Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRtIP)

em*&Gmjynf "avhxHk;wrf;ajr, mESi fh opfawmo, HZmw pDrHcefYcGJrIpepf

ေကး းတ လႊာ

ျမနမာန ေကးလကလထ၏ ားနပရကၡာဖလမႈႏ အသကေမြးမႈမား တးတကေကာ းမြနေရးအတြက ရနပေ ြထညဝ လဒါနး ၾကေသာ ဥေရာပသမဂၢႏ ၾသ ေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ျပ သ ၊ အ ယာလန၊ အတလ၊ လ ဘတ၊ နယသာလန၊ နယး လန၊ ြဒ ၊

ြ ာလန၊ ယနကတက က းဒမး ႏ အေမရကနျပညေထာ အ းရမားက ေကး းအထးတ ရပါသည။ LIFT တြ ပဂၢလက က႑မ ပထမ းထညဝ လဒါနးသည မ ဘရ ေကာပေရးရ းကလညး ေကး းတ ရပါသည။

အသေပးေၾကျ ာခက

ဤ ာတမးက ဥေရာပသမဂၢ၊ ၾသ ေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ျပ သ ၊ အ ယာလန၊ အတလ၊ လ ဘတ၊ နယသာလန၊ နယး လန၊ ြဒ ၊ ြ ာလန၊ ယနကတကက းဒမး၊ အေမရကနျပညေထာ ႏ မ ဘရ ေကာပေရးရ းတ႔ ထညဝ လဒါနးထားသည

LIFT ရနပေ ြ၏ ပပးမျဖ ေ ာ ရြကသည။ ယခ ာတမးတြ ေရးသားေဖာျပခကမားသည LIFT အလရ မား၏ တရားဝ အတညျပထားသညအျမ မားဟ မယ ႏ ပါ။

ထတေ၀မႈ သတ းအခကအလကမား

ထပ မေ၀ရန ခြ ျပခကေတာ းချခ း

ဤအ ရ ခ ာသည Attribution-NonCommercial-NoDerivs 2.0 UK http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.0/uk/ တြ လ တ ၿပး ျဖ ပါသည။

RRtIP မ ၂၀၁၈ ခန ၊ မတလတြ ပနပထတေ၀ပါသည။

RRtIP: rrtip.info@gmail.com

ေရးသားျပ သ : Julia Fogerite, Jack Jenkins Hill, and Athong Makury

RRtIP (2018) Land and Forest Governance in the Naga Village Republic,Yangon, Myanmar

ဓာတပအမတ ၁၊ ၂၊ ၅၊ ၆၊ ၈၊ ၉၊ ၁၀၊ ၁၂၊ ၁၄၊ ၁၆၊ ၁၇ န ေနာကဖးပါ ဓာတပမားက Lin Bojian ကညပပးပါသည။

Funded by - ေျမယာမ႑ အဖြ႕၊ Rainforest Foundation Norway န LIFT အဖြ႕တ႔မ ေ ြေၾကးေထာကပကညပါသည။

LandCoreGroup

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 1

Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRtIP)

em*&Gmjynf "avhxHk;wrf;ajr, mESi fh opfawmo, HZmw pDrHcefYcGJrIpepf

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf2

ေကး းတ လႊာ ........................................................................................................... ၅ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ သဘာ၀သယ ာတအခြ ေရးကာကြယေရးအဖြ႔အေၾကာ း ........................................................................................... ၆အတေကာာကမား ....................................................................................................... ၇အကဥးခပ ................................................................................................................ ၈သေတသန ေနာကခ ................................................................................................... ၁၁နာဂေတာ တနး ........................................................................................................ ၁သမ းေၾကာ းႏ ဥပေဒေရးရာအေျခေန ......................................................................... ၁၅ နာဂေတာ တနးေဒသ၏ ေျမယာအပခပ မမ သမ းအကဥး ........................................... ၁၅ အႏယႏ ၏ လကရ ေျမယာအပခပ မမ အေျခအေန .................................................. ၁၇ ျမနမာႏ ၏ လကရ ေျမယာအပခပ မမ အေျခအေန .................................................. ၁၈ ေျမယာႏ ၿ မးခမးေရး ........................................................................................... ၂၁နညးလမးမား ............................................................................................................ ၂ အ အ ဥေရး ြျခ းႏ ျပ ျခ း .......................................................................... ၂ ေနရာေရြးခယျခ း .................................................................................................. ၂၄ သ တနး.............................................................................................................. ၂၅ ေကး႐ြာမတတမးေကာကယျခ း နညးလမးမား ........................................................... ၂၅ေျမယာပ ျခ းႏ မခန႔ခြျခ း ................................................................................ ၂၈ေျမယာအသးျပျခ းႏ ေျမယာပ ျခ း ...................................................................... ၂၈ ေလကားထ ကခ းမား ......................................................................................... ၁ သ သးၿခမား ........................................................................................................ ၂ ားကကေျမ ......................................................................................................... ၂ သကကယခ းမား ................................................................................................. ပား ြေသာေကာကေ ာ မား ................................................................................. အမဥယာဥၿခမား ................................................................................................... ဟ းသးဟ းရြက ဥယာဥၿခမား ................................................................................ အပနးေျဖေနရာမားႏ အမားျပညသက ားကြ းမား ...................................................... ႐းရာအထြ ျမတေနရာမားႏ ယဥေကးမ အထ ကရေနရာမား ....................................... ေရအရ းျမ မား .................................................................................................... ၄ အမလကျခ း ........................................................................................................ ၄ ေတာငယာ(Jhum) ................................................................................................. ၅ သစေတာမား ........................................................................................................ ၄၁ ပငမသစေတာေနရာမားသ႔ခ႕ထြင ၀ငေရာကျခငး - ဆြမၼရာအေျခေနအားေလလာျခငး ............. ၄၇ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ေအာက ေျမယာအသးျပမအနာဂါတ .................... ၄၉

rmwdum

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 3

ေျမယာပ မႏ လႊေျပာ းမ .................................................................................... ၅၂ ေျမယာပ မ ရယျခ း .......................................................................................... ၅ ေျမယာပ မ ပ မား ............................................................................................ ၅ မးႏြယ ပ မ ................................................................................................. ၅ ေကးရြာ ပ မ .................................................................................................. ၅၄ ဖသား ေျမ ........................................................................................................... ၅၄ အမေထာ ေျမယာ .............................................................................................. ၅၅ ေျမယာပ မ လႊေျပာ းျခ း ................................................................................... ၅၅ အေမြ .................................................................................................................. ၅၅ ယာယေျမအသးျပခြ .............................................................................................. ၅၇ ေရာ းချခ းႏ ဝယယျခ း ...................................................................................... ၅၈ လကေ ာ ......................................................................................................... ၅၈လကရ ဥပေဒမေဘာ ရ ေျမယာပ မ အမးအ ားသတမတျခ း ..................................... ၅၉ားဝတေနေရး........................................................................................................... ၆၁

ားနပရကၡာဖလေရး ............................................................................................... ၆၁ လမေရး အကအညေပးမ န ................................................................................. ၆၄ ကနးမာေရး .......................................................................................................... ၆၄ရးရာအဖြ႔အ ညးမားႏ းျဖတခကခမတျခ း ................................................................ ၆၅ ရးရာ အဖြ႔အ ညးမား ................................................................................................ ၆၆ ေကးရြာေကာ .................................................................................................... ၆၆ ေကးရြာ ေခါ းေ ာ ............................................................................................. ၆၇ အျခားေကးရြာအဖြ႔အ ညးမား ................................................................................... ၆၇ ကးကြယယၾကညမႈ ရာ အဖြ႕ ညးမား ..................................................................... ၆၇ မးႏြယ ေကာ မားႏ နာဂေဟာေဟာ ..................................................................... ၆၈ ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတႏ ဟယဥေကးမ ေကာမတ ............................................ ၆၈ နာဂအမးသားေရးရာေကာ ................................................................................... ၆၉ နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ျဖ းျဖတခကခမတျခ း ............................ ၆၉ းျဖတခက ခမတရာတြ အမးသမးမား၏ အခနးက႑ ................................................. ၇၀ ျမနမာအ းရ အဖြ႔အ ညးမား ...................................................................................... ၇၂ ဓေလထးတမးမားျဖ မေနေသာ နာဂေဒသအတြ း မကနးမား လပေ ာ ရာတြ

လကနာသ သည လပထးလပနညးမား ...................................................................... ၇နာဂရးရာ တရားေရး န မား ........................................................................................ ၇၆ အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ း လပ နး ဥ ........................................................................... ၇၆ ေကး႐ြာ ညးကမးေဖာကဖကျခ းအတြက အျပ ဒဏ .................................................... ၇၈နဂး ...................................................................................................................... ၈၀ကးကား ာတမးမား .................................................................................................... ၈၂ေနာက ကတြ - ေကး႐ြာ မတတမးအကဥး .................................................................... ၈၄ဒနးကေလးေ၀း .......................................................................................................... ၈၄ကကး ..................................................................................................................... ၈၉

ြမရာ .................................................................................................................... ၉

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf4

ပ (၁):သေတသနႏ ႔ ညးရးလ႕ေ ာတကတြနးျခ း (အကဒ ေက ) ျဖ ဥအ ႔မား ........... ၂

ပ (၂):မတတမးတ ျခ းျဖ ဥ ..................................................................................... ၂၅

ပ ( ):နာဂဓေလ႔ရးရာလကရထားပ ခြ ႔ န တြ ေကးရြာအ ႔ းျဖတခကချခ း ................. ၇၀

ပ (၄): ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway) ရဓေလ႔ရးရာႏ ႔အ းရအ တကးရ းမား ................. ၇၂

ပ (၅):နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ရ အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ းလပ နး ဥ ........ ၇၇

ေျမပ (၁): ေလရးၿမ႕နယရ သေတသန ရယာမား ........................................................... ၁၄

ေျမပ (၂): ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway) ေကးရြာရ သ ေတာေျမေျပာ းလမ ...................... ၄၅

ေျမပ ( ): ြမမရာ ( omra) ေကးရြာရ သ ေတာေျမေျပာ းလမ ........................................ ၄၅

ေျမပ (၄): ကကးေကးရြာ၏ သ ေတာဖးအပ ရယာ အေျပာ းအလ ..................................... ၄

ေျမပ (၅): ကကေကးရြာေျမယာပ ခြ ႔အမးအ ားမားး ................................................. ၆၀

ေျမပ (၆): Naga A , source: MIMU ............................................................................ ၇

ေျမပ (၇): ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာအသးျပမေျမပ ......................................................... ၈၈

ေျမပ (၈): ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ ....................................................... ၈၈

ေျမပ (၉): ကကေျမယာအသးျပမေျမပ ........................................................................... ၉၂

ေျမပ (၁၀): ကကေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ ...................................................................... ၉၂

ေျမပ (၁၁): ြမမရာ ( omra) ေျမယာအသးျပမေျမပ ....................................................... ၉၇

ေျမပ (၁၂): ြမမရာ ေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ ................................................................ ၉၇

ယား(၁): ျဖ ရပအလကေလ႔လာေသာရြာမား ............................................................... ၂၅

ယား(၂): ေကးရြာတရြာခ း ၏ မတတမးတ ပနညးလမးမား ............................................ ၂၆

ယား( ): မတညေသာေျမယာအသးျပမအမးအ ားမားအတြက ေျမယာပ ခြ ႔

အခြ ႔အေရးမား.......................................................................................... ၀

ယား(၄): လက၀ယပ ခြ ႔အမးအ ားမား ............................................................. ၅

ယား(၅): ဒနးကေလးေ၀းရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔ ယား .................................. ၈၆

ယား(၆): ကကရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔ ........................................................... ၉၀

ယား(၇): ြမမရာရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔ .................................................... ၉၅

yHk Z, m;jy rmwdum

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 5

aus;Zl;wi fvTmဤ ာတမးႏ အတ သေတသနလပ နးၿပး းခၿပ ျဖ ေသာေၾကာ အဖကဖကမ အားတကသေရာ ကး ားပါဝ လပေ ာ ခၾကသအားလးက ကြနေတာတ႔ RRtIP အဖြ႔အေနျဖ အထးေကး းတ ေၾကာ းေဖာျပလပါသည။ ေဝးလေခါ ပါးေသာ နာဂေဒသတြ ြန႔ ားလပေ ာ ခေသာ ဤသေတ သနလပ နး လပေ ာ ရာတြ အကအညႏ လမးညႊနမမားေပးခၾကေသာ ႏ ေတာအ းရ၊

က းတ းေဒသကး အ းရႏ နာဂကယပ အပခပခြ ရေဒသ အ းရတ႔အား အထးပ ေကး း တ ရပါသည။ ေအဒ ဥး းညႊန႔ဥး ဥးေ ာ ေသာ ေလရးၿမ႕နယ GADႏ ဌာန ရာ အသးသးရ အ းရ တာဝနရပဂၢလမားေၾကာ သာ ဤလပ နးအ ေျပေခာေမြ႕ႏ ခမည မဟတပါ။ လကးမ းတ႔၏ ကညျခ းျဖ သာ မမတ႔အဖြ႔အေနျဖ သေတသနအား ေလရးၿမ႕နယတြ လၿခ ြာႏ ေအာ ျမ ြာ အေကာ အထညေဖာ ေ ာ ရြကႏ ခပါသည။

နာဂရးရာ ဟေကာမတ၊ နာဂအမးသားေရးရာေကာ ၊ ေလရးၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတႏ ရာ ႏ မား ြာ မမတ႔လမးမားအား လၿခမေပးခေသာ ရးရာဓေလထးတမးအလတရားႏ နကနမမားက ေလလာႏ ရန မမတ႔အား ေႏြးေထြး ြာက ခၾကေသာ သက ရာမးႏြယ ေခါ းေ ာ မား အားလးက မမတ႔ရ ထက အ ဥအၿမေကး းတ ရေနမည ျဖ သည။ ႏ ေပါ းမား ြာ အေျပာ းအလ မားႏ လႊမးမးမမားက တြနးလန ေကာလႊားႏ ခေသာ နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န ၏ အဓက ဟျဖ သည ဌာေနလမးမား၏ သ ေတာႏ ေျမယာ ရာ အသပညာ ဟသတမား ြာက မမတ႔အဖြ႔မေလလာသ ယ ရရခပါသည။

အမးသမးမားႏ လ ယမားအပါအဝ ပးေပါ းပါဝ ၾကေသာရပသရြာသားမား၊ ရပရြာလကးမားသည မမတ႔၏ ေမးျမနးမမားက တရည ြာ တဝ တ ားေျဖၾကားေပးခေသာေၾကာ အခကအလကမားက မမတ႔အဖြ႔အေနျဖ အေကာ း းမတတမးတ ႏ ခပါသည။ ထသတ႔၏ ပးေပါ းပါဝ မ မရပါက မမတ႔ အဖြ႔အေနျဖ းခနးတ ေအာ ျမ ႏ ခမည မဟတေပ။ လကးမ းမားအား မမတ႔ ရ ထမ လႈကလႈကလလ ေကး းတ ရပါသည။ မမတ႔သြားလရာ ေနရာမနသမ ပ႔ေ ာ ေပးခသည ကြမးက ေသာ ေတာ ေပ ပလႊား ကမားသဖြယ ကြမးက လတ ကယသမားအဖြ႔ကလညး အထးပ ေကး းတ ရပါသည။ သတ႔၏ ကြမးက မမားေၾကာ သာ မမတ႔အဖြ႔အေနျဖ ရညရြညထားေသာ ေကးရြာမားသ႔ ေရာကရႏ ၿပး သေတသနက အထခကအတား းမရပ ျပလပႏ ခပါသည။

အေျခအေနအမးမးတြ မမႏ အတ အၿမလကပါ လပေ ာ ေပးခၾကေသာ လပေဖာက ဖက အားလးက လႈကလႈကလလ ေကး းတ ရပါသည။ မမ၏ လပေဖာက ဖကမားေၾကာ သာ လပ နး အ မ ာတမးၿပးေျမာကသညအထ ေအာ ျမ မက ျမ ေတြ႔ခ ားရျခ းျဖ သည။ မမတ႔ခရး ဥအတြ း အေကာ း း ဒယ မတတမးႏ ရ သကရေမာဖြယ ဓာတပမားက ရကကးေပးခေသာ Tony ႏ Jimmy တ႔က ေကး းအထးတ ရပါသည။ တရညျခ း၊ တန ကယန ရျခ းႏ ဤ ာတမးအား ေရးသားျခ း၊ တညးျဖတျခ း၊ ျပ ျခ းမားက မမတ႔၏ တကကြမးမမားျဖ လပေ ာ ေပးခၾကေသာ Julia ႏ Jack တ႔ကလညး အထးေကး းတ ရပါသည။ အခကအခမားက ေကာလႊား ဤသေတ သနလပ နး ေအာ ျမ ၿပးေျမႇာကေရးအတြက ေ ြေၾကး ႏ နညးပညာအကအညမားေပးခၾကေသာ LCG, RFN ႏ LiFT တ႔ကလညး မမတ႔ RRtIP အဖြ႔မ အလြနပ ေကး းတ ရပါသည။ ေနာက း အေနျဖ အမညေဖာျပထားျခ းမရေသာလညး ဤသေတသနလပ နးတ ေလာက မမတ႔အား တတအားသ ပါဝ ကညခၾကသမား အားလးက အထးေကး းတ ရပါသည။

Athong Makury, Executive Director, RRtIP

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf6

Xmaewdki f;&i f;om;wdkY\ obm0o, HZmw t cGi fht a&; umuG, fa&;t zGJUt aMumif;ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ သဘာ၀သယ ာတအခြ ေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည သဘာ၀သယ ာတ၊ ယဥေကးမႈႏ အမးသား ၀ေသသ ႐ကလကၡဏာ ရာ အခြ ႔ေရးမား ခးေဖာကခရျခ း၊

ၿခမးေျခာကခရျခ းမား က႕ေတြ႕ေနရသညမားက ကာကြယေဖးမကညရန ဌာေနတ းရ းသားလမးမား ၏ ေမာလ ခက ျဖည းသညအေနျဖ ၂၀၁၂ ခႏ တြ တ ခပါသည။ RRtIP အဖြ႕ ညးအေနျဖ အဖြ႕၀ ေပါ း ၁၀၀ေကာျဖ နာဂေဒသႏ အျခားေဒသမားတြ လပေ ာ လက႐ပါသည။ အဖြ႕၀ မားသည ဌာေနတ းရ းသားေရးရာ၊ မႏ ေ ဒ၊ ေဒသတြ းဖြ႔ၿဖးေရး၊ သဘာ၀ပတ၀နးက ႏ သေတသန သညက႑မားတြ က ြမးက သည ပညာ႐ မားပါ၀ ေ ာ ႐ြကလက႐ပါသည။

ေမာမနးခက

ဌာေနနာဂလမးမားသည ဌာေနတ းရ းသားမားအခြ ေရး ရာ ကမာ႕ကလသမဂၢ ေၾကျ ာ ာတမး (UNDRIP, 200 ) ပါ အခကမားအတ း ကမာေပ ႐ အျခားဌာေနလမးမားကသ႔ မမတ႔၏ သဘာ၀သယ ာတမား၊ ယဥေကးမႈႏ အမးသား ၀ေသသ ႐က လကၡဏာမား ရာ အခြ အေရး ႐ပါသည။

၎တ႔၏ သဘာ၀သယ ာတမား၊ ယဥေကးမႈႏ အမးသား ၀ေသသ ႐ကလကၡဏာမားက ထနးသမး ကာကြယကာ ေရ႐ညတညတေသာ ာ၀တေနေရး၊ လမႈဘ၀၊ မသား မားႏ ရပ႐ြာမား လၿခမႈအျပည အ၀႐ကာ မမတ႔၏ အေျခခအခြ ေရးမား မေပာကပကဘ ေဒသဖြ႔ၿဖးေရးလပ နးမားက န တက မေ ာ ႐ြကသည အခြ ေရး႐ပါသည

လပ နး ဥ

ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ သဘာ၀သယ ာတအခြ ေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည ဌာေနလမး မားအေနႏ ၎တ႔၏ သဘာ၀သယ ာတမား၊ ယဥေကးမႈႏ အမးသား ၀ေသသ ႐က လကၡဏာ မား ရာ အေရးက ၥရပမား ရာ းျဖတ မသည ျဖ ဥမားတြ ပါ၀ လာႏ ေ ရန ၎တ႔၏ ြမးေ ာ ရညမား ျမ တ ျခ းႏ ေဒသခမားအား ပပးကညျခ း သညမား လပေ ာ ျခ းျဖ

ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ အခြ ေရးမားက ျမ တ ေဖာထတပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 7

t wdkaumufrsm;asl above sea levelCEDAW Convention on the Elimination of all

Forms of Discrimination Against WomenCFI Community Forestry Instruction CF Community ForestryCNA Council of Naga AffairsDALMS Department of Agricultural Land

Management and StatisticsFD Forest Department FPIC Free, Prior and Informed ConsentGAD General Administration DepartmentHH HouseholdsIDP Internally Displaced PersonMOAI Ministry of Agriculture and IrrigationMONREC Ministry of Natural Resources and

Environmental ConservationMOALI Ministry of Agriculture, Livestock and

Irrigation NLUP National Land Use PolicyNNC Naga National CouncilNSCN The Naga Socialist Council of NagalandNSCN-IM The Naga Socialist Council of Nagaland

– Isak MuivahNSCN-K The Naga Socialist Council of Nagaland

- KhaplangPFE Permanent Forest EstatePPF Public Protected Forests RF Reserved ForestsRRtIP Resource Rights for the Indigenous

PeoplesSAZ Self-Administered ZoneSLORC State Law and Order Restoration

CouncilUNDRIP United Nations Declaration on the

Rights of Indigenous PeoplesVFV Vacant, Fallow and Virgin Land

4

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf8

t usOf;csKyf" ဒေျမကကေနာတ႔ပ ပါတယ၊ ေျမယာႏ သ ေတာေတြက မခန႔ခြဖ ႔ရာ ကေနာတ႔မာ

န ေကာ း ရၿပးသားျဖ ပါတယ။ ကေနာတ႔ေတြဟာ ေျမယာကပ ၾကတယ ေပမ လညး မမတ႔ေျမက မရ းရသားေတြ၊ ေျမယာမေတြက မေဝအသးျပခြ ေပးပါတယ။ ကေနာတ႔ရ မခန႔ခြမ န ဟာ အမန ရ အ းရအတြက အေထာကအပျဖ ေ ပါတယ။ ကေနာတ႔အေနန႔ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န က မက သးဘး ရ မမတ႔ရ လမးေရး ျပယဂႏ ဓေလထးတမးေတြ ေပာကကြယသြားမာျဖ တယ။ ကေနာတ႔ရ ဓေလ ထးတမး ဥပေဒေတြက မတတမးတ ထားရျခ းမရပါဘး။ သ႔ေသာ အဒ ဥပေဒေတြ ကလက ရ သနေရးအတြက ဥ ကမပက ထနးသမးေလရပါတယ "

- ႐းရာသကး၊ ြမရာ

နာဂလမးဟ ရာတြ မးႏြယ ေပါ း ၄၀ ေကာရၿပး အေရ႕ေျမာကအႏယႏ အေနာကေျမာက ျမနမာ နယနမတျဖ ပ းျခားထားေသာ နာဂေတာ တနးေဒသတြ ေနထ ၾကသည။ နာဂလမးမားသည သမ းေၾကာ း၊ ယဥေကးမဓေလထးတမးအရ မမတ႔ေျမအေပ အလြနတြယတာၾကၿပး မမတ႔၏ ေျမက ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ျဖ မလကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န တြ အမေထာ ၊ ဖသား ၊ ေကးရြာ ႏ မးႏြယ မား၏ သဘာဝအရ းအျမ အသးျပ မပ ခြ

ရသညက သတမတေပးထားၿပး မခန႔ခြေရး ညးမဥး ညးကမးမားကပါ ခမတေပးထားသည။ ထ ညးမဥး ညးကမးမားက ခမတေပးရန ႏ ၾကပမတေပးရန ေကးရြာေကာ ႏ ေကးရြာ ေခါ း

ေ ာ မအ မးႏြယ ေကာ ႏ မးႏြယ မားေကာ အထရေသာ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားတြ တာဝနရသည။ ရးရာတရားေရး န တြ အျ းပြားမႈမားက ေျဖရ းရန မေဘာ မားခမတထားၿပး ျပ ဒဏႏ ဒဏေ ြမားခမတကာ ေကးရြာ ညးမဥး ညးကမးမားက ၾကပမတလကရသည။ ရးရာ တရားဥပေဒႏ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားသည ားဝတေနေရးႏ ားနပရကၡာဖလေရးတ႔အတြက မတကြျပား ေရရညတညတေသာ ေျမအသးျပမ န က ခမတသည။ အရ းအျမ မားကလညး သ ေတာသလ မၿပး သဘာဝပတဝနးက က ကာကြယေပးကာ ရးရာယဥေကးမႈႏ ဘာသာေရး ဓေလထးတမးမားကလညး ထနးသမးေပးလကရသည။

နာဂသမ းတ ေလာကတြ ေကးရြာသည အေျခခကေသာ ႏ ေရး၊ လမႈေရးႏ အပခပေရး ရာ နယေျမသတမတခကယန တ ခအျဖ တညရပါသည။ ေကးရြာနယနမတအတြ း ႐ြာသ႐ြာသားမား သည အထြကေကာ းေသာ သဘာ၀ေဂဟ ကပးေရး န က လပေ ာ ၿပး အေျခခ ားသးရန လအပေသာ သးႏႏ းပြားျဖ သးႏအမးမးက ကပးၾကသည။ Jhum ေခ ေတာ ယာ ကပးေရး န သည ေရရညတညတၿပး အကနကသကသာေသာ အလညက ကပးေရး န ျဖ ၿပး ားနပ

ရကၡာ ဖလေရးအတြက အေရးပါသည။ ထ န တြ သးႏ ကပးျခ းမျပေသာကာလမားက ေျမ ျပနလညျပညဝလာေ ရနထားရသည။ အမေထာ မားသည ေလကားထ ကပးနညးႏ ေတာ ယာ ကပးနညးမားျဖ ကပးကာ သ ေတာအပမားက ထနးသမးထားၾကၿပး ေကးရြာမားအေနျဖ

ေရထနးေတာမားကသ႔ အမားပ သဘာဝအရ းအျမ မားကလညး မေလရသည။ ေကး႐ြာမားမ မေသာ သ ေတာမားက ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ ထေရာက ြာကာကြယထနးသမးထားၿပး

သ လးမားႏ ေလာ ာထ းမားက အမသးအတြကသာထတယခြ ေပးထားသည။ သ႔ေသာ အလြန အကြထတယျခ းက ဒဏေၾကးျဖ ၾကပမတထားသည။

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န တြ ႐ြာသ႐ြာသားမားမ ေျမက အကးရရအသးျပႏ ရန မထားသည။ ေျမယာအားလးသည မမေအာကတြ ရၿပး ေျမလြတ/လပဟ မရေပ။ အသ ေျပာ း

ေရြ ႔လာသမားႏ ပ ပကၡေၾကာ ျဖ ေ ၊ သဘာဝေဘးဒဏေၾကာ ျဖ ေ ေျပာ းေရြ႕လာၾကသမား အပါအဝ ေျမယာမ (သ႔) လအပလကရေသာ အမေထာ မားက ႏ အလက ေျမယာမား ခြေဝေပး ေလရသည။ အေမြအျဖ လညးေကာ း၊ ေရာ းချခ းျဖ ၎၊ အျခားေနရာသ႔ ေျပာ းေရႊ႕ေနထ ျခ း ေၾကာ ၎ ေျမယာပ မက လြႊေျပာ းေပးရာတြ မမတ႔၏ ေ ြမးအရ းအျခာမားက ပထမ း

8

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 9

ဥး ားေပးၿပး၊ ထ႔ေနာက မမတ႔ဖသား ၊ ေနာကမ ရပသရြာသားမားက အ ဥလက ဥး ားေပးေလရသည။ ေျမက ပဂၢလက ကမဏမား သ႔မဟတ မမတ႔ေကးရြာျပ ပမ လမားထေရာ းခခြ မရေပ။

ရးရာအဖြ႔ အ ညးမား၊ အထးသျဖ ေကးရြာေကာ ႏ ေကးရြာေခါ းေ ာ မားက ေျမယာက မမတ႔ ေကးရြာ နယနမတအတြ း မကြပကၾကသည။ မခန႔ခြမ ရာ းျဖတခကမားက ေကးရြာ အ ညး အေဝးမားတြ လထမ းျဖတေပးၿပး ေကးရြာေကာ ႏ ေကးရြာေခါ းေ ာ မားမ အတညျပ ေပးသည။ အျ းပြားမမားက ေျဖရ းရာတြ လညးေကာ း၊ ရးရာဥပေဒမားက ျပနလည ရာ တြ ၎၊ ဘရညမနးခကမားက အေကာ အထညေဖာရာတြ လညး မးႏြယ ေကာ ၊ ၿမ႕နယအ ေကာမတမားႏ မးႏြယ အားလးပါဝ ေသာ အဖြ႔အ ညးမားက ေကးရြာမားႏ မးႏြယ မားက ေခ ယ ညးေလရသည။

ရးရာတရား ရ ေရး န ျဖ ေျမယာအျ းပြားမကေျဖရ းရာတြ ပမနအားျဖ ရးရာအာဏာပ မားမ မမတ႔ေကးရြာအတြ းတြ သာ ညႇႏႈ းျဖနေျဖေပးျခ းျဖ ေျဖရ းေလရသည။ ရးရာတရား ရ ေရး န သည ႏ ဥးႏ ဖကျပနလညသ ျမတေရးႏ လမႈေရးသဟ ာတျဖ မထနးသမးေရးတ႔က အေလး

ထားသည။ ေကးရြာေကာ ႏ ေကးရြာေခါ းေ ာ အပါအဝ ေကးရြာအာဏာပ မားသည ေျမယာ မခန႔ခြမ ညးမဥး ညးကမးမားက ၾကပမတလကရသည။ ဥပမာ မမတ႔ထမ ခြ ျပခကမရပ သ မား

ထတယျခ းက သြားေရာက ဖမး းျခ းျဖ ညးကမးမားက ၾကပမတေပးသည။

ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န အားျဖ ဘာသာေရးႏ ယဥေကးမႈ ျပယဂမားက ေဖာျပ လကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ဘာသာေရးဓေလမားသည နယေျမႏ ထနယေျမရ ရးရာနတမား ေပ တြ အျမ တြယလကရသည။ အထမးအမတပြမား၊ ပြေတာမား ႏ ဘာသာေရး အခမးအနားမား သည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ၊ အထးသျဖ ႏ ဥလညပတေနေသာ ေတာ ယာ ကပးေရး န ႏ ပတသက က ပေနသည။ ခရ ယာနဘာသာယၾကညသကဝ လာမေၾကာ

လြနခေသာ ႏ ေပါ း (၁၅၀) အတြ း ရးရာဓေလထးတမး ယၾကညမႈမား ယတေလာသြားေသာလညး ေျမယာႏ ပတသကေသာ ရးရာယဥေကးမႈ ဓေလမာကမ ထနးသမးထားၾကပါသည။

9

ေလရးၿမ႕နယနာဂေတာ တနးမား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf10

ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န က မခန႔ခြေရး အဖြ႔ ညးသ မား ထေထာ ျခ းျဖ ၎၊ ေကးရြာ မခန႔ခြမ ညးမဥး ညးကမးမားေျပာ းလျခ းျဖ ၎၊ ရးရာဓေလထးတမး န က ျပနလည ျခ းျဖ ၎ ေခတႏ အည တးတက ေျပာ းလ က သး လာခၾကသည။ ဥပမာ အမးသမးမားအား

အေမြရပ ခြ မားေပးအပလာၾကသည။ ေကးရြာမား၊ ဖသား မားႏ မးႏြယ မားသည အတတမ ဓေလထးတမးမားႏ မတပ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န က ေခတန႔အည အားေကာ း ေအာ ခမတေ ာ ရြကလကရ သည။

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န က တနဖးထားေသာလညး လကရ ျမနမာဥပေဒမေဘာ တြ ထရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န က ေကာ း ြာ အသအမတျပထားျခ းမရေပ။ မၾကာေသး မ ႏ မားက ဥပေဒႏ မဝါဒမား ၾကပမတလာၿပး အ းရအဖြ႔အ ညးမား နာဂေဒသတြ တးျမႇ ေရာကရလာျခ းေၾကာ နာဂလမးတ႔၏ ေျမယာႏ သ ေတာ ရာ ရးရာဓေလထးတမး အခြ အေရး မား ယခ ကထကပမယမးယ လာၿပး အကး ကအေနျဖ ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န ႏ ကကညမမရျခ းေၾကာ ပ ပကၡမား ျဖ ပြားေ သည။ ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာပ မက

အသအမတမျပဘ အ းရအပခပေရးမား တးခ႕လာျခ းသည ျမနမာႏ ရ နာဂလမးမား၏ ားဝတ ေနေရး၊ သဘာဝပတဝနးက ႏ ယဥေကးမႈမားအား ၿခမးေျခာကမမား ျဖ ေ သည။

နာဂေကးရြာမားတြ က သးေသာ ေရရညတညတ ထေရာကေသာ ေျမယာ မမႈမားသည ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န မ ခြထတ မရေပ။ နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န က ေကာ း ြာ အသအမတျပရန ေျမယာပ ခြ က အသအမတျပၿပး သ ေတာေသာ ေျမယာအပခပ မပ ခြ အာဏာက ရးရာအဖြ႔အ ညးမားထ ေပးအပထားရမည ျဖ သည။ သဘာဝအရ းအျမ မား

ေရရညတညတႏ ရန မရာတြ ၎၊ ေကးလကေဒသ ားဝတေနေရးဖလေရး ႏ ခ မာေသာ ၿ မးခမးေရး အေျခခအပျမ မားတညေ ာကရန နာဂလမးတ႔၏ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န က အသအမတျပရန လအပေပသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 11

okawoe aemufcH

ဤသေတသန ာတမးသည ၂၀၁၆ ခႏ လ လတြ RRtIP အဖြ႔မ လပေ ာ ခေသာ ေဒသခ လထမားႏ ပးေပါ းပါဝ သညသေတသနလပ နးေပ တြ အေျခခထားပါသည။1 ဤသေတသန လပ နး လပေ ာ ရာတြ လထႏ ပးေပါ းေ ာ ရြကၿပး ျမနမာႏ အေနာကေျမာက၊ နာဂကယပ အပခပခြ ရေဒသရ ရးရာေခါ းေ ာ မားမေရြးခယေပးေသာ နာဂမးႏြယ မား၏ ေျမယာ မမ န မား ကြျပားပက ပေဖာႏ ရန ထေျမယာ မမ န မား၏ အဓကအ တအပ းမားက မတတမးျပ ခသည။2

ဤသေတသန၏ ရညရြညခကမားမာ -

• ရးရာဓေလထးတမးအရ ပငဆငေသာေျမယာ ႏင သဘာဝအရငးအျမစမား စမအပခပမ စနစက မတတမးတငထားရန ေဒသခလထအား တြနးအားျဖစေစရန

• ေဒသအ ၊ တ းေဒသကးအ ႏ ျပညေထာ အ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န ရာ ေ ြးေႏြးပြမားတြ ပါဝ လာႏ ေရးအတြက နာဂလမႈအဖြ႔အ ညးမား၊

ေခါ းေ ာ မားႏ အဖြ႔အ ညးမား၏ ြမးရညႏ ျပ မမား အားေကာ းလာေ ရန

• ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န က ျပ ာနးခကဥပေဒမားျဖ ပမအသအမတျပလာႏ ေ ေရး တ းေဒသကးအ ႏ ျပညေထာ အ တြ တကတြနးအကျပေျပာ ႏ ရန အတြက သကေသျပ အခကအလကမား ရရေ ရန

ျမနမာႏ ဥပေဒတြ အသအမတျပထားျခ းမရေသာ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န မားက က သးေသာ လ႔အဖြ႔အ ညးမား၊ အထးသျဖ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာ ကပးေရး န ကက သးသမား၏ ရးရာဓေလထးတမး န မားသည ေျမယာႏ သဘာဝအရ းအျမ မားရရေရး ၿပ မမား ေၾကာ ပမၿခမးေျခာကခလာရၿပး၊ ဤသ႔ အေရးကးလအပေနခနတြ ဤသေသသနလပ နး ထြကေပ လာချခ း ျဖ သည။ ေဒသ၏ အေျခေနမနအေပ ေအာကေျခအ မဝါဒေရးရာ ေ ြးေႏြးပြမားႏ ေဒသခတ႔၏ အသမားက ျပညေထာ အ မဝါဒေရးရာေ ြးေႏြးပြမားထ သယေ ာ သြားႏ ရန ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာ မမ န မားက ပးေပါ းပါဝ မတတမးတ ထားရနလအပေပသည။

ဤသေတသန ာတမးတြ နာဂေကးရြာသးရြာရ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န ၏ အဓက အ တအပ းမားက မတတမးတ ထားၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န က ပေဖာ ထားေသာ ေျမယာ မမႈမား၊ အဖြ႔အ ညးမား၊ ေျမယာအျ းပြားမ ေျဖရ းသည န မားႏ သ ေတာ မခန႔ခြမႈဓေလမားပါဝ သည။ ေဒသ၏ ားဝတေနေရး၊ သဘာဝပတဝနးက ထနးသမး ကာကြယေရး၊ ယဥေကးမ၊ ဘာသာေရးျပယဂမား ႏ နာဂလမးတ႔၏ အခြ အေရးမားအတြက ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န ၏ တနဖးကလညး ေဖာညႊနးထားသည။

ရးရာဓေလထးတမးအရ ပ ေသာ ေျမယာမား ႏ ားဝတေနေရး ဖလမရေ ရန ျပ ာနးခက ဥပေဒမားျဖ အကာအကြယေပးထားေရး ေ ာ ရြကရာတြ လ႔အဖြ႔အ ညးမား၊ အ းရႏ အရပဘက

1 ဤအ ရ ခ ာတြ ေဖာျပထားေသာ နာဂေတာ တနးမား သညမာ ၄ းတ႔ကယ၄ းတ႔ နာဂအျဖ သတမတထားေသာလမးမားမ မလပ ေသာ ျမနမာႏ အႏယႏ ႏ ရ ေတာ ကနးထထပေသာ ပထ၀၀ ေဒသက ရညညႊနးပါသည။၄ းက ဤေတာ ကနး ေဒသအတြက ေယဘယအသးအႏနးအျဖ သာ အသးျပထား ကလနေခတတြ သးေသာ အပခပမေဒသအမညက ရညညႊနးျခ း မရပါ။

2 ေပါ းလမး မားႏ ႔ လမး ယမားအပါအ၀ နာဂမးႏြယ အေရအတြကသည အျ းပြား ဖြယရာျဖ ေနပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf12

လ႔အဖြ႔အ ညးမားအတြက ဤ ာတမးမ အသးဝ မည အေတြးအျမ မားေပးႏ မညဟ ကြႏပတ႔ ေမာလ ပါသည။3

နာဂဓေလ႔ထးတမး န မားႏ ႔ အေလ႔အက ႔မားက မတတမးတ ထား ၄ းအား ဘအျမ သေဘာထားရ႕ေဒါ ႔မား သတမတ ေဖာထတရန ျဖ ရပအလကေလ႔လာမမားႏ ႔ႏ းယဥႏ ပါသည။ ဥပမာ။ ။ Mungleng A (201 ) The hirui Village: A case study of village administration in Tangkhul society. Assam, India: Action Aid India and arma JK and aika R (201 ) I K and ustainable Land Resource Management a surveillance on the practices among the Tangsa Naga and Tanghkul Naga of North ast India. Indian Journal of Traditional Knowledge. 12(2), 2 2-2 8

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 13

em*awmifwef;

