खोप र ब ाको स्वा य यो पु स्तकाले तपा लाई...

२०१९ साल ससकरण

खोप र ब�ाको सवा�यखोप र ब�ाको सवा�य

लखन तथा �नरीकषण:

�काशन:

खोप �नद��शका आ�द पनरावलोकन स�म�त

सावरज�नक लाभ स�मम�लत स�ा खोप �रसचर सनटर

स�माब�ाह�लाई स�जल रोग लागछ र रोग लागप�छ ग�ीर �न सकछ। तर खोपदवारा रोकथाम गनर

स�कन रोगह� प�न छन।

आउन �दनह�मा तपा�को पयारो ब�ालाई लगाइन खोपह� समब�ी सही जानकारी हा�सल गरी,

सर�कषत ढङगल खोप लगाउन स�कयोस भ� कामनाका साथ यो प�सतका बनाइएको छ।

यो प�सतकाल तपा�लाई ब�लयो र �नरोगी ब�ा �कारउनको ला�ग सहयोग पगनछ भ� आशा गरका

छ�।

2015.4.6

विषय सची१ आफनो बचचालचाई खनोप लगचाऔ ........................................................................... २२ खनोप भकनो क हनो? .......................................................................................... २३ खनोपकनो परभचािकचारीतचा ....................................................................................... २४ खनोप लगचाउपन वयकति र खनोप लगचाउ अिधि ........................................................ ३५ आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ यनोजचा बचाऔ ....................................................... ४६ आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ जचा अगचावि .......................................................... १०७ खनोपदचारचा रनोकथचाम गन सवक रनोगहर र भयचाकसबचार .............................................. १४

हपचाटचाइटटस बी ......................................................................................................... १४

हमनोविलस इनफलएनजचा टचाइप बी (Hib) इनिकश ............................................................. १५

कििकनो नयमनोकनोकल इनिकश ..................................................................................... १७

भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचार र पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस) ................................... २०कषयरनोग ................................................................................................................... २४

दचादरचा र रबलचा .......................................................................................................... २६

ठउलचा (कचकपस) .................................................................................................. २८

जचापचावज इनसफलचाइटटस ............................................................................................. ३०हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस इनिकश................................................................................ ३४

८ खनोप पशचात परवतकल असर दखचा परमचा गन करचाहर .................................................. ३७[जचाकचारी १] वयधमत खनोप कचायनकरममचा पन, सिचचा असचार लगचाउ मखय रनोगहर

तथचा खनोपहर समबनी सककषपत जचाकचारी ................................................................................३९

मौसमी इनफलएनजचा भयचाकस ........................................................................................३९

हचाि रनोगकनो भयचाकस .................................................................................................४०रनोटचाभचाइरस भयचाकस .................................................................................................४१

[जचाकचारी २] खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर ...................................................................४३

आरथथिक िषन २०१९ सचालकनो ससकरण, हइसइ ३१ (२०१९) सचाल मचाचन २० तचाररखकनो सिनोिमचा आिचाररत छ।

यचा जचाकचारीकनो लचावग, तपचाई बसनोबचास गन गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचा (यसमचा वििष कषतरकनो रपमचा तनोवकएकनो

कषतरहर पव पछन। वम पव एक हछ।) मचा वशय गनकचा सचाथसचाथ सिचासय,

शरम तथचा कलयचाण मनतरचालय (http://www.mhlw.go.jp/), रचाधरिय सकरचामक रनोग असनचा ससचा, सकरचामक

रनोग वगरचाी कनदर (http://www.nih.go.jp/niid/ja/from-idsc.html) कनो हनोमपज हनहनोस।

कचा िचा परणचाली सिनोि गररएकनो खणिमचा, यस सचािनजवक लचाभ समममकलत ससचाकनो हनोमपज

(http://www.yoboseshu-rc.com/) मचा सचचा परकचाि गन यनोजचा छ।

१

१. आफनो बचचालचाई खनोप लगचाऔ

आमचाल बचचालचाई टदएकनो रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा), लहर खनोकीकनो खणिमचा जनमपकछ ३

मवहचासमममचा र दचादरचाकनो खणिमचा जनमपकछ १२ मवहचासमममचा आि पणन रपमचा हरचाएर जचानछ। तयसकचारण तयनो

अिधि पकछ किि आिल रनोग परवतरनोिचातमक कषमतचा बचाई, रनोगकनो रनोकथचाम गनपन हनछ। खनोपल रनोगकनो रनोकथचाम गन

बचचालचाई मददत गछन।

बचचाकनो विकचाससगसग बचावहर वसक अिसरहर िर भई, सकरचामक रनोग लचाग समचािचा पव बढछ। खनोप

समबनी सही जचा हचाकसल गरी, आफनो बचचालचाई सिस रचाखकनो लचावग खनोप लगचाउहनोस।

● सकरचामक रनोगभचाइरस िचा बयचाटररयचा जसतचा सकम जीिचाण िरीर कभतर पसी, ती िरीर कभतर िदधि भएकनो कचारण

लचाग रनोगलचाई सकरचामक रनोग भवनछ। सकम जीिचाणकनो परकचार असचार, जिरनो आउ, खनोकी लचाग,

टचाउकनो दख लगचायतकचा थररथररकचा लकषणहर दखखनछ।

२. खनोप भकनो क हनो?

दचादरचा र लहर खनोकी जसतचा सकरचामक रनोगहरकनो कचारण बनन स भचाइरस, बयचाटररयचा िचा कीटचाणल बचाउ विषचाति

पदचाथनकनो िकति कमजनोर गन पदचाथन (भयचाकस) बचाई, तयस पदचाथनलचाई िरीर कभतर हचाली, रनोगसग लि स िकति

(परवतरनोिचातमक कषमतचा) बचाउ कचायनलचाई खनोप भवनछ। "खनोप" मचा परयनोग गरर तरल औषधिलचाई "भयचाकस"

भवनछ।

सब सकरचामक रनोगहरकनो लचावग भयचाकस बचाउ सवकनछ भनन चचाहहथि हनोइ। बयचाटररयचा र भचाइरसकनो परकवत

असचार कही बयचाटररयचा र भचाइरससग लि स भयचाकस बचाउ सहकथिद।

३. खनोपकनो परभचावकचारीतचा

खनोप लगचाउकनो उददशय भकनो वकशत रनोग लचागबचाट बचचाउ िचा लचाग पव तयस रनोगलचाई गमीर ह टद हनो। तर

बचचाकनो िचारीररक बचािट (िरीरल दखचाउ परवतवकरयचा) िचा तयस बलचाकनो िचारीररक कसवत आटदल गदचान रनोगसग लि

िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास ह पव सछ। रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास

भएकनो छ िचा छ थचाहचा पचाउकनो लचावग, रगत जचाचदचारचा रगतमचा भएकनो एदनटबिी चापर थचाहचा पचाउ सवकनछ।

२

१. आफनो बचचालचाई खनोप लगचाऔ

सचाथ वमककरय भयचाकसल रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास गरतचापव, कही समय पकछ

कम हद जचा हचाल, लचामनो समय रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) लचाई कचायम रचाखकनो लचावग तनोवकएकनो

अिधिमचा थप खनोप लगचाउ आिशयक हनछ। (पषठ ४ मचा भएकनो ५ (३) भयचाकसकनो परकचार र वििषतचा हनहनोस)

४. खनोप लगचाउपन वयकति र खनोप लगचाउ अवकि

खनोपलचाई दई परकचारमचा विभचाज गन सवकनछ। खनोप ऐदचारचा खनोप लगचाउपन रनोग, लगचाउपन वयकति तथचा लगचाउ

अिधि आटद तनोवकएकचा वयधमत खनोपहर र ती बचाहक सिचचा असचार लगचाउ खनोपहर (पषठ ३७ मचा हनहनोस) छ।

परतयक रनोग विरधिकनो खनोप लगचाउ उपयति अिधि हनछ।

वयधमत खनोपहर लगचाउपन बचचा र कसिचाररस गररएकनो खनोप लगचाउ अिधि (सचामचानयतयचा खनोप लगचाउ अिधि)

कनो लचावग पषठ ६ मचा हनहनोस।

जचापचावज इनसफलचाइटटस खनोपकनो सनदभनमचा, हइसइ १७ (२००५) सचालकनो सवकरय कसिचाररस सवगत गररएकनो

कचारण, हइसइ ७ (१९९५) सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ १९ (२००७) सचाल अवपरल १ तचाररखकनो वबचमचा जनम भई,

पवहलनो र दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाएकचा २० िषनमवकचा वयकतिहर, वयधमत खनोपहर लगचाउपन वयकतिकनो दचायरचामचा

रचाखखएकनो छ। (७◆ जचापचावज इनसफलचाइटटस (४) खनोपकनो वििष सतन ३२ पषठमचा हनहनोस)

हइसइ २४ (२०१२) सचाल सपटमबरदखख सब ठचाउहरमचा एक सचाथ, पनोकलयनोकनो वयधमत खनोपमचा परयनोग गरर जीवित

पनोकलयनो भयचाकसकनो सटचामचा वमककरय पनोकलयनो भयचाकस (IPV) टद थचाकलएकनो छ। सपटमबरदखख इमनोभयचास पनोकलयनो®

छचालचामव सई (सचानोिी क. क. कमपीदचारचा वमचानण) चामक IPV कनो एकल भयचाकस, तयसत गरी नोभमबरदखख

किचाटनोभयचाक® (KM बचायनोलनोदजसदचारचा वमचानण) तथचा टटचावबक® (ओसचाकचा विशवविदचालयकनो मचाइकरनोवबयल रनोग

असनचा ससचादचारचा वमचानण) चामक DPT पलस IPV कनो ४ परकचार धमकशरत भयचाकसकनो परयनोग गरररहकनो छ।

सचाथ हइसइ २७ (२०१५) सचाल विसमबरदखख, सिचायर-वकिस® छचालचामव सई (दचाइइची सचानयनोदचारचा वमचानण)

चामक DPT-IPV कनो ४ परकचार धमकशरत भयचाकस बजचारमचा उपलबध छ। (७◆ भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचार

र पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस) कनो लचावग पषठ २० मचा हनहनोस)

हइसइ २६ (२०१४) सचाल अटनोबर १ तचाररखदखख ठउलचाकनो भयचाकसलचाई र हइसइ २८ (२०१६) सचाल अटनोबर १

तचाररखदखख हपचाटचाइटटस बीकनो भयचाकसलचाई वयधमत खनोप बचाइयनो।

सचाथ हइसइ २५ (२०१३) जचािरी ३० तचाररखदखख, लचामनो अिधि गमीर रपमचा वबरचामी भई वयधमत खनोपहर

लगचाउ सककचा बचचाहरकनो लचावग वििष वयिसचाकनो सचापचा गररयनो। विसतत जचाकचारीकनो लचावग तपचाई बसनोबचास

गन गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो खनोप समबनी कचाम गन िचाखचामचा सललचाह गनहनोस।

३

४. खोप लगाउनपनन वयकति र खोप लगाउन अवधि

५. आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ यनोजचा बचाऔ

(१) खनोप कचायनकरमकनो सचचा

खनोप ऐ बमनोदजम कचायचाननिय गरर वयधमत खनोपकनो कचायनकरम गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाल धमलचाउ पदनछ।

वििष पररकसवतमचा बचाहक, सचामचानयतयचा अकभभचािकहरलचाई वयकतिगत रपमचा सचचा पठचाइछ। विचासी आिचारभत

दतचानकनो आिचारमचा वयकतिगत सचचा आटद पठचाइ हचाल, बचचा जनमपकछ िचा घर सरकनो बलचा, अविचायन रपमचा समबमनत

गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा दतचान गरचाउहनोस।

(२) खनोप लगचाउ अमचावत धमवत लख।

सचामचानयतयचा वयधमत खनोपहर वयकतिगत रपमचा लगचाइनछ। खनोप लगचाउ करम िचा तचाकलकचा विसतत रपमचा विचानरण

गदचान, तपचाई बसनोबचास ग न गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो तचाकलकचा र आफनो बचचाकनो सिचासय कसवत, सचाथ िरपर वबरचामी

बढकनो छ छ हरर, सि दखचाउ गरकनो कचवकतसकसग सललचाह गरी विचानरण गनहनोस।

तर क क गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा BCG चचाहहथि सचामवहक रपमचा लगचाइ (तनोवकएकनो धमवत र समयमचा

सिचासय कनदर जसतचा तनोवकएकनो ठचाउमचा खनोप लगचाइ) हचाल, धयचा टदहनोस।

(३) भयचाकसकनो परकचार र वििषतचाहर

जीवित भयचाकस र वमककरय भयचाकस गरी, खनोपमचा परयनोग गरर भयचाकसहर दई परकचारकचा हनछ।

जीवित भयचाकस भकनो जीवित बयचाटररयचा िचा भचाइरसकनो विषचातितचा (रनोग लगचाउ स सिभचाि) लचाई कमजनोर

पचाररएकनो भयचाकस हनो ज लगचाएमचा तयनो रनोग लचागकनो बलचामचा जसत गरी िरीरमचा रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक

कषमतचा) कनो विकचास हनछ। दचादरचा र रबलचा धमकशरत (MR) भयचाकस, दचादरचा भयचाकस, रबलचा भयचाकस, BCG, हचाि

रनोग भयचाकस, ठउलचा (कचकपस) भयचाकस, रनोटचाभचाइरस भयचाकस र यलनो विभरकनो भयचाकस यस परकचारकनो

भयचाकसमचा पछन।

खनोप लगचाएपकछ िरीरमचा विषतितचा (रनोग लगचाउ स सिभचाि) लचाई कमजनोर पचाररएकनो बयचाटररयचा िचा भचाइरस िदधि

ह थचालछ र परतयक भयचाकसकनो परकवत असचार जिरनो र िचाबर जसतचा हलकचा लकषणहर दखख सछ। पयचानपत मचातरचामचा

रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास ह लगभग १ मवहचा जवत लचागछ।

वमककरय भयचाकस भकनो बयचाटररयचा िचा भचाइरसलचाई मचारर रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो

विकचासमचा आिशयक ततिहर परयनोग गरी, विषतितचा (रनोग लगचाउ स सिभचाि) लचाई हटचाउद बचाइएकनो भयचाकस

हनो। हपचाटचाइटटस बी भयचाकस, लहर खनोकी-भयचागत रनोग-िषटङकचार-वमककरय पनोकलयनोभचाइरस धमकशरत भयचाकस

(DPT-IPV), लहर खनोकी-भयचागत रनोग-िषटङकचार धमकशरत भयचाकस (DPT), भयचागत रनोग-िषटङकचार धमकशरत

भयचाकस (DT), पनोकलयनो भयचाकस (IPV), जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकस, िषटङकचार भयचाकस (T), मौसमी

इनफलएनजचा भयचाकस, हमनोविलस इनफलएनजचा टचाइप बी (Hib) भयचाकस, कििकनो नयमनोकनोकल इनिकश भयचाकस,

हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस भयचाकस, मनथिगनोकनोकल भयचाकस, हपचाटचाइटटस ए भयचाकस र रवबज यस परकचारकनो

भयचाकसमचा पछन।

४


यसतनो भयचाकस लगचाएपकछ िरीरमचा बयचाटररयचा िचा भचाइरस िदधि ह हचाल, एक पटक भनदचा बढी खनोप लगचाएर

रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास गररनछ। तनोवकएकनो अनतरचालमचा २ दखख ३ पटक खनोप लगचाएर

नयतम आिशयक रनोगसग लि िकति (आिचारभत परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास भएपकछ, कही मवहचादखख १ िषन

पकछ थप खनोप लगचाई, पयचानपत मचातरचामचा रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो विकचास हनछ।

तर कही समय पकछ अकलअकल गदद रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कम हद जचा हचाल, लचामनो

समयसमम रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) लचाई कचायम रचाखकनो लचावग परतयक खनोपकनो परकवत असचार

तनोवकएकनो अनतरचालमचा थप खनोप लगचाउ आिशयक हनछ।

(४) िरक परकचारकचा भयचाकसहर हचाल अिसचाकनो अनतरचाल

खनोपमचा जीवित भयचाकस र वमककरय भयचाकस परयनोग गररनछ। िरक परकचारकचा भयचाकसहर हचाल खणिमचा,

खनोपहर वबच उकचत अनतरचाल रचाख आिशयक हनछ।

क क अिसचामचा, िरक परकचारकचा भयचाकसहर एकसचाथ टदपन पव ह सछ। कचवकतसककसत रचामनोसग

सललचाह गनहनोस।

एक परकचारकनो भयचाकस एक पटक भनदचा बढी लगचाउ खणिमचा, परतयक भयचाकस असचार पवहलनो खनोप र दनोसनो

खनोप वबचकनो अनतरचाल तनोवकएकनो हचाल, गलती ह गरी धयचा टदहनोस।

जी�वत �या��सन �न��य �या��सनBCG, MR, दा रा, �बला, ठउला (�चकनप�स)

हाड रोग, रोटाभाइरस, यलो �फभरजी�वत �या��सन

�न��य �या��सन

�न��य �या��सन

जी�वत �या��सन

म न�गोकोकल इ�फ�न, हपाटाइ�टस ए,र�बज, धनङकार, मौसमी

इ��लए�जा �या��सन

हपाटाइ�टस बी, हमो�फलस इ��लए�जा टाइप बी (Hib) इ�फ�न, �शशको �यमोकोकल

इ�फ�न (१३ त�वह�), DPT-IPV, DPT, DT, पो�लयो, जापा�नज इ�स�लाइ�टस, ��मन

�या�पलोमाभाइरस इ�फ�न

(जीवित भयचाकस हचालकनो टदकनो भनोकलपलटदखख वहसचाब गरी, िरक परकचारकनो भयचाकस हचाल टदसमम २७ टद

िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाख।)

(वमककरय भयचाकस हचालकनो टदकनो भनोकलपलटदखख वहसचाब गरी, िरक परकचारकनो भयचाकस हचाल टदसमम, ६ टद

िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाख।)

२७ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाख

६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाख

५


खोप ऐनमा तो�कएका �नय�मत खोपह� लगाउनपन� उमरमा ल �च�ह लगाइएको छ, तर ब�ाह� स�जल �बरामी �न स न अव�धलाई �यानमा राखी ल �च�ह लगाइएको अव�धमा खोप लगाउन �सफा�रस ग�र�छ। (यो प��तकामा सामा�यतया खोप लगाउन अव�धमा �च�ह लगाइएको छ।) �यसल सकस�म यो अव�धको स� �तर न आ�नो ब�ालाई खोप लगा�। (↓) ल खोप लगाउन उ�चत अव�धको एक उदाहरणलाई जनाउदछ।* हपाटाइ�टस बी �या� सनबारहइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रखद¤ख हपाटाइ�टस बीको �या� सनलाई �नय�मत खोप बनाइयो।i) खोप लगाउनपन� ब�ाह�ः हइसइ २८ (२०१६) साल अ�¦ल १ ता�रखमा वा सोभ�दा प�छ ज�म भई १

वष© परा नभएका ब�ाह�। ii) खोप नलगाइन ब�ाह�ः आमाबाट ब�ामा स¬मण रोकथामको ला�ग, ज�मप�छ हपाटाइ�टस बी

�या� सन लगाइएका ब�ाह�। iii) खोप लगाउन त�रकाः �रक¯�बन�ट अ°जोब©ड हपाटाइ�टस बी �या� सन ¦योग गरी, सामा�यतया ज�मप�छ

२ म�हना पगको बलाद¤ख ज�मप�छ ९ म�हना नपगस�मको अव�धलाई खोप लगाउन अव�धको �पमा �लइ�छ र २७ �दन वा सोभ�दा बढ¶को अ�तरालमा २ पटक खोप लगाएप�छ, प�हलो इ�ज सनद¤ख १३९ �दन वा सोभ�दा बढ¶को अ�तरालमा एक पटक खोप लगाइ�छ।

iv) हइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रख भ�दा अगा�ड लगाएको खोपलाई कसरी हन� स�ब¸ीः हइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रख भ�दा अगा�ड (�नय�मत खोप लगाउन स� ग�रन अगा�ड) इ�ज सन लगाई, लगाएको खोप �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन सरह भएको ख¹डमा, उº इ�ज सनलाई �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन बराबर मा�ननछ र उº इ�ज सन लगाएका »�ºह�ल �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन लगाएको मा�ननछ। �यस अनसार ती »�ºह�ल �नय�मत खोपह�को बाक¼ खोप लगाउनपन�छ।

* एउटा खोपद¤ख अक½ खोपस�मको अ�तरालबारएउटा खोपद¤ख अक½ खोपस�मको अ�तराल �नयम कानन अनसार तो�कएको ��छ तर उदाहरणको ला�ग

"१ ह¿ताको अ�तरालमा" भनको "१ ह¿ता प�छको �यही बारको �दन वा �यसप�छको �दन" भनर बÀनहोस।* य�तो अवÁामा• DPT-IPV अथवा DPT खोप लगाउन अगा�ड लहर खोक¼ लागमा, पÄ २१ द¤ख पÄ २४ मा हन©होस।• MR खोप लगाउन अगा�ड दाÆरा अथवा �बला लागमा, पÄ २७ द¤ख पÄ २८ मा हन©होस।

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�२

वष�

३ वष

�४

वष�

५ वष

�६

वष�

७ वष

�८

वष�

९ वष

�१०

वष�

११ व

ष�१२

वष�

१३ व

ष�१४

वष�

१५ व

ष�१६

वष�

१७ व

ष�१८

वष�

१९ व

ष�२०

वष�

BCG(प २४ मा हन�होस)

दा�रा (M), �बला (R)(MR, M, R)

(प २६ मा हन�होस)

�शशको �यमोकोकलइ�फ�न

(प १७ मा हन�होस)

