Amgnmg-1

या सथळाची भौगोलिक वलिषटय. या सथळाची ससककती व परपरा.

हय सथळ आवडणयाचय मखय कारण कोणतय?

हय सथळ कोणतया गावातीि/ लिलहातीि/राजयातीि/दयिातीि आहय?

तयथीि िोकिीवन. या सथळाची ऐलतहालसक मालहती.

l तमहािा कोणतय ना कोणतय तरी सथळ पाहायिा नककीच आवडत असयि. खािी काही परशन व मद दय लदियआहयत, तया आधारय मालहती लिहा.

तमचय आवडतय सथळ

ययथय आवडणाऱया सथळाचय लचतर िावा.

१

३

५

२

४

६

इयतता आठवी(द ववीय भताषता)

(विदी व इगरजी मताधयमताचयता शताळतासताठी.)

शतासन वनरणय करमताक : अभयतास-२११६/(पर.कर.४३/१६) एसडी-४ वदनताक २५.४.२०१६ अनवय सतापन करणयता आललयता समनवय सवमीचयता वद. २९.१२.२०१७ रोजीचयता बठकीमधय ि पताठयपसक सन २०१८-१९ यता शकषवरक वषताणपतासन वनरताणरर करणयतास मतानयता दणयता आली आि.

मितारताषटर रताजय पताठयपसक वनवमणी व अभयतासकरम सशोरन मडळ, पर ४.

A

मरताठी

सलभभतारी

आपलया सयारटफोनवरील DIKSHA APP द वयार पयाठयपसतकयाचया पहिलया पषयावरील Q. R. Code द वयार हिहिरल पयाठयपसतक व परतक पयाठयाध असललया Q. R. Code द वयार तया पयाठयासबहित अधन अधयापनयासयाठी उपकत दक शयाव सयाहित उपलबि िोईल.

B

परथमावतती ः २०१८पहिल पनममदरण : २०१९

© मिाराषटर राजय पाठयपसक हनहममती व अभयासकरम सशोधन मडळ, पण - ४११ ००४.या पसतकाच सरव हकक महाराषटर राजय पाठयपसतक निनमवती र अभयासकरम सशोधि मडळाकड राहतील. या पसतकातील कोणताही भाग सचालक, महाराषटर राजय पाठयपसतक निनमवती र अभयासकरम सशोधि मडळ याचया लखी पररािगीनशराय उदधत करता यणार िाही.

मराठती भाषा अभयासगट सदसय

मराठती भाषा जजञ सहमती

फादर फानसस नदनरिटो (सदसय)डॉ. सिहा जोशी (सदसय)शीमती माधरी जोशी (सदसय)

शी. नशराजी ताब (सदसय)

डॉ. सजाता महाजि (सदसय)शीमती सनरता अनिल रायळ

(सदसय-सनचर)

सयोजन ः शीमती सनरता अनिल रायळ नरशषानधकारी, मराठीहितरकार ः गौरर गोगारल

मखपषठ ः गौरर गोगारल

अकषरजळणती ः भाषा नरभाग, पाठयपसतक मडळ, पण.

हनहममती ः सनचिदािद आफळ, मखय निनमवती अनधकारीसदीप आजगारकर, निनमवती अनधकारी

कागद ः

मदरणादश ः

मदरक ः

परकाशक नररक उततम गोसारी

नियतरक पाठयपसतक निनमवती मडळ,

परभादरी, मबई - २५.

शीमती सराती ताडफळडॉ. िदा भोरडॉ. शारदा निरातशीमती अिजा चवहाणशी. मोहि नशरसाटशी. पररीण खरशी. परमोद डाबशी. समाधाि नशकतोडशी. बाप नशरसाठशी. मयर लहाि

परा. नरजय राठोडशी. दनरदास तारशीमती पराजली जोशीशीमती रदही तारडा. सभाष राठोडशी. िािा लहािशीमती परनतभा लोखडशीमती जयमाला मळीकडॉ. मजषा साररकरशीमती नसमता जोशी

शीमती िहा रारतशीमती अरया काणशीमती सनपरया खानडलकरशी. सनिल बिसोडडॉ. जगदीश पाटीलशी. रमाकात दशपाडशी. िामदर एडकशी. रनरदरदादा डोगरदरशी. नदलीप दशपाड

हनमहतर जजञ शी. हरी िारलारार

‘w»¶ g‘Ýd¶H$

lr‘Vr àmMr aqdÐ gmR>o

70 G.S.M. Creamwove

N/PB/2019-20/75,000

M/s Sharp Ind., Raigad

C

D

E

(डॉ. सवनल मगर)सचयालक

ियारयाषटर रयाज पयाठयपसतक हनहटती व अभयासकर सशोिन िळ, पण.

हपर हवदयारथी हतरयानो,

तमिया सवयााच इततया आठवीचया वगयाटत सवयागत आि. ‘सलभभयारती’ ि रयाठी द हवती भयाषच तचया आविीच पसतक! ि पयाठयपसतक तचया ियातयात दतयानया नसवी आनद िोत आि.

हतरयानो, रयाठी िी आपलया रयाजयाची रयािभयाषया आि. एककयाशी सवयाद सयाितयानया, हवचयारयाची दवयाणघवयाण करतयानया, आपलया भयावनया सोरील वकतीसोर याितयानया या भयाषचया परभयावी व ोग वयापर करण आवशक असत. यासयाठी आपल आपलया भयाषवर परभतव िव. या पयाठयपसतकयाचया अभयास कलयाळ तच भयाषवरील परभतव नकककीच वयाढणयार आि, तसच भयाषचया हवहवि परकयार वयापर करण तमियालया सिि िणयार आि.

या पयाठयपसतकयातन तमियालया वगवगळया सयाहितपरकयारयाची ओळख करन हदली आि. तयाचया अभयास कलयान रयाठी भयाषच शबदवभव हकती हवहवियागी आि, ि तचया लकयात ईल. भयाषया ि नवहनहटतीच ख सयािन आि. तमियालया नवहनह टतीचया आनद हळयावया यासयाठी या पसतकयात अनक कती हदलया आित. उदया., ‘वयाचया’, ‘चचयाट करया’, ‘खळ या शबदयाशी’, ‘हलहित िोऊया’, ‘शोि घऊया’, ‘भयाषची गत’, ‘कलपक िोऊया’, ‘हवचयार करया. सयागया.’, ‘चलया सवयाद हलहया’, ‘भयाषयासौदट’ यासयारखया अनक भयाहषक कती इतयादी. पयाठयपसतकयातील ‘उपकर’ व ‘परकलप’ याळ तमियालया हळवललया जयानयाची सयागि दनहदन िीवनयाशी घयालन त जयान सवपरतनयान पकक करतया णयार आि.

रोिचया िीवनयात तमिी ततरजयानयाचया वयापर करतच आियात. तया दषीन पयाठयपसतकयात हवहवि कती ोिलया आित. ततरजयानयाचया सयाियाययान या कतीचया अभयास तमियालया करयाचया आि. ‘तरी ततरजयानयाशी’ या शीषटकयाखयाली हदललया नवीन याहितीचया उपोगिी तमियालया दनहदन ववियारयात करयाचया आि. तयाचबरोबर ‘आपण सिन घऊया’ या शीषटकयाखयाली भयाषयाभयासयाचया हदललया हवहवि कती सिन घऊन तया सोिवयाचया आित. या सवट परकयारचया भयाहषक कती करतयानया तमियालया नकककीच िया णयार आि.

तमिया सवयाानया ि पयाठयपसतक नकककीच आविल अशी आशया आि. तचया पढील वयारचयालीस शभचया !

पण हदनयाक : १८ एहपरल २०१८, अकय ततीयाभयारती सौर : २८ चतर १९४०

F

भाषाविषयक अधययन वनषपतती ः द वितीय भाषा मराठती आठिती

सरव वरदयारथयाानया (रगळया रपयात सकषम मलयासवित) वथकतिगत विरया सयामविि सररपयात परोतसयािन विल जयार ियारण तथयानया -• आपलथया भयाषत बरोलणथयाची, चचयाव िरणथयाची,

{díbofU िरणथयाची सधी विली जयारी.• जीरनयाशी सबध जरोडन वरषथ समजणथयाचथया सधी

विलथया जयावथयात.• रयापरलथया जयाणयाऱथया भयाषचथया बयारियावथयारर चचयाव

िरणथयाची सधी विली जयारी.• गटयात ियाथव िरण आवण एिमियाचथया ियामयाबयाबत

चचयाव िरण, मत िण-घण, पíन वरचयारण थयाच सरयाततथ विल जयार.

• मरयाठीबररोबरच आपलथया भयाषयातील सयावितथरयाचणथयाच, वलविणथयाच आवण तथयारर चचयाव िरणथयाच सरयाततथ विल जयार.

• आपलया पररसर, ियाळ आवण समयाज थयाचथयाशीसबवधत वरवरध सयावितथयाच रयाचन आवण तथयारर चचयाविरणथयाची सधी विली जयारी.

• आपलथया भयाषची रचनया िरत असतयानया वलविणथयाचथयासिभयावतील वरिथयािी आथरोवजत िरयावथयात.उिया., शबिखळ, अनौपचयाररि पतर, िरोड, ससमरणइतथयािी.

• सवरिथतया आवण जयागरितया आणणयार सयावितथ(उिया., रतवमयानपतर, पवतरिया, वचतरपट आवण दि शयावथसयावितथ इतथयािी.) पयािणथयाची, ऐिणथयाची,रयाचणथयाची, वलविणथयाची सधी विली जयारी.

• िलपनयाशतिी आवण सजवनशीलतचया वरियास िरणथयाच उपरिम - अवभनथ, मि अवभनथ, िवरतया, पयाठ,सजवनयातमि लख, वरवरध कसथितीमधील सरयाि

08.16.01 वरवरध वरषथयारर आधयाररत वरवरध पियारच सयावितथ रयाचन तथयारर चचयाव िरतयात. (उिया., पयाठयपसतियातील एखयादया पकथयावरषथीची मयाविती रयाचन पकथयावरषथी वलविलल पसति रयाचतयात र चचयाव िरतयात.)

08.16.02 मरयाठी भयाषतील वरवरध पियारच सयावितथ/मजिर (रतवमयानपतर, मयावसि, िथिया, इटरनटरर पवसदध िरोणयार इतर सयावितथ) समजपरवि रयाचतयात, तथयावरषथी आपली आरड-नयारड, मत, वनषिषव इतथयािी. तोडी/सयािवति भयाषत वथति िरतयात.

08.16.03 रयाचललथया सयावितथयारर वरचयार िरतयात आवणअवधि समजन घणथयासयाठी पशन वरचयारतयात, चचयाव िरतयात.

08.16.04 आपलथया पररसरयातील वरवरध बरोलीतील लरोििथिया, लरोिगीत थयावरषथी सयागतयात/बरोलतयात.

08.16.05 अपररवचत घटनया, पसग आवण पररकसथितीची िलपनया िरतयात आवण थयाबयाबत मनयात तथयार िरोणयाऱथया पवतमया र वरचयार थयाबददल सयागतयात र वलवितयात.

08.16.06 वरवरध सरिनशील मि दयावरषथी (उिया., जयाती, धमव, रणव, वलग, रीवतरररयाज थयाबयाबत) आपल वमतर, वशकषि आवण िटबयातील सिसथ थयानया पशन वरचयारतयात. (उिया., पररसरयातील लरोियाचथया सण सयाजर िरणथयाचथया पदधतीबददल बरोलण.)

08.16.07 एखयाि सयावितथ रयाचन तथयातील सयामयावजिमलथयावरषथी चचयाव िरतयात, तथयाची ियारण जयाणन घणथयाचया पथतन िरतयात. (उिया., शजयारचथया रयामियाियाची मलगी शयाळत िया जयात नयािी?)

08.16.08 वरवरध पियारच सयावितथ जस- िथिया, िवरतया, लख, अिरयाल, रततयानत, समरणपतर, वथगवचतर, वनबध इतथयािीच बयारियाईन रयाचन िरन तथयावरषथी अनमयान ियाढतयात, तथयाच वरशलषण िरतयात, तथयातील पमख मदद शरोधतयात.

इथततया आठरीचथया वरदयारथयाासिभयावत अपवकषत अधथथन वनषपतती-

अधययन-अधयापनाचती परवरिया अधययन वनषपतती

G

अधययन-अधयापनाचती परवरिया अधययन वनषपततीइतथयािीच आथरोजन िल जयार आवण तथयाचथया तथयारीशी सबवधत िसतवलकखत आवण अिरयाल लखनयाची सधी विली जयारी.

• शयाळया/वरभयाग/इथततया थयाची पवतरिया वभकततपवतरियातथयार िरणथयासयाठी परोतसयािन विल जयार.

08.16.09 रयाचललथया सयावितथयातील नरीन शबि, रयाकपचयार, मिणी, सभयावषत थयाच अथिव समजन घतयात, आसरयाि घतयात र उपथरोग िरतयात.

08.16.10 िथिया, िवरतया रयाचन लखनयाच वरवरध पियार र शली ओळखतयात. (उिया., रणवनयातमि, भयारयातमि, वनसगववचतरण.)

08.16.11 एखयािया मजिर रयाचतयानया तरो समजन घणथयासयाठी आरशथितनसयार रगववमतर/वशकषि थयाची मित घऊन उपथति सिभवसयावितथयाची (शबििरोश, वरशरिरोश, इटरनट विरया अनथ पसतियाची) मित घतयात.

08.16.12 वरवरध पियारच सयावितथ रयाचतयानया (िथिया, िवरतया, जयाविरयाती इतथयािी.) तथयाचथया रचनचया आसरयाि घतयात आवण तथयाबयाबत आपयापलथया िरतीनसयार तोडी, लखी सररपयात वरचयार वथति िरतयात.

08.16.13 रयाचन र लखनयाचया उददश लकषयात घऊन आपल वरचयार पभयारीपण मयाडतयात.

08.16.14 सरत:च अनभर सरत:चथया भयाषयाशलीत वलवितयात. लखनयाच वरवरध पियार र शली थयाचया उपथरोग िरन अनभरलखन िरतयात. (उिया., िथिया, िवरतया, वनबध अशया रगरगळया पदधतीन अनभर लखन िरण.)

08.16.15 िनविन जीरनयातील एखयािी रवशषटयपणव घटनया, कसथिती, अनभर थयारर वरवरध पियार सजवनयातमि लखन िरतयात. (उिया., सरोशल वमडीथयारर वलविण, सपयािियानया पतर वलविण.)

08.16.16 वरवरध िलयामधथ (उिया., िसतिलया, रयासतिलया, िवषिलया, नतथिलया, वचतरिलया) रयापरलथया जयाणयाऱथया भयाषचया सजवनयातमि रयापर िरतयात.

08.16.17 अवभवथतिीचथया वरवरध शली र रप ओळखतयात आवण तथयानसयार सरतः वलवितयात. (जस- वरनरोिी िथिया, शौथविथिया)

08.16.18 वथयािरण घटियाची मयाविती घतयात र तथयाचया लखनयात थरोगथ रयापर िरतयात. उिया., इथततया सयातरीपथात अभथयासललथया वथयािरण घटियाची उजळणी, रयाकथ र रयाकथयाच पियार.

H

१. आमिी चयालव िया पढ वयारसया (गीत) िगदीश खबिकर १

२. ी हचतरकयार कसया झयालो! ल. . कि २

३. परभयात (कहवतया) हकशोर बळी ६

४. आपण सयार एक परभया बकर ९

५. घयारयात घयार वरियाघयार िश तिलकर १३

६. आभयाळयाची अमिी लकर (कहवतया) वसत बयापर १८

७. नयातवियास पतर नद नयारकर २०

८. हगयाटरोिणयाचया अनभव रश ियाल २६

९. झळक (कहवतया) दयाोदर कयार ३२

१०. आमिी िव आिोत कया? शयातया शळक ३५

११. िीवन गयाण (कहवतया) हनतीन दशख ४१

१२. शबदकोश (सथिलवयाचन) -- ४३

१३. सतवयाणी (अ) सत सनया ियारयाि ४७(आ) सत चोखयाळया

भताग - २

भताग - १

अनकरमवरकता

अ. कर. पताठताि नताव लखक/कवी प. कर.

अ. कर. पताठताि नताव लखक/कवी प. कर.

1

l ऐका. वाचा. महणा.

गरन दिला जानरपी वसाआमी चालव ा पढ वारसा

दपता-बध-सनी तमी माउलीतमी कलपवकातळी सावलीतमी सरय अमा दिला कवडसा!

दिथ काल अकर बीिातलदतथ आि वलीवरी ी फलफलदरप ा वक वावा तसा!

दिक धीरता, िरता, वीरताधर थोर दवदसव नमरतामनी धरास ा एक लागो असा ।

िरी िरषट कोणी कर िासन गणी सजिनाच कर पालनमनी मानसी ाच आ ठसा!

तझी तराग-सवा फळा र अिीतझी कीदतय राील िाी दििीअगा पणरवता भलरा माणसा!

