Cuốnsáchnàydànhtặngchongườibạnthânnhấtcủatôi.Bàlàngườiluônluônsẵnsàngnhậnnhữngcuộcgọitrảsaucủatôi;đọc

chotôingheriêngnhữnglásốtốtcủatôi;tặngtấtcảnhữngbạnbècủabànhữngcuốnsáchcóchữkýcủatôi;nóivớitôirằngtôitrônglúcnàocũngmảnhmaikhixuấthiệntrênTVvàrằngtôithậttuyệtvờicảkhitôinghĩmànhìnhTVchỉnhưmột tấmgương; và sẵn sàngđể chogiađình tôi kỉ niệmchínmươichínnămkìdiệubàcómặttrênđời.BàJewel,cháucảmơnbà.

TÁCGIẢ

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

NealeS.Godfrey(sinhnăm1951)làtácgiảviếtsáchđầutiêntạiHoaKỳvềlĩnhvựcdạytrẻemkiếnthứctàichính,hiệnbàcótới26đầusáchchotrẻemvàngườilớnthuộcchủđềnày.Cáctácphẩmcủabànhậnđượcrấtnhiềugiảithưởng;nổibậtnhấtlàcuốnTiềnkhôngmọctrêncây(Moneydoesn’tgrow on trees) . Tác phẩm có mặt ở hơn 1.000 thư viện trong hệ thốngWorldCatvàđượcdịchranhiềuthứtiếng.

NealeS.Godfreycònlàchuyêngiavềtàichínhgiađìnhvàtrẻem,hoạtđộngtronglĩnhvựctàichínhhơn30nămnay.LàmộttrongnhữngphụnữđầutiênthamgiavàobanquảntrịcủaTheChaseManhattanBank,sauđóbàtừnglàmchủtịchcủaTheFirstWomen’sBankvàlànhàsánglậpTheFirstChildren’s Bank. Năm 1989, bà thành lập công ty mang tên Children’sFinancialNetwork,Inc(MạnggiáodụcTàichínhcủatrẻem),vớimụctiêugiáodụctrẻvàcácbậcphụhuynhvềtiềnbạc.

NealeS.Godfreylàngườiđầutiênpháttriểngiảngdạyvềtiềnbạcchotrẻem,vớichuyênđềTheOne&OnlyCommonSense/CentsSeriesvàCD-ROMmangtênMoneyTown(ThịtrấnTiền),-dànhchotrẻtừmẫugiáochotớitrunghọc.TừngphụtráchchuyênmụcchoLiênđoànbáochíMỹ,bàđãviếtrấtnhiềubàibáotrêntạpchívàbáongàyvềđềtàidạytrẻquảnlýtàichính.

Neale S. Godfrey hiện phụ trách chương trình The LIFE, INC: TheUltimateCareerGuideforYoungPeople(Hướngdẫnnghềnghiệpnềntảngchogiớitrẻ),baogồmHướngdẫnchoGiáoviên,Chuyênsanchohọcsinhvàmộtwebsite,đượctàitrợbởiTổchứcDeloitte.Chươngtrìnhnàyphụcvụchohơn1triệuhọcsinhphổthôngvàtrunghọcMỹ.Chươngtrìnhvàvideocủa The LIFE, Inc. gần đây nhận được Giải thưởng Mercury©Communications.

DựánmớinhấtcủabàECO-Effect®:TheGreeningofMoney,kếthợpgiữaKinhtếhọcvàMôisinhđểhướngdẫnchongườilớnvàtrẻconbiếtcóthể tiết kiệm tiềnbạcnhư thếnào trongkhi vẫnbảovệđượcmôi trường.

Chươngtrìnhgồmsách,website,blog,cácbàihọctạinhà,tròchơi,vàcáchoạtđộngliênquantớichamẹ,trẻem,cáccôngtykinhdoanh,nhàtrường,cộngđồng…vàcùngkếthợplạichúngtacóthểnângcaoýthứccộngđồngvàthayđổicácthóiquen.

Bàđượccoilàphátngônviêntầmquốcgia(NationalSpokesperson)chocáccôngtynhưAetna,Microsoft,CocaCola,Fidelity,QuakerOats,NuveenandAOL-TimeWarner.Bàlàdiễngiảchuyênnghiệpchocácdiễnđàntrongnướcvàquốctế,thườngxuyênxuấthiệnvớivaitròchuyêngiatàichínhtrêncácchươngtrìnhtruyềnhìnhnhưTheOprahWinfreyShow,GoodMorningAmerica, The Today Show, CNBC, CNN, v.v… Bà cũng tham gia vàochương trình truyềnhìnhđặcbiệtYourMoney,YourChildren,YourLife(Tiềncủabạn,Concáibạn,Cuộcđờibạn).GầnđâyNealeS.GodfreycònlàchuyêngiatàichínhcủachươngtrìnhNickelodeontrênNickJr.com.

NealeS.Godfreyđượcvinhdanhcácgiảithưởngnhư“NgườiphụnữcủaNăm”(WomanoftheYear),“GiámđốcngânhàngcủaNăm”(BankeroftheYear), “Người ủng hộ trẻ em củaNăm” (ChildAdvocate of theYear) vàGiải thưởngNữgiới từLiênhiệpQuốc.Gầnđây,NealeS.Godfreyđượccôngnhậnlàmộttrong“50PhụnữGiỏinhấttronglĩnhvựcKinhdoanh”(50BestWomeninBusiness)củaNewJersey.

NealeS.GodfreycũngtừngphụcvụởNhàTrắngvàLựclượngĐặcbiệtcủaChínhphủ(Governor’sTaskForces)đồngthờitrongbanLãnhđạocủaSàn giao dịch hàng hóaNewYork (Board ofDirectors ofTheNewYorkBoardofTrade),UNICEF,ĐạihọcCharleston,PhòngThươngmạicủahạtMorris (Morris CountyChamber of Commerce), và tổ chứcCác nhà lãnhđạodoanhnghiệptrẻ(YPO).Gầnđây,bànằmtrongbanlãnhđạocủaTổchứcPhụnữliênHiệpQuốctạiMỹ.BàđạidiệnTổchứcđặcnhiệmtoàncầucủanhómcácnhà lãnhđạodoanhnghiệp trẻ (YPOGlobalTaskforce)khuvựcBắcMỹmangtênRISEnhằmtạoramộtphongtràoquốctếbảovệsinhthái,vàbàlàmviệctrongBantưvấnchophongtràotăngcườngduytrìmôisinhmangtênEco-LogicalCommunities.

MỞĐẦUTẠISAOCONBẠNPHẢITHÔNGTHẠOVỀTÀI

CHÍNH

Đầunhữngnăm1990,khibắtđầuviếtbảnthảođầutiêncủaTiềnkhôngmọctrêncây,tôiđanglàgiámđốcngânhàngvàlàmẹcủahaiđứaconchưađến tuổi lên mười. Tôi đã đọc sách của Tiến sĩ Spock[1] và Tiến sĩBrazelton[2],và rấtnhiềucácchuyêngiadanh tiếngkhác,vớimongmuốntìmđượcnhữnglờikhuyênhữuíchnhấtchoviệcnuôidạynênnhữngđứaconkhỏemạnh,ngoanngoãn,sángsuốt.

Thậmchítừtrướcđó,khoảnggiữanhữngnăm1980,khicònlàmtrongngànhngânhàng,tôingàycàngnhậnthứcđượcrằngchưatừngcóaiđềcậptớimột vấn đề quan trọng trong lĩnh vực nuôi dạy trẻ: vai trò của các kỹnăngvềtiềnbạcvàýthứctàichính.Tôibắtđầuquantâmtớikhoảngtrốngtrithứcnày.LàgiámđốccủacủaTheFirstWomen’sBank,tôiđãmởTheFirstChildren’sBanktạiFAOSchwarz[3];vàsaucùng,vừalàmộtngườimẹvừalàmộtcôngdâncótráchnhiệm,nênđượclàmviệcvớitrẻemvàcácgia

đìnhđãtrởthànhmốiquantâmsốmộtcủatôi.Tôiđãrờingànhngânhàngđểlậpdịchvụtưvấnvàcôngtygiáodụccủariêngmình,MạngTàichínhcủaTrẻem,vàbắtđầutạoramộtlĩnhvựchoàntoànmới.

Trẻconđanglớnlênhầunhưkhôngbiếtgìvềtiềnbạc…trongkhiđâylạilàmộtphầnkiếnthứcmọingườiđềuphảidùngđếntrongcuộcsốnghằngngày.Vậytạisaochưacóaitừngviếtvềnónhỉ?

Câutrảlờirấtđơngiản.Chưatừngcómộtchuyêngianuôidạytrẻnàođồngthờilàchuyêngiatàichínhcả.Vàcórấtnhiềungườilớn–đặcbiệtlàphụnữ,nhữngngườichămsócchínhcủatrẻem,vànhữngđộcgiảchínhcủanhữngcuốnsáchnuôidạytrẻ–lạikhônghiểubiếtnhiềuvềtiềnbạc.

Chúng tôi là một thế hệ không được dạy cho các kỹ năng tài chính.ChúngtôilớnlênvớiDonnaReed[4]làmhìnhmẫu,lấymónthịtnướngngonlànhrakhỏi lò,đeotạpdềvàgăngtaytrắngmuốtdọnthứcănrabàn.Mẹcủachúngtôi,phầnđôngkhôngđilàmngoàixãhội.Cólẽhọcũngchưabaogiờphảicânđốisổséccả.

Và rất nhiều người trong số chúng ta có cảm nhận trong vô thức thứchoặc thiếucăncứ, rằnghiểubiếtquánhiềuvề tiềnbạc làmộtđiềukhôngđượcđúngđắncholắm.Tiềnbạclà“nguồngốccủamọitộiác”,mộtcôngcụquyềnlực,mộtthứvũkhíđiềukhiểnkẻkhác.Nếubạnhiểubiếtnhiềuvềtiềnbạc,cũngcónghĩalàbạncómộtsựgắnkếtkhônglànhmạnhvớinó.

Nhưng thếgiớiđang thayđổi.Nóđang trởnênphức tạphơn.Nóđangvậnđộngnhanhhơn.Chúng ta không thểđểmình thànhngười thiếuhiểubiết,vàtìnhtrạngđólạicàngkhôngnênđểxảyrađốivớiconcáichúngta.

Vậy là tôi liềnbắt tayvàosoạnramọi thứmìnhbiếtvề trẻconvà tiềnbạc,từnhữngkinhnghiệmcủangườilàmtrongngànhtàichínhngânhàng,củangườilàmmẹ,vàtừnhữngbuổithảoluậnchuyênmôn,làmviệcvớitrẻvà gia đình, và xuất hiện với vai trò chuyên gia tài chính gia đình trênchươngtrìnhOprahcũngnhưcácchươngtrìnhtruyềnhìnhkhác.Kếtquảlàphiênbảnđầutiêncủacuốnsáchnàyđãgâyđượctiếngvang.TiềnkhôngmọctrêncâyleolênvịtrísốmộttrênbảngxếphạngbestsellercủatờNewYorkTimes,vàtạoramộtlànsóngquantâmtớiđềtàinàykhimọingườibắtđầunhậnthấynóquantrọngthếnào.

Đâyđã,vàvẫnđanglàmộtvấnđềcấpbách.Cáctrườnghọcvàcôngty

đangbắtđầunhậnrarằnggiáodụcvềtiềnbạclàquantrọng,vàđiềuquantrọnglàchúngtaphảibắtđầungaytừnhỏ.

Nhưngchúngtavẫnthuộcmộtnềnvănhóahãycònquáthiếuhiểubiếtvềtàichính.Nợquốcgiađangtăngvọt…vànợcánhâncủachúngtacũngvậy.PhásảntrởthànhmốiquantâmcủacảnướcMỹ.Nợthẻtíndụngngậpđầuđếncảtrẻởtuổithanhthiếuniên.

Vậymàconcáichúngtavẫnchưacóđủhiểubiếtvềtiềnbạc.TheomộtkhảosátmớiđâycủatổchứcVisaUSAthì:

•56%cácbậcchamẹtinrằngnhữngđứacontốtnghiệptrunghọccủahọhoàn toànchưađượcchuẩnbịkiến thứcđểquản lý tàichínhcánhânmộtcáchcótráchnhiệm.

•78%cácbậcchamẹchobiếtnhữngđứaconởbậc trunghọccủahọchưaxâydựngđượcmộtngânsách.

Đángbuồnhơnnữa,chúngtacònphânvânkhôngrõphảidạycontrẻbắtđầutừđâu.TheomộtkhảosátgầnđâycủangânhàngFleetBostontrêncácbậcphụhuynh:

•Chỉ27%cảmthấyđượchướngdẫnđầyđủvềquảnlýtàichínhgiađình.•Chỉ26%cảmthấyđãđủkiếnthứcđểdạyconmìnhvềtàichínhcánhân

ởmứccănbản.•Dướimộtnửasốngườiđượchỏichorằngbảnthânhọlàtấmgươnglý

tưởngchoconcảtrongviệcchitiêulẫntiếtkiệm.Chúngtakhôngthểtrôngchờaikháclàmviệcnàyđược.Trongkhảosát

củaVisaUSA,chỉ30%cácbậcphụhuynhchobiết trường trunghọccủaconhọcótổchứccáclớpthựchànhquảnlýtiềnbạc(màthựcratrướckhicóTiềnkhôngmọctrêncâyvàMạngTàichínhcủaTrẻemđánhthứchọthìconsốnàylà0%);vàtrongmộtkhảosátcủacôngtyNorthwesternMutual,43%cácbậcphụhuynh chobiết họ cho rằng các trườnghọc cần tổ chứcgiáodụcvềtiềnbạcnhiềuhơn.Họđãđúng,tấtnhiênrồi.Chúngtacầntiếptụcthúcđẩythêmcácchươngtrìnhgiáodụctạinhàtrường.Nhưngtacũngcầnnhớrằngmọisựgiáodụcđềubắtđầutừchínhtrongmỗigiađình.

Trongkhiđó,hệquảcủasựthiếuhiểubiếtvềtàichínhvẫntiếptụcnảynởtrànlanquanhchúngta,thậmchímốihiểmhọađóđangngàycàngtolớnhơnlên.Thếhệtiếptheosẽthừahưởng41ngàntỉđôlatàisảntíchlũy,và

nhưcựuChủtịchQuỹdự trữLiênbangMỹAlanGreenspanđãcảnhbáo,thếhệkếtiếp“khôngđượctrangbịđủkiếnthứcđểthừakếnềnkinhtếtoàncầunày”.

•180.000người trẻ từ18đến24 tuổi tuyênbốphá sản trongvừanămqua.

•Sốngười trưởng thành tuyênbốphá sản tạinướcMỹmỗinămnhiềuhơnsốngườitốtnghiệpđạihọc.

•Cứbốnphụnữthìcómộtngườivềhưutrongcảnhnghèokhó.Đứatrẻcònnhỏxíuấy;đứabéchậpchữnghamhiểubiếtấy;côbéhay

cậubénghiêmtúc,lôngbông,hấptấp,cẩnthận,vôtư,đángyêuấylàmộttrongnhữngkhoảntàichínhlớnnhấtmàbạn,vớitưcáchlàngườilàmchamẹ, sẽđầu tư.Theonhữngnghiêncứumớinhất củaBộNôngnghiệpMỹ(USDA),sốtiềnđểnuôilớnmộtđứatrẻtừlúcsinhrachođếnkhirờitổấmlà200.000đôla.Nhữngsốliệumớinhất,bạncóthểtruycậptrangwebcủaUSDA–usda.gov/wps/portal/usdahome–vàtìmvớitừkhóa“ExpendituresonChildrenbyFamilies”(Chiphínuôiconcủacácgiađình),kèmtheonăm.ĐạihọcMinnesotacũngcungcấpnhữngnghiêncứuxuấtsắcsẽgiúpbạndựtính được số tiền bạn có thể chi để nuôi con mình(www.extension.umn.edu/distribution/familydevelopment/00178/html).

Trongmộtthếgiớimàanninhtàichínhđangcựckìbấtổn,khôngphảitacứnhắmmắtlàmngơthìmọichuyệnrồisẽđâuvàođấyđược.Vậynên,chodùcónhữngnghingạigìvềtiềnbạcđichăngnữa–takhôngcóđủkiếnthứcvềnó,biếtquánhiềuvềtiềncóvẻlàđiềukhôngđúngđắncholắm,trẻconnêngiữsựhồnnhiênđếnchừngnàocóthể–chúngtacũngkhôngthểchophépnhữngcảmxúcđókhiếntalạitruyềnsựthiếuhiểubiếtvềtàichínhấychothếhệcontrẻkếtiếp.

Câutrảlờinằmởgiáodục.Concáichúngtasẽtrưởngthànhsớmhơntanghĩvàbướcvàomộtthếgiớimàchúngsẽphảimuaxe,vaythếchấp,quảnlý thẻ tín dụng, chi trả khoảnvay sinhviên, quản lý đầu tư chứngkhoán,chămsócchamẹgià,vàchuẩnbịchochínhchúngkhivềhưu.

Conchúng ta sẽchưaphải làm tất cảnhữngviệcđó lúccònởnhà trẻ,nhưngkhôngcócáituổinàolàquánhỏđểbắtđầuhọchỏivềtiềnvàgiátrịcủađồngtiềncả.Trẻconcóýthứcvềtiềnngaytừkhichúngbắtđầunhận

thứcvềthếgiớixungquanh.Điềunàycónghĩarằngbạncóthểbắtđầudạytrẻcácquytắcquảnlýtiềnbạctừlứatuổinhỏđếnmứcbạnkhôngngờ.Bạnđãbaogiờgiậtmộtđồng25xukhỏitayđứatrẻvàcaogiọng,“Đừngcóchonóvàomiệng!

Concóbiếtnóởđâurakhôngđấy?”chưa?Hànhđộngđóđồngnghĩavớiviệcbạnđãkhởiđộngchotrẻmộtcáchthứcnhậnbiếtvềtiềnbạcrồi:Đồng25xuởđâura?Ngườitaphảilàmgìđểcónó?Nóivềgiátrịcủađồngtiềnkhiđem radùngđể chi tiêu thì nóđánggiábaonhiêu?Cầncóbaonhiêuđồng25xuđểtạothành1đôla?

Quátrìnhdạyvềquảnlý tiềnbạckhôngcầnphảidàidòng.Thựctế thìbạnkhôngnênnhưthế,nếubạnmuốngiữconmìnhtậptrungchúýlâuhơn30giây.TôibắtđầuviếtTiềnkhôngmọctrêncâyvớiýtưởnglàmchokiếnthứctrởnênvuinhộnvớitrẻconvàdễdàngvớichamẹ.TôiđặttênsáchlàTiềnkhôngmọctrêncâybởilẽchúngtađềutừngnhắchaynghengườikhácnhắcđếncâunày.Tiềnbạclàmộtthướcđogiátrị–giátrịsứclaođộng,giátrịthờigian,giátrịmọithứ.Vàhiểuvềgiátrịlàmộtbướcđầuquantrọngđểhiểuvềcácgiátrị.

Mườinămsau,trongmộtthếgiớiđãđổikhácnhưngchưađầyđủ,nơitrẻlớnlêncầnthônghiểutàichínhhơnkhinàohết,tôicótrongtaymộtấnbảnmới,đãcậpnhậtcủacuốnsáchnày.Nóđượcviếtranhằmgiúpcácbậcchamẹcắtnghĩanhữngđiềucănbảncủaquảnlýtiềnbạcchotrẻ,bắtđầutừ3tuổivàquasuốtthờituổiteencủachúng.Nóđitừviệcbaonhiêuxuthìtạothànhmột hào, từ cách đổi tiền lẻ, cáchmở tài khoản chi phiếu, cho tớinhững khái niệm tài chính phức tạp như “ghi nợ” hay “thế chấp” đến cảnhữngthếgiớihoàntoànmớinhưdùngthẻtíndụng,muacổphiếu,haygiaodịchngânhàngtrênmạng.Cuốnsáchhướngdẫnbạnvềtiềntiêuvặt,cáchlậpngânsách,việc làmđược trả lương,vàcảcách làmtừ thiện.Trênhết,Tiềnkhôngmọc trêncâychophépcácbậcchamẹ tặngconcáimìnhmộtmónquàvôgiá:khảnăngtựlực.

CHƯƠNG1BẠNVÀNHÓCNHÀBẠNSỞHỮUPHONGCÁCH

TÀICHÍNHNÀO?

Lịch sửvàvănchươngđầy rẫynhữngnhânvậtđiểnhình tham lamvàhàophóng,nhiềuđếnnỗi tacó thểđưaravídụcủahai loại tínhcáchnàyngaylậptứcbằngviệcnêuranhữngcáitên.Khinói“Scrooge”[5]mọingườisẽnghĩngayđếnmộtkẻbầntiện.VuaMidasmêvàngđếnnỗicómộtmongướcchếtngườirằngmọithứngàichạmvàosẽbiếnthànhvàng.TrongmộtchươngtrìnhTVtừngđượcphátsóngtrướcđây,mộtnhàtriệuphúbíẩntraonhững món quà cả triệu đô la cho những người xa lạ; nhân vật ArchieBunker trongbộphim truyềnhìnhAll in theFamily (Tấtcảcùngmộtgiađình)“chếttên”bởihànhđộngkéorèmcửalạivàtắthếtđèntrongnhàđểkhôngphải phát kẹovào lễHalloween.Mặt khác, nhữngnhânvật lịch sửnhưCarnegie[6],Rockefeller[7]vàVanderbilt[8]dùđãquađờisongngàynaytavẫnbiếtrõtêntuổicủahọquamộtnhàhátlớn,mộtquỹtừthiện,vàmộttrườngđạihọc.

Hầuhếtchúngtađềukhôngrơivàomộttronghaitháicựctrên.Chúngtakhông trốn trongbóng tối đểkhỏi phải chođimấy câykẹogiá vài đô la,nhưngchúngtacũngkhôngmuốntỏramìnhlàmộtkẻnhẹdạtrướcnhữngcâuchuyệnsướtmướt.Có thểchúng takhôngđủ tiềnxâymột trườngđại

họclớn,nhưngtacóthểđónggópchút ítchoquỹhộicựuhọcsinh.Cólẽchúngtakhôngđượcthấytênmìnhtrêncổngbệnhviệnhaytrongnhàhát,nhưngtacóthểquyêngópchohộitừthiệnhaytổchứctôngiáonàođómàtaquantâm.

Dẫusaochúngtacũngđềucómốiquanhệcánhânđặcbiệtvớitiềnbạc;nóirộngra,chúngtahoặclàkẻtiêuphahoặclàngườigiữtiền.Vàdùtacólàaiđichăngnữa,tháiđộcủatađốivớiđồngtiềncũngsẽtácđộnglêncáchtadạyconcáinghĩvềtiềnbạc.

Bạncóbiếtmìnhthuộctuýpngườitiêutiềnhaygiữtiền?Hãythửbàitrắcnghiệmdướiđây:

PHONGCÁCHTÀICHÍNHCỦABẠN1.Bạncóthườnghaylolắngvềtiềnbạckhông?2.Bạncóhaydùngđếncạnkiệtthẻtíndụng?3.Bạnnhớchínhxácsốtiềnmàmìnhtiếtkiệmđượcchứ?4.Bạncótiêusạchsốtiềnmìnhkiếmđược?5.Nếubấtngờcóđượcmộtkhoảntiềnlớn,bạnsẽtiếtkiệmhầuhếtsốđó

không?6.Bạncócảmthấycầnphảichứngminhmìnhsốngcũngchẳng“thuachị

kémem”?7.Bạncólolắngcảnhkhánhkiệtkhivềgià?8.Bạncóthườngquyếtđịnhmualuôn-và-ngay-lập-tứcmột thứmàbạn

thích?9.Khiđượcgợiýmuamộtthứgìđó,câutrảlờicủabạnluônlà“Mình

khôngđủtiềnđâu”?10.Bạncóhaylấyviệcđimuasắmlàmphầnthưởngchomình?*Cáchtínhđiểm:Trảlời“Có”ởnhữngcâulẻchothấyđólàngườigiữ

tiềnvàtrảlời“Có”ởnhữngcâuchẵnlàngườitiêutiền.Bạntrảlời“Có”ởnhữngcâunào?

Hẳnbạncũngđãhiểuđượcconmìnhthuộctuýpngườicóphongcáchtàichínhnhưthếnàorồi.Đểchắcchắnhơn,hãylàmmộtbàitrắcnghiệmnữa.Điềncâutrảlờiriêngchotừngnhóccủabạn,vìkhôngđứatrẻnàogiốngđứatrẻnào,vàtrongcùngmộtgiađìnhcóthểcócảngườitiêutiềnlẫnngườigiữtiền.

PHONGCÁCHTÀICHÍNHCỦACONBẠN1.Khibạnchocontiền,nhócnhàbạncótiếtkiệmsốtiềnđó?2.Conbạncóhaylàmmấthoặcđểlạcmấttiềnkhông?3.Conbạncóhaydodựkhiphảitiêutiềncủanókhông?4.Khibạnđimuasắmcùngcon,bạncóhayphảinghenhữngcâu“con

muốncáinày,conmuốncáikia”không?5.Conbạncóthấyhãnhdiệnkhisốtiềntiếtkiệmcủanótănglên?6.Khibạnhỏitrẻ“Saoconlạimuốncáinày?”bạncóthườngphảinghe

câu“Vìbạnconcũngcóthứđó”hay“ConthấynótrênTV”?7.Conbạncókhinàotiếtkiệmtiềnđểmuamộtmónđồchơi,rồisauđó

nghĩlạirằngthựcratrẻkhôngmuốnthứđólắm?8.Nếubạnkhôngchotrẻănkem,liệunócóhỏilại“Nếucontrảtiềnthì

cóđượcănkhông”?9.Khicảnhàđimuasắm,conbạncó luônvềnhàvới túivẫncòn tiền

không?10.Khicảnhàđichơixa,trẻcómuốnmuaquàvềchotấtcảbạncủanó

không?*Cáchtínhđiểm:Nhưtrên.Những trắcnghiệmtrêncóýnghĩagì?Đóđơngiảnchỉ làmộtbài trắc

nghiệmmàthôi.Bạnkhôngcầnphảilolắngnhàmìnhcómộttênkeokiệthaynhữngkẻvungtayquátrán,chodùnhócnhàbạncóđạtđiểm5/5chomột trong hai nét tính cách trên đi chăng nữa. Đây chỉ là những khuynhhướng chi tiêu và có thể được thay đổi theo thời gian theo lẽ thường vàthôngquagiáodục.

Điềuđócónghĩarằngnếubạnlàmộtngườigiữtiền,bạnsẽtựnhiêncóxuhướngmuốndạychoconmìnhtầmquantrọngcủatiếtkiệm;nhưngnếuconbạncũnglàngườigiữtiền,bạnsẽmuốnđiềuchỉnhnhẹđểbớtcácbàihọcđó,ghìmbớt“xunglực”tựnhiêncủamình,vàtựnhắcnhởmìnhlẫntrẻrằng tiền bạc chỉ có giá trị khi xemxét trên cơ sở nómang lại bao nhiêuniềmvuichochúngtatrênthếgiannày.Nếubạnlàmộtngườitiêutiềnvàconbạncũngvậy,bạnsẽthựcsựphảikiềmchếniềmthôithúcchitiêulại,vàghinhớrằngtiêutiềnkhôngphảilàtấtcả.Nếubạncóthóiquenchitiêunàymà conmình thì ngược lại, vậy thì hãy nhớ đừng tá hỏa lên nếu bé

khôngđitheochínhxácconđườngcủabạn.Phongcáchlýtưởng,hẳnnhiênrồi,làởngaychínhgiữa:mộtngườitiêu

dùngcẩntrọngmàthoảimái,vuivẻvàmộtngườitiếtkiệmcókỷluật.Tôisẽnóivềsựcânbằngấytrongcuốnsáchnày.

Bạnchẳngcầntớiroivọtđểchấnchỉnhhànhvicủaconmìnhđâu.Đơngiảnbạnchỉcầngiúptrẻđặtranhữngmụctiêucụthểgầnvàxavớitiềnbạc.Niềmhưngphấnkhiđặtramộtchiếnlượcđểtheođuổimụctiêuvàcảmgiáctoạinguyệnvìđạtđượcmụctiêusẽdầntruyềnchoconbạnniềmvuithíchđíchthựckhitiếtkiệmvàchitiêu.

CHƯƠNG2DẠYCONNHỮNGÐIỀUCƠBẢNVỀQUẢNLÝ

TIỀNBẠCNHƯTHẾNÀO?

Khái niệm nào quan trọng nhất khi dạy con trẻ về tiền bạc? Phần lớnchúngtasẽnói“tiếtkiệmtiền”,vìdườngnhưvớihầuhếtmọingười,việcnàylàquákhó.Vàtakhôngsai…nhưngcũngmớichỉđúngmộtnửa.Phầnlớntiềnbạc,ngaycảđốivớinhữngngườitiếtkiệmnhất,phảidànhvàoviệcchitiêu–thuếmá,nhữngchiphícầnthiếtnhưthứcăn,chỗở,vàmộtthứmàtagọilà“chitiêulinhđộng”,chodùvớinhiềungườitrongchúngtathìđôikhiviệcchitiêuđótrởnênthậtkémlinhđộng.Dạytrẻcontiếtkiệmlàviệcrất quan trọng nhưng dạy cho chúng biết cách tiêu tiền khôn ngoan cũngquantrọngkhôngkém.

Sẽlàhợplýnếutaxemxétnhữngbàihọctiếtkiệmtrước,vìxéttrênthựctếthìcóvẻnhữngbàihọcấycàngngàycàngtrởnênlỗithời.Trongnửacuốithếkỉ20,ngườiMỹtiếtkiệmđượcbìnhquânkhoảng8%thunhậpcủahọ;trongthếkỉ21,consốnàybấtngờsụtgiảmmộtcáchkinhhoàng:ngườiMỹchỉđangtiếtkiệmđượcdưới2%–cónhữngnămchỉ1%.Vàvớimọinỗlực,ngườiMỹchưatừnglàquốcgiatiếtkiệmnhất;trongkhingườiNhậtchẳng

hạn,tiếtkiệmđược1/4(hoặccaohơn)thunhậpcủahọ.Và chúng ta không chỉ không tiết kiệm đượcmà nhiều hộ còn thường

xuyênchitiêuvượtquáthunhậpcủagiađìnhmình.Năm2003,theoỦybannghiêncứukinhtếvàchínhsáchMỹ,tỉlệnợtrênthunhậpsauthuếcủacáchộgiađìnhMỹlà108,3%.Và,consốnàysẽcòntiếptụcgiatăng.

Trongsáchnàytôisẽtậptrungnóivềcáchlàmsaobạncóthểchỉbảo,truyềncảmhứngvàđộngviêntrẻtiếtkiệmtiền,cũngnhưcáchdạytrẻkiểmtra,đánhgiávàchọnnhữngcáchtiêutiềnthôngminh.

BẮTĐẦUTỪĐÂU

Tiếtkiệmlàmộtbàihọcthiếtthựcmàtrẻcầnđượcdạydỗ,tươngtựviệcđánhrănghaylàmbàitậpvềnhàvậy.Vậyhãyhìnhdungđếnbàihọcđánhrăng.Bạnđưachotrẻnhữngcôngcụcầnthiết:mộtbànchảivàkemđánhrăng;rồitớikhônggianthíchhợp,mộtphòngtắmcóbồnrửa,đểthựchànhbàihọc;vàsaucùng,bạngiámsátquátrình,độngviênvàhoannghênhkhibàihọcđượchoànthành.

Tôixinđưaramộtquátrìnhba-bướctươngtựkhidạytrẻcáchtiếtkiệm.Hãychuẩnbịsẵnsàng.Dạytrẻtiêutiềnkhônngoancònphứctạphơnnhiềuvàđiềuđósẽchiếmmộtphầnđángkểcủacuốnsáchnày.Nhưngnếuconbạnđãlàthiếuniên,nósẽphảibắtđầubằngviệchọctiếtkiệmtrước.

Bướcđầu tiên là phải cắt nghĩa được cho conbạn tiền là gì.Một địnhnghĩathíchhợpdànhchotrẻnhỏlàthếnày:

TIỀN:Thứtadùngđểtrảchongườikhácđểđổilấythứgìđóhoặcđểhọlàmviệcgìđóchomình.

Thựchành:Giúpconbạnlậpmộtdanhsáchnhữngthứngườitacóthểdùngđểđổilấyhànghóahoặcdịchvụ.Vớinhữngtrẻởtuổiđihọc,hãygiúpchúnglênmạngInternethoặcvàothưviệnđểtìmnhữngthứđãtừngđượcdùngnhưtiềnbạctrongcácthờiđiểmlịchsửvàcácnềnvănhóakhácnhau.

Giờtahãycắtnghĩavềtiếtkiệm.Địnhnghĩachotrẻnhưsau:

TIẾTKIỆM:Tiếtkiệmhayđểdànhnghĩalàcấtthứgìđóởmộtnơian

toànđểsửdụngvàolúckháckhicần.Thựchành:Giúptrẻlậpmộtdanhsáchnhữngthứcóthểđểdànhđược

ngoàitiềnbạc.Tấtcảchúngtađềudànhdụmnhiềuthứ(bêncạnhtiềnbạc)đểdùngsau.

Lũ sóc để dành quả hạch để ăn trongmùa đông; các bàmẹ để dànhmóntrángmiệngđểdùngsaubữaăn;vàngàycàngnhiềungườigiữlạivỏchaivàvỏlonrỗngđểtáichế.

NHỮNGTHỨÐƯỢCDÀNHDỤMÐỂDÙNGSAUQuầnáotrẻemHộpquàGhimbăngSáchBáoBăngvideoĐồkhâuváTranhảnhVáyáo

TẠISAOPHẢITIẾTKIỆMTIỀN?

Tađểdànhtiềnvớibalído:một,đểphòngthântrongtrườnghợpkhẩncấp;hai,đểchidùngkhivềhưu;vàba,đểmuathứgìđótathựcsựmongmuốn.Nhiềungườichorằngtanênđểdànhtiềnvớitâmniệmkhôngbaogiờđụngđếntrừtrườnghợpnguycấpnhất.Đâylàmộtquanđiểmcócơsở,vàsẽđượcbànđếnởphầnsaucủacuốnsách.Nhưngtrướctiên,hãynghĩtớimẹotậptrungnhấnmạnhvàoniềmvuithíchthuầntúycủaviệcdànhdụmtiềnvớiconbạn.Đơngiảnđiềuđócóthểsẽgắnbóvớitrẻcảđời!

Thực hành :Hãy hỏi con bạn, “Con thíchmột công việc được trảmộttriệu đô lamột nămhaymột côngviệc được trảmột xu vào ngàyđầuvànhânđôimứclươngmỗingàytrongvòngmộtnăm?”Sauđólấymáytínhravàcùngtrẻlàmbàitoánnày.Rấtđơngiản,bạnchỉcầnliêntục“nhânhai…nhânhai…”vàđếmsốngày.Nhântớingàythứ28,bạnđãgiúptrẻnhìnrađượcvấnđềrồiđấy.

HãygiúpnhóclớnnhàbạntìmtrênInternetcụmtừlãisuấttiếtkiệmkép.Nhữngsốliệutrẻtìmđượcsẽlậptứckhiếnviệctiếtkiệmtrởthànhmộtviễncảnhlíthú.

Vớicácbénhỏhơn,tôigợiýbạntiếpcậnđềtàitiếtkiệmvớilídothứba–tiếtkiệmđểmuamộtthứnórấtthèmmuốn.

NGƯỜILỚNTHƯỜNGTIẾTKIỆMTIỀNCHOConnhỏXecộQuầnáoGiáodụcĐồnộithấtSửasangnhàcửaNhàđấtTrangsứcPhòngkhivềhưuTV

ĐidulịchThựchành :Giúp trẻ lậpmộtdanh sáchnhững thứchúngcókhảnăng

dànhdụmtiềnđểmua.Đitớicáccửahànghaylêncáctrangmuasắmtrênmạng để xem giá những thứ trong danh sách đó, rồi tính xem trẻ sẽ phảidànhdụmtrongbaolâuđểmuađượccácvậtnày.

Cácbậcphụhuynhhãynhớrằnghiếmcóniềmvuisướngnàocaohơnviệctựmìnhkiếmđượcnhữngđồngtiềnvàdùngchúngđểmuanhữngthứmình thực sự yêu thích.Bạn còn nhớ niềmhân hoan khimua được chiếcmáynghenhạchaychiếcxeđầutiênchứ?Chamẹcóthểchotrẻthấyniềmvuisướngnàyngaytừkhichúngcònnhỏ,vàđósẽlàmộtmónquàcógiátrịcảđờidànhchotrẻ.

BABƯỚCĐỂCHUẨNBỊKẾHOẠCHTIẾTKIỆM

Chodùnhócnhàbạnđã lớnđếnmứcnào, chỉ cần trẻvẫncònở trongvòngtaybạn,thìchưaphảilàquámuộnđểbắtđầudạyconcáchtiếtkiệmtiềnbạc.

TôisẽchỉraởđâyrằngquymôpháttriểntàichínhcủatôihơikhácvớicủatiếnsĩSpock.Khitrẻbướcvàothờikìđầutuổiteen,chúngsẽbắtđầukiếmđượcnhữngkhoảntiềnđángkểởngoài(từviệctrôngtrẻ,làmviệcnhàv.v.).Thêmvàođó,ởtuổimườilămhoặcmườisáu,phầnnhiềuthanh,thiếuniêncóthểtựlođượcmọivấnđềtàichínhcủachúng(dướisựgiámsátcủabạn)vànêntựkiếmhầuhếthaytoànbộ“thunhập”củariêngchúng.

Tuynhiên,cũngnhưkhôngthểgợiýmộtcậunhócmườisáutuổichưatừngcưỡingựaleolênlưngmộtconngựabấtkhamđược.Tôikhôngkhuyênbạnđưathẻtíndụngchonhóctuổiteennhàbạnkhitrẻchẳngcóchútkinhnghiệmtàichínhnào.Bấtkểconbạnởlứatuổinào,hãybắtđầubằngnhữnggìcơbảnnhất,màđiềutrướchếtlàtiếtkiệmtiềnnong.

Quytắcchungđểlôicuốnmộtngười(kểcảngườilớn)vàoviệctiếtkiệmtiềnnong lànhưnhau,dù làđứa trẻsáu tuổihaymột thiếuniênmườisáutuổi.Phươngphápchungđểtruyềnđạtbàihọctiếtkiệmlà:

(1)đặtmộtmụctiêutàichínhchoconbạn.

(2)giúptrẻkiếmsốtiềncầnthiếttrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.(3)cùngtậnhưởngthànhquả.Dướiđây là3bướccụ thểđểbắtđầumộtchươngtrình tiếtkiệmthành

công:

CÁCHXÂYDỰNGMỘTKẾHOẠCHTIẾTKIỆM1.Cungcấpchoconbạnthứđểtiếtkiệm.Trẻsẽcầnphảicómộtnguồn

tiền,tốtnhấtlàdotrẻkiếmra,chophépchúngdùngtiềncủariêngmìnhđểtiếtkiệm(chitiếtvềphươngphápvàthờigianxemởChương3).

2.Cungcấpmộtnơithíchhợpchotrẻcấttiềntiếtkiệm.Đócóthểlàmộtcáihũ,cáilọhaymộtkétđồchơi.

3.Quansátquátrìnhvàkhuyếnkhích,độngviên.Đặtranhữngmụctiêucóthểđạtđượcvàngợikhenconbạnkhitrẻtiếtkiệmthànhcông.

Hãynhớrằngthườngxuyêntiếtkiệmlàmộtthóiquenđòihỏitínhtựgiáccao–nhưngbạnđãtừngthấyaiđóluônluôntựgiáctiếtkiệmchưa?Đừngđặtramộthệthốngdựaquánhiềuvàokhảnăngtựkiềmchếcủaconbạn.Vềlâuvềdàilàmthếchỉthấtbạimàthôi.

Thayvàođó,nêntạochoconbạnmộthìnhthứctiếtkiệmđơngiản,dễthựchiệnđểnótrởthànhmộtthóiquenhằngtuần.Hãyphátchotrẻtiềntiêuvặt chính xác tới từngđồng lẻ và phát vào đúngmột thời điểmnhất địnhtrong tuần.Hãyđảmbảo trẻcómộtchỗđặcbiệt,an toànđểcất tiền.Nếunhócnhàbạnđang tiết kiệmđểmuamột thứgì đó, bạnhãydánmột tấmhìnhthứcầnmualêncáihũtiếtkiệmđểnhắcnhởtrẻ.

Nhócnhàbạncàngdễhọcđượcthóiquenđểdànhtiền,tínhtựgiáccủatrẻcàngítphảichịuáplực–vànhưthếcảtrẻvàbạnđềuđượcthoảimái!

Bởitrọngtráchcủatôilàlàmchoviệchọccũngvuivẻnhưmộttròchơi,tôisẽđưaranhữngtròchơivàbàiluyệntậpđểbạnthựchànhcùngvớitrẻ.Hãynhớrằngcáchoạtđộngnàychỉnhằmtạođộnglựcvàkíchthíchniềmhứngkhởi.Dùcóhaykhôngnhững tròchơihằng tuầnvànhững lờiđộngviênnàythìconbạnvẫncầnmộtkếhoạchtiếtkiệmcănbản–chođếnkhinócómộttàisảnthựcsựđầutiênđượccấtgiấuantoàn!

Dướiđâylànhữnggợiýcụthểđểbạnthựchànhvớiconmìnhtheođúnglứatuổi.Trướckhibạngiởtớiphầnviếthợpvớituổicủacon,hãychắcchắnrằngnhócnhàbạnđãnắmrõnhữngkháiniệmđượcnhắcđếnởlứatuổinhỏ

hơn.Bạncũngnênxemquanhữngphầnđótrướckhibắtđầu.Trẻtừ2đến4tuổiVớitrẻnhỏ,bạncầncắtnghĩachochúnghiểutiềnbạclàgìtrướckhibắt

đầunóichuyệntiếtkiệm.DướiđâylàbatròchơiTiềnLàGì?giúpconbạnlàmquenhơnnữavới

nhữngđồngxu.Mỗibài tậpnhằmgiúpconbạnnhậnbiết cácđồngxuvàpháttriểnkỹnăngđọc,ghinhớvàlậpluậnđơngiản.Cáctròchơinàycóthểdiễnratrênbànbếpkhibạnnấuăn,trongphòngđợicủabácsĩ,haycảtrênxehơitrongnhữngchuyếnđidài.

Tròchơiđầutiên,NhậnDạngTiềnXu,nhằmdạyconbạncáchnhậnbiếtnhữngđồngxucùnggiátrịcủachúng.

NHẬNDẠNGTIỀNXU—MụcđíchDạytrẻcáchxácđịnhmộtđồngxutheobacách:theokíchcỡ,theotênvà

theotrịgiá.—DụngcụGiấy,bútchì,vàmộtvàiđồngxu,baogồmítnhấtmộtđồng200đồng,

đồng500đồng,đồng1.000đồng,đồng2.000đồng,5.000đồng.Đặtđồngxulêngiấyvàdùngbútđồlạihìnhcủachúng,bêndướimỗivòngtrònhãyviếttênđồngxuvàtrịgiácủatừngđồngxu.

—LuậtchơiGọitênmộtđồngxu(bấtkỳ)vàxemconbạncóchọnđúngđồngxutừ

mộtchồngxuvàđặtvàođúngvòngtrònhaykhông.—ChiếnthắngTrẻsẽthắngnếuđặtđúngcácđồngxuvàođúngvòngtrònthíchhợp.Bàitậptiếptheođâysẽchỉchoconbạnmốiliênhệgiữacácđồngxuvới

nhau.Ví dụ như năm đồng 1.000 đồng tương đương vớimột đồng 5.000đồng.

TIỀNLẺ—MụcđíchDạytrẻcáchđếmtiềnvàhiểuđượctrịgiácủachúng.—Dụngcụ

Đầutiênsắpđặtmộttròtìmkhobáu,conbạnsẽthunhặthếtnhữngđồngxulẻrảiráctrongnhà.Đừngbỏquatúiáokhoác,áovét,ngănkéo,vícũvàdướinệmghếsa-lôngđấynhé!

—LuậtchơiTại bàn bếp, bạn hãy giúp trẻ chia nhỏ “kho báu” thành từng chồng

nhữngđồng200đồng,500đồng,1.000đồng,2.000đồng,5.000đồng.—ChiếnthắngHãyxemconbạncóthểtạođượcbaonhiêutổhợpxukhácnhautrịgiá

10.000đồng.Nếuconbạn tạođược từba tổhợpkhácnhau trở lên, trẻ sẽgiànhđượcchiếnthắng!

Trẻsẽrấtấntượngvớimộtchồng200đồngtrướcmặt.Đâylàthờiđiểmcựckỳthíchhợpđểnhấnmạnhvớitrẻgiátrịcủa10.000đồngmàcóthểlàmộtngười,chamẹchẳnghạn,phảilàmviệcvấtvảthếnàođểkiếmđược.

Saukhihoànthànhtròchơi,chỉchotrẻcách“cuộn”nhữngđồngxuvàonhữngốnggiấymàcácngânhàngthườngdùng(bạncóthểtựlàmlấycácốnggiấynày).Saukhiđếmxongmỗinhómtiềnxu,hãygiúptrẻtínhtổngcộng.Chừngấy“khobáu”cóđủđểgọimộtsuấtpizzakhôngnhỉ?

*Trẻtừ5đến8tuổiChuẩn bị những chiếc hũ hay chiếc bình dùng để đựng riêng tiền tiết

kiệm;tiềntiêusẽđểởmộtchỗkhác,nhưtrongvíchẳnghạn.Mỗituầnkhibạnchonhóctìnhàbạntiềntiêuvặt,hãycùngcon“kýgửi”tiềnvàocáihũtiếtkiệmđó.

—BíquyếtKiếmmộthũ trong suốtđể trẻcó thể thấy số tiềnđầydần lên saumỗi

tuần.Hãycùngtrẻkhámphániềmvuithíchkhithấytàikhoảncủanó“sinhsôinảynở”!

Rấtnhiềubéởđộtuổinàycóthểchơiđượctròtiếptheođây,tròTiền-Thừa.Trả lại tiền,haykiểmtraxemcónhậnđượcđủsố tiền thừasaukhimuahàngkhông,làcôngđoạnkhókhănvớimộtđứatrẻ(vàcảmộtsốngườilớn!)vìviệcnàyđòihỏikháchhàngphảithựchiệnnhanhchóngvàngaylậptứcmộtsốphéptoánsốhọcvàthườngxuyênchịuáplựcđángkểtừnhữngngườixungquanh.

Tròchơitrongbếpnàynhằmgiúptrẻbướcđầulàmquensơsơvớitiền

thừatrongđiềukiệnkhôngáplực.Bàitậptiềnthừacòncógiátrịkhácnữa.Bạnsẽnhậnthấyrằngđếmtiền

rấtkhácvớiđếmsốđơnthuần.

TIỀNTHỪA—MụcđíchDạytrẻcáchtrảtiềnvànhậnlạitiềnthừa.—DụngcụĐầutiên,hãylấymộtsốtiềnlẻtrịgiá10.000đồngvàchiavàobốnhộp

nhỏvànông,mỗihộpdànhchomột loạiđồng200,500,1.000.Đây sẽ làquầythanhtoántưởngtượngcủabạnvàbé.

Sauđó, chuẩnbịmột túiđồ tạphóa.Hãyđảmbảomỗimónđồcógiáđínhkèm,hoặctựbạnđềgiávàonếucần.

—LuậtchơiBắt đầu trò chơi, bạn sẽ là kháchhàngvà conbạn sẽ là nhânviên thu

ngân.Với1tờ10.000đồng,hãychọnmộtmónđồbạngiảbộmuatừnhócthungânnhàbạn.

Đưachonhócnhàbạnmónđồđóvàtờ10.000đồng,rồigiúptrẻtrảlạibạnđúngsốtiềnthừa.Lầnlượthaibênđổichỗlàmngườithungânvàkháchhàng.

Rồidầndầnnângsốhànghóatừmộtlênnhiềumón.Chuẩnbịcảnhữngmónhàngbánvớigiá“1.000đồng3chiếc”.

Hãylinhhoạtvàtạonhiềutìnhhuốngvớitrẻ.Chẳnghạnnhưkhibạnlàmkháchhàng,bạncóthểcốtìnhmuanhiềuhơn10.000đồngdựtính,vàgiảnggiải chonhóc thungân rằngbạn sẽphải trảhàng lại đểgiữhóađơndưới10.000đồng.(Nhìnchungđâylàmộttìnhhuốngkháxấuhổtrongđờithực,nhưnglạilàmộtbàitậptínhtoánrấttốtchonhócnhàbạn.)

—ChiếnthắngNgười chiến thắng làngườimuađượcnhiềuhàngnhấtmàkhôngvượt

quá10.000đồngchophép.

DẠYTRẺCÁCGIÁTRỊBẢNTHÂNQUATIỀN

BẠC

Tôicónóiởphầntrướcvềviệcrấtnhiềungườitrongchúngtalớnlêncoitiềnbạc là“nguồngốccủamọi tội ác”haymộtcôngcụquyền lựcvà thahóa.Thựctếthìtiềnbạclàvậtcựckìtrunglập,nhưnglạikhôngbaogiờtồntạiởtrạngtháitrunglập.Ngườitacóthểnhậntiền,cóthểchitiền–baogồmcảviệc tiêuhoặclàchođi–haycũngcóthểgiữtiền.Batrongsốcác lựachọnđólànhữngtươngtácxãhội,vàlựachọnthứtưvềcơbảnlàsựchuẩnbịchomộttrongbalựachọnkia.Tấtcảcáclựachọnđềucóthểđượcthựchiệnmộtcáchkhônngoanhayngờnghệch,hàophónghaythamlam,thậmchítrungthựchaygiandối.Vậynêntiềnbạctrởthànhmộtcôngcụthểhiệngiátrị,vànócũngđượcdùnglàmcôngcụgiáodụcvềgiátrị.

Dướiđâylàmộtcáchbạncóthểnóivớiconvềgiátrị.Bạnsẽlàmgìnếunhânviênthungântrảlạibạnquásốtiềnthừa?Bạnsẽ

đưalạichongườiấyhaygiữluônkhoảnđó?Bạnmuốnconbạnlàmgìtrongtìnhhuốngđó?

TròchơiTiền-Thừacóthểlàmộtcơhộiđểtraođổivớiconbạnvềlòngtrungthựcvàgiátrịbảnthân.Hãynhớđềcậptớicảhậuquảcóthểxảyđếnvớingườinhânviênthungânbậnbịuđãmắclỗikia.Liệuanhấyhoặccôấycóbịmấtviệcvìlỗiđó?Hayngườithungânsẽphảibỏtiềntúiđểbùchocôngtysốtiềnđó?

Ngoàira,hãynóivớiconbạncáchxửlýtìnhhuốngnhânviênthungântrả tiền thừakhôngđủ.Làmột cựugiámđốcngânhàng, tôi có thểkhẳngđịnhhầuhếtcácthủquỹchuyênnghiệpđượchuấnluyệnđểđếmsốtiềnhọtraochobạnbằngcáchnhẩmmiệngvàcảbằnghànhđộng.Nhưngtrongđờisống,nhấtlàbênngoàingânhàng,mọichuyệnkhôngphảilúcnàocũngnhưthế.

Nếunhânviên thungânhayngườibánhàngđơngiảnchỉ trao tiềnchobạnmàkhôngđếm,tôikhuyếncáomọingườitiêudùng,cảngườilớnvàtrẻem,hãytậpthóiquenlàmtheocácbướcsau:

CÁCHNHẬNTIỀNTHỪATỪNGƯỜIBÁNHÀNGHAYNGƯỜITHUNGÂN

1.Đừngrời“hiệntrường”trướckhibạntựđếmlạitiềntrướcmặtngườithungân.Mộtkhibạnđãbỏđithìnếucósaisót,gầnnhưsẽkhôngthểkhắcphụcđượcgìcả.

2.Nếucósaisótvàbạnbịtrảtiềnthiếu,hãyđứngtạiquầythanhtoánvàngaylậptứcthôngbáovềsựthiếuhụtvớingườithungân.

3.Hãytỏralịchsự.Đừngtựđộngkếttộingườithungânmuốnănchặncủabạn.Hầuhếtmọitrườnghợpthìsựviệcchỉthuầntúylàsựnhầmlẫn.Vàđừngquênđóhoàntoàncóthểlàlỗicủachínhbạnhaymộtchuyệngìkhácnữa.Cũngcóthểgiácủamónhàngđãbịniêmyếtsai.

