आता वद कवीशवर २

रतनाकर महाजन

ई साहहतय परहतषठान

आता वद कवीशवर भाग २ (मराठी कावयाचया २००० वरााचया परवासाचा आढावा) रतनाकर महाजन

ववलपाल म बई

ramahajanpyahoocom

ph 8879011951

या प सतकातील लखनाच सवव हकक लखकाकड स रकषित असन प सतकाच ककवा तयातील अशाच प नम वदरण वा नाटय चचतरपट ककवा इतर रपातर करणयासाठी लखकाची परवानगी घण आवशयक आह तस न कलयास कायदशीर कारवाई होऊ शकत

ई परकाशक

ई साहहतय परहतषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

ई परकाशन १२ मारच २०१७ (होळी)

copyesahity Pratishthanreg2017

हवनामलय हवतरणासाठी उपलबध

bull आपल वारन झालयावर आपण ह फ़ॉरवरच कर शकता

bull ह ई पसतक वबसाईटवर ठवणयापवी ककवा वारनावयहतररकत कोणताही

वापर करणयापवी ई साहहतय परहतषठानरी लखी परवानगी घण आवशयक आह

मनोगत -

मी आपलयासारखाच एक कावयरससक कववताच सगरह जमा करण हा माझा छद माघया घरम माझा सवत चा असा एक कववताचया प सतकाचा मोठा सगरह आह

तयात असललया परसतावना आता द समवअ आहत तयाचा ीपयोग ककन कवीची आयण तयाचया कववताची सअख ककन मयावी या हतन मी ह प सतक सलहायचा यनशचय कला

ह करमत असताना पहहला कवी कोण असा ववचार मनात आला सत पत आयण तत (शाहहरम कावय )याचा मागोवा घत थट मराठीतला पहहला कावय सगरह

गाथासपतशती जो इसवी सनाचया पहहलया शतकात रचला गला इथपयात माग गलो मानवी जीवनातील शाशवत मलयाचा प रसकार करणारा हा आमय मराठीतील यहठ गरथ होय

माघया यनवततीचया काअात समअाललया वअचा ीपयोग ककन इटरनट परमाणच इतर प सतक यातन माहहती जमवलम आह

पराचीन कवी म क दराज त नरदर सतकवी सावता माअी त नामदव जञानशवर - एकनाथ - त काराम रामदास पतकवी म कतशवर त मोरोपत शाहमर अनत फदम त

पठठ बाप राव अवावचीन कवी नवया य गाच परवतवक कशवस त रववककरण मडअ बापट-ववदा-पाडगावकर आध यनक नव कावयाच परवतवक बा सी मढकरापयात अनक

कवीचया कावयाची झलक यथ वाचायला समअल

कवीची खरम सअख हम तयाचया कावयातनच होत तयाम अ कवीची माहहती द ताना तयाची जात तयाना सहन कराव लागलल अतयाचार तयानी कलल चमतकार तयाचया ववरयीचया आखयाययक दतकथा टाअलया आहत तया नटवर ीपलवध आहतच

आचायव अतरनी एक हठकाणी सलहहल आह की जञानशवरानी सभत चालवलम ककवा रडयाचया म खातन वद वदवल याहमपिा तयाचा मोठा चमतकार महणज वयाचया २०-

२२ वया वरय जञानशवरमसारखा एक अ त गरथ रचला आह आयण तो आपलयासमोर आह हा कवढा मोठा चमतकार आह

माझी भसमका या महान साहहतयकपी सागराचया तअाशी जाऊन ीततमोततम मोती शोधन आणन वाचकाचया सजअीत मयायच तयाम अ मी सगरहक सकलक आयण सपादक अशा भसमकतन काम कल आह

माघयासारखयाच कावय रससकाना ह प सतक वाचन अचधक जाणन घयायची इचछा वहावी हमच माफक अपिा

आपलया परयतकिया जाणन घयायला आवडल

फोडडल भाडार

धनयाचा हा माल

मी तव हमाल

भारवाहम

सकलक सपादक रतनाकर महाजन

----------------------------------

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आता वद कवीशवर भाग २ (मराठी कावयाचया २००० वरााचया परवासाचा आढावा) रतनाकर महाजन

ववलपाल म बई

ramahajanpyahoocom

ph 8879011951

या प सतकातील लखनाच सवव हकक लखकाकड स रकषित असन प सतकाच ककवा तयातील अशाच प नम वदरण वा नाटय चचतरपट ककवा इतर रपातर करणयासाठी लखकाची परवानगी घण आवशयक आह तस न कलयास कायदशीर कारवाई होऊ शकत

ई परकाशक

ई साहहतय परहतषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

ई परकाशन १२ मारच २०१७ (होळी)

copyesahity Pratishthanreg2017

हवनामलय हवतरणासाठी उपलबध

bull आपल वारन झालयावर आपण ह फ़ॉरवरच कर शकता

bull ह ई पसतक वबसाईटवर ठवणयापवी ककवा वारनावयहतररकत कोणताही

वापर करणयापवी ई साहहतय परहतषठानरी लखी परवानगी घण आवशयक आह

मनोगत -

मी आपलयासारखाच एक कावयरससक कववताच सगरह जमा करण हा माझा छद माघया घरम माझा सवत चा असा एक कववताचया प सतकाचा मोठा सगरह आह

तयात असललया परसतावना आता द समवअ आहत तयाचा ीपयोग ककन कवीची आयण तयाचया कववताची सअख ककन मयावी या हतन मी ह प सतक सलहायचा यनशचय कला

ह करमत असताना पहहला कवी कोण असा ववचार मनात आला सत पत आयण तत (शाहहरम कावय )याचा मागोवा घत थट मराठीतला पहहला कावय सगरह

गाथासपतशती जो इसवी सनाचया पहहलया शतकात रचला गला इथपयात माग गलो मानवी जीवनातील शाशवत मलयाचा प रसकार करणारा हा आमय मराठीतील यहठ गरथ होय

माघया यनवततीचया काअात समअाललया वअचा ीपयोग ककन इटरनट परमाणच इतर प सतक यातन माहहती जमवलम आह

पराचीन कवी म क दराज त नरदर सतकवी सावता माअी त नामदव जञानशवर - एकनाथ - त काराम रामदास पतकवी म कतशवर त मोरोपत शाहमर अनत फदम त

पठठ बाप राव अवावचीन कवी नवया य गाच परवतवक कशवस त रववककरण मडअ बापट-ववदा-पाडगावकर आध यनक नव कावयाच परवतवक बा सी मढकरापयात अनक

कवीचया कावयाची झलक यथ वाचायला समअल

कवीची खरम सअख हम तयाचया कावयातनच होत तयाम अ कवीची माहहती द ताना तयाची जात तयाना सहन कराव लागलल अतयाचार तयानी कलल चमतकार तयाचया ववरयीचया आखयाययक दतकथा टाअलया आहत तया नटवर ीपलवध आहतच

आचायव अतरनी एक हठकाणी सलहहल आह की जञानशवरानी सभत चालवलम ककवा रडयाचया म खातन वद वदवल याहमपिा तयाचा मोठा चमतकार महणज वयाचया २०-

२२ वया वरय जञानशवरमसारखा एक अ त गरथ रचला आह आयण तो आपलयासमोर आह हा कवढा मोठा चमतकार आह

माझी भसमका या महान साहहतयकपी सागराचया तअाशी जाऊन ीततमोततम मोती शोधन आणन वाचकाचया सजअीत मयायच तयाम अ मी सगरहक सकलक आयण सपादक अशा भसमकतन काम कल आह

माघयासारखयाच कावय रससकाना ह प सतक वाचन अचधक जाणन घयायची इचछा वहावी हमच माफक अपिा

आपलया परयतकिया जाणन घयायला आवडल

फोडडल भाडार

धनयाचा हा माल

मी तव हमाल

भारवाहम

सकलक सपादक रतनाकर महाजन

----------------------------------

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

ई परकाशक

ई साहहतय परहतषठान

wwwesahitycom

esahitygmailcom

ई परकाशन १२ मारच २०१७ (होळी)

copyesahity Pratishthanreg2017

हवनामलय हवतरणासाठी उपलबध

bull आपल वारन झालयावर आपण ह फ़ॉरवरच कर शकता

bull ह ई पसतक वबसाईटवर ठवणयापवी ककवा वारनावयहतररकत कोणताही

वापर करणयापवी ई साहहतय परहतषठानरी लखी परवानगी घण आवशयक आह

मनोगत -

मी आपलयासारखाच एक कावयरससक कववताच सगरह जमा करण हा माझा छद माघया घरम माझा सवत चा असा एक कववताचया प सतकाचा मोठा सगरह आह

तयात असललया परसतावना आता द समवअ आहत तयाचा ीपयोग ककन कवीची आयण तयाचया कववताची सअख ककन मयावी या हतन मी ह प सतक सलहायचा यनशचय कला

ह करमत असताना पहहला कवी कोण असा ववचार मनात आला सत पत आयण तत (शाहहरम कावय )याचा मागोवा घत थट मराठीतला पहहला कावय सगरह

गाथासपतशती जो इसवी सनाचया पहहलया शतकात रचला गला इथपयात माग गलो मानवी जीवनातील शाशवत मलयाचा प रसकार करणारा हा आमय मराठीतील यहठ गरथ होय

माघया यनवततीचया काअात समअाललया वअचा ीपयोग ककन इटरनट परमाणच इतर प सतक यातन माहहती जमवलम आह

पराचीन कवी म क दराज त नरदर सतकवी सावता माअी त नामदव जञानशवर - एकनाथ - त काराम रामदास पतकवी म कतशवर त मोरोपत शाहमर अनत फदम त

पठठ बाप राव अवावचीन कवी नवया य गाच परवतवक कशवस त रववककरण मडअ बापट-ववदा-पाडगावकर आध यनक नव कावयाच परवतवक बा सी मढकरापयात अनक

कवीचया कावयाची झलक यथ वाचायला समअल

कवीची खरम सअख हम तयाचया कावयातनच होत तयाम अ कवीची माहहती द ताना तयाची जात तयाना सहन कराव लागलल अतयाचार तयानी कलल चमतकार तयाचया ववरयीचया आखयाययक दतकथा टाअलया आहत तया नटवर ीपलवध आहतच

आचायव अतरनी एक हठकाणी सलहहल आह की जञानशवरानी सभत चालवलम ककवा रडयाचया म खातन वद वदवल याहमपिा तयाचा मोठा चमतकार महणज वयाचया २०-

२२ वया वरय जञानशवरमसारखा एक अ त गरथ रचला आह आयण तो आपलयासमोर आह हा कवढा मोठा चमतकार आह

माझी भसमका या महान साहहतयकपी सागराचया तअाशी जाऊन ीततमोततम मोती शोधन आणन वाचकाचया सजअीत मयायच तयाम अ मी सगरहक सकलक आयण सपादक अशा भसमकतन काम कल आह

माघयासारखयाच कावय रससकाना ह प सतक वाचन अचधक जाणन घयायची इचछा वहावी हमच माफक अपिा

आपलया परयतकिया जाणन घयायला आवडल

फोडडल भाडार

धनयाचा हा माल

मी तव हमाल

भारवाहम

सकलक सपादक रतनाकर महाजन

----------------------------------

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

मनोगत -

मी आपलयासारखाच एक कावयरससक कववताच सगरह जमा करण हा माझा छद माघया घरम माझा सवत चा असा एक कववताचया प सतकाचा मोठा सगरह आह

तयात असललया परसतावना आता द समवअ आहत तयाचा ीपयोग ककन कवीची आयण तयाचया कववताची सअख ककन मयावी या हतन मी ह प सतक सलहायचा यनशचय कला

ह करमत असताना पहहला कवी कोण असा ववचार मनात आला सत पत आयण तत (शाहहरम कावय )याचा मागोवा घत थट मराठीतला पहहला कावय सगरह

