शाळाांची मानके व मूल्यमापनाकरिता “शाला रिध्दी” या िाष्ट्रीय काययक्रमाच्या अांमलबजावणीिांदर्भात.

महािाष्ट्र शािन शालये रशक्षण व क्रीडा रवर्भाग

शािन रनणयय क्रमाांक :शैगुरव/2016/(12/2016)/एिडी-6 मादाम कामा मागय, हुतात्मा िाजगुरु चौक,

मांत्रालय, मुांबई 400032. रदनाांक : 30 माचय, 2016

वाचा :शािन रनणयय क्रमाांक शैगुरव 2015/(80/15)/एि.डी.6 रदनाांक 22 जून, 2015.

प्रस्तावना :

1.1 शालेय स्तिावि रशक्षणाची मानके िुधािण्याची रनताांत आवश्यकता रवचािात घेऊन शालेय िुधािणा किण्याबाबतचा िाष्ट्रव्यापी काययक्रम रवकरित केला जावा अिा उल्लेख रशक्षण आयोग 1964-1966 मधील रशक्षण आयोगाच्या रशफािशींमध्ये किण्यात आला आहे. जेणेकरुन प्रत्येक शाळेि आपल्या क्षमतेने िवोत्कृष्ट्ट परिणाम रमळरवण्यािाठी पोषक वाताविण रनमाण होईल अिे यामागील उदे्दश होते.

1.2 गुजिात ििकािचा“गुणोत्िव”, ओरििा ििकािचा “िरमक्षा”, कनाटक ििकािने रवकरित केलेल्या “शालेय गुणवत्ता व प्रमारणकिण (KSQAAC)आिाखडा”, महािाष्ट्र िाज्याचे “माझी िमृध्द शाळा, शाळा गे्रडेशन” इ. िािख्या प्रचरलत शाळा मूल्याांकनाांच्या बलस्थानाांचा अभ्याि करुन “शालारिध्दी” हा िाष्ट्रीय काययक्रम (National Programme on School, Standards& Evaluation {NPSSE})कें द्र शािनाने जारहि केला आहे. तिेच शाळा मूल्याांकना िांदर्भातील रवरवध िाष्ट्रीय व आांतििाष्ट्रीय िांशोधनाांचा रवचाि िदि मानके व मूल्याांकन आिाखडा बनरवताना किण्यात आलेला आहे. “शाला रिध्दी” िांदर्भातील िवय मारहती School Evaluation या Dashboard वि कें द्र शािनाच्या www.nuepa.org, www.nuepa.eduplan.nic.inया िांकेत स्थळावि उपलब्ध आहे. तिेच “शाला रिध्दी” पुस्स्तकेचा मिाठी अनुवाद महािाष्ट्र िाज्य शैक्षरणक िांशोधन व प्ररशक्षण परिषद या िांस्थेने केलेला आहे.

1.3 िाज्यात प्रगत शैक्षरणक महािाष्ट्र काययक्रमाची अांमलबजावणी िन 2015-16 या शैक्षरणक वषापािून िांदर्भांरधन शािन रनणययानुिाि िुरु किण्यात आली आहे. िदि काययक्रमामध्ये “अध्ययन रनष्ट्पत्ती” िोबत “प्ररक्रयेचा” देखील पाठपिुावा केला जात आहे. वाचन, लेखन, िांख्याज्ञान आरण िांख्याांविील रक्रयाांच्या क्षमताांची िांपादणकू, प्रर्भतू्व पातळीकडे जाण्यािाठी आवश्यक आहेत. या प्ररक्रया रवचािात घेवून िाज्यातील िवय मुले प्रगत होण्याच्या दृस्ष्ट्टने िवय िमावशेक कायय किण्यात येत आहेत. यामध्ये वषयर्भिात तीन मूल्यमापन चाचण्याांचे आयोजन, रशक्षक स्नेही प्रशािकीय वाताविण, रशक्षकाांच्या मागणीनुिाि प्ररशक्षण, मूलरनहाय कृती आिाखडा, इत्यादी बाबींचा िमावशे आहे.

