बाल काांड

P a g e 1 | 170

प्रधम सर्गः

तपः स्वाध्याय निरतं तपस्वी वाग्विदां वरम्

िारदं पररपप्रच्छ वाल्मीनि ममुनि पमंगवम् १

िो न्व७ग्विि् साम्प्रतं लोिे गमणवाि् िश्च वीयुवाि्

धमुज्ञ श्च िृतज्ञ श्चसत्य वाक्यो दृढव्रतः? २

चाररते्रण च िो यमक्तः सवु भूतेषम िो नितः

नवद्वान्कः ि स्समरु् श्च ि शै्चि नप्रय दरु्िः? ३

आत्मवाि् िो नित क्रोधो मनतमाि् िोऽिसूयिः

िस्य निभ्यनत देवा श्च िात रोष स्य संयमगे ? ४

एत नदच्छा म्यिं श्रोतमं परं िौतूिलं नि मे

मिषे तं्व समर्ोऽनस ज्ञातम मेवं नवधं िरम् ५

श्रमत्वा चैत ग्वरिलोिज्ञो वाल्मीिे िाुरदो वचः

शू्रयताम् इनत चा७७मन्त्र्य प्रहृष्टो वाक्यम् अब्रवीत् ६

ििवो दमलुभा शै्चव ये त्वया िीनतुता गमणाः

ममिे वक्ष्याम्य७िं िमद्वा तै यमुक्तः शू्रयतां िरः ७

इक्ष्वािम वंर् प्रभवो रामो िाम ििैः श्रमतः

नियता७७त्मा मिा वीयो द्यमनतमाि् धृनतमा न्वर्ी ८

िमग्विमा न्नीनतमाि् वाग्मी श्रीमाि् र्त्रम निििुणः

नवपमलांसो मिा िाहः िम्बम ग्रीवो मिा ििमः ९

मिो रस्को मिेष्वासो गूढ ित्रम रररंदमः

आिािम िाहः समनर्राः समललाटः समनवक्रमः १०

समः सम नवभक्ता७ङ्गः निग्ध वणुः प्रतापवाि्

पीि वक्षा नवर्ाला७क्षो लक्ष्मीवाि् र्मभ लक्षणः ११

धमुज्ञः सत्य संध श्च प्रिािां च निते रतः

यर्स्वी ज्ञाि संपन्नः र्मनच वुश्यः समानधमाि् १२

प्रिापनत स्सम श्रीमाि् धाता ररपम निषूदिः

रनक्षता िीवलोि स्य धमु स्य परररनक्षता १३

बाल काांड

P a g e 2 | 170

रनक्षता स्वस्य धमु स्य स्विि स्य रनक्षता

वेद वेदाङ्ग तत्त्वज्ञो धिमवेदे च निनितः १४

सवु र्ास्त्रा७रु् तत्त्वज्ञो िृनतमाि् प्रनतभािवाि्

सवु लोिनप्रयः साधमर७दीिात्मा नवचक्षणः १५

सवुदा७नभगतः सग्वभः सममद्र इव नसन्धमनभः

आयुः सवु सम शै्चव सदैि नप्रय दरु्िः १६

स च सवु गमणोपेतः िौसल्या७७िन्द वधुिः

सममद्र इव गाम्भीये धैयेण निमवा निव १७

नवष्णमिा सदृर्ो वीये सोमवत् नप्रयदरु्िः

िाला७निसदृर्ः क्रोधे क्षमया पृनर्वी समः १८

धिदेि सम स्त्यागे सते्य धमु इवा७परः

तमेवं गमण संपनं्न रामं सत्य पराक्रमम् १९

जे्यिं शे्रि गमणैर् यमकं्त नप्रयं दर्रर्ः समतम्

प्रिृतीिां नितै यमुकं्त प्रिृनत नप्रय िाम्यया २०

यौव राजे्यि संयोक्तमम् ऐच्छत् प्रीत्या मिीपनतः

तस्या७नभषेि संभाराि् दृष्ट्वा भायाु७र् िैियी २१

पूवं दत्त वरा देवी वरम् एिम७याचत

नववासिं च राम स्य भरत स्या७नभषेचिम् २२

स सत्य वचिा द्रािा धमु पारे्ि संयतः

नववासया मास समतं रामं दर्रर्ः नप्रयम् २३

स िगाम विं वीरः प्रनतज्ञाम् अिमपालयि्

नपतम वुचि निदेर्ात् िैिेय्ाः नप्रय िारणात् २४

तं व्रिनं्त नप्रयो भ्राता लक्ष्मणोऽिमिगाम ि

िेिा नद्विय संपन्नः समनमत्रा७७िन्द वधुिः २५

भ्रातरं दनयतो भ्रातम: सौभ्रात्रम७िम दरु्यि्

राम स्य दनयता भायाु नितं्य प्राण समानिता २६

ििि स्य िम ले िाता देव मायेव निनमुता

सवु लक्षण संपन्ना िारीणाम् उत्तमा वधूः २७

बाल काांड

P a g e 3 | 170

सीता७प्यिम गता रामं र्नर्िं रोनिणी यर्ा

पौरैर् अिमगतो दूरं नपत्रा दर्ररे्ि च २८

शृनङ्गिेरपमरे सूतं गङ्गा िूले व्यसिुयत

गमिमासाद्य धमाुत्मा निषादानध पनतं नप्रयं २९

गमिेि सनितो रामो लक्ष्मणेि च सीतया

ते विेि विं गत्वा िदी स्तीत्वाु िहूदिाः ३०

नचत्रिूट म७िमप्राप्य भरद्वाि स्य र्ासिात्

रम्यम् आवसरं् िृत्वा रममाणा विे त्रयः ३१

देव गन्धवु संिार्ा स्तत्र ते न्यवसि् समखम्

नचत्रिूटं गते रामे पमत्र र्ोिा७७तमर स्तदा ३२

रािा दर्रर्ः स्वगं िगाम नवलपि् समतम्

मृते तम तग्विि् भरतो वनसि प्रममखै नदु्विैः ३३

नियमज्यमािो राज्याय िैच्छद्राजं्य मिािलः

स िगाम विं वीरो राम पाद प्रसादिः ३४

गत्वा तम सममिात्मािं रामं सत्य पराक्रमं

अयाच रभ्रातरं राम मायु भाव पमरसृ्कतः ३५

त्वमेव रािा धमुज्ञ इनत रामं वचोब्रवीत्

रामो७नप परमोदार स्समममख स्सममिायर्ा: ३६

ि चैच्छग्वितम रादेर्ा द्राजं्य रामो मिािलः

पादमिे चा७स्य राज्याय न्यासं दत्त्वा पमिः पमिः ३७

निवतुया मास ततो भरतं भरता७ग्रिः

स िामम् अिवापै्यव राम पादा वमपसृ्पर्ि् ३८

िग्वन्दग्रामेऽिरो द्राजं्य रामा७७गमि िा०क्षया

गते तम भरते श्रीमाि् सत्य संधो नितेग्वियः ३९

राम स्तम पमिरा७७लक्ष्य िागर स्य िि स्य च

तत्रा७७गमि मेिा७ग्रो दण्डिाि् प्रनववेर् ि ४०

प्रनवश्य तम मिा७रणं्य रामो रािीव लोचिः

नवराधं राक्षसं ित्वा र्रभङं्ग ददरु् ि ४१

बाल काांड

P a g e 4 | 170

समतीक्ष्णं चा७प्यगसं्त्य च अगस्त्य भ्रातरं तर्ा

अगस्त्य वचिा चै्चव िग्रा िैिं र्रासिम् ४२

खड्गं च परम प्रीत सू्तणी चाक्षय सायिौ

वसत स्तस्य राम स्य विे विचरैः सि ४३

ऋषयोऽभ्यागमन्सवे वधाया७समर रक्षसाम्

स तेषां प्रनत र्मश्राव राक्षसािां तधा विे ४४

प्रनतज्ञात स्य रामेण वध सं्सयनत रक्षसां

ऋषीणाम७नििल्पािां दंडिा७७रण्य वानसिां ४५

तेि ततै्रव वसता ििस्र्ाि निवानसिी

नवरूनपता रू्पुणखा राक्षसी िाम रूनपणी ४६

ततः रू्पुणखा वाक्यात् उद्यमक्ताि् सवु राक्षसाि्

खरं नत्रनर्रसं चैव दूषणं चैव राक्षसं ४७

नििघाि रणे राम से्तषां चैव पदा७िमगाि्

विे तग्वि नन्नवसता ििस्र्ाि निवानसिां ४८

रक्षसां नििता न्यास स्सिस्रानण चतमदुर्

ततो ज्ञानत वधं श्रमत्वा रावणः क्रोध मूनछुतः ४९

सिायं वरया मास मारीचं िाम राक्षसं

वायुमाणः समिहर्ो मारीचेि स रावणः ५०

ि नवरोधो िलवता क्षमो रावण तेि ते

अिादृत्य तम त द्वाकं्य रावणः िाल चोनदतः ५१

िगाम सि मारीच : तस्य आश्रम पदं तदा

तेि मायानविा दूरम् अपवाह्य िृपा७७त्मिौ ५२

ििार भायां राम स्य गृधं्र ित्वा िटायमषम्

गृधं्र च निितं दृष्ट्वा हृतां श्रमत्वा च मैनर्लीम् ५३

राघवः र्ोि संतप्तो नवललापा७७िम लेग्वियः

तत से्तिै व र्ोिेि गृधं्र दग्ध्वा िटायमषम् ५४

मागुमाणो विे सीतां राक्षसं संददरु् ि

ििनं्ध िाम रूपेण नविृतं घोर दरु्िम् ५५

बाल काांड

P a g e 5 | 170

तं निित्य मिा िाह दुदाि स्वगुत श्च सः

स चा७स्य िर्या मास र्िरी ंधमु चाररणीम् ५६

श्रमणी ंधमु निपमणाम् अनभगचे्छनत राघव

सोऽभ्यगच्छि् मिातेिाः र्िरी ंर्त्रम सूदिः ५७

र्ियाु पूनितः सम्य ग्रामो दर्रर्ा७७त्मिः

पम्पातीरे ििममता संगतो वािरेण ि ५८

ििमम द्वचिा चै्चव समग्रीवेण समागतः

समग्रीवाय च तत् सवं रं्स द्रामो मिािलः ५९

आनदत: तत् यर्ा वृतं्त सीताया श्च नवरे्षतः

समग्रीव श्चा७नप तत्सवं श्रमत्वा राम स्य वािरः ६०

चिार सखं्य रामेण प्रीत शै्चवा७नि सानक्षिं

ततो वािर रािेि वैरा७िम िर्िं प्रनत ६१

रामाया७७वेनदतं सवं प्रणया द्दमःग्वखतेि च

प्रनतज्ञातं च रामेण तदा वानल वधं प्रनत ६२

वानलि श्च िलं तत्र िर्या मास वािरः

समग्रीवः र्नित श्चासी नन्नतं्य वीयेण राघवे ६३

राघवः प्रत्यया७रं् तम दमन्त्र्दमभेः िाय ममत्तमम्

दरु्या मास समग्रीवो मिा पवुत सनन्नभं ६४

उत् िनयत्वा मिा िाह : पे्रक्ष्य चा७ग्वस्र् मिािलः

पादा७ङ्गमिेि नचके्षप संपूणं दर् योििम् ६५

निभेद च पमिः सालाि् सपै्तिेि मिेषमणा

नगररं रसा तलं चैव िियि् प्रत्ययं तदा ६६

ततः प्रीत मिा शै्चव नवश्वस्त स्स मिा िनपः

निग्विन्धां राम सनितो िगाम च गमिां तदा ६७

ततोऽगिु िररवरः समग्रीवो िेम नपङ्गळः

तेि िादेि मिता नििुगाम िरीश्वरः ६८

अिममान्य तदा तारां समग्रीवेण समागतः

नििघाि च ततै्रिं र्रेण एिेि राघवः ६९

बाल काांड

P a g e 6 | 170

ततः समग्रीव वचिात् ित्वा वानलिम् आिवे

समग्रीवमेव तद्राजे्य राघवः प्रत्यपादयत् ७०

स च सवाुि् समािीय वािराि् वािरषुभः

नदर्ः प्रस्र्ापया मास नददृक्षम िुििा७७त्मिाम् ७१

ततो गृध्र स्य वचिात् संपाते िुिममाि् िली

र्त योिि नवस्तीणं पमप्लमवे लवणा७७णुवम् ७२

तत्र लिां समासाद्य पमरी ंरावण पानलताम्

ददरु् सीतां ध्यायन्तीम् अर्ोि वनििां गताम् ७३

निवेदनयत्वा७नभज्ञािं प्रवृनतं्त च निवेद्य च

समाश्वास्य च वैदेिी ंमदुया मास तोरणम् ७४

पञ्च सेिाग्रगाि् ित्वा सप्त मग्वि समताि् अनप

रू्र म७कं्ष च निग्विष्य ग्रिणं सममपागमत् ७५

असे्त्रणोन्ममक्तमा७७त्मािं ज्ञात्वा पैतामिा द्वरात्

मषुय न्राक्षसाि् वीरो यग्विणस्ताि् यदृच्छया ७६

ततो दग्ध्वा पमरी ंलिाम् ऋते सीतां च मैनर्लीम्

रामाय नप्रयमा ख्यातमं पमिरायाि् मिा िनपः ७७

सोऽनभगम्य मिात्मािं िृत्वा रामं प्रदनक्षणम्

न्यवेदयत् अमेयात्मा दृष्टा सीतेनत तत्त्वतः ७८

ततः समग्रीव सनितो गत्वा तीरं मिोदधेः

सममदं्र क्षोभया मास र्रैर् आनदत्य सनन्नभैः ७९

दरु्या मास च आत्मािं सममद्रः सररतां पनतः

सममद्र वचिा चै्चव िलं सेतमम् अिारयत् ८०

तेि गत्वा पमरी ंलिां ित्वा रावणम् आिवे

राम स्सीताम७िम प्राप्य परां व्रीडा ममपागमत् ८१

ताम् उवाच ततो रामः परुषं िि संसनद

अमृष्यमाणा सा सीता नववेर् ज्वलिं सती ८२

ततो७नि वचिात्सीतां ज्ञात्वा नवगत िल्मषां

िभौ राम सं्सप्रहृष्ट : पूनित स्सवु दैवतै : ८३

बाल काांड

P a g e 7 | 170

िमुणा तेि मिता तै्रलोकं्य सचरा७चरं

स देवनषु गणं तमषं्ट राघव स्य मिात्मिः ८४

अभ्यनषच्य च लिायां राक्षसेिं नवभीषणम्

िृत िृत्य स्तदा रामो नवज्वरः प्रमममोदि ८५

देवताभ्यो वर० प्राप्य सममत्थाप्य च वािराि्

अयोध्यां प्रग्वस्र्तो राम : पमििेण समहृ द्वृतः ८६

भरद्वािा७७श्रमं गत्वा राम स्सत्य पराक्रमः

भरत स्या७ग्वन्तिं रामो ििूमंतं व्यसिुयत् ८७

पमिराख्यानयिां िल्पि् समग्रीव स्सनित श्च सः

पमििं तत् समारुह्य िग्वन्दग्रामं ययौ तदा ८८

िग्वन्दग्रामे िटां नित्वा भ्रातृनभः सनितोऽिघः

रामः सीताम् अिमप्राप्य राजं्य पमिर७वाप्तवाि् ८९

प्रहृष्टममनदतो लोिस्तमष्टः पमष्टः समधानमुिः

निरामयो नि अरोग श्च दमनभुक्ष भय वनिुतः ९०

ि पमत्र मरणं िे नचत् द्रक्ष्यग्वन्त पमरुषाः क्व नचत्

िायु श्चा७नवधवा नितं्य भनवष्यग्वन्त पनतव्रताः ९१

ि चा७नििं भयं निंनच ि अप्सम मज्जग्वन्त िन्तवः

ि वातिं भयं निं नचन्ना७नप ज्वर िृतं तर्ा ९२

ि चा७नप क्षमभयं तत्र ि तस्कर भयं तर्ा

िागरानण च राष्टर ानण धि धान्य यमतानि च ९३

नितं्य प्रममनदता स्सवे यदा िृत यमगे तर्ा

अश्वमेध र्तै: इष्ट्वा तर्ा िह समवणुिैः ९४

गवां िोट्य७यमतं दत्त्वा ब्रह्म लोिं प्रयास्यनत

असंखे्ययं धिं दत्वा ब्राह्मणेभ्यो मिा यर्ाः ९५

राि वंर्ाि् र्त गमणाि् स्र्ापनयष्यनत राघवः

चातमवुणं्य च लोिेऽग्विि् से्व से्व धमे नियोक्ष्यनत ९६

दर् वषु सिस्रानण दर् वषु र्तानि च

रामो राज्यम् उपानसत्वा ब्रह्मलोिं गनमष्यनत ९७

बाल काांड

P a g e 8 | 170

इदं पनवतं्र पापघं्न पमणं्य वेदै श्च सग्वितम्

यः पठे द्राम चररतं सवु पापैः प्रममच्यते ९८

एतत् आख्यािम् आयमषं्य पठि् रामायणं िरः

स पमत्र पौत्रः स गणः पे्रत्य स्वगे मिीयते ९९

पठि् नद्विो वागृषभत्वम् ईयात् ;

स्यात् क्षनत्रयो भूनम पनतत्वम् ईयात्

वनणग्जिः पण्य फलत्वम् ईयात् ;

िि श्च रू्द्रोऽनप मित्त्वम् ईयात् १००

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे

संके्षपो िाम प्रधमस्सगुः

द्वितीय सर्गः ;

िारद स्य तम तद्वाकं्य श्रमत्वा वाक्य नवर्ारदः

पूिया मास धमाुत्मा सिनर्ष्यो मिा ममनिः १

यर्ावत् पूनित से्ति देवनषु िाुरद स्तर्ा

आपृष्ट्वैव अभ्यिमज्ञातः स िगाम नविायसं २

स ममहूतं गते तग्विि् देव लोिं ममनि स्तदा

िगाम तमसा तीरं िाह्नव्या स्त्व७नवदूरतः ३

स तम तीरं समासाद्य तमसाया मिाममनिः

नर्ष्यम् आि ग्वस्र्तं पाशे्व दृष्ट्वा तीरु्म् अिदुमम् ४

अिदुमम् इदं तीरं् भरद्वाि निर्ामय

रमणीयं प्रसन्नाम्बम सन्मिमष्य मिो यर्ा ५

न्यस्यतां िलर् स्तात दीयतां वल्कलं मम

इदम् एव अवगानिषे्य तमसा तीरु्म् उत्तमम् ६

एवम् उक्तो भरद्वािो वाल्मीिेि मिात्मिा

प्रायच्छत ममिे स्तस्य वल्कलं नियतो गमरोः ७

स नर्ष्यिस्तात् आदाय वल्कलं नियतेग्वियः

नवचचार ि पशं्य स्तत् सवुतो नवपमलं विम् ८

तस्याभ्यारे् तम नमर्मिं चरन्तम् अिपानयिम्

बाल काांड

P a g e 9 | 170

ददरु् भगवाि् स्तत्र क्रौञ्चयो श्चारु निस्विम् ९

तिात्तम नमर्मिात् एिं पममांसं पाप निश्चयः

िघाि वैर निलयो निषाद स्तस्य पश्यतः १०

तं र्ोनणत परीता७ङं्ग वेष्टमािं मिी तले

भायाु तम निितं दृष्ट्वा रुराव िरुणां नगरम् ११

नवयमक्ता पनतिा तेि नद्विेि सि चाररणा

ताम्र र्ीषेण मते्ति पनत्रणा सि तेि वै १२

तर्ा तम तं नद्विं दृष्ट्वा निषादेि निपानततम्

ऋषे धुमाुत्मि स्तस्य िारुणं्य समपद्यत १३

ततः िरुण वेनदत्वात् अधमोऽयम् इनत नद्विः

निर्ाम्य रुदती ंक्रौञ्चीम् इदं वचिम् अब्रवीत् १४

मा निषाद प्रनतिां त्वम् अगमः र्ाश्वती स्समाः

यत् क्रौञ्चनमर्मिात् एिम् अवधीः िाम मोनितम् १५

तसै्यवं ब्रमवत नश्चन्ता िभूव हृनद वीक्षतः

र्ोिा७७तेिा७स्य र्िम िेः निम् इदं व्याहृतं मया १६

नचन्तयि् स मिा प्राज्ञ श्चिार मनतमाि् मनतम्

नर्षं्य चैवा७ब्रवी द्वाक्यम् इदं स ममनि पमंगवः १७

पाद ििोऽक्षर सम स्तिी लय समग्वन्वतः

र्ोिा७७तुस्य प्रवृत्तो मे श्लोिो भवतम िान्यर्ा १८

नर्ष्य स्तम तस्य ब्रमवतो ममिे वाुक्यम् अिमत्तमम्

प्रनतिग्राि संहृष्ट स्तस्य तमष्टोऽभव द्गमरु : १९

सोऽनभषेिं ततः िृत्वा तीरे् तग्विि् यर्ा नवनध

तम् एव नचन्तयि् अरु्म् उपावतुत वै ममनिः २०

भरद्वािस्ततः नर्ष्यो नविीतः श्रमतवाि् ममनि :

िलरं् पूणुम् आदाय पृितोऽिमिगाम ि २१

स प्रनवश्या७७श्रम पदं नर्षे्यण सि धमुनवत्

उपनवष्टः िर्ा श्चा७न्या श्चिार ध्यािम् आग्वस्र्तः २२

आिगाम ततो ब्रह्मा लोि िताु स्वयं प्रभमः

बाल काांड

P a g e 10 | 170

चतमममुखो मिातेिा द्रष्ट्टमं तं ममनि पमंगवम् २३

वाल्मीनि: अर् तं दृष्ट्वा सिसोत्थाय वाग्यतः

प्राञ्जनलः प्रयतो भूत्वा तस्र्ौ परम नवग्वितः २४

पूिया मास तं देवं पाद्य अरु्घ् आसि वन्दिैः

प्रणम्य नवनधवचै्चिं पृष्ट्वा अिामय मव्ययम् २५

अर्ोपनवश्य भगवाि् आसिे परमानचुते

वाल्मीिये मिषुये संनददेर् आसिं ततः

ब्रह्मणा समिमज्ञात स्सो७प्यमपानवर्त् आसिे २६

उपनवषे्ट तदा तग्विि् साक्षात् लोि नपतामिे

तद्गते िैव मिसा वाल्मीनि ध्याुिम् आग्वस्र्तः २७

पापात्मिा िृतं िषं्ट वैर ग्रिण िमग्वििा

य स्तादृरं् चारु रवं क्रौञं्च िन्यात् अिारणात् २८

र्ोच ने्नव ममहः क्रौञ्चीम् उप श्लोिम् इमं पमिः

िगाव७न्तगुत मिा भूत्वा र्ोि परायणः २९

तम् उवाच ततो ब्रह्मा प्रिसि् ममनि पमंगवम्

श्लोि एव त्वया ििो िात्र िायाु नवचारणा ३०

म च्छन्दा देव ते ब्रह्मि् प्रवृते्तयं सरस्वती

राम स्य चररतं िृतं्स्न िम रु त्वम् ऋनष सत्तम ३१

धमाुत्मिो गमणवतो लोिे राम स्य धीमतः

वृतं्त िर्य धीर स्य यर्ा ते िारदात् श्रमतम् ३२

रिसं्य च प्रिारं् च य द्वृतं्त तस्य धीमतः

राम स्य सि सौनमते्र राक्षसािां च सवुर्ः ३३

वैदेह्या श्चा७नप य द्वृतं्त प्रिारं् यनद वा रिः

तच्चाप्य७नवनदतं सवं नवनदतं ते भनवष्यनत ३४

ि ते वाि् अिृता िावे्य िानचद७त्र भनवष्यनत

िम रु राम िर्ां पमण्यां श्लोि ििां मिो रमाम् ३५

यावत् स्र्ास्यग्वन्त नगरयः सररत श्च मिी तले

ताव द्रामायण िर्ा लोिेषम प्रचररष्यनत ३६

बाल काांड

P a g e 11 | 170

याव द्राम स्य च िर्ा त्व तृ्कता प्रचररष्यनत

तावत् ऊवुम् अधश्च तं्व मल्लोिेषम निवत्स्यनस ३७

इनत उक्त्वा भगवाि् ब्रह्मा ततै्रवा७७न्तर धीयत

तत स्स नर्ष्यो भगवा न्ममनि नवुियम् आययौ ३८

तस्य नर्ष्या स्ततः सवे िगमः श्लोिम् इमं पमिः

ममह ममुहः प्रीयमाणाः प्राह श्च भृर् नवग्विताः ३९

समाक्षरै श्चतमनभु युः पादै गीतो मिनषुणा

सोऽिमव्यािरणा द्भूयः र्ोिः श्लोित्वम् आगतः ४०

तस्य िमग्वि ररयं िाता वाल्मीिे भाुनवता७७त्मिः

िृतं्स्न रामायणं िाव्यम् ईदृरै्ः िरवाण्य७िम् ४१

उदार वृत्ता७रु् पदै मुिोरमै :

तदा अस्य राम स्य चिार िीनतुमाि्

समा७क्षरैः श्लोि र्तैयुर्ग्वस्विो ;

यर्स्करं िाव्यम् उदार धी ममुनिः ४२

तदमपगत समास संनध योगं,

सम मधमर उपिता७धु वाक्य ििं,

रघमवर चररतं ममनि प्रणीतं,

दर् नर्रस श्च वधं निर्ामयवं. ४३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नद्वतीयस्सगुः

तृतीय सर्गः

श्रमत्वा वस्तम समगं्र तिमाु७७त्मा धमु संनितम्

व्यक्तम् अने्वषते भूयो य द्वृतं्त तस्य धीमतः १

उपसृ्पश्योदिं सम्यि् ममनि : ग्वस्र्त्वा िृताञ्जनलः

प्राचीिा७गे्रषम दभेषम धमेणा७ने्वषते गनतम् २

राम लक्ष्मण सीताभी राज्ञा दर्रधेि च

स भायेण स राष्टर ेण य त्प्रापं्त तत्र तत्त्वतः ३

िनसतं भानषतं चैव गनतयाु यच्च चेनष्टतं

तत् सवं धमु वीयेण यधा वतं्स प्रपश्यनत ४

बाल काांड

P a g e 12 | 170

स्त्री तृतीयेि च तदा यत्प्रापं्त चरता विे

सत्य संधेि रामेण तत्सवं च अ७न्ववेनक्षतं ५

ततः पश्यनत धमाु७७त्मा तत्सवं योगमाग्वस्र्तः

पमरा यत्तरि निवुृतं्त पाणावा७७मलिं यधा ६

तत्सवं तत्त्वतो दृष्ट्वा धमेण स मिा द्यमनत :

अनभराम७ स्य राम स्य चररतं ितमुममद्यतः ७

िामा७धु गमण संयमकं्त धमाु७धु गमण नवस्तरं

स्सममद्रनमव रत्ना७७ड्य० सवु शृनत मिोिरं ८

स यदा िनधतं पूवं िारदेि मिनषुणा

रघम वंर् स्य चररतं चिार भगवाि् ऋनष : ९

िन्म राम स्य सममि द्वीयं सवाु७ िमिूलताम्

लोि स्य नप्रयतां क्षाग्वनं्त सौम्यतां सत्य र्ीलताम् १०

िािानचत्राः िर्ा श्चा७न्या नवश्वानमत्र समागमे

िािक्या श्च नववािं च धिमष श्च नवभेदिम् ११

राम राम नववादं च गमणाि् दार्ररे् स्तर्ा

तर्ा७नभषेिं राम स्य िैिेय्ा दमष्ट भावताम् १२

नवघातं चा७नभषेि स्य राम स्य च नववासिम्

राज्ञः र्ोिं नवलापं च परलोि स्य चा७७श्रयम् १३

प्रिृतीिां नवषादं च प्रिृतीिां नवसिुिम्

निषादा७नधप संवादं सूतो पावतुिं तर्ा १४

गङ्गाया श्चा७नभसंतारं भरद्वाि स्य दरु्िम्

भरद्वािा७भ्यिमज्ञािा ग्वच्चत्रिूट स्य दरु्िम् १५

वास्तम िमु निवेरं् च भरता७७गमिं तर्ा

प्रसादिं च राम स्य नपतम श्च सनलल नक्रयाम् १६

पादमिाग्र्या७नभषेिं च िग्वन्दग्राम निवासिम्

दण्डिा७रण्य गमिं नवराध स्य वधं तधा १७

दरु्िं र्रभंग स्य समतीक्ष्णेि समागमम्

अिसूया समाश्व्व्या च अंगराग स्य च अपुणम् १८

बाल काांड

P a g e 13 | 170

अगस्त्य दरु्िं चैव िटायोर७नभ संगमं

पंचवट्या श्च गमिं रू्पुणख्या श्च दरु्िं १९

रू्पुणख्या श्च संवादं नवरूप िरणं तर्ा

वधं खर नत्रनर्रसो: उत्थािं रावण स्य च २०

मारीच स्य वधं चैव वैदेह्या िरणं तर्ा

राघव स्य नवलापं च गृध्र राि निििुणम् २१

ििन्ध दरु्िं चैव पम्पाया श्चा७नप दरु्िम्

र्ियाु दरु्िं चैव ििूम द्दरु्िं तर्ा २२

नवलापं चैव पम्पायां राघव स्य मिात्मिः

ऋष्यमूि स्य गमिं समग्रीवेण समागमम्

प्रत्ययोिादिं सखं्य वानल समग्रीव नवग्रिम् २३

वानल प्रमर्िं चैव समग्रीव प्रनतपादिम्

तारा नवलाप० समयं वषु रात्र निवासिम् २४

िोपं राघव नसंि स्य िलािाम् उपसंग्रिम्

नदर्ः प्रस्र्ापिं चैव पृनर्व्या श्च निवेदिम् २५

अङ्गमलीयि दािं च ऋक्ष स्य निल दरु्िम्

प्रायोपवेर्िं चा७नप संपाते श्चा७नप दरु्िम् २६

पवुता७७रोिणं चा७नप सागर स्य च लङ्घिम्

सममद्र वचिा चै्चव मैिाि स्य च दरु्िं २७

नसंनििाया श्च निधिं लंिा मलय दरु्िं

रात्रौ लिा प्रवेरं् च एि स्या७र् नवनचन्तिम् २८

दरु्िं रावणस्या७नप पमिि स्य च दरु्िं

आपाि भूनम गमिम् अवरोध स्य दरु्िम् २९

अर्ोि वनििा यािं सीताया श्चा७नप दरु्िम्

अनभज्ञाि प्रदािं च सीताया श्चा७नप भाषणम् ३०

राक्षसी तिुिं चैव नत्रिटा स्वप्न दरु्िम्

मनण प्रदािं सीताया वृक्ष भङं्ग तरै्व च ३१

राक्षसी नवद्रवं चैव निंिराणां निििुणम्

बाल काांड

P a g e 14 | 170

ग्रिणं वायम सूिो श्च लिादािा७नभगिुिम् ३२

प्रनतप्लविम् एवा७र् मधूिां िरणं तर्ा

राघवा७७श्वासिं चा७नप मनण नियाुतिं तर्ा ३३

संगमं च सममद्र स्य िळ सेतो श्च िन्धिम्

प्रतारं च सममद्र स्य रात्रौ लिा७वरोधिम् ३४

नवभीषणेि संसगं वधोपाय निवेदिम्

िम म्भिणु स्य निधिं मेघिाद निििुणम् ३५

रावणस्य नविारं् च सीतावाग्वप्तम् अरेः पमरे

नवभीषणा७नभषेिं च पमिि स्य च दरु्िम् ३६

अयोध्याया श्च गमिं भरतेि समागमम्

रामा७नभषेिा७भ्यमदयं सवु सैन्य नवसिुिम्

स्वराष्टर रञ्जिं चैव वैदेह्या श्च नवसिुिम् ३७

अिागतं च यत् निंनच द्रामस्य वसमधा तले

तत् चिारोत्तरे िावे्य वाल्मीनि भुगवाि् ऋनषः ३८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे तृतीय सगुः

चतुधग सर्गः

प्राप्तराज्य स्य राम स्य वाल्मीनि भुगवाि् ऋनषः

चिार चररतं िृतं्स्न नवनचत्र पदमा७७त्मवाि् १

चतमनवंर् त्सिस्रानण श्लोिािा ममक्तवाि् ऋनषः

तर्ा सगु र्ताि् पंच षट् िान्डानि तधो त्तरम् २

िृत्वा तम त न्मिाप्राज्ञः स भनवषं्य सिो त्तरम्

नचन्तया मास िो ने्वतत् प्रयमञ्जीयात् इनत प्रभमः ३

तस्य नचन्तयमाि स्य मिषे भाुनवता७७त्मिः

अगृह्णीतां ततः पादौ ममनि वेषौ िम र्ी लवौ ४

िम र्ी लवौ तम धमुज्ञौ राि पमत्रौ यर्ग्वस्विौ

भ्रातरौ स्वर संपन्नौ ददर्ाु७७श्रम वानसिौ ५

स तम मेधानविौ दृष्ट्वा वेदेषम पररनिनितौ

वेदोप िृह्मणा७र्ाुय तौ अग्राियत प्रभम : ६

बाल काांड

P a g e 15 | 170

िावं्य रामायणं िृतं्स्न सीताया श्चररतं मित्

पौलस्त्य वधम् इते्यव चिार चररत व्रतः ७

पाठे्य गेये च मधमरं प्रमाणै ग्वस्त्रनभ रग्वन्वतम्

िानतनभः सप्तनभ यमुकं्त तिी लय समग्वन्वतम् ८

रसैः शृङ्गार िारुण्य रौद्र वीर भयाििैः

रौद्रानदनभ श्च संयमकं्त िाव्यम् एतत् अगायताम् ९

तौ तम गान्धवु तत्त्वज्ञौ स्र्ाि मूचु्छिा स्र्ाि िोनवदौ

भ्रातरौ स्वर संपन्नौ गन्धवाु नवव रूनपणौ १०

रूप लक्षण संपन्नौ मधमर स्वर भानषणौ

निम्बानदवो द्धृतौ निम्बौ राम देिा त्तर्ा परौ

तौ रािपमत्रौ िार्त्स्न्ने्यि धमु्यम् आख्यािम् उत्तमम् ११

वाचो नवधेयं तत् सवं िृत्वा िाव्यम् अनि ग्वन्दतौ

ऋषीणां च नद्विातीिां साधूिां च समागमे १२

यर्ोप देरं् तत्त्वज्ञौ िगतम: तौ समानितौ

मिात्मािौ मिाभागौ सवु लक्षण लनक्षतौ १३

तौ िदानचत् समेतािाम् ऋषीणां भानवता७७त्मिाम्

आसीिािां समीपस्र्ौ इदं िाव्यम् अगायताम् १४

त चु्छत्वा ममियः सवे िाि पयाुिम लेक्षणाः

साधम साग्ववनत ता वूचमः परं नविय मागताः १५

ते प्रीत मिसः सवे ममियो धमु वत्सलाः

प्रर्रं्समः प्रर्स्तव्यौ गायमािौ िम र्ी लवौ १६

अिो गीत स्य माधमयं श्लोिािां च नवरे्षतः

नचर निवुृत्त मपे्यतत् प्रत्यक्षम् इव दनरु्तम् १७

प्रनवश्य ता वमभौ समष्ट्ठम भावम् सम्यग७गायताम्

सनितौ मधमरं रकं्त संपनं्न स्वर संपदा १८

एवं प्रर्स्यमािौ तौ तपः श्लारै्घ् मुिात्मनभः

संरक्त तर मत्यरं् मधमरं तौ अगायताम् १९

प्रीतः िनश्चि् ममनि स्ताभ्यां संग्वस्र्तः िलरं् ददौ

बाल काांड

P a g e 16 | 170

प्रसन्नो वल्कलं िनश्च द्ददौ ताभ्यां मिायर्ाः २०

आश्चयुम् इदम् आख्यािं ममनििा संप्रिीनतुतम्

परं िवीिाम् आधारं समापं्त च यर्ा क्रमम् २१

अनभगीत नमदं गीतं सवु गीतेषम िोनवदौ

आयमषं्य पमनष्ट िििं सवु श्रमनत मिोिरं २२

प्रर्स्यमािौ सवुत्र िदानचत् तत्र गायिौ

रथ्यासम राि मागेषम ददरु् भरता७ग्रिः २३

स्व वेश्म च आिीय ततो भ्रातरौ स िम र्ी लवौ

पूिया मास पूिािौ रामः र्त्रम निििुणः २४

आसीिः िाञ्चिे नदवे्य स च नसंिासिे प्रभमः

उपोपनवषै्टः सनचवै भ्राुतृनभ श्च परंतपः २५

दृष्ट्वा तम रूप संपन्नौ ता वमभौ वीनणिौ ततः

उवाच लक्ष्मणं रामः र्त्रमघं्न भरतं तर्ा २६

शू्रयताम् इदम् आख्यािम् अियो देव वचुसोः

नवनचत्रा७रु् पदं सम्य ग्गायतो मुधमर स्वरम् २७

तौ चा७नप मधमरं रकं्त स्व नचत्तायत निस्स्विं

तंत्री लयवत् अत्यधं नवश्रमता७धुम् अगायतां २८

ह्लादय त्सवु गात्रानण मिा०नस हृदयानि च

श्रोत्रा७७श्रय समखं गेयं त द्बभौ िि संसनद २९

इमौ ममिी पानरु्व लक्ष्मणा७ग्वन्वतौ

िम र्ी लवौ चैव मिा तपग्वस्विौ

ममा७नप तद् भूनतिरं प्रवक्ष्यते

मिािमभावं चररतं नििोधत ३०

ततस्तम तौ राम वचः प्रचोनदतौ

अगायतां मागु नवधाि संपदा

स चा७नप रामः पररषद्गतः र्िै:

िमभूषया७७सक्त मिा िभूव ३१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतमधु सगुः

बाल काांड

P a g e 17 | 170

पांचम सर्गः

सवाुपूवु नमयं येषाम् आसीत् िृत्स्ना वसमंधरा

प्रिापनतम् उपादाय िृपाणां िय र्ानलिाम् १

येषां स सगरो िाम सागरो येि खानितः

षनष्टः पमत्र सिस्रानण यं यानं्त पयुवारयि् २

इक्ष्वािूणाम् इदं तेषां राज्ञां वंरे् मिात्मिाम्

मिदमिन्नम् आख्यािं रामायणम् इनत श्रमतम् ३

त नददं वतुनयष्यानम सवं निग्वखलमा७७नदतः

धमु िामा७रु् सनितं श्रोतव्यम् अिसूयया ४

िोसलो िाम ममनदतः स्फीतो ििपदो मिाि्

निनवष्टः सरयू तीरे प्रभूत धि धान्यवाि् ५

अयोध्या िाम िगरी तत्रा७७सी ल्लोि नवश्रमता

मिमिा मािवेिेण या पमरी निनमुता स्वयम् ६ आयता दर् च दे्व च योििानि मिा पमरी

श्री मती त्रीनण नवस्तीणाु समनवभक्त मिा पर्ा ७

राि मागेण मिता समनवभके्ति र्ोनभता

ममक्ता पमिा७विीणेि िल नसके्ति नित्यर्ः ८ तां तम रािा दर्रर्ो मिाराष्टर नववधुिः

पमरीम् आवासया मास नदनव देवपनत युर्ा ९ िवाट तोरणवती ंसमनवभक्ता७न्तरा७७पणाम्

सवु यिा७७यमध वतीम् उपेतां सवु नर्ग्वल्पनभः १०

सूत मागध संिाधां श्रीमतीम् अतमल प्रभाम्

उच्चाट्टाल विवती ंर्तघ्नी र्त संिम लाम् ११

वधू िाटि सङै्घ श्च संयमक्तां सवुतः पमरीम्

उद्यािा७७म्र वणो पेतां मिती ंसाल मेखलाम् १२

दमगु गम्भीर पररघां दमगाुम् अनै्य दमुरासदम्

वािी वारण संपूणां गोनभ: उष्टर ैः खरै स्तर्ा १३

सामन्त राि सङै्घ श्च िनल िमुनभरा७७वृतम्

िािा देर् निवासै श्च वनणग्वि रुप र्ोनभतम् १४

प्रसादै रत्ननविृतैः पवुतै रुप र्ोनभताम्

िूटागारै श्च संपूणाुम् इिसे्यवा७मरावतीम् १५

बाल काांड

P a g e 18 | 170

नचत्रा म७ष्टा पदािारां वर िारी गणैयमुताम्

सवु रत्न समािीणां नवमाि गृि र्ोनभताम १६

गृि गाढा मनवग्वच्छद्रां सम भूमौ निवेनर्ताम्

र्ानल तण्डमल संपूणाुम् इक्षम िाण्ड रसो दिाम् १७

दमन्त्र्दमभीनभ मुृदङै्ग श्च वीणानभः पणवै स्तर्ा

िानदतां भृर् म७त्यरं् पृनर्व्यां ताम् अिमत्तमाम् १८

नवमािम् इव नसिािां तपसा७नधगतं नदनव

सम निवेनर्त वेश्मा७न्तां िरोत्तम समावृताम् १९

ये च िाणै िुनवध्यग्वन्त नवनवक्तम् अपरा परम्

र्ब्द वेधं्य च नवततं लघम िस्ता नवर्ारदाः २०

नसंि व्याघ्र वरािाणां मत्तािां िदतां विे

िन्तारो निनर्तैः र्सै्त्र िुलात् िाह िलै र७नप २१

तादृर्ािां सिसै्र स्ताम् अनभपूणां मिाररै्ः

पमरीम् आवासया मास रािा दर्रर्: तदा २२

ताम७निमग्वभ गमुणवग्वभरा७७वृतां ;

नद्विोत्तमै वेद षडङ्ग पारगैः

सिस्रदैः सत्य रतै मुिात्मनभः ;

मिनषु िलै्प: ऋनषनभ श्च िेवलैः २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंचम सगुः

षष्ठ सर्गः

तस्याम् पमयां अयोध्यायां वेदनवत् सवु संग्रिः

दीघु दर्ी मिातेिाः पौर िािपद नप्रयः १

इक्ष्वािूणाम् अनतरर्ो यज्वा धमुरतो वर्ी

मिनषु िल्पो रािनषु ग्वस्त्रषम लोिेषम नवश्रमतः २

िलवा नन्निता नमत्रो नमत्रवाि् नवनितेग्वियः

धिै श्च संग्रिै श्चा७नै्यः र्क्र वैश्रवणोपमः ३

यर्ा मिम मुिातेिा लोि स्य परररनक्षता

तर्ा दर्रर्ो रािा वसि् िगत् अपालयत् ४

बाल काांड

P a g e 19 | 170

तेि सत्या७नभसंधेि नत्र वगुम् अिमनतिता

पानलता सा पमरी शे्रिा इिेणेवा७मरावती ५

तग्विि् पमर वरे हृष्टा धमाुत्मािो िह श्रमताः

िरा स्तमष्टा धिैः सै्वः सै्व: अलमब्ाः सत्य वानदिः ६

िा७ल्प सनन्नचयः िनश्चत् आसीत् तग्विि् पमरोत्तमे

िम टमम्बी यो ह्यनसिार्ोऽगवा७श्व धि धान्यवाि् ७

िामी वा ि िदयो वा िृरं्सः पमरुषः क्वनचत्

द्रष्ट्टमं र्क्यम् अयोध्यायां िा७नवद्वा न्न च िाग्वस्तिः ८

सवे िरा श्च िायु श्च धमु र्ीलाः समसंयताः

ममनदताः र्ील वृत्ताभ्यां मिषुय इवा७मलाः ९

िा७िम ण्डली िा७मिम टी िा७स्रिी िा७ल्प भोगवाि्

िा७मृष्टो िा७िमनलप्ताङ्गो िा७समगन्ध श्च नवद्यते १०

िा७मृष्ट भोिी िा७दाता िा७प्यिङ्गद नििधृि्

िा७िस्ता भरणो वा७नप दृश्यते िा७प्यिात्मवाि् ११

िा७िानितानि िाु७यज्वा ि क्षमद्रो वा ि तस्करः

िनश्चत् आसीदयोध्यायां ि च निवुृत्त संिरः १२

स्व िमु निरता नितं्य ब्राह्मणा नवनितेग्वियाः

दािा७ध्ययि र्ीला श्च संयता श्च पररग्रिे १३

ि िाग्वस्तिो िा७िृतिो ि िनश्चद७िह श्रमतः

िा७सूयिो ि चा७र्क्तो िा७नवद्वाि् नवद्यते तदा १४

िा७षड०ग नवत् अत्र आसी न्ना७व्रतो िा७सिस्रदः

ि दीिः नक्षप्त नचत्तो वा व्यनर्तो वा७नप िश्चि १५

िनश्च न्नरो वा िारी वा िा७श्रीमाि् िा७प्यरूपवाि्

द्रष्ट्टमं र्क्यम् अयोध्यायां िा७नप रािन्य भग्वक्तमाि् १६

वणे ष्व७ग्र्य चतमरे्षम देवता७नतनर् पूििाः

िृतज्ञा श्च वदान्या श्च रू्रा नवक्रम संयमताः १७

दीघाुयमषो िराः सवे धमं सतं्य च संनश्रताः

संनिताः पमत्र पौतै्र श्च नितं्य स्त्रीनभः पमरोत्तमे १८

बाल काांड

P a g e 20 | 170

क्षतं्र ब्रह्म ममखं च आसी दै्वश्याः क्षत्रम िमव्रताः

रू्द्राः स्व धमु निरता स्त्रीि् वणाुि् उपचाररणः १९

सा ते िेक्ष्वािम िारे्ि पमरी समपरररनक्षता

यर्ा पमर स्ता न्मिमिा मािवेिेण धीमता २०

योधािाम् अनििल्पािां पेर्लािाम् अमनषुणाम्

संपूणाु िृत नवद्यािां गमिा िेसररणाम् इव २१

िाम्बोिनवषये िातै िाुनह्लिै श्च ियोत्तमैः

विायमिै िुदीिै श्च पूणाु िरर ियोपमैः २२

नवन्ध्य पवुतिै मुतै्तः पूणाु िैमवतै र७नप

मदाग्वन्वतै: अनतिलै: मातङै्गः पवुतोपमैः २३

ऐरावत िम लीिै श्च मिा पद्म िम लै स्तर्ा

अञ्जिा द७नप निष्क्रानै्त वाुमिा द७नप च नद्वपैः २४

भदै्र मुिै मुृगै शै्चव भद्र मंद्र मृगै स्तर्ा

भद्र मंदै्र भुद्र मृगै मृग मंदै्र श्चसा पमरी

नित्य मतै्तः सदा पूणाु िागै रचल सनन्नभैः २५

सा योििे च दे्व भूयः सत्य िामा प्रिार्ते

यस्यां दर्रधो रािा वसि् िगद७पालयत् २६

तां पमरी ंस मिा तेिा रािा दर्रधो मिाि्

र्ार्ास र्नमता७नमत्रो िक्षत्राणीव चंद्रमाः २७

तां सत्यिामां दृढ तोरणा७गुळाम् ;

गृिै नवुनचतै्र: उपर्ोनभतां नर्वाम्

पमरीम् अयोध्यां िृ सिस्र संिम लां ;

र्र्ास वै र्क्र समो मिीपनतः २८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षि सगुः

सप्तम सर्गः

तस्या७मात्या गमणै रास नन्नक्ष्वािो स्तम मिात्मिः

मंत्रज्ञा श्चेंनगतग्ञा श्च नितं्य नप्रय निते रताः १

अष्टौ िभूवम वीर स्य तस्या७मात्या यर्ग्वस्विः

बाल काांड

P a g e 21 | 170

र्मचय श्चा७िमरक्ता श्च राि िृते्यषम नित्यर्ः २

धृनष्टर् ियन्तो नवियः नसिार्ो ह्य७रु् साधिः

अर्ोिो मि पाल श्च सममि श्चा७ष्टमोऽभवत् ३

ऋग्वत्विौ द्वौ अनभमतौ तस्या: ताम् ऋनष सत्तमौ

वनसिो वामदेव श्च मग्विण श्च तर्ा७परे ४

नवद्या नविीता ह्रीमंतः िम र्ला नियतेग्विया:

श्रीमन्त श्च मिात्मािः र्ास्त्रज्ञा दृढ नवक्रमाः ५

िीनतुमन्तः प्रनणनिता यर्ा वचि िाररणः

तेिः क्षमा यर्ः प्राप्ताः ग्वित पूवाु७नभ भानषणः

क्रोधात् िामारु्७ िेतोवाु ि बू्रयम रिृतं वचः ६

तेषाम् अनवनदतं निंनचत् से्वषम िा७ग्वस्त परेषम वा

नक्रयमाणं िृतं वा७नप चारेणा७नप नचिीनषुतम् ७

िम र्ला व्यविारेषम सौहृदेषम परीनक्षताः

प्राप्त िालं तम ते दणं्ड धारयेयमः समतेष्व७नप ८

िोर् संग्रिणे यमक्ता िल स्य च पररग्रिे

अनितं चा७नप पमरुषं ि नवनिंस्यमर् अदूषिम् ९

वीरा श्च नियतोत्सािा राि र्ास्त्रम् अिमनिताः

र्मचीिां रनक्षतार श्च नितं्य नवषय वानसिाम् १०

ब्रह्मक्षत्रम् अनिंसन्त : ते िोरं् समपूरयि्

समतीक्ष्णदण्डाः संपे्रक्ष्य पमरुषस्य िलािलम् ११

र्मचीिाम् एि िमिीिां सवेषां संप्रिािताम्

िा७७सीत् पमरे वा राष्टर े वा मृषा वादी िरः क्वनचत् १२

िनश्च न्न दमष्ट स्तत्रा७७सीत् पर दार रतो िरः

प्रर्ानं्त सवुम् एवा७७सीत् राष्टर ं पमर वरं च तत् १३

समवास स्समवेषा श्च ते च सवे समर्ीनलिः

निता७रं् च िरेि स्य िाग्रतो िय चक्षमषा १४

गमरौ गमण गृिीता श्च प्रख्याता श्च पराक्रमे

नवदेरे्ष्व७नप नवज्ञाताः सवुतो िमग्वि निश्चयात् १५

बाल काांड

P a g e 22 | 170

संनध नवग्रि तत्वग्ञाः प्रिृत्या संपदा७ग्वन्वता:

