inflation in marathi
DESCRIPTION
freeTRANSCRIPT
चलनवा�ढ वा चलनघट : अर्थ�व्यवस्थे�तील किं �मतीची पा�तीळी� जे�व्हा� चीढती जे�ती�, ती�व्हा� ‘चीलनव�ढ’ हा�ती आहा� असे� म्हाणती�ती.
या�उलट किं �मतीची पा�तीळी� जे�व्हा� घटती असेती�, ती�व्हा� ‘चीलनघट’ हा�ती आहा� असे� सेमजेती�ती. चीलनव�ढ व चीलनघट ह्या� सेव�स्व चीलनविवषया घटन� हा�ती, हा� विवची�र जे�गविती महा�म*दी�पाया,तीच्या� �ळी�ती म�न्याती� पा�वल�ल� हा�ती�. पार*ती/ � न्सेप्रणती विवची�रसेरणप्रम�ण� जेर अर्थ�व्यवस्थे� अपा1ण� र�जेग�र�च्या� अवस्थे�ती असे�ल, तीर पा2शा�ची� पा/रवठा� व�ढल्या�से किं �मतीबर�बर र�जेग�रहा व�ढती�. हा ‘अपा1ण� चीलनव�ढ’ किं �व� ‘से7म्या चीलनव�ढ’ हा�या. पा1ण� र�जेग�र�ची अवस्थे� ग�ठाण्या�से�ठा9 ती पा�ष ठार � . या�उलट पा1ण� र�जेग�र�च्या� पारिरस्थिस्थेतीती पा2शा�ची� पा/रवठा� व�ढल्या�से उत्पा�दीन व र�जेग�र या�*मध्या� �णतीहा व�ढ न हा�ती� किं �मतीची पा�तीळी� व�ढती�, हा ‘पा1ण� चीलनव�ढ’ हा�या. या�ची पारिरस्थिस्थेतील� खऱ्या� अर्थ��न� चीलनव�ढ असे� म्हाटल� जे�ती�. द्रुतीगतीन� व�ढण�ऱ्या� किं �मती व अवितीरिरक्त म�गण हा चीलनव�ढ�ची दी�न प्रम/ख लक्षण� हा�ती. अविव सिसेती अर्थ�व्यवस्थे�ती �हा म1लभू1ती अडर्थळ्या�*म/ळी� पा1ण� र�जेग�र नसेती�न�हा पा2शा�ची� पा/रवठा� व�ढल्या�से चीलनव�ढ उदीH भूवती�. चीलनव�ढविवर�धी उपा�या या�जेल्या�म/ळी� उत्पा�दीन व र�जेग�र म न हा�ती�, किं �मती म हा�ती असेल्या�से ‘चीलनवJद्धिLर�धी’ विनम��ण हा�ती�. हा स्थिस्थेती आर्थिर्थ� स्थे2ऱ्या�ल� विहाती �र असेती�. म�त्र पा1ण� र�जेग�र�च्या� पा�तीळी�ख�ल जे�व्हा� किं �मती घसेरू ल�गती�ती, ती�व्हा� ‘चीलनघट’ अस्तिस्तीत्व�ती या�ती�. या�व�ळी� किं �मती घसेरती असेती�न�ची उत्पा�दीन आणिण र�जेग�रहा म हा�ती�ती. चीलनव�ढविवर�धी धी�रण�ची� अवितीर� , पा/रवठ्या�ती म�लची व�ढ, किं �व� प्रविती 1 ल व्य�पा�रशा�ष�म/ळी� पा2शा�ची विवदी�शा विनऱ्या�ती हा�ऊन हा आपात्ती ओढवती�. हा स्थिस्थेती आर्थिर्थ� स्थे2ऱ्या�ल� घ�ती असेल्या�न� ट�ळीण� आवश्या असेती�.
प्रका�र : विवविवधी दृष्टिY �ण�*ती1न चीलनव�ढ�ची� व�गव�गळी� प्र �र से*भूवती�ती. भू�वव�ढ�च्या� व�ग�न/से�र चीलनव�ढ ‘सेरपाटण�र’, ‘रपा�टण�र’, ‘धी�वण�र’ किं �व� ‘उसेळीण�र’ असेती�. चीलनव�ढ सेरपाटण�र असेल्या�से भू�वव�ढ म*दी गतीन� हा�ती�. रपा�टण�र चीलनव�ढ हा भू�वव�ढ�च्या� से*भू�व्य धी�क्या�ची� इशा�र� दी�ण�र असेती�. उसेळीण�र किं �व� अवितीचीलनव�ढ पा1ण� र�जेग�र�च्या� अवस्थे�ती व� तीत्पा1व\हा द्रव्यपा/रवठ्या�ची� प्रची*ड अवितीर� झा�ल्या�से अन/भूव�से या�ती�. या�व�ळी� किं �मती क्षण�क्षण व�ढती�ती. पाविहाल्या� महा�या/L�न*तीर जेम�न, ऑस्ट्रिस्aया�, रसिशाया� आणिण पा�ल*ड या�*न� व चीनल� आणिण हा*ग�रल� १९४४-४६ मध्या� हा� अन/भूव आल� हा�ती�. जेम�नमध्या� अवितीचीलनव�ढ आपाल्या� उच्चतीम किंब�दूल� असेती�न� या/L�पा1व\च्या� ए म� � ची किं �मती १९२३ मध्या� १,०००,०००,०००,००० म� � इती l झा�ल हा�ती. किं �मती, म�गण व पा/रवठा� या�*वर सेर �र ड1न �णतीहा विनया*त्रण� नसेल्या�न� भू�वव�ढ म/क्तपाण� घडती असेल्या�से ती ‘से/व्यक्त चीलनव�ढ’ आणिण त्या�*वर विनया*त्रण घ�ल1न भू�वव�ढ दीडपाण्या�ची� प्रयात्न � ल्या�से ती ‘दीबविवल�ल चीलनव�ढ’ हा�या. भू�वव�ढ�ची� अन/भूव अर्थ�व्यवस्थे�च्या� सेव�ची क्ष�त्र�*ती या�ती असेल्या�से ती ‘व्य�पा चीलनव�ढ’ आणिण �हा क्ष�त्र�*पा/रती�ची मऱ्या�दिदीती असेल्या�से ‘विवरल चीलनव�ढ’ हा�या. ती/ट�च्या� अ*दी�जेपात्र �*ची� अवल*ब रून चीलनफु/ गवट� � ल्या�से ‘ती1ट- प्र�रिरती चीलनव�ढ’ उदीH भूवती�; �मग�र�*न� त्या�*च्या� उत्पा�दीनक्षमती�पा�क्ष� अष्टिधी व�तीन दिदील्या�न� ‘व�तीन-प्र�रिरती चीलनव�ढ’ हा�ती� व उत्पा�दी �*च्या� नफु� ष्टिमळीविवण्या�च्या� प्रयात्न�ती1न ‘नफु�-प्र�रिरती चीलनव�ढ’ अस्तिस्तीत्व�ती या�ती�. अवितीरिरक्त म�गणच्या� दीब�व�म/ळी� उदीH भूवण�ऱ्या� चीलनव�ढ�से म�गणसे�पा�क्ष चीलनव�ढ’ म्हाणती�ती. उत्पा�दीनखची��ती व�ढ झा�ल्या�म/ळी� भू�वव�ढ घड1न आल्या�से वितील� ‘व्यया-प्र�रिरती चीलनव�ढ’ से*ब�धीती�ती. ए 1 ण म�गण �याम र�विहाल, तीर एख�द्या� विवसिशाY क्ष�त्र�ती व�ढल�ल्या� म�गणम/ळी� अन/भूव�से या�ण�ऱ्या� भू�वव�ढ�से ‘क्ष�त्रया चीलनव�ढ’ असे� म्हाणती�ती. या/L �लन, या/L�त्तीर �लन व शा�*तीती� �लन चीलनव�ढ असे�हा वग\ रण � ल� जे�ती�. मा�पन : विवसिशाY म/दीतीती किं �मतीती झा�ल�ल्या� बदील�ची� ती7लविन प्रम�ण म�जेल� असेती�, चीलनव�ढ�ची व चीलनघट�ची तीव्रती� सेमजे1 शा ती�. त्या�से�ठा9 म1ल्याविनदीqशा�* �*ची� व�पार � ल� जे�ती�. म�त्र या�मध्या� �हा अडचीण आहा�ती. ‘ग्रा�हा म1ल्याविनदीqशा�* ’ l ‘घ�ऊ म1ल्याविनदीqशा�* ’ व�पार�व� हा� प्रश्न पाडती�. विनदीqशा�* �ती �हा र्थ�ड्या� वस्ती1*च्या� किं �मतीuवरून पा2शा�ची� सेव�से�धी�रण म1ल्या म�जेल� जे�ती�, हा� अव�स्तीव आहा�. विनदीqशा�* �ची� व�पार रती�न� वस्ती1*च्या� दीजे��तील फुर , व्यसिक्तगती खची��च्या� पाLतीतील फुर इत्या�दीv ड� दुल�क्ष � ल� जे�ती�. � न्या या�*न म�*डल�ल्या� ‘चीलनव�ढ�ची� अ*तीर’ व ‘चीलनघट�ची� अ*तीर’ या� ल्पान� या� दृYन� अष्टिधी म1लग�म आहा�ती. चीलनव�ढपा1व� किं �मतीन/से�र उपालब्ध उत्पा�दीन�च्या� पा2शा�तील म1ल्या�पा�क्ष� अपा�णिक्षती खची��ची� व�ढ�व� म्हाणजे� ‘चीलनव�ढ�ची� अ*तीर’ हा�या. उपालब्ध उत्पा�दीन हा�
ती�*वित्र ज्ञा�न आणिण र�जेग�र�ची पा�तीळी� या�*वर अवल*ब1न असेती� आणिण अपा�णिक्षती खची� हा� उपाभू�ग, बचीती प्रवJत्ती आणिण ररचीन� या�*वर अवल*ब1न असेती�. उपालब्ध उत्पा�दीन व अपा�णिक्षती खची� या�*मधील तीफु�वती जे�वढ� असे�ल, तीवरून चीलनव�ढ�ची व चीलनघट�ची तीव्रती� सेमजे1 शा ती�. पा2शा�तील उत्पान्ना�ची� किं �मतीच्या� पा�तीळी�वर से� पारिरण�म हा�ती� हा� स्पY रण्या�बर�बरची उपाभू�ग, बचीती व ग/*तीवण1 प्रवJत्तीuवर प्रत्याक्ष व� अप्रत्याक्षपाण� पारिरण�म घडविवण�र� आर्थिर्थ� धी�रण आख1न चीलनव�ढ�ल�/चीलनघट�ल� आळी� घ�लण� सेर �रल� शाक्या आहा�, हा�हा � न्सेन� दी�खव1न दिदील� आहा�.
