अंतराक्षरे (कथा संग्रह)

लेखक:ूद प हजी ९०२हडपसरफोन: ८९७५७email: 

मा या©सव ह                    

ह र ओक२, कॉसमर पुणे ४०२०-२६८७५८९९५pradeep

यामना ई ह क लेखक                        

अंतकथ

क मॉस, मगर११ ०१३ ८९९९२३ ५ p.oke@gm

ई ूकाशका या ःवाधी

तराथा संमह

रप टा िस

mail.com

शन धीन  

रे 

िसट , 

m 

मा यामना ई ूकाशन संपादक अनघा हरे  

उप सपंादक  

शीतल पोटे   

सपंादन सहा य  

तारा ठाकरे मोहना कारखानीस  

संपक :       mazyamana.ah@gmail.com 

लॉग :       http://mazyamanaah.blogspot.com/ 

फेसबुक :  https://www.facebook.com/groups/mazyamana/ 

2 

लेखकाचा अ प प रचय  ूद प ह र ओक यांचा ज म पुणे येथे झाला. शालेय आ ण

यावसाियक िश ण पु यातील नू.म. व. ूशाला आ ण शासक य तंऽिनकेतन येथे झा यावर, १९७३ म ये प म रे वेम ये रेल पथ िनर क हणून ज ूझाले. ३० ए ूल २०१० म ये उप मु य अिभयंता

या पदावर सेवािनवृ होई पयत जवळ जवळ सव वेळ यांचे मंुबईम ये वाःत य होते. या काळात यांचा प म रे वे कला आ ण सांःकृितक वभागाशी जवळून संबंध आला. या संःथेतफ ूथम नाटकातून कामे आ ण मग ना यलेखनाला सु वात झाली. १९८७ म ये महारा रा य ना य ःपधसाठ Ôसंगीत व सराज उदयनÕ हे संपूण तीन अकं नाटक िल हले आ ण द दिशत केले. या नाटकाला उ कृ नाटक, द दशन असे ७-८ पुरःकार िमळाले आ ण लेखनाची वाटचाल चालू झाली. यानंतर Ôसूर नाह संपलेलेÕ, Ôक वराज जयदेवÕ या नाटकांना देखील याच ःपधम ये ूथम

पुरःकार िमळाला आ ण Ôसागर सात सुरांचाÕ हे नाटक ितसरे आले. नेह सटर सांःकृितक वभागातफ दर वष संगीत ना य महो सव आयो जत केला जातो. या साठ यांनी सात याने संगीत नाटके िल हली आहेत. कंुदनलाल सैगल यां या जीवनावर Ôशा पत गधंवÕ हे नाटक खपू गाजले. नंतर Ôसीता वयोगÕ, Ôमदन भूलÕ, Ôएक अलौ कक ूेम कहाणीÕ आ ण २०१३ म ये Ôूार ध पवÕ या ना य सं हता नेह सटर सांःकृितक वभाग साठ िल ह या आ ण यांचे ूयोग नावाजले गेले. २००९ म ये मंुबई या कलावैभव या ना यसंःथेने यांचे Ôसंगीत मदन रंगÕ हे नाटक यावसाियक रंगभूमीवर आणले होते. यामधील गीते कवी सदानंद डबीर यांची आ ण संगीत ूिस संगीतकार ौी अशोक प क यांचे होते. ूमुख भूिमका अमोल बावडेकर यांनी सकार ली होती. या िशवाय, ूद प ओक यांनी अनेक कथा, क वता, एकां कका िल ह या आहेत. या पैक काह दवाळ अकंांमधून ूकािशत देखील झा या आहेत. Ôथांबले या साव याÕ हा यांचा कथा संमह स या ूकाशना या मागावर आहे! मा यामना ूकाशनाला ूद प ओक यांचा  कथा संमह ूिस द कर याची संधी िमळाली ूकाशना तफ आ ण समःत वाचक वगा तफ मी यांची आभार आहे  

ध यवाद !  

संपादक अनघा हरे 

अनुबम णका  

आट ऑफ (िल हंग) ल हंग अ य िनवाण बाबूलाल आ ण जन लोकपाल ‘ ती आमची ग मत आहे..नाह का रे?” अजून वेळ गेलेली नाह   

        (एक पथ ना य) 

• आट ऑफ (िल हंग) ल हंग  

‘ART OF LIVING’ 'जग याची कला' असे कोणी तर िल हलेले मी वाचले आ ण वचार क लागलो. खरेच का जगणे ह कला आहे? आ ण मग आपण का नाह िशकलो ती आजवर? का, जशी आयुंयात िचऽकला, पोहणे, गाणे अँया बढयाच काह कला मला जम या नाह त तशीच ह पण एक कला आहे? मग आजवर आपण काय केले? खूप काह तर वाटले. DEPRESSION आले! काय हणतात याला मराठ म ये? बढयाच ूय नंतर DICTIONARY म ये सापडले. उदासीनता, ख नता! ते कळ यावर मग मी मराठ म ये उदास झालो,  ख न झालो! आपले आजवरचे आयुंय फुकट गेले असे वाटले. सु ट चा दवस

होता. मी नेहमीसारखा उिशरा उठलो होतो. पेपर वाचताना जवळ जवळ ३ वेळा चहा पऊन झाला होता. मी उठलो! आरशात प हले. माझी ख नता मा या चेहढयावर दसू लागली होती. ती ख नता घाल व यासाठ खरे तर अजून एका चहाची आवँयकता होती. मी हळूच कचन म ये डोकावून प हले. ती ओ याशी उभे राहून गॅस वर ल कढई म ये काह तर ढवळ त होती. माझी चाहूल लागून माझी मनीषा ितने ओळखली आ ण लगेच ित या गोड आवाजात ती खरखरली,  'आता अजून चहा िमळणार नाह ..आ ण अंघोळ ला जा आता..!'   'मी काह हणालो का? सहज पहात होतो तू काय कर त आहेस ते! खरे सांगू का? आज मला

खूप उदास उदास वाटत आहे. बघ मा या चेहढयाकडे बघ. माझी ख नता मा या चेहढयावर देखील ूित बं बत झाली आहे.'  'तुमचे सहज काय असते ते मला चांगले मा हत आहे. असो! दाढ करा उदासी पळून जाईल!आ ण मग आरँयात पहा! मला अ जबात उदास वगैरे वाटत नाह आहे! आज आपण मा या आईकडे जायचे आहे ल ात आहे ना? ' बाप रे! मी वसरलोच होतो. आता माझी उदासी दाढ पे ा जाःत वाढली.  आता माझे डोके जाःत वेगाने वचार क लागले. माझे एक त व आहे. आप याला कुठ याह संकटाचा सामना करायचा आहे हे जे हा मला कळते ते हा, सवात ूथम, तो

के हा करायचा आहे ती वेळ मी सोयीःकरपणे वस न जातो. हणजे उगाच या णापयत याची बोच रहात नाह . सासूबा कडे जायचे आहे हे मी असेच मु ाम वसरलो होतो. आता वचारांचा वेग वाढला. अशा वेळेस मी खूप CREATIVE होतो. माझी ःमरणश तीो होते. मी आठवू लागतो. माग या वेळेस हा ूसंग टाळ यासाठ मी काय केले होते?  या अगोदर, या याह आगोदर! ल नाला आता १५ वष होत आली आहेत. मा यावर हा ूसंग िनदान १५ X १२ X २ वेळा तर गुदरला होता. पण प हली काह वष सोडून ायची होती. तर , देखील आजवर मी सुमारे १२० वेळा काह तर ना व यपूण यु क न अगर थापा मा न जायचे टाळले होते. या साढया १२० थापा मी

आठवू लागलो. माझी ख नता कुठ याकुठे पळून गेली. या १२० पैक सुमारे ३५ वेळा मी एकच थाप वेगवेग या ूकाराने मारली होती. CREATIVITY  हणतात ती ह ! माग या ७ पैक २ वेळा ह यु वापरली होती. हणजे या वेळेस ती SAFELY वाप शकणार होतो. मी खोल ास घेतला. मन एकाम केले. आप याला जे करायचे आहे यावर सगळ ENERGY एकवटली. मग मी शांत झालो. दाढ केली. आरँयात त ड प हले. ख नता होती पण दसत न हती. आता ितची जागा EXCITEMENT ने घेतली होती. हळूच ओ यापाशी गेलो. 'काय करतेस?' माझा आवाज घोगरा झाला होता. 'बाजूला हा हो! पोहे कर त आहे!' 

'सो ःवीट! हणून मला तू आवडतेस! मला सांग, कुठला शट घालू? आईने अिधक वाणाचा दलेला घालू?' 'तु ह कनई लीज जरा बाजूला हा! खरे सांगू कुठलाह घाला! छानच दसतो तु हाला!' 'ओ.के. गोइंग टू अंघोळ !' 'दाढ पण करा... ते माऽ नाह चांगले दसत!' 'येस मादाम! जशी आपली आ ा!' मी बाथ म म ये गेलो आ ण पु हा एकदा खोल ास घेतला. कठ ण ूसंगी िनणय घेतांना ौी

ौी नी असेच करायला सांिगतले आहे असे मला भो याने सांिगतले होते. तो यां या िश बरांना गेला होता. आमचा भो या चांगला माणूस! कुठ या ना कुठ या तर िश बरात जात असतो. अगोदर चांगला चंट होता. ःमाट होता. ह

िश बरे ATTEND के यापासून गर ब गोगलगाय झाला आहे. एकदम बावळट झाला आहे. असो. कोणा या ौ ेवर आ ेप घेणारे आपण कोण. तर भो या. माग या वेळेस भो या सामा य माणूस होता ते हा याला अँया संकट समयी आवाज दला होता आ ण तो मैऽीला जागला होता. आता याचा उपयोग न हता. म या युरोप टूरवर गेला आहे. चं ा कलक याला. सद ूसांगवीकर ... याला बाथ म मधून फोन लावला.   

अंघोळ क न कपडे घालून बाहेर आलो. टेबलावर डश म ये पोहे वाट पहात होते. समोर हसतमुखाने ती बसली होती. मी पो ांवर तुटून पडलो. ती मा याकडे पाहत होती. मी अःवःथ झालो होतो.  

'कसे झालेत?' ितने वचारले 'छान झालेत क , अगद नेहमी सारखे!' मी हणालो. मनात पाल चुकचुकली. 'एक वचा तु हाला?' ती  ' वचार ना! काय हवे आहे तुला?' मी  'मला काह नको! एक सांगा, आज इतके लगेच कसे तयार झालात आईकडे यायला?' शोएब अ तरचा चडू गुड ल थ व न उसळला हंजे अशा वेळेस सिचन काय करतो? क हर व न िभरकावून देईल का थड मन व न िस सर मारेल?  पण, टेःट असेल तर डक करेल. माझी टेःटच होती आज! मी डक करायचे ठर वले. मला जोराचा ठसका लागला. पाणी यायलो आ ण टेबल व न उठलो. बेिसन वर

जाऊन चूळ भरली. एक खोल ास घेतला आ ण ितला वचारले, 'काय हणत होतीस?' 'काह नाह मी हणत होते....' 'हा हा! ते होय?  यात ये हढे आ य वाट यासारखे काय आहे? आज र ववार आहे, मी मोकळा आहे आ ण तुझी आई बरेच वेळा हणते ना क तु ह येत नाह हणून! मग हटले आज जाऊच या.' या या पुढे, ' उ ा जर ितचे काह बरे वाईट झाले तर! ' असे श द त डावर आले होते. पण आवरले! अगद तयार होऊन कुलूप लावीत असताना फोन वाजला! 'तू जरा कुलूप लाव, मी बघतो कोण ते!'  स ा मैऽीला जागला होता!  .......................  