मंत्र संवरणे र्क्ता र्क्ता सू्सक्ष्मा समिमग्विषम १६

िीनत र्ास्त्र नवरे्षज्ञा: सततं नप्रय वानदिः १७

ईदृरै् सै्तर् अमातै्य स्तम रािा दर्रर्ोऽिघः

उपपन्नो गमणोपेतै: अन्वर्ास द्वसमंधराम् १८

अवेक्षमाण श्चारेण प्रिा धमेण रञ्जयि्

प्रिािां पालिं िम वु न्नधमाुि् पररविुयि् १९

नवश्रमत ग्वस्त्रषम लोिेषम वदान्य स्सत्य संगरः

स तत्र पमरुष व्याघ्र श्शर्ास पृनधवी नममां २०

ि अध्यगच्छत् नवनर्षं्ट वा तमलं्य वा र्त्रमम् आत्मिः

नमत्रवाि् ित सामंतः प्रताप ित िंटिः

स र्ार्ास िगद्रािा नदवं देवपनत युधा २१

तै: मग्विनभ मुिनितै निुनवषै्ट:

वृतोऽिमरकै्तः िम र्लैः समर्थः

स पानरु्वो दीग्वप्तम७वाप यमक्त:

तेिोमयै गोनभ ररवोनदतोऽिुः २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्तम सगुः

अष्टम सर्गः

तस्य ते्ववं प्रभाव स्य धमुज्ञ स्य मिात्मिः

समता७रं् तप्यमाि स्य ि आसीत् वंर्िरः समतः १

नचन्तयाि स्य तसै्यवं िमग्वि: आसीि् मिात्मिः

समता७रं् िय मेधेि निम७रं् ि यिाम्य७िम् २

स निनश्चतां मनतं िृत्वा यष्टव्यम् इनत िमग्विमाि्

मग्विनभः सि धमाुत्मा सवथ रेव िृता७७त्मनभः ३

ततोऽब्रवीत् इदं रािा सममिं मग्वि सत्तमम्

र्ीघ्रम् आिय मे सवाुि् गमरूि् ताि् स पमरोनिताि् ४

तत स्सममंत्र स्त्वररतं गत्वा त्वररत नवक्रमः

समािय त्सताि् सवाुि् समस्ता ने्वद पारगाि् ५

बाल काांड

P a g e 23 | 170

समयजं्ञ वामदेवं च िािानल मध िाश्यपं

पमरोनितं वनर्िं च ये चा७ने्य नद्वि सत्तमा : ६

ताि् पूिनयत्वा धमाुत्मा रािा दर्रध स्तधा

इदं धमाु७धु सनितं श्लक्ष्णं वचि मब्रवीत् ७

मम लालप्यमाि स्य पमत्रा७धु न्नाग्वस्त वै समखं

तद७िं िय मेधेि यक्क्ष्क्ष्यामीनत मनत मुम ८

तद७िं यष्ट्टम नमच्चानम र्ास्त्र दृषे्टि िमुणा

िधं प्राप्स्स्या म७िं िामं िमग्वि रत्र नवचायुतां ९

तत स्साग्ववनत तद्वाकं्य ब्राह्मणाः प्रत्यपूियि्

वनसि प्रममखा स्सवे पानदुव स्य ममखा च्यमतं १०

ऊचम श्च परम प्रीता स्सवे दर्रधं वचः

संभारा सं्सनभ्रयन्तां ते तमरग स्य नवममच्यतां ११

सवुधा प्राप्स्स्यसे पमत्रा िनभपे्रतांश्च पानधुव

यस्य ते धानमुिी िमग्वि ररयं पमत्रा७धु मागता १२

ततः प्रीतो७भव द्रािा श्रमत्वा त द््दनवि भानषतं

अमात्यां श्चा७ब्रवी द्रािा िषु पयाुिम लेक्षणः १३

संभारा सं्सनभ्रयन्तां मे गमरूणां वचिात् इि

समरु् अनधनित: च अश्व स्सोपाध्यायो नवममच्यतां १४

सरव्या श्चोत्तरे तीरे यज्ञ भूनम नवुधीयतां

र्ांतय श्च अनभवधुन्तां यधा िलं्प यधा नवनध १५

र्क्यः प्राप्तमं अयं यज्ञ स्सवे णा७नप मिीनक्षता

िा७पराधो भवेत्कष्टो यद्य७ग्विि् क्रतम सत्तमे १६

नछदं्र नि मृगयंते७त्र नवद्वांसो ब्रह्म राक्षसा:

निित स्य च यज्ञ स्य सद्य: िताु नविनर्ष्यनत

त द्यधा नवनध पूवं मे क्रतम रेष समाप्यते १७

तधा नवधािं नक्रयतां समधाुः िरणे ग्वष्वि १८

त धेनत चािृवि् सवु मंनत्रणः प्रत्यपूियि्

पानदुवेि स्य त द्वाकं्य यधा७७ज्ञपं्त निर्म्य ते १९

बाल काांड

P a g e 24 | 170

तधा नद्विासे्त धमुज्ञा वधुयंतो िृपोत्तमं

अिमज्ञाता स्तत स्सवे पमि िुग्मम युधागतं २०

नवसिुनयत्वा ताि् नवप्राि् सनचवा निद मब्रवीत्

ऋग्वत्वग्विरुपनदष्टो७यं यधा वत् क्रतमराप्यतां २१

इत्यमक्त्वा िृप र्ादुूल स्सनचवाि् सममपग्वस्र्ताि्

नवसिुनयत्वा सं्व वेश्म प्रनववेर् मिा द्यमनत : २२

तत स्स गत्वा ताः पत्नी िुरेंद्रो हृदय नप्रयाः

उवाच दीक्षां नवर्त यके्ष्य७िं समत िारणात् २३

तासां तेि अनत िाने्ति वचिेि समवचुसां

ममख पद्मा न्यर्ोभंत पद्मा िीव निमात्यये २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्टम सगुः

नवम सर्गः

एत चु्छत्वा रिः सूतो रािािम् इदम् अब्रवीत्

ऋग्वत्वग्वि: उपनदष्टोऽयं पमरा वृत्तो मया श्रमतः १

सित्कम मारो भगवाि् पूवं िनर्तवाि् िर्ाम्

ऋषीणां सनन्नधौ रािि् तव पमत्रा७७गमं प्रनत २

िाश्यप स्य तम पमत्रोऽग्वस्त नवभाण्डि इनत श्रमतः

ऋष्यशृङ्ग इनत ख्यात स्तस्य पमत्रो भनवष्यनत ३

स विे नित्य संवृिो ममनि वुि चरः सदा

िा७नं्य िािानत नवपे्रिो नितं्य नपत्र७िम वतुिात् ४

दै्वनवधं्य ब्रह्मचयु स्य भनवष्यनत मिात्मिः

लोिेषम प्रनर्तं रािि् नवपै्र श्च िनर्तं सदा ५

त सै्यवं वतुमाि स्य िालः सम७नभवतुत

अनिं र्मशू्रषमाण स्य नपतरं च यर्ग्वस्विम् ६

एतग्वि ने्नव िाले तम रोमपादः प्रतापवाि्

अङे्गषम प्रनर्ता रािा भनवष्यनत मिािलः ७

तस्य व्यनतक्रमात् राज्ञो भनवष्यनत समदारुणा

अिावृनष्टः समघोरा वै सवु भूत भयाविा ८

बाल काांड

P a g e 25 | 170

अिावृष्ट्ट्यां तम वृत्तायां रािा दमःख समग्वन्वतः

ब्राह्मणाि् श्रमत वृिांश्च समािीय प्रवक्ष्यनत ९

भवन्तः श्रमत धमाुणो लोिे चाररत्र वेनदिः

समानदर्न्तम नियमं प्रायनश्चतं्त यर्ा भवेत् १०

वक्ष्यग्वन्त ते मिीपालं ब्राह्मणा वेद पारगाः

नवभण्डि समतं रािि् सवोपायै: इिा७७िय ११

आिाय् च मिीपाल ऋष्यशृङं्ग समसतृ्कतम्

प्रयच्छ िन्यां र्ान्तां वै नवनधिा समसमानितः १२

तेषां तम वचिं श्रमत्वा रािा नचन्तां प्रपत्स्यते

िेि उपायेि वै र्क्यम् इिा७७िेतमं स वीयुवाि् १३

ततो रािा नवनिनश्चत्य सि मग्विनभरात्मवाि्

पमरोनितम् अमात्यां श्च पे्रषनयष्यनत सतृ्कताि् १४

ते तम राज्ञो वचः श्रमत्वा व्यनर्ता७विताििाः

ि गचे्छम ऋषे भीता अिमिेष्यग्वन्त तं िृपम् १५

वक्ष्यग्वन्त नचन्तनयत्वा ते तस्योपायां श्च तत् क्षमाि्

आिेष्यामो वयं नवपं्र ि च दोषो भनवष्यनत १६

एवम् अङ्गानधपे िैव गनणिानभ: ऋषेः समतः

आिीतोऽवषुयत् देवः र्ान्ता चा७िै प्रदीयते १७

ऋष्यशृङ्ग स्तम िामाता पमत्रां स्तव नवधास्यनत

सित्कम मार िनर्तम् एतावत् व्याहृतं मया १८

अर् हृष्टो दर्रर्ः सममिं प्रत्यभाषत

यर्ा ऋष्यशृङ्ग स्त्वािीतो नवस्तरेण त्व योच्यताम् १९

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे िवम सगुः

दशम सर्ग :

सममि श्चोनदतो राज्ञा प्रोवा चेदं वच स्तदा

यर्ा ऋष्यशृङ्ग स्त्वािीतः शृणम मे मग्विनभः सि १

रोमपादम् उवाचेदं सिा७मात्यः पमरोनितः

उपायो निरपायोऽयम् अिानभ रनभनचग्वन्ततः २

बाल काांड

P a g e 26 | 170

ऋष्यशृङ्गो वि चर स्तपः स्वाध्यायिे रतः

अिनभज्ञः स िारीणां नवषयाणां समख स्य च ३

इग्वियार्थ रनभमतै िुर नचत्त प्रमानर्नभः

पमरम् आिायनयष्यामः नक्षपं्र च अध्यवसीयताम् ४

गनणिा स्तत्र गच्छन्तम रूपवत्यः स्वलंिृताः

प्रलोभ्य नवनवधोपायै रािेष्य न्तीि सतृ्कताः ५

श्रमत्वा तरे्नत रािा च प्रत्यमवाच पमरोनितम्

पमरोनितो मग्विण श्च तर्ा चक्रम श्च ते तदा ६

वारममख्या स्तम त चु्छत्वा विं प्रनवनवर्म मुित्

आश्रम स्य अनवदूरेऽग्विि् यतं्न िम वुग्वन्त दरु्िे ७

ऋनष पमत्र स्य धीर स्य नित्यम् आश्रम वानसिः

नपतमः स नित्य संतमष्टो िा७नत चक्राम चा७७श्रमात् ८

ि तेि िन्म प्रभृनत दृष्ट पूवं तपग्वस्विा

स्त्री वा पममा न्वा यच्चा७न्यत् सतं्त्व िगर राष्टर िम् ९

ततः िदानचत् तं देर्म् आिगाम यदृच्छया

नवभाण्डि समत स्तत्र ता श्चा७पश्यत् वरा७ङ्गिाः १०

ता नश्चत्र वेषाः प्रमदा गायन्त्यो मधमर स्वरैः

ऋनष पमत्रम् उपागम्य सवाु वचिम् अब्रमवि् ११

ि सं्त्व निं वतुसे ब्रह्मि् ज्ञातमम् इच्छामिे वयम्

एि सं्त्व नवििे घोरे विे चरनस रं्स िः १२

अदृष्ट रूपा: ता: तेि िाम्य रूपा विे ग्वस्त्रयः

िादाु त्तस्य मनत िाुता आख्यातमं नपतरं स्विम् १३

नपता नवभाण्डिोऽिािं त स्या७िं समत औरसः

ऋष्यशृङ्ग इनत ख्यातं िाम िमु च मे भमनव १४

इिा७७श्रम पदोऽिािं समीपे र्मभ दरु्िाः

िररषे्य वोऽत्र पूिां वै सवेषां नवनध पूवुिम् १५

ऋनष पमत्र वचः श्रमत्वा सवाुसां मनतरास वै

तत् आश्रमपदं द्रष्ट्टमं िग्ममः सवाु श्च तेि ताः १६

बाल काांड

P a g e 27 | 170

आगतािां तम ततः पूिाम् ऋनष पमत्र श्चिार ि

इदम् अरु्घ्म् इदं पाद्यम् इदं मूलं फलं च िः १७

प्रनतगृह्य च तां पूिां सवाु एव सममत्समिाः

ऋषे भीता श्च र्ीघं्र तम गमिाय मनतं दधमः १८

अिािम् अनप ममख्यानि फलािीमानि वै नद्विः

गृिाण प्रनत भदं्र ते भक्षयस्व च मा नचरम् १९

तत: ता: तं समानलङ्ग्य सवाु िषु समग्वन्वताः

मोदिाि् प्रददम स्तिै भक्ष्यां श्च नवनवधाि् िहूि् २०

तानि चा७७स्वाद्य तेिस्वी फलािीनत ि मन्यते

अिास्वानदत पूवाुनण विे नित्य निवानसिाम् २१

आपृच्छ्य च तदा नवपं्र व्रत चयां निवेद्य च

गच्छग्वन्त ि अपदेर्ात् ता भीता स्तस्य नपतमः ग्वस्त्रयः २२

गतासम तासम सवाुसम िाश्यप स्या७७त्मिो नद्विः

अस्वस्र् हृदय श्चा७७सीत् दमःखं ि पररवतुते २३

ततोऽपरेद्यम सं्त देर्म् आिगाम स वीयुवाि्

मिोज्ञा यत्र ता दृष्टा वारममख्या: स्स्वलंिृताः २४

दृष्ट्वैव ता स्तदा नवप्रम् आयानं्त हृष्ट मािसाः

उपसृत्य ततः सवाु: ता: तम् ऊचम: इदं वचः २५

एनि आश्रम पदं सौम्य अिािम् इनत चा७ब्रमवि्

तत्रा७नप एष नवनधः श्रीमाि् नवरे्षेण भनवष्यनत २६

श्रमत्वा तम वचिं तासां सवाुसां हृदयंगमम्

गमिाय मनतं चके्र तं च निन्यम स्तदा ग्वस्त्रयः २७

तत्र च आिीयमािे तम नवपे्र तग्विि् मिात्मनि

ववषु सिसा देवो िगत् प्रह्लादयं स्तदा २८

वषेण एव आगतं नवपं्र नवषयं सं्व िरानधपः

प्रत्यमद्गम्य ममनिं प्रह्वः नर्रसा च मिी ंगतः २९

अरं्घ् च प्रददौ तिै न्यायतः समसमानितः

ववे्र प्रसादं नवपे्रिाि् मा नवपं्र मन्यमरा७७नवर्त् ३०

बाल काांड

P a g e 28 | 170

अन्तःपमरं प्रनवश्या िै िन्यां दत्त्वा यर्ा नवनध

र्ान्तां र्ाने्ति मिसा रािा िषुम् अवाप सः

एवं स न्यवसत् तत्र सवु िामैः समपूनितः ३१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे दर्म सगुः

एकादश सर्गः :

भूय येव नि रािेंद्र शृणम मे वचिं नितं

यधा स देव प्रवरः िर्ाया मेष मब्रवीत् १

इक्ष्वािूणां िम ले िातो भनवष्यनत समधानमुिः

िाम्ना दर्रधो िाम श्रीमान्सत्य प्रनतश्रवः २

अंग रािेि सख्य० च तस्य राज्ञो भनवष्यनत

िन्या चा७स्य मिाभागा र्ांता िाम भनवष्यनत ३

पमत्र: तम अंगराि स्य रोमपाद इनत श्रमतः

तं स रािा दर्रधो गनमष्यनत मिा यर्ाः ४

अिपत्नो७ग्वि धमाुत्मि् र्ांता भताु मम क्रतमं

आिरेत त्वया७७ज्ञप्त सं्सतािाधं िम लस्य च ५

श्रमत्वा राग्ञो७ध तद्वाकं्य मिसा स नवनचन्त्य च

प्रदास्यते पमत्रवंतं र्ांता भताुर मात्म वाि् ६

प्रनतगृह्य च तं नवपं्र स रािा नवगत ज्वरः

आिररष्यनत तं यजं्ञ प्रहृषे्ट िा७न्तरात्मिा ७

तं च रािा दर्रर्ो यष्ट्टम िामः िृतांिनल :

ऋश्यशंृगं नद्वि शे्रिं वरनयष्यनत धमुनवत् ८

यज्ञा७धं प्रसवा७धं च स्वगाु७धं च िरेश्वरः

लभते च स तं िामं नद्वि ममख्यात् नवर्ाम्पनत : ९

पमत्रा श्चा७स्य भनवषं्यनत चत्वारो७नमत नवक्रमाः

वंर् प्रनतष्टाि िरा स्सवु लोिेषम नवश्रमताः १०

एवं स देव प्रवरः पूवं िनधतवाि् िधां

सित्कम मारो भगवाि् पमरा देव यमगे प्रभम: ११

स तं्व पमरुष र्ादुूल तं आिय समसतृ्कतं

बाल काांड

P a g e 29 | 170

स्वयमेव मिाराि गत्वा स िलवािि: १२

अिममान्य वनसिं च सूत वाकं्य निर्म्य च

सांत: पमर सिा७मात्यः प्रययौ यत्र स नद्विः १३

विानि सररत शै्चव व्यनतक्रम्य र्िै श्शिै:

अनभचक्राम त० देरं् यत्र वै ममनि पमन्त्र्गवः १४

आसाद्य तं नद्वि शे्रिं रोमपाद समीपगं

ऋनष पमतं्र ददर्ाु७७दौ दीप्यमाि नमवा७िलं १५

ततो रािा यधा न्यायं पूिां चके्र नवरे्षतः

सग्वखत्वा त्तस्य वै राज्ञः पहृषे्ट िा७न्तरात्मिा १६

रोमपादेि च आख्यातमृनष पमत्राय धीमते

सखं्य संिंधिं चैव तदा तं प्रत्यपूियत् १७

एवं समसतृ्कत से्ति सिोनषत्वा िरषुभः

सप्ताष्ट नदवसाि् रािा रािाि नमद मब्रवीत् १८

र्ांता तव समता रािि् सि भत्राु नवर्ाम्पते

मदीय िगरं यातम िायं नि मिदमद्यतं १९

तधेनत रािा संश्रमत्य गमिं तस्य धीमतः

उवाच वचिं नवपं्र गच्छ तं्व सि भायुया २०

ऋनष पमत्रः प्रनत श्रमत्य तधे त्या७७ि िृपं तदा

स िृपेणा७भ्यिमज्ञातः प्रययौ सि भायुया २१

तौ अन्योन्यांिनलं िृत्वा िेिा तं्सग्वश्लष्य चोरसा

ििंदतम दुर्रधो रोमपाद श्च वीयुवाि् २२

तत स्समहृद मा७७पृच्छ्य प्रग्वस्र्तो रघमिंदिः

पौरेभ्यः पे्रषया मास दूतानै्व र्ीघ्र गानमिः २३

नक्रयतां िगरं सवं नक्षप्र मेव स्वलंिृतं

धूनपतं नसक्त संम्रमषं्ट पतािानभ रलंिृतं २४

ततः प्रहृष्टाः पौरा से्त श्रमत्वा रािाि मागतं

तधा प्रचिृ: च तत्सवं राज्ञा य ते्प्रनषतं यधा २५

ततः स्वलंिृतं रािा िगरं प्रनववेर् ि

बाल काांड

P a g e 30 | 170

रं्ख दमंदमनभ निघोषै: पमरसृ्कत्य नद्विषुभं २६

ततः प्रममनदता स्सवे दृष्ट्वा तं िागरा नद्विं

प्रवेश्यमािं सतृ्कत्य िरें दे्रणेि िमुणा २७

अंतःपमरं प्रवेशै्यिं पूिां िृत्वा च र्ास्त्रतः

िृत िृतं्य तदा७७त्मािं मेिे तस्योपवाििात् २८

अंतःपमर ग्वस्त्रय स्सवाु श्शान्तां दृष्ट्वा तधा७७गतां

सि भत्राु नवर्ालाक्षी ं प्रीत्यािंदम् उपागमि् २९

पूज्यमािा च तानभ स्सा राज्ञा चैव नवरे्षतः

उवास तत्र समग्वखता निंनचत्कालं सि नद्विा ३०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिादर् सगुः

िादश सर्गः

ततः िाले िह नतरे् िग्विंनश्चत् सममिोिरे

वसने्त सम७िमप्रापे्त राज्ञो यष्ट्टमं मिोऽभवत् १

ततः प्रसाद्य नर्रसा तं नवपं्र देव वनणुिम्

यज्ञाय वरया मास संतािा७रं् िम लस्य च २

तरे्नत च स रािािम् उवाच च समसतृ्कतः

संभाराः संनभ्रयन्तां ते तमरग श्च नवममच्यताम् ३

ततो रािा७ब्रवीद् वाकं्य सममिं मग्वि सत्तमम्

सममिा७७वािय नक्षप्रम् ऋग्वत्विो ब्रह्म वानदिः ४

समयजं्ञ वामदेवं च िािानलम् अर् िाश्यपम्

पमरोनितं वनसिं च ये चा७ने्य नद्वि सत्तमाः ५

ततः सममि स्त्वररतं गत्वा त्वररत नवक्रमः

समाियत् स ताि् नवप्राि् समस्ताि् वेद पारगाि् ६

ताि् पूिनयत्वा धमुत्मा रािा दर्रर् स्तदा

धमाुरु् सनितं यमकं्त श्लक्ष्णं वचि मब्रवीत् ७

मम लालप्यमाि स्य पमत्रा७रं् िाग्वस्त वै समखम्

तद७रं् िय मेधेि यक्ष्यामीनत मनत मुम ८

तद७िं यष्ट्टमम् इच्छानम र्ास्त्र दृषे्टि िमुणा

बाल काांड

P a g e 31 | 170

ऋनष पमत्र प्रभावेि िामाि् प्राप्स्स्यानम चा७प्यिम् ९

ततः साग्ववनत तत् वाकं्य ब्राह्मणाः प्रत्यपूियि्

वनसि प्रममखाः सवे पानरु्व स्य ममखाच्छ्च्यमतम् १०

ऋष्यशृङ्ग पमरोगा श्च प्रतू्यचम: िृपनतं तदा

संभाराः संनभ्रयन्तां ते तमरग श्च नवममच्यताम् ११

सवुर्ा प्राप्यसे पमत्रां श्चतमरोऽनमत नवक्रमाि्

यस्य ते धानमुिी िमग्वि ररयं पमत्रा७रु्म् आगता १२

ततः प्रीतोऽभव द्रािा श्रमत्वा तत् नद्वि भानषतम्

अमात्यांश्चा७ब्रवी द्रािा िषे णेदं र्मभा७क्षरम् १३

गमरूणां वचिा च्छीघं्र संभाराः संनभ्रयन्तम मे

समरु् अनधनित: च अश्वः सोपाध्यायो नवममच्यताम् १४

सरय्वा श्चोत्तरे तीरे यज्ञ भूनम नवुधीयताम्

र्ान्तय श्चानभ वधुन्तां यर्ा िलं्प यर्ा नवनध १५

र्क्यः ितमुम् अयं यज्ञः सवेणा७नप मिीनक्षता

िा७पराधो भवेत् िष्टो यद्य७ग्विि् क्रतम सत्तमे १६

नछदं्र नि मृगयने्तऽत्र नवद्वांसो ब्रह्मराक्षसाः

निित स्य यज्ञ स्य सद्यः िताु नविश्यनत १७

त द्यर्ा नवनध पूवं मे क्रतम रेष समाप्यते

तर्ा नवधािं नक्रयतां समर्ाुः िरणेग्वष्वि १८

तरे्नत च ततः सवे मग्विणः प्रत्यपूियि्

पानरु्वेि स्य त द्वाकं्य यर्ा७७ज्ञप्तम् अिम वुत १९

ततो नद्विा से्त धमुज्ञम् अस्तमवि् पानरु्वषुभम्

अिमज्ञाता स्ततः सवे पमि िुग्मम युर्ा७७गतम् २०

गतेष्व७ध नद्विागे्र्यषम मग्विणस्ताि् िरानधपः

नवसिुनयत्वा सं्व वेश्म प्रनववेर् मिा द्यमनतः २१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे द्वादर् सगुः

त्रयोदश सर्गः

पमिः प्रापे्त वसने्त तम पूणुः संवत्सरोऽभवत्

बाल काांड

P a g e 32 | 170

प्रसवा७धं गतो यष्ट्टमं िय मेधेि वीयुवाि् १

अनभवाद्य वनसिं च न्यायतः प्रनतपूज्य च

अब्रवीत् प्रनश्रतं वाकं्य प्रसवा७रं् नद्विोत्तमम् २

यज्ञो मे नक्रयतां नवप्र यर्ोकं्त ममनिपमंगव

यर्ा ि नवघ्नः नक्रयते यज्ञा७ङे्गषम नवधीयताम् ३

भवाि् निग्धः समहृि् महं्य गमरु श्च परमो भवाि्

वोढव्यो भवता चैव भारो यज्ञ स्य चोद्यतः ४

तरे्नत च स रािािम् अब्रवीत् नद्वि सत्तमः

िररषे्य सवुम् एवै तत् भवता यत् समनरु्तम् ५

ततोऽब्रवीत् नद्विाि् वृिाि् यज्ञ िमुसम निनिताि्

स्र्ापते्य निनितां शै्चव वृिाि् परम धानमुिाि् ६

िमाुग्वन्तिाि् नर्ल्प िाराि् वधुिीि् खििाि् अनप

गणिाि् नर्ग्वल्पि शै्चव तरै्व िट ितुिाि् ७

तर्ा र्मचीि् र्ास्त्र नवदः पमरुषाि् समिह श्रमताि्

यज्ञ िमु समीिन्तां भवन्तो राि र्ासिात् ८

इष्टिा िह सािस्रा र्ीघ्रम् आिीयताम् इनत

औप िायाुः नक्रयन्तां च राज्ञां िह गमणाग्वन्वताः ९

ब्राह्मण आवसर्ा शै्चव ितुव्याः र्तर्ः र्मभाः

भक्ष्या७न्न पािै िुहनभः सममपेताः समनिनिताः १०

तर्ा पौरििस्या७नप ितुव्या िह नवस्तराः

आवासा िह भक्ष्या वै सवु िामैरुपग्वस्र्ताः ११

तर्ा िािपद स्या७नप िि स्य िह र्ोभिम्

दातव्यम् अनं्न नवनधवत् सतृ्कत्य ि तम लीलया १२

सवे वणाु यर्ा पूिां प्राप्नमवग्वन्त समसतृ्कताः

ि चा७वज्ञा प्रयोक्तव्या िाम क्रोध वर्ात् अनप १३

यज्ञ िमुसम येऽव्यग्राः पमरुषाः नर्ग्वल्पि स्तर्ा

तेषाम७नप नवरे्षेण पूिा िायाु यर्ा क्रमम् १४

ते च स्यम: संभृता स्सवे वसमनभ भोििेि च

बाल काांड

P a g e 33 | 170

यर्ा सवं समनवनितं ि निं नचत् पररिीयते १५

तर्ा भवन्तः िम वुन्तम प्रीनत निगे्धि चेतसा

ततः सवे समागम्य वनसिम् इदम् अब्रमवि् १६

यर्ोकं्त तत् समनवनितं ि निंनचत् पररिीयते

यर्ोकं्त तत् िररष्यामो ि निं नचत् पररिास्यते १७

ततः सममिम् आहूय वनसिो वाक्यम् अब्रवीत्

निमियस्व िृपतीि् पृनर्व्यां ये च धानमुिाः १८

ब्राह्मणाि् क्षनत्रयाि् वैश्याि् रू्द्रां शै्चव सिस्रर्ः

समाियस्व सतृ्कत्य सवु देरे्षम मािवाि् १९

नमनर्लानध पनतं रू्रं िििं सत्य नवक्रमम्

निनितं सवु र्ासे्त्रषम तर्ा वेदेषम निनितम् २०

तम् आिय मिाभागं स्वयम् एव समसतृ्कतम्

पूवु संिग्वन्धिं ज्ञात्वा ततः पूवं ब्रवीनम ते २१

तर्ा िार्ीपनतं निगं्ध सततं नप्रय वानदिम्

सद्वृतं्त देव संिारं् स्वयम् एवा७७ियस्व ि २२

तर्ा िेिय रािािं वृिं परम धानमुिम्

श्वर्मरं रािनसंि स्य सपमतं्र तम् इिा७७िय २३

अङे्गश्वरं मिाभागं रोमपादं समसतृ्कतम्

वयसं्य रािनसंि स्य तम् आिय यर्ग्वस्विम् २४

प्राचीिाि् नसन्धम सौवीराि् सौरािर ेयां श्च पानरु्वाि्

दानक्षणात्याि् िरेिां श्च समस्ताि् आियस्व ि २५

सग्वन्त निग्धा श्च ये चा७ने्य रािािः पृनर्वी तले

ताि् आिय यर्ा नक्षपं्र सािमगाि् सि िान्धवाि् २६

वनसि वाकं्य तच् छुत्वा सममि: त्वररत: तदा

व्यानदर्त् पमरुषां स्तत्र राज्ञाम् आियिे र्मभाि् २७

स्वयम् एव नि धमाुत्मा प्रययौ ममनि र्ासिात्

सममि स्त्वररतो भूत्वा समा िेतमं मिीनक्षतः २८

ते च िमाुग्वन्तिाः सवे वनसिाय च धीमते

बाल काांड

P a g e 34 | 170

सवं निवेदयग्वन्त ि यजे्ञ यत् उपिग्वल्पतम् २९

ततः प्रीतो नद्वि शे्रिस्ताि् सवाुि् पमि: अब्रवीत्

अवज्ञया ि दातवं्य िस्य नच ल्लीलया७नप वा ३०

अवज्ञया िृतं िन्यात् दातारं िा७त्र संर्यः

ततः िैनश्चत् अिो रातै्र रुपयाता मिीनक्षतः ३१

िहूनि रत्नान्या७७दाय राज्ञो दर्रर् स्य ि

ततो वनसिः समप्रीतो रािािम् इदम् अब्रवीत् ३२

उपयाता िरव्याघ्र रािाि स्तव र्ासिात्

मया७नप सतृ्कताः सवे यर्ा७िं राि सत्तमाः ३३

यज्ञीयं च िृतं रािि् पमरुषैः समसमानितैः

नियाुतम च भवाि् यष्ट्टमं यज्ञ आयतिम् अग्वन्तिात् ३४

सवुिामै: उपहृतै: उपेतं वै समन्ततः

द्रष्ट्टम मिुनस रािेंद्र मि सेव नवनिनमुतं ३५

तर्ा वनसि वचिात् ऋष्यशृङ्ग स्य चोभयोः

र्मभे नदवस िक्षते्र नियाुतो िगती पनतः ३६

ततो वनसि प्रममखाः सवु एव नद्विोत्तमाः

ऋष्यशृङं्ग पमरसृ्कत्य यज्ञ िमाुरभि् तदा

यज्ञवाट गता स्सवे यधा र्ासं्त्र यधा नवनध ३७

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे त्रयोदर् सगुः

चतुदगश सर्गः

अर् संवत्सरे पूणे तग्विि् प्रापे्त तमरङ्गमे

सरय्वा श्चोत्तरे तीरे राज्ञो यज्ञोऽभ्यवतुत १

ऋष्यशृङं्ग पमरसृ्कत्य िमु चक्रम : नद्विषुभाः

अश्व मेधे मिा यजे्ञ राज्ञोऽस्य सममिात्मिः २

िमु िम वुग्वन्त नवनधवत् याििा वेद पारगाः

यर्ा नवनध यर्ा न्यायं पररक्रामग्वन्त र्ास्त्रतः ३

प्रवगं्य र्ास्त्रतः िृत्वा तर्ा एव उपसदं नद्विाः

चक्रम श्च नवनधवत् सवुम् अनधिं िमु र्ास्त्रतः ४

बाल काांड

P a g e 35 | 170

अनभपूज्य ततो हृष्टाः सवे चक्रम : यर्ा नवनध

प्रातःसवि पूवाुनण िमाुनण ममनि पमंगवाः ५

इंद्र श्च नवनधव द्दत्तो रािा च अनभष्ट्टमतो७िघः

माध्यग्वन्दिं च सविं प्रावतुत यर्ा क्रमं ६

तृतीय सविं चैव राज्ञो७स्य सममिात्मिः

चक्रम : ते र्ास्त्रतो दृष्ट्वा तर्ा ब्राह्मण पमंगवाः ७

आह्वयां चनक्ररे तत्र र्क्रादीि् नविमधोत्तमाि्

ऋष्यशंृगादौ मंतै्र: नर्क्षा७क्षर समग्वन्वतौ ८

गीनतनभ: मर्मरै: निगै्ध: मंत्र आह्वािै: यर्ा७िुत:

िोतारौ ददम: आवाह्य िनवभाुगाि् नदवौिसां ९

ि च आहतम् अभूत् तत्र स्खनलतं वा७नप निंचि

दृश्यते ब्रह्मव त्सवं के्षम यमकं्त नि चनक्ररे १०

ि तेषम अिस्सम श्रान्तो वा क्षमनधतो वा ि दृश्यते

ि अनवद्वाि् ब्राह्मण स्तत्र ि अर्त अिमचर स्तर्ा ११

ब्राह्मणा भमञ्जते नितं्य िार्वन्त श्च भमञ्जते

तापसा भमञ्जते चा७नप श्रमणा भमञ्जते तर्ा १२

वृिा श्च व्यानधता शै्चव ग्वस्त्रयो िाला: तरै्व च

अनिरं् भमञ्जमािािां ि तृग्वप्त: उपलभ्यते १३

दीयतां दीयताम् अनं्न वासांनस नवनवधानि च

इनत संचोनदता स्तत्र तर्ा चक्रम : अिेिर्ः १४

अन्निूटा श्च ििवो दृश्यने्त पवुतोपमाः

नदवसे नदवसे तत्र नसिस्य नवनधवत् तदा १५

िािा देर्ाद७िमप्राप्ता: पमरुषा स्त्री गणा स्तदा

अन्न पािै स्समनवनिता: तग्विन्यजे्ञ मिात्मिः १६

अनं्न नि नवनधवत् स्वादम प्ररं्सग्वन्त नद्विषुभाः

अिो तृप्ताः ि भदं्र ते इनत र्मश्राव राघवः १७

स्वलंिृता श्च पमरुषा ब्राह्मणाि् पयुवेषयि्

उपासते च ताि् अने्य सममृष्ट मनण िम ण्डलाः १८

बाल काांड

P a g e 36 | 170

िमाु७न्तरे तदा नवप्रा िेतम वादाि् िहूि् अनप

प्राह श्च वाग्वग्मिो धीराः परस्पर निगीषया १९

नदवसे नदवसे तत्र संस्तरे िम र्ला नद्विाः

सवु िमाुनण चक्रम से्त यर्ा र्ासं्त्र प्रचोनदताः २०

ि अषडङ्ग नवत् अत्र आसीत् ि अव्रतो ि अिह श्रमतः

सदस्या: तस्य वै राज्ञो ि अवाद िम र्ला नद्विाः २१

प्रापे्त यूपोच्छर ये तग्विि् षड्िैल्ाः खानदरा स्तर्ा

तावन्तो निल् सनिताः पनणुि श्च तर्ा७परे २२

शे्लष्माति मयो नदष्टो देवदारु मय स्तर्ा

द्वावेव तत्र नवनितौ िाहव्यस्त पररग्रिौ २३

िाररताः सवु एवैते र्ास्त्रजै्ञ युज्ञ िोनवदैः

र्ोभा७रं् तस्य यज्ञ स्य िाञ्च िा७लंिृता भवि् २४

एि नवंर्नत यूपा: ते एि नवंर्त्य७रत्नयः

वासोनभ: एि नवंर्ग्वभ: एिैिं समलंिृता: २५

नवन्यस्ता नवनधव त्सवे नर्ग्वल्पनभः समिृता दृढाः

अष्टा७७श्रयः सवु एव श्लक्ष्ण रूप समग्वन्वताः २६

आच्छानदता से्त वासोनभः पमिै गुनै्ध श्च भूनषताः

सप्तषुयो दीग्वप्तमन्तो नवरािने्त यर्ा नदनव २७

इष्टिा श्च यर्ा न्यायं िाररता श्च प्रमाणतः

नचतोऽनि ब्राुह्मणै स्तत्र िम र्लैः र्मल्ब िमुनण २८

स नचत्यो राि नसंि स्य संनचतः िम र्लै नदु्विैः

गरुडो रुक्म पक्षो वै नत्रगमणो अष्टा दर्ात्मिः २९

नियमक्ता स्तत्र पर्व स्तत्तत् उनद्दश्य दैवतम्

उरगाः पनक्षण शै्चव यर्ा र्ासं्त्र प्रचोनदताः ३०

र्ानमते्र तम िय स्तत्र तर्ा िल चरा श्च ये

ऋग्वत्वग्विः सवुम् एवै त नन्नयमकं्त र्ास्त्रत स्तदा ३१

परू्िां नत्रर्तं तत्र यूपेषम नियतं तदा

अश्व रत्नोत्तमं तस्य राज्ञो दर्रर् स्य च ३२

बाल काांड

P a g e 37 | 170

िौसल्या तं ियं तत्र पररचयु समन्ततः

िृपाणै : नवर्र्ास : एिं नत्रनभः परमया ममदा ३३

पतनत्रणा तदा साधं समग्वस्र्तेि च चेतसा

अवसत् रििीम् एिां िौसल्या धमु िाम्यया ३४

िोता अवयमु: तर्ो द्गाता ियेि समयोियि्

मनिष्या पररवृत्या च वावाताम् च तर्ा७परां ३५

पतनत्रण स्तस्य वपाम् उद्धृत्य नियते ग्वियः

ऋग्वत्वि् परम संपन्नः श्रपया मास र्ास्त्रतः ३६

धूम गनं्ध वपाया स्तम निघ्रनत ि िरानधपः

यर्ा िालं यर्ा न्यायं निणमुदि् पाप मात्मिः ३७

िय स्य यानि चा७ङ्गानि तानि सवाुनण ब्राह्मणाः

अिौ प्रास्यग्वन्त नवनधवत् समस्ताः षोडर् ऋग्वत्विः ३८

प्लक्ष र्ाखासम यज्ञािाम् अने्यषां नक्रयते िनवः

अश्व मेध स्य यज्ञ स्य वैतसो भाग इष्यते ३९

यिोऽश्व मेधः संख्यातः िल्प सूते्रण ब्राह्मणैः

चतमष्टोमम् अि स्तस्य प्रर्मं पररिग्वल्पतम् ४०

उक्क्ष्थं्य नद्वतीयं संख्यातम् अनतरातं्र तर्ोत्तरम्

िाररता स्तत्र ििवो नवनिताः र्ास्त्र दरु्िात् ४१

ज्योनतष्टोम आयमषी चैव अनतरात्रौ च नवनिनमुतौ

अनभनित् नवश्वनित् च एवम् अप्तोयाुमो मिा क्रतमः ४२

प्राची ंिोते्र ददौ रािा नदरं् स्व िम ल वधुिः

अवयुवे प्रतीची ंतम ब्रह्मणे दनक्षणां नदर्म् ४३

उद्गाते्र तम तर्ोदीची ंदनक्षणैषा नवनिनमुता

अश्व मेधे मिा यजे्ञ स्वयम्भम नवनिते पमरा ४४

क्रतमं समाप्य तम तदा न्यायतः पमरुषषुभः

ऋग्वत्वग्भ्यो नि ददौ रािा धरां तां क्रतम वधुिः ४५

ऋग्वत्वि : स्तम अब्रमवि् सवे रािािं गत िल्मषम्

भवाि् एव मिी ंिृत्स्नाम् एिो रनक्षतमम् अिुनत ४६

बाल काांड

P a g e 38 | 170

ि भूम्या िायुम् अिािं ि नि र्क्ताः ि पालिे

रताः स्वाध्याय िरणे वयं नितं्य नि भूनमप ४७

निष्क्रयं निंनचत् एव इि प्रयच्छतम भवाि् इनत

मनण रतं्न समवणं वा गावो यद्वा सममद्यतं ४८

त त्प्रयच्छ िर शे्रष्ट धरण्या ि प्रयोििं

एवममक्त्वा िरपनत: ब्राह्मणै: वेद पारगै: ४९

गवां र्त सिस्रानण दर् तेभ्यो ददौ िृपः

र्त िोनट समवणु स्य रित स्य चतम गमुणम् ५०

ऋग्वत्वि श्च ततः सवे प्रददमः सनिता वसम

ऋश्यशृङ्गाय ममिये वनसिाय च धीमते ५१

तत से्त न्यायतः िृत्वा प्रनवभागं नद्विोत्तमाः

समप्रीत मिसः सवे प्रतू्यचम: ममनदता भृर्म् ५२

ततः प्रसपुिेभ्यस्तम निरणं्य समसमानिताः

िामू्बिदं िोनट संखं्य ब्राह्मणेभ्यो ददौ तदा ५३

दररद्राय नद्विा याध िस्ता७७भरण ममत्तमं

ििैनच द्याचमािाय दादौ राघव िंदिः ५४

ततः प्रीतेषम िृपनत: नद्विेषम नद्वि वत्सलः

प्रणाम मिरो ते्तषा० िषु पयाुिम लेक्षण: ५५

तस्य आनसषो७ध नवनधवत् ब्राह्मणै : सममदीररताः

उदार स्य िृवीर स्य धरण्या प्रणत स्य च ५६

ततः प्रीतमिा रािा प्राप्य यज्ञम् अिमत्तमम्

पापा७पिं स्विुयिं दमस्तरं पानरु्वषुभैः ५७

ततोऽब्रवीत् ऋश्यशृङं्ग रािा दर्रर् स्तदा

िम ल स्य वधुिं तं्व तम ितमुम् अिुनस समव्रत ५८

तरे्नत च स रािािम् उवाच नद्वि सत्तमः

भनवष्यग्वन्त समता रािि् चत्वार: ते िम लोद्विाः ५९

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतमदुर् सगुः

पांचदश सर्गः

बाल काांड

P a g e 39 | 170

मेधावी तम ततो ध्यात्वा स निंनचत् इदम् उत्तमम्

लब् संज्ञ: तत: तं तम वेदज्ञो िृपम् अब्रवीत् १

इनषं्ट तेऽिं िररष्यानम पमत्रीयां पमत्र िारणात्

अर्वु नर्रनस प्रोकै्त: मिैः नसिां नवधाितः २

ततः प्राक्रम्यता नमनषं्ट तां पमत्रीयां पमत्र िारणात्

िमिाव चा७िौ तेिस्वी मि दृषे्टि िमुणा ३

ततो देवाः सगन्धवाुः नसिा श्च परमषुयः

भाग प्रनतग्रिा७रं् वै समवेता यर्ा नवनध ४

ताः समेत्य यर्ा न्यायं तग्विि् सदनस देवताः

अब्रमव न्त्र्लोि िताुरं ब्रह्माणं वचिं मित् ५

भगवि् त्व त्प्रसादेि रावणो िाम राक्षसः

सवाु न्नो िाधते वीयाु च्छानसतमं तं ि र्क्नममः ६

त्वया तिै वरो दत्तः प्रीतेि भगवि् पमरा

माियन्त श्च तं नितं्य सवं तस्य क्षमामिे ७

उदे्वियनत लोिाि् त्रीि् उग्वच्छर ताि् दे्वनष्ट दममुनतः

र्कं्र नत्रदर् रािािं प्रधषुनयतमम् इच्छनत ८

ऋषीि् यक्षाि् सगन्धवाुि् असमराि् ब्राह्मणां स्तर्ा

अनतक्रमनत दमधुषो वर दािेि मोनितः ९

िैिं सूयुः प्रतपनत पाशे्व वानत ि मारुतः

चलोनमुमाली तं दृष्ट्वा सममद्रोऽनप ि िम्पते १०

ति् मि न्नो भयं तिात् राक्षसात् घोर दरु्िात्

वधा७रं् तस्य भगवि् उपायं ितमुम् अिुनस ११

एवम् उक्तः समरैः सवथ नश्चन्तनयत्वा ततोऽब्रवीत्

िन्ता७यं नवनित स्तस्य वधोपायो दमरात्मिः १२

तेि गन्धवु यक्षाणां देव दािव रक्षसाम्

अवध्योऽिीनत वाग् उक्ता तरे् त्यम कं्त च ति् मया १३

िािीतुयत् अवज्ञािात् त द्रक्षो मािमषां स्तदा

तिात् स मािमषा द्वध्यो मृत्यम िाु७न्योऽस्य नवद्यते १४

बाल काांड

P a g e 40 | 170

एत चु्छत्वा नप्रयं वाकं्य ब्रह्मणा सममदाहृतम्

देवा मिषुयः सवे प्रहृष्टा से्तऽभवं स्तदा १५

एतग्विन््न अन्तरे नवष्णम: उपयातो मिा द्यमनतः

रं्ख चक्र गदा पानण: पीता वासा िगिनत: १६

ब्रह्मणा च समागम्य तत्र तस्र्ौ समानितः

तम् अब्रमवि् समराः सवे समनभष्ट्टूय सन्नताः १७

त्वां नियोक्ष्यामिे नवष्णो लोिािां नित िाम्यया

राज्ञो दर्रर् स्य त्वम् अयोध्या७नधपते नवुभो : १८

धमुज्ञ स्य वदान्य स्य मिनषु सम तेिसः

तस्य भायाुसम नतसृषम ह्री श्री िीत्यमु पमासम च १९

नवष्णो पमत्रत्वम् आगच्छ िृत्वा७७त्मािं चतमनवुधम्

तत्र तं्व मािमषो भूत्वा प्रवृिं लोि िण्टिम् २०

अवधं्य दैवतै नवुष्णो समरे िनि रावणम्

स नि देवाि् सगन्धवाुि् नसिां श्च ऋनष सत्तमाि् २१

राक्षसो रावणो मूखो वीयोते्सिेि िाधते

ऋषय श्च तत से्ति गंधवाु७प्सरस स्तधा २२

क्रीडंतो िंदि विे िॄरेण निल निंनसता:

वधा७धं वय मा७७याता स्तस्य वै ममनिनभ स्सि २३

नसि गंधवु यक्षा श्च तत स्त्वां र्रणं गता:

तं्व गनत: परमा देव सवेषा न्न: परंतप २४

वधाय देव र्तॄणा० िृणा० लोिे मि: िम रु

एवममक्त स्तम देवेर्ो नवष्णम ग्वस्त्रदर् पम०गव: २५

नपतामि पमरोगा० स्ताि् सवु लोि िमसृ्कत:

अब्रवीत् नत्रदर्ाि् सवाुि् समेताि् धमु संनिताि् २६

भयं त्यित भदं्र वो निता७धं यमनध रावणं

स पमत्र पौतं्र सा७मातं्य सनमत्र ज्ञानत िांधवं २७

ित्वा कू्ररं दमरा७७त्मािं देवषीणा० भयाविं

दर् वषु सिस्रानण दर् वषु र्तानि च २८

बाल काांड

P a g e 41 | 170

वत्स्यानम मािमषे लोिे पालयि् पृनधवी नममां

एवं दत्वा वरं देवो देवािां नवष्णम रात्मवाि्

मािमषे नचन्तयामास िन्म भूनमम् अधा७७त्मि: २९

तत: पद्म पलार्ाक्ष: िृत्वा७७त्मािं चतमनवुधं

नपतरं रोचया मास तदा दर्रधं िृपं ३०

ततो देवा स्स गंधवाु स्स रुद्रा स्सा प्सरोगणा:

स्तमनतनभ नदुव्य रूपानभ स्तमस्टमवम मुधमसूदिं ३१

त ममितं रावण ममग्र तेिसं

प्रवृि दपं नत्रदरे्श्वर नद्वषम्

नवरावणं साधम तपग्वस्व िण्टिं

तपग्वस्विाम् उिर तं भयाविम् ३२

तमेव ित्वा स िलं स िान्धवं

नवरावणं रावण मग्र्य पौरुषं

स्वलोि मागच्छ गत ज्वर नश्चरं

समरेंद्र गमपं्त गत दोष िल्मषं ३३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच दर् सगुः

षोडश सर्गः

ततो िारायणो नवष्णम: नियमक्तः समर सत्तमैः

िाि न्न७नप समराि् एवं श्लक्ष्णं वचिम् अब्रवीत् १

उपायः िो वधे तस्य रावण स्य दमरा७७त्मिः

यम् अिं तं समास्र्ाय नििन्याम् ऋनष िण्टिम् २

एवम् उक्ताः समराः सवे प्रतू्यचम नवुष्णमम् अव्ययम्

मािमषी ंतिमम् आस्र्ाय रावणं िनि संयमगे ३

स नि तेपे तप स्तीवं्र दीघु िालम् अररंदम

येि तमष्टोऽभवत् ब्रह्मा लोििृ ल्लोि पूवुि: ४

संतमष्टः प्रददौ तिै राक्षसाय वरं प्रभमः

िािा नवधेभ्यो भूतेभ्यो भयं िा७न्यत्र मािमषात् ५

अवज्ञाताः पमरा तेि वर दािेि मािवाः

बाल काांड

P a g e 42 | 170

एवं नपतामिा त्तिा द्वरं प्राप्य स दनपुतः ६

उत्सादयनत लोिां स्त्रीि् ग्वस्त्रय श्चा प्यपिषुनत

तिात् तस्य वधो दृष्टो मािमषेभ्यः परंतप ७

इते्यत द्वचिं श्रमत्वा समराणां नवष्णमरा७७त्मवाि्

नपतरं रोचया मास तदा दर्ररं् िृपम् ८

स चा७प्यपमत्रो िृपनत स्तग्विि् िाले मिाद्यमनतः

अयित् पमनत्रयाम् इनषं्ट पमते्रप्सम: अरर सूदिः ९

स िृत्वा निश्चयं नवष्णम: आमंय च नपतामिं

अंतधाुि० गतो देवै: पूज्यमािो मिनषुनभ: १०

ततो वै यिमाि स्य पाविात् अतमल प्रभम्

प्रादमभुूतं मि द्भूतं मिा वीयं मिा िलम् ११

िृषं्ण रक्ता७म्बर धरं रक्ता७७सं्य दमन्त्र्दमनभ स्विम्

निग्ध ियुृक्ष तिमि श्मश्रम प्रवर मूधुिम् १२

र्मभ लक्षण संपनं्न नदव्या७७भरण भूनषतम्

रै्ल शृङ्ग सममते्सधं दृप्त र्ादुूल नवक्रमम् १३

नदवािर समा७७िारं दीप्ता७िल नर्खोपमम्

तप्त िामू्बिद मयी ंरािता७न्त पररच्छदाम् १४

नदव्य पायस संपूणां पात्री ंपत्नीम् इव नप्रयाम्

प्रगृह्य नवपमलां दोभ्यां स्वयं मायामयीम् इव १५

समवेक्ष्या ब्रवी द्वाक्यम् इदं दर्ररं् िृपम्

प्रािापतं्य िरं नवग्वि माम् इिा७भ्यागतं िृप १६

ततः परं तदा रािा प्रत्यमवाच िृताञ्जनलः

भगवि् स्वागतं तेऽस्तम निम् अिं िरवानण ते १७

अर्ो पमि ररदं वाकं्य प्रािापत्यो िरोऽब्रवीत्

रािि् अचुयता देवाि् अद्य प्राप्तम् इदं त्वया १८

इदं तम िृप र्ादुूल पायसं देव निनमुतम्

प्रिा िरं गृिाण तं्व धन्यम् आरोग्य वधुिम् १९

भायाुणाम् अिमरूपाणाम् अश्नीत इनत प्रयच्छ वै

बाल काांड

P a g e 43 | 170

तासम तं्व लप्स्स्यसे पमत्राि् यद७रं् यिसे िृप २०

तरे्नत िृपनतः प्रीतः नर्रसा प्रनतगृह्य ताम्

पात्री ंदेवा७न्नसंपूणां देव दत्तां निरण्मयीम् २१

अनभवाद्य च त द्भूतम् अद्भमतं नप्रय दरु्िम्

ममदा परमया यमक्त श्चिार अनभप्रदनक्षणम् २२

ततो दर्रर्ः प्राप्य पायसं देव निनमुतम्

िभूव परम प्रीतः प्राप्य नवत्तम् इव अधिः २३

तत स्तद७द्भमत प्रखं्य भूतं परम भास्वरम्

संवतुनयत्वा तत् िमु ततै्र वा७न्तर धीयत २४

िषु रग्वश्मनभ: उद्योतं तस्या७न्तः पमरम् आिभौ

र्ारद स्यानभराम स्य चि से्यव िभ: अंर्मनभः २५

सोऽन्तःपमरं प्रनवशै्यव िौसल्याम् इदम् अब्रवीत्

पायसं प्रनतगृह्णीष्व पमत्रीयं ग्वत्वदम् आत्मिः २६

िौसल्यायै िरपनतः पायसा७धं ददौ तदा

अधाुत् अधं ददौ चा७नप समनमत्रायै िरा७नधपः २७

िैिेयै् च अवनर्ष्ट अधं ददौ पमत्रा७रु् िारणात्

प्रददौ च अवनर्ष्टा७धं पायसस्य अमृतोपमम् २८

अिमनचन्त्य समनमत्रायै पमि: एव मिीपनतः

एवं तासां ददौ रािा भायाुणां पायसं पृर्ि् २९

ता: तम एतत् पायसं प्राप्य िरेि स्योत्तमाः ग्वस्त्रयः

सिािं मेनिरे सवाुः प्रिषोनदत चेतसः ३०

ततस्तम ता: प्राश्य त दमत्तम ग्वस्त्रयो ;