शिकषकासाठी ः परसतत गीत दवदाररााकडन तालासरात मणवन घराव. तसच इतर गीताचरा धवदनदफती ऐकवावरात.

१. आमही चालव हा पढ वारसा भाग - १

जगदीि खबडकर (१९३२-२०११) : परदसदध मराठी कवी, सादततरक, गीतकार. मराठी दचतरपटसषटीसाठी तरानी मोठा परमाणावर गीताच लखन कल आ. तरानी दलदलली गीत अतरत लोकदपरर आत. तरानी समार ३२५ मराठी दचतरपटासाठी गीत दलदली आत. तरानी २५ पटकथा व सवाि, ५० लघकथा, ५ नाटक, िरिियन मादलका, टदलदफलमसस रासाठी लखन कल आ. ‘गदिमा परसकार’, ‘सादतर समराट परसकार’, ‘वी. िाताराम समदत परसकार’, ‘िीवनगौरव परसकार’ रासारखरा ६० हन अदधक परसकारानी तराना सनमादनत करणरात आल आ.

गरचरा दिकवणीतन सिस गण अगी बाणवन सतकारय करण, मणि गरन दिलला वारसा पढ चाल ठवण ोर. ा वारसा पढ चाल ठवणराच आशवासन परसतत गीतातन कवी ित आ.

2

मी तमचराएवढा असताना ि अनभवल, पादल त तमाला सागणार आ.

परथम दनसगय. आपण दनसगायला कधीी दवसरन चालणार नाी. तराचरा दवरोधात न िाता मिजीत राण कवाी आपलरा फारदाच आ. दनसगायतन आपल पालनपोषण ोत आदण दनसगयच आपलराला नाना कला दिकवतो. दनसगय धडाळत रा, तमाला सियनाचरा वाटा आपसक सापडतील.

आता तमाला माझीच गोषट सागतो. माझ पराथदमक दिकण एका लानिा खडात झाल. माझ खड अदतिर दनसगयरमर आदण सससककत ोत. घनिाट िगल. िरथडी भरन वाणारी निी. दनळ डोगर, दरवी रान. अवघा आनिी आनि! अिा वातावरणात माणसातली सियनिीलता उफाळन आली नाी तर नवलच! माझा एक दमतर ोता. आमाला खप वाटारच, की आपण दचतर काढावीत; पण कार करणार? अामचराकड कसलीच साधन नवती. पतनसल, रग, बरि तर सोडाच, साधा कागिी नवता. अभरासाची एकच वी. पाटीवर दलदणराची एक पतनसल. दतच तकड झाल, तरी साभाळन वापरावी लागारची. िरसरी दमळणराची िकरता नवती. दिवार सगळात मोठी अडचण दकवा धाक असा ोता, की दचतरदबतर काढलली ना मासतराना आवडारची ना घरातलराना. वातरटपणा वाटारचा.

विाख मदनरातल ऊन करपवन टाकणार असारच. आमी गावातली सगळी मल निीचरा डोात िाऊन पडारचो. अगात गारवा भरला, की पना काठावर रऊन बसारच. काठालगत खप खडक ोत. पाणराचरा

परवाामळ गळगळीत, सपाट झालल, लाबरि पसरलल. आमाला दतथच आमचा ‘कनवास’ सापडला. रा भलरा थोरलरा खडकावर मनसोकत दचतर काढता रणार ोती; पण किान काढणार? तोी मागय सापडला. आमचरा तरा भागात ताबस रगाचा मरम असतो. दिवार दपवळट रगाच िगडी सापडतात. त िगड आपटल, की तराची दपवळी दपवळी फकी पडत. अगिी दपठासारखी असत. व तस पाणी घातल, की दपवळा रग तरार! मरमाचा खडा ओला करन घतला आदण खडकावर दचतर रखाटण सर झाल. कार काढ आदण कार नको अस वारच. गडघरावर टकन रष काढणरात िग वारचो. रषा काढीत ातभर पढ सरकलरावर माग वळन पााव, तर रषा वाळन लालििय झाललरा असारचरा. आणखी सरसरी रारची. तापललरा खडकावर टकन टकन गडघराची सालट गलली लकातच रारची नाीत. मग उभरा खडकावर दचतर काढण सर झाल. काी दिवसानी वाटारला लागल, की रात रग भरावत; पण त कठन आणणार? तरा दिवसात काटसावर फलत, लालभडक ोत. दतचरा फलातल पराग पाणरात चरगाळल, की िाभळा रग दमळतो. ििरी नावाचरा वनसपतीचरा बोडातलरा दबरा भगवा रग ितात. काी पानाचा दरवा कला. चनराचा पाढरा, ककवाचा लाल आदण िगडाचा दपवळा ोताच. बाबची कोवळी काडी घऊन पढच टोक ठचल, की तराचा बरि वारचा. तानभक रपन आमी िगडावरची दचतर रगवत बसारचो, निर िाईल दतथपरात दचतरच दचतर. थोडा दिवसानी पाऊस रारचा. निी वाारला लागारची. आमची दचतर निीचरा पोटात गडप वारची.

२. मी शचतरकार कसा झालो!ल. म. कड (1947) : परदसदध मराठी लखक व दचतरकार. तराची बालसादतराची समार ३० पसतक परकादित आत. तराची ‘झाड’ लान मलासाठी असलल िस दवभादषक पसतक; ‘खारीचा वाटा’ ा कथासगर; ‘िॉिय कावयर’ चररतर, ‘रावीचा मोर’ बालसादतर इतरािी पसतक परदसदध आत. तराना २०१७ साली ‘खारीचा वाटा’ रा पसतकासाठी ‘सादतर अकािमीचा बालसादतर परसकार’ व २०१४ साली माराषटटर िासनातफफ उतककषट वाङस मर दनदमयतीचा ‘सानगरिी परसकार’ दमळालला आ. िवगाव, अमिनगर रथ िानवारी २०१८ मधर झाललरा बालकमार सादतर समलनाच अधरकपि तरानी भषवल.

दनसगायचरा सातनिधरात आपलराला आपलरातील उपित कला िोधणराच अनक मागय सापडतात, लखकान सवानभवातन रा पाठात सादगतल आ.

3

मी ि काी वरतकतगत सागतो आ, त एक उिारण आ. दनसगय दकती परीन आपलराला ित असतो; त लकात रईल. मला इतकच मणारच आ, की साधन नाीत मणन अडन बसणराच कारण नाी. तमचरा इचा तीवर असतील तर साधनादिवार साधना करता रत.

आता च पा, शावण सरता सरता पाऊस कमी वारचा; पण निी वातच असारची. आमचा ‘कनवास’ मणि खडक मोकळा वारला पार चतर मदना उिाडारचा. तोवर कार करारच? तरातनच आमाला मातीचा नाि लागला. लालभडक, मऊिार माती ाताला लोणरासारखी वाटारची. मतजी करावरात अस ठरल; पण ा मातीचा खळी लपन पन करावा लाग. कधी गोठाचरा मागचरा बािला नाीतर गावातील मदिरािवळचरा बकळीचरा झाडाखाली आमचा उदोग चालारचा. मतजी करन वाळत ठवलरा, की काी काळान तराना तड िाऊन ढासळारचरा. दरमोड वारचा. तरावर काीतरी उपार िोधारलाच वा ोता. दवचार करता करता लकात आल, की गाईच िण ओल असताना िस असत तसच त वाळलरावरी रात. तराला तड िात नाीत. आमी िण मातीत मळन घतल. आता मतजी थोडा दटकारला लागलरा. तरीी िासत दिवस झालरावर बारीक बारीक तड िाऊन ढलपरा पडारचरा. पना दवचार सर...

आमचरा गावात आठवडी बािार भरारचा. माि आरत कपड दवकारला रारचा. सगळा डोगर भाग. फकत पारवाटा. तो आपला माल घोडावर लािन आणारचा. नादरकीचरा झाडाची िाट सावली पडारची. तो झाडाचरा मळीला घोडा बाधन ठवारचा. आमाला घोडाची लीि दिसली. लीि मणि घोडाच िण. तरात बरच धागधाग दिसत ोत. धाग माती धरन ठवतील, असा दवचार करन आमी तो पररोग कला. आता आमचरा मततीना दबलकल तड िात नवत. ‘कवढा आनि झाला’ मला िबिात सागता रणार नाी. मी माधरदमक िाळत असताना आदककिमीदडि रा िासतरजाचा धडा वाचला. तराला व ोत त ततव िोधणरासाठी तो साधरा वाटणाऱरा गोषटीती त िोधत राारचा. त सापडलरावर तो नाणीघरातन ‘ररका ररका’ करत धावत सटला. तवा माझरा लकात आल, की आपलरालाी तवढाच आनि झाला ोता िवा मततीना तड िाणराच थाबल ोत. आपलरापरता का ोईना; पण तो एक िोध ोता.

मलानो, मी तमाला एवढच सागीन, की तमचरा परतरकात आदककिमीदडि िडलला आ. तराला कारम िागता ठवा. तमच आभाळ कारम आनिान भरलल राील.

िबदारथ : आपसक - आपोआप. दरडी भरन वाहण - ओसडन वाण. तहानभक हरपण - कामात मगन ोण. गडप -गारब. शहरमोड होण - नाराि ोण. नादक - दपपरण आदण दपपळवगजीर झाड.

��������������� ���������������सवाधा

पर. १. उततर शलहा.लखकान पाठात कलसबधी वदणयलल िोन दवषर(१) .............. (२) ..............

पर. २. का त सागा.(अ) मतजीला तड िाऊ नर रासाठी लखकाला सापडलला उपार.(अा) लखकाचा कनवास.

4

लखकान ताचा खडाच साशगतलल शविष

लखकाचा खडाच सौदथ वाढवणार घटक(अ) (अा)

पर. ३. आकती पणथ करा.

खळा िबदािी.

पर. ४. ोग जोडा जळवा. ‘अ’ गट ‘ब’ गट

(१) दपवळा (अ) झाडाचरा पानापासन.(२) िाभळा (अा) िगडापासन.(३) भगवा (इ) काटसावरीचरा फलातील परागकणापासन.(४) दरवा (ई) ििरी झाडाचरा दबरापासन.

पर. ५. एका िबदात उततर शलहा.(अ) बाबचरा कोवळा काडीपासन तरार वारचा-(अा) दचतर काढणरासाठी वापरला िाणारा कागि-(इ) लालभडक मातीपासन तरार कलरा िारचरा-(ई) ओल असताना िस असत तसच वाळलरावरी रात-(उ) घोडाचरा िणाला मणतात-

पर. ६. ‘तमचा इचा तीवर असतील तर साधनाशिवा साधना करता त’ ा शवधानाचा तमहाला समजलला अरथ शलहा.

l खाली शदलला िबदातन नाम व शविषण ओळखन ताचा ोग जोडा लावा.

डोगर

दनळ

रान

िाट

दरवीसावली

िोध घऊा.

l शवशवध झाडापासन रग तार कल जातात ताची आतरजालाचा मदतीन माशहती शमळवा.

नाम शविषण

5

|||

(१) शवधानारथी वाक ी वाकर वाचा. (अ) माझ घर िवाखानरािवळ आ.

(आ) तो रोि वराराम करत नाी. रा परकारचरा वाकरात कवळ दवधान कलल

असत.

(२) परशनारथी वाक ी वाकर वाचा. (अ) तला लाड आवडतो का? (आ) तमी सकाळी कधी उठता? रा परकारचरा वाकरात परशन दवचारलला असतो.

(३) उद गारारथी वाक ी वाकर वाचा. (अ) अरर ! फार वाईट झाल. (आ) िाबास ! चागल काम कलस. रा परकारचरा वाकरात भावनचा उिस गार काढलला असतो.

(४) आजारथी वाक ी वाकर वाचा. (अ) मलानो, रागत चला. (अा) उततम आरोगरासाठी वराराम करा.

रा परकारचरा वाकरात आजा दकवा आिि असतो.

l वर शदलला चारही परकारातील वाकाच नमन तार करा.

आपण समजन घऊा.

चचाथ करा.

l परतकाचा अगी काही ना काही कला असत. तमचा शमतर-मशतरणीसमवत ताना आवडणाऱा गोषीशवषी (कला) चचाथ करा. ती गोष ताना कराला का आवडत? ामागील कारण समजन घा.

उपकरम : तमचरा पररसराच दनरीकण करा. पररसरातील दवदवध घटकापासन तमाला कार कार दिकारला दमळत, तराची नोि करा.

l वाक महणज का?सपणय अथय वरकत करणाऱरा िबिसमाला वाक मणतात. वाकराच िोन भाग असतात. जराचरादवषरी

सागारच त उदश आदण ि सागारच त मणि शवध.‘तराचा मोठा मलगा िररोि आगगाडीन मबईला िातो.’रा वाकरात मलादवषरी सागारच आ, मणन ‘मलगा’ उदशर, तर ‘िातो’ दवधर आ. रा वाकरातील

‘तराचा’, ‘मोठा’ िबि उदशराचा दवसतार आत, तर ‘िररोि’, ‘आगगाडीन’ िबि दवधराचा दवसतार आत. l वाकाच शवशवध परकार आहत. तातील काही वाक परकाराची माशहती आपण करन घणार आहोत.

6

३. परभातशकिोर बळी (१९८१) : परदसदध कवी. तराच ‘पाकळा’ ा चारोळी सगर; ‘पाटचरा परदतकत’, ‘अकराच सर’ कावरसगर; ‘धममस’ वऱाडी सतभलखन इतरािी लखन परदसदध आ. अनक दचतरपटासाठी तरानी गीतलखन कल आ. काी मादलका आदण दचतरपट रातन अदभनर कला आ. तराच ‘ासरबळी डॉट कॉम’ रा परबोधनपर एकपातरी कारयकरमाच राजरभरात समार ३०० पररोग झालल आत. तराना ‘तका मण’ कावरपरसकार, सवगजीर रिवतराव िात ससथचा ‘दवनोिी लखन परसकार’, राषटटर सवा िलाचा ‘समाि दिकक परसकार’ अिा अनक परसकारानी सनमादनत करणरात आल आ.

दवजान, ततरजानाचरा नवरा रगात जानाची नवनवी िालन खली ोत आत. नवरा दपढीला कलागणाचरा दवकासाचरा नवरा सधी दमळत आत. अिा आशवासक वातावरणात भिभाव दवसरन ििाला परगतीपथावर नणराचरा नवरा वाटा िोधणराच आवान कवी रा कदवततन करत आ. परसतत कदवता ‘दकिोर’, फबरवारी २०१७ रा मादसकातन घतली आ.

जानाच ति पसरल नवरा रगाचरा नभातकला-गणाचरा दकदतिावरती ी परदतभची परभात.

भवर पटागण, बाग मनोरफला-पाखराच िग सिरआपलकीचा सवास पसरमनामनातन इथ दनरतर.

गरिनाची अमलर दिकवण रा सपधयचरा रगात,कलागणाचरा दकदतिावरती ी परदतभची परभात.

पाराभरणी अतसततवाचीपररोगिाळा वरतकततवाची,तन सदढ, मन दविाल ोईइथ रिवणक तरा ततवाची

दवचारधारा तीच वात नसानसात, रगारगात,कलागणाचरा दकदतिावरती ी परदतभची परभात.

नवीन सवपन, नवीन आिाी परगतीची नवपररभाषा,

पररशमान, अभरासानउनित बनव आपलरा ििा.

दमटवन सार भि चला र मानवतचरा रगातकलागणाचरा दकदतिावरती ी परदतभची परभात.

l ऐका. वाचा. महणा.

7

��������������� ���������������सवाधा

िबदारथ : शकषशतज - आकाि परवीला टकलल आ अस दिसणारी भासमान रषा. मनोहर - सिर. शनरतर - सतत. परोगिाळा वकतितवाची - वरतकतमतवाचरा िडणघडणीच दठकाण. नवपररभाषा - नवीन वराखरा. उननत - दवकदसत.

पर. १. खालील परशनाची एका वाकात उततर शलहा.(अ) कवीन वदणयलली परदतभची परभात कठ ोणार आ?(अा) कवीचरा मत वरतकततवाचरा पररोगिाळत कोणत गण रितील?(इ) परगतीची नवपररभाषा कोणती?

पर. २. गोलातील िबदाचा आधार घऊन चौकटी पणथ करा. (अ) सिर िग कोणाच

(अा) पसरणारा सवास किाचा

(इ) अमलर दिकवण कोणाची

(ई) पाराभरणी किाची

पर. ३. कशवतचा आधार ोग पाथ शनवडा.(अ) कलागणाचरा दकदतिावर परदतभची पाट उगवली, कारण

(१) सरयोिर ोऊन सकाळ झाली.(२) नव रग उिाडल.(३) जानाच ति नवरा रगाचरा नभात पसरल.(४) पकराचा दचवदचवाट सर झाला.