နာဂလမးတ႔သည ျမနမာႏ အႏယနယ ပတ ေလာကရ ေတာေတာ ထထပေသာ နာဂေတာ တနး ေဒသတြ ေနထ ၾကသည။ မးႏြယ ေပါ း ၄၀ ေကာရၿပး အေရ႕ေျမာကအႏယႏ အေနာကေျမာက ျမနမာတ႔တြ ခြျခားေနထ ၾကသည။ အႏယႏ ဘကျခမးတြ နာဂလနးျပညနယ အဓကေနထ ၾက ၿပး မဏပရျပညနယ၊ အာသျပညနယႏ အရနားခားပရာဒ ႐ျပညနယတ႔တြ လညး ေနထ ၾကသည။ ျမနမာႏ ဘကျခမးတြ မ မးႏြယ ၁၀ ခမ လဥးေရး တ သနးဝနက ခန႔တ႔သည က းတ း ေဒသကးႏ ကခ ျပညနယတ႔တြ ေနထ ၾကသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႔ ညးပအေျခခဥပေဒမ ျပ ာနးေပးထား ေသာ နာဂကယပ အပခပခြ ရေဒသက က းတ းေဒသကး ခႏးခရ ရ ေလရးၿမ႕နယ၊ လဟယ ၿမ႕နယႏ နနးယြနးၿမ႕နယတ႔ျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။

နာဂေတာ တနးသည ဘာသာ ကား၊ ယဥေကးမႈ ႏ ဝသကရ အမးမး ထြနးကားရာ ေနရာျဖ သည။ ထေတာ တနးသည အာရတကႏ အႏယတက ယ ေတြ႔ရာ ေနရာတြ ျဖ ေပ ၿပး ေတာ ဟမဝႏာမ အႏယ ျမနမာနယ ပ တ ေလာကလးျဖ သည။ နာဂေကးရြာမားက ရးရာဓေလထးတမးအရ ေတာ ရးႏ ေတာ ထပမားတြ တညေလရၿပး ေအာကေျခမ လယကြ းမား၊ ကပးထားျခ းမရေသာ ေျမ မား၊ ေလကားထ ပါး ကခ းမားႏ သ ေတာမားက ေကာ း ြာျမ ႏ သည။

ဤေဒသသည ဝသကရအမးမး ထြနးကားရာေနရာေဒသလညးျဖ သည။ ပ လယေရမကႏာျပ အနမပ းတြ ေတာ တနးမားမာ အပပ း မးအၿမ မး မးသ ေတာမားျဖ ဖးအပေနၿပး ပ လယေရ မကႏာျပ အျမ မတာ ၁၀၀၀-၁၅၀၀ ခန႔တြ မ ဟမဝႏာ အပေလာပ းရြကေၾကြေတာမား သ႔ကး က သြားသည။ ပ လယေရမကႏာျပ အျမ မတာ ၁၅၀၀ ႏ အထကတြ အပေလာပ း ထ းရးေတာမား ႏ ရြကေၾကြေတာမား ေရာေႏာေနၿပး ေျမနမပ းတြ ထ းရးမး တမားႏ သ ႏပ မား ေရာေႏာ ေပါကေရာကကာ ေတာ ကနးျမ မားတြ ထ းရးေတာမား၊ သ ယားပ မား၊ ထ းရးသား၊ ဝကသ ကပ ႏ သၾကားသးပ မား ေပါကေရာကေနသည။ နာဂေတာ တနး၏ ပ လယေရမကႏာျပ အျမ မာ ၈၂၆ မတာ အျမ းရၿပး ေတာ ျမ ျမကခ းပ မားႏ ေတာ ထပမားတြ ရာသဥတအလက

းႏ းမား ဖးအပထားသည။

နာဂမးႏြယ မား၏ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န မားမာ အမးမးကြျပားၿပး ေရခေျမခႏ လကေလာညေထြမႈရၾကသည။ အဓကကြျပားမႈမားအနကတ ခမာ ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာ ေကာ တ႔ၾကား အာဏာခြေဝပ ႏ ေခါ းေ ာ မားအား ေရြးခယတ ေျမႇာကပ ျဖ သည။ သ႔ေသာ ေျမယာအသးျပမႈ ဓေလမား၊ ရးရာအပခပေရး ႏ အဖြ႔အ ညးမား၏ အဓကအ တအပ းမားမာ မးႏြယ မားအားလးတြ တညၾကၿပး ျမနမာႏ ရ အျခားတ းရ းသားလမးမားႏ လညး တမႈ မား ရသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf14

ေျမပ ၁ - ေလရးၿမ႕နယရ သေတသန ရယာမား

ဤသေတသနအတြက ကြ း းရာတြ ေလရးၿမ႕နယက အေျခခထားၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ န အမးမးက ကယ ားျပႏ ရန ဤကြ း းရာေနရာက ေရြးခယထားျခ း ျဖ သည။ ဒနးကေလးေဝး (Deingleiway) သည ပါရာမးႏြယ မား၏ ေကးရြာျဖ ၿပး၊ ကကးရြာသည တနကြနမးႏြယ ခ ကကာ မးႏြယ ၏ ရြာျဖ သည။ ြမရာေကးရြာသညလညး ြမရာမးႏြယ မား၏ ရြာျဖ သည။ သ ေတာမားမာ အၿမ မးရြကေၾကြသ ေတာမားႏ ထ းရးေတာမား ေရာေႏာေပါက ေရာကေနသည။ ေတာ သမားသည ပါး၊ ေျပာ း၊ ေျပာ း ၊ ဟ းသးဟ းရြကအမးမးႏ သ သး ဝလမားက ကပးၾကၿပး ေတာ ေ ာ းမားႏ ေလကားထ ကခ းမားတြ ေ းဖကဝ အပ မားက ကပးၾကသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 15

ordki f;aMumif;ESi fh Oya'a&;&mt ajct ae

ျမနမာႏ သည လမးမား ြာႏ ယဥေကးမအမးမး တညရရာေနရာျဖ သည။ တ းရ းသားလမးမား ၏ လဥးေရမာ ေပါ းလဥးေရ၏ ခန႔မနးေျခ ၄၀ ခန႔ရၿပး၊ အမား မာ တ းျပည၏ ၆၆ ခန႔ရေသာ ေတာ တနးေဒသတြ ေနထ ၾကသည။4 ေတာ တနးေဒသတြ ေနထ ၾကေသာ တ းရ းသား အမား မာ မမတ႔၏ ေျမယာ မခန႔ခြရာတြ ရးရာဓေလထးတမး ေျမအသးျပမႈ န မားက က သး ေန ျဖ ၿပး ထ န တြ ေလကားထ ပါး ကပးျခ းမား၊ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာမား၊ သ ေတာမား၊ သ သး ကခ းမား ႏ ားကကေျမမားပါဝ သည။

တ းျပညအတြ းရ ေျမယာရာခ ႏနးအေတာမားမားက မခန႔ခြရာတြ ရးရာဓေလထးတမး န သညအဓက အေရးကးေသာလညး လကရဥပေဒမေဘာ တြ ထ န မားက ေကာ း ြာ အသအမတ ျပထားျခ း မရေပ။ ထ န မားက အသအမတျပမည ပါက နယေျမ န သတမတရာတြ အေျပာ း အလမား ျပလပၿပး ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအခြ အေရးက အသအမတျပရနႏ ေျမယာ မ အပခပမ န က ျပနလည ၿပး တာဝနရ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားက သ ေတာသလ အာဏာ အပႏ း ထားရရန လအပေပမည။

နာဂေတာ တနးေဒသ၏ ေျမယာအပခပ မမ သမ းအကဥး

နာဂတ႔သည မမတ႔နာဂေတာ တနးမားတြ ေနထ ခၾကသညမာ အလြနရညၾကာခၿပျဖ သည။ နာဂ တ႔၏ သမ းတ ေလာကက ၾကညလ ေကးရြာသည လမႈေရး ႏ ႏ ေရးအရ အေရးကး း နယေျမ သတမတခကယန တ ချဖ ခသည။ ရြာျပညေထာ ဟရညညႊနးလကရေသာ ထေကးရြာမားတြ လြတလပေသာ တ းျပညမားကသ႔ အပခပေရး ႏ ဥပေဒျပေရးအာဏာမားျဖ မအပခပၾကသည။ ေကးရြာမား အခ းခ းအျပနအလန က ၾကၿပး ကပလကရေသာ ေျမနမပ းတြ ေနထ သမား

ႏ လညး ကနသြယျခ း၊ လကေ ာ ပ႑ာမားေပးျခ းႏ တကခက းန းျခ း မားျဖ အျပနအလန က မရခသည။

ၿ တသနယခ႕အ းရလကထကတြ နာဂေတာ တနးေဒသ အမား အ းရမ ဝ ေရာက ြကဖကျခ း မျပေသာ မဝါဒက က သးခသည။ ေျမာကပ း ေတာ တနးမားတြ မးႏြယ မားႏ ေကးရြာမားက ရးရာဓေလထးတမးႏ အည မမကယက အပခပ မေ ၿပး သြယဝကေသာနညးျဖ ၿ တသအ းရက အပခပခသည။ ၿ တသအ းရသည အႏယႏ တြ ဥပေဒအမးမးျပ ာနးကာ သြယဝက အပခပေရး န က က သးခသည။6 ရးရာဓေလထးတမး န မားျဖ အပခပေသာေဒသမားတြ လညး ဥပေဒႏ

ျပ ာနးခကမား ေရြးခယက သးခသည။ ျမနမာႏ တြ လညး ၿ တသအ းရသည ခ းေတာ ႏ ကခ ေတာ တနးေဒသမားတြ သြယဝကအပခပေရးက က သးရန အလားတခဥးကပလပေ ာ ခသည။

Food ecurity orking Group (200 ) Brie ng Paper: Land tenure a foundation for food security in Myanmar s uplands: http://www.burmalibrary.org/docs1 /F G-Uplands-Land tenure-2010-12-en-tpo.pdf

ee e.g. outers Jelle J P (201 ) ho is a Naga village The Naga village republic through the ages. The outh Asianist (1), 120

နယေျမခြျခားျခ းႏ ႔ အပခပျခ းက ညႊနး သည႔ Frontier Tract Regulation Act of 1880 and the cluded Areas Act of 1 , မားအပါအ၀

Kachin Hill Tribes Regulation of 18 ႏ ႔ Chin Hills Regulation 18 မတ ႔

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf16

ၿ တသအ းရသည နာဂတ႔၏ နယေျမ ၀ ခန႔က သြယဝကေသာနညးျဖ အပခပခသည။8 ေတာ ပ းေဒသတြ သြယဝကေသာနညးျဖ အပခပၿပး ေျမာကပ းေတာ တနးတြ မ လကရနယ ပ ညးမဥး၏ ႏ ဘက လးရ ေဒသခမားႏ က ေရး အနညး ယသာရခသည။ ထ႔ေၾကာ နာဂ

ႏ ေရး ႏ အရပဘကလ႔အဖြ႔အ ညးမားက ၿ တသတ႔သည နာဂေတာ တနးေဒသက ေလာေလာ လတလတ လြတလပေရးရထားေသာ အႏယ ႏ ျမနမာႏ လကထသ႔ လႊေျပာ းေပးပ ခြ မရဟ အခ အမာ ထားသည။ အႏယႏ ျမနမာသည သမ းေၾကာ းအရ မညသ႔မ နာဂနယေျမက ပ ထားျခ း မရေပ။ ယဥေကးမႈ၊ းပြားေရး (သ႔) သမ းေၾကာ းအရ နာဂလမးမားႏ အနညး ယသာ

က မရၿပး သမ းတေလာကတြ မညသညအခါမ နာဂနယေျမက သမးပကႏ ချခ းမရေပ။

ၿ တသအ းရသည ျမနမာႏ က အႏယ၏ အ တအပ းတ ခအေနျဖ ၁၉ ၅ ခႏ တ ေအာ အပခပခၿပး ေနာကမ ျမနမာႏ က ကယပ ကလန အပခပေရးျဖ တ ခြျခား အပခပခသည။ ျမနမာျပညက အပခပေရးအရ အႏယႏ မခြထတလကေသာအခါ တကေသာ နယနမတ သတမတ ေပးချခ း မရေသာေၾကာ ေနာကပ းတြ သတမတလာေသာ နယ ပမဥးမားေၾကာ နာဂလမးမား သည ယေန႔တ ႏ ႏ တြ ခြျခားခေနၾကရသည။ အႏယသည ၁၉၄၇ ခႏ တြ လြတလပေရး ရရခၿပး ျမနမာႏ သည ၁၉၄၈ ခႏ တြ ရရခသည။ နယနမတသတမတခက ေၾကျ ာရာတြ နာဂ လမးမား ပါဝ ျခ းမရပ းျဖတသတမတခၾကသည။ နယ ပမဥးက ၁၉၆၇ ခႏ အႏယ ျမနမာ ခပ ေသာ ာခပတြ သတမတခၿပး နယ ပ မတတ မားက ၁၉၆၉-၇၀ တြ တညေ ာကခၾကသည။

ကလနေခတၿပးကာလတြ နာဂတ႔၏ အခပျခာအာဏာပ ေရးႏ ကယကၾကမာကယဖနတးခြ ရ႐ ေရးအတြက လႈပရားမႈမားသည နာဂႏ ထေထာ ရန ႏးၾကားေနၿပး ရြာျပညေထာ မားႏ မႏြယ မားသည နာဂလမးဟေသာ ျပယဂတ ခတညးေအာကတြ ေပါ း ညးၾကသည။ ဘရညမနးခကမား ေ ာ ရြကရန ေကးရြာမားႏ မးႏြယ မားက ညးေပးေသာ မးႏြယ ေကာ မား၊ မးႏြယ အားလးပါဝ ေသာ ေကာ မား ႏ အရပဘကလ႔အဖြ႔အ ညးမား အပါအဝ နာဂလမး အားလးန႔

ေသာအဖြ႔အ ညးမားက တညေထာ ခၾက (သ႔) အားေကာ းေအာ ေ ာ ရြကခၾကသည။10

မတတမးတ ထားသမထတြ နာဂကယပ အပခပခြ ရရေရးအတြက ပထမဥး း ေတာ း မႈက နာဂကလပမ ေပးပ႔ခၿပး နာဂကလပက ပထမကမာ တြ ပါဝ ခေသာ ဥေရာပနာဂ ျပနမားမ ၁၉၁၈ ခႏ တြ ဖြ႔ ညးချခ းျဖ သည။ နာဂ ကလပသည နာဂကယပ အပခပခြ က ထနးသမးထားႏ ရန ၁၉၂၉ ခႏ တြ မြနေကာမရ 11 ထသ႔ နာဂသေဘာထား ာတမးအားတ သြ းခသည။

၁၉၄၆ ခႏ တြ နာဂကလပမ နာဂအမးသားေကာ (NNC) ဟ ေျပာ းလတညေထာ ခၿပး ညးလး လြတလပေသာ နာဂတ းျပည ထေထာ ရန ညးရးလ႕ေ ာခသည။ နာဂအမးသားေကာ သည ၾသဂတလ ၁၄ ရကေန႔၊ ၁၉၄၇ ခႏ တြ အႏယထက တ ရကေ ာ နာဂလြတလပေရးက ေၾကျ ာခ သည။ အနဂမ ာပး ဖ ၏ ေခါ းေ ာ မျဖ နာဂအမးသားေကာ သည အခပျခာအာဏာပ ေရး ညးရးလ႕ေ ာမႈမားႏ လြတလပေရးအတြက လထ ႏမခယမႈမား ျပလပခၿပး ၁၉၅၂ ခႏ အႏယ

8 နာဂအပ မားသည ၄ းတ႔ရပပ း ရာ သ႔မဟတ ႏ ေရး ရာတညရမမရခ႔သည႔ေျမက ျ တသတ႔ေတာ း မက လကမခခ႔ပါ။ အထကခ းတြ းခရ ျမနမာေဒသအညႊနးအရ ြမမရာ ( omra) ေဒသက ေဖာျပထားပါသည။ ၄ းေဒသသည နယ ပေဒသအျဖ တကရကမဟတေသာ အပခပေရးေအာကတြ ရ ၄ း၏ေျမာကဖကသည အပခပေရးေအာကတြ မရေသာေဒသ ျဖ ပါ သည။ Grant B G R (1 1 ) Upper Chindwin District, Volume A. Burma Ga etteer, Rangoon, Burma: f ce of the uperintendent, Government Printing

ကလနအ းရသည ျမနမာအား အႏယက ပမၾကးမားသည႔ကယပ အပခပေရးက အာမခခကေပးသည႔မညသည႔အ အမတြ မ ထည႔သြ းရန ႏမရခ႔ၾကပါ။Callahan M (200 ) Making nemies, New York: Cornell University Press

10 ၄ းအဖြ႔အ ညးမားတြ အမးမးေသာမးႏြယ ေကာ မား အထးသျဖ ႔ ၁၉၉၀ ခႏ မား အေ ာပ းက တညေထာ ထားသည႔ နာဂဟးဟးမား (Naga Ho Ho) ပါ၀ ပါသည။ မၾကာေသးမကမလညး ျမနမာႏ ingaling-Khamti တြ က းပျပလပေသာ နာဂအမးသားမားညလာခမ းျဖတခကမားက အေကာ အထညေဖာရန ၂၀၁၄ ခႏ တြ နာဂေရးရာေကာ က တညေထာ ခ႔ ပါသည။

11 မြနေကာမရ ( imon Commission) သည ဖြ႔ ညးပအေျခခဥပေဒျပျပ ေျပာ းလမက ေလ႔လာအကခတရနအတြက (၁၉၈၂) ခႏ တြ အႏယသ႔ေ လႊတခ႔သည႔ ျ တသပါလမနအမတ (၇) ဥးျဖ ႔ဖြ႔ ညးထားေသာအဖြ႔ျဖ ပါသည။ နာဂကလပေၾကညာခကက ျ တသလကေအာကတြ အႏယအား ပမၾကးမားေသာကယပ အပခပေရးက အာမခခကေပးႏ ရန ေမာလ ႔ ထတျပနခ႔ပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 17

အေထြေထြ ေရြးေကာကပြက သပတေမာကခၾကသည။ ၁၉၅ ခႏ တြ အႏယအ းရမ NNC မးႏြယ ေကာ မားက ဖကသမးလကၿပး တ းကပေသာ ဥပေဒျပ ာနးခကမား တရ ပခမတကာ ေနာက းတြ ၁၉၅၈ ခႏ တပအထးဥပေဒက ျပ ာနးခသည။ ထဥပေဒသည အႏယ တပအား နာဂလနးတြ ကးၾကပကြပကမႈႏ တာဝနခမႈ မရပ အ အားသး ျခယလယပ ခြ ေပးထားသည။12 ၿ မးခမး ြာ ရနးကနလပရားရာမ ရညၾကာ ရက ကေသာ လကနကက ပ ပကၡ အ သ႔ေရာကရ လာေသာအခါ ေထာ ေပါ းမား ြားေသာ အသကမား းရးၾကရသည။13

၁၉၅၀ ခႏ အႏယ နာဂ အေရးအခ း တ ကတညးက ၿ မးခမးေရးရရေရး အကမကမ ကး ား ခသည။ ၁၉၆၀ ခႏ တြ နာဂျပညသ႔ကြန းရ း ႏ အႏယအ းရၾကား ၁၆ ခကပါ သေဘာတညခက က ေရး ြခၿပး ထသေဘာတညခကတြ နာဂလနးျပညနယထေထာ ေရးႏ ရးရာဓေလထးတမး န ႏ ကယပ အပခပခြ က ျပညေထာ လႊတေတာမ အကာအကြယ ေပးထားေရးတ႔ပါဝ သည။ နာဂ အမးသားေကာ မ ထသေဘာတညခကက မေထာကခခေပ။ ၁၉၇၅ ခႏ တြ ေရးထးခေသာ ရေလာ ာခပက နာဂႏ ေရး လပရားမႈ အဖြ႔ဝ မားမ ပယခချခ းေၾကာ ၁၉၈၀ ခႏ တြ နာဂ အမးသား ရယလ ေကာ (N CN) ေပ ထြကလာခသည။ ၁၉၈၈ ခႏ တြ N CN အဖြ႔ သည ေအး က ႏ ေမြဝါ ဥးေ ာ သာ N CN-IM ႏ အက အက ခပပလန ဥးေ ာ ေသာ N CN-K ဟ ႏ ဖြ႔ကြသြားခသည။

၁၉၉၇ ခႏ တြ N CN-IM သည ၿ မးခမးေရး ႏ ႏ ေရး ေ ြးေႏြးပြမားအတြက အႏယအ းရႏ မေဘာ သေဘာတညခက လကမတေရးထးခသည။ ၂၀၁၂ ခႏ တြ N CN-K အဖြ႔သည ျမနမာ အ းရႏ ျပညနယအ အပ အခတရပ ေရး သေဘာတညခက လကမတေရးထးခသည။14 ထသ႔ အပ အခတရပ ေရး သေဘာတညခက လကမတေရးထးခေသာလညး ပ ပကၡအေျခေနႏ အတ ၿ မးခမးေရးမာ မေရရာႏ ေသးေပ။ အႏယႏ ျမနမာ ႏ ႏ လးတြ နာဂလမးတ႔သည ညးလး ညညႊတမႈႏ ကယပ အပခပခြ ရေရးတ႔အတြက ရနးကနေနရ ျဖ သည။

အႏယႏ ၏ လကရ ေျမယာအပခပ မမ အေျခအေန

အႏယအ းရသည ႏ ပ နကအတြ းရ တ းရ းသား မးႏြယ မား ( cheduled Tribes ဟတရားဝ ေခ ေဝ သည) ၏ ရးရာဓေလထးတမး န မားက အေျခခဥပေဒျပ ာနးခကမားျဖ အသအမတျပထား သည။ ဤျပ ာနးခကမားသည အထးသျဖ အေရ႕ေျမာကအႏယတြ အားေကာ းၿပး အေျခခ ဥပေဒ ၏ ျပ ာနးခက ၆ တြ တ းရ းသားလမးမား၏ နယေျမ ကယပ အပခပခြ ရ ခရ မားဖြ႔ ညးရန ခြ ျပထားသည။ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာႏ သ ေတာအသးျပမႈ န အပါအဝ ရးရာဥပေဒ မားႏ အဖြ႔အ ညးမားကလညး အသအမတ ျပထားသည။ ၁၉၆ ခႏ တြ ၁၆ ခကပါ သေဘာ တညခကျဖ နာဂလနး ျပညနယက တညေထာ ခၿပး အႏယ အေျခခဥပေဒ ပဒမ ၇၁ (က) အရေပး ထားေသာ အာဏာအပါအဝ အေတာအသ ကယျပန႔ေသာ အာဏာမားက ရးရာအဖြ႔အ ညးမားအား ေပးအပရန ျပ ာနးခသည။ ပဒမ ၇၁ (က)အရ ရးရာဓေလထးတမး၊ ယဥေကးမ၊ ေျမယာတ႔ႏ ပတသက ပါလမနမခမတသည မညသည ဥပေဒမ နာဂျပညနယအတြ း က သးရန နာဂျပည ဥပေဒျပေရးအဖြ႔မ အတညျပေပးရနလအပသည။

12 Chasie C and Ha arika (200 ) The state strikes back: India and the Naga insurgency. Policy tudies, No. 2. ashington DC: ast- est Center. pp. i

13 ခန႔မနးေခေသေၾကပက းမမားသည အရ းအျမ မားအေပ မတည အမားၾကးကြျပားျခားနားပါသည။ ဥပမာ ။ ။ သတ းအခက အလကမားထမပရရရန လ႔အခြ ႔အေရးအတြက နာဂလမးမား လပရားမ (the Naga Peoples Movement for Human Rights) မ ျပလပထားေသာမတတမးမား

14 Peace Monitor (201 ) http://www.mmpeacemonitor.org/stakeholders/mpsi/1 -nscn-k

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf18

THE CONSTITUTION OF INDIA, ARTICLE 371Aဤဖြ႔ ညးပအေျခခဥပေဒပါ

(က) မညသည လြတေတာျပ ာနးခကမ

(၁) နာဂလမးမား၏ ဘာသာေရး (သ႕) လမေရး ဓေလက ထးမား

(၂) နာဂရးရာဓေလထးတမးဥပေဒႏ လပထးလပ နး

( ) နာဂရးရာဥပေဒႏ အညခမတေသာ းျဖတခကမား ပါဝ သည တရားမႏ ရာ ဝတမ ရာ တရားေရး အပခပ မမ။

(၄) နာဂျပညဥပေဒျပေရးမ ခမတ းျဖတထားျခ း မရပါက၊ ေျမယာႏ သဘာ၀သယ ာတ ပ လႊေျပာ းခြ သည နာဂျပညတြ သာရရမည။

၁၉၆၆ ခႏ တြ အ းရမ နာဂလနးျပညနယရ ေကးရြာေကာ မားႏ မးႏြယ ေကာ မားက အသ အမတျပခၿပး သကသာေခာ ခေရး၊ ဖြ႔ၿဖးေရး ႏ အျ းပြားမေျဖရ းျခ း က ၥရပမားတြ ေဒသအာဏာပ မားႏ ပးေပါ းေ ာ ရြကရန တာဝနေပးအပထားသည။1 ၁၉၈၇ ခႏ တြ ျပ ာနးခေသာ နာဂ လနးေကးရြာႏ ရယာေကာ ဥပေဒမ ေကးရြာေကာ မားအား ေကးရြာဖြ႔ၿဖးေရးအ အမမားက ခမတရန ႏ သ ေတာ၊ ေရထ၊ လမး၊ ပညာေရး ႏ ေကးရြာ သကသာေခာ ခေရးတ႔က ကးၾကပရန အခြ အာဏာ ေပးအပထားသည။

ေကးရြာမားက လကရတြ ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ ေရြးခယထားေသာ ရပမရပဖမားျဖ ဖြ႔ ညး ထားသည ေကးရြာေကာ မားႏ ထေကးရြာတြ အတညတကေနထ သ အားလးပါဝ ေသာ ေကးရြာဖြ႔ၿဖးေရးဘတအဖြ႔ မားမ မအပခပလကရသည။ နာဂလနးျပညနယရ သ ေတာ ၈၈ ခန႔က ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ ေကးရြာေကာ မားႏ အမေထာ မားမ မၿပး ေကးရြာအမားအျပား တြ ေဘးမေတာမား ႏ ေတာရ းတရ ာနထနးသမးကာကြယေရးတ႔က လပေ ာ ထားသည။16

ျမနမာႏ ၏ လကရ ေျမယာအပခပ မမ အေျခအေန

ျမနမာႏ တြ နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ အားေကာ း ျဖ ၿပး ေကးရြာမားတြ ေျမယာမား မအပခပရာ ထရးရာ န မားက ကလကက သးလကသည။ နာဂေတာ တနးသည ေဝးလ

ေခါ ပါးသျဖ တ ခ႕ေနရာမားတြ အ းရႏ က မႈအလြနနညးပါးသည။ အျခားေဒသမားႏ ယဥလ အပယခေနရာျဖ ျခ းေၾကာ ႏ ၏ အျခားေဒသမားတြ ရ ၾကရေသာ ေျမယာသမး

ညးမႈ ျပ နာမား အခ႕ေသာ နာဂေတာ တနးေဒသမားတြ မကေတြ႔ရေပ။ သ႔ေသာထသ႔ အပယခ ေနရာျဖ ျခ းေၾကာ ေကးရြာေတာေတာမားမားတြ လမးပမး ကသြယေရး၊ ကနးမာေရး ေ ာ ေရာကမႏ ေကာ းမား ေကာ း ြာမရေပ။ နာဂေဒသမားတြ အ းရ၏ အပခပေရးက႑တးျမ လာျခ းေၾကာ ားဝတေနေရးဖလေရးႏ သား ဥေျမး က မခေသာ ေျမယာအတြက းရမမမား ျဖ ေပ လာေ သည။

လကရျမနမာေျမယာအပခပ မမ န သည ကလနေခတမ အေျခတညလာချခ းျဖ သည။ ၿ တသ ကလန အပခပမေအာကတြ ႏ ေတာမ ျမနမာႏ ရေျမယာအားလးက ထနးခပထားသည။ ႏ ေတာအတြက သ လးမားထတရန သ ေတာမားက မသည။ ေျမနမပ းက ရပကြကမားခြ

1 The Nagaland Tribal, Area, Range, and Village Councils Act, 1

16 ာေနတ းရ းသားမားထနးသမးျခ းႏ ႔ ရပရြာမထနးသမးထားေသာေနရာမား (ICCAs) အေၾကာ း Kalpavriksh အ ရ ခ ာ သည ဓေလ႔ထးတမးအရျပလပေသာအေလ႔အထမားႏ ႔ အ းရဥပေဒမားအပါအ၀ နာဂေဒသႏ ႔ အႏယတေလာကရ ရပရြာလ႔ အဖြ႔အ ညးမ ထနးသမးကာကြယေသာလပရားလပေ ာ မမားက ျပနလညသးသပထားပါသည။ Pathak N ( d.) (200 ) Community Conserved Areas in India A Directory. Pune: Kalpavriksh: http://www.kalpavriksh.org/images/CCA/Directory/M-1 20Nagaland.pdf

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 19

အပခပၿပး ေတာ ေပ ေဒသကမ နယ ပ နမား (သ႔) ေဒသခလထမ မမတ႔ ေျမယာမားက ရးရာဓေလ ထးတမးမားႏ အည မႏ ေသာ ပပလပ ေဒသမားအျဖ ပ းျခားသတမတထားသည။1

ဥးေနဝ းလကထက ၁၉၆၀ ႏ မားတြ ေျမယာႏ ပတသက ဟခပက မျမႇ တ ခၿပး ျပညသတ႔၏ ေျမယာပ ခြ (သ႔) ားရမးခြ မား ထနးခပခလာရသည။ ၁၉၈၈ ခႏ ေနာကပ း န၀တ ( L RC) အ းရ လကထကတြ ေျမယာေ းကြကက ေျဖေလာေပးခသည။18 ေျမယာသည ႏ ေတာပ ျဖ ေန ျခ းေၾကာ ြန႔ပ ေျမေခ ေျမမားက ပဂၢလကရ းႏးျမႇပႏသမားထသ႔ ေရာ းခခြ ရခၾကသည။1 ၂၀၁၀ ခႏ ဝနးက တြ တ ခေသာ ဥးသနး နအ းရ လကထကတြ ပဂၢလက ရ းႏးျမႇပႏသ မား သည ျမနမာႏ ၏ ၾကြယဝေသာ အရ းအျမ မားက ေခါ းပျဖတရန လပေ ာ လာျခ းေၾကာ ရ းႏး ျမႇပႏမမား အလးအရ းလကဝ လာကာ ေျမယာခြ ျပခကသ မား ခေပးခသည။ ရ းႏးျမႇပႏမ အသ မား လြယကေခာေမြ႔ေ ရန ဥပေဒမေဘာ သ ခမတကာ ေျမကြကမားက ပဂၢလကပ ခြ ျပခၿပး၊ ေဒသအတြ း မလကရေသာ မတပတ ထားျခ းမရသညေျမမားက းပြားေရးလပ နးမားထသ႔ လႊေျပာ းေပးရန လြယကေ ခသည။ ထသ႔ လႊေျပာ းမေၾကာ ျပ နာသ မားေပ ေပါကလာခၿပး၊ အထးသျဖ မမတ႔ေျမယာမားက လကရဥပေဒမေဘာ ေအာကတြ မတပတ ထားႏ ျခ း မရေသးဘ ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာအသးျပမ န မားကသာ က သးေသာ ေတာ ေပ ေဒသရ လ႔အဖြ႔အ ညး မားအတြက ျပ နာမား ေပ ေပါကလာရသည။20

ေျမလြတ တာမရဘး ေျမယာအားလးက အသးျပေနတာပါ- ရပမရပဖ၊ ြမရာ

လယယာေျမဥပေဒက ၂၀၁၂ ခႏ တြ ေရး ြခၿပး ကပးေရး၊ ေမြးျမေရးႏ ညေျမာ းဝနကးဌာန (M ALI) မ အေကာ အထညေဖာလကရသည။ ထဥပေဒမ ေျမယာေရာ းဝယျခ းႏ လႊေျပာ းေပး အပျခ းက ခြ ျပထားသည။ ထဥပေဒမေဘာ သည ယခ ေျမယာဥပေဒမားႏ သသသာသာ ကြျပား သြားၿပး ကပးေျမ မခန႔ခြမႏ တမး ဥး းဌာန (DALM ) မ ထတေပးထားေသာ လကမတျဖ ေျမယာပ ေၾကာ း တရားဝ ေတာ း ခြ ျပထားသည။ လယယာေျမဥပေဒသည ပါး ကခ း မား၊ ဥယာဥၿခမားႏ အတညတက ကပးေသာ လယကြ းမားက ကပးေျမအျဖ အသအမတျပ ထားေသာလညး ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာမားကမ ကပးေျမအျဖ အသအမတျပထားျခ း မရေပ။ ထဥပေဒတြ ေျမယာက တ ဥးခ း ၏ ေျမကြကမားအျဖ သာ မတပတ ခြ ေပးထားၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န ႏ ရပရြာမ မေသာေျမယာတ႔က အသအမတျပရန ကကညမမရေပ။

၂၀၁၂ ခႏ ေျမလြတေျမလပႏ ေျမရ း (VFV) ဥပေဒသည အသးမျပေသာ (သ႔) အသးနညးေသာ ေျမယာမားက းပြားေရးဖြ႔ၿဖးတးတကေရးအတြက ပဂၢလကလပ နးမားသ႔ ေပးအပရန ခမတခသည။ လကရတြ ျမနမာႏ ေျမ၏ ၀.၁ က VFV ေျမအျဖ သတမတထားသည။ ထေျမယာမားက အ းရ မပ ၿပး ပဂၢလက ရ းႏးျမႇပႏမႈမားအတြက ျပနလညခြေဝေပးႏ သည။21

ႏ ေတာ၏ လကရသ ေတာဥပေဒမေဘာ တြ သ ေတာႏ ပတသကသည ႏ ေတာ၏ ထနးခပ မခန႔ခြမက ဟျပထားၿပး လ႔အဖြ႔အ ညးမား၏ မခန႔ခြ႔မက႑ကကန႔သတထားေသာလညး ပမေနရာ

ေပးလာသည။ အၿမတမးသ ေတာေျမ (PF ) ဟသတမတထားေသာ သ ေတာနယေျမက သယ ာတႏ

1 currah N, Hirsch P and oods K (201 ) The political economy of land governance in Myanmar. Mekong Region Land Governance

18 ႏ ေတာျ မ၀ပပျပားမတညေ ာကေရးေကာ

1 Ferguson J M (201 ) The scramble for the aste Lands: Tracking colonial legacies, counterinsurgency and international investment through the lens of land laws in Burma/Myanmar. ingapore Journal of Tropical Geography. ( ), 2311

20 bendorf R (2012) Legal review of recently enacted Farmland Law and Vacant, Fallow, Virgin Lands Management Law: improving the legal and policy frameworks relating to land management in Myanmar. Yangon, Myanmar: Land Core Group

21 Thant Y M and in H H (201 ) Myanmar agricultural and rural statistics system and development plans: http://www.unsiap.or.jp/e-learning/el material/Agri/1 0 Advocacy K R/cr Myanmar.pdf

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf20

သဘာဝပတဝနးက ထနးသမးေရးဝနကးဌာန (M NR C) ၏ မမ ေအာကတြ ထားရသည။ အၿမတမး သ ေတာနယေျမသည လကရတြ ျမနမာျပညေျမ၏ ၁ ရၿပး သ ေတာအားလး၏ ၇၀ ရာခ ႏနး ျဖ သည။22 ၁၉၉၂ ခႏ သ ေတာဥပေဒတြ းပြားျဖ တနဖးျမ သ လးမား ဥ ကမျပတ ထတယ ႏ ေရး ေဘးမေတာမား (RF) ထားရရနႏ ၾကားခနယေျမအျဖ သတမတထားေသာ ျပညသပ ေဘးမ ေတာမား (PPF) ထားရရန ခြ ျပထားသည။ အ အဖြ႕ပ သ ေတာ ရာ လမး ႊနမ တ သ ေတာ အသးျပမညအဖြ႔အား ႏ ၀ (သကတမးတးႏ ) သ ေတာအသးျပခြ ေပးျခ းမလႊ PF အတြ း မညသည ရးရာသ ေတာ ပ အသးျပခြ ကမ အသအမတ မျပထားေပ။ ေဘးမေတာမားက ဝ သကရမး တမား ထနးသမးထားရန မထားရသည။ ေဘးမေတာ မခန႔ခြေရး အ အမမားတြ

ေရရညအသးျပႏ ေရးအတြက ၾကားခ မားပါဝ ၿပး လကရတြ ရးရာဓေလထးတမး န မားက လကေတြ႔ကက အသအမတျပထားျခ းမရေပ။

ျမနမာႏ အမးသား ေျမအသးခမႈ မ၀ါဒ၊ ၂၀၁၆ေအာကပါေကာကႏႈတခကမားအပါအ၀ ဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမႈ န မားက အသ မတျပထားသည -

၆၄။ တ းရ းသားလမး တ႔၏ ႐းရာေျမအသးခမႈ အေလအက မားက သ႐လကနာက သးေရးအတြကလညးေကာ း၊ အခြ အေရးက ကာကြယႏ ေရးအတြကလညးေကာ း၊ ဘကမလကေသာ အျ းပြားမႈေျဖ႐ းေရး လပ နး ဥမားက အသ အသးျပႏ ေရးအတြကလညးေကာ း ႐းရာေျမအသးခမႈ န က အမးသားေျမဥပေဒ ျပ ာနးေပးရမည။

၇ ။ အမးသားေျမဥပေဒသ တြ တ းရ းသားလမး ေျမအသးခမႈအခြ အေရးမားႏ သက ေသာ အျ းပြားမႈမားက ေျဖ႐ းႏ ေရးအတြက ႐းရာတ းရ းသား အျ းပြားမႈ ေျဖ႐ းေရး လကေတြ႕ လပထးလပနညးမားက သတမတႏ ရန အမးသား ေျမဥပေဒသ တြ ပါ၀ ေ ရမညအျပ အျပ းပြားမႈေျဖ႐ းရာတြ တ းရ းသားလမး အဖြ႕ ညးအတြ း လ အမားက ေလး ား ၾသ ာတကမ႐သမားက ပါ၀ းျဖတခြ ႐ေ ရမည။

၂၀၁၆ ခႏ ႏ ေတာ ေျမယာအသးျပမ မဝါဒ (NLUP) သည ရးရာဓေလထးတမးအရ ပ ေသာေျမ၊ ရးရာတရားေရး န ႏ ေရြ႕ေျပာ း ေတာ ယာမား အပါအဝ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမ န ပ မားက အသအမတျပထားသည။ ႏ ေတာ ေျမယာအသးျပမ မဝါဒသည ျမနမာႏ ရ

တ းရ းသားလမးမား၏ ရးရာဓေလထးတမးအရ ပ ေသာ ေျမယာမားက အသအမတျပရနႏ အကာအကြယေပးရန ပဏာမေျခလမး ျဖ သည။ သ႔ေသာ ထမဝါဒက ေကာ း ြာ အေကာ အထည ေဖာႏ ေရးႏ ျပ ာနးခက ဥပေဒမားျဖ ေျမယာပ ခြ မားက အသအမတျပႏ ေရး လပ နး မား ြာ ကနရေနေသးသည။

UNDRIPဌာေနတ းရ းသားလမးမားတြ သမ းေၾကာ းအရ မတထးျခားသည နယေျမ၊ ယၾကညမ၊ ယဥေကးမ၊ ဘာသာ ကားႏ လမေရး န မားအပ ခ မာေသာ ရပတညခကမားရသည။2

22 Kissenger, G. (201 ). Identifying the drivers of deforestation and forest degradation in Myanmar. Bangkok: UN P and the Myanmar Ministry of Natural Resources and nvironmental Conservation.

