-||çré||-

mahä-kavi-çré-kñemendra-praëétam

daçävatära-caritram

(1)

matsyävatäraù prathamaù açeña-viçva-vaicitrya-racanäracaye namaù | mäyä-gahana-güòhäya nänä-rüpäya viñëave ||1|| devaù päyäd apäyät tribhuvana-bhavana-stambha-bhütaù sa yuñmän äyuñmänyasya bhaktyä prabhavati puruñaù svarga-märge’pavargaù | matsyaù kürmo varähaù puruña-hari-vapur vämano jämadagnyaù käkutsthaù kaàsa-hantä sa ca sugata-muniù karki-nämä ca viñëuù ||2|| ädi-matsyaù sa jayatäd yaù çväsocchväsitair jalaiù | gagane vidadhe’mbhodhià gaganaà ca mahodadhau ||3|| taà namaskurmahe kürmam yaù kapäöam asaìkaöam | atéta-sarva-brahmäëòam avaçeñam ivävahat ||4|| varähaà naumi sänantä yenotkñiptä kñitiù param | adhodhåtärdha-cchatreva tala-sthärkätapäsahä ||5|| jayäya nåharir vo’stu daityoraù-çoëitärëave | hära-mauktika-garbhästäç cerur yan-nakha-çaktayaù ||6|| trivikramo’stu bhütyai vaù präg-laghvé madhyamä tataù | yasya paçcäd anantäbhüt sat-saìgatir iväkåtiù ||7|| abhagnaà jämadagnyo vaù prayacchatu jayodayam | yat kuöhära-kaöhorägnau bhüpälaiù çalabhäyitam ||8|| naumi rämaà ripoç cakre yaù käïcana-nibhaiù çaraiù | homänala-çikhä-rüòham iva vaktra-vanaà punaù ||9|| çaurir jayati kaàsasya jévita-prathamätithiù | yaç cakre cakra-dänena bäëa-bähu-pratigraham ||10|| yasya sabhrü-bhramäkampä mära-rämäù sa-sainakäù | cakrur na rägaà na dveñaà sa çäntyai sugato’stu vaù ||11|| svacchanda-procchalan mleccha-timirodbheda-sacchaviù | karki-viñëuù prakäçäya prabhätärka ivästu ||12|| avatära-kathä-yuktyä bhaktyä bhagavato hareù | çré-vyäsa-däsaù kñemendraù kurute sarasäà stutim ||13|| svajana-sthiti-khinnasya puëyäraëya-vihäriëaù | hari-bhakti-rasäsiktäù çrüyantäà mama süktayaù ||14||

santoño yadi kém dhanaiù sukha-çataih kià yady anäyattatä vairägyaà yadi kià vrataiù kim akhilais tyägair viveko yadi | sat-saìgo yadi kià diganta-gamana-prasthäna-tértha-çramaiù çré-känte yadi bhaktir apratihatä tat kià samädhikramaiù ||15|| lasati hasati harñät tévra-duùkhe pareñäà skhalati galati mohäd ätmanaù kleça-leçe | nadati vadati nindyaà mäninäà kià na nécaù paruña-vacanam alpaà çrävito hantum eti ||16|| puëyäny ahéna-hariëäni tapo-vanäni sat-saìgatäni çama-dharma-vivecanäni | etäni täni bhava-bandha-vimocanäni carcocitäni caritäni ca cakrapäëiù ||17|| mänyaù kila manur näma jagaj-jyeñöhaù prajäpatiù | cacära pürvam urvyäà yaù sarva-tértha-pathätithiù ||18|| sa badary-äçramaà präpya nara-näräyaëäçrayam | hari-sandarçana-dhiyä cacära suciraà tapaù ||19|| taà kadäcid atisvalpa-tanus tanutare’mbhasi | uväca tala-saàlénas träsän matsya-çiçuù çanaiù ||20|| bhéto’haà sthüla-matsyebhyo rakña mäà karuëä-nidhe | bhakñayanti kñudhä nityaà durbalaà balavattaräù ||21|| äçväsanaà viñam açoka-vimohitasya bhétasya bhéti-çamanaà kåça-pakña-pätaù | dhåtyai vipan-nipatitasya karävalambaù sampürëa-puëya-nicayasya samuccayo’yam ||22|| muniù çrutvaitad äçcarya-käri matsya-çiçor vacaù | dayärdras taà samädäya jala-kumbhäntare’kñipat ||23|| avartamänaà kälena tatra våddhim upägatam | samépaväpyäà cikñepa gaìgäyäm atha sägare ||24|| kälena sakalämbhodhi-vyäpé vipula-vigrahaù | kautukälokanäyätaà manuà matsyaù samabhyadhät ||25|| adhunä viñamaù kälaù kaluñaù samupasthitaù | viparéta-nimittäni pravåttäni prajäpate ||26|| para-dära-para-präëa-para-vittäpahäriëaù | vicaranti naräù käma-krodha-lobha-paräyaëäù ||27|| dhanaà nästy asti vä stokaà tad-adharmyaà na tiñöhati | muñëäti dakñiëaà päëià vämo vämaà ca dakñiëaù ||28|| däsyaà dvijaù çrayati çüdra-tapasvi-çiñyaù çüdränvayaù kåñi-vaëik-kriyayä kåtärthaù |

vaiçyaù svajäty-aruci-vipra-viväha-käré hotä guru vadati mantra-padäni çüdraù ||29|| çaucaà nästi kutaù paropakåtayaù satyasya värtaiva kä raudraù kñudratayä paraà para-dhana-drohé daridro janaù | leçenäpi sukhaà kha-puñpa-sadåçaà svairäpacäräù striyaù sampürëaà yuga-saàkñepayasya purataù saàlakñyate lakñaëam ||30|| kalpänta-ghana-saìghäta-nirghäta-salilähatam | jagad ekärëavé-bhütam acireëa bhaviñyati ||31|| sarva-béja-bhütäà tasmin käle saptarñibhiù saha | mat-såñöäà nävam äruhya sthätavyaà sthitaye ||32|| manaù-prakampanaà çrutvä matsyasya vacanaà manuù | tat tatheti pratiçrutya jagäma nijam äçramam ||33|| athodyayau diçäà deha-parityägägni-maëòalé | käla-jihvä-samühäbhä dvädaçärkodaya-dyutiù ||34|| anekoccaëòa-märtaëòa-pluñöe bhuvana-maëòale | caräcara-jagat-sarvaù sahasä bhasmasäd abhüt ||35|| athädåçyata kärtänta-mahiñasyeva santatiù | nirdagdha-jagad-aìgära-malinä megha-santatiù ||36|| tataù papäta nérandhra-dhärä-sära-bharaù kñitau | viçva-saìkñaya-çokäçru-pravähaù kakubhäm iva ||37|| saàvartakänala-pluñöe sapta-pätäla-maëòale | kalpänta-pavanäpäta-bhagne brahmäëòa-maëòape ||38|| puñkarävartakämbho-bhåt-såñöa-våñöi-samutplavaiù | jagad ekärëavé-bhütaà kñaëena samapadyata ||39|| (yugmam) vipule viplave tasmin matsyasya vacanaà smaran | bhuja-vikñipta-salilas taà drañöum agaman manuù ||40|| sa dadarça mahä-matsyaà caëòäàçu-çaçi-locanam | kåtaikyam iva saàhäre dina-rätri-prakäçayoù ||41|| bibhräëaà meru-saìkäçaà çåìgaà çirasi käïcanam | ambhobhir ävåta-sthänaà niryäntam iva bäòavam ||42|| pucchäcchoöocchalita-salilälola-kallola-jälaiù çväsäbhyäsa-prasarad-amalottuìga-raìgat-taraìgaiù | khaà kurväëaà çritam iva ghanolläsa-kailäsa-lakñair dåñövä matsyaà harir iti manus tat-praëämänato’bhüt ||43|| tad ucca-çåìga-saàlagnäà nävaà dhåtim iväyatäm | äruroha girä tasya saha saptarñibhir manuù ||44|| tasmin käle nirälambe märkaëòeyo niräçrayaù | devarñiù salila-grastaà dåñövä jagad acintayat ||45||

aho bata mahän eña kälaù saìkalitäkhilaù | jagad-gräsa-rasäbhyäsäd aniçaà na nivartate ||46|| kva sa sanagara-gräma-grämaù samagra-giréçvaraù prathita-bhuvanäbhogaù sendu-grahärka-gatir gataù | ahaha kuöila-svapnotpannair iväçrita-vibhramair bhramayati bhave bhävaiù kälaù kåtair atha saàhåtaiù ||47|| mänyäs te munayas tapovana-buvas täs tértha-särthärthitäù çauryotsäha-mahodayäù kva bata te bhü-bhüñaëaà bhümipäù | ante sajjana-manyu-néca-vinaya-stré-citta-dhürta-bhrama- svapnäkäram adharma-labdha-dhanavat kañöaà na kiàcit sthitam ||48|| iti sacintayan dorbhyäà vikñipta-salilas taran | täm äsädya munir nävam älalambe’mbaronmukhém ||49|| äkåñyamäëaù sa tayä matsya-çåìgägra-kåñöayä | magnonmagnaù prapede’ntaà saàsärasyeva nämbhasaù ||50|| tvaìgattuìgataraìga-bhaìga-vihita-vyomäìganäliìgane vätäghäta-vibhakta-yojana-çatävarte ca nimne’nyataù | akñobha-sthiti-niçcale sphaöika-bhü-tulye prasanne kvacin näsälagna-jalaù çvasan muni-varas toye çramärto’bhavat ||51|| anarka-candra-nakñatre dina-rätri-vivarjite | apramäëe gate käle madhyaà präpämbhaso muniù ||52|| tatra saptarñibhir juñöäà manunä ca prajäsajä | nävaà matsyaà ca näpaçyan muhyam änamanä muniù ||53|| atha vidruma-vaidürya-hema-çäkhä-sahasriëa | udgatasyämbhaso madhyän nyagrodhasya mahä-taroù ||54|| aìke paryaìka-bandhena sthitaà kamala-locanam | dadarça çyämalaà bälaà déptäbharaëa-bhüñitam ||55|| (yugmam) tat-samépam aväpto’tha sa munir jala-vihvalaù | nipétaù çiçunä tena payaç culuka-lélayä ||56|| tasyodare sa-giri-gahvara-sägaräëi dvépäpagänagara-tértha-tapo-vanäni | paçyann açeña-bhuvanäny aniçaà maharñir naiväntam antara-caraù kvacid äsasäda ||57|| prayäte vipule käle niñkräntas tan-mukhän muniù | apaçyan näbhijämbhoje tasya jätaà prajä-såjam ||58|| brahmaëo mänasäjjätaiù prajäpatibhir adbhutaù | manu-mukhyaiù kåtaù prägvat sargaù punar adåçyata ||59||

atha bahu-vidha-varëäkära-ceñöänubhävaà sama-viñam avibhägaà karma-rekhä-vibhägaiù | nava-vidhi-vihitaà tad-viçva-nirmäëa-citraà bhuvana-bhavana-bhitti-vyakta-saàsaktam äsét ||60||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-çré-kñemendra-viracite daçävatära-carite matsyävatäraù prathamaù

||1||

--o)0(o--

(2)

kürmävatäro dvitéyaù dakñas tataù sarga-vidhäna-dakñaù prajäpatiù känti-vibhüñitäçaù | ekadhikäù sarva-guëonnatebhyaù çatärdha-saìkhyäù pradadau sva-knyäù ||1|| jyeñöhäm umäkhyäà bhagavän pinäké trayodaçänyäù kila kaçyapaç ca | saptädhikäà viàçatim atri-putraç candraù prapede daçakaà ca dharmaù ||2|| asüta devän aditiù samastän daityän ditiù kaçyapataù krameëa | kadrüç ca nägän garuòäruëau ca khagädinäthau vinatäbhidhänä ||3|| danus tathä dänava-saìgham ugraà çunäà janitré saramä babhüva | anyäsu cäbhüd atha kaçyapasya haàsädi-bhedena vihaìga-vargaù ||4|| tataù suräëäà balavattaräëäà diteù sutänäà ca bhujorjitänäm | dugdhodadhau mandara-bhüdhareëa sudhäptaye mantha-manoratho’bhüt ||5|| athärthito’bhyetya hitäya viñëuù suräsuraiù préti-dhåtaika-käryaù | mantha-kñamaà mandaram ädareëa

dalad-daré-kandaram ujjahära ||6|| taöe niviñöeñu suräsureñu tärkñya-dhvajaà kñéra-nidhir nirékñya | prakñeptum abhyudyatam adri-räjaà kåtäïjalir vigrahavän uväca ||7|| caturmukhaù såñöim imaà tanoñi viñëuù sthitià päsi jaganniväsa | ante haraù saàharasi trilokém ekas tridhä käraëa-bhedatas tvam ||8|| bhavad-bhujotkñepa-rayeëa muktaù svätantrya-niryantra-gatiù pramäthé | na sapta pätäla-talävabhedé kväpy eña viçrämyati çaila-räjaù ||9|| mantha-prayatno yadi sarvathaiva tac cintyatäm asya dhåtir mahärdreù | voòhuà dåòhopakrama-kärya-bhäraà dhåtyä vihénaù kila kaù samarthaù ||10|| yathärtham äkarëya sudhärëavoktaà yuktaà viniçcitya tatheti viñëuù | manthodyame mandara-dhäraëäya dvitéya-rüpeëa babhüva kürmaù ||11|| ghana-pramoda-pratimena tena vistäriëäntaù paripüryamäëaù | taraìga-dorbhir gaganägra-gaìgäà kñérodadhiù kñéva iväliliìga ||12|| kñiprasya sävegam athäcyutena sehe bharaà bhümibhåtaù sa kürmaù | naveçvarasyeva viçåìkhalasya sva-kärya-siddhyai matimän vikäram ||13|| girä garéyän garuòa-dhvajasya vakra-kriyäà väsukir ädadhänaù | äkarña-yogyaà hådaya-graheëa cakre girià mugdham ivätidhürtaù ||14|| athädrinäthe triguëänubaddhaà manthotthitä manthana-kärya-siddhyai | bhujaìga-räjaà jagåhur mahecchäù

pucchena devä vadanena daityäù ||15|| atha mathana-vidhäne kñobhane’bdheù pravåtte bhuvana-bhavana-bhaìga-bhränti-hetur babhüva | kaöhina-kamaöha-péöha-prañöha-påñöha-pratiñöha praviluöhad-acalendrodghäta-nirghäta-ghoñaù ||16|| tataù çriyaù sphäöika-maëòapäbhaà dantäyata-stambha-catuñöayäìkam | manthottham airävatam indu-çubhraà dvipendram indräya dadäv upendraù ||17|| sa sattvam uccaiù çravasaà ca saptià nirdoñam utsäha-gauëaupapannam | prabhäbhirämaà sakala-kriyärhaà süra-pratäpodaya-suprakäçam ||18|| çrama-çvasad-väsuki-såg-viniryad- viñänalolkä-vikaräla-vakträn | vilokyadaityän purataù payodher athodyayau häsa ivämåtäàçuù ||19|| svayaà samädäya harir himäàçuà harasya cüòäbharaëécakära | guëocita-sthäna-samarpaëena puñëanti mänaà mahatäà mahäntaù ||20|| athoditaà kaustubham abjanäbhaù svabhäva-hådyaà hådaye babandha | sampüritäçaà viçada-prakäçaù kåtajïa-dhéù sädhur ivopakäram ||21|| samunmiñad-vidruma-hema-çäkhä- sahasra-niryan-nava-ratna-patraù | jätaù sudhäbdher atha pärijätaù svayaà mahendropavanaà jagäma ||22|| athodyayäv utkälaküöaù saméra-sammohita-deva-daityaù | dänodyatasya svarasena sindhor atyartham arthärthanayeva kopaù ||23|| viñëor girä viçva-hita-pravåttaù çivas tad atyugrataraà nigärya | gauré-pariñvaìga-rasäd iväbhüt

kapola-käläguru-néla-kaëöhaù ||24|| sudhäbdhi-madhyän navanéta-mådvém abhyudgatäà känti-taraìgitäìgém | tataù çriyaà çré-ramaëaù prapede svayaàvara-kñipta-kaöäkña-mäläm ||25|| athauñadhénäà ghana-saurabheëa çramäpahäré tridaçäsuräëäm | harñäya dhanvantarir äviräsét péyüña-pürëaù kalaçaç ca paçcät ||26|| suräpanéta-dviradäçva-ratna- çaçäìka-lakñmy-akñamiëo’tijihmäù | divaukasäà müla-vadhe pravåttä daityäù sudhäà jahnur alakñya-vegäù ||27|| péyüña-pürëaà kalaçaà javena håtvä prayäteñv asureñu viñëuù | manyäcalendraà svapade nidhäya kñaëaà pradadhyau vibudhärtha-siddhim ||28|| sunirmaläìgéà sura-vairi-väsäà vämäkåtià käma-kåpäëa-vallém | tanéyaséà viçvatanustanuà sväà lävaëya-lélä-laharéà cakära ||29|| tarala-dalana-lélä-mitra-netra-tribhägaiù çravaëa-kuvalayasya klaibyam äpädayanté | amåta-haraëa-helä-dåpta-daityeçvaräëäà hådaya-haraëa-sajjä sä samépaà jagäma ||30|| çåìgäriëéà bhagavatas tanum acyutasya dåñövädbhutäà tribhuvanäbhimatäà babhüva | bhavya-prabhäva-vibhaväya manobhavasya tad-vibhrama-prabhava-bhäva-bhavo’bhimänaù ||31|| manasija-vijayodyad yad vaijayanté-viläsäà tuhina-kiraëa-häsäà täà vilokyaiva daityäù | jhaöiti gata-vivekäù çekur äçcarya-mohäd amåtam anåta-labdhaà naiva pätuà na hätum ||32|| santyajya labdhämåta-päëa-tåñëäà te prema-labdhämåta-päna-lubdhäù | gäòhäbhiläñoñëa-viñänubandhäd

ücur mithaù praskhalita-pratäpäù ||33|| pürëendur vadane gatau gajapatir lävaëya-säre sudhä çrér gätre madhurädher’ruëa-maëiù sambhävyate subhruvaù | nétaà yat tridaçair aho sumatinä bhétena dugdhäbdhinä tat sarvaà paritoñaëäya vanitä-vyäjena naù preñitam ||34|| tévra-çramäptam amåtaà yadi buddhi-mohäd etat-karämburuha-dattam idaà na pétam | tat kià våthä dalita-kandara-mandarädrim andyair upadrava-çataiù parikhedito’bdhiù || ity uktvämåta-pürëa-ratna-kalaçaà tasyai dadur dänaväù säpy ädäya tam ambareëa sahasä dhämämaräëäà yayau | anyäyena yad arjitaà katham iha svästhyena tad bhujyate yatnätto’pi paläyate vihagavan müòhasya hastän nidhiù ||36|| pratyähåtaà tat-kamaläghavena pätuà pravåtteñv amåtaà sureñu | viveça rähuù sura-rüpa-güòhas tan-madhyamäsväda-viçeña-lubdhaù ||37|| jihvägra-lagnaà rasa-säram ädyam äsvädayan vismaya-lola-vaktraù | rähur muhuù kätaratäm aväptaù saàsücitaù soma-diväkaräbhyäm ||38|| ardha-grotkära-räva-praviluöhad-amåte kaëöha-péöhe’tha rähor vaktrasya krüra-kopät krama-rahitatayä cakri-cakreëa kåtte | niryänté vyakta-rakta-srati-bhara-çabalä çeña-péyüña-dhärä härägräléna-pénäruëa-maëi-kiraëa-çreëi-çaìkäà cakära ||39|| iti sa bhagavän viñëuù kürmäkåtir dhåta-bhüdharaù surahitavidhau baddha-çraddhaù sudhäà vidadhe’mbudheù | avicalatayä saàsaktänäà paropakåti-vrate bhavati mahatäà sphétotsähe manäg api na çramaù ||40||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-çré-kñemendra-viracite daçävatära-carite kürmävatäro dvitéyaù

||2||

--o)0(o--

(3)

varähävatäras tåtéyaù athämåte viñëu-håte diteù sutaù kåto hiraëyäkña iti prabhäva-bhüù | tapaù çriyä sarva-jagaj-jyotir-jitäm aväpa bhütià paribhüta-väsavaù ||1|| kadäcid ästhäna-samäbhuvaà çritaù sa vipracitti-druma-bhauma-tärakän | nisumbha-sumbhänyaka-jambha-çambarän mahäsurän våtra-mukhän abhäñata ||2|| api çrutaà dåñöam adåñöam édåçaà suraiù kåtaà vakratayä kukarma yat | na marma-saàlagna-viñokñiteñuvat karoty aho duùsaha-däha-läghavam ||3|| na lajjate sajjana-varjanéyayä bhujaìga-vakra-kriyayäpi durjanaù | dhiyaà kumäyäsamayäbhicäriëéà vidagdhatäm eva hi manyate khalaù ||4|| raëägra-bhittir likhiteva cakriëä dig-anta-paööeñv ayaçoyañébharaiù | bhujäbhimänäbharaëaù karoti kià sudhäpahäraà vanitäkåti-cchalät ||5|| nipéya-péyüñam upäya-mäyayä jaräkñayädakñayakäyatäà gatäù | dhruvaà samutsärita-sampadaù suräù sadaiva nindanty atidérgha-jévitam ||6|| adäna-bhogena dhanodayena kià mada-spåçä dveña-juñä çrutena kim | sa-dambha-sambhäravatä vratena kià vipad-vimänena kujévitena kim ||7|| yasminn ürjita-tejasä nija-bhujotsähärjitäù sampado bhujante’lpataro’py analpa-sukåtaih püjyaù sa jéva-kñaëaù | yäcïä-kliñöa-nikåñöa-ceñöam aniçaà kañöe’py apuñöäçanaà käkänäm iva puëya-piëòaka-bhujäà kasyeñöam äyuç ciram ||8||

viväsitäù svarga-padän mayädhunä sudhä-nibaddhäyata-jévita-dviñaù | vratäni deväù kugati-kñatäù kñitau caranti tértheñu tapo-vaneñu ||9|| ghanävamänäçaniçätitaujasäà viyoginäà daiva-nipéta-sampadäm | pratikriyä-héna-ripu-praëäminäà prajäyate’téva tapovanädaraù ||10|| ripor gatasyäpi çaréra-çeñatäà na näma-yuktaà kñaëam apy upekñaëam | ataù suräëäà vyasana-praväsinäà sa-müla-nirmülana-karma kurmahe ||11|| iti sthiräntargata-güòha-manyunä yathärtha-yuktaà sura-vairi-bhübhåtä | niçamya daityäù pramadättam ücire sudhäpahärogra-nikära-däritäù ||12|| vayaà tvad-äjïäpara-tantra-våttayaù paräbhavaà çatru-kåtaà sahämahe | ripu-kñamäpaìkakalaìkitaà yaço na näkikäntäçru-jalaiù punémahe ||13|| sa kuïjarendraù sa hayaù sa kaustubhaù prasahya sä çréù sa çaçé sa pädapaù | håtäù surair eva vilokitäù puraù praëañöa-ceñöair likhitair iväsuraiù ||14|| amarñibhir marñita eña duùsahaù sudhäçayä daitya-varair vyatikramaù | na säpi pétä bata niñphalodayaù kåto’tilobhäd abhimäna-vikrayaù ||15|| punaù punaù kià vipulaà vicäryate saméhitaà hanta hite vidhéyatäm | bhavaty abhäva-prabhave divaukasäà na näma nämäpi yathä jagat-traye ||16|| iti pravåddhoddhata-manyu-mürcchitaiù suräribhiù krüratarair udähåtam | priyaà samäkarëya hiraëya-locanaù pramoda-digdhaù sacivänabhäñata ||17||

atéva yuktaà matamäyatikñamaà bhavadbhir uktaà hita-yuktam uttamam | vinäça-sajjaù prathame divaukasäà kñitià sthitià deha-dhåtià harämy aham ||18|| mamäjïayä samprati sainya-näyakäù praviçya pätäla-talaà balädhikäù | kñitià samäkñipya nayantv adåçyatäm asaàçayaà saàkñaya eva vidviñäm ||19|| iti prabhor bhrü-bhrama-bhéma-çäsanaà niçamya daityäù påthivé-praväsanam | samuccalantaç caraëaiù pracakrire kñitià kñaya-träsa-visaàsthuläm iva ||20|| atha diti-suta-senä majyamänänanänäà sthiti-vidalana-lajjäà dig-gajänäà diçanté | dharaëi-haraëa-sajjä majjayanté dig-antän aviçadati-viçälottäla-pätäla-mülam ||21|| kñitau håtäyäà ditijaiù sadänavair jagatsu jäte sthiti-lopa-viplave | bhuvaà samuddhartum athäcyutaù svayaà varäha-vaktraù praviveça bhütalam ||22|| sa räja-vartäcala-tulya-vigrahaù sa-çaìkha-cakraù çaçi-süryavän iva | akäla-sandhyäm iva piìgalocanaù prabhäà babhära kñaya-lakñaëäà dviñäm ||23|| sa sapta-pätäla-talänta-koöare nisüditäm unmada-dänavair mahém | samujjahärämbu-vihära-lélayä tanéyaséà çevala-vallarém iva ||24|| potra-pränta-samuddhåtä bhagavataù kroòäkåteù çyämalä daàñörägre çaçinéva lakñma-laharé-çobhäà diçanté kñaëam | vakrälokana-kampa-bhéti-taralä svedämbutimyat-tanur léläpallava-musta-patra-latikä-léläm uväha kñitiù ||25|| athäyayau bhümi-samuddhåti-krudhä sudhäpahära-småti-vardhamänayä | bhareëa daityädhipatiç calac-camü- rajaù paöagrasta-samasta-väsaraù ||26||

tatas tad-utsåñöa-räçmam udgara- triçüla-päçäìkuça-çaktito’maraiù | babhüva devaù paripüritäkåtir mahäbhravarñair iva niçcalo’calaù ||27|| äçäkäça-prasåta-vapuñä vyäpta-saptäbdhi-lokaù stokärambha-kñubhita-bhuvana-bhraàça-çaìkänilénaù | svasthäà dhåtvä sthira-nija-pade kñmäà hiraëyäkñam ugraà kroòékåtya prasabham avadhét kréòayä kroòa-räjaù ||28|| iti sa bhagavän viñëur jiñëur jagat-kuçala-kriyä- praëihita-matiù kåtvä viçvaà samåd-dhåta-kaëöakam | nija-nija-pade dhåtvä deväïjagat-tritaya-sthitià vibhur abhinavotsähäà cakre punaù prathamäm iva ||29||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-çré-kñemendra-viracite daçävatära-carite varähävatäro tåtéyaù

||3||

--o)0(o--

(4)

nåsiàhävatäraç caturthaù hate mahä-varäheëa hiraëyäkñe kñiti-druhi | hiraëyakaçipuù çrémän bhavat tat-suto’dhikaù ||1|| no nanäma raëe yasya kñaëäd viçva-kñayaà vinä | dor-daëòa-péòana-kréòä-vréòä-kuëòalitaà dhanuù ||2|| pratäpa-kesaré yasya niùçeñékåta-vidviñaù | alabdha-yuddhä suñväpa jagad-giri-guhä-gåhe ||3|| sa jabha-våtra-namuci-pramukhair daitya-dänavaiù | hema-siàhäsanäsénaù saha bheje sabhä-bhuvam ||4|| praëamad daitya-sämanta-pratibimba-bhara-kñame | vipule ratna-paryaìke vinyasta-caraëämbujaù ||5|| pärçve haöha-håtämartya-taruëé-cämaränilaiù | präëeça-virahocchväsair iva loläàçukäïjalaù ||6|| tasyägre vigraha-grasta-samasta-sura-sampadaù | tejasä mudritaù kaçcin na vaktum abhavad vibhuù ||7|| tasmin niùçabda-çaïcäre daitya-våddhaù sabhä-tale | präha rähuù çiraù çeñaù sura-vairaà vahan makhe ||8|| daityädhinätha dhanyo’si yudhi yenäsi-dhärayä | kñamä-paìka-kalaìkäìkaà kulasya kñälitaà yaçaù ||9|| suräpakära-çalyäni bhrü-bhedena tavädhunä | kämaà kaìka-mukheneva hådayäd uddhåtäni naù ||10|| püjyaà janma prathita-yaçasas tasya mähämtmya-pütaà mänas tasyäm aragiri-gurur vardhate niñpramäëaù | baddhas tena sthira-guëa-kathä hetur aucitya-setur yasyonnatyä kulam avikalaà yäti sarvonnatatvam ||11|| alpägasäà våthäsmäbhiù kåtä hiàsä divaukasäm | viñëur mülaà vikäräëäm avalepäd upekñitaù ||12|| tanvé mürtiù kusuma-kalikä-komalä sä ca väëé vaktraà saumyaà hådayam adayaà düñitaà ceñöitaà ca | vaidagdhyaà tad bata madhuripor mäyayä maugdhya-digdhaà vämä-mürter amåta-haraëe hanta kià vismåtaà vaù ||13|| yaç camatkära-virahän na smartä sneha-vairayoù | tena tuñöena ruñöena miträri-viphalena kim ||14|| daityeçvare hiraëyäkñe kñapite tärkñya-lakñmaëä | çåìga-bhaìgaù samuttuìgo daitya-kñiti-bhåtäà kåtaù ||15|| sädhärodadhi-manthotthäà lakñméà vakñasi kurvatä |

tenäbalänäm asmäkaà strétvam evopapäditam ||16|| lakñmé-kaustubha-parijäta-haraëaà stré-mäyayä vaïcanaà mat-kaëöhe kaöhine’måtasya luöhato vighnäya cakra-kriyä | daityendrair avalepa-vidruta-madair daivena vä mudritair vaikuëöhasya çaöhasya kuëöha-patibhiç cintyaà na tac cintitam ||17|| adhuna dänava-pate khaòga-päta-pavitritaù | pitur viñëu-vadha-çraddhä-çräddha-kälo vidhéyatäm ||18|| ity ukte rähuëä spañöaà kliñöa-mukha-tviñaù | babhüvur lakñya-vailakñyäù prekñamäëäù kñaëaà kñitim ||19|| amäna-mauna-mükeñu dänaveñv abhimäniñu | uväca tärakaù kåtvä rähor abhimukhaà mukham ||20|| säbhimänam asambhävyam aucitya-cyutam apriyam | duùkhävamäna-dénaà vä na vadanti guëonnatäù ||21|| sarvaìkañeëa kälena daityendre kavalé-kåte | kià mithä-käraëatvena néyate viñëur unnatim ||22|| kalpänte kñipyate yena sumeruù päàsulélayä | vilambaà kurute tasya kaù kälasya baléyasaù ||23|| yasya trailokya-bhartuù surapati-yaçasäà hartur äçcarya-kartuù koöénäà ñaëëavatyä sugaëita-vayaso varña-saìkhyä babhüva | niùçaìkäçväsa-lélälasa-sarala-mater aìka-suptasya maitryäç citraà tasyäpi kälaù kavala-nakala-nätéta-vighnaù kåtaghnaù ||24|| devam eva vadhe tasya käraëaà daitya-bhü-bhåtaù | harir hanti hiraëyäkñam iti kià kena saìgatam ||25|| niryantraëaà svatantrasya vicitra-caritaà vidheù | kià pätyate na kéöena çata-çäkhé vanaspatiù ||26|| balavän durbalaà hantéty eña nästy eva niçcayaù | dépaà hanti pataìgo’pi pannagaà ca pipélikaù ||27|| bhérur jayati saìgräme yäti véraù kñayaà kñaëät | evaàvidhä eva bhave bhavanti bhavitavyatä ||28|| daityendrasyäri-saàhäre preraëä kvopayujyate | preryate danti-dalane känane kena kesaré ||29|| räho nindäpadeçena kåtä çatroù stutis tvayä | na vetsi hådayäbhäväd anaucityokti-läghavam ||30|| ity ukte tärakeëäpta-jévinäm iva mäninäm | sädhu sädhv iti daityänäà niçcerur yugapad giraù ||31|| atha dharma-matiù präha hiraëyakaçipoù sutaù | prahlädaù pitur äsanne yauvaräjyäsane sthitaù ||32|| täta tiñöhatsu våddheñu ñäòguëya-jïäna-mäniñu | mad-vidhänäm idaà vaktuà yuktam alpa-dhiyäà katham ||33|| prasthitänäm amärgeëa nipäta-bhaya-çaìkayä | düräd väraëa-nädena yena kenacid ucyate ||34||

ayuktaà yad bhagavato viñëor nindäbhinandyate | açaktaà väìmayaà päpam abhyastaà svasti-näçanam ||35|| yasya sad-guëa-nindäyäà çraddhayä väk pravartate | sat-kñetroptam aparyäptam ayaças tasya jäyate ||36|| viñëor jagan-niväsasya naiva dveñyo’sti na priyaù | doñaà vairaà guëe prétir nisargeëa jagad-guroù ||37|| guëa-hénä vayaà nünaà tridaçä guëa-çälinä | hariù kuto’nyathäsmäsu vimukhas teñu saàmukhaù ||38|| prayatnaù sva-guëädhäne yena buddhimatä kåtaù | bhütaye praëatäs tasya mitratäà yänti çatravaù ||39|| mitra-såñöir na bhinnästi çatru-jätir na bhidyate | guëena jäyate mitraà doñeëotpadyate ripuù ||40|| hiàsä-virahitä ceñöä väëé vinaya-komalä | yasyävairaà manas tasya çatru-çünyä diço daça ||41|| na tu viçväkåter viñëoù kartuà çakyä pratikriyä | yasyodara-daré-koëe lénä çete jagat-trayé ||42|| äçäkäçävakäça-pravisåta-vapuñä vyäpta-niùçeña-viçvaù çväsolläsävahelätalataralatarotäla-kallola-bhägbhiù | çuëòoccaëòäbhighäta-sphuöitam api punaù sphäöika-sphära-värbhiç cakre matsyävatäras tribhuvanam iva yaù kasya devaù sa jeyaù ||43|| yasyäkarod vikaca-näbhi-bhaväbja-koñe säma-svareëa vidadhad-bhramaräbhiçaìkäm | yajïopavétam urasä dhavalaà dadhänaù saàlagna-näla-tanu-tantur iväbja-yoniù ||44|| dåñövaivävartamänaà ghana-bhuvana-gaëaà jäta-lokänukampaù sampanne sarva-bandhe sthiti-dhåti-dalanätaìkam äçaìkamänaù | påñöhe brahmäëòam anyat påthutaram akarot kürma-rüpaù kaväöaà yas tasyäcintya-çakter vadati mitamatiù kaù stutià kaç ca nindäm ||45|| parokñe’dhokñajäkñepam adhikñepa-vivakñayä | rähor vyäharato deha-virahät tasya çobhate ||46|| na vaire väcyatä rähor yasyädyäpi na çämyati | kaëöhe kaöhina-vaikuëöha-cakradhäroddhata-vyathä ||47|| äkränti-bhara-vaktreëa krüra-cakre’sya cakriëaù | kià dåñöaà nañöa-ceñöena viçvarüpaà na rähuëä ||48|| kucitaà daitya-véreëa tärakeëa mahätmanä | kathitaà yat sa kälena dayito mat-pitämahaù ||49|| kälaç ca bhagavän viñëuù viçva-vyäpé sanätanaù | anädy-anantasya yasyäntar yänti kalpänta-koöayaù ||50|| püjyatäà vinay¸ad viñëus tyajyatäà moha-durgrahaù | rakñyatäà yakñiëé lakñméù sva-hite dhér nidhéyatäm ||51|| mürkha-mantraù khala-prétiù pathya-dveñaù pramäditä |

prabhaviñëu-virodhaç ca vidhi-vaimukhya-lakñaëam ||52|| prahläda-gaditaà çrutvä niùçaçväsäsureçvaraù | aìkuçäkarña-karñaëa-kleçé vanya iva dvipaù ||53|| so’vadad bata daityänäà durnimittam upasthitam | yadädiçati våddhänäm upadeçamayaà çiçuù ||54|| kulasyänta-nimittena stréëäà duçcaritena vä | päpa-çäpena vä nünaà jäyante kulapäàsanäù ||55|| sva-kula-tyäga-niùsnehäç capalä malinäù khaläù | kokilä iva kurvanti para-pakña-samäçrayam ||56|| kula-kramägateyaà çréù prahlädäya na rocate | yasya vandi-pade çatroù stoträìke ramate matiù ||57|| tejo-jéva-daridräëäà dainya-mläna-yaças-tviñäm | jäyate çatruñu träsät klébänäm iva saànatiù ||58|| vaàça-kñaya-kñamaù kåñëa-vartmä bhavati däruëaù | dähäya janakasyädau öaìkära-mukharaù khalaù ||59|| sektäraà janakaà tyaktvä pareñäà veçma-saàçrayäù | vaktra-våkñäù kujanmänaù phalanti ca namanti ca ||60|| kuöhärikeëa yenaiva cchinna-mülaù kåtas taruù | tasyaiva nirmäëatayä müòhaù patati pädayoù ||61|| kasya prahläda matsyädi-mahäkära-vikäriëaù | viñëoù stutyä karoñi tvam etäù çiçu-vibhéñikäù ||62|| bhavaty eva bhave sthüläù sükñmäç cänye kim adbhutam | brahmäëòa-paramäëubhyäà darçitä sthüla-sükñmatä ||63|| abdhau dhüma-samüha-tuccha-tanavas toyaà pibanty ambudä pétvä lambana-çünyam ambara-talaà vyäpyätatäù çerate | tad-garbhämbhasi visphuranti dahanodgärodgatä vidyutaù saàsäre kim abhitti-citra-rucire nälokyate kautukam ||64|| våtre çatruhare maghau jaya-nidhau sumbhäsure bhäsure mäyä-dhämni maye raëärëava-yaçaù santärake tärake | jåmbhe stambhita-lokanätha-påtane ruddhämbare çambare vätäpiny api täpane pratapati svasti-cyutaù kväcyutaù ||65|| upadeças tvayä präptaù kasya mürkha-guror mukhät | jala-çäyé jala-patir daivataà yasya so’cyutaù ||66|| vicäryamäëas tasyästi guëa-leço na kaçcana | etävad eva jäne’haà dambha-siddho’yam acyutaù ||67|| dhyänaà netra-nimélanaà vihasanaà bhrü-kuïcanaà ghürëanaà çütkära-çvasanaà vimüòha-gaëanaà çiñya-spåholläsanam | mürkha-träsanam unnatäsanam atiprahvasya pädärpaëaà dhürtänäà stuti-bhüti-süti-sadanaà dambha-prabhäväd idam ||68|| viçva-vyäpé sa ced devaù sarvasyätmä hådi sthitaù |

na tad-virahitaà kiàcid acareñu careñu ca ||69|| yo’yaà marakata-stambhaù sabhäyäà me puraù-sthitaù | asyäntaù-sthaà na paçyämi duñputra tava daivatam ||70|| ity ukte ditijendreëa sahasä mahasäà nidhiù | dérëän marakata-stambhän niryayau narakesaré ||71|| suvarëa-çukti-dvandväbhaà vibhräëaù çravaëa-dvayam | antaù-sphurat-prakopägnir yaj-jväläyugopamam ||72|| sitaù kesara-bhäro’sya babhau skandha-dvayäçrayaù | meru-çåìga-yugäsaìgi-çubhräbhra-valaya-prabhaù ||73|| jåmbhamäëasya tasyäsye laläsa rasanä muhuù | kalp¸antänala-lekheva hemäcala-guhä-gåhe ||74|| nakhäs tasya babhur bhéti-bhagnenäìka-kalojjvaläù | daityäsåk-pänasannaddha-måtyu-sphaöika-çuktayaù ||75|| tasya raudratayonnidra-romäïcotkaöa-kaëöakäù | asücayan bahir ghora-kraurya-karkaçatäm iva ||76|| daitya-kalpänta-kälena dvädaçärkodaya-tviñä | tat tejasä vyadéryanta tejäàsi ca tamäàsi ca ||77|| karäla-kesari-mukhaà dåñövä ditija-kuïjaräù | te bhagna-vadanotsähä yayur mada-daridratäm ||78|| tad-darçanädbhutäkräntaù kim apy ätaìka-çaìkitaù | äsanäd uccalann üce hiraëyakaçipuù çvasan ||79|| näyaà siàho na cäyaà puruña-vapur aho ko’py apürva-prakäraù kñipropekñäkñamäsmin na hi na hi tarasä gåhyatäà gåhyatäà bhoù | ästäà sajjo’ham asya svayam iha damanäyety udäryäsurendras taà cakre çastra-våñöyä nicitam upacitäd aïci-romäïca-pürëam ||80|| vyäptaù çasträstra-varñeëa helonmélita-locanaù | harir daityendram ädäya visphurantam apéòayat ||81|| uttänam aìke vinyasya piìga-bhrü-bhaìgayä dåçä | akäla-sandhyäm asåjan nåharis taà vilokayan ||82|| daityendra-hära-ratnäìke sva-vaktraà pratibimbitam | karäla-krüram älokya so’bhüd adbhuta-vismayaù ||83|| ayaà mäà yoddhum äyäta itéva hasita-cchalät | daitya-vakñasi cikñepa harir nakha-paramparäm ||84|| tasyogra-siàha-nakha-çukti-çikhävakhäta- vakñaù-sthala-vraëa-guhä-pratiçabda-dhéraù | bhos tiñöha tiñöha capala kva gamiñyaséti kaëöhe svanaù saha yayä vasubhiù samäptim ||85|| vidérëe daityendre khara-nakhara-dänair narahareç cakäçe raktäkta-truöita-tata-härägra-galitaù | çuké-tuëòäghäta-vyatikara-dalad-däòima-rucir vrajadbhir jéväàçaiç citta iva luöhan mauktika-bharaù ||86||