हे इत या सहजपणे आईकडे यायला तयार झाले ते हाच मा या मनांत शंका आली! कोणता शट घालू? आ ण आईने दलेला घालू का? हे वचार या बरोबर खाऽी पटली क हा माणूस कुठला तर लान बनवीत आहे. कारण या अिधक वाणालाच काय पण या आधी या कुठ याह अिधक वाणाला आईने यांना शट दलेला न हता. यंदाचे अिधक वाण मीच नको हटले होते. ल नाला बर च वष झाली आहेत, आता हे सगळे पुरे कर हणून आईला सांिगतले होते. आज खरे हणजे हे आले नाह त तर मला चालणार होते. हणजे मला नकोच होते बरोबर यायला. आज आई या घर माझी लहानपणची शाळा मैऽीण यायची होती. आ ह दोघी बाहेर जाणार होतो. आम या एका दसुढया

मै ऽणीचा घटःफोट झाला याब ल ितला वचारायचे होते. इतका हॉट इँयू डःकस करतांना मला हे ितथे नको होते. पण लगेच येतो हणाले,  यामुळे जरा हरमोड झाला होता माझा. मग मी यांची ू येक हालचाल काळजीपूवक बघत होते. अशावेळेस ते अगद सगळे ठर याूमाणे करतात. अगद आदश पती ूमाणे वागतात. लगेच अंघोळ काय करतात, दाढ काय करतात, लाडात काय येतात व.व. मी केलेले पोहे देखील मुकाटपणे खा ले. हा माणूस खरा भोजन चतुर आहे! आयुंयात कधीपण ःवयंपाकघरात न गेलेला हा माणूस कुठ याह पदाथाचा प हला घास त डात जाताच याची झकास, चांगला कंवा होपलेस अशी वगवार करतो, नुसते ते हढेच क न थांबत नाह तर

काय कमी काय जाःत आहे ते सांगतो. यामुळे पोहे खाताना याम ये िलंबू नाह आ ण मीठ कमी आहे हे यांनी सांिगतले नाह . हा माणूस आज आप याबरोबर येत नाह हे मी ताडले होते. ू होता सबब काय सांगतो याचा. आ ह िनघालो आ ण दाराला कुलूप लावताना फोन आला .......... ­­­­­­­­­­­­­­ 

'हे लो कोण? सद?ू काय रे? नाह मी बाहेर पडतोय! अरे सासूबा कडे जाईन हणत होतो. ह कंटाळा कर त होती. पण, आता तयार झाली आहे! बोल काय काम होते?.......का SSSS य? कधी? अरे पण मी घर च होतो...मला का नाह सांिगतले कोणी? OH MY GOD! आता रे? हो असतील थोडे फार... नाह मी ...मी ....' मी पडेल चेहढयाने ित याकडे प हले.  

'काय झाले कोणाचा फोन आहे?' 'अगं, तो सद ू याच लफडं झालाय!' 'काय केलं यांनी?' ''ए जरा थांब रे हो ड कर!.... याने काह केले नाह गं! अगं तो गाड घेऊन जेजुर ला जात होता तर ..... काय रे कोणाला फार लागले नाह ना?' 'नाह ना? मग ठ क रे... बर मी बघतो...'  हला हणालो ' ए तुला काय हणतो मी, तू जरा पुढे हो र ाने, मी येतोच हे लफडे िमटवून!' 'अहो पण न क काय झालाय काय? ACCIDENT  झालाय का? मग मी पण येते. आईला कळवून टाकू?' 

'न न न न नाह तसे काह जाःत नाह ! कोणालाच लागले नाह . ACCIDENT आहे पण नाह ...तू जा...मी जाऊन येतो ' ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 

मी र ात बसले आ ण मला हसू फुटले. यांची कलाकार मला चांगली मा हत होती. पण माझी कलाकार यांना आजवर कळली न हती. यांची पुढली मू ह देखील मला मा हत होती. आता ते उिशरा घर येतील. खूप दम याचे नाटक करतील मग खूप लाडात येतील आ ण मग..... इँय!!!! ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 

र ा ब ड ंगपाशी थांबली आ ण मी उतरलो. र ावा याला पैसे दले आ ण तो सु टे परत देईपयत मी खोचलेला शट अधा बाहेर काढला, केस यव ःथत वःकटले, थोडे कपाळावर

ओढले. र ा या आरँयात बघून हवा या मुडचा चेहरा बन वला. र ावाला हाताम ये सु टे पैसे घेऊन मा याकडे आ याने पाहत उभा होता. याला नवल वाटणे साह जक होते. आजवर या वेळेस या या र ातून उतरणारे नवरे या या र ा या आरँयात पाहून वःकटलेले केस नीट करताना याने पा हले होते. चांगले केस वःकटून जाणारा प हलाच नवरा पाहत होता. 'ए या देखता है रे?' मी उगाचच या यावर डाफरलो. ' कुछ नाह साब, पैसा लो!'  याने कक मारली आ ण हसत चालू पडला.  मी वर आलो आ ण दार वाज वले.  ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 

दार उघड यावर मी यांचा चेहरा प हला आ ण वाटले तो दलीप कुमार जर यांना आ ा पा हल तर सपशेल लोटांगण घालेल! काय मःत अिभनय होता. याचे वणन फ एखादा मुरलेला िसने समी कच क शकेल. दमणे, दःुख, का य, माया, ूेम अँया अनेक भावना एकाच वेळेस यां या चेहढयाव न ठबकत हो या! 'अरे ? खूप दमलात का?' 'नाह ग! ठ क आहे.' 'जेवलात?' 'हो! खा ले काह तर !' ढेकर अडवीत यांनी उ र दले. 'काय झाले हो सद ूभाऊजींचे?' 'अं? ठ क आहे आता! ५००० ला चुना लागला.'  

'कोणाला?' 'सदलूा अन काय? लक खराब होत!' 'काह वेळा आप याला हवे तसे प े येत नाह त'    यांनी चमकून मा याकडे पा हलं! 'निशबाचे प े हणते मी!' 'अं? हो हो.. बरोबर आहेत तुझे!'   'ये हढे देखील पैसे न हते यां याजवळ? जेजुर ला जात होते न?' 'पैँयाचे काय गं? ते होते पण सवाल ू सपलचा होता! जाऊ दे. आई काय हणाली? रागावली असेल ना?  'नाह ! ितला सवय झाली आहे आता!' 'ए ए ए डािलग! मी मु ाम का केले? तयार झालो होतो ना तु या बरोबर यायला! यायला

हा स ा...नसते उ ोग आ ण मीच सापडलो... पुढ या वेळेस नाह मदत करणार यांना ... डािलग... सॉर !' 'अहो मी कुठे काय हटले? चला झोपू या! ' मी आ वासून ित याकडे पाहत बसलो. ती लाजली आ ण बेड म म ये गेली.  'अरे वाः? आलोच ृेश होऊन!' ........... 

दोन तासानंतर झोप यापूव उगाचच भो याची आठवण झाली. बचारा 'ART OF LIVING '  या नाद लाग यापासून बावळट झाला आहे. आमची ह 'जग याची कला' नाह बचाढयाजवळ! खडक तून येणाढया चांद या या ूकाशात ितचा सुंदर भोळा चेहरा दसत होता.इत या भो या आ ण सा या ितला फस व याब ल ःवतःचीच लाज वाटली.

आप याकडून घडले या अपराधाची बोच मनांतून काढून टाक यासाठ भो याने सांिगत याूमाणे द घ ास घेतले... अंतमन शु केले...ित या कडे पहात मनात या मनांत ितला सॉर हटले आ ण ित या चेहढयाकडे पहात पहात डोळे िमटले! ­­­­­­­­­­ 

मला कळले हे मा याकडेच पाहत होते! थो या वेळात यांचा मंद ास ऐकू आला. शांत झोप लागली होती. मनांत वचार आला,  ब चारे... यांना कधीच कळणार नाह क मला यांचे हे फसवणे मा हत आहे. यांची ह कलाकार कती िनंफळ आहे ते! मी डोळे उघडून पा हले. चंिा या ूकाशात अगद लहान मुलासारखा िनरागस दसत होता यांचा चेहरा. आज या आम या चचत हेच तर बोललो होतो आ ह .

आप या नवढयाचे फसवणे आप याला कळले तर ते जोपयत आपण ठर वले या मयादेबाहेर जात नाह त तोवर दलु करायचे. आमची ह एक खास 'ART OF LOVING ' आहे! यां याकडे दो ह हातानी हवेत काढून मी समाधानाने कूस बदलली आ ण गाढ झोपी गेले!­­­­­­­­­­­­  

**************** THE END****************

• अ य िनवाण  

सकाळ झालेली दसते! खडक तून उजेड पाझ लागलाय! बराच वेळ झाला आज.... आज तर येईल का तो? चाळाच लागलाय मनाला....खरच वचार कर यासारखे काह नसले क असे होते. मनाला काह तर यवधान पा हजे. हणून ाने र घेतली वाचायला. हे हणतात कळत

नाह ... समजून सांगायला गेले तर हणतात हे मा हत आहे... हणतात, हे असे मु ाम अवघड क न का िल हले आहे... मी हसते, गालात या गालात. काय सांगू यांना? हे जे आज अवघड वाटतंय तु हाला,  तेच ते हाचे सोपे होते. पण, काय होते कोणास ठाऊक?   ाने र वाचायला

घेतली क 'आता व ा मके देवे ... ' हेच वाचावेसे वाटते.  'ओम नमोजी आ ा .... '  कोणासाठ ूाथना करायची? संपले आता सगळे.  भूपाळ ऐकून तरतर ये याचे दवस संपले आता.. भैरवी घुमते काना म ये. भैरवी का जोिगया! नेहमीचा घोळ आहे. जोिगया म ये आतता आहे,  वरह आहे पण वैरा य नाह असे वाटते. ते आहे भैरवी म ये माऽ, 'आता संपले सगळे, काह रा हले नाह , तृ ीने ओसंडत आहे मन'...अशी भावना असते. नेहमीचा वाद..यांना वचारावे का? झोप लागली आहे वाटते? राऽभरात तीनदा वचारले मला,  अगद झोपेतून उठवून. बरे आहे न आता हणून. हसू आले! अःवःथ होतात मला काह झाले क! लहान मुलासारखे कावरे बावरे होतात. काल दखुले होते थोडे

