकारीलाई तोवकएको काम, कतनवय िा सधकार परयोग गनन पाउनछ ।

(२) मठ र मठसग आिदध धासमनकथिलको हकमा दफा २२, २७, २८, ३६, ३७ र ४० को वयिथिा लाग हन छन।

४५. दचकषणा तिा उपहार : (१) कसल वयचकतगत कपमा मठाधीशलाई ददएको दान–दचकषणा, उपहार जथता िल िल समपचिको छटटाछटट सभलख राखन पनछ र तयथतो समपचि मधय मठाधीशल नगदी िा चजनसी परकसतको समपचि मठको उददशय परासपत गनन तिा परिार परसारको काममा खिन गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम खिन गरी बाकी रहको समपचि मठाधीशको शषपसछ मठको हनछ र सनजको हकिालाल दािी गनन पाउन छन ।

(३) उपदफा (१) बमोचजमको जगगा जमीन जथता िल समपचि समबचनधत मालपोत कायानलयल मठको नाममा दतान गररददन पनछ ।

(४) उपदफा (१) िमोचजम मठाधीशलाई वयचकतगत कपमा ददएको समपचि बाहक मठको वहतको लासग परापत हन दान, उपहार, िनदा तिा सहयोग जथता िल िल समपचिको छटटाछटट सभलख राखनपनछ ।

(५) उपदफा (४) बमोचजम परापत हन आएको समपचिको सभलख परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल माग गरमा जनसक बखत उपलध गराउन मठाधीश िा सधकार परापत सधकारीको कतनवय हनछ ।

४६. मठाधीशको सनयचकत : (१) मठका सथिापकल मठ थिापना गदानका बखतको सनयममा लचखएको उिरासधकारीको करम बमोचजमको वयचकत िा दफा ५० बमोचजमको उिरासधकारीलाई ससमसतल मठाधीश पदमा सनयचकत गनछ ।

44

(२) उपदफा (१) बमोचजम मठ सथिापकल सनयम नबनाएको िथिामा दफा २५ बमोचजम पश गरको पदधसत बमोचजम र तयथतो पदधसत पसन नभएको िथिामा विदवत सभाको ससफाररसमा परमख कायनकारी सधकतल तोवकए बमोचजम सािनजसनक सिना परकाशन गरी दफा ४७ बमोचजमको योगयता भएको वयचकतलाई ससमसतल मठाधीश पदमा सनयचकत गनछ ।

(३) दफा ४९ बमोचजम मठाधीशको पद ररकत भएको िथिामा उपदफा (१) िा (२) बमोचजम मठाधीश सनयकत नभएसमम विदवत सभाको ससफाररसमा परमख कायनकारी सधकतल थिायीकपमा मठाधीश सनयचकत गनन सकनछ ।

४७. मठाधीशको योगयता : मठाधीशको पदमा सनयकत हन दहायको योगयता परा भएको हनपनछ :-

(क) धमन र दशनन समबनधी आधारभत जञान भएको, (ख) मठसग समबचनधत धासमनक दशनन, सावहतय र समपरदाय समबनधी जञान भएको, (ग) िलालाई मठ नकलको धासमनक विसध–विधान र जञान ददन सकन कषमता

भएको, (घ) धासमनक भािना नकपको नशासन भएको, (ङ) नसतक आिरण भएको ।

४८. मठाधीशलाई हिाउन सवकन : (१) दहायका कन आधारमा ससमसतल मठाधीशलाई हिाउन सकनछ :-

(क) शारीररक िा मानससक थिथिताका कारण मठको कायन सञचालन गनन समिन भएमा,

(ख) मठ नकल धासमनक आिरणको पालना नगरमा, (ग) फौजदारी सभयोगमा दालतबाि दोषी परमाचणत भएमा, (घ) मठको समपचि दकपयोग गरको िा मठ परसत विशवास नरहमा, (ङ) आफनो कतनवय परा नगरको िा परापत सधकार र कामको दकपयोग गरमा, (ि) मठको परिा, परमपरा, धासमनक समपरदाय र थिावपत मलय मानयता परसतकल

कायन गरमा, (छ) आिरणमा नरहमा, (ज) धासमनक आथिामा आघात पगन कायन गरमा ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम हिाउन पिन सनजलाई सनिाईको मौका ददन पनछ ।

तर सनिाईको मौका दददा मठाधीशल आफ विरदधको परमाण नट गन, मठ परसत नाथिा फलाउन िा नय यथत कन कायन गन िथिा दचखएमा सनजलाई ततकाल सनलमबन गनन सवकनछ ।

45

(३) उपदफा (२) बमोचजम सनलमबन गदान दई मवहनाभनदा बढी गनन हदन र सो िसधसभर कारबाहीको िङगो लगाई सकन पनछ ।

(४) यस दफा बमोचजम ससमसतल गरको सनणनयमा चिि नबझन पकषल सो उपर पतीस ददनसभर समबचनधत उचि दालतमा पनरािदन ददन सकनछ ।

४९. मठाधीशको पद ररकत हन : मठाधीशको पद दहायको िथिामा ररकत हनछ :-

(क) दफा ४७ बमोचजमको योगयता नपगमा,

(ख) सनजल आफनो पदबाि राजीनामा ददएमा, (ग) दफा 4८ बमोचजम सनजलाई पदबाि हिाएमा, (घ) सनजको मतय भएमा ।

५०. उिरासधकारीको मनोनयन : (१) मठाधीशल दफा ४७ बमोचजमको योगयता भएको वयचकतलाई आफनो उिरासधकारी मनोनयन गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम मठाधीशल आफनो उिरासधकारी मनोनयन गरको सिना परमख कायनकारी सधकत माफन त विदवत सभालाई ददन पनछ ।

(३) विदवत सभाल उिरासधकारीको योगयता लगायतका विषयमा तोवकए बमोचजम छानसबन गरी तयथतो मनोनयनलाई मानयता परदान गनन सकनछ ।

(४) उपदफा (३) बमोचजम विदवत सभाल मानयता नददएसमम मठाधीशको उिरासधकारीको मनोनयन पणन भएको मासनन छन ।

५१. सनदशन ददन सकन : (१) मठको समपचि दकपयोग भएको िा मठ सञचालनमा मठाधीशल गमभीर लापरिाही गरको भनन कन माधयमबाि परमख कायनकारी सधकतलाई सिना परापत भएमा र तयथतो सिना परिमदवट मा न भरपदो र विशवसनीय दचखएमा सनजल सो समबनधी आधार र कारण खलाई राय सवहतको परसतिदन ससमसत समकष पश गनन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम पश भएको परसतिदनमा औलयाइएका विषयमा ससमसतल मठको वयिथिापन गनन गराउन कायनकारी परमखलाई दहाय बमोचजम आिशयक सनदशन ददन सकनछ :-

(क) विदवत सभाको ससफाररसमा योगय वयचकत सनयकत गरी मठ सञचालनको चजममा ददन,

(ख) मठ वयिथिापनको लासग बढीमा पाि सदथय रहको ससमसत गठन गरी ससमसतको काम, कतनवय र सधकार तोकन,

(ग) आिशयक नय कराहक गन ।

(३) उपदफा (२) को खणड (ख) बमोचजम ससमसत गठन गदान सोही मठसग समिदध िा दश िषनदचख सो मठको सिामा सनःथिािन कपमा सलगन वयचकत सचममसलत ससमसत गठन गनन पनछ ।