våtraç citrärpitäbha-stimitatama-namat- tärakas tärako’pi dhvastaù stambhena jambhaù praëihita-nayanaù çambaro’py ambarägre | vätäpiù sänutäpaù kñata-dhåtir abhavan nirmamaù kälanemiù daityendre raudra-våttyä narahari-dalite vipracittir vicittaù ||87|| hatvä hiraëyakaçipuà harir hariëa-lélayä | harñeëa darçanäyätän dadarça tridaçän puraù ||88|| bhé-magnai rävaëägrät surapatir acalad vidrutäçvaç ca bhänus trastaà tatyäja vähaà mahiñam api yamaç candramä nirmågo’bhüt | pärçve vaktraà vivignaà gaëapatir akarod ity amartyottamänäm agre tasyogra-mürteù sthagita-gatir abhüt sambhramaù sapraharñaù ||89|| iti sa bhagavän kåtvä viñëur jagaj-janitodayaà kuçalam acalaà prahlädäya pradäya sahäyuñä | nija-nija-pade devän dhåtvä sthira-sthiti-pälane damitam agamat saumyäà mürtià vidhäya sudhämbudhim ||90||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-çré-kñemedra-viracite daçävatära-carite narasiàhävatäraç caturthaù

||4||

--o)0(o--

(5)

vämanävatäraù païcamaù bhaktyäbhiñiktaù prahlädaù svayaà devena viñëunä | vidadhe dharma-maryädäà ditijänäà vibhütaye ||1|| vikäsa-hetur guëinäà miträbhyudaya-käriëaù | prabhätasyeva tasya çrér nideñäbhimatäbhavat ||2|| kälena daitya-mätaìgäù saàjäta-nija-durmadäù | tac-chäsanäìkuçäkarña-kleça-leçaà na sehire ||3|| räjye’bhiñicya prahlädaù pätraà putraà virocanam | bheje santoña-sämräjye niùsaìkhya-sukha-sampadam ||4|| kälenäsura-räjye’tha daitya-doñäsahiñëunä | tyakte virocanenäpi tat-suto’bhüd vibhur baliù ||5|| vikrama-prabhavä saàyat-sampannäbhinavodayä | sahasra-guëatäm eti dharmeëäpyäyitä yadi ||6|| märgaëäpüraëäsakti-vistérëa-guëa-santatiù | sva-cäpa-tulyas trailokyam ajayal lélayä baliù ||7|| sa-sattva-täti-gämbhéryaà tejaù sphürjitam ürjitam | tat tasya bhüñaëam abhüd düñaëaà yan mahodadheù ||8|| na bäëa-däna-pürëena çatruëä yäcakena ca | pradhane märgaëe tasya punaù päëiù prasäritaù ||9|| kñéëa-doñasya tasyädyair bhävibhir vä dinair iva | na gréñmänta-dinäbhasya mahattve’nukåtaà paraiù ||10|| çäsanolläsitas tasya bhrü-lisäsäbhra-vibhramaù | cakära surahaàsänäà sahasaiva viväsanam ||11|| vipapanna-vibhavotpanna-dainyäù çünya-vanäçrayäù | guëäpta-jana-rägeëa tena vismäritäù suräù ||12|| atapat tapano bhütvä somo bhütväsåjat sudhäm | uväha havyaà bhütvägnir väyur bhütvä vavau svayam ||13|| sa dadhära dharäà dhéraù çeñätmä sa-caräcaram | vidhir bhütväsåjad viçvaà kurvan sarvämara-kriyäù ||14|| maulau kamala-janyas täà hema-mäläm uväha saù | sandhyäm iva jagad-vandyäà pratäpärkodayägrajäm ||15|| tasyätapatrair yäträsu gandharva-gaëa-gétibhiù | nanåtuù ñaö-sahasräëi sura-vära-mågé-dåçäm ||16|| taà sabhämbhojiné-räjahaàsaà siàhäsana-sthitam | seväptäù sapta-lokeçam asurendräù siñevire ||17|| tärakas triçiräù våtraù çambaras turagänanaù | vipracittir drumaù sundaù subandhur bandhur andhakaù ||18|| vätäpir namucir jambhaù sumbhaù çambhur jalodbhavaù | mäyävé mahiñaù krauïcaù kaiöabho madhur ilvalaù ||19|| rähur gajäsurädyaç ca tat-sabhä-sabhyatäà yayuù ||20||

sa babhau jähnavé-dhüta-vyajanenopavéjitaù | seväpteneva loläàçu-kaläpena hima-tviñä ||21|| bimbitänanta-sämanta-loka-mauktika-çobhinä | sa häreëa hareç cakre viçvarüpa-pratikriyän ||22|| maëi-kaìkaëa-keyüra-kiraëaiù so’diçad diçäm | daridrya-drävaëonnidräà såñöià ratnamayém iva ||23|| maulau tasya sitoñëéña-pallavaç capaläïcalaù | çuçubhe bhuvanäkränti-harña-häsa iva çriyaù ||24|| vajradantaù pratéhäras tasyägre vidadhe diçaù | hema-veträàçubhiù piìgaù bhrü-bhaìgair iva niçcaläù ||25|| sabhäà niùspanda-niùçabdäà sa kåtväìguli-saàjïayä | prasäda-praëayotsähé daitya-räjaà vyajijïapat ||26|| patati-vinaya-püte yasya yasya tvadéyaù çirasi nakha-mayükhotkesaraù päda-padmaù | upaviçati saharñä tatra taträtapatra- vyajana-tilaka-häsä hära-jhaìkäriëé çréù ||27|| ete bahiù pratékñante deva sevärthinas tava | çakra-bhraàça-nirälambäù siddha-gandharva-kinnaräù ||28|| dåçaà dehi prasädärdräà praëamaty eña mätaliù | praveça-pratiñedho’sya näradena niväritaù ||29|| eña vijïäpayaty agre hayagrévo hayädhipaù | uccaiùçraväù çré-sahajaù kasyäà dhuri nidhéyatäm ||30|| äjïäm arthayate deva gajädhyakño gajäsuraù | kvästäm airävaëo gandhaà sahate nänya-dantinäm ||31|| bhärgavasya girälabdha-tat-tulyäbhyarcanäsanaù | mänyatäm avadhänena prastutäçér båhaspatiù ||32|| vijïapty-avasaräkäìkñé rähur bahumatas tava | kamalä-keli-sadanaà vadanäbjaà nirékñate ||33|| prabhor abhimukhaù kåtvä kñaëaà vijïäpanam iti | parivåtänano’grasthän pratéhäro’bravét punaù ||34|| rambhe stambhaya vibhrama-bhramakaréà nirhlädinéà mekhaläà gétaà saàvåëu citrasena caturaà svairaà punar gäsyasi | äçér na pratiñidhyate kuruta täà saìkñipya saptarñayo rähur daitya-mahattamaù prakurute vijïaptim agre prabhoù ||35|| drañöä svarga-pure dhåtaù kñiti-tale datto’dhikäré kñamaù pätäle vihitaç ca tat-samucitäs tatraiva vijïaptayaù | devaù samprati nivåtti-praëayinéà niçcintatäà sevate paryäptäà sukha-supta-sapta-bhavana-vyäpära-päraìgamaù ||36|| ity ukte vajradantena tad-bhrü-nirdiñöa-vetribhiù | kåte sambhräme niùçabde bhrülekhäìguli-saàjïayä ||37||

baliù stoka-naman-maulir abhinandya båhaspatim | tan-mänälokanotsähäd uccair uccäritäçiñam ||38|| kåtvä dåk-saàvibhägena praëatänäà kåtärthatäm | vibhajyäbhimatäjïäbhiù praëayaà çäsanärthinäm ||39|| sa prasädädara-snigdha-smita-digdhädhara-dyutiù | cakre çravaëa-sannaddhaà rähor abhimukhaà mukham ||40|| kñaëaà kuëòalayos tasya caëòa-raçmi-çaçi-tviñoù | rähu-sandarçana-träsäd iväbhüt kampa-viplavaù ||41|| ucyatäm iti tenoktaù präha rähur adehatäm | daàñöräàçu-paöala-sparça-paöenäcchädayann iva ||42|| jérëatväd ativåddhänäà kleçäya cira-jévitam | sarva-bhäva-viyogena sadä yeñäm anirvåtiù ||43|| ramyaà kià tv ekam evästi vistérëasyäyuñaù phalam | dåçyate yat kvacit kiàcit sotkarña-caritädbhutam ||44|| sargärambha-dine jätair näsmäbhir dåñöam édåçam | tad aiçvaryaà tvad-aiçvarya-prabhävasyopamäkñayam ||45|| iyaà çrér apariçräntä prabhävo’yaà bhujodbhavaù | iyaà çaktir yaçaù siktä kasyänyasya yathä tava ||46|| sargärambhän nisargeëa naiva dåñöo na ca çrutaù | adarpa-sampat-praëayé nirlobha-vibhavo janaù ||47|| natir mürdhni çrutaà çrotre hådaye sattvam ujjvalam | mauli-kuëòala-häräs te punar uktaà vibhüñaëam ||48|| yaçaù saptasu lokeñu çrér äçrita-gåheñu ca | proñitäräti-citteñu pratäpägnis tvayärpitaù ||49|| çrutam äçrita-vätsalyaà kasya vä sadåçaà tava | prabhoù präpayato bhåtyän bhruvaiva bhuvaneçatäm ||50|| tvat-pädäbja-praëäme nakha-kiraëa-milan-mauli-paööena baddhe jambhenottambhitä bhüù sarabha-vanavaté çätakaumbhädri-bhartuù | pätälaà täla-ketoù sakalam upanataà tärakeëähåtä bhüù kauveraù koña eva praviçati namucer veçma yuñmad-vilabdhaù ||51|| prasäda-bhümayaù sarve daityäs te bhuja-çälinaù | mahotsähät svayaà rähur abähuù kvopayujyate ||52|| ahaà hi hitamätraika-cintä-labdha-prajägaraù | tvat-pitämaha-mukhyänäà bhoga-bhägé nirargalaù ||53|| atyanta-sthaviraù käyäpäya-saìkucitodyamaù | citta-grahaà na jäne’haà täruëya-taralasya te ||54|| tuhinätapa-tulyo’yaà véëä-paöaha-saànibhaù | sa saìgaù çliñöatäm eti våddhasya taruëasya ca ||55|| keçottälanam aìga-bhaìga-valanaà bhrü-vibhramolläsanaà yat tat katthanam aprasaìga-hasanaà danta-prabhä-darçanam | utsiktaiù prakaöékåtaà viöa-naöaiù kauöilya-nätyäyitaà yünäà våddha-mati-dviñäm abhimataà präyaù prabhüëäm idam ||56||

bhavän abhimukhäyätair bhåtyai abhimukhékåtaù | utsaìga-vardhitam api tväà na jänämi sevitum ||57|| koña-praveça-kuçaläù sakaläà kamala-çriyam | madhupä madhuräläpa-nipuëä eva bhuïjate ||58|| aìke våddhim upägataà çiçutayä sarväìgam äliìgitaà matsyaù çré-parirambha-nirbharataraà vyäkoça-koñonmukhaiù | äçäptaiù paripéyamänam aniçaà niùspandam indindirair düräd eña nimeña-çünya-nayanaù padmaà samudvékñate ||59|| daivena pakña-päto’yaà kåtaù käya-vyayäya me | tvat-kåtaù pakña-pätas tu na mayäptaù çaréradaù ||60|| aindraà väruëam ägneyaà yämyaà saumyaà ca pävanam | präjäpätyaà ca kurväëaù karma sarvaà tvam ästhitaù ||61|| ästäà çaréra-viraha-kleça-praçamanaà mama | tvad-vibhüti-prabhäve’smin prakåtaà häritaà mayä ||62|| péyüña-päna-paiçunya-manyu-çalyänubandhinaù | vidhinä mama nirdiñöo candrärkau jätu bhojanam ||63|| bhavad-bhrü-bhaìga-siàhena träsito hariëäçrayaù | na vedmi vidyate kvendur vidrutäç ca kva bhäskaraù ||64|| cira-sevä-pariçräntaù kñéëa-våttir nirudyamaù | viçeña-läbha-tyaktäçaù svenaivärthena tuñyati ||65|| tasmän mamänurodhena kriyatäm arka-candrayoù | tvad-ädeça-vimuktaiva nirvighnä gagane gatiù ||66|| ity ukte rähuëä näsä-nyastäìguli-talaù kñaëam | aluloke baliù kñoëéà vailakñya-kñäma-locanaù ||67|| so’vadan mukham udyamya çanair mukulita-smitam | diçan dikñu prasädärdräà dåñöià candra-mayém iva ||68|| mad-äjïä-pratiñiddho’pi svädhikäro’rka-candrayoù | adhunä nirvibandhena vajra-danta vimucyatäm ||69|| iti çäsanam amläna-prasäda-prabhavaà vibhoù | pratéhäraù samädäya vetri-maëòalam ädiçat ||70|| aträntare samäsanna-snänävasara-sücakaù | udabhüd bhuvana-vyäpti-mukharaù çäìkha-niùsvanaù ||71|| rähor äçrita-vatsalaù phalavatéà kåtvärthanäà mänadaù sarväçä-paripürakaù praëayinäm unnidra-kalpa-drumaù | vetri-vräta-nivedyamäna-vinamat-sämanta-cüòämaëi- vyäkérëäàçu-vicitritäd udacalat-siàhäsanägräd baliù ||72|| atha kérti-sudhä-dhauta-sukåtaù snapanaà vidhim | vidhäya prayayau çrémän däna-sthäna-bhuvaà baliù ||73|| tatra trivedé-vidvadbhyaù käïcana-pracayän bahün | meru-bhramopaviñöäbhrän adabhrän pratyapädayat ||74||

muhur viprärpyamäëänäà hayänäà hema-mälinäm | skhalat-khaléna-phenaughair yaçaù sikteva bhür abhüt ||75|| danti-däna-kñaëe tatra ghaöä-saàghaööa-ghaööitäù | saàçliñöa-ghaëöäöaìkärair yayur mukharatäà diçaù ||76|| ratna-bhäränatäç cerur yasyäà yasyäà diçi dvijäù | santaù santoñitäç cakrus tasyai tasyai namo namaù ||77|| tasyägre rohiëädreù çirasi dhåta-mahä-ratna-sampürëa-pätraù kailäsaù çakra-çailaù saha bahalataraiù kalpa-våkñaiù sadehaiù | bhümiç cintämaëiù çrér vividha-nidhi-gaëaù käma-dhenuù sudhäbdhiù bhü-kñepäjïä-viläse pracaraëa-caturä däna-käle babhüvuù ||78|| sampürëeñv arthi-särtheñu yäcakäbhäva-duùkhinaù | viçränta-päëeç cintäntar muhürtam abhavad baleù ||79|| dänodyame’rthi-virahäd vipuläà vibhütià sa kñipram üñara-mahém iva manyamänaù | dåñöià muhur diçi pradideça dérghäm astoka-loka-karuëämåta-våñöim iñöäm ||80|| sarvärthänarthi-särthebhyaù parikalpyävikalpayoù | nija-jévita-dänena baliç cakre manoratham ||81|| atha tyakta-jaläsaìgaù prasanna-gagana-dyutiù | pratibaddhaù çarat-kälaù çré-käntaù samupäyayau ||82|| mayürä maunino’raëye yayur dainya-nilénatäm | çarat-kälena balinä surä iva håta-çriyaù ||83|| vavur devaka-dambeñu yäteñu viçarärutäm | dyu-loka-çoka-niùçväsä iva sapta-cchadäniläù ||84|| tévra-çüra-pratäpena nañöamänä samäyayau | viluptävaraëotsähä hénatäà suravähiné ||85|| sadä nava-prabholläsaà babhau bhräjiñëu-tärakam | çaran-niçäsu vipulaà daityaiçvaryam ivämbaram ||86|| loka-päla-viyoginyaù kakubhaù käça-päëòuräù | phullaiù kamala-kahläraiù kåta-çayyä iväbabhuù ||87|| çuçubhe çaila-çérñeñu naktaà déptauñadhi-vrajaù | naçyatäm iva meghänäà vidyul-lekhä-cayaç cyutaù ||88|| bhagne prabhau sahasräkñe payodäs tyakta-kärmukäù | yayus tévra-vrateneva tanutäà bhasma-päëòuräù ||89|| bali-räjyopame tévra-pratäpe çarad-udbhave | näkräntiù çakra-cäpasya bhrañöasyädåçyata kvacit ||90|| yayuù çuka-mågäpäte kalam akñetra-paìktayaù | vidhavä iva täruëye kåcchra-saàrakñaëéyatäm ||91|| käçendu-haàsa-kumudair mahé-vyoma-sarid-diçaù | dänoditair iva baler yaçobhiù çubhratäà yayuù ||92|| athäsmin samaye jagmuù suräù çaraëam acyutam |

niväritärcä balinä balinä balinä jitäù ||93|| ghanävamäna-santaptä mäna-lopäpta-läghaväù | prakäçäçä-praëayinaù çäradä iva väsaräù ||94|| te kñérodadhim äsädya dadåçuù çeña-çäyinam | sa-prasädaà sa-kamalaà çarad-ärambha-saànibham ||95|| samucchvasat-phaëägrasya phulla-phenämbudher iva | çeñasyopari paryaìka-bandhena sukham ästhitam ||96|| prabhäbhirämaà çré-käntaà pétämbara-manoharam | prabhätam iva lokänäà kalyäëodaya-käraëam ||97|| taà praëamya sahasräkña-pramukhäs tridivaukasaù | dhåti-saïjévanaà präpus tat-prasädävalokanam ||98|| praväsa-vyasanodvignän bhagavän bhüta-bhävanaù | tän vibhävyäbhavat kñipraà vailakñya-vinatänanaù ||99|| çanaiç cintä-viñäveça-praçamä-saìginéà giram | ujjagärämåtodgära-gurvé garuòa-läïchanaù ||100|| cira-praväsa-niùçréka-çoka-çalya-çaläkayä | cintayä vyathitä yüyaà satataà prathamänayä ||101|| daitya-daurätmya-saàjätä sahyä sarvätmanä vipat | te kathaà bhäjanaà bhüter ye sahante na durdaçäm ||102|| sukha-lava-daçä-harña-klaibye khalaù khalu khelate skhalati bhajate kleça-leçe viñäda-viñücikäm | bhavati na satäà darpoddämä na dainya-mayé matir durabhibhavatä gambhéräëäà sukheñv asukheñu ca ||103|| tyaktvä çré-durjanän daityän sädhün yuñmän upaiñyati | sthirä satäà na vipadaù khalänäm iva sampadaù ||104|| vitte tyägaù kñamä çaktau duùkhe dainya-vihénatä | nirdambhatä sadäcäre svabhävo’yaà mahätmanäm ||105|| svämye peçalatä guëe vinatatä harñe nirutsekatä mantre saàvåtatä çrute sumatitä vittodaye tyägitä | sädhau sädaratä khale vimukhatä päpe paraà bhérutä duùkhe kleça-sahiñëutä ca mahatäà kalyäëam äkäìkñati ||106|| ukte hite bhagavatä padmanäbhena bhütaye | suräs tam ücire bälä iva vätsalya-lälitäù ||107|| deva tvayy api sannaddhe hita-cintäsu naù param | iyaté karma-vaicitryäd durvärä duùkha-santatiù ||108|| jévämaù kliñöa-saàçliñöä niçceñöä nañöa-våttayaù | vanänta-vivarälénäù çiçire madhupä iva ||109|| balinä vayam äkräntäù präktaneneva karmaëä | tvat-prabhävodbhaväà bhoktuà vibhütià na labhämahe ||110|| bali-prabhäväd astokais triloké loka-kaëöakaiù | iyaà tvad-bhuja-guptäpi luëöhyate daitya-dasyubhiù ||111||

sä nandanodyänavaté håtä tenämarävaté | vane vinodayaty asmän manoratha-pathägatäù ||112|| vane svarga-purém eva cintayantyaù suräìganäù | käìkñanty utkaëöhayä nidräà svapna-sandarçanäçayäù ||113|| agre samagra-sainyänäà bali-saàçraya-nirbhayaù | aho bähu-vihéno’pi rähur ähavam éhate ||114|| daivenevärpitäkräntir balinäçcarya-käriëä | sahasräkñasya nirbandhäd andhakaù çré-nibandhakaù ||115|| jåmbhate tärakaù kämaà tridaça-çré-pratärakaù | duùçélaù sa baleù çaktyä lélä-tarala-tärakaù ||116|| gajäsura kathäyäte spardhäbandhe madändha-dhéù | baler agre gaëapater eka-dantasya lajjate ||117|| çocan siàhanakhotkhätaà hiraëyakaçipuà ruruù | asannidhänuçayo hariëä yoddhum icchati ||118|| sahasra-doñëä bäëena bälena bali-sünunä | guha-väha-mayüro’pi nétaù kréòä-çikhaëòitäm ||119|| vahni-väha-çukas tena nyastaù käïcana-païjare | guhopavana-väpéñu räjahaàsäç ca väruëäù ||120|| so’pi pratäpa-çikhinä yugapat saàyugonmukhaù | acirät tripura-ploñaà raudro bäëaù kariñyati ||121|| çambaro’mbara-citräbhaà darçayaty adbhutaà raëe | yad asya çatru-hådaye çaktir vrajati çülatäm ||122|| yänti niñphalatäm eva teñüpäyäù prakalpitäù | upakäräù kåtaghneñu sajjaneñv iva manyavaù ||123|| samatäà säma-vimukhaù säma-svana-vidhäyinaù | sa taväpy açva-çérñasya hayagrévaù saméhate ||124|| sura-sarvasva-häribhyas tebhyaù kià vä pradéyate | meru-ratnäkaravaté koño yeñäà jagat-trayé ||125|| bali-çäsana-vaçyänäà bhedo nästi sura-dviñäm | äliìgati hayagrévaà nirvairo mahiñäsuraù ||126|| bhavad-bhrübhaìga evaikas teñäà daëòaù kñaya-kñamaù | so’py asmad-bhägya-leçena manye vismäritas tava ||127|| baliù karoti bhagavan loka-päla-kriyäù svayam | loke drañöäsi niùçeñe çeñe çeñe nu kevalam ||128|| ity ukte tridaçair üce vicärya ciram acyutaù | suräëäà vibhava-bhraàçaà baleç ca guëa-gauravam ||129|| baliù puëya-pravåttatvän nocchedyaù sattva-sägaraù | ciraà kleçärditä yüyam iti doläyate manaù ||130|| vicäryamäëas tu baler nätma-doñaù pradåçyate | daitya-durjana-saìgena sa gataç cintanéyatäm ||131|| çamayati yaçaù kleçaà süte diçaty açiväà daçäà janayati janodvegäyäsaà nayaty upahäsyatäm | bhramayati matià mänaà hanti kñiëoti ca jévitaà gilati sakalaà kalyäëänäà kulaà khala-saìgamaù ||132||

sarvätmanä guëa-nidhir na vadhyaù sukåté baliù | kià tv asya vibhava-bhraàçaà karomi bhavatäà hitam ||133|| hita-kriyäsu yuñmäkaà na käryaà gaëayämy aham | gamyatäà tyajyatäà cintä yatiñye kuçaläya vaù ||134|| ity ukte viçva-guruëä taà praëamya yayuù suräù | acintayac ca tat-käryaà bhagavän garuòa-dhvajaù ||135|| aträntare bhågu-sutaù ñäòguëya-jïäna-locanaù | çukraù proväca vätsalyän nirjanävasare balim ||136|| aucityäbharaëaà cittaà satyäbharaëam änanam | guëäbharaëam aiçvaryaà bhuvanäbharaëasya te ||137|| loke tvat-sadåçé lakñmér na çrutä na vilokitä | çakyänukartuà leçena yä na pürvair na cäparaiù ||138|| guëa-kñaye paläyante dhévaräëäm iva kñaëät | etäç capala-cäriëyaç camarya iva sampadaù ||139|| kñéyate çréù pramädena çarat-kälena nimnagä | gréñmägamena rajané kåñëa-pakñeëa candrikä ||140|| néter açravaëaà hite vihasanaà dhürta-vrajävarjanaà doñe vyäkaraëaà guëe’py agaëanaà chidra-cchalälokanam | lokänäà vinipäta-lakñaëam idaà çré-bhoga-nirväsanaà sädhünäà dalanaà khaleñu lalanaà miträdi-sandüñaëam ||141||1 doñä api na bädhante vicära-vimalékåtaù | guëä apy aguëäyante gäòha-graha-gaëékåtäù ||142|| na çaréra-vikäräya svalpa-mäträhåtaà viñam | dehaà candana-lepo’pi niviòaù péòayaty alam ||143|| guëa-ratnävalé-madhye sära-bhütaà guëa-dvayam | tavaitad-doñatäà yätamatinirbandha-sevayä ||144|| çläghyam äçrita-vätsalyaà dänaà ca çré-vibhüñaëam | vibhaväyäsatäà nétaà bhavatätyanta-vardhitam ||145|| kuryäd äçrita-vätsalyät pakñapätaà na durjane | kåñëa-pakñäçrayeëaiva pakñe pakñe kñayo vidhuù ||146|| citraà cäritra-citraà te dig-bhitti-likhitaà mahat | daitya-durjana-vätsalya-dhümena maléné-kåtam ||147|| bhütair durvyasanaà dhåter asahanaà mänonnater yäcanaà préter vismaraëaà tanor nikañaëaà néter asan-mantraëam | kérter lobha-dhanaà sthiteù pravasanaà våtter asaïcintanaà çakter durjana-pakñapäta-karaëaà niùçeña-nirmülanam ||148||

1 néter açravaëaà hate vihasanaà saty acyutäkarëanam vidvad-varjaëam ärjavopahananaà dhürta-vrajävarjanam | doñe vyäkaraëaà guëe’py agaëanaà cchidra-cchalälokanaà lolänäà vinipäta-lakñaëam idaà çré-bhoga-nirväsanam ||

atipradäna-nirbandhaù sarvasva-kñapaëa-kñamaù | chinatty anyärtha-vaiphalyäd dharma-våkñaà kriyä-phalam ||149|| sarvopajévyaà sarvasvaà sakåd yena vyayékåtam | punaù sarvärthi-dänasya tena müla-kñayaù kåtaù ||150|| vittäyattaù sadä dharmaù kämo vitta-nibandhanaù | vittäyattäni cittäni vittaà jévita-vardhanam ||151|| dhanaà rüpam avaiklavyaà dhanaà kulam asaìkulam | dhanaà yauvanam amlänaà dhanam äyur nirämayam ||152|| rüpaà veñair balaà bhåtyair uttamair mänam arthibhiù | mahäkula-vivähaiç ca kulaà kréëäti vittavän ||153|| bhiñag-bhaiñajyäbhyäà tarati dhanavän roga-vipadaà dhanenändhaç cakñur yuta iva caraty arpita-karaù | dhanaiù satkärärcäà jagati gata-jévo’pi labhate dhanena präpnoti praguëa-gurum ärädhya sugatim ||154|| çräddhotsava-lasad-bandhur jévatéva çavaù çriyä | bhojyopacära-virahäd bandhünäà nirdhano måtaù ||155|| kleça-labhyaà dhanaà yena kñapitaà nätimätrayä | kula-mäna-guëäcära-nidhanaà tena rakñitam ||156|| guëä dhanena labhyante na guëair labhyate dhanam | dhané guëavatäà sevye guëé na dhaninäà kvacit ||157|| sevyante’rthärthibhir bhüyä jaya-jéveti vädibhiù | syäc cen na dhana-sambandhaù kaù sevyaù kaç ca sevakaù ||158|| sadåçe puruñatve’pi tulya-päda-karodare | ekaù prabhuù paro däsaù iti vitta-vijåmbhitam ||159|| sarve dhana-madändhasya prätaù prätar dhanäçayä | seväà vidhätuà dhävanti vividhärädhanodyamaiù ||160|| siddhau vetälavad yasya bhogyas tasyaiva bhüpatiù | çeñäù çétätapaçräntäù dinänte yänti niñphaläù ||161|| diçati katham apy antas täräà dåçaà mada-mantharäà vadati viralaà devo’sméti pramüòh-mado nåpaù | praëamati ca taà bhétyä bhåtyas tad-uttara-kätaras tad idam akhilaà dänädänaà dhanopanibandhanam ||162|| kñéëe dhane guëe gläne mläne mäne gate jane | kalatram api vaimukhyam aciräd yäti niçcitam ||163|| dhana-vaiklavya-vairägyäd apakväù pravrajanti ye | dhanopäya-vrataà teñäà dhane dhyänaà dhane japaù ||164|| puàsäà nivåtta-vittänäà pravåtte vitta-yäcane | uttäna-päëi-dénänäà manye maraëam uttamam ||165|| jévaty artha-kñaye néco yäà cäpacaya-vaïcanaiù | kuläbhimäna-mükänäà sädhünäà nästi jévitam ||166||

aprastäva-stutibhir aniçaà karëa-çülaà karoti svaà däridryaà vadati vasanaà darçayatv eva jérëam | chäyä-bhütaç calati na punaù pärçvayor näpi paçcän niùsvaù khedaà diçati dhaninäà vyädhivad duçcikitsyaù ||167|| tasmät sarva-prayatnena rakñyaà mänärthibhir dhanam | mahä-vyaya-pariñkärair viçeñeëa nareçvaraiù ||168|| açvamedhas tvayärabdhaù kratuù sarvasva-dakñiëaù | evam eva tvam uddäma-varñé yajïe viçeñataù ||169|| dåçyante durnimittäni pravåttäni samantataù | daityänäà yaiù kuvåttänäà nivåttiù sücyate çriyä ||170|| ity uktaà kavinä çrutvä babhäñe taà çanair baliù | sattvodadhiù såjan danta-käntyä candra-kaläm iva ||171|| yuktaà kalyäëa-saàyukta-muktam unmukta-saàçayam | bhagavan bhavatä sarvam akharva-pratibhodbhavam ||172|| na jätu me bhuja-cchäyä-viçränti-sukha-çäyiñu | apatyeñv iva daityeñu pakñapäto nivartate ||173|| ciräçrita-parityäge matir yasya pravartate | bhümir bhäraà vahanté taà manye majjati lajjitä ||174|| svajana-droha-raudrasya citägner iva bhéñaëä | bhütiù sarvajanodvega-käriëé kvopayujyate ||175|| äçäptäçrita-pakñapäta-vikalä yä çaktir ujjåmbhate dérghä vetasa-vallaréva viphalä kasyopakäräya sä | vandyaç candana-pädapaù påthu-bhuja-cchäyäçrayä yasya te santäpaà pravihäya çétalatayä sarpäù sukhaà çerate ||176|| pradäna-phala-çünyäbhiù kim etäbhir vibhütibhiù | dåçyate yäsu bhagnäçä-vimukhaà mukham arthinäm ||177|| äyäti dhätur ädeçät tad-ädiñöaà paläyate | na tyägena na bhogena kñéyate rakñyate dhanam ||178|| nirbandhäd api lubdhena niruddhaà baddha-muñöinä | niryäty alakñitaà kñipraà matsya-pucchopamaà dhanam ||179|| kurvanti sudhiyo yatnäd etad arthaà dhanärjanam | ärtopakära-santoñaù kadäcil labhyate dhanät ||180|| kñaëena våddhià vrajatäà kñaëät kñayam upeyuñäm | dhanänäà ca dhanänäà ca kena vijïäyate gatiù ||181|| guptaà vinañöaà prakaöaà vinañöaà kérëaà vinañöaà militaà vinañöam | svayaà vinañöaà parato vinañöaà dénärta-dattaà draviëaà na nañöaà ||182|| måt-päñäëa-guëaiù suvarëa-maëibhiù çukty-asthibhir mauktikair

loke müòhatame dhanaà dhanam iti vyaktyä prasiddhià gataiù | yaù koñaù kriyate na tasya ruciraà paçyämi kiïcit phalaà niùçeñäçrita-bhåtya-bändhava-suhåd-dénärthi-dänaà vinä ||183|| tyaktä martya-bhuvaà sthitasya vijane meroù suvarëa-çriyaà viçräntäà sva-çaréra eva vahataù kià niñphalenäyuñä | ekasyonnatir eva satva-vasater vindhyasya bandhyä na sä dattvä yä kila täm ananya-mahimä çete sukhaà bhü-samaù ||184|| ity uktaà balinä çrutvä cintayan bhavitavyatäm | kiïcid älakñyaù çukraç cakre nataà çiraù ||185|| athäçvamedhä-sambhäraù prävartata mahän baleù | punaù pradäna-dakñasya dakñasyeväparikñayaù ||186|| tataù prajäpati-gaëe präpte saptarñibhiù saha | abhüt surarñibhir juñöaà brahma-loka-nibhaù sadaù ||187|| tasmin kratau mahä-däna-paripürëe’rthi-maëòale | babhüva yäcakäbhäväd baleç cintaiva kevalam ||188|| aträntare daitya-jayäsahiñëur viñëus trailoké-kuçala-pravåttaù | devas tanuà sväà bali-vaïcanäya viçväkåtir vämanatäà ninäya ||189|| dhåtaiva citte laghutäà karoti yä dhairyamänäharaëaika-bhümiù | sä durdaçevätiçayena yäcïä na kasya mänäkñatim ätanoti ||190|| çyämaù çiçuù kuïcita-kåñëa-keças tridaëòikälaìkåta-päëi-padmaù | sakaìkaëaù kuëòalavän kiréöé sa brahma-räjya-pratimaç cakäçe ||191|| sa maïju-säma-svara-säreëodyad- dantäàçu-sütra-traya-saàniveçam | yajïopavétaà dhavalaà dadhänaù çanair baler yajïa-mahém aväpa ||192|| sa vetribhis tatra sudurlabhärthi- sandarçanätyädara-vismayena | asaàniruddhaù prasabhaà praviçya våtaà munédrair balim äluloka ||193|| baliç ca taà padma-daläyatäkñaà vilokya lakñmé-nilayaà prahåñöaù |

adäpayat tasya survaëa-péöhaà samunnataà mänam ivädareëa ||194|| säma-svareëäçiñam abhyudérya kñaëaà sa viçramya jagäda dhéraù | sandarçayan danta-rucäntara-stha- jagat-trayaç cändram iva prakäçam ||195|| indrasya candrasya caturmukhasya rudrasya dakñasya manoç ca yajïäù | purä babhüvur na babhüva kaçcid äçcarya-kåttvat sadåças tu yajïaù ||196|| aho mahätmä sukåté jagatsy jätas tvam evädbhuta-sattva-sindhuù | yaç cäru-ratnäçva-gajendra-candra- lakñmé-pradäneñv api niñprakampaù ||197|| dhavas trilokyäs tilakaù kulasya sarvasva-däneñv atimukta-hastaù | dattväpy açokaù saralaù prakåtyä tvaà çré-phalo’py arthiñu kalpa-våkñaù ||198|| ity uktam atyartha-sudhä-svabhävaà tenäntara-sthämåta-sindhuneva | çrutvä baliù préti-vikäsitäkñas tamasy adhäd ägata-pakñapätaù ||199|| alpaà vayaù svalpa-çarérateyam analpa-kalpaù pratibhävi-kalpaù | karëänukülaà ca vacas tavaitat kasyädbhutärthaà na manaù karoti ||200|| harñaà varñati darçanaà nayanayoù sütaà çrutau väk-sudhäà cittaà candana-peçalaç ca sahasä snehaù paraà limpati | badhnanty anya-manaskatäm api guëä bhägyair bhavat-sagamaù saïjätaù sukåtäya me sumahate kérti-prarohäya ca ||201|| nirargalaà samprati kathyatäà tad yad épsitaà préti-padopayuktam | sarvasvam etan mama jévitaà vä na näma kiïcid bhavate’sty adeyam ||202|| iti prayantät prathamädareëa so’bhyarthitaù sarva-parigrahäya |

daityädhipenaprathmänamäna- mahodayä ca praëayät tam üce ||203|| tvad-darçanät préti-sudhä-nidhänät paraà kim asmäd upayujyate me | na näma bandhyaà kriyate vacas te pada-trayé dehi vasundharäyäù ||204|| çrutvaivam äçcarya-karaà vacas tad baliù sarva-lakñyam iväbabhäñe | aho bhavän saìkucitärtha-vädé viòambanäyaiva mama pravåttaù ||205|| ahaà pradätä tvam udära-çélaù pratigrahétätra pada-trayé kim | pradéyate yady avamäna-lélä vinirmitä narma-mayé smitäya ||206|| gåhäëa sarvaà mama vidyate yat tvad-darçanänanda-samudbhavasya | manaù prasädasya hi satyam asya na tulya-mülyä sakalä triloké ||207|| ity arthitaù pürëa-parigrahäya punaù prayatnäd balinäpi devaù | yadägrahén näbhyadhikaà tadäsmai pada-trayém eva balir dideça ||208|| pratigrahägrävasare’tha viñëor uttäna-hastämburuhe’mbudhäräm | suvarëa-bhåìga-gära-mukhät patantém astambhayad daitya-hitäya çukraù ||209|| taà çukra-vakra-kramam äkalayya cakré trilokyäkramaëäbhikämaù | stoka-smitäìka-kuça-tülikägra- bhedena cakre kavim eka-netram ||210|| viçväkåtir däna-jalaà gåhétvä loka-trayäkränti-vivardhamänaù | babhau jagan-maëòapa-mäna-daëòa- çobhäbhirämodita-daëòa-pädaù ||211|| trailokyäkränti-lélä-pravisåta-vapuñaù çrépater daëòa-pädaù prauòhautkñepogra-vegollasad-atula-balodbhränta-kalpänta-vätaù |

niùçeñäçä-prabandha-pracalata-bhuvanäkhaëòanäkäëòa-kalpa- bhraçyad-brahmäëòa-rakñä-nihita-marakata-stambha-çobhäà babhära ||212|| pravardhamänasya vilambi-hära- paryanta-saktas taraëir miuhürtam | viñëor babhau näbhibhaväbja-cumbé kurvan muhur lohita-ratna-çaìkäm ||213|| präpte’tra viñëoç caraëäravinde viraïci-lokaà tridaçäbhinandye | pädärghya-dänävasare’bja-janmä kamaëòaluà nirjalam äluloke ||214|| dharme drute tat-kñaëam ambu-bhävaà yäte’tha pädye kamaläsanena | bhaktyä pradattaà bali-kérti-çubhrä taraìga-bhaìgair udiyäya gaìgä ||215|| kià viñëoù pada-padma-sphuöa-nakha-kiraëa-çreëir acchocchalanté viçva-vyäpti-prajätorjita-vijaya-lasad-vaijayanté sitä kim | kià svarga-çré-praharñocita-hasita-ruciù pronmiñat-saàçayänäm ity uccaiù khecaräëäà ciram amara-sarit-sambhrame’bhüt pravädaù ||216|| eka-kramävåta-samasta-jagat-trayasya çeña-krama-dvitaya-däna-viçuddhi-dhéraù | nirvyäja-dharma-dhavalaù sthira-sattva-satyas tatyäja daitya-tilakaù sakaläà trilokém ||217|| tasyätha çakty-asamaya-pratipanna-sarva- tyägasya dérgha-guëa-päça-niyantritasya | dhérasya saptamatalänta-sutäla-nämni pätäla-dhämni bhagavän sthitim ädideça ||218|| jäto jagaty ucita-kåd balir eka eva tasyaiva sapta-bhuvanäbharaëaà yaçäàsi | yenätidäna-vitata-draviëävaçeña- çuddhi-kåtä svatanu-bandha-samarpaëena ||219|| açraddhayä kuhaka-dambha-bhareëa yad yat pitrya-kratu-vrata-japädi karoti lokaù | tat tad baler niyama-saìkalitätma-våtter våttyai vicärya parikalpitam acyutena ||220|| säçcaryaà yudhi çauryam apratihataà tat-khaëòitäkhaëòalaà yäcïottänakaraù kåtaù sa bhagavän dänena lakñmé-patiù |

aiçvaryaà svakaräpta-sapta-bhuvanaà labdhäbdhi-päraà yaçaù sarvaà durjana-saìgamena sahasä spañöaà vinañöaà baleù ||221|| sa-çara-çavara-träsatvaìgan-mågé-taraläù çriyaù sukham api kapi-preìkhad-vallé-daläïcala-caïcalam | pratidinam iyaà bhuìkte jantor abhäva-vidhäyiné prasabha-patitä bhävaà bhävaà bhave bhavitavyatä ||222|| iti sa bhagavän viñëuù kartaà suräçrayiëéà çriyaà bali-bhuja-taru-cchäyä-hénän vidhäya mahäsurän | api khala-janäsaìgäd bhümer gatasya talaà baleù praëaya-racitäà puëye kértià ninäya samunnatim ||223||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite vämanävatäraù ñañöhaù

||5||

(6)

paraçurämävatäraù ñañöhaù baddhe balau niçcala-dharma-setau bhagneñu daityeñu niräçrayeñu | babhüva nirvighnaà mahotsava-çrér viçalya-kalyäëavaté triloké ||1|| çakreëa våtre nihate sajambhe sumbhe nisumbhe prasabhaà bhavänyä | jérëe’py agastyena samasta-loka- çoke’thavä täpini selvale ca ||2|| cämuëòayä caëòa-paräkrame ca graste ca pätäla-tatänatena | rurau raëa-pracyuta-rakta-bindu- våndodarodyad-ruru-koöi-lakñmé ||3|| guhena bhinne yudhi tärake ca gajäsure dhürjaöinändhake ca | daityeñu cänyeñu hateñu devair niùçaìkam äsét sura-räja-räjyam ||4|| yäte’tha käle çanakair viçäle daityeçvaräù kñmäm avatérya sarve |

krameëa te durmada-dasyu-rüpäù sa-päpa-çäpäù kñitipä babhüvuù ||5|| çaçäsa tasmin samaye mahéyän mahépatir haiheya-vaàça-janmä | präjyotir-jita-çrér jagad-arjunäkhyaù sahasra-bähuù kåtavérya-sünuù ||6|| spardhänubandhoddhata-darpa-yuddha- saànaddha-dhéraà daça-kandharaà yaù | gadägrahelähati-nañöa-ceñöaà çayyäìka-paryaìka-tale babandha ||7|| aträntare çaurya-nidhir bhågüëäà kule viçäle jamadagni-putraù | haris tamaù kuïjara-puïja-bhedé pratäpa-dépto’vatatära rämä ||8|| tasyopadeñöä bhagavän babhüva çärìge dhanur-veda-vidhau pinäké | ädäna-sandhäna-dåòhätidüra- lakñyeñu dattädbhuta-lakña-çikñaù ||9|| çasträstra-vidyä-vidita-prakarña- saìgharña-yuddhe jita-tärakäriù | puträdhikäà vallabhatäà guëena jagäma rämas tripuräntakasya ||10|| mada-grahodagra-gajäsurästhi- visaàsthuläkhaëòana-khaëòa-dhäram | dadau triçülé paraçuà svam asmai krüraà kumärävajayena tuñöaù ||11|| tataù kadäcin mågayä-rasena sa kärtavéryaù pravisäri-sainyaù | vanaà vigähya kñayeñuç cakre måga-dvépi mågeçvaräëäm ||12|| mantra-dviñäà duùsaha-moha-hetur dayädaridraà hådayaà sadaiva | karñaty alaà çoëita-mäàsa-lubdhä dharädharäëäà mågayä-piçäcé ||13|| turaìga-senä-mådita-sthaläni çarähatäçeña-måga-dvipäni |

viçva-drutopadruta-pädapäni praviçya cakre sa tapo-vanäni ||14|| athäçramägraà jamadagni-juñöaà bhagna-drumaà rugëa-vivigna-sattvam | kåtvä çanaiù çränta-hayaù sa tasthau viçräma-kämaù kusuma-sthaléñu ||15|| homävaçeñaiù sakuçaiù payobhiù saàvardhitänäà sa kuraìgakäëäm | munéndra-çiñyair api väryamäëaù senyaiù kñayaà niñkaraëaç cakära ||16|| sa käma-dhenuà muni-homa-havya- yogyäà savatsäà guëa-gauraveëa | kaëöhe gåhétvä jamadagninäpi ruddhäà madändhas tarasä jahära ||17|| krauryeëa kérti-vyasanena lakñmér dveñeëa vidyä vinatir madena | kñamätikopena dhåtir bhayena prayäti lobhena ca sarvam eva ||18|| yätaù sa håtvä muni-homa-dhenuà lobhena vikréta-viveka-sattvaù | yaçäàsi loka-traya-viçrutäni cakära dhik-kära-kalaìkitäni ||19|| niruddhäçäù sarve dadhati bhåçam udvega-kalanäà vivekälokasya prabhavati na leçaù kvacid api | na mitrasyäloko bhavati parihäreëa vadane ghane lobhe jantoù sthitim upagate kasya sugatiù ||20|| gate’tha tasmin nåpatau sva-deçaà mahä-munénäà vihitäpakäre | rämaù samabhyetya gajäçva-bhagnaà tapovanaà nirmågam äluloke ||21|| nivåtta-veda-småti-yajïa-vidyä- puräëa-jïänaà viratägni-käryam | bhagnänanodvigna-janaà vilokya tapovanaà präpa ca çoka-çaìkum ||22|| vijïäya räjïä tad-açarma-karma sa kärtavéryeëa kåtaà sa-kopaù |

