2

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांचे आदुं ममल मंुबइ येमथल जागेवर स्मारकाचे भमूमपुजन करताना मा. पंतप्रधान, मा.

मुख्यमंत्री, मा.कें मिय मंत्री, मा. मंत्री सामामजक न्याय व आतर मान्यवर

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांनी लडंन येथे वास्तव्य केललेी वास्तू महाराष्ट्र शासनाने स्मारकासाठी खरेदी केललेी

कागदपत्रे व चावी स्स्वकारताना मा. सामामजक न्याय मंत्री.

3

भारताच ेसंमवधान प्रस्तामवका

अम्ही, भारताच ेलोक, भारताच ेएक साववभौम समाजवादी धमवमनरपेक्ष लोकशाही गणराज्य घडवण्याचा व त्याच्या सवव नागमरकांस; सामामजक, अर्थथक व राजनैमतक न्याय; मवचार, ऄमभव्यक्ती, मवरॄास, रॅध्दा

व ईपासना यांच ेस्वातंत्र्य ; दजाची व संधीची समानता;

मनमरृतपणे प्राप्त करुन देण्याचा अमण त्या सवांमध्ये व्यक्तीची प्रमतष्ट्ठा व राष्ट्राची एकता अमण एकात्मता यांच ेअरॄासन देणारी बधुंता प्रवर्थधत करण्याचा संकल्पपूववक मनधार करुन; अमच्या संमवधानसभेत अज मदनांक सव्वीस नोव्हेबर, 1949 रोजी याद्यारे हे संमवधान ऄंगीकृत अमण ऄमधमनयममत करुन स्वत:प्रत ऄपणव करत अहोत.

4

ऄतंरंग

ऄ.क्र. तपशील पृष्ट्ठ संदेश 9-14

सामामजक न्याय मवभाग-एक दुष्ट्टीक्षेप 15-16 कायवसफलता- 17-19 समाज कल्याण अयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पुणे.

1. ऄनुसूमचत जाती ईपयोजना 20 2. भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त राज्यात मागासवगीय

मुलींसाठी नवीन 50 शासकीय वसमतगृह सुरु करणे. 21-22

3. भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त महानगरात नोकरी करणाऱ्या मागासवगीय ममहलांसाठी शासकीय वसमतगृहे सुरु करणे.

23

4. मुला मुलींसाठी शासकीय वसमतगृहे 23-24 5. मवभागीय स्तरावर 1000 मवदयाथी क्षमतेची शासकीय वसमतगृहे 24-25 6. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुला-मुलींकमरता तालुका स्तरावर 100 शासकीय मनवासी शाळा सुरु

करणे. 26

7. सफाइ कामगारांच्या मुला-मुलींसाठी पब्लीक स्कूल. 26 8. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुला-मुलींसाठी मवभागीय स्तरावर ईच्चस्तर औद्रोमगक प्रमशक्षण

संस्था. 27

9. स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवण्यात येणा-या मागासवगीय ऄनुदामनत वसमतगृहांना सहाय्यक ऄनुदान.

28

10. स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवण्यात येणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मुला-मुलींसाठी ऄनुदामनत अरॅमशाळा.

29

11. समाज कल्याण संस्थांना ऄनुदान (समाज कायव महामवदयालय). 29-30 12. भारत सरकार मशष्ट्यवृत्ती. 31 13. मागासवगीय मवदयार्थ्यांसाठी मशक्षण शुल्क व पमरक्षा शुल्क प्रदान करण्याची योजना. 31 14. राज्यातील 100 ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांना देशातील शैक्षमणक संस्थांमध्ये ईच्च मशक्षण

घेण्यासाठी राजषी शाहू महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती योजना. 32

15. ऄनुसूमचत जातीच्या व नवबौध्द घटकांतील मवदयार्थ्यांना परदेशात ईच्च मशक्षणासाठी मशष्ट्यवृत्ती. 32-33 16. वदैयकीय, तंत्रमनकेतन,कृषी,पशुवदैयकीय व ऄमभयांमत्रकी व्यावसामयक पाठयक्रम ऄसणा-या

महामवदयालयात मशकणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवदयार्थ्यांसाठी पुस्तकपेढी योजना. 33

17. व्यावसामयक पाठयक्रमांशी संलग्न वसमतगृहातील मवदयार्थ्यांना मनवाहभत्ता व मवदयावतेन. 34 18. सैमनक शाळेतील ऄनुसूमचत जातीच्या मवदयार्थ्यांना मनवाह भत्ता. 35 19. सामवत्रीबाइ फुले मशष्ट्यवृत्ती योजना. 35-36 20. राजषी छत्रपती शाहु महाराज गुणवत्ता पुरस्कार. 36 21. मॅमरकपूवव मशक्षण फी पमरक्षा फी प्रदान योजना. 37 22. माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलेल्या मागासवगीय मवदयार्थ्यांना मशष्ट्यवृत्ती. 37-38 23. ऄस्वच्छ व्यवसायातील पालकांच्या मुलांना मॅरीकपूवव मशष्ट्यवृत्ती. 38

5

ऄ.क्र. तपशील पृष्ट्ठ 24. आयत्ता 9 वी व 10 वी मध्ये मशकत ऄसणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांना भारत सरकारची

मॅरीकपूवव मशष्ट्यवृत्ती योजना. 39

25. औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेतील ऄनुसूमचत जातीच्या मवदयार्थ्यांना मवदयावतेन. 39-40 26. मागेल त्याला व्यावसामयक प्रमशक्षण. 40 27. राजषी छत्रपती शाहु महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती. 40-41 28. मोटार वाहन चालक प्रमशक्षण. 41 29. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील युवकांसाठी सैन्य व पोमलस भरतीपूवव प्रमशक्षण कें ि. 41-42 30. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्याय भवन. 42 31. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या वस्तीचा मवकास करणे. 42-43 32. रमाइ अवास (घरकुल) योजना. 43-44 33. ऄत्याचारास बळी ठरणा-या ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमातीच्या कुटंुबातील सदस्यांना

ऄथवसहाय्य. 44

34. अंतरजातीय मववाहास प्रोत्साहनपर अर्थथक सहाय्य. 45 35. कन्यादान योजना. 45 36. पुरस्कार व पामरतोमषके. 46-49 37. शाहु-फुले-अंबेडकर दमलत वस्ती मवकास व सुधारणा ऄमभयान (पुरस्कार). 50 38. जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममती. 50 39. मवभागीय जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्यांची कायवक्षेत्रे व कायालये. 51 40. सामामजक न्याय मवभागांतगवत मवमवध अयोग

1) महाराष्ट्र राज्य ऄनुसूमचत जाती, जमाती अयोग. 54-55 2) महाराष्ट्र राज्य सफाइ कमवचारी अयोग. 55-56

3) महाराष्ट्र राज्य मागासवगव अयोग पुणे. 56 41. पद्मरॅी कमववीर दादासाहेब गायकवाड सबळीकरण व स्वामभमान योजना. 57 42. ऄनुसूमचत जातीच्या सहकारी सूत मगरण्यांना दीघव मुदतीच्या कजाची योजना. 57-58 43. ऄनुसूमचत जातीच्या सहकारी औद्रोमगक संस्थांना ऄथवसहाय्याची योजना. 58 44. गटइ कामगारांना पत्र्याच ेस्टॉल पुरमवणे. 59 45. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या स्वयंसहाय्यता बचत गटांना ममनी रॅक्टर व त्यांची

ईपसाधने यांचा पुरवठा करणेची योजना. 59-60

46. वृध्दारॅम योजना. 60 47. मातोरॅी वृध्दारॅम योजना. 61 48. राज्याच ेजेष्ट्ठ नागमरक धोरण. 61-62 49. महाराष्ट्र नरबळी अमण आतर ऄमानुष, ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी प्रथा व जादूटोणा यांना प्रमतबंध

घालण्याबाबत व त्यांच ेसमूळ ईच्चाटन करण्याबाबत ऄमधमनयम -2013. 62-64

50. व्यसनमुक्ती प्रचार कायव. 64 51. व्यसनमुक्ती ईपचार व मागवदशवन कें ि. (कें ि पुरस्कृत योजना) 64 52. ऄंमली पदाथव मवरोधी लढा-राज्याच ेव्यसनमुक्ती धोरण. 65-66 53. नशाबंदी मंडळ. 66

6

ऄ.क्र. तपशील पृष्ट्ठ मवजाभज, आमाव व मवमाप्र कल्याण संचालनालय, महाराष्ट्र राज्य, पणेु. 68

54. मवजाभज, आमाव व मवमाप्र प्रवगाच्या मवदयार्थ्यांना मॅमरकोत्तर मशष्ट्यवृत्ती 69 55. मवजाभज, आमाव व मवमाप्र मवदयार्थ्यांना मशक्षण शुल्क,पमरक्षा शुल्क प्रदाने 70 56. आयत्ता 10 वी च्या पमरक्षेत मवशेष प्रामवण्य ममळवून आयत्ता 11 वी मध्ये प्रवशे घेतलेल्या व 12 वी मध्ये

मशकणा-या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुला मुलींना राजषी शाहु महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती योजना.

71

57. व्यावसामयक पाठयक्रमाशी संलग्न ऄसलेल्या वसमतगृह व शासकीय वसमतगृहाच्या बाहेर राहणा-या परंतू वसमतगृहात प्रवशे ममळण्यास पात्र ऄसलेल्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मवदयार्थ्यांना मनवाह भत्ता देणे.

71-72

58. सैमनक शाळेमध्ये मशकणा-या मवजाभज व मवमाप्र मवदयार्थ्यांना मनवाह भत्ता. 72 59. आयत्ता 5 वी ते 7 वी मध्ये मशकणा-या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुलींना सामवत्रीबाइ फुले

मशष्ट्यवृत्ती. 73

60. आयत्ता 8 वी ते 10 वी मध्ये मशकणा-या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुलींना सामवत्रीबाइ फुले मशष्ट्यवृत्ती योजना.

73

61. माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलेल्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगव मवदयार्थ्यांना मॅरीकपूवव मशष्ट्यवृत्ती व गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती.

74

62. माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलेल्या मवजाभज व मवमाप्र मवदयार्थ्यांना मशक्षण फी पमरक्षा फी प्रदाने. 74 63. औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थातील मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या प्रमशक्षणाथींना मवदयावतेन योजना. 75 64. स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवण्यात येणा-या मवजाभज मुलांमुलींसाठी प्राथममक, माध्यममक व ईच्च

माध्यममक मनवासी अरॅमशाळांना सहाय्यक ऄनुदान. 75-76

65. मवजाभज मवदयार्थ्यांसाठी मनवासी कमनष्ट्ठ महामवदयालये. 77 66. मवदयामनकेतन चालमवण्यासाठी स्वयंसेवी संस्थांना सहाय्यक ऄनुदान योजना. 77-78 67. उसतोड कामगारांच्या मुलांच्या मशक्षणासाठी मनवासी अरॅमशाळा. 78-79 68. शासकीय औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थामधून मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या ईमेदवारांना व्यावसामयक

प्रमशक्षण देणे (मागेल त्याला व्यावसामयक प्रमशक्षण योजना). 79

69. वाहन चालक प्रमशक्षण योजना (मवजाभज, मवमाप्र). 79-80 70. तांडा वस्ती सुधार योजना. 80-81 71. मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या लोकांच्या सहकारी गृहमनमाण संस्थंना मवमत्तय सहाय्य. 81 72. मवमुक्त जाती भटक्या जमाती या घटकांसाठी यशवतंराव चव्हाण मुक्त वसाहत योजना. 82 73. आयत्ता 10 वी 12 वी च्या परीक्षेत राज्यात व बोडात प्रथम येणाऱ्या मवमुक्त जाती व भटक्या

समाजातील गुणवंत मवद्रार्थ्यांना स्व.वसंतराव नाइक गुणवत्ता पुरस्कार प्रदान करणे. 83

ऄपंग कल्याण अयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पणेु. ऄपंग कल्याण एक दृष्ट्टीक्षेप.

86-87

1. शासकीय संस्थामधून ऄपंगांच ेमशक्षण व प्रमशक्षण. 87 2. स्वयंसेवी संस्थामाफव त ऄपंगांना मवशेष मशक्षण देणा-या ऄनुदामनत मवशेष शाळा/कमवशाळा 88 3. शालांत पूवव मशक्षणासाठी ऄपंग मवदयार्थ्यांना मशष्ट्यवृत्ती. 88-89 4. शालांत परीक्षोत्तर (मेरीकोत्तर) मशक्षणासाठी ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मशष्ट्यवृत्ती. 89 5. स्वयंरोजगारासाठी ऄपंग व्यक्तींना मवमत्तय सहाय्य (बीजभांडवल). 90

7

ऄ.क्र. तपशील पृष्ट्ठ 6. ऄपंग व्यक्तींना कृमत्रम ऄवयव व साधने पुरमवणे. 90 7. ऄपंग कल्याण राज्य पुरस्कार. 91 8. ऄपंग मवद्रार्थ्यांना गुणवत्ता पामरतोमषके. 91 9. ऄपंग-ऄव्यंग व्यक्तीच्या मववाहास प्रोत्साहन देण्यासाठी अर्थथक सहाय्याची योजना. 92 10. ममतमंद बालगृहे योजना. 92

74. डॉ. बाबासाहेब अबंडेकर सशंोधन व प्रमशक्षण संस्था पणेु. 93 1. सेवांतगवत प्रमशक्षण कायवक्रम. 94 2. जात प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्यांच ेसमन्वयन व संमनयंत्रण. 94 3. स्कॅनींग व डीजीटायजेशन प्रकल्प. 94 4. ऄनुसूमचत जातीच्या मुला-मुलींसाठी कें िीय नागरीसेवा परीक्षा (UPSC) मागवदशवन कें ि. 95 5. ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती ( ऄत्याचारास प्रमतबंध) ऄमधमनयम 1989 व

मामहतीचा ऄमधकार 2005 बाबत प्रचार व प्रसार कायवशाळा. 95

6. समतादूत प्रकल्प. 95-96 7. कौशल्य मवकास कायवक्रम. 96 8. सेवापूवव प्रमशक्षण- ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांसाठी बँक, रेल्वे, LIC, मलमपक संवगव व

तत्सम पदांसाठी स्पधा परीक्षा मागवदशवन कें ि. 96

9. मातंग समाजातील मवद्रार्थ्यांसाठी मवभागीय पातळीवर मनवासी स्पधा परीक्षा मागवदशवन कें ि.

97

10. बाटी संस्थेमाफव त संशोधनासाठी हाती घेण्यात अलेले ईपक्रम. 97 11. मूल्यमापन - सामामजक न्याय मवभागाच्या योजनांचे मूल्यमापन. 98 12. बाटीची प्रकाशने. 98-99 13. भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर राष्ट्रीय स्मारक महाड मजल्हा रायगड. 99 14. युवा नेतृत्व मवकास प्रमशक्षण कायवक्रम. 100 15. ऄनुसूमचत जातीच्या खेळाडंूना राष्ट्रीय व अंतरराष्ट्रीय पातळीवरील स्पधेमध्ये सहभागी

होण्यासाठी प्रमशक्षण, प्रोत्साहन व अर्थथक सहाय्य करणे. 100

16. ममहला सक्षमीकरण कक्षा ऄंतगवत राबमवण्यात येणारे ईपक्रम. 100

17. भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अबंडेकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त सन 2015-16 हे वषव "समता व सामामजक न्याय" वषव म्हणनू साजरे करणे. ऄ) संमवधान मदन साजरा करणे ब) संमवधानाच्या ईदे्दमशकेच ेसामुमहक वाचन करणे. क) मचत्ररथाच्या माध्यमातून सामामजक व न्याय मवभागाच्या योजनाची प्रचार व प्रमसद्धी करणे. ड) मवमवध पुस्तकांच ेप्रकाशन व मनशुल्क मवतरण करणे. आ) डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर व महात्मा जोतीबा फुले यांच ेअर्थथक,सामामजक,राजकीय व शैक्षमणक कायाबाबत परीसंवाद, चचासत्र, कायवशाळा, प्रदशवन, सामहत्य प्रकाशन करणे आ.च ेअयोजन.

101-102

8

ऄ.क्र. तपशील पृष्ट्ठ 75. सामामजक न्याय मवभागांतगवत येणारी मवमवध महामंडळे

1. महात्मा फुले मागासवगीय मवकास महामंडळ (म) मंुबइ. 104-106 2. लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे मवकास महांडळ (म) मंुबइ. 106-110 3. संत रोमहदास चमोद्रोग व चमवकार मवकास महामंडळ (म) मंुबइ. 110-112 4. वसंतराव नाइक मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती मवकास महामंडळ (म) मंुबइ. 112-114 5. आतर मागासवगीय मवत्त मवकास महामंडळ (म) मंुबइ. 114-117 6. महाराष्ट्र राज्य ऄपंग मवकास महामंडळ (म) मंुबइ. 118-119

76. सामामजक न्यायाचा वारसा व सांस्कृमतक ठेवा. 120 77. महाराष्ट्रातील मागासवगीयाचंी यादी.

1. ऄनुसूमचत जाती. 121-122 2. मवमुक्त जाती व भटक्या जमाती (ऄ, ब, क,ड) 122-125 3. आतर मागासवगव. 125-131 4. मवशेष मागास प्रवगव. 131

78. इ-मेल व दुरध्वनी सुची 132-139 79. ॠणमनदेश 141

9

राज्यपाल,

महाराष्ट्र राज्य

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबडेकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त सन 2015-16 हे वषव“ समता व सामामजक न्याय वषव” म्हणनू साजरे करण्यात येत ऄसून या मनममत्त सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागामाफव त “मवकासाच्या पाउलखुणा ” ही स्मरमणका प्रकामशत करण्यात येत ऄसल्याचे समजून खूप अनंद वाटला. सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागामाफव त शासनाच्या मवमवधयोजना व ईपक्रमांबाबात जनजागृती करण्यासाठी तसेच जामतभेद मनमूवलन, सांप्रदामयक सद्भावना, समहष्ट्णतुा, ऄंधरॅध्दा मनमुवलन, वजै्ञामनक दृस्ष्ट्टकोन हीमूल्ये रूजमवण्यासाठी मवमवध ईपक्रम राबमवले जात अहेत, हे समजून समाधान वाटले .

“मवकासाच्या पाउलखुणा ” या स्मरमणकेच्या माध्यमातून सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग मवमवध कल्याणकारी योजनांची माहीती संकमलत रूपाने प्रकामशत कमरत ऄसल्याबाबत मी मवभागाचे तसेच डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर संशोधन व प्रमशक्षण संस्था, (बाटी) यांच े ऄमभनंदन करतो. सदर प्रकाशन गरजू व्यक्तींना ईपयुक्त ठरेल, ऄसा मवरॄास व्यक्त करतो व स्मरमणकेच्या प्रकाशनासाठी शुभेच्छा देतो.

10

मुख्यमंत्री,

महाराष्ट्र राज्य

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागातफे डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषा मनममत्त “मवकासाच्या पाउल खुणा” या स्मरमणकेचे प्रकाशन करण्यात येत अहे.

समाजातील शेवटच्या घटकाचा मवकास हाच राज्याचा खरा मवकास या धोरणेने अमच ेसरकार समतोल अमण सववकष सामामजक मवकासासाठी प्रयत्नशील अहे. त्या दृष्ट्टीने राज्यातील ऄनुसूमचत जाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, आतर मागास वगव,मवशेष मागास प्रवगव, मदव्यांग, मनरामरॅत आत्यादींच्या सामामजक,अर्थथक, शैक्षमणक मवकासासाठी शासन जामणवनेे प्रयत्न करीत अहे. या पुस्स्तकेव्दारे शासनातफे राबमवण्यात येणा-या मवमवध योजनांची मामहती सववसामान्य जनतेपयंत पोहोचण्यास मनमरृत मदत होइल, ऄसा मवरॄास वाटते.

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाच्या सवव ईपक्रमांना मन:पूववक शुभेच्छा !

11

मंत्री,

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, महाराष्ट्र राज्य, मंुबइ

अयुक्त ऄपंग कल्याण, संचालक, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, आतर मागासवगव व मवशेष मागासवगव संचालनालय, महासंचालक, डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर संशोधन व प्रमशक्षण संस्था (बाटी), पुणे व सामामजक न्याय मवभागांतगवत मवमवध महामडंळे यांच े माफव त सवव योजना तळागळातील गटसमूहापयंत पोहाचमवण्यासाठी या पुस्स्तकेचा मनमरृत मोलाचा सहभाग रामहल. बाटी संस्थेमाफव त राबमवण्यात अलेल्या मवमवध ईपक्रमांव्दारे जनतेत जनजागृती व प्रबोधन करून जातीभेद - मनमुवलन, सामामजक न्याय, समता, सांप्रदामयक सद्भावना व समहष्ट्णतुा, ऄंधरॅध्दा मनमुवलन, वजै्ञामनक जामणव जागृती बंधुत्व व मानवता आ. तत्व े सामाजात रुजमवण्यात व समाजामध्ये सामामजक न्यायाचा संदेश पोहोचमवण्यात शासन यशस्वी झालेले अहे. या सवव योजनांची तपशीलवार मामहती सामान्य जनतेपयंत पोहोचमवणे हा “मवकासाच्या पाउल खुणा ” या मामहती पुस्स्तकेचा मूळ ईदे्दश अहे.

सामामजक न्याय मवभागाच्या ऄनेक योजनांच े बदललेले स्वरुप व काही नवीन योजना यांचा समावशेही या अवृत्तीत करण्यात अला अहे. ऄशा मवमवध कल्याणकारी योजनांची ऄदययावत मामहती समाजातील मागास व अर्थथकदृष्ट्टया दुबवल घटकांपयवत पोहचवून त्यांच्या मवकास प्रमक्रयेत ही मामहती पुस्स्तका मोलाची भमुमका बजावले ऄशी माझी खात्री अहे.

शुभेच्छांसह !

12

राज्यमंत्री

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, महाराष्ट्र राज्य, मंुबइ

राज्याच्या सवागीण मवकासासाठी अमण कल्याणकारी राज्याची संकल्पना साकारण्यासाठी सवव राज्यातील सवव घटकांचा मवशेषत: मागास व दीन दुबळया घटकांचा सवांगीन मवकास होणे ऄत्यंत गरजेच ेअहे. त्यासाठी राज्य शासनामाफव त राबमवण्यात येणा-या मवमवध प्रकारच्या योजना समाजातील सवव थरांमधील दुबवल व मागास घटकांपयवत पोहोचमवणे अवश्यक अहे. त्या ऄनुषंगाने सामामजक न्याय मवभागाने "मवकासाच्या पाउलखुणा" या पुस्स्तकेद्यारा मवभागाच्या सवव योजनांची मामहती एकमत्रत व सुलभ करुन प्रकामशत करण्याचा स्तुत्य ईपक्रम हाती घेतला अहे. त्याद्यारे समाज कल्याणाच्या हेतूने पे्रमरत दुबवल व मागास घटकांच्या मवकासासाठी सहाय्यभतू ठरणा-या मवमवध योजनांची तपशीलवार मामहती सवव सामान्य जनतेपयंत पोहचले ऄसा मला मवरॄास अहे. राज्यशासन राज्यातील दुबवल व मागासघटकांसाठी राबमवत ऄसलेल्या योजंनामध्ये वळेोवेळी सुधारणा कमरत ऄसते, तसेच काळाच्या गरजेप्रमाणे नवनवीन योजना देखील सुरू करीत ऄसते, या सवव योजनांची मवस्तृत मामहती तळागळातील घटकांपयवत पोहोचमवण्याची जबाबदारी “मवकासाच्या पाउलखुणा ” ही पुस्स्तका यशस्वीमरत्या पार पाडेल यात शंका नाही .या पुस्स्तकेस मासया शुभेच्छा !

13

प्रधान समचव,

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, महाराष्ट्र राज्य, मंुबइ

ऄनुसूमचत जाती, नवबौध्द, मवमुक्त जाती व भटक्या जमाती, आतर मागासवगव, मवशेष मागास प्रवगव, ऄपंग व दुबवल घटक आ. च्या सवांगीण कल्याणाच्या व मवकासाच्या हेतुपूतीसाठी राज्य शासनाच्या सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागामाफव त राबमवण्यात येणा-या मवमवध योजनांची मामहती सववसामान्य जनतेपयंत पोहचावी यासाठी " मवकासाच्या पाउलखुणा" ही मामहती पुस्स्तका प्रकामशत करण्यात येते. सदर पुस्स्तका राज्यातील जनतेस ऄमतशय ईपयुक्त ठरेल ऄसा मला मवरॄास अहे. सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाकडून राज्यातील, सामामजक, अर्थथक, शैक्षमणक, राजकीय, शारीमरक दृष्ट्टया दुबवल घटकांच्या कल्याणाच े काम मनरंतर सूरू अहे. त्या ऄंतगवत सतत नवनमवन योजना , ऄमभनव ईपक्रम व प्रकल्प हाती घेउन त्यांची यशस्वीमरत्या पूतवता करण्यात येते. त्याच बरोबर या अधीच्या योजना राबमवताना लक्षात अलेल्या ईमणवा दूर करुन त्या योजना समाजातील जास्तीत-जास्त मागास व दुबवल घटकांपयवत पोहचमवण्याच े काम सुरू अहे. व्यसनमुक्त समाज मनमाण व्हावा यासाठी व्यसनमुक्ती धोरण जाहीर करुन त्याची ऄंमलबजावणी करण्यात येत अहे. या सवव योजनांची, मनणवयांची, ईपक्रमांची व प्रकल्पांची मामहती जनसामान्यांना व्हावी, या हेतुने " मवकासाच्या पाउलखुणा" ही मामहती पुस्स्तका प्रकामशत करण्यात येत अहे. संपुणव समाजाच्या सवांमगण मवकासासाठी या ऄदयावत मामहतीचा ईपयोग होइल, ऄसा माझा मवरॄास अहे. वाटचालीस शुभेच्छा !

(ईज्ज्वल ईके)

14

अयुक्त

समाज कल्याण महाराष्ट्र राज्य, पणेु

समाजातील दुबवल घटक व प्रामुख्याने ऄनुसूमचत जाती मवमुक्त जाती व भटक्या जमाती, आतर मागासवगव, मवशेष मागास प्रवगाचा शैक्षमणक, सामामजक, अर्थथक, मवकास करून समता अमण सामामजक न्याय प्रस्थामपत करण्यासाठी भारतीय संमवधानाच्या ऄनुच्छेद 46 ऄन्वये राज्यांवर सोपमवलेली जबाबदारी प्रभावीपणे पार पाडण्याच्या दृष्ट्टीने “मवकासाच्या पाउलखुणा” ही पुस्स्तका महाराष्ट्र शासनाच्या सामामजक न्याय मवभागामाफव त प्रकामशत करण्यात येत अहे. मागील 4-5 वषात महाराष्ट्र शासनाच्या सामामजक न्याय मवभागातफे ऄनेक नवीन योजना सुरू करण्यात अल्या ऄसून, या अधीपासून राबमवण्यात येणाऱ्या बऱ्याच योजनांमध्ये बदलत्या पमरस्स्थतीनुरूप, स्स्थतीनुरूप ऄमूलाग्र बदल करण्यात अला अहे. या सवव योजनांची मामहती, कायववाही, तपशील व त्यांची प्रगती सामामजक, अर्थथक, शैक्षमणक, राजकीय तसेच शारीमरकरीत्या दुबवल घटकांपयवत पोहोचमवण्यासाठी “मवकासाच्या पाउलखुणा” ही मामहतीपुस्स्तका अपल्या हाती देताना मला ऄमतशय अनंद होत अहे. सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाच्या नवीन, जुन्या तसेच सुधारीत योजनांची मामहती सहज-सुलभ भाषेत व ऄनेक बोलक्या छायामचत्रांसह अकषवक मांडणी करुन सदर पुस्स्तकेमाफव त देण्यात अली अहे. ही मामहतीपुस्स्तका समाजातील दुबवल व वमंचत घटकांसाठी ईपयुक्त तर ठरेलच मशवाय सवव सजग नागमरक, कायवकते, स्वयंसेवी संस्था, प्रशासकीय ऄमधकारी व कमवचारी, मवद्राथी गटांसाठी देखील यातील बहुअयामी मामहती ऄत्यंत मोलाची ठरेल यामवषयी मासया मनात यत्त्कमचतही शंका नाही. हार्थदक शुभेच्छांसह......

15

सामामजक न्याय मवभाग - एक दृष्ट्टीक्षेप

लोकसंख्या - 2011 (महाराष्ट्र) एकूण -

11,23,74333

ऄनुसूमचत जाती -

1,32,75,898 (पुरुष-67,67,759 + मिया-65,08,139)

ऄनुसूमचत जातीची कुटंुबे -

3311405

दामरद्र्य रेषेखालील कुटंुबे -

एकूण 45,02,385

पैकी ऄनुसूमचत जातीची कुटंुबे -

10,12,000

1) 100% ऄनुसूमचत जातीची लोकसंख्या ऄसलेली गांवे -

34

2) 50% पेक्षा जास्त ऄनुसूमचत जातीची लोकसंख्या ऄसलेली - गांव े

702

3) महाराष्ट्रातील एकूण दमलत वस्त्या -

37,604

साक्षरता प्रमाण

वषव राज्य ऄनुसूमचत जाती 1971 33.80 14.70 1981 42.00 27.80 1991 64.08 56.40 2001 76.90 71.90 2011 82.3 79.7

16

संस्था

ऄ.क्र. बाब तपमशल 1 ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांसाठी शासकीय वसमतगृहे 381 (मुलांची 216 + मुलींची 165)

मान्य मवद्राथी संख्या 33368 2 मवभागीय स्तरावर 1000 मवद्राथी क्षमतेची वसमतगृहे 7 मान्य मवद्राथी संख्या- 7000 (मुले 5250 + मुली 1750)

3 सफाइ कामगारांच्या मुलांसाठी मनवासी शाळा - 2 (पुणे व नागपूर) मान्य मवद्राथी संख्या- 560

4 ऄनुसूमचत जातीच्या शासकीय मनवासी शाळा - 100 मान्य मवद्राथी संख्या- 10655

5 स्वयंसेवी संस्थांच्या ऄनुसूमचत जातीच्या अरॅमशाळा 19 (10 प्राथममक +9 माध्यममक) मान्य मवद्राथी संख्या- 2460 (प्राथममक 1400 + माध्यममक 1060)

6 स्वयंसेवी संस्थांची ऄनुदामनत वसमतगृहे 2388 (मुलांची 1816 + मुलींची 572) मान्य मवद्राथी संख्या- 99252 (मुले 80933+मुली 18319)

7 स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवली जाणारी समाजकायव महामवद्रालये

51

मान्य मवद्राथी संख्या- 8900 8 वृध्दारॅम - स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवली जाणारी 39 मान्य प्रवमेशत संख्या 1605

9 व्यसनमुक्ती व ईपचार मागवदशवन कें ि (कें ि पुरस्कृत ) 54 10 नशाबंदी मंडळ 1

17

"कायवसफलता "

नोकरी करणाऱ्या मागासवगीय ममहलासंाठी मंुबइ,नागपूर, अमण पुणे येथे वसमतगृह सुरु केले. मागासवगीय मवद्राथीनींसाठी 50 वसमतगृहे नव्याने ईभारण्याचा मनणवय घेतला. औद्रोमगक वसाहतीमध्ये दमलत ईद्रोजकासंाठी राखीव भखंूड ठेवण्याचा मनणवय घेतला. ऄनेक वषापासुन प्रलंमबत ऄसलेल्या 123 ऄपंग शाळानंा ऄनुदान तत्वावर मान्यता मदली. जात पडताळणी प्रकरणाचंा तातडीने मनपटारा व्हावा यासाठी मजल्हामनहाय जात पडताळणी

सममती स्थापन करण्याचा मनणवय घेतला. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर याचं्या पदस्प् ाशाने पावन झालेले तमतहामसक स्थळाचं्या संवधवन अमण

मवकासाचा मनणवय घेतला. लंडन स्कूल ऑफ आकॉनॉममक्समध्ये मशक्षण घेतानंा डॉ. बाबासाहेब अंबेडकराचंे वास्तव्य

रामहलेल्या तमतहामसक घराची महाराष्ट्र शासनाने खरेदी केली. संमवधान मदनामनममत्त नागपूरच्या यशवतं स्टेमडऄमवर 1 लाख 25 हजार नागमरकाचं्या

सहभागातून संमवधानाच्या ईदे्दमशकेच े सामुमहक वाचन केले. त्याचा मलमका बकु रेकॉडव मध्य ेसमावशे करण्यातं अला.

महाराष्ट्र राज्य मवधीमंडळाच्या दोन्ही सभागृहात संमवधान अमण डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर याचंेवर एक पूणव मदवस चचा घडवून अणली.

प्रत्येक मजल्हयात बेरोजगार तरुणासंाठी कौशल्यमवकासाचे प्रमशक्षण सुरु केल.े ऄनुसूमचत जाती प्रवगातील युपीएससीच्या पमरक्षाथीसाठी औरंगाबाद, पुणे, नागपूर येथे मोफत

मनवासी प्रमशक्षण कें ि सुरू केले. मदल्लीत नामामंकत साइराम-वाजीराम सारख्या प्रमशक्षण कें िात दरवषी 50 मवद्रार्थ्याचे मोफत

प्रमशक्षण सुरु केले.

18

छत्रपती शाहू महाराज याचं्या नावाने स्कॉलरमशप सुरू केली. ऄनुसूमचत जातीतील 50 ममहलानंा एम. मफल व पी. एच. डी. साठी क्रातंीज्योती सामवत्रीबाइ

फुले याचं्या नावाने फेलोमशप सुरु केली. लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे याचं्या नावानेही एम. मफल व पीएचडी च्या ईच्च मशक्षणाकरीता

50 मवद्रार्थ्यासाठी फेलोमशप सुरु केली. कौशल्य मवकासातंगवत एऄरहोस्टेससाठी प्रमशक्षण देण्यातं अले. त्यामध्ये 34 मुलींची मनवड

झाली. पाली-मतमपटकचे मराठी भाषांतर करण्याचा मनणवय घेतला ऄसून त्यासाठीची सममती गठीत

करण्यात अली. सामामजक न्याय मवभागाची मामहती ममळावी यासाठी संकेतस्थळे सुरु केले. वास्ल्मकी समाजासाठी लाड पागे सममतीच्या मशफारशीनुसार वारसा हक्क लागू केला. मदव्यागं (ऄपंग) याचं्या समन्वयासाठी राज्यस्तमरय समन्वय सममती गठीत केली. ऄपंगाचं्या शाळेचा शैक्षमणक दजा अमण गुणवत्ता सुधारण्यासाठी मजल्हा स्तमरय मनयंत्रण

सममतीची स्थापना केली. ऄपंगानंी ईत्पामदत केलेल्या वस्तू शासमकय कयालयानंी प्राधान्याने खरेदी करण्याबाबतचा

मनणवय घेतला. राज्यातील ऄपंगाचं्या ऄनुदामनत, मवनाऄनुदामनत खासगी मवशेष शाळा ककवा कमवशाळेत सेवते

ऄसताना मदवगंत झालेल्या कमवचाऱ्याचं्या पात्र वारसास मजल्हयातील कोणत्याही शाळेतील मरक्त पदावर मनयुक्ती करण्याचा महत्वपूणव मनणवय घेतला.

भमवष्ट्यातील वाटचाल

ऄनुसूमचत जाती ईपयोजनेसाठी ऄसलेल्या मनधीचा वापर ऄमधक सक्षम अमण पारदशवकपणे करण्यासाठी कनाटक अमण अंध्रप्रदेशाच्या धतीवर महाराष्ट्र ऄनूसूमचत जाती ऄमधमनयम हा मवशेष कायदा करण्याचे प्रस्तामवत अहे.

दमलत ईद्रोजक स्वत:च्या पायावर ईभा रामहला पामहजे यासाठी औद्रोमगक सहकारी संस्थानंा कजव देतानाच, वयैक्तीक कौशल्य प्राप्त तरूणासंाठीही ईद्रोगाची योजना करण्यात येणार.

राज्यातील ऄपंगासाठी सववकष धोरण तयार करणार. ऄपंगासंाठी राखीव ऄसलेल्या तीन टक्के मनधीचा मवमनयोग त्याचं्या ईन्नतीसाठी झाला पामहजे.

यासाठी कडक धोरण ऄवलंबण्यात येणार.

19

शासमकय नोकऱ्यामंध्ये ऄपंगाचं्या तीन टक्के राखीव जागा भरण्याबाबत पाठपुरावा करणार. बौध्दासंाठी स्वतंत्र्य बौध्द जनरल कायदा अणण्याबाबत प्रारुप तयार करण्यात येत अहे. ज्येष्ट्ठ नागमरकाचंे वयाची मयादा 65 वरून 60 करण्याचे प्रस्तामवत अहे. ज्येष्ट्ठाचं्या वृध्दत्व पेन्शनमध्ये वाढ करण्याचे प्रस्तामवत अहे. मातोरॅी वृध्दारॅमानंा ऄनुदान देण्याचंे प्रस्तामवत अहे.

भारतरत्न, डॉ. बाबासाहेब अबंडेकर यांनी १९२१-२२ मध्ये ईच्च मशक्षणासाठी १०, ककग्ज हेनरी रोड, एन डब्लू ३, लडंन येथे वास्तव्यास ऄसताना लडंन स्कूल ऑफ आकॉनॉममक्स मधून ' डीएससी' अमण गे्रज आन आसं्ग्लश हेरीटेज मधून ' बार ॲट लॉ ' या पदव्या संपामदत केल्या.सदर ईच्च मशक्षण लडंन येथे घेत ऄसताना डॉ. बाबासाहेब अबंडेकर यांनी वास्तव्य केललेी वास्तू महाराष्ट्र शासनाने स्मारकासाठी खरेदी केली.

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांनी लडंन येथे वास्तव्य केललेी वास्तू

20

ऄनुसूमचत जाती ईपयोजना

ईमदृष्ट्ट १. ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध घटकांच्या कल्याणासाठी सन 1980-81 पासून मवशेष घटक योजना राबमवण्यात येत

अहे. मवशेष घटक योजनेच ेनाव बदलून ते “ ऄनुसूमचत जाती ईपयोजना” ऄसे करण्यात अलेले अहे.

२. राज्याच्या ऄथवसंकल्पात, ऄनुसूमचत जातीच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात अर्थथक तरतूद करण्यात येते. सन 2011 च्या जनगणनेनूसार राज्याच्या एकूण ऄथवसंकल्पाच्या 11.८0 % आतकी तरतूद करण्यात येत अहे.

३. ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध घटकांसाठी शैक्षमणक, अर्थथक व सामामजक ईन्नतीच्या योजना राबमवण्यात येतात. ४. शासनाच्या मवमवध मवभागांमाफव त वयैस्क्तक लाभाच्या योजना राबमवण्यात येतात. या मध्ये प्रामुख्याने कृमष व पणन

सहकार व विोद्रोग, ग्राम मवकास, शालेय मशक्षण, नगर मवकास, पाणी पुरवठा व स्वच्छता, ममहला व बाल कल्याण, ईद्रोग उजा व कामगार, आ. मवभांगाचा समावशे अहे. मजल्हा मनयोजन सममतीत ऄनुसूमचत जाती ईपयोजनाच ेकाम सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण माफव त केले जाते.

ऄनुसूमचत जाती ईपयोजने ऄंतगवत खालील प्रकारे योजनांची मवगतवारी

ऄ.क्र. योजनेच ेप्रकार संख्या 1. मजल्हास्तरीय योजना 84 2. राज्यस्तरीय योजना 63 3. शासनस्तर आतर व मवशेष सहाय्य योजना 60

एकूण 207 ऄनुसूमचत जाती ईपयोजने ऄंतगवत राबमवण्यात येत ऄसलले्या योजना:

शैक्षमणक योजना - मवमवध मशष्ट्यवृत्ती, मशक्षण शुल्क व पमरक्षा शुल्क, वसमतगृहाची सोय, परीक्षण भत्ता, प्रमशक्षण, गुणवत्ता पुरस्कार, पुस्तक पेढ्या आ.

अर्थथक मवकासाच्या योजना : कमववीर दादासाहेब गायकवाड सबळीकरण व स्वामभमान , गटइ कामगारांना पत्र्याच ेस्टॉल वाटप, ममनी रॅक्टर वाटप योजना, औद्रोमगक सहकारी संस्थांसाठी भागभांडवल व कजव योजना मवमवध महामंडळामाफव त स्वयंरोजगारासाठी कजव व ऄनुदान अमण बीजभांडवल योजना.

सामामजक मवकासाच्या योजना : कन्यादान योजना, अंतरजातीय मववाहासाठी प्रोत्साहनपर अर्थथक सहाय्य, सामामजक कायासाठी मवमवध पुरस्कार आत्यादी.

संपकव : संबमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण/ मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद

21

भारतरत्न डॉ.बाबासाहेब अबंेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त राज्यात मागासवगीय मुलींसाठी नवीन 50 शासकीय वसमतगृह सुरू करणे

डॉ.बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्ताने राज्यामध्ये मागासवगीय मुलींना मशक्षण घेणे सोयीच ेव्हाव ेम्हणनू मुलींसाठी मवभागीय स्तरावर 7 अमण मजल्हा व तालुकास्तरावर 43 ऄशी एकूण 50 नवीन शासकीय वसमतगृहे सुरू करण्याचा मनणवय सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र.बीसीएच-2015/प्र.क्र.411/बांधकामे, मदनांक 16 मडसेंबर 2015 ऄन्वये घेण्यात अलेला अहे. मवभागीय स्तरावरील वसमतगृहे ही 250 क्षमतेची अमण मजल्हा व तालुकास्तरावरील वसमतगृहे ही 100 क्षमतेची अहेत. मागासवगीय मुला/ मुलींसाठी शासकीय वसतीगृहाकरीता मदनांक 16 मे 1984 ऄन्वये मनयमावली तयार करण्यात अली ऄसून सदर मनयमावली वळेोवेळी करण्यात अलेल्या सुधारणेसह या वसतीगृहांना लागू अहे. सदर वसमतगृहात मागासवगीय मुलींसाठी मोफत मनवास, भोजन याबरोबरच ऄभ्यासाकरीता टेबल-खुची, पुस्तके व वह्या आत्यादी सामहत्य ठेवण्यासाठी कपाट, कॉट, गादी, ईशी, अंथरूण-पांघरूण, बेडशीट, ब्लँकेट आत्यादी सुमवधा पुरमवण्यात येत अहे. ज्या मुली स्पधा पमरक्षा कें िामध्ये प्रवमेशत ऄसतील ऄशा मुलींसाठी ५ जागा गुणवत्तेनुसार राखीव ठेवण्यात अलेल्या अहेत. मवभागीय स्तरावरील अमण मजल्हा व तालकुास्तरावरील वसमतगृहाची मठकाणे खालीलप्रमाणे अहेत. (ऄ) मवभागीय स्तरावरील 250 क्षमतेची वसमतगृहे

ऄ.क्र. मवभागाच ेनांव वसतीगृहाच ेमठकाण वसमतगृहाची संख्या 1. मंुबइ मवभाग नवी मंुबइ, मजल्हा ठाणे 1 2. पुणे मवभाग कोथरूड, मजल्हा पुणे 1 3. पुणे मवभाग कॅन्टोमेंट, मजल्हा पुणे 1 4. नामशक मवभाग नामशक, मजल्हा नामशक 1 5. औरंगाबाद मवभाग औरंगाबाद, मजल्हा औरंगाबाद 1 6. ऄमरावती मवभाग ऄमरावती, मजल्हा ऄमरावती 1 7. नागपूर मवभाग नागपूर दमक्षण-पमरृम, मजल्हा नागपूर 1

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांच्या 125 व्या जयंती मनममत्त नामशक येथे मागासवगीय मलुींसाठी (नवीन 50 पैकी) शासकीय वसमतगृह ईदघाटन प्रसंग,

22

(ब) तालकुा स्तरावरील 100 क्षमतेची वसमतगृहे

ऄ. क्र.

मजल्हा मुलींच ेशासकीय वसमतगृह नसलेल्या

तालुक्यांच ेनाव

प्रस्तामवत वसमतगृहाची

संख्या

ऄ.क्र.

मजल्हा मुलींच ेशासकीय वसमतगृह नसलेल्या

तालुक्यांच ेनाव

प्रस्तामवत वसमतगृहाची

संख्या

1 ठाणे मवरार 1 23 ईस्मानाबाद ईस्मानाबाद 1 2 रत्नामगरी रत्नामगरी 1 24 ऄमरावती दयापूर 1 3 पुणे खडकवासला,पुणे 1 25 ऄकोला ऄकोला 1 4 पुणे वडगांव (मावळ) 1 26 यवतमाळ यवतमाळ 1 5 सातारा सातारा 1 27 यवतमाळ ईमरखेड 1 6 सातारा मशरवळ 1 28 बुलडाणा बुलढाणा 1 7 सातारा मायणी 1 29 बुलडाणा मोताळा 1 8 सांगली सांगली 1 30 बुलडाणा मलकापूर 1 9 सोलापूर माळमशरस 1 31 नागपूर कहगणा 1 10 कोल्हापूर कोल्हापूर 1 32 नागपूर नागपूर पुवव 1 11 कोल्हापूर आचलकरंजी 1 33 वधा वधा 1 12 नामशक त्र्यंबकेरॄर 1 34 भंडारा भंडारा 1 13 ऄहमदनगर संगमनेर 1 35 भंडारा लाखणी 1 14 ऄहमदनगर लोणी 1 36 चंिपूर बल्लाळपूर 1 15 औरंगाबाद वाळंुज 1 37 चंिपूर ब्रम्हपूरी 1 16 औरंगाबाद गंगापूर 1 38 चंिपूर मचमूर 1 17 जालना मंठा 1 39 गडमचरोली गडमचरोली 1 18 लातूर लातूर 1 40 गोंमदया गोंमदया 1 19 लातूर जळकोट 1 41 गोंमदया सडकऄजुवनी 1 20 लातूर ऄहमदपूर 1 42 गोंमदया मोरगांव ऄजुवनी 1 21 कहगोली कहगोली 1 43 गोंमदया देवरी 1

22 नांदेड नांदेड 1

23

भारतरत्न डॉ.बाबासाहेब अबंेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त महानगरात नोकरी करणाऱ्या मागासवगीय ममहलांसाठी शासकीय वसमतगृहे सुरू करणे

राज्यातील ग्राममण भागातील ममहलांना महानगरात शासकीय, मनमशासकीय, खाजगी तसेच आतर प्रामधकरणात नोकरीच्या संधी प्राप्त होत अहेत. नोकरीच्या मनममत्ताने ऄनेक मागासवगीय ममहलांना मंुबइ, पुणे व नागपूर या महानगरात याव े लागते. डॉ.बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त शासकीय, मनमशासकीय, खाजगी आत्यादी प्रामधकरणात नोकरी करणाऱ्या मागासवगीय ममहलांकरीता मंुबइ, पुणे व नागपूर येथे प्रत्येकी एक शासकीय वसमतगृह सुरू करण्याचा मनणवय सामामजक न्याय मवभागाचा शासन मनणवय क्र.सान्यामव-2015/प्र.क्र.98/बांधकामे, मदनांक 7 जानेवारी 2016 ऄन्वये घेण्यात अलेला अहे. सदर वसमतगृहात ममहलांच्या मनवासाची व्यवस्था करण्यात येउन या प्रवमेशत ममहलांना कॉट, अंथरूण-पांघरूण आत्यादी सोयी ईपलब्ध करून मदल्या जातात. सदर वसमतगृहाच्या आमारतीत तातडीच्या वदै्रकीय मदतीसाठी अवश्यकतेनुसार वैद्रकीय सुमवधा पुरमवण्यात येणार अहे. या वसमतगृहाच्या आमारत पमरसरात प्रवमेशत ममहलांना वाहने ठेवण्याची सोय ऄसेल. या वसमतगृहात गं्रथालयाची सोय करण्यात येणार अहे. या वसमतगृहात कॅरमबोडव, बुध्दीबळ व आतर आनडोऄर क्रीडा सामहत्य पुरमवण्यात येइल. सदर वसतीगृहातील प्रवशे पुढील ऄटीवर करण्यात येत अहे. (1) ऄजवदार ममहला महाराष्ट्राची रहीवासी ऄसावी. (2) ऄजवदार ममहला ऄनुसूचीत जाती, ऄनुसूचीत जमाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, आतर मागास प्रवगव, मवशेष मागास प्रवगव, ऄनाथ या वगववारीतील ऄसावी. (3) ऄजवदार ममहला ज्या मठकाणी नोकरी करीत ऄसेल, तेथील सक्षम ऄमधकाऱ्याने मदलेले नेमणकूीच्या/ बदलीच्या अदेशाची प्रत/ रुजू झाल्याबाबतच ेप्रमाणपत्र ऄजासोबत सादर करणे बंधनकारक ऄसेल. (4) ऄजवदाराचे जवळचे नातेवाइक ईदा.अइ, वमडल, पती हे संबंधीत महानगरपामलका क्षेत्राच्या हद्दीत रहात नसावते. (5) ऄजवदार नोकरी करणाऱ्या ममहलेच ेमामसक ईत्पन्न रू.30,000/- पेक्षा जास्त नसाव.े (6)काम करणाऱ्या ममहला जास्तीत जास्त तीन वषापयंत या वसमतगृहात राहण्याची मुभा राहील त्यानंतर वसमतगृह सोडणे ऄमनवायव राहील, (7) वसमतगृहात प्रवशे घेतेवळेी रू.5000/- आतकी ऄनामत रक्कम म्हणनू वसमतगृहाच्या व्यवस्थापकांकडे जमा करावी लागेल. संबंधीत मजल्ह्याच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण हे वसमतगृह प्रवशेाची कायववाही करतील.

मुलां-मुलींसाठी शासकीय वसमतगृहे 1 ) शासन मनणवय, समाज कल्याण,सांस्कृमतक कायव,क्रीडा व पयवटन मवभाग-क्रमांक : बी.सी.एच. 1082/90385 /(38) बी.सी.डब्ल्य-ू4 मदनांक 16 मे 1984 2) शासन मनणवय, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग क्रमांक : बी.सी.एच. 2010/प्र.कं्र-430/ मावक- 4 मदनांक 26 जुल ै2011 3) शासन मनणवय, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग क्रमांक : खाबाप्र -2012/प्र.कं्र.116/मशक्षण-2 मदनांक 2 जुल ै2012

ईमद्दष्ट्ट : मागासवगीय मुलां-मुलींची मशक्षणाची सोय व्हावी, त्यांना ईच्च मशक्षण घेता याव,े त्याचप्रमाणे अर्थथकदृष्ट्टया दुबवल घटकातील मुलींना मवद्रालयीन व महामवद्रालयीन मशक्षण घेता याव,े यासाठी शासकीय वसमतगृहे सुरु करण्यात अलेली अहेत. सदरची योजना सन 1922 पासून कायास्न्वत अहे. सध्या महाराष्ट्रात मवभागीय, मजल्हा व तालुका पातळीवर ३८१ वसमतगृहे मंजूर ऄसून त्यांपैकी ३77 सुरु ऄसून मुलां- मुलींची (मुलांची २१८ + मुलींची

१६३) शासकीय वसमतगृहे कायास्न्वत ऄसून त्यामध्ये ३५५३० मवद्रार्थ्याना या योजनेचा लाभ होत अहे.

संगणक कक्ष

24

संपकव :-

1. संबंधीत मजल्हयाच,े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण . 3. संबंमधत मवभागाच ेप्रादेमशक ईपायुक्त समाज कल्याण

2. संबंधीत गृहपाल , मागासवगीय मुला-ंमुलींचे शासकीय वसमतगृह.

मवभागीयस्तरावर 1000 मवद्राथी क्षमतेची मागासवगीय मुला-ंमुलींकमरता शासकीय वसमतगृह

1) शासन मनणवय, सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग, क्रमांक बी.सी.एच.2007/ प्र.कं्र. 30/ मावक-4, मदनांक 17 फेब्रुवारी, 2007

2) शासन मनणवय, सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग, क्रमांक बी.सी.एच.-2005/ प्र. कं्र. 554/ मावक-4, मदनांक 28 जून, 2007

3) शासन मनणवय, सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग, क्रमांक बी.सी.एच.-2010/प्र.कं्र. 116/मशक्षण-2, मदनांक 11 जुल,ै 2012

लाभाच े स्वरुप :

1.मोफत मनवास व भोजन, ऄंथरुण- पांघरुण, गं्रथालयीन

सुमवधा.

2.शालेय मवद्रार्थ्याना प्रमतवषी दोन गणवषे.

3.क्रममक पाठय पुस्तके, वहया, स्टेशनरी आत्यादी.

4.वदै्रकीय अमण ऄमभयांमत्रकी मवद्रार्थ्याना त्यांच्या

ऄभ्यासक्रमानुसार स्टेथोस्कोप ,ॲप्रन, ड्रॉइंग

बोडव,बॉयलर सूट व कला मनकेतनच्यामवद्रार्थ्यासाठी रंग,

ड्रॉइंग बोडव, ब्रश, कॅनव्हास आत्यादी.

5) वसमतगृहातील मवद्रार्थ्याना त्यांच्या दैनंमदन

खचासाठी मनवाहभत्ता.

मनवाहभत्ता :

मवभागीय पातळीवर - दरमहा रु. 800/-

मजल्हा पातळीवर - दरमहा रु. 600/-

तालकुा पातळीवर - दरमहा रु. 500/-

ऄटी व शती

1.गुणवत्तनुेसार प्रवशे देण्यात येतो.

2.मवद्राथी महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा.

3.प्रवशेीत मवद्रार्थ्याच्या पालकाचंे, वार्थषक ईत्पन्न

रु 2,00,000/- पेक्षा जास्त नसाव.े

4.आयत्ता 8 वी व त्यापुढे महामवद्रालयीन मशक्षण घेणा-या

मवद्रार्थ्याना प्रवशेासाठी ऄजव करता येइल.

5. ऄजव करावयाची मुदत शालेय मवद्रार्थ्यासाठी

15 मे पूवी, महामवद्रालयीन मवद्रार्थ्यासाठी 30 जून पयवत

ककवा मनकाल लागल्यापासनू 15 मदवसांचे अंत.

6.सन 2014-15 पासून शासन स्तरावरून शासकीय वसमतगृहात जागेपैकी 10% प्रमतवषी मरक्त होणाऱ्या जागा हया खासबाब म्हणनू ऄटी व शतीस ऄनुसरुन व गुणवत्तेनुसार भरण्यात येतात अमण 5% खासबाब म्हणनू ऄनाथ तसेच मांग भंगी, मेहतर या जातीतील लाभार्थ्यांना प्राधान्य देण्यात येते .

