प्रहिष्ठा - esahity.comकी, श्री कालभैरव हे या...

ई साहितय परहिषठान

सादर करत आह

वाराणसी

(परवासवणणन)

लखक शभम शरद पाटील


ह पसतक विनामलय आह

पण फ़कट नाही

ह िाचलयािर खचच करा ३ वमवनट

१ वमवनट लखकााना फ़ोन करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट ई सावहतय परवतषठानला मल करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट आपल वमतर ि ओळखीचया सिच मराठी लोकााना या पसतकाबददल अवण ई सावहतयबददल साागा

अस न कलयास यापढ आपलयाला पसतक वमळण बाद होऊ शकत

दाम नाही मागत मागत आह दाद

साद आह आमची हिा परवतसाद

दाद महणज सततीच असािी अस नाही परााजळ मत सचना टीका विरोधी मत यााच सिागत आह परामावणक मत

असाि जयामळ लखकाला परगती करणयासाठी वदशा ठरिणयात मदत होत मराठीत अवधक कसदार लखन वहाि

आवण तयातन िाचक अवधकावधक परगलभ वहािा आवण अखर सापणच समाज एका नवया परबदध उाचीिर जात रहािा


लखक - शभम शरद पाटील

फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११

ईमल - shubhampatil111295gmailcom

वबसाईट - httpsgrabcadcomshubhampatil-10

पतता - १ कमलानद ३४ डॉ हडगवार नगर धरणगाव(४२५१०५) जिलहा - िळगाव

२ शरी सवामी समरण नगर भातखड ब (४२४२०१)

या पसिकािील लखनाच सरव िकक लखकाकड सरहिि असन पसिकाच ककि रा तयािील अिशाच

पनरवदरण रा नाटय हचतरपट ककि रा इिर रपाििर करणयासाठी लखकाची लखी पररानगी घण

आरशयक आि िस न कलयास कायदशीर कारराई (दिड र िरिगरास) िोऊ शकि

This declaration is as per the Copyright Act 1957 Copyright protection in India is available for any literary dramatic musical sound recording and artistic work The Copyright Act 1957 provides for registration of such works Although an authorrsquos copyright in a work is recognised even without registration Infringement of copyright entitles the owner to remedies of injunction damages and accounts

परकाशक ई साहितय परहिषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

परकाशन १५ िानवारी २०२० (मकरसकाती)

copyesahity Pratishthanreg2020

bull हरनारलय हरिरणासाठी उपलबध

bull आपल राचन झालयारर आपण ि फ़ॉररडव कर शकिा

bull ि ई पसिक रबसाईटरर ठरणयापरी ककि रा राचनावयहिररकत कोणिािी रापर

करणयापरी ई -साहितय परहिषठानची लखी पररानगी घण आरशयक आि

लखकाची ओळख

नाव - शभम शरद पाटील

फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११


वबसाईट -

httpsgrabcadcomshubhampatil-10

पतता - १ कमलानद ३४ डॉ हडगवार नगर

धरणगाव(४२५१०५) जिलहा - िळगाव

२ शरी सवामी समरथ नगर भातखड ब (४२४२०१)