गाथासपतशती जो इसवी सनाचया पहहलया शतकात रचला गला इथपयात माग गलो मानवी जीवनातील शाशवत मलयाचा प रसकार करणारा हा आमय मराठीतील यहठ गरथ होय

माघया यनवततीचया काअात समअाललया वअचा ीपयोग ककन इटरनट परमाणच इतर प सतक यातन माहहती जमवलम आह

पराचीन कवी म क दराज त नरदर सतकवी सावता माअी त नामदव जञानशवर - एकनाथ - त काराम रामदास पतकवी म कतशवर त मोरोपत शाहमर अनत फदम त

पठठ बाप राव अवावचीन कवी नवया य गाच परवतवक कशवस त रववककरण मडअ बापट-ववदा-पाडगावकर आध यनक नव कावयाच परवतवक बा सी मढकरापयात अनक

कवीचया कावयाची झलक यथ वाचायला समअल

कवीची खरम सअख हम तयाचया कावयातनच होत तयाम अ कवीची माहहती द ताना तयाची जात तयाना सहन कराव लागलल अतयाचार तयानी कलल चमतकार तयाचया ववरयीचया आखयाययक दतकथा टाअलया आहत तया नटवर ीपलवध आहतच

आचायव अतरनी एक हठकाणी सलहहल आह की जञानशवरानी सभत चालवलम ककवा रडयाचया म खातन वद वदवल याहमपिा तयाचा मोठा चमतकार महणज वयाचया २०-

२२ वया वरय जञानशवरमसारखा एक अ त गरथ रचला आह आयण तो आपलयासमोर आह हा कवढा मोठा चमतकार आह

माझी भसमका या महान साहहतयकपी सागराचया तअाशी जाऊन ीततमोततम मोती शोधन आणन वाचकाचया सजअीत मयायच तयाम अ मी सगरहक सकलक आयण सपादक अशा भसमकतन काम कल आह

माघयासारखयाच कावय रससकाना ह प सतक वाचन अचधक जाणन घयायची इचछा वहावी हमच माफक अपिा

आपलया परयतकिया जाणन घयायला आवडल

फोडडल भाडार

धनयाचा हा माल

मी तव हमाल

भारवाहम

सकलक सपादक रतनाकर महाजन

----------------------------------

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

२२ वया वरय जञानशवरमसारखा एक अ त गरथ रचला आह आयण तो आपलयासमोर आह हा कवढा मोठा चमतकार आह

माझी भसमका या महान साहहतयकपी सागराचया तअाशी जाऊन ीततमोततम मोती शोधन आणन वाचकाचया सजअीत मयायच तयाम अ मी सगरहक सकलक आयण सपादक अशा भसमकतन काम कल आह

माघयासारखयाच कावय रससकाना ह प सतक वाचन अचधक जाणन घयायची इचछा वहावी हमच माफक अपिा

आपलया परयतकिया जाणन घयायला आवडल

फोडडल भाडार

धनयाचा हा माल

मी तव हमाल

भारवाहम

सकलक सपादक रतनाकर महाजन

----------------------------------

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

यी रतनाकर महाजन

यी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी सलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन यनवततीनतर तयाचया साहहततयक परयतभा ववशरततवान परफ़ ललमत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहत कीवर तीन खडाच एक प सतक सलहमल तयानतर ई साहहतय परयतहठानसाठी पख २ आयण पख २ हम जागयतक हवाई वाहत कीचया इयतहासाची तोडसअख ककन दणारम दोन ई प सतक तयानी सलहमलम याच काअात सररगमी या ववरयाचा सखोल अभयास ककन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भारण कलम लोकाचया आगरहान सार तयानी सररगमी या ववरयावरहम एक प सतक सलहमल ज जयोतसना परकाशन यानी परकासशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धमवगरथाचा म अापासन अभयास करायला घतला व तयावरहम ldquoधमवगरथrdquo नावाच एक स दर वाचनीय प सतक सलहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आयण वाचन यामवार त सतत नवीन नवीन काहम सशकत असतात व तयावर सफ़ ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आयण वववधयपणव वाचन आयण सािपी लखन ककन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा ीतसाह कायम वदीगत राहन तयाना ीदड अय हय आयण ीततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हमच आमची श भचछा

टमम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

या दसऱया भागात खालील कवीरा समावश आह -

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल

२) रवहरर नारायण वामन रटळक

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन

७) हगरीश शकर कशव कानटकर

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत

१२) भासकर रामरदर ताब

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट

१५) बहहणाबाई रौधरी

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार

१९) अनत (आतमाराम) काणकर

२०) सोपानदव रौधरी

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

परारीन कावय सत कवी -

जञानशवर नामदव एकनाथ तकाराम इतयादी सत कवीनी हवहवध परकाररी

कावयररना कली तयानी कवळ तततवजञानावर गरथ ररल नाहीत तर हररकथाहनरपण कल तसर

वयहकतक भावना वयकत करणार अभगही ररल या सवच काय ररनत तयारा हत परमाथचसाधन

हार होता सवत परमाथाचरा मागच शोधीत तो इतरानाही दाखवावा यासाठी तयानी कावय

ररना कली

दवाददकारी रररतर सागन आहण साधपरषाचया जीवनकथा गाऊन त ससारारा

फोलपणा आहण मानवी जीवनारी नशवरता कावयातन वारवार सागत जग ह सवच माया आह ह

सवच नशवर आह तवहा नशवरातात न गरफटतात ईशवरारी वाट धरावी हर तयाचया उपदशार

सार आह तयासाठी समजावयास सोपा असा कावयररनापरकार महणज ओवी आहण अभग

तयारार तयानी सराचस उपयोग कला

पहरत कवी ndash

वामन पहरत आहण मोरोपत ह या यगार अधवयच होत पराणातील कथार रसाळ

अनवाद करणयाचया कामी तयानी आपली कावयशकती परगट कली हररगणगान हार तयाचयाही

कावयररनरा परधान हत होता

शाहहरारी कामहगरी -

महाराषटरात सवराजयारा सयोदय झालयावर सवच समाजात नवया रतनयारी जाणीव

झाली वीराचया पराकरमान सवाारी अतकरण उरबळन यत होती अशा वातावरणात शाहीर

जनमाला आल शाहहरानी पोवार ररल लावणयाही ररलया वदातपर उपदश करणारी

कवनही काहीनी ररली तयार मखय कायच महणज पराकरमार वभव उपभोगणाऱया समाजार

मनोरजन करण

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

सवततर कावयररनस परारभ -

परकीय भाषातील कावयारी मराठीत भाषातर झाली तरी मळ कावयातील हवदशी

वातावरण मराठीतही हवदशीर राहहल होत आपलया कावयात आपलया ससकतीर परहतवबब

वठल पाहहज अशी जाणीव कवीमधय उतपनन झाली आहण तया दषटीन कावयररनस आरभ राजा

हशवाजी या कावयापासन झाला त महादव मोरशवर कट यानी १८७१ मधय हलहहल कट

महणतात राषटराचया परगतीला शासतराइतकीर कावयारीही आवशयकता आह काळाला अनरप

असा नवीन कहववगच हनमाचण झाला पाहहज खालरा आहण वररा ह दोन वगच जवळ आणन राषटर

एकजीव कल पाहहज यानर राषटरहहत साधल भाषा वयवहारातील पाहहज

कशवसतानतर आधहनक कहवतरी धरा वाहणार गोववदागरज बालकवी र रटळक

रदाळकर इतयादी कहवशरषठ १९२० चया आसपास आपल जीहवत कायच सपवन गल होत

यार समारास रहवदकरणमरळ व ताब यार कावय वाजगाज लागल त या नतरचया

लगतचया काळात आधहनक कहवतचया दषटीन कशवसतारी पहहली हपढी कहलपली तर

गोववदागरज-बालकवी यारी गणना दसऱया हपढीत होत रहवदकरण ह हतसऱया हपढीर ताब ह

वयान जयषठ असल तरी तयारा परररय महाराषटराला रहवदकरणमरळाचया काळातर झालयान

ताब याराही अतभाचव हतसऱया हपढीतर करावा लागतो बोरकर कसमागरज इददरा सत

सजीवनी मराठ वगर कवी-कवहयतरीरा समावश रौथया हपढीत होतो

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आधहनक कवीपरक -

कशवसत रटळक हवनायक गोववदागरज आहण बालकवी यारा आधहनक कवीपरक महणन

उललख करणयात यतो या पार कवीनी आधहनक कावयारा परवाह सर करन तयास हनहित

वळण लावल

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१) कशवसत कषणाजी कशव दामल (१८६६-१९०५)

तयाचया मतयनतर बारा वषाानी (१९१७ मधय) हरी नारायण आपट यानी तयाचया

कहवतारा सगरह परहसदध कला तयानतर तयाचया कावयातील वहशषय टीकाकाराचया लकषात

आली आहण या कवीन कावयात नव यग सर कल आह असा अहभपराय कवीचया मतयनतर १२

वषाानी वयकत होऊ लागला

कशवसताना शल बायरन वरचसवथच बराउवनग टहनसन इतयादी इगरज कवीचया आहण

पो इमसचन लॉगफलो आहण वॉलट हवहटमन या अमररकन कवीचया कावयासवादान एक नवी

दषटी हमळाली यात शका नाही

या नवया यगाचया जाहणवारा पहहला हकार कशवसताचया कहवतातन आहवषकत

झाला महणन त आधहनक मराठी कहवतर यगपरवतचक नत कशवसतानी मराठी कहवतला

अतमचख कल

कशवसतपवच कहवता पौराहणक आखयानारा परपर भहकतभावान मारीत होती कवीर

वयहकतक जीवन आहण तयाला यणार हवहवध अनभव ह कावयहवषय होऊ शकत नवहत कावयान

दोन टोक गाठली होती एक दवाददकाचया कथाभोवती घोटाळणार भहकतभावार आहण दसर

पशवाईचया अत काली बोकाळललया हवलासी सवचछद लावणीर कहवता दवळाचया

गाभाऱयातन जी बाहर परली ती शाहहराचया सगतीत नतचकी बनन नतयशाळत जाऊन खारी

झाली

इगरजी वाङमयाचया परररयान हतरा सपणच कायापालट घरला आहण ती माता भहगनी

पतनी कनया या कलसतरीचया रतरववध सवरपात रहसकाचया दषटीस पर लागली इगरजी

वागमायाचया पररशीलनान मराठी कहवतर अतरगही आमलागर बदलन गल बहहरग आहण

अतरग यातला हा बदल कशवसताचया कावयररनत पराकोटीला पोरलला ददसतो महणन

तयाना नवया यगार जनक महणायर

दव दानवा नर हनरवमल ह मत लोका कवळ दया या तयाचया कावयपकतीत तयारा महान

कराहतकारक दषटीकोन सपषट होतो ती माझी मी तयारा - एकर ओघ आमहातनी वाह अशी

तयारी भावना होती

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

गगौहापरर भवय कशवसता सावश वाणी तझी

१) ततारी -

एक ततारी दया मज आणनी

फकीन मी जी सवपराणान

भदनी टाकीन सगळी गगन

दीघच हजचया तया कककाळीन

अशी ततारी दया मज लागहन

२) झपझाच -

हषचखद त मावळल

हासय हनमाल

अशर पळाल

कटकशलय बोथटली

मखमालीरी लव वठली

काही न ददस दषटीला

परकाश गला

हतहमर हरपला

काय महणाव या हसथतीला

झपझाच गर झपझाच

३) सफती -

काठोकाठ भर दया पला फस भराभर उसळ दया

पराशन कररता रग जगार कषणोकषणी त बदल दया

अमचया भाळी कटकट हलहहली सदव वटवट करणयारी

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

महणल जग आमहास मदयपी पवाच कसली मग यारी

४) नवा हशपाई -

नवया मनतील नवया दमारा शर हशपाई आह

कोण मला वठणीला आण शकतो त मी पाह

बराहमण नाही वहदही नाही न मी एक पथारा

तर पहतत की ज आखहरती परदश साकलयारा

५) आमही कोण -

आमही कोण महणहन काय पसशी आमही अस लारक

दवार ददधल अस जग तय आमहास खळावया

हवशवी या परहतभाबल हवररतो रोहीकर लीलया

ददककालातहन आरपार अमरी दषटी पाहाय शक

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

२) रवहरर नारायण वामन रटळक (१८६५-१९१९)