का�रणे� : पा2शा�तील उत्पान्ना�म/ळी� विनम��ण हा�ण�र वस्ती1*ची म�गण आणिण वस्ती1*ची उपालब्ध पा/रवठा� या�*च्या� प्रवि|या�ती1न चीलनव�ढ�ची� दीब�व विनम��ण हा�ती�. पा2शा�ची� पा/रवठा� व�ढल्या�से व्यसिक्तगती उत्पान्ना व�ढ1न वस्ती1*ची म�गण व�ढती�. सेर �र ड1न ती/ट�ची� अर्थ�भूरण�, ब} �* ड1न पातीपा2शा�ची� अवितीरिरक्त पा/रवठा� आणिण उपाभू�गप्रवJत्ती व�ढल्या�न� पा2शा�च्या� भ्रमणव�ग�ती व�ढ, या� �रण�*म/ळी� पा2शा�ची� ए 1 ण पा/रवठा� व�ढती�. र�*मध्या� सेवलती ष्टिमळी�ल्या�, र�ष्ट्रीया उत्पान्ना व�ढल� व बचीतीप्रवJत्ती म झा�ल, तीर खची��से�ठा9 उपालब्ध उत्पान्ना व�ढती�. से*सिचीती बचीती व हाप्त्या�न� वस्ती1 ष्टिमळीण्या�च्या� से�याम/ळी� खची�प्रवJत्ती व�ढती�. विवदी�शा म�गण व�ढल्या�से दी�शा�*तीग�ती उपाया�ग�से�ठा9 वस्ती1*ची� से�ठा� म हा�ती�. उत्पा�दीनव�ढ�ल�हा �हा व�ळी ल�गती� आणिण अन� अडचीण उदीH भूवती�ती. पा1ण� र�जेग�र असेल्या�से अष्टिधी उत्पा�दीन अशाक्या असेती�. या� �रण�*म/ळी� चीलनव�ढ से*भूवती� सिशाव�या भूविवष्या �लन पारिरस्थिस्थेतीविवषयाच्या� अपा�क्ष�हा भू�वव�ढ�ल� ची�लन� दी�ती�ती.चलनवा�ढ�च� सि�द्धां��त : (१) म�गणसे�पा�क्ष चीलनव�ढ : अवितीरिरक्त म�गणच्या� दीब�व�म/ळी� चीलनव�ढ उदीH भूवती�, असे� �हा अर्थ�शा�स्त्रज्ञा प्रवितीपा�दीती�ती. पा2शा�ची� पा/रवठा� व�ढल्या�से म�गण व�ढ1न किं �मती व�ढती�ती. सेर �र खची��ती व�ढ, नजे च्या� भूविवष्या �ळी�ती उत्पान्ना, नफु� व किं �मती व�ढण्या�ची अपा�क्ष� असेल्या�न� उपाभू�ग व ग/*तीवण1 प्रवJत्तीuती व�ढ, व्य�जे�ची� दीर म झा�ल्या�न� ग/*तीवण/ lती व�ढ इत्या�दीvम/ळी� खची� बचीतीरूपा�न� म�ग� र�हाती� आणिण उरल�ल्या� भू�ग�म/ळी� पा1ण� र�जेग�र�च्या� पारिरस्थिस्थेतीती चीलनव�ढ हा�ती�.
(२) व्ययप्र�रिरत चलनवा�ढ : अवितीरिरक्त म�गणच्या� अभू�वहा चीलनव�ढ उदीH भूव1 शा ती�. उत्पा�दीनखची��ती व�ढ झा�ल्या�म/ळी� भू�वव�ढ�ल� ची�लन� ष्टिमळीती�. उत्पा�दीनखची��ती सेव��ष्टिधी व�ट� व�तीनखची��ची� असेती�. �मग�र से*घटन�*च्या� दीब�व�म/ळी� व�तीनखची� व�ढती�. या� दिठा �ण �मग�र से*घटन�*न ष्टिमळीविवल�ल व�तीनव�ढ उत्पा�दीनक्षमती�तील व�ढ�पा�क्ष� अष्टिधी असेती�, असे� गJहाती धीरल� आहा�. व�ढल�ल� खची� भूरून �ढण्या�से�ठा9 उत्पा�दी किं �मती व�ढविवती�ती.
(३) क्षे�त्री�य चलनवा�ढ : म�गणची� दीब�व व� व्ययाप्र�रण� या�*च्या� अभू�वहा चीलनव�ढ हा�ऊ शा ती�. ए 1 ण म�गण �याम र�हून म�गणची� स्वरूपा म�त्र बदीलती� आणिण किं �मती व व�तीन म हा�ऊ शा ती न�हाती असे� गJहाती धीरल्या�से, म�गण व�ढल�ल्या� क्ष�त्र�ती उत्पा�दीनव�ढ�से�ठा9 से�धीनसे�मग्राची म�गण व�ढती�. त्या�*च्या� प्र�प्तीसे�ठा9 जे�स्ती किं �मती द्या�व ल�गती�. म�गण म झा�ल�ल्या� क्ष�त्र�तील घट �*से�ठा9हा त्या�म/ळी� अष्टिधी किं �मती दी�ण� भू�ग पाडती�. म्हाणजे�, म�गण व�ढल�ल्या� क्ष�त्र�ती प्रर्थम भू�वव�ढ अन/भूव�से या�ती� व त्या�या�ग� म�गण म झा�ल�ल्या� क्ष�त्र�ल�हा ती� व्य�पा1न जे�ती�.