जशकषण - BE Mechanical

सधया िळगाव यर Hitachi Automotive Systems

मधय Process Design Engineer आह रजसग कर

जडझाईनचा अनभव असन आताही बाहरील परोिकट

जडझाईन साठी घत असतो Catia V5 आजण Keyshot

या सॉफटवअर साठी ऑनलाइन Tutorials जलहीत

असतो ऐजतहाजसक पसतक आजण वारसा सरळाबददल

आवड आह मोडी जलपीची जवशष आवड आह वळ

जमळल तस मोडी जलपातर करत असतो मोडी

बाराखडी जलजहणयाबददल माजहतीपर पसतकाच जलखाण

सर आह लवकरच ई साजहतय वर परकाजशत

करणयाबददल परयतनशील आह

मनोगत

नमसकार मी शभम शरद पाटील ई साजहतय चा जनयजमत वाचक आह

तशी वाचनाची आवड लहानपणापासनच आह ई साजहतयवरील माझ ह पजहलच

पसतक (परवासवणथन) आिचया या आतरिालाचया काळात परवासवणथन वगर

वळखाऊ असत अस महणतात कारण जवजवध बकपकसथ आजण फड बलॉगसथ

याचया वहिजडओमधन आपलयाला बरीच आगाऊ माजहती जमळन िात पण

माझया मत भावना जकवा अनभव वयकत करणयासाठी पसतक हच सवथशरषठ माधयम

आह जफरणयाची आवड तर आधीपासनच आह पण जफरायच कशासाठी हा

बऱयाच िणाना पडलला परशन आह परवासात आपलयाला असखय वगळया िागा

माणस भटतात तयाचयाकड बघन आपण आपलया सफ झोन मधन बाहर पडतो

आजण आपलयातील आतमजवशवास वाढतो मी परवासाचया गतवय जठकाणी

पोहोचलयावर शकय असलयास पायी जकवा पवहबलक टर ानसपोटथन जफरणयाचा परयतन

करतो जवजवध माणस तयाचया चालीरीती खानपान तरील इजतहास एखादया

जवजशषट जठकाणची आखयाजयका ह समिन घताना घताना एक वगळयाच

अनभवाची जशदोरी सोबत यत ताणतणाव कमी करणयासाठी परवास ह एक

उततम साधन आह जफरायला भरपर पस लागतात अस मळीच नाही होसटल

जकवा काऊट सजफि ग मधय भरमसाठ पस वाचतात उलट एकटयान जफरणयात

अशा काही गोषटी करता यतात जया कणी सोबत असताना नाही करता यत िस

की अचानक जनयोिनात बदल करायचा असलयास आपण सवतः जनमाथण घऊन

मोकळ होतो या परवासासाठी माझ िवळपास एक मजहनयापासन जनयोिन सर

होत तयामळ कठही काहीही अडचणी आलया नाहीत कारण तयासाठी पयाथय

जनयोिनाचया वळीच ठरवला होता अशा या तीन जदवसाचया माझया वाराणसीचया

पयथटनाचा अनभवाचा हा छोटासा लखनपरपच

बहत काय जलजहण तमही सजञ असा

अरपणरतरिका

hellipआतरण अरापतच हा स दर तरनसगप बनतरिणाऱया

सिपशकतिमान तरिधातयास

नखतरशखात

आसततरहमाचल िाराणसी

श भम शरद राटील

ldquoगोदौलीया चलोग rdquo

ldquoिी हा चलीयrdquo

ldquoजकतना समय लगगा rdquo

ldquoकछ नाही िी दस जमजनट म चल िाओगrdquo

मी वयववहसरत बग ठऊन ई ररकषात बसलो आमही जतघिण होतो तयानापण जतकडच

िायच होत दहा जमजनटात गोदौलीया चौक आल डर ायिर न आवाि जदला तसा मी भानावर

आलो

ldquoजकतन हए rdquo

ldquoिी दस रपय सामनस आपको अससी घाट क जलय गाडी जमल िाएगीrdquo

ldquoिी धनयवादrdquo

गोदौलीया चौकातन पढ गलयावर अससी घाट लका यर िाणयासाठी वाहतकीची

साधन उपलबध आहत जतर एक तीन चाकी सायकलला हात दऊन बसलो सकाळच पाच

वािल होत वाराणसीचा रड वारा शरीराचीच नि तर मनाची मरगळही सोबत घऊन िात

होता तबबल २१ तासाचा रलवचा कटाळवाणा परवास करन मी वाराणसीला पोहोचलो होतो

(भारतीय रलवच जवशष आभार गाडी वळत पोहोचजवलया बददल) तस माझ आरकषण वाराणसी

िनकशन पयितच होत पण मी काशी सटशनलाच उतरलो यान माझा भरपर वळ वाचला

काशी सटशन त वाराणसी िनकशन ह अतर समार ४ जकलोमीटरच आह पण गाडीला जसगनल

जमळपयित खप वळ लागतो तयामळ इर उतरण किाही सोप आह परवासात पलच

गोळाबरीि असलयान बराच वळ परवास चागला झाला मी परवासात नहमी पलची पसतक जकवा

अजभवाचन बाळगन असतो पलची पसतक वाचताना जकवा अजभवाचन ऐकताना आपण

दखील तयाच चषमयातन बघायला लागतो आजण गमत महणि ती पातरदखील काही अशी खरीच

वाटतात

सकाळच पाच वािल होत समपणथ वाराणसी साखर झोपत होत रडी तशी िासत

निती पण गार वारा अगाला झोबत होता गतवय जठकाण समार ०३ जकलोमीटर दर होत

आमही हळहळ रसता कापत होतो अधयाथ टन विनाचा मी माझी बग अस ओझ तो जबचारा

सायकलसवार वहात होता आता तर फकत सकाळच ५ वािल होत आजण तयाला जदवसभर

असच लोकाना वाहायच होत पोटासाठी चाललली तयाची धडपड पाहन मला तयाची कीव

आली जकतीही झाल तरी तो माझयामळ शारीरीक दषटटया रकत होता तयामळ मी मनोमन

अस ठरवल की यापढ आशा जतचाकी वर बसायच नाही अससी घाट यर उतरलयावर जतरन

िवळच असललया हॉटल लक िय मधय माझी रम बक कली होती हॉटल मधय चक इन

करन मी रम नबर २०६ मधय गलो रममधय dormitory पदधतीन शयनककषा होती

अजतशय माफक दरात ह होसटल मी बक कल होत आजण याबददल मी मलाच शाबासकी

जदली याच कारण अस की मी जया जदवसात वाराणसीला आलो होतो तो वषाथतला अजतशय

गदीचा काळ असतो आजण या वळत माफक दरात हॉसटल भटण हा महणि दगधशकथ रा योगय

असतो गावात अनक हॉसटल आहत पण तया अरद गललीबोळात हॉसटल शोधायला खप

पचाईत झाली असती खर महणि माझी काउट सजफि ग करणयाची इचछा होती पण अरद

गललीबोळात िीव गदमरला असता माझयामत हा परकार सोलो बकपकसथ लोकासाठी

अजतशय उततम आह जतरलया सराजनक लोकाकड पाहणा महणन रहाण आजण जतरल अससल

िवण करण हा एक भननाट परकार असतो आजण मखय महणि होसटल जकवा काउट सजफि ग

ह दोनही परकार अजतशय सवसत असतात तयामळ परवासाला पस लागतात ही सबब खोटी ठरत

पषकर कडािवळ माझ होसटल होत अससी घाट पाच जमजनटावर होता आजण लका दहा

जमजनटावर होती अशा मोकयाचया जठकाणी मला रम भटली होती मला शकय जततकया लवकर

जनघायच होत समार साड पाच वािता मी आवरन बाहर पडलो

बाहर पडताच मला एक सपजनश िोडप () भटल तयाना सबह-ए-बनारसला िायच

होत मी शवटचया जदवशी जतर िाणार होतो तयामळ मी तयाना दरनच रसता दाखवन मागाथला

लागलो इरन पढ मी पायीच जफरणार होतो गोदौलीया चौकाचया जदशन मी जनघालो तरन

समार तीन जकलोमीटर अतरावर माझ गतवय जठकाण होत बाबा कालभरव मजदर िाताना

वाटत मला एका जठकाणी गलका जदसला मी कतहल महणन डोकावल तर सटट बकचया

शाखला आग लागली होती आजण धर बाहर यत होता जतर जवचारपस कली असता

िीजवतहानी वा जवततहानी झाली निती जतरन मी पढ जनघालो आजण गगल मपसचया भरवशावर

तबबल पाऊण तास पायपीट करन बाबा कालभरव मजदरात पोहोचलो मजदरात िाताना

पादतराण ठवणयासाठी सोय नाही तरील पिा-साजहतय जवकरी करणाऱयाकड पादतराण ठवावी

लागतात तस न कलयास त उचलन डायरकट कचराकडीत टाकली िातात अस महटल िात

की शरी कालभरव ह या महानगरीच कषतरपाल तरा कोतवाल आहत तयाचया इचछनसार काशीत

कणीही राह शकत नाही ह मजदर इसवी सन १७१५ मधय शरीमत बािीराव पशव यानी बाधल

आह मजदराचया गाभाऱयात परवश करता यतो सभामडप हमाडपरी असन कोठही बसल तरी

मखदशथन होत अशी रचना आह शरी कालभरवाची मती चादीची असन समार अधाथ परष

उचीची आह चहऱयावरील भाव बोलक असन मती हसतमख आह ह कालभरवाच मळ सरान

आह दपारी २ त ४ या वळत मजदर बद असत (मागचया वळी नमका याच वळी आलो होतो)