46

पररचछद–८

गठी तनािी जगगाको बनदोबथत

५२. गठी तनािी जगगा : (१) परासधकरणल दहायको आधारमा गठी तनािी जगगाको िगीकरण गनछ :-

(क) रावषटरय िा नतरावषटरय महतिका दवट ल महतिपणन समपदा कषरसभरका, (ख) वयिसावयक महततिका, (ग) बाली ठकका लगायतबाि सनयसमत आय परापत भइरहका, (घ) नय ।

(२) उपदफा (१) को खणड (क) बमोचजमको जगगा परासधकरणल धासमनकथिलको मानयतामा आि नआउन गरी सरकषण गनन, गराउन पनछ ।

(३) परासधकरणल उपदफा (१) को खणड (ख) बमोचजमका जगगामा दहाय बमोचजम गनन गराउन सकनछ :–

(क) आफन लगानीमा पिानधार सरिना सनमानण गरी बहालमा ददन,

(ख) सािनजसनक, सनजी, साझदारीमा िा सनजी लगानीमा पिानधार सरिना सनमानण,

सञचालन र हथतानतरण गन गरी सलजमा ददन,

(ग) जगगा न बहालमा ददन ।

(४) परासधकरणल उपदफा (१) को खणड (ग) बमोचजमका जगगामा कवष, पशपछीपालन,

मतथयपालन आददको लासग तोवकए बमोचजम ठककामा ददन सकनछ ।

(५) परासधकरणल उपदफा (१), (२) र (३) बमोचजमको कायन गदान सािनजसनक खरीद समबनधी परिसलत काननको पालना गनन पनछ ।

(६) उपदफा (१) को खणड (घ) बमोचजका जगगा तोवकए बमोचजम वयिथिापन गनन सवकनछ ।

५३. गठी तनािी जगगामा बनाएको घर : (१) यो ऐन परारमभ हन चघ गठी तनािी जगगामा कसल आफन पजी तिा शरम लगाई घर बनाई बसोबास गरको रहछ भन परासधकरणल तोकको समयसभर सो को वििरण सवहत तयथतो जगगा गठी रतानी नमबरीमा पररणत गनन परासधकरणल तोकको कायानलयमा सनिदन ददन पनछ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम पश हन आएको वििरण सवहतको सनिदन उपर छानसबन गदान मनाससि दचखएमा परासधकरणल तयथतो घर र सो घरल ििको जगगा तोवकएको कषरफलमा नबढन गरी गठी रतानीमा पररणत गनन सकनछ।

47

(३) परासधकरणल उपदफा (२) बमोचजम गठी रतानी नमबरीमा पररणत गदान सनिदकसग जगगाको हकमा रचजषटरशन परयोजनको लासग परिसलत कानन बमोचजम सनधानररत नयनतम मलय सलनपनछ ।

(४) उपदफा (३) बमोचजम ठवकएको मलय तोकको समयसभर नबझाएमा परासधकरणल तयथतो घर परिसलत कानन बमोचजम समबचनधत धासमनकथिलको नाममा थिासमति तिा भोगासधकार कायम गनछ ।

(५) उपदफा (२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन धासमनकथिल, पोखरी, पोखरीको सडल, धासमनकथिल पररसरको िाग–बगिा िा परापिनदचख जारा, पिन सञचालन हद आएको जगगा िा परासधकरणल खलला कपमा राखन आिशयक ठानका कन धासमनकथिलको तोवकए बमोचजमको जगगा वयचकतको नाममा दतान गररन छन ।

(६) उपदफा (५) बमोचजमको जगगा यो ऐन परारमभ हन चघ गठी सथिान िा समबचनधत धासमनकथिलल करार गरी बहालमा ददएकोमा सो जगगा बहाल करारमा सलन वयचकतको नाममा दतान गररन छन ।

(७) उपदफा (५) िमोचजमको जगगा कन वयचकतको नाममा दतान भएको रहछ भन समबचनधत सधकारील सो जगगाको दतान बदर गरी गठी तनािी जगगाको लगतमा दतान गनन पनछ । तयथतो जगगामा कसको घर बनको रहछ भन तयथतो घरलाई धासमनकथिलको समपचि कायम गररनछ ।

(८) परासधकरणल उपदफा (४) िा (७) बमोचजम धासमनकथिलको समपचि कायम भएको घर जगगाबाि समबचनधत वयचकतलाई हटन आदश ददन सकनछ ।

(९) उपदफा (८) बमोचजम घर जगगा खाली नगन वयचकतलाई परासधकरणल दफा ८१ बमोचजम तयथतो घर जगगाबाि हिाउनछ ।

५४. हक समापत हन : (१) यो ऐन परारमभ हन चघ कन समझदारी पर, सहमसत पर, दान पर, रकका, लालमोहर, खडग सनशाना, सनद, सिाल जथता जनसक परकारका सलखत; कन डडा दालतबाि भएका फसला, आदश, समलापर, सनणनय िा नय कन पसन सलखत िा परमपराको आधारमा गठीको जगगा, घर,

पसल, पािी, पौिा आदद बहालमा पाएको भ-बहालिाला िा बहालिालाको हक यो ऐन परारमभ भएपसछ थितः समापत भई तयथतो जगगा, घर, पसल, पािी, पौिा आददमा परासधकरणको हक कायम हनछ ।

तर,

(क) गठी सथिानल कन िसध तोकी करार िा कबसलयत गरी ददएकोमा सोही करार िा कबसलयत बमोचजम हनछ ।

48

(ख) िसध नतोकी ददइएको रहछ भन दहायको िसधसमम उपयोग गनन पाउनछ :-

() गठी सथिानको सञचालक ससमसतको सनणनयल ददएकोमा तयथतो समझौता भएको समसतल पचिीस िषन,

(आ) गठी सथिानको परशासकको सनणनयल ददएकोमा पाि िषन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम हक िा िसध समापत भएपसछ करार िा कबसलयत गरी सलन वयचकत िा सथिाल तयथता गठीको जगगा, घर, पसल, पािी, पौिा खाली गररददन पनछ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम खाली नगरमा परासधकरणल दफा 8१ बमोचजम खाली गराउन पनछ ।

(४) उपदफा (१) बमोचजम परासधकरणको हक कायम हन आएका समपचि परासधकरणल तोवकए बमोचजम सञचालन तिा वयिथिापन गनन सकनछ ।

५५. जगगा बिसबखन गनन नपाउन : (१) गठीयारल खानगी जगगा सधतो बनधक ददन िा कन परकारल हक छाडी ददन पाउन छन।

(२) उपदफा (१) बमोचजम गठीयारल सधतो बनधक िा हक छाडी ददएमा तयथतो सलखत थितः बदर भएको मासननछ।

(३) यो ऐन परारमभ हन चघ गठीयारल खानगी जगगा सधतो बनधक ददएको िा कन वयहोराल हक छाडी ददएको रहछ िा यो ऐन परारमभ भएपसछ गठीयारल सधतोबनधक ददए िा हक छाडी ददएमा समबचनधत मालपोत कायानलयल तयथतो सलखत थितः िदर भएको जनाई गठी तनािी जगगाको लगतमा दतान गरी ददन पनछ ।

(4) यो ऐन परारमभ हन चघ गठीयारल खानगी जगगामा घर बनाई बसोबास गरी आएको रहछ भन परासधकरणल दफा ५३ को धीनमा रही दतान गररददन सकनछ ।

पररचछद-९

गठी धीनथि जगगाको बनदोबथत

५६. मोवहयानी हक र रतानी समबनधी वयिथिा: (१) उपदफा (२) को िथिामा िाहक गठी जगगामा मोवहयानी हक लागन छन ।