छातीम ये. आता अगद शांत वाटतंय. तर काय,  यवधान पा हजे मनाला! हणून लावून घेतलेय हे एक..  'तो येईल का?'  शाळेत या रझ ट या आधी लागायचे असेच . कंवा मोठ झाले या आधी... आईने सांिगतले होते घाब न नकोस....घाबरणार न हतेच पण एक उ सुकता होती.. काय होत याची.  मग तो िनयम बनून  गे यावर नवलाई संपली आ ण याप सु झाला.  चांदोरकर प ह यांदा भेटले आ ण हातात पऽ दले ते हा घर येऊन ते हाणीघरात जाऊन वाचे पयत अशीच हुरहूर लागली होती. महादेवा या देवळामागे जाऊन उ र िल हले

होते.  अगद वळणदार अ रात! खूप दवस द रातच  होते...   या शक ची पर ा दली ते हा सापडले. चुरगळा  झाला होता... यानंतर दोन वेळा दाराव न गेले चांदोरकर...मी प हले, यांनी पण पा हले असावे. नंतर माऽ दसले नाह त परत कधी. आम म ये गेले अस हणायचे सगळे. पण परत दसले नाह त हे खरे. मी वसरले... हणजे आठवणीत रा हले इतकेच. वाट नाह प हली ते परत येतील हणून. नंतर, हे पाहून गेले आ ण जातानाच सांगून गेले 'पसंत आहे हणून!'  हुरहूर लागायची संधीच दली नाह . वाटले होते परत येतील काह काम काढून. पण नाह आले....भेटले ते एकदम अंतरपाटा पलीकडे. खूप राग आला होता.  फड यां या कादंबर त या

नाियकेसारखी सले होते. पा हलेच यां याकडे. तर अंतरपाटा पलीकडून पाय लांब क न पायाचा अंगठा दाबला माझा.... मी कळवळले होते...ताईने पा हले  होते.. नंतर कतीतर दवस मला िचडवायची याव न. मग कधी रागवायची संधीच नाह दली यांनी!     झोपलेत. आ ाच लागली असेल. उगाच चार वेळा उठून पांघ न बघून गेले. मुदाम ध का देऊन प हला...मी ठ क आहे ना ते पाह यासाठ ..मला कळत का नाह . घाबरलेत खूप. यांना काय मा हत मी  वाट पाहतेय याची. मला नाह असे पडून राहायचे असे कोणावर तर अवलंबून. यां या तर मुळ च नाह . हणून तो यायला हवा आहे.  

येणार तर आहेच. पण, कधी? खरच कळते का कोणाला तो आला तर? आई हणायची, 'तो एक पाऊस आ ण एक हा! ये हणता येत नाह आ ण थांब हणता थांबत नाह ! आ ण येऊन गेलेला कळत पण नाह . कळत नाह हणावे तर खरे नाह ते! येतो तो वाजत गाजत अनेक वेळा! गणपती वसजना या िमरवणुक सारखा, पण नुसताच भोवताली घोटाळतो, घाबरवतो, मग बसतो ठाण मांडून समोर! कंटाळा येई पयत. जाणाढयाला  आ ण पाहणाढयाला! अशा वेळेस नंतर सगळेच हणतील 'सुटली हो!' आता खरे कोण सुटते? जाणारे का पाहणारे दोघेपण!   जाऊ दे उठले पा हजे. उठावेसे वाटते,  हणजे काह काळ तो आलेला नाह . अजून एक दवस काढावा लागणार. आ ण राऽी नाह आला तर

दवसा येईल. उठावे तर लागणारच. नाह तर हे धडपड कर त उठतील आ ण ओ यापाशी जातील! लगेच चहा लागतो, उठ या उठ या!  .......... 

' इथे अगद उठ या उठ या चहा लागतो! ितकडे कोण ायचे हो?" 'ितकडे कुठे?' 'ितकडे, िमिलटर म ये!' 'ितकडे ना? थाट असायचा!. ऑडरली असतो, सग या कामाला!'  'असा होय? मग ल न का केले हो?' 'बाप रे! अगं ल न फ खा या प यासाठ करतात का? अजून  काह असत ना? केस वःकटले आहेत तुझे, काल राऽी काय झाले?' 'इँय!' 

'कनल चांदोरकर, चला आज या दवसाचे साथक झाले! चहा िमळाला आ ण याबरोबर हे इँय पण िमळाले! NOW STAND UP AND QUICK 

MARCH!' ............. 

मला नाह आठवण येत यांची! का यावी? नुसते पऽ िल हले हणजे सगळे काह झाले का? दाराव न गेले ४ वेळा, मग एकदा तर घरात आले असते तर? कसली भीती होती? आ ण एवढ भीती होती तर मग सै यात  कसे गेले? मा या बाबांना घाब न?  पण, बाबांची भीती कोणाला न हती? सगळे घाबरायचे. मी तर कधी उभीच रा हले नाह यां या समोर. यांना जर हे पऽ ूकरण कळले असते तर आकाश पातळ एक केले असते. माझी शाळा बंद केली असती, आईला ऐकावे लागले असते कती तर .

हणून मी पण ग प बसले. पण , चांदोरकर माऽ मा यापे ा िभऽे िनघाले. खरच हसू येत कती तर वेळा! ....... 

'मला काय हणून सांगत आहेत सगळे मु ाम? मी वाचलंय. यु सु झालापासून रोज वाचतेय पेपर. मा हत आहे, गेले ते यु ावर कामी आले! िनडरपणे शऽूचा मुकाबला करताना वीर मरण आले. फोटो पण आलाय! प हला मी. मु ाम मला कोणी दाखवू नका. अ ववा हत होते हणे. हे एक बरे झाले. नाह तर मागे राहणाढयाना कती ऽास?  नाह ,  हटले तर एक पऽ का होईना, िल हले होते यांनी मला. आता नाह जमले पुढे आमचे. पण,  वसरले नाह मी यांना कधी.'  ...... 

झोपले आहेत अजून! चहा झाला क उठवेन. आज काल काह होत नाह . सुिमत सांगतो, 'आई तू आता हे काह कर त जाऊ नकोस. उगाच काय उठ बस करायची? होत नसताना. नुसते बसावे. ती बाई ठेवली आहे ती  काय शोभेला आहे?' आता याला काय सांगायचे? या बाया आपले लआय नसताना काय काय गुण उधळतात. मी हो हणते आ ण मला करायचे तेच करते. याची बायको,  व ा, ितला तर काह च करायला नको. सकाळ च नवढयाला लो याबरोबर  पावाचे तुकडे खायला घातले क यां या ःवयंपाक घराला कुलूप. बोलावे िततके थोडे आहे. याला चालतंय मग आपण कशाला बोला.  'अहो, उठा आता! चहा झालाय!' 

'अगं बाई! दार वाजवीत आहे वाटते कोणी? हो, आले आले!' ......... 

'सर,सर,  म न. २२ ! या बाई RESPOND नाह कर त आहेत!' 'चला मी आलो!' ....... 

'I AM SORY ! SHE IS NO MORE ! मी REPORT िल हतो! तु ह कळवा यां या नातेवाईकांना!' 'या बाई, एक याच आहेत. कोणी नाह यांचे. पण,  यांना वचारले  तर असं य नाती सांगाय या. बघते यां या याग म ये काह प े आहेत का?' 'एक काम करा यां या सामानाची याद करा. िलःट बनवावी लागेल. तो १८ नंबरचा FORM 

भरा. यां या FINAL PAYMENT चे पण बघावे लागेल. ' 'मी करते सगळे सर!' नाव : XXXX XXXXX XXXXX वय: ७९ अ ववा हत SUFFERING FROM SCHIZOID PESONALITY DISORDER  SPECIAL VIP  STATUS  

सामान: ३ सा या, ःवेटर, चपला, कंगवा, एक डबी आहे. बार क घ या केकेले कागद आहेत. पऽ आहेत मला वाटते. एक वतमान पऽाचा कागद आहे. कोण िमिलटर वा याचा फोटो आहे यावर. आणखी काह   

नाह . सर, 

ADDRESS OF THE PERSON TO BE INFORMED IN CASE 

OF EMERGENCY  : 'शह द कनल मधुकर चांदोरकर ःमतृी सेवा संघ' 'कै. मधुकर चांदोरकर यां या मृ युपऽानुसार, ौीमती XXXX XXXXX XXXXX यां या सव उपचारांची जबाबदार शह द कनल मधुकर चांदोरकर ःमतृी सेवा संघ या संःथेकडे आहे, याची कृपया न द यावी ..... 

******************THE END***************

• बाबूलाल आ ण जन लोकपाल   

बाबूलाल हातातली पशवी सांभाळत  ST मधून उतरला! पशवीत डोकावून सारे कागद नी आहेत का ते तपासले! डो यावरची गांधी टोपी नीट केली! बाबूलाल ज मभर तीच टोपी घालत आला होता. प ह या दवशी शाळेत जाताना बापाने या या डो यावर ठेवली होती. याने हशोब केला... ५५ वषापूव ! आज वय कती ? ६१ ... ३ वष झाली रटायर होऊन...ST STAND मधून बाहेर पडताच र ावा यांचा गराडा पडला! 'काका कुठे जायचे?' एक र ावाला  'अं?  ज हा प रषद ऑ फस' BABULAL ने सांिगतले. 'बसा! २५ पये ा!' 

'नको!'  'काका, लई लांब हाय ते! मीटरचे भाडेच सांगतोय!' बाबूलाल चालू लागला! बाजूला एक ूवासी र ावा याशी  हु जत घालत होता,. चांगलेच पेटले होते. 'पण, मी हणतो मीटर ूमाणे का नाह येणार? सरकारने रेट ठरवून दले आहेत, तुम या माग याूमाणे ! चार वेळ संप केलात. आता का नाह हणता?' ' अहो, सरकारला काय जातंय भाडे ठरवायला? इथे आ हाला धंदा करावा लागतो. यायचे तर या उगाच कटकट क नका!' 