(अा) कवीचरा मत ‘मानवतच रग’ मणि-(१) मानवाच रग.(२) नवरा दवचाराच रग.(३) माणसाचरा परगतीच रग.(४) भिाभि नसलल रग.

पर. ४. ोग जोडा जळवा. ‘अ’ गट ‘ब’ गट

(१) नवरा रगाचरा नभात (अ) वरतकततवाची िडणघडण(२) परदतभची परभात (अा) सवत:च अतसततव मिबत करण.(३) पाराभरणी अतसततवाची (इ) नवदनदमयतीची पाट(४) वरतकततवाची पररोगिाळा (ई) नवरा दवचाराचरा कतरात

8

खळा िबदािी.

(अ) खालील िबदासाठी कशवततील िबद िोधा.(अ) आकाि-

(अा) सगध-

(इ) सिर-

(ई) िरीर- (आ) शविष शविषणाचा ोग जोडा जळवा. ‘अ’ गट ‘ब’ गट

(१) भवर (अ) मन(२) अमलर (आ) रग(३) नव (इ) दिकवण(४) सिर (ई) पटागण(५) दविाल (उ) िग

उपकरम : ‘सदढ िरीर’ बनवणरासाठी खालील मिस दाना अनसरन मादती दमळवा व वगायत तराच वाचन करा. (१) वराराम (२) सवरी (३) आार

|||

पर. ५. तमचा िबदात उततर शलहा. (अ) ‘तन सदढ’ आदण ‘मन दविाल’ रा िबिसमाचा तमाला कळलला अथय दला.(अा) तमाला कळलली कवीची परगतीची नवपररभाषा सपषट करा.(इ) ‘दमटवन सार भि चला र मानवतचरा रगात’ रा ओळीचा तमाला कळलला सरळ अथय दला.

पर. ६. कशवततील मक जळणाऱा िबदाचा जोडा िोधन शलहा.(अ) नभात-(अा) मनोर-(इ) अतसततवाची-(ई) रगात-

9

४. आपण सार एकपरभा बकर (१९४८) : परदसदध लतखका. तराची ‘परािकत पाकळा’, ‘दतची गोषट’ लघकथासगर; ‘मनोगत’, ‘िवदबि झगमगणार’ लदलतलख सगर; ‘बाई मी (दवसर) भोळी’ ा दवनोिी लखसगर; ‘आनिमळा’ ा बालगीतसगर इतरािी पसतक परदसदध आत.

िरीररपी राजरातील सवयच इददर परसपराना परक व मतवाची असतात. सवाानी एकोपरान राहन परसपराची काळिी घतली तर आरोगर उततम रात, रा नादटकतन सि सोपरा िबिातन लतखकन पटवन दिल आ. परायरान कटब, पररसर, िि राचरासाठीी परादतदनदधक सवरपातील ा पाठ एकातमतचा सिि ितो. परसतत पाठ ‘सपतरगी नादटका’ रा पसतकातन घतला आ.

िामराव : रा! रा!! रामराव, आि सवारी किी आली इकड? नादिक सोडन बर िळगावला आलात? काम तरी कार काढलरस ? की सि फरी?

रामराव : अर, अर, एका िमात दकती परशन दवचारता िामराव? सधरा दफरसतीची डटी आ ना! कार करणार बाबा, रा पोटासाठी दफराव लागत.

िामराव : अस अस, चला तर मग आपण घरी िाऊन पोटोबाची पिा कर.

रामराव : चला, चला, कामाच बघ नतर. आधी पोटोबा, मग दवठोबा.

(िोघी िातात. नादसका (नाक), कदणयका (कान), नरनकमार (डोळ), दिवाताई (िीभ), सतकराि (ात),

पिकमार (पार) इतरािी अवरवाचा गमतीिार सवाि सर ोतो.)

कशणथका : कार ग दिवाताई, न मी त बडबडत असतस दन आि गपप गपप का? एवढी उिास का बर झाली आस?

शजवहाताई : कार साग बाई! मला रा पोटोबा खवयरची मोठी चीड रारला लागलीर.

कशणथका : अनस ती ग का?शजवहाताई : का मणन कार दवचारतस, आतता

मघािी रामराव-िामरावाच बोलण ऐकलस ना त? पोटासाठी वणवण दडाव लागत तराना. कोणाी माणसाला दवचारा, सारी धडपड किासाठी तर पोटासाठी! आदण तरा पोटोबामळ आपलीी फरफट ोत.

10

दिवार मानसनमान तो सगळा तराला. परवा तर तराच-माझ भाडणच झाल.

कशणथका : किावरन ग?शजवहाताई : अग. िरवळी आपला तो मणल

तवढच खारची सकती असत माझरावर! एखािवळी मला आवडलला पिाथय मी िर िासत खाला, की झाल राच गरगरण सर! वताग नसता.

कशणथका : खरच गऽ बाई. दिवार पोटोबा मािर नसतच बसन खातात. आपलरासारख काी काम करत नाी की काी नाी. ी आलीच बघ नादसका. कार ग नादसक, तला कार वाटत?

नाशसका : किाबदल?कशणथका : अग ी बडबडी, पोटोबाबदल तकरार

करतीर. दतच मणण आ, की पोटोबा खवयर काीच काम करत नाीत.

नाशसका : मग तरात खोट त कार? माझच बघ ना, रातरदिवस शवास घणराच माझ कारय सतत चालच असत. वास घणराची िािा काम मी करत; पण पोटोबा मातर...

हसतकराज : काीच काम करत नाीत.पदकमार : उलट सगळावर गरगरतो. दिवार िो

उठतो तो, ‘किासाठी? पोटासाठी’, मणत आमाला राबवन घतो.

ननकमार : मीसदधा च मणतोर. मी नमी बघणराच काम करतो. झालच तर माणसाचरा सौिरायत भर घालतो, तो मीच. मी नसतो तर...

कशणथका : पर तझ लकचर. मीसदधा ऐकणराच काम करन माणसाचरा िीवनवरवाराला मित करत मटल, माझरादिवार तर...

नाशसका : मटल कदणयक, तझरापकाी माझा उपरोग िासत मतवाचा आ बर का. शवास घतलरादिवार माणस िग िकल

का?शजवहाताई : आदण माझरामळच तर माणसाचरा

िीवनात अथय आ. मी गोड बोलत. नाना तऱचरा पिाथााची चव माझरामळच मानव चाख िकतो. आपण सारिण अनक काम करतो; पण पोटोबा मातर आरत बसन खातात. तवा आपण रा पोटोबादवरदध सप कररा आदण मिरािसाबाकड तकरार कररा.

ननकमार : ो, ो, आमची तरारी आ सप करणराची. आिपासन मी बघणार नाी.

नाशसका : मी वास घणार नाी. शवास मातर मला घरावाच लागल.

कशणथका : मी ऐकणार नाी.शजवहाताई : मी अदिबात खाणार नाी आदण

ितरािानासदधा सपात सामील करन घईन.

हसतकराज : मी घास उचलणार नाी.पदकमार : मी सवरपाकघरापरात िाणार नाी,

मणि मग तरा पोटोबाला चागलीच अदल घडल.

(सवथजण मदराज ाचाकड जातात. तानतर मदराज तातडीन सभा घतात.)

सवथजण : मिरािसाबाचा िरिरकार असो!मदराज : बसा मडळी. पोटोबा परधान आल, की

नाी अिन!पोटोबा : मी कवाच िर अा माराि.मदराज : पोटोबा, रा सवय मडळीची

तमचराबदल तकरार आ, की तमी अदिबात काम करत नाी. नसत खाता आदण िरसऱरावर गरगरता.

पोटोबा : माराि बोलताना िरा बअिबी ोतर, कसर माफ असावी; पण मी काम करत नाी मणण साफ खोट आ. ो, अधनमधन मी गरगरतो; पण त राचरावर नव. ती माझी सवर आ.

11

तरादिवार िरीराच राजर सरळीत कस चालणार? आता च उिारण घरा ना. रा सवाानी सप पकारला. मी गपप बसलो; पण राचा पररणाम तरानाचा भोगावा लागला. िीवनरस दमळाला नाी मणन तराच च र बघा कस सकन गलत.

मदराज : नरनकमार, पटल ना सवााना! दिवार अस पा, आपण सारच एकमकावर अवलबन आोत. आपलरा ििाच राजर सरळीत कस चालणार? आपलरा ििाच राजर चालत त सवााचरा एकतमळ. पार चालतात त रसता डोळानी दिसतो मणन. सवााची काम

ोतात ती पोटोबामळ. आपणाला िीवनरस दमळतो मणन. तरान अनि खाल नाी तर कार ाल ोतात त आता तमाला समिल असलच. आपण सारच रा िरीररपी राजराच सवक आोत. आपल राजर सरदकत राणरासाठी आपण सवाानी एक वारलाच व. खर ना?

सवथजण : ोर माराि, पोटोबा, आमाला कमा करा. आता पना नाी आमी तमचरादवषरी करकर करणार. आपण सारच रा राजराच सवक. आपण सार एक! आपण सार एक!!

िबदारथ : शिरसती - दफरण. पोटोबाची पजा करण - िवण, खाण. पोटासाठी वणवण शहडण - अनि दमळवणरासाठी कषट करण. िरिट होण - गरसोर ोण. बअदबी - अवमान. कसर - गना. करकर करण - तकार करण.

��������������� ���������������सवाधापर. १. एका िबदात उततर शलहा.

(अ) माणसाचरा सौिरायत भर घालणार

(अा) माणसाचरा िीवनवरवारात मित करणारी

(इ) वास घणराच िासतीच काम करणारी

(ई) दिवाताई न जराना सपात सामील करन घतल त

(उ) सवाानी जराचराकड तकार कली त

(ऊ) अदिबात काम न करणराचा आरोप जराचरावर झाला त

पर. २. आकती पणथ करा.

शजवहाताईची काम पदकमार आशण हसतराजाचा शनशच

(अ)

(इ)

(अा)

शजवहाताईची तकार

12

पर. ३. कारण िोधा व शलहा.(अ) दिवाताई गपप आ, कारण.........

(अा) पोटोबा अधनमधन गरगरतो, कारण.........

पर. ४. सवमत सपषट करा.(अ) ‘आपण सगळ िरीररपी राजराच सवक आोत’ रा दवधानाबाबत तमच मत.(आ) पोटोबाबददलची तकार सागन सवय इददरानी ती तकार करणराची कारण.

खळा िबदािी.

(अ) खालील वाकात ोग शवरामशचनह घाला.(अ) तो मणल तवढच खारची सकती असत माझरावर(आ) ो ो आमची तरारी आ

(अा) वगगीकरण करन तका पणथ करा.

भरभर, सावकाि, पोटोबादवरदध, बापर, आदण, सतत, दकवा, किासाठी,

पोटोबामळ, सवरपाकघरापरात, तमचराबददल, अथवा, अबब

शकाशविषण अव िबदोगी अव उभानवी अव कवलपरोगी अव

(इ) खालील िबदासाठी पाठात वापरलल िबद शलहा.(अ) कान- (अा) नाक- (इ) ात-

(ई) पार- (उ) िीभ-

उपकम : (१) ‘आधी पोटोबा मग दवठोबा’ ी, मण रा पाठात आली आ. रापरमाण िरीर अवरवािी सबदधत असणाऱरा

इतर मणी िोधा व दला.(२) रा पाठाच नाटीकरण वगायत सािर करा.

|||

13

पणराहन माडकड िाताना दरवरा दरवरा रगाची झाड पात पात, पावसाळातल दटदपकल पावसाळी कि वातावरण एनिॉर करत करत परवास सर असतो. तो बदिसत गाडीत सकरान करणरात दितकी मिा असत तराीपका िासत िोन चाकीवर अग दभिवत करणरात असत. पावसाच पाणी अगावर घत आदण रसतरावरन रणाऱरा िाणाऱराचरा अगावर उडवत, बफाम वारा ातीवर झलत, आवडती गाणी गणगणत पावसाळी परवास करणरातली मिा तर काी औरच असत. असा िरीर गारठवणारा आदण

मनाला उभारी िणारा परवास कधी सपच नर अस वाटत; पण पाता पाता मलाच िगड माग पडत िातात आदण आपण रऊन पोोचतो त वरधा घाटात. घाटात घाट वरधा घाट, बाकी सब घाटीरा! अस इथ आलरावर वाटत. पाणरावर झकललरा दरवरागचच झाडीतन रोरावत बार रणार धबधब, िरीतल दरव रान, ढगाळलल डोगर, पावसाची सततधार, मोठमोठा िगडावर आसड मारत धावत खळाळत वाणार पाणी, अस दनसगायच दवगम दशर डोळासमोर रत अनस निरच पारण फडन िात. तरा पावसाळी वातावरणात भिी-वड-चा असा चमचमीत मन मिबत चापारला वरधा घाटातलरा टपऱरासारखी िरसरी िागा नाी. शी वाघिाईचरा सोबतीन उभारललरा टपऱरामधन ा राििाी खाना अगिी तािा तािा तरार कला िातो. गरमागरम कािाभिी, आल लसण घालन तळलला गरमागरम बटाटवडा आदण सोबत वाफाळलला चा. बार बरसणाऱरा पावसाकड पात रा गरमागरम मनचा आसवाि घत रानवाऱराच घोघावण ऐकत, दविच

५. घाटात घाट वरधाघाटमहि तडलकर : परदसदध लखक. तराची ‘बच टटरदकग’, ‘साि पनाळा त दविाळगडची’, ‘साि दिवकालीन िरगााची’, ‘दिलालखाचरा दवशवात’, ‘गड मदिरावरील िस वारदिलप’, ‘भटकती कडाळ : वगलरायची’, ‘भटकती अनदलदमटड’, ‘दकल दििी’, ‘दकललराचरा ितकथा’ अिी ऐदतादसक, मादतीपर पसतक; ‘गोवरातील परयटन’ परवासवणयन इतरािी पसतक परदसदध आत.

परसतत पाठात सहादीमधील वरधाघाट, वरधाघाटाची वदिषट व तथ घतलल अनभव लखकान माडल आत. ा पाठ ‘भटकती अनदलदमटड’ रा पसतकातन घतला आ.

जरषठ मदना सर झाला, की पावसाच वध लागतात. सोसाटाचा वारा आदण पदलरा पावसाचरा सरीची वाताय पसरवणारा मातीचा सगध अगिी परतरक वषजी रतच असत. तरीी त िरवळी नवीन वाटत. बालपणी बफाम ोऊन ‘र ग र ग सरी, माझ मडक भरी’चरा तालावर पावसात दचब दचब दभिण आदण तराबददल आई-वदडलाकडन पोटभर मार खाण. आिी-आिोबाकडन कागिी ोडा करारला दिकन तरा पावसाचरा पाणरात सोडणरासाठी पना पावसाची आतरतन वाट पाण. अिा दकतीतरी आठवणी घऊन िरवषजी पाऊस रत असतो; पण मोठ झालरावर इदधनषरात उमलणाऱरा रगाच अथय उमग लागतात. बरसणराचा अथय कळ लागतो आदण हरहर, तळमळ अिा िबिाचा थट परतरर रऊ लागतो. पावसाचरा आगमनान गतकाळातल ‘‘त कण’’ पना दिवत ोतात. डोळासमोर रऊ लागतात आदण कधी कधी पापणरामधन अलगिपण वाहनी िातात. मग डोळातला कोणता आदण बारचा कोणता तच कळत नाी. अस बरच काी अनभवारच असल तर वरधा घाट गाठलाच पादि.

14

लखकनस चमकण अनस कडाडण मनाचरा ाटय दडसकवर सटोर करत कसा वळ िातो तच कळत नाी. बराच वळ गलरावर थोडस दभिावस वाटत, पार मोकळ करावस वाटतात. थोड डअररग करावस वाटत. िर अस खरच वाटत असल, तर इथ अिा दिगरबाि भटकरासाठी कावळा दकला सजि आ.

कावळा दकला तसा बराच मोठा आ. ता फोडनच वरधा घाटाचा िवटचा टपपा तरार कला आ. शी वाघिाई मदिराचरा बरोबर वरचरा भागात डोगरमाररािवळ नऊ टाकराचा सम आ. कोण एक काळी तो कावळा दकललराचा एक भाग ोता. भिी-वड-चाचरा टपऱराचरा बािन अवघरा िा-पधरा दमदनटातच इथ िाऊन पोोचता रत. पाणराला िीवन का मणतात? त इथ आलरावर कळत. काळािार पाषाणात खोिलली पाणराची ती टाकी दकतरक वषय दकतरकाची तान भागवत असल कोण िाण. ओलरा वाटन परत िाताना अगावरच कपड मखास रगतात, कारण पारवाटच तिी रदगली आ.

