रंजन रघुवीर इंदमुती जोशी

रॉबी िडिस हा शोध आिण बोध :३:

रॉबी िडिस हानी जे हा यांना िमळालेले अॅरीझोना िव यािप ची स माननीय डॉक्टरेटचे मानपत्र दाखवले ते हा अ या ग्रािफक्स या क्षेत्रात भारतातील ते पिहलेच असावेत कारण मा या मािहतीत दसुरे कुणीही नाही. “द माकर् ऑफ आयडेनटीटी” हणनू यां या पाच दशकातील कामाचा तो गौरव आहे असे कळले. याचवेळेस मला मा या सर जे.जे. मधील प्रा. एस.एस. सा येसरानची आठवण झाली. औषधे कोण यावेळी िकती घ्यावीत हे अनेकदा डॉक्टरांनी सांगनू लक्षात राहत नाही. अिशिक्षतांचा िकवा खे यातील क टकरी लोकांनातर हे समजणे व लक्षात राहणे कठीणच यावर सरांनी किवचार प धतीने मागर् शोधला तो िच ह िवकिसत क न. कसाक्षरतेच उ म उदाहरण हणनू इ.स. १९८१ला “

इंटरनॅशनल कॉनसील ऑफ ग्रािफक िडझाईनसर् असोिशयेशन हणजेच आयकोग्राडा-िफिल स अवाडर् ” हे . ४०,००० हजाराचा जागितक स मान िमळवणारे पिहलेच भारतीय ठरले. रॉबीनची अ या प धतीची िवकिसत केलेलेली िच हे आहेत का तो शोध घेतला कारण ते जगात औषधे िनिमर्ती या जािहरात व मािहती ग्रािफक्स िवषयीचे तज्ञ हणनू ओळखले जातात. परंतु याप्रकारचे काम शोधावे लागेल. उपयोिजत कलाशाखेतील हा िवभाग खूप मह वाच समजला जातो. सोबत प्रा. एस.एस. सा येसरानची कलाकृती आिण जगात ऑिलिंपक खेळाची िच हे िह नवी जागितक िचत्रभाषा हणून मा यता पावलेली असे सवर् समांतर पािह यावर रॉबी िडिस हा एक कलाकार समज यास सोपे जाईल.

रॉबीनचा नेटवर शोध घेताना बोजेरी टूयडीओ-इटली चे हे पु तक व मािहती िमळाली. रॉबी िडिस हा हे नाव जगातील प्रिस ध ग्रािफक िडझाईनरान या बरोबरीने न दलेले पिहले आिण अिभमान वाटला. पु तक जगातील एक मह वाचे अस याने उपल ध नाही. हा बोजेरी टूयडीओ-इटली जागितक ग्रािफक िडझाईन या उ क्रांतीतला मह वाच मानला गेला आहे. खालील पीटर िव बगर् आिण टे्रडमाक्सर् हे पु तक तर मी १९७० पासनू जे.जे.त अ यासात आलो. प्र यक्ष रॉबीन या भेटीतून यांचे या पु तकातील काम तसेच सौ. वीणा गवाणकरानी घेतले या प्रदीघर् मलुाखतीतून पीटर िव बगर् व रॉबीनचे इंग्लडंम ये सौहादर् व मागर्दशर्काचे नाते उलघडले. मी अचंिबत झालो. पुढील सवर् द तऐवज

सौ. वीणा गवाणकरानी घेतले या प्रदीघर् मलुाखती या िनिम ाने मी काही प्रमाणात येथे मांडत आहे. हे करीत असताना या समांतर घटना जाणव या यादेखील अ यासाचा एक भाग हणनू याबरोबरीने आ यात.

रॉबी िडिस हान या ग्रािफक्स या िव वात िशरताना जगातील या िवषयी या सधंभर्जगाचा शोधात गेलो आिण नवापट उलघडत गेला. काही प्र न िश लक आहेत. तरी आज इ.स. २०१५ पयर्ंत वया या न वदीत( ८५ पूणर्) रॉबीनची मरणशक्ती आिण वतःचे सवर् द तऐवज प्र यक्ष पाहून अनेक गो टींची खात्री क न घेऊ शकतो.