çuçräva tenaiva pituù sa-vatsäà balena nétäm api homa-dhenum ||23|| sa niùçvasan duùsaha-kopa-kampa- luöhaj-jaöä-bhära-bhåtäàsa-küöaù | kñattra-kñayotkaëöham akuëöha-dhäraà kuöhäram ädäya javäj jagäma ||24|| sa haiheyéà hema-mayé aväpya pratäpa-déptäm iva räja-dhäném | yuddhäya saànaddha-bhujä-sahasram asrasta-dhairyo’rjunam äjuhäva ||25|| tayoù pravåtte bhuvana-pakampa- dékñä-kñame saìkñaya-dhämni yuddhe | kñobhaù prabhütädbhuta-sambhramo’bhüd abhüta bhütäbhibhava-pragalbhaù ||26|| tasyäñaëòha-pratäpaù kaöhina-mada-bharäkuëöhasya vegän nikñipta-skandha-péöhe giri-dalana-sahaà ghora-dhäraà kuöhäram | bhü-bhartur dhenu-cauryäcaraëa-ghana-ruñä kärtavéryasya rämaù srastäàsaà doù-sahasraà yudhi nava-naliné-nälalävaà luläva ||27|| pratäpa-mitre nihate sahasra- kare’tha tasmin bhuvanaika-çüre | rämasya niryatna-nipätitärer mama prasäré na çaçäma manyuù ||28|| dvi-bähunä bähu-sahasra-dépte hate nåçakre muninä prasahya | sa çåìga-bhaìgaù kñiti-bhåt kulasya tévraù paraà mäna-vinäçano’bhüt ||29|| kälena tan-manyu-ghanänutäpäù päpäya sarve militäù kñitéçäù | vaira-pratékära-vidhäna-sajjä jagmur vanaà bhärgava-kuïjarasya ||30|| räme phaledhmä-haraëäya yäte çünyaà praviçyätha tapo-vanaà te | niñkåtta-kaëöha-srata-çoëitaugha- magnaà nirjaghnur jamadagnim eva ||31|| rämas tataù pitå-vadhoddhata-çoka-vahneù çäntià na bäñpa-jala-bindubhir apy avetya |

äsét kñaëaà kñitipa-jévita-jäta-lajjas tad-rakta-sägara-nimajjana-sajja eva ||32|| gatvä javena raëa-yajïa-vidhäna-dékñä- kñetraà kñaëät kñitipa-vaàça-vanogra-vahniù | kåtvä samasta-nåpa-saàhåtim eka-väraà vaira-kñayeëa na manäg viraräma rämaù ||33|| sa snätvä rakta-pürëe raëa-sarasi lasat-kérti-ghotottaréyaù krodhänåëyaà vidhätuà kåta-sakala-jagat-kñattra-vaàçägni-käryaù | çärddha-çraddhä-vidhänaà vyadhita-çara-kuçäkérëa-bhüpäla-mauli- çreëé-hemäàçu-niryat-tila-lava-kalita-nyasta-tan-muëòa-piëòaù ||34|| nikñatträà kñatriyärir jala-nidhi-parikhä-mekhaläntäm akhinnaù kåtvä trisapta-kåtvaù pitå-vara-nidhana-krodhanaù kñmäà kñaëena | yaù prädäd eka-viprärpita-jala-culuka-stoka-dänäti-lajjä- maj-janmänänanäbjaù smita-sitaya-çastasya kià varëyante’nyat ||35||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite paraçurämävatäraù ñañöhaù

||6||

(7)

rämävatäraù saptamaù käla-pravähe mahati prayäte san-madhya-vegätirate gate ca | taraìga-lolädbhuta-bhäva-varge rakñaù-kulair bhära-yugäbhavad bhüù ||1|| aträntare sälakaöaìkaöänäà vaàçe viçäle kñaëadäcaräëäm | puñpotkaöä näma babhüva kanyä täruëya-darpe’pi viväha-hénä ||2|| sä meru-pärçve maëi-hema-vallé- viläsa-ramyopavane caranté | sutaà pulastyasya tapo-nidhänaà sandhyä-kñaëe viçravasaà dadarça ||3|| dhyänävasäne muninä sakampä prétyätha sä tena vilokitaiva | naväbhiläñodbhava-vihvaleva bhävänvitä garbhavaté babhüva ||4|| krameëa tenaiva muneù saparyä- vidhäyiné tasya tapovane sä | asüta putra-tritayaà vicitra- karma-prakäreëa vibhinna-rüpam ||5|| daçänanädyäù parivardhamänäç cakruç ciraà ghorataraà tapas te | pitämaha-préti-varäd aväpur yena triloké-kñapaëa-kñamatvam ||6|| maheçvarärädhana-homa-vahnau chittvä daçäsyaù sva-çiräàsi hutvä | jabhäri-sämräjya-jayé jagäma jagat-trayé luëöhana-kaëöakatvam ||7|| trailokya-puëyair atha kumbha-karëas tapo-varäptau viparéta-väcä | akñéëa-nidraù satataà babhüva prabodhanäd eka-dinäpta-bhojyaù ||8||

vara-pradäne’tha vidhià yayäce vibhéñaëo dharma-matià manéñé | tad-väkya-tuñöena pitämahena nétaù sa dhémän amaratvam eva ||9|| bhrätur baläd vaiçravaëasya laìkäà hutvä puréà ratna-hiraëya-harmyäm | daçänanaù puñpakam ujjvalaà ca vimäna-räjaà vijayodyato’bhüt ||10|| jitvä sa viçvaà vigatäri-cintaù saïjäta-saìgräma-viyoga-khedaù | loka-traye citta-vinodanäya vimänam äruhya ciraà cacära ||11|| sa nirjharodgära-tuñära-çaila- suvarëa-ratnojjvala-tuìga-çåìge | kñaëaà nyañédad divasävasäne tad-bhéti-lénäsv iva padminéñu ||12|| täpaà mhur dik-pati-vallabhänäà karävamarñaiù kakubhäà vidhäya | kumudvaté-bandhana-päpa-çäpäj jagäma duùçéla ivästam arkaù ||13|| sändhyaà prakäçaà paripéya raktaà nijaujasä loka-nimélanäni | niçägamotsäha-padaà krameëa tamäàsi rakñäàsi sa tulyam äpuù ||14|| athodyayävagrasara-prakäça- bhraçyat-tamaù stoka-yutäntarékñe | sudhä-taraìgäkula-käla-küöa- karambite kñéra-nidhäv ivenduù ||15|| tamaù samühas taru-kuïja-puïja- tala-sthitaç cändramasaà prakäçam | babhau daçagréva iva prayatnät kailäçam ulläsayituà pravåttaù ||16|| jahära lakñméà kamaläkaräëäà cakära bhaìgaà sura-cakra-nämnäm | babhära doñäçrayavän kalaìkaà laìkä-patir dig-vijayéva candraù ||17||

hån-marma-saàlagna-çilémukheñu dérëeñu sadyaù kumuda-vrajeñu | saraùsu candra-pratibimba-mürtir daçäsya-bhéteva muhuç cakampe ||18|| saméräù sotkaëöhä iva lalita-vallé-kula-vadhü- samäkarñaiù kréòä-niviòa-daçakaëöhänukåtayaù | vicerur väpénäà kumuda-madhu-mädyan madhukarä- kula-çreëé-veëé-haöha-haraëa-helä-taralitäù ||19|| unnidra-candräbharaëe niçéthe tasmin mahänanda-ghana-prakäçe | prétiù sukha-sparça-mayé babhüva vairägya-bhäjäà madhurägiëäà ca ||20|| laìkeçvaras tatra çaçäìka-ratna- çilä-tale raçmi-viläsa-häse | sukhaà çayänaù purataù prayäntéà jitendra-lakñméà lalanäà dadarça ||21|| daçänanotsädita-näka-loka- lakñmém ivaikäà vijane bhramantém | maitrém iva prema-bharäbhirämäà täruëya-lävaëya-manobhavänäm ||22|| vilokya laìkä-patir aìka-mukta- çaçäìka-çaìkä-jananänanäà täm | svapne’py adåñöäà manasäpy acintyäà harñämåta-kñaibyam iväsasäda ||23|| acintitäpätakirätabhétäà mågém ivälambya balena päëau | sa täà babhäñe vibhaväbhimänaà tad-bhogya-çünyaà viphalaà vicintya ||24|| kasyäntikaà kuïjara-gämini tvaà prayäsi dhanyasya raëojjhitäsoù | ärädhitaù kena tapo-viçeñaiù saubhägya-bhümir bhagavän manobhüù ||25|| na tyajyase subhru kuru prasädaà labdhäà sudhäà muïcati manda-puëyaù | tyaktänya-yatnopanatäni mohät punar na labhyäni saméhitäni ||26||

iti bruväëena daçänanena tanvé ghanäliìgana-péòitäìgé | käïcé-vimukti-pratiñedha-digdhaà vailakñya-mugdhäkñaram äcajakñe ||27|| balena névé nanu na pramocyä vimuïca mäà durvyasana-spåhäà ca | açéla-lélä-çakalé-kåtäà tvaà hriyaà çriyaà rakña yaçaù kulaà ca ||28|| rambhäbhidhänäà suraloka-käntäà tvad-bhrätå-sünor naòaküvarasya | präëopamänäà dhanadätmajasya na vetsi kià mäà sumate snuñäà tvam ||29|| iti bruväëäm abaläà balena sandüñya mätaìga iväbjinéà täm | mlänänanäbjäm avamäna-lénäà lajjä-nimajjad-vadanäà mumoca ||30|| ucchiñöädhara-pallaväà nakha-mukhollekhävakhäta-stanéà visrastäàçuka-keça-päça-kusumäm utkampinéà manyunä | çväsäyäsavatéà sa-bäñpa-nayanäà tanvéà vahanté tanuà sä gatvä naòakübarasya viditaà paulastya-våttaà vyadhät ||31|| dåñöväbhibhütäà naòakübaras täà çrutvä kuvåttaà ca niçäcarasya | akäma-käntä-rati-saìgamäntaà tasyäs tu durjévitam ity uväca ||32|| naktaà-carais tat-kñaëa-varëyamänaà tac-chäpam äkarëya bhåçaà daçäsyaù | antar vahan duçcaritänutäpaà vimänam äruhya çanair jagäma ||33|| sukha-kñaibya-kñämäù prakaöam avaöäpäta-gatayaù kñipantaù çéläkhyaà vyasanam avilakñyäù kñata-dhiyaù | skhalantaù kurvanti prasabham avalepena kila tad yad udbhütas täpaù pracalati na jévänta-niyataù ||34|| vyomnä vrajantaà puratas tam etya mäheçvaraù präha gaëaù sakopaù | haàho nivartasva bhajasva nétià vyomnä gatir neha nabhaçcaräëäm ||35||

saté-sahäyaù sphaöikädri-çåìge devo måòaù kréòati candra-cüòaù | pärçvena yäty atra maréci-mälé bhayena noccair maruto’pi vänti ||36|| çrutvä madodgära-giraà gaëasva duñöa-dvipaù kåñöa iväìkuçena | dañöädharaù kopa-kañäya-cakñur noväca kiàcit sa haränurodhät ||37|| çvasan vimänäd avaruhya sajjaù sa majjayan bhümim iväbhyupetya | skandhena pätäla-talänta-mülät kailäsam ulläsitam ujjahära ||38|| vighürëamänädri-guhä-gåhebhyaù samantataù sambhrama-vidrutänäm | santrasta-vidyädhara-sundaréëäà käïcé-ravaiù khaà mukharébabhüva ||39|| kñmäntotkñepätivega-prasarada-analolläsa-kailäsa-kampa- kñobhe bibhyad-bhaväné-nibhåta-bhuja-latäliìgitaç candracüòaù | däçäsyair harña-häsaà vyabhajata caraëäkuïjitäìguñöha-péòä- vréòänirbhugna-mélan-nayana-gala-galad-gargarodgära-rävaiù ||40|| atyugra-räveëa daçänanasya prasäda-vän rävaëa ity abhikhyäm | cakre pinäké priyatäà prayänti präyaù prabhünäà viparéta-ceñöäù ||41|| tuñöät punaù präpya varaà trineträt trailokya-lakñmé-paribhoga-bhavyam | vrajan vimänena daçänanaù khe sakautukaù puñpakam ity uväca ||42|| ya eña dürät kanakäcalasya saàlakñyate dakñiëa-pärçva-deçe | çåìgägra-lagnojjvala-ratna-çailas tad-aìga-viçränti-sukhe mamecchä ||43|| iti bruväëaù kñanadäcarendraù kñaëäd vimänena javena nétaù | tasyädbhutädrer vicacära padbhyäà ratna-sthale kalpa-latävåtänte ||44||

vaidürya-gärutmata-padma-räga- vajrendra-nélämala-çaila-çåìgam | paçyann avälokana-harña-mäné na rävaëaù kautuka-tåptim äpa ||45|| kvacit skhalan nirjhara-räjavantaà guhä-gåhodgérëa-mahäööahäsam | bhéty eva néhära-paöävåtäni nimélayantaà kakubhäà mukhäni ||46|| samullasannéla-maëi-sthaloru- sthüläàçu-puïjonnata-daëòa-pädam | punaù pravåttaà bali-vaïcanäya vyäptämbaraà viñëum iväprameyam ||47|| balänvitodyad-ghana-kälanemià prahläda-saàrabdha-jalodbhavogram | sa-tärakägraà kaöakaà vahantaà yätaà hiraëyäkñam iväcalatvam ||48|| suvismayänanda-dåçä samantän nirvarëayann eva muhur mahädrim | tad-ucca-çåìgäçrama-dhämni divyäà kanyäm apaçyat sa tapaù-prasaktäm ||49|| tanvéà stanäbhoga-bharäd aväpta- saàsakta-kåñëäjina-gäòha-bandhäm | latäm ivodyat-stavakäbhiläña- niùspanda-lénäli-kuläbhirämäm ||50|| paulastya-vidhvasta-samasta-loka- ghanävamänänäla-tévra-cintäm | çakra-çriyaà svarga-viyoga-khinnäà rakñaù-kñayäyeva tapaù-pravåttäm ||51|| täà vékñya rakñaù-patir akñayendu- mukhéà sakhé-netra-sudhäà nipéya | mene tad-ucchiñöa-rucäpi çiñöäà spåñöäà na saàçliñöa-nikåñöa-såñöim ||52|| punaù sadäcära-paramparärha- pädyäsanädi-praëaya-pravåttäm |

täm abravéd adbhuta-rüpa-sampat- sampanna-püjaù kñaëadäcarendraù ||53|| kä tvaà manojanma-vivarjiteva ratir viräga-vrata-durgraheëa | madena vidyä kapaöena maitré lobhena lakñmér iva lupta-çobhä ||54|| dhyänävadhänaà parmo’vamänas trapäkaraà päram athäkña-sütram | vane niväsas tava yauvane’smin japaç ca çäpaù kusumäyudhasya ||55|| tyaktvägrahaà brühi vicintya tantré tvam eva satyaà yadi yuktam etat | bimbädhare cumbana-keli-yogye japena päpärjanam eva mugdhe ||56|| niraïjanatvaà kusuma-prasaktiç citraà jaöä-bandhana-käraëaà te | anaìga-rägaà kuru mä çaréram anaìga-rägaà vaha cetasi tvam ||57|| bhogotsavaà mänaya mä naya tvaà kleçair adoñaà kåçatäà çaréram | ahaà hi te tanvi saméhite ca hite ca sampädana-baddha-kakñaù ||58|| çåìgärasya gataiva bhägya-gurutänaìgasya näìga-spåhä lävaëyaà ghana-manyu-dainya-malinaà kä yauvanasyonnatiù | nodyänaà dayitaà madhur vidhi-hataù kasyendur änandanaù känte te tapasi sthitä yadi matis tat sarvam astaà gatam ||59|| çrutvaitad uktaà daça-kandhareëa sä kiïcid äkuïcita-cetaneva | jagäda khedena viniùçvasanté hriyävamänena ca manyunä ca ||60|| vrate vivädaà vimatià viveke satye’tiçaìkäà vinaye vikäram | guëa’vamänaà kuçale niñedhaà dharme virodhaà na karoti sädhuù ||61|| kacasya väcaspati-sambhavasya svädhyäyajä vedavaté-sutäham |

deyä mayeyaà svayam acyutäya manoratho’bhüt pitur ity ayaà me ||62|| kälena daityaiù sa hataù pitä me mätänalaà çokam iva praviñöä | varärthiné devam ananya-cittä tapaù-pravåttä harim arthaye’ham ||63|| iti bruväëäà daçakandharas täà gäòhänubandhena ghatäbhiläñaù | punaù punaù kñéba iva praläpé kopägni-santäpavatéà cakära ||64|| småtvä sa çäpaà naòa-kübaroktaà santyakta-käntähaöha-saìga-väïchaù | nakha-kñatocchiñöa-kuça-sthaléà täà kåtvä jagäma svapuréà sakämaù ||65|| sä mäniné durviñahävamänaà rakñaù-kara-sparçam amåñyamäëaù | kuläbhimänendhanam ätma-çuddhyai pürvaà prakopägnim iväviveça ||66|| ciraà vicintyäcyutam acyutäçä janmästu me räkñasa-saìkñayäya | uktveti dåñövä ravim adri-çåìgät täpena tanvé tanum utsasarja ||67|| amlänaà kuçalaà kulaà ca vimalaà sat-saìga-gaëyä guëä mänyä mäna-ghanonnatir vinidhanaà dharmävidhänaà dhanam | kértir mürtir asaìkñayädbhutavaté çaktiç ca saàrakñate jantor indirya-saàyamena sakalaà nañöaà na yasyästi saù ||68|| praviçya laìkämalakä vijitya hatvä punar vaiçravaëasya koçam | käle viçäle’nilavat prayäte laìkä-patiù puñpakam ity uväca ||69|| dåñöä puraç carya-girir mayä yaù punas tad-älokana-kautukaà me | ramyaà nipétaà bata netra-pätair na vismaraty eva manaù kadäcit ||70|| ity ädaräbhyarthana-yantritena nétaù kñaëenaiva sa puñpakeëa |

taà deçam ety äyata-käla-jihvä- léòhaà na taà prauòha-girià dadarça ||71|| utpatti-våddhi-kñaya-päka-yuktyä kñaëe kñaëe dåñöa-vinañöa-sarvaù | präyaù prapaïca-praëayé bhavo’yaà abhäva-sad-bhäva-samasta-bhävaù ||72|| taträbhyapaçyan nagaräëy aratna- prayatna-kraya-vikrayäëi | parasparärabdha-virodha-yuddha- sandhänasannaddha-dharädhipäni ||73|| dåñövä taväçcaryam acintya-rüpaà cakra-bhramärüòhaà iväprarüòhä | prauòho’pi müòhatvam ivänubhüya çanaiù sa sampräpta-dhåtiù pradadhyau ||74|| aho nu nänädbhuta-vibhramäëäà hartä ca kartä ca sadaiva kälaù | yenäniçaà darçayatä vicitraà nipétam anyad bata väntam anyat ||75|| kñaëaà vicintyeti nayau puréà sväm anityatä-nañöa-dhåtir daçäsyaù | girer viyogäd acalaà dvitéya- nivodvahan vismaya-bhäram antaù ||76|| gate nigérëädbhuta-cakraväle käle viçäle bahu-moha-jäle | småtvä samäruhya vimäna-räjaà tam eva deçaà sa punar jagäma ||77|| sa tatra citräëi puräëi täni na hema-harmyäëi na mandiräëi | svapnäntaräëéva kåta-bhramäëi janmäntaräëéva gatäny apaçyat ||78|| taträluloke sa tamäla-täla- tälésa-hintäla-nirantarälam | vanaà viçälaà vivalat-piyäla- mälävalé-saàtatat-nakta-mälam ||79|| ghorair dhurad-vyäghra-ghana-praghoñair ivocca-romäïca-cayäïcitänäm |

viçaìkaöair utkaöa-kaëöakänäà vyäptaà samühaiù khadira-drumäëäm ||80|| antaù-çvasan niçcala-duñöa-sattvaiù kampa-pradaà pippala-pallavänäm | tamaù-piçäcäcitam arka-bhäsä bhétyaiva dürät parivarjyamänam ||81|| gateñv abhävaà nagareñu teñu dåñövä tad ugraà gahanaà gabhéram | rakñaù-pati-grasta-samasta-loka- kuläya käläya namaçcakära ||82|| so’cintayat käla-vaihaìgamo’yam alakñya-däkñya-krama-pakña-vegaù | diväniçaà yäti vicitra-çaktir aho kadäcin na calaty akhinnaù ||83|| atyuccäpäta-nimnonnati-karaëa-paöuù çliñöa-düra-sthitänäm iñöäniñöa-vrajänäà satatam iva ghanäçleña-keli-prasaktaù | paryantäbhäva-bhümi-prapatana-caturän anyathä sarva-bhävän prätaù prätar vidhatte nava-nava-racanäçcarya-kåt käla-päkaù ||84|| ity adbhutämälayann acintyäà kälayas çaktià sa visaàsthulo’bhüt | anityatäcintana-bhaìga-bhäjäà näìgäni keñäà çithilo bhavanti ||85|| präptaù sa laìkäà vibhavopabhoga- harñotsavair vismåta-käla-lélaù | mene sukha-kñébatyäkñayäëi sambhoga-lélä-dhana-jévitäni ||86|| çanaiù prayäte kñaëa-saìkhyayäpi pravardhamäne yuga-dérgha-käle | punar vimänena tam eva deçaà kutühalättaù prayayau daçäsyaù ||87|| sa tatra nighäta-dhana-praväha- dérëorvarä niñkramaëa-krameëa | dadarça pätälam ivänta-hénaà khätaà prajätaà bhuvana-vraëäbham ||88|| kñaëaà tad-älokana-bhugna-kaëöhaù sthitvä prayätaù sa padaà svam eva |

käle prayäte punar ägato’tha saraù samudropamam abhyapaçyat ||89|| ananta-padmänvitam aprameyam udagra-nägendra-sahasra-sevyam | paräga-puïjena bhujaìga-lokam iväntaräle kapilena juñöam ||90|| haàsäàsa-kaëòüyana-lola-näla- phulläravindotthita-ñaö-padänäm | muhuù samühair vihitändhakäraà kroçän niçä-çaìkita-cakraväkam ||91|| svädüdakaà komala-véci-vätaà padmojjvalaà bhåìga-gaëopagétam | sa-saurabhaà puëyavatäm ivaikaà sarvendriyäëäm upabhoga-pätram ||92|| sa-vibhramaà çré-ramaëaà paräga- pétämbaraà näbha-bhavodbhutäbjam | nélotpala-çyämalam äkalayya saraù sa niùspanda-tanuù pradadhyau ||93|| aho nu neträrpita-kautukäni vaicitryam etattré-kåta-vismayäni | pibaty ayatnena kiyanti kälaù såjaty ajasraà ca mahädbhutäni ||94|| kñaëaà vicintyeti lasad-vivekaù sa çaìkarärcära-samädaro’bhüt | anityatäcinta-nakhaidajanmä na sad-vicäraù kuçaläya kasya ||95|| ayaù-piëòa-krüraà çrayati na manaù kväpi mådutaà na yävat saàspåñöaà sakala-bhava-bhäva-kñaya-dhiyä | manäk tasmin yäte praçama-lava-päka-praëayitäà namaty etat kasya dvija-guru-harärcäsu na çiraù ||96|| saras-taöe öaìkita-ratna-péöhe liìgaà vidhäya sphaöikädri-çåìgam | sa-puñpa-kopähåta-divya-padmair arcäà cakärämåta-raçmi-mauleù ||97|| sa tryambakasyämbara-cumbyamänäà vidhäya püjäà kamalopacäraiù |

hradasya viñëor iva madhya-jätaà samädadhe mürdhni vidhätum abjam ||98|| tasyäntare käïcana-karëikasya vicitra-ratnojjvala-pallavasya | sa divya-padmasya dadarça kanyäà tad-bhéti-lagnäm iva jätu lakñmém ||99|| ädäya kanyäà kamalaà vidhäya tac-candra-cüòasya kiréöa-koöau | prétià vahan vismaya-garbha-gurvé laìkeçvaraù sväà nagaréà jagäma ||100|| mandodaré tad-dayitätha tatra tenärpitäà kalpita-putrikäà täm | ananya-lävaëya-varté vilokya kanyäm abhüd vismaya-niçcaleva ||101|| kadäcid utsaìga-gåhéta-kanyäà täà närado’bhyetya munir jagäda | patyus taveyaà capalendriyasya kanyä bhaviñyaty abhiläña-bhümiù ||102|| çrutvaitad äcchädya mahärha-paööaiù suvarëa-maïjuña-dhåtäà kumärém | mandodaré bhümi-latävakhäte tatyäja ratnäkara-pära-tére ||103|| käle prayäte janakena räjïä yajïäìgane haima-halena kåñöe | labdhä samåddhendu-mukhé sutä sä séteti nämnä bhuvane prasiddhä ||104|| tataù kadäcin maëi-mandirasthaà daçänanaà çürpaëäkhäbhyupetya | sadyaù prakåtyäkhila-karëa-näsä svasä çvasanté vijane jagäda ||105|| aho pramädas tava durjayasya jana-trayé-räjyajayor jitasya | yat tvaà prajätäri-naväìkuro’pi dhatse sukhé kñéba ivätinidräm ||106|| mantra-dviñaù çakti-madena yasya niçcetanasyeva dinäni yänti |

durvåtta-goñöhé-patiteva patiteva patné na tatra tiñöhaty aparonmukhé çréù ||107|| rämaù pitur niçcala-çäsanena bhräträ jaöäbhåt saha lakñmaëena | sétäkhyayä cäru-dåçä ca patnyä dhanvé vane däçarathiù sthito’sti ||108|| yasyäìganä sä surasiddha-sädhya- gandharva-vidyädhara-sundaréëäm | säçcarya-saundarya-madaà vahanté dåñöä mayä tvad-bhavanocitaiva ||109|| täà tvat-kåte hartum ahaà pravåttä yävan-mano-janma-jaya-praçastim | rämänujät tävad ayaà bhayäptaù paräbhavaù kartita-karëa-näsaù ||110|| man-manyu-çalya-vyathayäbhibhütaù suräsura-çré-haraëa-pragalbhäù | tvad-bhrätaras te khara-düñaëädyä rämeëa sarve nihatäù sa-sainyäù ||111|| sukhonmukhaù ka-bhujaìgamo’pi viñoñma-çäntyai bila-veçma-çäyé | pipélakenodara-randhra-yuktyä vidäryate niçcala-kalpa eva ||112|| ägupta-cäraù sva-para-pradeçe jagat-trayé-räjya-gåhéta-bhäraù | aho prasiddhäà bhuvana-traye’pi tvaà daëòakäraëya-kathäà na vetsi ||113|| iti svasur marmaà vidäraëogräà çrutvä giraà durviñahaà daçäsyaù | javena päraà jaladher jagäma kälena kämena ca kåñyamäëaù ||114|| sa präpya märécam amätya-mukhyam araëya-prayanta-tapaù prasaktam | nyavedayan martya-vikäram asmai sétäphära-vyasanodyamaà ca ||115|| lakñmé-çaréra-kñapaëäbhiyoge gäòhänubandhena mada-pramüòham |

säcivya-manträvadhi yäcyamäno vicärya märéca-munis tam üce ||116|| aho batäyaà tava moha-mantraù svatantra-väcä cyuta-néti-tantraù | kià çatruëä putra-kalatra-mitra- dehäpahäré vyasanäya dattaù ||117|| dhürtair yad uktaà hådaya-grahäya nindyaà madottuìgam asaìgataà ca | tad éçvaräëäà pariëäma-kañöaà nirdiñöa-durvedam aniñöam iñöam ||118|| sarvopakäraù sukåta-prahäraù kleçävatäraù kuçaläpasäraù | çéläpacäraù kupadäbhisäraù päpa-prakäraù para-dära-häraù ||119|| pathyaà na jighranty atha carvayanti spåçanti çåëvanti vilokayanti | vinäça-käle capalendriyäëäà sarvendriyäëéva puraù prayänti ||120|| rämasya hartuà katham icchasi tvaà patném ayatna-kñata-räkñasasya | yad-bhétinéty eva tapas tataà me kva rakñasäm asti viveka-päkaù ||121|| jätaù kåté tata-tapaç-caya-åñyaçåìga- manträhuti-prasåta-yäga-vidhi-prabhävät | påthvé-pater daçarathasya pitur niyogäd yaù kauçikasya makha-rakñaëa-dékñito’bhüt ||122|| çüraù çiçuù kauçika-çäsanena man-mätaraà vartmani täöakäà yaù | hatvä prapede muniä vitérëäà sa-jåmbhakäm astra-rahasya-vidyäm ||123|| asstrodyat-pakñapätaiù kuçika-suta-makha-träëa-sajjasya yasya prakñipto yojanänäà çatam udadhi-taöe mürchitaù pracyuto’gre | våkñeñv adyäpi bäëäsana-cakita-bhiyä räma-nämädi-varëe räkärämädi-çabdeñv api bhaya-samayän na kvacin nirvåtir me ||124|| yaù präpa yajïe janakasya putréà caëòéça-cäpäkramaëena sétäm |

nétäà triloké-vijayäçayena çaktitvam etäà kusumäyudhena ||125|| äkarëäkåñöa-bhaìgodbhava-rava-mukharoccaëòa-caëòéça-cäpa- krodhädhmätasya sarva-kñitipa-vadha-vidher dvandva-yuddhätitithir yaù | cäpa-çré-kuïjanena vyadhita bhågupateù sarva-dharmasya goptä puëya-brähmaëya-janmäpacaya-paricaya-kñatra-våtter nirodham ||126|| yaù satya-päça-grathitasya muktyai putir girä nirjana-saàçrayäya | yayäv araëyaà saha lakñmaëena bhräträ samäna-vratayä ca patnyä ||127|| viyoga-çokät pitari pratapte svargaà prayäte bharatena yatnät | abhyarthyamäno’pi nijaà na räjyaà jagräha rämaù sthira-satya-kämaù ||128|| tat-päduke mürdhni nidhäya dhémän karoti çatrughna-niñevyamäëaù | räjyaà jaöäbhåd bharatas tadéyaà vanänta-väsävadhià tat-praviñöam ||129|| sahäyatäà te kupade karomi kathaà çaréra-pratiküla-kärye | akurvatas tvad-viçikhair vinäças tatas tu rämän nidhanaà varaà me ||130|| çrutveti märéca-vacaù prahåñöas taà räkñasendraù prathamaà visåjya | mäyä-nidhänaà sva-vinäça-sajjaù paçcäd yayau kalpita-bhikñu-veñaù ||131|| arthänartha-kñaya-bhaya-jayän sarvathä vetti sarvaù çreyaù präptuà kim api yatate varjayaty eva doñän | taj-jïo’py ante patati vivaçaù kle`cä`cokärti-garte daivädiñöe patana-samaye laìghane kasya çaktiù ||132|| atha kanaka-kuraìgaà vidrumottuìga-çåìgaà rucira-maëi-vicitraà locanänanda-mitram | dyutim iva vikirantaà saànikarñe carantaà janaka-nåpati-putré kautukät taà dadarça ||133|| tac-carma-lobhät praëaya-prayatnair abhyarthito maithila-räja-putryä |

dhåtväçrame lakñmaëam ätta-cäpaù sasära säraìga-vadhäya rämaù ||134|| mäyä-mågas tékñëataränanena sa patriëä räma-dhanuç cyutena | biddhaù patan räkñasa-rüpa eva hä lakñmaëety ärta-ravaà ruräva ||135|| çrutvä praläpaà sahasaiva sétä bhartur viruddhaà pariçaìkamänä | tat-kampitäìgé visasarja yatnät sa-sambhramaà lakñmaëam ékñitaà tam ||136|| abhyetya sétäm atha küöa-bhikñur daçänanaç candramukhéà dadarça | suräsuräëäà kalahopaçäntyai sudhäà sudehäm iva nirjanasthäm ||137|| praëäminéà svägata-vädinéà täà pädyäsanätithya-viçeña-sajjäm | uväca kauöilya-niléna-mäyaù pracchanna-käyaù kñaëadäcarendraù ||138|| lävaëyaà sakaläìga-saìga-subhagaà mädhurya-dhuryaà vacas tékñëäntänayana-dvayé ca sutaräà präne kañäya-cchaviù | mürtiù känti-sudhäcitä rasa-mayé citraà camatkäriëé yatnenäpy abhilakñyam amlakaöukaà kiàcin na te ceñöitam ||139|| ekäkiné nirjana-känane’smin karoñi kià ratna-vimäna-yogyä | ghoraà ghurad-vyäghra-guhägram etat kasmät taveñöaà viñamäçma-käñöham ||140|| etä nirbhara-darbha-süci-nicayair duùsaàcarä bhümayaù kñut-kñuëëäjagarogra-kopa-viñama-çväsoñma-çuñya-drumäù | gréñma-gläni-nimagna-matta-mahiña-çliñyat-karéñonmiñat- paìka-vyäkula-viklavat-tåëa-kula-kledäti-tiktaà payaù ||141|| divyäratna-hiraëya-harmya-rucirä ramyä tava çré-sakhé laìkä sphäöika-mandiräàçu-nivahaiù svargaà hasanté muhuù | tasyäù subhru vibhäty açoka-vanikälaìkära-bhütä marut- tvaìgat-kalpa-latä-paräga-paöalé-saàsarga-raìgä ratiù ||142|| jagaj-jayodyoga-raëäìkita-çré- laìkädhinäthaù praëayé taväham |

yaà träsa-loläàçuka-pallaväìgä bhrübhaìga-bhagnäs tridaçä nayanti ||143|| çrutvaitad uktaà daçakandhareëa bhayena kopena ca kampamänä | jagäda jihmaà janakätmajä taà samudbhavad-bähu-çiraù-sahasram ||144|| aho praçänta-vrata-kañöa-küöas tvaà çañpa-saïchanna ivändha-küpaù | päpäplutaà jalpanaà jalpatas te kià näàa bhümau patitä na jihmä ||145|| iti bruväëäà kapaöäkåtis täà kareëa mätaìga-nibhaù pramäthé | äkåñya rambhäm iva vepamänäà jahära mattaù piçitäçanendraù ||146|| tära-praläpäà çaraëaiñéëéà täà dayäbhimäné na rarakña kaçcit | präyaù sva-rakñä-praëayé jano’yaà parärti-käle virala-prayatnaù ||147|| sétäà harantaà rajané-carendraà latäm ivogränilam ambareëa | dhéraù kåpävän aruëasya sünur abhyädravad gådhra-patir jaöäyuù ||148|| nikåtta-varmäyudha-maulivähaà kåtvä daçäsyaà nakha-caïcu-pakñaiù | daiva-pramäëe vijaye jaöäyur juhäva jévaà nijam äji-vahnau ||149|| jäyante nidhanaà prayänti satataà janma-bhrame jantavaù ko’py ekaù kila jäyate sa sukåté yaù péta-puëyämåtaù | ärta-träëa-pavitritena tåëavan nétena jätu vyayaà vyäptäçeña-yaço-mayena vapuñä kalpa-sthitir jévati ||150|| laìkädhinäthaù samupetya laìkäm açoka-nämnéà vanikäà praviçya | nyaveçayan maithilajäà kñayäya kulasya mänasya ca jévitasya ||151|| dineñu yäteñv atha räma-våttaà jïätuà visåñöaù praëidhir nigüòhaù |

suketu-nämä daçakandhareëa vijïäya sarvaà sa samäjagäma ||152|| sa täpa-savyaïjana-raïjitena veñeëa laìkä-patim abhyupetya | svairaà babhäñe bhuvana-traye’pi samasta-käryeñu kathäntaraìgaù ||153|| na yujyate vaktum asaàmataà yan na cähitaà na prakaöaà na guptam | präyaù prabhüëäm atisaànikarñaù kñurägra-dhäre nava-päda-cäraù ||154|| çrutaà ca dåñöaà nivedyamänaà satyaà vacaù préti-karaà na räjïäm | tuñyanti bhüpäù stavaka-stavena çünyena veçyä-praëayopamena ||155|| karëänukülaà hådaya-grahäya yad ucyate tat-kñaëa-dåçya-doñam | bällabhya-bhäva-prabhaväya bhütyair droha-prakäraù paramaà prabhüëäm ||156|| sahäya-hénasya pada-cyutasya kñämasya käntä-virahänvitasya | rämasya våttaà çåëu deva sarvaà çrutvä vicärya kriyatäà hitaà yat ||157|| hatvä sa märécam ameyamäyaà tyaktväçramaà lakñmaëam äptam agre | vilokya sétä-haraëäbhiçaìké dhyätväpatat tan-mukha-datta-dåñöiù ||158|| dåñöäçramaà çünyam acintitogra- çokäbhikätäpta-muhürta-mohaù | äsädya saàjïäà çanakaiù prapede cakra-bhramärüòha iväkulatvam ||159|| jaöäyuñas tat-kñaëa-mukta-jéva- çeñasya kåtväntya-vidhià vidhijïaù | tad-duùkha-täpaà dayitä-viyoge rämaù kñate kñäram iväsasäda ||160|| çaile çaile sthala-jala-bila-präya-puïje nikuïje kåtvä kåtvä hådayam asakåj jévitäçä-vihénam |