'मी कटकट करतोय? हे पहा तु ह मीटर ूमाणेच यायला पा हजे. नाह तर मी तबार करेन!' 'करा करा! हा माझा नंबर िलहून या. आ ण नाव सांगा गणेश! सगळे ह े वेळेवर जातात ितकडे, कोण शाट वाकडे नाय करणार! त ड काय पाहताय? आता फुटा. यायला स काळ स काळ धंदा खोट करतात!' ' मुजोर, झालेत सगळे! कोणाची भीती रा हली नाह !'  भांडणारा बाबूलालला हणाला! 'अं! हो!' बाबूलाल चालू लागला. उ हाची ितर प वाढत होती. खरे हणजे चहा यावासा वाटत होता. नाँता कसला, दोन दवस घरात  काह िशजले न हते. ताराबाईने वाचवून ठेवलेले शेवटचे पैसे दले होते. परती या ूवासाचे बाक

होते! तंि म ये बाबुलालने रःता ओलांडायला सु वात केली! अचानक दो ह बाजूनी करकचून ॄेक लागले.  'ए फुकनी या!' बस वा याने िशवी घातली. ग धळून तो पु हा रः या या अलीकडे आला. बराच वेळ गे यावर याने रःता ओलांडला. ज हा प रषदे या ऑ फसम ये पोचला तोच १२ वाजत आले होते. तहानेने जीव याकूळ झाला होता. यात लघवी पण लागली होती. ऑ फस या मुतार त िशरला आ ण मागून ओ फसातील िशपाई ओरडला, 'ओ ौीमंत! कुठे चाललात? साहेब लोकांची मुतार हाय ती! ितकडे जावा जनरल म ये!' मागे वळून तो जनरल म ये गेला. मोकळा होऊन बाहेर येऊन पाणी कुठे िमळते का ते पाहू

लागला! कुठेच दसेना हणून हात धु या या जागेवर पाणी पऊन पुढे झाला. ज हा प रषदे या ऑ फस म ये हे याची 10 वी फेर होती. कोणाकडे, कुठ या टेबलावर जायचे ते ठाऊक होते. ितथे जाऊन तो उभा रा हला. 'नमःकार, साहेब! राम राम राम!' बाबूलाल  'हं! बोला काय काम होत?' साळवी हणाला. 'साळवी साहेब, तु हाला मा हत आहे! पु हा काय सांगू? मी, बाबूलाल माःतर! घणसोल बुिकु!' साळवी ने दात कोरायला सु वात केली! 'साहेब, काय झाले?' 'कशाचे?' साळवी 'मा या पे शनचे!' दातातून को न िनघालेले कण जभेने उडवून साळवी बाबुलाल कडे पहात राहतो! 

'माझे पे शन अजून चालू नाह झाले! फंड पण नाह िमळाला अजून पुरा!' 'मग? मी काय क ?' साळवी 'तुम याकडेच आहे फाईल साहेब!' 'तु हाला कसे मा हत?'  'िशंदे याडम िन सांिगतले!' ' या मायला या XXXXXX! आणखी काह सांिगतला नाय का?'  'नाह ! हणजे या हणा या तु ह सग या फायली तुम या जवळच  ठेवता!' ' होय! मा याकडे ठेवतो! कारण मी काम पण करतो! तोड रंगवत बसत नाह दवसभर!' साळवी, िशंदे बाईना ऐकू येईल अशा आवाजात बोल या ! 

'त ड रंगवते, कारण ते चांगले आहे हणून! माकड त या का याना नाह कळणार ते! आ ण, घामाचे पैसे वापरतो आ ह !' िशंदे याडम कडाड या!  'ओ SSSSSS ! त ड सांभाळा! माकड कोणाला हणता?' साळवी 'उगाच अंगावर ओढवून घेऊ नका! मी असेच बोलले, त ड रंगवताना!' िशंदे  'वाह! आवडेल अंगावर आले असे कुणी तर!' साळवी 'मला पण कुणाचे त ड रंगवता आले तर खूप आवडेल! नवीनच च पल घेतीय काल, पगारा या पैशातून.' िशंदे 'त ड सांभाळा! '  

'तु ह सांभाळा! ते सावर नीट बंद करा! कुणाला दसेल गांधी चाप आतले! बाबूलाल इकडे या! तुमचे काम कसे होईल ते सांगते तु हाला! कोणाला तेल घालावे लागेल ते मी सांगते तु हाला! यािशवाय इथली माकडे ूस न होत नाह त!' िशंदे  'फार झाले आता! मी क लट  करेन साहेबाना!' साळवी 'करा! ते तुम याच गटातले! ते अ णा बसलेत ितकडे उपोषणाला! थोडे दवस थांबा! उघ यावर पडाल मग! िशंदे बाबूलाल घाई घाईने िशंदे याडम कडे गेला! 'कोण अ णा?' 'अहो, अ णा हजारे! 

'कुठ या शाळेत होते?  यांचे पण पे शन नाह िमळाले अजून?' िशंदे बा नी बाबुलालकडे हताशपणे पा हले! 'अहो पेपर वगैरे काह वाचता क नाह ?' 'कुठून वाचणार? बाई, दोन वेळचे जेवण कठ ण झालेय, पेपर कुठून आणू?' 'अ णा हजारे ठाऊक आहेत न?' 'हो! तो राळेगणिस चा महा मा! मी पा हले आहे यांना! शाळेत िशक वले आहे यां याब ल!' 'तेच ते! उपोषणाला बसले आहे! ॅ ाचारा व कायदा कर यासाठ !' 'कुठे?' ' द लीम ये! रामलीला मैदानावर!' 

'बरे आहे! पण बाई तु ह मला सांगणार होता, माझे पे शन कसे चालू होईल हणून!' 'हो! हे पहा तु ह इथे येता! आपले काम झाले का वचारता! इथले महाभाग तु हाला सांगतात, अजून झाले नाह हणून! मग तु ह जाता, परत येता! कती दवस चालणार असे?' 'बाई, तु ह मदत करा ना काह !' 'मी काय मदत करणार? तर पण सांगते! एक गांधी छाप ५ वाला घेऊन या! या काळत या या थोबाडावर मारा! मग लगेच फाईल सरकेल पुढे! मग अजून दोन वेळा म ये दोन गांधी छाप, काम झालेच हणून समजा! 'गांधी छाप? ५ वाला?' 'बाबूलाल, ५०० ची नोट!' 'कुठून आणू?' 

'ते मी काय सांगू?' ितकडून साळवी केकाटला, ' काय खुसपूस चालली आहे ितकडे?' 'काह नाह साहेब,  या हणतात ५०० पये.......' 'ओ याडम लुडबुड क नका मा या कामात, सांगून ठेवतोय! बाबूलाल, तु ह जा! तुमचे ते अ णा बसलेत ितकडे जा! द लीला नाह तर इथे या मैदानात जा! खूप येडे जमले आहेत ितकडे ! गेले १० दवस TV वर मःत करमणूक चालली आहे. रोज मजा येतेय पाहायला! यांना सांगा, ते करतील तुमचे काम. यायला कटकट साली नसती! ओ जा ना आता! गायकवाड यांना दरवाजा दाखव!' साळवी 

बाबूलाल बाहेर पडला. समो न एक िमरवणूक चालली होती! हातात ितरंगा घेऊन...डो यावर गांधी टोपी.. आ ण यावर 'मी अ णा हजारे' असे िल हलेले! बाबूलाल यां याबरोबर चालू लागला! पोटात भुकेचा ड ब उसळला होता. पण जवळचे पैसे गावी परत जा यापुरते होते! बरोबर चालणारे घोषणा देत होते! कॉलेजमधील मुले मुली उ साहात होते.  'अ णा नाह आंधी ह,  देश का दसुरा गांधी ह!'  'ॅ ाचार वरोधी जन लोकपाल   वधेयक मंजूर झालेच पा हजे' 'अ णा तुम आगे बढो हम तु हारे साथ ह'  बाबूलाल भार यासारखा यां या बरोबर चालत होता. िमरवणूक चौकापयत आली. कोणीतर पाणी वाटत होते. बाबुलाल या हातात ला ःटक

पशवीम ये पाणी पडले. याने ते घटा  घट  यायले!    याला बरे वाटले! डो यासमोर साळवी दसत होता. दात कोर त या याकडे धारदार नजरेने पहात होता. याचे घर दसू लागले. ताराबाई,  याची बायको दारात उभी होती! ितला सांगून आला होता तो. आज काह झाले तर काम क न येणारच. मावळ या सूया या तीर पीने बाबुलाल या डो यासमोर अंधार आली. िमरवणूक आता एका मैदानावर पोचली होती. आजूबाजूने वेगवेग या वा हनीचे ूितिनधी हातात माईक घेऊन बरोबर चालत होते. यां याबरोबरचे यामेरावाले ँय टपत होते. इत यात शेजा न चालणाढया माणसाचा बाबूलालला हलका ध का लागला. तो जरासा कोलमडला. या या डो यावरची टोपी खाली

पडली. ती उचलायला तो वाकला, पण बाजूचे कोणीतर ती तुडवून िनघून गेले. बाबूलाल ने टोपी उचलली. िचखलाम ये पार माखली होती. या तो पकडे पहात तो तसाच थांबला. इत यात बाजू या कोणीतर एक टोपी पुढे केली. याने हातात घेतली, पांढर ःव छ. यावर 'मी अ णा हजारे' असे छापले होते. बाबुलालने ती डो यावर चढ वली आ ण पुढे चालू लागला. आता घोषणाना जोर चढला होता. आजूबाजू या आवाजाने एक ूकारची झंग चढली. पु हा या यासमोर साळवी तरळला, दात कोरत. कुठून आणायचे ५०० पये? घराम ये काह नाह . गावाम ये पत नाह . तारण ठेवायला काह नाह . पे शन सु झाले क सगळे ठ क होईल, पण याची शा ती काय? 

फंड आला क सगळ मारवा याकडे जाणार. मुली या ल नाचे कज अजून फेडायचे आहे. एकच मुलगी. जावई चांगला आहे, चांगली नोकर आहे पण या याकडे कसे मागणार? साळवी आता खदखदनू हसत होता. िशंदेबाई कावढया बावढया  होऊन पहात हो या. साळवी या  हातात ५०० ची नोट होती. याने तो वारा घेत होता. या या टेबलवरची बाबुलालची फाईल या या वाढयाने उडत होती. बाबुलालने ती सावर यासाठ हात पुढे केला.  'अरे पाणी आणा पाणी!' कोणीतर ओरडले. त डावर पा याचा हबका बसला. याने डोळे उघडले.  

'हे लो, अहो काय झाले आप याला! हे पाणी या.' कॉलेजातला एक मुलगा याला साव न बसवीत होता.  'फाईल उडाली.' बाबूलाल  'कसली फाईल?' अरे बाजूला हा! डॉ टर आले!' एक डॉ टर आला. BP पा हले.  'उपाशी आहात का?' डॉ टर 'अं?  हणजे तीन दवस झाले!' बाबूलाल  तोवर आजूबाजूला बर च गद जमली. TV CHANEL  वाले  आले. तो ूितिनधी हातामध या MIKE म ये ब बलू लागला.   'आताच एक नाग रक, इथे च कर येऊन पडला आहे. अ णां या पा ठं यासाठ तीन दवसापासून तो उपोषण करतोय! आपण यालाच वचा या!' 

'मला सांगा, तु हाला का वाटले आपण पण उपोषण करावे? बाबुलाल या त डाम ये MIKE खुपसला गेला. 'अं?मी माझे पे शन.....' 'मला सांगा, काय करता आपण?' 'मी िश क आहे! हणजे होतो.' 'वाह! RETIRE आहात?' 'हो. दोन वष झाली. नाह तीन झाली '  'तर तीन वष आप याला िनवृ होऊन झाली. मग या आंदोलनात कसे आलात?' 'आंदोलन? मी आलो माझे पे शन....पाणी...' कोणीतर पाणी देत.  ' हं तर आपले पे शन हणत होता आपण.' 'ते अजून मंजूर नाह झाले... हणून आलो इथे...दर म ह याला येतो...' 