1.4 िवय मुलाांना गुणवत्तापूणय रशक्षण रमळण्याचा अरधकाि रशक्षण हक्क कायद्याने प्राप्त झाला आहे. िवय मुले रशकू शकतात हा रवश् वाि िातािा रजल्यातील कुमठे बीट मधील 40

शािनरनणययक्रमाांकःशैगुरव/2016/(12/2016)/एिडी-6

पृष्ट्ठ4पैकी2

शाळाांमध्ये िुरु अिलेल्या ज्ञानिचनावाद पध्दतीने िाथय केला आहे. याच धतीवि िाज्यात रवरवध रजल्याांमधील शाळाांमध्ये िवय मुले रशकण्याचे काम िुरु आहे. यािाठी िाज्य स्तिावरुन रवरवध पातळींवि रशक्षण परिषदा व रशक्षण वािीचे आयोजन किण्यात येत आहे. त्या माध्यमातून रशक्षक व पययवके्षीय व्यवस्था याांच्यामध्ये आत्मरवश् वाि जागृत होत आहे. प्रगत शैक्षरणक महािाष्ट्र या काययक्रमाद्वािे िाज्यात िवय मुलाांना गुणवत्तापूणय रशक्षण जलद गतीने देण्यािाठी अत्यांत आशादायी वाताविण रनमाण झाले आहे. गुणवत्तापूणय रशक्षण देणाऱ्या, इांग्रजी र्भाषेचे रवशेषत: स्पोकन इांस्ललश गुणवत्तापूणय देणाऱ्या शाळाांकडे पालक व िमाज आकृष्ट्ट होऊन र्भिीव मदत कित आहेत. त्यामुळेच जवळपाि दहा हजािशाळाांमध्ये ई-लनींग आरण एबीएल (Activity based Learning)िमाजाच्या िहर्भागाने िुरु आहे. यािािख्या बाबींमधून िमृध्द शाळाांची उर्भािणी प्रत्यक्ष होताना रदित आहे. त्याचा परिणाम म्हणनूिाज्यात 778 शाळाांनीISO-9000 मानाांकन प्राप्त केले अिून मोठया िांख्येने शाळा िदि मानाांकन प्राप्त किण्याच्या प्रगतीपथावि आहेत.

1.5 विील प्ररकयेने िाज्यातील मोठ्या िांख्येने शाळा “िमृध्द शाळा” होण्याच्या मागावि आहेत. रशक्षण हक्क कायदा-2009 च्या िांपूणय अांमलबजावणीकरिता 100% शाळा या िमृध्द अिल्या पारहजते. त्यादृष्ट्टीने आपले प्रत्येक कायय िमृध्द शाळा तयाि किण्याच्या रदशेने िाहील याची काळजी िाज्य शािन घेत आहे. त्यातले महत्वाची काये व रनणयय खालील प्रमाणे आहेत. 1.5.1 िवय रशक्षा अरर्भयानाच्या माध्यमातून RTE Compliant शाळा तयाि किणे. यािाठी

10 र्भौरतक िोयी िुरवधाांची रनकष ेआहेत. िाज्यातील 67691 शाळाांपैकी 22019 शाळाांनी िदिचे 10 रनकष पूणय केलते. ति 24248 शाळाांनी 9 रनकष व 13362 शाळाांनी 8 रनकष पूणय केल ेआहेत. रशक्षण हक्क कायदा अांमलात आला तेव्हा (वषय 2012-13) िाज्यातील फक्त 7365 शाळा 10 रनकष, 27316 शाळा 9 रनकष ति 35709 शाळा 8 रनकष पणूय कित होत्या. िाज्याने यात कमालीचे यश रमळरवले आहे. या रनकषाांच्या आधािे महािाष्ट्र िाज्य देशात अव्वल क्रमाांकावि आहे.

1.5.2 रशक्षणािाठी र्भौरतक िुरवधा आवश्यक आहेत. पिांतू, र्भौरतक िुरवधा पूणय केल्याने रशक्षणाचे कायय पूणय होतेच अिे नाही. त्यामुळे यापेक्षा अरधक िमावशेक मूल्यमापनाची पध्दत महािाष्ट्र िाज्य शैक्षरणक िांशोधन व प्ररशक्षण परिषद, पुणे तफे “माझी िमृध्द शाळा” याद्वािे तयाि केली आहे. या मानाांकना प्रमाणे िन 2014 िाली 8885 शाळा ¨A°गे्रड, 44915 शाळा ¨B° गे्रड, 27714 शाळा ¨C° गे्रडति 20920 शाळा ¨D° गे्रडहोत्या. यावरुन रिध्द होते की िाज्यातशैक्षरणक प्रगतीकडे लक्ष रदले जात अिून 100% शैक्षरणक गुणवत्तेकडे वाटचाल कित आहे.