çokenäntar-vihita-vasatiù praskhalad bäñpa-varñé rämaù sétäà dhåtim iva vane häritäà näsasäda ||161|| saraù phullair vyäptaà vikaca-kumudendévara-vanai rajaù puñpälekhyaà sa khalu nikhilendu-dyuti-mukhaù | vahann antar-dveñäd iva kamala-khaëòeñu vimukhaù kñapäm antaç-cakrähvaya-sadåça-våttiù samanayat ||162|| dåñövä çriyaù putram aväpta-ghora- kabandha-rüpaà sa vimocya çäpät | räkä-viyoga-glapitaù çaçéva yayau tad-uktena pathä hitena ||163|| çanair aväpyäcala-åñyamükaà sugréva-nämnä plavageçvareëa | parasparäbaddha-hita-pratiñöhaà sa präpa vikhyäta-balena sakhyam ||164|| tasyägrajenätibalena räjyaà håtaà samäkarëya sa väli-nämnä | cakära mitropakåti-prayatna- saànaddha-dhés tan-nidhane pratijïäm ||165|| kiñkindhäm etya rämaù prathita-bhuja-balaà välinaà çaura-çälé sugrévähütam ugränana-viçikha-hataà kérti-çeñaà cakära | sannaddhaù sapta-sindhüddhata-salila-cayä-çänti-santoña-våddhyä sandhyä-dhyänäya dhéraù kñaëa-gamana-paöur yaù sadaivätra dåñöaù ||166|| sugrévaà hanuman-mukhaiù parivåtaà räjye’bhiñicya svayaà kåtvä väli-jam aìgadaà tad-anugaà tad-yauvaräjyärjitam | rämaù prasravaëe girau samanayad vidyut-prabhä-piìgala- çmaçru-vyäkula-megha-saìgha-kalile kälaà viyogäkulaù ||167|| saàrambhorjita-garjitaà jaladharaà kñiprodyatäà vidyutaà khadyota-sphuöanaà kadamba-pavanaà täà sasmitäà ketakém | sehe sarvam amogha-megha-caritaà rämaù suhån-nirmitäà sétänveñaëa-saàvidaà dhåtimayém äçäà niveçyäçaye ||168|| tataù prayäte ghana-megha-käle praçänta-bäñpeñu diçäà mukheñu | mitrodama-çrér iva harña-hetuù padmäkaräëäà çarad äjagäma ||169|| udyoga-käle’pi nirargalasya vaktuà suhådaç cyutasya |

kruddhena saumitri-rathägrajena yayau visåñöaù kapi-räjadhäném ||170|| çré-bhoga-saktaà dayitänuraktaà haréçvaraà vismåta-mitra-käryam | abhyetya lajjävanataà jagäda rämänujaù kopa-kañäya-netraù ||171|| äçcaryaà nija-kärya-käla-vinataù paryäpta-tätparyavän krauryaudäryam anäryaà vetsi na ghana-kleçäçma-çayyäçrayam | ucchiñöaà pibasi priyädhara-dalasyälagna-rägaà madhu präyeëopakåtiù kåtaghna-hådaye päñä;na-paööe kåñiù ||172|| solläsäù kåkaläsa-kürma-çapharotphälaähi-jihvä-latä sandhyä-varëa-paläça-parëa-kariëé-karëänukära-kñamä | vidyun-nåtta-narendra-våtta-vanitä-citäsavonmatta-dhé- durnétonnati-cäraëa-stuti-kalä-loläù khala-prétayaù ||173|| sa lakñmaëeneti viòambyamänaù sa-doña-vailakñya-viñaëëa-cittaù | prasähya taà saàvaraëa-praëämaiç cakre sva-sainyaà vijayäya sajjam ||174|| namraù samabhyetya tataù kapéndraù plavaìga-saìghaiù paripüritäçaù | rämaà prasädäbhimukhaà vidhäya diço vijetuà balam ädideça ||175|| sétänveñaëa-çäsana-praëayinäà darpeëa saàsarpatäà sampürëe bhuvane kapi-kñiti-bhåtäà sainyena dig-vyäpinä | megha-grastam ivämbaraà ghana-tamaù saìghäta-pétaà dinaà dik-cakraà ca babhüva vindhya-çikhara-präkära-sampüritam ||176|| vegenäìgadam aindranéla-hanuman-mukhyäù plavaìgäs tataù präptä dakñiëa-sindhum uddhatataratvaìgattaroìgattaram | äliìgantam ivämbara-praëayinéà gaìgäà digantädibhir dåñövä bandhya-pariçramäù pramumucuç cintä-nimagnä dhåtim ||177|| tato’bravéd väli-sutaù samudra- sandarçana-tyakta-jayäbhimänaù | sétä na labdhäbdhir ayaà na laìghyaù kapi-prabhoù kaù sahate prakopam ||178|| ihaiva nas tyakta-parigrahäëäà yuktaà tapaù saìgalita-grahäëäà

bhagne’bhimäne vitate’vamäne vanaà vinä bheñajam asti nänyat ||179|| mithyä-putra-kalatra-mitra-bharaëärambhäbhiyoga-grahair äçä-päça-juñäà prabhu-praëayinäà sevä-vrataiù çuñyatäm | ante hanta diçanti santata-mahä-moha-prarohävahä vaiçyävibhrama-caïcalä bhrama-madonmatta-kramaà sampadaù ||180|| dhanyo jaöäyur jagati pravéro jévaty alobhojjhita-jévito’pi | chinnasya yasyocita-räja-kärye loke prarüòhä kila kérti-lakñméù ||181|| ity aìgadenäbhihite samépaà sampäti-nämä çanakair aväptaù | plavaìgamän gådhrapatir jagäda navodbhavat tat-kñaëa-lakñya-pakñaù ||182|| bhrätä jaöäyur mama pürvam arka- pathe vrajan mat-sahito javena | spardhänubandhé sa mayä sva-pakñai saàrakñitaù prajvalitäkhiläìgaù ||183|| nirdagdha-pakñaà patitaà kñitau mäà diväkaräkhyo munir ity uväca | bhaviñyasi prauòha-gati`h sapakñas tvaà räma-våttämåta-pürëa-karëaù ||184|| ihädya me räma-kathämåtena pakñaiù prajätair vigataù sa çäpaù | paçyämi laìkopavane niruddhäà sétäà nigadyeti jagäma gådhraù ||185|| mahä-mater jämbavato matena plavaìgamaiù sädaram aìgadädyaiù | abhyarthito’bdhes taraëe’bhimäné saméra-sünur vavådhe hanümän ||186|| mahendram äruhya girià sapäda- bhareëa gurvékåtam utpapäta | ädätum icchann iva näka-cumbi dineça-bimbaà punar ambarägram ||187|| svacchämbu-pratibimbite’sya vapuñi krüra-prakopäkulair drañörä-koöi-vipäöanena makarair mithyäbhiyoge kåte |

dürodgärita-düruväta-vidhuta-sphétais taöämbu-sphuöac- chukti-vyakta-såtair jahäsa jaladhir muktä-samühair muhuù ||188|| vrajan sa dhéraù çata-yojanäntaà krameëa tad-gräsa-vivardhitäsyäm | jaghäna ghoräm atha siàhikäkhyäà kñapäm ivärkas tamaso janitrém ||189|| mänäya mainäkam athärëavena viçräntaye ratna-girià visåñöam | kareëa saàspåçya sa laìghitäbdhir laìkäìka-çailasya taöe papäta ||190|| atha niçi çaçi-häsolläsa-çubhräsu dikñu sphuöa-maëi-kiraëeñu tat-priyäntaù-pureñu | pratipadam atyatnät tena sarvaà vicintya durtataram abhipatya svairam äbhäñya sétäm ||191|| sura-taru-vanikäyä müla-bhaìgaà vidhäya pravidhuta-kula-çailän kiìkarän mantri-puträn | sura-pura-bhaya-dékñä-dakñam akñaà ca hatvä svayam abhisaratä täm indrajid yuddha-bhümim ||192|| tåëam iva vahatä tac chadmanä brähmam astraà hutavaha-huta-laìkätaìka-niùçaìka-çaktyä | kåtam iha kapinä yat tac ce devena dåñöaà tad api kumati-såñöaà daiva-diñöaà na nañöam ||193|| (tilakam) yad bhakti-yuktaà vinaya-pramuktaà vijïäpyase çakti-lavena deva | äkuïcita-bhrü-bhrama-käri vaktraà na tatra käryaà sva-hitaà vicäryam ||194|| çrutvaitad uktaà praëadhi-vratena rakñaù-patiù kñmäà kñaëam ékñamäëaù | na kiïcid üce caraëäïcalena samullikhan sphäöika-päda-péöham ||195|| atha prabhäte kila mantri-mukhya- niñevyamäëaà kñaëadä-carendram | bhrätä sabhägra-sthitam abhyupetya vibhéñaëaù samprati taà babhäñe ||196|| atyalpake’pi vyasanäàça-leçe na saàvåttir yaiù kriyate prayatnät |

teñäà pravädäd avamäna-pürëäù saktäpavädä vipado bhavanti ||197|| nahi dhématäà dhävati dhéù kukärye kñaëäd akäryäd viramanti bhavyäù | kurvanty akäryaà viramanti naiva hitaà na çåëvanti ca deva-dagdhäù ||198|| paräbhavaà yat sa kapis taväpi cakära so’yaà kunaya-prabhävaù | sétäpahära-prabhavävamäne tat-tyäga eva praçamäbhyupäyaù ||199|| aho nu cärair na niveditaà bho rämaù samudrasya taöém aväptaù | yad bhåtya-sugréva-vidhau vidheyaù sa märutis tat-påtanä-padätiù ||200|| prasädyatäm ätma-hitäya rämaù sétärpaëenaiva sa çäntim eti | ayaà pramädasya çaräva-pätaù sétä-parityäga-karävalambaù ||201|| hitaà tavaite na vadanty amätyäs tvad-bhrü-latädhéna-vibhüti-bhogäù | citta-grahäya priyatäm aväptuà karëänukülaà katham antya-tathyam ||202|| satye çaìkä-cakita-matayo vaïcaka-gräma-lénäù çaila-sthaolpakåti-viphaläù svalpa-doñe’tikopäù | matnrodvignäù piçuna-vacanä gharma-narmokti-håñöäù sädhu-dviñöäù prakhala-suhådaù sarvadä bhümi-päläù ||203|| iti bruväëaà ku`calänubandhäd vibhéñaëaà bhrü-bhramaëa-prakopaù | äkåñya khaògaà caraëäïcalena nyapätayan nirvikåtià daçäsyaù ||204|| sa vetribhis träsita-sarva-lokair niñkäsitaù sajjana-saàçrayärthé | guëäbhisäri gagnaà vigähya jagäma rämasya samépam eva ||205|| anyedyur antaù-pura-saudha-çåìga- sthitaà sametya praëidhir daçäsyam |

sugréva-sainyärëava-madhya-cäré jagäda vijïäta-samasta-tattvaù ||206|| itaù prayätasya vibhéñaëasya praëäminaù päda-nakhäàçu-paööam | rämeëa maulau pravisärya datto laìkädhipatye prathamäbhiñeke ||207|| manträntaraìgatvam atéva yätaù sa tasya nirvyäja-hitopadeñöä | na bändhavatvaà sahajaà janasya sa eva bandhuù kila yo’nuraktaù ||208|| vibhéñaëasyänumate tri-rätraà räme’bdhi-tére’tha kåta-vrate’pi | gämbhérya-niùsyandatayämbu-räçir na kiàcid üce taraëäbhyupäyam ||209|| rämasya cäpäkramaëena sindhur bhayäd athämanyata setu-bandham | mådor avajïä-mukha-bhaìga-käré lokaù kiläyaà bhaya-bhojya eva ||210|| athämbudhau mandara-tulya-çaileù setur nibaddho’dbhuta-kåt plavaìgaiù | prabhäva-çaktyä dåòha-niçcayänäà çiläù plavante salile kim anyat ||211|| rakñaù-kule setur abhäva-hetur daivena såñöaù salila-pracäraù | nünaà sa nirvighna-gatägatäya laìkä-padäà räghava-sampadäà ca ||212|| tértvärëavaà setu-pathena rämas tatas triküöasya taöe niviñöaù | plavaìga-sainyena dhanena yasya trastä iva kväpi diçaù prayätäù ||213|| ity uktvä praëidhau manäg apasåte laìkä-pati-bhrätaraà vyäyan-mänuña-sevakaà kñata-kulaà pramlänamänänanaù | saìkalpair api duñkare’dbhuta-nidhau setau nibaddhe’mbudhau lajjä-dveña-vimarça-kopa-kalanä-vyäkérëa-citto’bhavat ||214|| athoccacäroddhata-yuddha-çaàsé bheré-ninädaù kñaëadä-caräëäm |

çilähatäööäla-paramparäëäà jhäìkära-rävaç ca ghanaù kapénäm ||215|| yuddhe pravåtte kapi-räkñasänäà drumädri-çasträstra-samähatä bhüù | punaù prajätäkhila-däha-çaìkä laìkä cakampe bhaya-vihvaleva ||216|| tataù pratéhära-patiù praviçya vidyun-mukhäkhyaù kñaëadäcarendram | vyajijïapat saìgara-raìga-bhaìgaà pratyakñam älokya niçäcaräëäm ||217|| deva-dvandva-raëe prasakta-subhaöe tulyatvam äsét kñaëaà rakño-vänara-sainyayor atha manäg gläne bale rakñasäm | véreëendrajitäbhyupetya nihatau bhümau cyutau räghavau nägästreëa samävåtau triçirasä bhagnaà kapénäà balam ||218|| divya-prabhävau garuòena säkñät spåñöau vinañöäkhila-päça-bandhau | athotthitau däçarathé våthaiva kià pauruñair daivam alaìghyam eva ||219|| labhdädhikotsäha-balaiù plavaìgair nipéòyamäneñu niçäcareñu | prahasta-dhümräkña-mahodarädyäù präptä raëe manda-balatvam eva ||220|| bhagne’tha sainye kñaëadäcaräëäà mänänubandhäd avilupta-dhairyäù | hastäù prahasta-pramukhäù krameëa te saìgarorvékula-bhüdharendräù ||221|| tvad-äjïayä deva vibodhanäya pramådyamäno’pi gajäçva-sainyaiù | atyanta-nidrä-taruëé-karälo na kumbhakarëo vijahäti nidräm ||222|| çrutvä pratéhära-giraà daçäsyaù saìkhye tanu-tyäga-samudyato’bhüt | cittänuvåttänta-sahäya-hénaà kasyeñöam aiçvaryam araëya-tulyam ||223|| snänärcanädi pravidhäya türëaà käryänurodhäd atha kumbhakarëaù |

çrutväkhilaà räma-virodha-våttaà paulastyam etya praëato’bhyuväca ||224|| aho mahän duùsaha-durgraho’yaà san-mantri-mantrair na niväritas te | krodhendhane kià bhavatä smarägnau hutä vidhùtir gaëitä na nétiù ||225|| lolä-nibaddhämbudhi-madhya-setoù çaktir manuñyasya na cintitä kim | bhrü-bhaìga-bhéti-stimitämburäçau yasyäjïayä bhümidharäù plavante ||226|| sa dérghadarçé hita-kån manéñé vibhéñaëaù kià bhavatä nirastaù | manträgamatvaà prathamaà nihatya paçcäd viñaà bhakñitam aprameyam ||227|| vyasana-patana-saktis tad-viräme’py asaktir hita-saciva-viraktir durjaneñv eva bhaktiù | ucitam ativiyuktir durgrahäëäm amuktiù kñitiparivåòha-lakñmé-saìkñaye lakñaëäni ||228|| çrutvänujoktaà hita-yuktam etan naktaà-carendro na viveda yuktam | nipäta-käle kila naiva buddhir bhaved yathä moha-rajo-viçuddhiù ||229|| sa taà jagäda pratibodhito’dya çikñä-pradänäya na paëòitas tvam | mithyä bhujau bhüri-bhujas tavemau bhajasva gatvä dhana-moha-nidräm ||230|| ity agrajenäbhihito vicintya prabhäva-çaktià bhavitavyatäyäù | saànaddha-buddhir nidhane ripüëäà na kumbhakarëas tam uväca kiàcit ||231|| sampräpte kumbhakarëe raëa-bhuvam abhaväyäsa-saàmantritänäm bhagne sainye kapénäà diçi diçi rajasä bhüyasä saàvåttäyäm | tat-käya-cchäyayädho jagati gurutaraiù saàniruddhe’ndhakärair arke säkära-rähu-grahaëa-samaya-dhéù khecaräëäà babhüva ||232|| tataù praviçyäri-bala-prahäro vidérëa-käyaù sruta-çoëitaughaù |

naktaà-caraù kuïjara-karëa-nämä vyajijïapat saàsadi räkñasendram ||233|| deva tvad-äjïä-paruñäkñaräëi dhyäyan kapénäà yudhi kumbha-karëaù | cakre mahan manyum anantam antaù prärabdha-kalpänta-kåtänta-lélaù ||234|| bhagnäçaìkaà dadhäne jagati sa gaganäsaìgi-tuìgottamäìgaù padbhyäà bhü-kampa-käré bhaya-niviòa-milad-väraëäyüàñi piàñan | sugrévaà vigrahograà laghu-vihagam ivädäya muñöi-graheëa gréväkarñair babhaïja drumavad avagati-vyähatänaìgadädyän ||235|| kñipraà vibhéñäëa-matena nikåñöa-cäpas taà räghavaù sva-kaöakopari bhüdharäbham | bäëair nipätya ghana-käya-bharävapiñöa- rakñaù-kulaà bhuvana-vismayam ätatäna ||236|| hate vikérëe yudhi kumbhakarëe nikumbha-kumbhädiñu ca cyuteñu | mänänubandhäd aparäì-mukhänäà kñaëaà kñayo’bhüt kñaëadä-caräëäm ||237|| çoka-prakopänala-lihyamänaù kula-kñayäd indrajad abhyupetya | sainyaà kapénäà nikhilaà kñaëena sa räma-sugréva-mukhaà jaghäna ||238|| hateñu sarveñu haréçvareñu kaëöhävakérëa-kñaëa-jévitena | abhyarthito jämbavato hanümän eko visåñöaù kapi-jévitäyai ||239|| sa yojana-çata-trayéà divi vilaìghya bhäsvat-prabhaù sa puñkaram apäharat sakalam auñadhi-kñmädharam | yad agrasara-saurabhair abhavad äpta-jévaà kñaëät saräghava-kapéçvaraà hari-susainyam atyadbhutam ||240|| mänaà necchati yacchati vyasanitäà mugdhäà vidhatte dhiyaà kértià hanti kalaìkayaty api kulaà sotkarña-vidveñavän | yad yat karma vidhéyate sumatinä käryänubandhodyamais tat tat sarvam alakñitaù kñapayati kñipraà viruddho vidhiù ||241||

--o)0(o--

athendrajit sarva-jagaj-jayogra- brahmästra-siddhyai vihitäpacäraù | vanaà samägatya nikumbhiläkhyaà yägogra-vahnau rudhiraà juhäva ||242|| yägärdha-vighne yudhi vadhya eña naivänyathety äçu vibhéñaëena | ukte hite räghava-çäsanena taà lakñmaëo yoddhum athäjagäma ||243|| athendrajil-lakñmaëayor madena yuddhe pravåtte kapiräkñasänäm | parasparaà dérgha-mahästra-déptaà sainya-dvayaà prekñakatäm aväpa ||244|| krodhäkulenendrajitä prasahya çaktyätha hån-marmäëi därito’pi | taà patriëä laëöha-nikåtta-vaktraà saumitrir äçcarya-nidhiç cakära ||245|| çrutvaitad ugrâça-nipäta-tulyaà çokena nirbhinna-dhåtir daçäsyaù | vyäptaù sphuöadbhiù kaöakägra-ratnaiù papäta kalpänta iväcalendraù ||246|| sa labdha-saàjïaù priya-putra-çoke bhrätå-kñayasyopari marma-lagne | sétäbhiläñaà sahasä vihäya babandha citte maraëäbhiläñam ||247|| bhräträ bhujena sakalodyama-dakñiëena putreëa sarva-guëa-saìgama-vallabhena | mänena mauli-maëinä rahitasya jantoù kià jévitena çita-çalya-çatäyitena ||248|| präptas tataù samara-bhümim abhagna-mäno bhåtyänujätmajanikåtta-çaréra-pürëäm | laìkeçvaraù påthu-viñäda-bhara-çrameëa viçräntaye nija-vapuù kñayam äcakäìkña ||249|| saànaddhe daça-kandhare yudhi bhaya-vyäghürëa-diì-maëòale paiçäcäçvaratha-sthite hari-rathärüòhe ca räme punaù | bäëeñu prasaratsu deha-dalana-vyäpära-päräptaye hy ekasya sva-tanu-kñaye ripu-vadhe cänyasya lobho’bhavat ||250||

agre çaréra-nirapekñam arakñitäìgaà rakñaù-patià ghana-raëa-kñayam ékñamäëaù | rämaù kñaëaà sthagita-niçcala-cäpa-päëiù säçcarya-çaurya-bhara-vismayavän pradadhyau ||251|| käyaù kailäça-müloddhåti-vipula-çilollekha-vikhyäta-säras tejaù çakrebha-kumbha-sthira-çara-çakala-kleça-niùçväsa-déptam | mänaç cäçeña-lokeçvara-mukuöa-taöé-lälitäjïä-viläsaù sarvaà säçcaryam asya tribhuvana-jayinaù päpa-çäpena nañöam ||252|| dhyätveti nirvivara-märgaëa-varñiëo’sya dañöauñöham äkulita-kuëòala-déptam aëòam | rämaù çareëa dahanärcita-durnimitta- krürärdha-candra-vadanena çiraç cakartta ||253|| romäïca-saïcaraëa-péna-kapola-bhitti yad yat papäta vadanaà daça-kandharasya | äjanmano’nya-mukha-tat-kñaëa-darçanena prétyeva vismaya-maya-dyuti tat tad äsét ||254|| dåñövä cyutäni vadanäni nava-krameëa kaëöha-skhalat-kanaka-puìkha-çaräcitäni | vyäptäni dépta-hara-homa-hutäça-leçaiù saàsmäritäni daçamaà daçakaëöha-vaktram ||255|| kåtte ca mürdhni daçame daça-çekharasya pratyakña-dåñöa-vadana-cyuta-manyu-vahniù | çänto’pi kaëöha-vigalad-ghana-çoëitaughair äsét sa-çeña iva kuëòala-ratnabhäbhiù ||256|| hatvätha rämaù samare daçäsyaà vibhéñaëaà tad-vibhave’bhiñicya | laìkäkalaìkena parasthalasthäà sétäm aväptäm api näbhyanandat ||257|| tévre viyoga-dahane tanutäà gatäpi bharträrpitä viñama-dhämny anapäya-vahnau | kopänale nipatitä vipule’tha sétä çuddhyai viveça hima-saàhati-çétam agnim ||258|| pativratäà täà svayam eva dorbhyäm ädäya rämäya dadau hutäçaù | sa loka-päla-stuta-çéla-sattväà täà präpya lakñméà prayayäv ayodhyäm ||259||

tatra praëämair bharatena härña- bäñpäbhiñekärcita-päda-padmaù | sugréva-laìkä-pati-sevyamänaù sa präpa räjyaà tirdaçäbhiñiktaù ||260|| käle prayäte praëidhiù prajänäà våttänta-vedé vijane sametya | vyajijïapad dürata-praväse lokäpavädaà janakätmajäyäù ||261|| jäyäà sa jänann api çuddha-çéläà lokäpaväda-prasaräsahiñëuù | saumitrim ädiçya sa-garbha-bhäräà tatyäja välméki-tapovane täm ||262|| nityärdra-duùkhe jana-jévite’smin sukhäny anityäni sa-yauvanäni | ghanäni vidyud-dyuti-caïcaläni kñaëa-kñayäëi priya-saìgamäni ||263|| bälye bhümi-tale’rpitä tad anu ca kliñöä vane bhéñaëe paulastyena håtä bhaya-kñata-dhåté ruddhäya laìkä-vane | labdhä çuddhy-anale cyutä punar api tyaktä saté jänaké saàsäre satatäçru-pätini nåëäà dhiì nitya-duùkha-sthitim ||264|| äçväsyamänä janakopamena välmékinä déna-dayänvitena | kälaà tanu-tyäga-manorathaiù sä nityäçru-pätärdra-kucä ninäya ||265|| säsüta bhartå-pratibimba-rüpau putrau tanu-tyäga-viçeña-vighnau | välmékinä kñatriya-saàskriyäbhiù kuço lavaç ceti kåtäbhidhänau ||266|| pravardhamänau muniä sva-kävyam adhyäpitau géti-vibhakta-varëam | pürvaà bhaviñyac caritaà nibaddhaà rämäyaëaà karaëa-rasäyanaà tau ||267|| niräsa sétä-virahe dvitéye çaçéva rämas tanutäm aväptaù | pradépta-duùkhägni-citäà viveda çmaçäna-bhümi pratimäà vibhütim ||268||

kià bhoga-rägaiù kim ayatna-ratnaiù kià nandanaiç candana-candra-saudhaiù | viyoga-çalyair hådaye’vasanne kià nitya-çokena kujévitena ||269|| kadäcid ästhäna-sabhäsana-sthaà rämaà prahära-kñata-mastakaù çvä | vyajijïapad deva yati-vratena hato’smi vipreëa vinäparädham ||270|| bhikñur vilakñaù kñata-käraëaà tat påñöo’pi kiàcin na yad äcacakñe | tad daëòamükeñu sabhä-sthiteñu tadä punaù präha saniçcitaà çvä ||271|| deva dvijanmä svamaöhe’dhikäré puräham äsaà vigata-spåho’pi | kenäkrame`nopagatä na jäne tathäpi me nindyatamä çva-jätiù ||272|| kälaïjare deva maöhädhikäré vidhéyatäm eva viveka-hénaù | na yasya kopa-praçame’pi çaktir lobha-prahäëe’pi sa kià samarthaù ||273|| ekodarä moha-mahé-prajätä mada-smara-krodha-viñäda-lobhäù | ekänumänena bhavanti jantoù sarve sadä sthüla-laghu-krameëa ||274|| çrutvaitad uddäma-gajädhirüòhaà bhikñuà nåpaù sphéta-maöhädhinätham | cakre calac-cämara-cäru-caïcad- vikuïcitoñëéña-viläsa-häsam ||275|| dharmasya goptä cyavanena rämaù prétyärthitaù krürataräsurasya | trailokya-çatror lavaëabhidhasya vadhäya çatrughnam athädideça ||276|| çüläyudhe tena hate’tha daitye tat-känane käïcana-tauraëäìkä | divyeva çatrughna-niveçitäbhüt puré prathärhä madhuräbhidhänä ||277||

käle prayäte sutam añöa-varñaà skandhe samädäya måtaà dvijanmä | uccaiù pracukroça sabhäìganägra- dväräntike vetri-bhayänabhijïaù ||278|| ayaà çiçur me sthavirasya sünur vyasutvam äptas tila-toya-dätä | nåpäpacäreëa bhavaty avaçyam akäla-måtyur vyasanaà prajänäm ||279|| dharma-drohiëi vidrutärdra-karuëe kñudraiù prajopadravair dhürtair bhukta-dhane pradhäna-vimukhe vijïapta-nidrä-juñi | käyasthair ajitair jite kñitipatau labdhodayair indriyair durbhikñänala-caura-väri-makarair déno janaù péòyate ||280|| näthe dikñu bhagérathe çubha-kathe puëyäpta-tértha-prathe kränta-svarga-pathe påthau daçarathe yäte yaçaù-çeñatäm | kañöaà nañöa-dhåtiù prakåñöa-vipadäm ädhära-bhütädhunä daivé majjati räja-duñkåti-bharair bhäräbhibhüteva bhüù ||281|| viprärta-nädena vicäryamäëa- käruëya-dainya-vyasane’pi räme | sabhyeñu mükeñu munéçvareñu samabhyadhän närada eva vägmé ||282|| çüdras tapas tévrataraà karoti çambüka-nämä diçi dakñiëasyäm | sa eva varëäçrama-dharma-lopaù putra-kñaye käraëam agra-jäte ||283|| çrutvoditaà närada-väcyam etat småtäptam äruhya vimäna-räjam | adakñiëaà dharma-pathasya räjä gatvävadhéd dakñiëa-dik-sthitaà tam ||284|| rämäsi-paööena nikåtta-kaëöhe çüdre vimänena divaà prayäte | nijätmaje tat-kñaëa-labdha-jéve mamärja nindäà stutibhir dvijätiù ||285|| haimé kåtä tasya suvarëa-kärair abhinna-rüpä raghu-räja-patné | abhüt parityäga-ghanävamäna- manyu-vratä maunavatéva sétä ||286||

välméki-çiñyänugatau kumärau rämätmajau tatra lavaù kuçaç ca | agäyatäà çrotra-sukhaà nåpägre svareëa rämäyaëam ädi-kävyam ||287|| putrau parijïäya munéndra-väkyät tau tulya-rüpänubhavena rämaù | karotu sétä punar eva çuddhim ity arthanäà tatra muneç cakära ||288|| välméki-çiñyair atha räma-patné täà präpitä yajïa-bhuvaà kñaëena | lajjävaté räja-sahasra-madhye manyu-pragalbhäà giram ujjahära ||289|| yathärya-puträn na paraù pramåñöaç cittena väcä mama karmaëä vä | tat-satya-saìkalpa-guëena tena dadätu mätä vasudhävakäçam ||290|| athotthitä mürtimaté kñitis täm aìke samädäya talaà viveça | käkutstha-håd-bhaìgabhiyeva käïcyä sutära-räveëa niväryamäëä ||291|| rämas tataù präpta-vadhü-niräçaù pätäla-saàhära-viläsa-sajjaù | niväritaù padma-bhavena säkñät snehärdratäà putra-yuge babandha ||292|| athäçvamedhe vidhi-mäji pürëe kälena säkñäd vijane sametya | saàsmärito vaiñëava-dhäma rämaù sahänujair divya-padaà prapede ||293|| atha sa bhagavän viñëuù kåtvä jagan-nirupaplavaà daça-mukha-bhayaà håtvä harña-pradas tridaça-çriyaù | pavana-tanayaà dhåtvä dhéronnataà savibhéñaëaà bhuvana-bhavane kérti-stambhaà jagäma sudhämbudhim ||294||

iti çré-vyäsa-däsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite rämävatäraù saptamaù

||7||

--o)0(o--

(8)

kåñëävatäro’ñöamaù aho käla-samudrasya na lakñyante’tisantatäù | majjanto’ntar anantasya yugäntäù parvatä iva ||1|| yuga-dérghe prayäte’tha käle dina-kñaëa-kramaiù | kaiöabhärià punar bhümir bhärärtä çaraëaà yayau ||2|| sä dadarça sudhämbhodhau prabuddhaà çeña-çäyinam | viçva-rüpaà phaëä-ratna-sahasra-pratibimbitam ||3|| sukha-prabodha-påcchänte caturmukha-mukhaiù suraiù | munibhir näradädyaiç ca praëataiù pariväritam ||4|| päda-saàvähana-vyagräà çriyaà premämåta-hrade | vahantaà hådaye vyaktaà kaustubha-pratibimbitäm ||5|| mahé marakata-çyämä vyakta-mauktika-bhüñaëä | khalakñmér lakñya-nakñatra-mäleva praëanäma tam ||6|| sä praëäma-calat-karëotpaläli-svana-saànibhäm | vijïaptià jïäta-våttasya cakre viçväntarätmanaù ||7|| bhagavan bhavataù sarva-loka-cintärti-häriëaù | vätsalya-peçalasyägre punar uktaà nivedyate ||8|| hiraëyäkña-balät kñiptä nikñipta-kñiti-bhåt kalä | samutkñiptäkñayaivähaà varäha-vapuñä svayam ||9|| kälanemi-prabhåtayaù purä mad-bhära-çäntaye | ye håtä bhavatä daityäs te’vatérëäù punar nåpäù ||10|| ugrasenasya tanayaù krüraù krürataränugaù | våñëi-vaàçe samutpannaù kälanemir mahäsuraù ||11|| ananta-daitya-bhüpäla-bala-bhära-bharärditä | adharma-bahulaà kälaà na sahe boòhum akñamä ||12|| çrutvaitad uktam urvaryä bhagavän sasmitänanaù | kariñyämy ucitaà sarvam ity uktvä visasarja täm ||13|| påthivyäm atha yätäyäà vidhäya hådaya-sthitam | viñëoù saméhitaà sarvaà surän präha pitämahaù ||14|| bhümi-bhärävatäräya devo’vatarati kñitim | yadu-våñëi-kule yäti vasudevasya putratäm ||15|| yüyam aàçävataraëaà kule kuruta bhärate | ity ukte padma-garbheëa tathey uktvä yayuù suräù ||16|| tataù kadäcit prayayau närado mathuräà purém | svacchanda-väda-nirataù kali-keli-kutühalé ||17|| sa rahaù kaàsam abhyetya präpta-püjäsano’vadat | dharma-märgeëa vartasva rakñemäà vidrutäà çriyam ||18|| pitåñvasus te devakyä yaù samutpadyate sutaù | sa surair niçcito’ntäya vibhüter jévitasya te ||19|| uktveti yäte devarñau kaàsaù päpé pitåñvasuù | devakyäù kiìkarän garbha-nidhanäya samädiçat ||20||

hateñu ñaösu bäleñu vasudeva-suteñv atha | sapatnyai saptamaà güòhaà rohiëyai devaké dadau ||21|| sa viñëoù çayanäbhyäsäd bhü-bhära-bharaëa-kñamaù | avatérëaù çiçuù çeñaù prétim antar vahann iva ||22|| athäñöamaà sutaà jätaà vasudevaù svayaà niçi | gokule nanda-gopasya nidadhe vadha-çaìkitaù ||23|| nanda-patnyäù yaçodäyäù kanyäà vinimayena saù | ädäya güòha-saïcäré nija-jäyäntike’kñipat ||24|| sä kanyä karuëä-hénaiù prabuddhair atha kiìkaraiù | çiläyäm ähatä déptä vidyul-lekheva khaà yayau ||25|| säñöädaça-bhujä käntä pradépta-vividhäyudhä | kaàsasyäyuù pibantéva bheje vindhya-vasundharäm ||26|| rohiëé-bhavanäj jyeñöham api güòha-matiù sutam | vasudevaù kñaya-bhayän nanda-gopa-gåhe’tyajat ||27|| tau saìkarñaëa-kåñëäkhyau yaçodä dadhaté yayau | viçrutä däna-sambhogau çrér iva spåhaëéyatäm ||28|| saìkarñaëaù çaçi-sitaù kåñëo marakata-dyutiù | babhatuù prathamodbhedau gaìgä-yamunayor iva ||29|| sva-deha-rakñä-yatnena bäloddalana-çälinä | kaàsenänyat kåtaà mohäd anyad daivena nirmitam ||30|| kalayati dhiyä svärthaà sarvaù sad-abhyudayecchayä kim api yatate tävad yävat phalaà paridåçyate | tad anu ca vidhiù kréòonmattaù karoti yad açmanä jala-bhåta-ghaöaà bhaìktvä düräd iväçu jala-sthitim ||31|| räjyärhau gokule bälau kaàsaù çrutvä tayoù kñaye | cakre güòhodyamopäyän garbha-vyatyaya-çaìkitaù ||32|| stanya-tåptaù çiçuù kåñëaù kadäcin nidrayänvitaù | päda-prahäreëäviddhaà babhaïja çakaöaà mahat ||33|| visåñöäm atha kaàsena pütanäà niçi räkñasém | viñärdra-stanadäà kåñëaç cakre niñpéta-jévitäm ||34|| kiïcit saïcaraëäbhyäse päëim älambya yatnavän | datta-dvi-tri-kramaç cakre harñaà mätus trivikramaù ||35|| tataù kumärayoù päta-bhétyä hariëa-vegayoù | aviçräntänusaraëe yaçodä çramam äyayau ||36|| udvignä gati-vighnäya kåñëasya janané vyadhät | bali-bandhana-dhérasya dämnä bandham ulükhale ||37|| dämodaras tato nämnä samäkarñann ulükhalam | madhyena niryayau vegäd yamalärjuna-våkñayoù ||38|| saàlagnolükhaläkarñät petatus tau mahä-drumau | yamunäkñobha-sambhüta-bhaya-kampita-gokulau ||39|| tataù kåñëäçrayeëa çrér gokule jita-nandanä | svabhäva-ramaëéye’pi ramaëéyataräbhavat ||40||

snigdha-çyämäs taru-tåëa-bhuvaù sampatan nirjharaughä megha-premonmukha-çikhi-mukha-sthäyino mantha-ghoñäù | gäyad-gopé-stimita-hariëé-häriëaù känanäntäù käntäç cakruù pramada-samayaà yämunäù küla-kacchäù ||41|| tataù stoka-parimläne çaiçave çiçiropame | mäghavayäbhavat kiàcid unmukhé yauvana-dyutiù ||42|| tataù kåñëasya gopäla-òimbha-maëòala-vartinaù | babhüva kandukoddäma-kréòäsu niviòo rasaù ||43|| patite yamunäküla-salile keli-kanduke | dadarça käliyasyograà nägasya bhavanaà hariù ||44|| vyäptaà kalpänta-rajané-kavalé-kära-vibhramaiù | kåtänta-mahiñaçyämair nistriàça-vimalair jalaiù ||45|| kälaù kathaà vasatéh bhayasyäpi bhayaìkaraù | sa tair äkåñyamäëo’pi kåñëas tad-darçanodyataù ||46|| kadamba-çäkhäm älambya bhavanopänta-vartiném | papäta duritotpätaù sävegaù kñubhite’mbhasi ||47|| bhramad-yama-bhujäbhena çauri-bhogena bhoginaù | äliìgitas tam ädhüya vegenäcakrame çiraù ||48|| pädäkränta-phaëasya phütkåti-viñävegoñëa-niùçväsinaù kopa-kleça-viçeña-dantakañaëa-prodbhüta-dhümair hareù | käla-bhrü-bhrama-bhaìgurair våtam abhüt pätäla-mülodgataiù kälaiù kaliya-bändhavair iva jalaà sähäyakäbhyägataiù ||49|| péòitaù çaraëaà çaurià sa yätas tad-girä yayau | raudraù samudraà tat-päda-mudrayä tärkñya-nirbhayaù ||50|| tatas tälavane daityaà dhenukaà khara-rüpiëam | jaghäna gokule vighnaà helayeva haläyudhaù ||51|| atha gopäla-rüpeëa pralambo näma dänavaù | kanduka-kréòayä prétià vidadhe räma-kåñëayoù ||52|| kadäcit skandham ärüòhas tena vegavatä håtaù | rämas tasyäkaron muñöi-pätena çatadhä çiraù ||53|| atha govardhana-girau çakra-yäga-mahotsave | bhakñya-bhojya-mahärambha-sambhäro gokule’bhavat ||54|| püjyaù parvata eväyam ity uktvä çakra-püjanam | nivärya kåñëas tad-bhojyaà bubhuje divya-rüpa-bhåt ||55|| yataù pralambamänena manyunä çata-manyunä | preritä ghana-nirghoña-ghora-meghäù samäyayuù ||56|| tair grasta-väsarälokair nigérëa-bhuvanair ghanaiù | ähüteva mahärävaiù käla-rätrir adåçyata ||57|| virävakåt håd-ghaööa-megha-saìghaööa-viplave | khaà kñitau jala-rüpeëa bhaya-bhagnam iväpatat ||58|| te çakra-krodha-saànaddhäù çakra-cäpa-citä ghanäù | sadyaù potam ivämbhodhià vamantaù kñmäm apürayat ||59||