'आपले नाव काय? का नाह मंजूर होत आपले पे शन?' 'मी बाबूलाल! ूाथिमक िश क होतो घणसोल बुिकु....मा हत नाह ... पण आज िशंदे बाई हणा या ५०० पये ा साळवी ला ,  हणजे होईल..' 'पा हलात आपण, ॅ ाचार कती खोलवर मुरला आहे या देशात. एक िश क,  याने आयुंयभर इमाने इतबारे सेवा केली, एक पूण पढ घड वली याची ह दैना आहे...आज अ णा याच कारणासाठ उपोषणाला बसले आहेत.' बोलत बोलत चानेल वाला दरू गेला. भोवतालची मुले आपापसात बोलू लागली. डॉ टर अजून ितथेच होता. 

'यांना कोणीतर यूस पाजा आ ण काह तर खायला ा..' डॉ टर  'नको! मी मी ठ क आहे!' 'नाह काका, असे क नका! तु हाला उपोषण झेपणार नाह . आ ह आहोत. कुठले ऑ फस हणालात आपण?' ' ज हा प रषद' 'साळवी ना? बोरकर, साळंुके, म या उ ा यांचे काम करायचे. या साळवीला टांगू आपण.! सं या एक वडा पाव आ ण ृुट आण काकांसाठ . काका, तु ह ितथे ःटेजवर बसा!' मुलांनी बाबुलालला सावरत नेऊन बस वले. कोणीतर याला यूस दला. काह तर खायला आणून दले.  .......... 

साळवीने TV बंद केला आ ण घाम पुसला.  

' यायला हे बेण बाराच िनघाला क?'  लगोलग याने कपडे केले  आ ण बाईक काढून ऑ फस म ये पोचला. बाबुलालची फाईल तयार होती. यावरची धूळ झटकून याने ती साहेबा या टेबल वर नेऊन ठेवली. मोबाईल वर साहेबाशी बोलला. 'साहेब, गडबड आहे!' 'काय?' 'साहेब तो बाबूलाल TV वर आला होता.' 'कोण बाबूलाल?' 'साहेब एक RETIRE माःतर आहे! याचे पे शन मंजूर नाह झाले अजून!' 'मग?' 'मी थांबलो होतो, आप या PROCEDURE ूमाणे...आता जरा गडबड आहे... याने TV वर

सांिगतले सगळे, माझे नाव घेतले...मी फाईल तुम या टेबलवर ठेवली आहे...क लीट आहे साहेब...सह करा लगेच...' 'हं ! असे करा घर घेऊन या! मी सह करतो आ ण तु ह रातोरात CURRIERने कागद पाठवा याला ! तुम या खचाने! मी उ ा रजेवर आहे... तु ह पण येऊ नका. DISPATCHवा याला सांगा पऽ गेले हणू! आ ण जरा सांभाळून राहा. दवस वाईट आहेत!' 'हो साहेब' ..... 

बाबूलाल ला के हातर झोप लागली. पोटात काह गे यामुळे असेल कंवा थक यामुळे असेल. पण सकाळ झाली ते हा आजूबाजूला बरेच जण झोपले होते. सकाळपासून पू हा लोक यायला सु वात झाली. बाबूलाल उठला आ ण

जवळ या पा याने याने त ड धुतले. याची चाहूल लागून जवळच झोपलेली कालची पोरे उठली. 'काका, कुठे चाललात?' 'मी या ऑ फसात जातोय! ' 'आ ह पण येतो! एकटे जाऊ नका! यायला या साळवी या! म या उठ! ए चला रे! टोपी घाल सो या ती... झडा घे रे तू!' असे हणून १०-१२ पोरे िनघाली. मधोमध बाबूलाल!थो याच वेळात ह वरात ZP  या ऑ फस बाहेर पोचली. अजून कोणी आले न हते. यां या घोषणा सु झा या!  'अ णा हजारे झंदाबाद' 'ॅ ाचार सरकार अिधकाढयांना सजा झालीच पा हजे' 

' जन लोकपाल वधेयक संमत झालेच पा हजे' इत यात िशंदे याडम आ या. यांनी बाबूलाल ला पा हले. याने नमःकार केला याडम ना! 'बाबूलाल? हा काय ूकार आहे?' 'काह मा हत नाह ! ह पोरे आली आहेत, मोचा घेऊन!' 'कशासाठ ?' 'ते, जन लोकपाल वधेयक आण यासाठ !' 'इथे?' िशंदे याडमनी एका मुलाला वचारले, 'हे काय आहे?' 'आज आ ह एका िश काला याय दे यासाठ आलो आहोत. ॅ ाचाराचा बळ ! ते काय ितथे आहेत! यांना पे शन नाह िमळाले हणून!

कोणीतर साळवी आहे! याला टांगणार आहोत आ ह आज!' 'अरे वाह रे बाबूलाल! छुपा रःतुम िनघालास!' िशंदे 'या मी तु हाला दाख वते कोण तो ते!' मंडळ आत िशरली. पण साळवी आला न हता! जावक कारकुनाने सांिगतले बाबूलाल चे कागद पाठ वले.  मग पू हा वजयी घोषणा देऊन सारे जण परतले.  इत यात बातमी आली, अ णां या माग या मा य झा या! अ णा उपोषण सोडणार!  ...... 

बस म ये बसताना बाबूलाल खूप दमला होता! ितक ट काढले आ ण तो वचारात गढून गेला. आता ताराबाईला बरे वाटेल. वाट पहात असेल.  

घणसोल ना यावर गाड थांबली! कंड टर ने आवाज दला! 'माःतर उठा!' बाबूलाल गाढ झोपेत!  कंड टर पुढे झाला! याला हलवले!  बाबुलालची मान खाली पडली! वाटेम ये के हातर याचा ूाणप ी उडून गेला होता! ...... 

पोचवून आलेली माणसे आता पांगली! शेजार पाजार या आया बाया पण गे या! ताराबाई आ ण मुलगी दारात बस या हो या! कु रअर वाला आला! 'बाबूलाल कोण'? ताराबाईला रडू आवरेना! पोर ने काय ते सांिगतले!  'आता काय करायचे? 

'मला ा ना!' 'देतो! पण उपेग काय?' 'आता तुम या आईला ZP  या हा पसात याव लागल! फेिमली पे शन साठ ' 'येईल ना ती!' .... 

ताराबाई ZP  या ऑ फसात आली! 'ते माःतर लोकांचे पे शन इथेच होते ना?' साळवी दु न पहात होता! 'ओ बाई इकडे या!' ताराबाई या या टेबल कडे गेली. 'काय हवाय?' 'ते िश काचे पे शन चे काम आहे!' 'तु ह िश क होता?' 

'नाह ! माझे, ते, होते! गेले ते! यािमली पे शन साठ आलेय' 'नाव काय यांचे' ' हणजे ते यांचे नाव या कागदावर आहे....' साळवीने कागद घेतला आ ण वाचू लागला! वाचता वाचता जोरजोरात हसू लागला! 'बाबूलाल का? झाले तुमचे काम आता! म ह यात या! १०-१२ वेळा यावे लागेल!'  साळवी पु हा मो यांदा हसला. ती या याकडे आ याने पाहत रा हली! 'उ या का? जा क आता! गायकवाड, यांना दरवाजा दाखव.' साळवी  ....... 

ताराबाई बाहेर पडते! वाढयाबरोबर एक कागद उडत येतो! ताराबाई या पायाशी पडतो!जुना पेपर असतो!

यावर अ णांचा उपोषण सोडतानाचा फोटो असतो! ताराबाईचा यावर पाय पडतो, ती तशीच पुढे जाते! िशंदे याडम ऑ फसात िशरतात, ते हा, साळवी, साहेबां या के बनम ये बसून चहा पता पता जोरजोरात हसत असतात!   *************THE END*************

• ‘ती आमची ग मत आहे...नाह का रे?”  

पाऊस पडतोच आहे...  अनाद अनंत काळापासून .....  मला कधी भेटला?  खूप ूय केला पण याची माझी पा हली भेट कधी झाली ते आठवत नाह .  अंधुक आठवते....  तो आला क खूप आवाज हायचे ढगातून...  आई या कुशीत लपायचो... कान झाकून यायचो आ ण डोळे िमटून यायचो...  प ह याच भेट त कोणीतर दाराआडून ‘भो SSS’ करावे आ ण मग ‘कसा घाबरला?” असे हणत हसत बाहेर यावे....  या याशी ज मज मांतर ची मैऽी हावी तसे

झाले.... भीती या पड ा आडून बाहेर येऊन तो मला हसत बलगला.... ‘ जवाचा मैतर’ झाला.  पु हा आला या या आधी आसमंताम ये सुगंध दरवळला....  अगद नवा... पूव कधीच न अनुभवलेला....  मी आईला वचारले, ‘आई, कसला गं वास हां?’ आई हणाली, ‘आवडला का राजा तुला? हां मातीचा वास. तो आलाय ना, पाऊस!  होरपळले या धरतीने टाकलेला सुगंिधत उसासा आहे हा!’ खूप वेगळा पण खूप खूप छान वाटला तो वास!  मी छाती भ न घेतली या वासाने.......... मग तो आला सोसा या या वाढयाबरोबर...  

पु हा ‘भो SSSS’ केलेन मला..... आता मी नाह घाबरलो....  घ ट डोळे िमटले... हलके तुषार घेतले त डावर.....  खूप ूस न वाटले... मग काय गेलो बाहेर आ ण िचंब होऊन भेटलो याला! मग दोःती जमली आमची.....  कायमचीच.... आता याची वाट पाहू लागलो... दर वष नेमाने यायचा तो...  शाळे या प ह या दवशी कंवा आसपास... आई शाळेत जाताना छऽी ायची. बजावून सांगायची,  ‘िभजू नकोस. खूप जोरात आला पाऊस तर

आडोँयाला उभा राहा...’ मग वळणाव न गे यावर, घर दसेनासे झा यावर हळूच छऽी बाजूला क न या याकडे पहायचो..तो पण लगेच येऊन बलगायचा... या नादात िभजलेला मी दवसभर तसाच....  या याकडे बघत, वगा या खडक तून........ ............. 

गु जी क वता िशकवत आहेत, ‘ौावण मासी हष मानसी हरवळ दाटे चोह कडे  णात येते सरसर िशरावे णात फ नी उन पडे’  

‘हा सांगा तु ह ...हो हो तु ह ...ितकडे काय बघता आहात? इकडे आ ह घसा कोरडा क न िशकवीत आहोत...हं, सांगा िशरवे हणजे काय?’  

मी उभा...उ रासाठ श द शोधीत.....  तोच तो आलाय मदतीला...जोराची सर ्घेऊन....अंगावर तुषार उडवत... मी हणतो ‘गु जी, पावसाची सर ्.... खडक बंद क ?’ 