4.Nếuvấnđềkhôngđượcgiảiquyết,hãyyêucầunhânviênthungânchomờingườiquảnlýhaygiámsátviêncủacửahàngtới.Điềunàysẽmanglạimộtbênthứbakháchquan(trênlýthuyết)đểdànxếpchuyệnxảyra.Hãygiải thích vấn đềmột cách lịch sự, bình tĩnh và yêu cầu sự can thiệp củangườiquảnlý.Ởmộtvàiđiểmbánhàng,luôncómộtphươngán“yêucầukiểmtrasổsách”đểsosánhdoanhthungàyhômđóvớisốtiềntrongngănkéo.Việcnàysẽxácminhđượcliệucónhiềutiềntrongkéthơnsovớitổngdoanh thukhông,quađóxácđịnhđược số tiền trả lại bạn còn thiếu.Hẳnnhiênđólàmộtcôngđoạnrườmrà,tốnthờigian,nhưngnếusốtiềnbịtínhnhầmcógiátrịcaothìcũngđángđểlàmthế.

5.Nếuviệcnàykhôngđược,giảiphápcuốicùngchobạnlàviếtmộtláthư đến ban lãnh đạo công ty.Nhớ ghi rõ ngày giờ chính xác và tên tuổinhữngngườiliênquan,kèmtheoláthưcủabạnlàmộtbảnsaohóađơn.

*Mẹochongườitiêudùng:Cóhaimẹonhỏđểtựbảovệmìnhkhỏinhữngsaisótnhưthế:Đầutiên,

khibạnđưachongườibánhàngmộttờtiềnmệnhgiálớn,nhưtờ200.000đồnghay500.000đồng,hãynóilớnsốtiềnđólên.Cáchnàysẽgiúpngườibánhàngchúývàomệnhgiátờtiền.

Tiếptheo,hãyquansátmànhìnhkhingườibánhàngđưađồcủabạnquamắtđiệntửđểkiểmtragiá.Đôikhigiáthậtcủamặthàngkhônglưuchuẩntrênmáytính.Bạnkhôngthểnhớđượcgiácủamọimónhàng,nhưngbạncóthểnhậnranhữngchênhlệchlớncủagiácảđốivớimộtmónhàngcógiátrịthấp.

*Trẻtừ9đến12tuổi

Nhiềubậcchamẹmởtàikhoảntiếtkiệmchoconmìnhngaykhiđứatrẻvừachàođời.Nhữngtàikhoảnđó,gọilàtàikhoảngiámhộ,đượcđứngtênchunggiữachamẹvàđứatrẻ.Nếubạnchưamởtàikhoảnngânhàngkhibénhàbạnmớisinhthìgiờlàthờiđiểmthíchhợpđểbạnlàmđiềuđó.

Hãy liên hệ với ngânhàng của bạn – hầu hết ngânhàngkhuyếnkhíchhìnhthức“giaodịchngânhàngchung”,cónghĩalàmọisốdưtàikhoảncủamộtgiađìnhsẽđượctínhvàosốdưtốithiểungânhàngđòihỏi.Tàikhoảncủaconbạn,dùnhỏđếnđâu,cũngnằmtrong“giaodịchchung”đó.

Hiện tại, loại hình tài khoản tiết kiệm phổ thông nhất là tiết kiệm kêkhai[9], nhưng nhiều ngân hàng vẫn cung cấp tài khoản sổ tiết kiệm. Tàikhoảnsổtiếtkiệmsẽthúvịhơnvớiconbạnbởilẽcuốnsổsẽđượcđóngdấumỗikhicótiềnkýgửi.Nếungânhàngcủabạnchỉchophéptàikhoảntiếtkiệmkêkhai,hãychotrẻxemtờkêkhaimàngânhànggửivềmỗikhibạnnhậnđược.

Cáccontôimởtàikhoảnởtuổinhỏhơnnhiều,songphầnlớnlàvìchúngthườngtheochântôiđếnngânhànglàmviệc.Vớinhiềucôcậunhócthìđộtuổilên4lên5khôngphảilàquánhỏđểtìmhiểuvềtàikhoảntiếtkiệm.

Vớinhữngtrẻnhỏhơn,hãychochúngđicùnganhchịlớnhằngtuầnđểgửitiền,xácnhậntổngsốdưvàcùngtậnhưởngniềmphấnkhởikhithấysốtiềnlớndầnlên.(XemChương5đểbiếtthêmchitiếtvềngânhàng.)

Sauniềmphấnkhíchbanđầukhimởđượctàikhoảntiếtkiệmđầutiên,bạncóthểkhơimàomộtkếhoạchtiếptheođểcủngcốniềmvuitiếtkiệmcủacontrẻ.

Hãycùngconbạnchọnmộtmónđồchơi,đĩagamehaymộtcuốnsáchcógiákhôngquásốtiềntiêuvặttrong2tuầncủatrẻ.(Nếuconbạndưới9tuổi,hãylưuýviệc“ghéthăm”mónđồchơiđósaumộttuầnđểduytrìsựthíchthú).Sau2tuần,hãythựchiệnmộtchuyếnđiđặcbiệtvớitrẻđểmuamónđồ.Hãytỏranhiệttìnhvàbàytỏniềmvuitrướckhảnăngtiếtkiệmcủatrẻ.

Hãytiếptụcpháthuytừthànhcôngnhỏấy.Gợiýtrẻtăngthờigiantiếtkiệmlên4 tuầnđểmuamộtmónđồđắt tiềnhơn.Đặtmụctiêumột-thángtrongmộtthờigian,rồităngdầnlênmụctiêutiếtkiệmtronghaitháng,rồităngthờigiantiếtkiệmdàihơnnữa.

Nhìnchungvớitrẻnhỏtrongđộtuổitừ3đến7,cácmónđồmàchúng

muốnmuachưađắtbằngđồchơidànhchođứatrẻởtuổilớnhơn.Nếubạntiếnđếnkếhoạchđểtrẻtiếtkiệmtrongmộttháng,vàsốtiềnnàyđủchohầuhếtcácthứđồchơitrẻmuốn,hãygiữkhungthờigiantiếtkiệmnàymộtthờigianđểduytrìthóiquentiếtkiệmvàtưởngthưởng.

Khibạnđặtnhữngmụctiêutiếtkiệmdàihạnhơn,rấtcóthểsauhaithángnhócnhàbạnsẽkhôngmuốnnhữngmónđồmànóđãtiếtkiệmtiềnđểmuanữa.Khôngsaocả!Vàđâycònlàmộtbàihọcquantrọngtrongtiêudùng:thờigiancóthểđánhgiáđượcmứcđộmongmuốnthựcsựcủachúngtavềmộtthứgìđó.

*Trẻtừ12tuổitrởlênBạncóthểthamkhảophầncáchquảnlýngânsáchsắmđồcủateen,hay

tổngsốtiềnbạndànhđểchichoconmỗinăm(chitiếtxemởChương8.)

LÀMGÌKHITRẺKHÔNGTỰGIÁCTIẾTKIỆM

Giảdụ bạn đã ấn định chonhóc nhà bạnmột khoản tiền tiêu vặt hằngtuần(cóthểhiểuđónhưmộtkhoảnlương)đểconlàmmộtsốviệcnhấtđịnhtrongnhà,rồicũngbạnđãgiúptrẻtìmmộtnơiđểcấttiềnkiếmđược;nhưngviệccất tiềnvàoquỹ,haygiữtiềntrongđó, làphươngánkhônghiệuquả.Bạnsẽlàmgìtrongtrườnghợpnày?

Rõrànglàbạnđãcótrongnhàmộttaytiêutiền.Đừngvộitáhỏalên;vẫncònrấtnhiềubiệnphápđiềuchỉnhvàkhuyếnkhíchmàcácbậclàmchamẹcóthểdùngđểsửađổihànhvichotrẻ.Cóthểviệcnàysẽkhôngdễdànggì,dẫuvậymộttayhamtiêutiềnvẫncóthểhọcđượccáchtiếtkiệmtiền.

Trướchết,hãytìmhiểulídonhócnhàbạnliêntiếpphảixàilẹmvàotiềntiếtkiệm.Phảichăngmộtloạtnhữngngàysinhnhậtcủathànhviêntronggiađìnhhaynhữngngàylễ(nhưngàycủaMẹhayngàycủaCha,…chẳnghạn)đãbònrútquỹtiếtkiệmcủatrẻ?Vànếuthếthìđóchỉlàmộttìnhhuốngtạmthời.Haycóthểđólànhữngkhoảnchivượtkhung–tiềnmuathêmgiấyvởhayănthêmtrongbữatrưa–màkhôngcótrongdựtoán.

Nếutrẻphảimóctiềntiếtkiệmđểchichocáckhoảnkhônglườngtrướcđóthìtứclàkhoảntiềntiêudùnghằngngàycủatrẻcầnđượcđiềuchỉnhlại.

Bạnnêntraođổivớiconđểxemcóthểgiảiquyếtnhưthếnàocáckhoảnchitiêubấtthườngđó.Tuynhiên,nếunhócnhàbạnbắtđầuhammêvớikhoảntàichínhmớiđượctănglêncủacon,thìbạn,vớitưcáchlàbậclàmchamẹ,sẽphảihànhđộngthậtnhanh.

Hãynghĩxemngườilớnthườnglàmgìđểtựkhíchlệhayépbuộcmìnhphải tiếtkiệm tiền.Với rấtnhiềungười thìbiệnpháphữuhiệu là“xamặtcáchlòng”.Rấtcóthểcáihũtiếtkiệmcủabécầnphảiđượcchuyểnvàomộtngănkéohayngăntủđểtránhkhỏisựcámdỗ.Haycóthểbạnsẽphảicấtcáihũđóvàotủhoặcngănkéocủachínhbạnđểnóđượcantoàn.

Vớinhữngnhóclớnhơn,bạnsẽđóngvaingânhàng.Hãydùngmộtcuốnsổnhỏđểghilạisốtiềntiếtkiệmcủatrẻ.Sauđó,mỗikhiconbạnmuốnrúttiềntiếtkiệmđểlàmgìđó,trẻsẽphảiđếnhỏiýkiếnbạnvàthảoluậntrướckhicóthểlấytiền.

Nếusaukhi traođổi,bạnchorằng trẻkhôngnên tiêu tiềnvàoviệcđó,hãyđặthạnmộttuầnđểtrìhoãn.Bởilẽrấtnhiềungườikhitiêutiềnđãgặprắc rối với nhữngquyết địnhmua sắmvội vàng, rất có khả năng saumộttuần conbạn sẽ quênđimónđồmuốnmua.Nhưngnếu sauđó trẻ khôngquênmàvẫncứnằngnặcxintiền,vàbạnvẫncảmthấyđólàmộtkhoảnchikhônghợp lí, hãyđoánxemai thắngnào?Chínhbạn, bậc làmchamẹ, làngười đưa ra quyết định sau cùng. (Chà, ai nói cuộc đời là công bằng cơchứ?)

Đólànhữngđiềuchỉnhđơngiản.Cònđâylàhaibiệnphápquyếtliệthơn:—Phươngán“khấutrừlương”Vớinhững“tay” tiêu tiềncònnonnớtkinhnghiệm,chamẹcó thể tính

đếnviệcápdụngmột“phươngánkhấu trừ lương”, trongđó,bạn -vừa làphụhuynhlạivừalà“chủlaođộng”-sẽgiữlạimộtsốtiềncốđịnhmỗituầntríchtrongtổngsốtiềntiêuvặtcủatrẻ.Saumộttháng,hãychotrẻthấynóđãtíchcópđượcbaonhiêuvànhấnmạnhrằngthángsauconsốnàysẽcòntănglêngấpđôi.Thôngthường,viễncảnhvềmộtlưngvốndồidàosẽbiếntrẻtrởthànhmộtngườitiếtkiệmtíchcực.

Với những trẻ lớn hơn và các nhóc tuổi teen, hãy xem xét phương ánkhuyếnkhíchtiếtkiệmdướiđây:

—Phươngántiếtkiệm401(K)[10]

Phươngánnàyápdụngnhưnhauvớicảtrẻconvàngườilớn.Hãygiảithíchchoconbạnhiểurằngcứmỗi10.000đồng(haybấtkìsốtiềnnàobạnmuốn) trẻ tiết kiệm được, bạn sẽ tặng thêm vào đó 10.000 đồng saumộtkhoảngthờigiandobạnquyđịnh.

Đây sẽ làmộtphươngánkhích lệdài hạn, hoặcđược thựchiện trênýtưởngtừngkếhoạchmột,vídụnhưkhibạngiúpconmuachiếcxeđạphayxemáyđầutiên.

Đừngquênnhấnmạnhvớitrẻrằnghìnhthứcnàyđượchầuhếtcácchủlaođộngcoilàmộtkhoảnphúclợidànhchonhânviêncủahọ.

LÀMTHẾNÀOKHICONTIẾTKIỆMQUÁMỨC

Thậtkhótinkhitiếtkiệmquámứccũnglợibấtcậphạihệtnhưchitiêukhôngkiểmsoát.Tuynhiên,vìđiềuđógâyranhữnghậuquảkhôngtứcthìvàítnhậnthấyhơn,cácbậcphuhuynhcóthểsẽítquantâmđếnviệcđiềuchỉnhmộtđứatrẻkhăngkhănggiữtiền.

Nhữngngườichămchămvàomụctiêugiữtiềnthìvềlâudàicũngsẽgặprắcrốikhôngkémgìnhữngngườitiêuxàibấtchikìvị.

Người tiết kiệmquámức sẽ có khả năng trở thànhmột bậc thầy trongtránhné cáckhoản chi hoặckhiếnngười khácphải chi tiền chomình.Kẻchămchămgiữtiềnsẽkhótìmđượcđốitác(trongcôngviệccũngnhưhônnhân)khilớnlên.

Sốngườicóthiênhướngtíchtrữtiềnbạckhôngnhiều,nhưngcũngkhôngphảilàchúngtachưatừngnghenóitới.Tôicóbiếtmộtvàingườicùnglứatuổitôivàmộtvàitrẻnhỏthuộckiểungườinày.Tôinhớmộtngườianhhọdễmến,anhsốngởgầnnhàtôivàchúngtôirấtthíchchơicùngkhicònnhỏ.Dougluônluôntiếtkiệmtiềnchonhữngdịpđặcbiệt;đâylàđiềurấtđángquý,trừnhữngkhichúngtôimuốnđixemphimhayđiănkemvìDougluôntừ chối do anh ấy khôngmuốn xài đến tiền tiêu vặt.Anh tỏ ra rất cươngquyếttrướcsứcépghêgớmtừnhữngngườibạnlàhaichịemtôi.Saurốt,chúng tôigầnnhư luôn luônphảibỏ tiền rabaoanhvìchúng tôi thíchcóDougđicùng,nhưngcáchxửsựcủaanhkhôngđẹpchútnào.

Đối với nhiều người bo bo giữ tiền, việc dành dụm không còn làmộtniềmvuithíchtiếtkiệmmàtrởthànhnỗisợphảichitiền.Họtintưởng(mộtcáchsailầm)rằngnhữngngườitiêutiềnlàxấuvàngườigiữtiềnlàtốt.Bạnthuộckiểunàotrongviệctiêu/giữtiền?Nếubạnlàngườigiữtiền,bạncóthểsẽcủngcốmộtcáchvôthứcmốiliênhệgiữamọisựtiếtkiệmvớiđứctínhtốt.Nếubạnthiênvềviệctiêupha,bạncóthểsẽlàmtrẻhoangmangkhiquáhăngháigiảithíchvềhànhvitiếtkiệm.

Hãychúýtớinhữnghànhvibất thường,vànóichuyệnvớiconbạnvềcảmnghĩcủatrẻkhibạnthấycóthểtrẻđãlàmtháiquá.Hãygiảithíchvớinhócnhàbạnrằngchìakhóacủaquảnlýtàichínhthànhcôngchínhlàtìmđượcmộtsựcânbằnghợplígiữatiêuphavàtiếtkiệm.

Triếtlícủatôiởđâylà:Tiềnbạcchotaniềmvui!Tasẽkhôngtiêuhoangcạnkiệt toànbộ tiền lươngmìnhcó,nhưngkểcảkhi thắt lưngbuộcbụngnhất, tôi vẫn cốgắngdành radù chỉmộtvài đô lađểxài chonhữngviệctưởngnhưvớvẩnnhấtnhưbỏngngôcho lũchimbồcâu trongcôngviênhaychấttạobọtchonướctắmưathíchcủamình.

Hãyđểmắt tớicácdấuhiệucủamộtđứa trẻbobogiữ tiền.Câu thànhngữ “dành dụm cho ngàymưa” sẽ không còn làmột khẩu hiệu suông cũmèmđốivớinhóctìhamtiếtkiệmnhàbạnnếunhưvàomộtchiềumưathứbảykhimọingườibịkẹttrongnhà,cảgiađìnhquyếtđịnhgóptiềnlàmmộtchuyếnđixemphimhayđithuêphimvềxem.Giờđây,nếunhócnhàbạnvẫnkhókhănkhiphải“chiatay”vớitiềnđểdành,thìlờiđềnghịthiệnchígóptiềnvớicảnhàsẽtrởthànhmộtmốiđedọabịmoitiền.Trongtrường

hợpđó,sựtếnhịchínhlàchìakhóa.Hãylưuýđừngkhiếnđềnghịthànhlờiđedọa,vàviệcgóp tiềnbiến thànhmột chiêumoi tiền.Thayvàođó,hãychịukhókiênnhẫnnhẹnhàngvới trẻ,nóichuyệnvớiconbạnvềviệccânbằnggiữatiếtkiệmvàchiasẻ,giữasựthậntrọngtrongviệcquảnlýtiềnvàniềmvuithích.

Thựctếlàtấtcảchúngta,trẻnhỏhayngườilớn,đềucónhữngphútgiâychi tiêubấtkiểmsoátvàgiữ tiềnkhưkhư.Nógiốngnhư làbạn“lỡ trớn”trongchếđộănkiêng:bạnsẽmongrằngbảnthânkhônglàmgìảnhhưởngxấulắmchochếđộănkiêngcủamình,vàrồihômsaubạncốgắngquaytrởlạiănkiêng.Khiđó,cânbằnglàtừýnghĩanhấtđốivớicácbậcphụhuynh.

CHƯƠNG3KHINÀONÊNBẮTĐẦUCHOCONTIỀNTIÊU

VẶT

Cácchuyêngia trong lĩnhvựcnuôidạy trẻđã tranh luận từ thếhệnàysangthếhệkhácvềýnghĩacũngnhưtáchạicủaviệcchotrẻnhỏtiềntiêuvặthằngtuầnvà,nếucóchothìnênchotrẻtừđộtuổinào?Câutrảlờicủatôichovấnđềnóngbỏngnàylà:“Có”và“Từkhitrẻlênba”.

KhitrẻđãhiểurằngMẹvàBốvàocửahàngvàmuacácthứbằngtiền,thìkhi đó chúng đã sẵn sàng để bắt đầu tìm hiểu thêm về tiền bạc. Thôngthườngtrẻsẽnhậnthứcđượcmốiliênhệgiữatiềnbạcvàmuasắmnàytừkhicònnhỏ.Đểkiểmtra,hãyhỏinhócnhàbạn:“MẹvàBốdùngtiềnđểlàmgì trong cửa hàng nào?”Nếu trẻ đã hiểu rằng phải có tiền để đượcmanghànghóarakhỏitiệm,thìcónghĩarằngtrẻđãsẵnsàngbắtđầuhọcnhữngkỹnăngquảnlýtiềnbạctiếptheođây.

Mụcđíchcủacuốnsáchnàylàgiúpbạndạyconcáchquảnlýtiềnbạc.Đểlàmđượcthế,trẻphảicótiềnthậttrongtayđểmàquảnlýchứ.Thayvìđưacho trẻmộtđống tiềnhoặcphátchonó20.000đồngmột lần, thìmột

khoảntiền tiêuvặthằngtuầnsẽcungcấpchocôhaycậunhócmộtnguồnthunhậpđủđểtrẻcóthểhọccáchraquyếtđịnhchitiêu.

Tôi sẽ tập trung hơn vào riêng vấn đề số tiền tiêu vặt ở phần sau củachươngnày,nhưngnóichung,sốtiềnấycầnphảiđủđểcácnhóccóthểthựchànhtấtcảcácbàitậpquảnlýtàichínhgiúptrangbịchotươnglaicủatrẻ.(Cầnnhớrằng:nếuhồinhỏbạnnhậnđược5.000đồngtiêuvặtmỗituầnthìnaysố tiềnđósẽkhôngcònchophépconbạnhọcđượcmấyvề tàichínhnữa!)

Vấnđềnónghổithứhaivềtiềntiêuvặtlàcónêngắnsốtiềnđịnhkỳnàyvớicáccôngviệcnhàhaykhông.Nên,nên,nên!Hơnnữa,khidùngtiềntiêuvặtđểdạyvềquảnlýtàichínhthìkhoảntiềnhằngtuầnnàysẽcònchotrẻthấyđượcmốiliênhệgiữacôngviệc(việcnhà)vàtiềnbạc(khoảntiềntiêuvặt), rõ ràngđây làmộtkháiniệmquan trọng.Việcnàykhôngnhữngchothấybọntrẻrồiđếnmột lúcnàođósẽphải làmviệcđểkiếmtiền,màquaviệcphảitựkiếmtiềntiêuvặtcũngsẽnhấnmạnhrằngbạn,chamẹchúng,cũngphảilaođộngvấtvảđểcótiền.

Trướckhiđềcậpđếnsốtiềnchoconđịnhkỳlàbaonhiêu,nênchokhinàovàởđâu,hãyxemxétnhữngquyếtđịnhmàbạnphảiđưaravớitưcáchngườilàmchamẹtrướckhibắtđầuchocontiềntiêuvặthằngtháng.Hoặc,trongtrườnghợpbạnvẫnđangchocontiềntiêuvặt,thìbạncóthểtáicơcấuviệcnàyrasaođểchophéptrẻcóthểquảnlýđượcnhữngkhíacạnhkhácnhaucủavấnđềtàichính.

NHỮNGQUYẾTĐỊNHCẦNCÓCỦAPHỤHUYNHTRƯỚCKHICHOTRẺTIỀNTIÊUVẶT

Dĩnhiêncónhiềucáchđểdạychotrẻquảnlýtiềnbạcngoàimôhìnhtiềntiêuvặt“kiếmra–họclấy”.Chúngsẽđượcđềcậpđếnởphầnsaucủacuốnsách.Theotôi,khônggìýnghĩavớitrẻbằngphươngphápthựchànhquảnlýtiềntiêuvặt.

Trướckhibắtđầu,bạnnêntựđặtchomìnhnhữngcâuhỏisau:1.Mình có dư dả để cho con tiền tiêu vặt không?Con có thực sự cần

nhiềutiềnđếnthếkhông?2.Conmìnhđãđủlớnđểbắtđầuhọcvềtiềnbạcvàtráchnhiệmchưa?3.Côngviệcvặtnàomìnhmuốngắnvớiviệcchitrảtiềntiêuvặt?

CÁCHXÁCĐỊNHSỐTIỀNTIÊUVẶTĐỊNHKỲ

Mộtkhibạnđãquyếtđịnhrằngmộtkhoảntiềntiêuvặtđịnhkỳlàmộtthứgiáocụđắcdụngvàrằngconbạn–dùmớichỉlàmộtnhócbatuổi–đãsẵnsàngđểbắtđầu“kiếmra–họclấy”,bạncầnphảithiếtlậpmộtmức“lương”khởiđiểm.

Vớihainhóccontôi,tôibắtđầuphátchochúngtiềntiêuvặtkhichúnglên3và6tuổi.Tôiápdụngmộtquytắccơbảnđơngiảnsau:sốtiềntiêuvặtchocácconsẽlàsốđôlabằngđúngsốtuổicủachúng.Tôitiếptụcápdụngquytắcnàykhibọntrẻlớnlên.

Phảnứngđầutiêncủarấtnhiềungười:3đôlalàquánhiềuvớimộtnhóctì3tuổi.Vậyhãyđểtôigiảithíchbạnvànhócnhàbạncóthểlàmnhữnggìvớisốtiềnnày.

Có3nội dung cănbản củaquản lý tài chính sẽ được ta bànđến trongcuốnsáchnày.Tôigọiđó làhệ thốngS.O.Scủamình.Nóimộtcáchkháiquátthìđólà:

1.Saving(Tiếtkiệm):Mộtphầntiềntiêuvặtsẽphảidànhđểchocảmụcđíchtiếtkiệmngắnhạn(vídụđểmuamộtmónđồchơihaychomộtchuyếnđichơiđặcbiệt)lẫndàihạn(đểmuaxeđạphayđónghọcphíđạihọc).

2.Offering(Ủnghộ):Đâylàmộtphầntiềnnhỏđượcdànhrađểquyêngópchocáctổchứctừthiệnhaychonhữngngườikémmaymắnhơn.Dùlàsốtiềnnhỏ,songđâyvẫnlàmộtphươngphápđánggiáđểchamẹdạyconvềgiátrịbảnthânthôngquatiềnbạcbằngviệcchotrẻthấycáchchiasẻtàisảncủamình.

3.Spending(Chitiêu):Dựavàodựtoánbạncùnglậpvớicon,mộtphầntiềncủatrẻsẽdùngđểchichocáckhoảnphícụthể.Đócóthểvớinhữngđứanhỏlàtiềnăntrưahayvéxebuýt,chođếntoànbộtiềnquầnáomộtnămđốivớinhữngnhóctuổiteensànhđiệuhơn.Tuynhiên,ởmọiđộtuổi,cần

phảicómộtkhoảntiềnquỹriêngmàtrẻcóthểchitiêutùyý(vớinhữnggiớihạnmàbạnđặtra,vídụnhưcấmngặtmatúy,khôngmuakẹobánh,khôngmuavũkhícôngphátựđộng).

Hãynghĩđếnnhữngưutiêntàichínhcủachínhbạn.Baonhiêuphầntrămngânquỹcủabạndànhcho tiếtkiệm,để làmtừ thiện,vàđểchi tiêu?Bạnmuốnnhữngưutiêncủaconsẽtươngtựhaykhácbiệtvớicủabạn?Chẳnghạn,bạncómuốnthấytrẻđểdànhđượcnhiềuhơn(tínhtheotỉlệ)khảnăngcủabạn?Nếunhữngmảngnhưtiếtkiệmhaylàmtừthiệnquantrọngđốivớibạn, bạn sẽ phải tăng tiền tiêu vặt định kỳ lên để nhóc có thể hoàn thànhđượccácmụctiêuđó.

Chiasẻvớiconbạnmọibiệnphápsửdụngtiềntíchcực:dùngtiềnchonhữngchitiêucấpbáchnhưtiềnăntrưa;đểvunđắptươnglai,nhưtiếtkiệmtiềnchoviệchọcđạihọc;vàcóthểchiasẻvớingườikhácđểgiúphọtronghoàncảnhthiếuthốncầntrợgiúp.

LÀMTỪTHIỆN

Làmtừthiệnlàmộtđiềutôiluôntâmniệmvàlàđiềutôithườngxuyênnhắcnhởlũtrẻnhàmìnhtừkhichúngcònnhỏ.Đâylàmộtbàihọccóảnhhưởnglớntớitrẻnhỏhoặctrẻởtuổithiếuniênvàđâylạilàmộtcơhộinữađểbạntruyềnchoconcácgiátrịcánhâncủamình.

Đónggóp từ thiệncó thểđược thựchiệnbằngnhiềuhình thức, từviệcchomộtngườivôgiacưngoàiphốíttiềnlẻ(đâylàmộtbàihọctrựcquanmạnhmẽvớitrẻ,trẻthấyđượcrằngrõràngtrongxãhộicòncónhữngngườikémmaymắnhơnmình),chođếnviệcgửitiềntớimộttổchứctừthiệnmàbạnvàconcùngchọnlựa.Córấtnhiềutổchứctừthiệnkhuyếnkhíchtrẻemquyêngópchocáctrẻemkhácgặphoàncảnhkhókhăn.

Phần quỹ “ủng hộ” này không nhất thiết phải giới hạn trong những tổchức từ thiện truyền thốnghay những cá nhân khókhăn.Biết đâu bạn vànhócnhàbạnlạithíchhướngtớinhữngmụcđíchkháchơn,nhưbảovệmôitrườnghayhỗtrợmộttổchứcnghệthuậtđịaphươngchẳnghạn.

Hoặcbạn có thểquyên tiền chonhững tổ chức từ thiện chung sẽ phân

phátngânquỹtớinơinàohọthấycầngiúpđỡnhất;nhữngtổchứcnhưthếbaogồmHộichữthậpđỏ,Quỹtừthiệnchobệnhnhânnghèo…

Hãynhớrằnglàmtừthiệncòncónghĩalàcốnghiếnsứclựcvàthờigiancũngnhưtiềnbạccủabảnthân.Vídụ,nhiềungườitìnhnguyệnbỏthờigianlàmviệcởnhữngbếpănchotrẻmồcôihoặcchobệnhnhânnghèohoặclàđến đọc sách cho người mù. Nhóc nhà bạn cũng có thể tính đến chuyệnquyên góp quần áo hay đồ chơi vẫn còn tốt của trẻ chomộtmái ấm tìnhthươngnàođóởđịaphương.

Đâysẽlàmộtchủđềrấtphùhợpđểtraođổibênbànănvàobuổitốivớiconbạn.Hãytìmhiểumongmuốncủatrẻ.Bạncóthểsẽphảibấtngờvớiđiềumàbạnkhámpháđượctừtrẻđấy!

MÔHÌNHNGÂNQUỸ4-CHIẾCBÌNH

Đâylàmôhìnhđượctôinghĩravàothờiđiểmmớibắtbắtđầulàmviệcvớitrẻemvàcácgiađình;môhìnhnàyđãnhậnđượcsựưathíchcủacácbậcphụhuynhvàcácnhàcốvấntàichínhtrêntoànnướcMỹ.Vàthựcsựlànómanglạihiệuquả!Các thóiquennếuđượcbắtđầu từkhiconbạncònnhỏthìchúngsẽđitheotrẻsuốtcuộcđời.Bạnkhôngcầnphảigiảithíchvớicácnhóctìnhàmìnhtạisaochúngphảiđánhrăng,vàtươngtựbạncũngsẽkhôngphảigiảithíchtạisaomóntiềntiêuvặtđầutiên,cũngnhưmọikhoảntiêuvặtsauđó,lạiđượcchovào4chiếcbình(bạncóthểdùngphongbì,túi,hộphaythậmchítàikhoảnngânhàng,nhưngnhữngchiếcbìnhtrongsuốtlàmộtsựhỗtrợthịgiáctuyệtvời,đặcbiệtlàlúcmớibắtđầu).

Vàsauđâylàcáchthựchiện.Trướchết, tiền tiêuvặt là thứ“phải làmmớicó”.Bạncầnsắpxếpmột

loạtnhữngcôngviệcnhà(nhữngviệcrấtđơngiảnchonhữngđứanhỏ,vớinhữngtrẻlớnhơnthìlànhữngviệcđòihỏinhiềutráchnhiệmhơn).

Kếđến, tiền tiêuvặt được trao cho trẻmỗi tuầnmột lần, vàomột thờiđiểmnhấtđịnh(nghithứclàrấtquantrọng).Hãyđảmbảobạncótiềnmặtsẵntrongtay,vớinhữngtờtiềnmệnhgiáthấp.

Thứba,tiềnsẽđượcchiavàobốnchiếcbìnhnhưthếnày:

•Bình1dànhchoHoạtđộngtừthiện(cácthànhviêntronggiađìnhphảitựchọnhoạtđộngchomình).

•Bình2làTiềncơđộng.Conbạncóthểtiêumóntiềnnàybấtcứkhinàotrẻmuốn(tùythuộcvàoquyđịnhcủagiađình).

•Bình3làTiềntiếtkiệmtrunghạn,tứclàsốtiềntíchlũycógiátrịnhiềuhơnTiềncơđộngtrongmộttuần.

•Bình4làTiềntiếtkiệmdàihạn.Vớitrẻ,vềcơbảnđâylàtiềnđihọcđạihọc.

Nào,giờtađivàovàichicụthểtiếtnhé.Hãyxemxétđếntừngbìnhmột.ĐầutiênlàbìnhTừthiện.Bìnhnàychiếm10%tổngsốtiềntiêuvặt,vậy

hãyđảmbảocơcấutiềntiêuvặtbanđầuđượcthiếtlậpđểcóthểlấyra10%vàsauđóchiasốcònlạiralàm3phần.Chẳnghạn,bađôlacho1đứabé3tuổiởMỹlàthíchhợp.30xudànhchotừthiện,cònlại90xuchiađềuchomỗibìnhkia.

Từthiệnlàmộtkháiniệmrấtdễgiảnggiảichotrẻ,chúngýthứcrấtrõrằnggiúpngười khác là việc tốt.Nhưngđiềuđó cũngkhông tựnhiênmàcó…trẻcầnđượcchỉbảo.Xinnóithêmrằng,chẳngcóýnghĩagìkhibạnnóivới trẻ,“Conkhôngbiếtconmaymắn thếnàođâu”,hayônnghèokểkhổkiểunhư“Hồibằngtuổicon,bốphảiđibộ10dặmđếntrường–cảđivềđềuphải leo qua nhữngquả đồi đấy.”Chẳng ai trong chúng ta hiểu đượcmìnhmaymắnthếnào,nhưngkhởitạomộtthóiquentừthiệnlàmộtcáchđểtự nhắc nhởmình.Ngoài ra, việc trò chuyện về những hình thức từ thiệnkhácnhauvàgiúpconbạnquyếtđịnhkênhmànómuốnhỗtrợlàmộtcáchtuyệtdiệuđểhiểuthêmvềsởthíchcủatrẻ.

Dĩnhiên,vớimộtđứatrẻởlứatuổinhỏhơn,haymộtnhóctìcònlạlẫmvớimôhìnhbìnhđựngtiền,ýtưởnghợplýchogiaiđoạnđầulàmquenlàquansátcáchchitiêu,chođếnkhitrẻthựcsựhiểurằng50xudànhđểchovàohòmlạcquyênthìluônnhấtđịnhphảiđivàohòmlạcquyên.

Tiềncơđộngcó thểchi chobấtkì thứgì trẻmuốn… trongkhuônkhổnhữngquytắccủagiađìnhbạn.NếubạnkhôngchophéptrẻmuakẹocaosuhaysáchtruyệntranhthìTiềncơđộngsẽkhôngđượctiêuvàonhữngthứđó.Ngoàira,đólàtiềncủaconbạn.

Trẻkiếmđượckhoảnnàynêntrẻcóquyềnchitiêu.Khicon trai tôi,Rhett,khi lênbốn tuổi,có lầnnóđangđứngxếphàng

trước quầy thanh toán tại tiệm tạp hóa đợi để chi Tiền cơ động chomónbimbimyêuthíchthìchứngkiếncảnhmộtbàcụđứngphíatrướcmuamộttráicam,hết34xu.Bàđếmtiềnlẻvànhậnramìnhthiếu5xu.Rhettbèntiếntớivànóinósẽchigiùmbà5xuđó.

“Conkhôngphảilàmthếđâu,conà,”bàcụnói.“Đâylàtiềncủacháubàạ,”nóquảquyếtđáp.“Cháulaođộngkiếmra

tiền,vàcháuđượcquyềnquyếtđịnhsẽtiêutiềnvàoviệcgìmà.”HãycùngconbạnlậpmộtkếhoạchTiếtkiệmTrunghạn.Hãyđingắm

cácmónđồởcửahàngđồchơihaycửahàngđồnggiáhoặc trên Internet.Vớimộttrẻnhỏ,hãygiúpconchọnmộtthứgiátrịtươngđươngkhoảnTiềntiếtkiệmTrunghạncủa2hay3tuần.Bạnđangdạytrẻvềphầnthưởngbịtrìhoãn,đồngthờibạncũngđangdạyconmìnhvềphầnthưởng–và3tuầnlàmột khoảng thời gian dài với trẻ ở tuổi lên ba. Khi trẻ lớn hơn, hãy đặtnhữngmụctiêunhiềuthamvọnghơn.Bạncóthểcắtmộttấmhìnhmónđồtrẻmuốnmuatừtờtạpchí,hayinratừtrênmạng,rồidánvàochiếcbìnhđểtạođộnglực.

Tiền tiếtkiệmDàihạncho trẻmộtýniệmvềđầu tưcho tương laicủachínhnó.BạncònnhớbàithựchànhbạnvàtrẻcùngtratrênInternetđểtìmhiểuvềlãisuấtképchứ?ĐếnkhibạnchuyểnkhoảnTiềntiếtkiệmDàihạntừmộtchiếcbìnhsangmộttàikhoảnngânhàngrồisaucùnglàvàonhữngkhoảnđầu tư, thìnó sẽkhôngchỉ làmộtbài thựchànhnữa–đóchính làcuộcsốngthựctếrồiđấy.

VIỆCNHÀVÀTIỀNTIÊUVẶT

“Làmthìđược trảcông”đượcđịnhnghĩa làcôngviệcvặtngoàinhữngviệcđươngnhiênmàtrẻphảilàm.Conbạncầnhiểuđượcchúngtalàmộtgiađình,chúngtađềulàcôngdântrongngôinhànày,vàmộtvàiviệcnhàlàviệccủa“CôngdânGiađình”.Tasẽphảithamgiagiảiquyếtnhữngviệcđó.

Khôngcómộtquy luậtcứngnhắcnàoquyđịnhđâu làviệccủa“Công

dânGiađình”vàđâulàviệc“làmthìđượctrảcông”.Giữđồchơigọngàngcóthểlàmộtviệccủa“CôngdânGiađình”,nhưngmộtsốcôngviệcchungkháccũngnênxếpvàoviệcđược“trảlương”,chẳnghạnphụgiúpdọnbànsau bữa ăn. Ngoài ra, tôi cho rằng những thứ “làm thì được trả công” lànhững việc cụ thể được giao cho trẻ hằng tuần để kiếm tiền tiêu vặt.Đókhôngbaohàmnhữngcôngviệcnảysinhtựphát,nhưgiúpmangđồrakhỏixesauchuyếnmuasắm,haynghegiúpđiệnthoạitronglúcbạnđangtắm.

Cónhữngthứkhôngbaogiờđượcphéptrảtiềnchoconbạn.Đừngchomộtđứatrẻtiềnvìnóđánhrăng,đượcđiểmtốt,hayđingủđúnggiờ.

Đầu tiêncầngiúp trẻhiểurõkhibắtđầucấpchocon tiền tiêuvặt:đâykhôngphảimộtchươngtrìnhtrợcấp.Bạncóthểtìmnhữngtừđơngiảnhơnđểgiảithích,haybạncóthểcứdùngcụmtừđó–trẻconrấtthíchhọcnhữngcụm từmớinhư“chương trình trợcấp”.Bốmẹkhôngnợconcái tiềnchitiêu.Khoảntiêuvặtlàtiềnđứatrẻtựkiếmđượcbằngcáchlàmộtthànhviênchămchỉ,biếtđónggópchogiađình.

LÀMNGƯỜICÔNGDÂNGƯƠNGMẪU

Cũng nhưmột quốc gia, các gia đình vận hành dựa trên khái niệm vềtráchnhiệmvànghĩavụcôngdân.Chúngtacùngchungsốngtrênmộthànhtinh,mộtđấtnước,mộtcộngđồng…vàtrongmộtgiađình.Nhữngcôngdântốt luôncốgắng làmtrọnbổnphậncủamìnhđểnhữngtổchứcấy tốtđẹphơnlênchotấtcảmọingười.Dướiđâylàmộtvàiýtưởngvềbổnphậncôngdân.

•Đểđàotạotrẻtrởthànhcáccôngdântrênhànhtinhnày,hãyđảmbảoconbạnhiểuvềnhữngvấnđềmôitrường,vàmỗingườichúngtacóthểlàmgìđểgiảmbớtlãngphívàônhiễm.

•Đểđàotạotrẻtrởthànhcáccôngdânquốcgia,hãynóichuyệnvớiconbạnvềnhữngvấnđềthờisự.Giảithíchchocácnhóchiểuthếnàolàbầucử.Chotrẻbiếtlậptrườngchínhtrịcủabạn,nhưngcũngđồngthờichotrẻbiếtvềnhữngquanđiểmkhácmànhữngngườithiệnýcóthểkhôngđồngtình.

•Đểđào tạo trẻ trở thànhmộtcôngdâncủacộngđồng,hãyđưa trẻđi

cùngbạnlàmtìnhnguyệngiúpđỡnhữngngườikhókhăn,haycùngthamgialàmđẹpcảnhquanmôitrường.

•Vàđểđàotạotrẻtrởthànhmộtcôngdângiađình,hãychắcchắnconbạnhiểuđượcrằngtấtcảmọingườiđềuphảicótráchnhiệmlàmngôinhàcủamìnhđầmấmhơn,gọngànghơnvàlànơiđángsốnghơn.

Dướiđây làmộtvàicâu trắcnghiệmvềCôngdân trongGiađìnhdànhchoconbạn:

Việccủaai?

1.Nếuconlàmđổthứgìđóraphòngngủ,aisẽlàngườilaudọn?a.Con.b.Mẹ.c.Côgiúpviệc.d.Cún(Ờ,thỉnhthoảng,nếucongặpmay).

2.Saukhiănxong,consẽ:a.Trángđĩarồichovàobồnrửa.b.ĐểđĩađấychoMẹ.c.Đậpđĩađi–aicầnđĩadùngrồichứ?d.Đểđĩađấychocún.(Ờ,cóthể,nhưngrồiconvẫnphảicầmđĩalênvà

chovàobồnrửa).

3.Conlàmgìvớiáokhoáccủamìnhmỗikhivềnhà?a.Treovàotủhaytreolêngiá.b.ĐểđóchoMẹ.c.Mặcsuốtbuổitối,cảlúcđingủ.d.Quẳnglênsàn,biếtđâucúnmuốnmặcáothìsao.

4.SaukhixemTVxong,consẽ:a.TắtTVđi.b.CứđểTVmởthậtto–aibiếtlúcnàoMẹlạimuốnxemchươngtrình

yêuthíchchứ.c.XoayTVvàotường.d.CứđểTVđóchocúnxem.

5.Nếuconbậtđènkhivàophòng:a.Consẽtắtđilúcrakhỏiphòng.b.CứđểđóchoMẹ–aimàbiết,hìnhnhưmẹsợbóngtốithìphải.c.Concứđểđóvìchẳngaichỉconcáchtắtđicả.d.Cúnsẽtắtsau.

LÀMTHÌĐƯỢCTRẢCÔNG

“Làmthìmớiđượctrảcông”làmộtcâuđượchiểuchínhxáctheonghĩađen.Nhócnhàbạnsẽphảilàmtấtcảphầnviệccủamình,nếukhôngthìkhỏilĩnh tiền tiêu vặt tuần đó. Và không có chuyện chia việc, không thươnglượng,khôngcóchuyệnmặccả“Conđã làmhếtnửaphầnviệc rồi thì cóđượcnửatiềnkhông?”.Bạnsẽnhậnthấymộtkhitrẻbỏquacôngviệcmộttuầnvàkhôngđượctiềntiêuvặt,điềunàysẽítcókhảnăngtáidiễn–nhấtlàkhibạntừchốinhữnglời“conmuốn,conmuốn”củatrẻmỗilầnđisiêuthị.

Nhưvậycóquánghiêmkhắckhông?Rấtthúvịlàtrẻconlạikhôngthấythế.Nếuđãquenvớimộtquy tắc,chúngsẽ lấyđó làmtựhào,đócũng làđiềuhuấnluyệnviênJoePaterno[11]củađộituyểnbóngbầudụcPennStateđãnhậnrakhiôngcấmcáccầuthủcủamìnhđínhsaovànglênmũsaumỗitrận chơi tốt như các đội bóng trường khác thường làm. Quan điểm của

Paterno:xuấtsắclàđiềubắtbuộc.Vàrồi,saumộttrậnthắngquantrọng,ôngnóivớicáccầuthủrằngôngsẽnớilỏngnguyêntắcvàchophéphọtrangtrímũ,thìôngđượcđáplạirằng,“Thầyđùađấyhảthầy?ChúngtalàtuyểnthủPennStatemà.Chúngtaphảixuấtsắc”.

HayđócũnglàđiềumàOprahWinfrey[12]đãnhậnra,khicontraiRhettcủa tôi, lúcđó lênbảy,giảnggiảivềphương thứcnày trongchương trìnhtruyềnhìnhcủacô,“Ýcháumuốnnóilàthậmchícháukhôngđượctrảcôngmộtphầnvì đã làmmột phần côngviệcư?”Oprah thốt lên, “Nghe cóvẻkhôngcôngbằngnhỉ.”

Rhettvớichiềucao1métđãbậtthẳngngườidậysôinổiđáp,“Đểcháugiải thích cho cô rõ, thưa côOprah. Cô không thể làmmột phần chươngtrìnhtruyềnhìnhvànhậnmộtphầncát-sêđược.Côbiếttrongthựctếcuộcsống chuyện đó sẽ như thế nào mà, cô Oprah. Không làm thì không cólương!”

ÐẶTRAMỘTPHƯƠNGTHỨCLÀMVIỆC

Mộtlầnnữa,tươngtựnhưkhibạnthựchiệnvớinhữngchitiêucủatrẻ,hãy ghi ra những việc con bạn hiện đang làm. Sau đó, suy nghĩ xem cònnhữngnhiệmvụnàonữabạncảmthấytrẻcóthểlàmkhimàgiờđâynóđã“đượctrảcôngđểlàmviệc”.

Kinhnghiệmcủatôilànếubạnchophéptrẻchọnmộtvàitrongsốnhữngviệcphải làmthìvề lâudàisẽhiệuquảhơn.Vớicáccontôi, tôigiao2,3việcbắtbuộcvàrồichúngđượcchọnmộtviệcnhànữatrongmộtdanhsáchtôiđã soạn. (Danh sáchbaogồmnhữngviệcnhưquétphòngkhách,buộcbáo cũ lại thành bó gọn ghẽ, dọn tất cả những thùng đựng giấy rác trongnhà).Chotrẻgópphầnvàoviệcđưaraquyếtđịnh,nhưvậysẽkhiếnnóthamgianăngđộngvànhiệttìnhhơn.

Nếunhàbạncónhiềuhơnmộtnhócvàchúngsànsàntuổinhau,bạncóthểđôikhithửxoayvòngcôngviệc.Chiêuxoayvòngviệcnàycótácdụngphòngtránhphânhóagiớitínhtrongcôngviệc.Nóichocùng,congáicũngphảibiếtđiđổrácvàcontraicũnghoàntoànđủkhảnăngtrộnsaladchobữa

tối!Cầnphảicónhữngsựlinhhoạtđốivớicảhaibên.Chẳnghạnnhư,việc

củatrẻlàquétbụiđồđạctrongphòngkháchvàocácngàythứBảytrướckhinhậntiềntiêuvặt;tuynhiên,thửhìnhdungtuầnđóbạntổchứcmộtbữatiệcvào tối thứSáuvàcầncănnhàsạchbong.Bạnphải làmgìnào?Hyvọngrằngbạncómột“nhâncông”biếthợptácgiúpbạnlàmchokịpthờihạn.

Mặtkhác,có thể theođúngquyđịnh thìcongáibạnphảiquétnhàvàosángthứBảy,nhưngcôbélạimuốnđếnnhàôngbàngoạivàocuốituần.Giờtớilượtphụhuynhphảithôngcảmvớitrẻthôi.

Tuynhiên,tráchnhiệmcủatrẻkhiđólàphảithôngbáolạivớibạntrongtrườnghợpnóthấykhôngthểhoànthànhcôngviệcđúnghạn.Nếu,vớibấtkì lí do nào trừ bị ốm hay có những kế hoạch đột xuất ở trường,mà trẻkhôngthểhoànthànhviệcđượcgiaođúnghẹn,thìnócầnphảithảoluậnđưaramộtcáihạnmớivớibạn.

Nếuvấnđềsaihẹnhoànthànhnhiệmvụbắtđầuthườngxuyêntáidiễn,thì chamẹ cần phải đánh giá lại tình hình. Phải chăng con đang ômđồmnhiềutráchnhiệmquákhảnăngcủatrẻ?Conkhôngsắpxếpnổithờigianđểhoànthànhcôngviệc?Hãycùngbànvớiconbạnđểđưaranhữngđiềuchỉnhcần thiết.Có thể là trẻ sẽ làm ít việcđi vànhận ít tiềnhơn.Songmọi sựtrừngphạtđềunênđánhvàotàichính:Khônglàm,khônglương.ĐâykhôngphảitìnhhuốngmàđứatrẻphảibịnhốttrongphònghaybịcấmxemTV.

Hãytraođổivớiconxemnếuviệcnhàkhôngđượchoànthànhtrướchạntrả lương đã định thì sẽ thế nào.Tôi giải quyếtmỗi tình huốngmới bằngcáchtựhỏimình:“Ngườichủlaođộngsẽxửlýviệcnàythếnàomộtcáchcôngbằngvớingườilaođộng?”Cáchnàygiúptôitìmramộtgiảiphápmàquađótôicóthểgiảmbớtcôngviệcxuốngđểphùhợpvớiconmình.

MộtgợiýlàlàmPhiếuViệcnhàchuyênnghiệpdánlêncửatủlạnh.Tờphiếucóthểnhưthếnày:

PHIẾUVIỆCNHÀ—Côngviệc:QuétbụiđồđạcphòngkháchThayổchomèoLaukínhcửasổ

—Việcđượcgiaocho:KyleGodfrey-Fraebel—Hạnhoànthành:TrưathứBảy—Hoànthành:____Chưahoànthành:____—Trảlương:(ngày......................)

Cầnnhớ rằngmộtôngchủkhônngoansẽbiếtkhinàonênnângngườilàmcôngchomìnhlênmộtmứcđộcôngviệckhóhơn.Mộtnhócbốntuổicóthểchỉbiếtlàmnhữngviệcquéttướcđơngiản;trẻchíntuổicóthểthựchiệnđượcnhữngviệcđòihỏisángtạovàphứctạphơnnhưnấunướnghaydọncỏchosânvườn.

Cáccontôithỉnhthoảngcũngđổiviệcchovui,và,trongnhiềudịpchúngcòn phối hợp làm cùng với nhau để nhiệmvụ được hoàn thành sớmhơn.Miễnlànhiệmvụđượchoànthành, tôi thấykhôngcóvấnđềgìvớibấtkìthươnglượngsángtạonàogiữabọntrẻ.

CẮTNGHĨATIỀNTIÊUVẶTVỚITRẺ

Nào,vớibốnchiếcbìnhđãcó,giờlàlúcthíchhợpđểbạngiảithíchdựánmớirất“người lớn”vàhấpdẫnnàychoconbạnrồiđó.Hãybắtđầubằngcáchmôtảvềtiềntiêuvặt,vàlídobạnnghĩ trẻđãsẵnsàngbướcvàothếgiớiđầylíthúcủatiềnbạc.

TIỀNTIÊUVẶT:Tiền chamẹ cho conhằng tuầnnhưmột khoản trảcôngvìđãlàmộtthànhviênbiếtlaođộngtronggiađình.

Bạn cũng có thể nói thêm rằng kể cả người lớn đôi khi cũng cầnmộtkhoảntiềntiêunhưthế.Ngườilớncóthểcầntiềnsắmquầnáo,tiềnđimuahànghóathựcphẩm,vàthậmchítiềntiêuxàinữa.

AICHỊUTRÁCHNHIỆMCHOTỪNGKHOẢNCHITIÊUCỤTHỂ?

Câuhỏinàysẽxuấthiện,vàkhôngchỉmộtlần,vềviệcaisẽtrảtiềnchonhữngchiphíbấtthườngnảysinhliêntụctrongthựctếcuộcsống.Rấttiếclàkhôngcómộtquytắcnhấtquánnàochođiềunàycả.Nếu,nóivídụ,cậucon trai tôiđộtnhiêncần11đô lachochuyếnđiđếnbuổi triển lãm tranhMonetcùngvớicảlớp,tôisẽrấtkhótừchối.Cònnếunhưđôigiàycủanómớichỉhơisờn,đãlỗimốtsongvẫncòndùngđược,tôicóthểnói“không”vớiítkhókhănhơnnhiều.

Giờđâynhóccấp1nhàbạnđãcótiềncủariêngnó,đôikhitrẻsẽbộclộxuhướngsởhữusốtiềnđó.Cácbậcchamẹsẽkhôngmuốnlàmcụthứngbất kì mong muốn tiết kiệm mãnh liệt nào của trẻ, nhưng hãy nhớ rằngkhoảntiềntiêuvặtđượclậprađểtrangtrảimộtphầnnhữngkhoảnchitiêu.

DướiđâylàbảngthốngkêNguồnThunhậpbổsung,bảngnàychỉratrẻsẽphảiđạtnhữngcấpđộtựchủtàichínhnàoởtừnglứatuổikhácnhau:

NGUỒNTHUNHẬPTừ3đến9tuổi:Tiềntiêuvặt.Từ10đến15tuổi:Tiềntiêuvặtcộngthêmtiềnlàmviệcởngoài(trông

trẻ,làmvườn…)Từ16tuổitrởlên:Tiềnlàmthêmngoàicủacáccô/cậuthiếuniênsẽdùng

đểchitrảchonhữngkhoảnnhưgặpgỡbạnbè,tiềnxăngxe.Nhữngnhucầucăn bản vẫn được cha mẹ cấp cho vào một tài khoản do con chịu tráchnhiệm.