25

ऄनुसूमचत जाती/नवबौध्द युवकांमधील ईच्च मशक्षणाच े वाढलेले प्रमाण अमण पयायाने मवभागीय स्तरावरील मवमवध ईच्च शैक्षमणक संस्थांची वाढलेली संख्या मवचारात घेता सद्र:स्स्थतीत ऄसणा-या शासकीय वसमतगृहांची क्षमता ऄपूरी पडत ऄसल्यामुळे बहुतांशी मवद्रार्थ्याना वसमतगृहाच्या प्रवशेापासून वमंचत राहाव े लागते ही ऄडचण मवचारात घेउन 1000

क्षमतेची मवभागीय स्तरावर, प्रत्येकी 1 या प्रमाणे एकूण 7 वसमतगृहे सुरु करण्याचा महत्वकांक्षी मनणवय सन 2007 मध्ये घेतला ऄसून त्यामुळे मवभागीय स्तरावरील वसमतगृहांच्या क्षमते ऄभावी मागासवगीय मवद्राथी प्रवशेापासून वमंचत राहणार नाहीत व ते अपल े ईच्च मशक्षण पूणव करु शकतील. मवभागीय स्तरावरील वसमतगृहे ही प्रत्येक मवभागीय मठकाणी 250 मवद्राथी क्षमतेची 4 युमनटे ऄसून त्यापैकी 1 युमनट मुलींचे अहे. या प्रमाणे सात वसतीगृहांमध्ये 5250 मुले व 1750 मुलीं करीता प्रवशे क्षमता मनमाण झाली अहे. प्रवमेशत मवद्रार्थ्याना मोफत मनवास, भोजन, ऄंथरुण, पांघरुण, गणवशे, मनवाहभत्ता व गं्रथालयीन सुमवधा पुरमवण्यात येतात. सद्र:स्स्थतीत ऄमरावती, औरंगाबाद, लातूर, नामशक व नागपूर येथे मवभागीय स्तरावरील शासकीय वसमतगृहे सुरु अहे.

संपकव : 1.संबंधीत मजल्हयाच,े सहाय्यक अयुक्त ,समाज कल्याण 2.संबंधीत प्रादेमशक ईपअयुक्त,समाज कल्याण मवभाग ३. संबंमधत वसमतगृहाच ेगृहप्रमुख

1000 क्षमतेचे मुला-मुलींचे शासकीय वसमतगृह, औरंगाबाद

100 क्षमतेचे मुलींच ेशासकीय वसमतगृह, बाभळुगांव नामशक

26

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुला-ंमुलींकरीता तालकुा स्तरावर 100 शासकीय मनवासी शाळा सुरुकरणे.

1) शासन मनणवय, सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग, क्रमांक बी.सी.एच.-2002/ प्र. कं्र.268/मावक-4, मदनांक 4 जुल,ै 2003

2) शासन मनणवय, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, क्रमांक बी.सी.एच.-2011/प्र.कं्र.211/मावक-4, मदनांक 29 जून, 2011

संपकव :- 1. संबंधीत मजल्हयाचे, सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण 2. संबंधीत मुख्याध्यापक, शासकीय मनवासी शाळा 3. संबंधीत मजल्हयाचे गट मशक्षणामधकारी,पंचायत सममती 4.संबंधीत मजल्हयाचे मशक्षणामधकारी (माध्यममक ), मजल्हा पमरषद 5. संबमधत मवभागाच ेप्रादेमशक ईपायुक्त समाज कल्याण

सफाइ कामगारांच्या मुलां-मुलींसाठी पस्ब्लक स्कूल 1)शासन मनणवय क्रमांक : मागास-1585/18904/सी-165/एलआजीमुवी / मदनांक 2५ सप्टेंबर 1985 2)शासन मनणवय क्रमांक : मेसमन - १०९६/प्र.क्र.३/मावक-६ / मद. ०२ सप्टेंबर १९९६ ईमद्दष्ट्ट : सफाइ काम करणा-या / ऄस्वच्छ व्यवसायात काम करणा-या पालकांची मुले मशक्षणापासून वमंचत राहू नयेत, त्यांचा शैक्षमणक, सामामजक, शामररीक अमण मानमसक मवकास व्हावा.

पुणे या मठकाणी सन १९८५ व नागपूर येथे १९९६ पासून पस्ब्लक स्कूल सुरु करण्यात अलेली अहेत. आयत्ता 1 ली ते ७ वी पयवत मशक्षण मदले जाते. पब्लीक स्कूल मध्ये सध्या ३७५ मवद्राथी लाभ घेत अहेत. पब्लीक स्कूलमध्ये मनवास, भोजन, नाष्ट्टा, शैक्षमणक सामहत्य, ऄंथरुण-पांघरुण, गणवशे आत्यादी सोयी सुमवधा मवनामुल्य

पुरमवण्यांत येतात. संपकव :- 1.संबंधीत मजल्हयाच,े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण 2.मुख्याध्यापक, संबंधीत पस्ब्लक स्कूल.

मनवासी शाळेमध्ये आ. 6 वी ते 10 वी पयवतच्या

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुलां-मुलींना प्रवशे मदला जात अहे. जून 2011 पासून आयत्ता 5 वी ते 7 वी चे वगव सुरु करण्यात अल े ऄसून सन 2012-13 या शैक्षमणक वषापासून आयत्ता 8 वी व त्यानंतर नैसर्थगक वगव वाढीनुसार आयत्ता 9 वी व 10 वी चे वगव सुरु करण्यात येणार अहे.

मनवासी शाळेत मोफत भोजन, मनवास, गं्रथालयीन सुमवधा व आतर अवश्यक शैक्षमणक सुमवधा ईपलब्ध करुन देण्यांत येणार अहेत.

अर्थथक पमरस्स्थतीमुळे ऄनुसूमचत जातीच्या व नवबौध्द मुलां-मुलींना प्राथममक व माध्यममक मशक्षण घेता येत नाही. ऄशा मुलां-मुलींच्या मशक्षणाची सोय व्हावी म्हणनू प्रत्येक तालुक्यात एक शासकीय मनवासी शाळा सुरु करण्याचा मनणवय शासनाने घेतला अहे. 353 शासकीय मनवासीशाळा पैकी प्रथम टप्प्यात 100 शासकीय मनवासी शाळा सुरु करण्यास मंजूरी देण्यात अलेली अहे. त्यापैकी 80 मनवासी शाळा सुरु अहेत.

27

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुलां-मुलींसाठी मवभागीयस्तरावर ईच्चस्तर औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था

1) शासन मनणवय, क्रमांक: आबीसी-2004/प्र.कं्र.39/मावक-2, मदनांक 1 माचव, 2004 2) शासन मनणवय, क्रमांक: आबीसी-2004/प्र.कं्र.05/मावक-2, मदनांक 9 जानेवारी, 2006 3) शासन मनणवय, क्रमांक: आबीसी-2005/प्र.कं्र.295/मावक-2, मदनांक 9 जानेवारी, 2006

ईमद्दष्ट्ट

औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थांमध्ये प्रवशेाकमरता ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील ईमेदवारांकमरता कमी जागा राखीव ऄसतात. तथापी प्रवशेासाठी मोठया प्रमाणात ऄजव प्राप्त होतात. त्यामुळे ऄनुसूमचत जातीच ेमवद्राथी तांमत्रक व व्यावसामयक मशक्षणापासून वमंचत राहतात. या बाबीचा सातत्याने मवचार करुन प्रत्येक मवभागीय स्तरावर ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यासाठी ईच्चस्तर औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था सुरु करण्यात अली अहे. 1) संचालक, व्यवसाय व तंत्रमशक्षण, महाराष्ट्र राज्य, मंुबइ यांचमेाफव त ईच्चस्तर औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था चालमवण्यात येतात.

2) एकूण 12 व्यावसामयक ऄभ्यासक्रम मशकमवण्यात येतात. या ऄभ्यासक्रमांना राष्ट्रीय व्यवसाय प्रमशक्षण पमरषद, नवी मदल्ली यांची संलग्नता प्राप्त अहे.

३) प्रवमेशतांना मोफत मनवास, भोजन व व्यवसाय ऄभ्यासक्रमाचे प्रमशक्षण आ. ची सुमवधा पुरमवण्यात येतात.

ईच्चस्तर औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेत खालील ऄभ्यासक्रम मशकमवल ेजातात

ऄ. क्र.

व्यवसाय ऄभ्यासक्रमाच ेनांव

मान्य मवद्राथी संख्या

प्रमशक्षण कालावधी

ऄ. क्र.

व्यवसाय ऄभ्यासक्रमाच ेनांव

मान्य मवद्राथी संख्या

प्रमशक्षण कालावधी

1 मेकॅमनकल, मेमडकल, आलेक्रॉमनक्स

16 2 वषें 7 ऑपरेटर ॲडव्हान्स मशीन टुल

16 2 वषे

2 मेकॅमनक यांमत्रक मोटार गाडी

16 2 वषे 8 मेकॅमनक कॉम्प्युटर हाडववऄेर

16 1 वषे

3 फॅशन टेक्नॉलॉजी (मुलींकरीता)

16 1 वषे 9 आंमटमरऄर डेकोरेशन ऄँड मडझाआकनग

16 1 वषे

4 डेंटल लॅब टेस्क्नमशयन 16 2 वषे 10 हेल्थ सॅमनटरी आन्स्पेक्टर 16 1 वषे

5 क्राप््मन फुड प्रॉडक्शन (जनरल)

16 1 वषे 11 नेटवकव टेस्क्नमशयन 16 6 ममहने

6 डाटा एन्री ऑपरेटर (मुलींकमरता)

16 6 ममहने 12 ड्रायव्हर कम मेकॅमनक 16 6 ममहने

संपकव :- 1.संबंधीत प्रादेमशक ईपायुक्त ,समाज कल्याण 2.संबंधीत औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेचे प्राचायव

28

स्वयंसेवी संस्थामंाफव त चालवण्यात येणाऱ्या मागासवगीय ऄनुदामनत वसमतगृहानंा सहाय्यक ऄनुदान 1) शासन मनणवय क्र. बी.सी.एच -1097/प्र.क्र.107/मावक-4, मदनांक 16 माचव, 1998 2) शासन मनणवय क्र. मवभशा- 2010/प्र.क्र.6/मवजाभज - 2, मदनांक 29 मडसेंबर, 2011

ईमद्दष्ट्ट :- मागासवगीय मवद्रार्थ्यांना त्यांचा मशक्षणक्रम पूणव करता यावा, ग्रामीण भागामध्ये मागासवगीय मवद्रार्थ्यांमधील शाळा गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव,े अर्थथक दुरावस्थामुळे मागासवगीय पालकांना त्यांच्या मुलांच्या मशक्षणात ऄडचणी येउ नयेत अमण मागासवगीय मवद्रार्थ्यांचा शैक्षमणक मवकास व्हावा या ईदे्दशाने ही योजना सन 1950-51 पासून कायान्वीत करण्यात अलेली अहे.

स्वरुप :-

कमवचारी वतेन :- वसमतगृह ऄमधक्षक, स्वयंपाकी, मदतनीस व चौकीदार यांना एकमत्रत वतेन/मानधन देण्यात येते.

पमरपोषण ऄनुदान :- प्रमतमवद्राथी प्रमतमाहा रु. 900/- प्रमाणे दहा ममहन्यांकमरता शासनाकडून मनवासी

मवद्रार्थ्यांसाठी पमरपोषण ऄनुदान देण्यात येते.

आमारत भाडे :- आमारत भाडयापोटी साववजमनक बांधकाम मवभागाने प्रमामणत केलेल्या भाडयाच्या 75% टक्के भाडे संस्थेस देण्यात येते

सोयी सुमवधा :- मनवास, भोजन, अंथरुण, पांघरुण, मक्रडा सामहत्य आत्यादी सोयी सुमवधा मोफत देण्यात येतात.

वसमतगृह प्रवशे :- ऄनुदामनत वसमतगृहांमध्ये ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांबरोबर मांग, वास्ल्मकी, कातकरी व माडीया गोंड या प्रवगातील स्थामनक मवद्रार्थ्यांना अमण ऄनाथ, ऄपंग व मनरामरॅत मवद्रार्थ्यांना प्राधान्याने मवमहत टक्केवारीच्या ऄधीन राहून प्रवेश देण्यात येतो.

ऄनुदामनत वसमतगृहाची संख्या :- एकूण ऄनुदामनत वसमतगृहाची संख्या व मवद्राथी संख्या बाबतची मामहती खालील प्रमाणे अहे.

एकूण मंजूर ऄनुदामनत वसमतगृहाची संख्या एकूण मान्य मवद्राथी संख्या

मुल े मुली एकूण मुल े मुली एकूण 1,816 572 2,388 80,933 18,319 99,252

संपकव :- 1) संबंधीत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद 2)संबंधीत ऄनुदामनत वसतीगृहांच ेऄमधक्षक

बहुजन महताय मवद्रार्थथनी ऄनुदामनत वसमतगह

29

स्वयंसेवी संस्थेमाफव त चालमवण्यात येणाऱ्या ऄनुसूमचत जातीच्या मुला-मुलींसाठी ऄनुदामनत अरॅमशाळांना सहाय्यक ऄनुदान

1)शासन मनणवय क्र. ऄजाऄ-1099/प्र.क्र.389/मावक-2, मदनाकं 29 मे, 1999

2)शासन मनणवय क्र. मवभशा-2010/प्र.क्र.6/मवजाभज - 2, मदनांक 29 मडसेंबर, 2011

ईमद्दष्ट्ट :- मवमुक्त जाती, भटक्या जमातीच्या अरॅमशाळा योजनेच्या धतीवर ज्या मजल्हयात साक्षरतेचे प्रमाण कमी अहे. ऄशा मजल्हयात स्वयंसेवी संस्थेमाफव त ऄनुसूमचत जातीच्या मुला मुलींसाठी अरॅमशाळा ही योजना सन 1996-97 पासून सुरु करण्यात अली अहे.

स्वरुप :-

कमवचारी वतेन :- शालेय व वसमतगृह कमवचारी यांना 100% वतेन ऄनुदान

पमरपोषण ऄनुदान :- प्राथममक अरॅमशाळेतील मनवासी मवद्रार्थ्यांवर प्रमत मवद्राथी रु. 900/- प्रमाणे दरमहा 11 ममहन्यांसाठी व माध्यममक अरॅमशाळेसाठी 10 ममहन्यांकमरता स्वयंसेवी संस्थांना पमरपोषण ऄनुदान देण्यात येते.

आमारत भाडे :- आमारत भाडयापोटी साववजमनक बांधकाम मवभागाने प्रमामणत केलेल्या भाडयाच्या 75% टक्के भाडे संस्थेस देण्यात येते.

अकस्स्मक ऄनुदान :- मशक्षक व ऄमधक्षकाच्या एकूण वतेनाच्या 15 % रक्कम अकस्स्मक खचव म्हणनू देण्यात येते.

सोयी सुमवधा :- ऄनु.जाती अरॅमशाळेतील मवद्रार्थ्यांना सोयी सुमवधे ऄंतगवत वहया-पुस्तके, स्टेशनरी, गणवशे, अंथरुण-पांघरुण, साबण, तेल, आत्यादी वस्तु पुरमवण्यात येतात.

ऄनु.जाती अरॅमशाळांची संख्या :- सद्रस्स्थती राज्यात 10 प्राथममक व ९ माध्यममक ऄशा एकूण 1९ ऄनु.जाती ऄनुदामनत अरॅमशाळां कायवरत ऄसून, त्यांची मामहती खालील प्रमाणे अहे.

संपकव :- संबंधीत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद/ संबंधीत ऄनु.जाती अरॅमशाळेच ेमुख्याध्यापक

समाज कल्याण संस्थांना ऄनुदाने (समाजकायव महामवद्रालये) 1 )शासन मनणवय क्र. एमएसडब्ल्युबी-1464-73027-ब, मदनांक 27 मडसेंबर, 1966 2) शासन मनणवय क्र. एसडब्ल्युबी-1474/90-९, मदनांक 20 मे, 1976 3) शासन मनणवय क्र. सीएएसडब्ल्यु-1098/प्र.क्र.286/सुधार-1, मदनांक 2 फेब्रुवारी, 1999 ईमद्दष्ट्ट :- स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवल्या जाणाऱ्या शासन मान्य मवद्रापीठाशी संलग्न ऄसणाऱ्या व शासनाची मान्यता

ऄसणाऱ्या समाजकायव मवषयाच्या पदवी-पदव्युत्तर ऄभ्यासक्रम मशकवणाऱ्या महामवद्रालयांना मान्यता व ऄनुदान ही योजना सन 1966 पासून कायास्न्वत अहे.

प्राथममक अरॅमशाळा (आ. 1 ली 7 वी ) माध्यममक अरॅमशाळा (आ. 8 वी ते 10 वी)

प्राथममक अरॅमशाळांची संख्या

मंजूर मनवासी मवद्राथी संख्या माध्यममक अरॅमशाळांची संख्या मंजूर मनवासी मवद्राथी

संख्या

10 1400 9 1060

30

शासन मनणवय क्र. एमएसडब्ल्यु-1464-73027-ब, मदनांक 27.12.1966 व मद. 20 मे, 1976 ऄन्वये समाजकायव करणाऱ्या शाळांना/संस्थांना मान्यता व ऄनुदान देण्यासंबंधी मनयमावली लागू करण्यात अली अहे.

स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवल्या जाणाऱ्या समाजकायव महामवद्रालयांच्या कायवपध्दतीमध्ये एकवाक्यता/सुसूत्रीकरण अणणे, प्रशासकीय मनयंत्रण ठेवणे, त्यांची गुणवत्ता वाढमवणे व प्रमशमक्षत मनुष्ट्यबळाच्या मवभागाच्या योजनांच्या ऄंमलबजावणीसाठी ईपयोग करणे. सद्रस्स्थतीत राज्यात एकूण 51 समाजकायव महामवद्रालये कायवरत ऄसून, त्यांच े स्वरुप खालील प्रमाणे अहे.

राज्यात मवभागमनहाय समाजकायव महामवद्रालयांची संख्या खालील प्रमाणे : मंुबइ पुणे नामशक ऄमरावती नागपूर औरंगाबाद लातूर

1 8 7 9 18 6 2 क) खालील ऄभ्यासक्रम मशकवण्यात येतात.

1. प्रथम व स्व्दतीय वषात मास्टर ऑफ सोशल वकव (जनरल) 2. ममहला अमण बाल कल्याण समाजकायव 3. वदै्रकीय अमण मानसोपचार समाजकायव 4. शहरी अमण ग्रामीण समुदाय मवकास समाजकायव 5. मानव संसाधन व्यवस्थापन समाजकायव 6. सुधारात्मक समाजकायव

ड) लाभाच ेस्वरुप :- स्वयंसेवी संस्थामाफव त चालमवण्यात येणाऱ्या ऄनुदान तत्वावरील समाजकायव महामवद्रालयांमधील पदवी व पदव्युत्तर ऄभ्यासक्रमाकमरता वतेन व वतेनेत्तर सहाय्यक ऄनुदान खालील सुत्रानुसार मंजूर करण्यात येते. मान्यताप्राप्त मशक्षक/मशक्षकेत्तर कमवचा-यांच्या वतेनासाठी 100% वतेन ऄनुदान साववजमनक बांधकाम मवभागाने प्रमामणत केलेल्या रक्कमेच्या ७५% आमारत भाडे ऄनुदान वतेनेत्तर खचाकमरता वतेन खचाच्या 8% ऄनुदान. संपकव :- 1) संबंधीत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण 2) संबंधीत समाजकायव महामवद्रालयाच ेप्राचायव

स्वरुप : ऄ) समाजकायव महामवद्रालांची संख्या :- ऄनुदान तत्वावरील महामवद्रालये - 50 मवना ऄनुदान तत्वावरील महामवद्रालये - 01

ब) ऄभ्यासक्रम - बी.एस.डब्ल्यु एम.एस.डब्ल्यु बी.एस.डब्ल्यु व एम.एस.डब्ल्यु

क) महामवद्रालय - 03 - 13 - 35

31

भारत सरकार मशष्ट्यवृत्ती 1)शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1095/प्र.कं्र.63/मावक - 2 मदनांक 10 नोंव्हेंबर 1996, 2) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी २००३/प्र.क्र.३०१/मावक-2 मदनांक ०१/११/२००३ , ३) कें ि शासन पत्र क्रमांक : ११०१७/प्र.क्र.-०1 /२००८-SCD-V मदनांक ३१/१२/२०१०, 4)शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2004/प्र.कं्र.30/मावक - 2 मदनांक 05 जानेवारी 2005 5)शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2011/प्र.कं्र.-4/मावक - 2 मदनांक 2 ऑगष्ट्ट 2011 ईमद्दष्ट्ट : 1) मागासवगीय मवद्रार्थ्याना महामवद्रालयीन /ईच्च मशक्षण घेता याव.े 2) मवद्रार्थ्याचे गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव.े लाभाच ेस्वरुप : 1.मवद्रार्थ्यास मनवाहभत्ता व मशक्षण शुल्क, परीक्षा शुल्क व आतर मान्य बाबींवरील शुल्क प्रदान 2.दरमहा रु. 230 ते रु. 450 या दराने मनवाहभत्ता 3.वसमतगृहात राहून मशक्षण घेणा-या मवद्रार्थ्यासाठी दरमहा रु. 380 ते रु. 1200 मनवाहभत्ता. संपकव :- 1) संबंधीत मजल्हयाच,े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण 2) संबंधीत महामवद्रालयाच े प्राचायव

ऄटी व शती 1. मवद्राथी हा ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द प्रवगातील ऄसावा. 2. मवद्रार्थ्याचे पालकांचे वार्थषक ईत्पन्न रु. 2 लाख ककवा त्यापेक्षा कमी ऄसाव.े 3. मवद्राथी शालांत परीक्षोत्तर व त्यापुढील मशक्षण घेत ऄसलेला ऄसावा. 4. मवद्राथी महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. या योजनेसाठी http//mahaeschool.maharashtra.gov.in या वबेसाइटवर online ऄजव भरणे अवश्यक अहे.

मागासवगीय मवद्रार्थ्यासाठी मशक्षण शुल्क व परीक्षा शुल्क

1) शासन मनणवय क्रमांक: आबीसी - 1968/83567/ए , मदनांक 24 मडसेंबर 1970

2) शासन मनणवय क्रमांक आबीसी - 2011/प्र.क्र. १६४ / मशक्षण -1, मदनांक ३ फेब्रुवारी २०१२

३) शासन मनणवय क्रमांक आबीसी - 2011/प्र.क्र. १६४ / मशक्षण -1 , मदनांक १३ माचव २०१२

4) शासन मनणवय क्रमांक आबीसी-2016/प्र.क्र.221/ मशक्षण-1, मदनांक 31.3.2016

शालांत परीक्षोत्तर मशक्षण घेणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना त्यांच े वय व ईत्पन्न मवचारात न घेता मजल्हास्तरावरील मान्यताप्राप्त संस्थांमध्ये मॅमरकोत्तर शैक्षमणक ऄभ्यासक्रमासाठी मशक्षण शुल्क, परीक्षा शुल्क व मवहीत केलेले शुल्क देण्यात येते.

संपकव :

1) संबंधीत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

2) संबंधीत महामवद्रालयाच ेप्राचायव.

या योजनेसाठी http//mahaeschool.maharashtra.gov.in या वबेसाइटवर online ऄजव भरणे अवश्यक अहे.

32

राज्यातील १०० ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांना देशातील शैक्षमणक संस्थांमध्ये ईच्च मशक्षण घेण्यासाठी राजषी शाहू महाराज गुणवत्ता

मशष्ट्यवृत्ती योजना 1) शासन मनणवय क्रमांक: आबीसी - 2003/प्र.कं्र.323/मावक-2 मदनांक 11 जून 2003 2) शासन मनणवय क्रमांक: आबीसी - 2009/प्र.कं्र.112 मदनांक 31 ऑगस्ट 2009 ईमद्दष्ट्ट

एकमवसाव्या शतकामध्ये यशस्वी होण्यास ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकातील मवद्रार्थ्याना अवश्यक ऄसणारे कौशल्य व ज्ञान ईपलब्ध व्हाव ेव त्यांची स्पधात्मक युगामध्ये जडणघडण व्हावी याकरीता देशातील ईत्तमोत्तम शैक्षमणक संस्थांमध्ये प्रवशे ममळालेल्या ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील मवद्रार्थ्याना मोफत ईच्च मशक्षण देण्यासाठी ही योजना कायास्न्वत करण्यात अली अहे. राज्यातील 100 ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना देशातील नामांमकत व शासन मान्य शैक्षमणक संस्थांमध्ये ईच्च मशक्षण घेण्यासाठी ही मशष्ट्यवृत्ती देण्यात येते. ऄटी व शती 1) मवद्राथी ऄनुसूमचत जाती /नवबौध्द व महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 2) मवद्रार्थ्याच्या पालकांच ेसवव मागानी वार्थषक ईत्पन्न रु 4.50 लाख पयवत ऄसाव.े ३) या योजनेसाठी महाराष्ट्र शासनाने मान्य केलेल्या संस्थेत प्रवमेशत ऄसावा. लाभाच ेस्वरुप

संस्थेने अकारणी केलेले शैक्षमणक शुल्क, वसमतगृह व भोजन शुल्क. क्रममक पुस्तके व शैक्षमणक सामहत्य यांच्या खचासाठी प्रमतवषी रु. १०,०००/-

संपकव : 1) जामहरातीद्यारे दरवषी जुल ैममहन्यात ऄजव मागमवण्यात येतात. 2) अयुक्त, समाज कल्याण महाराष्ट्र राज्य पुणे

ऄनुसूमचत जातीच्या मुला- मुलींना परदेशात मशक्षणासाठी मशष्ट्यवृत्ती 1) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2003/प्र.क्र. 115/मावक - 2 मद. ११ जून २००३ 2 )शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2003/प्र.क्र. 115/मावक - 2 मदनांक 15 जुल ै2010

३) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2009/प्र.क्र.103/मावक-2 मदनांक 22-10-2010 व मदनांक 1-11-2010 4) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2014/प्र.क्र.82/मशक्षण-1 मदनांक 12.9.2014 5) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2015/प्र.क्र.69/मशक्षण-1 मदनांक 16.6.2015 ईमद्दष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील मवद्रार्थ्याना ऄर्थथक पमरस्स्थतीमुळे ईच्च मशक्षणासाठी परदेशातील नामांमकत मवद्रापीठामध्ये प्रवशे घेता येत नाही. मवद्रार्थ्यांची गुणवत्ता ऄसुनही केवळ अर्थथक पमरस्स्थतीमुळे त्यांना ईच्च मशक्षणापासुन वमंचत रहाव ेलागते. या मवद्रार्थ्यांना परदेशात मशक्षणाची संधी ममळावी व त्यांच्या गुणवत्तलेा वाव ममळावा म्हणनु परदेशातील नामांमकत मवद्रापीठामध्ये ज्या मवद्रार्थ्यांना पदव्युत्तर व पी.एच.डी. ऄभ्यासक्रमाकरीता प्रवशे ममळाला अहे, ऄशा 50 मवद्रार्थ्यांना ( पी.एच.डी - 24 व पदव्युत्तर - 26 ) परदेशातील मशक्षणासाठी मशष्ट्यवृत्ती देण्यात येते.

33

ऄटी व शत्ती 1.मवद्राथी ऄनुसूमचत जाती/ नवबौध्द घटकातील ऄसावा. 2.मवद्राथी महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 3.मवद्रार्थ्याचे वय पदवीत्तर पदवी ऄभ्यासक्रमाकमरता 35 वषापेक्षा जास्त नसाव े व Phd. ऄभ्यासक्रमाकमरता 40 वषापेक्षा जास्त नसाव.े 4.मवद्रार्थ्याच्या कुटंुबाच ेवार्थषक ईत्पन्न रु.6.00 लाखापेक्षा जास्त नसाव.े 5. मवद्रार्थ्याने QS rank 300 मधील मवद्रापीठामध्ये प्रवशे घेतलेला ऄसावा. संपकव :1.जामहराती द्यारे दरवषी मे ममहन्यात ऄजव मागमवण्यात येतात. 2.अयुक्त, समाज कल्याण अयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पुणे

लाभाच ेस्वरुप 1.मवद्रापीठाने प्रमामणत केलेली मशक्षण फी ची पूणव रक्कम व आतर खचव मंजूर करण्यात येतो. 2.मवद्रार्थ्यास वार्थषक मनवाह भत्ता ऄमेरीका व आतर राष्ट्रांसाठी 14000 यु.एस.ए.डॉलर तर यु.के साठी 9,000 पौंड आतका ऄदा करण्यात येतो. 3.मवद्रार्थ्याला अकस्स्मक खचासाठी यु.एस.ए व आतर देशांसाठी 1375 यु.एस.डी. तर यु.के साठी 1,000 पौंड आतके ऄथवसहाय्य देण्यात येतात. पुस्तके, ऄभ्यासदौरा आत्यादी खचाचा यात समावशे अहे. 4.मवद्रार्थ्यास परदेशात जाताना व ऄभ्यासक्रम झाल्यानंतर परत येताना मवमान प्रवासाचा खचव (Shortest Route &Economy Class) मतकीट सादर केल्यानंतर मंजूर करण्यात येतो.

वैद्रकीय,तंत्रमनकेतन,कृषी,पशुवदै्रकीय व ऄमभयांमत्रकी व्यावसामयक पाठयक्रम ऄसणा-या महामवद्रालयात मशकणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यासाठी पुस्तकपेढी योजना

शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2004/प्र.कं्र.30/मावक-2 मदनांक 5 जानेवारी 2005 ईमद्दष्ट्ट वदै्रकीय,ऄमभयांमत्रकी,तंत्रमनकेतन,कृषी,पशुवदै्रकी,सी.ए.एम.बी.ए.व मवधी ऄभ्यासक्रमाची पुस्तके महाग ऄसल्याने ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना पुस्तके घेण्यामध्ये अर्थथक ऄडचणी मनमाण होउ नयेत म्हणनू सन 1978-79 पासून ही योजना कायास्न्वत करण्यात अली अहे. ऄटी व शती : 1) मवद्राथी ऄनुसूमचत जाती ककवा नवबौध्द ऄसावा. 2)मवद्राथीवदै्रकीय,ऄमभयांमत्रकी,तंत्रमनकेतन,कृषी, पशुवदै्रकीय, सी.ए.,एम.बी.ए. व मवधी ऄभ्यासक्रमात मशकत ऄसणारा ऄसावा. ३) मवद्राथी भारत सरकार मशष्ट्यवृत्ती धारक ऄसावा. लाभाच ेस्वरुप : या ऄभ्यासक्रमासाठी 2 मवद्रार्थ्यामागे 1 संच या प्रमाणे महामवद्रालयांना खालील प्रमाणे ऄनुदान देण्यात येते. ऄ.क्र. ऄभ्यासक्रमाचा तपमशल रक्कम रु.

1 वदै्रकीय व ऄमभयांमत्रकी रु. 7,500/- 2 कृषी रु. 4,500/- 3 पशुवदै्रकीय रु. 5,000/- 4 तंत्रमनकेतन रु. 2,400/- 5 सी.ए., एम.बी.ए. अमण मवधी ऄभ्यासक्रमासाठी प्रत्येक मवद्रार्थ्यामागे 1 संच रु. 5,000/-

संपकव : 1)संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण 2) संबंधीत महामवद्रालयाचे प्राचायव

34

व्यावसामयक पाठयक्रमांशी संलग्न वसमतगृहातील मवद्रार्थ्यांना मनवाहभता व मवद्रावतेन

1) शासन मनणवय क्रमांक: सामामजक न्याय मवभाग,बीसीएच-1081/29280/450 मदनांक 17 नोंव्हेंबर 1983 2) शासन मनणवय क्रमांक: आबीसी - २००३/प्र.क्र.३११/मावक - 2 मद. ९ जून २००३

ईमद्दष्ट्ट व स्वरुप - वदै्रकीय ऄमभयांमत्रकी, कृषी आत्यादी व्यावसामयक ऄभ्यासक्रमातील महामवद्रालयांमध्ये मशक्षण घेणा-या ऄनुसूमचत जातीमधील मवद्रार्थ्याना भारत सरकार मॅमरकोत्तर मशष्ट्यवृत्ती या योजने ऄंतगवत वसमतगृहात राहणा-या मवद्रार्थ्याना रु 235 ते रु 740 मनवाहभत्ता मदला जातो. व्यावसामयक पाठयक्रमाशी संलग्न ऄसणा-या महामवद्रालयातील वसमतगृहात राहणा-या ऄनुसूमचत जातीच े मवद्रार्थ्याना मशष्ट्यवृत्तीव्दारे ममळणा-या मनवाहभत्त्यातून व्यावसामयक पाठयक्रमाची पुस्तके, स्टेशनरी, मनवास, भोजन, आत्यादी बाबींचा खचव भागवू शकत नाहीत. व्यावसामयक पाठयक्रमाशी संलग्न ऄसणा-या महामवद्रालयाच्या वसमतगृहात,शासकीय वसमतगृहात व आतर वसमतगृहात राहातात ऄशा मवद्रार्थ्याना भारत सरकार मशष्ट्यवृत्तीच्या व्यमतमरक्त या योजने ऄंतगवत मनवाहभत्ता खालील प्रमाणे देण्यात येतो.

ऄभ्यासक्रमाच ेनांव मनवाहभत्त्याचा प्रमतमहा दर कालावधी

व्यावसामयक पाठयक्रमाशी संलग्न ऄसणा-या वसमतगृहात राहणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना मवद्रावतेन

ऄ ) चार ते पाच वषाच ेऄभ्यासक्रम वदै्रकीय /ऄमभयांमत्रकी/पशु वदै्रकीय, वास्तुशाि आत्यादी

रु 700

10 ममहने

ब ) दोन ते तीन वषाच े ऄभ्यासक्रम ऄमभयांमत्रकी पदमवका, एम.बी.ए. ,एम.एस.डब्ल्यू.आत्यादी

रु 500

10 ममहने

क) दोन वषव ककवा त्यापेक्षा कमी कालावधीच े ऄभ्यासक्रम बी.एड.,डी.एड. आत्यादी

रु 500

10 ममहने

बाहेर राहणा-या परंत ुवसमतगृहात प्रवशे ममळण्यास पात्र ऄसणा-या ऄनुसूमचत जाती मवद्रार्थ्याना मवद्रावतेन

ऄ ) चार ते पाच वषाच ेऄभ्यासक्रम वदै्रकीय / ऄमभयांमत्रकी/पशु वदै्रकीय, वास्तुशाि आत्यादी

रु 1000

10 ममहने

ब ) दोन ते तीन वषाच े ऄभ्यासक्रम ऄमभयामंत्रकी पदमवका, एम.बी.ए., एम.एस.डब्ल्यू. आत्यादी

रु 700

10 ममहने

क ) दोन वषव ककवा त्यापेक्षा कमी कालावधीच े ऄभ्यासक्रम बी.एड., डी.एड. आत्यादी

रु 500

10 ममहने

संपकव : संबंधीत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

35

सैमनक शाळेतील ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना मनवाह भत्ता 1)शासन मनणवय : आबीसी-1077/26254/डेस्क-5 मदनांक 1 ऑगस्ट 1978.

2)शासन मनणवय : आबीसी-२००३/प्र.क्र.१८४/मावक - 2 मदनांक 1७ सप्टेंबर २००३ ईमद्दष्ट्ट मागासवगीय मवद्रार्थ्याना राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोमधनीमध्ये प्रवशे ममळावा, सैन्यदलात भरती होण्याच ेअकषवण मवद्राथीदशेतच त्यांच्यात मनमाण व्हाव,े मवद्रार्थ्यामध्ये मशस्त, अत्ममवरॄास, शैायव, सांमघक वृत्ती, नेतृत्व, देशभक्ती आत्यादी गुणांची जोपासना होण्यासाठी ही योजना लागु करण्यात अली अहे. ऄटी व शती 1.मवद्राथी 5 वी ते 10 वी पयवतच्या वगात मशकत ऄसलेला ऄसावा. 2.मवद्राथी मागासवगीय ऄथवा ऄनुसूमचत जाती या प्रवगातील ऄसावा. 3.पालकाच ेवार्थषक ईत्पन्न भारत सरकार शालांत परीक्षोत्तर मशष्ट्यवृत्ती कमरता कें ि शासनाने मनधामरत केल्यानुसार. लाभाच ेस्वरुप 1.नामशक, पुणे, सातारा येथील सैमनक शाळांमध्ये मशकणाऱ्या ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मवद्रार्थ्यांची मशक्षण फी, पमरक्षा फी, भोजन, मनवास, कपडे, घोडेस्वारी, पॉकेट मनी आत्यादीवर होणाऱ्या संपुणव खचाची प्रमतपुती करण्यात येते. 2.आतर मान्यताप्राप्त सैमनक शाळांना प्रमत मवद्राथी प्रमतवषी रु.15000/- मशष्ट्यवृत्ती देण्यात येते. संपकव : 1.संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण. 2.संबंमधत सैमनक शाळेच ेप्राचायव.

सामवत्रीबाइ फुल े मशष्ट्यवृत्ती योजना

1)शासन मनणवय क्रमांक : मनणवय सामामजक न्याय,सांस्कृमतक कायव, क्रीडा मव.स.मवभाग क्र. आबीसी-1094/32038/ प्र.क्र.90/ मावक-2 मदनांक 12 जानेवारी 1996 2) शासन मनणवय क्रमांक- आबीसी-2003/प्र.कं्र.116 /मावक-2 मदनांक 23 मे 2003 3) शासन मनणवय क्रमांक आमाव-2003/प्र.कं्र.201/मावक-3 मदनांक 25 जुल ै2003 ४) शासन मनणवय क्रमांक -आबीसी-2003/प्र.कं्र.४१७ /मावक-2 मदनांक ३१ माचव २००५

ईमद्दष्ट्ट आयत्ता 5 वी ते 7 वी व आयत्ता 8 वी ते 10 वी मध्ये मशकणाऱ्या मागासवगीय (ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज, मवमाप्र ) मुलींच्या गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव ेया ईदे्दशाने ऄनुक्रमे सन 1996 व 2003 पासून सामवत्रीबाइ फुले मशष्ट्यवृत्ती योजना सुरु करण्यात अली अहे. ऄटी व शती 1) ईत्पन्न व गुणांची ऄट नाही. 2) ऄजव करण्याची अवश्यकता नाही. वषातून तीन वळेा म्हणजे 26 जून,22 सप्टेंबर अमण 3 जानेवारी या तारखांना मशष्ट्यवृत्ती देण्यांत येते.

36

मशष्ट्यवृत्तीच ेस्वरुप संपकव : 1)संबंमधत मजल्ह्याचे मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मज.प 2) संबंधीत शाळेच ेमुख्याध्यापक

राजषी छत्रपती शाहू महाराज गुणवत्ता पुरस्कार

1) शासन मनणवय - क्रमांक आबीसी - 2003 / प्र क्र 115/ मावक- 2, मदनांक 11 जून 2003 2) शासन मनणवय - क्रमांक आबीसी -2003/ प्र .क्र.115/ मावक- 2, मदनांक 8 जुल ै2003 3) शासन मनणवय क्रमांक आबीसी 2003 / प्र क्र.115/ मावक- 2, मदनांक 21 जुल ै 2003 ईमद्दष्ट्ट आयत्ता 10 वी व 12 वी च्या परीक्षेत मवशेष ईल्लेखनीय यश ममळमवणा-या ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मुलामुलींना राजषी छत्रपती शाहू महाराज गुणवत्ता पुरस्कार प्रदान केले जातात. पुरास्काराच ेस्वरुप

1 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन राज्यात प्रथम अलेल्या ऄनूसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस (म्हणजे संपूणव राज्यातून पमहला अलेला मवद्राथी ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाचा ऄसेल तर)

रु.2.50 लाख रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

2 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन प्रत्येक बोडामधून प्रथम अलेल्या ऄनूसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस

रु. 1.00 लाख रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

3 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन प्रत्येक मवभागीय बोडाच्या गुणवत्ता यादीमध्ये अलेल्या प्रत्येक ऄनूसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस

रु. 50 हजार रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

4 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन मजल्हयात प्रथम अलेल्या ऄनूसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस

रु. 25 हजार रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

5 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन तालूक्यामध्ये प्रथम अलेल्या ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस

रु. 10 हजार रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

6 सववसाधारण मवद्रार्थ्यांमधुन प्रत्येक माध्यममक मवद्रालयात व कमनष्ट्ठ महामवद्रालयामधून आ.10 वी व 12 वी परीक्षेत प्रथम अलेल्या ऄनूसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगाच्या मवद्रार्थ्यांस

रु. 5 हजार रोख, स्मृमतमचन्ह व प्रमाणपत्र

संपकव :- संबंमधत मजल्ह्याचे सहायक अयुक्त, समाज कल्याण

आयत्ता मशष्ट्यवृत्ती दर कालावधी 5 वी ते 7 वी रु 60/- दरमहा 10 ममहने

8 वी ते 10 वी रु 100/- दरमहा 10 ममहने

37

मॅमरकपवुव मशक्षण फी, पमरक्षा फी प्रदाने

1) शालये मशक्षण मवभाग शासन मनणवय क्रमांक आबीसी-1068/83567-जे, मदनांक 24 मडसेंबर 1970. 2) शालये मशक्षण मवभाग शासन मनणवय क्र.एफइडी 1096/प्र.क्र.1978/96/सामश-5 मदनांक 13 जुन 1996. ३) शासन मनणवय : क्र.आबीसी-2011/प्र.क्र 97/मशक्षण-1 मदनांक 30/१२/ 2011. ईमद्दष्ट्ट मदनांक 24.12.1970 च्या शासन मनणवयान्वये ऄनुसूमचत जाती / ऄनुसूमचत जमाती प्रवगातील आ. 1 ली ते आ. 10 वी मध्ये मशकत ऄसणाऱ्या व ज्या मवद्रार्थ्याच ेपालक महाराष्ट्र राज्याच ेरमहवासी ऄसतील ऄशा मवद्रार्थ्याचे वय व ईत्पन्न मवचारात न घेता सवव स्तरावरील मान्यताप्राप्त मशक्षण संस्थेत मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्याची शैक्षमणक शुल्काची प्रमतपुती प्रमामणत दराने केली जाते. शालेय मशक्षण मवभागाच्या मदनांक 13.6.1996 च्या शासन मनणवयान्वये प्रमामणत दराने शुल्क अकारणाऱ्या शासन मान्यताप्राप्त ऄशासमकय ऄनुदामनत व मवनाऄनुदामनत संस्थामंधील मागासवगीय मवद्रार्थ्यांचे मशक्षण शुल्क व सत्र शुल्क ऄदा केले जाते.

खाजगी मवनाऄनुदामनत व कायम मवनाऄनुदामनत शाळांमध्ये आ. 1 ली ते आ.10 वी च्या वगात मशक्षण घेत ऄसलेल्या दामरिय रेषेखालील कुटंुबातील ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगातील मवद्रार्थ्याची मशक्षण शुल्क व पमरक्षा शुल्क प्रमतपुती सन 2011-12 या शैक्षमणक वषापासुन दरवषी 10 ममहन्याच्या कालावधीकरीता पुढील दराने करण्याचा शासनाने मनणवय घेतलेला अहे.

ऄनुसूमचत जाती, मवजाभज व मवशेष मागास प्रवगातील मवद्रार्थ्यांची आयत्ता मनहाय प्रमतपुती दर

ऄ.क्र आयत्ता मवद्रार्थ्याना द्रावयाची दरमहा मशक्षण शुल्क + परीक्षा शुल्काची प्रमतपुती

(वषातुन दहा ममहने कालावधीसाठी )

1 1 ली ते 4 थी रु. 100/- दरमहा 2 5 वी ते 7 वी रु. 150/- दरमहा 3 8 वी ते 10 वी रु. 200/- दरमहा

संपकव :- संबंमधत मजल्ह्याच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद

माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलले्या मागासवगीय मवद्रार्थ्याना मशष्ट्यवृत्ती 1) मशक्षण व समाज कलयाण मवभाग, शासन मनणवय, क्रमांक: आबीसी-1066/ 54787/जे, मदनांक 29.8.1966 2) समाज कल्याण, सां. कायव व क्रीडा मवभाग, शासन मनणवय, क्र. आबीसी-1094/प्र.कं्र.109/मावक-2, मद. 17.8. 1995 3) सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय, क्र.आबीसी-2003/प्र.कं्र.466/मावक-2, मद. 9.2. 2007

ईद्दीष्ट्ट आ. 5 वी ते 7 वी मधील 2 गुणवत्ताधारक मागासवगीय मवद्रार्थ्याना तसेच आ. 8वी ते 10 मध्ये मशक्षण घेणाऱ्या पमहल्या दोन मागासवगीय मवद्रार्थ्याना मशष्ट्यवृत्ती मदली जाते. ऄटी व शती 1.मान्यता प्राप्त प्राथममक / माध्यममक शाळेतील आ. 5 वी ते 10 वी च्या वगामध्ये मशकणारा मागासवगीय मवद्राथी ऄसावा. 2.ही मशष्ट्यवृत्ती मागील वार्थषक पमरक्षेत कमीत-कमी 50 % व त्याहुन ऄमधक गुण ममळवुन मागासवगीय मवद्रार्थ्यामधून प्रथम व मद्यतीय क्रमांकांत ईत्तीणव झालेल्या गुणवत्ता प्रदान मागासवगीय मवद्रार्थ्याना मंजूर करण्यात येइल.

38

3.या मशष्ट्यवृत्तीसाठी मागासवगीय मवद्रार्थ्याना ईत्पन्नाची ऄट राहणार नाही. 4.यासाठी मागासवगीय मवद्रार्थ्याच्या शाळेतील मनयममत हजेरी, समाधानकारक प्रगती व चांगली वतवणकु ऄसल्यास मंजूर करण्यात येइल. 5. ही मशष्ट्यवृत्ती दरवषी शैक्षमणक वषाच्या कालमयादेपुरतीच म्हणजेच जुन ते माचव या 10 ममहन्यासाठी मंजूर करण्यात येते 6 .ही मशष्ट्यवृत्ती ममळण्यासाठी मागासवगीय मवद्रार्थ्याना ऄजव करण्याची अवश्यकता नाही. 7.ही मशष्ट्यवृत्ती मंजूर करण्यासाठी सवव मान्यताप्राप्त प्राथममक व माध्यममक शाळांकडुन गुणवत्ताप्रधान मागासवगीय मवद्रार्थ्याची मामहती मागमवण्यात येइल. सदरहू मशष्ट्यवृत्ती मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद खालील प्रमाणे मंजूर करतील. आयत्ता मशष्ट्यवृत्ती दर कालावधी रुपये

आ. 5 वी ते 7 वी रु. 50/- दरमहा 10 ममहने, जुन ते माचव 500/- आ. 8 वी ते 10 वी रु. 100/- दरमहा 10 ममहने, जुन ते माचव 1000/-

संपकव :- 1) संबंमधत शाळेचे मुख्याध्यापक 2) संबंमधक मजल्ह्याच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद

ऄस्वच्छ व्यवसायातील पालकांच्या मुलांना मॅमरकपवुव मशष्ट्यवृत्ती 1) सामामजक न्याय व ऄमधकारीता मंत्रालय, नवी मदल्ली यांच ेपत्र क्र.No.11014/ 282002/ SCD-V मद.30/10/2003. 2)सुधारीत शासन पमरपत्रक क्रमांक.आबीसी- 2008 /प्र.क्र 62/मावक-2 मद. 17/3/2009. ऄस्वच्छ व्यवसायात काम करणारे, ऄस्वच्छ व्यवसायाशी परंपरेने संबंमधत सफाइगार, कातडी सोलणे, कातडी कमावणे या व्यवसायात गंुतलेल्या व्यत्क्तच्या पाल्यांना ही मशष्ट्यवृत्ती मदली जाते. 1 ली ते 2 री च्या वसमतगृहात न राहणाऱ्या मवद्रार्थ्याना रु.110/- दरमहा व तदथव ऄनुदान रु.750/- अमण आ.3 री ते 10 वी वसमतगृहात न राहणारे मवद्रार्थ्यासाठी 110/- दरमहा व वसमतगृहात राहणाऱ्या मवद्रार्थ्यासाठी रु.750/- दरमहा व तदथव ऄनुदान रु.1000/- मदले जाते. ईद्दीष्ट्ट

ऄस्वच्छ व्यवसायात काम करणाऱ्या पालकांच्या मुलांना मशक्षणाची संधी ईपलब्ध करून देण्यासाठी व त्यांना समाज प्रवाहात अणणे कामी सदर मशष्ट्यवृत्ती योजना लागू करण्यात अली अहे. या मशष्ट्यवृत्ती योजने मध्ये कें ि सरकारने सुधारणा केलेल्या ऄसून त्याची ऄंमलबजावणी मद. ०१/०४/२००८ पासून लागू करण्यात अलेली अहे. ऄटी व शती 1) ऄस्वच्छ व्यवसायात काम करणारे, ऄस्वच्छ व्यवसायाशी परंपरेने संबंमधत सफाइगार, कातडी सोलणे, कातडी कमावणे या व्यवसायात गंुतलेल्या व्यत्क्तच्या पाल्यांना ऄनुज्ञेय. 2) ही मशष्ट्यवृत्ती सवव जाती-धमाला लागु अहे. 3) ही योजना कें ि पुरस्कृत ऄसुन यासाठी कोणतीही ईत्पन्नाची ऄट नाही. 4) ऄस्वच्छ व्यवसाय करणाऱ्या व्यक्तींना ग्रामसेवक व सरपंच, नगरपामलका मुख्यामधकारी महानगरपामलका अयुक्त / ईपायुक्त / प्रभाग ऄमधकारी यांच्याकडुन ऄस्वच्छ व्यवसाय करीत ऄसल्याबाबतच ेप्रमाणपत्र सादर करणे अवश्यक अहे. 5) ऄनुसूमचत जाती मध्ये समावेश केलेल्या पालकांच्या पाल्यांसाठी जातीचा दाखला.

लाभाचे स्वरूप 1) 1 ली ते 2 री च्या वसमतगृहात न राहणाऱ्या मवद्रार्थ्याना रु.110/- दरमहा व तदथव ऄनुदान रु.750/- 2) आ.3 री ते 10 वी वसमतगृहात न राहणारे मवद्रार्थ्यासाठी 110/- दरमहा व तदथव रु.750/- दरमहा ३) वसमतगृहात राहणाऱ्या आ ३ री ते १० वी दरमहा रु.7०० व तदथव ऄनुदान रु.1000/- संपकव :- 1) संबंमधत शाळेचे मुख्याध्यापक

2) संबंमधत मजल्ह्याच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद.

39

आयत्ता 9 वी व 10 वी मध्ये मशकत ऄसणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांना भारत सरकारची मॅरीकपूवव मशष्ट्यवृत्ती योजना.

शासन मनणवय क्रमांक आबीसी-2012/प्र.क्र.151/मशक्षण-1, मदनांक 4.10.2013 योजनेचा ईदे्दश ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांच ेशाळेतील गळतीच ेप्रमाणे कमी व्हाव.े

शासकीय मान्यताप्राप्त शाळेत मशकत ऄसणा-या मवद्रार्थ्यांस लागू राहील. मशष्ट्यवृत्तीसाठी मवद्रार्थ्यांच्या पालकांच्या ईत्पन्नाची मयादा रु. 2 लक्ष आतकी ऄसावी. मवद्रार्थ्यांनी ऄजव करणे अवश्यक अहे. मदल्या जाणा-या लाभाच ेस्वरुप : 10 ममहन्यांसाठी ऄ.क्र. योजना वसमतगृहात न राहणारे वसमतगृहात राहणारे

1 मशष्ट्यवृत्तीच ेदर (प्रमतमाह) रु.150 रु. 350 2 पुस्तके व तदथव ऄनुदान (वार्थषक) रु. 750 रु. 1000

वरील प्रमाणे मशष्ट्यवृत्तीमशवाय मवनाऄनुदामनत शाळेतील ऄपंग मवद्रार्थ्यांकरीता ऄमतमरक्त भत्त ेपुढील प्रमाणे अहेत. ऄ.क्र. भत्याचा प्रकार मामसक भत्याची रक्कम

1 ऄंध मवद्रार्थ्यांसाठी वाचक भत्ता रु.160/- 2 वसमतगृहात न राहणारे ऄपंग मवद्रार्थ्यांकरीता वाहतूक भत्ता रु.160/- 3 ऄपंग मवद्रार्थ्यांच्या सोबत्याकरीता भत्ता रु.160/- 4 ऄपंग मवद्रार्थ्यांच्या मदतनीसकरीता भत्ता रु.160/- 5 मंदबुध्दी मवद्रार्थ्यांकरीता मशकवणी भत्ता रु.240/-

ऄजव करण्याची पध्दत: या योजनेसाठी https//mahaeschol.maharashtra.gov.in या वबेसाइटवर ऑनलाइन ऄजव भरणे अवश्यक

संपकव : 1) संबंमधत मजल्हायाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी,मजल्हा पमरषद 2) समाज कल्याण ऄमधकारी (वगव-2) बृहन्मंुबइ

औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेतील ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना मवद्रावतेन शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-1070/ 83777/जे, मदनांक 7 सप्टेंबर 1972

ईमद्दष्ट्ट : ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्याना तांमत्रक मशक्षण देउन त्यांना मवमवध क्षेत्रात व्यावसामयक संधी ईपलब्ध करुन देण्यासाठी ही योजना लागू करण्यात अली अहे. लाभाच ेस्वरुप :

संस्थेच्या वसमतगृहात राहणाऱ्या ज्या मवद्रार्थ्याना तंत्रमशक्षण मवभागाकडून दरमहा रु 60/- मवद्रावतेन देण्यात येते त्या मवद्रार्थ्याना समाज कल्याण मवभागाकडून दरमहा रु 40/- पूरक मवद्रावतेन देण्यात येते.

तंत्रमशक्षण मवभागाकडून ज्यांना मवद्रावतेन देण्यात येत नाही त्यानंा समाज कल्याण मवभागाकडून दरमहा रु 100/- मवद्रावतेन देण्यात येते.

पालकाच ेवार्थषक ईत्पन्न रु. 65290/- पेक्षा जास्त नसाव.े

40

ऄटी व शती 1) मवद्राथी ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील ऄसावा. 2) मवद्राथी मान्यताप्राप्त औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेमध्ये मशकणारा ऄसावा.

संपकव : 1)संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण 2)प्राचायव, औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था

मागेल त्याला व्यावसामयक प्रमशक्षण शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-2003/ प्र.कं्र.188/मावक-2 मदनांक 4 जुल ै2003 ईमद्दष्ट्ट ऄल्पमशमक्षत ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील बेरोजगार ईमेदवारांना औद्रोमगक प्रमशक्षण देउन त्यांना स्वयंरोजगार ममळवून देण्यासाठी ही योजना कायास्न्वत करण्यात अलेली अहे. लाभाच ेस्वरुप औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थांमध्ये मोफत प्रमशक्षण प्रमशक्षणार्थ्यास टूल मकट अमण रु 100 दरमहा

मवद्रावतेन देण्यांत येते. प्रमशक्षण कालावधी 1 अठवडा ते २ ममहने

प्रत्येक प्रमशक्षणार्थ्यामागे रु. २५००/- आतका खचव शा. मन. मध्ये नमूद अहे. ऄटी व शती :-

ईमेदवार ऄनुसूमचत जाती / नवबौध्द घटकांतील ऄसावा. मकमान 4 थी पास ऄसावी/ऄसावा.

