1

2

भडंारदरा धरण – शतकपुती प्रवास

हे पसु्तक विनामूल्य आहे

पण फ़ुकट नाही

यामागे अनकेाांचे कष्ट ि पैसे आहेत .

हे िाचल्यािर खचच करा ३ वमवनटे

१ वमवनट : लखेकाांना फ़ोन करून हे पसु्तक कसे िाटल ेते कळिा

१ वमवनट : ई सावहत्य प्रवतष्ठानला मेल करून हे पसु्तक कसे िाटल ेते कळिा.

१ वमवनट : आपल ेवमत्र ि ओळखीच्या सिच मराठी लोकाांना या पसु्तकाबद्दल अवण ई सावहत्यबद्दल

साांगा.

असे न केल्यास यापढेु आपल्याला पसु्तके वमळण ेबांद होऊ

शकते.

दाम नाही मागत. मागत आहे दाद.

साद आहे आमची, हिा प्रवतसाद.

दाद म्हणजे स्ततुीच असािी असे नाही. प्राांजळ मत, सूचना, टीका, विरोधी मत याांचे स्िागत आहे.

प्रामावणक मत असािे. ज्यामुळे लेखकाला प्रगती करण्यासाठी वदशा ठरिण्यास मदत होते. मराठीत अवधक

कसदार लेखन व्हािे आवण त्यातून िाचक अवधकावधक प्रगल्भ व्हािा आवण अखेर सांपूणच समाज एका नव्या

प्रबदु्ध उांचीिर जात रहािा.

3

भंडारदरा धरण – शतकपुती प्रवास

लेखक व संकलक : विकास पिार

प्रकाशक : ई साहित्य प्रहिष्ठान

4

भंडारदरा धरण – शतकपुती प्रवास

लेखक व संकलक : ववकास पवार

9665025234

Email : vikaspawar1505@gmail.com

या पुस्तकातील लखेनाचे सवव हक्क लेखकाकड ेसरुक्षित असून पुस्तकाचे ककंवा त्यातील

अंशाचे पुनर्ुवद्रण वा नाट्य, क्षचत्रपट ककंवा इतर रूपांतर करण्यासाठी लखेकाची लखेी

परवानगी घेणे आवश्यक आह.े तसे न केल्यास कायदेशीर कारवाई (दंड व तुरंगवास)

होऊ शकते.

This declaration is as per the Copyright Act 1957 read with Sections 43 and 66 of the IT Act 2000. Copyright protection in India is available for any literary, dramatic, musical, sound recording and artistic work. The Copyright Act 1957 provides for registration of such works. Although an author’s copyright in a work is recognised even without registration. Infringement of copyright entitles the owner to remedies of injunction, damages and accounts.

प्रकाशक :ई साक्षहत्य प्रक्षतष्ठान

www.esahity.com

www.esahity.in

esahity@gmail.com

प्रकाशन : २६ ऑगस्ट २०२०

©esahity Pratishthan®2020

• क्षवनारू्ल्य क्षवतरणासाठी उपलब्ध.

• आपले वाचून झाल्यावर आपण ह ेफ़ॉरवडव करू शकता.

ह ेई पुस्तक वेबसाईटवर ठेवण्यापुवी ककंवा वाचनाव्यक्षतररक्त कोणताही वापर करण्यापूवी

ई -साक्षहत्य प्रक्षतष्ठानची लेखी परवानगी घेण ेआवश्यक आह े

http://www.esahity.com/

5

श्री विकास पिार

’पाणी म्हणजे जीिन’ आवण ज्ाांना ्ा

जीिनाचे दान लाभले ि अहमदनगर

वजल्ह्यातील दुष्काळी ज्ा भागाचे ि तालुक्ाांचे

जीिनमान उांचािले त्ाांचे ्ा धरणास कोटी

कोटी प्रणाम

प्रवरा खोर्यातील पवुेकडच्या दषु्काळी

भागाची होरपळ थाांबावी या उद्दशेाने ब्रिब्रिशाांनी

एकोब्रिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्ाात महत्त्वाकाांक्षी ब्रवल्सन डॅम (भांडारदरा र्रि) ची

ब्रनब्रमाती केली. भांडारदर्याच्या रुपाने ब्रहरव्या ब्रनसगाात एक अजोड स्थापत्यब्रशल्प उभ े

राब्रहले. त्या वास्तवुैभवामागची कहािी आपल्या वाचकाांना व्हायला हवी या उद्दशेाने मी

ह ेपसु्तक ब्रलहीले आह.े

अहमदनगर ब्रजल्याच्या दषु्काळी पररब्रस्थतीवर मात करून पािीपरुवठा, शेती

व्यवसाय, औद्योब्रगक प्रगती, साखर कारखानदारी, मत्स्यव्यवसाय या गोष्टी उपलब्र्

करून दिेार्या भांडारदरा र्रिाचा इब्रतहास पसु्तकरुपाने आपिासमोर माांडताना मला

अब्रतशय आनांद होत आह.े

इतराांचा दषु्काळ दरू करण्यासाठी जयाांनी त्याग केला त्याांची भरपाई तर झालीच

पाब्रहजे. जे आपल्याकडे भरभरून आह े त्याचे माकेब्रिांगही व्हायला हवे. स्थाब्रनक

आब्रदवासीना प्रगतीचा व ब्रवकासचा खरा फ़ायदा व्हायला हवा, आब्रि पयािनाचा ब्रवकास

व्हावा. त्याचबरोबर जयाांच्यामळेु ह ेर्रि झाले त्याांचे ऋिब्रनदशेही व्हावे. याचबरोबर

अनेक सांकिाांवर मात करून स्थापत्यशास्त्रातील नवनवीन सांकल्पनाांचा प्रयोग करत जयाांनी

भांडारदरा र्रिाच्या रुपाने या ब्रवकासाचा पाया भक्कमपिे रोवला व त्याची कळसापयंत

बाांर्िी केली असे थोर अब्रभयांता सर ऑथार ब्रहल, गव्हनार लेस्ली ओमेब्रवल्सन व इतर

6

अब्रभयांत्याांना, अकोले, सांगमनेर, राहाता, श्रीरामपरू, राहूरी, नेवासा या तालकु्याांतील

सामान्यजनाांतफ़े मानाचा मजुरा असे अनेक उद्दशे या पसु्तकाच्या प्रपांचामागे आहते.

जगभरातील सवासामान्य मािसाला या र्रिाचा इब्रतहास माहीत व्हावा. भांडारदरा

र्रिाला लवकरच १०० वर्षे पिुा होतील. त्याच्या समग्र इब्रतहासाचे विान करिारे ह ेई

पसु्तक प्रकाब्रशत होत आह.े सवांना ते ब्रनब्रितच आवडेल.

ह ेपसु्तक ब्रलहीताना मला बर्याच लोकाांनी माब्रहती, पसु्तके, लेख, छायाब्रचत्र ेइ.

उपलब्र् करून ब्रदली व प्रोत्साहनही ब्रदले, त्या सवांचा मी शतशः ऋिी आह.े

माझ्या या कायाात सौ. सब्रवता, पल्लवी व र्म्मब्रकती, भाऊ बाळू, आई जयवांताबाई

याांचा सहभाग महत्त्वाचा होता.

माझ्या या हस्तब्रलब्रखताच ेई पसु्तक बनवण्यासाठी ई साब्रहत्य प्रब्रतष्ठानचे श्री. सनुीळ

सामांत, व त्याांच्या सांपिुा िीमने मोलाचा वािा उचलला. त्याांना र्न्यवाद दऊेन मी ई

साब्रहत्य िीमचे आभार मानतो.

र्न्यवाद

ब्रवकास मरुलीर्र पवार

7

8

+ÉʶɴÉÉÇnù ªÉÖ´ÉÉ xÉäiÉä - ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò

+EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉSÉä ¦ÉÉMªÉÊ´ÉvÉÉiÉä ¨ÉÉ. +ɨÉnùÉ®ú

´ÉÆnùxÉÒªÉ xÉɨÉnùÉ®ú ¨ÉÉ. ¨ÉvÉÖEò®ú®úÉ´ÉVÉÒ Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤É ¨ÉÉ. ´Éè¦É´É¦ÉÉ>ð Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤É

|ÉÉ. B¨É. B¨É. ¦É´ÉÉ®úÒ, ºÉ®ú ¨ÉÉ. |ÉÉ. Ê´Éaö±É ¨É. ¶Éä´Éɳäý

ʴɷɺiÉ/ºÉäGäò]õ®úÒ ºÉÆ{ÉÉnùEò

+ÉÊnù´ÉɺÉÒ =zÉiÉÒ ºÉä´ÉÉ ¨ÉÆb÷³ý, ®úÉVÉÚ®ú jÉè.=VV´É±É =tɺÉÉ`öÒ, ºÉÆMɨÉxÉä®ú

¨ÉÉZªÉÉ Eò`öÒhÉ EòɳýÉiÉ VªÉÉÆxÉÒ ¨É±ÉÉ +ÉvÉÉ®ú Ênù±ÉÉ, ±ÉføhªÉÉSÉÒ iÉÉEònù Ênù±ÉÒ, ±ÉäJÉxÉ Eò®úhªÉÉSÉÒ |Éä®úhÉÉ Ênù±ÉÒ ´É VªÉÉÆSªÉɨÉÖ³äý

¨ÉÉZªÉɨÉvªÉä

9

10

11

¶ÉÖ¦ÉäSUôÉ {ÉjÉ

12

Ê´ÉxÉ©É +ʦɴÉÉnùxÉ

ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ºÉ®ú ±É亱ÉÒ Ê´É±ºÉxÉ

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉä ʶɱ{ÉEòÉ®ú (1903 iÉä 1913) ¤ÉÉ쨤Éä MÉ´½þxÉÇ®ú, 10 Êb÷ºÉå.1923 iÉä 20 ¨ÉÉSÉÇ 1926

ÊxÉEò EòÉìCºÉ,

13

14

15

16

¸ÉÒ. Ê´ÉEòÉºÉ ¨ÉÖ®ú±ÉÒvÉ®ú {É´ÉÉ®

+ÉÊnù´ÉɺÉÒ =zÉiÉÒ ºÉä´ÉÉ ¨ÉÆb÷³ý, ®úÉVÉÚ®ú

ºÉÆSÉʱÉiÉ,

|ÉÉlÉʨÉEò, ¨ÉÉvªÉʨÉEò +ɸɨɶÉɳýÉ - ¶Éåb÷Ò,

ʴɱºÉxÉ bì÷¨É-+ÉìlÉÇ®ú ±ÉäEò- ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ.

iÉɱÉÖEòÉ - +EòÉä±Éä, ÊVɱ½þÉ - +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú

Ê{ÉxÉEòÉäb÷ Gò¨ÉÉÆEò – 422604. (¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉ), ¦ÉÉ®úiÉ.

§É¨ÉhÉv´ÉxÉÒ – 9130837381 E-mail – vikaspawar1505@gmail.com

iÉÉ. 1/1/2020.

|ÉÊiÉ,

Her Excellency

¨É½þÉ®úÉhÉÒ - BʱÉZÉɤÉälÉ - 2

¤ÉËEòMɽìþ¨É {Éì±ÉäºÉ - Ë´Éb÷ºÉ®úEìòº]õ±É,

±ÉÆb÷xÉ,

17

¨ÉÉiÉÞ¦ÉɹÉÉ. ªÉÉ ÊiÉÎx½þ½þÒ MÉÉä¹]õÓ¤ÉɤÉiÉ |ÉiªÉäEò näù¶É´ÉÉʺɪÉÉÆSªÉÉ ̈ ÉxÉÉiÉ +ʦɨÉÉxÉ +ºÉiÉÉä. iɺÉÉSÉ

iÉÉä ¨É±ÉɽþÒ +ɽäþ. ¨ÉɪɨɮúÉ`öÒ±ÉÉ ¨ÉÉZªÉÉ +ÆiÉ:EòÉä¹ÉÉiÉ ¨ÉÉxÉÉSÉä ºlÉÉxÉ +ɽäþ.

¨ÉÒ ½äþ +ÉxÉÆnùÉxÉä ºÉÆÉMÉÚ

18

@ñiÉÚ¨ÉÉxÉÉ|ɨÉÉhÉäSÉ ÊiÉSÉä ºÉÉénùªÉǽþÒ ¤Énù±ÉiÉ VÉÉiÉä. +¶ÉÉ ºÉÁÉpùÒSªÉÉ EÖò¶ÉÒiÉ ºÉÉbä÷SÉÉ®ú

½þVÉÉ®ú ¡Úò]õ =ÆSÉÒSªÉÉ {É´ÉÇiÉ®úÉVÉÓSªÉÉ JÉÉä¤ÉhÉÒiÉ iÉiEòɱÉÒxÉ vÉ®úhÉÉƨÉvªÉä ºÉ´ÉÉÇÊvÉEò =ÆSÉÒ´É®úSÉä

¦ÉÉèÊiÉEò¶ÉɺjÉÉSÉÉ SɨÉiEòÉ®ú ºÉ¨ÉVɱÉä VÉÉhÉÉ®äú vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvɱÉä MÉä±Éä.

¨É½þÉ®úɹ]ÅõÉiÉ Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ VÉÒ EòɽþÒ ¨ÉÉäVÉEòÒ vÉ®úhÉä ¤ÉÉÆvɱÉÒ iªÉÉ{ÉèEòÒ ½äþ BEò ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ!

xÉMÉ®ú ÊVɱÁÉSªÉÉ +MÉnùÒ {ÉζSɨÉä±ÉÉ +EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉiÉÒ±É BäxÉ PÉÉ]õ¨ÉÉlªÉɱÉMÉiÉSÉÉ ½þÉ ¦ÉÉMÉ

b÷ÉåMÉ®únù-ªÉÉ, nùÉ]õ VÉÆMɱÉ, BäÊiɽþÉʺÉEò MÉb÷EòÉä]õ, +ÉÊnù´ÉɺÉÓSªÉÉ UôÉä]õ¬É-UôÉä]õ¬É ´ÉÉb÷¬É´ÉºiªÉÉ

ªÉÉ ºÉÉ-ªÉÉÆSªÉÉ {ÉÉ·ÉǦÉÚ¨ÉÒ´É®ú ½äþ vÉ®úhÉ

19

+tÉ{ɽþÒ iªÉÉÆSÉÒ ½þÒSÉ xÉÉ´Éä ®äúEòÉìbÇ÷±ÉÉ +ɽäþiÉ! 11039 nù¶É±ÉIÉ PÉxÉ¡Úò]õ IɨÉiÉÉ

+ºÉ±Éä±Éä ʴɱºÉxÉ bì÷¨É +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱÁɱÉÉ ´É®únùÉxÉ `ö®ú±Éä. |É´É®úÉ =VÉ´ªÉÉ +ÉÊhÉ b÷É´ªÉÉ

+¶ÉÉ nùÉäxÉ EòɱɴªÉÉÆxÉÒ SÉÉè¡äò®ú {ÉÉhÉÒ JÉä³ý´ÉÚxÉ VɴɳýVɴɳý 23,077 ½äþC]õ®ú IÉäjÉ

˺ÉSÉxÉÉJÉɱÉÒ +ÉhɱÉä. |É´É®úÉ ¤ÉÉ®ú¨ÉɽþÒ ´ÉɽÚþ ±ÉÉMɱÉÒ. ¶ÉäiÉEò®úÒ JÉ®úÒ{É, ®ú¤¤ÉÒ, nÖù¤ÉÉ®ú +ÉÊhÉ

¤ÉÉ®ú¨ÉɽþÒ {ÉÒEò PÉä>ð ±ÉÉMɱÉä.

vÉ®úhÉÉiÉÒ±É {ÉÉhªÉÉxÉä |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉSÉÉ SÉä½þ®úɨÉÉä½þ®úÉSÉ ¤Énù±ÉÚxÉ ]õÉEò±ÉÉ. ¶ÉäiÉEò®úÒ ´ÉMÉÇ,

ºÉ´ÉǺÉɨÉÉxªÉ xÉÉMÉÊ®úEò ºÉÖJÉÒ ZÉɱÉÉ. iªÉÉSÉÉ ´ÉxÉ´ÉÉºÉ ºÉÆ{ɱÉÉ. iªÉÉÆxÉÉ ¤ÉÉ®ú¨ÉɽþÒ {ÉÉhÉÒ Ê¨É³Úý

±ÉÉMɱÉä. ZÉÉbÆ÷ZÉÖb÷{ÉÆ, {ɶÉÚ{ÉIÉÒ ªÉÉÆSÉÒ½þÒ SÉÆMɳý ZÉɱÉÒ.

vÉ®úhÉÉxÉä nÖù¹EòɳýÉÊ´É°üvnù nÆùb÷ lÉÉä{É]ÚõxÉ xÉMÉ®ú ÊVɱÁÉSªÉÉ {ÉζSÉ¨É |ÉÉÆiÉÉiÉÚxÉ nÖù¹EòɳýɱÉÉ

EòÉføiÉÉ {ÉÉªÉ PªÉɪɱÉÉ ±ÉɴɱÉÉ. iªÉɨÉÖ³ýä Ê¥ÉÊ]õ¶É ºÉ®úEòÉ®ú±ÉÉ ¨ÉxÉÉiɱªÉÉ ¨ÉxÉÉiÉ ±ÉɦÉvÉÉ®úEò

iªÉÉÆxÉÉ vÉxªÉ´ÉÉnù näù>ð ±ÉÉMɱÉä. "" ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ ºÉÉ

20

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ vÉ®úhÉÉSÉÒ VÉÉMÉÉ ÊxÉ´Éb÷iÉÉÆxÉÉ nùÉJÉʴɱÉä±ÉÒ ®úʺÉEòiÉÉ ́ ÉÉJÉÉhÉhªÉÉVÉÉäMÉÒ +ɽäþ.

21

+ÊiÉb÷ÉåMÉ®úɳý ¦ÉÉMÉÉiÉÚxÉ Ê´ÉJÉÚ®ú±Éä±ÉÒ +ºÉÆJªÉ ±É½þÉxÉ-ºÉ½þÉxÉ JÉäbä÷{ÉÉbä÷ ¨½þhÉVÉäSÉ SÉɳýÒºÉMÉÉ´É

b÷ÉÆMÉÉhÉ ½þÉäªÉ.

ºÉÁÉpùÒ {É´ÉÇiÉ®ú®úÉÆMÉÉƨÉvªÉä Eò³ýºÉÚ¤ÉÉðxÉ EòɽþÒ ¨ÉʽþxÉä ºÉÉ`ö±Éä

iÉ®ú iªÉÉ {ÉÉhªÉÉ´É®ú xÉnùÒSªÉÉSÉ EòÉ`öÉ´É®ú, b÷ÉåMÉ®ú =iÉÉ®úÉ´É®ú ¶ÉäiÉÒ Eò®úiÉÉiÉ.