मिीपते: उत्तम पायसं पृधि्

हतार्िा७७नदत्य समाि तेिसा

नचरेण गभाुि् प्रनतपेनदरे तदा ३१

ततस्तम रािा प्रसमीक्ष्य ता: ग्वस्त्रयः

प्ररूढ गभाु: प्रनत लब् मािसा

िभूव हृष्ट ग्वस्त्रनदवे यधा िरर:

बाल काांड

P a g e 44 | 170

समरेंद्र नसिनषु गणा७नभपूनित: ३२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षोडर् सगुः

सप्त दश सर्गः

पमत्रतं्व तम गते नवष्णौ राज्ञ स्तस्य मिात्मिः

उवाच देवताः सवाुः स्वयमू्भ भुगवाि् इदम् १

सत्यसंध स्य वीर स्य सवेषां िो नितैनषणः

नवष्णोः सिायाि् िनलिः सृिवं िाम रूनपणः २

मायानवद श्च रू्रां श्च वायम वेग समा० िवे

ियज्ञाि् िमग्वि संपन्नाि् नवष्णम तमल्य पराक्रमाि् ३

असंिायाुि् उपायज्ञाि् नदव्य संिििा७ग्वन्वताि्

सवाु७स्त्र गमण संपन्नाि् अमृत प्रार्िाि् इव ४

अप्सरः सम च ममख्यासम गन्धवीणां तिूषम च

यक्ष पन्नग िन्यासम ऋक्ष नवद्याधरीषम च ५

निन्नरीणां च गाते्रषम वािरीणां तिूषम च

सृिवं िरर रूपेण पमत्राि् तमल्य पराक्रमाि् ६

पूवु मेव मया सृष्टो िाम्बवाि् ऋक्ष पमन्त्र्गवः

ज्रमम्भमाण स्य सिसा मम वक्त्रात् अिायत ७

ते तर्ोक्ता भगवता तत् प्रनतश्रमत्य र्ासिम्

ििया मासम: एवं ते पमत्राि् वािर रूनपणः ८

ऋषय श्च मिात्मािः नसि नवद्याधर उरगाः

चारणा श्च समताि् वीराि् ससृिम वुि चाररणः ९

वािरें दं्र मिेिाभम् इिो वानलिम् आत्मिं

समग्रीवं ििया मास तपि: तपतां वरः १०

िृिस्पनत स्तम अिियत् तारं िाम मिा िररं

सवु वािर ममख्यािां िमग्विमंतं अिमत्तमं ११

धिद स्य समत श्रीमाि् वािरो गंधमादिः

नवश्विमाु त्विियत् िळ० िाम मिा िररं १२

पावि स्य समतः श्रीमाि् िीलो७नि सदृर् प्रभः

बाल काांड

P a g e 45 | 170

तेिसा यर्सा वीयाुत् अत्यररच्यत वािराि् १३

रूप द्रनवण संपन्नौ अनश्विौ रूप सितौ

मैन्द श्च नद्वनवद शै्चव ििया मासतम स्वयं १४

वरुणो ििया मास समषेण० वािरषुभं

र्रभं िियामास पिुन्य स्तम मिािलं १५

मारुत स्या७७त्मि श्रीमाि् ििमम न्नाम वीयुवाि्

वज्र संिििो पेतो वैितेय समो िवे १६

ते सृष्टा िह सािस्रा दर्ग्रीव वधोद्यताः

अप्रमेय िला वीरा नवक्रान्ताः िाम रूनपणः १७

मेरु मंदर संिार्ा वपमष्मन्तो मिािलाः

ऋक्ष वािर गोपमच्छाः नक्षप्रम् एवा७नभिनज्ञरे १८

यस्य देव स्य य दू्रपं वेषो यश्च पराक्रमः

अिायत सम से्ति तस्य तस्य समतः पृर्ि् १९

गो लाङ्गूलीषम चोिन्नाः िेनचत् संमत नवक्रमाः

ऋक्षीषम च तर्ा िाता वािराः निन्नरीषम च २०

देवा मिनषु गंधवाु: ताक्ष्याु यक्षा यर्ग्वस्विः

िागाः निम्पमरुषा शै्चव नसि नवद्याधरोरगाः २१

ििवो ििया मासम: हृष्टा स्तत्र सिस्रर्ः

वािराि् सममिा िायाि् सवाु नै्व वि चाररण; २२

अप्सरः सम च ममख्यासम तधा नवद्याधरीषम च

िाग िन्यासम च तधा गन्धवीणां तिूषम च २३

िाम रूप िलो पेता यधा िामं नवचाररण:

नसंि र्ादुूल सदृर्ा दपेण च िलेि च २४

नर्ला प्रिरणाः सवे सवे पादप योनधिः

िख दंष्टर आयमधाः सवे सवे सवाु७स्त्र िोनवदाः २५

नवचालयेयमः रै्लेिाि् भेदयेयमः ग्वस्र्राि् द्रममाि्

क्षोभयेयम श्च वेगेि सममदं्र सररतां पनतम् २६

दारयेयमः नक्षनतं पद्भ्याम् आप्लवेयम मुिा७णुवम्

बाल काांड

P a g e 46 | 170

िभ स्तलं नवरे्यम श्च गृह्णीयमर७नप तोयदाि् २७

गृह्णीयमर७नप मातङ्गाि् मत्ताि् प्रव्रितो विे

िदुमािां श्च िादेि पातयेयम नवुिंगमाि् २८

ईदृर्ािां प्रसूतानि िरीणां िाम रूनपणाम्

र्तं र्त सिस्रानण यूर्पािां मिात्मिाम् २९

ते प्रधािेषम यूधेषम िरीणा० िरर यूधपा:

िभूवमर् यूर्प शे्रिा वीरां श्च अिियि् िरीि् ३०

अने्य ऋक्षवतः प्रस्र्ाि् अवतस्र्मः सिस्रर्ः

अने्य िािा नवधाि् रै्लाि् भेनिरे िाििानि च ३१

सूयु पमतं्र च समग्रीवं र्क्र पमतं्र च वानलिम्

भ्रातरा वमपतस्र्म से्त सवु एव िरीश्वराः

िळं िीलं ििूमंतं अन्यां श्च िरर यूधपाि् ३२

ते ताकु्ष्य िल संपन्ना सवे यमि नवर्ारदा:

नवचरन्तो७दुयि् दपाुत् नसंि व्याघ्र मिोरगाि् ३३

तांश्च सवाुि् मिा िाह: वाली नवपमल नवक्रमः

िमगोप भमि वीयेण ऋक्ष गो पमच्छ वािराि् ३४

तै ररयं पृनधवी रू्रै: स पवुत विा७णुवा:

िीणाु नवनवध संस्र्ािै: िािा वं्यिि लक्षणै : ३५

तै: मेघ िृन्दा७चल तमल्य िायै:

मिा िलै: वािर यूर् पालैः

िभूव भू: भीम र्रीर रूपैः

समावृता राम सिाय िेतो: ३६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त दर् स्सगुः

अष्टादश स्सर्गः

निवुृते्त तम क्रतौ तग्विि् िय मेधे मिात्मिः

प्रनतगृह्य समरा भागाि् प्रनतिग्मम युर्ा७७गतम् १

समाप्त दीक्षा नियमः पत्नी गण समग्वन्वतः

प्रनववेर् पमरी ंरािा स भृत्य िल वाििः २

बाल काांड

P a g e 47 | 170

यर्ा७िं पूनिता से्ति राज्ञा वै पृनर्वीश्वराः

ममनदताः प्रययम देर्ाि् प्रणम्य ममनि पमंगवम् ३

श्रीमतां गच्छतां तेषां स्व पमरानण पमरा त्ततः

िलानि राज्ञां र्मभ्रानण प्रहृष्टानि चिानर्रे ४

गतेषम पृनर्वीरे्षम रािा दर्रर्ः तधा

प्रनववेर् पमरी ंश्रीमाि् पमरसृ्कत्य नद्विोत्तमाि् ५

र्ान्तया प्रययौ साधुम् ऋष्यशृङ्गः समपूनितः

अन्वीयमािो राज्ञा७र् सा७िमयाते्रण धीमता ६

एवं नवसृज्य ताि् सवाुि् रािा संपूणु मािसः

उवास समग्वखतः तत्र पमत्रोिनतं्त नवनचन्तयि् ७

ततो यजे्ञ समापे्त तम ऋतूिां षट् समत्ययम:

तत श्च द्वादरे् मासे चैते्र िावनमिे नतर्ौ ८

िक्षते्र ७ नदनत दैवते्य स्व उच्च संस्रे्षम पंच षम

ग्रिेषम ििुटे लिे वाक्पता नव०दमिा सि ८

प्रोद्यमािे िगन्नाधं सवु लोि िमसृ्कतं

िौसल्या अिियत् रामं नदव्य लक्षण संयमतम् १०

नवष्णो: अधं मिाभागं पमत्रम् इक्ष्वािम िन्दिम्

िौसल्या र्मर्मभे तेि पमते्र ण अनमत तेिसा ११

यर्ा वरेण देवािाम् अनदनत: वज्र पानणिा

भरतो िाम िैिेय्ां िजे्ञ सत्य पराक्रमः १२

साक्षात् नवष्णो: चतम भाुगः सवथः सममनदतो गमणैः

अर् लक्ष्मण र्त्रमघ्नौ समनमत्रा अिियत् समतौ १३

वीरौ सवाु७स्त्र िम र्लौ नवष्णो: अधु समग्वन्वतौ

पमषे्य िात स्तम भरतो मीि लिे प्रसन्नधी: १४

सापे िातौ तम सौनमत्री िम ळीरे अभ्यमनदतौ रवौ

राज्ञः पमत्रा मिात्माि श्चत्वारो िनज्ञरे पृर्ि् १५

गमणवन्तोऽिम रूपा श्च रुच्या प्रोिपदो पमाः

िगम: िळ० च गंधवाु ििृतम श्चा७प्सरो गणा: १६

बाल काांड

P a g e 48 | 170

देव दमन्त्र्दमभयो िेह: पमि वृनष्ट श्च खा च्यमता

उत्सव श्च मिाि् आसीत् अयोध्यायां ििािम लः १७

रध्या श्च िि संिाधा िट ितुि संिम ला:

गायिै श्च नवरानवण्यो वादिै श्च तर्ा परर<लन्त्र्ग्=तॆल्>ై : १८

प्रदेया० श्च ददौ रािा दूत मागध वंनदिां

ब्राह्मणेभ्यो ददौ नवतं्त गो धिानि सिस्रर्: १९

अतीत्य एिादर्ा७िं तम िाम िमु तर्ा अिरोत्

जे्यिं रामं मिात्मािं भरतं िैियी समतम् २०

सौनमनतं्र लक्ष्मणम् इनत र्त्रमघ्नम् अपरं तर्ा

वनसिः परम प्रीतो िामानि िृतवां स्तदा २१

ब्राह्मणाि् भोिया मास पौराि् िािपदाि७नप

अददा द्ब्राह्मणािा० च रात्नौघ मनमतं िह

तेषां िन्म नक्रयादीनि सवु िमाुण्य७िारयत् २२

तेषां िेतमर् इव जे्यिो रामो रनतिरः नपतमः

िभूव भूयो भूतािां स्वयमू्भ: इव सितः २३

सवे वेदनवदः रू्राः सवे लोि निते रताः

सवे ज्ञािोप संपन्नाः सवे सममनदता गमणैः २४

तेषाम् अनप मिातेिा रामः सत्य पराक्रमः

इष्ट स्सवु स्य लोि स्य र्र्ांि इव निमुलः २५

गि सं्कधे७श्व पृिे च रध चयाुसम सितः

धिमवेदे च निरतः नपतृ र्मशू्रषणे रत : २६

िाल्यात् प्रभृनत समनिग्धो लक्ष्मणो लग्वक्ष्म वधुिः

राम स्य लोि राम स्य भ्रातम : जे्यि स्य नित्यर्ः २७

सवु नप्रय िर स्तस्य रामस्या७नप र्रीरतः

लक्ष्मणो लग्वक्ष्म संपन्नो िनिः प्राण इवा७परः २८

ि च तेि नविा निद्रां लभते पमरुषोत्तमः

मृष्टम् अन्नम् उपािीतम् अश्नानत ि नि तं नविा २९

यदा नि ियम् आरूढो मृगयां यानत राघवः

बाल काांड

P a g e 49 | 170

तदैिं पृितोऽभे्यनत स धिमः पररपालयि् ३०

भरत स्या७नप र्त्रमघ्नो लक्ष्मण अवरिो नि सः

प्राणैः नप्रयतरो नितं्य तस्य च आसीत् तर्ा नप्रयः ३१

स चतमनभु: मिाभागैः पमतै्र: दर्रर्ः नप्रयैः

िभूव परम प्रीतो देवै: इव नपतामिः ३२

ते यदा ज्ञाि संपन्नाः सवे सममनदता गमणैः

ह्रीमन्तः िीनतुमन्त श्च सवुज्ञा दीघु दनरु्िः ३३

तेषा मेवं पभावािां सवेषां दीप्त तेिसां

नपता दर्रधो हृष्टो ब्रह्म लोिानधपो यधा ३४

ते चा७नप मिमि व्याघ्रा वैनदिा७ध्ययिे रता:

नपतृ र्मशू्रषण रता धिमवेदे च निनष्टता: ३५

अर् रािा दर्रर् से्तषां दार नक्रयां प्रनत

नचंतया मास धमाुत्मा सोपाध्याय: सिांधव: ३६

तस्य नचंतय मािस्य मंनत्र मधे्य मिात्मि:

अभ्या७७गच्छि् मिा तेिो नवश्वानमत्रो मिाममनि: ३७

स राज्ञो दरु्िा७७िांक्षी द्वारा७ध्यक्षाि् उवाच ि

र्ीघं्र आख्यात मां प्रापं्त िौनर्िं गानधि: समतं ३८

त चृ्छत्वा वचिं तस्य राि वेश्म प्रदमद्रमवम:

संभ्रांत मिस: सवे तेि वाके्यि चोनदता: ३९

ते गत्वा राि भविं नवश्वानमतं ऋनषं तदा

प्रापं्त आवेदया मासम: िृपायै इक्ष्वािवे तदा ४०

तेषां तत् वचिं श्रमत्वा स पमरोर्ा: समानित:

प्रत्यमज्जगाम संहृष्टो ब्रह्माणं इव वासव: ४१

स दृष्ट्वा ज्वनलतं दीप्त्य तपसं संनर्त व्रतं

प्रहृष्ट वदिो रािा ततो७रं्घ् उपिारयत् ४२

स राज्ञ: प्रनतगृह्या७रं्घ् र्ास्त्र दृषे्टण िमुणा

िम र्लं अव्ययं चैव पयु पृच्छि् िरा७नधपम् ४३

पमरे िोरे् ििपदे िान्धवेषम समहृत्सम च

बाल काांड

P a g e 50 | 170

िम र्लं िौनर्िो राज्ञः पयु पृच्छत् समधानमुि: ४४

आनप ते सन्नता स्सवे सामंता ररपवो निता: ?

दैवं च मािमष० चा७नप िमु ते साविमनितं ? ४५

वनसिं च समागम्य िम र्लं ममनि पमंगवः

ऋषीशं्च ताि् यर्ा न्यायं मिाभागाि् उवाच ि ४६

ते सवे हृष्ट मिस स्तस्य राज्ञो निवेर्िम्

नवनवर्मः पूनिता स्तत्र निषेदम श्च यर्ा७िुतः ४७

अर् हृष्ट मिा रािा नवश्वानमतं्र मिाममनिम्

उवाच परमोदारो हृष्ट स्तम् अनभपूियि् ४८

यर्ा७मृत स्य संप्राग्वप्त: यर्ा वषुम् अिूदिे

यर्ा सदृर् दारेषम पमत्र िन्मा प्रिस्य च ४९

प्रिष्ट स्य यर्ा लाभो यर्ा िषो मिोदये

तर्ा एव आगमिं मने्य स्वागतं ते मिाममिे ५०

िं च ते परमं िामं िरोनम निमम िनषुतः

पात्र भूतोऽनस मे ब्रह्मि् नदष्ट्ट्या प्राप्तोऽनस िौनर्ि ५१

अद्य मे सफलं िन्म िीनवतं च समिीनवतम्

पूवं रािनषु र्बे्दि तपसा द्योनतत प्रभः ५२

ब्रह्मनषु त्वम् अिमप्राप्तः पूज्योऽनस िहधा मया ५३

तत् अद्भमतम् इदं ब्रह्मि् पनवतं्र परमं मम

र्मभ के्षत्र गतश्चा७ िं तव संदरु्िात् प्रभो ५४

बू्रनि यत् प्रानरु्तं तमभं्य िायुम् आगमिं प्रनत

इच्छां अिमगृिीतोऽिं त्वद७रु् पररवृिये ५५

िायु स्य ि नवमरं् च गन्तमम् अिुनस िौनर्ि

िताु च अिम् अरे्षेण दैवतं नि भवाि् मम ५६

मम च अयम् अिमप्राप्तो मिाि७भ्यमदयो नद्वि

तव आगमिि: िृत्स्नो धमु श्च अिमत्तमो मम ५७

इनत हृदय समखं निर्म्य वाकं्य

श्रमनत समखम् आत्मवता नविीतम् उक्तम्

बाल काांड

P a g e 51 | 170

प्रनर्त गमण यर्ा गमणै: नवनर्ष्टः

परम ऋनषः परमं िगाम िषुम् ५८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्टादर् स्सगुः

एकोन द्वव०श स्सर्गः

त चु्छत्वा राि नसंि स्य वाक्यम् अद्भमत नवस्तरम्

हृष्ट रोमा मिातेिा नवश्वानमत्रोऽभ्यभाषत १

सदृरं् राि र्ादुूल तवैतत् भमनव ि अन्यतः

मिा वंर् प्रसूत स्य वनसि व्यपदेनर्िः २

यत् तम मे हृत् गतं वाकं्य तस्य िायु स्य निश्चयम्

िम रुष्व राि र्ादुूल भव सत्य प्रनतश्रवा: ३

अिं नियमम् आनतिे नसद्ध्य७रं् पमरुषषुभ

तस्य नवघ्निरौ द्वौ तम राक्षसौ िाम रूनपणौ ४

व्रते मे िहर् श्चीणे समाप्त्यां राक्षसा नवमौ

मारीच श्च समिाह श्च वीयुवन्तौ सम नर्नक्षतौ

तौ मांस रुनधरौघेण वेनदं ताम् अभ्यवषुताम् ५

अवधूते तर्ा भूते तग्विि् नियम निश्चये

िृत श्रमो निरुत्साि स्तिात् देर्ात् अपाक्रमे ६

ि च मे क्रोधम् उरस्रष्ट्टमं िमग्वि: भवनत पानरु्व

तर्ा भूता नि सा चयाु ि र्ाप स्तत्र ममच्यते ७

स्व पमतं्र राि र्ादुूल रामं सत्य पराक्रमम्

िाि पक्ष धरं रू्रं जे्यिं मे दातमम् अिुनस ८

र्क्तो हे्यष मया गमप्तो नदवे्यि से्वि तेिसा

राक्षसा ये नविताुर से्तषाम् अनप नविार्िे ९

शे्रय श्च अिै प्रदास्यानम िह रूपं ि संर्यः

त्रयाणाम् अनप लोिािां येि ख्यानतं गनमष्यनत १०

ि च तौ रामम् आसाद्य र्क्तौ स्र्ातमं िरं्चि

ि च तौ राघवात् अन्यो िन्तमम् उत्सिते पममाि् ११

वीयोग्वत्सक्तौ नि तौ पापौ िाल पार् वरं् गतौ

बाल काांड

P a g e 52 | 170

राम स्य राि र्ादुूल ि पयाुप्तौ मिात्मिः १२

ि च पमत्र िृतं िेिं ितमुम् अिुनस पानरु्व

अिं ते प्रनतिािानम ितौ तौ नवग्वि राक्षसौ १३

अिं वेनद्म मिात्मािं रामं सत्य पराक्रमम्

वनसिोऽनप मिा तेिा ये च इमे तपनस ग्वस्र्ताः १४

यनद ते धमु लाभं च यर् श्च परमं भमनव

ग्वस्र्रम् इच्छनस रािेि रामं मे दातमम् अिुनस १५

यनद अभ्यिमज्ञां िािम र्त्स्न्र् ददते तव मग्विणः

वनसि प्रममखाः सवे ततो रामं नवसिुय १६

अनभपे्रतम् असंसक्तम् आत्मिं दातमम् अिुनस

दर् रातं्र नि यज्ञ स्य रामं रािीव लोचिम् १७

ि अते्यनत िालो यज्ञ स्य यर्ा अयं मम राघव

तर्ा िम रुष्व भदं्र ते मा च र्ोिे मिः िृर्ाः १८

इते्यवम् उक्त्वा धमाुत्मा धमाु७रु् सनितं वचः

नवरराम मिातेिा नवश्वानमत्रो मिाममनिः १९

स त नन्नर्म्य रािेंद्रो नवश्वानमत्र वच श्शमभं

र्ोिम७भ्यगम त्तीवं्र व्यषीदत भया७ग्वन्वतः २०

इनत हृदय मिो नवदारणं

ममनि वचिं तत् अतीव र्मश्रमवाि्

िरपनत: अगमत् भयं मित्

व्यनर्त मिाः प्रचचाल च आसिात् २१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोिनव०र् स्सगुः

द्ववांश स्सर्गः

तचु्छत्वा राि र्ादुूलो नवश्वानमत्र स्य भानषतम्

ममहूतुम् इव निःसं्सज्ञः संज्ञावाि् इदम् अब्रवीत् १

ऊि षोडर् वषो मे रामो रािीव लोचिः

ि यमि योग्यताम् अस्य पश्यानम सि राक्षसैः २

इयम् अक्षौनिणी पूणाु यस्या७िं पनतरीश्वरः

बाल काांड

P a g e 53 | 170

अिया संवृतो गत्वा योिा७िं तै निुर्ाचरैः ३

इमे रू्रा श्च नवक्रान्ता भृत्या मेऽस्त्र नवर्ारदाः

योग्या रक्षोगणै योद्धमं ि रामं िेतमम् अिुनस ४

अिम् एव धिम िानण गोप्ता समर मूधुनि

यावत् प्राणाि् धररष्यानम तावत् योते्स्य निर्ाचरैः ५

निनवुघ्ना व्रत चयाु सा भनवष्यनत समरनक्षता

अिं तत्र आगनमष्यानम ि राम० िेतमम् अिुनस ६

िालो नि अिृत नवद्य श्च ि च वेनत्त िला िलम्

ि च अस्त्र िल संयमक्तो ि च यमि नवर्ारदः ७

ि च असौ रक्षसां योग्यः िूट यमिा नि ते ध्रमवम्

नवप्रयमक्तो नि रामेण ममहूतुम् अनप ि उत्सिे

िीनवतमं ममनि र्ादुूल ि रामं िेतमम् अिुनस ८

यनद वा राघवं ब्रह्मि् िेतमम् इच्छनस समव्रत

चतमरङ्ग समायमकं्त मया च सनितं िय ९

षनष्ट वुषु सिस्रानण िात स्य मम िौनर्ि

क्रम च्छर े ण उिानदत श्च अयं ि रामं िेतमम् अिुनस १०

चतमणाुम् आत्मिािां नि प्रीनतः परनमिा मम

जे्यिं धमु प्रधािं च ि रामं िेतमम् अिुनस ११

निं वीयाु राक्षसा से्त च िस्य पमत्रा श्च िे च ते

िरं् प्रमाणाः िे च एताि् रक्षग्वन्त ममनि पमंगव १२

िरं् च प्रनत ितुवं्य तेषां रामेण रक्षसाम्

मामिै: वा िलै: ब्रह्मि् मया वा िूट योनधिाम् १३

सवं मे रं्स भगवि् िरं् तेषां मया रणे

स्र्ातवं्य दमष्ट भावािां वीयोग्वत्सक्ता नि राक्षसाः १४

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा नवश्वानमत्रोऽभ्यभाषत

पौलस्त्य वंर् प्रभवो रावणो िाम राक्षसः १५

स ब्रह्मणा दत्त वर: तै्रलोकं्य िाधते भृर्म्

मिा िलो मिा वीयो राक्षसै: िहनभ: वृतः १६

बाल काांड

P a g e 54 | 170

शू्रयते नि मिा वीयो रावणो राक्षसा७नधपः

साक्षात् वैश्रवण भ्राता पमत्रो नवश्रवसो ममिेः १७

यदा स्वयं ि यज्ञ स्य नवघ्न िताु मिािलः

तेि संचोनदतौ तौ तम राक्षसौ सममिा िलौ १८

मारीच श्च समिाह श्च यज्ञ नवघं्न िररष्यतः

इत्यमक्तो ममनििा तेि रािोवाच ममनिं तदा १९

ि नि र्क्तोऽग्वि संग्रामे स्र्ातमं तस्य दमरात्मिः

स तं्व प्रसादं धमुज्ञ िम रुष्व मम पमत्रिे २०

मम च एवा अल्प भाग्य स्य दैवतं नि भवाि् गमरु:

देव दािव गन्धवाु यक्षाः पतग पन्नगाः २१

ि र्क्ता रावणं सोढमं निं पमि: मािवा यमनध

स नि वीयुवतां वीयुम् आदते्त यमनध राक्षसः २२

तेि चा७िं ि र्क्तोऽग्वि संयोद्धमं तस्य वा िलैः

सिलो वा ममनि शे्रि सनितो वा मम आत्मिैः २३

िर्म् अनप अमर प्रखं्य संग्रामाणाम् अिोनवदम्

िालं मे तियं ब्रह्मि् िैव दास्यानम पमत्रिम् २४

अर् िालोपमौ यमिे समतौ समन्दोप समन्दयोः

यज्ञ नवघ्न िरौ तौ ते िैव दास्यानम पमत्रिम् २५

मारीच श्च समिाह श्च वीयुवन्तौ सम नर्नक्षतौ

तयो: अन्यतरेण अिं योिास्यां ससमहृ द्गणः २६

इनत िरपनत िल्पिात् नद्विेंदं्र ;

िम नर्ि समतं सममिाि् नववेर् मन्यम:

सम हत इव मखे अनि: आज्य नसक्त:

समभव ज्ज्वनलतो मिनषु वनह्न: २७

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नवंर् स्सगुः

एक द्ववांश स्सर्गः

तत् शृत्वा वचिं तस्य िेि पयाुिम लाक्षरम्

समन्यमः िौनर्िो वाकं्य प्रत्यमवाच मिीपनतम् १

बाल काांड

P a g e 55 | 170

पूवुम् अरं् प्रनतश्रमत्य प्रनतज्ञां िातमम् इच्छनस

राघवाणाम् अयमक्तोऽयं िम लस्या स्य नवपयुयः २

यनददं ते क्षमं रािि् गनमष्यानम यर्ा आगतम्

नमथ्या प्रनतज्ञः िािम र्त्स्न्र् समखी भव स िान्धवः ३

तस्य रोष परीत स्य नवश्वानमत्र स्य धीमतः

चचाल वसमधा िृत्स्ना नववेर् च भयं समराि् ४

त्रस्त रूपं तम नवज्ञाय िगत् सवं मिाि् ऋनषः

िृपनतं समव्रतो धीरो वनसिो वाक्यम् अब्रवीत् ५

इक्ष्वािूणां िम ले िातः साक्षात् धमु इवा७परः

धृनतमाि् समव्रतः श्रीमाि् ि धमं िातमम् अिुनस ६

नत्रषम लोिेषम नवख्यातो धमाुत्मा इनत राघव

स्व धमं प्रनतपद्य स्व ि अधमं वोढम म् अिुनस ७

संश्रमत्य एवं िररष्यानम इनत अिम वाुण स्य राघव

इष्टापूतु वधो भूयात् तिात् रामं नवसिुय ८

िृता७ स्त्रम् अिृता७सं्त्र वा ि एिं र्क्ष्यग्वन्त राक्षसाः

गमपं्त िम नर्ि पमते्रण ज्वलिेि अमृतं यर्ा ९

एष नवग्रिवाि् धमु एष वीयुवतां वरः

एष िमद्ध्या७नधिो लोिे तपस श्च परायणम् १०

एषोऽस्त्राि् नवनवधाि् वेनत्त तै्रलोके्य स चरा७चरे

िैिम् अन्यः पममाि् वेनत्त ि च वेत्स्यग्वन्त िेचि ११

ि देवा ि षुयः िेनचि् ि असमरा ि च राक्षसाः

गन्धवु यक्ष प्रवराः स निन्नर मिोरगाः १२

सवाु७स्त्रानण भृर्ाश्व स्य पमत्राः परम धानमुिाः

िौनर्िाय पमरा दत्ता यदा राजं्य प्रर्ासनत १३

तेऽनप पमत्राः भृर्ाश्व स्य प्रिापनत समता समताः

ि एि रूपा मिावीयाु दीग्वप्तमन्तो ियाविाः १४

िया च समप्रभा चैव दक्ष िने्य सममध्यमे

ते समवाते अस्त्र र्स्त्रानण र्तं परम भास्वरम् १५

बाल काांड

P a g e 56 | 170

पञ्चार्तं समताि् लेभे िया िाम पराि् पमरा

वधाय असमर सैन्याि् अप्रमेयाि् िाम रूनपणः १६

समप्रभा िियत् च अनप पमत्राि् पञ्चार्तं पमिः

संिाराि् िाम दमधुषाुि् दमराक्रमाि् िलीयसः १७

तानि च अस्त्रानण वेनत्त एष यर्ावत् िम नर्िा७७त्मिः

अपूवाुणां च िििे र्क्तो भूय श्च धमुनवत् १८

एवं वीयो मिातेिा नवश्वानमत्रो मिा तपाः

ि राम गमिे रािि् संर्यं ितमुम् अिुनस १९

तेषां निग्रिणे र्क्त: स्वय० च िम नर्िा७७त्मि:

तव पमत्र निता७धाुय त्वां उपेत्य अनभयाचते २०

इनत ममनि वचिात् प्रसन्न नचत्तो ;

रघम वृषभ स्तम मममोद भास्वरांग:

गमि मनभ रुरोच राघव स्य ;

प्रनदत यर्ा: िम नर्िा७७त्मिाय िमद्ध्या २१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि नवंर् स्सगुः

िा द्ववांश स्सर्गः

तर्ा वनसिे ब्रमवनत रािा दर्रर्ः स्वयम्

प्रहृष्ट वदिो रामम् आिमिाव स लक्ष्मणम् १

िृत स्वस्त्य७यिं मात्रा नपत्रा दर्ररे्ि च

पमरोधसा वनसिेि मङ्गळै: अनभमग्वितम् २

स पमतं्र मूननु उपाघ्राय रािा दर्रर्ः नप्रयम्

ददौ िम नर्ि पमत्राय समप्रीते ि अन्त रात्मिा ३

ततो वायमः समख स्पर्ो नवरिस्को ववौ तदा

नवश्वानमत्र गतं रामं दृष्ट्वा रािीव लोचिम् ४

पमि वृनष्ट: मित्या७७सीत् देव दमन्त्र्दमनभ निस्विः

र्ङ्ख दमन्त्र्दमनभ निघोषः प्रयाते तम मिात्मनि ५

नवश्वानमत्रो ययौ अगे्र ततो रामो मिायर्ाः

िाि पक्ष धरो धन्वी तं च सौनमनत्र: अन्वगात् ६

बाल काांड

P a g e 57 | 170

िलानपिौ धिमिाणी र्ोभयािौ नदर्ो दर्

नवश्वानमतं्र मिात्मािं नत्र र्ीषाु नवव पन्नगौ ७

अिमिग्मतम: अक्षमद्रौ नपतामिम् इव अनश्विौ

तर्ा िम नर्ि पमतं्र तम धिमिाणी स्व लंिृतौ ८

िि गोधाङ्गमनल त्राणौ खड्गवन्तौ मिा द्यमती

िम मारौ चारु वपमषौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ९

अिमयातौ नश्रया दीप्तौ र्ोभयेताम् अनिंनदतौ

स्र्ाणमं देवम् इवानचनं्त्य िम मारौ इव पाविी १०

अध्य७धु योििं गत्वा सरय्वा दनक्षणे तटे

रामेनत मधमरा वाणी ंनवश्वानमत्रोऽभ्यभाषत ११

गृिाण वत्स सनललं मा भूत् िाल स्य पयुयः

मिग्रामं गृिाण तं्व िलाम् अनतिलां तर्ा १२

ि श्रमो ि ज्वरो वा ते ि रूप स्य नवपयुयः

ि च समपं्त प्रमतं्त वा धषुनयष्यग्वन्त िैरृताः १३

ि िाह्वोः सदृर्ो वीये पृनर्व्याम् अग्वस्त िश्चि

नत्रषम लोिेषम वै राम ि भवेत् सदृर् स्तव १४

ि सौभागे्य ि दानक्षणे्य ि ज्ञािे िमग्वि निश्चये

ि उत्तरे प्रनत वक्तवे्य समो लोिे तवा७िघ १५

एतत् नवद्या द्वये लबे् भनवता िाग्वस्त ते समः

िला च अनतिला चैव सवु ज्ञाि स्य मातरौ १६

क्षमग्विपासे ि ते राम भनवष्यते िरोत्तम

िलाम् अनतिलां चैव पठतः पनर् राघव

नवद्या द्वयम् अधीयािे यर् श्चा७प्यतमलं भमनव १७

नपतामि समते नि एते नवदे्य तेिः समग्वन्वते

प्रदातमं तव िािम र्त्स्न्र् सदृर् सं्त्व नि धानमुि १८

िामं िह गमणाः सवे त्वनय एते ि अत्र संर्यः

तपसा संभृते च एते िह रूपे भनवष्यतः १९

ततो रामो िलं सृ्पष्ट्वा प्रहृष्ट वदिः र्मनचः

बाल काांड

P a g e 58 | 170

प्रनतिग्राि ते नवदे्य मिषे: भानवतात्मिः २०

नवद्या सममनदतो रामः र्मर्मभे भूरर नवक्रमः

सिस्र रग्वश्म: भगवाि् र्रदीव नदवािर: २१

गमरु िायाुनण सवाुनण नियमज्य िम नर्िा७७त्मिे

ऊषम स्तां रििी ंतत्र सरय्वां सम समखं त्रयः २२

दर्रध सूिम सत्तमाभ्यां ;

तृण र्यिे अिमनचते सि उनषताभ्यां

िम नर्ि समत वचो लानलताभ्यां ;

समखनमव सा नविभौ नवभावरी च २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे द्वा नवंर् स्सगुः

त्रयो द्ववांश स्सर्गः

प्रभातायां तम र्वुयां नवश्वानमत्रो मिाममनिः

अभ्यभाषत िािम र्त्स्न्र्ौ र्यािं पणु संस्तरे १

िौसल्या समप्रिा राम पूवाु संध्या प्रवतुते

उनत्ति िर र्ादुूल ितुवं्य दैवम् आनह्निम् २

तस्य ऋषे: परम उदारं वचः श्रमत्वा िृपात्मिौ

िात्वा िृतोदिौ वीरौ िेपतमः परमं िपम् ३

िृतानह्निौ मिा वीयौ नवश्वानमतं्र तपो धिम्

अनभवाद्य अनभसंहृष्टौ गमिाय उपतस्र्तमः ४

तौ प्रयातौ मिा वीयौ नदव्यां नत्रपर्गां िदीम्

ददृर्ाते तत स्तत्र सरय्वाः संगमे र्मभे ५

तत्र आश्रम पदं पमण्यम् ऋषीणाम् उग्र तेिसाम्

िह वषु सिस्रानण तप्यतां परमं तपः ६

तं दृष्ट्वा परम प्रीतौ राघवौ पमण्यम् आश्रमम्

ऊचतम सं्त मिात्मािं नवश्वानमत्रम् इदं वचः ७

िस्य अयम् आश्रमः पमण्यः िो िम अग्विि् वसते पममाि्

भगवि् श्रोतमम् इच्छावः परं िौतूिलं नि िौ ८

तयो स्त द्वचिं श्रमत्वा प्रिस्य ममनि पमंगवः

बाल काांड

P a g e 59 | 170

अब्रवीत् शू्रयतां राम यस्या७यं पूवु आश्रमः ९

िन्दपो मूनतुमाि् आसीत् िाम इत्यमच्यते िमधैः

तपस्यन्तम् इि स्र्ाणमं नियमेि समानितम् १०

िृत उद्वािं तम देवेरं् गच्छनं्त स मरु द्गणम्

धषुया मास दममेधा हंिृत श्च मिात्मिा ११

दग्ध स्य तस्य रौदे्रण चक्षमषा रघम िन्दि

व्यर्ीयुन्त र्रीरात् स्वात् सवु गात्रानण दममुतेः १२

तस्य गातं्र ितं तत्र निदुग्धस्य मिात्मिा

अ र्रीरः िृतः िामः क्रोधात् देवेश्वरेण नि १३

अिङ्ग इनत नवख्यात स्तदा प्रभृनत राघव

स च अङ्ग नवषयः श्रीमाि् यत्रा७ङं्ग स मममोच ि १४

तस्या७यम् आश्रमः पमण्य स्त से्यमे ममियः पमरा

नर्ष्या धमुपरा नितं्य तेषां पापं ि नवद्यते १५

इिा७द्य रििी ंराम वसेम र्मभ दरु्ि

पमण्ययोः सररतो: मधे्य श्व: तररष्यामिे वयम् १६

अनभगच्छामिे सवे र्मचय: पमण्य मा७७श्रमं

िाता श्च िृत िप्या श्च हत िव्या िरोत्तम १७

तेषां संवदतां तत्र तपो दीघेण चक्षमषा

नवज्ञाय परम प्रीता ममियो िषुम् आगमि् १८

अरं्घ् पादं्य तर्ा७७नतथं्य निवेद्य िम नर्िा७७त्मिे

राम लक्ष्मणयोः पश्चात् अिम वुि् अनतनर् नक्रयाम् १९

सत्कारं सम७िम प्राप्य िर्ानभ: अनभरञ्जयि्

यधा७िु मिपि् संध्याम् ऋषय से्त समानिता: २०

तत्र वानसनभ: आिीता ममनिनभ: समव्रतै: सि

न्यवसि् समसमखं तत्र िामा७७श्रम पदे तदा २१

िदानभ रनभ रामानभ रनभ रामौ िृपात्मिौ

रमया मास धमाुत्मा िौनर्िो ममनि पमन्त्र्गवः २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे त्रयो नवंर् स्सगुः

बाल काांड

P a g e 60 | 170

चतुर् द्ववांश स्सर्गः

ततः प्रभाते नवमले िृत आनह्निम् अररंदमौ

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य िद्या: तीरम् उपागतौ १

ते च सवे मिात्मािो ममियः संनर्त व्रताः

उपस्र्ाप्य र्मभां िावं नवश्वानमत्रम् अर्ा७ब्रमवि् २

आरोितम भवाि् िावं राि पमत्र पमरसृ्कतः

अररषं्ट गच्छ पन्थािं मा भूत् िाल नवपयुयः ३

नवश्वानमत्र स्तरे् त्यम क्त्वा ताि् ऋषीि् अनभपूज्य च

ततार सनित स्ताभ्यां सररतं सागरं गमाम् ४

तत: र्मश्राव वै र्बं्द अनत संरंभ वनधुतं

मध्यम् आगम्य तोय स्य सि राम: ििीयसा ५

अर् रामः सरर न्मधे्य पप्रच्छ ममनि पमङ्गवम्

वाररणो नभद्यमाि स्य निम् अयं तमममलो वनिः ६

राघव स्य वचः श्रमत्वा िौतूिल समग्वन्वतम्

िर्या मास धमाुत्मा तस्य र्ब्द स्य निश्चयम् ७

िैलास पवुते राम मिसा निनमुतं सरः

ब्रह्मणा िर र्ादुूल तेि इदं मािसं सरः ८

तिात् समस्राव सरसः सा अयोध्याम् उप गूिते

सरः प्रवृत्ता सरयूः पमण्या ब्रह्म सर श्व्च्यमता ९

तस्या७यम् अतमलः र्ब्दो िाह्नवीम् अनभवतुते

वारर संक्षोभिो राम प्रणामं नियतः िम रु १०

ताभ्यां तम तौ वमभौ िृत्वा प्रणामम् अनत धानमुिौ

तीरं दनक्षणम् आसाद्य िग्मतम: लघम नवक्रमौ ११

स विं घोर संिारं् दृष्ट्वा िृपवरा७७त्मिः

अनवप्रितम् ऐक्ष्वािः पप्रच्छ ममनि पमंगवम् १२

अिो विम् इदं दमगं निग्वल्लिा गण िानदतम्

भैरवैः श्वापदैः िीणं र्िम नै्त: दारुणा रवैः १३

िािा प्रिारैः र्िम िै: वाश्यग्वभ: भैरव स्विैः

बाल काांड

P a g e 61 | 170

नसंि व्याघ्र वरािै श्च वारणै श्चा७नप र्ोनभतम् १४

धव अश्विणु ििम भै: निल् नतन्त्र्दमि पाटलैः

संिीणं िदरीनभ श्च निं िम एतत् दारुणं विम् १५

तम् उवाच मिा तेिा नवश्वानमत्रो मिाममनिः

शू्रयतां वत्स िािम र्त्स्न्र् यस्य एतत् दारुणं विम् १६

एतौ ििपदौ स्फीतौ पूवुम् आस्तां िरोत्तम

मलदा श्च िरूषा श्च देव निमाुण निनमुतौ १७

पमरा वृत्र वधे राम मलेि सम७नभप्लमतम्

क्षमधा चैव सिस्राकं्ष ब्रह्म ित्या समा नवर्त् १८

तम् इिं िापयि् देवा ऋषय श्च तपो धिाः

िलरै्ः िापया मासम: मलं चा७स्य प्रमोचयि् १९

इि भूम्यां मलं दत्त्वा दत्त्वा िरूर्म् एव च

र्रीरिं मिेि स्य ततो िषं प्रपेनदरे २०

निमुलो नििरूर् श्च र्मनच: इिो यदा भवत्

ददौ देर् स्य समप्रीतो वरं प्रभम: अिमत्तमम् २१

इमौ ििपदौ स्फीतौ ख्यानतं लोिे गनमष्यतः

मलदा श्च िरूर्ा श्च ममा७ङ्ग मल धाररणौ २२

साधम साग्ववनत तं देवाः पािर्ासिम् अब्रमवि्

देर् स्य पूिां तां दृष्ट्वा िृतां र्के्रण धीमता २३

एतौ ििपदौ स्फीतौ दीघु िालम् अररंदम

मलदा श्च िरूर्ा श्च ममनदतौ धि धान्यतः २४

िस्यनच त्व७र् िाल स्य यक्षी वै िाम रूनपणी

िलं िाग सिस्र स्य धारयन्ती तदा ह्यभूत् २५

ताटिा िाम भदं्र ते भायाु समन्द स्य धीमतः

मारीचो राक्षसः पमत्रो यस्याः र्क्र पराक्रमः २६

वृत्त िाह मुिा वीयो नवपमला७७स्य तिम: मिाि्

राक्षसो भैरवा७७िारो नितं्य त्रासयते प्रिाः २७

इमौ ििपदौ नितं्य नविार्यनत राघव

बाल काांड

P a g e 62 | 170

मलदां श्च िरूर्ा० श्च ताटिा दमष्ट चाररणी २८

सेयं पन्थािम् आवृत्य वसनत अधु योििे

अत एव च गन्तवं्य ताटिाया विं यतः २९

स्व िाह िलम् आनश्रत्य िनि इमां दमष्ट चाररणीम्

मनन्नयोगात् इमं देरं् िम रु नििण्टिं पमिः ३०

ि नि िनश्चत् इमं देरं् र्क्तो नि आगन्तमम् ईदृर्म्

यनक्षण्या घोरया राम उत्सानदतम् असह्यया ३१

एतत् ते सवुम् आख्यातं यर्ा एतत् दारुणं विम्

यक्ष्या च उत्सानदतं सवुम् अद्या७नप ि निवतुते ३२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतमनवंर् स्सगुः

पांच द्वव०श स्सर्गः

अर् तस्य अप्रमेय स्य ममिे: वचिम् उत्तमम्

श्रमत्वा पमरुष र्ादुूलः प्रत्यमवाच र्मभां नगरम् १

अल्पवीयाु यदा यक्षाः शू्रयने्त ममनि पमंगव

िरं् िाग सिस्र स्य धारयनत अिला िलम् २

नवश्वानमत्रोऽब्रवीत् वाकं्य शृणम येि िलोत्तरा

वर दाि िृतं वीयं धारयनत अिला िलम् ३

पूवुम् आसीि् मिा यक्षः समिेतम: िाम वीयुवाि्

अिपत्यः र्मभा७७चारः स च तेपे मित् तपः ४

नपतामि स्तम समप्रीत स्तस्य यक्ष पते स्तदा

िन्या रतं्न ददौ राम ताटिां िाम िामतः ५

ददौ िाग सिस्र स्य िलं चा७स्याः नपतामिः

ि तम एव पमतं्र यक्षाय ददौ ब्रह्मा मिायर्ाः ६

तां तम िातां नववधुन्ती ंरूप यौवि र्ानलिीम्

ििु पमत्राय समन्दाय ददौ भायां यर्ग्वस्विीम् ७

िस्यनचत् तम अध िालस्य यक्षी पमतं्र अिायत

मारीचं िाम दमधुषं यः र्ापात् राक्षसो अभवत् ८

समने्द तम नििते राम सा अगस्त्यम् ऋनष सत्तमम्

बाल काांड

P a g e 63 | 170

ताटिा सि पमते्रण प्रधषुनयतमम् इच्छनत ९

भक्षाधं िात संरंभा गिुन्ती सा अभ्यधावत

आपतंती ंतम तां दृष्ट्वा अगस्त्यो भगवाि् ऋनष : १०

राक्षसतं्व भिसे्वनत मारीचं व्याििार सः

अगस्त्यः परम क्रम ि: ताटिाम् अनप र्प्तवाि् ११

पमरुषादी मिा यक्षी नवरूपा नविृत आििा

इदं रूपम् नविाय अध दारुणं रूपम् अस्तम ते १२

सैषा र्ाप िृतां अमषाु ताटिा क्रोध मूनछुता

देर्म् उत्सादयनत एिम् अगस्त्य चररतं र्मभम् १३

एिां राघव दमवुृत्तां यक्षी ंपरम दारुणाम्

गो ब्राह्मण नितार्ाुय िनि दमष्ट पराक्रमाम् १४

ि नि एिां र्ाप संसृष्टां िनश्चत् उत्सिते पममाि्

नििन्तमं नत्रषम लोिेषम त्वाम् ऋते रघम िन्दि १५

ि नि ते स्त्री वध िृते घृणा िायाु िरोत्तम

चातमवुणु्य नितार्ाुय ितुवं्य राि सूिमिा १६

िृरं्रं् अिृरं्सं वा प्रिा रक्षण िारणात्

पातिं वा सदोषं वा ितुवं्य रक्षता सदा १७

राज्य भार नियमक्तािाम् एष धमुः सिातिः

अधम्यां िनि िािम र्त्स्न्र् धमो नि अस्यां ि नवद्यते १८

शू्रयते नि पमरा र्क्रो नवरोचि समतां िृप

पृनर्वी ंिन्तमम् इच्छन्ती ंमन्थराम् अभ्यसूदयत् १९

नवष्णमिा च पमरा राम भृगम पत्नी दृढ व्रता

अनििं लोिम् इच्छन्ती िाव्यमाता निषूनदता २०

एतै: च अनै्य श्च िहभी राि पमतै्रः मिात्मनभः

अधमु सनिता िायो िताः पमरुष सत्तमैः २१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच नव०र् स्सगुः