2 ေျမယာႏ ႔သယ ာတမားသမး ညးျခ းႏ ႔ပတသက သတ းအခကအလကမားထပမ သရလပါက Karen Human Rights Group (KHRG), KDNG (Kachin Development Networking Group), Food ecurity orking Group (F G), Land in ur Hands (LI H), Forest Trends အဖြ႔မားမထတေသာအ ရ ခ ာမားအားၾကည႔ပါ။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 21

ကလသမဂၢ၏ဌာေနတ းရ သးာလမးမား အခြ အေရး ရာ ေၾကျ ာ ာတမးက လကမတ ေရးထးထားေသာ ႏ တ ခအေနျဖ ၊ ျမနမာႏ တြ ဌာေနတ းရ းသားလမးမား၏ အခြ အေရးမားက မဝါဒႏ ဥပေဒမားျဖ အျပညအဝ အသအမတျပရနကတကဝတရသည။

ေျမယာႏ ၿ မးခမးေရး

နာဂေဒသအတြ း တညတေသာ ၿ မးခမးေရးတညေ ာကရနႏ ဥ ကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး အေျခခအတျမ တညေ ာကႏ ရန ျမနမာႏ ရ နာဂလမးမား၏ ရးရာဓေလထးတမး န ေအာက တြ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမမားက အသအမတျပေပးရန လအပသည။

ေျမယာရရေရး ၿပ မမားသည ျမနမာႏ ၏ ယ ႏ မား ြာ ရညၾကာခၿပးျဖ ေသာ ပ ပကၡ ျဖ ရျခ း အေၾကာ းရ းခ တ ချဖ သည။ ေျမယာသည းပြားေရး ကနထတလပမအတြက အရ း အျမ တ ချဖ ၿပး လမေရးျပယဂႏ ႏ သားျဖ ျခ း၏ အရ းခတ ချဖ သညသာမက တ းရ းသား လမးမား၏ အမေျမ ႏ ႏ ေရးပ နကမားျဖ သည။ ထ႔ေၾကာ ေျမယာပ ပကၡသည တ းရ းသား လမးမား၏ ဝေသသလကၡဏာ၊ ႏ သားျဖ ျခ း၊ အာဏာပ ျခ းႏ ကယကၾကမာကယ ဖနးတးခြ တ႔ ႏ ပလဥးေသာ က ၥရပမားႏ ကယကယျပန႔ျပန႔ ကႏြယမရေနသည။

သယ ာတထတယျခ း၊ သတတးေဖာျခ း၊ သ ထတယျခ း၊ ကပး းပြားေရးတးခ႕ျခ း၊ ေရအား လပ အ အမမား၊ အထး းပြားေရး နျပလပျခ း ႏ သ ေတာမား ဝ းၿခခတျခ းတ႔ေၾကာ ေျမယာကးေကာမမား ျမနမာျပညတ ဝမးတြ ကယကယျပန႔ျပန႔ျဖ လာခသည။2 ေျမယာဝယယမ အမား မာ ျမနမာျပည၏သယ ာတေပါၾကြယဝေသာ နယ ပေဒသမားတြ ျဖ သည။2 ဤေတာ တနးေဒသမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န ျဖ သား ဥေျမး က မအပခပခေသာ တ းရ းသားအမးမးတ႔၏ ဌာေနျဖ သည။ ၎တ႔၏ ေျမယာပ မက တရားဝ အသအမတျပထား ျခ း မရပါက ပဂၢလကရ းႏးျမႇပႏမမား၊ ဖြ႔ၿဖးေရး မကနးမားႏ အၿမတမးသ ေတာနယေျမခ႕ထြ ျခ းမားေၾကာ ၎တ႔၏ေျမယာမား းရးရႏ ေျခရသည။ ေတာ ေပ ေဒသရလထ၏အေျခခ လအပ ခကမားက ျဖည ညးေပးေနေသာ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာေျမမားသည အ းရမ အျခားက႑မားတြ အသးျပရန ခြေဝျခ းက ခရႏ ေျခရသည။

အပ အခတရပ ေရးလကမတထးထားေသာလညး ျမနမာျပည ေနရာအမားအျပားတြ တကပြမား ျဖ ပြားေန ျဖ သည။ ေျမယာပ ပကၡသည ႏ အႏ႔တြ အဓကႏ ေရး ျပ နာတ ချဖ သည။ ျပညတြ းတြ ေထာ ေပါ းမား ြာေသာ ျပညသမားႏ ဒကၡသညမား ေရြ႕ေျပာ းခရျခ းေၾကာ ေျမယာအျ းပြားမေျဖရ းျခ းႏ ေျမယာခြေဝသတမတျခ းတ႔က ရပေထြးသြားေ သည။ ျပညေထာ န တညေ ာကေရး၊ လၿခေရး၊ းပြားေရး၊ လမႈေရးက ၥရပမားႏ အတ ေျမယာႏ သဘာဝသယ ာတအပခပ မေရးသည လကရျပလပေနေသာ ႏ ေရးေ ြးေႏြးပြ၏ အဓကမ႑ ါးခအနက

တ ချဖ သည။ ေျမယာပ ပကၡမား ေျဖရ းရနႏ တညတေသာ ၿ မးခမးေရးတညေ ာကရန ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပ မက အသအမတျပေပးရန လအပသည။

2 currah N, Hirsch P and oods K (201 ) The political economy of land governance in Myanmar, Vientiane: Mekong Regional Land Governance Programme

2 က ပမမရသည႔အမေထာ မားအဖြ႕သည ပားအေကာကေ ာ မား၊ ႏြားေနာက (mithun) မားက႔သ႔ေသာ တနဖးရသည႔အရ းအျမ မားပ မက မေ၀သး ြႏ ပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf22

သ ေတာထြကပ ၥညးမားအားေကာကေနေသာအမးသမးမား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 23

enf;vrf;rsm;

၂၀၁၆ခႏ လ လတြ RRtIP သည ေလရးၿမ႕နယရ ေကးရြာသးရြာ၏ နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န မားက မတတမးျပ ရန လထပးေပါ းပါဝ ေသာ သေတသနက လပေ ာ ခသည။ ထသေတသနလပ နး ဥ ေရး ြရာတြ ႐းရာကယ ားလယမား၊ ေခါ းေ ာ မား၊ ေဒသခ ရပမရပဖ မားႏ ေကးရြာတ ခခ း မ ကယ ားလယမား ပါဝ ၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမး န ႏ ပတသက ၎တ႔မ မမတ႔၏ တကကြမးမျဖ နညးေပးလမးျပမမား လပေ ာ ေပးခသည။

ထမတတမးတ ျခ းလပ နး ဥက ေရး ြရာတြ လထမ ရးရာဓေလထးတမး န ႏ ပတသက ထနးသမးလသညအခကမားႏ ေျပာ းလလသည အခကမားက ပါဝ ေ ြးေႏြးႏ ရန ေရး ြခသည။ ျပလပခေသာ ျဖ ရပေလလာမႏ ကယ ားျပေျပာ ခကမားက လထမအသးျပႏ ၿပး ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာပ မက အသအမတျပေပးေရး ကယ ားျပေျပာ ရန ရးရာေခါ းေ ာ မား၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အ ညးမားႏ အ းရကယ ားလယမားမ အသးျပႏ သည။

ပ ၁ - သေတသနႏ ႔ ညးရးလ႕ေ ာတကတြနးျခ း (အကဒ ေက ) ျဖ ဥအ ႔မား

အ အ ဥေရး ြျခ းႏ ျပ ျခ း

၂၀၁၆ခႏ မတလတြ မတတမးျပ ေရး လပ နး ဥ ေရး ြရန RRtIP ဝနထမးမားႏ ေလရးၿမ႕နယ အႏ႔ရ ရးရာေခါ းေ ာ မား ေတြ႔ ခၾကသည။ RRtIP ဝနထမးမားသည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပ မက ၥ ေ ြးေႏြးရနႏ သေတသနလပ နး ဥအတြက အကဥာဏမားရယရန ၿမ႕နယအ ဝနထမးမားႏ လညး ေတြ႔ ခသည။

RESEARCH PRINCIPLESParticipatory: ရးရာေခါ းေ ာ မားႏ ရပရြာကယ ားလယမားက သေတသန၏ ရညရြယခကမား ခမတျခ းမ ေနာက း ကယ ားျပေျပာ ရနအခကမားထတ ဤ သေတသနအား ပေဖာခၾကသည။ ဤသေတသနနညးလမးမားသည အပ လကေ ြးေႏြး ျခ း၊ မေဝျခ းႏ အကျပတ ျပခကမားက အထးအေလးေပးထားသည။

Transparent: သေတသနလပ နး ဥ ႏ ပတသကေသာ သတ းအခကအလကမားက ရးရာေခါ းေ ာ မားႏ အ းရဝနထမးမားက အသေပးမေဝခသည။ ျဖ ရပ ေလလာမ ျပလပသည ေနရာမားက ပြ လ း ြာ၊ သတမတခကမားျဖ ေရြးခယခသည။ ေကးရြာတ ခ ခ း ျပလပေသာ မတ က အ ညးအေဝးပြမားသ႔ အမနးခ း ရြာမားက ဖတၾကားခသည။

အ အ ဥေရး ြျခ း ရာ ေလရးအလပရေ ြးေႏြးပြ

ရညမနးခကမား၊ FPIC ၊ အႏရာယေလလာ မး မႏ

ပ ပကၡေလာခေရး မဟာ ဟာ၊ ေနရာေရြးခယသတမတျခ း

သ တနး

RRtIP သေတသမားႏ ေကးရြာအေထာကအကျပအဖြ႔

မားအားသ တနးေပးျခ း၊ ျပနလည ထတျခ းနညးလမး

လထပးေပါ းပါဝ ေသာ သေတသန

အပ လကေ ြးေႏြးျခ း၊ ေျမပေရး ြျခ း၊ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ း၊ ေျမျပ သ႔သြားေရာကေလလာျခ း(ဒ ကေလေဝ၊ ကကး၊ ြမရာ)

ကယ ားျပေျပာ ျခ း

မတတမးတ မ ရလဒအား ရပရြာလထ၊ အ းရ ႏ

အရပဘကလ႔အဖြ႔အ ညးမားအား မေဝေပးျခ း

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf24

Inclusive: ဤသေတသနတြ အမးသမးမား၊ လ ယ၊ မသန ြမးႏ ရးရာ ဥးေ ာ မေအာက တြ မရေသာအျခားသမား ပါဝ ခသည။

ေလရးတြ မးႏြယ အဖြ႔ဝ မားႏ ေခါ းေ ာ မား၊ ေကးရြာေခါ းေ ာ မား၊ ေကးရြာ ေကာ အဖြ႔ဝ မားႏ ရးရာ ာေပႏ ယဥေကးမေကာမတ အဖြ႔ဝ မားသည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပ မက မတတမး တ ထားရရန အတြက ဘရညမနးခကမားက သတမတခၾကသည။ လြတလပ ြာ ကတ ေဖာျပေသာ သေဘာတညမ (FPIC) မားေပးအပျခ းလပ နး ဥကလညး ၎တ႔မ သေဘာတ ၾကသည။ ရးရာေခါ းေ ာ မားႏ ျဖ ရပေလလာမအတြက ေရြးျခယထားေသာ ေကးရြာအဖြ႔ဝ ႏ ဥးလးမ FPIC သေဘာတညမကေပးခၿပး၊ အျခားမးႏြယ ကယ ားလယမားကလညး ေပးခသည။ ၎အဖြ႔မပ ဤသေတသန လပ နးမကေတြ႔ႏ ေသာ အႏရာယမားက မး ခၾကၿပး၊ ထအႏရာယ မားက ေလာခႏ ေရး သေဘာတညခကမား ခမတခၾကသည။

ေနရာေရြးခယျခ း

ရးရာေခါ းေ ာ မားႏ လ႔အဖြ႔အ ညးေခါ းေ ာ မားမ အားေကာ းေသာ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န မားက ျဖ ရပေလလာမျပလပရန ေနရာသးခက ေရြးခယခၿပး၊ ၎တ႔မာ ဒနးကေလး ေဝး (Deingleyway)၊ ကကး (Koki) ႏ ြမရာ ( omra) တ႔ျဖ သည။ အဖြ႔မ ကြ း းေနရာ ေရြးခယ ရန ႏနးသတမတခကမားက ခမတခၿပး ထ ႏနးသတမတခကမားႏ အကကည း ေကးရြာ သးခက သေဘာတ ေရြးခယခသည။ ထ ႏနးသတမတခကမားတြ ရးရာဓေလထးတမး န အား ေကာ းျခ းႏ ျပ ပပ ပကၡမား၏ အကးသကေရာကမႈမရေသာ ရးရာဓေလထးတမး န ပ က ပေဖာ ႏ ရန ပ ပကၡနညးေသာေနရာမားပါဝ သည။ ပ ပကၡမားေသာေဒသ (သ႔) ေျမယာႏ နယနမတ အျ းပြားမမားေသာ ေဒသရ ရးရာဓေလထးတမးမားက ဤ ာတမးမ ၿခ ႏ မည မဟတပါ။

ေနရာေရြးခယသတမတရန ႏနးမားနာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပ မ အမးမးက ေဖာျပႏ ရန ေနရာမားက ေရြးခယသတမတခၾကသည။

ေနရာေရြးခယရန ႏနးသတမတခကမား -

1. အားေကာ းေသာ ရးရာဓေလ ထးတမးမား (ေျမအသးျပမႏ ရးရာပြေတာမား ျပလပက းပမျဖ တ းတာသည)

2. ေတာ ယာ၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ သ သးခ းမား၊ ကပးသ ေတာမားႏ ရပရြာပ သ ေတာမား အပါအဝ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမ ဥပမာအမးမး။

3. ေကးရြာနယနမတ ရ းလ းတကမ

4. လၿခေရးႏ သြားလာေရးအ ေျပမ

5. အရြယ ား မတညေသာ ေကးရြာမား

6. ေ းကြက ညးလာမ အ မတညမ

7. အ းရလပ နးရေသာ ေကးရြာအား ျဖ ရပေလလာမျပျခ း

ရးရာဓေလထးတမး န မားသည မးႏြယ တ ခႏ တ ခအျပ ေကးရြာတ ခႏ တ ခပ လ မတၾကၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမး န အမးမးကြျပားျခ းက ျပသရနႏ ျဖ ရပေလ႔လာမအခ႕က ထညသြ းေဖာျပရန ဤေကးရြာသးခက ေရြးခယခသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 25

ျဖ ရပေလလာမအတြက ေရြးခယထားေသာ မးႏြယ မားႏ ေကးရြာမားက ကယ ားျပျခ းသကသက မဟတပ နာဂလမးမားကယ ား ဤသေတသနက န တကလပေ ာ ရနလအပေၾကာ း အဖြ႔မ သေဘာတၾကသည။

သ တနး

ထ႔ေနာက ၂၀၁၆ ခႏ လ လတြ RRtIP သေတသနအဖြ႔သည သေတသနလပေ ာ ျခ း နညးလမးမားက ျပ ရန ေကးရြာတ ခခ း မ ကယ ားလယမားႏ ေတြ႔ ခသည။ ထေဒသတြ ေျမပေရး ြျခ းလပ နးႏ ပတသကၿပး အေတြ႔အက းမားရခသျဖ ေျမပမားအသးျပႏ ေရး လမးညႊြနခကမားက အဖြ႔မ ရ းလ း ြာေရး ြခၾကသည။

ယား ၁ - ျဖ ရပအလကေလ႔လာေသာရြာမား

ေကးရြာ/ေနရာ အကယအဝနး မးႏြယ အဓက သြ ျပ လကၡဏာမား

ြမရာအကး- 00 HH

,000 peopleတနကြနမးႏြယ

အားေကာ းေသာ ရးရာဓေလ ထးတမး အမးမး။ ။ သ ေတာ မခန႔ခြမအား ျဖ ရပေလလာမျပျခ း

ကကးအလတ- 00 HH

1, 00 peopleကကာ

(တနကြနမးႏြယ ခြ)

အားေကာ းေသာ ရးရာဓေလ ထးတမးမား။ ။

မတကြျပားေသာ ေျမယာအသးျပမပ ဥပမာ ေကာ းမား

ဒ ကေလေဝ

အေသး,11 HH

100 peopleပါရာမးႏြယ

ပါရာမးႏြယ ရးရာဓေလမား အား ျဖ ရပေလလာမႈ ျပလပျခ း။ ။ ေလရးၿမ႕ႏ နးေသာေၾကာ အ းရႏ အျပနအလန ကသြယ ေ ာ ရြကမမား။ ေ းကြကေပါ း ညးမ ပျမ မား။

ပ ၂ - မတတမးတ ျခ းျဖ ဥ

ေကး႐ြာမတတမးေကာကယျခ းနညးလမးမား

မတတမးတ ျခ းလပ နးက တ ရာတြ ဒနးကေလးေဝး (Dengkleyway), ကကး (Koki) ႏ ြမရာ ( omra) အ ရေသာ ေကးရြာတ ခခ း ရးရာဓေလထးတမး န သေတသန ရညမနးခက

မားႏ နညးလမးမားက ေ ြးေႏြးဖလယရနလညးေကာ း၊ ဥး ားေပး မတတမးတ မညအပ းက သတမတရန ႏ အျခားလအပသညမားက ေ ာ ရြကရန၎ ေကးရြာအ ညးအေဝးျပလပ တ ခ သည။

ေကးရြာအ ညးအေဝးသေတသနရညရြယခကမာ ႏ နညးလမးမားက ေ ြးေႏြး

လထပးေပါ းပါဝ ေသာ သေတသနလထပးေပါ းပါဝ ေသာ သေတသန

အပ လကေ ြးေႏြးျခ း၊ ေျမပေရး ြျခ း၊ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ း၊ ေျမျပ သ႔သြားေရာကေလလာျခ း

ေကးရြာအ ညးအေဝး

သေတသနက အတညျပၿပး ကယ ားျပေျပာ ရန အခကမားက ေ ြးေႏြ၈.ာခထဖ ၂၁၏ အမကည

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf26

ထ႔ေနာကတြ RRtIP သည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာပ မႏ လထပးေပါ းပါဝ ေသာ ေကးျပ ေျမပေရး ြျခ းမားႏ ပတသကၿပး မတညေသာရေထာ မားျဖ အပ ဖြ႔ေ ြးေႏြးပြမား ျပလပခ သည။ ေတြ႔ ေမးျမနးမမားျပလပၿပး သ ေတာမား၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ ေတာ ယာ ကခ း မား ႏ ကပးထားျခ းမရေသာ ေျမယာမားသ႔ သြားေရာကလညပတခသည။ ယား (၂)တြ ေျမျပ ေျမယာ မမ ဓေလမားမ ထဓေလမားကထနးသမး မေသာ အဖြ႔အ ညးမားထ ရးရာဓေလထးတမး န ၏ မတညေသာ အ တအပ းမားက မညကသ႔ မတတမးတ ထားသညက ေဖာျပထားသည။

ယား ၂ - ေကးရြာတရြာခ း ၏ မတတမးတ ပနညးလမးမား

ေျမယာပ မ

ေျမယာက မညသ႔ပ ႏ သနညး။ ေျမယာပ မ ပ မားကဘာလ။ ေျမယာႏ သဘာဝ အရ းအျမ မားက မညသက ပ အသးျပႏ သနညး။ ေျမယာပ မမားက မညသ႔လႊေျပာ းေပးသနညး။

ေျမယာအသးျပပႏ ေျမယာပ မျပ ေျမပမား၊ ေျမယာ ပ ခြ ရာ ေ ြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ းမား။

ေျမယာ

မခန႔ခြမ

ေကးရြာတြ မညသည ေျမယာသးျပမပ မား ရသနညး။ အသးျပမပ တ ခ အား မညသမားမ အသးျပႏ သနညး။ ၎တ႔က မညသ႔ မသနညး။

ေျမယာအသးျပမ ႏ ေျမယာပ မျပ ေျမပမား၊ ေျမယာအသးျပမ၊ သ ေတာ၊ ေတာ ယာ ႏ ပတသကေသာေ ြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမလကျခ း ရာ ေ ြးေႏြးေရးအဖြ႔ ႏ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ းမား၊ အမးသမးေ ြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမေထာ မားအား ေတြ႔ ေမးျမနးျခ း၊ သ ေတာမား၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ ေတာ ယာ ကခ းမား ႏ ေကးရြာရအျခားေနရာမားသ႔ သြားေရာကလညပတ ၾကညရျခ း။

အဖြ႔အ ညးမား

ရးရာဓေလထးတမး န တြ းျဖတခကမား ခမတရာ မညသမား ပါဝ မညသ႔ခမတေလရသနညး။ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားႏ အ းရ အဖြ႔အ ညးမား ကဘာေတြလ။ မညသ႔အျပနအလန ကသြယလပေ ာ ၾကသနညး။

အဖြ႔အ ညးမား ရာေ ြးေႏြးေရးအပ ၊ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ းမား

တရားေရး န

ျပ နာမားက မညသ႔ေျဖရ းၿပး ညးမဥး ညးကမးမားက မညသ႔ ၾကပမတသနညး။

တရားေရး န ရာ ေ ြးေႏြးေရး အပ ၊ ေျမယာအသးျပမ၊ သ ေတာ ႏ ေတာ ယာ ရာေ ြးေႏြးေရး အပ မား

ားဝတေနေရး

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မခန႔ခြမ န သည ားဝတေနေရး၊ ားနပရကၡာဖလေရး တ႔အတြက မညသ႔ အကးျပသနညး။ သဘာဝအရ းအျမ ရရေရးႏ ျဖန႔ေဝေရး တ႔အတြက မညသ႔လႊမးမးမရသနညး။

ခမးသာမအ သတမတခက၊ ေျမယာအသးျပျခ း၊ သ ေတာ ႏ ေတာ ယာ ရာ ေ ြးေႏြးေရးအပ မား၊ အမးသမးေ ြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမေထာ သညမားႏ ေတြ႔ ေမးျမနးျခ းမား။

ယဥေကးမယဥေကးမႏ ေျမယာ ကႏြယမကဘာလ။

အခမးအနားမား ႏ ပြလမးသဘ မား ျပကၡဒန

သမ း ႏ

အနာဂါတ

ရးရာဓေလထးတမး န သည အခနႏ အမ မညသ႔ေျပာ းလခသနညး။ အနာဂါတတြ မညသ႔ျဖ သ သနညး။

ေကးရြာအခန ယား၊ ေ ြးေႏြးမအပ မားႏ ေတြ႔ ေမးျမနးမမား အားလး၊ ေနာက း ေကးရြာအ ညးအေဝး။

ကား၊မ

ရးရာဓေလထးတမး န တြ အမးသား ႏ အမးသမးမား၏ အခနးက႑ကဘာေတြလ။

အမးသမးေ ြးေႏြးေရးအပ ႏ အျခားေ ြးေႏြးေရးအပ အားလး

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 27

ေျမပ ညးမဥး ညးကမးမား• RRtIP ၏အကအညျဖ ေရး ြေသာ ေျမပမားသည

သဘာဝအရ းအျမ ႏ ေျမယာအသးျပမပ မားက ခြျခားသတမတရန ရညရြညပါသည။

• ေျမပမားသည နယနမတျပ နာမားက ေျဖရ းရန (သ႔) ေျမယာပ မက ျပရန မရညရြယပါ။

• ေကးရြာႏ နယေျမသတမတခကမားက ပ းျခားရန ေျမပက အသးျပ မရပါ။

• ေျမပမားက နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မခန႔ခြမ န ႏ သဘာဝအရ းအျမ အပခပ မမ သေတသနလပ နး အတြက ေရး ြျခ းျဖ သည။

• ေျမပမားက ေကးရြာမားမ ပ သည။

• ေကးရြာႏ သေဘာတထားသညအတ း RRtIP အေနျဖ ကယ ားျပ ေျပာ မမားအတြက ေျမပမားက အသးျပႏ သည။

ေကးရြာတ ခခ း ၏ ေကးျပေျမပမားက ေရး ြရာတြ Google arth မ ေျမမကႏာသြ ျပ ေျမပႏ ၿဂဟတဓာတပမားက အသးျပၿပး ေရး ြသည။ ထေျမပမားတြ ေျမယာအသးျပမႏ ရးရာဓေလ ထးတမးအရ ေတာ း မမားက ေဖာျပထားၿပး ေ ြးေႏြးမမားအတြက အေထာကအကျပျဖ သည။

လထပးေပါ းပါဝ ေသာ သေတသနတြ လတနး ားအလႊာအမးမးႏ ႐ႈ႕ေထာ အမးမး ပါဝ ရမည ျဖ သည။ မးႏြယ ေခါ းေ ာ မား၊ ေကးရြာေခါ းေ ာ မား၊ ေကးရြာေကာ အဖြ႔ဝ မား၊ ေကးရြာ လကးမားႏ ာေပႏ ယဥေကးမေကာမတအဖြ႔ဝ မား၊ ဘာသာေရးေခါ းေ ာ မား အပါအဝ လ႔အဖြ႔အ ညး ေခါ းေ ာ မားသည မမတ႔သရထားသညအေၾကာ းအရာမားက အပ လက ေ ြး ေႏြးပြမားႏ ေတြ႔ ေမးျမနးမမားမတ မေဝၾကသည။ အမးသမးသးသန႔ အပ ဖြ႔ ေ ြးေႏြးျခ း ျဖ အမးသမးတ႔၏ ခယခကႏ ႐ႈ႕ေထာ မားက မတတမးတ ခသည။ ကြမးက ေသာ မ းမား၊ ႏြားေကာ းသားမားႏ အျခားကြမးက ပဂၢလမားကလညး ေတြ႔ ေမးျမနးမမားျပလပခသည။

းရေသာ အမေထာ မား၊ မၾကာေသးမကမ ေျပာ းေရြ႕လာသမား၊ အျခားမးႏြယဝ မား၊ သကကး ရြယအမား ႏ လ ယမား အပါအဝ လၿခမမရေသာ အပ မားက လညး ေတြ႔ ေမးျမနးမမား ျပလပ ခသည။

ဤသေတသနလပ နးၿပး းခန အပ ဖြ႔ေ ြးေႏြးပြတ ခခ း မ အဖြ႔ဝ မားသည မမတ႔၏ရလဒ မားက ဒတယအကမ အ ညးအေဝးတြ ကနေကးရြာလထအားလးက ချပေ ြးေႏြးခၾကသည။ ရလာ ေသာ အခကအလကမားက လထမ ေ းၿပး လအပသလျဖည ြကျပ မမား ျပလပကာ ကယ ားျပေ ြးေႏြးႏ ေရး အခကမားက အတညျပႏ ခၾကသည။ သတ းအခကအလကမားက ရရျခ းႏ ျပနလညမေဝျခ းအျပ မမတ႔၏ သေတသနလပ နး ဥတြ မတကြျပားေသာ လထအဖြ႔ဝ အပ မားအား ေျမယာအသးျပျခ းႏ မခန႔ခြျခ းဓေလမားက ေ ြးေႏြးရန ေနရာေပးထားသည။

ဒသေတသနလပ နး ဥဟာ မမတ႔၏ရးရာဓေလထးတမး န ရ အားနညးခကေတြက ဥး ားရနႏ အားေကာ းေအာ ျပလပရန အကအညျဖ ေ ပါတယ။ ဒဟာက မမတ႔အတြက

အလြန အေရး ကးပါတယ

- ရပမရပဖ ဒနးကေလးေဝး

ဤလပ နး ဥတြ နေခ မမားက လထမ အတတကြ ပးေပါ း ဥး ားျခ းျဖ မမတ႔၏ ရးရာဓေလ ထးတမး န က ပမအားေကာ းလာေအာ ေ ာ ရြကရာတြ အကအည အေထာကအပျဖ ေ သည။ လထပးေပါ း ပါဝ ေသာ သေတသနလပ နး ဥတြ မတတမးတ ျခ းအျပ ေဒသ၏ခ ားခကပ႔ တ သ ႏ ရကခတမမားလညး ပါဝ ရနအေရးကးသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf28

ajr, mydki fqdki fjci f;ESi fh pDrHcefYcGJjci f;

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န တြ လထ၏ ားဝတေနေရး၊ ားနပရကၡာဖလေရး၊ လသား တ႔၏ ကနးမားေရးႏ သဘာဝပတဝနးက ထနးသမးေရးတ႔အတြက ေရရညတညတေသာ ကပး ေရး န အမးမးရသည။ ထ န တြ အမေထာ မားႏ ေကးရြာမားသည မမတ႔ ားသးရန သးႏမား ႏ းပြားျဖ သးႏမားက ဘကေပါ း ကပးၿပး၊ ကပးေရးနညးပညာ နးသ တထြ မ မားႏ လကေလာညေထြမရေ ေရးတ႔ကလညး အားေပးသည။ ဤေျမယာ မခန႔ခြမ န သည ၎ကအေထာကအပေပးေသာ အပခပမ န ရျခ းေၾကာ ထေရာကမရၿပး၊ ထအပခပမ န တြ

းျဖတခကမားခမတပက သတမတထားၿပး မခန႔ခြမ ညးမဥး ညးကမး မားကလညး ၾကပမတ ထားသည။ ထေရာကေသာ ေျမယာ မခန႔ခြမသည ရးရာဓေလထးတမး န ၊ ရးရာအဖြ႔အ ညးမား ႏ ရးရာ တရားေရး န တ႔မ က းကြာ မရေပ။

ေတာ ယာ ကပးေရး န သည ေရရညတညတ အကနအကသကသာေသာ အလညက ကပး ေရး န ျဖ ၿပး၊ မမတ႔ ားသးရနလအပေသာ သးႏမားႏ းပြားျဖ သးႏမားက ေပး ြမးၿပး ားနပ ရကၡာဖလေရး၊ ဝမး တမားရ သနေရးႏ ယဥေကးမႈျပယဂမားအတြက လအပေပသည။ ေတာ ယာ ကခ းမား၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ ႏ ရညသးပ ကခ းမား ႏ ဥယာဥၿခမားတြ ပါး၊ ေျပာ း၊

သ သး၊ ဟ းသးဟ းရြကမားႏ ေ းဘကဝ အပ မားက ကပးၿပး ေတာ ယာတြ း႐ မးကြကပ မားတြ ေရြလနဘ ရပသးႏ အျခား းပြားျဖ သးႏမားက ကပးၾကသည။ အမေထာ မား သည သ ေတာခ းမားက မၿပး၊ လမးမားေကာ းလာေသာအခါ ကန ညကးသနးမ လြယကလာရန ေမာလ ခကျဖ ေတာ ယာ ကခ းအခ႕တြ သ သးခ မားက တးျမ ကပး လာၾကသည။

ေကးရြာမား ကလက ေရရရေရး၊ အမမားေ ာကလပရန သ ဝါးမားရရေရး၊ အ ားအ ာႏ အမသး ေ းဝါးမား ရရေရးတ႔အတြက လထမ မေသာ သ ေတာမားကထနးသမးကာကြယထားသည။

ေျမယာအသးျပျခ းႏ ေျမယာပ ျခ း

ေျမယာပ မအခြ အေရးဟသည မတကြျပားေသာ အပ မား၏ အခြ အေရးအမးမးက ေပါ း ထားၿပး၊ ထအခြ အေရးမားက ညး န ကက အဖြ႔အ ညးမားျဖ ၾကပမတထားျခ းဟ နားလညႏ

JhumFieldsCommunityandHouseholdTenure

JhumFallowsCommunityandHouseholdTenure

RiceTerraceHouseholdTenureBeehiveRock

GroupTenure

CommunityManagedForestCommunityTenure

ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway)ေကးရြာရ လ ကြျပားေသာ ပ ခြ ႔အ အ ဥေအာကရ ေျမယာအသးျပမ အကန႔

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 29

သည။ ထအခြ အေရးမားတြ သယ ာတမား ထတယခြ ၊ ေျမယာ မ းျဖတခြ ၊ ေျမယာလႊေျပာ း ခြ ႏ ေျမယာအသးျပပ ေျပာ းလခြ တ႔ ပါဝ သည။

နာဂရးရာဓေလထးတမး န တြ မတညေသာေျမအသးျပမပ မားအတြက ေျမယာပ မ အ အမ အမးမးရသည။ အမေထာ မားသည ပါး၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ အသးခ းမားႏ သ ပ မား အပါအဝ မမတ႔မ တကရက ကပးထားေသာ အရ းအျမ မားက မထတယခြ ရသည။ ေတာ ေတာ မးေခာ းမားရ အရ းအျမ မားကမ လထမ ညးၿပး ေကးရြာအဖြ႔အ ညးမားမ မသည။ အမေထာ မားသည မမတ႔၏ ကယပ ေတာ ယာကြကမားက မရတသမးႏ ေသာလညး၊ ေတာ ယာေျမကြက ႏ ပတသကၿပး အခ႕ေသာ မခန႔ခြေရးတာဝနမားကမ ေကးရြာမ က ထားသည။ အမေထာ မားတြ မမတ႔သား ဥေျမး က လက ကမးလာခေသာ ေရရည ေျမယာပ ခြ ႏ ႏ အလက ကပးေရးအတြက ေရတေျမယာအသးျပခြ ႏ မးလးရႏ သည။ ႏ အလက ကပးေျမ အသးျပခြ က မမတ႔ အေျခခ ားဝတေနေရး အ ေျပေ ရန ကပးေရးအတြက အသးျပ

ႏ သည။

အမေထာ မား၊ အပ မား၊2 ဖသား မား၊ ေကးရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ႏ မးႏြယ မားတြ ေျမယာ ပ ခြ ရၾကသည။2 ေကးရြာအမား တြ ဖသား မး ေနထ ၾကၿပး ထဖသား မားသည မးႏြယ တ ခတညး ျဖ သည။ ဤ ာတမးတြ ေျမယာပ မႏ ပတသကၿပး အဓကလမအဖြ႕မားအေၾကာ း ပါဝ သည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာ နာဂမးႏြယ မားတြ မးႏြယ ခြႏ ဖသား အမးမး အပါအဝ အ မတေသာ လမအဖြ႔အ ညးမားရသည။28

ေျမယာပ မက ေယဘယအားျဖ ဤ လမအဖြ႕ ညးမားက က ထားသည။ ဥပမာ သ ေတာက ရပရြာမ မခန႔ခြၿပး၊ ထသ ေတာမ ေတာထြကပ ၥညးမားက မမတ႔ေကးရြာသ/သား မားကသာ ထတယ ခြ ရသည။ ထအပ မား (သ႕) ၎တ႔က ကယ ားျပေသာ အဖြ႔အ ညးမားတြ မခန႔ခြ ပ ခြ ရၿပး၊ လထမ မေသာ သ ေတာမ သ လးထတယရာတြ ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ ၏ အတညျပခကရယကာ သ ေတာ မခန႔ခြျခ း ညးမဥး ညးကမးမားက ၾကပမတရသည ပ မးျဖ သည။

ဤလမအပ အမးမးတ႔၏ အဖြ႔ဝ ျဖ ျခ းမျဖ ျခ းသည ၎တ႔၏အရ းအျမ ပ ခြ အမးအ ား က သတမတေပးသည။ ဥပမာ ေျမယာက ေရာ းခရာတြ ၎၊ အေမြေပးအပရာတြ လညးေကာ း လႊေျပာ းေပးရာတြ မမတ႔၏ မသား ဝ အရ းအျခာမား၊ ဖသား ၀ မားက ဥး ားေပးသည။ ထ႔ေနာကမ မမတ႔ရြာသ/သားမားႏ လမအသ းအဝနး မတေသာအပ မားထ အ ဥး ားေပး သြားသည။ ေျမယာက တ ႏ ထကပ ပ ခြ ရရန သ သည ဖသား ႏ မးႏြယ ဝ တ ဥး ျဖ ရေပမည။ ေျမယာပ ခြ တြ ဤအပ မား၏ အခနးက႑က ာတမး၏ ေနာကအခနးတြ အေသး တ ေဖာျပသြားမည။

ေအာကပါ ယားကြကတြ ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာေကးရြာမားမ အဓကေျမယာအသးျပမ အမးအ ားမားႏ ေကးရြားတ ခခ း ၏ ေျမယာပ မ အ အမမားက ေဖာျပထားၿပး၊ အထးသျဖ ကပးခြ ႔ (သ႔) အရ းအျမ မားက ထတယခြ ႏ မ းျဖတပ ခြ မညသတြ ရသညက ေဖာျပထား

ပါသည။ ဤေျမအမးအ ားမားတြ အဓက ကပးေသာ (သ႔) ခးယေသာ သးႏမားကလညး ေဖာျပ ထားၿပး မခန႔ခြမအေၾကာ း မတ မားပါရသည။

2 မးႏြယ မား သညမာ အတတကြပ သည႔ မးရးမားရၾက မးႏြယ ကတညေထာ သတဥးရသည႔ အပ ကေခ ပါသည။ လမး သညမာ ယဥေကးမ၊ သမ း ဥလာမားအရ ခညေႏာ ထားသည႔ ေကးရြာမား ေပါ းဖြ႔ ညးထားျခ းကေခ ပါသည။

2 ubba T B and Gosh G C (200 ) The Anthropology of North- ast India. Hyderabad: rient Longman

28 ကလန သညမာ ရပကြကႏ ႔အ ႔တျဖ ျမ႕ သ႔မဟတ ေကးရြာလကေအာကရ ဒ ၾတတခြ တချဖ ပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf30

ယား - မတညေသာေျမယာအသးျပမအမးအ ားမားအတြက ေျမယာပ ခြ ႔ အခြ ႔အေရးမား

ေျမယာအသးျပျခ း ေျမယာပ မ ထြကကနမခန႔ခြမ ရာ မတခကမား

ေလကားထ ကခ း အမေထာ - ကပးသ- ေရသြ း ကပးျခ း

ပါးႏ ေကာကည း အမးမး၊ ပ၊ ရပ၊ ခရမးသး၊ ေလကားထ ကခ းၾကား ကပးေသာ အျခား

ဟ းသးဟ းရြကမား။

ဝ ေ ြ - ပလေသာသးႏ

ေကာကမ ကမ ေလကားထ ကခ း ပတလည ပးခ းတြ ပါးမးက။ အ အဖြ႕မား ႏ ေကာမတမားမ ေရသြ းျခ းက မခန႔ခြသည။

ေတာ ယာ အမေထာ ။ ။ ေတာ ယာ ကပးျခ း

သးႏ ကပးရာ ကာလ ပါး၊ ေျပာ း၊ ေျပာ း န၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ေရႊဖရ၊ ပေလာပန၊ အာလး၊ ထြကသးႏ၊ ရပ၊ အျခား ဟ းသးဟ းရြကမား

Kh yebong: ေရႊလဘ ရပ၊ ဟ းခတအေမႊးအက မား (ပ မး၊ ေ းပ မား)၊ ဂ း၊ ားေျပာ း၊ အျခားတနဖးျမ

ဟ းသးဟ းရြကမားႏ ေ းဘကဝ အပ မား

ဝ ေ ြ။ ။ ပလေသာ သႏမား

ေတာ ယာေဟာ း

အမေထာ ။ ။ တအမမား ေ ာကလပရန ေလာ ာထ း၊ ဝါးလး၊ သ ။

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး။ ။ ေတာထြက ဟ းသး ဟ းရြကမား၊ ဝါးျမ ၊ မ

မးရ႕ရ းလ းၿပး သးႏက တ ႏ (သ႕) ႏ ႏ ကပး၊ ထ႔ေနာက အနားေပးထားရျခ းျဖ အပ မား ျပနလညေပါကေရာကကာ ေျမ ျပနလည ျဖညတ းၿပး ေပါ းပ မားက ႏမႏ း။ တရ ာန ေကာ းၿပး ေျမ ျဖည။ တနဖးျမ သးႏမားက ျပာပမားေသာ ကကြက ယ မားတြ ကပးသည။ အမေထာ မားသည အလညက ကဝနးတ ခ တ း အရ ကကြကမားက ျပနလည ရ းလ း ကပးေလရသည။ ရ းလ းခတထြ မည ေနရာ က ေကးရြာမ အတအကြ