संपकव : 1)संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण. 2) प्राचायव, औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था

राजषी छत्रपती शाहू महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती

शासन मनणवय क्रमांक: आबीसी- 2003/प्र.कं्र.115/मावक-2 मदनांक 11 जून 2003 ईमद्दष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मवद्रार्थ्याचा शैक्षमणक दजा सुधारावा व त्यांच्या गुणवत्तमेध्ये वाढ व्हावी, तसेच सववसाधारण मवद्रार्थ्याच्या शैक्षमणक स्पधेमध्ये ते मटकून रहावते यासाठी गुणवतं मवद्रार्थ्याना सक्षम करण्याच्या दृष्ट्टीने ही योजना कायास्न्वत करण्यात अली अहे. यासाठी आयत्ता 10 वी मध्ये 75% व त्यापेक्षा जास्त गुण ममळवून आयत्ता 11 वी मध्ये प्रवशे घेणा-या ऄनुसूमचत जातीच्या मुलां-मुलींसाठी ही योजना लागू करण्यात अली अहे. ही मशष्ट्यवृत्ती योजना आयत्ता 11 वी व 12 वी मध्ये मशकणा-या कमनष्ट्ठ महामवद्रालयातील ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द मुलां-मुलींसाठी अहे.

41

लाभाच ेस्वरुप आयत्ता मशष्ट्यवृत्तीदर कालावधी रुपये 11 वी रु. 300/- दरमहा 10 ममहने रु. 3000/-

12 वी रु. 300/- दरमहा 10 ममहने रु. 3000/-

या योजनेसाठी http://mahaeschool.maharashtra.gov.in या वबेसाइटवर online ऄजव भरणे अवश्यक अहे. संपकव :- 1) संबंधीत मजल्हयाच,े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण 2) संबंधीत महामवद्रालयाचे प्राचायव.

ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध यांच्यासाठी मोटार वाहन चालक प्रमशक्षण शासन मनणवय क्रमांक : 1) समाज कल्याण, सांस्कृमतक कायव व क्रीडा मवभाग संकीणव - १०९५ /प्र.क्र. ५७ / मावक- 2, मदनांक 26 जुल ै1995 2) सा.न्या. व मव. स. मवभाग शासन पत्र मोवप्र-2005/प्र.कं्र.-14/मावक-2 मदनांक ८ जुन २००५ ३) सा.न्या. व मव. स. मवभाग मोवप्र-2005/प्र.कं्र.-14/मावक-2 मदनांक 4 फेब्रुवारी 2008 ईमद्दष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील युवकांना मोफत मोटार वाहन चालमवण्याचे व वाहकाच े प्रमशक्षण देवून त्यांना स्वावलंबी करणे व त्यांचा सामामजक व अर्थथक स्तर ईंचावणे. मागासवगीयांना व्यावसायीक संधी ईपलब्ध होण्याच्या दृष्ट्टीने राज्यात मोटार वाहन व वाहकाच े प्रमशक्षण मान्यता प्राप्त संस्थांकडून देण्याची योजना सुरु करण्यात अली अहे. लाभाचे स्वरुप

ईमेदवारांना खाजगी ड्रायत्व्हग स्कूलमध्ये वाहक व चालकाचे मोफत प्रमशक्षण देण्यात येते. प्रत्येक सत्रात मकमान 50 ईमेदवारांना प्रमशक्षण देण्यात येते.

प्रमशक्षण पूणव झाल्यावर प्रमशक्षणार्थ्यास प्रादेमशक पमरवहन कायालयामाफव त परीक्षा घेउन वाहन चालमवण्याचा परवाना मदला जातो. तर वाहकास प्रमशक्षणानंतंर बॅच (मबल्ला ) देण्यांत येतो.

प्रमशक्षण पूणव होउन संबंमधतांना परवाना/ बॅच ममळाल्यानंतर शासनाने मवहीत केलेल्या शुल्काची प्रमतपूती प्रमशक्षण देणाऱ्या संस्थेस ऄदा केली जाते.

ऄटी व शती प्रमशक्षणाथी ईमेदवार हे मोटार पमरवहन ऄमधमनयम तरतूदीनुसार वयोमयादा,शैक्षमणक ऄहवता,शारीमरक पात्रता,जातीचा दाखला, आत्यादी ऄटींची पूतवता करणारे ऄसावते. संपकव : संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकातील युवकांसाठी सैन्य व पोमलस भरतीपुवव प्रमशक्षण कें ि

सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय, क्रमांक आबीसी-2005/प्र.क्र.78/मावक-2, मदनांक 8 फेब्रुवारी, 2006

ईद्दीष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकातील युवकांमध्ये सैन्य व पोमलस भरतीपुवव प्रमशक्षणाचा ऄभाव ऄसल्यामुळे, ते सक्षम ऄसुन सधु्दा त्यांना योग्य ती संधी ममळत नाही. त्यांना सैन्य व पोमलस भरतीची संधी ईपलब्ध करुन देण्याकरीता ही योजना सुरु करण्यात अली अहे.

42

लाभाच ेस्वरुप या योजनेंतगवत प्रमशक्षणाचा कालावधी ३ ममहन्याचा राहील ३ ममहन्याच्या कालावधीत ईमेदवारांच्या राहण्याची सोय प्रमशक्षण संस्थे माफव त करण्यात येआल. प्रमशक्षण कालावधीत धावणे, ईंच ईडी, लांब ईडी, गोळाफेक, पूल ऄप्स,ऑप्टीकल्स, रस्सी चढणे आ. मवषयाच ेशािशुद्ध प्रमशक्षण देण्यात येइल. ऄटी व शती 1.ईमेदवार महाराष्ट्र राज्याच्या ऄनुसूमचत जाती / नवबौध्द घटकातील ऄसावा. 2.ईमेदवार 18 ते 25 वषव या वयोगटातील ऄसावा. 3.ईमेदवाराची ईंची, छाती आत्यादी सैन्य व पोमलस भरतीसाठी मवमहत केलेली शारीरीक पात्रता ऄसावी. 4.ईमेदवार आयत्ता 12 वी पास ऄसावा. 5.शारीरीकदृष्ट्टया मनरोगी ऄसावा. 6.प्रमशक्षणाचा कालावधी 3 ममहन्यांचा राहील. संपकव :संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण.

डॉ.बाबासाहेब अबंडेकर सामामजक न्याय भवन सामामजक न्याय,व मवशेष सहाय्य मवभाग क्रमांक : मवघयो-2006/प्र.कं्र.238/मवघयो-1 मदनांक 1 जून 2006

डॉ. बाबासाहेब अबंडेकर सामामजक न्याय भवन, नामशक प्रशासकीय आमारत सकुंल

महाराष्ट्रात 34 मठकाणी डॉ.बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्यायभवन बांधण्यात येत अहे. ही आमारत तीन भागामध्ये मवभागली ऄसून मध्यभागातील आमारत ही सांस्कृमतक सभागृहाकरीता अहे. एका आमारतीमध्ये सामामजक न्याय मवभागांतगवत ऄसणारी सवव महामंडळे, सामामजक न्याय मजल्हा कायालय,जात प्रमाणपत्र पडताळणी कायालय व आतर प्रशासकीय कायालये अमण दुस-या आमारतीमध्ये वाचनालय,संगणक कें ि, सायबर कॅफे,कला दालन,प्रदशवनीय दालन तसेच सांस्कृमतक कायवक्रमासाठी अहे. डॉ.बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्याय भवनामुळे सामामजक न्याय मवभागांतगवत राबमवल्या जाणाऱ्या ंसवव योजनांचा लाभ मजल्हयातील नागमरकांना एकाच मठकाणी घेता येइल.

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या वस्तीचा मवकास करणे 1) शासन मनणवय क्रमांक दवसु-2008/प्र.क्र.524/मवघयो-1, मदनांक 14 माचव, 2008 2) शासन मनणवय क्रमांक दवस-ु2011/प्र.क्र.442/ऄजाईयो, मदनांक 5 मडसेंबर, 2011 3) शासन शुध्दीपत्रक क्रमांक दवसु-2011/प्र.क्र.442/ऄजाईयो, मदनांक 31मडसेंबर,2011, मदनांक 2 जुलै, 2012 ४) शासन मनणवय क्रमांक दवस-ु2013/प्र.क्र.85/ऄजाक-1, मदनांक 1 ऑगस्ट, 2013 ५) शासन मनणवय क्रमांक दवसु-2015/प्र.क्र.59/ऄजाक-1,मदनांक 27 मे, 2015

43

ईमद्दष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या मूलभतू गरजा भागमवण्यासाठी प्रत्येक दमलत वस्त्यांमध्ये नळ पाणी पुरवठा, गटारे, स्वच्छता मवषयक सोयी, जोड रस्ते, ऄंतगवत रस्ते, समाज मंदीर, आत्यादी पायाभतू व्यवस्था करुन त्यांचा सवांगीण मवकास करण्यासाठी ही योजना अहे. लाभाच ेस्वरुप शासन मनणवय, मदनांक 5 मडसेंबर 2011 ऄन्वये लोकसंख्येच्या मनकषानुसार प्रत्येक ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या वस्तीला लोकसंख्येच्या प्रमाणात खालील प्रमाणे ऄनुदान देण्यात येते.

ऄ.क्र. लोकसंख्या ऄनुदान (रु.)

1 10 ते 25 2 लक्ष 2 26 ते 50 5 लक्ष 3 51 ते 100 8 लक्ष 4 101 ते 150 पयंत 12 लक्ष 5 151 ते 300 15 लक्ष 6 301 च्या पुढे 20 लक्ष

या योजने ऄंतगवत घ्यावयाच्या कामांचा सन २०१३ पासून पुढील पाच वषाचा बृहत अराखडा तयार करण्यात अलेला

अहे. तो संबंमधत मजल्ह्याच्या संकेत स्थळावर ईपलब्ध अहे. महाराष्ट्रात ३७६०४ दमलत वस्त्या अहेत. बृहत अराखड्यामध्ये नमूद ऄसलेल्या कामाचा प्रस्ताव योग्य त्या कागदपत्रांसह ग्रामपंचायतीने तयार करुन गट

मवकास ऄमधकारी यांचमेाफव त मजल्हापमरषदेच्या समाज कल्याण मवभागाकडे सादर करणे ऄपेमक्षत अहे. सपंकव :- मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद

रमाइ अवास (घरकुल) योजना 1) सा.न्या. व मव.स.मव. शासन मनणवय क्रमांक :बी. सी. एच. - 2008/प्र.क्र.36/मावक-2, मदनांक 15 नोंव्हेंबर 2008 2) सा.न्या. व मव.स.मव. शासन मनणवय क्रमांक :बी. सी. एच. - 2009/प्र.क्र.159/मावक-2, मदनांक 9 माचव 2010 3) सा.न्या. व मव.स.मव. शासन पुरक पत्र क्रमांक :बी. सी. एच.-2009/प्र.क्र.-159/मावक-2 , मदनांक 29 सप्टेंबर, 2011 ४) शासन ज्ञापन सा. न्याय व मव सहाय्य मवभाग क्र. रअयो-2014/ प्र.क्र.10/बांधकामे, मद. 18 जुल,ै 2014 ५) ग्राममवकास मवभाग शासन मनणवय क्र. आअंयो-2015/प्र.क.200/योजना-10, मद. 30.12.2015 ६) शासन मनणवय सा.न्या. व मव.सहाय्यक मवभाग क्र. रअयो-2015/प्र.क्र.420/बांधकामे, मद.31.12.2015 7) शासन मनणवय सा.न्या. व मव.सहाय्यक मवभाग क्र. मवसअ-2015/प्र.क्र.85/बांधकामे, मद.15.3.2016 ऄ) ईमद्दष्ट्ट

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द कुटंूबांच ेराहणीमान ईंचवावे व त्यांच्या मनवा-याचा प्रश्न सुटावा म्हणनू ग्रामीण व शहरी भागांमध्ये त्यांच्या स्वत:च्या जागेवर ऄथवा कच्च्या घरांच्या जागेवर 269 चौरस फुटाच ेपक्के घर बांधून देण्यासाठी रमाइ अवास घरकुल योजना सन २००९-१० पासून सुरु अहे. सदर योजनाची ऄंमलबजावणी ग्रामीण भागासाठी मजल्हा ग्रामीण मवकास यंत्रणा, शहरी मवभागासाठी नगरपमरषद/नगरपामलका व महानगर पामलका या स्थामनक यंत्रणेमाफव त करण्यात येते ब) लाभाच ेस्वरुप 1) घराच्या बांधकामासाठी क्षेत्र मनहाय कमाल खचाची मयादा ग्रामीण क्षेत्र रु १,००,०००/- व नगरपामलका / नगरपमरषद

44

क्षेत्र रु. 1.50 लाख व महानगरपामलका व मंुबइ मवकास प्रामधकरण क्षेत्र रु. 2 लाख आतकी अहे. 2) लाभाथी महस्सा ग्रामीण क्षेत्र मनरंक, नगरपामलका क्षेत्र 7.5 टक्के, महानगरपामलका क्षेत्र 10 टक्के आतका अवश्यक. 3) ग्रामीण भागातील कुटंूबांला लाभाथी महस्सा भरण्यापासून सूट देण्यात अली अहे. 4) शहरी मवभागात दारीियरेषेवरील पात्र लाभार्थ्यांना सुध्दा घरकुल योजनेचा लाभ देण्यांत येत अहे. सदर लाभ देण्यासाठी लाभार्थ्याच्या कुटंुबाची वार्थषक ईत्पन्न मयादा व लाभाथी स्वमहस्सा ऄनुदानाच्या स्वरुपात खालील प्रमाणे :-

क्षेत्र ईत्पन्न मयादा लाभाथी महस्सा नगरपामलका/ नगरपमरषद

रु. 1.50 लाख 7.5 टक्के

महानगरपामलका रु 2.00 लाख 10 टक्के

५) ग्राममवकास मवभाग शासन मनणवय मद. 30.12.2015 ऄन्वये पंमडत मदनदयाळ ईपाध्याय घरकुल जागा खरेदी ऄथवसहाय्य योजना सुरु करण्यात अली ऄसून, सदर योजनेऄंतगवत रमाइ अवास योजनेतील ग्रामीण क्षेत्रातील दामरिय रेषेखालील घरकुलासाठी पात्र ऄसणाऱ्या परंतू जागा ईपलब्ध नसणाऱ्या लाभार्थ्यासाठी जागा खरेदी कमरता रु. 50,000/-पयवत ऄथवसहाय्य देण्यात येते. ६) ऄनुसूमचत जातींमधील जे ऄपंग लाभाथी दामरिय रेषेखाली नाहीत, ज्याचे ऄंपगत्व 40% पेक्षा ऄमधक अहे व वार्थषक ईत्पन्न एक लाखापयवत अहे, ऄशा ऄपंग लाभार्थ्यांना, ते योजनेच्या ईववमरत ऄटी व शतीची पूतवता करीत ऄसल्यास त्यांना रमाइ अवास घरकुल योजनेचा लाभ देण्याचा मनणवय घेतला अहे. क) ऄटी व शती

लाभार्थ्याच ेमहाराष्ट्र राज्यातील वास्तव्य 15 वषे ऄसणे अवश्यक. ऄजवदाराच्या कुटंूबांच ेवार्थषक ईत्पन्न मयादा ग्रामीण क्षेत्र रु 1,००,०००/-, नगरपमरषद/नगरपामलका क्षेत्र रु. 1.50

लाख, महानगरपामलका क्षेत्र व मंुबइ महानगर मवकास प्रामधकरण क्षेत्र रु. 2.०० लाख आतकी अहे. सदर योजनेचा लाभ कुटंूबांतील एकाच व्यक्तीस देण्यात येइल. लाभार्थ्याने शासनाच्या आतर गृहमनमाण योजनेचा

लाभ घेतलेला नसावा. संपकव : संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण / मजल्हामधकारी/ मुख्य कायवकारी ऄमधकारी मजल्हा पमरषद / अयुक्त महानगरपामलका (संबंमधत )

ऄत्याचारास बळी ठरणा-या ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमातीच्या कुटंूबांतील सदस्यांना ऄथवसहाय्य

1) शासन मनणवय क्रमांक: युटीऄ-े1095/प्र.क्र.-169/मावक-2 मदनांक 24 सप्टेंबर 1997 2) शासन मनणवय क्र. युटीऄ-े १०१३/प्र.क्र.259/ सामासु मद.21 ऑगस्ट 2013 ईमद्दष्ट्ट जातीयतेच्या कारणावरुन ऄत्याचाराला बळी पडलेल्या ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमाती सदस्याना ऄथव सहाय्य देउन पुनववसन करणे, स्वरूप:- ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमातीच्या कुटूबांवर/व्यक्तींवर ऄत्याचार घडल्यास, सदर गुन्हयांची नोंद नागरी हक्क संरक्षण ऄमधमनयम 1955 खाली / ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमाती (ऄत्याचार प्रमतबंधक) ऄमधमनयम 1989 खाली झालेली ऄसल्यास गुन्हयांच्या स्वरुपावरुन रु ६० हजार ते रु ५ लाखापयवत ऄथवसहाय्य मंजूर करण्यात येते.

योजनेच्या लाभासाठी जातीचा दाखला व काही गुन्हयात वदै्रकीय प्रमाणपत्र सादर करणे अवश्यक अहे. संपकव :-संबंधीत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण तथा सदस्य समचव मजल्हा दक्षता मनयंत्रण सममती

45

अंतरजातीय मववाहास प्रोत्साहनपर अर्थथक सहाय्य 1)शासन मनणवय क्रमांक: युटीए-1093/455/प्र.क्र.-203/मावक-2 मदनांक12 जानेवारी 1996 2)शासन मनणवय क्रमांक: सीबीसी-1098/प्र.क्र.-151/मावक-5 मदनांक 7 मे 1999 3)शासन मनणवय क्रमांक: अजंामव-2007/प्र.क्र.-191/मावक-2 मदनांक 1 फेब्रुवारी 2010 ईमद्दष्ट्ट राज्यातील जातीयता भेदाभेद कमी करण्यासाठी जातीय सलोखा मनमाण करण्यासाठी अंतरजातीय मववामहत जोडप्यांना ऄथवसहाय्य देणे ही योजना सुरु करण्यात अलेली अहे. स्वरूप ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती व मवशेष मागास प्रवगव यांपैकी एक व्यक्ती अमण सवणव कहदू, जैन, कलगायत, बौध्द, शीख या पैकी दुसरी व्यक्ती ऄशानंी मववाह केल्यास तसेच मागासवगातील ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती व मवशेष मागास प्रवगातील मववामहत जोडप्यांना या योजने ऄंतगवत रु. ५००००/- ऄथवसहाय्य देण्यात येते. सदर धनाकषव पती पत्नीच्या संयुक्त नावाने प्रदान करण्यात येतो. संपकव : संबंधीत मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद / समाज कल्याण ऄमधकारी वगव -2 बृहन्मंुबइ (मंुबइ क्षेत्रासाठी )

कन्यादान योजना 1) शासन मनणवय क्रमांक: सामवयो-2003/प्र.क्र.7/सुधार-1 मदनांक 24 मडसेंबर 2003 2) शासन मनणवय क्रमांक: सामवयो-2005/प्र.क्र.41/सुधार-1 /मंबइ मदनांक 18 मडसेंबर 2008 ईमद्दष्ट्ट : समाजातील मागासवगीयांच ेमववाह वाढत्या महागाइत कमी खचात व्हाव ेव मागासवगीय कुटंुबांचा मववाहावर होणाऱ्या ऄनाठाइ खचावर मनयंत्रण राहाव ेयासाठी सामुमहक मववाह सोहळ्याच ेअयोजन करणाऱ्या मवमवध स्वयंसेवी संस्थांना प्रोत्साहन देण्यासाठी सदर योजना महाराष्ट्र शासनाने सुरु केली अहे.

महाराष्ट्रात ऄनुसूमचत जाती (नवबौध्दासह), मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती (धनगर व वजंारीसह) मवशेष मागास प्रवगातील अर्थथकदृष्ट्टया कमकुवत ऄसलेल्या मागासवगीय कुटंूबातील सामुमहक मववाह सोहळयामध्ये सहभागी होउन मववाह करणा-या जोडप्यांना रु. 10 हजार आतके ऄथवसहाय्य वधूचे अइ- वडील ककवा पालकांच्या नांव े धनादेशाव्दारे मववाहाच्या मदवशी देण्यात येते.

सामुमहक मववाह सोहळयाच ेअयोजन करणाऱ्या संस्था वा संघटनांना प्रत्येक जोडप्यामागे रु 2 हजार प्रोत्साहनपर ऄनुदान सन 2008 पासून देण्यात येते.

सामुमहक मववाह सोहळ्यासाठी संस्थेने कमीतकमी २० दांपत्याचा समावशे ऄसावा. संपकव :- संबंधीत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण मवभाग

46

पुरस्कार व पामरतोमषके ऄ. क्र.

पुरस्काराच ेनांव तपमशल स्वरुप

1 डॉ.बाबासाहेब अबंेडकर

समाज भषूण

पुरस्कार

ऄनुसूमचत जाती,ऄनुसूमचत जमाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती व आतर मागासवगीय यांच्यासाठी तसेच शारीमरक अमण मानमसकदृष्ट्टया ऄपंग, कृष्ट्ठरोग, पीडीत, दुलवमक्षत या गरजूंची मनष्ट्ठेने सेवा करुन समाज कल्याण क्षेत्रात मौमलक कायव करणा-या सेवाभावी व्यक्ती व सामामजक संस्थांचा त्यांनी केलेल्या कायाचा यथोमचत गौरव व्हावा व कामाची दाद द्रावी म्हणून शासनाने सन 1971-1972 पासून पुरस्कार योजना देण्याची योजना कायास्न्वत केली अहे.

51 व्यत्क्तना व 10 संस्थाना पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो. पुरस्काराची रक्कम प्रमत व्यक्ती रु. 15000/- व प्रमत संस्था 25000/- एवढी मनमरृत केली अहे. सदरचा पुरस्कार दरवषी डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या जन्ममदनी 14 एमप्रल रोजी प्रदान करण्यात येतो.

2 लोकशाहीर

ऄण्णाभाउ साठे पुरस्कार

राज्यातील मातंग समाजातील कलावतं,सामहस्त्यक व समाजसेवक यांना लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे पुरस्कार योजना सुरु करण्यात अली. सन 19 जुलै 1997 पासून ही योजना कायास्न्वत अहे.

25 व्यक्ती व 6 संस्था यांना पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो. संस्थांना प्रत्येकी रु 50000/- पुरस्कार शाल,रॅीफळ व प्रत्येक व्यक्तीस पुरस्कार रु 25000/-शाल, रॅीफळ, स्मृतीमचन्ह व प्रमाणपत्र, खण व सपस्त्नक गौरव. महाराष्ट्र राज्य पमरवहन महामंडळ बस माफव त एस टी बस प्रवास सवलत. एक वषासाठी

47

ऄ. क्र.

पुरस्काराच ेनांव तपमशल स्वरुप

3 पद्मरॅी कमववीर दादासाहेब गायकवाड

पुरस्कार

कमववीर पद्मरॅी दादासाहेब गायकवाड यांनी रूढी परंपरे मवरुद्ध व ऄस्पृश्यते मवरुद्ध सामामजक चळवळ ईभारली. भमूमहीन शेतमजूर व कामगारासाठी देशात ऄनेक मठकाणी सत्याग्रह केले. संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीत त्यांचा कसहाचा वाटा होता तसेच त्यांनी पुरोगामी महाराष्ट्र घडमवण्यामध्ये ऄत्यंत मोलाची काममगरी केली हे कायव मवचारात घेउन शासनाने दर वषी कमववीर पद्मरॅी दादासाहेब गायकवाड यांच्या नावाने पुरस्कार जाहीर केला अहे. सदरचा पुरस्कार 15 ऑक्टोबर 2002 पासून देण्यात येतो.

1 व्यक्ती व 1 संस्था यांना रु. 51000/- चा पुरस्कार

4 संत रोमहदास पुरस्कार

चमवकार व दमलत समाजाच्या ईध्दारासाठी कायव करणा-या व्यक्ती / संस्थांना संत रोमहदास यांच्या जयंती मदनी मद. 6 फेब्रुवारी रोजी पुरस्कार देउन सन्मामनत करण्याचा मनणवय घेण्यात अला. हा पुरस्कार सन 2004-05 पासून देण्यात येतो.

1 व्यक्ती व 1 संस्था यांना पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो प्रयेक व्यक्तीस रु 21000/- पुरस्कार, स्मृतीमचन्ह, सन्मानपत्र, शाल ककवा साडी,खण व रॅीफळ तसेच एका संस्थेसाठी रु 30001/- स्मृतीमचन्ह, सन्मानपत्र व शाल, रॅीफळ देउन गौरव केला जातो.

5 शाहु,फुल,े अबंेडकर

पुरस्कार

महाराष्ट्र राज्यात मवमवध क्षेत्रात काम करणाऱ्या संस्थाच्या सामामजक न्यायाच्या क्षेत्रातील योगदानामुळे महाराष्ट्राच े नाव राष्ट्रीय व ऄंतराराष्ट्रीय पातळीवर एक

सदरचा पुरस्कार एकूण 6 मवभागातील प्रत्येकी 1 याप्रमाणे 6 संस्थाना प्रत्येकी रु. 15 लाख याप्रमाणे पुरस्काराची रक्कम देण्यात येते.

48

ऄ. क्र.

पुरस्काराच ेनांव तपमशल स्वरुप

प्रगत सामामजक सुधारणावादी राज्य म्हणनू घेतले जाते. ऄशा सामामजक न्यायाच्या क्षेत्रामध्ये काम करणाऱ्या संस्थाना महाराष्ट्रातील सवोच्च प्रमतष्ट्ठेचा शाहू, फुले, अंबेडकर पुरस्कार सन 2005-2006 पासून सुरु करण्यात अला ऄसून त्याच े मवतरण सामामजक न्यायमदनी मवतरण केले जाते.

6 डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर सामामजक

न्याय प्रामवण्य पुरस्कार

डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्याय प्रामवण्य पुरस्कार सामामजक न्याय मवभागांतगवत ईत्कृष्ट्ट शासकीय/ऄनुदामनत संस्थासाठी डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्याय प्रामवण्य पुरस्कार देण्याचे मद. 13 ऑक्टोबर 2003 पासून मनमरृत करण्यात अले. मागासवगीय मुलामुलींना मशक्षणासाठी ऄमधकामधक सोयी सवलती ईपलब्ध करून देण्यासाठी शासनाने शासकीय वसमतगृह ऄनुदामनत वसमतगृह व अरॅमशाळा सुरु केल्या ऄसून सदर संस्थेचा दजा वाढमवण्याच्या दृष्ट्टीने व ऄमधक जोमाने काम करण्याच्या दृष्ट्टीने शासनाने योजना सुरु केली. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर सामामजक न्याय प्रामवण्य पुरस्कार

राज्यस्तरावर 3 पुरस्कार व मवभागीय स्तरावर 1 पुरस्कार देण्याच ेमनमरृत केले ऄसून पुरस्काराची रक्कम मवभागीय स्तरावर रु. 1 लाख व राज्य स्तरावर प्रथम, मद्यतीय,तृतीय क्रमांकासाठी ऄनुक्रमे 5 लाख, 3 लाख, 2 लाख रक्कम मनमरृत करण्यात अली.

राष्ट्रमपता महात्मा गांधी राज्यस्तरीय व्यसन मुक्ती सेवा परुस्कार व सामहत्य समेंलन सोहळा सन 2015-16

7 राष्ट्रमपता महात्मा गांधी राज्यस्तरीय व्यसन मुक्ती सेवा

पुरस्कार

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय मवभाग, शासन मनणवय मद. 16 ऑगस्ट, 2012 ऄन्वये व्यसन मुक्ती क्षेत्रात मौमलक काम करीत ऄसलेल्या व्यक्तींना व संस्थांना

पुरस्काराची संख्या - व्यक्ती व संस्था ममळून एकूण 51 पुरस्कारांचे मवतरण केले जाते. व्यसनमुक्तीच े कायव करणाऱ्या व्यक्तीस

49

ऄ. क्र.

पुरस्काराच ेनांव तपमशल स्वरुप

सन्मामनत करण्यासाठी राष्ट्रमपता महात्मा गांधी राज्यस्तरीय व्यसन मुक्ती सेवा पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो व्यसन मुक्ती क्षेत्रात भरीव व ईल्लेखनीय काम करणारे 1) व्यक्ती पुरस्कारासाठी - लेखक / कवी /पत्रकार / संपादक /सामहस्त्यक /सामामजक कायवकते /मकतवनकार/ प्रवचनकार / पारंपामरक लोककलावतं /शासकीय /मनमशासकीय ऄमधकारी -कमवचारी 2) संस्था पुरस्कारासाठी सेवाभावी संस्था / युवा मंडळ / ममहला मंडळ / भजनी मंडळ / बचत गट /क्रीडा मंडळ/ शाळा -महामवद्रालये /वृत्तपत्रे / आलेक्रोमनक मेमडया / कारखाने /ईद्रोग व्यवस्थापन व मजूर संघटना

:- शासनाने मान्यता मदलेले सन्मानपत्र स्मृतीमचन्ह रुपये 15000 /- रोख रक्कम, एक शाल ककवा साडी खण अमण रॅीफळ व्यसनमुक्तीचे कायव करणाऱ्या संस्थेसाठी :- शासनाने मान्यता मदलेले सन्मानपत्र स्मृमतमचन्ह, रु. 30000 रोख रक्कम एक शाल व रॅीफळ

8 डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंतीमनममत्त समाजईत्थान पुरस्कार.

शासन मनणवय, क्रमांक पुरस्कार-2015/प्र.क्र.263/मवघयो(2), मदनांक 4 एमप्रल, 2016 ऄन्वये समाज कल्याण क्षेत्रात म्हणजे ऄनुसूमचत जाती मवमुक्त जाती, व भटक्या जमातीचे कल्याण, शारीरीक व मानमसदृष्ट्टया मनोदुबवल, वृध्द ऄपंग, कुष्ट्ठरोगी आत्यादीच्या ईत्थानासाठी ऄहर्थनष झटणा-या तसेच सामामजक समता, बंधुता न्याय, जाती मनमुवलन व अंतरजातीय मववाह, व्यसनमुक्ती, अर्थथक, सामामजक व शैक्षमणक क्षेत्रात काम करणारे नामवतं सामहस्त्यक व समाज सेवक ऄशा 125 व्यक्तींना डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या जयंती वषामध्ये एकदाच "डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर समाजईत्थान पुरस्कार" देणे यात 50% ममहलांचा समावशे ऄसेल.

1) शासनाने मान्यता मदलेले सन्मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांचे छायामचत्र ऄसलेले स्मृतीकचन्ह. 2) रुपये-25,000/- 3) एक शाल, खण अमण रॅीफळ, मपशवी रे.

50

शाहू फुल ेअंबडेकर दमलत वस्ती मवकास व सुधारणा ऄमभयान शासन मनणवय क्रमांक: सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग क्रमांक:दवसु-2003/ प्र.कं्र.-95/मावक-2

मदनांक 17 फेब्रुवारी 2006

ईमद्दष्ट्ट राज्यातील दमलत वस्त्यांमधील लोकांच ेराहणीमान ईंचावणे,सामामजक मवषमता नष्ट्ट करणे,एकात्मता व बंधुभाव वृद्धींगत करणे, दमलत वस्त्यांमध्ये स्व्च्छता राखण्यासाठी तेथील नागमरकांचा सहभाग वाढावा, या दृष्ट्टीने सदर ऄमभयान सुरु करण्यात अल ेअहे. या ऄमभयानांतगवत महरीरीने सहभागी होणा-या व ईत्कृष्ट्ट कायव करणा-या ग्रामपंचायतींना हा पुरस्कार प्रदान करुन त्यांचा गौरव करण्यात येतो.

मवभागस्तरीय पुरस्कार प्रत्येक मवभागातून प्रथम येणा-या दमलत वस्ती / ग्रामपंचायतीस रु 10 लाख पुरस्कार संपकव :- 1) संबंधीत मजल्हयाच े मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पामरषद

जात प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्या शासन मनणवय क्रमांक.सी.बी.सी-12/प्र.क्र.-1/आमाव - 5 मदनांक 25 जानेवारी 2000

महाराष्ट्र शासन राजपत्र,भाग चार-ब,सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग,मंत्रालय, मंुबइ

मदनांक 14 सप्टेंबर 2007 ऄमधसूचना

मवभागीय जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममतीमाफव त ऄनुसूमचत जाती,मवमुक्त जाती,भटक्या जमाती,आतर मागास वगव व मवशेष मागासप्रवगातील ईमेदवारांचे जात प्रमाणपत्र पडताळणीबाबतच े खालील बाबींकरीता कामकाज चालते.

शैक्षमणक, आयत्ता 11 वी व 12 वी सायन्स,वदै्रकीय,ऄमभयामंत्रकी, वास्तुशाि, व औषधं मनमाणशाि या ऄभ्यासक्रमासाठी .

लोक सेवा अयोगाकडून मनवड झालेल ेईमेदवार

सेवामवषयक प्रकरणे :- पदोन्नती, नवमनयुक्ती.

मनवडणकू प्रकरणे

पंचायत सममतीस्तरीय पुरस्कार प्रथम क्रमांक रु 25 हजार स्व्दतीय क्रमांक रु 15 हजार तृतीय क्रमांक रु 10 हजार

मजल्हास्तरीय पुरस्कार प्रथम क्रमांक रु 5 लाख स्व्दतीय क्रमांक रु 3 लाख तृतीय क्रमांक रु 2 लाख

राज्यस्तरीय पुरस्कार प्रथम क्रमांक रु 25 लाख व सुवणव पदक स्व्दतीय क्रमांक रु 15 लाख तृतीय क्रमांक रु.12.50लाख

51

मवभागीय जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्यांची कायवक्षते्रे व मुख्यालये याबाबतचा तपशील

सध्यस्स्ततीत राज्यामध्ये वरील प्रमाणे १५ सममत्या कायवरत अहेत. सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य

मवभाग शासन मनणवय क्र. सकअ- २०१४ /प्र.क्र.१७३ /अस्था -2 मद. ०२ फेब्रवुारी, २०१५ ऄन्वये प्रत्येक मजल्ह्यात एक या प्रमाणे जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्या सुरु करण्याचा मनणवय घेण्यात अललेा अहे. लवकरच या सममत्या स्वतंत्रपणे कायान्वयीत होतील.

ऄ.क्र सममतीच ेनाव, क्रमांक मुख्यालय सममतीच ेकायवक्षेत्र

1 पुणे मवभाग सममती क्र. 1 सोलापूर सोलापूर मजल्हा

2 पुणे मवभाग सममती क्र. 2 कोल्हापूर कोल्हापूर, सांगली, सातारा

3 पुणे मवभाग सममती क्र. 3 पुणे मजल्हा पुणे शहर व पुणे मजल्हा

4 मंुबइ मवभाग सममती क्र. 1 कोकण भवन ठाणे व रायगड

5 मंुबइ मवभाग सममती क्र.2 रत्नामगरी रत्नामगरी व कसधुदुगव

6 मंुबइ मवभाग सममती क्र.3 मंुबइ ईपनगर मंुबइ शहर व मंुबइ ईपनगर

7 नागपूर मवभाग सममती क्र. 1 नागपूर वधा, भंडारा, गोंमदया

8 नागपूर मवभाग सममती क्र.2 चिंपूर चिंपूर व गडमचरोली

9 नागपूर मवभाग सममती क्र.3 नागपूर नागपूर शहर व नागपूर मजल्हा

10 ऄमरावती मवभाग सममती क्र. 1 ऄमरावती ऄमरावती, यवतमाळ

11 ऄमरावती मवभाग सममती क्र.2 ऄकोला ऄकोला, वाशीम व बुलढाणा

12 नामशक मवभाग सममती क्र. 1 नामशक नामशक, ऄहमदनगर

13 नामशक मवभाग सममती क्र.2 धुळे धुळे, जळगाव, नंदुरबार

14 औरंगाबाद मवभाग सममती क्र. 1 औरंगाबाद औरंगाबाद, जालना, बीड, परभणी

15 औरंगाबाद मवभाग सममती क्र. 2 लातूर लातूर, ईस्मानाबाद, नांदेड, कहगोली

52

संमवधान मदनाचे औमचत्य साधून नागपूर येथे एक लाख पंचवीस हजार नागरीकांनी मा. मुख्यमंत्री, देवेंिजी फडणवीस, सामामजक न्याय मंत्री, मा. ना. राजकुमार बडोल ेयांच्या ईपस्स्थतीत संमवधानाच ेसामुमहक वाचन ह्या ईपक्रमाची नोंद

मलमका बुक ऑफ रेकॉडवमध्ये झाली अहे. ह्याप्रसंगी स्टेडीयम मध्ये ईपस्स्थत ऄसलले्या जनसमुदायाचा एरील व्ह्यू फोटोग्राफ.

नागपूर येथील संमवधान मदनाच्या कायवक्रमात शालये मवद्रार्थ्यांनी तीरंग्यामध्ये ईभे राहून संमवधानाला मानवदंना मदली.

53

सामामजक न्याय मवभागातंगवत मवमवध अयोग

54

1) महाराष्ट्र राज्य ऄनुसूमचत जाती, जमाती अयोग, मंुबइ कायालयाची सववसाधारण मामहती

महाराष्ट्र राज्य ऄनुसूमचत जाती जमाती अयोगाची रचना, कायव व कतवव्ये यांचा तपशील.

महाराष्ट्र शासनाचा समामजक न्याय, सांस्कृमतककायव व मवशेष सहाय्य मवभागाचा शासन मनणवय क्र. रामाअ २००३/ प्र.क्र.१७५/मावक-१ मद.१ माचव, २००५ ऄन्वये महाराष्ट्र राज्य ऄनुसूमचत जाती जमाती अयोग मंुबइची स्थापन करण्यात अलेली अहे. अयोगाची मुदत ३० जून, २००९ पयंत होती. त्यानंतर सा. न्या. व मव. स. मवभागाच े श. मन. क्र. सीबीसी १०/२००८/प्र.क्र.३३ मावक ५ मद. १ जुलै,२००९ ऄन्वये शासनाचे पुढील अदेश होइपयंत मुदतवाढ मदलेली अहे. शासन मनणवयात नमूद केल्याप्रमाणे ऄनुसूमचत जाती,जमाती समाजाच्या मागण्यांच्या ऄनुषंगाने या समाजाच्या सध्याच्या समामजक, शैक्षमणक, अर्थथक,सांस्कृमतक व राजकीय वगैरे सध्यस्स्ततीत ऄभ्यास करण्याच्या ऄनुषंगाने शासनास ईपाययोजना सुचमवण्यासाठी महाराष्ट्र राज्य ऄनु. जाती,जमाती अयोग गठीतकरण्यात अलेला अहे. त्याची रचना खालील प्रमाणे .

ऄध्यक्ष ऄशासकीय सदस्य अयोगाच ेपदमसद्ध शासकीय सदस्य 1) मवधी

2) सेवा 3) सामामजक व अर्थथक मवकास 4) नागरी हक्क

1) प्रधान समचव सामामजक न्याय मवभाग 2) प्रधान समचव, अमदवासी मवकास मवभाग 3)पोलीस महासंचालक, महाराष्ट्र राज्य, मंुबइ

अयोगाची सवव साधारण कतवव्ये. १. ऄनुसूमचत जाती/ जमातीसाठी संमवधान व राज्य शासनाकडून ईपलब्ध सवलती व हक्कांसाठी तरतुदीप्रमाणे

सध्य:स्स्थतीचा ऄभ्यास करणे व शासनास ईपाय सुचमवणे, २. ऄनुसूमचत जाती/जमातीच्या सेवामवषयक, ऄन्याय, ऄत्याचार आ. तक्रारीची चौकशी करणे. ३. ऄनुसूमचत जाती जमातीच्या समामजक, अर्थथक मवकासाच्या राबमवण्यात येणाऱ्या मवमवध योजनांचा अढावा घेउन

त्यांच ेमुल्यांकन करणे व ऄंमलबजावणी करण्यामध्ये येणाऱ्या ऄडचणीबाबत शासनास सल्ला देणे. ४. ऄनुसूमचत जाती/जमाती ऄत्याचार प्रमतबंध कायदा १९८९ व नागरी हक्क संरक्षण कायदा,१९५५ प्रमाणे दाखल

प्रकरणांचा अढावा घेणे, पीडीत व्यक्तीस देण्यात येणाऱ्या ऄथवसहाय्याचा अढावा घेणे, तसेच पोमलसांकडील थकीत चौकशी प्रकरणे ककवा तक्रार दाखल करून न घेतलेल्या बाबींची चौकशी करणे.

५. ऄत्याचार घडलेल्या मठकाणांना भेटी देणे व ऄत्याचारग्रस्त व्यक्तींच्या पुनववसनाबाबत शासनास ईपाययोजना सूमचत करणे.

६. मजल्हा दक्षता व मनयंत्रण सममतीच्या प्रगतीचा अढावा घेणे. ७. ऄनुसूमचत जाती/जमातीच्या कमवचाऱ्यांच्या सेवामवषयक तक्रारी स्वीकारणे व तपास करणे. ऄनुसूमचत

जाती/जमातीसंबमध अरक्षण धोरणांचा अढावा घेणे. घटनात्मक तरतुदीद्यारे ककवा कायद्राद्यारे सेवामवषयक संरक्षण न ममळाल्यासंबंधी तक्रारीची चौकशी करणे. यात शासन, महामंडळ,कंपन्या, मवद्रापीठे व मशक्षण तसेच शासनाच्या मनयंत्रणाखालील ऄनुदामनत समावशे राहील.

८. शासकीय कायालये,महामंडळे,मवध्यामपठे,महानगरपामलका,मजल्हा पमरषद व शासनाच्या मनयंत्रणाखालील संस्थेमध्ये ऄजा./ऄज. ऄनुशेष भरण्यात येतो. ककवा कसे ? तसेच राबमवण्यात येणाऱ्या मवमवध योजनांचा अढावा घेण्यासाठी प्रत्येक्ष भेट देणे.

९. सेवायोजन/भरती, मशक्षण क्षेत्रांतील प्रवशे, मनवडणमूवषयक बाबी यांच्या अरक्षण धोरणांच्या ऄंमलबजावणीचा अढावा घेणे.

55

१०. अरक्षण धोरण ऄंमलबजावणीबाबत ईपाययोजना सुचमवणे. ११. ऄनुसूमचतजाती/जमातीच्या मवमवध समस्यांबाबत राज्य शासनाशी संपकव ठेवणे. १२. ऄनुसूमचत जाती/जमातीसाठी कल्याणकारी योजनासंबधी शासनास सल्ला देणे. १३. ऄनुसूमचत जाती/जमातीच्या कल्याण, अरक्षण, संरक्षण, मवकासासंबधी आतर बाबी ज्या शासनाकडून ठरमवण्यात

येतील त्या बद्दल कायववाही करणे. अयोग खाली मदलले्या प्रकरणात कायववाही करणार नाही.

१. ज्या प्रकरणांमध्ये दोन्ही पक्ष ऄनुसूमचत जाती/जमातीच ेअहे. २. ज्या प्रकरणात दोन्ही पक्ष मबगर ऄनुसूमचत जाती/जमातीच ेअहेत. ३. जे प्रकरण मुख्यतः राष्ट्रीय ऄनुसूमचत जाती अयोग ककवा ऄनुसूमचत जमाती अयोगाशीसंबमधत अहेत. ४. जे न्यायालयाच्या मवचाराधीन अहे ककवा आतर कुठल्याही प्रधीकारणाच्या मवचाराधीन अहे. ५. ज्या प्रकरणाची या अधी अयोगाने दाखल घेतलेली अहे. ६. कें ि शासनाची कायालये, महामंडळे, कंपन्यांमधील कायवरत कमवचाऱ्यांची ककवा ऄमधकाऱ्यांची मनव्वळ

सेवामवषयक प्रकरणे. तक्रार मनवदेन करण्याची पद्धत

१. ऄजव ऄध्यक्ष ककवा समचवांच्या नावाने करावा. २. ऄजात संपूणव तपशील द्रावा, या अधी न्यायालयात ककवा प्रामधकरनात ऄजव केला अहे ककवा नाही हेही स्पष्ट्ट कराव.े ३. ऄजव टपालाने ककवा समक्ष अयोगाच्या कायालयात द्रावा. ऄजवदाराने दोन प्रतींमध्ये ऄजव करावा. त्यामध्ये ऄजवदार

ऄनुसूमचत जाती ककवा ऄनुसूमचत जमाती यांपैकी ऄसल्याचा स्पष्ट्ट ईल्लेख ऄसावा. ऄजासोबत अवश्यक कागदपत्रे/पुराव ेजोडावीत.

अयोगाच ेकायालय - महाराष्ट्र राज्य ऄनुसूमचत जाती जमाती अयोग, प्रशासकीय आमारत, डेऄरी मवभाग पमहला मजला, अ.गा. खान मागव, वरळी सी, फेस, मंुबइ 400 018 दूरध्वनी क्र. 022 2494302/04/09/20 फॅक्स नं.24943818 इ मेल अयडी - sro.sj@maharashtra.gov.in

2) महाराष्ट्र राज्य सफाइ कमवचारी अयोग, मुंबइ अयोगाच ेईमदष्ट्टये सफाइ कमवचारी व त्यांच्या अमरॅतांची मुक्ती व पुनववसन करणेसाठी महाराष्ट्र राज्य सफाइ कमवचारी अयोगाची ऄमधमनयम, 1997 (ऄनुबंध 1) ऄन्वये महाराष्ट्र राज्य शासनाने सफाइ कमवचारी अयोगाची मदनांक 12 माचव 1998 रोजी स्थापना केली. अयोगामध्ये पुढील प्रमाणे अयोगाच ेऄध्यक्ष /सदस्य व कमवचारी वृदं कायवरत अहे.

ऄध्यक्ष- 1 पद, ईपाध्यक्ष-1 पद, व सदस्य- पाच पदे कमवचारी वृदं

खाजगी समचव ईच्च रॅेणी लघुलेखक मनम्न रॅेणी लघुलेखक स्वीय सहाय्यक

मलमपक टंकलेखक वाहनचालक नाइक मशपाइ

अयोगाची कतवव्ये:- सफाइ कमवचा-यांचा दजा, त्यानंा ममळणा-या सुमवधा अमण सधंी यासंबंधीच्या मवषमता दुर करण्याकमरता कालबध्द

कृती करण्यासाठी राज्य शासनास मवमशष्ट्ट कायवक्रमांची मशफारस करणे.

56

सफाइ कमवचारी व त्यांच्या अमरॅतांची सामामजक, अर्थथक व पुनववसनाशी संबंमधत योजनांची ऄंमलबजावणी करणे. सफाइ कमवचा-यांवर पमरणाम करणा-या सवव महत्वाच्या धोरणात्मक मवषयक बाबींवर राज्य शासन अयोगाशी

मवचारमवमनमय करणे त्या व्यतीमरक्त राज्य अयोग सफाइ कमवचा-यांच्या तक्रारींची चौकशी करणे व राज्य व कें ि सरकारबरोबर ऄशा प्रकरणी अवाज ईठवुन न्याय ममळवुन देणे. तक्रार मनवेदन करण्याची पध्दत:-

ऄजव ऄध्यक्ष ककवा समचवांच्या नावाने करावा. ऄजात संपुणव तपशील दयावा, या अधी न्यायालयात ककवा प्रामधकरणात ऄजव केला अहे ककवा नाही हेही स्पष्ट्ट कराव.े ऄजव टपालाने ककवा समक्ष अयोगाच्या कायालयात दयावा. ऄजवदाराने दोन प्रतींमध्ये ऄजव करावा. त्यामध्ये ऄजवदार

ऄनुसूमचत जाती ककवा जमातीं यांपैकी ऄसल्याचा स्पष्ट्ट ईल्लेख ऄसावा.ऄजासोबत अवश्यक कागदपत्रे/पुरावे जोडावीत.

कायालयाचा पत्ता:- महाराष्ट्र राज्य सफाइ कमवचारी अयोग, नवीन प्रशासकीय भवन, बी कवग, 3 रा मजला, रामकृष्ट्ण चेंबूरकर मागव, चेंबूर मंुबइ-400 071

३) महाराष्ट्र राज्य मागासवगव अयोग, पुणे. महाराष्ट्र शासन राजपत्र मदनाकं 14 ऑगस्ट 2006 नुसार सन 2006 चा महाराष्ट्र ऄमधमनयम क्रमांक 34 :- ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती याव्यमतमरक्त आतर मागासवगीयाकरीता राज्यस्तरीय अयोग गठीत करण्यासाठी तरतुद करण्याकरीता अमण तत्संबंधीत ककवा तदनुषंमगक बाबींची तरतूद करण्याकरीता ऄमधमनयम, प्रमसध्द करण्यांत अलेला ऄसून, महाराष्ट्र शासन राजपत्र मदनांक 4 ऑगस्ट 2009 नुसार ईक्त ऄमधमनयम ऄंमलात अणण्यासाठी मदनांक 5 ऑगस्ट 2009 हा मदवस मनमरृत करण्यांत अलेला अहे. मा. सवोच्च न्यायालयाने मरट मपटीशन क्र. 930/90 आंि सहानी अमण आतर मवरुध्द भारत सरकार यामधील मदनांक 16.11.1992 रोजी मदलेल्या मनदेशास ऄनुसरुन राज्यातील मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती व मवशेष मागास प्रवगात समावशे करण्यासाठी ककवा त्या प्रवगातून एखादी जात वगळण्यासाठी अलेल्या मागण्या व तक्रारींची तपासणी करण्यासाठी तसेच मागासवगीयांच्या यादीमध्ये (ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती वगळता) सामामजक, शैक्षमणक, अर्थथक मनकषानुसार प्रगत व ईन्नत गट ककवा व्यक्ती मनधारीत करुन संबंधीत जात वगळण्यासाठी ऄभ्यासपुणव मशफारस राज्य शासनास करण्यासाठी शासन मनणवय मदनांक 15.3.1993 ऄन्वये राज्य शासनाने स्थायी सममती मनयुक्त केली होती. मदनांक 15.5.1995 च्या शासन मनणवयान्वये सदर सममतीचे नामकरण महाराष्ट्र राज्य मागासवगव अयोग ऄसे करण्यांत अल ेऄसून अयोगाचे कायवक्षेत्र संपूणव महाराष्ट्र राज्य अहे. ईपरोक्त ऄमधमनयमाच्या ऄनुषंगाने शासन मनणवय सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग मंञालय मंुबइ क्र. सीबीसी 11/2008/प्र क्र 708/मावक, मदनांक 31.12.2011 व शासन मनणवय क्र. सीबीसी 11/2008/प्र क्र 708/मावक, मदनांक 11.2.2013 नुसार मा. ईच्च न्यायालयाच ेमनवृत्त न्यायमुती व सहा सदस्यांची (प्रत्येक महसुली मवभागातुन एक) याप्रमाणे तीन वषाकरीता अयोगाच्या सदस्यांची मनयुक्ती करण्यात येते. अयोगाच्या मा. ऄध्यक्षांचा दजा मा. ईच्च न्यायालयाच्या न्यायमुतींचा ऄसून सवव सदस्यांचा दजा राज्य शासनाच्या समचव स्तराचा अहे.

राज्य मागासवगव अयोगाने मडसेंबर 2014 पयंत आतर मागासवगव, मवजाभज व मवमाप्र जातींमवषयी एकूण क्र. 1 ते 51 ऄहवाल शासनाकडे सादर करण्यांत अल ेऄसून, त्यापैकी ऄहवाल क्र. 1 ते 47 च्या ऄनुषंगाने शासनाने शासन मनणवय मनगवममत केले अहेत. अयोगाच ेकायालय - नमवन प्रशासकीय आमारत, मतसरा मजला, कक्ष क्र. 307,

मवधान भवन समोर, पुणे 411 001 दुरध्वनी क्रमांक 020-26133562, फॅक्स क्र. 020-26053056 अहे. इ मेल अयडी msbccpune@gmail.com

57

पद्मरॅी कमववीर दादासाहेब गायकवाड सबळीकरण व स्वामभमान योजना

1) शासन मनणवय क्रमांक मवघयो-२००४/प्र.क्र १२५/मवघयो-2, मदनांक 2 जून २००४ 2) शासन मनणवय क्रमांक जमीन-२००६/प्र.क्र२९९/मवघयो-2, मदनांक ०४ जुलै २००७

३) शासन मनणवय क्रमांक जमीन-२०१२/प्र.क्र. ३/ऄजाक-1 मदनांक १३ माचव २०१२

ईमद्दष्ट्ट दामरद्र्य रेषेखालील भमूमहीन ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध शेतमजूर कुटंुबाच्या ईत्पन्नाच े िोत वाढाव,े त्यांच्या राहणीमानात सुधारणा व्हावी व मजुरीवर ऄसलेले त्यांच ेऄवलंमबत्व कमी व्हाव ेया ईदे्दशाने ही योजना राबमवण्यात येते. ऄटी व शती लाभाथी हा ऄनुसूमचत जाती / नवबौद्ध घटकातील ऄसावा. लाभाथी हा दामरद्र्य रेषेखालील व भमूमहीन शेतमजूर ऄसावा. लाभार्थ्याची वयोमयादा १८ ते ६० वषापयंत ऄसावी. मवधवा अमण पमरत्यक्ता यांना प्राधान्य.

लाभाचे स्वरूप लाभार्थ्यास ४ एकर कोरडवाहू ककवा २ एकर बागायती जमीन देण्यात येते. जमीन खरेदीसाठी शासनाकडून ५०% ऄनुदान व ५०% मबनव्याजी कजव देण्यात येते. कजव फेडीची मुदत १० वषव ऄसून कजाची परतफेड कजव मंजुरीनंतर २ वषांनी सुरु करण्यात येते.

शासन मनणवय, मदनांक १३ माचव २०१२ ऄन्वये मजल्हास्तरीय सममतीस, जमीन खरेदी करण्यासाठी, पुढील प्रमाणे कायवपद्धती मवमहत करण्यात अली अहे. १. मजल्हामधकारी यांनी प्रचमलत रेडीरेकनरच्या ककमतीप्रमाणे जमीन मवकत घेण्याचा प्रयत्न करावा. रेडीरेकनरच्या

ककमतीप्रमाणे जमीन ईपलब्ध होत नसल्यास जममनीच्या मुल्याबाबत संबंमधत जमीन मालकाशी वाटाघाटी कराव्यात.त्यानुसार रेडीरेकनरची ककमत ऄमधक २०% पयंत प्रथम रक्कम वाढवावी. तरीसुद्धा जमीन मवकत ममळत नसल्यास ही २०% रक्कम २०% च्या पटीत १००%पयंत म्हणजेच रेडीरेकनरच्या दुप्पट ककमती पयंत वाढमवण्यात यावी. तथामप, ही रक्कम प्रती एकरी रु. ३.०० लाख आतक्या कमाल मयादेत ऄसावी.