Thêmvàođó,chamẹcũngnêncónhữngviệcvặtcóthểchoconlàmnếutrẻmuốnkiếmthêmtiềntiêuvặt,giốngnhưngườichủchophépnhânviêncủamìnhlàmthêmgiờ.Vớinhữngtrẻnhỏ,việcnàycóthểlàbóbáocũlạithànhchồngđểtáichếhaytổngvệsinhnhàcửa.Nhữngtrẻlớnhơncóthểgiúpnhữngviệcthườngkìcóquymôhơnnhưrửaxe,dọndẹpnhàkho.Hãylậpmộtdanhsáchnhữngviệckhôngcấpbáchbạncầngiảiquyếtvớikhoảntiền“thêmgiờ” trẻsẽnhậnđược,vàdándanhsáchđó lên tủ lạnh.Vàkhiconbạnhỏixinmộtđôigiàytốthaytiềnđitrượtpatinvớibạnbè,hãynhắcnhởtrẻvềdanhsáchđó.

Rấtnhiềubậcphụhuynhthấycáchbổsungthunhậpchoconnhưtrêncólợichocảhaibên.Mẹtôiđãápdụngphươngphápnàyrấtthànhcôngvớibacôcongái củabàvà thậmchíbà còncho tiền trướckhi chúng tôihứa sẽhoàn thànhcôngviệcvàomộtngàycụ thể.Bạnhãyxemcáchnàycóhợpvớinhócnhàbạnkhôngnhé.

Nhưngcầnnhớ,nhữngviệclàmbổsungnàychỉởmứcđóthôi–chỉlàcôngviệcbổsung.ChúngkhôngthayđượcviệcnhàthườngngàyvàchúngsẽkhôngđượcdùngtớichừngnàonhữngviệcthườngngàyvànhữngviệccủamộtCôngdânGiađìnhchưađượchoànthành.

LỖIHỆTHỐNG

Nhữnghệthốnghoànhảonhấtcũngcónhữngtrụctrặc.Cómộtvàilỗihệ

thốngmàmọingườitronghộithảocủatôiđãphảnánhlạivớitôi,vàsauđâylànhữnggiảipháptôiđãđưarađểgiảiquyết.

*LỗidokhôngđủtiềnlẻĐólàtốithứSáu–lúctôiphảicấptiềntiêuvặtchotụinhóc–nhưngtôi

khôngcóđủsốtiềnlẻđểchúngchovào4chiếcbình.Tôibiếtviệcnàyquantrọng,nhưngvớiquánhiềucôngviệcphảichạyđônchạyđáovàquánhiềuthứkhácphảisuynghĩ,thỉnhthoảngtôicũngquên.

Bạn biết rõ số tiền cần đưa cho trẻ hằng tuần…vậy hãy lên kế hoạchtrước.Mỗitháng,hãychuẩnbịđủsốtiềngiấyvàtiềnxumàbạnsẽphátchotrẻtrongvòng1thángvàchovàonhữngphongbìnhỏđểsẵnởngănbànhaytrong tủ bếp.Và rồi cũngnhưgiấy vệ sinh – khi bạn thấy chỉ cònnhữngcuộncuốicùngtrongnhà,thìbạnbiếtrằngđãđếnlúcphảimuathêmvềdựtrữ.

*LỗitừôngbàKhitôivừabắtđầunghĩmìnhđãkhiếnbọntrẻhiểuvềdựthảongânsách

vàbiếtcânnhắckĩtrướckhiquyếtđịnhtiêukhoảnTiềncơđộngcủachúng,vàbiếtlênkếhoạchtrướcchomụctiêuTiếtkiệmtrunghạn,thìbốtôixuấthiện,đưachúngxuốngkhumuasắm,vàbỗngnhiên,tiền…từtrêntrờirớtxuốngđầubọnnhócthật.Chuyệnxảyratươngtựvớimẹchồngtôi.Liềnsauđó,chínhhọ lànhữngngười lên lớpcho tôi trướcvề“bọn trẻbâygiờ”vàbảotôi“concủaconbiếtthếnàolàkỉluật”.

Chà,hầuhếtchúngtakhôngđếnmứcsẽ“lênlớp”lạibốmẹmình–haytệhơn,bốmẹvợ/chồngmình.Nhưngvẫncónhữnggiảiphápbạncóthểápdụng.Hãymuachobốmẹbạncuốnsáchnàyvàđềnghịhọđọc,baogồm–

hoặcđặcbiệtlà–chươngnày.Vànóichuyệnvớicácbậcphụhuynhxemhọnghĩtrẻconnênđượcnuôidạyrasaovàhọmuốncónhữngđứacháunhưthếnào.Hãynhắcbốmẹrằngvớicáccháuthìôngbàlànhữngngườituyệtnhấtthếgiới,vàbọntrẻthíchcùngchơivớiôngbàhơnlàmuốncónhữngmónđồ.Thayvìđếnkhumuasắm,saoôngbàkhôngcùngnướngbánhvớibọntrẻnhỉ?Hoặcdạycáccháucắmhoa.Lấymộtítbánhmìcũvàcùngrahồcholũcáăn.Haylàdạychúngcáchsửdụngcácdụngcụtrongnhàkho.Mộtngườiôngmàtôibiếtthườngđưađứacháunămtuổiđếncáctriểnlãmtạiphòngtranhthànhphố.Haiôngcháutròchuyệnvớinhauvềnhữngtácphẩmhọthíchvànhữngtácphẩmhọkhôngthích,cùngthốtlênnhiềutừđầyngạc nhiên, thích thú và cùng cómột khoảng thời gian rất tuyệt vời bênnhau.

*Lỗitừchồng/vợTôiđã traođổivềMôhìnhBìnhđựngtiềnvàcácviệcLàm-Thì-Được-

Trả-Lươngvớichồngtôi,vàanhấycũngđồngtình–anhấynghĩđólàmộtýtưởngtuyệtvời.Nhưnganhấylạilàmngượclại.Chồngtôibiếtrằngcháu6tuổinhàchúngtôicónhiệmvụchochóănmỗisáng,nhưngđôikhianhấykhôngchịukhóchờchođếnkhiJakelàmviệcđó,nêncứtựlàmlấycôngviệcnày–vàrồitôiphảilàmgìvớichuyệnKhônglàm,khônglươngđây?Jakenóinóđangđịnhlàmnhưngbốđãkhôngchonócơhộithựchiệnnhiệmvụ,vàtôibiếtnếubìnhthườngthìthằngbécũngsẽlàmcôngviệcđượcgiaothôi; tôicảmthấymìnhquảlà tànnhẫnnếucứchiếutheoluậtmàlàm,vànếukhônglàmnhưthếthìcóvẻtôilạitrởthànhmộtngườiquángâythơ.

Đôikhibạncầnphảiđiềuchỉnhluật lệchophùhợpvớigiađìnhmình,chứkhôngphảiđiềuchỉnhgiađìnhmìnhtheoluậtlệ.Nếungườibốkhôngthoảimáichừngnàochúchóchưađượcchoănlúc7giờsáng,vậythìđừngxếpviệcchochóănvàonhiệmvụcủatrẻ.Cònrấtnhiềuviệckhácđểgiaochoconbạncơmà.

Điềuquantrọnglàbạndạytrẻvềtráchnhiệmvàcácgiátrị.Nếuchồngbạnđồngývànhấttrílàmtheophươngphápnày,nhưnganhấylạihơibịámảnhbởimộtsốviệcnhànhấtđịnh,haingườicóthểcùngdànxếp.Làmsaođểtrẻcócôngviệcvặtđểlàmvàcầnchắcchắnrằngchồngbạnkhônggiànhlấynhữngnhiệmvụấyvàlàmmấtphầncủatrẻ,đồngthờicầnbảođảmanh

ấyủnghộnhữngquytắcmàhaingườicùngthấythoảimái.*Lỗitừchồng/vợcũCáilão#($*&&#@ing#*@%#*!!!!Chà,thựcracólẽvấnđềcũngkhôngtệđếnmứcđó.Nếubạnvà“người

cũ” vẫn còn liên lạc với nhau, hãymua cho anh/cô ấy cuốn sách này, vàcũngcóthểbạnnênngồixuốngnóichuyệnvềvấnđềnàysaukhingườiđóđọcxongnộidungsách.Conbạncũnglàconcủangườiấy,nênanh/côấyhẳn là cũngmongmuốn chúng lớn lên được khỏemạnhvà sống có tráchnhiệm.

Cònnếungườiđócứkhăngkhănglàmngượclạicáchbạnđangápdụngtrongviệcdạyconmình,thìcáchduynhấtlàbạnhãynóivớibọntrẻ,“Nhàcủamẹ/bốvà luật củamẹ/bố.Vậynên tại đây chúng ta sẽ thực hiện theocáchnày.”

*LỗiphátsinhngoàidựtínhLũtrẻnhàtôiphảidọnbànănmỗitốinhưlàmộttrongnhữngviệclàm

thìmớiđượctrảcôngcủachúng.Nhưngnhiềulúcchúngtôiquábậnvàtạtvàoănmộtbữatốinhanhngoàitiệmgiữagiờchơibóng,giờtậpmúaballetvà giờ làm bài tập về nhà của trẻ. Không phải lỗi của tụi nhỏ khi chúngkhôngthểdọnbàn.

Trongtrườnghợpđóhãyđánhmộtdấu“O”trongbảngviệcnhàcủabọn

trẻvàcứchấmcôngchúngvìđãlàmviệc.Bạnkhôngcócớgìđểphạtcácconcả.

CHƯƠNG4CÔNGVIỆCĐƯỢCTRẢTHÙLAOVÀCÁCH

LẬPMỘTNGÂNSÁCH

GiờtahãynhìnđếnnhữngđiểmmấuchốtkhitạomộtmôhìnhtiềntiêuvặtcóđượctừviệcLàm-Thì-Có-Lương,khởiđầuvớinhữngkiểucôngviệcvặtmàbạncóthểkỳvọngởtrẻởtừngđộtuổikhácnhauthựchiệnđược.

CÁCVIỆCNHÀĐƯỢCTRẢCÔNG

Từ3đến6tuổiMộtđiềurấtquantrọnglàbạncầnkhởiđộngmôhìnhnàythếnàođểtạo

mộttrảinghiệmtíchcựcchotrẻ.Vậynênhãynhớrằngtuynguyêntắc“chưađượctrảtiềnchừngnàochưahoànthànhcôngviệc”làrấthay,nêntuânthủngay từđầu, songbạnvẫnmuốnchắcchắn rằng trẻ làmhếtmọiviệcnhàđượcgiaovàđượcnhậnthùlao.Vìvậylúcmớiđầuhãycùngtrẻthựchiệnnhữngviệcđượctrảthùlaođó,vàkhichúngđãquenvớinhiệmvụrồithìítnhấthãyởcạnhconbạnđểđộngviêntrẻvàđểchắcchắnrằngchúngkhôngbịxaolãnghoặclanman.Hãyđảmbảotrẻlàngườilàmviệcchính–chúng

sẽrấtkhoáinói“Mẹ/Bốlàmviệcnàynhé!”,nhưnghãycứởbêntrẻ,khiếnchocôngviệctrởnênvuivẻnhẹnhàngvàgiámsátchođếnkhicôngviệcđượchoànthành.

NHỮNG VIỆC LÀM ĐỂ KIẾM TIỀN TIÊU VẶT (TRẺ LÀMCÙNGCHAMẸ)

ChuẩnbịbànănMangđũabátrabànDọnbànănsaukhiănxongLaubụimộtphầncủamộtcănphòngtrongnhàQuéthoặchútbụighế,đi-văngĐổrácTướicâyChovậtnuôiănManggiỏrácnhỏ(trongphòngngủ)rathùngráclớnHãychotrẻ3việcvặtđểlàm,mỗituần4lần(làmcáchnhật).Duytrìchu

trìnhđóchạyổntrong6tháng,rồithêmvào1việcmới.Bạnnênlàmmột“bảngviệcnhà”chotrẻvàdánlêncửatủlạnhởngangtầmmắtchúng.Bảngđónêncódạngnhưthếnày:

Hãyđảmbảotrênbảngcóđủchỗđểđánhdấulớnhaygắnmộtngôisaotothểhiệnrằngtrẻđãlàmxongviệc.Chỉchotrẻcáchlàmrồikiểmtrakhiviệcđãđượchoànthànhđểchắcchắnkếtquảđóđạttiêuchuẩn(tươngđốiđơngiảnnếunhưbạnđãởđóđểkiểmtra,nhưngviệcnàysẽtạomộtkhuônmẫutrongtươnglai).Nếukếtquảchưađượcnhưý,trẻsẽphảilàmlạilầnnữachođếnkhinàođượcthìthôi.

Nếubạncóhơnmộtnhóc,hãylàmriêngcácbảngviệcnhàchotừngđứa.

Từ7đến15tuổiVớitrẻtừ7đến15tuổi,banđầubạnsẽhướngdẫntrẻcáchlàmviệc,và

làmcùngvớicontrongvòngmộtthánghoặclâuhơn(tùythuộcvàođộkhócủacôngviệc).Sauđó,trẻsẽphảitựlàm.Concànglớn,bạncàngtốnítthờigiangiúptrẻlàmviệc.

Dướiđâylàmộtvàivídụvềnhữngviệcnhàphùhợpvới lứatuổinày.Chắchẳnbạnsẽnghĩrathêmviệcgìđó,tùythuộcvàonhucầucủagiađình.

SắpbànănDọnbàn–chobátđĩavàomáyrửachénbáthoặcbồnrửaLấyquầnáotừtronggiỏđựngđồdơmangraphònggiặtXếpriêngđồtrắng/đồmàuQuétdọnmộtphòngLaunhàHútbụiBuộctúirácMangrácđiđổLấythưvàonhàChovậtnuôiănCàolárụngchosânvườnLàmcỏtrongvườnVớinhữngtrẻlớnhơn,sốlượngvàtầnsuấtviệcnhàsẽphảiđượcđiều

chỉnh,nhưnghãybắtđầunhưthếnày:Bốnviệcnhỏ,mỗituầnnămlầnHaiviệclớn,mỗituầnmộtlầnVớinhữngtrẻnhỏ,cứsáuthángbạnthêmvàomột(hoặchai)việctrên,

vàcôngviệcsẽcàngkhóhơnkhitrẻlớnhơnlên.

Mộtlầnnữa,việcnhàphảiđượcgiámsát,vớimộtbảngthốngkêcóđánhdấu(cólẽkhôngnêndùngnhữngngôisaovớitrẻlớn).BạncóthểchotrẻđánhdấuXvàobảnglúcconlàmxongviệc,vàbạnkhoanhtròndấuXnếuđãhài lòng.Vớinhữngtrẻ lớnhơn,nguyêntắc“khônglàm,khônglương”phảiđượcápdụng.Vớicáchđó,trẻsẽkhôngdámbỏviệcquámộtlần!

VIỆCNHÀCỦACÔNGDÂNGIAĐÌNH

Nhớđượcnhữngviệctrẻ làmmàkhôngđượctrả tiềnlàrấtquantrọng.Chúngkhôngđượctrảtiềnđểđánhrăng,đểđượcđiểmcao,haynhữngviệctương tự như thế. Những việc đó đơn giản là trẻ phải thực hiện. Và nếuchúng cần phải bị trừng phạt vì điểm kém hay ở bẩn, thì hình phạt cũngkhôngởdướidạngcắtgiảmtiềntiêuvặt.Việcnhàđược(haykhôngđược)thưởngbằngtiền,hànhđộngphảiđược(haykhôngđược)thưởngbằnghànhđộng:khôngchoxemTV,bắtđingủsớm,…

Ngoàira,khôngphảiviệcnhànàotrẻđượcgiaocũnglàviệclàmmớicótiền.Cónhữngđiềuchúngtalàmđơngiảnvìchúngtalàthànhviêncủagiađình,vàmọingườiđềuphảithamgia.

KhácbiệtgiữamộtviệcđượctrảthùlaovàmộtviệccủaCôngdânGiađìnhlàgì?Đócólẽsẽlàlựachọncủatừnggiađình.Dùlàviệcnàođichăngnữathìtacũngđangnóiđếnnhữngviệcgiúpchogiađìnhvậnhànhtốthơn.GiữphòngmìnhsạchsẽcóthểlàmộtviệccủaCôngdânGiađình(CDGĐ).Ngoàiviệcđóra…gấpquầnáolàviệcđượctrảthùlaohayviệccủaCDGĐ?Điều đó tùy bạn quyết định.Điều quan trọng là bạn phải chắc chắn rằngmìnhcóphânrahailoạicôngviệcnhưthế.

VIỆCVẶT

Khiconcáilớnlên,chúngsẽsẵnsàngđểnhậnthêmtráchnhiệm.Trẻsẽđủkhảnăngđảmđươngnhữngviệclớnhơn,vàbạncũngnênsẵnsàngđểgiaoviệcchochúng.Đólànhữngviệcvặt,vàbạnsẽtrảconthêmtiềnchonhữngviệcđó,bêncạnhtiềntiêuvặtcủachúng.

Thêmư?Đúng,vìhailído.—Đầutiên,trẻcầnthêmtiềntiêuvặt.Vídụ,mộtnhócmườituổisẽcó

nhucầuchitiêucaohơnlàmộtphầnbacủa90.000đồngmỗituần(sốtiềntiêu vặt sau khi đã bớt đi 10.000 đồng – tương đương 10% – để làm từthiện).

—Thứhai,bạnđangtiếnđếnviệcdỡbỏmôhìnhtiềntiêuvặtnày.Khiconbạnđã15,16tuổi,chúngsẽkhôngcầnđếnmộtkhoảntiềntiêuvặttừbốmẹnữa.Trẻđãcóthểtựlàmratiền.

Nhưngtrướchết,làmcáccôngviệcvặtlàđểkiếmthêmtiền,vàđiềunàynghĩalàchúngchỉđứngởvịtríthứhai…saukhinhữngviệcnhàđượctrảlươngcủatrẻđãhoànthành.Khônggiaochotrẻviệcvặtnếutoànbộnhữngviệccơbảnchưađượchoàn thành.Và, tấtnhiên rồi,khônggiaoviệcchođếnkhiconbạnlàmxongbàitập.

Sauđóthìtrẻsẵnsàngnhậnthêmviệc.

Cáccôngviệcvặtcóthểlànhữngviệcnặngngoàitrời,nhưlaurửaxecộ,sửa bậc thềm, dọn dẹp gara, thay dầu xe, cuốc đất và trồng cây.Hoặc đócũngcó thể lànhữngviệc trongnhànhưphânloạisách trongthưviệngiađình,scanalbumảnhcũvàomáytính,thayrèmphòngkhách.

Vàbạnnêntrảconmìnhbaonhiêutiềnchonhữngviệcđó?Xemnào,bạnsẽtrảchomộtngườikhácbaonhiêuđểhọlàmcũngviệcđónhỉ?Nhưng…hãytínhtiềntheocôngviệc,đừngtheogiờlàmviệc.Vídụ,nếubạnđãtínhđượcviệcdọngaratốn10.000đồng/giờvàángchừngsẽlàmhết3giờ,vậycôngviệcđóđượctrả30.000đồng.

NGÀYLĨNHLƯƠNG

Đólàngàylĩnhlươngđầutiêncủaconbạn.Bạnsẽlàmgì?Hãychọnđúngmộtngàycốđịnhmỗituần,nhưthếtrẻcóthểtrôngmong

đếnngàyđó.ThứSáu làmộtngàyđẹpđể trả lương, tuyvậyhãycứchọnngàynàophùhợpvớibạn.

Hãylấyrabốnphongbì,vàđảmbảobạncósẵntiềnmặt–khôngchỉtiềnmặtmàcònphảiđúngcảmệnhgiá,đểbạncóthểchiara.

Vớicontrẻ,hãyđếmtổngsốtiền,rồilạichiavàomỗiphongbì.Đósẽlàmộtbàihọctínhtoánhữuíchvớinhữngtrẻnhỏvàcònlàmộtbàithựchành

dùngmáytínhrấtthiếtthực,nênbạncũngcầncómộtchiếcmáytínhtrongtay.

Ngânsách.Đâylàtừbịhầuhếtngườilớnxếphạngvàodanhsáchnhữngtrách nhiệm đáng ghét nhất, cùng với những việc như làm răng và lau lònướng.Giốngnhưviệccốgắngduytrìchếđộănkiêng,hầuhếtngườilớngặpkhókhănvìđôikhiphảixoayxởđểsốngtronggiớihạnngânsách.

Khôngnêncoingânsáchlàcôngcụđểhànhhạbảnthân.Nóchỉđơngiảnlàmộtcôngcụđiềuphốigiúpngườitaquảnlýtiềnnonghiệuquảhơn.Tôithíchhìnhdungvềngânsáchnhưmộtdạngbảnđồ,mộtkếhoạchđểđưabạntừđâyđếncáiđíchtàichínhtrongtươnglai.

Lầncuốibạnvàngườibạnđờicủamìnhngồidựtrùngânsáchchogiađìnhlàkhinào?Thóiquenđócònđượcduytrìhaykhông?Làmthếcótácdụngvớigiađìnhbạnkhông?Cũngnhưkhichúngtakhảosátphongcáchtàichínhcủabạnvànhócnhàbạn,cómộtviệcđánglàmlàngồixuốngvàướcđịnhngânsáchcủachínhbạnchogiađìnhtrướckhibắtđầuvớingânsáchcủacon.

ÐÁNHGIÁKỸNĂNGDỰTRÙNGÂNSÁCHCỦABẠN

Hãynghĩxemcánhânbạnđãvậnhànhngânsáchnhưthếnào.Bạncótựtạochomìnhmộtphần thưởngnhỏvìchi tiêuđúng trongngânsáchhằngtháng?Mộtchương trình tiền lương tiếtkiệm tựđộng[13] cóhiệuquảnhấtvớibạn?Bạncóthườngtránhxakhumuasắmhaycửahàngbáchhóachođếnkhibạnkhôngcònnợnầngìtrongthẻtíndụng?

Hầuhếtmọingườicónhữngtròchơinhonhỏmàhọdùngđểđạtđượcmụctiêuduytrìngânsách.Tôicũngchơinhữngtròtươngtựvớichínhmìnhđểduytrìchếđộănkiêng.ĐơngiảntôikhôngchophépmìnhđixuốnggianhàngbánhquytrongcửahàngbáchhóavàtôisẽláixevòngquabốntòanhàđểtránhkhôngphảiđiquaquánkemSweetSue;nhưngnếutôiđãthựchiệnănkiêng tốt trongsuốtcả tuần, tôi sẽ tựchophépmộtchút thoảimáivàocuốituần.(Nhântiện,tôirấthaysosánhngânsáchvớichếđộănkiêng.Đây

làhaikháiniệmtôiđặtsátcạnhnhauvàtôisẽgặpkhókhăntrongviệcchọnmộthìnhảnhkhácđểsosánh!)

Hãynghĩvềnhữngphươngphápduytrìngânsáchđãđượcchứngminhlàhiệuquảvớibạnvàcânnhắcxembạncóthểbiếnnhữngnguyêntắcấythànhhànhđộngrasaođểcóthểgiúpnhócnhàmình.

Theophầnđôngcácnhàhoạchđịnhtàichính,dựtrùngânsáchcủangườilớnthườngbịthấtbạivìmộttrongnhữnglídosau:

(1)Thiếutráchnhiệm(haythiếukỷluậttựgiác)(2)cácmụctiêukhôngthựctế(3)một tìnhhuốngbấtngờnghiêm trọng (nhưđộtngộtbịmấtviệc, ly

hôn,hayốmđau),làmkhánhkiệtngânsách.Lídosố1vàsố2có thểkhắcphụcđược.Và trongkhikhông thểbiết

đượctìnhhuốngbấtngờgìcóthểxảyra,vẫncórấtnhiềuviệcbạncóthểlàmđểbảo toànngân sách củamình (bằngcách tiết kiệm tiền)vàquađógiảmtốithiểuthiệthạitàichínhnếucóchuyệnrủiro.

Thếnhưngconbạn,lạilàmộtkẻmớichânướtchânráobướcvàothếgiớicủangânsáchvàcórấtnhiềuđiềubạncóthểlàmđểbảovệngânsáchcủatrẻkhỏinhững sơ sẩy thường tình củangười lớn.Tôi sẽgiải thíchkĩ hơnđiềunàytrongnhữngphầntiếptheo.

TẠISAONGÂNSÁCHLẠIQUANTRỌNG?

“Tạisao?”làmộtcâuhỏiphổbiếnvàđượcđặtrathườngxuyêntronggiađìnhđôngtrẻconcủatôi,vàcũnglàcâuhỏitôisẽnêurachogiađìnhcácbạn.Trướckhiđivàođịnhnghĩangânsáchlàgìvàlàmsaođểlậpramộtngânsáchchoconbạn,tahãycùngthảoluậnxemtạisaongânsáchlạiquantrọng.

Tôinóivớicácconmìnhrằng“mộtngânsáchkhônkhéochophépcácconchichonhữnggìmìnhcầnvàtiếtkiệmđểmuanhữnggìmìnhmuốn.”Còncó3hay4mụcđíchquantrọngnữacủangânsáchmàtôisẽbàn tới,nhưngchitrảcáckhoảnphívà,cóthểlà,tiếtkiệmchomộtthứgìđặcbiệtlàhaiđiềuhấpdẫnnhấtvớitrẻ.

Làmộtngườimẹ,tôinhậnthấyviệcdựtrùngânsáchkhuyếnkhíchmộtcáchmạnhmẽtrẻởmọilứatuổiđốimặtvớihậuquảcủaviệctiêutiền,vàkiềmchếhammuốntrướcnhữngvuithútứcthì.

TẦMQUANTRỌNGCỦAVIỆCĐẶTRACÁCMỤCTIÊUTÀICHÍNH

Trướckhingồilạivớivớicon,bạnhãytựhỏimìnhcâunày:“Mục tiêu tài chính nào bạnmuốn khuyến khích con đặt ra ở tuổi của

trẻ?”Bạncómuốncậunhócmườituổinhàbạnmạnhdạnbắtđầutiếtkiệmtiềnđểmuamộtchiếcxeđạpmớikhông?Côcongáimườibốntuổicủabạncó nên góp phần mình vào chi phí trại hè đắt đỏ mà nó muốn tham giakhông?HaiđứasinhđôicómuốnđếnthămbàởFloridatrongkìnghỉxuânhaykhông?

Nếunhưcómộtkếhoạchtiêutiềnlớnmàbạncảmthấycácconmìnhsẽhiểurõgiátrịhơnnếuchúnggópphầnmìnhvàođó,hãynhìnsangcột“chitiêudàihạn”củatrẻ.Bạncầnphảiquyếtđịnhcónêntăngthunhập/tiềntiêuvặtchotrẻtrongmảngnàykhông(vàthêmviệcvàodanhsáchviệcnhàcủatrẻ).

Điềutươngtựcũngđúngvới“chitiêu”,đặcbiệttrongcáckhoảnchiphísinhhoạt.Hãynghĩvềkhoản tiềnbạnvẫn thườngchi choconvàonhữngnhucầucănbảnnhưquầnáo,ănuống,tiềnăntrưa,họcphí,xemphim.Liệurằngcókhoảnchi thông thườngnào, chẳnghạnnhư tiền ăn trưa, bạnvẫnthườngtrảmàgiờbạncóthểchuyểnkhoảnchiđóchonhócđanghọccấp1nhàbạnkhông?

Dướiđâylàmộtsốkhảnăng:

CHIPHÍHẰNGTUẦNMÀTRẺCÓTHỂĐƯỢCNHẬNTiềnăntrưaTiềnxebuýtTiềnhọcthêmTiềnsắmhọccụTiềnđithamquanSaucùng,hãycùngtraođổivớiconbạnvềmụctiêutàichínhdàihạncủa

trẻ.Hãychuẩnbịtinhthầnsẵnsàngnhé.Cáccôcậubécóthểlàmbạnngạcnhiênđấy.CóthểlầnđầutiênbạnbiếtđượcJohnnyhayJanecóướcmongthầmkínlàtrởthànhmộtnhiếpảnhgiavĩđại(mộtthúchơitốnkém).Hoặcconmuốncómộtmôhìnhmáybay.

Nhữngmụctiêucóthểthayđổitheothángvànhưvậycũngkhôngsaocả.Nếubạn chophép conướcmơ, trẻ sẽ nhiệt tìnhhơnvới với kếhoạch tàichínhđểbiếnướcmơthànhhiệnthực.

LÀMSAOĐỂCẮTNGHĨAVÀLẬPRAMỘTNGÂNSÁCH

Tớiđây,bạnđãcắtnghĩachotrẻnhữngđiểmcănbảnvềtiếtkiệm,chiasẻvớingườikhácvàtiêudùng.Trẻđãcómộtnguồnthunhập,haytiềntiêuvặthằngtuần,vàgiờbạncùngvớitrẻsẽlậpramộtkếhoạchtổngthể,haymộtngânsách,chosốtiềnnày.

Hãycùngbắtđầuvớimộtđịnhnghĩađơngiảnvềngânsách.Đâylàđịnhnghĩacủatôidànhchotrẻ:

NGÂNSÁCH:Mộtkếhoạchđềranhữngviệctasẽthựchiệnvớisốtiềncủamình.

Bạnđãthiết lậpđượcmộtkhungcơbảnchongânsáchcủatrẻ:10%từthiện, số còn lại chia làmbaphần choTiềnCơđộngvàKhoảnTiết kiệm

TrungvàDàihạn.Nhưngđằngsaucácmụctiếtkiệmđólàgì?KhoảnTiếtkiệmDàihạnlàthứkhôngđượcđụngtới.Nóđượcđểdành

chotươnglaicủaconbạn–đểđihọcđạihọc,đểtựkhởinghiệp.NhưngcònTiếtkiệmTrunghạnthìsao?Khoảnnàydànhchonhữngthứ

đặcbiệtmàconbạnđang tiếtkiệmđểmua, từbúpbêBarbiecho tớimáynghenhạc iPod.Nhưngcòn thứgì khácnữađược chi từkhoảnTiết kiệmTrunghạnnày?QuàchongàycủaMẹ,quàsinhnhậtchoBà?Bạncầnphảitínhđếnnhữngthứnàyvànhắcchotrẻbiết.Chodùbạnsẽtrảmộtphầnchoquàtặngtrongmộtngàylễcủagiađình,nhócnhàbạncũngnênchiramộtphầntiềntiếtkiệmngắnhạncủatrẻnữa.

Hãygiúptrẻdựtrùngânsáchchonhữngkhoảnđó.Bànvềnhữngmónquàtrẻsẽchịutráchnhiệmmuasắmvàocácdịplễ.Trẻsẽmuaquàchoai?Trẻsẽtặngngườiđóthứgì?Cácmónquàtốnbaonhiêutiền?CataloggiớithiệusảnphẩmvàmạngInternetsẽlànhữngcôngcụđắcdụngchoviệcnày.Bạnsẽhỗtrợbaonhiêuvàtrẻsẽchịutráchnhiệmbaonhiêuchiphíchocácmónquàđó?Hãyquyếtđịnhnhữngđiềunàytrêntỉlệphầntrăm–nếubạnnói,“Conhãychira30đôla,conyêuạ,cònmẹsẽxửlýphầncònlại”,bạncóthểsẽngãngửarakhibiếtrằngmìnhvừacamkếttrảhếtchiphí,trừ30đôla,chomộtchiếcTVplasmamànảnhrộng.

XỬLÝNHỮNGTÌNHHUỐNGBẤTTHƯỜNGVỚINGÂNSÁCH

Ngườilớnchúngtahiểurấtrõrằng“ngườitínhkhôngbằngtrờitính…”.Nhữngtìnhhuốngbấtthườngkhólườngtrướcluôncóthểxảyrakhibạnítngờđếnnhất.Côgiáocủatrẻbấtngờthôngbáosẽnghỉđểđilấychồngvàbọntrẻmuốnmuamộtmónquàchiatay,haycóthểcongáibạnmuốnmộtbộváyđặcbiệtđidựtiệc.

Bạnsẽphảitraođổivớitrẻvềnhữngchiphíbấtthườngnày.Môhìnhmàtôiápdụnglàmộtdanhsáchbấttậnnhữngcôngviệcvặtđểtrẻcóthểkiếmtiềnchonhữngkhoảnchicấpkì.

Ýnghĩacủaviệcdạytrẻvềtiềnbạcvàcáchquảnlýtàichínhlàđểphát

triểnvàkhơinguồntráchnhiệmcủaconcái.Nhìnchung,nếutôicảmthấycácconmìnhđã tiếtkiệmvàchidùngtiền tiêuvặtmộtcáchhợplí, tôisẽgiúpchúngnhữngkhoảnchibấtthường.Đôikhi,nóivídụ,tôigợiýcontrairằngtôisẽcùngthanhtoánkhoảntiềnconđithamquanvớicácbạnởlớp.Tôisẽtrảtiềnthamquan,consẽtựchitrảchocáckhoảnchụpảnhhaymuaquà lưuniệmmànómuốn.Điềunàychophépnóđónggópphần tiền tiếtkiệmvàoviệcchitiêumàkhôngphảixàicạnkiệtsốtiềnấy,vàđiềuđócũngkhiếntôicảmthấymìnhđanggiúpconlàmmộtviệcnóthựcsựmongmuốn,hơnlàchỉpháttiềntiêuvặtchotrẻ.

Đốivớicảtrẻconvàngườilớn,lúcnàochúngtacũngcóvôsốnhucầuvềtiềnbạc.Lựachọntiêutiềnchoviệcgìvàkhinàolàmộtthửtháchcủacảđời.Nếuconbạnđãđủlớnđểkiếmtiền,thìtrẻcũngđãđủlớnđểbắtđầuquytrìnhquyếtđịnhnêntiêutiềnnhưthếnào.Bạnvàtrẻsẽphảicùngnhauxửlýtừngvấnđềmột.

Tuynhiên,đôikhi,cónhữngchuyệnkhôngngờxảyrabuộctaphảichitiêu.Nếuđèntrướccủaxebịvỡ,ngườilớnsửdụngxephảitrảtiền,chodùngườiđócólàmhỏngnóhaykhông.Vấnđềtươngtựcóthểxảyravớinhócnhàbạn.Nếuconbạnvôtìnhđánhbóngchàyvàocửasổnhàhàngxóm,aisẽtrảtiềnđềnđây?Bạnhaytrẻ?

Cáchtốtnhấtđểxoadịucảmxúctrongnhữngtìnhhuốngnàylàtraođổivềkháiniệm“hậuquảtựnhiên”vớiconbạntrướckhithảmhọaxảyra.Nóichuyệnvới trẻvềđiềumà trẻ tin là côngbằng,vàvề tráchnhiệm trẻnênthựchiệnkhisựcốxảyra.

Dướiđâylàmộtdanhsáchnhữngcâu“Nếu…thì…”bạnvàconcóthểnóitới:

NẾUCHUYỆNNÀYXẢYRA,BẠNVÀTRẺSẼLÀMGÌ?Aichi tiềnchonhữngsựcốkiểunhưlàmvỡbìnhhoa,hoặcvỡcửasổ

nhàhàngxóm?Chuyệngìxảyranếutrẻđánhmấttiền?Conbạncónênchongườikhácvaytiền?Cónênmượntiền?Chuyệngìxảyranếutrẻkhônghoànthànhcôngviệcđượcgiaođểkiếm

tiềntiêuvặt?Bạnvànhóccóthểsẽđitớikếtluậnrằngcónhữngsựcốconsẽphảitự

chimộtphầnphí tổn.Hãy tínhđếnchuyệnchophépconbạngiải trừmộtvậnđenđángkểbằngcách làm thêmmột số côngviệc, như laudọn tầnghầmhaygara.Hìnhphạtnàysẽtạomộtấntượngmạnhtrongtrẻ,nhưngsựcốsẽđượcgiảiquyếtnhanhchónghơn.

TiềnđượctặngÔngbà,côchúhaynhữngngườibạnlớnthườngchotrẻtiềntrongngày

sinhnhật,lễGiángsinh,nămmới…Đôilúcngườichotiềncómộtmụcđíchcụthểvàsẽnóirađiềuđó.Cònthôngthường,khôngcómộtquyđịnhnàovớisốtiềnđócả.

Đâylànguyêntắccơbảntôiápdụngvớicácconmình:Quàtặngbằngtiềnphảiđivềbốnbìnhtheocùngtỉ lệnhưđốivớisốtiềncônglaođộng.Hãyđặt raquy tắcnày trướckhi trẻđược tặng tiền,đểbạnsẽkhôngphảinghetrẻkêulên,“Ơ,thếlàbấtcông.”

SinhhoạtphícòndưHãytraođổivớinhócnhàbạnvềcáchxửlýsinhhoạtphícòndư.Nếutrẻ

bịốmnghỉởnhàmộthôm,liệunócóđượcgiữsốtiềnăntrưakhôngdùngđến,haysố tiềnnàyđượcchuyểnsang tuầnsau?Hoặcnếuconbạnquyếtđịnhbỏbữatrưa,liệutrẻcóđượcgiữtiềnthừa?

Vềcơbản,nếutiềndưtừbấtkìmụcchitiêunào,thìsốtiềnđósẽphảiquaylạiđúngchiếcbìnhcủanó.Vớinhữngkhoảnnhưtiềnăntrưakhitrẻphảinghỉốmhaykhimuốnnghỉởnhàônchobàikiểmtrasắp tới,khoảnnàysẽđượctrừvàotiềntiêuvặtcủatuầnsau.

Tuynhiên,nếutrẻkhôngăntrưađểgiữlạitiền,đâycóthểlàvấnđềngânsáchhoặcvấnđềvềtháiđộ.Nếutrẻkhôngăntrưavìcầntiềnchonhữngchitiêukhác,bạncóthểsẽphảikiểmtralạingânsách.Trẻkhôngăntrưađểđápứngnhữngnhucầu chi tiêukhác?Hoặc có lẽ trẻkhôngăn trưađể có thểmuathêmquầnáo.

Cũngcóthểtrẻlàmộtkẻbobogiữtiềnhaykẻtiêutiềnvôtộivạ.Nếuvậy,hãyxemlạiChương2đểtìmcáchgiảiquyếtkiểuvấnđềnày.(Đừngquênrằngtrẻcòncólựachọnlàmthêmnhữngviệcvặt,mộtcáchkiếmthêmtiềntốthơnnhiềusovớinhịnđói!)

Hầuhếtphụhuynhkhôngthíchýtưởngconcáihọnhịnđóibữatrưavà

dùngtiềnvàomộtviệckhác.Mặtkhác,nếunhócnhàbạnđibộtừtrườngvềnhàđểtiếtkiệmtiềnxebuýt,liệubạncóphảnđốitrẻkiếmtiềnđixebuýtkhông?

Đólànhữngvấnđềbạnsẽphảitraođổivàgiảiquyếtvớicon.

MấttiềnTìnhhuốngnàyrơivàocùngmộtmụcnhữngsựcố.Mộtlầnnữa,bạncó

thểmuốnbùchoconsốtiềnbịmất,vàđểtrẻtrảlạichobạnsaumộtkhoảngthờigianthíchhợp.

LÀMGÌKHINGÂNSÁCHKHÔNGHOẠTĐỘNGHIỆUQUẢ

Bạncầnphảitheodõicáchnhócnhàbạnsửdụngngânsáchcủacon.Bạnnênđểýsátsaotrongvàituầnđầu,vàrồikiểmtraquátrìnhtrẻchitiêumỗitháng.

Vấnđềphổbiếnnhấtlàkhitrẻ“mượn”từquỹnàybổsungvàoquỹkia–cáicáchngười lớnchúng tavẫn làmvàgọi là“sáng tạo tàichính”.Tôisẽchophépđiềunàynhưngchỉthỉnhthoảngthôi,đặcbiệtnếutrẻbùvàokhoảnđóngaykhicóthể.Điềutôikịchliệtphảnđốilàviệcchophéptìnhhuống“giậtgấuvávai”đólặplạithườngxuyênhếttuầnnàyquatuầnkhác.

Nếunhưkhoảntiếtkiệmbị“xâmphạm”quáthườngxuyên,mộtgợiýlàhãyloạibỏsựcámdỗ.Đâylà lúcmột tàikhoảntiếtkiệmngânhàngtỏrahữudụng (xemChương5).Nếuviệcgửi tiềnvàongânhàngcóvẻkhôngthựctế,hãyđểtrẻcấttiềntiếtkiệmvàomộttủcókhóavàđưabạngiữchìakhóa,hayđưaquỹtiềnchobạngiữthaynhưngânhàng.

Việcloạibỏsựcámdỗcóthểsẽmanglạitácdụng,hoặcbạnsẽphảiđánhgiálạingânsách.Nócóquáphứctạpvớitrẻkhông?Cóthểbạnsẽcầnphảidừng kế hoạch lại và đơn giản hóa ngân sách thành những khoản cơ bảnnhất:chỉcótiềntiếtkiệm,tiềntừthiện,vàtiềntiêutronggiớihạnchophép.Mỗituầnkhibạnpháttiềntiêuvặtchocon,hãycùngconcấttiềntiếtkiệmvàtiềntừthiệnvàomộtchỗbấtkhảxâmphạm,còntiềntiêulàhoàntoàntùy

quyềntrẻ.Rồibạntừtừsắpxếplạicáckhoảnquỹkhác.Hãythửchỉchotrẻcáchlàmmộtcuốnsổkếtoánđơngiảnmàtrẻcóthể

ghi lại tiềnthuvàovàtiềnchirachoviệcgì.Việcđógiúptấtcảchúngtathấyđượcrõràngvàchínhxácđồngtiềncủamìnhđivềđâu.

Mộtbiệnphápkháccũnghiệuquả–vàvuinhộn–chonhóc-thâm-thủng-ngân-sáchnhàbạn,đólàmộttròchơi.TôigọilàTròThanhtoánHóađơnvàđượclấyýtưởngtừbộphimcũtuyệtvờicủaIreneDunneConnhớMẹ.Đâylàluậtchơi:

THANHTOÁNHÓAĐƠN—MụctiêuThanhtoánhếtcáchóađơnhằngthángvớisốtiềncósẵn.—DụngcụMộttáphongbì,Cờtỉphúhaymộtdạngtiềngiảđểchơikhác,biênlai

cáchóađơncũnhưphídịchvụcôngcộng,tiềnthuênhà,hóađơnđiệnthoại,tiền đóng bảo hiểm, thẻ tín dụng và thẻ của cửa hàng bách hóa, hóa đơntrông trẻ,dịchvụdọnbểbơi,dịchvụgiaosữa,hóađơncủacửahàng thịt(bấtkìchiphíhằngthángnàocủagiađình).

—LuậtchơiTínhbằngtiềngiảsốlươngmàbốmẹ“bìnhthường”mangvềnhàmỗi

tháng.Đềbênngoàitừngphongbìtổngsốmỗihóađơn;chẳnghạntiềnđiệnthoại56đôla,tiềnnước14đôla,tiềnthanhtoánnợthẻtíndụngMasterCard223đôla.Rồichotiềnlươngvàotừngphongbì,vàxemcòndưlạilàbaonhiêu.

Cung cấp cho trẻ những khái niệm như “thanh toán tối thiểu” trái với“tổngsốtiềnphải thanhtoán”,vàđểtrẻquyếtđịnhphải trảbaonhiêuchocáchóađơn.Đồngthờihãyđềcảthôngtinvề“thờihạnnộptiền”.

—ChiếnthắngNgườichiếnthắnglàkhivẫncòntiềnsaukhithanhtoánhếtcáchóađơn,

vàthuakhikhôngđủtiềnđểthanhtoán.Nếucòntiềnthừalại,hãyquyếtđịnhsẽxửlýchúngthếnào.Tớimộtthờiđiểmnàođóbạncóthểbắtđầucóđủsựtintưởngvàocon

đểchotrẻchơitrònàyngoàiđờithật,sửdụngsécvàcuốnghóađơnhaymột

chươngtrìnhquảnlýtiềnbạcnhưQuicken[14]để thanhtoánhóađơnhằngtháng.Đâylàmộthìnhthứcấntượngđểchotrẻthấythunhậpcủagiađìnhđivềđâuvànhữngquyếtđịnhkhókhănbạnphảiđưara.

CHƯƠNG5ÐỂTRẺLÀMQUENVỚITHẾGIỚINGÂNHÀNG

NHƯTHẾNÀO?

Làmộtngườithầygiỏivàcókhảnăngtruyềncảmhứngtronglĩnhvựcquảnlýtàichính,bạnsẽsớmnhậnrarằngconbạn,mộthọcsinhthôngminhvàcũngrấttíchcựchợptác,giờđâyđãtíchcópđượcmộtkhoảntiềnđángkểnhờkhảnăngquảnlýrấtthànhthụcsốtiềntiêuvặtvàtiềnlươngcủatrẻ.

Ngaycảkhiconbạnchưathểtiếtkiệmđượcmộtgiatàinhonhỏ,thìgiờđâycũngđãđếnlúcđểchotrẻlàmquenvớihệthốngcủangànhngânhàng.

Việcđảmbảoan toànchokhoản tiền tầmcỡnàybằngcáchchuyểnnóvàongânhàngchỉlàmộttrongrấtnhiềulídođểbắtđầulàmviệcvớimộttổchứctàichính.Trongsuốtcuộcđờicủatrẻ,nósẽphảisửdụngđếnrấtnhiềudịchvụngânhàng.Bêncạnhtàikhoảntiếtkiệmthôngthường,trẻrồisẽcầnđếntàikhoảnkýgửi,thẻtrảtrước,thẻtíndụng,vàmộtngàynàođócóthểlàvaytiềnhọcđạihọc,vaytiềnmuaxe,hayvaythếchấp.Trẻnămhoặcsáutuổikhôngphảilàquánhỏđểlàmquenvớingânhàng.

Ngânhàngđốivớiviệcquảnlýtiềnbạccũnggiốngnhưlàcửahàngtạphóađốivớiviệcquảnlýthựcphẩmhaynấuăn.Cóthểbạnthíchtựtrồngrauquảchomình,nhưngsaurốtbạnvẫnphảiđếnsiêuthịmuacàphêhaybít-tết!

THIẾTLẬPQUANHỆVỚIMỘTNGÂNHÀNG

Trướckhitôibắtđầunóivềconbạnvàngânhàng,hãytậptrungmộtchútvàoquanhệcủachínhbạnvớingânhàngmàbạnđanggiaodịch.Hẳnlàbạnđangsửdụngđếnmộtdịchvụngânhàngchứ?

Vớirấtnhiềubậcphụhuynh,ngânhàngnhưnhữngthứrấtxavời,khónắmbắt.Khôngthiếu trườnghợpngười lớn thôngminhvàcanđảmởcáclĩnh vực khác lại bịmắc kẹt với sự chặt chẽ, nghiêm khắc củamột ngânhàng.Cóvẻnhưđốivớinhiềungười,nhânviênngânhàngnóimộtthứngônngữkhác,ngườitađặtnhânviênbêntrongnhữngcái“lồng”,khôngcómấytiếngcườihaychuyệngẫu,vàtrênhết,cómộtbảovệmặcđồngphụcmangvũkhíđứnggácởcửa.Nhìnbênngoài,đókhôngphải làmộtmôi trườngthânthiện.

Hẳnnhiênngânhànghaytiềntiếtkiệmvàvaynợkhôngphảilàchỗchotiệctùng.Nhưngtrongmộtvàinămgầnđây,cácngânhàngđãnhậnravấnđềrằnghìnhtượngcủahọlànhữngcơquankhógần,thậmchíđángsợ;dovậyhọđãcónhữngcảitiếnđángkểđểtrởnên“thânthiệnvớingườidùng”hơn.ChẳnghạnnhưkhitôicònlàgiámđốccủaTheFirstWomen’sBankởNewYork,tôiđãlàm“mềm”đimàusắccủasảnhngânhàngvàtreonhữngtácphẩmgốccủacáchọasĩđịaphương.Quầychovaytiềnđượcbốtrídễnhìnthấyvàdễtiếpcậnhơn,chứkhôngphảinằmđằngsaunhữngtấmváchhay những bức tường.Đây chỉ là những thay đổi nhỏ, nhưng chúng nhấn

mạnhthôngđiệprằngchúngtôivuimừngđónkháchhàngtớiđây.Với tôi, điều kiện lý tưởng là có đượcmột mối quan hệ kiểuMarcus

Welby,M.D[15] với ngân hàng của bạn sao cho luôn tích cực cả khi “đauốm”cũngnhưkhi“khỏemạnh”vềtàichính.AnhhayChịNhânviênNgânhàngđóluônsẵnsànggiúptôinhữngviệclớn,nhưlàmthếchấphayvaynợ,vàcảnhữngviệcnhỏlẻ,nhưkhitôiđiềnsaisốtiềntrongmộthóađơnnàođó.MarcusWelbycủatôinhớrõtênvàmặttôi,vàthườngthườnganhcóthểgiảiđápcácthắcmắchayhỗtrợnghiệpvụchotôiquađiệnthoại.

Nếubạnkhôngcóđượcdạngngânhàngnày,theotôibạnnêntìmvàpháttriểnmộtmốiquanhệchuyênnghiệptheokiểuđôibêncùngcólợi.Việcnàytốnnhiềuthờigianvàcôngsức,vàcũngtươngtựnhưtrườnghợpmộtbácsĩgiađình,đâyphải làmộtngườibạn tin tưởngvàcó thể thoảimái traođổinhữngvấnđềriêngtưvềtàichínhcủabạn.

KhiđãcóMarcusWelbycủariêngbạn,anhtasẽtrởthànhmộtnguồntrợgiúprất tốtchocôngviệcvềngânhàngcủaconbạn.Vídụ,côbạnHelencủatôicómộtnhânviênngânhàngnhưthế,mộtcôtênlàSears.Từlúcmớingồixenôi,côbéLizzieđãđượccùngđivớimẹHelenđếnngânhàng.KhiLizziehọcnói,Searsđãgiảithíchsơvớibéviệccôđanglàm.Khilênbốn,LizzieđãcóthểđiềnmộthóađơntiềngửivớimộtchútgiúpđỡtừcôSears!

Trongkhilàmviệc,côSearsvàHelenthườngxuyêngiảithíchchoLizziebằng những từ ngữ đơn giản việc họ đang làm với đồng tiền (Helen thừanhậnviệcđócóvẻnhưlàmđứatrẻvuihơnlànghiêmtúcdạynóvấnđềgìđó).Đứatrẻ,chodùcógiàdặntrướctuổithìchắchẳncũngkhônghiểuđượccôngviệcngaytừlầnđầutiên,nhưngcuốicùngnócũnghiểu,vàsẽđủhiểuđểtựlàmđượcviệcđó.

Bàihọcrútra từcâuchuyệnnàylà(một lầnnữa)nhấnmạnhtầmquantrọngcủaviệcgiải thíchvới trẻviệcbạnđang làmvới tiềnvà tại saobạnphải làm thế.Nhiều khi việc này có thể dài dòngvàmệtmỏi, nhưngmọithôngtinrồisẽthấmvàotrẻ,và–nếuviệcnàythànhcông–sẽgiúptrẻtránhkhỏinhữngrắcrốimàconthườngmắcphải.

CẮTNGHĨAVỀNGÀNHNGÂNHÀNGVỚICON

BẠNNHƯTHẾNÀO

Hyvọngrằngconbạngiờđãcóđượcmộtvàiýniệmvềngânhànglàgì,dù đó chỉ là khi trẻ cùng bạn đi ngang quamột phòng giao dịch củamộtngânhàngnàođó.Dẫuconbạnchưacóđượccácýniệmđóthìcũngkhôngphảilàquásớmđểchotrẻlàmquenvớingânhàngvàngànhngânhàng.

Đầutiên, tôisẽmáchbạncáchcắtnghĩavớiconngânhànglàgìvànóvậnhànhthếnào.Tôisẽđềcậpđếnmộtvàithuậtngữngânhàngcơbảnvàcungcấpchobạnnhữngđịnhnghĩađơngiảngiúpgiảithíchnhữngthuậtngữấyvớitrẻ.Sauđótôisẽđiểmlạinhữngviệcphảilàmtrongchuyếnđichínhthức đầu tiên của bạn với con, và sau cùng, tôi sẽ gợi ý thêm về nhữngchuyếnđiđếnngânhàngtiếptheocủatrẻ.

Hãybắtđầuvớikháiniệmngânhànglàgì,vàtạisaochúngtaphảidùngđếnchúng.

VÌSAONGÂNHÀNGTỐTHƠNMỘTTẤMNỆM

Mộttrămnămtrước,ngânhàngrấtkhácvớibâygiờ.Trướchết,tiềngửikhôngđượcbảođảm,nênnếunhàbăngbịcướphaybịcháy,mọingườisẽmấthếttiềngửivàhọgầnnhưchẳngthểlàmgìđểcứuvãnsựcố.