हतसावया वषी या नाहशकचया बराहमणान हसतधमच सवीकारला तवहा काय कललोळ

उराला असल यारी कलपना करता यईल तयाला तोर ददल व मराठीपण कायम ठवणयाचया

आगरहामळ रषट झाललया हमशनमधील वारीषठाशीही सामना ददला रटळक हिसती झाल त

रोजगाराचया लोभान नाही तर पररहलत वहद समाजररनत न लाभणारी आतररक शाती तथ

लाभल या आशन ती लाभली असावी अस तयाचया भकतीकावयावरन वाटत

धमाातरामळ सामाहजक सबधात तयारी असपशय महणन ओढाताण झालीर असल

पण साहहतयकषतरातही तयारी सावली तयाना सटली अस नाही बाहपतसमा घतार त मराठी

परपरला पारख झाल ही ओरर रकीरी आह उलट ती परपरा तयानी इतकया कसोशीन

राखली ही तयारी कतचबगारी धमाातर महणज दशातर नवह अस त नहमी महणत

फलामलार कवी ह रटळकार वणचन अनक वष रालत आलल आह फलाहवषयीचया

रटळकाचया कहवता हवशष लोकहपरय झालया पण तयातही बोधपरतकर सपषट कल आह

रटळक महणतात कावय महणज वयाकरण नवह शदधलखन नवह कावय महणज कावय

वसतराभरण महणज सौदयच नवह आधी सौदयच मग ही उपकरण तयानी छदशासतराशी खळ कल

नाहीत काही सोपी वतत मनात बसललया रार उरतया राली आहण अभग इतकार तयारा

छदारा परपर

१) कवढ ह करोयच

कषणोकषहण पर उठ परर बळ उर बापरी

रक पथहह यउनी हसतहमत दषटीला झापरी

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

दकती घळघळा गळ रहधर कोमलागातनी

तशीर हनजकोटरा परत पातली पहकषणी

महण हनजहशशपरती अहधक बोलवना मला

तमहास अहज अहतरा कवळ एक मी आहणला

करा मधर हा रला भरहवत तमहा एकदा

करो जतन यापढ परभ हपता अनाथा सदा

महणाल भलली जगा हवसरली हपरया लकरा

महणन अहतसकट उरत पातल मी घरा

नस लवहह उषणता नर कशीत माझया हशरा

समरा मज बरोबरी परर दयाघना ईशवरा

मातीत त पसरल अहतरमय पख

कल वरी उदर पारर हनषकलक

रर तशी उघरी पद लाबहवल

हनषपराण दह परला शरमही हनमाल

२) पाखरा यशील का परतन

मतपरमान ददलया खणातन

एक तरी अठवन पाखरा

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

३) lsquoहवनायकrsquo जनादचन करदीकर (१८७२-१९०९)

हवनायकाचया कहवतइतकीर तयाचया रगलपणारी रराच झाली आह फकत ती जरा

दबलया सरात होत इतकर कहवपकषा तयाचया कहवतर आयषय जासत असत हर समाधान

या दरगीपणात ढोग नाही कारणय आह जरललया छदार पाश इचछा असन तोरता

यत नाहीत या अगहतकतचया जाणीवन उतपनन झालली हववहलता परत - या सवपतनीस उददशन

हलहहललया कहवतत पाहावी ददव जरल मला वयसन ज त साहवना तला पण जनमारा

सबध जोरला तो घयावा गोर करन हयातर भल ह का कळना तला असा कळवळन परशन

हवरारला आह तया कालर रकष सहानभहतशनय गहजीवन आहण हनसगचसफतच रकतातील

रगलपणा यातील ओढाताणीन दखावललया ददलदार माणसारी ही कहाणी वाटत

१) महाराषटर-लकषमी मात जागी धनय वाट

यशोगीत तीर गाता मनी हषचदाट

पवच ददवय जयार तयाना रमय भाहवकाळ

बोध हार इहतहासारा सदा सवचकाळ

कासया वहावी वरता मनी मग जहाल

रातर सर तवहा उगव ददनहह पवचवाट

२) हतभाहगनी -

तळहाती टकनी ही सवहशरात बसली

मसतकी कश हवखरल

शवास रालल अशर लोटल

गळ जल गाली - वरतन पोळली

कलयाण काय नणती

हनतय भारती आपसात ती

परा वश झाली - सवतवाला हवसरली

गल ददन याव कस

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

वतचन अस एकदा फस __

गाय जी गाळी _रपत ती रालली

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

४) गोववदागरज राम गणश गरकरी (१८८५-१९१९)

आधहनक कहवता साधारण वारकापयात नणयार कायच गोववदागरजानी कल तयाना

अजोर लोकहपरयता लाभली पदयापरमान गदयातही तयाचया अनकरणारी साथ पाहता पाहता

फलावली

बाळकराम महणन महाराषटराला तयाचया रमकदार हवनोदारा परररय आहर

याहशवाय तयाचया नाटकात हवनोदान हजारो परकषकाना हसतहमत कल आह तयाचया कावयातही

ही हवनोदबदधी रोकावतपण हा बरर हवनोदी लखक रातरीबरातरी एकयान बाहर परावयास

भीत अस आहण सामाहजक रढीवर उपहासार शसतर हतखटपण रालहवणारा हा सधारक

अहतशय दवभोळा होता पण अशा हवसगतीन तयाचया हरतराला अहधक रगत यत आहण

तयातील माणसकीही उठन ददसत अनाहमकाचया अभगात दवभोळपणारी ओळख पटल तर

हभतरपणार उरफाट रप घबर आहण समशान याचया भसर गाणयातील रौदर-बीभतस वणचनात

सापरल

भाषचया नादी लागलला हा कवी मधर शबदपहकत आहण धद ओळी इतकया

मलायमपण हलहन जातो की रहसका र कषणभर भान हरपाव

परमार शाहीर ही गोववदागरजारी आणखी एक पदवी परखयात आह तयाचया

परमहवषयक कहवतानी तया वळी तरण महाराषटरावर मोठीर मोहहनी घातली होती तयारी

परमभगारी गीत वारलयावर ती कवळ कलपनरा खळ नसावीत अस वाटत तयातन हनघालली

हनराशा अनक कहवतावर पसरली आह पण नराशयातही तरण मनाला कसलीतरी गोरी वाटत

असत महणन या कहवताबददल अनकाना वाटणारी ओढ परम आहण मरण या कहवतचया

उतकषटपणारा उललख वर आलार आह

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

तो योग परीतीरा रोग

खरा हटयोग लागला

जयाला ह अस लाभल मरणही तयाला

कषणाकाठी करल या अपणच राहहललया ऐहतहाहसक कथन-कावयावरन तया ददशन

गोववदागरजानी फार मजल मारली असती असा अदाज बाधता यईल

गोववदागरजारी कलपनाशकती कवहरत अमताचरा शोध घऊ लागली तरी ती मताचचया

आधारानर तयाचया कहवतत सदर शबदहरतरारी पखरण आह कधी आतील मानहसक परहतमा

रखीव नसली तरी शबदानी थरारलला आपलया कलपनन ती जाणन घतो कवळ शलीन

साधयासधया वारकातीलही कवी जागत काणारी ही दकहवता आह

अनाहमकार अभग ndash

१) कहवतवारा यथ वाहहला मीपणा | लकषमीनारायणा तझ पायी ||

गणामातरारा तो नको ताळबद | नको वतत छद नाम गाया ||

हवनाकानामातरा आहणक वलाटी | लखन कामाठी माहरली ह ||

साहहतयारी कळा झाली हतऱहाईत | शदधाशदधातीत नाम तझ ||

महण XX ज ज मनी मखी आल | त त यथ झाल बरहमापचण ||

२) नघ दवा तझा नावा | तझामाझा उभा दावा ||

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

नाम उदधररल सार | मीर एक राहीन बा र ||

तझया नावा गालबोट | सख खाव दातओठ ||

पाह बोलाहवलयावीण | हरी का त माझा शीण ||

दवा तझी घयाया लाज | XX ठाकलास आज ||

३) काय महहमा नामादकत | आज दाखवा पररीत ||

पवी नाव झाल फार नको तयारा बहरवार

दाहव मज परतयय काही नको सतारी ती गवाही

दणघण हातोहात उधारीरी नाही बात

धनय XX भागयवत दवा तझा पाही अत

४) राजहस माझा हनजला

(पहतहनधनानतर अलपावधीतर बापरीवर एकलतया एका मलार हनधन पाहणयारा

परसग आलयावर असा भरम का होणार नाही )

ह कोण बोलल बोला राजहस माझा हनजला

ददव नगाचया हशखरी | नवहवधवा दखी आई |

त हदय कस आईर | मी उगार सागत नाही |

ज आनदही ररत | दखात कस त होई ___

ह कणी कणा सागाव

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आईचया बाळा ठाव

परमाचया गावा जाव __

मग ऐकाव या बोला | राजहस माझा हनजला

५) फल ना फलारी पाकळी -

खनी खडानी भरल राजण वालहयार फटल सार |

उरल रामायण त नटवी शरीरामा हनज आधार ||

गोकळातलया रोरारा नर गोपीना आता तरास |

शरीकषणारी गीता उरली दयाया मरतया उलहास ||

काट सकल फादीवरती - धन तयारी झाली राना |

गलाब दवा तमहा वाहहला गोर करनी तो का घयाना ||

दषण वगळहन भषणमातर परभपजन करर काळ अस |

तमही आमही कषटी होण हा कठला मग नयाय अस ||

६) माझा मतयलख -

यावजजीवहह काय मी न कळल आतपापरती नीटस

हमतरातहह कळ न गढ- न कळ माझ मलाही तस

अजञाता मरणोततर परकट त होईल तत कस

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

कोठ आहण कधी तरी जगहत मी होऊनी गलो अस

( An April Fools Work - १-४-१९१८)

७) एखादयार नशीब -

काही गोर फल सदा हवहरती सवगाागनाचया हशरी

काही ठहवतस कणी रहसकही सवचछद हनमददरी

काही जाउनी बसती परभपदी पापापदा वारर त

एखाद फटक नशीब महणनी परतास शगाररत

८) महाराषटरगीत -

मगल दशा पहवतर दशा महाराषटर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

राकट दशा कणखर दशा दगराचया दशा |

नाजक दशा कोमल दशा फलाचयाही दशा ||

अजनकारनकरवदीचया काटरी दशा |

भावभकतीचया दशा आहणक बदधीचया दशा ||

शाहहराचया दशा कतयाच मदााचया दशा

धयय ज तझया अतरी - हनशाणावरी - नारत करी |

जोरी इहपरलोकासी - वयवहारा परमाथाचसी - वभवाहस वरागयासी |

जररपटकयासह भगवया झडाचया एकहर दशा |

परणाम घयावा माझा हा शरीमहाराषटर दशा ||

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

५) बालकवी ndashतरयबक बापजी ठोमर (१८९०-१९१८)