परत एकिा आपण डाबरी रसतरावर रतो. उिवरा ाताचरा वळणावर कावळा दकललराकड िाणाऱरा पारवाटवर निर तसथरावत. बाधीव पारऱरा पार करन अरि पारवाटन कारवीचरा झाडीतन हिराची धडधड

वाढवणारा टटरक सर ोतो. वरधा घाटाचरा उततरला पसरललरा डोगराचरा सोडवरन िाताना, डावीकड खाली वरधा घाटाचा कोकणात उतरत िाणारा वळणावळणाचा रसता दिसतो. इथन पार सटकला, की थट समथााचरा दिवथरघळीत! तवा िर कोकणात िारच नसल, तर ििावरचरा मातीत सावधपण पावल टाकत टाकत िारला व. डोगरधारचरा कडावरन िाणारी अरि पारवाट एका सपाटीवर रऊन थाबत. तिी सपाटीी अरिच. दतथन पना एकिा कारवीची झाडी बािला करत करत िवटी एका टकाडाची उतरण उतरन अखरची चढाई समोर रत. इथन वरधा घाटाच मसत िियन घडत. डोगराचरा सोडचरा िवटी िोतराच अविष आदण ढासळन गललरा बरिाच अविष दिसतात.

कोकणातला दनसगय पात काी वळ इथच िात उभ राारला व. दनसगयगीत अनभवारला व. परतीचरा परवासात डोळात साठवलल त पावसाच चार कण, अरि पारवाटवरन अनभवलला तो थरार, कारवीचरा झाडाच त काडकनस मोडण आदण तराचा आवाि ऐकन काळिात लखख ोण, अनस लगच तरातन सावरण सार सार काी आठवत रात. सता सता रडवणारा आदण रडत रडत सवणारा ा टटरक एनिॉर करारचा असल तर वरधा घाटाचरा दििन आपलरा गाडीची चाक वळवारला वी.

��������������� ���������������सवाधा

िबदारथ : वध - लकर. बिाम - ससाट वगान. पोटभर मार खाण - भरपर मार खाण. परत - अनभव. रोरावत - रो रो आवाि करत. शवहगम - दवलोभनीर, सिर. चापण - खाण. कारवी - एक झाड. अविष -दिलक रादलला भाग .

पर. १. आकती पणथ करा.

पावसाळा सर झालाचा लखकाला जाणवणाऱा खणा

15

पर. २. पावसाचा आगमनाचा लखकाचा मनावर होणाऱा पररणामाचा ओघततिा तार करा.

पावसाचरा आगमनान गतकाळातल कण दिवत ोतात.

पाणरातन अलगिपण वाहन िातात.

पर. ३. खालील िबदसमहाचा अरथ सपष करा.(अ) दिगरबाि भटक-(आ) रदगली पारवाट-(इ) डोगराची सोड-

पर. ४. तमचा िबदात माशहती शलहा.(अ) वरधा घाटातील दनसगायच दवगम दशर तमचरा िबिात वणयन करा.(आ) कावळा दकला.

खळा िबदािी.

(अ) खाली शदलला शविष आशण शविषणाचा ोग जोडा लावा.

शविषण शविष

दवगम वारा

गरमागरम पाषाण

घोघावणारा पारवाट

काळािार दशर

अरि कािाभिी(अा) खालील वाकातील िबदोगी अव ओळखा.

(अ) पणराहन माडकड िाणाऱरा रसतरावर दरवी झाडी आ.(आ) चमचमीत मन मिबत चापारला वरधा घाटातलरा टपऱरासारखी िरसरी िागा नाी.(इ) दिगरबाि भटकरासाठी कावळा दकला सजि आ.

(इ) खालील वाकातील शवरामशचनह ओळखन ताची नाव शलहा.(अ) घाटात घाट वरधा घाट बाकी सब घादटरा!(आ) गतकाळातल ‘त कण’ पना दिवत ोतात.

16

िोध घऊा.

l आतरजालाचा साहायान महाराषटातील वगवगळ घाट व ताशवषीची माशहती शमळवा व ताची नोद ठवा.

चचाथ करा.

l वरधा घाटातील टपऱामधील चमचमीत मनबाबत चचाथ करन एक सदर मनकाडथ तार करा. ताबाबत शमतरमशतरणीिी चचाथ करा.

(५) कवलवाक (अ) ती रोि सकाळी लवकर उठत. (आ) तो कसोटी सामनरात खळतो का? ी कवलवाक आत. कवलवाकरात एकच दवधान असत, तरामळ एक उदशर व एकच दवधर असत. कवलवाकर दवधानाथजी, परशनाथजी, आजाथजी, ोकाराथजी दकवा नकाराथजी रातील कोणतराी परकारच अस िकत. (६) शमशरवाक (अ) िवा मनात रईल, तवा मी गावाला िाईन. (आ) पावसाळा आला, की आकािात काळ ढग िमतात व पाऊस पड लागतो.

ी शमशरवाक आत. दमश वाकरात िोन दकवा अदधक वाकर असतात, िी एकमकावर अवलबन असतात. अथायचरा दषटीन सवततर असणार वाकर ‘मखर वाकर’ असत, तर मखर वाकरावर अवलबन असणार वाकर गौणवाकर असत.

उिा., वरील वाकरात ‘मी गावाला िाईन’ व ‘पावसाळा आला’ ी िोन मखर वाकर आत.

कधीकधी एका मखर वाकरावर एक दकवा अदधक गौणवाकर अवलबन असतात. ी गौणवाकर उभरानवरी अवररान एकमकाना िोडलली असतात. (७) सतिवाक- (अ) मिा रोि सकाळी गदणताचा अभरास करत आदण सधराकाळी मराठीचा अभरास करत. (अा) दमदर ‘खो खो’त भाग घईल दकवा लगडी

खळल.ी सतिवाक आत. सरकतवाकरात िोन

वाकर असतात. ती िोन वाकर उभरानवरी अवररानी िोडलली असतात; पण ती सवततर असतात, मणि ती िोन कवलवाकर असतात. अथायचरा दषटीन ती एकमकावर अवलबन नसतात. त एक िोडवाकर असत.

आपण समजन घऊा.

17

बातमी लखन

िनदिन वरवारात घडणाऱरा घटनाचरा बातमरा आपण वततपतर, टी. वी., रदडओ रासारखरा माधरमातन वाचत व ऐकत असतो. तरामळ घडन गललरा, घडत असललरा आदण घडणाऱरा दवदवध घटनादवषरी आपणाला सदवसतर मादती बातमीचरा माधरमातन दमळत असत.

l बातमी लखनासाठी आवशक गण- (१) लखन कौिलर. (२) भाषच उततम जान. (३) वराकरणाची िाण. (४) सोपी, सटसटीत वाकररचना. (५) चौफर वाचन.

बातमीची शवशवध कषतर : सासककदतक, कीडा, ककषी, िकदणक, सामादिक, वजादनक, िनदिन घटना.l खालील बातमी वाचन ताखाली शदलला परशनाची उततर शलहा. शजलहा पररषद उचच परारशमक िाळा, उतररौली ा िाळत कला शिशबराचा समारोप सपनन.

लोकपरतिभाशदनाक : २० शडसबर

तितरकला तितिरािा समारोपउतरौली (ता. भोर) : उतरौली रथील दिला पररषि उचच पराथदमक िाळत िा दिवसाच दचतरकला दिदबर

नकतच सपनि झाल. १९ दडसबर रोिी िरपारी ४.०० त ६.०० रा वळात दिदबराचा समारोप समारभ सािरा झाला. रा दिदबराची सागता परदसदध दचतरकार शी. अदवनाि दिवतर राचरा सपरातरदकक मनोगतान करणरात आली.

आपलरा िीवनातील कलच मतव सागताना परतरकान कोणती-ना-कोणती कला दिकण आवशरक आ, ा दवचार तरानी आपलरा मनोगतातन वरकत कला. समारभाच अधरकसथान उचच पराथदमक िाळच मखराधरापक शी. सिादिव दिि रानी भषवल. कलादिदकका शीमती सनीता सोमण रानी परमख पाहण व उपतसथताच आभार मानल.

रा दनदमततान सवय पचवीस दिदबराथतीचरा दचतराच परिियन भरवणरात आल ोत. तराला रदसकाचा उिड परदतसाि दमळाला.

|||

(१) कोण त शलहा.(अ) समारभाच परमख पाहण- (अा) समारभाच अधरक-(इ) दचतरकला परिियनास परदतसाि िणार-

(२) उततर शलहा. (अ) दिदबराथतीची सखरा- (अा) दिदबराथतीनी दिदबरात दिकलली कला- (इ) दिदबराच दठकाण- (ई) दिदबर सर झाल ती तारीख-

(३) वरील बातमीमध जा जा गोषटटीशवषी माशहती शदलली आह त घटक शलहा.

लोकपरतिभाशदनाक : २० शडसबर

18

l ऐका. वाचा. महणा.

आभाळाची अमी लकर, काळी माती आईिात वगळी नाी आमा धमय वगळा नाी ।।

शमगगचरा तीरावरती कषटकऱराची अमची वसती नाव वगळ नाी आमा गाव वगळा नाी ।।

इमान आमा एकच ठाव घाम गाळनी काम करावमागय वगळा नाी आमा सवगय वगळा नाी ।।

माणसकीच अभग नात अमीच अमच भागरदवधातपथ वगळा नाी आमा सत वगळा नाी ।।

कोदट कोदट बळकट बाह िगनिाथ-रथ ओढन नऊआस वगळी नाी आमा धरास वगळा नाी ।।

६. आभाळाची अमही लकरवसत बापट (१९२२-२००२) : परदसदध कवी. तराची ‘अकरावी दििा’, ‘सकीना’, ‘परवासाचरा कदवता’, ‘दिग फदकल रणी’, ‘मानसी’, ‘िर मिायचा पोवाडा’, ‘मघहिर’, ‘तिसी’, ‘रािसी’ कावरसगर; ‘चगामगा’, ‘अबडकतबडक’, ‘आमी’, ‘बालगोदवि’ बालवाङस मर; ‘बारा गावच पाणी’ परवासवणयन इतरािी पसतक परदसदध आत.

सवय माणस दनसगायची लकर आत. रा माणसातील शदमकामधर माणसकीच नात अभग असलरामळ तराचरामधर कोणतराी परकारचा भिभाव नसतो. परसतत कदवततन कवीन ा मानवतावािी व उिातत दवचार व सिि दिला आ. परसतत कदवता ‘दिग फदकल रणी’ रा कावरसगरातन घतली आ.

19

िबदारथ : तीर - दकनारा. इमान - दनषठा. ठाव - माीत असण. अभग - अखड. आस - इचा.

��������������� ���������������सवाधा

पर. १. खालील अराथच कशवततील िबद िोधा.(अ) दकनारा-(अा) इचा-(इ) अखड-(ई) आकाि-

पर. २. कशवततील ‘आतमशवशवास’ वति करणाऱा कावपतिी शलहा.पर. ३. कशवततील ऐकाचा सदि दणाऱा कावपतिी शलहा.पर. ४. ‘माणसकीच अभग नात अमहीच अमच भागशवधात’ ा कावपतिीतन कवीन सशचत कलला शवचार तमचा

िबदात माडा.पर. ५. कशवततील मक जळणाऱा िबदाचा जोडा िोधन शलहा.पर. ६. खालील कशवतचा ओळीतील भाव तमचा िबदात शलहा. (अ) आभाळाची अमी लकर, काळी माती आई िात वगळी नाी आमा धमय वगळा नाी ।। (अा) इमान आमा एकच ठाव घाम गाळनी काम कराव

|||

भाषचा वापर करत असताना बोलताना व दलदताना आपण नसदगयकरीतरा थाबतो. आपण आिबािला वावरत असताना, परवास करत असताना अनक पाटा वाचतो. तरावर काी सचना दिललरा दिसतात. बऱराच वळा काी िबि रोगर दठकाणी न िोडलरास दकवा न तोडलरास वाकराचा अथय बिलन िातो व तरातन गमत दनमायण ोत.

उिा., (१) रथ वान लाव नर. रथ वान लावन र. (२) बागत कचरा टाक नर. बागत कचरा टाकन र.रा परकारची तमचरा वाचनात आलली वाकर दला व तरातील गमत समिन घरा.

भाषची गमत

20

७. नातवडास पतरनद नाटकर (निकमार नाटकर) (१९३३) : भारताच मािी बडदमटन राषटटरीर दवित आत. नाटकर रानी भारतासाठी १५ वषााचरा कारदकिजीत िभरपका अदधक राषटटरीर आदण आतरराषटटरीर परसकार दमळवल आत. तरानी एकण सा वळा मनि दसगल निनल चतमपरनदिपमधर मनि डबल निनल चतमपरनिीप दमळवन एकण सा वळा आदण दमश िररी राषटटरीर सपधयत पाच वळा दवितपि दमळवल आ. १९६१ मधर तराना अियन परसकारान सनमादनत करणरात आल आ.

परसतत पाठातन लखकान दनसगय सातनिधरात गलल समिस ध बालपण, बडदमटनची आवड, साततरपणय पररशम आदण रातन सपादित कलल उजवल रि रा गोषटीदवषरीचा सवाि पतररपान आपलरा नातवडािी साधला आ. परसतत पाठ ‘आिी-आिोबाची पतर’ रा पसतकातन घतला आ.

दपरर उदधव, मघा, दमदका व िानवी,अनक आिीवायि.

दकतीिा तरी मनात रत, की तमा चौघाबरोबर बसन तमचरािी मनसोकत गपपा मारावरात. मी माझ बालपण कस घालवल त तमाला सागाव. माझ िाळा-कॉलिातल दिवस कस ोत, त सागाव आदण पसतकातन, दमतराकडन व दिककाकडन मी कार कार आदण कस कस दिकलो त सागाव आदण सगळात मतवाच, मणि माझरा आई-वदडलाकडन- तमचरा पणिी-पणिोबाकडन, तराचरा मारतन मी कार दिकलो, ी तमचरािी बोलाव...

पण परतरकात तमचरािी बोलताना मोकळपणान, मनासारख बोलता रतच अस नाी मणन वाटल, की तमाला पतर दलाव.

मी दिकारला सागलीला ोतो. सागली माराषटटरातल एक गाव आ. आमचरा िाळला खप मोठ मिान ोत आदण तरािवळच एक बाग ोती.

आमी दतथ मनसोकत खळारचो, हिडारचो, झाडावर चढारचो, पाऊस आला, की तरात दचब दभिारचो. दनिान सटस टीमधर तरी तमी तमचरा मोठा िरामधन बार पडन थड वचरा दगरीसथानावर दकवा ोटा गावी गल पादि. पकराच दचवदचवण, थव नरााळण, तसच िगलातील दवदवध पिच आवाि ऐकण ा मोठा मििीर अनभव असतो. मोकळ आकाि, वाती निी आदण झाड आपलरासाठी गमतीचा निराणाच आणत असतात, तराची मिा तमी लटली पादि.

माझरापरत बोलारच, तर मी अभरासामधर काी फारसा चागला नवतो. मला खळारला मातर आवडारच आदण बडदमटनची आवड मला लान वरातच लागली ोती. दनरदनराळ चषक व ढाली घतलल माझ दकतीतरी फोटो तमी पादल आत ना? साततरान पररशम करनच मी दविता खळाड ोऊ िकलो. आतरराषटटरीर सामनरात आपलरा ििाच मी परदतदनदधतव कल, मला अियन परसकार दमळाला.

तमी कोणता ना कोणता खळ खळलाच पादि. मग तो दककट, टदनस, बडदमटन असा तमाला िो कोणता आवडत असल तो खळ अस ि. खळ खळणरामळ आपलरा आरषरात दिसत रत. कोणतराी परसगाचा सामना कसा करारचा, अगिी राव लागल तरी कस रारच, त खळ आपलराला दिकवतात, दिकलो तर दिकणराचा आनिी दमळवन ितात.

परतरकान िररोि थोडा वराराम कलाच पादि. मला वळ नाी, ी सबब साग नका. वळ नाी मणन िवण करारच रात का? िोनी िवणासाठी कसा

21

बरोबर वळ दमळतो? मी मणतो त पटत का तमाला? िर काीच वराराम झाला नसल, तर आि वराचरा ६६ वरा वषजीसदधा मला िवावस वाटत नाी. तमी िस मोठ वाल, िाळातन कॉलिात िाल, तसतसा तमाला कमी कमीच वळ राणार आ; पण तरी तमी वरारामासाठी तास-िोन तास काढलच पादित. मग तो वराराम खलरा मिानावरील असो, एखादा कलबातील असो दकवा खास वरारामासाठीच असललरा ‘दिम’मधला असो.

आरषरातील परतरक गोषट िाळा-कॉलिामधर दिकवन रत नसत, ोर ना? मणन तमी िस मोठ वाल तस तमी आपल सवत:च दिकक वा. टदनसमधर एखािा चड रषचरा आत आ की बार, आपल आपणच पडताळन पातो आदण तरापरमाण तो खळारचा की सोडन दारचा ठरवतो ना? तसच परतरक आरषरामधरिखील आपलराकररता चागल कार आदण वाईट कार, तमच तमाला कळल पादि. मणिच, तमी सवत:वर अवलबन राारला दिकल पादि. सवावलबी झाल पादि.