परिरणे�मा : चीलनव�ढ�म/ळी� म1ल्याविनणि�तीची प्रवि|या� विबघडती�. चीलनम1ल्या उत्तीर�त्तीर घसेरती जे�ती असेल्या�न� बचीती प्रवJत्ती म हा�ऊन भू�*डवलपा/रवठा� म हा�ती�. श्रीम*ती�* डल पा2से� व�ढल्या�म/ळी� से/खसे�याच्या� व ची2नच्या� वस्ती1ची अष्टिधी तीया�र हा�ती�ती. वस्ती/म�ल�ची� दीजे�� घसेरती�. उत्पा�दी अल्पा �लन ग/*तीवण/ lवर लक्ष � दिद्रती रती�ती. म�ल�ची� से�ठा� रून J वित्रम ट*ची�ई विनम��ण � ल जे�ती�. �ळ्या� ब�जे�र�ल� ऊती या�ती�. श्रीम*ती व अस्थिस्थेर उत्पान्ना�च्या� वग�,ची� (ॠण �, उत्पा�दी व विव|� ती�, मजे1रवग�, शा�ती रवग� इ.) फु�यादी� हा�ती�. स्थिस्थेर उत्पान्ना�च्या� वग�,ची� (धीन �, ब/द्धिLव�दी� पाग�रदी�र, ग/*तीवण1 रण�र� इ.) ती�ट� हा�ती�. चीलनव�ढ म्हाणजे� अविव सिसेती र�ष्ट्री�*च्या� आर्थिर्थ� विव �से�च्या� म�ग��तील ए धी�डची ठारती�. चीलनव�ढ तीव्र असेल्या�से आर्थिर्थ� विवषमती�ची दीर रुं* दी�वती�, नवितीमत्ती�ची� ड�ल�ट हा�ती� व ख�लच्या� र्थर�तील ल� �*मध्या� श्रीम*ती व से*ष्टिधीसे�धी1 वग��बद्दलची द्वे�षभू�वन� फु�फु�वती�. हा पारिरस्थिस्थेती से�म�द्धिजे व र�जे lया बदील�*से पा�ष ठारती�.
चीलनघट�म/ळी� उत्पा�दी �*ची� ती�ट� हा�ती� व ती� उत्पा�दीन आणिण र�जेग�र म रण्या�ची� प्रयात्न रती�ती. र�ष्ट्रीया उत्पान्ना घटती�, मजे/र�*ची ब� �र व�ढती�, उत्पा�दीनसे�धीन� पाड1न र�हाती�ती व दी�रिरद्रHया�ऱ्या�वस्थे� बळी�वती�. या�म/ळी� औद्या�विग क्ष�त्र�ती विनर�शा� पासेरून �ल�*तीर�न� आर्थिर्थ� म*दी�ची� उगम हा�ती�. धीन �, ग/*तीवण1 रण�र�, जेमनदी�र, पाग�रदी�र आदी� विनणि�ती उत्पान्ना ष्टिमळीविवण�ऱ्या� वग�,ची� म�त्र ल�भू हा�ती�.
उप�यय जन� : चीलनव�ढविवर�धी धी�रण वितीहा�र असेती�. (१) मा"द्रा�न�त� : मध्यावती\ ब} महा�ग पा2शा�ची� धी�रण अन/सेरती�. त्या�या�ग� चीलनसे* �ची व पातीविनया*त्रण�ची� म�ग� ची�ख�ळील� जे�ती�ती. पाऱ्या�या धी�रण म्हाणजे� प्रचीसिलती चीलनव्यवस्थे� पा1ण�तीया� रद्द रून नवन चीलनव्यवस्थे� विनम��ण रण�. जेम�न, रसिशाया�, पा�ल*ड, या1ग�स्ल�स्ट्रिव्हाया� वग2र� र�ष्ट्री�*न हा� धी�रण अ*ग �रल� हा�ती�. (२) र�जका षी�य न�त� : सेर �रची� अ*दी�जेपात्र व�ढ�व्य�ची� र�खण्या�च्या� हा�ती1न� सेर �र खची��ती या�ग्या ती पा�ती रून ए 1 ण ररचीन� अष्टिधी व्य�पा व सेख�ल � ल जे�ती�. स्व�च्छे�च्या� व सेक्तlच्या� बचीती या�जेन� �ऱ्या�स्ट्रिन्वती हा�ती�ती. दी�घ�म/दीतीची जेq उभू�रल जे�ती�ती. जेरूर भू�सेल्या�से, चीलन�ची� अवितीम1ल्यानहा � ल� जे�ती�.
(३) मा"द्रा�तर न�त� : पा/रवठ्या�तील मतीरती� दूर रण्या�से�ठा9 उत्पा�दीन से�धीन�*ची� पा1ण� उपाया�ग, भू�*डवलग/*तीवण/ lसे उत्ती�जेन, मक्त� दी�रविवरुंL उपा�या, ती�*वित्र से/धी�रण�, औद्या�विग शा�*तीती� या�* ड� लक्ष दिदील� जे�ती�. व�तीनव�ढ�म/ळी� चीलनव�ढ�ल� मदीती हा�ऊ नया� म्हाण1न व�तीन ग�ठाविवण�, व�तीन�ची� उत्पा�दीन�शा से*ब*धी जे�डण�, व�तीनव�ढ�ची रक् म �ल�*तीर�न� दी�ण� वग2र� उपा�या या�जेती�ती. तीसे�ची महात्त्व�च्या� वस्ती1*च्या� म�ल किं �मती ठारव1न त्या�*च्या� विनया*वित्रती व�टपा�ची स्वती*त्र या*त्रण� �ऱ्या�स्ट्रिन्वती हा�ती�. चीलनघटविवर�धी धी�रण�न� म�गणल� उत्ती�जेन ष्टिमळीती�. त्या�से�ठा9 स्वस्ती पा2शा�ची� धी�रण अन/सेरती�ती. मध्याम व गरब वग�,तील ल� �*ची खची� प्रवJत्ती अष्टिधी असेल्या�न� त्या�*च्या� ड� अष्टिधी तीम पा2से� र�ख�व� ल�गती�. म्हाण1न श्रीम*ती�*वर उदीH ग�म पाLतीन� र-आ �रण, गरिरब�*न� र�*पा�से1न सेवलती व विवविवधी प्र �र� आर्थिर्थ� से�हा�य्या, व्य�जे�च्या� दीर�ती घट, सेर �र क्ष�त्र�तील ग/*तीवण1 , से�व�जेविन विहाती�ची �म�, ती/ट�ची� अर्थ�भूरण� इत्या�दीvची� अवल*ब रून अर्थ�व्यवस्थे�ती आशा�दी�या व�ती�वरण विनम��ण र�व� ल�गती�. म/द्र�नती, र�जे �षया नती आणिण म/द्र�तीर नती या�*ची� या�ग्या ती� म�ळी से�धी1नची चीलनव�ढ आणिण चीलनघट या�*वर पारिरण�म �र विनया*त्रण ठा�वण� शाक्या असेती�. सेर �र धी�रण याशास्व हा�ण्या�से�ठा9 न�गरिर �*च्या� सेमजे1तीदी�रपाण�ची व सेहा �ऱ्या�ची जे�डहा ल�भू�व ल�गती�. चीलनव�ढ र�खण� से�पा�, पार*ती/ चीलनघट�ती से/धी�रण� घडविवण� अवघड असेती�. आर्थिर्थ� स्थे2ऱ्या�च्या� दृYन� दी�न्हाहा प्रवJत्तीuन� र्थ�र� न दी�ण� हा�ची ए * दीरती विहाती�वहा ठारती�.