सौदयाचरी दवाही दफरहवणया बा तव अवतार - गोववदागरज

लकषमीबाई रटळकाचया समहतहरतरात बालकवीर रटका लावणार हरतर आह

ठोमर बालकवी होता पण कवीपकषाही तो बाल अहधक होता या लकषमीबाईचया

शबदात बालकवीचया आयषयार आहण कावयारही सार आल दाररदरय हशकषणारी आबाळ

अहसथरता हार पाढा या कवीबाबतही खरा आह पण रटळकानी तयाला मलासारखा वाढवला

आहण तयाचया घरी तो मलासारखा हसला हखदळला सवतर घर अस फारस नवहतर

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

सखदखाचया वयोमाहाचया सटला फऱयातनी

नस जग याचया धयानी मनी

आहण हा मशादफर एक ददवशी आपलयार तदरीत रालत असता आगगारीखाली

सापरन मरण पावला या वातन रटळक कटब हादरल आहण गरकऱयाना काही ददवस

वडासारख झाल ती कषीण हसतमख मरवत पनहा ददसणार नाही या हवरारान अनक सनहयानी

अशर गाळल या कवीतील गोरवा असा की जयाला तयाला तो हवासा वाट तोर गोरवा तयाचया

कहवतत भरन राहहला आह परलहाद कशव अतरयानी लहानपणी बालकवीचया कपयावर

खररललया कहवता वारन आपणास कस धद वाटत अस यार वणचन कल आह झरझर कहवता

हलहायरी कोणी मनापासन ऐकली नाही तर कागद ररगाळन फकन दयायरा असा तयारा

खाकया आज तयाचया पऱया दीरश कहवताही उपलबध नाहीत दकती ररगळन गलया असतील

यारी कलपना करीत हवषाद मानावयारा एका उनमनसकाला पाहन या कहवतत रटळकानी

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

बालकवीचया कावयसमाधीर हरतर काढल आह ती समाहध उतरलयावर हा मलाबरोबर

खळायला मोकळा पहहलया व दसऱया हनझाचरापकी कोणता रागल ह मलार कळत नाही

अस बालकवी महणत असा काहीसा बालसलभ सरळपणा तयाचयात शवटपयात होता कसलार

हनबरपणा तयाचयात आला नाही तयाचया शलीर नाजक सौदयच अगदी सहजसफतच आह हा

हतरा मोठा गण तयानी हलहाव त सदर वहाव अस तयाना सौदयाचर दण होत

बालकवीना वर होत त सौदयाचर

सदरतचया समनावरर दव रबहन घयाव

रतनयाचया गोर कोवळया उनहात वहराव

परीहतसाररका गीत हतर ऐकाव कानी

बनवाव मन धद रगनी कावयसधापानी

ही तयारी लालसा पण पणच सौदयच आहण आपण याचया आर या जर दहारी आवरण

यतात अधारार पाश मनार ह गळनी जाव यारी तयाना तळमळ लागत वयाबरोबर ही

तळमळ वाढली पहहलया उतसाहात इकर हतकर रोहहकर कवळ आनद ददसत होता इतक

सौदयच भोवताली हवखरल आह तरी सवाथाचचया बाजारात अरकलला माणस त पाहात नाही

आहण त दख करीत बसतो लहरवाळपण कवी तयाना त सौदयच उकळन दाखवतो पण हळहळ

हा उलहास मावळला आहण

काय बोरत त समजना

हरदयाचया अनतरहचदयाला

अशी अवसथा यऊ लागली

जीव ओढतो वरवर जाया रतनयापाठी

हाय सटना दढ दहाचया परर बसलया गाठी

ससाराचया पहहलया तापानर करपन जाऊ लागलला हा बालकवी तयातन सटणयारी धरपर

करीत होता मतयरी छाया मनात तरळत होती हतरी भीती वाटत होतीही आहण नवहतीही

सवपनीहह सवपन बघत

सवपनातर वहावा अनत

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

कदाहरत मतयचया पार वसललया परदशात तया सौदयाचरा माग लागल ही आशा होती

रगार आकषचण ह बालकवीर वहशषय इतर फार थोडा मराठी कवीत ददसत

औदबर सारखी छोटी कहवता रगछटानी कशी नहाऊन हनघाली आह रग नाद आहण रखा

यारी इतकी गोरस सगती फलहवणारा कवी शतकात एखादार हनघायरा

फलराणी -

हहरव हहरव गार गाहलर - हररत तणाचया मखमालीर

तया सदर मखमालीवरती - फलराणी ही खळत होती

गोर हनळया वातावरणात - अवयाज मन होती रोलत

परणय ररला तया भरलीला - अवगत नवहतया कमाररकला

आईचया मारीवर बसनी - झोक घयाव गावी गाणी

याहहन ठाव काय हतयला - साधया फलराणीला १

गाऊ लागल मगलपाठ - सषटीर गाणार भाट

वाजहव सनई मारतराणा - कोदकळ तानावर ताना

नार लागल भारदवाज - वाजहवती हनझचर पखवाज

नवरदव सोनरी रहवकर - नवरी ही फलराणी सदर

लगन लागल सावध सार - सावध पकषी सावध सार

दवमय हा अतपट दफटला - भट रहवकर फलराणीला ८

शरावणमास -

शरावणमासी हषच मानसी हहरवळ दाट रोहहकर

कषणात यत सरसर हशरव कषणात दफरनी ऊन पर

वरती बघता इदरधनरा गोफ दहरी हवणलास

मगल तोरण काय बाहधल नभोमरपी कणी भास

झालासा सयाचसत वाटतो साज अहाहा तो उघर

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

तरहशखरावर उर घरावर हपवळ हपवळ उन पर

उठती वरती जलदावरती अनत सधयाराग पहा

सवच नभावर होय रहखल सदरतर रप महा

बलाकमाला उरता भास कलपसमारी माळहर त

उतरहन यती अवनीवरती गरहगोलहर की एकमत

बाल-हवहग - (अषटददशारा गोफ)

साज खल सोनयाहहन हपवळ ह परल ऊन

रोहहकर लसलशीत बहरलया हहरवाळी छान

पाघरली जरतार जाभळी वनमाला शाल

साधयतज हगररहशखरी हवखरी समोहनजाल

तया तजारा पराण हरमकला सधयरा दत

बाल हवहग आनद मरवतमान झलतो गगनात

औदबर -

ऐल तटावर पल तटावर हहरवाळी घउन

हनळा सावळा झरा वाहतो बटाबटातन

रार घरार गाव हरमकल पल टकरीकर

शतमळयारी दाट लागली हहरवी गरदी पढ

पायवाट पाढरी तयातन अरवी हतरवी पर

हहरवया करणामधन रालली काळया रोहाकर

झाकळनी जळ गोर काहळमा पसरी लाटावर

पाय टाकनी जळात बसला असला औदबर

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

त तर राफकळी - (काही अपणच गीतामधील एक)

गदच सभोती रान साजणी त तर राफकळी

काय हरवल साग शोहधसी या यमनचया जळी

ती वनमाला महण नपाळा ह तर माझ घर

पाहत बसत मी तर यथ जललहरी सदर

हररणी माझी हतला आवर फारर माझा गळा

मना माझी गोर बोलत हतजला माझा लळा

घऊन हाती गोर हतला तया करणावरती दफर

भाऊ माझा मजळवाण गाण न कधी हवर

हदयारी गतागत -

ह जञान मला तर अजञानापारर भास

मी सोरहवता त उलट बाधी फास

मम हवटल शबदहरदकतसा सारी

मी दफरता गरगर बहदध तयामाझारी

हनराशा -

सदर सगळ मोहक सगळ

हखननपणा परर महनरा न गळ

नसती हरहर होय जीवाला - का न कळ काही

आनदी - आनद -

आनदी आनद गर इकर हतकर रोहहकर

वरती खाली मोद भर वायसग मोद दफर

नभात भरला ददशात दफरला जगात उरला

मोद हवहरतो रोहहकर आनदी आनद गर

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आधहनक कवीपरकातल शवटर कवी गोववदागरज १९१९ साली ददवगत झाल

तयाचया मतयमळ आधहनक कावयपरपरा एकदम तटलयासारखी वाटावी इतका तयाचया

कावयारा परभाव होता परत तयार समारास कावयहकषहतजावर नवया कवीमरळारा उदय झाला

तर सपरहसदध रहवदकरणमरळ - सथापना १९२३

हरनह

पणयातल सातआठ कवी एकमकारा हात धरन भीत भीत एका रठकाणी जमल आहण

तयानी एका कोपऱयात एक लहानशी शकोटी पटवली हतर नाव lsquoरहवदकरण मरळrsquo ही मरळी

दर रहववारी एकतर जमत आहण हलहहललया कहवता रहा हपता हपता एकमकाना वारन

दाखवत आहण तयावर रराच करीत lsquoरहवदकरण मरळाrsquoर सवरप अहभनव होत कावय

हनरवमतीसाठी सथापन झालली ती एक परकाररी सहकारी पढीर होती महणानात lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoत ही मरळी सामील झालयापासन तयाचया पवीचया सवरपात एकदम फरक परला

आहण तयाचयापकी काहीरी रहरपटटी तर अहजबात बदलन गली ही दकमया तयामधलया कवळ

एकार माणसान कली तयार नाव परा माधव पटवधचन ककवा माधव जहलअन हर lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoतल खर lsquoरहवrsquo होत बाकीरी हनदान तयावळी तरी दकरण होती माधव जहलअन ह

फगयचसन कॉलजात फाशी भाषर पराधयापक महणन नकतर तयावळी नमणयात आलल होत

फाशी कहवतरा आहण फाशी तयाचयावर तयावळी हवलकषण पगरा बसलला होता तयामळ

कहवतचया परातात सामानयपण वावरणाऱया माणसापकषा तयाचयामधय एक वगळर वयहकतमतव

तयार झाल होत तयाचया हवरारात आहण भाषत अनक रमतकाररक खोरी भरललया होतया

तयारा पररणाम lsquoरहवदकरण मरळाrsquoचया सभासदावर इतका झाला की तयापकी पषकळस माधव

जहलअनचया दषटीकोनान कावयाकर पाह लागल आहण जवळ जवळ तयाचयार वततात आहण

भाषत कहवता हलह लागल lsquoरहवदकरण मरळाrsquoरा फाशी फशन पथ अहतशय हवसगत होता

गणपतीरी आरती राल असताना तयार रठकाणी lsquoगॉर सवह द ककगrsquo ह गाण एखादयान सर

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

कराव महणज भाहवक मनाला कस वाटल तस मला वाटल हवरबन कावय ही तयार माझया

दखावललया भावनरी वाङमयीन परहतदकरया होती

माधव जहलअन याचया कावयारा आतमा आहण वपर इतका बदलत गला की अखर

आरशात तयाना आपला रहरा ओळखता आला की नसता यारी शका आह तयाचया कहवतर

परारभीर सवरप इतक बगरळ आहण धरगजरी होत की त बघन आमचयासारखया

शबदसगीताचया आहण धवहनसौदयाचचया उपासकाना हवलकषण हादरा बसला माधव जहलअन

यारी वतती आहण परहतभा बरखोरारी होती यात मळीर सशय नाही पण कशवसताना जया

अथाचन बरखोर कवी महणता यईल तया अथाचन माधव जहलअन हयाना काही बरखोर महणता

यायर नाही कशवसतार बर ह वराररक बर होत खर बर होत त माधव जहलअनार बर ह

हनववळ भाषपरत होत

lsquoवनद तवमकम अललाह अकबरrsquo हा रोकयावर पगरी आहण कमरला लगी नसललया

तयाचया तयावळचया कावयारा एकार हवहकषपत नमना माझया महणणयारी सतयता पटवन

दयावयास परसा आह ndash आरायच पर क अतर

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

६) माधव जहलयन माधव तरयबक पटवधचन (१८९४-१९३९)