आता आपण दतसऱरा ससरकामधर परवि कला आ. सपककिमाधरम, िळणवळण आदण सििवनाचा आवाकाी वाढतो आ. आता आपलरा घरी, बसलरा िागी, वी ती मादती तमाला ई-मल आदण इटरनटदार दमळ िकत. तरीी तमचरा दमतरािी व कटदबरािी असलला आपला वरतकतगत सपककि तट िऊ नका.

रा नवरा ससरकासाठी तमाला माझरा िभचा!सपरम तमचा,

आिोबा

िबदारथ : शगरीसरान - पवयतावरील दठकाण. नजराणा - मौलरवान भट. सबब - कारण.

��������������� ���������������सवाधा

पर. १. आकता पणथ करा.

(अ)

(इ)

(अा)लखकान िाळचा बागत मनसोक कलली

मजा

लखकान सचवलल सट टीतील मजिीर अनभव

शतसऱा सहसरकातील परसपरसबध वाढवणारी व माशहती दणारी माधम

22

पर. २. एका िबदात उततर शलहा.

(अ) लखक िथ दिकल त गाव

(अा) लखकाला दमळालला परसकार

(इ) खास वरारामासाठीच असलल दठकाण

(ई) लखकाचा आवडता खळ पर. ३. तमचा िबदात उततर शलहा.

(अ) लखकान सादगतलल वरारामाच मतव सपषट करा.(आ) खळ आपलराला सवावलबी बनवतो व दनणयरकमता वाढवतो, तमचरा िबिात दला.

पर. ४. गमतीचा नजराणा अाणणार शनसगाथतील घटक व तासदभाथतील तमही अनभवलली एखादी घटना, ाशवषीची माशहती सागा.

खळा िबदािी.

(अ) खालील तका पणथ करा.

एकवचन अनकवचनपसतकगावमिाननिी

(अा) खालील वाक वाचा व ताआधार तका पणथ करा. (१) सागली माराषटटरातल एक गाव आ. (२) चागल कार आदण वाईट कार तमच तमाला कळत.

नाम सवथनाम शविषण शकापद

चचाथ करा.

l ‘वनड’ शककटची मच बघत असताना परकषकानी वक कलला परशतशकाबाबत शमतरािी चचाथ करन ादी तार करा.

23

l खालील मद दाचा आधार ‘माझा आवडता खळ’ ा शवषावर आठ त दहा ओळी शनबध शलहा.

शलशहत होऊा.

माझा आवडता खळतो कसा खळतात.

तो खळ का आवडतो?

तमच पररणासथान. तरा खळातील तमच कौिलर कस वाढवाल?

खळात दमळणारा आनि

|||

परतरक वरकतीचरा आरषरात सखिर:खाच कण नमीच रत असतात. िर:खाचरा व अडचणीचरा परसगाना ि तखलाड वततीन सामोर िातात, ि दिकणराचरा उमजीन ाती घतलल काम पणय करणरासाठी सवरपररणन काम करतात, तच आरषरात रि दमळवतात. कोणतीी वाईट पररतसथती तमाला अडव दकवा रव िकत नाी. वळपरसगी तमाला िोन पावल माग ी टाकावी लागतात; परत िर आपण मनानच रलो, तर पढील कारय पणय करणरासाठी आपण तरार ोऊ िकत नाी. अिा पररतसथतीत कारम आपल आपलरा मनावर दनरतरण असण आवशरक असत.

नकारातमक दवचार करणरापासन आपण सवत:ला थाबवण आवशरक आ. तराचबरोबर आपलरा मनाला चागलरा सवरी लावणी आवशरक आ. आपलरा मनाला चागली सवर लावण कठीण असल, तरी अिकर मातर नकीच नाी! आपलरा अगी असणाऱरा चागलरा सवरी, वाईट सवरीना िवळ रऊ ित नाीत. मनाला चागलरा दवचाराची सवर लावली, तर ती सवर वाईट दवचारापासन तमाला नकीच िर ठवील.

रासाठी तमाला काी गोषटी लकात ठवावरा लागतील. उिा., चागल वाचन, चागलरा दमतरमदतरणीची सगत, घरातील जरषठ वरकतीिी असणार दिवाळाच व आपलकीच सबध इतरािी. िो िरसऱराचरा िर:खात नमी सभागी ोतो तरालाच िीवनाचा खरा अथय कळतो. मानदसक आधार िऊन, दवचाराचरा िवाणघवाणीतन आपण एकमकाच िर:ख सि लक कर िकतो.

अस सखिर:खाच परसग परतरकाचरा आरषरात सतत रत असतात मातर रा परसगाना िो धीरान सामोरा िातो, तोच िीवनात रिसवी ोतो.

वाचा.

l खालील उतारा वाचा व तास ोग िीषथक दा.

24

पतरलखन

पतर आपलरा मनातल भाव/दवचार िरसऱरापरात दलतखत सवरपात पोोचवारच उततम साधन आ. पतरलखनाचरा दवषरानसार पतराच िोन परमख परकार पडतात.

(१) औपचाररक पतर (२) अनौपचाररक पतररापवजीचरा इरततामधर तमाला "अनौपचाररक' रा पतर परकाराची ओळख झालली आ. आता आपण "औपचाररक'

पतरपरकाराची अोळख करन घणार आोत.लकषात घा- आिचरा ततरजान रगात फोनचा वापर वाढलरामळ पतर दलदण कमी झाल आ. तरीी आपलराला

अिय करण, मागणी करण, दवनती करण अिा काी कारणासाठी पतर दलदण आवशरक असत व पतरलखन कौिलर परापत ोणरासाठी रा इरततत तमाला औपचाररक पतरलखनाचा अभरास करारचा आ. आता आपण औपचाररक पतरलखनाच सवरप समिन घऊरा. l औपचाररक पतरलखनासाठी आवशक गोषटी :

(१) जराना पतर दलारच आ तराचरा पिाचा दिषटाचारपवयक उलख करावा.(२) भाषा सरळ, सगम, ससपषट व दवषरानरप असावी.(३) पतरात कवळ मखर दवषराबाबतच दलाव.(४) जराना पतर पाठवारच आ तराच पि, वर, रोगरता, दिकण इतरािी सवय गोषटी लकात घऊन रोगर भाषचा

वापर करावा.(५) पतराची भाषा लखनदनरमानसार असावी.

l औपचाररक पतर शलशहणासाठी खाली शदलला परारपाचा अभास करा.

औपचाररक पतर परारप

पतर पाठवणाऱराचा पतता दिनाक :परदत, माननीर..............., (रोगर तरा मान व पिास जराना पतर पाठवारच आ तराच नाव, हददा व पतता)

दवषर : ............................. (पतराच कारण)मोिर, दवषरानसार मिकर

आपला दवशवास, पतर पाठवणाऱराची सी व नाव

25

टीप : औपचारिक व अनौपचारिक दोनही परकािचही पतर आज ततजानाचा साायानर मणजर ईमरलदािा पाठवलही जातात. ईमरल पाठवणाचर पताचर परारप व तत जाणन घरणाचा परतन किा.

भाषासौदरय

l आलकारिक शबदाची िचना करन भाषच सौदरय वाढवता रत. आपल ववचाि अविक परिणामकािक, अविक आकषयक होणरासाठी अालकारिक शबदाचा उपरोग कला जातो. खाली काही अालकारिक शबद वदलल आहत. तराचा अभरास किा व लखनात उपरोग किा. रा शबदापरमाण इति काही अालकारिक शबदाची रादी तराि किा.l गळातला ताईत - अतत पपर वकहीl बाळकड - लानपणहीचर ससकािl काथाकट - पनषफळ चचाचाl अषटपल - अनरक बाबीमधर परवहीणl अळवाविचर पाणही - अलप काळ पटकणािरl अजातशत - जाला कोणही शत नाही असाl झाकलर मापणक - गणाचर परदशचान न किणािा गणही मनषl इपतशही - शरवटl अकषिशत - पनिकषि, अपशपकषत

कती- विील परारपाचा अभरास करन खालील ववषरावि पतरलखन किा.तमचा शाळरमधर उनाळही सटहीत ‘सताकषि सदि करा!’ र १० पदवसाचर पशपबि आोपजत कलर आर. तात

तमाला सभागही करन घरणाचही पवनतही किणािर पत वगचापशकषकाना पला.

पतकीट

परपत,

पररषक,

(परवत - जाला पत पाठवाचर तही वकही, परषक - जो पत पाठवतो तही वकही.)

26

िाळला सटी लागणार ोती. ईिान दवचार करत ोता, की ी सटी किी घालवारची? तवदडओ गम खळन तराला कटाळा आला ोता. दमतराबरोबर रोि दकरकट, फटबॉल आदण बडदमटनी खळता रऊ िकणार ोत. दिवार तराच तराच रोमाचक कथा वाचणरात तराला दविष गोडी नवती.

ईिान दवचार कर लागला, रा वळी सटीमधर काीतरी नवीन कराव. काीतरी अस कल पादि, की सवय कटाळा नाीसा ोईल; परत बराच दवचार करनी तराला सटी घालवणराचा रोगर परायर सापडत नवता. तवढात तराला दिलासा दमळणारी घटना घडली. तराला उततर कािीचरा दगरायरोण ससथकडन आपलरा कॉमपरटरवर एक ई-मल परापत झाला. तोच ईिानचरा दमतरानाी पाठवणरात आला ोता. दगरायरोण ससथन तराना आपलरा एका मोदममधर सभागी ोणराच दनमतरण पाठवल ोत.

वासतदवक ईिानला दगरायरोणाचा दविष ि ोता. दगरायरोण आता तराचा ि रादला नवता, तर तराच तराला वड लागल ोत. तरान आपलरा िरातील एका परदसदध दगरायरोण ससथत आधीच परवि घतला ोता आदण उतककषट परदिकणातन तराला दगरायरोणातील बऱराच बारीकसारीक गोषटी समिलरा ोतरा. तराच अनक दमतरी राच ससथत दगरायरोण दिकत ोत आदण तरानी ईिानबरोबर पाडावर अनक परदिकण कारयकरमात भाग घतला ोता.

दगरायरोणाचा अनभव खरोखर रोमाचक ोता. आकािाला सपिय करणार उच पाड, दविालकार खडक, दरवरागार घाटी आदण वगान वाणाऱरा

सवच पाणराचरा पाडी नदा ईिान आदण तराचरा साथीिाराना साि घालत ोतरा. तराना िवा सधी दमळल, तवा त आवशरक उपकरण आदण सामानाची बग घऊन दगरायरोण करारला िात असत.

उततर कािीचरा दगरायरोण ससथचा सिि वाचलरावर ईिान फारच खि झाला. तरान लगच रा दनमतरणाची मादती आपल दमतर धरय, परिात, अमन आदण सकम राना दिली. सवयच दमतर फार खि झाल. त िण सटीत पाडावर िाणराची वाटच पात ोत. िाळला सटी लागणरापवजीच तरानी पाडावर िाणराची तरारी सर कली ोती.

िाळला सटी लागलराबरोबर सवय दमतर टकसीन ऋदषकिहन उततर कािीला पोोचल. वाटत उच उच पाड पाहन त फार रोमादचत झाल ोत.

दगरायरोण ससथचरा आपलरा साथीिाराना भटलरावर ईिान आदण तराच दमतर खप उतसादत झाल ोत. सवय दमतरानी दमळन माऊटदनअररगचरा साायरान उततर कािीहन गगोतरीला िाणराचा दनशचर कला.

८. शगाथरोहणाचा अनभवरमि महाल (१९४४) : परदसदध लखक. मलासाठी बालकथा व दवजान दवषर रावर आधाररत तराची १०९ पसतक परकादित आत. िळगाव व नादिक आकािवाणीवरील दवदवध वराखरानात सभाग. तराचरा ‘पकराची िरदनरा’ रा पसतकास मराठी दवजान पररषिचा तसच सादतर पररषिचा परसकारी दमळाला आ. सन २००८ साली ‘दवजान’, २०११ साली ‘अतराळातील सटिन’ व २०१३-१४ साली ‘चला अतराळात’ रा पसतकास राजरिासनाचा ‘उतककषट वाङस मर दनदमयती परसकार’ दमळाला आ.

गगोतरी रथ दगरायरोणासाठी गलल दवदाथजी तथ उिस भवललरा ढगफटीचरा आदण भसखलनाचरा आपततीत रातरकरना मित करन माणसकीच िियन कस घडवतात, राचा वसतपाठ रा पाठात पाारला दमळतो. परसतत पाठ ‘दकिोर’, दिवाळी अक २०१४ मधन घतला आ.

भाग - २

27

गिरयारोहण सर झल. उच पहडवर गिरयारोहण करण कही सोप कम नवहत. अनक तसचर कठीण आगण थकवणऱर चढईनतर शवटी त ििोतील पोहोचल. ईशन आगण तरच सथीदर ििोतील पोहोचलरमळ फर उतसगहत झल होत आगण त आपल सवया थकव गवसरन िल होत; परत ििोतील पोहोचलरनतर तरनी ज पगहल, त कळजल घर पडणर दशर होत. पहडमधन आलल ढि अकसमत फटल आगण ििोतीवर भीषण हहकर मजल होत. पणरचर धोकदरक परवहमळ मगदर पररसरच नवह, तर दकन, हॉटलस आगण धमयाशळ उद धवसत करन टकलर होतर. बरीच घर आगण िसट हऊस नदीचर विवन परवहबरोबर वहन िल हत. र भीषण तडवमधर बरच लोक मतरमखी पडल होत. नदीन रौदर रप धरण कल होत.

र तडवत आपलर आपषन िमवलरमळ लोक सफदन सफदन रडत होत. भसखलन झलरमळ गठकगठकणी अनक तीथयारती अडकल होत. त गबचर चरधम रत कररल गनघल होत; परत रथ तरन सवयासव िमवव लिल होत. ईशन आगण तरचर सथीदरनी पहडवर ह सवया पगहल, तवह तरचर अिवर कट आल आगण गिरयारोहणच सवया उतसहच नहीस झल. ईशन आगण तरच सथीदर ही पररससथती मकपण पह शकत नवहत.

अचनक तथ भकन वरकळ झललर एक मलन आपलर वगडलकड गबससकटची मिणी कलली ईशनन पगहल. वगडलनी जवह दकनदरल गबससकट पडची गकमत गवचरली तवह तो महणल, ‘‘गबससकटच एक पड शभर रपरन गमळल आगण पणरची बटली दोनश रपरन गमळल.’’

दसर एक हॉटलमलक जवणचर थळीची गकमत दोन हजर रपर वसल करत होत. दकनदरची ही मनमनी पहन ईशन आगण तरच सथीदर हरण झल होत. त गवरोध करत दकनदरल महणल, ‘‘कक, ही तर सरळ लटमर आह. पच रपरत गमळणऱर गबससकट पडची गकमत शभर रपर आगण पधर रपरचर पणरचर बटलीची गकमत दोनश रपर कशी कर अस शकत?’’

‘‘मलनो, तमही आपल कम कर. रथ पहडवर वसत रच भवन गमळतत. जरल िरज वटल, तो खरदी

करल,’’ दकनदर रिन महणल.ईशन आगण तरच सथीदर िपप बसल. तरनी

अडचणीत सपडललर रतकरन मदत कली. जखमी रतकरवर परथमोपचर कल. तरची मलमपट टी कली आगण अौषध गदली. हरवललर रतकरच शोध घणरसठी तरनी मदत कली आगण भकलर मलन आपलरबरोबर आणलली फळ, गबससकट व पणरचर बटलर गदलर.

सधरकळ झली होती. ईशनल आत खप भक लिली होती. तरचर सथीदरनही भक लिली होती. तरन गवशतीची िरज जणवत होती. पहडचर कडल एक हॉटलसरख घर गदसलरवर त मोठ आशन घरमलककड िल आगण महणल, ‘‘कक, आमहल खणरसठी थोड अनन आगण रतभर मकम करणरसठी एखदी खोली दऊ शकल?’’

‘‘हो, परत जवणसठी दह हजर आगण खोलीच भड पधर हजर रपर दव लिल,’’ दकनदर कहीश रकष सवरत महणल.

त ऐकन ईशन महणल, ‘‘परत कक, जवणची ही गकमत आगण खोलीच भड फर जसत आह.’’

‘‘मल, जीव वचवणरसठी ही गकमत तर कहीच नही. जर गवचर कर, जर भक लिलरवर तमहल जवण गमळल नही आगण रतभर खलर आकशखली झोपव लिल, तर तमच कर हल होतील?’’

तवढत अचनक मोठ आवज झल. ईशन आगण तरच सथीदर आपपसत गवचरगवगनमर करत होत, अचनक पहडवरील एक घर मोठ आवज होऊन खली कोसळल. सवयाजण पडललर घरत दबल िल.