(२) साविक गठी सथिान र मोही बीि दोहोरो सलचखत कबसलयत भई समित २०५३ साल पौष २४ गत गाि दचख विसछनन रपमा गठी जगगामा भोगिलन गद आइरहको वकसान िा सनजको कानन बमोचजमको हकिालाल तयसको परमाण सलगन गरी सो जगगा रहको थिानीय तहको ससफाररस सवहत मोवहयानी हक कायम गरी पाउन गठी सथिान ऐन, २०३३ बमोचजम समबचनधत

49

भसमसधार कायानलयमा सनिदन ददएको रहछ भन सनिदकलाई तयथतो गठी धीनथि जगगामा परिसलत काननको धीनमा रही मोवहयानी हक परापत हनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम समित २०३० साल िर मसानत चघ कसल राजगठीको जगगाको कषरीय वकताबमा नाम लखाएको िा मोहीको लगत पश गरी जोताहा थिायी सनथसा सलएको िा मोवहयानी हकको परमाणपर सलएको िा जगगाधनी दतान शरथतामा नाम लचखएको िा लखाएको भए तापसन तयथतो सलखत िा परमाण मोवहयानी हक परापत गन परयोजनको लासग परमाणको कपमा मानय हन छन ।

(४) गठी धीनथि जगगाको मोहील तयथतो जगगा कसलाई कमाउन िा कन शतनमा उपयोय गनन ददएको रहछ भन तयसरी कमाउन िा उपयोग गन वयचकतलाई मोवहयानी हक परापत हन छन ।

(५) मोही लागको गठी धीनथि जगगामा कानन बमोचजम परापत मोवहयानी हक सनजको शष पसछ परिसलन कानन बमोचजम हकिालालाई परापत हनछ ।

(६) मोही लागको गठी धीनथि जगगा मोही र गठीलाई आधा-आधा हन गरी परिसलत कानन बमोचजम बाडफाड हनछ ।

(७) उपदफा (६) बमोचजम बाडफाड गदान परिसलत कानन बमोचजम मोहीको भागमा पनन आउन आधा जगगा मोवहको नाममा रतानी पररणत जनाई र गठीको भागको आधा जगगा गठी तनािी जगगाको लगतमा दतान गन गरी बाडफाड गनन पनछ ।

(८) उपदफा (७) बमोचजम बाडफाड गदान गठीको भागमा परको आधा जगगा समत समबचनधत मोहील गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत गराउन िाहमा सो जगगाको रचजषटरशन परयोजनका लासग परिसलत कानन बमोचजम सनधानरण गररएको नयनतम मलय िरािरको रकमको पचचिस परसतशत नगद रकम िा सो िरािरको िक जमानत दाचखला गरी परासधकरणमा सनिदन ददन सकनछ । तयसरी सनिदन परको पसतस ददन सभर परासधकरणल तयथतो रकम सलई सो जगगा सनिदकको नाममा गठी रतानी जगगामा पररणत गररददनछ ।

(९) उपदफा (६), (७) र (८) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन मोही लागको गठी सधनथि जगगाको मोहील उपदफा (५) बमोचजम मोही र गठीको नाममा जगगा बाडफाड नहद पसन गठीको भागमा पन आधा जगगा समत आफनो नाममा गठी रतानी जगगामा पररणत गराउन िाही उपदफा (७) बमोचजमको रकम दाचखला गरी सनिदन ददन सकनछ । तयसरी सनिदन परकोमा सो रकम सलई तयथतो जगगामा मोहील पाउन आधा भाग र गठीको नाममा कायम हन आधा भाग समत एक पिक परासधकरणल मोहीको नाममा गठी रतानी जगगामा पररणत गररददन पनछ ।

50

(१०) उपदफा (६) बमोचजम मोहीको भागमा पनन आउन आधा जगगा मोहीको नाममा रतानी पररणत कायम गदान सो जगगामा मोहील परिसलत कानन बमोचजम िझाउन पन कत तिा दथतर िझाएको हनपनछ ।

तर दफा ५७ को उपदफा (६) मा लचखएकोमा सोही बमोचजम हनछ ।

५७. गठी जगगामा लागन कत : (१) गठी धीनथि जगगामा जगगाको ठाउ र वकससम नसार मोहील तोवकए बमोचजम कत िा सो बराबरको नगद परासधकरण िा परासधकरणल तोकको कायानलयमा बझाउन पनछ ।

(२) गठी धीनथि जगगामा मोहील यिसावयक परयोजनको लासग भिन िा नय कन परकारको सरिना सनमानण गर गराएमा उपदफा (१) बमोचजमको कतको सतररकत परतयक िषन परासधकरणल तोक बमोचजमको दथतर समत बझाउन पनछ ।

(3) उपदफा (१) बमोचजम परासधकरणलाई बझाउन पन कत तिा दथतर परतयक िषनको िर मसानत सभर बझाई सकन पनछ ।

(4) परासधकरणल उपदफा (3) बमोचजमको मयादसभर कत बझाउन मोहीलाई बझाउन पन कतको पनर परसतशतसमम छि ददन सकनछ ।

(5) परासधकरणल उपदफा (3) बमोचजमको मयादसभर कत नबझाउन मोहील बझाउन पन कतको पिास परसतशत जररिाना सतरी िप एक िषनसमम कत बझाउन सकनछ ।

(६) यस दफामा जनसक करा लचखएको भए तापसन दफा ५६ को उपदफा (५), (६), (७) र (८) को परयोजनको लासग नपाल सरकारल तोकको िसधसभर कत िझाउनलाई नपाल सरकारल उपयकत ठहर याए बमोचजम कतमा छि ददन सकन गरी वयिथिा समलाउन सकनछ ।

५८. सनमानण थिीकसत सलनपन : (१) गठी धीनथि जगगामा मोहील भिन, पिानधार िा नय कन परकारको सरिना सनमानण गनन िाहमा तोवकए बमोचजमको दथतर परासधकरणमा बझाई थिीकसत सलन पनछ ।

(२) यो ऐन परारमभ हन चघ गठी सथिानको थिीकसत नसलई गठी धीनथि जगगामा कसल कन परकारको सरिना सनमानण गरको भए तोवकए बमोचजमको सतररकत दथतर सलई परासधकरण िा तोवकएको सधकारील तयथतो कायनलाई सनयसमत गरी ददन सकनछ ।

५९. मोवहयानी हक हथतानतरण गनन सवकन : परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भए तापसन गठी धीनथि जगगाको मोवहयानी हक तोवकएको सधकारीको ससफाररसमा सधतोबनधक ददन िा कन वयहोराल हक हथतानतरण गनन सवकनछ ।

पररचछद–१०

51

सािनजसनक गठी र सनजी गठी जगगाको सञचालन र बनदोबथत

६०. गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत गनन नसवकन : (१) यस ऐनमा नयर जनसक करा लचखएको भए तापसन कन धासमनकथिल, धासमनकथिलल ििको जगगा, िाग–बगिा, सािनजसनक पोखरी, मठ–मचनदर,

पािी, पौिा, सिल िा पिन पजा, जारा आदद सञचालन हन थिलको कपमा रहको सािनजसनक गठी र सनजी गठीको जगगा िा परासधकरणल खलला कपमा राखन आिशयक ठानको कन धासमनकथिलको तोवकए बमोचजमको जगगा गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत गनन सवकन छन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमका जगगा कन वयहोराल गठी रतान नमबरी जगगामा दतान गन गराउनलाई पाि लाख रपया समम जररबाना हनछ ।