ThờiđóởMỹcórấtítnhàbăng,đặcbiệtởmiềntâyMississippi,vậynênmọingườiphảilàmmọicáchcóthểđểbảovệtiềncủamình.Mộtsốngườigiấutiềndướinệm(mộtvịtrírấtthôngdụngvìtasẽbiếtđượctiềnởđâucảkhingủ);một sốkhácchôn tiềnởsânsau.ThậmchímộtngườiphụnữởColoradotênlàMollyBrowncòngiấucảtàisảntrongcáilòhìnhcủhànhcủabà!(ÝtưởngcấttiềntrongcáibếplòsauđóthànhrataihạikhichồngcủaMolly, khôngbiết tiềnởđó, đã thắp lửavàomộtđêm lạnhnọvàđốtcháytoànbộgiatài.)

Rấtmaychochúng ta,giờđâyđãcónhiềungânhànghơn trướcvàantoànhơnrất,rấtnhiềunhữngcáibếplòhaynhữngtấmnệm.ThựctếtạiMỹ,mộtcơquannhànướchùnvốnbởichínhquyềnliênbanggọilàTậpđoàn

BảohiểmTiềngửiLiênbang (FDIC)bảohiểmchohầuhếtngânhàngvàkháchhàngcủahọlêntới100.000đôlachomộtngười,nêntavẫncóthểlấylại tiềnnếubịmất.Ngườigửi tiềncó thểkiểm tra trêncửahayquầygiaodịch,tìmdấuấncủaFDICđểbiếtchắcngânhàngđócóđượcbảohiểmhaykhông[16].

Một chút thông tin trênhẳn có thể làmchonhócnhàbạn cảm thấy tintưởngngânhànghơn,nhưnglídochínhyếuđểconbạngửi tiềnvàongânhànglàchotrẻđặtbướcchânđầutiênvàolĩnhvựcngânhàng.

Ngânhànglànơibạnchămlovàbảotoàntiềncủamình.Cũngnhưbạnđưaxetớigarađểchămsócvàbảodưỡngnó,vàcũngnhưđưavậtnuôiđếnbácsĩthúy,ngânhànglànơibạngửitiềnvàođóđểtrôngnom,vunxớichosốtiềnđósinhsôinảynở,vàquảnlýnóđểsaunàybạncóthểlàmnhữnggìmìnhmuốnvớitiềncủamình.

Vớiconbạn,hoạtđộngngânhànglàmộthoạtđộngthựctếmàchúngsẽphải tham gia trong quãng đời sau này.Càng biết nhiều về ngân hàng vàcáchthứchoạtđộngcủachúng,conbạnsẽcàngtậndụngtốthơnnhữngdịchvụvàkhảnăngcủangânhàng.

Dướiđâylàđịnhnghĩavềngânhàngchotrẻ:

NGÂNHÀNG:Mộtnơiantoànđểcấttiền.Vớinhữngtrẻlớnhơn(mườituổitrởlên),bạncóthểgiảithíchthêmrằng

ngânhànglàmộtdoanhnghiệp,cụthểlàmộtdoanhnghiệpdịchvụ(tráivớidoanhnghiệpsảnxuất)vớiquymôtươngtựbưuđiệnhaynhàhàng.

Ngânhàngthựchiệnmộtsốdịchvụchokháchhàngvà,cũngnhưbấtkìcôngviệc tạo lợinhuậnnào,họphải làmra tiền.Hầuhếtngânhàngkiếmtiềnbằngcáchdùngtiềngửicủakháchhàngđểchonhữngngườikhácvay.Khinhữngngườinàytrảlạitiềnhọđãvayđồngthờiphảitrảchongânhàngmộtkhoảnnhiềuhơnkhoảnvay,vàđógọilàlãi.Phầnlãingânhàngthuvềchomìnhchínhlàlợinhuận.

Bạnvà trẻ sẽ thoảimáihơnkhibiết rằngcónhữngnguyên tắcđểđảmbảongânhàngkhôngchovayquánhiềutiền.Khimộtkháchhàngmuốnrúttiền,ngânhàngphảicósẵntiềnđểtrảchohọ.

NGUYÊNTẮCCỦANGÂNHÀNG

1.Cácngânhàngphảiđảmbảoantoàntiềngửicủakháchhàng.2.Các ngân hàng phải giữmột phần tiền gửi trongNgân hàngDự trữ

Liênbang(hoặcNgânhàngNhànước-ND).3.Cácngânhàngphảithôngbáochokháchhànglãisuấtcủamộtkhoản

vaynợ,vàtổngtiềnlãihọphảitrảchomộtkhoảnvay.4.Mọihợpđồngkháchhàngkývàođềuphảiđượcviếtbằng thứngôn

ngữrõràng,dễhiểuđểkháchhàngcóthểhiểuchínhxáchọđangkýcáigì.5.Cácngânhàngkhôngđượcphânbiệtđốixửvớibấtkìaibấtkểtuổi

tác,giớitính,tôngiáo,chủngtộc,haysắctộc.6.Các ngânhàngkhôngnên chovay nếu nhưkhông chắc chắn sẽ thu

đượctiềnnợ.

CÁCLOẠIHÌNHNGÂNHÀNG

1.Ngânhàngthươngmại.Đâylàloạingânhànglàmviệcvớicánhânvàdoanhnghiệp.Họcungcấpnhữngdịchvụnhưkýgửi,tàikhoảntiếtkiệmvàvaynợ.Ngânhàngthươngmạithuộcsởhữucủacáccổđôngvàlợinhuậnthuộcvềhọ,nếungânhàngtrảcổtức.

2.Ngânhàngtiếtkiệm,hộitiếtkiệmvàvaynợ,vàhiệphộitíndụng.Cáctổchứcnàyđềurấtgiốngnhau.Họhầuhếtchovaythếchấpđểngườitacó

thểmuanhà.Hầuhếthộitiếtkiệmvàvaynợ,hiệphộitíndụngvàngânhàngtiếtkiệmtừngthuộcsởhữucủangườikýgửivàlợinhuậnđượchọchiavớinhau.Tuynhiênngànhngânhàngđangthayđổi,vàngânhàngthươngmại,hộitiếtkiệmvaynợvàhiệphộitíndụngđangtrởnêngiốngnhauhơn.

3. Ngân hàng đầu tư. Đây không hẳn là những Ngân hàng. Đó là cácdoanhnghiệptưvấnđầutư.Họđồngthờimuavàbáncổphầnvàtráiphiếutừcáccôngtyvàcơquannhànướcrồibánmộtlượngnhỏsốnàychonhàđầutưvàcáccánhânđểlấylãi.Ngânhàngđầutưcóthểkhôngnhậntiềngửihaychovay.

4.NgânhàngTrungươngHoaKỳcònđượcgọilàHệthốngDựtrữLiênbang(cácngânhàngtươngđươngởcácnướclàngânhàngnhànước-ND).Hệ thốngDự trữLiênbangbaogồm12NgânhàngDự trữLiênbangđịaphương.

THUẬTNGỮNHẬPMÔNCHONGƯỜILẦNĐẦUĐẾNNGÂNHÀNG

Trongchuyếnđichính thứcđầu tiênđếnngânhàngcùngvớinhócnhàbạn,bạncóhaimụctiêuphảiđạtđược:mộtlà,giớithiệungânhàngvớiconvà giúp con làmquen vớimôi trườngở đó; và hai là,mở tài khoản ngânhàngđầutiêncủatrẻ:mộttàikhoảntiếtkiệm.

Làmthếnàođểbiếtconbạnđãđủ lớnđểmởmột tàikhoản tiếtkiệm?Nhiềubậcchamẹ,hayôngbà,mở tàikhoản tiếtkiệmcho trẻkhibévừachàođời.Họdùngtàikhoảnđókhichuyểntiềnlàmquàchođứatrẻ,vàđểgâydựngmộtquỹlàmvốnchotrẻtrongtươnglai.Tuynhiên,hãytraođổivớingânhàngcủabạn.Mọicơsở

tíndụngđềucóthểmởtàikhoảnchomộtđứatrẻđứngtênchamẹcủabé,vàmộtvàingânhàngcònchophépmởtàikhoảntiếtkiệmđứngtênchínhđứatrẻnếunóđãđủtuổibiếtđọcbiếtviết.

TÀIKHOẢNTIẾTKIỆMKÊKHAI:Một loại tài khoảnngânhàngmàngânhànghaycơsởtiếtkiệmgiữtiềncủabạnđểbạncóthểdùngsau

này. Chừng nào tiền còn ở trong tài khoản, ngân hàng sẽ trả lãi cho bạn(songlãikhôngcaobằngChứngchỉtiềngửi).

Gọilàtàikhoảntiếtkiệmkêkhaivìbạnsẽnhậnđượcnhữngbảnkêkhaihằng thánghayhàngquýquađườngbưuđiệnhayquaemail, tổngkếtcáchoạtđộngtrêntàikhoảncủabạn.Hìnhthứcnàykhácvớimộttàikhoảnsổtiếtkiệmtrongđósốdưhiệnthờiđượcghitrongmộtcuốnsổdokháchhànggiữ.Tài khoản tiết kiệmkê khai là loại hình tài khoản tiết kiệmphổbiếnnhất.Ngoàiracòncórấtnhiềuloạihìnhtàikhoảntiếtkiệmkhácnhau,vàmỗiloạicómộtmứclãisuấtkhácnhau.

TÀIKHOẢNSỔTIẾTKIỆM:Mỗi khi gửi hay rút tiền bạn sẽ phảitrìnhsổtiếtkiệmchongânhàngđểnhậpchitiếtgiaodịchvàođó.

CHỨNGCHỈTIỀNGỬI(CD):Đây làkhoản tiềngửi trongmột thờigianđượcđịnhtrước.Bởilẽngânhàngbiếtđượcsẽgiữtiềncủabạntrongbaolâu,họcóthểchovaykhoảntiềnđómàkhôngphải lokhinàobạnsẽcầnlại.Vìthếngânhàngsẽtrảchobạnvớimứclãisuấtcaohơnmộtchút.Nếubạnrúttiềntrướchạn,bạnsẽphảitrảmộtkhoảntiềnphạt.

TÀIKHOẢNTHỊTRƯỜNG:Tươngtựnhưtàikhoảnchiphiếu,nhưngđâylàloạitàikhoảncólãi.Thôngthườngbạnchỉđượcphépghimộtsốhóađơnnhấtđịnhmỗitháng,nênngânhàngsẽtrảchobạnvớimứclãisuấtthấphơnmộtchútsovớimộttàikhoảnkêkhai.

TÀIKHOẢNHƯUTRÍCÁNHÂN(IRA):Đâylàmộtloạitàikhoảntiếtkiệmdànhkhivềhưu.ChínhphủchophépbạnhoãnđóngthuếvớiphầnlươngbạngửivàotàikhoảnIRA.Nếubạnrúttiềnsớm,bạnsẽphảitrảtiềnphạt và cả thuế. IRA cũng có thể đóng vai trò của những công cụ tiền tệkhác,quỹtươnghỗchẳnghạn.

TÀI KHOẢNKEOGH: Tương tự như IRA, nhưng dành cho nhữngngườilàmviệctạinhà[17].

Nếunhưnhócnhàbạnquantâm,chúngtasẽtậptrungvàotàikhoảnkêkhaivà/haytàikhoảnsổtiếtkiệmtrongchuyếnđiđầutiêncủanótớingânhàng.Dànhmộtphúttrướcchuyếnđiđểthảoluậnvềnhữngthuậtngữsau

vớiconbạn.Concóthểkhônghiểuhếtngay,nhưnghãycứbắtđầuđểtrẻlàmquenvớichúng.

LÃI:Tiềnđượcngânhàngtrảchokháchhàngđểđượcgiữtiềncủahọ.Đồngthời,ngânhàngthulãikhichokháchhàngvaytiền.

GỬITIỀN:Làhànhđộngđưatiềnvàongânhàng.Ngoàira,TIỀNGỬIlàtổngsốtiềnđượcđưavàongânhàng.

RÚTTIỀN:Hànhđộnglấytiềncủamìnhrakhỏingânhàng.

ATM:Máythanhtoántựđộng.Làmộtcỗmáythựchiệnhầuhếtcácgiaodịchngânhàngnhưmộtnhânviênthungân.

PHÍ:Khoảntiềnđượcngânhàngthuchomộtdịchvụ,nhưthuêmộtngăntủkýthácantoàn,muasécdulịch,hayquảnlýmộttàikhoản.

CHUẨNBỊCHOCHUYẾNĐIĐẦUTIÊNTỚINGÂNHÀNG

Tớiđây,hẳnbạnđã làmquenđượcvớimộtnhânviênnàođó tạingânhàngmàbạnđanggiaodịch,bạncũngcóthểđãcắtnghĩachotrẻvềngânhàngvàcơchếhoạtđộngcủachúng,cũngnhưgiớithiệuvớitrẻnhữngkháiniệmcănbảnđượcdùngtạingânhàng.

Bướctiếpđếnlànóichuyệnvớinhânviênngânhàngcủabạnvàsắpxếpmộtcuộchẹnđếnthămngânhàngchobạnvànhócnhàmình.Hãylưuýmộtchútbởicácngânhàngmởcửavàogiờconbạnđangởtrường.Tuynhiên,hầu hết ngân hàng đều đóng cửamuộn hơn vài giờ vào ít nhấtmột buổichiều,haymởcửavàosángthứBảy,nênhãykiểmtraxemngânhàngcủabạncónhữnggiờnàophùhợpvớithờigianrảnhcủatrẻ.

Hãygiảithíchvớinhânviênngânhàngrằngbạnđangcùnglàmviệcvớiconmìnhtrongnhữngphầnkhácnhaucủaquảnlýtàichính,vàđãđếnlúcmởchotrẻmộttàikhoảntiếtkiệm.Đâylàcôngviệcchínhtrongchuyếnđi

đầutiênvớiconbạn,nhưngkhôngphảilàmụctiêuduynhất.Bạncòncầnchotrẻthấyngânhàng,vàchứngkiếntậnmắtcáchvậnhànhcủanó.

Hãyhỏinhânviênngânhàngxemliệucóthểchonhócnhàbạnvàoxemhầmchứavàkhuvựctủkýthácantoànhaykhông.Ngânhàngkhôngchophépngườingoàixemcửasổthungântừphíangườithungân,vậybạnchỉnênđềnghịgiảithíchngắngọn.Mộtchuyếnthămnhanhchỉtốnvàiphút,vànósẽđểlạimộtấntượngmàtrẻkhôngbaogiờquên.

*LưuýquantrọngĐừngquênmanggiấytờtùythânthíchhợpcủacảbạnvàtrẻ.Bạnsẽcần

chúngđểmởbấtkìloạitàikhoảnngânhàngnào.Giấy tờ thíchhợpcó thể làchứngminhnhândân,bằng láixe,haybản

gốcgiấykhaisinh.

THAMQUANTỔNGTHỂ

Nếunhưchẳngaiởngânhàngcóthểtháptùngbạnvànhócđithamquan,chínhbạnsẽphảilàmhướngdẫnviênchochuyếnđimộtvòngquanhngânhàng.Dướiđâylàmộtvàilờikhuyêngiúpchuyếnthamquancủaconbạncóýnghĩahơn:

1.BắtđầutừngoàiHầuhếtngânhàngđềucócửađôidẫnvàotrong.Đólàvìthôngthường

córấtnhiềungườiravào,vàcửađôisẽgiúplọcnhữngngườikhôngcóviệcliênquantớigiaodịchngânhàng.Quantrọnghơn,đâylàmộtyếutốanninh–cửađôiđòihỏinhiềuthờigianhơnđểđiqua,từđólàmchậmlạibấtkìaimuốnthoátraquánhanh.

Cómộthòmkýgửibanđêmtrêntườngbênngoàingânhàng.Nótrônggiốngnhưmộthòmthưmởvàđượcdùngđểtiếpnhậntiềngửisaugiờngânhàng đóng cửa. Hòm ký gửi ban đêm chỉ dành cho các khách hàng kinhdoanhlẻnhưcáccửatiệmhaynhàhàngnhậnmộtlượngtiềnmặtlớnhằngngàyvàcầnphảigửivàođểgiữan toàn saugiờ làmviệccủangânhàng.(Cáccửahàngbánlẻlớnvànhữngngườinắmnhiềutiềnkhácthườngdùng

một hệ thống chuyển tiền độc lập, nhưBrink’s, để chuyển tiền ra và vàongân hàng.) Là khách hàng cá nhân, bạn và nhóc nhà bạn sẽ không phảidùngđếnhòmkýgửibanđêm.[18]

Haithứkhácbạnnêngiớithiệuvớitrẻ(nếucó)làkhoangcửathungântạichỗ[19] (kháchhàngthựchiệngiaodịchngaytừtrênxequamộtcửasổngânhàng)vàmáyATM.TôisẽgiảithíchrõhơnvềATMởphầnsaunày.

2.GiớithiệutrẻvớingườibảovệTrừkhinhânviênbảovệđangbậnviệcgìkhác,bạncóthểđưanhóctới

chỗanhhaycôtavàtựgiớithiệu.Hãygiảithíchrằngđâylàchuyếnđiđầutiêncủanhócđếnngânhàng,vàrằngbạnsẽcònđưatrẻđếnthườngxuyên.Ngườiđócóthểsẽmuốngiảithíchvềvaitròcủaviệcđảmbảoanninhtạingânhàng.Nếukhông, cũngđừngnên éphọ.Có thểngânhàngquyđịnhkhôngđượcthảoluậnnhữngchủđềnhưthế.

Chủđềcướpnhàbăngcóthểsẽxuấthiện.Hãyxửlýnhẹnhàngnếuđiềuđóxảyra.Cácngânhàngkhôngthíchnóioangoanghayđùagiỡnvềchuyệncướpnhàbăng, tương tựnhưcáchãnghàngkhôngcũngkhông thích thảoluậnvềđánhbomhaycướpmáybay.Tốtnhấtlàhãythảoluậntừtrướckhibạnđếnngânhàng,vàcốgắngnhấnmạnhsựtếnhịđóvớiconbạn.

3.GiớithiệucáckhuvựckhácnhaucủangânhàngĐưa trẻ tới quầy thu ngân, quầy vay nợ, khu tủ ký thác an toàn, văn

phòngngânhàng,khudànhchokháchhàng.

4.VàoviệcHãynóichuyệnvới“MarcusWelby”củabạnhaynhânviênngânhàngvề

việcmởmộttàikhoảnmới.Nếunhócnhàbạnđãđủlớn,hãyđểcontựgiảithíchviệctrẻmuốnlàm(mởmộttàikhoảntiếtkiệm).Đểtrẻhỏi,vàtrảlời,tấtcảmọiđiềutrẻmuốn.Conbạnsẽnhớvàthuđượcnhiềukiếnthứcnếuthamgiavàocôngviệcnàyhơnlàchỉquansát.

5.Chỉ racácmức lãi suấtđược trảchoChứngchỉTiềngửivàcácloạitàikhoảnkhác

Trướckhirờingânhàng,hãychotrẻxemcácápphíchvàgiấytờghicác

mứclãisuấtkhácnhauvàcácsảnphẩmtàichínhcủangânhàng.

BÀITẬPNGÂNHÀNG

Dướiđâylàmộtdanhsáchcáccâuhỏicóthểtrẻsẽđặtrachongânhàngvềtàikhoảntiếtkiệm:

1.Tôisẽcầnbaonhiêutiềnđểmởmộttàikhoảntiếtkiệm?Trảlời:....................2.Phítàikhoảnhằngthángcủangânhànglàbaonhiêu?Trảlời:....................3.Tôiphảitrảphínhưthếnào?Trảlời:....................4.Sốtiềntốithiểutôicầncómỗilầngửivàolàbaonhiêu?Trảlời:....................5.Tôicóthểrúttiềnbấtkìlúcnàokhông?Trảlời:....................6.Làmsaođểtôibiếtsốtiềntôicótrongtàikhoản?Trảlời:....................7.Ngânhàngtrảlãichotôithếnào,vàkhinàotôinhậnđượctiềnlãi?Trảlời:....................8.Điềugìxảyranếutôilàmmấtsổtiếtkiệm?Trảlời:....................

Trảlời1.Mỗi ngân hàng quy địnhmộtmức tiềnmở tài khoản tối thiểu khác

nhau. Liên hệ với ngân hàng của bạn để biết số dư phải là bao nhiêu đểkhôngbịtínhphídịchvụ.(Bạnkhôngthểđể50.000đồngtiếtkiệmcủanhócnămtuổinhàbạnbịăndầnmònđitrong6thángvìngânhàngtínhphí7.000đồng/tháng với tài khoản dưới 100.000 đồng.)Nhiều ngân hàng cho phépbạnkếthợptàikhoản,củabạnvàcủatrẻ,đểtàikhoảnnhỏhơnkhôngphảichịuphíhằngtháng.Nếukhông,bạnnênđặtđủtiềnvàotàikhoảncủaconđểnângsốdưlêntrênmứcchịuphí.

2.Phícủamỗingânhànglàkhácnhau,hãyhỏingânhàngbạnđanggiaodịch.

3.Hầuhếtngânhàngtựđộngtrừphímỗitháng.4.Tùyvàoquyđịnhcủatừngngânhàng.5.Bấtkìlúcnàotronggiờlàmviệccủangânhàng.Bạncũngthểrúttiền

từmáyATMhaychuyểnkhoảntrựctuyếnbấtkìlúcnào.6.Sổtiếtkiệmsẽghisốdưhiệnthời,haysốdưtổng,trongtàikhoảncủa

bạn,kèmtheomộtdanhsáchthờiđiểmbạngửihayrúttiền.Vớitàikhoảntiếtkiệmkêkhai,trẻsẽnhậnđượcmộtbảnkêhàngthánghayhàngquýtheođườngbưuđiệnhayemail,thốngkêtấtcảgiaodịchtrêntàikhoản.Ngoàira,bạncũngcóthểgọiđiệnhoặcđếntrựctiếpngânhànghaytratrênmạngvềtàikhoảncủamình.

7.Phầnlớnngânhàngtrảlãihàngquý,hoặclãitheothángvàbạnsẽnhậnđượctiềnngaykhiđó.

8.Khibạntrìnhđúnggiấytờtùythân,ngânhàngsẽthaysổtiếtkiệmchobạn.

LÀMTHẾNÀOĐỂMỞTÀIKHOẢNCHIPHIẾU

Tàikhoảnchiphiếu,haycòngọi là tàikhoảnséc, là loại tàikhoảnphổbiếnthứhaitạingânhàng.Tàikhoảnloạinàykhómởvàkhóhiểuhơntàikhoảntiếtkiệm,vàđòihỏitráchnhiệmlớnhơnnhiều.

Hầuhết trẻconkhôngcầnđến tàikhoảnchiphiếucho tớikhiđến tuổiteenvàkhichúngphảithanhtoáncáchóađơnhaycáckhoảnmuasắmlớn,song vẫn có những ngoại lệ. Khi tôi lập The First Children’s Bank (nằmtrongkhucửahàngđồchơiF.A.OSchwarz)hồinăm1988,tôiđãnhậnmởtàikhoảnchiphiếuchotrẻemtừ6tuổi trởlên(TheoluậtphápbangNewYork,trẻemphảiđủtuổibiếtkýtênđểmởtàikhoảnmộtcáchhợppháp).

TàikhoảnchiphiếuởTheFirstChildren’sBankyêucầuchữkýcủacảphụhuynhvàconcáitrênséc,nhưthếngườilớncóthểgiámsáttàikhoảnkhiđứatrẻhọccáchvậnhànhnó.Thậtđángkinhngạc,nótrởnênrấtđượcưachuộngvớinhữngđứatrẻcóviệclàmvàđãđượcnhậnnhữngchiphiếu

trảlương(paycheck)thựcsự.RấtnhiềukháchhàngcủaTheFirstChildren’sBankởNewYorklànhữngdiễnviên,ngườimẫu,haycácnghệsĩnhíởmộtloạihìnhbiểudiễnnàođó.Hằng tuần, rấtnhiềuembướcvàovới tấmchiphiếutrảlương(cóchiphiếutrịgiáhàngngànđôla)vàkýgửisốtiềnđó.MộtphầnlớncủasốtiềnđóđivàonhữngtàikhoảntiếtkiệmhayvàoChứngchỉtiềngửiđạihọc-mộtloạiChứngchỉtiềngửiđặcbiệtchúngtôimởrađểtiếtkiệmtiềnchoviệchọcđạihọc-songtàikhoảnchiphiếuvẫnphổbiếnhơncả.

Mặc dù nhóc “tiền-teen” nhà bạn còn chưa cần thiết phải mở một tàikhoảnchiphiếungay,songviệcdạychotrẻvềtàikhoảnchiphiếuvàcơchếcủaloạihìnhnàyvẫnlàđiềunênlàmbởilẽđólàmộtgiaodịchquantrọngtrongngânhàng.

Hãybắtđầuvớiđịnhnghĩachotrẻvềséc:

SÉC:Mộtphiếuyêucầucủachủtàikhoảngửitớingânhàngđểtrảmộtkhoảntiềnchomộtngườihayđơnvịnàođótríchtừtiềnkýgửicủahọvàongânhàngđó.

Mộttàikhoảnchiphiếuchophépbạngiữtiềntrongmộtnơiantoànmàvẫncóthểchitiêubấtcứkhinàobạncần.Thayvìphảimangtiềnmặtđiđểtrảchomọihànghóabạnmua,bạnchỉcầnkýmộttấmséc.

Khimởtàikhoảnchiphiếu,bạnsẽnhậnđượcséctừngânhàngcóintên,địachỉvàsốđiệnthoại(tùychọn)củabạn.Vậylàbạnđãsẵnsàngđểkýséc.

Mộttấmsécchongânhàngbiếtbạnmuốnchitrảbaonhiêutừtàikhoảnngânhàngcủamìnhchomộtaiđó.Hãychonhócnhàbạnxemmộttấmséctrông ra làm sao (dùng hìnhminh họa hay séc của bạn). Chỉ ra từng chỗtrốngvàchotrẻbiếtnhữngthôngtingìngườichủséc(bạn)cầnphảiđiềnvàođểtấmséccóhiệulực.

Dướiđâylàhướngdẫntừngbướcvềcáchkýmộttấmséc:

CÁCHKÝSÉC1.Luôn luôndùngbútmựcđểkýséc.Việcchỉdùngmựckhiký là rất

quantrọngvìnhưthếthôngtinsẽkhôngthểbịtẩyxóahaysửađổi.Nếubạnviếtnhầmđâuđó,đừngviếtđèlên.Thayvàođó,hãyviếtthậttochữ“HỦY”lêntấmséc.

Nhưthếtứclàtấmsécđãvôhiệulựcvàkhôngthểđượcbấtkìaisửdụnglại.Xénóđivàbắtđầulạivớimộttấmsécmới.Đừngquênghilạithaotáchủynàyvàobảnlưusổséccủabạn.

2.Điềnngàytháng.Điềnngày,tháng,nămbạnkýséc.3.Đềtênngườihayđơnvịnhậntiền.Mọitấmsécđềucóghi:“Trảcho”.

Bạncầnphảiđềđúngtênngườihayđơnvịbạnmuốntrảtiền.Bạncầnphảidùng tên đầy đủ của người hay đơn vị đó; “Bà ngoại” hay “Billy” khôngđượcchấpnhận!

4.Ghisốtiềntrịgiácủasécbằngsố.Trongkhungnày,bạnsẽphảiđiềnsốtiềncụthểứngvớigiátrịtấmséc.

5.Ghisốtiềnbằngchữ.Phòngtrườnghợpbạnviết40đôlachứkhôngphảilà4.000đôlatrêntấmsécchẳnghạn,chỗtrốngnàyđượcdùngđểghisốtiềnbằngchữ.

6.Kýtên.Bướccuốilàbạnphảikýtênvàokhoảngtrốngdướicùngcủatấmséc(khôngđượcinmáy).Chữkýnàyphảikhớpvớithẻchữkýtạingânhàngmàbạnđãkýkhimởtàikhoản.

Cácngânhàngkhôngkiểmtratừngchữkýtrêntừngtấmséc,nhưngmộtsốnơithựchiệnnhữngxácnhậnchữkýngẫunhiênđịnhkỳ.Hãygiảithíchrõ với con bạn rằng bất kì ai ngoài chủ tài khoản sử dụng séc là bất hợppháp.

Nếuséccủabạnbịmấthaybịtrộm,bạnphảiliênlạcvớingânhàngvàbáocáothấtlạcngaylậptức.Ngânhàngsẽdừngmọithanhtoántrênséccủabạnđể tiềnkhôngđượcrút ra (hayghinợ) từ tàikhoảncủabạn.Nếumộttấmsécgiảbịđổiratiềnmặt,ngânhàngsẽphảichịutráchnhiệmvềkhoảntiềnđó,chứkhôngphảibạn.

Theoluậtđịnh,bạnphảiluônluôncóđủtiềntrongtàikhoảnchokhoảnghitrênséc.Mộtưuđiểmkháccủaséclàchúngchứngminhbạnđãthanhtoánmộthóađơn.

Mỗilầnkýséc,bạnphảilưulạithôngtintrênsécđó.Mộtsốloạiséccómộtphầnđểthựchiệnviệcnày,gọilàcuốngséc.Mộtsốloạisổséccómộtphần tách riênggọi là bản lưuđểbạnghi các thông tin, và cónhững loạidùnggiấythansaolạimỗitấmsécbạnký.Vớiviệctheodõisốtiềnbạnđãchibằngséc,bạnsẽluônluônbiếtsốtiềncòntrongngânhàngcủamình.

Ngânhàngsẽgửiđịnhkỳtớimỗikháchhàngmộtbảnkê.Bảnkênàythểhiệnsốtiềnđãchihayđãgửitrongtháng,vàsốtiềncònlạitrongngânhàng.

Đốichiếusổséccónghĩalàkiểmtrachắcchắnrằngcácconsốtrênbảnkêcủangânhàngvềsốtiềnbạnchirahaygửivàokhớpvớicácconsốtrênghichépcủabạn.Rấtđơngiảnthôi.Chỉcầnbạnlàmtheocácbướcsau:

CÁCHĐỐICHIẾUSỔSÉC(Trướckhibắtđầu,đừngquênghi lạicáckhoảnphíngânhàngvàoghi

chépcủabạnvàtrừvàosốdưtàikhoản.)1.Viếtlạisốdưcuốimàngânhàngđãkêra.2.Cộng sốnàyvới cáckhoảnbạnđãkýgửimàngânhàng chưanhập

vào.3.Trừđitrongtổngmớinàycáckhoảntrongsécbạnđãkýhayđãrútra

màchưađượckêtrongbảnnày.4.Sosánhconsốcuốivớisốdưtheoghichépcủabạn.Haiconsốcần

phảikhớpnhau,vàđólàsốtiềnbạnthựccótrongtàikhoảnchiphiếucủamình.

Như tôi đãnóiở trên, ký sécmàkhôngcóđủ tiền trongngânhàngđểthanhtoánlàbấthợppháp.Nhưngnếuviệcđóxảyrangoàiýmuốn,tấmsécsẽbịhoàntrả–tứclàkhoảntiềnsẽkhôngđượcthanhtoánvàtấmsécchưathanhtoánsẽđượctrảlạichocánhânhayđơnvịbạntrảséc.Bạnsẽđượcyêucầutrảchođơnvịđótiềnmặthoặcmộttấmséckhác.

Nếubạnthanhtoánmộttấmséckhác,hãynhớrằngnósẽlạibịhoàntrảlầnnữanếubạnkhônggửi thêm tiềnvàongânhàng trước.Thông thườngngânhàng sẽ thu củabạn tiềnphạt vì đãký séckhốngvà cánhânhay tổchứcbạntrảséclỗicũngsẽtínhphíphạtnày.

Kýsécvớisốtiềnkhôngđủtrongtàikhoảnbịcoilàmộthànhviviphạmphápluật.Ngườikýséclỗicóthểbịkhởitốvà,nếubịxácnhậnlàcótội,họsẽbịphạttù.

SécđãtrởthànhmộtcôngcụgiaodịchrấtphổbiếntạiMỹvàtrongphầnlớnthếgiớicôngnghiệp.Ngườitakýsécnhiềuhơnlàdùngtiềnmặt.Trênnhiềuphươngdiện,sécđãthaythếchotiềnmặt.

Khôngnhấtthiếtdùngséclàtốthơn,nhưngvềnhiềumặtthìchúngdễsửdụnghơn.Bạncóthểgửisécquađườngbưuđiệnđểthanhtoáncáchóađơn

muahàngthayvìphảimangđúngsốtiềnđếntrảcôngtymàbạnnợ.Sécdễdàngmangtheohơntiềnvìmộttấmséctrắngkhôngcógiátrịgìcả.

Dướiđây làmột số sảnphẩmvàdịchvụ tàichínhkháccó thể thấy tạingânhàng:

•Chiphiếubưuđiện[20]

Bạncóthểmuachiphiếunàyởbưuđiệnhayngânhàng.Bạnkhôngcầnphảicó tàikhoảnngânhàngmớiđượcmua,vàbạnsẽnhậnđượcmộthóađơnxácnhậnđãmuachiphiếu.Chiphiếucóthểđổiratiềnởbấtkìđâutrêntoàn quốc.Một chi phiếu bưu điện cho biết ngườimà bạnmuốn trả tiền.Ngườiđổiphiếuratiềnmặtphảitrìnhgiấytờtùythân.

•SécdulịchĐâylàmộtphươngthứcantoànđểmangmộtsốtiềnlớntheongườikhi

bạnđidulịchvàcầncótiềnmặt,haynhữngthứtươngđươngtiềnmặt.Hìnhthứcnày an toànhơnbởi vì nếu sécdu lịchbịmất hay lấy cắp, chúng sẽđượcthaythế,thườngtrong24giờ,bấtkểbạnởđâu.Chúngcóthểdùngởnhiềudoanhnghiệp,kháchsạn,vànhàhàngvốnkhôngnhậnngânphiếucánhânhaynhữngloạithẻtíndụngnhấtđịnh.

Bạncóthểmuasécdulịchtạingânhàng,vànếumuốnbạncóthểmuabằngngoại tệ.Thôngthườngngânhàngsẽthu1%tổngsốtiềntrongngânphiếulàmphídịchvụ.Sécdulịchhiệnnaykhôngcònphổbiếnnhưtrướcnữa.

•ThẻngânhàngThẻngânhànglàmột tấmthẻnhựanhỏchophépbạnsửdụngmáyrút

tiềntựđộng(máyATM)củangânhàngbạngiaodịch.ThẻATMcómộtdãysốbímật(gọilàmãsốxácnhậncánhân,haymã

PIN)đượcmãhóađiệntửtrênthẻ.BạncóthểthựchiệngầnnhưtấtcảcácgiaodịchđiệntửtrênmáyATM,24/24giờ.Bạncóthểgửitiền,chuyểntiềntừtàikhoảnnàysangtàikhoảnkháccùngngânhàng,rúttiền,vàkểcảthanhtoánmộtsốhóađơn.

Tôi muốn nói thêm rằng ngân hàng điện tử nhất định là làn sóng củatươnglai.Trênthựctế,nhiềungânhàngđangcungcấpcácdịchvụhệtnhưtrênmáyATMquađiệnthoạihaymáyvitínhcánhân.

*Mộtlưuýkhác:bạncóthểthựchiệncácgiaodịchngânhàngquathư

nếubạnmuốn.Việcđăngkýgửitiềnsẽlâuhơnmộtchút,nhưngnếubạncoitrọngsựtiệnlợi,hãyliênhệvớingânhàngđểtìmhiểucáchthứctiếnhành.

•TủkýthácantoànĐâylàmộtngăntủkimloạiantoàn,thôngthườngcókíchcỡbằngmột

nửangăntủgiày,thườngđượcđặtdướitầnghầmcủangânhàngvàcóthểchokháchhàngthuê.Ngườitacấtvàođónhữnggiấytờquantrọng,nhưcổphiếu,khếước,dichúc,hợpđồngbảohiểm,vàcóthểlàmộtvàivậtdụngnhỏcógiátrịnhưđồtrangsứcchẳnghạn.

•ThẻtíndụngMộtcôngcụtàichínhrấtquantrọngkháclàthẻtíndụngngânhàng,như

thẻVisahayMasterCardvàAmericanExpress.Cáccôngcụnàydànhchonhữngcôcậutuổithanhthiếuniênlớnhơnvàtôisẽđềcậptớichúngcũngnhưtấtcảcácloạithẻtíndụngtrongchươngvềtuổiteen.

NGÂNHÀNGĐIỆNTỬ

Dịch vụ cá nhân và “MarcusWelby” của riêng bạn là những điều thậttuyệtvời,vàthậtkhóhìnhdungđượckhisựtiệnlợiđósẽbiếnmất,nhưngngàycàngnhiềugiaodịchngânhàngthờinayđượcthựchiệnbằngcáccôngcụđiệntử,haycòngọilàgiaodịchtrựctuyến.

Cácngânhàng sửdụngmạngmáy tínhđểkết nối các chi nhánhvà tựđộng hóa các giao dịch. Với sự phổ biến củamáy tính cá nhân vàmạngInternet,giờđâymọingườiđềucó thể thựchiệnnhữnggiaodịchcánhânvớingânhàngrấtnhanhgọn,hiệuquả.Hầuhếtngânhàngngàynaycungcấpmột dịch vụ gọi là “brick-to-click” kết nối khách hàng với tài khoảnngânhàng củahọvà cácdịchvụngânhàng thôngquamạng Internet.Dùkhông phải ngân hàng nào cũng giống nhau, song các dịch vụ trực tuyếnthườngbaogồmkiểmtratàikhoảnvàthanhtoánhóađơn.

Ưuđiểmcủangânhàngtrựctuyến:•Ngânhàngtrựctuyếncủabạnluônmởcửa24/7.•Tàikhoảncủabạncóthểkếtnốitừmọinơimiễnlàbạncómáytínhnối

mạnginternet.

•Các trangngânhàng trực tuyếncungcấpdịchvụsiêunhanhchóng–thậmchínhanhhơncảmáyATM.

•Phầnlớnngânhàngtrựctuyếntươngthíchvớicácchươngtrìnhquảnlýtàichínhmàcóthểbạncósẵn.

Nhượcđiểm:•Cóthểcácgiaodịchtrựctuyếnsẽbịtínhphí.Đừngquênhỏingânhàng

củabạnđiềunày.•Đây làmột côngnghệmới, vàbạn sẽphải học cáchxoayxởvớinó.

Nhưngđâykhôngnhấtthiếtphảilàmộtnhượcđiểm–bạnvàtrẻcóthểhọccùngnhau.

•Bạncóchắcđãlàmđúngkhông?Luônluôntồntạimộtnỗilosợrằngcóthểbạnđãbấmsainútvàosaithờiđiểm.Đểđảmbảoantoànởđây,tốtnhấtbạnhãyinhóađơngiaodịchravàgiữchúngcùngvớicáclưutrữvềgiaodịchngânhàngcủabạn.

Vềcơbản,bạncóthểtìmđượccácdịchvụtrựctuyếnmàngânhàngcủabạncungcấpbằngcáchlêntrangchủcủahọ.Tuynhiên,nếubạnmuốncóaiđóhướngdẫnđầyđủđiềunày,hãytưvấnchính“MarcusWelby”củabạntạingânhàngmàbạnđanggiaodịch.

PHẦNMỀMQUẢNLÝTÀICHÍNHCÁNHÂN

Ngàynay,mộtgóiphầnmềmquảnlýtàichínhcánhânnhưQuickencóthểgiúpbạntheodõidònglưuchuyểntiềncủamình,theodõivàthanhtoánhóađơnđúnghạn,quansátcáckếhoạchtiếtkiệmvàđầutưcủabạn,giúpbạngiảiquyết cácvấnđềvề thuế,và thậmchígiúpbạn tìm ramột chiếnlượcgiảmnợ.Đâycònlàmộtcôngcụtuyệtvờigiúpnhócnhàbạnhiểuvềnhữngđiểmcănbảncủaquảnlýtàichính–vìnóđượclậptrìnhđầyđủvàbởilẽtrẻconsẽthửbấtkìcáigìmiễnlàởtrênmáyvitính.

CHƯƠNG6LÀMSAOĐỂBIẾNTHẾGIỚIBÊNNGOÀI

THÀNHLỚPHỌCTÀICHÍNHDÀNHCHOTRẺ?

Đâylàmộtchươngquantrọngnêntôichiaralàmhaiphần.Đểmởđầu,tôisẽchỉchobạncáchcùngvớitrẻsửdụngthờigianvànhữngkinhnghiệmbạnđã chia sẻ.Kếđến tôi sẽ nói về nghệ thuật tiêu dùng: làm sao để trởthànhmộtngườitiêudùngthôngtháihơnvàmộtkháiniệmrấtquantrọngvềgiá trị tươngđối ,một điều sẽ giúpngười tiêudùngởmọi lứa tuổi cónhữngquyếtđịnhchitiêuhợplíhơn.

Đầutiên,đểtôixinlàmbạnantâmmộtđiều.Phầnlớncácbậcphụhuynhthườngcảmthấyáplựckhidạytrẻquánhiềuthứ.

(Riêngviệcdạytrẻngồibôthôiđãlàmbạnkiệtsứcrồi!)Bạncóthểđangtựhỏi,“Mộtngườimẹquátảinhưtôikiếmđâurathờigianhaysứclựcđểmàđềcậpđếnmộtchủđềkhácnữavớiconmình?”

Khichủđềđóliênquanđếntiềnbạc,thìbạncóthể.Việcnàydễhơnbạntưởng,vàtrongchươngnàytôisẽchỉchobạncáchthứctiếnhành.Bạnsẽkhôngcầnphảisoạngiáoánhayphảikiếmlấymộttấmbằngvềtàichính.Tôisẽcungcấpchobạnnhữngýtưởng,nhữnggợiýcũngnhưcáccôngcụ

(chẳnghạnnhưngônngữtàichínhphùhợpđểdùngvớiconbạnvàcáctròchơilíthú,mọilúcmọinơi)nhằmtruyềndạynhữngvấnđềcơbảncủaquảnlýtàichínhchonhócnhàbạn.

“Lớphọc”củabạnsẽlàbấtkìnơinàobạnmuốn,vàvàobấtkỳthờiđiểmnàodobạnchọn–khiđangdọnbữatối,đọcbáo,đimuasắmhằngtuần,haykhi đang lái xe. Bạn sẽ không chỉ truyền đạt những kỹ năng quản lý tàichính,mà biết đâu còn có thể nâng cao chất lượng khoảng thời gian bạndànhchotrẻnữa.

LÀMSAOĐỂCHAMẸ(GIÁNTIẾP)DẠYCONCÁI

Hãynghĩvềcáchbạnđangdạyconmìnhnhé.Hầuhếtchamẹdạycontheohaicáchkhácnhau–một làkhôngý thức (bằngcách làmgương)vàcáchkialàcócânnhắckhichuyệngìđóxảyranhắchọphảinóichuyệnvớitrẻ,cáchnàytôigọilàdạydỗcóđiềukiện.

Mộtbậcphụhuynhtruyềnkiếnthứcmộtcáchkhôngýthứcđơngiảnbởivìngườiđócùngbạnđờicủahọlànhữnghìnhmẫuđốivớiđứatrẻ.Nhócnhàbạnluônquansátrấtkĩnhữnggìbạnlàm,họctheonhữngthaotácvàhànhđộngcũngnhưlờinóicủabạn,vàrồibắtchướclạiphầnlớncáchxửlýcủabạn–kểcảcáchbạntiêutiền!

Bạn cũng bắt chước hệt như vậy từ chamẹmình.Chẳng hạn như bạnthíchmualuônmộtlúchànghóađủdùngchohaituầnhaytạtvàovớlấythứgìmìnhcầnmỗingày?Đóchẳngphảicáchchamẹbạnđimuasắmsao?Vậythìrấtcókhảnăngđócũngsẽlàcáchconbạnđimuasắm.

Mộtvídụkhác:bạncóthườngchờđếnkhikimtrênđồnghồxăngcủaxechỉđến(hayquá)vạchđỏ,haybạnsẽcốgắngđổđầykhikimxăngchỉvàogiữacột?Bạncóđổixemỗi1,2năm,haybạnsẽđợitớikhichiếcxetàntạlắmrồimớitìmmuachiếcmới?

Đólànhữngvídụvềphươngthứctiêudùng,vàtheođịnhnghĩa,chúngliênquantớicảcáchsửdụngđồngtiền.Mộtsốngườicóthểnóirằngcáchnày hiệu quả hơn cách kia, nhưng nhìn chung, bạn là người quyết định

chuyệnđó.Chỉcầnnhớrằngconbạnnhiềukhảnăngsẽtiếpnhậncáchthứcấy.

DẠYDỖ“CÓĐIỀUKIỆN”

Hìnhthứcthứhaitruyềnđạtkiếnthứcchotrẻ,nhưtôiđãnói,làcóchủý.Đó làmộtkhoảnhkhắcđời thườngkhimàbạndừng lạivàgiảnggiảihayhướngdẫnconbạnbằngmộttháiđộnàođó.Tôigọiđólàgiáodụccóđiềukiện,bởivìthườngcómộtchuyệngìđóxảyratrongmôitrườngsốnghằngngày,khungcảnhhaytìnhhuốngđặcbiệtsẽđòihỏibạnthựchiệnmộtbàigiảngcơđộngtạichỗ.

Vídụ,cólẽbạnsẽnhớđếnvàthấycầnthảoluậnvềvấnđềphéptắcbênbànăntrongbữatốikhinhậnracụccưngcủamìnhđangvừasaysưachuyệntròvàvừaphúngphínhnhaicơm.Haybạnsẽgiảithíchnhữngđiểmcănbảnvềnướngbánhhoặcsửachữachiếcxeđạpkhiđanglàmchínhviệcđóvớinhócnhàbạnđứngbêncạnh.

LỚPHỌCTÀICHÍNHMỌILÚCMỌINƠI

Đờithựcsẽkhơimàonhữngbàihọcmàbạnmuốndạytrẻ,vàbởilẽbạnhẳnvẫnthườngxuyênxửlýchuyệntiềnbạctrướcmặttrẻ,hãydừnglạivàdànhhaiphútđểgiải thíchviệcmìnhđanglàm.Việcnàygiúptrẻghinhớkhôngbaogiờquên.

Một người bạn từng kể tôi nghe câu chuyện vềmột lần lái xe dọc đấtnướcvớibaconnhỏđếnthămôngbàvàodịpGiángsinh.Trongcảchuyếnđi,đứacontrai4tuổiluônrờinhàhàngsaucùngcuốimỗibữaăn.

Saucùng,khihọđãgầnvề tớinhà,ngườichabựcbộihỏiđứacon trainhỏvìsaonólạilềmềnhưthế.Thằngbéthòtayvàotúi,lấyramộtnắmtiềnlẻ và đáp, “Vì conphải quay lại xem trên bàn xembố có lỡ để quên tiềnkhông.”

Saukhiđợtsónggiậndữvàxấuhổquađi,quaanhbạnrấtđỗimẫumực

củatôi(anhđãmuốnsongphảikìmlạiýđịnhláixequaylạitừngnhàhàngđểbồihoànchohọ),ngườichacủađámtrẻ,nhậnrarằng,vớimộtđứabé,việcđểlạitiềntrênbànhẳnlàmộthànhđộnghếtsứcbấtcẩn.

Tôitừngtrảiquamộtchuyệntươngtựvớicontrai,Rhett,khicháucònrất nhỏ và chúng tôi đang đi xem hàng trong cửa hàng đồ chơi F.A.OSchwarzkìdiệuởNewYork.Thằngbé(thừahưởngmột thịhiếuxaxỉ từchamẹnó)đểmắttớimộtchiếcFerrariđỏhoànhtrángdànhchotrẻconvớimộtđơngiárất…ngườilớn.

Rhettmêmẩnvàmuốn có chiếcxeđóngay lập tức.Khi tôi giải thíchrằngmìnhkhôngcó tiềnchomột thứđồchơiđắtđỏđến thế,nógợiý tôidùng“mộttrongnhữngcáithẻnhựathầnkì”thaychotiền!Từviệcquansáttôi, nó đã hiểu được rằng tấm thẻ tín dụng làmột vật thay thế cho tiền –nhưngkhônghiểuđượcrằngđóchỉlàthaythếtạmthời.

Trẻconkhôngsángsuốtphânbiệtđượccáchiệntượng,sựviệc.Việcđểlạitiềntíptrênbànchongườiphụcvụrấtdễtrởthànhsựbấtcẩndướimắtmộtđứatrẻ,vàmộttấmséchaychiếcthẻtíndụngtạoảogiáccóthểthoátđượcmộtcáchthầnkìviệcphảichitiềnthật.Nhócnhàbạnsẽkhônghiểuđượcbạnđanglàmgìvớitiềnbạcchừngnàobạnchưagiảithíchchochúng–vậynênđừnggiữbímậtchuyệnđó!

Ýtưởngởđâylàdànhmộtphútđểgiảithíchchoconbạnviệcbạnlàmvớitiềnmặt,séc,haythẻtíndụngngaykhisửdụngchúng.Lầntớibạnvàonhàhànghayxếphàngchờđổxăng,hãybiến thờikhắcđó trở thành“bàihọc”trongngày.Nhưthếsẽdễhơnnhiềuchobạn,vớitưcáchngườithầy,vàlàmộtvídụmạnhmẽhơnnhiềuvớihọctrò.

Vớingoạilệlànhữngthứbạnchotrẻthấytạingânhàng(chương5và8),phầnnhiềulớphọccủabạnsẽlànhữngcửahàngbánlẻ–nơibạnđếnmuađủ thứhànghóa từ tuốc-nơ-vít,bánhmìcho tớikimchỉ.Đó lànhữngnơiđồngtiềnquatayđổichủnhiềunhấtvàdễthấynhấtvớitrẻ.

Ởphầnsaucủachươngnày,tôisẽmôtảkĩvềnhữngtròchơivàbàithựchànhcụthểchobạnvàtrẻkhiđangởtrongcáclớphọc/cửahàngđó.

Tuynhiên,trướckhiđềcậptớicáchoạtđộngnày,tôimuốndừnglạimộtchútđểnóimộtchútvềnghệthuậttiêudùng–mộtphầnđángkểtrongquảnlýtiềnbạc–vàcáchtrởthànhmộtngườitiêudùngkhônngoan,thôngthái

dùchođó làmộtđứa trẻmới lênsáuhaymộtngườiđãbướcvào tuổisáumươi.

NGƯỜITIÊUDÙNGLÀGÌ?

Dạyconcáchtiêutiềnkhôngphảilàđiềukhókhănnhấtmàbậclàmchamẹnhưbạnsẽgặpphải;việcdạychúngcách tiêu tiềncẩn trọngvà thôngminh,mớilàmộttháchthức.

Nếuđứatrẻđãđủlớnđểtựmộtmìnhtiêutiềntrongcửahàng,thìtứclàtrẻcũngđãđủlớnđểngẫmnghĩvềquátrìnhlậpranhữngquyếtđịnhquanhviệcchi tiêu.Bạn,bậc làmchamẹ,có thểgiúpconhọccách tiêu tiềncẩntrọngvàkhônkhéođểchúngcóthểhàilòngvớinhữngquyếtđịnhcủamình.

MụcđíchchungcủachúngtalànângchỉsốIQtàichínhcủaconbạnlênmức cao nhất.Điều đó có nghĩa là phải cho conbạnbiết cách để trở nênthôngminhtrongquảnlýtiềnbạc,đốivớicảviệctiếtkiệmvàtiêudùng.

Hãybắtđầutừviệccắtnghĩarằngchitiêuthườnglàmộtquyếtđịnhcóýthứcvàcânnhắccủangườitiêutiền.Bêncạnhnhữngngoạilệ,nhưthuếvàcác khoảnphí tương tự, thì ta có thể lựa chọn tiêu tiền khi nào vàở đâu,cũnggiốngnhư là tachọnăngìhaykhôngăngì.Tráchnhiệmđưa ra lựachọnchínhxácnằmởngườisửdụngđồngtiền(vàngườiăn).

Ngàynay, trongxãhội tiêudùng,chúng tavôcùngmaymắnvìcó rấtnhiềulựachọnvànhiềuhìnhthứcmuasắm.Vớimộtloạisảnphẩmnàođó,chúngtacóvôsốnhãnhiệu,chủngloạiđểlựachọn,tùytheosởthíchvàkhảnăngtàichínhcủamỗingười.

Tuyvậy,sựmaymắntuyệtvờinàycũngcómặttráicủanó.Cái“thiênđườngmuasắm”chúngtađượchưởngđósẽtạoranhữngcámdỗkhổnglồkhiếntamuốntiêutiềnngaycảkhitakhôngcó,hoặckhitađangđịnhdànhdụmđểtiêuvàoviệckhác.Mộtnhàquảnlýtiềnbạckhônngoansẽlàmgìđểkhôngbịtrậtbánhkhỏimụctiêutàichínhdàihạncủamình?