“शाबास...पण इकडे ल ा! आ ण येऊ देत थोडे िशंतोडे. वरघळून जाणार नाह स यांने. तर िशरवे हणजे सर.्..पावसाची जोरदार सर!  णात येते सर सर िशरवे....” 

मी हसून खडक बाहेर या याकडे पाहतोय....  माझा मार याने चुक वला हणून... शाळेची घंटा...  ‘शाळा सुटली पाट फुटली’ बाहेर पडलोय..... याचा हात खां ावर.... ‘अरे छऽी!!!!’ 

तसाच परत वगात...  छऽी बाकाखाली लपवून ठेवून बाहेर..... तो समोर... याला हणतोय, ’चल आता...जोड ने जाऊ....” .......... 

आई पदराने डोके पुसतांना ओरडत आहे.... ‘अशी कशी छऽी वसरते रे तुझी नेहमी.. अगद पाऊस येतो ते हाच?’ तो खडक तून बाहेर बघत या याकडे पाहून डोळे िमचकावीत मनात या मनांत हणतोय, ‘ती आमची ग मत आहे...नाह का रे?” ­०-०-०- ‘अरे कशाला छऽी नेतोस आज? अ जबात ढग नाह आहेत! उगाच ओझे!” ताई सांगत असते. मी माऽ ड या बरोबर घड ची छऽी बॅग म ये क बतो आ ण कॉलेजला पाळतो. प हला पर अड

बंक क न दाराशी उभा राहतो.  ‘फःट इअरची ती अजून कशी आली नाह ?’ मी वचार करतो. इत यात ती दसते.  मै ऽणीं या घोळ यातून येताना.... मा याकडे चो न पहात कॉलेजम ये िशरते.....  मी अःवःथ...  नोट स बोडावर फःट इअरचे टाईम टेबल पाहतो..... शेवटचा प रअड....पाच वाजता....  माझे ूॅ टकल ४ वाजता ..  मी आकाशात बघतो.....  उन मी हणत असते.  पाचची घंटा ... ती बाहेर येते..... अचानक पाऊस सु होतो..... मी आकाशात बघून याला थ स अप

करतो......  धो धो पाऊस....  सगळे दाराशी उभे...  मी पुढे होतो.... छऽी उघडतो.....  ितला हलकेच वचारतो, ‘येतेस?’  ती पुःतके छातीशी पकडून एकदा मै ऽणींकडे पाहून मा या छऽीत िशरते. थोडे चाल यावर केसातून ठ बकणारा एक थब मनगटाने पुसत ती हणते, ‘आज पाऊस येईल असे वाटलेच न हते. तू कशी छऽी आणलीस?’ मी हळूच छऽीबाहेर डोकावून याला पाहतो आ ण मनांत हणतो, ‘ती आमची ग मत आहे...नाह का रे?” 

­०-०-०- एक ओली सं याकाळ .....  उ न होऊन बसलोय....  राग आलाय सग या जगाचा...  आज पण ती नाह आली...  येते हणून... न क येते हणून नाह आली... समोर का या ढगा या आड सूय मावळतोय ...  “EVERY DARK CLOUD HAS A SILVER LINING!” 

आज ितसरा दवस...तीच पेर कनार पहात बसलोय..... िनराशे या गतम ये बुडणारा मनातला आशेचा काजवा सांभाळत... तो आहे ितकडे ितजाजवळ.....मला पहात बसला आहे....  पण मला कोणाशीच बोलायचे नाह आता....  कोणालाच भेटायचे नाह ..... 

तो येतोय जवळ जवळ दसतोय.... येईल आ ण ठेवेल हात खां ावर... पण ती कुठे आहे? का नाह येत ती.... शंका-कुशंकांनी मन यापून टाकले आहे..... असे वाटते संपले सारे....  यानेच तर जुळवून आणले होते सारे.... पण आता...  रागाने हातामधली छऽी फेकून देतो खोल दर म ये.... तो आला काय आ ण नाह आला काय...  ती थोड च येणार आहे मा या छऽीम ये? आला तो ... येऊ दे ..बोलणारच नाह मी या याशी... सर वर सर घेऊन आला... िचंब बलगला आहे अंगाला... 

झ बतो आहे... मी ल च देत नाह ... आ ण अचानक थांबला क! थांबला नाह ! सगळ कडे पडतोय, फ मा या अंगावर नाह ... अरे! असे कसे?  हां, कोणी तर छऽी धरली आहे मा या डो यावर? ‘वेडोबा! आज कशी वसरलास रे छऽी?  कती िभजला आहेस?’ ओढणीने डोके पुसत ती बोलत आहे. ‘कुठे होतीस? का नाह आलीस? आ ण तुला कसे कळले आज पाऊस येणार आहे हणून?’ ती मा याकडे पहात राहते.... डो यात खोलवर.... 

मला न सांगता सारे कळते..... ती दरू पहात राहते.....मग छऽीतून गळणाढया पागो यांकडे पहात ितने डोळे िमचकावून हणते, ‘ती आमची ग मत आहे... याची अन माझी!” वाढया या एका झोताने छऽी उडते.... िचंब िभजलेले दोघे एक प...  या या सा ीने! आता दोघे याला हणतो, ‘‘ह आता आमची ग मत आहे...नाह का रे?” ­०-०-०-०- 

• अजून वेळ गेलेली नाह   

(एक पथ ना य)   

(जमले या घोळ या या चार कोपढयातून चार या हाताम ये फलक घेऊन वेगवेग या घोषणा देत मधोमध येतात आ ण घोषणा देत गोल फ लागतात) "म हलांसाठ राखीव मतदार संघ झालाच पा हजे!" "सावजिनक बस म ये म हलांसाठ राखीव जागा ठेव याच पा हजेत." "म हलांसाठ नोकर म ये ूाथिमकता दलीच पा हजे!" "म हला आर ण वधेयक मंजूर झालेच पा हजे!" (इत यात अजून एक ी पुढे होते िन सग या म हलांना अड वते! ह या खेळाची सूऽधार आहे!) सूऽधार: अरे थांबा थांबा थांबा! काय चालले आहे तुमचे हे? 

ी-१ : काय हणजे दसत नाह का? आ हाला बस म ये कती ऽास होतो. हे पु ष ध टंगणपणे पुढे धावत जातात आ ण सग या जागा अडवून टाकतात. वर म ये उभे रा हले तर ध के मारतात आ ण...जाऊ दे... या साठ आ हाला आम या आर त जागा पा हजेत. ी-२: बरोबर! Interview ला गे यावर बाई प हली

क यां या कपाळावर आठ पडते. हणे बायकांना नोकर देणे हणजे याप वाढ वणे. हणतात, 'नोकर िमळाली क मग यांचे ल न, मग मुले मग सु या...' आ ण आ हाला नाकारतात. ी-३: हो खरे आहे! पण हे सगळे बदलायचे तर

राजकारणात म हलांना ूा या य िमळाले पा हजे.म हलांसाठ राखीव मतदार संघ असले पा हजेत. ी-४: नुसते ते ह याने भागणार नाह ! सदनाम ये

५०% म हला असतील अशी तजवीज असलेले

वधेयक आज अनेक वष नुसते लोळत आहे. ते ूथम मंजूर झाले पा हजे. सूऽधार: (हसते) ी-१: का? हसलात का? ी-२: हे असेच आहे. तु ह देखील ी आहात पण

चे ा करता का आमची? ी-३: यामुळेच आमचा आवाज ऐकला जात नाह .

आ ण यामुळेच रा यक यामधील पु ष ूधान मनोवृ ी बदलत नाह . ी-४: हणून मैऽीणीनो आप याला आपला आवाज

वाढ वला पा हजे! संघष के यािशवाय काह िमळत नसते! (पु हा सग या घोषणा देऊ लागतात) सूऽधार: थांबा! थांबा! हे पहा, मला हसू आले ते दसुढयाच कारणाने!  तुमची थ टा कर याचे मा या मनांत मुळ च न हते.   ी-४: मग हस याचे कारण सांगा बघू! 

सूऽधार: ऐका! शांतपणे ऐका! मला सांगा तु हाला आर ण हवे आहे! बरोबर? ी-१: हो! बरोबर! 

सूऽधार: िमळेल! तु ह संघष केला तर न क िमळेल! पण, आर ण िमळाले तर तु ह काय करणार आहात? ी-३: काय करणार हणजे? आर ण िमळाले ह

आ हाला अिधकार िमळतील. सूऽधार: पण, मला सांगा आजपासून २० वषानंतर या अिधकाराचा  फायदा घे यासाठ म हला कती असतील? ी-२: कती हणजे? खूप असतील ना? ी-३: नसायला काय झाले? 

सूऽधार: असं ? तु हाला भ वंय कळतं? ी-३: याला भ वंय कशाला कळायला

पा हजे?   या काल हो या, आज आहेत आ ण उ ादेखील राहणार आहेत! 

सूऽधार: (उसासा टाकते) हाच तुमचा गैरसमज आहे! मला साफ दसते आहे या देशातील म हलांचे भ वंय! अंधार आहे सारा समोर! (सग या या ित याकडे चम का रक नजरेने पाहू लागतात. आपापसात बोलू लागतात,) 'ए, सटकली आहे बहूतेक!' 'वेड असावी...' 'जाऊ दे उगाच खोट झाली. चला मोचा सु क या पु हा!' (घोषण सु करतात) सूऽधार: थांबा! तु हाला वाटते तशी मी वेड वगैरे काह झालेले नाह ! मी पूण शु त आहे!  थोडा वेळ मा या बरोबर चला! मी दाख वते तु हाला या देशात आज काय सु आहे ते आ ण मग तु ह च ठरावा मी हणते ते खरे का खोटे ते! चला! ी-१: कुठे! 

सूऽधार: चला मा या मागून मी नेते ितथे. व ास ठेवा मा यावर! (सूऽधार पुढे चालू लागते आ ण या या ित या मागून चालू लागतात! दोन गोल चकरा मार यावर सूऽधार पुढे होते आ ण इतर या ूे कात िमसळतात)   

सूऽधार: ओंकारा या गंभीर नादे व िनिमती झाली | नवमहां या मािलकेम ये पृ वी अवतरली || ूकृतीसह अवनीवरती पु षा पाठ वले| सागराम ये जलचर येता  जीवन सु जाहले || यां यामधुनी चालत आले  

कासव जिमनीवर | बीज जले रान पसरले ओसाड माळावर || पंख लाभले कोणा ते मग नभी उडू लागले | पुंपां या गंधाने सारे आसमंत घमघमले || क टक, ूाणी,पआयांनी धरती गजबजली | सहा ऋतंूचे लेणे लेऊन अवनी अन नटली ||   

ूकृती आ ण पु षा या िमलनातून या पृ वीतलावर जीवन चब सु झाले. पृ वी-आप-तेज-वायू - आकाश या पंच महाभूतां या संगमातून िनमाण झालेले ह आपली कलाकृती पाहून ॄ ा आनंदाला आ ण या आनंदात याने मानवाला िनमाण केले.