वळ सकाळची असलयान दशथन लवकर झाल आजण मग रोडा वळ सभामडपात बसलो काही

वळ बसन मी पढील सरानाकड िाणयासाठी जनघालो

िाराणसीतील एक गलली

यरन िवळपास एक जकलोमीटर अतरावर ठठरी बािारात द राम भाडार ह

नाशततयासाठी सपरजसदध अस दकान आह तबबल २०१ वषथ िन ह दकान इसवी सन १८१८ मधय

सरापन झाल होत परत एकदा अरद गललीबोळातन वाट काढत मी चाल लागलो या अरद

गललीबोळातन सकाळी जफरणयाची मिाच काही औरच असत बनारसी लोकाची लगबग

सर झालली असत कोणी शाळत िात असत तर कोणी दकान लावणयाचया तयारीत असत

कणी पिसाठी तयारी करन िात असत तर कोणी शातपण पान खात वतथमानपतर वाचत

बसलल असत मधयच गोमातानी जठयया माडलला असतो िमतम दोन माणस िातील इतकया

अरद वाटा असतात या भाऊगदीतही दचाकीसवार भननाट वगात गाडया पळवत असतात

आशा पररवहसरती चालताना रसता चकवन तरधाजतरपीट उडाली नाही तर नवलच नागमोडी

वळण घत द राम भाडार ला पोहोचलो गरम-गरम जिलबी नकतीच तळणयास सरवात झाली

होती कचोरी(आपलयाकडील परी) बटाटयाची भािी तयावर अनक चटणया आजण जिलबी हा

वाराणसीचा िगपरजसदध नाशता आह द राम भाडार ह खवययाना तसच पयथटकाना

नहमीपासनच आकजषथत करत आल आह आपलयाकड आपण जयाला परी महणतो तशीच

पण रोडी उडदाची डाळ घालन तयार कलली परी याला त गोल कचोरी महणतत आजण

लाडसारखया आकारान लहान असणाऱया कचोरीला फकत कचोरी महणतात सकाळी दखील

इर बरीच मडळी होती शवटी एका बाकावर िागा पकडन मी एक पलट कचोरी-भािी आजण

जिलबीची ऑडथर जदली यरावकाश माझी ऑडथर आली बटाटयाचया भािीत टाकललया जवजवध

चटणयामळ भािीची चव अजतशय सदर होती आजण गरम जिलबी तर अपरजतम होती ऐन

सकाळी रडीत वाराणसीत असा नाशता करण महणि सवगथसखापकषा कमी नाही दकानाच

मालक शरी रािदरिी आपलया दोन सहकाऱयासह खवययाची भक भागवणयाच काम

अवयाहतपण करत आहत तयाच या उतकषट नाशततयाबददल आभार मानन मी तरन जनघालो

शरी काशी तरिशवशवर मतरदर आतरण जञानिारी मशीद

आता मी शरी काशी जवशवनार मजदरात िाणार होतो परत गललीबोळातन िायच होत

एका पानवालयाला रसता जवचारन जनघालो िवळपास पधरा-वीस जमजनट पायपीट करन मी

शरी काशी जवशवनार मजदराचया गट नबर ३ िवळ आलो आता गदी बरीच वाढली होती सकाळी

याच रसतयावरन गलो तिा जचटपाखरही नित आजण आता गदीतन वाट काढावी लागत

होती याला कारणही तसच होत काजतथक पौजणथमचा तरा दवजदपावलीचा कायथकरम काही

जदवसावर यऊन ठपला होता या जदवशी सवाथत िासत गदी असत जतर िागोिागी पिा

साजहतय जवकरत बसलल असतात तयाचयाकड लॉकर सजवधा असत आपण आपल मोबाईल

वा ततसम साजहतय समार १०० रपय दऊन तयाचयाकड ठवायच असत अशी एकण पधदत इर

सर आह पण शरी काशी जवशवशवर टर सटचया माधयमातन मोफत साजहतय दखील ठवता यत मी

हा दसरा पयाथय जनवडला रागत न लागता साडतीनश रपयात डायरकट दशथन घणयाची सजवधा

दखील आह मजदरात िाणयाआधी पोजलसानी तीन वळा वगवगळया जठकाणी कसन तपासणी

कली गट नबर तीन न गलयास आपलयाला जञानवापी मशीद निरस पडत आधी यरच मळ

शरी काशी जवशवशवराच मजदर होत नदी आिही मजशदीचया जदशन तोड करन आह ह अस

एकमव मजदर आह जिर नदीच तोड उलट जदशन आह जञानवापी मजशदीचया भोवती भककम

लोखडी गि उभारल असन आजण िागोिागी सशसतर सजनक पहारा दत उभ आहत मघल

समराट औरगिब यान ०९ एजपरल १६६९ ला मळ काशी जवशवनार मजदर नषट करणयाच आदश

जदल जयाचा पररणाम महणन ऑगसट १६६९ ला मजदर नषट करन जञानवापी मजशदीची जनजमथती

झाली या आदशाची मळ परत कोलकाता यरील एजशयाजटक लायबररीत ठवली आह ह सरान

जशवपावथतीच आजदसरान आह महाभारत आजण उपजनषदात याचा उललख आढळतो

आगरयाला िात असताना छतरपती शरी जशवािी महारािानी यर भट जदली होती इसवीसन पवथ

अकरावया शतकात सतय बोलणयासाठी परजसदध असणाऱया रािा हररशचदरान मजदराचा िीणोदधार

कला होता तया नतर अवती नगरीचा तरा जवकरम शक सर करणारा चकरवती समराट

जवकरमाजदतय यान िीणोदधार कला तदनतर सन ११९४ मधय महममद घोरीन मजदर लटन

तोडल मजदराच पनजनथमाथण परत झाल पण १४४७ मधय सलतान महमद शाह यान मजदर

उधवसत कल नतर पनहा १५८५ मधय तोरडमल रािाचया सहाययान पजडतनारायण भटट यानी

एका भवय मजदराची उभारणी कली या मजदराला १६३२ मधय शहािहानन पाडणयाच आदश

जदल पण तयाची सना जहदचया परखर जवरोधापढ नमली पण इतर ६३ मजदर तोडली गली

यानतर औरगिबन मजदर तोडल व जञानवापी मशीद उभारली मजदराचया जवधवसाच वणथन

मशीद आलमजगरी या पसतकात आह मराठा सामराजयाच शर सरदार दततािी जशद आजण

मलहारराव होळकर यानी १७५२ त १७८० या काळात मजदर मकतीच परयतन कल ७ ऑगसट

१७७० ला महादिी जशद यानी जदललीचया बादशहाला करवसलीचा आदश जदला पण तोपयित

जतर ईसट इजडया कपनीच कायद लाग झाल होत तयामळ परत एकदा मजदर नतनीकरणाच

काम राबल सन १७७०-१७८० मधय पणयशलोक अजहलयाबाई होळकर यानी तया पररसरात

परसतत मदीर बाधल परसतत जशवजलग ह पणयशलोक अजहलयाबाई होळकर यानी सरापन कल

असन त तयाना ओकारशवरचया नमथदत एका दषटातानसार सापडल आह समार पाऊण तास

रागत उभ राजहलयावर दशथन झाल गाभाऱयात िाताना तीनही रागतील भाजवकाची जमळन

एकच राग होत तयामळ रोडा गोधळ होतो दशथन करणयासाठी िमतम काही सकद

जमळतात अजतशय परसनन अशा वातावरणातन बाहर पडावस वाटत नित सभामडपात रोडा

वळ बसलो मजदराचया आवारात पावथती माता व अननपणाथ मातच मजदर आह भाजवकाचा ओघ

वाढत होता माझया शिारी एक परदशी िोडप पिा करणयासाठी बसल होत गरिी आल

आजण तयानी पिा सर कली आचमन वगर झालयावर गोतराचा उललख आला तोच मी कान

टवकारल कारण मला उतसकता होती की परदशी लोक गोतराच नाव कस घतील पण गरिीनी

ती सटप डायरकट सकीप कली आजण पढ कटीनय कल परत एकदा मनोमन परारथना करन मी

बाहर जनघालो सकाळी सववाअकरा त साडबारा पयित आरती मळ दशथन बद असत मागचया

वळी नमका याच वळी रागत अडकलो होतो लॉकर मधन मोबाईल घतला आजण शिारीच

मजणकजणथका घाट जलजहललया मोठया परवशदवारातन आत जशरलो

मी आता जवशवनार गललीत होतो आजण मला बल लससी शॉप कचोरी गलली यर िायच

होत मजदराचया अवतीभवती जवशवनार गलली आह हया गललीत बनारसी साडया खळणी तरा

कदी पढाची दकान आहत यर नहमीच वदथळ असत सलग कचोरीची दकान सर झाली

तशी कचोरी गलली सर झालयाच मी ओळखल यजरल बहताश दकान ही कचोरीची

असलयामळ या गललीला कचोरी गलली अस महटल िात तसच इर धाजमथक गरर पौराजणक

पसतकाची दकान भरपर मोठया परमाणात आहत वाराणसीला गललाच शहर अस महणतात

त खोट नाही इर तबबल ५५ पकषा िासत गलला आहत वाराणसीचया गललाबाबत अस महटल

िात की िो रसता तमहला तमचया घरापयित नतो तोच तमहाला समशानाकड सदधा नतो

सकाळी नाशता झालयावर मजदरात िात असतानाचा एक परसग -

ldquoिी नमसतrdquo

ldquoनमसत िीrdquo

ldquoआप यहा जकतन साल स रहत ह rdquoजमवहसकलपण तयान माझयाकड बजघतल आजण

महणाला

ldquo िी हमार िनम ही इधर हआ ह लजकन आप इ सब काह पछत हो हमस rdquo

ldquoिी मझ िनाना ह की आपको वरणसीकी सब गलीया पता ह कया rdquo

ldquoनाही िी य तो नाममकीन ह भाई इ सब भलभलया ह सब जशविी की करीपा हrdquo

ldquoहा िी वो तो ह चलीय धनयवादrdquo

मला तो परसग आठवला अधथचदराकती गगचया तीरी वसलली वाराणसी ही खरच मोठी

भलभलया आह वाराणसीत गलला आहत की गललात वाराणसी हच कळत नाही झाल मी

वाराणसीचया भलभलयात फसलो GPS जसगनल लॉसट झाला आजण मी अकषरशः भरकटलो

परत जफरन जतरच आलो जिरन सरवात कली होती परत कशीतरी वाट जवचारत बलय लससी

शॉप ला पोहोचलो या शॉपचा रग जनळा असलयामळ याला बलय लससी शॉप नाव पडल यरील

लससी फार परजसदध आह आत काही गदी निती महणन आतच बसण पसत कल शॉपच

मालक जनवातपण तयाचया वजडलासोबत गपपा मारत बसल होत वहसमतवादनान तयानी मला

मनयकाडथ जदल मी एकदर तयावर निर जफरवली आजण फलवडथ लससीपकषा साधी लससी ऑडथर

कली शॉपचया सवथ जभतीवर पासपोटथ फोटो जचकटवल होत मी खास एक फोटो सोबत

ठवलाच होता मी मालकाकड गलो तसा तो महणाला

ldquoकया हआ सहब rdquo