ईशन आगण तरच सथीदर सवया कही गवसरन कमल लिल. घरत रहणर लोक दवदरचर झडत अडकल होत. ईशनल अश पररससथतीच चिल अनभव होत. तरन गिरयारोहण ससथत पहडवरन खली पडललर लोकन बहर कढणरच खस परगशकषण घतल होत. तो जड व मजबत दोरचर सहयरन खली उतरल आगण अडकललर तर सवान बहर कढल.

ईशन व तरचर सथीदरन ती रत पहडवर घलववी लिली. तरनी आपलरबरोबर नरलॉनच तब आणल होत. तर आधगनक तबत तरची कोणतीही

28

गरसोर झाली नाी. पाडावर झाललरा रा िरघयटनची मादती सनला दमळाली ोती आदण वाईिलाचरा दलकॉपटरन ‘बचाव अदभरान’ सरी कल ोत.

सकाळ झालरावर ईिानन व तराचरा दमतरानी आसपासचरा िगलातन लाकड गोळा करन आणली व तराना आग लावली. तरातन खप धर झाला. ा वाईिलाचरा दलकॉपटरसाठी एक सकत ोता. रोगारोगान एक दलकॉपटर धर पाहन खाली आल व पाडाचरा वर दघरटा घाल लागल. वाईिलाचरा िवानानी पाडावर अडकललरा रातरकरना, ईिान व तराचरा साथीिाराना पादल. ईिान व तराचरा साथीिारानी रातरकरना दलकॉपटरपरात पोोचवारला वाईिलाचरा

िवानाना मित कली.वाईिलाचरा दलकॉपटरन सवााना सरदकत दठकाणी

पोोचवल ोत. वाईिलाचरा अदधकाऱराना िवा ईिान व तराचरा साथीिाराच बािररीच कारय समिल, तवा तरानी सवााची परिसा कली. एवढच नव, तर तरानी रा मलाना वीरपिक दमळाव मणन राषटटरपतीकड दिफारस कली.

दतकड ईिान आदण तराच साथीिार पाडावर झाललरा िरघयटननतर सरदकत घरी पोोचल, तवा त फार खि झाल ोत. दगरायरोणाचा ा अनभव तराचरासाठी कारम समरणात राणारा ोता.

िबदारथ : शगाथरोहण - पवयत चढण. घाटी - लान घाट. काळजाला घर पडण - परचड िर:ख ोण. रौदरप - भरानक रप. सिदन सिदन - हिक िऊन. भसखलन - िमीन खचण. अगावर काट ण - परचड भीती वाटण. मनमानी करण - मनाला वाटल तस वागण. हराण होण - तरासन िाण.

��������������� ���������������सवाधा

पर. १. आकता पणथ करा.

ईिानला कटाळा आलला व गोडी न वाटणाऱा गोषी

शगाथरोहणाचा रोमाचक अनभवात ईिानन बशघतलला नसशगथक गोषी

ईिान आशण ताचा सहकाऱानी ातरकरना कलली मदत

(अ) (अा)

(इ)

29

पर. २. एका शबाात उततर लिहा.(अ) जया गियायारोहण ससथकडन ईशयानलया ई-मथल आलया तथ गिकयाण

(अया) अनथक तयासयाचया व कवणयाऱया चढयाईनतर सवया गमतर पोहोचलथ तथ गिकयाण

(इ) बहयादरीचया कयायायासयािी गमळणयारथ पदक पर. ३. तमचा शबाात उततर लिहा.

(अ) पयाि अभयासलयानतर तमहयालया जयाणवणयारी ईशयानची िणवगशषटथ गलहया.(आ) ईशयान आगण तयाचथ सहकयारी यानी यातरथकरनया कलथली मदत तमचया शबदयात गलहया. (इ) ‘कडयाकयाची डी पडली आहथ’ अशी, कलपनया करन पररसरयातील असयाहयाय वकीलया कोणती मदत

करयाल, तथ गलहया.

खळा शबााशी.

(अ) खािीि वाकपरचार व तााच अरथ ााचा ोग जोडा िावा. ‘अ’ गट ‘ब’ गट(१) कयाळजयालया घरथ पडणथ. (अ) तरयासन जयाणथ.(२) मनमयानी करणथ. (आ) परचड द:ख होणथ.(३) हरयाण होणथ. (इ) मनयापरमयाणथ वयािणथ.

(अा) खािीि शबााचा वापर करन परतकी एक वाक तार करा.(१) गियायारोहण- (२) रौदर रप- (३) भसखलन-

(इ) ‘ब’ हा उपसगथ िावन खािीि शब तार करा व लिहा.उदया., बथवयारस(१) जबयाबदयार- (२) इमयान- (३) गशसत-(४) रोजियार-(५) पवयाया-

(ई) खािीि तकतात लवरामलचनहााची नाव लिहन, तााचा वापर करन वाक तार करा.

लवरामलचनह नाव वाक,.;?!

‘ ’‘‘ ’’

30

जालहरात िखन

गवदररानो, मिील इरततमधर तमहल ‘जगहरत’ र घटकची ओळख झलली आह. गवगवध वसत अथव सव र चिलर कश आहत, ह जगहरतीद वर पटवन गदलल असत.

जगहरत महणज ‘जहीर करण’ होर. इगरजीत ‘जगहरत’ र शबदसठी 'Advertisement' ह शबद वपरल जतो. जगहरतीच मखर उद दश वसत गकव सवकड गरहकच लकष वधन घण व तरची मिणी गनमयाण करण अस असतो. तरचबरोबर शसन व कही समजसवी ससथ रचरतफफ समजपरबोधनसठी व जनगहतर कही जगहरती परगसदध कलर जतत.जगहरत ही एक कल आह. तमही अनक जगहरतीच वचन, गनरीकषण व शवणही करत असत. तरच तमहल आकलन होण, ह आजचर कळतील आवशरक कौशलर आह.

जगहरतीचर शवण व वचनन जगहरतीतील उतपदनबददल/सवबददल मगहती गमळण व गवकत महणन इतरचर मनत तरबददल कतहल, आकषयाण गनमयाण करण ही दोनही कौशलर आतमसत करण, ह जगहरत र घटकचर अभरसच मळ हत आह.

वाचा.

l खािीि उतारा वाचा. ताचा तमहाािा समजििा अरथ सारााश रपान पनहा लिहा.

आपलरसरखर समनरन शबदवचनच सवद भवणरही नहीत, की परवडणरही नहीत. आपलरल कठीण, सध, सरळ, वक कस क होईन; पण बोलण आगण ठणठणीत बोलणच हव असत आगण र बोलणरच गकती अनत परकर असतत. ‘वरकी गततकर परकती’ अशी महण आह. तर चलीवर ‘मणस गततकी बोलणी’ अशी महण बनवरल हरकत नही. ‘मोकळ सवद’ अस आपण महणतो; पण समजत ववरतन र तथकगथत मोकळ सवदवर कशी आगण गकती बधन पडत असतत त पगहल महणज िमत वटत. गमतमडळीशी िपप मरतन आपण खप मक, मोकळ असतो अशी आपली समजत असत; पण ती खरी असत क? आपणल एकमकच अनक िणदोष, एकमकचर जीवनतल बरवईट तपशील ठऊक असतत; तरमळ गतथ कधी मोकळ िपप होत असलर, तरी अनकद नतरतलर जवगळकीमळच कधी कधी एक चमतकररक अवघडलपणही अनभवल रत. एकमकची मत, आगरह, दरगरह ठऊक असलरमळ मतभदच अवघड गवषर बहध आपण गशतफीन टळतो. वततीतलर हळवर जि, सवगभमनची गठकण महीत असलरमळ बोलतन तरन कठ धक लिणर नही, समोरचर वरकीच मन दखवल जणर नही, रची सतत कळजी घरवी लित.

उपकरम : भरततील गिरयारोहण ससथबददल आतरजलचर सहयरन मगहती गमळव व रजरगनहर ससथचर नवच तक बनव.

31

|||

(अ) उततर शलहा.(१) िादरातीचा दवषर-(२) िादरात िणार (िादरातिार)-(३) वरील िादरातीत सवाात िासत आकदषयत करन घणारा घटक-(४) िादरात कोणासाठी आ?

(अा) वरील जाशहरात अशधक आकषथक होणासाठी तात कोणकोणता घटकाचा समावि असावा, अस तमहाला वाटत?(इ) तमचा मत जाशहरातीमधील महतवाची वशिषट.

l खालील जाशहरातीच वाचन व शनरीकषण करन शदलला परशनाची उततर शलहा.

तिला पररषद वररषठ पराथतमक तितिटल िाळा, मोरगाव.

परवि सर

िाळची वशिषट शवदारगी ोजना

(१) दडदिटल िाळा(२) ई-लदनाग सदवधा(३) वरतकतक मागयिियन(४) पालकासाठी SMS सदवधा(५) सासककदतक कारयकमातन कलागणाचा दवकास(६) कीडा सपधााच आरोिन

(१) मोफत परवि(२) मोफत पाठपसतक(३) मलीना उपतसथती भतता(४) इतर दवदवध रोिना

इतता पशहली त आठवी

१००% गणवततची हमी सरौजन- िाळा ववसरापन सशमती मोरगाव

आपला परवि आजच नोदवा.

32

९. झळकदामोदर कार : परदसदध कवी. तराचरा दवदवध दवषरावरील कावररचना परदसदध आत. ‘दनसगय’ ा तराचरा कदवताचा आवडता दवषर आ.

आपण वाऱराची झळक झालो तर कोठ कोठ िाता रईल, कार कार पाता रईल आदण कोणकोणतरा गमती िमती करता रतील राच मििार वणयन परसतत कदवतत कवीन कल आ.

वाटत सानली मि झळक मी वावघईल ओढ मन दतकड सवर झकाव

कधी बािारी कधी निीचरा काठीराईत कधी वा पडकरा वाडापाठीळ थबकत िाव कधी कानोसा घतकधी रमत गमत वा कधी भरारी थट

लावन अगली कदलकला ळवारती फलन बघ तो वाव पार पसारपरर िाता िाता सगध सग नरावातो दििादििातनी दफरता उधळनी दावा

गाणराची चकलीमकली गोड लकरझळझळ झऱराची पसरावी चौफरितात पाचचरा, दनळा निीवर िातखलवीत मखमली तरग िाव गात

वळचरा किी वािवनी अलगिकणसाचरा कानी सागाव दतगिदिपावी डोी फल बकळीची सारीगाळनी िाभळ दपकली भळभळ तीरी

दिनभरी राबनी िमला दिसता कोणीटवटवी मखावर आणावी दबलगोनीसवचि अिा रा करनी नाना मौिाघरावरा दवसावा राव मी दतनीसािा

l ऐका. वाचा. महणा.

33

��������������� ���������������सवाधा

िबदारथ : ओढ - आकषयण. सवर - मकत. राई - बाग. कानोसा घण - चाहल घण. अगली - बोट. पसार होण - पळन िाण. कज - वन. अलगज - बासरी. शहतगज - गिगोषटी, मनातलरा गोषटी सागण. राबण - कषट करण.

पर. १. आकता पणथ करा.

(अ)

(इ)

(आ)सानला झळकचा इचा

सानला झळकची लोकोपोगी काम

सानला झळकचा परवासाच सवरप

पर. २. ोग पाथ शनवडन वाक पणथ करा(अ) झळकला सवर झकाव वाटत, कारण.....

(१) दतला सवाततर व असत.(२) दतला सवयतर दडारच असत.(३) दतच मन दतकड ओढ घत.(४) दतला लोक आमतरण ितात.

(अा) वळचरा वनात अलगि वाित, कारण.....

(१) झळक सवत:च गाण गात.(२) दतथ गराखी अलगि वािवतो.(३) दतथ धवदनदफत लावलली असत.(४) झळकचरा सपिायमळ वळतन अलगिाचा आवाि दनघतो.

पर. ३. पररणाम शलहा.(अ) झळकन कदलकला सपिय कला-(अा) बकळीचरा फलाना सपिय कला-

पर. ४. खालील िबदसमहाचा तमहाला समजलला अरथ शलहा.(अ) चकलीमकली लकर-(आ) पाचच मखमली ित-

पर. ५. एक त दोन िबदात उततर शलहा.(अ) झळकन भट दिलली नसदगयक दठकाण-(आ) कदवततील वणयनावरन कवीन वणयन कलला ऋत-(इ) झळकचा दवशातीचा परर-

34

खळा िबदािी.

(अ) कशवततील मक जळणाऱा िबदाचा जोडा िोधन शलहा. (१) वाव- (२) काठी- (३) ळवार- (४) अलगि-

(अा) खालील िबदाना कशवततील िबद िोधा. (१) ोटी- (२) तािपणा- (३) बोट- (४) पावा-

(इ) तमचा िबदात उततर शलहा.(अ) झळकची परोपकारी वतती.(आ) परसतत कदवता आवडणराच वा न आवडणराच कारण.

कलपक होऊा.

l ‘तमही पकषी आहात’, अिी कलपना करन तमहाला सवचदीपण कोणकोणता गोषटी कराला आवडतील, त शलहा.

|||

l नदी व झाड ा दोघामधील सवादाची कलपना करन सवादलखन करा.

नदी : ..................................................................................

झाड : ....................................................................................

नदी : ..................................................................................

झाड : ....................................................................................

नदी : ..................................................................................

झाड : ....................................................................................

चला सवाद शलहा.

35

१०. आमही हव आहोत का?िाता िळक (१९२२-२००२) : परदसदध कवदरतरी, गीतकार, लतखका. िाता िळक रानी िवळपास िभर पसतक दलदली आत. तराची ‘वषाय’, ‘रपसी’, ‘िनमिानवी’, ‘पवयसधरा’, ‘इतरथय’ कदवतासगर; ‘तोच चदमा’, ‘कळाच दिवस फलाचरा राती’, ‘दचतरगीत’; ‘िबिाचरा िरदनरत’, ‘पावसाआधीचा पाऊस’, ‘ससमरण’ लखसगर; ‘मकता’, ‘गलमोर’, ‘काचकमळ’ कथासगर इतरािी पसतक परकादित आत. आळिी रथ भरललरा ६९ वरा सादतर समलनाच अधरकपि तरानी भषवल.

पराणराचरा इतसपतळात मारललरा फरफटकराच आदण माणसाचरा परमासाठी आससललरा परादणदवशवाच दचतरण रा पाठात पाारला दमळत. परसतत पाठ ‘आनिाच झाड’ रा लदलत लखसगरातन घतला आ.

बसतो.इतसपतळ बघणरासाठी मी आल आ, अस मी तरा

साबाना सागत. बोकराच डोक करवाळत त माझ ऐकन घतात आदण लगच मला परवानगी िऊन टाकतात. इतकच नाी, तर मला सार इतसपतळ नीट िाखवणरासाठी भरत नावाचा एक ोटा चणचणीत मलगाी त माझराबरोबर ितात.

आमी पढ िाऊन डावीकड वळतो. एवढात भरत मला मणतो, ‘‘बाई, ा मािराचा दवभाग बघारचार?’’

मािराचा दवभाग मटलरावर मी उतसकतन आत पाऊल टाकत. एक लानिी पण सवच खोली. आपलरा सवरपाकघरातल ओट िवढा उचीच असतात तवढा उचीच कट आदण तराचराखाली एकरी िाळीन दवभागलल ोट ोट खण. बारचरा बािनी रा खणाना िाळा बसवललरा आत. परतरक खोलीत एक एक पिट आ.

एक भलाथोरला काळाभोर बोका आपलरा दरवरा डोळानी वराकळ निरन बघत आ. एक

दचमकल कबर दपल कावरबावर झाल आ. एक मािरी दचडललरा वादघणीसारखी दपिऱरात इकडनदतकड फऱरा मारत आ. एक दठपकरादठपकराच मािर आपण पिट आोत दवसरन मािायरिातीचरा सवचतचरा आवडीनसार आपलरा पिान तोड, दमिा, डोळ पसन साफ करत आ. एक मािर खप आिारी असाव; कारण त

मबईचरा परळ भागात एक इतसपतळ आ. त आ िनावराच इतसपतळ. त आतन बघारच अस माझरा मनात खप दिवसापासन ोत. एकिा तो रोग आला. कमानीचरा आत तर सि परवि दमळाला. उिवीकड एक ोटीिी इमारत दिसत. बहधा कारायलर असाव. कारायलराचरा िारािीच दभतीवर एक मोठी तसबीर आ. तरा तसदबरीत बल, घोडा, कतरा, मािर, िळी अिी वगवगळा िनावराची दचतर आत. खाली एक ोटस पण मनाला दभडणार वाकर आ, ‘आमाला तमची गरि आ; तमाला आमी व आोत का?’

माणसाचरा िराबदधीला, करणला मकरा पराणरानी कलल त आवान ोत. मला आत कठतरी ालवन सोडत. आता मी कारायलरात पाऊल टाकत. समोरचरा कपाटावर उिी रगाचा एक गललठठ बोका मित आपलरा दमिा साफ करत बसला आ. मला बघताच तो कपाटावरन उडी मारतो आदण साबाचरा टबलावर रऊन

‘आमहाला तमची गरज आह; तमहाला आमही हव आहोत का?’