saàrambheëa ghanäghanair ghanataraiù sampéòyamänair mithaù prodbhüte’tha påthu-vyathä-rava-nibhe saàsphürjite garjite | bhétyä kväpi yayuù kñiti-cyuta-nabhaù sambhävanä-kampitäù kalpäntägama-çaìkitä iva mahä-néhära-ruddhä diçaù ||60|| dhärä-sära-çani-nipatana-kleça-sampéòitänäà sédad-vatsa-praëihita-dåçäà çéta-vätärditänäm | vega-kñobhägata-giri-nadé-näda-dénänänäà präëa-träëaà kvacid api gaväà näbhavad vihvalänäm ||61|| aìga-bhaìgaà gaväà dåñövä govindaù karuëäkulaù | träëäya girim uddhåtya govardhanam adhärayat ||62|| chattré-kåte girau tasmin dordaëòa-dhåti-niçcale | go-gaëänäà sa-gopänäà punar-jévägamo’bhavat ||63|| utkñipte’sura-vairiëä kñiti-ghare kñérodadhiù kñobhavän bheje bhétim akäëòa-daëòa-mathana-kñobhäbhiçaìké punaù | vindhyasyäsamayodgamaà vigaëayan manye çvasan kampavän hrasta-nyasta-samasta-çäpa-salilaù kñobhäd agastyo’bhavat ||64|| avahad ahata-dhairye doñëi kåñëasya bhära- çrama-çamana-dhiyeva kñmädharaù säparodhaù | avirata-nipatadbhir nirjharäëäà sahasraiù sphaöika-vikaöa-jambha-stambha-sambhära-çobhäm ||65|| govardhanasya dharaëe vraja-sundaréëäà sähäyakocca-caraëäcita-dor-latänäm | apräpti-lola-kara-vibhramam äkalayya kåñëaù smitäàçu-dhavalädhara-pallavo’bhüt ||66|| kåñëenäçcarya-nidhinä gogaëe parirakñite | lajjayeva nyavartanta pavanocchväsino ghanäù ||67|| tataù çakraù samabhyetya prasädya vijane harim | kämadhenu-girä tasmai gopälädhipatäà dadau ||68|| atha prapede govindaù prauòhaà madam iva dvipaù | sahakära-taruù käntaà vasantam iva yauvanam ||69|| tasya sänanda-çåìgäre vayasi vyaktatäà gate | babhüväbhinavotsähaù pratäpäbharaëena saù ||70|| tasya nirbhara-täruëya-lävaëyaà nayanämåtam | pibanténäm abhüt gopa-käntänäà mada-vibhramaù ||71|| vyämüòha-skhalitärgha-viklava-padä väëé gatiç cäsphuöä cittaà bhrü-yugalaà ca véci-racanä-saàvädi doläyitam | nidrä kià ca daridratäm upagatä lajjä ca sajjä smare

kñaibyaà mädhava-yauvana-dyuti-pade gopäìganänäm abhüt ||72|| svairäcära-smara-paricaye tatra çaureù pravåtte veñäläpoddhata-gatitayänyonya-sambhävyamäne | äsél lajjä-vinaya-nibhåtä vyakta-saàsakta-manyus täsäm antaù kaluña-kalanänalpa-saìkalpa-jalpaù ||73|| karëäbhyarëa-vikérëa-locana-rucaù santy eva candränanäs tvatto’nyä nava-yauvanonnati-lasal-lävaëya-gaëyäù param | yäsäm eña harir manoratha-çatair arthé kñaëa-lokane kià kåñëena vilokitäham iti te rüòhaù pramüòhe madaù ||74|| antar-locanayor viçaty avirataà lagnaç ca päëau gatià nirbandhena ruëaddhi dhävati muhur daçäbhikämo’dhare | sakhyaù kià karaväëi väraëa-çatair naiväpayäti kñaëaà kåñëaù ñaö-caraëaù prayäti capalaù puñpoccaye vighnatäm ||75|| karñaty aàçuka-pallavaà parihåtaù pratyähåtià nojjhati prakñiptaç caraëe lagaty avirataà tiñöhaty adåçyaù pathi | aìgäny ullikhati prasahya yadi vä labdhävakäçaù kvacit kià çaurir ghana-kuïja-vaïjula-latä-jäläntare kaëöakaù ||76|| svacchämbu-pratibimba-vaktra-tilakollekhädarälokanaà yatnenoccita-cüta-pallava-lave karëävataäsa-spåhä | etasyäù kusumeñu bandhana-dhiyä keçävakäça-kriyä kenäyaà nava-räga-yoga-guruëä veñopadeçaù kåtaù ||77|| ko’yaà yäti laghu-kramair aham ahaà kas tvaà sakhi çyämalä çväsäyäsavaté kva yäsi timire taà nañöam iñöaà mågam | anveñöuà yamunä-taöém upagatä bhétäsmi bhüta-bhramän müòhe kåñëa-bhujaìga eña viöape kauöilya-lénaù sthitaù ||78|| santaptaiva hatä karomi kim ahaà täà preñayantyä mayä labdhaà maugdhya-phalaà bhujaìga-nikaöaà vakräà dvijihväà sakhém | dhig dütéà taruëéà karoti kila yä svékåtya düre priyaà hastotsåñöa-khagaù prayatna-nicayair näyäti tåpto’nyataù ||79|| jäne’nyä-sahitaà vilokya kuöilaà taà küöa-koñaà tvayä pratyakñägasi nihnaväsahanayä kopena dañöo’dharaù | çväsäyäsa-visaàsthuläà na ca kucotkampaà vimuïcasy aho mohäd duùsaha-viplave calapayä kià preñitä tvaà mayä ||80|| na sa sakhi yamunäyäs téra-vänéra-kuïje gahana-bhuvi bhavatyä mat-priyaù kväpi dåñöaù | sumukhi phalam iyat tu sneha-mohät tvayäptaà

kuca-mukha-likhiteyaà kaëöakollekha-rekhä ||81|| ity abhün madanoddäma-yauvane käliya-dviñaù | gopäìanänäà saàrambha-garbhopälambha-vibhramaù ||82|| prétyai babhüva kåñëasya çyämä-nicaya-cumbitaù | jäté madhukarasyeva rädhaivädhika-vallabhä ||83|| lävaëyaà navanéta-säram amåtasyevodvahantyo navaà tanvänä dyuti-digdha-dugdha-dhavaläà mugdha-smitäàçu-cchaöäm | mädyad-yauvana-kumbhi-kumbha-subhagäbhoga-stanottambhitä dhairyaà kasya na dérgha-netra-valanair mathnanti gopäìganäù ||84|| kadäcid atha yäte’staà gabhastimatià çarvaré | äyayau gopa-käntena çanaiù kåñëäbhisäriëé ||85|| çaçäìkäkåta-saìketa-samägama-vilokiné | kñapä pratékñamäëeva tamaù çyämämbarä babhau ||86|| athodyayau sudhäsyanda-svedärdra-prasarat-karaù | tulyäliìganajäm érñyäà diçann iva diçäà çaçé ||87|| tatas täruëyavän indur mélat-tarala-tärakam | mukhaà cucumba çyämäyäù karäkåñöatamaù paöaù ||88|| tyaktvä pürväà spåçan kiàcid dakñiëäà ca tathottaräm | çiçriye paçcimäm äçäà sudhäàçur bahu-vallabhaù ||89|| aträntare samabhyäyäd ariñöo duñöa-ceñöitaù | jaìgamaù çåìgavän adrir iva daityo våñäkåtiù ||90|| kiàcit kuïcita-kaëöha-käya-kañaëa-kleça-truöat-pädapa- prodbhütotkaöa-öäìkåtair gala-luöhad-gambhéra-ghora-svanaiù | sétkära-çvasitaiù khurägra-viñamotkhätävakérëa-kñitais tasyodgära-bhareëa bhagnam abhavat kampäkulaà gokulam ||91|| tad-bhéti-cyuta-garbhäsu goñu gopa-gaëe gate | kåñëaà gopäìganäù kaëöhe jagåhur bhaya-vihvaläù ||92|| çåìga-prahäräbhimukhaà doñëä kåñëas tam uddhatam | nipéòya kaëöhe kaëöhecchaà cakära gata-jévitam ||93|| niñpiñöe çauriëäriñöe kaàsämätye mahaujasi | sat-kathä prapathe loke påthu-vismaya-käriëé ||94|| tataù prabhäte kaàsasya suhåt keçé mahäsuraù | äyayau haya-rüpeëa khuräghäta-kñata-kñitiù ||95|| karälo mäàsalaù çåìgo kåñëa-tälus trikarëavän | lakñitaù kakud-ävarté jagat-saìkñaya-lakñaëaiù ||96|| tasya hreñita-nirghoñair ghoraiù khura-raveëa ca | trasta-go-gaëam udvigna-gopaà vanam akampata ||97|| çütkära-çvasitena tarjita-marut-kopätta-måtyu-sthitis tejo-nirjita-pävakaù çrama-jalair vikñipta-päthaù patiù |

niçceñöäà vasudhäà vidhätum uditaù kalpänta-kälopamaù so’bhüd äkula-loka-päla-vibhavaävañöambha-kåd duùsahaù ||98|| dantäbhighäta-sajjasya tasyäsye dviguëékåtam | utkñiptägra-khurasyäçu nyadadhad bhujam acyutaù ||99|| tad-danta-kañaëenäpi nirvighna-ghana-vibhramaù | kåñëa-prasärito bähuù keçi-vaktraà dvidhä vyadhät ||100|| bhagne nipatite tasmin kaàsasyeva manorathe | abhüj jambhäri-bhavane tärkñyadhvaja-jaya-svanaù ||101|| aträntare våñëi-våddhaiù saha sva-saciva-kñayam | cintayan mantra-bhavane kaàsaù proväca niùçvasan ||102|| iyaà janita-lajjeva mäna-mlänir mahéyasé | yan meru-tulyair yuñmäbhiù kriyate tåëa-cintanam ||103|| udbhavaù çanir akrüraù çatadhanvä vidürathaù | bhojädyäç ca mamapürvaà çåëvantyv asama-vigraham ||104|| pituù svasuù patir våddhaù sneha-sämänya-våttibhiù | vasudevaù sa cäsmäbhiù püjitaù paripüritaù ||105|| sva-sutau tena ninyastau gokule güòha-cäriëau | çokätaìkäìkurau yau me viña-pädapatäà gatau ||106|| jïätibhyo bhayam astéti satyam äha mahä-matiù | vibhéñaëam atopäyair hanyamäno daçänanaù ||107|| marmajïaù svajanaù puàsäà kñaye jägarti näparaù | çikñä-pakñibhir äkåñöäù kñayaà yänty eva pakñiëaù ||108|| sadä därüëi dahyante därujena ca vahninä | krimiëä sväìga-jätena pätyante prauòha-pädapäù ||109|| måj-jäta-loha-kuddälaiù khanyate måëmayé mahé | svajätair nirjharair nétäù karñadbhir bhüdharäù kñayam ||110|| jïäti-prahäraù niùçarma-marma-päëé parädhikaù | lohädhikäà vyathäm asthnaù karoty asthi-mukhaù çaraù ||111|| sahabhogyäm api jïäter necchanti jïätayaù çriyam | käìkñanti bhütim anyeñäà dürälokana-niñphaläm ||112|| kià kåtaà sukåtaà tävad vasudevena dhématä | bandhu-droha-vidagdhena gopälau kurvatau sutau ||113|| upekñitau bandhu-dhiyä tat-sutau dayayä mayä | bhuja-ccheda-pravåttau me prayätau cintanéyatäm ||114|| kåñëena nihato’riñöaù sa ca keçé suhån mama | tad-bhrätä miñöinä piñöaù pralambaù sa ca dhenukaù ||115|| adhunä kopa-vivalad-bhrü-latäà nétim etayoù | karomy ahaà yathä bälau punar naivaà kariñyataù ||116|| iti kaàsena sävajïaà antar-gambhéra-manyunä | ukte tam uddhavaù präha ñäòguëya vinayeddha-dhéù ||117|| räjan na svajane kopaà kupitaù kartum arhasi | svékäryäù sarvathä kruddha-lubdha-bhétävamänitäù ||118|| kruddhän prasädanair lubdhändhanair bhétäàç ca säntvanaiù | mänanair avamänärtän niyed bhinnänabhinnatäm ||119||

vibhinna-svékäraù çamayati nåpäëäm ripu-bhayaà nijair jévé-cchittir bhavati kupitair dhätubhir iva | na vairaà vaireëa praçamam upayäti kvacid api pradépto’gniù çäntià vrajati jala-puïjair na çikhinä ||120|| bändhavé putra-sadåçau räma-kåñëau na te parau | lakñmé-rakñä kñitékñänäà räja-puträbhirakñaëam ||121|| samépe sarpäbhaù param upasaran meña-hananaù khala-gräme mürkhaù para-pura-gataù çatru-bala-kåt | hate tasmin päpaà kim api kula-béjäìkura-hatir na düre nädüre bhavati sukha-rakñyaù kñiti-pajäù ||122|| nirastaù kñmä-bhujä bandhuù kñéëa-våttir vipad-gataù | tan-näma-vikrayotkñepair lakñito dikñu bhikñate ||123|| paramaà çrématäm etan mänanäm avinäçanam | yad yäty apürito bandhuù parasyottäna-päëitäm ||124|| tvad-bandhu-sutayor naiva yuktä gopa-kule sthitiù | na yävad viprakérëau tau tävat svékaraëa-kñamau ||125|| ity uddhavenäbhihite hite suvihate çriyaù | acchinna-däna-vratavän akrüraù kaàsam abhyadhät ||126|| eka-pätrocitäà yasya çriyaà näçnanti bändhaväù | tasyätma-poña-toñastha-koña-kleçäya sampadaù ||127|| tyäga-bhoga-bharodghåñöä mänonmåñöä mahätmanäm | bhänti bhåtya-gåhotsåñöä bandhücchiñöä vibhütayaù ||128|| bhütim älokya vimukhä yasya niùçvasya bändhaväù | gacchanti na viçeño’sti çmaçänasya ca tasya ca ||129|| ratnäkara-samåddha-çrér bandhur yasya tvam édåçaù | sa kåñëaù känane çañpa-çayyä-paricitäkåtiù ||130|| sva-karma-bhäginaù sarve niñphalaù svajano’rthavän | nätaraìgasya çaìkhasya håtä suñiratäbdhinä ||131|| jïätir na dénaù kåñëas tu dayayä saàvibhajyate | helormi-nirmitaà manye tenaiçvaryaà divaukasäm ||132|| dhenu-träëe çikhari-patinä kåñëa-doñëi-sthitena çränte çakre viphala-jalade lajjite çaila-çatrau | labdhäkäça-prasabha-gatinä nirjharodghäta-ghoñair harña-sparçaù prakaöita iva sphéta-phenäööa-häsaù ||133|| mada-dalana-vidhäne käliyasyähi-bhartur damana-çamita-çakter deha-sandeha-bhäjaù | çaraëa-gamana-dainya-mlänamänasya kåñëaù çirasi caraëa-mudräà tärkñya-rakñäà cakära ||134||

nämnä mäna-mahonnatià pratanute badhnäti çobhäà guëaiù puñëäty äjiñu jiñëunä çaçi-sitaà bhräjiñëu doñëä yaçaù | harñaà varñati niçcalena sahaja-premëä ca cittasya yaù sa çläghyaù sukåtena bändhava-maëir bhägyodbhavair labhyate ||135|| abandhya-saìgatir bandhuù kåñëa-tulyo’sti kas tava | yena çakro’pi gopänäà gauravävanataù kåtaù ||136|| uktaà niùçalya-kalyäëam asmäbhir yadi manyase | tat tvad-girähaà gacchämi kåñëähväna-kåtärthatäm ||137|| vipulaù prasthitaç cäyaà dhanur-yäga-mahotsavaù | karomy ahaà tam uddiçya keçavasya nimantraëam ||138|| ity akrüra-vacaù çrutvä kaàsaù kuöila-ceñöitaù | vraeti niùçvasann uñëam abhyadhät tam adhomukhaù ||139|| atha sajja-rathe hantum akrüre vrajam udyate | abhüc candrodayodbhüta iva våñëi-kulämbudhiù ||140|| atikramyätha mathuräm akrüraù prathito rathé | aväpägrasarat-sainyaù paryanta-grämam amekhaläm ||141|| pratyagra-päka-vinamat kalamakñetra-paìktibhiù | haritäla-rajaù-puïja-raïjitäbhir iväcitäm ||142|| kadalé-çyämaläräma-baöa-väöa-latävåtäm | lambamäna-ghanäläbu-tumba-küñmäëòa-maëòaläm ||143|| valat-kuöila-kallola-kulyäkala-kaläkulam | dräkñä-suçétala-tala-sthalé-çayyäçrayädhvagäm ||144|| adhvany ajagdha-pürvekñu-çalka-çüklékåta-sthaläm | päka-piìgala-näraìgé-vanaiù sandhyänvitäm iva ||145|| yayau sa paçyan niùçaìka-çukäçana-niväraëe | udaïcad-bhuja-lakñyocca-kucägräù çäli-pälikäù ||146|| sa vrajan gopakulopänta-vana-mäläà vyalokayat | utsaran nirjharäsära-snigdha-çyämala-çädvaläm ||147|| gorakñäd akña-çavaraiù kåta-kñudrarkña-saìkñayam | ghora-vyäghra-pathä-baddha-yantra-küöa-ghaöä-vaöäm ||148|| tälé-täla-tamäla-säla-kadalé-pathyäm alé-çyämalaà kharjürärjuna-sarja-bilva-bakula-plakñäkña-lakñäkulam | paryante sa dadarça harña-jananaà sphétopadeçaà gaväà niùçvabhra-sthala-puñpa-çañpa-çabalaà niùçaìkulaà gokulam ||149|| acchinnodita-mantha-manthara-ravaà nirghoña-megha-bhrama- bhrämyan-matta-mayüra-nåtta-ruciraà gopäìganä-gétibhiù | niùsyanda-sthita-mukta-çañpa-kavala-klébäìga-säraìgakaà prétià präpa sa vékñya yämuna-valad-véci-vrajaà gokulam ||150|| tatas tat-sainikaiù kåñëaù prathmäptair niveditam | pituù pitåvyam akrüraà çuçräväbhyarcyam ägatam ||151|| ghåta-kumbha-dadhi-sthäli-sahasropäyanaiù puraù |

praëamyamänaà gopägryair dadarçäkrüram acyutaù ||152|| rathägräd avaruhyätha lola-kuëòala-kaìkaëaù | dåñövä dämodaraà düräd akrüraù samacintayat ||153|| aya à sa bhagavän viñëur avatérëaù sanätanaù | bhuvo bhärävatäräya mäà jagädeti näradaù ||154|| eña padma-paläçäkñaù çrémän marakata-dyutiù | snigdha-lävaëya-péyüñair limpatéva mano mama ||155|| våñëi-yädava-vaàçasya kiyaté spåhaëéyatä | avatérëaù svayaà yasmin bhagavän eñu keçavaù ||156|| iti dyäyan praharñaçru-saàruddha-nayanaù skhalan | akuëöhotkaëöhayä çaurair akrüre’ntikam äyayau ||157|| papäta pädayos tasya sägrajaù praëato’cyutaù | gäòhäliìgana-saìgatyä hådayaà praviçann iva ||158|| präpta-püjäsanaù kåñëaà so’vadat tan-mukhe diçan | pramoda-vismaya-sneha-bahu-mäna-mayéà dåçam ||159|| kåñëa tvad-darçanänanda-sudhä-sampürite hådi | tvat-sambhäñaëa-harñasya kvävakäço vidhéyatäm ||160|| vasudevasya puëyänäà pürëatä kià daridratä | yas tväà tanayam äsädya sva-dåçädyäpi nekñate ||161|| bhavatas trijagaj-janma-sthiti-saàhåti-käriëaù | güòha-janma-kathä kena kathyate sarva-veditanaù ||162|| satataà sahate tévräà tvat-kåte kaàsa-väcyatäm | vasudevaç calaty eñä nünaà na bhavitavyatä ||163|| jagad-dharaëa-dhér eva dhanyä devé vasundharä | bhärävatära-saànaddhaç citte vahasi yäà sadä ||164|| vismåtä devaké kià te tvan-nämnäpi sruta-stané | tväà vinä yä sutaà rämaà kausalyevävasédati ||165|| dhanur yoge visåñöo’haà kaàsena tvan-nimantraëe | tvad-ägamana-mänena dhanyä nandantu yädaväù ||166|| tat sarvaà karam ädäya prätaù kaàsasya çäsanät | äyäntu nanda-gopädyä sarve samaya-vartinaù ||167|| ity akrüra-vacaù çrutvä tam äbhäñata keçavaù | prätar eväham ägantä tvad-äjïä kena laìghyate ||168|| tataù prabhäte saànaddhaà ratham äruhya sänugäù | mathuräà yayur akrüra-saìkarñaëa-janärdanäù ||169|| kathaà rädhäm anämantryägato’ham iti mädhavaù | aratià mlänatäà cintäà vraan bheje viniùçvasan ||170|| yacchan gokula-güòha-kuïja-gahanäny älokayan keçavaù sotkaëöhaà valitänano vana-bhuvä sakhyeva ruddhäïcalaù | rädhäyä na na neti névi-haraëe vaiklavya-lakñyäkñaräù sasmära smara-sädhvasädbhutatano rävokti riktä giraù ||171|| govindasya gatasya kaàsa-nagaréà vyäptä viyogäminä

snigdha-çyämala-külaléna-hariëe godävaré-gahvare | romantha-sthita-go-gaëaiù paricayäd utkarëam äkarëitaà guptaà gokula-pallave guëa-gaëaà gopyaù sa-rägä jaguù ||172|| lalita-viläsa-kalä-sukha-khelana-lalanä-lobhana-çobhana-yauvana-mänita-nava-madane ali-kula-kokila-kuvalaya-kajjala-käla-kalinda-sutä-vivalaj-jala-käliya-kula-damane | keçi-kiçora-mahä-suramäraëa-däruëa-gokula-durita-vidäraëa-govardhana-dharaëe kasya na nayana-yugaà rati-sajje majjati manasija-tarala-taraìge vara-ramaëé-ramaëe ||173|| udéyamäne guëa-sägarasya guëe guëe räga-rasena çauraiù | gopäìganä güòha-rasänurägä muhur muhur moha-hatä babhüvuù ||174|| govinde guru-sannidhau paravaçäveçäd anuktvä gate suptänäà bakulasya çétala-tale svairaà kuraìgé-dåçäm | svapnäliìgana-saìgate’ìga-latikä-vikñepa-lakñmyä muhur mugdhä vaïcaka muïca muïca kitavety uccair uccerur giraù ||175|| rädhä mädhava-viprayoga-vigalaj-jévopayänair muhur bäñpaiù péna-payodharägra-galitaiù phullat-kadambäkulä | accinna-çvasanena vega-gatinä vyäkéryamäëaiù puraù sarväçä-pratibaddha-moha-malinä prävåë naveväbhavat ||176|| jïätvä kaàsaù samäyäntau kumärau räma-keçavau | cäëüra-muñöikau mallau vidadhe tad-vadhodyatau ||177|| atha räja-pathaà präptau balät saìkarñaëäcyutau | räjärhaà cakratuç cäru-mälyämbara-vilepanam ||178|| tau viciträmbara-dharau sragviëau candanäcitau | janatänanda-jananau räja-dväram aväpatuù ||179|| harmya-sthä devaké dåñövä kåñëaà kamala-locanam | bäñpa-saàruddha-nayanä mumoha prasruta-stané ||180|| atha räjäjïayotsåñöaà mahä-mäträìkuçeritam | gajaà kuvalayapéòaà dadarçäyäntaà keçavaù ||181|| krodhändhaà mama doña-duùkhataraà bhü-bhära-bhütäkåtià kurväëaà kara-daëòa-kåñöa-janatä-jéväpahäraà muhuù | mätaìgaà kunåpopamaà muräripur dåñövä prahärodyataà hastotpäöitayä jaghäna nijayä nirdäritaà daàñörayä ||182|| atha räjäjïayä malla-nägau cäëüra-muñöikau | kumärayor abhimukhau cakratur jana-saìkñayam ||183|| jänu-bandha-bhujäkarña-talä-ghäta-ghane raëe | kåñëaç cäëüram avadhén muñöikaà ca haläyudhaù ||184|| bhujayor iva kaàsasya mallayoç cyutayos tayoù | bhrü-bhaìga-bhéñaëasyoccair uccacärotkaöaà vacaù ||185|| vadhyatäà vasudevo’yaà kriyatäà tat-suta-kñayaù |

vidhéyatäà ca gopänäm ucitaà räja-çäsanam ||186|| kaàsasyeti bruväëasya madoddämasya garjataù | duñöa-dvipasyeva harir vegenäntikam ädravat ||187|| santraste vetri-saìghe nava-bhaya-samayodbhränta-sämanta-cakre hasta-sraste taruëyäù çaçikara-dhavale cämare vihvaläyäù | kåñëaù kaàsaà cakarña pravilulita-sitoñëéña-viçleña-keçaiù krodhägner dhüma-mäläm iva kusuma-calad-bhåìga-mäläà dadhänam ||188|| äkåñöasya suräriëäruëa-maëi-vyäkérëa-dérgha-dyutir maulir vakñasi mauktikäàçu-çabalaù kaàsäsurasya cyutaù | vyakto’bhün narasiàha-çubhra-nakhara-vyäpära-viçraù kñaëaà dérëasyeva punar hiraëyakaçipoù sphétaù srutäsåg-bharaù ||189|| hatvä dürataräkåñöaà madändhaà kaàsa-kuïjaram | ugrasenaà pravidadhe räjye taj janakaà hariù ||190|| pädayor vasudevasya devakyäç cäcyutaù patan | babhüvänanda-nispanda-niviòäliìganätithiù ||191|| ävirbhütäù svayaà vidyä kaläç ca sakaläs tataù | ninäya spåhaëéyatvam avadhänena mädhavaù ||192|| dakñiëä-patha-näthasya bhéñmakasyätmajäà hariù | jahära rukmiëéà kanyäà lakñméà janmäntarägatäm ||193|| rukmiëyäm atha kåñëasya pradyumnaù prathamaù sutaù | jämbavatyäm abhüt sämbaù pratibimba-nibhau pituù ||194|| sundaréëäà sahasräëi ñoòaçäntaùpure hareù | babhüvus täsu puträëäà lakña-saìkhyo’bhavad gaëaù ||195|| näòäyanéà candrasenäà pradyumnaù präpa vallabhäm | yasyäm ajéjanat putram aniruddhaà manobhavam ||196|| tataù çakra-giräruhya garuòaà garuòadhvajaù | gagane daitya-cakräëäà cakre cakräyudhaù kñayam ||197|| mura-sunda-hayagréva-narakädyä mahäsuräù | prayayuç cakri-cakrägnau kñipräsaìga-pataìgatäm ||198|| jaräsandhena saàruddhäà mägadhena pramäthinä | mathuräm atha santyajya sänugaù prayayau hariù ||199|| dvärakäm atha kaàsäriù paçcimäbdhi-taöe vyadhät | jita-laìkälakä-näka-nägendra-nagaréà purém ||200|| balät kñéroda-janmänaà pärijätaà janärdanaù | håtvä çakra-purodyänä dvärakäyäà nyaveçayat ||201|| aträntare kaàsa-suhåt-karälaù käla-vigrahaù | pratijïäà kälayavanaç cakre våñëi-kula-kñaye ||202|| kåñëas taà durjayaà matvä niùsahäyo bhujäyudhaù | buddhi-yuddhe dhiyaà dhåtvä yayau yavana-maëòalam ||203|| hema-ratna-mayaà tasya praviçya bhavanaà hariù | bhaya-pradaà yamasyäpi dadarça yavaneçvaram ||204|| so’pi kåñëaà vilokyaiva patitaà bhuja-gocare |

manoratha-çatäväptaà jighåkñus taà samädravat ||205|| tasminn abhidrute raudre javena prayayau hariù | na ca paçcäc cacäläsya yavanaù pürvakarmavat ||206|| catuù-samudra-raçanä vigähyäpi mahéà hari || dåñövä tam acalaà paçcäd viveça himavad guhäm ||207|| tatrendrärthe hatäçeña-daityasya yuga-vistaraù | yätaù kälaù prasuptasya mucakundasya bhüpateù ||208|| ardha-nidrä-daridraà mäà çayänaà yaù kariñyati | sa bhasma-säd yäsyatéti räjarñiù samayaà vyadhät ||209|| tasya çayyäìka-paryaìka-vakra-päda-taläntare | tasthäv alakñitaù çauriù çaìkä-saìkocitäkåtiù ||210|| praviçya käla-yavanaù çayänaà vékñya bhüpatim | kåñëo’yam iti niçcitya nirnidram akarot padä ||211|| prabuddhaù kälayavanaà päda-spåñöa-vapur nåpaù | dåçä dadäha niùçeñaà nidräçeña-kañäyayä ||212|| nirdagdhe kälayavane paryaìka-caraëäïcale | käya-saìkalanälénaà dåñövä kåñëam abhäñata ||213|| kas tvaà parimitäkäraù käntä-karëotpala-dyutiù | bibharñi guëa-gambhéra-maho mähätmyam unnatam ||214|| iyatéà hrasvatäà yätä såñöiù käla-nimélitä | mad-gulpha-parimäëaà yad-vapuù svalpataraà tava ||215|| ity ukto mucukundena praçraya-praëayé hariù | sva-våttaà loka-våttaà ca sarvaà tasmai nyavedayat ||216|| kälaà viçälaà vijïäya kñmä-pälaù kñaëavad gatam | dérgha-çayyäm ivotsåjya bhogäçäà samacintayan ||217|| aho käla-galat-sarva-bhäva-bhogäbhimäna-bhüù | svapna-prakäraù saàsäraù paryantäsatya-vibhramaù ||218|| bhümiù saìkucitä gréñmätapanyastärdra-carma-vat | vairägyaà janayaty eva jaräjérëeva käminé ||219|| täni miträëy atétäni te bhåtyäs te ca bändhaväù | pareñu ramate nätmä yütha-bhrañöa iva dvipaù ||220|| yasmin nitya-madhüpamaà tad akhilaà kälena léòhaà sukhaà yätaà hanta purätanaà virasatäà kñuëëekñu-çulkopamam | ämämra-pratimasya nästy abhinavasyäsvädane svädatä nedänéà mama kåtam asti mahatä räjyena bhogena vä ||221|| malinäkñamatäà bhütiù sä bhütiù çobhate’dhunä | mukti-käntä-dhavalatäà karoty uddhülanena yä ||222|| iti saàcintya räjarñiù kailäsaà tapase yayau | gatvä kåñëaç ca våñëibhyaù sva-våttäntaà nyavedayat ||223||

uñäniruddha-vivähaù

baler bäëäsuraù sünur äséd bähu-sahasravän | yasyästhäna-sabhä-sabhyo bhagavän abhüd bhavaù ||224|| dépta-ratna-gåhälokaiù såjan sandhyäm iväniçam | babhüväkäçagaà yasya nagaraà çoëitäbidham ||225|| uñä nämäbhavat tasya kanyä lävaëya-vähiné | älalambe stana-taöéà yasyäà majjann iva smaraù ||226|| yuddhaà vinä me mithyaiva bhäräya bhuja-känanam | iti tenärthitaù çarvaù präpsyaséti tam abhyadhät ||227|| haraà kadäcid udyäne devyä saha vihäriëém | dåñövoñä sva-vivähäya spåhäà cakre ghana-stané ||228|| yaù kariñyati te svapne kanyäbhäva-vyatikramam | bhaviñyati sa te bhartä täm uväceti pärvaté ||229|| athäyayau yauvana-kåd-vallénäà kusumäkaraù | kurväëaù sarasäà préti-latäà jana-mano-vane ||230|| caïcac-cüta-rajaù-puïja-pétämbara-manoharaù | atasé-kusuma-çyämaù çuçubhe nava-mädhavaù ||231|| namränanä navodbhüta-rajasä stavaka-stané | mälaté yauvanavaté kanyevocchväsiné babhau ||232|| vavur malaya-niùçväsä iva candana-cumbinaù | pavanäù pannagé-daàça-çaìkayeva çanaiù çanaiù ||233|| küjat-kokila-kaëöha-vaàça-virutaiù sphäyiny aväpte paraà cütämoda-madäkuläli-paöalé-véëä-svana-svädutäm | çikñä-cakñaëa-dakña-dakñiëa-marud-dattopadeça-kramair maïjaryo nanåtur madhütsava-lasat-puñpäyudhärädhane ||234|| hema-harmya-prasuptätha nétä svapne manomuñä | uñä kenäpi käntena çéläàçuka-daridratäm ||235|| tasyä dhé-dhåti-caureëa vijïäya hådayaà håtam | helä-haraëa-bhétyeva häras taralatäà yayau ||236|| lajjä-majjana-vihvalä na-na-na-nety alpa-praläpodgatir névé-mukti-nirodha-nirdhuti-vidhau päëiù kvaëat-kaìkaëaù | çéteneva viküjitä javajuñaù çväsasya çétkäritä tasyä bhraàça-bhayoccalat-kala-kalä kçïcé sakampäbhavat ||237|| prabuddhä våtta-kartavyä sä mugdhä svapna-satyatäm | manyamänä muhur mohaà kula-lajjäkulä yayau ||238|| çayanaà viplava-sthänaà bhayeneva vihäya sä | harmyasthä pradadau prätar dikñu cakñur vilajjitä ||239|| sä sotkampa-kuca-nyasta-hastän abhyasta-manmathä | mumürchäd ayantéva praviñöaà hådaye priyam ||240|| sä niçaçväsa bäñpämbu-bindubhir mauktikair iva | chinnasya çéla-härasya kurväëä grathanaà punaù ||241|| pradadhyau nava-vidhvaàsa-sädhvasäyäsitä ciram | kñitau sä cintayäneva cyutaà cittam adho-mukhé ||242||

kià kasya kathayämy etat kaà påcchämi karomi kim | kä gatiù kena dåñöähaà kutas tat-saìgamaù ||243|| iti sandeha-niñpandäà cintä-vikréta-cetanäm | vilokya citralekhäkhyä sakhé präëa-samävadat ||244|| tanvi kià kheda-bhäro’yaà bhéru kià bhaya-käraëam | putré trailokya-bhartus tvaà vadhyaù kas te’parädhyati ||245|| kià çayyävalanävimarda-galitaiù karëotpalasya cchadair lénaiù käma-kåpäëa-leça-sadåçair vyäptä taveyaà tanuù | bhraçyan mauktikayor bibharñi kucayor bhinnebha-kumbha-bhramaà spañöo’yaà rati-saìgama-vyatikaraù kasyeti me saàçayaù ||246|| ity ukte sasmitaà sakhyä saniùçväsäçru-varñiëé | uñä çanair avocat täà likhanté kñmäm adhomukhé ||247|| dåñöaù svapne mayä ko’pi ramaëas tanu-kampanaù | péyüña-varñé saàsparçe smaraëe maraëopamaù ||248|| jäne kampa-taraìgitäìga-latikä svapne’ham äliìgitä saàsparçe kucayoù nirargalatayä häro’pi pärçve kåtaù | etävat tu sakhi smarämi yad ato våttaà paraà tat-paraà dhairyasyoddalanaà çaréra-çamanaà dhyätväpi no vedmi kim ||249|| mürcchäcchäditam ékñate na nayanaà täpe tanuù pacyate kampaù sücayatéva jéva-gamanaà mohe mano majjati | präg-janmärjita-karmaëä balavatä kämena kälena vä no jänämi sa kena me dhåti-haraù kaëöhe bhujago’rpitaù ||250|| tyajyate sahajä lajjä sahyate guru-väcyatä | gaëyate na ghanä kértir yat kåte so’pi durlabhaù ||251|| iyaà çéla-viluptir me mäna-mläni-mahéyasé | durlabhe vallabhe prétis tanu-tyägena çämyati ||252|| iti bruväëäà täm açru-kaëäkérëa-kuca-sthalém | santäpa-piçunocchväsäà citralekhävadat sakhém ||253|| kià na smarasi mugdhe tvam aho viraha-kätarä | devyädiñöaù sa te svapna-dåñöa eva varo varaù ||254|| samäçvasihi he tanvi tanus täpa-kñamä na te | karomi yoga-çaktyäham upäyaà tvat-saméhite ||255|| ullikhya nikhilaà citra-paöe tribhuvanaà tava | sadåçaà darçayämy eva taträlokaya vallabham ||256|| ity uktvä citralekhäyäà gatäyäà vyoma-vartmanä | uñä jévam iväpede priya-sandarçanäçayä ||257|| säbhyetya tasyäs trailokya-citraà paöam adarçayat | kià duñkaram adåçyaà vä yoginäà jïäna-cakñuñäm ||258|| uñä citrapaöe dåñövä suräsura-naroragän | dadarça dayitaà svapna-dåñöaà jita-çaçi-smaram ||259||

ayaà sa sakhi me dhairya-häré hådaya-taskaraù | ity uñä-vacanaà çrutvä citralekhä jagäda täm ||260|| diñöyä dhanyäsi subhage yasyäste nava-manmathaù | lakñmé-vallabha-pautro’yam aniruddhäbhidhaù priyaù ||261|| pradyumna-tanayasyäsya lävaëyämåta-dédhiteù | käntyä kñaibyam iväyänti sura-vidyä-dharäìganäù ||262|| rüpeëäpratimena netra-sukhadaù kandarpa-darpa-cchidä çaurye vajra-dharopamäà na sahate dhéraù sumeror ayam | asyämartya-mågekñaëäbhir aniçaà sotkaëöham äkarëitaà candrotsaìga-mågäpahaà guëa-gaëaà gäyanti khe khecaräù ||263|| paçcimäbdhau hari-puré dvärakä våñëi-yädavaiù | siàhair iva mahotsähair guptä haimavaté guhä ||264|| tasyäm antaùpure çrémän vasaty eña priyä-sakhaù | änéyate kathaà tävad iti doläyate manaù ||265|| tvad-bhägyäni puraskåtya gacchämi gaganena tam | helärpitädbhuta-nidhir vidhiù siddhià vidhäsyati ||266|| ity uktväkäçam äviçya sä babhau dvärakäà kñaëät | kurväëä raçanä-ratnaiù çakra-cäpa-citä diçaù ||267|| sä güòha-mäyayä håtvä ratna-paryaìka-çäyinam | äninäya muhürtena vyomnä pradyumna-nandanam ||268|| svapna-våttäntam ävedya sakanyäntaù-puräntaram | praveçitas tayäpaçyad uñäà ratim iva smaraù ||269|| sa täà dåñövä navonmeña-nirmäëätiçayaà vidheù | acintayat sudhäpürair iva pürita-locanaù ||270|| indoù saìkñaya-rakñaëäkñata-sudhä kià vedhasä nirmitä kià dhairyäpaharä harasya vihitä kämena käntä tanuù | kià täruëya-vasanta-känti-latikä çåìgära-siktä latä kià lävaëya-taraìgiëé punar iyaà janmäntaräptä ratiù ||271|| kaöäkñaù sandhatte kuvalaya-kula-klaibya-kalanäà mukhe dåçyaç candra-dyuti-haraëa-helä-paricayaù | asaàruddhä bädhädhara-dala-rucir vidruma-taror aho säraìgäkñyäù prasabha-vijayé rüpa-vibhavaù ||272|| iti sarväìga-nirmagna-locanas täà vilokayan | aniruddho’dhare tasyä babhüväçä-pathätithiù ||273|| säpi säìgam ivänaìgaà tam abhyastaà manorathaiù | vilokya pratyayäsatye punaù svapnam açaìkata ||274|| sotkampä kara-rodhena räviëéà maëi-mekhaläm | muhur maunavatéà cakre paiçunya-cakriteva sä ||275|| nave maunavati premëi tayoù präha sakhé puraù | dantäàçu-sütraiù kurväëä grathanaà cittayor iva ||276||

yas tvayä prema-kusumair devaç citrapaöe’rcitaù | aho bhaktyä sa te tuñöaù sakhi pratyakñatäà gataù ||277|| svapna-sampädita-prétir yo’rthitas tair manorathaiù | präk püjä kédåçé tasya brühi tvam upapadyate ||278|| maunam älambase påñöä dåñöä kñauëéà nirékñase | lateva kampase kampät ko’yaà te citta-vibhramaù ||279|| mänas tat-kñaëa-çäsanägata-jane subhru kva sambhävyate svapnäbhyasta-samägame’pi navavat kià lajjayä léyase | kä tasmin paratä sadä vasati yaç citte nibaddho guëaiù prärabdhä sakhi kasya tävad iyaté premëi tvayäpahnutiù ||280|| iti sakhyäà bruväëäyäm aniruddhaù pragalbhatäm | ninäya dayitäà prauòhaù praëayaiù prema-peçalaiù ||281|| tadä préter yad äyattaà cintitaà yan manorathaiù | manmathena yad ädiñöaà svairaà tat tad abhüt tayoù ||282|| dineñv atha prayäteñu pracchanna-dhåta-vallabhä | uñäbhüd abhimänäkta-sambhoga-lakñaëä ||283|| vyäkérëä kabaré mukhaà vitilakaà tämbüla-lipte’kñiëé kaëöhe kaìkaëa-lakñma hära-viratir daàço’dhare nirvraëaù | prätaù pracyuta-candanä stana-taöé säyaà sva-veña-kriyä sambhogäbharaëä tanur vara-tanoù çäìkäspadatvaà yayau ||284|| kiïcin mukulite loke kanyäyäù käma-lakñaëe | phulle çanaiù karëa-pathaà bäëasyäpi kathä yayau ||285|| tayas tad-bhrü-bhramädiñöäù kiìkaräù krüra-käriëaù | äyayur yuddha-saànaddhäù kanyakäntaù-puräìgaëam ||286|| niruddhaü priyayä yatnäd aniruddho’tha sa-smitaù | ghora-kiìkara-saìghätäï jaghäna paridhäyudhaù ||287|| hate’yute kiìkaräëäà svayaà bäëaù samäyayau | rathé bähu-sahasrätta-samastäyudha-maëòalaù ||288|| çastra-våñöià tad-utsåñöäà prädyumniù khaòga-carma-bhåt | chittvä dhairya-nidhiç cakre raëe bäëasya vismayam ||289|| uñä santräsa-taralä pituù patyuç ca saìgare | präëeça-pakña-pätena bheje sandeha-sädhvasam ||290|| bäëena prahitäà çaktià måtyu-daàñöräm ivotkaöäm | ädäya tasmai prädyumnis täm eva prähiëod balé ||291|| para-hasta-gatä çaktiù praviñöäntaù kåta-vyathä | nijä suteva bäëasya hådaye çalyatäà yayau ||292|| véraà vijïäya taà bäëaù spañöa-yuddhena durjayam | ädäya tämaséà mäyäm adåñöaù praviveça kham ||293|| nirantair asmad-utsåñöair veñöitäìgaà bhujaìgamaiù | dåñöväniruddhaà saàruddham uñäbhün moha-mélitä ||294|| baddhe’niruddhe tanayäà bäëaù svairäpacäriëém |