(३) उपदफा (१) विपरीतको दतान समबचनधत सधकारील बदर गरी तयथतो जगगा गठी तनािी जगगाको लगतमा दतान गनछ । तयथतो जगगामा घर समत बनको रहछ भन तयथतो घरलाई समत धासमनकथिलको समपचि कायम गररनछ ।

(४) उपदफा (१) र (३) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन परिसलत कानन बमोचजम सधकार पाई घर बनाई बसोबास गरी आएको मोहील यो ऐन परारमभ भएको समसतल दई िषनसभर तयथतो जगगाको लासग दफा ५६ को उपदफा (७) बमोचजमको मलय बझाई सनिदन ददएमा सनजको नाममा गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत हन सकनछ ।

(४) यो दफा बमोचजम रतानी पररणत नगराई कसल आफनो नाउमा दतान गराएकोमा तयथतो जगगा थित: बदर भई गठी तनािी जगगामा दतान गररनछ ।

६१. हक हथतानतरण गनन नपाइन : (१) सािनजसनक गठी र सनजी गठी जगगाको जगगाधनी महलमा गठी िा धासमनकथिलको नाममा बाहक कन पसन वयचकतको नाममा दतान गनन पाइन छन ।

(२) उपदफा (१) िमोचजमको जगगा सधतोबनधक ददन िा कन वकससमल हक हथतानतरण गनन पाइन छन ।

(३) उपदफा (२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन दफा ६० को उपदफा (४) बमोचजम गठी रतान नमबरी जगगामा पररणत गराएपसछ तयथतो जगगा सधतोबनधक ददन िा हक छाडीददन सवकनछ ।

६२. महनत र गर आजननको समपचि : (१) कन वयचकत सािनजसनक गठी र राजगठीको महनत पदमा सनयकत हन चघ सनजल आजको घर, जगगा र महनत पदमा सनयचकत भएपसछ परिसलत कानन बमोचजम सलखत पाररत गरी सलएको घर जगगा सनजल सलखत पाररत गरी सधतो बनधक ददन िा हक छाडी ददन सकनछ ।

52

(२) उपदफा (१) बमोचजम हक छाडी ददएको बाहक महनतको नाममा रहको सब घर,

जगगा सनजको शष पसछ कसल दािी गनन पाउन छन । तयथतो घर, जगगा समबचनधत मठ िा धासमनकथिलको नाममा कायम गररनछ ।

(३) गर बिा, गर काका, गर दाई आदद जथता आधयाचतमक नाताका वयचकतबाि जनसक वयहोराल सरी आएको घर, जगगाको आमदानीबाि िला िा छोरा िलाल मठ िा धासमनकथिल सञचालन गनन समम पाउनछ।

(४) उपदफा (३) बमोचजमको घर, जगगा िला िा छोरा िलाल सधतो बनधक ददन िा कन वकससमल हक छाडी ददन पाउन छन ।

(५) उपदफा (४) बमोचजमका घर, जगगा सधतो बनधक िा हक छाडी ददएकोमा तयथतो सलखत थितः बदर हनछ ।

(६) यो ऐन परारमभ हन चघ उपदफा (१), (२) र (४) को विपरीत हन गरी कसल कन वयहोराल आफनो नाममा दतान िा नामसारी गराएको िा सधतो बनधक िा हक छाडी ददएको भए तयथतो दतान िा सलखत थितः बदर भई तयथतो घर जगगा समबचनधत मठ िा धासमनकथिलको नाममा दतान हनछ ।

६३. सनजी गठीको सञचालन र बनदोबथत : (१) गठीयारल सनजी गठीसग समबचनधत दानपर, चशलापर,

धमनपर, लगत, दतान परमाणपर आदद सलखतमा लचखए बमोचजम तयथतो गठीको सञचालन र बनदोबथत गनन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको कन सलखत नभएमा गठीयारल परमपरा बमोचजम सनजी गठीको सञचालन र बनदोबथत गनन पनछ ।

(३) गठीयारल सनजी गठीको लगत, समपचि, आयसरोत, पजा, पदधसत आददको वििरण परदश गठी वयिथिापन ससमसत समकष पश गनन पनछ ।

(४) परदश गठी वयिथिापन ससमसतल उपदफा (२) बमोचजमको सभलख राखदा दफा 25 बमोचजमको परवकरया परा गनन पनछ।

(५) सनजी गठीका गठीयारल गठीको समपचि बि विखन गनन िा वहनासमना गनन िा सनजी काममा परयोग गनन पाइन छन ।

(६) उपदफा (१), (२) र (५) विपरीत हन गरी कन कायन गरको उजरी परमा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल आिशयक छानसबन गदान सो कायन भए गरको पाइएमा तयथतो गठीयारलाई गठीबाि सनषकाशन गनन सकनछ।

(७) उपदफा (६) बमोचजम गठीयार सनषकाशन भएमा नय गठीयारल तयथतो गठी िलाउन सकनछन ।

53

(८) कन सनजी गठी सञचालन गन सात पथतासममको हकिाला नभएमा तयथतो गठी परासधकरणल सािनजसनक गठीमा पररणत गरी दतान गनन पनछ।

६४. सनजी गठी सािनजसनक गठीमा दतान गराउन सकन : (१) कन सनजी गठीका दई सतहाई गठीयारल तयथतो गठी सािनजसनक गठीको कपमा दतान गराउन िाहमा परासधकरण िा परदश गठी ससमसत समकष सनिदन ददन सकनछन।

(२) उपदफा (१) बमोचजम कन सनिदन परापत भएमा परासधकरणल आिशयक छानसबन गरी तयथतो सनजी गठी सािनजसनक गठीमा दतान गरी यस ऐन बमोचजम सञचालन र बनदोबथत गनन, गराउन सकनछ ।

(३) उपदफा (१) र (२) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन यस ऐन परारमभ हदाका बखत कसल आफनो सनजी समपचि लगानी गरी कन सािनजसनक थिानको मठ मचनदर र धासमनकथिलको नाममा थिापना गरी सञचालन गद आएका सनजी गठी यस ऐन परारमभ भएपसछ थितः सािनजसनक गठीमा पररणत गरी परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सािनजसनक गठीको कपमा दतान गनन सकनछ ।

(४) उपदफा (२) र (३) बमोचजम सनजी गठी सािनजसनक गठीमा दतान भएपसछ तयथतो गठीको िल िल समपचि, दिमसतन आददमा गठीयारको समपणन हक सधकार समापत भई तयथतो हक सधकार परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा सनछ ।

पररचछद–११

गठीपोत

६५. गठीपोत बझाउन पन : (१) गठी रतान नमबरीमा पररणत भएका जगगाको जगगािालाल परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा गठीपोत बझाउन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम बझाउन पन गठीपोतको दर परासधकरणल सनधानरण गर बमोचजम हनछ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम गठीपोतको दर सनधानरण गदान परासधकरणल नय कराको सतररकत दहायका विषयलाई समत आधार सलन पनछ :–

(क) सो जगगाको लासग थिानीय तहल सनधानरण गरको मालपोत दर,

(ख) घर जगगाको आकार, परकार, बनौि र उपयोग िा िल समपचिको उतपादनशील उपयोगको िथिा,

(ग) परासधकरणल उपयकत ठानका नय आधार ।

(४) उपदफा (१) बमोचजमको गठीपोत परतयक िषन िर मसानतसभर बझाई सकन पनछ ।

54

(५) उपदफा (४) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन उपदफा (१) बमोचजमको गठीपोत सोही आसिनक िषनको माघ मसानतसभर बझाएमा लागन गठीपोतमा दश परसतशत रकम छि पाउनछ ।