ldquoआपक पास य फोटो वहसटक करन क जलय कछ ह rdquo

ldquoहा ह ना य जलिीएrdquo

आजण तयान मला फोटो जचकटजवणयासाठी फजवकॉल जदला मी यरासाग नीट िागा

जनवडन माझा फोटो जचकटवला आजण फजवकॉल तयाचयाकड जदल

ldquoकया आप मझ बता सकत ह की य फोटो वहसटक कारनकी पररा कबस शर हई rdquo

ldquoिी म भी जठकस नही बता सकता लकीन आप यहा आय र इसकी याद म लोग

फोटो लगाक िात हrdquo

इतकयात माझी लससी आली लससीची चव अपरजतम होती एका भलयामोठया मातीचया भाडयात

(कलहड) मधय अगदी काठोकाठ भरन लससी माझया टबलावर ठवली यजरल लससी

बनवणयाची पदधत दखील जनराळी आह एका भाडयात दही साखर याच जमशरण एकिीव

होईपयित लाकडी रवीन घसळतात िवळपास सवथच जठकाणी अशी लससी बनवतात मी

पणयात असताना एका जठकाणी पाटी वाचली होती की आमचया यरील लससी पावी नाही तर

खावी लागत मला ही लससी खाताना त दकान आठवल यरील लससी खरच खावी लागत

होती(जवनापाटीची) मी यर िाणयासाठी शकयतो सायकाळ जकवा रातरीची वळ सचवन कारण

मजणकजणथका घाट िवळच असलयान रोडया रोडया वळान परतयातरा िात असतात या

अपरजतम लससीसाठी मी आभार मानन बाहर पडलो परत एकदा जवशवनार गललीतन दशाशवमध

घाटाकड िाणाऱया रसतयाला लागलो याच रसतयाला भािीबािार भरतो गदीतन वाट काढत

समार एक जकलोमीटरवर हा घाट आह जवशवनार गललीतन मळ रसतयाला लागलयावर

दशाशवमध घाटाकड िाणयासाठी एक मोठी कमान लागत

दशाशवमध घाट

काशीमधील जवशवनार मजदराशिारी गगा नदीचया काठावर असलला दशाशवमध घाट

एक सवाथत िना नतरदीपक आजण महतवाचा घाट आह इर सनान कलयावर दहा दशाशवमध यजञ

कलयाच पणय जमळत अशी मानयता आह तयामळ इर सनान करणयासाठी भाजवकाची गदी

असत इसवी सन १७४० मधय मधय शरीमत बािीराव पशव यानी दशाशवमध घाटाची पनबािधणी

कली नतर १७७४ मधय पणयशलोक अजहलयाबाई होळकर यानी घाटाची पनरथचना कली

सधयाकाळी गगची आरती कली िात तिा या घाटाच वासतजवक आकषथण पाहन खप आनद

होतो सायकाळी गगा आरती सर असताना ररिरफरट दशय बघणयाची एक वगळीच मिा

असत हा घाट वषाथनवष तसच भाजवक आजण पयथटकासाठी धाजमथक सरळ बनला आह

ऐजतहाजसकदषटटया जहद भाजवकामधय हा सवाथत आवडता आजण मखय घाट मानला िातो

दशाशवमध घाटािवळ अनक धाजमथक मजदर तसच पयथटकाची सरळ आहत जवजवधधाजमथक

जवधी आजण धाजमथक उपकरम करणयासाठी यातरकर यर यतात हळहळ घाटाचया पायऱया

उतरलो आजण तसतश पजवतर गगा नदीच जवशाल पातर जदस लागल रोडा वळ उभ राहनच

गमत बघीतली शकडो भाजवक गगासनानाचा आनद घऊन कतकतय होत होत कोणी सयाथला

अरघथदान करीत होत तर काही गगत डबकी मारत होत पटटीच पोहोणार मातर िरा लाबवर

िाऊन पोहणयाचा आनद घत होत तयाचया सोबत आलल मातर काळिीन तयाचयाकड बघत

होत आजण िासत लाब न िाणयाची सचनाविा जवनती काळिीपोटी करत होत अस

एकदरीतच तयाचया दहबोलीवरन कळल नावाडी लोकाची लगबग सर होती रोडया बािला

िाऊन मी पायऱयावर बसलो अगदी परसनन वातावरण होत माझया बािला एक आयररश

वयकती बसली होती आजण या नयनरमय वातावरणाचा आनद न घता मोबाईल मधय गतली

होती नतर तयान घरी वहिडीओ कॉल करन घाट वगर दाखवल बघताबघता अधाथ तास गला

आजण मी पढचया घाटाकड जनघालो आि मी दशाशवमध घाट त मजणकजणथका घाट बघणार

होतो

उदया मजणकजणथका घाट त गणश घाट आजण परवा दशाशवमध घाट त अससी घाट अस

एकदरीत माझ जनयोिन होत पढचा शरी रािदर परसाद घाट होता सवततर भारताच पजहल

राषटर पती शरी रािदर परसाद याच नाव या घाटाला १९८४ मधय पकक बाधकाम झालयावर जदल या

आधी या घाटाच नाव घोडा घाट अस होत मौयथ काळात या जठकाणी घोडयाचा मोठा बािार

भरत अस तयामळ कदाजचत ह नाव पडल असाव नौका जवहारासाठी यर अजतशय मोठया

परमाणात नौका उपलबध असतात यर जवसतीणथ आजण लाब पायऱया आहत तसच दोन भवय

िलशदधीकरणाच टनक आहत फोटोसशन साठी ह अजतशय उततम जठकाण आह लाब आजण

जवसतीणथ अशा पायऱयावर समार ५०-६० िणाचा गरप हासयजवनोद करत होता एक आयररश

पयथटक तया घोळकयाच फोटो काढणयात गतला होता आमहा सावळया भारतीयामधय या

गोऱयाला अस काय जदसल की हा चकक फोटो घऊ लागला होता सहि कतहल महणन मी

तयाला पचछा कली असता तो महणाला

ldquoThe joy on the faces of these people which is diminishing these days

(या लोकाचया चहऱयावरील आनद िो जदवसजदवस कमी होत आह)rdquo

ldquoYes youre right brother But we can find the joy everywhere olny you

need that spec who will show you happiness everywhere (तझ महणण बरोबर

आह जमतरा आपण आनद कोठही शोध शकतो फकत आपलया तो चषमा हवा िो आपलयाला

सवथदर आनद दाखवल)rdquo

ldquoYes I think youre partially right man But sorry I want to go now before

this group leave Thanks (होय तझ महणण काही अशी बरोबर आह पण मला माफ कर

हा गरप इरन जनघायचया आधी मला िाव लागल धनयवाद)rdquo

ldquoOk brother enjoy (ठीक आह भावा मिा कर)rdquo अस महणन मी पढ मोचाथ

वळवला

िवळच ितर-मतर आह सन १७३७ मधय ियपरच महाराि ियजसग दसर याचया

नततवाखाली याची जनजमथती झाली भारतात उजजन मररा जदलली वाराणसी आजण ियपर या

पाच जठकाणी ितरमतर आह सयथपरकाशावरन सराजनक वळ तसच गरहाची वहसरती आजण

इतर खगोलशासतरीय बाबीची सदयवहसरती कोणतयाही उपकरणाजशवाय जमळत ह जठकाण

महणि भारतीय सरापतयकलचा अपरजतम नमना आह ह बघन भारताजवषयी ऊर अजभमानान

भरन यतो ितरमतर बघणयासाठी दहा रपय नाममातर शलक आह

इरन पढ मी मान मजदर घाटावर आलो सोळावया शतकात ियपरच रािा मानजसह

यानी या घाटाची बाधणी कली यात तयानी घाट मजदर आजण महालाची जनजमथती कली महाल

हा रािपत शलीत बाधला असन भवय आह आधी उललख कललया ितरमतरच बाधकाम

मानजसहाचया वशिानीच कल आह ऐजतहाजसक दसताविानसार या घाटाच आधीच नाव

सोमशवर घाट अस होत नतर पढ मीर घाटावरन सरळ लजलता घाटावर आलो यर शरी लजलता

दवीच मजदर आह ह मजदर अजतशय परातन आह याचया पढच काही अतरावर नपाळी मजदर

आह ह मजदर नपाळी शलीत बाधल असलयान याला नपाळी मजदर अस महटल िात सपणथ

बाधकाम लाकडाच असन तयावर अपरजतम जशलप कोरलली आहत नतर जफरन पढ जवशवनार

गललीतन दोन वळा तयाच िागवर यऊन कसतरी मळ रसतयाला लागलो दपारच दोन वािल

होत आजण मला एवढी जवशष भक निती चव अिन जिभवर रगाळत होती शरी काशी

जवशवनार मजदरापासन गोदौलीया पयित परत चालत िाणयाच ठरवल मी परवासात शकयतो

पायी जफरणच पसत करतो हळहळ पायी जफरन आपलयाला ती िागा लोक चागलया परकार

समितात

चौकात पोहोचलयावर मी अससी घाटापयित शअर-ररकषा कली तीन वािचया समारास

मी रमवर पोहोचलो समोरचया बडवरील सामानावरन कणीतरी आल असलयाच समिल

पहाटच िागरण आजण तबबल आठ जकलोमीटर पायी चाललयामळ मी कमालीचा रकलो

होतो आजण वळ न दडवता मी पलगावर आडवा झालो िाग आली तिा सायकाळच सहा

वािल होत बाहर बजघतल तर चकक काळोख पडला होता या जदवसात साडपाच वािताच

काळोख पडतो रातरी लागणार आवशयक सामान आजण सोलो टट घऊन मी रमबाहर पडलो

पषकर कडापासन लकपयितच समार दीड जकलोमीटर अतर पायीच िाणयाच ठरवल

शहराचा हा भाग नहमीच गिबिलला असतो बनारस जहद जवदयापीठाचया या पररसरास लका

अस महणतात जवदयारी वगाथची यर नहमीच वदथळ असत सटसटीत आजण परशसत रसत

आिबािला पसतकाची दकान आजण हॉटलस असा हा भाग बघन आपण सकाळी जफरलो तो

याच शहराचा भाग आह की आपण कणी दसरीकड आलो आह अस वाटत लकपासन पाच

जकलोमीटर अतरावर गडवाघाट आशरम आह आिची रातर मी जतर टट टाकन रहाणार होतो

तजनष डायनीग हॉल यर मी रातरीच िवण घणार होतो हॉटलमधय िासत गदी निती एक

राळी ऑडथर कली िवणासाठीची जठकाण मी आधीच ठरवन घतली होती वाराणसीत बाटी-

चोखा हा परकार िासत परजसदध आह पण मी मळचा खानदशी असलयामळ वरण-बटटी

आमचयासाठी जवशष नाही बाटी-चोखा जशवाय तजनष यासारख हॉटल तयाचया रळयासाठी

परजसदध आहत मी सकाळपासन फकत परीभािी आजण लससीवर असलयान मला परचड

परमाणात भक लागली होती मी िि जडलकस राळी ऑडथर कली होती िवळिवळ दहा