मराठी अस आमरी मायबोली ही महाराषटरात अतयत लोकहपरय झालली कहवता आह

कवी या दषटीन तयार परररय मराठी वारकास होतार पण तयानी फासी भाषरा

रहसकपण अभयास कला होता हतचयामधील वातावरणारा पषकळर पररणाम मनावर झालला

असताना तयानी कावय परातात परवश कला परत तयानी फासी कहवतारा अनवाद करणयातर

आपली लखणी हझजवली नाही तयाचया कावय सगरहात मराठी कहवतार हवपल आह कारण

फासी ही तयारी परीकषाहवषयारी भाषा होती तरी मराठी ही तयारी मायबोली होती फासी

भाषवर तयार परभतव होत परत आपलया मायबोलीहवषयी तयाचया अतकरणात अथाग भकती

होती तया भकतीन तयानी मायबोलीरी फार उचच दजाचरी सवा कली

तयारा पहहला कावयगरथ हवरहतरग १९२६ साली परहसधद झाला

सवतचया फासीचया अधययनामळ तयाचया कावयात व लखनात परकी शबद सहज यत

असत परत तो दोष आह अस पटलयावर तयानी आपलया लखनापासन शदधीकरणास सरवात

कली एकही परकी शबद न आणता उततम मराठी हलहहणयात आहण बोलणयात तयानी यश

सपादन कल

सौदयाचरी ओढ ही कवळ शरीरोपभोगासाठी तरफरणारी वासना नसन जीवनातील

एक शकती आह ह तयानी आपलया परणयगीतात दाखहवल त हवरहतरगाचया परसतावनत या

सबधी महणतात

सौदयच दशचनापासन हजवाला हवशराती आहण मनारी उननती झालीर पाहहज

दसऱयाला उपसगच न पोरहवता सवतर जीवन सवाागसदर करणयारा परतयकाला जनमहसदध हकक

आह महणन सौदयाचर अनवषण करन त इतरास परतीत करन दण कवीर एक कतचवय आह

१) तथ रल राणी -

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

कोठ तरर जाऊ बसनी शीघर हवमानी - अजञात रठकाणी

सवाततरय हजथ परम इमानी - तथ रल राणी

सामाहजक सबध सख ह न रटकाऊ - ह सनह ददखाऊ

मी तज मला त परभ दोघास हनदानी

२ (फटकळ अभग -

१ रालला असल आज नामघोष - काय कठशोष दवासाठी

माणसपरारा राउळाला वध हवठठलारा वरा भकतगण

रदरभागकाठी वालकर कण तयाहनहह जन उदर त

२ तझया माहातमयारा आषाढीरा ददन तथाहप वददन दरन मी

या लोकासारखा कसा हऊ धाव मोकषारी तया हाव नाही मला

कशी माग दवा कवलयारी भीक हवी मोकळीक परपरारी

माझा एकयारा कशाला उदधार राहहला ससार करोरारा

३ तझ भकतगण तझ दवपण घती हहरावन पाररगा

तला सवतापरी मानहन सारार सार सोपसकार कररती त

रकनी य तझ नाम हजवहवर पापार रोगर भसम होती

तझया नामारा हा हवहरतर महहमा कवी नयायसीमा ओलारी र

४ कटीवर हात ठवहन हतषठत पढ काय गत पाररगा

भकतानी घातल तला ह दाहगन पराकरमाहवण रटकती न

आपहलया बळ राही न सदार तझ पाषाणार राऊळही

रहाया अभग सदर त धयान हव अहधषठान कशार र

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

५ पर झाली दवा आजवर शोभा मार आता तोबा भकताना या

यग अठठावीस परवश हजण जण हमरवण परतयातरा

कोणीही कोठहन याव झोरपाव तयास हनषठाभाव सहवतोर

एकमकावर खातो दातओठ भररतो ह पोट उहचछषटान

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

७) हगरीश शकर कशव कानटकर (१८९३-१९७३)

सामाहजक सधारणस अतयावशयक अशी हवरारपरपरा आहण तततवजञान कावयदवारा

परसत करण ह रहवदकरणमरळाचया धययापकी एक परमख धयय होत हगरीशानी आपलया

कावयातन यार धययारी हतपरससर जोपासना कली आह १९२८ साली तयारी आमबराई

परहसदध झाली गरामीण जीवनावरील त पहहल खरकावय आह तया खरकावयात तयानी आपलया

रसवतीर भरास आलल सौदयच परगत कल तयानतर कारनगगा फलभार आहण मानसमघ

या सफट कहवतासगरहात तयाचया भावगीतार सौदयच वयकत झाल आह

कावयहशलपी अस तयार वणचन कल आह नागर जीवनाइतकीर गरामीण

जीवनाहवषयीही तयाना आपलकी असलयान तयानी हवशषत महाराषटरातील शतकऱयाचया हन

कामकराचया जीवनातील हवहवध परसग वळोवळी रगहवल आहत १९३९ साली तयानी

वहदसतानरी सफर कली तया परवासात रहसकपण पाहहलली हहमालयातील सवगचतलय आनद

दणारी अहवसमरणीय दशय मानसमघ या कहवतासगरहात कावयरपान रहसकापढ परगट झाली

आहत

१) ससारवन -

काटकट रानी दकती या माजल फलार साजल वकष परी

दगरधोडाला पाय ठराळती हहरवळ मोती परी मऊ

वहसर आरोळयानी जरी रान भर हनझचर पाखर गाती इथ

परखर उनहान ताप रान काय परी गार छाया कठ भारी

ससाराचया राणी दखसख ऐस ठहवल आपस दयाला त

कशासाठी बोल लावला मी तज सापरत गज नीट जाता

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

२) सारगीवाला -

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

हवशव हनजल शात झाल

मनमोहन वाजवनी सारगी काढी मजळ सर

एक धरणी मातर रोल

हवशव हनजल शात झाल

गभीरपणान अधारातन छरीत जाई सर

३) कतजञता -

पोर खाटवर मतयरार दारा

कणा गरीबारा तळमळ हबरारा

दर आई राहहली कोकणात

सहवकरा आधार एक हात

सदर हहरव माळ

हनवली राण गर-वासर

हनवली झार रानपाखर

धनी अतरी हनवाल सार

शतकऱयाचया पोटामधला हनवल कहध पण जाळ

४) माझी शाळा -

तझ जवहा जवहा सहज मजला दशचन घर

समतीर पवीचया फलक पढती राहहत खर

हदी भारावोनी गणगणत मी तयात रमतो

तरगनी भाव हवनत हदय तज नमतो

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

५) भलरी -

भल र भल र - भलरर दादा भल गहर दादा

ताबर फटल झनझमनज

सकीर रादहन लागली इझ

थर वात करतया कजबज

महोर हात राहलव जोसात मदाच

भलरर दादा भल गहर दादा

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

८) यशवत यशवत ददनकर पढरकर (१८९९-१९८६)

रहवदकरणमरळान १९२३ सालापासन आधहनक कावयाचया दसऱया कालखरास आरभ

कला तया कालात यशवतारा हवकास झाला परत इतर कवीचया सहवासात आहण

वातावरणात वावरत असताही यशवतार वहशषय अबाहधत राहहल तयानी आपलया कावयान

एक सवयहसदध परात फलहवला आह यशवती या तयाचया पहहलया कावयसगरहापासन तो

ओजहसवनी या कावयसगरहापयात यशवतार वहशषय कायम राहहल आह माझया कहवता हा

माझया सखदखारा पररपाक आह अस तयानी सवतर साहगतल आह

भोवतालचया जीवनात खोटपणा दाहभकता अररावी ही ददसन यईल ही मनारी

वयापकता तयाचया जीवनातील अहतशय कषटमय पररहसथतीतही वयकत होत होती

१) अनय नको वरदान | परभो मज | अनय नको वरदान |

कोणी अवती-भवती माझया

जमल ककवा जमहवल जया

परावायत तयाचया गरजा

दया सामथयच हनदान

२) पाणपोई या सगरहात त आपलया रहसकवदास महणतात -

यई भाई यथ पाही घातली ही पाणपोई

धमच-जाती कोणती ती भद ऐसा यथ नाही

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

- शरात पाथा बाधली ही तहझयासाठी सराई

- ओजळी दो ओजळी आकठ ककवा घ हपऊनी

हो जरा ताजातवाना यउ द सामथयच पायी

पावता तपती मना सरारता अगी उमदी

जो दवा दशील पाथा तवढी माझी कमाई

३)

आई महणोहन कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोवहर हाक मात मारी कणी कठारी

आई कणा महण मी आई घरी न दारी

ही नयनता सखारी हरतता सदा हवदारी

सवामी हतनही जगारा आईहवना हभकारी - १

यशील त घराला परतन कधवा ग

दवर नको घरीला य य हनघन वग

ह गतल हजवार पायी तझयार धाग

कतचवय माउलीर करणयास यई वग

रसणार मी न आता जरी बोलशील राग

य रागवावयाही परर यई यई वग - ७

४) जग-रहाटी

जगा तझी सारी तऱहा सदा उफराटी

एक तरी बागतील

फल कौतक दशील

बाळहगली आशा फोल

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

अता पषपराशीमाजी बर मातर ताटी - १

सतावन यावजजीव

ओलारता आता शीव

दाखहवतो परमभाव

पररमाजचनारी धनय तझी ही रहाटी

५) वदन तज मायभमी -

वदन तज मायभहम ह अखरर

न कळ तव दशचन कहध दफरनी वहायर

मरणाचया दाढमहध राललो जरी

मरणाचया भीहतरा न लशही उरी

मरणाचया खाईमहध आय कठल

मरणार काय तया बजगबाहल

गरीषमारा दाह काय वाळलया तणा

राखला जाहळल का अहगन तो पनहा

परर तझी न भट मला वहायरी पढ

हया शलय ह तटत मातर आतर

हमळणार न अतयशयन ग तवददकर

वदन तज मायभहम ह अखरर

कावयसगरह यशवती ओजहसवनी भावमथन जयमगला बददशाळा मोतीबाग -

बालगाणयारा सगरह

बरोद सरकारन राजाशरय दऊन राजकवी ही पदवी ददली

रहवदकरण मरळातल इतर कवी -

४) शरी बा रानर ५) ग तरय मारखोलकर ६) दलगोखल ७) ददवाकर ८) मनोरमा रानर

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

९) रदरशखर हशवराम गोऱह (१८७१-१९३७)

रहवदकरणमरळाचया काळापयात त कावयलखन करीत होत परत आधहनक कावयाचया

हवहशषटसवरपाशी त अखरपयात कधीही समरस झाल नाहीत पहरतीकावयारी वहशषय महणज

सवााना पतकरल असा कावयहवषय परपरन रढ झाललया वततजातीरा हबनरक वापर

अलकारारा हवपल उपयोग आहण घोटीव ददमाखदार भाषा ही होत ती सवच रदरशखराचया

कहवतत परकषाचन आढळन यतात तयानी आपलयाभोवती सरहददीरी एक रषा आखन घतली

होती परत तया रषचया बधनात तयाचया लखणीन हमळहवलल यश मातर हवलोभनीय आह यात

शका नाही तयामळर जन असनही नवीन कवीचया व टीकाकाराचया मळावयातही त परहतषठा

हमळव शकल या कालखरात इतरही अनक कवी पहरती पदधतीन कावयररना करीत होत पराण

दकतयकार कावय नवयाजनयारा मळ घालणयाचया कषीण परयतनामळ अयशसवी झाल तर इतरार

कावयगणाचया कमतरतमळ व शाहबदक जरजबालतमळ दलचहकषत झाल आधहनक काळातही जन

सतर घऊन पढ जाणार व हसथर होणार पराहतहनहधक कवी महणन एका रदरशखरारार हनदश

करावा लागल रदरशखरार सार आयषय कारकनी पशात व दाररदरयात गल कावयावरील

हनषठमळ तयानी सासाररक सखारी व सपततीरी फारशी पवाचही कली नाही अखरचया काळात त

बरोदयार राजकवी झाल

१) कहवतारहत -

तझयासतव उपहकषलया बहहवधा सहवदया कला

तझयासतव न ती पद उपपद हमळाली मला

तझयासतव हजररा जरर गलाम झालो सवता

तझयासतवहर गाजलो तरर हनबधात अता

तझयासतव न लोभता हवभवमागच मी टाळल

तझयासतव सख मला सवजन तहह कटाळल

तझयासतवहर हलना मम गहवधानी घर

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

तझयासतव जनाहनी हवजन हा मला आवर

२) काय हो रमतकार - (अतयत गाजलली कहवता)