äkåñöaù sneha-kopäbhyäà na tatyäja na cägrahét ||295|| asaàspåñöaà yäcïä-vacana-ghana-dainyena vadanaà na kåcchre’py ärüòhä guëa-maëi-tatir vikraya-tuläm | asevä-santäpaà vapur ananubhüta-prabhu-bhayaà kulaà kanyä-hénaà nahi nayati mänaà malinatäm ||296|| aträntare dvärakäyäm aniruddhäpahärajaù | våñëénäm abhavat kñobhaù çoka-cintänubandhavän ||297|| bäëasya nagare ruddham aniruddhaà sahoñayä | vijïäya närada-girä sasmära garuòaà hariù ||298|| hala-yudhena sahitaù pradyumnena ca sünunä | prayayau çoëitapuraà tärkñyam äruhya mädhavaù ||299|| khe yojana-sahasräëi vilaìghya garuòa-dhvajaù | déptaà bäëapuraà düräd dadarçärka-çatopamam ||300|| agnim ähavanéyäkhyaà tärkñyaù präkära-rakñiëam | pétodvänta-khagaìgämbu-nirjhareëa nyavärayat ||301|| pura-dväram athonmathya praviñöaà çärìgiëaà balät | niùsaìgkhyäù saìkhya-saànaddhä ditijäù paryavärayan ||302|| cakri-cakra-nikåttänäà çaréräëi sura-dviñäm | cakruù pakña-kñaya-kñipta-nipatat-kñitibhåd-bhramam ||303|| aträntare näga-päça-païjare siàha-vikramaù | baddho’niruddhaù sasmära durgäà stuti-padärcitäm ||304|| niñpiñöa-matta-mahiñäsura-mastakägra- pratyagra-nirgata-ghana-sruti-çoëitärdram | pädämbujaà punar alaktaka-bhakti-citraà vande bhava-prabhava-täpa-haraà bhavänyäù ||305|| çüla-prahära-såta-rakta-bharaika-bindu- saàjäta-ghora-ruru-lakña-guru-pramäthe | pätäla-müla-gananänta-vikäsitäsya- grastogra-dänava-tanuà praëamämi kälém ||306|| bhémodbhavad-vibhava-çubmha-niçumbha-käya- niñpeña-duùsahataräçanighäta-ghoräm | kätyäyanéà svakara-kåtta-çiraù-çaréra- véropahära-paritoñavatéà namämi ||307|| kñubhyat-saptärëava-ghana-ravaù padma-garbhäëòa-khaëòä- käëòa-bhraàça-prabha-sarabhasaù sapta-pätäla-bhedé | dhairyonmäthé jayati cakitäçeña-lokeçvaräëäà caëòaç caëòyäù pralaya-samayotsäha-léläööa-häsaù ||308|| iti stutä bhagavaté durgä durgäpahäriëé |

sva-kara-sphoöitogrähi-païjaraà tam amocayat ||309|| bhujaìga-päça-nirmuktaù prädyumniù samaräìgaëam | prayayau yudhyamänasya samépaà käliya-dviñaù ||310|| atha kalpänta-parjanya-garjitorjita-vibhramaù | bäëäsura-raëärambha-dundubhi-dhvanir udyayau ||311|| daityendräyudha-våñöi-nañöa-gamane senä-rajaù sphürjita- grastägre prasarat-pinäki-viçikha-vrätävakérëe raëe | kalpäntägama-çaìkite tribhuvane ceruù çaréra-cchidaù çüräëäm aniruddha-räma-murajit-pradyumna-muktäù çaräù ||312|| garuòäd avaruhyätha balena balinä raëe | halena halinä kåñöä daitya-dehä dvidhä yayuù ||313|| tatas trinetränucaraù pradéptas triçikha-jvaraù | kñiptena bhasmanä ramaà bhrama-mürcchäkulaà vyadhät ||314|| santäpa-mürcchitaà kåñëas taà pariñvajya vidrutam | kåtvä jaöäbhir äkåñya jagräha jvaram aïjasä ||315|| kåñëo’py atha jvaräviñöaù çvasan romäïcaà karkaçaù | asåjad vaiñëavaà ghoraà jvaraà raudra-jvaräpaham ||316|| jvarayoù sampravåtte’tha bhuvanäkampane raëe | vaiñëavaù pralayärkäbhaù çärvaà jvaram apätayan ||317|| kaëöhe nipéòya niñpiñöas tena rudra-jvaraù kñitau | prayätaù çaraëaà kåñëam avadad bäñpa-gadgadaù ||318|| devena tripuräriëä trijagaté-jéväpahära-kñamaù såñöaù spañöa-vinañöa-dhariya-çaraëir deva tvayähaà kåtaù | tväà yätaù çaraëaà çaréra-dhåtaye tvan-näma-manträkñara- kñiptäpta-småti-jäpinäà na bhavitä mat-sparça-täpaù kvacit ||319|| iti bhétyä bruväëaà taà rarakña garuòa-dhvajaù | çaraëäpte viruddhe’pi vaira-krürä na sädhavaù ||320|| tataù çré-kaëöha-vaikuëöhau vyäpta-dehaubabhüvatuù | pinäka-çärìga-nirgacchad-bäëa-jälair nirantaraiù ||321|| kñaëaà tulye tayor yuddhe jagat-saìkñaya-käriëi | ghanaiù çauri-çaräsärair yayau vimukhatäà haraù ||322|| grasta-çakteù kumärasya jitasya hariëä raëe | rakñäyai çambhunä såñöä tasthau nagnäìganä puraù ||323|| atha bäëaù svayaà yoddhuà madhusüdanam äyayau | kñipan bähu-sahasreëa déptäyudha-paramparäm ||324|| sahasräçvaà rathaà tasya manoratham iväyatam | sasütaà çara-varñeëa pramamätha muräntakaù ||325|| upanétaà gaëais türëaà çäsanät tripura-dviñaù | maüram ärurohätha bäëaù ñaëmukha-vähanam ||326|| yatnena yudhyamänasya cchinnästrasya muräriëä | mukta-keçé vivasträ stré bäëasyägre vyadåçyata ||327||

rakñäyai kauöavéà såñöäà tasya devena çülinä | vaïcayitväcyutaç cakraà pärçväïcitam athäsåjat ||328|| cakraà krameëa patitaà skandhayoù kérëa-pävakam | cakarta krakaca-krüraà bäëasya bhuja-känanam ||329|| cakrotkåtta-bhuja-druma-vraëa-mukhodbhütair ghanäsåg-bharaiù prodyad-vidruma-pädapänukåtibhis tulya-pramäëaiù kñaëam | apräptoddhata-yuddha-tåptir adhika-çraddhaù sa véro’bhavad vyäptaù satata-rakta-candana-citair jätair ivänyair bhujaiù ||330|| bäëäç chinna-bhujo’bhyetya çambhor bhagavataç ciram | nanarta priya-nåttasya toñäya praëayé puraù ||331|| bhaktyäbhavad bhagavataù sa bhavasyätivallabhaù | varän nandi-samaù çrémän mahä-kälaç caturbhujaù ||332|| kalyäëaà tanute yaçaù paricitäà lakñméà dadäty akñayäm äkräntià vidadhäti sapta-bhuvana-nyastepsitäjïäkñaräm | saàsäraà kurute vikäri-nikaraà niùçeñam eva kñaëäd bhaktiù kalpa-latä caräcara-guroù kià kià na süte phalam ||333|| uñä-sahitam ädäya pradyumna-tanayaà tataù | dvärakäà vijitärätir jagäma garuòa-dhvajaù ||334||

--o)0(o-- kadäcid atha devarñir dvärakäm etya näradaù | aväpya püjäm ucitäà kathänte kåñëam abhyadhät ||335|| gaìgäbhiläñé nåpatir brahma-çäpän mahäbhiñaù | bharatasya kule jätaù çantanuù pratipätmajaù ||336|| gaìgäpi dhätuù çäpena patanté vasubhiù pathi | vaçiñöha-çäpa-patitair homa-dhenu-nikärataù ||337|| sva-janmane’rthitä jätä vadhäya ca mahéà gatä | svatéropavanopänte vicacära sulocanä ||338|| tatra çantanunä gaìgä saìgamaà gaja-gäminé | bheje yatheñöa-karaëa-pratyäkhyäna-dhåtävadhim ||339|| sä jätänavadhét sapta svün svecchä-vidhäyiné | jäte’ñöame sute räjïä niruddhä prayayau divam ||340|| devavratäkhyaù sa çiçur divi devaiù kåta-vrataù | sarva-vidyäpagämbhodhir vavådhe vasur añöamaù ||341|| dåñövä kadäcit kälindé-küle kuvalayekñaëäm | çantanur däça-tanayäà tat-pitur yäcako’bhavat ||342|| gäìgeyas tvat-sutaù kñmä-bhåd dauhitro me na räjya-bhäk | ity uktvä na dadau däças tasmai satyavatéà sutäm ||343|| devavrataù pitur jïätvä tévra-smara-çara-vyathäm | gatvä yayäce däçeçaà tanayäà vinayonnataù ||344||

dauhitra-vaàça-räjyärthé sa sutäà na dadau yadä | tadä räjye vivähe ca gäìgeyaù samayaà vyadhät ||345|| bhéñaëéya-pratijïätväd bhéñmo’yam iti khe ciram | vicacäroditäçcaryaà khecaroccäritaà vacaù ||346|| änétäm atha bhéñmeëa kanyäm äsädya çantanuù | paritoñäd dadau tasmai svacchanda-nidhanaà varam ||347|| kälena janayitvätha putraà citräìgadäbhidham | tasäà vicitravéryaà ca çantanus tanum atyajat ||348|| tataç citräìgado räjä gandharveëa pramäthinä | citräìgadena samare näma-dveñän nipätitaù ||349|| çiçor vicitravéryasya präpta-räjya-çriyaù kåte | jahära käçé-räjasya bhéñmaù kanyäù svayaàvare ||350|| bhrätre vicitravéryäya hastinäpuram etya saù | tyaktvä sälvotsukäm ambäm ambikämbälike dadau ||351|| räja-cütatarau tasmin nava-yauvana-mädhave | käntä-latä-valayite yätite käla-dantinä ||352|| vicchinne çantanor vaàçe tat-putra-kñetrajärthinä | bhéñmeëa preritä sädhvé präha satyavaté çanaiù ||353|| känénas tanayo me’sti tat tu kämät paräçarät | saïjäto yamunä-dvépe kåñëa-dvaipäyano muniù ||354|| taà smarämi suta-kñetra-putrotpattyai tapo-nidhim | uktvaiti sä bhéñma-mate taà sasmära sa cäyayau ||355|| ambä-çvaçrvä visåñöätha tejo-räçià vilokya tam | nimélitäkñé tad-dåñöi-spåñöä garbhaà samädade ||356|| andho’kñi-mélanät sünur bhävéty ukte maharñiëä | dvitéyaà janayäpatyam iti mätä jagäda tam ||357|| bhaya-päëòura-vaktränyä lebhe garbhaà muner dåçä | aprasütiù sutaù päëòur bhavitety abhyadhän muniù ||358|| tasyäà bhayäd visåñöäyäà çüdräyäà garbha-sambhave | dharmävatäram uktväsyäù putraà präyän mahä-muniù ||359|| jäte’ndhe dhåtaräñöre’tha päëòau ca bhuja-çälini | mäëòavya-çäpa-bhür dharmaù çüdräyäà viduro’bhavat ||360|| dhåtaräñöräya gändhäréà subalas tanayäà dadau | kuntibhoja-sutäà kuntéà päëòur mädrém äväpa ca ||361|| yuvä digvijayé päëòur mågayä-vyasané vane | måga-rüpa-ratäsaktam avadhét kindamaà munim ||362|| bhaviñyasi tvaà dayitä-rati-paryanta-jévitaù | teneti çaptas tyakta-çrér yayau päëòus tapovanam ||363|| tataù putra-çataà lebhe gändhäré tulya-garbhajam | jyeñöho duryodhanas teñäà tasya duùçäsano’nujaù ||364|| kunté muni-varäväpta-manträ bhatur anujïayä | dharmänilendrän ähüya vane puträn ajéjanat ||365|| yudhiñöhiraà bhémasenam arjunaà ca surocitän | sapatnyä datta-manträ ca mädré präpäçvinau yamau ||366|| snätäà puñpoccaye mädréà vilokya kusumägame |

äliìgyänaìga-saìge’bhüt päëòuù çäpäd ajévitaù ||367|| prayäte tridivaà päëòau päëòuputräù pitå-vyajaiù | våddhiä-gatä dhärtaräñöraiù saha duryodhanädibhiù ||368|| bhéñmaù pitämahas teñäà cäpäcäryaà kåpaà vyadhät | droëaà ca sarva-çiñyasya çiñyaà rämasya dhanvinaù ||369|| açvatthämä priyaù sünur droëasya tanayo’bhavat | yathärjunaù samatästra-vidyä-vimala-darpaëaù ||370|| kanyäyäà güòha-janmä yaù karëaù kuntyäà vivasvataù | prayätaù süta-putratvam asträëi präpa bhärgavät ||371|| saàspardhayärjuna-raëähväna-dhéro’stra-darçane | nétas tat-pratimallatvät kauraveëäìga-räjatäm ||372|| tataù karëena saàmantrya bhräträ duùçäsanena ca | duryodhanaù päëòavänäà dhiyaà güòha-vadhe vyadhät ||373|| te tena vihite dépte jatu-veçmani nirgatäù | vidureëa rahaù snehän nirdiñöa-bila-nirgamäù ||374|| yudhiñöhirärjunau kuntéà vahan bhémo mahä-balaù | nakulaà sahadevaà ca viveça niçi känanam ||375|| tatrogra-vigrahaà hatvä hiòimbaà räkñaseçvaram | bhémas tad-anujäà bheje hiòimbäà divya-rüpiëém ||376|| jäte ghaöotkace tasyäù putre bhéma-paräkrame | eka-cakräà puréà jagmuù pracchannäù päëòu-nandanäù ||377|| prajä-kñaya-kñamas tatra räkñaso’bhüd bakäbhidhaù | yasmai räjänna-çakaöaà prähiëot sanaraà sadä ||378|| sthitä vipra-gåhe kunté saha-bhikñäçanaiù sutaiù | baka-väre divjasyäpte bhémaà tad-dayayädiçat ||379|| vrajan bhémo’nna-çakaöaà bhuïjänaù krodha-sammukham | bakaà hatvä dvija-gåhaà viveçälakñito niçi ||380|| atha düra-pathäyätaiù kathitaà pathika-dvijaiù | nänä-kathä-prasaìgena çuçruvuù päëòu-nandanaù ||381|| päïcälyo drupadaù pürvaà droëasya suhådaù çiçuù | vyadhäd däsyämi te präpta-räjyärdham iti saàvidam ||382|| droëena präpta-räjyo’tha so’rthitaù pradadau na tat | bhikñä-bhug brähmaëo räjïaù kathaà mitram iti bruvan ||383|| iti droëaù kåtas tena räjïä bhagna-manorathaù | arjunena raëe baddhaà taà räjyärdham adäpayat ||384|| tatas tenävamänena putraà droëa-vadha-kñamam | abhicärogra-yägena drupadaù samam äptavän ||385|| yägägni-madhyäj jäto’sya dhåñöadyumnäbhidhaù sutaù | kåñëä ca kanyakä yasyäù pratyäsannaù svayaàvaraù ||386|| vayaà tatraiva gacchämaù sarva-räja-samägame | präptuà pratigrahäbhyarcäm ity uktvä prayayur dvijäù ||387|| tataù päïcäla-nagaraà vrajantaù päëòavä niçi | gandharva-räjaà dadåçur gaìgämbhasi vihäriëam ||388|| vivasträntaù-pura-vadhü-darçana-kruddham arjunaù | vyädhäd dagdha-rathaà yuddhe tam ägneyästra-tejasä ||389||

yudhiñöhireëa kåpayä raëe rakñita-jévitaù | sakhyaà kiréöinä kåtvä jitaç citraratho yayau ||390|| tataù prabhäte pracchannäù päëòaväù vipra-rüpiëaù | praviçya päïcäla-puraà kumbha-kära-gåhe sthitäù ||391|| ity uktvä närade yäte saìkarñaëa-janärdanau | jagmatur lakñya-bhedäìkaà drañöuà kåñëä-svayaàvaram ||392|| tau päïcäla-puraà präpya sarva-räja-samägame | püjyamänau viviçatuù svayaàvara-sabhä-gåham ||393|| hemäsanopaviñöeñu draupadé sarva-räjasu | jagaj-jaya-pätakeva kandarpasya samäyayau ||394|| rädhävedha-paëe tasmin bhuja-labhye svayaàvare | açaktäù pärthiväù sarve yayur lajjä-nilénatäm ||395|| vilakñeñu kñitéçeñu dvija-madhyäd athotthitaù | viddhvä dhanaïjayo lakñyaà kñitau kñipram apatayat ||396|| häraà kaëöhe vinikñipya draupadyä phälgune våte | yuddhoddhatäù samuttasthuù kruddhä sarve kñitéçvaräù ||397|| jitvätha çalya-karëädén vérän bhéma-dhanaïjayau | puraù kåñëäà samädäya yayatur bhrätåbhiù saha ||398|| bhikñevopanatä kåñëä saheyaà bhujyatäm iti | cakrus te çäsanän mätuù saha-bhogäya saàvidam ||399|| räma-kåñëau niçi svairaà kumbhakära-gåhe sthitän | päëòavän etya sänandau premëä sambhäñya jagmatuù ||400|| anviñya drupadas teñäà vijïäyädharma-niçcayam | kåñëäyäù bahu-patnétvaà viruddhaà näbhyamanyata ||401|| tatas taà bhagavän vyäsaù samabhyetyävadan muniù | païcendräù samadäù purvaà kruddhä baddhä pinäkinä ||402|| ta eva päëòavä jätäù svarga-çrés tava cätmajä | teñäm ekaiva sä patné naiväyaà dharma-saìkaraù ||403|| ity uktvä muninä datta-divya-dåñöir nareçvaraù | satyaà vijïäya tat sarvaà tad-viväham amanyata ||404|| jïätvä jatu-gåhän muktän päëòaväpräpta-saàçrayän | hastinäpuram änäyya dhåtaräñöro’bhyapüjayat ||405|| indraprasthe’bhiñikto’tha tena räjä yudhiñöhiraù | guëaiù çriyaà çriyä dharmaà dharmeëa präptavän yaçaù ||406|| nirdiñöäà näradenätha muninä bheda-bhéruëä | bhütaye päëòaväç cakrur maryädäà dåòha-niçcayäù ||407|| antaùpure bhrätaraà yaù paçyet kåñëä-sakhaà rahaù | aviçräntaù sa térthäni vraje dvädaça-vatsarém ||408|| caurät taà go-gaëaà vipräkrandäkåñöas tato’rjunaù | äjahära samädäya dharmajäntaùpuräd dhanuù ||409|| småtvätha saàvidaà pärthas térthärthé jähnavé-jale | majjann ulüpéà pätäle näga-kanyäm aväptavän ||410|| janayitvä sutaà tasyäm irävantaà jagäma saù | nagaraà maëipüräkhyaà citra-vähana-bhüpateù ||411|| präpya tasya sutäà kanyäà pärthaù påthula-locanäm |

citräìgadäà sutaà tasyäà babhruvähanam äptavän ||412|| sarva-térthäplutaù präpya prabhäsaà çvetavähanaù | raivatäcala-yäträyäà präpa våñëi-samägamam ||413|| arjuno’tha dhåtotkaëöhaù çailäroha-samutsave | utsähocchalitaà cetaù sänugasya harer vyadhät ||414|| tatra kåñëänujäà dåñövä subhadräà käma-kaumudém | kanyäm anumater çaurer jahära çvetavähanaù ||415|| yuddhoddhatän våñëi-vérän parisäntvya janärdanaù | niùsaìkhyaà draviëaà dätum arjunäya yayau svayam ||416|| indraprastham athäsädya subhadrä-sahito’rjunaù | praëamya dharmajaà bheje kåñëena sahitaù sukham ||417|| abhimanyuà subhadräyäà pärthaù putram ajéjanat | draupadé prativindhyädyän patibhyaù païca cätmajän ||418|| tataù kadäcid yamunä-jala-keli-vihäriëam | sa-kåñëam arjunaà vipra-rüpaù präha hutäçanaù ||419|| ucitaà déyatäà mahyaà bhavadbhyäà bhojanaà hitam | arthinäm arthanä-bandhyä na bhavanti bhavad-vidhäù ||420|| çvetaker nåpateù pürvaà yajïe dvädaça-varñike | acchinnäjya-bhareëäham analo jaòatäà gataù ||421|| vanaà svästhyäya satväòhyaà dagdhum icchämi khäëòavam | rakñaténdraù suhån-meghais takñasyäspadaà hi tat ||422|| vyasta-meghaugha-vighno’haà bhavat-säyaka-saïcayaiù | akhaëòaù khäëòava-vanaà jvalämy etan mamäçanam ||423|| iti vahnir vadann arthé täbhyäm aìgékåtepsitaù | dhanuù pärthäya gäëòévaà dadau cakraà ca cakriëe ||424|| tad-dattaà ratham äruhya tadéyäkñaya-säyakaù | hariëä saha saànaddhaù kiréöé khäëòavaà yayau ||425|| agnau prajvalite varäha-mahiña-vyäghra-dvipa-dvépinäà niñpétäyuñi gäòha-léòha-gagane daityäti-deha-druhi | ruddhe megha-jale’rjunästra-paöalair yuddhoddhataà vajriëaà viñëuù säyaka-varñéëaà vimukhatäà bäëair ninäyäkñayaiù ||426|| sutam atha maya-lélaà takñakasyäçva-senaà jaöharam api jananyäù sampraviçya dravantam | akåta divi kiréöé patriëä khaëòa-puccha bhayam api çaraëäptaà cakri-bhétaà rarakña ||427|| tataù kåñëäjïayä divyäà sabhäà maëi-mayéà mayaù | vidadhe dharma-putrasya präëa-rakñä-pratikriyäm ||428|| tasyäà sabhäyäm äçcarya-nalin.éà nirmame mayaù | néla-ratnotpalavatéà hemäbjäà sphaöikodakäm ||429|| sabhäsénam athäbhyetya dharmajaà närado’vadat | räjan na loka-pälänäà tvat-samäsadåçé sabhä ||430|| yajasva räjasüyena kuruñva saphaläà çriyam |

iti tväm avadat päëòuù pitä çakra-sabhä-sthitaù ||431|| ity uktvä närade yäte räjasüya-manoratham | akuëöhat-kaëöhayä räjä vaikuëöhäya nyavedayat ||432|| kåñëas tam üce çläghyeñä dharma-dhéù kintu mägadhe | na jévati jaräsandhe kratuù kartuà na çakyate ||433|| rudra-yägopahäräya tena ruddhä giri-vraje | ñaò-açétir nåpatayas tasya çeñäç caturdaça ||434|| çarérärdha-dvayaà jätaà jarä niçi niçäcaré | sandhäya vidadhe bälaà jaräsandhaà tam uktaöam ||435|| tat-sannirodha-viçvastäù santyajya mathuräà vayam | vidhäya dvärakäà durgäà paçcimäbdhi-taöe sthitäù ||436|| iti svairaà bruväëena nåpaù saàmantrya çauriëä | vyädiçan mägadha-vadhe bhéma-pärthau bhujäv iva ||437|| tataù snätaka-veñeëa pracchanna-chatra-våttayaù | jaräsandha-puréà jagmuù kåñëa-bhéma-dhanaïjayäù ||438|| tatra trayodaçähäni yuyudhäne bhujäyudhau | vérau bhéma-jaräsandhau çränto’bhün mägadhas tataù ||439|| tataù sandhià dvidhä kåtvä hate bhémena mägadhe | mumoca kåñëaù kñitipän yajïägamana-saàvidä ||440|| bhémaù kiréöé nakulaù sahadevaç ca dig-jaye | äjahur vipulaà vittaà räjïe yajïa-bhara-kñayam ||441|| kåteñu çaila-tulyeñu ratna-käïcana-räçiñu | räjasüya-samärambhaù prävartata mahépateù ||442|| präptä nimantritäs tasmin bhéñma-droëädayaù kratau | dhåtaräñöraù saviduraù sämätyaç ca suyodhanaù ||443|| açeña-devarñi-bhåte sarva-räja-maye makhe | ardhyärcitaà harià sehe çiçupälo na bhüpatiù ||444|| tasyädhikñepa-dakñasya kñmäpateù kñaya-lakñmaëä | nyapätayat kñitau kñipraà cakreëädhokñajaù çiraù ||445|| kratau samäpte yäteñu maharñiñu nåpeñu ca | tasthau duryodhanas tatra çakuniç cäsya mätulaù ||446|| padminyäà viharan väri-çaìkayä sphäöike jale | carann utkñipta-vasanaù satyämbhasi mamajja saù ||447|| tasya skhalitam älokya harmyasthä räjavallabhäù | jahasur bhémasenaç ca babhüväìkurita-smitaù ||448|| lajjävamäna-malinaù kauravaù sva-puraà vrajan | påñöaù çakuninä präha gläni-vaivarëya-käraëam ||449|| dharma-sünor makhe sä çrés te bhüpäläù kara-pradäù | saìkhyätétaà ca tad-dänaà marma-çalyäyate mama ||450|| padminyäm upahäso me padmasyeva himäçinaù | patitaù kñéyate jäne na çaréra-kñayaà vinä ||451|| iti praläpé çokoñëaà dveñäveçät suyodhanaù | väryamäëaù çakuninä nyavartata na durmatiù ||452|| parotkarña-dveñaù khara-khadira-cürëänala-nibhaç

cutaç citte dähaà diçati niçita-kleçam asatäm | parotsähe candra-pracaya-sacivaù kià ca mahatäm anantaù santoñaç carati hådaye candana-rasaù ||453|| tataù sa dhåtaräñöräya vivarëaù päëòuraù kåçaù | niveditaù çakuninä taà dyütäjïäm ayäcata ||454|| kåcchrät kåtäbhyupagamaù sa piträ dyüta-kaitave | akärayan maëimayaiù kuçalaiù çilpibhiù sabhäà ||455|| sa dharmajaà räjasüya-samayäd anivartanam | ähüya vidadhe chadma-dyütaà çakuni-mäyayä ||456|| küöäkña-kñapitäçeña-koña-sainya-paricchadaù | paëaà bhrätèn athätmänaà kåñëäà ca vidadhe nåpaù ||457|| duùçäsanäkaräkåñöa-keçém atha rajasvaläm | kåñëäà dyüta-jitäà däsém äninäya suyodhanaù ||458|| tat-kopäd akarod bhémaù pratijïäm üru-bhaïjane | yudhi duryodhanasyäsåk-päne duùçäsanasya ca ||459|| vane dvädaça-varñäëi niväsäya paëe kåte | trayodaçe tathäjïäte vijitäù päëòaväù yayuù ||460|| härärhe tanu-céna-paööa-pavanatvaìgat-taraìgodbhave dhåtväìge haricandanendu-mågajäbhyaìge kuraìga-tvacam | kåtvä ratna-kiréöa-dhämni ca jaöä jagmur vanaà päëòavä niùsatyä bhramayanti paëya-vanitä-premopamäù sampadaù ||461|| skhalad-vidyul-lekhäìkura-mukha-mayükhopama-sukhäù çriyaç cäpäkarñoccalita-hariëé-vega-gamanäù | vivähotsähäptäù kñaëam iva suhåd-bändhava-janä na saàsäre svapna-bhrama-paricaye kiàcid acalam ||462|| tataù stuti-prasannärka-nirdiñöäkñaya-bhojanaiù | dvija-püjä-juñas tasthuù kämyake päëòavä vane ||463|| dhåtaräñöraà parityajya bhrätåja-cchadma-khedavän | viduraù kämyakaà yätaù prärthitaù punar äyayau ||464|| so’vadad bhrätaraà räjan putra-snehavatä tvayä | kula-lakñmé-latä-müle kuöhäraù kaöhino’rpitaù ||465|| yat präha bhagavän vyäsaù pathyaà tan na kåtaà hitam | çvabhra-suptä prabudhyante na nipäta-vyathäà vinä ||466|| bandhu-sandhy-artha-näbhaìga-kopa-çäpaù kñaya-kñamaù | maitreya-muninä dattaù kañöaà na gaëitas tvayä ||467|| bhémodbhémaà bhayaà çaìke yena rävaëa-saànibhaù | sa krüra-karmä kirméraù känane räkñaso hataù ||468|| vidureëety abhihitaà nämanyata mahé-patiù | daiväd iñöa-nipätänäm mithyaivälambana-kriyä ||469|| vane päëòu-sutän dåñövä kruddhaù kaurava-durnayät | abhimanyuà subhadräà ca samädäya harir yayau ||470||

bhéñma-dorëästra-mähätmya-cintäkula-nåpäjïayä | athästrärthé yayau pärthas tapase tuhinäcalam ||471|| tévraà tapasyatas tasya sattva-sära-parékñakaù | devaù kiräta-rüpeëa tripuräriù samäyayau ||472|| eka-sükara-nirbheda-spardhä-bandha-viruddhayoù | yuddham atyuddhataà küöa-kirätärjunayor abhüt ||473|| smaräri-çabareëätha grasta-çastrah pramäthinä | yuyudhe bähu-yuddhena dhairya-räçir dhanaïjayaù ||474|| nipéòya caëòépatinä niçceñöaù patitaù kñitau | gäëòéva-dhanvä pratyakñaà nirékñya tryakñam abravét ||475|| darpoddhata-tripura-känana-pävakäya bhaktärti-täpa-tuhina-dyuti-maëòaläya | saàsära-ghora-timirotkaöa-bhäskaräya tubhyaà tridhäma-çabaläya namaù çiväya ||476|| iti stuti-kåtänanda-sudhä-sampürëa-mänasät | astraà päçupataà tuñöät kiréöé präpa dhürjaöeù ||477|| sampräpta-loka-pälästraù sahasra-turagaà ratham | çakra-preñitam äruhya vijayas tridivaà yayau ||478|| praëamya tatra våträrià tad-gäòhäliìganätithiù | tadäsanärdhaà tat-préti-nirdiñöaà präpa päëòavaù ||479|| pärtham indräsanärdhasthaà dåñövä çakra-girä muniù | tad-våttäntaà yayau vaktuà lomaçaù päëòavän vanam ||480|| präpta-püjäsanas tebhyaù sa nivedyärjunodayam | tértha-yäträdhåtotsähaà vidadhe dharma-nandanam ||481|| naimiñädyeñv atha snätäù sarva-tértheñu päëòaväù | gandhamädana-çailäìkaà badaryäçramam äyayuù ||482|| pavana-preritaà tatra divya-padmaà puraç cyutam | ädäya draupadé bhémaà kaöäkñeëa niraikñata ||483|| anya-padmärthitäà tasya dhémän vijïäya märutiù | yayau saurabha-märgeëa dhanadädhyuñitäà diçam ||484|| sa vrajan käïcana-latä-nicayäcita-vartmanä | dideça mada-däridryaà siàha-nädena dantinäm ||485|| päda-nyäsädbhuta-gires tasya çabdena vismitaù | hanumän märgam äçritya tasthau svalpa-vapuù puraù ||486|| solpa-rüpaà kapià dåñövä jänu-sandhi-kåtänanam | cakärotsäraëa-ravaà dhanaà ghaööita-dik-taöaù ||487|| çanair unmélya nayane taà jagäda plavaà-gamaù | kim ayaà mada-saàrambhas tava mithyaiva nirjane ||488|| nädena mäà khedayatä viçräntaà roga-durbalam | darçitaà kåçaçüreëa bhavatä bata pauruñam ||489|| itaù paraà na gantavyaà deço’yaà siddha-sevitaù | sarvathä yadi gantäsi puccham utsärya gamyatäm ||490|| ity ukte kapinä bhémas tat-pucchotsäraëä-kñamaù |

çräntaù patan-mukhenädhas tam abhäñata vismitaù ||491|| ko bhavän kim anantätmä kià meruù kià himäcalaù | märgaà dehi na laìghyo hi dehé dehi-tanu-sthitaù ||492|| yadi na syät taväntaùsthaù paramätmä sanätanaù | säcalaà laìghayeyaà tväà hanumän iva sägaram ||493|| çrutvetat kapinä påñöaù ka eña hanumän iti | bhémo’smai hanumad-våttaà bhrätåtvaà ca nyavedayat ||494|| ahaà sa hanumän bhéma tenety ukte tad-arthitaù | kapiù sürya-pathäväptaà déptaà vapur adarçayat ||495|| saànidhänaà kariñyämi dhanaïjaya-ratha-dhvaje | ity uktväliìgitas tena bhémaù präyät sa vismayaù ||496|| kubera-nalinéà präpya bhémaù kanaka-paìkajam | jahära hema-padmäni hatvä guhyaka-kiìkarän ||497|| sänugaà svayam äyätaà jitvä vaiçravaëaà raëe | maëimantaà ca tan-mitraà hatvä naktaà-careçvaram ||498|| draupadyai kanakäbjäni dattvä pavana-nandanaù | mäyä-pracchannam avadhéd yätudhänaà jaöäsuram ||499|| atha çakra-rathärüòhaù pärthaù pürëa-manorathaù | äyätaù païcabhir varñaiù praëanäma yudhiñöhiram ||500|| hatäny avedayat so’smai hiraëyapura-niväsinaù | niväta-kavacän daityän sva-çauryäkhyäna-lajjitaù ||501||

--o)0(o--

nahuñaù vane mahän ajagaraù kadäcid acalopamaù | baddhvä bhuja-yuge bhémaà cakre niçceñöa-vigraham ||502|| saàruddha-bhuja-niùspanda-bhrätå-darçana-duùkhitam | uväcäjagaraù praçnaà därayeti yudhiñöhiram ||503|| ko vipraù kià ca vedyaà syäd brühi bhémasya muktaye | bhujagenety abhihite taà jagäda yudhiñöhiraù ||504|| kñamä satyaà çäntis taruëa-karuëaà yasya ca manaù sa çüdro vipras tvaà praguëa-guëa-saìgena bhajate | dvijo’pi vyarthätmä guëa-virahitaù çüdra-sadåçaù kåtaiù kaëöhe vipras triguëa-guëa-sütrair na bhavati ||505|| sukhena duùkhena ca varjitaà yat tad eva vedyaà viditätma-dhäma | çétoñëa-héna-pratimaiva yatra santoña-viçräma-mayé praçäntiù ||506|| dharmajenety abhihite muktvä bhémaà bhujaìgamaù |

agastyädiñöa-çäpänto nahuñas tridivaà yayau ||507||

--o)0(o-- atha päëòu-sutän drañöuà sahitaù satyacämayä | märkaëòeyadibhiù särdhaà munibhiù çaurir äyayau ||508|| nänä-kathämåtäkhyänaiù sthite taträcyute ciram | satyabhämävadat kåñëäm ekänte kåñëa-vallabhä ||509|| vaçyäs te patayaù kåñëe kenärädhana-karmaëä | kair dravya-mantra-süträjïä-tilakäïjana-lepanaiù ||510|| mamopadiça jänäsi yat kiäcit préti-käraëam | ity ukte kåñëa-käminyä çrutvä kåñëä jagäda täm ||511|| ayuktam uktaà subhage bhavatyä dharma-varjitam | vaçya-doña-kriyä stréëäà bhartå-drohärha-pätakam ||512|| vaçya-prayogair yoñidbhiù kuñöhäpasmära-rogiëaù | bhagna-bhägyäç ca patayo mükändha-vadhiräù kåtäù ||513|| bhaktiç citta-grahaù çélaà saténäà bhartå-bheñajam | ity ukte lajjayä bheje satyabhämä nilénatäm ||514||

--o)0(o-- yäte’tha dvärakäà kåñëe ghoña-yäträpadeçavän | päëòavän äyayau drañöuà çré-bhrañöän dhåtaräñörajaù ||515|| vane vihäriëas tasya tulyävaraëa-käraëe | raëe babhüva saàmardo gandharvaiù sainya-däraëaù ||516|| bhagneñu karëa-mukhyeñu sänujaà kauraveçvaram | babandha gandharva-patiç citrasenaù çarärditam ||517|| baddhaà suyodhanaà bandhu-dhiyä räjä yudhiñöhiraù | bhéma-pärthau visåjyäjau mlänamänam amocayat ||518|| api vismåta-vaireñu präëa-dänopakäriñu | dveña-doñaà na tatyäja päëòaveñu suyodhanaù ||519|| dåñövä candraà sakala-janatälocanänanda-hetuà sadyo vaktra-dyutir alasatäm eti padmäkarasya | näntaù-syütä calati riputä kià ca saìkoca-bhäjaù präyeëaite svajana-vimukhäù çré-madändhä bhavanti ||520|| tena tévrävamänetna räjya-tyäga-nibaddha-dhéù | sa samäçväsito’bhyetya daityaiù pätäla-väsibhiù ||521||

--o)0(o-- aträntare päëòaveñu yäteñu mågayä-rasät | äyayau vana-yäträyäà sindhu-räjo jayadrathaù ||522|| sa kåñëäm äçrame dåñövä sétäm iva daçänanaù | jahära härita-matiù kaurëäkrandinéà balät ||523||

tataù pratyägatä dåñövä päëòaväù çünyam äçramam | dhvajiniéà ca rajo-grasta-gaganäà samupädravat ||524|| çaräçani-viniñpañöa-sainyän älokya päëòavän | rathäj jayadrathaù kåñëäà tatyäja jvalitäm iva ||525|| abhisåtyätha bhémena gåhétaà vadha-kampitam | rarakña sindhu-nåpatià çaraëäptaà yudhiñöhiraù ||526|| pädenäloòitaà srasta-mukuöaà tasya märutiù | kñurapreëa pralapataç cakre païcasaöaà çiraù ||527|| rudram ärädhya tapasä saindhavaù phälgunaà vinä | varam eka-dinaà präpa päëòavävaraëaà raëe ||528||

--o)0(o-- aträntare arjuna-snehät karëam etya çatakratuù | yayäce kavacaà divyaà kuëòale ca çaçiprabhe ||529|| piträpi värito’rkeëa tasmai varma sa-kuëòalam | eka-véra-vadhäyäsmai çaktià vaikartano dadau ||530|| çürä bhavanti viduñäm api nästi saìkhyä pürëaà vanaà vraja-ratair viralas tu dätä | mlänià prayäti sita-sattva-mayasya yasya deha-pradhäna-samaye’pi na citta-våttiù ||531|| araëéà hariëenätha brähmaëäya håtäà vane | javena jagmur ähartuà dhanvinaù päëòu-nandanaù ||532|| nirjaläraëya-täpärtair anveñöum atha taiù payaù | mädré-sutaù preñito’gre dadarça vipulaà saraù ||533|| praçna-mukti-kåtä peyam anyathä meti sväd-vacaù | çrutväpi päëòavaù pétvä toyaà tatyäja jévitam ||534|| kramän mädré-sute pärthe bhéme ca pracyute taöe | yudhiñöhiraù praçna-giraà babhaïja gaganeritäm ||535|| nirjévaù kaù sajévo’pi yo’çnäty eko’rthi-varjitaù | khakñmädhikau kau pitarau kià lolam anilän manaù ||536|| kim anantaà nåëäà cintä dhanaà kim adhikaà çrutam | läbhät kim uttamaà svästhyaà kià sukhaà citta-nirvåtiù ||537|| sandhiù sthiraù kaiù sujanaiù kià çoka-kåd ahaìkåtiù | kim aiçvaryam alubdhatvaà kià niùçalyam akopatä ||538|| kià viñaà yäcanaà çräddha-kälaù kaù çrotriyägamaù | ucyate puruñaù kaç ca bhuvana-vyäpi yad yaçaù ||539|| iti praçnottarais tuñöaù pitä dharmaù kñamäpateù | jévayitvänujän guptim ajïäta-samaye’py adät ||540||