Người đó cần cómột ngân sách!Ngân sách sẽ đơn giản hóa quá trìnhquyếtđịnhtiêutiềnvàoviệcgì,bởilẽngânsách,cũngnhưmộttấmbảnđồ,định ra từ trướccáchình thức tiêu tiềnmàbạnchọn (Xemchương4).Cóhay khôngmột ngân sách, chúng tôi vẫn sẽ chỉ cho bạn cách giúp trẻ trởthànhngườitiêudùngthôngthái.

Hãydànhmộtphútđểbànvềmảngchitiêutrongvấnđềquảnlýtiềnbạc.Khibạnmuamộtthứgìđóchochínhmìnhhaychogiađình,bạnlậptứctrởthànhmộtngườitiêudùng.Bạnđãlàmộtngườitiêudùngtrongsuốtnhữngnămqua,vànếuconbạnđượchơnhaituổirưỡi,trẻcũngrấtcóthểđãlàmộtngườitiêudùngtiềmnăng.

Cáikhócủaviệcđóngvaitròmộtngườitiêudùngấylàhầuhếtchúngta,trừkhiđãđược“chẩnđoán”làsởhữuphongcáchgiữtiềnhiếmhoi,đềucóvẻmang trongmìnhmộtkhảnăngxài tiền,hay tiêudùng,bẩmsinh.Điềunàyđòihỏimộtchútsựgiáodụcvàđàotạothựcsự,nếucó–vàrồichúngtacóthểtậnhưởngrấtnhiềuniềmvuithíchtừviệcchitiêu!

Từđiểnđịnhnghĩa“ngườitiêudùng”mộtcáchrấtđầyđủlà:“mộtngườisửdụng của cải vật chất để thỏamãn cácnhu cầu củađời sống sinhhoạthằngngày”.Cònđâylàđịnhnghĩacủatôivề“ngườitiêudùngthôngminh”:mộtngườibiếtcáchthiếtlậpngânsáchvàtrungthànhvớinó,hiểuđượcsựkhác biệt giữa sự muốn và sự cần, và biết thương lượng một cách khônngoantrongkhimuasắm.

Hãynhớrằngbạnsẽcầntấtcảnhữngđiềutrên.Lậpmộtngânsáchkhôngthôivẫnchưađủnếubạnkhôngtrungthànhvớinó.

Vàmặccảtrongmuasắmcóthểgiúpbạntrởthànhmộtngườimuasắmkhônngoan,nhưngkhônghẳnđiềuđósẽgiúpbạnlàmmộtngườitiêudùngthôngminh.Sựkhácbiệtnằmởđâu?GiờhãylấycôbạnWandacủatôilàmvídụnhé.CửahàngđồđiệntửgầnnhàcôấycómộtđợthạgiácựckỳhấpdẫnchomẫuiPodmớinhất,vàWandacóthểmuanóvớigiágiảmtớigần50%.VậylàcôấymuaiPod.Đóhẳnlàmộtvụmuabánthànhcông,trừviệcWandavừachuyểnđếncănhộmới,và toànbộ tiềnmặt sẵncócủacôđãphảidànhtrangtrảicácnhucầucầnthiếtnhưnộithấtvàvậtdụnggiađình.CôấykhônghoàntoànđủtiềnchomộtchiếciPoddùlàvớigiákhuyếnmãi,vàcôấyhẳnnhiênkhôngthểđủtiềnđểtảitrênmạngvềmộtbàinhạcnàovàochiếcmáynghenhạcmớinày.

ChiếciPodlàmộtmónhời.NhưngđiềuđókhôngkhiếnWandatrởthànhmộtngườitiêudùngthôngminh.

Mộtngườitiêudùngbấtcẩnhoặcthiếukiểmsoátsẽnhanhchóngrơivàonhữngkhókhăntàichínhbấtkểtrongtúicóbaonhiêutiền.Trừkhibạnlàmộtconbạcsaysưahayđiêncuồngchơichứngkhoán(đólạilànhữngkiểuvấnđềkhác),làmmộtngườitiêudùngdởlàlídochínhkhiếnngườitathấtbạivớitiềnbạc.

CólẽviệchiệuquảnhấtmàbạncóthểlàmđểnângcaoIQtàichínhcủanhócnhàmìnhchínhlàdạytrẻtrởthànhmộtngườitiêudùngthôngminh.Việcnàyđòihỏitínhkỷluật,kiếnthức,ócphánđoán,vàthườnglàcảmộtchúttínhtoánnữa,nhưngđólàmộtmụctiêucóthểvươntớivàlàđiềucốtyếuchothànhcôngtrongquảnlýtiềnbạccủabấtkìai.

LÀMSAOĐỂDẠYCONBẠNNHỮNGQUYTẮCCHITIÊUTHÔNGMINH

Bạn làmthếnàođểbắtđầumộtnỗ lựccóchủđích trongviệcchỉmuasắmnhững thứmìnhcầnvà thực sựmuốn,vàbỏquacái áp lựckhổng lồphảimuanhữngthứbạnkhôngcầnvàkhôngthựcsựmuốn?Làmthếnàođể

bạnduytrìđượcngânsáchấy?Tôisẽtrìnhbàymộtsốquytắc,cùngcáctròchơivàbàithựchànhlàmchosựtuânthủngânsáchthànhmộtcôngviệcvuivẻhơnnhiềuđốivớibạnvàtrẻ.

Đầutiên,hãybắtđầuvớiviệccắtnghĩachoconbạnthếnàolàchitiêu“giỏi”vàchitiêu“kém”.Chitiêugiỏicóthểlàkhibạndùngtiềnmuathứgìbạnthựcsựcần,nhưgiấyvởchoviệchọctậpchẳnghạn.Chitiêukémlàkhibạndốchếttiềncótrongvírađểmuakẹo.Tựtìmranhữngvídụvềchitiêugiỏivàkémcủariêngbạnsẽcónhiềuýnghĩavớitrẻhơn.

Tiếpđến,hãygiảithíchvềmụctiêucủabạn,vàcủatrẻ,làhọccáchlàmmộtngườichitiêu,haytiêudùng,giỏi.Dướiđâylàđịnhnghĩachotrẻ:

NGƯỜITIÊUDÙNGGIỎI:Một người sử dụng đồng tiềnmột cáchkhônngoan.

Ngherấtđơngiản,phảikhông?Côngthứctrởthànhngườitiêudùnggiỏicũngvậy.Việcnàyđòihỏiđồngđềucảnhữngnghiên cứuvàviệc lênkếhoạch,hay“bàitậpvềnhà”theocáchtôithíchgọi,trướckhibạnbướcchânvàocửahàng,vàcảmộtliềuvừavặncủatínhtựkiểmsoátmộtkhiđãởđó.

NGHIÊN CỨU + KẾ HOẠCH (NGÂN SÁCH) + KỶ LUẬT =NGƯỜITIÊUDÙNGTHÔNGMINH

Đểtôigiảithíchmộtchútvềcôngthứcnàyvìtôinghĩđólàđiềucốtyếutrongviệctrởthànhmộtngườitiêudùngthôngtháivàmộtnhàquảnlýtài

chínhkhônngoan.Lênkếhoạchvềnhữnggìbạnmuốnmua(trướckhibạnvàocửahàngvà

bịcámdỗmuathứkhác) làchìakhóachosựthànhcôngtrongquảnlý tàichính.Khi bạn thiết lậpđượcmột kếhoạchnhư thế, nóđượcgọi là ngânsách,vàtôiđãdànhhẳnmộtchươngtrongcuốnnàyđểnóivềcáchthựchiện(xemChương4).

Trướckhidựtrùtoànbộngânsáchcảnămchoconbạn,hãynhớrằnglênkếhoạchthứbạnmuốnmualàđiềuquantrọngđốivớicảnhữnghìnhthứctiêu tiềnnhỏnhặt (như tạtnhanhquacửahàng tạphóa) lẫnnhững thứdàihạnvàtầmcỡ(nhưmuaxeđạp,xemáyhayxehơi).

Phầnlớnđiềudễlàmhỏngngânsáchnhấtlàdonhữnglầnmuasắmnổihứngbấtchợt.Hãydựtínhthứbạnmuốnmuatrướckhirakhỏinhà.

Nghiêncứunghĩalàthuthậpmọithôngtinthíchhợpvềthứbạndựtínhmua trước khi bước vào cửa hàng, hay trước khi nhấn nútmua hàng trênmạng.Nếu tôi làmột người quyết định đimuamột chiếc iPod ngày hômnay,tôisẽkhôngbiếtđượcliệu100đôlacóphảimộtgiáhời,haylà500đôla,hay1.000đôla.Vàtôichỉthơthẩnvàocửahàngmàkhôngbiếtnhữngđặctínhnàocủasảnphẩmtôimuốnhaydunglượngbộnhớcủamáycỡnàođượcxemlànhiều,tôisẽphómặcmìnhchomộtngườibánhàng-ngườiđócóthểcóhoặckhôngcónhữnghiểubiếtvềsảnphẩmvàcóhoặckhôngcólươngtâm.Bảnthântôitừnglàmộtngườibánhàngvàtôibiếtphầnlớnhọđềugiỏigiangvàtrungthực,nhưngvẫntốthơnnếubạnvừabiếttintưởnglạivừabiếtthẩmđịnhthôngtin.

Nhiềukhảnăngrằng,làmộtbậcphụhuynh,bạnđãcóđược“tấmbằng”nghiên cứu tiêu dùng: bạn nghe và đọc các bài quảng cáo sản phẩm (vàkhuyếnmãi);bạn thămdòngườihàngxómxemanh tacómuađượcmáygiặtvớigiáhờikhôngtrướckhibạncũngmua;bạnnghelờikhuyênkhimộtngười bạn kể về chỗ chị tamua dự trữ hàng đống giấy vệ sinh giảmgiá;trướckhiđimuasắmbạnchỉcắtphiếumuahàngtrênbáovớinhữngmónbạnthườngxuyênmua.Đóđềulànhữngkĩthuậtnghiêncứutiêudùngthôngminh.

Tôicómộtmôhìnhchoviệcnày,thứmàtôigọilàchươngtrìnhL.Đ.T.Tvàtôikhuyếnkhíchbạn,vànhócnhàbạn,hãycùngđitheoL.Đ.T.T!

DướiđâylàđịnhnghĩavàcơchếvậnhànhcủaL.Đ.T.T:

MÔHÌNHL.Ð.T.T—L:Lậpdanhsách.Lậpmộtdanhsáchmuasắmlàviệcquantrọngbởi

lẽnósẽgiúpbạnquyếtđịnhsẵnthứgìmìnhthậtcần,thứgìmìnhkhôngcần,vàthứgìmìnhchưacầnmuatuầnnàytrướckhibướcvàobầukhôngkhíáplựccaotrongcửahàng.Nóđồngthờicũngnhắcbạntínhtoán,kiểmlạidanhsáchhànghóacầnmuatrướckhirờinhà.

—Đ:Đánhgiá trongnhàbạnnhữnggì thựcsựlànhucầuthiếtyếuvàthứgìkhông:Nhuyếuphẩmlànhữngloạihànghóacơbảnđượcbạnvàgiađìnhsửdụngthườngxuyênvàcầnmuadựtrữsẵn.Tôi lậpra3danhsáchriêngbiệtchomụcnày:đồnhàtắm,đồnấubếp,vàđồgiadụng.

Nhữngkhilưỡnglự,tôithườngtựhỏi,“Mìnhcóthểsốngthiếuthứnàyđượckhông?”.Nếu thứđó làgiấyvệsinh,câu trả lờichắcchắn làkhông.Nếuđólàkẹochohộpbánhkẹotrongphòngkhách,đápánlàcó.Danhsáchấycóthểnhưthếnày:

Danhsáchnhuyếuphẩm:

Mộtkhiđãphânđịnhrạchròinhữnggìcầnthiếtvànhữnggìkhôngcầnthiết, cácquyếtđịnhmuasắmcủabạnkhiở trongcửahàngsẽ trởnêndễdànghơnrấtnhiều.

GiờtanóitiếpvềL.Đ.T.T:—T:Thamkhảoquảngcáo.Mặcchonhữnghoàinghicủachúngtavề

phầnlớncácmụcquảngcáo,đâyvẫnlàphươngtiệntốiưuđểtìmhiểuvề

cácmặthàngvàdịchvụởcácmứcgiákhácnhau.Nhấtlàđốivớinhữngvậtdụng đắt đỏ như nệm giường hay tủ lạnh, quảng cáo có thể chỉ cho bạnnhữnglựachọnhoànhảonhất.Cũngđừngquêncácchươngtrìnhquảngcáotrêntruyềnhìnhvàtrêncáctuầnbáo.

Đốivớitôi,đâylàphầnhấpdẫnnhấttrongtròchơimuasắm.Tôicoiđónhưmộtthửtháchtrítuệkhisănhànggiárẻnhất,vàtậnhưởngniềmvuitìmthấymónhàngđó!

—T:Trungthànhvớimụctiêu.Thậtquádễbịxaolãngvàmuasắmvôtộivạkhibạnđãởtrongcửahàng.Đừnglàmthế.Hãytrungthànhvớidanhsáchcủabạn!Hãythậntrọngđừng(hayđểconbạnđừng)liệngthêmhàngvàoxeđẩykhibạnđẩyxedọclốiđi.

*MẹochongườitiêudùngNhữngmónhàngđángquan tâm thườngđược trưngbày rõ ràngởđầu

gianhàng,chứkhôngphảibịvùiởgiữa.Vậynênđểtránhnhữngcámdỗvềsau,tôixingợiýbạnhãyđếnquầyhàngcầnđểmuanhữngthứtrongdanhsách,lướtmắtnhanhqualốiđichínhgiữagianhàng,rồitiếnraquầythanhtoán.

MUỐNVÀCẦNTrẻconhọccâu“conmuốn”gầnnhưngaykhibiếtnóihaykhinhìnvào

cửahàng.Vànếubạnnóivớicon,“Conmuốn,nhưngconkhôngcần” thìchúngsẽhọccâu“Concâââần”cũngnhanhnhưvậy–vàđịnhnghĩabanđầucủachúngvề“cần”cũngsẽgiốngnhưlà“muốn”,nhưngthậtrakhôngphảithế.Vậynên,bạnsẽcầntìmcáchphânbiệtrạchròihaikháiniệmnày.

Địnhnghĩachotrẻ:—THỨMÌNHCẦN:Mộtthứmànếukhôngcónóthìcuộcsốnghằng

ngàysẽtrởnênbấtkhảthi,hoặcrất,rấtkhókhăn.—THỨMÌNHMUỐN:Mộtthứmànếucótasẽvuihơn,nhưngkhông

cóthìtavẫnsốngđược.Cáchhiệuquảnhấtđểtrẻhiểurasựkhácbiệtấylàcóvídụxácthựcvà

cáchtốtnhấtđểlàmthếlàchơitròCầnvàMuốn.Luật chơi rất đơn giản.Một người gọi tênmộtmón đồ, vàmọi người

cùngthảoluậnxemtacầnhaymuốncónó.Đôikhiphầnthảoluậnlạirấtdễ

dàng–sẽkhôngcónhiềubấtđồngtrongviệcgiấyvệsinhlàcầnhaymuốn,vàcó lẽđiềunàycũngkhôngkhókhănđốivớimộtchiếcTVplasmaHDmànhìnhrộng.

Đôilúcsựphânbiệtlạikhóhơn.Tacócầnmáyvitínhkhông?Nếutachỉdùngđểchơigame?Nhưvậychắckhôngphải làcần rồi.Đểchatvớibạnbè?Ừthìmọingườiđềucầnbạnbèvàpháttriểnkỹnănggiaotiếp,nhưngnếukhôngcómáyvitính,tavẫncóthểtìmracáchliênlạcvớibạnbè.Đểlàmbàitập?Ngàynay,nhấtlàkhinhàtrườngyêucầutracứutrênInternet,thìmáytínhlàthứtacần.Đồngý,thếcònđườngtruyềnInternettốcđộcaothìsao?Cầnhaymuốnđây?

Thứgì có thể nằm cả trong hai phạm trùCần vàMuốn?Một đôi giàyNgườiNhệncóđènchớpthìsaonhỉ?Tacầngiày.Nhưngphần“cần”đócóthểđượcđápứngmàkhôngcầnđènhayhìnhNgườiNhện.

CáchhaynhấtđểchơitròCầnvàMuốnlàchơikhiđitrênđường,vớicácbảngquảngcáongoàitrời.Vớimỗibảngquảngcáomàbạnvượtqua,bạnvàconsẽphảiquyếtđịnhcầnhaymuốnmónđồtrênquảngcáoấy.

MộtchiếcLexus?Bạncầnxe…liệuđócónhất thiếtphải làmộtchiếcdòngxaxỉnhưLexus?

MộtkhóahọcTaekwondo?Muốn…nhưngtacầntậpthểdục,vàcầnpháttriểnkỹnăngcũngnhưkỉluật.

Ốngnước?Khibạncầnchúng,thìtứclàbạncần.Muasắmtrongsiêuthịlớn?Sẽcóhàngđốngthứởđóbạncầnvàvôsố

thứbạnkhôngcần.Đâylàmộtdịprấttốtđểdạychotrẻmộtbàihọcnhonhỏvềmua sắm thôngminhvà tầmquan trọngcủaviệcmang theodanh sáchmuahàng.

ThựctếlàtròCầnvàMuốnnàycóthểlàmộthìnhthứcdạytrẻrấthaynhiềubàihọcvềthếgiớimàtađangsống.

Công ty bảohiểm?Nếu trẻ đáp “muốn”, bạn có thểgiải thích cho conhiểubảohiểmlàgìvàtạisaochúngtacầnnó.

KẾHOẠCHQUẢNLÝTIỀNBẠC

Mọingườivẫn thườnggặpkhókhăn trongviệcquảnlý tiềnnong.NhờnhữngthànhcôngcủatôivớinhữnggiađìnhnghiệnmuasắmtrênOprahvàmộtvàinơikhác,tôirấthayđượchỏirằng,“Chịcóthểđưaravàilờikhuyêntạichỗđểgiúpkiểmsoátnhữnghammuốnchitiêukhông?”.

Dướiđâylàvàiđiềutôiđúckếtđược.

Kế“xamặtcáchlòng”Rấtnhiềungườinóivớitôirằng,“Nếutiềnởtrongvítôithìrồichúngsẽ

bốchơi sạch.Tôi luôn tìm ra cáchđể tiêu tiền.”Trong thời buổi hiện tại,chuyệnnàyrấtdễđểgiảiquyết.Ngàynay,sẽlàkhôngkhônngoanlắmkhitamangmộtlượngtiềnlớntheongười,vìthếhãychọnmộthìnhthứckhácđểthaythế.

KhitôimởvănphòngởNewYork,ngườitrợlýcủatôigặpphảivấnđềnày ởmức độ nhẹ hơn.Cô ấy làmviệc và nhận lương ởmột bang (NewYork),nhưngsốngởConnecticut,nơicôđồngthờithựchiệncácgiaodịchngânhàng.Ngânhàngcủacômất4ngàyđợiđểchuyểnsécrangoàibang,nênmỗingàylĩnhlươngcôấysẽđổiphiếulươngratiềnmặtngayởnơicôlàmviệcvàgửitiềnmặtvàongânhàngđểcôcóthểbắtđầukýsécvớisốtiềnđóngaylậptức.

Vấnđềởchỗ,trongkhoảngthờigiangiữalúcđổitiềnvàongàythứNămvàgửitiềnvàongânhàngngàythứBảy,mộtlượnglớnsốtiềnấybằngcáchnàođóđãbốchơimộtcáchkìbíkhỏivícủacô.

Chúng tôi thảo luậnvấnđềnàyvà tìm ramột giải pháp.Ngaykhi đổiphiếulươngratiềnmặt,côấysẽrútra20đôlachoviệcchitiêutứcthờivàchophầncònlạivàomộtphongbìniêmkínlại.Việcnàygiúpcôcảmthấynhẹnhõmvìvẫncótiềnmặtchovàingàykếtiếpmàvẫntránhxađượccámdỗ.

Một người bạn làm bác sĩ tâm lý rất giỏi phân tích hành vi con ngườinhắctôirằng“tiềnbạclàquyềnlực”,hayđúnghơnnócóthểchobạncảmgiácquyềnlực.“Tacóthểlàm,haymua,bấtcứthứgìtamuốn”làsuynghĩtrongtiềmthức.Tuynhiênviệcmangtheoquánhiềutiền,đặcbiệtđốivớingườicóxuhướngtiêu tiền, thìgiốngnhưlàmangmộtkhẩusúngđãnạpđạn.Rấtcóthểđiềuđósẽkhiếnngườitagặprắcrối.

Kế“tiền-không-có-phép-màu”Lẽdĩnhiên,tiềnkhôngbaogiờbốchơimộtcáchhuyềnbí.Nókhôngtựnhiênthầnkìthăngđếnmộtlâuđàichâubáubímậtnàocả.

Tiềnluônđivềmộtnơinàođó.Tacóthểlàmmất,nhưngnhiềukhảnănghơnlàtađãtiêumất,màkhônghềýthứcvềhànhđộngđó.

Tiềnđivềđâu?CáchhaynhấtđểtìmralàlàmvàmangtheomộtthứtôigọilàSổtiềnkhôngcóphépmàu.

Rấtđơngiản thôi.Lấymộtcuốnsổnhỏvà luônmang theobênngười.Haybạncóthểdùngmộtcôngcụđiệntửnàođó,mộtmáytínhbảnghoặcmộtđiệnthoạicókhảnăngghichép,lưudữliệu.Vàmỗikhibạntiêutiền,hãyghilại.

Chỉ đơn giản thế thôi. Hãy kẻ 4 cột trong sổ của bạn, một cột Hànghóa/Dịchvụ,mộtcộtSốlượng,mộtcộtChiphí,thêmmộtcộtDựđịnhtrướchayTùyhứng.Mởmộttrangmớichomỗingàyvàghingàythánglênđầutrang.Rồighilạitấtcảcáckhoảnchicủabạn.Mộttúikẹo,mộttờbáo,đồtạphóa cho cả tuần...Nhữngcôngdânhiệnđại biết tính lượngcalo trongkhẩuphầnănmỗingàyvìlýdosứckhỏe,giờbạnsẽphảitheodõichitiêucủachínhmìnhnữa.

Điềunàycóthểkhóhơnbạntưởng,khôngphảichỉvìviệctạodựngmộtthóiquenmới thì luôncóchútkhókhăn.Màbạncó thểgặpkhókhănkhiphải từ bỏ cái cảm giác quyền lực trong chốc lát có được nhờ tiêu tiền.Nhưnghãynghĩxem.Còngìhãohuyềnhơncảmgiácđó?Quyềnlựcthựcsự đến khi bạn tự đặtmình vào thế chủ động với việc biết được tiền củamìnhđivềđâu.

Vớibọntrẻ,cuốnSổtiềnkhôngcóphépmàusẽtươngđốidễdàngđơngiảnvìchúngkhôngcónhiềutiềnlắm.Thếnên,đósẽlàmộtthóiquentốtcầnđượcpháttriển,nhấtlàđốivớinhữngnhócthườngcókhuynhhướngmơhồvềchuyệnnày.

Kếđể-thẻ-tín-dụng-ở-nhàCũnggiốngnhưvấnđềmangtheoquánhiềutiền-nếubạnkhôngmang

theothẻ,bạnchỉcóthểnhìnmónhàngmàkhôngthểmuađượcnó.Những lời trên có thể sẽ nghe giốngnhư tựa đề “Những trò chơi ta tự

chơi với chính mình” hơn là những phương pháp quản lý tiền bạc khôn

ngoan.Songcáchnàohợpvớibạn,vànhócnhàbạn,mớilàđiềuquantrọng.Haylà,nếunhưbạnluônngứangáyvớitấmthẻtíndụng,thìđâylàmộtý

tưởngtôinghĩravàđãđượcbậtmítrênmộtchươngtrìnhcủaOprahđãtrởnênrấtnổitiếng.

Đểthẻtíndụngcủabạnvàotủđá.Chonóđóngvàotrongmộttảngnướcđá.Như thế tấm thẻkhôngbịhỏngmàbạn lạikhông thểdùngđượcnó…chođếnkhiđátanra.Nếubạnlàmkhốinướcđáđủlớnđếnmứcphảiđểtanqua đêm, niềm ham muốn cháy bỏng mua-mua-mua trong bạn có thể sẽnguộiđi.Vàbạncũngkhông thể làmđá tannhanhhơnđược.Nếubạncốchotảngnướcđávàolòsưởi,haydùngmáysấyhaylòvisóngđểlàmtannướcđá,bạnsẽlàmhỏngtấmthẻ.

KHÁINIỆMGIÁTRỊTƯƠNGĐỐIVÀTẦMQUANTRỌNGCỦANÓ

Giátrịtươngđốilàmộttrongnhữngkháiniệmgiáodụcquantrọngnhấtmàtôisẽbàntớitrongcuốnsáchnày.Đâylànềntảngcủagiáodụcvềquảnlýtàichínhcótráchnhiệm,vàlàcơsởchonhữngquyếtđịnhkhônngoanvềtiềnbạc.

Giátrịtươngđốinghĩalàcáigiácủamộtvậttrongmốiquanhệtươngđốivớinhữnggìbảnthânbạnphảilàmđểchitrả.Giátrịtươngđốilàgiá“thật”củađồvật,vànósẽkhiếnquyếtđịnhmuasắmcủabạnvàtrẻtrởnênrõrànghơnrấtnhiều.

Chẳng hạn như ở Mỹ, một gia đình bốn người đi chơi 1 tuần đếnDisneyWorld sẽ tốn tổng cộng 6.000 đô la. Giờ hãy nghĩ về chi phí chochuyếnđitheomộtcáchkhác.Taphảiđilàmmộttuầnđểkiếmđượcsốtiềnđó,haylà8tuần?Tahẳnđãchi6.000đôlatiềnmặt,nhưngnóitheogiátrịtươngđối,chuyếnđiđótốncủatamộtsốXtuầnlaođộngcậtlực.

Giờhãychuyểnđổiconsốấytheomộtcáchnàođómàconbạncóthểhiểuđược.Mộtđứa trẻ sẽphải làmviệcvà tiếtkiệm toànbộ tiền tiêuvặttrongbaolâuđểđủchitrảmộtchuyếnđichơichocảgiađình?Mộtnhóc8tuổivớitiềntiêuvặthằngtuầnlà8đôlasẽphảitiếtkiệmtoànbộtiềntiêu

vặt trong cả thảy 9 năm, 6 tháng, 1 tuần để trả cho một chuyến đi đếnDisneyWorld.Consốcựckìấntượng,phảikhông?Giátrịtươngđốitạoramộtgócnhìnhoàntoànmớivềgiácảthậtcủamọithứ.

Đâylàđịnhnghĩachotrẻ:

GIÁTRỊTƯƠNGĐỐI:Giátrịthựccủamộtthứxéttheokhíacạnhthờigianvàcôngsứcphảibỏra.

Giátrị tươngđốiđịnhnghĩalạichiphíchomộtthứvàđặtdướigócđộmộtngườiphảilàmgìđểcóđượcthứđó.Chiếcgăngbóngchàymànhóc12tuổinhàbạnmuốnmuasẽcómộtgiátrịtươngđốikhácsovớinhóc6tuổi.

Bạncũngcóthểcắtnghĩagiátrịtươngđốitheonhữngcáchkhác.Chuyếnđichơi6.000đôlavừarồichẳnghạn,còncóthểđượctínhlàmộtphầnbagiámộtchiếcxemới.Theođó:

Xemới=3xChuyếnđiđếnDisneyWorldhay20Chiếcxemới=1CănnhàmớiĐốivớimụctiêucủachúngta,tôigợiýbạnhãytậptrungvàogiácảmột

thứtrênkhíacạnhthờigianvàcôngsứcbỏrakhinóivềgiátrịtươngđối.Làmnhưthếsẽtạomộtấntượngmạnhmẽhơnvớiconbạn.

Khiconbạnđãhiểuvềgiátrịtươngđốicủamộtsảnphẩmhaydịchvụ,trẻsẽcóthểbắtđầuđưaranhữngquyếtđịnhsángsuốtvềmộtkhoảnchinàođócóphảilàcáchsửdụngtiềnkhônngoanhaykhông.Vàsaurốt,khinóiđến tàinăng,sắcđẹp, trí tuệ,hay tiềnbạc,vấnđềkhôngphải là tacóbaonhiêu,màlàtasửdụngnóhiệuquảnhưthếnào!

LÀMTHẾNÀOĐỂDÙNGGIÁTRỊTƯƠNGĐỐILÀMCÔNGCỤDẠYTRẺ

Giờthìbạnvàtrẻđềuđãquenthuộcvớikháiniệmgiátrịtươngđối,hãynghĩvềcáchbạncóthểsửdụngýtưởngnàykhidạytrẻvềtiềnbạc.

Thựctế,cóhaicáchđểbạnnóivềgiátrịtươngđối.Mộtlà,nhưchúngtađãbànởtrên,vềthờigianvàmấtbaolâuđểmộtđứatrẻtiếtkiệmđủtiềnmua thứgìđó.Vídụnhưconbạnsẽmất2 tuần tiếtkiệmsố tiền tiêuvặt

80.000đồngmỗi tuần đểmua chiếc xe đồ chơi trị giá 150.000đồng.Nóicáchkhác,trẻsẽphảiđợi2tuầnvàkhôngmuathứgìkhácđểcóđượcmónđồchơiấy.

Mộtcáchkhácnhấnmạnhgiátrịtươngđốicủamộtmónđồvớiconbạnlànóitheosứclaođộng.JohnnyhayJennysẽphảicắtbaonhiêubãicỏđểmuamộtđĩagamemới?Năm?Mười?Cáiýtưởngphảicắtmườibãicỏđểkiếmtiềnmuatròchơiđiệntửsẽgiúptrẻquyếtđịnh–gầnnhưtứckhắc–rằng trẻ có thực sựmuốnmón đồ đó hay không.Đimua sắm với giá trịtươngđốinhưvậysẽnhắcnhởtrẻvềgiátrịthựccủamónđồchơibằngcáchđặtcáigiáấyvàomộthoàncảnhmàtrẻcóthểhiểuđược.

Sửdụngkháiniệmvềgiátrịtươngđốiđểgiúpnhócnhàbạnđặtranhữngưu tiêncủachoriêng trẻ,vàhiểuđượcnhữngưu tiêncủabạn.VớinhữngđứalớnhơnđangmêmệtmộtđôigiàyAdidasmới,cầnphảichỉrachotrẻthấyđôigiàyấycó thể làX tuần tiếtkiệm tiêuvặthayXbãicỏphảicắt;riêngvớibạn,sốtiềnmuađôigiàyấycóthểmuađượcthựcphẩmdùngchogiađìnhtrongvòng8-10ngày.

Mộtchiêukhácbạnnênthỉnhthoảngdùngvớitrẻ,đólàchocôhaycậunhócbiếtbạnphảilàmviệcbaolâuđểkiếmđủtiềnmuađôigiàyAdidaschotrẻ.Cóphảilànửangày?Cảmộtngày?Điềunàysẽchotrẻthấyrằngmộtđôigiàyvớimứcgiáhơn2triệuđồnglàxaxỉ,kểcảvớimộtngườilớn.

Hãythậtsángtạovàkhôngngừngcắtnghĩagiátrịtươngđốibằngnhữngcáchkhácnhauvới trẻ.Mục tiêucủabạn làkhuyếnkhích trẻ cómột thóiquenđặtcâuhỏi,“Cáinàysẽ tốncủaconbaonhiêu thờigiancôngsức?”.Dầndầnrồikháiniệmsẽbắtđầuthấmvàotrẻ.

Đểbổtrợhaytăngcườngcholýthuyếtvềgiátrịtươngđối,tôiđãtạoratròchơinày.NótươngtựnhưgameshowHãychọngiáđúngnổitiếngtrêntruyềnhình.Trònàybạncóthểchơiởnhàvàchơicùngnhiềungười.

TRÒCHƠIVỀGIÁTRỊTƯƠNGĐỐI—MụcđíchDạytrẻvềkháiniệmgiátrịtươngđối.—DụngcụCácloạitạpchíhaybáocóhìnhcácsảnphẩm,bútchìvàgiấychomỗi

ngườichơi,vàmộttrọngtài/giámkhảo(thườnglàchamẹ).

—LuậtchơiTrọngtàisẽđưarahìnhảnhcủamộtsảnphẩmnhấtđịnhvàmỗingười

chơiphảiđoángiátheogiátrịtươngđối,tứclà,baonhiêutuầntiếtkiệmtiềntiêuvặtđểmuamónđồ,haybaonhiêucôngviệclàmthêm(trôngem,cắtcỏ,…)phảithựchiệnđểkiếmđủtiềnmuanó.

Vídụnhưmộtcáiquầnjeansnữ.—ChiếnthắngSaukhitấtcảđoánxong,trẻđoángầnđúngnhấtmàkhôngvượtquágiá

thậtsẽgiànhchiếnthắng.—NhiệmvụĐứatrẻphảiđoánchínhxácgiátrịsảnphẩmquyvềsốtuầntiếtkiệmtiền

tiêuvặtcủanó.Chẳnghạnnhưtrẻcóthểđoánrằngcáiquầnsẽtốncủanó4tuầntiềntiêuvặthay7tiếngtrôngem.

Mộtkhibạnvànhócđãquenvà thông thạo lý thuyếtgiá trị tươngđối,hãytiếptụcvớikháiniệmkếtiếp,“giátrịđốichiếu”.

CẮTNGHĨAKHÁINIỆMKHẢOSÁTĐỐICHIẾUTHẾNÀO

Giátrịtươngđốicủamộtmónđồđượcxéttớikhibạnđãlựachọnmộtsảnphẩmhaydịchvụđểcânnhắctớichuyệnmua.Còntrướckhitớiđó,bạnhẳnđãphải làmmộtsốkhảosátđốichiếu (bạnnhớmôhìnhL.Đ.T.Tcủachúngtachứ?)đểnắmđượcđôichútvềgiácảcácmặthàng.

Lýtưởngnhấtlà,đặcbiệtvớinhữngmặthàngcógiátrịcao,bạnphảiđọccáctạpchítiêudùngvàxemcácquảngcáođểbiếtcáclựachọnvàgiácả.Rồibạnmớiđếncửahiệuvàxemhàng, sosánhvớinhữngmónrẻvàđắthơn,vàđưaraquyếtđịnhmua–haykhông.

Bạn có thể sửdụng Internet làmmột công cụkhảo sát đối chiếukhác.Mộtsốtrangwebbánhàngquamạnghiệnnaysẽgiúpbạnđốichiếugiácủanhiềumặthàngcùngchủngloại.Thườngthìbạncóthểtratheonhãnhiệu,theođộphổthông,haytheogiá.

Tuynhiên,đừngquêntínhđếncảphívậnchuyểnkhibạncóýđịnhmua

hàngtrênweb.Nhưngnhiều khi, tôi thấymình đứng trước dãy trưngbày dụng cụ lau

dọnnhàcửađểtìmmộtthứtôikhôngthườngdùng,nhưnướctẩyrửađồbạcchẳng hạn. “Mình sẽmua loại nào đây?”Tôi tự hỏi.Đây chính là lúc tôidùngđếnkỹnăngkhảosátđốichiếucủamình.

Tôiđangxemnhữngmặthàngtươngtựnhau,chứkhônggiốnghệtnhau.Tôichọnmộtnhãnhàngquenthuộc;tôikiểmtragiávàkhốilượng.Tôilấymộtnhãnhàngkhác,haycó thể làmột loạinước rửađồbạcbìnhdân,vàxemnhữnggìđề trênđó.Rồi tôi sẽquyếtđịnh tốtnhấtnênchọnmuacáinào.

Bạnbiếttôiđanglàmgì,vàhẳnlàbạncũngthườnglàmthếkhimuasắm.Giờthì,bạnsẽgiảnggiảinhưthếnàovềquátrìnhđưaraquyếtđịnhnàyvớinhócnhàbạn?Hãybắtđầuvớimộtđịnhnghĩa:

KHẢOSÁTĐỐICHIẾUKHIMUAHÀNG:Là xemxét sự giống vàkhácnhaugiữa2haynhiềumónhàngmàbạnđangcóýđịnhmua.

Khảosátđốichiếu tốtnhất làphải làm“tạihiện trường”,vậyhãycùngthửthựchànhbàitậpnàyvớinhóctừ4đến12tuổicủabạnngaytrongcửahàngtạphóa:

TRÒCHƠIKHẢOSÁTÐỐICHIẾUKHIMUAHÀNG—MụcđíchDạytrẻnhữngđiềucănbảnvềquảnlýngânsáchvàkhảosátđốichiếu

khimuasắm.—DụngcụGiấy,bútchì,vàmáytính.—LuậtchơiTạiđầumỗidãyhàngtrongsiêuthị,chahoặcmẹsẽgiaochotrẻmộtmón

đồ(haynhiềumónvớinhữngđứalớnhơn)vàmộtkhoảntiền.Vídụ:Tạikhubángiấy.Hànghóa:2lốcgiấyvệsinh.Ngânsách:60ngànđồng.—ChiếnthắngSaukhihoàntấtviệcmuasắm,nếutrẻchidướikhoảntiềnchophép,nó

sẽđượcgiữphầndưlàmtiếtkiệm.Nhócnàotiếtkiệmđượcnhiềunhấtsẽ

chiếnthắng.—NhiệmvụTrẻ sẽ phải tìm được (những)món hàng theo yêu cầu của chamẹmà

khôngchiquákhoảntiềnchophép.Khibạnbắtđầucùngtrẻchơitrònàytrongsiêuthị,đócũnglàthờiđiểm

rất tốtđểdạy trẻvềsảnphẩmbìnhdân(genericbrandproducts).Hãygiảithíchtạisaobạntinrằngmộtsốsảnphẩmbìnhdântốthơnhoặcdởhơncácsảnphẩmkhác.Đừngquênnhìnvàoôthànhphầntrênnhãnhàng–điềuđócóthểgiúpđượcbạntrongtrườnghợpnày!

LÀMTHẾNÀOĐỂBIẾNTHẾGIỚITHÀNHLỚPHỌCCHOCONBẠN

Thếlà,bạnvàtrẻđãcùnglàmtheoL.Đ.T.T,cùngthảoluậnvềkháiniệmgiátrịtươngđối,vàđãthựchiệnmộtchútkhảosátđốichiếukhimuahàng.Nhiệmvụkếtiếplàsắpxếpmộtchuyếnđithựctếnữađểbạnvàtrẻcóthểthựchànhthêmnhữnglýthuyếtnàyngoàicuộcsống.

ỞnhàtôigọiđólàchạyviệcvặtvàthườngtổchứcvàocácsángthứBảy.Phầnlớnchúngta,nhữngbậcchamẹđilàm,thườngkhôngcóquảngia

hayngườigiúpviệclàmcảngày,vậynênchúngtahaydànhngàythứBảyđể làmviệcnhàvà chạyviệcvặt.Việcvặt ở đây là tạt quamọi nơi khắpthànhphốđểnhậnđồgiặtủi,đirửaảnh,muamộtcáituốc-nơ-vítmớiởhàngkimkhí…

Chạyviệcvặtlàlúcrấtthíchhợpđểchiasẻthờigianvớiconbạntrongkhivẫnthoảimáiđikhắpthànhphố.Nếubạncótừhainhóctrởlên,bạnsẽnhận ra việc đưamỗi đứa đi vàomột tuần làmột cách giúp trẻ cảm thấychúngđặcbiệt.

Mộtlầnnữa,loviệcnhàhaychạyviệcvặtgìlàtùyởbạn,songhãydànhmộtphútđểgiảithíchviệcbạnsắplàmvớitrẻ.

Dướiđâylàmộtvàitròchơitrongcửahàng.Nhữngtrònàyhiệuquảnhấttrongmộtsiêuthịlớn,songcũngápdụngđượctronghiệuthuốc,cửahàngkimkhí,vàcácđiểmbánlẻkhác.Chúngrấtdễ,rấtvui,vàbạncóthểchơi

vớimộthaynhiềunhóc.Cáctròchơinàyđềuphụcvụmụcđíchdạytrẻvàcủngcốnhữngthóiquenmuasắmtiêudùngđúngđắn:

PHIẾUMUAHÀNG(MỘTTRÒCHƠIRẤTHỢPVỚITRẺNHỎ)—MụcđíchDạytrẻcáchdùngphiếumuahànghiệuquả.—DụngcụPhiếumuahàngcắtratừbáohaytạpchí.—LuậtchơiPhiếuhợplệlàcáchànghóatrongdanhsáchNhuyếuphẩm(xemtrang

132)haytrongdanhsáchmuasắmcủabạn.—ChiếnthắngVớimỗimónhàngtrẻchọnđượcquầythungânchấpnhậnphiếu,trẻsẽ

đượcgiữsốtiềnkhuyếnmãi.—NhiệmvụDạychotrẻvềcáchdùngphiếumuahàng.Thôngthườngtasẽphảichọn

một loạihàngcụ thể, sẽ cócảhạn sửdụng,vàchỉmột số lượnghữuhạnđượcphépmua.

Đâylạilàmộttròchơikhácdànhchotrẻmớibiếtđọc:

TRÒCHƠIKIỂMTRANHÃNHÀNG—MụcđíchDạy trẻ về những thông tin phải xem trên nhãn hàng (giá, cỡ, số calo,

thànhphần,…).—ĐịađiểmMộtcửahàngtạphóa.—LuậtchơiGiaochotrẻnhiệmvụphảitìmramộtsảnphẩmvớiyêucầucụthểcủa

bạn,nhưđịnhlượng/kíchcỡdànhchomộtngười,sảnphẩmítmuối,haybấtkểlàgì.Đểtrẻđitrướcbạnvàxehàngvàidãyhànghóa.

Vídụ:Trẻphảitìmmộtgóibộtngũcốcănsángmàthànhphầnđầutiênkhôngphảilàđường.Haytìmmộtcuộngiấyvệsinhmàuxanhdươngkhôngtẩmhương.

—Nhiệmvụ

Trẻsẽphảitìmrađúngmónhàngtrướckhibạnvàxehàngtớinơi.Sauđó,chưacầnbiếttrẻlấythứgì,bạnsẽchọnhàngvàđốichiếuvớimónhàngmàtrẻđãchọn.

—ChiếnthắngNếumónhàng trẻđã lấygiốngvới lựachọncủabạn,hay thậmchí tốt

hơn,trẻsẽgiànhchiếnthắngvàđượcchọnmộtmónhàngtrongsiêuthịlàmphầnthưởng.

Hãynhớ,khibạnvàtrẻđimuasắmcùngnhau,cốgắngnóivềnhữnglídođằngsaucáchànhvitiêudùngcủabạntrongcửahàng.Chẳnghạnnhưbạncộngdồnnhữngmónhàngđangmua,haybạnsẽcộngnhẩmtrongđầutạiquầythanhtoán?

Bạncũngnêngiảithíchchotrẻtạisaocáccửahànglàmmộtsốđiềunhấtđịnhđểdẫndụngười tamua thêm.Vídụnhư,chỉcho trẻ thấy tạpchívàquầykẹothườngđượcđặttạiquầythanhtoán.Tạisaochúnglạiởđó?Nhưthếcửahàngsẽ thuhútđượcnhữngngườimuadễhammuốnkhihọđangxếphàngchờ.

Nếunhânviênthungântrongcửahàngtạphóachỗbạndùngmáyquétđiệntửđểđọcgiá,hãychỉchoconbạnthấythứđóvậnhànhthếnào.Chúýrằngnhânviênthungâncóthểchạymặthàngbạnmuavớisốlượngnhiềuquamắtđiệntửnhiềulần,hayhọnhậpsốlượnghàngbằngtay.Giải thíchchotrẻtạisaongườithungânlạilàmthế.

Đồngthời,chotrẻthấymìnhphảiđểmắttớimànhìnhthếnào,đặcbiệtvớinhữngmónhàngđangcókhuyếnmãi.Giácủamặthàngcóthểkhôngđượclưuđúngtrongmáy.

Cònđâylàmộtsốlớphọckhácngoàisiêuthị:•TrạmxăngDànhramộtphútđểgiảithíchsựchênhlệchgiácảgiữacácloạixăng,và

tạisaobạndùngloạixăngnàymàkhôngchọnloạixăngkia.Hãychỉ choconbạn thấygiáxăngđượcdánởđâu,và làm thếnàođể

muađượcgiátốtnhất.Chỉchotrẻthấycácdịchvụđikèmởtrạmxăngnhưthaynhớt,rửaxe,

bánnướcgiảikhát…Giảithíchchotrẻhiểuvìsaolạicócácdịchvụnày.•Tiệmgiặtủi

Cũngnhưtrạmxăng,tiệmgiặtủicómộtdịchvụbạncóthểchọnsửdụnghoặckhông.

Cánhân tôiđãhọc tậpcách làmcủacôbạn thânBonnievềviệcquyếtđịnhdịchvụnàođángdùngvàcáinàokhông.Bonnielàmộtnhàtưvấnbánlẻ,vàkháchhàngchi100đôlamộtgiờchodịchvụchuyênnghiệpcủacô,vìthếcôtínhgiátrịthờigiancủamìnhcũngvớicáigiáấy.Thếnênkhiphảiquyết địnhgiặt ủi 5 chiếc áo cánh chomột tuầnđi làm, cô tính toán theocáchsothờigiancôsẽtốnchoviệctựgiặtsovớigiágiặtlà.Với4,5đôlamộtchiếcáo,tiệmgiặtlàđãđượcchọn.

Giải thíchvớiconbạn rằng trongkhibạnkhôngmuốn tựmìnhgiặt áokhoáclen,bạncóthểvẫnchọnmangáocánhlụađếntiệmgiặtchứkhôngtựgiặt,nếubạnđangchịuáplựcthờigian.Điềutươngtựcũngđúngvớinhữngviệcnhưđánhgiày,ratiệmcắttóccạorâu,sửamóngtayhaygộiđầu,làmtócởdịchvụlàmđẹp.

LÀMTHẾNÀOĐỂTRUYỀNDẠYVỀGIÁTRỊCÁNHÂNTHÔNGQUACÁCHTIÊUDÙNG

Bạnnghĩ rằngcácgiá trị cánhânchỉđượcdạy trongnhà thờhaygiáođườngư?Hãynghĩlại.Mộtvàiquyếtđịnhmuasắmcóthểkhôngnằmtronglẽphảithôngthườngvà,tinhaykhôngtùybạn,điềunàylàđượcphéplàm.

Thôngthường,cácquyếtđịnhnàydựa trênnhận thứccánhâncủabạn.Đócóthểlàvìlídochínhtrịhaytôngiáo,haytừsựtựtrọngcủariêngbạn.Chẳnghạnnhưbạntừchốisửdụngnhữngsảnphẩmmaymặccóxuấtxứtừnướckhác?Bạncóthườngtránhmuanhữnghànghóasảnxuấtbởicácquốcgiakhác?Haybạnmuamộtsảnphẩmnộiđịanàođóchỉvìcóngườithâncủabạnlàmviệcchohãngnày?

Dùvớilídonào,nếuđiềuđóảnhhưởngtớiquyếtđịnhmuasắmcủabạnvượt trêncảnhữngcânnhắckhác,bạnnêngiải thíchquanđiểmcủamìnhchotrẻbiết.

Việcgiáodục, địnhhướng cho trẻ dùnghàngnội làmột đề tài có tầmquantrọngngàymộtgiatăngvàkhimàràocảnthươngmạiđangđượcgỡbỏ

trêntoànthếgiới,nósẽtiếptụccóảnhhưởnglớntớirấtnhiềungười.Nếuviệcmuahànghóasảnxuất trongnước làquan trọngđốivớibạn,

hãytraođổivớiconbạnnguyênnhân.Lídothườngđượcđưaranhấtđólàmuahàngngoạithayvìhàngsảnxuấttrongnước–chodùchúngcórẻhơn–làmtổnhạitớichúngtavềlâudàitheocáchnàyhaycáchkhác.Dùchỉlànhữngmónđồnhỏbénhưmộtcáiáo thunvàichụcngàn, songviệcchọnmuahàngnhậpkhẩucóthểlàmtổnhạihaythậmchítiêutùngmộtcôngtytrongnướcvànhưvậytứclàsẽcóítviệclàmhơnchongườitrongnước.Ítviệclàmtứclàsẽcóthêmnhiềungườicầnsựgiúpđỡtừchínhphủ,vàdođónhànướcsẽphảithuthêmthuế.

Cố gắng đừng làm các bé nhà bạn sợ khi nói quá nhiều về đề tài thấtnghiệp,tuynhiênphầnlớnnhữngtrẻlớnhơnvàtrẻtuổiteenđãcóthểtiếpthuđượccácvấnđềkinhtếtrongđờithựcvàhiểuđượcnhữngquyếtđịnhnhỏnhưthếsẽảnhhưởngrasaođếncộngđồnglớn.

Còncónhữngquyếtđịnhmuasắmcánhânkháccó thểquan trọngđốivớibạn.Mộtyếutốkhácthườngđượcnhắcđếnlàvấnđềchấtlượng.Tấtcảmọingườiđềumuốnmuasảnphẩmchất lượngcaonhấtvớikhảnăngcủahọ.Tuynhiên,đôikhi chất lượng lạikhôngphải làyếu tốhàngđầuđượcxemxétđếnkhitađưaraquyếtđịnhmuasắm.

Tôixinđưarachobạnmộtvídụ.Tôicómộtngườibạntừthuởnhỏ,sốngởĐứcnhiềunămcùngchồngvàbốnnhóctìcủacô.Mỗikhicôấyghéthăm,tôiluônrấtấntượngvớinhữngbộđồđẹpđẽ,tinhtếmàcôvàmấyđứanhỏđangmặc. Janet, ngược lại, thì phát cuồng lên với những chuỗi cửa hànggiảmgiáđồtoàn-Mỹ,nơimàcôcóthểmuasắmđủmọithứ.

Cônóirằngngaycảkhichấtlượnglàrấtquantrọngđốivớicô,vẫncónhữngthứ–nhưđồlótvàđồchơichobọntrẻchẳnghạn–khôngcầnthiếtphảibềnvữngtheonămtháng.“ỞĐức,chấtlượngvàđộbềnmộtcáiquầnlóttrẻconrấtxuấtsắc,nhưngtốnnhững10đôlamộtchiếc.Tớcầncáiloại5-chiếc-5-đô-lamàchúngtachỉcóthểkiếmđượcởWal-Martấy!”.

Mộtbấtđồngtươngtựxảyravớichuyệnchọnmuahànghiệuhayhàngbìnhdân.BạncóduytrìlòngtrungthànhtrọnkiếpvớithươnghiệuXnhờcamkếtvàochấtlượngcủahọ,haysẽthửmộtthươnghiệuYítxaxỉhơn?Khôngcómộtquytắcbấtdibấtdịchnàochochuyệnđócả,nhưngđâylà

mộtvàigợiýcáchđưaranhữngquyếtđịnhriêng:•TạpchídànhchongườitiêudùngPhầnđôngchúngtađềubiếtthamkhảothôngtintrongcácloạiấnphẩm

đểtìmhiểuvềnhữngsảnphẩmđắttiềnnhưmáyđiềuhòanhiệtđộhayTV,nhưngbạncóbiếtcáctạpchínàycũngđềcậptớinhữngmónđồnhỏbéhơn,từchấtkhửmùichotớiquầnjeans?Nếubạncómộtgiađìnhđôngngười,đặt dài hạnmột trongnhững tờ tạp chí như thế sẽ giúp bạn tiết kiệmkhánhiềutiềnmuasắm.

•ÐốichiếuthànhphầnXemxétbột làmbánhhiệuXbêncạnhbột làmbánhhiệuY.Hãynhớ

rằngcácthànhphầnđượcliệtkêbắtđầutừthứchiếmkhốilượngnhiềunhất.Nếuđườnglànguyênliệuđầutiêntrongloạibộtnày,vàtrongloạibộtkianólạiđứngthứhaihoặcthứba,-điềuđócóthểphầnnàogiúpbạnđưaraquyếtđịnhcủamình.

•PhươngphápthửvàsaiNhiều khi cách duy nhất để đánh giá nhãn hàng bình dânB tốt ngang

hoặchơnthươnghiệuAlàdùngthửnó.Nhữngđiềuđóđềucóliênhệtớihànhvitiêudùngvàthóiquenmuasắm.

Thườngthìsẽkhôngcónhữnglídođúnghaysaiđểchọnnhãnhiệunàythayvìnhãnhiệukhác.Đâyđơngiảnlàvấnđềthịhiếu.Songchodùquyếtđịnhmuasắmcủabạndựavàocảmhứngriênghaydựa trênyếu tốgiá trị,bạnvẫnnêntraođổiquyếtđịnhcủamìnhvớitrẻ.

XEMQUẢNGCÁONHƯTHẾNÀO

Phầnnhiềuhànhvitiêudùng,vàkéotheođólàthóiquenmuasắm,củachúngtachịuảnhhưởnghaythậmchíđượctạonênbởinhữnggìchúngtađọc, nghe, vàxem trên cácphương tiện truyền thông.Cácquảng cáo trênbáođàinằmtrongsốnhữngyếutốmạnhnhấtcámdỗchúngtamua,muavàmua.

