drona nectar susrutha sutrasthana 1-28 chapters

23
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22 Drona Nectar 1 DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Upload: others

Post on 09-May-2022

30 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 1

DRONA NECTAR

SUSRUTHA SUTRASTHANA

1-28 chapters

Page 2: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 2

Susrutha samhitha:-1000-1500BC

Upadeshta---Dhanwantharee-2350BC

Tantharakara-----Vrudha susrutha

1st Pratisamskartha------Susrutha-2 -2AD

2nd Pratisamskartha------Nagarjuna- 5AD

Pada sudheekartha-----Chandrada- 10AD

Total-----186 chapters (120 + 66 utharathanthra)

Commentries:-

Nyaya chandrika- Panchika(nidana sthanam)-------gayadassan- 10 A.D

Bhanumathi / Tatparya teeka(suthrasthana)-----Chakrapani-----11A.D

Nibandha sangraham----------Dalhana-------12 A.D

Susruthartha Sandeepanam--------Harana chandran------20 A.D

Panchika:- Bhaskara-12AD

Hindi:-

Ayurveda Rahasya Deepika: Bhaskara govinda Ghanekar

Ayurveda tatwa sandeepika: Ambika datha sastri

Susrutha vimrsini:- Ananthram sharma

Page 3: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 3

1st chapter:- Vedothpathi (Ayurvedothpathi) Sootras:- 1

“adathou vedothpathim adhyayam vyagyasyamaha

Yadhovacha bhagavan dhanwanthari: susruthaya”

Types of Sootras:-

Dalhana:- Sutras are of 4 types

o Pratisamskrutha sootram

o “yadhovacha bhagavaan dhanwanthari”

o Ekeeyasootram- anyamatham

o “tatra lohitha kapila paandu peetha…colour of bhumi and rasa of jala

o Sishyasootram

o “vaayo prakruthi bhuthasya vyapannasya cha lakshanam

o Sthaanam karmam cha rogamscha rogamscha vadaswa vadatham vara”

o Gurusootram

o “dehae vicharathasthasya lakshanaani nibodhmae”

Sootra-2- dhanwanthri- introduction, prasamsa & disciples

“adha ghalu/ bhagavantham/ amara varam/ rushigana parivrutham

Rishi:- Devarshi, Rajarshi, Brahmarshi

Asramastham/ kaasiraajam / divodaasam dhanwantharim

Asramam:- Vaanaprastham

Kaasi:- Vaaranasi janapatham

Divodasa dhanwanthari:- Diva swargasya daasa divodasa

Dhanwanthari:- dhanwam salya sastram, tasya antham paaram eeryathi gachathi iti

dhanwanthari

7 disciples

Oupadhenava, Vaitharana, Ourabhran, Poushkalavathan, Karaveeryan,

Gopurarakshithan, Susrutha prabruthaya

Vyadhi----sareera/manasa/aganthu

Benefits of Ayurveda:-

Rogopasamanartham and atmanascha prana yathrartham

Sootra:- 4:- Two sreyas obtained from Ayurveda

“atraayatham / aihikam / amushmikam cha sreyaha

Sootra 5:- first dialog of Dhanwanthari

“thanuvaacha bhagavan- swagatham vaa/ sarva /eva/ ameem/ asya/ adyapyascha /

bhavantho / vatsa:

All sishya are eligible

Sootra 6- Brahma smrutha Ayurveda:- Brahmasamhitha

“iha / ghalu/ ayurvedo naam / yad / upaangam/ adharva vedasya/ anutpadaiva / prajaha/

sloka/ sathasahasram / adhyaya/ sahasram/ cha / kruthavaan/ swayambhu/

Thatho / alpayushtham/ alpa medasthwam / cha / alokya / naraanaam/ bhuyo / ashtatha/

praneethavaan

• Upavedha of Atharvavedha

• Brahmasootra:-Brahma samhitha

• Sloka—sathasahasram(1 lakh)-

• Adhyayam---sahasram(1000)

• Divided in to 8 branches by Brahmadeva

• 8 Branches:-due to alpa ayusatwam and alpa medasatwam of humans

Sootra 7:-

“thad yadha:- salyam / saalakyam / kaayachikitsa/ bhuthavidhya/ kaumaarabruthya/ agada

thantram/ rasayanathantram/ vaajeekarana thantramithi”

Page 4: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 4

Pratyanga laksana

Sootra 9:-

1.“tatra salyam nama vividha…..anthargarbha salyodharanartham

2.“salakyam nama…….urda jathurugatha

3.“kayachiktsa nama sarvanga samsrithanam vyadheenam jwara rakthapitha sosha

unmada apasmara kushta meha athisaradeenam upasamanartham”

4. “bhuthavidhya nama devasura gandharva yaksha raksha pitru pisacha naga

grahadyupasrushta chetasam santhikarma baliharanedi grahopasamanartham”

“Bhoothani=8 deva, asura, gandharva, yaksha, raksha, pitru, naga, pisacha

5. “Kaumara bhruthyam nama kumara bharana datri ksheera ……graha samuthana

vyadheenam upasamanartham”

6. Agadathantra:- sarpa keeda…..dashtavisha vyanjanartham, vividha visha samyoga

upasamanartham

7. Rasayanam:- vayasthapanam, ayurmedha balakaram, roga apaharana samartham

8. “vajeekarana thantram nama- 5 karmas

Alpa suklam—apyayanam

Dushta suklam----prasada

Ksheena-----upachaya

Vishushkam----janana

Praharsha jananam

Sootra:- 10:-

“asmaakam sarveshameva / salyajnanam/ moolam / kruthwa/ upadishathu/

bhagavanithi/

Sootra :- 12:-

Ayurveda prayojanam- vyadhi parimoksham, swasthasya rakshanam

Sootra:- 13

Definition:-

“Ayurasmin vidyathae anena va ayur vidanthi ityaruvedaha”

Sootra:- 14:_

Pramaanas cited to prove salya

4pramanas:-Pratyaksham, Agamam,Anumana, Upamanam (PAAU)

• Salyam pradhanam----

• Prathamahethu:-vruna samrohanam,

• Dwitheeya hethu:-daksha sira sandanat cha

Sootra:-16:-

Relevance of Salya in ashtangas:-

o Asukriya karanaat

o yantra sasatra kshara agni pranidhanath

o sarvatantra samanyath

Sootra:- 17:-Saastra prasamsa

Effect of salyatanthra:-

Sasvatham, punyam, svargyam, yasasyam, ayushyam, vrittikaram

Sootra:- 18:- Kramaagathi :- guruparampara

Bhrahma-----Dakshaprajapathi-------Aswanees------Indra-----Divodaasa Danwanthari---

-----sousrutha -------susrutha- naagarjuna

Sootra:- 20:_For whom this sastra mentioned for?

Chikitsa adhikrutha purusha:-

• “asmin sastrae panchamahabhutha sareera samavaya purusha ityuchyathae”

• “lokohi dwi vidha sthavaro jangamascha”

• Agni and sowmya

• Panchatmakam:- Pruthvyaadi pancha mahabutha

• Chaturvidho bhutha Grama (***)

• samswedajam, jarayujam, andajam,udbidjam

• “tatra purusha pradhanam tasya upakaranam anyath tasmaat purusho

adishtaanam”

Page 5: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 5

Sootra:- 21

‘tad dukha samyogat vyadayaha uchyanthae”

Sootra:- 22

• 4 types of vyadhi—aganthu, sareeram, manasam, swabhavikam?