२. लाभाथीने स्वतः जममनीचा शोध घेतल्यास व योजनेच्या आतर सवव ऄटी व शती पूणव करीत ऄसल्यास त्यास ती जमीन प्राधान्याने देण्यात यावी, मात्र जमीन खरेदी करताना जममनीचे दर वरीलप्रमाणे राहतील. संपकव - संबंमधत मजल्ह्याचे सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण

ऄनुसूमचत जातीच्या सहकारी सुतमगरण्यांना दीघव मुदतीच्या कजाची योजना 1. शासन मनणवय क्रमांक : एमपीसी - 1099/ प्र कं्र.-244/मवघयो-२ मद. ३० माचव 2000 2. शासन मनणवय क्रमांक : सूतगी/2003/555/प्र.कं्र.-33/ मवघयो-2 मद. 02 जुलै 2004 ईमदृष्ट्ट सहकार व विोद्रोग मवभागाने पुरस्कृत केलेल्या मागासवगीयांच्या सहकारी सूत मगरण्यांना दीघव मुदतीचे कजव मंजूर करण्याबाबतची योजना राज्यात कायास्न्वत अहे. ऄटी व शती प्रकल्प मूल्य महत्तम रु. ६१ कोटी. प्रकल्प ककमतीच्या ५ % अमण मकमान रू. 80 लाखापयवत सभासद भाग भांडवल गोळा केल्यानंतर सदर सुतमगरणी कजास पात्र होते.

58

मवत्तीय सहाय्याच ेसूत्र सभासद भागभांडवल- 5% ( मकमान रू .80 लाख )

सहकार व वि ईघोग मवभागाकडून भागभांडवल - ४5%

सामामजक न्याय मवभागाकडून दीघव मुदतीच ेकजव - 50%

प्रकल्प ककमतीच्या ९०% रक्कम सूत मगरणींना ऄदा केल्यांनतर 2

वषानी कजव वसूली सुरू करण्यात येते .

कजाची परतफेड ६ वषाच्या कालावधीत एकूण २४ समान त्रैमामसक

हप्त्यात करण्यात येते

संपकव : संबंधीत मजल्हयाचे सहाययक अयुक्त, समाज कल्याण

ऄनुसूमचत जातीच्या सहकारी औद्रोमगक संस्थाना ऄथवसहाय्याची योजना 1) शासन मनणयव क्रमांक : मासाका -2008/ प्र.क्र. -150/ मवघयो -2 मद. २२ मे 2008 2) शासन पूरक पत्र क्रमांक : मासाका-2010/प्र.क्र.-52/ मवघयो-2 मद. 30 माचव 2010

ईमदृष्ट्ट : सहकाराच्या माध्यमातून ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांना मवकासाच्या मुख्य प्रवाहात अणणे या ईदे्दशाने त्या घटकांतील संस्थाना ऄथव सहाय्य देण्याची योजना अहे. यामध्ये ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध घटकाच्या यंत्रमाग सोसायटया, मनकटग गारमें्स, सूत प्रोसेकसग यूमनटस, शेती माल प्रमक्रया, साखर कारखाने, खांडसरी कारखाना रुपांतमरत करणे व तत्सम ईद्रोगांचा समावेश अहे. स्वरूप : सहकारी संस्थाना द्रावयाचा ऄथवसहाय्याच ेसूत्र खालील प्रमाणे अहे.

१) सहकारी संस्थाचा स्व: महस्सा -5 %

२) सहकारी संस्थांना शासकीय भाग भाडंवल -35 %

३) शासकीय दीघव मुदतीच ेकजव -35 %

४) मवमत्तय संस्थाकडून कजव -25 %

ऄटी व शती सहकार कायद्रा ऄंतगवत संस्था नोंदणीकृत ऄसणे

अवश्यक. संस्थेच े७0% भागधारक हे ऄनुसूमचत जातीच े/ नवबौध्द ऄसावेत. संस्थेने प्रकल्पाच्या ५% स्व:महस्सा भाग भाडंवल जमा करणे अवश्यक अहे. शासनाने या योजनेसाठी मवहीत केलेल्या 1 ते ३२ ऄटी व पुरक ऄटींची पूतवता करणे अवश्यक अहे.

संपकव : 1) संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

59

गटइ कामगारांना पत्र्याचे स्टॅाल पुरमवणे शासन मनणवय क्रमांक : मवघयो -1097/प्र.क्र. -175/ मावक - 2 मद. ३१ मडसेंबर 1997

ईमदृष्ट्ट राज्यामध्ये चामडयाच्या वस्तू व पादत्राणे दुरूस्तीच्या क्षेत्रात मोठया प्रमाणावर ऄनुसूमचत जातीच्या व्यक्ती ऄसून त्यांच्या ईपमजमवकेचा प्रश्न याच्याशी मनगडीत अहे. हे व्यावसामयक रस्त्याच्या कडेला उन, वारा, पाउस या पासून संरक्षण व्हाव े तसेच त्यांची अर्थथक व सामामजक ईन्नती व्हावी, यासाठी महानगरनपामलका, नगरपामलका, छावणी क्षेत्र, ग्रामपंचायत क्षेत्रात १००% शासकीय ऄनुदानावर पत्र्याच े स्टॉल देण्याची योजना कायान्वीत अहे.

योजनेच ेस्वरुप ४ फूट x 5 फूट x 6.5 फूट आतक्या अकाराचा लोखंडी पत्र्याचा स्टॉल व गटइ सामान खरेदीसाठी रू. ५00/- आतके ऄनुदान. ऄटी व शती

ऄजवदाराच ेवय १८ वषापेक्षा कमी नसाव.े ऄजवदाराच्या कुटंुबाच ेवार्थषक ईत्पन्न् हे ग्रामीण भागात रू ४०,००० /- व शहरी भागात रु.50,००० /- पेक्षा

ऄमधक नसाव.े ऄजवदार ज्या भागात स्टॉल मागत ऄसेल ती जागा ग्रामपंचायत, नगरपामलका ,छावणी बोडव ककवा

महानगरपामलका यांनी त्यास भाडयाने ,कराराने, खरेदीने ऄगर मोफत परंतू ऄमधकृतमरत्या ताब्यात मदलेली ऄसावी ककवा ती त्याच्यां स्व मालकीची ऄसावी.

संपकव : संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या स्वयंसहाय्यता बचत गटांना ममनी रॅक्टर व त्याची ईपसाधने यांचा पुरवठा करणेची योजना

शासन मनणवय 1.महाराष्ट्र शासन, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, मंत्रालय मंुबइ- 32 यांचकेडील शासन पत्र क्रमांक एसटीएस- 2011/ प्र.क्र.439/ऄजाक-1,मदनांक 6 मडसेंबर, 2012 2.महाराष्ट्र शासन, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, मंत्रालय मंुबइ-32 यांचकेडील शासन पत्र क्रमांक एसटीएस- 2011/प्र.क्र.439/ऄजाक-1, मदनांक 6 फेब्रुवारी, 2013 ईद्दीष्ट्ट ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकातील शेतक-यांना 100% ऄनुदानावर पॉवर मटलरचा पुरवठा करण्यांची योजना बंद करण्यांत येवून त्यातवजी ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या स्वयंसहाय्यता बचत गटांना 90% ऄनुदानावर 9 ते 18 ऄरॄशक्तीचा ममनी रॅक्टर व त्याची ईपसाधने कस्ल्टव्हेटर ककवा रोटॅव्हेटर व रेलर यांचा पुरवठा करण्यांकरीता ही योजना सुरू करण्यात अलेली अहे.

60

स्वरूप i. ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांच्या स्वयंसहाय्यता बचत गटातील सदस्य हे महाराष्ट्र राज्याचे रमहवाशी ऄसावते, ii. स्वयंसहाय्यता बचत गटातील मकमान 80% सदस्य हे ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकांतील ऄसावते, iii. ममनी रॅक्टर व त्याची ईपसाधने यांच्या खरेदीची कमाल मयादा रु. 3.50 लाख (ऄक्षरी रुपये तीन लाख पन्नास हजार

फक्त.) आतकी राहील, स्वयंसहाय्यता बचत गटांनी वरील कमाल मयादेच्या रक्कमेच्या 10% स्वमहस्सा भरल्यानंतर 90% (कमाल रु.3.15 लाख) शासकीय ऄनुदान ऄनुज्ञेय रामहल.

iv. ठरवून मदलेल्या ईद्दीष्ट्टांपेक्षा ऄमधक ऄजव प्राप्त झाल्यास बचत गटांची मनवड लॉटरी पध्दतीने करण्यात येइल. लाभाचे स्वरूप 9 ते 18 ऄरॄशक्तीचा ममनी रॅक्टर व त्याची ईपसाधने कस्ल्टव्हेटर ककवा रोटॅव्हेटर व रेलर संपकव :- संबंमधत मजल्ह्याच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

वृद्धारॅम योजना १) शासन मनणवय क्रमांक : एसडब्ल्यू- 1062/44945/एन, मद. 20 फेब्रुवारी 1963 २) शासन मनणवय कं्रमाक : मवभशा- 20110/ प्र.क्र. ६/मवजाभज/२, मद. 29/12/2011

ईमदृष्ट्ट वृद्धापकाळ चांगल्या प्रकारे व सुखासमाधानाने घालमवता यावा याकमरता योजना सुरू करण्यात अली. स्वरुप: १) शासन मान्यताप्राप्त स्वयंसेवी संस्थामाफव त

ऄनुदान तत्वावर वृद्धारॅम चालमवण्याची योजना सन १९६३ पासून काया स्न्वत अहे.

२) संस्था- ही संस्था नोदंणी ऄमधमनयम, 1960 व साववजमनक मवरॄस्त ऄमधमनयम, 1850 ऄंतगवत नोंदणीकृत ऄसावी.

३) सदर वृद्धारॅमात ऄन्न , वि, मनवारा, औषधोपचार करमणूक, मनोरंजनाची सोय मोफत करण्यात येते. ४) वृद्धारॅमात मनराधार व मनरारॅीत ६0 व मनरारॅीत ६० वषव वरील पुरूष व ५५ वषव वरील िीयांना प्रवशे देण्यात

येतो. ५) प्रत्येक वृद्धामागे पमरपोषण ऄनुदान १

जानेवारी २०१२ पासून प्रमतमाह रू. 630/- तवजी रू ९00/- या प्रमाणे देण्यात येते.

६) वृद्धारॅमाची प्रवशे संख्या कमीत कमी २५ अहे तसेच प्रत्येक वृद्धामागे आमारत बांधकाम ऄनुदान रू.750/- एकदाच मदले जाते.

संपकव (शहरीसाठी )-१) संबंमधत मजल्हयाचे सहाययक अयुक्त, समाज कल्याण (ग्राममणसाठी) -2) संबंमधत मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकार मज. प.

61

वृद्धारॅम योजनेचा लाभ घेत ऄसताना लाभाथी

मातोरॅी वृद्धारॅम योजना 1) शासन मनणय्र क्रमांक संमकणव- 1095/ के.नं १६०/सुधार-2 मदनांक 17/11/1995 2) शासन मनणय्र क्रमांक वृद्धारॅम-2000/प्र.क्र. ६73/सुधार-2 मदनांक 10/04/2001

ईमद्दष्ट्ट वृद्धांना वृद्धापकाळात राहण्याची व जेवणाची सोय करणे. वृद्धांना त्यांच्या वृद्धापकाळत चांगल्या प्रकारे घालमवता यावा, यासाठी सोयी-सुमवधा यांचा फायदा घेण्यात प्रोत्साहन देणे, हा मूळ ईदे्दश अहे. स्वरूप 1. वृद्धांना वृद्धापकाळात राहण्याची व जेवणाची सोय व्हावी ,याकमरता शासन मनणवय क्र संकीणव -१०९५/के.न १०६/सूधार-

2,मदनांक १७/११/१९९५ ऄन्वये प्रत्येक मजल्ह्यात वृद्धारॅमाच्या धतीवर सुसज्ज ऄसे मातोरॅी वृद्धारॅम योजना मंुबइ व्यमतमरक्त ३० मजल्ह्यांमध्ये सुरु करण्याचा मनणवय घेण्यात अला.सदर वृद्धारॅमामध्ये ६० वषे व्यांवरील पुरुष व ५५ व्यांवरील मियांना प्रवशे देता येतो. प्रत्येक वृद्धारॅमाची एकूण मान्य प्रवशे संख्या १०० ऄसून शासन मनणवय क्र.ओएएच २१९९/प्र.क्र.३/सुधार/२,मद. ३० माचव १९९९ऄन्वये ५०%जागा मनशुल्क अहेत व ५०% जागांकमरता वार्थषक ईत्पन्न रु. १२००० पेक्षा जास्त ऄसणा-या वृधांकडून रु.५००/- दरमहा प्रवेश शुल्क घेउन प्रवशे मदला जातो.

2. सध्यस्स्ततीत सवव मातोरॅी वृद्धारॅम मवना ऄनुदान तत्वावर चालू अहेत.

राज्याचे जेष्ट्ठ नागमरक धोरण शासन मनणवय- 1.ज्येष्ट्ठना 2013/प्र.क्र.608/सामासू मद. 3 माचव, 2015 2. ज्येष्ट्ठना 2013/प्र.क्र.608ऄ/सामासू मद. 7 नोव्हेंबर, 2015 ईमदृष्ट्ट वृध्दांना एकाकी पडू न देणारा समाज मनमाण करणे, शासनाच्या सववच मवकासात्मक अमण दामरिय मनमुवलनाच्या कायवक्रमांन्वये वृध्दांसाठी कल्याणकारी ईपाय योजना व सुमवधा पुरमवणे, राज्य घटनेने देउ केलेले वृध्दांच ेहक्क शाबूत ठेवणे. 1. वृध्दांची अर्थथक सुरमक्षतता अरोग्य, पोषणमुल्य , मनवारा,मशक्षण,कल्याणकारी जीवन जगता यावे यास्तव मालमत्तचेे व

जीवीताच ेसंरक्षण करुन व मालमत्तेच ेसंरक्षण केले जाइल. 2. जेष्ट्ठ नागमरकांना देय ऄसणा-या सवव सुमवधा ईपलब्ध होण्यासाठी ६० वषव वयोमयादा ग्राह्य धरण्यात येइल.

62

1. जेष्ट्ठ नागमरकांना एसटी भाडयात सवलत ममळण्यासाठी देण्यात येणारे ओळखपत्र- जेष्ट्ठ नागमरकांना एसटी भाडयात सवलत ममळण्यासाठी महाराष्ट्र शासन पमरवहन मवभाग यांच े कडील शासन मनणवय क्र. एसटीएस/1995/2009/पमर. 1 मद. 20/12/1995 नुसार एसटी भाडयात सवलत ममळण्यासाठी मजल्हामधकारी, नागमरक सुमवधा कें िातून वरील प्रकारे ओळखपत्र योग्य ते पुरावे घउन मदले जाते. तसेच तालुका स्तरावर संबंमधत तालुक्याचे तहमसलदार हे त्यांच्या नागमरक सुमवधा कें ितफे वरील ओळखपत्र देतात. त्यासाठी मडस्ग्नटी फाँडेशन व फेसकॉम या दोन संस्थांना प्रामधकृत करण्यात अले अहे.

2. महामंडळाच्या बसमध्ये प्रवासासाठी सवलत योजना- 65 वषावरील जेष्ट्ठ नागमरकांना महाराष्ट्र राज्य मागव पमरवहन महामंडळांच्या प्रवासी बसेसमधून प्रवास करण्यासाठी 50% सवलत देण्याचा शासन मनणवय गृहमवभाग यांचेकडील क्र. एसटीसी-1998/667/प्र.क्र.36/पमर.1 मद. 25/10/2000 ऄन्वये मनणवय घेतला अहे.

अइ-वडील व ज्येष्ट्ठ नागमरकाचं्या चमरताथव व कल्याणासाठी मनयम-2010 अइ-वडील व जेष्ट्ठ नागमरक यांच्या चमरताथव व कल्याणासाठी ऄमधमनयम 2007 (2007 चा 56) च्या कलम 32

व्दारे प्रदान करण्यात अलेल्या ऄमधकारांचा वापर करुन महाराष्ट्र शासनाने अइ-वडील व जेष्ट्ठ नागमरकांच्या चमरताथव व कल्याणाथव मनयम, 2010 तयार केला अहे. सदर ऄमधमनयमाच्या प्रभावी ऄंमलबजावणीसाठी महाराष्ट्र शासनाने राज्य पमरषद व मजल्हा सममती गठीत केलेली अहे. मजल्हा ज्येष्ट्ठ नागमरक समन्वय संमनयंत्रण सममती-

मजल्हा दंडामधकारी मनयम 23 ऄन्वये सदर सममती गठीत राज्य शासन अदेशाव्दारे मजल्हास्तरावर ऄमधमनयमाच्या प्रभावी तथा समस्न्वत ऄंमंलबजावणीसाठी अमण सल्ला देण्यासाठी प्रत्येक मजल्हाकमरता जेष्ट्ठ नागमरकांची एक मजल्हा सममती स्थापन करेल. ही सममती मजल्हा स्तरावर राज्य शासन मवमनर्थदष्ट्ट करेल व जेष्ट्ठ नागमरकांच्या संबंधात ऄन्य कतवव्ये पार पाडेल.

1. समेटकता ऄमधकारी - सहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण संबंमधत मजल्हा 2. ऄमपलीय ऄमधकारी - संबंमधत ईपमवभागीय ऄमधकारी महसूल संपकव : संबंमधत सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण

महाराष्ट्र नरबळी अमण आतर ऄमानुष, ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी प्रथा व जादूटोणा यांना प्रमतबंध घालण्याबाबत व त्यांचे समुळ ईच्चाटण करण्याबाबत ऄमधमनयम-2013

शासन मनणवय - १) २० मडसेंबर २०१३ नुसार कायदा ऄमलात अला. 2) ऄरॅमन -२०१४ / प्र.क्र. २९३/सामासू / मद. १२ ऑगस्ट २०१४ सममती स्थापन.

भारतीय समाजात रुजलेल्या काही ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी ऄमानुष संस्कारातून रुजलेल्या ऄनेक प्रकारच्या गैरसमजूतीमुळे समाजाचे ऄतोनात नुकसान होत ऄसल्याने लाखो माणसांचे जीव वाचमवण्यासाठी त्यांच े होणारे शोषण व छळ थांबमवण्यासाठी व समाजाच ेमानमसक स्वास्थ सुधारण्यासाठी शासनाने मद. 20 मडसेंबर 2013 रोजी “महाराष्ट्र नरबळी अमण आतर ऄमानुष ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी प्रथा व जादुटोणा यांना प्रमतबंध घालण्याबाबत व त्यांच ेसमुळ ईच्चाटण करण्याबाबत महाराष्ट्र ऄमधमनयम 2013” लागु करण्यात अलेला अहे.

जादुटोणा मवरोधी कायदा जनजागृती प्रचार अमण प्रसार कायवक्रम ऄंमलबजावणी सममती (PIMC) सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागऄंतगवत गठीत झाली ऄसून कायदयाचा प्रभावी पणे प्रचार अमण प्रसार करण्यासाठी सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागामाफव त कायवक्रम सुरू अहेत.

63

कायदयांतगवत पोमलस दक्षता ऄमधका-यांचे भंडारा, गोंमदया येथील प्रमशक्षणातील सहभाग

या कायद्रांतगवत खालील बाबींना (ऄनुसूची कलम 2 (1) (ख) ) प्रमतबंध करण्यात अला अहे. ऄनुसूची

(कलम 2 (1) (ख) ) 1. भतु ईतरमवण्याच्या बहाण्याने एखादया व्यस्क्तला दोराने ककवा साखळीने बांधून ठेवून मतला मारहाण करणे,

काठाने ककवा चाबकाने मारणे, मतला पादत्राणे मभजमवलेले पाणी प्यायला लावणे, ममरचीची धुरी देणे, त्या व्यस्क्तला छताला टांगणे, त्या व्यस्क्तच े केस ईपटणे, त्या व्यस्क्तच्या शरीरावर ककवा ऄवयवांवर तापलेल्या वस्तूंच े चटके देउन आजा करमवणे, त्या व्यस्क्तला ईघडयावर लैंमग क कृत्य करण्याची जबरदस्ती करणे, त्या व्यस्क्तवर ऄमानुष कृत्य करणे, त्या व्यस्क्तच्या तोंडात जबरदस्तीने मूत्र ककवा मवष्ट्ठा घालणे, ककवा यासारख्या कोणत्याही कृती करणे.

2. एखादया व्यस्क्तने तथाकमथत चमत्कारांचा प्रयोग प्रदर्थशत करुन, त्याव्दारे अर्थथक प्राप्ती करणे, अमण ऄशा तथाकमथत चमत्कारांचा प्रचार व प्रसार करुन लोकांना फसवणे, ठकवणे अमण त्यांच्यावर दहशत बसमवणे.

3. ऄलौकीक शक्तीची कृपा ममळमवण्याच्या हेतूने, ज्यामुळे मजवाला धोका मनमाण होतो ककवा शरीराला मजवघेण्या जखमा होतात ऄशा ऄमानुष, ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी प्रथांचा ऄवलंब करणे, अमण ऄशा प्रथांचा ऄवलंब करण्यास आतरांना प्रवृत्त करणे, ईत्तजेन देणे ककवा सक्ती करणे.

4. मौल्यवान वस्तू, गुप्त धन अमण जलिोत यांचा शोध घेण्याच्या बहाण्याने वा तत्सम कारणाने करणी, भानामती या नावाने कोणतेही ऄमानुष, ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी कृत्य अमण जादुटोणा करणे, अमण जारणमरण यांच्या नावाने व त्यासारख्या ऄन्य कारणाने नरबळी देणे ककवा देण्याचा प्रयत्न करणे, ककवा ऄशी ऄमानुष कृत्य करण्याचा सल्ला देणे, त्याकमरता प्रवृत्त करणे, ऄथवा प्रोत्साहन देणे.

5. अपल्या ऄंगात ऄकतमिय शक्ती ऄसल्याच ेभासवून ऄथवा एखादया व्यस्क्तत ऄकतकिय शक्ती संचारली ऄसल्याचा अभास मनमाण करुन आतरांच्या मनात मभती मनमाण करणे, ककवा त्या व्यत्क्तचे सांगणे न तकल्यास वाइट पमरणाम होतील ऄशी आतरांना धमकी देणे, फसवणे व ठकवणे

6. एखादी मवमशष्ट्ट व्यस्क्त करणी करते, जादुटोणा करते ककवा भतु लावते, ककवा मंत्रतंत्राने जनावरांच ेदुध अटवते, ऄसे सांगून त्या व्यत्क्तबाबत तशी समजूत मनमाण करणे, ककवा त्याचप्रमाणे एखादी व्यस्क्त ऄपशकुनी अहे ककवा रोगराइ पसरण्यास कारणीभतू ठरणारी अहे ऄसे भासवणे, ऄशा व्यक्तींच ेजगणे मुस्श्कल करणे त्रासदायक करणे वा कठीण करणे, एखादी व्यस्क्त शैतान ऄसल्याचे ककवा ती शैतांनाचा ऄवतार ऄसल्याचे जाहीर करणे.

7. जारणमारण, करणी ककवा चटूेक केल्याच्या नावाखाली एखादया व्यस्क्तला मारहाण करणे, मतची नग्नावस्थेत कधड काढणे, ककवा मतच्या रोजच्या व्यवहारावर बंदी घालणे.

8. मंत्राच्या सहाय्याने भतू मपशाच्चांना अवाहन करुन, ककवा भतू मपशांच्चांना अवाहन करीन ऄशी धमकी देवून सवव सामान्य जनतेच्या मनात घबराहट मनमाण करणे, एखादया व्यत्क्तला शारीमरक आजा होण्यास भतुाचा ककवा ऄकतमिय शत्क्तचा कोप ऄसल्याचा समज करुन देणे, अमण मतला वदैयकीय ईपचार घेण्यापासून रोखून, त्यातवजी मतला ऄमानुष, ऄमनष्ट्ट व ऄघोरी कृत्य वा ईपाय करण्यास प्रवृत्त करणे, जादुटोणा ऄथवा ऄमानुष कृत्य

64

करुन तसा अभास मनमाण करुन एखादया व्यस्क्तला मृत्यूची मभती घालणे, शामरमरक वेदना करण्याची ककवा मतच ेअर्थथक नुकसान करण्याची धमकी देणे.

9. कुत्रा, साप ककवा कवच ूचावल्यास एखादया व्यस्क्तला वदैयकीय ईपचार घेण्यापासून रोखून ककवा प्रमतबंध करुन, त्यातवजी मंत्रतंत्र, गंडेदोरे ककवा यासारखे ईपचार करणे.

10. बोटाने शिक्रीया करुन दाखवतो ऄसा दावा करणे ककवा गभववती मिच्या गभाच ेकलग बदल करुन दाखवतो ऄसा दावा करणे. ईपरोक्त ऄनुक्रमांक 1 ते १० बाबतच्या ऄमानुष ऄमनष्ट्ठ व ऄघोरी जादूटोणा प्रथा थांबमवणे ऄथवा त्यांच े पासून समाजाच ेरक्षण करण्याकमरता सदरच्या कायद्राची ऄंमलबजावणी करण्यात येत अहे.

11. (क) स्वतःच मवशेष ऄलौकीक शक्ती ऄसल्याच ेऄथवा कुणाचातरी ऄवतार ऄसल्याच ेव स्वतः च पमवत्र अत्मा ऄसल्याच ेभासवून ककवा त्याच्या नादी लागलेल्या व्यक्ती पूववजन्मी तू माझी पत्नी, पती वा पे्रयासी, मप्रयकर होता ऄसे सांगून, ऄशा व्यक्तीशी लैंमगक संबंध ठेवणे. (ख) मुल न होणाऱ्या िीला ऄलौकीक शक्ती होण्याच ेअरॄासन देउन मतच्याशी लैंमगक संबंध ठेवणे.

12. एखाद्रा मानमसक मवकलांग व्यक्तीमध्ये ऄमानवी शक्ती ऄसल्याच ेभासवून त्याद्यारे ऄन्य व्यक्तीची लुबाडणकू करणे.

व्यसनमुक्ती व्यसनमुक्ती प्रचार कायव

व्यसनमुक्ती ईपचार व मागवदशवन कें ि (कें ि परुस्कृत ) शासन मनणवय मवभाग क्रमांक : ऄ.शा.- प्र. क्र- 15011/20०2/ पी.यू. मद. 29 मे २00२

सदर योजना कें ि शासनाची ऄसून सामा मजक न्याय मवभागांतगवत मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषदे माफव त राबमवली जाते. ईमदृष्ट्ट: व्यसनाधीन लोकांना व्यसनमुक्त करणे. लाभाचे स्वरुप मान्यता प्राप्त व्यसनमुक्ती कें िास कें ि शासनाकडुन ऄनुदान देण्यात येते. संपकव : संबंमधत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद.

65

ऄंमली पदाथव मवरोधी लढा अव्हान - ऄंमली पदाथाचा प्रश्न हे एक जागमतक अव्हान अहे. भारत देश अता ऄनेक प्रकारच्या ऄमंली पदाथाचा मोठा ग्राहक बनु पहात अहे. काही पाहणी ऄहवालानुसार हा प्रश्न समाजाच्या सवव स्तरात पसरला अहे, मवशेषत: झोपडपट्ट्या, वाहतुक कमवचारी अमण युवकांमध्ये ऄमंली पदाथाचे व्यसन वैयस्क्तक जीवन, कंुटंुबे अमण समाज ईद्धध्वस्त करते. सीकरज अमण आंजक्शनच्या सुया एकमेकांमध्ये वापरल्याने ऄंमली पदाथाच े सेवन करणा-यांमध्ये एच.अय.व्ही. एड्सचा प्रादुभाव होतो. ईपाय योजना

ऄंमली पदाथामवरोधी कायद्राची कठोर ऄंमलबजावणी.

ईपचार अमण व्यसनींच ेपुनववसन या प्रश्नाच्या लढाइत समाज ,मवशेषता युवकांचा

सहभाग. कृती योजना ओळख ,जागृती, प्रबोधन ,ईपचार अमण नंतरची

काळजी या स्वरुपातील समाजामभमुख कायवक्रम. ऄंमली पदाथाच्या दुष्ट्परीणामाबद्दल जनजागृती. जागृतीच्या कामातील सेवकांच ेप्रमशक्षण.

संपकव :- १) संबंमधत मजल्हयाचे मजल्हा समाज कल्याण

ऄमधकारी मजल्हा पमरषद.

राज्याच ेव्यसनमुक्ती धोरण शासनाने शासन मनणवय मनणवय क्र. डीडीपी - 2009/ प्र.क्र. 149/ सुधार - 1 मदनांक 17 ऑगस्ट 2011 ऄन्वये,

राज्याच ेव्यसनमुक्ती धोरण मंजूर केले अहे. सदर धोरणांतगवत जनता दारुबंदीची मागणी करेल तेथे शासन दारुबंदीच्या बाजूने जनतेच्या मागे ईभे रामहल. दारुचा प्रसार नव्हे तर बेकायदा दारुचे संपूणव मनमूवलन व वैध दारुचे प्रभावी मनयंत्रण हे राज्याच े दारूबंदी धोरण अहे. ईत्पादनमवषयक धोरण-

ऄवधै व्यसनांचे ईत्पादन व मवक्रीला पूणवपणे अळा घालणे, यासाठी संबंमधत पोलीस ठाण्याच ेवमरष्ट्ठ ऄमधकारी, राज्य ईत्पादन शुल्क मवभागाच ेसंबंमधत ऄमधकारी, ऄन्न व औषधी प्रशासन मवभागाचे ऄमधकारी, अरोग्य ऄमधकारी व आतर मवभागाच ेऄमधकारी यांना जबाबदार धरण्यात येइल. मद्रसेवन परवाना मद्रमवक्रीबाबत धोरण-

1. प्रत्येक व्यक्तीस दोन पेक्षा जास्त बाटल्यांची मवक्री केली जाणार नाही. सदर मनयमाचा भंग झाल्यास संबंमधतावर कायदेशीर कायववाही केली जाइल.

2. अरोग्य ऄमधकाऱ्याच ेप्रमाणपत्र ऄसल्यामशवाय मद्रसेवनाचा परवाना मदला जाणार नाही. दारुसेवन मवषयक धोरण-

साववजमनक मठकाणी गोंधळ घातल्यास संबंमधताचा परवाना रद्द केला जाइल. तसेच मद्र सेवन करुन वाहन चालमवणाऱ्यांचा परवाना जप्त केला जाइल.

66

वधै दारुबाबत जनतेच ेऄमधकार- ग्रामपंचायत क्षेत्र / महानगर पामलका/ नगरपंचायती/ नगर पमरषदेच्या एकूण 25% मतदार मकें वा ममहला

मतदारांच्या 25% ममहला मतदारांनी त्यांच े हद्दीतील दारु दुकान बंद करण्याची मागणी तहमसलदार ककवा मजल्हामधकारी यांचकेडे करता येइल.

गुप्त मतदान करुन मजल्हामधकारी सदरची प्रमक्रया पूणव करुन मंुबइ मद्र मनषेध ऄमधमनयम 1949 नुसार सदर दारुच ेदुकान बंद करतील.

राज्यात एकूण नउ ड्राय डे राहतील. व्यसनमुक्ती प्रचार व प्रसार-

दारुबंदी धोरणांतगवत योजनेचा प्रसार राज्यात सवव शैक्षमणक संस्था, शालेय व महामवद्रालय स्तरावरुन करणे. ऄंमली पदाथव सेवन मवरोधी मदन, तंबाखू सेवन मवरोधी मदन, नशाबंदी मदन, व्यसनमुक्ती सप्ताह साजरा करणे, साववजमनक मठकाणी मचत्रमफती दाखमवणे, मकतवन तथा लोककला माध्यमातून दारुबंधी सप्ताह व्यसनमुक्तीचा प्रचार करणे तसेच प्रत्येक मजल्हात राज्याच ेव्यसनमुक्ती ईपचार व मागवदशवन कें ि स्थापन करणे आ. माध्यमातून प्रचार व प्रमसध्दी करणे आ. बाबीचा समावशे दारुबंदी धोरणंतगवत अहे.

शासनाने राज्याच े व्यसनमुक्ती धोरण मंजूर करुन, सन २०१५-१६ या अर्थथक वषामध्ये व्यसनमुक्ती प्रचार व प्रमसध्दीसाठी रुपये १३.७ कोटी ( ऄक्षरी रुपये तेरा कोटी सात लक्ष फक्त ) आतकी तरतूद मंजूर केलेली अहे.

शासन मनणवय मद. २९.०३.२०१३ व शासन शुमद्धपत्रक डी. डी. पी. -२०१२/प्र.क्र. ५७७/सामासु/ मद. ०६.०९.२०१३ ऄन्वये ६ महसूल मवभागातील प्रत्येकी 2 प्रमाणे १२ व्यसनमुक्ती कें िांना प्रत्येकी ११ लाख प्रमाणे ऄथवसहाय्य देण्यात येते.

नशाबदंी मंडळ महाराष्ट्र राज्य मुंबइ भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी लढा देणाऱ्या स्वतंत्र सैमनकांच े या स्वतंत्र देशामवषयीच े स्वप्न होते. त्या स्वप्नात

महाराष्ट्रात नशामुक्त "व्यसनमुक्त समाज रचना व व्यवस्था" ऄसावी त्यासाठी त्यांनी मवशेष प्रयत्न केलेत ऄसा तमतहामसक दाखला अहे. त्यांनी शासनाच्या मदतीसाठी 1958 साली नशाबंदी मंडळ स्थापन केले. पारतंत्र्याच े काळात महाराष्ट्रात दारुव्यवसाय हा ठेकेदारी पध्दतीने सुरु होता. परंतु स्वतंत्र सैमनकांचे नैमतक ईत्पादन करणाऱ्या जैमवकतेवर बंदी होती. हा अदशव फार मटकला नाही. महाराष्ट्राच्या सवव क्षेत्रात हात भट्टी दारुची मनर्थमती सुरु झाली. काही मठकाणी ही दारु मवषारी व्हायला लागली. त्यामुळे ऄनेक लोक मृत्यूमुखी पडले. त्यामुळे अरोग्याच ेप्रश्न मनमाण झाले. या सवव गोष्ट्टींचा मवचार करुन महाराष्ट्र शासनाने धोरणात्मक बदल करुन दारुची मवक्री सुरु केली हेतू हा की, लोकांनी मवषारी दारु सेवन करु नये.

परंतु ही मवक्री सुरु करताना नशाबंदी/नशामुक्ती शासनाच े कायमच धोरण होते या धोरणाचा अधार घेउन व्यसनमुक्त समाज मनमाण व्हावा यासाठी महाराष्ट्र शासनाने राज्य ईत्पादन शुल्क मवभाग मनमाण करुन, त्यावर अयुक्त दजाचा ऄमधकारी व मजल्हा पातळीवर ऄमधकारी यांची नेमणूक करण्यात अली. प्रचार व प्रसार कायासाठी साधन सुमवधा देउन, त्या खात्याकमरता मवशेष प्रोत्साहन व अर्थथक तरतूद ऄसायची. हे कायव 30 वषव नेटाने चालले होते. शासनाने धोरणात हळूहळू बदल होउन केवळ वाढीव महसूलाकमरता दारुबंदी मशथीलीकरण 100% झाले. गावोगाव दारुमवक्रीच ेपरवाने देण्यात अले. परंतू शासनाने नशाबंदी प्रचार व प्रमसध्दीचे कायव समाज कल्याण खात्याकडे वगव केले. शासनाच्या बदलत्या धोरणाचा बदल करुन नशाबंदी मंडळ, महाराष्ट्र राज्य ही स्वयंसेवी संस्था मनमाण करुन संपूणव राज्यभर नशाबंदीच े कायव संस्थेकडे सोपमवण्यात अले. सदर संस्था खेडोपाडी सभा, मशबीरे, संघटकांच े संमेलन, रॅली आत्यादी माफव त कायव केले जाते.

67

मवजाभज, आमाव, व मवमाप्र

कल्याण योजना

68

मवजाभज, आमाव, व मवमाप्र कल्याण योजना दृष्ट्टीक्षेपात मवजाभज, आमाव व मवमाप्र कल्याण संचालनालय

ऄ) मवजाभज लोकसंख्या 1960- थाडे सममतीच्या ऄंदाजानुसार 11.95 लक्ष 1991- डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर संस्थेचा ऄंदाज 65.73 लक्ष 2001- अरॅमशाळेच्या मशक्षकाकडून ममळमवलेले ऄंदाज 71.12 लक्ष 2011 - वार्थषक 1.6 टक्के वाढीचा दर लक्षात घेउन केलेला ऄंदाज 82.67 लक्ष ब) संचालनालयाचा सन २०१४-१५ चा एकूण खचव - २४६०६९.४४ लक्ष

क) राज्यातील तांडयांची ऄंदामजत संख्या - २६८५४

ड) मोटार वाहन प्रमशक्षण लाभाथी (२०१४-१५) ४३६३३

आ) कायवरत शाळा - ऄ.क्र शाळेचा प्रकार संख्या मवद्राथी कमवचारी मनवासी ऄमनवासी एकूण मशक्षक मशक्षकेत्तर एकूण

1 प्राथममक अरॅमशाळा 526 58620 101607 130227 3971 2571 6542 2 माध्यममक अरॅमशाळा 296 40070 41607 81677 2345 2582 4927 3 ईच्च माध्यममक

अरॅमशाळा 148 11840 11840 23680 888 289 1177

4 मवद्रामनकेतन 1 640 - 640 37 45 82 5 उसतोड कामगारांच्या

मुलांसाठी शाळा 4 480 111 591 55 18 73

एकूण 973 111650 155165 266815 7296 5505 12801

इ) मशष्ट्यवृत्ती / मशक्षण फी पमरक्षा फी लाभाथी मवद्राथी संख्या ( २०१४-१५ )

मवजाभज/मवमाप्र आमाव एकूण मवद्राथी - मॅरीकोत्तर मशष्ट्यवृत्ती 340145 658460 998605 - मॅरीकोत्तर मशक्षण फी पमरक्षा फी 43294 89161 132455 - गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती 27597 - 27597 - सामवत्रीबाइ फुले मशष्ट्यवृत्ती 536867 - 536867 - एकुण 947903 747621 1695524

69

मवजाभज, आमाव मवमाप्र प्रवगाच्या मवद्रार्थ्याना मॅरीकोत्तर मशष्ट्यवृत्ती

शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1068/ 83567/ जे मद. 24 मडसेंबर 1970 (मवजाभज) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1095/ प्र.क्र.91/ मावक-2/ मद. 29 ऑक् टोबर 1996 (मवमाप्र) शासन मनणवय क्रमांक : आमाव - 2002/ प्र.क्र.414/ मावक-3/ मद. 29 मे 2003 (आमाव) शासन मनणवय क्रमांक : आमाव -२००२ /प्र.क्र. ४१४/मावक -३ / मद. ३१ माचव २००४ (आमाव) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2009/ प्र.क्र.122/ मावक-3/ मद. ११ जानेवारी २०१० शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 2009/ प्र.क्र.122/ मावक-3/ मद. २० जुल ै२०१० योजनेचा ईदे्दश

1. मशक्षणासाठी अर्थथक सहाय्य ईपलब्ध करुन देणे. 2. मशक्षणाच्या गळतीच ेप्रमाण कमी करणे. 3. ईच्च मशक्षण घेण्याची अवड मनमाण करणे. 4. मवद्रार्थ्याना मशक्षण देउन समाजाच्या मुख्यप्रवाहात येण्याची संधी ईपलब्ध करुन देणे. 5. पारदशवकता एकसुत्रा व मवलंब टाळण्यासाठी इ -स्कॉलरमशप योजना.

योजनेच्या ऄटी 1. मवद्राथी हा महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 2. लाभाथी हा मवजाभज, आमाव व मवमाप्र प्रवगातील

ऄसावा. 3. मवद्राथी हा शासकीय / ऄनुदामनत /मवनाऄनुदामनत ,

कायम मवना ऄनुदामनत शासन मान्य मशक्षण संस्थेत मशकत ऄसावा.

4. लाभार्थ्याच्या पालकांचे वार्थषक ईत्पन्न रु. 1 लाख या मयादेत ऄसाव.े

5. मवद्राथी हा शासनाने मवमहत केलेल्या ऄभ्यासक्रमा मध्ये आ.11 वी पासून पुढे मशक्षण घेणारा ऄसावा.

6. ऄमभमत मवद्रापीठांतगवत ऄभ्यासक्रमास प्रवशे घेतलेल्या मवद्रार्थ्याना योजनेचा लाभ लागू नाही.

7. एम. मफल, पी.एच.डी., प्रवशेात मवद्रार्थ्याना प्रबंधासाठी टंकलेखन व कप्रटींग कमरता रु. 600/- मदले जातात.

8. या योजनेऄंतगवत लाभार्थ्यास शैक्षमणक शुल्क, लायब्ररी, वदै्रकीय, खचव मामसके आ. बाबींवर लाभ मदला जातो.

9. आ-शैक्षमणक, स्कॉलरमशप योजनेनुसार मवद्राथी संस्था व मजल्हा कायालय यांनी संगणमकय प्रक्रीयेनुसार कायव करणे ऄमनवायव करण्यात अलेले अहे.

लाभाचे स्वरुप 1. ज्या पालकांचे वार्थषक ईत्पन्न रुपये एक लाख पयंत अहे ऄशा

मवद्रार्थ्यांना पूणव दराने मशष्ट्यवृत्ती व मनयमानुसार परीक्षा शुल्क, मशक्षण शुल्क, व आतर अवश्यक शुल्क मदले जाते.

2. मनवाह भत्ता ऄमनवासी मवद्राथी रुपये-90/- ते रुपये-190/- प्रमाणे दरमहा, मनवासी मवद्राथी रुपये-150/- ते रुपये-425/- प्रमाणे दरमाहा.

3. शासकीय ऄनुदामनत महामवद्रालयात मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्याना शासकीय दराने लाभ देण्यात येतो.

4. मवनाऄनुदामनत, कायम मवना ऄनुदामनत महामवद्रालयात शासकीय कोटयातून प्रवेश घेतलेल्या मवहीत व्यावसायीक ऄभ्यासक्रमातील मवद्रार्थ्याना शैक्षमणक शुल्क सममतीने मनधामरत केलेल्या दराच्या 100% दराने मवजाभज, मवमाप्र प्रवगाकरीता तर आमाव प्रवगाकरीता 50% दराने शैक्षमणक शुल्क मदले जाते. (बी.एड. डी.एड. वगळून) या बाबत प्रमत वषी शासन जो मनणवय घेइल तो लागू राहील.

5. डी.एड. बी.एड. मधील प्रवमेशत पात्र मवद्रार्थ्यास शासनाने मद.8 एमप्रल 2005 च्या पत्रान्वये मदलेल्या मनदेशानुसार शालेय मशक्षण शासन मनणवय मद. 18 जुलै 2001 व ईच्च व तंत्र मशक्षण मवभागाच्या शासन मनणवय मद. 24 मे 2002 नुसार शैक्षमणक शुल्काची प्रमतपूती करण्यात येत.

संपकव - 1. संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त ,समाजकल्याण. 2. संबंमधत महामवद्रालयाचे प्राचायव.

70

मवजाभज, आमाव व मवमाप्र मवद्रार्थ्याना मशक्षण शुल्क, पमरक्षा शुल्क प्रदाने 1. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी -१०६८ /८६५६७ /जे मद. २४ मडसेंबर १९७० (मवजाभज) 2. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी -१०९५ / प्र.क्र.९१/ मावक -२ मद. २९ ऑक्टोबर १९९६ (मवजाभज) 3. शासन मनणवय क्रमांक : आमाव - २००३ /प्र.क्र.२०३ / मद. ६ ऑक्टोबर २००३ (आमाव) 4. शासन मनणवय क्रमांक : आमाव-२००२ / प्र.क्र. ४१४ / मावक -३ मद .12 माचव 2007 5. शासन मनणवय क्रमांक : आमाव -२००७ /प्र.क्र. १५० /मावक -३ मद .26 माचव 2008 6. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-२००९ /प्र.क्र.१२२ / मावक -३ मद . ११ जानेवारी २०१० 7. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-२००९ /प्र.क्र. १२२ / मावक-३ , मद 20 जूलै 2010 8. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-२०11 /प्र.क्र. १64 /मशक्षण-1, मद. 3.2.2012 व मद.13.3.2012 9. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-२०16/प्र .क्र. 221 /मशक्षण-1 मद.31.3.2016

योजनेचा ईदे्दश 1. मवद्रार्थ्यामध्ये मशक्षणाची अवड मनमाण करणे. 2. मशक्षणामधील गळतीचे प्रमाण कमी करणे. 3. ईच्च मशक्षण घेण्यासाठी अर्थथक सहाय्य ईपलब्ध

करुन देणे. 4. ईच्च मशक्षण घेउन अर्थथक ईन्नतीच्या संधी मनमाण

करणे. 5. पारदशवकता, एकसूत्रता व मवलंब टाळण्यासाठी

स्कॉलरमशप योजना. योजनेच्या ऄटी

1. मवद्राथी हा मवजाभज आमाव व मवमाप्र संवगातील ऄसावा.

2. मवदयार्थ्यांच्या पालकाचंे वार्थषक ईत्पन्न रु.1 लाख ते 4.50 लाख मयादेत ऄसाव.े

3. मवद्राथी हा शासनाने मवमहत केलेल्या ऄभ्यासक्रमामध्ये आयत्ता 11 वी पासून पढेु मशक्षण घेणारा ऄसावा.

4. मवद्राथी महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 5. मवद्राथी हा शासकीय ऄनुदामनत, शासनमान्य

मवनाऄनुदामनत / कायम मवनाऄनुदामनत महामवद्रालयामध्ये प्रवमेशत ऄसावा.

6. ऄमभमत मवद्रापीठाऄंतगवत ऄथवा खाजगी स्वयंऄथवसहाय्यीत मवद्रामपठातील ऄभ्यासक्रमासाठी प्रवशे घेतलेल्या मवद्रार्थ्यांना योजनेचा लाभ ममळणार नाही.

7. इ स्कॉलरमशप योजनेनुसार मवद्राथी, शैक्षमणक संस्था व मजल्हा कायालय यानंी संगणकीय प्रक्रीयेनुसार कायव करणे ऄमनवायव करण्यात अलले अहे.

लाभाचे स्वरुप 1. शासकीय/ ऄनुदामनत व मवनाऄनुदामनत

महामवद्रालयात मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्याना शासकीय दराने मशक्षण शुल्क व परीक्षा शुल्क देण्यात येइल.

2. शासन मान्यता प्राप्त मवनाऄनुदामनत कायम, - मवनाऄनुदामनत महामवद्रालयात शासनाने मवमहत केलेल्या व्यावसायीक ऄभ्यासक्रमामध्ये शासकीय कोटयातून प्रवशे घेतलेल्या मवद्रार्थ्याना शैक्षमणक शुल्क सममतीने ठरमवलेल्या दराच्या मवजाभज व मवमाप्र संवगाकमरता 100 टक्के दराने तर आमाव प्रवगासाठी 50 % दराने शैक्षमणक शुल्क मदले जाते. या बाबत प्रमत वषी शासन जो मनणवय घेइल तो लागू राहील. (बी.एड. डी.एड. वगळून)

3. बी.एड. डी.एड. च्या मवद्रार्थ्यांसाठी ऄनुक्रमे शालेय मशक्षण मवभाग शासन मनणवय, मद. 18 जुलै 2001 व ईच्च व तंत्र मशक्षण मवभाग शासन मनणवय मद. 24 मे, 2002 नुसार मनमरृत केलेल्या दराने प्रमतपूती (सामामजक न्याय व सामामजक कायव व मवशेष मवभाग याचंे शासन पत्र मद. 8/4/2005 ऄन्वये मनदेमशत.)

संपकव -

1. संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण.

2. संबंमधत महामवद्रालयाचे प्राचायव.

71

आयत्ता 10 वीच्या पमरक्षते मवशेष प्रामवण्य ममळवून आयत्ता 11 वी मध्ये प्रवशे घेतलले्या व 12 वी मध्ये मशकणाऱ्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुला-

मुलींना राजर्थष छत्रपती शाहू महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती योजना शासन मनणयव क्रमांक : आबीसी- 2003- प्र.क्र. 204 / मावक -3/ मद. 25 जूल,ै 2003

योजनेचा ईदे्दश 1. मवजाभज /मवमाप्र मुला मुलींमध्ये मशक्षणाची अवड

मनमाण करणे. 2. मशक्षणासाठी अर्थथक सहाय्य व्हाव.े 3. मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्य मवद्रार्थ्याच्या गूणवत्तते

वाढ करणे. 4. पारदशवकता, एकसूत्रता व मवलंब टाळण्यासाठी

इ-स्कॉलरमशप योजना. योजनेच्या ऄटी

1. आयत्ता 10 वी ईत्तीणव व वार्थषक पमरक्षेत 75% ककवा त्यापेक्षा जास्त गुण.

2. मवद्राथी शासनमान्यता प्राप्त मशक्षण संस्थेत मशक्षण घेत ऄसावा.

3. आयत्ता 11 वी मध्ये प्रवमेशत व आयत्ता 12 वी मध्ये मशक्षण घेत ऄसलेले मवद्राथी.

4. ईत्पन्नची ऄट नाही. 5. इ स्कॉलरमशप योजनेनुसार मवद्राथी, शैक्षमणक

संस्था व मजल्हा कायालय यांनी संगणकीय प्रमक्रयेनुसार कायव करणे ऄमनवायव अहे,

लाभाचे स्वरुप प्रमत मवद्राथी प्रमतमहा रुपये 300/- प्रमाणे 10 ममहन्यासाठी रुपये 3000/- मशष्ट्यवृत्ती मदली जाते . संपकव -

1. संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त, समाजकल्याण

2. संबंमधत महामवद्रालयाचे प्राचायव

व्यावसामयक पाठयक्रमाशी संलग्र ऄसलले्या वसमतगृहाच्या व शासकीय वसमतगृहाच्या बाहेर राहणाऱ्या परंतू वसमतगृहात प्रवशे ममळण्यास पात्र

ऄसलले्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मवद्रार्थ्याना मनवाह भत्ता देणे.

शासन मनणवय क्रमांक : आमाव - 2003 प्र.क्र. 202 / मावक-3/ मद. 18 जुल ै2003 योजनेचा ईदे्दश

1. व्यवसाय पाठयक्रमात प्रवशे घेतलेल्या मवद्रार्थ्याना त्यांना शैक्षमणक खचव भागमवता यावा. 2. व्यवसाय पाठयक्रम मशक्षण पूणव व्हाव ेम्हणनू अर्थथक सहाय्य देणे. 3. व्यवसाय पाठयक्रम ऄभ्यासक्रम पूणव करुन त्यांनी स्वतःच्या पायावर ईभे राहाव.े

72

योजनेच्या ऄटी 1. मवद्राथी हा वदै्रमकय / ऄमभयांत्रीकी/ पशुवदै्रकीय/ कृषी पदवी/ मशक्षण शाि या ऄभ्यासक्रमाच्या पदवीका /

पदवी/पदयुत्तर मशक्षण मनयममत घेणारा ऄसावा. 2. मवद्रार्थ्याच ेपालकाच ेवार्थषक ईत्पन्न रुपये- एक लाख पेक्षा कमी ऄसाव.े 3. मवद्रार्थ्याने व्यावसामयक पाठयक्रमात प्रवशे घेतलेला ऄसावा. 4. लाभधारक मवद्राथी हा मवमुक्त जाती/भटक्या जमाती व मवशेष मागास प्रवगातील ऄसावा. 5. सदर मवद्राथी हा शासकीय वसमतगृहात प्रवशे ममळण्यास पात्र ऄसावा. ज्या मवद्रार्थ्यांना व्यवसाय पाठ्यक्रमास प्रवशे ममळाला अहे, मवद्राथी शासकीय वसमतगृहात प्रवशे ममळण्यास पात्र अहे परंतु शासकीय वसमतगृहात प्रवशे ममळाला नाही ऄसे वसतीगृहाबाहेर वास्तव्य करणारे मवद्राथी.

लाभाचे स्वरुप 1. व्यावसायीक पाठयक्रमाच ेसलग्न वसमतगृहात राहणा-या मवद्रार्थ्यांना सरासरी रुपये-500 ते 700 प्रतीमहा दहा

ममहन्यांसाठी मनवाह भत्ता. 2. व्यावसामयक पाठयक्रमाच ेमशक्षण घेणाऱ्या मात्र वसमतगृहाबाहेर राहणाऱ्या मवद्रार्थ्याना सरासरी रु. 700 ते 1000

प्रमाणे 10 ममहन्यांसाठी अर्थथक सहाय्य मदले जाते. संपकव :- 1) संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त, समाजकल्याण 2)संबंमधत महामवद्रालयाचे प्राचायव

सैमनक शाळेमध्ये मशकणाऱ्या मवजाभज व मवमाप्र मवद्रार्थ्याना मनवाह भत्ता 1. शासन मनणयव क्रमांक : आबीसी- 1074/56423/डेस्क -5 मद. 06 ऑगस्ट 1976 2. शासन मनणयव क्रमांक : आबीसी- 2003/ प्र.क्र. 184/ मावक -2/ मद. 17 सप्टेंबर 2003 योजनेचा ईदे्दश

1. मवजाभज व मवमाप्र वगाच्या मवद्रार्थ्याना सैमनक मशक्षणाची संधी ईपलब्ध करुन देणे.

2. सैमनकी प्रमशक्षण घेउन पोलीस व सैन्य भरतीत नोकरीची संधी ईपलब्ध करुन देणे.

3. मवद्रार्थ्याना शैक्षमणक बाबींसाठी अर्थथक सहाय्य ईपलब्ध करुन देणे.

लाभाचे स्वरुप

1. सातारा सैमनकस्कुल भोसला, ममलीटरी स्कुल नामशक व पुणे येथील एस.एस. पी. एम.एस. या सैमनक शाळेत मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्यांना त्यांच्यावर होणारा संपूणव खचव.

2. राज्यातील आतर शासन मान्य सैमनक शाळांमध्ये मशकणाऱ्या मवद्रार्थ्याना प्रत्येकी रु. 15,000 प्रमाणे वार्थषक शुल्काची प्रमतपूती.

योजनेच्या ऄटी 1. मवद्राथी हा मवमुक्त जाती / भटक्या जमाती व

मवशेष मागास प्रवगातील ऄसावा. 2. प्रवमेशताच्या पालकाच े वार्थषक ईत्पन्न रुपये

1.०० लाख च्या मयादेत ऄसाव.े 3. प्रवमेशत हा शासनमान्य ऄनूदामनत/ शासकीय

/मवनाऄनुदामनत संस्थेत मशक्षण घेत ऄसला पामहजे.