षड्द्वव०श स्सर्गः

ममिेर् वचिम् अक्लीिं श्रमत्वा िर वरा७७त्मिः

बाल काांड

P a g e 64 | 170

राघवः प्राञ्जनल भुूत्वा प्रत्यमवाच दृढ व्रतः १

नपतम वुचि निदेर्ात् नपतम वुचि गौरवात्

वचिं िौनर्ि स्य इनत ितुव्यम् अनवर्िया २

अिमनर्ष्टो अग्वि अयोध्यायां गमरु मधे्य मिात्मिा

नपत्रा दर्ररे् ि अिं ि अवजे्ञयं च तत् वचः ३

सोऽिं नपतम वुचः श्रमत्वा र्ासिात् ब्रह्म वानदिः

िररष्यानम ि संदेि: ताटिा वधम् उत्तमम् ४

गो ब्राह्मण नितार्ाुय देर् स्य अस्य समखाय च

तव चैव अप्रमेय स्य वचिं ितमुम् उद्यतः ५

एवम् उक्त्वा धिममुधे्य िद्वा ममनष्टम् अररंदमः

ज्या र्ब्दम् अिरोत् तीवं्र नदर्ः र्बे्दि पूरयि् ६

तेि र्बे्दि नवत्रस्ता: ताटिा वि वानसिः

ताटिा च सम संक्रम िा तेि र्बे्दि मोनिता ७

तं र्ब्दम् अनभनिध्याय राक्षसी क्रोध मूनछुता

श्रमत्वा च अभ्यद्रवत् वेगात् यतः र्ब्दो नवनिसृ्सतः ८

तां दृष्ट्वा राघवः क्रम िां नविृतां नविृत आििाम्

प्रमाणे ि अनत वृिां च लक्ष्मणं सोऽभ्यभाषत ९

पश्य लक्ष्मण यनक्षण्या भैरवं दारुणं वपमः

नभदे्यरि् दरु्िात् अस्या भीरुणां हृदयानि च १०

एिां पश्य दमराधषां माया िल समग्वन्वताम्

नवनिवृत्तां िरोनम अद्य हृत िणाु७ग्र िानसिाम् ११

ि नि एिाम् उत्सिे िन्तमं स्त्री स्वभावेि रनक्षताम्

वीयं च अस्या गनतं चा७नप िनिष्या मीनत मे मनतः १२

एवं ब्रमवाणे रामे तम ताटिा क्रोध मूनछुता

उद्यम्य िाहू गिुन्ती रामम् एव अभ्य धावत १३

नवश्वानमत्र स्तम ब्रह्मनषु: हंिारेण अनभभतु्स्य तां

स्वग्वस्त राघवयो: अस्तम ियं चैवा७भ्यभाषत १४

उद्धमन्वािा रिो घोरं ताटिा राघवौ उभौ

बाल काांड

P a g e 65 | 170

रिो मेघेि मिता ममहूतं सा व्यमोियत् १५

ततो माया० समास्र्ाय नर्ला वषेण राघवौ

अवानिरत् सममिता तत: चमक्रोध राघव: १६

नर्ला वषं मित् तस्या र्र वषेण राघव:

प्रनतित्योप धावंत्या: िरौ नचचे्छद पनत्रनभ: १७

तत ग्विन्न भमिा० श्रांतां अभ्यारे् पररगिुती ं

सौनमनत्र: अिरोत् क्रोधात् हृत िणाु७ग्र िानसिां १८

िामरूप धरा सद्य: िृत्वा रूपानण अिेिर्ः

अंतधाुिं गता यक्षी मॊियंनत स्व मायया

अश्म वषं नवममनं्चती भैरवं नवचचार सा १९

तत: तौ अश्म विेण िीयुमाणौ समंतत:

दृष्ट्वा गानध समत: श्रीमाि् इदं वचि म७ब्रवीत् २०

अलं ते घृणया राम पापा एषा दमष्ट चाररणी

यज्ञ नवघ्न िरी यक्षी पमरा वधुनत मायया २१

वध्यतां तावत् एव एषा पमरा संध्या प्रवतुते

रक्षांनस संध्या िालेषम दमदुषाुनण भवंनत वै २२

इनत उक्त स्तम तदा यक्षीम् अश्म वृष्ट्ट्या अनभवषुती ं

दरु्यि् र्ब्द वेनधतं्व तां रुरोध स सायिै: २३

सा रुिा र्र िालेि माया िल समग्वन्वता

अनभदमद्राव िािम र्त्स्न्रं् लक्ष्मणं च नविेदमषी २४

ताम् आपतन्ती ंवेगेि नवक्रान्ताम् अर्िीम् इव

र्रेण उरनस नवव्याध सा पपात ममार च २५

तां ितां भीम संिार्ां दृष्ट्वा समर पनत स्तदा

साधम साग्ववनत िािम र्त्स्न्रं् समरा श्च समपूियि् २६

उवाच परम प्रीतः सिस्राक्षः पमरंदरः

समरा श्च सवे संहृष्टा नवश्वानमत्रम् अर्ा७ब्रमवि् २७

ममिे िौनर्िे भदं्र ते सि इिाः सवे मरु द्गणाः

तोनषताः िमुणा अिेि िेिं दरु्य राघवे २८

बाल काांड

P a g e 66 | 170

प्रिापते: भृर्ाश्वस्य पमत्राि् सत्य पराक्रमाि्

तपो िल भृताि् ब्रह्मि् राघवाय निवेदय २९

पात्र भूत श्च ते ब्रह्मि् तव अिमगमिे धृतः

ितुवं्य च मित् िमु समराणां राि सूिमिा ३०

एवम् उक्त्वा समराः सवे हृष्टा िग्मम: यर्ा७७गतम्

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य ततः संध्या प्रवतुते ३१

ततो ममनि वरः प्रीत: ताटिा वध तोनषतः

मूननु रामम् उपाघ्राय इदं वचिम् अब्रवीत् ३२

इि अद्य रििी ंराम वसेम र्मभ दरु्ि

श्वः प्रभाते गनमष्याम: तत् आश्रम पदं मम ३३

नवश्वानमत्र वच: श्शत्वा हृष्टो दर्रधा७७त्मिः

उवास राििी ंतत्र ताटिाया विे समखं ३४

ममक्त र्ापं विं तत् च तग्विि् एव तत् अिनि

रमणीय० नविभ्राि यधा चैत्र रधं विं ३५

निित्य तां यक्ष समतां स राम:

प्रर्श्यमाि: समर नसि संघै :

उवास तग्विि् ममनििा सि एव

प्रभात वेळा० प्रनतिोध्यमाि: ३६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षड्नव०र् स्सगुः

सप्त द्वव०श स्सर्गः

अर् तां रििीम् उष्य नवश्वानमत्रो मिायर्ाः

प्रिस्य राघवं वाक्यम् उवाच मधमरा७क्षरम् १

पररतमष्टोऽग्वि भदं्र ते राि पमत्र मिायर्ः

प्रीत्या परमया यमक्तो ददाम्य७स्त्रानण सवुर्ः २

देवा७७समर गणाि् वा७नप सगन्ध वोरगाि् अनप

यै: अनमत्राि् प्रसह्या७७िौ वर्ी िृत्य िनयष्यनस ३

तानि नदव्यानि भदं्र ते ददाम्य७स्त्रानण सवुर्ः

दण्ड चकं्र मि नद्दवं्य तव दास्यानम राघव ४

बाल काांड

P a g e 67 | 170

धमुचकं्र ततो वीर िाल चकं्र तरै्व च

नवष्णम चकं्र तर्ा अत्यमग्रम् ऐिं चकं्र तरै्व च ५

वज्रम् असं्त्र िर शे्रि रै्वं रू्ल वरं तर्ा

असं्त्र ब्रह्मनर्र शै्चव ऐषीिम् अनप राघव

ददानम ते मिा िािो ब्राह्मम् अस्त्रम् अिमत्तमम् ६

गदे दे्व चैव िािम र्त्स्न्र् मोदिी नर्खरी उभे

प्रदीपे्त िर र्ादुूल प्रयच्छानम िृपा७७त्मि ७

धमु पार्म् अिं राम िाल पारं् तरै्व च

पार्म् वारुणं असं्त्र च ददानम अिम् अिमत्तमम् ८

अर्िी दे्व प्रयच्छानम र्मिादे्र रघम िन्दि

ददानम च असं्त्र पैिािम् असं्त्र िारायणं तर्ा ९

आिेयम् अस्त्र दनयतं नर्खरं िाम िामतः

वायवं्य प्रर्मं िाम ददानम तव राघव १०

असं्त्र िय नर्रो िाम क्रौञ्चम् असं्त्र तरै्व च

र्ग्वक्त द्वयं च िािम र्त्स्न्र् ददानम तव चा७िघ ११

ििालं ममसलं घोरं िापालम् अर् ििणम्

वधा७धं राक्षसा यानि ददानम एतानि सवुर्ः १२

वैद्याधरं मिा७सं्त्र च िन्दिं िाम िामतः

अनस रतं्न मिा िािो ददानम िृवरात्मि १३

गान्धवुम् असं्त्र दनयतं मािवं िाम िामतः

प्रस्वापि प्रर्मिे दनद्म सौरं च राघव १४

दपुणं र्ोषणं चैव संतापि नवलापिे

मदिं चैव दमधुषं िन्दपु दनयतं तर्ा १५

पैर्ाचम् असं्त्र दनयतं मोििं िाम िामतः

प्रतीच्छ िर र्ादुूल राि पमत्र मिायर्ः १६

तामसं िर र्ादुूल सौमिं च मिा िल

संवतं चैव दमधुषं मौसलं च िृपात्मि १७

सत्यम् असं्त्र मिा िािो तर्ा मायाधरं परम्

बाल काांड

P a g e 68 | 170

घोरं तेिः प्रभं िाम पर तेिोऽपिषुणम् १८

सौम्या७सं्त्र नर्नर्रं िाम त्वष्ट्टम र७सं्त्र समदामिम्

दारुणं च भगस्या७नप र्ीतेषमम् अर् मािवम् १९

एताि् िाम मिा िािो िाम रूपाि् मिा िलाि्

गृिाण परमोदाराि् नक्षप्रम् एव िृपात्मि २०

ग्वस्र्त स्तम प्राङ्ममखो भूत्वा र्मनच ममुनि वर स्तदा

ददौ रामाय समप्रीतो मि ग्रामम् अिमत्तमम् २१

सवु संग्रिणं येषां दैवतैर७नप दमलुभं

ता न्य७स्त्रानण तदा नवप्रो राघवाय न्यवेदयत् २२

िपतस्तम ममिे स्तस्य नवश्वानमत्र स्य धीमतः

उपतस्र्म: मिा७िाुनण सवाुण्य७स्त्रानण राघवम् २३

ऊचम श्च ममनदता रामं सवे प्राञ्जलय स्तदा

इमे ि परमोदाराः निंिरा स्तव राघव २४

प्रनतगृह्य च िािम र्त्स्न्र्ः समालभ्य च पानणिा

मिसा मे भनवष्यवम् इनत तानि अभ्यचोदयत् २५

ततः प्रीत मिा रामो नवश्वानमतं्र मिा ममनिम्

अनभवाद्य मिातेिा गमिा य उपचक्रमे २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त नव०र् स्सगुः

अष्टा द्वव०श स्सर्गः

प्रनतगृह्य ततोऽस्त्रानण प्रहृष्ट वदिः र्मनचः

गच्छि् एव च िािम र्त्स्न्र्ो नवश्वानमत्रम् अर्ा७ब्रवीत् १

गृिीता७स्त्रोऽग्वि भगवि् दमराधषुः समरैर७नप

अस्त्राणां तम अिम् इच्छानम संिारं ममनि पमंगव २

एवं ब्रमवनत िािम र्त्स्न्रे् नवश्वानमत्रो मिाममनिः

संिारं व्याििारा७र् धृनतमाि् समव्रतः र्मनचः ३

सत्यवनं्त सत्य िीनतं धृषं्ट रभसम् एव च

प्रनतिारतरं िाम परा ङ्ममखम् अवा ङ्ममखम् ४

लक्ष्या अलक्ष्या: नवषमौ चैव दृढ िाभ समिाभिौ

बाल काांड

P a g e 69 | 170

दर्ाक्ष र्त वक्त्रौ च दर् र्ीषु र्तोदरौ ५

पद्मिाभ मिािाभौ दमन्त्र्दमिाभ समिाभिौ

ज्योनतषं िृर्िं चैव िैराश्य नवमला वमभौ ६

यौगन्धर िररद्रौ च दैत्य प्रमर्िौ तर्ा

सानचुिाली धृनतमाुली वृनत्त माि् रुनचर स्तदा ७

नपतृ सौमिसं चैव नवधूत मिरा वमभौ

िरवीरिरं चैव धि धान्यौ च राघव ८

िाम रूपं िाम रुनचं मोिम् आवरणं तर्ा

िृम्भिं सवुिाभं च सन्ताि वरणौ तर्ा ९

भृर्ाश्व तियाि् राम भास्वराि् िाम रूनपणः

प्रतीच्छ मम भदं्र ते पात्र भूतोऽनस राघव १०

िाढ नमते्यव िािम र्त्स्न्र् : प्रहृषे्ट ि अन्तरात्मिा

नदव्य भास्वर देिा श्च मूनतु मन्तः समख प्रदाः ११

िेनचत् अंगार सदृर्ा: िेनचत् धूमोपम स्तदा

चंद्रा७िु सदृर्ा: िेनचत् प्रह्व अंिनल पमटा: तदा १२

रामं प्राञ्जलयो भूत्वा७ब्रमवि् मधमर भानषणः

इमे ि िर र्ादुूल र्ानध निं िरवाम ते १३

मािसाः िायु िालेषम सािायं् मे िररष्यर्

गम्यताम् इनत ताि् आि यरे्षं्ट रघम िन्दिः १४

अर् ते रामम् आमन्त्र्य िृत्वा चा७नप प्रदनक्षणम्

एवम् अस्तम इनत िािम र्त्स्न्र्म् उक्त्वा िग्मम युर्ा७७गतम् १५

स च ताि् राघवो ज्ञात्वा नवश्वानमतं्र मिाममनिम्

गच्छि् एव अर् मधमरं श्लक्ष्णं वचिम् अब्रवीत् १६

निं एति् मेघ संिारं् पवुत स्य अनवदूरतः

वृक्ष षण्डम् इतो भानत परं िौतूिलं नि मे १७

दरु्िीयं मृग आिीणं मिोिरम् अतीव च

िािा प्रिारैः र्िम िै: वल्गम िादै: अलंिृतम् १८

निसृ्सता ि ममनि शे्रि िान्तारात् रोम िषुणात्

बाल काांड

P a g e 70 | 170

अिया तम अवगच्छानम देर् स्य समखवत्तया १९

सवं मे रं्स भगवि् िस्य आश्रमपदं तम इदम्

संप्राप्ता: यत्र ते पापा: ब्रह्मघ्ना: दमष्ट चाररणः २०

तव यज्ञ स्य नवघ्नाय दमरात्मािो मिा ममिे

भगवि् तस्य िो देर्: सा यत्र तव यानज्ञिी २१

रनक्षतव्या नक्रया ब्रह्मि् मया वध्या: च राक्षसा:

एत त्सवं ममनि शे्रि श्रोतम नमच्छानम अिं प्रभो २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्टा नव०र् स्सगुः

एकोन द्वत्र ०श स्सर्गः

अर् तस्य अप्रमेयस्य तत् विं पररपृच्छतः

नवश्वानमत्रो मिातेिा व्याख्यातमम् उपचक्रमे १

इि राम मिा िािो नवष्णम: देववर प्रभम:

वषाुनण समिहूनि इि तर्ा यमग र्ातानि च २

तपश्चरण योगा७धं उवास सममिातपा:

एष पूवु आश्रमो राम वामि स्य मिात्मिः ३

नसिा७७श्रम इनत ख्यातः नसिो नि अत्र मिातपाः

एतग्विि् एव िाले तम रािा वैरोचनिर् िनलः ४

निनिुत्य दैवत गणाि् स इंद्राि् स मरु द्गणाि्

िारया मास तत् राजं्य नत्रषम लोिेषम नवश्रमतः ५

यजं्ञ चिार सममिाि् असमरेिो मिा िल:

िले स्तम यिमाि स्य देवाः स अनि पमरोगमाः

समागम्य स्वयं चैव नवष्णमम् ऊचम: इिा७७श्रमे ६

िनल: वैरोचनि: नवष्णो यिते यज्ञम् उत्तमम्

असमापे्त क्रतौ तग्विि् स्व िायुम् अनभपद्यताम् ७

ये च एिम् अनभवतुने्त यानचतार इत स्ततः

यत् च यत्र यर्ावत् च सवं तेभ्यः प्रयच्छनत ८

स तं्व समर नितार्ाुय माया योगम् उपानश्रतः

वामितं्व गतो नवष्णो िम रु िल्याणम् उत्तमम् ९

बाल काांड

P a g e 71 | 170

एतग्विि् अंतरे राम िाश्यपो अनि सम प्रभ:

अनदत्या सनितो राम दीप्यमाि इव ओिसा १०

देवी सिायो भगवाि् नदवं्य वषु सिस्रिं

व्रतं समाप्य वरदं तमष्टाव मधमसूदिं ११

तपोमय० तपोरानरं् तपोमूनतं तपात्मिं

तपसा त्वाम् समतपे्ति पश्यानम पमरुषोत्तमं १२

र्रीरे तव पश्यानम िगत् सवु नमद० प्रभो

तं्व अिानद: अनिदेश्य: त्वाम् अिं र्रणं गत: १३

तम् उवाच िरर: प्रीत: िाश्यपं धूत िल्मषं

वरं वरय भदं्र ते वरा७िो७नस मतं मम १४

तत् शृत्वा वचिं तस्य मरीचो िाश्यपो७ब्रवीत्

अनदत्या देवतािाम् च मम च एव अिमयाचत: १५

वर वरद समप्रीतो दातम म७िुनस समव्रत

पमत्रतं्व गच्छ भगवि् अनदत्या मम चा७िघ १६

भ्राता भव यवीयाि् तं्व र्क्र स्य असमर सूदि

र्ोिा७७ताुिां तम देवािां सािायं् ितमु मिुनस १७

अयं नसिा७७श्रमो िाम प्रसादात् ते भनवष्यनत

नसिे िमुनण देवेर् उनत्ति भगवि् इतः १८

अर् नवष्णमर् मिातेिा अनदत्यां समिायत

वामिं रूपम् आस्र्ाय वैरोचनिम् उपागमत् १९

त्रीि् पादाि् अर् नभनक्षत्वा प्रनतगृह्य च मािद:

आक्रम्य लोिाि् लोिा७७त्मा सवु भूत निते रतः २०

मिेिाय पमिः प्रादात् नियम्य िनलम् ओिसा

तै्रलोकं्य स मिा तेिा श्चके्र र्क्र वरं् पमिः २१

तेि एष पूवुम् आक्रान्त आश्रमः श्रम िार्िः

मया७नप भक्त्या तस्य एव वामि स्य उपभमज्यते २२

एिम् आश्रमम् आयाग्वन्त राक्षसा नवघ्न िाररणः

अत्र ते पमरुष व्याघ्र िन्तव्या दमष्ट चाररणः २३

बाल काांड

P a g e 72 | 170

अद्य गच्छामिे राम नसिाश्रमम् अिमत्तमम्

तत् आश्रम पदं तात तवा७नप तत् यर्ा मम २४

इनत उक्त्वा परम प्रीतो गृह्य रामं सलक्ष्मणं

प्रनवर्ि् आश्रम पदं व्यरोचत मिा ममनि :

र्र्ीव गत िीिार: पमिवुसम समग्वन्वत : २५

तं दृष्ट्वा ममियः सवे नसिाश्रम निवानसिः

उित्योित्य सिसा नवश्वानमत्रम् अपूियि् २६

यर्ा अिं चनक्ररे पूिां नवश्वानमत्राय धीमते

तरै्व राि पमत्राभ्याम् अिम वुि् अनतनर् नक्रयाम् २७

ममहूतुम् अर् नवश्रान्तौ राि पमत्रौ अररंदमौ

प्राञ्जली ममनि र्ादुूलम् ऊचतू रघम िन्दिौ २८

अद्य एव दीक्षां प्रनवर् भदं्र ते ममनि पमंगव

नसिाश्रमोऽयं नसिः स्यात् सत्यम् अस्तम वच स्तव २९

एवम् उक्तो मिातेिा नवश्वानमत्रो मिाममनिः

प्रनववेर् तदा दीक्षां नियतो नियतेग्वियः ३०

िम मारौ अनप तां रानत्रम् उनषत्वा समसमानितौ

प्रभात िाले च उत्थाय पूवं संध्यां उपास्य च ३१

सृ्पष्टोदिौ र्मची िप्य० समाप्य नियमेि च

हत अनििोत्रम् आसीिं नवश्वानमत्रम् अवन्दताम् ३२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोि नत्र०र् स्सगुः

द्वत्र०श स्सर्गः

अर् तौ देर्िालज्ञौ राि पमत्रौ अररंदमौ

देरे् िाले च वाक्यज्ञो अबू्रतां िौनर्िं वचः १

भगवि् श्रोतमम् इच्छावो यग्विि् िाले निर्ाचरौ

संरक्षणीयौ तौ ब्रह्मि् अनतवतेत तत् क्षणम् २

एवं ब्रमवाणौ िािम र्त्स्न्र्ौ त्वरमाणौ यमयमत्सया

सवे ते ममियः प्रीताः प्रर्रं्सम: िृपात्मिौ ३

अद्य प्रभृनत षडर ातं्र रक्षतं राघवौ यमवाम्

बाल काांड

P a g e 73 | 170

दीक्षां गतो नि एष ममनिः मौनितं्व च गनमष्यनत ४

तौ तम तद्वचिं श्रमत्वा राि पमत्रौ यर्ग्वस्विौ

अनिद्रौ षट् अिो रातं्र तपो विम् अरक्षताम् ५

उपासां चक्रतम: वीरौ मत्तौ परम धग्वन्विौ

ररक्षतमर् ममनिवरं नवश्वानमत्रम् अररंदमौ ६

अर् िाले गते तग्विि् षिे अिनि समागते

सौनमत्रम् अब्रवीत् रामो यत्तो भव समानितः ७

राम स्य एवं ब्रमवाण स्य त्वररत स्य यमयमत्सया

प्रिज्वाल ततो वेनदः सोपाध्याय पमरोनिता ८

स दभु चमस सृक्का स सनमत् िम सममोच्चया

नवश्वानमते्रण सनिता वेनद िुज्वाल स ऋग्वत्विा ९

मिवत् च यर्ा न्यायं यज्ञो असौ संप्रवतुते

आिारे् च मिाि् र्ब्दः प्रादमर् आसीत् भयाििः १०

आवायु गगिं मेघो यर्ा प्रावृनष निगुतः

तर्ा मायां नविम वाुणौ राक्षसौ अभ्यधावताम् ११

मारीच श्च समिाह श्च तयो: अिमचरा स्तर्ा

आगम्य भीम संिार्ा रुनधर ओघाि् अवासृिि् १२

तां तेि रुनदर औघेण वेनदर् िज्ज्वाल मंनडता

सिसा अनभद्रमतो राम: ताि् अपश्यत् ततो नदनव १३

तौ आपतन्तौ सिसा दृष्ट्वा रािीव लोचिः

लक्ष्मणं तम अनभ संपे्रक्ष्य रामो वचिम् अब्रवीत् १४

पश्य लक्ष्मण दमवुृत्ताि् राक्षसाि् नपनर्त अर्िाि्

मािवा७स्त्र समाधूताि् अनिलेि यर्ा घिाि् १५

मािवं परमोदारम् असं्त्र परम भास्वरम्

नचके्षप परम क्रम िो मारीच उरनस राघवः १६

स तेि परमा७से्त्रण मािवेि समानितः

संपूणं योिि र्तं नक्षप्तः सागर संप्लवे १७

नवचेतिं नवघूणुनं्त र्ीतेषम िल पीनडतम्

बाल काांड

P a g e 74 | 170

निरसं्त दृश्य मारीचं रामो लक्ष्मणम् अब्रवीत् १८

पश्य लक्ष्मण र्ीतेषमं मािवं धमु संनितम्

मोिनयत्वा ियनत एिं ि च प्राणैर् नवयमज्यत १९

इमाि् अनप वनधष्यानम निघुृणाि् दमष्ट चाररणः

राक्षसाि् पाप िमुस्र्ाि् यज्ञ घ्नाि् रुनधर अर्िाि् २०

स०गृह्य अस्त्रम् ततो रामो नदवं्य आिेयं अद्भमतं

समिाह उरनस नचके्षप स नविः प्रापतत् भमनव २१

रे्षाि् वायव्यम् आदाय नििघाि मिायर्ाः

राघवः परमोदारो ममिीिां ममदम् आविि् २२

स ित्वा राक्षसाि् सवाुि् यज्ञ घ्नाि् रघम िन्दिः

ऋनषनभः पूनित: तत्र यरे्िो नविये पमरा २३

अर् यजे्ञ समापे्त तम नवश्वानमत्रो मिाममनिः

निर् ईनतिा नदर्ो दृष्ट्वा िािम र्त्स्न्र्म् इदम् अब्रवीत् २४

िृता७र्ो अग्वि मिािािो िृतं गमरु वच: त्वया

नसिा७७श्रमम् इदं सतं्य िृतं राम मिायर्ः

स नि रामं प्रर्स्य एवं ताभ्यां संध्यां उपागमत् २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नत्र०र् स्सगुः

एक द्वत्र०श स्सर्गः

अर् तां रििी ंतत्र िृतार्ौ राम लक्ष्मणौ

ऊषतम: ममनदतौ वीरौ प्रहृषे्ट ि अन्तरात्मिा १

प्रभातायां तम र्वुयां िृत पौवाु७नह्णि नक्रयौ

नवश्वानमत्रम् ऋषी ंच अन्याि् सनितौ अनभिग्मतमः २

अनभवाद्य ममनि शे्रिं ज्वलन्तम् इव पाविम्

ऊचतम: मधमरोदारं वाकं्य मधमर भानषणौ ३

इमौ ि ममनि र्ादुूल निंिरौ सममपग्वस्र्तौ

आज्ञापय यरे्षं्ट वै र्ासिं िरवाव निम् ४

एवम् उक्ता तत स्ताभ्यां सवु एव मिषुयः

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य रामं वचिम् अब्रमवि् ५

बाल काांड

P a g e 75 | 170

मैनर्ल स्य िर शे्रि ििि स्य भनवष्यनत

यज्ञः परम धनमुि स्तत्र यास्यामिे वयम् ६

तं्व चैव िर र्ादुूल सि अिानभ: गनमष्यनस

अद्भमतं च धिम रतं्न तत्र तं्व द्रष्ट्टमम् अिुनस ७

तत् नि पूवं िर शे्रि दतं्त सदनस दैवतैः

अप्रमेय िलं घोरं मखे परम भास्वरम् ८

ि अस्य देवा ि गन्धवाु ि असमरा ि च राक्षसाः

ितमुम् आरोपणं र्क्ता ि िरं्चि मािमषाः ९

धिमषस्य तस्य वीयं नि निज्ञासन्तो मिीनक्षतः

ि रे्िम र् आरोपनयतमं राि पमत्रा मिािलाः १०

तत् धिम: िर र्ादुूल मैनर्ल स्य मिात्मिः

तत्र द्रक्ष्यनस िािम र्त्स्न्र् यजं्ञ च अद्भमत दरु्िम् ११

तत् नि यज्ञ फलं तेि मैनर्लेि उत्तमं धिमः

यानचतं िर र्ादुूल समिाभं सवु दैवतैः १२

आयागभूतं िृपतेः तस्य वेश्मनि राघव

अनचुतं नवनवधै गंधै दुूपै श्चा७गरु गंनधनभ: १३

एवम् उक्त्वा ममनिवरः प्रस्र्ािम् अिरोत् तदा

स ऋनष संघः सिािम र्त्स्न्र् आमन्त्र्य वि देवताः १४

स्वग्वस्त वोऽस्तम गनमष्यानम नसिः नसिा७७श्रमात् अिम्

उत्तरे िाह्नवी तीरे निमवनं्त नर्लोच्चयम् १५

प्रदनक्षणं ततः िृत्वा नसिाश्रमम् अिमत्तमम्

उत्तरां नदर्म् उनद्दश्य प्रस्र्ातमम् उपचक्रमे १६

तं व्रिनं्त ममनिवरम् अन्वगात् अिमसाररणाम्

र्िटी र्त मातं्र तम प्रयाणे ब्रह्म वानदिाम् १७

मृग पनक्ष गणा शै्चव नसिाश्रम निवानसिः

अिमिग्ममर् मिात्मािं नवश्वानमतं्र मिा ममनिम्

निवतुया मास तत: स पनक्ष संघाि् मृगाि७नप १८

ते गत्वा दूरम् अवािं लम्बमािे नदवािरे

बाल काांड

P a g e 76 | 170

वासं चक्रम र् ममनि गणाः र्ोणा िूले समानिताः १९

ते असं्त गते नदििरे िात्वा हत हतार्िाः

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य निषेदमर् अनमत ओिसः २०

रामोऽनप सि सौनमनत्र: ममिी ंताि् अनभपूज्य च

अग्रतो निषसादा७र् नवश्वानमत्र स्य धीमतः २१

अर् रामो मिातेिा नवश्वानमतं्र मिा ममनिम्

पप्रच्छ ममनि र्ादुूलं िौतूिल समग्वन्वतः २२

भगवि् ि: िम अयं देर्ः समृि वि र्ोनभतः

श्रोतमम् इच्छानम भदं्र ते वक्तमम् अिुनस तत्त्वतः २३

चोनदतो राम वाके्यि िर्या मास समव्रतः

तस्य देर् स्य निग्वखलम् ऋनष मधे्य मिातपाः २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि नत्र०र् स्सगुः

िा द्वत्र०श स्सर्गः

ब्रह्मयोनिर् मिाि् आसीत् िम र्ो िाम मिातपाः

अग्वक्लष्ट व्रत धमुज्ञ: सज्जि प्रनतपूिि: १

स मिात्मा िम लीिायां यमक्तायां सममिा िलाि्

वैदभ्यां ििया मास चतमरः सदृर्ाि् समताि् २

िम र्ामं्ब िम र्िाभं च आधूतुरिसं वसमम्

दीग्वप्त यमक्ताि् मिो त्सािाि् क्षत्र धमु नचिीषुया ३

ताि् उवाच िम र्ः पमत्राि् धनमुिाि् सत्य वानदिः

नक्रयतां पालिं पमत्रा धमं प्राप्स्स्यर् पमिलं ४

िम र् स्य वचिं श्रमत्वा चत्वारो लोि सिताः

निवेरं् चनक्ररे सवे पमराणां िृवरा: तदा ५

िम र्ाम्ब स्तम मिातेिाः िौर्ाम्बीम् अिरोत् पमरीम्

िम र्िाभ स्तम धमाुत्मा परं चके्र मिोदयम् ६

आधूतुरिसो राम धमाुरणं्य मिीपनतः

चके्र पमर वरं रािा वसमश्चके्र नगररव्रिम् ७

एषा वसममती राम वसो: तस्य मिात्मिः

बाल काांड

P a g e 77 | 170

एते रै्ल वराः पञ्च प्रिार्ने्त समन्ततः ८

सममागधी िदी रम्या मागधाि् नवश्रमता ययौ

पञ्चािां रै्ल ममख्यािां मधे्य माला इव र्ोभते ९

स एषा नि मागधी राम वसो: तस्य मिात्मिः

पूवाु७नभ चररता राम समके्षत्रा सस्य मानलिी १०

िम र्िाभ स्तम रािनषुः िन्या र्तम् अिमत्तमम्

ििया मास धमाुत्मा घृताच्यां रघम िन्दि ११

ता: तम यौवि र्ानलन्यो रूपवत्यः स्वलंिृताः

उद्याि भूनमम् आगम्य प्रावृषीव र्तह्रदाः १२

गायन्त्यो िृत्यमािा श्च वादयन्त्य श्च राघव

आमोदं परमं िग्मम: वर आभरण भूनषताः १३

अर् ता: चारु सवाु७ङ्ग्यो रूपेण अप्रनतमा भमनव

उद्याि भूनमम् आगम्य तारा इव घिा७न्तरे १४

ताः सवुगमण संपन्ना रूप यौवि संयमताः

दृष्ट्वा सवाुत्मिो वायम: इदं वचिम् अब्रवीत् १५

अिं वः िामये सवाु भायाु मम भनवष्यर्

मािमष: त्यज्यतां भावो दीघुम् आयम: अवाप्स्स्यर् १६

चलं नि यौविं नितं्य मािमषेषम नवरे्षत:

अक्षयं् यौविं प्राप्तौ अमयु श्च भनवष्यर्ः १७

तस्य तत् वचिं श्रमत्वा वायो: अग्वक्लष्ट िमुणः

अपिास्य ततो वाकं्य िन्या र्तम् अर्ा७ब्रवीत् १८

अन्त: चरनस भूतािां सवेषां तं्व समरोत्तम

प्रभावज्ञा: च ते सवाुः निम् अिाि् अवमन्यसे १९

िम र्िाभ समताः देवं सवाुः समस्ता समरोत्तम

स्र्ािात् च्छ्च्यावनयतमं देवं रक्षाम: तम तपो वयम् २०

मा भूत् स िालो दममेधः नपतरं सत्य वानदिम्

ि अवमन्यस्व स्वधमेण स्वयं वरम् उपाििे २१

नपता नि प्रभम: अिािं दैवतं परमं नि सः

बाल काांड

P a g e 78 | 170

यस्य िो दास्यनत नपता स िो भताु भनवष्यनत २२

तासां तत् वचिं श्रमत्वा वायमः परम िोपिः

प्रनवश्य सवु गात्रानण िभञ्ज भगवाि् प्रभमः २३

ताः िन्या वायमिा भिा नवनवर्म: िृपते: गृिम्

प्रापति् भमनव संभ्रांता: स लज्ज स्सा७स्स्र लोचिा: २४

स च ता दनयता दीिा: िन्या: परम र्ोभिा:

दृष्ट्वा भिा स्तदा रािा संभ्रान्त इदम् अब्रवीत् २५

निम् इदं िथ्यतां पमयः िो धमुम् अवमन्यते

िम ब्जा: िेि िृता स्सवाु वेष्टन्त्यो िा७नभभाषर्

एवं रािा नवनिश्वश्य समानधं संदधे तत: २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे द्वा नत्र ०र् स्सगुः

त्रय स्त्रांश स्सर्गः

तस्य तद्वचिं श्रमत्वा िम र्िाभ स्य धीमतः

नर्रोनभ : चरणौ सृ्पष्ट्वा िन्या र्तम् अभाषत १

वायमः सवाु७७त्मिो रािि् प्रधषुनयतमम् इच्छनत

अर्मभं मागुम् आस्र्ाय ि धमं प्रत्यवेक्षते २

नपतृमत्यः ि भदं्र ते स्वच्छने्द ि वयं ग्वस्र्ताः

नपतरं िो वृणीष्व तं्व यनद िो दास्यते तव ३

तेि पाप अिमिने्धि वचिं ि प्रतीच्छता

एवं ब्रमवन्त्यः सवाुः ि वायमिा नििता भृर्म् ४

तासां त द्वचिं श्रमत्वा रािा परम धानमुिः

प्रत्यमवाच मिातेिाः िन्या र्तम् अिमत्तमम् ५

क्षानं्त क्षमावतां पमयः ितुवं्य सममित् िृतम्

ऐिमत्यम् उपागम्य िम लं च अवेनक्षतं मम ६

अलंिारो नि िारीणां क्षमा तम पमरुष स्य वा

दमिरं तत् च वः क्षानं्त नत्रदरे्षम नवरे्षतः ७

यादृर्ी: वः क्षमा पमयः सवाुसाम् अनवरे्षतः

क्षमा दािं क्षमा यज्ञः क्षमा सतं्य च पमनत्रिाः ८

बाल काांड

P a g e 79 | 170

क्षमा यर्ः क्षमा धमुः क्षमायां नवनितं िगत्

नवसृज्य िन्याः िािम र्त्स्न्र् रािा नत्रदर् नवक्रमः ९

मिज्ञो मिया मास प्रदािं सि मग्विनभः

देरे् िाले च ितुवं्य सदृरे् प्रनतपादिम् १०

एतग्वि ने्नव िाले तम चूळी िाम मिा ममनिः

ऊवुरेताः र्मभाचारो ब्राहं्म तप उपागमत् ११

तप्यनं्त तम् ऋनषं तत्र गन्धवी पयमुपासते

सोमदा िाम भदं्र ते ऊनमुळा तिया तदा १२

सा च तं प्रणता भूत्वा र्मशू्रषण परायणा

उवास िाले धनमुिा तस्यास् तमष्टो अभवत् गमरुः १३

स च तां िाल योगेि प्रोवाच रघम िन्दि

पररतमष्टोऽग्वि भदं्र ते निं िरोनम तव नप्रयम् १४

पररतमषं्ट ममनिं ज्ञात्वा गन्धवी मधमर स्वरा

उवाच परम प्रीता वाक्यज्ञा वाक्य िोनवदम् १५

लक्ष्म्या सममनदतो ब्राह्म्या ब्रह्मभूतो मिातपाः

ब्राहे्मण तपसा यमकं्त पमत्रम् इच्छानम धानमुिम् १६

अपनत श्च अग्वि भदं्र ते भायाु च अग्वि ि िस्यनचत्

ब्राहे्मण उपगताया: च दातमम् अिुनस मे समतम् १७

तस्याः प्रसन्नो ब्रह्मनषु: ददौ पमत्रम् अिमत्तमम्

ब्रह्म दत्त इनत ख्यातं मािसं चूनळिः समतम् १८

स रािा ब्रह्मदत्त स्तम पमरीम् अध्यवसत् तदा

िाग्वम्पल्यां परया लक्ष्म्या देव रािो यर्ा नदवम् १९

स िमग्विं िृतवाि् रािा िम र्िाभः समधानमुिः

ब्रह्मदत्ताय िािम र्त्स्न्र् दातमं िन्या र्तं तदा २०

तम् आहूय मिातेिा ब्रह्मदतं्त मिीपनतः

ददौ िन्या र्तं रािा समप्रीते ि अन्तरात्मिा २१

यर्ा क्रमं ततः पानणं िग्राि रघम िन्दि

ब्रह्मदत्तो मिीपाल स्तासां देवपनत: यर्ा २२

बाल काांड

P a g e 80 | 170

सृ्पष्ट माते्र ततः पाणौ नविम ब्जा नवगत ज्वराः

यमक्ताः परमया लक्ष्म्या िभमः िन्या र्तं तदा २३

स दृष्ट्वा वायमिा ममक्ताः िम र्िाभो मिीपनतः

िभूव परम प्रीतो िषं लेभे पमिः पमिः २४

िृतोद्वािं तम रािािं ब्रह्मदतं्त मिीपनतः

स दारं पे्रषया मास सोपाध्याय गणं तदा २५

सोमदा७नप समसंहृष्टा पमत्र स्य सदृर्ी ंनक्रयाम्

यर्ा न्यायं च गन्धवी िमषा: ताः प्रत्यिन्दत

सृ्पष्ट्वा सृ्पष्ट्वा च ता: िन्या: िम र्िाभं प्रर्स्य च २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे त्रय ग्वसं्त्रर् स्सगुः

चतु स्त्रांश स्सर्गः

िृत उद्वािे गते तग्विि् ब्रह्मदते्त च राघव

अपमत्रः पमत्र लाभाय पौत्रीम् इनष्टम् अिल्पयत् १

इष्ट्ट्यां तम वतुमािायां िम र्िाभं मिीपनतम्

उवाच परम प्रीतः िम र्ो ब्रह्म समत स्तदा २

पमत्र : ते सदृर्ः पमत्र भनवष्यनत समधानमुिः

गानधं प्राप्स्स्यनस तेि तं्व िीनतं लोिे च र्ाश्वतीम् ३

एवम् उक्त्वा िम र्ो राम िम र्िाभं मिीपनतम्

िगाम आिार्म् आनवश्य ब्रह्म लोिं सिातिम् ४

िस्यनचत् तम अर् िाल स्य िम र्िाभ स्य धीमतः

िजे्ञ परम धनमुिो गानध: इनत एव िामतः ५

स नपता मम िािम र्त्स्न्र् गानधः परम धानमुिः

िम र् वंर् प्रसूतोऽग्वि िौनर्िो रघम िन्दि ६

पूवुिा भनगिी चा७नप मम राघव समव्रता

िाम्ना सत्यवती िाम ऋचीिे प्रनतपानदता ७

स र्रीरा गता स्वगं भताुरम् अिमवनतुिी

िौनर्िी परमोदारा सा प्रवृत्ता च मिा िदी ८

नदव्या पमण्य उदिा रम्या निमवन्तम् उपानश्रता

बाल काांड

P a g e 81 | 170

लोि स्य नित िामा७रं् प्रवृत्ता भनगिी मम ९

ततोऽिं निमव िाशे्व वसानम नियतः समखम्

भनगन्याः िेि संयमक्तः िौनर्क्या रघम िन्दि १०

सा तम सत्यवती पमण्या सते्य धमे प्रनतनिता

पनतव्रता मिा भागा िौनर्िी सररतां वरा ११

अिं नि नियमात् राम नित्वा तां सममपागतः

नसिाश्रमम् अिमप्राप्य नसिोऽग्वि तव तेिसा १२

एषा राम मम उिनत्तः स्वस्य वंर् स्य िीनतुता

देर् स्य च मिा िािो यि् मां तं्व पररपृच्छनस १३

गतो अधु रात्रः िािम र्त्स्न्र् िर्ाः िर्यतो मम

निद्राम् अभे्यनि भदं्र ते मा भूत् नवघ्नोअवनि इि िः १४

नििन्दा: तरवः सवे निलीिा मृग पनक्षणः

िैरे्ि तमसा व्याप्ता नदर् श्च रघम िन्दि १५

र्िै: नवयमज्यते संध्या िभो िेतै्र: इव आवृतम्

िक्षत्र तारा गििं ज्योनतनभु: अवभासते १६

उनत्तिनत च र्ीतांर्मः र्र्ी लोि तमो िमदः

ह्लादयि् प्रानणिां लोिे मिांनस प्रभया नवभो १७

िैर्ानि सवु भूतानि प्रचरग्वन्त तत स्ततः

यक्ष राक्षस संघा श्च रौद्रा श्च नपनर्त अर्िाः १८

एवम् उक्त्वा मिातेिा नवरराम मिा ममनिः

साधम साग्ववनत तं सवे ममियो: नि अभ्य पूियि् १९

िम नर्िािाम् अयं वंर्ो मिाि् धमुपर स्तदा

ब्रह्मोपमा मिात्माि: िम र् वंश्या िरोत्तमा: २०

नवरे्षेण भवाि् एव नवश्वानमत्रो मिा यर्ा:

िौनर्िी सररतां शे्रिा िम लो द्योतिरी तव २१

इनत तै: ममनि र्ादुूलै: प्रर्स्त: िम नर्िा७७त्मि:

निद्राम् उपागमत् श्रीमाि् असं्तगत इव अंर्ममाि् २२

रामोऽनप सि सौनमनत्रः निंनचत् आगत नवियः

बाल काांड

P a g e 82 | 170

प्रर्स्य ममनि र्ादुूलं निद्रां सममप सेवते २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतम ग्वसं्त्रर् स्सगुः

पांच द्वत्रांश स्सर्गः

उपास्य रानत्र रे्षं तम र्ोणा िूले मिनषुनभः

निर्ायां समप्रभातायां नवश्वानमत्रोऽभ्यभाषत १

समप्रभाता निर्ा राम पूवाु संध्या प्रवतुते

उनत्ति उनत्ति भदं्र ते गमिाय अनभरोचय २

तत् शृत्वा वचिं तस्य िृत्वा पौवाुनह्णिी ंनक्रयाम्

गमिं रोचया मास वाकं्य च इदम् उवाच ि ३

अयं र्ोणः र्मभ िलो गाधः पमनलि मग्वण्डतः

ितरेण पर्ा ब्रह्मि् संतररष्यामिे वयम् ४

एवम् उक्त स्तम रामेण नवश्वानमत्रो अब्रवीत् इदम्

एष पन्था मया उनद्दष्टो येि याग्वन्त मिषुयः ५

एवं उक्त्वा मिषुयो नवश्वानमते्रण धीमता

पशं्यत: ते प्रयाता वै विानि नवनवधानि च ६

ते गत्वा दूरम् अवािं गते अधु नदवसे तदा

िाह्नवी ंसररतां शे्रिां ददृर्म: ममनि सेनवताम् ७

तां दृष्ट्वा पमण्य सनललां िंस सारस सेनवताम्

िभूवम: ममनदताः सवे ममियः सि राघवाः ८

तस्या: तीरे तत: चक्रम : ते आवास पररग्रिम्

ततः िात्वा यर्ा न्यायं संतपु्य नपतृ देवताः ९

हत्वा चैव अनििोत्रानण प्राश्यच अमृतवत् िनवः

नवनवर्म: िाह्नवी तीरे र्मचौ ममनदत मािसाः १०

नवश्वानमतं्र मिात्मािं पररवायु समन्ततः

संप्रहृष्ट मिा रामो नवश्वानमत्रम् अर् अब्रवीत् ११

भगवि् श्रोतमम् इच्छानम गङ्गां नत्र पर्गां िदीम्

तै्रलोकं्य िर्म् आक्रम्य गता िद िदी पनतम् १२

चोनदतो राम वाके्यि नवश्वानमत्रो मिा ममनिः

बाल काांड

P a g e 83 | 170

वृग्विं िन्म च गङ्गाया वक्तमम् एव उपचक्रमे १३

रै्लेिो निमवाि् िाम धातूिाम् आिरो मिाि्

तस्य िन्या द्वयं राम रूपेण अप्रनतमं भमनव १४

या मेरु दमनिता राम तयो: माता सममध्यमा

िाम्ना मिोरमा िाम पत्नी निमवतः नप्रया १५

तस्यां गङ्ग इयम् अभवि् जे्यिा निमवतः समता

उमा िाम नद्वतीया अभूत् िन्या तस्य एव राघव १६

अर् जे्यिां समराः सवे देवता७रु् नचिीषुया

रै्लेिं वरयामासम: गङ्गां नत्र पर्गां िदीम् १७

ददौ धमेण निमवाि् तियां लोि पाविीम्

स्वच्छन्द पर्गां गङ्गां तै्रलोक्य नित िाम्यया १८

प्रनतगृह्य ततो देवा: नत्रलोि नित िाररणः

गङ्गाम् आदाय ते अगच्छि् िृतारे्ि अन्तरात्मिा १९

या च अन्या रै्ल दमनिता िन्या आसीत् रघम िन्दि

उगं्र सा व्रतम् आस्र्ाय तप: तेपे तपोधिा २०

उगे्रण तपसा यमक्तां ददौ रै्लवरः समताम्

रुद्राय अप्रनतरूपाय उमां लोि िमसृ्कताम् २१

एते ते रै्ल राि स्य समते लोि िमसृ्कते

गङ्गा च सररतां शे्रिा उमा देवी च राघव २२

एतत् ते सवुम् आख्यातं यर्ा नत्र पर्गा िदी

खं गता प्रर्मं तात गनतं गनतमतां वर २३

स एषा समर िदी रम्या रै्लेि स्य समता तदा

समर लोिं समारूढा नवपापा िल वानििी २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच नतं्रर् स्सगुः