--o)0(o--

viräöa-parva atha vana-samayänte güòha-väsa-pravåttäù prayayur ajina-khinnäù päëòavä matsya-deçam | praguëa-guëänäm äpado daiva-diñöäù surapati-sadåçänäm apy aho durniväräù ||541|| athäbhün matsya-räjasya räjaräja-çiromaëeù | viräöasya sabhästäraù kaìka-nämä yudhiñöhiraù ||542|| südas tasyäbhavad bhémaù kñmäpater ballabhäbhidhaù | gäyaty ali-kulaiù kértià lolä yasyälakäbjiné ||543|| çré-kaëöha-çabaräkuëöha-kaëöha-kramaëa-karmaöhaù | çaëöhäkåtir abhüj jiñëur nåtta-våttir båhan-naòaù ||544|| matsya-patnyäù sudoñëäyäù kåñëä sairindhrikäbhavat | abhütäm açviputrau ca yamau go-turagädhipau ||545|| iti te turagädhéça-sevyäù sevakatäà yayuù | viçväsaù çré-viläseñu kasyänyasya bhaviñyati ||546|| athäyätaà hatäneka-mallaà bhümipateù puraù | mallaà jémüta-nämänaà märutiù kréòayävadhét ||547|| sudoñëäyäù priyo bhrätä kadäcid atha kécakaù | vilokyäntaù-pure kåñëäm abhavat käma-mohitaù ||548|| vyäjena preñitäà svasrä bhaya-sambhrama-vidrutäm | kécakas täm abhidrutya cakarñaà caraëähatäm ||549|| sä sabhäm etya bhübhartur agre präha paräbhavam | räjäpi kécaka-snehäc cakre gaja-nimélitam ||550||

--o)0(o-- bhémaà mahänase suptaà sä prabodhya tam abhyadhät | bäñpaiù karatala-spåñöe kñälayantéva väsasé ||552|| kruddhena tena nirdiñöäà sä samädäya saàvidam | kécakasyäkarot prätaù saéketaà näöya-veçmani ||553|| rätrau pürva-praviñöo’tha bhémaù kécakam ägatam | kesaréva dvipaà mattam avadhén müòha-kämukam ||554|| patayo mama gandharväù kåñëayety uditaà purä | tair eva nihitaà mene prabhäte kécakaà janaù ||555|| tasya bhrätå-çataà deha-saàskäräya samudyatam | kåñëäà citänale kñeptum anayad duùkha-däyiném ||556|| bhémas tat-karuëäkrandam äkarëya krüra-kopavän | çataà våkña-prahäreëa kécakänäm apätayat ||557|| preritaù kauravendro’tha traigartena suçarmaëä | hartuà kécaka-hénasya viräöasyäyayau dhanam ||558|| saàruddhe nagare matsyaù pürvam eva suçarmaëä |

kaìka-vallabha-go-väji-pattibhiù saha niryayau ||559|| tataù pravåtte samare mithaù subhaöa-saìkñaye | javäd viräöam aharat suçarmä çara-varñiëam ||560|| bhémo’bhisåtya niñpiñöa-rathasyäsya suçarmaëaù | pädena maulim unmathya matsya-räjam amocayat ||561|| trigarta-kaöake bhagne sämätyaù kauraveçvaraù | viräöa-go-dhanaà sarvaà jahäränyena vartmanä ||562|| çüra-çünye’tha nagare viräöa-sutam uttaram | abhyetya jagadur gopäù kauravair godhanaà håtam ||563|| so’bravéc caura-caritaà kauravaà hanmy ahaà raëe | guptaà bhéñma-kåpa-droëa-karëa-mukhyair mahärathaiù ||564|| kià tu me särathir nästi raëa-bhära-bhara-kñamaù | ity ukte räja-putreëa draupadé tam abhäñata ||565|| uttaräyäù svasur yas te nåttäcäryo båhannaòaù | sa särathir abhüt pürvaà khäëòave savyasäcinaù ||566|| athottarärthitaù pärtha pratipanna-ratha-grahaù | cakära kavacä-bandha-vaiparétyair jana-smitam ||567|| athottare rathärüòhe javenäçvän acodayat | kréòäyai kuru vasträëi jiñëur uttarayärthitaù ||568|| dåñövottaraù kauravendra-sainyaà çastra-jalärëavam | nivartasveti bhé-bhagnas träëärthé pärtham abhyadhät ||569|| tam arjuno’vadan nindyaà kñatriyasya paläyanam | eka-vära-kñaye käye maraëaà na punaù punaù ||570|| çrutvaitat-käratayä ratham utsåjya vidrutam | äninäyottaraà keçaiù paçcäd äkåñya phälgunaù ||571|| yotsye’haà kurubhir dhairyaà bhajasva bhava särathiù | arjuno’haà bhavad-gehe kaìkädyäù päëòaväù sthitäù ||572|| çmaçänäntaù çamé-våkña-skandhe santy äyudhäni naù | prayaccha mama gäëòévam ity uväca tam arjunaù ||573|| uttarä-håtam ädäya dhanur äsphälya päëòavaù | tat-prerita-rathas türëaà viveça kuru-vähiném ||574|| ekaikaçaù samastäàç ca çaräçani-ghanägamaù | bhéñma-karëa-kåpa-droëa-mukhyän ajayad arjunaù ||575|| prasväpanästra-suptänäà kurüëäm uttarä-kåte | jahära jiñëur väsäàsi yaçäàséväbhimäninäm ||576|| pratyähåte godhane’tha vijayena jitäriëä | cakre viräöaù putrasya sabhäyäà vikrama-stutim ||577|| båhannaòa-prabhäveëa putras te vijayorjitaù | vadann iti viräöena prahato’kñair yudhiñöhiraù ||578|| hema-pätre dhåte rakte draupadyä cakravartinaù | praviveçärcitaù paurair aväpnonnatir uttaraù ||579|| akñäbhiväta-raktäkta-laläöaà vékñya dharmajam | sa prasädya prayatnena nininda kukåtaà pituù ||580|| ajïäta-väsa-samaye pürëe päëòu-sutän atha | håñöaù prakaöatäà yätän viräöaù samapüjayat ||581||

teñäm abhyudayaà jïätvä präpteñv akhila-bandhuñu | viräöas tanayäà prädäd uttaräm abhimanyave ||582|| te kåñëa-sätyaki-haläyudha-kuntibhoja- päïcäla-çaibya-magadheça-çikhaëòi-mukhyaiù | särdhaà sabhä-bhuvam upetya viräöa-juñöäà präpuù çriyaà kanaka-viñöara-saàniviñöäù ||583|| akhaëòitän päëòu-sutän vijïäya kuru-bhüpatiù | alaìghya-çäsanaà daivaà mene dalita-pauruñam ||584|| teñäm akñauhiëéù sapta jïätvätha samupägatäù | duryodhanaù pravidadhe bhüpäla-bala-saìgraham ||585|| päëòavärthe samäyätaà pathi sammäna-bhojanaiù | ärädhya tuñöam aharat sa çalyaà madra-bhüpatim ||586|| dvärakäyäà tathä kåñëaà suyodhana-dhanaïjayau | tulyam abhyetya sähäyyaà yayäcäte raëodyame ||587|| akñauhiëyä parivåtaà kåtavarmäëam acyutaù | dattvä kurupater bhägam ayoddhä päëòavän yayau ||588|| våtaù saubala-härdikya-bhagadatta-jayadrathaiù | ekädaçäkñauhiëébhiù kauravaù pramadaà yayau ||589|| aträntare raëärambha-saàçayäkulitäçayam | dhåtaräñöraà samabhyetya praëamyoväca saïjayaù ||590|| aräjya-däna-sandhäna-düto’haà tava çäsanät | gataù päëòu-sutän drañöuà lobhäbhyäsena lajjitä ||591|| mayoktaà bhavatoktaà yat pratyuktaà yat tu päëòavaiù | deva vaktäsmi tat prätaù sabhäyäà bhübhujäà puraù ||592|| ity uktvä saïjaye yäte dhåtaräñöraù sva-durnayät | tad-väkya-çaìkäkulitaù präpa nidrä-daridratäm ||593|| prajägara-gadä-svasthaà dväù-sthähütaù sukhojjhitam | tam etya viduraù präha saïjayoktäpy asaàçayam ||594|| ayaà te sumate kasmän nidrä-drohé mahäjvaraù | täpaà näyänti niñkämä nirlobhä nirbhayä api ||595|| tyaktäbhimänaù santoñé nirdveñaù çélavän kñamé | duùkhaika-säre saàsäre païcaite sukha-nirvåtäù ||596|| lobhäbhyäsa-vyasana-samayaà cintayähanti nidräà svasthaù çete prasåta-caraëaù kià tu nirlobha eva | lobhaù puàsäm asama-viñamaù kåñëavartmä vidhatte tévraà täpaà jana-ghana-ghana-sneha-sampüryamäëaù ||597|| aseväptä våttiù khala-paribhaväyäsa-rahitä vacaù satya-snätaà para-guëa-gaëodéraëa-param | anuttänaù päëiù para-ghana-kaëa-sparça-vimukhaù prakåtyä nirvairaà hådayam amalaà yasya sa sukhé ||598||

räjyärdhaà bhrätå-putrebhyaù prayaccha tyaja lubdhatäm | bandhu-vaira-rajo-digdhaà prakñälaya dhiyä manaù ||599|| tyajaikaà kumatià putraà saàrakña sakalaà kulam | gonäsa-dañöam ekäìgaà tyajyate jévitäptaye ||600|| vidureëety abhihite dhåtaräñöras tam abravét | yuktam uktaà tvayä kià tu tyaktuà çaknomi nätmajam ||601|| helä-sthalé-kåtämbhodhis tåëékåta-himäcalaù | svätantrya-citra-caritaù kena vä laìghyate vidhiù ||602|| çrutaà na måtyur astéti mayä kila vacaù purä | tad brühéti kñitéçena påñöas taà viduro’vadat ||603|| svayaà vaktuà na yuktaà me räjann upaniñat-padam | sanat-sujäto yogéndraù sarvaà te kathayiñyati ||604|| abhidhäyeti viduras taà sasmära sa cäyayau | präpta-püjäsanaù påñöaù kñmäbhujeti tam abhyadhät ||605|| räjendra-bhåtäà måtyuù krodhaù sva-vadanoditaù | yenähataç ca hantä ca marma-dähena çocitaù ||606|| räga-dvesädayo doñä janänäà janma-käraëam | janmaiva måtyuù saàsäre nästi måtyur ajanmanäm ||607|| na muktir veda-vädena dehänte sa paläyate | véëä-vaàçeñu bhagneñu na kvacit tiñöhate dhvaniù ||608|| ätma-pratyavamarçena punar janma na vidyate | ätma-prakäçaà paçyanti yoginas taà sanätanam ||609|| ity uktväntarhite tasmin yogéndre tejasäà nidhau | räjä räja-sabhäà prätar bheje bhéñmädibhiù ||610|| ähütaù saïjayas tatra päëòavoktià nyavedayat | çrüyatäm aviruddhair vä kruddhair vä tair udähåtam ||611|| svaà räjyaà pradadäti yadya avanipas tat kià hatair bändhavair dyüte kià tu kåtäà na vismarati täà bhémaù pratijïäà nijäm | päëiù kià ca pitå-vyapäda-vinatau cäpe ca dhävaty ayaà tulyaà cittam amanyum amanyu-çabalaà sandhau ca yuddhe ca naù ||612|| çrutvaitad dhåtaräñöreëa tanaya-kñaya-bhéruëä | bhéñmodyaiç cärthitaù sandhià bubudhe na suyodhanaù ||613|| aträntare loka-gurur loka-pratyäyanodyataù | sandhy-arthé kauravän kåñëaù svayam eva samäyayau ||614|| bhaktyä puraù samäyätair bhéñma-droëa-kåpädibhiù | sahitaù saù viveçätha dhåtaräñörasya mandiram ||615|| håñöena püjitas tena praëayena nimantritaù | snehe vipadi vä bhoktuà yuktam ity äha keçavaù ||616|| vidurasya gåhe bhuktvä nétvä tat kathayä kñapäm | prabhäte räjabhir juñöäà praviveça sabhäà hariù ||617|| hemäsanopaviñöe’tha sämätye kauraveçvare | bheje ratnäsanaà çauriù sahäyätair maharñibhiù ||618||

atha prathama-jémüta-çyämaù säma-sudhämayém | ujjagära giraà snigdha-gambhéräà garuòa-dhvajaù ||619|| kauravendra svaputräs te bhrätå-puträs tu päëòaväù | sadåçäù kià tvayä teñäà bhedät kalir upekñitaù ||620|| bhavän vidyä-sindhus tava sumati-dätä ca viduraù praëetä bhéñmo’yaà gurur api bharadväja-tanayaù | aho taträpy eñä prabhavati matir durnayamayé na vidmaù kasyäyaà kukåta-paripäkasya vibhavaù ||621|| kalaìkaà yä datte prasarad apavädäspadatayä suhådbhir nairäçyät kåta-mukha-vikäraiù parihåtä | abhogyä bandhünäà kåça-vivaça-bhåtyärthi-viphalä sa-çäpä sä sampad vipad iva janodvega-janané ||622|| yad våttaà khala-keli-kaitava-kali-kleçena käluñya-kåc citte tat kila saìkalayya sakalaà loka-ksayäçaìkibhiù | sandhir vaira-rajo-viräma-vimalair abhyarthyate päëòavair grämaiù kià ca kuçasthala-prabhåtibhiù prétyärpitaiù païcabhiù ||623|| kaustubhäbharaëeneti bharatänvaya-bhütaye | sabhyänäà bhéñma-mukhyänäà bhäñite’bhimate satäm ||624|| prabodhito’pi munibhiù kaëva-bhärgava-näradaiù | mada-nidrälasaù präha sandhi-dveñé suyodhanaù ||625|| mayä sücy-agra-mäträpi na tyäjyä päëòaveñu bhüù | kià mithyä-néti-cintäbhir devädhénä vibhütayaù ||626|| bhavati bhiñag-upäyaiù pathya-bhuì-nitya-rogé dhana-dharaëa-vinidraç chidra-goptä daridraù | anaya-caya-vidhäyé niçcalaiçvarya-dhairyaù sva-vaça-nitya-çakteù çäsanenaiva dhätuù ||627|| ity uktvotthäya darpändhaù karëena saha kauravaù | samäntaräd vinirgatya bandhaà çaurer acintayat ||628|| saha sthitena kathitaà karëe sätyakinä hariù | jïätvä tan-matam äpede viçvätmä viçva-rüpatäm ||629|| viçväkära-vyatikara-lasad-brahma-rudrendra-candrair vyäptaù sarvaiù sura-muni-gaëaiù siddha-gandharva-sädhyaiù | niñparyäntäkåti-kåta-jagad-gauravaù kauraväëäà nidrä-mudräm adiçad açiväm acyutaù pracyutänäm ||630|| vinä bhéñmaà sa-viduraà moha-léneñu räjasu | sabhäm utsåjya bhagavän pratasthe garuòadhvajaù ||631|| paçcät karëam athäyätam äropya svarathe hariù |

premëä prähärka-tanayaà kaunteyas tvaà na sütajaù ||632|| sahodarät päëòu-sutän bhajasva tyaja kauravän | räjyaà tava kramäyätaà kuru-mad-vacanaà hitam ||633|| ity uktaà çauriëä çrutvä karëas taà pratyabhäñata | sarvaà vedmi na nindyaà tu mitra-droham ahaà sahe ||634|| deva tvam eva vada kaurava-bhümi-bhartur utsaìga-sakta-çirasaù katham arkajo’ham | vyäpärayämi suhådaù paripéyalakñméà kaëöhe çaöhaù kaöhina-dhäram akuëöha-çastram ||635|| sämräjyaà nihatärätir aväpsyati yudhiñöhiraù | sa dåñöaù çveta-vähasthaù svapne päyasa-bhuì mayä ||636|| dåñöäç ca kauraväù sarve tailäktäù khara-vähanäù | rakta-mälyämbaroñëéñä vrajanto dakñiëäà diçam ||637|| iti vaivartanenoktaà vicintyocitam acyutaù | taà visåjya samämantrya prayayau päëòaväntikam ||638|| prätaù kunté samabhyetya karëaà süryärcanonmukham | mukta-maunaà tad eväha nämanyata sa cäcalaù ||639|| uväca ca vinä jiñëuà na hanmy anyaà tavätmajam | mayi tena mayä tasmin hate tvaà païca-putrikä ||640|| çrutvaitat prayayau kunté bhagnärthita-manorathä | sa-sainyäç ca kurukñetram äjagmuù kuru-päëòaväù ||641|| bala-dvaye kurukñetre saàniviñöe suyodhanaù | bhéñmaà senäpatià cakre dhåñöadyumnaà yudhiñöhiraù ||642|| ratha-saìkhyä-kñaëe karëaà bhéñmo’rdha-ratham abhyadhät | tad-yuddhävadhi yuddhaà ca kopät tatyäja sütajaù ||643|| tataù suyodhanaà bhéñmaù prähotsähähavonmukhaù | yoddhähaà tvad-vipakñäëäm ekaà bhuktvä çikhaëòinam ||644|| käçiräja-sutäà pürvaà balät kanyäù svayaàvare | ambämbikämbälikä ca bhrätur arthe samähåtäù ||645|| sälväbhiläñiëé nétä tavyäsméty ärta-vädiné | santyaktämbä yayau sälvaà so’pi täà nägrahéd bhiyä ||646|| punaù präptä mayä tyaktä magna-mäna-manorathä | sä jagämobhaya-bhraàça-khinnä muni-tapo-vanam ||647|| tatas tad-duùkha-käruëyäd gurur mäm etya bhärgavaù | ambäà gåhäëety avadat pratyäkhyätaù punaù punaù ||648|| äjïä-bhaìgena kupitaù sa mayä samare jitaù | yayau kñatropadeçätta-niyamaù svaà tapo-vanam ||649|| man-manyu-tyakta-dehämbä jätä mat-kñaya-käìkñiëé | kanyä päïcäla-räjasya drupadasya çikhaëòiné ||650|| prakhyäpitä putratayä sä piträ putra-käìkñiëä | lebhe daçärëa-räjasya viväha-vidhinä sutäm ||651|| çayyärüòhä daçärëeça-kanyä kanyäà vilokya täm | dütyä nyavedayat pitre sa ca kruddhaù samäyayau ||652||

daçärëa-ruddhe nagare drupade vidravodyate | khinnä çikhaëòiné rätrau prayayau çünya-känanam ||653|| tatra sthüëäkhya-yakñeëa kåpayaika-dinärpitam | vidhätå-çakti-vaicitryätmä lebhe lakñma pauruñam ||654|| darçitaà drupadenätha puruña-vyaïjanaà sutam | dåñövä vimanyuà däçärëaù sväà yayau lajjitaù purém ||655|| vanaà vaiçravaëaù prätas taà samépam anägatam | sthira-stré-lakñaëaà pakñaà çäpena vidadhe krudhä ||656|| agåhéte’dha yakñeëa sva-lakñmaëi çikhaëòiné | puruñas tvaà gatä varjyaù stré-pürvaù sa mayä yudhi ||657|| na santraste na niùçastre nänya-viddhe na vidrute | na stré-pürve na säkrande nipatanti mameñavaù ||658|| uktveti divya-taöiné-tanayas tarasvé våddho’pi çaurya-taruëas taraëi-pratäpaù | pramlänataà para-bale nija-kärmuke jyäà citte ca kaurava-pater dhåtim äbabandha ||659|| divyaà yuddhekñaëaà cakñuù kåñëa-dvaipäyanärpitam | agåhétam atha präpa dhåtaräñöreëa saïjayaù ||660|| kuru-päëòava-saìgrämaà kurukñetre vilokya saù | dhåtaräñöräya nikhilaà divya-cakñur nyavedayat ||661|| atha yuddhäya saànaddhe bhümi-päla-bala-dvaye | gurün bhéñma-kåpa-droëa-mukhän sambandhi-bändhavän ||662|| dåñövä yuddhodyatän agre çvetäçvaù kåñëa-särathiù | mumoha karuëäkräntaù praçänta-samarodyamaù ||663|| taà samäçväsya çokärtaà jagäda garuòadhvajaù | trijagat-sarga-saàhära-kréòä-paricito’cyutaù ||664|| manuñya-janma-jätitä keyaà te moha-väsanä | kñayaà yad akñayasyäpi çaìkase paramätmanaù ||665|| sphaöikasyeva kurute räga-yogäc cid-ätmanaù | mithyä-kalaìka-kalanäà käyähaìkära-saìkaraù ||666|| megha-vyoma-samägama-pratinidhir dhümägni-saìgopamaù çleñaù käya-cidätmanoù prakurute bhinno’py abhinna-kramam | chinnecchä-dhana-müla-niñphalatayä nitya-pravåtta-kriyaiù saàmohaù svaparävabheda-rahitair yuktaiù sa santyajyate ||667|| ity uktvä pratyayotpattyai viçva-vyäpti-nidarçanam | arjunasyorjitaà viñëur viçva-rüpam adarçayat ||668|| tat-sarva-deva-mayam adbhutam acyutasya rüpaà sahasra-kara-koöi-nibhaà babhäse | niùçeña-bhüpati-taraìgita-sainya-sindhu- gräsäbhiläña-baòavänala-tulya-vaktram ||669||

vacaù çrutvä vapur dåñövä divyaà moha-haraà hareù | nirvikalpa-matir jiñëuù saìgrämäbhimukho’bhavat ||670|| rathägräd avaruhyätha raëärambhe yudhiñöhiraù | praëanäma prasädärdrän bhéñma-droëa-mukhän gurün ||671|| te tam ücur guëodäraà vidhäya vijayäçiñam | paraà lajjämahae räjan prayätäs tvad-vipakñatäm ||672|| kià kurmahe paräyattä vetanottäna-päëayaù | kauravasya paraà yätäù sevä-käpaëya-paëyatäm ||673|| agre saìkucitäkåtir laghutayä yäty unmukhatvaà vibhor äçä-päça-niveça-yantrita-tanuù saìkhyä-kñaëe lambate | alpenäpi samarpitena sutaräà vittena dhatte ratià säkampaù kila käya-vikraya-tulärüòhaù sadä sevakaù ||674|| ity uktvä tair visåñöe’tha rathärüòhe yudhiñöhire | cerur vérä yaçaù-puñpa-lubdhä iva çilémukhäù ||675|| pravåtte dhana-saàmarde nåtyat-khaòga-çikhaëòini | petur bhübhåt-kule bhéñma-çara-dhärä-paramparä ||676|| dvandva-sakteñu çüreñu viräöa-sutam uttaram | ninäya samare çalyaù kñayärambhopahäratâm ||677|| navame yuddha-divase nägé-tanayam ärjunim | irävantaà jaghänäjau rakñaù-patir alambusaù ||678|| pratyahaà yudhi bhéñmeëa bhübhåtäm ayute hate | daçame’hni kñayäçaìkä päëòavänäm ajäyata ||679|| bhéñmäbhimukham äptasya raëe gäëòéva-dhanvanaù | çikhaëòé puratas tasthau meghasyeva pravarñiëaù ||680|| stré-pürva-darçanodvega-çithilékåta-kärmukaù | präha duùçäsanaà bhéñmaù kiréöi-çara-püritaù ||681|| ete te tripuräräti-kiräta-patanonnatäù | çaräù khäëòava-çauëòasya caëòä gäëòéva-dhanvanaù ||682|| ete duùsaha-dasyavaù kurupater vastra-grahe go-grahe kopa-vyäkula-käla-khaïja-jayinaù pauloma-nirmülanäù | jiñëor lakñya-bhidaù svayaàvara-maëeù he kñmäpäla-vailakñyadäù na stré-pürva-çikhaëòinas tanu-tåëa-kléb-änatäù säyakäù ||683|| iti bruvan kauraveçaà çara-nirvivaräkåtiù | sa papäta rathädasta-çailäd iva diväkaraù ||684|| pitur vareëa svacchanda-måtyur yoga-paräyaëaù | uttaräyaëam äkäìkñan sajévitam adhärayat ||685|| divyästra-bhinna-bhü-jäta-toyäpyäya-kåd arjunaù | çiras tasya nirädhäram uccikñepa çarais tribhiù ||686|| karëena praëipäta-kérëa-caraëaù pürëena bäñpämbhasäm

äçä-päça-vimukti-niçcala-sukhaù saàsära-vistäriëam | sasmära smaraëéyam anta-samaye santoña-viçränta-dhé- çäntänanta-vikalpa-talpa-vimale citte’cyutaà so’cyutam ||687|| atha bhéñma-vihénasya dhåti-hénasya paçyataù | sainyasyädhipatià cakre droëäcäryaà suyodhanaù ||688|| präptäbhiñekaù pradadau varaà duryodhanäya saù | yudhiñöhiraà gåhétvä te däsyämi samaräd iti ||689|| tataù pravåtte saìgräme prathame’hni nåpa-kñayaù | ito’bhüd droëa-viçikhair dhåñöadyumna-çarair itaù ||690|| dvitéye yuddha-divase smäritaù kuru-bhübhåtä | gate’rjune dharma-sutaà grahéñyäméti so’bhyadhät ||691|| tataù saàçaptakäù çüräù çapathäd anivartinaù | trigartäù samaräd düraà ninyur ähüya phälgunam ||692|| kauravaiù päëòavänéke kuru-sainye ca päëòavaiù | trigartäbdhau ca pärthena därite’bhün nåpa-kñayaù ||693|| supratéka-gajärüòhas tataù prägjyotiñeçvaraù | mådnan gaja-rathänékaà päëòu-senäà vyalokayat ||694|| çrutväsya sainya-saàmardaà tvaritaù çveta-vähanaù | muräri-prerita-rathaù kuïjarasyäbhavat puraù ||695|| ghore pravåtte samare kiréöi-bhagadattayoù | ürdhvädhaù pätinäm äsét saìgharñaù patriëäm api ||696|| viçva-kñaya-kñamaà kñiptaà bhagadattena vaiñëavam | jagrähärjuna-rakñäyai vakñasästram adhokñajaù ||697|| pärthästra-kåtte patite bhagadatte’tha bhübhåti | bhagna-bhübhåt-kulä påthvé cakampe kuru-vähiné ||698|| tåtéye yuddha-divase pratijïä-bhaìga-lajjitaù | cakra-vyühaà vyadhät kruddhaù saàsära-gahanaà guruù ||699|| pärthe saàçaptakän yäte vyühaà dharmasutäjïayä | saubhadraù keçari-çiçur gaja-yütham iväviçat ||700|| praveñöum udyatän vyüham abhimanyu-vidäritam | avärayad bhargavarät päëòu-puträn jayadrathaù ||701|| abhimanyu-çarotkåtta-çirasaà kaìkaöa-kñaye | bhübhåtäà vajra-bhinnänäà çåìga-bhaìga iväbhavat ||702|| nåpän karëa-kåpa-droëi-çalya-härdikya-saubalän | ekaikaçaù samastäàç ca sa çarair vimukhän vyadhät ||703|| kåtta-cäpaç ca karëena hatäçvaù kåtavarmaëä | kåpeëa hatasütaç ca hataù sarvair mahärathaiù ||704|| hatvä trigartän äyätaù savyasäcé dina-kñaye | mumoha tanayaà çrutvä hatam ekaà mahattaraiù ||705|| vyüha-dvära-niroddhäraà jïätvä hetuà jayadratham | anastage ravau jiñëuù pratijïäà tad-vadhe vyadhät ||706|| tat-pratijïäbhayäd gantuà rätrau saindhavam udyatam | goptä taväham ity uktvä darpäd gurur avärayat ||707|| svapne sa kåñëaù çvetäçvaù stutvä devaà pinäkinam |

vidhià päçupatästrasya tad-ädiñöam aväptavän ||708|| prabhäte çakaöa-vyühe sucé-päçe jayadratham | nineçya yatnäd äcäryaç cakre daiva-jayodyamam ||709|| vyüha-dvära-sthitaà droëaà praëamyätha dhanaïjayaù | kampa-lolaà viveçäçu sainyaà vanam ivänalaù ||710|| manojavasya viçataù çarair gäëòéva-dhanvanaù | çiraù samüha äcchinnaù papäta bhuvi bhü-bhåtäm ||711|| düraà praviñöe çvetäçve çaìkha-çabdam açåëvatä | viveça sätyakir vyühaà visåñöo dharma-sünunä ||712|| tasya nirdäritäräter viçikhäçani-varñiëaù | bhüriçravä dhairya-nidhir vegaà girir ivägrahét ||713|| tau kåtta-kärmuka-ratho khaòga-carma-dharo mithaù | yuddhamänau dadåçatur näntaraà citra-cäriëau ||714|| sätyakeù pätitasyätha çiarç chettuà samudyatam | jiñëor adarçayad dürät bhüri-çravasam acyutaù ||715|| pärthas tasyärdha-candreëa sa-khaògaà bhujam udyatam | kaìkaëärävasäkroçam iva cchittvä nyapätayat ||716|| sa kåtta-bähur dhikkåtya nindan kåñëa-kiréöinau | tälur andhrodgata-jyotir yogenätmänam atyajat ||717|| aväpya saàjïäm ajïäta-våttaù sätyakir äkulaù | dhikkåtaù sarva-bhüpälaiç cakartäsyäsinä çiraù ||718|| yudhiñöhiräjïayä vyühaà praviçann atha märutiù | droëaà saratham utkñipya cikñepädbhuta-vikramaù ||719|| sa niñpiñöa-gajänékaù praviñöaù karëam agrataù | kåtväyudhäçvaà ñaökåtvaç cakärähata-kauravaù ||720|| tataù karëaù samutkåtta-kavacäyudha-vähanam | tudan bhémaà dhanuñkoöyä nävadhéj jananéà smaran ||721|| dinasya çirasévärke lambamäne kñaëa-kñaye | dåñövä jayadrathaà dürät sandadhe’straà dhanaïjayaù ||722|| kñitau tasya çiraù kñeptuà çiraù pürvaà pated iti | piträ dattaà varaà kåñëaù phälgunäya nyavedayat ||723|| kurukñeträd bahir jiñëuù sandhyäsénasya tat-pituù | cikñepäìke çaro’kåtaà çiras tasmät kñitià yayau ||724|| akñauhinéù sapta hatvä jiñëunä saindhave hate | devam eva jano mene sarvathä niñpratikriyam ||725|| uktväpi guruëä rakñäà rakñite na jayadrathe | lajjitena samädiñöaà rätri-yuddham avartata ||726|| samuddhatatamaù keçé raëe tarala-tärakä | nanartäsi-bhujä véra-rakta-kñébeva sä kñapä ||727|| ardha-rätre’tha niñpiñöa-kauravänéka-näyakaù | çastränala-çikhä-varñé khaà viveça ghaöotkacaù ||728|| tasyäööa-häsa-viñpañöa-daàñöräàçu-paöalair muhuù | päöyamänam iväkåñöaà ruräväghaööitaà tamaù ||729|| kuru-sainye raëe bhagne haiòimbasya pramäthinaù | karëa eva purastasthau paulastyasyeva räghavaù ||730||

eka véra-vadha-vyaktyä çaktyä vaikartano’tha tam | jaghäna ghana-saàmardaà kumära iva tärakam ||731|| païcame yuddha-divase prätar divyästra-duùsahaù | prajägara-gara-kñébän kñitéçän avadhéd guruù ||732|| hatvä viräöaà drupadaà päïcälaà ca sasåïjayam | brahmästreëäkarod droëaù kalpäntävirbhava-bhramam ||733|| açvatthämä hataù saìkhye spañöam uktveti dharmajaù | hastéty asatya-cakitaù paçcät svairam abhäñata ||734|| çruta-putra-vadhasyätha tyakta-çastra-dhåter guroù | utkränta-dhämnaù khaògena dhåñöadyumnaù çiro’harat ||735|| hate droëe prakupitaù kåtänta iva tat-sutaù | näräyaëästram asåjaj jväläléòha-jagat-trayam ||736|| astränale prajvalite véräù sarve harer girä | rathebhyo’vätaran nyasta-çasträù pavanajaà vinä ||737|| ekébhütästra-dahana-vyäptaà bhémam athäcyutaù | håtäyudhaà samäkåñya rathägräd anayad bhuvam ||738|| çänte’stre drauëinägneyaà ghoram astram udéritam | brahmästreëärjunaù çäntià ninäya pralayodyatam ||739|| atha moha-viñäveça-sama-néla-maëi-prabham | präptaà dåñövä munià drauëiù praëamya vyäsam abhyadhät ||740|| kasmän me bhagavann astra-vaikalya-mläna-mänatä | mad-astra-dahanän muktau kasmät kåñëa-dhanaïjayau ||741|| tam abravén muni-drauëe tvam aàças tripura-dviñaù | nara-näräyaëau devau jätau kåñëa-dhanaïjayau ||742|| mürtau tvayärcitaù çambhur äbhyäà liìgaiù supüjitaù | etau tenädhikau tvattas tyajaitäà kopa-vikriyäm ||743|| munim äçväsita-drauëià vrajantaà phälgunaù puraù | dåñövä rathäd avaplutya praëamya tam abhäñata ||744|| bhagavan kaurava-vyühaà praviñöena mayä puraù | aspåñöa-bhümiù puruño dåñöaù çüla-karaù sa kaù ||745|| muniù prähärjunaà devaù sa svayaà çaçi-çekharaù | tryamakas tripurärätis tryakñas tripathagädharaù ||746|| smara smarärià tam umä-sahäyaà çivaà jagad-gräsa-viläsa-saktam | bhayäpahaà bhémam aneka-rüpam uktveti pärthaà prayayau munéndraù ||747|| hate drone priyaà mitraà kaurvaç cira-cintitam | karëaà senäpatià kåtvä jagaj-jitam amanyata ||748|| abhyarthya särathià çalyaà cakre tasya suyodhanaù | rudrasya tripuräräteù saànaddhasyeva vedhasam ||749|| kérëästra-kiraëaù karëas tataù päëòava-vähiném | çarat-tévra ivoñëäàçur ninäyälpävaçeñatäm ||750|| bhémaù kuru-camü-madhye kñapayan dhåtaräñörajän |

kåñëäkeçämbaräkarña-kuçalaà präpa kauravam ||751|| asikåttorasas tasya bhémaù çoëitam äpapau | prakopa-räkñasäveça-vivaçaù kurute na kim ||752|| karëästra-péòana-kruddha-yudhiñöhira-girärditaù | rädheya-nidhanädhäna-saànaddho’bhüd dhanaïjayaù ||753|| pravåtte sambhåtämarñe raëe karëa-kiréöinoù | mågas tvaà jiñëu-siàhägre karëam ity äha madrapaù ||754|| khaëòa-pucchäbhidhaà nägam atha sandhäya saàcitam | prähinot päëòu-puträya karëaù khäëòava-khaëòitam ||755|| hari-gaurava-namraç ca vinatasya sa pannagaù | jahäräpräpta-kaëöhägraù kiréöäàçaà kiréöinaù ||756|| bhü-grasta-cakram uddhartum atha sva-ratham udyataù | kñaëa-kñamärthe rädheyaù pärthasyätithitäà yayau ||757|| kåñëas tam abravéd vréòäkara-çalyokti-péòitam | dharmaù småto’dya rädheya näbhimanuvadhe tvayä ||758|| yathä taptasyänte bhavati mådutä saànatimayé tathä sä syät pürvaà yadi jana-matä våttir atha saù | ghanäghätotkarñäpara-puruña-huìkära-vihitä na tasyäsét péòä niviòa-jaòatäväpta-vikåteù ||759|| ity ukte çauriëä karëaù samäruhya rathaà punaù | sandadhe bhärgavädiñöaà mahästraà çithila-småtiù ||760|| bäëena kåtta-gala-maïjalikäbhidhena tasyärjunas tarala-kuëòala-dépta-gaëòam | vaktraà jahära påthu-hära-vilambi-çoëa- ratna-prabhä-nibha-nabhaù prasåta-prakäçam ||761|| hate karëe vahann antaù çoka-çalyaà suyodhanaù | çalyaà senäpatià kåtvä yuyudhe nidhanotsukaù ||762|| çalyena péòitaà dåñövä nija-sainyaà yudhiñöhiraù | bhrü-bhaìka-kaìka-vasträìkas taà samuddhartum ädravat ||763|| tasyeñu-varñiëaç chittvä ratha-särathi-kärmukän | präharñét päëòavaù çaktià käla-daàñöräm ivotkaöäm ||764|| praviçya çalya-hådayaà çaktir bilam ivoragé | vega-çütkära-niùçväsä säviçad vasudhä-talam ||765|| svayaà räjïä hate çalye sahadevena saubale | sainye çeñe ca bhémena niùsainyo’bhüt suyodhanaù ||766|| kåtavarma-kåpa-drauëi-çeñaù kurupatis tataù | virathas tän samämantrya viveçälakñito hradam ||767|| hradasyäntar nåpe tasmin praviñöe çatruçaìkite | bhémaà bhéma-bhayeneva payaç ciram akampata ||768|| yasyäçeña-nareça-ratna-mukuöaiù péòäbhavat pädayos

tasyäräti-nipäta-çaìkita-mater ekäkino’ntarjale | krodha-vyädhuta-nakra-cakra-makara-krüränta-dantähati- kleça-kläntir abhüd dhig asthira-padäù çoka-pradäù sampadaù ||769|| åëa-çeñam iva dhyäyan dhärtaräñöraà yudhiñöhiraù | lubdhakänäà girä jïätvä sasainyas türëam äyayau ||770|| stimitaà salilasthaà taà jagäda ca taöasthitaù | räjann uttiñöha lajjeyaà yuktaà nänte paläyanam ||771|| kåtvä kñatra-kñayaà çeñäà rakñasi kñatriyas tanum | ekena saha yudhyasva jite tasmin jitä vayam ||772|| çrutvaitat sahasotthäya tam abhäñata kauravaù | eña kñapäkñapaëa-dhéù praviñöo’haà jaläntaram ||773|| na me räjye çarére vä tåëe väpi spåhä kvacit | ity uktvä sahitä sarvaiù sa kurukñetram äyayau ||774|| aträntare haladharaù çrutvä kuru-kula-kñayam | särasvateñu tértheñu snätvä taà deçam äyayau ||775|| pradhäna-kñetrake tasminn upaviñöe sahämaraiù | bhéma-kauravayoç citraà gadä-yuddham avartata ||776|| varjyamäne’tha bhémena prahäre kauraveëa ca | tad-äghäta-cyute bhéme bhéma-ghätena cäpare ||777|| suciraà saàçaya-tulärüòhe sva-bhaöa-maëòale | na tayor antaraà kaçcid dadarçäçcarya-yodhinoù ||778|| atha bhéma-gadäghäta-bhinnoruù kauraveçvaraù | papäta kérëa-häräçru-dhäräà kurvann iva kñitim ||779|| padä bhémena tan-maulau spåñöe kruddhaà haläyudham | çamayämäsa kaàsärir vadan kaurava-durnayam ||780|| prayäteñv atha sarveñu drauëi-härdikya-gautamäù | niçi deçaà tam abhyetya dadåçuù patitaà nåpam ||781|| bhinnoru-madhya-vyathayä danta-dañöa-mahé-talam | värayantaà gadägreëa gådhra-gomäyu-väyasäm ||782|| taà dåñövä drauëir avadat tévra-hån-marma-vedanaù | kià tvayä niùsahäyena çatru-vahnau hutä tanuù ||783|| akåñëa-päëòavaà lokaà karomi tava çäsanät | ity uktvä tad-girä gatvä praviveça mahad-vanam ||784|| kåpa-bhoja-sakhas tatra rätrau käkän nipätitäm | ulükair våkña-müla-sthaù sa dåñövä cintayac ciram ||785|| käkän käla-balenaite ghnanty eñäri-vadhe sthitiù | hantuà päëòu-sutän rätrau suptän eva vrajämy aham ||786|| dhyäyan niväryamäëo’pi kåpeëa kåtavarmaëä | krodhäd agaëayan päpaà sa täbhyäà prayayau saha ||787|| päëòaveñu girä çaureù supteñv anyatra çaìkayä | päïcäla-senä-çibira-dväraà drauëir aväptavän ||788|| tatra dåñövä mahad-bhütaà sarpa-keyüra-kaìkaëam | prädurbhütaà çiraç chittvä vahnau kñeptuà samudyataù ||789||

prétyä bhagavatä tena rudreëa svayam arpitam | drauëir nistriàçam ädäya viveçäri-kñayotsukaù ||790|| padbhyäm açastra-nidhanaà dhåñöadyumnaà vidhäya saù | çikhaëòinaà dvidhä kåtvä jaghänäkñauhiëéà kñaëam ||791|| sa supta-vadha-päpena praliptaù çoëitena ca | kåtänta-krüra-caritaù prayayau kauraväntikam ||792|| niüçeña-çatru-nidhanaà çrutvä drauëi-niveditam | svarge’stu saìga ity uktvä sa tatyäja jévitam ||793|| prätar bandhu-viyogärtau kåñëäçokägni-täpitau | bhémärjunau prayayatuù kruddhau drauëi-jighäàsayä ||794|| drauëiù sarasvaté-tére caran vraëa-dhåtäplutaù | dåñövä bhémärjunäv astraà brahma-çérñam aväsåjat ||795|| arjuno brähmam astraà ca saìgharñaëästrayos tayoù | akäla-pralayärambha-saàrambho’bhüd divaukasäm ||796|| tad drauëim uktam apatan mahästraà vyäsa-çäsanät | abhimanyu-vadhü-garbhaà drauëi-cüòamaëau param ||797||