िह सवर् जगातील ग्रािफक्स या यकलेची ि थ यंतरे

आहेत. यातील काही आजपयर्ंत िटकून आहेत. जी िटकून आहेत यांचा थोडासा िवचार करता असे िदसेल िक िवज्ञान व तंत्रज्ञान जसे मानवी जीवनाचा भाग यापू लागले तसे ग्रािफक्सची भाषा प्रभावी ठ लागली.सोबत या पु तकातून िह मला िमळालीत याचा तपशील िदला आहे. रॉबी िडिस हा ग्रािफक्स या कोण या ट याव न गेले ते

काही प्रमाणात कळू शकेल. येथे ‘ए’ इंग्रजी अक्षर आिण बाजूस ग्रािफक यालाच “टेक् ट आिण इमेज” पिरभाषेत हणतात ते कसकसे बदलत जाते आिण यातून िविवध इझ स यकलेत येत गेले ते कळते. अिभजातता ब दल खूप बोलले गेले आहे पण ग्रािफक्स अजून िततकी चिचर्ली जात नाही. वा तिवक िह उपयोिजत कला िन या या वापरातील असून अनेक िठकाणी आपणास जग समज यास मदत करते.

ग्रािफकला मराठी श द “ व प” हा घेतला तर याचे इंग्रजीतील अथर्: FORM, 

APPEARANCE, LOOKS, NATURE, VERSION 

AND FORMAT. दशर्क: THAT EXHIBITS, SHOWS OR POINTS OUT, IN ALGIBRA) INDEX OR EXPONENT   GRAPHIC a.grafik (Greek: GRPHO: I WRITE) व प दशर्क, हुबेहूब वरणा मक, सिचत्र, लेखनाचा, आकृितयुक्त..इ यादी. िह झाली िडक्शनरीची याख्या. आता आपण प्र यक्षात यवसायात वापरली जाणारी याख्या पाहू. The term GRAPHIC ART is used to denote 

all activities connected with the technique 

of writing; yet this term seems too generic 

to represent such specific research area as 

the design and creation of an image. The 

term moreover causes confusion by 

implying an association between activities 

that actually have no interaction with 

each other. (The language of Graphics by Edward Booth‐Clibborn and 

Daniele Baroni‐Thames and Huddson‐

1980)  या पु तकाचे लेखक रॉबी िडिस हांचे सहकारी,िमत्र आहेत.  DESIGN in French is to draw that leads to 

something. (DESIGN by Paul Clark & Julian 

Freeman‐2003‐Silverdale Books‐jvy press 

ltd.2000)

१८२० ते १९८० पयर्ंत ग्रािफक आटर्ची उ क्रांती अितशय 

सो या प धतीने मांडली आहे. 