षट् द्वत्रांश स्सर्गः

उक्त वाके्य ममिौ तग्विि् उभौ राघव लक्ष्मणौ

प्रनतिन्त्र्द्य िर्ां वीरौ ऊचतम: ममनि पमंगवम् १

धमु यमक्तम् इदं ब्रह्मि् िनर्तं परमं त्वया

बाल काांड

P a g e 84 | 170

दमनितमः रै्ल राि स्य जे्यिाय वक्तमम् अिुनस २

नवस्तरं नवस्तरज्ञो अनस नदव्य मािमष संभवम्

त्रीि् पर्ो िेतमिा िेि प्लावये ल्लोि पाविी ३

िरं् गङ्गां नत्र पर्गा नवश्रमता सररत् उत्तमा

नत्रषम लोिेषम धमुज्ञ िमुनभः िैः समग्वन्वता ४

तर्ा ब्रमवनत िािम र्त्स्न्रे् नवश्वानमत्र: तपो धिः

निग्वखलेि िर्ां सवाुम् ऋनष मधे्य न्यवेदयत् ५

पमरा राम िृत उद्वािः िील िण्ठो मिा तपाः

दृष्ट्वा च सृ्पिया देवी ंमैर्मिा य उपचक्रमे ६

नर्नत िण्ठस्य देव स्य नदवं्य वषु र्तं गतम्

ि चा७नप तियो राम तस्याम् आसीत् परंतप ७

ततो देवाः सममनद्विाः नपतामि पमरोगमाः

यत् इि उिद्यते भूतं ि: तत् प्रनतसनिष्यते ८

अनभगम्य समराः सवे प्रनणपत्य इदम् अब्रमवि्

देवदेव मिादेव लोिस्या७स्य निते रत ९

समराणां प्रनणपातेि प्रसादं ितमुम् अिुनस

ि लोिा धारनयष्यग्वन्त तव तेिः समरोत्तम १०

ब्राहे्मण तपसा यमक्तो देव्या सि तप श्चर

तै्रलोक्य नित िामा७रं् तेि: तेिनस धारय

रक्ष सवाुि् इमा न्त्र्लोिाि् ि अलोिं ितमुम् अिुनस ११

देवतािां वचः श्रमत्वा सवु लोि मिेश्वरः

िाढम् इनत अब्रवीत् सवाुि् पमिश्च इदम् उवाच ि १२

धारनयष्यानम अिं तेि: तेिनस एव सि उमया

नत्रदर्ाः पृनर्वी चैव निवाुणम् अनधगच्छतम १३

यत् इदं क्षमनभतं स्र्ािात् मम तेिो नि अिमत्तमम्

धारनयष्यनत ि: तत् मे ब्रमवन्तम समर सत्तमाः १४

एवम् उक्ता: ततो देवाः प्रतू्यचम: वृषभ विम्

यत् तेिः क्षमनभतं नि एतत् तत् धरा धारनयष्यनत १५

बाल काांड

P a g e 85 | 170

एवम् उक्तः समरपनतः प्रमममोच मिी तले

तेिसा पृनर्वी येि व्याप्ता स नगरर िाििा १६

ततो देवाः पमि: इदम् ऊचम श्च अर् हतार्िम्

प्रनवर् तं्व मिातेिो रौदं्र वायम समग्वन्वतः १७

तत् अनििा पमि: व्यापं्त संिातः शे्वत पवुतः

नदवं्य र्रवणं चैव पावि आनदत्य सनन्नभम् १८

यत्र िातो मिातेिाः िानतुिेयो अनिसंभवः

अर्ो मां च नर्वं चैव देवाः सनषु गणा: तदा १९

पूिया मासम: अत्यरं् समप्रीत मिस: ततः

अर् रै्ल समता राम नत्रदर्ाि् इदम् अब्रवीत् २०

समन्यम: अर्पत् सवाुि् क्रोध संरक्त लोचिा

यिाि् निवाररता चैव संगता पमत्र िाम्यया २१

अपतं्य से्वषम दारेषम तिाि् ि उिादनयष्यर्

अद्य प्रभृनत यमष्मािम् अप्रिाः सन्तम पत्नयः २२

एवम् उक्त्वा समराि् सवाुि् र्र्ाप पृनर्वीम् अनप

अविे ि एि रूपा तं्व िह भायाु भनवष्यनस २३

ि च पमत्र िृतां प्रीनतं मत् क्रोध िलमषी िृता

प्राप्स्स्यनस तं्व समदममेधे मम पमत्रम् अनिच्छती २४

ताि् सवाुि् व्रीनळताि् दृष्ट्वा समराि् समर पनत: तदा

गमिा य उपचक्राम नदरं् वरुण पानलताम् २५

स गत्वा तप आनतित् पाशे्व तस्य उत्तरे नगरेः

निमवत् प्रभवे शृङे्ग सि देव्या सि मिेश्वरः २६

एष ते नवस्तरो राम रै्ल पमया निवेनदतः

गङ्गायाः प्रभवं चैव शृणम मे सि लक्ष्मण: २७

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षट् नतं्रर् स्सगुः

सप्त द्वत्रांश स्सर्गः

तप्यमािे तपो देवे देवाः सनषुगणाः पमरा

सेिापनतम् अभीप्सन्तः नपतामिम् उपागमि् १

बाल काांड

P a g e 86 | 170

ततो अब्रमवि् समराः सवे भगवनं्त नपतामिम्

प्रनणपत्य समरा: सवे स इिाः स अनिपमरोगमाः २

येि सेिापनत: देव दत्तो भगवता पमरा

स तपः परम् आस्र्ाय तप्यते ि सि उमया ३

यत् अत्र अिन्तरं िायं लोिािां नित िाम्यया

संनवधत्स्व नवधािज्ञ तं्व नि िः परमा गनतः ४

देवतािां वचः श्रमत्वा सवु लोि नपतामिः

सान्त्र्त्वयि् मधमरै: वाकै्य: नत्रदर्ाि् इदम् अब्रवीत् ५

रै्ल पमया यत् उकं्त ति् ि प्रिास्यर् पनत्नषम

तस्या वचिम् अग्वक्लषं्ट सत्यम् एव ि संर्यः ६

इयम् आिार्गा गङ्गा यस्यां पमतं्र हता७र्िः

ििनयष्यनत देवािां सेिापनतम् अररंदमम् ७

जे्यिा रै्लेि दमनिता मािनयष्यनत तं समतम्

उमाया: तत् िहमतं भनवष्यनत ि संर्यः ८

तत् शृत्वा वचिं तस्य िृतार्ाु रघम िन्दि

प्रनणपत्य समराः सवे नपतामिम् अपूियि् ९

ते गत्वा पवुतं राम िैलासं धातम मग्वण्डतम्

अनिं नियोिया मासमः पमत्रारं् सवु देवताः १०

देव िायुम् इदं देव समाधत्स्व हतार्ि

रै्लपमयां मिातेिो गङ्गायां तेि उतृ्सि ११

देवतािां प्रनतज्ञाय गङ्गाम् अभे्यत्य पाविः

गभं धारय वै देनव देवतािाम् इदं नप्रयम् १२

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा नदवं्य रूपम् अधारयत्

स तस्या मनिमां दृष्ट्वा समन्तात् अविीयुत १३

समन्तत: तदा देवीम् अभ्यनषञ्चत पाविः

सवु स्रोतांनस पूणाुनि गङ्गाया रघम िन्दि १४

तम् उवाच ततो गङ्गा सवु देव पमरोनितम्

अर्क्ता धारणे देव तव तेिः सममितम्

बाल काांड

P a g e 87 | 170

दह्यमािा अनििा तेि संप्रव्यनर्त चेतिा १५

अर् अब्रवीत् इदं गङ्गां सवु देव हता७र्िः

इि िैमवते पादे गभोऽयं सनन्नवेश्यताम् १६

शृत्वा तम अनि वचो गङ्गा तं गभुम् अनत भास्वरम्

उत्ससिु मिातेि: स्रोतोभ्यो नि तदा७िघ १७

यत् अस्या निगुतं तिात् तप्त िामू्बिद प्रभम्

िाञ्चिं धरणी ंप्रापं्त निरण्यम् अमलं र्मभम् १८

तामं्र िाष्णाुयसं चैव तैक्ष्ण्यात् एव अनभिायत

मलं तस्या भवत् तत्र त्रपम सीसिम् एव च १९

तत् एतत् धरणी ंप्राप्य िािा धातम: अवधुत

निनक्षप्त माते्र गभे तम तेिोनभ: अनभर०नितम् २०

सवं पवुत सन्निं सौवणुम् अभवत् विम्

िात रूपम् इनत ख्यातं तदा प्रभृनत राघव २१

समवणं पमरुष व्याघ्र हता७र्ि सम प्रभम्

तृण वृक्ष लता गमलं्म सवं भवनत िांचिं २२

तं िम मारं ततो िातं स इिाः सि मरुद्गणाः

क्षीर संभावि अर्ाुय िृनत्तिाः समयोियि् २३

ताः क्षीरं िात मात्रस्य िृत्वा समयम् उत्तमम्

ददमः पमत्रो अयम् अिािं सवाुसाम् इनत निनश्चताः २४

तत स्तम देवताः सवाुः िानतुिेय इनत ब्रमवि्

पमत्र: तै्रलोक्य नवख्यातो भनवष्यनत ि संर्यः २५

तेषां तत् वचिं श्रमत्वा स्कनं्न गभु पररस्रवे

िापयि् परया लक्ष्म्या दीप्यमािम् इवा७िलम् २६

स्कन्द इत्य७ब्रमवि् देवाः स्कनं्न गभु पररस्रवात्

िानतुिेयं मिाभागं िािम र्त्स्न्र् ज्वलिोपमम् २७

प्रादमभुूतं ततः क्षीरं िृनत्तिािाम् अिमत्तमम्

षण्ां षडा७७ििो भूत्वा िग्राि स्तििं पयः २८

गृिीत्वा क्षीरम् एि अह्ना समिम मार वपम: तदा

बाल काांड

P a g e 88 | 170

अियत् से्वि वीयेण दैत्य सैन्य गणाि् नवभमः २९

समर सेिा गण पनतं तत: तम् अमल द्यमनतम्

अभ्यनषञ्चि् समर गणाः समेत्या७निपमरोगमाः ३०

एष ते राम गङ्गाया नवस्तरो अनभनितो मया

िम मार संभव: च एव धन्यः पमण्य स्तरै्व च ३१

भक्त श्च य: िानतुिेये िािम स्र् भमनव मािव:

आयमष्माि् पमत्र पौतै्र श्च सं्कद सालोक्यतां व्रिेत् ३२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त नतं्रर् स्सगुः

अष्ट द्वत्रांश स्सर्गः

तां िर्ां िौनर्िो रामे निवेद्य मधमरा७क्षरं

पमि: एव अपरं वाकं्य िािम र्त्स्न्र्म् इदम् अब्रवीत् १

अयोध्या७नधपनतः रू्रः पूवुम् आसीत् िरा७नधपः

सगरो िाम धमाुत्मा प्रिा िामः स च अप्रिः २

वैदभु दमनिता राम िेनर्िी िाम िामतः

जे्यिा सगर पत्नी सा धनमुिा सत्य वानदिी ३

अररष्टिेनम दमनिता रूपेण अप्रनतमा भमनव

नद्वतीया सगर स्य आसीत् पत्नी सममनत संनज्ञिा ४

ताभ्यां सि तदा रािा पत्नीभ्यां तप्तवाि् तपः

निमवनं्त समासाद्य भृगम प्रस्रवणे नगरौ ५

अर् वषु र्ते पूणे तपसा आरानधतो ममनिः

सगराय वरं प्रादात् भृगमः सत्यवतां वरः ६

अपत्य लाभः सममिाि् भनवष्यनत तवा७िघ

िीनतं च अप्रनतमां लोिे प्राप्स्स्यसे पमरुषषुभ ७

एिा ििनयता तात पमतं्र वंर्िरं तव

षनष्ट ; पमत्र सिस्रानण अपरा ििनयष्यनत ८

भाषमाणं मिात्मािं राि पत्न्यौ प्रसाद्य तम्

ऊचतमः परम प्रीते िृत अञ्जनल पमटे तदा ९

एिः िस्याः समतो ब्रह्मि् िा िहूि् ििनयष्यनत

बाल काांड

P a g e 89 | 170

श्रोतमम् इच्छाविे ब्रह्मि् सत्यम् अस्तम वच: तव १०

तयो: तत् वचिं श्रमत्वा भृगमः परम धानमुिः

उवाच परमां वाणी ंस्वच्छन्दो अत्र नवधीयताम् ११

एिो वंर्िरो व अस्तम ििवो वा मिा िलाः

िीनतुमन्तो मिोत्सािाः िा वा िं वरम् इच्छनत १२

ममिे स्तम वचिं श्रमत्वा िेनर्िी रघम िन्दि

पमतं्र वंर्िरं राम िग्राि िृप सनन्नधौ १३

षनष्ट: पमत्र सिस्रानण समपणु भनगिी तदा

मिोत्सािाि् िीनतुमतो िग्राि सममनतः समताि् १४

प्रदनक्षणम् ऋनषं िृत्वा नर्रसा अनभप्रणम्य च

िगाम स्वपमरं रािा सभायाु रघम िन्दि १५

अर् िाले गते तग्विि् जे्यिा पमतं्र व्यिायत

असमञ्ज इनत ख्यातं िेनर्िी सगर आत्मिम् १६

सममनत स्तम िरव्याघ्र गभु तममं्ब व्यिायत

षनष्टः पमत्र सिस्रानण तमम्ब भेदात् नवनिसृ्सताः १७

घृत पूणेषम िम मे्भषम धाय: ताि् समवधुयि्

िालेि मिता सवे यौविं प्रनतपेनदरे १८

अर् दीघेण िालेि रूप यौवि र्ानलिः

षनष्टः पमत्र सिस्रानण सगर स्य अभवि् तदा १९

स च जे्यिो िर शे्रि सगर स्य आत्म संभवः

िालाि् गृिीत्वा तम िले सरय्वा रघम िन्दि

प्रनक्षप्य प्रिसि् नितं्य मज्जत: ताि् समीक्ष्य वै २०

एवं पाप समाचार: सज्जि प्रनतिाधि:

पौराणाम् अनिते यमक्तः पमत्रो निवाुनसतः पमरात् २१

तस्य पमत्र : अंर्ममाि् िाम असमञ्ज स्य वीयुवाि्

सितः सवुलोि स्य सवु स्या७नप नप्रयं वदः २२

ततः िालेि मिता मनतः समनभ िायत

सगर स्य िर शे्रि यिेयम् इनत निनश्चता २३

बाल काांड

P a g e 90 | 170

स िृत्वा निश्चयं रािा स उपाध्याय गण स्तदा

यज्ञ िमुनण वेदज्ञो यष्ट्टमं सममपचक्रमे २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्ट नतं्रर् स्सगुः

एकोन चत्वाररांश स्सर्ग

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा िर्ा अंते रघम िन्दि

उवाच परम प्रीतो ममनिं दीप्तम् इवा७िलम् १

श्रोतमम् इच्छानम भदं्र ते नवस्तरेण िर्ाम् इमाम्

पूवुिो मे िरं् ब्रह्मि् यजं्ञ वै सममपािरत्

नवश्वानमत्र स्तम िािम र्त्स्न्र्म् उवाच प्रिसि् इव २

शू्रयतां नवस्तरो राम सगर स्य मिात्मिः

रं्िर श्वर्मरो िाम निमवाि् अचलोत्तमः ३

नवन्ध्य पवुतम् आसाद्य निरीके्षते परस्परम्

तयो: मधे्य प्रवृत्तो अभूत् यज्ञः स पमरुषोत्तम ४

स नि देर्ो िर व्याघ्र प्रर्स्तो यज्ञ िमुनण

तस्य अश्व चयां िािम र्त्स्न्र् दृढ धन्वा मिारर्ः ५

अंर्ममाि् अिरोत् तात सगर स्य मते ग्वस्र्तः

तस्य पवुनण तं यजं्ञ यिमाि स्य वासवः ६

राक्षसी ंतिमम् आस्र्ाय यनज्ञय अश्वम् अपािरत्

नह्रयमाणे तम िािम र्त्स्न्र् तग्विि् अशे्व मिात्मिः ७

उपाध्याय गणाः सवे यिमािम् अर्ा ब्रमवि्

अयं पवुनण वेगेि यनज्ञय अश्वो अपिीयते ८

िताुरं िनि िािम र्त्स्न्र् िय श्च एव अपिीयताम्

यज्ञ ग्वच्छदं्र भवनत एतत् सवेषाम् अनर्वाय िः ९

तत् तर्ा नक्रयतां रािि् यर्ा अग्वच्छद्रः िृतो भवेत्

उपाध्याय वचः श्रमत्वा तग्विि् सदनस पानरु्वः १०

षनषं्ट पमत्र सिस्रानण वाक्यम् एतत् उवाच ि

गनतं पमत्रा ि पश्यानम रक्षसां पमरुषषुभाः ११

मि पूतै: मिाभागै: आग्वस्र्तो नि मिा क्रतमः

बाल काांड

P a g e 91 | 170

तत् गच्छत नवनचन्ववं पमत्रिा भद्रम७स्तम वः १२

सममद्र मानलिी ंसवां पृनर्वीम् अिमगच्छत

एि एिं योििं पमत्रा नवस्तारम् अनभगच्छत १३

यावत् तमरग संदरु्: तावत् खित मेनदिीम्

तम् एव िय िताुरं मागुमाणा मम आज्ञया १४

दीनक्षतः पौत्र सनितः सोपाध्याय गणो नि अिम्

इि स्र्ास्यानम भदं्र वो यावत् तमरग दरु्िम् १५

इत्यम क्त्वा हृष्ट मिसो राि पमत्रा मिािलाः

िग्मम: मिी तलं राम नपतम: वचि यग्विताः १६

योििायाम् अनवस्तारम् एिैिो धरणी तलम्

निनभदमः पमरुष व्याघ्र वज्र स्परु् समै: िखै : १७

रू्लै: अर्नि िलै्प श्च िलै श्चा७नप समदारुणैः

नभद्यमािा वसममती ििाद रघम िन्दि १८

िागािां वध्यमािािाम् असमराणां च राघव

राक्षसािां च दमधुषुः सत्त्वािां नििदोऽभवत् १९

योििािां सिस्रानण षनषं्ट तम रघम िन्दि

निनभदम: धरणी ंवीरा रसा तलम् अिमत्तमम् २०

एवं पवुत संिाधं िमू्ब द्वीपं िृपा७७त्मिाः

खिन्तो िृप र्ादुूल सवुतः पररचक्रममः २१

ततो देवाः स गन्धवाुः स असमराः सि पन्नगाः

संभ्रान्त मिसः सवे नपतामिम् उपागमि् २२

ते प्रसाद्य मिात्मािं नवषण् वदिा: तदा

ऊचमः परम संत्रस्ताः नपतामिम् इदं वचः २३

भगवि् पृनर्वी सवाु खन्यते सगर आत्मिैः

ििव श्च मिात्मािो वध्यने्त तल वानसि: २४

अयं यज्ञ िरो७िािम् अिेि श्वो अपिीयते

इनत ते सवु भूतानि निघ्नग्वन्त सगर आत्मिा: २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोि चत्वाररंर् स्सगु:

बाल काांड

P a g e 92 | 170

चत्वाररांश स्सर्ग:

देवतािां वचः श्रमत्वा भगवाि् वै नपतामिः

प्रत्यमवाच समसंत्रस्ताि् िृतान्त िल मोनिताि् १

यस्य इयं वसमधा िृत्स्ना वासमदेव स्य धीमतः

िानपलं रूपम् आस्र्ाय धारयनत अनिरं् धराम् २

तस्य िोपा७नििा दग्धा भनवषं्यनत िृपात्मिा:

पृनर्व्या श्चा७नप निभेदो दृष्ट एव सिातिः ३

सगर स्य च पमत्राणां नविार्ो दीघु दनरु्िाम्

नपतामि वचः श्रमत्वा त्रय: नतं्रर्त् अररंदम ४

देवाः परम संहृष्टाः पमि: िग्मम: यर्ा७७गतम्

सगर स्य च पमत्राणां प्रादमर् आसीि् मिात्मिाम् ५

पृनर्व्यां नभद्यमािायां निघाुत सम निस्स्विः

ततो नभत्त्वा मिी ंसवे िृत्वा चा७नप प्रदनक्षणम् ६

सनिताः सगराः सवे नपतरं वाक्यम् अब्रमवि्

पररक्रान्ता मिी सवाु सत्त्ववन्त श्च सूनदताः ७

देव दािव रक्षांनस नपर्ाच उरग निन्नराः

ि च पश्यामिे अशं्व तम् अश्व िताुरम् एव च ८

निं िररष्याम भदं्र ते िमग्वि: अत्र नवचायुताम्

तेषां तत् वचिं श्रमत्वा पमत्राणां राि सत्तमः ९

समन्यम: अब्रवीत् वाकं्य सगरो रघम िन्दि

भूयः खित भदं्र वो निनभुद्य वसमधा तलम् १०

अश्व िताुरम् आसाद्य िृतार्ाु श्च निवतुर्

नपतम: वचिम् आस्र्ाय सगर स्य मिात्मिः ११

षनष्टः पमत्र सिस्रानण रसा तलम् अनभद्रवि्

खन्यमािे तत: तग्विि् ददृर्मः पवुतोपमम् १२

नदर्ा गिं नवरूपाकं्ष धारयनं्त मिी तलम्

स पवुत विां िृत्स्नां पृनर्वी ंरघम िन्दि १३

नर्रसा धारया मास नवरूपाक्षो मिा गिः

बाल काांड

P a g e 93 | 170

यदा पवुनण िािम र्त्स्न्र् नवश्रमा७रं् मिा गिः १४

खेदात् चालयते र्ीषं भूनम िम्प स्तधा भवेत्

तं ते प्रदनक्षणं िृत्वा नदर्ा पालं मिा गिम् १५

माियन्तो नि ते राम िग्मम: नभत्त्वा रसा तलम्

ततः पूवां नदरं् नभत्त्वा दनक्षणां निनभदमः पमिः १६

दनक्षणस्याम् अनप नदनर् ददृर्म: ते मिा गिम्

मिापदं्म मिात्मािं सममिा पवुतो पमम् १७

नर्रसा धारयनं्त ते नवियं िग्मम: उत्तमम्

ततः प्रदनक्षणं िृत्वा सगर स्य मिात्मिः १८

षनष्टः पमत्र सिस्रानण पनश्चमां निनभदमर् नदर्म्

पनश्चमायाम् अनप नदनर् मिान्तम् अचलोपमम् १९

नदर्ा गिं सौमिसं ददृर्म: ते मिािलाः

तं ते प्रदनक्षणं िृत्वा पृष्ट्वा चा७नप निरामयम् २०

खिन्तः सममपक्रान्ता नदरं् िैमवती ंतदा

उत्तरस्यां रघम शे्रि ददृर्म: निम पाण्डमरम् २१

भदं्र भदे्रण वपमषा धारयनं्त मिीम् इमाम्

समालभ्य ततः सवे िृत्वा च एिं प्रदनक्षणम् २२

षनष्टः पमत्र सिस्रानण निनभदमर् वसमधा तलम्

ततः प्राि् उत्तरां गत्वा सागराः प्रनर्तां नदर्म् २३

रोषात् अभ्यखिि् सवे पृनर्वी ंसगरा७७त्मिाः

ते तम सवे मिात्मािो भीम वेगा मिािला: २४

ददृर्मः िनपलं तत्र वासमदेवं सिातिम्

ियं च तस्य देव स्य चरन्तम् अनवदूरतः २५

प्रिषु मतमलं प्राप्ता: सवे ते रघम िंदि

ते तं िय िरं ज्ञात्वा क्रोध पयाुिम लेक्षणाः २६

खनित्र लांगल धरा िािा वृक्ष नर्ला धरा:

अभ्यधावन्त संक्रम िा: नति नतिेनत चाब्रमवि् २७

अिािं तं्व नि तमरगं यज्ञीयं हृतवाि् अनस

बाल काांड

P a g e 94 | 170

दममेध: तं्व नि संप्राप्ताि् नवग्वि िः सगरा७७त्मिाि् २८

श्रमत्वा तत् वचिं तेषां िनपलो रघम िन्दि

रोषेण मिता आनवष्टो हंिारम् अिरोत् तदा २९

तत: तेि अप्रमेयेण िनपलेि मिात्मिा

भि रार्ी िृताः सवे िािम र्त्स्न्र् सगरा७७त्मिाः ३०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चत्वाररंर् स्सगु:

एक चत्वाररांश स्सर्ग:

पमत्राि् नचर गताि् ज्ञात्वा सगरो रघम िन्दि १

िप्तारम् अब्रवीत् रािा दीप्यमािं स्व तेिसा

रू्र श्च िृत नवद्य श्च पूवथ: तमल्योऽनस तेिसा

नपतॄणां गनतम् अग्वन्वच्छ येि च अश्वो अपिाररतः २

अन्तभौमानि सत्त्वानि वीयुवग्वन्त मिाग्वन्त च

तेषां तं्व प्रनतघाता७रं् स अनसं गृह्णीष्व िाममुिम् ३

अनभवाद्य अनभवाद्याि् तं्व ित्वा नवघ्न िराि् अनप

नसिा७रु्ः सि् निवतुस्व मम यज्ञस्य पारगः ४

एवम् उक्तो अंर्ममाि् सम्यि् सगरेण मिात्मिा

धिम: आदाय खड्गं च िगाम लघम नवक्रमः ५

स खातं नपतृनभ: मागुम् अन्तभौमं मिात्मनभः

प्रापद्यत िर शे्रि तेि राज्ञा७नभचोनदतः ६

दैत्य दािव रक्षोनभः नपर्ाच पतगोरगैः

पूज्यमािं मिातेिा नदर्ागिम् अपश्यत ७

स तं प्रदनक्षणं िृत्वा पृष्ट्वा चैव निरामयम्

नपतॄि् स पररपप्रच्छ वानि िताुरम् एव च ८

नदर्ागि स्तम तत् शृत्वा प्रीत्या आि अंर्ममतो वचः

असमंि िृतारु्: तं्व सि अश्वः र्ीघ्रम् एष्यनस ९

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा सवाुि् एव नदर्ागिाि्

यर्ा क्रमं यर्ा न्यायं प्रष्ट्टमं सममपचक्रमे १०

तै श्च सवथ: नदर्ापालै: वाक्यजै्ञ: वाक्य िोनवदैः

बाल काांड

P a g e 95 | 170

पूनितः स िय शै्चव गन्ता अनस इत्य७नभचोनदतः ११

तेषां तत् वचिं श्रमत्वा िगाम लघम नवक्रमः

भि रार्ी िृता यत्र नपतर स्तस्य सागराः १२

स दमःखवर्म् आपन्न: तम असमंि समत स्तदा

चमक्रोर् परम आतु: तम वधात् तेषां समदमःग्वखतः १३

यज्ञीयं च ियं तत्र चरन्तम् अनवदूरतः

ददरु् पमरुष व्याघ्रो दमःख र्ोि समग्वन्वतः १४

स तेषां राि पमत्राणां ितमु िामो िल नक्रयाम्

सनलला७र्ी मिातेिा ि च अपश्यत् िला७७र्यम् १५

नवसायु निपमणां दृनषं्ट ततो अपश्यत् खगा७नधपम्

नपतॄणां मातमलं राम समपणुम् अनिलोपमम् १६

स चैिम् अब्रवीत् वाकं्य वैितेयो मिािलः

मा र्मचः पमरुष व्याघ्र वधोऽयं लोि सितः १७

िनपलेि अप्रमेयेि दग्धा नि इमे मिा िलाः

सनललं ि अिुनस प्राज्ञ दातमम् एषां नि लौनििम् १८

गङ्गा निमवतो जे्यिा दमनिता पमरुषषुभ

तस्यां िम रु मिािािो नपतॄणां तम िल नक्रयां १९

भि रार्ी िृताि् एताि् पावये ल्लोि पाविी

तया ग्वक्लन्नम् इदं भि गङ्गया लोि िान्तया

षनषं्ट पमत्र सिस्रानण स्वगु लोिं िनयष्यनत २०

निगुच्छ च अशं्व मिाभाग संगृह्य पमरुषषुभ

यजं्ञ पैतामिं वीर निवुतुनयतमम् अिुनस २१

समपणु वचिं श्रमत्वा सो अंर्ममाि् अनत वीयुवाि्

त्वररतं ियम् आदाय पमिर् आयाि् मिायर्ाः २२

ततो रािािम् आसाद्य दीनक्षतं रघम िन्दि

न्यवेदयत् यर्ा वृतं्त समपणु वचिं तर्ा २३

तत् शृत्वा घोर संिारं् वाक्यम् अंर्ममतो िृपः

यजं्ञ निवुतुया मास यर्ा िलं्प यर्ा नवनध २४

बाल काांड

P a g e 96 | 170

स्वपमरं च अगमत् श्रीमाि् इष्ट यज्ञो मिीपनतः

गङ्गाया श्च आगमे रािा निश्चयं ि अध्यगच्छत २५

अिृत्वा निश्चयं रािा िालेि मिता मिाि्

नतं्रर् द्वषु सिस्रानण राजं्य िृत्वा नदवं गतः २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि चत्वाररंर् स्सगु:

द्वि चत्वाररांश स्सर्ग:

िाल धमं गते राम सगरे प्रिृती ििाः

रािािं रोचया मासम: अंर्ममनं्त समधानमुिम् १

स रािा सममिाि् आसीत् अंर्ममाि् रघम िन्दि

तस्य पमत्रो मिाि् आसीत् नदलीप इनत नवश्रमतः २

तग्विि् राजं्य समावेश्य नदलीपे रघम िन्दि

निमवत् नर्खरे रमे्य तप: तेपे समदारुणम् ३

द्वानतं्रर् च्च सिस्रानण वषाुनण सममिायर्ाः

तपो वि गतो रािा स्वगं लेभे तपो धिः ४

नदलीप स्तम मिातेिाः शृत्वा पैतामिं वधम्

दमःखोप ितया िमद्ध्या निश्चयं ि अध्यगच्छत ५

िरं् गङ्गा अवतरणं िरं् तेषां िल नक्रया

तारयेयं िरं् च एताि् इनत नचन्ता परोऽभवत् ६

तस्य नचन्तयतो नितं्य धमेण नवनदता७७त्मिः

पमत्रो भगीरर्ो िाम िजे्ञ परम धानमुिः ७

नदलीप: तम मिातेिा यजै्ञ: िहनभ: इष्टवाि्

नतं्रर् द्वषु सिस्रानण रािा राज्यम् अिारयत् ८

अगत्वा निश्चयं रािा तेषाम् उिरणं प्रनत

व्यानधिा िर र्ादुूल िाल धमुम् उपेनयवाि् ९

इि लोिं गतो रािा स्वा७७निुते ि एव िमुणा

राजे्य भगीररं् पमत्रम् अनभनषच्य िरषुभः १०

भगीरर् स्तम रािनषु: धानमुिो रघम िन्दि

अिपत्यो मिातेिाः प्रिा िामः स च प्रिा: ११

बाल काांड

P a g e 97 | 170

मंनत्रषम आधाय तद्राजं्य गंग अवतरणे रत:

स तपो दीघुम् आनतित् गोिणे रघम िन्दि १२

ऊवु िाहः पञ्च तपा मास आिारो नितेग्वियः

तस्य वषु सिस्रानण घोरे तपनस नतितः १३

अतीतानि मिा िािो तस्य राज्ञो मिात्मि:

समप्रीतो भगवाि् ब्रह्मा प्रिािां पनत: ईश्वरः १४

ततः समरगणैः साधुम् उपागम्य नपतामिः

भगीररं् मिात्मािं तप्यमािम् अर्ा७ब्रवीत् १५

भगीरर् मिाभाग प्रीत से्तऽिं ििेश्वर

तपसा च समतपे्ति वरं वरय समव्रत १६

तम् उवाच मिातेिाः सवु लोि नपतामि:

भगीरर्ो मिाभागः िृताञ्जनल: अवग्वस्र्तः १७

यनद मे भगवि् प्रीतो यनद अग्वस्त तपसः फलम्

सगर स्य आत्मिाः सवे मत्तः सनललम् आप्नमयमः १८

गङ्गायाः सनलल ग्वक्लने्न भिनि एषां मिात्मिाम्

स्वगं गचे्छयम: अत्यनं्त सवे मे प्रनपतामिाः १९

देया च संतनत: देव ि अवसीदेत् िम लं च िः

इक्ष्वािूणां िम ले देव एष मे अस्तम वरः परः २०

उक्त वाकं्य तम रािािं सवु लोि नपतामिः

प्रत्यमवाच र्मभां वाणी ंमधमरां मधमरा७क्षराम् २१

मिोरर्ो मिाि् एष भगीरर् मिारर्

एवं भवतम भदं्र ते इक्ष्वािम िम ल वधुि २२

इयं िैमवती गङ्गा जे्यिा निमवतः समता

तां वै धारनयतमं र्क्तो िर: तत्र नियमज्यताम् २३

गङ्गायाः पतिं रािि् पृनर्वी ि सनिष्यनत

तां वै धारनयतमं वीर ि अनं्य पश्यानम रू्नलिः २४

तम् एवम् उक्त्वा रािािं गङ्गां च आभाष्य लोि िृत्

िगाम नत्रनदवं देवः सि सवथ: मरु द्गणैः २५

बाल काांड

P a g e 98 | 170

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नद्व चत्वाररंर् स्सगु:

द्वत्र चत्वाररांश स्सर्ग:

देव देवे गते तग्विि् सो अङ्गमि अग्र निपीनडताम्

िृत्वा वसममती ंराम संवत्सरम् उपासत १

अर् संवत्सरे पूणे सवु लोि िमसृ्कतः

उमा पनतः पर्म पती रािािम् इदम् अब्रवीत् २

प्रीत: तेऽिं िरशे्रि िररष्यानम तव नप्रयम्

नर्रसा धारनयष्यानम रै्ल राि समताम् अिम् ३

ततो िैमवती जे्यिा सवु लोि िमसृ्कता

तदा सा अनतमित् रूपं िृत्वा वेगं च दमस्सिम्

आिार्ात् अपतत् राम नर्वे नर्व नर्रनस उत ४

अनचंतय च्च सा देवी गंगा परम दमधुरा

नवर्ानम अिं नि पाताळं श्रोतसा गृह्य रं्िरं ५

तस्या: अवलेपिं ज्ञात्वा क्रम ि स्तम भगवाि् िरः

नतरोभावनयतमं िमग्विं चके्र नत्र ियि: तदा ६

सा तग्विि् पनतता पमण्या पमणे्य रुद्र स्य मूधुनि

निमवत् प्रनतमे राम िटा मंडल गह्वारे ७

सा िदंनचि् मिी ंगंतमं ि र्क्नोत् यत्नमा७७ग्वस्र्ता

िैव सा निगुमिं लेभे िटा मण्डल मोनिता ८

तत्र एव आिंभ्रमत् देवी संवत्सर गणाि् िहूि्

ताम् अपश्यि् पमि: तत्र तप: परममा७७ग्वस्र्त: ९

अिेि तोनषत श्च आसीत् अत्यरं् रघम िन्दि

नवससिु ततो गङ्गां िरो निन्त्र्दम सरः प्रनत १०

तस्यां नवसृज्यमािायां सप्त स्रोतांनस िनज्ञरे

ह्लानदिी पाविी चैव िनळिी च तधा अपरा ११

नतस्र : प्राची ंनदरं् िग्मम: गंगा नर्व िला: र्मभा:

समचक्षम: श्च एव सीता च नसन्त्र्दम : च एव मिा िदी १२

नतस्र: एता नदरं् िग्मम: प्रतीची ंतम र्मभोदिा:

बाल काांड

P a g e 99 | 170

सप्तमी च अन्वगात् तासां भगीरर् ररं् तदा १३

भगीरर्ो७नप रािनषु: नदवं्य सं्यदिम् आग्वस्र्त:

प्रायात् अगे्र मिा तेिा गंगा तम् च अनप अिमव्रित् १४

गगिात् रं्िर नर्र: ततो धरनणम् आगता

व्यसपुत िलं तत्र तीव्र र्ब्द पमरसृ्कतम् १५

मत्स्य िच्छप संघै श्च नरं्र्म मार गणै: तदा

पतग्वरभ: पनततै श्च अनै्य: व्यरोचत वसमंधरा १६

ततो देवनषु गन्धवाु यक्षाः नसि गणा: तर्ा

व्यलोियन्त ते तत्र गगिात् गाम् गतां तदा १७

नवमािै: िगर आिारै: ियै: गि वरै: तर्ा

पाररप्लव गता: चा७नप देवता: तत्र नवनिताः १८

तत् अद्भमततमं लोिे गङ्गा पतिम् उत्तमम्

नददृक्षवो देवगणाः समेयम: अनमत ओिसः १९

संपतग्वभः समर गणै: तेषां च आभरण ओिसा

र्त आनदत्यम् इव आभानत गगिं गत तोयदम् २०

नरं्र्ममार उरग गणै: मीिै: अनप च चञ्चलैः

नवद्यमग्वभ: इव नवनक्षपै्त: आिार्म् अभवत् तदा २१

पाण्डम रैः सनलल उिीडैः िीयुमाणैः सिस्रधा

र्ारद अभै्र: इव आिीणं गगिं िंस संप्लवैः २२

क्वनचत् द्धृत तरं यानत िम नटलं क्वनचत् आयतम्

नवितं क्वनचत् उद्धूतं क्वनचत् यानत र्िैः र्िैः २३

सनलले िैव सनललं क्वनचत् अभ्याितं पमिः

ममहर् ऊवु परं् गत्वा पपात वसमधा तलं २४

त चं्छिर नर्रो भ्रषं्ट भ्रषं्ट भूनम तले पमिः

व्यरोचत तदा तोयं निमुलं गत िल्मषम् २५

तत्र देवनषु गन्धवाु वसमधा तल वानसिः

भव अङ्ग पनततं तोयं पनवत्रम् इनत पसृ्पर्मः २६

र्ापात् प्रपनतता ये च गगिात् वसमधा तलम्

बाल काांड

P a g e 100 | 170

िृत्वा तत्रा७नभषेिं ते िभूवम: गत िल्मषाः २७

धूत पापाः पमि: तेि तोयेि अर् अग्वन्वता

पमि: आिार्म् आनवश्य स्वाि् लोिाि् प्रनतपेनदरे २८

ममममदे ममनदतो लोि: तेि तोयेि समभास्वता

िृता७नभषेिो गङ्गायां िभूव नवगत क्लमः २९

भगीरर्ोऽनप रािनषु: नदवं्य स्यन्दिम् आग्वस्र्तः

प्रायात् अगे्र मिातेिा: तं गङ्गा पृितो अन्वगात् ३०

देवाः सनषुगणाः सवे दैत्य दािव राक्षसाः

गन्धवु यक्ष प्रवराः सनिन्नर मिोरगाः ३१

सपाु: च अप्सरसो राम भगीरर् रर्ा७िमगाः

गङ्गाम् अन्वगमि् प्रीताः सवे िल चरा: च ये ३२

यतो भगीरर्ो रािा ततो गङ्गा यर्ग्वस्विी

िगाम सररतां शे्रिा सवु पाप नविानर्िी ३३

ततो नि यिमाि स्य िह्नो: अद्भमत िमुण:

गंगा संप्लावया मास यज्ञ वाटं मिात्मि: ३४

तस्या अवलेपिं ज्ञात्वा क्रम द्र्ो िि्िम: च राघव

अनपित् तम िलं सवं गंगाया: परम अद्भमतं ३५

ततो देवा: सगंधवाु ऋषय श्च समनवग्विता:

पूियंनत मिात्मािं िि्िमं पमरुष सत्तमं ३६

गंगां चा७नप ियंनत ि दमनितृ ते्व मिात्मि:

तत: तमष्टो मिातेिा श्व्श्रोत्राभ्यां असृि िमिः ३७

तिात् िि्िम समता गंगा प्रोच्यते िाह्नवीनत च

िगाम च पमि गंगा भगीरर् रर्ा७िमगा ३८

सागरं चा७नप संप्राप्ता सा सररत्प्रवरा तदा

रसा तलम् उपागच्चत् नसध्य७धं तस्य िमुण : ३९

भगीरर्ो७नप रािनषु: गंगाम् आदाय यत्नत:

नपतामिाि् भि िृताि् अपश्यत् दीि चेति: ४०

अर् तत् भििां रानरं् गंगा सनललम् उत्तमं

बाल काांड

P a g e 101 | 170

प्लावयत् दूत पाप्माि: स्वगं प्राप्ता रघूत्तम ४१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नत्र चत्वाररंर् स्सगु:

चतु श्चत्वाररांश स्सर्ग:

स गत्वा सागरं रािा गङ्गया अिमगत: तदा

प्रनववेर् तलं भूमे: यत्र ते भिसात् िृताः १

भिनि यर्ा आप्लमते राम गङ्गायाः सनललेि वै

सवु लोि प्रभम: ब्रह्मा रािािम् इदम् अब्रवीत् २

ताररता िर र्ादुूल नदवं याता श्च देववत्

षनष्टः पमत्र सिस्रानण सगर स्य मिात्मिः ३

सागर स्य िलं लोिे यावत् स्र्ास्यनत पानरु्व

सगर स्य आत्मिा: तावत् स्वगे स्र्ास्यग्वन्त देववत् ४

इयं च दमनिता जे्यिा तव गङ्गा भनवष्यनत

त्वत् िृतेि च िाम्ना वै लोिे स्र्ास्यनत नवश्रमता ५

गङ्गा नत्रपर्गा िाम नदव्या भागीरर्ी इनत च

नत्र पर्ो भावयग्वन्त इनत तत ग्वस्त्रपर्गा िृता ६

नपतामिािां सवेषां त्वम् अत्र मिमिानधप

िम रुष्व सनललं रािि् प्रनतज्ञाम् अपविुय ७

पूवुिेण नि ते रािि् तेि अनतयर्सा तदा

धनमुणां प्रवरेणा७र् ि एष प्राप्तो मिोरर्ः ८

तरै्व अंर्ममता तात लोिे अप्रनतम तेिसा

गङ्गां प्रारु्यता िेतमं प्रनतज्ञा ि अपवनिुता ९

रािनषुणा गमणवता मिनषु सम तेिसा

मत् तमल्य तपसा चैव क्षत्र धमु ग्वस्र्तेि च १०

नदलीपेि मिाभाग तव नपत्रा अनत तेिसा

पमि िु र्निता िेतमं गङ्गां प्रारु्यता७िघ ११

सा त्वया समनतक्रान्ता प्रनतज्ञा पमरुषषुभ

प्राप्तोऽनस परमं लोिे यर्ः परम सितम् १२

यत् च गङ्गा७वतरणं त्वया िृतम् अररंदम

बाल काांड

P a g e 102 | 170

अिेि च भवाि् प्राप्तो धमुस्य आयतिं मित् १३

प्लावयस्व त्वम् आत्मािं िरोत्तम सदा उनचते

सनलले पमरुष व्याघ्र र्मनचः पमण्य फलो भव १४

नपतामिािां सवेषां िम रुष्व सनलल नक्रयाम्

स्वग्वस्त ते अस्तम गनमष्यानम सं्व लोिं गम्यतां िृप १५

इनत एवम् उक्त्वा देवेर्ः सवु लोि नपतामिः

यर्ा आगतं तर्ा अगच्छत् देव लोिं मिायर्ाः १६

भगीरर्ो अनप रािनषुः िृत्वा सनललम् उत्तमम्

यर्ा क्रमं यर्ा न्यायं सागराणां मिायर्ाः १७

िृतोदिः र्मची रािा स्व राजं्य प्रनववेर् ि

समृिा७र्ो िर शे्रि स्व राजं्य प्रर्र्ास ि १८

प्रमममोद च लोि सं्त िृपम् आसाद्य राघव

िष्ट र्ोिः समृिा७र्ो िभूव नवगत ज्वरः १९

एष ते राम गङ्गाया नवस्तरो अनभनितो मया

स्वग्वस्त प्राप्नमनि भदं्र ते संध्या िालो अनतवतुते २०

धनं्य यर्स्यम् आयमषं्य पमयम् स्वगं्य अतीव च

य: श्रावयनत नवपे्रषम क्षनत्रयेषम इतरेषम च २१

प्रीयने्त नपतर: तस्य प्रीयने्त दैवतानि च

इदम् आख्यािम् अव्यग्रो गङ्गा अवतरणं र्मभं २२

य शृ्शणोनत च िािम स्र् सवाुि् िामाि् अवाप्नमयात्

सवे पापा: प्रणश्यग्वन्त आयम: िीनतु श्च वधुते २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतम श्चत्वाररंर् स्सगुः

पांच चत्वाररांश स्सर्गः

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा राघवः सि लक्ष्मणः

नवियं परमं गत्वा नवश्वानमत्रम् अर्ा७ब्रवीत् १

अत्य७द्भमतम् इदं ब्रह्मि् िनर्तं परमं त्वया

गङ्गा अवतरणं पमणं्य सागर स्य च पूरणम् २

तस्य सा र्वुरी सवाु सि सौनमनत्रणा तदा

बाल काांड

P a g e 103 | 170

िगाम नचन्तयािस्य नवश्वानमत्र िर्ां र्मभाम् ३

ततः प्रभाते नवमले नवश्वानमतं्र मिाममनिम्

उवाच राघवो वाकं्य िृत आनह्निम् अररंदमः ४

गता भगवती रानत्रः श्रोतवं्य परमं श्रमतम्

क्षण भूतेव सा रानत्रः संवृते्तयं मिातपः ५

इमां नचन्तयतः सवां निग्वखलेि िर्ां तव

तराम सररतां शे्रिां पमण्यां नत्रपर्गां िदीम् ६

िौ: एषा नि समख आस्तीणाु ऋषीणां पमण्य िमुणाम्

भगवन्तम् इि प्रापं्त ज्ञात्वा त्वररतम् आगता ७

तस्य तत् वचिं श्रमत्वा राघव स्य मिात्मिः

संतारं िारया मास सनषु संघः स राघवः ८

उत्तरं तीरम् आसाद्य संपूज्य नषुगणं तदा

गङ्गा िूले निनवष्टा: ते नवर्ालां ददृर्मः पमरीम् ९

ततो ममनिवर: तूणं िगाम सि राघवः

नवर्ालां िगरी ंरम्यां नदव्यां स्वगु उपमां तदा १०

अर् रामो मिा प्राज्ञो नवश्वानमतं्र मिा ममनिम्

पप्रच्छ प्राञ्जनल: भूत्वा नवर्ालाम् उत्तमां पमरीम् ११

ितरो राि वंर्ोऽयं नवर्ालायां मिाममिे

श्रोतमम् इच्छानम भदं्र ते परं िौतूिलं नि मे १२

तस्य तत् वचिं श्रमत्वा राम स्य ममनि पमंगवः

आख्यातमं तत् समारेभे नवर्ाल स्य पमरातिम् १३

शू्रयतां राम र्क्र स्य िर्ां िर्यतः र्मभाम्

अग्विि् देरे् नि यत् वृतं्त शृणम तते्त्वि राघव १४

पूवं िृत यमगे राम नदतेः पमत्रा मिािलाः

अनदते श्च मिाभागा वीयुवन्तः समधानमुिाः १५

तत: तेषां िर शे्रि िमग्वि: आसीि् मिात्मिाम्

अमरा नििुरा शै्चव िरं् स्याम निरामयाः १६

तेषां नचन्तयतां राम िमग्वि: आसीि् मिात्मिां

बाल काांड

P a g e 104 | 170

क्षीर उद मर्िं िृत्वा रसं प्राप्स्स्याम तत्र वै १७

ततो निनश्चत्य मर्िं योकं्त्र िृत्वा च वासमनिम्

मन्थािं मन्दरं िृत्वा ममन्थम: अनमत ओिसः १८

अध वषु सिसे्रण योक्त्र सपु नर्रांनर् च

वमन्तो अनत नवषं तत्र ददंर्म गुगिै ग्वश्शला: १९

उिपातम् अनि संिारं् िालािल मिा नवषं

तेि दगं्ध िगत्सवं स देवा समर मािमषं २०

अध देवा मिादेवं रं्िरं र्रणा७नधुि:

िग्मम: पर्मपनतं रुदं्र त्रानि त्रािीनत तमष्ट्टमवम: २१

एवम् उक्त स्ततो देवै: देव देवेश्वर: प्रभम:

प्रादमरा७७सीत् ततो अतै्र एव रं्ख चक्र धरो िरर: २२

उवाच एिं ग्वितं िृत्वा रुदं्र रू्ल भृतं िरर:

दैवतै: मध्यमािो तम यत् पूवं सममपग्वस्र्तं २३

तत् त्वदीयं नि समर शे्रि समराणाम् अग्रतो नि यत्

अग्र पूिाम् इमां मत्वा गृिाण इदं नवषं प्रभो

इनत उक्त्वा च समर शे्रि: तत्र एव अन्तधीयत २४

देवतािां भयं दृष्ट्वा श्रमत्वा वाकं्य तम र्ानङुण:

िालािल नवषं घोरं स िग्राि अमृतोपमं २५

देवाि् नवसृज्य देवेर्ो िगाम भगवाि् िर:

ततो देवा: असमरा: सवे ममंरू् रघम िंदि २६

प्रनववेर् अध पाताळं मंर्ाि: पवुतो७िघ

ततो देवा: सगन्धवाु: तमष्ट्टमवम: मधमसूदिं २७

तं्व गनत स्सवु भूतािां नवरे्षेण नदवौिसां

पालय अिाि् मिा िािो नगररम् उितमुम् अिुनस २८

इनत श्रमत्वा हृषीिेर्: िामठं रूपम् आग्वस्र्त:

पवुतं पृष्टत: िृत्वा नर्शे्य तत्र ओषधौ िरर: २९

पवुत अगे्र तम लोिात्मा िसे्ति आक्रम्य िेर्वः

देवािां मध्यतः ग्वस्र्त्वा ममंर् पमरुषोत्तम: ३०

बाल काांड

P a g e 105 | 170

अध वषु सिसे्रण स दंड: स िमंडलम:

पूवं धन्वन्तरर: िाम अप्सरा श्च समवचुसः ३१

अप्सम निमुर्िात् एव रसात् तिात् वर ग्वस्त्रयः

उिेतम: मिमि शे्रि तिात् अप्सरसोऽभवि् ३२

षनष्टः िोट्यो अभवि् तासाम् अप्सराणां समवचुसाम्

असंखे्यया स्तम िािम र्त्स्न्र् या: तासां पररचाररिाः ३३

ि ताः ि प्रनतगृह्णग्वन्त सवे ते देव दािवाः

अप्रनत ग्रिणात् एव ता च सवाु साधारणाः िृताः ३४

वरुण स्य ततः िन्या वारुणी रघम िन्दि

उिपात मिाभागा मागुमाणा पररग्रिम् ३५

नदतेः पमत्रा ि तां राम िगृह: वरुण आत्मिाम्

अनदते: तम समता वीर िगृह: ताम् अनिग्वन्दताम् ३६

असमरा: तेि दैतेयाः समरा: तेि अनदतेः समताः

हृष्टाः प्रममनदता श्चा७७सि् वारुणी ग्रिणात् समराः ३७

उचै्चश्रवा िय शे्रिो मनण रतं्न च िौसं्तमभम्

उदनतिि् िर शे्रि तरै्व अमृतम् उत्तमम् ३८

अर् तस्य िृते राम मिाि् आसीत् िम ल क्षयः

अनदते: तम ततः पमत्रा नदतेः पमत्राि् असूदयि् ३९

एितो अभ्यागामि् सवे असमरा राक्षसै स्सि

यमि मासीत् मिा घोरं वीर तै्रलोक्य मोििं ४०

यदा क्षयं गतं सवं तदा नवष्णम: मिािलः

अमृतं स: अिरत् तूणं मायाम् आस्र्ाय मोनििी ं ४१

ये गता अनभममखं नवष्णमम् अक्षयं पमरुषोत्तमं

संनपष्टा: ते तदा यमिे नवष्णमिा प्रभ नवष्णमिा ४२

अनदते: आत्मिा वीरा नदते: पमत्राि् नििनघ्नरे

तग्विि् घोरे मिा यमिे दैतेया अनदत्यायो: भृर्म् ४३

निित्य नदनत पमत्राि् तम राजं्य प्राप्य पमरंदरः

र्र्ास ममनदतो लोिाि् सनषु संघाि् स चारणाि् ४४

बाल काांड

P a g e 106 | 170

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच चत्वाररंर् स्सगुः

षट्चत्वाररांश स्सर्गः

ितेषम तेषम पमते्रषम नदनतः परम दमःग्वखता

मारीचं िाश्यपं राम भताुरम् इदम् अब्रवीत् १

ित पमत्रा७ग्वि भगवि् तव पमतै्र: मिािलैः

र्क्र िन्तारम् इच्छानम पमतं्र दीघु तपो७निुतम् २

सा अिं तप श्चररष्यानम गभं मे दातमम् अिुनस

ईदृरं् र्क्र िन्तारं त्वम् अिमज्ञातमम् अिुनस ३

तस्या: त द्वचिं श्रमत्वा मारीचः िाश्यप स्तदा

प्रत्यमवाच मिातेिा नदनतं परम दमःग्वखताम् ४

एवं भवतम भदं्र ते र्मनच भुव तपो धिे

ििनयष्यनस पमतं्र तं्व र्क्र िन्तारम् आिवे ५

पूणे वषु सिसे्र तम र्मनच: यनद भनवष्यनस

पमतं्र तै्रलोक्य भताुरं मत्त: तं्व ििनयष्यनस ६

एवम् उक्त्वा मिातेिाः पानणिा स ममािु ताम्

समालभ्य ततः स्वस्ती त्यमक्त्वा स तपसे ययौ ७

गते तग्विि् िर शे्रि नदनतः परम िनषुता

िम र्प्लविम् आसाद्य तप: तेपे समदारुणम् ८

तप: तस्यां नि िम वुत्यां पररचयां चिार ि

सिस्रा७क्षो िर शे्रि परया गमण संपदा ९

अनिं िम र्ाि् िािम् अपः फलं मूलं तरै्व च

न्यवेदयत् सिस्राक्षो यत् च अन्यत् अनप िांनक्षतम् १०

गात्र संवाििै शै्चव श्रम अपियिै स्तर्ा

र्क्रः सवेषम िालेषम नदनतं पररचचार ि ११

अर् वषु सिसे्र तम दर् ऊिे रघम िन्दि

नदनतः परम संप्रीता सिस्रा७क्षम् अर्ा७ब्रवीत् १२

यानचतेि समर शे्रि तव नपत्रा मिात्मिा

वरो वषु सिस्रा७ने्त दत्तो मम समतं प्रनत १३

बाल काांड

P a g e 107 | 170

तप: चरन्त्या वषाुनण दर् वीयुवतां वर

अवनर्ष्टानि भदं्र ते भ्रातरं द्रक्ष्यसे ततः १४

तम् अिं त्वतृ्कते पमत्र समाधासे्य ियोत्समिम्

तै्रलोक्य नवियं पमत्र सि भोक्ष्यनस नवज्वरः १५

एवम् उक्त्वा नदनतः र्कं्र प्रापे्त मधं्य नदवािरे

निद्रया अपहृता देवी पादौ िृत्वा अर् र्ीषुतः १६

दृष्ट्वा ताम् अर्मनचं र्क्रः पादतः िृत मूधुिाम्

नर्रः स्र्ािे िृतौ पादौ ििास च मममोद च १७

तस्याः र्रीर नववरं नववेर् च पमरंदरः

गभं च सप्तधा राम निभेद परम् आत्मवाि् १८

निध्यमाि: ततो गभो वजे्रण र्त पवुणा

रुरोद समस्वरं राम ततो नदनत: अिमध्यत १९

मा रुदो मा रुद: च इनत गभं र्क्रो अभ्यभाषत

निभेद च मिा तेिा रुदन्तम् अनप वासवः २०

ि िन्तव्यो ि िन्तव्य इनत एवं नदनत: अब्रवीत्

नििपात ततः र्क्रो मातम: वचि गौरवात् २१

प्राञ्जनल: वज्र सनितो नदनतं र्क्रो अभ्यभाषत

अर्मनच: देनव समप्ता७नस पादयोः िृत मूधुिा २२

तद७न्तरम् अिं लब्ध्वा र्क्र िन्तारम् आिवे

अनभनं्द सप्तधा देनव ति् मे तं्व क्षन्तमम् अिुनस २७

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षट्चत्वाररंर् स्सगुः

सप्त चत्वाररांश स्सर्गः

सप्तधा तम िृते गभे नदनतः परम दमःग्वखता

सिस्राकं्ष दमराधषं वाकं्य स अिमिया अब्रवीत् १

मम अपराधात् गभो अयं सप्तधा नवफली िृतः

ि अपराधो अग्वस्त देवेर् तव अत्र िल सूदि २

नप्रयं तम ितमुम् इच्छानम मम गभु नवपयुये

मरुतां सपं्त सप्तािां स्र्ाि पाला भवन्तम इमे ३

बाल काांड

P a g e 108 | 170

वात स्कन्धा इमे सप्त चरन्तम नदनव पमत्रिाः

मारुता इनत नवख्याता नदव्य रूपा मम आत्मिाः ४

ब्रह्म लोिं चरतम एि: इि लोिं तर्ा अपरः

नदव्य वायम: इनत ख्यात: तृतीयोऽनप मिायर्ाः ५

चत्वार: तम समर शे्रि नदर्ो वै तव र्ासिात्

संचररष्यग्वन्त भदं्र ते देव भूता मम आत्मिाः ६

त्वतृ्कते ि एव िाम्ना च मारुता इनत नवश्रमताः

तस्या: तद्वचिं श्रमत्वा सिस्राक्षः पमरंदरः ७

उवाच प्राञ्जनल: वाकं्य नदनतं िल निषूदिः

सवुम् एतत् यर्ोकं्त ते भनवष्यनत ि संर्यः ८

नवचररष्यग्वन्त भदं्र ते देव भूता: तवा७७त्मिाः

एवं तौ निश्चयं िृत्वा माता पमत्रौ तपो विे ९

िग्मतम: नत्रनदवं राम िृता७र्ौ इनत िः श्रमतम्

एष देर्ः स िािम र्त्स्न्र् मिेिात् अध्यमनषतः पमरा १०

नदनतं यत्र तपः नसिाम् एवं पररचचार सः

इक्ष्वािो स्तम िर व्याघ्र पमत्रः परम धानमुिः ११

अलम्बमसायाम् उिन्नो नवर्ाल इनत नवश्रमतः

तेि च आसीत् इि स्र्ािे नवर्ाले इनत पमरी िृता १२

नवर्ाल स्य समतो राम िेमचिो मिािलः

समचि इनत नवख्यातो िेमचिात् अिन्तरः १३

समचि तियो राम धूम्राश्व इनत नवश्रमतः

धूम्राश्व तिय श्चा७नप संृियः समपद्यत १४

संृिय स्य समतः श्रीमाि् सिदेवः प्रतापवाि्

िम र्ाश्वः सिदेव स्य पमत्रः परम धानमुिः १५

िम र्ाश्व स्य मिातेिाः सोमदत्तः प्रतापवाि्

सोमदत्त स्य पमत्र स्तम िािम र्त्स्न्र् इनत नवश्रमतः १६

तस्य पमत्रो मिातेिाः संप्रनत एष पमरीम् इमाम्

आवसत् अमरप्रख्यः सममनत: िाम दमिुयः १७

बाल काांड

P a g e 109 | 170

इक्ष्वािो स्तम प्रसादेि सवे वैर्ानलिा िृपाः

दीघाु७७यमषो मिात्मािो वीयुवन्तः समधानमुिाः १८

इि अद्य रििी ंराम समखं वत्स्यामिे वयम्

श्वः प्रभाते िरशे्रि िििं द्रष्ट्टमम् अिुनस १९

सममनत स्तम मिातेिा नवश्वानमत्रम् उपागतम्

श्रमत्वा िर वर शे्रिः प्रत्यागच्छि् मिायर्ाः २०

पूिां च परमां िृत्वा सोपाध्यायः सिान्धवः

प्राञ्जनलः िम र्लं पृष्ट्वा नवश्वानमत्रम् अर्ा ब्रवीत् २१

धन्यो७ग्वि अिमगृिीतोऽग्वि यस्य मे नवषयं ममिे

संप्राप्तो दरु्िं चैव िा७ग्वस्त धन्यतरो मया २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त चत्वाररंर् स्सगुः

अष्ट चत्वाररांश स्सर्गः

पृष्ट्वा तम िम र्लं तत्र परस्पर समागमे

िर्ा अने्त सममनत: वाकं्य व्याििार मिा ममनिम् १

इमौ िम मारौ भदं्र ते देव तमल्य पराक्रमौ

गि नसंि गती वीरौ र्ादुूल वृषभो पमौ २

पद्म पत्र नवर्ाला७क्षौ खड्ग तूणी धिमधुरौ

अनश्विानवव रूपेण सममपग्वस्र्त यौविौ ३

यदृच्छया एव गां प्राप्तौ देव लोिात् इवा७मरौ

िरं् पद्भ्याम् इि प्राप्तौ निम७रं् िस्य वा ममिे ४

भूषयन्तौ इमं देरं् चि सूयौ इवा७म्बरम्

परस्परस्य सदृर्ौ प्रमाण इनङ्गत चेनष्टतैः ५

निम७रं् च िर शे्रिौ संप्राप्तौ दमगुमे पनर्

वर आयमध धरौ वीरौ श्रोतमम् इच्छानम तत्त्वतः ६

तस्य तद्वचिं श्रमत्वा यर्ा वृतं्त न्यवेदयत्

नसिा७७श्रम निवासं च राक्षसािां वधं तर्ा ७

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा रािा परम िनषुतः

अनतर्ी परमौ प्राप्तौ पमत्रौ दर्रर् स्य तौ ८

बाल काांड

P a g e 110 | 170

पूिया मास नवनधवत् सत्कारा७िौ मिा िलौ

ततः परम सत्कारं सममतेः प्राप्य राघवौ ९

उष्य तत्र निर्ाम् एिां िग्मतम: नमनर्लां ततः

तां दृष्ट्वा ममियः सवे ििि स्य पमरी ंर्मभाम् १०

साधम साग्ववनत रं्सन्तो नमनर्लां समपूियि्

नमनर्ल उप विे तत्र आश्रमं दृश्य राघवः ११

पमराणं नििुिं रमं्य पप्रच्छ ममनि पमंगवम्

श्रीमत् आश्रम संिारं् निं िम इदं ममनि वनिुतम् १२

श्रोतमम् इच्छानम भगवि् िस्य अयं पूवु आश्रमः

तचु्छत्वा राघवेणोकं्त वाकं्य वाक्य नवर्ारदः १३

प्रत्यमवाच मिातेिा नवश्वनमत्रो मिा ममनिः

िन्त ते िर्नयष्यानम शृणम तते्त्वि राघव १४

यस्य एतत् आश्रमपदं र्पं्त िोपाि् मिात्मिा

गौतम स्य िर शे्रि पूवुम् आसीत् मिात्मिः १५

आश्रमो नदव्य संिार्ः समरै: अनप समपूनितः

स च इि तप आनतित् अिल्या सनितः पमरा १६

वषु पूगानि अिेिानि राि पमत्र मिायर्ः

तस्य अन्तरं नवनदत्वा तम सिस्राक्षः र्ची पनतः १७

ममनि वेष धरो भूत्वा अिल्याम् इदं अब्रवीत्

ऋतम िालं प्रतीक्षने्त ि अनरु्िः समसमानिते १८

संगमं तम अिम् इच्छानम त्वया सि सममध्यमे

ममनि वेषं सिस्रा७कं्ष नवज्ञाय रघम िन्दि १९

मनतं चिार दममेधा देवराि िम तूिलात्

अर्ा ब्रवीत् िर शे्रि िृतारे्ि अन्तरा७७त्मिा २०

िृता७र्ोऽनस समर शे्रि गच्छ र्ीघ्रम् इतः प्रभो

आत्मािं मां च देवेर् सवुदा रक्ष मािद २१

इि स्तम प्रिसि् वाक्यम् अिल्याम् इदम् अब्रवीत्

समश्रोनण पररतमष्टोऽग्वि गनमष्यानम यर्ा७७गतम् २२

बाल काांड

P a g e 111 | 170

एवं संगम्य तम तया निश्चक्राम उटिात् ततः

स संभ्रमात् त्वरि् राम रं्नितो गौतमं प्रनत २३

गौतमं संददरु् अर् प्रनवर्ग्वन्त मिा ममनिम्

देव दािव दमधुषं तपोिल समग्वन्वतम् २४

तीरु् उदि पररग्वक्लनं्न दीप्यमािम् इवा७िलम्

गृिीत सनमधं तत्र स िम रं् ममनि पमङ्गवम् २५

दृष्ट्वा समरपनत: त्रस्तो नवषण् वदिोऽभवत्

अर् दृष्ट्वा सिस्रा७कं्ष ममनि वेष धरं ममनिः २६

दमवुृतं्त वृत्त संपन्नो रोषात् वचिम् अब्रवीत्

मम रूपं समास्र्ाय िृतवाि् अनस दममुते २७

अितुव्यम् इदं तिात् नवफल: तं्व भनवष्यनत

गौतमेि एवम् उक्तस्य स रोषेण मिात्मिा २८

पेततम: वृषणौ भूमौ सिस्राक्ष स्य तत्क्षणात्

तर्ा र्प्स्त्वा स वै र्कं्र भायाुम् अनप च र्प्तवाि् २९

इि वषु सिस्रानण िहूनि तं्व निवनर्ष्यनस

वायम भक्षा निरा७७िारा तप्यन्ती भि र्ानयिी ३०

अदृश्या सवु भूतािाम् आश्रमेऽग्विि् निवत्स्यनस

यदा तम एतत् विं घोरं रामो दर्रर्ा७७त्मिः ३१

आगनमष्यनत दमधुषु: तदा पूता भनवष्यनस

तस्य आनतथे्यि दमवुृते्त लोभ मोि नववनिुता ३२

मत्सिारे् ममदा यमक्ता सं्व वपम: धारनयष्यनस

एवम् उक्त्वा मिातेिा गौतमो दमष्ट चाररणीम् ३३

इमम् आश्रमम् उतृ्सज्य नसि चारण सेनवते

निमवत् नर्खरे रमे्य तप से्तपे मिातपाः ३४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्ट चत्वाररंर् स्सगुः

एकोन पांचाश स्सर्गः

अफल स्तम ततः र्क्रो देवाि् अनि पमरोगमाि्

अब्रवीत् त्रस्त वदिः सनषु संघाि् सचारणाि् १

बाल काांड

P a g e 112 | 170

िम वुता तपसो नवघं्न गौतम स्य मिात्मिः

क्रोधम् उिाद्य नि मया समर िायुम् इदं िृतम् २

अफलोऽग्वि िृत: तेि क्रोधात् सा च निरािृता

र्ाप मोके्षण मिता तपो अस्य अपहृतं मया ३

तिात् समरवराः सवे सनषुसंघाः स चारणाः

समर साह्य िरं सवे सफलं ितमुम् अिुर् ४

र्तक्रतो: वचः श्रमत्वा देवाः स अनिपमरोगमाः

नपतृ देवाि् उपेत्य आहः सि सवथ: मरु द्गणैः ५

अयं मेषः स वृषणः र्क्रो नि अवृषणः िृतः

मेष स्य वृषणौ गृह्य र्क्राय आर्म प्रयच्छत ६

अफल स्तम िृतो मेषः परां तमनषं्ट प्रदास्यनत

भवतां िषुणा७र्ाुय ये च दास्यग्वन्त मािवाः ७

अक्षयं नि फलं तेषां यूयं दास्यर् पमिलं

अिे स्तम वचिं श्रमत्वा नपतृ देवाः समागताः

उिाट्य मेष वृषणौ सिस्राके्ष न्यवेर्यि् ८

तदा प्रभृनत िािम र्त्स्न्र् नपतृ देवाः समागताः

अफलाि् भमञ्जते मेषाि् फलै: तेषाम् अयोियि् ९

इि स्तम मेष वृषण: तदा प्रभृनत राघव

गौतम स्य प्रभावेि तपस श्च मिात्मिः १०

तत् आगच्छ मिातेि आश्रमं पमण्य िमुणः

तारय एिां मिाभागाम् अिल्यां देव रूनपणीम् ११

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा राघवः सि लक्ष्मणः

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य आश्रमं प्रनववेर् ि १२

ददरु् च मिाभागां तपसा द्योनतत प्रभाम्

लोिै: अनप समागम्य दमनिुरीक्ष्यां समरा७समरैः १३

प्रयत्नात् निनमुतां धात्रा नदव्यां माया मयीम् इव

धूमेि अनभ परीत अङ्गी ंपूणु चि प्रभाम् इव १४

स तमषार आवृतां स अभ्रां पूणु चि प्रभाम् इव

बाल काांड

P a g e 113 | 170

मधे्य अम्भसो दमराधषां दीप्तां सूयु प्रभाम् इव

स नि गौतम वाके्यि दमनिुरीक्ष्या िभूव ि १५

त्रयाणाम् अनप लोिािां यावत् राम स्य दरु्िम्

र्ापस्य अन्त ममपागम्य तेषां दरु्िम् आगता १६

राघवौ तम तत स्तस्याः पादौ िगृितम स्तदा

िरन्ती गौतम वचः प्रनतिग्राि सा च तौ १७

पाद्यम् अरं्घ् तर्ा आनतथं्य चिार समसमानिता

प्रनतिग्राि िािम र्त्स्न्र्ो नवनध दृषे्टि िमुणा १८

पमि वृनष्ट: मित् आसीत् देव दमन्त्र्दमनभ निस्विैः

गन्धवु अप्सरसां चा७नप मिाि् आसीत् समागमः १९

साधम साग्ववनत देवा: ताम् अिल्यां समपूियि्

तपोिल नवर्मि अंगी ंगौतम स्य वर्ा७िमगाम् २०

गौतमोऽनप मिातेिा अिल्या सनितः समखी

रामं संपूज्य नवनधवत् तप से्तपे मिातपाः २१

रामोऽनप परमां पूिां गौतम स्य मिाममिेः

सिार्ात् नवनधवत् प्राप्य िगाम नमनर्लां ततः २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोि पंचार् स्सगुः

पांचाश स्सर्गः

ततः प्राि् उत्तरां गत्वा रामः सौनमनत्रणा सि

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य यज्ञ वाटम् उपागमत्

राम स्तम ममनि र्ादुूलम् उवाच सि लक्ष्मणः १

सावी यज्ञ समृग्वि निु ििि स्य मिात्मिः

िहूनि इि सिस्रानण िािा देर् निवानसिाम् २

ब्राह्मणािां मिाभाग वेदा७ध्ययि र्ानलिाम्

ऋनष वाटा श्च दृश्यने्त र्िटी र्त संिम लाः ३

देर्ो नवधीयतां ब्रह्मि् यत्र वत्स्यामिे वयम्

राम स्य वचिं श्रमत्वा नवश्वानमत्रो मिा ममनिः ४

निवेर्म् अिरोत् देरे् नवनवके्त सनलला७७यमते

बाल काांड

P a g e 114 | 170

नवश्वानमतं्र ममनि शे्रिं शृत्वा स िृपनत स्तदा ५

र्तािनं्द पमरसृ्कत्य पमरोनितम् अनिग्वन्दतम्

प्रत्यमज्जगाम सिसा नवियेि समग्वन्वत: ६

ऋग्वत्विोऽनप मिात्माि स्तम अरु्घ्म् आदाय सत्वरम्

नवश्वानमत्राय धमेण ददम: मि पमरसृ्कतम् ७

प्रनतगृह्य तम तां पूिां ििि स्य मिात्मिः

पप्रच्छ िम र्लं राज्ञो यज्ञ स्य च निरामयम् ८

स तां श्चा७नप ममिीि् पृष्ट्वा सोपाध्याय पमरोधसः

यर्ा न्यायं ततः सवथः समागच्छत् प्रहृष्टवाि् ९

अर् रािा ममनि शे्रिं िृताञ्जनल: अभाषत

आसिे भगवाि् आस्तां सि एनभ: ममनि सत्तमैः १०

ििि स्य वचः श्रमत्वा निषसाद मिा ममनिः

पमरोधा ऋग्वत्वि शै्चव रािा च सि मग्विनभः ११

आसिेषम यर्ा न्यायम् उपनवष्टाि् समन्ततः

दृष्ट्वा स िृपनत स्तत्र नवश्वानमत्रम् अर्ा७ब्रवीत् १२

अद्य यज्ञ समृग्वि: मे सफला दैवतैः िृता

अद्य यज्ञ फलं प्रापं्त भगव द्दरु्िात् मया १३

धन्यो अग्वि अिमगृिीतो अग्वि यस्य मे ममनि पमंगव

यज्ञ उपसदिं ब्रह्मि् प्राप्तो अनस ममनिनभः सि १४

द्वादर्ा७िं तम ब्रह्मषे दीक्षां आह: मिीनषणः

ततो भागा७नरु्िो देवाि् द्रष्ट्टमम् अिुनस िौनर्ि १५

इत्यमक्त्वा ममनि र्ादुूलं प्रहृष्ट वदि स्तदा

पमि: तं पररपप्रच्छ प्राञ्जनलः प्रयतो िृपः १६

इमौ िम मारौ भदं्र ते देव तमल्य पराक्रमौ

गि नसंि गती वीरौ र्ादुूल वृषभ उपमौ १७

पद्म पत्र नवर्ाला७क्षौ खड्ग तूणी धिमधुरौ

अनश्विा नवव रूपेण सममपग्वस्र्त यौविौ १८

यदृच्छ यैव गां प्राप्तौ देव लोिात् इव अमरौ

बाल काांड

P a g e 115 | 170

िरं् पद्भ्याम् इि प्राप्तौ निम७रं् िस्य वा ममिे १९

वर आयमध धरौ वीरौ िस्य पमत्रौ मिा ममिे

भूषयन्तौ इमं देरं् चि सूयौ इव अम्बरम् २०

परस्परस्य सदृर्ौ प्रमाण इनङ्गत चेनष्टतैः

िाि पक्षधरौ वीरौ श्रोतमम् इच्छानम तत्त्वतः २१

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा ििि स्य मिात्मिः

न्यवेदयि् मिात्मािौ पमत्रौ दर्रर् स्य तौ २२

नसिाश्रम निवासं च राक्षसािां वधं तर्ा

त च्चा७७गमिम् अव्यगं्र नवर्ालाया श्च दरु्िम् २३

अिल्या दरु्िं चैव गौतमेि समागमम्

मिा धिमनष निज्ञासां ितमुम् आगमिं तर्ा २४

एतत् सवं मिातेिा िििाय मिात्मिे

निवेद्य नवरराम अर् नवश्वानमत्रो मिाममनिः २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंचार् स्सगुः

एक पांचाश स्सर्गः

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा नवश्वानमत्र स्य धीमतः

हृष्ट रोमा मिातेिाः र्तािन्दो मिातपाः १

गौतम स्य समतो जे्यि: तपसा द्योनतत प्रभः

राम संदरु्िात् एव परं नविय मागतः २

स तौ निषण्ौ संपे्रक्ष्य समखा७७सीिौ िृपा७७त्मिौ

र्तािन्दो ममनि शे्रिं नवश्वानमत्रम् अर् अब्रवीत् ३

अनप ते ममनि र्ादुूल मम माता यर्ग्वस्विी

दनरु्ता राि पमत्राय तपो दीघुम् उपागता ४

अनप रामे मिातेिा मम माता यर्ग्वस्विी

वनै्य: उपािरत् पूिां पूिा७िे सवु देनििाम् ५

अनप रामाय िनर्तं यर्ा वृतं्त पमरातिम्

मम मातम: मिातेिो देवेि दमर७िमनितम् ६

अनप िौनर्ि भदं्र ते गमरुणा मम संगता

बाल काांड

P a g e 116 | 170

माता मम ममनि शे्रि राम संदरु्िात् इतः ७

अनप मे गमरुणा रामः पूनितः िम नर्िा७७त्मि

इि आगतो मिातेिाः पूिां प्राप्य मिात्मिः ८

अनप र्ाने्ति मिसा गमरु: मे िम नर्िा७७त्मि

इि आगतेि रामेण पूनितेि अनभवानदतः ९

तत् शृत्वा वचिं तस्य नवश्वानमत्रो मिाममनिः

प्रत्यमवाच र्तािनं्द वाक्यज्ञो वाक्य िोनवदम् १०

ि अनतक्रानं्त ममनिशे्रि यत् ितुवं्य िृतं मया

संगता ममनििा पत्नी भागुवेण इव रेणमिा ११

तत् शृत्वा वचिं तस्य नवश्वानमत्र स्य भानषतं

र्तािन्दो मिातेिा रामं वचिम् अब्रवीत् १२

स्वागतं ते िरशे्रि नदष्ट्ट्या प्राप्तो अनस राघव

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य मिनषुम् अपरानितम् १३

अनचन्त्य िमाु तपसा ब्रह्मनषु: अतमल प्रभः

नवश्वानमत्रो मिातेिा वेदं्य वेग्वत्स एिं परमां गनतम् १४

ि अग्वस्त धन्यतरो राम त्वत्तो अन्यो भमनव िश्चि

गोप्ता िम नर्ि पमत्र: ते येि तपं्त मि त्तपः १५

शू्रयतां च अनभदास्यानम िौनर्ि स्य मिात्मिः

यर्ा िलं यर्ा वृतं्त तने्म निगदतः शृणम १६

रािा अभूत् एष धमाुत्मा दीघु िालम् अररंदमः

धमुज्ञः िृत नवद्य श्च प्रिािां च निते रतः १७

प्रिापनत समत: तम आसीत् िम र्ो िाम मिीपनतः

िम र् स्य पमत्रो िलवाि् िम र्िाभः समधानमुिः १८

िम र्िाभ समत: तम आसीत् गानध: इनत एव नवश्रमतः

गाधेः पमत्रो मिातेिा नवश्वानमत्रो मिाममनिः १९

नवश्वनमत्रो मिातेिाः पालया मास मेनदिीम्

िह वषु सिस्रानण रािा राज्यम् अिारयत् २०

िदानचत् तम मिातेिा योिनयत्वा वरूनर्िीम्

बाल काांड

P a g e 117 | 170

अक्षौनिणी पररवृतः पररचक्राम मेनदिीम् २१

िगरानण च राष्टर ानण सररत श्च तर्ा नगरीि्

आश्रमाि् क्रमर्ो रािा नवचरि् आिगाम ि २२

वनसि स्य आश्रम पदं िािा पमि फल द्रममम्

िािा मृग गणा िीणं नसि चारण सेनवतम् २३

देव दािव गन्धवथः निन्नरै: उपर्ोनभतम्

प्रर्ान्त िररणा िीणं नद्वि संघ निषेनवतम् २४

ब्रह्मनषु गण संिीणं देवनषु गण सेनवतम्

तप: चरण संनसिै: अनि िलै्प: मिात्मनभः २५

सततं संिम लं श्रीमत् ब्रह्म िलै्प: मिात्मनभः

अब्भकै्षर् वायम भकै्ष श्च र्ीणु पणु अर्िै: तर्ा

फल मूल अर्िै: दानै्त: नित रोषै: निते ग्वियैः २६

ऋनषनभ: वालग्वखलै्य श्च िप िोम परायणैः

अनै्य: वैखािसै शै्चव समंतात् उपर्ोनभतं २७

वनसि स्य आश्रम पदं ब्रह्मलोिम् इवा७परम्

ददरु् ियतां शे्रि नवश्वानमत्रो मिािलः २८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि पंचार् स्सगुः

द्वि पांचाश स्सर्गः

तं दृष्ट्वा परम प्रीतो नवश्वानमत्रो मिािलः

प्रणतो नवियात् वीरो वनसिं िपतां वरम् १

स्वागतं तव च इत्यमक्तो वनसिेि मिात्मिा

आसिं च अस्य भगवाि् वनसिो व्यानददेर् ि २

उपनवष्टाय च तदा नवश्वानमत्राय धीमते

यर्ा न्यायं ममनि वरः फल मूलम् उपािरत् ३

प्रनतगृह्य च तां पूिां वनसिात् राि सत्तमः

तपो अनििोत्र नर्षे्यषम िम र्लं पयुपृच्छत ४

नवश्वानमत्रो मिातेिा विस्पनत गणे तर्ा

सवुत्र िम र्लं च आि वनसिो राि सत्तमम् ५

बाल काांड

P a g e 118 | 170

समख उपनवषं्ट रािािं नवश्वानमतं्र मिातपाः

पप्रच्छ िपतां शे्रिो वनसिो ब्रह्मणः समतः ६

िग्वच्चत् ते िम र्लं रािि् िग्वच्चत् धमेण रंियि्

प्रिाः पालयसे वीर राि वृते्ति धानमुि ७

िग्वच्चत् ते समभृता भृत्याः िग्वच्चत् नतिग्वन्त र्ासिे

िग्वच्चत् ते नवनिताः सवे ररपवो ररपम सूदि ८

िग्वच्चत् िले च िोरे् च नमते्रषम च परंतप

िम र्लं ते िर व्याघ्र पमत्र पौते्र तवा७िघ ९

सवुत्र िम र्लं रािा वनसिं प्रत्यमदािरत्

नवश्वानमत्रो मिातेिा वनसिं नविया७ग्वन्वतः १०

िृत्वा उभौ समनचरं िालं धनमुिौ ताः िर्ाः र्मभाः

ममदा परमया यमक्तौ प्रीयेतां तौ परस्परम् ११

ततो वनसिो भगवाि् िर्ा७ने्त रघम िन्दि

नवश्वानमत्रम् इदं वाक्यम् उवाच प्रिसि् इव १२

आनतथं्य ितमुम् इच्छानम िलस्य अस्य मिािल

तव चै व अप्रमेय स्य यर्ा७िं संप्रतीच्छ मे १३

सग्वियां तम भवाि् एतां प्रतीच्छतम मया िृताम्

रािि् त्वम् अनतनर् शे्रिः पूििीयः प्रयत्नतः १४

एवम् उक्तो वनसिेि नवश्वानमत्रो मिामनतः

िृतम् इत्य७ब्रवीत् रािा नप्रय वाके्यि मे त्वया १५

फल मूलेि भगवि् नवद्यते यत् तवा७७श्रमे

पादे्य ि आचमिीयेि भगव द्दरु्िेि च १६

सवुर्ा च मिा प्राज्ञ पूिा अिेण समपूनितः

गनमष्यानम िम: ते अस्तम मैते्रण ईक्षस्व चक्षमषा १७

एवं ब्रमवनं्त रािािं वनसिः पमि: एव नि

न्यमियत धमाुत्मा पमिः पमि: उदार धीः १८

िाढम् इते्यव गाधेयो वनसिं प्रत्यमवाच ि

यर्ा नप्रयं भगवत: तर्ा अस्तम ममनि सत्तम १९

बाल काांड

P a g e 119 | 170

एवम् उक्तो मिातेिा वनसिो िपतां वरः

आिमिाव ततः प्रीतः िल्माषी ंधूत िल्मषः २०

एनि एनि र्िले नक्षपं्र शृणम चा७नप वचो मम

सिल स्य अस्य रािषेः ितमं व्यवनसतोऽस्म्य७िम्

भोििेि मिा७िेण सत्कारं संनवधत्स्व मे २१

यस्य यस्य यर्ा िामं ष डर सेषम अनभपूनितम्

तत् सवं िामधमि् नक्षपं्र अनभवषु िृते मम २२

रसेि अने्नि पािेि लेह्य चोषे्यण संयमतम्

अन्नािां निचयं सवं सृिस्व र्िले त्वर २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नद्व पंचार् स्सगुः

द्वत्र पांचाश स्सर्गः

एवम् उक्ता वनसिेि र्िला र्त्रम सूदि

नवदधे िामधमि् िामाि् यस्य यस्य यर्ा ईग्वप्सतम् १

इकू्षि् मधूि् तर्ा लािाि् मैरेयाि् च वर आसवाि्

पािानि च मिा७िाुनण भक्ष्यां श्च उच्चावचाि् तर्ा २

उष्ण आढ्यस्य ओदिस्य अत्र रार्यः पवुतोपमाः

मृष्टा७न्नानि च सूपा श्च दनध िम ल्या: तरै् व च ३

िािा स्वादम रसािां च षाडिािां तरै्व च

भाििानि समपूणाुनि गौडानि च सिस्रर्ः ४

सवुम् आसीत् सम संतमषं्ट हृष्ट पमष्ट ििा यमतम्

नवश्वानमत्र िलं राम वनसिे ि अनभतनपुतम् ५

नवश्वानमत्रोऽनप रािनषु: हृष्ट पमष्ट: तदा अभवत्

स अन्तःपमर वरो रािा सब्राह्मण पमरोनितः ६

स अमात्यो मग्वि सनितः सभृत्यः पूनित: तदा

यमक्तः परम िषेण वनसिम् इदम् अब्रवीत् ७

पूनितोऽिं त्वया ब्रह्मि् पूिा७िेण समसतृ्कतः

शू्रयताम् अनभधास्यानम वाकं्य वाक्य नवर्ारद

गवां र्त सिसे्रण दीयतां र्िला मम ८

बाल काांड

P a g e 120 | 170

रतं्न नि भगवि् एतत् रत्निारी च पानरु्वः

तिात् मे र्िलां देनि मम एषा धमुतो नद्वि ९

एवम् उक्त स्तम भगवाि् वनसिो ममनि सत्तमः

नवश्वानमते्रण धमाुत्मा प्रत्यमवाच मिीपनतम् १०

ि अिं र्त सिसे्रण ि अनप िोनट र्तै: गवाम्

रािि् दास्यानम र्िलां रानर्भी रितस्य वा ११

ि पररत्यागम् अिाु इयं मत् सिार्ात् अररंदम

र्ाश्वती र्िला महं्य िीनतु: आत्मवतो यर्ा १२

अस्यां िवं्य च िवं्य च प्राण यात्रा तरै्व च

आयत्तम् अनििोतं्र च िनल: िोम: तरै्व च १३

स्वािािार वषट्िारौ नवद्या श्च नवनवधा: तर्ा

आयत्तम् अत्र रािषे सवुम् एति् ि संर्यः १४

सवुस्वम् एतत् सते्यि मम तमनष्ट िरी सदा

िारणै: िहभी रािि् ि दासे्य र्िलां तव १५

वनसिे ि एवम् उक्तस्तम नवश्वानमत्रोऽब्रवीत् ततः

संरब्तरम् अत्यरं् वाकं्य वाक्य नवर्ारदः १६

िैरण्य िक्ष्या गै्रवेयाि् समवणु अङ्िम र् भूनषताि्

ददानम िमं िराणां ते सिस्रानण चतमदुर् १७

िैरण्यािां रर्ािां च शे्वत अश्वािां चतमयमुिाम्

ददानम ते र्तानि अष्टौ निनिणीि नवभूनषताि् १८

ियािां देर् िातािां िम लिािां मिौिसाम्

सिस्रम् एिं दर् च ददानम तव समव्रत १९

िािा वणु नवभक्तािां वयस्र्ािां तरै्व च

ददानम एिां गवां िोनटं र्िळा दीयतां मम २०

यावत् इच्छनस रतं्न वा निरणं्य वा नद्विोत्तम

तावत् ददानम तत् सवं र्िळा दीयतां मम २१

एवम् उक्त स्तम भगवाि् नवश्वानमते्रण धीमता

ि दास्यानम इनत र्िळां प्राि रािि् िरं्चि २२

बाल काांड

P a g e 121 | 170

एतत् एव नि मे रत्नम् एतत् एव नि मे धिम्

एतत् एव नि सवुस्वम् एतत् एव नि िीनवतम् २३

दरु्: च पौणु मास: च यज्ञाशै्चवा७प्त दनक्षणाः

एतत् एव नि मे रािि् नवनवधा श्च नक्रया स्तर्ा २४

अतो मूलाः नक्रयाः सवाु मम रािि् ि संर्यः

िहूिां निं प्रलापेि ि दासे्य िाम दोनििीम् २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नत्र पंचार् स्सगुः

चतु: पांचाश स्सर्गः

िाम धेिमं वनसिोऽनप यदा ि त्यिते ममनिः

तदा अस्य र्िळां राम नवश्वानमत्रो अन्विषुत १

िीयमािा तम र्िळा राम राज्ञा मिात्मिा

दमःग्वखता नचन्तया मास रुदन्ती र्ोि िनरु्ता २

पररत्यक्ता वनसिेि निम् अिं सममिात्मिा

या अिं राि भृतै: दीिा नह्रयेयं भृर् दमःग्वखता ३

निं मया अपिृतं तस्य मिषे: भानवता७७त्मिः

यि् माम् अिागसं भक्ताम् इष्टां त्यिनत धानमुिः ४

इनत सा नचन्तनयत्वा तम निश्वस्य च पमिः पमिः

िगाम वेगेि तदा वनसिं परम ओिसं

निधुूय तां तदा भृत्याि् र्तर्ः र्त्रम सूदि ५

िगाम अनिल वेगेि पाद मूलं मिात्मिः

र्िला सा रुदन्ती च क्रोर्न्ती च इदम् अब्रवीत् ६

वनसि स्य अग्रतः ग्वस्र्त्वा मेघ दमन्त्र्दमनभ रानवणी

भगवि् निं पररत्यक्ता त्वया अिं ब्रह्मणः समत ७

यिात् राि भृता मां नि ियने्त त्वत्सिार्तः

एवम् उक्त स्तम ब्रह्मनषु: इदं वचिम् अब्रवीत् ८

र्ोि संतप्त हृदयां स्वसारम् इव दमःग्वखताम्

ि त्वां त्यिानम र्िळे िा७नप मे अपिृतं त्वया ९

एष त्वां ियते रािा िलाि् मत्तो मिािलः

बाल काांड

P a g e 122 | 170

ि नि तमलं्य िलं महं्य रािा तम अद्य नवरे्षतः १०

िली रािा क्षनत्रय श्च पृनर्व्याः पनत: एव च

इयम् अक्षौनिणी पूणाु सवानि रर् संिम ला ११

िग्वस्त वि समािीणाु तेि असौ िलवत्तरः

एवम् उक्ता वनसिेि प्रत्यमवाच नविीतवत् १२

वचिं वचिज्ञा सा ब्रह्मनषुम् अनमत प्रभम्

ि िलं क्षनत्रय स्य आह: ब्राह्मणो िलवत्तरः १३

ब्रह्मि् ब्रह्म िलं नदवं्य क्षत्रा त्तम िलवत्तरम्

अप्रमेय िलं तमभं्य ि त्वया िलवत्तरः १३

नवश्वानमत्रो मिा वीयु: तेि: तव दमरासदम्

नियमङ्क्ष्व मां मिातेि: त्वत् ब्रह्म िल संभृताम् १४

तस्य दपं िलं यतं्न िार्यानम दमरात्मिः

इत्यम क्त स्तम तया राम वनसिः सममिायर्ाः १५

सृि स्व इनत तदा उवाच िलं परिलादुिं

तस्य त द्वचिं श्रमत्वा समरनभ: सा असृ्सित् तदा १६

तस्या हम्भारवात् उतृ्सष्टाः पप्लवाः र्तर्ो िृप

िार्यग्वन्त िलं सवं नवश्वानमत्र स्य पश्यतः १७

िलं भिा ततो दृष्ट्वा रधे ि अक्रम्य िौनर्ि:

स रािा परम क्रम िः क्रोध नवस्फाररत ईक्षणः १९

पप्लवाि् िार्या मास र्सै्त्र : उच्चावचै : अनप

नवश्वानमत्र अनदुताि् दृष्ट्वा पह्लवाि् र्तर्: तदा २०

भूय एव असृित् घोराि् र्िाि् यवि नमनश्रताि्

तै: आसीत् संवृता भूनमः र्िै: यवि नमनश्रतैः २१

प्रभावग्वभ: मिा वीयथ: िेम निञ्जल्क सनन्नभैः

दीघु अनस पनट्टस धरै: िेम वणु अम्बर आवृतैः

निदुगं्ध तत् िलं सवं प्रदीपै्त: इव पाविैः २२

ततो अस्त्रानण मिातेिा नवश्वानमत्रो मममोच ि

तै: तै: यवि िाम्भोिा: पप्लवा: च आिम ली िृता : २३

बाल काांड

P a g e 123 | 170

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतम: पंचार् स्सगुः

पांच पांचाश स्सर्गः

तत: ताि् आिम लाि् दृष्ट्वा नवश्वानमत्र अस्त्र मोनिताि्

वनसि: चोदया मास िाम धमि् सृि योगतः १

तस्या हम्भा रवात् िाताः िाम्बोिा रनव सनन्नभाः

ऊधस: तम अर् संिाताः पप्लवाः र्स्त्र पाणयः २

योनि देर्ा च्च यविः र्िृ देर्ात् र्िा: तर्ा

रोम िूपेषम च मे्लच्छा िारीताः स निरातिाः ३

तै: तत् निषूनदतं सैनं्य नवश्वनमत्र स्य तत् क्षणात्

स पदानत गिं स अशं्व स ररं् रघम िन्दि ४

दृष्ट्वा निषूनदतं सैनं्य वनसिेि मिात्मिा

नवश्वानमत्र समतािां च र्तं िािा नवध आयमधम् ५

अभ्यधावत् समसंक्रम िं वनसिं िपतां वरम्

हंिारेण एव ताि् सवाुि् निदुदाि मिाि् ऋनषः ६

ते स अश्व रर् पादाता वनसिेि मिात्मिा

भिी िृता ममहूतेि नवश्वानमत्र समता: तदा ७

दृष्ट्वा नविानर्ताि् पमत्राि् िलं च सममिायर्ाः

स व्रीड: नचन्तया७७नवष्टो नवश्वानमत्रो अभवत् तदा ८

सममद्र इव निवेगो भि दंष्टर इवोरगः

उपरक्त इवा७७नदत्यः सद्यो निष्प्रभतां गतः ९

ित पमत्र िलो दीिो लूि पक्ष इव नद्विः

ित दपो ित उत्सािो निवेदं समपद्यत १०

स पमत्रम् एिं राज्याय पालयेनत नियमज्य च

पृनर्वी ंक्षत्र धमेण विम् एव अन्वपद्यत ११

स गत्वा निमव िाशं्व निन्नरोरग सेनवतम्

मिा देव प्रसादा७रं् तप से्तपे मिातपाः १२

िेिनचत् अर् िालेि देवेर्ो वृषभ विः

दरु्या मास वरदो नवश्वानमतं्र मिा िलं १३

बाल काांड

P a g e 124 | 170

निम७रं् तप्यसे रािि् बू्रनि यत् ते नववनक्षतम्

वरदो अग्वि वरो य: ते िानितः सो अनभधीयताम् १४

एवम् उक्त स्तम देवेि नवश्वानमत्रो मिातपाः

प्रनणपत्य मिा देवम् इदं वचिम् अब्रवीत् १५

यनद तमष्टो मिा देव धिमवेदो ममा७िघ

सांगो पांग उपनिषदः स रिस्यः प्रदीयताम् १६

यानि देवेषम च अस्त्रानण दािवेषम मिनषुषम

गन्धवु यक्ष रक्षस्सम प्रनतभान्तम ममा७िघ १७

तव प्रसादात् भवतम देव देव मम ईग्वप्सतम्

एवम् अग्वस्त्वनत देवेर्ो वाक्यम् उक्त्वा गत स्तत: १८

प्राप्य च अस्त्रानण रािनषु: नवश्वानमत्रो मिािलः

दपेण मिता यमक्तो दपु पूणो अभवत् तदा १९

नववधुमािो वीयेण सममद्र इव पवुनण

ितम् एव तदा मेिे वनसिम् ऋनष सत्तमम् २०

ततो गत्वा आश्रम पदं मममोच अस्त्रानण पानरु्वः

यै: तत् तपो विं सवं निदुगं्ध च अस्त्र तेिसा २१

उदीयुमाणम् असं्त्र तत् नवश्वानमत्र स्य धीमतः

दृष्ट्वा नवप्रद्रमता भीता ममियः र्तर्ो नदर्ः २२

वनसि स्य च ये नर्ष्या: तरै्व मृग पनक्षणः

नवद्रवग्वन्त भयात् भीता िािा नदग्भ्यः सिस्रर्ः २३

वनसि स्य आश्रम पदं रू्न्यम् आसीत् मिात्मिः

ममहूतुम् इव निःर्ब्दम् आसीत् ईररण सनन्नभम् २४

वदतो वै वनसि स्य मा भैषे्टनत ममहर् ममहः

िार्यानम अद्य गाधेयं िीिारम् इव भास्करः २५

एवम् उक्त्वा मिातेिा वनसिो िपतां वरः

नवश्वानमतं्र तदा वाकं्य सरोषम् इदम् अब्रवीत् २६

आश्रमं नचर संवृिं यत् नविानर्तवाि् अनस

दमराचारो अनस यि् मूढ तिात् तं्व ि भनवष्यनस २७

बाल काांड

P a g e 125 | 170

इनत उक्त्वा परम क्रम िो दण्डम् उद्यम्य सत्वरः

नवधूम इव िालानि: यम दण्डम् इवा७परम् २८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच पंचार् स्सगुः

षट्पांचाश स्सर्गः

एवम् उक्तो वनसिेि नवश्वानमत्रो मिािलः

आिेयम् अस्त्रम् उग्वत्क्षप्य नति नतिेनत च अब्रवीत् १

ब्रह्म दंडं सममग्वत्क्षप्य िाल दंडं इवा७परं

वनसिो भगवाि् क्रोधात् इदं वचिम् अब्रवीत् २

क्षत्र िन्धो ग्वस्र्तो अग्वि एष यत् िलं तत् नवदरु्य

िार्यानम अद्य ते दपं र्स्त्र स्य तव गानधि ३

क्व च ते क्षनत्रय िलं क्व च ब्रह्मिलं मित्

पश्य ब्रह्म िलं नदवं्य मम क्षनत्रय पांसि ४

तस्य असं्त्र गानध पमत्र स्य घोरम् आिेयम् उत्तमम्

ब्रह्म दणे्डि तत् र्ान्तम् अिे: वेग इवा७म्भसा ५

वारुणं चैव रौदं्र च ऐिं पार्मपतं तर्ा

ऐषीिं चा७नप नचके्षप रुनषतो गानध िन्दिः ६

मािवं मोििं चैव गान्धवं स्वापिं तर्ा

िृम्भणं मादिं चैव संतापि नवलापिे ७

र्ोषणं दारणं चैव वज्रम् असं्त्र समदमिुयम्

ब्रह्मपारं् िालपारं् वारुणं पार्म् एव च ८

नपिािा७सं्त्र च दनयतं र्मिादे्र अर्िी तर्ा

दण्डास्त्रम् अर् पैर्ाचं क्रौञ्चम् असं्त्र तरै्व च ९

धमुचकं्र िालचकं्र नवष्णमचकं्र तरै्व च

वायवं्य मर्िं चैव असं्त्र ियनर्र स्तर्ा १०

र्ग्वक्त द्वयं च नचके्षप ििालं ममसलं तर्ा

वैद्याधरं मिासं्त्र च िालास्त्रम् अर् दारुणम् ११

नत्ररू्लम् असं्त्र घोरं च िापालम् अर् ििणम्

एतानि अस्त्रानण नचके्षप सवाुनण रघम िन्दि १२

बाल काांड

P a g e 126 | 170

वनसिे िपतां शे्रिे तत् अद्भमतम् इवा७भवत्

तानि सवाुनण दणे्डि ग्रसते ब्रह्मणः समतः १३

तेषम र्ाने्तषम ब्रह्मासं्त्र नक्षप्तवाि् गानध िन्दिः

तत् अस्त्रम् उद्यतं दृष्ट्वा देवाः स अनि पमरोगमाः १४

देवषुय श्च संभ्रान्ता गन्धवाुः स मिो रगाः

तै्रलोक्यम् आसीत् संत्रसं्त ब्रह्मासे्त्र सममदीररते १५

तत् अनप असं्त्र मिा घोरं ब्राहं्म ब्राहे्मण तेिसा

वनसिो ग्रसते सवं ब्रह्म दणे्डि राघव १६

ब्रह्मासं्त्र ग्रसमािस्य वनसि स्य मिात्मिः

तै्रलोक्य मोििं रौदं्र रूपम् आसीत् समदारुणम् १७

रोम िूपेषम सवेषम वनसि स्य मिात्मिः

मरीच्य इव नििेतम: अिे: धूम आिम ल अनचुषः १८

प्राज्वलत् ब्रह्मदण्ड श्च वनसि स्य िर उद्यतः

नवधूम इव िालानि: यम दण्ड इवा७परः १९

ततो अस्तमवि् ममनि गणा वनसिं िपतां वरम्

अमोघं ते िलं ब्रह्मि् तेिो धारय तेिसा २०

निगृिीत: त्वया ब्रह्मि् नवश्वानमत्रो मिातपाः

प्रसीद िपतां शे्रि लोिाः सन्तम गत व्यर्ाः २१

एवम् उक्तो मिातेिाः र्मं चके्र मिातपाः

नवश्वानमत्रोऽनप नििृतो नवनिश्व्श्वस्य इदम् अब्रवीत् २२

नधग् िलं क्षनत्रय िलं ब्रह्मतेिो िलं िलम्

एिेि ब्रह्म दणे्डि सवाु७स्त्रानण ितानि मे २३

तत् एतत् समवेक्ष्य अिं प्रसन्न इग्विय मािसः

तपो मित् समास्र्ासे्य यत् वै ब्रह्मत्व िारिम् २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच पंचार् स्सगुः

सप्त पांचाश स्सर्गः

ततः संतप्त हृदयः िरि् निग्रिम् आत्मिः

नवनिश्व्श्वस्य नवनिश्व्श्वस्य िृत वैरो मिात्मिा १

बाल काांड

P a g e 127 | 170

स दनक्षणां नदरं् गत्वा मनिष्या सि राघव

तताप परमं घोरं नवश्वानमत्रो मिातपाः २

फल मूल अर्िो दान्त: चचार परमं तपः

अर् अस्य िनज्ञरे पमत्राः सत्य धमु परायणाः

िनवष्यन्दो मधमष्यन्दो दृढिेत्रो मिारर्ः ३

पूणे वषु सिसे्र तम ब्रह्मा लोि नपतामिः

अब्रवीत् मधमरं वाकं्य नवश्वानमतं्र तपो धिम् ४

निता रािनषु लोिा: ते तपसा िम नर्िा७७त्मि

अिेि तपसा त्वां नि रािनषु: इनत नवद्मिे ५

एवम् उक्त्वा मिातेिा िगाम सि दैवतैः

नत्रनवष्टपं ब्रह्मलोिं लोिािां परमेश्वरः ६

नवश्वानमत्रोऽनप तत् शृत्वा नह्रया निंनचत् अवाङ्ममखः

दमःखेि मिता आनवष्टः स मन्यम: इदम् अब्रवीत् ७

तप श्च सममि त्तपं्त रािनषु: इनत मां नवदमः

देवाः सनषुगणाः सवे ि अग्वस्त मने्य तपः फलम् ८

इनत निनश्चत्य मिसा भूय एव मिातपाः

तप: चिार िािम र्त्स्न्र् परमं परम आत्मवाि् ९

एतग्विि् एव िाले तम सत्य वादी नितेग्वियः

नत्रर्ङ्िम : इनत नवख्यात इक्ष्वािम िम ल िन्दिः १०

तस्य िमग्विः सममिन्ना यिेयम् इनत राघव

गचे्छयं स्व र्रीरेण देवािां परमां गनतम् ११

स वनसिं समाहूय िर्या मास नचग्वन्ततम्

अर्क्यम् इनत च अनप उक्तो वनसिेि मिात्मिा १२

प्रत्याख्यातो वनसिेि स ययौ दनक्षणां नदर्म्

तत: स तत् िमुनसद्ध्यधं पमत्राि् तस्य गतो िृप: १३

वानसिा दीघु तपस: तपो यत्र नि तेनपरे

नत्रर्ङ्िम ः सममिातेिाः र्तं परम भास्वरम् १४

वनसि पमत्राि् ददृरे् तप्यमािाि् यर्ग्वस्विः

बाल काांड

P a g e 128 | 170

सोऽनभगम्य मिात्मािः सवाुि् एव गमरोः समताि् १५

अनभवाद्य आिमपूवे्यण नह्रया निंनचत् अवाङ्ममखः

अब्रवीत् सममिातेिाः सवाुि् एव िृताञ्जनलः १६

र्रणं वः प्रपदे्यऽिं र्रण्याि् र्रणागतः

प्रत्याख्यातोऽग्वि भदं्र वो वनसिेि मिात्मिा १७

यष्ट्टम िामो मिा यजं्ञ तत् अिमज्ञातमम् अरु्र्

गमरु पमत्राि् अिं सवाुि् िमसृ्कत्य प्रसादये १८

नर्रसा प्रणतो याचे ब्राह्मणाि् तपनस ग्वस्र्ताि्

ते मां भवन्तः नसद्ध्य७रं् याियन्तम समानिताः

सर्रीरो यर्ा िं नि देव लोिम् अवाप्नमयाम् १९

प्रत्याख्यातो वनसिेि गनतम् अन्यां तपो धिाः

गमरु पमत्राि् ऋते सवाुि् िा७िं पश्यानम िांचि २०

इक्ष्वािूणां नि सवेषां पमरोधाः परमा गनतः

पमरोधस: तम नवद्वांस: तारयंनत सदा िृपाि्

तिात् अिन्तरं सवे भवन्तो दैवतं मम २१

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त पंचार् स्सगुः

अष्ट पांचाश स्सर्ग:

तत: नत्रर्िो: वचिं श्रमत्वा क्रोध समग्वन्वतम्

ऋनष पमत्र र्तं राम रािािम् इदम् अब्रवीत् १

प्रत्याख्यातोऽनस दमिमुिे गमरुणा सत्य वानदिा

तं िरं् समनतक्रम्य र्ाखा अन्तरम् उपेनयवाि् २

इक्ष्वािूणां नि सवेषां पमरोधाः परमो गमरु:

ि च अनतक्रनमतमं र्कं्य वचिं सत्य वानदिः ३

अर्क्यम् इनत च उवाच वनसिो भगवाि् ऋनषः

तं वयं वै समाितमं क्रतमं र्क्ताः िरं् तव ४

िानलर्: तं्व िर शे्रि गम्यतां स्व पमरं पमिः

याििे भगवाि् र्क्त: तै्रलोक्यस्य अनप पानरु्व

अवमािं च तत् ितमं तस्य र्क्ष्यामिे िरं् ५

बाल काांड

P a g e 129 | 170

तेषां तत् वचिं श्रमत्वा क्रोध पयाुिम ल अक्षरम्

स रािा पमि: एव एताि् इदं वचिम् अब्रवीत् ६

प्रत्याख्यातोऽग्वि गमरुणा गमरु पमतै्र: तरै्व च

अन्यां गनतं गनमष्यानम स्वग्वस्त वोऽस्तम तपोधिाः ७

ऋनष पमत्रा: तम तत् शृत्वा वाकं्य घोर अनभसंनितम्

रे्पमः परम संक्रम िा: चण्डाळतं्व गनमष्यनस ८

एवम् उक्त्वा मिात्मािो नवनवर्म: ते स्वम् आश्रमम्

अर् रायां व्यतीतायां रािा चण्डाळतां गतः ९

िील वस्त्र धरो िीलः परुषो वस्त मूधुिः

नचत्य माल्य अिमलेप श्च आयस आभरणोऽभवत् १०

तं दृष्ट्वा मग्विणः सवे त्यक्त्वा चण्डाळ रूनपणम्

प्राद्रवि् सनिता राम पौरा ये अस्य अिमगानमिः ११

एिो नि रािा िािम र्त्स्न्र् िगाम परम आत्मवाि्

दह्यमािो नदवा रातं्र नवश्वानमतं्र तपो धिम् १२

नवश्वानमत्र: तम तं दृष्ट्वा रािािं नवफली िृतम्

चण्डाळ रूनपणं राम ममनिः िारुण्यम् आगतः १३

िारुण्यात् स मिातेिा वाकं्य परम धानमुिः

इदं िगाद भदं्र ते रािािं घोर दरु्िम् १४

निम् आगमि िायं ते राि पमत्र मिािल

अयोध्या अनधपते वीर र्ापात् चण्डाळतां गतः १५

अर् तत् वाक्यम् आिणु्य रािा चण्डाळतां गतः

अब्रवीत् प्राञ्जनल: वाकं्य वाक्यज्ञो वाक्य िोनवदम् १६

प्रत्याख्यातोऽग्वि गमरुणा गमरु पमतै्र: तर्ा एव च

अिवाप्य एव तं िामं मया प्राप्तो नवपयुयः १७

सर्रीरो नदवं यायानम इनत मे सौम्य दरु्ि

मया च इषं्ट क्रतम र्तं तच्च ि अवाप्यते फलम् १८

अिृतं िोक्त पूवं मे ि च वके्ष्य िदा चि

िृच्छर े षम अनप गतः सौम्य क्षत्र धमेण ते र्पे १९

बाल काांड

P a g e 130 | 170

यजै्ञ: िह नवधै: इषं्ट प्रिा धमेण पानलताः

गमरव श्च मिात्मािः र्ील वृते्ति तोनषताः २०

धमे प्रयतमाि स्य यजं्ञ च आितमुम् इच्छतः

पररतोषं ि गच्छग्वन्त गमरवो ममनि पमंगव २१

दैवम् एव परं मने्य पौरुषं तम निररु्िम्

दैवेि आक्रम्यते सवं दैवं नि परमा गनतः २२

तस्य मे परमातुस्य प्रसादम् अनभिाितः

ितमुम् अिुनस भदं्र ते दैव उपित िमुणः २३

ि अन्यां गनतं गनमष्यानम ि अन्यः र्रणम् अग्वस्त मे

दैवं पमरुष िारेण निवतुनयतमम् अिुनस २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्ट पंचार् स्सगु:

एकोन षद्वष्टतम स्सर्ग:

उक्त वाकं्य तम रािािं िृपया िम नर् िात्मिः

अब्रवीत् मधमरं वाकं्य साक्षात् चण्डाळ रूनपणम् १

इक्ष्वािो स्वागतं वत्स िािानम त्वां समधानमुिम्

र्रणं ते भनवष्यानम मा भैषी: िृप पमंगव २

अिम् आमिये सवाुि् मिषीि् पमण्य िमुणः

यज्ञ साह्यिराि् रािि् ततो यक्ष्यनस निवुृतः ३

गमरु र्ाप िृतं रूपं यत् इदं त्वनय वतुते

अिेि सि रूपेण सर्रीरो गनमष्यनस ४

िस्त प्राप्तम् अिं मने्य स्वगं तव िरेश्वर

य: तं्व िौनर्िम् आगम्य र्रणं्य र्रणं गतः ५

एवम् उक्त्वा मिा तेिाः पमत्राि् परम धानमुिाि्

व्यानददेर् मिाप्राज्ञाि् यज्ञ संभार िारणात्

सवाुि् नर्ष्याि् समाहूय वाक्यम् एतत् उवाच ि ६

सवाुि् ऋनष वराि् वानर्ष्टाि् आियवं मम आज्ञया

सनर्ष्याि् समहृद: चैव स ऋग्वत्वि: समिहश्रमताि् ७

यत् अन्यो वचिं बू्रयात् मत् वाक्य िल चोनदतः

बाल काांड

P a g e 131 | 170

तत् सवुम् अग्वखलेि उकं्त मम आखे्ययम् अिादृतम् ८

तस्य तत् वचिं श्रमत्वा नदर्ो िग्मम: तत् आज्ञया

आिग्मम: अर् देरे्भ्यः सवेभ्यो ब्रह्म वानदिः ९

ते च नर्ष्याः समागम्य ममनिं ज्वनलत तेिसं

ऊचम श्च वचिं सवे सवेषां ब्रह्म वानदिाम् १०

श्रमत्वा ते वचिं सवे समायाग्वन्त नद्व िातयः

सवु देरे्षम च आगच्छि् विुनयत्वा मिोदयम् ११

वानसिं तत् र्तं सवं क्रोध पयाुिम ल अक्षरम्

यत् आि वचिं सवं शृणम तं्व ममनि पमंगव १२

क्षनत्रयो याििो यस्य चण्डाळ स्य नवरे्षतः

िरं् सदनस भोक्तारो िनव: तस्य समरषुयः १३

ब्राह्मणा वा मिात्मािो भमक्त्वा चण्डाळ भोििम्

िरं् स्वगं गनमष्यग्वन्त नवश्वानमते्रण पानलताः १४

एतत् वचिं िैष्ट्ठम युम् ऊचमः संरक्त लोचिाः

वानसिा ममनि र्ादुूल सवे ते समिोदयाः १५

तेषां तद्वचिं श्रमत्वा सवेषां ममनि पमंगवः

क्रोध संरक्त ियिः सरोषम् इदम् अब्रवीत् १६

ये दूषयग्वन्त अदमषं्ट मां तप उगं्र समाग्वस्र्तम्

भिीभूता दमरात्मािो भनवष्यग्वन्त ि संर्यः १७

अद्य ते िाल पारे्ि िीता वैवस्वत क्षयम्

सप्त िानत र्तानि एव मृतपाः सन्तम सवुर्ः १८

श्व मांस नियत आिारा ममनष्टिा िाम निघुृणाः

नविृता श्च नवरूपा श्च लोिाि् अिमचरन्तम इमाि् १९

मिोदय श्च दमिमुग्वि: माम् अदूषं्य नि अदूषयत्

दूनषत: सवु लोिेषम निषादतं्व गनमष्यनत २०

प्राण अनत पात निरतो निर७िमक्रोर्तां गतः

दीघु िालं मम क्रोधात् दमगुनतं वतुनयष्यनत २१

एतावत् उक्त्वा वचिं नवश्वानमत्रो मिातपाः

बाल काांड

P a g e 132 | 170

नवरराम मिातेिा ऋनष मधे्य मिाममनिः २२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोि षनष्टतम स्सगुः

षद्वष्टतम स्सर्ग:

तपोिल िताि् िृत्वा वानसिाि् स मिोदयाि्

ऋनष मधे्य मिातेिा नवश्वानमत्रोऽभ्यभाषत १

अयम् इक्ष्वािम दायाद: नत्रर्ङ्िम : इनत नवश्रमतः

धनमुि श्च वदान्य श्च मां चैव र्रणं गतः २

तेि अिेि र्रीरेण देव लोि निगीषया

यर्ा अयं स्वर्रीरेण देव लोिं गनमष्यनत ३

तर्ा प्रवतु्यतां यज्ञो भवग्वभ श्च मया सि

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा सवु एव मिषुयः ४

ऊचमः समेत्य सनिता धमुज्ञा धमु संनितम्

अयं िम नर्ि दायादो ममनिः परम िोपिः ५

यत् आि वचिं सम्यि् एतत् िायं ि संर्यः

अनििल्पो नि भगवाि् र्ापं दास्यनत रोनषतः ६

तिात् प्रवतु्यतां यज्ञः सर्रीरो यर्ा नदवम्

गचे्छत् इक्ष्वािम दायादो नवश्वानमत्र स्य तेिसा ७

ततः प्रवतु्यतां यज्ञः सवे समनध नतिते

एवम् उक्त्वा मिषुय: चक्रम : ता: ताः नक्रया: तदा ८

यािि श्च मिातेिा नवश्वानमत्रोऽभवत् क्रतौ

ऋग्वत्वि श्च आिमपूवे्यण मिवत् मि िोनवदाः ९

चक्रम ः सवाुनण िमाुनण यर्ा िलं्प यर्ा नवनध

ततः िालेि मिता नवश्वानमत्रो मिातपाः १०

चिार आवाििं तत्र भागा७रं् सवु देवताः

ि अभ्यागमि् तदा७७हूता भागा७रं् सवु देवताः ११

ततः क्रोध समानवष्टो नवश्वनमत्रो मिा ममनिः

स्रमवम् उद्यम्य सक्रोध: नत्रर्ङ्िम म् इदम् अब्रवीत् १२

पश्य मे तपसो वीयं स्वा७७निुत स्य िरेश्वर

बाल काांड

P a g e 133 | 170

एष त्वां स्वर्रीरेण ियानम स्वगुम् ओिसा

दमष्प्रापं स्व र्रीरेण नदवं गच्छ िरा७नधप १३

स्वा७७निुतं निंनचत् अनप अग्वस्त मया नि तपसः फलम्

रािि् तं्व तेिसा तस्य स र्रीरो नदवं व्रि १४

उक्त वाके्य ममिौ तग्विि् स र्रीरो िरेश्वरः

नदवं िगाम िािम र्त्स्न्र् ममिीिां पश्यतां तदा १५

देव लोि गतं दृष्ट्वा नत्रर्ङ्िमं पािर्ासिः

सि सवथः समरगणै: इदं वचिम् अब्रवीत् १६

नत्रर्िो गच्छ भूय: तं्व ि अनस स्वगु िृता७७लयः

गमरु र्ापितो मूढ पत भूनमम् अवाग्वक्क्ष्छराः १७

एवम् उक्तो मिेिेण नत्रर्ङ्िम : अपतत् पमिः

नवक्रोर्माि: त्रािीनत नवश्वानमतं्र तपो धिम् १८

तत् शृत्वा वचिं तस्य क्रोर्माि स्य िौनर्िः

रोषम् आिारय त्तीवं्र नति नतिेनत च अब्रवीत् १९

ऋनष मधे्य स तेिस्वी प्रिापनत: इवा७परः

सृिि् दनक्षण मागुस्र्ाि् सप्तषीि् अपराि् पमिः २०

िक्षत्र मालाम् अपराम् असृित् क्रोध मूनछुतः

दनक्षणां नदर्म् आस्र्ाय ममनि मधे्य मिायर्ाः २१

सृष्ट्वा िक्षत्र वंरं् च क्रोधेि िलमषी िृतः

अन्यम् इिं िररष्यानम लोिो वा स्यात् अनिििः २२

दैवताि् अनप स क्रोधात् स्रष्ट्टमं सममप चक्रमे २३

ततः परम संभ्रान्ताः सनषु संघाः समर असमरा:

नवश्वानमतं्र मिात्मािम् ऊचमः सा७िमियं वचः २४

अयं रािा मिा भाग गमरु र्ाप पररक्षतः

स र्रीरो नदवं यातमं ि अिुनत एव तपो धि २५

तेषां तद्वचिं श्रमत्वा देवािां ममनि पमंगवः

अब्रवीत् सममित् वाकं्य िौनर्िः सवु देवताः २६

सर्रीरस्य भदं्र व: नत्रर्िो: अस्य भूपतेः

बाल काांड

P a g e 134 | 170

आरोिणं प्रनतज्ञातं ि अिृतं ितमुम् उत्सिे

सगोऽस्तम स र्रीरस्य नत्रर्िो: अस्य र्ाश्वतः २७

िक्षत्रानण च सवाुनण मामिानि ध्रमवाण्य७र्

यावत् लोिा धररष्यग्वन्त नतिग्वन्त एतानि सवुर्ः २८

मतृ्कतानि समराः सवे तत् अिमज्ञातमम् अिुर्

एवम् उक्ताः समराः सवे प्रतू्यचम: ममनि पमंगवम् २९

एवं भवतम भदं्र ते नतिग्वन्त एतानि सवुर्ः

गगिे तानि अिेिानि वैश्वािर पर्ात् िनिः ३०

िक्षत्रानण ममनि शे्रि तेषम ज्योनतष्षम िाज्वलि्

अवाङ् नर्र: नत्रर्ङ्िम श्च नतितम अमर सनन्नभः ३१

अिमयासं्यनत च एतानि ज्योतीनंष िृप सत्तमं

िृताधं िीनतुमंतं च स्वगु लोि गतं यर्ा ३२

नवश्वानमत्र स्तम धमाुत्मा सवु देवै: अनभष्ट्टमतः

ऋनषनभ श्च मिातेिा िाढम् इत्या७७ि देवताः ३३

ततो देवा मिात्मािो ममिय श्च तपो धिाः

िग्मम: यर्ा आगतं सवे यज्ञस्य अने्त िरोत्तम ३४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षनष्टतम स्सगु:

एक षद्वष्टतम स्सर्ग:

नवश्वानमत्रो मिात्मा अर् प्रग्वस्र्ताि् पे्रक्ष्य ताि् ऋषीि्

अब्रवीत् िर र्ादुूल सवाुि् ताि् वि वानसिः १

मिा नवघ्नः प्रवृत्तोऽयं दनक्षणाम् आग्वस्र्तो नदर्म्

नदर्म् अन्यां प्रपत्स्याम: तत्र तप्स्स्यामिे तपः २

पनश्चमायां नवर्ालायां पमिरेषम मिात्मिः

समखं तप: चररष्यामः परं तत् नि तपो विम् ३

एवम् उक्त्वा मिा तेिाः पमिरेषम मिाममनिः

तप उगं्र दमराधषं तेपे मूल फला७र्िः ४

एतग्वि ने्नव िाले तम अयोध्या७नधपनत: िृपः

अम्बरीष इनत ख्यातो यष्ट्टमं सममप चक्रमे ५

बाल काांड

P a g e 135 | 170

तस्य वै यिमाि स्य पर्मम् इिो ििार ि

प्रणषे्ट तम पर्ौ नवप्रो रािािम् इदम् अब्रवीत् ६

पर्म: अद्य हृतो रािि् प्रणष्ट: तव दमिुयात्

अरनक्षतारं रािािं घ्नग्वन्त दोषा िरेश्वर ७

प्रायनश्चतं्त मित् एतत् िरं वा पमरुषषुभ

आियस्व पर्मं र्ीघं्र यावत् िमु प्रवतुते ८

उपाध्याय वचः श्रमत्वा स रािा पमरुषषुभ

अग्वन्वयेष मिा िमग्विः पर्मं गोनभः सिस्रर्ः ९

देर्ाि् ििपदां ताि् ताि् िगरानण विानि च

आश्रमानण च पमण्यानि मागुमाणो मिीपनतः १०

स पमत्र सनितं तात सभायं रघम िन्दि

भृगमतमंगे समासीिम् ऋचीिं संददरु् ि ११

तम् उवाच मिातेिाः प्रणम्य अनभप्रसाद्य च

ब्रह्मनषं तपसा दीपं्त रािनषु: अनमत प्रभः १२

पृष्ट्वा सवुत्र िम र्लम् ऋचीिं तम् इदं वचः

गवां र्त सिसे्रण नवक्रीणीषे समतं यनद १३

पर्ो: अरे् मिाभाग िृत िृत्योऽग्वि भागुव

सवे पररगता देर्ा यज्ञीयं ि लभे पर्मम् १४

दातमम् अिुनस मूले्यि समतम् एिम् इतो मम

एवम् उक्तो मिातेिा ऋचीि: तम अब्रवीत् वचः १५

िािं जे्यिं िर शे्रिं नवक्रीणीयां िरं्चि

ऋचीि स्य वचः श्रमत्वा तेषां माता मिात्मिाम् १६

उवाच िर र्ादुूलम् अम्बरीषं तपग्वस्विी

अ नवके्रयं समतं जे्यिं भगवाि् आि भागुव: १७

मम अनप दनयतं नवग्वि िनििं र्मििं िृप

तिात् ििीयंसं पमतं्र ि दासे्य तव पानधुव १८

प्रायेण नि िर शे्रि जे्यिाः नपतृषम वल्लभाः

मातॄणां च ििीयांस: तिात् रके्ष ििीयसं १९

बाल काांड

P a g e 136 | 170

उक्त वाके्य ममिौ तग्विि् ममनि पत्न्यां तरै्व च

र्मिशे्शफ: स्वयं राम मध्यमो वाक्यम् अब्रवीत् २०

नपता जे्यिम् अ नवके्रयं माता च आि ििीयसं

नवक्रीतं मध्यमं मने्य रािि् पमतं्र ियस्व माम् २१

गवां र्त सिसे्रण र्मिशे्शफं िरेश्वरः

गृिीत्वा परम प्रीतो िगाम रघम िन्दि २२

अम्बरीष स्तम रािषी रर्म् आरोप्य सत्वरः

र्मिशे्शफं मिातेिा िगाम आर्म मिायर्ाः २३

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि षनष्टतम स्सगु:

द्वि षद्वष्टतम स्सर्ग:

र्मिशे्शफं िरशे्रि गृिीत्वा तम मिायर्ाः

व्यश्राम्यत् पमिरे रािा मध्याहे्न रघम िन्दि १

तस्य नवश्रममाण स्य र्मिशे्शफो मिायर्ाः

पमिर के्षत्रम् आगम्य नवश्वानमतं्र ददरु् ि २

तपं्यतं ऋनषनभ: साधं मातमलं परम आतमर:

नवषण् वदिो दीि: तृष्णया च श्रमेण च ३

पपात अिे ममिे राम वाकं्य च इदम् उवाच ि

ि मे अग्वस्त माता ि नपता ज्ञातयो िान्धवाः िम तः ४

त्रातमम् अिुनस मां सौम्य धमेण ममनि पमंगव

त्राता तं्व नि ममनि शे्रि सवेषां तं्व नि भाविः ५

रािा च िृत िायु: स्यात् अिं दीघाुयम: अव्ययः

स्वगु लोिम् उपाश्नीयां तप: तप्स्त्वा नि अिमत्तमम् ६

त्व मे िार्ो नि अिार् स्य भव भवे्यि चेतसा

नपता इव पमतं्र धमाुत्मि् त्रातमम् अिुनस निग्वल्बषात् ७

तस्य तद्वचिं श्रमत्वा नवश्वानमत्रो मिातपाः

सान्त्र्त्वनयत्वा िह नवधं पमत्राि् इदम् उवाच ि ८

यतृ्कते नपतरः पमत्राि् िियग्वन्त र्मभ अनरु्िः

पर लोि निता७र्ाुय तस्य िालोऽयम् आगतः ९

बाल काांड

P a g e 137 | 170

अयं ममनि समतो िालो मत्तः र्रण नमच्छनत

अस्य िीनवत माते्रण नप्रयं िम रुत पमत्रिाः १०

सवे समिृत िमाुणः सवे धमु परायणाः

पर्म भूता िरेि स्य तृग्वप्तम् अिेः प्रयच्छत ११

िार्वाि् च र्मिशे्शफॊ यज्ञ श्च अनवघ्नतो भवेत्

देवता: तनपुता: च स्यम: मम चा७नप िृतं वचः १२

ममिे: तम वचिं श्रमत्वा मधमष्यन्द आदयः समताः

स अनभमािं िर शे्रि सलीलम् इदम् अब्रमवि् १३

िर्म् आत्म समताि् नित्वा त्रायसेऽन्य समतं नवभो

अिायुम् इव पश्यामः श्वमांसम् इव भोििे १४

तेषां तद्वचिं श्रमत्वा पमत्राणां ममनि पमंगवः

क्रोध संरक्त ियिो व्याितमुम् उपचक्रमे १५

निस्सावसम् इदं प्रोकं्त धमाुद७नप नवगनिुतम्

अनतक्रम्य तम मत् वाकं्य दारुणं रोम िषुणम् १६

श्वमांस भोनििः सवे वानसिा इव िानतषम

पूणं वषु सिसं्र तम पृनर्व्याम् अिमवत्स्यर् १७

िृत्वा र्ाप समायमक्ताि् पमत्राि् ममनिवर स्तदा

र्मिशे्शफम् उवाच आतं िृत्वा रक्षां निरामयम् १८

पनवत्र पारै्: ििो रक्त माल्य अिमलेपिः

वैष्णवं यूपम् आसाद्य वाग्वि: अनिम् उदािर १९

इमे तम गाधे दे्व नदवे्य गायेर्ा ममनि पमत्रि

अम्बरीष स्य यजे्ञ अग्विि् ततः नसग्विम् अवाप्स्स्यनस २०

र्मिशे्शफो गृिीत्वा ते दे्व गारे् समसमानितः

त्वरया राि नसंिं तम् अम्बरीषम् उवाच ि २१

राि नसंि मिा सत्त्व र्ीघं्र गच्छाविे वयं

निवतुयस्व रािेि दीक्षां च सममपानवर् २२

तत् वाक्यम् ऋनष पमत्र स्य श्रमत्वा िषु सममत्समिः

िगाम िृपनतः र्ीघं्र यज्ञ वाटम् अतग्वितः २३

बाल काांड

P a g e 138 | 170

सदस्य अिममते रािा पनवत्र िृत लक्षणम्

पर्मं रक्त अम्बरं िृत्वा यूपे तं समिन्धयत् २४

स ििो वाग्वि: अग्र्यानभ: अनभतमष्टाव वै समरौ

इिम् इि अिमिं चैव यर्ावत् ममनि पमत्रिः २५

ततः प्रीतः सिस्राक्षो रिस्य स्तमनत तनपुतः

दीघुम् आयम: तदा प्रादात् र्मिशे्शफाय राघव २६

स च रािा िर शे्रि यज्ञ स्य च समाप्तवाि्

फलं िह गमणं राम सिस्राक्ष प्रसादिम् २७

नवश्वानमत्रोऽनप धमाुत्मा भूय: तेपे मिातपाः

पमिरेषम िर शे्रि दर् वषु र्तानि च २८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नद्व षनष्टतम स्सगु:

द्वत्र षद्वष्टतम स्सर्ग:

पूणे वषु सिसे्र तम व्रत िातं मिाममनिम्

अभ्यागच्छि् समराः सवे तपः फल नचिीषुवः १

अब्रवीत् सममिा तेिा ब्रह्मा सम रुनचरं वचः

ऋनष : त्वम् अनस भदं्र ते स्वानिुतैः िमुनभः र्मभैः

तम् एवम् उक्त्वा देवेर्: नत्रनदवं पमि: अभ्यगात् २

नवश्वानमत्रो मिातेिा भूय: तेपे मि त्तपः

ततः िालेि मिता मेििा परम अप्सराः ३

पमिरेषम िर शे्रि िातमं सममप चक्रमे

तां ददरु् मिातेिा मेििां िम नर्िा७७त्मिः ४

रूपेणा प्रनतमां तत्र नवद्यमतं िलदे यर्ा

दृष्ट्वा िन्दपु वर्गो ममनि: ताम् इदम् अब्रवीत् ५

अप्सरः स्वागतं तेऽस्तम वस च इि ममा७७श्रमे

अिमगृह्णीष्व भदं्र ते मदिेि सम मोनितम् ६

इत्यमक्ता सा वरारोिा तत्र वासम् अर्ा िरोत्

तस्यां वसन्त्यां वषाुनण पञ्च पञ्च च राघव ७

तपसो नि मिा नवघ्नो नवश्वानमत्रम् उपागतः

बाल काांड

P a g e 139 | 170

नवश्वानमत्र आश्रमे सौम्य समखेि व्यनतचक्रममः

अर् िाले गते तग्विि् नवश्वानमत्रो मिाममनिः ८

सव्रीळ इव संवृत्त: नचन्ता र्ोि परायणः

िमग्वि: ममिेः सममिन्ना स अमषाु रघम िन्दि ९

सवं समराणां िमु एतत् तपो अपिरणं मित्

अिो रात्रा अपदेरे्ि गताः संवत्सरा दर् १०

िाम मोिा७नभ भूतस्य नवघ्नोऽयं प्रत्यमपग्वस्र्तः

नवनिश्व्श्वसि् ममनिवरः पश्चात्तापेि दमःग्वखतः ११

भीताम् अप्सरसं दृष्ट्वा वेपन्ती ंप्राञ्जनलं ग्वस्र्ताम्

मेििां मधमरै: वाकै्य: नवसृज्य िम नर्िा७७त्मिः १२

उत्तरं पवुतं राम नवश्वानमत्रो िगाम ि

स िृत्वा िैनििी ंिमग्विं िेतम िामो मिायर्ाः १३

िौनर्िी तीरम् आसाद्य तप से्तपे समदारुणम्

तस्य वषु सिसं्र तम घोरं तप उपासतः १४

उत्तरे पवुते राम देवतािाम् अभूत् भयम्

अमियि् समागम्य सवे सनषुगणाः समराः १५

मिनषु र्बं्द लभतां सावयं िम नर्िा७७त्मिः

देवतािां वचः श्रमत्वा सवु लोि नपतामिः १६

अब्रवीत् मधमरं वाकं्य नवश्वानमतं्र तपोधिम्

मिषे स्वागतं वत्स तपसा उगे्रण तोनषतः १७

मित्त्वम् ऋनष ममख्यतं्व ददानम तव िौनर्ि

ब्रह्मणः स वचः श्रमत्वा सवु लोिेश्वर स्य ि १८

ि नवषण्ो ि संतमष्टो नवश्वानमत्र: तपो धि:

प्राञ्जनलः प्रणतो भूत्वा प्रत्यमवाच नपतामिम् १९

प्रत्यमवाच ततो वाचं नवश्वानमत्रो मिा ममनि:

मिनषु र्ब्दम् अतमलं स्वानिुतैः िमुनभः र्मभैः २०

यनद मे भगवाि् आि ततोऽिं नवनितेग्वियः

तम् उवाच ततो ब्रह्मा ि तावत् तं्व नितेग्वियः २१

बाल काांड

P a g e 140 | 170

यतस्व ममनि र्ादुूल इत्यमक्त्वा नत्रनदवं गतः

नवप्र ग्वस्र्तेषम देवेषम नवश्वानमत्रो मिाममनिः २२

ऊवुिाह: निरालम्बो वायम भक्ष स्तप श्चरि्

घमे पञ्चतपा भूत्वा वषाुसम आिार् संश्रयः २३

नर्नर्रे सनलल स्र्ायी रानत्र अिनि तपो धिः

एवं वषु सिसं्र नि तपो घोरम् उपागमत् २४

तग्विि् संतप्यमािे तम नवश्वानमते्र मिाममिौ

संभ्रमः सममिाि् आसीत् समराणां वासव स्य च २५

रम्भाम् अप्सरसं र्क्रः सि सवथ: मरुद्गणैः

उवाच अत्मनितं वाक्यम् अनितं िौनर्ि स्य च २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नत्र षनष्टतम स्सगु:

चतु ष्षद्वष्टतम स्सर्ग:

समर िायुम् इदं रमे्भ ितुवं्य सममित् त्वया

लोभिं िौनर्िस्य इि िाम मोि समग्वन्वतम् १

तर्ा उक्ता सा अप्सरा राम सिस्राके्षण धीमता

व्रीनळता प्राञ्जनल: भूत्वा प्रत्यमवाच समरेश्वरम् २

अयं समर पते घोरो नवश्वानमत्रो मिाममनिः

घोरं उतृ्सिते क्रोधम् मनय देव ि संर्यः ३

ततो नि मे भयं देव प्रसादं ितमुम् अिुनस

एव ममक्त स्तया राम रंभया भीतया तदा ४

ताम् उवाच सिस्राक्षो वेपमािां िृता७ञ्जनलम्

मा भैषी रमे्भ भदं्र ते िम रुष्व मम र्ासिम् ५

िोनिलो हृदय ग्रािी माधवे रुनचर द्रममे

अिं िन्दपु सनितः स्र्ास्यानम तव पाशु्वतः ६

तं्व नि रूपं िह गमणं िृत्वा परम भास्वरम्

तम् ऋनषं िौनर्िं रमे्भ भेदयस्व तपग्वस्विम् ७

सा श्रमत्वा वचिं तस्य िृत्वा रूपम् अिमत्तमम्

लोभया मास लनलता नवश्वानमतं्र र्मनच ग्विता ८

बाल काांड

P a g e 141 | 170

िोनिल स्य च र्मश्राव वल्गम व्यािरतः स्विम्

संप्रहृषे्टि मिसा तत एिाम् उदैक्षत ९

अर् तस्य च र्बे्दि गीते ि अप्रनतमेि च

दरु्िेि च रम्भाया ममनिः संदेिम् आगतः १०

सिस्राक्ष स्य तत् िमु नवज्ञाय ममनि पमंगवः

रम्भां क्रोध समानवष्टः र्र्ाप िम नर्िा७७त्मिः ११

यि् मां लोभयसे रमे्भ िाम क्रोध ियैनषणम्

दर् वषु सिस्रानण रै्ली स्र्ास्य७नस दमभुगे १२

ब्राह्मणः सममिातेिा स्तपो िल समग्वन्वतः

उिररष्यनत रमे्भ त्वां मत् क्रोध िलमषी िृताम् १३

एवम् उक्त्वा मिातेिा नवश्वानमत्रो मिा ममनिः

अर्क्नमवि् धारनयतमं िोपं संतापम् आगतः १४

तस्य र्ापेि मिता रम्भा रै्ली तदा अभवत्

वचः श्रमत्वा च िन्दपो मिषेः स च निगुतः १५

िोपेि स मिातेिा स्तपो७प िरणे िृते

इग्वियै: अनितै राम ि लेभे र्ाग्वन्तम् आत्मिः

िभूव अस्य मि नशं्चता तपो७प िरणे िृते १६

ि एव क्रोधं गनमष्यानम ि च वके्ष्य िधंचि

अधवा ि उच्छ्च्छ्वनसष्यानम संवत्सर र्तान्य७नप १७

अिं नि र्ोषनयष्यानम आत्मािं नवनितेग्विय:

तावत् यावत् नि मे प्रापं्त ब्राह्मणं्य तपसा आनिुतं १८

अिमच्छ्च्छ्वस न्नभमंिाि: नतिेयं श्शाश्वती स्समा:

ि नि मे तप्य मािस्य क्षयं यासं्यनत मूतुय: १९

एवं वषु सिस्रस्य दीक्षां स ममनि पमंगव:

चिार अप्रनतमां लोिे प्रनतज्ञां रघम िंदि २०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतम ष्षनष्टतम स्सगु:

पांच षद्वष्टतम स्सर्ग:

अर् िैमवती ंराम नदरं् त्यक्त्वा मिा ममनिः

बाल काांड

P a g e 142 | 170

पूवां नदर्म् अिमप्राप्य तपस् तेपे समदारुणम् १

मौिं वषु सिस्रस्य िृत्वा व्रतम् अिमत्तमम्

चिार अप्रनतमं राम तपः परम दमिरम् २

पूणे वषु सिसे्र तम िाि भूतं मिा ममनिम्

नवघै्न: िहनभ: आधूतं क्रोधो ि अन्तरम् आनवर्त् ३

स िृत्वा निश्चयं राम तप आनतित् अव्ययं

तस्य वषु सिस्रस्य व्रते पूणे मिा व्रत: ४

भोक्तमम् आरभ्धवाि् अनं्न तग्विि् िाले रघूत्तम

इंद्रो नद्विानत: भूत्वा तं नसि मन्नम् अयाचत ५

तिै दत्वा तदा नसिं सवं नवप्राय निनश्चत:

निश्व्षेनषते अने्न भगवाि् अभमक्त्वाइव मिातपा: ६

ि निंनचत् अवदत् तनद्वपं्र मौि व्रतं उपग्वस्र्त:

अध वषु सिसं्र वै ि उच्छ्वसि् ममनि पमंगव: ७

तस्य अिमच्छ्वस मािस्य मूननु धूमो व्यिायत

तै्रलोकं्य येि संभ्रांतम् आदीनपत नमवा७भवत् ८

ततो देवाः सगन्धवाुः पन्नगा समर राक्षसाः

मोनिता: तेिसा तस्य तपसा मन्द रश्मयः ९

िश्मल उपिताः सवे नपतामिम् अर्ा७ब्रमवि्

िहनभः िारणै: देव नवश्वानमत्रो मिाममनिः १०

लोनभतः क्रोनधत शै्चव तपसा च अनभवधुते

ि नि अस्य वृनििं निंनचत् दृश्यते सूक्ष्मम् अप्य७र् ११

ि दीयते यनद तम अस्य मिसा यत् अभीग्वप्सतम्

नविार्यनत तै्रलोकं्य तपसा सचरा७चरम् १२

व्यािम ला श्च नदर्ः सवाु ि च निंनचत् प्रिार्ते

सागराः क्षमनभताः सवे नवर्ीयुने्त च पवुताः १३

प्रिम्पते च पृनर्वी वायम: वानत भृर्ा७७िम लः

ब्रह्मि् ि प्रनतिािीमो िाग्वस्तिो िायते िि: १४

सिूढ नमव तै्रलोकं्य संप्रक्षमनभत मािसं

बाल काांड

P a g e 143 | 170

भास्करो निष्प्रभ शै्चव मिषे: तस्य तेिसा १५

िमग्विं ि िम रुते यावत् िारे् देव मिाममनिः

तावत् प्रसादो भगवाि् अनि रूपो मिाद्यमनतः १६

िाला७नििा यर्ा पूवं तै्रलोकं्य दह्यतेऽग्वखलम्

देव राज्यम् नचिीषेत दीयताम् अस्य यि् मतम् १७

ततः समर गणाः सवे नपतामि पमरोगमाः

नवश्वानमतं्र मिात्मािं वाकं्य मधमरम् अब्रमवि् १८

ब्रह्मषे स्वागतं तेऽस्तम तपसा ि समतोनषताः

ब्राह्मणं्य तपसा उगे्रण प्राप्तवाि् अनस िौनर्ि १९

दीघुम् आयम श्च ते ब्रह्मि् ददानम स मरु द्गणः

स्वग्वस्त प्राप्नमनि भदं्र ते गच्छ सौम्य यर्ा समखम् २०

नपतामि वचः श्रमत्वा सवेषां च नदवौिसाम्

िृत्वा प्रणामं ममनदतो व्याििार मिाममनिः २१

ब्राह्मणं्य यनद मे प्रापं्त दीघुम् आयम स्तरै् व च

ओिंारोऽर् वषट्िारो वेदा श्च वरयन्तम माम् २२

क्षत्र वेदनवदां शे्रिो ब्रह्म वेद नवदाम् अनप

ब्रह्म पमत्रो वनसिो माम् एवं वदतम देवताः २३

यनद अयं परमः िामः िृतो यान्तम समरषुभाः

ततः प्रसानदतो देवै: वनसिो िपतां वरः २४

सखं्य चिार ब्रह्मनषु: एवम् अग्वस्त्वनत चा७ब्रवीत्

ब्रह्मनषु तं्व ि संदेिः सवं संपत्स्यते तव २५

इत्यमक्त्वा देवता श्चा७नप सवाु िग्मम: यर्ा७७गतम्

नवश्वानमत्रोऽनप धमाुत्मा लब्ध्वा ब्राह्मण्यम् उत्तमम् २६

पूिया मास ब्रह्मनषं वनसिं िपतां वरम्

िृत िामो मिी ंसवां चचार तपनस ग्वस्र्तः २७

एवं तम अिेि ब्राह्मणं्य प्रापं्त राम मिात्मिा

एष राम ममनि शे्रि एष नवग्रिवाि् तपः २८

एष धमुः परो नितं्य वीयुस्य एष परायणम्

बाल काांड

P a g e 144 | 170

एवममक्त्वा मिा तेिा नवरराम नद्विोत्तम: २९

र्तािन्द वचः श्रमत्वा राम लक्ष्मण सनन्नधौ

िििः प्राञ्जनल: वाक्यम् उवाच िम नर्िा७७त्मिम् ३०

धन्यो अग्वि अिमगृिीतोऽग्वि यस्य मे ममनि पमंगव

यजं्ञ िािम र्त्स्न्र् सनितः प्राप्तवाि् अनस धानमुि ३१

पानवतोऽिं त्वया ब्रह्मि् दरु्िेि मिाममिे

नवश्वानमत्र मिाभाग ब्रह्मषीणां वर उत्तम ३२

गमणा िह नवधाः प्राप्ता: तव संदरु्िात् मया

नवस्तरेण च ते ब्रह्मि् िीतु्यमािं मि त्तपः ३३

श्रमतं मया मिा तेिो रामेण च मिात्मिा

सदसै्यः प्राप्य च सदः श्रमता: ते ििवो गमणाः ३४

अप्रमेयं तप: तमभ्यम् अप्रमेयं च ते िलम्

अप्रमेया गमणाशै्चव नितं्य ते िम नर्िा७७त्मि ३५

नपतामि स्य च यधा, यधा चैव नि उमापते :

तृग्वप्त: आश्चयु भूतािां िर्ािां िा७ग्वस्त मे नवभो ३६

िमु िालो ममनि शे्रि लम्बते रनव मण्डलम्

श्वः प्रभाते मिातेिो द्रष्ट्टमम् अिुनस मां पमिः ३७

स्वागतं तपसां शे्रि माम् अिमज्ञातमम् अिुनस

एवम् उक्त्वा ममनि शे्रिं वैदेिो नमनर्ला७नधपः ३८

प्रदनक्षणं चिार आर्म स उपाध्यायः स िान्धवः

नवससिु आर्म िििं प्रीतं प्रीत मि स्तदा ३९

नवश्वानमत्रोऽनप धमाुत्मा सि रामः स लक्ष्मणः

सं्व वाटम् अनभचक्राम पूज्यमािो मिनषुनभः ४०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच षनष्टतम स्सगु:

षट् षद्वष्टतम स्सर्ग:

ततः प्रभाते नवमले िृत िमाु िरानधपः

नवश्वानमतं्र मिात्मािम् आिमिाव स राघवम् १

तम् अचुनयत्वा धमाुत्मा र्ास्त्र दृष््टतेि िमुणा

बाल काांड

P a g e 145 | 170

राघवौ च मिात्मािौ तदा वाक्यम् उवाच ि २

भगवि् स्वागतं तेऽस्तम निं िरोनम तवा७िघ

भवाि् आज्ञापयतम माम् आज्ञाप्यो भवता नि अिम् ३

एवम् उक्तः स धमाुत्मा िििेि मिात्मिा

प्रत्यम वाच ममनि: वीरं वाकं्य वाक्य नवर्ारदः ४

पमत्रौ दर्रर् स्य इमौ क्षनत्रयौ लोि नवश्रमतौ

द्रष्ट्टम िामौ धिमः शे्रिं यत् एतत् त्त्वनय नतिनत ५

एतत् दरु्य भदं्र ते िृत िामौ िृपा७७त्मिौ

दरु्िात् अस्य धिमषो यर्ा इषं्ट प्रनतयास्यतः ६

एवम् उक्त स्तम िििः प्रत्यमवाच मिा ममनिम्

शू्रयताम् अस्य धिमषो यत् अरु्म् इि नतिनत ७

देवरात इनत ख्यातो निमेः षिो मिीपनतः

न्यासोऽयं तस्य भगवि् िसे्त दत्तो मिात्मिा ८

दक्ष यज्ञ वधे पूवं धिम: आयम्य वीयुवाि्

रुद्र स्तम नत्रदर्ाि् रोषात् सलीलम् इदम् अब्रवीत् ९

यिात् भागा७नरु्िो भागाि् ि अिल्पयत मे समराः

वर अङ्गानि मिािाुनण धिमषा र्ातयानम वः १०

ततो नवमिसः सवे देवा वै ममनि पमंगव

प्रसादयग्वन्त देवेरं् तेषां प्रीतोऽभवत् भवः

प्रीनत यमक्तः स सवेषां ददौ तेषां मिात्मिाम् ११

तत् एतत् देव देव स्य धिू रतं्न मिात्मिः

न्यास भूतं तदा न्यस्तम् अिािं पूवुिे नवभो १२

अर् मे िृषतः के्षतं्र लाङ्गलात् उग्वत्थता मम

के्षतं्र र्ोधयता लब्ध्वा िाम्ना सीता इनत नवश्रमता १३

भूतलात् उग्वत्थता सा तम व्यवधुत मम आत्मिा

वीयु र्मले्कनत मे िन्या स्र्ानपता इयम् अयोनििा १४

भूतलात् उग्वत्थतां तां तम वधुमािां मम आत्मिाम्

वरया मासम: आगम्य रािािो ममनि पमंगव १५

बाल काांड

P a g e 146 | 170

तेषां वरयतां िन्यां सवेषां पृनर्वी नक्षताम्

वीयु र्मले्कनत भगवि् ि ददानम समताम् अिम् १६

ततः सवे िृपतयः समेत्य ममनि पमंगव

नमनर्लाम् अभ्यमपागम्य वीयं निज्ञासव स्तदा १७

तेषां निज्ञास मािािां रै्वं धिम: उपाहृतम्

ि रे्िम : ग्रिणे तस्य धिमष: तोलिेऽनप वा १८

तेषां वीयुवतां वीयुम् अलं्प ज्ञात्वा मिाममिे

प्रत्याख्याता िृपतय: त नन्निोधे तपोधि १९

ततः परम िोपेि रािािो ममनि पमंगव

अरुन्धि् नमनर्लां सवे वीयु संदेि मागताः २०

आत्मािम् अवधूतं ते नवज्ञाय ममनि पमंगव

रोषेण मिता आनवष्टाः पीडयि् नमनर्लां पमरीम् २१

ततः संवत्सरे पूणे क्षयं यातानि सवुर्ः

साधिानि ममनि शे्रि ततोऽिं भृर् दमःग्वखतः २२

ततो देव गणाि् सवाुि् तपसा आिं प्रसादयम्

ददम श्च परम प्रीता श्चतमरङ्ग िलं समराः २३

ततो भिा िृपतयो िन्यमािा नदर्ो ययमः

अवीयाु वीयु संनदग्धा स आमात्याः पाप िमुणः २४

तत् एतत् ममनि र्ादुूल धिमः परम भास्वरम्

राम लक्ष्मणयो श्चा७नप दरु्नयष्यानम समव्रत २५

यनद अस्य धिमषो रामः िम याुत् आरोपणं ममिे

समताम् अयोनििां सीतां दद्यां दार्ररे्: अिम् २६

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षट् षनष्टतम स्सगु:

सप्त षद्वष्टतम स्सर्ग:

ििि स्य वचः श्रमत्वा नवश्वानमत्रो मिाममनिः

धिम दुरु्य रामाय इनत िोवाच पानरु्वम् १

ततः स रािा िििः सनचवाि् व्यानददेर् ि

धिम: आिीयतां नदवं्य गन्ध माल्य नवभूनषतम् २

बाल काांड

P a g e 147 | 170

िििेि समानदिाः सनचवाः प्रानवर्ि् पमरीम्

त ििमः पमरतः िृत्वा नििुग्ममः पानरु्वा७७ज्ञया ३

िृणां र्तानि पञ्चार्त् व्यायतािां मिात्मिाम्

मंिूषाम् अष्ट चक्रां तां समूह से्त िरं्चि ४

ताम् आदाय तम मंिूषाम् आयसी ंयत्र तत् धिमः

समरोपमं ते िििम् ऊचम: िृपनत मग्विणः ५

इदं धिमवुरं रािि् पूनितं सवु रािनभः

नमनर्ला७नधप रािेि दरु्िीयं यत् इच्छनस ६

तेषां िृपो वचः श्रमत्वा िृता७ञ्जनल: अभाषत

नवश्वानमतं्र मिात्मािं तौ च उभौ राम लक्ष्मणौ ७

इदं धिमवुरं ब्रह्मि् िििै: अनभपूनितम्

रािनभ श्च मिा वीयथ: अर्कं्य पूररतमं पमरा ८

ि एतत् समर गणाः सवे ि असमरा ि च राक्षसाः

गन्धवु यक्ष प्रवराः स निन्नर मिोरगाः ९

क्व गनत: मािमषाणां च धिमषोऽस्य प्रपूरणे

आरोपणे समायोगे वेपिे तोलिेऽनप वा १०

त देतत् धिमषां शे्रिम् आिीतं ममनि पमंगव

दरु्य एति् मिाभाग अियो राि पमत्रयोः ११

नवश्वानमत्र स्तम धमाुत्मा श्रमत्वा ििि भानषतम्

वत्स राम धिमः पश्य इनत राघवम् अब्रवीत् १२

ब्रह्मषे: वचिात् रामो यत्र नतिनत त ििमः

मंिूषां ताम् अपावृत्य दृष्ट्वा धिम: अर्ा७ब्रवीत् १३

इदं धिमवुरं ब्रह्मि् संसृ्पर्ानम इि पानणिा

यत्नवाि् च भनवष्यानम तोलिे पूरणेऽनप वा

िाढम् इते्य व तं रािा ममनिश्च समभाषत १४

लीलया स धिम: मधे्य िग्राि वचिात् ममिेः

पश्यतां िृ सिस्राणां िहूिां रघम िन्दिः

आरोपयत स धमाुत्मा सलीलम् इव तििमः १५

बाल काांड

P a g e 148 | 170

आरोपनयत्वा मौवीं च पूरया मास वीयुवाि्

तत् िभञ्ज धिम: मधे्य िर शे्रिो मिायर्ाः १६

तस्य र्ब्दो मिाि् आसीत् निघाुत सम निस्स्विः

भूनम िम्प श्च सममिाि् पवुतस्य इव दीयुतः १७

निपेतम श्च िराः सवे तेि र्बे्दि मोनिताः

विुनयत्वा ममनि वरं रािािं तौ च राघवौ १८

प्रनत आश्वस्तो ििे तग्विि् रािा नवगत सावसः

उवाच प्राञ्जनल: वाकं्य वाक्यज्ञो ममनि पमंगवम् १९

भगवि् दृष्ट वीयो मे रामो दर्रर्ा७७त्मिः

अत्यद्भमतम् अनचनं्त्य च अतनिुतम् इदं मया २०

िििािां िम ले िीनतुम् आिररष्यनत मे समता

सीता भताुरम् आसाद्य रामं दर्रर्ा७७त्मिम् २१

मम सत्या प्रनतज्ञा च वीयु र्मले्कनत िौनर्ि

सीता प्राणै: िहमता देया रामाय मे समता २२

भवतो अिम मते ब्रह्मि् र्ीघं्र गच्छन्तम मग्विणः

मम िौनर्ि भदं्र ते अयोध्यां त्वररता ररै्ः २३

रािािं प्रनश्रतै: वाकै्य: आियन्तम पमरं मम

प्रदािं वीयु र्मल्काया: िर्यन्तम च सवुर्ः २४

ममनि गमप्तौ च िािम र्त्स्न्र्ौ िर्यन्तम िृपाय वै

प्रीयमाणं तम रािािम् आियन्तम सम र्ीघ्रगाः २५

िौनर्ि श्च तरे्नत आि रािा च आभाष्य मग्विणः २६

अयोध्यां पे्रषया मास धमाुत्मा िृत र्ासिात्

यर्ा वृतं्त समाख्यातमं आिेतमं च िृपं तदा २७

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्त षनष्टतम स्सगु:

अष्ट षद्वष्टतम स्सर्ग:

िििेि समानदष्टा दूता : ते क्लान्त वाििाः

नत्र रात्रम् उनषता मागे ते अयोध्यां प्रानवर्ि् पमरीम् १

( राज्ञो भविम् आसाद्य द्वारस्र्ाि् इदम७ब्रमवि्

बाल काांड

P a g e 149 | 170

र्ीघं्र निवेद्यतां राजे्ञ दूता न्नो ििि स्य च

इत्यम क्त्वा द्वारपाला: ते राघवाय न्यवेदयि् )