းျဖတၿပး၊ ေျမယာလအပေသာ အမေထာ မားက ေတာ ယာ ကြကမား ခြေဝေပးႏ သည။

ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ။ ။ အရ းျမ မား ရယခြ ႏ မခန႔ခြျခ း ရာ

းျဖတခကမား ခမတျခ း

ဖသား ။ ။ အရ းျမ မား ရယခြ ႏ မခန႔ခြျခ း

ရာ းျဖတခကမား ခမတျခ း

အမတြ းသးေ ာကလပေရး။ ။ သ ၊ ကမ၊ ဝါး၊ သကကယ၊ ေလာ ာထ း။

အ ားအ ာ။ ။ မ၊ ေတာရ း သ သးႏ ဟ းသး ဟ းရြကမား၊ ါး၊ ဂဏနး၊ ဖား၊ ခရ၊ game meat

ေ းဝါး။ ။ ေ းဖကဝ အပ မား၊ ပားရည၊ ေတာရ းတရ ာနထြက ပ ၥညးမား

ဝ ေ ြ။ ။ ပားရည၊ ပားသလက၊ ပားဖေယာ း၊ တရ ာနထြကပ ၥညးမား

ေရအရ းအျမ အတြက ေရထနးသ ေတာမားက ထနးသမးကာကြယထား။ ရပတညႏ ရနေဒသခမားမ အသးျပ။ ေကးရြာ အာဏာပ မား၏ ခြ ျပခကျဖ မမတ႔ အမသးအတြက သ မား ေရြးခယခတလ။ သ ေတာမား ခတထြ မအတြက ဒဏေ ြ။ အခ႕ဖသား မားသည မမတ႔ မေသာ ကယပ သ ေတာရသည။

ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ (ထ းရး)

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ။ ။ အရ းျမ မား ရယခြ ႏ မခန႔ခြျခ း ရာ းျဖတခကမား ခမတ

ျခ း

ဖသား ။ ။ အရ းျမ မား ရယခြ ႏ မခန႔ခြျခ း

ရာ းျဖတခကမား ခမတျခ း

အမတြ းသး။ ။ သ ၊ ေလာ ာထ း၊ မ၊ ဟ းသးဟ းရြက၊ သ သး ( ြနပလြသး ႏ သဖနးသး)၊ ေ းပ မား၊ ထနးရြက။

အလညက မခန႔ခြျခ း၊ သဘာဝအတ း ျပနလည ေပါကေရာကျခ း။ ရပရြာမ မေသာ အျခားသ ေတာမားႏ

တေသာ မခန႔ခြမႏ ညးမဥး ညးကမးမား။

အခ ႔မသား မားသည မမတ႔ မေသာ ကယပ သ ေတာရသည။

ကပးသ ေတာ အမေထာ ေ ာကလပေရး။ ။ သ ၊ ကမ၊ ဝါး၊ သကကယ

အ ားအ ာ။ ။ မ၊ ေတာထြကဟ းသးဟ းရြကႏ သ သးမား၊ ေတာထြက ပ ၥညးမား

ေ းဝါး။ ။ေ းဝါးပ အမးမး

ေျမ ျပနျပညလာေ ေရး သ မးေပါ း ၂၀ ေကာ ကပးျခ း။ သ ပ မား

ျပနလညအေပါကျမနရန ေတာပ မား ခတထြ ျခ း ႏ တရ ာနမား ထနးေကာ းျခ း။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 31

ကပးသ ေတာ (ထ းရး)

အမေထာ သ ၊ ေလာ ာထ း၊ မ၊ ဟ းသးဟ းရြက၊ သ သး ( ြနပလြသး ႏ သဖနးသး)၊ ေ းဝါးပ မား၊ ထနးရြက

အလညက မခန႔ခြျခ း။ သ ခတယၿပးလ မးရ႕ရ းလ း။ ေျမ ျပနျပညလာေ ရန ကပးျခ း၊ ေတာပ မား ခတထြ ျခ း ႏ တရ ာနမား ထနးေကာ း ျခ းျဖ သ ေတာ ျပနလည ေပါကေရာကေ ျခ း။

သန႔ရ းေသာ သ ေတာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး အမးအ ားႏ အရြယအ ား အမားအျပား၊ အခ႕ဝ ခြ မရပါ။ အေတာမားမား ား နေခာ း ႏ ေရအ ။ အခ႕မာ သမ ၊ ေျပာ ႏ အျခားေတာရ းတရ ာနမား အမလကကြ း

သန႔ရ းရာ သ ေတာ သ ခတခြ မရ။ အမ မလကမ နတမားအား ပေ ာ။

သ သးခ း အမေထာ ဝ ေ ြ။ ။ လေမာ၊ းသး၊ ေထာပတသး ပထမႏ မားတြ ပါးႏ ဟ းသးဟ းရြကမား ညပ ကပး။

သကကယခ း ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ေခါ မးအတြက သကကယ ဒနးကေလးေဝးႏ ကကးတြ

ပားေတာ မား အပ အမတြ းသးႏ ဝ ေ ြ။ ။ အ ားအ ာႏ ေ းဝါးအတြက ပားရည

ပမနအားျဖ ပားသကတ သကမ ပားရညက လ ၅-၆ ေယာကခန႔မ ပ ရယႏ သည။ ဖသား တရန မလပါ။

အမဥယာဥၿခ အမေထာ ဟ းသးဟ းရြက၊ ေ းဖကဝ အပ ၊ ေ ဝါးပ ၊ သ သးမား။

ေအာဂ းန ၊ အမတြ း ခကျပတေရး မးဖမ ရေသာ ျပာျဖ ေျမ ျဖည

ဟ းသးဟ းရြက ဥယာဥၿခမား

အမေထာ ဟ းသးဟ းရြက၊ ပေလာပန ကကးေကးရြာအနးရ ကခ း ယမား

အပနးေျဖျခ းႏ ယဥေကးမ ရာ ျပညသပ ေနရာ

ရပရြာ အပနးေျဖေနရာ၊ ပြေတာႏ အားက ားကြ း

အပနးေျဖေနရာမားက ေကးရြာအတြက အမေထာ မားမ လဒါနး ႏ သည။

႐းရာယဥေကးမ ရာ ေနရာမား

မးႏြယ သန႔ရ းရာေတာ မား အပါအဝ ယဥေကးမ ရာ၊ သမ း ရာ ႏ ကးကြယယၾကညမႈ ရာေနရာမား

မးႏြယ ဓေလႏ အည ဤေနရာမားက ေကးရြာ မားမ ကာကြယထားရ။

ားကကေျမ အမေထာ ၊ ရပရြာလမႈအဖြ႔အ ညး

(သ႔) အမးတအပ

ႏြားေႏာက၊ ကြ၊ ႏြား မားမ ေျမ ျဖည ေပး၊ ျပနလည ေပါကေရာကလာေသာ ေတာ ႏ ကသ ေတာမားအားရ းလ းေပး။

ကခ းမား၊ ေလကားထ ကခ း ႏ သ ေတာေျမမား

ေပ တြ တရ ာနမားက ေကာ း။ ကကးတြ ရပကြက တ ခခ း ႏြားေကာ းသား တ ဥးရၿပး၊ ေတာ ယာ ားကကေျမရသည။

ေရထ ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ါး ႏ အျခားေရေန သတဝါမား ေရႏ ါးမား ရရေရး ျမ ၊ ေခာ း၊ အ းမားက ရပရြာလထမ အသးျပႏ သည။

ေလကားထ ကခ းမား

ေလကားထ ပါး ကခ းမားက ေျမကြကမားအျဖ ပ းျခားထားၿပး၊ ထေျမကြကမားက အမေထာ မားမ ပ ၊ ကပး၊ ရတသမးၾကသည။ အမေထာ မားေပါ းဖြ႔ မမတ႔၏ ေလကားထ ကကြက

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf32

မားက တ လည ကပးရတသမးၾကၿပး၊ အမရ မသား မ မမတ႔ ကကြကတြ လာေရာကကည လပအားေပးၾကသမားက ားေသာကဖြယရာမားျပ ေကြးေမြးေလရသည။ ကခ းသ႔ ေရသြ း ျခ းက ၎တ႔ အားလးမ မၿပး ေရသြယေျမာ းမားက မေဝအသးျပၾကသည။ ကကး႐ြာသားမားသည မမတ႔ အသ းအဝ းၾကား ေရသြ း ကပးေရးအတြက ေရျဖန႔ေဝေရး မရန ေရ မခန႔ခြေရး ေကာမတ က မၾကေသးမက ဖြ႔ ညးထားသည။

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာတ ခခ း တြ လြနခေသာ ႏ ေပါ း ၅၀ ေကာကတညးက ျပလပခေသာ ေလကားထ ပါး ကခ းမားရသည။ အမေထာ မသား အမား တြ ကပးရန ေလကားထ ကကြက ရၾကၿပး၊ ယ း ကကြကမားမာ အေမြရထားေသာေျမမား၊ အျခားသမားထမ ႏ အလက ားရမး ကပးေသာေျမမား (သ႔) ႏ ခလးေပါ းထားေသာ ကကြကမားျဖ ၾကသည။

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာေကးရြာမားတြ ေလကားထ ကခ းမားသည မသား မားအတြက ပါးသးႏ ရရရန အဓကအရ းအျမ ျဖ သည။ ေတာ သမားသည ပါးသးႏအမးမးႏ ေကာကည း ပါးမားက ကပးၾကၿပး၊ ႏ အလက ကပးရနမးေ မားက ခနလပထားၾကသည။ ေဖေဖာဝါရႏ

မတလမားတြ ေတာ သမားသည မမတ႔၏ ေလကားထ ကခ းတ ဝကရ ေတာ ေ ာ းမားတြ ပးခ းမားမးခေလရသည။ ထပးပ မားက ြနလ (သ႔) လ လတြ ေလကားထ ကခ းမားသ႔ ေျပာ းေရြ ႔ ကပးၿပး၊ ေအာကတဘာလႏ ႏဝ ဘာလမားတြ ရတသမးၾကသည။ ေတာ သမားသည ပ၊ ရပ၊ ခရမးသး ႏ အျခားဟ းသးဟ းရြကမားကလညး ေလကားထ ကခ းပတလညတြ ကပးၾကသည။ သ႔ေသာ ဟ းသးဟ းရြကအမား ကမ ေတာ ယာ ကခ းမားႏ မသား

ဥယာဥၿခ မားတြ ကပးၾကသည။

သ သးၿခမား

ေတာ သမားသည မၾကာမလမးပမး ကသြယေရးေကာ းမြနလာၿပး သႏမားက ေကးရြာျပ ပသ႔ ပမလြယက ြာျဖ တ ပ႔ေရာ းခႏ ရန ေမာကးလက လေမာၿခမား၊ ေထာပတသးခ းမားႏ မကမနး ၿခမားက တးျမ ကပးလာၾကသည။ ြမရာအနး အႏယနယ ပတြ ေ း တ ေ ာကလပမသည ကနသြယေရး တးျမ လာရန အ အ ဥရသညက ျပေနသည။ ေတာ သမားသည ေဒသတြ ကပးရန သ မသ မးသပရန ေထာပတသးပ မားက အမၿခမားႏ သ သး ကကြကမား တြ တ မးသပ ကပးလာၾကသည။ အမေထာ မသား မားသည မမတ႔၏ ေတာ ယာ ကခ းတ ခ႕ပ းက သ သး ကခ း အျဖ ေျပာ းလၿပး ပါး၊ ဟ းသးဟ းရြကမားႏ အတ သ သးပ မားကပါ ကပးလာၾက

သည။

ေလရးၿမ႕ရ အမေထာ မသား မားသည မမတ႔ဥယာဥမားမ ရေသာ မကမနးသးမားမ ရးရာမကမနး ဝ က ျပလပေလရသည။ မကမနးဝ မားက မၾကာေသးမကမ အျခားၿမ႕မားသ႔ တ ေရာ းခလာၾကၿပး၊ ဒနးကေလးေဝး ရြာအပါအဝ အနးနားရြာမားရ ေတာ သမားကလညး ေလရးၿမ႕သ႔ တ းပ႔ ေရာ းခ ႏ ရန မကမနးပ မား တ ကပးလာၾကသည။

ားကကေျမ

ကြ၊ ႏြား ႏ ႏြားေနာကမား2 က ေတာ ယာ၊ လယကြ းမား၊ ေလကားထ ကခ းမား၊ သ ေတာမားႏ ေကးရြာရ အျခား ကပးေျမမားတြ ေကာ းေလရသည။ အေၾကာ းမာ ကပးရန ေျမ မား ေကာ း မြနလာေ ရနျဖ သည။ ေတာရ းပ မားက ရ းလ း အပ မားကးထြားလာေ ရန အမေမြးတရ ာန

2 ႏြားေနာက (Mithun) မားသည ေတာ အာရႏ ႔ အေရ႕ေတာ အာရႏ မား၏ ေတာ ကနးထထပ ေသာေတာမားတြ အေတြ႔ရမား ေသာ ျခေမြးတရ ာနႏြားအႏြယ၀ သတ၀ါမး တမားျဖ ပါသည။ ႏြားေနာကမားသည ေရာ း၀ယႏ ေသာ၊ လလယႏ ေသာ တနဖးအရ းျခေမြးတရ ာနအမးအ ား ျဖ ေသာေၾကာ ႔ နာဂယဥေကးမတြ အေရးၾကးေသာ အခနးက႑မပါ၀ ေနပါသည။ ႏြားေနာကမား သည ားေသာက ည႔ခပြမားႏ ႔ပြလမးသဘ မားတြ အခမးအနားအထမးအမတတခလညးျဖ ပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 33

မားက ေတာ ယာ ကကြ းမားတြ ေကာ းၾကသည။ ကကာမးႏြယ တြ ဖသား တ ခခ း မမ တ႔အပ ရ မသား မား၏ တရ ာနမားက မရန ႏြားေကာ းသားတ ဥး ထားရသည။

သကကယခ းမား

ကကးေကးရြာ ေတာ ဘကတြ လထပ သကကယခ းမားရၿပး ေကးရြာမ မညသမ သြားေရာက အမအမးအတြက ဝါးႏ သကကယမား ရယႏ သည။

ပား ြေသာ ေကာကေ ာ မား

အာရပားအေကာ ကးမား (Apis dorsata) သည ေတာ အာရႏ အေရ႕ေတာ အာရတ ဝမး ေတာ နရမားရ ေကာကကမးပါးယမားတြ ပားအမား ေ ာကလပေနထ ၾကသည။ အမေထာ မား သည ပားအမားမ ပားရညမားရယခြ ရၾကၿပး ပား ြေသာ ေကာကကမးပါးယမားက အပ မားမ ခြေဝ ပ ၾကသည။ ပားအမားက မထခကေ ရန ပားေတာ တ ဝကရ သ ေတာမားက ထနးသမး ကာကြယထားၾကသည။ ပား ြေသာေကာကေ ာ မားသည တနဖအရး းပ မမား အနကတ ခ ျဖ ၿပး၊ ပာရညက ေ းဝါးအျဖ အသးျပကာ၊ ဝ ေ ြရရရန ေရာ းခၾကသည။ ပားရညႏ ပားဖေယာ း မားက သ ေတာရ ပားအမားႏ ေျမျပ ရ Apis cerana ေခ ေျမေအာ းပားမားမလညးရယၾကၿပး၊ အ ပမရ ေသာ Melipona ႏ Trigona ပားမး တမားမလညး ရယၾကသည။ 0

အမဥယာဥၿခမား

ေကးရြာမားတြ နာဂအမးသမးမားသည မမတ႔အမအနး တ ဝကရ ဥယာဥမားတြ ဖရသးမား၊ ေျပာ း နမားႏ ပမား အပါအဝ ဟ းသးဟ ရြကမး ႏ ေ းဘကဝ အပ မားက ကပးၾက သည။ အမဥယာဥၿခမားတြ မကမနးပ ၊ ကေပာပ ၊ လေမာပ ၊ ပ မ႔သးပ ၊ သ ေသာသးပ ႏ ေထာပတသးပ မားအပါအဝ အသးပ မားကလညး ကပးၾကသည။ ထဥယာဥၿခမားသည ထနာဂ ေဒသရ အျခား ကပးခ းမားနညးတ ေအာေဂးန ၿခမားျဖ ၾကသည။ ထဥယာဥၿခမားက မသား မးဖ ေခာ မရေသာ ျပာမားျဖ ေျမၾသ ာထညသြ း ကပးၾကသည။

ဟ းသးဟ းရြက ဥယာဥၿခမား

ကကးမးႏြယ တြ အခ႕အမေထာ မားသည မမတ႔ရြာအနး ဥယာဥေျမကြကမားတြ ပေလာပနႏ ဟ းသးဟ းရြကမားက ကပးၾကသည။

အပနးေျဖေနရာမားႏ အမားျပညသက ားကြ းမား

ေကးရြာမားတြ အားက ားကြ း ႏ ပြေတာက းပေရးကြ း အ ရေသာ ျပညသပ ေနရာမားရၿပး၊ ယ းတ႔က လထမအသးျပႏ ရန အမေထာ မားမလဒါနး ထားၾကသည။ ြမရာတြ ရြာကနးထပရ ျမတခ းျပ က ျပညသပ အပနးေျဖေနရာအျဖ ထားရသည။ လထမျပလပေသာ အ အ ဥမားႏ ပြေတာမားက းပႏ ရန လမးေအာကပ းတြ ေျမကြကတ ခက မၾကာေသးမကမ အမေထာ တ ခက လဒါနး ထားသည။

႐းရာအထြ ျမတေနရာမားႏ ယဥေကးမ အထ ကရေနရာမား

မးႏြယ မားသည သန႔ရ းေသာေတာ မား အပါအဝ မမတ႔၏မးႏြယ ယဥေကးမ၊ သမ းႏ ဘာသာေရးတ႔အတြက အေရးပါေသာ ေနရာမားႏ ေတာ မားက မထနးသမးထားၾကသည။ ယ း

0 ပားမး တမားႏ ႔ ရးရာပားေမြးျမမအေလ႔အထမားသည ပားေမြးျမေရးကျမ ႔တ ရန ႏ ေတာ အ ႔လပေ ာ မတချဖ ေသာ နာဂေျမပားေမြးျမေရးႏ ႔ပားရညထတလပေရးတာ၀န(Nagaland Beekeeping and Honey Mission) မ မတတမးတ ထားပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf34

ေနရာမားသည ေကးရြာ၏ နယနမတအတြ းတြ ရၿပး မးႏြယ ဓေလထးတမးမားႏ အည ကာကြယ ထနးသမး မရန ေကးရြာမားတြ တာဝနရသည။

ေရအရ းျမ မား

ဒနးကေလးေဝးတြ အမေထာ တ ခမ ေတာ ယာ ကခ းက ါးကနအျဖ ေျပာ းလကာ ac uaculture နညးပညာျဖ မးသပေနသည။ မးေခာ းမားက ပတလညရ ရြာမားမ သန႔ရ းေအာ ထနးသမးထားၾကသည။ ကကးေကးရြာတြ ေနထ ၾကသမားသည မးရာသအကနတြ ေခာ းက

ညပတ န းေသာ ါးမားက ဖမးေလရသည။ ါးေသးေလးမားႏ အရြယမေရာကေသးေသာ ါးမားသည တာေပါကမားမ ထြကသြား ရသျဖ အနာဂါတအတြက ါးမးမား ကလကထနးသမး

ထားႏ သည။ ထ ါးဖမးေရကာတာက လြနခေသာ ၁၉၄၀ ခႏ မားက လပေ ာ ခေသာ လထအကးျပ လပ နးအတြက အသအမတျပသညအေနျဖ လတ ဥးအား အခမးအနားျဖ ေပးအပခသည။ သ႔ေသာ ါးမားကရြာသ ရြာသားအားလးမ သြားေရာက ဖမးႏ သည။

ရြာသရြာသားမားမ ကက (Koki) ေကးရြာရ ါးဖမး ညးရးတခအားတည႔မတေနပ

အမလကျခ း

အမလကျခ းသည နာဂတ႔၏ အရး ြေနၿပျဖ ေသာ ယဥေကးမတ ချဖ သည။ အ ားအ ာႏ ေ းဝါးမား ရရရန၊ မမတ႔၏ သးႏမားႏ အမေမြးတရ ာနမားက ကာကြယရနႏ ဝ ေ ြရရရန ေတာရ း တရ ာနမားက အမလကၾကေလရသည။ ရြာသ၊ရြာသားမား မမတ႔ေကးရြာရ ေတာေတာ မား တြ အမလကခြ ရသည။ သ႔ေသာ အမားအားျဖ လယကြ း၊ ကခ း၊ ေတာ ယာ ားကကမားသ႔ လာေရာကေသာ ေတာေကာ မားကသာ အခြ ေကာ းယ အမလကၾကေလရသည။ ေတာဝကမား ( us crofa) ႏ သမ အမးမးမ ေလကားထ ကခ းမား ႏ ေတာ ယာ ကခ းမားရ ပါးမားက လာေရာက ားေသာက ၾကၿပး၊ အာရဝကဝနကမား (Ursus thibetanus) မ တ ခါတ ရ ေတာ ယာ ကခ းမားရ ေျပာ းမားက လာေရာက ားၾကသည။ အထးသျဖ ေတာရ းတရ ာနမားမ မမတ႔၏

အမေမြးတရ ာနမားက လာေရာကသတျဖတ ားေသာကလ အမေမြးတရ ာနမား ကလက မ း ရးရေအာ အမလကထြက ၾကေလရသည။ ေကးရြာရ လအနညး ယသာ ေတာနကမားသ႕ ရကရည အမလကခရးထြကၾကသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 35

နာဂမးႏြယ တ ခ႕တြ အမလကျခ းႏ ပတသကၿပး ရးရာဓေလျပ ာနးခကမားရၿပး၊ တရ ာနမား မးပြားခနတြ အမလကျခ းက တားျမ ထားသည။ အျခားမးႏြယ မားတြ မ အမလကျခ းႏ ပတသကၿပး အမလကမညေနရာႏ အခနသတမတ ညႊနၾကားခက အနညး ယသာရသည။ သ႔ေသာ အမမလကႏ ေသာသကကးရြယအမား၊ မ းမမား ႏ မသန ြမးသမား အပါအဝ ေကးရြာရ အျခား သမားအား ရရလာေသာ အသားမားက မညကသ႔ခြေဝ ေပးရမညကမ ရရာဓေလ ညးမဥး ညးကမး မားရသည။ ဒနးကေလးေဝးရ မ းတ ဥး ေျပာျပခကအရ ေတာေကာ မားက အပ လက ေတြ႔လ အခ႕က မထခကေ ပ အၿမလြတေပးရသည။ အခ႕နာဂရြာမားတြ အမလကျခ းက ခြ မျပေသာ ေနရာမားကလညး သတမတထားၾကသည။

အခ႕နာဂမးႏြယ မားတြ တရ ာနမး တအခ႕က ရးရာဓေလထးတမးအရ အမလကျခ းမ ကာကြယေပးထားသည။ သမာနးကား (Neofelis nebulosa) သည နာဂယဥေကးမတြ အထးေနရာ ရထားသည။ ရးရာဓေလထးတမး ယၾကညမအရ အခ႕နာဂလမးမားသည ထကား၏ဝဥာဥႏ ခတ ကမရၾကသည။ မ းေကာ းတ ေယာကသည ရေသမမထားပ ထကားက မညသညအခါ မမပ ေခ။

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားတြ ေနထ သမားသည လယကြ းမားႏ သ ေတာမားတြ ေတြ႔ရရေသာ ေတာရ းတရ ာနေကာ ေရ ေလာကလာသညက သတမမၾကသည။ ဤသ႔က း လာမသည ၿပးခေသာႏ မားက ေသနတမားပမလြယက ြာရရႏ ေသာေၾကာ ျဖ သည ဟအခ႕က

ၾကသည။ အခ႕ကမ ေ ာကလပေရးလပ နးမားအတြက သ ပ မား ခတလလာသည ေနာကပ း တြ ေတာရ းတရ ာနေကာ ေရ က းလာမက သတမမၾကသည။ အေျပာ းအလမား ျပလပ ေတာရ းတရ ာနမားက ပမေကာ းမြန ြာကာကြယေပးႏ ရန ရးရာဓေလထးတမး န က အသးျပႏ သည။ ထသ႔လပမသာ ေနာ လာေနာကသားမားအတြက ေတာေကာ မား ရရႏ မညျဖ ၿပး ေတာရ း တရ ာနႏ အမလကျခ း ရာ နာဂရးရာဓေလမားကလညး ကလကထနးသမး ထားႏ မညျဖ သည။

အမမလကရ နယေျမႏ ေတာရ းတရ ာနေဘးမေတာမားက ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ နာဂရြာမား မ ထားရၾကသည။ အႏယဘကျခမးရ ထ ရားေသာ ဥပမာတ ခမာ Khonoma သဘာဝထနးသမး ကာကြယေရး ႏ Tragopan ေဘးမေတာတ႔ျဖ ၾကသည။31 ေတာရ းတရ ာနေကာ ေရေလာ ကလာမ က ေျဖရ းရန ေကးရြာအ ညးအေဝးမားမ တ ေကးရြာမားႏ မးႏြယ မားမ အေျပာ း အလမား ခမတၿပး ထအေျပာ းအလမားက ရးရာတရားေရး န ႏ အည ရးရာအဖြ႔အ ညးမားမတ ၾကပမတႏ ေရး ေ ာ ရြကရန ရးရာဓေလထးတမး န တြ ထေရာကသညမေဘာ ရသည။

Jhum ေခ ေတာ ယာ

ေတာ ယာသည ေတာ ကနးေတာ ေကာမားတြ ကပးေသာ န ျဖ ၿပး ေတာ သမားသည ကပးေျမက မးရ႕ရ းလ းၿပး သးႏမားက တ ႏ (သ႔) ႏ ႏ ကပးၾကသည။ ထ႔ေနာကတြ

ေတာရ းပ မား သဘာဝအတ းျပနလည ေပါကေရာကေ ၿပး ေျမ မားျပနတကကာ ေပါ းပ မား ရ းလ းေအာ ထားရသည။ Jhum ဟသည ဤကသ႔ အလညက ကပးေသာနညးက နာဂလေခ ေဝ ေသာ အမညျဖ ၿပး၊ ၎က ျမနမာလ ေရြ႕ေျပာ း ေတာ ယာ ဟလညးေခ သည။ Jhum သည

31 Chase P and ingh P (2012) People s Initiative for Conservation of Forests and Natural Resources: A uccess tory of Khonoma Village Forest, Nagaland. NeBI (2) pp. 1

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf36

ားနပ ရကၡာဖလေရး၊ ဝမး တမားႏ ယဥေကးမ ဓေလထးတမးမားအတြက လအပၿပး အကနအက သကသာ ေရရညတညတေသာ အလညက ကပးေရး န ျဖ သည။ 2

တမၾကားမ ဟြနး (Jhum) ေျမလပမား

ေျမယာပ မ မလၿချခ းJhum ေျမယာပ မသည အထးသျဖ လၿခမမရေပး၊ အဘယေၾကာ ေသာ Jhum ေျမယာက VFV ေျမအမး ားထ ထညသြ းထားသည (သ႕) သ ေတာျပနတးရာေနရာအျဖ သတမတထားေသာေၾကာ ျဖ သည။ Jhum သည ထခကမနညးၿပး အလညက က ပးေသာ ဥယာဥ ကခ း န ဟ လ ပတကမညျဖ သည။ မသ ေလာေသာ နမား သတမတလာျခ းေၾကာ Jhum ေျမမားသး ြခြ းရးလာရၿပး၊ ကနေျမမားက ေရရည တညတ ြာ အသးျပ ကပးရန ခကခလာသည။

ေကးရြာတ ရြာ တ တညေထာ လ အမေထာ မားသည ေတာေတာ မားက ဥး ြာ ခတထြ ရ းလ း ကပးျခ းျဖ ေျမယာပ မက ရယၾကသည။ အမေထာ မားသည Jhum ကခ းမား က ပလပထားၿပး တ ဖနျပနလည ရ းလ း ကပးေသာ ကဝနးအားျဖ မမတ႔၏ ေျမယာပ မက ထနးသမးထားၾကသည။ ဤသညမာ ျမနမာႏ ရ အခ႕ေသာ အျခားတ းရ းသားလမးမားမ က သးေသာ အလညက ကပးေရး န ႏ ကြာျခားၿပး ကပးရန Jhum ကခတထြ ရ းလ းတ း တြ ေျမယာက အမေထာ မားၾကားျပနလည ခြေဝေလရၾကသည။

2 ဤ ကပးမပ သည ၀မးကြမားက ပမထနးသမး အေတြ႔ရမားေသာၾကးမားသည႔ ကပးေရး ရာ အျခားနညးလမးမားထက ေျမ လႊာ၊ ေရထ၊ ေျမထမားအေပ ထခကမပနညးပါသည။ ee Rerkasem K, Lawrence D, Padoch C, chmidt-Vogt D, iegler A D and Bruun T B (200 ). Conse uences of widden Transitions for Crop and Fallow Biodiveristy in outheast Asia. Human cology , 0 and iegler A D, Bruun T B, Guardiola-Claramonte M, Giambelluca T , Lawrence D and Lam N T (200 ) nviornmental Conse uences of the Demise of widden Cultivation in Montane Mainland outheast Asia: Hydrology and Geomorphology. Human cology , 1

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 37

အမေထာ မားသည မမတ႔၏ ကကြကမားက အသးျပခြ ရၾကၿပး၊ ရပရြာမ မခန႔ခြမ အခြ အေရး တ ခ႕က က ထားသည။ အဘယေၾကာ ေသာ ေတာ သမားသည ႏ ဥ အ ညးအေဝးျပလပၿပး Jhum ကခ းမားအတြက ခတထြ ရ းလ းမည ေနရာမားက ေ ြးေႏြးၾကသည။ ကပးေျမလအပ ေသာ အမေထာ မားက တ ႏ ေျမ ားရမးေပးရာတြ လညး Jhum ကပးေျမ သညသာအမား း ျဖ သည။

ေကးရြာတ ရြာ ထေထာ ၿပးေနာကတြ Jhum အတြကေျမႏ သ ေတာေျမမားက ကန႔သတ ပ းျခား သတမတသည။ ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ ရယာတြ Jhum ကကြကမားရ းလ းရန ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာ မမ န အရ ခြ မျပေပ။ ထသ ေတာမားတြ တ ဥးဥးမ Jhum ကခ းအတြက (သ႔) အေၾကာ းတ ခခေၾကာ ခတထြ ရ းလ းမည ပါက ေကးရြာေကာ ႏ အျခား သက ရာ အာဏာပ မား၏ ခြ ျပခကလအပသည သ႔မဟတပါက ဒဏရကျခ းက ခရမညျဖ သည။

အမေထာ မားသည ကပလကရေနေသာ ကခ းမားက ခတထြ ရ လ းရာတြ အတတကြ ေပါ း လပေ ာ ေလရသည။ ပထမဥး း လကျဖ ရ းလ းၿပးလ ျပနလညမးရ႕ရ းလ းသည။ နနဝါရႏ ေဖေဖာဝါရလမားတြ Jhum ကခ းမားက ရ းလ းၾကသည။ ခတထြ ရ းလ းထားေသာ

ေတာပ မားက အေျခာကခရန အနညး း သးပတ၊ ေလးပတခန႔ ေ ာ ၿပးလ ေကးရြာတ ခ မ ေန႔တ ေန႔က ေရြးခယၿပး ေဖေဖာဝါရလကန ႏ ၿပလအေ ာပ း ၾကားကာလတြ ကခ းက ထနးခပရ႕မးျဖ ရ းလ းၾကသည။

ထနးခပမးရ႕ျခ းသည ကမာတ ဝမးတြ ေတာ သမားႏ သ ေတာထနးသမးသမားမ အမား း က သးေသာ မမ န တ ချဖ သည။ ထသ႔မးရ႕ျခ းျဖ ျပာမရေသာ အဟာရမားက အပ မ ပယ ားသးႏ သည။ မးရ႕ျခ းျဖ အပ အဟာရမားရရေ ၿပး၊ ေျမရအက ဓာတက ေလာပါးေ သည။

ေပါ းပ မား၊ အပ မား၊ ေျမေအာ းေရာဂါပးမားႏ ပးမႊားမားကလညး ထနးခပေ သည။33

မးကး ကျခ းမ ကာကြယရန ကခ းပတလညရ ေတာပ မားက ႏ မတာ၊ သးမတာခန႔ ရ းလ း ထားသ ေၾကာ ကကးေကးရြာရ ေတာ သမားမ ရ းျပသည။ အထးသျဖ ေကးရြာမား၊ ျမတေတာမား ႏ ရပရြာပ သ ေတာမား အနးရ အခ းမားက မးရ႕ရ းလ းရာတြ ဤသ႔ မးကတား း ကာကြယ ထားျခ သည အေရးကးသည။ ရပရြာပ ေတာမားႏ ရြာေျမမားက ထခကပက းေ လ ဒဏရက ျခ းျဖ ျပ ဒဏေပးႏ သည။

KHËYEBONGKhëyebong မားသည Jhum ကခ းရ တနဖးျမ သးႏမား ကပးထားေသာ ဥယာဥ ယ ေလးမား ျဖ သည။34

Jhum ကခ းက ရ းလ း မးရ႕ၿပးေသာ အခါ ေတာ သမား သည တ ဝကမးေလာ ထားၿပး ေသာ သ က းေျခာကမားက ဒတယအကမ ျပနလည ပ မးရ႕ျခ းျဖ ေျမ ရရရန ျပာမား ပမ ရရေ သည။ Jhum ကခ းတြ ဤကသ႔ ေျမကြကေလးမားထားရၿပး ေရႊလဘ ရပ၊ ေ ာ း ၾကကသြန၊ ၾကကသြနျဖ၊ ဂ း၊ ေ းဖကဝ အပ ႏ ေ းဝါး ပ မား အပါအဝ သးႏမား ေရာေႏာ ကပးၾကသည။

ပထမႏ Jhum ကခ း ကပးရာတြ ပါး၊ ေျပာ း၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ဖရ၊ အာလး၊ ထြကသးႏႏ ေျပာ း န မားက ကပး ၾကသည။ ဒတယႏ တြ ရြာႏ နးေသာ Jhum ခ းမား ဟ းသးဟ းရြက

33 Kerkhoff, . . and harma . (comps.). 200 . Debating hifting Cultivation in the astern Himalayas: Farmers Innovations as Lessons for Policy. Kathmandu: ICIM D.