(६) उपदफा (४) बमोचजमको िसध पिात गठीपोत बझाउन लयाएमा लागन गठीपोतको िावषनक दश परसतशतका दरल रकम िप गरी सल गररनछ ।

(७) यस दफा बमोचजम परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सङकलन गरको गठीपोतको रकम मधय पिास परसतशत रकम परदश गठी वयिथिापन ससमसतल राखी बाकी पिास परसतशत रकम िावषनक कपमा परासधकरणमा पठाउन पनछ ।

पररचछद-१२

सनरीकषण तिा नगमन

६६. सनरीकषण गन : (१) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल दहायका विषयमा धासमनकथिलको सनरीकषण गनन, गराउन सकनछ :-

(क) सनधानररत पदधसत िा विसध (ददिम), दानपर, चशलापर, लगत, सलखत िा परमपरा नसार धासमनकथिल सञचालन भए नभएको,

(ख) धासमनकथिलको समपचि सदपयोग भए नभएको ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम सनरीकषण गदान उददशय विपरीत धासमनकथिल सञचालन भएको िा धासमनकथिलको समपचि सदपयोग नभएको दचखएमा परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल धासमनकथिल सञचालनको लासग उपयकत आदश ददन सकनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम ददएको आदश समबचनधत धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका पदासधकारी र धासमनकथिलको गठीयारल पालन गनन पनछ ।

(४) उपदफा (३) बमोचजमको आदश पालना नगन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका पदासधकारी र धासमनकथिलका गठीयारलाई हिाई परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल दश हजार रपयासमम जररबाना गनन सकनछ ।

(५) उपदफा (४) बमोचजम जररबाना गदान समत आदशको पालना नगन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका पदासधकारी र धासमनकथिलका गठीयारलाई परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल को धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत गठन गनन िा तयथतो पदासधकारी िा गठीयारलाई हिाई को वयचकतलाई सोको चजममिारी ददन सकनछ ।

६७. नगमन गन: (१) परासधकरण मातहतका धासमनकथिल, मठ, मचनदर, भौसतक साधन, जनशचकत, गठी रकम, गठीसग समबचनधत जगगा समबनधी काम कारिाहीलाई परभािकारी एि गणथतरीय ढङगबाि समपादन भए नभएको समबनधमा मनरालयल नगमन गनन गराउन सकनछ ।

55

(२) उपदफा (१) बमोचजम नगमनमा खविएको सधकारील परसतिदन ददन पनछ ।

(३) उपदफा (२) िमोचजम परापत परसतिदनको आधारमा मनरालयल आिशयक सझाि िा सनदशन ददन सकनछ ।

(४) उपदफा (३) बमोचजम मनरालयल ददएको सझाि िा सनदशन पालना गनन समबचनधत पदासधकारी िा कमनिारी िा गठीयार िा सनकाय समतको कतनवय हनछ ।

(५) उपदफा (३) बमोचजम ददएको सनदशनको पालना नगन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका पदासधकारी र धासमनकथिलका गठीयारलाई परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल को धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत गठन गनन िा तयथतो पदासधकारी िा गठीयारलाई हिाई को वयचकतलाई सोको चजममिारी ददन सकनछ ।

(६) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल आफ मातहत वयिथिापन र बनदोबथत गररएका गठी िा धासमनकथिलको नगमन गरी आिशयक सनदशन ददन सकनछ ।

(७) उपदफा (६) बमोचजम ददइएको सनदशनको पालना गनन समबचनधत गठी तिा धासमनकथिलको कतनवय हनछ ।

(८) नगमन समबनधी नय वयिथिा तोवकए बमोचजम हनछ ।

पररचछद–१3

विविध

६८. गठीको घर िा जगगा दतान िा आिाद गनन नहन : (१) कसल यस ऐन बमोचजम बाहक एक परकारको गठी जगगा को परकारको गठी जगगामा िा गठी जगगा रकर जगगामा पररणत गनन िा गठी जगगा नय कन वयचकत िा सनकायको नाममा दतान गनन िा आफनो हक भोगको जगगासग आचशक कपमा घसाई दतान गनन गराउन हदन।

थपट ीकरण : यस दफाको परयोजनको लासग “गठी जगगाको परकार” भननाल गठी तनािी जगगा, गठी खानगी जगगा, गठी धीनथि जगगा र गठी रतान नमबरी जगगा समझन पछन ।

(२) यस ऐन बमोचजम बाहक कसल गठीको घर िा जगगा भोग िा आिाद गनन हदन ।

(३) उपदफा (१) िा (२) विपरीत काम गन वयचकतलाई दई लाख रपया समम जररबाना हनछ र तयथतो जगगा दतान बदर गरी गठीको घर िा जगगा खाली गराउन पनछ ।

(४) कसल उपदफा (१) िा (२) विपरीत हन गरी गठीको जगगा दतान गर गराएको िा भोग िा आिाद गरको पाईएमा परमख कायनकारी सधकतल तयथतो जगगा साविक बमोचजमको गठी जगगामा दतान गन सनणनय गरी समबचनधत सनकायमा लखी पठाउन पनछ ।

56

(५) उपदफा (४) बमोचजम लचख आएमा समबचनधत सनकायल तयथतो जगगा साविक बमोचजमको गठी जगगामा दतान गररददन पनछ ।

(६) उपदफा (४) बमोचजम परमख कायनकारी सधकतल गरको सनणनय उपर चिि नबझन पकषल तयथतो आदशको जानकारी पाएको समसतल पतीस ददनसभर समबचनधत उचि दालतमा पनरािदन गनन सकनछ ।

६९. गठी जगगाको नापजाि : (१) गठी जगगा नापजाि गनन पिन समबचनधत सधकारील सोको सिना परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतलाई ददन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम गठी जगगा नाप जाि गदान नापजाि गन वयचकतल सो जगगा कसको जगगामा घसाउन िा वहनासमना नहन गरी नाप जाि गनन पनछ ।

(३) उपदफा (१) िा (२) विपरीत कायन गन सधकारीलाई परिसलत कानन बमोचजम विभागीय कारबाही हनछ ।

(४) गठी जगगाको वकिाकाि समबचनधत नापी कायानलयल गनन पनछ ।

७०. गठी जगगाको दतान, नामसारी, दाचखल खारज : (१) गठी तनािी जगगाको जगगाधनी महलमा समबचनधत गठीको नाम राखी दतान गररनछ ।

(२) गठी धीनथि जगगाको जगगाधनी महलमा गठीको नाम र मोही महलमा कानन बमोचजम मोवहयानी हक परापत वयचकतको नाम जनाई दतान गररनछ ।

(३) यस ऐन बमोचजम गठी जगगाको दतान, नामसारी, दाचखल खारज गरी जगगाधनी दतान परमाण पजान बनाउन समतको काम तोवकएको सधकारील तोवकए बमोचजम गनन पनछ ।

७१. हदबनदी समबनधी वयिथिा : (१) गठी रतान नमबरी जगगाको जगगािाला र गठी धीनथि जगगाको मोहील राखन पाउन जगगाको सधकतम हद परिसलत कानन बमोचजम हनछ ।