ªÉälÉÒ±É {ÉζSÉ¨É ¦ÉÉMÉÉiÉ ºÉÁÉpùÒSªÉÉ b÷ÉåMÉ®úEò{ÉÉ®úÒiÉ ®úɽþhÉÉ®úÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ ºÉ¨ÉÉVÉ

{ÉɴɺÉɳýªÉÉiÉÒ±É +ÊiÉ´ÉÞ¹]õÒiÉ MÉÉ®ú Ú̀öxÉ VÉÉiÉÉä. iÉ®ú =x½þɳýªÉÉiÉ {ÉÉhÉÒ ]ÆõSÉÉðºÉ ¨É½þɨÉÚ®ú EòÉäºÉ³ýÚ ±ÉÉMɱÉÉ EòÒ, b÷ÉåMÉ®úEò{ÉÉ®úÒSÉÒ {ÉÉ®ú ZÉÉÆVÉ

EòÉføiÉÉä. b÷ÉåMÉ®ú ¨ÉÉlªÉÉ´É®úSÉÆ {ÉÉhÉÒ ´ÉÉ]õ ¡Öò]äõ±É iɺÉÆ vÉÉ´ÉiÉ ºÉÖ]õiÉÆ, ´ÉÉ]äõiÉ +Éb÷´ÉÒ ªÉähÉÉ®úÒ

22

ZÉÉbÆ÷ZÉÖb÷{ÉÆ, VÉxÉÉ´É®Æú, ¨ÉÉhɺÉÆ, +É{ɱªÉÉiÉ ºÉɨÉÒ±É Eò°üxÉ PÉäiÉ-PÉäiÉ iÉä ´É½þÉiÉSÉ +ºÉiÉÆ.

{ÉÉhªÉÉxÉä =x½þɳýªÉÉiɱÉÉ ¨É®úiÉÖEòb÷É ´É½þɳý ¤É³ýÉ´ÉiÉ VÉÉiÉÉä. ¨ÉÉä`öªÉÉ vɤÉvɤªÉÉÆSÉÒ iÉ®ú MÉÉä¹]õSÉ

´ÉäMɳýÒ. |ÉSÉÆb÷ ®úÉä®úÉ´ÉiÉ iÉä ºÉÖºÉÉ]õ ÊxÉPÉiÉä. ªÉÉ ºÉMɳýªÉÉÆxÉÒ Ê¨É³ÚýxÉ |É´É®úÉ xÉnùÒSÉÒ +Éä]õÒ ¦É®ú±ÉÒ

EòÒ, nùÉäx½þÒ iÉÒ®ú ºÉÉäbÚ÷xÉ iÉÒ ºÉÖºÉÉ]õ ¤Éä¡òɨÉ{ÉhÉä vÉÉ´ÉiÉ ºÉÖ]õiÉä.

{ÉhÉ ¨½þhÉiÉÉiÉ xÉÉ EòÒ, "vÉ®úhÉ =¶ÉɱÉÉ +xÉ EòÉä®úb÷ PɶÉɱÉÉ' +¶ÉÒ iªÉÉÆSÉÒ +´ÉºlÉÉ

½þÉäiÉä. ½þÒ ÎºlÉiÉÒ +ÉVɽþÒ ðºÉ +ÉäºÉ®ú±ÉÉ EòÒ {ÉÉhªÉɤɮúÉä¤É®ú

´ÉɽÚþxÉ +ɱÉ䱪ÉÉ Êxɹ{ÉhÉÇ ZÉÉb÷ÉSªÉÉ Eò±Éä´É®úÉÆxÉÒ ́ É VÉxÉÉ´É®úÉÆSªÉÉ ½þÉb÷ÉÆSªÉÉ ºÉÉÆMÉÉb÷¬ÉÆSªÉÉ EÖò¤É]õ

´ÉɺÉÉÆxÉÒ ´ÉÉiÉÉ´É®úhÉ PÉÖ¨¨É]õ ´½þɪÉSÉÆ.

+¶ÉÉ ªÉÉ {ÉɴɺÉɤÉqù±É {ÉÖ´ÉÔSÉä ±ÉÉäEò ¨½þhÉɪÉSÉä - ""±ÉÉMɱªÉÉ ¨ÉPÉÉ, SÉÖ±ÉÒ{ÉɶÉÒ

½þMÉÉ'' EòvÉÒ {ÉÉ>ðºÉ iÉ®ú EòvÉÒ nÖù¹Eòɳý +ºÉÉ ªÉÉ |É´É®úÉ {É^õªÉÉiÉ JÉä³ý ºÉÖ°ü +ºÉä.

{ÉɴɺÉɳýªÉÉiÉ |É´É®äú±ÉÉ {ÉÚ®ú ªÉɪÉSÉÉ. iÉä́ ½þÉ iÉÒ ¡ÖòiEòÉ®ú ]õÉEòiÉ ÊxÉPÉɱÉ䱪ÉÉ

xÉÉÊMÉhÉÒºÉÉ®úJÉÒ vÉÉ´ÉɪÉSÉÒ. ̈ ÉÉjÉ, ʽþ´ÉɳýªÉÉiÉ ÊiÉSÉÉ |É´Éɽþ IÉÒhÉ ́ ½þɪÉSÉÉ! ZÉÖ³ýZÉÖ³ý ́ ÉɽþhÉÉ®äú

ÊiÉSÉä {ÉÉjÉ {ÉɽþiÉÉÆxÉÉ VÉhÉÚ iÉÒ ¶Éä́ É]õSÉä +ÉSÉEäò näùiÉ +ɽäþ +ºÉä ´ÉÉ]õɪÉSÉä, +ÉÊhÉ =x½þɳýªÉÉiÉ

iÉ®ú iÉÒ {ÉÚhÉÇ EòÉä®úb÷Ò`öÉEò ½þÉä>ðxÉ VÉhÉÖ ¨ÉÞiÉ:|ÉÉªÉ ´½þɪÉSÉÒ. ½äþ +ºÉä ÊxɺÉMÉÇSÉGò ´É¹ÉÉÇxÉִɹÉÇ

SÉɱɱÉÆ +ɽäþ.

23

xÉèºÉÌMÉEò +É{ÉkÉÒ - (1803 iÉä 1903)

1803 ºÉɱÉÉ{ÉɺÉÚxÉ +´É¹ÉÇhÉOɺiÉ ¦ÉÉMÉɱÉÉ Ênù±ÉɺÉÉ Ê¨É³ýÉ´ÉÉ, ªÉɺÉÉ`öÒ ºÉiÉiÉ |ɪÉixÉ

ZÉɱÉä. ¨ÉÉjÉ, iªÉÉiÉ ªÉ¶É xÉ +ɱªÉÉxÉä Ê¥ÉÊ]õ¶É ¶ÉɺÉxÉ ËSÉiÉÒiÉ ½þÉäiÉä. 1848, 1855, 1872,

1896 +¶ÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ´É¹ÉÔ +ɱÉ䱪ÉÉ nÖù¹EòɳýɱÉÉ EÆò]õɳÚýxÉ +xÉäEò ±ÉÉäEò iªÉÉ´Éä³ýÒ

®úÉäVÉMÉÉ®úÉSªÉÉ ¶ÉÉävÉÉiÉ ¨ÉÖƤÉðxÉ iÉälÉäSÉ ºlÉÉʪÉEò ZÉɱÉä.

nÖù¹EòɳýÉiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉÆSÉä +É®úÉäMªÉ, ®úºiÉä, º´ÉSUôiÉÉ, {ÉÉhÉÒ, ®úÉäVÉMÉÉ®ú ½äþ ̈ ɽþi´ÉÉSÉä

|ɶxÉ ½þÉäiÉä. Ê¥ÉÊ]õ¶É ºÉ®úEòÉ®úxÉä ºÉ®úEòÉ®úÒ JÉSÉÉÇxÉä ±ÉÉäEòÉÆxÉÉ +zÉ vÉÉxªÉ ´ÉÉ]õ{ÉÉSÉÒ ºÉÉäªÉ Eäò±ÉÒ.

¶ÉɺÉxÉÉEòbÚ÷xÉ MÉ®úÒ¤É ¨ÉÖ±ÉÉÆxÉÉ Eò{Ébä÷ ´É κjɪÉÉÆxÉÉ ±ÉÖMÉb÷Ò ´ÉÉ]õhªÉÉiÉ +ɱÉÒ ½þÉäiÉÒ.

1848 SªÉÉ nÖù¹EòɳýÉiÉ ºÉvªÉÉSÉÉ SÉÆnùxÉÉ{ÉÖ®úÒ PÉÉ]õÉSÉÉ ®úºiÉÉ iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉiÉ

+ɱÉÉ. 1868 ̈ ÉvªÉä |É´É®úÉ xÉnùÒ´É®ú ±ÉÉJÉäSÉÉ ¤ÉÆvÉÉ®úÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉiÉ +ɱÉÉ. 1874 ̈ ÉvªÉä |É´É®äú´É®ú

+ÉäZÉ®úSÉÉ ¤ÉÆvÉÉ®úÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉiÉ +ɱÉÉ. 1876 ¨ÉvªÉä nùÉéb÷-¨ÉxɨÉÉb÷ ªÉÉ ®äú±´Éä¨ÉÉMÉÉÇSªÉÉ EòɨÉÉ´É®ú

ªÉÉ ¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É +xÉäEò ¨ÉVÉÚ®ú EòɨÉɱÉÉ ½þÉäiÉä.

24

iªÉÉ ´ÉɺiÉÖ́ Éè¦É´ÉÉSÉÒ Eò½þÉhÉÒ +ÉVÉSªÉÉ Ê{ÉføÒiÉÒ±É ¦ÉÉ®úiÉɤɮúÉä¤É®úSÉ

25

ºxÉä½þ½þÒ VÉb÷±ÉÉ.iªÉÉiÉÚxÉ

26

+¶ÉÉ ªÉÉ ¤Énù±ÉiªÉÉ º¨ÉÉ]Çõ ªÉÖMÉÉiÉ ¨ÉÒ Ê±ÉʽþiÉ +ºÉ±Éä±ÉÆ ½äþ +xÉÉè{ÉSÉÉÊ®úEò {ÉjÉ iÉÖ¨½þÉƱÉÉ

EònùÉÊSÉiÉ b÷É>ðxÉ - ¨ÉÉEæò]õ ´ÉÉ]äõ±É.

{É®ÆúiÉÖ, +ÉVɽþÒ ¨É±ÉÉ º´ÉiÉ:SªÉÉ ½þÉiÉÉxÉä {ÉjÉ Ê±ÉʽþhÉä +É´Éb÷iÉä. {ÉjÉ ½äþ +xÉÖ{ÉκlÉiÉ

´ªÉCiÉÒSÉä º¨É®úhÉ +ºÉiÉä. ÊiÉSªÉɶÉÒ Eäò±ÉÉ VÉÉhÉÉ®úÉ iÉÉä +ÉxÉÆnù¨ÉªÉ +IÉ®úºÉÆ´ÉÉnù +ºÉiÉÉä.

BEäò EòɳýÒ, nÚù®úSªÉÉ Ê|ɪÉVÉxÉÉÆSÉÒ JªÉɱÉÒJÉÖ¶ÉɱÉÒ ºÉ¨ÉVÉhªÉɺÉÉ`öÒ {ÉÉäº]õ¨ÉxÉ ´É {ÉjÉ

ªÉÉÆSÉÒ ±ÉÉäEò +ÉiÉÚ®úiÉäxÉä ´ÉÉ]õ {ÉɽþiÉ +ºÉiÉ.

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆSªÉÉ ®úÉVÉ´É]õÒ{ÉɺÉÚxÉ ]õ{ÉɱɺÉä´ÉÉ ºÉÖ°ü ZÉɱÉÒ. iÉÒ ºÉ´ÉÉȺÉÉ`öÒ ={ɪÉÉäMÉÒ `ö®ú±ÉÒ.

¦ÉÉ®úiÉÉiɱªÉÉ {Éʽþ±ªÉÉ {ÉÉäº]õEòÉbÇ÷SÉÒ ËEò¨ÉiÉ iªÉÉ´Éä³ýÒ {ÉÉ´É+ÉhÉä ½þÉäiÉÒ. iªÉÉ´É®ú ̈ ÉVÉEÚò®ú

ʱÉʽþhªÉɺÉÉ`öÒ ¡òCiÉ BEò ¤ÉÉVÉÚ EòÉä®úÒ +ºÉä. nÖùºÉ®úÒ ¤ÉÉVÉÚ {ÉkÉÉ Ê±ÉʽþhªÉɺÉÉ`öÒ ´ÉÉ{É®ú±ÉÒ

VÉɪÉSÉÒ. BEòÉ ¤ÉÉVÉÚ±ÉÉ EòÉä{É-ªÉÉiÉ "δ½þC]õÉäÊ®úªÉÉ' ®úÉhÉÒSÉÒ |ÉÊiɨÉÉ +ºÉä.

+ÉVÉ {ÉÉäº]õEòÉbÇ÷SÉÒ ËEò¨ÉiÉ ¦ÉÉ®úiÉÉiÉ 50 {ÉèºÉä

27

63 ´É¹ÉÉȽÚþxɽþÒ +ÊvÉEò Eòɳý ®úÉVªÉ Eò®úÒiÉ +ɽþÉiÉ. ªÉÉ´Éä³ýÒ iÉÖ¨½þÒ iÉÖ̈ ÉSªÉÉ

JÉÉ{É®ú{ÉhÉVÉÒ ¨É½þÉ®úÉhÉÒ Î´½þC]õÉäÊ®úªÉÉ ªÉÉÆSÉɽþÒ Ê´ÉGò¨É ¨ÉÉäb÷±ÉÉiÉ. +ÉÊhÉ +ÉVÉ iÉÖ¨½þÒSÉ

ºÉ´ÉÉÇÊvÉEò ´É¹Éæ "¨É½þÉ®úÉhÉÒ' {ÉnùÉ´É®ú +ºÉ±É䱪ÉÉ BEò¨Éä´É ÊVÉ´ÉÆiÉ ´ªÉCiÉÒ +ɽþÉiÉ! ªÉÉSÉÉ ¨É±ÉÉ

BEò ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ xÉÉMÉ®úÒEò ¨½þhÉÚxÉ +ʦɨÉÉxÉ ´ÉÉ]õiÉÉä.

ªÉÉ Ê´ÉGò¨ÉÉÊxÉʨÉkÉ "

28

®úÉVÉ{ÉÖjÉ Ê|ÉxºÉ SÉɱºÉÇ, iªÉÉÆSªÉÉ {ÉixÉÒ EìòʨɱÉÉ {ÉÉìEÇò®ú b÷SÉäºÉ +Éì¡ò EòÉìxÉÇ´ÉÉ±É ªÉÉÆSªÉÉ

={ÉκlÉiÉÒiÉ ªÉÉ {ÉjɱÉäJÉxÉ´ÉVÉÉ ðxÉ iªÉÉSÉä |ÉEòɶÉxÉ ´½þÉ´Éä.

½äþ º´É{xÉ MÉä±ÉÒ 3 ´É¹Éæ ¨ÉÒ ¾þnùªÉÉiÉ ä̀ö´ÉÚxÉ +ɽäþ. ±É´ÉEò®úSÉ iÉä º´É{xÉ |ÉiªÉIÉÉiÉ ªÉä

29

{ÉÖx½þÉ nÖùºÉ-ªÉÉÆnùÉ ªÉÚEäò-

30

"VÉMÉÉiÉÒ±É ºÉ´ÉÉÇÊvÉEò Eòɳý ®úÉVÉ˺ɽþɺÉxÉÉ´É®ú ®úÉʽþ±Éä±ÉÒ ´ªÉCiÉÒ' +ºÉ±É䱪ÉÉ iÉÖ̈ ½þÒ

+¶ÉÉ|ÉEòÉ®äú ´É¹ÉÉÇiÉÚxÉ nùÉäxÉ ´Éä³ýÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eò®úiÉÉiÉ.

iªÉÉ{ÉèEòÒ {Éʽþ±ÉÉ +ÉÊhÉ +ÊvÉEÞòiÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ 21 BÊ|ɱɱÉÉ +ÉÊhÉ +xÉÊvÉEÞòiÉ

´ÉÉføÊnù´ÉºÉ 17 VÉÚxɱÉÉ +ºÉiÉÉä. ¶ÉÖGò´ÉÉ®ú, Ênù.21 BÊ|É±É 2017 ®úÉäVÉÒ iÉÖ¨½þÒ iÉÖ̈ ÉSÉÉ 91 ´ÉÉ

´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eäò±ÉÉiÉ.ʴɶÉä¹É +ºÉä EòÒ, iÉÖ¨ÉSªÉÉ +É

31

+ɸɨɶÉɳäýiÉÒ±É Ê´ÉtÉlªÉÉÈSÉÉ ={ÉGò¨É

¨É½þÉ®úÉhÉÒ BʱÉZÉɤÉälÉ 2 ªÉÉÆSÉÉ 93 ´ÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eò®úiÉÉÆxÉÉ iªÉÉ|ɺÉÆMÉÒ iªÉÉÆxÉÉ {ÉjÉ Ê±ÉʽþiÉÆÉxÉÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ

=zÉiÉÒ ºÉä´ÉÉ ¨ÉÆb÷³ý, ®úÉVÉÚ®ú ºÉÆSÉʱÉiÉ |ÉÉlÉʨÉEò ´É ¨ÉÉvªÉʨÉEò +ɸɨɶÉɳýÉ ¶Éåb÷Ò (¦ÉÆb÷É®únù®úÉ bì÷¨É) ªÉälÉÒ±É

Ê´ÉtÉlÉÔ, Ê´ÉtÉÌlÉxÉÒ. ºÉÉä¤ÉiÉ - ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ¸ÉÒ. ʶɴɮúÉ¨É EòÉåb÷É®ú ºÉ®ú ´É ¸ÉÒ. Ê´ÉEòÉºÉ {É´ÉÉ®ú.