34 Kh yebong သည ၄ းေျမကြကမားက Makury ဘာသာ ကားျဖ ႔ေခ ျခ းျဖ ပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf38

အခ႕က ကလက ကပးၿပး၊ မ ႏ သကကယမားက ရယၾကသည။ ဒတယႏ တြ ရြာႏ နးေသာ Jhum ကခ းမား သးႏအခ႕က ကပးေလရသည။

ပါး ကပးရန ေလကားထ ကခ းမားက ပႏ သကၾကေသာလညး Jhum သည ဟ းသးဟ း ရြကမး ကပးေသာ ကခ းျဖ ေသာေၾကာ အ ားထး မရႏ ဟ ဒနးကေလးေဝးေကးရြာရ အမးသမးမားက သည။ ဒတယႏ မ Jhum ခ းက ႏြားေႏာက၊ ကြ ႏ ႏြား ားကကအျဖ အသးျပၾကသည။ တရ ာနမားက ပလပ Jhum ခ းမားတြ ေကာ းျခ းျဖ အပ ယမား ပတလညရ ေတာပ မားက ရ းလ းေ သည။ ားကကေျမအျဖ အသးမျပေသာအခ းမားႏ ယဥလ ားကကေျမအျဖ အသးျပေသာ ပလပ Jhum ခ းမားတြ သ ပ မားကးထြား ျမနၿပး သ ေတာ

ျပနလညေပါကေရာကရန ေႏးေကြးေ ေသာ ၿခႏြယမား ႏ ဝါးရ နညးပါးသည။

ေတာ ယာေဟာ းမားတြ အလအေလာကေပါကေရာကေသာ ဟ းသးဟ းရြကမား၊ မႈမား၊ ဝါးျမ မားႏ အျခားအပ မားက မညသမ သြားေရာကခး ြတႏ သည။ ေတာ ယာကြကရ ေရအ မားရ ါး၊ ဂဏနး၊ ႏ ခရမားက ရပသရြာသားမားမ သြားေရာက ဖမးယႏ သည။ အမေထာ မားသည

မမတ႔၏ ေတာ ယာေဟာ းေျမကြကမားရ ေလာ ာထ းႏ သ လးမားက ပ ၾကၿပး၊ ယ းအကြကအားျပနလညရ းလ းေသာအခါ တထးရန ၎သ မားက အသးျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝး႐ြာ တြ ခြ ျပခကမရပ Jhum ကြကမားမ သ ခးထတသမားအား ေကးရြာေကာ မ သြားေရာကဖမး း ခၿပး သ မားက ေလာ ာထ းအျဖ အသးျပရန ေကာ းသ႔ လဒါနးခသည။

ဒနးကေလးေဝးရြာတြ ေတာ ယာအလညကသကတမးအား ယႏ ထားသည။ ကကးေကးရြာက အပ ၄ ခခြထားသည။ အပ (၁) ႏ (၂)မ မေသာ ပ လယေရမကႏာျပ ျမ ပေအးေသာ ေနရာ မားရ ကကြကမားက ေတာ ယာေဟာ းအျဖ ထားရျခ းကာလမာ ယႏ ျဖ ၿပး၊ အပ ( ) ႏ (၄) မ မေသာ ပ လယေရ မကႏာျပ ႏမ အပခန ပမျမ မားေသာ ေနရာရ ကကြကမားကမ ါးႏ ထားရသည။ လြနခေသာ ယႏ ခန႔က ေတာ သမားသည ကးထြားျမနေသာ ပါမးက ြမရာသ႔ ယေ ာ လာခၾကၿပး၊ ယ း ပါးမးသည ေအးေသာေျမာကပ းေဒသရ Jhum ကခ းမားတြ ေကာ း ြာ ျဖ ထြနးၾကသည။ ထေျမတြ ကပးေသာ ေတာ သမားသည ယခအခါတြ ါးႏ က ဝနးျဖ ေျပာ းလ ကပးၾကၿပး၊ ႏ ႏ တြ သးႏ ကပးကာ အလညကကာလ သးႏ ထားရသည။ အထြကႏနးမာမ ယခ ကႏ မတပ ပမေကာ းမြနေၾကာ ၾကသည။ ဤပဥပမာသည ယခ ထ ျမ ယ ခကႏ လႊေနၿပး အလညကကာသတမတထားရျခ းမာ လဥးေရတးပြားလာျခ း ႏ အဓက က ပေနသည။ အခ႕ေျမမားက ပမ တ တ ကပးလာၾကသည။ အဘယေၾကာ ေသာ ေျမအေျခအေနမာ ေကာ းမြနေသာေၾကာ ျဖ ၿပး၊ ပမ အထြကမားကာ ေျမအရညအေသြး က းျခ း မဟတေပ။

ကပးေရးတြ ေျမ မခန႔ခြျခ း

Jhum ကပးေရး န တြ ကပးေျမက ေျမလပအျဖ ထားရၿပး သဘာဝအတ း ေျမ ျပန တကေ ျခ းျဖ ေျမ အရညအေသြးက ထနးသမးေလရသည။ ေျမလပအျဖ ထားရေသာ ကာလသည သဘာဝသ ေတာမား ျပနလည ေပါကေရာကလာၿပး ေျမက ယခ မ ကပးမကာလအတ း ျပနေကာ း လာေအာ ေ ာ ရြကျခ းျဖ သည။ ေျမ၏ ရပေ ဒ၊ ဓာတေ ဒႏ ဝေ ဒ ရာ ဂဏသတမား အေပ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာ ကပးျခ း၏ အကးတကေရာကမက မၾကာေသးမက မး ခကအရ၊ လြနခေသာ ႏ ေပါ း ၀ အတြ း သပဂာနယတြ ထတေဝခေသာ ေလလာခကမား၏ ၉၀ ခန႔တြ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 39

ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာ ကပးျခ းသည ေျမ၏အရညအေသြးက အႏတလကၡဏာဘက ေရာကသြားေ ျခ း မရေၾကာ းေတြ႔ရခၾကသည။

ေျမလပအျဖ ထားရေသာ ကာလတြ ေျမသည အသ ျပနျဖ လာသည။ ေျမလပအျဖ ထားရေသာ ကာလသည အေတာအတန ရညလားသျဖ သဘာဝအတ းျပနလည ေပါကေရာကလာျခ းသည ေျမ၏ အရညအေသြးႏ ေဒသတြ းရ သကရမး တမားက ထနးသမးေပးသည။ ေျမလပအျဖ ထား ရေသာ ကာလက ခ႕လကေသာအခါ ေျမယာ မမက ပမက လ ေ သည။ ဥပမာ ေအာဂ းန ေျမၾသ ာေကြးျခ း ႏ ႏကထရဂ ဓာတအားျဖည အပ မား ကပးျခ း ျဖ သည။36

နာဂေတာ သမားသည ေျမလပအျဖ ထားရေသာကာလက ေျမ ျပနတကလာရန မထားရသည။ ကြ၊ ႏြား ႏ ႏြားေႏာကမားက Jhum ကြကမားတြ ေကာ းၿပး ေျမ ျပနလညရရေ သည။ Jhum မားတြ ပက အၿမတမး ကပးၿပး၊ ထသ႔ ကပးျခ းျဖ ေျမတြ ႏကထရဂ ဓာတက ရရေ သည။

ြမရာအပါအဝ နာဂရြာအခ႕ရ Jhum ကခ းမားတြ Alnus nepalensis ေခ ႏကထရဂ ဓာတအား ျဖည အပ မားေပါကေရာကၾကသည။ ေျမလပအျဖ ထားရေသာ အခ းမားက ျပနလည ရ းလ းရာ တြ သ ပ မားအရပရ ေပါ းပ ႏ ျမတပ မား ကးထြားမလားေအာ ထနးခပႏ သညအထ ေ ာ ၾကသည။ ထသ႔ေ ာ ျခ းျဖ ကခ းအား ေျမလပအျဖ ထားရရမည အနညး းကာလက သရ လကနာရန အကအည ျဖ ေ သည။

ြမမရာ (Somra) ရ ဟြနး (Jhum) ေျမကြကမားတြ ေျမ လႊာအား ေျမၾသ ာေပးသည႔ ေ ာ းရြကေၾကြပ မား

ေရခပ ကပးေမြးျမျခ းႏ ေျမၾသ ာထနးသမးျခ း

Alnus nepalensis: Maibau, Nbau Ning-bau Yang-bau (Kachin); Bachiing (Somra Naga); Këbasang (Makury Naga); Rupro (Angami Naga); Hyang (Chin)

ဥယာဥ ကခ း န တြ Alder (Alnus nepalensis) ေခ ေရခပ မားက အာရတ ဝမး သား ဥေျမး က အသးျပလာၾကသည။ Alder ပ မားက ပ လယေရမကႏာျပ အျမ

Filho A A R et al (201 ) သည အပပ းေဒသတေလာက ေျမ လႊာ၏ ရပပ း ရာ၊ ဓာတပ း ရာ၊ ၀ပ း ရာ ျဖ တညမမား အေပ ေရြ႕ေျပာ း ကပးျခ း၏ သကေရာကမမားက ေလ႔လာထားသည႔ (၁၉၈၁) ခႏ က ထတေ၀ခ႔ေသာ သေတသနေ ာ းပါး (၈၀) ႏ ႔ ျပနလည သးသပသည႔ေ ာ းပါး (၉) ခက ေလ႔လာသးသပထားပါသည။ Ribeiro Filho A A, Adams C, Murrieta R (201 ) The impacts of shifting cultivation on tropical forest soil: a review. Boletim do Museu Paraense m lio Goeldi. Ci ncias Humanas. 8( ), 2

36 Cairns M (200 ) Conceptuali ing Indigenous Approaches to Fallow Management: A Road Map to this Volume. In Cairns, M. ( d.) Voices from the Forest. ashington DC: RFF Press

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf40

၁၀၀၀ မတာ ႏ ၂၅၀၀ မတာ ၾကားတြ ေတြ႔ရၿပး ဟမဝႏာတြ ေပါကေရာကေသာ အပ မး တမားျဖ သည။

A. nepalensis သည ၎ရအရြကကးမား ႏ ၎အပ ၏ root nodules ရ ႏကထရဂ အားျဖည Frankia ဘကတးရးယားမားမတ ေျမ မားျဖညတ းေပးသည။ အႏယ ႏ ၊ နာဂျပည၊ ခႏမာေကးရြာရ ေတာ သမားသည Alder ပ ေၾကာ ေျမ ႏ အထြကႏနး မကပ သးႏမားက ႏ ႏ ကတက ကပးႏ ၿပး၊ ေျမလပအျဖ ႏ ႏ သာထားရႏ သည။ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာ န တြ Alder ပ မားအသးျပျခ းက ကခ ျပညနယ၊ က းတ း ေဒသကး၊ ၀ ကယပ အပခပ ခြ ရတ းႏ ခ းေတာ တနးေဒသမားတြ မတတမးျပ ထား သည မားရသည။ ြမရာတြ A. nepalensis ပ မားသည ပေအးေသာ ေျမာကပ း Jhum ခ းမား သဘာဝ အတ း ေပါကေရာကလကရသည။ ေျပာ း၊ ဖရ ႏ အျခားသးႏမားကႏ ႏ ကပးၿပး ေျမလပအျဖ ေျခာကႏ မ ခႏ ႏ အထ ထားရေသာ ရြာအထကပ းရ ကခ း

တြ Alder ပ မား သဘာဝအတ း ေပါကေရာကေနသည။ ေျပာ းပ မားသည ပႏြယမား တကရန က းအျဖ ရေနၿပး၊ ဖရႏြယမားမာ ေျမျပ ေပ တြ ျပန႔လက ေပါကေရာကၾက ေသာေၾကာ ေပါ းပ မားမထြကလာရန ႏ ေျမအ ဓာတကထနးထားရနအရပက ျဖ ေ သည။

ထအပ မားမ ေၾကြေသာ အရြကမားသည ေျမ က ျဖ ေ ေသာေၾကာ ပတလညရ ကပး သးႏမား ကးထြား ျမနေၾကာ း ြမရာရ ေတာ သမားက ၾကသည။ Alder ပ က က း မား ခတထြ ေလာ ာထ း ႏ ပရေဘာဂ အျဖ အသးျပၿပး အရြကမားက အနာအေ း ႏ ကေလးမားမ ပေကအျဖ အသးျပၾကသည။

Cairns M, Keit ar and Amenba Yaden T (200 ) hifting Forests in Northeast India: Management of Alnus nepalensis as an Improved Fallow in Nagaland. In Cairns M ( d.). Voices from the Forest. ashington DC: RFF Press

ဓေလ႔ရးရာပ ခြ ႔ န ေအာကတြ အ အဖြ႔ပ သ ေတာေျမမားအားကာကြယထားပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 41

သ ေတာမား

နာဂလ႔အဖြ႔အ ညးမားသည ျမ ေခာ းမားကထနးသမး ထားရနႏ အ ာေရ ာ ရရေရး၊ ေ ာကလပေရး ပ ၥညးမားရရေရး၊ ေလာ ာသ ရရေရး ႏ ေ းဝါးမားရရေရးတ႔အတြက မမတ႔၏ သ ေတာမားက ထနးသမးထားရန မေ ာ ရြကၾကသည။ အမေထာ မားအေနျဖ မမတ႔ကယပ အသးျပရနအ တြက သ ေတာအပမားကလညး ထနးသမးထားၾကၿပး၊ သ ပ ကပ းျခ း၊ ခတထြ ရ းလ းျခ း ႏ ေရြးခယ ခတလျခ းတ႔က တးတကေ ကာ းပြားေရးအရ အဖးတနသ မား ကပ းရန အားေပးၾကသည။ ထ းရး ေတာမားကလညး အလညက န ျဖ ေပါ း မၾကသည။

သ ေတာထြကပ ၥညးမား• ေ ာကလပေရးပ ၥညး။ ။ သ ၊ ကမ၊ သကကယ၊ ေလာ ာထ း

• အ ားအ ာ။ ။ သ သး၊ ဟ းသး ဟ းရြက၊ ပေလာပန၊ မႈ၊ ေ းဖကဝ အပ ၊ အသားမား၊ ပးမႊား၊ ေရခ သတဝါမား ( ါး၊ ဖား၊ ဂဏနး၊ ခရ)

• ေ းဝါး။ ။ အပ မား၊ ပားရည၊ ေတာရ း တရ ာန

• ဝ ေ ြ။ ။ ပားရည၊ သ ခြ၊ ေတာရ း တရ ာန

သ ေတာမားက ထနးသမးထားရနႏ ေဒသ၏ ားဝတေနေရး ဖလေရးအတြက နာဂရးရာဓေလထးတမး သ ေတာ ထနးသမးေရး န က အသအမတျပရန လအပေပသည။ သ ေတာမား ရ သနေအာ ထနးသမးထားေသာ ေျမယာ မမ န သည ထေရာကမရသည။ အေၾကာ းမာ ထ န သည သ ေတာ မခန႔ခြေရး ညးမဥး ညးကမးမားကခမတၿပး ရးရာတရားေရး န ႏ အည ၾကပမတေပးေသာ

အဖြ႔အ ညးမားျဖ ခမတထားေသာ န တြ ပါဝ သည။

ရပရြာမ မခန႔ခြေသာ သ ေတာမား ေကးရြာတ းတြ ျမ ေခာ းရေသာေနရာမားရ သ ေတာမားက ထနးသမးကာကြယထားျခ းျဖ ကပးေရးႏ အမသးေရရရေရး ေ ာ ရြကၾကသည။ အ ာေရ ာရရေရး၊ ေ ာကလပေရးပ ၥညးမား

ရရေရး၊ ေလာ ာထ းရရေရးႏ ေ းဝါးပ မားရရေရးအတြက ရပရြာပ သ ေတာမားကလညး မထနးသမးၾကသည။ ဤေတာထြကပ ၥညအမား က ရပသရြာသားမားကသာ သြားေရာကရယ

ႏ ၿပး၊ အမသးအတြကသာ ရယႏ သည။ မခန႔ခြခြ အာဏာက ရးရာဓေလထးတမး ရာ ေကးရြာ အာဏာပ မား ကက ထားသည။

" သ ေတာသည နာဂလမးမားအတြက ေ းန႔ ေ းရပါပ

- ေလရးမ အမးသမးတ ဥး

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားတြ ေကးရြာေကာ ၊ ေကးရြာေခါ းေ ာ ၊ ေတာေခါ း 8 ႏ ဖသား ေခါ းေ ာ မားမ သ ေတာ မေရး တာဝနမားက ယထားၿပး၊ ေကးရြာတ ရြာႏ တ ရြာ အနညး ယကြျပားၾကသည။ ြမရာအပါအဝ အခ႕ေကးရြာမားတြ သ ေတာ ရယာအခ႕၏ ေျမယာပ ခြ ႏ မခန႔ခြခြ က ဖသာ မားမ က ထားၾကသည။ ရပရြာပ သ ေတာမားက ခတထြ ရ းလ းခြ မျပဘ၊ ခတထြ ရ းလ းျခ းႏ ခြ ျပခကမရဘသ လးမား ထတယျခ းအတြက ရးရာဓေလထးတမး ရာ ေကးရြာအာဏာပ မားမ ဒဏေၾကးခမတထားသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာ တြ Jhum ခ းမားက သ ေတာ ရယာတြ ခတထြ ရ းလ းျခ း (သ႔) မးရ႕ရာတြ သ ေတာ (သ႔) ေကးရြာ သ႔ကး ကေ ျခ းမားအတြကေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ မားမ ဒဏေၾကး

8 ကက (Koki) ရြာတြ သ ေတာေခါ းသည ရြာသရြာသားအခ းခ း၊ ရြာအခ းခ းျဖ ပြားေသာ သ ေတာေရးရာအျ းပြားမက ၥရပမားက ၾကား၀ ေ ႔ ပေ ာ ရြကေပးရနတာ၀နရပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf42

ခမတၾကသည။ ဒဏေၾကးမာ သ ေတာထခကပက းမႏ အခးကျဖ ၿပး၊ ဥပမာအားျဖ ေနာကလာ မည ေကးရြာပြတြ ဝကတ ေကာ ေပးရျခ း တ႔ျဖ သည။

ေကးရြာမား၏ နယနမတရ ရပရြာမ မေသာ သ ေတာမားက တ ခါတ ရ ေကးရြာအမားမ ပ ၾက သည။ ဒနးကေလးေဝးမ ရပသရြာသားမားႏ အျခားနယနမတခ း ထ ပေနေသာ ေကးရြာ ါးရြာမ ရပသရြာသားမားသည နယ ပသ ေတာရ အပ မားႏ တရ ာနမားက အမတြ းသးအတြက သြား ေရာက ရယႏ သည။

ရပသရြာသားမားသည သ လးမားက ေရြးခယ သာ ခတခြ ရၿပး၊ မမတ႔အမေ ာကလပရန ႏ ဘရားေကာ း၊ ာသ ေကာ း၊ ေ းခနး ႏ အ းရရး အ ရေသာ ျပညသပ အေ ာကအဥးမား ေ ာကလပရနသာ ခတယခြ ရသည။ အ းရ ေ ာကလပေရးလပ နးမားသည သ လးမား ထတယ မည ပါက ေကးရြာေကာ ထမ ခြ ျပခကယၾကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး န တြ သ ေတာမား မ သ လးမားက ထတယေရာ းခခြ မရေပ။

ေလာ ာထ းမားက ရပရြာပ သ ေတာမားႏ မသား ပ သ ေတာအပမားမ အမတြ းသးအတြက သာ ထတယခြ ရသည။ ြမရာေကးရြာတြ အမေထာ တ လ တ ႏ လး ာအတြက ေလာ ာ ထ း ကားတ း ာ ထတယထားသ သည။

ကပးသ ေတာ သ ေတာအပမားသည အမေထာ မားမ မေသာ သ ေတာ ရယာျဖ သည။ သ ေတာအပမားသည ထ းရးေတာမား (သ႔) ရြကၾကြယသ ေတာမားႏ ရပရြာပ သ ေတာမားရ သ အမးအ ားမား ေရာေႏာေနေသာ ေတာအပမား ျဖ သည။ အမေထာ မားသည သ ေတာအပက ပမနအားျဖ မမတ႔ ၏ Jhum ခ းတ ခတြ ထနးသမးထားရသည။

ေတာထတြ ထ းေကာကေနေသာရြာသားမား

Jhum ကကြကေပ သ ေတာအပက တ ဖနတးရာတြ လညးေကာ း၊ ေလာ ာထ းႏ သ မား ထတယၿပးခနတြ ၊ အသးဝ ေသာသ အမးအ ားမား ကးထြားလာေ ရန ကပးျခ း၊ ခတထြ ရ း လ းျခ းႏ ားကကေျမ အျဖ အသးျပျခ းတ႔က ေ ာ ရြကၾကသည။ ကကးေကးရြာရ ေတာ သ မားသည ပ ေပါကမားရာေဖြ ၊ မးေ မားႏ ထ းရးဖးမား ကျဖန႔ ကပးျခ းျဖ လညးေကာ း၊ အပ းပြား ကပးျခ းျဖ ၎ ေဒသထြက သ မး ၂၀ ေကာက ကပးေၾကာ း ၾကသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 43

ြမရာေကးရြာတြ ဤေတာအပမားမ ေတာရ းအပ မားႏ တရ ာနမားက ရပသရြာသားမားအားလး မ သြားေရာက ရယႏ သည။ သ႔ေသာ သ ၊ဝါးႏ ကမမားကမ ထေတာအပက မထနးသမးေသာ အမေထာ မားကသာ ခတယႏ သည။ ဒနးကေလးေဝးႏ ကကေကးရြာမားတြ ေတာအပရ ေတာထြကပ ၥညးမားက ေရာ းခခြ မရေသာလညး ြမရာတြ မ ေတာအပမားက ေ ြ ာအပသဖြယ အသးျပၾကၿပး မသား တြ ကနမားေရးျပ နာႏ အျခားအေရးေပ ျပ နာမားရပါက သ လးမား ထတယ ေဒသအတြ း ေရာ းခႏ ေၾကာ း ေတာ သမားမ ရ းျပသည။

ထ းရးေတာမား

ထ းရးပ မားသည ရပရြာမ မေသာ သ ေတာမားတြ ေပါကေရာကၿပး၊ အမေထာ မားမ မေသာ ေတာအပမားတြ လညး ကပးကာ၊ တညေသာ ညးမဥး ညးကမးမားျဖ မခန႔ခြၾကသည။ ရပသ ရြာသားမားသည ရပရြာမ မထနးသမးေသာ ထ းရးေတာမားမ ေလာ ာထ း၊ သ ၊ မႈ၊ ထနးသး၊ သဖနးသး၊ ေတာရ းဟ းသးဟ းရြက၊ ေ းဘကဝ အပ ႏ ေတာရ းတရ ာနမားက အမတြ းသး အတြက သြားေရာကရယႏ ၿပး အမေထာ မားမ မမတ႔ မေသာ ထ းရးေတာအပမားမလညး ထေတာထြကပ ၥညးမားက ရယေလရၾကသည။

ဒနးကေလးေဝးတြ ထ းရးေတာသည ေတာ ဘက ႏ ကလမတာ မ သးကလမတာအကြာ တြ ရၿပး ေကးရြာအမားမ ေပါ းအသးျပၾကသည။ အခ႕ အမေထာ မားသည မမတ႔၏ Jhum ကကြကတြ ထ းရးေတာ ကပးထားရၾကေသာေၾကာ ရပရြာပ သ ေတာသ႔ သြားေရာကရန မလအပေတာေပ။

ႏ ေပါ းရာခခေသာလညး သ ေတာမား ရေနေသးျခ းက မမတ႔မာ သ ေတာမား မခန႔ခြ နညး န ရေၾကာ း သကေသျဖ သည။ သ ေတာမား ရေနေသးျခ း ေၾကာ

မမတ႔ နာဂ န က ေကး းတ ရပါတယ- ြမရာ ေဒသခ

ကကးေကးရြာတြ ျမ ေခာ းမားရေသာ ရပရြာပ သ ေတာႏ အမေထာ မားမပ ေသာ ကသ ေတာ ႏ ခလးတြ ထ းရးပ မား ရသည။ အမေထာ မားသည ထ းရးပ မားက အလညက န ျဖ မၾကၿပး ႏ ၀ အၾကာတြ သ လးမားႏ ေလာ ာထ းမားက ရယၾကသည။ ကပလက တ ကတညး ျဖ ေနေသာ ကသ ေတာမားက ပ ေသာ အမေထာ မားသည သ ထတယရာ တြ ပးေပါ းလပေ ာ ၾကသည။ သ လးႏ ေလာ ားထ းမားက ထတယၿပးပါက ေျမကြကက မးရ႕ရ းလ းကာ ေျမ တကေ ၿပး သ ေတာ ျပနလည ေပါကေရာကလာေအာ လပေ ာ ၾကသည။ ထေျမကြကမားတြ ႏြားေနာကမားက ေကာ းျခ းျဖ ထ းရးပ ယမား တ ဝကရ ေတာပ မားက ရ းလ းေ သည။

ကကးေကးရြာတြ တာဝနက ဥ အ းရအရာရတ ဥးမ အမေ ာကနညးသ က မတ ကေပးၿပးသည ေနာကတြ ေကးရြာရ အမအမားအျပားက ထ းရးသားျဖ ေ ာကလပၾကသည။ အမမားက ပ အသ ျပနလညေ ာကလပလာၾကသျဖ သ လအပမ ျမ မားလာၿပး ရပရြာပ သ ေတာမ ထ းရး ပ ကးမား ပက း းရးလာရသည။

အထြ ျမတထားရာ သ ေတာမား

အထြ ျမတထားရာ ေတာေတာ မားတြ နတမားေနထ ၾကၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမးအရ အကာ အကြယေပးထားၾကသည။ ထေနရာမားသည ေနရာအမားအျပားတြ ရၿပး၊ သ ေတာရ ေနရာတ ေနရာျဖ ေ ၊ သ ေတာ တ ခလးျဖ ေ ၊ ေတာ ျဖ ေ ပါဝ သည။ ဥပမာ ား နရေသာ မးေခာ း မားသည သန႔ရ းျမ ျမတၿပး၊ ပတဝနးက ရ သ ေတာမားက ခတထြ ရ းလ းျခ း မျပလပရေပ။ ဤ မးေခာ းမားက သမ မား၊ ေတာေၾကာ မားႏ အျခားေတာရ းတရ ာနမားမ ေရ းေသာကရာ ေနရာအျဖ အသးျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးတြ ား နအ သ႔ တ လလ တ ကမ (သ႔) ႏ ကမ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf44

ညတြ သြားေရာကအမလကျခ းမျပမ မ းမားမ ထသန႔ရ းရာေတာရ နတမားအား တ ခခ ေပးကမး ပေ ာေလရၾကသည။

နာဂေတာ တနးတြ အျမ းျဖ ေသာ ာရာေမတ ေတာ သည မကရနာဂမးႏြယ မားအတြက အထြ ျမတထားရာေနရာ၊ ဘးေဘးတ႔၏ ၀ဥာဥမားကနး၀တဘျဖ သည။ ာရာေမတေတာ ႏ ေတာ ေျခတ ဝကရ သ ေတာမားသည ေတာ ပတလညရ မကရေကးရြာမား၏ ရးရာဓေလ ထးတမးေျမယာနယနမတအတြ းတြ ရၿပး၊ ထအထြ ျမတထားရာေနရာက ထနးသမးကာကြယရန ထေကး ရြာမားတြ တာဝနရသည။ မကရမးႏြယ ေကာ မ မကရနာဂလ ယအဖြ႔ခပအား ထထနးသမးနယ ေျမက ကာကြယရန တာ၀နေပးထားသည။

သ ေတာဖးအပ ရယာ ေျပာ းလလာျခ း

သ ေတာ ရယာမားက ထေရာက ြာ ကာကြယထားေၾကာ း ၿဂတသတ းအခကအလကမားမ အတညျပထားသည။ ြမရာ၊ ကကးႏ ဒနးကေလေဝ ေကးရြာမားရ အဖြ႔မားသည ေျမမကႏာသြ ျပ ေျမပမားႏ Google arth မ ၿဂဟတဓာတပမားက အသးျပကာ ရးရာေျမ ေကးျပေျမပမား ေရး ြ ခသည။ ၎ေျမပမားက ဒ ဂ တယျဖ ေရး ြထားေသာေၾကာ ၿပးခေသာ ယ ႏ အတြ သ ေတာဖးအပနယေျမ အေျပာ းအလမားကျပသေသာ အေဝးထနး သတ းအခကအလကမားႏ ႏ းယဥ ရႏ သည။ ေျမပ (၂) တြ ကကးေကးရြာ၏ ရးရာေျမအသးျပမ ပ အခကအလကက ေဖာျပထားၿပး၊ ၿပးခေသာ ၂၀၀၁ မ ၂၀၁၄ အထသ ေတာ ဖးအပနယေျမ ေျပာ းလမ အခကအလက မားႏ ေပါ း ပ ေဖာျပထားသည။ ေျမပတြ ေဖာျပထားေသာအေရာ မားသည ႏ အလက သ ေတာ ျပနးတးမက ေဖာညႊနးထားသည။

ာရာေမဟေတာ သည ဓေလ႔ရးရာ န မားအရ ရပရြာမထနးသမးကာကြယထားသည႔ ရယာမားထမတချဖ ပါသည။ ၄ း ရယာ မားက ႏ တကာမ ာေနတ းရ းသားနယေျမႏ ႔ ရပရြာမ ထနးသမးကာကြယထားသည႔ ရယာမား (ICCAs) အျဖ သၾကပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 45

ေျမပ ၂ - ဒနးကေလးေ၀း (D NGKL Y AY) ေကးရြာရ သ ေတာေျမေျပာ းလမ

ေျမပ - ြမမရာ ( MRA) ေကးရြာရ သ ေတာေျမေျပာ းလမ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf46

ေျမပ ၄ - ကက (K KI) ေကးရြာရ သ ေတာေျမေျပာ းလမ

လြနခေသာ ၁၄ ႏ အတြ း ရပရြာမ မေသာ သ ေသာ ရယာမားမာ ျပနတးသြားျခ းမရေၾကာ းဤ ေျမပမာျဖ အတညျပႏ ၿပး ေကးရြာသမ းတြ ထသ ေတာမားက ယ ႏ မား ြာ ထနးသမးထား ႏ ေၾကာ း ေတြ႔ရသည။ သ လးမားထတယျခ း(သ႔) ကပးေျမအတြက အသးျပျခ းေၾကာ သ ေတာမား ျပနးတးျခ း မရေပ။ Jhum ကခ းမားက ခတထြ ရ းလ းၿပး အပ မား ျပနလညေပါက ေရာကလာေအာ အလညက န ျဖ ျပလပကာ သ ေတာ ရယာတြ ရ းလ းျခ း မျပလပေပ။ ေကးရြာသမ း တ ေထာ တြ မလသ ေတာမားက ရ းလ း Jhum ကခ းမားက ျပလပကာ မလသ ေတာက ျပနေပါကေသာ သ ေတာႏ ကခ းမားအျဖ သ႔ေျပာ းလခၾကသည။ သ႔ေသာ ကပးေရးႏ သ ေတာေရးရာအားလးတြ မလေတာမားက အျခားက႑အသးျပရန တ ခနခနတြ

ေျပာ းလ ၾကရသည။ Jhum သည ဥယာဥ ကခ း ပ ျဖ ၿပး သ ေတာျပနးတးျခ း၏ တရားခအျဖ ကြကေျပာ မရေပ။ အဘယေၾကာ ေသာ အျခား ကပးေရး န မားႏ ယဥလ သ ေတာ ဖးအပ နယေျမမားက ပမထနးသမးထားႏ ခသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 47

ရပရြာပ သ ေတာ ရပရြာပ သ ေတာသည ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး၏ သ ေတာ မခန႔ခြပ ခြ က အသအမတ ျပရန ျမနမာအ းရအေနျဖ အမား း အသးျပေသာ နညးလမးျဖ သည။ ၁၉၉၅ ခႏ တြ တ ခၿပး၊ ၂၀၁၆ ခႏ တြ ျပနလည ျပ ခေသာ Community Forestry Instruction

မ းပြားျဖ ေသာ လညးေကာ း၊ မမတ႔ကယပ သးအတြက ေသာလညးေကာ း သ ေတာ အသးျပအဖြ႔အား ႏ ၀ သ ေတာအသးျပခြ က ေပးခၿပး၊ အသးျပခြ သကတမးတးျမ ႏ သည။

မတသညမာ နာဂရးရာဓေလထးတမး န တြ ေျမယာအားလးက သား ဥေျမး က ေကးရြာ နယနမတအတြ း ထနးသမးေလရသည။ ေျမယာအားလးက ေကးရြာအတြ း ထနးသမး ထားျခ းသည သ ေတာမား၊ ဥယာဥ ကခ းမား ႏ ကပးေရးတ႔က ေပါ း မႏ ေ သည။ နာဂရးရာဓေလထးတမး န သည ရးရာသ ေတာ မမ ဓေလအားမေကာ းေသာေနရာ မားတြ ေပါ း မမ န က က သးရန CF အား တဝ ားမ ျဖ ေပ ေ သည။ သ႔ေသာ အျခား ရယာမား မ အေတြ႔အကမားက အေျခခၿပး CF က လကရပ အတ း အေကာ အထညေဖာေ ာ ရြကျခ းသည ေျမယာပ မႏ မခန႔ခြမက လြယကရး းေ ၿပး ရးရာအဖြ႔အ ညးမားက အားေလာသြားေ ႏ သည။ အကး ကအေနျဖ ေကးရြာမား အတြ း (သ႔) ေကးရြာမားၾကားတြ ပ ပကၡမား ျဖ ေပ ေ ႏ ၿပး၊ ရးရာအပခပ မမမားက အားေလာေ ကာ သ ေတာ မခန႔ခြျခ းႏ ကာကြယထနးသမးျခ းက ထေရာကမ အားနညးေ မည ျဖ သည။

ပ မသ ေတာေနရာမားသ႔ခ႕ထြ ၀ ေရာကျခ း - ြမရာအေျခေနအားေလလာျခ း

ြမရာတြ ျဖ ပြားခသည အေတြ႔အကအရ နာဂရြာမားတြ အ းရသက ရာဌာနမားမ ရးရာဓေလ ထးတမး န ႏ ကကညမ မရဘ ေျမယာႏ သ ေတာမားက မေသာအခါ ေနာက းတြ ေရရည တညတေသာ သ ေတာ မမ န က ယတေလာသြားေ ေၾကာ း ေတြ႔ရသည။ ေကးရြာမားသည သ ေတာမားက မမတ႔ပ ေၾကာ း တခမမရဘ သ ထတေသာ ကမဏမားမ မမတ႔ ရပရြာပ သ ေတာမားႏ မသား မားမ ကပးထားေသာ ကသ ေတာမားရသ မားက မညသည အခနတြ လာေရာက ခတယမညက းရမမက းျဖ ရသျဖ ေရရညတြ ႐းရာ သ ေတာ မခန႔ခြမမား အႏရာယ ကေရာကႏ ဖြယရသည။

လြနခေသာ ႏ အနညး ယအတြ းတြ ႏ ေတာသ ေတာမဝါဒ (၂၀၀၁-၂၀ ၀)မ ခမတထားေသာ ႏ ေျမ၏ ၀ PF နယေျမျဖ ေရး ရညမနးခကျပညမရန သ ေတာဥး းဌာနမ PF အျဖ သ ေတာ ရယာမား ခ႕ထြ သတမတလာခသည။ ဝသကရမး တမားထနးသမးကာကြယေရး၊ ကာ ြန ေလာခေရး ႏ R DD 0၊ ႏ ေရရညတညတေသာ သ ေတာ မမ အ အ ဥေအာကတြ သ ေတာမားက ေဘးမေတာႏ ရပရြာပ ေတာမားအျဖ သတမတျခ းက အ းရႏ အ းရ မဟတ ေသာ အဖြ႔အ ညးမားကလညး အားေပးလကရသည။ PF ရယာသ မား ခ႕ထြ လာျခ းႏ တ မမ တ႔၏ ရးရာဓေလထးတမးအရ ေျမယာပ မမားက အသအမတမျပပ မမတ႔ မခအားထားရာျဖ ၿပး

0 သ ေတာျပနးတးမႏ ႔ သ ေတာအ ႔ေလာ႔ကျခ းမ ေလာ႔နညးသြားေသာထတလႊ ႔မမား (R DD ) သည မ၀ါဒျပျပ ေျပာ းလ ေရးႏ ႔ သ ေတာပ ရ မားအား သ ေတာမားကကာကြယရန၊ ျပနလညျဖ ထြနးရနအတြကတကရကခေပးေသာ ရပေ ြမား ေထာကပ႔ေပးျခ းအားျဖ ႔ ကာ ြနထတလႊ ႔မက ေလာ႔ခရန ႏ တကာမ ၾကးပမးေ ာ ရြကမတခ ျဖ ပါသည။ သ ေတာတြ ရေသာရပရြာမားအကးရေ ရန သ႔မဟတ ကာ ြန ပယျခ း မကနးမားတြ အနညး း ၄ းတ႔ ေျမမားကမ းရးေ ရန ေဒသတြ းပ မအသအမတျပျခ းက ကာကြယေ ာ ႔ေရာကျခ းသည ေအာ ျမ ေသာ သ ေတာျပနးတးမႏ ႔သ ေတာအ ႔ေလာ႔က ျခ းမ ေလာ႔နညးသြားေသာ ထတလႊ ႔မမား (R DD ) အတြက မရမျဖ အေရးၾကးပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf48

ယဥေကးမႏ ဘာသာေရး ရာ ဓေလထးတမးမားကေလလာရနတြက မရမျဖ ေသာ သ ေတာ မားက အသးျပရာတြ ကန႔သတလာျခ းမားေၾကာ ရပရြာလထၾကား းရမမမား ျဖ ေပ လာ ရသည။

ရးရာဓေလထးတမး န က အသအမတမျပေသာ သ ေတာ မမျပ ာနးခကသ မားသည ေရရည တညတေသာ မမ န က အားနညးသြားေ ေၾကာ း ြမရာအေတြ႕ ကမ ပဥပမာျဖ ေဖာျပသည။ ဤက ၥရပတြ ရးရာဓေလထးတမး န က အားနညးသြားေ ျခ းသည ရပရြာလထႏ သ ေတာ ဥး းဌာန ႏ ခလးမမလလားေသာ သ ေတာပက း းရးမကသာ ျဖ ေ သည။

၂၀၁၄ ခႏ တြ ြမရာေဒသခမားက လမးေဘးရ မမတ႔၏ ရပရြာပ ေရထနး သ ေတာ ရယာ အတြ း းဘတသ တ ခက ေတြ႔ရခၾကသည။ ထ းဘတတြ အ ျပထားေသာ ၅၀၀၀ ကရ အ ျပ ကးျပ ကာကြယေတာ ဟေရးထားသည။ က ၅၀၀၀ သညမာ ြမရာ ရးရာေျမ နယနမတ အတြ း မညသညေနရာျဖ သနညး။ ေကးရြာရ မညသမေသခာမသေပ။ အဘယေၾကာ ေသာ ထ းဘတအား လာေရာက ကထေသာ အ းရဝနထမးသည ေဒသရ ရးရာႏ အ းရအာဏာ ပ မားက တ တ ရာ အေၾကာ းၾကားချခ းမရေပ။

အ ျပထားေသာ PPF းဘတ ဝနးက ရ သ ေတာမားက ျမ ေခာ းမား ထနးသမးကာကြယရန ႏ အေျခခ အ ားအ ာ၊ ေလာ ာထ း၊ ေ ာကလပေရးသ ဝါးမား ႏ ေ းဝါးမားရရေရးအတြက လထမ မ ခၾကသည။ ထေကးရြာတြ မလေနထ သမား၏ ေခါ းေ ာ မားမ းသကလာေသာ မသား ႏ တြ ေကးရြာ၏ ထ ရယာအား ဘးေဘး ရာ ၀ အရ ပ ခြ ရၾကၿပး၊ ထေတာႏ ပတသကေသာ နတမားက ပေ ာပသရနလညး တာဝနရၾကသည။

ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ မးႏြယ ေကာ မားမ ေကးရြာအ ညးအေဝးေခ ယ က းပၿပး မမတ႔ သား ဥေျမ က မထနးသမးကာကြယလာချခ းက အသအမတမျပပ ရးရာသ ေတာမားက အ းရမ ခပက လာျခ းအေပ မညသ႔တန႔ျပနမညတ႔က ေ ြးေႏြးၾကသည။ ထသ ေတာမားက ေကးရြာမ ကာလ ၾကာရည ြာ မလာခၾကေသာလညး အနာဂါတတြ ထသ ေတာမားက အသးျပႏ ရနမာ မေသခာေတာေပ။ အ းရအေနျဖ သဘာဝပတဝနးက အတြက ေဒသ၏ သ ေတာ မမမားက တရားမဝ ေအာ လပမညေလာ (သ႔မဟတ) သ ထတယရန သ ေတာမားက ခတထြ ရ းလ းမည ေလာ။ ျခ သးသပရနျဖ သည။

လြတလပ ြာ ေ ြးေႏြးျ းခနၿပးသညေနာက PPF အ ျပ ရယာရ ရးရာသ ေတာ မမ ညးမဥး ညးကမးမားက ျပနလည ျပျပ သ ေတာက အမတြ းသးႏ ပြားျဖ သး ႏ မးလး အတြက

ြမမရာတြ ကာကြယထားေသာအမားပ သ ေတာေျမ (ၾကး၀ းသ ေတာ) းဘတနားတြ သ ထတယေနပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 49

ဖြ ထားေပးရန ေကးရြာလထမ သေဘာတခၾကသည။ အ ညးအေဝးတြ ရပသရြာသားမားအား မမတ႔ အမသးအတြက သ လးမားႏ ေလာ ာထ းမား ထတယရန ႏ အပအလမားက ေဒသ ေ းကြက ထသ႔ ေရာ းခရန ခြ ျပခသည။ ထအခနကာလတြ အ းရေ ာကလပေရး လပ နးမား ြာ ရေနသည။ ထ႔ေၾကာ ေကာ း၊ ေ းခနး၊ အေထြေထြ အပအပခပေရးဥး းဌာန (GAD) ရး ႏ ရ ခနး အ ရသည မားက ေ ာကလပရန သ မားက ထအ းရ လပ နးမားသ႔ ေရာ းခၾကသည။ အျခား ေကာ းေ ာ တ ခ ေ ာကလပရနအပါအဝ အမနးခ းရြာမားသ႔လညး ေရာ းခၾကသည။

ရပသရြာသားမာသည သ မားထတယရန ႐းရာအရေတာပ ေတာ ပ မားထမ ခြ ျပခကယရၿမ ျဖ သည။ သ ေရာ းခရာမ ရေသာေ ြ၏ ၁၀ က ေကးရြာရနပေ ြ အတြက၎၊ ေနာကထပ ၁၀ က ထသ ေတာအားပ ေသာ ေ ြမး အတြက၎မေဝေပးၿပး၊ ကနေ ြမားက သ ထတသမ ရယရန ေကးရြာမ သေဘာတ းျဖတ ၾကသည။ လထအ ညးအေဝးမား၊ ေကးရြာအာဏာပ မား၏ လပ နးႏ ပတသကေသာ ခရးသြား ရတ၊ ညသညမားႏ တာဝနရပဂၢမားးအား ညခ ရတ ႏ ေကးရြာ၏ အျခားအသး ရတမားအတြက ေကးရြာရနပေ ြက အသးျပၾကသည။

PPF သတမတျခ းက ကန႔ကြကရန ေကးရြာမ တရားဝ ာထြကခေသာလညး သက ရာ အ းရ အာဏာပ မားထ မေရာကရခဘ မညသညတန႔ျပနေျဖၾကားခကမ မရရခေပ။ သ ေတာဥး းဌာန ႏ ရးရာအာဏာပ မားၾကား လြတလပပြ လ းေသာ က ေရး ႏ ပမေကာ းမြနေသာ နားလညမမား ရလ အနာဂါတအတြက အကးရမညျဖ သည။ သ ေတာဥး းဌာနအေနျဖ သ ေတာမား မရာတြ ရးရာဓေလထးတမး န က ေလလာၿပး မမတ႔၏ ေျမယာ မမ န က အသအမတျပရန ရပရြာလထမ အက ေပးၾကသည။

ယခအခါတြ သ ေတာမားျပနးတးကာ လမး၏ တ ဖကတ ခက တြ သ တတမားသာ ကနရၿပး သ ထတယသညေနရာမားတြ သ ေလာရာမားသာကနရေတာသည။ ေတာရ းတရ ာနေကာ ေရ က း လာမက ရပသားမားမ သတမမၾကၿပး အထးသျဖ သမ ႏ ေျပာ မား ျဖ ၾကသည။ ရးရာအာဏာပ မားႏ ရပသရြာသားမားအေနျဖ သ ထတေရာ းရေ ြျဖ မမတ႔၏ သ ေတာမားက ပကတအတ း ထနးသမးထားရနႏ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န ကလညး လၿခမ ရေ ရန လလားၾကမညျဖ သည။ မမတ႔ကေတြ႔ရေသာ အေနအထားမားေၾကာ ေဒသခလထအေနျဖ မမတ႔ ၏ ေျမယာႏ ပတသကၿပး ဥး ားေတြးေခ မပ ေျပာ းလလာသည။ ရးရာဓေလထးတမး န ေအာက တြ လၿခမရခေသာ မမတ႔၏ သ ေတာပ မသည ယခအခါ မေရရာေတာေပ။ မမတ႔ သား ဥေျမး