Sootra:- 23

Aganthu:- abhigatha nimithaja

Sareerasthu annapana moola vatha pitha kapha sonitha sannipatha vaishmya

nimitha…

“swabhavikasthu kshuth pipasa jara mruthyu nidra prabruthaya:”

Sootra:_24

Roga adhistana—2 –sareera , manasa

Sootra:- 25:_

• Vyadhi nigrah hethu:- Samsodhana, samsamana, ahara, achara

Sootra:- 26

• “praaninam punar moolam aaharo bala varna ojasaam cha”

• Ahaara depnds on Shad rasa

• Rasa depends on Dravya

• Dravya is oshadhi

Classification of Dravya:-

Oushadaya---sthavara and jangama

Sootra:- 27:- Classification of Plant kingdom

Sthavara 4 ---vanaspathi, vruksham, veeruth, oushada

Vanaspathi-----a pushpa phalavanthi(Su)

(no flower but fruit)- plaksha, udumbara

Vruksham ----(vanaspathyam by charaka)---pushpa

phala(Su)having fruits and flowers- amra, jambu

Veeruth----Prathanavathi- vidari, kolavalli, saliparni,

prusniparni

Oshada----phalapaka nishta( plant destructs when fruits be

comes ripe)- Godhuma

Sootra:- 28 & 29:- Animal kingdom

Jangama---Gachathi iti jangamam - 4 types

Jarayuja- pasu, manushya, vyala

Andaja:- Gaga, Sarpa, Sareesrupa

Swedaja--- krumi, keeda, pipeelika

Udbhijam----indragopa mandooka

Sootra:- 34

“Sareeranam vikaranam esha varga chathurvidha:-

Ahara, achara, parthiva, kalakrutha (Dal)

sthavara jangama, parthiva, kalakrutha (su)

Sootra :- 35- aganthu & sareera

Sootra:- 36

“Manasanam thu sabdadi rishto varga sugavaha:- sabdadi vargaha sabda sparsa

roopa rasa gandhadaya:”

Sootra:- 37&38;- Chikitsa beeja kadhanam:- 4

Purusha, vyadhi, oushadha, kriyakaala

For purusha :- Vyadhi, Oudhadha, Kriya, Kaala (su)

Sootra:- 39

Total 120 chapters divided in to 5 sthanas

Soothrasthana----- 46

Nidanasthana------16

Saareera sthana-----10

Chikitsa sthan------40

Kalpasthana------8

Utharathanthram----66

Page 6: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 6

2nd chapter:- Sishyopanayaneeyam Advises to teach 4 casts

Qualities of sishya:-Tanu jihwa oshta danthagram,Riju vakthra akshi nasam

Klesa saham

Upanayana vidhi:-Initiation ceremony/ construction of classroom

Prasastha thidhi, karana muhurtha

Gomaya pralipya - Chaturhastha chaturasram

Darbha samstheerya

Oath taking / student dress code

Round Agni

Neecha nagaroma

Kashaya vasasa

Swabheshjair prathikarthavyam:-Read from text

Ineligible persons for treatment:-Read fromm text

Vyadha, sakunika, pathitha, papakarina

Unsuitable time for Adhyayana:-Calender Holidays- Read

3- Adyayana sampradaneeyam

♨ Soothra sthana—46 chapter

♨ Nidana sthana—vatavyadhi, arsas, asmari, bhaganthara, kushta, meha, udara, moodo,

vidrathi, parisarpanam(visarpa nadi sthanaroga), grandhi, vrudhi, kshudra, sooka, bagna,

mugaroga

♨ Sareerasthana---bhuthachintha, rajasudhi, garbhavakranthee, garbha vyakarana, sareera

vyakarana, pratyeka marma nirdesha, siravarnanam, siravedham, dhamaneevyakarana,

garbhini vyakruthi

♨ Chikitsa sthana:- 40- 1st Dwivruneeyam,Vathavyadhi---4th mahavathavyadhi-----5th

♨ Last--- dhumanasya vidhi

♨ Prameha, prameha pidaka, madhumeha chikitsa mentioned in seperate chapter

♨ Kalpasthana:- 8- 1st –annapana raksha vijnanam, 8th – keeda kalpa

♨ Utharathanthra:- 4 angas-1st chapter---- Oupadravikam,26 chapters for salakya thanthra,12

chapters for kaumarthanthra,21 chapter for kayachikitsa

♨ Amanushopasarga prathishedam, apasmara prathishedham, unmade prathikshedam----3

chapters is bhuthavidya

Rasa bheda vikalpam, Swastavruthi, Tanthra yukthi, doshabheda vikalpa---Thanthrabhushana

Synonyms of chikitsa:- prayaschitha, prasamana, santhikarma

4th—Prabhashaneeyam “ekam sastram adheeyano na vidyat sastra nischayam

Tasmat bahusrutha sastram vijaneeyat chikitsaka”

Oupadhenava, ourabhra, sousrutham, poushkalavatham----seshanam salyathantranam moolani

5th--- Agropaharaneeyam

♣ Trividha karma----poorvam, pradhanam, paschat

♣ Ashta vidha sastra karma----chedyam, bhedyam, lekyam, vedhyam, aeshyam ,

aharyam , visravyam seevyam

♣ Ayatho, visala, sama, savibaktha, nirasrya----5 vruna guna

♣ Signs of uthama vaidya:-

♣ Sowram, asukriya, sastra taikshnyam, asweda vepadhu, asamohascha

Types of chedana and their sites:-

Bhru ganda sanka lalada akshiputa oshta danthaveshtaka kaksha kukshi

vankshana-----tiryag cheda

Chandra mandalavat chedan---pani pada

Ardha chandrakruthi------ guda and medra

Moodagarbha, udara, arsas, asmari, bagandhara, mugaroga----surgery to be

done in empty stomach

Paschath karma:-Read

Page 7: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 7

Varthi / vikesika:-gauze: Wick:- madhu sarpi pragada oushayuktha- na athisnigdha na

athi rooksha varthi- athi snigdhat- kleda, athi roukshyaad:- cheda

Ghana kabalika

Bandage with cloth

Fumigation with vedana rakshogna dhupa

Rakshogna mantra

Fumigation:-

Guggulu, agaru, sarjarasa, vacha, goura sarshapa choorna+ lavana+ nimbapatra+ aajya

Anoint the aajya sesha in marmasthaana

Changing of dressing:-

Vruna bandage should be removed on 3rd day

If removed in 2nd day:- Vigraditho, Chirat vruna samrohana, teevra ruja

Hemantha sisra vasantha-----3 days

Greeshma, varsha, sarath-----2 days

Sastra athipaaathitha chikitsa:_

Pradeeptha agaravath seegram tatra kuryaad prathikriyaam

For pain due to sastra patha- Yashtee madhu+ koshna grutha dhara

Chapter 6 ----Ritu charya Divisions of Kaala

Laghu akshara ucharana matra ----akshi nimesha

Pancha dasa(15) akshi nimesha----- kashta

Trimshad kashta(30)------kala

Vimshathi kala(20)+1/ 10 th of kala= muhurtha

30 Muhurtha -----ahorahtra

15 ahorathra-----paksha

Magadayo dwadsasa masa------samvatsara

Dwi masikam----ritu

3 ritu----ayana

2 ayana is called 1 samvatsara

5 samvatsara is called one yuga

5:- Masa and Ritu relation:-Depending on Bala and Rasotpathi

Utharaayana:-

Arkabagavan, Thiktha, kashaya, katu rasa balavantha

Sisram----tapas, tapathou(Maga, Phalguna)

Vasantham------madhu, madhavou(Chaitra, Vaisaga)

Greeshmam----suchi, sukro(Jeshta, Ashada)----arka bahgavan-----

tiktha kashaya katu

Dakshinayana:-

Varsham----nabho nabhasyo(Sravana, Badrapada)

Sarat-----eesha oorjo(Aswina, Karthika)

Hemantha---saha saha, sahasyou(Margaseersha, Pousha)-----soma

bhagavan-----amla lavana madhura----bala increases

Varsha, sarath, hemantham----bala increases

Sisira, varsha, greesham------bala decreases

7:- Seethaamsu kledaythyurvi vivaswaan soshayatyapi

Thaavubhavapi samsruthya vaayum paalayathi praja

9: Rithu classification based dosha upachaya, prakopa, prasama nimitham

Iha thu varsha sarad hemantha vasantha greeshma, Pravrut( No sisiram)

Rithu lakshana is mentioned but no Rithucharya:- Read

Chaya prakopa prasama vayor greeshmadishu trishu, varshadishu cha pithasya sleshmana

sisiradishu….