इससपतळ

36

डोळ दमटन पढलरा िोन पिावर तोड ठवन गप पडल आ. परतरक मािरािवळ िोन बिा आत. एक खादपिाथायसाठी व िरसरी पाणराची. परतरकािवळ तराचरा परककतीतल चढउतार िाखवणारा तकता दभतीवर लावला आ. परतरकाला बसारला मऊ अथरण आ.

मी आदण भरत खोलीत पाऊल टाकतो मातर, सारी मािर चमकतात. तराचरा डोळात आतरता काठोकाठ भरली आ. काी मािर िाळीवर नाक घास लागतात. काी नखानी िाळा खरवड लागतात. ‘दमराव, दमराव, दमराव’, कोवळा, दनबर, भरीव, दकनऱरा आवािाचा एकच कलकलाट सर ोतो. परतरक मािर आपापलरा परीन माझ लक वधन घणराचा पररतन करत आ. परतरकिण िण मणत आ, ‘मला इथ फार एकट वाटतर. िरा माझराकड रा ो. मला करवाळा.’

मी िाळीचरा ददातन बोट घालन कणाच डोक खािवत, कणाचा गळा खािवत तर कणाच कान करवाळत. मािर खष ोतात. पोटातन ‘गरयगरय’ आवाि काढन समाधानाची पावती ितात.

आता माझ लक एका गोषटीकड िात. परतरक मािराचरा कपपरामधर तराच नाव दलदलल आ. ‘िक िाधव’, ‘बकल गोखल’, ‘समी दडकना’, ‘रोमल दटपणीस’.

िाधव, गोखल, दडकना, दटपणीस! माझरा धरानात रत, ी आत मािराना दिलली तराचरा मालकाची आडनाव!

तरा िाधव, गोखल, दटपणीस इतरािी मडळीचा डोळानी दनरोप घऊन मी बार पडत. मला दनरोप िताना पना एकिा ‘दमराव’चा गिर ोतो. भटीला आलला माणस परत िारला दनघाला मणि इतसपतळाचरा पिटचरा चऱरावर िी तखनिता दिसत, तीच रा मािराचरा चऱरावर मला दिसली. घरी लाड करन घरारची सवर झाललरा रा मािराना इथ दवलकण एकट एकट वाटत असल पादि.

‘‘रा मािराना औषधपाणी माणसासारख करतात का र?’’ मी भरतला दवचारल.

‘‘तर तर!’’ अस मणन भरत सागतो, ‘‘तराच खाणदपण परराच असत, बाई.’’ एकिम भरतला काीतरी आठवत. तो मला मणतो, ‘‘बाई, ििारी कतराचा दवभाग

आ, दतथ िाऊ रा िरा.’’आमी ििारचरा दवभागात िातो. बघत, तर खरच

एक भली िाडगी अदतिर िखणी कतरी दतथ दनिलली दिसली. िवळच एका टोपलीत दतची बरीच दपल आत. अिन डोळ ी न उघडललरा तरा दपलाचरा अगावरन मी लकच बोट दफरवत. तराची आई तपदकरी रगाची आ; पण दपल पाढरी. काी दठपकरादठपकराची आत. सावरीचरा कापसाच िण मऊमऊ गोळच! इवल कान, इवलरा िपटा, लालसर ओली नाक आदण पोटातन रणारा ‘कई कई’ आवाि. दकतीतरी वळ मी तराचराकड बघतच रादल.

दतथन पढ गलरावर कतराचा आणखी एक दवभाग लागला. इथ तऱतऱची कतरी आत. लठठ आदण रोड. दचडकी आदण िात. साखळीला सारख दसक िऊन काी सट बघणराचा पररतन करणारी, तर काी सवसथ बसन रादलली.

एका कतराचरा कानामाग मोठ गळ झाल आ. एकाचा मोडलला पार पसटरमधर घालन ठवला आ. एक कतरा दचडन माझरा अगावर झप घऊ बघतो. मी िचकन माग सरकत. भरत तराचरावर खकसतो, ‘‘झनरा, चप! अस नाी करारच. आपलरा पाहणरा आत तरा. चप!’’

झनरा िण समिलरासारखा चप बसतो.िरसरा एक कतरा सारखा झप घऊ लागतो; पण तो

अगावर तटन पडणरासाठी नव. तो पढच िोनी पि िळवन मला नमसकार करतो. झनरा रागीट, तर ा एकिम सालस. भरत मला मणतो, ‘‘आलरा-गलरा सवय लोकाना तो असा नमसकार करतो बाई.’’

मी भरतला दवचारत, ‘‘इथ आणखी कोणत पराणी रतात र?’’

‘‘पषकळ रतात बाई,’’ भरत साग लागतो, ‘‘िळा रतात. मढा, सस रतात. माकड रतात.’’

आमी बोलतो आोत, एवढात माझरा पारािवळन एक मािरी चाललली दिसत. भरत मला मणतो, ‘‘ात लावा बाई दतला.’’

मी दतचरा पाठीवर ात ठवत. मािरीच सवााग िारत. मग ती सावरत. माझरािवळ रत. मी दतला थोपटत, तिी ती परमान ‘गरयगरय’ कर लागत. मी भरतला

37

��������������� ���������������सवाधा

िबदारथ : करणा - िरा. आवाहन करण - दवनती करण. उदी - तपदकरी. कबरा - दठपदठपकराचा, दचतरदवदचतर रगाचा. माजाथर - मािर. शकनरा (आवाज) - बारीक व उच (आवाि). सालस - सवभावान नमर, दवनरिील. हालवन सोडण - असवसथ करण. कावरबावर होण - गोधळन िाण. अगावर तटन पडण - िोराचा ला करण.

पर. १. पढील वाक कोणता पराणाचा सदभाथत आह ता पराणाच नाव शलहा.(अ) ‘‘िनमापासन आधळी आ ती!’’ (अा) सावरीचरा कापसाच िण मऊमऊ गोळच!

पर. २. आकता पणथ करा.

(ई) डोळ न उघडलला कताचा शपलाची

वशिषट

(इ) माणसासाखी माजराची दवाखानात घतलली काळजी

(अ) (अा) माजर शवभागात माजरासाठी असलला शवशवध सोई

लसखकच लकष वधन घणासाठी माजरानी कलला कती

पर. ३. ‘सवथच पराणी माणसाचा परमासाठी भकलल असतात’, ह शवधान पाठाधार पटवन दा.

दवचारत, ‘‘ी अिी िचकली किी र?’’भरत सागतो, ‘‘िनमापासन आधळी आ ती! तमचा

अनोळखी ात मणन घाबरली. इथच िनमलल पोर. िनमापासन ठार आधळ. डोळ बघाल तर अगिी लखख आत; पण दिसत मातर नाी . आमी दपल पाळल. आता मोठी मािरी झाली आ. इथ ती सगळाना

ओळखत. दवशवासान वावरत. आमी दतला बार सोडत नाी. दतथ दबचारीचा कठ दनभाव लागल?’’

सार पाहन मी बार आल. एक वगळच िग पादल अस वाटल! का कणास ठाऊक, आत दिरताना ि वाकर वाचल ोत, त पना पना डोळापढ रत ोत- ‘आमाला तमची गरि आ; तमाला आमी व आोत का?’

38

खळा िबदािी.

(अ) कसातील िबदसमहाचा वाकातील ररकामा जागी वापर करन वाक पनहा शलहा.(लक वधन घण, आवान करण, दनभाव लागण)(अ) सधाकरचा कबडस डीचरा सामनरात आपलरा दमतरासमोर काीच ................

(अा) दचमकली मीताली आपलरा आवािान सगळाच ................

(इ) पोदलसानी गावकऱराना मितीसाठी ................

(आ) शदलला िबदापढ कसातील शवरदारगी िबद शलहा. (इवल, िात, खरखरीत)(अ) रागीट Ð (आ) मोठ Ð (इ) मऊमऊ Ð

(इ) ‘जोडिबद’ शलहा.(अ) चढ- (ई) इकडन- (आ) अथरण- (उ) आल-

शवचार करा. सागा.

l ‘आमहाला तमची गरज आह; तमहाला आमही हव आहोत का?’ ा वाकातन तमहाला पराणाबाबतची जाणवणारी सवदनिीलता तमचा िबदात वक करा.

l लसखकन अनभवलली इससपतळातील पराणाची दशना तमचा िबदात शलहा.

l पाऊस कोसळत असताना एक ोट कताच शपल दारािी ऊन बसल आह, अिावळी तमही का कराल त शलहा.

l शमतरमशतरणटीमध चचाथ करन ‘जव शवशवधतची गरज’, ा शवषावर आठ त दहा ओळटीचा शनबध शलहा.

शलशहत होऊा.

माझा आवडता पराणीपराणराच नाव व वणयन

खाद, राणराच दठकाण

उपरोग आवडणराच कारण

तराचरादवषरीची सविनिीलता

उपकम : तमचरा पररसरातील जरा घरी पाळीव पराणी आत अिा पाच घराना भटी दा. तरा घरातील लोक पाळीव पराणराची काळिी किी घतात राची खालील मिस दाचरा आधार मादती दमळवा व वगायत सागा.

39

सचनािलक

l सचनािलक तार करण. एखादा गोषटीची मादती िरसऱरापरात पोोचवणराच सचना एक माधरम आ. िनदिन वरवारात अनक दठकाणी आपलराला सचना दावरा लागतात. िरसऱरान दिललरा सचना वाचन तराचा अथय समिन घरारचा असतो.अपदकत ककती रोगर तऱन ोणरासाठी दिललरा सचनाच आकलन ोणराच कौिलर दनमायण वारला व. रापवजी तमी सचनाफलक रा घटकाचा अभरास कलला आ. रा इरततत तमी सवत: सचनाफलक तरार करारला दिकणार आात.

l सचनािलकाच शवष (१) िाळतील सटीचरा सिभायत सचना. (२) सलीसिभायत सचना. (३) रिारीसबधी सचना. (४) िनदिन वरवारातील सचना.l सचना तार करताना लकषात घाचा गोषी (१) सचना कमीत कमी िबिात असावी. (२) सचनच लखन सपषट िबिात, नमक व दवषरानसार असाव. (३) सचनतील िबि सवााना अथय समिणरास सोप असावत. (४) सचनच लखन िदध असाव.l सचनािलक तार करा. तासाठी खालील नमना कतीचा अभास करा.

शवष- ‘उदा िहरातील पाणीपरवठा बद राहील.’

जलपरवठा शवभाग

जलपरवठा शवभाग शवदाशवहार, पणतिफ कळवणात त, की शवदाशवहार ा

भागातील जलवाशहनाचा महतवाचा दरसतीचा कामासाठी १० नोवहबर रोजी पाणीपरवठा

शदवसभर बद राहील ाची नागररकानी नोद घावी.

शद. ८ नोवहबर

पाणीपरवठा बद

नमना कती १

40

- सचनािलक - शद.१५ एशपरल

‘कणखर’ शगाथरोहण ससरा अमरावतीतिफ उनहाळाचा सटीत शगाथरोहणाचा कमप आोशजत कला आह. सपणथ माशहती १४ एशपरलचा वततपतरात आलली असन अशधक शवसतत माशहती www.kankhar.com ा सकतसरळावर उपलबध आह. इचकानी आपली नावनोदणी ३० एशपरलप यत करावी.

नमना कती २

l तमचा िाळत सासकशतक काथकमाच आोजन करणात आल आह. हा काथकम पाहणासाठी पालकाना आवाहन करणारा सचनािलक तार करा.

|||

शवष- ‘कणखर’ शगाथरोहण ससरतिफ कमपच आोजन.

भाषासौदथ

(१) मतजी लान पण .................. .(२) दितावरन ...................... .(३) सठीवाचन ...................... .(४) ...................... सोग फार .(५) ...................... खळखळाट फार .(६) िोघाच भाडण ...................... .(७) ...................... सववालाखाची .(८) ...................... चली .(९) ...................... आबट .(१०) अथरण पाहन...................... .(११) इकड आड...................... .(१२) ...................... गावाला वळसा .

l खालील महणी पणथ करा.

41

रा सषटीच मिळ गाणिगण मिला दिकवन गल,दझलदमलणार चद चािणिगण मिला दिकवन गल!

भरकटललरा िगात नाीससकाराची िाण कणाला,तळिीवरलरा तरा पणतीचिळण मिला दिकवन गल!

परम कार त कणा न ठावनिी सागरा िीव का लाव?सवर ोऊनी निीच पळणिगण मिला दिकवन गल!

बलि तरीी अस ौसलदपलासाठी दकती सोसल,दचवदचवणाऱरा चोचीमधलिाण मिला दिकवन गल!

सागराची अथागता अनस ी वकाची तसथतपरजता, िरसऱरासाठी घाव सोसणिगण मिला दिकवन गल!

११. जीवन गाणशनतीन दिमख : परदसदध कवी व लखक. तराचरा दवदवध दवषरावरील कावररचना परदसदध आत. तराचरा कावरातन दनसगय व दनसगायपासन दमळणाऱरा दवदवध गोषटी रावरील मादमयक भाषर आढळन रत.

दनसगायतील दवदवध घटक आपलराला काी ना काी मलर व ससकार दिकवत असतात. परसतत कदवततन कवीन दनसगायतील दवदवध घटकाकडन दिकता रणाऱरा गोषटी थोडकरात पण मादमयकपण माडलरा आत. परसतत कदवता ‘दकिोर’, सपटबर २००९ रा मादसकातनन घतली आ.

l ऐका. वाचा. महणा.

42

��������������� ���������������सवाधा

िबदारथ : मजळ - गोड. ठाव (ठाऊक) नसण- मादत नसण. बलद - मिबत, भकम. हरौसल - दनधायर, ठाम दवशवास. घाव सोसण - िर:ख सोसण.

पर. १. आकता पणथ करा.

कवीचा अनभवातल जग कवीला जगण शिकवणार

कशवततील घटक

(अ) (अा)

पर. २. कशवतचा आधार खालील तका पणथ करा.

कवीला जगण शिकवणार घटक ा घटकापासन कवी का शिकल

(अ) चद, चािण (अ)

(आ) पणती (अा)

(इ) निी (इ)

(ई) पकी (ई)

(उ) सागर, वक (उ)

पर. ३. सवमत. (अ) ‘दबनदभतीची िाळा, लाखो इथल गर’, ा दवचार तमचरा िबिात सपषट करा. (अा) ‘िरसऱरासाठी घाव सोसण’, रा ओळीतील तमाला कळलला अथय दला.

|||

चचाथ करा.

l शनसगाथतील कोणताही पाच गोषटटीपासन तमहाला का का शिकता ईल, ाशवषी शमतरािी चचाथ करा व वगाथत सागा.

43

नहा : सारली, सवाततरदिन-परिासतताक दिन रा िबिामधील ‘दिन’ िबिाचा अथय ‘दिवस’ असा आ, ो ना ग?साली : ो....असाच आ. का ग?नहा : अग, मागचरा धडात ा िबि आला ोता, तवा बाईनी रा िबिाचा अथय सादगतला ोता ‘गरीब’!साली : िोनी िबि नीट बदघतलस का त? कस दलदल आत त?नहा : आपण आता पसतकातच बघरा. िबि कसा दलदलार त....साली : . ा बघ मागचा धडा....आदण ा िबि ‘िीन’!नहा : अर ो, तरी िोनी िबि दलदणरात फरक आ.साली : बरोबर! ‘िीन’ िबिात ‘िी’ िीघय आ. ‘िीन’ मणि गरीब. ‘दिन’ िबिात ‘दि’ ऱसव आ. ‘दिन’ मणि दिवस.नहा : िबिाची दकती गमत अा ना! अकरात वरवर सामर आ; पण लखनातलरा फरकामळ अथायत कवढा

फरक!साली : आपण िोघीिणी अस नवीन िबि आदण तराच दवदवध अथय रोि समिन घऊरा.नहा : अग पण कस? आपलराला सारख आपलरा बाईकड िाव लागल अथय दवचारारला!साली : अग नाी. मला माीत आ तराची गमत. िबिाच अथय आपल आपण कस िोधारच त मी तला िाखवत.

सारली आदण न ा राचरापरमाणच िबिाच अथय िोधणराचा आनि तमीी घरारला वा आ. तरासाठी तमी रा पाठातन िबिकोि मणि कार, तराची रचना, तो कसा पाावा राबाबत माीत करन घणार आात.

(िाळचरा मधलरा सटीमधर न ा व सारली रा िोन मदतरणीमधील ा सवाि)

१२. िबदकोि (सरलवाचन)

िनदिन िीवनात आपण सिपण अनक नवीन िबि वापरतो. िबि अनकिा आपलरा कानावर पडतात अथवा वाचनातन समितात. सिभायनसार आपण तराच अथय लावतो व तराचा उपरोग करारला दिकतो. परतरक वळी तरा िबिाचा नमका अथय दकवा अथयचटा आपलराला समिलली असतच अस नाी.