(२) गठी धीनथि जगगा कमाउन मोहील हदबनदीभनदा बढी जगगामा मोवहयानी हक लखाएको िा पाएको दचखएमा तयथतो बढी दचखएको जगगामा सनजको मोवहयानी हकको लगत तोवकएको सधकारील कटटा गरी गठी तनािी जगगाको लगतमा दतान गरी ददन पनछ ।

(३) उपदफा (१) मा जनसक करा लचखएको भए तापसन राजगठी र सािनजसनक गठी िा धासमनकथिलको नाममा दतान भएको जगगामा कन हदबनदी लागन छन ।

७२. गठी जगगामा लागन बजारको वयिथिापन िा उपयोग : (१) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमतल गठी जगगामा लागन हाि, मला िा नय बजारको वयिथिापन िा उपयोग तोवकए बमोचजम गनन गराउन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम परासधकरणल वयिथिापन नगरी हाि, मला िा नय बजार वयिथिापन गनन समबचनधत थिानीय तहलाई ददन सकनछ ।

57

(३) उपदफा (२) बमोचजम समबचनधत थिानीय तहल वयिथिापन गरको हाि, मला िा नय बजारबाि उठाएको रकमको पिास परसतशत रकम परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतमा बझाउन पनछ ।

७३. गठी जगगाको िकलाबनदी समलाउन : परासधकरणल गठी जगगाको िकलाबनदी समलाउन आिशयक दखमा परिसलत काननको धीनमा रही जगगा सटटापटटा गरी समलाउन सकनछ ।

७४. गठी तनािी जगगा समबनधमा विशष वयिथिा : यो ऐन परारमभ हन चघ गठी तनािी जगगा गठीको वहत विपरीत कन वयचकतल कन वकससमल बनदोबथतीमा सलएको रहछ भन यो ऐन परारमभ भए पसछ तयसरी परापत गरको हक सधकार थितः समापत भई तयथतो जगगामा समबचनधत गठीको थिासमति पनः कायम हनछ ।

७५. समपचि रोकका राखन : (१) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल आफनो जमानतमा रहको समपचि कसलाई सधतो बनधक ददन िा कन परकारल हक छोडी ददन नपाउन गरी रोकका राखन समबचनधत सनकाय िा कायानलयलाई लखी पठाउन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम लखी आएमा समबचनधत सनकाय िा कायानलयल तयथतो समपचि कसलाई सधतो बनधक ददन िा कन परकारल हक छोडी ददन नपाउन गरी रोकका राखन पनछ ।

(३) उपदफा (२) बमोचजम रोकका राखको जानकारी समबचनधत सनकाय िा कायानलयल परासधकरणलाई ददन पनछ ।

७६. बकयौता सल गन : (१) परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सल गननपन गठीपोत,

कत, बहाल, भबहाल, पशकी, ठक, जररबाना, सबगो, शलक, दथतर, सतररकत दथतर तिा नय बकयौता रकमको लासग समबचनधत वयचकतल जमानत ददएको िा सनजको नय समपचिबाि परासधकरणल तोवकए बमोचजम सललाम गरी सरकारी बाकी सरह सल गनन सकनछ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम बकयौता सल गदान परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजमको याज िा जररबाना र सललाम गदान लागन खिन समत सल गनन सकनछ ।

(३) यस दफामा नयर जनसक करा लचखएको भए तापसन परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल सनचित िसध तोकी वकथताबनदीमा बकयौता सल गनन सकनछ ।

७७. गठी जगगा परासपत : (१) परिसलत कानन बमोचजम सनधानरण गररएको गठी जगगाको मआजा िा कषसतपसतन परासधकरणलाई नददई कसल गठी जगगा परयोग िा उपयोग गनन हदन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम मआवजा िा कषसतपसतन नददई गठी जगगा परयोग िा उपयोग गरमा यस ऐन बमोचजम गठी समपचि सतकरमण गरको मासननछ ।

58

(३) नपाल सरकारल गठी जगगा जनसक वयहोराल परापत गरमा परासधकरणलाई परिसलत कानन बमोचजम सनधानरण गररएको मआजा िा कषसतपसतन ददन पनछ ।

(४) यस दफामा नयर जनसक करा लचखएको भए तापसन नपाल सरकारल गठी तनािी जगगा परापत गरकोमा सो जगगाको मआजाको सटटा जगगा न शोधभनान ददन सकनछ ।

(५) नपाल सरकारल परिसलत कानन बमोचजम गठी रतान नमबरी जगगा परापत गरकोमा परासधकरणलाई सो जगगाको गठीपोत बापत कषसतपसतन ददन पनछ ।

(६) नपाल सरकारल गठी धीनथि जगगा परापत गरकोमा सो िापतको मआजा िा कषसतपसतन परासधकरण र मोहील आधा-आधा परापत गनन सकनछन ।

७८. सतजान वयिथिा हिाउन : (१) गठीयारल खानगी िा सतजान वयिथिाबाि चजनसी खाई आएकोमा सोको सटटा परासधकरणल तोक बमोचजमको पाररशरसमकको वयिथिा गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम पाररशरसमकको वयिथिा नगरसमम गठीयारल मोहीबाि खानगी सल गदान परासधकरणल उपलध गराएको सतजान िा रससद समबचनधत मोहीलाई ददन पनछ ।

७९. परािीन मसतन तिा गरगहना : (१) सािनजसनक गठी र राजगठीको गठीयारल आफनो चजममामा रहको दिी–दिताका परसतमा, मसतन, गरगहना, भाडा–ितनन आददको लगत तोवकएको सधकारीबाि जाि गराई राखन पनछ ।

(२) गठीयार फरबदल हदा उपदफा (१) बमोचजमको मालसामान सनजल तोवकए बमोचजम बरबझारि गनन पनछ ।

(३) सािनजसनक गठी र राजगठीको दिी–दिताको बिलतीको गरगहना, भाडा–ितनन लगायतका सामगरी चजममा सलन वयचकतल िाहमा तयथतो सामगरी परासधकरणमा बझाउन सकनछ ।

८०. गहना र नय समपचिको वयिथिापन गन : (१) परासधकरणल राजगठी र सािनजसनक गठीको दिी–दिता िा धासमनकथिलमा िढाएका गहना, भाडाक डा र नय समपचिहक तोवकए बमोचजम िगीकरण गनन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम िगीकरण गररएका सामानहकमधय पराताचततिक महततिका गरगहना, भाडाक डा आददको सरकषण गरी नय समपचि तोवकए बमोचजम वयिथिापन गररनछ ।

(३) दिी–दितालाई िढाएको गरगहना र नय समपचि मनाससि मावफकको कारण सबना पग भएमा सो चजममा सलन वयचकतबाि परासधकरणल सटटाभनान सलन सकनछ।

(४) उपदफा (३) बमोचजम चजममा सलन वयचकतल सटटाभनान नददएमा परासधकरणल परिसलत बजार मलयको आधारमा सबगो कायम गरी सबगो बमोचजमको रकम तयथतो वयचकतबाि सरकारी बाकी सरह सल गनन सकनछ ।

59

(५) राजगठी र सािनजसनक गठीका दिी–दिता, धासमनकथिलमा िढाएको भिी, गरगहना तिा नय समपचि कसल वहनासमना गरमा परासधकरणल सबगो सल उपर गरी सबगो बमोचजम जररबाना गनछ ।

८१. हिाउन पन : (१) गठीको घर, जगगा, धासमनकथिल, पािी, पौिा जथता सरिनामा परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतको थिीकसत बगर भोग िलन गनलाई मनाससब समय ददई परासधकरण र परदश गठी वयिथिापन ससमसतल हिाउन पनछ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको हिाउन कायनमा परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतलाई थिानीय परशासन र थिानीय तहल सहयोग गनन पनछ ।