ते राि वचिात् दूता राि वेश्म प्रवेनर्ताः

ददृर्म: देव संिारं् वृिं दर्ररं् िृपम् २

िि अञ्जनल पमटाः सवे दूता नवगत सावसाः

रािािं प्रयता वाक्यम् अब्रमवि् मधमरा७क्षरम् ३

मैनर्लो िििो रािा स अििोत्र पमरसृ्कतम्

िम र्लं च अव्ययं चैव सोपाध्याय पमरोनितम् ४

ममहर् ममहर् मधमरया िेि संयमक्तया नगरा

ििि: त्वां मिाराि पृच्छते सपमरस्सरम् ५

पृष्ट्वा िम र्लम् अव्यगं्र वैदेिो नमनर्ला७नधपः

िौनर्िा७िममते वाकं्य भवन्तम् इदम् अब्रवीत् ६

पूवं प्रनतज्ञा नवनदता वीयु र्मल्का ममा७७त्मिा

रािाि श्च िृता७मषाु निवीयाु नवममखी िृताः ७

सेयं मम समता रािि् नवश्वानमत्र पमरस्सरैः

यदृच्छया आगतै; वीरै: निनिुता तव पमत्रिैः ८

त च्च रािि् धिमर् नदवं्य मधे्य भिं मिात्मिा

रामेण नि मिा राि मित्यां िि संसनद ९

अिै देया मया सीता वीयु र्मल्का मिात्मिे

प्रनतज्ञां ततमुम् इच्छानम तत् अिमज्ञातमम् अिुनस १०

सोपाध्यायो मिाराि पमरोनित पमरसृ्कतः

र्ीघ्रम् आगच्छ भदं्र ते द्रष्ट्टमम् अिुनस राघवौ ११

प्रीनतं च मम रािेि निवुतुनयतमम् अिुनस

पमत्रयो: उभयो: एव प्रीनतं त्वम् अनप लप्स्स्यसे १२

एवं नवदेिा७नधपनत: मधमरं वाक्य मब्रवीत्

नवश्वानमत्र अभ्यिमज्ञातः र्तािन्द मते ग्वस्र्तः १३

( इत्यमक्त्वा नवरता दूता राि गौरव रं्निता:)

दूत वाकं्य तम त चु्छत्वा रािा परम िनषुतः

बाल काांड

P a g e 150 | 170

वनसिं वामदेवं च मग्विणो अन्यां श्च सोऽब्रवीत् १४

गमप्तः िम नर्ि पमते्रण िौसल्यािन्द वधुिः

लक्ष्मणेि सि भ्रात्रा नवदेिेषम वसनत असौ १५

दृष्ट वीयु स्तम िािम र्त्स्न्र्ो िििेि मिात्मिा

संप्रदािं समताया७स्तम राघवे ितमु नमच्छनत १६

यनद वो रोचते वृतं्त ििि स्य मिात्मिः

पमरी ंगच्छामिे र्ीघं्र मा भूत् िाल स्य पयुयः १७

मग्विणो िाढम् इत्याहः सि सवथ: मिनषुनभः

समप्रीत श्च अब्रवीत् रािा श्वो याते्रनत स मग्विणः १८

मग्विण स्ता न्नरेि स्य रानतं्र परम सतृ्कताः

ऊषम से्त प्रममनदताः सवे गमणैः सवथः समग्वन्वताः १९

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे अष्ट षनष्टतम स्सगु:

एकोन सप्तद्वतम स्सर्ग:

ततो रायां व्यतीतायां सोपाध्यायः स िान्धवः

रािा दर्रर्ो हृष्टः सममिम् इदम् अब्रवीत् १

अद्य सवे धिाध्यक्षा धिम् आदाय पमिलम्

व्रिन्तम अगे्र समनवनिता िािा रत्न समग्वन्वताः २

चतमरङ्ग िलं चा७नप र्ीघं्र नियाुतम सवुर्ः

मम आज्ञा समिालं च यािम् यमग्मम् अिमत्तमम् ३

वनसिो वामदेव श्च िािानल: अर् िाश्यपः

मािुणे्डय: समदीघाु७७यम: ऋनषः िात्यायि स्तर्ा ४

एते नद्विाः प्रयान्तम अगे्र स्यन्दिं योियस्व मे

यर्ा िाल अत्ययो ि स्यात् दूता नि त्वरयग्वन्त माम् ५

वचिा त्तम िरेि स्य सा सेिा चतमरनङ्गणी

रािािम् ऋनषनभः साधं व्रिनं्त पृितोऽन्वगात् ६

गत्वा चतमर७िं मागं नवदेिाि् अभ्यमपेनयवाि्

रािा तम िििः श्रीमाि् श्रमत्वा पूिाम् अिल्पयत् ७

ततो रािािम् आसाद्य वृिं दर्ररं् िृपम्

बाल काांड

P a g e 151 | 170

िििो ममनदतो रािा िषं च परमं ययौ

उवाच च िर शे्रिो िर शे्रिं ममदा७ग्वन्वत : ८

स्वागतं ते मिाराि नदष्ट्ट्या प्राप्तोऽनस राघव

पमत्रयो: उभयोः प्रीनतं लप्स्स्यसे वीयु निनिुताम् ९

नदष्ट्ट्या प्राप्तो मिातेिा वनसिो भगवाि् ऋनषः

सि सवथ; नद्वि शे्रिै ; देवै ररव र्तक्रतमः १०

नदष्ट्ट्या मे निनिुता नवघ्ना नदष्ट्ट्या मे पूनितं िम लम्

राघवैः सि संिन्धात् वीयु शे्रिै: मिात्मनभः ११

श्वः प्रभाते िरेि तं्व संवतुनयतमम् अिुनस

यज्ञ स्य अने्त िर शे्रि नववािम् ऋनष सितम् १२

तस्य तद्वचिं श्रमत्वा ऋनष मधे्य िरा७नधपः

वाकं्य वाक्य नवदां शे्रिः प्रत्यमवाच मिीपनतम् १३

प्रनतग्रिो दातृ वर्ः श्रमतम् एतत् मया पमरा

यर्ा वक्ष्यनस धमुज्ञ तत् िररष्यामिे वयम् १४

धनमुिं च यर्सं्य च वचिं सत्य वानदिः

श्रमत्वा नवदेिा७नधपनतः परं नवियम् आगतः १५

ततः सवे ममनि गणाः परस्पर समागमे

िषेण मिता यमक्ता: तां निर्ाम् अवसि् समखम् १६

रािा च राघवौ पमत्रौ निर्ाम्य पररिनषुतः

उवास परम प्रीतो िििेि समपूनितः १७

िििोऽनप मिातेिाः नक्रया धमेण तत्त्वनवत्

यज्ञ स्य च समताभ्यां च िृत्वा रानत्रम् उवास ि १८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एिोि सप्तनतम स्सगु:

सप्तद्वतम स्सर्ग:

ततः प्रभाते िििः िृत िमाु मिनषुनभः

उवाच वाकं्य वाक्यज्ञः र्तािनं्द पमरोनितम् १

भ्राता मम मिा तेिा यवीयाि् अनत धानमुिः

िम र्वि इनत ख्यातः पमरीम् अध्यवसत् र्मभाम् २

बाल काांड

P a g e 152 | 170

वायाु फलि पयुन्तां नपिि् इक्षममती ंिदीम्

सांिाश्यां पमण्य संिार्ां नवमािम् इव पमििम् ३

तम् अिं द्रष्ट्टमम् इच्छानम यज्ञ गोप्ता स मे मतः

प्रीनतं सोऽनप मिा तेिा इंमां भोक्ता मया सि ४

( एवं उक्त्वा तम वचिं र्तािंद स्य सनन्नधौ

आगता: िेनचत् अव्यग्रा ििि: ताि् समानदर्त् )

र्ासिात् तम िरेि स्य प्रययमः र्ीघ्र वानिनभः

समािेतमं िर व्याघं्र नवष्णमम् इिा७७ज्ञया यर्ा ५

( सांिाश्यां ते समागत्य दद्रमर्म श्च िम र्विं

न्यवेदयि् यर्ा वृतं्त ििि स्य च नचग्वन्ततं

त द्वृतं्त िृपनत: श्रमत्वा दूत शे्रिै: मिा िलै: )

आज्ञया तम िरेि स्य आिगाम िम र्विः

स ददरु् मिात्मािं िििं धमु वत्सलम् ६

सोऽनभवाद्य र्तािनं्द रािािं चा७नप धानमुिम्

रािा७िं परमं नदव्यम् आसिं च अध्यरोित ७

उपनवष्टा वमभौ तौ तम भ्रातरौ अनमत ओिसौ

पे्रषया मास तम: वीरौ मग्वि शे्रिं समदामिम् ८

गच्छ मग्विपते र्ीघ्रम् ऐक्ष्वािम म् अनमत प्रभम्

आत्मिैः सि दमधुषुम् आियस्व स मग्विणम् ९

औपिायं स गत्वा तम रघूणां िम ल वधुिम्

ददरु् नर्रसा च एिम् अनभवा द्य इदम् अब्रवीत् १०

अयोध्या७नधपते वीर वैदेिो नमनर्ला७नधपः

स त्वां द्रष्ट्टमं व्यवनसतः सोपाध्याय पमरोनितम् ११

मग्वि शे्रि वचः श्रमत्वा रािा सनषु गण स्तदा

स िन्धम: अगमत् तत्र िििो यत्र वतुते १२

स रािा मग्वि सनितः सोपाध्यायः स िान्धवः

वाकं्य वाक्य नवदां शे्रिो वैदेिम् इदम् अब्रवीत् १३

नवनदतं ते मिा राि इक्ष्वािम िम ल दैवतम्

बाल काांड

P a g e 153 | 170

वक्ता सवेषम िृते्यषम वनसिो भगवाि् ऋनषः १४

नवश्वानमत्र अभ्यिमज्ञातः सि सवथ: मिनषुनभः

एष वक्ष्यनत धमाुत्मा वनसिो मे यर्ा क्रमम् १५

एव ममक्त्वा िर शे्रिे राज्ञां मधे्य मिात्मिां

तूष्णी ंभूते दर्ररे् वनसिो भगवाि् ऋनषः

उवाच वाकं्य वाक्यज्ञो वैदेिं स पमरोधसं १६

अव्यक्त प्रभवो ब्रह्मा र्ाश्वतो नित्य अव्ययः

तिाि् मरीनचः संिजे्ञ मरीचेः िाश्यपः समतः १७

नववस्वाि् िाश्यपात् िजे्ञ मिम: वैवस्वतः िृतः

मिमः प्रिापनतः पूवुम् इक्ष्वािम स्तम मिोः समतः १८

तम् इक्ष्वािम म् अयोध्यायां रािािं नवग्वि पूवुिम्

इक्ष्वािो स्तम समतः श्रीमाि् िम नक्ष: इते्यव नवश्रमत : १९

िम के्ष: अर् आत्मि: श्रीमाि् नविम नक्ष: उदपद्यत

नविम के्ष स्तम मिा तेिा िाणः पमत्रः प्रतापवाि् २०

िाण स्य तम मिा तेिा अिरण्यः प्रतापवाि्

अिरण्यात् पृर्म: िजे्ञ नत्रर्ङ्िम स्तम पृर्ोः समतः २१

नत्रर्िो: अभवत् पमत्रो धमन्धममारो मिायर्ाः

धमन्धममारात् मिातेिा यमविाश्वो मिारर्ः २२

यमविाश्व समतः श्रीमाि् मान्धाता पृनर्वी पनतः

मान्धातम स्तम समतः श्रीमाि् समसंनध: उदपद्यत २३

समसंधे: अनप पमत्रौ द्वौ ध्रमवसंनधः प्रसेिनित्

यर्स्वी ध्रमवसंधे स्तम भरतो िाम िामतः २४

भरतात् तम मिातेिा अनसतो िाम िातवाि्

यस्य एते प्रनत रािाि उपपदं्यत र्त्रव :

िैिय तालिंघा श्च रू्रा श्च र्नर् निंदव : २५

तां स्तम प्रनत यमद्ध्यनै्व यमिे रािा प्रवानसत : २६

नितवंतम् उपागम्य भृगम प्रस्रवणे वसत्

अनसतो अल्प िलो रािा मंनत्रनभ स्सनित: तदा

बाल काांड

P a g e 154 | 170

दे्व च अस्य भाये गनभुण्यौ िभूवतम: इनत श्रमतं २७

एिा गभु नविार्ाय सपतै्न्य सगरं ददौ २८

तत : रै्ल वरं रमं्य िभूव अनभरतो ममनि :

भागुव: च्यविो िाम नितवंतम् उपानश्रत : २९

तत्र एिा तम मिा भागा भागुवं देव वचुसं

ववंदे पद्म पत्राक्षी िांकं्षती समतम् आत्मि :

तं ऋनषं सा अभ्यमपागम्य िानळंदी च अभ्यवादयत् ३०

स ताम् अभ्यवदत् नवप्र: पमते्रप्समं पमत्र िन्मनि ३१

तव िम क्षौ मिा भागे समपमत्र: सममिािल:

मिा वीयो मिा तेिा अनचरात् संिनिष्यनत

गरेण सनित श्व्श्रीमाि् मा र्मच: िमलेक्षणे ३२

च्यविं तम िम सृ्कत्य राि पमत्री पनतव्रता

पनत र्ोिा७तमरा तिात् पमतं्र देवी व्यिायत ३३

सपत्न्या तम गर: तसै्य दत्तो गभु निघांयासया

सि तेि गरेण एव िातः स सगरोऽभवत् ३४

सगर स्य असमञ्ज स्तम असमञ्जात् अर् अंर्ममाि्

नदलीपो अंर्ममतः पमत्रो नदलीप स्य भगीरर्ः ३५

भगीरर्ात् ििम र्त्स्न्र् श्च ििम र्त्स्न्र् स्य रघम स्समत: ३६

रघो स्तम पमत्र: तेिस्वी प्रवृिः पमरुषादिः

िल्माष पादो नि अभवत् तिात् िात स्तम र्ङ्खणः ३७

समदरु्िः र्ङ्खण स्य अनिवणुः समदरु्िात्

र्ीघ्रग: तम अनिवणु स्य र्ीघ्रग स्य मरुः समतः ३८

मरोः प्रर्मश्रमि: तम आसीत् अम्बरीषः प्रर्मश्रमिात्

अम्बरीष स्य पमत्रोऽभूत् िहषः पृनर् वीपनतः ३९

िहष स्य ययानत स्तम िाभाग स्तम ययानतिः

िाभाग स्य भभूव अि: अिात् दर्रर्ोऽभवत् ४०

अिात् दर्रर्ात् िातौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ

आनद वंर् नवर्मिािां राज्ञां परम धनमुणाम्

बाल काांड

P a g e 155 | 170

इक्ष्वािम िम ल िातािां वीराणां सत्य वानदिाम् ४१

राम लक्ष्मणयो: अरे् त्वत् समते वरये िृप

सदृर्ाभ्यां िर शे्रि सदृरे् दातमम् अिुनस ४२

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे सप्तनतम स्सगु:

एक सप्तद्वतम स्सर्ग:

एवं ब्रमवाणं िििः प्रत्यमवाच िृता७ञ्जनलः

श्रोतमम् अिुनस भदं्र ते िम लं िः पररिीनतुतं १

प्रदािे नि ममनि शे्रि िम लं निर७वरे्षतः

वक्तवं्य िम ल िातेि त नन्निोध मिा ममिे २

रािा अभूत् नत्रषम लोिेषम नवश्रमतः से्वि िमुणा

निनमः परम धमाुत्मा सवु सत्त्ववतां वरः ३

तस्य पमत्रो नमनर्: िाम नमनर्ला येि निनमुता

प्रर्मो िििो िाम िििात् अनप उदावसमः ४

उदावसो: तम धमाुत्मा िातो वै िग्वन्दवधुिः

िग्वन्दवधुि पमत्र स्तम समिेतम: िाम िामतः ५

समिेतो: अनप धमाुत्मा देवरातो मिािलः

देवरात स्य रािषे: िृिद्रर् इनत श्रमतः ६

िृिद्रर् स्य रू्रो अभूत् मिावीरः प्रतापवाि्

मिावीर स्य धृनतमाि् समधृनतः सत्य नवक्रमः ७

समधृते: अनप धमाुत्मा धृष्टिेतमः समधानमुिः

धृष्टिेतो स्तम रािषे: ियुश्व इनत नवश्रमतः ८

ियुश्व स्य मरुः पमत्रो मरोः पमत्रः प्रतीन्धिः

प्रतीन्धि स्य धमाुत्मा रािा िीनतुरर्ः समतः ९

पमत्रः िीनतुरर् स्या७नप देवमीढ इनत िृतः

देवमीढ स्य नविमधो नविमध स्य मिीध्रिः १०

मिीध्रि समतो रािा िीनतुरातो मिािलः

िीनतुरात स्य रािषे: मिारोमा व्यिायत ११

मिारोम्ण स्तम धमाुत्मा स्वणुरोमा व्यिायत

बाल काांड

P a g e 156 | 170

स्वणुरोम्ण स्तम रािषे: ह्रस्वरोमा व्यिायत १२

तस्य पमत्र द्वयं िजे्ञ धमुज्ञ स्य मिात्मिः

जे्यिोऽिम् अिमिो भ्राता मम वीरः िम र्विः १३

मां तम जे्यिं नपता राजे्य सोऽनभनषच्य िरानधपः

िम र्विं समावेश्य भारं मनय विं गतः १४

वृिे नपतरर स्वयाुते धमेण धमरम् आविम्

भ्रातरं देव संिारं् िेिात् पश्यि् िम र्विम् १५

िस्यनचत् तम अर् िालस्य सांिाश्यात् अगमत् पमरात्

समधन्वा वीयुवाि् रािा नमनर्लाम् अवरोधिः १६

स च मे पे्रषया मास रै्वं धिम: अिमत्तमम्

सीता िन्या च पद्माक्षी महं्य वै दीयताम् इनत

तस्य अप्रदािात् ब्रह्मषे यमिम् आसीि् मया सि १७

स ितो अनभममखो रािा समधन्वा तम मया रणे

निित्य तं ममनि शे्रि समधन्वािं िरानधपम् १८

सांिाशे्य भ्रातरं रू्रम् अभ्यनषञं्च िम र्विम्

ििीयाि् एष मे भ्राता अिं जे्यिो मिा ममिे १९

ददानम परम प्रीतो ववौ ते ममनि पमंगव

सीतां रामाय भदं्र ते ऊनमुळां लक्ष्मणाय च २०

वीयु र्मल्कां मम समतां सीतां समर समतोपमाम्

नद्वतीयाम् ऊनमुळां चैव नत्र: वदानम ि संर्यः २१

ददानम परम प्रीतो ववौ ते रघम िन्दि २२

राम लक्ष्मणयो रािि् गोदािं िारयस्व ि

नपतृ िायं च भदं्र ते ततो वैवानििं िम रु २३

मघा नि अद्य मिा िािो तृतीये नदवसे प्रभो

फल्गमन्याम् उत्तरे रािि् तग्विि् वैवानििं िम रु २४

राम लक्ष्मणयो: अरे् दािं िायं समखोदयम् २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे एि सप्तनतम स्सगु:

द्वि सप्तद्वतम स्सर्ग:

बाल काांड

P a g e 157 | 170

तम् उक्तवनं्त वैदेिं नवश्वानमत्रो मिाममनिः

उवाच वचिं वीरं वनसि सनितो िृपम् १

अनचन्त्यानि अप्रमेयानि िम लानि िर पमंगव

इक्ष्वािूणां नवदेिािां ि एषां तमल्योऽग्वस्त िश्चि २

सदृर्ो धमु संिन्धः सदृर्ो रूप संपदा

राम लक्ष्मणयो रािि् सीता च ऊनमुळया सि ३

वक्तवं्य च िर शे्रि शू्रयतां वचिं मम

भ्राता यवीयाि् धमुज्ञ एष रािा िम र्विः ४

अस्य धमाुत्मिो रािि् रूपेण अप्रनतमं भमनव

समता द्वयं िर शे्रि पत्न्य७रं् वरयामिे ५

भरत स्य िम मार स्य र्त्रमघ्न स्य च धीमतः

वरयेम समते रािि् तयो: अरे् मिात्मिोः ६

पमत्रा दर्रर् स्य इमे रूप यौवि र्ानलिः

लोि पालोपमाः सवे देव तमल्य पराक्रमाः ७

उभयो: अनप रािेि संिने्धि अिमिध्यताम्

इक्ष्वािोः िम लम् अव्यगं्र भवतः पमण्य िमुणः ८

नवश्वानमत्र वचः श्रमत्वा वनसि स्य मते तदा

िििः प्राञ्जनल: वाक्यम् उवाच ममनि पमंगवौ ९

िम लं धन्य नमदं मने्य येषां तौ ममनि पमंगवौ

सदृरं् िम ल संिनं्ध यत् आज्ञापयर्ः स्वयम् १०

एवं भवतम भदं्र वः िम र्वि समते इमे

पत्न्यौ भिेतां सनितौ र्त्रमघ्न भरतौ उभौ ११

एि अह्ना राि पमत्रीणां चतसॄणां मिा ममिे

पाणीि् गृह्णन्तम चत्वारो राि पमत्रा मिा िलाः १२

उत्तरे नदवसे ब्रह्मि् फल्गमिीभ्यां मिीनषणः

वैवानििं प्ररं्सग्वन्त भगो यत्र प्रिापनतः १३

एवम् उक्त्वा वचः सौमं्य प्रत्यमत्थाय िृताञ्जनलः

उभौ ममनि वरौ रािा िििो वाक्यम् अब्रवीत् १४

बाल काांड

P a g e 158 | 170

परो धमुः िृतो महं्य नर्ष्योऽग्वि भवतोः सदा

इमानि आसि ममख्यानि आस्यतां ममनि पमंगवौ १५

यर्ा दर्रर् स्य इयं तर्ा अयोध्या पमरी मम

प्रभमते्व ि अग्वस्त संदेिो यर्ा७िं ितमुम् अिुर्ः १६

तर्ा ब्रमवनत वैदेिे िििे रघम िन्दिः

रािा दर्रर्ो हृष्टः प्रत्यमवाच मिीपनतम् १७

यमवाम् असंखे्यय गमणौ भ्रातरौ नमनर्लेश्वरौ

ऋषयो राि संघा श्च भवद्भ्याम् अनभपूनिताः १८

स्वग्वस्त प्राप्नमनि भदं्र ते गनमष्याम: स्वम् आलयम्

श्राि िमाुनण सवाुनण नवधास्य इनत चा७ब्रवीत् १९

तम् आपृष्ट्वा िरपनतं रािा दर्रर् स्तदा

ममिीिौ तौ पमरसृ्कत्य िगाम आर्म मिा यर्ाः २०

स गत्वा निलयं रािा श्रािं िृत्वा नवधाितः

प्रभाते िाल्यम् उत्थाय चके्र गोदािम् उत्तमम् २१

गवां र्त सिस्रानण ब्राह्मणेभ्यो िरानधपः

एि एिर्ो ददौ रािा पमत्राि् उनद्दश्य धमुतः २२

समवणु शृङ्गाः संपन्नाः स वत्साः िांस्य दोििाः

गवां र्त सिस्रानण चत्वारर पमरुषषुभः २३

नवत्तम् अन्यत् च समिह नद्विेभ्यो रघम िन्दिः

ददौ गोदािम् उनद्दश्य पमत्राणां पमत्र वत्सलः २४

स समतैः िृत गोदािै: वृत स्तम िृपनत स्तदा

लोिपालैर् इवाभानत वृतः सौम्यः प्रिापनतः २५

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नद्व सप्तनतम स्सगु:

द्वत्र सप्तद्वतम स्सर्ग:

यग्विि् तम नदवसे रािा चके्र गोदािम् उत्तमम्

तग्विि् तम नदवसे रू्रो यमधानित् सममपेनयवाि् १

पमत्रः िेिय राि स्य साक्षात् भरत मातमलः

दृष्ट्वा पृष्ट्वा च िम र्लं रािािम् इदम् अब्रवीत् २

बाल काांड

P a g e 159 | 170

िेिया७नधपती रािा िेिात् िम र्लम् अब्रवीत्

येषां िम र्ल िामोऽनस तेषां संप्रनत अिामयम् ३

स्वस्रीयं मम रािेि द्रष्ट्टम िामो मिीपनतः

तद७रु्म् उपयातोऽिम् अयोध्यां रघम िन्दि ४

श्रमत्वा तम अिम् अयोध्यायां नववािा७रं् तव आत्मिाि्

नमनर्लाम् उपयाताि् तम त्वया सि मिीपते ५

त्वरया अभ्यमप यातोऽिं द्रष्ट्टम िामः स्वसम: समतम्

अर् रािा दर्रर्ः नप्रय अनतनर्म् उपग्वस्र्तम् ६

दृष्ट्वा परम सत्कारैः पूिा७िं समपूियत्

तत: ताम् उनषतो रानतं्र सि पमतै्र: मिात्मनभः ७

प्रभाते पमि: उत्थाय िृत्वा िमाुनण िमुनवत्

ऋषीि् तदा पमरसृ्कत्य यज्ञ वाटम् उपागमत् ८

यमके्त ममहूते नविये सवु आभरण भूनषतैः

भ्रातृनभः सनितो रामः िृत िौतमि मङ्गळ:

वनसिं पमरतः िृत्वा मिषीि् अपराि् अनप ९

नपतम: समीप मा७७नश्रत्य तस्र्ौ भातृनभ: आवृत:

वनसिो भगवाि् एत्य वैदेिम् इदम७ब्रवीत् १०

रािा रर्रर्ो रािि् िृत िौतमि मङ्गळैः

पमतै्र: िरवर शे्रि दातारम् अनभ िािते ११

दातृ प्रनतग्रिीतृभ्यां सवाु७र्ाुः प्रभवग्वन्त नि

स्व धमं प्रनत पद्यस्व िृत्वा वैवाह्यम् उत्तमम् १२

इत्यमक्तः परमोदारो वनसिेि मिात्मिा

प्रत्यमवाच मिातेिा वाकं्य परम धमुनवत् १३

िः ग्वस्र्तः प्रनतिारो मे िस्य आज्ञा संप्रतीक्ष्यते

स्वगृिे िो नवचारोऽग्वस्त यर्ा राज्यम् इदं तव १४

िृत िौतमि सवुस्वा वेनद मूलम् उपागताः

मम िन्या ममनि शे्रि दीप्ता वहे्न: इव अनचुषः १५

सज्जोऽिं त्वत् प्रतीक्षोऽग्वि वेद्याम् अस्यां प्रनतनितः

बाल काांड

P a g e 160 | 170

अनवघं्न िम रुतां रािा निम७रं् नि नवलम्बते १६

तत् वाकं्य िििे ि उकं्त श्रमत्वा दर्रर्: तदा

प्रवेर्या मास समताि् सवाुि् ऋनष गणाि् अनप

ततो रािा नवदेिािां वनसिम् इद मब्रवीत् १७

िारयस्व ऋषे सवाुि् ऋनषनभ स्सि धानमुि

राम स्य लोि राम स्य नक्रयां वैवानििी ंनवभो १८

तर्ा इनत उ क्त्वा तम िििं वनसिो भगवाि् ऋनष: १९

नवश्वानमतं्र पमरसृ्कत्य र्तािंदं च धानमुिं

प्रपा मधे्य तम नवनधवत् वेदी ंिृत्वा मिा तपा: २०

अलं चिार तां वेनदं गंध पमिैः समंततः

समवणु पानलिानभ श्च नछद्र िमं भै श्च स अंिम रै: २१

अध अंिम र आढै्य: र्रावै: च धूप पातै्र: स धूपिै:

रं्ख पातै्र: सृवै सृ्सग्वि: पातै्र : अर्घ्ाुनभ पूररतै: २२

लाि पूणथ श्च पात्रीनभ: अक्षतै: आनभ संसृ्क तै :

दभथ: समै: समास्तीयु नवनदवत् मंत्र पूवुिं २३

अनिम् आदाय वेद्यां तम नवनध मंत्र पमर सृ्कतं

िमिाव अिौ मिा तेिा वनसिो भगवाि् ऋनष: २४

तत: सीतां समािीय सवु आभरण भूनषतां

समक्षम् अिे संस्र्ाप्य राघव अनभममखे तदा

अब्रवीत् िििो रािा िौसल्यािन्द वधुिम् २५

इयं सीता मम समता सि धमु चरी तव

प्रतीच्छ च एिां भदं्र ते पानणं गृह्णीष्व पानणिा २६

पनतव्रता मिा भागा छाय एव अिमगता सदा

इनत उक्त्वा प्रानक्षपत् रािा मंत्र पूतं िलं तदा २७

साधम साग्ववनत देवािां ऋषीणां वदतां तदा

देव दमंदमनभ निघोष : पमि वषु: मिाि् अभूत् २८

एवं दत्वा तदा सीतां मंत्रोदि पमरसृ्कतां

अब्रवीत् िििो रािा िषेण अनभपररप्लमत : २९

बाल काांड

P a g e 161 | 170

लक्ष्मण आगच्छ भदं्र ते ऊनमुळाम् उद्यतां मया

प्रतीच्छ पानणं गृह्णीष्व मा भूत् िालस्य पयुयः ३०

तम् एवम् उक्त्वा िििो भरतं च अभ्यभाषत

गृिाण पानणं माण्डव्याः पानणिा रघम िन्दि ३१

र्त्रमघं्न चा७नप धमाुत्मा अब्रवीत् िििेश्वरः

श्रमतिीत्याु मिा िािो पानणं गृह्णीष्व पानणिा ३२

सवे भवन्तः सौम्या श्च सवे समचररत व्रताः

पत्नीनभः सन्तम िािम र्त्स्न्र्ा मा भूत् िालस्य पयुयः ३३

ििि स्य वचः श्रमत्वा पाणीि् पानणनभ: असृ्पर्ि्

चत्वार: से्त चतसॄणां वनसि स्य मते ग्वस्र्ताः ३४

अनिं प्रदनक्षणं िृत्वा वेनदं रािािम् एव च ३५

ऋषीि् चैव मिात्मािः सि भायाु रघूत्तमाः

यर्ोके्ति तर्ा चक्रम : नववािं नवनध पूवुिम्

िािम स्रै्: च गृिीतेषम लनलतेषम च पानण षम

पमि वृनष्ट: मिनत आसीत् अन्तररक्षात् समभास्वरा ३६

नदव्य दमन्त्र्दमनभ निघोषै: गीत वानदत्र निस्विैः

ििृतम: च अप्सरः संघा गन्धवाु श्च िगमः िलम् ३७

नववािे रघम ममख्यािां तत् अद्भमतम् अदृश्यत ३८

ईदृरे् वतुमािे तम तूयु उद्घमष्ट नििानदते

नत्र: अनिं ते पररक्रम्य ऊह: भायाु मिौिसः ३९

अर्ोपिायां िग्मम से्त सदारा रघम िन्दिा :

रािा७प्यिमययौ पश्यि् सनषु संघः सिान्धवः ४०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे नत्र सप्तनतम स्सगु:

चतु स्सप्तद्वतम स्सर्ग :

अर् रायां व्यतीतायां नवश्वानमत्रो मिाममनिः

आपृच्छ्य तौ च रािािौ िगाम उत्तर पवुतम् १

आर्ीनभु: पूरनयत्वा च िम मारां श्च स राघवाि्

नवश्वानमत्रो गते रािा वैदेिं नमनर्ला७नधपम्

बाल काांड

P a g e 162 | 170

आपृष्ट्वा अर् िगाम आर्म रािा दर्रर्ः पमरीम् २

गचं्छतं तं तम रािािम् अन्वगच्चि् िरानधप:

अर् रािा नवदेिािां ददौ िन्या धिं िह ३

गवां र्त सिस्रानण िहूनि नमनर्लेश्वरः

िम्बळािां च ममख्यािां क्षौम िोट्य७म्बरानण च ४

िग्वस्त अश्व रर् पादातं नदव्य रूपं स्वलंिृतम्

ददौ िन्या नपता तासां दासी दासम् अिमत्तमम् ५

निरण्य स्य समवणु स्य ममक्तािां नवद्रममस्य च

ददौ परम संहृष्टः िन्या धिम् अिमत्तमम् ६

दत्त्वा िह धिं रािा सम७िमज्ञाप्य पानरु्वम्

प्रनववेर् स्व निलयं नमनर्लां नमनर्लेश्वरः ७

रािा७नप अयोध्या७नधपनतः सि पमतै्र: मिात्मनभः

ऋषीि् सवाुि् पमरसृ्कत्य िगाम स िला७िमगः ८

गच्छनं्त तम िर व्याघं्र सनषु संघं स राघवम्

घोराः ि पनक्षणो वाचो व्यािरग्वन्त तत स्ततः ९

भौमा: चैव मृगाः सवे गच्छग्वन्त ि प्रदनक्षणम्

ताि् दृष्ट्वा राि र्ादुूलो वनसिं पयु पृच्छत १०

असौम्याः पनक्षणो घोरा मृगा श्चा७नप प्रदनक्षणाः

निम् इदं हृदय उत्कग्वम्प मिो मम नवषीदनत ११

राज्ञो दर्रर्स्य तत् शृत्वा वाकं्य मिाि् ऋनषः

उवाच मधमरां वाणी ंशू्रयताम् अस्य यत् फलम् १२

उपग्वस्र्तं भयं घोरं नदवं्य पनक्ष ममखात् च्यमतम्

मृगाः प्रर्मयग्वन्त एते संताप: त्यज्यताम् अयम् १३

तेषां संवदतां तत्र वायमः प्रादमर् िभूव ि

िम्पयि् मेनदिी ंसवां पातयि् च दृमाि् र्मभाि् १४

तमसा संवृतः सूयुः सवे ि वेदमषमर् नदर्ः

भििा च आवृतं सवं संमूढम् इव तत् भयम् १५

वनसि ऋषय: च अने्य रािा च स समत स्तदा

बाल काांड

P a g e 163 | 170

स संज्ञा इव तत्र आसि् सवुम् अन्यत् नवचेतिम् १६

तग्विि् तमनस घोरे तम भि च्छन्न इव सा चमूः

ददरु् भीम संिारं् िटा मण्डल धाररणम् १७

भागुवं िामदगं्न्य तं राि राि नवमदुिं

िैलासम् इव दमधुषं िालानिम् इव दमस्सिम् १८

ज्वलन्तम् इव तेिोनभ: दमनिुरीकं्ष्य पृर्ग्जिैः

स्कने्ध च आसज्य परर्मं धिम: नवद्यम द्गणोपमम् १९

प्रगृह्य र्र ममखं्य च नत्रपमरघं्न यर्ा िरम्

तं दृष्ट्वा भीम संिारं् ज्वलन्तम् इव पाविम् २०

वनसि प्रममखा नवप्रा िप िोम परायणाः

संगता ममियः सवे संििल्पम: अर्ो नमर्ः

िग्वच्चत् नपतृ वध अमषी क्षतं्र ि उत्सादनयष्यनत २१

पूवं क्षत्र वधं िृत्वा गत मन्यम: गत ज्वरः

क्षत्रस्य उत्सादिं भूयो ि खलम अस्य नचिीनषुतम् २२

एवम् उक्त्वा अरु्घ्म् आदाय भागुवं भीम दरु्िम्

ऋषयो राम रामेनत मधमरां वाचम् अब्रमवि् २३

प्रनतगृह्य तम तां पूिाम् ऋनष दत्तां प्रतापवाि्

रामं दार्रनरं् रामो िामदग्न्योऽभ्य भाषत २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे चतम स्सप्तनतम स्सगु:

पांच सप्तद्वतम स्सर्ग:

राम दार्ररे् वीर वीयं ते शू्रयतेऽद्भमतम्

धिमषो भेदिं चैव निग्वखलेि मया श्रमतम् १

तत् अद्भमतम् अनचनं्त्य च भेदिं धिमष: तया

तत् शृत्वा७िम् अिमप्राप्तो धिमर् गृह्य परं र्मभम् २

तत् इदं घोर संिारं् िामदगं्न्य मित् धिमः

पूरयस्व र्रेण एव स्विलं दरु्यस्व च ३

तत् अिं ते िलं दृष्ट्वा धिमषोऽस्य प्रपूरणे

द्वन्त्र्द्व यमिं प्रदास्यानम वीयु श्लार्घ्म् इदं तव ४

बाल काांड

P a g e 164 | 170

तस्य तद्वचिं श्रमत्वा रािा दर्रर् स्तदा

नवषण् वदिो दीिः प्राञ्जनल: वाक्यम् अब्रवीत् ५

क्षत्र रोषात् प्रर्ान्त: तं्व ब्राह्मण स्य मिायर्ाः

िालािां मम पमत्राणाम् अभयं दातमम् अिुनस ६

भागुवाणां िम ले िातः स्वाध्याय व्रत र्ानलिाम्

सिस्राके्ष प्रनतज्ञाय र्सं्त्र प्रनक्षप्तवाि् अनस ७

स तं्व धमुपरो भूत्वा िाश्यपाय वसमंधराम्

दत्त्वा विम् उपागम्य मिेि िृत िेतिः ८

मम सवु नविार्ाय संप्राप्त: तं्व मिा ममिे

ि च एिग्विि् िते रामे सवे िीवामिे वयम् ९

ब्रमवनत एवं दर्ररे् िामदग्न्यः प्रतापवाि्

अिादृतै्यव तत् वाकं्य रामम् एव अभ्यभाषत १०

इमे दे्व धिमषी शे्रिे नदवे्य लोिा७नभ नवश्रमते

दृढे िलवती ममखे्य समिृते नवश्विमुणा ११

अनतसृषं्ट समरै: एिं यम्बिाय यमयमत्सवे

नत्रपमरघं्न िर शे्रि भिं िािम र्त्स्न्ि यत् त्वया १२

इदं नद्वतीयं दमधुषं नवष्णो: दतं्त समरोत्तमैः

तत् इदं वैष्णवं राम धिम: परम भास्वरं

समाि सारं िािम र्त्स्न्र् रौदे्रण धिमषा तम इदम् १३

तदा तम देवताः सवाुः पृच्छग्वन्त ि नपतामिम्

नर्नत िण्ठ स्य नवष्णो श्च िला िल निरीक्षया १४

अनभप्रायं तम नवज्ञाय देवतािां नपतामिः

नवरोधं ििया मास तयोः सत्यवतां वरः १५

नवरोधे च मित् यमिम् अभवत् रोम िषुणम्

नर्नत िण्ठ स्य नवष्णो श्च परस्पर निगीनषणोः १६

तदा तम िृग्वम्भतं रै्वं धिम: भीम पराक्रमम्

हंिारेण मिा देवः स्तग्वम्भतोऽर् नत्रलोचिः १७

देवै: तदा समागम्य सनषु संघैः स चारणैः

बाल काांड

P a g e 165 | 170

यानचतौ प्रर्मं तत्र िग्मतम: तौ समरोत्तमौ १८

िृग्वम्भतं तत् धिम: दृष्ट्वा रै्वं नवष्णम पराक्रमैः

अनधिं मेनिरे नवष्णमं देवाः सनषु गणा स्तदा १९

धिू रुद्र स्तम संक्रम िो नवदेिेषम मिा यर्ाः

देवरात स्य रािषे: ददौ िसे्त स सायिम् २०

इदं च वैष्णवं राम धिमः पर पमरं ियम्

ऋचीिे भागुवे प्रादात् नवष्णमः स न्यासम् उत्तमम् २१

ऋचीि स्तम मिातेिाः पमत्र स्य अप्रनतिमुणः

नपतम: मम ददौ नदवं्य िमदिे: मिात्मिः २२

न्यस्त र्से्त्र नपतरर मे तपो िल समग्वन्वते

अिमुिो नवदधे मृत्यमं प्रािृतां िमग्विम् आग्वस्र्तः २३

वधम् अप्रनतरूपं तम नपतमः श्रमत्वा समदारुणम्

क्षत्रम् उत्सादयि् रोषात् िातं िातम् अिेिर्ः २४

पृनर्वी ंच अग्वखलां प्राप्य िाश्यपाय मिात्मिे

यज्ञ स्य अने्त तदा राम दनक्षणां पमण्य िमुणे २५

दत्त्वा मिेि निलय: तपो िल समग्वन्वतः

( ग्वस्र्तो७ग्वि तग्विि् तप्यि् वै समसमखं समर सेनवते

अद्य तम उत्तम वीयेण त्वया राम मिा िल )

श्रमतवाि् धिमषो भेदं ततोऽिं द्रमतम् आगतः २६

तत् इदं वैष्णवं राम नपतृ पैतामिं मित्

क्षत्र धमं पमरसृ्कत्य गृह्णीष्व धिमरुत्तमम् २७

योियस्व धिमः शे्रिे र्रं पर पमरं ियम्

यनद र्क्नोनष िािम र्त्स्न्र् द्वन्त्र्दं्व दास्यानम ते ततः २८

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे पंच सप्तनतम स्सगु:

षट् सप्तद्वतम स्सर्ग:

श्रमत्वा तत् िामदग्न्य स्य वाकं्य दार्रनर् स्तदा

गौरवात् यग्वित िर्ः नपतू रामम् अर्ा ब्रवीत् १

श्रमतवाि् अग्वि यत् िमु िृतवाि् अनस भागुव

बाल काांड

P a g e 166 | 170

अिमरुन्ध्यामिे ब्रह्मि् नपतम: आिृण्यम् आग्वस्र्तः २

वीयु िीिम् इवा७र्कं्त क्षत्र धमेण भागुव

अविािानस मे तेिः पश्य मे अद्य पराक्रमम् ३

इनत उक्त्वा राघवः क्रम िो भागुव स्य वरा यमधम्

र्रं च प्रनतसंगृह्य िस्तात् लघम पराक्रमः ४

आरोप्य स धिू रामः र्रं सजं्य चिार ि

िामदगं्न्य ततो रामं रामः क्रम िोऽब्रवीत् वचः ५

ब्राह्मणो अनस इनत पूज्यो मे नवश्वानमत्र िृतेि च

तिात् र्क्तो ि ते राम मोक्तमं प्राण िरं र्रम् ६

इमां वा त्वत् गनतं राम तपोिल समानिुताि्

लोिाि् अप्रनतमाि् वा७नप िनिष्यानम यत् इच्छनस ७

ि नि अयं वैष्णवो नदव्यः र्रः पर पमरं ियः

मोघः पतनत वीयेण िल दपु नविार्िः ८

वरा७७यमध धरं राम द्रष्ट्टमं सनषु गणाः समराः

नपतामिं पमरसृ्कत्य समेता: तत्र संघर्ः ९

गन्धवु अप्सरस शै्चव नसि चारण निन्नराः

यक्ष राक्षस िागा श्च तत् द्रष्ट्टमं मित् अद्भमतम् १०

िडी िृते तदा लोिे रामे वर धिमधुरे

निवीयो िामदग्न्यो असौ रमो रामम् उदैक्षत ११

तेिोनभ: ित वीयुत्वात् िामदग्न्यो िडी िृतः

रामं िमल पत्राकं्ष मनं्द मन्दम् उवाच ि १२

िाश्यपाय मया दत्ता यदा पूवं वसमंधरा

नवषये मे ि वस्तव्यम् इनत मां िाश्यपोऽब्रवीत् १३

सोऽिं गमरु वचः िम वुि् पृनर्व्यां ि वसे निर्ाम्

िृता प्रनतज्ञा िािम र्त्स्न्र् िृता वै िाश्यपस्य नि १४

तत् इमां तं्व गनतं वीर िन्तमं ि अिुनस राघव

मिो िवं गनमष्यानम मिेिं पवुतो त्तमम् १५

लोिा: तम अप्रनतमा राम निनिुता: तपसा मया

बाल काांड

P a g e 167 | 170

िनि ताि् र्र ममखे्यि मा भूत् िालस्य पयुयः १६

अक्षयं् मधम िन्तारं िािानम त्वां समरेश्वरम्

धिमषोऽस्य परामर्ाुत् स्वग्वस्त तेऽस्तम परंतप १७

एते समर गणाः सवे निरीक्षने्त समागताः

त्वाम् अप्रनतम िमाुणम् अप्रनतद्वन्त्र्द्वम् आिवे १८

ि च इयं मम िािम र्त्स्न्र् व्रीडा भनवतमम् अिुनत

त्वया तै्र लोक्य िारे्ि यत् अिं नवममखी िृतः १९

र्रम् अप्रनतमं राम मोक्तमम् अिुनस समव्रत

र्र मोके्ष गनमष्यानम मिेिं पवुतो त्तमम् २०

तर्ा ब्रमवनत रामे तम िामदगे्न्य प्रतापवाि्

रामो दार्रनर्ः श्रीमाि् नचके्षप र्रम् उत्तमम् २१

स िताि् दृश्य रामेण स्वाि् लोिाि् तपसा७७निुताि्

िामदग्न्यो िगाम आर्म मिेंदं्र पवुतोत्तमं २२

ततो नवनतनमराः सवाु नदर्ा च उप नदर् स्तर्ा

समराः सनषु गणा रामं प्रर्रं्सम: उदा७७यमधम् २३

रामं दार्रनरं् रामो िामदग्न्यः प्रर्स्य च

ततः प्रदनक्षणी िृत्य िगाम आत्मगनतं प्रभमः २४

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य िालिांडे षट् सप्तनतम स्सगु:

सप्त सप्तद्वतम स्सर्ग:

गते रामे प्रर्ान्त आत्मा रामो दार्रनर्: धिमः

वरुणाय अप्रमेयाय ददौ िसे्त स सायिम् १

अनभवाद्य ततो रामो वनसि प्रममखाि् ऋषीि्

नपतरं नवह्वलं दृष्ट्वा प्रोवाच रघम िन्दिः २

िामदग्न्यो गतो रामः प्रयातम चतमरंनगणी

अयोध्या अनभममखी सेिा त्वया िारे्ि पानलता ३

( संनदर्स्व मिा राि सेिां त्वत् र्ासिे ग्वस्र्तां

र्ार्िं िांक्षते सेिा चातिानळ: िलं यर्ा)

राम स्य वचिं श्रमत्वा रािा दर्रर्ः समतम्

बाल काांड

P a g e 168 | 170

िाहभ्यां संपररष्वज्य मूननु च आघ्राय राघवम् ४

गतो राम इनत श्रमत्वा हृष्टः प्रममनदतो िृपः

पमि: िातं तदा मेिे पमत्रम् आत्मािम् एव च

चोदया मास तां सेिां िगाम आर्म ततः पमरीम् ५

पतािा वनििी ंरम्यां तूयो द्घमष्ट नििानदताम्

नसक्त राि पर्ां रम्यां प्रिीणु िम सममोत्कराम् ६

राि प्रवेर् समममखैः पौरै: मङ्गळ वानदनभः

संपूणां प्रानवर्त् रािा ििौघैः समलंिृताम् ७

पौरै: प्रत्यमद्गतो दूरं नद्विै श्च पमर वानसनभ:

पमतै्र: अिमगत: श्व्श्रीमाि् श्रीमग्वभ श्च मिा यर्ा: ८

प्रनववेर् गृिं रािा निमवत् सदृरं् पमि :

ििंद स्वििो रािा गृिे िामै: समपूनित: ९

िौसल्या च समनमत्रा च िैिेयी च सममध्यमा

वधू प्रनतग्रिे यमक्ता या श्चा७न्या राि योनषतः १०

ततः सीतां मिाभागाम् ऊनमुलां च यर्ग्वस्विीम्

िम र्वि समते च उभे िगृह: िृप पत्नयः ११

मङ्गळ आलापिै: िोमै: र्ोनभताः क्षौम वाससः

देवत आयतिानि आर्म सवाु स्ताः प्रत्यपूियि् १२

अनभवाद्य अनभवाद्याि् च सवाु राि समता स्तदा

( स्व सं्व गृिम् अर् आसाध्य िम िेर भविोपमं

गोनभ धुिै श्च धानै्य श्च तपुनयत्वा नद्विोत्तमाि्)

रेनमरे ममनदताः सवाु भतुृनभः सनिता रिः १३

िम मारा: च मिात्मािो वीयेण अप्रनतमा भमनव १४

िृत दाराः िृत अस्त्रा श्च स धिाः स समहृ ज्जिाः

र्मशू्रषमाणाः नपतरं वतुयग्वन्त िरषुभाः १५

( िाले िाले तम िीनतज्ञा: तोषयंतो गमरंु गमणैः)

िस्यनचत् अध िालस्य रािा दर्रर् स्समतं

भरतं िैियी पमत्रम् अब्रवीत् रघम िंदि: १६

बाल काांड

P a g e 169 | 170

अयं िेिय राि स्य पमत्रो वसनत पमत्रि

त्वां िेतमम् आगतो वीर यमधानित् मातमल स्तव १७

प्रानधुत: तेि धमुज्ञ नमनर्लायाम् अिं तर्ा

ऋनष मधे्य तम तस्य तं्व प्रीनतं ितमुम् इिा७िुनस १८

श्रमत्वा दर्रर्स्य एतत् भरत: िैियी समत:

अनभवाद्य गमरंु रामं पररष्वज्य च लक्ष्मणं

गमिाय अनभचक्राम र्त्रमघ्न सनित स्तदा १९

आपृच्छ्य नपतरं रू्रो रामं च अग्वक्लष्ट िाररणं

मातॄ श्चा७नप िर शे्रि र्तृघ्न सनितो ययौ २०

गते तम भरते रामो लक्ष्मण श्च मिािल:

नपतरं देव संिारं् पूिया मासतम स्तदा २१

नपतम: आज्ञां पमरसृ्कत्य पौर िायाुनण सवुर्:

चिार रामो धमाुत्मा नप्रयानण च नितानि च २२

मातृभ्यो मातृ िायाुनण िृत्वा परम यंनत्रत:

गमरूणां गमरु िायाुनण िाले िाले७न्ववैक्षत २३

एवं धर्रर् प्रीतो ब्राह्मणा िैगमा स्तदा

राम स्य र्ील वृते्ति सवे नवषय वानसि: २४

तेषाम् अनत यर्ा लोिे रामः सत्य पराक्रमः

स्वयमू्भ: इव भूतािां िभूव गमणव त्तरः २५

राम स्तम सीतया साधं नवििार िहूि् ऋतूि्

मिस्वी तद्गतमािस्य स्तस्या नितं्य हृनद समनपुतः २६

नप्रया तम सीता राम स्य दाराः नपतृ िृता इनत

गमणात् रूप गमणा च्चा७नप प्रीनत: भूयो७भ्यवधुत २७

तस्या श्च भताु नद्वगमणं हृदये पररवतुते

अन्त िाुतम् अनप व्यक्तम् आख्यानत हृदयं हृदा २८

तस्य भूयो नवरे्षेण मैनर्ली िििा त्मिा

देवतानभः समा रूपे सीता श्री: इव रूनपणी २९

तया स रािनषु समतोऽनभरामया ;

बाल काांड

P a g e 170 | 170

समेनयवाि् उत्तम राि िन्यया

अतीव रामः र्मर्मभेऽनत िामया ;

नवभमः नश्रया नवष्णम: इव अमरेश्वरः ३०

इत्याषे श्रीमद्रामायणे, आनद िावे्य, श्रीमद्वाल्मीिीये, चतमनवंर्त्

सिनस्रिायां, संनितायां, िालिांडे, सप्त सप्तनतम स्सगु:

चररतं रघमिाध स्य र्तिोनट प्रनवस्तरं,

एिैि मक्षरं प्रोकं्त मिा पाति िार्िं .

यद७क्षर पद भ्रषं्ट मात्रा िीिंच यत् भवेत्

त त्सवं क्षम्यतां देव िारायण िमोस्तमते.

िालिांड: समाप्त:

श्री सीता रामचंद्रा७पुण मस्तम