चलनवा�ढ काशा�मा"ळे� हो त�?ग�ल्या� �हा मविहान्या�*पा�से1न महा�ग�ईच्या� प्रश्न�न� भू�रती�ची� सेम�जेजेवन पा1ण�पाण� ढवळी1न विनघ�ल� आहा�; �रण महा�ग�ई हा� आपाल्या� दी2न*दिदीन जेवन�ल� भू�डसे�वण�र� प्रश्न आहा�. म्हाण1नची या� प्रश्न�ची से�*ग�पा�*ग चीची�� व्हा�याल� हाव.
>> याशाव*ती पा*विडतीर�व ( आसिर्थ � विवश्ले�ष )
चीलनव�ढ, भू�वव�ढ व भ्रY�ची�र या� वितीन्हा ग�Y पारस्पर�*शा विनगविडती आहा�ती. चीलनव�ढ झा�ल l भू�वव�ढ अपारिरहा�या�ची. महा�ग�ई झा�ल l भ्रY�ची�र ब� �ळीती�. वस्ती1*ची व� से�व�ची मतीरती� झा�ल व ती वस्ती1 व� से�व� अत्या�वश्या असे�ल तीर गरजे1 जे�स्ती पा2से� म�जे1न ती ष्टिमळीव1 पा�हाती�.
हा ट*ची�ई विनम��ण हा�ण्या�ची दी�न प्रम/ख �रण�. ए , आपाल ए 1 ण र�ष्ट्रीया उत्पा�दीन व विवतीरण प्रवि|या� पा/र�शा �या�क्षम न�हा व सेम�जे�णिभूम/खहा न�हा. दुसेर�, ल� से*ख्या�व�ढ विनया*वित्रती झा�ल�ल न�हा. त्या�म/ळी� सेम�जे�पाया�ग वस्ती1 व से�व� अपा/ऱ्या� पाडती�ती. अर्थ�व्यवस्थे�ती सेव�ची वस्ती1 व से�व� या� न� त्या� प्र �र� से*ब*ष्टिधीती असेती�ती- उत्पा�दीन�ती व विवतीरण�ती. विडझा�लची� व� पा�a�लची� भू�व व�ढल� l ज्या� वस्ती1 व� से�व� व�हाती/ lशा विनगविडती असेती�ती त्या� महा�ग हा�ती�ती व मग भू�वव�ढ हा�ती�. म�विड ल सिशाक्षण महा�ग झा�ल� l त्या� खची��ची वसे/ल पा�शा*ट ड1न � ल जे�ती�. या�ती1नची सिशाक्षण सेम्रा�ट, दूधी सेम्रा�ट, ती�ल-व�ळी1 म�विफुया�, विबल्डर ल�ब तीया�र हा�ती�. ती� ग्रा�हा �*न� व गरजे1*न� न�डती�ती व हा� न�डल� ग�ल�ल�
ल� आपा�पाल्या� क्ष�त्र�ती जेम�ल त्या� म�ग��न� भ्रY�ची�र रती�ती. र्थ�डक्या�ती, भ्रY�ची�र�ची ए से�खळी� सेम�जे�ती विनम��ण हा�ती�. या�ती1नची सेम�जे�ची� न2विती अधी:पा�ती हा�ती� जे� आजे आपाल्या� दी�शा�ती झा�ल�ल� आहा�.