��मन �या�पलोमाभाइरसइ�फ�न

(प ३४ मा हन�होस)

ठउला (�चकनप�स)(प २८ मा हन�होस)

�यागत रोग (D), लहर खोक� (P), धन�ङकार (T), पो�लयो (IPV)

(प २० मा हन�होस)

जापा�नज इ�स�लाइ�टस(प ३० मा हन�होस)

दो�ो चरण(DT)

प�हलो पटकको खोपद¡ख ६ �दन वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया ६ �दनद¡ख २८ �दनस¤मको अ�तरालमा २ पटक खोप लगाई,थप खोप चा¨ह© प�हलो पटकको खोप समा�त भएप�छ ६ म�हना वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया लगभग १ वष� भएप�छ १ पटक लगाइ�छ।

हमो�फलस इ��लए�जाटाइप बी (Hib) इ�फ�न

(प १५ मा हन�होस)

(Note)

प�हलो पटकको खोपद¡ख २० �दन वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया २० �दनद¡ख ५६ �दनस¤मको अ�तरालमा ३ पटक खोप लगाई, थप खोप चा¨ह© प�हलो पटकको खोप समा�त भएप�छ ६ म�हना वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया १२ म�हनाद¡ख १८ म�हनास¤मको अ�तरालमा १ पटक लगाइ�छ।

(नोट) एउटा खोपद¡ख अक¯ खोपस¤मको अ�तराल �हसाब गदा� खोप लगाएको भो�लप°टद¡ख ग�ती गन�पछ�।

३ म�

हना

प�हलो चरण(DPT-IPV,

DPT, DT, IPV)

हपाटाइ�टस बी(प १४ मा हन�होस)

नोट): हइसइ १७ (२००५) सचाल सवकरय कसिचाररस सवगत गररएकनो कचारण, हइसइ ७ (१९९५) सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ १९ (२००७)

सचाल अवपरल १ तचाररखकनो वबचमचा जनम भई, पवहलनो र दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाउ पचाएकनो वयकति २० िषनमव भएमचा, तयस वयकतिल ती

खनोपहर वयधमत खनोपकनो रपमचा लगचाउ पचाउछ।

६


खोप ऐनमा तो�कएका �नय�मत खोपह� लगाउनपन� उमरमा ल �च�ह लगाइएको छ, तर ब�ाह� स�जल �बरामी �न स न अव�धलाई �यानमा राखी ल �च�ह लगाइएको अव�धमा खोप लगाउन �सफा�रस ग�र�छ। (यो प��तकामा सामा�यतया खोप लगाउन अव�धमा �च�ह लगाइएको छ।) �यसल सकस�म यो अव�धको स� �तर न आ�नो ब�ालाई खोप लगा�। (↓) ल खोप लगाउन उ�चत अव�धको एक उदाहरणलाई जनाउदछ।* हपाटाइ�टस बी �या� सनबारहइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रखद¤ख हपाटाइ�टस बीको �या� सनलाई �नय�मत खोप बनाइयो।i) खोप लगाउनपन� ब�ाह�ः हइसइ २८ (२०१६) साल अ�¦ल १ ता�रखमा वा सोभ�दा प�छ ज�म भई १

वष© परा नभएका ब�ाह�। ii) खोप नलगाइन ब�ाह�ः आमाबाट ब�ामा स¬मण रोकथामको ला�ग, ज�मप�छ हपाटाइ�टस बी

�या� सन लगाइएका ब�ाह�। iii) खोप लगाउन त�रकाः �रक¯�बन�ट अ°जोब©ड हपाटाइ�टस बी �या� सन ¦योग गरी, सामा�यतया ज�मप�छ

२ म�हना पगको बलाद¤ख ज�मप�छ ९ म�हना नपगस�मको अव�धलाई खोप लगाउन अव�धको �पमा �लइ�छ र २७ �दन वा सोभ�दा बढ¶को अ�तरालमा २ पटक खोप लगाएप�छ, प�हलो इ�ज सनद¤ख १३९ �दन वा सोभ�दा बढ¶को अ�तरालमा एक पटक खोप लगाइ�छ।

iv) हइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रख भ�दा अगा�ड लगाएको खोपलाई कसरी हन� स�ब¸ीः हइसइ २८ (२०१६) साल अ टोबर १ ता�रख भ�दा अगा�ड (�नय�मत खोप लगाउन स� ग�रन अगा�ड) इ�ज सन लगाई, लगाएको खोप �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन सरह भएको ख¹डमा, उº इ�ज सनलाई �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन बराबर मा�ननछ र उº इ�ज सन लगाएका »�ºह�ल �नय�मत हपाटाइ�टस बीको इ�ज सन लगाएको मा�ननछ। �यस अनसार ती »�ºह�ल �नय�मत खोपह�को बाक¼ खोप लगाउनपन�छ।

* एउटा खोपद¤ख अक½ खोपस�मको अ�तरालबारएउटा खोपद¤ख अक½ खोपस�मको अ�तराल �नयम कानन अनसार तो�कएको ��छ तर उदाहरणको ला�ग

"१ ह¿ताको अ�तरालमा" भनको "१ ह¿ता प�छको �यही बारको �दन वा �यसप�छको �दन" भनर बÀनहोस।* य�तो अवÁामा• DPT-IPV अथवा DPT खोप लगाउन अगा�ड लहर खोक¼ लागमा, पÄ २१ द¤ख पÄ २४ मा हन©होस।• MR खोप लगाउन अगा�ड दाÆरा अथवा �बला लागमा, पÄ २७ द¤ख पÄ २८ मा हन©होस।

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�२

वष�

३ वष

�४

वष�

५ वष

�६

वष�

७ वष

�८

वष�

९ वष

�१०

वष�

११ व

ष�१२

वष�

१३ व

ष�१४

वष�

१५ व

ष�१६

वष�

१७ व

ष�१८

वष�

१९ व

ष�२०

वष�

BCG(प २४ मा हन�होस)

दा�रा (M), �बला (R)(MR, M, R)

(प २६ मा हन�होस)

�शशको �यमोकोकलइ�फ�न

(प १७ मा हन�होस)

��मन �या�पलोमाभाइरसइ�फ�न

(प ३४ मा हन�होस)

ठउला (�चकनप�स)(प २८ मा हन�होस)

�यागत रोग (D), लहर खोक� (P), धन�ङकार (T), पो�लयो (IPV)

(प २० मा हन�होस)

जापा�नज इ�स�लाइ�टस(प ३० मा हन�होस)

दो�ो चरण(DT)

प�हलो पटकको खोपद¡ख ६ �दन वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया ६ �दनद¡ख २८ �दनस¤मको अ�तरालमा २ पटक खोप लगाई,थप खोप चा¨ह© प�हलो पटकको खोप समा�त भएप�छ ६ म�हना वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया लगभग १ वष� भएप�छ १ पटक लगाइ�छ।

हमो�फलस इ��लए�जाटाइप बी (Hib) इ�फ�न

(प १५ मा हन�होस)

(Note)

प�हलो पटकको खोपद¡ख २० �दन वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया २० �दनद¡ख ५६ �दनस¤मको अ�तरालमा ३ पटक खोप लगाई, थप खोप चा¨ह© प�हलो पटकको खोप समा�त भएप�छ ६ म�हना वा सोभ�दा बढ£, सामा�यतया १२ म�हनाद¡ख १८ म�हनास¤मको अ�तरालमा १ पटक लगाइ�छ।

(नोट) एउटा खोपद¡ख अक¯ खोपस¤मको अ�तराल �हसाब गदा� खोप लगाएको भो�लप°टद¡ख ग�ती गन�पछ�।

३ म�

हना

प�हलो चरण(DPT-IPV,

DPT, DT, IPV)

हपाटाइ�टस बी(प १४ मा हन�होस)

७


नोट) प�हलो चरणको प�हलो पटकमा DT �योग गन� ख डमा, खोप २ पटक लगाइछ।

खोपको �कार र ख ड खोप लगाउन अनमा�नत �म�त खोप लगाएकोवा�त�वक �म�त

BCG साल　म�हना　ता�रख

DPT-IPV,DPT, DTप�हलोचरणकोप�हलोपटक

प�हलो खराक साल　म�हना　ता�रख

दो ो खराक साल　म�हना　ता�रख

त ो खराक साल　म�हना　ता�रख

DPT-IPV, DPT, DTप�हलो चरण थप

साल　म�हना　ता�रख

DT दो�ो चरण साल　म�हना　ता�रख

पो लयो(IPV)


दो�ो खराक साल　म�हना　ता�रख

त�ो खराक साल　म�हना　ता�रख

चौथो खराक साल　म�हना　ता�रख

MR/M/Rप�हलो चरण साल　म�हना　ता�रख

दो�ो चरण साल　म�हना　ता�रख

जापा�नजइ�स�लाइ�टस

प�हलोचरणकोप�हलोपटक



प�हलो चरण थप साल　म�हना　ता�रख


खोपको कार र खड खोप लगाउन अनमा�नत �म�त खोप लगाएकोवा�त�वक �म�त

नोट) प�हलो पटकको खोप लगाउन स� गरको बलाको उमर (म�हना) अनसार, खोपको सङ�या फरक ��छ।



हमो�फलसइ��लए�जाटाइप बी(Hib)इ�फ न

प�हलोपटक



थप एक पटक साल　म�हना　ता�रख


�शशको�यमोकोकलइ�फ�न





��मन�या�पलोमाभाइरसइ�फ�न




ठउला(�चकनप�स)



बाको ज�म �म�त साल म�हना ता�रख

हपाटाइ�टस बी




* प� ६ को ता�लका हरर खोप लगाउन अनमा�नत �म�त लखर हर�।

　　　साल　म�हना　�तरद�ख　　　साल　म�हना　�तरस�म



















































































































खनोप तचाकलकचाकनो उदचाहरण

८





















































































९


६. आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ जचा अगचाडि

(१) धयचा टदपन सचामचानय करचाहर

बचचाकनो सिचासय कसवत रचामनो भएकनो बलचामचा खनोप लगचाउपछन। अकभभचािकल सि बचचाकनो िचारीररक

बचािट/परिकति र िचारीररक कसवत जसतचा सिचासयमचा रचामनो धयचा टदपछन। यटद कचनतचा लचागकनो करचा भएमचा,

पवहल सि दखचाउ गरकनो कचवकतसक िचा सिचासय कनदर, गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो समबमनत

िचाखचामचा सललचाह गनहनोस।

सरककषत तररकचाल खनोप लगचाउकनो लचावग अकभभचािकल वम करचाहरमचा धयचा टदई, तयनो टद खनोप

लगचाउ िचा लगचाउ वणनय गनहनोस।

i) खनोप लगचाउ टद वबहचादखख बचचाकनो कसवत रचामनोसग अिलनोक गरी, असचामचानय करचा छ िचा छ,

वशय गरौ।

खनोप लगचाउ यनोजचा गररएकनो भएतचापव, िचारीररक कसवत रचामनो छ जसतनो लचागमचा, सि दखचाउ

गरकनो कचवकतसकसग सललचाह गरी, खनोप लगचाउ िचा लगचाउ वणनय गन गरौ।

ii) गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाल पठचाएकनो सचचा िचा पमपलट रचामनोसग पढी, लगचाउ खनोपकनो

आिशयकतचा, िचाइदचा तथचा परवतकल असरबचार रचामनोसग बझौ। बझकनो करचा खनोप लगचाउ अगचावि

खनोप लगचाउ कचवकतसकलचाई सनोिौ।

iii) मचातकिि सिचासय पससतकचा अविचायन रपमचा कलएर जचाऔ।

iv) खनोप लगचाउ कचवकतसककनो लचावग "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" कनो जिचािहर महतिपणन

जचाकचारी हनो। दजममिचारीपिनक जिचाि लख गरौ।

१ बचचाकनो सिचासय कसवत रचामनो छ?

२ आज लगचाउ खनोपकनो आिशयकतचा, िचाइदचा तथचा परवतकल असर आटद

बझभएकनो छ?

थचाहचा भएकनो करचा भएमचा, परशनहर टटपर रचाखौ।

३ आिसग मचातकिि सिचासय पससतकचा रचाखभएकनो छ?

४ खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतरमचा जिचाि लखखसभयनो?

आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ जचा अगचावि वशय गन

१०


v) खनोप लगचाउ बचचाकनो दवक सिचासय कसवत रचामनोसग थचाहचा भएकनो अकभभचािकल बचचालचाई

कलएर जचाऔ।

अकभभचािकल खनोपकनो िचाइदचा र परवतकल असर आटदबचार बझी, खनोप लगचाउ करचामचा सहमत भएकनो

अिसचामचा मचातर खनोप लगचाइछ।

(२) खनोप लगचाउ सवक अिसचाहर

i) सपषटसग थचाहचा ह गरी जिनोरनो (सचामचानयतयचा ३७.५ विगी सकलसयस [९९.५ विगी िरहचाइट] िचा

सनोभनदचा बढी) आएकनो बचचा

ii) गमीर तीकण रनोग लचागकनो करचा सपषटसग थचाहचा ह बचचा

तीवर रपमचा गमीर रनोग लचागकनो बचचालचाई, तयसपकछ उसकनो सिचासय कसवतमचा कसतनो पररितनहर

ह सछ भनन करचाकनो अमचा गन सवक हचाल, तयनो टद खनोप लगचाउ हद।

iii) विगतमचा तयनो टद लगचाउ खनोपदचारचा हचाकल औषधिमचा ह ततिल एचािचाइलयचाकसस भएकनो करचा

सपषटसग थचाहचा भएकनो बचचा

"एचािचाइलयचाकसस" भकनो सचामचानयतयचा खनोप लगचाएकनो ३० धमट कभतर दखख गमीर एलजजीक

परवतवकरयचा हनो। "एचािचाइलयचाकसस" भएकनो बलचा िर पकसचा आउ, अचचाक अहचार सधनन,

िरीरभरर अवत कचलचाउ गनोलचा िचाबरहर आउ (अरटथिकररयचा एलजजी) लगचायतकचा बचानतचा आउलचा

जसतनो ह, बचानतचा ह, रचामनोसग सिर वसक, सचास िन गचाहनो ह जसतचा लकषणहर र िक अिसचामचा

पग जसतचा समपणन िरीरलचाई असर गन उग परवतवकरयचा दखखनछ।

iv) दचादरचा, रबलचा, ठउलचा (कचकपस) तथचा हचाि रनोगकनो खनोप लगचाउपन वयकति भई, गभनिती भएकनो

करचा सपषटसग थचाहचा ह मवहलचा

यनो बचचासग परतयकष समबन भएकनो वयम हनो तर सिचचा असचार खनोप लगचाउ मवहलचालचाई पव

धयचामचा रचाखी लखखएकनो छ।

v) BCG लगचाउ खणिमचा, घचाउ आटदकनो कचारण कलनोइि (मचास पलचाउ) भएकनो वशय गररएकनो

बचचा

vi) हपचाटचाइटटस बी लगचाउ दचायरचामचा पन बचचा भई, आमचाबचाट बचचा सकरमण रनोकथचामकनो लचावग,

जनमपकछ हपचाटचाइटटस बी भयचाकस लगचाइएकनो बचचा

vii) यी बचाहक अनय, कचवकतसकल अकचत कसवत भर वणनय गरकनो खणिमचा

मचाकथकचा i) दखख vi) मचा परपव कचवकतसकल खनोप लगचाउ अकचत भर वणनय गरकनो अिसचामचा

खनोप लगचाउ सहकथिद।

११


(३) खनोप लगचाउदचा धयचा टदपन अिसचाहर

वम अिसचाहरमचा पन जसतनो लचागकनो अकभभचािकल, सि दखचाउ गरकनो कचवकतसक छ भ अविचायन

रपमचा पवहल बचचाकनो जचाच गरचाई, कचवकतसकलचाई खनोप लगचाउ ह िचा ह वणनय गन लगचाऔ। खनोप

लगचाउ खणिमचा, सनोही कचवकतसककनो सिचासय ससचामचा खनोप लगचाउहनोस अथिचा जचाच वििरण अथिचा

कचवकतसककनो कलखखत रचाय कलई, अर कचवकतसककनो सिचासय ससचामचा गई खनोप लगचाउहनोस।

i) मटकनो रनोग, मगौलचाकनो रनोग, कलजनोकनो रनोग, रगतकनो रनोग िचा बचचाकनो असचामचानय विकचास आटदकनो

उपचचार गरररहकनो बचचा

ii) खनोप लगचाएकनो २ टद कभतर जिरनो आएकनो बचचा तथचा िचाबर आउ, अरटथिकररयचा एलजजी जसतचा

असचामचानयतचा दखखएकनो बचचा

iii) विगतमचा मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम (धमगजी) भएकनो बचचा।

मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम (धमगजी) भएकनो उमर, तयनो बलचा जिरनो आएकनो कथयनो िचा कथए,

तयसपकछ भएकनो छ िचा छ, लगचाउ खनोपकनो परकचार आटद असचार वणनय िरक हनछ। अविचायन

रपमचा सि दखचाउ गरकनो कचवकतसकसग पवहल रचामनोसग सललचाह गरौ।

iv) विगतकनो जचाच ररपनोटनमचा परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भर भवएकनो बचचा तथचा पररिचार िचा चातदचारमचा

जनमजचात परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भएकनो वयकति भएकनो बचचा (उदचाहरणकनो लचावग, बचचा सचानो

भएकनो बलचा मलदचार िररपरर बचारमबचार खटटरचा आएकनो वयकति भएकनो खणिमचा)

v) भयचाकस बचाउ करममचा, कलचर गन परयनोग गरर अणिचाकनो ततिहर, एदनटबचायनोटटक, सटबलचाइजर

जसतचा करचाहर हचाकलएकनो ह हचाल, यी करचाहरकनो एलजजी छ भर बतचाइएकनो बचचा

vi) लटस परवत अवत सिदिील बचचा

"लटस परवत अवत सिदिील" भकनो परचाकवतक रबरबचाट बचाइएकनो कचजहर परवत तरनत

परवतवकरयचा जचाउ अिसचा हनो। लटसबचाट बकनो पनजचा परयनोग गरकनो बलचा, एलजजीक परवतवकरयचा

दखखएकनो खणिमचा यसतनो अिसचाकनो अमचा गररनछ। सचाथ लटससग करस ररयचाकटकभटी भएकनो

िलिल आटद (करचा, कटस, वकिी फट, आिनोकचािनो, मल आटद) कनो एलजजी भएकनो खणिमचा

सललचाह गनहनोस। (िचारम ८ हपचाटचाइटटस बी खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतरबचाट।)

vii) BCG खनोपकनो खणिमचा, पररिचारमचा कषयरनोगकनो रनोगी भई, लचामनो अिधि समपकन मचा रहकनो आटद,

विगतमचा कषयरनोगबचाट सकरधमत भएकनो िङकचा गररएकनो बचचा

१२


(४) खनोप लगचाएपकछ धयचा टदपन सचामचानय करचाहर

i) खनोप लगचाएपकछ ३० धमट जवत सिचासय ससचा (भि) मचा बसर बचचाकनो कसवत अिलनोक

गनहनोस िचा तरनत कचवकतसकलचाई समपकन गन सवक वयिसचा गरर रचाखहनोस। यनो अिधिमचा

एकचाएक परवतकल असर विरल दखखनछ।

ii) जीवित भयचाकस लगचाएपकछ ४ हपतचासमम र वमककरय भयचाकस लगचाएपकछ १ हपतचासमम परवतकल

असर दखखएकनो छ िचा छ, धयचा टदएर हरौ।

iii) खनोप लगचाएकनो ठचाउ सिचा रचाखौ। हचाइटदए पव हनछ तर खनोप लगचाएकनो ठचाउमचा मचाि आटद गरौ।

iv) खनोप लगचाएकनो टद िर िरीर चलचाउ वकरयचाकलचाप गन टदऔ।

v) खनोप लगचाएपकछ, खनोप लगचाएकनो भचागमचा असचामचानय परवतवकरयचा िचा सिचासय कसवतमचा पररितन

आएकनो खणिमचा तरनत कचवकतसकलचाई सिचासय परीकषण गरचाऔ।

१३


७. खनोपदचारचा रनोकथचाम गन सडक रनोगहर र भयचाकसबचार

परतयक बचचाकनो िचारीररक बचािट/परिकति िरक ह हचाल कसकनो िर हनछ भ कसकनो थनोर, तर विरल

परवतकल असर पव दखखनछ। महतिपणन करचा भकनो, बचचाकनो िचारीररक कसवतलचाई रचामनोसग बझकनो सि

दखचाउ गरकनो कचवकतसकलचाई सिचासय कसवत जचाच गरचाई, खनोप टद समि छ िचा छ भननबचार रचामनोसग

सललचाह गरर मचातर खनोप लगचाउ िचा लगचाउ वणनय गन करचा हनो।

◆ हपचाटचाइटटस बीहपचाटचाइटटस बी भयचाकस, हइसइ २८ (२०१६) सचाल अटनोबरदखख, हइसइ २८ (२०१६) सचाल अवपरल

१ तचाररख िचा सनोभनदचा पकछ जनम भएकचा समपणन कििहरलचाई वयधमत खनोपकनो रपमचा टदइरहकनो छ।

हपचाटचाइटटस बी भचाइरस (HBs एदनटज) पनोजटटभ आमचाबचाट जनम भएकनो िजचात कििलचाई टदइ खनोपकनो

खचन सिचासय वबमचादचारचा बहनोरर, र झककएर हपचाटचाइटटस बी पनोजटटभ भचाइरस भएकनो रगतसग समपकन मचा

आएकनो जसतचा दघनटचाकनो खणिमचा भ शरधमक दघनटचा वबमचा िचा सिचासय वबमचा आटददचारचा खनोपकनो खचन