Page 8: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 8

No Dosha Sanchaya Prakopa Prasama 1 Vatha Greeshma Varsham Sarath 2 Pitha Varsham Sarath Hematham 3 Kapha Hemantham as

No sisiram here vasantham Greeshmam

14. Natural upasama of

Pithaja vyadhi -----------hemantha

Kaphaja vyadhi---------greeshma (nidaghae)

Vatika vyadhi--------sarath

Dainika rithu bheda:-

Time season doshaavastha

Purvahnae vasantham Kaphaprakopa

Madhyahnae Grishma Vatasanchaya

Aparahna Pravrut Vataprakopa

Pradosha varsha Pithasanchaya

Ardha rathri sarath Pitha prakopa

Pratyusa Hemantha Kaphasanchaya

Rithu Vyapath:- Adrushta kaarina ( Adharma)

Epedemic is termed as Maraka

Janapadha udhwamsa mentioned here-

Rx:- Sthana parithyaga / santhi karma/ Prayaschitha

Ritu and flowering:-Ayvapanna Rithu Lakshana

Hemantham----vayur - uthara, rajo dhoomakula disa-rodra, priyangu, punnaga

Sisiram----------vatha vrushti akula disha- rodra, priyangu, punnaga

Vasantha ritu-----kami jana anandha janano, diso vimala, dampathyor

manabhidhuro, dakshino anilaha, Kokila Shad pada ganai Upageetha.

kimsuka, ambhoja, bakuta, cuta, asoka

Grishma ritu------Disa prajwalitha iva, bhrantha chakravaga yugala, flowers not

mentioned

Pravrut ritu------ambaram anadham, paschima anilam, vidyuth (lightening),

sakra gopojwala- kadambha, nipa, kutaja, sarja, ketaki

Varsham:- kumuda, neelolpala virajitha, mega nirudha arka graham nabha

Sarad ritu------baana(sahachara), sapthahwa, bandhuka, kasa, asana, Vimalam

nabha

Elimination of Prakupitha doshas:-

“haret vasanthae sleshmanam pitham saradi nirharet varshasu samayet vayu”

Chapter ---7 Yanthra vidhi Yanthra 101 in number and 6 types

Pradhana thama :- hastham, but pradhana yanthra is Kankamuga

Yanthram---salyamaharanopayo yanthrani

Yanthra Number Size Use Swasthika

Samdamsa

Tala

Nadi

24

2

2

20

18 angula

16 angula

12 angula

As per need

Asthi vidha salyoddarana

Twak mamsa sira snayu gata

salyoddarana

Karna nasa nadi salya aharana Srothogatha salya udharana, roga

darshana, achushana, kriyasaukumarya

Page 9: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 9

Salaka

Upa

28

25

As per need

As per need

Eshana, vyuhana, chalana, aharana

Sarva deha anga, sandhi koshta as and

when needed

Yantra Guna:- 6

1.Samaahithaani - Nyoona athiriktha maana varjithaani

2.Ghara muga

3. Slakshna muga

4. Su drudaani

5. Su roopani

6.Su grahaani

Dalhana:_ 5:- Ghara slakshna muga is one for dalhana

Swasthikam:- Masurakruthi - keelair avabadhani, moolae ankushavad avrutha

varangani

Simhadayo- 9 - vyalamruga, kakadaya panchadasa pakshina- 15 = 24

Samdamsam---2 types----sanigraha and anigraha

Tala yanthra-----eka thala and dwi thala

Nadi yanthra----eka muga and ubhaya muga

Salaka yanthra: all 2 each

❖ Gandu pada muga—2—eshanam- Blund Probe

❖ Sarpa phana muga---2---vyuhanam- Retractors

❖ Sarapunga muga---2--chalana

❖ Badisa muga(Both in Yantra and Sastra)-aaharana- Hooks

Masura dala muga----2 ---srothogatha salya uddaranartham

Ushneesha----6---karpasakrutha - for pramarjana kriya- Swab probs

Darvi ---3 ---ghalwa muga---kshara oushadha pranidhanartham

Jamboshta—3 + angusa vadanani -3 for agni karma=6- Cauteries

Nasarbuda aharana ----1 ---kolasthi dala muga- Nasal Curette

Anjanartham----1 ----kalaya parimandalam------mukulagram

Muthra marga vishodhanartham-----1-----malathee pushpa vruthagrapramanam

Total= 28

Upayanthra;- 25=kshteevana , pravahana, harsha, ayaskantha, balaswa, kshara agni

bheshajani……

No Jaluka- U know y .......? bcoz its the best in anushastra......

Yanthra karma: -24 :-First – nirghathanam, Last----pramarjanam

Yanthra dosha;- 12

(athisthulam, asaram, athideergam, athihraswam, agrahi, vishamagrahi, vakram,

sithilam, athyunnatham, mrudukeelam, mrudu mugam, mrudu pasam)

Dal:-Asaaram:- Ashudha laoha / In place of that Thanu is mentioned by Vagbhat

Vagbahta excepted last four , so -8

Prasastha yanthra: 18 angulas

Drushya salya should be extracted with -------simha muga etc

Gooda salya------kanka mugadi

Pradhana yanthra : kankamuga

8th Chapter:-Sastravacharaneeyam Mandalagra, karapatra-------lekhana, chedana

Mudrika, utpala patra, nakha sastram, ardhadhara, vrudhi patram-----bhedana,

chedana

Visravanam------kusa patra, adimuga, anthar muga, trikurchaka, sararimuga, suchi

Vyadhanam-----suchi, kutarika, vreehimuga, ara, vethasapatra

Aharana--------badisa, dantha sanku

Eshani-----eshana and anulomana

Page 10: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 10

Suchi -------seevana, Vyadhana and Visravana

Where to hold:

➢ Vrudhi patra-----vrunthaphala sadarana bhagae

➢ Vrunthagrae------visravanani

➢ (visheshasthu bala vrudha sukumara bheeru nareenam rajnam rajaputranam----

trikurchakena)

➢ Moolam-----ara, karapatra, eshani

➢ Length:-

➢ Nakha sastra & eshani------8 angula, Sarari muga-------10 angula

➢ Rest all 6 angula

➢ Sasthra sampad: sugrahani, sulohani, sudharani, suroopani, susamahitha muga

agrani, akaralani

Sastra dosha: 8 vakram, kundam, gandam, gharadharam, athisthulam, atyalpam, athi

deergam, athi hraswam

Kharadharam is not a sastrtadosha for Karapatra

Dhara:-

For bhedana-----masuri

For lekhana------ardha masuri

For vyadhana and visravana-------kaisiki

For chedana-----ardha kaisiki

Payana:-

Kshara payana-----for sarasalya asthi chedana

Udaka payana------for mamsa chedana padana bhedana

Taila payana-------for siravyadhana, snayu chedana

Nasanartham;- slakshna sila –masha varna, For dhara samsthapana;- salmali phalaka

Anu sastra:-

Twak sara, Sphatika, Kacja, Kuruvinda, Jaluka, Agni, Kshara, nakha, Gojihwa, Sephalika,

sakapatra, kareera, vala, anguli.