चीलनव�ढ�वर विनया*त्रण आण�याची� तीर चीलनव�ढ हा�ती� शा, हा� सेमजे1न घ�तील� पा�विहाजे�. ग�ल्या� शाती �च्या� दुसेऱ्या� दीशा �पाया,ती बहुती� दी�शा�*ती चीलन�ची� पा/रवठा� हा� दी�शा�तील से�न्या�च्या� से�ठ्या�शा विनगविडती हा�ती�; �रण से�न� ती�रण म्हाण1न ठा� वल� जे�ई. चीलनव�ढ�वर ती� ए अ* / शाची हा�ती�. त्या�म/ळी� त्या� �ळी�ती भू�वव�ढ�ची सेमस्या� तीव्रती�न� भू�सेल न�हा. ती�त्पा/रती� पा�चीप्रसे*ग ट*ची�ईम/ळी� उद्भवती. पार*ती/ दुसेऱ्या� महा�या/L�न*तीर बहुती� दी�शा�*न वि न्सेची� नव� अर्थ�शा�स्त्र स्व �रल� व से�न्या�शा असेल�ल� चीलन�ची� से*ब*धी से/टल�. त्या�व�ळी� प्रभू�व असेल�ल्या� विवची�र�न/से�र उत्पा�दीन व�ढल� l र�जेग�र व�ढती�. पारिरण�म म�गण व�ढती�. त्या�म/ळी� पा/न्हा� उत्पा�दीन�ल� ची�लन� ष्टिमळीती�. म्हाण1न से�र� खट�ट�पा उत्पा�दीनव�ढ�ची� हाव�. त्या�ल� अडर्थळी� आणण�ऱ्या� से�ऱ्या� ब�ब दूर र�, मग से�र� से/रळी�ती ची�ल�ल. हा� सिसेL�*ती वि न्सेन� न� �रल� व र�जेग�र विनष्टिमती\ व व�ढ या�से�ठा9 जे�णवपा1व� प्रयात्न हाव�ती व त्या�से�ठा9 शा�सेन�न� ती/ट�ची� अ*दी�जेपात्र से�दीर रून ख�सेग व शा�से lया ग/*तीवण1 र�व. त्या�ती1नची आसिर्थ � से* ट ट�ळीती� या�ईल. भूल� र्थ�ड चीलनव�ढ हा�ईल. वि न्सेच्या� या� अर्थ�शा�स्त्र�न� सेत्ती�धी�ऱ्या�*न� ती/ट�ची� अ*दी�जेपात्र से�दीर रण्या�ची� पारव�न�ची ष्टिमळी�ल�. सेत्ती�धी�र बलव�न झा�ल� व से�aल ब� दुय्याम झा�ल. ती1ट भूरून �ढण्या�से�ठा9 न�ट� छा�पाण्या�ची� ब� � ल� आदी�शा ष्टिमळी�ल�.
वि न्सेन� चीलनव�ढ�ची� म�फु ड�से अर्थ�व्यवस्थे�ल� ब1स्टर म्हाण1न द्या�व� असे� प्रवितीपा�दीन � ल� हा�ती�. शा�सेन � त्या�न ती� पाथ्या न पा�ळीती� सेरसेहा� त्या�ची� ख/र� ची से/रू � ल�. या�म/ळी� भू�वव�ढ�वर विनया*त्रण ठा� वण� ठा9ण झा�ल�. एख�द्या� वस्ती1ची� भू�व व�ढल� l ती� सेहासे� म हा�ती न�हाती म्हाण1न आजे भू�वव�ढ�वर विनया*त्रण रण� ठा9ण झा�ल� आहा�. चीलनव�ढ�न� से/रुंव�तील� उत्पा�दीन�ल� विनणि�तीपाण� ची�लन� ष्टिमळीती�, पाण मग पा/ढ� चीलनव�ढ व विव �से या�ची� गणिणती व्यस्ती हा�ती�. मनम�हान सिंसे�ग�*च्या� नव्य� अर्थ�शा�स्त्र�न� से/रुंव�तील� विव �से�ची� दीर २-३ टक्क्या�*वरून ९-१० टक्क्या�*वर ग�ल�. पाण मग हाळी1हाळी1 भू�वव�ढ हा�ती ग�ल. चीलनव�ढ हा�ण� व विव �से /* दिठाती हा�ण� या�ल� ष्टिमल्टन फ्रीlडमन या�*न ह्याह्लड्डद्दद्घद्याड्डह्लद्बशाH¢�ठ्ठ म्हाटल� आहा�. भू�रती�ची व�टची�ल झापा�ट्या�न� त्या� दिदीशा�न� हा�ती�न� दिदीसेती�.
से�म�न्याती: चीलनव�ढ पा�ची �रण�*न हा�ती�. (१) शा�सेन ती/ट�ची� अ*दी�जेपात्र से�दीर रती�, ती�व्हा� हा ती1ट भूरून �ढण्या�से�ठा9 रिरझा�व्हा ब� � ल� न�ट� छा�पाण्या�ची� आदी�शा दी�ती�. २) पारदी�शा�ती �म रण�र� भू�रतीया न�ती�व�ई �*न� पारती�व� पा�ठावती�ती. (३) ज्या� भू�रतीया�*ची� पारदी�शा�ती उद्या�ग असेती�ती, ती� झा�ल�ल� नफु� स्वदी�शा�ती पा�ठावती�ती. ४) पारदी�शा भू�*डवलदी�र भू�रती�ती ग/*तीवण1 रती�ती, ती चीलन�ती दी�खल हा�ती�. ५) �हा दी�शा�*ती भू�रतीया चीलन�च्या� न ल न�ट� छा�पा1न भू�रतीया अर्थ�व्यवस्थे�ती घ/सेवल्या� जे�ती�ती. या� �रण�*न चीलनव�ढ हा�ती� व त्या�ची� प्रत्याक्ष पारिरण�म म्हाण1न भू�वव�ढ हा�ती�. या�च्या� न�म � उलट भू�रती�ती तीस् र रून आणल�ल्या� चीरसे, ग�*जे� वग2र� पादी�र्थ�,से�ठा9 दिदील�ल� पा2से� पारदी�शा�ती जे�ती�. हाव�ल� a�ड हा�हा प्र �र ची�ल1 असेती�. ची*दीन�ची व� दुष्टिमळी� वस्ती1*ची तीस् र ची�लती�. वि त्या� व�ळी� भू�रती�ती ग2र म�ग�,न ष्टिमळीवल�ल� र ची/ वण्या�से�ठा9 पारदी�शा ब� �*ती ग/*तीवल� जे�ती�. त्या�म/ळी� नक् l चीलन दी�शा�ती वि ती आहा� हा� � वळी ढ�बळी म�न�न� से�*गती� या�ती�. �हा ल� अज्ञा�न�पा�ट� से�*गती�ती l पारदी�शा�ती ग/*तीवल�ल� �ळी� पा2से� र�ष्ट्रीया से*पात्ती म्हाण1न घ�विषती रून भू�रती�ती आण�व�, पाण तीसे� � ल� तीर चीलनव�ढ एवढ� हा�ईल l ल� �*न� जेगण� म/स्तिश् ल हा�ईल. �ळी� पा2से� भू�रती�ती से� आण�व� या�ची� से�र�से�र विवची�र रूनची पा�ऊल उचील�व� ल�ग�ल. सिशाव�या रुंपाया�ची म1ल्यावJL� झा�ल तीर पारदी�शा विनया��तीहा धी�क्या�ती या�ईल. चीलनव�ढ�ची� ए स्पY �रण म्हाणजे� सेत्ती�धी�ऱ्या�*न ल�ग1 � ल�ल्या� अव्यवहा�या� व अन/त्पा�दी या�जेन�. अशा� या�जेन�*ती फुक्त पा2से� व�टल� जे�ती�, उत्पा�दीन व�ढती न�हा. अपारिरहा�या� पारिरण�म म्हाणजे� चीलनव�ढ व भू�वव�ढ. अशा� या�जेन�*ची� गरजे1*न� नव्हा�, तीर फुक्त ठा� � दी�र, दील�ल व मध्यास्थे�*न� फु�यादी� हा�ती�.