က မထနးသမးလာခေသာ ကခ းမားႏ သ ေတာမား းရးရမညက းရမေန ၾကရသည။

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ေအာက ေျမယာအသးျပမအနာဂါတ

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမ န တြ အေလာအတ းရၿပး ကပးေရး ရာ လကေလာ ညေထြမ ႏ နးသ တထြ မမားက ခြ ျပထားသည။ ရးရာ ကပးေရး ဓေလမားသည မလအတ း ရပတန႔မေနဘ၊ ေတာ သမားအေနျဖ ဥ ကမပက မးသပမမားျပလပကာ းပြားေရး၊ ႏ ေရး ႏ လမေရး အေျပာ းအလမားႏ လကေလာညေထြမရေ ရန တးတကဖြ႔ၿဖးေအာ လပေ ာ လကရသည။41

41 ေရႊ႕ေျပာ း ကပးသမားသည းပြားျဖ ကပးေသာသးႏႏ ႔ ေ းကြကမားက တသားတညး ေပါ း ညးရန၊ းကးသကေရာကေန ေသာအ းရမ၀ါဒမားက တ႔ျပနရန၊ လဥးေရ၊ လမေရး၊ ယဥေကးမအေျပာ းအလႏ ႔ လကေလာညေထြျဖ ေ ရန ၄ းတ႔၏ဓေလ႔ ရးရာ န မားက ျပျပ မြမးမေနပါသည။ လကေလာညေထြျဖ ေအာ ျပလပျခ းသည တ းၾကပေသာအေပ မ ေအာက ၾကား၀ ေ ာ ရြကမမား ျပလပျခ းထက အ းရမ၀ါဒမားက အေထာကအပ႔ျဖ ဓေလ႔ရးရာ ပ ခြ ႔က အသအမတ ျပေသာ အခါတြ ေအာ ျမ လာပါသည။Cramb R A, Pierce Colfer C J, Dressler , Laungaramsri P, Trang Le , Mulyoutami , Peluso N L and adley R L (200 ) widden Transformations and Rural Livelihoods in outheast Asia. Human cology

, 2

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf50

အမးသမးေတာ သမားႏ ေ ြးေႏြးရာတြ သးႏသ ႏ ေ းကြကသ မားအေၾကာ းသာ ျပညနက ေနသည။ ြမရာမ အေနာကဘကရနယ ပသ႔လမးျမ ေနရေသာ အႏယနယ ပလမး ေကာ းမြနလာ ၿပး ကနသြယေရး တာဖြ လ မညအ အ ဥ မားေၾကာ သးႏမား တ ပ႔ေရာ းခရန အခြ အေရးမား ရရလာမညဟ ေမာကးလကရသည။ ထ႔ေၾကာ မသား မားသည လေမာခ း၊ ေထာပတသးခ းႏ မကမနးခ းမားက မမတ႔၏ သးႏမားႏ အတ မးသပ ကပးလာၾကသည။ ေလရးမ အမေထာ မား သည မကမနးဝ မားက အျခားၿမ႕မားသ႔ တးျမ ထတလပေရာ းခလာၾကၿပး၊ ေ းကြက လအပခက ျမ မားလာမက ျဖည ညးေပးႏ ေရးအတြက ေလရးသ႔ မကမနးသးမား တ ပ႔ေရာ းခႏ ရန ပတလည ရြာမားမလညး မကမနးမား ကပးလာၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးႏ ေလရး ရေသာ အမး သမးမားသည ယခ ႏ အနညး ယက ကနသညတ ဥးမ ယေ ာ လာခေသာ ဂ းပ မားက တ ကပးလာၾကၿပး နယ ပကျဖတ ေရာ းခႏ ရန ေမာလ ၾကသည။

လြနခေသာ ႏ အနညး ယက ြမရာတြ မသား မားသည အ းရ ေ ာကလပေရးလပ နးမားႏ သာ အခနကနခၿပး Jhum ကခ းမားက အခနမေပးႏ ခၾကေပ။ ထလပ နးမားရေနျခ းသည ဝ ေ ြရရရန အရ းအျမ ျဖ ၿပး၊ လပ နးမားၿပး းခနတြ လအပလ ကပးေရး ျပနလည တ လပေ ာ ရန ေျမယာမား ရေနေသးသည။ ြမရာတြ ေကာက ကေရရရရန တ ခါတ ရ ြနလ မဟတဘ လ လအထ ေ ာ ၾကရေသာေၾကာ ေရရရေရး းရမမတ ခ႕ ရေနၾကသည။ ေရရရေရး အေျခအေနမား တးတကမရေ ရန အခ႕ရပသရြာသားမားသည ျမ ေခာ းမားရေသာ ေျမလပမားက ရ းလ းျခ း မျပၾကေၾကာ း ၾကသည။ သ႔ေသာ ေကးရြာေခါ းေ ာ မားအပါအဝ တ ခ႕ကမ ဤသ႔ျပလပျခ းသည ေကးရြာ၏ တရားဝ းျဖတခကမဟတေၾကာ း၊ သ႔ေသာ ေ ာကလပေရး လပ နးမားမ အလပအက အခြ အလမးမား ရရလာျခ းႏ ပ ေၾကာ း ၾကသည။

ဒနးကေလးေဝးတြ မမတ႔ဘဝတ ေလာက အသသာ း ေျပာ းလလာမတ ခမာ တရားဝ ေကာ း မား တကခြ ရလာျခ းျဖ ေၾကာ း အမးသမးမားက ၾကသည။ အထကတနးေကာ းရ ျခ းေၾကာ ေလရးက လအမားက သၾကၿပး ေကာ းမားရျခ းမာ ကေလး ယမား ပညာေရးအတြက ေလရးၿမ႕သ႔ ေျပာ းေရြ႕ေနထ ရန အနးတ ဝကရြာမားအတြက ြေ ာ မတ ချဖ သည။ ေလရးသည အနာဂါတ

ေလရးျမ႕နယမအမးသမးမားသည တထြ နးသ ေသာလယသမားမား၊ ြန႔ဥးတထြ သမား ျဖ ၾကသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 51

တြ ရးရာ ကပးေရး ဓေလမားက ကလကထနးသမးႏ မည ေနရာအျဖ ရျမ ထားၾကသည။ သ႔ေသာ အျခားဝ ေ ြရရႏ မည လပ နးမားလညးရသည။

ထအမးသမးမား အေနျဖ အနာဂါတတြ မမတ႔သားသမးမားသည ရးရာဓေလထးတမးမားက ထနးသမးရန Jhum ကပးေရးက ကလကလပက ရန ေမာလ ထားၾကသည။ သ႔ေသာ Jhum အေပ မခအားထားျခ း ျပမည မဟတေပ။ အျခားအလပအက ႏ ကပးေရး အခြ အလမးမား ရလာ ႏ ေသာလညး၊ ယဥေကးမႏ ဘာသာေရး ဓေလထးတမးမားက မး ကသ မားသ႔ လက ကမးႏ ေရးအတြက Jhum ကခ းအခ႕က ထနးသမးထားရန အေရးကးေပသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf52

ajr, mydki fqdki frIESi fh vTJajymi f;rI

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န တြ ရပသရြာသားမား၏ ေျမယာအသးျပခြ မာ လၿခမရသည။ ေျမက ကး မရဘ ေျမယာလကမျဖ ျခ းႏ အထကတနးလႊာ အပ ၏ ေျမယာ ညးသမး ညးမ မားမ ကာကြယရန ေျမယာလႊေျပာ းခြ ညးမဥး ညးကမးမားျဖ ထနးခပထားၿပး ေျမယာက မမတ႔ ေဒသခမားလကထတြ သာရေ ရန ထနးသမးထားသည။ ေကးရြာသည ေျမယာ မမ၏ အေျခခ ကေသာ ယန ျဖ ၿပး အမေထာ မား၊ အပ မား၊ ဖသား မား၊ ေကးရြာအပ မား ႏ မးႏြယ မားမ ေျမယာမားက ပ ခြ ရၾကသည။ လကရ အ းရ၏ န ေအာကတြ ရးရာဓေလ ထးတမးအရ ပ ေသာ ေျမမားက ေကာ း ြာ အသအမတျပႏ ျခ းမရဘ ေကးရြာမားတြ ေျမယာသမး ညးမ အႏရာယမားသာ ကေရာကေ သည။ အ းရ၏ သ ေတာ မမ န လကရအတ း တးခ႕လပေ ာ ျခ းေၾကာ ထေရာကေသာ ရးရာဓေလထးတမး မမ န က အားေလာသြားေ ၿပး သဘာဝပတဝနး က ႏ ားဝတေနေရး ႏ ခလးအေပ အႏရာယသာ ကေရာကေ သည။

ေျမယာပ မ ရယျခ း

ေျမက ပထမဥး း ရ းလ းျခ းျဖ လညးေကာ း၊ အေမြ ကချခ းျဖ လညးေကာ း၊ ဝယယျခ းျဖ လညးေကာ း၊ လထအကးျပလပ နး အတြက ဂဏျပေပးအပျခ းခရ လညးေကာ း ေျမယာပ ေၾကာ း ႏ သည။ အေမြ ကခရရေသာ ဘးဘြားပ ေျမ ႏ ဝယယထားေသာ ေျမမားတြ မတျခား နားမမားရသည။ အမေထာ မား၏ လအပခကမား ျဖည ညးေပးရနႏ ပ ပကၡမား (သ႔) သဘာဝ ေဘးအႏရာယကေရာကမေၾကာ ေရြ႕ေျပာ းခလၾကသမားအား ကပးေရးအတြက ေျမယာက တ ႏ ခြေဝ အသးျပခြ ေပးႏ သည။

“နာဂတ႕သည မမတ႔၏ ဘးဘြားပ ေျမအထက ႏ ေအာကရ ေရထ၊ ေလထ၊ ေျမထ ႏ သဘာဝ သယ ာတ အားလးက တ ဥးတညး ပ သမားျဖ သည

- ြမရာလထ

အမေထာ တ ခသည ေျမယာပ ေၾကာ း ရာတြ ထရပရြာအတြ း အမနတကယ လကေတြ႔ ေနထ သျဖ ရန လအပေပသည။ တ ဥးဥးသည ေကးရြာမ ေျပာ းေရြ႕သြားပါက၊ ေျမယာအသးျပခြ က ေ ြမးရ းမား၊ ထမ ဖသား ဝ မားထ လႊအပထာၾကသည။ မညသညမသား မ မ ကပးခ ပါက ရပသရြာသားမားထ လႊအပထားၾကေလရသည။ ထသ ေကးရြာသ႔ျပနလည ေရာကရလာပါက ယခ လႊအပခေသာ ေျမယာမားက ျပနလညအသးျပ ကပးခြ ရသည။ ဤဓေလသည ေကးရြာရ ကပး ႏ ေသာ ေျမယာအားလးက ရပသရြာသားမားမ အကးရရ အထြကႏနးေကာ းေအာ ကပးႏ ရန ခြ ျပထားျခ းျဖ သည။

ေျမယာအသးျပႏ ေရးသည ေကးရြာမခမတေသာ ညးမဥး ညးကမးမားက လကနာျခ းအေပ မတညေနသည။ အကယ တ တ ဥးမ သဘာဝပတဝနးက က ညးႏြမးပက းေ ပါက ျပ ဒဏ အေနျဖ ထသသည ေျမယာ ႏ အရ းအျမ မား အသးျပခြ းရးရႏ သည။ ျပ းထနေသာ က ၥရပ မားတြ ျပ မ ကးလြနသသည ေကးရြာမ ႏ ထတခရႏ ၿပး၊ ပ ေသာ ေျမယာမားက အနး ပ း ေ ြမးမား ထေပးအပ ၎၊ ဒဏေၾကးအေနျဖ ေကးရြာမ ခြေဝ ၎ မေ ာ ရြကၾကသည။ ဤျဖ ရပမး ဒနးကေလးေ၀းတြ ျဖ ဖးၿပး၊ ကးလြနသမာ မမ၏ဝကမားမ ေကးရြာ၏ တ ခတညးေသာ ေရအရ း အျမ က ထပတလလ ည ညမးေ ေသာေၾကာ ရြာမ ႏ ထတျခ းခခရျခ းျဖ သည။

ေျမယာက အေမြေပးအပႏ ေလာကေအာ ေရရညပ ထားႏ ရနမာ ထေကးရြာ၏ ေဒသခ တ ဥးျဖ ရန လအပေပသည။ မသား ဝ ၊ ဖသား ႏ ရပသရြာသားမားအား အ ဥး ားေပး

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 53

န ျဖ လႊေျပာ းရေသာ ေျမယာလႊေျပာ းမ လမးညႊနခကမားႏ အတ အထကတနးလႊာအပ ၏ ေျမယာသမးယမမ ကာကြယေပးၿပး၊ ေကးရြာအတြက အကးျပေပး ပျခ းမရဘ ျပ ပလမားမ ေ ြးေၾကးျဖ ေျမယာမားက ဝယယ သမး ညး မရေအာ မထားသည။ အသ ေျပာ းေရြ႕လာသမားသညႏ ရညေနထ ျခ းျဖ လညးေကာ း၊ လကထပထမးျမႇားျခ းျဖ လညးေကာ း၊ ေမြး ားျခ း ျဖ ၎ ရပရြာအသ းအဝနးထ ပါဝ ႏ သည။ အကယ အျခားမးႏြယ ဝ တ ဥးသည ေကးရြာ တ ရြာသ႔ ေျပာ းေရြ႕လာေသာလညး ေရရညေနထ ျခ းမရ (သ႔) မသား တ ႏ အတ ဝ ေရာက ေနထ ျခ း မျပပါက ထသအတြက လအပေသာ ေျမယာက ႏ အလကသာ ခြေဝေပးေလရသည။

ေျမယာပ မ ပ မား

ယားကြက (၅) တြ လမႈအဖြ႔အ ညးမားမ အဓကေျမယာအသးျပမပ က ေဖာျပထားသည။ ေျမယာ အသးျပမ အမးအ ားအမား တြ အသးျပခြ ႏ မခန႔ခြခြ မားမာ တၾကသည။ ဥပမာ ရပရြာပ သ ေတာမားက မသးျပခြ မာ ရပသရြာသားမားတြ ရၿပး ရပရြာကယ ားလယမားျဖ ေသာ ေကးရြာ အာဏာပ မားမ မၾကပမတၾကသည။ အခ႕က ၥရပမားတြ ေျမယာပ မအခြ အေရးမာ ပမ ထပေနေလရသည။ Jhum ေျမကသ႔ အမေထာ မားက မမတ႔၏ ကကြကမားက ရတသမး မၾက ေသာလညး ရပသရြာသားမားအေနျဖ ေျမလပအျဖ ထားရခန အလအေလာက ေပါကေရာကေသာ အပ မားက သြားေရာကခတယခြ ႏ အမလကခြ မားရၾကသည။ ေကးရြာအားဏာပ မားတြ ႏ အလက Jhum ကခ းမား ခတထြ ရ းလ းမညေနရာမားက းျဖတခြ ရၿပး ေျမယာလအပသ မားက ႏ အလက ေျမယာမား ခြေဝေပးႏ သည။

ယား ၄ - လက၀ယပ ခြ ႔အမးအ ားမား

ပ မပ အသးျပမပ

မးႏြယ သန႔ရ းရာႏ ယဥေကးမ ရာ ေနရာမား

ေကးရြာ ေကးရြာနယနမတမားအတြ း ႏ ေကးရြာေကာ ႏ ေခါ ေ ာ တ႔၏ အပခပမ အတြ း ရေသာ ေျမအမးအ ား အားလး။

ရပရြာလ႔ အဖြ႔အ ညး ရပရြာမ မေသာ သ ေတာမား၊ သကကယခ း၊ ားကကေျမ Community-managed forests, thatch elds, gra ing land

ဖသား ဖသား ေျမသည ဖသား ဝ အားလး၏ အမေထာ ပ ေျမ အားလး ျဖ သည။ အခ႕မးႏြယ မားတြ ဖသား သ ေတာ မားလညးရသည။

ရပကြက ားကကေျမ

အပ ေရသြ းျခ း၊ အမေမြးတရ ာန၊ ပားေတာ

အမေထာ ေလကားထ ကခ းမား၊ jhum ကကြကမား၊ ဥယာဥၿခမား၊ သ သးခ း၊ ကသ ေတာ၊ အမဥယာဥၿခ

မးႏြယ ေျမယာပ မ

ကကာႏ ပါရာမးႏြယ မား၏ နယေျမမားမာ အေတာအတန ေသး ယၿပး အဓကေကးရြာတ ရြာ ႏ ရြာ ယႏ ရြာခန႔ ရၾကသည။ မကရႏ တနကြန အပါအဝ အေတာအတန ကးေသာ မးႏြယ မားတြ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf54

ေကးရြာေပါ းမား ြာရၿပး ႏ တကာ နယနမတက ျဖတလက ကယဝနးေသာ နယေျမရၾကသည။ မးႏြယ နယေျမတြ ထမးႏြယ ၏ေကးရြာမ ကပး မေသာ ရယာမား ပါဝ ၿပး၊ ဘာသာေရးႏ ယဥေကးမ ရာ ေနရာ မားလညးပါဝ သည။

႐းရာယဥေကးမႈအရ အထြ ျမတထားရာ ေတာ ကသ႔ မးႏြယ တ အတြက ယဥေကးမအရ အထ ကရရေသာ ေနရာမားသည ေကးရြာ၏ နယနမတအတြ းတြ တညရၾကသည။ ထနယေျမမားက မးႏြယ ဓေလထးတမးႏ အည ကာကြယရန ေကးရြာမားတြ တာဝနရၿပး၊ ယ းအထ ကရ ေနရာမား အား ေကာ း ြာ မထားရရန မးႏြယ ေကာ မ ကညေ ာ ရြကေလရသည။

ေကးရြာ ေျမယာပ မ

ေကးရြာပ နယေျမတြ ထေကးရြာမရးရာအာဏာပ မား၏ လပပ ခြ အာဏာအတြ းရ အမေထာ မား၏ ေျမကြကမားႏ သ ေတာမားကသ႔ ရပရြာပ အရ းအျမ မား ပါဝ သည။ နယနမတမားအား အမားအားျဖ ေတာ တနးမား၊ လမးမားႏ ေခာ းမားျဖ ပ းျခားထားေလရသည။

သမ းေၾကာ းအရ ႏ လမေရးအရ ရ းႏးေသာ က ေရးရသည ေကးရြာအပ မားက အပခပမ နယနမတ တ ခတညးအတြ းတြ ထညသြ းထားသ သည။ ပါရာမးႏြယ နယေျမက ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာနယေျမ ႏ ဒ ကေလေဝမ ခြထြကလာၾကသမားျဖ တညေ ာကထားေသာ ပတလညရ မခရြာမား၏ နယေျမမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ပါရာမးႏြယ မားမ ထေဒသတြ ပထမဥး း တညေထာ ခေသာ ေကးရြာ ျဖ သညအေလာက ဒနးကေလးေဝးရြာသည ပြားရြာသ မားနယနမတ အတြ းရ နယေျမမားကပါ မပ ခြ ရသည။ ေကးရြာမားၾကား ရ းႏးေသာ မသား က ေရးႏ သမ း ရၾကသျဖ အခ႕အမေထာ မားတြ ပါရာမးႏြယ ေကးရြာတ ခမက အမားတြ ေျမယာ ပ မမား ရၾကသည။ ကကးေကးရြာႏ ၎၏ ပြားရြာခြမားတြ လညး တေသာ က ေရး ရၾကၿပး၊ ယ းတ႔အနက ကကးရြာသည ပထမဥး းတညခေသာရြာျဖ ကာ ေနာကမတည ေသာ မခရြာ ခြမားမာ ကကာမးႏြယ ဘးဘြားပ ေျမေပ တြ ပ ရၾကသည။ မလေကးရြာ၏ ပ မ က အသ အမတမျပဘ ထေကးရြာ ယ မားၾကား နယနမတပ းျခားသတမတရန ကး ားမမားေၾကာ ျပ နာ ျဖ ခရဖးသည။ ဒနးကေလးေဝးႏ ကကာေကးရြာမားကသ႔ မလ မခ ေကးရြာ ႏ ပတလညရ ရြာခြမားသည ေကးရြာ နယေျမတ ခတညးတြ အၿမရသ ေၾကာ း ဤေကးရြာမား၏ ေဒသခမားမ

ၾကသည။

ေကးရြာ နယနမတ သတမတခကမားသည တ ခ႕ေနရာမားတြ ေကးရြာႏ ရြာၾကား လးဝ ကန႔သတ လက ျခ းမးမဟတပ ေျမယာအရ းျမ မားက ပးေပါ းပ ျခ းမးလညးရသည။ ဒနးကေလးေ၀း ေကးရြာရ ရပရြာမ မေသာ သ ေတာမ သ ေတာထြကပ ၥညးမားက ထသ ေတာႏ နယနမတခ းထ ပေနေသာ ေကးရြာ ေျခာကရြာမ သြားေရာကထတယ ခြ ရၾကသည။ ေကးရြာ နယနမတအတြ း

သ ေတာနယေျမ သတမတေသာလညး ရးရာဓေလထးတမး န ေအာကတြ ခြ ျပထားပါက ားဝတ ေနေရး ရာ သ ေတာထြကပ ၥညးမားက နယနမတထ ပေနေသာ အျခား ေကးရြာမားမ ထတယ ခြ ရၾကသည။

ဖသား ေျမ

ဖသား ေျမ သညမာ ထဖသား ဝ မားမ ပထမဥး း ခတထြ ရ းလ းခေသာေျမယာမားျဖ ၿပး ထဖသား ဝ အမေထာ မားမ ပ ထားကာ သား ဥေျမး က လက ကမးလာခေသာ ေျမျဖ သည။ ေျမယာမားလႊေျပာ းအေမြေပးအပျခ း၊ ေရာ းချခ းႏ အျခားေသာနညးျဖ လႊေျပာ း ေပးရာတြ ဖသား ဝ အခ းခ း ဥး ားေပးၾကသည။ ေျမယာပ မ လႊေျပာ းျခ း ရာ သေဘာ တညခကမားတြ ေျမယာက မမတ႔ ဖသား အတြ း ထနးသမးထားႏ ရန ေရး ြ ခမတထားၿပး အေသး တက ေအာကပါအပ းတြ ေဖာျပထားပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 55

အခ႕ေကးရြာမားတြ ရြာ၏နယနမတအတြ းရ အျခားေျမယာမားကလညး ဖသား မားမ ပ ထားၾကၿပး၊ အထးသျဖ ေ ြမး ပ သ ေတာမား ျဖ ၾကသည။ ထေျမယာမားက ဖသား ဝ မားမ အသးျပႏ ၿပး၊ မခန႔ခြမ တာဝနအခ႕ကလညး ေ ာ ရြကၾကရသည။ ဥပမာ ြမရာတြ ဖသား ပ သ ေတာေပါ း ယခရၿပး၊ ေကးရြာတညေထာ သမားမ းသကလာေသာ အမေထာ ယ သည ဖသား ပ သ ေတာရ နတမားက ပေ ာပသရန တာဝနရသည။ မမတ႔ ဖသား ပ သ ေတာ မားမ အမသး သ မားခတယမည ပါက ထအမေထာ မားမ ခြ ျပခကေပးရၿပး၊ ေျမယာအျ းပြား မမားက ေျဖရ းျခ းႏ သ ေတာ မေရး ညးမဥး ညးကမးမား ၾကပမတျခ းမားတြ လညး တာဝန ရသည။သ ေတာ မအပခပမႏ နတပေ ာပြအခမးနားမားက အသအမတျပသညအေနျဖ ဖသား တေသာ အမေထာ မားမ ပါး တ တ း၏တ ခ႕တ ဝကကေပးျခ းျဖ ၎၊ မားေသာအားျဖ ကခ းမားသ႔ သြားေရာက တ ႏ လ ႏ ရက (သ႔) သးရကခန႔ သြားေရာက ကညလပက ေပး

ျခ းျဖ အသအမတျပၾကသည။

အမေထာ ေျမယာ

အမေထာ မားတြ ေလကားထ ကခ းမား၊ သ သးခ းမား၊ သ ေတာအပမား၊ ဥယာဥမားႏ အမဥယာဥၿခမားက ကပး မခြ ရၾကသည။ Jhum ကခ းမားက အလညက န ျဖ ကပးခြ ရသည။ ေျမလပအျဖ ထားရခနတြ ရပသရြာသားမားမ အလအေလာကေပါကေရာကေသာ ဟ းသး ဟ းရြကမားက သြားေရာက ခးယခြ ရသည။ ဤေျမယာအသးခြ က တ ဥးခ း အခြ အေရးဟ လညး ႏ သည။ သ႔ေသာ တ ဥးတ ေယာက (သ႔) အမေထာ ဥး းကသာ ရညညႊနးျခ း မဟတပ ခ ပြနးႏ နးႏ ဥးလးျဖ ေသာ မသား ဟရညညႊနးလေသာေၾကာ အမေထာ ဟေသာ အသး အႏနးက ဤ ာတမးတြ သးထားသည။

ေျမယာပ မ လႊေျပာ းျခ း

ေျမယာက လႊေျပာ းရာတြ မသား ဝ မားက ပထမဥး ားေပးၿပး၊ ေနာကမ နး ပေသာေ ြမးမား၊ ဖသား ဝ မား ႏ အျခားရပသ ရြာသားမားအား အ ဥး ားေပးေလရသည။ ေျမယာမားသည ေကးရြာ နယနမတအတြ းတြ သာ ရရမညျဖ ၿပး၊ ဖသား အတ းအဝနးထတြ သာ ပ ထနးသမး ထားေ ခ ၾကသည။ နာဂလမးတ႔၏ ေျမယာမားက နာဂမဟတေသာ သမား (သ႔) ကမဏမား (သ႔) ပဂၢလမားထ အပ လႊေျပာ းေပးအပခြ မရေပ။ ဤသ႔ျပလပျခ းျဖ ေကးရြာတြ းမလျဖ ေ ၊ ျပ ပမလျဖ ေ ၊ ကမဏျဖ ေ တ႔မ ေျမယာက ညးသမးယျခ းေၾကာ ေျမယာလကမမျဖ ရေအာ ကာကြယေပးထားသည။

အေမြ

ေျမယာက ပမနအားျဖ ဖခ မ သားမားသ႔ အေမြေပးေလရၿပး၊ မးႏြယ အမးမးတ႔၏ ဓေလထးတမးမား ႏ မသား မား၏ ကကႏ သကမပ မား အေပ မတည ေျမယာခြေဝမပ အခ႕ကြျပားၾကသည။ ပမနအားျဖ သားမား အမေထာ ျပသညအခါတြ မဘမားမ ေျမယာက ခြေဝေပးေလရသည။ ကကာ အပါအဝ အခ႕ နာဂမးႏြယ မားတြ ေျမယာႏ ပ မအမား က သားဥးမ ရရၾကၿပး၊ သားဥးသည မဘမားအမ းလာေသာအခါ ေကြးေမြးေ ာ ေရာကၾကရၿပး အမေထာ မျပေသာ ေမာ ႏမမားကလညး ေ ာ ေရာကၾကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န ေအာကတြ နာဂအမးသမးမားသည ေျမယာအေမြ ကခခြ နညးပါးသည။ သ႔ေသာ အမးသမးမား အေမြ ကခ ႏ ေရး ေထာကခအားေပး မမား ျမ တကေနသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf56

“တခါတရ အမးသမး အပ ကကြ းထရခန (သ႔) အတထ ကားေျပာျဖ ခန ရ ..ကြနမတ႔မာ အေမြ ကခပ ခြ ရသ တယ ဒါကြနမတ႔ရ႕ အမမကပ တာ ေျပာျဖ ၾက ပါတယ

- ကကးေကးရြာမ အမးသမး

ကကးေကးရြာရ အမးသမး ေျမယာပ ခြ ညးမဥးမား သည အေမြရထားေသာ ဘးဘြား ပ ေျမ ႏ မမတ႔မ ဝယယထားေသာ ေျမတ႔ အၾကားကြာျခားခကက ေဖာျပထားပါသည။ အမးသမးတ ဥးသည သားသမးမရပ မ းမ ျဖ သြားပါက ခ ပြနးမ အေမြ ကခရရခေသာ ေျမယာမားသည ခ ပြနး၏ ဖသား ရ အနး ပ း မသား ဝ မားလကထသ႔ ျပနလညေရာကရသြားသည။ မမတ႔လ မယားမ ဝယယထားေသာ ေျမမားကမ ထအမးသမးမ ပ ထားခြ ရသည။ လ မယား ကြာရ းရာတြ မမ တ႔မ ဝယယထားေသာ ေျမမားက ခြေဝ ၾကၿပး၊ ခ ပြနးမ အေမြ ကခခေသာ ေျမယာမားကမ ခ ပြနး၏ ဖသား အတြ းတြ သာ ကလက ပ ထားၾကသည။ အကယ ခ ပြနးမ တာဝနပကကြကျခ း ေၾကာ ကြာရ းရသည ပါက၊ ခ ပြနးအား ဒဏရကၿပး၊ သအေမြခခေသာ ေျမအခ႕တ ဝကက ဖသား တ အျခားတ ဥးအား လႊေျပာ းေပးရသည။

ြမရာတြ မ းမျဖ လ မသား ၏ ေျမယာမားက သမ၏သားသမးမားထ မလႊအပမအခနထ မေလ ရေၾကာ း အမးသမးမားမ သည။ သမအေနျဖ ေနာကထပ အမေထာ ျပလ (သ႔) သားသမးမရ လ ကြယလြနသြားေသာ ခ ပြနးမ အေမြရခေသာ ေျမယာမားသည ထခ ပြနး၏ အနး ပ း ေ ြမး အမးသားတ ဥးထ လႊေျပာ းေရာကရသြားသည။

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာအားလးရ အမးသမးေရာ အမးသားမားကပါ အမးသမးမား ေျမယာ အေမြ ကခခြ ရသ ေၾကာ း သေဘာတေထာကခၾကသည။ အမးသမးမားသည နာဂလ႔အဖြ႔ အ ညးအား အမးသားမားႏ တနးတ အကးျပေၾကာ းႏ အမးသမးမား ေျမယာ အေမြ ကခပ ခြ က တရားဝ အသအမတျပသ ေၾကာ း အမးသမးမားက ၾကသည။ အမးသားအခ႕က အထးသျဖ မမတ႔ သမကေလာ းတြ လေလာကေသာ ေျမမရပါက သမးအား ေျမအေမြ ေပးလ ေၾကာ း ၾကသည။ ဥပမာ ကကးရ အမးသမး တ ဥးသည ဖခ းသြားၿပးေနာက မမ၏ ေမာ မားအား ျပ ပးေထာ ခၿပး ေျမယာမားအား ထနးသမးခ ေသာေၾကာ ေမာ မားမ ေျပာ းခ း ေတာ ယာကြကအား ေပးအပခသည။

ေျမးမားႏ ႔ထ ေနေသာအဖြား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 57

ရႏ ေနၿပးေသာ ရးရာဓေလထးတမးမားက ျပ ၿပး အမးသမးမား၏ ေျမယာအေမြ ကခပ ခြ က အားေကာ းေအာ ေ ာ ရြကႏ သည။ မသား အလက မမတ႔၏ သမးမားက ေျမယာအေမြမား ပမ ေပးအပရန လပေ ာ ႏ သည။ ညားခါ လ မယားသည လကထပေသာအခါ မဘမားထမ အေမြ ရၾကၿပး၊ တခါတ ရ သမးႏ သမကအား မဂလာပြတြ ေျမယာမားက အေမြအျဖ ေပးအပေလရသည။

ရးရာဓေလထးတမး န တြ န အား အေျပာ းအလမားျပလပေရးေထာကခမ ျပလပႏ ရန နညးလမးခမတထားသညမားရသည။ ၂၀၁၄ ခႏ တြ က းပခေသာ နာဂအမးသားညလာခတြ မးႏြယ ေပါ း မ နာဂလမးမား ေတြ႔ ကာ နာဂလမးတ႔၏ အနာဂါတႏ ပတသက ေ ြးေႏြးခၾကၿပး ညလာခ၏ းျဖတခကမားက အေကာ အထညေဖာႏ ရန နာဂအမးသားေရးရာေကာ က ဖြ႔ ညး တညေထာ ခသည။ ထညလာခတြ အမးသမးမားအား နညးမး ျဖ ခြျခားထားမအားလး ဖကသမးေရး သေဘာတ ာခပ (C DA ) ႏ အမးသမးမား၏ ေျမယာအေမြခခြ ကေထာကခခၾက သည။ နာဂေဟာေဟာႏ မးႏြယ ေကာ မားသည အမးသမးမားအတြက အေမြရပ ခြ ညးမဥး မားက ျပနလည ေနေၾကာ း သရသည။

နာဂအမးသားညလာခ

4th-30-Nov 2014အပ း (၅)။ တရား ရ ေရးရညမနးခက  

၅.၁။ ဌာေနနာဂအမးသမးမား တနးတအခြ အေရးရရေရး ဥပေဒႏ အည အကာအကြယေပးရန သးသန႔ဥပေဒျပ ာနးခက ရရမည။

၅.၂။ နာဂရးရာဓေလထးတမး တရား ရ ေရး န တြ ကားမ တနးတညမမရရမည။

၅. ။ မသား ရ အကးအ ယမေရြး တရာဝ း သားသမးမားအားလး အေမြ ကခပ ခြ ရရမည။

၅.၄။ သားမရေသာ မသား တြ သမးသည ဘးဘြားပ အေမြမား ကခပ ခြ ရသည။

ယာယေျမအသးျပခြ

နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န တြ သးႏ ကပးေရးအတြက လတ း ေျမယာအသးျပႏ ေအာ မထားသည။ ေျမလအပလကရေသာ အမေထာ မားက ႏ အလက ေျမအသးျပခြ ခြေဝ ေပးထားျခ းျဖ ကပးေျမ လကမ႔ျဖ ျခ းမ ေရာ ရားႏ သည။ ထေျမယာက ေျမအပပ ေသာ အျခား ရပသရြာသားမားမ ေကးရြာအပခပေရးမတ ျဖ ေ ေ ြမးမားၾကားတကရကျဖ ေ အသးျပခြ ေပးၾကသည။ အထးသျဖ Jhum မားက ဤနညးျဖ ခြေဝအသးျပၾကသည။ သ႔ေသာ ေလကားထ ကပးေျမ အပါအဝ အျခားေျမအသးျပမ ပ မား ကလညး ႏ အလက ခြေဝေပးႏ သည။

ေကးရြာရ ေျမလလေလာကေလာက မရေသာ အမေထာ မားသည မမတ႔ ဖသား (သ႔) မးႏြယ (သ႔) ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ရပမရပဖမားထမ ကပးေျမ ရာေဖြေပးရန ေတာ း ႏ သည။ မဘမ ကေလးျဖ ခေသာေၾကာ ျဖ ေ ၊ မသား တြ အ ယျဖ ေျမအေမြမရခေသာေၾကာ ျဖ ေ ၊ ေျမ မဝယရေသးေသာေၾကာ ျဖ ေ ၊ းပြားေရး အေၾကြးေပးရန(သ႔) အေရးေပ ကနးမာေရးအသး ရတ အတြက ေျမကေရာ းလကရ ျဖ ေ အမေထာ မားတြ ေျမယာလကမျဖ ေနႏ သည။ ပ ပကၡ မား၊ တမြတေခါ းပါးမမား၊ ေျမၿပမမား ေၾကာ ေျပာ းေရြ႕ေနထ ၾကသမားအား ၎တ႔ ခလေသာရြာမ ႏ အလက ကပးေျမမား ခြေဝေပးေလရသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf58

‘“ကြႏပတ႔အားလးသည ေလကားထ လယေျမ ႏ Jhum ေျမမားက မေဝေပးရန လအပသည။ အဘယေၾကာ ေသာ ကြႏပတ႔ ရ သနရန ေျမကလအပေသာေၾကာ ျဖ သည။ ြမရာေဒသခ

အျခားတ ဥးဥး၏ ေျမေပ တြ ကပးခြ ရျခ းအတြက ေကး း တန႔ျပနရန အမားအားျဖ ထေျမပ ကခ းသ႔ သြားေရာကကာ ႏ ရက (သ႔) သးရကခန႔ လပက ကညေလရၾကသည။ မမတ႔ ကပးရာမ

ရရလာေသာ ပါးတ းအခ႕ေပးျခ းျဖ လညး ေကး းတန႔ျပန ႏ သည။ ေျမ ား ကသသည ေရတ တ ႏ သးႏမားကသာ ကပးရၿပး၊ သ ပ ကပးခြ ႏ ေျမအမးအ ား ေျပာ းလခြ မရေပ။ သဘာဝပတဝနးက က ထနးသမးရၿပး၊ သ ေတာႏ ေရအရ းအျမ မားက ထခကပက း ေအာ မျပလပရေပ။ ားရမးထားေသာေျမယာက ဒဏေၾကးေပးေ ာ ျခ း၊ ေခးေ ြအတြက အေပါ ချခ း၊ ေရာ းချခ း ႏ တ ဥးဥးအား လႊေျပာ းေပးအပျခ း ျပလပခြ မရေပ။

ြမရာရ အမးသမးတ ဥးက သမတြ ကေလးမား ေသာေၾကာ ယခႏ ေလကားထ ကပးေျမ အပႏ ကြက ားရမးထားေၾကာ း ရ းျပသည။ အျခားအမးသမးတ ဥးမာ ေလကားထ ကကြက အခ အပ ကပးၿပး၊ ယ း ကကြကက အသးမျပပါက ေပါ းပ မားထလာမညက း သမ၏ ေ ြမးမားမ ကခြ ေပးထားျခ းျဖ သည။ အမေထာ မားအေနျဖ ရာသတ ရာသတြ ေလကားထ ကကြက သးခထကပ ကလျခ းမရၾကေၾကာ း အမးသမးမားမ သည။

ေရာ းချခ း ႏ ဝယယျခ း

အခ႕ေသာ နာဂမးႏြယ မားႏ ေကးရြာမားတြ အမေထာ မားၾကား ေျမယာဝယယ ေရာ းချခ း အလြန နညးေသာလညး အခ႕တြ မ ရပသရြာသားမားၾကား ေျမယာလလယ လႊေျပာ းမမား ပမန ရၾကသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာတြ မသာ ရ ညအ ယမားသည ေျမယာအနညး ယကသာ အေမြရ သျဖ ေျမယာျဖည ြတ ဝယယႏ ရန န ခမတေပးထားသည။ ေျမယာက အမေမြးတရ ာနႏ လလယ ဝယယႏ သည။ Jhum ကကြကမားက ဝယယရန ဝကမားျဖ လလယၾကၿပး၊ သ ေတာ အပမားႏ ေလကားထ ကကြက အ ရေသာ ပ တနဖးရသည ေျမက ဝယယရန ႏြားေနာကက အသးျပၾကသည။ ေမြးျမေရးသည ေ ြ ာအပ ႏ မဘ းဘဏ န ပ ျဖ သည။ အမးသားတ ဥးက သသည အျခားအမေထာ မားမ ပ ေသာ ႏြားေနာကမားက ေကာ းရၿပး၊ ေကာ းခအေနျဖ ႏ ဥ ႏြားေနာက တ ေကာ ရေၾကာ း ရ းျပသည။ သသည ရရေသာ ႏြားေနာကမားက မမ၏သားမားအား အေမြအျဖ ေပးႏ ရန ေျမယာဝယယရာတြ အသးျပမည ျဖ သည။