Jaluka---best in anusastra

Anguli ,Nakha, Kshara, Roma common

Twaksara, sphatika, kacha, kuruvindham--------chedana and bhedana

Aharya chedya bhedya------Nakha

Goji, sephalika, sakapatram------Visravanam

Eshanam-----balaangulya, ankura

Chapter 9 –yogyasoothreeyam Yogya---practical work

Chedana: utkarthana, apakarthana: kushmanda, alabu, kaalindaka, trapusa, ervaruka,

karkaruka

Bhedana: Udaka panka poorna driti vasthi and praseka

Lekhana: same as bhedana

Vedhya: mritha pasu sira and utpalanala

Eshana: ghunopahatha kashta, venunala, nail sushka alabu muga

Aharana: panasa bimbi bilwa phala majja, mritha pasu dantha

Visravana:madhuchishta upaliptha salmali phalaka

Sivana: sukshma Ghana vastra, mrudu charma

Bandhana: pusta maya purushanga pratyanga

Agni and kshara: mrudu mamsa kandha

Karna sandhi bandhana; mrudu charma mamsa pesi and utpala nala

Netra pranidhana vasthi vrana vasthi pidana; udakapurna ghata with parsva srotas

and alabu mukha

CHAPTER-10—Visiganu Pravesaneeyam: Visikha: Karma marga

Shadvidha Pariksha:

1. Srothendriya 2. Chakshurindriya 3.Sparsanendriya

4. Ghranendriya 5. Rasanendriya 6. Prasana

Page 11: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 11

CHAPTER – 11--- KSHARA PAKA VIDHI Kshara: it is the most important sastra out of sastra and anu sastra

Functions of Kshara: 1. chedya 2. Bhedya 3. Lekhya 4. Tridoshagna

5. Suitable for visesa kriya

“Tatra kshranat kshananat va ksharah”

Properties of Kshara:

1. Tridoshagna-------nanaoushadhi samavayat

2. suklatwat soumya:

3. increased use will pumsthwaghna

Types Of Kshara: 1. Paneeya 2. Prathisaraneeya

Indications of Paneeya kshara:

1. Gara 2. Gulma 3. udara 4. Agni sanga 5. Ajeerna

6. Arochaka 7. Anaha 8. Sarkara 9. Asmari 10. Arsa

11. Krumi 12. Visha 13. Abhyanthara vidrathi

♫ Contra indications of kshara:(paneeya)

♫ Raktha pitha, jwara, pitha prakruthi, bala, vrudha, durbala, bhrahma, mada,

murcha, timira

♫ Types of Prathisaraneeya kshara: mrudu, madyama, teekshna

♫ Preparation of kshara: in sarad ritu, middle aged tree, asitha mushkaka—

sudha sarkara prakshipya----tila nalair aadeepayet---21 times ----kshara made

♫ 1 part kshara with 6 parts water of gomootra boiled and prepared

♫ During preparation 1 ½ kudava kshara udaka should be kept aside

♫ Prathivapa with danthi dravanthi churna shukthi pramana is made

♫ Pakya or teekshna kshara:- kshara prepared with prathivapa

♫ Mrudu or Samvyuhima kshara:- kshara prepared without prathivapa

Kshara Gunas: 8

Naiva ati teekshna, na amrudu, sukla, slakshna, pichila, avishyandi, siva, seegrah

Kshara doshas: 9

Atimardava, atiswaithya, ati ushna, ati teekshna, ati pichila, sarpitha, saandratha, apakwatha,

heena dravyatha (dalhana)

Kshara Karma avudhi: 100 vagmatras

Samyag kshara karma lakshanas:Vyadhi harana, krushnatha,

Ghee prepared with amla varga and madhuka will check the burning sensation

Anti dote:- Amla dravya with madhu

Types of kshara dagdha and lakshana:

Samyag dagdha: Vikara prasamanam , laguthwam

Heena dagdha:-Toda, kandu, jadya, vyadhi vrudhi

Atidagdha:- daha, paka , raga, srava, angamarda, klama , pipasa, murcha,

marana

Dose :Mrudu : 2 pala, Madyam : 1 pala, Teekshnam: ½ pala

Amla varja rasa in kshara, lavananurasa

Kshara contra indicated:Soonodari, garbhini, ritumathi, prameha, rukshan, trushna, kleeba,

udwrutha and apavrutha phala yoni

Chapter : 12 ---- Agnikarma vidhi Agni Karma is better than kshara due to apunarbhava of rogas and the rogas incurable

bheshaja , sastra, kshara will be cured by this.

Dahana upakarana:

Twag gatham-------pippali, aja sakrud, godantha, sara, salaka

Mamsa gatham------jamboshta and ithara loha

Sira snayu sandhi gatham--------kshoudra, guda, sneha

Agnikarma kala:-

No agnikarma in sarad and greeshma ritu, bhinna koshta, anudrutha salya,

anthasonitha, aneka vruna peeditha, swedya anarha

Should be performed after taking pichila anna except in mudagarbha, asmari,

bhaganthara, udara, arsa, mukharoga

Kinds of agnikarma:-

1.twakdagdha 2. mamsadagdha 3. siradagdha

Page 12: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 12

4. snayudagdha 5. sandhidagdha 6. asthidagdha

Lakshanas of dagdha:

Twak:- sabda pradurbhava, durgandha, twak sankocha

Mamsadagdha:- kapothavarnatha, alpaswayadhu, vedana

Sira snayu gahta:- Krishna, unnatha vruna, srava nirodha

Sandhi-asthi gatha:- ruksha, aruna varna, karkasa, sthiravrana

4 dahana visesha: valaya, bindu, vilegha, prathisarana

Types of dagdha:-Plushtam, durdagdam, samyag dagdam, athi dagdam

Plushtam---vivarnam

Athidagdam---mamsa avalambanam, gatravislesham, jwara, daha, pipasa, murcha,

delayed healing, vivarna

Samyag dagda---thala varna

Treatment

For plushta: agni prathapanam, ushna oushadham, cold water should not be used

In durdagdha: alternate seethe and ushna upachara

In samyag dagdha : pitha vidrathi vat

In athidagdha : seethopachara, pitha visarpavat

Treatment of dhuma upagatha----vamana, kabala, siro virechana

Athi tejasa dagdha---generally asadhyam

Indra vajragni dagdha---if patient found alive sneha abhyanga, parisheka, pradeha are

helpful

Chapter – 13----Jaluka avacharana Jaluka—best for king, richpersons, children, old persons, bheeru, durbala, nari,

sukumara

Parama sukumaro ayam ---jaluka

In vatha dushta sonitha ------srunga

In pitha dushta sonitha-------jaluka

In kapha dushta sonitha------alabu

Types of Jaluka---12 types:- Savisha----6, nirvisha ----6

Savisha:- Krushna, karbura, alagarda, indrayudha, samudrika, gochandana

Krushna: anjana churna varna Karbura : varmi matsya vat

Alagardha: romasha Indrayudha: asadhya

Govrushnavat adhobhagae dwi dha: go chandana

Vichitra pushpakruthi: Samudrika

Treatment; mahagada

Kapila---colour of manasila

Sanka mughi----yakruth varna, seegra payini

Mushika ------mooshikakruthi varna, anishta gandha

Mudga varna------ pundareeka mughi

Padma patra varna, ashta dasangula(18)--------savarika ( used for raktha moksha for

cattles)

If jaluka starts bitting ------ aswaghuravat ananam.