बहनोरर करचामचा भ पररितन भएकनो छ।

(१) रनोगकनो वयचाखयचा

हपचाटचाइटटस बी (HB) भचाइरसबचाट सकरधमत भयनो भ एयट हपचाटचाइटटस भई, कसकसलचाई तयवतक

वकनो ह पव सछ तर कसकसलचाई दीघनकचाली हपटचाइटटस ह पव सछ। कसकसलचाई िलधमनट

हपटचाइटटस भई, किचा लकषणहर दखखनछ र मतय पव ह सछ। सचाथ कसकसमचा सपषट रपमचा लकषण

दखखएपव कलजनोमचा भचाइरस लछ र कही िषन वबतपकछ दीघनकचाली हपटचाइटटस, कलभर कसरनोकसस, कलभर

यचानसर आटद ह पव सछ। वििष गरी उमर जवत कम हनछ तयवत एयट हपचाटचाइटटसकनो लकषणहर

हलकचा ह िचा सपषटसग दखख हनछ तर भचाइरस तयवतक लकर बस परसथिसटनट इनिकशकनो समचािचा बढी

हनछ भर भवनछ। सकरमण, HB भचाइरस (HBs एदनटज) पनोजटटभ आमचाबचाट जनमकनो िजचात किि,

HB भचाइरस पनोजटटभ रगत िचा िरीरबचाट वसक तरल पदचाथनसग परतयकष समपकन मचा आएमचा र HB भचाइरस

पनोजटटभ वयकतिसग िचारीररक समबन आटदबचाट हनछ।

(२) हपचाटचाइटटस बी भयचाकस (वमककरय भयचाकस)

वििष गरी कििकनो खणिमचा, हपचाटचाइटटस बी (HB) भयचाकसकनो परमख उददशय भकनो, हपचाटचाइटटसकनो

रनोखथचाम भनदचा पव परसथिसटनट इनिकश हबचाट बचचाई, भविकयमचा ह स दीघनकचाली हपटचाइटटस, कलभर

कसरनोकसस, कलभर यचानसरबचाट बचचाउ हनो।

यनो बलचा (हइसइ २८ (२०१६) अटनोबर) समम आमचाबचाट बचचामचा सकरमण रनोकथचाम कचायनकरम अनतगनत,

HB भचाइरस पनोजटटभ आमचाल जनम टदएकनो कििलचाई जनमपकछ सकसमम चचािनो HB गचाममचा-गलनोबकल र

HB भयचाकस लगचाइनथयनो। तर हइसइ २८ (२०१६) अटनोबरदखख, िर भनदचा िर वयकतिलचाई HB रनोकथचाम

खनोप लगचाई, भविकयमचा दीघनकचाली हपटचाइटटस, कलभर कसरनोकसस, कलभर यचानसरबचाट पीिचा भनोग मचानछकनो

सङखयचालचाई सकसमम घटचाउकनो लचावग, आमचाबचाट बचचामचा सकरमण रनोकथचाम कचायनकरमकनो सचाथसचाथ, हइसइ

१४

७. खोपदवारवा रोकथवाम गरन सककर रोगहर र भवाकसरबवार

२८ (२०१६) सचाल अवपरल १ तचाररख िचा सनोभनदचा पकछ जनम भएकचा समपणन कििहरलचाई वयधमत खनोपकनो

रपमचा टदइरहकनो छ।

आमचाबचाट बचचामचा सकरमण रनोकथचामकनो लचावग टदइ भयचाकसकनो खचन पवहल जसरी सिचासय वबमचादचारचा

बहनोररछ।

आमचाबचाट बचचा सकरमण रनोकथचाम कचायनकरम अनतगनतकनो खनोप लगचाउपन िजचात किि बचाहककचा हइसइ

२८ (२०१६) सचाल अवपरल १ तचाररख िचा सनो भनदचा पकछ जनम भएकचा १ िषनमवकचा समपणन कििहरल वयधमत

खनोपकनो रपमचा HB भयचाकस लगचाउपनछ। सचामचानयतयचा खनोप लगचाउ अिधि, किि २ मवहचा पगकनो

बलचादखख ९ मवहचा पगसमम हनो। HB भयचाकस २७ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक छचालचामचा

लगचाइनछ र पवहलनो खरचाक लगचाएकनो १३९ टद िचा सनोभनदचा बढी भएपकछ एउटचा HB भयचाकस (तसनो खरचाक)

छचालचामचा लगचाइनछ।

अवहलसमम HB भयचाकस लगचाइएकनो १०% जवतमचा ससत ह, टचाउकनो दख, भयचाकस लगचाएकनो ठचाउ

सधनन, रचातनो ह, दख जसतचा भयचाकसकनो परवतकल असरहर दखखएकनो ररपनोटन गररएकनो छ। तर िजचात

किि र दिबचालकहरलचाई समसयचा वबचा टदइरहकनो छ। हइसइ २५ (२०१३) सचाल अवपरल १ तचाररखदखख

हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट खनोपकनो समचावित परवतकल असर

(अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा घटचाहर मधयकनो गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल

गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर, १ लचाख खनोपमचा 0.६ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल सपटमबर,

३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवत

दसतचाबजबचाट।)

(३) खनोप लगचाउ अिधि


३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�

२ वष

�

३ वष

�

४ वष

�

५ वष

�

६ वष

�

७ वष

�

८ वष

�

९ वष

�

१० व

ष�

११ व

ष�

१२ व

ष�

१३ व

ष�

१४ व

ष�

१५ व

ष�

१६ व

ष�

१७ व

ष�

१८ व

ष�

१९ व

ष�

२० व

ष�

◆ हमनोविलस इनफलएनजचा टचाइप बी (Hib) इनिकश(१) रनोगकनो वयचाखयचा

हमनोविलस इनफलएनजचा, वििष गरी टचाइपी बी, कचा पचा, वपचास ह, बनोनकचाइटटस जसतचा हलकचा

इनिकशहरकचा सचाथ मवजचाइटटस, सपसीस (रगतमचा सकरमण), नयमनोवयचा जसतचा कभतरी भचाग (िरीरभरर)

मचा गमीर इनिकश (यसलचाई इनभकसभ इनिकश पव भवनछ) गन, िजचात किि र बचचाहरकनो

लचावग समसयचा बनन स रनोगजनय बयचाटररयचा हनो। हइसइ २२ (२०१०) सचाल भनदचा अगचावि, ५ िषनमवकनो

जसखयचाकनो १ लचाख मधयकचा ७.१ दखख ८.३ लचाई Hib कनो कचारण मवजचाइटटस भएकनो कथयनो। िचारषथिक

४०० जचालचाई रनोग लचागकनो र ती मधयकचा ११% मचा खरचाब पररमचाण अएकनो अमचा गररएकनो कथयनो*। सचाथ

आिचा भनदचा बढी जनमपकछ ४ मवहचादखख १ िषनसममकचा कििहर रहकचा कथए। (*सिचासय तथचा कलयचाण

विजचा पररषद, सकरचामक रनोग िचाखचा बठक, खनोप सधमवतकनो दसतचाबजबचाट।) हचाल, Hib भयचाकसकनो

१५


विसतचारल इनभकसभ Hib रनोग उललखीय रपमचा कम भएकनो छ।

(२) सखचा गररएकनो हमनोविलस टचाइप बी भयचाकस (Hib भयचाकस) (वमककरय भयचाकस)

हमनोविलस इनफलएनजचा ७ वककसममचा िगजीकरण गररएकनो छ। तर टचाइप बी गमीर रनोगहरकनो मखय कचारण

भएकनो हचाल, भयचाकसकनो रपमचा टचाइप बी परयनोग गररनछ। यनो भयचाकस ससचारभरर वयचापक रपमचा परयनोग

गररनछ। हइसइ २० (२००८) सचाल विसमबरदखख जचापचामचा पव यनो भयचाकस लगचाउ सवक भयनो र हइसइ

२५ (२०१३) सचाल अवपरलदखख यसलचाई वयधमत खनोप बचाइयनो।

कचवकतसकल अनय भयचाकस पव सग लगचाउपन आिशयकतचा भएकनो वणनय गरमचा, अकभभचािककनो

मनजरी कलई भयचाकस लगचाइनछ। परतयक भयचाकस एउटचा एउटचा गरी लगचाउ पव सवकनछ।

यरनोप र अमररकचामचा यनो भयचाकस उपलबध गरचाइएपकछ, इनभकसभ Hib रनोग उललखीय रपमचा कम

भयनो। जचापचामचा पव यसलचाई वयधमत खनोपकनो रपमचा लगचाउ सर गरपकछ, रनोग तयसरी कम भएकनो छ।

हइसइ १० (१९९८) सचालमचा विशव सिचासय सगठ (WHO) ल िजचात किि र कििलचाई वयधमत रपमचा

Hib लगचाउ किचा सझचाि टदयनो। खनोप टद सर गररएकनो ११० भनदचा बढी रचारिहरमचा तयसकनो पररणचामलचाई

उच मलयचाङक गररएकनो छ।

परवतकल असरकनो रपमचा, मखयतयचा खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह ४४.२%, सधनन १८.७%, किचा ह

(गचाठनो) १७.८%, दख ५.६% जसतचा परवतवकरयचाहर दखखनछ भ, समपणन िरीरलचाई असर गन परवतवकरयचाकनो

रपमचा जिरनो आउ २.५%, ररसचाहचा सिभचाि दखचाउ १४.७%, खचा म लचाग ८.७% आटद थचाहचा भएकनो

छ। (हइसइ २९ (२०१७) सचाल अवपरल सिनोि (११ औ ससकरण) सलग कचागजचात हनहनोस)

वबकरी सर भएदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट खनोपकनो

समचावित परवतकल असर (अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा घटचाहर मधयकनो गमीर

घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर, १ लचाख खनोपमचा १.५ रहकनो छ। (हइसइ

३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक,

परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

हमनोविलस इनफलएनजचा टचाइप बी (Hib) कनो खनोप, पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचाकनो उमर

असचार, वम तररकचामचा लगचाइनछ। i) मचा सचामचानयतयचा खनोप लगचाउ तररकचा लखखएकनो छ।

i) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ २ मवहचादखख जनमपकछ ७ मवहचा पगसममकनो

अिधिमचा भएकनो बचचा

सखचा गररएकनो हमनोविलस टचाइप बी भयचाकस परयनोग गरी, पवहलनो पटककनो खनोप २७ टद

(कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद) िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा २७ टद

(कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद) दखख ५६ टदसममकनो अनतरचालमचा ३

पटक र थप खनोप चचाहहथि पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ ७ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा

७ मवहचा दखख १३ मवहचासममकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ। तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो दनोसनो तथचा

तसनो खरचाककनो इनजकश, जनमपकछ १२ मवहचा पगसमममचा लगचाउपनछ र यटद तयनो अिधि चाघमचा

खनोप लगचाइ छ। यसतनो अिसचामचा थप खनोप लगचाउ समि छ तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो अननतम

इनजकश समचापत भएपकछ, २७ टद (कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद)

१६


िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ।

ii) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ ७ मवहचा पगकनो भनोकलपलटदखख जनमपकछ

१२ मवहचा पगसममकनो अिधिमचा भएकनो बचचा

सखचा गररएकनो हमनोविलस टचाइप बी भयचाकस परयनोग गरी, पवहलनो पटककनो खनोप २७ टद

(कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद) िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा २७

टद (कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद) दखख ५६ टदसममकनो अनतरचालमचा

२ पटक र थप खनोप चचाहहथि पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएकनो ७ मवहचा िचा सनोभनदचा बटढ, सचामचानयतयचा

७ मवहचा दखख १३ मवहचासममकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ। तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो दनोसनो

खरचाककनो इनजकश, जनमपकछ १२ मवहचा पगसमममचा लगचाउपनछ र यटद तयनो अिधि चाघमचा खनोप

लगचाइ छ। यसतनो अिसचामचा थप खनोप लगचाउ समि छ तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो अननतम

इनजकश समचापत भएपकछ, २७ टद (कचवकतसकल आिशयक भर सिीकवत टदएकनो खणिमचा २० टद)

िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ।

iii) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ १२ मवहचा पगकनो भनोकलपलटदखख जनमपकछ

६० मवहचा पगसममकनो अिधिमचा भएकनो बचचा

सखचा गररएकनो हमनोविलस टचाइप बी भयचाकस परयनोग गरी १ पटक खनोप लगचाइनछ।

सचाथ लचामनो अिधि उपचचार गनपन रनोग आटदकनो कचारण खनोप लगचाउ सवकएकनो भर सिीकचार गररएकनो

बचचालचाई पव यसरी खनोप लगचाइछ।


३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�

२ वष

�

३ वष

�

४ वष

�

५ वष

�

६ वष

�

७ वष

�

८ वष

�

९ वष

�

१० व

ष�

११ व

ष�

१२ व

ष�

१३ व

ष�

१४ व

ष�

१५ व

ष�

१६ व

ष�

१७ व

ष�

१८ व

ष�

१९ व

ष�

२० व

ष�हमो�फलसइ��लए�जा

टाइप बी (Hib)इ�फ�न

◆ कििकनो नयमनोकनोकल इनिकश(१) रनोगकनो वयचाखयचा

सटपटनोकनोकस वमनोी, बचचाहरलचाई बयचाटररयचाबचाट ह दई परमख कचारणहर मधयकनो एक हनो। यनो

बयचाटररयचा िर बचचाहरकनो चाककनो कभतरपटट हनछ र कवहलकचाही बयचाटररयचा मवजचाइटटस, बयचाटरीधमयचा,

नयमनोवयचा, वपचास, कचा पचा जसतचा रनोगकनो कचारण बनदछ।

यनो भयचाकस उपलबध ह अगचावि, ५ िषनमवकनो जसखयचाकनो १ लचाख मधयकचा २.६ दखख २.९ लचाई

सटपटनोकनोकस वमनोीकनो कचारण ह पयरलनट मवजचाइटटसकनो भएकनो मचावनछ। िचारषथिक लगभग १५०

जचालचाई यनो रनोग लचागकनो अमचा गररएकनो कथयनो*। मतय दर र रनोगकनो कचारण िरीरमचा बचाकी रह विकचारकनो

घटचाहर (हचाइडनोसिलस, कचा सनन, मचाकसक अपचाङगतचा) Hib कनो कचारण ह मवजचाइटटस भनदचा

१७


उच कथयनो र लगभग २१ % मचा खरचाब पररमचाण अएकनो मचावनछ। (*सिचासय तथचा कलयचाण विजचा पररषद,

सकरचामक रनोग िचाखचा बठक, खनोप सधमवतकनो दसतचाबजबचाट।) हचाल, नयमनोकनोकल इनिकश भयचाकसकनो

विसतचारल नयमनोकनोकल मवजचाइटटस आटद इनभकसभ इनिकश कम भएकनो छ।

(२) अबजनोबनि १३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस (१३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल

सयति भयचाकस) (वमककरय भयचाकस)

कििकनो नयमनोकनोकल इनिकश भयचाकस (१३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस),

बचचाहरमचा गमीर रनोगहर लगचाउ स १३ सरनोटचाइप लगचायतकचा बयचाटररयचा मवजचाइटटस आटदकनो

रनोकथचामकनो लचावग बचाइएकनो भयचाकस हनो।

हइसइ १२ (२०००) सचालमचा अमररकचामचा, सरमचा ७ तति धमकशरत भयचाकसकनो रपमचा खनोपकनो थचाली

गरी, हइसइ २२ (२०१०) सचालमचा १३ तति धमकशरत भयचाकसमचा पररितन गररयनो। हचाल १०० भनदचा बढी

रचारिहरमचा १३ तति धमकशरत भयचाकसलचाई मचाक भयचाकसकनो रपमचा परयनोग गररनछ। यनो भयचाकस लगचाएर

िर रचारिहरमचा बयचाटररयचा मवजचाइटटस, बयचाटरीधमयचा कम भएकनो ररपनोटन गररएकनो छ। हइसइ २५ (२०१३)

सचाल नोभमबरदखख जचापचामचा यनो खनोप लगचाउ सर गररयनो र अनय रचारिहरमचा झ जचापचामचा पव इनभकसभ

नयमनोकनोकल रनोगहर कम भएकनो छ।

कचवकतसकल अनय भयचाकस पव सग लगचाउपन आिशयकतचा भएकनो वणनय गरमचा, अकभभचािककनो

मनजरी कलई भयचाकस लगचाइनछ। परतयक भयचाकस एउटचा एउटचा गरी लगचाउ पव सवकनछ।

परवतकल असरकनो रपमचा, खनोप लगचाएकनो ठचाउकनो एररथमचा (६७.८ दखख ७४.४%), सधनन (४७.२ दखख

५७.१%), परवतवकरयचाहर दखखनछ भ, समपणन िरीरलचाई असर गन परवतवकरयचाकनो रपमचा मखयतयचा जिरनो

(३७.५ विगी सकलसयस िचा सनोभनदचा बढी) आउ ३२.९% दखख ५०.७% भर थचाहचा भएकनो छ।

(हइसइ २९ (२०१७) सचाल अवपरल सिनोि (तसनो ससकरण) सलग कचागजचात हनहनोस)

हइसइ २५ (२०१३) सचाल अटनोबर २८ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा

सिचासय ससचाबचाट खनोपकनो समचावित परवतकल असर (अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा

घटचाहर मधयकनो गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर, १ लचाख

खनोपमचा १.९ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप

तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

कििकनो नयमनोकनोकल इनिकशकनो खनोप, पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचाकनो उमर असचार,

वम तररकचामचा लगचाइनछ। i) मचा सचामचानयतयचा खनोप लगचाउ तररकचा लखखएकनो छ।

i) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ २ मवहचादखख जनमपकछ ७ मवहचा पगसममकनो

अिधिमचा भएकनो बचचा

अबजनोबनि १३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस परयनोग गरी, सचामचानयतयचा पवहलनो

पटककनो खनोप जनमपकछ १२ मवहचासमममचा २७ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा ३ पटक र थप खनोप

चचाहहथि सचामचानयतयचा जनमपकछ १२ मवहचादखख जनमपकछ १५ मवहचा पगसममकनो अिधिमचा लगचाइनछ।

पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ ६० टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाखी, जनमपकछ १२ मवहचा

चाघपकछ १ पटक थप खनोप लगचाइनछ। तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो दनोसनो तथचा तसनो खरचाककनो इनजकश,

१८


जनमपकछ २४ मवहचा पगसमममचा लगचाउपनछ र यटद तयनो अिधि चाघमचा खनोप लगचाइ छ। (थप

खनोप लगचाउ समि)। सचाथ पवहलनो पटककनो खनोपकनो दनोसनो खरचाककनो इनजकश, जनमपकछ १२ मवहचा

पगसमममचा लगचाउपनछ र यटद तयनो अिधि चाघमचा पवहलनो पटककनो खनोपकनो तसनो खरचाक लगचाइ छ।

(थप खनोप लगचाउ समि)।

ii) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ ७ मवहचा पगकनो भनोकलपलटदखख जनमपकछ

१२ मवहचा पगसममकनो अिधिमचा भएकनो बचचा

अबजनोबनि १३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस परयनोग गरी, सचामचानयतयचा पवहलनो

पटककनो खनोप जनमपकछ १२ मवहचासमममचा २७ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक र थप खनोप

चचाहहथि सचामचानयतयचा जनमपकछ १२ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी पकछ, पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ

६० टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ। तर पवहलनो पटककनो खनोपकनो दनोसनो खरचाककनो

इनजकश, जनमपकछ २४ मवहचा पगसमममचा लगचाउपनछ र यटद तयनो अिधि चाघमचा खनोप लगचाइ छ।

(थप खनोप लगचाउ समि)।

iii) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ १२ मवहचा पगकनो भनोकलपलटदखख जनमपकछ

२४ मवहचा पगसममकनो अिधिमचा भएकनो बचचा

अबजनोबनि १३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस परयनोग गरी, ६० टद िचा सनोभनदचा

बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक लगचाइनछ।

iv) पवहलनो पटककनो खनोप लगचाउ सर गरकनो बलचामचा, जनमपकछ २४ मवहचा पगकनो भनोकलपलटदखख जनमपकछ

६० मवहचा पगसममकनो अिधिमचा भएकनो बचचा

अबजनोबनि १३ ततिहर धमकशरत नयमनोकनोकल सयति भयचाकस परयनोग गरी १ पटक खनोप लगचाइनछ।

सचाथ लचामनो अिधि उपचचार गनपन रनोग आटदकनो कचारण खनोप लगचाउ सवकएकनो भर सिीकचार

गररएकनो बचचालचाई पव यसरी खनोप लगचाइछ।



३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�

२ वष

�

३ वष

�

४ वष

�

५ वष

�

६ वष

�

७ वष

�

८ वष

�

९ वष

�

१० व

ष�

११ व

ष�

१२ व

ष�

१३ व

ष�

१४ व

ष�

१५ व

ष�

१६ व

ष�

१७ व

ष�

१८ व

ष�

१९ व

ष�

२० व

ष�

१९


◆ भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचार र पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटिस)(१) रनोगकनो वयचाखयचा

(i) भयचागत रनोग (Diphtheria)

भयचागत रनोग कनोररबयचाटररयम विपथरीयचाबचाट हनछ र यनो रनोग डपलट इनिकश (शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो

समयमचा वसक कछटचा) बचाट िकलनछ।

सयनोिचा ५६ (१९८१) सचालमचा सिचार गररएकनो भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचारकनो धमकशरत भयचाकस

(DPT) (सल-वफ टचाइप) उपलबध गरचाइएपकछ, जचापचामचा विगतकचा िषनहरमचा लगचातचार कसलचाई पव रनोग

लचागकनो छ।

मखयतयचा घचाटीमचा सकरमण हनछ तर चाक कभतरकनो भचागमचा पव सकरमण हनछ। भयचागत रनोग लचागपव १०%