ရးရာဓေလထးတမး န ေအာကတြ ေျမယာမားက ပဂၢလက ကမဏမား (သ႔) ျပ ပလမားထသ႔ ေရာ းခခြ မရေပ။ ေျမယာက ေရာ းခမည ပါက ရပသရြာသားမားထမေရာ းခမ မသား ဝ မားက ပထမ ဥး ားေပးၿပး၊ ထ႔ေနာက ဖသား ဝ မားက ဥး ားေပးၾကသည။ ပမနအားျဖ မးႏြယ ဝ မဟတသမားထ ေျမယာမားက ေရာ းခခြ မရေပ။

လကေ ာ

လထအကးျပလပ နး လပေ ာ ခသ (သ႔) မသား က ေျမယာ (သ႔) အျခားအရ းအျမ ဥ ၥာ မားျဖ ခေလရသည။ ဥပမာ ြမရာေကးရြာတြ ဖသား တ သည မမတ႔ပ သည သ ေတာအား

ရပရြာတ ခလးအတြက လႊေျပာ းေပးအပခသည။ အေၾကာ းမာ အမနးခ းရြာႏ ထသ ေတာပ မ အျ းပြားခရာ၊ ေျဖရ းမကနက ရတမားက ေကးရြာမခခသျဖ အသအမတျပသညအေနန႔ ထသ ေတာအား ေပးအပချခ းျဖ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 59

လကရ ဥပေဒမေဘာ ရ ေျမယာပ မ အမးအ ားသတမတျခ း

ေကးရြာနယနမတအတြ းရ ေျမယာအားလးသည ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ တ႔၏ အပခပ ကြပကမေအာကတြ ရၿပး ေကးရြာနယေျမဟ ႏ သည။ ကပးေျမႏ သ ေတာေျမ ႏ ခလးပါဝ ေသာ ေကးရြာနယေျမက အတတကြ ညးၿပး နယေျမတ ခအျဖ မခန႔ခြျခ းသည ဥယာဥ ကပးေရး န အမးမးက ျဖ ထြနးေ သည။

ကကးေကးရြာ၏ ေျမယာအသးျပမပ မား (ေျမပ- ) လကရဥပေဒ န ေအာကတြ ေကာ း ြာ မတပတ ထားႏ ျခ းမရေသာ ေျမယာမားက ေဖာျပထားသည။ ကကးေကးရြာရ ေျမယာအားလးက အကးရရ အသးျပၾကၿပး ေရရညတညတေအာ ေကးရြာ အဖြ႔အ ညးမားက မလကရသည။ သ႔ေသာ အမေထာ မားမ ပ ေသာ ေလကားထ ကကြကမား၊ အမၿခေျမမား ႏ သ သးၿခမား ကသာ လကရဥပေဒေအာကတြ မတပတ ႏ သည။ ရပရြာပ ေျမ၊ အထးသျဖ Jhum ကပးေျမ မားသည ပလပေျမအျဖ သတမတခရႏ ၿပး VFV ေျမယာဥပေဒေအာကတြ ခြေဝပ းျခားမႈက ခရႏ သည (သ႔) သ ေတာျပနးတးမအျဖ သတမတခရ ၿပး PF နယေျမအတြ း ထညသြ းေၾကျ ာခ ရႏ သည။

“ရးရာဓေလထးတမး န တြ ကြႏပတ႔ ေလကားထ ခ း၊ Jhum ႏ သ ေတာမား ရသည။ အ းရ န ကလကပါက ေလကားထ ကခ းသာလၿခမရၿပး၊ ကနေျမ အားလးက းရးရမည

- ြမရာ ေကးရြာအ ညးအေဝးမ ရပရြာလထ

အမေထာ ပ ေျမယာမားကသာ ပဂၢလကပ ေျမအျဖ မတပတ ျခ းသည ကပးေရးႏ သ ေတာ နယေျမမားက ေပါ း န ျဖ မမက အားေပးေသာ ေကးရြာအ အဖြ႔အ ညးမားက ယတေလာ သြားေ သည။ ရပရြာပ သ ေတာက ႏ ၀ အသးျပခြ ေပးလကေသာအခါ အလားတျပ နာ ေပ ေပါကကာ သ ေတာ မရာတြ ကနေကးရြာနယေျမမားႏ မတေတာေပ။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf60

ေျမပ ၅ - ကကေကးရြာေျမယာပ ခြ ႔အမးအ ားမား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 61

pm;0wfaea&;

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န သည ထေရာကေသာ ကပးေရး န အမးမးက ထနးသမးထား သည။ သ ေတာမားႏ Jhum ေျမလပမား အပါအဝ ေျမယာမားအားလးက ားဝတေနေရ ဖလေရး အတြက ပ မၾကသည။ ေတာ သမားသည အေျခခ ားသးရန သးႏမားႏ းပြားျဖ သးႏ ႏ မးလးက ေရာေႏာ ကပးၾကၿပး ေဂဟ န ထနးသမးႏ ေရး သ ေတာမားႏ ျမ ေခာ းမားက မၾကသည။

ားနပရကၡာဖလေရး

အေျခခ ားသးကနသးႏႏ းပြားျဖ သးႏ ႏ မးလးက န တ ခတညးျဖ ကခ းတ ခတညးတြ ကပးျခ းျဖ ေ းကြက ြန႔ ားမႏ သဘာဝပတဝနးက ပက းမက ေလာခႏ သည။ းပြားျဖ

သးႏမား ေ းေကာ းရခနတြ ေတာ သမားအေနျဖ ထသးႏထပတး ကပးရန ေျမယာက ခ႕ထြ ႏ ေသာလညး ေ းကသြားပါက မခအားထားႏ ရန အျခား းပြားျဖ သးႏမားႏ ားသးကနသးႏမား ရရနလအပသည။ ပါးအထြကနညးသည ႏ မားတြ ေတာ သမားအေနျဖ နဝယယႏ ရန းပြား ျဖ သးႏမားက ေရာ းခႏ သည။

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာသးခလးရ ေတာ သမားသည မမတ႔၏ ေလကားထ ကခ းမား၊ Jhum ကခ းမား ႏ အမဥယာဥမား မ သးႏထြကႏနးက ေကနပ ႏ သကၾကၿပး၊ အခ႕ေတာ သမားမ အထြကႏနးေကာ းရန အလားအလာမားက ေဖာျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးႏ ြမရာတြ ေလကား ထ ကခ းမားအတြက ကပးေရးေလာကလာျခ းႏ တမခရေသာ ေရအရ းျမ မားေၾကာ းရမမမားရေနၾကသည။

ကကေကးရြာရအမေထာ တ းသည ၄ းတ႔သးႏမားသေလာ ရန ကတခ ရၾကသည။

61

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf62

သစေတာမားႏင စားနပရကၡာဖလေရး

သ ေတာမာသည ေကးလက နာဂေကးရြာမား၏ ားဝတေနေရးတြက လအပသည။ အ ားအ ာ၊ ေနအမ၊ ေလာ ာထ း၊ ေ းဝါးႏ ဝ ေ ြမားရရရန သ ေတာမားက မအသးျပၾကသည။ သ ေတာ မားသည အမသးေသာကေရသန႔မားႏ ေလကားထ ကပးေရမားက ေပး ြမးၿပး သးႏ ဖကပးမားက ႏမႏ းၿပး သးႏမားကဝတမႈနကးေပးေသာ ပးမႊားမား၊ လ းႏ႔မား ႏ ကမားအတြက ေနထ ရာဘ ျဖ သည။ ယဥေကးမအရ အေရးပါေသာ သ ေတာထြက အ ားအ ာမားသည အနညးလ အာဟာရ မားကလညး ျဖည ညးေပးၿပး အၾကပအတညးျဖ ေနသညအခနမားတြ အ ားအ ာရရရန တခရ ေသာေနရာျဖ ေပသည။ 2

သ ေတာရေနသ ကြန ေတာတ႔ ရ သနႏ ပါ တယ- ဒနးကေလးေဝးမ ေကးရြာလကး

၁၉၄၂ ႏ ၁၉၉၅ ခႏ မားတြ ဝါးပ မား အသးသးျခ းေၾကာ ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ရယာ တြ ၾကြကမားအေျမာကအမား ထြကေပ ခသည။ ဝါးေ မားက ားသးၿပးသညေနာက ပါးပ မားကပါ ဖက းၾကသည။ ဒနးကေလးေ၀းတြ ထႏ မားက ပေလာပန ႏ ပနးဥ အပါအဝ ဟ းသး ဟ းရြက မားက ပတလညရ သ ေတာမားမ ရာေဖြ ေ ာ း ားေသာက ေကာျဖတခရသညဟ ေဒသခမားက

သည။ ၁၉ ၀ ခႏ ြမရာ ေကာကေရာဂါ ကေရာကခနတြ ရြာသားမားသည ကပးေရးမလပက ႏ ေသာေၾကာ သ ေတာမ ဟ းသးဟ းရြကမား ေ ာ းကာ အမလက ါးဖမးခရသည။ န ပါး မရဘ အၾကပအတညး ကေရာကခနတြ နာဂလ႔အဖြ႔အ ညးမားသည မမတ႔၏ သ ေတာမားက အမျပကာ ရ သနၾကရသည။

ေပါ းမးကြ ကပးေရး န

ကပးေရး ရာ ဝသကရမားသည သးႏအထြကႏနး းႏ ေသာ အႏရာယက ေလာခေပးႏ သည။ မတကြျပားေသာ သးႏမားက မးခြအမးမး ကပးလ အခ႕သးႏမးမားမာ ရာသဥတ းရြာဒဏ၊ ပးမႊာကေရာကမဒဏ ႏ ပတဝနးက ျပ နာမားက ခႏ ရညရရန အလားအလာရသည။ ရာသဥတ ေျပာ းလမႈဒဏက ခႏ ေသာသးႏမးသ မားရရေရးအတြက သးႏမး တ အမးမးက ထနးသမးထား ရန လအပသည။

နာဂေတာ တနးရ မးေ သမး ညးထားျခ း ဓေလတြ သးႏအမးမးမ မးေ မားက ေရြးခယ သမး ညးကာ ေဒသပတဝနးက အေျခအေနန႔ အေကာ း း လကဖကမရေ ရန ေနာကႏ မားတြ ျပနလည ကပးၾကေသာေၾကာ သးႏမးကြမားက ထနးသမး ထတလပေပးေလရသည။ ကမာေနရာ အေတာမားမားတြ ေတာ သမားမ မးေ မားက သမး ညးျခ းမျပေတာဘ းပြားျဖ ေရာ းေသာ မးေ မားက သးႏအနညး ယ အတြကသာ ဝယယ ကပးၾကသျဖ သးႏမးကြမား းရးခရသည။

နာဂ အမးသား၊ အမးသမးမားသည အျခားေဒသမားသ႔ ခရသြားရာတြ သးႏမးသ မား ေတြ႔ပါက မမတ႔ ကခ းတြ မးသပ ကပးရန ယေ ာ လာေလရသည။ ေအာ ျမ ပါက ထမးေ က အျခား အမေထာ မားအား မေဝေပးၾကသည။ အမးသမးေတာ သမားက မမတ႔သးႏ အထြကမေကာ းပါက၊ လာမညႏ တြ ကပးရန မးေ က အျခားရပသရြာသားမာမမေဝေပးၾကေသာေၾကာ သးႏမးမား

းရးျခ း မရေပ။

2 International Forestry Review. Arnold J M, Powell B, hanley P and underland T C H (2011) Forests, biodiversity and food security. International Forestry Review, 1 ( ) ထရ ားနပရကၡာဖလေရးႏ ႔သ ေတာမားအေၾကာ း အထးထတေ၀ထားေသာဂာနယမားတြ ၾကည႔ပါ။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 63

အာဟာရ

လသားမားအတြက အာဟာရျဖည ညးရန သ ေတာမား၊ ဝသကရမား ႏ ရးရာဓေလထးတမး ရာ အသပညာမား၏ အေရးပါပက ကမာမ အသအမတျပထားသည။43 အာဟာရမားက အ ားအ ားအမးမး ေပါ း ပျခ းမ ရရၿပး လသားမား၏ ကနးမာေရးအတြက လအပေသာ ကယလရ၊ တာမ ၊ အသား ဓာတႏ အနညးလအာဟာရမားက အ ားအ ာအပ အမးမးမ ရရသည။ ရးရာ အ ားအ ာျပလပမ န မားမ အပ ႏ တရ ာန အမးမးမရေသာ အ ားအ ားမား အပါအဝ အ ားအ ားမး က ရရႏ

သည။

နာဂေတာ သမားသည ဟ းသးဟ းရြကမား ႏ ေ းဘကဝ အပ မားက Jhum ကခ းမားႏ အမဥယာဥၿခမားတြ ကပးၿပး၊ အေ အ နျဖ ေသာ ပါးႏ ေျပာ းမားက Jhum ႏ ေလကားထ ကခ းမားတြ ကပးကာ သ သးပ မားက အမဥယာဥၿခ ႏ သ သးခ းမားတြ ကပးေလ

ရသည။ ဟ းသးဟ းရြကမား၊ ေ းဘကဝ အပ မား၊ မႈမား၊ သ သးမား၊ ႏ အသားမားက ေတာ ေတာ မားမ ရရၿပး၊ ါး၊ ဖား၊ ႏ ေကာရးမတရ ာနမားက ျမ ေခာ း အ းအ မားမ ရရၾကသည။ Jhum ကခ းမားသည ဤ ကပးေရးထြကကနအမးမး၊ အထးသျဖ ဟ းသးဟ းရြကမား ရရေရး အတြက အခကအျခာေနရာျဖ ၿပး အာဟာရလအပခကအတြက အထးပ အေရးကးသည။

ရးရာဓေလထးတမး ကပးေရး န ျဖ သးႏအမးမး ကပးလာရာမ းပြားျဖ သးႏမားက ေျပာ းလ ကပးၿပး ားေသာကကနေခာမားအေပ အမျပလာျခ းေၾကာ အာဟာရလအပခကႏ ကနးမာေရး

က ထခကေ ေၾကာ း ေတြ႔ရသည။44 ေဒသထြကအ ားအ ာမား ားသးျခ း မ ားေသာကကနေခာမား ဝယယေျပာ းလ ားသးျခ းသည အာဟာရေျပာ းလျခ းလပ နး ဥတြ ပါဝ ၿပး အဝလြနျခ း၊ းခ ေရာဂါ အမး ား-၂ ႏ အျခား အာဟာရန႔ ပတသကေသာေရာဂါမားက ရရေ ေၾကာ း ကမာတ ဝမးမ မတတမးမားရသည။

ေကးရြာအမား ၾကား လမးပမး ကသြယေရးမားခကခေနေသးသည။ အခ႕ေကးရြာမားက မတ ေ ာကေသာ ရာသလမးမားျဖ ကသြယထားၿပး၊ ကနေကးရြာမားက ေျခလ ျဖ ရကေပါ းမား ြာ သြားရေသာ လမးမားျဖ သာ ကသြယထားသည။ ဤေကးရြာမားသည မမတ႔ေဒသထြက အ ား အ ာမားေပ တြ သာ ကလကမခေနၾကၿပး ားနပရကၡာဖလေရးႏ အာဟာရရရေရးတ႔အတြက နေခ မမား ရေနသည။ သ႔ေသာ ဤသေတသနအတြက ေရြးခယခေသာ ေကးရြာမားသည ေဒသရ

သြားလာရ အလြယက းေသာ ေကးရြာမားတြ ပါဝ ၿပး၊ မၾကာေသးမက လမးမားေဖာကလပ လာၾက သျဖ က းတ းေဒသကးရ ေျမျပန႕ေဒသမားႏ လညးေကာ း၊ နယ ပကေကာ အႏယႏ ႏ လညးေကာ း ကန ညမား ကးသနးလာႏ ရန လြယကသြားေ မညျဖ သည။ ေတာ သမားသည ထအတြကျပ မအေနျဖ ေထာပတသးပ ႏ ဂ းပ အ ရေသာ းပြားျဖ သးႏမားက မးသပ ကပး လာၾက သည။

ေကးရြာမားသည ေ းကြက းပြားေရး န အတြ း ပမ ညးလာခၾကရာ၊ အာဟာရေကာ း ြာရရေရးႏ လထကနးမာေရးတ႔အတြက လၿခမႈရေသာ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န ျဖ ေျမယာမားက မျခ းျဖ ကပးေရး န အမးမးက ထနးသမးထားႏ သည။

43 ၀မးကြ၊ C P 8 းျဖတခက viii/၂ (၂၀၀၆) ကပးေရး ရာ ၀မးကြ၊ ားနပရကၡာႏ ႔ အာဟာရအတြက ၀မးကြ ရာ ပးတြ လပေ ာ မသေဘာတညခက

44 Powell B, Ickowit A, McMullin , Jamnadass R, Padoch, C, Pinedo-Vas ue M and underland T (2011) The Role of Forests, Trees, and ild Biodiversity for Nutrition- ensitive Food ystems and Landscapes. ICN2 econd International Conference on Nutrition. FA and H

Popkin B M (200 ) The nutrition transition: An overview of world patterns of change. Nutrition Reviews, 2( Pt 2), 1 0 1

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf64

လမေရး အကအညေပးမ န

ႏ အလက ကပးေျမရရေရး ညးမဥးမားသည ျပညသမား၏ အေျခခလအပခကမားျပညမေအာ ျဖည ညးေပးလကရသည။ ပ ပကၡမား၊ တမြတေခါ းပါးျခ း ႏ အေရးအေၾကာ းအမးမးေၾကာ ေျပာ းေရြ႕လာသမားအား ႏ အလက ကပးေျမမား ခြေဝ ားရမးေပးေလရသည။အမေထာ တ ခတြ သးႏထြကႏနးမေကာ းပါက မမတ႔ဖသား ဝ မား (သ႔) ေကးရြာရ လမားမ န ပါး ေခး ားေပး ေလရသည။ ဤသ႔ျပလပျခ းသည ေကးရြာရ မညသမ အ တေဘး အကရဘ ေနထ ရသညဟေသာ ဂတယ ႐ြာ၏ဂဏသကၡတ ရပလညး ျဖ သည။

၁၉ ၀ ခႏ က ြမရာတြ ေကာကေရာဂါကေရာကခၿပး၊ ေသသဥးေရသည အသကရ ကနရ သဥးေရ ထကမားေၾကာ း ေဒသခမားက သည။ အသကရ ကနရ သမားသည န ပါးအတြက အမနး ခ း ရြာမားအေပ မခခရၿပး၊ ေတာေတာ ျမ ေခာ းမားမ အ ားအ ာမားက ရာေဖြ ားေသာကခရ သည။

တ တ ဥးဖားနာ ေ းဝါးကသမလအပခနတြ ဖသား ဝ အခ းခ း ကညရ းပ းေလရၾကသည။ မဂလာေ ာ (သ႔) ာပနအခမးအနား အတြကကနက ရတမားကလညး ဖသား မားအခ းခ း ကညေပးေလရၾကသည။ ကကးေကးရြာတြ ဖသား မားသည ရပေ ြ ညး အေရးေပ အာမခေ ြ အျဖ ဖသား ေခါ းေ ာ မ ထနးသမးထားေလရၿပး ဖသား ဝ မား ေ ြေၾကးလအပခနတြ ထတသး ေလရၾကသည။

ကနးမာေရး

Jhum ကသ႔ အလညက ကပးေရး န မားတြ ေျမယာက ေျမလပအျဖ ထားရျခ းေၾကာ သးႏ ဖကပးမားႏ ေရာဂါမားက ေ းရန အကအညျဖ ေ သည။ ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာ တ ခ တြ ေတာ သမားအေနျဖ ဓာတပးသတေ းမား၊ မသတေ းမား ႏ ဓာတေျမၾသ ာမားက အသးမျပၾကေသာေၾကာ ကပးေရးမာ ေအာဂ းန သာျဖ သည။

Jhum ကပးေရး န က သး ဓာတ ကပးေရးေ းမားက အသးမျပေသာ ေတာ သမားသည မမ တ႔၏ ကနးမာေရးႏ ေကးရြာရ မမတ႔ထမ ဝယယ ားသးသမား၏ကနးမာေရးကပါ ကာကြယေပး ေနျခ းျဖ သည။ ထ႔အျပ ပးသတေ း ႏ ေပါ းသတေ းမားသည မးရြာလ ျပန႔ႏ႔သြားႏ ၿပး ေဂဟ န က ထခကေ မညျဖ ေသာေၾကာ ေတာရ းတရ ာနမား အ ပမျခ းမလညး ကာကြယရာ ေရာကသည။ မးျပာမား၊ တရ ာနမားႏ ႏကထရဂ အားျဖညပ မားမ ရေသာ ေအာဂနးန ေျမၾသ ာ မားသည ဓာတေျမၾသ ာမားမ ျဖ ေပ ေ ႏ ေသာ ျမ ေခာ းအ းအ းမား အပ အာဟာရဓာတ လြနကျခ း (eutrophication) မကာကြယေပးႏ သည။ Jhum ကပးေရးေၾကာ ေျမလပမား ရ းလ းခတထြ ရသျဖ ပတဝနးက အေပ အကးသကေရာကမမာ မျဖ ေလာက ျမ သာေသာ လညး အျခားပမ တ တ ကပးေသာ န မားသည ဓာတ ကပးေရး ေ းမားအေပ မခေနရၿပး သဘာဝပတဝနးက ႏ လသားတ႔၏ ကနးမာေရးအေပ ပမကယျပန႔ ျမ ႏ ရန ခကခေသာ အကးသက ေရာကမမားေပးေနသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 65

&dk;&mt zGJYt pnf;rsm;ESi fh qHk;jzwfcsufcsrSwfjci f;

နာဂလ႕အဖြ႔အ ညးက အပခပရာတြ ေကးရြာအ ၊ မးႏြယ အ ႏ မးႏြယ မား ရာ အ မားတြ ေကာ း ြာဖြ႔ ညးတညေ ာကထားေသာ အဖြ႔အ ညးမားမတ အပခပေလ ရသည။ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န ၏ ေကာရးျဖ ၿပး နယနမတ မား ၾကပမတျခ း၊ အရ းအျမ အသးျပမ ရာ ညးမဥမားခမတၾကပမတျခ းႏ အျ းပြားမ မားေျဖရ းျခ း အပါအဝ တာဝနကယျပန႔ ြာ ယထားရသည။ ေျမယာႏ ပတသက ျဖတခကမား ခမတရန တာဝနသည ေျမယာပ မတြ ပါဝ ၿပး၊ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားမ က တြယသည။

နာဂရးရာဓေလထးတမး န အတြ း းျဖတခကခမတျခ းျဖ ဥမားက ေဒသအတြ း အကာ အကြယေပးထားၿပး၊ တန႔ျပနမျပျခ း၊ တာဝနခမရျခ း မားရၿပး အေျပာ းအလတြ လကေလာညေထြမ ရသည။ ေကးရြာေကာ ႏ မးႏြယ ေကာ မားက ဖသား မားႏ ေကးရြာမားမ ကယ ားလယ မားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ရးရာေခါ းေ ာ မားသည လထအတြက တာဝနခမႈရရၿပး၊ လထေကာ း ား ေရးအတြက မလပပါက အ ားထးျခ းခရႏ သည။ ေကးရြာအ ညးအေဝးမားရျခ းေၾကာ ျပ နာ မားက ပြ ပြ လ းလ း ေ ြးေႏြး အေျဖရာႏ သည။ ရးရာဓေလထးတမး န ေအာကတြ ခမတေသာ

းျဖတခကမားသည အျခားျပ ပမ လာေသာ အမန႔အာဏာမားထက ပမတရားဝ မရၿပး၊ ပမလကနာ ေ ာ ရြကၾကသည။

ကကေကးရြာရ ေကာကတ ေကာကတးမားအား အေရးၾကးေသာအထမးအမတပြမား က းပရန ေထာ မတထား မသား တ သည ရပရြာအားတညခ း ည႔ခေနေသာအခါ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf66

ရးရာ အဖြ႔အ ညးမား

နာဂမးႏြယ တ ခ တြ မမတ႔ကယပ အဖြ႔အ ညး အ အမမားရၾကေသာလညး နာဂေကးရြာမားႏ မးႏြယ မားၾကား အဓက တမမားရသည။ ေကးရြာတ ခခ း တြ ေခါ းေ ာ တ ဥး46 ႏ ေကးရြာေကာ တ ခရၿပး၊ အခ႕မးႏြယ မားတြ ေကးရြာေခါ းေ ာ ၏ ဥးေ ာ မက႑ ပမားၿပး၊ အခ႕တြ မ ေကးရြာေကာ ၏ က႑ပမားသည။ အခ႕မးႏြယ မားတြ ထေနရာမားအတြက သကတမးကာလ အလက ေရြးေကာကတ ေျမာကၾကသည။ မးႏြယ တ းတြ မးႏြယ ေကာ တ ခ လညးရၿပး၊ အမညအမးမးျဖ ေခ ေဝ သးႏနးၾကသည။ ထမးႏြယ ေကာ သည အဖြ႔ဝ တ ဥးအား ေရြးေကာက ဥကဌ ရာထး တ ေျမာကၾကသည။

နာဂရးရာ န တြ ေကးရြာသည ေျမယာအပခပေရး၏ အဓက နယေျမအပ းအျခားယန ျဖ သည။ ေကးရြာ အဖြ႔အ ညးမားတြ ပမနအားျဖ ေခါ းေ ာ တ ဥး၊ ေကးရြာေကာ တ ခ၊ ဖသား ေခါ းေ ာ မား၊ morung ဟေခ ေသာရးရာယဥေကးမႈ တာမားႏ ေကးရြာမားၾကား က ေရး ထနးသမးေပးေသာ ေကးရြာသအမတမား ပါရသည။ နာဂသမ းသေလာကတြ ရြာျပညေထာ မား သည ေျမယာႏ အရ းအျမ မခန႔ခြေရးႏ အျခားျပညသ႔ေရးရာ းျဖတခကမားခမတျခ းအေပ မမတ႔၏ ကယပ မဝါဒမား ႏ ျပ ာနးခကမားက ခမတ၊ ၾကပမတၾကသည။ 8

ကကးေကးရြာအဖြ႔အ ညးမား။ ။• အပခပေရး အဖြ႔အ ညးမား - ေကးရြာေခါ းေ ာ ၊ ေကးရြာ ေကာ ၊ မးႏြယ

ေကာ ၊ ဖသား ေခါ းေ ာ မား၊ ရပကြက ေခါ းေ ာ မား၊ ႏြားေကာ းသား၊ ေရ မခန႔ခြေရး ေကာမတ

• ဘာသာေရးအဖြ႔အ ညးမား - နတ ရာ၊ မးေ သကး၊ ႏေကာ သကး၊ ပသကး၊ မ းမား၊ ဘရားေကာ း၊ ဘနးကးေကာ း

• အျခားအဖြ႔အ ညးမား - သညမား၊ လ ယအဖြ႔၊ အမးသမးအဖြ႔၊ ပနးပ ရာမား၊ morung (အသကမဝ ေတာ) ၊ မ းမား။

• အ းရအဖြ႔အ ညးမား - ကနးမာေရးဝနထမး၊ အေထြေထြ အပခပေရး ဥး းဌာန၊ ာၾကညတက၊ ေကာ း။

ေကးရြာေကာ

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န တြ ေကးရြာေကာ သည အေရးကး း အဖြ႔အ ညး ျဖ သည။ ေကးရြာေကာ က ေကးရြာရပမရပဖမား ႏ ဖသား ေခါ းေ ာ မားျဖ ဖြ႔ ညးထားၿပး ရပရြာရဖသား ႏ မသား အားလးက ကယ ားျပသည။ ေကးရြာေကာ အဖြ႔ဝ မားသည မမတ႔၏ ဖသား အကး းပြားက ကယ ားျပရန ျဖ ၿပး၊ မးႏြယ ဥပေဒမားႏ ရးရာ ႏနးမားက ေကာ း ြာ နားလညေသာ ပညာဥာဏႏ အေတြ႔ကရ ပဂၢလမားက ေရြးခယထားျခ းျဖ သည။ ေတာေတာ မား အပါအဝ ေကးရြာ၏ သဘာဝအရ းအျမ မားက မျခ းႏ ေကးရြာ ညးမဥး ညးကမးမားက ၾကပမတရာတြ ေကးရြာေကာ ၏ အခနးက႑ပါဝ သည။ ေကးရြာေကာ သည ေကးရြာ ညးမဥး

46 ဤအ ရ ခ ာတြ ေကးရြာသၾကး သည႔ ကားလးက ေခါ းေ ာ မရာထးတြ ရသည႔ လအတြက ေယဘယသေဘာသးႏနး ထားကာ ၄ းသည နာဂဘာသာ ကားတြ အေခ အေ၀ တည မည မဟတပါ။

မေယာ း (Morung) သည ဓေလ႔ထးတမးမား၊ ရးရာဓေလ႔မား၊ ကြမးက မမားက ေနာကမး က အားျဖန႔ေ၀ေပးေနသည႔ ရးရာနာဂ လ ယအေ ာ ႏ ႔ ပညာေရး ာနတချဖ ပါသည။ မေယာ းမားသည လမဘ၀၏အဓကေနရာ ာနအျဖ ကလကမရေတာ႔ပ ကနရေနသည႔ အေ ာကအအမား က အ ညးအေ၀းမား၊ ပြမားက းပရနအတြကသာအသးျပၾကပါသည။

8 himray A (2001) History of the Tangkhul Nagas, New Delhi, Akansha Publishing House

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 67

မားက ေ ြးေႏြး အတညျပၿပး၊ ထ ညးမဥးမားက ေကးရြာေခါ းေ ာ မ ထပမ အတညျပေပးသည။ အမေထာ ဥး းအားလး ပါဝ ေသာ ေကးရြာအ ညးအေဝးမားတြ မမတ႔၏ ျပ နာမားက ေ ြးေႏြး ၾကၿပး ေကာ မ ေျဖရ းခက မားအတြက အကေပးကာ ေကးရြာ ေခါ းေ ာ မ တညျပေပးသည။

းျဖတခကမားက မးႏြယ ဥပေဒမား ႏ ရးရာ ႏနးမား အတ း ခမတၾကသည။

ေကးရြာ ေခါ းေ ာ

ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာသးရြာတြ ေကးရြာေခါ းေ ာ သည အာဏာအရ းျဖ ၿပး၊ ေကးရြာ၏ မခန႔ခြမ းရာ းျဖတခကမားက အတညျပေပးရသည။ ေကးရြာေကာ ႏ အျခား ပးတြအဖြ႔အ ညးမားမ ေကးရြာေခါ းေ ာ အား အေၾကာ းၾကားေပးရၿပး၊ ေကးရြာတ ခလး၏ အကး အတြက သ ေတာေသာ းျဖတခကခေပးရန အကျပၾကရသည။ ေကးရြာေခါ းေ ာ က ေကးရြာ၏ သေဘာ ႏအရသာ ေရြးခယတ ေျမာကၾကသည။ ေကးရြာေခါ းေ ာ ခန႔ထားရာတြ မးႏြယ တ ခႏ တ ခ ကြျပားၾကသည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေ၀း ေကးရြာတြ ေကးရြာေခါ းေ ာ ၏ အခနး က႑သည ဖခ မ သားဥးသ႔ လႊေျပာ းေပးေလရၿပး ြမရာတြ မ ေကးရြာေခါ းေ ာ က ေကးရြာ ေကာ မ အတညျပေပးရၿပး ေကးရြာရဖသား ခႏ ၾကား အလညက န ျဖ ေရြးခယခန႔အပ ၾကသည။ ကကးေကးရြာတြ မ ေခါ းေ ာ ေနရာက မးရးအရခန႔အပသည။ သ႔ေသာေနာက း ခန႔အပထားေသာ ေခါ းေ ာ မာ ေကးရြာမ ေရြးခယခန႔အပထားျခ းျဖ ၿပး၊ ယခ ေခါ းေ ာ မာ ကနးမာေရးအေျခအေနေၾကာ တာဝနထမးေ ာ ႏ ျခ းမရ ျဖ သည။

ေကးရြာေခါ းေ ာ သည အပခပေရးအာဏာက က ေ ာ ထားၿပး၊ ရပရြာအတြက တာဝနခရသည။ ေကးရြာ၏ ညးမဥး ညးကမးမားက ခးေဖာကလ (သ႔) ေကးရြာ၏အကးက မၾကညလ အာဏာ ရပသမးခရႏ သည။ ေခါ းေ ာ ႏ ပတသကၿပး ေကးရြာေကာ တြ အ ြနး းအာဏာရၿပး ေခါ းေ ာ အားျဖတခ အသ ျပနလည ခန႔အပ ႏ သည။

အျခားေကးရြာ အဖြ႔အ ညးမား

နာဂေကးရြာမားတြ လမေရးႏ ကးကြယယၾကညမဘဝမားက ပေဖာေပးေသာ ေကးရြာအေျချပ အဖြ႔အ ညး အမးမးရသည။ ထအဖြ႔ ညးမားတြ အာဏာအ အမးမးရၿပး၊ ေျမယာ မခန႔ခြမ၊ ေရအရ းျမ မခန႔ခြမ၊ သ ေတာထနးသမး ကာကြယေရး၊ ေကးရြာေ းကြကႏ ေရာ းဝယေရး တ႔ အပါအဝ က ၥရပအမားအျပားတြ တာဝနရၾကသည။ အခ႕က႑မားမာ အေျခခအားျဖ အခမအနား မားျဖ ၾကသည။ ဥပမာ သကး ျဖ သည။ နေခ မအသ မားက က တြယေျဖရ းရန လအပပါက အဖြ႔အ ညးသ မားက ေ႐ာ တခ ညးႏ သည။ ဥပမာကကးေကးရြာတြ ကပးေရမား မျဖန႔ျဖး ေပးႏ ရနအတြက မၾကာေသးမက ေရ မခန႔ခြေရးေကာမတက ဖြ႔ ညးခသည။

ကးကြယယၾကညမႈ ရာ အဖြ႕ ညးမား

ရးရာဓေလထးတမးအရ ေျမယာ မခန႔ခြမတြ အခမးအနားမားႏ သဘာဝတြ ေတြ႔ရေသာ နတမား ႏ က မမား ပါဝ သည။ ဖသား ေခါ းေ ာ မား ႏ ရးရာဓေလထးတမး ဘာသာေရး ေခါ းေ ာ မားအပါအဝ ေကးရြာေခါ း ေ ာ မားသည မမတ႔ေျမယာမားႏ ေသာ နတပေ ာပြ အခမးအနားမားျပလပရန တာဝနရၾကသည။ နတ ရာမားသည ရးရာဓေလထးတမးအရ နတမားႏ

ကသြယမ အရ းျဖ ၿပး ေျမယာႏ သဘာဝ အရ းအျမ မားက ထနးခပရန အာဏာရၾက သည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေ၀းတြ ႏ အလက Jhum ကခ းက မညသညေနရာမ တ ခတထြ ရ းလ း ရမညက ကာလ ရာမ ကည းျဖတေပးသည။ ခရ ယာနသာသနာေရာကရလာေသာအခါ နတ ရာ မား၏ အခနးက႑ႏ လြမးမးမမား ေလာကသြားခၿပး၊ ယခအခါတြ ဘရားေကာ းမားႏ အသ း ေတာမားသည နာဂလမးတ႔၏ အကး းဘာသာတရား ျဖ လာခသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf68

မးႏြယ ေကာ မားႏ နာဂေဟာေဟာ

မးႏြယ ေကာ မားသည မမတ႔ မးႏြယ အတြ းရ ေကးရြာမားႏ ဖသား ေခါ းေ ာ မား အားလးက ညးေပးေသာ အဓကအဖြ႔အ ညးမား ျဖ ၾကသည။ မးႏြယ တ းတြ မးႏြယ ေကာ တ ခရၿပး၊ အမညအမးမးျဖ ေခ ေဝ ၾကသည။ ေကာ မားက ဖြ႔ ညးပကြျပားၾကၿပး၊ ေကးရြာေခါ း ေ ာ မား၊ ဖသား ေခါ းေ ာ မား ႏ မမတ႔မးႏြယ ေကးရြာ တ ခ မ ရပမရပဖမား ပါဝ ႏ သည။ မးႏြယ ေကာ သည မးႏြယ မားၾကားရ အေရးအရာမားႏ အလြနအေရးကး ေကးရြာအာဏာပ မားမ တ ဥးတညးမက တြယႏ ေသာ က ၥရပမားက တာဝနယက တြယ ေပးရသည။ ျပ နာက ေကးရြာအာဏာပ မားမ ေျဖရ း မရပါက မးႏြယ ေကာ မ ေျဖရ းေပးၿပး အ းသတ းျဖတခက က ခမတေပးရသည။

ြမရာေကးရြာရ ထ းရးေတာမားက ကာကြယထနးသမးရန လကေလာညေထြ ေအာ ခမတထားေသာ မခန႔ခြမေကးရြာ အဖြ႔အ ညးမားသည အရ းအျမ မခန႔ခြရာတြ နေခ မသ ၊ အခြ အလမး သ မားႏ ႔ လကေလာညေထြမရၾကသည။ ြမရာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညးသည အမနးခ း ေကးရြာ ထ းရးပ မား ေသ းေနေၾကာ း ၾကားရေသာ သတ းက မညကသ႔ တန႔ျပနမည သညအေပ းျဖတခကခရန ေကးရြာအ ညးအေဝးတ ခက ၁၉၉၇ ခႏ တြ ျပလပက းပခသည။ အနာဂါတတြ ထ းရးသားမား ေရရည ကလက အသးျပႏ ရန ထ းရးပ ၁၀ ပ ႏ အထကေပါကေရာကေသာ Jhum ေျမလပမားက ေကးရြာရ မညသမ ခတထြ ရ းလ းျခ း မျပရန းျဖတခၾကသည။ လြနခေသာ ႏ ႏ ၊ သးႏ က ြမရာတြ ထ းရးပ မား တ ေသ းခခနတြ ေကးရြာမ ထ းရးပ မားက ကာကြယထနးသမးခသညမာ ႏ ေပါ းမား ြာရႏ ေနၿပးျဖ သည။

ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတႏ ဟယဥေကးမ ေကာမတ

ၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတသည ေကးရြာမားႏ မးႏြယ မားက ၿမ႕နယအ တြ ညးေပးေလ ရသည။ ထေကာမတက မးႏြယ ေကာ တ ခ မ ေရြးခယသတမတေပးေသာ ကယ ားလယမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ဥပမာ ေလရးရ မးႏြယ ယဥေကးမေကာမတက ထၿမ႕တြ ေနထ ေသာ မးႏြယ သး ႏ မးႏြယ ခြႏ ခတ႔မ ကယ ားလယမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ထေကာမတသည မးႏြယ မားၾကားအျ းပြားမမားက ေျဖရ းျခ း အ ရေသာ မးႏြယ မား ရာ (သ႔) နယေျမေဒသ ရာ က ၥရပမားႏ ပတသကေသာ းျဖတခကမား ကခမတေပးသည။

ၿမ႕နယအ ယဥေကးမေကာမတမ ျပ နာကမေျဖရ းႏ လ ခႏးတြ အေျချပေသာ ယဥေကးမ ဟေကာမတထ လႊေျပာ းေပးေလရသည။ ယဥေကးမ ဟေကာမတက ျမနမာႏ ရ နာဂမးႏြယ

အားလးမ ေရြးခယသတမတထားေသာ ကယ ားလယမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။

နာဂေဟာေဟာက ၁၉ ၀ ခႏ အေ ာပ းတြ ဖြ႔ ညးတညေထာ ခၿပး မမတ႔ ရးရာဓေလထးတမး န အတြ း အထြတအထပ ႏ ေရးအဖြ႔အ ညးအျဖ ရညရြယ မးႏြယ ေပါ း မ ကယ ားလယမားျဖ ဖြ႔ ညးချခ းျဖ သည။ လကရတြ နာဂျပညႏ မဏပရ ျပညနယအပါအဝ မတကြျပားေသာ ျပညနယ မားအတြက ေဟာေဟာအဖြ႔အ ညး တ ခမကရေနသည။ ခႏးရ နာဂယဥေကးမ ဟေကာမတက ျမနမာႏ ရ နာဂမးႏြယ မားအတြက နာဂေဟာေဟာႏ အ တေသာ အဖြ႔အ ညးအျဖ သတမတႏ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 69