Water in the pot where jaluka kept should be changed in 3 days, Pot should be changed in 7

days, Asadhya jaluka vyadhi---indramadha

Chapter 14:- Sonitha varnaneeyam Max amount of raktha moksha is 1 prastha

5 guna:- visratha(Bhumi), dravatha(Jala), raga(tejo), spandanam(vayu), lagu

(akasha)

Dhathu utpathi:-

Rasat raktha……

Rasa remains in each dhathu over a period of 3015 kala

Evam masena rasa suklam sthreenam cha arthavam bhavathi

For rasa dhathu to become sukla: 18090 (3015 * 6)

Vajeekarana and virechana oushadha acts by prabhava

Signs of dushta raktha:

Vatha dushta; --phenilam, arunam, krushnam, tanu, seegram, askandi

Page 13: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 13

Pitha dushtam: -- neelam, peetham haritham syavam, visram, anishtam pipeelika

makshikanam, askandi

Kapha dushta:--- gaireekodaka pratheekasham, snigdham, seethalam, bahalam,

pichilam, chira sravi, mamsa pesi prabham,

Tridoshjam--- kanchikabham, viseshatho durgandhi

Prakruthistha raktha:-

Indragopa prateekasha, asamhatham, avivarnam

Contra indicated persons for raktha visrava:

Sarvanga sopha, ksheena due to to the intake of amla bhojana, pandurogi, arsas, udara, soshi

and garbhini with sopham

Sastra visravanam: 2 types- Prachannam, siravedhanam

In durdina, seethavantham, aswinna and bukthamatrae, vatha vidmootra sangam---

blood does not comes in rakthamoksha

Complications of inadequate blood flow:- Sopha, udara, raga, paka, vedana

Yavagum prati peethasya sonitham mokshayet

Chathur vidha upaya to arrest bleeding:

Sndhanam, skandhanam, pachanam, dahanam

Sandhana with vruna kashaya,Skandhana with hima,Pachana with bhasma,Sankocha

with sira dahana

Chapter 15—Dosha dathu mala kshaya vrudhi vijnaneeyam: ❖ Pancha lakshana vayu: praspandana, udwahana, poorana, viveka, dharanam

❖ Pitha---5, kapha----5

❖ Pureesha;- Upasthambham, vayu agni dharanam

❖ Mootram : -- vasthi pooranam, vikleda kruth

❖ Swedam---- kleda twag soukumarya kruth

❖ Vrudhi kshaya lakshanas of doshas: - study each point with text

❖ In kshaya lakshana of kapha;- “amasaya ithara sleshmasya soonyatha”

❖ Dhathu vrudhi kshaya lakshana—

❖ Arthava vrudhi lakshana:angamardam, athipravruthi, daurgandham

❖ Arthava kshaya:- yadhochithakala adarshana, alpatha, yonivedhana

❖ Sthanya vrudhi:- sthanayor apeenathwam muhurmuhu pravruthi, todam

❖ Sthanya kshayam: sthanayor mlanatha, asambhavam, alpatha

❖ Sign of garbha vrudhi: jadarbi vrudhi and sweda

❖ Garbha kshaya:- garbha aspandanam, annunnatha kushitha

Ojus:- properties:

Somatmakam, snigdham, suklam, seetham, sthiram, saaram, vivaktham, mrudu,

mrutsnam, uthama pranayathana

Ojo kshaya hethu:-

Abigatha, kshaya, kopa, soka, dhyana, srama, kshuth

Ojo dosha:-3

Visramsam: sandhi vislesham, gatranam sadanam, kriya sannirodham

Vyapath: sthabdha guru gatratha, vathasopho varna bhedo glani tandra and nidra

Kshayam: moorcha , mamsakshaya, moha, pralapa, maranam

Athisthulan—Rasa nimithameva sthoulyam, karshyam cha

Soukumaryad medasa-------sarva kriyasu asamartha

Alpa vyavayaha-------kapha medo nirudha margathwat

Dhathavo na apyayathae except medodhathu-----avrutha margathwat

C/F:- kshudra swaasa pipaasa kshuth swapna sweda gaatra dourgandhyam kradhanam

gaatrasaada gadgadatwa

Dies due to :- Prameha pidaka jwara bagandhara vidrathi vaathavikaaranaam

anyathamam praapya panchatwam upayaanthi

Treatment:- silajathu, guggulu, gomutra, triphala, loha, rasanjana, madhu, yavam,

mudga, koratushaka, shyamaka, uddalaka etc

Virookshana, chedaneeyanam dravyopayogam, vyayama, legana vasthi

Page 14: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 14

Atikrusha lakshana:-

Kshuth pipaasa seethoshna vaatha varsha bhaara adweshu - Asahishnu

Alpa pranatha, kasa, swasa, sosha, plihodara, agnisada, gulma, rakthapitha etc

Drugs:- payasa, aswagandha, vidarigandha, sathavari, bala, athibala, madhuram,

ksheeram, dadhi, grutham, maamsam, saali, shashtika, yava, godhuma,

Brumhanavasthi

Krusha is better than sthula

Brumhana vasthyupayogam

Samdaathutwaat :- Madhya sareerae :- Sarva kriyaasu samartha:Rx -

Anupaalanam

Best :- Madhya sareera then Krusa then Sthoola

Dosha daathu malaanaam cha parimaanam na vidyathae :- Due to

Vailakshanya of sareera

Asthaayitwa sareera

Dosha asamatha :- to be assessed by

Aprasanna indriyam purusham veekshya anumaanena lakshayeth

“sama dosha samagnischa sama dhathu malakriya

Prasanna atma indriya mana swastha ithi abhideyathae”

Chapter 16-----Karna vyadha bandhana vidhi

In 6th or 7th month, right for male baby, left for female baby

6th month :- Maaga

7th month :- Phalguna (dal)

1st :- (dakshinam kumarasya vamam kumari)

Vidhi

Place baby :- dhatryangae / Kumaaradhara angae

Distract baby with :- baala kreedanakai pralobya..

Bhishag vaama hasthena aakrushya karnam dakshina hastena vyadheth

Site to be pierced :- In daivakrutha chidra

Identification by :- aadithyakara avabaasithae

Prathanukam with suchi

Bahalam with ara

Then introduce Varthi (cotton thread)

Features of ProperVyadhana :- Tad desavidham :-Nirupadravatha

Anya desa vidham :- Sonitha bahutwam & Vedana

Injury to neighbouring structures causes:

❖ Kalika (Vein):- jwaram, daham, swayadhu, vedhana

❖ Marmarika (Nerve):- vedana, jwara, grandhi

❖ Lohithika(Artery):-- manyasthambha, apathanaka, sirograha, karna soola

Causes for Improper Vyadhana:- Aprasasth vyadhana

Soochi dosha:- Klishta, jihma, Aprasastha soochi

Varthi dosha:- gaadathara varthi

Dosha samudaayam

Leads to Samrambham and Vedana ( Swelling and pain)

Rx – remove varthi

Apply paste of Madhuka Erandadi pralepa with madhu grutha pragaadam up to

healing

Su roodam :- Puncture again

❖ Varthi in ear should be changed in every 3rd day

Page 15: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 15

❖ After samyag vidham:-

❖ Ama tailena sechanam – triratram

❖ If Complication Subsided :- Use Laguvardhanakam (Dilators)- apamarga, nimba,

kaarpasa

❖ Or seesakaadi gatitham dathura pushpaakruthi (bell shape)

Reasons for Karnachedana

Doshatho

Abigathatho

Bandages:-

Karna bandha: 15 types---nemi to kakoshta

10 -------sadyam

5 asadyam------samkshiptham, heenakarnam, bali karnam, yashti karnam,

kakoshtam

Nemi:-Pruthulayatha samobhaya

Ulpalabhedya:- Vruthayatha samobhaya

Vallooraka:- hruswa vrutha samobhaya

Asamgima:- Abhyanthara deeraga eka pali

Kapada sandhi:- Abhyanthara deeraga eka pali, ithara alpa pali

Ganda karna:-bahya deerga eka pali(cutting a portion from cheek- common

method of Otoplasty)