32

33

93 ´É¹ÉÉÈSÉÒ SÉÉÆMɱÉÒ MÉÉä¹]õ–

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉɱÉÉ 94 ´É¹Éæ {ÉÚhÉÇ ½þÉäiÉ +ɽäþiÉ. iɺÉäSÉ ¨É½þÉ®úÉhÉÒ ºÉɽäþ¤É, iÉÖ¨½þÒ½þÒ 94

´ªÉÉ ´É¹ÉÉÇSªÉÉ +ɽþÉiÉ. ½äþ ±ÉIÉÉiÉ PÉä>ðxÉ ¨ÉÉZªÉÉ +ɸɨɶÉɳäýiÉÒ±É Ê´ÉtÉlªÉÉÈxÉÒ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ

vÉ®úhÉÉSÉä ÊxɨÉÉÇiÉä-ºÉ®ú ±É䱺ÉÒ Ê´É±ºÉxÉ ´É ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ªÉÉÆxÉÉ +ʦɴÉÉnùxÉ Eò°üxÉ, iÉÖ¨½þÉƱÉÉ

94 ´ªÉÉ ´É¹ÉÉÇiÉ {ÉnùÉ{ÉÇhÉ Eäò±ªÉÉSªÉÉ ¶ÉÖ¦ÉäSUôÉ {ÉjÉÉ´nùÉ®äú Ênù±ªÉÉ. BEÚòhÉ 94 {ÉjÉä ʱÉʽþhªÉÉiÉ

+ɱÉÒ. ½þÉ ={ÉGò¨É Eò±{ÉEòiÉäxÉä ´É ºÉÖÆnù®úÊ®úiªÉÉ Eò®úhªÉÉiÉ {ÉÖføÉEòÉ®ú PÉäiɱÉÉ iÉÉä ={ÉGò¨ÉʶɱÉ

ʶÉIÉEò ¸ÉÒ. ʶɴɮúÉ¨É EòÉåb÷É®ú ªÉÉÆxÉÒ. ªÉÉ ={ÉGò¨ÉÉSÉä º´ÉÉMÉiÉ |ÉÉSÉɪÉÇ +¶ÉÉäEò ¦ÉɱÉä®úÉ´É ºÉ®ú,

iɺÉäSÉ ºÉƺlÉäSÉä ºÉÊSÉ´É |ÉÉ. B¨É. B¨É. ¦É´ÉÉ®úÒ, +vªÉIÉ ¸ÉÒ.¦É®úiÉ PÉÉhÉä, EòÉä¹ÉÉvªÉIÉ ¸ÉÒ.

¨ÉÉvÉ´É MɦÉɱÉä MÉÖ°üVÉÒ ́ É ºÉƺlÉäSÉä ºÉƺlÉÉ{ÉEò +vªÉIÉ ̈ ÉÉ. ̈ ÉvÉÖEò®ú®úÉ´É Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤É, +ɨÉnùÉ®ú

¸ÉÒ. ´Éè¦É´É®úÉ´É Ê{ÉSÉb÷ ªÉÉÆxÉÒ Eäò±Éä +ɽäþ.

Ê¥É]õxÉSÉä ªÉÖ´É®úÉVÉÊ|ÉxºÉ SÉÉ챺ÉÇ-Ê|ÉxºÉ +Éì¡ò ´Éä±ºÉ ´É iªÉÉÆSÉÒ {ÉixÉÒ EìòʨɱÉÉ {ÉÉìEÇò®ú-

b÷SÉäºÉ +Éì¡ò EòÉìxÉḈ ÉÉ±É ªÉÉÆxÉÉ ÊxɨÉÆÊjÉiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä +ɽäþ.

"" iªÉÉ 94 {ÉjÉÉÆ{ÉèEòÒ BEò {ÉjÉ

34

To,

The Prince of Britain,

Charles & Kamila Dutches of Carnival.

Sir,

The 10th December 1926 – memorises us the son of Soil of

Britain Sir Arthur Hill – the Creator and the Architect of the unique

Arthur Lake and Sir Lelslie Ormi Wilson Dam – the then Governor

of Bombay Province who gave us new life in the guise of water in

the Arthur Lake.

On the occasion of the co-incidence that the Arthur Lake as well

as the Queen Elizabeth turn into 94th Year. We cordially invite you

to visit the Unique Arthur Lake. It will be our great pleasure to

receive you will all warm to love.

Yours lovingly.

35

º´ÉÉiÉÆjªÉÉäkÉ®ú ¦ÉÉ®úiÉÉiÉÒ±É ±ÉÉäEò +ºÉä +ÉVɽþÒ ¨½þhÉiÉÉiÉ..

""Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆSÉ |ɶÉɺÉxÉ SÉÉÆMɱÉÆ ½þÉäiÉÆ!''

"" +xÉäEò ¦ÉÉ´ÉxÉÉ ¨ÉxÉÉiÉ +ºÉiÉÉiÉ, ¨ÉÉjÉ iªÉÉ ´ªÉCiÉ Eò®úhªÉÉSÉÒ ºÉÆvÉÒ Ê¨É³ýhÉƽþÒ iÉä́ ÉfÆøSÉ

¨É½þi´ÉÉSÉÆ +ºÉiÉÆ.''

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉEòɱÉÒxÉ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ

36

½þÉ Ê´ÉSÉÉ®ú ¨ÉxÉÉiÉ b÷ÉäEòɴɱÉÉ. iªÉÉxÉƽþÒ ±ÉMÉäSÉ ½þÉäEòÉ®ú Ênù±ÉÉ. +ÉVÉSªÉÉ ¨ÉÉʽþiÉÒ +ÉÊhÉ

iÉÆjÉYÉÉxÉÉSªÉÉ ªÉÖMÉÉiÉ +VÉÚxɽþÒ ¦ÉÆb÷É®únù-ªÉɤÉqù±É VÉMÉɱÉÉ {ÉÖ®äú¶ÉÒ ̈ ÉÉʽþiÉÒ xÉɽþÒ. VÉMÉÉ{ɪÉÈiÉ xÉɽþÒ,

ÊxÉnùÉxÉ

37

ºÉÉiÉɺɨÉÖpùÉ{ÉʱÉEòbÚ÷xÉ VɱÉnÚùiÉ ¤ÉxÉÚxÉ +ɱÉ䱪ÉÉ ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ªÉÉÆxÉÒ ÊxĘ́ɱÉ䱪ÉÉ

VɱÉɶɪÉÉiÉÒ±É +¨ÉÞiÉ¨ÉªÉ {ÉÉhªÉÉxÉä-Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ näù¶É ºÉÉäbÚ÷xÉ 70 ́ ɹÉæ ZÉɱÉÒ iÉ®úÒ "ʴɱºÉxÉ bì÷¨É'

+ɨÉSÉÒ iɽþÉxÉ ¦ÉÉMÉ´ÉhªÉÉSÉä {ÉÖhªÉ Eò¨É´ÉiÉ +ɽäþ.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ ´É +xªÉ vÉ®úhÉä ½þÒ MÉÉä-ªÉÉ Ê¥ÉÊ]õ¶É ºÉɽäþ¤ÉÉÆSÉÒSÉ ¦ÉÉ®úiÉ näù¶ÉɱÉÉ ±ÉɦɱÉä±ÉÒ

+xɨÉÉä±É näùhÉMÉÒ +ɽäþ.

ªÉÉ vÉ®úhÉÉxÉä =kÉ®ú xÉMÉ®ú ÊVɱÁÉSÉä ÊSÉjÉSÉ {ÉɱÉ]õ±Éä. {ÉÉhÉÒ VɺÉä ¶ÉäiÉÉiÉ JÉä³Úý

±ÉÉMɱªÉÉxÉÆiÉ®úú ªÉälÉÒ±É ±ÉÉJÉÉä ½äþC]õ®ú VÉʨÉxÉ ºÉÖVɱÉɨÉ-ºÉÖ¡ò±ÉÉ¨É ZÉɱÉÒþ.

ªÉɨÉÖ³äý |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉSÉä ´ªÉÎCiɨÉi´É {ÉÚhÉÇ{ÉhÉä ¤Énù±ÉÚxÉ =kÉ®ú xÉMÉ®ú ÊVɱÁÉiÉÒ±É ºÉ½þÉ

iÉɱÉÖCªÉÉÆSÉÉ {ÉÚhÉÇ{ÉhÉä Ê´ÉEòÉºÉ ZÉɱÉÉ. +EòÉ䱪ÉÉ{ÉɺÉÚxÉ xÉä´ÉɺÉÉ iÉɱÉÖCªÉÉ{ɪÉÈiÉSªÉÉ {É]Âõ]õ¬ÉSÉÉ

ºÉÆ{ÉÚhÉÇ EòɪÉÉ{ÉɱÉ]õ ZÉɱÉÉ.

lÉÉäb÷CªÉÉiÉ ¶ÉiÉEòÉxÉÖ¶ÉiÉEäò +´É¹ÉÇhÉɶÉÒ ´É nÖù¹EòɳýɶÉÒ ¶ÉlÉÔxÉä ZÉÖÆVÉ näùhÉÉ-ªÉÉ

+½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱÁÉSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ {ɽþÉ´ÉÉ +ºÉÉ ZÉɱÉÉ +ɽäþ. ªÉÉ |É´É®úÉ xÉnùÒSªÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉÉ

ÊVɱÁÉSªÉÉ 14 iÉɱÉÖCªÉÉiÉ ÊxÉ®úÊxÉ®úɲªÉÉ |ÉEò±{ÉÉÆ´nùÉ®äú {ÉÉhÉÒ{ÉÖ®ú´É`öÉ Eäò±ÉÉ MÉä±ÉÉ +ɽäþ.

{ÉζSÉ¨É ¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉÆxÉÒ nÖù¹EòɳýÒ {ÉÊ®úκlÉiÉÒ±ÉÉ ½þ]õ´ÉÚxÉ - ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É-

±É亱ÉÒ Ê´É±ºÉxÉ ªÉÉ nùÉäPÉÉÆ Ê¥ÉÊ]õ¶É ºÉÖ{ÉÖjÉÉÆxÉÉ +lÉÇGÆòÉiÉÒ´nùÉ®äú +ɶSɪÉÇEòÉ®úEò +¶ÉÒ ¨ÉÉxÉ´ÉÆnùxÉÉ

Ênù±ÉÒ.

ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ªÉÉÆxÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÉ ¤É½Öþ¨ÉÉä±É GòÉÆiÉÒEòÉ®úÒ Ê´ÉEòÉºÉ EòɨÉÉÆ̈ ÉÚ³äý BEò

38

EòÉ®úhÉ iªÉɺÉÉ`öÒ EÖòhÉɱÉÉ {ÉÊ®úºÉ ±ÉɦɱÉÉ xɺÉä±É, {ÉhÉ +ɨ½þÉƱÉÉ ¨ÉÉjÉ |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É

±ÉÉäEòÉÆxÉÉ {ÉÊ®úºÉº{ɶÉÇ ZÉɱÉÉ +ÉÊhÉ |É´É®äúSÉÆ ºÉÉäxÉÆ ZÉɱÉÆ.

+ɨÉSªÉÉ iÉÒxÉ Ê{Éfø¬ÉÆSÉÆ ºÉÆ{ÉÚhÉÇ VÉÒ´ÉxÉ ºÉÖJÉÒ-ºÉ¨ÉÉvÉÉxÉÒ-vÉxªÉ ZÉɱÉä. EÞòiÉEÞòiªÉ ZÉɱÉä.

½äþ ºÉÚªÉÇ|ÉEòɶÉÉ

39

- +ÉvÉÒ ´ÉÆnùxÉ |É´É®äú±ÉÉ -

|É´É®úÉ BEò MÉ®úÒ¤É xÉnùÒ. ÊiÉSªÉÉiÉÚxÉ ºÉnèù́ É nÖù:JÉ, nùÉÊ®úpù¬ ´ÉɽþiÉÉÆxÉÉ ÊnùºÉiÉä. `öÉEò®ú

EòÉ䲪ÉÉÆSªÉÉ ®úÉxÉÉiÉ iÉÒ =MÉ´ÉiÉä. ªÉÉ +ÉÊnù¨É ̈ ÉÉhɺÉÉÆSÉÒ ªÉÖMÉÉ-ªÉÖMÉÉÆSÉÒ JÉ{ÉÉ]õÒ {ÉÉä]Æõ ̈ ÉÉMÉä ]õÉEÚòxÉ

iÉÒ JÉɱÉÒ JÉÉä±É-JÉÉä±É {ÉÚ´ÉæEòbä÷ VÉÉiÉä. ®úiÉxÉMÉb÷SªÉÉ b÷ÉåMÉ®úÉiÉÒ±É ÊiÉSªÉÉ =MɨÉÉiÉ ¨ÉÒ b÷ÉäEòÉ´ÉÚxÉ

{ÉɽþiÉÉä. =¦ªÉÉ EòÉiɳýÉSªÉÉ ¨ÉvªÉÉ´É®ú BEò MÉÖ½þÉ. iªÉÉiÉ lɤÉEò±Éä±Éä {ÉÉhÉÒ. ½þÉSÉ |É´É®äúSÉÉ =MɨÉ

ºÉÉÆÊMÉiɱÉÉ VÉÉiÉÉä. ªÉälÉÚxÉ ÊiÉSÉÒ ´ÉÉ]õ ºÉÖ°ü ½þÉäiÉä. JÉ®ÆúSÉ EòÉ xÉnùÒ +¶ÉÉ Ë¤ÉnÚùiÉÚxÉ =MÉ´ÉiÉä!

¨½þhÉiÉÉiÉ xÉÉ, xÉnùÒSÉä ¨ÉÚ³ý ¶ÉÉävÉÚ xɪÉä ¨½þhÉÚxÉ!

|É´É®äúSªÉÉ |É´ÉɽþÉSÉÉ ¨ÉÉMÉÇ iɺÉÉ vÉÉä{É]õSÉ. ºÉ´ÉÇ ¨ÉÉMÉǦɮú ÊiÉSÉÉ ¨ÉÆnù +ÉÊhÉ xÉÉnù¨ÉvÉÚ®ú

+´ÉJɳý |É´Éɽþ. º¡òÊ]õEòɺÉÉ®úJÉÉ ÊxÉiɳý +xÉ ºÉÉÎi´ÉEò! iɺÉÉ {ÉÉ®únù¶ÉÇEò +ɽäþ.

Eò®ú´ÉÆnù, VÉÉƦɳýÉSÉÒ ®úÉxÉÆ ¨ÉÉMÉä ]õÉEòÒiÉ iÉÒ {ÉÚfäø ºÉ®úEòiÉä. ʽþ®úb÷É, ¤Éä½þb÷É, Eò®ú{É, =Ƥɮú,

Eò®Æú¤ÉÚ ªÉÉÆSªÉÉ Ê½þ®ú´ªÉÉ MÉnÇù UôiÉÉiÉ ÊiÉSÉÉ VÉÒ´É +b÷EòiÉ xÉɽþÒ. iªÉÉÆxÉÉ ºÉÆVÉÒ´ÉxÉÒ näù>ðxÉ iÉÒ

{ÉÖfäø-{ÉÖfäø vÉÉ´ÉiÉä +ɽäþ.

ºÉÉäxÉEòÒ, ®úÉxÉiÉä®úb÷¬ÉSªÉÉ ®ÆúMÉÒ¤Éä®ÆúMÉÒ ¡Öò±ÉÉÆSÉÉ ºÉÉVɶÉÞÆMÉÉ®ú ÊiÉSªÉÉ ´ÉÉ]äõ´É®ú +ÉÊ·ÉxÉ-

EòÉÌiÉEòÉiÉ ªÉÉ ®úÉxÉ¡Öò±ÉÉÆSªÉÉ =OÉ, ¨ÉÆnù ´ÉɺÉÉxÉä ÊiÉSªÉÉ =MɨÉÉEòb÷SÉÉ +ɺɨÉÆiÉ vÉÖÆnù ½þÉäiÉÉä. ¨ÉÉjÉ

iªÉɱÉÉ iÉÒ ¦ÉÚ±ÉiÉ xÉɽþÒ.iÉÒ {ÉÚfäø ÊxÉPÉiÉä. JÉɱÉÒ-JÉɱÉÒ ªÉäiÉä. ¨Éɽäþ®úSªÉÉ MÉ®úÒ¤ÉÒ±ÉÉ EÆò]õɳÚýxÉ

iÉɱÉä´ÉÉ®ú ºÉɺɮú±ÉÉ ÊxÉPÉɱÉ䱪ÉÉ xÉ´É®úÒºÉÉ®úJÉÒ. ¨ÉÚEò UôÉxÉ +ÉÊhÉ ºÉÉäʶÉEò.

ªÉÉ BäÊiɽþÉʺÉEò "bì÷¨É' SªÉÉ ÊxĘ́ÉiÉÒSÉÒ ´ÉÉ]õ |É´É®äúSªÉÉ =nù®úÉiÉÚxÉ VÉÉiÉä. ½þ´ÉÆ iÉ®ú ªÉÉ

40

+É{ɱªÉÉ +ÆMÉÉiÉ +ºÉ±Éä±ÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉÉ lÉå¤É xÉ lÉå¤É SÉ®úÉSÉ®úɺÉÉ`öÒ näùiÉ ®úɽþhÉä. näùhªÉÉSÉÉ ´ÉºÉÉ

PÉä>ðxÉSÉ VÉx¨É±Éä±ÉÒ |É´É®úÉ +xÉäEò κlÉiªÉÆiÉ®äú ½þÉä>ðxɽþÒ +É{ɱªÉÉ µÉiÉÉ{ÉɺÉÚxÉ iɺÉڦɮú½þÒ

fø³ý±Éä±ÉÒ xÉɽþÒ. ÊiÉSÉÉ ´É½ÉþiÉ ®úɽþhªÉÉSÉÉ ÊxÉOɽþ +ÉÊhÉ +É{ɱªÉÉ ±ÉäEò®úÉÆ´É®ú +ºÉ±Éä±Éä

ÊxÉ:κºÉ¨É |Éä¨É lÉå¤É¦É®ú½þÒ Eò¨ÉÒ ZÉɱÉä±Éä xÉɽþÒ.