संपकव - 1. संबंमधत मजल्हयाचे सहाय्यक अयुक्त, समाजकल्याण 2. संबंमधत महामवद्रालयाचे मुख्यध्यापक/ प्राचायव

73

आयत्ता 5 वी ते 7 वी मध्ये मशकणाऱ्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुलींना सामवत्रीबाइ फुल ेमशष्ट्यवृत्ती.

शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-1094/32038/प्र.क्र.90/मावक-2/मद. 12 जानेवारी 1996 शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी-2003/प्र.क्र.417/मावक-2/मद. 31 माचव 2005

योजनेचा ईदे्दश 1. मुलींमध्ये मशक्षणाची अवड मनमाण व्हावी. 2. मशक्षणातील मुलींच्या गळतीचे प्रमाण कमी

व्हाव.े 3. मशक्षणासाठी अर्थथक सहाय्य व्हाव.े

योजनेच्या ऄटी 1. मवद्राथीनी मवजाभज / मवमाप्र प्रवगातील

ऄसावी. 2. आयत्ता 5 वी ते 7 वी मध्ये मशक्षण घेणारी ऄसावी. 3. ईत्पन्नाची ऄट नाही. 4. लाभधारक मुलगी शासनमान्य संस्थेत

मनयममत मशकत ऄसावी.लाभाच ेस्वरुप प्रती मवद्राथीनी प्रतीमहा रुपये 60/- प्रमाणे 10 ममहन्यासाठी रुपये 600/- मशष्ट्यवृत्ती देण्यात येते.

संपकव : -

1. संबमधत मजल्हयाच े मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद

2. संबंमधत शाळेच े मुख्याध्यापक / प्राचायव

आयत्ता 8 ते 10 वी मध्ये मशकणाऱ्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुलींना सामवत्रीबाइ फुल ेमशष्ट्यवृत्ती योजना

शासन मनणवय क्रमांक : आमाव 2003/ प्र.क्र.201/ मावक -३ मद. 25 जूलै 2003 योजनेचा ईदे्दश

1. मवजाभज ,मवमाप्र मुलींमध्ये मशक्षणाची अवड मनमाण करणे.

2. मुलींचे शाळेतील ईपस्स्थती गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव.े

3. मशक्षणासाठी पालकांना अर्थथक सहाय्य व्हावे. योजनेच्या ऄटी

1. मवद्रार्थ्यानी मवजाभज / मवमाप्र प्रवगातील ऄसावी. 2. मवद्राथीनी आयत्ता ८ वी ते १० वी पुणववळे मशक्षण

घेणारी ऄसावी. 3. ईत्पन्नाची ऄट नाही. 4. लाभधारक मुलगी शासनमान्य संस्थेत मशकत

ऄसावी. लाभाचे स्वरुप

1) प्रती मवद्राथीनी प्रतीमहा रुपये-100/- प्रमाणे दहा ममहन्यांसाठी रुपये-1000/- संपकव :-1) संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाजकल्याण 2)संबंमधत महामवद्रालयाचे प्राचायव

74

माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलले्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगातील मवद्रार्थ्याना मॅरीकपवूव गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती

शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1094/प्र.क्र.109/मावक-2/मद. 17 ऑगस्ट 1995 योजनेचा ईदे्दश

1. मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या मुलामुलींना मशक्षणाची अवड मनमाण व्हावी. 2. मशक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहन ममळाव.े 3. मवजाभज / मवमाप्र प्रवगाच्या मवद्रार्थ्याच्या गुणवत्तेत वाढ व्हावी.

योजनेच्या ऄटी 1. लाभाथी हा मान्यताप्राप्त संस्थेत मशक्षण घेत ऄसावा. 2. लाभाथी हा मवजाभज/मवमाप्र प्रवगातील ऄसावा. 3. लाभाथी हा वार्थषक पमरक्षेत 50% पेक्षा जास्त गुण घेउन वगात प्रथम/मद्यतीय क्रमांकाने ईत्तीणव ऄसावा.

लाभाच ेस्वरुप 1. आयत्ता 5 वी ते 7 वी रुपये 20 प्रमाणे 10 ममहन्याला रुपये 200/- मशष्ट्यवृत्ती. 2. आयत्ता 8 वी ते 10 वी रुपये 40 प्रमाणे 10 ममहन्याला रुपये 400/- मशष्ट्यवृत्ती.

संपकव : -1) संबंमधत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद 2) संबंमधत शाळेच ेमुख्याध्यापक/प्राचायव

माध्यममक शाळेत मशकत ऄसलले्या मवजाभज व मवमाप्र प्रवगातील

मवद्रार्थ्याना मशक्षण फी, परीक्षा फी प्रदाने. शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1068/83567/जे. मदनांक 24 कडसेबर 1970 (मवजाभज) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी/1094/प्र.क्र.91/मावक-2, मदनांक 29 ऑक्टोंबर 1996 (मवमाप्र) शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी/२०११/प्र.क्र.97/मशक्षण -1, मदनांक ३० मडसेंबर २०११ ईमद्दष्ट्ट

1. मवजाभज व मवमाप्र प्रवगातील मवद्रार्थ्याचे शैक्षमणक गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव.े

2. मशक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहन ममळाव.े 3. अर्थथक सहाय्य करणे

योजनेच्या ऄटी 1. मान्यताप्राप्त मशक्षण संस्थेत लाभाथी मशकत

ऄसावा. 2. ईत्पन्नाची व वयाची ऄट नाही. 3. लाभाथी हा शाळेत मनयममत हजर ऄसला पामहजे. 4. मवद्राथी मवजाभज/मवमाप्र संवगातील ऄसावा.

लाभाच ेस्वरुप 1. प्राथममक व माध्यममक शाळांसाठी शासनाने प्रमामणत केलेली शैक्षमणक शुल्क पमरक्षा शुल्काची प्रमतपूती करण्यात

येते. 2. खाजगी मवनाऄनुदामनत व कायम मवनाऄनुदामनत शाळेमधील 1 ली ते १० वी मध्ये दामरद्र्य रेषेखालील कुटंुबातील

मशकणाऱ्या मवद्रार्थ्यांना शहरी/ ग्रामीण पामलका क्षेत्रानुसार रु. १००/- ते २००/- दरमहा दराप्रमाणे १० ममहन्यासाठी मशक्षण फी प्रमतपूती करण्यात येते.

संपकव : -1)संबंमधत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पामरषद 2) संबंमधत शाळेच ेमुख्याध्यापक/प्राचायव

75

औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थातील मवजाभज/मवमाप्र प्रवगाच्या प्रमशक्षणाथीना मवद्रावतेन योजना.

शासन मनणवय क्रमांक : आबीसी - 1079/56243/डी-1, मद. 07 मे 1983

योजनेचा ईदे्दश

1. मवजाभज/मवमाप्र प्रवगाच्या मुलामुलींना तांमत्रक मशक्षणाची अवड मनमाण व्हावी. 2. मवजाभज/मवमाप्र प्रवगाच्या मवद्रार्थ्याना तांमत्रक प्रमशक्षण घेउन नोकरीची संधी ममळावी. 3. तांमत्रक मशक्षण घेउन अर्थथकदृष्ट्टया सबळ होण्याची संधी ममळावी. 4. तांमत्रक मशक्षणासाठी अर्थथक सहाय्य व्हाव.े

योजनेच्या ऄटी

1. प्रमशक्षणाथी हा मवजाभज/मवमाप्र प्रवगातील ऄसावा. 2. शासकीय/शासनमान्य तांमत्रक प्रमशक्षण संस्थेत प्रवमेशत व

मनयममतपणे हजर ऄसावा. 3. वार्थषक ईत्पन्न मयादा रु.65290/-

लाभाच ेस्वरुप 1. प्रमशक्षणाथीस दरमहा रुपये 100/- प्रमाणे 10 ममहन्यासाठी

रुपये 1000/- प्रमाणे मवद्रावतेन मदले जाते. 2. ज्या मवद्रार्थ्याना तंत्रमशक्षण मवभागाकडून रुपये 40/- मवद्रावतेन ममळते, ऄशा मवद्रार्थ्याना सामामजक न्याय

मवभागाकडून रुपये- 60/- प्रमतमहा मवद्रावतेन देण्यात येते. संपकव :- 1) संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण 2) संबंमधत औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थेच ेप्राचायव

स्वयंसेवी संस्थामाफव त चालमवणाऱ्या मवजाभज मुलामुलींसाठी प्राथममक व माध्यममक शाळांना (अरॅमशाळांना) सहाय्यक ऄनुदान.

1) शासन मनणवय क्रमांक : मशक्षण 1653 - मंुबइ मद. 22 मडसेंबर 1953 2) शासन मनणवय क्रमांक : बीसीपी- १०७४-५३७५५ मद. २६ जुन १९७५ 3) शासन मनणवय क्रमांक : व्हीजेडब्ल्यु 1090/प्र.क्र.2००/ प्रस्ताव-2/मावक-6,मद. 08 ऑक्टोबर 1991 4) शासन मनणवय क्रमांक : मवभाशा - २००२/प्र.क्र.३९/मावक - ६, मद. १६ ऑक्टोबर २००३ 5) शासन मनणवय क्रमांक : मवभाशा - २०१२-१४९७/प्र.क्र. २२९ /मवजाभज - 2, मद. १६ ऑक्टोबर २०१२

76

योजनेचा ईदे्दश

1. भटक्या मवमुक्त जातीच्या मुलांवर चांगले संस्कार घडावते.

2. मवजाभज मुला-मुलींना मशक्षणाची अवड मनमाण व्हावी.

3. मवजाभज मुलांमुली मधील मशक्षणाचे गळतीचे प्रमाण कमी व्हाव.े

4. मवजाभज मुला-मुलींचा शैक्षमणक सामामजक तसेच सवागीण मवकास घडावा.

योजनेच्या ऄटी 1. मवद्राथी हा महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 2. लाभधारक मुलगा/मुलगी मवजाभज/मवमाप्र प्रवगातील ऄसावी. 3. लाभधारक मुलगा/मुलगी वय वषव 6 ते 14 वयोगटातील

ऄसावते. 4. स्वयंसेवी संस्था ही सोसायटी ॲक्ट 1860 व साववजमनक

मवरॄस्त कायदा ऄमधमनयम 1950 ऄन्वये नोंदणीकृत ऄसावी. 5. संस्थेवर तसेच संस्थेच्या पदामधकाऱ्यांवर कोणत्याही प्रकारचा

पोलीस गुन्हा मसध्द होउन मशक्षा झालेली नसावी. 6. संस्था अरॅमशाळा चालमवण्यास अर्थथकदृष्ट्टया सक्षम ऄसावी

लाभाच ेस्वरुप 1. मवजाभज, मुला-मुलींची मोफत भोजन व

मनवास व्यवस्था शाळा संकुलात केली जाते. 2. प्रवमेशत मनवासी मवद्रार्थ्याना शैक्षमणक सामहत्य,

पुस्तके व गणवशे, भोजनाची भांडी,ऄंथरुण पांघरुण मोफत मदले जाते.

3. अरॅमशाळा चालमवणाऱ्या संस्थेस शासन मान्यता ममळाल्यानंतर खालील बाबींवर ऄनुदान ऄनुज्ञेय होते

ऄ) वतेन : मान्यताप्राप्त कमवचाऱ्यासाठी 100% ब) पमररक्षण :- दरमहा दरडोइ मान्य मनवासी मवद्रार्थ्यासाठी रु.900/- प्रमाणे प्राथममक शाळेत 11 ममहन्यांसाठी व माध्यममक शाळेत 10 ममहन्यांसाठी. क)आमारत भाडे :- साववजमनक बांधकाम मवभागाने मंजूर केलेल्या भाडयाच्या 75% ड)वतेनेत्तर ऄनुदान :- प्राथममक अरॅमशाळेसाठी मनवासी मवद्रार्थ्यावरील मान्यताप्राप्त कमवचाऱ्यांच्या वार्थषक वतेनाच्या 8% माध्यममक अरॅमशाळेसाठी 12% या प्रमाणात ऄनुज्ञेय होते. आ) आमारत बांधकाम ऄनुदान:- मनधीच्या ईपलब्धतेनुसार प्राथममक अरॅमशाळेसाठी रु.3.00 लक्ष व माध्यममक अरॅमशाळेसाठी रु.5.00 लक्ष.

संपकव :- 1) संबमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण 2) संबमधत अरॅमशाळेच ेमुख्याध्यापक.

77

मवमुक्त जाती भटक्या जमाती मवद्रार्थ्यांसाठी मनवासी कमनष्ट्ठ महामवद्रालये 1) शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा-2006/प्र.क्र.59/मावक-6/मदनांक 26 जून 2007 2) शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा-2006/प्र.क्र59/मावक-6/मदनांक 26 जून 2008 ३) शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा-2006/प्र.क्र.99/मावक-6/मदनांक 31 ऑगस्ट 2009 योजनेचा ईदे्दश - 1) माध्यममक शाळेंना जोडून आयत्ता 11 वी व 12 वी चे वगव मंजूर करुन मोफत मनवास भोजन व मशक्षणाची सुमवधा देणे. 2) मवजाभज/मवमाप्र मुला-मुलींचा शैक्षमणक, सामामजक तसेच सवांमगण मवकास घडमवण्यासाठी प्रयत्न करणे. 3) महामवद्रालयीन मशक्षणामध्ये मवजाभज मुलामुलींमधील मशक्षणाचे गळतीचे प्रमाण कमी करणे.

योजनेच्या ऄटी - 1) संस्थेकडे माध्यममक मान्यताप्राप्त अरॅमशाळा

ऄसावी. 2) संस्थेकडे आमारत, पाण्याची सुमवधा आ.

पायाभतू सोयी ईपलब्ध ऄसाव्यात. 3) अजूबाजूच्या पमरसरात मवजाभजची

लोकवस्ती ऄसावी. 4) अजूबाजूच्या पमरसरात कमनष्ट्ठ

महामवद्रालयाची संख्या कमी ऄसावी. 5) माध्यममक अरॅमशाळेचा मागील वषाचा

मनकाल 60% पेक्षा जास्त ऄसावा.

6) संस्थेच्या कोणत्याही तक्रारी/न्यायालयीन वाद नसावा.

7) संस्था कमनष्ट्ठ महामवद्रालय चालमवण्यास अर्थथकदृष्ट्टया सक्षम ऄसावी.

8) मवद्राथी महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा.

9) लाभधारक मुलगा/मुलगी मवजाभज मवमाप्र प्रवगातील ऄसावी.

लाभाच ेस्वरुप - मवजाभज मवमाप्र मुला-मुलींची कमनष्ट्ठ महामवद्रालयात मोफत भोजन व मनवास व्यवस्था केली जाते. 1) प्रवमेशत मनवासी मवद्रार्थ्यांना शैक्षमणक सामहत्य, पुस्तके

व गणवशे भोजनाची भांडी ऄंथरुण, पांघरून मोफत मदली जातात.

संपकव :- 1) संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण. 2) संबंमधत कमनष्ट्ठ महामवद्रालयाचे मुख्याध्यापक.

2) माध्यममक अरॅमशाळेस रॅेणी वाढीने कमनष्ट्ठ महामवद्रालयास मान्यता ममळाल्यानंतर खालील बाबींवर ऄनुदान ऄनुज्ञेय होते.

ऄ) पमररक्षण : दरडोइ दरमहा मान्य मनवासी मवद्रार्थ्यांसाठी रु.900/- प्रमाणे 10 ममहन्यासाठी. ब) वतेन : ५ व्या वषापासून प्रमतवषी ऄनुक्रमे २५%, 50%, ७५% व ८ व्या वषापासून 100%

मवद्रामनकेतन चालमवण्यासाठी स्वयंसेवी संस्थांना सहाय्यक ऄनुदान 1) शासन मनणवय क्रमांक : व्हीएएस-1090/प्र.क्र.135/मावक-6/मद 6 नोव्हेंबर 1995 2) शासन मनणवय क्रमांक : व्हीएएस-1090/प्र.क्र.135/भाग-2/ मद 31 जूल ै1996 3) शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा-2011/प्र.क्र.182/मवजाभज-2/मदनांक 16 मे 2012

योजनेचा ईदे्दश 1. मवजाभज/ मवमाप्र मुला/मुलींना दजेदार मशक्षण ममळाव.े 2. मवद्रार्थ्याच्या गुणवत्तेत वाढ व्हावी. 3. मवजाभज/ मवमाप्र मुलां-मुलीना आतर मवद्रार्थ्याबरोबर स्पधा करण्याची संधी ममळावी. 4. मवजाभज प्रवगाच्या हुशार होतकरु व गुणवत्ताप्राप्त मवद्रार्थ्याना प्रोत्साहन ममळाव.ेयाकरीता सन 1996-97 पासून

मवमुक्त जाती सेवा सममती वसंतनगर कोटग्याळ ता. मुखेड मज. नांदेड या संस्थेमाफव त कमळेवाडी ता. मुखेड मज. नांदेड येथे आ.५वी ते १२ वी पयंत मवद्रामनकेतन सुरु करण्यात अल ेअहे.

78

योजनेच्या ऄटी 1. लाभाथी हा महाराष्ट्राचा रमहवासी ऄसावा. 2. लाभाथी मवजाभज/मवमाप्र प्रवगातील

ऄसावा. 3. पालकांच ेवार्थषक ईत्पन्न रुपये 24,000/-

पेक्षा जास्त नसाव.े 4. सदर मवद्रार्थ्यास स्पधा पमरक्षा देउन प्रवशे

घ्यावा लागेल

5. मवजाभज मवद्रामनकेतन मध्ये फक्त मवजाभज संचालनालयामाफव त ऄनुदामनत प्राथममक अरॅमशाळामध्ये आयत्ता 4 थी मध्ये मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्याना स्पधा परीक्षेतील गुणवत्त ेनुसार आयत्ता 5 वी मध्ये प्रवशे मदला जातो.

6. स्पधा पमरक्षा महाराष्ट्र राज्य पमरक्षा पमरषद, पुणे यांच ेमाफव त घेण्यात येते.

लाभाच ेस्वरुप 1. प्रवशे घेतलेल्या लाभार्थ्यास मनवास, भोजन, ऄंथरुण, पांघरुण (कॉटसह) क्रममक पुस्तके गणवेश शालेय साहीत्य,

मवज्ञान सामहत्य, गं्रथालय, प्रयोगशाळा आत्यादी सोयी मोफत पुरमवण्यात येतात. 2. मवद्रामनकेतनमधील लाभार्थ्याचे पमरपोषणासाठी दरडोइ दरमहा रुपये 1000/- प्रमाणे ऄनुदान मदले जाते.

मवद्रार्थ्याना पुस्तके स्टेशनरी आत्यादीकरीता दरडोइ रुपये 1450/- प्रमाणे व मवद्रार्थ्याना ऄंथरुण, पांघरुण व कॉट आत्यादीकरीता दरडोइ रुपये 1000/- ऄनुदान देण्यात येते.

3. मवद्रामनकेतन वर होणारा खचव संस्थेमाफव त 10% व शासनामाफव त 90% याप्रमाणे करण्यात येतो. 4. मान्यता प्राप्त मशक्षक/मशक्षकेत्तर कमवचाऱ्यांचे वतेनावर 100% खचव शासनामाफव त केला जातो.

संपकव : 1) संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण 2) संबंमधत मवद्रालयाचे मुख्याध्यापक

उसतोड कामगारांच्या मुलांच्या मशक्षणासाठी मनवासी अरॅमशाळा. 1. शासन मनणवय क्रमांक : ईतोका - 1095/प्र.क्र.177/मावक-6/ मद. 7 माचव 1996 2. शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा - 2008/प्र.क्र.91/मावक-6/ मद. 2 ऑगस्ट 2010 3. शासन मनणवय क्रमांक : मवभशा - 2010/प्र.क्र.6/मवजाभज-2/ मद. 29 कडसेबर 2011

योजनेचा ईदे्दश 1. राज्यातील उसतोड कामगारांच्या मुलांच्या मशक्षणाची सोय व्हावी. 2. उसतोड कामगारांची मुले मशक्षणापासून वमंचत राहू नयेत तसेच त्यांना मशक्षण, भोजन, मनवास एकाच छताखाली ईपलब्ध व्हाव.े योजनेच्या ऄटी

1. मवद्राथी हा महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा. 2. मवद्रार्थ्यी हा उसतोड कामगारांचा पाल्य ऄसावा. लाभाच ेस्वरुप

1. प्रवमेशत मवद्रार्थ्यांस मोफत मनवास व भोजन देण्यात येते.मोफत मबछाना सामहत्य, क्रममक पुस्तके, वहया, शालेय

79

सामहत्य व वदै्रकीय सुमवधा ईपलब्ध करुन मदल्या जातात. 2. अरॅमशाळा चालमवल्या जाणाऱ्या स्वयंसेवी संस्थेस प्रमत मवद्राथी रुपये 900/- प्रमाणे 11 ममहन्यासाठी पमरपोषण

ऄनुदान देण्यात येते. 3. मान्यता प्राप्त मशक्षक व मशक्षकेत्तर कमवचाऱ्यांच्या वतेनावर 100% ऄनुदान. 4. मान्य बाबींवरील खचासाठी शाळा व वसमतगृह मवभागासाठी 8% अकस्स्मक खचा कमरता वतेनेत्तर ऄनुदान. 5. साववजमनक बांधकाम मवभागाने प्रमामणत केलेल्या भाडयाच्या 75% भाडे ऄनुदान.

संपकव : 1) संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण 2) मुख्याध्यापक उसतोड कमवचाऱ्यांच े मुलासाठी शाळा, केज व परळी वजैनाथ मजल्हा बीड.

शासकीय औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्थामधून मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या ईमेदवारांना व्यावसायीक प्रमशक्षण देणे (मागेल त्याला व्यावसायीक प्रमशक्षण) शासन मनणवय क्रमांक : आमाव 2003/प्र.क्र.208/मावक-3,मद 25 जूल ै2003 योजनेचा ईदे्दश मवजाभज व मवमाप्र प्रवगाच्या बेरोजगार ईमेदवारांना व्यावसायीक कौशल्य प्राप्त करण्यासाठी प्रमशक्षण देणे. तसेच खाजगी/शासकीय/औद्रोमगक क्षेत्रात व्यवसाय/नोकरीची संधी ईपलब्ध करुन देणे. योजनेच्या ऄटी

1. लाभाथी हा मवजाभज व मवमाप्र प्रवगातील ऄसावा. 2. सदर योजनेंतगवत लाभाथी हा शासनाच्या औद्रोमगक

प्रमशक्षण संस्थेमध्ये प्रमशक्षण घेणारा ऄसावा. लाभाच ेस्वरुप 1) आयत्ता 4 थी ते 8 वी पयवत मशकणाऱ्या तसेच एस.एस.सी. व एच.एस.सी नापास/ पास बेरोजगार तरुणांना 1 अठवडा, 2 ममहने या कालावधीच ेऔद्रोमगक प्रमशक्षण मदले जाते. रुपये 400/- ते 2400/- पयवत प्रमशक्षण शुल्क लाभार्थ्यास मदले जाते. तसेच प्रमशक्षण पूणव झाल्यानंतर स्वत:चा ईद्रोग सुरु करण्यासाठी रुपये 1000/- चा टुलकीट संच लाभार्थ्यास मदला जातो. तसेच प्रमशक्षण कालावधीमध्ये प्रमतमहा रुपये 100/- प्रमाणे मवद्रावतेन देण्यात येते. संपकव : संबंमधत व्यवसाय मशक्षण प्रमशक्षण मवभागीय कायालय

वाहनचालक प्रमशक्षण योजना (मवजाभज, आमाव व मवमाप्र ) 1. शासन मनणवय क्रमांक: इबीसी-1070/131397-ऄ ेमद. 07 सप्टेंबर 1979 2. शासन मनणवय क्रमांक :मवमाप्र-2008/प्र.क्र.213/मावक-3/मद. 23 जूल ै2009 3. शासन मनणवय क्रमांक :मवमाप्र 2008/प्र.क्र.213/मावक-3/मद. 30 जूल ै2009 4. शासन शुध्दीपत्रक क्रमांक : इबीसी 2012/प्र.क्र.35/मशक्षण-1/मद . 15 माचव 2012 5. शासन मनणयव क्रमांक: इबीसी -2012/प्र.क्र.३५ / मशक्षण -1 मद. २७ फेब्रुवारी, २०१३ ऄ) योजनेचा ईदे्दश :

1. मवजाभज, आमाव व मवमाप्र बेरोजगार युवक-युवतींना प्रमशक्षणाव्दारे, स्वयंरोजगाराची संधी ईपलब्ध करुन देणे. 2. स्वत:च्या पायावर ईभे राहून, अर्थथक व सामामजक स्स्थरता ममळवून देणे, समाजाच्या मुख्य प्रवाहात अणणे.

80

ब) योजनेच्या ऄटी 1. युवक/युवती हा मवजाभज, आमाव व मवमाप्र

वगववारीचा ऄसावा. 2. शैक्षमणक पात्रता व वयोमयादा पमरवहन

ऄमधमनयमातील तरतूदीनुसार ऄसावी. 3. शासन सामामजक न्याय मवभागाने मनमरृत

केलेल्या प्रमशक्षण देणाऱ्या स्वयंसेवी संस्थेमाफव त प्रमशक्षण घेणे ऄमनवायव.

क) लाभाच ेस्वरुप 1. वर नमूद प्रमशक्षण प्रकारात दरानुसार शासनाने

मनयुक्त केलेल्या प्रमशक्षण देणाऱ्या स्वयंसेवी संस्थेस प्रमत प्रमशक्षणाथी रक्कम ऄदा करण्यात येते . 2. प्रमशक्षण कालावधीमध्ये मजल्हा कायालय ते प्रमशक्षण कें िापयंत जाणे येण्याच े भाडे, अरोग्य तपासणी, छायामचत्र,

चालकाचा कच्चा व पक्का परवाना व मबल्ला, राहण्याची व जेवण्याची व्यवस्था आ. प्रमशक्षण संस्थेमाफव त पुरमवण्यात येते. संपकव :- संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण.

तांडा/ वस्ती सुधार योजना 1. शासन मनणवय क्रमांक : आमाव -2003/प्र.क्र.205/मावक-3/मद 07 जून 2003 2. शासन शुध्दीपत्रक क्रमांक : आमाव -2003/प्र.क्र.205/मावक-3/मद 01 जून 2005 3. शासन शुध्दीपत्रक क्रमांक : मवजाभज-2006/प्र.क्र.48/माकव-3/मद 17 माचव 2006 4. शासन मनणवय क्रमांक: आमाव/2008/प्र.क्र.180/मावक-3/मदनांक 19 कडसेबर 2008 5. शासन मनणवय क्रमांक: तासुयो/20११/प्र.क्र.१०/मवजाभज-1/मदनांक ०२ जानेवारी २०१३.

योजनेचा ईदे्दश 1. लमाण बंजारा लोकांच्या तांडयामध्ये पायाभतू सुमवधा ईपलब्ध करुन देणे. 2. एका जागी स्थैयव मनमाण करुन स्स्थर जीवन जगावे व समाजाच्या मुख्य प्रवाहात अणणे.

योजनेच्या ऄटी 1. 50 ते 100 लोकसंख्या ऄसलेले तांडे/वस्त्या

रुपये 4.00 लाख. 2. 100 ते 150 लोकसंख्या ऄसलेले तांडे/ वस्त्या

रुपये 6.00 लाख. 3. 150 पेक्षा ऄमधक लोकसंख्या ऄसलेले तांडे/

वस्त्या रुपये 10.00 लाख.

लाभाच ेस्वरुप मवद्रतुीकरण, मपण्याच े पाणी, ऄंतगवत रस्ते,

गटारे, शौचालये तसेच वाचनालये व मुख्य रस्त्यांना जोडणारी रस्त्यांची कामे व सेवाभवन आत्यादी कामे ऄग्रक्रमाने घेण्यासाठी ऄनुदान मदले जाते

कायवपध्दती 1. संबंमधत ग्रामपंचायत यांनी प्रस्ताव तयार करुन संबंमधत पंचायत सममतीस सादर करावा. 2. पंचायत सममतीच्या साववजमनक बांधकाम ऄमभयंता यांनी योजना अराखड तयार करुन मजल्हा समाज कल्याण

ऄमधकारी मज.प. यांच े माफव त संबमधत मजल्हयाच े सहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण तथा सदस्य समचव मजल्हास्तरीय सममती यांचकेडे सादर करावा.

3. सदस्य समचव यांनी खालील मजल्हास्तरीय सममती समोर मनणवयास्तव प्रस्ताव सादर करावा.

81

मजल्हास्तरीय सममती 1. मुख्यकायवकारी ऄमधकारी मजल्हा

पमरषद ऄध्यक्ष

2. कायवकारी ऄमभयंता, साववजमनक बांधकाम मवभाग

सदस्य

3. स्थामनक लोकप्रमतमनधी (लमाण, बंजारा समाजाचा)

सदस्य

4. सहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण सदस्य समचव

संपकव : 1. संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण 2.संबंमधत मजल्हयाच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी मजल्हा पमरषद.

मवजाभज, व मवमाप्र प्रवगाच्या लोकांच्या सहकारी गृहमनमाण संस्थांना मवत्तीय सहाय्य.

शासन मनणवय क्रमाकं : बीसीएच-1096/प्र.क्र.619/मावक-2/मद. 01 एमप्रल 1998 ईमद्दष्ट्ट

1) मवजाभज /मवमाप्र वगातील लोकांना सहकारी माध्यमातून मनवास ईपलब्ध करुन देणे.

2) मवजाभज/मवमाप्र कुटंुबास स्स्थरता प्राप्त करुन देणे, राहणीमान ईंचावणे व समाजाच्या मुख्य प्रवाहात अणणे.

3) स्वत:चे घर ईभारण्यास ऄथवसहाय्य देणे. योजनेच्या ऄटी

1) लाभधारक हा मवजाभज/मवमाप्र प्रवगातील ऄसावा.

2) मागासवगीय सहकारी संस्था नोंदणीकृत ऄसावी व कमीत कमी 11 सभासद ऄसावते.

3) योजनेचा लाभ देण्यासाठी क्षेत्राची मवभागणी पुढील प्रमाणे अहे.

1) वगव (ऄ) महानगरपामलका क्षेत्र अमण ऄ व ब वगव नगरपामलका क्षेत्र.

२) वगव (ब) क वगव नगरपामलका क्षेत्र अमण ग्रामीणक्षेत्र. ४) लाभार्थ्याचे वार्थषक ईत्पन्न पुढीलप्रमाणे. ऄ) अर्थथकदृष्ट्टया दुबवल गट रुपये 25,000/- ब) ऄल्प ईत्पन्न गट रु.25,001 ते रु.50,000/ क) मध्यम ईत्पन्न गट रु.50,00०/- ते 75,000/ ड) ईच्च ईत्पन्न गट रुपये- 75,000/- पेक्षा ऄमधक.

लाभाच ेस्वरुप 1) लाभधारकास शासकीय जमीन मजल्हामधकारी

यांच्याकडून मवनामुल्य ममळते.जर शासकीय जमीन ईपलब्ध नसेल तर संस्था खाजगी जागा मवकत घेउन त्यासाठी जमीन ऄनुदान म्हणनू नगर रचना मवभागाने प्रमामणत केलेल्या मुल्यांकनाची रक्कम ग्राहय धरली जाते. शहरी भागात 400 चौ.फुट जागा व ग्रामीण भागात दोन हजार चौरस फुट जागा (दोन गंुठे) कमाल मयादेत जमीन ऄनुदान मंजूर केले जाते.

2) मवमहत ईत्पन्न मयादानुसार घराच्या बांधकाम खचाची मयादा रुपये 60,000/- ते 1,00,000/- गृहीत धरून त्या खचाच्या ३० टक्के शासकीय ऄनुदान, २०% लाभाथी महस्सा व 50 % बँकेच ेकजव ऄनुज्ञय होते.

संपकव : संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त समाज कल्याण

82

मवमुक्त जाती भटक्या जमाती या घटकांसाठी यशवतंराव चव्हाण मुक्त वसाहत योजना.

शासन मनणवय क्रमांक गृमनयो-2011/प्र.क्र.111/मवजाभ-1, मदनांक 27 मडसेंबर 2011

ऄ) योजनेच ेईमद्दष्ट्ट व स्वरूप -

1) राज्यातील मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती या प्रवगातील कुटंुबांच ेराहणीमान ईंचावणे.

2) राज्यातील मवमुक्त जाती भटक्या जमाती प्रवगातील कुटंुबाच े ईत्पन्नाच े िोत वाढून त्यांना स्स्थरता प्राप्त व्हावी यासाठी सहाय्य करणे.

ब) योजनेच्या ऄटी व शती -

1) लाभाथी कुटंूब हे मवमुक्त जाती भटक्या जमातीच्या मूळ प्रवगातील तसेच गावोगावी भटकंती करुन ईपमजवीका करणारे ऄसाव.े

2) लाभाथी कुटंूबाच े वार्थषक ईत्पन्न रु. 1 लक्ष पेक्षा कमी ऄसाव.े

3) लाभाथी कुटंुबाच ेस्वत:चे मालकीचे घर नसाव.े

4) लाभाथी कुटंुब हे झोपडी / कच्चे घर/ पालामध्ये राहणारे ऄसाव.े

5) लाभाथी कुटंूब हे भमूीहीन ऄसाव.े

6) लाभाथी हा महाराष्ट्र राज्याचा ऄमधवासी ऄसावा.

7) लाभाथी कुटंुबाने राज्यात कोठेही घरकुल योजनेचा लाभ घेतलेला नसावा.

8) सदरहू योजनेचा लाभ पात्र कुटंुबातील एकाच व्यक्तीस देण्यात येइल.

9) लाभाथी वषवभरात मकमान 6 ममहने एका मठकाणी वास्तव्यास ऄसावा.

संपकव : संबंमधत मजल्हयाच ेसहाय्यक अयुक्त

क) लाभाच ेस्वरूप -

ग्रामीण भागातील या योजने ऄंतगवत मनवड झालेल्या मवजाभज कुटंुबाना प्रत्येकी पाच गंुठे जमीन देवून त्यावर त्यांना 269 चौ.फु.ची घरे बांधून देणे.

ईववमरत जागेवर लाभाथी कुटंुबाना मवमवध शासकीय योजनांव्दारे स्वयंरोजगाराची संधी ईपलब्ध करुन देणे.

प्रमतवषी 33 मजल्हयातील प्रमतमजल्हा 3 गावे मनवडून त्या गावांतील 20 कुटंुबाना या योजनेचा लाभ देणे.

पालात राहणारे, दामरिय रेषेखालील कुटंुब, घरात कोणीही कमावता नाही ऄशा मवधवा पमरत्यक्ता ककवा ऄपंग ममहला व पूरग्रस्त या प्राधान्यक्रमाने कुटंुबाची मनवड केली जाइल.

घर व भखंुड हे संयुक्तपणे पतीपत्नीच्या नाव ेकेले जाइल, मात्र मवधवा व पमरत्यक्ता मियांच्या बाबतीत भखंूड व घर त्यांच्या नावचे केले जातील.

भखंूड व घर कोणालाही हस्तातंर करता येणार नाही व मवकता येणार नाही. तसेच भाडे तत्वावर सुध्दा देता येणार नाही व पोटभाडेकरु सुध्दा ठेवता येणार नाही.

सदर योजनेच्या ऄंमलबजावणीसाठी मजल्हामधकारी यांच ेऄध्यक्षतेखाली मजल्हा स्तरावर सममती व ईपमवभागीय ऄमधकारी यांच े ऄध्यक्षतेखाली तालुका स्तरावर सममती मनमाण करण्यात अलेली ऄसून त्यांनी शासकीय जममनीची मनवड करणे, शासकीय जमीन नसल्यास खाजगी जमीन मनमरृत करुन खरेदी करणे, लाभाथी मनवड करणे, लेअउट तयार करुन भखंूडावर घर बांधून देणे, पायाभतु सुमवधा पुरमवणे, मवमवध शासकीय योजनाव्दारे स्वयंरोजगाराच्या संधी ईपलब्ध करुन देणे आ. कामे करावयाची अहे.

83

आयत्ता १० वी व १२ वी च्या परीक्षते राज्यात व बोडात प्रथम येणाऱ्या मवमुक्त जाती व भटक्या समाजातील गुणवतं मवद्रार्थ्यांना स्व.वसंतराव नाइक

गुणवत्ता पुरस्कार प्रदान करणे

आयत्ता 10 वी 12 वी च्या पमरक्षेत राज्यात व बोडात प्रथम येणा-या मवमुक्त जाती व भटक्या समाजातील गुणवतं मवद्राथी व मवद्रार्थ्यांना स्वर्थगय वसंतराव नाइक गुणवतं पुरस्कार प्रदान करणे. सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाकडील शासन मनणवय क्रमांक संमकणव-2013/प्र.क्र.65/ मवजाभज-1, मदनांक 25.2.2015 नुसार आयत्ता 10 वी व 12 वी च्या पमरक्षेत राज्यात व बोडात प्रथम येणा-या मवमुक्तजाती व भटक्या जमाती समाजातील गुणवतं मवद्राथी व मवद्रार्थ्यांना स्व. वसंतराव नाइक गुणवंत पुरस्कार देवून गौरमवण्याची योजना शासनाने सन 2015-16 या शैक्षमणक वषापासून सुरु केली अहे. ईमदृष्ट्ट: मवमुक्तजाती व भटक्या जमाती समाजातील गुणवंत मवद्रार्थ्यांना प्रोत्साहन देवून त्यांना ईच्च मशक्षणासाठी ईध्दृक्त करणे. ऄटी व शती:-

1. मवद्राथी मवमुक्तीजाती व भटक्या जमातील ऄसावा.

2. मवद्राथी राज्यातून ककवा बोडातून मवजाभज प्रवगातून सववप्रथम अलेला ऄसावा.

3. राज्यस्तरावर व बोडात प्रथम अलेला मवजाभज प्रवगातून मुलगा व मुलगी दोघांनाही पुरस्कार देण्यात येइल.

लाभाच ेस्वरुप-

1) 10 वी पमरक्षेमध्ये राज्यात प्रथम अलेला मवद्राथी व मवद्राथीनी - प्रत्येकी एक लाख रोख, स्मृतीमचन्ह व प्रमाणपत्र.

2) 10 वी पमरक्षेमध्ये मवभागीय बोडात प्रथम अलेला मवद्राथी व मवद्राथीनी - प्रत्येकी 51 हजार रोख, स्मृतीमचन्ह व प्रमाणपत्र.

3) 12 वी पमरक्षेमध्ये राज्यात प्रथम अलेला मवद्राथी व मवद्राथीनी - प्रत्येकी एक लाख रोख, स्मृतीमचन्ह व प्रमाणपत्र.

4) 12 वी पमरक्षेमध्ये मवभागीय बोडात प्रथम अलेला मवद्राथी व मवद्राथीनी - प्रत्येकी 51 हजार रोख, स्मृतीमचन्ह व प्रमाणपत्र.

संपकव :-

संचालक मवमुक्त जाती भटक्या जमाती, आतर मागासवगीय व मवशेष मागास प्रवगव कल्याण संचालनालय, महाराष्ट्र राज्य पुणे.

84

भारताच ेसवोच्च न्यायालय, नवी मदल्ली

भारताच्या माननीय राष्ट्रपतींना घटना मशल्पकार डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर घटनेची प्रत सादर करताना

85

ऄपंग कल्याण योजना

86

ऄपंग कल्याण मवभाग - एक दृष्ट्टीक्षेप

लोकसंख्या - सन २०11 च्या जनगणनेनुसार :- एकूण - 29,63,392 पुरुष - 16,92,285 मिया - 12,71,107 ऄपंगाची प्रवगवमनहाय टक्केवारी (%)

प्रवगव पुरुष िी एकूण टक्केवारी ऄंध 311835 262217 574052 19.37 मुके 260792 212818 473610 15.98 बमहरे 264956 208315 473271 15.97 ऄस्स्थव्यंग 357348 191070 548418 18.51 ममतमंद 90408 69801 160209 5.41 मानमसक अजार 32907 25846 58753 1.99 बहु मवकलांग 94991 69352 164343 5.54 आतर 279048 231688 510736 17.23 एकुण 1692285 1271107 2963392 100.00

ऄ) सवव प्रवगाच्या ऄपंग मवद्राथी व प्रमशक्षणाथींना मवशेष मशक्षण / प्रमशक्षण देणाऱ्या शासकीय ऄपंग संस्था

संख्या लाभार्थ्याची संख्या

एकूण 21 1087 ब) स्वयंसेवी संस्थांमाफव त ऄपंगाना मवशेष मशक्षण देणाऱ्या ऄनुदामनत मवशेष शाळा

ऄंध 46 2830 कणवबधीर 257 10490 ऄस्स्थव्यंग 160 6380 ममतमंद 182 9613 एकूण 645 29313 क) स्वयंसेवी संस्थामाफव त ऄपंगांना मवशेष प्रमशक्षण देणाऱ्या ऄनुदामनत मवशेष कमवशाळा

ऄंध 20 1170 कणवबधीर 3 120 ऄस्स्थव्यंग 40 1675 ममतमंद 23 1146 एकूण 86 4111 ड) मजल्हा ऄपंग पुनववसन कें ि, मवरार, मजल्हा पालघर

01 -

87

ऄपंग कल्याण अयकु्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पुणे

ऄपंग व्यक्ती (समान संधी, हक्कांच ेसंरक्षण व संपूणव सहभाग) ऄमधमनयम, १९९५ मधील कलम ६० ऄन्वये ऄपंग कायद्राची ऄंमलबजावणी करण्याकमरता शासन मनणवय, मदनांक १९/८/२००० ऄन्वये स्वतंत्र ऄपंग कल्याण अयुक्तालयाची मनर्थमती करण्यात अली अहे. स्वतंत्र अयुक्तालयाची स्थापना होण्यापूवी ऄपंग व्यक्तीसाठी मशक्षण, प्रमशक्षण व पुनववसनाच्या योजना संचालक, समाज कल्याण, महाराष्ट्र राज्य, पुणे यांच्या माफव त राबमवण्यात येत होत्या. त्या संपूणव योजना ऄपंग कल्याण अयुक्तालयाकडे वगव करण्यात अल्या ऄसून त्या योजनाची ऄंमलबजावणी अता ऄपंग कल्याण अयुक्तालयाच्या मनयंत्रणाखाली मजल्हा पमरषदेच्या माध्यमातून करण्यात येत अहे. ऄपंग कल्याण अयुक्तालयाच ेमुख्यालय पुणे येथे अहे. ऄपंग मवषयक मुलभतू कायदे -

1) भारतीय पुनववसन कायदा, १९९२ 2) ऄपंग व्यक्ती (समान संधी, हक्कांच ेसंरक्षण अमण संपूणव सहभाग) ऄमधमनयम १९९५. 3) राष्ट्रीय न्याय कायदा, १९९९

ऄपंग कल्याण अयकु्तालयामाफव त राबमवण्यात येणाऱ्या ऄपंग कल्याणाचा मवमवध योजना

1) शासकीय संस्थामधून ऄपंगाचे मशक्षण व प्रमशक्षण ईमद्दष्ट्टे वयाच्या 18 वषापयंत ऄपंग मुलांना योग्य ऄशा वातावरणात मोफत मशक्षणाची सुमवधा ईपलब्ध करून देणे, त्यासाठी शासकीय शाळा/ कमवशाळा कायवरत अहेत. लाभाचे स्वरूप मवनामुल्य- मनवास व भोजन, ऄंथरूण-पांघरूण, शालेय मवध्यार्थ्यांना प्रमतवषी गणवशे, क्रममक पाठ्यपुस्तके, वह्या, स्टेशनरी आ. सवव प्रवगाच्या ऄपंग मवद्राथी व प्रमशक्षणाथीना मवशेष मशक्षण/प्रमशक्षण देणाऱ्या शासकीय ऄपंग संस्था 21 (लाभाथी 1087) मजल्हा ऄपंग पुनववसनकें ि, मवरार, मज.पालघर - 01 मवशेष मशक्षक प्रमशक्षण कें िे- 88

संपकव :-संबमधत मजल्हा पमरषदेच ेमजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, व सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर/ ईपनगर

88

2) स्वयंसेवी संस्थामाफव त ऄपंगांना मवशेष मशक्षण देणाऱ्या ऄनुदामनत मवशेष शाळा / कमवशाळा

ईमद्दष्ट्ट 1) मवशेष शाळा -६ ते १८ वयोगटातील ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मोफत मवशेष मशक्षण 2) मवशेष कायवशाळा - १८ ते ४५ वयोगटातील ऄपंग ककवा प्रौढ व्यक्तींना मोफत मवशेष प्रमशक्षण

लाभाचे स्वरूप 1) मवशेष शाळा - ऄंध, मुकबधीर, ममतमंद, ऄस्स्थव्यंग मवद्रार्थ्यांना मवशेष मशक्षण पद्धतीने व मवशेष शैक्षमणक सामहत्याचा वापर करून मोफत मशक्षणाची सुमवधा ईपलब्ध करून देणे,यासह मनवास व भोजनाची व्यवस्था करणे. 2) मवशेष कायवशाळा- ऄंध, मुकबधीर, ममतमंद व ऄस्स्थव्यंग प्रौढ व्यक्तींना मवशेष प्रमशक्षणाद्यारे ऄपंगत्वानुसार मवमवध व्यवसायाचे मवशेष प्रमशक्षण देणे. यासह मोफत मनवास व भोजनाची व्यवस्था करणे. स्वयंसेवी संस्थाना ऄथवसहाय्य 1) वतेन - कमवचारी अकृमतबंधाप्रमाणे मान्य कमवचाऱ्यांच े100 टक्के वेतन खचव 2) वतेनेत्तर - वतेन खचाच्या 8 टक्के मयामदत. 3) आमारत भाडे - साववजमनक बांधकाम मवभागाच्या भाडे प्रमाणपत्रा प्रमाणे मान्य क्षेत्रफळाच े75 टक्के आमारत भाडे. 4)पमरपोषण ऄनुदान - ऄंध, कणवबधीर व ऄस्स्थव्यंग प्रवगातील प्रमत मवद्राथी दरमहा रुपये 900/- व ममतमंद प्रवगातील प्रमत मवद्राथी रुपये 990/- प्रमाणे 10 ममहन्यांकमरता. संपकव : संबंमधत मजल्हा पमरषदेचे समाज कल्याण ऄमधकारी, सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर/ईपनगर

३) शालांत पूवव मशक्षणासाठी ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मशष्ट्यवृत्ती सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र. आडीडी -

२००३/प्रक्र.७० / सूधार -2, मद. १५/११/२००३ व क्र. ऄपंग 2013/प.क्र.91/ऄ.क.2 मद. 30.08.2014 ईमद्दष्ट्ट ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मशक्षणासाठी प्रोत्सामहत करणे मनकष आयत्ता 10 वी पयंतच ेमशक्षण घेणारे ऄंध, कणवबधीर व ऄस्स्थव्यंग प्रवगातील मवद्राथी तसेच

मवशेष शाळेतील ममतमंद मवद्राथी . मवद्रार्थ्याकडे मकमान 40 वा त्यापेक्षा जास्त टक्क्यांच ेऄपंगत्वाचे प्रमाणपत्र ऄसाव.े मवद्राथी एकाच आयत्तते दोन वेळा नापास झालेला नसावा.

89

लाभाच ेस्वरूप क्र. आयत्ता मशष्ट्यवृत्ती दर रुपये 1 आयत्ता 1 ली ते 4 थी (कणवबधीर पायरीवगापासून) दरमहा रुपये 100 /- 2 आयत्ता 5 वी ते 7 वी दरमहा रुपये 150 /- 3 आयत्ता 8 वी ते 10वी दरमहा रुपये 200 /- 4 ममतमंद मानमसक मवकलांग दरमहा रुपये 150 /-

(नोंदणी प्रमाणपत्र प्राप्त मवशेष शाळेतील) 5 ऄपंग कायवशाळेतील प्रमशक्षणाथी दरमहा रुपये 300/-

संपकव संबंमधत मजल्हा पमरषदेचे समाज कल्याण ऄमधकारी, सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर / ईपनगर

४) शालांत परीक्षोत्तर (मॅमरकोत्तर) मशक्षणासाठी ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मशष्ट्यवृत्ती सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र. आडीडी -

२००३/प्रक्र.७१/सूधार-2, मदनांक १५/११/२००३ व शासन मनणवय क्र. ऄपंग 2013/प.क्र.91/ऄ.क.2 मदनांक 30.08.2014 ईदे्दश ऄपंग मवद्रार्थ्यांना मशक्षणासाठी प्रोत्साहन करणे. मनकष आयत्ता 10 वी पुढील मशक्षण घेणारे ऄंध, कणवबधीर व ऄस्स्थव्यंग प्रवगातील मवद्राथी मवद्रार्थ्याकडे

मकमान 40 वा त्यापेक्षा जास्त टक्क्याचे ऄपंगत्वाच ेप्रमाणपत्र ऄसाव.े मवद्राथी एकाच आयत्तते दोन वेळा नापास झालेला नसावा.

लाभाच ेस्वरूप ऄभ्यासक्रमाचा गट

मशष्ट्यवृत्तीची रक्कम

वसमतगृहात राहणारे वसमतगृहात न राहणारे

1 गट ऄ (वैद्रकीय व ऄमभयांमत्रकी पदवी मशक्षण, ॲग्रीकल्चर, व्हेटरनरी मधील पदवी व पदव्युत्तर मशक्षण)

दरमहा रुपये 1200 /-

दरमहा रुपये 550 /-

2 गट ब ( ऄमभयांमत्रकी तांमत्रक, स्थापत्य वदै्रकशाि, पदमवका ऄभ्यासक्रम)

दरमहा रुपये 820 /- दरमहा रु.530/-

3 गट क (कला, मवज्ञान, वामणज्य मधील पदव्युत्तर ऄभ्यासक्रम तसेच व्यावसामयक पदमवका ऄभ्यासक्रम)

दरमहा रुपये 820 /- दरमहा रु. 530

4 गट ड (मद्यतीय वषव व त्यानंतर पदवीपयंतचा ऄभ्यासक्रम ) दरमहा रुपये 570 /- दरमहा रु. 300 5 गट आ (11 वी, 12 वी व पदवी प्रथम वषाचा ऄभ्यासक्रम ) दरमहा रुपये 380 /- दरमहा रु.230 मशष्ट्यवृत्तीच्या रक्कमेबरोबर मवद्रापीठांना / मशक्षण शुल्क सममतीने मान्य केलेले मशक्षण शुल्क, ऄंध मवद्रार्थ्यांना वाचक भत्ता, प्रकल्प टंकलेखन खचव, ऄभ्यासदौरा खचव देण्यात येतो.

संपकव संबंमधत समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पामरषद सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर / ईपनगर

90

५) स्वयंरोजगारासाठी ऄपंग व्यक्तींना मवत्तीय सहाय्य (बीजभांडवल) सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र, ऄपंग - २००८- प्रक्र. २०१२ / सूधार -३,

मदनांक ०२/०७/२०१० ईदे्दश ऄपंग व्यक्तींना लघुईद्रोगांसाठी मवत्तीय सहाय्य ईपलब्ध करून देणे. मनकष वार्थषक ईत्पन्न रुपये 1.00 लाखापेक्षा कमी ऄसाव.े

ऄपंग व्यक्तीच ेमकमान 40 वा त्यापेक्षा जास्त टक्क्यांच ेऄपंगत्वाच ेप्रमाणपत्र ऄसाव.े वय 18 ते 50 वषे यामधील ऄसाव.े महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा.

लाभाच ेस्वरूप रुपये 1.50 लाखापयंतच्या व्यवसायाकमरता 80 टक्के बँकामाफव त कजव व 20 टक्के ऄथवा कमाल रुपये 30000/- सबमसडी स्वरुपात ऄथवसहाय्य.

संपकव संबंमधत समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर /ईपनगर

६) ऄपंग व्यक्तींना कृमत्रम ऄवयव व साधने परुमवणे -

समाज कल्याण सांस्कृमतक कायव, मक्रडा व पयवटन मवभाग, शासन मनणवय क्र. आडीडी -१०८८/१२१८५/प्रक्र.८२/सूधार -2, मदनांक १०/०८/१९८९

ईदे्दश ऄपंगांच ेशारीमरक पुनववसन करणे.

मनकष ◦ ऄपंग व्यक्ती कडे मकमान 40 वा त्यापेक्षा जास्त टक्क्याचे ऄपंगत्वाच ेप्रमाणपत्र ऄसाव.े

◦ ऄपंग व्यक्तीच ेदरमहा ईत्पन्न रुपये 2000/- पेक्षा कमी ऄसाव.े

◦ महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा. ◦ ईपकरणाची / साधनाची अवश्यकता ऄसल्याच े

तज्ञांच ेमशफारसपत्र ऄसाव.े लाभाच ेस्वरूप

ऄस्स्थव्यंग ऄपंग व्यक्तींना तीन चाकी सायकल, कृमत्रक ऄवयव, कुबड्या, कॅलीपसव आत्यादी साधने तसेच ऄंध व्यक्तींना चष्ट्मे, काठ्या, आयत्ता 10 वी पुढील ऄंध व्यक्तींना मशक्षणासाठी टेपरेकॉडवर, कणवबमधरांसाठी वयैस्क्तक रॅवणयंत्र आत्यादी साधनासाठी रुपये 3000/- पयंतच ेऄथवसहाय्य ईपलब्ध करून देणे.

संपकव संबंमधत मजल्हा पमरषदेचे समाज कल्याण ऄमधकारी, सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण मंुबइ शहर / ईपनगर

91

७) ऄपंग कल्याण राज्य परुस्कार सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र. आडीडी -२०१०/प्रक्र. ७३ /सूधार -2 मदनांक १८/५/२०१०

ईमद्दष्ट्ट गुणवतं ऄपंग कमवचारी, स्वयंईद्रोजक तसेच त्यांचे मनयुक्तक संस्थांना पुरस्कार देणे. मनकष पुरस्कारासाठी ऄजव करणाऱ्या ऄपंग कमवचाऱ्याकडे मकमान 40 वा त्यापेक्षा जास्त टक्क्याच े

ऄपंगत्वाच ेप्रमाणपत्र ऄसाव.े महाराष्ट्र राज्याचा रहीवासी ऄसावा. ऄपंग व्यक्ती शासकीय / साववजमनक / खाजगी नोकरीत/स्वयंईद्रोजक ऄसावा. मनयुक्तकाच्या बाबतीत जास्तीत जास्त ऄपंग व्यक्तींना सेवते घेतले ऄसाव.े

लाभाच ेस्वरूप 1. ऄपंग कमवचारी / ऄपंग स्वयंईद्रोजक रूपये 10000/- रोख शाल, रॅीफळ व प्रमाणपत्र. 2. मनयुस्क्तक संस्थेस रुपये 25000 /- रोख, स्मरणमचन्ह, शाल व रॅीफळ

संपकव संबंमधत मजल्हा पमरषदेच ेसमाज कल्याण ऄमधकारी, सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण मंुबइ शहर / ईपनगर

8) ऄपंग मवद्रार्थ्याना गुणवत्ता पामरतोमषके

ईमद्दष्ट्ट राज्यातील मवभागीय माध्यममक व ईच्च माध्यममक मशक्षण मंडळामधून आयत्ता 10 वी व 12 वी ईत्तीणव होणाऱ्या प्रथम तीन क्रमाकांच्या प्रत्येकी तीन ऄपंग मवद्रार्थ्यांना गुणवत्ता पामरतोमषक देण्यात येते.