भादषक समदधीसाठी िबिाचा नमका अथय माीत करन घण अतरत आवशरक असत, रासाठी िबिकोि मतवाच साधन आ.

रावषजी आपण िबिाकोिाची ओळख करन घणार आोत. नवीन िबिाच अथय आपण िबिकोिात पाह िकतो. िबि िबिकोिातन कस िोधता रतात तराच मागयिियन रा पाठातन दमळत. नवीन िबिाच अथय तमी िबिकोिात पारला दिकावत, तराची सवर तमाला लागावी व िबिाचरा अथायची मिा घता रावी, रा दषटीन रा पाठाचा अभरास मतवपणय आ.

44

उद शदष

(१) परतरक िबिाला दवदिषट अथय असतो, कळण.

(२) िबिाचा रोगर अथय माीत करन घणराची सवर लागण.

(३) िबिाचरा अथायचरा टा समिण.

(४) ‘िबिकोि’ ी सकलपना समिण.

(५) िबिकोिाची गरि व मतव लकात रण.

(६) िबिकोि ाताळता रण.

िबिकोि मणि कार, तराची उिस दिषट, तो कसा पाावा आपण समिन घऊरा.

मलानो, जरा एका अकरान दकवा अकरसम ान एखािी वसत, दवचार, कलपना, भाव, गण दकवा दकररा इतरािीचा

अथय वरकत कला िातो, तरा अकरास दकवा अकरसम ास ‘िबद’ अस मणतात.

कोि मणि ‘सगर’ तर िबिकोि मणि ‘िबिसगर’ ोर. ा झाला िबिकोि िबिाचा वाचराथय; पण दवकदसत

भाषात िबिसगर आदण िबिकोि राचरा सवरपात थोडा फरक असतो.

एखादा भाषचरा दवदिषट कतरातील मरायदित िबिाचरा सगराला ‘िबिसगर’ (Glossary) अस मणतात; तर

तरा भाषतील बहतक सवय िबिाचा सगर, दवदिषट रचनापिस धतीचा अवलब करन दिला असलरास तराला ‘िबदकोि’

(Dictionary) अस मणतात.

कोिात समादवषट कललरा िबिाची रचना पिस धतिीरपण कलली असत. सगरदत कललरा िबिाचा करम कोणतरा

पदधतीन लावला आ त कळल तर कोणताी िबि कोठ सितन सापडल नकी कळत.

अलीकड सवय भाषातील कोिातील िबिाची रोिना तरा भाषचरा वरवारासाठी वापरलरा िाणाऱरा दलपीतील

वणााचरा करमान कलली असत. अिी रोिना करताना िबिाच आद अकर दकवा वणय दवचारात घतलला असतो. रा

पदधतीमळ कोिात िबि कोठ सापडल चटकन ठरवता रत.

िबदकोि

45

का असत िबदकोिात-

(१) िबिाचा सगर(२) िबिाच परमाण उचचार(३) वरतपतती(४) समानाथजी परदतिबि(५) सिभायनसार बिलणार िबिाच अथय(६) अथायच सपषटीकरण करणार वणयन दकवा दचतर(७) परदसदध लखकाचरा गरथातील सिभय

िबदकोि कसा पाहावा?

िबिकोिात एखािा िबि िोधताना ‘अकारदवल’ मणि ‘अ’ रा अकरापासन लावलला करम मतवाचा असतो. आपण दव. भा. नमाड राचरा ‘नवरा रगाच गाण’ रा कदवततील एका ओळीच उिारण पाहरा.

‘‘अणरणतदन िबि परगटदत... ‘चला चला पढती’ दवजानाचा परकाि आला घड दिवर कराती’’ आता समिा, आपलराला ‘अणरणतदन’, ‘परगटदत’, ‘दवजान’, ‘परकाि’, ‘दिवर’ आदण ‘कराती’ अस सा िबि िोधारच आत.

पदली मतवाची गोषट मणि िबिाना लागलल परतरर वगळन, सामानररप वगळन मळचा िबिच िोधारचा असतो. ‘अणरणतदन’ रा िबिातला-तदन ा परतरर वगळन मळ िबि िोधावा लागल. िरसरी मतवाची गोषट मणि दकररापिाचा मळ धात िोधारचा असतो, मणि ‘परगटदत’ रा िबिाचा ‘परकट’ ा मळ धात आपलराला िोधावा लागल. ‘अणरण’, ‘परकट’, ‘शवजान’, ‘परकाि’, ‘शदव’, ‘कराती’ रा सा िबिाचा आता आपण करम लाव. आपलरा वणयमालनसार राची पदली अकर कठलरा करमान रतात त पाह.

आता अथायतच सवरापासन सर ोणाऱरा िबिाचा करम आधी लागल. मणि इथ ‘अणरण’ ा िबि आधी रईल. तराचा पदला करमाक, रानतर उरललरा पाचपकी कठल अकर आधी रईल?

रात सादिकच सवरानतर रणार पदल वरिन ‘क’, मणि िरसऱरा करमाकाला रईल ‘कराती’. नतर करम रईल ‘दिवर’ मधील ‘ि’ चा. मग रतील परकट आदण परकाि िबि. सवाात िवटी रईल दवजान.

आता ‘परकट’ आदण ‘परकाि’ रात ‘पर’ नतर कठली अकर रतात? तर ‘क’ आदण ‘का’ आता तमीच सागा. ‘क’ आदण ‘का’ रापकी कोणाचा करम आधी लागल. अथायत ‘क’ चा. मणन ‘परकट’ आधी रईल आदण ‘परकाि’ नतर. मग

शवशवध अरथचटा लकषात घ

एका िबदाचशवशवध अरथ समजन घ

िबदकोि बघ

एखादािबद ठरव अकारशवलह करम

समजन घ

अरथ िोध

िबदकोि

िबदकोि पाहणाचा करम :

46

आता आपला करम तरार झाला. ‘अणरण’, ‘कराती’, ‘दिवर’, ‘परकट’, ‘परकाि’, ‘दवजान’ आ ना सोप? रात ‘कराती’, ‘परकट’, ‘परकाि’ रामधर पदल अकर िोडाकर आ. त कस िोधारच? तर ‘अ’ पासन ‘औ’ परातच

िबि सपल, की िोडाकर सर ोतात; मणि ‘क’ पासन ‘कौ’ परातच िबि सपल, की िोडाकर सर ोतील. तरात क +र=कर िाधारचा, मग करा िोधारचा, तरावर अनसवार असलल िबि िोधारच. तवा आपलराला ‘कराती’ सापडल. आता तमी सवत: िबिकोिात िबि पाारचा सराव करा.

टीप : ‘क’, ‘ज’ राचा करम अकारदवल लावताना ‘ळ’ रा िवटचरा वरिनानतर रतो. िबिकोि पाणराची, ाताळणराची सवर लागली, की िबिाच अथय व मोल तमाला कळल. रोगर िागी रोगर

अथायचा िबि तमी वापर िकाल. समपयक िबिमाडणीचरा परवासात िबिकोि अतरत मतवाच साधन आ. रा साधनाच मतव िाणा. तमी आता उचच पराथदमक गटात आात. भादषक समिस धीचरा वाटचालीत िबिकोिाच मतव िाणाव, रासाठी रा पाठाचा अभरास करण रोगर ठरल.

पर. १. नमरता, अबर, आलोक, वरद, वशनता, समीर, िवथरी, िखर, सशमरा, मानसी, माधवी ह िबद ‘अकारशवलह’ परमाण लावा.

पर. २. तमहाला पाठातील एखादा िबदाचा अरथ िोधाचा असल तर ापढ तमही तो कसा िोधाल? सोदाहरण सागा.

पर. ३. िबदकोिाचा तमहाला कळलला उपोग तमचा िबदात सागा.पर. ४. िबदकोिासबधी खालील मद दाना धरन पररचद तार करा.

िबिकोिाचा उपरोग िबिकोि पाणराची उिस दिषट

��������������� ���������������सवाधा

|||

47

आशज सोशनाचा शदवस । दषटटी दसखल सतास ।।१।।

जीवा सख झाल ।माझ माहर भटल ।।२।।

अवघा शनरसला िीण ।दखता सतचरण ।।३।।

आशज शदवाळी दसरा ।सना महण आल घरा ।।४।।

l ऐका. वाचा. महणा.

सकलसतगाथा खड पदला : सत सना अभगअभग कमाक १५सपािक : परा. डॉ. र. रा. गोसावी

१३. सतवाणी(अ)

सत सना महाराज : (इ. स. तरावरा ितकाचा उततराधय) परदसदध सतकवी. सत जानशवर व सत नामिव राच समकालीन सत सना माराि पढरीच वारकरी ोत. तराचरा नावावर समार १५० अभग आढळतात.

सताचरा सातनिधरात दमळणाऱरा आनिाच वणयन परसतत अभगामधर कल आ.

भावारथ- सत सना माराि सतभटीन झाललरा आनिाच वणयन करताना मणतात, ‘‘सताचरा िियनान आिचा दिवस सोदनराचा झाला असन जरापरमाण सासरी गललरा मलीला मारी आलरान आनि ोतो तसा आनि मला झाला आ. रा आनिाच वणयन करताना पढ त मणतात, सत चरण दषटीला पडलरान माझा सगळा िीण नाीसा झाला असन घरी दिवाळी, िसरा रा सणासारखा उतसा ओसडन वाह लागला आ.’’

िबदारथ : आशज - आि. दसखल - पादल. अवघा - सपणय. िीण - थकवा. शनरसण - िर ोण, नाीसा ोण.

48

चदनाचा सग बोरीा बाभळी । हकळी टाकळी चदनाची ।।१।।

सताशचा सग अभाशवक जन ।ताचा दिथन तशच होती ।।२।।

चोखा महण ऐसा परमारथ साधावा ।नाहटी तरी भार वाहावा खरा ऐसा ।।३।।

l ऐका. वाचा. महणा.

सकलसतगाथा खड पदला : सत चोखामळा अभगअभग कमाक ६७ सपािक : परा. डॉ. र. रा. गोसावी

(अा)

सत चोखामळा : परदसदध सतकवी. सत चोखामळा राचा िनमिक उपलबध नाी. सत चोखामळा राचरा अभगातन भकताचरा हिरातील कारणर िस परकट ोत, तिी सामादिक दवषमतचरा उपकची खती वरकत ोताना दिसत. भागवत धमायच सार तराचरा वरतकततवात, तराचरा ककती-उकतीत अनभवारला दमळत.

सताचरा सवासात राहन दमळणाऱरा आनिाच वणयन परसतत अभगात कल आ.

(अा)

िबदारथ : सग - सोबत दिथन - िियनान हकळी - वाकडी. टाकळी - लान झडप. अभाशवक - भादवक नसलल खर - गाढव.

|||

भावारथ- सत चोखामळा मणतात, ‘‘जरापरमाण चिनाचरा सवासात बोरी, बाभळी, अनर झाड व झडप आली तर ती चिनापरमाण सगधी ोतात तरापरमाण सताचरा सवासाती आलल सवयिण भादवक बनतात. मनषर िनमाला रऊन परमाथय साधावा नाीतर आपल िीवन भमीला भारभत ठरल.’’

49

l खािीि आकतीत नाम, सवथनाम, लवशरण व लकराप ााची उाहरण लिी आहत. तााचा उपोग करन अरथपणथ वाक तार करा.

उा., १. तरार गणी आह. २. तो लपवळा चड खळतो. ३. तरारिा लमठाई आवडत.

सदर

खळकर

मोठ

रिीत

तजी

गपवळ

िणी

गहरवी

तर

मदर

ह

ह

ती

तो

ही

मथी

वरकी वसत

भजीगमठईलड चड

घण

आह

पहण

खण

खळणअोळखण

दण

आवडण

पळण

करण

िोड

तषर

50

ह नहमी लकषात ठवा.

जीव धोकात घाल नका,दरीत डोकावन पाह नका.

भर रसतात गाडी राबव नका, इतराना जाणासाठी

वत आण नका.

l घाटातन जाताना घाची काळजी ाशवषीच सचनािलक तार करा.

51

मतरी ततरजानािी

(इरतता आठवीतील मीनल व इरतता िावीतील तिस रा िोन बीणभावडातील ा सवाि.)

तजस : मीनल, ए मीनल. अग, आता आपली िाळा लवकरच सर ोणार आ. आपण रावषजी आणलली नवीन पसतक वाचारला वीत. त रावषजीची नवीन पसतक पादलीस का?

मीनल : ो िािा, अर मी पसतक वाचली नाीत; पण बदघतली आत.

तजस : आवडली का तला तझी पसतक? मीनल : अर, मला तर माझी पसतक खपच

आवडली. मागील वषायपकाी रा वषजीची पसतक खपच सरख आत. नवरा कोऱरा पसतकाचा सगध, तरातील आकषयक दचतर, पाठाची माडणी मला खपच आवडली.

तजस : अग, मला पण माझी पसतक खप आवडली आत. अभरास करताना नकीच मिा रणार आ.

मीनल : अर, पण नवीन पसतकात सवय धडाखाली चौकटीत काीतरी दिलल

आ. त कार आ मला कळलच नाी. तजस : िाखव बर मला कार आ त! मीनल : बघ. (पसतकातील पाठाखालील कर.

आर. कोड िाखवत.)तजस : अग, मीनल ा तर कर. आर. कोड

आ. मीनल : कर. आर. कोड मणि कार र िािा?

पवजीचरा पसतकात तर अस काी दिल िात नवत!

तजस : अग, कर. आर. कोड मणि तविक ररसपॉनस कोड (Quick Response Code). अग, मोबाईलवर कर. आर. कोड सकनर ॲतलिकिन सॉफटवअर डाऊनलोड कराव लागत.रा सॉफटवअरदार ा कर. आर. कोड सकन कलरानतर आपलराला पाठ, कदवता, इतर घटक रा सबधीचरा काी दलकस दिसतात. तरादारा ऑदडओ, तवदडओ तसच इतर परक सादतर आपलराला पारला दमळत. आपण त ऐक िकतो, पाह िकतो आदण वाच ी िकतो. अभरासासाठी तराचा आपलराला पना पना वापरी करता रऊ िकतो.

मीनल : अर, तर खपच ान आ! आपलरा पाठपसतकातील घटकासबधीची मादती खपच कमी वळात उपलबध ोत असलरामळ दवदवध परकारच सादतर व मादती िोधणरासाठीचा आपला वळी वाचणार आ. चल िािा, आपण लगच आपलरा मोबाईलवर ॲप डाऊनलोड करन घऊरा आदण अदधकादधक मादती दमळवरा.

52

दिककानी पाठपसतकात दिलली परक पसतक, सिभय गरथ, सकतसथळ व दलकस राचा वापर करन पाठघटकािी सबदधत मादती दमळवावी. तरा मादतीचा अधरापनात सिभय मणन वापर करावा.

महतवाची सकतसरळ व शलकस

(१) बदणाबाईची गाणी- बदणाबाई चौधरी(२) फदकरा- अणणा भाऊ साठ(३) पवयरग- प. ल. ििपाड(४) दविाखा (कदवतासगर)- कसमागरि(५) गभयरिीम (कदवतासगर)- इदिरा सत(६) तराळ-अतराळ- िकरराव खरात(७) पकी िार दिगतरा- मारती दचतमपली(८) दफरसती- उततम काबळ(९) आमचा बाप आदण आमी- डॉ. नरद िाधव(१०) मित िगाव कस?- दिवराि गोलय(११) मासतराची सावली- ककषणाबाई सवय(१२) दनसगायरन- दिलीप कलकणजी(१३) िोड- सरखा िा(१४) पतरास कारण की....- अरदवि िगताप(१५) दवदवध िबिकोि व मराठी दवशवकोि

काही परक पसतक व सदभथ गर

https://mr.wikipedia.org/wiki/जगदीि_खबडकर

http://youtu.bevsQjx2B-73w

http:youtu.beSlygTWH4JNo

https://en.wikipedia.org/wiki/Vasant_Bapat

https://mr.wikipedia.org/wiki/िाता_िळक

www.shikshansanjivani.com > Thor-Leader

https://mr.wikipedia.org/wiki/चोखामळा

Amgnmg-2

l Imbrb {MÌmMo {ZarjU H$am. {MÌmVrb ho Ñí¶ nmhÿZ gyMZm§Mo ’$bH$ V¶ma H$am.

l खािीि चौकटीत काही महणीचय अथथ लदिय आहयत तय वाचा. तयावरन महणी ओळखा व लिहा.

न अावडणाऱा माणसान कितीही चागली गोषट िली, तरी ती वाईट किसत. ता वकीच िाम आवडत नाही.

एखािी गोषट ततिाळ वहावी ािरता िाही लोि उतावळपणान ज उपा िरतात ताना ह महटल जात.

एखादा माणसाला िाम िरता त नसल, िी तो िारण ित असतो.

ज समोर किसत तासाठी िोणताही परावाची गरज भासत नसत.