यानुसार ि हक्टोिरयन आटर् १८३० त े१९००, आटर् अॅ ड क्राफटस १८५० ते

१९००, आटर् नो हा १८९० ते १९२०, ग्लासगो १८९० ते १९२०, जुजड टील

१८९० ते १९००, दादा १८९० ते १९३०, आटर् डकेो १९२० त े१९४०, ि वस 

इंटरनॅशनल १९४० ते १९८०आजपयर्ंत चालूच आहे, वहोटीर्सझम १९१०पयर्ंत

काहीकाळच, बाहौस १९२० ते १९३० परंतु ितचा प्रभाव अनेक शैलीत 

आजपयर्ंत िदसून येतो, री हायटीिलझम आिण इलेसटीिसिझम १९५० ते 

१९८० आजपयर्ंत चालूच आहे, का त्रटीिवझम १९२० त े१९३०, पोिलश 

ताियल १९५० ते आजपयर्ंत, यू टायपोग्राफी १९२० ते १९३०, लेट मॉडरन 

१९४० ते आजपयर्ंत चालूच आहे, डी टीजल १९२० ते १९३०, िब्रटीश

मॉडरन १९३० त े१९४०, जापनीज मॉडरन १९६० ते आजपयर्ंत चालूच आहे, 

ही णार  हक्र्क ताती १९०० ते १९२०, बाझल १९७० ते आजपयर्ंत चालूच 

आहे, एक्सपे्रिनझम १९०० ते १९२०, ट्रीमलाईन १९३० त े१९४०,

सायक्देिलया १९६० ते १९७०, पो ट-मॉडनर् १९७० पासून आज पयर्ंत,

लाक्त टील १९०० ते १९३० पयर्ंत, पंक १९७० ते १९८०, युयचारीझम

१९१० ते १९४०, मेि फस १९८० जेमतेम एक वषर्.

ि हक्टोिरयन आटर् १८३० ते १९००,

ि हक्टोिरयन-फ्रच

यू वे ह ि हक्टोिरयन-िब्रटीश

आटर् अॅ ड क्राफटस १८५० ते १९००

ि हक्टोिरयन-अमेिरकन 

आ र्स अॅ ड क्रा स-अमेिरकन

या प धतीने पुढील सवर् थोडक्यात िदले या “इझ स” अ यास मांडता येईल.

आटर् नो हां-िवए नआसेकेशन     आटर् नो हां-अमेिरकन       आटर् नो हां-इटािलयन

अलीर् मॉडनर्- लकाट टील    अलीर् मॉडनर्-िव नार ेक् ता े    एक पे्रिसिनझम-जमर्न

मॉडनर्- युचिरझम              मॉडनर्- टोिसझम         मॉडनर्-डी  टीिजल

मॉडनर्-बाहाऊस           मॉडनर्- यू टाईपोग्राफी         आटर्डकेो-फ्रच

आटर्डकेो-जमर्न               आटर्डकेो-ि वस             आटर्डकेो-इ टनर् युरोिपयन

आटर्डकेो-इंिग्लश          आटर्डकेो-इटािलयन         आटर्डकेो-अमेिरकन 

आटर्डकेो- ट्रीमलाईन          आटर्डकेो-डच                  दादा

लेट मॉडनर्-ि वस           लेट मॉडनर्-इंिग्लश            लेट मॉडनर्-अमेिरकन

लेट मॉडनर्-ि वस इंटरनॅशनल  ताईल  लेट मॉडनर्-कॉप रेट  ताईल      लेट मॉडनर्-िरवायवल

लेट मॉडनर्-पॉिलश          लेट मॉडनर्-सायकडिलक       लेट मॉडनर्-जपनीज

पो ट मॉडनर्-मे फीज-बाझले-झुरीच   पो ट मॉडनर्-अमेिरकन  यू वे ह   पो ट मॉडनर्-अमेिरकनपंक

पो ट मॉडनर्-अमेिरकन पो ट मॉडनर्     पो ट मॉडनर्-युरोिपयन     यू वे ह ि हक्टोिरयन-िब्रटीश

इ.स. १८५६ म ये (सर जे.जे. कूलची थापना इ.स. १८५७) ओवेन जो सने द तेवज केलेले भारतीय अलकंािरक नक्षीकाम यास भारतीय आ र्स अॅ ड क्रा सचे क याकरण हंटले होते. वे टनर् पिरभाषेत मूळ भारतीय गरिफक्स. पुढे यावर ि हक्टोिरयन सं कार झाले. याचे व प सर जे.जे.आटर् कूल या कामातनू इ.स.१९३५ पयर्ंत िदसते. रॉबी िडिस हाची घडण अ या इंटरक चरवर झाली. वरील युरोप/अमेिरका ग्रािफक्स अ यासताना अ या भारतीय ग्रािफक्सचा िवचार घ्यावा लागतो. अिजंठा िचत्र शैली अ यासताना भारतीय अलंकािरक नक्षीकाम सवर्त्रच िदसेल.