+xÉäEò´Éä³ýÉ ÊiɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ PÉɱÉÚxÉ +b÷Ê´ÉhªÉÉSÉÉ |ɪÉixÉ Eäò±ÉÉ {ÉhÉ, ÊiÉxÉä EòÉähÉɱÉɽþÒ

Ê´É®úÉävÉ Eäò±ÉÉ xÉɽþÒ. näù

41

ZÉɱÉÉ. +ÉÊhÉ {ÉÚ´ÉæEòb÷SªÉÉ ¤É³ýÒ®úÉVÉɱÉÉ VÉÒ ºÉ¨ÉÞrùÒ |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉÒ iªÉÉSÉä ¨É½þi´ÉÉSÉä EòÉ®úhÉ

¨½þhÉVÉä "|É´É®äúSÉä {ÉÉhÉÒ'.

|É´É®äúSÉä ½þCEòÉSÉä {ÉÉhÉÒ Ê¨É³Úý ±ÉÉMɱªÉÉ´É®ú xÉ´ªÉÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSªÉÉ ¨ÉnùiÉÒxÉä EÞò¹ÉÒIÉäjÉÉiÉ

´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ¤Énù±É±Éä , Ê´ÉSÉÉ®ú Eò®úhªÉÉSÉÒ {ÉrùiÉ ¤Énù±É±ÉÒ, |ÉÊiɹ ä̀öSªÉÉ Eò±{ÉxÉÉ ¤Énù±É±ªÉÉ,

ºÉ´ÉªÉÒ ¤Énù±É±ªÉÉ. |É´É®äúSÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÊ®ú´ÉiÉÇxÉÉSÉä Eåòpù ¤ÉxɱÉä. ½äþ {ÉÉhÉÒ ºÉÆ{ÉkÉÒ +ÉÊhÉ ºÉ¨ÉÞvnùÒ

ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhÉÉ®úÒ ¶ÉCiÉÒ ¤ÉxɱÉÒ. JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É ¨ÉÉhɺÉÉSÉä +κiÉi´É +ÉÊhÉ ¸Éä¹`öi´É ªÉÉ

VɱɺÉÆ{Énäù´É®ú +´É±ÉƤÉÚxÉ ®úÉʽþ±Éä.

42

ºÉÉ®úÒ ÊEò¨ÉªÉÉ ÊxɺÉMÉÉÇSÉÒ !

nùÉäx½þÒ ¤ÉÉVÉÚÆSªÉÉ b÷ÉåMÉ®ú ]äõEòb÷¬ÉÆxÉÉ BEòÊjÉiÉ VÉÉäbÚ÷xÉ Ë¦ÉiÉ =¦ÉÉ®úhÉä ½äþ Ê¥ÉÊ]õ¶É

+ʦɪÉÆiªÉÉSÉä "EòÉè¶É±ªÉ' ´ÉÉnùÉiÉÒiÉ +ɽäþ. iÉÒ VÉÉMÉɽþÒ iªÉÉÆxÉÒ iɶÉÒSÉ ÊxÉ´Éb÷±ÉÒ. ¶ÉÉä¦ÉÉ´ÉÒ

+¶ÉÒ, +Énù¶ÉÇ +¶ÉÒ.

ªÉälÉÒ±É ÊxɺÉMÉÉÇxÉä Ê¥ÉÊ]õ¶É +ʦɪÉÆiªÉÉSÉä +vÉæ+ÊvÉEò EòÉ¨É iÉ®ú +ÉvÉÒSÉ Eò°üxÉ `äö´É±ÉÆ

½þÉäiÉÆ. ÊxɺÉMÉÉÇSªÉÉ ªÉÉ ¨ÉֱɦÉÚiÉ ®úSÉxÉäxÉäSÉ iªÉÉÆxÉÉ

43

{ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉ –|É´É®äúSªÉÉ =MɨÉÉVɴɳý ºÉÁÉpùÒSªÉÉ {ÉζSɨÉäEòbÚ÷xÉ VɺÉVɺÉä {ÉÚ´ÉæEòbä÷ VÉÉ´Éä

iɺÉiɶÉÒ {ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉÉSÉÒ iÉÒµÉiÉÉ Eò¨ÉÒ ½þÉä>ð ±ÉÉMÉiÉä. {ÉÊ®úhÉɨÉÒ {ÉζSÉ¨É PÉÉ]õÉiÉ =MɨÉ

{ÉÉ´ÉhÉÉ-ªÉÉ |É´É®úÉ ´É ÊiÉSªÉÉ ={ÉxÉtÉ xÉè@ñiªÉ ¨ÉÉxºÉÚxɱÉÉ ºÉÖ°ü´ÉÉiÉ ½þÉähªÉÉ{ÉÚ´ÉÔ ªÉÉ xÉtÉÆSªÉÉ

=MɨÉÉEòb÷Ò±É ¦ÉÉMÉ ´É ={ÉxÉtÉ ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ EòÉä®úb÷¬É +ºÉiÉÉiÉ. {ÉɴɺÉɱÉÉ |ÉÉ®Æú¦É

ZÉɱªÉÉ´É®úSÉ iªÉÉ ´ÉɽÚþ ±ÉÉMÉiÉÉiÉ. VÉÖ±Éè ´É +ÉìMɺ]õ ªÉÉ nùÉäxÉ ¨ÉʽþxªÉÉiÉ ªÉÉ xÉtÉƨÉvÉÒ±É |É´Éɽþ

¨É½þkÉ¨É +ºÉiÉÉä.

|É´É®äúSªÉÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É ºÉ®úɺɮúÒ {ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉ +ÆnùÉVÉä 900 ʨÉ.¨ÉÒ. +ɽäþ. BEÚòhÉ

ºÉ®úɺɮúÒ {ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉÉÆ{ÉèEòÒ VɴɳýVɴɳý 88 ]õCEäò {ÉÉ>ðºÉ VÉÚxÉ iÉä ºÉ{]åõ¤É®ú ªÉÉ EòɳýÉiÉ

{Éb÷iÉÉä iÉ®ú VɴɳýVɴɳý 8 ]õCEäò +ÉìC]õÉä¤É®ú iÉä Êb÷ºÉå¤É®ú ªÉÉ EòɳýÉiÉ ªÉäiÉÉä.

44

=MɨÉÉEòb÷Ò±É +ÊiÉ{ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉÉSÉÉ |Énäù¶É –

ªÉÉiÉ +EòÉä±Éä ´É ºÉÆMɨÉxÉä®ú iÉɱÉÖCªÉÉSÉÉ EòɽþÒ ¦ÉÉMÉ ªÉäiÉÉä.ªÉÉ ¦ÉÉMÉÉiÉ ºÉ®úɺɮúÒ 1,600

ʨÉ.¨ÉÒ.iÉä 2,500 ʨÉ.¨ÉÒ. {ÉÉ>ðºÉ {Éb÷iÉÉä.EòvÉÒ-EòvÉÒ {ÉVÉÇxªÉ ¨ÉÉxÉÉSÉÒ ´ÉÉ̹ÉEò ºÉ®úɺɮúÒ

3982.5 ʨÉ.¨ÉÒ. ðºÉ {Éb÷iÉÉä. |É´É®äúSªÉÉ

=MɨÉÉVɴɳý "PÉÉ]õPÉ®ú' +ÉÊhÉ ¨ÉÖ³äýSªÉÉ =MɨÉÉVɴɳý "EÖò¨É¶ÉäiÉ' ªÉälÉä ºÉ´ÉÉÇÊvÉEò {ÉÉ>ðºÉ {Éb÷iÉÉä.

{ÉhÉ {ÉÖfäø nù®ú 20 ÊEò.¨ÉÒ.±ÉÉ ½äþSÉ |ɨÉÉhÉ Êxɨ¨ªÉÉxÉä Eò¨ÉÒ ½þÉäiÉä.

BEÚòhÉ {ÉVÉÇxªÉÉSÉÉ Ê´ÉSÉÉ®ú Eäò±ªÉÉºÉ ºÉÆ{ÉÚhÉÇ ÊVɱÁÉSÉÉ Ê´É¶Éä¹ÉiÉ: nùÊIÉhÉäEòb÷Ò±É iÉlÉÉ

{ÉÚ´ÉæEòb÷Ò±É ¦ÉÉMÉ {ÉÚhÉÇ{ÉhÉä {ÉVÉÇxªÉUôɪÉäSÉÉ +ɽäþ. {ÉζSɨÉäEòbÚ÷xÉ =kÉ®ú {ÉÚ´ÉæEòbä÷ +¦Éät +¶ÉÉ

ºÉÁÉpùÒSªÉÉ ®úÉÆMÉÉÆxÉÒ xÉèºÉÌMÉEò |É{ÉÉiÉÉÆ{ÉɺÉÚxÉ ´ÉÆÊSÉiÉ ä̀ö´É±Éä +ɽäþ. {ÉζSɨÉäEòbä÷ vÉÉä-vÉÉä

EòÉäºÉ³ýhÉÉ®úÉ EòÉäEòhÉÉiÉÒ±É {ÉÉ>ðºÉ +ÉÊhÉ PÉÉ]õ¨ÉÉlªÉÉ´É®úÒ±É {ÉɴɺÉÉSªÉÉ +JÉÆb÷ |ÉÊiÉIÉäiÉ

+ºÉhÉÉ®úÉ xÉMÉ®ú ÊVɱ½þÉ ½þÉ |ÉÉEÞòÊiÉEò ®úSÉxÉäxÉä ÊxɨÉÉÇhÉ Eäò±Éä±ÉÉ ¨ÉÉä̀ öÉ Ê´É®úÉävÉɦÉÉºÉ ´ÉÉ]õiÉÉä.

EòÉäEòhÉnù¶ÉÇxÉ PÉb÷Ê´ÉhÉÉ®úÉ EòÉäEòhÉEòb÷É, =kÉÖÆMÉ =ÆSÉÒºÉÉ`öÒ |ÉʺÉvnù +ºÉ±Éä±ÉÒ

Eò³ýºÉÚ¤ÉÉ

45

iÉÆjÉYÉÉxÉÉSªÉÉ ¤É³ýÉ´É®ú BJÉÉtÉ ÊEò¨ÉªÉÉMÉÉ®úÉ|ɨÉÉhÉä ¨ÉÉhÉÚºÉ +É{ɱªÉÉ ¤ÉÖvnùÒSÉä EòÉè¶É±ªÉ

´ÉÉ{É°üxÉ Ê´ÉEòɺÉÉSÉÒ MÉ°üb÷¦É®úÉ®úÒ PÉäiÉÉä +ɽäþ.

¶Éä´É]õÒ EòÉªÉ iÉ®ú ÊxɺÉMÉÇSÉ ¨ÉÉhɺÉÉÆSªÉÉ {ÉÆJÉÉiÉ ¤É³ý ¦É®úiÉÉä. +ÉÊhÉ ¨ÉMÉ ¨ÉÉhÉÚºÉ

Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ xÉ´ªÉÉ-xÉ´ªÉÉ ´ÉÉ]õÉ ¶ÉÉävÉiÉÉä.

+xÉÉÊnùEòɱÉÉ{ÉɺÉÚxÉ ´ÉɽþhÉÉ-ªÉÉ |É´É®úÉ xÉnùÒ´É®ú vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉÆ º´É{xÉÆ {ÉɽÚþxÉ iÉä lÉä]õ

Eò±{ÉEòiÉäxÉÆ, vÉÉb÷ºÉÉxÉÆ, ¤ÉÖrùÒxÉÆ ºÉiªÉÉiÉ =iÉ®ú´É±ÉÆ!

Ê¥ÉÊ]õ¶É +ʦɪÉÆiªÉÉÆxÉÒ +ÉÊhÉ ¨ÉÖƤÉðVÉÉÇ näùiÉ |ÉEòɶɨɪÉÒ +ÉxÉÆnùÒ ¤ÉÉäÊvÉ´ÉÞIÉɺÉÉ®úJÉÒ !

½þÉiÉÉiÉ ºÉÖÆn®ú¶ÉÒ Ê´ÉÊ´ÉvÉ xÉèºÉÌMÉEò ¡Öò±ÉÉ¡Öò±ÉÉÆSÉÒ MÉÖÆ¡ò±Éä±ÉÒ +ÉEò¹ÉÇEò {ÉÖ¹{ɨÉɱÉÉ,

ºÉÉä¤ÉiÉ ®úÉVÉÚ®úSÉä ºÉÖ|ÉʺÉvnù EÆònùÒ {Éäfäø PÉä>ðxÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉä nù¶ÉÇxÉ PªÉɪɱÉÉ ¨ÉÒ Ë¦ÉiÉÒ´É®ú

+ɱÉÉä +ɽäþ. +ÉiÉÉ ªÉälÉÚxÉ ̈ ɱÉÉ |É´É®úÉ xÉnùÒSÉÉ Ê´É¶ÉÉ±É VɱÉÉ¶ÉªÉ º{ɹ]õ ÊnùºÉiÉÉäªÉ. VɱÉɶɪÉÉiÉ

VÉÒ´ÉxÉnùÉʪÉxÉÒ |É´É®úÉ xÉnùÒSªÉÉ {ÉÉhªÉÉSªÉÉ +¨ÉÞiɨɪÉÒ ±ÉÉ]õÉ BEò¨ÉäEòÉǼ É®ú =ºÉ³ýiÉ +ɽäþiÉ.

xÉÉSÉiÉ +ɽäþiÉ. {ɪÉÇ]õEò {ÉÉhªÉÉiÉÒ±É ¤ÉÉäË]õMɨÉvªÉä ¤ÉºÉÚxÉ VɱɺɡòÉ®úÒSÉÉ +ÉxÉÆnù PÉäiÉ +ɽäþiÉ.

+ÉVÉ ¨É±ÉÉ JÉÚ{É +ÉxÉÆnù ½þÉäiÉÉä +ɽäþ.

¨ÉÒ |É´É®úÉ xÉnùÒ±ÉÉ iªÉÉ +¨ÉÞiÉ¨ÉªÉ {ÉÉhªÉɱÉÉ ¦ÉCiÉÒ¦ÉÉ´ÉÉxÉä ´ÉÆnùxÉ Eäò±Éä. ½þÉiÉ VÉÉäbÚ÷xÉ

xɨɺEòÉ®ú Eò°üxÉ ºÉɹ]õÉÆMÉ nÆùb÷´ÉiÉ PÉÉiɱÉÉ. {ÉÖ¹{ɨÉɱÉÉ ́ ÉÉʽþ±ÉÒ. {Éäfäø ́ ÉɽþiªÉÉ {ÉÉhªÉÉiÉ ºÉÉäb÷±Éä.

Ê´ÉÊ´ÉvÉ ®ÆúMÉÒ¤Éä®ÆúMÉÒ ¡Öò±ÉÉ-{ÉÉxÉÉÆSÉÒ +ÉxÉÆnùÉxÉä VɱÉɶɪÉÉiÉ =vɳýhÉ Eäò±ÉÒ.

46

¨ÉÒ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ Ë¦ÉiÉÒ´É®úÒ±É EòÉäxÉʶɱÉäºÉ¨ÉÉä®ú =¦ÉÉ +ɽäþ. ªÉÉ ºÉÆMɨɮú´É®úÒ´É®ú

BEòÉ JÉɱÉÉäJÉÉ±É BEò +¶ÉÉ ºÉÖ´ÉÉSSÉ +IÉ®úÉiÉ xÉÉ´Éä ʱÉʽþ±ÉÒ +ɽäþiÉ.

47

After Mr. Arthur Hill, C.I.E. F.C.H.M.I.C.F. Chief Engineer For

Irrigation And Secretary To Government Bombay In 3560 Cnition

Of The Valuable Services Rnored By Him To Irrigation. In The

Bomba Presidency Cathmentarea, 47,50 Varemiles Capacity of Laks,

10,086 Million Cvbicefeet. The Dam is 270 Feet High Above River

Bedhand And 278 Feet.

Above Lowest Foundation Twas Comme Nced In 1910 And

Completed In 1926 Cost Rs. 84,14,188.

The Wilson Dam.

Opened By His excellency Li Col. The Right Hon’Ble. Sir Leslie

Orme Wilson P.C.G.C.I.E.C. M.G.D.S.O. Governor of Bombay, On

10th December 1926.

The Site for This Dam was discovered In 1903 By M Arthur Hill,

C.I.E. While Executive Engineer, And The Scbse Qvent Surveys

were Carrie Dovt By M. C. B. Pooley. Assi. Engineer, Nunder the

Direction of Mb. H.O.B. Shovbridge, Executive. Engineer, The

Work Was constructed By Executive Engineers.

J.B.S. Thvbron, C.I.E. (1909-1910)

H.O.B. Shovebridge, M./Nst. Ce.Ci.E; (1910-1912)

S. C. Movld, B.A. (1912-1913) (1914-1919)(1920-1923)

N.B. Baxter, (1913-1914) (1923-1925)

T. A. Awdrew, B.Sc, (1919-1920)

48

W.H.E. Garrod, A.M.I.C.E. (1923)

Assistaants..

J. M. Mackay A.I.M.C.E. (1910)

F.J. Von Bock, (1910-1915)

C.G. Hawes, M.C.B.Sc; A.C.G.I.A.M.

I.C.E, (1914-1915) (1919-1920)

H.C. Crossle B.Sc. (1915-1916)

A. S. Manger, A.I.M.C.E. (1916-1919)

H. L. Francis, B.Sc. A.M.I.C.E. (1923)

M. T. Gibling, B.A. (1922-1925)

Raobahadur V. K. Chaphekar (1912-1925)

Khan Sahibm Azizahmed (1909-1925)

Subordinates

P. D. Kanhere, L.C.E. (1915)

A.J.F. Ernandez, L.C.E. (1915)

N. W. Goghari B.E. (1919-1925)

Svnder Sing Gopal Sing. (1919-1925)

S.L. Oke. (1909-1926)

V. B. Karve (1912-1925)

´É®úÒ±É|ɨÉÉhÉä +ʦɪÉÆiªÉÉÆSÉÒ xÉÉ´Éä VªÉÉ|ɨÉÉhÉä

49

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ EòɪÉÇGò¨É - 10 Êb÷ºÉå¤É®ú 2017. VɱÉ{ÉÚVÉxÉ Eò®úiÉÉÆxÉÉ ¶Éåb÷Ò ¶ÉÉJÉÉ

+ʦɪÉÆiÉÉ ¸ÉÒ. ®úÉVÉåpù EòÉƤɳäý, ¶Éåb÷Ò ´ÉxÉ{ÉÊ®úIÉäjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ ¸ÉÒ. b÷Ò. b÷Ò. {Éb÷´É³ä , ¸ÉÒ. ¤ÉɳýɺÉɽäþ¤É

±ÉÉä½þMÉÉ´ÉEò®ú, {ÉÖ®úÉäʽþiÉ, ¸ÉÒ. ÊxÉiÉÒxÉ ¶É½þÉ, {ÉjÉEòÉ®ú, {ÉÉäÊ±ÉºÉ ¸ÉÒ. {ÉÉ®úvÉÒ, ´ÉºÉÆiÉ ¦ÉɱÉä®úÉ´É,

+ɸɨɶÉɳäýSÉä ¨ÉÖJªÉÉvªÉÉ{ÉEò ¸ÉÒ. +¶ÉÉäEò ¦ÉɱÉä®úÉ´É, ¸ÉÒ. Ê´ÉEòÉºÉ {É´ÉÉ®ú ´É Ê´ÉtÉlÉÔ vɨ¨ÉÊEòiÉÔ

{É´ÉÉ®ú,

50

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ 91 ´ÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ !

ªÉÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ 91 ´ÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eò®úÉ´ÉÉ, iªÉÉSªÉɺɨÉÉä®ú Ê´ÉxÉ©ÉiÉäxÉä ¨ÉÉlÉÉ

]äõEò´ÉÉ´ÉÉ, ´ÉÆnùxÉ Eò®úÉ´Éä, +ɦÉÉ®ú ¨ÉÉxÉÉ´ÉäiÉ iªÉÉiÉÒ±É +¨ÉÞiÉ¨ÉªÉ {ÉÉhªÉÉSÉä VɱÉ{ÉÚVÉxÉ Eò°üxÉ

iªÉÉSªÉÉ |ÉÊiÉ EÞòiÉYÉiÉÉ ́ ªÉCiÉ Eò°üxÉ º´ÉiÉ: ={ÉEÞòiÉ ́ ½þÉ´Éä. ªÉÉ =qäù¶ÉÉxÉäSÉ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ

91 ´ÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eäò±ÉÉ MÉä±ÉÉ. iªÉÉSÉ|ɨÉÉhÉä iÉÉä +ÉiÉÉ nù®ú´É¹ÉÔ 10 Êb÷ºÉå¤É®ú ®úÉäVÉÒ

ºÉÉVÉ®úÉ Eäò±ÉÉ VÉÉhÉÉ® +ɽäþ.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ +ÉkÉÉ{ɪÉÈiÉSªÉÉ 91 ´É¹ÉÉÇSªÉÉ EòɱÉJÉÆb÷ɨÉvªÉä +ÉVÉ{ɪÉÈiÉ +xÉäEò

+ÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉ vÉ®úhÉÉ´É®ú EòÉ¨É Eò°üxÉ MÉä±Éä. {É®ÆúiÉÖ, ¡òCiÉ ¸ÉÒ.®úÉVÉåpù EòÉƤɳäý ºÉɽäþ¤É ªÉÉÆxÉÒSÉ

vÉ®úhÉÉSÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eò°üxÉ BEò ºiÉÖiªÉ {ÉɪÉÆb÷É ÊxɨÉÉÇhÉ Eäò±ÉÉ. iɺÉäSÉ EòɪÉÇEòÉ®úÒ

+ʦɪÉÆiÉÉ ¸ÉÒ.ÊEò®úhÉ näù¶É¨ÉÖJÉ ªÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇxÉÉJÉɱÉÒ ¶ÉÉJÉÉÊvÉEòÉ®úÒ ¸ÉÒ. ®úÉVÉåpù EòÉƤɳäý

ªÉÉÆSªÉÉ ºÉÆEò±{ÉxÉäiÉÚxÉ ´É

51

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ VªÉÉ {ÉvnùiÉÒxÉä ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÒ ®úSÉxÉÉ iɪÉÉ®ú Eäò±ÉÒ iÉä ¤ÉPÉiÉÉ ¡òCiÉ nùÉäxÉ

b÷ÉåMÉ®úÉÆSªÉÉ ¨ÉvÉÉä¨ÉvÉ Eò¨ÉÒiÉ-Eò¨ÉÒ ±ÉÉƤÉÒSÉÒ Ë¦ÉiÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉiÉ +ɱÉÒ. +ÉiÉÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ

nùMÉb÷ÉÆSªÉÉ ®úSÉxÉä́ É®ú ½þ´ÉɨÉÉxÉÉSÉÉ {ÉÊ®úhÉÉ¨É ZÉɱÉÉ +ɽäþ. vÉ®úhÉÉSªÉÉ Ê¶É³ýÉ EòɽþÒ |ɨÉÉhÉÉiÉ

EòɳýªÉɦÉÉä®ú ZÉɱªÉÉ +ɽäþiÉ. vÉ®úhÉÉSÉÉ ½þÉ ±ÉÚEò {É®úiÉ {ÉÉʽþ±ªÉɺÉÉ®úJÉÉ ÊnùºÉÉ´ÉÉ ¨½þhÉÚxÉ

±É´ÉEò®úSÉ ½þɱÉSÉɱÉÒ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉähÉÉ®ú +ɽäþiÉ. vÉ®úhÉÉ´É®ú +ºÉ±Éä±ÉÒ ´ÉɪÉË®úMÉ +Æb÷®úOÉÉ>Æðb÷

Eò®úhªÉÉ´É®ú½þÒ ¦É®ú Ênù±ÉÉ VÉÉhÉÉ®ú +ɽäþ.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ ªÉälÉäSÉ vÉ®úhÉ ½þÉähªÉÉSÉÉ ½þÉ |É´ÉÉºÉ ºÉEÞòiÉnù¶ÉÇxÉÒ ÊnùºÉiÉÉä iÉä´ÉføÉ ºÉÉä{ÉÉ xÉɽþÒ.

iªÉɨÉvªÉä {É®úº{É®ú Ê´É®úÉävÉÒ

52

¤ÉÆnù Eäò±É䱪ÉÉ) ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ªÉÉÆSÉÒ ¨ÉÖJªÉ ªÉÉäVÉxÉÉSÉ +¶ÉÒ ½þÉäiÉÒ EòÒ, |É´É®úÉ xÉnùÒ´É®ú ÊiÉSªÉÉ

=MɨÉÉSªÉÉ +ɺÉ{ÉÉºÉ ËEò´ÉÉ iªÉÉJÉɱÉÒ EÖò`äöiÉ®úÒ ¦ÉCEò¨É vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉÉ´Éä. {ÉÉhÉÒ +b÷´ÉÉ´Éä.

iªÉÉEòÊ®úiÉÉ oùfø ÊxɶSɪÉÉxÉä iÉä EòɨÉɱÉÉ ±ÉÉMɱÉä.

¨½þɳýÉnäù´ÉÒ, ºÉÉ©ÉÆnù, ®ÆúvÉÉ, ¨ÉÖ³ýÉ (½þÊ®ú¶SÉÆpùMÉb÷) ªÉälÉÒ±É vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉɺÉÉ`öÒ Eäò±É䱪ÉÉ

{ÉÚ´ÉÇ{ÉɽþhÉÒSÉä EòɽþÒ +ªÉ¶Éº´ÉÒ |ɪÉÉäMÉ ZÉɱÉä ½þÉäiÉä iªÉɨÉÖ³äýSÉ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ ªÉÉ Ê`öEòÉhÉÒ ¦ÉCEò¨É

nùMÉb÷Ò ¤ÉÉÆvÉEòɨÉÉiÉ |É´É®úÉ xÉnùÒ´É®ú +EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉiÉ vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉɪÉSÉäSÉ ½þÉ Ê´ÉSÉÉ®ú +ÉEòÉ®úɺÉ

ªÉäiÉ MÉä±ÉÉ. ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ VªÉÉ´Éä³ýÒ ¤ÉÉÆvɱÉä MÉä±Éä, iªÉÉ´Éä³ýÒ iÉä VÉMÉÉiÉÒ±É ºÉ´ÉÇÉiÉ =ÆSÉ ¨½þhÉVÉä

270 ¡Úò]õ =ÆSÉ nùMÉb÷Ò vÉ®úhÉ ¨½þhÉÚxÉ xÉÉ´ÉÉVɱÉä MÉä±Éä.

ªÉÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ {ÉÉhªÉÉ´É®ú +ɨ½þÒ ±É½þÉxÉSÉä ¨ÉÉä`äö ZÉɱÉÉä +ºÉÚxÉ ªÉÉ vÉ®úhÉÉSÉä

EòɽþÒiÉ®úÒ näùhÉä ±ÉÉMÉiÉÉä.

ªÉÉ vÉ®úhÉɤÉqù±É nù®ú´É¹ÉÔ 10 Êb÷ºÉå¤É®ú ®úÉäVÉÒSÉ +ɨ½þÒ ÁÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ –

"EÞòiÉYÉiÉÉ Ênù´ÉºÉ' ¨½þhÉÚxÉ ºÉÉVÉ®úÉ Eò®úÒiÉ ®úɽÚþ!

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ ®ÆúVÉEò

53

=kÉ®ú xÉMÉ®ú ÊVɱÁɱÉÉ VɱɺÉÆVÉÒ´ÉxÉÒ Ê¨É³ýÉ´ÉÒ ¨½þhÉÚxÉ +¨ÉÞiÉ´ÉÉʽþxÉÒ |É´É®äúSªÉÉ

=MɨɺlÉÉxÉÒ Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ ½þÉ VɱÉÉ¶ÉªÉ iªÉÉ´Éä³ýÒ ¡òÉ®ú¶ÉÒ ºÉÉvÉxɺÉɨÉÖOÉÒ xɺÉiÉÉxÉɽþÒ Eäò´É³ý 16

´É¹ÉÉÈiÉ ¤ÉÉÆvɱÉÉ.

"" +ÉvÉÒ EòɱɴÉä, ¨ÉMÉ vÉ®úhÉ'' +¶ÉÒ vÉ®úhÉ|ÉEò±{ÉÉSÉÒ ¨ÉÖJªÉ +Éä³ýJÉ +ɽäþ.

iªÉÉ Ê¥ÉÊ]õ¶ÉEòɱÉÒxÉ vÉ®úhÉÉSÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ - +ÉxÉÆnù=iºÉ´É ºÉÉVÉ®úÉ Eò®úhªÉÉSÉÒ ½þÒ

±ÉÉJɨÉÉä±ÉÉSÉÒ ºÉÖ´ÉhÉǺÉÆvÉÒ +ɨ½þÉƱÉÉ |ÉÉ{iÉ Eò°üxÉ Ênù±ªÉɤÉqù±É, ""¡òCiÉ iÉÖ̈ ½þɱÉÉ +xÉÂ

iÉÖ¨½þÉƱÉÉSÉ...!''

“Thank you Her Excellency..!”

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ 91 ´ÉÉ ´ÉÉføÊnù´ÉºÉ EòɪÉÇGò¨É |ɺÉÆMÉÒ ºÉ´ÉÇ BEòÊjÉiÉ VɨɱÉä±Éä OÉɨɺlÉ, VɱɺÉÆ{ÉnùÉ Ê´É¦ÉÉMÉ Eò¨ÉÇSÉÉ®úÒ

´ÉMÉÇ, ´ÉxÉʴɦÉÉMÉ Eò¨ÉÇSÉÉ®úÒ ´ÉMÉÇ, +ɸɨɶÉɳýÉ ¶Éåb÷ÒSÉä Ê´ÉtÉlÉÔ, Ê´ÉtÉÌlÉxÉÒ.

54

""º]ÅõCSÉ®ú±É +ÉìÊb÷]õ''

BJÉÉtÉ vÉ®úhÉÉSÉÆ +ɪÉÖ¨ÉÉÇxÉ iªÉÉSªÉÉ BEÆònù®ú ¤ÉÉÆvÉEòɨÉÉSªÉÉ ¨ÉVɤÉÚiÉÒ´É®ú +´É±ÉƤÉÚxÉ

+ºÉiÉä. iªÉÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ ´ÉªÉÉä¨ÉÉxÉÉxÉÖºÉÉ®ú iÉä vÉ®úhÉ VÉÒhÉÇ ¤ÉxÉiÉ VÉÉiÉä ´É ¨ÉÉäb÷Eò³ýÒ±ÉÉ ªÉäiÉä,

iÉä´½þÉ iªÉÉSÉÒ ºÉvªÉÉSÉÒ ÎºlÉiÉÒ EòÉªÉ +ɽäþ ªÉÉSÉÉ +ÆnùÉVÉ PÉähªÉɺÉÉ`öÒ iªÉÉ vÉ®úhÉÉSÉä º]ÅõCSÉ®ú±É

+ÉìÊb÷]õ Eò®úiÉÉiÉ. iÉVYÉ +ʦɪÉÆiÉä {ÉɽþhÉÒ Eò°üxÉ iÉä vÉ®úhÉ +VÉÚxÉ ÊEòiÉÒ Eòɳý iÉMÉ vÉ°üxÉ

=¦Éä ®úɽÚþ ¶ÉEäò±É, {Éb÷hÉÉ®ú xÉɽþÒ ªÉÉSÉÉ +ÆnùÉVÉ ¤ÉÉÆvÉiÉÉiÉ.

|É´É®úÉ xÉnùÒ ÊVÉlÉÆ ËJÉb÷ÒiÉÚxÉ ´ÉɽþiÉä, iÉÒ VÉÉMÉÉ vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉɺÉÉ`öÒ =kÉ¨É ½þÉäiÉÒ. xÉnùÒ

+Éb÷´ÉɪɱÉÉ ºÉÉä{ÉÒ, Eò¨ÉÒ JÉSÉÉÇSÉÒ ½þÉäiÉÒ.

"ËJÉb÷Ò' SªÉÉ nùÉäx½þÒ ¤ÉÉVÉÚÆxÉÒ +¦Éät +ºÉä Eò`öÒhÉ EòÉiɳýÉSÉä JÉb÷Eò +ɽäþiÉ iªÉÉSªÉÉ

nùÉäx½þÒ ¤ÉÉVÉÚÆxÉÒ BEò ºÉ±ÉMÉ Eò¨ÉÉxÉÒiÉ vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvɱÉÆ MÉä±ÉÆ.

ªÉÉ VɱÉɶɪÉɱÉÉ +ÉVÉÚ¤ÉÉVÉÚSªÉÉ b÷ÉåMÉ®ú ]äõEòb÷ªÉÉÆxÉÒ nùɤÉÚxÉ `äö´É±Éä +ºÉÚxÉ iªÉÉiÉÒ±É

{ÉÉhÉÒºÉÉ`ö¬ÉSÉÉ ºÉÆ{ÉÚhÉÇ ¦ÉÉ®ú ˦ÉiÉÒ´É®ú ®úɽþhªÉÉ{ÉäIÉÉ ]äõEòb÷¬ÉÆxÉÒ ´É JÉb÷EòÉÆxÉÒ Ê¨É³ÚýxÉ {Éä±ÉÚxÉ

vÉ®ú±ÉÉ +ɽäþ.

ºÉÆ{ÉÚhÉÇiÉ: xÉèºÉÌMÉEò ´É®únùÉxÉ ±ÉɦɱÉä±Éä ½äþ "BEò¨Éä´É' vÉ®úhÉ +ɽäþ.

ªÉÉ EòɳýÉiÉ ¨ÉÉiÉÒSÉÒ vÉ®úhÉä ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉÉ +xÉÖ¦É´É +ÊVɤÉÉiÉ xÉ´½þiÉÉ.iªÉɨÉÖ³äý nùMÉb÷Ò

¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É +ºÉ±Éä±ÉÒ vÉ®úhÉä ¤ÉÉÆvÉhªÉÉiÉ +ɱÉÒ.nùMÉb÷Ò vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉä YÉÉxÉ{ÉhÉ {ÉÖ®äú¶ÉÉ

|ɨÉÉhÉÉiÉ Ê´ÉEòʺÉiÉ ZÉɱÉä±Éä xÉ´½þiÉä.

|É´É®úÉ xÉnùÒ´É®ú ½äþ vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉhÉä +É´½þÉxÉÉi¨ÉEò ´É vÉÉb÷ºÉÉSÉä EòÉ¨É iÉ®ú ½þÉäiÉäSÉ, {ÉhÉ

iÉÉÆÊjÉEò où¹]õÒxÉä½þÒ JÉÚ{É ¨É½þi´ÉÉSÉä ½þÉäiÉä.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSÉÆ ¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É ºÉÆ{ÉÚhÉÇiÉ: nùMÉb÷ÉiÉ Eäò±ÉÆ MÉä±ÉÆ +ɽäþ. EÖò¶É±É EòÉ®úÉÊMÉ®ú

+ºÉ±É䱪ÉÉ MÉ´ÉÆb÷¬ÉÆxÉÒ º´ÉiÉ:SªÉÉ ½þÉiÉÉxÉä |ÉiªÉäEò nùMÉb÷ PÉb÷´ÉÚxÉ PÉä>ðxÉ ¤ÉºÉʴɱÉÉ +ɽäþ.

55

"" BEòÉ nùMÉb÷ÉiÉ JÉÉSÉ {ÉÉbÚ÷xÉ, nÖùºÉ-ªÉÉ nùMÉb÷ÉiÉ iɶÉÒSÉ iªÉÉSÉ ¨ÉÉ{ÉÉSÉÒ {ÉÉSÉ®ú {ÉÉbÚ÷xÉ

iÉä nùÉäx½þÒ nùMÉb÷ BEò nÖùºÉ-ªÉɶÉÒ VÉÉäb÷±Éä VÉÉiÉ +ºÉiÉ.''

iªÉɨÉÖ³äý ªÉÉ EòɨÉɱÉÉ ́ Éä³ý ½þÒ JÉÖ{É ±ÉÉMÉÚ ±ÉÉMɱÉÉ. nùMÉb÷ɱÉÉ +ÉEòÉ®ú näùhÉÉ®äú nùMÉb÷¡òÉäbä÷,

SÉÖxÉÉ ´É nùMÉb÷Ò SÉÖ®úÉ BEòÊjÉiÉ ¦ÉÉVÉÚxÉ, ¨É³ÚýxÉ PÉähÉÉ®äú ¦É^õÒ EòɨÉMÉÉ®ú ´É vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉÉ´É®úÒ±É

¨ÉVÉÚ®ú, ªÉÉ ºÉ´ÉÉÈSªÉÉ VÉÒ´ÉiÉÉäb÷ ¨Éä½þxÉiÉÒxÉä ½äþ ¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É ¦ÉCEò¨É +ºÉÆ ZÉɱÉÆ +ɽäþ.

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÉ Ê]õEòÉ´ÉÖ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉɤÉqù±É ºÉÉÆMÉɪÉSÉÆ ZÉɱÉÆ iÉ®ú ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ

vÉ®úhÉÉSÉä EòɨÉ

56

EÖò¶É±É ]õҨɨÉÖ³äý ºÉÁÉpùÒSÉÉ EòɳýÉ{ÉɹÉÉhÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ ¤ÉäºÉÉì±]õ JÉb÷EòÉ´É®ú 85 ¨ÉÒ]õ®ú =ÆSÉÒSÉÉ

11 ½þVÉÉ®ú 39 nù¶É±ÉIÉ PÉxÉ¡Úò]õ ðxÉ +ÉVɽþÒ ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ xÉÉ´ÉÉSÉä

Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ =¦ÉÉ®ú±Éä±Éä VɱɨÉÆÊnù®ú Ênù¨ÉÉJÉÉiÉ =¦Éä +ɽäþ.

+¨¥Éä±ÉÉ ¡òÉì±É !