जवतमचा मचातर लकषणहर दखखनछ। बचाकी वयकतिहरमचा लकषण दखखथिद तर बयचाटररयचा भ रह हचाल, तयनो

वयकतिबचाट सकरमण िकल पव सछ। रनोग लचागकनो वयकतिमचा उच जिरनो, घचाटी दख, ककर भककनो जसतनो

सधनन खनोकी, बचानतचा जसतचा लकषणहर दखखनछ र "िलस ममब" चामक दझलली बी, वसचाकसएर मतय

ह पव सछ। रनोग लचागकनो २ दखख ३ हपतचा पकछ बयचाटररयचाल वकचाल विषकनो कचारण मचायनोकचारिथियल

विसअिर िचा पकषघचात ह स हचाल सचाििचा ह पदनछ।

(ii) लहर खनोकी (Pertussis)

लहर खनोकी बनोिनटलचा पटनकससबचाट हनछ र यनो रनोग डपलट इनिकश (शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो समयमचा

वसक कछटचा) बचाट िकलनछ।

सयनोिचा २५ (१९५०) सचाल दखख लहर खनोकीकनो भयचाकस लगचाउ सर गरपकछ रनोगीकनो सङखयचा कम हद

आएकनो छ। तर हचाल वकिनोर वकिनोरीहर र ियसकलचाई लचामनो अिधिसमम लचावगरह लहर खनोकी दखख र

ती वयकतिहरबचाट सचाचा बचचाहरलचाई सन गरकनो छ। वििष गरी िजचात किि र सचाचा बचचाहरलचाई सरमचा

गमीर ह स हचाल धयचा टदऔ।

सरमचा लहर खनोकीकनो लकषणहर सचामचानय रघचाकनो जसत हनछ। तयपकछ खनोकी वबवगनछ र बचचाल

अहचार रचातनो पचारर लगचातचार खनो थचालदछ। खनोकपकछ अचचाक सचास तचानन हचाल, कसटी बजचाएकनो जसतनो

आिचाज आउछ। सचामचानयतयचा जिरनो आउद। खनोकीकनो कचारण बचचाल सचास िन सकर ओठ वलनो ह

(सचायनोकसस), मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम िचा एकचाएक सचास रनोवक जसतचा करचाहर ह सछ।

यसकनो कचारण नयमनोवयचा िचा इनसफयचालनोपयचाथी जसतचा अनय रनोगहर पव लचाग स हचाल, िजचात किि िचा

सचाचा बचचाहरकनो मतय ह पव सछ।

● डपलट इनिकशखनोदचा, हचाकचउ गदचान र करचाकचाी गदचान थककनो कछटचा िचा शवचासपरशवचास मचागनबचाट वसककचा

कणमचा भएकचा भचाइरस िचा बयचाटररयचा हचािचामचा िकलई, लगभग १ धमटर िररपररकनो वयकति

सकरधमत ह सकरमणलचाई डपलट इनिकश भवनछ।

२०


(iii) िषटङकचार (Tetanus)लचासटीवियम टटटचाी मचानछबचाट मचानछमचा सन रनोग भएर, मचाटनोमचा भएकनो बयचाटररयचा घचाउ भएकनो ठचाउबचाट

िरीर कभतर पसर लचागदछ। यटद िरीर कभतर बयचाटररयचाकनो सङखयचा िदधि भयनो भ, बयचाटररयचाल वकचाल विषकनो कचारण टनोवक मसल सपचाजम (ऐठ) हनछ। सरमचा मख खनोल सवक ह जसतचा लकषणहर दखखनछ कही कषणमचा समपणन िरीरमचा टनोवक मसल सपचाजम (ऐठ) हनछ। उपचचार गन टढलचा भएमचा मतय ह पव सछ। आिचा रनोगीहरलचाई आिल िचा िरपरकचा मचानछहरल चचाल पचाउ, छचालचामचा भएकनो सचानो घचाउकनो कचारण रनोग लचागदछ। बयचाटररयचा मचाटनोमचा ह हचाल जसक बलचा सकरमण ह सछ। आमचामचा रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) भएमचा, बचचा जनम बलचा िजचात कििलचाई िषटङकचार लगबचाट बचचाउ सवकनछ।

(iv) पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस) (Polio)

पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस) लचाई "बचाल पकषघचात" पव भवनछ। १९६० कनो दिककनो सरकचा िषनहरमचा

जचापचामचा िरलचाई यनो रनोग लचाग करम दनोहनोरररहनो। खनोपकनो रचामनो वतजचाकनो कचारण, १९८० (सयनोिचा ५५)

सचालमचा अननतम पटक िचाइलड सट पनोकलयनो भचाइरसकनो कचारण ह पकषघचातकनो रनोगी पकछ यनो रनोग जचापचामचा

हरचाएकनो छ। २००० सचाल (हइसइ १२ सचाल) मचा WHO ल जचापचा लगचायतकचा पकशमी परिचानत महचासचागर

कषतरमचा पनोकलयनो उनमल भएकनो घनोषणचा गरकनो छ। २०१७ (हइसइ २९) सचालमचा पनोकलयनो रनोग दखख रचारिहर,

अिगचावसतचा र पचावकसतचा, दई रचारिसमम घटी, ससचारबचाट पनोकलयनो उनमल गन सपचा िचासतविकतचामचा

पररितन ह टद दजवकद छ। तर २०१६ सचाल नोभमबरमचा चाइजररयचामचा ४ जचालचाई पनोकलयनो दखखएकनोल,

पनोकलयनोपरवत ससचारभरर अवहल पव सतकन तचा आपचाइनछ।

मखबचाट पसकनो पनोकलयनो भचाइरस घचाटी र चाक वबचकनो कणठकल भनदचामचाकथकनो भचाग र सचानो आनदरचाकनो

कनोषमचा िदधि हनछ। सचानो आनदरचाकनो कनोषमचा भचाइरस ४ दखख ३५ टदमचा (औसत ७ दखख १४ टदमचा) िदधि

हनछ भर भवनछ। िदधि भएकनो भचाइरस टदसचाबचाट वसकनछ र प: मचानछकनो मखबचाट िरीरमचा पसी, रनोगसग

लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) भएकनो वयकतिकनो आनदरचामचा िदधि हनछ र मचानछबचाट मचानछमचा सदनछ।

पनोकलयनो भचाइरसबचाट सकरधमत भएपव परचाय: वयकतिहरमचा लकषणहर दखखथिद र जीिभर रनोगसग लि

िकति (जीिभर परवतरकषचा) कनो विकचास हनछ। लकषण दखखएकनो खणिमचा, रगत मचािन त भचाइरसकनो सकरमण

मससतकक र मरदणिमचा िकलई, पकषघचात ह सछ। पनोकलयनो भचाइरसल सकरमण गरकनो १०० जचा मधयकचा ५

दखख १० जचामचा रघचाकनो जसतनो लकषणहर दखखनछ। तयसपकछ करमबधि रपमचा जिरनो आउ, टचाउकनो दख,

बचानतचा ह गदनछ।

सचाथ सकरधमत वयकतिहर मधयकनो, लगभग १,००० दखख २,००० जचामचा १ जचाकनो दरमचा हचातखटचाकनो

पकषघचात हनछ। कही वयकतिहरमचा तयनो पकषघचात जीिभर रहनछ। पकषघचातकनो लकषणहर बढर, सचास िन

गचाहनो भई मतय पव ह सछ।

(२) लहर खनोकी, भयचागत रनोग, िषटङकचार, वमककरय पनोकलयनोभचाइरस गरी ४ परकचार धमकशरत भयचाकस

(DPT-IPV), लहर खनोकी, भयचागत रनोग, िषटङकचार गरी ३ परकचार धमकशरत भयचाकस (DPT),

भयचागत रनोग, िषटङकचार गरी २ परकचार धमकशरत भयचाकस (DT) (वमककरय भयचाकस)

पवहलनो चरणकनो पवहलनो पटककनो खनोप, २० टद िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा २० दखख ५६ टद सममकनो

अनतरचालमचा, DPT-IPV भयचाकस िचा DPT भयचाकस परयनोग ग न खणिमचा ३ पटक, DT भयचाकस परयनोग

२१


गन खणिमचा २ पटक लगचाइनछ। पवहलनो चरणकनो थप खनोप चचाहहथि, पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ ६

मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा १२ मवहचादखख १८ मवहचासममकनो अनतरचालमचा, १ पटक लगचाइनछ। िर

पटक लगचाउपन हचाल, खनोप लगचाउ वबसन गरी धयचा टदहनोस। सचाथ, दनोसनो चरणकनो रपमचा, ११ दखख १२

िषनकनो बलचामचा भयचागत रनोग र िषटङकचार गरी २ परकचार धमकशरत भयचाकस (DT) वयधमत खनोपकनो रपमचा १ पटक

लगचाइनछ।

यनो बलचा सिचचा असचार DPT भयचाकस लगचाउ पव सवकनछ।

वकशत रपमचा परवतरनोिचातमक कषमतचाकनो विकचास ग नकनो लचावग, तनोवकए असचार खनोप लगचाउपछन। कदम

कदचाकचत छटकनो खणिमचा, गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचा र सि दखचाउ गरकनो कचवकतसकसग सललचाह गनहनोस।

लहर खनोकी, भयचागत रनोग, पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस), िषटङकचार मधय क एक लचागकनो बचचालचाई पव

DPT-IPV भयचाकस लगचाउ सवकनछ।

हइसइ २४ (२०१२) सचाल नोभमबरदखख DPT (भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचार) पलस IPV (वमककरय

पनोकलयनो भयचाकस) गरी ४ परकचार धमकशरत भयचाकस किचाटनोभयचाक® (KM बचायनोलनोदजसदचारचा वमचानण) तथचा

टटचावबक® (ओसचाकचा विशवविदचालयकनो मचाइकरनोवबयल रनोग असनचा ससचादचारचा वमचानण), हइसइ २७

(२०१५) सचाल विसमबरदखख, ४ परकचार धमकशरत भयचाकस DPT-IPV स िचायर-वकिस® छचालचामव सई (दचाइइची

सचान यनोदचारचा वमचानण) बजचारमचा उपलबध छ।

परवतकल असरकनो रपमचा, मखयतयचा खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन, किचा ह (गचाठनो) जसतचा परवतवकरयचाहर

हनछ र लगभग १८% मचा इनजकश लगचाएकनो सचातौ टदसमममचा दखखनछ।

किचा भएकनो ठचाउ (गचाठनो) वबसतचार सचानो हद जचानछ तर कही मवहचासमम बचाकी रह सछ। सचामचानयतयचा जिरनो

आउद तर खनोप लगचाएकनो टद ०.५ दखख १.८% कनो अपचातमचा ३७.५ विगी सकलसयस [९९.५ विगी िर हचाइट]

िचा सनो भनदचा बढी जिरनो दखखनछ।

DT2 चरणमचा सब भनदचा बढी दखख परवतकल असर भकनो, खनोप लगचाएकनो ठचाउकनो परवतवकरयचा हनो। खनोप

लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन, किचा ह (गचाठनो) जसतचा परवतवकरयचाहर इनजकश लगचाएकनो सचातौ टदसमममचा

३१% मचा दखखनछ। DTP-IPV भयचाकस लगचाएपकछ खनोप लगचाएकनो ठचाउकनो परवतवकरयचा जसरी रचातनो भएकनो

र सधननएकनो ठचाउ कही टद पकछ आि हरचाएर जचानछ तर गचाठनो सचानो हद गएपव कही मवहचासमम रह सवकनछ।

०.५ % भनदचा कमलचाई खनोप पकछ ३७.५ विगी सकलसयस [९९.५ विगी िर हचाइट] िचा सनोभनदचा बढी जिरनो आउछ

(आरथथिक िषन हइसइ २५ (२०१३) खनोप पशचातकनो सिचासय कसवत सिनकषण ररपनोटन आरथथिक िषन हइसइ ८ (१९९६)

दखख हइसइ २५ (२०१३) कनो कल ररपनोटन)।

वबकरी सर भएदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट DPT-IPV

भयचाकसकनो समचावित परवतकल असर (अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा घटचाहर मधयकनो

गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर १ लचाख खनोपमचा १.१ रहकनो छ। हइसइ

२५ (२०१३) सचाल अवपरल १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट

भयचाकसकनो समचावित परवतकल असर (अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा घटचाहर मधयकनो

गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर, DPT भयचाकस भ १ लचाख खनोपमचा

२२


१.९ जवत र DT भयचाकस भ १ लचाख खनोपमचा ०.२ जवत रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ

सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

गमीर परवतकल असर भएतचापव, ररसचाहचा सिभचाि दखचाउ, अकल िर सधनन आटद भएकनो खणिमचा

कचवकतसकसग सललचाह गनहनोस।

भयचागत रनोग, लहर खनोकी, िषटङकचार, पनोकलयनो (पनोकलयनोमचाइलचाइटटस) रनोग लचाग वयकतिकनो सङखयचा कम

भएकनो भएतचापव, यी रनोगहरल अनय रनोगहर पव लचाग स, दवक जीिमचा असर पचा न विकचारहर िरीरमचा

बचाकी रह र मतय पव ह सछ। यी रनोगहरबचाट बचकनो लचावग आफनो बचचालचाई खनोप लगचाउ कसिचाररस

गदनछौ।

(३) पनोकलयनो भयचाकस (वमककरय भयचाकस)

अवहलसमम जचापचामचा मखबचाट टदइ पनोकलयनो खनोप (Oral Polio Vaccine® OPV) दचारचा पनोकलयनो

रनोगकनो उनमल तथचा तयस कसवतलचाई कचायम रचाखद आएकचा छौ। तर १० लचाख खनोपहरमचा लगभग १ जचालचाई

विरल भएपव OPV कनो भयचाक परवतकल असर, भयचाकस समबमनत पकषघचात (Vaccine Associated

Paralytic Poliomyelitis® VAPP) ह टदकनो लचावग हइसइ २४ (२०१२) सचाल सपटमबर १ तचाररखदखख

OPV कनो सटचामचा वमककरय पनोकलयनो (Inactivate Polio Vaccine® IPV) लचाई वयधमत खनोप बचाइएकनो

छ। हइसइ २४ (२०१२) सचाल सपटमबरदखख इमनोभयचास पनोकलयनो® छचालचामव सई चामक IPV कनो एकल

भयचाकस (सचानोिी क. क. कमपीदचारचा वमचानण) परयनोग गरररहकनो छ।

IPV मचा I, II र III परकचारकनो ३ िटचा टचाइपकनो पनोकलयनो भयचाकस भचाइरसकनो एदनटज (परवतरनोिचातमक

कषमतचाकनो विकचास गन सनोत) धमकसएकनो हनछ। ३ पटक IPV खनोप लगचाएपकछ परतयक परकचारसग लि िकति

(परवतरनोिचातमक कषमतचा) कनो झणि १००% विकचास हनछ। तर IPV कनो परवतरनोिचातमक कषमतचा कचायम रचाख

अिधि OPV भनदचा छनोटनो ह हचाल ४ पटक खनोप लगचाइनछ।

इमनोभयचास पनोकलयनो® छचालचामव सईकनो जचापचामचा गररएकनो कलवकल टचायलमचा ३ पटक खनोप लगचाएपकछ,

दख १८.९%, एररथमचा ७७.०%, सधनन ५४.१%, जिरनो (३७.५ विगी सकलसयस [९९.५ विगी िरहचाइट]

िचा सनोभनदचा बढी) आउ ३३.८%, वदचाउरनोप ३५.१%, कचिकचिचाप ४१.९% दखखएकनो ररपनोटन गररएकनो

छ। कवतकनो दरल हनछ भनन करचा चचाहहथि सपषट छ तर १.४% मचा िक, एचािचाइलयचाकससपरवत सचाििचाी

र मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम दखखएकनोल, तयसतनो बलचा आपचाउपन सचाििचाी आटद सलग

कचागजचातमचा लखखएकनो छ। (हइसइ २८ (२०१६) सचाल िबअरी सिनोि (छटौ ससकरण) सलग कचागजचात

हनहनोस)

वबकरी सर भएदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट खनोपकनो


घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर १ लचाख खनोपमचा ०.६ रहकनो छ। (हइसइ

३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक,

परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

२३


(४) खनोप लगचाउ अिधि

DPT-IPV,DPT, DT,

IPVप�हलो चरण

नोट १), नोट २)

DT दो�ोचरण

नोट १): ��सग लहर खोक� लागको थाहा भएको अव�ामा प�न DPT-IPV, DPT अथवा DT �योग गन स�क�छ। DT �योग गन� हो भन, प�हलो पटकमा २ वटा खोप लगाइ�छ। साथ �यागत रोग, लहर खोक�, धन�ङकार, पो�लयो लागको ब�ालाई प�न DPT-IPV, DPT अथवा DT �योग गरप�न फरक पद�न।

नोट २): प�हलो चरणको प�हलो पटकको खोपमा, सामा�यतया एक �कारको �या��सन आव�यक पर ज�त लगाइ�छ।

३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

२

वष

३ वष

४

वष

५ वष

६

वष

७ वष

८

वष

९ वष

१०

वष

११ व

ष१२

वष

१३ व

ष१४

वष

१५ व

ष१६

वष

१७ व

ष१८

वष

१९ व

ष२०

वष

◆ कषयरनोग(१) रनोगकनो वयचाखयचा

कषयरनोग मचाइकरबयचाटररयम टबरकलनोकससकनो सकरमणबचाट हनछ। जचापचामचा कषयरनोगकचा रनोगीहर जयचाद

कम भएकचा छ तर हरक िषन अझ २० हजचार जवतलचाई कषयरनोग ह गरकनोल ियसकबचाट बचचाहरलचाई सन

अिसचा पव कम छ। सचाथ आमचाकनो पटमचा रहदचा आमचाबचाट कषयरनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा)

परचापत गन सवक हचाल, जनम वबकतिककनो कििलचाई पव कषयरनोग लचाग कचनतचा हनछ। सचानो बचचाहरमचा

कषयरनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा) कम ह हचाल, कससटधमक कषयरनोग लचाग, टबरकलनोस

मवजचाइटटस ह अिसचा पव भएकनोल, रनोगल िरीरमचा गमीर विकचार बचाकी रह समचािचा छ।

BCG मचा मवजचाइटटस र धमकलयरर टबरकलनोकसस जसतचा सचाचा बचचाहरलचाई लचाग स गमीर

रनोगहरबचाट बचचाउ स कषमतचा भएकनो पधषट भएकनोल, जनमपकछ १ िषनसमममचा यनो खनोप लगचाइनछ।

यनो खनोप सचामचानयतयचा जनमपकछ ५ मवहचादखख ८ मवहचाकनो अिधिमचा लगचाइनछ।

(२) BCG भयचाकस (जीवित भयचाकस)

BCG भकनो विष कम गररएकनो मचाइकरबयचाटररयम बनोकभसबचाट बचाइएकनो भयचाकस हनो।

जचापचामचा BCG "खचासनस" विधि चामक सटचामप विधिदचारचा पचाखरनोकनो मचाकथललनो भचागकनो २ ठचाउमचा

कथचर लगचाइनछ। तयनो ठचाउ बचाहक अनत खनोप लगचाएमचा, कलनोइि (मचास पलचाउ) जसतचा परवतकल असर दखख

समचािचा बढ हचाल, क पव हचालतमचा तयसतनो ह टद हद। खनोप लगचाएकनो ठचाउलचाई छचायचा परकनो ठचाउमचा

सकचाउहनोस। १० धमट जवतमचा सछ।

खनोप लगचाएपकछ १० टद जवत वबतदचा खनोप लगचाएकनो ठचाउमचा रचातनो छचाकचा आउछ र कही भचागमचा सचानो

पवहलनो पटककनो खनोपदखख २० टद िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा २० टददखख ५६ टदसममकनो अनतरचालमचा ३ पटक खनोप लगचाई, थप खनोप चचाहहथि पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ ६ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा १२ मवहचादखख १८ मवहचासममकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ।

२४


वपप भएकनो िनोकचा आउ सछ। यनो परवतवकरयचा खनोप पकछ ४ हपतचा वतर सबभनदचा किचा रपमचा दखखनछ तर

तयसपकछ पचापरचा आउछ र खनोप पकछ ३ मवहचासमममचा वकनो भई सचानो घचाउ वकनो भएकनो दचाग मचातर रहनछ। यनो

असचामचानय परवतवकरयचा हनोइ। BCG खनोपदचारचा विकचास भएकनो रनोगसग लि िकति (परवतरनोिचातमक कषमतचा)

कनो परमचाण हनो। आि वकनो ह हचाल, बयचानज िचा घचाउमचा लगचाउ टप लगचाईक, तयवतक सि सिचा

रचाखहनोस। तर खनोप लगचाएकनो ३ मवहचा पकछ पव खनोप लगचाएकनो ठचाउबचाट तरल पदचाथन वबसतचार बवगरह

आटद गरमचा, कचवकतसकसग सललचाह गनहनोस।

परवतकल असरकनो रपमचा, खनोप लगचाएकनो पटटकनो कचाखीमवकनो कलमफ विरल सधनन गदनछ। समचानय

अिसचामचा कही पव गरीक परगवत कसवत हनहनोस। कवहलकचाही खनोप लगचाएकनो ठचाउकनो छचालचा वबगर

स, सवएर एकदम ठलनो ह, विरल वपप जम र आि िटर वपप वसक ह गदनछ। यसतनो कसवतमचा

कचवकतसकसग सललचाह गनहनोस।

हइसइ २५ (२०१३) सचाल अवपरल १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा सिचासय

ससचाबचाट खनोपकनो समचावित परवतकल असर (अिचाकछत घटचाहर) कनो रपमचा ररपनोटन गररएकचा घटचाहर

मधयकनो गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर १ लचाख खनोपमचा २.९

रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप तथचा भयचाकस

िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

सचाथ बचचालचाई खनोप लगचाउ अगचावि पररिचार जसतचा दजककनो मचानछबचाट कषयरनोग सरकनो खणिमचा, खनोप

लगचाएकनो १० टद कभतर "कनोच" चामक घटचा (खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन तथचा खनोप लगचाएकनो

ठचाउमचा वपप जम, सचामचानयतयचा २ हपतचादखख ४ हपतचा पकछ रचातनो दखख र सधननएकनो ठचाउ बस, इनिकश

वकनो भई घचाउ रसचादचार ऊतक बनन परवतवकरयचाहरकनो शरखलचा) दखख सछ। खनोप लचागचाएकनो ठचाउमचा सचामचानय

परवतवकरयचा दखख समय (लगभग १० टद जवत) र "कनोच" चामक घटचाकनो परवतवकरयचा दखख समय िरक

हनछ। यस घटचाकनो खणिमचा खनोप लगचाएकनो कही टद कभतर परवतवकरयचाहर दखखनछ। बचचामचा "कनोच"

चामक घटचाकनो परवतवकरयचा दखखएकनो जसतनो लचागमचा, तरनत गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा सललचाह गन िचा

सिचासय ससचामचा जचाच गरचाउहनोस। उपचचार गनपन पव सछ। यसतनो अिसचामचा, बचचालचाई कषयरनोग सचारकनो

समचावित पररिचार आटद दजककनो मचानछल पव सिचासय ससचामचा जचाच गरचाउ पदनछ।


BCG

३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�२

वष�

३ वष

�४

वष�

५ वष

�६

वष�

७ वष

�८

वष�

९ वष

�१०

वष�

११ व

ष�१२

वष�

१३ व

ष�१४

वष�

१५ व

ष�१६

वष�

१७ व

ष�१८

वष�

१९ व

ष�२०

वष�

२५


◆ दचादरचा र रबलचा(१) रनोगकनो वयचाखयचा

(i) दचादरचा (Measles)

यनो धमजलस भचाइरसकनो कचारण लचाग रनोग हनो। यनो अतयनत सकरचामक ह भएकनोल शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो

समयमचा वसक कछटचा र समपकन कनो बलचा मचातर भएर शवचासपरशवचासकनो मचाधयमदचारचा पव सदनछ। खनोप लगचाईक

बसमचा, िरलचाई यनो रनोग लचागर महचामचारी िल समचािचा हनछ। यसकनो मखय लकषणहर जिरनो, खनोकी, ससथिगचा,

कचपरचा, िचाबर आटद ह। सरकनो ३ दखख ४ टद ३८ विगी सकलसयस [१००.५ विगी िरहचाइट] जवत जिरनो आउछ

र कही समयकनो लचावग कम ह थचालकनो जसतनो हनछ। तर िरी ३९ दखख ४० विगी सकलसयस [१०२ दखख १०४

विगी िर हचाइट] कनो उच जिरनो र िचाबर आउछ। ३ दखख ४ टद जवतमचा जिरनो कम हनछ र वबसतचार िचाबर पव

हरचाउछ।

कही समयसमम िचाबर आएकनो ठचाउमचा गचािचा रङग बचाकी रहनछ। यसकनो कचारण ह स मखय रनोगहर

बनोनकचाइटटस, नयमनोवयचा, कचा पचा र इनसफलचाइटटस ह। १०० जचा दचादरचा रनोगी मधय, लगभग ७ दखख ९

जचामचा कचा पचा र लगभग १ दखख ६ जचामचा नयमनोवयचा पव हनछ। १,००० दचादरचा रनोगीहर मधय लगभग १

दखख २ जचाकनो दरमचा इनसफलचाइटटस भएकनो पचाइएकनो छ। सचाथ १ लचाख दचादरचा रनोगी मधयकचा १ दखख २ जचामचा

"सबएयट सलरनोकसङ प नसिलचाइटटस (SSPE)" चामक लचामनो समयसमम लचाग इनसफलचाइटटस दखखएकनो

पचाइनछ।

यनो कचवकतसचा सिचाकनो विकचास भएकनो विककसत रचारिहरमचा पव १,००० रनोगीहरमचा १ जचाकनो मतय ह

एकदम गमीर रनोग हनो। जचापचामचा पव हइसइ १२ (२०००) सचालकनो आसपचासमचा िरलचाई दचादरचा लचागी, एक

िषनमचा लगभग २० दखख ३० जचाकनो मतय भएकनो कथयनो। अझ पव मखय गरी ससचारकनो विकचासिील रचारिहरमचा

दचादरचाकनो कचारण िर बचचाहरकनो मतय भइरहकनो छ।

● शवचासपरशवचासकनो मचाधयचामदचारचा सकरमण (डपलट नयकलआइ इनिकश)भचाइरस िचा बयचाटररयचा हचािचामचा वसकर, िरचावकलनो ठचाउमचा भएकचा वयकतिहरलचाई सकरमण

गदनछ। दचादरचा, ठउलचा (कचकपस), कषयरनोग आटद शवचासपरशवचासकनो मचाधयमदचारचा सकरमण ह

रनोगहर ह।

(ii) रबलचा (Rubella)

यनो रनोग डपलट इनिकश (शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो समयमचा वसक कछटचा) बचाट िकलनछ। सकरमण भएकनो

२ दखख ३ हपतचासमम रनोग लचागकनो थचाहचा हद। रघचाकनो जसतनो हलकचा लकषणबचाट सर हनछ र यसकनो मखय

लकषणहर भकनो िचाबर, जिरनो, घचाटीकनो पछचाविकनो कलमफ सधनन आटद हनो। यी बचाहक आखचा कभतर रगत जम

पव हनछ। यसकनो कचारण जनोजीहर दख, थनोमबनोसचाइटनोपवयचा पपनरचा, इनसफलचाइटटस आटद ह स ररपनोटन

गररएकनो छ। थनोमबनोसचाइटनोपवयचा पपनरचाकनो रनोगी रबलचा रनोगी ३,००० जचामचा १ जचा र इनसफलचाइटटसकनो रनोगी

२६


रबलचा रनोगी ६,००० जचामचा १ जचा जवत हनछ। यनो रनोग ियसक भएपकछ लचागयनो भ गमीर हनछ।

गभनिती मवहलचा, गभनिचारण गरकनो २० हपतचा जवतसमममचा रबलचा भचाइरसबचाट सकरधमत भयनो भ कनजवटल

रबलचा कसनडनोम चामक जनमजचात मट रनोग, मनोवतवबनद, सचाइकनो अपचाङगतचा, हरकथि र विकचास ह समय लचाग

जसतचा समसयचा भएकचा बचचा जनम उच समचािचा हनछ।

(२) दचादरचा र रबलचा धमकशरत (MR) भयचाकस, दचादरचा (M) भयचाकस, रबलचा (R) भयचाकस (जीवित

भयचाकस)

यनो विष कम गररएकनो दचादरचा भचाइरस तथचा रबलचा भचाइरसबचाट बचाइएकनो जीवित भयचाकस हनो।

१ िषन भएपकछ सकसमम कछटनो पवहलनो चरणकनो खनोप लगचाउहनोस।

दचादरचा भयचाकस र रबलचा भयचाकस दबल १ पटककनो खनोपल ९५% िचा सनो भनदचा बढी बचचामचा परवतरनोिचातमक

कषमतचाकनो विकचास गदनछ। परवतरनोिचातमक कषमतचाकनो विकचास भएकनो अिसचा र समयसग परवतरनोिचातमक कषमतचा

घटद जचाबचाट रनोकनो लचावग, दनोसनो खरचाक (दनोसनो चरण) पव लगचाइनछ।

यटद जनमपकछ १२ मवहचामवकनो कििलचाई दचादरचा र रबलचाकनो भयचाकस लगचाइएकनो छ भ, वयधमत

खनोपकनो परथम चरणकनो खनोप लगचाउपन अिधि अथचानत बचचा १ िषन पगपकछ वयधमत खनोप लगचाउहनोस।

दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाउपन उमर भएपकछ, तयसरी खनोप लगचाउहनोस।

परचाथधमक विदचालयमचा भचान ह अगचाविकनो १ िषनकनो अिधि कभतर अथचानत वकनर गचाटन िचा सनरी आटदकनो

अननतम िषनकनो लचासमचा भएकचा कििहरल दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाउपनछ।

परथम र दनोसनो चरणमचा दचादरचा र रबलचा धमकशरत (MR) भयचाकस परयनोग गररनछ।

दचादरचा िचा रबलचा मधय क पव एक रनोग लचागकनो बचचालचाई दचादरचा र रबलचा धमकशरत (MR) भयचाकस

परयनोग गन सवकनछ।

यटद रनोगकनो उपचचार िचा रनोकथचामकनो लचावग गचाममचा-गलनोबकलकनो इनजकश टदइएकनो भएमचा, खनोप लगचाउ

अिधिबचार सि दखचाउ गरकनो कचवकतसकसग सललचाह गनहनोस।

MR भयचाकसकनो मखय परवतकल असर भकनो जिरनो र िचाबर हनो। परथम चरणकनो अिलनोक अिधि

(० टद दखख २८ टद) मचा पवहलनो पटक आएकनो जिरनो लगभग १६.६% मचा दखखनछ, र तयसमधय लगभग

१०.६% मचा अधिकतम तचापकरम ३८.५ विगी सकलसयस [१०१.३ विगी िरहचाइट] िचा सनोभनदचा बढी दखखनछ।

दनोसनो चरणकनो अिलनोक अिधि (० टद दखख २८ टद) मचा पवहलनो पटक आएकनो जिरनो लगभग ६.०% मचा

दखखई, तयसमधय लगभग ३.४% मचा अधिकतम तचापकरम ३८.५ विगी सकलसयस [१०१.३ विगी िरहचाइट]

िचा सनोभनदचा बढी दखखनछ।

िचाबर चचाहहथि, पवहलनो चरणमचा लगभग ४.३% र दनोसनो चरणमचा लगभग १.०% मचा दखखनछ।

अनय परवतकल असरकनो रपमचा, खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन, किचा ह (गचाठनो) जसतचा

परवतवकरयचाहरकचा सचाथ अरटथिकररयचा एलजजी, कलमफ सधनन, जनोजीहर दख, जिरनो आई मचासपिी किचा भई

हचात-खटचा कचाम जसतचा परवतवकरयचाहर दखखनछ। (आरथथिक िषन हइसइ २५ (२०१३) खनोप पशचातकनो सिचासय

कसवत सिनकषण ररपनोटन आरथथिक िषन हइसइ ८ (१९९६) दखख हइसइ २५ (२०१३) कनो कल ररपनोटन)

अवहलसममकनो दचादरचा र रबलचा भयचाकसकनो परवतकल असरकनो तथयचाङकबचाट, एचािचाइलयचाकसस,

२७


थनोमबनोसचाइटनोपवयचा पपनरचा, इनसफलचाइटटस, मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम जसतचा परवतकल असरहर

विरल ह स पचाइएकनो छ।

सचाथ दचादरचा भयचाकस लगचाएकनो खणिमचा, जिरनो आउ र तयसपकछ जिरनो आई मचासपिी किचा भई हचात-

खटचा कचाम (लगभग ३०० जचामचा १ जचा) ह पचाइएकनो छ। यी बचाहक एकदम विरल इनसफलचाइटटस िचा

मससतकक सज (१० लचाख दखख १५ लचाखमचा १ िचा सनोभनदचा कम) कनो ररपनोटन गररएकनो छ।

हइसइ २५ (२०१३) सचाल अवपरल १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल अगसट ३१ तचाररखसमममचा


घटचाहर मधयकनो गमीर घटचाहर (ररपनोटन गन वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर १ लचाख

खनोपमचा ०.९ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल नोभमबर, ३८ औ सिचासय तथचा कलयचाण विजचा पररषद,

खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवतकनो दसतचाबजबचाट।)

रबलचाकनो भयचाकस जीवित भयचाकस भएकनो हचाल, दचादरचा जसत गरी िरीरमचा भचाइरस िदधि हनछ। तर

खनोप लगचाएकनो वयकतिबचाट िररपररकनो वयकतिमचा सदद।

दचादरचा लचागयनो भ, किचा लकषणहर दखखनछ र यसल गदचान िरीरमचा विकचार बचाकी रह र मतय पव ह

सछ। रबलचा लचागकनो गभनिती मवहलचाबचाट जनमकनो बचचामचा मटकनो असचामचानयतचा, मनोवतवबनद, रटटनोपयचाथी,

सचाइकनो अपचाङगतचा, बौदधिक अपचाङगतचा जसतचा कनजवटल रबलचा कसनडनोम चामक जनमजचात रनोग/अपचाङगतचा

भएकनो ह सछ। यसतचा रनोगहरबचाट बचकनो लचावग र अरलचाई सचानकनो लचावग, खनोप लगचाइरचाखौ।


दा�रा र �बल(MR, M, R)नोट १), नोट २)

नोट १): दा�रा र �बला एकसाथ लगाउन प�हलो चरण र दो�ो चरणको खोप लगाउदा, दा�रा र �बला �म��त (MR) या��सन�ारा खोप लगाइ�छ।

नोट २): ��सग दा�रा वा �बला लागको थाहा भएको ख�डमा, नलागको रोगको यास��सन �योग गरप�न, दा�रा र �बला �म��त (MR) या��सन �योग गर प�न ��छ। सामा�यतया MR या��सन लगाइ�छ।

नोट ३): �योवा ३७ (१९६२) साल अ��ल २ ता�रखद�ख �योवा ५४ (१९७९) साल अ��ल १ ता�रखस�मको अव�धमा ज�मको प�षलाई �बला स�ब¦ी �नय�मत खोप (�बलाको पाचौ चरणको खोप) लगाउनपन© ª«¬को दायरामा रा�खएको छ

३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

®२

वष®

३ वष

®४

वष®

५ वष

®६

वष®

७ वष

®८

वष®

९ वष

®१०

वष®

११ व

ष®१२

वष®

१३ व

ष®१४

वष®

१५ व

ष®१६

वष®

१७ व

ष®१८

वष®

१९ व

ष®२०

वष®

MR �थम चरण: ज�म±दन �बतप«छ सकस�म «छटो लगाइ�छ।MR दो�ो चरण: �ाथ�मक �व²ालयमा भना® �न अगा�ड १ वष®को अव�ध (अ��ल १ ता�रख द�ख माच® ३१ ता�रखस�म) खोप लगाउन अव�ध आएप«छ सकस�म «छटो खोप लगाउनहोस।

◆ ठउलचा (कचकपस)(१) रनोगकनो वयचाखयचा

ठउलचा (कचकपस) िररसलचा जनोसटर भचाइरस (यस पशचात VZV भवछ) दचारचा पवहलनो पटक सकरधमत

२८


भएकनो बलचादखख दखख अवत किचा वककसमकनो सकरचामक रनोग हनो। यनो परतयकष समपकन , शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो

समयमचा वसक कछटचा र शवचासपरशवचासकनो मचाधयचामदचारचा िकल, सबभनदचा बकलयनो सकरचामक िकति भएकनो सकरचामक

रनोग हनो। एक पटक सकरधमत भएपकछ जीिभर िरीरमचा (टचाइजधमल गयचाङकलय र डनोसनल रट गयचाङकलय)

मचा बसछ र उमर बढपकछ िचा परवतरनोिचातमक कषमतचा कमजनोर कसवतमचा प ः सवकरय भई, हरपथिस जनोसटर रनोग लचागछ।

सचामचानयतयचा ठउलचा (कचकपस) भएकनो २ हपतचा जवत (१० दखख २१ टद) रनोगकनो लकषणहर दखखद।

वििष वककसमकनो िचाबर यसकनो मखय लकषण हनो र यनो िचाबर कचलचाउछ। जिरनो पव आउ सछ। सरमचा प क

परकनो रचातनो िचाबर आउछ र तयसकनो ३ दखख ४ टदमचा िनोकचामचा पचाी जमछ। अनततः तयसमचा पचापरचा बसछ र दचाग

छनोिर वकनो हनछ। िचाबर परचाय: पट, ढचाि, अहचार आटदमचा आएकनो दखखनछ तर टचाउकनो जसतचा कपचालल छनोप

ठचाउमचा पव आउ यसकनो वििषतचा हनो।

सचामचानयतयचा १ हपतचा जवतमचा आि वकनो हनछ तर विरल इनसफलचाइटटस िचा नयमनोवयचा, कलजनोमचा असचामचानयतचा

ह हचाल, एदनटभचाइरल औषधि (एकसलनोविर आटद) परयनोग गरर पव सछ। सचाथ छचालचाबचाट बयचाटररयचाल

सकरमण गरी वपप जमकनो हनछ र सपसीस (रगतमचा सकरमण) जसतचा गमीर बयचाटररयल इनिकश गचाकभ

पव सछ। यनो उच जनोखखम भएकनो वबरचामी (एयट लयकधमयचा जसतचा मकलगनसी रनोगी िचा उपचचारकनो कचारण

परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भएकनो िचा तयसकनो खतरचा भएकनो वबरचामी) लचाई लकषणहर वििष गरी गमीर हनछ।

विदचालय सिचासय र सरकषचा ऐ कचायचाननिय वयम आटद बमनोदजम, समपणन िचाबरहरमचा पचापरचा आएसमम

सनरी, वकनर गचाटन िचा विदचालय जचा रनोक लगचाइनछ।

यटद ियसकलचाई ठउलचा (कचकपस) भयनो भ, परचायः बचचालचाई भनदचा पव गमीर ह गदनछ।

(२) ठउलचा (कचकपस) भयचाकस (जीवित भयचाकस)

यनो भयचाकस विष कम गररएकनो VZV कनो जीवित भयचाकस हनो र ससचारमचा पवहलनो पटक जचापचामचा

बचाइएकनो कथयनो। यनो भयचाकस १ पटक लगचाइएकनो वयकति मधय लगभग २०% लचाई पकछ ठउलचा (कचकपस)

लचाग सछ। एक पटक खनोप लगचाइएकनो छ भ ठउलचा लचावगहचाल पव सदजल वकनो हनछ भर कलइनछ तर

वकशत रपमचा रनोकथचाम गनकनो लचावग २ पटक खनोप लगचाइनछ।

ठउलचा रनोगीकनो समपकन मचा आएकनो खणिमचा, ३ टद कभतर भयचाकस लगचाएमचा रनोगकनो रनोकथचाम गन सवकनछ

भनन मचानयतचा भएकनोल असपतचाल कभतरकनो रनोकथचाम आटदकनो लचावग पव परयनोग गररनछ।

परचायः सिसय बचचा िचा ियसकमचा परवतकल असर पचाइएकनो छ तर कवहलकचाही जिरनो र िचाबर आउ र

विरल खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन, किचा ह (गचाठनो) गदनछ। यनो उच जनोखखम भएकनो वबरचामी (एयट

कलमफटटक लयकधमयचा िचा फनोटटक कसनडनोम आटदकनो उपचचारकनो कचारण परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भएकनो

वबरचामी) लचाई पव विचानररत खनोप मचापदणि परचा भएमचा लगचाउ सवकनछ। तर खनोप पकछ १४ दखख ३० टदमचा

जिरनो, पक परकनो रचातनो िचाबर र िनोकचा (पचाी जमकनो) दखख सछ। (हइसइ २९ (२०१७) सचाल िबअरी

सिनोि (२० औ ससकरण) सलग कचागजचात हनहनोस)

हइसइ २५ (२०१३) सचाल अवपरल १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल अगसट ३१ तचाररखसमममचा



२९


खनोपमचा ०.९ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल नोभमबर, ३८ औ सिचासय तथचा कलयचाण विजचा पररषद,


हइसइ २६ (२०१४) सचाल अटनोबरदखख यनो खनोप वयधमत खनोपकनो रपमचा लगचाउ थचालपकछ ठउलचा रनोग

उललखीय रपमचा कम भएकनो छ।

MR भयचाकससग लगचाउ पव सवकनछ। जनमपकछ १२ मवहचादखख जनमपकछ ३६ मवहचा भएसममकनो

अिधिकनो बचचाकनो खणिमचा सखचा विष कम गररएकनो जीवित ठउलचाकनो भयचाकस परयनोग गररनछ, र

सचामचानयतयचा जनमपकछ १२ मवहचादखख जनमपकछ १५ मवहचा पगसममकनो अिधिमचा पवहलनो खरचाक लगचाई,

३ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा ६ मवहचा दखख १२ मवहचाकनो अनतरचालमचा दनोसनो खरचाक लगचाइनछ।

सिचचा असचार ठउलचाकनो भयचाकस लगचाइसककनो बचचा भएकनो खणिमचा, लगचाइसककनो सङखयचाकनो खनोप

टदइसककनो मचावछ।



३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�

२ वष

�

३ वष

�

४ वष

�

५ वष

�

६ वष

�

७ वष

�

८ वष

�

९ वष

�

१० व

ष�

११ व

ष�

१२ व

ष�

१३ व

ष�

१४ व

ष�

१५ व

ष�

१६ व

ष�

१७ व

ष�

१८ व

ष�

१९ व

ष�

२० व

ष�

◆ जचापचावज इनसफलचाइटटस(१) रनोगकनो वयचाखयचा

यनो रनोग जचापचावज इनसफलचाइटटस भचाइरसकनो सकरमणबचाट हनछ। मचानछबचाट परतकषय भएर सगरआटदकनो

िरीरमचा िदधि भएकनो भचाइरसल लचामखटकनो मचाधयमबचाट सकरमण गदनछ। सकरमण भएकनो ७ दखख १०

टदसमम लकषणहर दखखथिद। तयसपकछ उच जिरनो, टचाउकनो दख, बचानतचा ह, हनोस हरचाउ, मचासपिी किचा