ि हक्टोिरयन-अमेिरकन         ि हक्टोिरयन-फ्रच          आ र्स अॅ ड क्रा स-अमेिरकन

आटर् नो हा-फ्रच/बेि जयन       आटर् नो हा- युजे तील             आटर् नो हा-ग् या गो  टाईल

इ.स. १८५० ते इ.स. १९५० हा मुख्य काळ ग्रािफक ि थ यंतर हो याचा व पुढे संगणक युग,मािहती युग, ज्ञान युग आिण आता अवकाश युग ग्रािफक्सचे  प बदलत नेणारे ठरेल. 

ग्रािफक आटर् मुळातच मानवी िलखाणा या अनेक प्रकारांशी संबंिधत आहे अथार्त ती ए ह याच अथार्ने न

घेता संक पना व सजर्नशील प्रितमांची िनिमर्तीसाठीची संशोधप्रिक्रया आहे हे िवस न चालत नाही. अनेकदा

पर परिवरोधी मानवी क्रीयांशी ती जोडली जाते व ग धळाची पिरि थती तयार होते.अिभजात कला व

उपयोिजत कला या दोघांना जोडणारी िह व प दशर्क हणजेच “ग्रािफक आटर्” आहे. आिदमानवा या

गुफांमधून िह िचत्रभाषा प्रथम िवकिसत झाली परंतु मानवी िवकासा या उ क्रांतीत ती िवरघळून जात आज

पु हा िवज्ञान व तंत्रज्ञान युगात नवी जागितकिच हं भाषा हणनू अवतरली. जागितकीकरणा या

आिथर्क,सामािजक,सां कृितक थरातून संगणकाने ितला न या पािरभािषक पात अधोरेिखत केले. हे होत

असताना तीचे मूळ अिभजात व उपयोिजत या दोह ना जोडणारीचे प मात्र कायम रािहले. “फॉमर् फॉलोज

फंक्शन” हणजे जगातील प्र येक आकाराला काहीतरी हेतू आहे यावर सतत जगातील अ यासक िवचार

करीत आले आहेत. मानवी जीवनाव यक व तूची उपयुक्तता आिण यास पूरक उपयोिज वा या टीने

सजर्नशील िनिमर्ती... ग्रिफकचे जग येथेच अवतरते. “फॉमर् दॅट डझ नॉट फॉलोज फंक्शन” हणजे जगातील

प्र येक आकार जे हा हेतूिवरिहत होतो ते हा अमूतर् अिभजात कला िनिमर्तीची सुरवात होत असते. िनसगर् हा

खरंतर हेतूिवरिहत आहे पण मानव यासं आपला अथर् देत नवं िव वं तयार करत आहे. हे अथर् देण देिखल

ग्रािफक आहे. मानवीिवकासा या क पना िनसगार्चे िनयम सांभाळतच िवकिसत करणे मा यता पावलेले आहे.

ग्रिफकचे जग येथेच भरीव योगदान देत आहे यामुळे कला व जीवन दो ही समृ ध करीत आहे.

आपला समाज ि हक्टोिरयन आटर् या काळातून अजून पूणर्पणे बाहेर पडलेला नाही.

वरील िवचारांसाठी संधभर् हणून मा या सगं्रहातील या पु तकाचा उपयोग झाला. “GRAPHIC STYLES” from 

Victorian to post‐modern by Steven Heller & Seymour Chwast‐THAMES & HUDSON‐1988.

I have applied                 “Theory of Wucius Wong” to get the insight of             Visual‐Signs by              Dr.Roby D'silva

या शोधा किरता मी “िवक्यास वांग” या शोध प धतीचा उपयोग केला आहे. इ.स.२००० या जागितकीकरणा या प्रिक्रयेतील क्यानडा देशातील ग्रािफक िडझाईन अ यासक्रमाची भारतात(मुंबई) मी माडणी करताना िह प धती मला अ यासावी लागली. प धतीचा फायदाच झाला कारण यात िनि चत व वैज्ञािनक िवचार असून िचत्रकलेतील अिनि चतता नाही. या प धतीचा कुणीही वापर क शकतो, माझे सवार्ंस आ हान आहे िक आपण िह प धत मा या प्रमाणेच वाप न पहावी जामुळे नवे संधभर् िमळतील.