Dùcácmụcquảngcáotrênbáovàradiocũngcónhữngảnhhưởnglớntớitụinhóc,ởđâytôisẽtậptrungvàochươngtrìnhquảngcáotruyềnhìnhbởi

lẽTVtạođượcấntượngmạnhmẽhơntrongcontrẻ.CáckhảosátchỉrarằngtrẻemởMỹtrungbìnhxemTVhaitiếngrưỡi

đồnghồmộtngày,và trongmộtchươngtrình30phútcó thểchiếmtới13phútquảngcáo!Rấtnhiềucácmụcquảngcáođặcbiệthướngtớitrẻconbởilẽchúngđãcótiềnriêngđểtiêuvàvìchúngcótácđộnglớntớithóiquenmuasắmcủachamẹ.

Cácchươngtrìnhquảngcáocốgắng“dụ”trẻconmuađủmọithứtừbộtngũcốc,đồchơichođếngiàytennis.Cómộtquanđiểmđanglanrộngtrongcảphụhuynhvàcácnhàgiáodục,đólàphảnđốicácnhàquảngcáocũngnhưphươngpháphọtruyềnnhữngthôngđiệpmuasắmhữuýhayvôthứctới trẻ con.Nhiềungười thậmchí còn cảm thấymụcquảng cáo trong cáckênhchươngtrìnhdànhchotrẻemnênbịcấm.

Giảiphápcủatôicóhơikhácmộtchút.Tôichorằngtavẫncầndạyconcái về quảng cáo - quảng cáo là gì và cái đích của quảng cáo là gì. Bạnkhôngthểbịépbuộcphảilàmđiềumìnhkhôngmuốnnếubạnbiếtvàhiểubảnchấtcủasựviệc.

Đâylàmộttròchơikháctôitạoranhằmdạyvềcáchquảngcáovậnhànhnhưthếnàovàchúngtácđộngtớitarasao:

TRÒCHƠIQUẢNGCÁOTRUYỀNHÌNH—MụcđíchDạytrẻtrởthànhngườitiêudùngkhônngoan.—CôngcụMộtchươngtrìnhtrẻemtrêntruyềnhình;mộtcửahàngtạphóa.—LuậtchơiXemmột chương trình truyềnhình cùng conbạnvàđặcbiệt chúý tới

mụcquảng cáo.Giải thích sựkhácnhaugiữa chương trìnhvàmụcquảngcáo.

Hỏitrẻxemnócónhớđượcnhiềumặthàngtrongcửahàngtạphóahaykhông. Rồi giải thích cho trẻ hiểu, bởi lẽ có quá nhiều lựa chọn trên thịtrườngnênnhữngngườisảnxuấtmộtloạisodahayngũcốcnàođósẽmuốnthuyếtphụcchúng tamuasảnphẩmcủahọ thôngquachương trìnhquảngcáo.

Hãychophépconbạnchọnmộtsảnphẩmmớiđểkiểm tra,chẳnghạn

mộtloạisodahaybộtngũcốc.Tiếpđến,cùngtớisiêuthịvàđểnhóctìmsảnphẩmđó. (Nếuđó làbộtngũcốc trẻem,có thểconsẽ tìmthấy trong tầmtay.Hãygiảithíchrằngcácnhàsảnxuấtđặtngũcốcởvịtríđóđểtrẻconcóthểtrôngthấy.)

Muamộtnhãnhàngkháccùngloại,vàvềnhàtiếnhànhmộtcuộckiểmnghiệmhươngvịcùngvớimọingườitronggiađình.Bịtmắtmọingườirồiđểhọtựthưởngthứcvàbìnhchọnxemloạithựcphẩmnàođượcyêuthíchhơn,chẳnghạn loạibánhănsángCornflakesnàongonnhấthoặc loạicolanàokhoáikhẩunhất.

—ChiếnthắngNếusảnphẩmtrẻchọntừchươngtrìnhquảngcáocũnglàlựachọncủacả

giađìnhthìtrẻsẽgiànhchiếnthắng.Nhắctrẻvềchitiếtsảnphẩmđượcnhàquảngcáonhấnmạnh.Cóphảimónđógiònhơnkhông?Nócónhiềunhokhôhơnkhông?

—NhiệmvụGiúptrẻcóýthứcvềmụcquảngcáođểkhôngthểbịảnhhưởngquámức,

vàđểconbạnhọccáchtrởthànhmộtngườitiêudùngthôngminhhơn.Đây là một hình thức khác, đặc biệt hướng vào các mục quảng cáo

thường thấy trên kênh truyền hình thiếu nhi, chẳng hạn các chương trìnhquảngcáođồchơinốitiếpnhauvớinhữngđứatrẻvuichơihànggiờcùngnhữngmónđồchơituyệtvờikhôngbaogiờhỏng.Nhưngđiềuđóthìcóliênquangìvớithựctế?Hãynhớ,trẻcóthểtiêukhoảnTiềnCơđộngvàobấtkìthứgìtrẻmuốnvàconcócảmộtphầnđángkểquyềnquyếtđịnhriêngđốivớikhoảnTiếtkiệmTrunghạn,dẫuvậybạncũngvẫnnênthamgianhiềuhơnvàonhữngquyếtđịnhmuasắmnày.

Vậynên,nếucácnhócnhàbạnmuốnmuamộtmớhàngkémchấtlượngnàođótrẻthấytrênTVthìthựcsựbạnkhôngthểngănđượcchúng.Nhưngbạncóthểnhắctrẻcâunói:Mộtlầnthấttín,vạnlầnbấttin.

Chiếcmáybay,haynhàbúpbê,haykhẩusúngphunnước-thứmàbạnmuagầnđâynhấthiệnrasao?MónđồchơilầngầnđâynhấtbạnthấybọntrẻvuithúhànggiờđãđượcmuathôngquaviệcxemquảngcáotrênTVthìthếnào?Độbềnthựcsựcủanólàbaolâu?Thựctếbạnphảimuamónđóvớigiábaonhiêunếuquyvềthờigiansửdụng?

KhiđềcậptớicáckênhthiếunhitạiMỹtacóthểthấyngàynaycóquánhiều những kênh dành cho trẻ, với sự phổ biến của truyền hình cáp.Vàkhông phải kênh truyền hình cáp nào cũng giống nhau. CartoonNetworkngậptrànquảngcáo;Boomerangthìtoànhoạthình,khôngquảngcáo.CùngxemTVvớiconbạnvàthảoluậnvềýnghĩacủaquảngcáolàmộtviệchay,songcũngcầnbiếtrằngcòncócảnhữngkênhtruyềnhìnhkhôngkèmquảngcáo.

HỌCQUATRANGEBAY

Giờđây,ngàycàngcónhiềungườitìmkiếmnhữngmónhànggiátốttrênmạngquanhữngtrangbánđấugiánhưeBay.Cáchlàmkhálàđơngiản.Mọingườiđưacácmónhàng,từđồnữtrangvặtvãnhhaynhữngcuốnsáchhiếmcho đến nhà đất để bán trên các trang này, và ai cũng có thể ra giá chochúng.ỞtừngquốcgiacũngxuấthiệnnhữngtrangdạngEbaynày,vớisựphongphúvềmặthàngvàgiácả.

Nếunhưconbạnthấyhứngthúvớikiểumuasắmnày,bạnhãythựchiệncùngtrẻ(bạnnênthườngxuyênkiểmsoátviệctrẻđanglàmtrênmạng).Đâycó thể làmộtbàihọc tuyệtvờivềquản lý tàichínhcó tráchnhiệm.Aiđóđangraobánmộtbộbúpbê?Hãydànhchútthờigianđểnghiêncứuvềmónhàngvàtìmhiểuxemgiábộbúpbêđómuamớitừcửahànglàbaonhiêu.Tiếptheo,bạnvàconsẽthảoluậnvàbànxemtrẻmuốntrảgiábaonhiêu.Đókhôngphảilàbộbúpbêcuốicùngtrênthếgiới–thậmchíkhôngphảilàbộcuốicùngbécóthểgặptrêntrangwebđó!Thứtrẻđangtìmlàmộtgiáhời.Giánàosẽlàgiáhời?Trẻsẽphảiđặtramộtmứctrầnđểkhôngtrảvượtquámứcđó.Rồitrẻcóthểđặtgiákhởiđiểm,cóthểthamgiacuộcđấugiácạnhtranh…vànóphảibiếtkhinàonêndừnglại.Bạnkhôngthểmuađượcmọi thứvớigiábạnđưa ra.Nhưngnếumuađược, tức làbạnđã tựquyếtđịnhgiácảmộtmónhàngnàođó.

MUASẮMTẠINHÀVỚITVVÀĐIỆNTHOẠI

Cáckênhtruyềnhìnhmuasắmkiếmlờibằngcáchkhơilênmộtcơnhammêmuasắm.Hãygọingay!Chỉcònrấtítsảnphẩmđượcbánvớigiánày!Bạnsẽkhôngbaogiờthấylạimộtgiáhờinhưthế!

Đôikhi,đóquảđúnglàgiátốtthật.Nhưngnhiềulúcthìkhông.Nếubạnvà nhóc nhà bạn thích xem những kênhmua sắm – vàmột lần nữa, hoạtđộngnàynênđượcgiámsát–hãytròchuyệnvềkinhnghiệm.Nhữngchiêuthứcnàođượcngườibánhàngsửdụngđểkhiếnbạncảmthấyphấnkhíchvớisảnphẩm?Nhữngchiêuthứcnàohọsửdụngđểkhiếnbạnphấnkhíchvớigiácả?

Hãyxemnhữngcon sốởphíabênmànhình!Đó làgiábán lẻcủa sảnphẩm!Làgiáthấpdànhchochúngta!Đâylàgiágiảmđặcbiệtcủachúngtanếubạnhànhđộngngaybâygiờ!

Đócóthậtlàgiábánlẻkhông?Bạncóthểdễdàngmuađượchàngvớigiáđãgiảmđóởnơikháckhông?Hoặclàvớigiágiảmđặcbiệtmàhọđưara?Bạncóthểkiểmchứngdễdàngtrênmạng, thậmchíngaytrongkhungthờigian“hãyhànhđộngngaytrướckhihếtcơhội”.

Vậycònchấtlượngthìsao?Đócóphảimộtthươnghiệuquenthuộcvớibạn?Chínhsáchđổihàngcủahọnhưthếnào?Giờđâynhữngngườitiếpthịhàngtạinhàkhôngphảinhữngkẻlừađảo.Việckinhdoanhcủahọkhôngtàinàothànhcôngđượcnhưvậynếulàmtheocáchđó.Nhưnghọcũngkhôngphảilúcnàocũngchobạnnhữngcáigiátốtnhấtthếgiới.Vàchodùđócólàcáigiátốtnhấtbạntừngthấycủamộtchiếcáoleninhìnhmộtthầntượngyêuthích,vẫncónhữngthứkhácbạnmuốnhaycầnhơnmộtchiếcáolencóhìnhthầntượng.Giữđượctháiđộđiềmtĩnhtrướcmộtlờichàomờihấpdẫnlàmộtbàihọcquantrọngkháctrongtiêudùng.

CHƯƠNG7LÀMTHẾNÀOĐỂCẮTNGHĨACÁCKHOẢNTIỀN“TỆ”:TIỀNTÍP,TIỀNTHUẾ,TIỀNPHÍ

CẦUĐƯỜNG,VÀTIỀNVÉ?

Chươngnày đượcdànhđể đề cập đến tất cả những thứnhỏnhặt buồncườingườilớnchúngtalàmgầnnhưhằngngàymàkhôngcầnnghĩngợi.Cólẽchúng ta chẳngbaogiờnghĩđếngiá trị củaviệcgiải thíchnhữnghànhđộngthườngngàyấyvớicácnhócđangngàycàngthànhthạovềtàichính.

Thứmàtôisẽđềcậpởđâylànhữngkhoảntiềnrất“tệ”,nhưlàtiềntíp,tiềnthuế,phícầuđường,vàtiềnvé.Tôisẽchỉchobạnlàmthếnàođểcắtnghĩanhữngchitiếtthườngnhậtnàyvớicontrẻtheonhữngcáchđểcácvấnđềđótrởnênthựctế.

Trongchươngtrước,tôiđãkểcâuchuyệnvềcậubénhặttiềnlẻbốđểlạitrênbànđểtípchocôphụcvụtrongnhàhàngvìnótinrằngôngbốđãđãngtríbỏquêntiền.Bàihọcrútratừcâuchuyệnnàylàđừnggiữbímậtvềtiềnbạcvớiconbạn.Hãygiải thíchviệcbạnđanglàmngaykhiấy,bởilẽmộtngàynàođóđứatrẻcũngsẽphảilàmđiềuđó.

Vìtíplàmộthànhđộngbíẩnvớibọntrẻ,tôisẽbắtđầutừvấnđềnày.

GIẢITHÍCHVỀTIỀNTÍP

Tôivàngườichịgáiyêuquýcủamìnhthườngxuyênđồngtìnhtrongmọiviệc,từănkemchotớigiảiquyếtnhữngvấnđềvớicácôngchồng,songlạibấtđồnggaygắttrongduynhấtmộtchuyện:tiềntíp,vàcụthểhơnlànêntípcho người phục vụ bàn trong nhà hàng bao nhiêu. Chúng tôi đã trải quanhiềungàykhôngnóichuyệnvớinhauchỉvìngườinàycảmthấyngườikiađãđểlạiquáíthayquánhiềutiềntíp.Ngớngẩnquá,phảikhôngnào?

Thườngcóhai loạiquanđiểmvề tiền típ.Mộtsốngườicho rằngđó làphầnthunhậpphụbổsungcholươngcủangườiphụcvụvànhưthếchỉcầnbỏramộtkhoảnnhỏđểthểhiệnlòngcảmkíchtớisựphụcvụchuđáolàđủ.(Thựctế,trangWebsterđịnhnghĩa“tiềntíp”là“mộtmónquànhỏbằngtiềnchomộtdịchvụ”.)

Mặt khác, nhiều người khác lại thừa nhận rằng với nhiều người chứkhôngchỉngườiphụcvụbàn,tiềntíplànguồnthunhậpchính,dohọnhậnđượcrấtíthoặcđôikhihọkhôngcóđồnglươngnàokhác.Vìthế,côngsứccủahọcầnnhiềuhơnlàmộtsựghinhậnmangtính“biểutrưng”.

Dùchobạnngảtheoquanđiểmnào,tôinghĩchúngtađềucóthểđồngývớinhaurằngcónhữngthờiđiểmthíchhợpđểtíp.(Bạncũngcóthểtranhluậnvớianhchịemcủachínhmìnhvềsốtiềnnêntíp.)

Hãybắtđầuvớinhữngngườithườngxuyênnhậntiềntíphaytiềnthưởngnhất.Đâylàdanhsáchnhữngnghềđượctíptheotruyềnthống[21]:

CÁCNGHỀĐƯỢCTÍP

Nam/nữphụcvụbànNgườiphụtráchbànNgườigiữáokhoáctạinhàhàngNhânviênlàmđẹpvàthợcắttócNgườilàmtrongkháchsạnNgườimanghànhlýởsânbayNhânviêngiaohàngNhânviênđỗxeTàixếtaxiNgườiđưabáoNgườigáccửaNgườikhuânvác

Giờlàđịnhnghĩachotrẻvềtiềntíp:

TIỀNTÍP:Mộtkhoản tiềnnhỏ tặngchongườiđãphụcvụmình trongmộtlĩnhvựcnàođó.

Tôisẽgiảiquyếtcâuhỏi“tạisao?”khótránhbằngcáchthêmvàorằng,trướckia, tiền típđượcdùngnhưmộtkiểuphần thưởnghaycách thểhiệnlòngcảmkíchđốivớimộtdịchvụtốt.

Tôicoitiềntíplàmộtphầntrongsinhhoạtphíthôngthường,vàtínhnóvàotrongngânsáchchitiêunhưvớitiềnthuếvậy.

Thờiđiểmhoànhảođểgiảithíchkháiniệmtiềntípchoconbạn(từ4đến8 tuổi) là khi bạn chuẩn bị làm điều đó.Chẳng hạn như, gia đình bạn cóthíchgọipizzavàxemphimvàocáctốithứBảy?Tuyệt!Vậyhãydànhmộtphútđểgiảithíchvớiconbạnrằngngườiđưabánhsẽmangđồăntới,nhậntiền,vàsẽchờđượctiềntíp.

Để trẻcùngđivớibạn racửa,quansátbạn thanh toánhóađơnvàchongườigiaobánhtiền típ. (Bạncó thểchỉranếungườiđưabánhphảivượtquamột cơnbão tuyếthayđếnnơi trongđúngmườiphút,ngườiđóxứngđángnhậnthêmmộtchútđềnbù.)

Tươngtựnếubạnđếnnhàhàng,ngồixuốngvàchờđượcphụcvụthứcăn.Hãytậndụngdịpnàyđểâmthầmchoconbạnxemhóađơnvàgiảithíchcáchbạntínhsốtiềntípphùhợp.Nếutrẻđãvàotiểuhọc,hãyđểconbạnthửtựtínhtiềntíp.

Bạnsẽtípbaonhiêutrongnhàhàng?Thôngthường,phầnlớnmọingườiởMỹ(trừchịtôi)lấy15đến20phầntrămtổnggiátrịhóađơnlàmtiềntíp.Khoảng15phầntrămdànhchodịchvụhạngthường,khôngxuấtsắc,và20phầntrăm,dànhchodịchvụcựckìtốt.

Hãydạyconbạncáchđặtracáctiêuchuẩnđểđánhgiádịchvụ.Người phục vụ bàn cómang đúngmón lúc nó còn đang nóng?Người

phụcvụcónhanhnhẹnvàchuđáođápứngyêucầucủabạn?Đặtracácmứcdịchvụkém,trungbình,tốtvàxuấtsắcsẽrấthữudụngvớitrẻ,vàsẽchỉchoconbạncáchquyếtđịnhsốtiềntíp.

BàithựchànhtạinhàhàngKhingườiphụcvụmanghóađơn tới,hãyđểconbạnxemcùng.Cộng

tổngsốtiềnvàtínhtiềnthuếkhôngchỉlàmộtbàitậptoánthúvịvàlàmộtbàihọcbổíchvềgiácả(mộtbữaăntươngtựsẽtốnbaonhiêunếubạnmuađồănởsiêu thịvàchếbiến tạinhà?),việcnàycòn rấtquan trọngvớigiađìnhbạn.Cáchóađơnnhàhàngthườngbịcộngsainhiềuhơnbạnnghĩ,vàkhiđó,tổngsốtiềnthườnglàcaohơnsovớithựctế!

Nào,giờthìbạnsẽlàmgìnếunhưngườiphụcvụbàntínhhóađơnthấphơnmức thực tế chobạn?Liệu bạn có báo chongười phục vụ hay sẽ imlặng?Mộtlầnnữa,đâylàmộtcơhộitốtđểchamẹtruyềngiátrịnhânbảnchotrẻ.(Nênlưuýrằngnhàtoánhọc/ngườiphụcvụbàntộinghiệpkiacóthểsẽphảibỏtiềntúirabùphầnthiếutrướckhinhânviênthungânnhậnralỗisauđó.)

CÁCHTÍNHTIỀNTÍP

1.Đầutiên,đểtínhphầntrăm,bạnphảiđặtdấuphẩythậpphântrướcconsốphầntrăm,trừsốmộtchữsốthìphảithêmsố0vàotrước(vídụ,20%là0,20và5%là0,05).

2.Nhânconsốđóvớigiátrịhóađơn.3.Kếtquảthuđược,làmtrònnếucần,làsốtiềntípchuẩn.VÍDỤ:Nếubạnmuốnđể15%tiềntípvớimộthóađơnnhàhàngtrịgiá

22đôla,bạnphảinhân22đôlavới0,15vàsốtiềnđólà3,30đôla.Họccách tính tiền típ làmột tròchơi lí thúđể trẻchơicùngmộtchiếc

máytínhbỏtúi tạibànănkhibạnđangchờmón.Đơngiản,hãychonhócnhàbạnmộtconsốtưởngtượng,sốphầntrămbạnmuốntíptínhtrêntổnghóađơn,vàđểnótựtínhsốtiềntípvớichiếcmáytính.

Hãychotrẻbiếtrằng,đôikhinhấtlàtrongnhữngnhàhàngđắttiền,giáđồuốngđượctínhriêng.

Đồngthời,ngườiphụcvụcóthểđặthóađơnlênbànsaukhibữachínhđượcphụcvụ,vàrồicộngthêmnếubạngọicàphêvà/hoặcmóntrángmiệngsau.Vàhãychúý:nếubạngọithứgìmàkhôngđượcphụcvụ,hãyđảmbảonóđượctrừđikhỏitổnghóađơn.

ỞNewYork, người tađãphát triểnmột cách cònnhanhhơnđểquyết

địnhtiềntíp.Thuếđốivớiđồănlà8,25%,vậynếunhânđôiconsốđó,tiềntípsẽlàhơn16%mộtchút.

CẮTNGHĨAVỀTHUẾ

Thườngkhitôiđanggiảngchotrẻvềtiềnbạc,đềtàithuếsẽđượcđềcậptới.Tôisẽdừnglạivàhỏimộtnhóctrongkhánphòng,“Connghĩthuếlàtốthayxấu?”

Lúcnàocũngvậy,đứatrẻsẽtrảlờithuếlàxấu,mộtvídụrõrệtvềcáchcácbậcchamẹvôýtruyềnmộthệgiátrịsailệchtớiconcái.Trênthựctế,cáckhoảnthuếcóthểquácaohayquáthấphoặcthậmchíđượcdùngkhônghợplí;nhưngbảnthântiềnthuếkhôngxấu.

Người lớnchúng tacó thểcằnnhằnvềviệcđóng thuế,nhưnghãynhớrằngthuếkhôngcógìxấuxacả.Tiềnthuếdùngđểchitrảchorấtnhiềuthứmàmộtngườibìnhthường(haykểcảmộtnhàtỉphúnhưDonaldTrump[22])khôngthểtựmuanổi.

Thuế chi cho những thứ như cầu đường, hệ thống thoát nước, vỉa hè,trườnghọc,giáoviên,cảnhsátvàdịchvụcứuhỏa,.v.v...Họcvềtiềnbạctứclàhọcvề cácgiá trị, vàmột trongnhữnggiá trị đó lànghĩavụcôngdân.Thuế làmộtdạngchiphícuộcsốngquan trọngvàcần thiếtcủamộtquốcgia.

Đâylàmộtđịnhnghĩavềthuếchonhóc6đến12tuổinhàbạn:

THUẾ:Khoảntiềnchúngtaphảiđóngchochínhphủđểhọchitrảchonhữngdịchvụ,tiệníchnhưtrườnghọc,lềđường,dịchvụcứuhỏa,vàcảnhsát.

Giảnggiảichoconbạnhiểurằngcónhiềuloạithuếkhácnhau(thuếthunhậpcánhân,thuếsửdụngđất,thuếdoanhnghiệp,thuếmuahàng).Hailoạiảnhhưởngtrựctiếpnhấttớiconbạnlàthuếthunhậpvàthuếmuahàng.

Nóingắngọn, thuế thunhậpcánhândựa trênmột sốphần trăm lươngthườngniêncủamộtngười.Tấtcảmọingườisinhsốngvàlàmviệcđềuphảiđóngthuế.

Vẫncómộtvàingoạilệ:nhữngngườikhônglàmrađượcmộtsốtiềnnhấtđịnhthìkhôngphảiđóngthuế.

Thuếmuahànglàmộtkhoảntiềnđượccộngthêmvàomộtsốmặthàngcụthể,nhưthứcăn,quầnáo,xăng,…và,tấtnhiênrồi,đồchơi,khitamuachúng.Đâyrấtcóthểlàtrảinghiệmđầutiêncủaconbạnvớithuế.

Nếuconbạnđangđểdành tiềnmuamột thứđặcbiệt, bạn sẽphảigiảithíchrằngsốtiềnchúngsẽcầnkhôngchỉlàgiámónđồchơi,màphảicộngthêmmộtkhoảnnhỏchothuếmuahàngnữa.

CÁCHGIÚPCONBẠNTÍNHTHUẾMUAHÀNG

1.Đầu tiên, hãy tìmhiểu thuếmua hàng là gì và lưu ý rằng thuếmuahàngđốivớithứcănmuatrongcửahàngtạphóacóthểkhácvớitrongnhàhàng.Consốđósẽlàmộtsốphầntrămtrênsốtiềnphảithanhtoán.Hãynhớđổi sốphần trămvềmột con sốdễxử lýbằngcáchđặt dấuphẩyhay0,0trướcnó(chẳnghạnnhư8,5%sẽlà0,085).Bạncóthểdùngmáytínhchobướcnày.

2.Nhânconsốđóvớigiásảnphẩm.3.Kếtquảthuđược,làmtrònnếucầnthiết,làthuếmuahàngchuẩn.4.Cộngthuếmuahàngvàogiásảnphẩmđểđượctổngsốtiềncầnthanh

toán.VÍDỤ:Nếumứcthuếmuahànglà6%vàbạnmuốnmuamộtthứgiá13

đôla,tổngsốtiềnsẽlà13,78đôla(13đôlax0,06=0,78đôla).Cũngnhưkhibạnthựchànhvớitiềntíp,họccáchtínhthuếmuahànglà

tròchơilíthúcùngmộtchiếcmáytínhbỏtúi.Hãychoconbạnmộtcáigiátưởngtượng,mộtsốphầntrămthuếmuahàng,vàđểtrẻtựtínhtổngsốtiềntrênmáytính.

BÌNHTHỨNĂM

ĐâylàmộtchitiếtbổsungchoMôhình4-chiếc-bìnhvàsẽkhôngđược

đềcậptớichođếnkhibạnđãổnđịnhđượcnhữngphầntrướcđóvàtrẻđãđủlớnđểtiếpnhậnmộtkháiniệmmới.

Bìnhthứ5làthuế.Conbạnđãđượchọcvềthuếmuahàngvàcóítnhấtmộtchútýniệmvề

thuế thu nhập.Giờ hãy đưa vấn đề này vào thực tế đời sống.Đặt ramộtkhoản thuếgiađình,số tiềnnàysẽđượcbỏvàobình thứ5.Khoảnnàysẽchiếm 15% trong tổng số tiền tiêu vặt trước khi được chia ra.Mọi ngườitrongnhàsẽbiểuquyếtxemtiềnthuếsẽđượcdùngđểlàmgì.

Hãydạyconbạncách tính15%(đây làmộtbàihọc toánhay,vànósẽhữudụngkhitrẻbắtđầutựđiănngoàivàphảihọccáchchitiềntíp).

HãyđểtrẻdùngmạngInternetvàvàothưviệnđểtracứuvềthuế.Dướiđâylàmộtvàicâuhỏitrẻcóthểtìmhiểu:

•Baonhiêuphầntrămtrênmỗi1.000đồngchitiêusẽđượcđóngthuế?•Thuếmuahàngcóápdụngvớithựcphẩmtạichỗbạnkhông?Quầnáo?

Dụngcụ?Sảnphẩmgiảitríthìsao?•Trườngbạncóthutiềnthuếkhông?Baonhiêuphầntrămtổngsốthuế

dànhchogiáodục?Chodù bạn có thích thuế hay không, cho dù bạn đồng tình hay không

đồngtìnhvớinhữngkhoảndànhchongânsáchquốcphòngchođếnhỗtrợtruyềnthôngđạichúng,thìthuếvẫnlàmộtphầncủacuộcsống.Vàhọcvềthuếngaykhicònlàmộtđứatrẻsẽlàcáchhữuíchđểtránh“sốctrongtươnglai” khi nhóc teen hay cậu con lớn nhà bạn bắt đầu đi làm và thấy phiếulươngmangvềcủanókhácvới(íthơn)sốmàngườitanóinósẽđượcnhận.

Cuốinăm,hãyđếmsốtiềnthuđượctrongbìnhthuế,vàcùngcảgiađìnhhãyquyếtđịnhxemsốtiềnđặcbiệtnàysẽđượcdùngthếnàođểcólợichotất cả.Mộtchuyến tới cửahàngkem?Mộtbộcờmới?Có thể làmộtbữatiệc?Bìnhthuếgiađìnhcóthểlàmộtcáchvừamangtínhkỉluậtvừathúvịgiúp bọnnhóc để dànhmuamột thứ đặc biệt, đồng thời là biện pháp chotừngđứatrẻhọcvềcộngđồnglớnhơncủachúng,đólàgiađình.

Tôi sẽnóingắngọnvềcáckhoảnđauđầukhác tiếp theođâyvàgợiýcáchgiảithíchchotrẻngaykhibạnđangthựchiện:

PHÍCẦUĐƯỜNGPhícầuđườnglàkhoảnphítanộpchonhànướcđểđượcsửdụngđường

sá.Đôikhichúnglàlệphíkhiquacầuhoặcchạyxetrênđườngcaotốc.Sốtiềnthuđượcthườngdùngđểxâyvàbảotrìconđườnghaycâycầuđó.

Hãychỉchonhócnhàbạncáchchúýbiểnbáocủaconđườngphíatrướcchỉdẫnsẽcóthuphícầuđường.Cácloạiphươngtiệnnàosẽbịthuphívàvớimứcphítrungbìnhrasao.

VÉVéthườnglàmộtmảnhgiấynhỏhaymảnhbìacứngchobiếtbạnđãtrả

tiềnchomộtthứgìđó.(Đừngnhầmvớimảnhgiấymàcảnhsátgiaothôngviếtchongườiláixekhihọbịphạmlỗinhé!)

Dướiđâylàdanhsáchnhữngthứbạnphảimuavé:

NHỮNGDỊCHVỤBẠNPHẢIMUAVÉBuổidiễncanhạcCăng-tinTàuhỏa/máybay/xebuýtRạpchiếubóngCôngviên/sởthú/khuvuichơi/bảotàng…KịchThông thường, vé được dùng để người phục vụ bạn, chẳng hạn người

hướngdẫnchỗngồihaytiếpviênhàngkhông,khôngcầnphảithutiềnmàvẫncóbằngchứngbạnđãtrảtiềnđểđượcsửdụngdịchvụđó.

Mộtngoạilệởđâylàvésố,mộtloạivéhoàntoànkhác.Chúngthựcralàcáctròchơimayrủimàbạnphảitrảtiềnđểchơi.

Đôikhibạntiếtkiệmđượcthờigianvà/hoặctiềnbạckhimuanhiềuvémộtlúc.Chẳnghạnnhưtrongmộthộichợhaycôngviêngiảitrí,bạncóthểmua12vévàđược tặng thêmtấm thứ13.Vàđiềuđócũnggiúpbạnkhỏiphảixếphàngđixếphànglại.

Vétớidựmộtsốsựkiệnnhấtđịnhnhưmộtvởkịchhaymộttrậnbóngsẽcómộtngàythángcụthểtrênđóvàchỉcóthểđượcsửdụngtrongngàyđó.Mặtkhác,véxemphimthườngchỉđượcdùngngaysaukhimua.

CHƯƠNG8LÀMTHẾNÀOGIÚPCÁCTEENQUẢNLÝTÀI

CHÍNH?

Chươngnàyđượcdànhriêngchocáccôcậutuổithanhthiếuniên.Cóthểbạnđangcónhữngnhóc11,12lớntrướctuổiđãsẵnsàngchomộtvàiphầntronglýthuyếtvàthựchành.Tuynhiên,trọngtâmvẫnlànhữngnhóctừ13đến15đãbắtđầukiếmra(vàthếmớicầnquảnlý)nhữngđồngtiềnnghiêmtúc,vànhữngcôcậutừ16tới18sẽsớmlênđườngtựlập.

Tôichiadanhsáchnhữngđiều“phảibiết”vớicácnhóctuổiteenthànhbamảng:lậpngânsách,giaodịchngânhàng,vànhữngkháiniệmnângcao(thịtrườngchứngkhoán,quỹ tươnghỗ,vàdanhmụcđầu tư).Nhưngđầu tiên,dướiđâylàmộtbàitrắcnghiệmtiềnbạcđểxemchínhxáchiệntạiconbạnthôngthạovềtàichínhđếnmứcnào,vàcáccôcậubé17,18cầnphảithuầnthụcnhữnggìtrướckhichúngđónggóiđồđạcvàvẫychàotạmbiệtchamẹđểbắtđầumộtthờikìmớisốngtựlậptạicáctrườngđạihọchaytrườngdạynghề,cáchxaquêhương,giađìnhvàngườithân.

Đểmởđầu,bạn,người“giáoviên”,cầnphảiđểnhócmớilớncủamìnhlàmbàitrắcnghiệmsaunhằmkiểmtraxemmảngnàobạncóthểbỏquavàmảngnàocầnchúýtậptrungvàonhiềuhơnchotrẻ:

TEEN CẦN BIẾT GÌ VỀ TIỀN VÀ QUẢN LÝ TIỀN NONGTRƯỚCKHI“RỜITỔ”

1.Concóbiếtcáchmởtàikhoảntiếtkiệm?2.Concóthểkểracácphươngthứctiếtkiệmkhác?

3.Concóbiếtcáchmởtàikhoảnchiphiếu?4.Concóbiếtcáchđốichiếusổséc?5.Concóbiếtcáchdừngthanhtoántrênmộttấmséckhicần?6.Concóbiếtcáchlàmlạiséc?7.Concóthểgiảithíchtừngmụctrêntờkhaingânhàngchứ?8.Conbiết phíngânhàngcủa convớimỗi loại tài khoản làbaonhiêu

không?9.Conbiếtcáchmuasécdulịchkhông?10.Conbiếtthếnàolàđiệnchuyểnkhoảnchứ?11.Nămnayconcókiếmđượcnhiềuhơn200.000đồngtiềnlãitrongtài

khoảntiếtkiệmkhông?12.Concóthểgiảithíchđượctạisaotiềnlãicontrảchothẻtíndụnglại

làvấnđềquantrọngthếkhông?13.Concóbiếthậuquảlàgìnếuconchậmtrễhaykhôngthanhtoánsố

dưtốithiểuvàothẻtíndụngkhông?14.Concóthểkiếntạomộtngânsáchkhảdĩđápứngmọinhucầuchi

tiêumàkhôngcầnđếnsựgiúpđỡcủangườilớnkhông?15.Conđãbaogiờchitiêu,sinhhoạttrongvòngngânsáchhiệntạitrong

ítnhất6thángmàkhôngcầnnhờthêmsựgiúpđỡtàichínhcủabốmẹchưa?16.Concóbiếtcáchđọchợpđồngthuênhàvàbiếtphảixemkỹphầnnào

trướckhikýkhông?17.Liệuconcóbiếtcách“phỏngvấn”ngườibạncùngphòngtươnglai

(ngườicầnphảicótráchnhiệmtàichính)không?18.Concóbiếtcáchrúttiềnmặtnhanhtrongtìnhhuốngkhẩncấp?19.Concóbiếtphảilàmgìnếubịmấtsổséchaythẻtíndụngkhông?20.Con có biết làm thế nào đểmuavà đổi bảo hiểmxemáy (nếu có)

không?21.Concóbiếtlàmthếnàovàkhinàocầnđăngkýmãsốthuếcánhân

haykhông?22.Conbiếttổchứctíndụnglàgìchứ?23.Concóbiếtthẻrúttiềntựđộnglàgìkhông?24.Concóbiếtlàmthếnàođểnhậnvànạptiềnvàothẻrúttiềntựđộng

không?

Tổngcộng:..........Có........KhôngĐiểm:..........*Cáchtínhđiểm:hãychomỗicâutrảlờiCóđược10điểm.Nếuconbạn

ghiđượcdưới80điểm,bạncầnphảiônlạicácchươngtrước;nếuconbạnđượctừ90đến140,tứclàtrẻđangtiếnbộ,nhưngvẫncầnsựhướngdẫncủabạn;vànếutrẻđượctrên150điểm,bạncóthểcânnhắcđếnviệcthuêconlàmtưvấntàichínhchomình!

Câuhỏi1đến9liênquantớinhữngvấnđềđượcbàntớitrongchương6.Ônlạichươngnàycùngconbạnnếuđiểmyếucủatrẻnằmởđây.

Câuhỏi10đến16đềcậptớingânsách,lànộidungchínhcủachương5.Tuy nhiên, tôi sẽ bàn tới việc kiến tạomột ngân sách chi tiết hơn, “thoảimái”hơnởphầnsaucủachươngnày.

Câuhỏi17đến24chútrọngvàonhiềuhoạtđộngtàichínhkhác.MộtvàitrongsốđósẽđượctôiđềcậptớiởchươngnàyvàChương9,10.

DẠYTRẺKHẢNĂNGQUẢNLÝTIỀNBẠCCHOTƯƠNGLAI

Trướckhiđivàonhữngviệccụ thểcần làmvớinhóc teennhàbạn, tôimuốngiải thíchvềTrụcthờigianbiểucủamình.Tôinghĩnósẽgiúpđemđếnmộtcáinhìntổngthểvềcáchmộtngườisẽcóthểsửdụngtiềntrongcảcuộcđời.

TRỤCTHỜIGIANBIỂU

Tôiphảinhấnmạnhrằngđâychỉ làmộtvídụminhhọa,khôngphải làyêucầumọingườibắtbuộcphảikếthônnăm25tuổihaythànhlậpdoanhnghiệpcủa riêngmìnhnăm38 tuổi.Trục thờigianbiểucủamỗingười sẽkhácnhau.Mụcđíchcủaviệcgiớithiệunóởđâylàgiúpconbạnsuynghĩxem nhữngmục tiêu cuộc sống của trẻ có thể là gì và lên kế hoạch chonhữngmụctiêuấyđểrồicóđượcphươngtiệntàichínhnhằmhiệnthựchóaướcmơ.

HãytâmsựvớiconbạnvàkhuyếnkhíchtrẻtựphácthảonênThờigianbiểuchoriêngmình.Sẽrấtlíthúkhiđềcậpđếnkếhoạchđósau6thánghaymộtnămtínhtừbâygiờ,vàchờxemđịnhhướngđócóthayđổihaykhôngvànếucóthìsựthayđổiđósẽnhưthếnào.

Tôi thườngkhuyênmọingườihãy tập trungvàomục tiêu trướcmắtvàchúýtớimộtvàikhoảnchilớntiếpsauđó.Chẳnghạnnhưmuanhàhayxehơiđòihỏimộtkếhoạchdàihạn.

Tuy rằngmua nhà có thể là khoản chi lớn nhất của bạn nhưng đó sẽkhôngphảitìnhhuốngtàichínhcuốicùngmàbạnphảitínhtoánvàđểdành.Nhiều khả năng ít nhất bạn sẽ còn phải chuẩn bị cho con bạn (một hoặc

nhiều con) đi họcvàkì hưu trí củabạn.Hơn thếnữa, bạn còn có thểmơtưởngvềmộtngàykiasởhữumộtcănnhànghỉmátởđâuđó.(Vàsaolạikhôngchứ?)

BẮTĐẦUNHƯTHẾNÀO

Bạnsẽphảiquyếtđịnhkhinàonhócteennhàbạnsẵnsàngtiếpcậnvớimôn“kinhtếhọccaocấp”.Đócóthểlàkhiconbạnđãbắtđầukiếmđượcnhữngkhoảntiềnđángkểtừviệccắtcỏhaytrôngtrẻvàcầnphảiquảnlýsốtiềnđóhiệuquảhơn,haylàkhinhữngđứalớnđãsớmthànhthạonhữngbàitậpquảnlýtiềnbạcđơngiảntrongcácchươngtrướcvàsẵnsàngtiếpnhậnnhiềutráchnhiệmhơn.

Chắchẳnkhiđến15tuổi,nhócnhàbạnđãcóthểđạttớimộttrongcáccấpđộđó,nếukhôngphảilàcảhai.Lýtưởngnhấtlàtàikhoảntiếtkiệmcủatrẻvẫn tăngđềuđặnvà tàichínhcủaconbạnbámtươngđối sátvớingânsáchBốnChiếc-BìnhđãđượcnóitớitrongChương4.

Điềunàychứngtỏtrẻđủkhảnăngchomộtdạngngânsáchcóvẻ“ngườilớn”hơn,vàbởilẽngânsáchlàmộtbảnđồtàichínhdẫnbạntớinơimàbạnmuốn,tôisẽdiễngiảingânsáchcủamộtteenđiểnhìnhcóthểnhưthếnào.Đồngthời,tôisẽchỉracáchngânsáchấyđượcnânglêncấpđộphùhợpvớitrẻđãlớn.

Trướckhiđivàochitiếtvềmộtngânsáchcủateen,bạncầnphảitínhđếnmộtkhoảnchiquantrọng–họcphíđạihọc–sẽảnhhưởngđángkểtớitúitiềncủabạncũngnhưcủatrẻ.

DÀNHDỤMCHOCHIPHÍHỌCĐẠIHỌCNHƯTHẾNÀO

Mộttrongnhữngkhoảnchiphílớnnhấtmàchúngtasẽphảitínhđếnlàtiềnhọcđạihọc.Cứnghĩmàxem.ChẳnghạnởMỹchodùởmộttrườngđại

học công lập hay đại học tư, trung bình bốn năm học phí ít nhất cũng là20.000đôla,vớimộttrườngthuộcIvyLeaguethìchiphíphảitới120.000đôla–vàđólàchưakểtớitiềnănở,sáchvởvàđồdùng,quầnáo,đilại,cùngđủthứchiphíkhác.

Saukhoảnđầutưmuanhàthìchiphíchoconhọcđạihọchẳnlàkhoảnchiđắtgiánhấtcầnbạnphảitínhđến.

Trongmộtvàitrườnghợp,trẻcóthểđónggópvàokhoảntàichínhnày.Những đứa thôngminh, cầu tiến có điểm tổng kết cao có thể tự tin rằnggiànhđượchọcbổng,cáckhoảntrợcấphayhỗtrợtàichínhsẽgiúpchúngvàođạihọc.Tuynhiên,ngaycảkhiconbạnnằmtrongnhómưutúnày,vẫnsẽcónhữngchiphí (sáchvở,quầnáo,phísinhviên,phíxãhội…)khôngđượcbaogồmtronghọcbổng.

Cũngnhưđốivớibấtkìkhoảnchiquantrọngnào,bạncànglênkếhoạchsớmchonóthìcàngtốt.Chamẹcóthểmởquỹđạihọcngaykhiđứatrẻrađời,nhưngtôicũngkhôngnghĩlúctrẻ5hay6tuổilàquámuộnđểbắtđầukếhoạchđó.

Nếunhưconbạnđãbắtđầuhayởgiữatuổithiếuniênvàbạnvẫnchưacóquỹđạihọc, thìcâuhỏiquan trọngchobạnvàconđó là: “Bạncócầnsựđónggóptàichínhcủatrẻđểthựchiệnkhoảnchitiêunàykhông?”

Nếucâutrảlờilàcó,vậyhãycùngngồilạivớitrẻvàđánhgiángânsáchcủacondướimộtgócnhìnkhác.Trẻcóthểtăngthunhậpbênngoàiởđâu?Trẻcó thểgiảmchi tiêuởnhữngkhoảnnào?Cómộtkhoản tiền tiếtkiệmnàokhảdĩkiếmrathêmtừmộtChứngchỉtiềngửikhông?Cóchươngtrìnhhọcbổnghayhỗtrợtàichínhnàoconbạncóthểthamgiakhông?

Bạncàngbắtđầuchuẩnbịchoviệchọcđạihọccủaconsớmbaonhiêu,bạncàngcókhảnăngthựchiệnthànhcôngkếhoạchbấynhiêu.

LẬPNGÂNSÁCHCHOTEENNHƯTHẾNÀO

Ngânsáchcủacácthanhthiếuniênsẽcókhácbiệtđángkểvớingânsáchcủatrẻnhỏ,xéttheohaiphươngdiện:thứnhất,saucùngthìbạnsẽchuyểngiaomọichiphícủaconsangchochínhtrẻquảnlý;vàthứhai,bạnsẽphải

thiếtlậpchoconmộtngânsáchchínhxác,chitiết.Nhưthếkhôngcónghĩalàtrẻsẽphảithôihọcvàđitìmviệcđểtựnuôi

sốngbảnthân.Màđiềuđócónghĩalàphầnquỹtừngânsáchcủabạndànhchoquầnáo,khámbệnh,vàcácsinhhoạtphíkhácsẽdầnđượcchuyểnsangchoconbạnđịnhliệu(dướisựgiámsátcủabạn).Ngoạitrừchỗở(nhàbạn),nhuyếuphẩm,vàmọibữaăn tạinhà,còn lạinhóc15,16 tuổinhàbạnsẽphảitựloliệu(vớisựgiúpđỡtàichínhtừbạn)mọithứkhác.

Có thểconbạnđã tựcónhữngquyếtđịnhmuasắm(quầnáo, sáchvở,phimảnh) của riêng trẻ đượcmột thời gian rồi.Giờđây, với việc chuyểngiaophầntiềnbạngiữsangchotrẻ,bạnsẽdạyconcáchđưaranhữngquyếtđịnhchitiêu.Saucùng,chẳngphảibạnsẽyêntâmhơnkhitheodõitrẻbắtđầu tự lậpngân sáchdướimáinhà củamìnhkhibạnvẫn còn có thểgiúpsao?

Hãylấyngânsách4-chiếc-bìnhlàmcơsở.Giờhãygiúptrẻmởrộngtấtcảcáckhoảnmụcđóra,vànhớrằng,bạncầnphảitínhtớinhữngkhoảncầnchihaynhucầutiêudùngtrongvòngmộtnăm.

Tiềntiếtkiệmđượcchiathànhtrunghạnvàdàihạn,khoảnthứhaikhôngbaogiờđượcđộngđến trừ trườnghợpkhẩncấp lắm.Bạnvàconcần tínhđếnviệckhởiđộngmộtkếhoạchtiếtkiệm2nămchomộtthứtrẻsẽmuốnhaycầnđếntrongvòng2năm.ThamkhảoBiểuđồTrụcthờigiancủatrẻ.Trêntrụcđócóxemáy,trạihèđặcbiệt,haymộtchuyếndulịchnướcngoàikhông?Kếhoạchtiếtkiệm2nămsẽdànhchocácmụctiêukiểunày.

Nào,giờđếnmảngtừthiện,liệuconbạncómuốnchuyểnnhữngkhoảnquyêngópcủamìnhsangmộttổchứckháckhông?Đượcphéplàmnhưvậy.Mộtngânsáchmang“vẻngười lớn”nênchọnnhữngmảng từ thiệnmangdángdấpngườilớn.CólẽmộttổchứcgiúpđỡthiếuniênvôgiacưhaymộthộihỗtrợbệnhnhânAIDSgiờđâysẽcónhiềuýnghĩahơnchăng.

Thứ cần được thêm vàomảng từ thiện làmột phần quà tặng tùy tâm.Nhiềukhảnăngnhócteennhàbạncómộtýthứctráchnhiệmlớnlaohơnvềmảngnàysovớikhicònnhỏ.Hãycùngtínhxemnónêngópvàođóthêmbaonhiêumỗituần.

Cuốicùnglàquyếtđịnhchi tiêu.Rõràngrằngđâysẽ làmảngthayđổinhiềunhất.Bắtđầubằngviệclênmộtdanhsáchtấtcảcácnguồn“tiềnvào”

vàcác lối“tiền ra”.Tiềnvàobaogồmtiền tiêuvặtcủa trẻ,côngviệcvặt,việclàmtronghèvàsaugiờhọc,vàtiềnđượccho-tặng.Danhsáchtiềnracótiềnăn,mọikhoảnliênquanđếnđilại(xăngxe,đilại,nếucó),dụngcụhọctậpvàđồmỹphẩm(dầugội,nướckhửmùi,kemđánhrăng,.v.v...),vuichơigiảitrí,vàquầnáo.Đừngphânbiệtnhữnggìbạnđangchivớinhữnggìtrẻchi.

(Bạn cần nghĩ tới tất cả các khoản bạn phải chi cho trẻ. Bao gồm cảnhữngthứnhưđikhámrăngvàkhámsứckhỏe,vànhữngkhoảnchinhưtiềnquyêngópchođộicổvũhayđồngphụcthểthao.Hãyđưacảnhữngthứđóvàotrongdanhsách.)

Giờhãycùngvớiconbạnđưaramộtconsốchomỗikhoảntrêncảhaidanhsách.Danhsáchcủamộtnhóc15tuổiđiểnhìnhcủaMỹsẽcódạngnhưsau:

MẪUDANHSÁCHTIỀNVÀO/RA—TiềnvàoTiềntiêuvặthằngtuần(15đôla/tuần)780đôla/nămViệcvặt(20đôla/tuần)1.040đôla/nămViệclàmsaugiờhọc(36tuần,100đôla/tuần)3.600đôla/nămViệclàmthêmtronghè(14tuần,200đôla/tuần)2.800đôla/nămTiềnđượctặng500đôlaTổng:8.720đôla—TiềnraTiềnăn(36tuầntrongnămhọc,50đôla/tuần)1.800đôla/nămTiềnđilại(baogồmsửaxeđạp)500đôla/nămDụngcụhọctập/Mỹphẩm1.500đôla/nămQuầnáo

3.000đôla/nămVuichơigiảitrí1.500đôla/nămKhámrăng/khámsứckhỏe500đôla/nămQuỹđạihọc350đôla/nămTiếtkiệm1.500đôla/nămTừthiện870đôla/nămTổng:11.520đôlaTrênđâylàmộtvídụvềcáckhoảntiềnvàovàracủamộtteenMỹ.Bạn

hãycùngtrẻlậpmộtdanhsáchriêng.Cùngvớitrẻgạchbỏcácchiphí(tiềnra) bạn chưa sẵn sàng giao lại cho con hoặc thực tế không thể giao được(nhưphíkhámbệnhđượccôngtybảohiểmcủabạnchitrảtrựctiếp).

Với tổngsốmớiđó,bạnvàconđãcó thểxácđịnhđượcsựchênh lệchgiữahaikhoảnchivàtiêu,từđócóbiệnphápbùđắpvàokhoảngcáchđó.Liệubạncócầnphảităngtiềntiêuvặtchotrẻ?Liệutrẻcócầnphảicắtgiảmchitiêu?Cókhicầnthựchiệncảhaiviệcnày.

Vídụvềtiềnvào/tiềnranàycầnbaogồmmọitráchnhiệmtàichínhbổsungmàbạnvàconđãthốngnhấttrongdanhmụctiếtkiệmvàtừthiện,songhãy kiểm tra kỹ các con số này.Trên lý thuyết, các khoản gia tăng đó sẽđượctínhvàotiềntiêuvặt,vậynênhãychuẩnbịtinhthần,thưacácbậcchamẹ-chínhconsốấynghiễmnhiênsẽđộilênđángkểđấy.

Cuốicùng,giờđâybạnđãcómộtcáinhìnbaoquátvề tổngngânsáchmộtnămcủanhócteennhàmình,bạnsẽcầnphảichỉchotrẻcáchchitiêusốtiềnnày.Theo tuần, tháng,hayquý?Vớinhững thứnhưđồ tạpphẩm,chitheotuầncólẽsẽtốthơn.

Tuynhiên,hãycânnhắcviệcchoconbạntiềnquầnáothànhcáckhoảnlớnhailầnmỗinăm,mộtlầntrướcnămhọcvàlầnnữavàomùaxuân.Tiềnquầnáolàmộtphầnngânsáchnêntáchriêng.Bạnnêntraođổivớiconbạnđểgiúpnóquyếtđịnhkhinàonênmuacáigì.

Khoảnngânsáchnàysẽ lập tứcchấmdứthộichứnghammêmuasắmthờitrangvôkếhoạch.Conbạncóthểmuamónđồmànóbịhấpdẫn,vàrồitựchịuhậuquảnếunókhôngcònđủtiềnchonhữngthứkhác.Quátrìnhnày

cólẽsẽchẳngmấynhẹnhàng,nhưnghãygiữvữnglậptrường!Bàihọcvềlựachọnvàtráchnhiệmlàvôgiá.

TRẺVÀBẠNBÈ

Áplựctừbạnbècùngtranglứaxuấthiệnngaykhitrẻbắtđầuchịunhữngảnhhưởngkhácngoài bạn.Ngay lầnđầu tiên conbạnvềnhà từ lớpmẫugiáovớinhữngcâuchuyệnsaymêvàkìảovềmọithứtừbươmbướmlàmgìtrongmùađôngchotớitrẻconsinhratừđâu,bạncóthểđoánđượcsựảnhhưởngcủabạnbècùngtranglứalênconbạnđãbắtđầurồiđó.Vàkhibạngiảng giải, chi tiết và có tình có lý,mọi chuyện thực sự là thế nào và trẻươngbướngkhăngkhăng rằngnhữngcâuchuyệnnónghe từcácbạnmớiđúngthậtlàsựthực,thìbạnbiếtmìnhđãbắtđầucảmnhậnthấysứcmạnhcủatácđộngtừbạnbèlêntrẻrồiđấy.