1.5.3 अलीकडच्या काळात “िमृध्द शाळा” ही प्रत्येक शालेय व्यवस्थापन िरमतीची गिज झाल्याचे लक्षात येते. तथारप त्याला नाव रदले गेले नाही व मूल्यमापन अथवा मानाांकनाची व्यवस्था केली गेली नाही. मात्र िाज्यात िवयत्र त्या रदशेने लोकिहर्भाग होताांना रदित आहे. या लोक िहर्भागाला उर्भािी व रदशा देण्यािाठी “लोक िहर्भागातून िमृध्द शाळा” अिे शािन परिपत्रक रदनाांक 23 माचय, 2016 िोजी रनगयरमत केले अिून िदिचे परिपत्रक www.maharashtra.gov.in या िांकेतस्थळावि उपलब्ध आहे.

शािनरनणययक्रमाांकःशैगुरव/2016/(12/2016)/एिडी-6

पृष्ट्ठ4पैकी3

1.5.4 शाळेत मुलाांची िांख्या फािच कमी अिली ति ती शाळा िुध्दा लहान अिते. तेथे वगयखोल्या व रशक्षकाांची िांख्या देखील कमी अिते. इति िोयी िुरवधा िुध्दा योलय प्रमाणात उपलब्ध करुन देण्यात अडचणी येतात. त्याचप्रमाणे कमी िांख्येने मुले अिल्याने एकमेकाांकडून रशकण्याच्या प्ररक्रयेि बाधा येते. तिेच िमाजीकिणाि िुध्दा अडचण रनमाण होते. याचा रवचाि करुन 250 पेक्षा अरधक मुलाांच्या शाळाांची िांख्या वाढवण्याच्या दृष्ट्टीने “रवद्याथी िमायोजनातून िमृध्द शाळा” ही िांकल्पना िाबरवण्याचा शािनाचा मानि आहे.

1.6 या िवय बाबींचा रवचाि किता िाज्यातील 100% शाळा या “िमृध्द शाळा” व्हाव्यात अशी आकाांक्षा आपोआप तयाि होते. त्यामुळे “िमृध्द शाळा” म्हणज ेकाय हे परिर्भारषत किणे आवश्यक ठिते. त्या परिर्भाषेप्रमाणे शाळाांचे मूल्यमापन व मानाांकन ठिरवणे, मानाांकन किण्यािाठी यांत्रणा उर्भी किणे, मानाांकनाचे िूत्र ठिरवणे इत्यारद बाबी शािनाच्या रवचािाधीन होत्या. यािाठी शािन खालीलप्रमाणे रनणयय घेत आहे.

शािन रनणयय : िमृध्द शाळेच्या काययवाहीची रुपिेषा पुढीलप्रमाणे िाहील.

1. शाळा रिध्दी या िाष्ट्रीय स्तिाविील काययक्रमाची अांमलबजावणी िाज्यात “िमृध्द शाळा-2016”अथात “SS-2016” या नावाने किण्यात येईल.

2. िुरुवातीि प्रायोरगक तत्त्वावि रनवडक शाळाांचे व त्यानांति प्रत्येक कें द्रातून “SS-2016” मूल्यमापन किण्यात येईल. रवरशष्ट्ट गुणवत्ता प्राप्त शाळाांना “SS-2016” प्रमाणपत्र देण्यात येईल.

3. िाज्यातील 100% शाळा “SS-2016” प्रमाणपत्र धािक होण्याचे उरद्दष्ट्ट अिल्याने िवय व्यवस्थापन, िवय माध्यम व िवय बोडाच्या शाळाांनी दिवषी स्वयांमूल्यमापन किाव.े शाळेला “SS-2016” प्रमाणपत्र रमळण्याचा आत्मरवश् वाि येईल तेव्हा रवद्या परिषद, पुणे याांच्याकडे अजय किावा. अजय प्राप्त झाल्यावि रवद्या परिषदेने एका मरहन्याच्या आत मूल्यरनधािक (Assessor)पाठवून िांबांरधत शाळेचे मूल्यमापन व मानाांकन किाव.े

4. मोठया िांख्येने अजय प्राप्त झाले तिी मूल्याांकन एका मरहन्याच् या आत किावयाचे अिल्याने मूल्यमापनािाठी मोठ्या िांख्येने मूल्यरनधािक (Assessor)ची गिज र्भािले. त्यािाठी आवश्यक प्ररशरक्षत मूल्यरनधािक (Assessor)रवद्या परिषदेने तयाि किाव.े

5. “SS-2016” प्रमारणत शाळाांना दि 5 वषांनी प्रमारणकिण करुन घ्याव े लागेल. अथात वषातून िाधािण 20,000 शाळाांच े मूल्यमापन किण्याच्या दृष्ट्टीने रवद्या परिषदेने प्ररशरक्षत मूल्यरनधािक (Assessor)तयाि किाव.े िुरुवातीच्या काळामध्ये अरधक िांख्येने शाळाांनी अजय केल्याि अरधक मूल्यरनधािकाांची (Assessor)गिज र्भािू शकते याचाही रवचाि किण्यात यावा.