गोधम वणच तीरा हरणाचया पारसापरी रोळ

सनहाळ वदन नामी परसनन हवधवबब जहव वाटोळ

तो कशपाश काळा भाळावरर लाब आरव कक

जण महणहत शबद तीर आमही कोदकलरवासही वजक

घती पाटील साडा हौसचया रशमी दकनारीचया

ऐनदार खरीचया झळकहत रोळया तया कमारीचया

साधीर ककण ती कदा तदाकार नागमोरीर

शोभहत शदध रपयार तयावरी गोल गोठ जोरीर

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१०) माधवानज - काहशनाथ हरी मोरक (१८७२-१९१६)

वयवसायान रॉकटर

कोणतयाही दशातील कवीरी रररतर धराळन पाहहली तर तयात दनय व दाररदरय

याहशवाय दसर काय आढळत मलयावर ज जग या कवीना रोकयावर घऊन नारत त

हजवतपणी तयाचयाकर ढकनही बघत नाहीत

सनीत मराठीमधय पररहलत वहाव महणन कशवसतानी ज परयोग कल तयात तयाना

माधवानज व ताब या दोनर परमख कवीकरन परोतसाहन हमळाल तयानी हलहहलली सनीत

भगवदगीता काल कीती आहण हवसमती व जादरा परभाव ही तयारी सनीत हदयगम आहत

तयारी दषकाळावरील गाणी आहण समतीहरतर हवसरलल गाण माझया लहानपणीरी

बाग समशानगीत या कहवता मनाला रटका लावतात

माधवानजारी दोन गाजलली गीत -

१) कषणा - कोयनरा सगम

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

दकती हवशाल तट ह अहा

हपरय सख उभी त रहा

कषण यथील शोभा पहा

सखग सरख सगम दकती कषणा हमळाली कोयनपरहत

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

२) ददवाळी सण -

आली ददपवाळी गडानो आली ददपवाळी

रोज रोज शाळा पर ती आला कटाळा

रार ददवस आता मनाला कसली ना वरता

उर बागर जशी पाखर सवर अतराळी

३) हवसरलल गाण -

द शाती गान मनात मधर दकती

ददनरजनी होतो गगत मी वदनी

हतभागी गलो हवसरन तया लागी

वणवण मी सपरहत दफरतो वनभमी

गीरीकहारी हनझचरवलली तरहनकरी

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

११) lsquoबीrsquo ndash नारायण मरलीधर गपत (१८७२-१९४८)

Bee या इगरजी टोपण नावान त कहवता करीत असत त परमखत ततववतत कवी

आहत सामानय हवषयातही तयाना जो माठा आशय ददसतो तो बहश ततवजञानातमक असतो

तयाचया या ततवजञानारी बठक सवचसवी भारतीयार आह कशवसतापरमाण पहिमकरन आललया

आधहनक परजञावादार ससकार तयाचयावरती झालल ददसत नाहीत ककवा रटळकापरमाण तयारी

वतती धमचशील व भाहवकही नाही तयाचया मनावर पगरा ददसतो तो वदानत ततवजञानारा या

वततीमळर की काय तयारी कहवता सपणचत आधहनक असली तरी सवतर वयहकततव तयानी

हतचयापासन बवहशी अहलपत ठवल आह आधहनक कहवतबददल व कवीबददल तयाना गाढ परम व

आदर वाटत होता आहण या परमादरातनर त कावय लखनाकर वळल असावत बीरी

आहवषकार पदधती ससकत पररर हकलषट बोजर व दकतयक रठकाणी बरीरशी सददगध अशी आह

हवशषत त जवहा काही रपकारी योजना करतात तवहा ती सददगधता अहधक जाणवत तयामळ

तयाचया दकतयक कहवता वारताना ह काहीतरी रागल आह पण नककी काय आह त समाजात

नाही अशी जाणतया रहसकारी अवसथा होत कमळासारखया काही कावयातन मातर तयाचया

शलीर परौढगभीर परत परासाददक सवरप परकट झाल असन तयामळ ती रमणीय झाली आहत

जनया भारतीय तततवजञानापरमाणर परोगामी सामाहजक हवरारही तयानी आतमसात कल होत

यारी साकष अनक कहवतातन हमळत

१ (वरगाण -

टला -ट रीला-री

जन महण कावय करणारी

आकाशारी घर

जयाला परकाशारी दार

गरहमाळाचया वर अरसरी-ग

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

जन महण कावय करणारी

२) माझी कनया -

गाइ पाणयावर काय महणहन आलया

का ग गगायमनाहह या हमळालया

उभय हपतराचया हरतत रोरटीला

कोण माझया बोलल गोरटीला

३) कमळा -

नभहशलवर कोर रमकत रढतया रदरारी

हनकषावररी जशी ठळकशी रषा सोनयारी

कोमल आह कोणी शयामा वरताकल बसली

लावणयारी दकशोरगगा वाट काय रकली

४) दीपजयोतीस -

सोनयारी तन जाहळतस अपली पाषाणमतीपढ

मगध त वद कोण पणय तहझया हातास तण रढ

सार हवशव बर तमात हतकर भाबावनी बापर

ग हनषकप तला परत इकर ही धयान-मदरा जर

५) राफा -

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी काही कलया फलना

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१२) भासकर रामरदर ताब (१८७४-१९४१)

आपलया कावयाहवषयी ताब यानीर हवसतत खलासा कला आह त महणतात माझया

कहवतरी वाढ माझया जीवनाचया सगतीन झाली आह माझया कहवतारा आधार यथन

तथपावतो समाजाचया अतबाचहय अवलोकनावर आह

वयाचया ४६ वया वषाापयात कवी महणन तयारी फार थोडा लोकाना माहहती होती

तयानी कावय लखनास आरभ कला तीस वष तयार कावय वारकापढ फारस आल नाही

परहसदधीरी हौस तर दरर परत अगदी सपषट नावर असलयान भासकरराव याचया

कावयारा परररय मराठी वारकास फार उहशरा झाला तयानी कावय हलहहणयास १८९० पासन

महणज वयाचया १६वया वषीर सरवात कली होती

तयाचया कहवता राग-तालात ररललया असलयान तयाना गयता परापत झाली मराठी

कावय परातात हा एक नावर परकार ताब याचयापासन सर झाला १९२० साली ताब अहभनव

व आकषचक सवरपात महाराषटर-कावयोदयानात आकहसमकपण परगत झाल आता त तया कावयान

असखय रहसकाचया अतकरणात वावरत आहत

आधहनक मराठीतील गीतकावयार परवतचक मानणयात यत

तयाचया काही परहसदध कहवता

१) अजहन लागलहर दार

२) कशी काळ नाहगणी

३) कळा जया लागलया जीवा

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

४) कहण कोर माझ उकहलल का

५) घट हतरा ररकामा

६) घन तमी शकर बघ

७) ररहण तहझया मज दई

८) जन पळभर महणतील हाय हाय

९) रोळ ह जलहम गर

१०) हतनी साजा सख हमळालया

११) तझया गळा माझया गळा

१२) त दध तझया तया

१३) नववध हपरया मी बावरत

१४) हनजलया तानहयावरी माउली

१५) हपवळ ताबस ऊन कोवळ

१६) भागय उजळल तझ

१७) मध मागशी माझया

१८) मावळतया ददनकरा

१९) या बाळानो या र या

२०) र वहदबाधवा थाब

१) हनजलया तानहयावरी माउली दहषट सारखी धरी

हतरा कलीजा पदरी हनजला

हजवापलीकर जप तयाजला

करवाळहन हरमणया राजाला रबी वररवरी

२) कळा जया लागलया जीवा मला की ईशवरा ठावया

कणाला काय हो तयार कणाला काय सागावया

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

उरी या हात ठवोनी उरीरा शल का जाई

समदरी रौकर पाणी हपणयाला थबही नाही

जनाचया कोरडा गपपा अस सार जगदबध

हमामा गजचनरा हो न नतरी एकही वबद

३) मावळतया ददनकरा अघयच तज जोरहन दोनही करा

जो तो वदन करी उगवतया जो तो पाठ दफरहव मावळतया

रीत जगारी ही र सहवतया सवाथचपरायणपरा

४) हपवळ ताबस ऊन कोवळ पसर रौफर

ओढा नई सोन वाट वाहहनया दर

झारानी दकती मकट घातल रोकीस सोनरी

करणावर शतात पसरला गलाल रौफरी

५) जन पळभर महणहतल हाय हाय

मी जाता राहहल कायच काय

सयच तळपहतल रदर झळकहतल

तार अपला करम आररहतल

असर वार पढ वाहहतल

होईल काहह का अतराय

६) मध मागहश माझया सखया परर

मधघटहर ररकाम परहत घरी

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आजवरी कमळाचया दरोणी

मध पाहजला तला भरोनी

सवा ही परववरी समरोनी

करर न रोष सखया दया करी

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१३) गोववद गोववद तरयबक दरकर (१८७४-१९२६)

बालपणी शालय हशकषणार ससकार तयाचयावर मळीर झाल नाहीत अस महटल तरी

रालल परत तयारी परहतभा जनमहसधद आहण परभावी होती हशकषणार अतयलप ससकार

असतानाही गणसपनन साहहतय हनमाचण कलयार उदाहरण गोहवदाहशवाय फकत एकार ददसत त

महणज लकषमीबाई रटळकार होय गोववद परथमत तमाशासाठी लावणया हलहहत पढ सावरकर

परभतीचया सहवासात तयाचया मनान व परहतभन वगळ वळण घतल सवाततरयशाहीर ही पदवी

महाराषटरकवीत कोणाला यथाथचतन लावता यत असल तर ती गोववदानार होय पारततरयारा

जळजळीत दवष आहण सवाततरयारी अदमय आकाकषा ह हवशष तयाचया कावयात अतयत उतकटतन

परकट झाल आहत सवाततरयारी इतकी परखर उपासना अनय कोणतयाही कवीन कली नाही

सवाततरयासाठी सतीर वाण पतकरणाऱया तरणाचया सहवासात त होत तयामळ तयारी कहवता

कमचशीलततन सफरण पावलली आहण कमचशीलतला पररणा दणारी अशी होती गोदावरीचया

तीरावर वावरललया या अपग कवीचया कावयातील सवाततरयभावना नसती अहधक जळजळीत

होती अस नाही तर अहधक हवधायकही होती

१) सदर मी होणार -

सदर मी होणार आता सदर मी होणार

सदर मी होणार हो मरणान जगणार

वषचतरय मम दह मरतस तो आता मरणार

वषचतरय मम पराण जातस तो आता जाणार

आनदी आनद जाहला तन कराती होणार

मरणारा परमशवर मजवर करणाघन वळणार

आनदी आनद जाहला मारता मी हसणार

हासत मरण गोववदारा परमपथ ठरणार

२) सरसवतीरी भपाळी -

नामान वाहहन सतवन उधळा जयजयकार करा

बधहो जयजयकार करा

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

सकल मनारा हवकास यतो आज आपलया घरा

ह वागदवी अस पराथचना य या सकीतचना

उतसवा य या सकीतचना

जगनमगल सकाळ मगलासह द पददशचना

सौदयाचहहन ददवय ददवयतर हहर जञान सदर

खरोखर हहर जञान सदर

तया जञानाहन जगात सदर एकार परमशवर

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१४) दतत - दततातरय कोरो घाट (१८७५-१८९९)