जमजनट वाट बजघतलयावर माझी राळी आली मसतपकी पनीर जमकस िि रायत जिरा राईस

डाळतदरी रोटी आजण गलाबिाम याचयावर मनसोकत ताव मारन बाहर पडलो

बराच वळ वाट बजघतलयावर शअर ररकषा न जमळालयान गडवाघाट आशरम पयित मी

सपशल ररकषा कली मला सतमत अनयायी आशरम यर िायच होत मखय दरवािातन आत

गलयावर मला तर बरच अनयायी भटल मी तयाना मला इर आिची रातर राह दणयाची जवनती

कली तयानी लगच मानय कल कारण जतर भरपर रमस होतया पण मी ििा तयाना साजगतल

की मला रममधय रहायच नसन मोकळया िागत टट टाकन रहाव लागल तिा मातर तयानी

असमरथता दशथजवली मी तयाना परत जवनती कली तिा तयानी जवशष परवानगी रघावी लागल

अस साजगतल तयाचयापकी एक िण सवतःहन परवानगी रघायला कोणाकडतरी गला तो पयित

अनयायी आजण माझयात काही असा सवाद झाला -

ldquoआप कबस ह यहापर rdquo मी रोड भीतच जवचारल

ldquoहमार तो िनम ही वाराणसी म हआ कछ दस साल क र तबस इधर हrdquo ह सागताना

तयाचया चहऱयावर एक वगळाच अजभमान जदसत होता कदाजचत तयाला अस कोणी जवचारल

नसाव

ldquoतो जफर आप कया करत ह जदनभर rdquo मी काहीतरी जवचारायच महणन जवचारल कारण

माझी कवहमपगची इचछा काही पणथ होईल अस एकणच वाटत होत

ldquoहम तो गोशाला म रहत ह जदन कब जनकलता ह पता ही नही चलताrdquo

ldquoऔर कछ सनाइय rdquo मी उतसकता महणन जवचारल

ldquoिी आपन पछा इसलीय बता रह ह आप यहा आय य जशविी की मझी ह कयोकी

लगभग दो साल पहल शायद इसी जदन यहा जवशवशाती क जलय अजतरदर की पिा हई और

आि िो आप य सब शाती इस दश म दख रह ह वो इसीका परीणाम हrdquo

तयाच बोलण पणथ होत न होत तोच परवानगी रघायला गलली वयकती परत आली तयान

साजगतल की तमहाला परवानगी भटली आह पण सकाळी सात वािचया आत जनघाव लागल

मी तयाचया सगळया सचना मानय करन मी लगच टट टाकला जकतीतरी जदवसात महणि

िवळपास वषथभरापवी मी भीमाशकरला कवहमपग कल होत तयानतर तबबल एका वषाथन ही

सधी चालन आली होती दोघी जठकाण जयोजतजलिग होती हा जनववळ योगायोग होता यासवाित

एक वाईट गोषट घडली होती ती महणि मोबाईल मधय अजिबात चाजििग निती दपारी

वामककषीचया वळी मी मोबाईल चाजििग लावायला जवसरलो होतो आडव होताच मला

जदवसभरचया शरमान आजण रातरीचया अपरजतम िवणान तातकाळ झोप लागली पहाटचया

समारास िाग आली तिा टटचया छतावर पाणयाच रब पडलयासारख वाटत होत मी बाहर

डोकावन पाजहल तर पाऊस वगर काही पडत निता िमीनीवरील गवतावर हात जफरवला

तर हात अकषरशः ओला झाला इतकया मोठया परमाणात दव पडल होत सवथतर अधार होता

तयामळ बाहर पडन खास उपयोग निता झोपणयाचा परयतन कला पण झोप काही यत निती

काही वळान काहीतरी आवाि यऊ लागला मी टटमधन बाहर पडलो काही अतरावर

जवारीच शत होत जतर काही लोक जवारीच धाड कापत होत मी तयाना पचछा कली असता त

धाड चारा महणन गायीसाठी कापल िात होत इतकयात मला कोणतयातरी पकषाचा

जकलजबलाट ऐक आला असा आवाि आधी ऐकला निता तो नमका आवाि कशाचा ह

बघणयासाठी महणन मी गलो तर समोरील दशयान मला आतयजतक आनद झाला समोर काही

अतरावर १५-२० मोराचा घोळका मकतपण ककाटत जफरत होता इतक मोर मी आयषयात

पजहलयादाच पाजहल होत खरच अशा परकारचया जदवसाची सरवात महणि सवगथसख असत

बािलाच जवजवध परकारचया फळभाजया पालभाजया खडणयाच काम चाल होत मडळी

सकाळीच कामाला लागली होती साडसहा झाल होत मी टट वगर आवरन बाहर पडलो

आजण मागाथला लागलो

हाकचया अतरावर गगा वहात होती तयामळ वातावरणात गारवा िासत वाटत होता

नकतयाच साखर झोपतन उठललया आजण आपलयाला तयार होऊन शाळत िाणयावाचन

गतयतर नाही अशी हळहळ मनाची तयारी करणाऱया लहान मलासारखी वाराणसी

जदवसभरासाठी तयार होत होती साडसात वािपयित मी रमवर पोहोचलो शातपण तयारी

करन सववा आठचया समारास बाहर पडलो परत एकदा नाशता करायला राम भडार ला

आलो आजण कालचया जदवसाची उिळणी कली िी चव काल होती तया चवीत आि

यवहतकजचतही फरक पडला निता आि मजणकजणथका घाट त गणपती घाट पहायच होत राम

भाडार त मजणकजणथका घाट या रसतयात िवळपास तीन त चार वळा भरकटन तयाच िागवर

आलो शवटी एका जठकाणी शातपण मपस आजण बनारसी लोकावर जवशवास ठऊन एकाच

जदशन वाटचाल सर कली एका गललीतन िाताना मला भलामोठा लाकडाचा जढग जदसला

मी तया घरापाशी गलो तोच एक अरद गललीत लाकड मोिणयाच काम सर होत मी तयाच

गललीतन िात राजहलो आजण शवटी घाटािवळ यऊन पोहोचलो शकयतो जतर पयथटकाना

िाणयास बदी घालणयात आली आह तरीही आपण दरन बघ शकतो समोरच दशय अगावर

काटा आणणार होत अनक जचता अजवरतपण िळत होतया आजण िळणाऱया परतानतर अनक

परत अकषरशः िळणयासाठी परतीकषत होती माझयासमोर ह होत तच िीवनाच खर अजतम सतय

होत - मतय जकतीतरी वळ मी तया दषयाकड बघत होतो अस महणतात की यर दहन कलयावर

मोकषाची परापती होत तयामळच कदाजचत यर दहन करन घणयाचा ओढा असावा इसवीसन

१७३० मधय सदाजशव नाईक यानी शरीमत बािीराव पशव याचया मदतीन या घाटाच पकक

बाधकाम कल यर बरीचशी िनी मजदर असन तयातील अधीअजधक शरी जशवाला समजपथत

आहत तयाच जनमाथण बगाल महाराषटर मधय परदश उततर परदश रािसरान जबहार तसच

गिरात मधील वगवगळया रािवटीचया काळात झाल आह धाजमथक तसच सासकजतक दषटीन

हा घाट अजतशय महतवपणथ आह समार अठरावया शतकाचया सरवातीला यर शव दहनाची

पररा सर झालयापासन हा घाट तीरथ तसच समशान महणन परजसदध आह समशानभमीचया काही

अतरावर सनान करणयासाठी िागा आह काजतथक मजहना सयथ - चनदर गरहण एकादशी सकरात

गगा दशहरा या जदवशी सनानासाठी खप गदी असत जपडदान तपथण अस जवधी दखील यर

होत असलयान बऱयाच परमाणात नहावी लोक आहत ही िागा ततर साधनसाठी अजतशय

परभावशाली मानली िात तयामळ दशजवदशातील ताजतरक यर साधनसाठी यतात यर अघोरी

साधच दखील मोठया परमाणात वासतवय असत मजणकजणथका घाटानतर मी पढचया घाटाकड

वळलो

रतनशवर महादि मतरदर

पढचा घाट होता जसजधया घाट जकवा जशद घाट इसवीसन १८३५ मधय गवालहरचया राणी

बायिाबाई जशद यानी या घाटाची पककी बाधणी कली तयानतर याला जसजधया जकवा जशद घाट

अस महटल िाऊ लागल ततपवी सन १३०२ मधय जवरशवर नावाचया कणी वयकतीन हा घाट

बाधला असलयान जवरशवर घाट महणन ओळखला िायचा अशी मानयता आह की या िागवर

अगनी दवतचा िनम झाला सवाित सदर आजण सवचछ घाटापकी हा एक आह तयामळ यर

योगासन तरा धयानधारणसाठी बरीच गदी असत शकयतो परदशी पयथटक योगाभयास

करणयासाठी यरच असतात तयाचपरमाण हा घाट रतनशवर महादव मजदरासाठी परजसदध आह या

मजदराची खाजसयत महणि ह मजदर अधअजधक पाणयात बडालल असत वषाथच समार आठ

मजहन मजदराच गभथगह पाणयात असत उनहाळयात चार मजहन पाणी ओसरलयावर िाता यत

मजदर एका बािला झकलल असलयाची चार कारण जकवा दतकरा साजगतलया िातात तसच

मजदर कणी बनजवल यावरन दखील बऱयाच आखयाजयका आहत ह मजदर दरनच बघन मी

गगा महाल घाटाकड वळलो या घाटाच जनमाथण सन १८६४ मधय जिवािी राव जशद यानी कल

या घाटाबरोबर तयानी एका भवय महालाची दखील जनजमथती कली हा महाल महणि रािसरानी

तसच सराजनक सरापतयकलचा उततम नमना आह शकयतो यर सनान करणयासाठी सराजनक

लोकाचा कल असतो

सकठा घाट

हा घाट बघन मी सकठा घाटाकड आलो या घाटाच पकक बाधकाम १८२५ मधय झाल

यर नवदगािपकी एक शरी कातयायनी तरा सकठा दवीच मजदर आह तयामळ या घाटाच नाव

पडल आह पढ भोसल घाट लागला १७९५ मधय नागपरकर भोसलयानी याची जनजमथती कली

या आधी या घाटाच नाव नागशवर घाट अस होत घाटावर बाधलला महाल हा अजतशय भवय

असन नागपरकर भोसलयाचया शरीमतीची साकष आिही दत आह

अमत तरिनायक मतरदरातील गणरतीची मती

पढ मी गणशघाट ला आलो खर महणि माझी हा घाट बघणयाची आधीपासनच फार

इचछा होती सन १८०७ मधय अमतराव पशवयानी याची जनजमथती कली यर शरी गणपतीच अमत

जवनायक गणश मजदर आह परसतत मजदर ह नागर शलीत बाधल असन शरी गणशाची

जवलोभनीय मती आह जतर फोटो काढायला सकत मनाई कली आह तरी मी लपनछपन फोटो

काढलाच पशवयाचया वापरातील काही वसत आजण तयाचया वशिाचया तसजबरी पहायला