मनकष राज्यातील आयत्ता 10 वी 12 वीच्या पमरक्षांमध्ये मवभागीय पमरक्षा मंडळामधून प्रत्येक मवभाग मनहाय गुणवत्ता यादीप्रमाणे ऄमधक गुण ममळालेले ऄसले पामहजे.

लाभाच ेस्वरूप मवभागीय माध्यममक व ईच्च माध्यममक मशक्षण मंडळामधून आयत्ता 10 वी व 12 वी ईत्तीणव होणाऱ्या प्रथम तीन क्रमाकांच्या प्रत्येकी तीन ऄपंग मवद्रार्थ्यांना रूपये 1000/- रोख रक्कम व प्रमाणपत्र देउन सत्कार करण्यात येतो.

संपकव प्रादेमशक ईपअयुक्त, समाज कल्याण मवभाग.

92

9) ऄपंग-ऄव्यंग व्यक्तीच्या मववाहास प्रोत्साहन देण्यासाठी अर्थथक सहाय्याची योजना.

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्रऄपंग-2013/प्र.क्र.103/ऄ.क.2 मदनांक 17.6.2014

ईमद्दष्ट्ट ऄपंग व ऄपंगत्व ऄसलेल्या व्यक्तीच्या मववाहास प्रोत्साहन देणे व मववाहासाठी अर्थथक सहाय्य करणे. मनकष 1.मवहीत नमुन्यात मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद सवव व सहाय्यक अयुक्त, समाज

कल्याण, मंुबइ शहर/ईपनगर यांचकेडे ऄजव सादर करणे अवश्यक अहे. 2. ऄजवदाराचे ऄपंगत्व मकमान 40 टक्के ऄथवा त्यापेक्षा जास्त ऄसाव.े 3. ऄजवदार महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा.

लाभाच ेस्वरूप मकमान 40 टक्के ककवा त्यापेक्षा जास्त ऄपंगत्व ऄसलेल्या ऄपंग वधू ककवा वराने ऄपंगत्व नसलेल्या वधू ककवा वराशी मववाह केल्यास ऄथवा ऄपंगत्व नसलेल्या वधू ककवा वराने ऄपंगत्व ऄसलेल्या वधू ककवा वराशी मववाह केल्यास या योजनेतून खालीलप्रमाणे ऄथवसहाय्य देण्यात येइल. ऄ) रक्कम रूपये 25000/- च ेबचत प्रमाणपत्र. ब) रूपये 20000/- रोख स्वरूपात. क) रूपये 4500/- संसार ईपयोगी सामहत्य/ वस्तू खरेदीसाठी देण्यात येइल. ड) रूपये 500/- स्वागत समारंभाच्या कायवक्रमाचा खचव करण्यासाठी देण्यात येइल.

संपकव मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद सवव व सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, मंुबइ शहर/ईपनगर

ममतमंद बालगृहे योजना

शासन मनणवय क्र बालगृ-2011/प्र.क्र.338/का-8 मदनांक 30.5.2012

ईमद्दष्ट्ट बालहक्क (मुलांची काळजी व संरक्षण) ऄमधमनयम, 2000 व सुधारीत मनयम 2006 ऄन्वये ऄनाथ ममतमंद बालकांसाठी एकूण 19 मवशेष बालगृहे स्वयंसेवी संस्थाकडून चालमवली जात ऄसून राज्यातील 13 मजल्हयामध्ये ही बालगृहे कायवरत अहे.

मनकष 1. मवहीत नमुन्यात बाल कल्याण सममती यांचकेडे ऄजव सादर करणे अवश्यक अहे. 2. ऄजवदाराचे ऄपंगत्व मकमान 40 टक्के ऄथवा त्यापेक्षा जास्त ऄसाव ेव तो ऄनाथ ऄसावा. 3. ऄजवदार महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा.

लाभाच ेस्वरूप या बालगृहामधील प्रवमेशतांना ऄपंगांच्या मवशेष शाळा/कमवशाळा तसेच वसमतगृहांना ऄसलेल्या मनकषानुसारच देखभाल व मनवाहासाठी ऄनुदान देण्यात येत ऄसून शैक्षमणक,अरोग्यमवषयक सेवा-सुमवधा ईपलब्ध करुन देण्यात येत अहे.

संपकव संबंधीत मजल्हयाची बाल कल्याण सममती.

93

डॉ. बाबासाहेब अंबडेकर संशोधन व प्रमशक्षण संस्था (बाटी), पणेु.

सन 1977 मध्ये समता वषव साजरे होत ऄसताना तत्कामलन मा. मुख्यमंत्री महोदयांनी महाड येथे मदनांक 1 मे, 1977 रोजी “डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर समता मवचारपीठ”, स्थापन करण्याची घोषणा केली. या अरॄासनाच्या ऄमधन राहून शासनाने शासन मनणवय क्रमांक : युटीए - 1078 / डी- XXV मंत्रालय, मंुबइ मदनांक 22 मडसेंबर, 1978 ऄन्वये मंुबइ येथे, “समता मवचारपीठाची” स्थापना केली. या संस्थेची कायवक्षमता वाढमवण्यासाठी, संस्थेची, सहकारी संस्था नोंदणी ऄमधमनयम, 1960 व

साववजमनक मवरॄस्त ऄमधमनयम, 1950 ऄंतगवत नोदंणी करण्यात अली. डॉ. बाबासाहेब अबंेडकरानी समाजात, समता व सामामजक न्याय प्रस्थामपत करण्यासाठी संमवधानामध्ये घटनात्मक ईपाययोजना केलले्या अहेत, त्या ऄनुशंगाने समता व सामामजक न्याय मवषयक बाबींवर संशोधन, प्रमशक्षण अमण मुल्यमापन आत्यादी कामे करण्याची जबाबदारी या संस्थेकडे अहे. तसेच मदनांक 18/10/2008 च्या शासन मनणवयाऄन्वये संस्थेला स्वायत्त संस्था म्हणून मान्यता देण्यात अली.

संस्थेची ध्येय व ईमद्दष्ट्टे ही संस्था, संशोधन अमण प्रमशक्षण यासाठी “समता

मवचारपीठ” म्हणनू चालू ठेवणे. सामामजक न्याय मवभागाऄंतगवत शासकीय

ऄमधकारी, कमवचारी यांना प्रमशक्षण देणे. सामामजक समता या मवषयावर संशोधन करुन

सामामजक समता तत्वप्रणाली समाजामध्ये जास्त प्रमाणात कशी पमरणामकारक होइल याबाबत संशोधन करणे.

“सामामजक समता” तत्वप्रणालीवर अधारीत प्रमशक्षण व त्यावर अधारीत ऄमधक संशोधन करणे. “सामामजक समता” या तत्वप्रणालीचा ऄभ्यास करण्यासाठी राज्यात मवमवध मठकाणी संस्थेच्या शाखा स्थापना करणे. “सामामजक समता” या मवषयाच्या संबंधीत ऄभ्यास करण्यासाठी संशोधन कें ि प्रस्थामपत करणे. अमण शािीय

पध्दतीने संशोधन करणे. “सामामजक समता व न्याय” या मवषयाशी सुसंगत बाबींशी मनगमडत संशोधनात्मक ईपक्रम हाती घेणे. सामामजक न्याय मवभागाच्या मवमवध योजनांच ेमुल्यमापन करणे. संस्थेच्या ईमद्दष्ट्टपूतीकमरता शैक्षमणक ईपक्रम, संमेलने, व्याख्याने, चचासत्रे, पमरसंवाद आ. कायवक्रमाचे अयोजन

करणे. संस्थेच्या ईमद्दष्ट्टांशी सुसंगत ऄसे वाचन सामहत्य, संशोधनात्मक ऄहवाल, मनबंध, मनयतकामलके व पुस्तके प्रकामशत

करणे. संस्थेच्या कामासाठी मनधी जमा करण्याकमरता ईपक्रम राबमवणे.

बाटी संस्थेच्या ईपमवधीमध्ये नमुद केलेल्या संस्थेच्या ईमद्दष्ट्टांना ऄनुसरून समाजामध्ये सामामजक समता प्रस्थामपत व्हावी या ईदे्दशाने ऄनेक ईपक्रम राबमवण्यात येतात.

94

1. सेवाऄंतगवत प्रमशक्षण कायवक्रम बाटी संस्थेच्या ईमद्दष्ट्टांप्रमाणे सामामजक न्याय मवभागातील ऄमधकारी, कमवचारी तसेच ऄनुदानीत अरॅमशाळा व ऄपंग संस्थांमधील मशक्षक व मशक्षकेत्तर कमवचारी यांचे बाटी माफव त प्रमशक्षण कायवक्रम अयोमजत करण्यात येतात. यामध्ये मुख्यत्व े समाज कल्याण मनमरक्षक, गृहपाल, मशक्षक, मशक्षकेत्तर कमवचारी तसेच मलमपक संवगीय सवव कमवचाऱ्यांचा समावशे होतो. सन 2012 पासून अज ऄखेर बाटी माफव त ऄसे 51 प्रमशक्षण कायवक्रम अयोमजत करण्यात अल े अहेत व त्यामधुन 1,822 प्रमशक्षणाथींना प्रमशक्षण देण्यात अल ेअहे.

2. जात प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्यांच ेसमन्वयन व समनयंत्रण. शासन मनणवय मद. 29 ऑगस्ट, 2012 ऄन्वये, शासनाने महासंचालक, बाटी यांची राज्यातील 15 मवभागीय जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्यांचे “मुख्य समन्वयक” म्हणनू मनयुक्ती केली अहे. त्या ऄनुषंगाने बाटी माफव त सवव सममत्यांच ेकामकाजाचे समन्वय करून सममत्यांच े संगणकीकरणासाठी व अवश्यक ऄसणारे मनुष्ट्यबळासाठी मनधी ईपलब्ध करून देण्यात अला अहे. जात पडताळणी सममत्यांच ेकामकाज अता संगणकीकृत झाले ऄसून, ऄजवदार यांना ऑनलाइन ऄजव भरण्याची सुमवधा ईपलब्ध करुन मदलेली अहे. तसेच मनकाली व प्रलंमबत प्रकरणांचा गोषवारा बाटी संस्थेच्या संकेतस्थळावर ईपलब्ध करुन मदला अहे. सन 2012 पासून अज ऄखेर सवव सममत्यांकडून ऄंदाजे 16 ते 17 लक्ष प्रकरणे मनकाली काढण्यांत अली अहेत. अता सवव सममत्यांचे कामकाज सुरळीत ऄसून पमरपूणव प्रस्ताव अलेल्या ऄजवदारांना पंधरा मदवसांत जातीच ेवधैता प्रमाणपत्र मवतरीत करण्यांत येते . तसेच जात प्रमाणपत्र देणारे सक्षमप्रामधकारी यांच्या कायालयाच े बळकटीकरण व सक्षममकरण यासाठी बाटी संस्थेकडून सक्षमप्रामधकारी यांच्यासाठी मवभागमनहाय कायवशाळांच े अयोजन सुध्दा करण्यात येते.अजपयंत ऄशा 8 संस्थेकडून कायवशाळा अयोमजत करण्यात अल्या अहेत. सममत्यांकडे प्रलंमबत प्रकरणांचा कालबध्द पध्दतीने मनपटारा करण्यासाठी सममत्यांकडून वळेोवळेी “मवशेष मोमहमांच-े अयोजन करून प्रकरणे मनकाली काढलेली अहेत. 3. स्कॅकनग व मडजीटायजेशन प्रकल्प जात प्रमाणपत्र पडताळणीचे कामकाज हे सववसाधारणपणे सन 1982 पासून सुरू झाले अहे. तेव्हापासून संचालनालय स्तरावरील एका सममतीपासून बदल होउन अता राज्यात 15 जात प्रमाणपत्र पडताळणी सममत्या कायास्न्वत अहेत. जात प्रमाणपत्र पडताळणीचे प्रस्ताव व वधैता प्रमाणपत्र याच े जतन मदघव कालावधीसाठी करून ठेवणे अवश्यक ऄसल्याने, सममत्यांकडे ऄसलेले दस्ततवजाचे संगणकीकरण करून, स्कॅकनग व मडजीटायजशेन द्यारे कायमस्वरूपी जतन व्हाव ेम्हणनू बाटी संस्थेकडून सन 2013-14 पासून “स्कॅकनग व मडजीटायजेशन प्रकल्प”, सुरू करण्यात अला अहे. अज ऄखेर या प्रकल्पाऄंतगवत 2,44,000 आतक्या प्रकरणांचे स्कॅकनगचे काम पुणव करण्यात अल ेअहेत.

95

4. ऄनुसूमचत जातीच्या मुला - मुलींसाठी कें िीय नागरी सेवा परीक्षा (UPSC) मागवदशवन कें ि. ऄनुसूमचत जातीच्या होतकरू व बुध्दीमान मुला - मुलींना कें िीय व राज्य स्तरीय स्पधा परीक्षांमध्ये यश ममळावे तसेच ऄशा स्पधा परीक्षांमधुन तसेच शासकीय सेवामध्ये त्यांचा प्रवशे सुकर व सुलभ व्हावा म्हणनू परीक्षापूवव मागवदशवन कें िे बाटी माफव त सुरू करण्यात अली अहेत. सन 2015-16 या वषात नागपूर, पुणे, औरंगाबाद या मठकाणी सुरू केलेल्या कें िामध्ये 89 मवद्राथी प्रमशक्षण घेत अहेत, तसेच पुणे, नागपूर, औरंगाबाद या मठकाणी 11 ममहन्यांच ेस्पधा परीक्षांसाठी मन:शुल्क व मनवासी प्रमशक्षण सुरू ऄसून, त्यामध्ये 77 मवद्रार्थ्यांना प्रवशे देण्यात अला अहे. ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांची परीक्षापुवव तयारी करण्यासाठी मदल्ली येथील नामवतं प्रमशक्षण संस्थाची मनवड करून ऄशा संस्थांमध्ये प्रमशक्षणाथी सन 2015-16 या वषात 50 मवद्रार्थ्यांना पुरस्कृत केले अहे. 5. ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती (ऄत्याचारास प्रमतबंध) ऄमधमनयम, 1989 व मामहतीचा ऄमधकार, 2005 बाबत प्रचार व प्रसार कायवशाळा.

संस्थेमाफव त सन 2012-13 या वषापासून मामहतीचा ऄमधकार ऄमधमनयम, 2005 ऄंतगवत मजल्हा स्तरीय कायवशाळाचंे अयोजन करण्यात येते. ऄशा 16 मजल्हास्तरीय कायवशाळा ऄयोमजत करून 3,173 लाभाथींना त्याचा लाभ देण्यात अला अहे. तसेच ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती (ऄत्याचारास प्रमतबंध) ऄमधमनयम, 1989 या कायद्राबाबत जनमानसात

जामणव व जागृती व्हावी म्हणनू मजल्हा स्तरीय व तालकुास्तरीय कायवशाळांच े अयोजन करण्यत अल े अहे. मजल्हा स्तरावरील 21 कायवशाळांमधून 4,780 लाभार्थ्यांना तर तालुका स्तरावरील 84 कायवशाळांमधून 14,590 व्यक्तींना प्रमशक्षण देण्यात अल ेअहे. 6. समतादूत प्रकल्प राज्यात समतादूत प्रकल्पांतगवत ऄनुसूमचत जाती, ऄनुसूमचत जमाती (ऄत्याचारास प्रमतबंध) ऄमधमनयम, 1989 या संदभात समाजामध्ये जामणव व जागृती व्हावी व समाजामध्ये, जातीय दुभावना नष्ट्ट होवून सामामजक सलोखा व समता प्रस्तामपत व्हावी या ईदे्दशाने बाटी संस्थेमाफव त सन 2015-16 या वषात प्रायोमगक तत्वावर

(Pilot) समतादूत हा नामवन्यपुणव प्रकल्प सुरू करण्यात अला अहे. जो पयंत सामाजामध्ये जातीय सलोखा, बंधुभाव मनमाण होणार नाही तोपयंत खऱ्या ऄथाने सामामजक, शैक्षमणक व अर्थथक मवकास होणे शक्य नाही. म्हणनू भारतीय राज्यघटनेत नमुद केल्याप्रमाणे सामामजक न्याय, स्वातंत्र्य, समता, बंधुत्व, व एकात्मता आ. मुलभतू तत्वांच्या ऄनुषंगाने समाजामध्ये जामणव व जागृती होणे अवश्यक अहे. तसेच घटनात्मक हक्कांबाबत समाज जोपयंत जागृत होत नाही, तोपयंत घटनात्मक हक्क प्रस्थामपत करणे शक्य नाही. ही बाब समाजामध्ये कबबमवण्यासाठी समतादूत हा प्रकल्प बाटी संस्थेमाफव त हाती घेण्यात अला अहे. समतादूत प्रकल्पाची यशस्वी ऄंमलबजावणी करण्यासाठी बाटी माफव त जामहरात प्रमसघ्द करून, मुलाखतीद्यारे

96

संवेदनामशल समतादूतांची मनयुक्ती केली अहे. अजममतीस या प्रकल्पासाठी ऄंदाजीत 500 समतादूत कायवरत अहेत. शासनाने सन 2015-16 हे वषव डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांची 125 वी जयंती वषांमनमीत्त “समता व सामामजक न्याय वषव”, म्हणनू घोमषत केलले े अहे, त्या मनममत्ताने समतादूतांमाफव त समतेचा संदेश तळागाळापयंत पोहचावा म्हणनू या वषात राज्यात समतादूतांमाफव त मवमवध कायवक्रमाद्यारे जनजागृती करण्यात येत अहे. 7. कौशल्य मवकास कायवक्रम राष्ट्रीय कौशल्य मवकास कायवक्रमाऄंतगवत कौशल्ययुक्त प्रमशक्षण व रोजगार देण्यासाठी कें ि शासनाने सन 2022 पयंत राष्ट्रीय व राज्यस्तरावर ईमद्दष्ट्ट ठरवून देण्यात अल े अहे. त्यामध्ये राज्यस्तरावर 4.5 कोटी आतके ईमद्दष्ट्ट अहे. सामामजक न्याय मवभागाला 5 लक्ष वार्थषक ईमद्दष्ट्ट मनमरृत केले अहे.

राज्यामध्ये कौशल्य मवकास कायवक्रमासाठी ऄनुसूमचत जातीच्या बेरोजगार युवकांमध्ये जनजागृती व्हावी म्हणनू बाटी माफव त मवभागीय स्तरावर 6 मेळाव्यांचे अयोजन करण्यात अल ेहोते, तसेच मजल्हा स्तरावर मद. 17 जानेवारी, 2016 रोजी एकाच मदवशी राज्यात मेळाव्यांचे अयोजन करून मवशेष मशबीरांच े अयोजन करण्यात अले.

या मेळाव्यांमधून ऄंदाजीत 45,000 ऄनुसूमचत बेरोजगार युवकांनी नोंदणी केली अहे. या नोंदणी केलेल्या युवकांमधून गुणवत्तेनुसार पात्र ईमेदवारांसाठी बाटी माफव त अज ऄखेर 8,700 युवकांना प्रमशक्षण देण्यात अल े अहे. त्यामधून 5,687 ईमेदवारांना प्रत्यक्ष रोजगाराची संधी प्राप्त झालेली अहे. 8. सेवापुवव प्रमशक्षण - ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांसाठी बँक, रेल्व,े एल.अय.सी. मलमपक संवगव व तत्सम पदांसाठी स्पधा मागवदशवन कें ि. ऄनुसूमचत जातीच्या मवद्रार्थ्यांसाठी बँक, रेल्व,े एल.अय.सी. मलपीक वगीय व तत्सम पदांसाठी स्पघा परीक्षा तयारीसाठी 28 मजल्हयातील 29 खाजगी संस्था माफव त स्पधा पमरक्षा मागवदशवन प्रमशक्षण कायवक्रम सुरू करण्यात अल ेहोते. या संस्थेमाफव त राज्यातील 21 मजल्ह्यांच ेमुख्यालयाच ेमठकाणी अय.बी.पी.एस. स्पधा पमरक्षा मागवदशवन प्रमशक्षण कायवक्रम घेण्यात येतात. ऄनुसूमचत जाती संवगासाठी घटनात्मक अरक्षण ठेवण्यात अलले े ऄसून सदरच े अरक्षण हे शैक्षमणक, सेवा आ. बाबींसाठी लागु करण्यात अल े अहे. शासकीय, मनमशासकीय सेवांमध्ये सदरच े अरक्षण लागू ऄसून स्पधा परीक्षांना अत्ममवरॄासपुववक सामोरे जाण्यासाठी ऄनुसूमचत जातीच्या ईमेदवारांची क्षमता बांधणी व परीक्षापुवव तयारी भक्कम झाल्यास पात्र ईमेदवारांना नोकरीच्या संधी ईपलब्ध होवू शकतील ही बाब लक्षांत घेवून सदरचा ईपक्रम संस्थेने हाती घेतला अहे.

97

9. “मातंग” समाजातील मवद्रार्थ्यांसाठी मवभागीय पातळीवर मनवासी स्पधा पमरक्षा मागवदशवन कें ि (6 कें िे) सुरू करणे. ऄनुसूमचत जातीसाठी ऄसलले्या 13 % अरक्षणाचा लाभ ऄनुसूमचत जातीमधील सवव घटकांना व्हावा व त्या माध्यमातून कुटंुबाची अर्थथक ईन्नती व्हावी. या दृष्ट्टीने संस्थेमाफव त मवमवध ईपक्रम राबमवण्यात येतात. क्रांतीवीर लहुजी साळव े मातंग समाज अयोगाच्या मशफारशींप्रमाणे मातंग गट समुहातील मवद्राथी व व्यक्तींना शैक्षमणक, अर्थथक ईन्नतीच्या दृष्ट्टीने ज्या मशफारशी केल्या अहेत, त्यानुसार मातंग समुहातील होतकरू

युवकांना शासकीय मनमशासकीय सेवांमध्ये प्रमवष्ट्ठ होणे सुलभ व्हाव े व नोकरीच्या संधी ईपलब्ध व्हाव्यात म्हणून बाटी संस्थेमाफव त मातंग समुदयातील ईमेदवारांकमरता स्पघात्मक परीक्षेसाठी, मवभागीय पातळीवर सहा स्पधा परीक्षा मागवदशवन कें िे सुरू करून त्यांची मनवास भोजन व्यवस्था करण्यात अली अहे.

10 बाटी संस्थेमाफव त संशोधनासाठी हाती घेण्यात अलले ेईपक्रम.

कैकाडी जातीवरील क्षेत्रीय बंधन ईठवून त्या जातीला ऄनुसूमचत जातीमध्ये समावशे करणे - सवके्षण.

होलार समाजाच्या सामामजक, अर्थथक, शैक्षमणक अमण आतर मागासलपेणामवषयी संशोधन

मांग गारुडी समाजाच्या सामामजक अर्थथक, शैक्षमणक अमण आतर मागासलपेणामवषयी संशोधन.

या मवषयांतगवत मांग गारुडी समाजाच्या अर्थथक, सामामजक, शैक्षमणक मागासलेपणाबाबत ऄभ्यास करण्यासाठी बाटी माफव त “पथदशी संशोधन प्रकल्प” (Pilot Project) हाती घेण्यात अला अहे. त्यासाठी नामशक अमण गोंमदया येथे कायवशाळांच ेअयोजन करुन प्रत्यक्ष 149 लोकांसोबत संवाद, चचा व मुलाखत यामधून समाजाची मामहती गोळा करण्यात अली. पुणे मजल्ह्यातील या समाजाच्या सवव 1,273 कुटंुबाच े सवके्षण करुन, प्रारुप ऄहवाल तयार करण्यात अला अहे.

98

आतर मागास वगव, प्रवगातील खामटक कुरेशी, खामटक

कसाइ (क्रमांक 316) या जातींच ेसंशोधन. नामसदृष्ट्य जातींचा संशोधनात्मक ऄभ्यास. पारधी समाजाच े सवके्षण. मालाजंगम व छप्परबंध जाती

संदभात सवके्षण.

11 मुल्यमापन - सामामजक न्याय मवभागाच्या योजनांच ेमुल्यमापन

(ऄ) 2012-15 या कालावधीत शासनास सादर केलेले मुल्यमापन ऄहवाल :

1. रमाइ घरकुल योजना. 2. ऄनुसूमचत जातीच्या 50 मुला, मुलींना परदेशातील ईच्च

मशक्षणासाठी मशष्ट्यवृत्ती योजना. 3. सामवत्रीबाइ फुले मशष्ट्यवृत्ती योजना. 4. राज्यातील ऄनुसूमचत जातीच्या 100 मवद्रार्थ्याना देशातील

शैक्षमणक संस्थांमध्ये ईच्च मशक्षण घेण्यासाठी राजषी छत्रपती शाहू महाराज गुणवत्ता मशष्ट्यवृत्ती योजना.

5. ऄनुसूमचत जातीच्या मागावगीय औद्रोमगक सहकारी संस्थांना ऄथव सहाय्य.

(ब) मुल्यमापन ऄहवालासाठी हाती घेण्यात अलेल्या योजना :

1. कमववीर दादासाहेब गायकवाड सबळीकरण व स्वामभमान योजना 2. स्वयंसेवी संस्थांमाफव त चालमवण्यात येणाऱ्या मागासवगीय ऄनुदामनत वसमतगृहांना सहाय्य ऄनुदान 3. मागासवगीय मॅरीकोत्तर मवद्रार्थ्यासाठी मशक्षण शुल्क व पमरक्षा शुल्क प्रमतपूती योजना 4. कृषी, पशुसंवधवन, दुग्धव्यवसाय मवभागामाफव त राबमवल्या जाणाऱ्या योजना

12 बाटीच ेप्रकाशन समाजामध्ये जनजागृती, प्रबोधन, जाती भेद मनमूवलन, सामामजक न्याय, समता, सांप्रदामयक सद भावना व समहष्ट्णतुा, ऄंधरॅद्धा मनमूवलन, वजै्ञामनक जाणीव-जागृती, बंधुत्व, मानवता आत्यादी तत्त्वे समाजात रूजमवण्यासाठी ज्या महामानवांनी अपल े अयुष्ट्य खचव केले, त्यांच े जीवन, चमरत्र व मवचार सामान्य जनतेमध्ये खोलवर रुजवावते व त्यातून जनतेने पे्ररणा घ्यावी,

या ईदे्दशाने समता, सामामजक न्याय व बंधुत्व या मवषयांवरील मवमवध पुस्तके ऄन्य भाषांमध्ये भाषांतमरत करून, बाटीमाफव त प्रकामशत करणे, पुस्तकांचे मन:शुल्क मवतरण करणे हा ईपक्रम संस्थेने हाती घेतलेला अहे. राज्यातील सवव शासनमान्य साववजमनक गं्रथालये, शासनमान्य साववजमनक मशक्षणसंस्था, शासकीय वसमतगृहे, अमदवासी संस्था, पंचायतराज संस्था, ग्रामपंचायती, पंचायत सममत्या, मजल्हा पमरषदा,

99

नगरपमरषदा, महानगरपामलका, कटकमंडळे, शाळा व महामवद्रालये, मवद्रापीठे, प्रमशक्षणाथी व मान्यवर यांना या ईप्रकमा ऄंतगवत पुस्तकांच ेमन:शुल्क वाटप करण्यात अल ेअहे. अतापयंत एकुण 2,070 शाळा, 23 महामवद्रालये, 12 शासनमान्य नोंदणीकृत साववजमनक गं्रथालये, 11,610 ग्रामपंचायती अमण 8 मवमवध संघटना व सेवाभावी संस्थांना पुस्तकांचे व भारतीय संमवधानाच्या मराठी व आंग्रजी ईदे्दमशकांच े मन:शुल्क मवतरण करण्यात अल ेअहे.

13. भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर राष्ट्रीय स्मारक, महाड, मज. रायगड भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांनी मद. 20 माचव, 1927 रोजी महाड येथील चवदार तळ्यातील पाणी प्राशन करून, पमहला क्रांतीकारक लढा मदला. त्या घटनेच्या स्मरणाथव राज्य शासनाने महाड येथे डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांचे राष्ट्रीय स्मारक ईभ ेकेलेले अहे.

महाड येथील राष्ट्रीय स्मारक

या राष्ट्रीय स्मारकामध्ये डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांची दुमीळ छायामचत्रे, संग्रहालय, वस्तुसंग्रहालय, गं्रथालय, नाट्यगृह, बहुदे्दशीय हॉल, सेममनार हॉल, राईंड कॉन्फरन्स हॉल, मवरॅाम गृह कक्ष आत्यादीचा समावेश करण्यात अला अहे.या स्मारकाचा ईपयोग खालील बाबींसाठी करण्यात येतो.

डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच ेजीवनावरील अधारीत वस्तूंचे व सामहत्यांच ेजतन करणे 9613 गं्रथ संपदाचे ईपयोग साववजमनक वाचनासाठी करण्यात येतो नाट्यगृह, बहुदे्दशीय हॉल सामामजक कायवक्रमांसाठी ईपलब्ध करुन देण्यात येते

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांच्या जीवनातील खालील घटनांच्या स्मृती मप्रत्यथव मवमवध कायवक्रमांच ेअयोजन करण्यात येते. 20 माचव - चवदार तळे सत्याग्रह 14 एमप्रल - डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर जयंती 14 ऑक्टोबर - धम्मचक्र प्रवतवन मदन 26 नोव्हेंबर - संमवधान मदन 6 मडसेंबर महापमरमनवाण मदन

25 मडसेंबर - मानवमुक्ती मदन

100

14. युवा नेतृत्व मवकास प्रमशक्षण कायवक्रम ऄनुसूमचत जातीतील युवक व युवतींचे मशक्षणाव्दारे, ईत्साही, पराक्रमी, चामरत्र्यवान नेतृत्व मवकास करणे. ऄशा प्रमशमक्षत युवक युवतींमधून देशाची सजग नागरीक बनमवणे व समाजामध्ये समता स्वातंत्र्य व बंधुता याबाबत प्रचार व प्रसार करण्यासाठी ख-या ऄथाने समतेच े दुत म्हणनू काम करण्यास प्रवृत्त करणे, हे बाटीच े मुख्य ईमद्दष्ट्ट अहे. त्यासाठी ऄनुसूमचत जातीतील युवक युवतींचा सवांमगण मवकास करण्यासाठी व जामणव जागृती मनमाण करणे यामधुन साध्य होइल या ईदे्दशाने सदरचा ईपक्रम बाटी संस्थेमाफव त सन 2015-16 या वषात हाती घेण्यात अला अहे. 15. ऄनुसूमचत जातीच्या खेळाडंूना राष्ट्रीय व अंतरराष्ट्रीय पातळीवरील स्पधवमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रमशक्षण, प्रोत्साहन व अर्थथक सहाय्य करणे.

बुमद्धबळ खेळाडू संस्कृती वानखेडे

बाटी संस्थेकडून, ऄनुसूमचत जातीतील गुणवतं खेळाडंूना राष्ट्रीय व ऄंतराष्ट्रीय पातळीवर प्रोत्साहन ममळावे व गुणवत्तेमध्ये वाढ व्हावी. यासाठी संस्थेकडून मवशेष बाब म्हणनू सहाय्य करण्यात अल ेअहे. कुमारी संस्कृती संघदास वानखेडे, ऄकोला बुघ्दीबळपटू

रॅी. शैलशे मधुकर नेलीकर, कोल्हापूर (100%ऄपंग) - बुघ्दीबळपटू वरील दोनही खेळाडू हे राष्ट्रीय व अंतरराष्ट्रीय खेळामध्ये सहभागी होण्यासाठी पात्र ऄसल्याने, त्यांना मवशेष बाब म्हणनू बाटी संस्थेकडून अर्थथक सहाय्य करण्यात अले अहे.

16. ममहला सक्षमीकरण कक्षांतगवत खालीलप्रमाणे ईपक्रम राबमवण्यात येतात. 1. पुणे महानगरपामलका व कॅन्टोमेंट बोडव ऄंतगवत शाळेमध्ये िी-पुरूष समानता व लैमगक मशक्षण, ऄंधरॅध्दा मनमुवलन, व्यसनमुक्ती या मवषयावर कायवशाळा घेणे. 2. शासकीय वसमतगृहात राहणाऱ्या मुला-मुलींसाठी िी-पुरूष समानता, लैमगक मशक्षण या मवषयावर ईपक्रम. 3. समतादूत व तालुका समन्वयक यांना पायाभतू प्रमशक्षण कायवशाळा. 4. शासकीय वसमतगृहात िी-पुरूष समानता व लैंमगक मशक्षण या मवषयावर कायवशाळा. 5. व्यसनमुक्ती बाबत जागरुकता मवषयी पुणे मजल्ह्यातील मजल्हा पमरषद माध्यममक शाळेमधील मशक्षकांची प्रमशक्षण कायवशाळा. 6. समतादुतांना कटपुतलीचा कायवक्रम (पपेट शो) या मनोरंजक माध्यमातून समाज जागृती याबाबत प्रायोमगक प्रमशक्षण कायवशाळा. 7. पुणे मजल्हा ऄंतगवत पोमलस ऄमधकारी / कमवचाऱ्यांना समवस्तर मामहतीपर सत्रे प्रकल्पाच ेनाव संवाद. 8. पुणे महानगरपामलका ऄंतगवत वसमतपातळीमध्ये मनवडक मवषयांवर मागवदशवनपर सत्रे. 9. ममहलांचा कायालयीन मठकाणी होणारा लैंमगक छळ या मवषयावर कायवशाळा (SHAW)

101

10. मवमवध मवभागातील ममहला बचत गटामध्ये राबमवण्यात येणाऱ्या एक मदवसीय कायवशाळा. 17 डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांच्या 125 व्या जयंती वषामनममत्त सन 2015-16 हे वषव "समता व सामामजक न्याय" वषव म्हणनू साजरे करणे. समता व सामामजक न्याय वषाच्या मनममत्ताने सामामजक न्याय मवभाग, अयुक्त, समाज कल्याण व बाटी यांच्या संयुक्त मवद्रमाने खालीलप्रमाणे ईपक्रम राबमवण्यात येत अहेत. संमवधान मदन साजरा करणे. संमवधानाच्या ईदे्दमशकेच ेसामुमहक वाचन. सन 2015-16 हे वषव डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांचे 125 व ेजयंती वषव ऄसून, त्या मनममत्ताने सदरचे वषव हे शासनाने समता व सामामजक न्याय वषव म्हणनू घोमषत केले अहे. त्या मनममताने मद. 26 नोव्हेंबर, 2015 रोजी संमवधान मदन हा मोठ्या व भव्य प्रमाणावर मा. मुख्यमंत्री, महाराष्ट्र राज्य यांच ेप्रमुख ईपस्स्थतीत नागपूर येथे शासनामाफव त साजरा करण्यात अला. या कायवक्रमासाठी नागपूर येथील सवव लोकप्रमतमनधी, सामामजक कायवकते, प्रमतस्ष्ट्ठत व्यक्ती, सवव शाळा महामवद्रालयांच ेमशक्षक, मशक्षकेत्तर कमवचारी व मवद्राथी हे या कायवक्रमासाठी मोठ्या प्रमाणावर ईपस्स्थत होते. या ईपक्रमासाठी सुमारे 1,25,000 पेक्षा जास्त व्यक्तींनी ईपस्स्थती नोंदमवली व संमवधानाच्या ईदे्दमशकेच ेसामुमहक वाचन केले.

1. मचत्ररथाच्या माध्यमातून सामामजक न्याय मवभागाच्या मवमवध योजना व समता, सामामजक न्याय, बंधुता बाबत प्रचार व प्रमसध्दी करणे.

2. मवमवध मवषयांवरील पुस्तकांच े प्रकाशन करणे व मन:शुल्क मवतरण करणे.

102

3. डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांच े अर्थथक, सामामजक, राजकीय व शैक्षमणक योगदानामवषयी पमरसंवाद, चचासत्र, कायवशाळा, प्रदशवन आ. अयोजन करणे. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच े125 व्या जयंती वषामनममत्त “समता व सामामजक न्याय” वषव महात्मा फुले पुण्यमतथी मप्रत्यथव एक मदवसीय पमरसंवाद मद. 28 नोव्हेंबर, 2015

4. भारतीय संमवधानाची ईदे्दमशका व डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांच े फोटो फे्रम तयार करुन ग्रामपंचायत, पंचायत सममती व पोलीस ठाणेमध्ये मन:शुल्क मवतरण करणे.

5. समता वॉल कॅलेंडर 2016 छपाइ करुन शासकीय कायालयानंा मन:शुल्क मवतरण करणे. 6. समता, सामामजक न्याय, बंधुता, एकात्मता या मवषयांवर मवद्रालये, महामवद्रालये, मवद्रापीठ आ. स्तरावर व्याख्याने अयोमजत करणे. 7. पत्रकार व राजपमत्रत ऄमधकाऱ्यांची मजल्हामनहाय कायवशाळाचंे अयोजन करणे. 8. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर याचंे Constituent Assembly मधील चचा (मडबे्स) बाबत मवमवध मट.व्ही. चनॅलवर चचासत्र घडवून अणणे. 9. ऄनुसूमचत जातीतील 125 व्यक्तींना एम. फील व पी. एच. डी. करण्यासाठी फेलोशीप देणे. 10. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांनी मलमहलेल ेसवव गं्रथ व सामहत्यांची अकषवक छपाइ करणे. 11. मागासवर्थगयांच्या मवमवध योजना, यशोगाथांची प्रमसध्दी व प्रचार करणेसाठी स्व्हडीओ स्पॉटस तयार करणे, सांस्कृमतक कायवक्रम, जलसा, नाटक, मट. व्ही. चनॅल आ. माध्यमातून प्रमसध्दी करणे. 12. प्रत्येक तालुका स्तरावर समता, सामामजक न्याय, बंधुत्व आ. मवषयांवर व्याख्याने अयोमजत करणे. 13. डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच ेलेखन व भाषणे तसेच महात्मा जोमतबा फुले यांच ेसमग्र वाङ मय व आतर सामहत्याच ेप्रकाशन करणे.

-: संपकव :- डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर संशोधन व प्रमशक्षण संस्था (बाटी), पुणे. 28 क्वीन्स गाडवन, जुन्या सकीट हाउस जवळ, पुणे 411 001.

Website : https://barti.maharashtra.gov.in, E-Mail ; directorbarti@gmail.com दुरध्वनी क्रमांक 020-2633 3330, 2334 3600, फॅक्स : 020-2633 3596

103

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग ऄतंगवत कायवरत महामंडळे व त्यांच्या योजना

104

1) महात्मा फुल ेमागासवगव मवकास महामंडळ (मयामदत), मुंबइ

(महाराष्ट्र शासनाचा ऄमंगकृत ईपक्रम) प्रस्तावना- महाराष्ट्र राज्यातील ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द समाजातील अर्थथकदृष्ट्ट्या दुबवल कुटंुबाचे अर्थथक ईन्नती जलद गतीने घडवून अणण्याच्या मुख्य ईदे्दशाने महाराष्ट्र शासनाने “महात्मा फुले मागासवगव मवकास महामंडळा” ची कंपनी कायदा ऄमधमनयम 1956 ऄन्वये 10 जुलै, 1978 रोजी स्थापना केली अहे महामंडळाचे सध्याचे प्रामधकृत भाग भांडवल रु 500 कोटीच ेअहे. ऄथवसहाय्य घेण्याकरीता पात्रता-

1. ऄजवदाराच ेवय मकमान 18 वषव पूणव ऄसाव.े 2. महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा. 3. ऄजवदार ऄनुसूमचत जातीचा ऄसावा. 4. तसेच राज्यस्तरीय योजनेचा लाभ घेणेसाठी शहरी/ग्रामीण भागाकरीता रु. 1.00 लाख एवढी ईत्पन्न मयादा

केलेली अहे. ऄस्वच्छ कामगारांसाठी ईत्पन्नाची ऄट मशमथल करण्यात अली अहे. ऄनुसूमचत जाती, नवबौध्द व सफाइ कमवचारी यांचेकरीता प्रामुख्याने खालील स्वयंरोजगार व प्रमशक्षणाच्या योजना महामंडळामाफव त राबमवण्यात येत अहेत.

1. कजव ऄनुदान योजना- या योजनेऄंतगवत रु. 50,000/- पयवत गंुतवणकू ऄसणाऱ्या व्यवसायांना अर्थथक सहाय्य मदले जाते यामध्ये रु. 10,000/- पयवत ककवा 50% ऄनुदान महामंडळाकडून व 50% रक्कम कजवरुपाने राष्ट्रीयकृत बँकांकडून मदली जाते.

2. बीज भांडवल योजना- या योजनेऄंतगवत रु. 5 लाखापयवत गंुतवणुक ऄसणारे प्रकल्प मवचारात घेतले जातात. महामंडळाकडून 20% बीज भांडवल रक्कम ईपलब्ध करुन मदली जाते.प्रकल्प रकमेच्या 5% रक्कम स्वत: चा सहभाग म्हणनू ऄजवदाराने भरावयाची अहे. ईववमरत 75% रक्कम ही बॅकेकडून मंजूर केली जाते. महामंडळाकडून मंजूर केलेल्या बीज भांडवल रकमेवर 4% व्याजाचा दर अकारला जातो. तसेच महामंडळामाफव त रु. 10,000/- चे ऄनुदान देण्यात येते.

3. प्रमशक्षण योजना- सदर योजने ऄंतगवत मवद्रार्थ्यांना स्वयंरोजगार करण्याच ेदृष्ट्टीने प्रमशक्षण मदले जाते. साधारणपणे प्रमशक्षण फी प्रमत ईमेदवार व्यवसायाच्या स्वरुपानुसार ठरमवण्यांत येते. प्रामुख्याने खालील व्यवसायाकरीता प्रमशक्षण देण्यांत येते.

105

ईदा. वाहनचालक, टी.व्ही. व्हीडीओ, रेडीओ दुरुस्ती, टेलकरग, वले्डींग, मफटर , संगणक, इमेल व मवमवध व्यवसायनुरुप प्रमशक्षण मदले जाते. प्रमशक्षण योजनेंतगवत प्रमशक्षणथीना दरमहा रु. 1000/- मवद्रावतेन देण्यात येते. तसेच महामंडळामाफव त संस्थेला प्रमशक्षण फी मदली जाते.

महात्मा फुल ेमागासवगव मवकास महामंडळ “ वामहनीकृत यंत्रणा” म्हणनू राष्ट्रीय पातळीवरील खालील योजना राबमवत अहे.

1. राष्ट्रीय ऄनुसूमचत जाती/जमाती मवत्त व मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली 2. राष्ट्रीय सफाइ कमवचारी मवत्तीय अमण मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली

सध्या ईपरोक्त दोन्हीही महामंडळाकडून ऄनुसूमचत व नवबौध्द जातीतील ज्या कुटंुबाचे ग्रामीण भागामध्ये वार्थषक ईत्पन्न रुपये 81,000/- व शहरी भागामध्ये वार्थषक ईत्पन्न रुपये 1,02,000/- च े अत अहे ऄशांना व्यवसायासाठी कजव ईपलब्ध करुन मदले जाते. याकरीता व्याजदर 6 ते 8 टक्के अकारला जातो. राष्ट्रीय ऄनुसूमचत जाती/जमाती मवत्त मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली( एनएसएफडीसी)

1. मुदत कजव - सदर योजनेंतगवत मवमवध व्यवसायाकमरता एन.एस.एफ.डी.सी. माफव त रु. 30 लक्ष पयवत गंुतवणूक ऄसलेल्या योजनांना मुदती कजव मदले जाते. त्याचा तपशील खालीलप्रमाणे. सहभाग

व्याजदर एनएसएफडीसी मफुमामवममं ऄजवदाराचा सहभाग ऄ) रु. 5 लाखपयवत 75% 20% 5% 6% ब) रु . 5 लाखाच्या वर 75% 20% 5% 8%

4. मायक्रो के्रडीट फायनान्स - या योजनेंतगवत प्रकल्प ककमत रु. 50, 000/- पयवत प्रत्येक लाभाथीला अर्थथक सहाय्य

मदले जाते. व्याजाचा दर 5% अहे. योजनेची एन.जी.ओ माफव त सुध्दा ऄंमलबजावणी केल्या जावू शकते.वसुलीचा कालावधी तीन वषाचा राहतो.

5. ममहला समृध्दी योजना - या योजनेंतगवत ममहलांकरीता प्रकल्प ककमत रु. 50, 000/- पयवतच्या प्रकल्पांना ऄथवसहाय्य मदले जाते. यात व्याजाचा दर 4% अकारण्यात येतो. वसुलीचा कालावधी तीन वषाचा राहतो.

6. ईच्च शैक्षणीक कजव योजना - एनएसएफडीसी, नवी मदल्ली यांच्यामाफव त व्यावसामयक व तांमत्रक ईच्च मशक्षणाकमरता देशात तसेच परदेशात मशक्षण घेण्यासाठीकजव ईपलब्ध करुन देण्यांत येते. सदर योजनेऄंतगवत देशाऄंतगवत ईच्च मशक्षण घेण्याकमरता रु. 7.50 लाखापयवत कजव देण्याचे प्राधान्य अहे. तसेच देशाबाहेर रु. 15.00 लाखापयवत कजव देण्याच े प्राधान्य अहे. व्याजदर द.सा.द.शे 5% अकारावयाचा अहे. तसेच िी लाभधारकांकमरता द.सा.द.शे.4% व्याजदर अकारावयाचा अहे. राष्ट्रीय सफाइ कमवचारी मवत्तीय मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली ( एनएसकेएफडीसी) राज्यातील सफाइ कमवचारी व त्यांचे कुटंुमबय यांच्या ईन्नतीकरीता राष्ट्रीय सफाइ कमवचारी मवत्तीय मवकास महामंडळाची स्थापना करण्यांत अली अहे. महाराष्ट्र शासनाने, महात्मा फुले मागासवगव मवकास महामंडळाची “वामहनीकृत यंत्रणा” म्हणनू मनयुक्ती केली अहे.

1. मुदत कजव- सदर योजनेंतगवत मवमवध व्यवसायाकमरता रु. 10 लक्ष पयवत गंुतवणकू ऄसलेल्या योजनांना मुदती कजव मदले जाते. त्याचा तपशील खालीलप्रमाणे.

106

2. मायक्रो के्रडीट फायनान्स- या योजनेंतगवत प्रकल्प ककमत रु. 50,000/- पयवत लाभार्थ्याला अर्थथक सहाय्य मदले जाते. यामध्ये एनएसकेएफडीसीचा सहभाग 90% तर लाभार्थ्याचा सहभाग 10% एवढा अहे. व्याजाचा दर 5% अहे. योजनेची एन.जी.ओ. माफव त सुध्दा ऄंमलबजावणी केल्या जाउ शकते. वसुलीचा कालावधी तीन वषाचा राहतो.

3. ममहला समृद्धी योजना- या योजनेंतगवत ममहलांकमरता प्रकल्प ककमत रु. 50,000/- पयवतच्या प्रकल्पांना ऄथवसहाय्य मदले जाते. यामध्ये एनएसकेएफडीसीचा सहभाग 90% तर लाभाथीचा सहभाग 10% एवढा अहे. यात व्याजाचा दर 4 अकारण्यात येतो. वसूलीचा कालावधी तीन वषाचा राहतो.

4. ममहला ऄमधकामरता योजना- या योजनेंतगवत रु 75,000/- कजव मयादेपयवत मवमवध व्यवसायाकमरता ममहलां लाभाथीना ऄथवसहाय्य करण्यात येते. यामध्ये एनएसकेएफडीसी कडून रु 20% रक्कम तर 10% रक्कम ऄजवदाराचा सहभाग म्हणनू घेण्यात येतो. कजावर व्याज दर 5% अकारण्यात येतो. कजव परत फेडीचा कालावधी 5 वषाचा ऄसतो.

5. शैक्षणीक कजव योजना - शैक्षणीक कजव सफाइ कमवचारी व त्यांच्यावर अमरॅत ऄसलेल्या त्यांच्या कुटंुबातील व्यक्तींना व्यावसामयक ककवा तामंत्रक पदवी ककवा पदव्युत्तर पयंतच े मशक्षण घेण्यासाठी मदले जाते. तसेच आंमजमनयर,वदै्रकीय मशक्षण, व्यवस्थापन, वमकली व्यवसायाच ेईच्चमशक्षण घेण्यासाठी सुध्दा कजव मदले जाते. एकुण खचाच्या 90% पयवत एनएसकेएफडीसी माफव त कजव व 10% महामंडळाचा / प्रमशक्षणाथीचा सहभाग ऄसेल. कजाची मयादा रु. 10,00,000 देशांतगवत व परदेशात रु. 20,00,000 पयवत कजव ईपलब्ध करुन देण्यात येते.

2) सामहत्यरत्न लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे मवकास महामंडळ मयामदत

कायालय पत्ता : नवीन प्रशासकीय आमारत क्र. 2, ३ रा माळा बी कवग अर सी मागव, चेंबूर (पूवव) मंुबइ -४०००७१

दूरध्वनी : ०२२-२५२२०००२/ 25220008 फॅक्स : ०२२-२५२७४०७२ वबेसाइट www.lasdc.com, lasdcmumbai@gmail.com

इ-मेल lasdc@rediffmail.com/

107

स्थापना- महाराष्ट्र शासन समाज कल्याण, सांस्कृमतक कायव , व मक्रडा मवभाग, शासन मनणवय क्र. एमपीसी-1084/1547/(405) एससीपी-1 मंत्रालय मवस्तार भवन, मंुबइ 400 032 मदनांक 06 माचव, 1985 नुसार महाराष्ट्र शासनाने लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे मवकास महामंडळाची स्थापना कंपनी कायदा ऄमधमनयम, 1956 तरतूदीनुसार सामामजक न्याय मवभागांतगवत मदनांक 11 जूलै, 1985 रोजी केली. मवकास घटक (ऄंतभूवत जाती ) - महामंडळाद्यारे मातंग समाजात ऄंतभाव ऄसणा-या पुढील 12 पोटजातीतील व्यक्तींना ऄथवसहाय्य करण्यात येते. 1) मांग, 2) मातंग, ३) ममनी मादींग, ४)मादींग, ५) दानखणी मांग, ६) मांग महाशी, ७) मदारी, ८) राधेमांग, ९) मांग गारूडी, १०) मांग गारोडी तसेच शासन मनणवय संमकणव- 2012/प्र.क्र.31/महामंडळे मदनांक 22 मे, 2012 नुसार मादगी व मामदगा या दोन जातीस समामवष्ट्ट करण्यात अल्या अहेत. भागभांडवल महामंडळ स्थापनेच्या वळेी महामंडळाचे ऄमधकृत भागभांडवल रूपये 2.50 कोटी होते. महाराष्ट्र शासन सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, शासन मनणवय क्र.एलएएस-२०१२/प्र.क्र.४२२/महामंडळे /मंत्रालय मवस्तार भवन, मंुबइ-400032 मदनांक 2६, जून २०१३ नुसार सदर महामंडळाचे ऄमधकृत भागभांडवल रक्कम रू. ३००.00 कोटी पयंत वाढमवण्यात अल ेअहे.

मुख्य ईमद्दष्ट्टये- 1) मातंग व तत्सम समाजाच्या अर्थथक ईन्नतीसाठी अवश्यक व ईपयुक्त ऄशा व्यापक अर्थथक चळवळीला चालना देणे व

त्यासाठी सहाय्य करणे. 2) तंतू कामाच्या व्यवसायात गंुतलेल्या मातंग समाजाला अधुमनक तंत्रज्ञानाची ओळख करून देणे. 3) घायपाताच े मनमाते, संस्करणक, अयातक, मनयातक, खरेदीदार, मवके्रते, संग्रही व मवतरक अमण/ककवा घायपाताच े

व्यापारी ककवा घायपातापासून बनमवण्यात येणा-या सवव वस्तू याचंा व्यवसाय चालू ठेवणे. 4) मातंग समाजाच्या फायदयासाठी व कल्याणासाठी स्वत:च्या जबाबदारीवर ककवा शासन सांमवधामनक संस्था, कंपन्या,

भामगदारी संस्था, व्यक्ती यांच्या सहयोगाने ककवा ऄशा संघटना, ऄमभकरणे, यांच्यामाफव त कृषी मवकास कायवक्रम कृषी ईत्पादनांच े पणन, प्रमक्रया व त्यांचा पुरवठा अमण साठा, लघुईदयोग, आमारत बांधणे, वाहतूक अमण (वदैयमकय ऄमभयांमत्रक, वास्तुशाि आत्यादीसारखा ) आतर धंदा, व्यवसाय, व्यापार ककवा कायव चालू करण्यासाठी भांडवल, कजव ममळमवण्याचे साधन, सामुग्री अमण तांमत्रक व व्यवस्थापकीय सहाय्य देण्याची तरतूद करणे.

महामंडळामाफव त राबमवण्यात येणा-या योजनांमधून अर्थथक लाभ ममळण्यास सववसाधारण बाबी- (1) ऄजवदार महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा. (2) ऄजवदाराचे वय 18 वषव पूणव ऄसाव.े (3) ऄजवदार हा मातंग समाजाच्या 12 पोट जातीतील ऄसावा. (4) शहरी व ग्राममण भागातील ऄजवदाराच्या कुटंुबाचे ईत्पन्न रू. 100000/- पयंत ऄसाव.े (5) ऄजवदाराने जो व्यवसाय मनवडलेला ऄसेल त्या व्यवसायाच ेज्ञान व ऄनुभव त्याच्याकडे ऄसावा. (6) ऄजवदाराने या महामंडळाकडून व आतर कोणत्याही शासमकय ईपक्रमाकडून अर्थथक लाभ घेतलेला नसावा. (7) महामंडळाने वळेोवळेी घालून मदलेल्या ऄटी व शती ऄजवदारावर बंधनकारक राहातील.

108

व्यवसायासाठी ऄथवसहाय्य ममळण्यासाठी ऄजव करण्याची पध्दती ऄजाचा फॉमव सवव मजल्हा कायालयामध्ये मवनामुल्य ईपलब्ध अहे.

मवमहत नमुन्यातील ऄजव भरून संपूणव कागदपत्रांसह मजल्हा कायालयात दयावयाचा अहे.