या प धतीचा कुणीही वापर करताना मळू इग्रजंीतील बाजसू िदले या सतू्रांचा उपयोग समजनूच करावा. कोणतेही िचत्र जे हा सकंि पले जाते ते हा िचत्रकरा या मनात: १)सकं पन २) क िवचार ३)बु िधप्राम याचा ४)कृतीचा अशी मलुभतू िवचार बैठक सवर्साधारण असते. हे जागितक सवक्षणातून िस ध झाला आहे.आपण यथे याचा तपशीलवार अ यास क . १)सकं पन: िचत्रांत हे प्र यक्षात िदसत नाही. िबदं,ू रेषा,आकार,घनता, रंग यां या एकमेकां या मांडणीतून ते िविवध प्रकारे यक्त होत असतात. उदा. िबदंू व रेषा आकारा या अ या कोनात असतात िक यातूनघनतेचा आभास होताना जाणवतो.िबदं ूफक्त ि थती/जागा दशर्िवतो,िबदंू जे हा ि थती/जागा बदलतोते हा रेषेचे अि त व जाणवते.रेषेतून आकार,आकारातून घनताअसे िव तािरत ि थ यातनुसारसकं पन िचत्रकार िनिमर्तचेे वतंत्र िव व तयार करीत असतो. २) क िवचार: िचत्रकार ‘रेषा रेखाटणे’करतो यावेळेस ते या मकहोते व यातून तो काहीतरी

मनातील िवचार यक्त क लागतो.याकिरता रेषेला पोत, रंग, िदशा असे मनातील िवचारानुसार अथवासमोरील डो यांनी िदसणार्याजगानुसार देत असतो, उदा. रेषाकोण या साधनाने रेखाटली,क यावर व कशी हे सवर् मह वाचेअसते. याप्रमाणे इतर य घटकतपासता येतात. ३)बु िधप्राम याचा:येथे िचत्रकाराची बौ िधक उंचीिचत्रकार मलुभतू घटकां यामांडणीतून नवे सधंभर् कसे तयारकरीत असतो ते कळते. या याक पनेतील सकं पन पाहणायार्सतसेच पोहोचवणे हे मह वाचे असेयास वाटत असते. या किरतािदशा,अवकाश, गु वाकषर्णिनयमांना समतोल/असमोतल मांडणीतून यक्त करीत असतो.४)कृतीचा: यथे िचत्रकाराची मतूर्,अमतूर् कृतीची कला मकता वकारािगरी चे दशर्न पाहणायार्स होतअसते. हे सवर् िचत्र सु मपणे तपासतयातील अितमं शा क्ता व सौदयर्िनि चत व वैज्ञािनक िवचारानुसारपाहता येते. मळू ईग्रजीतील िवचारांचेहे ढोबळ मराठीकरण. कृपया डा याबाजकूडील मळू मािहती पहावी.

हे “िचत्रसार” शजेारील साठ  िच हाचे असून  याकिरता खालील प धतीचा उपयोग केले आहे.     I have applied            “Theory of Wucius Wong” to get the insight of  Visual‐Signs by              Dr.Roby D'silva

हे कर याचे कारण     रॉबी िडिस हानी िस बॉल संक पन करताना काय िवचार केला असेल. तसेच या प धतीतून  याचा ग्रािफक्स आकृितबंध देखील समजू शकतो. मी  यांना सेट तपास यास िदला कारण मला  यां या व मा या  क िवचारातील तफावत जाणवून घ्यावयाची होती. प्र यक्ष भेटीत ते हणाले मला िह प धती मािहत न हती.  यां या वयानुसार अथार्त  या साठ िच हाचा अथर्बोध इतक्या तपिशलात अशक्यच! यानंतर मी दसुरा प्रयोग कर याचे ठरवले  याकिरता  प्रा. प्रशातं आचायर् माझे माजी सहकारी व िस बोयिससचे जे ठ प्रा यापक  या या िव य यार्ला साठातील िकमान पाच िचहं  यास आवडलेली काढ यास सांिगतले.  यातून आज या िपढीला त ेसंधभर्हीन वाटतात का? ते तपासनू घ्यायचे होते. तसेच दसुरी माजी सहकारी िमसेस जिमला वारावाला  यानंी इकोल इं युतुत लॅब  या भारतातील फ्रच आटर् कूलमधील िव य यार् यीर्नीस  याच प धतीने पाच िनवड यास सांिगतले. पुढील पानावर...पाहू कोणत ेिनवडले आहेत. 