जमळतात

ररत एक गलली

मजदरातन बाहर पडलयावर मी परत एकदा वाट चकणयासाठी गललात जशरलो आजण

वाट दोन-तीन वळा चकलो दखील मिल-दरमिल करत जवशवनार गललीतन मळ रसतयाला

लागलो तया जदवशी एकादशी होती तयामळ असखय भाजवक जवशवनार दशथनाला आल होत

समोरच मला मलाइयोवाला जदसला आजण पावल जतकड वळली हा पदारथ दधापासन बनजवला

िातो आजण सबध वाराणसीत फकत जहवाळयात जमळतो मातीचया कलहड मधय मलाइयो

आजण त झालयावर गरम दध असा हा परकार असतो आता पढ मला लकला िायच होत

डायरकट ररकषा जमळणार निती महणन गोदौलीया चौकापयित चालण पसत कल यरावकाश

चौकातन मला ररकषा जमळाली आजण मी लका गाठली मी समोरच असललया पजहलवान लससी

मधय गलो आजण एक रबडी-लससी मागवली पजहलवान लससी हदखील लससीसाठी परजसदध

आह रबडी आजण लससी याच जमशरण खरच खप छान होत

समोरच बनारस जहद जवदयापीठाच गट होत पण मला माझया जनयोिनानसार जतकड

उदया िायच होत तयामळ मी जतरन वळालो आजण दगाथकड कड जनघालो ह मजदर बगालचया

राणी भवानी यानी बाधल आह भडक लाल रगात ह मजदर असन १७६० साली बाधल गल

आह तया काळी या मजदरासाठी पननास हिार रपय खचथ आला होता मजदराचया सभमडपाच

तरा आिबािचया पररसराच काम दसऱया बािीराव पशवयानी कलल आह मदीरातील घटा

शरी नपाळ नरश यानी अपथण कली आह मजदरात परवशासाठी दोन परवशदवार आहत मजदराची

रचना नागर शलीत आह मजदराचया बािला असलल कड ह पणयशलोक अजहलयाबाई

होळकर यानी बाधल आह नतर मी पढ कवडीमाता मजदर पाजहल यर शकयतो महाराषटर ातील

लोक यत असतात मजदर अजतशय लहान आह कवडीमाता ही शकराची बहीण महणन

ओळखली िात जतरन पढ मी सतयनारायण तलसी मानस मजदरात आलो याच उदघाटन शरी

सवथपलली राधाकषणन यानी कल आह मजदर अजतशय भवय असन आिबािला उदयान

फलवल आह

द गपक ड

दपारच चार वाित आल होत आजण माझी काशी चाट भाडार ला िाणयाची वळ झाली

होती काशी चाट भाडार ह आपलया चाट परकारचया पदारािसाठी परजसधद आह जतर गलयावर

समार पधरा जमजनट माझा नबरच लागला नाही तयामळ चननईचया घटनची पनरावतती होत की

काय अस वाट लागल ( समार अधाथ तास वाट बघनही मरगन इडली शॉप ला नबर लागला

निता) शवटी एकदाची िागा भटली यरील टमाटर चाट परजसदध आह मी टमाटर चाट आल

चाट आजण गलाबिाम अशी ऑडथर जदली माझयासमोर दोन परदशी पयथटक दही परी खात

होत ती अजतशय जतखट असलयान अधथवट सोडन चालल गल बऱयाच वळान माझी ऑडथर

आली आजण मोहोरीचया तलात बनललया चाटचा आसवाद घतला दोघी चाटची चव अपरजतम

होती नतर गलाबिाम कड वळलो तया गलाबिामचा आकार लाडएवढा होता मी इतक मोठ

गलाबिाम पजहलयादा बघत-खात होतो तयाची चव दखील अपरजतम होती

इरन पढ मी रमवर गलो लगच अधयाथ तासान मला बाहर पडायच होत

पावणसहाचया आसपास मी बाहर पडलो आजण पाच जमजनटावर असललया अससी

घाटावर आलो काळोख पडला होता आजण सवथदर जवदयत रोषणाईन पररसर झगमगत होता

घाटावर होणाऱया गगा आरतीची तयारी सर होत होती मी पटकन अगदी पजहलयाच बाकावर

ठाण माडल समोर सरपण गगा वहात होती सोबत िलजबद होत काही जहमालयापासन

सोबत होत काही वारणतन सोबती झाल होत तर काही आकाशातन पाऊस अस नाव धारण

करन आल होत पढ परयागरािला अिन जमळणार होत पण सवािच गतवय जठकाण एकच

होत समदर परत जतरन बाषपीभवन नाव घऊन नभाचया मदतीन भमीवर यणार होत अस

तया िलजबदच िीवनचकर होत माणसाच कठ वगळ असत असो

गगा आरती

हळहळ गदी िमा होत होती परदशी पाहण दखील उतसकतन कमर घऊन यत होत

साडसहा झाल आजण एकसारखया पोशाखात पाच तरण आरती करणयासाठी महणतात आल

जपवळ जपताबर आजण मरण रगाचा कताथ घातलल त पाचिण आपापलया िागवर सरानापनन

झाल धपाचा सगध सवथदर दरवळत होता घटानादान वातावरणात अजतशय सावहतवकता यत

होती परोजहताच मतरोचचारण समधर सगीत यान भारावन िायला होत होत आजण आपसकच

तोडातन शबद बाहर पडतात - नमामी गग सकलप आरती मतरपषपािली कपथरारती आजण

शवटी मतरपषपािली या सवथ कायथकरमाला अधाथ - पाऊण तास लागला आपण रोि आयषय

िगत असतो पण नमक काही सखाच आजण दःखाच कषणच आपलयाला आठवत असतात

मद ररकामया आठवणीच ओझ लकषात ठवत नाही आजण माझया मत यालाच आयषय महणतात

तयात आि आणखी एका आनददायी आठवणीची भर पडली होती आजण ती पसली िाणार

निती काही मडळी ररवरफरटन आरतीचा आनद घत होती माझया शिारील फर च यवकाचा

मला जवलकषण हवा वाटत होता एका हातात तयान कमरा सट कला होता दसऱया हातात

मोबाईलन कणालातरी वहिजडओ कॉल कला होता आजण तो या दोघावर लकष ठऊन

जमळाललया वळत आरतीचा आनद घत होता समार साडसात वािल होत आजण अससी

घाटाच ह रप जवलोभनीय होत आरतीनतर भाजवकानी नदीत अपथण कललया जदवयामळ

आकाशातील तार गगत उतरलयाचा भास होत होता हळहळ गदी कमी होत होती

दपारी पोटभर खालयामळ जवशष भक निती तयामळ मी िवळच असललया

मोनालीसा कफला िायच ठरवल जतर बराऊनी ऑडथर कली अिन बरच ऑपशन होत पण

िासत भक नसलयामळ बराऊनीच घतली बराऊनीची चव छान होती आजण यरील मनयकाडथ

वरील मोनालीसाला भारतीय पधदतीन सिजवल होत जतरन बाहर पडलयावर मला अचानक

रडाईची आठवण झाली वाराणसीत आलयावर रडाई न जपण महणि वरणभातात तप न

घणयासारख होत बाबा रडाई या परजसदध दकानात मी गलो जतर तयान मला एकच परशन

जवचारला भागवाली या साधी मी आशचयथचजकत होऊन बघतच राजहलो कारण जतर

िवळिवळ सवािनीच रडाईमधय भाग घतली होती मी तयाला साधी अस सागन आिबािची

गमत बघत बसलो यणारा िवळपास परतयकिण भागयकत रडाई घत होता माझी रडाई

आली वातावरणात गारवा असताना रडगार रडाई जपणयाची मिाच काही और होती

साडनऊचा समार झाला होता मी रमवर आलो आजण माझी ओळख माझया दोन नवीन

जमतराशी झाली हरीसन (Harrison) आजण समयअल (Samuel) ह दोन अमररकन तरण

माझया रममधय आल होत Dormitory मधय माझया बडचया खालीच दोघानी बक कल होत

हरीसन हा फलोररडा राजयातील कठलयाशया गावातील होता तयाच वडील पशान वकील होत

तो कॉमसथ मधय जशकषण घत होता समयअल हा कधीकाळी रजशयाचया असललया अलासका

परातातील होता तयाचया पररवाराचा बकरी परॉडकटसचा वयवसाय होता तोदखील पररवाराला

पढ मदत महणन फड परोसजसगच जशकषण घत होता दोघही भारतातच भटल होत सटटीजनजमतत

चार मजहनयाचया पयथटनासाठी त भारतात आल होत तयाचयासोबत UNO खळायला खप मिा

आली तबबल दोन वषािनतर मी UNO खळत होतो पणयाला जशकषणासाठी असताना रममटस

सोबत परीकषचया आदलया रातरी UNO खळणयाची मिा काही औरच होती जदवसभर

जफरलयामळ कमालीचा रकलो होतो तयामळ बडवर आडव होताच जनदरादवीचया आधीन

झालो

जतसरा आजण शवटचा जदवस उिडणयाआधीच मी पाच वािता उठलो साडपाच

वािता तयार होऊन सबह - ए - बनारस कायथकरम बघायला जनघालो सामानयपण सकाळी

पाच वािता सर होणारा हा कायथकरम जहवाळयामळ साडपाच ला सर होतो आि तर मळ

कनाथटकचया असललया पण मबईत सराजयक झाललया गाजयका आलया होतया मला तयाच नाव

या कषणाला आठवत नाहीय तयानी कानडी तसच मराठी गायकीच जशकषण घतल आह समार

एक त सववा तास तयानी अपरजतम भिन बजदशी रचना गायलया उततर परदशातील वाराणसीत

महाराषटर ातील गाजयका कानडी पदधतीन गात होतया हीच भारताची खरी खाजसयत आह -

जवजवधतत एकता गगा जकनारी सकाळचा रड वारा मतरमगध करणार सगीत अस त वातावरण

खरच भारावन टाकणार होत इतकयात सयोदय झाला तरीही गगा तटावर धकयाची चादर

होती एक बािन पाजहलयास समपणथ वाराणसी धकयात हरवलल जदसत त दशय अजतशय छान

जदसत दपारी बारा वािपयित धक हळहळ जवरत सबह - ए - बनारस कायथकरमाची सागता

झालयावर जतर योगासनाचा कायथकरम असतो ततपवी कायथकरमास हिरी लावणाऱया

मानयवरापकी जतरलया मळचया गाजयका सौ अगरवाल यानी आगरहाखातर बरि भाषतील एक

छोटस कडव सादर कल नातर मळ बनारसी असलल पण कामाजनजमतत जदललीत सरजयक

झालल शरी जमशरािी आल होत त जडसकिरी चनलच हड आहत तयानी लहानपणाचया

आठवणीना उिाळा जदला यानतर कायथकरम सजमतीतफ तमाम दशवाजसयाना शाततच

आवाहन करणयात आल कारण ऐजतहाजसक अयोधया राम मजदर खटलयाचा आि जनकाल