महामंडळामाफव त राबमवण्यात येणाऱ्या योजना : (ऄ) मवशेष कें िीय ऄथव सहाय्य योजना - मातंग समाजातील कुटंुबाची वार्थषक ईत्पन्न मयादा शासन मनणवय क्र. संकीणव -२०११ /प्र.क्र.४९ /महामंडळे मद. १६ माचव २०१२ ऄन्वये ज्या कुटंुबाची वार्थषक ईत्पन्न मयादा रक्कम रु. 1.०० लाख अहे ऄशा कुटंुबांना प्रकल्प मयादा रु. ४०००० पयंतच्या बँकेकडून मंजूर प्रकरणात जास्तीत जास्त रु. १०००० पयंत ऄनुदान देण्यात येते. महामंडळामाफव त राबवण्यात येणाऱ्या बीजभांडवल योजना, एनएसएफडीसी मदल्ली यांच्या सहकायाने महामंडळामाफव त राबमवण्यात येणाऱ्या मवमवध योजना मध्ये प्रमत लाभाथी रक्कम रु. १००००/- प्रमाणे ऄनुदान देण्यात येते. तसेच मवशेष कें िीय ऄथवसहाय्य योजने ऄंतगवत प्राप्त होणाऱ्या एकूण मनधीच्या ५% रक्कम ही प्रमशक्षण योजनेवर खचव करण्यात येते. 1) 50% ऄनुदान योजना-

मातंग समाजातील कुटंुबाची वार्थषक ईत्पन्न मयादा शासन मनणवय क्र. संकीणव -२०११ /प्र.क्र.४९ /महामंडळे मद. १६ माचव २०१२ ऄन्वये ज्या कुटंुबाची वार्थषक ईत्पन्न मयादा रक्कम रु. 1.०० लाख अहे ऄशा कुटंुबांना प्रकल्प मयादा रु. ४०००० पयंतच्या बँकेकडून मंजूर प्रकरणात जास्तीत जास्त रु. १०००० पयंत ऄनुदान देण्यात येते.

तसेच महामंडळामाफव त राबमवण्यात येणाऱ्या बीजभांडवल योजना, एनएसएफडीसी मदल्ली यांच्या अर्थथक सहकायाने महामंडळामाफव त राबमवण्यात येणाऱ्या मवमवध योजना मध्ये प्रमत लाभाथी रक्कम रु. १००००/- प्रमाणे ऄनुदान देण्यात येते. 2) प्रमशक्षण कजव योजना :- मवशेष कें िीय ऄथवसहाय्य योजने ऄंतगवत प्राप्त होणाऱ्या एकूण मनधीच्या ५% रक्कम ही प्रमशक्षण योजनेवर खचव करण्यात येते. मातंग, समाजातील आयत्ता ४ थी पास पासून पुढे मशक्षण घेतलेल्या होतकरू १८ ते ३५ वषे वयोगटातील युवक युवतींना वाहन चालक प्रमशक्षण, वते्ल्डग मोटार मेकॅमनक,मशवण, ब्युटीपालवर, मफटर, रेडीओ दुरुस्ती, सुतारकाम, संगणक आत्यादी व्यावसामयक प्रमशक्षण शासन मान्य संस्थामाफव त मदले जाते. ज्यामुळे युवकांना स्वयंरोजगार ममळमवण्यास सोयीस्कर होइल. ब) बीज भांडवल योजना महामंडळाच्या ऄमधकृत भागभांडवलातून भांडवली ऄंशदानाच्या स्वरुपात शासनाकडून प्राप्त होणाऱ्या मनधीचा वापर बीजभांडवल योजना राबमवण्यासाठी करण्यात येतो. मातंग समाजातील कुटुबांची वार्थषक ईत्पन्न मयादा शासन मनणवय क्र.संकीणव-२०११/ प्र.क्र. ४९/ महामंडळे मदनांक १६ माचव २०१२ ऄन्वये ज्या कुटंुबांची वार्थषक ईत्पन्न मयादा रक्कम रु.१०००००/- अहे ऄशा कुटंुबाना रु. ५०००१/- ते रु. ७०००००/- पयंतच्या गंुतवणकू ऄसलेल्या वयैस्क्तक प्रकल्पास मंजुरी देण्यात येते. मंजूर कजव प्रकरणात गंुतवणुकीच्या प्रमाणात महामंडळाकडून २०% सहभाग (रु.१००००/- ऄनुदानांसह) बीजभांडवल कजवरुपात ४% व्याजदराने मंजूर करण्यात येते अमण ७५% भाग हा बँकेचा ईववमरत ५% सहभाग हा लाभार्थ्यांचा ऄसतो. एनएसएफडीसी योजनेंतगवत राबमवण्यात येत ऄसलले्या योजना. सन १९९३-९४ पासून लोकशाहीर ऄण्णा भाउ साठे मवकास महामंडळ हे राष्ट्रीय\ मागासवगव मवत्तीय मवकास महामंडळ, मदल्ली यांची ऄमधकृत वामहनी म्हणनू कायवरत अहे. सन१९९३-९४ पासून या महामंडळास एनएसएफडीसी, मदल्ली यांचकेडून मुदत कजव, लघुऊण मवत्त व ममहला समृद्धी या योजनांकमरता मनधी प्राप्त अहे. ज्या कुटंुबांची वार्थषक ईत्पन्नमयादा. शहरी भागासाठी रक्कम रु. १,२००००/- व ग्रामीण ९८,०००/- पयंत अहे. ऄशा व्यक्तींनाच सदर योजनेचा लाभ देण्यात येतो. महामंडळामाफव त मुदतकजव योजना,लघुऊण मवत्त यीजना, ममहला समृद्धी योजना, ममहला मकसान योजना अदी योजना राबमवण्यात येत ऄसून मंजूर कजव प्रकरणात गंुतवणकुीच्या प्रमाणात एनएसएफडीसी यांच े७५% सहभाग ऄसून मुदत कजव

109

योजनेत महामंडळाकडून २०% सहभाग (रु.१००००/- ऄनुदानासह) बीज भांडवल कजव रुपात ४% व्याज दराने मंजूर करण्यात येते अमण व ईववमरत ५% सहभाग हा लाभार्थ्यांचा ऄसतो. 1) मुदत कजव योजना:- राष्ट्रीय मागासवगव मवत्तीय मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली या राष्ट्रीय स्तरावरील महामंडळामाफव त वगेवेगळ्या योजनांचा लाभ ममळवून देण्यात येत अहे. २)लघुऊण मवत्त योजना :- एनएसएफडीसी योजनेंतगवत लघुऊण मवत्त योजना सन २०००-०१ पासून राबमवण्यात येते. सदर योजने ऄंतगवत प्रमत लाभाथी एनएसएफडीसीचे मुदत कजव रु. ४००००/- महामंडळे ऄनुदान रु. १००००/- ऄसे एकूण रु. ५००००/- च्या मयादेत लघु ईद्रोगांमध्ये लाभ देण्यात येतो ३) ममहला समृद्धी योजना:- ममहला समृद्धी योजना (MSY) ही योजना सन २००४-२००५ पासून महामंडळामाफव त राबमवण्यात येत अहे. सदर योजना ही एनएसएफडीसी कडून प्राप्त होणाऱ्या मनधीतून राबमवण्यात येते. सदर योजनेंतगवत प्रती लाभाथी एनएसएफडीसीचे मुदत कजव रु.४००००/- व महामंडळाच ेऄनुदान रु. १००००/- ऄसे एकूण रु. ५००००/- च्या मयादेत लाभ देण्यात येत येतो.

ड) शैक्षमणक कजव योजना :- सन १९९३-९४ पासून लोकशाहीर ऄण्णा भाउ साठे मवकास महामंडळ हे राष्ट्रीय मागासवगव मवत्तीय मवकास महामंडळ, मदल्ली (NSFDC) यांची ऄमधकृत वामहनी म्हणनू कायवरत अहे एनएसएफडीसी, (मदल्ली माफव त ) शैक्षमणक कजव योजना राबमवण्यात येते. ज्या कुटंुबांची वार्थषक ईत्पन्न मया. शहरी भागासाठी रक्कम रु. १,२०,०००/- व ग्रामीण ९८,०००/- पयंत अहे. ऄशा व्यक्तींना सदर योजनेचा लाभ देण्यात येतो. या कायालयाच े पमरपत्रक क्र. एलएएसव्हीएम/ प्रकल्प/ पमरपत्रक/२४/२०१५/-१६/ मदनांक ०४-०४-२०१५ व मदनांक ३०/03/२०१५ च्या संचालक मंडळाच्या बैठकीत ठरल्याप्रमाणे ज्या ऄभ्यासक्रमांना समाजकल्याण मवभागामाफव त मशष्ट्यवृत्ती/ मशक्षण फी/ परीक्षा फी ऄदा केली जात नाही ऄशा मवद्रापीठाच्या मान्यता प्राप्त\ ऄभ्यासाकरीताच महामंडळामाफव त) शैक्षणीक कजव योजना राबवून ज्या प्रकरणात सबंमधत ऄभ्यासक्रमास समाज कल्याण मवभागांमाफव त मशष्ट्यवृत्ती/ मशक्षण फी/ परीक्षा फी ऄदा केली जात नाही ऄशा अशयाच ेसबंमधत मजल्ह्याचे सहाय्यक अयुक्त, समाज कल्याण, यांच े प्रमाणपत्र मवद्रार्थ्याने सादर केले अहे ऄशा मवद्रार्थ्यांच्या कजव प्रस्तावांचा महामंडळ मवचार करेल. कजाचा ईदे्दश शैक्षणीक ऄभ्यासक्रम पूणव करण्यासाठी अवश्यक ऄसलेल्या खालील बाबींचा ऄंतभाव सदर शैक्षणीक कजव योजनेमध्ये ऄसेल १. प्रवशे फी व मशकवणी फी. २. ऄभ्यासक्रमासाठी अवश्यक ऄसणारी पुस्तके, लेखन सामहत्य व आतर अवश्यक साधने. ३. परीक्षा फी ४. राहण्याचा व जेवणाचा खचव. ५. ऄजवदाराच्या कजवफेडीपुवी मृत्यू ऄथवा ऄपंगत्व अल्यास कजाच्या परतफेडीची हमी म्हणनू ईतरमवण्यात येणारा

मवमा हप्ता. ६. परदेशात मशक्षण घेताना येणारा प्रवास खचव व मशक्षणाच्या कालावधीसाठी येणाऱ्या खचाची तरतूद आ. ७. संभाव्य खचव (Caution Money) व मवकास’ मनधी आ.

मवद्राथीने शासकीय मशक्षण संस्थेत प्रवशे घ्यावयाचा ऄसून त्याची खात्री केल्यानंतर शैक्षणीक कजाची रक्कम सबंमधत संस्थेच्या नावे महामंडळामाफव त मवतरीत केलीं जाइल. परदेशतील शैक्षणीक संस्थांच्यासंदभात सदरच्या संस्थाना मवद्रापीठाची मान्यता प्राप्त झालेली ऄसावी. पात्रता

110

१) मवद्राथी ऄनुसूमचत जातीतील मातंग समाज व त्यातील बारा पोटजातीतील ऄसावा. २) ग्रामीण भागांसाठी रक्कम रु. ९८०००/- व शहरी भागांसा रक्कम रु. १,२०,०००/- या मयामदत वार्थषक ईत्पन्न

ऄसाव.े ऄण्णाभाउ साठे मशष्ट्यवृत्ती योजना :

पात्रता :- मातंग समाजातील आयत्ता 10 वी, 12 वी, पदवी व पदमवका, ऄमभयांमत्रकी व वदै्रकीय परीक्षेमध्ये पास होणाऱ्या गुणवतं मवद्राथी व मवद्राथीनी यांची मजल्हामनहाय गुणवत्तनुेसार मनवड केली जाते व ईपलब्ध मनधीच्या मयादेत मशष्ट्यवृत्ती मंजूर केली जाते. सदर योजना प्रोत्साहनपर राबमवण्यात येते.

कजव मयादा 1. देशांतगवत ऄभ्यासक्रमासाठी रक्कम रू. 7.50 लाख 2. परदेशांतगवत ऄभ्यासक्रमासाठी रक्कम रू. 15.00 लाख एनएसएफडीसीमाफव त देशांतगवत ऄभ्यासक्रमासाठी एकूण शैमक्षणक फीच्या 90% प्रमतवषी व परदेशातील

ऄभ्यासक्रमासाठी रक्कम रू. 3.75 लाख प्रमतवषी प्रमाणे सरासरी 4 वषाच्या ऄभ्यासक्रमासाठी एनएसएफडीसी कजव देइल. सदर कजव रक्कमेवर 5% द.सा.द.शे. व ममहला ऄजवदारास 4% द.सा.द.शे. व्याजदर अकारण्यात येइल.

३) संत रोमहदास चमोद्रोग व चमवकार मवकास महामंडळ मयामदत

महाराष्ट्र शासनाचा ऄंगीकृत व्यवसाय बॉम्बे लाइफ मबल्डींग, 5 वा मजला,वीर नरीमन रोड, मंुबइ 400001 दूरध्वनी क्रमांक 2204 4186,2204 7157 Web Site : www.charmodhyog.com

महाराष्ट्र चमोद्रोग मवकास महामंडळाची स्थापना 1 मे, 1974 रोजी कंपनी कायद्रा ऄंतगवत करण्यात अलेली

ऄसून, शासनाच्या मद 2.1.2003 च्या मनणवयानुसार अता या महामंडळाचे नाव संत रोमहदास चमोद्रोग व चमवकार मवकास महामंडळ मयामदत ऄसे करण्यात अल ेअहे. सदरचे महामंडळ ऄनुसूमचत जातीतील चमवकार समाज व त्याच्या पोटजाती ईदा. चमवकार, ढोर, होलार, मोची आत्यादी यांचा अर्थथक, शैक्षमणक व सामामजक मवकास करून त्यांना दामरिय रेषेच्यावर अणण्यासाठी स्थापन झाले अहे. शासन मनणवय क्र.चवीम-१०९५/(६४६१)/ईद्रोग-५,मदनांक २४.०६.१९९६ ऄन्वये मदलेल्या अदेशानुसार महामंडळाचे संपूणव प्रशासकीय मनयंत्रण ईद्रोग व कामगार मवभागाकडून समाज कल्याण मवभागाकडे वगव करण्यात अलेले अहे.

111

ईमद्दष्ट्टे : 1) राज्यात चमवईद्रोगाचा मवकास करणे. 2) ऄनुसूमचत जातीमधील चमोद्रोगातील कारामगरांचा मवकास करणे. ३) चमोद्रोगातील तंत्रज्ञान मवकमसत करणे. ४) चमव वस्तूंसाठी बाजार पेठेची मनर्थमती करणे. ५) चमोद्रोगास प्रोत्साहन देणे. ६) राज्यातील चमोद्रोग मवकासासाठी चालना देणे.

अर्थथक तरतूद:- या महामंडळाच ेऄमधकृत भागभांडवल रु. ७३.२१ कोटी आतके ऄसून मद. ३१/०३/२०१५ ऄखेर मवतरीत व भरणा भागभांडवल रु. ३०६.२१ कोटी आतके अहे. महामंडळाच्या भागभांडवलात १००% सहभाग महाराष्ट्र शासनाचा अहे. महामंडळामाफव त राबमववण्यात येणा-या योजनामधून अर्थथक लाभ ममळण्यास सवव साधारणपणे अवश्यक ऄसणा-या प्राथममक बाबी. 1. ऄजवदार हा ऄनुसूमचत जातीतील चमवकार समाजाचा ऄसावा. 2. ऄजवदार हा महाराष्ट्र राज्याचा रमहवासी ऄसावा. 3. ऄजवदाराचे वय 18 वषे पुणव ऄसाव.े 4. ऄजवदाराने जो व्यवसाय मनवडला ऄसेल त्या व्यवसायाच े ज्ञान व ऄनुभव त्याला ऄसावा. 5. ऄ) ऄजवदाराच्या कुटंुबाच ेवार्थषक ईत्पन्न कें ि शासनाच्या योजनांसाठी , ग्रामीण भागासाठी रु . ९८००० / व शहरी भागासाठी रु. १२०००० /पयंत ककवा त्यापेक्षा कमी ऄसाव े व राज्य शासनाच्या योजनेसाठी रु. 1 लाख पयंत ककवा त्यापेक्षा कमी ऄसाव.े ब) प्रमशक्षण योजनेचा लाभ घेई आस्च्छणा-या ऄजवदाराच्या कुटंुबाच ेवार्थषक ईत्पन्न शासनाने ठरवुन मदल्याप्रमाणे ऄसावे . 6. जातीचा व ईत्पन्नाचा दाखला तहमसलदार व तत्सम सक्षम पदामधकाऱ्याने मदलेला ऄसावा. 7. ऄजवदाराने या महामंडळाकडून ऄथवा आतर कोणत्याही शासकीय ईपक्रमाकडून अर्थथक लाभ घेतलेला नसावा. 8. महामंडळाने वळेोवळेी घालून मदलेल्या ऄटी व शती ऄजवदारावर बंधनकारक राहतील.

ऄजाचा नमुना, ऄजव करण्याची पध्दती व ऄजव प्राप्त झाल्यानंतर महामंडळाची कायववाही याबाबत मवभागीय/मजल्हा कायालयाकडे मामहती ईपलब्ध अहे.

ऄ- राज्यशासनाच्या योजना 1. 50 टक्के ऄनुदान योजना -

या योजने ऄंतगवत राष्ट्रीयकृत बँकेमाफव त रु. 50,000 /- पयंत प्रकल्प गंुतवणकु ऄसणा-या व्यवसायासाठी सवलतीच्या दराने ऄथवसहाय्य मदले जाते. यामध्ये रु. -10,000/- ऄनुदानाचा समावशे अहे.

2. बीज भांडवल योजना - रु. 50,001/- ते रु. 5,०0,००० /- पयंत प्रकल्प गंुतवणकु ऄसणा-या कोणत्याही योजनेसाठी बीज भांडवल योजने ऄंतगवत राष्ट्रीयकृत बँकेमाफव त कजवपुरवठा सवलतीच्या दराने ईपलब्ध करण्यात येतो.

3. प्रमशक्षण योजना :- चमवकार समाजाच्या लाभधारकानंा व्यवसायासाठी लागणारे तांत्रीक कौशल्य प्राप्त करण्यासाठी व संबंधीत तांत्रीक व्यवसाय सुरु करण्यासाठी मवमवध व्यावसायीक रेडचे शासन मान्यताप्राप्त संस्थेमाफव त 3 ते 6 ममहन्याच्या कालावधी पयंत मोफत प्रमशक्षण देण्यात येते - संपकव संबंमधत मजल्हा कायालय.

राष्ट्रीय ऄनुसूमचत जाती मवत्त व मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली यांच्या योजना - 1. मुदती कजव योजना -

सदर योजने ऄंतगवत मवमवध व्यवसायांकरीता एन .एस.एफ. डी .सी. माफव त रु. 5 लाखापयंत गंुतवणकु ऄसलेल्या व एन .एस.एफ. डी .सी. ने मंजूर केलेल्या व्यवसायांच्या योजनांना मुदती कजव मदले जाते यामध्ये रु. 10,000/- ऄनुदानाचा समावशे अहे.

2. सुक्ष्म पत पुरवठा योजना -

112

या योजने ऄंतगवत दामरिय रेषेखालील चमवकार समाजातील लाभार्थ्यांना 5 टक्के व्याज दराने रु. ५०,०००/- पयंत ऄथव सहाय्य मदले जाते.

3. ममहला समृध्दी योजना - या योजने ऄंतगवत कजव रक्कम रु. ४०,०००/- व ऄनुदान रु 10,000/- ऄसे दोन्ही ममळून रु. ५०,०००/- पयंत 4 टक्के दराने कजव देण्यात येते.

4. ममहला मकसान योजना - या योजने ऄंतगवत ममहला लाभाथीस रु. 40,000/- कजव स्वरुपात 5 टक्के व्याज दराने मंजूर करण्यात येते. सदर कजव हे फक्त शेतीसाठी ऄथवा शेतीपुरक व्यवसायासाठीच देण्यात येते.

5. शैक्षमणक कजव योजना - या योजने ऄंतगवत भारतामध्ये मशक्षण घेणाऱ्या मवद्रार्थ्यास रु. 10 लाख व परदेशात मशक्षण मवद्रार्थ्यास रु. 20 लाख पयंत कजव घेण्याची मयादा अहे.

महामंडळाची ईत्पादन कें िे- दयापूर (मजल्हा ऄमरावती), कहगोली, कोल्हापूर, सातारा येथे अहेत. मवक्री कें िे: महामंडळाची बांिा, वाशी, धुळे, जळगाव, सोलापूर, व नांदेड येथे मवक्री कें िे अहेत.

४) वसंतराव नाइक मवमुक्त जाती व भटक्या जमाती मवकास महामंडळ (मया)

जुहू सुप्रीम शॉकपग सेंटर, गुलमोहर क्रोस रोड नं. ९ मवलपेाल े(प.) मंुबइ -४०००४९ फोन : ०२२-२६२०२५८८/ २६२०२५८६ / फॅक्स : ०२२- २६२३४५२७

संकेत स्थळ : www.vnvjntdc.com संमक्षप्त मामहती - स्थापना: समाजातील दामरद्र्य रेषेखालील जीवनमान जगणाऱ्या मवमुक्त जाती व भटक्या जमातीच्या लोकांचा मवकास करण्याच्या दृष्ट्टीने महाराष्ट्र शासनाने मद.०८/2/१९८४ रोजी कंपनी कायदा १९५६ नुसार महामंडळाची स्थापना केली अहे. ईदे्दश : मवमुक्त जाती,व भटक्या जमातीच्या समाजातील अर्थथकदृष्ट्ट्या दुबवल घटकातील व्यक्तींना सवलतीच्या दराने ऄथवसहाय्य देउन त्यांच्या अर्थथक, शैक्षमणक व सामामजक ईन्नती कमरता महामंडळाची स्थापना करण्यात अलेली अहे. तसेच मवशेष मागासप्रवगातील जातींना सुद्धा कजव पुरवठा करण्यात येतो.

महाराष्ट्र शासन ऄतंगवत राबमवण्यात येणाऱ्या योजना ईत्पन्न मयादा : शहरी व ग्रामीण भागाकमरता रु.१.०० लाख

ऄ. क्र.

योजनेच ेनाव प्रकल्प मयादा

बँकेचा सहभाग

महामंडळाचा सहभाग

व्याज दर परतफेडीचा कालावधी

1 बीज भांडवल कजव योजना रु.5.00 75 25% 4% 5 वषे 2 थेट कजव योजना रु.25000 - 100% 2% 4 वषे (कुक्कूट पालन व दुग्ध

व्यवसायाकमरता 6 वषे) ऄनुदान योजना

113

ऄ) 50% ऄनुदान योजना :- रु.12,000/- प्रकल्प मुल्य ऄसलेल्या मवमवध व्यवसायासाठी महामंडळामाफव त रु.5000/-पयंत ऄनुदान देण्यात येते. ब) प्रमशक्षण योजना :- महामंडळामाफव त ऄनुदान योजनेंतगवत मवमुक्त जाती व भटक्या जमातीच्या युवा युवतींच्या कल्याणाकमरता व स्वयंरोजगाराकमरता टी.व्ही, रेडीओ दुरुस्ती,लघुलेखन, वाहनचालक, मशवणकला ,हस्तकला,वते्ल्डग, मफटर, सुतारकाम,स्पधात्मक परीक्षेची पूवव तयारी, संगणक आत्यादी कमरता प्रमशक्षण योजना राबमवली जाते. या योजने ऄंतगवत खालील प्रमाणे मवद्रावतेन देण्यात येते. मवद्रावतेन : 1) प्रमशक्षणाथी राहत ऄसलेल्या खेड्यात / शहरात प्रमशक्षणाची सोय ऄसल्यास दरमहा रु. 150/- 2) महानगरपामलका क्षेत्रातच राहणाऱ्या व प्रमशक्षण घेणाऱ्या प्रमशक्षणाथी दरमहा रु. 250/- 3) प्रमशक्षणाथी राहत ऄसलेल्या मठकाणा व्यमतमरक्त आतर मठकाणी प्रमशक्षणाची सोय ऄसल्यास दरमहा रु. 300/- 4) तसेच संगणक प्रमशक्षणाथी कमरता प्रत्येक प्रमशक्षणाथीस 6 ममहने कालावधीच्या प्रमशक्षणा कमरता प्रमशक्षण फी जास्तीत जास्त रु. 3,200/- देण्यात येते. क) नोंदणीकृत सहकारी संस्थांचे भाग खरेदीसाठी ऄथवसहाय्य योजना : 1) सहकारी साखर कारखान्याच्या रु.2,000/- मकमतीच्या एका भागाच्या खरेदीकमरता बँकांनी प्रस्ताव मंजूर केल्यानंतर बँकांकडून 50% व महामंडळाकडून 50% ऄनुदान मंजूर करण्यात येते. 2) सहकारी सुत मगरणीच्या रु.1,000/- मकमतीच्या एका भागाच्या खरेदीकमरता ऄमधकोषाणी प्रस्ताव मंजूर केल्यानंतर ऄधीकोषाकडून 50% कजव व महामंडळाकडून 50% ऄनुदान मंजूर करण्यात येते. 3) गृहमनमाण पतपुरवठा व ईपभोग्य वस्तू मवक्री सहकारी संस्था व्यमतमरक्त आतर ईत्पादन सहकारी संस्थांच ेरु.200/- कमाल मयादेपयंत मकमतीच्या एका भागाची खरेदी करण्याकमरता 4% व्याजाने थेट कजव मदले जाते

राष्ट्रीय मागासवगव मवत्तीय व मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली यांच्या योजना ईत्पन्न मयादा : 1) शहरी भागाकमरता- रु.१,२०,०००/- व 2) ग्रामीण भागाकमरता- रु.९८,०००/- ऄ. क्र.

योजनेच े

नाव

प्रकल्प मयादा (रु. लाखात)

राष्ट्रीय महामंडळाचा

सहभाग

बँकेचा सहभाग

महामंड-ळाचा

सहभाग

लाभाथी सहभाग

व्याज दर रु.5 लाखा पयंत

व्याज दर रु.5 ते 10

लाखा पयंत

परतफेडीचा कालावधी

1 मुदती कजव योजना

10.00 85% - 10% 5% 6% 8% 5 वषे

2 मजीन मनी कजव योजना

10.00 40% 50% 5% 5% 6% 8% 5 वषे

3 शैक्षमणक कजव योजना

10 .00 व 20.00 (परदेशी मशक्षण घेण्याकमरता)

90% - 5% 5% 4% 5 वषे (मशक्षण पूणव झाल्यावर 6

ममहन्यानंतर ककवा रोजगार प्राप्त झाल्यानंतर)

4 सक्षम योजना

10.00 85% - 10% 5% 6% 8% 5 वषे

5 मशल्प संपदा योजना

10.00 85%

- 10% 5% 6% 8% 5 वषे

114

ऄ. क्र.

योजनेच े

नाव

प्रकल्प मयादा (रु. लाखात)

राष्ट्रीय महामंडळाचा

सहभाग

बँकेचा सहभाग

महामंड-ळाचा

सहभाग

लाभाथी सहभाग

व्याज दर रु.5 लाखा पयंत

व्याज दर रु.5 ते 10

लाखा पयंत

परतफेडीचा कालावधी

6 स्वर्थणमा कजव योजना

1.00 95% - 5% 5% 5% 3 वषे

7 मायक्रो कजव योजना

0.50 90 - 5% 5% 5% 3 वषे

8 ममहला समृद्धी कजव योजना

0.50 95% - 5% - 4% 3 वषे

9 कृषी संपदा योजना

0.50 95% - - 5% 4% 5 वषे

10 प्रमशक्षण योजना

या योजने ऄंतगवत ऑडीओ/स्व्हडीओ मरपेऄकरग,प्लंबर, पशुवदै्रकीय सारखे, कृमत्रम रेतन, दुध ईत्पादन, बांधकाम, मोटर वायकडग, वाहन चालक, ब्युटी पालवर ,वडव प्रोसेकसग,वते्ल्डग,आलेस्क्रमशयन , बांबू टोपली तयार करणे ,डीझेल पंप मरपेऄकरग, मशरूम ईत्पादन, सुतारकाम आत्यादीकमरता 6 ममहन्याच्या प्रमशक्षणाकमरता प्रमशक्षण फी व मवद्रावतेन मदले जाते.प्रमशक्षण योजना राबमवण्याकमरता राष्ट्रीय मागासवगव मवत्तीय व मवकास महामंडळाकडून ऄनुदान ममळते व त्यामधून प्रमशक्षण मदले जाते.

५) महाराष्ट्र राज्य आतर मागासवगीय मवत्त अमण मवकास महामंडळ मयामदत

प्रशासकीय भवन, 4 था मजला, रामकृष्ट्ण चेंबूरकर मागव, चेंबूर, मंुबइ - 400 071 दूरध्वनी क्र. 022 - 2527 5374 / 2529 9685 फॅक्स क्र. 022-25229219 वबेसाइट :- www.msobcfdc.gov.in इ-मेल :- md@msobcfdc.gov.in

1. महामंडळाची स्थापना :-

महाराष्ट्र शासनाद्यारे शासन मनणवय, समाज कल्याण, सांस्कृमतक कायव व मक्रडा मवभाग क्र. आमाव-1096/प्र.क्र. 395/मवघयो-2, मदनांक 25 सप्टेंबर 1998 ऄन्वये मदनांक 23/04/1999 रोजी (कंपनी ऄमधमनयम 1956) महामंडळाची स्थापना करण्यात अली अहे.

शामराव पेजे कोकण आतर मागासवगव अर्थथक मवकास महामंडळाची स्थापना सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग ऄन्वये शासन मनणवय क्र. कुमवमं-2006/प्र.क्र. 289/मवघयो-2, मदनांक 25 ऑगस्ट 2009 ऄन्वये मदनांक 18/06/2010 रोजी (कंपनी ऄमधमनयम 1956) कोकण मवभागाकमरता या महामंडळाची ईपकंपनी म्हणनू स्थापना करण्यात अली अहे.

115

2. महामंडळाची ईमद्दष्ट्टे -

ऄ) मवधी संस्थामपत झाल्यावर महामंडळाने पाठपुरावा करावयाची मुख्य ईमदष्ट्टे-

1. आतर मागासवगीयांच्या अमण मा. राज्यपाल वळेोवळेी ठरवतील ऄशा लोकांच्या वगाच्या लाभासाठी अमण कल्याणासाठी स्वत:हून ककवा शासन, संमवमधक संस्था, भामगदारी संस्था, व्यक्ती यांच्या सहयोगाने ककवा यासारख्या संघटना ककवा एजन्सी माफव त, कृषी मवकास, पणन, संस्कारण, कृषी ईत्पादनांचा पुरवठा अमण साठवण, लघुईद्रोग, आमारत बांधणी, पमरवहन या कायवक्रमांची अमण ऄन्य कामधंदा, पेशा (वदैयकीय, ऄमभयांमत्रकी, वास्तुशािीय यासारखे) व्यापार ककवा ईद्रोग यांची योजना अखणे, त्यांना चालना देणे, सहाय्य करणे, सल्ला देणे, मवत्त पुरवठा करणे, त्यांच ेसंरक्षण करणे अमण ते हाती घेणे.

2. आतर मागासवगीयांना त्यांची अर्थथक स्स्थती, ईत्पादन मनर्थमती, व्यवस्थापन अमण पणन पध्दती व तंत्र यांचा मवकास करणे/त्यात सुधारणा करणे शक्य व्हावे, म्हणनू त्यांचे कामकाज, कामधंदा, व्यवसाय, व्यापार ककवा ईद्रोग सुरु करण्यासाठी त्यांना भांडवल, पतसाधने अमण तांमत्रक व व्यवस्थापकीय सहाय्य पुरमवणे.

ब) मुख्य ईमदष्ट्टे साध्य करण्यासाठी सहाय्यभतू ककवा अनुषंमगक ऄसललेी ईमदष्ट्टे-

1. प्रत्येक वणवनाची कृषी ईत्पादने, वस्तु, सामहत्य मजन्नस अमण सामग्री यांची बनावट, मनर्थमती, जुळवणी, पुरवठा यासाठी भारत सरकार व भारतीय संघराज्य क्षेत्रातील राज्य शासने, सांमवमधक संस्था, कंपन्या तसेच भागीदारी संस्था ककवा व्यक्ती ककवा संघटना यांच्याशी करार करणे अमण त्यांच्याकडील मागण्या हाती घेणे अमण आतर मागासवगीय लोकांना ईपकंत्राटाने देउन ककवा त्याबाबत त्यांच्याकडे कामाच्या मागण्या सुपूदव करुन त्याद्यारे ऄशी कंत्राटे अमण मागण्या यांच्या कामाची व्यवस्था करणे ककवा ऄशी कंत्राटे ककवा कृषी ईत्पादने, वस्तु, सामहत्य, मजन्नस ककवा सामग्री ककवा त्यांचे भाग त्यांची बनावट, मनर्थमती, जुळवणी ककवा पुरवठा यासाठी ककवा त्या संबधंात सेवा देण्यासाठी ककवा त्यावर संस्करण करण्यासाठी ककवा ऄशी कंत्राटे ककवा मागण्या यांची कामे यथायोग्य मरतीने पूणव करण्यासाठी अवश्यक वाटतील ऄशा व्यवस्थापकीय सेवा देण्यासाठी सहाय्य मागणे/ममळवणे अमण ऄसे कृषी ईत्पादन, वस्तु सामहत्य, मजन्नस व सामग्री बनवून घेणे, मनमाण करुन घेणे, ककवा त्यांचा पुरवठा करमवणे.

2. महाराष्ट्र राज्यातील आतर मागासवगीच्या लाभासाठी योजना सुरु करणे अमण त्यांना चालना देणे अमण त्या प्रयोजनासाठी, ऄहवाल अमण नीलप्रती तयार करणे करवून घेणे अमण अकडेवारी व आतर मामहती गोळा

116

करणे. 3. पुवोक्त कामे प्रभावीपणे पार पाडण्यासाठी अवश्यक वाटेल त्याप्रमाणे कंपन्या, संघ, सल्लागार मंडळे अमण

आतर योग्य त्या संस्था प्रवर्थतत करणे अमण स्थापन करणे. 4. कें ि सरकार ककवा राज्य शासन, बँका, कंपन्यास ककवा व्यक्ती त्यांच्याकडून ऄनुदाने, कज,े ऄमग्रमे ककवा

ठेवीद्यारे ककवा ऄन्यथा, आतर रक्कमा, त्यावरील व्याजासह ककवा व्याजाच्या सवलतीमशवाय घेणे. 5. सामामजक मवज्ञान व तंत्रमवषयक संशोधन व प्रयोग करण्यासाठी शैक्षमणक ककवा प्रमशक्षण ससं्था, संशोधन

प्रयोगशाळा, संशोधन संस्था अमण प्रायोमगक कायवशाळा यांची स्थापना करणे, त्यांची व्यवस्था करणे, त्यांना वगवणी देणे ककवा त्यांना ऄथवसहाय्य करणे ककवा त्यांच ेसभासद होणे.

6. या प्रयोजनासाठी मवमहत करण्यात येतील ऄशा शतीवर, यंत्रसामग्रीच्या भाडे खरेदी योजनेखाली ईद्रोजकांनी महामंडळाला द्रावयाच्या रक्कमेच्या संबंधात राष्ट्रीय लघुईद्रोग महामंडळ, बँका ककवा कोणत्याही मवमत्तय संस्था, भारत सरकार ककवा महाराष्ट्र शासनाने महामंडळ यांना हमी देणे.

3. योजनेचा फायदा घेण्यासाठी लाभार्थ्यांची ऄहवता- 1. ऄजवदार आतर मागासवगीय ऄसावा. 2. महाराष्ट्राचा सववसाधारण रमहवासी ऄसावा. 3. त्याच ेवय 18 ते 50 वषव ऄसाव.े

फक्त थेट कजव योजने कमरता त्याच ेवय 18 ते 55 वषव ऄसाव.े 4. तो कोणत्याही बँकेचा, महामंडळाच्या ककवा मवमत्तय संस्थेचा थकबाकीदार नसावा. 5. कंुटंुबातील एकाच व्यक्तीस महामंडळाच्या योजनेचा लाभ घेता येइल. 6. ऄजवदाराने जो व्यवसाय मनवडला, त्या व्यवसायाच ेत्याला ज्ञान ककवा ऄनुभव ऄसावा. 7. बीजभांडवल व थेट कजव योजना सोडून आतर योजनांसाठी ग्रामीण भागातील ऄजवदाराचे वार्थषक ईत्पन्न रु.

98000/- पेक्षा कमी ऄसाव ेतरी शहरी भागातील ऄजवदाराचे वार्थषक ईत्पन्न रु. 120000/- पेक्षा कमी ऄसाव.े 8. बीजभांडवल व थेट कजव योजनेकमरता ग्रामीण व शहरी भागासाठी ऄजवदाराचे वार्थषक ईत्पन्न रु. 1.00

लाखापेक्षा कमी ऄसाव.े

4. ऄजासोबत जोडावयाच्या कागदपत्रांचा तपशील :- 1. सक्षम ऄमधका-याने मदलेला मवमहत ईत्पन्नाचा दाखला. 2. जातीच ेप्रमाणपत्र, मशधापमत्रकेची प्रमामणत प्रत, पासपोटव साइज फोटो. 3. व्यवसायस्थळाची भाडेपावती, करारनामा 7/12 चा ईतारा 4. शैक्षमणक ऄहवतेच ेप्रमाणपत्र/जन्मतारखेचा दाखला 5. 2 जामीनदारांची प्रमाणपत्रे 6. स्थामनक स्वराज्य संस्थेच े व्यवसाय करण्याबाबत ना हरकत प्रमाणपत्र तसेच ज्या प्रयोजनासाठी कजव मंजूर

होणार अहे त्या प्रयोजनासाठी त्याचा ईपयोग करण्याबाबतच ेऄजवदाराच ेप्रमतज्ञापत्र. 7. तांमत्रक व्यवसायाकमरता अवश्यक ऄसतील ऄसे परवाने/लायसन्स. 8. व्यवसायाचा प्रकल्प ऄहवाल व लागणारा कच्चा माल, यंत्रसामग्री आत्यादीच ेदरपत्रक. 9. ऄजवदाराने मूळ प्रमाणपत्र न जोडता त्याच्या साक्षांमकत प्रती जोडाव्यात.

5. महामंडळाच्या मवमवध योजना - ऄ) राज्य महामंडळाच्या योजना- 1) 20% बीज भांडवल कजव योजना : 1. महामंडळ ही योजना राज्यातील सवव मजल्हयांमध्ये मजल्हा ऄग्रणी बँकाच्या माध्यमातून राबमवते.

117

2. सदर योजनेमध्ये महामंडळाच्या सहभाग 20% लाभार्थ्यांचा सहभाग 5% व बँकेचा सहभाग 75% ऄसतो. 3. या योजनेमध्ये महत्तम प्रकल्प मयादा रु. 5.00 लाख अहे. 4. व्याजदर 6% ऄसून परतफेडीचा कालावधी 5 वषाचा ऄसतो. 2) थेट कजव योजना:

(I) प्रकल्प मयादा रु. 25000/- (II) परत फेड कालावधी 3 वषव (III) व्याज दर 2 %

ब) राष्ट्रीय मागासवगव मवत्त अमण मवकास महामंडळ, नवी मदल्ली यांच्या योजना-

राष्ट्रीय मागासवगव मवत्त् ा व मवकास महामंडळ, नवी मदल्लीची वामहनीकृत यंत्रणा म्हणनू महामंडळ कायव करते. या महामंडळामाफव त राष्ट्रीय महामंडळाच्या मुदती कजव, स्वर्थणमा, शैक्षमणक कजव योजना, स्वयं-सक्षम, सुक्ष्म पत पुरवठा व ममहला समृध्दी या योजना राबमवण्यात येतात. महामंडळास राज्य शासनाने मदलेल्या ठोक हमीच्या पोटी राष्ट्रीय महामंडळाच्या ऄल्प व्याजदराने कजव पुरवठा करण्यात येतो. सदर रक्कमेतून या योजनांतगवत लाभार्थ्यांना कजव मवतमरत करण्यात येते. महामंडळाच्या योजनांच ेस्वरुप पुढीलप्रमाणे अहे.

1. मुदती कजव योजना- हया योजनेंतगवत रु. 3.00 लाख प्रकल्प मयादेपयंत कजव पुरवठा करण्यात येतो. यामध्ये राष्ट्रीय महामंडळाचा सहभाग 85% राज्य महामंडळाचा सहभाग 10% लाभाथीचा सहभाग 5% ऄसतो. व्याजाचा दर 6% ऄसून परतफेड 5 वषात करावयाची ऄसते.

2. 45% मार्थजन मनी योजना - या योजनेंतगवत रु. 5.00 लाख प्रकल्प मयादेपयंत कजव पुरवठा करण्यांत येतो. यामध्ये राष्ट्रीय महामंडळाचा सहभाग 40% राज्य महामंडळाचा सहभाग 5% संबंधीत बँकेचा सहभाग 50% व लाभार्थ्यांचा सहभाग 5% ऄसतो. महामंडळाच्या सहभागावर व्याजाचा दर 6% ऄसून परतफेड 5 वषात करावयाची ऄसते.

3. ममहलांसाठी स्वर्थणमा योजना- या योजनेंतगवत 75,000/- या प्रकल्प ककमतीपयंत ममहलांसाठी 5% व्याजाने कजव मंजूर करण्यात येते. त्यामध्ये ममहलांना सहभाग भरण्याची गरज नसते व परतफेडीचा कालावधी 7 वषाचा अहे.

4. शैक्षमणक कजव योजना- या योजनेंतगवत व्यावसामयक पदवी ऄभ्यासक्रमांमध्ये प्रवशे घेतलेल्या मवदयार्थ्यांना प्रमतवषी जास्तीत जास्त रु. 2,50,000/- व संपूणव ऄभ्यासक्रमासाठी रु.10.00 लाखापयंत कजव मंजूर करण्यात येते. व्याजाचा दर 4% ऄसून मवध्याथीनीसाठी ऄधा % व्याजदरात सवलत राहील. परतफेड मशक्षण पूणव झाल्यावर 5 वषात करावयाची ऄसते.

5. सुक्ष्म पतपुरवठा योजना- या योजनेंतगवत ऄशासकीय संस्थामाफव त स्वयंसहाय्यता बचत गटांना कजवपुरवठा करण्यासाठी संस्थेला रु.5.00 लाखापयंत कजव मंजूर करण्यात येते. संस्थेने गटाच्या कमीत कमी 20 सदस्यांना जास्तीत जास्त रु.25000/- या मयादेपयंत कजव मंजूर करावयाच ेऄसते. या योजनंतगवत संस्थेला 5% दराने कजव मंजूर करण्यात येते. संस्था हे कजव लाभार्थ्यांला 9% व्याजाने मंजूर करु शकतात. कजव परतफेडीचा कालावधी 4 वषाचा ऄसतो.

6. ममहला समृध्दी योजना- या योजनेंतगवत ग्रामीण व शहरी भागातील ममहलांना सरळ ऄथवा स्वयंसहाय्यता बचत (एस.एच.जी) गटाच्या माध्यमातून रु.5.00 लाखापयंत कजव मंजूर करण्यात येते. एका बचत गटामधील जास्तीत जास्त प्रत्येकी रु.25000/- आतके कजव 4% व्याजदराने देण्यात येते. कजव परतफेडीचा कालावधी 4 वषाचा ऄसतो.

ऄमधक मामहतीसाठी महामंडळाच्या मजल्हा कायालयास संपकव साधावा. महामंडळाच्या सवव मंजूर कजव प्रकरणात मनधी मवतरणापूवी अवश्यक वधैामनक दस्तावजे पूतवता व महामंडळ मनयमानुसार दोन जामीनदार द्राव ेलागतील.

118

6) महाराष्ट्र राज्य ऄपंग मवत्त व मवकास महामंडळ, मुंबइ (महाराष्ट्र शासनाचा ईपक्रम)

1. महामंडळाची स्थापना: - शासन मनणवय, सामामजक न्याय, सांस्कृमतक कायव, क्रीडा व मवशेष सहाय्य मवभाग

क्र.आडीडी-2001/प्र.क्र.65/सुधार-3 मदनांक 21 नोव्हेंबर 2001 ऄन्वये या महामंडळाची स्थापना झाली ऄसून मदनांक 27.3.2002 रोजी कंपनी कायदा 1956 ऄंतगवत कलम 25 खाली नोंदणी झाली अहे.

2.

महामंडळाच े ऄमधकृत भागभांडवल: - महामंडळाच े ऄमधकृत भागभांडवल रु.50.00 कोटींचे ऄसून त्यापैकी माहे माचव 2015 पयंत शासनाकडून रु. 40.50 कोटी मवतमरत केले अहेत. राज्यातील ऄपंगांना स्वयंरोजगारासाठी कजव स्वरुपात ऄथवसहाय्य करण्यांचे कायव या महामंहळाकडे सोपमवले अहे. कजव मवतरणासोबतच ऄपंगांच्या सवांगीण मवकासाच्या दृष्ट्टीने मवमवध योजना महामंडळाने राबवावयाच्या अहेत. महामंडळाच्या योजना- (ऄ) राज्य शासनाची वयैस्क्तक थेट कजव योजना- प्रकल्प मयादा रु.20 हजार वार्थषक व्याजदर 2% परतफेडीची कालावधी 3 वषे ईत्पन्नाची मयादा रु.1 लक्ष वार्थषक वयोमयादा -18 ते 55 वषे

ऄजवदार लाभार्थ्याची ऄहवता: 1) लाभाथी मकमान 40 % ऄपंगत्व ऄसलेला ऄसावा. 2) महाराष्ट्राचा 15 वषापासून रमहवासी ऄसावा. 3) ऄजवदाराच ेवय 18 ते 60 च्या दरम्यान ऄसाव.े 4) ऄजवदार कोणत्याही बँकेचा तसेच महामंडळाचा ककवा मवत्तीय संस्थेचा थकबाकीदार नसावा. 5) ऄजवदाराने मनवडलेल्या व्यवसायाच ेत्या ऄजवदारास ज्ञान ककवा ऄनुभव ऄसावा. व्याज दर : ऄ) ऄस्स्थव्यग प्रवगव कमरता : व्यवसायाकमरता कजव रु. 50000/- पयंत 5% दराने रु. 50000/- ते 5 लाखा पयंत 6% दराने व 5 लाखापेक्षा जास्त 8% व्याज दराने कजव मदले जाते. तसेच शैक्षमणक कजासाठी 4% व्याजाने कजव मदले जाते. ममहला लाभार्थ्यांना 1 टक्के सुट ऄनुज्ञय अहे . ब) ऄधं, कणव बधीर व मुकबधीर ममतमंद प्रवगाकमरता: व्यवसायाकमरता कजव रु. 50000/- पयंत 4.5%, रु. 50000 ते 5 लाख पयंत 5.5 % व 5 लाखावरील कजासाठी 7.5 % व्याजदराने कजव मदले जाते तसेच शैक्षमणक कजासाठी 4 % व्याजाने कजव मदले जाते. ममहला लाभार्थ्यांना 1% सूट ऄनुज्ञेय अहे.

ब) राष्ट्रीय महामंडळाच्या योजना- 1. सेवा व व्यापार क्षेत्रातील छोटया धंद्रासाठी कजवसहाय्य-

ऄ) व्यापार/खरेदी मवक्री मवषयक योजनांखालील धंद्रासाठी रक्कम रु. 3 लक्षपयंत कजव ईपलब्ध. ब) सेवामवषयक योजनेसाठी रक्कम रु. 5 लाखापयंत कजव

119

2. शेती व शेतीपूरक व्यवसायासाठी कजव योजना :- ऄ) रु.10 लक्षपयंत कजवमयादा. ब) शेती ईत्पादन, शेतीमधील कसचन योजना, फळबाग रेशीम ईत्पादन शेती व्यवयासाठी लागणरी

यंत्रसामुग्री/ऄवजारे खरेदी करणे, शेती मालासाठी बाजारपेठ ममळमवणे आ. साठी कजव ईपलब्ध. 3. वामणस्ज्यक वापरासाठी वाहन खरेदी करण्यासाठीची कजव योजना :- कजवमयादा रु.10 लक्ष पयंत. 4. मानमसक मवकलांग (मनोरुग्ण) सेरेब्रल पाल्सी अमण (ऑटीझम) अत्ममग्न ऄशा ऄपंगांसाठी स्वयंरोजगार

योजना :- कजवमयादा रु.10 लक्ष पयंत कजव देताना त्यासाठी करावा लागणारा कायदेशीर करार हा मनोरुग्ण व्यक्ती बरोबर करता येत नसल्यामुळे त्यांच्या खालील व्यक्तींमाफव त कजव ममळमवता येइल.

ऄ) मनोरुग्णाचे अइ-वडील ब) मनोरुग्णाचा सहचर (पती ऄथवा पत्नी) क) मनोरुग्णाच ेकायदेशीर पालक 5. लद्र ुईद्रोग ईभारणीसाठी कजव योजना -

ऄ) कजव मयादा रु.25 लक्षपयंत कजव ब) साधन मनर्थमती, फॅमब्रकेशन अमण ईत्पादनासंदभातील ईद्रोगांसाठी या योजने ऄंतगवत ऄपंग व्यक्तीस कजव पुरवठा करण्यात येतो. ईद्रोगाची मालकी/ प्रमुख कायवकारी म्हणनू संबंमधत ऄपंग व्यक्ती ऄसली पामहजे. अमण त्या ईद्रोगामध्ये मकमान 15 % आतक्या ऄपंग व्यक्तींना रोजगार ममळाला पामहजे.

6. शैक्षमणक कजव योजना- राष्ट्रीय मवकलांग मवत्त एवं मवकास मनगम फरीदाबाद च्या धोरणानुसार मनमरृत केलेल्या ऄभ्यासक्रमासाठी ऄपंग व्यक्तीस लागणारी टयुशन अमण आतर फी, पुस्तके अमण सामहत्य यासाठी सदर योजने खाली देशांतगवत मशक्षणासाठी कमाल रुपये 7.5 लाख व देशाबाहेर मशक्षणासाठी कमाल रुपये 15 लाख कजव मंजूर करण्यात येते.

7. सूक्ष्म मवत्त सहाय्य योजना- या योजनेची ऄंमलबजावणी ऄशासकीय स्वयंसेवा संस्थेमाफव त (एनजीओ) केली जाते. सामामजक क्षेत्रात कायव करणा-या व मवशेषत: ऄपंगासाठी कायव करणा-या ज्या ज्या स्वयंसेवी संस्थेकडे अर्थथक व सामामजक पूनववसनाचा पुरेसा ऄनुभव अहे व त्या समाजातील अर्थथक दुबवल घटकांसाठी कायव करतात. ऄशाच संस्थांमाफव त ही योजना राबमवली जाते. त्यासाठी ऄशासकीय संस्थांना कमाल रुपये 5 लाख प्रत्येक लाभार्थ्यांला रु. 25 हजार वार्थषक 5% व्याजदराने कजव ईपलब्ध करुन देण्यात येते.

8. प्रमशक्षण योजना- ममटकॉन/एम.सी.इ.डी. तसेच महारोगी सेवा सममती, वरोरा चिंपूर यासारख्या प्रमशक्षण ससं्था, शासकीय औद्रोमगक प्रमशक्षण संस्था ऄथवा तत्सम प्रमशक्षण संस्थामाफव त लाभार्थ्यांना प्रमशक्षण देण्याची योजना राष्ट्रीय मवकलांग मवत्त एवम मवकास मनगम, फरीदाबाद यांच्या सहकायाने राबमवण्यात अल्या अहेत.

९. ममतमंद व्यक्तीच्या पालकांच्या संस्थांसाठी अर्थथक सहाय्य योजना : या योजने ऄंतगवत कजव घ्यावयाच ेऄसल्यास मकमान ३ वषव पालक संस्थेची नोंदणी ऄसणे अवश्यक अहे. कजव परतफेड कालावधी १० वषव प्रकल्प मकमतीच्या ५ टक्के सहभाग हा ऄशासकीय संस्थानाचा ऄसावा व संस्थेमध्ये कमीत कमी ५ सभासद अवश्यक अहे. व्याज दर रु. ५०००० /- पयंत ५ टक्के व ५००००/- पेक्षा जास्त व ५००००/- ते ५ लाखापयंत ६ टक्के दराने कजव मदले जाइल तसेच सुरक्षा साठी एकूण मंजूर रकमेच्या २५ % रक्कम एनएचएफडीसी च्या नाव े मुदत ठेव स्वरुपात तारण ककवा ४० % रक्कम सांपमरॄक ठेवणे अवश्यक अहे.

१०.युवा स्वावलबंन योजना : कजव मायादा रु. २५ लक्ष पयंत या योजने ऄंतगवत १८ ते ३५ या वयोगटातील युवाना कजव मदले जाते व्यवसायकमरता कजव रु. ५०००० /- पयंत ५ % दराने, रु. ५००००/- ते ५ लाखापयंत ६ % दराने व ५ लाखापेक्षा जास्त रक्कमेवर ८ % व्याज दराने कजव मदले जाते. ममहला लाभार्थ्यांना 1 % सूट ऄनुज्ञेय अहे तसेच मान्यता प्राप्त मवद्रापीठाची व्यावसायीक पदवी अवश्यक ऄसून कजव परत फेड कालावधी १० वषापयंत अहे.

120

शासन मनणवय क्र. बीसीएच - २०१४ /प्र.क्र.६१/ बांधकामे डॉ. १६/१२/२०१५

ऄनुसूमचत जाती व नवबौध्द घटकातील मान्यवर व्यक्तींचे स्मारक बांधणे व तमतहामसक दृष्ट्टया व सांस्कृमतक दृष्ट्टया महत्व ऄसलले्या स्थळांचा मवकास करुन हा बहुमोल ठेवा जतन करण्यासाठी सामामजक न्याय मवभागामाफव त

खालील स्मारकांना ऄथव सहाय्य करण्यात अल ेअहे.