भई हचात-खटचा कचाम जसतचा लकषणहर दखखइ एयट इनसफलचाइटटस ह पव सछ। यनो रनोग मचानछबचाट

मचानछमचा सदद।

जचापचावज इनसफलचाइटटस भचाइरसदचारचा सकरधमत वयकति मधय १०० दखख १,००० जचामचा १ जचालचाई

इनसफलचाइटटस हनछ। इनसफलचाइटटस बचाहक मवजचाइटटस र गमजी मवहचामचा लचाग रघचाकनो जसतनो

लकषणहर मचातर दखखएर कसदधिहर पव छ। इनसफलचाइटटस लचागकनो बलचाकनो मतय दर लगभग २० दखख

४०% रहकनो छ तर वकनो भएपव िरमचा रनोगकनो कचारण िरीरमचा विकचार बचाकी रहनछ।

यनो रनोग मखयतयचा जचापचाकनो पकशमी कषतरमचा दखखनछ तर जचापचावज इनसफलचाइटटस भचाइरस पकशमी

जचापचामचा कदनदरत भएतचापव जचापचाभरर िकलएकनो छ। पचालकनो सगरहरमचा हरक िषन ज दखख

अटनोबर वतरसमम सकरमण ह गछन र यनो अिधिमचा क क कषतरमचा लगभग ८०% सगरहर सकरधमत

हनछ। विगतमचा िर बचचाहर र सकल विदचाथजीहरमचा जचापचावज इनसफलचाइटटस दखख गथययो तर खनोपकनो

३०


विसतचार र िचातचािरणमचा पररितनकनो कचारण सकरमण कम भएकनो छ। हचाल भ यनो रनोग मखयतयचा िधििधिचामचा

दखख गरकनो छ। तर हइसइ २७ (२०१५) सचालमचा १० मवहचाकनो कििमचा जचापचावज इनसफलचाइटटस पचाइएकनो

पधषट भएकनो कचबचा दजललचादचारचा ररपनोटन गररएकनो छ। सचाथ हइसइ २८ (२०१६) सचालमचा मखयतयचा िधििधिचा

गरी ११ जचाकनो ररपटन गररएकनो कथयनो। हइसइ ४ (१९९२) सचाल पकछ, यनो सचाल पवहलनो पटक एक िषनमचा

१० जचा भनदचा बढीकनो ररपनोटन आएकनो छ।

(२) सखचा सल-कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकस (वमककरय भयचाकस)

हचाल जचापचामचा परयनोग गरर सखचा सल-कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकस, भरनो कनोष चामक

कनोषमचा भचाइरस िदधि गरचाई, िमचानकल आटदल भचाइरस मचारर (वमककरय बचाई) िधि पचाररएकनो भयचाकस हनो।

खनोप पशचातकनो सिचासय कसवत सिनकषण ररपनोटन (सिचासय, शरम तथचा कलयचाण मनतरचालय) कनो आरथथिक

िषन हइसइ २५ (२०१३) कनो सचारचािमचा यनो भयचाकसकनो सिनकषण वतजचा (अथचानत अिचाकछत घटचाहरकनो

सिनकषण: समपणन घटचाहर भयचाकसहरकनो परवतकल असर ह भर ठनोकिचा गन सहकथिद तर भयचाकस

पकछ दखखएकचा लकषणहरकनो पररितन) लखखएकनो छ। तयस असचार, यनो भयचाकस लगचाएपकछ दखखएकनो

३७.५ विगी सकलसयस [९९.५ विगी िरहचाइट] िचा सनो भनदचा बढीकनो जिरनो, पवहलनो चरणकनो पवहलनो पटककनो

खनोप लगचाएकनो भनोकलपलट सबभनदचा बढी, खनोप लगचाएकनो वयकतिकनो २.४% र तयसपकछ खनोप लगचाएकनो टद

१.९% रहकनो छ। ३८.५ विगी सकलसयस [१०१.३ विगी िरहचाइट] िचा सनो भनदचा बढीकनो जिरनो मचातर हदचान, खनोप

लगचाएकनो टद १.०% र खनोप लगचाएकनो भनोकलपलट ०.८% रहकनो दखखनछ। खनोप लगचाएकनो ठचाउ सधनन जसतचा

परवतवकरयचाहर, पवहलनो चरणकनो पवहलनो पटककनो खनोप लगचाएकनो भनोकलपलट १.४% मचा र खनोप लगचाएपकछकनो

दनोसनो टदमचा ०.४% मचा दखखएकनो पचाइनछ। दनोसनो चरणमचा खनोप लगचाएकनो ठचाउकनो परवतवकरयचा सबभनदचा बढी

भई, खनोप लगचाएपकछकनो पवहलनो टद ३.८% मचा परवतवकरयचा दखखएकनो पचाइनछ।

हइसइ २४ (२०१२) सचाल नोभमबर १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल ज ३० तचाररखसमममचा



खनोपमचा ०.७ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल सपटमबर, ३७ औ सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप

तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवत दसतचाबजबचाट।)

जनमपकछ ६ मवहचादखख ९० मवहचाकचा बचचाहरल पवहलनो चरणकनो वयधमत खनोप लगचाउपनछ।

सचामचानयतयचा ३ िषन पगकनो बलचादखख ४ िषन पगसममकनो अिधिमचा, ६ टददखख २८ टदसममकनो अनतरचाल

रचाखी २ पटक र ४ िषन पगकनो बलचादखख ५ िषन पगसममकनो अिधिमचा १ पटक खनोप लगचाइनछ। सचाथ ९ िषन

िचा सनोभनदचा बढीदखख १३ िषनमवकनो बचचाहरल दनोसनो चरणकनो वयधमत खनोप लगचाउपनछ। सचामचानयतयचा

९ िषन पगकनो बलचादखख १० िषन पगसममकनो अिधिमचा १ पटक लगचाइनछ।

३१




३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

२ वष

३ वष

४ वष

५ वष

६ वष

७ वष

८ वष

९ वष

१० व

ष

११ व

ष

१२ व

ष

१३ व

ष

१४ व

ष

१५ व

ष

१६ व

ष

१७ व

ष

१८ व

ष

१९ व

ष

२० व

ष

(४) खनोपकनो वििष सतन (हइसइ १७ (२००५) सचालकनो सवकरय कसिचाररस सवगत गररएकनो कचारण, खनोप

लगचाएकचा बचचाहरलचाई खनोप लगचाउ मौकचा परदचा गन)

क. हइसइ १९ (२००७) सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ २१ (२००९) सचाल अटनोबर १ तचाररखमचा जनमकचा

बचचाहर भई, हइसइ २२ (२०१०) सचाल मचाचन ३१ तचाररखसमममचा जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो पवहलनो

चरण (३ पटक) कनो खनोप लगचाएकचा, जनमपकछ ६ मवहचादखख ९० मवहचा अथिचा ९ िषन िचा सनोभनदचा

बढीदखख १३ िषनमवकचा बचचाहरलचाई खनोप लगचाउ मौकचा परदचा गन समबनी वम असचार हछ।

(I) पवहलनो चरणकनो बचाकी २ पटक जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, सखचा सल-

कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक

खनोप लगचाइछ। सचाथ पवहल लगचाइसककनो एउटचा र यस पटककनो खनोपकनो वबचमचा ६ टद िचा सनोभनदचा

बढीकनो अनतरचाल रचाखखछ।

(II) पवहलनो चरणकनो बचाकी एउटचा जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, सखचा सल-

कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा १ पटक खनोप लगचाइछ। सचाथ पवहल लगचाइसककनो

दई पटक र यस पटककनो खनोपकनो वबचमचा ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचाल रचाखखछ।

(III) पवहलनो चरणकनो एउटचा पव खनोप लगचाएकनो खणिमचा, सखचा सल-कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस

भयचाकसदचारचा ६ टद िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा ६ दखख २८ टदसममकनो अनतरचालमचा २ पटक

र थप खनोप चचाहहथि दनोसनो पटककनो खनोप लगचाएकनो ६ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा लगभग

१ िषन वबतपकछ लगचाइनछ।

(IV) मचाथनोकनो (क), (ख) तथचा (ग) दचारचा, ९ िषन िचा सनोभनदचा बढीदखख १३ िषनमवकनो बचचाहरल

पवहलनो चरणकनो खनोप लगचाइसकपकछ, दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, सखचा सल-कलचर

जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक खनोप

लगचाइछ।

पवहलनो पटककनो खनोपदखख ६ टद िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा ६ टददखख २८ टदसममकनो अनतरचालमचा २ पटक खनोप लगचाई, थप खनोप चचाहहथि पवहलनो पटककनो खनोप समचापत भएपकछ ६ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा लगभग १ िषन भएपकछ १ पटक लगचाइनछ।

नोट): हइसइ १७ (२००५) सचाल सवकरय कसिचाररस सवगत गररएकनो कचारण, हइसइ ७ (१९९५) सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ १९ (२००७) सचाल अवपरल १ तचाररखकनो वबचमचा जनम भई, पवहलनो र दनोसनो चरणकनो खनोप लगचाउ पचाएकनो वयकति २० िषनमव भएमचा, तयस वयकतिल ती खनोपहर वयधमत खनोपकनो रपमचा लगचाउ पचाउछ।

(नोट)

३२


ख. हइसइ ७ (१९९५) सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ १९ (२००७) सचाल अवपरल १ तचाररखमचा जनमकचा

बचचाहर भई, हइसइ १७ (२००५) सचाल म ३० तचाररखसममकनो सवकरय कसिचाररस सवगत गररएकनो

कचारण परथम चरण (३ पटक) र दनोसनो चरण (१ पटक) खनोप लगचाएकनो समचािचा भएकचा २० िषनमवकचा

बचचाहरलचाई खनोप लगचाउ मौकचा परदचा गन समबनी वम असचार हछ।

(I) पवहलनो र दनोसनो चरणकनो बचाकी ३ पटक जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, (पवहलनो

चरणकनो पवहलनो पटककनो खनोप १ पटक लगचाएकनो बचचाहर (पवहलनो खरचाक लगचाएकनो बचचाहर))

लचाई सखचा सल-कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो

अनतरचालमचा २ पटक खनोप लगचाइ र चौथनो खरचाक चचाहहथि ९ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो बचचा भएकनो

खणिमचा, तसनो खरचाक लगचाएकनो ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा लगचाइछ।

(II) पवहलनो र दनोसनो चरणकनो बचाकी २ पटक जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, (पवहलनो

चरणकनो पवहलनो पटककनो खनोप २ पटक लगचाएकनो बचचाहर (दनोसनो खरचाक लगचाएकनो बचचाहर)

लचाई सखचा सल-कलचर जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, ६ टद िचा सनोभनदचा बढीकनो

अनतरचालमचा तसनो खरचाक लगचाइ र चौथनो खरचाक चचाहहथि ९ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो बचचा भएकनो


(III) दनोसनो चरणकनो (१ पटक) जचापचावज इनसफलचाइटटसकनो खनोप लगचाउ खणिमचा, (पवहलनो चरणकनो

खनोप लगचाएकनो बचचाहर (तसनो खरचाक लगचाएकनो बचचाहर)) लचाई सखचा सल-कलचर जचापचावज

इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, चौथनो खरचाककनो रपमचा, ९ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो बचचाकनो


(IV) पवहलनो र दनोसनो दब चरणहरकनो एउटचा पव खनोप लगचाएकनो खणिमचा, सखचा सल-कलचर

जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकसदचारचा, पवहलनो खरचाक र दनोसनो खरचाककनो रपमचा ६ टद िचा

सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा ६ दखख २८ टदसममकनो अनतरचालमचा २ िटचा र तसनो खरचाक चचाहहथि, दनोसनो

खरचाक लगचाएकनो ६ मवहचा िचा सनोभनदचा बढी, सचामचानयतयचा लगभग १ िषन वबतपकछ लगचाइनछ। चौथनो

खरचाककनो रपमचा, ९ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो बचचाकनो खणिमचा, तसनो खरचाक लगचाएकनो ६ टद िचा

सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइछ।

आरथथिक िषन हइसइ २९ (२०१७) दखख रइिचा ५ (२०२४) मचा १८ िषन ह वयकतिहर (हइसइ ११ (१९९९)

सचाल अवपरल २ तचाररखदखख हइसइ १९ (२००७) सचाल अवपरल १ तचाररखमचा जनम भएकचा) परवत, हइसइ १७

(२००५) सचाल म ३० तचाररखदखख हइसइ २२ (२०१०) सचाल मचाचन ३१ तचाररखसममकनो सवकरय कसिचाररस

सवगत गररएकनो कचारण, पयचानपत मचातरचामचा दनोसनो चरणकनो खनोपकनो कसिचाररस गररएकनोल, (४) कनो खनोप

लगचाउ तररकचादचारचा हरक लचाग िषनमचा १८ िषन पग वयकतिहरपरवत सवकरय रपमचा कसिचाररस गरर भएकनो छ।

१३ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो वयकति (मवहलचा) कनो खनोप समबनी, गभनिचारण गरकनो िचा गिनिचारणकनो समचािचा

भएकनो खणिमचा, सचामचानयतयचा खनोप लगचाइ छ। खनोपदचारचा ह खतरचा भनदचा िचाइदचा बढी ह भर वणनय

भएकनो अिसचामचा मचातर खनोप लगचाउ सवकछ।

भयचाकस लगचाउ समबनी सनोध चचाह परशन भएमचा िचा यचा जचाकचारीकनो लचावग तपचाई बसनोबचास

३३


गन गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा समपकन गनकचा सचाथ सिचासय, शरम तथचा कलयचाण मनतरचालयकनो

"जचापचावज इनसफलचाइटटस भयचाकस समबनी Q&A" (http://www.mhlw.go.jp/bunya/kenkou/kekkakukansenshou21/dl/nouen_qa.pdf) हनहनोस।

◆हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस इनिकश(१) रनोगकनो वयचाखयचा

मचानछकनो लचावग हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस (HPV) अौठनो भचाइरस हनोइ। यसबचाट िर मचानछहर सकरधमत

हनछ र कही मवहलचामचा यसल पचाठघरकनो मखकनो यचानसरकनो विकचास गदनछ। सय भनदचा बढी परकचारकनो HPV

मधयकनो HPV १६ र १८ लचाई लगभग ५० दखख ७०% पचाठघरकनो मखकनो यचानसरकनो कचारण भएकनो मचावनछ।

HPV ल सकरमण गरपव परचायः परचाकवतक रपमचा भचाइरस पतिचा लगचाउ सवक हनछ र कही मवहलचाहरमचा

कही िषनदखख २० िषन जवत लगचाएर भविकयमचा यचानसर ह स कसवत पचार गरी पचाठघरकनो मखकनो यचानसरमचा

पररणत हनछ। जचापचामचा िचारषथिक १०,००० जचालचाई पचाठघरकनो मखकनो यचानसर हनछ र लगभग २,७००

जचाकनो मतय हनछ भर अमचा गररएकनो छ। (सनोत: रचाधरिय यचानसर कनदर, यचानसर रनोकथचाम तथचा जचाकचारी

कनदर, "यचानसर जचाकचारी सिचा") भयचाकसदचारचा HPV सकरमण रनोकचा सचाथ पचाठघरकनो मखकनो यचानसर

मसकरवङदचारचा परचारसमक चरणमचा पतिचा लगचाएर उपचचार गरी, पचाठघरकनो मखकनो यचानसर हबचाट रनो र मतय

दर कम ह आिचा गन सवकनछ।

(२) ररकममबनट अबजनोबनि २ ततिहर धमकशरत हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल भयचाकस

(सभररस®) ररकममबनट अबजनोबनि ४ ततिहर धमकशरत हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल

भयचाकस (गचािचानकसल®) (वमककरय भयचाकस)

हचाल जचापचामचा पचाठघरकनो मखकनो यचानसर रनोकथचामकनो भयचाकसकनो रपमचा, विदि लगचायत जचापचामचा

पचाठघर यचानसर रनोगीबचाट सबभनदचा बढी पतिचा लचाग HPV १६ र १८ कनो लचावग एदनटज भएकनो २ ततिहर

धमकशरत भयचाकस (सभररस®) र कखनलनोमचा एयधमचाटम र ररकरनट रसपचाइरनोटनोरी पचावपलनोमटनोकससकनो कचारण

बनन स टचाइप ६ र ११ पव थप गररएकनो ४ ततिहर धमकशरत भयचाकस (गचािचानकसल®) उपलबध छ। विदिमचा

HPV बचाट सकरधमत भएकचा वयकतिहरकनो अधयय ररपनोटनमचा, सकरमण तथचा भविकयमचा यचानसर ह स

कसवत रनोकथचामकनो लचावग दब भयचाकसहर परभचािकचारी भएकनो दखखएकनो छ। तयसकचारण विकभनन दिहरमचा

पवहलनो पटक यौ समपकन रचाख अगचाविकचा वयकतिहरलचाई भयचाकस लगचाउ कसिचाररस गररएकनो छ।

जचापचाकनो सलग कचागजचातमचा उललख गररएकनो परवतकल असरहरमचा, इनजकश लगचाएकनो ठचाउ दख

(८३ दखख ९९%), रचातनो ह (३२ दखख ८८%) तथचा सधनन (२८ दखख ७९%) आटद परवतवकरयचाहर, र समपणन

िरीरलचाई असर गन परवतवकरयचाकनो रपमचा हलकचा जिरनो आउ (५ दखख ६%) र ससत ह आटद दखखएकनो छ।

यी मधय परचायः सब कही समय पकछ वकनो भएकनो दखखनछ। (सभररस हइसइ २९ (२०१७) सचाल िसमबर

सिनोि (११ औ ससकरण), गचािचानकसल हइसइ २५ (२०१३ सचाल) ज ससकरण (चौथनो ससकरण) सलग

कचागजचात ह नहनोस)

वबकरी सर भएदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल अगसट ३१ तचाररखसमममचा सिचासय ससचाबचाट भयचाकसकनो


३४


घटचाहर (ररपनोटन ग न वयकतिल गमीर भर वणनय गरकनो) घट दर, सभररसकनो खणिमचा, १ लचाख खनोपमचा

७.७ र गचािचानकसल® कनो खणिमचा, १ लचाख खनोपमचा ९.७ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल नोभमबर, ३८ औ

सिचासय तथचा कलयचाण विजचा पररषद, खनोप तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, परवतकल असर समीकषचा सधमवतकनो

दसतचाबजबचाट।)

भयचाकस लगचाएतचापव पयचानपत परवतरनोिचातमक कषमतचा भएकनो खणिमचा िचा भयचाकसमचा समचािि टचाइप

बचाहककनो अनय टचाइपदचारचा पचाठघरकनो मखकनो यचानसर ह समचािचा ह हचाल, वयधमत रपमचा पचाठघरकनो

मखकनो यचानसर मसकरवङ गन महतपणन हनछ।

i) हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस इनिकशकनो खनोपकनो रपमचा ररकममबनट अबजनोबनि २ ततिहर धमकशरत हयम

पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल भयचाकस परयनोग गन खणिमचा, १३ िषन ह आरथथिक िषनकनो पवहलनो

टददखख अननतम टदसममकनो अिधिलचाई मचाक खनोप लगचाउ अिधि मचावनछ। सचामचानयतयचा १ मवहचाकनो

अनतरचालमचा २ पटक इनजकश लगचाएपकछ, पवहलनो खरचाककनो इनजकशदखख ६ मवहचाकनो अनतरचालमचा

अकयो १ पटक लगचाइनछ। तर यहचा लखखएकनो तररकचामचा भयचाकस लगचाउ स खणिमचा, १ मवहचा िचा

सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक इनजकश लगचाएपकछ, पवहलनो खरचाककनो इनजकशदखख ५ मवहचा

िचा सनोभनदचा बढी, सचाथ दनोसनो खरचाककनो इनजकशदखख सचाढ २ मवहचा िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १

पटक लगचाइनछ।

ii) हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस इनिकशकनो खनोपकनो रपमचा ररकममबनट अबजनोबनि ४ ततिहर धमकशरत

हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल भयचाकस परयनोग गन खणिमचा, १३ िषन ह आरथथिक िषनकनो

पवहलनो टददखख अननतम टदसममकनो अिधिलचाई मचाक खनोप लगचाउ अिधि मचावनछ। सचामचानयतयचा

२ मवहचाकनो अनतरचालमचा २ पटक इनजकश लगचाएपकछ, पवहलनो खरचाककनो इनजकशदखख ६ मवहचाकनो

अनतरचालमचा अकयो १ पटक लगचाइनछ। तर यहचा लखखएकनो तररकचामचा भयचाकस लगचाउ स खणिमचा,

१ मवहचा िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा २ पटक इनजकश लगचाएपकछ, दनोसनो खरचाककनो इनजकशदखख

३ मवहचा िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा १ पटक लगचाइनछ।

iii) ररकममबनट अबजनोबनि २ ततिहर धमकशरत हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल भयचाकस र

ररकममबनट अबजनोबनि ४ ततिहर धमकशरत हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस-लचाइक पचारटथिकल भयचाकसकनो

अकलतचा समबनी सरकषचा, परवतरनोिचातमक कषमतचा र परभचािकचारीतचाबचार तथयचाङक भएकनो कचारण,

बचचाहरलचाई एक परकचारकनो भयचाकस मचातर परयनोग गररनछ।

iv) हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस इनिकशकनो भयचाकस लगचाएपकछ भजनोभचागल परवतवकरयचाकनो कचारण बहनोस

ह स हचाल, बहनोस भएर लि आटद ह टदकनो लचावग, भयचाकस लगचाएपकछ अकभभचािक िचा

सिचासय ससचाकनो सटचािल पचाखरनोमचा समचातर हहथििचाउहनोस। भयचाकस लगचाएकनो ३० धमट जवत, अिस