होता योगासन सर झाली तशी परदशी पयथटकाची सखया वाढली परदशी लोकाना माडी

घालन बसता यत नसाव बहतक कारण तया जदवशी जवशवनार मजदरातील पयथटक आजण

आताच ह लोक बसणयाची सारखीच पदधत होती योगासन आजण नतर पराणायाम व शवटी

हसयसनान कायथकरमाची सागता होत

अससी घाटािरील सकाळ

ऐजतहाजसक जदवसाची अजवसमरणीय सरवात करन मी मागथसर झालो आि दशाशवमध

घाट त अससी घाट जफरणयासाठी दपारी बारा वािपयित वळ होता मी जफरत-जफरत अजहलया

घाटावर आलो १७८५ माघ पणयशलोक अजहलयाबाई होळकर यानी हा घाट बाधला ततपवी

हा घाट कवलजगरी घाट महणन ओळखला िात होता यरच अजहलयाबाई याचा वाडादखील

आह पढ मशी घाट होता तयाच जनमाथण नागपर यरील शरी शरीधर मशी यानी १८१२ मधय कल

याला छोट बदर महणणयास हरकत नाही कारण यर नाजवक मोठया सखयन आपापलया होडया

बाधत असतात या घाटाला लागनच असलला दरभगा घाट हा मशी घाटाचाच एक भाग होता

पण १९२० मधय जबहारचया रािान हा भाग जवकत घतला आजण परसतत घाट दरभगा घाट नावान

ओळखला िाऊ लागला जवशष धाजमथक महतव नसलयाकारणान यर सनानासाठी कमी गदी

असत पढचा घाट होता - राणा महल घाट उदयपरच राि िगत जसह यानी सतरावया

शतकाचया उततराधाथत १७६५ मधय घाटाच जनमाथण कल यर रािसरानी सरापतयशलीचा सदर

नमना पहायला जमळतो पढ चौसटटी घाट आह बगालच राि परतापाजदतय यानी सोळावया

शतकात या घाटाच बाधकाम कल होत यर चौसषट योजगनीच मजदर परजसदध आह मजदराच

बाधकाम नजवन असल तरी धाजमथकदषटटया महतवाच आह याला लागनच जदगपजतया घाट घाट

आह अठरावया शतकाचया अखरीस बगालचया जदगपजत नावाचया रािान हा घाट बाधला

घाटावरील महालाच नकषीकाम बगाली कलाकसरीची साकष दत

पढ पाड तरा बाबआ पाड घाट आह हा घाट छपरा यरील याच नावाचया वयकतीन

बाधला यर कपड धणयाची परपरा आह तयामळ वाराणसीतील धोबी यरच कपड धतात

धाजमथकदषटटया महततव कमी असलयान सनानारीची गदी कमी असत पढ रािाघाट होता याची

जनजमथती पशव अमतराव पटवधथन यानी कली होती यर अननछतर चालत माझी अमतराव पशवा

हवली बघणयाची फार इचछा होती पण हवलीचया चारही बािन पाहनही कठच आत िायला

िागा जदसत निती आिबािचया सराजनक लोकाना जवचारल पण तयानाही काही माजहती

नित तरी मी हवलीमधय िाणयाचा मागथ शोधणयाचा परयतन कला आजण यरच चक झाली

मोबाईलचा िीपीएस जसगनल लॉसट झाला मी परत एकदा रसता भरकटलो पण यावळी

पररवहसरती वगळी होती या भागात बहसखय मवहिम बाधव होत आजण मी जतरलया जतर जफरत

होतो जफरन परत तयाच िागवर यत होतो रोडया-रोडया अतरावर मजशदी जदसत होतया

रसता सागणयासाठी दखील कणी नित राम मजदराचा जनकाल लागलयावर जमळणारा

परजतसाद कसा असल ह कणीच साग शकत नित अयोधया दखील िवळच होती तयाच लोण

पसरणयास वळ लागणार निता मी तया आपततीच जचतन करीत होतो तोच मला कदार

घाटाकड िाणयाचा मागथ जदसला आजण मी जनशचीत झालो कदार घाट त रािा घाट यात माझ

दोन - तीन घाट सटल होत तयात एक नारद घाट होता कदार घाटावरील मजदर ह काशीचया

बारा जयोजतजलिगापकी एक आह अस महणतात तयामळ घाटाला जवशष धाजमथक महततव आह

पढ हररशचदर घाट आह आपलया सतय बोलणयासाठी समपणथ भारतवषाथत परजसदध

असललया रािा हररशचदर याची करा याच जठकाणी घडली अस साजगतल िात ह काशीतील

दसर समशान आह यरदखील शव दहन होत असत रािा हररशचदर आजण तयाची पतनी तारामती

याच मजदर जतर बाधल आह घाटािवळच कमकोटीशवर जशव मजदर आह दजकषण भारतीय

शलीत बाधलल ह मजदर अजतशय सरख आह या घाटाललागनच हनमान घाट आह अस

महटल िात की या घाटावरील हनमान मजदराची सरापना गोसवामी तलसीदास यानी कली

आह या घाटावर नागा साधचा आखाडा आह या घाटाचया पायऱयाबददल साजगतल िात की

ननदादास या वाराणसीतील िगाऱयान आपलया एका जदवसाचया िगाराचया पशानी या पायऱया

बाधलया आहत यर दाजकषणातय भाजवकाची मोठया परमाणात गदी असत तसच घाटाचया

मागचया बािला भरपर दाजकषणातय धमथशाळा आहत पढ जशवाला घाट आह या घाटाची

जनजमथती अठरावया शतकातील ततकालीन काशी नरश बळवत जसह यानी कली या घाटावरील

काशी नरशानी बाधललया बरामहदर मठात दजकषण भारतीय बाधवाची रहाणयाची सोय आह

पढचा घाट होता - शरी जनरिनी घाट या घाटावर नागा साधच वासतवय असत मी आखडयातील

कसतयाचा सराव पहायला गलो पण खप उशीर झाला होता पढ चतजसह घाट आह घाटाचया

पायऱयावर एक जचतरकार घाटाच सदर जचतर काढत बसला होता याच जनमाथण काशी नरश

बळवत जसह यानी कल तयाचया पवथिाच - चतजसह याच नाव या घाटाला जदल काशी नगरीचया

ऐजतहाजसक दषटीन हा घाट अजतशय महततवाचा आह सन १७८१ मधय वरन हवहसटग आजण

चतजसह याच यदध याच जकललावर झाल यात चतजसह याचा पराभव झाला आजण जकलला

इगरिाचया ताबयात गला तदनतर एकोजणसावया शतकाचया अखरीस महाराि परभणारायण

जसह यानी जकलला इगरिाकडन पनहा परापत करन घतला आजण अधाथ भाग नागा साधना दान

कला पढ मी तलसी घाटावर आलो शरी तलसीदास यानी यर रामचररत मानस गरराच काही

खड यर जलजहल यर तयाच घर दखील आह आजण यरच त बरमहानदी जलन झाल होत पढचा

आजण माझया जनयोिनातला शवटचा घाट होता - अससी घाट वारणा नदी आजण अससी घाट

यामळ या महानगरीला वाराणसी नाव पडल यर एकोजणसावया शतकाचया उततराधाथत

बाधलल लकषमी नारायण मजदर पचयातन शलीत बाधल

आह तसच यात नागर शलीचा परभणी दखील आह

सबह ए बनारस गगा आरती तसच जवजवध

कायथकरमामळ या घाटाला जवशष महततव परापत झाल

आह इरन मी सरळ लककड जनघालो

कशि ताबल भाडार

रजवदास गट मधन वळलयावर कशव ताबल भाडार

लागत वाराणसीत आलयावर पान नाही खालल

महणि काय वाराणसी जतचया धामीकतइतकीच

पाना साठी परजसदध आह समार पधरा जमनीटानी

माझा नबर आला मी पान खात नाही पण वाराणसीत

आलयावर हा मोह आवरता आला नाही परचड मोठ त

पान अजतशय सवाजदषट होत कशव पान भडार ह

तयाचया गोड पानासाठी परजसदध आहत तबबल ५६

वषािपासन त अवयाहतपण गराहकाची हौस भागवत आहत तरील काही सराजनक वयकतीना

मी रोि जकती पान खातात अस जवचारल असता तयानी जदलली उततर आशचयथचजकत करणारी

होती काही दहा काही पधरा तर काही वीस पान जदवसाला खातात त मोठ आजण गोड

पान चघळत मी सकटमोचन हनमान मजदराचा रसता धरला

मजदरात मोबाईल घऊन िाता यत नाही गटवर मोबाईल िमा करन आत गलो आत

गलयावर बरीच जहरवळ आजण झाड आहत शजनवार असलयाकारणान बरीच गदी होती समार

अधयाथ तासान दशथन झाल यर शरी तलसीदास सवामीचा वास असायचा यरील कदी पढ फार

परजसदध आहत यरन पढ मी बनारस जहद जवदयापीठाकड जनघालो गटकड िातानाच माजहती

जमळाली की अयोधया परकरणी जनकाल आपलया बािन लागला आह

आि सकाळपासनच नगरात पोजलस बदोबसत परचड परमाणात वाढवला होता जनकाल

लागलयाच सवािना माहीत होत पण कठही िललोष निता की आरडाओरड निती आपलया

बािन जनकाल लागलयाचा आनद फकत होता जवदयापीठाचया गटबाहर एक वयकती जनकालाचया

आनदात जमठाई वाटत होता जवदयापीठ गटचया आत अडीच जकलोमीटर अतरावर जबलाथ मजदर

आह यालाच नवीन जवशवशवर मजदर महणतात सभोवताच उदयान खप छान पदधतीन सिजवल

आह जवदयापीठ आवारात भारत कला भवन आह यात लाखापकषा िासत ऐजतहाजसक वसत

नाणी भाडी दमीळ हतयार पराचीन दसतऐवि ठवल आहत सगरहालयात जफरताना एक तास

कधी गला तच कळल नाही सकाळपासन बरच जफरलयामळ परचड परमाणात भक लागली

होती समोरच ओम कफ मधय छोल - भटर आजण कोलड कॉफी घतली आता मला बनारसी

साडया जिर बनजवलया िातात जतर िायच होत अधयातम पान रडाई सटर ीट फड गलली

मजदर यासोबतच वाराणसी साडयासाठी परजसदध आह मी मदनपरा या भागात साडयाच

जवणकाम बघणयासाठी आलो यरील बहताश जवणकर मवहिम धमीय आहत हातमाग आजण

यतरमाग याचा परचड आवाि होत होता एका िणाला मी तयाचया वयवसाय आजण जदनचयबददल

जवचारल (मी तयाच नाव जवचारायला जवसरलो) तयाच पणथ पररवार या जवणकामात मदत करत

महातार वडील हातमागावर सात जदवसात एक साडी जवणतात तर तीच साडी यतरमागावर चार

तर पाच तासात होत साडयासाठी लागणार रशीम िासतकरन बगलोरहन यत साडीची