+xÉÉäJÉÉ "+¨¥Éä±ÉÉ ¡òÉì±É' ªÉälÉä {ÉɽþɪɱÉÉ Ê¨É³ýiÉÉä. ªÉälÉÒ±É JÉb÷EòÉSÉÒ nùÉ¤É ºÉ½þxÉ

Eò®úhªÉÉSÉÒ IɨÉiÉÉ 7 ½þVÉÉ®ú ¨Éä]ÅõÒEò ]õxÉ

57

´ÉɳÚýʶɴÉÉªÉ EòÉähÉiÉä½þÒ ¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É ½þÉähÉÉ®ú xÉɽþÒ +ºÉÉ +xÉäEòÉÆSÉÉ (MÉè®ú) ºÉ¨ÉVÉ

+ɽäþ.iªÉɨÉÖ³äýSÉ xÉnùÒ{ÉÉjÉÉiɱªÉÉ ´ÉɳÚýSÉÒ ´ÉÉ]õ ±ÉÉ´ÉÚxÉ ´ÉɳÚý ¨ÉÉÊ¡òªÉÉ EòÉä]õ¬ÉvÉÒ¶É ZÉɱÉä. {ÉhÉ

93 ´É¹ÉÉÈ{ÉÚ´ÉÔ ¤ÉÉÆvɱÉ䱪ÉÉ Ê´É±ºÉxÉ xÉÉ´ÉÉSªÉÉ nùMÉb÷Ò vÉ®úhÉɱÉÉ ´ÉɳÚýSÉÉ BEò½þÒ EòhÉ ´ÉÉ{É®ú±Éä±ÉÉ

xÉɽþÒ.

Ê¥ÉÊ]õ¶É +ʦɪÉÆiªÉÉÆxÉÒ

58

""¦ÉÆb÷É®únù®úÉ bì÷¨É'' ¨ÉÖ³äý {ÉÖføÉ®ú±Éä±ÉÉ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱ½þÉ.

1920 SªÉÉ ºÉÖ¨ÉÉ®úÉºÉ bä÷CEòxÉ

59

EÆò{ÉxÉÒxÉä½þÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆEòb÷SªÉÉ VÉʨÉxÉÒ +ÊiÉ¶ÉªÉ º´ÉºiÉÉiÉ JÉÆb÷ÉxÉä PÉäiɱªÉÉ. ʤÉEò]õ +ÉÌlÉEò

{ÉÊ®úκlÉiÉÒ¨ÉÖ³äý ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ½þÒ iªÉÉ {ÉÆvÉ®úÉ, ´ÉÒºÉ ËEò´ÉÉ +ÊvÉEò ´É¹ÉÉÈSªÉÉ ¨ÉÖnùiÉÒºÉÉ`öÒ JÉÆb÷ÉxÉä

Ênù±ªÉÉ. ¶ÉäiÉÒiÉ +ÊVɤÉÉiÉSÉ EòɽþÒ ºÉÖ]õiÉ xÉ´½þiÉä, iªÉɨÉÖ³äý ½þÒ ÊxɪÉʨÉiÉ Ê¨É³ýhÉÉ®úÒ ®úCEò¨É

¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ où¹]õÒxÉä½þÒ +ÉEò¹ÉÇEò ½þÉäiÉÒ.

ªÉÉ nùÉäx½þÒ EÆò{ÉxªÉÉ ºÉÖ°ü´ÉÉiÉÒ{ÉɺÉÚxÉSÉ =kÉ¨É SÉɱÉÚ ±ÉÉMɱªÉÉ. ½þVÉÉ®úÉä ]õxÉ ºÉÉJÉ®ú iɪÉÉ®ú

½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÒ. ªÉÉ ºÉÉJÉ®äú±ÉÉ {É®únäù¶ÉÉiɽþÒ JÉÚ{É ̈ ÉÉMÉhÉÒ ½þÉäiÉÒ. iªÉɨÉÖ³äý º´ÉiÉ:SªÉÉ VÉʨÉxÉÒ´É®úÒ±É

>ðºÉɤɮúÉä¤É®úSÉ +ɺÉ{ÉɺÉSªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆEòbÚ÷xɽþÒ >ðºÉ JÉ®äúnùÒ Eò®úɪɱÉÉ ªÉÉ EÆò{ÉxªÉÉÆxÉÒ

ºÉÖ°ü´ÉÉiÉ Eäò±ÉÒ. xÉÆiÉ®ú Eò®ú¨É¶ÉÒ, ºÉÉ䨨ɪÉÉ, ¨ÉÉä®úÉ®úEòÉ ªÉÉÆSªÉÉ ºÉÉ®úJªÉÉ =tÉäMÉ{ÉiÉÓxÉÒ ðºÉɱÉÉ |ÉSÉÆb÷ ¨ÉÉMÉhÉÒ +ɱÉÒ. >ðºÉ ½äþ xÉMÉnùÒ {ÉÒEò (Eìò¶É GòÉì{É) ¤ÉxɱÉä iÉä

ªÉÉ EòɳýÉiÉ.

¤Éä±ÉÉ{ÉÚ®ú ®úÉäb÷ {ÉÊ®úºÉ®úÉSÉÉ ªÉÉiÉÚxÉ ZÉ{ÉÉ]õ¬ÉxÉä Ê´ÉEòÉºÉ ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÉ. >ðºÉ ±ÉÉ´ÉhÉÉ®äú

MÉÖ-½É³ý½þÒ SÉɱɴÉiÉ. iªÉÉ MÉÖ³ýÉSÉÒ ¨ÉÉä`öÒ ¤ÉÉVÉÉ®ú{Éä`ö ¤ÉxɱÉÒ. {ÉÖfäø ºÉÉJÉ®äúSÉɽþÒ ´ªÉÉ{ÉÉ®ú JÉÚ{É

´ÉÉfø±ÉÉ. ±ÉÉäEòÉÆSªÉÉ ½þÉiÉÒ EòvÉÒ xÉ´½äþ iÉÉä ®úÉäJÉ {ÉèºÉÉ JÉä³Úý ±ÉÉMɱÉÉ. ±ÉÉäEòÉÆ|ɨÉÉhÉä ºÉ®úEòÉ®úSªÉɽþÒ

où¹]õÒxÉä ½þÒ >ðºÉÉÆSÉÒ ¶ÉäiÉÒ ¡òɪÉtÉSÉÒ ½þÉäiÉÒ.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ +ÉÊhÉ iªÉÉiÉÚxÉ |É´É®úɨÉÉMÉæ EòÉfø±Éä±Éä EòɱɴÉä ªÉÉǼ É®ú |ÉSÉÆb÷ MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚEò

ºÉ®úEòÉ®úxÉä Eäò±ÉÒ ½þÉäiÉÒ. {ÉÉhÉÒ{É^õÒ´nùÉ®äú ¨É½þºÉÚ±É ´ÉÉfø±ÉÉ ´É iªÉÉiÉÚxÉ MÉÖÆiÉ´ÉhÉÖEòÒ´É®ú Eäò±Éä±ÉÉ

JÉSÉǽþÒ ¦É°üxÉ ÊxÉPÉÚ ±ÉÉMɱÉÉ. SÉÉÆMɱÉä ʤɪÉÉhÉä, JÉiÉä ´É ªÉÆjɺÉɨÉOÉÒ ´ÉÉ{É®úÉiÉ +ɱÉÒ. iªÉÉiÉÚxÉ

=i{ÉzÉ +ÉhÉJÉÒ ´ÉÉfø±Éä. nùÉÊ®úpù¬ÉSÉä nÖù¹]õSÉGò ¦ÉänÚùxÉ +ÉiÉÉ ºÉ¨ÉÞvnùÒSÉä SÉGò Ê¡ò°ü ±ÉÉMɱÉä.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ ¤ÉÉÆvɱªÉÉxÉÆiÉ®ú |ÉiªÉäEò ´É¹ÉÔ ̈ ÉÉä`ö¬É |ɨÉÉhÉÉiÉ ËºÉSÉxÉɺÉÉ`öÒ {ÉÉhÉÒºÉÉ`öÒ

={ɱɤvÉ ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÉ. ªÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉÉ {ÉÖ®äú{ÉÚ®ú ´ÉÉ{É®ú ½þÉähªÉÉSªÉÉ où¹]õÒxÉä ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉÆxÉÉ

{ÉÉhªÉÉSªÉÉ ªÉÉäMªÉ ´ÉÉ{É®úɤÉɤÉiÉ VÉÉMÉÞiÉÒ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ |ÉÉäiºÉɽþxÉ näùhªÉÉiÉ +ɱÉä ½þÉäiÉä.

60

±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉÆxÉÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ {ÉÉhÉÒ{ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ |É´É®úÉ EòɱɴªÉÉǼ É®ú ÊxÉ®úÊxÉ®úɲªÉÉ nùÒPÉÇ

¨ÉÖnùiÉÒSªÉÉ {ÉÒEò ºÉ¨ÉÚ½þ {ÉvnùiÉÒºÉ (¤±ÉÉìक {ÉvnùiÉÒ) ¨ÉÉxªÉiÉÉ näùhªÉÉiÉ +ɱÉÒ.

ªÉɨÉvªÉä >ðºÉ ¤±ÉÉìEò {ÉvnùiÉÒºÉ ¨ÉÆVÉÖ®úÒ näùhªÉÉ{ÉÚ´ÉÔ |É´É®úÉ EòɱɴªÉÉÆSªÉÉ ±ÉɦÉIÉäjÉÉiÉÒ±É

¨ÉÉiÉÒ {É®úÒIÉhÉ ´É ºÉ´ÉæIÉhÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä, VÉähÉäEò°üxÉ >ðºÉ Ê{ÉEòɺÉÉ®úJªÉÉ VÉÉnùÉ {ÉÉhÉÒ

±ÉÉMÉhÉÉ-ªÉÉ Ê{ÉEòɨÉÖ³äý ±ÉɦÉIÉäjÉÉiÉÒ±É VÉʨÉxÉÒ {ÉÉhÉlɳý ´É JÉÉ®ú´É]õ ½þÉä>ðxÉ JÉ®úÉ¤É ½þÉähÉÉ®ú

xÉɽþÒiÉ ªÉÉ ½äþiÉÚxÉä EòɱɴªÉÉSªÉÉ |ÉiªÉäEò Ê´ÉiÉ®úÒEòÉ, ʴɨÉÉäSÉEäò ªÉÉ´É®ú ðxÉ >ðºÉ IÉäjÉÉºÉ {É®ú´ÉÉxÉMÉÒ näùhªÉÉiÉ +ɱÉÒ ´É >ðºÉ Ê{ÉEòÉSÉä IÉäjÉ ðºÉ ¤±ÉÉìEò 2,340 ½äþ.

2 xɨÉÖxÉÉ xÉÆ 7 ´É®úÒ±É >ðºÉ 501 ½äþ.

3 ¶ÉäiÉÒ ¨É½þɨÉÆb÷³ý >ðºÉ 1,358 ½äþ.

4 ¡ò³ý¤ÉÉMÉ 512 ½äþ.

5 MÉÉbÇ÷xÉ ¤±ÉÉìEò 159 ½äþ.

6 nùÉäxÉ ½ÆþMÉɨÉÒ Ê{ÉEäò 1,255 ½äþ.

7 iÉÒxÉ ½ÆþMÉɨÉÒ Ê{ÉEäò 61 ½äþ.

BEÚòhÉ 6,186 ½äþC]õ®ú

61

½äþ >ðºÉ¨É³äý +ÉiÉ {ÉÚhÉÇ{ÉhÉä ¤ÉÆnù {Éb÷±Éä +ºÉÚxÉ ¤±ÉÉìEòSÉÉ {ÉÉhÉÒ´ÉÉ{É®ú ½þÉäiÉ xÉɽþÒ.

Ê{Éfø¬ÉxÉÂÊ{Éfø¬É nùÉÊ®úpù¬ÉiÉ ÊJÉiÉ{ÉiÉ {Éb÷±É䱪ÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ½þÉiÉÒ >ðºÉɨÉÖ³äýSÉ

+ɪÉÖ¹ªÉÉiÉ |ÉlÉ¨É {ÉèºÉÉ ªÉä>ð ±ÉÉMɱÉÉ. ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ ÊxĘ́ÉiÉÒ¨ÉÖ³äý ªÉÉ IÉäjÉÉiÉÒ±É

+½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱÁÉSÉÉ ¨ÉÉä`ö¬É |ɨÉÉhÉɨÉvªÉä Ê´ÉEòɺÉÉi¨ÉEò EòɪÉÉ{ÉɱÉ]õ ZÉɱÉÉ.

{ÉÖfäø Eåòpù ºÉ®úEòÉ®úxÉä½þÒ ºÉÉJÉ®äú´É®úÒ±É +ɪÉÉiÉ Eò® ´ÉÉfø´É±ÉÉ ´É näù¶ÉÒ ºÉÉJÉ®ú=tÉäMÉɱÉÉ

ºÉÆ®úIÉhÉ Ênù±Éä. ÁÉ ºÉ®úEòÉ®úSªÉÉ |ÉÉäiºÉɽþxÉ{É®ú vÉÉä®úhÉÉƨÉÖ³äý xÉ´ÉÒxÉ SÉÉ®ú ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉä xÉMÉ®ú

ÊVɱÁÉiÉ, {ÉhÉ |É´É®äú±ÉMÉiÉSªÉÉ MÉÉänùÉ´É®úÒ JÉÉä-ªÉÉiÉ ºÉÖ°ü ZÉɱÉä.

+ÉiÉÉ{ɪÉÈiÉ ºlÉÉ{ÉxÉ ZÉɱÉä±Éä ºÉ´ÉÇ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉä ½äþ JÉÉVÉMÉÒ IÉäjÉÉiÉ ½þÉäiÉä.

{ÉÖfäø |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É EòiÉǤÉMÉÉ®ú ¨ÉÆb÷³ýÓxÉÒ ºÉxÉ 1945-46 ºÉɱÉÒ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú

EòÉ®úJÉÉxÉnùÉ®úÒSÉÒ Eò±{ÉxÉÉ ¨ÉÉÆb÷±ÉÒ. ¦ÉÉ®úiÉÉSÉä xÉɨɴÉÆiÉ +lÉÇiÉYÉ Eèò. vÉxÉÆVɪɮúÉ´É MÉÉb÷MÉÒ³ý

ªÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇxÉÉJÉɱÉÒ ´É Eèò {ÉnÂù¨É¸ÉÒ Ê´Éaö±É®úÉ´É Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É ªÉÉÆSªÉÉ +vªÉIÉiÉäJÉɱÉÒ ºÉxÉ

1950-51 ̈ ÉvªÉä ¦ÉÉ®úiÉÉiÉÒ±É {Éʽþ±ÉÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ iÉi´ÉÉ´É®úÒ±É |É´É®úÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ

ºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÉ. ±ÉÉähÉÒ ºÉÉ®úJªÉÉ BEòÉ JÉäbä÷MÉÉ´ÉÉiÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ Sɳý´É³ýÒSÉÒ ¨ÉÖ½ÚþiÉǨÉäfø

{Éʽþ±ªÉÉÆnùÉSÉ ®úÉä́ ɱÉÒ MÉä±ÉÒ.

ªÉÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ EòÉ®úJÉÉxªÉÉSÉä ºÉ¦ÉɺÉnù ½äþ |É´É®úÉ-JÉÉä®äú {ÉÊ®úºÉ®úÉiÉÒ±É >ðºÉ Ê{ÉEòÊ´ÉhÉÉ®äú

±ÉɦÉvÉÉ®úEò ½þÉäiÉä. ½þÉ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ ºÉÖ°ü ZÉɱªÉÉxÉÆiÉ®ú EòɽþÒ ´É¹ÉÉÇiÉ ªÉÉSÉä ¡òɪÉnäù

où¹]õÒ{ÉlÉÉiÉ ÊnùºÉhªÉÉºÉ ºÉÖ°ü´ÉÉiÉ ZÉɱÉÒ. iªÉɨÉÖ³äý >ðºÉ Ê{ÉEòÊ´ÉhÉä ÊEòiÉÒ ¡òɪÉtÉSÉä +ɽäþ ½äþ

ºÉ¦ÉɺÉnùÉÆxÉÉ {É]Úõ ±ÉÉMɱÉä. {ÉÊ®úhÉɨÉÒ ±ÉɦÉIÉäjÉÉiÉ Ênù´ÉºÉåÊnù´ÉºÉ >ðºÉ{ÉÒEò IÉäjÉÉiÉ ´ÉÉfø ZÉɱÉÒ.

ªÉÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxªÉÉ{ÉɺÉÖxÉ |Éä®úhÉÉ PÉä>ðxÉ ±ÉɦÉIÉäjÉÉiÉ

62

+.Gò. ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxªÉÉSÉä xÉÉ´É

1 ºÉÆMɨÉxÉä®ú ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. ºÉÆMɨÉxÉä®ú

2 +MɺiÉÒ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. +EòÉä±Éä

3 {ÉnÂù¨É¸ÉÒ Ê´Éaö±É®úÉ´É Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, |É´É®úÉxÉMÉ®ú. iÉÉ.

®úɽþÉiÉÉ.

4 ®úɽÖþ®úÒ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. ®úɽÖþ®úÒ

5 +¶ÉÉäEò ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, +¶ÉÉäEòxÉMÉ®ú, iÉÉ. ¸ÉÒ®úɨÉ{ÉÚ®ú

6 ¨ÉÖ³ýÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. xÉä´ÉɺÉÉ

7 ¸ÉÒ. YÉÉxÉä·É®ú ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. xÉä´ÉɺÉÉ

8 MÉhÉä¶É ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ, iÉÉ. ®úɽþÉiÉÉ

|É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉ =tÉäMÉ ´É EòÉ®úJÉÉxÉä ¦É®ú{ÉÚ®ú +ºÉÚxÉ iªÉÉiÉ 10 ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉä, 2

ºÉÖiÉÊMÉ®úhªÉÉ, MÉÖ³ý =tÉäMÉ, EòÉ{Éb÷ÊMÉ®úhªÉÉ, 3 EòÉMÉnù EòÉ®úJÉÉxÉä, 2 ¨ÉtÉEÇò EòÉ®úJÉÉxÉä ´É 1

+±EòÉä½þÉä±É EòÉ®úJÉÉxÉÉ +ÉnùÓSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ½þÉäiÉÉä.