मानव...ॄ ाची सवात आवडती कलाकृती.. कती मनापासून िनमाण केले यांने ी आ ण पु ष.. यांना वाचा दली,  यांना मन दले, वचारश दली,माया दली आ ण या चराचराला सांभाळायला या मानवाने मदत करावी हणून बु दली. मग चराचरा या चबाची र तसर बांधणी क न आ ण मग ते चब सु क न तो थांबला आ ण शांतपणे तो सृ ी या लीला पाहू लागला. मानवाला बु िमळताच आपसूकच चौकस झाला तो..जग या या न या वाटा शोधू लागला... याला िनणय मता िमळाली. आपले आयुंय समृ आ ण सुखकर कर यासाठ आप या बु म ेचा उपयोग क न याने नवनवीन शोध लावले . मनुंयाची ह अशी ूगती पाहून ॄ ा आनंद झाला.....स ययुग संपले,  ापार युग संपले आ ण आ ण आ ण आ ण किलयुगा या उदायाबरोबर   याला बहुधा डुलक लागली असावी.. 

ी-१: हा हा हा .....ॄ हदेव झोपला? काय बाई काय सांगता? (सग या हसतात) सूऽधार: काय सांगू तु हाला? मला सांगा या जग नयं याची कलाकृती,  ज यावर याने अप रमीत ूेम केले तो मानव,  याला िमळाले या बु या जोरावर इतका मातला , इतका मातला क ,   याने झुगा न दले या वधा या या िनदशांना आ ण घेतले ता यात सारे चराचर! िमळाले या बु चा उपयोग ःवाथासाठ कसा करता येईल हेच पहात आला तो! या ःवाथापोट सुखासीनतेची व वध उपकरणे याने बन वली आ ण याच बरोबर याने बन वली वनाशाची उपकरणे. तयार केली नाना वध आयुधे आ ण अ े! सीमा आख या गे या आ ण यांचे र ण कर यासाठ आ ण या ं दाव यासाठ सु झाली यु े! वनाशाची प रसीमा झाली ....तर देखील नाह थांबत आहे तो ...कारण

तो वधाता अजून झोपला आहे...मोकाट सुटला आहे मानव ...आता तर याने िनसगा या ःवातं यावर देखील घाला घातला आहे... वधा याने नेमून दले या चबाला तो आ हान देऊ लागला आहे. जै वक रहःये उलगडू लागला आहे. सगळेच वाईट आहे असे नाह ! मानव जातीला उपकारक असे असं य शोध याने लावले आहेत अवकाशाला गवसणी घातली आहे, जीवनमान सुधारले आहे, शर र रचनेचे ग णत जवळ जवळ सोड वले आहे. पण, एकच गो याला अजून जमलेली नाह ! ती हणजे आप या ःवाथ , ह ट , अहंकार मनावरचे िनयंऽण! ी: ओ याडम! काय क तन करताय काय? उगाच

टाईम खोट नका क ! बोला लवकर काय सांगायचे आहे ते. सूऽधार: सांगते! धीर धरा! नुसते सांगणार नाह आहे, समोर दाख वणार आहे. मा याजवळ या या जादू या अराँयामधून....पहा, ते पहा ! मै ऽणींनो, 

या शोधपवाम ये एका  न या उपकरणाने ज म घेतला... अितशय उपयु उपकरण ... यायोगे शर रातील आतील भागात दरूवर डोकावून पाहता येईल आ ण गंभीर आजारावर उपचार करता येईल असे उपकरण ..... काह दवस या उपकरणाने मानव जातीला खरा दलासा दला. अनेक अपमृ यू टाळले. मलुाला ज म देताना होणारे अनेक अभकांचे आ ण यांचे मृ यू टाळले. पण हे इतकेच होणार न हते. पु षी अहंकार आ ण वारसा या अवाःतव क पनांम ये गुरफटले या समाजाला यातून एक वेगळाच ह न माग सापडला....जणू कली अवतरला! ............. 

दोन या पुढे होतात. एक ने एून घातला आहे. ती दसुढया   ीची तपासणी कर त आहे. डॉ टर: कती दवस झाले? ी: दोन म हने! 

डॉ टर: कतवी खेप आहे? 

ी: दसुर च आहे! प हली मुलगी हाय! डॉ टर: हरकत नाह !सगळे ठ क आहे! मी सांगते या गो या या आ ण यव ःथत अ न घेत जा. ी: डॉ टर...सगळे ठ क न? 

डॉ टर: हो काह काळजी क नका! ी: डॉ टर... 

डॉ टर: काय झाले? काह अजून वचारायचे आहे का? ी: नाय! या मा या सासूबाई हायेत! ब बर आ या

आहेत! डॉ टर: असे? काय काम आहे? बोला! सासू: मी हणते दसुढया खेपेला हाय ह ...पयली मुलगी हाय... आता मलुगा होईल न? डॉ टर: (हसते) बाई, ते कसे सांगणार! सासू: सांगा ना पण! काय पण औशाद असेल तर सांगा! घेईल ती. 

डॉ टर: बाई, हे असे कळत नाह आप याला! देवाने जी योजना केलेली असते तसेच होते याम ये आपण ढवळाढवळ क शकत नाह ! सासू: मग काय उपेग या साढया यंऽांचा? सगळे दसते हन यात यामधून! मग मुलगा का मुलगी ये पण कळत असेल! डॉ टर: आता इत या लवकर नाह कळत ते! अजून २ म हने जावे लागतील! सासू: जाऊ दे क! पण कळेल न? डॉ टर: बघू! सासू: बघू नाह ! बघाच! काय लागेल तो पैका ीन! पण मुलगाच हवा! डॉ टर: अहो पण मुलगी असेल तर? सासू: नाय होऊ ायची! अवो ह  पोर लई गुणाची हाय! माझा नवरा लई रागाचा हाय! पु यांदा मुलगीच झाली तर हाकलून दल हला. करपा करा

बाई... यो खवीस नाय जगू देणार या पोर ला सुखानं ...(डोळे टपते) डॉ टर: रडू नका! पण, खरे सांगू हे यो य नाह ! सासू: नाय हणू नका! पैँयाची काळजी क नका! डॉ टर: ( वचार क न) बघू काय करता येईल ते! जा आता! .............................. 

सूऽधार: अशी सु वात झाली. ूसुतीपूव िलंग िनदान होते हट यावर ल ढा यावा तसे समाजातील सव थरातून हेच घडू लागले. ................. 

(एक ी गॉगल लावून. बरोबर एक गभार त ण ी.) 

गॉगलवाली: See! This is last time I am telling you! 

You must agree to this. हे बघ,  या डॉ टरांनी ःप सांिगतले आहे क मुलगीच आहे. थोड रःक आहे, पण we have no other choice. आम या Family म ये गे या सात प यांम ये कोणीदेखील िनपु ऽक

रा हलेले नाह . तुला आधी या दोन मुली आहेत. आता माऽ मुलगाच हवा! बाई: पण, का?  गॉगलवाली: का हणजे? एव या मो या Business Empire ला वारस हणून मुलगाच हवा!  कळले!  डॉ टर, काह होऊ दे! ह या पोटातील मुलगी आ हाला नको. हवे िततके पैसे खच झाले तर चालतील! ................. 

सूऽधार: अशा रतीने या चांग या उपयु उपकरणाने मानवाला असा वाम माग दाख वला. पण, इतकेच होते का सगळे. मुलगाच हवा, वारस हवा, वंशाला दवा हवा हणून समाजात िशरलेली ह क ड आता जहर नागाचे प घेऊन उजळ मा याने वाव लागली आहे! यांना श य आहे ते पैसे खच कर त आहेत आ ण यांना श य नाह ते.....   

(घोळ यातून एक बाई अचानक कंचाळत बाहेर येते. दोन तीन बायका ित या भोवती गोळा होतात.) 'काय झाले?' काय झाले? ती बाई घाब न,'  या ितथे, ितकडे झुडुपांत ....' ितला श द फुटत नाह त. 'ितकडे काय? 'एक लहान मूलगी म न पडली आहे!कोणी तर गळा िचरला आहे! कुऽी फाडत आहेत! आई गं sss ! पाहवत नाह !' 'चला चला बघू या!' ( या सग या बाजूला होतात तेच एक बाई जिमनीवर रडत बसलेली दसते) सूऽधार: ए बाई! का रडतेस अशी?   बाई: माझी पोर कुठे गेली हो? सूऽधार: कुठे हंजे? काय झाले? 

बाई: काल दस भरले...कला सु झा या...आ ण कोणी नवते हो जवळ...पोरगी झाली .. या प हली तवा! लई दखुत हुते हो...बेशु झाले मी ...आता नाह ती जवळ ... माझी पोर कुणी नेली हो? सूऽधार: अरे! असे कसे होईल? तुमची माणसे कुठे आहेत? घरचे पु ष...कुठे आहेत?' बाई: इथेच होते क ? पण आता दसत हाईत हो? सूऽधार: हे प हलेच मूल तुमचे? बाई: नाह ...आधी या ३ मुली हायेत... आता काय क हो मी.... ओ साबो सी रडू लागते...... (इत यात ितचा नवरा येतो) नवरा: ए sss ! ग प बैस! का उगाच तमाशा मांडला आहेस! बाई: अहो बरे झाले तु ह आलात...माझी पोर, इथे होती ...नाह शी झाली हो! नवरा: मेली ती! 

बाई: काय? नवरा: हो मेली...ज मली आ ण मेली! बाई: नाह हो! चांगली होती... अशी कशी मारेल... काय तर काळेबेरे आहे! मला सांगा तु ह नेलीत ना ितला... तु ह मारलीत ना.. सांगा सांगा सांगा... नवरा: ए उगाच तमाशा नको क ...पांढढया पायाची... एका पाठोपाठ नुस या पोर च होतायत... ग प बस आता.. ओ तुमी जा इथून... काय तमाशा पाहताय का? सूऽधार: पण ती ितथे मुलगी पडली आहे ती .... नवरा: मला काय हाईत? ह पावती बघा... गाडून आलो आ ाच पोर ला.... उगाच नसती बलामत मागे लावू नका...दसुढया कोणाचे तर पाप असाल ये! चला िनघा इथून आता... (रडणाढया बाईला) ए

sss ! तू ग प बस ग! (सगळे पांगतात) ....... 

सूऽधार: पा हलेत?  केलेली पापे पैसे चा न अशी गाडता देखील येतात! हे इतकेच नाह ! यांना हे असे पाप करणे जमत नाह ते काय करतात? या: काय करतात? 

सूऽधार: पाहायचे आहे? पहा मग? (७-८ बायका रांग लावून उ या राहतात.) सूऽधार: मुली तुझे नांव काय? १ ली ी:(लहान मुली या आवाजात) नकोशी! सूऽधार: काय?  हणालीस? हे काय नांव आहे? 'नकोशी'  हणे! थ टा करतेस काय ग माझी? २ र : नाह ताई! खरे सांगते आहे ती! सूऽधार: हो का? बर! तुझे नांव काय? २ र : नकोशी! सूऽधार: असं काय? सग यांनी िमळून माझी थ टा कर याचा बेत केला आहे तर. 