Nhưng sức ảnh hưởng lớn nhất, dĩ nhiên rồi, sẽ tới khi trẻ lên cấp 2,nhữngnămtháng“tiền”teenvàteenđókhimànền“tiểuvănhóa”thănghoatộtđỉnhvàconbạndườngnhưchìmngậptrongđó,nóimột thứngônngữmàbạnkhôngthểhiểuvàlàmnổnhàvớithứnhạcmàlỗtaibạnkhôngtàinàochịuđựngnổi.

Áplựctừbạnbèđốivớicácnhóctuổiteenvà“tiền”teencómộtsứcảnhhưởng mạnh mẽ, nhưng cũng đừng quên rằng bạn cũng có một sức ảnhhưởnglớnvậy,chodùkhônggiốngnhưcáicáchảnhhưởngcủabạnkhitrẻmớilên3hay6tuổi.Teenrất thôngminh,cókhảnăngthấuhiểunhữngýkiếnphứctạp,vàchúngvẫnlắngngheđấynhé,đôikhinhiềuhơnbạntưởng.

“BẮTBÀI”TRẺSOBÌ

Khiconbạngặpbạnvànói,“BốmẹAmychonóthứcđếnnửađêmđểxemphimđấy”,hay“BốmẹBenjychẳngbaogiờbắtbạnấylaudọngaracả”,nhữngcâunóinàycóvẻquenthuộcnhỉ?Chắcchắnrồi.Đócũngchínhlànhữngcâuchúngtatừngdùngvớichamẹmình.Vàđốivớihầuhếtchúng

ta–vànếutamaymắn–nhữngcâuđókhôngđemlạikếtquảgì.Chamẹtađáprằng,“ThếconđếnnhàAmymàởvớibốmẹbạnấy”,haychỉđơngiản,“Ờ,ởnhàmìnhthìkhôngnhưthếđâunhé”.Vàbạnnhớcònmìnhđãhànhđộngnhưthếnàochứ?Tấtnhiênlàchẳngthayđổiđượcgìcả!

Cáchtốtnhấtđểđốiphóvớinhữngđứatrẻthíchsobìlàsựrõràng,thôngsuốt.Conbạncànghiểuvềlậpngânsách,vềtiềnthựcsựđivềđâu,vàvềvaitròcủatrẻtronggiađình,trẻsẽcàngítxuhướngđưaranhữngyêucầuquáđángđểđược“bằngchịbằngem”vớichúngbạn.

Vànếubạnthựcsựlắngnghebọntrẻnóichuyện,bạnsẽthấyrằngchúngcũng chẳngmấy ngưỡngmộnhững đứa nhưAmyvàBenjy gì gì đó đâu,nhữngđứacóbốmẹnuôngchiềuvàmuachochúngmọithứchúngmuốn.

VAYVÀCHOVAY

Giốngnhưmộtsốcộngđồngtựkhubiệtnóvớiphầncònlạicủathếgiớibằng cách tạo lậpđượcmột hệ thống traođổi hànghóa tinhvi,một phầnquantrọngtrongvănhóathờiteenvà“tiềnteen”–đólàvayvàchovay.Bạnsẽkhôngthayđổiđượcđiềuđó,nhưngbạncóthểtraođổivềchuyệnnày,điềuchỉnhnótrướckhinótrởthànhmộtvấnđề.

Bướcđầutiênđểgiúpconbạnhiểuthêmvềvayvàchovayấylàkếthợpkhoảnđó vớimôhình tiền tiêu vặt/bình.Nhiều khi con bạn sẽmuốnmộtmónhàngđangđượckhuyếnmạihaythứgìđólàmộtcơhộidiễnratrongkhoảngthờigiannhấtđịnh(nhưchi tiêu trongkìnghỉchẳnghạn).Thứđókhôngnằmngoàingânsáchcủatrẻ–nósẽcóthểchiđượcvớibốntuầntiền

TiếtkiệmTrunghạn–nhưnggiờthìtrẻkhôngcóquyềnlàmthế.Nếubạnchoconmìnhvaysốtiềnấy,thếchẳngphảilàđãđingượclạivà

từbỏphươngthứcbạnđãđặtrahaysao?Khônghẳnnhưthế.Hãylênmộtlịchhoàntrả.Kèmtheolãihẳnhoi.Tấtnhiênđóchỉlàphầnlãirấtnhỏthôivìbạnđâuphảiđangcốkiếmtiềntừconmình.Vàtiềnlãiđócóthểgópvàoquỹnghỉmátcủacảgiađình.Nhưngđiềubạnmuốnlàtrẻphảihiểuvềmôhìnhnày.

Bạncũngcóthểdùngđiềunàyđểdạyconvềviệctạodựnguytín.Nếuconbạntrảnợđúnghẹn,trẻcóthểvayđượcnhữngkhoảnlớnhơnvềsau.Cònnếukhông…trẻsẽbịmấtuytín,đồngnghĩavớiviệckhôngđủtưcáchđểvay tiền lầnsauchođếnkhinàonóchứng tỏđược trongmắtbạnvềýthứctráchnhiệm.

Khi đưa những bài học này ra thực tế bên ngoài gia đình, thì có mộtnguyêntắccầnđượcđiềuchỉnhngay:Nếuconbạnchobạnbèvaytiền,trẻsẽkhông lấy lãi.Vìchobạnbèvay lãisẽ trở thànhmột tiền lệkhônghaygiữacácteenvớinhau.

Nhưngphầncòn lại thì…conbạncầnhiểu rằngvaymượn tiền làmộtgiaodịchcóluậtlệ.Nếutrẻchuẩnbịchobạnbèvaytiền,cầncómộtthờihạntrảxácđịnhrõràng.Conbạnnênbiếtcầnphảiđặtranhữngcâuhỏisau:

Cậumuốnmượnbaonhiêu?Cậucầntiềnlàmgì?Khinàocậusẽtrả?Vàtrẻphảibiếtrằngđâylàvềchuyệntiềnbạc,khôngphảivềtìnhbạn.

Ngườibạnđócóthểkhôngtrảnợđúnghẹn.Ngườitacóthểlàmộtngườibạn tốt, mà vẫn thiếu trách nhiệm về tiền nong. Do đó trẻ cần biết rằngkhôngbaogiờnênchovayquásốtiềnmìnhcóthểđểmất.Vànếunhưhợpđồngđãxácđịnhrõràng–cóthểlàmộthợpđồngmiệng–vàbênkiakhônggiữ đúng cam kết, thì không cần thiết phải tuyên bố chấm dứt tình bạn.Nhưngconbạncóthểdứtkhoátrằngsẽkhôngchongườibạnđóvaythêmnữa.

TEENVÀNGÂNHÀNG

Tạithờiđiểmnày,nhócteennhàbạnhẳnđãquenthuộcvớinhữngdịchvụngânhàngcơbảnvàđãcótàikhoảntiếtkiệmcủariêngtrẻ.Tớituổi15hoặc16,conbạnđãsẵnsàngchomộttàikhoảnchiphiếu(xemChương5).Nhưvậy,nhữngcôngcụtàichínhcủangườilớntiếptheomàconbạncầnphảihọclàvềthẻtíndụngvàthịtrườngchứngkhoán.

Từ “tín dụng – credit” xuất phát từ từ “creditus” trong tiếng Latin cónghĩalà“tintưởng”.Khiaiđóchobạnmượntiền,ngườiđótintưởngbạnsẽtrảlại.Tíndụngkhôngphảilàquyềnlợi,màlàmộtđặcquyền.Bạncầnphảigiànhđượcquyềnsởhữutíndụngvàphảichứngtỏmìnhcótráchnhiệmđểnhậnđượctíndụnghaythẻtíndụng.

Tíndụngcónghĩa làmộtngườinàođósẽchobạnvay tiềnvàchobạnthờigianđểtrảlại,thườngvớimộtkhoảnphícộngthêm.Tíndụngchophépbạnmuahàngtrướcvàtrảtiềnsau.Khingânhàngchobạnvaytiền,họđãcungcấpchobạnmộtkhoản tíndụng.Người tiêudùngsửdụngkhoản tíndụngđóđểmuanhữngthứhọcầnvàdùngtrongtrườnghợpkhẩncấp.Cácdoanhnghiệpdùngtíndụngđểmởrộngvàpháttriểncôngty.Ngaycảchínhphủcũngdùngtíndụngđểxâydựngcầuđườnghayquảnlýthànhphố,thịtrấn,bang,haycảđấtnước.

Đôikhibạnlại làngườicấptíndụng.Chẳnghạnnhưkhibạnmuamộttráiphiếutiếtkiệm,tứclàbạnđãchonhànướcvaytiền.Chínhphủcamkếtmộtthờigiansausẽtrảlạichobạnkhoảntiềnđãvay,kèmtheolãi.

Córấtnhiềunguồn–ngânhàng,doanhnghiệp,cửahàng,vàcánhân–cóthểcấptíndụng.Mộtngânhàngcấptíndụngchophépbạnmuatrướcvàtrảtiềnsau.Mộtngườithợđếnsửathứgìđórồigửibạnhóađơncũnglàcấptíndụngchobạn.Ngườiđótintưởngbạnsẽthanhtoánhóađơnđó.Cửahàngtạphóađịaphương,chẳnghạn,cóthểcấptíndụngchomộtkháchhàngthânthiếtbằngcáchchongườiđómuahàngvàtrảtiềnsau.

Ngânhàngcấptíndụngthôngquavaynợtrảgóp,tíndụngvaytheohạnmức,tíndụngchovaythấuchi,vaythếchấp,vàthẻtíndụng.Trướckhicấptíndụng,ngânhàngsẽthựchiệnkiểmtrauytínđểđảmbảongườiđósẽtrảđượcnợ.Ngânhàngsẽchỉcấptíndụngchoaihọcảmthấysẽchắcchắntrảđượcnợ.

Cáccửahàngcấpmộtdạngtíndụnggọilàtíndụngtrảgóp.Vídụnhư,

nếubạnmuamộtchiếcghếsofa700đôlavớitíndụngtừcửahàng,bạnsẽtrả700đôlađó,kèmtheolãi,trongmộtkhoảngthờigianquyđịnh.Mỗilầntrảtiềnđượcgọilàmộtkìtrảgóp.Điềunàychophépbạnmuathứmìnhcầnngaylậptứcvàtrảdầntheođịnhkỳ.

Nhượcđiểm chính của thẻ tín dụng là khoản lãi bạn phải trả.Nếubạnkhôngchitrảtoànbộsốtiềnnợtrongthẻtíndụngtheotừngthángthìbạnsẽphảitrảlãi,theođókhiếnchohànghóahaydịchvụbạnmuahoặcsửdụngbằngthẻtíndụngđắtđỏhơnsovớicáchbạntrảtiềnmặt.Bởilẽtiềnlãibạnphảitrảhằngthángsẽcộngvàogiácảnhữngthứbạnmua.

Nhiềucửahàngvàcôngtycấploạithẻtíndụngchỉdùngđượctạicáccơsởcủahọ.Chỉngânhàngvàcáccơquantàichínhmớicóthểcấpthẻdùngđượcởmọinơichấpnhậnthẻtíndụngcủangânhàngđó.

Tuynhiên,mộttấmthẻtíndụngcủacửahàngsẽlàmộttấmthẻphùhợpđểtrẻbắtđầulàmquenvớiloạihìnhnày.TrừkhiconbạnđãcóshowbiểudiễnriêngtrênTV,thìkiểugìbạncũngphảiđimởtàikhoảnchotrẻ.

Bạnvàconcầntraođổixemcửahàngnàolàthíchhợprồilấymẫuđơnxinthẻtíndụngởđó.Nếubạnđãcósẵnthẻtíndụngvớicửahàng,hãyliênhệvớingườitrongphòngtíndụngvềviệclàmmộttấmthẻthứhaiđứngtênconbạn.Bạncũngnênđặtmộtgiớihạnmuasắmcủatấmthẻthấphơnmứccửahàngchophép,ítnhấtlàchosựkhởiđầu.

Mộtchọnlựakhácthaychothẻtíndụnglàmộtthứgọilà“thẻbảođảm”.Cónghĩarằngbạnsẽgửivàomộtsốtiền,chẳnghạnnhư500đôla,vàchủthẻcóthểmuasắmtronggiớihạnđó.Saukhichủthẻchứngtỏđượcmìnhlàngườicótráchnhiệm,họsẽcóthểđượccấpthẻtíndụng.

Hằngthángkhicóhóađơntới,hãycùngvớiconbạnxemxétkĩlưỡng.Đảm bảo rằng đúng là trẻ đãmuamọi thứ được tính tiền qua thẻ, và rồiquyếtđịnhxemtrẻsẽthanhtoántoànbộhaymộtphầnhóađơnđó.

Mộtlựachọnkháclàthẻrúttiềnmặt(cashcard).Thẻnàyhoạtđộngnhưmộtchứngchỉquàtặngđiệntử.Trônggiốngnhưthẻtíndụng,nhưngnóđãđượcnạpvào từ trướcmột số tiềnnhấtđịnh.Nócó thểđượcnạp tiền lại.Bạncóthểđặtmộttấmthẻrúttiềnmặttrênmạng.

ThẻngânhàngnhưthẻVisahayMasterCardthìkhósởhữuhơn,nhưnglạirấtcógiátrịvớinhữngnhócteenđangđidulịchhayhọcđạihọcxanhà

đểphòngcáctrườnghợpkhẩncấp.Nếuconbạnđãcómộttàikhoảntiếtkiệmdàihạntrongmộtngânhàng,

đã laođộngkiếmđược tiền– ítnhất làbán thờigian,vàbạn - làbậcphuhuynh,cũnggiaodịchtạingânhàngđó,thìhoàntoàncóthểtrôngđợingânhàngsẽxemxétcấpcho trẻmột tấm thẻ tíndụng loạinàođó.Thẻcó thểđứngtênbạnhayđượckýcùngtênbạn.Hãyliênhệvớinhânviênphòngtíndụngtạingânhàngcủabạnvàtìmhiểuxemloạithẻnàolàthíchhợpvớiconbạn.

Thẻtíndụngđượcngườitrẻsửdụngmộtcáchcótráchnhiệmcóthểgiúphọtạolậpmộtquákhứtíndụngtíchcực.Nếulạmdụng,nósẽlàmhỏngcảlílịchtíndụngcủamộtngười.Hãynhấnmạnhrằngmộtlílịchtíndụngkémsẽrấtkhósửachữavàsẽphảimấthàngnămchoviệckhôiphụcuytín.KhôngnhưđiểmFmônthểdụccủabạnnhiềunămtrước,mộtbáocáotíndụngkémsẽkhôngthểbịlãngquênvàtrênthựctếnósẽtheobạnđếnbấtcứđâu.

TEENVỚITHỊTRƯỜNGCHỨNGKHOÁN

Saukhiconbạnđãthànhthạogiaodịchngânhàngvàbiếtdùngthẻtíndụngmộtcáchcótráchnhiệm,cólẽtrẻđãsẵnsàngđểbướcvàothếgiớiđầutưvàthịtrườngchứngkhoán.

Thịtrườngchứngkhoánđượctạoramộtphầnlàđểcộngđồngcóthểđầutưtiền,vàcóthểsẽthuđượclợinhuận,vàomộtcôngtyhọtinrằngcótriểnvọng.Mặtkhác,hệ thốngthị trườngchứngkhoáncóthểgiúpmộtcôngtygiaodịchcôngkhai(chàobáncổphiếuracộngđồng)cóthêmđượchỗtrợtàichính,màđôikhikhoản tiềnđósẽđượcdùngđểcải thiệnvàmởrộngviệckinhdoanh.

Cómột chút ít “Donald Trump” trong tất cả chúng ta và việcmua cổphiếu, haymột phần nhỏ củamột công ty, làmột lựa chọn hiệu quả vớinhữngngườikhôngđủkhảnăngmuacảmộtcôngty.

Dướiđâylàđịnhnghĩavềcổphầndànhchoteen:

CỔPHẦN:Mộtphầnnhỏcủamộtcôngtymàtacóthểmuađược.

Giấytờthểhiệnquyềnsởhữucổphầnđượcgọilàgiấychứngnhậncổphần,vàchỉđượccấpbởicôngtyđó.Giấychứngnhậncổphầnđượcmuavàbántrênthịtrườngchứngkhoán.Nhữngngườimuavàbáncổphầnđượcgọilàcácnhàmôigiớichứngkhoán,vànhữngngườisởhữucổphầnđượcgọilàcáccổđông.

Cũngnhưđốivớitiềntiếtkiệmvàtiêudùng,nguyêntắctươngtựđượcáp dụng với đầu tư vào thị trường chứng khoán: dùng các ý niệm thôngthường.Hãy tínhđếnviệcchophépconbạndànhmộtphần tiền tiếtkiệm(20%chẳnghạn)đểđầutưvàothịtrườngnày.

Cóhaihìnhthứcchotrẻthựchiệnviệcnày:hoặclậpmộtdanhmụcđầutưhoặcđầutưvàomộtquỹtươnghỗ.Tôisẽđivàochitiếtcủacảhaihìnhthứcnàyởnhữngphầnsau.

THIẾTLẬPDANHMỤCĐẦUTƯNHƯTHẾNÀO

Niềmvuikhidõitheothịtrườngchứngkhoáncũnghơigiốngviệctheodõiđộibónghayngôisaođiệnảnhyêuthíchcủabạnđanglàmgì.Bạnsẽbịcuốnhútvàocôngty/độibóng/diễnviênđóvàghinhậncácthànhcôngvàthấtbạicủahọ.

Một cáchhayđểbắtđầu tìmhiểuvềmột công ty là chophépconbạnchọnmộtcôngtymàtrẻcócảmtìnhtheocáchnàođó.Dướiđâylàmộtvàicâuhỏiđểgiúptrẻxácđịnh:

CÂUHỎIMẪUGIÚP XÁC ĐỊNHMỐI QUAN TÂM TỚIMỘTCÔNGTY:

1.Côngtynàosảnxuấtnhãnhiệugiàyyêuthíchcủacon?2.Mónđồchơihaytròchơiđiệntửnàođangđượcquantâmvàtêncông

tysảnxuấtchúnglàgì?3.Côngtynàosảnxuấtmónngũcốcưathíchcủacon?4.Tênstudiosảnxuấtbộphimgầnđâynhấtconthíchxemlàgì?5.TêncôngtysảnxuấtđĩaCDyêuthíchcủaconlàgì?6.Cửahàngnàoconthíchvàomuasắm?

7.Tênnhàhàngyêuthíchcủacon?8.Hãngnàosảnxuấtrachiếcxeyêuthíchcủacon?Mộtvàitrongsốnhữngcâutrảlờisẽđưabạnvàcontớitêncủamộtsố

tổngcôngty,nhưHonda,YamahahayGeneralMotors,hiệnđangđượcgiaodịch côngkhai trên thị trường chứngkhoán. (Bạn có thể biết công ty nàođượcgiaodịchcôngkhaibằngcáchxemmụckinhdoanhtrongsốbáohằngngàyhaytrênmạngInternet.)Vớidanhsáchcôngtysaucùngnày,bạnvàtrẻvừalậpđượcmộtdanhmụcđầutưchứngkhoánthuhútngườitiêudùng.

Bướckếtiếplàchọnmộtmãcổphiếuvàmuamộtsốcổphầncủacôngtythôngquamộtnhàmôigiớichứngkhoán.(Bạncóthểmuachỉmộtcổphiếu,nhưngnhìnchungnhưthếkhôngđượcchấpnhận.)Nếuconbạncòndưới21tuổi,bạnsẽcầnphảimuacổphiếurồiđưalạichotrẻ,hoặcbạnvàtrẻcóthểmualiênkếtvớicảhaitên.

Khibạnmuacổphiếuriênglẻ,bạnvàconsẽnhậnđược,vớitưcáchcổđông,một bản báo cáo thườngniên của công ty.Đây làmột bản báo cáochínhthức,cũngnhưgiấybáođiểmhọckìvậy,màcôngtyđạichúngphảipháthànhmỗinămđểthôngbáotìnhhìnhhoạtđộng,cácsảnphẩmvàdịchvụmới,vàmụctiêutàichínhhaypháttriểntrongnămtớicủacôngty.

Khibạnđãcóđượcbảnbáocáo,hãyràsoáthếtmộtlượtcùngvớiconbạn.Phầnlớnbáocáođượcviếtsaochongườiđọckhôngcóchuyênmôncóthểhiểuđược,vàđiềuđósẽkhiếnbạncảmthấymìnhnhưmộtôngchủvậy!

Chodùconbạnkhôngthểtựtaymuavàbáncổphần,bạnvẫncóthểđểtrẻthamgiavàoquátrìnhnày.Hãydạytrẻcáchtìmcáccôngtychàobáncổphiếutrongmụckinhdoanhtrênbáo.Mỗicôngtychàobáncổphiếuđượcliệtkêbằngtêncủanó.Tuynhiên,hầuhếtnhữngcáitênđềuđượcviếttắt.Ví dụ như Disney là “Disney”, nhưng McDonald’s lại là “McDonld” vàToys“R”Usthành“ToyRU”.

Cácconsốvàtênviếttắtmớiđầucóthểkhóhiểu,nhưngrồimắtbạnsẽquenvớichúngvàcóthểtìmrarấtnhanh.

THỊTRƯỜNGCHỨNGKHOÁNVẬNHÀNHNHƯTHẾNÀO?

Thịtrườngchứngkhoánvậnhànhtheoquyluậtcungcầu.Vídụnhư,nếukhông có nhiều thẻ bóng chày Mickey Mantle (cung thấp), và rất nhiềungườimuốnnó(cầucao),thìgiásẽtănglên.Mặtkhác,nếucửahàngcórấtnhiềuchuốiđãbịthâm(cungcao)vàchẳngaimuốnmuachuốihỏngcả(cầuthấp)nêngiásẽrớtxuống.

Thị trường chứngkhoán cũngnhưvậy.Nếunhiềungườimuốn sởhữumột loại cổ phiếu vì công ty đó kinh doanh kiếmđược nhiều tiền, giá cổphiếuđósẽtănglên.Nếumộtcôngtykhôngcótiếngtăm,sảnphẩmmớivàlợinhuậnđixuống,mọingườisẽkhôngmuốnmuacổphầncôngtyđó,vàthếlàgiásẽsụtgiảm.

CÁCHMUACỔPHIẾU

Trênlýthuyết,nhàđầutưcóthểđếntrựctiếpcôngtyđểmuacổphiếu.Luậtphápkhôngđòihỏibạnphảithôngquamộtnhàmôigiớichứngkhoán.Tuynhiên,tựbạnđilàmnhưvậylàkhôngthựctế.

Nhàmôigiớichứngkhoán lànhữngngườiđượccấpgiấyphépmuavàbáncổphiếuchongườikhác.Mộtsốnhàmôigiớichỉmuavàbáncácloạicổ phiếu được yêu cầu. Họ là những nhà môi giới chiết khấu (discountbroker).Họsẽtínhmộtkhoảnphínhỏ.Cácnhàmôigiớikhácsẽđưaralờikhuyênvàtrảlờicáccâuhỏicủabạnvềchứngkhoánđồngthờigiúpbạntìmloạicổphiếuphùhợpvớinhucầucủamình.Họthuphínhiềuhơnmộtchút.

Đểcóthểmuavàbáncổphiếu,bạnphảimởmộttàikhoảnvớinhàmôigiớicủamình.Nócũngtươngtựnhưmởtàikhoảnngânhàngvậy.Mộtkhiđãcótàikhoản,phầnlớncácnhàmôigiớisẽchophépbạnmuavàbáncổphiếuquađiện thoại.Mỗi thángbạnsẽnhậnđượcmộtbảnkê từnhàmôigiớigiốngnhưbảnsaokêngânhàng.Bảnkênàysẽchobạnbiếtmìnhđãmua và bán những gì, cổ phiếu có giá bao nhiêu, và tổng chi phí là baonhiêu.

THỊTRƯỜNGCHỨNGKHOÁN

Thờixưa, tạiMỹngười ta thườngđứng tạicácgócphốđểmuabáncổphiếu. Trên thực tế, cuối thế kỷ 18, một nhóm người kinh doanh chứngkhoán đã tập hợp lại dướimột gốc cây để cùng làm việc. Năm 1972, họthành lậpSàngiaodịchChứngkhoánNewYorkgầnđóđể làmnơingườimuavàkẻbáncùngtìmđến.

Ngàynay,hầuhếtcácgiaodịchchứngkhoáncủacáctậpđoànlớnnhấtnướcMỹ đều được thực hiện tại Sàn giao dịch Chứng khoán New York(NYSE,haycònđượcgọilà“BigBoard”).Cổphiếucủatrên1.800côngtyđangđượcgiaodịchtạiNYSEvàkhốilượnggiaodịchthườngxuyênvượtquá100triệucổphiếumỗingày.

Những khách giao dịch gặp nhau trực tiếp trên sàn và tổ chức đấu giámuavàbándựatrêncungvàcầu.

CẮTNGHĨAQUỸTƯƠNGHỖCHOTRẺTHẾNÀO

Nếubạnkhôngmuốntựmuavàbáncổphiếucủamình,cáccôngtyđầutưcóthểgóptiềncủabạnvớinhữngngườikhácđểlậpmộtquỹtươnghỗ.Quỹtươnghỗnàysauđósẽđượcđầutưvàocácloạicổphầnhoặctráiphiếukhácnhau(Tráiphiếu làmộtchứngnhậnbạnđượccấpkhichochínhphủhaymộtcôngtyvaytiền.)

Mỗiquỹtươnghỗcómộtmụctiêu;mộtsốchỉđầutưvàonhữngcôngtytốtnhấtvàlớnnhất,gọilàcổphiếubluechip.

(Ởđây,cổphiếubluechipcótênxuấtpháttừthẻbàipokerxanhcógiátrị tiềnmặtcaonhất.)Mộtsốkhác lạicó thểđặtmục tiêuđầu tưvàoduynhấtmột loạicổphiếunhấtđịnh,nhưcủadịchvụcôngcộng,haycông tydượcphẩm,côngtygiảitrí.

Tổnggiá trịquỹthayđổi tùy theocáccổphầntrongquỹbiếnđộngthếnào.Ngườiđiềuhànhquỹcóthểmuavàbáncổphiếu.

Quyềnsởhữuquỹtươnghỗ tồn tạidướidạngcổphiếu,vậynênvới tưcách làmột cổ đông trong quỹ, bạn sẽ nhận được tiền lãi hoặc bị thua lỗchừngnàobạncònnắmtrongtaycổphiếu.

Cónhiềulídokhiếnngườitalạithíchđầutưvàoquỹtươnghỗ.Mộtlànhàđầutưcánhânnhưbạncóthểkhôngcónhiềuthờigianđểtheodõithịtrườngchứngkhoánnhưngườiđiềuhànhquỹ.Mộtưuđiểmkháccủaquỹtươnghỗlàkhitrởthànhmộtphầntrongnhómlớnhơn,bạnsẽcótriểnvọngthuđượcnhiềulợinhuậnhơn.Phầnlớnngườitakhôngđủtàichínhđểđầutưvàotừngcôngtymộttrongsốrấtnhiềucáccôngtymàquỹtươnghỗđềxuất.Bạncóthểđầutưvàoquỹtươnghỗvớisốtiềnnhỏ,đôikhichỉlà100đến500đôla.

Bạnmua quyền gia nhập quỹ tương hỗ thông qua nhàmôi giới, cũnggiốngnhưvớichứngkhoán.Bạncóthểmualiênkếtvớiconbạnhaymuarồiđưalạichocon.Mỗitháng,bạnsẽnhậnđượcmộtbảnkêtừquỹtươnghỗcủamình.Bảnkênàychobiếtcácbiếnđộngvàsốtiềnbạnthuđược.

Thảoluậnvớiconbạnvàđểtrẻgiữmộtdanhsáchcổphầnvà/hoặcquỹtươnghỗmàbạnđangsởhữu.Mỗiquý,hãyyêucầuconbạnbáocáovềtìnhhìnhdanhmụcđầutư.

CẮTNGHĨACHOCONBẠNNHỮNGCHIPHÍPHÁTSINHTRONGCUỘCSỐNG

Khi tôi diễn thuyết với nhiều nhómđông người về kế hoạch tài chính,thườngcóhaimảngmàmọingườicoilàcáctácnhânchínhlàmhỏngngânsáchcủahọ.Đólàthuếvàbảohiểm.

Tất cả chúng ta qua tuổi haimươimốt đềubiết rằngmình sẽ chuẩnbịphảiđóng thuếvàcó thểsẽmuanhiều loạibảohiểm.Về lý,chúng tabiếtvậy,nhưngvềtình,đólànhữngkhoảntiềnkhómởhầubaobởilẽhầuhếtchúngtacảmthấymìnhđượcnhậnlạiquáít.

Dùbạncóthíchhaykhông,thuếvàbảohiểmlàhiệnthựcvàchúngcầnđượctínhđếntrongngânsách.

CHƯƠNG9CHAMẸCẦNNÓINHỮNGGÌVỚICONCÁIVỀ

TÀICHÍNHCỦAMÌNH

Vào thờicủachamẹ tôi,và thờiôngbà tôi trướcđónữa,mộtcuộc tròchuyệngiađìnhvớiđềtàitìnhdụcvàtiềnbạckhôngđượccoilàmột“câuchuyệnthíchhợpbênbànăn”.Cảhaithứđóđềuđượcôngbà,chamẹcholànhữngchủđềtếnhị,riêngtư,vàcónhiềudấuhiệuchothấychẳngđềtàinàotrongsốđóđượcthảoluậnnhiều,kểcảgiữavợchồngvớinhau!

Khichúngtabướcvàothếkỷmới,xãhộicócáinhìnthoánghơnvàsexthậmchí làmộtđề tàicần traođổi trongnhiềugiađình.Nhữngmốinguyhiểmchếtngườicóthểtớitừtìnhdụcbuôngthảhaykhôngantoànđãbuộchầuhếtcácbậcchamẹtừbỏquanniệmcũ.

Chủđềtiềnbạcvẫnchưađượcbànthảotươngxứngvớitầmquantrọngcủanó,nênmốinguyhiểmdochitiêuvôchừngmựchaykhôngtínhtoánvẫngâynênnhữnghậuquảnghiêmtrọng:việcphásảnvàtồitệnhấtlàmấtnhàcửalàhaitrongsốnhữnghệquảđángtiếcđangtrênđàgiatăng.

Vớichươngsáchnày,hyvọngbạnsẽđạttớimộtmứcđộthoảimáicaovới chủđề tiềnbạc sovới chamẹbạn.Và lý tưởngnhất làbạnđangchủ

độngthamgiavàtròchuyệnvớitrẻvềtiềnbạc.Tuynhiên,liệubạnđãsẵnsàngđểthảoluậnvềtàichínhcủachínhbạn

vớiconmìnhchưa?Đólàđềtài“Quáriêngtư”hay“Khôngphảiviệccủatrẻcon!”?Cólẽthế.Chẳngchamẹnàomuốntiếtlộnhữngthôngtincóthểlàmmình xấu hổ trước con cái sau này cả. (Đó là lí do tại sao chúng ta ngănkhôngchomẹđẻmìnhtrưngbảngđiểmcũcủachúngtaratrướcbọntrẻ!)

Tôi không cho là con bạn cần biết bạn đã từng bị những chuyện “lùmxùm”nhưbịtrảvềbảytấmséctrongmộtngày,haybạnđãtừngbịtừchốichovaythếchấpbốnlầnrồimớithànhcông.Tuyvậy,vẫncónhữngthôngtintàichínhvềbạnmàmộtđứaconlớn,vàtấtnhiênlàmộtthanhthiếuniên,cầnbiếtvìlợiíchcủachínhmình.

Hầu hết những thông tin cần-biết này xoay quanh kế hoạch tài chínhtương laimàvợchồngbạnđã lập ra,nhất là trong trườnghợpchẳngmaybạnrađibấtngờ.Nênchăngtiếtlộvớiconvềthunhậphằngnămcủabạnhaysốtiềnbạnbỏrathuênhàhoặctrảnợ-đólàtùybạn.Phầnmàtrẻthựcsựcầnphảiđượcbiếtlàbạnđãchuẩnbịchonónhưthếnàonếucóchuyệngìxảyravớivợchồngbạn.

Phầntiếptheođâylàtraođổivềhoạtđộngtàichínhcánhâncủabạnvàmộtvàigợiývềphươngthức,thờiđiểmđểgiảithíchvớitrẻmàkhônglàmconsợhãihoặcbịquátải.

DINGUYỆNCỦABẠNVÀTẦMQUANTRỌNGĐỐIVỚITRẺ

Dinguyệncủabạnhẳn là tài liệuquan trọngnhấtbạn soạn ra choconmình.Mộtbảndinguyệnsẽkhôngchỉthảorađườnghướngchotàisảncủabạn và chỉ định người thi hành (người chứng giám các chỉ dẫn trong dinguyệnđượcthựchiện),mànócònsắpđặtnhữnggìbạnmuốndiễnravớiconmìnhchođếnkhichúngđủlớnđểtựlậpđược.

Tôicảmthấyrấtbấtngờkhibiếtrằngchodùvớitầmquantrọngrõràngcủaviệc lậpdinguyện, songcứbangườiMỹquađời thìcó tớihaingườikhông lập di nguyện.Dù có thế nào đi chăng nữa, thiếu vắngmột bản di

nguyệnthíchhợpsẽđặtngườithânvàgiatàicủabạnvàonhữngkhókhănthậtsựnếucóchuyệngìxảyđến.

Mặtkhác,nhiềubậcphụhuynhthảora,haysửalại,dinguyệncủahọkhimộtđứaconchàođời.Nếubạnđãlàmnhưthếvớiđứaconđầu,hãynhớsửalạimỗi lầnchàođónmộtembémới.Vànếubạnvẫnchưa thựchiệnviệcnày,HÃYLÀMNGAYHÔMNAY!Sẽrấttồitệchotrẻnếuchúngđộtngộtmấtchamẹvàkhôngcóbảndinguyệnnàochỉdẫnaisẽchămsócchúngvàchămsócnhưthếnào.

Việcsoạnthảodinguyệncóthểnhờqualuậtsưhoặcbạntựthamkhảoquasách,internetsauđóđemcôngchứngđểnótrởthànhmộttàiliệuhợppháp.Ítnhất,bạncũngphảiviếttayđượcmộtbảndinguyệnvớinhữnggạchđầudòng,trongđótrìnhbàybạnmuốnaisẽthànhngườigiámhộchoconmình, ai nhận được phần tài sản nào, v.v... (Bạn nên ký tên và ghi ngàythánglênđó,đặtnóvàomộtchỗantoàn,vàđưabảnsaochomộtngườithânngoàigiađìnhmình,chẳnghạnmộtngườibạnhaychaxứ.)

Mộtsốbảndinguyệnviếttaycóthểđượcchấpnhậntrướctòa,chodùcógây tranh cãi. An toàn nhất tất nhiên là bản được lập bởimột luật sư cóchuyênmôntronglãnhvựcnàyvàthônghiểuluậtpháp.

Hãynhớrằngphầnlớncácthànhviêntronggiađìnhbạn,nhữngngườihọhàng hay người giám hộ sẽmuốn tuân theo nguyện vọng của người cha,ngườimẹnếuhọbiếtýnguyệnđólàgì.Vậynên,nếulúcnàybạnvẫnchưacómộtbảndinguyện,hãylậptứcphácragiấy,haynóichuyệnnàyvớimộtngườibạnthânđểnhữngchỉdẫncủabạnđượcaiđóbiếtđếnchotớikhibạncómộtbảnchínhthức.

NHỮNGĐIỀUVỀCONCẦNĐƯỢCBẠNNÓIĐẾNTRONGBẢNDINGUYỆN

1.Aisẽlàngườithihànhbảndinguyện?Đâycầnphảilàmộtngườibạntintưởngđểchắcchắnrằngmọivấnđềsẽđượcgiảiquyếtđúngtheomongmuốncụthểcủabạn.

2.Aisẽtrởthànhngườigiámhộhaybảotrợcủacon/cácconbạntrong

trườnghợpmộtngườihoặccảchamẹchúngquađời?Hãybànbạcthậtkĩchuyệnnàyvớichồng/vợbạnvàcóthểcảvớinhững

đứalớn,rồivớingườigiámhộmongmuốn(cóthểcómộtlídonàođómàbạnkhôngbiếtđượckhiếnngườiđượcgiaophókhôngthể tiếpnhậntráchnhiệmnày).Nóichung,nếukhôngcódinguyệnvà tòaphảiquyếtđịnhainuôicácconbạn,chúngsẽđượcgửitớimộtngườiruộtthịt(vàmộtngườithânX,Ynàođócóthểkhôngphảingườibạnmuốngửigắmconmình!).

3.Đứatrẻsẽđượccungcấptàichínhnhưthếnào?Hãykiểmtraxemtàisảnvàcáchợpđồngbảohiểmcủabạncóđủchoconbạnănhọchaykhông.

4.Tàisảncủabạnsẽđượcchiathếnào?Cụthểnhữngaiđượcnhậnvànhậnđượccáigì?Bạnmuốnđứatrẻnhậnđượctoànbộkhoảntiềnkhiđếntuổi trưởng thànhhaychiasốđóra từngkì?(Một luậtsưcó thểgiải thíchnhữnglựachọncủabạn.)

Saukhiviếtđượcmộtdinguyệncơbản,bạnvàluậtsưcủamìnhnênsoátlạikhoảngnămnămmộtlần.Mọithứsẽthayđổi.Bạnmuanhà,cóthểcóthêmembé,có thêmtàisảncầnchia,vànhững thứđócầnđượccậpnhậtvàobảndinguyện.

BẠNCẦNNÓIGÌVỚICONVỀDINGUYỆNCỦAMÌNH?

Lídokhiếnmộtcuộctròchuyệnvớitrẻvềdinguyệncủabạntrởnênrấtđánggiáấylànhưthếbạnsẽcócơhộibảođảmvớitrẻrằngnóvẫnsẽđượcchămsócnếucóchuyệngìxảyđếnvớivợchồngbạn–vàđừngnghĩđứabébốn,nămtuổikhôngbaogiờthắcmắcvấnđềnày.

Từkhicònrấtnhỏ,cácconbạnđãđượcnghenhữngcâuchuyệnđaulòngvềđiềugìxảyđếnvớinhữngđứatrẻkhôngchamẹ.SaucùngthìchamẹCôbé Lọ Lem ở đâu?Hay chamẹ đẻ cô Tấm đã đi đâu về đâu?Hàng loạtnhữngembémồcôikhôngnơinương tựa trongcác tácphẩmvănhọcđãchotrẻthấyđượcnỗibấthạnhcủanhữngđứatrẻkhôngchakhôngmẹ.

Nhócnhàbạncầnđượcđảmbảorằngchodùbạnkhôngcóởbêncạnhđểchămsóccon,songbạnđãchuẩnbịđểtrẻvẫnđượcyêuthươngvàchămsóc

bởimộtngườikhác.Tưtưởngbaoquátmàbạncầntruyềnđạtấylàbạnđãchuẩnbịchocon

đượcchămsóc,cảvềtìnhcảmlẫnvậtchất,vàsựchuẩnbịnàyđượcđưavàomộtthứgọilàdinguyện.

Sựrađicủabạnkhôngphảimộtđềtàivuivẻgìvớicảbạnlẫntrẻ,màtôilạikhuyếnkhíchtraođổithẳngthắncùngtrẻvềhầuhếtmọivấnđề,vìthếđâylạilàmộtchủđềbạncầntiếpcậnnhẹnhàng,đặcbiệtvớinhữngtrẻnhỏ.

Đềtàinàyđượckhơi lên trongnhàtôigiữamộtbốicảnhkì lạ.ChịgáiAlisoncủatôisốngtrongmộttrangtrạigầnđó,vàkhicongáiKylecủatôilênbốntuổi thìmộtconngựacủaAlisonchếtsaukhisinhcon.ChúngtôicuốngcuồnggọiđiệnkhắpcảnướcđểtìmmộtconngựabảomẫutrongkhicôcongáitôinướcmắtngắndàihỏimẹrằngnóvàRhettsẽrasaonếucóchuyệnkhônghayxảyđếnvớitôi.

Dùcâuhỏicólàmtôibấtngờ,songđóchínhlàthờiđiểmthíchhợpđểtrấnancôbérằngnóvàanhtraivẫnsẽđượcchămsócvà,trênthựctế,đãcómộtkếhoạchchi tiết (bảndinguyện)sẵnsàngởđó rồi.Khichúng tôivềnhà,Kylenằngnặcđòixembảndinguyệnvàchodùkhôngthểđọchết,côbévẫncóvẻyênlòngrằngsẽkhôngphảitrởthànhtrẻmồcôiđixincháoănnếunhưtôichết.

Tôicóthểnóichắcrằngđiềukiệnthíchhợpđểnóichuyệnvềdinguyệncủabạnsẽtựnhiênmàđến.Trẻconthườngtòmòvềcáichếtvàtrẻluôncóhàngđốngcâuhỏivềđiềuđóvớibạnlúcchúnglênbốnhoặcnămtuổi.

Bạnsẽtìmthấymộtkẽhởởmộttrongsốnhữngcâuchuyệnđóđểthêmvàorằngmọingườirồisẽchết,vàtrongkhitachuẩnbịđểsốnglâuthậtlâu,nếucóchuyệngìxảyđến,đứatrẻsẽkhôngbịtốngrađường.

Trẻdướibảytuổicóthểvẫnquánhỏđểđivàochitiếtbảndinguyện.Dĩnhiên,chúngsẽmuốnbiếtmộtsốthôngtinnhưaisẽchămlochochúngvàchúngsẽsốngởđâu.Một lầnnữa,cầnđảmbảovới trẻrằngđãcómộtkếhoạchchuđáochotươnglaicủatrẻ.

Dướiđâylàđịnhnghĩavềdinguyệnchotrẻ.(Lưuýrằngđâykhôngphảiđịnhnghĩachongườilớn,tậptrungvàosựchiatàisản,màlàđịnhnghĩachotrẻconnhữnggìliênhệtớinó.)

DINGUYỆN:Mộtkếhoạchđượcthảoranhằmchỉdẫnviệcmộtđứatrẻ

sẽđượcchămsócrasaonếucóchuyệnkhôngmayxảyđếnvớichamẹnó.Trẻbiếtbạnđãchuẩnbịchuđáotừtrướcvềviệcaisẽlochoconsaugiờ

học khi không có bạn, vào tối thứBảy nếu bạn đi chơi, và khi cả hai vợchồngbạnphảiđicôngtáchaydulịchxanhà.Hãygiảithíchrằngdinguyệnchỉnhưbảnmởrộngcủanhữngsựchuẩnbịđóthôi.

Tôisẽnhấnmạnhvới trẻ rằng, rấtcó thể,kếhoạchnàysẽkhôngđượcdùng đến khi bạn đã rất già và con bạn đã trưởng thành. Sau cùng thì dinguyệnđượclậprachỉđểphòngkhinguycấpmàthôi.

Vớinhững trẻđãđihọc,bạnnênđisâu thêmvàomộtsốchi tiết trongbản di nguyện và về chuyện nó được để ở đâu. Trẻ ở tuổi teen cần quenthuộchơnvớibảndinguyệnvàđặcbiệtlàvềtráchnhiệmcủachúngnếucónhữngđứaemnhỏhơn.

CẮTNGHĨAVỀBẢOHIỂMVỚITRẺTHẾNÀO?

Bảo hiểm nhân thọ làmột trong rất nhiều hình thức bảo hiểm, có liênquan tớidinguyệnởđiểm làcảhaiđược lập rađể lochonhữngđứacontheocáchnàyhaycáchkhác.

Tôisẽkhông traođổidàidòngvềbảohiểmởđây.Thayvàođó, tôisẽcungcấpmộtđịnhnghĩavềbảohiểmvàmộtvàikhíacạnhcủaloạihìnhnàyđểbạnthảoluậnvớitrẻkhinóichuyệnvềdinguyện.

Đâylàđịnhnghĩavềbảohiểmchotrẻnhỏ:

BẢOHIỂM:Mộthợpđồngtrongđócôngtybảohiểmchitiềnchobạnnếucóchuyệnkhôngmayxảyra.

Vớinhữngđứatừ9đến18tuổi:

BẢOHIỂM:Mộthợpđồngđượctrảtrướcđểđảmbảokhoảnbồithườngchonhữngtổnthấtdohỏahoạn,trộmcắp,tửvong,haycácrủirokhác.

Córấtnhiềuhìnhthứcbảohiểm,từbảohiểmnhàcửaxehơichođếnbảohiểmthươngtật,sứckhỏe,vàbảohiểmnhânthọ.Vớiphầnlớncáchợpđồngbảohiểm,bạnmuabảohiểmvàđóngmộtkhoảnphíbảohiểmmỗinămmộtlầntrongthờihạnbảohiểmbạnmuốn.

Bảohiểmnhânthọthườnglàmộtkhoảntiềnlớnchichongườithụhưởngkhi ngườimua bảo hiểmqua đời.Nếu cả hai vợ chồng bạn đềumua bảohiểmnhânthọ(vàbạnnênlàmthếnếucócon),hãygiảithíchvớitrẻrằngsốtiềnđósẽquayvềtrợgiúptrẻnếubốmẹgặpchuyệnkhôngmay.

Vớinhữngđứa trẻ lớnvà trẻ tuổi teen,sẽ rấtcó íchkhibạnchochúngbiết hợp đồng bảo hiểm được cất ở đâu, và tên công ty bảo hiểm, phòngtrườnghợpchúngphảigiúpxửlýnhữngchitiếtđókhibạnvắngmặt.

TÀICHÍNHCÁNHÂNVÀTÀICHÍNHGIAĐÌNH

Cóthểsẽcórấtnhiềucôngviệc tàichínhbạnđangđảmđươngmàchỉmìnhbạnhiểuđượcbởivìbạnluôntựmìnhgiảiquyếtchúng.Đócóthểbaogồmnhữngchiphígiađìnhhằngngàyvàcáchóađơnchođến tủký thácngânhàngvàdanhmụcđầutưtàichính.

HẳnnhiêncómộtsựthựctạiMỹ–nhấtlàtừsaungày11tháng9năm2001–đólàngườitangheđượcrấtnhiềucâuchuyệnkinhhoàngvềnhữngngườiphụnữđộtnhiênmấtchồngvàkhôngcóchútýniệmnàovềtìnhhìnhtàichínhcủahọ,hay thậmchíphải tìmhiểuchuyệnnàyởđâu.Đólàmộttìnhhuốngnghiệtngãvàhoàntoànkhôngđángbịrơivào.

Nếubạnlà“kếtoántrưởng”vàngườiquảnlýtàichínhcủacảgiađình,bạnnêntraođổivớivợ/chồngmìnhvềcôngviệccủamình.Ngườichồng/vợkhôngthamgiaquảnlýtàichínhcầncótráchnhiệmbiếtđượccácghichéptàichínhđểởđâu.

Nếubạnlàmộtngườicha/mẹđơnthân,bạncầngiữcẩnthậncácghichépđóđểngườithihànhhayngườigiámhộcủatrẻtớilocôngviệc,ngườiđócóthểxácđịnhtìnhtrạngcủacáchóađơn,cácdanhmụcđầutư,.v.v...Ngườilớncầnbiếtcácghichépđóởđâu,vàtôicóthểnóirằngnếutrẻđãhơnbảyhay tám tuổi, nó có thể chỉ cho người đó đúng ngăn kéo hay tủ sách cónhữngghichépấy.Nếutrẻcònnhỏ,hãynóivớimộtngườitrongnhà,hayvớingườigiámhộchỗcấtcácghichépđó.

Tôicũngđềnghịrằngnhócteennhàbạncầnđượcbiếtkháiquátsựsắpđặtvềtàichính,vàchắcchắnlàcảchỗcấtcáctàiliệuquantrọngcùngcác

ghichépnữa.Dướiđâylàmộtdanhsáchcáctàiliệutàichínhgiađìnhmàmọingười

trongnhàphảitìmđượckhibạnvắngmặt:

TÀILIỆUTÀICHÍNHQUANTRỌNGTRONGNHÀHóađơnBảnsaokêngânhàngSécbịhủyChứngtừnhàđấtGiấyđăngkýcácloạiphươngtiệnBảnkêthuếHợpđồngbảohiểmGiấybảohiểmsứckhỏeDinguyệnDanhmụcđầutưtàichínhThôngtinkếhoạchhưutrí(Tàiliệuphivănbản)MãsốkétsắtNơiđăngkýtàikhoảnngânhàngTàikhoảnđơnvịtíndụngĐịađiểmhầmantoànSổđịachỉcánhânCácchìakhóaquantrọng,baogồmcảchìakhóatủkýthácNhiềungườicấtnhữngtàiliệuđótrongnhữngtủkiêncốhoặctrongkét

sắtởnhà,hoặccóthểhọđểởvănphònglàmviệc.Hãychongườimàbạntintưởngbiếtchỗcấtgiữnếunhữngtài liệuquantrọngởnơinàokhácngoàingănkéobàncủabạnởnhà.

QUỸTÍNTHÁCCHOCONBẠN

Quỹtínthác(trustfunds)làkhoảntiềnđượcđểdànhchomộtaiđókhác,thường là con cái.Tôi sẽ khôngđi vào chi tiết cách thiết lậpquỹ tín thác

trongcuốnsáchnày–nhânviênngânhànghayluậtsưcủabạncóthểgiúpbạnviệcđó.Tuynhiên,tôinóiđếnnóởđâybởihailýdo:một,làmmộtgợiýchocácbậcchamẹđangsoạnkếhoạchtàichínhchoconmình,vàhai,đểnhắcbạnràsoátlạicácđịnhhướngchoquỹtíntháccùngvớitrẻ.

Nhiềungườichorằngquỹtíntháclàthứchỉdànhchonhữngđứatrẻrất,rấtgiàucó.Ngàynayđiềuđókhôngcònđúngnữa.Chẳnghạnnhưnhiềubậcchamẹcóthểlậpquỹtínthácriêngchochiphíđạihọcsẽkhảdụngvớitrẻkhiconđếntuổi18.Nhưthế,nếuchamẹcógặpchuyệngìtrướckhingườiconđạtđếnđộtuổitrên,ngườithihànhdinguyệnsẽgiámsátviệcsửdụngquỹtínthác.

Mộtlầnnữa,bạnnênnóiquavềquỹtínthácvớitrẻởtuổitiểuhọcvàmôtảchitiếtchonhócteennhàmình.

TÀISẢNCẤTGIẤUCỦABẠN

Hãydànhravàiphútđểnghĩ thậtcẩn thậnvềnhữngphần tài sảnkhácđangđượccấtgiấumàbạncóthểcó.Bạncóbímậtgiấumộtkhoảntiềnlớnởđâuđótrongnhà?Ởnhàbạncónhữngmónnữtrangđắttiền,chứngnhậncổphần,haytráiphiếukhông?Cómộtkhoảnchovaylớnnàomàmộtngườibạnthânhayngườihọhàngđangphảitrảbạn?

Tấtcảnhữngtàisảnbổsungđólàmộtphầntàisảncủabạnvàsẽthuộcvềngười thừakế theonhưdinguyệncủabạn.Đókhôngnhất thiếtphảiởtrongdinguyệnchínhthức;chỉcầncómộtghichépởđâuđótrongcácgiấytờquantrọngcủabạn.

GIẢITHÍCHCÁCKHỦNGHOẢNGKHÁCTRONGGIAĐÌNHNHƯTHẾNÀO?

Ngoàiviệcchamẹquađời,còncónhữngchấnđộnglớnkhácảnhhưởngtớigiađìnhcảvềtìnhcảmlẫntàichính.Mộtlầnnữa,tốthơnhếtlàhãytròchuyệnvớiconbạnvềnhữngđiềuđótừtrướccơnkhủnghoảng.

LyhônĐứaconđangđộtuổiđếntrườngcủabạnhẳnđãtừngnghethấytừ“ly

hôn”.Cácnhàtâmlýtrẻemnóirằngđólàmộttổnthươngsẽđitheođứatrẻcảđờinếukhôngđượcxửlýthíchđáng.

Phầnlớnnhữngtổnthươngđógắnvớitiềnbạc(theocácthốngkêthìđólàmộttrongnhữngnguyênnhândẫnđếnlyhôn).Saucuộcchiatay,ngườinuôicon,thườnglàngườimẹ,nhiềukhikhôngđủkhảnăngđểsốngởnơicũ,vậynênhọsẽphảichuyểnđếnmộtmôitrườngmới.Đólàchưakểđếnchuyệnphầnđôngcácbàmẹsẽphảiquaytrởlạilàmviệc,vàviệcnuôiconcũngthườngthayđổiđángkể.

Nhữngđiềuđócóthểlàchuyệnthựctếcủabạnhoặckhông.Lờikhuyêncủatôiởđâylàgiảithíchtừtrướcvớitrẻlyhônlàgì,điềuđósẽảnhhưởngđếnconnhưthếnào,vàrồiđảmbảovớitrẻrằngbạnsẽchămlochocontốtnhấtcóthể.