Ardha kapada:- bahya deerga eka pali, ithara alpa pali

Aharya:- apalir ubhayatho

Nirvedhi:- ksheena putrikasritho

Vyayojima:- sthulanu sama vishama palir

Samkshiptham:- sushka shashkuli utsanna pali

Heena karna:- anadhishtana pali

Valleekarna:- thanu vishama alpa pali

Yashtee karna:- grathitha mamsa stada sirathatha

Kakoshtam:- nirmamsa, samkshipthagra, alpa sonitha pali

Bandhana Vidhi :-

Things to be kept Nearby :-

• Suramandam

• Ksheeramudakam

• Dhaanyamlam

• Kapaala churna

Food before Procedure:- Lagu bhukthavatham

For prakshalana:

❖ In vatika raktha:--- dhanyamla, ushnodaka

❖ In paithika raktha-----seethodaka, payas

❖ In kaphaja raktha:- suramandam, ushnodaka

Sthitha raktham Sandhadyaath _ fresh blood should be there for proper healing

Abyanjana :- Madhu grutha

Avagundana :- Pichu / Plotha

Sootrena bandhwa

Sprinkle :- Kapaala churna

Then Follow :- Dwi vruaneeyoktha vidhi

Things to be Avoided:-

❖ Vighattanam, divaswapnam, vyayamam, atibhojanam, vyavayam,

agnisantapam, vaksramam – varjayet

While bandage if asudha raktha-----

In vathika dushta raktha-----paripudana

Pitha dushta :- daaha raga paaka

Page 16: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 16

Kapha dushta :- Sthabdha kandoo

Ama tailena trirathram parishechayet

Pichu for 3 days

Contra indication of karna sandhana:-

Asudha Raktha , Atipravrtharaktham, ksheena raktham

Sthitha raktham :- Indicated

Ideal condition for Karna Vardhana

When Suroodam, Nirupadravam, Sa varnee bhavathi

Jaatharoma, Suvartma, Slishta sandhi, Sthira, Surooda

Karnavardhana

Karnavardhana Taila :- Godha prathudaadi….(anu guptham nidadyaat – Nirupadrava

sthaanam)

Yava aswagandhaadi tailena Udwarthana

Sathawari aswagandhaadi tailena Vardhana

Still not developed :- Apaanga Prachaanam

Too speedy development :-

Sahasaa abivardhanam :- Amakoshi samaadmaath a – Swollen and Rupture

Karna paali Aamayam- 7

VPK Samsarga Sannipaatha

V- Visphoda, Sthabdatha, Sopha

P- Daaha, Visphota, Sopha, Paaka

K- kandu, Swayadhu, Sthambham, Gurutwam

Rx:- Sweda abyanga parisheka pralepa asrug vimokshanam mrudweekriya

brumhanam

Karnapali roga:- 10

Ulpadam, Utpudakam, Syavam, Kanduyatham, Avamandham, Sakandukam,

Grandhikam, Jambulam, Sravi, Dahavan

Mnt:-

Utpaada:- Apamaargaadi taila

Utpudaka:- Sambaakaadi taila

Syaava:- Gouryaadi taila

Sa kanduka :- Paadaadi

Avamandhakam :- Prapoundareekadi

Kandu :- Sahadevaadi

Grandhika:- Sraavanam, Paadanam, Grushtam with Saindhava churna

Jambulam : Leghana then Lodhra churna avachurnana

Sraavi :- Paste of Madhuparni

Daahavaan :- Paste of Pancha valkala

Nasa sandhanam mentioned here

Oshta sandhanam:- nadi yogam vina nasa sandhana vidhi

Chapter 17--- Ama pakweshaneeyam: Sopha ---6 types(vpk, sanni, aganthu)

Sopha samuthana roga:- Granthi, Vidrathi, Alaji

Vathika-

Paithika:-seegranusari

Kaphaja:- mandhanusari

Rakthaja:- Pithavath sonithajo athi krusnascha

Aganthu:- Pitha raktha lakshana, lohithavabhasascha

Amasopha---- mandoshmatha, twak savarnatha, seethe sophatha, sthairam,

mandha vedana, alpa sophatha

Page 17: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 17

Pachyamana:- suchibhiriva nistudyathae, dasyetha iva pipeelikabhir, samsarpyatha

iva pipeelikabhir, chidyatha iva sastrena, bhidyathaiva sakthibhir, tadyatha iva

danthena, peedyatha iva panina, ghatyatha iva cha angulya, dhana pachana like agni,

kshara, vruschika vidha iva cha sthana , asana, sayaneshu na santhim upaithi,

admatha vasthibhirivatascha sopha, twak vaivarnyam sopha abhivrudhi, jwara, daha,

pipasa, aruchi

Pakwa sopaha------pandutha, alpa sophatha, vali pradur bhavam, pariputanam,

angulya peeditha prathyunnamanam, with full of pus, baktha kamsha

Vathad ruthae na asthi ruja

Na pakaha pithad ruthae

Na asthi kaphath cha pooyaha

Complications of amachedana of vruna:-

Mamsa sira snayu sandhi asthi vyapath, sonitha ati pravruthi, vedana pradur bhava,

avadarana, aneka upadrava darshanam, kshatha vidrathi

Prag sastra karmana shreshtam bhojayeth athuram bhishak

Madyapam payayeth madyam

Na moorchathi anna samyogan matha…..

Vruna chikitsa;- 7

Vimlapanam, avasechanam, upanaham, padanam, sodhanam, ropanam,

vaikruthapaham

Sopha upadrava: 9

Chapter 18: vruna lepana bandha vidhi

First upakrama for sopha is alepa

Lepa is of 3 types: pralepa, pradeha, alepa

Pralepa: avisoshi / visoshi, seetham

Pradeham: ushanm / seetham, avisoshi , vata kapha samanam

Lepam--- when used in kshathas it is called kalka, nirudha lepa

Amount of snehana dravya to be added in lepana drava:

For vatika sopha-----1/4th

For paithika sopha------1/6th

For kaphaja sopha------1/8th

Pramana: mahisha ardra charma

Alepa is not to be used in night

Vruna bandhana dravyas:refer text

Types of bandage : 14

Kosha---angushtanguli parvasu Dama---in congested anga

Swasthika-----sandhi, kurchaka, bhru, sthananthara, thala , karneshu

Anuvelitha----shaga

Pratholi ---- in greeva and medra Mandalam----vruthangae

Sthagikam-----angushtanguli medragraeshu Yamala----in near by wounds

Ghatwa------hanu sangha gandeshu Cheena---apanga

Vibandha----prushta, udara Vithana-----murdhni Gophana-------chibuka,

nasa, oshta, amsa, vasthi Panchangi-----jatrurdham

3 types bandhana visesha: gadam, samam, sithilam

Gadam---sphik, kukshi, kaksha, vankshana, uru, sira( peedayannarujo)

Sithilam----akshnou sandhishu(so uchwasa)

Samam--- sankha, vadana, karna, kanda, medra, mushka, prushta, parswa,

udara, urah

For paithika and raktha vruna in saratha and greeshama----bandage should be

removed twice daily

For kaphaja and vathika vruna----in hemantha and vasantha-----once in 3

days

Bandage contra indicated:

Page 18: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 18

Kushta, agni dagdha, madhumeha pidaka, karnika in undhuru visha, mamsa

paka, gudapaka

Chapter 19---vrunithopasaneeyam First thing for vruna rogi:- agaram

Should avoid:- Divaswapna:- Will cause- kandu, gatragurutwam, Swayadhu,

Vedana

Vrunarogi should avoid----navadhanya to takrantha

They will cause dosha sanjanana, and pooya vardhana

Pathya---tanduleeyaka, jeevanthi….