भू�रती�ती म�ठा9 ल� से*ख्या� ग्रा�मण क्ष�त्र�ती विवख/रल�ल आहा�. �णती�हा उत्पा�दीन व� से�व� अ*वितीम ग्रा�हा �पाया,ती पा�ची�पाया,ती अन� मध्यास्थे�*द्वे�र� हा�ती�ळील जे�ती� व त्या� त्या� मध्यास्थे�ची� खची� वस्ती1च्या� वि मतीवर चीढवल� जे�ती�. म्हाण1न म1ळी वि मतीच्या� ती/लन�ती अ*वितीम ग्रा�हा म1ल्या ख1पाची व�ढल�ल� असेती�. हा�हा भू�वव�ढ�ची� ए �रण आहा�. विव सिसेती दी�शा�*ती ब� � द्वे�र� किं �मती ची/ वण्या�च्या� पाLतीम/ळी� भू�वव�ढ विनया*वित्रती र�हाती�. भू�रती�ती र�खच्या� व्यवहा�र�म/ळी� म्हाणजे� चीलन जेवळी ब�ळीगण्या�च्या� गरजे�म/ळी� जे�स्ती चीलन ल�गती�. त्या�ची गतीहा जे�स्ती असेती� व प्रत्याक्ष ग/*तीवण/ lसे�ठा9 पा2से� अपा/र� पाडती�. भू�रती सेर �रन� १.४४ टक् � चीलनव�ढ विनदीqसिशाती सेर �र र�ख� २०२३ या�*ची रुं. १०० �ट� (न�मम�त्र) एवढया� अष्टिधीसे1सिचीती र म�ल� सिलल�व�च्या� आधी�र� विव|l रण्या�ची� जे�हार � ल� आहा�. हा� सिलल�व सेम�न किं �मती (या/विनफु�म� प्र�ईसे) पाध्दीतीन� � ल� जे�ईल व रिरझाव� ब� � च्या� म/*बई या�र्थल �या��लया�तीफुq दिदी. २५ जे1न २०१३ (म*गळीव�र) र�जे आया�द्धिजेती � ल� जे�ईल.
सेर �र प्रवितीभू1ती या�*च्या� सिलल�व�ब�बती ब�ल से/विवधी�से�ठा9च्या� या�जेन�न/से�र पा�त्र असेण�ऱ्या� व्यक्तl व से*स्थे� या�*न� र�ख्या�*च्या� विव|lच्या� अष्टिधीसे1सिचीती २० टक्क्या�*पाया,ती, व�टपा � ल� जे�ईल.
सिलल�व�*तील स्पधी��त्म व विवन�स्पधी�� अशा� दी�न्हा ब�ल भू�रतीया रिरझाव� ब� � च्या� �अर ब� ¦ग से�ल्या1शान्से (इ- / ब�र) सिसेस्ट्रिस्टम या�वर इल�क्a�विन नम1न्या�ती से�दीर र�व्य�ती. विवन�स्पधी�� ब�ल से �ळी� १०.३० ती� से �ळी� ११.३० पाया,ती आणिण स्पधी��त्म ब�ल से �ळी� १०.०० ती� दुपा�र १२.०० दीरम्या�न से�दीर र�व्य�ती. सिलल�व�ची� विन �ल दिदी. २५ जे1न २०१३ र�जे जे�हार हा�ईल व याशास्व ब�लदी�र�*ची� भूरण� दिदी. २६ जे1न २०१३ (ब/धीव�र) र�जे हा�ईल.
सेर �र अर्थ�से* ल्पा�तील वष� २०१३-१४ से�ठा9ची� जे� उभू�रण �या�|म (रुं. ५७९,००० �ट�) या� अ*तीग�ती वष� २०१३-१४ च्या� विनदीqसिशाती ब�जे�र या�ग्या ̈ल�डर ती�रख�न/से�र या� र�ख्या�*ची विव|l हा�ती आहा�.