63

+ºÉ±É䱪ÉÉ +xÉäEò xÉ´ªÉÉ =tÉäMÉÉÆiÉ iÉÉä ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ ZÉɱÉÉ. ÊEòiªÉäEò Ê{Éfø¬ÉÆxÉÒ {ÉÉʽþ±ÉÉ xÉɽþÒ

B´ÉføÉ ¨É֤ɱÉEò {ÉèºÉÉ ºÉɨÉÉxªÉÉÆEòbä÷½þÒ +ɱÉÉ. +ÉiÉÉ{ɪÉÈiÉ Ê¨É³ýEòiÉÒSÉÒ ËSÉiÉÉ ½þÉäiÉÒ. +ÉiÉÉ

+ɱÉ䱪ÉÉ {Éè¶ÉÉSÉÉ Ê´ÉÊxɪÉÉäMÉ EòºÉÉ Eò®úɪÉSÉÉ ´É iªÉÉiÉÚxÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É ÊxĘ́ÉiÉÒ Eò¶ÉÒ Eò®úɪÉSÉÒ

ªÉÉSÉä {ÉÖ®äúºÉä ʶÉIÉhÉ xÉ Ê¨É³ýɱªÉÉxÉä +xÉäEò |ɶxÉ ÊxɨÉÉÇhÉ ZÉɱÉä. {ÉhÉ {ÉÖfäø ʶÉIÉhÉÉSªÉÉ

|ɺÉÉ®úɨÉÖ³äý ªÉɱÉɽþÒ ªÉÉäMªÉ iÉä ´É³ýhÉ ´É ʶɺiÉ ±ÉÉMɱÉÒ.

=tÉäMÉ vÉÆtɤɮúÉä¤É®ú ʶÉIÉhÉÉSªÉÉ ¨ÉֱɦÉÂÚiÉ IÉäjÉÉiÉ ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÒ MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚEò ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÒ.

®úɽ֮úÒ ªÉälÉÒ±É EÞò¹ÉÒ Ê´ÉtÉ{ÉÒ`ö ´É |É´É®úÉxÉMÉ®ú ªÉälÉÒ±É Eò±ÉÉ, Ê´ÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉÆÊjÉEòÒ Ê¶ÉIÉhÉ,

ºlÉÉ{ÉiªÉ, +É®úÉäMªÉ, Ê´ÉYÉÉxÉ

64

ºÉÉJÉ®ú =tÉäMÉ, ºÉÉJÉ®ú =tÉäMÉÉiÉÚxÉ Îº{ÉÊ®ú]õ, EòÉMÉnù,

65

nùÉäxÉ iÉä iÉÒxÉ {É]õ ¨ÉÉä`öÉ +Éfø³ýiÉÉä. VɱÉɶɪÉÉiÉÒ±É {ÉÉhªÉÉSÉÉ ={ɺÉÉ Eò°üxÉ ËºÉSÉxÉ Eäò±Éä

VÉÉiÉä. VɱÉɶɪÉÉiÉÒ±É {ÉÉhÉÒºÉÉ`ö¬É¨ÉÖ³äý ºÉ¦ÉÉä´ÉiÉÒ +ºÉ±É䱪ÉÉ Ê´Éʽþ®úÓxÉÉ ¦É®ú{ÉÚ®ú {ÉÉhÉÒ ={ɱɤvÉ

½þÉäiÉä. ªÉÉ {ÉÉhªÉÉ´É®ú½þÒ ËºÉSÉxÉ Eäò±Éä VÉÉiÉä. ±ÉɦÉIÉäjÉÉiÉÒ±É xÉnùÒxÉɱªÉÉÆiÉÚxÉ ={ɺÉÉ Eò°üxÉ ËºÉSÉxÉ

Eäò±Éä VÉÉiÉä. iɺÉäSÉ EòɱɴªÉÉSªÉÉ =±É]õ ¤ÉÉVÉÚEòb÷Ò±É Ê´Éʽþ®úÓ´É°üxÉ ={ɺÉÉ Eò°üxÉ ËºÉSÉxÉ Eäò±Éä

VÉÉiÉä. ªÉÉ |ÉEòÉ®äú VɱÉɶɪÉÉSªÉÉ |ɦÉÉ´ÉɨÉÖ³äý ˺ÉSÉxÉ IÉäjÉÉiÉ +|ÉiªÉIÉÊ®úiªÉÉ +xÉäEò {É]õÓxÉÒ

¡òɪÉnùÉ ½þÉäiÉÉä.

+ÉÊhÉ ½äþ Eäò´É³ý iÉÖ¨ÉSªÉɨÉÖ³äýSÉ!

=kÉ®úÉäkÉ®ú |ÉMÉiÉÒ ´ÉÉføiÉSÉ SÉɱɱÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ ºÉ´ÉÇ Ê´ÉEòɺÉɤÉqù±É iÉÖ¨½þÉƱÉÉ..

“Thank you Her Excellency..!”

66

"" Ê´ÉxÉÉ ºÉ½þEòÉ®ú xÉɽþÒ =rùÉ®ú!''

º´ÉiÉÆjÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSªÉÉ

67

|É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É ºÉÉJÉ®ú =tÉäMÉ ´É xÉäiÉÞi´É!

|É´É®úÉ xÉnùÒ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É ºÉÉJÉ®ú =tÉäMÉɱÉÉ MÉ䱪ÉÉ 7 nù¶ÉEòÉÆSÉÉ ðxÉ MÉä±Éä. Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õ±ÉÉÆSÉÆ EòÉèiÉÖEò Eäò±ÉÆ. iªÉÉÆSªÉÉ EòiÉÞÇi´ÉÉSÉÆ ¨ÉÚ±ªÉ¨ÉÉ{ÉxÉ ¨½þhÉÚxÉ iªÉÉÆSÉÉ

""{ÉnÂù¨É¸ÉÒ'' xÉä MÉÉè®ú´É Eäò±ÉÉ. ½äþ ºÉÉ®Æú-ºÉÉ®Æú ºÉ½þEòÉ®úÉiÉÚxÉ PÉb÷±ÉÆ. ¨É½þÉ®úɹ]ÅõÉiÉ ºÉ´ÉÉÇiÉ VÉɺiÉ

ºÉ½þEòÉ®úÉSÉÆ |ɨÉÉhÉ ½äþ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱÁÉiÉ °üVɱÉÆ.

{ÉnÂù¨É¸ÉÒ Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É ½þä º´ÉiÉ: ´É ªÉÉÆSÉÉ ºÉÆ{ÉÚhÉÇ {ÉÊ®ú´ÉÉ®ú +ÉVÉ ªÉÉSÉ Ê`öEòÉhÉÒ º´É.

¤ÉɳýɺÉɽäþ¤É Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É +ÉÊhÉ iªÉÉÆSÉÒ ÊiɺɮúÒ Ê{ÉføÒ iªÉÉÆSªÉÉ EòiÉÞÇi´ÉÉxÉÆ EòɪÉÇ®úiÉ +ɽäþiÉ.

¨ÉÉ. ®úÉvÉÉEÞò¹hÉ Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É, JÉɺÉnùÉ® úºÉÖVɪÉnùÉnùÉ Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É, ¨ÉÉ. ®úÉVÉåpù Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É,

¨ÉÉ. b÷Éì. +¶ÉÉäEò Ê´ÉJÉä {ÉÉ]õÒ±É ªÉÉ ̈ ÉÆb÷³ýÓxÉÒ ºÉ½þEòÉ®úÉSÉÉ ́ ɺÉÉ PÉäiɱÉä±ÉÉ ÊnùºÉiÉÉä +ɽäþ. +ÉiÉÉ

iÉ®ú iªÉÉÆSªÉÉ EòiÉÞÇi´ÉɱÉÉ ºÉÒ¨ÉÉSÉ xÉɽþÒiÉ. ªÉÉ ºÉ½þEòÉ®ú Sɳý´É³ýÒiÉ º´ÉiÉ:±ÉÉ ZÉÉäEÚòxÉ näù>ðxÉ

EòÉ¨É Eò®úÒiÉ +ɽäþiÉ!

68

{ÉÊ®úºÉ®úÉSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ Eò®úiÉÉÆxÉÉ {ÉÊ®úºÉ®úÉiÉÒ±É ¨ÉÉhɺÉɱÉÉ º´ÉiÉ:SªÉÉ {ÉɪÉÉ´É®ú =¦ÉÉ

Eò®úiÉÉÆxÉÉ, ¶ÉäiÉEò-ªÉɱÉÉ ºÉ¨ÉÞvnù Eò®úiÉÉÆxÉÉ ½þÉiÉÒ PÉäiɱÉä±ÉÒ |ÉiªÉäEò MÉÉä¹]õ ½þÒ ºÉ´ÉÉækÉ¨É ½þÉäðxÉ VÉÉhªÉÉSÉÉ |ɪÉixÉ Eäò±ÉÉ. ´É ªÉɨÉÖ³äý ºÉ½þEòÉ®ú, nÖùMvÉÉäi{ÉÉnùxÉ ªÉÉ

´É +¶ÉÉ ºÉ´ÉÇ IÉäjÉÉiÉÒ±É EòɨÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ ºiÉ®úÉ´É®ú +Énù¶ÉÇ º´É°ü{ÉÉSÉÒ ̀ ö®ú±ÉÒ. |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É

ªÉÉ xÉäiÉÞi´ÉÉSÉÒ |Éä®úhÉÉ ºÉÉiÉiªÉÉxÉä ºÉ´ÉÉȺÉÉ`öÒ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò `ö®úÉ´ÉÒ +¶ÉÒ +ɽäþ.

+EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉSÉä ¦ÉÉMªÉÊ´ÉvÉÉiÉä –

´ÉÆnùxÉÒªÉ ¸ÉÒ. ¨ÉÉ. ¨ÉvÉÖEò®ú®úÉ´ÉVÉÒ Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤É

ªÉÉÆSÉÉ VÉx¨É Ênù. 01 VÉÚxÉ 1941 ®úÉäVÉÒ ®úÉVÉÚ®ú, iÉÉ. +EòÉä±Éä ªÉälÉä ZÉɱÉÉ.

ºÉÖ°ü´ÉÉiÉÒ±ÉÉ ºÉ½þEòÉ®úÉiÉ ®úºÉ PÉäiÉ iªÉÉÆxÉÒ ®úÉVÉÚ®ú±ÉÉ 1962 ¨ÉvªÉä nÚùvÉ ºÉƺlÉäSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eäò±ÉÒ.

+MɺiÉÒ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉÉ Ê±É., +¨ÉÞiɺÉÉMÉ®ú nÚùvÉ ºÉÆPÉÉSÉä ºÉƺlÉÉ{ÉEò-SÉä+®ú¨ÉxÉ ½þÒ

{Énäù ¦ÉÚ¹ÉʴɱÉÒ. +ÉÊnù´ÉɺÉÓSªÉÉ ½þCEòÉƺÉÉ`öÒ ºÉiÉiÉ EòɪÉÇ®úiÉ. 1980 {ÉɺÉÚxÉ ºÉ±ÉMÉ 6 ´Éä³ýÉ

¨É½þÉ®úɹ]Åõ Ê´ÉvÉÉxÉ ºÉ¦Éä´É®ú ÊxÉ´ÉRó EÞò¹ÉÒ, ®úÉäVÉMÉÉ®ú ½þ¨ÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ Ê´ÉEòɺÉ,

nÖùMvÉ´ªÉ´ÉºÉɪÉ, {ɶÉÖºÉÆ´ÉvÉÇxÉ, ´ÉxÉä ´É ºÉɨÉÉÊVÉEò ´ÉxÉÒEò®úhÉ, ¨ÉiºªÉ´ªÉ´ÉºÉɪÉ, {ÉÊ®ú´É½þxÉ +ÉÊhÉ

{ÉÖxÉ´ÉǺÉxÉ ªÉɺÉÉ®úJÉÒ JÉÉiÉÒ ºÉÆɦÉɳý±ÉÒ. ¨ÉÉSÉÇ 1995 iÉä VÉÖ±Éè 1999 Ê´É®úÉävÉÒ {ÉIÉ xÉäiÉÉ,

Ê´ÉvÉÉxɺɦÉÉ ¨½þhÉÚxÉ EòɪÉÇ. +ÉìC]õÉä¤É®ú {ÉɺÉÚxÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ Ê´ÉEòÉºÉ Ê´É¶Éä¹É ºÉ½þɪªÉ JÉÉiªÉÉSÉä

¨ÉÆjÉÒ. VÉÉxÉä´ÉÉ®úÒ 2003 iÉä +ÉìC]õÉä¤É®ú 2004 +ÉÊnù´ÉɺÉÒ Ê´ÉEòÉºÉ JÉÉiªÉÉSÉä ¨ÉÆjÉÒ, +ÉìC]õÉä¤É®ú

2009 ¨ÉvªÉä ¨É½þÉ®úɹ]Åõ Ê´ÉvÉÉxɺɦÉä´É®ú ¡äò®úÊxÉ´Éb÷ ´É {ÉÚx½þÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ Ê´ÉEòÉºÉ ¨ÉÆjÉÒ.

69

ºÉÆ´ÉänùxɶÉÒ±É +ºÉ±Éä±Éä ½äþ ´ªÉÎCiɨÉi´É, |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É +ÉÊnù´ÉɺÉÒ iɺÉäSÉ

{ÉÊ®úºÉ®úÉiÉÒ±É VÉxÉiÉäºÉÉ`öÒ iªÉÉÆxÉÒ ºÉ½þEòÉ®úÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ |ÉEò±{É ªÉ¶Éº´ÉÒ{ÉhÉä

®úɤÉʴɱÉä.

+ÉÊnù´ÉɺÉÒ ¤ÉÉÆvÉ´ÉÉÆSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ ´½þÉ´ÉÉ, ªÉÉEòÊ®úiÉÉ iªÉÉÆSÉÒ iɳý¨É³ý, Eò³ýEò³ý, vªÉɺÉ,

+É{ɱÉä{ÉhÉÉ ´Éä³ýÉä´Éä³ýÒ VÉxÉiÉä±ÉÉ ÊnùºÉ±ÉÉ +ɽäþ. ªÉÉSÉ iɳý¨É³ýÒiÉÚxÉ ªÉÉSÉ +É{ÉÖ±ÉEòÒiÉÚxÉ iªÉÉÆxÉÒ

+É{ɱªÉÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ ¤ÉÉÆvÉ´ÉÉÆSÉÉ iÉlÉÉ ºÉ¨ÉºiÉ +EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ PÉbÚ÷´ÉxÉ +ÉhɱÉÉ.

iÉɱÉÖCªÉɺÉÉ`öÒ xÉ´ÉxÉ´ÉÒxÉ ªÉÉäVÉxÉÉ +ÉJɱªÉÉ +ÉÊhÉ iªÉÉ |ÉiªÉIÉÉiÉ ºÉÉEòÉ®ú±ªÉÉ. +ÉVɽþÒ iªÉÉSÉÉ

±ÉÉ¦É +ÉÊnù´ÉɺÉÒ VÉxÉiÉä±ÉÉ ½þÉäiÉÉä +ɽäþ, iÉɱÉÖCªÉɱÉÉ ½þÉäiÉÉä +ɽäþ. +ÉVÉ iÉɱÉÖCªÉÉiÉ Ê`öEò-

Ê`öEòÉhÉÒ +ɸɨɶÉɳýÉ ÊnùºÉiÉɽäþiÉ iªÉÉ iªÉÉÆSªÉÉSÉ {ÉÊ®ú¸É¨ÉÉSÉÆ ºÉÉ¡ò±ªÉ +ɽäþ.

¨ÉÉ. xÉɨÉnùÉ®ú ¨ÉvÉÖEò®ú®úÉ´ÉVÉÒ Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤ÉÉÆSÉÉ pù¹]äõ{ÉhÉÉ, +ÉVɽþÒ iªÉÉÆSªÉÉiÉ ÊnùºÉÚxÉ

ªÉäiÉÉä. VÉä EòÉ¨É +EòÉä±Éä iÉɱÉÖCªÉÉiÉ

70

ªÉÖ´ÉÉ xÉäiÉä - +ɨÉSÉä ¨ÉÉ. +ɨÉnùÉ®ú ´Éè¦É´É ¦ÉÉ>ð Ê{ÉSÉb÷

xÉɨÉnùÉ®ú ´ÉÆnùxÉÒªÉ ¨ÉvÉÖEò®ú®úÉ´ÉVÉÒ Ê{ÉSÉb÷ ºÉɽäþ¤ÉÉÆSÉä ®úÉVÉEòÒªÉ ´ÉÉ®úºÉnùÉ®ú, +¨ÉÞiɺÉÉMÉ®ú nÚùvÉ

ºÉÆPÉÉSÉä SÉä+®ú¨ÉxÉ, +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVɱ½þÉ {ÉÊ®ú¹ÉnäùSªÉÉ ºÉ¨ÉÉVÉEò±ªÉÉhÉ JÉÉiªÉÉSÉä +vªÉIÉ ¨½þhÉÚxÉ

EòÉ¨É Eò®úhªÉÉSÉÒ ºÉÆvÉÒ. 2014 {ÉɺÉÚxÉ +EòÉä±Éä Ê´ÉvÉÉxɺɦÉÉ ¨ÉiÉnùÉ®ú ºÉÆPÉÉSÉä Ê´ÉvÉÉxɺɦÉäiÉ

|ÉÊiÉÊxÉÊvÉi´É ªÉÖ´ÉÉxÉäiÉÉ ̈ ½þhÉÚxÉ iÉɱÉÖCªÉɱÉÉ +ʦɨÉÉxÉ. EÖò¶É±É ºÉÆPÉ]õEò, |ɶxÉÉÆSÉÒ +SÉÚEò VÉÉhÉ

+ºÉhÉÉ®äú ºÉÉèVÉxªÉ¶ÉÒ±É ´ªÉÎCiɨÉi´É. iÉɱÉÖCªÉÉiÉ iÉ°ühÉÉÆSÉä =kÉ¨É ºÉÆPÉ]õxÉ iªÉɨÉÖ³äý ºÉ´ÉÇ lÉ®úÉiÉ

ºÉ´ÉǨÉÉxªÉ.

ªÉɨÉvªÉä ¨ÉÉ. ¦ÉÉ>ðºÉɽäþ¤É lÉÉä®úÉiÉ, ¨ÉÉ. ¤ÉɳýɺÉɽäþ¤É lÉÉä®úÉiÉ, +ɨÉnùÉ®ú b÷Éì. ºÉÖvÉÒ®ú iÉÉƤÉä,

¨ÉÉ. MÉÉäË´Énù®úÉ´É +ÉÊnùEò, ¤Éì. ®úɨɮúÉ´É +ÉÊnùEò, ¨ÉÉ. +ÉhhÉɺÉɽäþ¤É ˶Énäù, ¨ÉÉ. ®úɴɺÉɽäþ¤É

˶Énä, ¨ÉÉ. ¶ÉÆEò®ú®úÉ´É EòÉä±½äþ, ¨ÉÉ. ¤ÉÒ. VÉÒ. JÉiÉɳý {ÉÉ]õÒ±É, ¨ÉÉ. iÉÖEòÉ®úÉ¨É MÉb÷ÉJÉ, ¨ÉÉ.