जकमत ही समार दोन हिारापासन सर होत परदशी पयथटकाना या साडयानी फार भरळ

घातली आह जतरन िवळच असलली बराऊन बरड बकरी गाठली जतर गाजलथक बरड टसट

करन रमवर आलो तिा चार वािल होत

अससी घाटािरील एक रमय सधयाकाळ

वाराणसीची जटर प आता शवटचया टपपात होती रमवर आलो तिा हरीसन आजण

समयअल दपारीच गलयाच समिल मीदखील चक-आऊट कल आजण अससी घाटावर आलो

लोकाची नहमीपरमाण काम चालली होती सात वािता मला जनघायच होत शातपण अससी

घाटावरील बाकावर बसलो आजण मागील तीन जदवसाची उिळणी कर लागलो हा माझया

परतयक जटर पमधला आवडता टपपा आह शातपण एका जठकाणी बसन जचतन करायच

जकतीतरी लोक या तीन जदवसात भटल होत तयाचयाशी परत माझी भट होणार निती इर

जहद आहत मवहिम आहत नपाळी अमररकन सपजनश आयररश रजशयन अगदी जचनी

सदधा महणनच की काय वाराणसी एक छोट िग आह काळापकषाही िन आजण इजतहासापकषा

आधी असलल ह महानगर िगभरातील पयथटकाना महणनच खणावत असलयास तयात आशचयथ

वाटणयाच काम नाही असखय वगवगळया परकारची वयवहकतमतव वाराणसीत घडली नि

वारणजसन ती घडवली तयात कजलयगात सनयासाशरमाचा उपदश करणार शरी नजसह सरसवती

सवामी सत रामानद गोसवामी तलसीदास सत कबीर सवाततरय सनानी मदन मोहन मालवीय

असखय ससकतपजडत लखक मनशी परमचद परजसदध सगीतकार अस असखय वयवहकतमततव

आहत पजवतर गगा शातपण आपलयासोबत असखय िलजबद घऊन समदरभटीला जनघाली

होती वषाथनवष ती अशीच वहात होती पराणदाजयनी गगा पावसाळयात मातर सबध घाट आपलया

अिसतर बाहनी जगळ पहात तिा मातर वाराणसीतील लोकाची तरधाजतरपीट उडत मागील वळी

आलो तिा आठ नोिबरला नोटबदी झाली होती आजण आि नऊ नोिबरला अयोधया

जनकाल आपलया बािन लागला होता या ऐजतहाजसक घटनाचा मी वाराणसीत होतो हा कवळ

जवजचतर योगायोग होता आजण तया जदवशी मला भारताचा खरा अरथ समिला मी आि जया

जठकानातन जफरलो होतो तयात बहसखय मवहिम होत जनकाल तयाचया जवरोधात लागला होता

तरीही शातता होती दोनचार जदवसावर ईद यऊन ठपली होती मवहिम बाधवाची रोषणाई

आजण सिावट चालली होती हाच तो खरा एकसध भारत होता असो

साडपाच झाल होत आजण मी वरच असललया जपझझररया वाजटका कफ मधय गलो जतर

एक Apple Pie + Ice cream ऑडथर कल सधयाकाळी या कफमधय िाणयाची वगळीच

मिा असत कारण समोरच गगा वहात असत आजण जवदयत रोषणाई मळ पररसर दखावा

फार सदर असतो गरम आजण रड याच जमशरण असलला तो पदारथ मला खप आवडला जबल

चकत करन जनघालो आजण घाटावर एक निर जफरवली सवथ वाराणसी आठवणयाचा परयतन

कला कारण नतर आठवणयासाठीसदधा वळ भटणार निता ररकषासटॉप वर आलो आजण परत

एकदा वाराणसी िकशन चलोग

दगण दरणट भारी

आसतजहमाचल

सदर हा दश

तया सदर यातरसाठी

wwwesahitycom वर महाराषटर भारत व िग परवासाची अजतशय सदर परवासवणणन आहत

तमचयाआमचयासारखया लोकानी आपापल परवास अनभव शबद आजण छायाजचतरातन माडल

आजण पाठवल ई साजहतयचया टीमन तयाची सिावट वगर करन तयाना पसतकरप ददल अशी

शभराहन अजधक पसतक आता ई साजहतयवर आहत आजण ही सखया काही हिारात िाईल

याची आमहाला खातरी आह कारणhellip

कारण आपण जलहीणार आहात आपण जिर जिर दिरायला िाल जतरल िोटो व वणणन

पाठवा आपण जिर रहाता तया पररसरातील रठकाणाच िोटो व माजहती पाठवा भाषची

चचता कर नका बाकी सगळ आमही बरन रऊ

याचा िायदा तया तया रठकाणाला भट दणार याना होईल ककवा परदशात राहणार या मराठी

वाचकाना तया िागला भट ददलयाचा आनद जमळल ककवा परकती असवासयामळ दिर न

शकणार िीव तयाचा आनद रतील वाटा आनद वाटा वाटा आजण वळणाचा आनद वाटत

रहा

आपलया लखनाची मल पाठवा

esahitygmailcom


ह पसतक विनामलय आह

पण फ़कट नाही

ह िाचलयािर खचच करा ३ वमवनट

१ वमवनट लखकााना फ़ोन करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट ई सावहतय परवतषठानला मल करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट आपल वमतर ि ओळखीचया सिच मराठी लोकााना या पसतकाबददल अवण ई सावहतयबददल साागा

अस न कलयास यापढ आपलयाला पसतक वमळण बाद होऊ शकत

दाम नाही मागत मागत आह दाद

साद आह आमची हिा परवतसाद

दाद महणज सततीच असािी अस नाही परााजळ मत सचना टीका विरोधी मत यााच सिागत आह परामावणक मत

असाि जयामळ लखकाला परगती करणयासाठी वदशा ठरिणयात मदत होत मराठीत अवधक कसदार लखन वहाि

आवण तयातन िाचक अवधकावधक परगलभ वहािा आवण अखर सापणच समाज एका नवया परबदध उाचीिर जात रहािा



फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११










wwwesahitycom

esahitygmailcom









फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११



















मनोगत




































आलो















वाटतात

























































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom



फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११










wwwesahitycom

esahitygmailcom









फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११



















मनोगत




































आलो















वाटतात

























































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom



फोन नबर - +९१ ९८२३३ ८६३११



















मनोगत




































आलो















वाटतात

























































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom

मनोगत




































आलो















वाटतात

























































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom













आलो















वाटतात

























































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom






















































































































महणाला

























































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom



































होतो






















वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom













वळवला



















समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom





समितात
































नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom








नसाव


























































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom







































वळलो





























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom

























जमळतात























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom























फलवल आह

द गपक ड


























































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom

















































झालो






































































































































































रहा


esahitygmailcom

















































































































































रहा


esahitygmailcom

प्रहिष्ठा - esahity.comकी, श्री कालभैरव हे या...

Documents