चीलनव�ढ�ची� दीर 10.16 टक् क् या�*पाया,ती ग�ल्या�न� सेर �र सिंची�ती�ग्रास्ती झा�ल� असेती�न�ची चीलनव�ढ ख�द्यावस्ती1*च्या� दीरव�ढ�म/ळी� नसेल्या�ची� दी�व� सेर �रतीफुq रण्या�ती आल� आहा�. खविनजे ल�हा व पा�ल�दी, च्च� �पा1से व ती�ग या�*से�रख्या� वस्ती1*मधील ती�जे या� चीलनव�ढ�ल� �रणभू1ती असेल्या�ची� सेर �रची� म्हाणण� आहा�. चीलनव�ढ दी�न आ ड झा�ल�ल असेल, तीर औद्या�विग उत्पा�दीन�ती व�ढ झा�ल्या�न� व जेवन�वश् या वस्ती1*ची� महा�ग�ई विनदीqशा�* स्थिस्थेर�वल्या�बद्दल म�त्र सेर �रन� सेम�धी�न व्यक्त � ल� आहा�.
अर्थ� म*त्र�लया�ची� म/ख्या आर्थिर्थ� सेल्ल�ग�र 7सिशा बसे1 या�*न अन7पाची�रिर व�ती��ल�पा�ती सेर �रच्या� या� भू1ष्टिम � वर प्र �शा
ट� ल�. म�ची�मध्या� चीलनव�ढ�ची टक् � व�र 11.06 असेल्या�न� त्या�तील उती�र हा �हाशा दिदील�शा�ची ब�ब असेल्या�ची� से�*ग1न ती� म्हाण�ल�, l ख�द्या�न्नाविवषया चीलनव�ढ किं �व� महा�ग�ई विनदीqशा�* �ची न�व्हा�बर 2009 पा�से1नची आ ड�व�र लक्ष�ती घ�ती� म�पाया,ती � वळी 0.2 ती� 0.3 टक् क् या�*चीची व�ढ झा�ल�ल आढळीती�. महा�ग�ई विनदीqशा�* किं �व� महा�ग�ई स्थिस्थेर�वल्या�ची� हा� लक्षण म�नल� जे�ती�. अर्थ�व्यवस्थे�से�ठा9 हा� ची�*गल� लक्षण आहा�. ग�ल्या� सेहा�-से�ती मविहान्या�*ती सेर �रन� ख�द्यावस्ती1*ची महा�ग�ई म रण्या�से�ठा9 � ल�ल्या� व�गव�न उपा�याया�जेन�*ची� पारिरण�म आती� दिदीसे1 ल�गल� आहा�. त्या�म/ळी� ख�द्यावस्ती1*ची उपालब्धती� असेण्या�बर�बरची वि मतीदी�खल स्थिस्थेर�वती आहा�ती.
J ष क्ष�त्र�ब�बती सेर �र पा�तीळी�वरल सिंची�ती� �याम आहा�. या� क्ष�त्र�ची� विव �सेदीर ची�र टक् क् या�*वर पा�चीती न�हा, ती�पाया,ती हा सिंची�ती� �याम र�हाण�र असेल्या�ची� सेर �रची� म्हाणण� आहा�. शा�ती उत्पा�दीन�ती व�ढ हा�ण� आत्या*विती गरजे�ची� आहा�. ती� हा�ती नसेल्या�न�ची सेर �रपा/ढ� ख�द्या�न्ना�ब�बतीची� से* ट �याम आहा�. धी�न्याखर�दी� या*त्रण� ची�*गल असेल, तीर विवतीरण�ची किं �व� धी�न्यासे�ठा� ख/ल� रण्या�ची या*त्रण� पा/र�शा� प्रम�ण�ती प्रभू�व किं �व� पारिरण�म �र नसेल्या�ची�हा सेर �रची� मती आहा� आणिण तीदी�खल ए
सेर �रल� भू�डसे�वण�र सिंची�ती� आहा�.भू�*डवल म�ल आणिण ग्रा�हा �पाया�ग वस्ती1*च्या� उत्पा�दीन�ल� �हाशा गती ष्टिमळीती�न� आढळीती आहा�. अर्थ�व्यवस्थे�च्या� व�ढ�च्या� दृYन� हा� ए ची�*गल� लक्षण म�नल� जे�ती�. या�म/ळी� ब�जे�र�ती म�गण विनम��ण हा�ण� अपा�णिक्षती आहा� आणिण म*दी�च्या� पा�श् व�भू1मवर आती� त्या�से �हा प्रम�ण�ती � हा�ईन�, से/रव�ती झा�ल�ल आहा�.
प�ट्रा�सिलयमा वा�ढ�च� का�य?
चीलनव�ढ दी�न आ ड झा�ल्या�न*तीर पा�a�सिलयाम पादी�र्थ�,च्या� वि मती विनब,धीम/क्त रण्या�च्या� सेर �रच्या� विनण�या�ची� �या, असे� प्रश् न पा/न्हा� चीचीqती आहा�. पार*ती/ हा� विनण�या धी न� धी र�व� ल�गण�रची आहा�. �रण या�म/ळी� ती�ल * पान्या�*ची� ती�ट� बऱ्या�ची प्रम�ण�ती आट�क् या�ती या�ईल. ती�ट्या�म/ळी� सेर �रच्या� वितीजे�रवर पाडती असेल�ल� असेह्या ती�णहा म हा�ईल. या�म/ळी� र�जे �शाया किं �व� विवत्तीया ती1ट म हा�ऊन अर्थ�व्यवस्थे� से/स्थिस्थेतीती या�ऊ ल�ग�ल. या�न*तीर सेर �रन� या� पादी�र्थ�,से�ठा9 ठार�विव वग�,पा/रत्या�ची सेवलती मया��दिदीती प्रम�ण�ती द्या�व्य�ती. या�म/ळी� अर्थ�व्यवस्थे�वर पा1ण� ती�ण पाडण�र न�हा. से�व�वित्र सेबसिसेडम/ळी� � वळी उच्चवग\या�*ची� फु�यादी� हा�ऊन गरब वग� या� सेवलतीuपा�से1न व*सिचीतीची र�हाती�ती, अशा मम�*से�हा � ल जे�ऊ ल�गल आहा�.