८२. गठी समपचि सतकरमण गनन नहन : (१) कसल परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसत िा गठीको जगगा, घर, सिल, पािी, पौिा, पसल, धासमनकथिल आदद परासधकरणको थिीकसत बगर परयोग िा भोगिलन गनन, गराउन हदन ।

(२) उपदफा (१) विपरीत कसल परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतको थिीकसत बगर तयथतो समपचि परयोग िा भोगिलन गरमा गठी समपचि सतकरमण गरको मासननछ ।

(३) यस दफा बमोचजम गठी समपचिको सतकरमण गरमा तयथतो वयचकतलाई तीन लाख रपया समम जररबान हनछ र तयथतो सतकरमणबाि हिाई हिाउदा लागको खिन सतकरमण गन वयचकतबाि सल गररनछ ।

८३. वििरण पठाउन पन : (१) परदश गठी वयिथिापन ससमसत, धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत,

धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी लगायतका गठीसग समिदध वयचकतहकल यस ऐन बमोचजम गठीको समपचि, आय–वयय, लगत, शरथता, सलखत आददको वििरण सनयसमत कपमा परासधकरणमा पठाउन पनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजमको वििरण नपठाउन धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत, धासमनकथिल वयिथिापन सधकारी िा गठीसग समबदध वयचकतलाई परासधकरणल पचिीस हजार कपया समम जररिाना गनन सकनछ ।

८४. गठी धमनलोप गरको मासनन : (१) कसल दहाय बमोचजमका कायन गरमा गठी धमनलोप गरको मासननछः-

(क) गठीका गठीयार िा नय कन वकससमबाि गठी िलाउन पन चजममिार वयचकतल गठीको दानपर, चशलापर, तामरपर, सलखत र परमपरा बमोचजमको कायन नगरमा िा दिी–दिताको मचनदर, धासमनकथिल, पािी, पौिा, धमनशाला आददको ममनत, चजणोदधार नगरी नाश हन ददएमा,

60

(ख) गठीको समपचि सधतो राखन, सबकरी िा नय कन वयहोराल हक छाडीददन िा गठीको सलखत, चशलापर, दानपर आदद बमोचजम गननपन काम नगरमा ।

(२) धमनलोप गनलाई तीन लाख रपयासमम जररिाना हनछ ।

(३) उपदफा (१) को खणड (ख) बमोचजम गठीको समपचि सधतो बनधक राखको िा सबकरी िा नय कन वयहोराल हक छाडीददएको भए सोको सलखत थितः शनय तिा सनचषकरय भएको मासननछ ।

(४) धमनलोप गन गराउन महनत, पजारी, गठीयार र नय रकमीलाई खारज गरी को वयचकत सनयकत गनन पनछ।

(५) उपदफा (१) को खणड (ख) बमोचजम सधतो बनधक राखन नहन िा कन वयहोराल हक छाडी ददन नहन जगगा सधतो बनधक ददएको िा हक छाडी ददएको सलखत शनय तिा सनचषकरय भएको वयहोरा सलखतमा जनाई मालपोत कायानलयल सो जगगा गठीक नाममा कायम गनन पनछ ।

८५. सबगानन िा हासन नोकसानी गनन नपाउन : (१) कसल गठी, धासमनकथिल, धमनकीसतन, धमनशाला, पािी, पौिा आदद विगानन िा हासन नोकसानी गनन गराउन हदन ।

(२) उपदफा (१) विपरीत गठी, धासमनकथिल, धमनकीसतन, धमनशाला, पािी, पौिा आदद विगानन िा हासन नोकसानी गनलाई हासन नोकसानीको विगो सल गरी सो बराबरको जररबाना हनछ ।

८६. मददा दायर गनन सकनः (१) यस ऐन बमोचजम परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसतल जररबाना गन भनी उललख भएका विषय बाहकका नय विषयमा यस ऐन बमोचजम मददा दायर गनन पदान परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत, धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा गठी वयिथिापन सधकारील समबचनधत चजलला दालतमा मददा दायर गनन सकनछ ।

(२) परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भए तापसन उपदफा (१) बमोचजम दायर भएको मददामा समलापर हन सकन छन ।

८७. समससलहक सन : (१) यो ऐन परारमभ हदाका बखत गठी जगगाको दतान, दाचखल खारज, मोही लगत कटटा समबनधी विषयमा कारबाही िली सनणनय हन बाकी रहका समससलहक तोवकएको कायानलयमा सनछन ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम सरी आएका समससलहक तोवकएको कायानलयल यस ऐन र परिसलत कानन बमोचजम कारबाही र वकनारा गनछ ।

८८. लखा र लखा परीकषण : (१) परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको लखा परिसलत कानन बमोचजम राचखनछ ।

(२) परासधकरण र परदश गठी वयिथिापन ससमसतको चनतम लखा परीकषण महालखा परीकषकको कायानलयिाि हनछ ।

61

८९. काम कारबाही बदर गनन सकन : यो ऐन िा यस ऐन नतगनत बनको सनयम िा विसनयम बमोचजम काम कारिाही गदान परमख कायनकारी सधकत, मालपोत कायानलय, गठी कायानलय, परदश गठी वयिथिापन ससमसत, धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िा गठीयारल गमभीर काननी रवि गरको िा सबद परमाणको उचित मलयाङकन नगरको कारणबाि गठीलाई हासन नोकसानी पर याएको िा हासन नोकसानी पर याउन समभािना दचखएमा िा गठीको मलभत मानयतामा परसतकल सर पनन गएको िा परसतकल सर पनन जान िथिा दचखन आएमा ससमसतल तयथतो काम कारिाही बदर गरी पनः कानन बमोचजम गनन भनी समबचनधत सनकाय, कायानलय िा पदासधकारीलाई सनदशन ददन सकनछ ।

९०. परिसलत कानन बमोचजम कारबाही गनन बाधा नपन : यस ऐनमा नयर जनसक करा लचखएको भए तापसन कसल यस ऐन विपरीत गरको कन कायनबाि नय परिसलत काननको उललङघन हन भएमा परिसलत कानन बमोचजम मददा दायर गनन र कारबाही गनन बाधा पन छन ।

९१. विशष छि : (१) परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भए तापसन परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िादी, परसतिादी िा पनरािदक भएको मददामा दालती शलक (कोिन फी) लागन छन ।

(२) परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िादी, परसतिादी िा पनरािदक भएको मददामा ती सथिाका िाररसलाई हाचजर नगराई नहन िथिा भई समबचनधत दालतल आदश ददएमा बाहक सो सनकायको िाररस तारखमा हाचजर हन पन छन ।

(३) परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भए तापसन धासमनकथिलको समपचि समबनधी विषयमा परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसत िादी िा पनरािदक भ िलको मददा सडससमस खारजी िा तामलीमा नराखी फसला गनन पनछ ।

(४) परिसलत काननमा जनसक करा लचखएको भए तापसन परासधकरण र धासमनकथिलको पजी, आमदानी तिा समपचिमा परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत तिा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतलाई सङघ, परदश र थिानीय तहबाि लागन कन परकारको कर, दथतर िा महशल लागाइन छन ।

तर,

(क) परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतको दसनक कायन सञचालन गनन िावहन िथतहक थिानीय बजारमा खररद गदान तयसको मलयमा समािश भएका भनसार महशल, सबकरी कर,