Max Spine Waterproof 

Sails: Italy Beautiful 

composition of triangles 

that depicts the sailing 

boat. ित्रकोणाचे पांतर सुंदर िच हात: जल यापारासाठी होडीतून सुरिक्षत प्रवास दशर्िवते

िह “िविशयास वॉगं िथयरी” काय आहे ?

आिण ितचे येथे रॉबी िडिस हान या

कामाशी काय सबंंध ? असे प्र न पडू

शकतात. हयािवषयी मागील पानावर

थोडक्यात मािहती िदलीच आहे. प्रथम

माझ ेकाही नमनेु मांडतो. यानंतर दोन

जागितक थरावरील ग्रािफक िडझाईन

िशकवणार्या सं थेतील भारतातील

िव य यार्ंनी िनवडून िदलेली रॉबी

िडिस हान या साठ िच हातील नमनेु.

मा या िन कषार्नुसार िह खर्या अथार्ने

टाईमलेस हणजेच कालातीत आहेत.

यामळेु यां या कामाचे मू यमापन

करताना क िवचारांचा गणुा मक अ यास

होतो. िह सवर् इ.स.१९५८ त इ.स.१९६७

या काळातील यांची िच हे आहेत...

पुढील पानावर...

Humphries Oil Industries: 

U.K. A  black circle and a 

white drop that depicts oil 

industry.                                

काळे वतुर्ळ आिण यातील पांढरािबदं ूतेलं उ योगाचे पक हणून संक पन.

ICI Plastic Division: U.K.

Vestella Clothes for Girls: Italy.Warli Art form image, which is 

primitive art form depicting a girl 

enjoying the moment.                    

भारतातील वारली िचत्रकलेतील आिदमानव कालीन प्रितमेचा वापर. लहान मुलगी दोरी या उ या मार याचा खेळ करतांना झग्या या कपडया या आनंदात.

प्रा. प्रशांत आचायर् माझ ेमाजी सहकारी व िस बोयिससचे जे ठ प्रा यापक  या या िव य यार्ला रॉबी या साठातील िकमान पाच िच हे  यास आवडलेली काढ यास सांिगतले.  यातून आज या िपढीला ते संधभर्हीन वाटतात का? ते तपासून घ्यायचे होते. तसेच दसुरी माजी सहकारी िमसेस जिमला वारावाला  यांनी इकोल इं युतुत लॅब  या भारतातील फ्रच आटर्  कूलमधील िव य यार् यीर्नीस  याच प धतीने पाच िनवड यास सांिगतले.  पुढील पानावर पहा....

माजी सहकारी िमसेस जिमला वारावाला  यांनी इकोल इं युतुत लॅब  या भारतातील फ्रच आटर् कूलमधील िव य यार् यीर्नीस  याच प धतीने पाच िनवड यास सांिगतले.  यातील िह वर माडंली आहेत. 

हा प्रयोग या प धतीनुसार कुणीही क शकतो कारण यात िनि चत व वैज्ञािनक िवचार असून

िचत्रकलेतील गूढता आिण अिनि चतता नाहीशी हो यास मदतच करते. या प धतीचा कुणीही वापर क

शकतो, माझ ेसवार्ंस आ हान आहे िक आपण िह प धत मा या प्रमाणेच वाप न पहावी जामुळे नवे

संधभर् िमळतील. अथार्त यां या िचत्रावर हा प्रयोग करायचं यात प्र यक्ष िचत्रकार सहभागी असेल तर

िचत्रकार काय िवचार करीत असेलते या याशी पडताळावे यातून प टीकरण होऊन कलाकाराची प्रितभा

समज यास सोपी होईल. जर कलाकार भेटू शकत नसेल अथवा िजवंत नसेल तरी कलारस वाद होईल.