३ र ,४ थी,५ वी,६ वी: (एका सुरात) नाह ताई! माझे पण नांव नकोशी आहे! माझे पण...माझे पण... सूऽधार:(ग धळून) अरे पण का असे? या सग या िमळून एक आवाजात हणू लागतात. मी नकोशी, ह नकोशी, ती नकोशी    कसे सांगू दःुख अमुचे  आ ह कोणापाशी आई हणते मुल यासाठ   

घरदार नवस बोलले  मी आले ज माला हणुनी सगळे जण खवळले  हणे अवदसा उगा ज मली नांव काय देणार? ज मभर ह पोर आ हाला नकोशीच राहणार........ नकोशीच राहणार...... 

नकोशीच राहणार! ("मी नकोशी, ह नकोशी, ती नकोशी" असे हणत या मुली रंगण धरतात....आ ण हळू हळू आत जातात!) सूऽधार: वेदना भोगून साढया, गभ यांचा वाहते वंचना साहून देखील, नव  जीवाला पोसते सहचर होऊन जी,  या या तनूला तो षते  या नराला पुऽी हणोनी, ती 'नकोशी' वाटते? का पण! असे का हावे?  या ीला, पावती या, महाकाली या, अबें या, लआमी या, सरःवती या, संतोषी माते या पात हा समाज पुजतो,  याच समाजाला तीच ी क या हणून का नाकोशी हावी? क या धन पर याचे हणून? आप या घरात काच सामानासारखी जपून दसुढयाला ायची आ ण हंु या या पाने या क यादानाची कंमत पण आपणच मोजायची हणून? हो! हेच मह वाचे कारण

आहे! पण हणून ितचे अ ःत वच नको घराम ये? वे यांनो ह समाज रचना आपणच केली आहे! या ढ , या परंपरा आपणच जोपास या आहेत. या वधा याने नाह ! याने ग णत मांडून कुठे, कोण, कधी, कसे ज माला येणार हे योजले आहे! ते मोड त काढायचा माणसाला अिधकार नाह .  मोडाय या आहेत या ढ ! ते कर या ऐवजी आ ह मुलीला ज मच नाकारत आहोत!  हा कुठला याय?  नकोशी हणे नकोशी! अशा अनेक नकोँया आज वंिचत आयुंय जगत आहेत! आपण कोणाला नकोँया आहोत ह जाणीव कती भयानक असेल याचा वचार करा! बर, या नको असताना ज माला आ या हणून आ ण आता या..... 

 ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 

ी-१: ताई, ओ ताई! ी-२: (िचडून) काय आहे? ी-१: ताई, काय काम असेल तर सांगा ना? 

ी-२ : का? चांग या घराची तर दसतेस. अशी वणवण  का फरतेस मग? ी-१: कसले चांगले घर ताई? घर हाय, नवरा हाय

पण मला ितथे जागा नाय! ी-२ : का पण? ी-१: काय सांगू तुमाला, चांग या घर ल न झाले.

ब कळ जमीन हाय सासरची... पण, मी कमनिशबी! एका पाठोपाठ एक ३ मुली झा या! मा या पोटात पोरगा राहत नाय हणून दसुरा घरोबा येला आ ण ३ पोर ंसंग घराबाहेर काढली हो! आता सग यांचे पोट जाळायला काय क ? काह तर काम ा... तीन लान लान पोर हायेत हो! ी-२ :अगं  पण यात तुझी काय चूक? आता

देवानेच तुला पोर द या तर तू काय करणार? ी-१: नाय हो ताई! ब कल जमीन हाय यांची!

वारस पायजेल ना? 

ी-२ : पण, मग मुली देखील वारस असतात ना? आ ण मुली झा या यात तुझा खरेच काह दोष नाह ! तू का ःवतः या निशबाला बोल लावतेस! हे बघ मुलगा होणे कंवा मुलगी होणे हे बाईवर अ जबात अवलंबून नसते! फ आ ण फ पु षावर अवलंबून असते व ानाने िस द झाले आहे! हणून बायको बदलली तर मुलगा होईलच याची खाऽी देता येत नाह . आ ण तुला घटःफोट द यािशवाय तुझा नवरा दसुरे ल न कर त असेल काय ाने तो गु हा आहे! ी-१: काय तर बाई बोलणे तुमचे! आता पोर

मा या पोटात वाढते तर नवढयाचा काय गु हा असणार? मीच कमनिशबाची दसुरे काय? (दोघी ृ ज होतात) सूऽधार: ( या दोघीं या खां ावर हात ठेवते आ ण या खाली बसतात) हे असे आहे! आ हाला कायदा कळत नाह ! कळून घे याची इ छा देखील नाह !

या मुली तशा नकोँया आ ण या बायका अशा! कती मखूपणा आहे हा? मुलगा हवा! मुलगा हवा! मुलगा हवा! मुलगा हवा! काय दवे लावणार आहे तो? पोटातली मुलगी मा न पुढ या खेपेला मुलगा झाला हणून लाडाकोडाने वाढ वला आई बापांनी आ ण पहा या आई बापाचे काय केले याने! ..... 

(एक वु ी रः यावर बसली आहे. ित या बाजूला एक वृ पु ष!) सूऽधार: काय आजी इथे का बस यात अंधारात! वृ ी: अंधार पडला का? कळतच नाह . सगळे जीवन अंधाराचे झाले आहे! सूऽधार: असे का हणता आजी!  अंधार का हणता! आता आनंदाने जगायचे, मुलाबाळां या, नातवंडां यात! वृ पु ष: कसले काय हो! काय सांगू तु हाला कोण वचारात नाह ! सगळे घर, शेत मुला या नावाने केले आ ण याने घराबाहेर काढले क हो! २ मुली आहेत.

पण यां याकडे कसे जाणार? मुली हणून फार वाईट वाग व या यांना! िश ण नाह दले...अशा तशा उजव या! या कशाला वचारातील? आमचे पाप दसुरे काय? सूऽधार: पाप? ते कसले! वृ ी: काय सांगू...प ह या दोन मुली, ितसर खेप... पु हा मुलगी नको हणून...तपासणी केली, मुलगीच होती...अन पाडली क हो आ ह ! ितचेच शाप लागले...(रडू लागते) (इत यात ूे कांमधून एक ी येते.... ) ी: आई-बाबा मी आले....मला कळले आहे सगळे!

काळजी क नका! मी सांभाळेन ज मभर तु हाला, मुलगा होऊन! वृ ी: पोर माफ कर आ हाला! आमचे चुकले! ी: जाऊ दे आई चूक सग यांकडूनच होते! मी

नाह राग धरला तुमचा! चल आई, चला बाबा

मा या घर ! माझी जागा छोट आहे पण मन मोठे आहे! चला!   ‐‐‐‐‐‐‐ 

सूऽधार: पण, हे असे सगळ कडे घडतेच असे नाह ! आज वृ ाौमांम ये जागा नाह इतक अवःथा आहे! कोणामुळे? लाडाकोडाने वाढवले या, नावासा सायासाने मागून घेतले या मुलांमुळे! आ ण तर सु दा एखाद महामार यावी तसे हे सगळे चालू आहे! गावोगाव, ग लोग ली, घराघरांतून सगळ कडे! एकच यास...बस...मलुगा हवा! सैतानाचा फेरा आ यासारखी, गभातील, नुकती ज मलेली ी अभके जग पाह यापूव च नाह शी केली जात आहेत! आहेत... परमे रा हे काय चाल वले आहेस तू...खरेच का झोपला आहेस तू? का, स ग घेऊन पडला आहेस...जगाचा अंत पाह याची मनीषा मनांत ठेवून? 

आता सग या या एक एक क न उ या राहतात..... ी-१:  ॄ ाने िनिमती करताना ीला उजवे माप दले. ितला एक वेगळेच मन दले... या मनांत ूेम आ ण वा स य ओतूोत भरले! ी-२: इतके क क आ मस मानाला जागाच उरली

नाह ! ी-३: जी थोड जागा रकामी जागा होती याम ये

अहंकार पु षांनी अपमान, अवहेलना आ ण दाःयभावना भ न टाकली. ी-४: ीला नाजूक शर र दले आ ण सु ढ दःुख दले! आ ण ते झेल यासाठ दले उदंड सहनश चे वरदान! ी-५: मग हळूच मातृ वाचे ग डस ओझे ग यात

बांधले! सूऽधार: आम याच गभातून आ हाला दास बन वणाढया पु षाला ज माला घातले. आ ण अशी

ह आपली उ कृ कलाकृती णकालची प ी आ ण अनंत काळची माता हणून देऊन टाकली पु षाला पुरःकार हणून! ी-१: या ी या भोवती सुंदर कलाकुसर चे कंुपण

घातले आ ण याला कुटंुब असे ग डस नांव देऊन या या एका कोपढयात तथाकिथत स मानाची जागा दली! ी-२: आम या उदरात कोणी ज म यायचा याचा

अिधकार यांना नाह दलेला! तो या वधा या या हातात आहे.  सूऽधार: पण, आप या श या जोरावर आज तो अिधकार हा पु ष ूधान समाज वधा या या हातातून ओरबाडून घेत आहे! हे थांबले पा हजे. नाह तर मानव जातीचे अ ःत वच धो यात येईल. ीला ज मच  नाकारला तर थांबेल हे चराचराचे

चब. कारण वधा याने गभधारणा दली आहे फ ीलाच! नाह हे थांबले पा हजे... मै ऽणींनो मला

सांगा आता... आर ण मह वाचे आहे? राखीव जागा मह वा या आहेत? नोकर तील ूाथिमकता मह वाची आहे? काय उपयोग आहे या साढयांचा जर ीला ज मच नाकारला जाणार असेल तर! अजून वेळ गेलेली नाह ! ठेवा ते फलक थोडा वेळ खाली आ ण हातात हात घेऊन आप या ी साम याची वळमूठ बनवू या! या भारत देशाला समथ, सु ढ आ ण श शाली हो यासाठ सवानी एक होऊ या! हा अनाचार थांब व यासाठ ,  ीला ितचा स मान परत िमळवून दे यासाठ , आ दश चे प घेऊन ी ें या अिन ढ , घातक परंपरांपासून या समाजाला मु क या! अजून वेळ गेलेली नाह .... अजून वेळ गेलेली नाह .... अजून वेळ गेलेली नाह !! (चार कडून शंख वाजू लागतात...सूऽधार हातात ऽशूल घेऊन उभी राहते..बाक या ित यामागे उ या राहून आप या हातानी दशभूजेचे प उभे करतात!...) 

(समा ) (कोणाह य ला ूयोगाचे ःवातं य. एकच वनंती: लेखकाचे नाव जाह र करावे आ ण ूयोगाची मा हती ज र कळवावी)   

लेखक: ूद प ह र ओक जी ९०२, कॉसमॉस, मगरप टा िसट , 

हडपसर पुणे ४११ ०१३ फोन: ०२०-२६८९९९२३ ८९७५७५८९९५ email: pradeep.oke@gmail.com 

THE END