TáihônCác chuyên gia khẳng định trẻ rất muốn biết liệu sự kiện này sẽ ảnh

hưởngđếnnónhưthếnàotrongnhữngphạmvirấtđơngiản.Trẻsẽngủởphòngnào?Ngườibố/mẹkếsẽđốixửrasaovớitrẻ.

Thôngthường,cuộchônnhânmớisẽlàmnhẹđigánhnặngtàichínhcủa

mộtphụhuynhnuôiconmộtmìnhđangphảiđảmđương.Mặttíchcựcvềtàichínhcóthểlàmdịuđichuyệnđaubuồn,vậynênhãycốgắngchỉranhữngđiềutíchcựcđóchotrẻ.

MấtviệcvàtạmnghỉviệcĐâyhẳnnhiênlàmộttìnhcảnhkhốnkhóvàtrongđótrẻcótriểnvọngtrở

nên có ích.Cho dù chuyện bịmất việc hay tạmnghỉ làmđược báo trướchoặcđộtngột,hãygiải thíchvớitrẻrằngcảgiađìnhsẽphảicùngnhaucốgắngchođếnkhiquacơnkhủnghoảng.

Traođổivớitrẻrằngkhókhănnàysẽảnhhưởngđếngiađìnhnóichung,vàđếnnónói riêng ra sao.Liệuconcóphảinghỉ lớphọcmúayêu thích?Bạnbịmấtviệcliệurằngnhưvậycảnhàsẽthànhvôgiacư?Trẻconthườngcónhữngnỗisợhãimàthựcsựcầnphảiđượcgiảitỏangaylậptức.

Hãynóivớitrẻnhữnggìconcóthểgiúptrongtìnhhuốngnày.Trẻluônmuốngiúpđỡvìnhưvậykhiếnchúngcảmthấysựviệctrongtầmkiểmsoátvàcóíchhơn.Biếtđâutrẻsẽmuốnhạnchếtiềntiêuvặtcủaconhaygópsốđóvàogiúpđỡgiađình?Hay,liệucómộtviệcnhà,việcvặtnàođóconcóthểgiúpđỡhoặcđảmtrách,nhưtrôngem,làmvườnchẳnghạn?

Trẻconcóthểrấtsángtạo.KhichồngmộtngườibạnthâncủatôibịmấtviệcmộtthángtrướclễGiángsinh,cácconcôđãgóptoànbộtiềnmuaquàcủachúngvàoquỹcủagiađình,vàtặngnhững“phiếuviệc”thaychoquà.Một phiếu cho bữa sáng trên giường trong năm ngày Chủ nhật, một chomườigiờyênlặng(màchamẹđượcchọn),vàmộtcho20giờtrôngemmiễnphí.Bạntôirất thíchnhữngmónquànày,côấyđangmuốnlạiđượcnhậnnhữngmónquàđótrongnămnay!

ChuyểnnơilàmviệcThôngthườngsựchuyểnnơi làmviệclàdochamẹđượcthăngcấp,và

nhưvậysẽđượctănglương.Đólànhữngđiểmtíchcựcđểbùđắpchođứatrẻđangbuồnvìphảixangườibạnthânhaycôgiáonóyêuquý.Hãygiảithíchrằngviệcgiađìnhtừbỏthứnàyđểđếnvới thứkháctốthơnlàhoàntoànđánglàm.

BẠNCẦNBIẾTĐIỀUGÌVỀTÀICHÍNHCỦACHAMẸMÌNH?

Giờbạnđãcậpnhậtchovợ/chồngvàconvềtìnhhìnhtàichínhcủamình,vậythìbạnbiếtgìvềvấnđềtàichínhcủachínhchamẹmình?

CácnhàxãhộihọcMỹgọinhữngngười sốngcùngconcáivàchamẹmình là người thuộc “thế hệ nhân kẹp” (sandwich generation).Khái niệmnàyđượcdùngchomộtnhómcácbậcchamẹtuổitrungniên,đangngàymộtgiatăng,vừaphảichămsócconcáivừaphụngdưỡngchamẹđauyếu.

Nếuchamẹbạnvẫncònsống,dùốmđauhaymạnhkhỏe,bạnvẫncầnthônghiểuướcmuốnvàdựđịnhtươnglaicủahọ.Bạncóthểphảicótráchnhiệmthựchiệnchúng,và/hoặccóthểcónhữnghậuquảtàichínhtrựctiếpảnhhưởngtớigiađìnhbạn.

Nhìnchung,khôngphảiđivàochitiếtcụthể,câuhỏichínhbạncầnđặtchochamẹmìnhlà:“Ướcmuốncủachamẹkhikhuấtnúilàgì?”và“Cha/mẹmuốnthấyngườibạnđờiởlạiđượcchămsócrasao?”.

Bạncầnbiếtnhữngthôngtinvềdinguyện,bảohiểm,vàtàisảncủachamẹbạncũngnhưconbạnbiết tìnhhìnhnàycủabạnvậy.Hãyhỏichamẹbạnvềchỗhọcấtcácbảndinguyệnvàcáctàiliệuquantrọngkhác(chứngtừ,tờkhaithuế,đăngkýxe,vânvân).

Mộtcâu“Nếu…thìsao?”quantrọngkhácbạncầntraođổivớichamẹmìnhđó lànếuhọbị tàn tậthaykhông thể tựsốngmộtmìnhđược thì thếnào.Họcómuốnvàoviệndưỡnglãokhông?Họmuốnởvớibạnhaymộtngườihọhàngkháckhông?Biếtđâuhọsẽmuốnbánnhà,vàxâymộtphòngriêngởsátnhàbạnchẳnghạn.

Nhiềungười,nhấtlànhữngcặpchamẹgià,cónhữngýtưởngcụthểvềcáchhọmuốnđámtangcủamìnhđượctổchứcvànơimìnhđượcchôncất.Hãynóichuyệnvớichamẹbạnvềnhữngướcmuốnnày,vànắmlấynhữngthôngtinbạncần.

Khinêuravấnđềnàyvớitấtcảnhữngkhảnăngcóthểxảyra–trongđórấtnhiềuđiềuảnhhưởngđếntàichínhvàlốisốngcủabạn–tốthơnhếthãythảoluậnchúngvớichamẹbạntrướckhicầnđến.

CHƯƠNG10THỎATHUẬNVẤNĐỀSINHHOẠTKHICONĐÃ

LỚN

Tinnóng:SốlượngcácbậcchamẹhứngchịuHộichứngtrốngvắngđanggiảmđángkểtrongthếkỷ21.

Đólà tin tốt.Cònphầnkhông-tốt-lắmvớirấtnhiềubậcchamẹlà lídonhiều đấng sinh thành không phải hứng chịuHội chứng trống vắng vì họchưabaogiờcócơhội.CácthốngkêmớiđâycủaCụcđiềutraDânsốMỹchothấyhaithựctếđángchúý:nhiềungườicontrưởngthànhtiếptụcsốngở nhà chamẹ lâu hơn trước khi dọn ra riêng, và nhiều người con trưởngthànhquaylạinhàmẹđẻsaumộtthờigiansốngtựlập.Thựctế,hiệntượngnàytrởnênphổbiếnđếnnỗinóđãcómộtcáitên:ThếhệBoomerang.

Theonhữngthốngkêdânsốgầnđây,ngàynay56%namgiớivà43%nữgiớiởđộ tuổi từ18đến24sốngvớichamẹmình.Trongsốnhữngngườimớitốtnghiệpđạihọc,consốnàymớithậtđángkinhngạc:65%trởlạisốngvớichamẹ.

Nguyênnhâncủacảhaixuhướngtrêngầnnhưhoàntoànlàvấnđềkinh

tế;nhữngngườicontrưởngthànhđơngiảnkhôngđủkhảnăngtàichínhđểsốngtựlập.

Nhưngkhông chỉ những tân cử nhânmới phải chịu khó khăn này.Tôibiếtmộtngườiđồngnghiệpcũvừađưacảgiađìnhsáungườicủamìnhvềởcùngchamẹgiàvìanhbịthấtnghiệpvàsuốtmộtnămtrờikhôngtàinàotìmđượcviệcmới.Thậtđángbuồnchonhữngairơivàotìnhcảnhnày.

Nếuđứaconđãlớncủabạn(tạmthời)thấtbạitrongviệctìmkiếmmộtcuộcsốngtựlậpổnđịnh,bạnsẽlàmgì?

Gầnnhưchẳngngườinàotôibiếtcóthểnóikhôngvớimộtđứaconcầntrởvềnhà, tuyvậyxinđưaramộtvàichỉdẫnđãđượcchứngminhcóthểkhiếntìnhthếboomerangtrởnêndễdànghơn.

Đừngchorằngmọi thứsẽgiốngnhưkhiconbạncònđangởnămcuốitrunghọc.Mọithứđãthayđổi.Conbạnđãđổikhác,bạnđãđổikhác, thếgiớicũngđãthayđổiHãytraođổicácquytắctronggiađìnhvớiconbạn,nhưngsauchót,bạnphảitạoraquytắc.Đólànhàbạnmà.Hãyviếtchúngra.Làmthànhmộthợpđồng.Thựcra,hãylàmnóthànhmộthợpđồngthuênhà.Khôngnhấtthiếthợpđồngnàyphảiđượclậpbởimộtluậtsư;cácbạnvẫnlàngườimộtnhà,gắnvớinhaubằngtìnhyêuthươngvàlòngtintưởng.Nhưngchuyệnnàycầnphảinghiêmtúcmớiđược.

TẠISAOPHẢILẬPHỢPĐỒNGTHUÊNHÀGIỮACHAMẸVÀCONCÁILỚN?

Mụcđíchcủahợpđồng thuênhà là tạo racácquy tắccảhaibêncùngđồng thuậnđểgiảm thiểunhữngmâu thuẫnhayhiểu lầmvề saunày. (Nócũngcónhiềuđiểmtươngtựnhưhợpđồngtrướchônnhân.)

Vớinhữngđứaconlựachọnởlạinhàbạnsaukhitốtnghiệpđạihọc,hợpđồng này giúp khẳng định con làmột người lớn trongmắt bạn. Bản hợpđồngchothấytrongmắtbạnconlàmộtngườitrưởngthành.Hợpđồngghinhậnconlàmộtngườilớnvớinhữngsựtựdovàtráchnhiệmnhấtđịnh.(Cóthểbạnsẽphảitháobỏlệnhgiớinghiêm11giờđêm,songbạncũngsẽthôikhônggiặtđồchoconnữa.)

Vớiđứaconlớnvềlạinhà,bảnhợpđồngsẽlàmtắtđimọiảotưởngrằngbạnlàmộtnhànghỉvớidịchvụphòngmiễnphí.Conbạncũngcóthểthựcsựđónnhậnmộthợpđồngchỉracácbổnphậncủamìnhbởilẽnhưthếsẽlàmgiảmbớtcảmgiáclệ thuộcvàvôdụng.Chodùmộtngườiconkhôngthểsansẻhoàntoàngánhnặngtàichínhchocảgiađình,ngườiđóvẫncóthểgiúptrongcáccôngviệcnhà.

Dướiđây làmộtvàichỉdẫnvềnhữngđiềucầnđềcập tronghợpđồng.Trừmộtvàingoạilệ,hầuhếtnhữngđiềutronghợpđồngnàykhôngcómộtđápánđúnghaysai.Nhữngđiềunhưlàgiớihạnthờigianngườiconsốngdướimáinhàcủachamẹvàaitrảtiềnchocáigìlàrấtkhácnhaugiữanhànàyvànhàkhác.

LÀMSAOĐỂLẬPMỘTHỢPĐỒNGVỚICONĐÃTRƯỞNGTHÀNHCỦABẠN

Hợpđồngnàycầnđượclậptạithờiđiểmngườiconbắtđầulàmviệcvàquyếtđịnhđợimộtthờigiantrướckhirờinhà,haytrướckhingườiconlớnquaytrởvềnhàbạn.Sẽkhóhơnnhiềuđểphábỏcáclềthóicũsaukhingườiconđãổnđịnhchỗở.

Nênnhớtrongtrườnghợpnàybạnlàchủnhàvàconbạnlàkháchthuê.Chodùbạncoi conmình làngười lớn,bạnvẫncónhữngđặcquyềnnhấtđịnhmàconkhôngcó.

Dướiđâylàmộtdanhsáchnhữngcâuhỏimàvợchồngbạn,nhữngngườichủnhà,cầnphảitựđặtchomìnhđểxácnhậnnhữngđiềubạncholàhợplẽtrướckhitraođổivớiconmình.Nhữngcâuhỏinàytậptrungvàonhữngrắcrốithườngxảyratrongmộtgiađình.Rấtnhiềutrongsốđóthựcsựđượcđặtratrongmộthợpđồngthuêcănhộ,vậynênkhôngphảilàvôlíkhibạn,vớitưcáchchủnhà,tậptrungvàođó.

BÀITẬPCHOCHAMẸSẮPLÀMCHỦNHÀ1.Conbạncóphảitrảtiềnnhàhaykhông?2.Tiềnnhànênlàbaonhiêu?

..............nếuđilàm,..............nếuthấtnghiệp3.Conbạncóphảitrảtiềnđặtcọcthuênhàkhông?Cóvàkhoảnđótrịgiá...........thángthuênhàKhông4.Hợpđồngnàycóthờihạncụthểkhông?Cótrong..........năm,rồilàmmới,nếucầnKhông5.Bạnsẽchiacácchiphíthếnào?Điện........–........(phầntrăm,chẳnghạnnhư50-50,60-40)Nước........–........(phầntrăm)Điệnthoại........–........(phầntrămcướcphí)Cáckhoảnkhác.............6.Conbạnsẽphảichịutráchnhiệmnhữngviệcnhànào?Trongnhà.............(đổrác,quétnhà,hútbụi,vânvân)Ngoàitrời.............(gomlá,dọndẹp,sơntường,vânvân)7.Concóđượcphépđixecủabạnkhông?Nếucó,aisẽtrảtiềnxăngvàphísửachữa,bảohiểm?8.Conbạnsẽđỗxeriêngởđâu?Tronggara/ngõvào/trênphố/chỗkhác.............9.Conbạncóđượcphépnuôi(thêm)vậtnuôikhông?10.Kháchcủaconcóđượcởlạiquađêmkhông?11.Conbạncóthểănđồbạnmuachứ?Cóvàcongópsốtiền.............vàongânquỹKhông12.Aisẽđảmtráchchuyệnnấuăn?Đâykhôngphảibàikiểmtra,nêncũngsẽkhôngcóđápánđúnghaysai.

Đólàmộtdanhsáchsẽgiúpbạnbắtđầuquyếtđịnhnhữngđiềucótronghợpđồngvớiconbạn.

Mọi gia đình đều có những vấn đề cần được bổ sung thêm trong hợpđồng,nhưchuyệnngườihútthuốcvớingườikhông,tiếpkháchkhinàovàởđâu...Hãynghĩvềnhữngđiềuđóvàcảnhữngvấnđềkháccóliênquan.

Bướckếtiếplàphảiviếtrabảnhợpđồngvớicácquyếtđịnhđượccoilàhợplícủavợchồngbạn,rồithảoluậnvềnóvớicon/kháchtrọcủabạn.Vẫn

nhưmọi khi, hãy sẵn sàng thương lượng. Biết đâu con bạn lạimuốn giữtráchnhiệmkiểm traxemxebạncóđượcbảodưỡngđầyđủkhôngđểbùvàoviệcbạnchonódùngchungxe.

Hợpđồngnàycóthểcũnglàmộtmẫuphùhợpdànhchonhữngngườitrẻởcùngmộtcănhộ.Họsẽphảiđặtnhữngcâuhỏi tương tựcầngiảiquyếttrướckhidọnđếnởcùngnhau.

VÀMỘTVÀIGỢIÝKHÁC•Đặtramộthạndọnđi,đócóthểlà3tuần,3thánghay3năm.•Viết ramột thủ tục xử lý những vi phạmhợp đồng.Theo bạn thì có

nhữngđiềuviphạmhợpđồngkhông?Sẽđặcbiệtnghiêmtrọngnếuđờisốngtàichínhcủaconbạntannátvìrượuhaythuốcphiện.Nhưngcòncóthểcónhữngvấnđềkhác,từhànhvitìnhdụchay“mượn”đồcủabạn,chođếnmộtmứcđộbừabãimàkhông thểchấpnhậnđược.Đó lànhữngviphạm“hếtchịunổi”,haysẽcónhữngmứccảnhcáo?Nếucóthìbaonhiêulần?

•Giúpcácconbạnsắpxếplạicáckhoảnnợ,nếuchúngđangmắcphải.Đừng chỉ đơn thuần cứu conmình khỏi cái hố sâu tài chính. Vì như thếchẳngkhácnàochochúngconcáthayvìdạychúngcáchcâu,nhưtụcngữđãdạy.Cùngconxâydựngngânsáchvàphábỏcácthóiquenchitiêucũ,đểconcóthểtránhcácmónnợsaunày.

•Và–điềunàycựckìquan trọng–đừnghisinh tương laikinh tếcủachínhbạn.Hãyấnđịnhmộtmứcthựctếbạncóthểgiúpvàkhôngvượtquásốđó.Hãynhớ,conbạncónhiềuthờigianhơnbạnrấtnhiềuđểkhắcphụcvấnđềtàichính.

Tôi biếtmột câu chuyệnvề cácbậcphụhuynhbuộcphải cươngquyếtđuổi con traimình, vợ anh ta và bốn đứa con ra khỏi nhà vì những căngthẳngcaođộhọtạorachosứckhỏecủađôivợchồnggiànày.Tôicũngbiếtmộtđôivợchồngsaucùngđãquyếtđịnhđểngôinhàcủahọchobangườicontrailớnvàdọnramộtcănhộgầnđó.

Tuynhiên,tôithườngxuyênnghenhữngchuyệnvềnhữngngườichamẹchocácconlớncủamìnhmộtchốnnươngnáutươngđốiantoànkhỏi thếgiớikhắcnghiệttrongkhingườiconđịnhhìnhlạicuộcsốngsaukhilyhônhoặclàthayđổicôngviệc.Việcnàythườngrấtcóhiệuquả.(Đươngnhiênsẽtốthơnnếuchamẹcómộtcănnhàrấtlớn!)

PHẦNKẾTMỘTLỜICUỐI–“TIẾNTỚIVÀNHÂNRỘNG”

Xét trênnhiềumặt, tôicảm thấymìnhmớichỉgãinhẹ trênbềmặtcủalĩnhvựcdạy trẻvề tiềnbạc.Tàichínhkhôngphảimộtmônhọcđơngiản;khôngmộtcuốnsáchnàocóthểchứađựngmọiđiềucầnbiết.Quảnlýtiềnbạclàmộtchủđềmàbạnvàconcầntiếptụcnghiêncứuchừngnàocảhaivẫncònphảidùngđến–cóthểtớitậnngàybạnquađờiởcáituổi108viênmãn!Tôihyvọngcuốnsáchnàyđãchỉchobạnnênbắtđầukhinàovàrasao.

Hãykiênnhẫnvớinhữngtrẻnhỏ(vàthậmchíphảikiênnhẫnhơnnữavớinhóc teennhàbạn).Quan trọnghơncả làhãycốgắnghết sứcđểgiữchoviệchọcnàynhẹnhàngvàvuivẻ!Xửlýtiềnbạclàmộtthửtháchhầuhếtchúngtaphảiđốimặttrongsuốtcuộcđời,vàbạn,vớitưcáchlànhữngbậclàm chamẹ, có thể có tác động lớn đến cách conmình làm quen với tàichính.Chúngsẽtựtinhaysợhãi?Câutrảlờiphụthuộcphầnlớnvàobạn,ngườivừalàgiáoviênvừalàtấmgươngchotrẻ.

Liệuđiềuđócónghĩarằngbước“nhậpmôntàichính”,theocáchgọicủatôi, của trẻ sẽ xoay quanh chính bạn? Phải, chính thế.Điều đó phụ thuộc

nhiềuvàođộkiêntrìcủabạntrongviệcnóiđinóilạimộtngànlẻmộtnhữngchuyệnnhỏnhặt–từviệctạisaobạnđểtiềntípchocôphụcvụbànchođếnsựdaođộnglãisuấtảnhhưởngđếnbạnthếnào–choconbạnngàynàyquangàykhác.Đừngbiếnquản lý tiềnbạc thànhmộtmốiquan tâmnhất thờitronggiađìnhbạnmàhãylàmnóthànhmộtphongcáchsống.

Khiđangcùnghọcvớiconbạn,dùnóởtuổinào,hãythườngxuyêntựhỏimìnhcâunày:“Điềugìmìnhnóivớiconvềtàichínhmàmìnhướccóaiđónóivớimìnhởtuổinó?”.Kinhnghiệmcủatôichothấynhiềungườitrongsốnhữnggiáoviêngiỏinhấtvềquảnlýtàichínhlànhữngngườiđãtrảiquanhữngsailầmtrongquảnlýtiềnbạc.Hãydùngchínhnhữngsailầmquákhứcủabạnvớitiềnnong(vàaimàkhôngcóhàngđốngnhữngđiềuđóđểrútkinhnghiệmchứ?)đểcảnhbáoconbạnvềrấtnhiềunhữnghiểmhọachúngsẽđốimặtvàcóthểtránhđược.

Ngoàivấnđềsứckhỏe,cánhân tôichorằngcórất ítmối lođángngạihơnlànhữnggìdínhđếntiềnbạc.Rấtnhiềungườitrongchúngtasẽtrảiquacảmgiácnhữngthảmhọatàichínhđedọamột,hailầntrongđời.Nhữngthứnhưhóađơnviệnphíbất thình lình,nhữngcơnbão trămnămmớicómộtlần,và/hoặcmộthóađơnthuếtàisảnbấtngờcóthểcuộnmộtngânsáchhợplý,hiệuquảthànhmộtcâyquẩyxoắn.Dùthếnàođichăngnữa,nềntảngbềnvữngmàbạnđãbồiđắpvớinhữngđiềucănbảntrongcuốnsáchnàycóthểgiúprấtnhiềuchoconbạnthoátkhỏicuộcvậtlộnthườngtìnhvớinhữngưuphiềntiềnbạc.

Đây làmột cáchđơngiảnđểkiểm tra sự tiến triểnvới conbạn:Thỉnhthoảng,saukhihướngdẫnnhữngđiềucănbản,hãyràquadanhsáchtừvựngtrongphầnThuậtngữđểxemconbạnbiếtđượcbaonhiêu.Việcnàycũngsẽchỉrađượcmảngtàichínhnàobạncầngiảithíchkỹhơn.

Saucùng,tấtcảchúngtađềuphảihọc“nóikhông”khithôithúctiêuxàiậpđến.Chođếnkhigâydựngđượcmột lưngvốnvữngchắc (điềunàysẽhữuíchtrongviệcbảovệtakhỏinhữngtìnhhuốngkhẩncấpliênmiêntrongcuộc đời), từ chối mọi chuyến đi mua sắm không cần thiết, hủy bỏ mọichuyếnxuốngphốchơiđêm,thậmchíkiêngngặtdùchỉmộtgóikẹochođếnkhihoànthànhmụctiêutàichính.Vớimộtlưngvốnkhảquan,kỹnăngquảnlýthuầnthục,vàkhikhảnăngtựkiểmsoátđãkhakhá,gầnnhưaicũngcó

thểứngphóđượcvớihầuhết nhữngbất ngờ tài chínhmộtkhi chúng tìmđến.Điềuđókhôngphảiquákhó.Bạncóthểlàmđượcchomìnhvàchocon.

Đừngbaogiờ lãngquênmụctiêuđíchthựccủamình:sựtự lực.HenryDavidThoreau[23]phổbiếnýtưởngnàytừgần200nămtrướcvàlýthuyếtnàycứthếănsâuvàolốitưduycủangườiMỹđếnđộnóchưabaogiờtrởnênlỗithờihaylạcđiệu.

NếuThoreauliênhệ(mộtphần)sựtựlựcvớikhảnăngtựtrồnglấythứcănchomình,thìtôilạiliênhệnóvớikhảnăngtự“trồng”lấytiềncủamình.Tôiđảmbảovớibạnrằngquátrìnhgâydựngcũngsungsướngchẳngkémgìhưởngthụ.

THUẬTNGỮ

•Bảnsaokêngânhàng:Mộtbảnlưutrữcáckhoảntiềngửi,tiềnrút,phíthu,vàlãithuđượctrênmộttàikhoảnnhấtđịnh.

•Bảnlưu:Phầnlưutrữcácgiaodịchtrongmộtcuốnsổséc.

•Bảnlưuséc:Mộtcuốnsổ,sách,haynhậtkýđểghilạimỗitấmséctheothứtự.

•Báocáothườngniên:Bảnkêtàichínhhợpthứcđượccáccôngtycổphầngửihằngnăm.

•Báocáotíndụng:Mộtlưutrữvềtiềnsửtíndụngcủamộtngườiđượccáctổchứcvaynợ;nhàtuyểndụngvàcáctổchứckhácsửdụngđểđánhgiáxemngườiđócóđángtincậyvềmặttàichínhhaykhông.

•Cầu:Mongmuốnvàkhảnăngchitrảchohànghóavàdịchvụ.

•Chiphiếubưuđiện:Mộtphiếulệnhđượccấpbởibưuđiện,ngânhàng,haycáccơ sở tài chínhkhácđể trảmột số tiềncụ thểchomộtngườihaydoanhnghiệpnhấtđịnh.

•Chứngchỉtiềngửi(CD):Mộtdạngtàikhoảntiếtkiệmtrongđótiềnđượckýgửitrongmộtkhoảngthờigianđịnhtrước.

•Cổđông:Ngườinắmgiữcổphần(cổphiếu)trongmộtcôngty.

•Cổphần:Cổphiếucủamộtcôngtyđượcchàobánracộngđồng.

•Cổtức:Phầnlợinhuậncủacôngtytrảchocáccổđông.

•Cung:Sốlượngthứgìđóđượccungcấpvớimộtmứcgiáđápứngcầu.

•Cuốngséc:Mộtphầntấmsécđểlưulạithôngtincủatấmsécđó.

•Danhmụcđầutư:Mộtnhómcáckhoảnđầutưthuộcsởhữucủamộtngười.

•Dinguyện:Vănbảnhợpphápvềnguyệnvọngcủamộtngườiliênquanđếnchuyểnnhượngtàisảnvàsựchămsócnhữngngườiphụthuộcsaukhingườiđóquađời.

•Dịchvụ:Mọiviệcđượclàmđểlấytiềnhayđổihàng.

•Đầutư:Chi tiền có rủi ro với hyvọng thu lại nhiềuhơnvềmặt tàichính.

•Đềphònglạmphát:Mộtkhoảnđầutưtừbâygiờđểbảovệmộtngườihaydoanhnghiệpkhỏinguycơvậtgiáleothangtrongtươnglai.

•Giá:Trịgiácủamộtthứđượctínhđốivớihànghóa,dịchvụ,haymộtphươngtiệntraođổi.

•Giátrịđốichiếu:Giácủamộtsảnphẩmkhisosánhvớimộtsảnphẩmkháctươngtự.

•Giátrịtươngđối:Giátrịmộtsảnphẩmliênhệvớilượngcôngviệcvàthờigiancầnthiếtđểkiếmrasốtiềncầnthiếtmuađượcsảnphẩmđó.

•Giámhộ:Sựbảohộhaybaobọc,nhấtlàđốivớimộtđứatrẻ.

•Giáodục có điềukiện:Như được dùng trong sách này, nó nghĩa lànhữngkiến thức thực tế, tạichỗmàbạntruyềnchoconkhicùngthamgianhữnghoạtđộngthườngngày.

•Hànghóa:Tấtcảnhữngthứcógiátrịcóthểmangratraođổihaymuabán.

•Hộitíndụng:Mộttổchứctàichínhthườngcóliênkếtvớimộtngânhànghaymộtđoànthểchuyênmôncungcấpnhiềudịchvụtàichínhchocáchộiviên.

•Hợpđồngbảohiểm:Mộthợpđồngđảmbảonhữngđềnbùtàichínhtrongtrườnghợphỏahoạn,tainạn,tửvong,haycácrủirokhác.

•Hợpđồngchothuê:Mộthợpđồngtrongđómộtbênchobênkiaquyềnsửdụngđấtđai,nhàcửa,vậtdụng,.v.v...trongmộtkhoảngthờigiancụthểvàvớimộtkhoảnphícốđịnh.

•Khoảnnợ:Mộtkhoản tiềnđượcvay trongmộtkhoảng thờigianxácđịnh,thườngkèmtheolãingườivaytrảchongườichovay.

•Khoảnvay:Sốtiềnnợkhithanhtoánbằngtíndụnghaymượncủaaiđó.

•Khủnghoảng:Mộtgiaiđoạnsuy thoáinghiêmtrọngđượcghinhậnbằng thất nghiệp tăng cao và sự yếu kém trong kinh doanh và giá trị thịtrườngchứngkhoán.

•Kìhạn:Kếtthúcthờigiansinhlãicủatráiphiếuhayngàycuốitronghạnvaynợ.

•Kýthay:Kýmộtvănbảnchomộtngườikhácchỉđịnhtráchnhiệmtrảkhoảntiềnnợnếungườivaykhôngthểtrảnợ.

•Lãisuấtưuđãi:Lãisuấtngânhàngdànhchonhữngkháchhànglớnvàthânthiếtnhất.

•Lạmphát:Mộttìnhtrạngkinhtếđặctrưnglàvậtgiátăngcao,thườngbịgâynêndocóquánhiềutiềnlưuhànhtrongnềnkinhtế.

•Lợinhuận:Sốtiềnmộtdoanhnghiệpthuđượcsaukhitrừhếtchiphísảnxuấtvàbánsảnphẩm.

•Mãsốxácnhậncánhân(PIN):Dãysốbímậtđượcmãhóavàobấtkìloạithẻngânhàngnào,tacầnphảinhậpnóvàomáyrúttiềntựđộng(ATM)trướckhicóthểrúthaygửitiền.

•Máythanhtoántựđộng(ATM):Mộtcỗmáytrongngânhànghaytạicác địa điểm công cộng khác nơi người ta có thể rút hay gửi tiền qua hệthốngđiệntử.

•Mệnhgiá:Mộtloạigiấybạchaybấtkìloạitiềnnàokhácmangmộtgiátrịnhấtđịnh.

•Nềnkinhtế:Kếtcấudòngchảytiềntệtrongmộtxãhội.

•Ngânhàng:Mộtcơsởnơitiềnbạcđượccấtgiữantoànvàchovaytiềncũngnhưcungcấpcácdịchvụtàichínhkhác.

•NgânhàngDựtrữLiênbangHoaKỳ:ĐượcQuốchộithànhlậpvàonăm1913đểổnđịnhnềnkinhtếquốcgia,NgânhàngDựtrữLiênbanglàngânhàngtrungtâmcủanướcMỹ.NóđượcchiathànhmườihaingânhàngđịaphươngtrảirộngkhắpnướcMỹ.Côngviệcchínhcủangânhàngnàylàđiềutiếtnguồncungtiềntệ.Nónắmmộtphầntrămquỹ(phầndựtrữ)củacácngânhàngthươngmạivàchohọvaytiềnkhicầnthiết.

•Ngânsách:Mộtkếhoạchxácđịnhsố tiềnmàmộtngười,mộtdoanhnghiệp,nhànướcđượcphépchivàchinhưthếnào.

•Ngườigiámhộ:Mộtngườichịutráchnhiệmhợpphápvớicácvấnđề

củatrẻnhỏ.

•Ngườitiêudùng:Mộtngườimuasảnphẩmhaysửdụngdịchvụchochínhmình.

•Ngườithihànhdinguyện:Ngườiđượcchỉđịnhthựchiệncáchướngdẫntrongmộtbảndinguyện.

•Nhàmôigiớichứngkhoán:Ngườimuavàbáncổphầntrênthịtrườngchứngkhoánchonhữngngườikhác.

•Phí:Mộtkhoảnthucốđịnh.

•Phiếumuahàng:Mộtphiếuchứngnhậnmộtngườiđượchưởngtriếtkhấukhimuahànghaysửdụngdịchvụ.

•Phươngtiệntraođổi:Bấtkìthứgìmộtnhómngườithốngnhấtcómộtgiátrịnhấtđịnh.

•Quỹtiếtkiệm:Tiềnđượcgiữởnơiantoànđểdùngsaunày.

•Quỹtươnghỗ:Mộtcôngty lậpramộtquỹtiềnchungđểđầu tưvàochứngkhoánvàtráiphiếu.

•Quỹtínthác:Tiềnhaycổphầnđượcgiữvìquyềnlợicủaaiđó.

•Séc:Mộtphiếulệnhgửitớingânhàngđểtrảmộtkhoảntiềnnhấtđịnhđịnhchomộtngườihayđơnvịxácđịnhtríchtừtiềnkýgửivàongânhàngđó.

•Séchủybỏ:Mộttấmsécđãđượcthanhtoántừmộttàikhoảnvàđượctrảvềchochủtàikhoản.

•Sinhhoạtphí:Tổngchiphícácnhuyếuphẩmthiếtyếu.

•Suythoái:Mộttìnhtrạngsuysụpcủanềnkinhtế,khinhucầuhànghóagiảmvànguồntiềnítđi.

•Tàikhoản:Tiềngửi trongngânhàngcó thểđượcrút ra theoyêucầucủangườikýgửi.

•Tàikhoảnhưutrícánhân(IRA):Mộttàikhoảnđượchoãnthuếdùngđểtiếtkiệmtiềnđếnkhivềhưu.

•TàikhoảnKeogh:Mộttàikhoảntiếtkiệmhưutríđượchoãnthếdànhchongườilàmviệctạinhà.

•Tàikhoảnsổtiếtkiệm:Mộttàikhoảntiếtkiệmtrongđócácgiaodịchđượclưuvàomộtcuốnsổđưachongânhàngmỗilầnrúthaygửitiền.

•Tàikhoảnthịtrường:Mộtloạitàikhoảnchiphiếutrảlãi.Nóthườngyêucầumộtsốtiềnkýgửitốithiểuvàgiớihạnsốsécđượcphépkýtrongmộtkhoảngthờigianchotrước.

•Tàisảnthừakế:Mộtthứgìđó,thườnglàtiền,đượcchuyểnchomộtngười saukhimộtngườikhác (thường làngười thâncủangườiđược thừakế)quađời.

•Thịtrườngchứngkhoán:Nơicổphiếucủanhiềucôngtykhácnhauđượcmangramuabán.

•Thẻrúttiềnmặt:Mộttấmthẻthanhtoánđiệntửđượccấpvốntrước.

•Thẻtíndụng:Mộttấmthẻchophépthanhtoánbằngtíndụng.

•Thunhập:Tiềnnhậnđượcdolaođộnghayphụcvụ,hayđượcsởhữu,đầutư,v.v.

•Tỉgiángoạitệ:Giátrịcủađồngtiềnnướcnàysovớiđồngtiềnnướckhác.

•Tỉ lệthấtnghiệp:Kếtquả tính toánphần trămsốngười trongxãhộimuốnđilàmnhưngkhôngtìmđượcviệc.

•Tiền:Bấtkìthứgìđượcmộtnhómngườichấpnhậnđểtraođổihàng

hóahaydịchvụ.

•Tiềngửi:Gửitiềnvàongânhàng.Đồngthời,“tiềngửi”làtổngsốtiềnđãđượcđưavào.

•Tiềnthếchấp:Khoảntiềnvaycủangânhàngđểmuanhàhaycácbấtđộngsảnkhác.

•Tiềntệ:Bấtkỳloạitiềnnàođangđượcdùnglàmphươngtiệntraođổi.

•Tiềntiêuvặt:Mộtsốtiềnnhấtđịnhchamẹchotrẻhằngtuầnnhưmộtphầnthưởngvìđãlàmộtthànhviênbiếtlaođộngtronggiađình.

•Tiềntrảgópđịnhkỳ:Mộtphầnnợđượctrả.

•Tíndụng:Khoảntiềnvaynợ,thườngkèmmộtmứcphí,phảiđượctrảlạivềsaunày.

•Tín dụngđiều khoản:Một khoản tiền được thống nhất chờ ở ngânhàngcóthểchongườikýgửivay.

•Tíndụngtrảgóp:Mộthợpđồnggiữacửahàngvàngườitiêudùngchophépviệcmuahàngđượctrảtiềnthànhtừngphần.

•Tờkhaithuế:Mộtmẫuđơnthốngkêtổngthunhậphàngnămcủamộtcánhân,mộtcặpvợchồng,haymộtcông tyđểxácđịnh số tiền thuếcầnnộp.

•Trừnợ:Trừtiềntrongngânhànghaycácloạitàikhoảnkháccủabạn.

•Ủnghộ:Tiềnđượcquyênchomộthộitừthiệnhaytổchứcxãhội.

•Vậtthếchấp:Tàisảnmàngườivaycamkếtsẽtrảchongườichovaytrongtrườnghợpkhôngtrảđượcnợ.

•Việcvặt:Việcnhàhayviệcvặtkhôngđượclàmthườngxuyên.

•Việcnhà:Mộtcôngviệcthườngkìởnhà.

•Vỡnợ:Khôngđủkhảnăngtrảnợ.

PHỤLỤCDẠYTRẺQUẢNLÝTÀICHÍNH

QuanđiểmhiệnđạivềgiáodụctàichínhchotrẻTại Việt Nam hiện nay, các phương pháp giáo dục về tài chính hoặc

truyềndạychocontrẻnhữngkháiniệmvềđồngtiềnđangrấtđượccácgiađìnhquantâmvàchútrọngtìmhiểu.Tuynhiên,dùđãđượcđưavàogiảngdạytừrấtlâutạicácmôitrườngsưphạm,nhưngđếnnay,việcgiáodụctínhtiếtkiệmchotrẻvẫnchỉdiễnrakháâmthầm,lặnglẽ,chưacócơquanhoặctổchứcnàocósựđầutưtậptrungtriểnkhaigiáodụcvềnhữngbàihọcnàymộtcáchđộclập.Việctìmkiếmcáctàiliệuchínhthốngđểgiảngdạychotrẻtínhtiếtkiệmmộtcáchtâmlývàbàibảndườngnhưcũngkhákhókhăn.Songsongđó,mộtquanniệmtồntạitừrấtlâurằngtiềnbạcthườnggâyảnhhưởngtiêucựclêncontrẻđãgópmộtphầnkhôngnhỏtrongviệccảntrởsựhìnhthànhnhữngmôhìnhgiáodụcchuyênbiệtvềtínhtiếtkiệmchotrẻnhỏ.Tuynhiên,đứngtrướcnhữngbiếnđộngnhanhchóngvàkhôngngừngcủaxãhộihiệnđại,mọingườicũngđãýthứcđượcrằngquảnlýtàichínhlàmộtkỹnăng cần rèn luyện cho trẻ từ bé, nó quan trọngkhôngkémbất kỳ kỹnăngsốngnàokhác.

Vậy,nênđểcontrẻhọchỏicáckỹnăngtàichínhnhưthếnàolàhợplýnhất?NealeGodfrey-tácgiảcuốnsáchTiềnkhôngmọctrêncâyquanniệmrằng:chamẹlàtấmgươngchoconvềquảnlýtàichính.Nếuchúngtalàmộttấmgương tốt,được trangbịđầyđủnhữngkiến thức tài chính, trẻ sẽhọcđược từchúng tanhữngđiều tốt; ngược lại, trẻ cũngcó thểhọccảnhữngđiểmkhônghay trongcách thứcchi tiêucủachúng ta,dùchúng takhôngmuốnđiềuđóđichăngnữa.Ðólàlýdovìsaocácbậcchamẹcầnchủđộngtruyềndạychoconmìnhnhữngkiếnthứcđúngđắnvềtàichínhtùytheođộtuổivàmứcđộnhậnthức.

MộtsốbíquyếtgiúptrẻhìnhthànhkhảnăngquảnlývềtàichínhÐiềucơbảnvàđầutiêntronggiáodụckỹnăngtàichínhchocontrẻlà

giúptrẻhiểuđượcýnghĩavàgiátrịcủađồngtiềnliênquantớisứclaođộng.Chúng tacầnphảigiúpconmìnhxâydựngcáckếhoạchvề tàichính,sắp

xếpchoconcáckhoảnchitiêucơđộng,chitiêungắnhạn,trunghạnvàdàihạnđểhìnhthànhđứctínhtiếtkiệmthôngquamộtvàigợiývềbíquyếtdạytrẻsauđây:

1.KhuyếnkhíchtrẻtiếtkiệmtừnhữngviệcnhỏhằngngàyChúngtahãylànhữngngườibạncủatrẻ,cùngtrẻthựchànhnhữngbài

họcvềtiếtkiệmthôngquacácsinhhoạthằngngày.Khinhữnglýthuyếtvềtiếtkiệmđượclồngghépvàonếpsốnggiađìnhmộtcáchthựctế,mặcnhiênsẽhìnhthànhchotrẻnhữngthóiquentiếtkiệmtốt.

2.DạytrẻtậndụngđồcũTrẻconlớnrấtnhanh,áoquầnvàvậtdụngtrẻđãsửdụngchúngtacóthể

giữlạiđểdànhchocácem,cáccháutronghọhànghoặccáctrẻnhỏởnhữngmái ấm...Khi thực hiện việc làm ý nghĩa này, chúng ta hãy cho trẻ cùngthamgiađểtrẻcảmnhậnđượcrằngđốivớinhữngđồvậtmìnhđãsửdụngvẫnsẽcógiátrịkhitáisửdụnghoặcsẽtrởthànhmónquàthânthươngđốivớinhữnghoàncảnhbấthạnhhơn.

3.TậpchotrẻcáchmuasắmkhoahọcMỗi lầnđimuasắm,chúngtanênđưatrẻ theođểcảgiađìnhcùnglựa

chọnnhữngsảnphẩmphùhợpvàcósựthốngnhấtgiữacácthànhviên.Khichọnmộtmónhàng,chúng tahãycùng trẻ so sánhchúngvớinhữngmónhàngcócùngtínhnăngvàchấtlượng,từđóchọnmuamóncógiáthấphơnđểtiếtkiệmchiphí.

4.ÐộngviêntrẻlậpmộtdanhsáchnhữngvậtyêuthíchChúngtahãycùngtrẻlậpmộtbảngdanhmụcnhữngmónđồdùngmàtrẻ

mơướcvàkhuyếnkhíchtrẻdànhdụmtiềnđểhoànthànhnhữngmụctiêu,kếhoạchcủamình.Nhữngmụctiêucủatrẻcóthểđơngiảnchỉlàtiếtkiệmtiềnđểmuamộtmónđồchơi,muamộtbộđồmàtrẻyêuthíchhaymộtbộdụngcụhọctậpphụcvụchochínhbảnthânmình…

5.GiúptrẻxácđịnhsựkhácnhaugiữanhữngthứtrẻcầnvàmuốnÐasốtrẻconthườngkhôngnhậnbiếtđượcsựkhácnhaugiữacáimàtrẻ

muốnvàcáimà trẻcần.Chúng tahãycùng trẻ lập ra2danhsách:một lànhữngthứcầnthiếtnhưquầnáo,giàydép,bữaăntrưa,dụngcụhọctập;hailànhữngthứtrẻmuốnnhưtrangsức,thờitrang,game,cácthiếtbịđiệntử…Sauđó,chúngtaphântích,sosánhvàgiảithíchchotrẻhiểuvềsựkhácbiệt

giữanhữngthứnàyvớinhauđểtrẻbiếtcáinàolàquantrọnghơn.6.NóikhôngvớinhữngđòihỏitháiquáNgaytừkhicònrấtnhỏ,trẻđãbiếtđòihỏi.Thôngthường,trongnhững

trường hợp này, chúng ta thường “đầu hàng” trước thái độ nài nỉ của trẻ.Ðừng làmnhưvậy!Hãycươngquyết “nóikhông”vớinhữngmongmuốnkhôngthíchđáng,đồngthờinêncổsúychonhữngmongmuốnthíchđángcủatrẻ.

7.TựkiếmtiềnTrườnghợptrẻcươngquyếtmuốncómộtthứgìđó,thayvìkịchliệtphản

đốivàlênánsự“vòivĩnh”củatrẻ,chúngtahãyhướngtrẻđếnviệctựkiếmtiềnđểmuanó.Chúngtagiúptrẻbằngcáchthiếtlậpmộtquytrìnhlàmviệcphùhợpvớikhảnăngcủatrẻvàkhuyếnkhíchtrẻthựchiện.Mỗilầntrẻnảnchí,hãynhắclạimụctiêuđãđặtrađểtrẻcốgắngvươnlên.Khinỗlựcđểcóđượcmộtthứgìđóbằngchínhsứclaođộngcủamình,trẻsẽnhậnthứcđượcgiátrịcủađồngtiềnlàtừchínhđôitayvàkhốióc.

8.LàmgươngchotrẻBảnnăngcủaconngườilàhọchỏiđểđịnhhìnhnhâncách,dođó,muốn

hìnhthànhtínhtiếtkiệmchotrẻ,trướctiên,bảnthânchúngtahãycốgắnglàmmộttấmgươngsáng.Vídụ,chúngtacóthểlậpchomìnhcáchạngmụcchitiêuhợplývàthựchiệncáckếhoạchđãđềramộtcáchnghiêmtúcđểtrẻnhìnnhận,họctậpvànoitheo.

9.Khenngợi,tándươngbéNếutrẻcónhữnghànhđộngtiếtkiệmtiềnhoặctiêutiềnhợplý,chúngta

đừngquêndànhtặngtrẻnhữnglờikhenngợi,tánthưởng.Ðiềunàyrấtquantrọngtrongviệckhíchlệtinhthầntiếtkiệmcủatrẻ.

10.Khuyếnkhíchtrẻ“lậpquỹ”Tươngtựngườilớn,trẻconcũngcónhucầumuasắmvàthựchiệncác

kếhoạchcầnsửdụngđếnđồngtiềntrongtươnglai.Chúngtacóthểgiúptrẻsởhữumộtchúheođấtđángyêuvàkhuyếnkhíchtrẻdànhmộtkhoảntiềnnhỏmỗingàyđểbỏvàoheođất.Ðồngthờigiải thíchchotrẻhiểurằngsốtiềnmàtrẻdànhdụmlàđểgiúptrẻthựchiệnkếhoạchmuasắmsáchvởvàođầunămhọcmới,giúptrẻmuaáoquầnđẹpvàomỗidịptếtvề…Ngoàira,chúng ta cũng có thể cách tân chúheođất ở nhà thànhmột tài khoản tiết

khoảntiếtkiệmhiệnđạinhonhỏtạingânhàngchotrẻ.CũngtheotácgiảNealGodfrey,tiếtkiệmbằngmộttàikhoảnngânhàng

sẽgiúptrẻthấyhứngthúhơnkhisốtiềnvừađượccấtgiữantoàn,lạivừacókhảnăng“sinh sôinảynở”.Vàđiềuquan trọngkhácnữa, sởhữumột tàikhoảnngânhànglàbướcđầuđểtrẻ làmquenvới thếgiớingânhàngrộnglớnvốnrấtcầnthiếtkhitrẻlớnlên.Sốtiềntiếtkiệmđượcsaumộtthờigiantrẻcóthểsửdụngđểmuasắmhọccụ,đồchơi,quầnáohaythựchiệnnhữngướcmơnhonhỏcủariêngtrẻ.Bạnsẽthấytrẻhạnhphúcnhưthếnàokhilàmđượcnhữngđiềuđóbằngchínhđồngtiềndomìnhdànhdụm.

•Chúthích•

[1]BenjaminMcLaneSpock(1903–1998)làmộtbácsĩnhikhoangườiMỹ,ngườiviếtcuốnsáchBabyandChildCare(Chămsóctrẻsơsinhvàtrẻnhỏ)xuấtbảnnăm1946,làmộttrongnhữngcuốnsáchbánchạynhấtmọithờiđại.(Mọichúthíchtrongsáchlàcủangườidịch)

[2]ThomasBerryBrazelton(sinhngày10.5.1918)làmộtbácsĩkhoanhidanh tiếng vàmột tác giả ngườiMỹ.Các bệnh viện lớn khắp thế giới sửdụng Thang đánh giá hành vi trẻ sơ sinh của ông (Neonatal BehavioralAssessmentScale-NBAS).

[3] Làmột trong những cửa hàng đồ chơi nổi tiếng nhấtNewYork vàcũngcó thểđượccoi lànổi tiếngnhấtNewYorkđược thành lậpvàonăm1862.

[4]DonnaReed(1921–1986)nữdiễnviênngườiMỹ,đượcyêuthíchvớivai diễn Donna Stone, một người phụ nữ trong gia đình trung lưu, trongseriestruyềnhìnhTheDonnaReedShow.

[5]ScroogeMcDuck:mộtnhânvậthoạthìnhcủaWaltDisney,nổitiếngvìsựgiàucóvàkeokiệt.

[6]AndrewCarnegie(1835–1919):doanhnhânMỹgốcScotland,ngườisánglậpĐạihọcCarnegievànhiềucôngtrìnhgiáodụckhác,đồngthờigópvốnthànhlậpnhiềuthưviện,trườnghọcởnhiềuquốcgia;ôngthườngđượcgọilà“ngườigiàucóthứhaitronglịchsử”.

[7]JohnDavisonRockefeller(1839–1937)lànhàđầutưMỹ,ngườisánglậpĐạihọcChicagovàĐạihọcRockefeller;đượccoilà“ngườigiàucónhấttronglịchsử”.Ôngdành40nămcuốiđờidùnggầnhếttàisảntậptrungvàocáchoạt động từ thiện, liênquan chủyếuđếngiáodụcvà sứckhỏe cộngđồngthôngquaQuỹRockerfeller.

[8]CorneliusVanderbilt (1794–1877):doanhnhânMỹ,ngườigóptiềnthànhlậptrườngĐạihọcVanderbilt.

[9]Statementsavingsaccount,haycòngọilàtrươngmụctiếtkiệmthôngbáo.

[10]401 (K):Mộthình thức tàikhoản tiếtkiệmhưu tríđượcápdụngở

Mỹ,lấytêntừtiểukhusốhiệu401(K),ngườiđóngtiềnsẽđượcbắtđầurúttiềnởtuổi59nhưmộtkhoảnlươnghưu.

[11] Joe Paterno (sinh năm 1926) là huấn luyện viên trưởng đội tuyểnbóngbầudụcPennStateNittanyLionstừnăm1966đếnnăm2011,giữkỉlụcdẫndắtđộibóngcủamìnhgiànhđược409trậnthắng.

[12] OprahWinfrey (sinh năm 1954) là người dẫn chương trình truyềnhình,nhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyềnhìnhngườiMỹ,đượcbiếtđếnnhiềunhấtvớichươngtrìnhtalkshowmangtênchínhmình;bàđượccoilàngườiphụnữcósứcảnhhưởngsốmộtthếgiới.

[13]Làhìnhthứctiếtkiệmhằngtháng, theođómộtsốtiềnnhấtđịnhsẽđượcchuyểntựđộngtheođịnhkỳtừtàikhoảntiềnlươngsangtàikhoảntiếtkiệmtựđộngcủakháchhàng.

[14]Quicken:Mộtchươngtrìnhquảnlítàichínhcánhân,đượcpháttriểnbởiIntuit,Inc.

[15]MarcusWelby,M.D:MộtseriesphimtruyềnhìnhđượccôngchiếuởMỹtừnăm1969đếnnăm1976,xoayquanhmộtvịbácsĩcùngtên-ngườirấttậntâmvớibệnhnhân(doRobertYoungthủvai)vàcácđồngnghiệpcủamình.

[16]TạiViệtNamcóTổchứcBảohiểmTiềngửiViệtNamnhằmbảovệquyềnvàlợiíchhợpphápcủangườigửitiền,gópphầnduytrìsựổnđịnhcủa các tổ chức thamgia bảo hiểm tiền gửi và sự phát triển an toàn lànhmạnhhoạtđộngngânhàng.

[17]Một số loạihình tàikhoản trênchưacóhoặcchưaphổbiếnởViệtNam.

[18]Hiện tại,chỉcómộtvàingânhàngởViệtNamcóhòmkýgửibanđêm.

[19]HìnhthứcnóitrêncũngchưacóởViệtNamthờiđiểmnày.[20]HìnhthứcnàychưacóởViệtNam.[21]Chúý:đâylàquanniệmđưatiềntípcủangườiMỹ,chứkhôngnhất

thiếtđiềuđóđượcápdụngởmọiquốcgia.[22]DonaldTrump(sinhnăm1946)lànhàtàiphiệtngườiMỹ,chủtịchvà

sáng lậpviêncủanhiều tậpđoàn lớnhoạtđộngởnhiều lĩnhvực,vớimứcthunhập60triệuđôlatrongnăm2010và2011.

[23]HenryDavidThoreau(1817–1862)nhàvăn,nhàthơ,triếtgiangườiMỹ,cónhiềuthànhtựutrongnhiềulĩnhvực,tácgiảcuốnsáchWalden,nóivềlốisốnggiảndịgiữathiênnhiên.