Vruna dhupam:- sarshapa arishta patram+sarpis+lavanam

Two times in day time

10 days should be done

Ayasa will cause:- Swayadhu

Jagara:-Swayadhu+Raga

Diwaswapna:- Above2+ Ruk

Maidhuna:- Mrutyu

Chapter 20-----Hitha ahitheeyam: Virudha is explained- samyoga virudha, karma virudha, mana virudha, rasa

virudha

Ekaanthahitha (absolutely suitable) drayas due to jathisatmya:

1. salila 2. ghrutha 3. ksheera 4. odana

Ekantha ahithani:- due to dahana pachana---Agni, ksharam & visham

Pathyathama: bhramacharya, nivathasayana, ushnodaka snana, nishaswapna, vyayama,

gavyam grutham, saindhavam, Dadima amalaka vargam…

Virudha is explained- samyoga virudha, karma virudha, mana virudha, rasa virudha(4)

Ksheera is samyoga virudha with:-

Valliphala, kavaka, kareera, amla phala, lavana, kulatha,pinyaka, dadhi,taila,

virohi, pishta, sushka saka, aja mamsa, amdya, jambhu phala, chilichima,

matsya, godhamamsa, varaha mamsa, avika mamsa

Samyoga virudha:-

Gramya anoopa aoudaka mamsa with nava virooda dhanya, vasa, madhu,

ksheera, guda and masha

Rohini saka or jathuka saka with madhu

Mamsa of balaaka pakshi with varuni and kulmasha

Kakamachi with pippala and maricha

Naadi bhanga saaka with kukkuda mamsa and dadhi

Madhu with ushnodaka anupana

Ama mamsa with pitha

Sura krisara ad payasa mixed together

Kakamachi with guda

Moolaka with madhu

Moolaka with ksheera

Varaha mamsa with guda ad madhu

Amra, ambhu phala, aswa, vichukara godhamamsa all at a time

All types of matsya and especially chilichima along with ksheera

Kadali phala and thala phala together with ksheera dadhi and takra

Lakucha phala with ksheera cdadhi and masha soopa

Lakucha phala after taking ksheera or payantae

Thala shashkuli with sowveeraka

Matsya with ikshu vikara

Karma virudha:-

Kapothamamsa fried in sarshapa taila

Eranda taila sidha kapinchala mayoora lava thithiri and godha mamsa

Eranda darya agni sidha kapinchala mayoora lava thitiri godha mamsa

Page 19: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 19

Grutha kept in kamsya bajana for 10 days – Karma virudha

Madhu either with ushna dravyas or in ushna rithu

Kakamachi cooked either in a vessel used for cooking matsy a or srungavera

Thila kalka sidha upodika saka

Varaha vasa paribrushta baalaka mamsa with narikelaodaka

Angara soolya basa pakshi mamsa

Maana virudha:-

Equal quantity of madhu and ambu, sarpi

Two snehas in equal quantity

Madhu and sneha in equal quantity

Sneha and jala especially antareeksha udaka anupaa in equal quantities

Rasa virudha:-

No Combination of rasa Virudha 1 Amla lavana Rasa 2 Thiktha Kashaya Rasa 3 Madhura amla Rasa veerya 4 Madhura lavana Rasa veerya 5 Katu thiktha Rasa veerya 6 Katu kashaya Rasa veerya 7 Madhura thiktha Rasa vipaka 8 Madhura kashya Rasa vipaka 9 Amla katu Rasa vipaka 10 Lavana katu Rasa vipaka 11 Madhura katu Rasa virya vipaka 12 Amla thiktha Rasa virya vipaka 13 Amla kashaya Rasa virya vipaka 14 Lavana thiktha Rasa vipaka veerya 15 Lavana kashaya Rasa vipaka veerya

Treatment of diseases caused by virudhahara:-

Virechana, vamana , samana, hitha sevana

Vatha guna:-

Wind from east-----madhura rasa, lavana anurasa, guru, vidaha janaka,

rakthapitha vardhaka, increases disease in kshatha, vishajushta, sleshmala

persons

Wind from south---madhura, kashaya anurasa, laghu, chakshusyam, rakthapitha

shamaka

Wind from west---- visado, ruksha, parusha, ghara , kapha meda kshapanam

(sadyaparana kshayakaram)

Wind from north:- snigdha, madhura, kashaya anurasa, prakrithi sthapanam,

kledana and balavardhana. Best specially for ksheena, kshatha and visha

Chapter 21----vruna prasnam:

Dosha---4 Sthaanas- 5 each for vatha pitha kapha

Va gathi gandhanayoho…tap santhapae…slish alinganae…..

Vatha---sroni gudha samsrayam

Pitham----pakwasaya madhyam

Sleshma---amasaya

Sthanas----5 each for VPK

Pitha sthanam:-yakruth, pleeha, hrudayam, drushti, twak

Sleshma sthanam:- uras, siras, kantam, jihwamoolam, sandhi

5 types of pitha and kapha is explained

Pitham:- teekshnam, dravam, poothi, neelam, peetham, ushnam, katu rasam

Page 20: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 20

Vpk prakopa hethu explained

Vidagdha rasa of pitha—amlam

Vidagdha rasa of kapha----lavanam

Kapham:- Madhuryam, pichilyam, prakledanam, madhura seethala

Slesma swetho guru snigdha pichila seetha

Sonitham :- Anushna seetham madhuram

5 types of pitha and kapha is explained- Ref Text

Vpk prakopa hethu explained- Ref text Vidagdha rasa of pitha—amlam

Vidagdha rasa of kapha----lavanam

SHAD KRIYA KALA EXPLAINED

Line of treatment in Prasara:-

Vatha prasara to the pita sthana:- Pithahara chikitsa

Pitha prasara to kapha sthana:- Kaphahara

Kapha prasra to vatha sthana:- vatha hara

Sthana samsraya :- Localisation of doshas

Udara:- Gulma, Vidrathi, Udara, Agnisanga, Anaha, Visoochika

Vasthi:- Prameha, Asmari, Mootragatha, Mootradosa

Medra:- Nirudha prakashan, Upadamsa, Sooka dosha

Guda:- Baganthara , Arsas

Vrushna:- Vrudhi

OOrdha jatroogatha:- Jatroordha roga

Twak, mamsa, sonitha:- Kshudra roga, Kushta, Visarpa

Medogatha:- Grandhi, Apachi, Arbuda, Galaganda, Alaji

Asthigatha:- Vidrathi, Anusayi

Padagatha:- Sleepada, Vathasonitha, Vathakandaka

Sarvangagatha:- Jwara and sarvangaroga

Chapter 22----Vrunasrava vijnaneeyam: Nija or doshja vruna---14 srava

Vruna vasthu----8(twag, mamsa, sira, snayu, asthi, sandhi, koshtam, marma)

Vrunakruthi---4- ayatham chaturasram, vrutham, triputakam

If vruna from pakwasya is having Pulaka udaka sannibha –Asadyam

Rakthasaya----Ksharodaka nibham----varjyam

Amasaya and trika sandhi----kalaya ambu nibham---asadhyam

Varna visesha----basma, kapotha, asthi varna----vatika

Vruna srava:

Twag gatha(ghrushta, bhinna, sphota)---yellow, salila prakasha

Mamsa gatha------sarpir prakasha

Snayu gatham-----simghanaka prathimam

Asthigatham----sukthi doutham

Chapter 23---- Kruthyakrutya vidhi:

Sites of sugasadhya vruna:-

Sphik payu prajanana lalada gandoshta prusta karna phala kosha udara jatru

mugaabhyantara

Kruchra sadya:-

Akshi, dantha, nasa, apaga, srothra, nabhi, jadara, sevani, nithambha, parswa, kukshi,

vaksha, kaksha, sthana, sandhi

Yaapya vruna:-

Avapadika, Nirudha prakashan, sannirudha guda, grantha, kshathae krimi, pratisyayaja

Krumi vruna, twag doshitha, pramehina, koshtaja, sarkara, sikathameha vruna, vatha

kundalika, ashteela, danthasarkara, upakusha, kanta saluki, nishkona dooshitha dantha

veshta, visarpa vruna, asthiksta , urakshatha,grantha vruna

Asadhya vruna:-

Page 21: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 21

Aswa apanavat udgatha osta, kadina gosrungavat udgatha, mrudu mamsa

praroha, snayu jala vantha and durdarshana, ubayatho baaga koshta vruana, mamsa

budbuda vantha, sa sabda vatha vahini, ksheera mamsa asananam vruna, arochaka

avipaka kasa swasa updrava yuktha vruna, bhinna sira kapala- masthulunga visible,

tridosha linga pradurbava vruna.