मला या प धतीने कलेची पा वर्भूमी नसले यांनाही कलारस वाद करीत िवचारप्रसारण करणे सोप गेले.

१९८३म ये वरील लेख मािहती साठी वाचून याचा गोषवारा देत आहे. प्रथमच नमूद केले आहे लंडनम ये जे हड ेरॉबी िडझाईनर हणून प्रिस ध आहेत ते हड े अजून येथे मुबंईत पिरिचत नाहीत. याचंी उठबस कॉिलन फो सर्, एडवडर् बूथ-क्लीबबोनर् या या सारख्या जगातील प्रिस ध िडझाईनसर् बरोबर होती. यां या वे टनर् टे्रिनगंचा फायदा भारताला होणार का ? भारतात वे टनर् सं कृती प्रमाणे अजून िडझाईन सं कृती जलेली नाही. रॉबी याची िवशेष न द घेत नाहीत. यानंा याचंा िडझाईन यवसाय मयार्िदत सवेंदनशील ग्राहका या वतुर्ळातच असावा अ या मताचे आहेत. लेख यापेक्षा नवा िवचार देत नाही. रॉबी भारतात १९६७म ये दहा वषार्ंनी परतले व १९७२ म ये िडिस हा असोिसएटची थापना केली. मलुाखत १९८३म ये घेतलेली हणजे यानंा भारतात येऊन दशक झालं होत. थोडक्यात रॉबी काळा या पुढे होते व जम बसलेला न हता. आज १९९० या भारतात सरकारने मकु्तं अथर् यव था हे धोरण वीकारलं आिण १९७० म ये रॉबीना अपेिक्षत वे टनर् सं कृती प्रमाणे येथ िडझाईन सं कृती जली व २०१५ म ये बॅ्र डडे ग्राहकव तू नवजीवना या सं कृतीचा भाग बन या. याचं काळात याचें िमत्र ंयशवंत चौधरी मुंबई या बाजार पेठेत ग्रािफक िडझाईनर हणून ि थर झाले होते. यशवंत चौधरी याचें जे.जे. कूल व लंडनम ये कालािशक्षणात समकालीन. िह तलुना नाही पण रॉबीन या भारतातील बोधिच हाचंा अ यास करताना यां या वरील वे टनर् टे्रिनगंचा प्रभाव कायम िदसतो. रॉबीनची भारतीय िडझाईन संक पना जरी याचें मूळ वसई आिण सशंोधन सखोल होते तरी यघटकाचा सजृनशील आयोजन तलुनेने कमी पडले असे हणावे लागेल. या नमनुा उदाहरणाव न याचा अदाज येऊ शकेल.

रॉबी िडिस हा यांचे तीन देशांतील आिण यशवंत चौधरी यांचे भात्रातील ग्रािफक िडझाईनची कामे.

या माडंणीतून रॉबी िडिस हा मुख्य कोण या कप्रभावातून गेले ते यां याच बोल यातून मला यानुसार िदसले.

रॉबी िडिस हा भारतात आ यावर मुख्य जािहरात यवसायातील प्रवाहात असताना केलेली िह जािहरात यां या मनातील भारतीय वाचा शोध अ या संक पनेतून घेताना िदसतात.

“रॉबी िडिस हा” हे यिक्तम व खालीलप्रमाणे कसं बदलत गेल ंते यानुसार मांडता येईल...                                     वसई िठकाण>मूळ सु वात वाडवळ>(आिदमानव ककला...लोककला)>इ ट इंिडय स िख्र चन>येशू या िविवध प्रितमां या पारंपािरक कलाकृती> सर जे. जे. प्रवेश>िद साउथ केि संग टोन>ि हक्टोिरयन आटर्>आ र्स अॅ ड क्रा स>नव िब्रटीश कला>इटली>बाहाऊस>ि वस िडझाईन>अमेिरकन>भारत>महारा ट्र>वसई आटर् कूल>शांितिनकेतन>  यारी बेकर>