लचाग सवक ठचाउमचा बस लगचाई, सकसमम उकभ भननहनोस। भयचाकस लगचाएपकछ भयचाकस लगचाएकनो

वयकतिकनो कसवत अिलनोक गन आिशयक हनछ।

३५



३ म�

हना

६ म�

हना

९ म�

हना

१ वष

�

२ वष

�

३ वष

�

४ वष

�

५ वष

�

६ वष

�

७ वष

�

८ वष

�

९ वष

�

१० व

ष�

११ व

ष�

१२ व

ष�

१३ व

ष�

१४ व

ष�

१५ व

ष�

१६ व

ष�

१७ व

ष�

१८ व

ष�

१९ व

ष�

२० व

ष�

��मनया�पलोमाभाइरस

इ�फ�न

(४) हयम पयचावपलनोमचाभचाइरस भयचाकसकनो वयधमत खनोपबचार (हचाल हइसइ ३० (२०१८) सचाल विसमबर)

हइसइ २५ (२०१३) सचाल ज १४ तचाररखमचा आयनोजचा गररएकनो सिचासय तथचा कलयचाण पररषद, खनोप

तथचा भयचाकस िचाखचा बठक, औषधि तथचा खचाद सरकषचा पररषद, औषधि आटदकनो सरकषचा उपचायहर समबनी

जचाच बठक (सयति आयनोजचा) मचा, "HPV भयचाकस लगचाएपकछ दखखएकनो वरनतर दखचाइ आटदकनो

कचारण भयचाकससग समबन भएकनो भर भनन सवक हचालकनो अिसचामचा, यनो परवतकल असर दखख

दर आटद अझ सपषट पचारी, चागररकहरलचाई उपयति जचाकचारी परदचा ग न सवकएसमम, वयधमत खनोप

सवकरय रपमचा कसिचाररस गन उकचत हद" भी सिचासय, शरम तथचा कलयचाण मनतरचालयल असचायी रपमचा

सवकरय कसिचाररसलचाई सवगत ग न वणनय गरकनो छ। HPV भयचाकसकनो सरकषचा समबनी विसतत सिनकषणकनो

वतजचालचाई आिचार बचाई मचाकथ उललखखत पररषद मचा छलिल भइरहकनो छ। HPV भयचाकस लगचाएपकछ

दखखएकनो भव लकषणहरकनो समबनमचा, वतीहरलचाई कचायचानतमक िचारीररक लकषणहर भर विचचार गन

सवकनछ। (मनोजनय भ हनोइ।) भयचाकस लगचाएकनो र लकषणहर वबचकनो कचारण-समबन सपषट छ, तर

HPV लगचाएकनो वयकतिमचा पव HPV भयचाकस लगचाएपकछ दखखएकनो भी ररपनोटन गररएकचा लकषणहर जसतचा

विकभनन परकचारकचा लकषणहर दखख वयकतिहर कही सङखयचामचा भएकनो करचा सपषट हद आएकनो छ। तयसल

कचारण जसतनोसक भएपव दखचाइ समबनी जचाच र उपचचार परदचा ग न सहयनोगी सिचासय ससचा हरक दजललचामचा

एउटचा िचा सनोभनदचा बढी तनोवकएकनो छ। सचाथ सिचासयमचा भएकनो कषवत रचाहतकनो लचावग वयकतिगत घटचाहरकनो

यनोगयतचा मलयचाङक कचायन पव भइरहकनो छ। हचाल हइसइ ३० (२०१८) सचाल विसमबर, सवकरय कसिचाररसलचाई

सवगत रचाखखएकनो छ तर वयधमत खनोपकनो दचायरचामचा पन खनोप भएकनो करचामचा भ पररितन गररएकनो छ।

तयसकचारण, वयधमत खनोपकनो रपमचा HPV भयचाकस लगचाउ समि छ।

सिचासय, शरम तथचा कलयचाण मनतरचालयकनो हनोमपजमचा HPV भयचाकस समबनी कलभलट रचाखखएकनो हचाल,

HPV भयचाकसकनो सरकषचा िचा परभचािकचारीतचाबचार विसतत रपमचा थचाहचा पचाउ चचाहमचा, तयनो पव हनहनोस।

(https://www.mhlw.go.jp/bunya/kenkou/ kekkakukansenshou28/)

३६


८. खनोप पशचात परडतकल असर दखचा परमचा गन करचाहर

(१) सचामचानयतयचा दखख परवतवकरयचाहर

खनोपकनो परकचार असचार पव िरक हनछ तर जिरनो, खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचातनो ह, सधनन, किचा ह

(गचाठनो), िचाबर आउ आटद तलचाचातमक वहसचाबमचा उच दर (कवतपय % दखख दजनौ %) मचा दखखनछ।

सचामचानयतयचा कही टद कभतर आि वकनो ह हचाल कचनतचा गनपदद।

(२) गमीर परवतकल असर

खनोप लगचाएपकछ खनोप लगचाएकनो ठचाउ रचामनोसग सधननएकनो, उच जिरनो आएकनो, िचा धमगजी जसतचा लकषणहर

दखखएमचा, कचवकतसकलचाई सिचासय परीकषण गरचाउहनोस। बचचामचा दखखएकनो लकषणहर खनोप पकछकनो

परवतकल असर ररपनोटनकनो मचापदणिमचा परमचा, कचवकतसकदचारचा समममकलत परिचासवक वकचाय, समग औषधि

तथचा कचवकतसचा उपकरण वयनोगमचा ररपनोटन गररछ।

खनोपकनो परकचार असचार, अवत विरल (१० लचाखदखख करनोिौमचा १ जचा जवत) इनसफलचाइटटस िचा

नयरनोपयचाथी आटद गमीर परवतकल असर पन सछ। यसतनो अिसचामचा जचापचाकनो पवहलदखखकनो रचाहत

परणचालीकनो आिचारभत दधषटकनोण "कचवकतसचािचासतर असचार सचाचा भनदचा सचाचा कचारण-समबन आिशयक पन

तथचा खनोप लगचाएपकछ दखखएकनो लकषण खनोपकनो कचारण ह स करचा असिीकचार गन सवक अिसचामचा

पव रचाहतकनो दचायरचामचा पन" लचाई आिचार मचाी, रचाहत मलयचाङक गररछ। तयसलचाई सिचासय, शरम तथचा

कलयचाण मनतरील अमनोद गरकनो बलचा, खनोप ऐ असचार सिचासय कषवत रचाहतकनो कषवतपरतथि गन दचायरचामचा

पनछ।

(३) सयनोगिि दखखएकनो परवतवकरयचा

खनोप लगचाएकनो कही कषण पकछ क लकषण दखखएमचा, खनोपकनो कचारणल यसतनो लकषण दखखएकनो हनो वक

जसतनो लचाग सछ। तर सयनोगिि एक समयमचा लचागकनो अनय सकरचामक रनोग आटदकनो कचारण तयसतनो लकषण

दखखएकनो करचा सपषट ह अिसचाहर पव हनछ। यसलचाई "सयनोगिि दखखएकनो परवतवकरयचा" भवनछ।

(४) खनोपकनो कचारण भएकनो सिचासय कषवतकनो लचावग रचाहत परणचाली

i) वयधमत खनोपकनो कचारण भएकनो परवतकल असरल गदचान दवक जीिमचा अिरनोि खिचा ह अपचाङगतचा बचाकी

रह जसतचा सिचासय कषवत भएकनो खणिमचा, खनोप ऐ बमनोदजम कषवतपरतथि कल सवकनछ।

३७

८. खोप पशचात परततकल असर दखचा परमचा गरन करचाहर

ii) कषवतकनो सतर असचार, कचवकतसचा खचन, कचवकतसचा भतिचा, अपचाङगतचा भएकनो किि सयचाहचार पनस, अपचाङगतचा

पनस, मतय एकमसट रकम, अनतयधषट खचनकनो विभचाज गररएकनो छ र कचाल तनोककनो रकम भतिचाी

गररछ। मतय एकमसट रकम र अनतयधषट खचन बचाहक अर कषवतपरतथि उपचचार समचापत भएसमम िचा

आपचाङगतचा वकनो भएसमम भतिचाी गररछ।

iii) तर तयनो सिचासय कषवत खनोप लगचाएकनो कचारणल भएकनो हनो िचा िरक कचारण (खनोप लगचाउ अगचावि अथिचा

पछचावि सग लचागकनो सकरचामक रनोग िचा अनय कचारण आटद) ल भएकनो हनो वक हनोइ भनन कचारण-समबनबचार,

खनोप, सकरचामक रनोग कचवकतसचा, कचा आटद हरक विषयकनो वििषजहरबचाट बचाइएकनो रचाधरिय पररषद मचा

छलिल गरी, खनोपकनो कचारण भएकनो भर अमनोद गररएमचा कषवतपरतथि कल सवकनछ।

iv) खनोप ऐ बमनोदजम वयधमत खनोपकनो लचावग तनोवकएकनो अिधि भनदचा िरक समयमचा खनोप लगचाउ चचाहकनो

खणिमचा, तयनो खनोपलचाई खनोप ऐ बमनोदजममचा पन खनोप (सिचचा असचार लगचाउ खनोप) कनो रपमचा

कलइछ। तयनो खनोपबचाट सिचासय कषवत भएकनो खणिमचा, समममकलत परिचासवक वकचाय, समग औषधि तथचा

कचवकतसचा उपकरण वयनोग ऐ बमनोदजम रचाहत टदइनछ तर खनोप ऐकनो तलचामचा दचायरचामचा पन वयकति र

कषवतपरतथि रकम आटद िरक हछ।

* कषवतपरतथि आिदकनो आिशयकतचा परकनो खणिमचा, तपचाई बसनोबचास गन गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो

खनोप समबमनत िचाखचामचा सललचाह गनहनोस।

३८

८. खोप पशचात परततकल असर दखचा परमचा गरन करचाहर

[जचाकचारी १]सवचचा असचार लगचाउ रनोग डवरदधकनो खनोपहर र

भयचाकस समबनी सकषिपत जचाकचारी

खनोप ऐकनो दचायरचामचा पन सिचचा असचार लगचाइ खनोपहर, खनोप लगचाउ वयकति (अकभभचािक) र

कचवकतसक वबचकनो सललचाह असचार वणनय गरी लगचाइनछ। यनो सरकचारल कसिचाररस गरकनो खनोप हनोइ तर

परयनोग गरर भयचाकसलचाई सिचासय, शरम तथचा कलयचाण मनतरचालयल कचवकतसचा सचामगी, कचवकतसचा उपकरण

आटदकनो गणसतर, परभचािकचारीतचा तथचा सरकषचा आटद समबनी कचा (समममकलत परिचासवक वकचाय, समग

औषधि तथचा कचवकतसचा उपकरण वयनोग ऐ) असचार सिीकवत टदइएकनो छ।

सिचचा असचार लगचाइ खनोपमचा, मौसमी इनफलएनजचा (६५ िषन िचा सनोभनदचा बढीकनो लचावग वयधमत खनोप),

हचाि रनोग, हपचाटचाइटटस ए, रनोटचाभचाइरस, यलनो विभर, रवबज, िषटङकचार, मनथिगनोकनोकल इनिकश भयचाकस,

वयधमत खनोप बचाहककनो उमर िचा अिधिमचा टदइ वयधमत खनोप भयचाकस आटद छ।

िर बचचाहरल लगचाउ मौसमी इनफलएनजचा, हचाि रनोग र रनोटचाभचाइरसकनो भयचाकसबचार वम असचार

वयचाखयचा गररएकनो छ।

सचाथ सिचचा असचार लगचाएकनो खनोपबचाट सिचासय कषवत भएकनो खणिमचा, समममकलत परिचासवक वकचाय,

समग औषधि तथचा कचवकतसचा उपकरण वयनोग ऐ बमनोदजम रचाहत परचापत गन स वयकतिकनो दचायरचामचा पन

पव सछ। खनोप ऐ (वयधमत खनोप) कनो तलचामचा दचायरचामचा पन वयकति र कषवतपरतथि रकम आटद िरक हछ।

* कषवतपरतथि आिदकनो आिशयकतचा परकनो खणिमचा, तपचाई बसनोबचास गन गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो

खनोप समबमनत िचाखचामचा सललचाह गनहनोस।

◇ मौसमी इनफलएनजचा भयचाकस (वमककरय भयचाकस)िधििधिचाकनो लचावग मौसमी इनफलएनजचा खनोप, खनोप कचा कचायचाननिय वयमदचारचा वयधमत खनोपकनो रपमचा

तनोवकएकनो छ तर बचचाकनो लचावग मौसमी इनफलएनजचा खनोप भ सिचचा असचार लगचाउ खनोप हनो।

(१) रनोगकनो वयचाखयचा

मौसमी इनफलएनजचा एयट शवचासपरशवचास इनिकश हनो। यसल एकचाएक जिरनो आउ, जचािनो लचाग, टचाउकनो

दख, मचासपिी दख जसतचा समपणन िरीरलचाई असर गन लकषणहर दखचाउदछ। सकरमण भएकनो २४ दखख

७२ घणटचासमम रनोग लचागकनो थचाहचा हद। परचायः शवचासपरशवचास लकषणहर टढलनो दखखनछ। चाक बनद ह, घचाटी

दख, खनोकी लचाग आटद हनछ। अर रनोग लचागमचा यनो २ दखख ७ टदमचा वकनो हनछ। अर रनोग, वििष गरी

नयमनोवयचा िचा इनसफयचालनोपयचाथी लचागकनो खणिमचा गमीर हनछ।

(२) भयचाकस समबनी सककषपत जचाकचारी

मौसमी इनफलएनजचा भचाइरसकनो A टचाइपकनो २ परकचार (H1N1 टचाइप र H3N2 टचाइप) र B टचाइपकनो

२ परकचार (यचामचागचातचा र कभटनोररआ) दब भण विकचास भएकनो कखरचाकनो अणिचाकनो कनोररयनोआलचाटनोइक

३९

[जचाकचारी १]सिचचा असचार लगचाउ रनोग विरधिकनो खनोपहर र भयचाकस समबनी सककषपत जचाकचारी

सकम आिरणमचा हचालर िदधि गरचाई, ईथर हचालर भचाइरसकनो सतहकनो HA तति सङकल गरी, िरमचाकलल

वमककरय गररएकनो भयचाककस हनो। मौसमी इनफलएनजचामचा रचाख भचाइरल सटकनो वककसमबचार, मौसमी

इनफलएनजचा िकलएकनो कसवत र भचाइरसकनो कसवतलचाई विचचार गरी हरक िषन विचानरण गररनछ।

बचचाहरमचा मौसमी इनफलएनजचा भयचाकसकनो परभचािकचारीतचाबचार ररपनोटन असचार वतजचा िरक ह गछन तर

लगभग २० दखख ६०% रनोग रनोकथचाम गन सिल भएकनो भर ररपनोटन गररएकनो छ। सचाथ बचाचचाहरलचाई गमीर

रनोग लचागबचाट बचचाउकनो लचावग परभचािकचारी भएकनो बतचाउ ररपनोटन पव यतचाउतचा पचाइनछ।

मौसमी इनफलएनजचा भयचाकस बचाउ परवकरयचामचा भण विकचास भएकनो कखरचाकनो अणिचा परयनोग गररनछ

तर कखरचाकनो अणिचाकनो ततिहर िदधिकरण गन करममचा हटचाइनछ। तर जनोसग अणिचाकनो एलजजी भएकनो

सपषट छ तयनो वयकतिलचाई इनजकश लगचाउदचा सचाििचा ह आिशयक हनछ। कखरचाकनो अणिचा िचा मचासकनो

एचािचाइलयचाकसस भएकनो वयकतिल इनजकश लगचाउ चचाहमचा, वििष सवििचामचा गई सनोधहनोस।

हइसइ २९ (२०१७) सचाल अटनोबर १ तचाररखदखख हइसइ ३० (२०१८) सचाल अवपरल ३० तचाररखसमममचा



खनोपमचा ०.१ रहकनो छ। (हइसइ ३० (२०१८) सचाल जलचाइ, ३६ औ सिचासय तथचा कलयचाण विजचा पररषद,


◇ हचाि रनोगकनो भयचाकस (जीवित भयचाकस)(१) रनोगकनो वयचाखयचा

हचाि रनोगकनो ममस भचाइरसबचाट शवचासपरशवचास परवकरयचाकनो समयमचा वसक कछटचाबचाट सकरमण भएपकछ, िदधि

भएकनो भचाइरस िरीरभरर िकलएर, िरीरकनो हरक आनतररक अङग विकषत हनछ। सकरमण भएकनो २ दखख ३

हपतचासमम रनोग लचागकनो थचाहचा हद। रनोग लचाग कही टद अगचाविदखख परनोटटि गलयचान, सबमयचादजलरी गलयचाि

िचा सबकलङगल गलयचाि सधनन थचालपकछकनो ५ टद वबतसममकनो अिधिलचाई िरपरकनो मचानछलचाई सन स

अिधि मचावनछ। मखय लकषणकनो रपमचा परनोटटि गलयचान सधनननछ र छटट ठचाउ दखख गरी िरपर पर

सधननएर हलकचा दखकनो हनछ। सबमयचादजलरी गलयचाि र सबकलङगल गलयचाि पव सधनन सछ र जिरनो पव

आउ सछ। ठलनो बचचा िचा ियसकलचाई रनोग लचागमचा, लकषणहर गमीर भई, अनय रनोग पव लचागर अिसचा

जटटल ह समचािचा बढछ। सब भनदचा बढी लचाग रनोग एसदपटक मवजचाइटटस हनो, ज जचाच गरमचा १

दखख १०% कनो दरमचा लचागकनो पचाइनछ। तयवत िर लचागद तर इनसफलचाइटटस, पयचाननकरयचाटचाइटटस आटद पव

लचाग सछ। वकिनोर अिसचा पचार गरकनो परषलचाई ओरकचाइटटस (अणिकनोषकनो इनिकश) र मवहलचालचाई

उिनोरचाइटटस (विमबचाियकनो इनफलचामस) गचाकभ सछ। वििष गरी कचा सनन समसयचा दखखएमचा उपचचार

गन गचाहनो ह हचाल धयचा टदपदनछ।


यनो विष कम गररएकनो ममस भचाइरसबचाट बचाएकनो जीवित भयचाकस हनो। भयचाकस लगचाएपकछ परवतरनोिचातमक

िकतिकनो विकचास ह दर ९०% िचा सनोभनदचा बढी हनछ। जचापचामचा यनो रनोग िरलचाई लचागकनो बलचाकनो सिनकषणमचा,

४०

[जचाकचारी १] सिचचा असचार लगचाउ रनोग विरधिकनो खनोपहर र भयचाकस समबनी सककषपत जचाकचारी

भयचाकसकनो िचाइदचा लगभग ८०% जवत ह विचचार गररएकनो छ। भयचाकस लगचाएतचापव रनोग लचागकनो परचायः

सबलचाई सचामचानय सतरमचा वकनो भएकनो दखखनछ। (खनोप सधमवत, हचाि रनोगकनो भयचाकस टनोली ररपनोटन)

हचाल वबकरी भइरहकनो हचाि रनोगकनो भयचाकसकनो परवतकल असरकनो रपमचा, परनोटटि गलयचान सचामचानय सधनन

१% जवत पचाइनछ। एसदपटक मवजचाइटटसकनो परवतकल असर दखख दर खनोप लगचाएकचा १,६०० दखख

२,३०० जचामचा १ (भयचाकस सलग कचागजचात) भर उललख गररएकनो छ। तर हचालसचालकनो ररपनोटनमचा खनोप

लगचाउ वयकतिकनो उमर असचार परवतकल असर दखख दर िरक भएतचापव अझ कम दर भएकनो करचा

ररपनोटन गररएकनो छ। परचाकवतक सकरमणकनो खणिमचा एसदपटक मवजचाइटटस ह स दर १ दखख १०%

र कचा सनन खतरचा पव भएकनो, रनोग लचागमचा लचामनो अिधि सनरी िचा विदचालयबचाट वबदचा कलपन भएकनो,

र ३ दखख ६ िषनमचा िर दखख जसतचा करचाहर विचचार गदचानखरर, MR भयचाकसकनो पवहलनो चरण, ठउलचाकनो

भयचाकसकनो पवहलनो खरचाक, Hib भयचाकसकनो थप खनोप, कििकनो नयमनोकनोकल इनिकश भयचाकसकनो थप

खनोप आटद लगचाउ बलचा वतर अथिचा लगचाउ समचापत भएपकछ सकसमम कछटनो, टढलनो भए पव सबभनदचा बढी

रनोग लचाग उमर ३ िषन भनदचा अगचावि खनोप लगचाउ कसिचाररस गररनछ। सचाथ जचापचा किि समचाजल वकशत

रपमचा रनोकथचाम गनकनो लचावग दनोसनो चरणकनो MR भयचाकस लगचाउ अिधि वतर दनोसनो खरचाक पव लगचाउ

कसिचाररस गरकनो छ।

◇ रनोटचाभचाइरस भयचाकस (जीवित भयचाकस)(१) रनोगकनो वयचाखयचा

रनोटचाभचाइरसकनो कचारण गयचासटनोइनटरचाइटस हदचा अचचाक बचानतचा हनछ, पचाी जसतनो पखचालचा टदसचा बचारमबचार

वसकनछ र ३०% दखख ५०% जवतलचाई जिरनो पव आउछ। रनोटचाभचाइरस सकरचामक रनोगकनो कचारण ससचारकनो ५

िषनमवकचा बचचाहर िचारषथिक ५ लचाख मन अमचा गररएकनो छ। तयसकनो ८०% िचा सनोभनदचा बढी विकचासिील

रचारिमचा भएकनो छ। विककसत रचारिहरमचा मतय ह अिसचाहर कम छ तर बचानतचा र पखचालचाल गदचान विहचाइडस

ह िचा मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम, मगौलचा वििल ह, र इनसफयचालनोपयचाथी जचाग जसतचा अनय