6. िुरुवातीच्या 2-3 वषांच्या अांमलबजावणी नांति आवश्यकते प्रमाणे प्रमाणीकिणाच्या रनकषाांमध्ये बदल किण्यात यावा. त्याअनुषांगाने िदि बदल केल्याि बदल केल्याच्या वषाप्रमाणे प्रमाणपत्राच्या नावात बदल किण्यात यावा. जिे, SS-2018 अथवा SS-2020.

7. शाळा मूल्यमापनाचा हा काययक्रम िाष्ट्रीय पातळीवरुन िुरु झालेला अिल्यामुळे िाज्यातील यापूवी िुरु अिलेले शाळा मूल्यमापनाचे िवय काययक्रम या शािन रनणययाद्वािे िद्द किण्यात

शािनरनणययक्रमाांकःशैगुरव/2016/(12/2016)/एिडी-6

पृष्ट्ठ4पैकी4

येत आहेत. त्यात रवद्या परिषद, पुणे याांच्यातफे िुरु अिलेला “माझी िमृध्द शाळा”, िाज्य मांडळातफे िुरु अिलेला “शाळा गे्रडेशन”, ग्रामरवकाि रवर्भागातफे िुरु किण्यात आलेला “गुणवत्ता रवकाि काययक्रम” व काही रजल्याांमध्ये या िांदर्भात िुरु अिलेले शाळा मूल्याांकनाच्या काययक्रमाांचा िमावशे िाहील.

िदि शािन रनणयय महािाष्ट्र शािनाच्या www.maharashtra.gov.inया िांकेतस्थळावि उपलब्ध किण्यात आला अिून त्याचा िांगणक िाांकेताांक 201603281119145621 अिा आहे. हा आदेश रडजीटल स्वाक्षिीने िाक्षाांरकत करुन काढण्यात येत आहे.

महािाष्ट्राचे िाज्यपाल याांचे आदेशानुिाि व नावाने,

(डॉ. िुवणा रि. खिात)

उपिरचव, महािाष्ट्र शािन प्ररत,

1. मा. िाज्यपालाांचे िरचव, िाजर्भवन, मुांबई 2. मा. मुख्यमांत्री याांचे खाजगी िरचव 3. मा. मांत्री, शालेय रशक्षण व क्रीडा रवर्भाग याांचे खाजगी िरचव 4. मा. मुख्य िरचव याांचे उपिरचव 5. मा. प्रधान िरचव, शालेय रशक्षण व क्रीडा रवर्भाग याांचे स्वीय िहायक 6. आयुक्त (रशक्षण), महािाष्ट्र िाज्य, पुणे 7. िाज्य प्रकल्प िांचालक, महािाष्ट्र प्राथरमक रशक्षण परिषद, मुांबई 8. िाज्य प्रकल्प िांचालक, िाष्ट्रीय माध्यरमक रशक्षा अरर्भयान, मुांबई 9. अध्यक्ष, माध्यरमक व उच्च माध्यरमक रशक्षण मांडळ, महािाष्ट्र िाज्य, पुणे. 10. रशक्षण िांचालक (प्राथरमक/माध्यरमक), महािाष्ट्र िाज्य, पुणे. 11. िांचालक, महािाष्ट्र िाज्य शैक्षरणक िांशोधन व प्ररशक्षण परिषद, पुणे. 12. िवय रवर्भागीय अध्यक्ष, माध्यरमक व उच्च माध्यरमक रशक्षण मांडळ. 13. िवय रवर्भागीय िरचव, माध्यरमक व उच्च माध्यरमक रशक्षण मांडळ. 14. िवय रवर्भागीय रशक्षण उपिांचालक. 15. रशक्षणारधकािी (प्राथरमक/माध्यरमक), रजल्हा परिषद िवय. 16. रशक्षण रनरिक्षक मुांबई 17. प्रशािन अरधकािी, महानगिपारलका िवय 18. रनवड नस्ती, एिडी-6.