बावरी नगर, दाभड, ता. ऄधापूर,मज. नांदेड येथील क्षेत्र मवकास

धम्मभमुी मवकास, देहूरोड, मज. पुणे

पुणा येथील बधु्दमवहार. मज. परभणी

डॉ.बाबासाहेब अबंेडकर यांचे चैत्यभमूी स्मारक, दादर, मंुबइ

लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे स्मारक, नागपरू

येवला स्मारक, येवला मज. नामशक

क्रांतीवीर लहूजी साळव ेस्मारक, संगमवाडी मज. पुणे

लोकशाहीर ऄण्णाभाउ साठे स्मारक घाटकोपर, मंुबइ

महार बटालीयन शौयव स्मारक, कोरेगांव मभमा, मज. पुणे

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर राष्ट्रीय स्मारक, महाड, मज. रायगड

कमववीर दादासाहेब गायकवाड स्मारक मुखेड, मजल्हा नामशक

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर स्मारक, अबंवडे, मज. रत्नामगरी

लोकुत्तरा चॅमरटेबल ममशन, चौक, मज. औरंगाबाद

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांचे सहकारी

स्व. वामनराव गोडबोल ेयाचंी संस्था कचचोली मज. नागपरू

डॉ.बाबासाहेब अबंेडकर सांस्कृमतक भवन, कामाठी, मजल्हा नागपरू

डॉ. बाबासाहेब अबंेडकर यांचे लडंन येथील मनवासस्थान

121

----------------- महाराष्ट्रातील मागासवगीयांची यादी --------------- ऄनुसूमचत जाती व ऄनुसूमचत जमाती अदेश (सुधारणा) कायदा 1976 (1976 चा 108 वा)

मधील पमरमशष्ट्ट 1 मधील भाग -10 मध्ये नमुद केल्याप्रमाणे शासन पत्र मद. 26/9/2008व शासन पत्र मद. १५/०४/२०१० ऄन्वये ऄद्रयावत केललेी यादी

ऄनुसूमचत जातीची यादी ( अरक्षण 13 टक्के) ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव

1 ऄगेर 25 हलसार, हसलार,हुलसवार, हुलसवार, हलसवार 2 ऄनमुक 26 होलार, व्हलार 3 अरेमाला 27 होलय, होलेर , होलेया, होमलया 4 अरवा माला 28 कैकाडी (ऄकोला,ऄमरावती,भंडारा,बुलढाणा,

नागपूर,वधा, व यवतमाळ मजल्हे व राजूरा तालुका सोडून चिंपूर मजल्हा यांत)

5 बहना, बहाना 29 कमटया, पथमरया 6 बाकड, बंट 30 खंगार,कनेरा,ममरथा 7 बलाही, बलाइ 31 खामटक,मचकवा, मचकवी 8 बसोर, बुरुड, बांसोर, बांसोडी, बसोड 32 कोलूपूल-वडंलु 9 बेडाजंगम, बुडगा जंगम 33 कोरी

10 बेडर 34 कलगडेर 11 भांबी, भांभी, ऄसादरु, ऄसोदी, चाममडया,

चमार,चमारी,चांभार, चमगार,हरळय्या, हराळी,खालपा,माचीगार,मोचीगार,मादर, मामदग,मोची,तेलगू मोची, कामाटी मोची, राणीगार, रोमहदास, नोना, रामनामी, रोमहत, समगार, सतनामी, सुरज्यबंशी, सूरज्यरामनामी, समगारा, चमवकार, परदेशी चामार

35 मादगी

12 भंगी, मेहतर,ओलगाना,रुखी,मलकाना, हलालखोर,लालबेगी, बास्ल्मकी, करोर, झाडगल्ली, कोरार, झाडमल्ली, हेला

36 मामदगा

13 कबदला 37 महार,मेहरा,तराळ,धेगू-मेगू 14 ब्यागरा 38 माहयवशंी,धेड,वणकर,मारु-वणकर 15 चलवादी, चन्नया 39 माला 16 चने्नदासर,होलया दासर,होलेया दासरी 40 माला दासरी 17 हक्कल, डोक्कलवार 41 माला हन्नाइ 18 ढोर, कक्कय्या, कंकय्या, डोहोर, 42 माला जंगम 19 डोम, डुमार 43 माला मस्ती 20 येल्लमलवार, येल्लमलबंडलु 44 माला साले, नेटकानी

122

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 21 गंडा, गंडी 45 माला सन्यासी 22 गरोडा, गारो 46 मांग,मातंग,मममनमामदग,दखनी-मांग,मांग-म्हशी,

मदारी,गारुडी,राधेमांग 23 घासी, घासीया 47 मांग गारोडी, मांग - गारुडी 24 हल्लीर 48 मने्न

49 मस्ती 55 सांसी 50 मेंघवाल, मंघवार 56 शेणवा, चणेवा,सेडमा,रावत 51 ममठा, ऄयलवार 57 कसधोल्ल,ू कचदोल्लू 52 मुक्री 58 मतरगार,मतरबंदा 53 नामडया, हादी 59 तुरी 54 पासी -- --

-------------------मवमुक्त जाती -ऄ अरक्षण (3%)------------------- शासन सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, मंत्रालय, मंुबइ पत्र मद. 26/9/2008 ऄन्वये महाराष्ट्र राज्याची ऄनुसूमचत जाती, मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, आतर मागासवगव व मवशेष मागासप्रवगाची यादी तसेच

1) शासन मनणवय क्र. सीबीसी 10/2010प्र.क्र.104/मावक 5, मद. 19/7/2011 2) शासन शुध्दीपत्रक क्र.सीबीसी 11/2012/प्र.क्र.194/मावक-5, मद. 1/9/2012 3) शासन शुध्दीपत्रक क्र.सीबीसी 10/2012/प्र.क्र.38/मावक , मद. 6/3/2013 4) शासन मनणवय क्र.सीबीसी 10/2008/प्र.क्र.597/मावक, मद. 18/10/2013 5) शासन मनणवय क्र. सीबीसी 10/2008/प्र.क्र.597/मावक, मद. 30/1/2014 6) शासन मनणवय क्र.सीबीसी 10/2014/प्र.क्र.9/मावक, मद. 1/3/2014 7) शासन मनणवय क्र.सीबीसी 10/2014/प्र.क्र.88/मावक, मद. 4/9/2014

नुसार महाराष्ट्र राज्याची मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती आतर मागासवगव व मवशेष मागास प्रवगाची वेळोवळेी सुधारणा

केललेी जातीची यादी

मवमुक्त जातीची यादी - ऄ (अरक्षण 3 % टक्के) ऄ.क्र. जात तत्सम जात

1 बेरड ऄ)** ब)नाइकवाडी 3)तलवार 4) वास्ल्मकी 2 बेस्तर संचलू वड्डार 3 भामटा ऄ)भामटी ब)मगरणी वड्डार क) कामाटी ड) पाथरुट

आ) टकारी (मुस्स्लम धमीयासंह) फ)ईचले ग)घंटीचोर

4 कैकाडी (मंुबइ, ठाणे, कुलाबा, रत्नामगरी, नामशक,धुळे, जळगाव, पुणे,

ऄ) धोंतले ब) कोरवा क) माकडवाले ककवा कोंचीकोरवा

123

ऄ.क्र. जात तत्सम जात ऄहमदनगर,सातारा, सांगली, कोल्हापूर, सोलापूर, औरंगाबाद, बीड, परभणी, ईस्मानाबाद, नांदेड, मजल्हे व चिंपूर मजल्हयातील राजूरा तालुका यात)

ड) पामलोर आ)कोरवी

5 कंजारभाट ऄ) छारा ब) कंजार क) नात 6 कटाबू

7 बंजारा ऄ)गोर बंजारा, ब) लंबाडा / लंबारा , क) लंभाणी, ड) चरण बंजारा, आ) लभाण, फ) मथुरा लभाण, ग) कचकीवाले बंजारा, ह) लमान बंजारा, इ) लमाण/लमाणी, ज) लबान , क) *** , ल) धाली /धालीया, ग) धाडी / धारी, न) कसगारी, व) नावी बंजारा, प) जोगी बंजारा, क्यु)**, र)** स) बंजारी

8 *** पाल पारधी 9 राज पारधी ऄ)***, ब) गाव पारधी, क) हरण मशकारी, ड)**

10 राजपूत भामटा ऄ) परदेशी भामटा, ब) परदेशी भामटी 11 रामोशी

12 वडार ऄ) गाडी वडडर, ब) जाती वड्डर, क) माती वडडर, ड) पाथरवट, आ)संगतराश/दगडफोडू, इ) वड्डर,

13 वाघारी ऄ) सलात, ब) सलात वाघरी 14 छप्परबंद (मुस्स्लम धमीयासह)

------------------ भटक्या जमाती -ब अरक्षण (2.5%) --------------- ऄ.क्र. जात तत्सम जात

1 गोसावी 1) बावा , 2) बैरागी, 3) भारती, 4) मगरी गोसावी, 5) भारती गोसावी 6) सरस्वती पववत 7) सागर 8)बान ककवा वान 9) तीथव अरॅम 10) ऄरण्य घरभारी 11) संन्यासी 12) नाथपंथी गोसावी 13) पुरी

2 बेलदार ओड, मुस्स्लम बेलदार, कापेवार, मुन्नर-कापेवार,मुन्नर-काप,ु तेलंगा, तेलंगी, पेटरेडडी, बुकेकरी, मुस्लीम राज, मुसलमान राज, मुस्लीम मेमार, मेमार, मुस्लीम गवळी

3 भराडी ऄ) बाळ संतोषी , ब) ककगरीवाले, क) नाथबावा , ड)नाथजोगी, गारपगारी, आ)नाथपंथी डवरी गोसावी इ) नाथ जोगी,नाथपंथी, ई) डवरी

4 भतेु भोपे 5 *** ***** 6 मचत्रकथी *** 7 गारुडी सापगारुडी (मुस्लीम धमीयासह)

124

ऄ.क्र. जात तत्सम जात 8 लोहार मघसाडी, मघसाडी लोहार ककवा गाडी लोहार ककवा मचतोडी लोहार, रजपूत

लोहार, पांचाळ लोहार, खाती, खातवाडी, मजनगर, मचतोडीया-लोहार, मचतारी/मजनगर, सोमवशंी अयव क्षमञय, सोमवशंी, अयव क्षमञय हे मजनगर (भ.ज. ब, ऄ.क्र. 8) अहेत ऄसे समजण्यांत याव.े

9 गोल्ला गौल्लेवार, गोलेर, गोलकर 10 गोंधळी *** 11 गोपाळ ऄ) गोपाल भोरपी ब) खेळकरी 12 हेळवे महलव 13 जोशी ऄ) बुडबुडकी, ब) डमरुवाले, क) कुडमुडे , ड) मेढगी, आ)सरोदे, सरोदी, फ)

सहदेव जोशी , म) सरवदे, ह)सरोदा 14 काशी कापडी *** 15 कोल्हाटी डोंबारी 16 मैराळ ऄ) दांगट, ब) वीर 17 मसनजोगी 1) सुदगडमसध्द 2) मपनजोशी, 3) शारदाकार/ शादाकार

/शारदाकाळ/बालासंतु 18 नंदीवाले मतरमल 19 पांगूळ *** 20 रावळ राउळ ककवा रावळयोगी 21 मसक्कलगर कटारी, सेक्कलगर (मुस्लीम धमीय), मशख मशकलीगार, मशख-

मशकलीकर, कातारी मशकलगार, मुस्स्लम मशकलगार, मशकलीगार, मशकलीगर, मशकलगार, मशकीलगर, मशकलकर, मशकलीकर, मशकलकरी, मसकलकर, मसकलीकर, मसकीलगर, मसकीलकर, मसकलीघर, मसक्कलकर, मसकलीगर, मसकलगर, मसक्कलीगर, सायकलगर, सैकलकर, सैकलगर,कातारी-मशकलकर (मशकलीकरी) कहदू धमीयांसह

22 वगळले *** 23 वदूै *** 24 वासुदेव *** 25 भोइ 1) कझगा भाइ, 2)परदेशी भोइ 3) राजभोइ, 4) भोइ, 5) कहार,

6) गोमडया कहार, 7) धुमरया कहार, 8) मकरात/मकराड 9) मछुअ, 10) मांझी, 11) जामतया, 12) केवट, 13) ढीवर, 14) धीवर, 15) धीमर, 16) पालेवार, 17) मछेंि, 18) नावाडी, भोइ नावाडी, तारु-नावाडी , 19) मल्हार, 20) मल्हाव, 21) बोइ, 22) गाढव भोइ, 23) खाडी भोइ, 24) खारे भोइ, 25) ढेवरा, 26) भनारा, भनारी, भनारे 27) मनषाद, मल्ला, मल्लाह, नावीक, ओडा, ओडेवार, ओडेलू, बेस्तार, बेस्ता, बेस्ती, बैस्तालु, भनार

26 बहुरुपी ऄ) बोहरशीब, ब) बहुरुमपया, क) भोरपी, ड) रायरंध्र , आ)ऄय्यार व ऄय्यारी 27 ठेलारी (धुळे , नामसक,

जळगाव, व औरंगाबाद मजल्हयात)

125

ऄ.क्र. जात तत्सम जात 28 ओतारी ऄ) ओतनकर, ब) ओतकर, क) वतारी, ड) ओझारी, आ) वतकर,

वतकरी, वतनकरी, वतोकर, ओतकरी, ओतोकार, इ) वतोकार 29 मरीअइवाले,कडकलक्ष्मीवाले, मरगम्मावाले 30 मगहरा / गहरा 31 गुसाइ / गोसाइ 32 मुस्लीम मदारी, गारुडी, सापवाले व जादूगर 33 भारतीय आराणी 34 गवळी, मुस्लीम गवळी, गवलान, ग्वालवशं, गोपाळ-गवळी, गवळी-गोपाल 35 दरवशेी, वाघवाले - शाह (मुस्लीम धमीय), ऄस्वलवाले 36 बागडी

भटक्या जमाती - क ( अरक्षण 3.5 %) 37 धनगर 1)धनगर ऄमहर, 2) डांगे, 3) गटरी, 4) हंडे, 5) तेलवर, 6) हटकर, 7)हांटकर, 8)

शेगर,सगर,सेगर, 9) खुटेकर, 10) तेलंगी, 11) तेल्लारी, 12) कोकणी - धनगर, 13) कानडे, 14) व-हाडे धनगर, 15) झाडे, 16) झेंडे, 17) कुरमार, 18) माहुरे, 19) लाडसे, 20) सनगर, 21) धनवर, 22) गडामरया, 23) गड्री, 24) गढरी, 25) डंगे धनगर व डोंगरी धनगर, 26) गडमरया/गडामरया

भटक्या जमाती - ड ( अरक्षण 2 %) 38 वजंारी वजंार, वजंारा

आतर मागासवगाची यादी ( अरक्षण 19 % टक्के) ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव

1 ऄमलतकार 176 वगळले 2 वगळले 177 कपजारा, कपजारी, मन्सुरी 3 वगळले 178 वगळले 4 बडीअ 179 मभलाला 5 बजामनअ 180 वगळले 6 बाजीगर 181 तेली, मतळवण तेली, मराठा तेली, तराणे तेली, देशकर

तेली, एरंडेल तेली, कलगायत तेली, एकबैल तेली, दोन बैल तेली, सावतेली, एक बमहया तेली

7 बुट टाल 182 माळी (पोटजाती - फुलमाळी, फुले, हळदे, काचा, कडू, बावने, ऄधप्रभ,ू ऄधशेटी, मजरे, ईंडे, कलगायत माळी, आ) बागवान (मुस्लीम धमीय) भारत बागवान, मरार, मराळ, कोसरे, गासे वनमाळी, सावतामाळी, चौकळशी, वाडवळ, राइन (बागवान) पाचकळशी, तत्सम जाती - सोमवशंीय-पाठारे क्षमत्रय, पाठारे-क्षमत्रय-पाचक्ळशी, पाठारे क्षमत्रय, सुतार, सास्टीकर, घोडेखाई, एस.के.पी.

8 भांड, छप्परभांड, मुस्लीम भांड 183 लोणारी

126

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 9 भवयैा ककवा तारगल 184 वगळले

10 भामवण 185 तलवार- कानडे / कानडी 11 मभस्ती ककवा पखाली, सक्का 186 रघवी (मवदभव मजल्हयातील) 12 वगळले 187 भंडारी, बावची/भटीयारा (मुस्लीम धमीय) 13 बारी ककवा बारइ 188 गानली मकें वा गांडली 14 बेरीया 189 पोवार ककवा पवार (पोवार ककवा पवार अडनावे ) भोयर,

भोआर, भोयीर 15 बेसदेवा 190 काथार,काथार वाणी, कंठहार वाणी, नेवी धाकड,

ममटकरी वाणी, वाणी, बोरळ (लाडवाणी सोडून), बोराळ, बोरुळ, बोरड, तांबोळी, लाडशाखीय वाणी, वशै्यवाणी, वशै्य-वाणी, व.ै वाणी, वशै्य वाणी, v,wani, पानारी,कलगायत वाणी, कलगायत तांबोळी

16 भडभुंजा, भजूवा, भूवजवा, भजूी, भरडभूंजा, भरंूजी, भूंज.

191 मोमीन, ऄन्सारी,

17 भांटा 192 फकीर बंदरवाला 18 भट, भाट 193 वगळले 19 चमथा 194 घडशी 20 चांदलगडा 195 तांबोळी (मुस्लीम धमीय पानफरोश) 21 चरण ककवा गढवी 196 ऄनुसूमचत जातीतून मिरृन धमव स्स्वकारलेले 22 चारोडी 197 लंझाड, लझाड 23 मचप्पा, मछपा 198 यादव, ऄमहर 24 दास ककवा दांगडीदास 199 लाडसी 25 दावगर 200 वगळले 26 देपला 201 वगळले 27 देवळी 202 ऄतार 28 देवमदग, देवामडगा, शेरीगार व मोइली 203 औमधया 29 वगळले 204 बादग, बारव 30 ढोली, हश्मी / डफली 205 बगळू 31 वगळले 206 मारवार बाओरी, मारबार वाघरी 32 वगळले 207 ईदासी, वगळले 33 वगळले 208 बालसंथनम 34 वगळले 209 मथुरा बंजारा 35 गंधारप 210 कशगाडे बंजारा 36 गुजराथ बोरी 211 लंबाडे 37 वगळले 212 फानडे बंजारा 38 वगळले 213 सुनार बंजारा 39 गढवी 214 धामलया बंजारा

127

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 40 वगळले 215 कशगाडया बंजारा 41 वगळले 216 बाओंमरया 42 गोचाकी 217 कोळी बारीया 43 गुरव, कलगायत गुरव 218 बमथनी 44 वगळले 219 बेगरी 45 गवडंी, गुजवर-कडीया 220 भाम्पटा, ककवा घंटीचोरे, ककवा परदेशी 46 हलेपैक 221 पोंग 47 वगळले 222 दासर 48 वगळले 223 ईमचला 49 जगीयासी 224 भांडदुरा, मबल्लवा, मथया, बेलछेडा 50 जजाक 225 खारवी, धीवर भोइ 51 जमतया 226 भोयर 52 जामतगर 227 कबदली 53 जव्हेरी, परजीया सोनी 228 बुरबुक 54 वगळले 229 चादर 55 जोगीण 230 चक्रवदय-दासर 56 जोहारी 231 चांडाळ 57 जुलाहा, ऄन्सारी 232 चने्वू ककवा चने्ववार 58 जंगम, मालाजंगम (मवरभि), कलगायत

जंगम 233 मचमूर

59 वगळले, मचतारी - मजनगर 234 कचताला 60 जाडी 235 डाकालेरु 61 वगळले 236 दजी 62 कम्मी 237 वगळले 63 कापडी 238 कुरबा, कुरुबार 64 वगळले 239 हरकांत्रा, मांगेली, मांगेले, पागे, संदुरी 65 खाटी 240 वगळले 66 वगळले 241 डोम्मारा 67 वगळले 242 गाडाबा ककवा गोडबा 68 वगळले 243 गंगाणी 69 कोंगाडी 244 गारोडी 70 कोचवर 245 गोल्लेर 71 वगळले 246 गोदळा 72 कचोरा 247 हाबुरा 73 कादेरा 248 हरणी 74 कामाटी 249 महल-रेमडडस 75 कसबी 250 देवरेी

128

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 76 वगळले 251 मवनकर, वन्या, बनकर, बुनकर 77 वगळले 252 कामछया 78 वगळले 253 कोराच , पाडलोर 79 वगळले 254 कलाल, कलार, लाड, लाडवक, गौड कलाल, मशव्हारे,

जैन कलार, (लाड ब्राम्हण वगळूण) 80 कुचबंध 255 कांदेल 81 कुछामरया 256 कसेरा 82 कंुभार ककवा कुम्हार, कंुबारा, कंुभारा,

कुलाला, मुल्या, कलगायत कंुभार 257 कसाइ, कसाब, कुरेशी

83 कुणबी (पोटजाती - लेवा कुणबी, लेवा पाटील , लेवा पटीदार, मराठा कुणबी व कुणबी मराठा)

258 कटीपामुला

84 वगळले 259 मकरार 85 कची/कच्ची/कच्छी,काछी, कुशवाह,

शाकय, मौयव, मुराइ, सैनी, कोआरी, कोइरी, कोयरी व कुशवाहा

260 मिरृन कोळी

86 काठी 261 कोराचार ककवा कोरव े87 कासार (पोटजाती - कंचार, कचारी) 262 कोडकू सह कोरवा 88 लाभा 263 कोमाकपु 89 लडीया, लढीया, लमरया 264 कोंडु 90 लडाफ, लड्रडाफ (नद दाफ) मन्सुरी, 265 लखारी 91 लखेरीया 266 लोहार-गाडा, दोडी, खतवली, पांचाळ, पंचाल 92 वगळले, हडाड / ममिी (लुहार,लुवार) 267 चनुारी 93 वगळले 268 वगळले 94 मानभाव, महानुभाव भोपी, मानभाव भोपी 269 मामहल 95 वगळले 270 मैदासी 96 मारवार बोरी 271 माझवार 97 मे 272 ममतयारा, ममतहारा, 98 ममना 273 मानकर खालु 99 महली 274 मोंडीवार, मोंडीवारा

100 मेदार 275 मंुडा 101 म्हाली 276 हजाम, कालसेरु, नावमलगा, कान्शी, नामभक, नाइ, वालंद 102 ममठा 277 पाचभोटला, पाचबोटला 103 वगळले 278 पदमपामर 104 मथुरा 279 मभस्ती 105 नामधारी 280 पामूला 106 नामधारी पैक 281 पंचमा, पंचम

129

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 107 मनरमशकारी 282 पंडा 108 नावी, न्हावी, (सलमानी, हजाम),

वामरक,नामभक,नामपत, म्हाली, वालंद, हडपद, हज्जाम, नावीसेन, सलमामनयॉ, कलगायत न्हावी

283 फर

109 नेथुरा 284 कपजारी 110 नोनीया, लोमनया, लुमनया, नुमनया, 285 पुरवाली 111 नक्काशी, 286 राचभोया 112 नीली 287 राईमतया 113 नीलकांती 288 संगारी 114 नेकार जाडा 289 संताल 115 पधामरया 290 साउन्ता ककवा सोन्ता 116 पडीयार 291 सावतेली 117 पात्रदावरु 292 सारे 118 फासेचरी 293 भावगर, मशव कशपी, नामदेव 119 फुडगी 294 कशगडाव ककवा कशगाडया 120 पखाली, सक्का 295 कसधूर 121 पांचाळ 296 सोरें 122 पांका 297 सुन्ना 123 पेकी, पेरकेवाड, पेरीका, पेरीके, पेरका 298 सुन्नाइ 124 पुतली गर 299 भडाइ 125 परीट ककवा धोबी, तेलगू मडेलवार

(परीट), मडवळ, वट टी (वटॅस), रजक, कलगायत परीट, कलगायत धोबी

300 गंमणगा, गांची

126 पाटकर,सोमवशंीय सहिाजूवन क्षमत्रय, पटवकेरी, पटवगेार, पटेगार, पटे्टगार, पटवी, क्षमत्रय पाटकर, खत्री, क्षमत्रय,

301 थोटेवाडू

127 फुलारी, कलगायत फुलारी 302 मतमाली 128 राचवेर 303 वालवाइ 129 राइकरी, रायीकर 304 वडडेर (कालावडेर ककवा पाथरोड) 130 बंडी 305 वनाडी 131 रचबंमधया 306 येनामडवाड्स 132 रंगारी 307 येरगोलावाड ककवा थेल्ला पामालवाडस 133 रँगे्रझ 308 ओडेवार 134 राओत, रावत, राउतीया 309 मण्यार (बांगडीवाला), मण्यार, ममणयार व मणेरी 135 रंगे्रज (भावसार, रंगारी) 310 जातगार 136 वगळले 311 कराडी

130

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव 137 वगळले 312 कंुकूवाले 138 वगळले 313 वगळले / वगळले / खातवाढइ 139 वगळले 314 वगळले 140 संजोगी 315 कोहळी 141 सरामनया 316 खामटक, कुरेशी खामटक, कसाइ 142 वगळले 317 डांगरी 143 वगळले 318 वडूे (वाघरी) 144 वगळले 319 धावड 145 सुप्पाकलग तत्सम जाती- सपमलग,

सपमलगा, सपामलगा, सपामलग, सुपमलग, सुप्पमलग, सुप्पमलगा ( suppalig, sappaliga)

320 मन-हाळी (मनराळी)

146 सुथामरया (कसधमधील) 321 मचत्रकथी हरदास 147 सामहस, साइस, मशस 322 बेस्ता, बेस्ती, बेस्तल्लू 148 सपेरा 323 पमरवार 149 मशलावट 324 सावकलार 150 *** 325 हणबर 151 वगळले 326 दोडे गुजर, गुजर, लेव ेगुजर, रेव ेगुजर, रेवा गुजर,

सुयववशंी गुजर, बडगुजर, तत्सम जाती - लोंढारी / पेंढारी

152 वगळले 327 पहाड/ पहाडी 153 कशपी, आमिसी/ दजी, साइसुतार, जैन

कशपी, रॅावक कशपी, शेतवाळ, शेतवाल, सैतवाळ, सैतवाल, मेरु कशपी / मेरु क्षमत्रय कशपी, तेलगु दजी, तेलगु कशपी, नामदेव कशपी

328 वगळले

154 सोनार, मारवाडी सोनार, मारवाडी सुनार, मारवाडी स्वणवकार

329 मस्च्छमार (दाल्दी)

155 तांडेल 330 भालदार 156 वगळले 331 ऄलकरी 157 तारगला 332 पेंढारी 158 थेटवार 333 यलम / येलम / यल्लम 159 थोरीया 334 महात / माहूत, महावत 160 तांबट, त्वष्ट्टा कासार, कासार 335 फकीर 161 थोग्ती 336 लोध, लोधा, लोधी 162 वडी 337 नालबंद 163 वगळले 338 कुलेकडगी, कुल्लेकडगी, कुलाकडगी, कुल्लाकडगी.

131

ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव ऄ.क्र. जात, तत्सम जात, पोटजातींच ेनाव कलगायत कुल्लेकडगी

164 वसंफोड, कहदू धरकार, 339 मुजावर 165 वगळले 340 मुलाणा, मुलाणी, मुलाणे 166 वरठी 341 इस्ट आंमडयन, इस्ट आंमडयन मिरृन, इस्ट आंमडयन

कॅथॉमलक 167 वगळले 342 नेववेाणी 168 येरकुला 343 वगळले 169 अगरी, अगळे ककवा काळण 344 मुस्लीम धमीय काकर 170 भावसार 345 दोरीक 171 कुरहीनशेट्टी 346 पटवा 172 नीलगार, मनली, मनराळी 347 राठोड (अर्थथक मनकषाच्या ऄमधन राहून) 173 कोसकांती, देवांग 348 मारवाडी न्हावी 174 सुतार, सुथार, वाढइ, बाढी , वढइ,

बाढइ, बढइ, वाढी, वाडी, वधाइ , पोटजाती - झाडे सुतार, पांचाळ सुतार, कलगायत सुतार

349 गुरडी, गुरडी-कापेवार, गुराडी, गुडा-कापेवार, गुरड-कापू, व गुरडी -रेडडी

175 फुतगुडी 350 गावडा, गावडे (GAWADA, GAVADA, GAWADE, GAVADE)

मवशेष मागास प्रवगव (S.B.C.) (अरक्षण 2 टक्के) ऄ.क्र. जातीच ेनांव

1 गोवारी, गवारी 2 वगळले 3 1) कोष्ट्टी 2) हलबा कोष्ट्टी 3) वगळले 4) साळी, स्वकुळ साळी 5) लाडकोष्ट्टी 6) गढेवाल कोष्ट्टी 7) देशकर 8)

वगळले 9) पद्दमशाली, तत्सम जात सालेवार, चनेेवार,चनेवार, चने्नवार 10) देवांग 11) काची बंधे 12) पटवीस 13) सतसाले 14) साडे 15) जैनकोष्ट्टी 16) कलगायत कोष्ट्टी, कलगायत देवांग, कलगायत साळी

4 1) कोळी तत्सम जाती 2) मास्च्छमार कोळी 3) ऄहीर कोळी 4) खानदेशी कोळी 5) पानकोळी 6) मिरृन कोळी 7) चुबंळे कोळी 8) पानभरे कोळी 9) कोळी सुयववशंी 10) मांगेला 11) सोनकोळी 12) वतैी 13) खारवा ककवा खारवी 14) ऄनुसूमचत जमातीमध्ये समावशे नसलेले कोळी 15) माच्छी, ममटना, माच्छी-ममटना

5 1) मुने्नरवार 2) मुन्नुरवार 3) मुन्नुर 4) तेलगु मुन्नुर 5) मुन्नुरवार तेलगु 6) वगळले 7) वगळले 8) तेलगु कापेवार 9) मुन्नरवाड 10) तेलगु फुलमाळी

6 गाबीत 7 मुस्लीम धमीय भंगी / मेहतर / लालबेग / हलालखोर / खाकरोब

132

सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाचंे संपकव क्रमांक व इ -मेल अयडी ऄ.क्र. पद दूरध्वनी क्रमांक इ-मेल अयडी

1. मा. मंत्री, सामामजक न्याय 022-22025251, 22028660 मन. 022-23646612 /13

minister.office14@gmail.com

min.socjustice@maharashatra.gov.in

2. मा.राज्यमंत्री, सामामजक न्याय 22843665 stmin.socialjustice@maharashtra.gov.in

3. प्रधान समचव 022-22026688 psec.socialjustice@maharashtra.gov.in

4. सह समचव 022-22833642

5. सह समचव 022-22818219

6. ईप समचव 022-22029534 ds3.socialjustice@maharashtra.gov.in

7. ईप समचव 022-22029520 dnyandeo.sul@nic.in

8. ऄवर समचव 022-22793781

9. ऄवर समचव 022-22793386

10. ऄवर समचव 022-22793859 us4.socjustice@mah.gov.in

11. ऄवर समचव ----

12. ऄवर समचव 022-22793783 us1.socjutice@maharashtra.gov.in

13. ऄवर समचव 022-22793122

14. कक्ष ऄमधकारी 022-22024459 so.ajak1.@maharashtra.gov.in

15. कक्ष ऄमधकारी 022-22024459 so.astha2@maharashatra.gov.in

16. कक्ष ऄमधकारी 022-22793616 jagannath.kamble@nic.in

17. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675 socoordination1@gmail.com

18. कक्ष ऄमधकारी 022-22794061 mavak2@gmail.com

19. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675 social.shikshan2@gmail.com

20. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675

21. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675 vasant.mane@nic.in

22. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675

23. कक्ष ऄमधकारी 022-22820675 sjd.bandhkame@gmail.com

24. कक्ष ऄमधकारी 022-22820201 so.ajak1.@maharashtra.gov.in

25. कक्ष ऄमधकारी 022-22793026 so.vighayo@maharashtra.gov.in

26. कक्ष ऄमधकारी 022-22820201 so.mahamandale@maharashtra.gov.in

27. कक्ष ऄमधकारी 022-22820201 so.samasu@maharashtra.gov.in

28. कक्ष ऄमधकारी 022 - 22820201 apangkalyano1@gmail.com

29. कक्ष ऄमधकारी 022-22820201

30. कक्ष ऄमधकारी 022-22823810 so.visayo1@maharashtra.gov.in

31. कक्ष ऄमधकारी 022-22823810 so.visayo2@maharashtra.gov.in

32. कक्ष ऄमधकारी 022-22794062 so.budget@maharashtra.gov.in

33. सहायक संचालक ----- auditlekha@gmail.com

34. सहायक 022 -22793743

133

समाज कल्याण अयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पणेु कायालयातील ऄमधकाऱ्यांच ेदूरध्वनी

ऄ.क्र. पद दूरध्वनी क्र. इ-मेल 1) अयुक्त 26122652 comm.socwelfare@maharashtra.gov.in

2) ऄमतमरक्तअयुक्त 26121588 mmatram.jd@gmail.com

3) सहअयुक्त(मशक्षण) 26137186 directorsocialwelfare@yahoo.co.in

4) सहअयुक्त (ऄजाईयो) 26125604 jdscsp.socialwelfare@maharashtra.gov.in

jdscsp.socwelfare@gmail.com

5) ईपायुक्त(मशक्षण) 26127569 sakalyangovthostel@gmail.com

6) ईपायुक्त(प्रशासन) 26129252 sakalyanpuneest@gmail.com

7) ईपायुक्त(मनयोजन) 26120119 sakalyanpuneniyojan@gmail.com

8) ईपायुक्त(नाहसं)(प्र) 26126307 sakalyanpunenahas@gmail.com

9) ईपायुक्त(सांस्ख्यकी) 26125604 ujdscsp.socwelfare@gmail.com

10) ईपायुक्त(लेखापमरक्षण) 26126562

11) सहाय्यक अयुक्त (प्रशा.) 26122752 sakalyanpuneest@gmail.com

12) संशोधन ऄमधकारी(नाहसं) 26120560 sakalyanpunenahas@gmail.com

13) सहाय्यक अयुक्त (सहकार) 26120560 sakalyanpunenahas@gmail.com

14) सहाय्यक अयुक्त (मशक्षण) 26127569 sakalyanaidedhostel@gmail.com

15) सहय्यक अयुक्त (रवका) 26126698 sakalyanpunervka@gmail.com

16) सहाय्यक अयुक्त (व्यसनमुक्ती.कायव) 26137019

17) मवशेष ऄमधकारी (मनरीक्षण) 26126562

18) मवशेष मधकारी(भ.स.मश.) 23137186 directorsocialwelfare@yahoo.co.in

19) लेखामधकारी(कजव) प्रभारी

20) मवधी ऄमधकारी 26122752

21) मवधी ऄमधकारी 26122752

22) जनसंपकव ऄमधकारी 26124147 walkolinamdev@gmail.com

मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, आतर मागासवगव व मवशेष मागास प्रवगव कल्याण संचालनालय, महाराष्ट्र राज्य पणेु कायालयातील ऄमधका-यांच ेदूरध्वनी क्रमांक

ऄ.क्र. पद दूरध्वनी क्र. इ-मेल 1) संचालक मव.जा.भ.ज. 26051814 dobcwpune@gmail.com

2) सहसंचालक मव.जा.भ.ज. 26127880 directorvjntobcsbc@yahoo.co.in

3) ईपसंचालक मव.जा.भ.ज. 26111017

4) ईपसंचालक मव.जा.भ.ज.(प्र) 26111170

5) सहाय्यक संचालक मव.जा.भ.ज. 26052021

6) सहाय्यक संचालक मव.जा.भ.ज. 26052021

7) लेखामधकारी 26055185

8) लेखामधकारी 26055185

134

मजल्हामधकारी दूरध्वनी क्रमांक व इ-मेलअयडी ऄ.क मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी

1) मंुबइ शहर 22 22661231 Collector.mumbaicity@maharashtra.gov.in

2) मंुबइ ईपनगर

22 26514742 collector.mumbaisuburb@maharashtra.gov.in

3) ठाणे 22 25344041 collector.thane@maharashtra.gov.inu

4) पालघर 2525 253111 collectorpalghar@gmail.com

5) रायगड 2141 222097 collector.raigad@maharashtra.gov.inu

6) रत्नामगरी 2352 222301 urtgdistcontrol@rediffmail.com

7) कसधुदूगव 2362 228730 diosindhudurg@gmail.com

8) नामशक 253 2578700 collector_nashik@maharashtra.gov.in

9) धुळे 2562 288701 collector.dhule@maharashtra.gov.in

10) जळगांव 257 2220400 Collector.Jalgaon@maharashtra.gov.in

11) नंदूरबार 2564 221001 collector_nandurbar@maharashtra.gov.in

12) ऄहमदनगर 241 2345001 maham@nic.inu

13) पुणे

20

26114949 collector.pune@maharashtra.gov.in

26123370

14) सातारा 2162 232750 collector.satara@maharashtra.gov.in

15) सांगली

233

2376019

mahasan@nic.in

collector.sangali@maharashtra.gov.in

16) सोलापूर 217 2731020u rdcsolapur@gmail.comu

17) कोल्हापूर 231 2652950 collector.kolhapur@maharashtra.gov.in

18) औरंगाबाद 240 2342196

19) बीड 2442 222201 collector_beed@maharashtra.gov.in

20) ईस्मानाबाद 2472 227301 Osmanabad@maharashtra.gov.in

21) नांदेड 2462 235077 nandedrdc@gmail.com

22) परभणी

2452

223555 collector.parbhani@maharashtra.gov.in

222444

23) लातुर

2382

224001

collector.latur@maharashtra.gov.inu

laturcollector@gmail.comu

24) जालना 2482 224700 collector.jalna@maharashtra.gov.inu

25) कहगोली 2456 221701 rdc.hingoli123@gmail.com

26) नागपूर

712

2564973 collector_nagpur@maharashtra.gov.in

2561755 collector_nagpur@rediffmail.com

27) वधा 7152 240102 collector.wardha@maharashtra.gov.in

28) भंडारा 7184 254293

29) चिंपूर 7172 255300 collector.chandrapur@maharashtra.gov.in

135

ऄ.क मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी 30) गडमचरोली 7132 255300u collector.chandrapur@maharashtra.gov.inu

31) गोंमदया 7182

226749 226748 collectorgondiya@maharashtra.gov.in

32) ऄमरावती 721 2662522 collector.amaravati@maharashtra.gov.inu

33) ऄकोला 724 2424442 collector.akola@maharashtra.gov.in

34) बुलढाणा 7262 242307 collectorbuldhana@gmail.com

35) यवतमाळ 7232 242501 collector.yavatmal@maharashtra.gov.inu

36) वामशम 07252 233400 collector.washim@maharashtra.gov.inu

मुख्य कायवकारी ऄमधकारी मजल्हा पमरषद दूरध्वनी क्रमांक व इ-मेल ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कायालय इ मेल

1 ठाणे 22 25332796 TCeozp@maharashtra.gov.in

2 पालघर 2525 250800 ceozp.palghar@maharashtra.gov.in

gadzppalghar@gmail.com

3 रायगड 2141 222024 ceo_zp_raigad@maharashtra.gov.in

ceozpraigad@gmail.com

4 रत्नामगरी 2352 222386 ceozp.ratnagiri@maharashtra.gov.in

5 कसधुदूगव 2362 228807/17 ceozpsindhudurg@gamil.com

6 पुणे 20 26134313 ceozp.pune@maharashtra.gov.in

7 सातारा 2162 230688 ceozpstr@gmail.com

8 सांगली 233 2373008 ceozpsangli@gmail.com

9 सोलापूर 217 2625500 ceo.solapur@gmail.com

10 कोल्हापूर 231 2655598 ceozpkolhapur@gmail.com

11 औरंगाबाद 240 2331291 zpaurangabad@rediffmail.com

12 जालना 2482 225792 zpjalna@rediffmail.com

13 परभणी 2452 242900 zp_parbhani@yahoo.co.in

14 कहगोली 2456 221826 ceozphng@gmail.com

15 नांदेड 2462 234207 zpnanded@yahoo.co.in

16 बीड 2442 222323 ceo_zpbeed@rediffmail.com

17 लातूर 2382 242970 laturzp@yahoo.co.in

18 ईस्मानाबाद 2472 226840 zposmanabad@yahoo.co.in

19 ऄमरावती 721 2662926 ceozp.amravati@maharashtra.gov.in

20 यवतमाळ 7232 244251 ceozpytl777@rediffmail.com

21 बुलढाणा 7262 242309 ceozpbuldana@gmail.com

22 ऄकोला 724 2435213 ceozp_akola@rediffmail.com

23 वामशम 7252 232861 ceozpwashim@gmail.com

24 नागपूर 712 2561461 ceozpnagpur@gmail.com

25 वधा 7152 240231 ceozpwardha@yahoo.co.in

26 भंडारा 7184 252331 ceozpbhandara@rediffmail.com

136

ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कायालय इ मेल 27 गोंदीया 7182 236425 zpceo_gondia@rediffmail.com

28 चिंपूर 7172 256401 zillaparishadchandrapur@gmail.com

29 गडमचरोली 7132 222304 ceozpgadchiroli@gmail.com

30 नामशक 253 2596957/ 2597279 ceozpnsk@gmail.com

31 धुळे 2562 237701 zpdhule@gmail.com

32 नंदुरबार 2564 210221 ceozpnandurbar@gmail.com

33 जळगाव 257 2223114 ceozpjal@yahoo.com

34 ऄहमदनगर 241 2355219 ceonagar_anr@rediffmail.in

प्रादेमशक ईपायुक्त, समाज कल्याण दूरध्वनी क्रमांक व इ-मेल ऄ.क्र. मवभाग एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी

1 पुणे 20 24445925 dswopu@yahoo.com

2 मंुबइ 22 27576805 dswomdiv@yahoo.in

3 नाशीक 253 2236048 divnswnsk@yahoo.co.in

4 औरंगाबाद 240 2331538 dswaurangabad@yahoo.com

5 ऄमरावती 721 2550687 dswoamravati@gmail.com

6 लातूर 2382 223378 dswoltr@gmail.com

7 नागपूर 712 2546659 dswonagpurdivision@gmail.com

सहाय्यक अयुक्त,समाज कल्याण दूरध्वनी क्रमांक व इ-मेल ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी

1 मंुबइ शहर 22 25275073 mumbaicityspldswo@yahoo.com

2 मंुबइ ई. नगर 22 25222023 spldswo_mumsub@yahoo.co.in

3 ठाणे 22 25341359 spdswot@gmail.com

4 पालघर

5 रायगड 2141 222288 socialwelfareraigads@yahoo.com

6 रत्नामगरी 2352 230957 acsworatnagiri@gmail.com

7 कसधुदुगव 2362 228882 spswo-sindhudurg@mhsj.gov.in

8 नामशक 253 2236059 dswonashik@gmail.com

9 धुळे 2562 241812 s.d.s.w.o.dhule@gmail.com

10 नंदुरबार 2564 210025 sdswo_ndr@yahoo.in

11 जळगाव 257 2263328 dswojalgaon5@gmail.com

12 ऄहमदनगर 241 2329378 spldswo.nagar@gmail.com

13 पुणे 20 24456336 spldswop@gmail.com

14 सातारा 2162 234246 sdswosatara@gmail.com

15 सांगली 233 2374739 sdswosangli@gmail.com

137

ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी 16 सोलापूर 217 2734950 sdswospr@gmail.com 7875318201

17 कोल्हापूर 231 2651318 sdswoko@gmail.com

18 ऄमरावती 721 2661261 speldswo_amt@rediffmail.com

19 बुलढाणा 7262 242245 socialwelfare.buldana63@gmail.com

20 ऄकोला 724 2426438 sdswo_akl@rediffmail.com

21 वामशम 7252 235399 sdswo_washim@yahoo.in

22 यवतमाळ 7232 242035 spldswo.yml@gmail.com

23 नागपूर 712 2555178 sdswo.nagpur@gmail.com

24 वधा 7152 243331 sdswo123wrd@gmail.com

25 भंडारा 7184 252608 swobhv1@gmail.com

26 गोंमदया 7182 234117 sdswo_gondia@hotmail.com

27 चिंपूर 7172 253198 chasdswo@gmail.com

28 गडमचरोली 7132 222192 sdswog@gmail.com

29 औरंगाबाद 240 2402391 spldswoaurangabad@yahoo.com

30 जालना 2482 225172 spldswo_jalna@yahoo.in

31 बीड 2442 222672 spldswo_beed@yahoo.in

32 परभणी 2452 220595 spldswo_parbhani@yahoo.in

33 लातूर 2382 258485 acswlatur@gmail.com

34 नांदेड 2462 285477 acswnanded@gmail.com

35 कहगोली 2456 223702 acswhingoli@gmail.com

36 ईस्मानाबाद 2472 222014 dswo2000@yahoo.com

मजल्हा समाज कल्याण ऄमधकारी, मजल्हा पमरषद दूरध्वनी अमण इमेल अयडी.

ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी 1 मंुबइ शहर 22 25232385

2 ठाणे 22 25448677 swdzpthane@gmail.com

3 पालघर 22

4 रायगड 2141 222079 raigadswo@yahoo.in

5 रत्नामगरी 2352 222391 swozprtn@yohoo.in

6 कसधुदुगव 2362 228741 swozpsindhudurga@gmail.com

7 नामशक 253 2502251 dswozpnashik@rediffmail.com

8 धुळे 2562 229470 dswozpdhule@gmail.com

9 नंदुरबार 2564 210238 swozpnandubar@gmail.com

10 जळगाव 257 2240161 swozpjalgaon@gmail.com

11 ऄहमदनगर 241 2356286 swo.zp.ahmadnagar@gmail.com

12 पुणे 20 26131774 zppunesw@yahoo.com

13 सातारा 2162 228764 swozpsatara@yahoo.com

138

ऄ.क्र. मजल्हा एस.टी.डी. कोड कायालय इमेलअयडी 14 सांगली 233 2372714 swdzp_sangli@yahoo.com

15 सोलापूर 217 2722557 zpsolapurswo@gmail.com

16 कोल्हापूर 231 2656445/46 swozpkop@gmail.com

17 ऄमरावती 721 2662059 swozpamt@gmail.com

18 बुलढाणा 7262 242320 swozpbuldana@gmail.com

19 ऄकोला 724 2435779 swozpakola@gmail.com

20 वामशम 7252 231017 swozpwashim@gmail.com

21 यवतमाळ 7232 244463 swozpyeotmal@gmail.com

22 नागपूर 712 2564324 swozpngp@gmail.com

23 वधा 7152 242783 swozpwardha@gmail.com

24 भंडारा 7184 252367 swozpb@gmail.com

25 गोंमदया 7182 233291 swozpgondia@rediffmail.com

26 चिंपूर 7172 255933 swozpchandrapur@gmail.com

27 गडमचरोली 7132 222329 swozpgadchiroli@gmail.com

28 औरंगाबाद 240 2331571 swozpaurangabad@gmail.com

29 जालना 2482 225020 zpjalnaswo@gmail.com

30 बीड 2442 222388 swozpbeed@gmail.com

31 परभणी 2452 241893 anilmwaghmare089@gmail.com

32 लातूर 2382 255092 akangire.s@gmail.com

33 नांदेड 2462 245100 swo_zpnnd@yahoo.com

34 कहगोली 2456 222477 makranddswozphng@gmail.com

35 ईस्मानाबाद 2472 227649 swozposmanabad2011@gmail.com

मवभागीय अयुक्तांचे दूरध्वनी, फॅक्स क्रमांक कोंकण मवभाग (022) 22872742,22874132,27571516 नामशक मवभाग (0253) 2461096, 2461063 पुणे मवभाग (020) 26362223, 26343233 औरंगाबाद (0240) 2331294, 2331083 नागपूर (0712) 2532123, 2562132, 2532043 ऄमरावती (0721) 2662034, 2662782

139

मवभागीय जाती प्रमाणपत्र पडताळणी सममती याचं ेदूरध्वनी/फॅक्स/ इ-मेल

ऄक्र

सममतीची नाव े

कायाशेत्रतातील

मजल्हे

एस.टी.डी. कोड

दूरध्वनी क्रमांक फॅक्सनंबर/इ-मेल

1 पुणे सोलापूर 0217 2312555 231255/2314425

2 कोल्हापूर कोल्हापूर/ सांगली/सातारा

0231 2650804 2650804 (cvc2kol@rediffmail.com

3 पुणे पुणे 020 (punecvcno3@gmail.com

4 नामशक नामशक/ ऄहमदनगर/

0253 2236231 2236048 (ncvc1@dhule@gmail.com

5 नामशक धुळे/ जळगाव/ नंदुरबार

02562 241710 241799 (cvcno2dhule@gmail.com

6 मंुबइ रायगड/ठाणे 022 27570227 27575979/27576805 (mumbaicvc1@yahoo.in)

7 रत्नामगरी रत्नामगरी/ कसधुदुगव

02532 231052/230957/ 222957

231062

8 मंुबइ मंुबइ शहर/ मंुबइ ईपनगर मजल्हा

022 25271186/ 25222023

25271187

9 औरंगाबाद औरंगाबाद/ जालना/ परभणी/बीड

0240 2473494/2470193 2402391/2473828

2473494 (cvcaurangabad@gmail.com)

10 लातूर लातूर/ नांदेड/ ईस्मानाबाद/ कहगोली

02382 226455/ 2530275/244378

244378 (laturcvc@gmail.com)

11 नागपूर वधा/ भंडारा/ गोंमदया

0712 2566836 2550492 (dcvngp1@gmail.com

12 नागपूर चिंपूर/ गडमचरोली

07172 273661 273652 (vchandrapur@yahoo.com)

13 नागपूर नागपूर 07172 2530274/2566836 2550492

14 ऄमरावती ऄमरावती/ यवतमाळ

0721 2550697 2660954 (cscamrawati@rediffmail.com)

15 ऄमरावती ऄकोला/ बुलढाणा/ वाशीम

0724 2426438/2424155 2424155/2432221 dswocvc2.akola@rediffimail.com

-------------------------------------------OXO-----------------------------------------

140

141

ऊणमनदेश महाराष्ट्र शासनाच्या समामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागामाफव त राज्यातील ऄनुसूमचत जाती व नवबौद्ध

घटकांचा तसेच मवमुक्त जाती, भटक्या जमाती, मवशेष मागास प्रवगव, आतर मागास प्रवगव, ऄपंग, जेष्ट्ठ नागमरक व मवद्राधी यांच्या अर्थथक, समामजक, शैक्षमणक मवकासासाठी मवमवध योजना राबमवण्यात येतात. मवकासाच्या या सवव योजना राज्यातील जनसामन्यापयंत पोहोचाव्यात व गरजू व्यक्ती अमण संस्थाना त्यांची मामहती व्हावी, या हेतूने भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या 125 व्या जयंतीच्या मनममत्ताने मा. ना. राजकुमार बडोले, यांच्या संकल्पनेतून “मवकासाच्या पाउलखुणा “ ही पुस्स्तका प्रकामशत करण्यात अली होती. ही पुस्स्तका ऄमतशय ईपयुक्त ठरली ऄसल्यामुळे या पुस्स्तकेसाठी सतत मागणी होत अहे. सन 2015-16 या वषात नवीन योजना हाती घेण्यात अल्या ऄसून जुन्या योजनांच्या पूवीच्या लाभांमध्ये भरीव वाढ करण्यात अली अहे. तेव्हा त्या बाबतची ऄद्रयावत मामहती व अतापयंतची फलमनष्ट्पत्ती जनसामान्यांना ज्ञात व्हावी, या हेतूने या पुस्स्तकेची ही सुधामरत अवृत्ती प्रकामशत करण्यात येत अहे. ही सुधामरत अवृत्ती ऄमधक पमरपूणव व्हावी या हेतनेू समामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभागाच्या मनयंत्रणाखालील मवमवध कायालयांच,े महामंडळांच ेपत्ते व दूरध्वनी क्रमांक, इ-मेल अयडी यांचीही मामहती या पुस्स्तकेत समामवष्ट्ट करण्यात अली अहे.

ही पुस्स्तका तयार करण्यासाठी शासनाने पुढील प्रमाणे सममती नेमली होती. 1. ऄमतमरक्त अयुक्त समाज कल्याण, पुणे ऄध्यक्ष 2. प्रादेमशक ईपायुक्त कोकण मवभाग, मंुबइ सदस्य 3. ऄवर समचव, समन्वय, सामामजक न्याय मवभाग सदस्य 4. ऄवर समचव, मवघायो, सामामजक न्याय मवभाग सदस्य समचव

वर नमूद केल्या प्रमाणे मा. ना. राजकुमार बडोले, मंत्री सामामजक न्याय यांच्या संकल्पानेनुसार मा. ना. मदलीप कांबळे राज्यमंत्री सामामजक न्याय यांच्या मागवदशवनाखाली ही सुधामरत अवृत्ती तयार करण्यात अली अहे. ही संकल्पना यशस्वी व्हावी यासाठी मा. रॅी. ईज्ज्वल ईके, भा.प्र.से. प्रधान समचव सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, मा. रॅी. मपयुष कसह, भा.प्र.से. अयुक्त समाज कल्याण, महाराष्ट्र राज्य, पुणे व मा. रॅी. ई. मश. लोणारे, सह समचव, सामामजक न्याय मवभाग यांच्या मनयंत्रणाखाली डॉ. सदानंद पाटील ऄमतमरक्त अयुक्त, समाज कल्याण यांच्या कल्पक नेतृत्वाखाली या सममतीने काम केले अहे. या कामासाठी या सममतीला समाज कल्याण अयुक्तालय, ऄपंग कल्याण अयुक्तालय, मवजाभज, आमाव व मवमाप्र संचालनालय, बाटी, पुणे अमण ऄमधनस्त मवमवध मंडळातील ऄमधकारी/कमवचारी यांनी सहाय्य केले अहे त्या बद्दल सममती त्यांच ेअभारी अहे. यासाठी सहाय्य करणाऱ्या सवव ऄमधकारी व कमवचारी यांची नाव ेयेथे नमूद करणे शक्य नसले तरी या कामी प्रामुख्याने मंत्रालयाच्या सामामजक न्याय मवभागातील संबंमधत ऄमधकारी तसेच पुणे येथील समाज कल्याण अयुक्तालयातील ऄनुसूमचत जाती ईपयोजना शाखेतील ऄमधकारी तसेच कमवचारी यांनी मदलेल्या मवशेष योगदानाबद्दल त्यांचहेी अभार मानाने अवश्यक अहे. तसेच मा. मंत्री, सामामजक न्याय व मवशेष सहाय्य मवभाग, रॅी. राजकुमार बडोले यांच े स्स्वय सहाय्यक रॅी. प्रमोद फडणीस यांनी समाज कल्याण अयुक्तालय, पुणे येथे ईपस्स्थत राहून पुस्स्तका तयार करण्याबाबत मोलाच ेयोगदानामुळे पुस्स्तकेस ऄंमतम स्वरुप प्राप्त झाले. त्याबद्दल त्यांच ेमवशेष अभार.

सदर पुस्स्तका सवव समावशेक व्हावी यासाठी सववतोपरी प्रयत्न करण्यात अले अहेत. त्यामुळे यापूवीच्या पुस्स्तके प्रमाणेच ही पुस्स्तका देखील जनसामन्यांसाठी ईपयुक्त ठरेल ऄसा पूणव मवरॄास अहे.

मा. ऄवर समचव तथा सममती सदस्य समचव

142

महात्मा गांधी राज्यस्तरीय व्यसनमुक्ती सामहत्य संमेलनामध्ये "व्यसनमुक्ती कदडी" हया सोहळयाचे

अयोजन करण्यात अले होते. हया कदडी सोहळयाला झेंडा दाखवुन सुरवात करताना सामामजक न्याय मंत्री मा. ना. राजकुमार बडोले, संम्मेलन ऄध्यक्षा सौ. मुक्त पुणतांबेकर

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर यांच्या पत्नी रमाबाइ अंबेडकर यांच ेमुळ गाव वणंद ता. दापोडी मज. रत्नामगरी येमथल

रमाबाइच्या स्मारकास मा. ना. राजकुमार बडोले मंत्री सामामजक न्याय यांनी भेट मदली ऄसताना सोबत मवजाभज च्या केिीय अयोगाच ेऄध्यक्ष मा. मभकु (दादा आदाते), खाजदार ईमा साबळे, अमदार भाइ मगरकर व आमर मान्यवर