ªÉ¶É´ÉÆiÉ®úÉ´É MÉb÷ÉJÉ, ̈ ÉÉ. ¶ÉÆEò®ú®úÉ´É MÉb÷ÉJÉ, ̈ ÉÉ. ̈ ÉÉ°üiÉÒ PÉÖ±Éä {ÉÉ]õÒ±É, ̈ ÉÉ. VÉxÉÉnÇùxÉ ]äõEòÉ´Ébä÷,

¨ÉÉ. nùÉnùɺÉɽäþ¤É iÉxÉ{ÉÖ®äú, ¨ÉÉ. ®úɴɺÉɽäþ¤É ¨½þºEäò, ¨ÉÉ. ¦ÉÉxÉÖnùÉºÉ ¨ÉÖ®úEÖò]äõ, ¨ÉÉ. nùÉnùɺÉɽäþ¤É

°ü{É´ÉiÉä, ¨ÉÉ. |Éä¨ÉÉxÉÆnù °ü{É´ÉiÉä iÉlÉÉ ¤ÉɤÉÚVÉÒ, ¨ÉÉ. nùkÉÉ näù¶É¨ÉÖJÉ, ¨ÉÉ. +É{{ÉɺÉɽäþ¤É ®úÉVɳäý

{ÉÉ]õÒ±É, ¨ÉÉ. ¤É¤ÉxÉ®úÉ´É føÉEòhÉä, ¨ÉÉ. ¤É¤ÉxÉ®úÉ´É {ÉÉSÉ{ÉÖiÉä, ¨ÉÉ. ¶ÉÆEò®ú®úÉ´É Eòɳäý, ¨ÉÉ.

ËxɤÉɳýEò®ú +¶ÉÉ +xÉäEòÉÆSÉÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ +ºÉ±ÉÉ iÉ®úÒ ºlɱÉ-¨ÉªÉÉÇnäù¨ÉÖ³äý ´É {ÉjɺÉÆ´ÉÉnùÉSÉÉ ½þÉ

¨ÉÖJªÉ Ê´É¹ÉªÉ xɺɱªÉɨÉÖ³äý +iªÉÆiÉ ºÉÆIÉä{ÉÉxÉä ½þÒ xÉÉånù ʱÉʽþiÉÉä +ɽäþ.

{ÉÉhªÉÉSªÉÉ ºÉ¨ÉÞvnùÒ´É®ú xÉMÉ®ú ÊVɱÁÉiÉ +xÉäEò ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉÉJÉ®ú EòÉ®úJÉÉxÉä ´É

+ÉètÉäÊMÉEòÒEò®úhÉ =¦Éä ®úÉʽþ±Éä. iªÉÉiÉÚxÉ ºÉ½þEòÉ®úÉSÉä VÉɳäý ÊVɱÁÉiÉ Ê´ÉhɱÉä MÉä±Éä. iªÉÉ´É®ú

+´É±ÉƤÉÚxÉ +ºÉhÉÉ-ªÉÉ ºÉƺlÉÉ ÊxɨÉÉÇhÉ ZÉɱªÉÉ. ÊVɱÁÉSªÉÉ ºÉÉJÉ®úÒ ºÉƺEÞòiÉÒiÉÚxÉ |ÉSÉÆb÷

EÖò´ÉiÉÒSÉä xÉäiÉä, {ÉÖføÉ®úÒ ÊxɨÉÉÇhÉ ZÉɱÉä. iªÉÉÆxÉÒ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ®úÉVÉEòÒªÉ IÉäjÉä {ÉÉnùÉGòÉÆiÉ

Eäò±ÉÒ.ÊEòiªÉäEòÉÆxÉÒ ®úÉVªÉÉSÉä iÉ®ú EòɽþÓxÉÒ näù¶ÉÉSªÉÉ xÉäiÉÞi´ÉÉ|ÉiÉ ¨ÉVÉ±É ¨ÉÉ®ú±ÉÒ.

71

iÉÖ±ÉxÉÉi¨ÉEòoù¹]õ¬É MÉ䱪ÉÉ Eäò´É³ý +vÉǶÉiÉEòÉSªÉÉ ´ÉÉ]õSÉɱÉÒiÉSÉ ªÉÉ JÉÉä-ªÉÉxÉä

ÊVɱÁɱÉÉSÉ xÉ´½äþ iÉ®ú ºÉÆ{ÉÚhÉÇ ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉɱÉÉ Ê´ÉEòɺÉÉSÉÒ xÉ´ÉÒ Ênù¶ÉÉ nùÉJÉ´ÉÚxÉ ºÉ´ÉÇSÉ

IÉäjÉÉiÉ ¨½þhÉVÉäSÉ =i{ÉÉnùxÉÉ{ÉɺÉÚxÉ ®úÉVÉEòÉ®úhÉÉ{ɪÉÈiÉ +ÉPÉÉb÷Ò ÊxɨÉÉÇhÉ Eò°üxÉ ºÉÆ{ÉzÉ EÞò¹ÉÒ

ºÉƺEÞòÊiÉSÉÉ {ÉɪÉÉ PÉÉiɱÉÉ +ɽäþ. ¨½þhÉVÉäSÉ ÊxɺÉMÉÉÇSªÉÉ BEòÉ +´É¹ÉÇhÉ-|É´ÉhÉ ¶ÉÉÊ{ÉiÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉxÉä

ÊxɺÉMÉÉḈ É®ú ¨ÉÉiÉ Eò°üxÉ ºÉÆ{ÉzÉ VɱɺÉƺEÞòiÉÒSÉÒ ºÉÆ®úSÉxÉÉ Eò°üxÉ VÉÒ´ÉxÉÉSªÉÉ ºÉ´ÉÇSÉ IÉäjÉɨÉvªÉä

º´ÉiÉ:SªÉÉ ́ ªÉÎCiɨÉi´ÉÉSÉÉ ̀ öºÉÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eäò±ÉÉ. iªÉÉSÉä EòÉèiÉÖEò Eò®úhªÉÉºÉ ¶É¤nù +{ÉÖ®äú ̀ ö®úiÉÉiÉ.

iªÉÉÆSªÉÉ ªÉ¶ÉɨÉÉMÉä iªÉÉÆxÉÉ ±ÉɦɱÉä±ÉÉ ¶ÉiÉEòÉxÉÖ¶ÉiÉEòÉSÉÉ ºÉÉƺEÞòÊiÉEò ́ ÉÉ®úºÉÉ ́ É iªÉÉÆSÉÉ +xÉ֦ɴÉ

EòÉ®úhÉÒ¦ÉÚiÉ +ɽäþ. +ÉÊhÉ ½äþ ºÉ´ÉÇ Eäò´É³ý Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆxÉÒ ¤ÉÉÆvɱÉ䱪ÉÉ vÉ®úhÉɨÉÖ³äýSÉ PÉb÷±Éä +ɽäþ.

+ÉVÉ.. +ÉkÉɽþÒ +ɨÉSÉÉ SÉɱÉÚ ´ÉiÉǨÉÉxÉEòɳý ºÉÖJÉÒ, ºÉ¨ÉÉvÉÉxÉÒ +ÉÊhÉ +ÉxÉÆnùÉiÉ

SÉɱɱÉÉ +ɽäþ. ... ªÉÉSÉÆ ¨ÉÚ³ý ¨ÉÉjÉ, ºÉ®ú +ÉìlÉÇ®ú ʽþ±É ºÉɽäþ¤É ½äþSÉ +ɽäþiÉ, ½äþ ½þÒ BEò ºÉiªÉ

+ɽäþ.

+ɨÉSªÉÉ +ÉVÉ´É®úSªÉÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ ´É ½þÉäiÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ |ÉMÉiÉÒºÉÉ`öÒ... iÉÖ̈ ½þɱÉÉ...

Thank you Her

Excellency..

72

(|ÉÉ. चााँललस ½ìþÊ®úºÉxÉ ´Éì±ÉäºÉÂ, ±ÉÆb÷xÉ

73

""vÉ®úhÉÉSªÉÉ nùMÉb÷Ò Ë¦ÉiÉÒiÉ xÉÉiÉ´ÉÉxÉä ¶ÉÉävɱªÉÉ-+ÉVÉÉä¤ÉÉÆSªÉÉ EòiÉÞÇi´ÉÉSªÉÉ JÉÖhÉÉ.''

ºÉÆnù¦ÉÇ - nèùÊxÉEò ±ÉÉäEòºÉkÉÉ(+½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú), ÊnùxÉÉÆEò : 18 +ÉìMɺ]õ 1998.

|ÉEòÉ¶É ]õÉEò³ýEò®ú.

VªÉÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉÉ´É®ú "

74

+ÉVɽþÒ "½ìþÊ®úºÉxÉ ¤ÉÄSÉ' ¨½þhÉÚxÉ +Éä³ýJɱÉÒ VÉÉiÉä.+¶ÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ ¸ÉÒ.näù¶É¨ÉÖJÉ ªÉÉÆxÉÒ iªÉÉÆxÉÉ

Ênù±ÉÒ.iªÉɨÉÖ³äý |ÉÉ.SÉɱÉÇºÉ +ɶSɪÉÇSÉÊEòiÉ +ÉÊhÉ +ÉxÉÆÊnùiɽþÒ ZÉɱÉä.

¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉÉSªÉÉ Ë¦ÉiÉÒVɴɳý ¤ÉºÉʴɱÉ䱪ÉÉ BEòÉ EòÉäxÉʶɱÉä´É®ú vÉ®úhÉÉSªÉÉ

¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É EòɳýÉiÉ EòɪÉÇ®úiÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ ̈ ÉÖJªÉ +ÊvÉEòÉ-ªÉÉÆSÉÒ xÉÉǼ Éä EòÉä®ú±Éä±ÉÒ +ɽäþiÉ.iªÉÉiÉÒ±É

EòɽþÒ VÉhÉ +É{ɱÉä xÉÉiÉä´ÉÉðxÉ |ÉÉ. SÉɱÉǺÉ

{É®úiɱÉä. ªÉÉ ¦Éä]õÒ¨ÉÖ³äý iªÉÉÆSªÉÉ VÉÖxªÉÉ º¨ÉÞiÉÒ SÉɳý´É±ªÉÉ MÉ䱪ÉÉ. EòÉè]ÖÆõʤÉEò ¦ÉÉ´ÉÊ´É·ÉɱÉÉ

=VÉɳýÉ Ê¨É³ýɱÉÉ. ¸ÉÒ. näù¶É¨ÉÖJÉ ªÉÉÆSªÉÉ ¨ÉxÉÉSªÉÉ Eò{{ªÉÉiɽþÒ ½þÉ {ɪÉÇ]õEò nùÒPÉÇEòɳý ®åúMÉɳýiÉ

®úɽþÒ±É.

75

|ÉÉ. SÉɱÉÇºÉ ªÉÉÆSÉäºÉÉä¤ÉiÉ ZÉɱÉä±ÉÉ {ÉjɺÉÆ´ÉÉnù…

charksHWaLlace

76

iªÉÉÆxÉÉ

77

{ÉÖfäø VÉÉhªÉÉ{ÉÚ´ÉÔ … BEò MÉÉäb÷ MÉÚ³ý +É`ö´ÉhÉ !

ªÉälÉÒ±É ±ÉÉäEò {ÉɴɺÉÉ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ EòÉä®úb÷´ÉɽÚþ ¶ÉäiÉÒ Eò®úiÉ ½þÉäiÉä. Ê´Éʽþ®úÉSªÉÉ +ÉÊhÉ

{Éb÷hÉÉ-ªÉÉ {ÉɴɺÉÉxÉä ºÉÉ`ö±É䱪ÉÉ xÉnùÒSªÉÉ {ÉÉhªÉÉ´É®ú ¤ÉÉMÉɪÉiÉÒ |ɪÉÉäMÉ ªÉälÉä Eäò±Éä VÉÉiÉ +ºÉiÉ

¨½þhÉVÉä >ðºÉÉSÉÒ ¶ÉäiÉÒ Eäò±ÉÒ VÉɪÉSÉÒ. iªÉÉ´É®ú SÉɱÉhÉÉ®úÉ MÉÖ³ýÉSÉÉ =tÉäMÉ ½þÉ ÊVɱÁÉiÉÒ±É

¨É½þi´ÉÉSÉÉ =tÉäMÉ ½þÉäiÉÉ. MÉÖ³ýɱÉÉ iªÉÉ´Éä³ýÒ ºÉ´ÉÇjÉ VÉɺiÉ ¨ÉÉMÉhÉÒ ½þÉäiÉÒ. nÖùºÉ-ªÉÉ ¨É½þɪÉÖvnùÉ{ÉÚ´ÉÔ

ºÉ´ÉǺÉɨÉÉxªÉ ±ÉÉäEò MÉÖ³ýÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú ¨ÉÉä`ö¬É |ɨÉÉhÉÉiÉ Eò®úiÉ +ºÉiÉ.

iªÉɨÉÖ³äý ªÉälɱªÉÉ MÉÖ³ýÉSªÉÉ {ÉÉ®Æú{ÉÉÊ®úEò =tÉäMÉÉÆSªÉÉ MÉÖ³ý{Éä`öÉÆSÉä ¦ÉÉ®úiɦɮú VÉɳäý

{ɺɮú±Éä±Éä ½þÉäiÉä. |É´É®úÉ JÉÉä-ªÉÉiÉÒ±É MÉÖ³ýÉSªÉÉ ¤ÉÉVÉÉ{Éä`öÉ =kÉ®ú nùÊIÉhÉä¶ÉÒ VÉÉäb÷±ªÉÉ MÉ䱪ÉÉ.

MÉÖ³ýÊxĘ́ÉiÉÒºÉÉ`öÒ ¡òÉ®ú =SSÉ |ÉÊiÉSÉä iÉÆjÉYÉÉxÉ ±ÉÉMÉiÉ xÉ´½þiÉä ´É iªÉɺÉÉ`öÒ ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÒ

JÉSÉǽþÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ {É®ú´Éb÷iÉ ½þÉäiÉÉ. +ÉÊhÉ ¨½þhÉÚxÉ MÉ®úÒ¤ÉÉiɱªÉÉ MÉ®úÒ¤É ¨ÉÉhɺÉɱÉÉ MÉÖ³ý

{É®ú´Éb÷iÉ +ºÉä.

iªÉÉxÉÆiÉ® lÉÉäb÷¬ÉSÉ EòɳýÉiÉ |É´É®úÉ ´É +xªÉ xÉnùÒJÉÉä-ªÉÉiÉ >ðºÉÉSÉä IÉäjÉ ´ÉÉfø±Éä. +ÉÊhÉ

iªÉɨÉÖ³äý EòÉ®úJÉÉxªÉÉiÉ ºÉÉJÉ®ú iɪÉÉ®ú ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÒ. iªÉÉSÉÉ {ÉÊ®úhÉÉ¨É MÉÖ³ýÉSªÉÉ =i{ÉÉnùxÉÉ´É®ú

ZÉɱÉÉ +ÉÊhÉ ¨ÉMÉ MÉÖ³ýÉSÉä =i{ÉÉnùxÉ Eò¨ÉÒ ZÉɱÉä.

78

iÉä´½þÉ MÉÖ³ý +ºÉÉ ¤ÉxɴɱÉÉ VÉɪÉSÉÉ !

SÉÉ®ú ¤Éè±ÉÒ SÉ®úEòÉiÉÚxÉ >ðºÉ MÉɳÚýxÉ ®úºÉ Ê]õ{ÉÉb÷ÉiÉ ºÉÉ`ö´ÉɪÉSÉÉ. |ÉSÉÆb÷ ¨ÉÉä`ö¬É

SÉÖ±ÉÉÆMÉhÉÉ´É®ú SÉÉ®ú ̈ ÉÉä`äö EòÉxÉ +ºÉ±Éä±ÉÒ Eòfø

79

xÉÉʶÉEò-xÉMÉ®ú, xÉÉʶÉEò-{ÉÖhÉä-¨ÉÖƤÉ

80

+xÉÖGò¨ÉÊhÉEòÉ

1. 1803-04 ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉÉiÉÒ±É nÖù¹Eòɳý - ´É ¨É½þÉ®úɹ]Åõ |ÉÉÆiÉÉiÉ Ê¥ÉÊ]õ¶ÉÉÆSÉÉ BEòUôjÉÒ

+Æ̈ É±É ºÉÖ°ü.

2. +ÉÊnù´ÉɺÉÒ GòÉÆÊiÉEòÉ®úEòÉÆSÉÉ – Ê¥ÉÊ]õ¶É ®úÉVÉ´É]õ ´É ºÉÉ´ÉEòÉ®ú¶ÉɽþÒ Ê´É°üvnù ºÉÆPɹÉÇ.

1828 Ê¥ÉÊ]õ¶É ¶ÉɺÉxÉÉSÉÒ ¨É½þºÉÚ±É {ÉvnùiÉ.

3. bä÷CEòxÉ ®úÉììªÉ]ÂõºÉ EòʨɶÉxÉ – 1860-67.

4. ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ ÊxĘ́ÉiÉÒSÉÒ Eò½þÉhÉÒ - +ÉvÉÒ EòɱɴÉä ¨ÉMÉ vÉ®úhÉ.

5. ˺ÉSÉxÉ – |É´É®úÉ EòɱɴÉä.

6. ¦ÉÆb÷É®únù®úÉ vÉ®úhÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ¨ÉÉʽþiÉÒ, VɱɺÉÆ{ÉnùÉ Ê´É¦ÉÉMÉ, {ÉÉ]õ¤ÉÆvÉÉ®äú ʴɦÉÉMÉ -

+½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú.

7. ʴɱºÉxÉ bì÷¨É ºEòÒ¨É, ¨ÉÖƤÉ

81

"Eäò®ú³ý EòÉäÊEò³ý', ªÉÉ ¨ÉÉʺÉEòÉSªÉÉ BÊ|É±É 1897 SªÉÉ +ÆEòÉiÉ iÉä´½þÉSªÉÉ EòɨÉÉÆSÉä

+ÉÊhÉ ¨ÉVÉÖ®úÉÆSªÉÉ nÖù:JÉÉSÉä |ÉiªÉªÉEòÉ®úÒ ´ÉhÉÇxÉ ªÉÉ ¡ò]õCªÉÉiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÆ +ɽäþ.

¨ÉÉäºÉ¨ÉÒ {ÉɴɺÉÉxÉÆ nùMÉÉ Ênù±ªÉÉxÉä 1896-97 ¨ÉvªÉä ºÉÆ{ÉÚhÉÇ xÉMÉ®ú ÊVɱÁɱÉÉ iÉb÷ÉJÉÉ

¤ÉºÉ±ÉÉ. ºÉ®úEòÉ®ú±ÉÉ 14 ¨Éʽþ