Sudha vruna:- anakrantha by tridosha, syava oshta, sama pidaki, avedana,

nirasrava

Rohivruna:- kapotha varna prathima inside, kleda vivarjitha, sthira pidaka

vantha

Ruda vruna:- rudavat mana, agranthi, asunam, arujam, twak savarnam,

samathalam

Chapter 24-----Vyadhi samudheseeyam: 2 types-Sastra sadya/ kriya sadya

3 dukha--- adyatmika, adhi bhouthika, adhi daivika

7 vyadhi—adhi bala, janma bala, doshabala, sanghatha bala, kala bala, daiva bala,

swabhava bala

Adhyatmika:

Adi bala---kushta , arsas----matrujam, pitrujam

Janma bala-----matu apacharat----pangu, jatyandhyam, badhiram, mookam,

minminam, vamanam-----rasakrutham, douhruda apacharakrutham

Dosha bala-----asanka samuthpannam, mithyahara achara krutha-----amasaya

samudbhavam, pakwasaya samudbhavam----sareeram/ manasam

Adhi bouthikam: sangatha bala pravrutha:--sastrakrutha, vyaleekrutha ( aganthu hetu,

durbalasya balavat vigrahat)

Adhi daivikam:

☻ Kalabalam ----vyapanna ritu krutham / avyapanna ritu krutham

☻ Daiva balam----vidyut asanikrutha / Pisachadi krutha

☻ Samsargajam / Akasmikajam

☻ Swabhava balam---kalajam/ akalajam

Rasaja to suklaja vikara

Rasaja--- jwara, hridroga, pandu, atrupthi, akalaja vali palitha

darshanam,angamardam, tripthi

Raktham:-kushta, visarpa, pidaka……angamarda

Mamsaja:- adi jihwa, upa jihwa, upa kusa, gala shundika

Medus:- madhumeha

Asthi--- kunagha

Majja:- Netra abishyandha

Chapter –25 Ashtavidha sastra karmeeyam Chedya, bhedya, lekhya, vedhya, aeshya, aharya, visravya, seevya

Chedya roga:-

Bhagandhara, Sathaponaka

Kaphagranthi

Jathumani, Charmakeela, Thilakalaka

Vartma vruna

Asthi mamsagatha salya

Mamsa sangatha, Mamsa kandha

Adrusha, Valmeekam, Galasundika

Snayu mamsa sira kotha

Bhedya roga:-

VPK granthi, VPK visarpa

Vrudhi, Vidarika, Prameha pidaka, Sopha

Avamantham, Kumbeeka

Vrinda, Anusayi, Alaji

Pushkarika, Kshudra roga, Nadivruna

Thalupupputa, Danthapupputa, Thundikeri

Gilayu, Vasthigatha Asmari, Medoroga

Page 22: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 22

Lekhana:-

VPK, Sanni rohini

Kilasa

Upajihwika, Adijihwika

Medoja granthi

Medoja vartma

Medoja dantha vaidarbha

Mandala

Mamsa kandha, Mamsa unnathi

Vedhya:- Mootra vrudhi, Dakodara

Eshya roga:- Nadivruna, Sa salya vruna, Unmargi vruna

Aharya roga:-

o VPK sarkara

o Danthamala, Karna mala,

o Salyani, Moodagarbha, Guda nichitha varchas

Sravya rogas:-

Vathaja kushta, Ekadesaja sopha, Palyamaya

Sleepada

Visha jushta sonita

VPK granthi

Sthanaroga

Saushira, pithaja oshta kopa, rakthaja osta kopa, kaphaja oshta kopa

Galasalooka, jihwakantaka, Krumi dantha, dantha veshtaka, upakusha, sithada

Dantha pupputa

Kshudra rogas

Materials for seevana: asmanthak, sana, kshouma, snayu, hair, moorva, guduchi

Types of seevana---4 ---velithaka, goshphanika, tunnasevani, riju grandhi

In area with less mamsa---depth of suchi ---2 angula

Mamsala desha------3 angula (malathee pushpa vrunthagra parimandalam)

4 vyapath:- heenacheda, athicheda, tyragcheda, atma cheda

If snayu injured----koubjyam

Sira vidham--- surendra gopa prathima prabhutha raktasrava,

Asthi vidha:- teevra ruja, no comfort in all positions

Chapter ---26 ---Pranashta salya vijnanam:- Salyagathi---5 types—urdham, adho, arvacheena, tiryag, riju

Sa salya lakshana- syavam pidakachitham sopha vedanavantham muhur muhur sonitha

sravi

Special features at diff sites-

Twak gatham:- vivarna, sopham

Mamsam:- sopha abhivrudhi, salya marga asamroham, peedana asahishnutha, osha

pakam

Pesi:- same osha sopha varjam

Sira:- sira admanam, sirasoolam, sira sopham

Snayu:- jaloksepanam, samrambham, ugra ruk

Srotho:- swa karma guna hani, pipasa, hrullasa

Asthi:- vividha vedana, sopha

Asthi vivara gathae:- asthi poornatha, asthi nisthoda, samharsha

Sandhi:- asthi vath cheshtoparama

Koshtagatha salyam------adopa anaha mootra pureehsa ahara darshanam

▪ Twak pranashtae:-Snigdha swinna, mrun masha yava godhuma…….where pain is felt

▪ Chandana kalka pradigdam….asu visarathi, grutham upasushyathi..

▪ Mamsa:- sneha, sweda,

▪ Sira dhamanee srotha snayu pranashtae:- ganda chakra …..yaane aropya…

▪ Asthi pranashtae:- sneha, sweda, bandhanam, peedana,

▪ Sandhi:- sneha, sweda, prasarana, akunchana, bandhanam, peedanam

Page 23: DRONA NECTAR SUSRUTHA SUTRASTHANA 1-28 chapters

Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22

Drona Nectar 23

Salyas which does not gets absorbed in body:- vishanam, dantham, kesham, asthi, venu,

daru, upalani…..

Chapter---27 Salyapanayaneeyam: Salyam: 2 types ----avabadham, anavbadham

salya udharana----15 hethu(swabhava….)

Aksha salyam:- parishechanam, dhamapanam, pramarjayeth

Anna salyam:- vamana anguli prathimarsha virechanam- pakwasaya

Vruna dosha asaya gatha:- prakshalanam

Vatha mootra pureesha garbha sangeshu pravahanam

Dushta sthanyeshu achushanam

Harshanam:- hrudyavasthitham, aneka karan ulpannam, soka salyam

Salya aharana upaya-----2 –prathiloma and anuloma

Asthi vivara pravishtam:- varagam pravibhujya dhnur gunair….

Jathushu:- in kandam- kanda nadim pravisya, agni taptha salaka

Ajathusham:- jathu madhuchishta pralipta salaka

Udaka poorna udaram:- avak sirasam avapeedayeth, vamanam, basmarasou nighaneth

Grasa salyam:- kandam:- skandhae mushtina abhi hanyath, sneham madyam

paneeyam va payayeth

Salya aharana upaya-----2 –prathiloma and anuloma

Chapter -28 vipareetha avipareetha vruna srava vijnaneeya Arishta Lakshana mentioned- Niyatham / Aniyatham

Vruna gandhas- katu (v) teekshna(p), visra(k), loha (raktha)

VP- Laja , VK- Athasi , PK- tailam

Vaidya praajna samraksheth athmano yasha:

“God Bless You”