अलपवयात मरण पावललया या कवीरी (अवघ २४ वष) कहवता सवाभाहवकपणर फार

थोरी आह परत जी आह ती मातर फार गणशाली व पथगातम आह तयारी भाषाशली इतर

समकालीनाहन अहधक परसनन व लाहलतयपणच आह कोमल भावना रहसक वतती आहण तरल

कलपनाशकती ही तयारी वहशषय होत हनज हनज माझया बाळा व फल हवकणारी पोर

याचयासारखया कहवतातन परकट झालली तयारी सामाहजकता फार हदयगम आह तयात आवश

ककवा ततवघोष नाही परत समाजररनतील अनयायार कारणय वारकाचया अतकरणात

वबबहवणयार सामथयच तयात खहरत आहतयारी परमकहवता सरळ व काहीशी रगल आह

हनसगाचहवषयीरी जी रसजञ व लाहलतयरमय वतती पढ बालकवीमधय हशगला पोहोरली हतर

पहहल सदर दशचन दतताचया कहवततर होत

१) हनज नीज माझया बाळा - ( एक अतयत गाजलली कहवता)

बा नीज गर नीज गर लहरवाळा

हनज नीज माझया बाळा

रहव गला र सोरनी आकाशाला

धन जस दभाचगयाला

अधार वस रोहीकर गगनात

गररबाचया जहव मनात

बघ थकनी कसा हनजला हा इहलोक

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

मम आशा जहव अनक

खरबर ह उददर कररती

कण शोधायात दफरती

परर अती हनराश होती

लवकरर हही सोहरतील सदनाला

गणगोत जस आपणाला

२) नव पान उघरल

जनमापासन पाहहली वरवरी तवीस पान परी

कोण माहहत आणखी दकती तरी पाहीन या भवरी

दषटीदखत आज पान सरल आल नव बाहहर

जाण काय अमही शभाशभ दकती वारील तो यावर

३) हवशवाहमतरीचया काठी -

शहशरायाही आत उतरला

कलहसापरर पोह लागला

तरटनीन जण हदयी धररला

परमळ कानत -

पाहनी इथ एकात

वरती खाली ददसत गगन

मधय लहबत अपल भवन

वातावरणी आधाराहवण

गोहजरवाणी -

फदकला रर हा कोणी

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१५) बहहणाबाई रौधरी (१८८०-१९५१)

परहतभा ह कवीला हनसगाचर दण आह त तयाचयाबरोबरर याव लागत यतनारा ककवा

हवदयरा तयाचयाशी काही सबध नाही ह माझ आता ठाम मत झाल आह कोदकळन तोर उघरल

की आपोआप सगीत वाह लागत पराजकतारी कळी उमलली की ती सगधारर हनशवास टाक

लागत तस जातीचया कवीर आह तयार हदयर ताल धरन बसलल असत तयामळ तयाचया

हजभवर शबद जो यतो तो मळी नारतर यतो सषटीर सौदयच तवढ तयाचया रोळयाला ददसत

आहण जीवनातल सगीत तयाला ऐक यत रोगराचया कपारीआरन जसा एखादा झरा उरबळत

असतो तस कावय एकसारख तयाचया हदयातन उसळया घत असत

जया काळात कशवसत हवनायक ताब बी ककवा गोववदागरज ह महाराषटरार

परहतभाशाली कवी आपलया कावयारा बहार महाराषटरावर उधळीत होत तयार काळामधय

जळगावात राहणाऱया एका शतकऱयाचया घरात एक अराणी मराठी गहहणी जातयावर दळता

दळता ककवा शतामधय काम करता करता आपलया खरवळ भाषत ससारारी गाणी गात होती

या गाणयामधय जाहतवत हजवहाळयार आहण अलौदकक परहतभर कावय परगत होत होत हयारी

वषाचनवष कोणाला जाणीव नवहती मानसा मानसा कधी वहशील मानस हया मानवतला

तयानी ददललया अमर सदशान तर मराठी वायमयात तयार सथान अढळर करन ठवल आह

- आरायच अतर

१) कशाला काय महन नही -

हबना कपाशीन उल तयाल बोर महन नही

हरी नामाईना बोल तयाल तोर महन नही

हनजवत भकया पोटी हतल रात महन नही

आखरला दानासाठी तयाल हात महन नही

इमानाल इसरला तयाल नक महन नही

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

जनमदातयाल भोवला तयाल लक महन नही

२) ससार -

अर ससार ससार जसा तवा रलहयावर

आधी हाताल रटक तवा हमयत भाकर

ऐका ससार ससार दोनही जीवारा इरार

दतो दखाल होकार अन सखाल नकार

३) मन -

मन वढाय वढाय उभया हपकातल ढोर

दकती हाकला हाकला दफरी यत हपकावर

मन पाखर पाखर तयारी काय साग मात

आता वहत भईवर गल गल आभायात

४) दव अजब गारोरी -

धरतरीचया कशीमधी बीयहबयान हनजली

वऱह पसरली माटी जशी शाल पाघरली

बीय टरार भईत सव कोब आल वऱह

गहयरल शत जस आगावरती शहार

५) खोपयामधी खोपा -

अर खोपयामधी खोपा सगरणीरा रागला

दखा हपलासाठी हतन झोका झाराल टागला

हपल हनजल खोपयात जसा झलता बगला

हतरा हपलामधी जीव जीव झाराल टागला

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१६) सवाततरयवीर हवनायक दामोदर सावरकर - (१८८३-१९६६)

सावरकराचया कावयात वीररस दशभकती कलपनर भवयतव हवरारपरधानता तरल भावकता इतयादी

दशचन घरत सागरास(न मजहस न) माझ मतयपतर गोमतक अशा कहवता परहसदध आहत जयोसतत ह

सवाततरयदवतर गीत यावरनही सवाततरयवीर सावरकराचया सफरवतदायी कावयपरहतभरी जाणीव आपलयाला

होत

सागरास -

न मजसी न परत मातभमीला

सागरा पराण तळमळला ||ध||

भमातचया ररणतला त धता

मी हनतय पाहहला होता

मज वदलासी अनय दशी राल जाऊ

सषटीरी हवहवधता पाह

त जननीरहद हवरहशदकतहर झाल

परर तवा वरन हतज ददधल

मागचजञ सवय मीर पषठी वाहीन

तवररत या परत आणीन

गभीर तवदाकहत बघनी मी

हवशवसलो या तव वरनी मी

जगदनभवयोग बननी मी

यईन तवर कथहन सोहरल हतजला

सागरा पराण तळमळला

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

माझ मतयपतर -

की घतल वरत न ह अहमह अधतन

लबध परकाश इहतहास-हनसगच-मान

ज ददवय दाहक महणहन असावयार

बधयाहर वाण धररल करर ह सतीर

(शवटर करव)

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१७) कशवकमार परलहाद कशव अतर (१८९८-१९६९)

जया काळात मी कहवता हलह लागलो तो lsquoनवीन कहवतrsquoचया वभवारा काळ होता

कशवसताचया lsquoततारीrsquoचया ललकाऱया तया वळी वातावरणामधय एकसारखया उरबळत होतया

बालकवीचया परहतभरा lsquoअरणrsquo महाराषटराचया हकषहतजावर नकतार उगवलला होता

lsquoपरपराणारा परमrsquo लावन गोववदागरज कोदकळाचया उनमादान परमारी रागदारी आळवीत होत

lsquoबीrsquo कवीचया रौघडान हन ताब कवीचया सनईन शारदचया मददरात माधयाचबरोबर

एकपरकारर मागलयही हनमाचण झाल होत नवकहवतरी एक हवलकषण धदी आमचया रोळयावर

तया वळी रढली होती या धदीमधन आमहाला वीसएकवीस साली पणयाचया lsquoरहवदकरण

मरळाrsquoन जाग कल नसत जाग कल नाही तर गार पाणयारी बादली घऊन ती आमचया

रोकयावर तया मरळान अकषरश भराभरा ओतली तयारा पररणाम दसऱया कोणावर काय

झाला ह काही मी साग शकत नाही पण माझया सवतवर तरी असा झाला की भावकावयार

गभीर अवगठन झगारन दऊन माझयामधला वरातय हवरबनकार ररकाळी फोरन एकदम बाहर

परला माझया परहतभला आलली lsquoदपाररी फलrsquo एकदम गळन परली आहण हतचयावर

सरासरा lsquoझररी फलrsquo फलन आली lsquoरहवदकरण मरळrsquo जर परकट झाल नसत तर माझया

बदधीचया खोल कपारीआरन हवनोदारा रागला मनगटाएवढा झरा वाहतो आह यारा मळीर

सगावा लागला नसता ह अगदी खर आह

हवरहबत कवीरी टर उरवावी ककवा तयारी फटफहजती करन तयाना कहवतचया

कषतरातन उठवन लावाव असा काही lsquoझररी फलrsquo हलहहणयात माझा हत नवहता सदर कवीचया

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

कावयातल मला वाटणार दोष हसत हसत आहण गमतीजमतीन तयाचया आहण वारकाचया

हनदशचनाला आणाव आहण वानगमायात एक नवी मौज हनमाचण करावी एवढार माझा उददश

होता सामानय वारकाचया आहण शरोतयाचया दषटीन तो माझा हत अपकषपकषा यशसवी झाला

पण हवरहबत कवीरी मन न दखावली जाणयाचया बाबतीत मातर मला हततकस यश आल नाही

काही कहवहमतर माझयावर अहतशय रागावल आहण काहीना मनापासन वाईट वाटल

lsquoहवरबनrsquo या शबदारा अथच lsquoहासयासपद नककल करणrsquo ककवा lsquoवरावणया दाखवणrsquo असा

होत असलयान आहण lsquoहवरबनrsquoर lsquoहवटबनrsquoशी अहधक सामय असलयामळ सदर वाङमय परकार हा

अहनषट आह असा सामानय माणसाचया मनावर एक ससकार होत असतो तो मातर बरोबर नवह

अस मला या रठकाणी आगरहान सागावयार आह lsquoहवरबनrsquo ही सभाहवत साहहहतयकानी

करणयासारखी गोषट नाही असाही तया नावावरन एक धवनी सहरत होतो तोही भरामक आह

कारण हवरबन हा हवरोधी भकतीरा एक परकार आह जया कावयार हवरबन करायर ककवा जया

कवीर हवरबन करायर त कावय आहण तो कवी लोकहपरय असायला हवा तरर तयाचया

हवरबनारा आसवाद वारकाना घता यईल मळ कावय हजतक परहसदध हततकी तयाचया

हवरबनारी गोरी अहधक लगयासगया कवीर ककवा कावयार हवरबन मळी होऊर शकत नाही

आहण झाल तर त वारणार कोण आहण समजणार कोणाला lsquoरहवदकरण मरळाrsquoतल कवी जर

फाटक तटक असत आहण तयाचया कावयात गणारा लवलश नसता तर lsquoझरचया फलाlsquoना

महाराषटरात जी अपरपार लोकहपरयता लाभली ती मळी लाभालीर नसती एखादया कवीर

हवरबन करण महणज तयाबददल अपरतयकषपण आदर वयकत करणयासारखर आह हवरबन कावयार

ह सवरप एकदा लकषात आल महणज हवरबनकाराबददल कोणाराही गरसमज होणार नाही ndash

वारकारा नाही आहण हवरहबताराही पण नाही उलट हवरबनकार हा पषकळाना आपला

उपकारकताचर आह अस वाटल

- आरायच परकअतर (परसतावना lsquoझररी फलrsquo)