--o)0(o--

bhéñma-parva päëòaväù putra-çokärtaà dhåtaräñöraà praläpitam | gändhäré-sahitaà gatvä praëemur lajjitäù çanaiù ||798|| kramäd äliìgane bhémaù çauri-buddhyäyasaù kåtaù | cürëatäm agamad gäòhaà dhåtaräñöreëa péòitaù ||799|| yudhiñöhirasya gändhäréà satéà praëamataù puraù | tad dåñöiù sänala-jvälä pädäìguñöha-yuge’patat ||800|| snuñäbhiù saha gändhäré svayaà gatvä raëävanim | dåñövä hatän sutän kåñëaà çaçäpa kñaya-käriëam ||801|| ñaö-triàça-vatsare kåñëa taväpy evaà kula-kñayaù | bhaviñyatéti tad väkyaà çrutvä täm acyuto’vadat ||802|| punar uktas tvayäyaà me dattaù çäpaù pativrate | avaçyam eva bhavitä tasmin varñe yadu-kñayaù ||803|| tataù kåtodaka-vidhir bändhava-kñaya-duùkhitaù | räjyaà na lebhe munibhir bodhito’pi yudhiñöhiraù ||804|| karëa kunté-girä jïätvä bhrätaraà nihataà raëe | sa çuçoca çucäkräntas tatas taà närado’vadat ||805|| kñatriyäcäryake bhéñma-nikärät kåta-saàyamam | asträrthé bhärgavaà karëaà prayayau vipra-veñavän ||806|| rämas tad-aìka-supto’rdha-nidrä-saìkñaya-bhéruëä | krüra-krimi-kñatenäpi karëena na vibodhitaù ||807|| tad-raktäktaù prabuddho’tha dåñövä kleçe’pi niçcalam | rämaù karëaà na vipro’séty uktvästraà viphalaà vyadhät ||808|| guru-çaptaù sa çakreëa håta-saànäha-kuëòalaù |

ghaöotkace nañöa-çaktiù çalyädhikñepa-çalyavän ||809|| dvija-vatsäparädhena bhügrasta-ratha-niñphalaù | hataù karëaù kurupateù kumantra-kåta-saìkñayaù ||810|| näradenety abhihite vyäsa-mukhyair maharñibhiù | kåñëena bhrätåbhiù sarvaiù prayatnena vibodhitaù ||811|| räjyaà kathaïcij jagräha çalya-tulyaà yudhiñöhiraù | kasya bandhu-viyogärti-niùçväsoñëäù çriyaù priyäù ||812|| abhiñekärdra-mukuöaà sametyätha yudhiñöhiram | uväca brähmaëäkäraç cärväko näma rakñasaù ||813|| chatraà trapä-karam aho vyajanaà janägre duùkha-pradaà pravisåtäçru-kaëänukäraù | häraù paraà svajana-mitra-viyoga-çoka- péòävatäà vada viòambanam eva lakñméù ||814|| cärväkasyeti vacasä räjya-tyägodyate nåpa | räkñasaù kaurava-suhåd viprakopät kñayaà yayau ||815|| jïätvottaräyaëaà präptaà kñara-çayyäçrayas tataù | muni-madhye’smarad-viñëuà bhéñmaù paryanta-bändhavam ||816|| doñäçrayäkhila-tamaù-çama-sürya-dhäma saàsära-sarpa-viña-väraëa-siddha-mantraù | çuddhätmanäà bhavati puëya-paëopapannaà pätheyam anta-samaye smaraëaà muräreù ||817||

stuti-pravåttaà vijïäya bhagavän bhéñmam acyutaù | sahitaù päëòavair drañöuà yayau prétyä sa-sätyakiù ||818|| praëataà bhéñmam abhyarcya hariù sura-muni-stutaù | çara-çalya-vyathä-hénaà snighda-dåk-sudhayä vyadhät ||819|| deha-saànyäsa-saànaddhaà räjä lajjänataù çanaiù | çäsanena harer bhéñmaà çreyaù papraccha dharmajaù ||820|| so’bravéd bhübhujäà räjan bhüñaëaà jana-raïjanam | dharmaù prajä-pariträëaà koñaù sad-bhåtya-saìgrahaù ||821|| prajä-kärye çaktiù çravaëam abhibhütärta-vacasäà spåhä käma-krodha-pramada-mada-mäna-vyuparame | kñiteù käyasthebhyaù kåpaëa-parirakñä pratipadaà guëäsaìgaù çreyän ayam udaya-lakñmyä kñiti-bhujäm ||822|| virakta-svékäraù kåta-kavi-ratiù koña-bharaëaà balädhikye çatroù çaraëa-gamanaà päda-patanam | prahäraç chidräptau nihata-ripum içyäçru-patanaà dhiyä daivädiñöaà çaraëam idam äpan-nipatane ||823||

äçä-päça-vimukta-niçcala-mukhä sväyatta-citta-sthitiù sneha-dveña-viñäda-lobha-viratiù sanotña-tåptaù manaù | cintä-nityam anitya-täpa-paricaye saìge’pi niùsaìgatä saàvit-seka-viveka-püta-manasäm ity eña mokña-kramaù ||824|| käruëyäd galitaà pradäna-samaye cittaà prasannaà sadä kñéëaù putrakalatra-duùkha-kåpaëaù pätraà pavitraà param | saçraddhaà para-vitta-çalya-rahitaà vittaà svadharmér jitaà tad-dänaà dayitaà phala-priyatayä väëijya-sajjaà na yat ||825| ity uktvä vividhaà bhéñmaù sarva-dharmärtha-saìgraham | viñëor näma-sahasräkhyaà mantra-räjam udérya tam ||826|| karmodita-balotkñipta-bindu-bheda-pathoditam | tälu-randhrocchalaj-jyotir yogenätmänam atyajat ||827||

--o)0(o-- atha bhéñma-viyogärtaù päpa-çäntyai yudhiñöhiraù | açvamedhäbhidhe cakre yajïe vyäsäjïayä matim ||828|| athaikänta-sthitaù kåñëaù punaù påñöaù kiréöinä | yat präha samarärambhe jïäna-yoge tad uktavän ||829|| kadäcid atha kaàsärià dåñövä pathi ratha-sthitam | üce munir utaìkäkhyaù kuru-saìkñaya-duùkhitaù ||830|| çaktenopekñitaù kasmäd bhavatä bharata-kñayaù | na yuktaà kåtam ity uktvä kopäc chäpodyato’bhavat ||831|| tatas tasmai smita-mukhaù çaurir deha-tamo-haram | bhäsuräkaà sahasräbhaà viçva-rüpam adarçayat ||832|| athäbhimanyu-dayitä divyästra-hatam uttarä | matsya-räja-sutäsüta bhasmébhütäkåtià çiçum ||833|| subhadrayärtitaù svasrä bhagavän bhüta-bhävanaù | droëa-puträstra-nirdagdhaà çauriù çiçum ajévayat ||834|| kuru-vaàçe parikñéëe saàjätasyäìkuräkåteù | parékñid iti bälasya näma cakre trivikramaù ||835|| atha yajïäçva-rakñäyai vrajaà jiñëur jagaj-jayé | maëipüra-pure präpa babhruvähanam ätmajam ||836|| tenävijïäya samare säyakaiù pätito’rjunaù | ulüpyä näga-sutayä ratnenärpita-jévitaù ||837|| prayayau hayam ädäya sva-puraà bhrätur antikam | prävartata ca bhü-bhartur yajïaù käïcana-varñiëaù ||838|| athaika-pärçve kanaka-dyuti-bhån nakulo’dbhutaù | vipra-koöi-çatocchiñöa-bhuvaà bheje luöhat-tanuù ||839|| so’bravéd bhübhujäà påñöaù çiloïchasvaccha-våttinä | suciräväptam açanaà präptäyätithaye’rpitam ||840|| tad-ucchiñöa-jala-spåñöaà pärçvaà me hematäà gatam |

dvitéya-pärçva-varëäptyai präpto’haà tvat-kratu-kñitim ||841|| niùsaìkhya-brähmaëocchiñöa-spåñöasyäpi na me dyutiù | jätä sattvojjvalaà yäti dänam alpam analpatäm ||842|| ity uktvä nakule yäte däna-mäna-mahonnatiù | sarvasva-dakñiëe yajïe räjä çithilatäà yayau ||843|| atha devatavan nityaà püjyamäno’pi bhübhujä | bhémogra-vacanodvegé dhåtaräñöraù çanair abhüt ||844|| sa sadä putra-çokena bhümi-çäyé phaläçanaù | mithyä räjyopabhogäptià dharmajäya nyavedayat ||845|| sa jäta-gäòha-vairägyaù patnyä saha vanaà yayau | vyäsäjïayä saàjayena kuntyä ca vidureëa ca ||846|| dayita-jana-viyogodvega-rogäturäëäà vibhava-viraha-dainya-mlänam änänanänäm | çamayati çita-çalyaà hanta nairäçyanaçyad- bhava-paribhava-täntiù çäntir ante vanänte ||847|| yätas tapaù-sthitaà drañöuà dhåtaräñöraà yudhiñöhiraù | dadarça viduraà jïäna-yukti-tyakta-kalevaram ||848|| präptaù sva-nagaraà räjä çuçräva kuru-puìgavam | sänugaà däva-dahane praviñöaà saïjayaà vinä ||849|| ñaö-triàçäbde sukha-kñébä våñëayaù kåñëa-nandanam | sämbaà stré-veçam ädäya papraccha sasmitä munén ||850|| bhävé sutaù sutä vä syät kim iti çré-viçåìkhaläù | kruddhäs tän munayaù prähuù bhaviñyati kuläntakaù ||851|| kälena loha-musalaà jätaà sämbasya våñëayaù | ghåñövä ghåñövämbudhes tére tatyajuù kñaya-çaìkitäù ||852|| tac-cürëa-jäta-vallébhiù kñéväù spardhä-kathä-krudhä | nirbandhäd yudhyamänäs te kñaëena kñayam äyayuù ||853|| kåñëaù kula-kñayodvignas tejaù svaà dhämni vaiñëave | hema hemnéva nikñipya prayayau käya-çeñatäm ||854|| yäte praviçya pätälam anantatvaà haläyudhe | lubdhakena hariù suptaù kåñëasära-dhiyä hataù ||855|| analpaà kalpänta-sthiram iva janaù kalpayati yan na yasmin näçaìkä sura-giri-garimëi pracalane | tad eväkñëaù pakñmäïcala-tarala-vikñepa-tulayä kñaya-kñévaù kälaù kila gilati naiväbhavad iti ||856|| atha våñëi-kñayaà jïätvä dvärakäm etya phälgunaù | çokärtas tad-vadhü-våndaà sva-puraà netum udyayau ||857|| vrajataù tasya gopälä båhal-laguòa-päëayaù | jahrur äkåñöa-jäpasya straiëam äkérëa-pattriëaù ||858|| te dviñat-khaëòanäà präpuù çarä gäëòéva-dhanvanaù | niñphalatvaà vilakñasya yäcakasya guëä iva ||859||

nahi hénam anäkräntyä phälgunasya galad-guëam | kalatraà nirdhanasyeva vidheyaà näbhavad dhanuù ||860|| rudräbhidrava-mudritädri-çikharäù çukronmukhäù khäëòave khelottäla-latäyudhodyata-kåtäöopeñu gopeñv aho | jagmur jiñëu-çarä muräri-taraëé-träëe tåëa-klébatäà yasyäyantra-vicitra-päka-kalayä käläya tasmai namaù ||861|| yudhiñöhiro’tha vibhavaà jïätvä paryanta-tädåçam | bhrätåbhiù saha patnyä ca mahä-prasthänam äviçat ||862|| kåñëäyäù patane präha räjä vijaya-raktatäm | priyasya doñäkalanaà viyoge duùkha-bheñajam ||863|| so’vadat pracyutasyätha sahadevasya dhémadam | nakulasyädaraà rüpe jiñëor vijaya-dåptatäm ||864|| bhémasya bahv-açanatäà vrajann eva çunä saha | paryante’cintayann antaù saàsära-viçarärutäm ||865|| atha vyoma-pathäyätaà vimänaà sukåtojjvalam | deva-dütärpitaà räjä näruroha çunä vinä ||866|| tat tasyäçrita-vätsalyaà dharmas tyakta-çva-vigrahaù | tuñöaù svaà rüpam ästhäya praçaçaàsa punaù punaù ||867|| atha räjä samäruhya vimänaà tridivaà vrajan | dadarça narakaà ghoraà devadütaà pradarçitam ||868|| tatas tad-darçanodvignaà devadütas tam abravét | räjan droëa-vadhämatyän mithyaitat tava darçitam ||869|| prajä-péòä-kréòärjita-dhana-bharair bhoga-sukhinäm akarëänäà klämyat-kåpaëa-karuëäkrända-samaye | avaçyaà bhüpänäà bhavati vibhavonmäda-kudhiyäà durantä paryante naraka-kaluña-kleça-kugatiù ||870|| ity ukte devadütena çakra-lokaà yudhiñöhiraù | dharma-dhäma nijaà bheje svaà svaà cänye suräàçajäù ||871|| lakñméç cämara-tära-hära-hasitä mattebha-kumbha-stané trailokyäkramaëaù paräkrama-bharaù sambhoga-yogyaà vayaù | pürvaà sarvam akharva-garva-sukhadaà saïcarvyamäëaà punaù paryante pariëäma-mélad-akhiläsvädaà viñädäspadam ||872|| iti sa bhuvana-bhütyai bhüta-bhartä vidhäya prasabha-vibhava-çaktyä bhümi-bhärävatäram | agamad amara-saìghaiù kértyamäna-prabhävaù saha nara-muninä svaà dhäma näräyaëäàçaù ||873||

iti çré-vyäsadäsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite kåñëävatäro’ñöamaù

||8||

(9)

buddhävatäro navamaù käle prayäte kali-viplavena räga-grahogre bhagavän bhaväbdhau | majjatsu saàmoha-jale janeñu jaganniväsaù karuëänvito’bhüt ||1|| sa sarva-sattvopakåti-prayatnaù kåpäkulaù çäkya-kule viçäle | çuddhodanäkhyasya narädhipendor dhanyasya garbhe’vatatära patnyäù ||2|| mäyäbhidhänä naranätha-patné- garbhe harià viçva-guruà vahanté | äsanna-candraiva sudhäbdhi-velä nidhäna-dhanyeva vasundharäbhüt ||3|| kukñià tatas tat-kñaëam akñatäyä vibhidya mätur bhagavän prajätaù | garbhodakäspåñöa-viçuddha-mürtir jämbü-nadeneva vinirmitäìgaù ||4|| sa jäta-mätras tridaça-pramukta- nabho-nadé-väri-bharäbhiñiktaù | pada-trayéà kampita-sarva-lokäà dattvä diçan dikñu bhåçaà jagäma ||5|| pürväà sthiteyaà mama nirvåttir me dhéù sarva-sattvoddhåti-dakñiëeyam | janma-sthitiù samprati paçcimeyaà saàsära-bandhäd iyam uttarä ca ||6|| iti bruväëaà nåpatis tam etya dåñövä triloké-pati-lakñaëäìkam | sa jäta-divyänubhaväbhimänaù kulasya bhütyai dhåtim äbabandha ||7|| taà lakñaëajïä jagaduù saharñam ayaà çiçur lakñaëa-lakñyamäëaù | prabhur bhaviñyaty avanéçvaräëäm anuttara-jïäna-nidhir munir vä ||8|| sa sarva-vidyä-viditärtha-sattvaù sampräpta-çasträstra-gajäçva-çikñaù | sarvärtha-siddhyä pitur äpta-kértiù sarvärtha-siddhäbhidhatäà jagäma ||9||

sarvasva-dänäbhimukho’rthi-särthe sa-deha-däne tåëavat kåtecchaù | lélä-vihäré vicaran rathena dadarça våddhaà pathi jérëa-käyam ||10|| taà vékñya vicchäyam açakti-luptam aväpta-paryäpta-virakta-bhävaù | so’cintayan niçcitam anta-saktä käyasya nirveda-mayé daçeyam ||11|| aho batäyaà jarayäbhibhütaù kurüpatäà kleçamayéà prayätaù | täruëyam äkuïcita-kåñëa-keçaà çocann iväntaù çvasiti-prakämam ||12|| mahé-niviñöäkåtir alpa-dåñöiù kià kañöa-cäré nagare karoti | santoña-çétaà çrayati praçäntyai kim äçramaà çränta-tanur na våddhaù ||13|| bhramaù käma-çväsaù kapha-bhara-ravaù kaëöha-kuhare çrutau netre ghräëe tvaci sarasanäyäà viphalatä | aho våddhasyäsmin sakala-viraha-kleça-samaye pramohas tåñëäà yat tyajati dayitäà naiva taruëém ||14|| kñaëaà vicintyeti narendra-sünur vrajan pura-pränta-vilokanäya | çokäçrayaà harña-viñäda-dhäma çmaçänam äkérëaà çavaà dadarça ||15|| sa särathià präha vilokya lénaà çarériëäà käyam apäya-bhümau | anityatäcintana-jäta-khedaù saàsära-vairasya vicära-saktaù ||16|| kledämoda-vivigna-väyasa-çunaù kåtyäpadasyäçucer ante yasya daçedåçé kñayamayé käyasya bhüçäyinaù | müòhäs tasya kåte parärtha-haraëodyogaà para-stré-rati- vyäsaktià para-deha-däraëa-dhana-drohaà naräù kurvate ||17|| näsatyaà na paräpaväda-piçunaà no marma-bhid bhäñate nairäçyena viçeña-çétala-tanuù sevä praväsojjhitaù | päpépärjana-varjitaù para-gåhe dvästhair asantarjitaù käma-dveña-viñäda-moha-rahitaù paçyaiña çete çavaù ||18||

kñiti-pratiñöhasya kalevarasya paryanta-bhümäviyam eva niñöhä | yat käñöha-päñäëa-samäna-ceñöaà prayäti måd-bhasma-çakåt-krimitvam ||19|| uktveti vairägya-mayéà praçäntià çrayan vicintyänta-vinäçi sarvam | antaùpuräbhyantaram etya so’bhüd vibhüti-bhoge çithiläbhiläñaù ||20|| antaùpure tasya nåpätmajänäà sahasra-ñañöyä hariëekñaëänäm | citrärpitänäm iva saìgamo’bhün na çänti-saktasya sukhänubhävaù ||21|| tataù kñitéçaà samupetya sarve mauhürtikäà saàsadi tattvam ücuù | räjan sutas te bhavitä triloké- patiù prabhäve bhagavän jino vä ||22|| çrutveti räjä bhuvanädhipatyaà putrasya yatnena saméhamänaù | vanäbhikämasya tapo niroddhuà cakre pura-dvära-viçeña-guptim ||23|| aträntare çänti-pathaà praveñöum äçä-parityäga-dhåtävadhänaù | asträdri-çåìgäçrama-dhämni süryaù sandhyä-kañäyämbaram älalambe ||24|| ravau prayäte kakubhäà babhüva ghano’nurägaù kñaëa-mätra-lakñyaù | pramäëena cittäni ca jéva-loke vidyud-vilokäni na kasya näma ||25|| raver viyoge guëi-vallabhasya çokänukäreëa tamo-bhareëa | snehena sädhor iva bandhu-vargaù padmäkaraù kleça-nimélito’bhüt ||26|| dik-keça-päça-pratimaà tamas tad- dépävalé-campaka-mälikäìkam | lebhe viyogäc ca vadhü-smarägni- sthäna-sphuliìgäkula-dhüma-léläm ||27||

athodyayau sattva-sita-prakäçaù sudhäà dadhänaù karuëäm iväntaù | nivärayan moha-ghanändhakäraà viçvopakäräya çaçé-pravåttaù ||28|| candrodaye’ntaùpura-sundaréëäà prasädhana-vyagra-parigrahäëäm | çåìgära-lélä-samayaà vilokya kñaëaà pradadhyau nara-nätha-sünuù ||29|| imäù saàmohäbhra-prasara-taòitaç cäru-nayanä yad-akñi-kñepo’ntarviçati hådayaà süci-sacivaù | sukhädigdhaà mugdhaà viñam iva samutsåjya viñayaà çraye’haà paryanta-sthiti-paricitäà çänti-taruëém ||30|| saïcintayan nitya-vanéça-sünur dväreñu ruddheñu niçänta-pälaiù | divya-prabhäväpta-gatir vicärya viniryayau harmya-pathena türëam ||31|| svacchandakäkhyaà pravibodhya sütaà hayaà samäruhya ca kanthakäkhyam | vyomnä javäd dvädaça-yojanäni gatvä vanaà nirjanam äsasäda ||32|| taträvaruhyäçva-varät prabhäte keyüra-häräìgada-kuëòaläni | muktvä kiréöaà ca vitérya sarvaà sütäya sattväbharaëas tam üce ||33|| haàho nivartasva hayaà gåhétvä gåhäëa sarväëi vibhüñaëäni | etair na kiàcin mama kåtyam asti bhübhåt-kule çliñöa-vinañöa-çiñöaiù ||34|| eko vane’sminn iti naiva käryas tvayä mayi sneha-mayo’nutäpaù | saïjäyate janmani jantur ekaù prayäti cänte para-lokam ekaù ||35|| drumaç chatraà mitraà sarala-hådayo’yaà mama mågaù sthalé lélä-çayyä tanutara-taru-tvaì-nivasanam | svakoñaù santoñaù kåpaëa-karuëaiva priyatamä na saàsäraù kaçcid bhavati vibhave’smin paribhavaù ||36||

uktveti sütaà kñitipäla-sünuù svayaà kåpäëena nikåtta jüöaù | tam açru-dhärärdra-paöaà visåjya çåìgaà girer unnatam äruroha ||37|| paryaìka-bandhena sukhopaviñöe samädhi-saànaddha-viruddha-citte | tasmin kñaëe viçva-gurau giréndraù sa bhagna-çåìgaù çakalébabhüva ||38|| giréndra-bhaìgena vivigna-vaktraà dåñövämarä vyoma-caräs tam ücuù | jagad-guruà tvaà girir eña dhartuà prabho prasédätra çubhaà na çaktaù ||39|| tataù saniñkampam aväpya deçaà vajräsanäkhyaà vikasad-vivekaù | anuttara-jïäna-nidhänam äptuà dhéraù sthira-dhyäna-dhurandharo’bhüt ||40|| jätyaiva märaù çama-niçcalänäà vairägya-vaireëa vikära-käré | tasyendu-käntyeva kåtäù samädhi- bhaìgäya käntäù sa samädideça ||41|| kaöäkñaiù kurväëäù kuvalaya-kulaà känti-vikalaà såjantyaù pädäbjaiù sthala-kamala-mälä-malinatäm | diçantyaù çétäàçor mukha-rucibhir äyäsam asamaà yayus täs tasyägre dhåta-dåòha-samädher viphalatäm ||42|| athägatair duùsaha-mära-sainyaiù çasträçma-vahni-druma-päàsu-varñaiù | kñiptair analpa-prakaraiù kumäraù puñpair iväkérëa-tanur babhüva ||43|| svayaà samutsåñöa-çare smare’pi yäte vilakñe ghana-dainya-sainye | vajräsana-dhyäna-dhåtiù sa samyak sambuddhatäà sarva-vidäsasäda ||44|| brahma-pradhänais tridaçaiù pradattaà pätraà samädäya sa-cévaraà ca | saàsäram uktyai suramartya-näga- saìghasya sad-dharmam athädideça ||45||

hayaà samädäya cireëa süte çünyäsanaà çäkya-puraà praviñöe | janasya säntäpura-maëòalasya samudyayau tévra-viñäda-nädaù ||46|| mahépatiù putra-viyoga-taptaù prasupta-jévä kñaëa-moha-nidräm | nidräm iväsädya ghanänubandhäà niùspanda-våttir na viveda kiïcit ||47|| aväpta-saàjïaà sucirät tam ücur nabhaçcarä muïca vicärya moham | räjan sutas te sugatatvam äptaù suräsurair vandita-päda-padmaù ||48|| tataù kñitéças trijagat-prasiddhaà jïätväpi taà jaina-vane jinendram | drañöuà yayau harña-sudhä-nidhänaà sämätya-mitra-svajanaù sa-sainyaù ||49|| tad-äçramopänta-mahém aväpya vanaà vilokya praçamäbhirämam | çuddhodanaà syandana-pärçva-saàstham udäyinaà bändhavam ity uväca ||50|| kravyädo’pi na bhuïjate paratanu-droheëa hiàsäçanaà krüräëäm api vaira-vahni-virahän na krodha-digdhaà manaù | vyälumpanti na tu svayaà nipatitäd anyat phalaà vänarä nirdoñävaraëaà vanaà bhagavataù çambhoù prasädädim ||51|| akñobha-nirbhara-jaläù sarito vahanti nirviplavä virajasaù sukhayanti vätäù | sadhyäna-mauna-munitäà dadhatéva våkñä niçcetaneñv api bata prasåtä praçäntiù ||52|| uktveti bhü-parivåòhaù çama-sannidhänaà präpyäçramägryam avaruhya rathät prahåñöaù | düräd dadarça sura-siddha-naroragäëäà rägädi-doña-çamane sugataà pravåttam ||53|| munir gata-pratata-käïcana-padma-påñöha- padmäsanastham avisaàsthula-dhäma-dhéram | meruà sadeham iva candra-sahasra-känti- pürair navämåta-citaiù kåta-rüpa-käyam ||54||

sad-dharma-käyam upadeça-diçä diçantaà jïänärka-raçmi-håta-moha-mahändhakäram | siàhonnatäàsa-yugam unnata-bähu-netraà bäla-praväla-taru-pallava-lohitauñöham ||55|| lävaëya-räçi-vadanaà saraloru-näsaà nirbhüñaëa-çravaëa-päça-viçeña-çobham | taà nirjita-smaram udära-gaëaà praëamya lebhe prati-praëati-mäna-ghana-pramodam ||56|| çakrädibhiù sura-varair api bimba-sära- mukhyaiç ca bhümi-patibhir guru-gauraveëa | nägaiç ca namra-vadanair abhinandyamänaù çuddhodanaù kanaka-viñöaram äsasäda ||57|| änanda-bandhum avalokya tathägatenduà citta-prasädam asamaà samaväpya bhüpaù | taà präpya harña-sahajäçru-niruddha-dåñöis tad-darçanämåta-rase sutaräm atåptaù ||58|| deva prakäma-karuëärdra-dåçä saharña- niùçeña-doña-rahitä vihitä triloké | kasmäd aho nija-janasya kåtas tvayäyaà saàmoha-kåd-viraha-çoka-daçopadeçaù ||59|| nétvä kñapäà sphaöika-harmya-tale sukhena çayyäsu céna-vasana-dyuti-sammitäsu | çeñe kathaà hariëa-saàhati-danta-dañöa- çiñöärdha-çañpa-paruñäsu vanasthaléñu ||60|| tac-candra-känti maëi-çuktiñu sakta-çaityaà pétvä payaù katham aho pibasi tvam adya | gréñmoñma-müòha-mahiña-dviradävagäha- klidyad-yat-karéña-kaluñodara-tiktam ambhaù ||61|| kasmäd eña vihäratäm upagataù kaëöhaù kaöhoreëa kià saàvétaà mågacarmaëänila-calac-cénäàçukärhaà vapuù | kià te ratna-kiréöa-dhämni ca jaöäjuöo nibaddhädaraù krüra-kleça-sakhé sukheñu vimukhé kenopadiñöä sthitiù ||62|| ity ärjaväj janapattau janakäbhimänät putrocitaà sadasi räga-mayaà bruväëe | snehopalipta-rajasä malina-svabhävaà taà täpasaà bhava-bhiñag bhagavän babhäñe ||63||

kià jévävadhi-bandhanair guëa-gaëenärädhitair bandhubhir ye yänty antya-dine kñaëäçru-patana-pratyäyanäpätratäm | sad-dharmädhigamaù kriyä-vyuparamaù sat-saìgamaù saàyamaù paryante’py acalaä virakta-manasäm ete satäà bändhaväù ||64|| äkåñyäöavikaiù pariar apahåtä sämanta-sémänta-bhür érñyärtä maraëodyatä priyatamä mukhyas turaìgo måtaù | mantré droha-samudyato’tibalavän ity ätta-cintä-çatair bhüpälaiù kila komale’pi çayane nidrä-daridraù sadä ||65|| äçä-päça-niveça-bandhana-påthu-granthi-vyathä-varjitas tåñëä-täpa-nivåtti-çétala-tanur mänävamänojjhitaù | räga-dveña-viña-praçänti-sukhitaç cintä-vihéne vane päñäëe ghana-darbha-süci-nicite çete sukhaà nivåttaù ||66|| bhogé nityam ajérëa-bhojana-rucä jihväà sadä darçayan vaidyaà påcchati tad-bhayäd abhimataà näçnäti tåñëäturaù | bhuktvä svalpakam aparayatna-patitaà mülaà phalaà vä jalaà pétvä jätu-rujaà janeça bhajate käàcin na niñkiïcanaù ||67|| çayyäs täs tanutüla-peçala-taläù sä hema-harmya-sthitis täù keyüra-kiréöa-hära-racanäs te kuïjaräs te hayäù | bhogäs te’bhimatä na kasya sukhadäù kintv akñi-pakñmäïcala- cchede sarvam anantya-gaëya-vaçagaà dåçyaà na kiàcit kvacit ||68|| gréñme hära-tuñära-candana-cayaç cénäàçukaà candrikä çéte räìkava-kuìkumäìka-taruëé-péna-stanäliìganam | rätrau veëu-ravogra-vära-ramaëé-gétaà dine sat sabhä yasyaitat kriyate sa kasya nåpate käyaù kåtaghnaù sthiraù ||69|| nairäçye çama-çéta-citta-sukhinäà nänandanaà candanaà käruëyäbharaëäbhiräma-hådaye häreëa bhäreëa kim | ratnälaìkaraëädikaà guru-giräm äkarëanaà karëayor neñöaà çéla-duküla-çélanavatäà citrämbaräòambaram ||70|| räjan santyajya moha-durgraham imaà sneha-vyathäà mä kåthäù saàsärasya vicäraya pracalatäà mä majja janmämbudhau | nityäpürva-janodbhave bhava-pathe prasthäna-päntha-bhrama- kñipräläpa-samägama-praëayinäà ko bändhavaù kaù paraù ||71|| ity uktvä bhagavän nåpasya vidadhe präbodhinéà bodhanäà dépta-jïäna-niçäta-vajra-çikhayä käyäbhimänäbhidhäm | bhittvä viàçati-tuìga-çåìga-gahanaà sthüläcalaà yäkarato saàsärävaraëa-prahäëa-kalanävaimalya-lénaà manaù ||72||

çäkyänäm atha tatra maitra-manasäà saptädhikäù koöayaù sapta präpta-viveka-pürva-kuçalaç citta-prasädät param | srotaù präpta-sakåt-samägama-phaläny ägämikärhat-padäny äpuù sarva-janäçaya-kñaya-dhiyä sarvajïa-sandarçanät ||73|| atha sa bhagavän kåtvä sarvaà jagaj jina-bhäskaras timira-rahitaà jïänälokaiù kramäd guëi-bändhavaù | sad-dharmäkhyaà nidhäya paraà vapus taraëa-çaraëaà saàsäräbdhäv abhüt punar acyutaù ||74||

iti çré-vyäsadäsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite buddhävatäro navamaù

||9||

--o)0(o--

(10)

karky-avatäro daçamaù atha svaà vaiñëavaà dhäma gate sugata-bhäsvati | kalau prabalatäà yäte tamaséva suduùsahe ||1|| martya-bhümià parityajya sadäcära-vivarjitäm | jagmuù kaläpi-grämäkhyaà divya-deçaà maharñayaù ||2|| avadan munayas tatra märkaëòeyaà ciräyuñam | bhagavan kali-kälo’yaà kaluñaù pratyupasthitaù ||3|| ato’pi kédåk-paryante malinatva prayäsyati | jänémahi nahi mahé bhärärtä kià kariñyati ||4|| viprä madya-ghåta-kñéra-läkñä-lavaëa-vikrayaiù | jévanti preñya-niratä niräcärä niragnayaù ||5|| açrotriyäù kiryä-hénäù çruti-småti-vivarjitäù | vipräù sukhena mokñäptyai yätäù päkhaëòi-çiñyatäm ||6|| våñalopatayaù präptäù kréòä-häsakatäà dvijäù | nåtta-géta-kalä-jäla-çilpa-cäraëa-våttayaù ||7|| krodha-lobha-paräù krüräs tamo-müòhä dvijätayaù | tyajanti jévitaà rajju-viña-çastränaläçmabhiù ||8|| akñatriyäù kñitià sarväù kñatra-saàjïäù kñitéçvaräù | ye rakñitäraù pauräëäà te präëa-dhana-häriëaù ||9|| prajopatäpa-çäpoñëaiù päpäptair bhübhujäà dhanaiù | jalaiù sa-lavaëaiù pétair iva tåñëä pravardhate ||10|| kåpaëäkranda-vadhirä madändhänyäya-mauninaù | bhüpäläù kubja-hådayä loka-péòä-ratäù sadä ||11|| alakñyaà bhakñayanty eva kñitéçänäà divä-niçam | samudraà koñam akhilaà käyasthä baòavägnayaù ||12|| gäyana-kñapitä lakñmér dasyu-nirdalitä diçaù | käyastha-duùsthä påthivé räjïäm ajïävåtäù sabhäù ||13|| mantri-senäpati-dväùstha-sabhäpati-purohitaiù | utkoca-draviëottäna-päëibhiù kñapitäù prajäù ||14|| vaçyasya kraurya-vakratva-kärkaçyäiù krakacopamäù | sarala-cchedino vaiçyä vaira-smaraëa-tatparäù ||15|| nirmälya-malinäà jätià varjayanti çanaiù çanaiù | vaiçyä vipra-vivähena brähmaëyäbhiniveçinaù ||16|| dåçyate saralaù çaìkhaù phaëé ca viña-varjitaù | kåtäntaù karuëärto vä na tu vaiçyaù kadäcana ||17|| jévyate kälaküöena jévyate khadirägninä | jévyate saànipätena na tu vaiçyena vairiëä ||18|| niçitäù saviñä vaiçyä roña-nirgharña-dhüminaù | dåçyante kali-kälasya kaöhinä daçanä iva ||19|| çüdräù kñatriyatäà yätä vaiçatäm apare çritäù | viprärhäà gurutäm anye hotäro brahma-vädinaù ||20||

çräddheñu çüdräù çüdräëäà bhuïjate guru-täpasäù | brahmasva-dära-haraëe pravåttäç ca mahébhujaù ||21|| çüdrasya brähmaëo däsaù çiñyaç ca caraëa-cyutaù | bhümiç ca brahma-deväkhyä pravåttam adharottamam ||22|| ity eña cäturvarëyasya jätaù kali-viparyayaù | pratilomena dåçyante prajänäà varëa-saìkaraù ||23|| brahmacaryam atikräntaà gåhiëo veçyayoñitaù | vänaprastha-sthitir nästi yaténäà saàyatiù kutaù ||24|| uktaà svayaà bhagavatä giriçena çästraà yad veda-vidbhir adhigamyam açeña-vidyaiù | tan me pramürkha-guravaù pravihäya kañöaà kurvanti kalya-kuravair upadeça-carcäm ||25|| cakra-sthitau rajaka-väyaka-carmakära- käpälika-pramukha-çilpibhir eka-pätre | pänena muktim avikalpa-ratotsavena våttena cotsavavatä guravo vadanti ||26|| labdha-nirmala-mokña-dhäma munibhir bhågv-aìgiraù kaçyapä- gastyätreya-mukhair yugair api na yat tat präptam eväbudhäù | manyante khalu kaula-gola-gurubhir grastärtha-dhäräù kñaëäd ucchiñöärpaëa-deva-dhünana-kathä-mätreëa niryantraëäù ||27|| dambhaù sarvasya lobhän niravadhir adhika-krodha-kämas tapasvé drañöä müòhaù sabhäyäà vaëig atighanatäm alpa-kälena yätaù | vaidyaù käyopajévé gåhapatir adayaù krüra-karmädhikäré bandhur däräpahäré navaka-kali-kalikä-komala-çreëir eñä ||28|| çmaçäna-vrata-täpasärpita-cittä-bhasmästhi-cürëädibhiù sünäbaddha-paçüpamaà nija-patià niùçaìka-çünyäçayam | kåtvä garva-gåhéta-geha-vibhaväù prägalbhya-labdhodayäù svätantryeëa dharanti çéla-viraha-vyäpäara-dhéräù striyaù ||29|| ity eva vipulaù kälaù kaleù prabalatäà gataù | bhagavan kédåçaù pränte bhavitä bhavitä janaù ||30|| çrutvaitad uktaà munibhir devarñis tän abhäñata | yäsyaty ato’pi mälinyaà sahasra-guëatäà kaleù ||31|| kali-viña-taroù prätaù prätar ghana-prasaraù paraà nava-nava-bharaù päke päke pramoha-kåd utkaöaù | atibahalatäà päpämodaù prayäti suduùsahaù patati janatä yenädhodhaù kåteva pade pade ||32|| sapta-varñäsu näréñu puruñä daça-vatsaräù |

tanayän janayiñyanti hrasväù svalpa-baläyuñaù ||33|| darat-turuñka-yavanä-phagäna-çaka-nandanaiù | saìkocam eñyati mahé kuñöhair iva visarpibhiù ||34|| mlecchäcchädita-sarväçä kåpaëäkrandanädiné | medaù kardaminé kledaà raktair yäsyati mediné ||35|| tasmin käle niräloke loke päpa-tamodaye | utpatsyate’rka-saìkäçaù çiçuù karki-kule dvijaù ||36|| viñëur bhübhära-çänty-arthé so’tha viñëuyaçäù kñitau | cariñyaty açvam äruhya mleccha-saìkñaya-dékñitaù ||37|| tat-khaògäghäta-kåta-cyuta-bhuja-çirasäà mleccha-yüthädhipänäà raktaiù prakñälya lénaà kali-kaluña-janäsaìga-saìkränta-päpam | kaìkäläìkäka-päla-vyatikara-çabalä vyävalat-keça-kanyä tyakñyante’nutäpaà vratam iva dadhaté bhüta-bhåd-bhüta-dhätré ||38|| nirmlecchäà vasudhäà vidhäya sakaläà devaù svayaà mädhavaù phulläçoka-dalojjvaläà kåta-yugävirbhäva-bhavyäà vibhuù | lokänäà kuçalodayäya daçabhiù svecchävatära-kramair dharmädhäna-dhiyä kariñyati punar bhärävatäraà bhuvaù ||39|| çrutveti devarñi-giraà yathärthäà tatheti niçcitya maharñayas te | viñëoù kñitau karki-kulävatära-niveçitäçäù sukhino babhüvuù ||40|| ity eña viñëor avatära-mürteù kathämåtäsväda-viçeña-bhaktyä | çré-vyäsa-däsänyatamäbhidhena kñemendra-nämnä vihitaù stavägryaù ||41||

iti çré-vyäsadäsäparäkhya-kñemendra-viracite daçävatära-carite karky-avatäro daçamaù

||10||

--o)0(o--

kavi-paricayaù yo matsya-kürmädi-vicitra-rüpair äçcarya-käré hådaya-stha-ratnaù | çrémän anantaù sphuöa-çaìkha-cakraù çriye’stu viñëur vibhavodadhir vaù ||1|| kaçméreñu babhüva sindur adhikaù sindhoç ca nimnäçayaù präptas tasya guëa-prakarña-yaçasä putraù prakäçendratäm | viprendra-pratipäditänna-dhana-bhü-go-saìgha-kåñëäjinaiù prakhyätätiçayasya tasya tanayaù kñemendra-nämäbhavat ||2|| tena çré-tripureça-çaila-çikhare viçränti-santoñiëä viñëoù svalpa-vilokitä kåti-sudhä-saàvardhitotkaëöhayä | väk-puñpair amalair guëa-praëihitair amläna-çobhaiù sthirair bhakti-vyakta-daçävatära-sarasaù püjä-prabandhaù kåtaù ||3|| stuti-saìkértanäd viñëor vipulaà yan mayärjitam | tenästu sarva-lokänäà kalyäëa-kuçalodayaù ||4|| ekädhike’bde vihitaç catväriàçe sakärttike | räjye kalaça-bhü-bhartuù kaçméreñv acyuta-stavaù ||5||

samäpto’yaà granthaù ||