नतःशलक कर िा महशलमा छि ददइन छन ।

(ख) कन सिा िापत लागन शलक, महशल परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल बझाउन पनछ ।

62

(ग) गठी, धासमनकथिल िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतलाई दान ददएको रकम आयकर परयोजनको लासग तयथतो दान गन वयचकतल आफनो वहसािबाि कटटा गनन पाउनछ र तयसरी दान ददएको रकममा आयकर लागन छन ।

(५) धासमनकथिल िा गठीको नाममा कन समपचि दतान भएको बाहरिषनपसछ तयस विषयमा कन डडा दालतमा उजर लागन छन ।

(६) परासधकरण, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतल आफनो जाय जिाको हक कायम गराउन, लगानी सल गनन, कमनिारी, महनत, पजारी, रकमी, गठीयार, ठकदार आददसग बाकी रहको नगदी िा चजनसी दाचखला गराउन; कत, ठक, मालपोत, भबहाल, जररिाना, शलक,

दथतर आदद समतका जनसक रकम सल गदान कन हदमयाद लागन छन ।

९२. सािनजसनक धासमनकथिलको समपचि मासनन : (१) आफनो हक नपगन सरकारी िा सािनजसनक जगगा िा राजगठीको जगगामा बन बनाएको धमनकीसतन, धमनशाला, पािी, पौिा, घर, िहरा, धासमनकथिल िा नय सरिनामा तयथतो धमनशाला, पािी, पौिा, ठािी, घर, िहरा, धासमनकथिल िा नय सरिना बनाउनको कन हक सधकार हन छन।

(२) उपदफा (१) बमोचजमका धासमनक थिल िा सरिना जन धासमनकथिल िा गठीको जगगामा बनका छन सोही धासमनकथिल िा गठीको हक भोग र थिासमति भएको समपचि मासननछ ।

(३) कन सािनजसनक थिलमा कसल धासमनकथिल समतका सरिना बनाएमा तयथता सरिना बनाउनको कन हक सधकार हनछन । तयथता सरिना सािनजसनक समपचि न मासननछ ।

(४) कन सरिना सनजी िा सनजी गठी िा सािनजसनक गठी िा राजगठीको हो भनन वििाद उठमा आफनो सनजी हक भोग भएको जगगामा आफन पजी लगाई बनाएको हो भनी परमाण पर याउन भार सनजी िा सनजी गठी हो भनी दािी गनको हनछ ।

(५) उपदफा (४) बमोचजम कसल आफन सनजी हक भोगको जगगामा आफन पजी लगाई सनमानण गरको भनन परमाचणत गनन नसकमा तयथतो सरिना समबचनधत धासमनकथिल िा सािनजसनक गठीको समपचि मासननछ ।

९३. सिालन तिा वयिथिा : (१) धासमनकथिल तिा धासमनकथिल समिदध धासमनक–साथकसतक सङघ–

सथिाको वयिथिापन, सञचालन र बनदोिथत समबनधी कन समझदारी पर, समझौता पर, विसध–विधान,

सनयम, कायनविसध, दालत िा नय कन सनकायको फसला, आदश, सनणनय, समलापर िा कन परिा, परिलन, परमपरा, भयास आदद जसक भए पसन यो ऐन लाग भएपसछ यस ऐन बमोचजम धासमनकथिल तिा धासमनकथिल समिदध धासमनक–साथकसतक सङघ–सथिाको सञचालन तिा वयिथिापन हनछ ।

63

(२) धासमनकथिल तिा धासमनकथिल समिदध धासमनक, साथकसतक सङघ–सथिाको सञचालन तिा वयिथिापनका समबनधमा यस ऐनमा लचखए जसत करामा यस ऐन बमोचजम हनछ ।

९४. िावषनक परसतिदन : (१) परतयक आसिनक िषन समापत भएको दई मवहनासभर परदश गठी वयिथिापन ससमसतल तोवकए बमोचजमको वििरण सवहतको िावषनक परसतिदन परासधकरण समकष पश गनन पनछ ।

(२) परतयक आसिनक िषन समापत भएको छ मवहनासभर परासधकरणल तोवकए बमोचजमको वििरण सवहतको िावषनक परसतिदन नपाल सरकार समकष पश गनछ ।

९५. शपि गरहण : विदवत सभा, ससमसत, परदश गठी वयिथिापन ससमसत र धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका सदथयल पदभार सलन चघ तोवकए िमोचजम शपि गरहण गनन पनछ ।

९६. सधकार परतयायोजन : परासधकरणल आफलाई परापत सधकार मधय कही सधकार आिशयकता नसार धयकष, सदथय, उपससमसत, परमख कायनकारी सधकत िा कन कमनिारी, परदश गठी वयिथिापन ससमसत िा धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतलाई परतयायोजन गनन सकनछ ।

९७. गठी र धासमनकथिलको रखदख गननपन : समबचनधत थिानीय परशासन र थिानीय तहल आफनो कषरसभरका गठीको रखदख, सनरीकषण र धासमनकथिलमा रहका मसतन, गरगहना, मचनदर, पािी, पौिा, ठािी, जगगा, जसमन लगायत समपचिको सरकषा गनन पनछ ।

९८. गठी सथिान नतगनत कायनरत कमनिारीहकको समायोजनः परासधकरणल यो ऐन परारमभ हन चघ गठी सथिान र सो नतगनत कायनरत कमनिारीहकलाई परासधकरण िा परदश गठी वयिथिापन ससमसत नतगनत रहन गठीसग समबचनधत कायानलयमा समायोजन गनन सकनछ ।

९९. नपाल सरकारसग समपकन गन : परासधकरणल नपाल सरकारसग समपकन गदान मनरालय माफन त गनन पनछ ।

१००. यस ऐन बमोचजम हन : यस ऐनमा उचललचखत विषयमा यस ऐन बमोचजम र नय विषयमा परिसलत कानन बमोचजम हनछ ।

१०१. सनयम बनाउन सधकार : यस ऐनको कायाननियन गननको लासग परासधकरणको परामशनमा नपाल सरकारल आिशयक सनयमहक बनाउन सकनछ ।

१०२. विसनयम र सनदचशका बनाउन सकन : (१) यो ऐन िा यस ऐन नतगनत बनका सनयमको धीनमा रही परासधकरणल आिशयकता नसार विसनयम बनाउन सकनछ ।

(२) उपदफा (१) बमोचजम बनाएको विसनयम लाग गनन चघ मनरालयबाि थिीकत गराउन पनछ ।

(३) यो ऐन िा यस ऐन नतगनत बनको सनयम तिा विसनयमको धीनमा रही परासधकरणल आिशयक सनदचशका बनाउन सकनछ।

64

१०३. आिार सवहता बनाई लाग गन : परासधकरणल धासमनकथिल वयिथिापन ससमसतका पदासधकारी, गठीयार, मठाधीश, महनत, पजारी, नय कामदार, भकतजन, तीिनयारी, धासमनकथिल पररसरमा परिश गन वयचकतको आिार सवहता बनाई लाग गनन सकनछ ।

१०४. खारजी र बिाउ : (१) गठी सथिान ऐन, २०३३ खारज गररएको छ ।

(२) गठी सथिान ऐन, २०३३ बमोचजम भए गरका काम कारिाही यस ऐन बमोचजम भए गरको मासननछ ।

(३) गठी सथिान ऐन, २०३३ बमोचजम गदठत गठी सथिानको समपचि, हक, दावयति र कमनिारी परासधकरणमा सनछन ।