१) राफा - (सपरहसदध Bee कवीचया राफा हया हदयगम कहवतचया रालीरी व पालपदारी

थोडाशा बदलान सदर कहवतत उसनवारी कली असली तरी यापलीकर तया थोर कहवतरी

कोठलयाही तऱहन बदनामी करणयारा परसतत कहवतत परयतन कलला नाही)

राफा बोलना राफा रालना

राफा खत करी कोणी तयासी पसना

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

गला फलाचया ग वनी सारा हशणगार लवनी

बसला रोक उरावनी कोणी तयासी बधना

सकनी झाली रोळामोळा फल ती करी बाजरी गोळा

रकवनी मग इतरारा रोळा रकवी आपलया पाना

२) मनार शलोक -

मना नीट पथ कधीही न जाव

हनशापाहण कलयापरमाण रालाव

जरी वाहन मागनी कक यती

कधी ना तरी सोहरज शातवतती

मना सजजना रार आणयात फकत

तला वहावयार अस दशभकत

तरी सागतो शवटी यकती सोपी

हखशामाहज ठवी सदा गाहधटोपी

३) वाहवा वाहवा नहर हा

वाहवा वाहवा नहर हा

सदर दकतीतरर खहरत अहा

तर तो आपण पाह या

तयाला जाऊहन साग या

नहरकाका

मबई टाका

आई आह अमरी

नाही कणाचया बापारी

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

४) मतरी हा जहलम गर -

मतरी हा जहलम गर यास पनहा हनवर नका

छहळतो हा फार तमहा यास मत दउ नका

साधरा आव जनी

सततरी हव मनी

माहगल दारी घसनी

खातो हा भाव फका

५) पररटास -

पररटा यशील कधी परतन

कोट रशमी लगनामधला मानवर उसवन

उरलया सरलया गडारीही वासलात लावन

बाररकसाररक हातरमाला हातोहात उरवन

सदऱयारी या इसतररन तव राळण पार करन

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१८) अहनल आतमाराम रावजी दशपार (१९०१-१९८२)

पणयासारखया सनातनी वातावरणात फगयचसन कॉलजमधय हशकत असताना अहनलानी

परमसाधना कली आहण हनमाचण झाललया सामाहजक हवरोधापढ न रगमगता खबीरपण आहण

शातपण आपल धयय साधया करन दाखवल अहनलारा हा आतरजातीय परमहववाह होता

दोघही पतीपतनी कवी होत तयाचया पहहलया कहवतासगरहार नाव तयानी फलवात

अस ठवल कसमावती = फल अहनल = वात

कावय महणज सगीतगभच हवरार अशी अहनलानी कावयारी वयाखया कली आह

तयारी पसतक फलवत पतवहा

अहनलाचया हररयौवन या सगरहाचया पररहशषटात मकतछदाहवषयी माहहती आली आह

मकतछद -

मकतछद तालारी आवशयकता मानीत नाही हा हनषकारण गरसमज आह छदास

तालार बधन आवशयक नाही ही मकतछदारी भहमका नाही कधीही नवहती तालबदध

अकषरररना महणजर छद ही छदारी वयाखया पणचपण मानय करनर मकतछदारा परयोग कला

गला आह हा परयोग करणाराना तालाचया कावयातील कायाचरी पणच ओळखही आह

मकतछदारी बरखोरी तालाहवरदध नाही तर तालावर बदधछदात जी पोलादी रौकट

बसहवणयात यत हतज हवरदध आह छदाचया परतयक ओळीरी लाबी ठराहवक असली पाहहज

तीत तालारी हनयहमत आवतचन आली पाहहजत तयात दोन तीन व रार अशा हनयोहजत ओळी

असलया पाहहजत ही छदारी सवाभाहवक बधन नवहत हया गोषटी महणज छदावर लादलली

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

पोलादी रौकट हया रौकटीतन छदास मकत करण हर मकतछदार उदददषट छदावर लादललया

पोलादी रौकटीतन मकत झालला छद तो मकतछद

अहनलानी मकतछदार परवतचन कल तरी हया मकतछदातन वयकत होणारा हवरार

आकरसताळी सवरपारा नाही आकरसताळपणा ऊरबरवपणा हा अहनलाचया कहवतत कठ बसत

नाही तयाचया कहवतर बहहरग ह सथ लयीत सामावणार आह तयामळ खोटा ऊरबरवा आवश

तयाचया कहवतत कठ यत नाही अनयायाहवरदध वयकत होणारी रीरही कठ मठी आवळन जललोष

करीत नाही तयाचया मनातला सताप हा सयत समघात शात अशा ससकत मनारा सताप

असतो आहण तो तसार वयकतही होतोपरम आहण जीवनमधय एकीकर आतमहतयमळ असवसथ

झालला कवी आह तर दसरीकर तया असवसथतवर मात करणयासाठी सवतरी जीवन हनषठा

आहवषकत करणयारा बाणा आह

मी थोडार कहवता हलहहलया तर कठ काय थोर झाल

इतकया हलहहलया गलया हातन हर काय थोर झाल

१) सारग -

वळ झाली भर मधयानह माथयावर तळप ऊन

नको जाऊ कोमजन माझया परीतीचया फला र

२) सायतारा -

गगहन उगवला सायतारा मद सशीतल वारा

हाक तझी मज सपषट ऐक य यइ सख य बस जवहळ य

घाल गळा मम तव कर कोमल पसर द शवासारा पररमल

घई मम हदयात हनवारा गगनी उगवला सायतारा

३) आळवणी -

थकल र रोळ माझ वाट तझी पाहता

वाट तझी पाहता र रातरददन जगता

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

४) झळ -

कळीर सकल बाग असहनया पाणी

कोमजहल कवळी पान असहन हनगराणी

अहश कठ लागली आग जळहत जस वार

कठ तरी पटला वणवा भरक वन सार

५) मानवता -

अनयाय घरो कोठही हररन उठ आमही

घाव परो कोठही तरफर आमही

हाल पाहन हळहळ होवोत कोठही

हपळवणक पारील पीळ आमहा असो कोणारीही

६) रसवा -

अजनी रसन आह खलता कळी खल ना

हमटल तसर ओठ की पाकळी हल ना

रसवा असा कसा हा जया आपल कळना

अजनी रसन आह खलता कळी खलना

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

१९) अनत (आतमाराम) काणकर (१९०५-१९८०)

काणकरारा रादरात हा कहवता सगरह परहसदध झाला १९३३ साली

या सगरहाचया दसऱया आवततीचया परसतावनत काणकर महणतात रादरात ह माझ

पहहलर पसतक आहण या पहहलयार पसतकान मला हवलकषण लोकहपरयता हमळवन ददली

रादरातीचया पहहलया आवततीत अवघया ४८ कहवता होतया परत या हरमकलया सगरहाचया

वगवगळया पलनी वगवगळया परकारर वारक आकरवषत झाल

काणकराना ही जी लोकहपरयता हमळाली ती दखील एकदम एका रातरीत हमळावी तशी

हमळाली यार कारण रादरात या सगरहाला नवीनता आधहनकता अकहतरमता आहण

असाकहतकता यातन हनमाचण झालल आकषचक दखणपण परापत झाल होत

तयानी परमकहवता हवनोदी कहवता तसर हवरबन कहवता ह तीनही परकार

यशसवीररतया हाताळल

काणकरार अतयत गाजलल गीत महणज आता कशाला उदयारी बात ह हरतरपट गीत

१) आता कशाला उदयारी बात

बघ उरनी रालली रात

भरभरहन हपऊ रसरग नऊ

रल बरहन जाऊ रगात

२) नळावर तणतणन भारणाऱया एका बाईस

बाई ही रणरगारी खाणी धणाऱया बायारी ही राणी |

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

लागली भारणया सहज माजरावाणी |

हशवया द अससल शदध मराठी | जमवी दकती ही लोकारी दाटी

परसाद अजनी घमती राळीपाठी

३) कोळयार गाण -

आला खशीत सवमदर तयाला नाही हधर

होरीला दईना ठर

ग सजण होरीला बघतो धर

४) रौकोनी आकाश -

आह अनत हनळ आकाश

आहण अनत आहत तार

ठावक सार

रौकटीत परी माझया हखरकीचया

कोरलल ह रौकोनी आकाश

आहण तयातल रारपार तार

मजला पयार

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

२०) सोपानदव रौधरी (१९०७-१९८२)

कवी महणन मी महाराषटराला पररहरत झालो तो माझा शालय जीवनात हलहहललया

कहवतानी तया कहवता कावय कतकी महणन पसतक रपान परहसदध झालया हा माझा

पहहलावहहला कहवतासगरह होता यानर मला अमाप परहसदधी ददली तयानतर अनपमा हा

माझा दसरा कावयसगरह परहसदध झाला पढ जया कहवता हलहहलया गलया तो हतसरा कावयसगरह

काढाव अस मानत आल परत त मनातलया मनातर राहहल परतयकषात उतरल नाही उभया

महाराषटरात आहण हजथ मराठी भाषा बोलली जात अशा परपरातीय शहरात माझ कावयगायनार

हजारोनी कायचकरम झाल - सोपानदव रौधरी

१) आहण आमही -

वकषावरन फळ खाली परल

नयटनर मन खालीवर झाल

तयातर गरतवाकषचण घरल

आमही काय कल असत

परतया फळारी आजञा समजन

त फळर कल असत गटट

अगदी गरपरसाद महणन

तयारा सरार अतराळात

दषटी अतगोलपटावर

आहण आमही मातर उभ

या पथवीचया सालपटावर

सवच परमख शोधार धनी

पाहिमातय हवजञानयोगी

आमही फकत उपभोगी

त यतरकार आमही दरसतीकर

सशोधक हनमाचत सार हतऱहाईत

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

आमही राहहलो फकत हगहाचईक

२) यव र हशकार (ही तयारी खप गाजलली कहवता कायचकरमात हमखास सादर करीत असत)

एकदार वहरता वहरता गलो होतो हशकारीस मी

एक हरण ददसत सामोरी धरली बदक नामी

नम धरला तो असा की काय साग राव तमहा

बदक पढ अन रोळा माग

जीवाहनशी तर हरीण सटल कठतरी झरपात दर

बघता बघता आहण नमकी गोळी य अमरकर

राहहली बदक जागी काय साग कमच आता

आमही पढ अन गोळी माग आमही पढ अन गोळी माग

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

या पढील भागात

१) गल (गजानन लकषमण) ठोकळ

२) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपार

३) प हश (परषोततम हशवराम) रग

४) बा सी (बाळ सीताराम) मढकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज हवषण वामन हशरवारकर

७) राजा बढ

८) वा रा (वामन रामरदर) कात

९) पदमा पदमा हवषण गोळ

१०) इददरा इददरा नारायण सत

११) सजीवनी सजीवनी रामरदर मराठ

१२) ववदा गोववद हवनायक करदीकर

१३) वसत (हवशवनाथ वामन) बापट

१४) मगश पारगावकर

१५) ग दद मारगळकर

१६) क ब (कषण बळवत) हनकब

१७) शानता ज शळक

१८) नारायण (गगाराम) सव

१९) आरती परभ वरतामणी तरयबक खानोलकर

२०) सरश (शरीधर) भट

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय

ई साहहतय परहतषठान

मराठी पसतक वारायला कठ जायरी गरज नाही तमचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई पसतक आहत

मराठी ई पसतक तमही www esahity com वरन राऊनलोर करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला तमर नाव व गाव Whatsapp करन

पसतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयर app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या वलकवर उपलबध

आह त download करा ह सवच मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी पसतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी सहशहकषताचया मोबाईलमधय दकमान पननास मराठी पसतक

असलीर पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

तमरी साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर

टीम ई साहहतय