रनोगहर गचाभर असपतचालमचा भचान गनपरकनो उदचाहरण छ। गमीर एयट गयचासटनोइनटरचाइटसकनो कचारण

असपतचालमचा भचान गनपन कचारणहर मधय रनोटचाभचाइरस सब भनदचा बढी भएकनो मचावनछ।


भयचाकसहर, हयम रनोटचाभचाइरसकनो विष कम गररएकनो मनोनोभयचालनट जीवित भयचाकस र बनोवब हयम

रनोटचाभचाइरसकनो ररयचासनोटचाननट पनटचाभयचालनट जीवित भयचाकस छ। दब भयचाकसहरमचा रनोटचाभचाइरस G1P

[8], G2P [4], G3P [8], G4P [8], G9P [8] लचाई रनोकथचाम गन कषमतचा हनछ भर भवनछ। अनय

भचाइरसकनो कचारण भएकनो गयचासटनोइनटरचाइटसकनो रनोकथचाम गन सद।

मनोनोभयचालनट भयचाकस २ पटक (पवहलनो खरचाक जनमपकछ ६ हपतचा िचा सनोभनदचा पकछ, दनोसनो खरचाक ४

हपतचाकनो अनतरचालमचा जनम पकछ २४ हपतचासमममचा समचापत), पनटचाभयचालनट भयचाकस ३ पटक (पवहलनो खरचाक

जनमपकछ ६ हपतचा िचा सनोभनदचा पकछ, दनोसनो र तसनो खरचाक, ४ हपतचा िचा सनोभनदचा बढीकनो अनतरचालमचा जनमपकछ

३२ हपतचासमममचा समचापत) मखबचाट खिचाइनछ।

४१


पवहलनो खरचाककनो खनोप, जनमपकछ १४ हपतचा ६ टदसमममचा लगचाउ कसिचाररस गररएकनो छ।

भयचाकस लगचाउ थचालकनो रचारि र कषतरहरमचा, चचाह विककसत हनोस यचा विकचासिील, उललखवय रपमचा

रनोटचाभचाइरस सकरमण कम भएकनो छ। अझ परतयकष िचाइदचा मचातर भइक सचामवहक परवतरनोिचातमक िचाइदचा

पव दखखएकनो छ।

यटद खनोप पकछ, वििष गरी पवहलनो पटककनो खनोपकनो १ हपतचा कभतर इनटरससपसकनो लकषण (थकचा,

अहचारकनो रङग रचामनो ह, बचारमबचार बचानतचा आउ, बचारमबचार ररसचाउ, टदसचामचा रगत, पट सधननएर किचा ह)

भएमचा, तरनत सिचासय परीकषण गरचाउहनोस।

जनमजचात गयचासटनोइनटनसटल परणचाली (मकल िचाइभरटटवकलम आटद) मचा समसयचा भएकनो तर उपचचार गरकनो

कििहर जसल गदचान इनटसससपस रनोग लचाग समचािचा उच हनछ, विगतमचा इनटरससपस भएकनो कििहर

र सभनि कमबचाइन इमयनोविविकसयनसी विदजज (SCID) भएकनो कििहरल खनोप लगचाउ सद।

४२


सिचासय परीकषण अगचाविकनो िरीरकनो तचापकरम विगी

ठगचाचा

लगचाउ वयकतिकनो चाम परषमवहलचा

जनम धमवतरइिचा सचाल मवहचा तचाररख

(उमर िषन मवहचा)अकभभचािककनो चाम

फचारम २

[ ] खनोप पवन सवचासय समबनी परशनपतर (किि तथचा परचाथममक डवदचालयकनो डवदचाथथील भनपन)

परयनोग गरर भयचाकसकनो चाम लगचाइएकनो पररमचाण खनोप लगचाएकनो ठचाउ, कचवकतसककनो चाम, खनोप लगचाएकनो धमवत

भयचाकसकनो चामलट .(नोट) मयचाद समचापत भएकनो छ िचा छ, वशय गनपछन

* (छचालचामचा लगचाइ)

ml

खनोप लगचाएकनो ठचाउकचवकतसककनो चामखनोप लगचाएकनो धमवत रइिचा सचाल मवहचा तचाररख

(नोट) गचाममचा-गलनोबकल भकनो रति उतपचादकनो एक परकचार हनो। यनो हपचाटचाइटटस ए जसतचा सकरचामक रनोगहर रनो उददशय िचा गमीर सकरचामक रनोगकनो उपचचारकनो उददशय आटदल लगचाइ गररनछ। यनो इनजकश ३ दखख ६ मवहचा कभतर लगचाएकनो वयकतिमचा दचादरचा जसतचा खनोपकनो पयचानपत िचाइदचा दखख सछ।

* BCG खनोपबचार, "वरदथिषट पररमचाण BCG कनो सई परयनोग गरी छचालचाकनो मचाधयमबचाट लगचाएकनो" आटद लखपछन।

परशनहर जिचाि टद ठचाउ कचवकतसकल लख ठचाउ

आज लगचाउ खनोपबचार गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाबचाट वितरण गररएकनो वििरण पतर पढभयनो? पढ पढकनो छ

तपचाईकनो बचचाबचार वम परशनहरकनो जिचाि टदहनोस

जनमकनो बलचाकनो तौल ( ) gपरसवतकनो बलचा असचामचानय भएकनो कथयनो? कथयनो कथए

बचचा जनमपकछ असचामचानयतचा दखखएकनो कथयनो? कथयनो कथए

कििकनो सिचासय परीकषणमचा असचामचानयतचा छ भर भवएकनो छ? छ छ

आज बचचाकनो िरीरमचा सचनो भएकनो ठचाउ छ?विसतत रपमचा लकषणहर लखहनोस ( )

छ छ

हचालसचाल १ मवहचा कभतर क रनोग लचागकनो कथयनो?रनोगकनो चाम ( )

कथयनो कथए

१ मवहचा कभतर पररिचार िचा सग खल सचाथीमचा दचादरचा, रबलचा, ठउलचा, हचाि रनोग आटद लचागकनो वयकति हहनथयनो?रनोगकनो चाम ( )

हजर अह

जनम भएदखख अवहलसमम पररिचार आटद िरपर कषयरनोग लचागकनो वयकति हहनथयनो? हजर अह

१ मवहचा कभतर खनोप लगचाउभयनो?खनोपकनो परकचार ( )

लगचाएलगचाएकनो

छ

जनम भएदखख अवहलसमम जनमजचात असचामचानयतचा, मट, मगौलचा, कलजनो, िचा मससतकक सचायकनो रनोग, परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भएकनो िचा अनय रनोग लचागर कचवकतसकलचाई दखचाइरहभएकनो छ?

रनोगकनो चाम ( )हजर अह

तयनो रनोग जचाच गन कचवकतसकल आजकनो खनोप लगचाए पव हनछ भर भननभयनो? भननभयनो भननभए

धमगजी (मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम) भएकनो छ? ( ) िषन वतर

हजर अह

तयनो बलचा जिरनो आयनो? आयनो आए

औषधि िचा खचाकरचाल छचालचामचा िचाबर आउ, अरटथिकररयचा एलजजी ह, सिचासय कसवत रचामनो भएकनो छ? हजर अह

पररिचार िचा चातदचारमचा जनमजचात परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भर जचाच वतजचा आएकनो वयकति हहनछ? हजर अह

अवहलसमम खनोप लगचाएर सिचासय कसवत रचामनो भएकनो छ?खनोपकनो परकचार ( )

छ छ

पररिचार िचा चातदचारमचा खनोप लगचाएर सिचासय कसवत रचामनो भएकनो वयकति हहनछ? हजर अह

६ मवहचा कभतर बचचालचाई रगत टदभयनो िचा गचाममचा-गलनोबकलकनो इनजकश लगचाउभयनो? हजर अह

आजकनो खनोपबचार परशन छ? छ छ

कचवकतसकल लख ठचाउयनो अनतिचानतचान तथचा सिचासय परीकषणकनो वतजचाबचाट, मल आज खनोप (लगचाउ हनछ, लगचाउदचा रचामनो हनछ) भर वणनय गर। मल अकभभचािकलचाई खनोपकनो िचाइदचाहर, परवतकल असरहर तथचा खनोप सिचासय कषवत रचाहत परणचालीबचार बझचाए।

कचवकतसककनो हसतचाकषर िचा चाम िचा सटचामप

कचवकतसककनो सिचासय परीकषण र वयचाखयचा, खनोपकनो िचाइदचाहर र उददशय, गमीर परवतकल असरकनो समचािचा, खनोप सिचासय कषवत रचाहत परणचाली आटदबचार बझर, म खनोप लगचाउ करचासग (मनजर छ, मनजर छ)* ( ) कभतरकनो क एउटचामचा * लगचाउहनोस।यनो "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" कनो उददशय खनोपकनो सरकषचाकनो सवकशततचा गन हनो। यनो करचा बझर, यस "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा बझचाउ करचासग म मनजर छ।

अकभभचािककनो हसतचाकषर

४३

[जानकारी २] खोप परव सरासथय समबनी परशनपतर

सिचासय परीकषण अगचाविकनो िरीरकनो तचापकरम विगी

ठगचाचा

लगचाउ वयकतिकनो चाम परषमवहलचा

जनम धमवतरइिचा सचाल मवहचा तचाररख

(उमर िषन मवहचा)अकभभचािककनो चाम

फचारम ८

हपचािचाइटिस बी खनोप पवन सवचासय समबनी परशनपतर

परयनोग गरर भयचाकसकनो चाम लगचाइएकनो पररमचाण खनोप लगचाएकनो ठचाउ, कचवकतसककनो चाम, खनोप लगचाएकनो धमवत

भयचाकसकनो चामलट .(नोट) मयचाद समचापत भएकनो छ िचा छ, वशय गनपछन

* (छचालचामचा लगचाइ)

ml

खनोप लगचाएकनो ठचाउकचवकतसककनो चामखनोप लगचाएकनो धमवत रइिचा सचाल मवहचा तचाररख

(नोट) लटस परवत अवत सिदिील भकनो परचाकवतक रबरबचाट बचाइएकनो कचजहर परवत तरनत परवतवकरयचा जचाउ अिसचा हनो। लटसबचाट बकनो पनजचा परयनोग गरकनो बलचा, एलजजीक परवतवकरयचा दखखएकनो खणिमचा यसतनो अिसचाकनो अमचा गररनछ। सचाथ लटससग करस ररयचाकटकभटी भएकनो िलिल आटद (करचा, कटस, वकिी फट, आिनोकचािनो, मल आटद) कनो एलजजी भएकनो खणिमचा सललचाह गनहनोस।

परशनहर जिचाि टद ठचाउ कचवकतसकल लख ठचाउ

आज लगचाउ खनोपबचार गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाबचाट वितरण गररएकनो वििरण पतर पढभयनो? पढ पढकनो छ

तपचाईकनो बचचाबचार वम परशनहरकनो जिचाि टदहनोस

जनमकनो बलचाकनो तौल ( ) gपरसवतकनो बलचा असचामचानय भएकनो कथयनो? कथयनो कथए

बचचा जनमपकछ असचामचानयतचा दखखएकनो कथयनो? कथयनो कथए

कििकनो सिचासय परीकषणमचा असचामचानयतचा छ भर भवएकनो छ? छ छ

आज बचचाकनो िरीरमचा सचनो भएकनो ठचाउ छ?विसतत रपमचा लकषणहर लखहनोस ( )

छ छ

हचालसचाल १ मवहचा कभतर क रनोग लचागकनो कथयनो?रनोगकनो चाम ( )

कथयनो कथए

१ मवहचा कभतर पररिचार िचा सग खल सचाथीमचा दचादरचा, रबलचा, ठउलचा, हचाि रनोग आटद लचागकनो वयकति हहनथयनो?रनोगकनो चाम ( )

हजर अह

१ मवहचा कभतर खनोप लगचाउभयनो?खनोपकनो परकचार ( )

लगचाएलगचाएकनो

छ

जनम भएदखख अवहलसमम जनमजचात असचामचानयतचा, मट, मगौलचा, कलजनो, िचा मससतकक सचायकनो रनोग, परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भएकनो िचा अनय रनोग लचागर कचवकतसकलचाई दखचाइरहभएकनो छ?

रनोगकनो चाम ( )हजर अह

तयनो रनोग जचाच गन कचवकतसकल आजकनो खनोप लगचाए पव हनछ भर भननभयनो? भननभयनो भननभए

धमगजी (मचासपिी किचा भई हचात-खटचा कचाम) भएकनो छ? ( ) िषन वतर

हजर अह

तयनो बलचा जिरनो आयनो? आयनो आए

औषधि िचा खचाकरचाल छचालचामचा िचाबर आउ, अरटथिकररयचा एलजजी ह, सिचासय कसवत रचामनो भएकनो छ? हजर अह

लटस परवत अवत सिदिील*छ? हजर अह

पररिचार िचा चातदचारमचा जनमजचात परवतरनोिचातमक कषमतचा कम भर जचाच वतजचा आएकनो वयकति हहनछ? हजर अह

अवहलसमम खनोप लगचाएर सिचासय कसवत रचामनो भएकनो छ?खनोपकनो परकचार ( )

छ छ

पररिचार िचा चातदचारमचा खनोप लगचाएर सिचासय कसवत रचामनो भएकनो वयकति हहनछ? हजर अह

६ मवहचा कभतर बचचालचाई रगत टदभयनो िचा गचाममचा-गलनोबकलकनो इनजकश लगचाउभयनो? हजर अह

आमचाबचाट बचचामचा सकरमण रनोकथचामकनो लचावग, जनमपकछ हपचाटचाइटटस बी भयचाकस लगचाउभएकनो छ? हजर अह

आजकनो खनोपबचार परशन छ? छ छ

कचवकतसकल लख ठचाउयनो अनतिचानतचान तथचा सिचासय परीकषणकनो वतजचाबचाट, मल आज खनोप (लगचाउ हनछ, लगचाउदचा रचामनो हनछ) भर वणनय गर। मल अकभभचािकलचाई खनोपकनो िचाइदचाहर, परवतकल असरहर तथचा खनोप सिचासय कषवत रचाहत परणचालीबचार बझचाए।

कचवकतसककनो हसतचाकषर िचा चाम िचा सटचामप

कचवकतसककनो सिचासय परीकषण र वयचाखयचा, खनोपकनो िचाइदचाहर र उददशय, गमीर परवतकल असरकनो समचािचा, खनोप सिचासय कषवत रचाहत परणचाली आटदबचार बझर, म खनोप लगचाउ करचासग (मनजर छ, मनजर छ)* ( ) कभतरकनो क एउटचामचा * लगचाउहनोस।यनो "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" कनो उददशय खनोपकनो सरकषचाकनो सवकशततचा गन हनो। यनो करचा बझर, यस "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचामचा बझचाउ करचासग म मनजर छ।

अकभभचािककनो हसतचाकषर

४४

[जानकारी २] खोप परव सरासथय समबनी परशनपतर

२०१८ सचाल मचाचन सिनोि ससकरणअकभभचािककनो लचावग खनोप समबनी सही जचाबचार लखखएकनो "खनोप र बचचाकनो सिचासय" तथचा "खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" लचाई वम भचाषचाहरमचा अिचाद गरी, हनोमपजमचा रचाखखएकनो छ। आिशयक परमचा िचाउलनोि गरी परयनोग गनहनोस।http://www.yoboseshu-rc.com/publics/index/8/पससतकचामचा भएकचा समपणन करचाहर अिचाद गररएकचा भचाषचाहर (५ भचाषचाहर)अगजी भचाषचा, कनोररय भचाषचा, चचाइवज भचाषचा, पनोतनगचाली भचाषचा, विकलवप भचाषचा (टचागचालग भचाषचा)"खनोप पिन सिचासय समबनी परशनपतर" मचातर अिचाद गररएकचा भचाषचाहर (९ भचाषचाहर)सपवि भचाषचा, फनच भचाषचा, जमन भचाषचा, इटचाकलय भचाषचा, रकसय भचाषचा, थचाइ भचाषचा, इननोकसय भचाषचा, मङगनोकलय भचाषचा, अरबी भचाषचा

२०१८ सचाल ससकरण (A5 सचाइज पषठ ४४)यनो इनफलएनजचा र िधििधिचाकनो नयमनोकनोकल रनोगहरकनो वयधमत खनोपहर समबनी कचवकतसचा तथचा वयमहर आटदकनो सककषपत जचाकचारीबचार तयचार पचाररएकनो वकतचाब हनो।

हइसइ ३० सचाल (२०१८) (A4 सचाइज)यनो खनोप लगचाउ कचवकतसक तथचा गरपचाकलकचा िचा गचाउपचाकलकचाकनो खनोप समबनी कचाम गन कमनचचारीकनो सवििचाकनो लचावग समपचाद गररएकनो हचात पससतकचा हनो।

२०१९ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण (A5 सचाइज पषठ १३२)यनो सिचासय ससचाकचा कचवकतसचा सिचामचा सलग सिचासकमजीहरल सही ढङगमचा खनोप लगचाउ सक भनन हतल खनोप समबनी कचवकतसचा तथचा वयमहर आटदबचार सचामचानय जचाकचारी लखखएकनो गचाइिबक हनो।

३ "खनोपकनो हचात पससतकचा"

१ "खनोप वदनकिकचा"

४ विदिी भचाषचा ससकरण "खनोप र बचचाकनो सिचासय"

२ "इनफलएनजचा र नयमनोकनोकल इनिकश (बी परकचार रनोगहर) खनोप वदनकिकचा"

उपयनोगी डकतचाबहर (विसतत जचाकचारीकनो लचावग http://www.yoboseshu-rc.com/publics/index/7 हनहनोस।

(१९९४ सचाल सपटमबर पवहलनो ससकरण परकचाि)(१९९५ सचाल पः वयिकसत पवहलनो ससकरण पवहलनो छचाप)(१९९८ सचाल पः वयिकसत पवहलनो ससकरण चौथनो छचाप)(२००२ सचाल पः वयिकसत पवहलनो ससकरण पचाचौ छचाप)(२००३ सचाल नोभमबर सिनोि ससकरण)(२००५ सचाल पः वयिकसत)(२००६ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२००७ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२००८ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)

(२००९ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२०१० सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२०११ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२०१२ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२०१३ सचाल अवपरल सिनोि ससकरण)(२०१४ सचाल अवपरल सिनोि ससकरण)(२०१५ सचाल अवपरल सिनोि ससकरण)(२०१६ सचाल अवपरल सिनोि ससकरण)(२०१७ सचाल अवपरल सिनोि ससकरण)

©सवीकडत डबचा परडतकलडप बचाउ वचा पः मदरण गन कचादचारचा डषि गररएकनो छ।

सचावनजडक लचाभ समममकलत ससचा खनोप ररसरन सनिर

१०३-००११ टनोयनो-तनो, चयओउ-क, वहनोनबचासी ओदममचाचयनो १४-१

िनो (०३) ६२०६-२११३ फयचास (०३) ५६४३-८३००

http://www.yoboseshu-rc.com/

(२०१८ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)(२०१९ सचाल मचाचन सिनोि ससकरण)

खनोप डदनकिकचा आटद परचावलनोक सममडत सदसय चाम सरी

चाम कचायनसल/पदतचाकचासी इचामचाच टनोयनो महचागररय दीघनकचाकल सिचासय कचवकतसचा कनदर, सललचाहकचार

वहरनोसी ओई टनोयनो महचागररय सिचासय तथचा सरकषचा असनचा कनदर, वदनिक

तचातसओ ओयचासचासकचाइ यनोकनोहचामचा सहर तनोउब असपतचाल किि गमीर मचाकसक, िचारीररक तथचा बौदधिक अपचाङगतचा सचाकलभआ सनटर पिन वदनिक

○ कनजी ओकचादचा िकओकचा रसथिङ कलज, परचाधयचापक

◎ नोबवहकनो ओकचाब कचािचासचाकी सहर सिचासय तथचा सरकषचा असनचा कनदर, वदनिक

सचातनोसी कचामचायचाची सचािनजवक समममकलत ससचा, जचापचा कचवकतसचा सघ, कचायनकचारी वदनिक

कइकनो तचायचा रचाधरिय सरिचा रनोग असनचा कनदर, सरिचा रनोग वरीकषण सनटर, तसनो परयनोगिचालचा, परमख

आवकरचा वकसनो वइगचातचा विशवविदचालय मचाचाथन परचाधयचापक/िवकल

मवहरनो वहरचायचामचा टनोयनो विशवविदचालय मचाचाथन परचाधयचापक

धमतसआकी हनोसचायचा िककसमचा कचवकतसचा विशवविदचालय किि रनोग िचाखचा, परचाधयचापक

मचासचागनो धमचामी यनोधमउरी पवतरकचा टनोयनो मखयचालय परबनक वदनिक सिनकषण असनचा विभचाग महचापरबनक

तनोर मनोरी सचािनजवक लचाभ समममकलत ससचा कषयरनोग रनोकथचाम सघ, कषयरनोग असनचा कनदर मचाचाथन वदनिक

धमचओकी यचामचामनोतनो सचामचानय समममकलत ससचा कनोकबनजी कचवकतसचा सघ खनोप कनदर वयिसचापकयचामचामनोतनो बचाल कलवक वदनिक

सयनइकचरनो यनोकनोतचा सचामचानय समममकलत ससचा, ओदचािचारचा कचवकतसचा सघ, सललचाहकचारयनोकनोतचा किि कलवक, वदनिक

वहरनोसी िचातचाचाब तइयनो विशवविदचालय, कचवकतसचा विभचाग धमजनोनोकची असपतचाल, किि िचाखचा परचाधयचापक

◎ कचनह अधयकष ○ कचनह उपचाधयकष (जचापचाी अकषरकनो करम असचार, उपचाधि लखखएकनो छ)

ममनो

खोप र ब ाको स्वा य यो पु स्तकाले तपा लाई...

Documents