နာဂအမးသားေရးရာ ေကာ

နာဂအမးသားေရးရာေကာ (CNA) သည ျမနမာႏ ရ နာဂလမးမား၏ ျပညသ႔အဖြ႔အ ညးျဖ ၿပး၊ ျမနမာႏ ရနာဂလမးမားအမား း ညး ညးေဝးခသည နာဂအမးသားညလာခမ ခမတခေသာ

းျဖတခကမားက ကးၾကပအေကာ အထညေဖာႏ ရန ၂၀၁၄ ခႏ တြ ဖြ႔ ညးချခ းျဖ သည။ ညးလးညညႊတမ၊ ၿ မးခမးေရးႏ ဘႏ ေရးရညမနးခကမား တညေ ာကရနႏ အသပညာ

ေပးမမား၊ ြမးရညျမ တ ျခ း ႏ ကယ ားျပေျပာ ျခ းမား မတ နာဂလမးမား၏ အခြ အေရး မားက အသအမတျပႏ ေရး ကယ ားျပေျပာ ႏ ရန CNA က ဖြ႔ ညးတညေထာ ချခ းျဖ သည။ CNA တြ အလပအမေ ာ အဖြ႔ဝ ၄၉ ဥးရၿပး၊ ၿမ႕နယကယ ားလယမား၊ ႏ ေရးသမားမား၊ ေကာ းသားမား၊ းပြားေရးသမားမား၊ ဘာသာေရးအဖြ႔အ ညးမား ႏ လ ယအဖြ႔အမား အပါအဝ နာဂလ႔အဖြ႔အ ညးရ က႑အသးသးက ကယ ားျပထားသမားျဖ ၾကသည။

ဤအ ရ ခ ာတြ ပါ၀ ေသာ သေတသနေတြ႔ရခကမားက ျပနလညသးသပေ ြးေႏြးရန ကကေကးရြာတြ လထ အ ညးအေ၀းျပလပေနပ

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ျဖ းျဖတခကခမတျခ း

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မမ န တြ းျဖတခကခမတမပ ႏ လပ နး ဥမားက ေကာ း ြာခမတထားၿပး ေျမယာ မမ န က ေျပာ းလေနေသာ အေျခအေနမားတြ လကေလာ ညေထြမ ရေ သည။ ေကးရြာအ လပ နး ဥမားေၾကာ သဘာဝအရ းအျမ ျပ နာမားက ရးရာဓေလထးတမး န မ တ႔ျပနေျဖရ းႏ ၿပး ထေရာကေသာ ၾကားျဖတဝ ေရာက မမမား၊ ညးမဥး ညးကမးမားႏ ျပ ာနးခကမားက အခနတအတြ း အေကာ အထညေဖာ ေ ာ ရြကႏ သည။

ထ႔အျပ လအပသညေနရာမားတြ မးႏြယ ဥပေဒမားက ရးရာဓေလထးတမး န မ ျပ ႏ ၿပး၊ အဖြ႔အ ညးသ မား ထေထာ ကာ းျဖတခကခမတျခ း လပ နး ဥမားက ေျပာ းလႏ သည။

ေကးရြာတ ခ တ းတြ ကာလတ ခအၾကာ ပမနျပလပေလရေသာ ေကးရြာအ ညးအေဝးမားရၿပး၊ အမေထာ ဥး းမားတကေရာက ေကးရြာရလတတေလာက ၥရပမားႏ နေခ မမားက ေ ြးေႏြး ေလ ရၾကသည။ သဘာဝအရ းအျမ အသးျပမႏ မခန႔ခြမက ၥရပမား ထပတကေတြ႔ခနတြ

ဤေနရာတြ ညးမဥး ညးကမးမား သညမာ ေကးရြာအတြ းတြ ျဖ ေပ က ႔သးေနသည႔ ၾကား၀ ေ ာ ရြကေနမမားက ရညညႊနးျခ းျဖ ကာ ဥပေဒမား သညမာ လမး ရာဖြ႔ ညးပ အေျခခဥပေဒမေဘာ က ရညညႊနးပါသည။ ညးမဥး ညးကမး မားသည ၄ းဖြ႔ ညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာ အေပ တြ အေျခခထားပါသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf70

ေကးရြာမ ျပ နာေျဖရ းရန ျဖ ႏ ေျခ နညးလမးမားက ေ ြးေႏြးၿပး ေကးရြာေကာ ႏ ေကးရြာ ေခါ းေ ာ တ႔မ ေထာကခခကေပးႏ ရန အေကာ အထညေဖာမညလမးေၾကာ းက သေဘာတ ခမတေလရသည။ အပခပေရးသည ပမနအားျဖ ရးရာဓေလထးတမး ဥပေဒမားႏ ေကးရြာ မား ေပ တြ အေျခခထားသည။

လအပပါက ေကးရြာေကာ သည ပေကာမတ/ေကာမ႐ မား ဖြ႕ ညးႏ သည။ ၂၀၁၅ ခႏ တြ ကကးေကးရြာတြ ရကကြကေလးခလး ကပးေရ ရရေရးအတြက ေရအရ းအျမ မခန႔ခြမေကာမတ က ရပကြကအပခပေရးမးမားႏ ေကးရြာလကး မားျဖ ဖြ႔ ညးခသည။

ပ - နာဂဓေလ႔ရးရာလကရထားပ ခြ ႔ န တြ ေကးရြာအ ႔ းျဖတခကချခ း

မးႏြယ တ ခခ း တြ ႏတျဖ လက ကမးလာခေသာ ကယပ ရးရာဥပေဒမားရၿပး၊ ပါရာမးႏြယ အပါအဝ အခ႕မးႏြယ မား၏ ဥပေဒမားကမ ာေပျဖ မတ တမးတ ျပ ထားသည။ မးႏြယ

ဥပေဒမားသည ေကးရြာအတြ း က သးခေသာ ရးရာဓေလသမ းမာအေပ တြ အေျခခထားၿပး ထဥပေဒမားက ေကးရြာေခါ း ေ ာ မားမ လမးညႊနခကအျဖ အသးျပၾကသည။

အမးသမးမား မရလ နာဂရြာက တ ပ းေသပါပ ြမရာမ အမးသမး

တည မးႏြယ ဥပေဒမားက ျပ ရာတြ ၎၊ ဥပေဒသ မားက တ မတ ကေပးရာတြ ၎၊ ေကးရြာ၏ ညးမဥး ညးကမးမား ေျပာ းလျခ းေၾကာ အျခားေကးရြာမားက ထခကေ လ လညးေကာ း၊ ထက ၥက မးႏြယ ေကာ ေျဖရ းရၿပး၊ မးႏြယ ေကာ မ ေ ြးေႏြးကာ ဥပေဒ သ မားက အတညျပေပးေလရသည။ လကရတြ မးႏြယ ေကာ မား ႏ နာဂေဟာေဟာ တ႔က မမတ႔သည အမးသမး အေမြ ကခပ ခြ ႏ ပတသကေသာ အေျခအေနမားက ျပနလည မး လကရေၾကာ း သည။

းျဖတခကခမတရာတြ အမးသမးမား၏ အခနးက႑

ရးရာဓေလထးတမး န တြ းျဖတခကချခ းႏ ပတသက အမးသမးမား၏ အခနးက႑ပမ ကယျပန႔ ြာ ရသ ေၾကာ း ေကးရြာမားရ အမးသမးမားမ ၾကသည။ အမးသမးမားသည မမတ႔ ပတဝနးက တြ အလပကး ား ကာ တာဝနအမားအျပား ယထားရၿပး၊ ပတဝနးက က အကးျပျခ း အေပ မတည အမးသမးမား အေနျဖ းျဖတခကမားခခြ ရသ သည။

ေကးရြာေခါ းေ ာ မား၊ ေကးရြာေကာ မား၊ မးႏြယ ေခါ းေ ာ မား ႏ မးႏြယ ေကာ မား သည အထးပဂၢလမား ျဖ ၾကသည။ ေခါ းေ ာ တ ဥး၏ နးသည သည မမခ ပြနးမ တာဝနမ ထမးေ ာ ႏ ခနတြ ခ ပြနးသည၏ တာဝနမားက ယာယထမးေ ာ ရႏ သည။

ေကးရြာအ ညးအေဝးမားသည ေကးရြာျပညသမားၾကား သတ းအခကအလကမားေဝမကာ းျဖတခကမား အတတကြခမတႏ ရန အေရးကး း ႏ အသးမား း နညးလမးမားအနကမ

Issue raised and discussed

at village assembly

Decision endorsed by Council and

Chief

Resource use problem encountered

Tribal Council to be consulted

If law to be changed

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 71

တ ချဖ သည။ ပမနအားျဖ ေကးရြာ အ ညးအေဝးသ႔ အမေထာ တ ခမ တ ဥး တကေရာက ေလရသည။ အမးသမးမား တကေရာကႏ ေသာလညး ပမနအားျဖ မမတ႔အမေထာ ကယ ား အမးသားမား တကေရာကေလရသည။ ထ႔ေၾကာ ေကးရြာအ ညးအေဝးမားတြ ျဖတခကမား ခမတရာ အမးသမးမားသည မားေသာအားျဖ တကရကပါဝ မမရေပ။ သ႔ေသာ မမတ႔မသား အတြ းတြ ရပရြာက ၥရပမားက ေ ြးေႏြးႏ ၾကသည။

နာဂအမးသား ညလာခ4th-30-Nov 2014အပ း - ။ ။ အမးသမးအခြ အေရး ရညမနးခကမား

.၁။ အဖြ႔အ ည၏ က႑အားလးတြ အမးသမးမားပါဝ ၿပး းျဖတခက မားခမတခြ ရသည။

.၂။ အမးသမးမားသည ၿ မးခမးေရးႏ ႏ ေရးက ၥရပမားတြ ပါဝ ခြ ရသည။

. ။ အမးသးမား၏ အခနးက႑က အားေကာ းေ ရနႏ အမးသမးမားအား လပပ ခြ မား ေပးရန နာဂအမးသမး အဖြ႔ခပက ဖြ႔ ညးသ သည။

.၄။ အမးသမးမားသည ရးရာတရား ရ ေရး န တြ ပါဝ ခြ ရသည။

.၅။ အမးသမး အခြ အေရးမားက ကာကြယေပးရမည။

မလတနးျပ ရာမေလးႏ ႔သမ၏ ေကာ းသေကာ းသားမား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf72

ေလလာမျပလပခေသာ ေကးရြာတ ခ တြ အမးသမး အသ းအဖြ႔မား ရၾကသည။ အလချခ း၊ ယဥေကးမ ရာ၊ အမးသမးဖြ႔ၿဖးေရး ႏ လမႈေရး က ၥရပမားအတြက ထအမး သမးအဖြ႔မား ေတြ႔ ေလရသည။ လြနခေသာ ႏ ႏ အၾကာက ဒနးကေလးေ၀း႐ အမးသမးမားသည ယဥေကးမ ဓေလထးတမးမား ထနးသမးရနႏ ရးရာ အကမားက ေဖာထတကျပရန အမးသမးအဖြ႔က ဖြ႔ ညး ခသည။ ေကးရြာအသ းေတာမားရ အမးသမးအသ းမားသည နာမကနးသမားႏ မရ းရသား မားက ကညေလရၾကသည။ ြမရာရ အမးသမးမားသည မးယ ေ းဝါးသး ြျခ း၊ အရကေသ ာ ေသာက ားျခ း ႏ အျခားလမေရး ျပ နာမားက တကဖကရန ရညမနးခကျဖ အမးသမး အဖြ႔အ ညးက ဖြ႔ ညးခသည။

ကကး ႏ ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာမားရ အမးသား၊ အမးသမးမားသည အမးသမးမား အခြ အေရး အတြက ပညာေရး၏ အခနးက႑က ေထာကျပၾကသည။ ကကးေကးရြာရ အမးသားမားက မမတ႔၏ သားမားသည ေျမယာအေမြ ကခရမညျဖ ၊ သမးမား၏ အနာဂတလၿခ တခရေရးအတြက ေကာ းသ႔ပ႔ၾကေၾကာ း သည။ ြမရာတြ အ းရေကာ းက ၁၉၆၀ ခႏ တြ တညေ ာကခၿပး၊ လကရအခနတြ ကးတနးထ ေကးရြာတြ တကေရာကႏ သည။ အမးသမးမားသည ေကာ းပညာ ေရးက ပမသ ၾကားလာရျခ းသည မမတ႔ဘဝတ ေလာက အေရးကး း အေျပာ းအလမာအနက တ ခအျဖ သတမတထားသည။ ယခ က ရပရြာတြ အမးသားမားကသာ းျဖတခကမား ခမတ ၾကေသာလညး၊ ယခအခါတြ ပညာတတ အမးသမးမားမာ အခြ အေရးမား ပမ ရရလာၾကၿပး အ းရ ဌာနမားတြ အလပမား ရလာၾကသညဟ ြမရာမ အမးသမးတ ဥးမ ရ းျပသည။

ျမနမာအ းရ အဖြ႔အ ညးမား

မၾကာေသးမႏ မားက နာဂေကးရြာမား အ းရအပခပေရး တးျမ လာခသည။ ေကးရြာနယေျမ ႏ ၿမ႕နယအ မားတြ ေထြ/အပဌာန ရၿပး ေကာ းႏ ေ းခနး အ ရေသာ အ းရအဖြ႔ အ ညးမား မာ ပမ အဓကကလာသည။ ၿမ႕နယအ သ ေတာဥး ဌာန ႏ ေၾကးတ ႏ ေျမ ာရ းရးမား သည ေလရးၿမ႕တြ ရၿပး ြမရာၿမ႕နယခြတြ လညး ရးမားဖြ ရန ဥလကရသည။ ရပသရြာသားမားသည ထရးခြမား တးခ႕ဖြ လ လာပါက မမတ႔၏ ရးရာေျမႏ သဘာဝအရ းအျမ မားက မအသးျပခြ

းရးရ မညက းရမေနၾကသည။

ပ ၄ - ဒနးကေလးေ၀း (D NGKL Y AY) ရဓေလ႔ရးရာႏ ႔အ းရအ တကးရ းမား

Source: Group discussion on institutions in Dengkleyway

Spiritual Leaders

Village Ambassador Shaman

PoliceYouth Group

Women'sSociety

Church

Village Chief

Village Council

Village Head

GAD Sub-administratorGAD

Health Workers

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 73

ေကးရြာနယေျမ တ ခ တ းတြ GAD မေရြးေကာကထားေသာ အပခပေရးမး တ ဥး ရၿပး၊ ၿမ႕နယ အ အပခပေရးမးထသ႔ အ ရ ခရသည။ GAD သည ႏ ေတာလပ နးမား၊ အခြနေကာကျခ း၊ ေဒသ၏လပ နးမားကမတတမးတ ျခ း ႏ ေျမယာမတပတ ျခ းတ႔က ကးၾကပျခ း အ ရေသာ အပခပမ လပ နးမားက လပေ ာ လကရသည။ GAD သည ျမနမာအ းရႏ နာဂရးရာဓေလထးတမး န မားၾကား ၾကားခအျဖ အေရးကးေသာအခနးက႑တြ ပါဝ ေနသည။ GAD ၏ေကးရြာနယေျမ

အပခပေရးမးမားက ေကးရြာမ ေရြးေကာကၿပး ေကးရြာေကာ မ အတညျပေပးရကာ၊ အ းရႏ ရးရာဓေလထးတမး န တ႔ၾကား ကသြယေပးေသာ အေရးကး အခနးက႑တြ ပါဝ လကရသည။ ထအပခပေရးမးမားသည မားေသာအားျဖ လ ယမား ျဖ ၾကၿပး ေကးရြာေကာ ရ ရပမရပဖမားႏ ႏ ေတာအ းရၾကား ၾကားခအခနးက႑တြ ပါဝ လကရသည။ အေျခခအေ ာကအဥးမား ေ ာက လပျခ း (သ႔) အ းရဝနေ ာ မမား ေပးအပျခ း အ ရေသာ အ းရလပ နးမားႏ ပးေပါ းညႇႏႈ း ေ ာ ရြကရာတြ ၾကားခေနရာသညအေရးကးသည။ အဘယေၾကာ ေသာ ၾကားခရျခ းေၾကာ အ းရအ းအ ဥမားက ရးရာလကးမားမ ေ ြးေႏြးႏ ၿပး၊ ရပရြာ၏ လအပခကမားကလညး ႏ ေတာ သ႔အသေပး တ ျပႏ သည။

ထအေၾကာ းမားေၾကာ သေတသနတြ ပးေပါ းပါဝ သမားက လကရ GAD ၏ၾကားခအခနးက႑ သည အကးရေၾကာ း ေဖာျပၾကသည။ သ႔ေသာ ရးရာအဖြ႔အ ညးမားက တရားဝ အသအမတျပျခ း မရလ ရးရာအားဏာပ မားအေနျဖ ျပ ပမလာေသာ ၾကားဝ ြကမမားက ျ းပယရန (သ႔) တညမတေပးရန ႏ ေဒသရ လအပခကမားက အသေပးတ ျပေ ြးေႏြးႏ ရန ခကခသည။

နာဂကယပ အပခပခြ ရေဒသနာဂကယပ အပခပခြ ရ ေဒသက က းတ းေဒသ ကးရ ေလရး၊ လဟယႏ နနးယြနး ၿမ႕နယမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႔ ညးပအေျခခဥပေဒမ ကယပ အပခပခြ ရ ရယာ( AAs) ေျခာကခ ဖြ႔ ညး ခၿပး၊ သတမတထားေသာ တ းရ းသားလနညး မားက ကန႔သတအပခပေရး အာဏာေပးခသည။ AAs တြ ကယပ အပခပခြ ရေဒသ ( A s) က နာဂ၊ ပအပ႔၊ ပေလာ ၊ ဓႏ၊ ကးကန႔ ႏ ဝ အထးအပခပေရးတ း ( AD) ဟ ေပးထားသည။ AAs သည ဥး းအဖြ႔၏ ေအာကတြ ရၿပး၊ ဥး းအဖြ႔က ေရြးေကာကခရေသာ လႊတေတာအမတမား၊ ဘက ရာမား ႏ လနညး ကယ ားလယမားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ဥး းအဖြ႔သည ဥး းဥကဌတ ဥးက ေရြးခယခန႔အပထားရၿပး၊ ထဥး း ဥကဌမ ေကာမတ ဖြ႔ ညးကာ ေဒသအတြ း အပခပေရး တာဝနမားက လပေ ာ သည။

ဓေလထးတမးမားျဖ မခန႔ခြေနေသာ နာဂေဒသအတြ း မကနးမား လပေ ာ ရာတြ လကနာ သ သည လပထးလပနညးမား

အ းရ၊ ျပ ပအဖြ႔အ ညးမား ႏ ရးရာဓေလထးတမး န တ႔ၾကား အျပနအလန ကသြယ လပေ ာ မ ျမ မားလ ေကာ းမား ႏ ေ းရေ းခနးမား ေ ာကလပျခ း အ ရေသာ ေကာ းေသာ အကး ရလဒမား ျဖ ေပ ၿပး၊ ပးေပါ းေ ာ ရြကမ ႏ အကဥာဏ ရယမနညးျခ းေၾကာ ေဒသအတြ း ျပ နားမား ျဖ ေပ ေ သည။ လပ နးမားက ေဒသအတြ မခကခၿပး လပေ ာ ရာတြ ရးရာ အာဏာပ မားထမ လေလာကေသာအကအဥာဏမားရယရန အေရးကးေၾကာ းက ေကးရြာတ ခ ခ း ရ ေတသနတြ ပးေပါ းပဝ သမားက ၾကသည။ ေဒသခမားသည ျပ ပလပ နးအ အမမား

Map 6: Naga SAZ, source: MIMU

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf74

အတြက ရးရာဓေလထးတမး န မ တ ေဒသ၏ သေဘာ ႏကေမးျမနး ချခ းသကသကမဟတပ မမတ႔၏ အနာဂါတက ပေဖာရန ဥးေ ာ မက႑မ ပါဝ သည။

အ အ ဥေရး ြျခ း၊ ေ ြးေႏြးျခ း၊ ႏ အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ းအ ရေသာ က ၥရပမားအတြက ရးရာ ေခါ းေ ာ မား ႏ အ းရဝနထမး မားၾကား ပြ လ း အသကဝ ေသာ ကသြယ ေ ာ ရြကမႈ မားရလ ႏ ဥးႏ ဖက အကးျဖ ထြနးႏ မညျဖ သည။

ဒနဒကေလးေ၀းေကးရြာတြ ေလရးသ႔ ကသြယေသာ ေရပကလ းက GAD မ မၾကာေသးမက တညေ ာကခသည။ ေလရးၿမ႕တြ ဒနးကေလးေ၀းတြ ေဒသခမား၏ ေ ြမးမားရၿပး ေရသြယျခ း အ အ ဥက အ တြ သေဘာတထားၾကသည။ သ႔ေသာ ယခအခါတြ မမတ႔ ေလကားထ ကခ း မား ေ ာ းသးႏမား ကပးရနပ ကပးေရလေလာကမမရေတာေပ။ ရြာခမားသည ႏ ဥးႏ ဖက အ ေျပေအာ လပ နးက ျပနလည ေ း သေဘာတႏ ေရးအ းရႏ မညသ႔ ကလပသြား ရမညက မေသခာျဖ ေနသည။

၂၀၀၈ ခႏ တြ အမနးခ းရြာမ GAD က ေကာ းေ ာကရန ကကးေကးရြာပ သ ေတာမ သ ထတ ယရန ေတာ း ခသည။ ေကးရြာအာဏာပ မားမ ခြ ျပလကေသာအခါ၊ သ မားက သေဘာတထား သညထက ပထတခၾကၿပး၊ ေကးရြာအတြက အကးေကး း တ တ ရာ မယမယရရ မရခေပ။

အျခားဥပမာတ ခမာ ြမရာေကးရြာမျဖ ၿပး ရးရာေျမေပ ျပညသ႔ေဘးမေတာအျဖ က ၅၀၀၀ ကအ ျပထားေသာေၾကာ ေဒသခမားၾကား းရမမမားျဖ ေ ချခ းျဖ သည။ ေကးရြာက အေၾကာ း တ တ ရာ မၾကားသညအျပ ရးရာအာဏာပ မား၏ သေဘာထားကလညး ေမးျမနးျခ း မရခပါ။ သတ းအခကအလက မး ထအ ျပခကအား ကန႔ကြကေၾကာ း ကသြယခေသာလညး အေၾကာ းတ တ ရာ မျပနၾကားခေပ။ သက ရာ အ းရာတာဝနရသမားႏ ေကာ း ြာ

ကသြယမမရျခ းေၾကာ PPF နယေျမသတမတျခ းအ းျပခကအေပ းရမမမား ပမျမ မား လာရသည။

FPICFree: အကပက မ၊ ၿခမးေျခာကမ၊ ကးက ျခယလယမမား မရပ မမ ႏအေလာက ေပးသည။

Prior: မညသညလပ နးမ မ တ မ သေဘာထား ႏခြ ျပခက ရယရမည။

Informed: ပးေပါ း ပါဝ ျခ း၊ အကဥာဏ ရယျခ းႏ သေဘာတညမႈသည အဓက မ႑ ျဖ သည။

Consent: ပးေပါ း ပါဝ ျခ း၊ အကဥာဏ ရယျခ းႏ သေဘာတညမႈသည အဓက မ႑ ျဖ သည။

အ းရမဟတေသာ အဖြ႔အ ညးမာ (NG ) ၏ပဏာမ ေျခလမးမားသည ရးရာအာဏာပ မားထ အကဥာဏရယ ပးေပါ းေ ာ ရြကျခ း မရေသာေၾကာ ေဒသအတြက ျပ နာမားသာ ျဖ ေ ၿပး အခ႕က႑မားတြ ေကးရြာႏ မးႏြယ မားၾကား ပ ပကၡမားပ ျဖ ပြားေ ခသည။ ဥပမာ၂၀၁၄ ခႏ တြ ေ ာ ရြကခေသာ R DD မးသပျခ းအ အ ဥတြ ေကးရြာနယေျမႏ သ ေတာ နယနမတမားက သတမတရန ရညရြယခကျဖ ေကးရြာေျခာကရြာရ လထပးေပါ းပါဝ ေသာ ေျမပ ေရး ြျခ းက ေ ာ ရြကခသည။ မးႏြယ ေခါ းေ ာ မားႏ ပးေပါ းေ ာ ရြကမအခ႕ ရခေသာ လညး၊ GAD သည လပ နးလပေ ာ ရာ ေနရာမားသ႔ သြားလာေရး အ ေျပေအာ လပေ ာ ခၿပး၊ ေျမပမားတြ GAD နယနမတမားပါရေသာေၾကာ ၊ ဤလပ နးသည ရးရာအဖြ႔အ ညးမားက ယတ ေလာသြားေအာ ေ ာ ရြကေနသညဟ ရြာခမားမ ျမ လာသည။ ထလပ နးတြ အ အ ဥ ပါဝ ျခ းမရေသာေၾကာ ေဒသခမား၏ သေဘာထားရယျခ းမရခေသာ ေကးရြာမားတြ လညး

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 75

ေျမပေရး ြ သတမတျခ းမား ျပလပခသည။ အေၾကာ းမာ ထေကးရြာမားသည မလက ေရြးခယခ ေသာ ေကးရြာမားထက လမးႏ ပနးၿပး သြားလာရ အ ေျပေသာေၾကာ ျဖ သည။ အမနးခ းရြာမား ပါဝ ျခ းမရပ ေကးရြာနယနမတမားက သတမတေရး ြျခ းေၾကာာ ေနာက းတြ ေျမပ ြျခ း လပ နး ဥသည ေကးရြာတ ခ႕တြ ျပ နာမားျဖ ေပ ေ ခသည။ ေရး ြသတမတခေသာ နယနမတအခ႕တြ အမနးခ း ေကးရြာမား၏ နယေျမမား ကထညသြ းထားသညဟ ကာ ေကးရြာ မားၾကား ပ ပကၡမား ျဖ ေ ခသည။

ယခအခါ ျမနမာႏ သည ကမာကလသမဂၢ၏ ဌာေနလမးမား ရာ လ႔အခြ အေရး ေၾကျ ာ ားတမး (UNDRIP) 0 ကလကမတေရးထးထားေသာ ႏ ျဖ သည။ UNDRIP တြ လြတလပ ြာ ကတ သေဘာထားခယျခ း (FPIC) 1 အခြ အေရးပါရၿပး၊ ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ နယေျမတြ မကနးမား ခမတလပေ ာ မည ပါက ေဒသခဌာေနလမးမား၏ သေဘာတညမႈႏ ပးေပါ းပါဝ မမားက ရယရမည ျဖ သည။

ထ႔ေၾကာ နာဂေတာ တနးေဒသတြ မကနးမားခမတလပေ ာ မည ပါက အ းရမား၊ ပဂၢလက ကမဏမား ႏ အ းမဟတေသာ အဖြ႔အ ညးမားသည လပ နးမ တ မ မမတ႔လပေ ာ မည မကနး အေသး တႏ ပတသကၿပး ေဒသခမားထမ သေဘာထားအကဥာဏမား ရယရနတာဝန

ရသည။ အ းရအာဏာပ မား ႏ းပြားေရးလပ နးမားသည နာဂေဒသတြ မကနးမား အေကာ အထညမေဖာမ မးႏြယ ႏ ေကးရြာေကာ မားထမ သေဘာထား အကဥာဏ အျပညအဝ ရယရန လအပေနေၾကာ း ေကးရြာအာဏာပ မားႏ ရပသရြာသားမားကေထာကျပေျပာ ၾကသည။ NG s မားအေနျဖ လညး မမတ႔လပ နးမားက အလားတ ေဒသခမား၏ သေဘာထား ႏႏ တကၾကြ ပးေပါ း ပါဝ မတ႔ျဖ မေရး ြခမတကာ ရးရာအာဏာပ မားႏ ပးေပါ းေ ာ ရြကသ ၿပး အ းရ ႏ ရးရာဓေလထးတမး န မားၾကား က ေရးက အထခကမခေအာ ဂရ ကသ သည။

0 United Nations (200 ) United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples. http://www.un.org/esa/socdev/unp i/documents/DRIP en.pdf

1 UN-R DD Programme (200 ) Guidelines on Free, Prior, Informed Consent. http://www.uncclearn.org/sites/default/les/inventory/un-redd0 .pdf

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf76

em*½dk;&m w&m;pD&i fa&;pepfrsm;

ရြာသရြာသားမားၾကား အျ းပြားမမားက ေျဖရ းေပးရန ႏ ရပရြာ ညးမဥး ညးကမးမား ခးေဖာက ပါက ျပ ဒဏခမတရန နာဂရးရာဓေလထးတမးတရားေရး န က အသးျပသည။ နာဂလ႔အဖြ႔အ ညး တြ ျဖ ေပ ေသာ အျ းပြားမမားႏ ျပ နာမားအားလးနးပါးက ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ သာ ေျဖရ းေလရသည။ အျ းပြားမမားျဖ လ ႏ ဥးႏ ဖကၾကား ညႇႏႈ းေပးၿပး ေကနပသညအထ ရးရာ အာဏာပ မ ေျဖရ းေပးေလရသည။

အေၾကာ းအမးမးေၾကာ ႏ ေတာတရားရးမားက အျ းပြားမမားေျဖရ းရန လထမ အသးနညး သည။ ေဒသရ အျ းပြားမမားက ေျဖရ းႏ ရန ရးရာဓေလထးတမး န အေပ ပမယၾကညၾကေၾကာ း လထမ ၾကသည။ ႏ ေတာ တရားရးမားက သြားေရာကရာတြ လမးခရးၾကန႔ၾကာျခ း၊ အကနက မားျခ း၊ ဘာသာ ကားကြျပားျခ း၊ ဥပေဒႏ ရ းႏးကြမးဝ မမရျခ း ႏ ထဥပေဒမားသည ေဒသႏ ကကညမ မရျခ းတ႔ေၾကာ အခကအခမားရသည။ အ းရတရားရးမားတြ ေျဖရ းျခ းသည ျပ နာက မရ းပ ပ းေ သညဟ ခယထားသည။ ဤသညမာ တရားေရး န ႏ ခက အေထာကအပ ျပထားေသာ မတကြျပားသည အေတြးေခ မားေပ အေျခခထားၿပး၊ ႏ ေတာ တရားရးမားသည တ ဥးခ းအလက တရားမတမႈက အေလးထားၿပး၊ ရးရာတရား ေရး န မားသည ညႏ းျခ း၊ ျပနလညသ ျမတျခ းႏ ရပရြာ၏ဟနခက ညမႈက ထနးသမးျခ းတ႔အေပ အေလးထားဥး ားေပးသည။

အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ း လပ နး ဥ

အျ းပြားမႈတြ ပါဝ ပတသကသမား အေပ မတည ႏ ဥးႏ ဖကၾကားဖနေျဖ ေျဖရ းေပးရန သ ေတာေသာ ရးရာေခါ းေ ာ (သ႔)အဖြ႔ ညးမ တာဝနယေ ာ ရြကေလရသည။ ေျမယာႏ အရ းျမ ရာ အျ းပြားမမားတြ နယနမတ သတမတျခ းအေပ သေဘာထားကြလႊမမား၊ ခြ ျပခကမရပ အျခားအမေထာ ပ ေျမကအသးျပျခ း၊ ကပးေရ မမအေပ သေဘာထားကြလႊျခ း ႏ အျခားအမေထာ ပ အရ းအျမ မားက ပက းေ ျခ းမား ပါဝ သည။ ဥပမာ တ ဥးဥးပ အမေမြးတရ ာနသည အျခားအမေထာ ပ ပါးခ းမ ပါး ယတ း ာ ဖက းပ လကပါက ပါး ယတ းျပနေလာေပးရသည။

ေကးရြာအတြ းျဖ ေသာ အျ းပြားမက ၥမားတြ ႏ ဥးႏ ဖက ေျပလည သေဘာတသညအထ ညႇႏႈ းေပးေလရသည။ အကယ ႏ ဥးႏ ဖက မေျပလည ႏ ပါက မမတ႔၏ ဖသား ေခါ းေ ာ မားမ ေျဖရ းေပးေလရသည။ ထပ မေျပလညႏ ေသးပါက ျပ နာက ရးရာအာဏာပ အ မ

ကလကေျဖရ းေပးသည။ ဥပမာ အမေထာ အျ းပြားမက မမတ႔ ဖသား မ ဥး ြာေျဖရ းေပးၿပး၊ ထ႔ေနာကမ ေကးရြာေကာ ၊ ထ႔ေနာက မးႏြယ ေကာ သ႔ အ ေျဖရ းေလရသည။

ေကးရြာႏ မးႏြယ ေကာ မားသည ၾကားခဖနေျဖေပးသႏ အထးတရားရး အျဖ တာဝနယ ေ ာ ရြကၾကၿပး ရးရာတရားဥပေဒ ႏ မးႏြယ တနဖးထားမႈ ႏနးမားႏ အည အျ းပြားမ ျပ နာ မားက းျဖတေျဖရ းရန အာဏာရၾကသည။ ဤသ႔ျဖ ညးမဥး ညးကမးမားက ၾကပမတၿပး ရပရြာၿ မးခမးေရးက ထနးသမးထားၾကသည။ အျ းပြားမမားႏ ျပ နာမားက ေျဖရ းရာတြ တရားမတမရေ ရနႏ ရပရြာ၏ ႏနးမာ၊ ဓေလထးတမးမားႏ ကကညမရေ ရန မကျမ သကေသ အျဖ အနညး း အမေထာ ႏ ပါ ဝ ရသည။ အျ းပြားမေျဖရ းျခ းလပ နး ဥ ပြ လ းျမ သာမ ရျခ းသည အက ပက ျခ ားမအႏရာယက ေလာကေ ၿပး ၾကားခေျဖရ းေပးသအေနျဖ လထ အေပ တာဝနခမရကာ မညသညဖသား (သ႔) မသား ကမ မကႏာသာေပးေ ျခ းမရေပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 77

ပ (၅) - နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ရ အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ းလပ နး ဥ

ျခြ းခကအေနျဖ အျ းပြားမမားက မးႏြယ ေကာ ႏ ပမနအျ းပြားမ ေျဖရ းျခ း လပ နး ဥျဖ ေျဖရ း မရပါက ရးရာဓေလထးတမးတ တညမႈျဖ ေျဖရ းေပးသည။ ႏ ဖကလးမ ကမ ၾကရၿပး၊ နတမားမ အ းအျဖတေပးကာ အျပ ရသက နတမားမ အျပ ေပး တရား ရ သည။ ဤသ႔တ တညေျဖရ းရာတြ နယ ပေကာကတးက ေ ာကထးထားျခ း (သ႔) ႏ ဥးလက ေရ ပ ေ ၿပး အရ ထလာသရးသည နညးမား အပါအဝ ပ အမးမးျဖ ျပလပၾကသည။ ဤ မးသပမမား တြ အသးျပေသာ နညးမားသည ျပ နာအမးအ ားႏ မးႏြယ မားအေပ မတည ကြျပားၿပး အသးျပခ လသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာတြ ဤကသ႔ေသာ မးသပမႈက လြနခေသာ ႏ ေပါ း သး ယအတြ း ါးကမ အသးျပခၿပး၊ အမမားမာ ေျဖရ းရခကခကာ မရညရြယေသာ လသတမမး ျဖ သည။ ထ မးသပမမား၏ ရလဒသည ေနာက းျဖ ၿပး ပါဝ ပတသကသအားလးမ ထရလဒက လကခ ၾကရသည။

ဒနးကေလးေ၀းေကး႐ြာတြ ခမတခသည ျပ ဒဏ ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာတြ ရြာသားတ ဥးမ မမ၏ဝကမားက ေရထလႊတထားျခ းျဖ ရြာ၏ တ ခတညးေသာေရအရ းအျမ က ည ညမးေ ေသာေၾကာ ေကးရြာေကာ မ ဒဏေၾကး အေသး ားေ ာ ေ ၿပး ဝကမားအား ေခာ းသ႔မလႊတရန မာၾကားခသည။ ထရြာသားမ မလကနာသျဖ ၊ ဒဏေၾကး အကး ား ေ ာ ေ ခသည။ ေကးရြာ၏ ညးကမးက သးကမ ေျမာက ခးေဖာကခနတြ ရြာမ ႏ ထတခသည။ ရြာသားျဖ ခြ ကရပသမးၿပး၊ ထသ ၏ ေျမယာမားက အျခားေသခမားသ႔ လႊေျပာ း အသးျပေ ခသည။

အျ းပြားမ အမား က တ ဥးခ း (သ႔) ဖသား မားၾကား ေျဖရ းရေလရၿပး မးႏြယ အ သ႔ ေရာကခသည။ ရးရာဓေလထးတမး န တြ ျပ နာက ရးရာအာဏာပ အႏမ းအ တြ ေျဖရ းႏ ရန အျ းပြားသမားက ညႇႏႈ းေပးေလရသည။ ဥပမာ ေျဖရ းေပးသမားက အသအမတ ျပသည အေနျဖ အခေၾကးေ ြအခ႕ေပးေလရၿပး၊ ထသ႔ေပးျခ းေၾကာ အာဏာပ းမားပါဝ ျခ းမရပ အျ းပြားမမားေျပလညေ ရန တြနးအားျဖ ေ သည။

ျပနလညသ ျမတျခ းသည ရးရာဓေလထးတမး အျ းပြားမ ေျဖရ းျခ း လပ နး ဥ၏ ေနာက း အ ျဖ သည။ ျပ နာက အ းသတရန အျ းပြားမတြ ပါဝ ေသာ မသား မားသည အ ား ေသာကမား ျပ ၿပး ျဖနေျဖညႇႏႈ းေပးသမားႏ အတတကြ သးေ ာ ေလရသည။ ျပနလည သ ျမတျခ း အခမးအနားသည ျပ နာက ေျဖရ းေပးသည ေကးရြာအာဏာပ မားအား ေကး း တ ေၾကာ းေဖာျပရနႏ မမတ႔၏ ခ ားခကမားက ေကာလႊားကာလမေရးသဟ ာတျဖ မက ျပနလညတညေ ာကရန အခြ အေရးလညးျဖ သည။

အျ းပြားမသည နယနမတကေကာလြနေသာအခါ (သ႔) ေကးရြာႏ ရြာၾကား သဘာဝအရ းအျမ ထတယျခ းႏ ပတသကေသာအခါ ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ မားသည တ ဖက ရြာမ ေကးရြာေခါ းေ ာ ၊ ေကးရြာေကာ တ႔ႏ ေတြ႔ ကာ ညႇႏႈ း အေျဖရာေလရသည။ အကယ

Concerned householders

to resolveClan leaders

to resolveConflict/ Dispute

Resolved through tribal oath or trial

Tribal Council to resolve

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf78

အျ းပြားမျပ နာသည သ ေတာႏ သက ပါက၊ ကကးကသ႔ ေတာေခါ းရေသာ ရြာျဖ လ ထေတာေခါ းမ ပါဝ ေျဖရ းရၿပး၊ ြမရာက႔သ႔ ေကးရြာမားျဖ ပါက သ ေတာက ပ ေသာ ဖသား ၏ ေခါ ေ ာ မ ပါဝ ေျဖရ းၾကရသည။ ဤညႏ းမမားသည အမားအားျဖ ထလြယရလြယၿပး ျပ နာေျဖရ းႏ ရန အခနယၾကရသည။

အကယ မးႏြယ မတေသာ ေကးရြာမားၾကား အျ းပြားမျဖ ပြားပါက ပထမဥး း သက ရာ မးႏြယ ေကာ မားက ေျဖရ းရန ကး ားၾကသည။ မးႏြယ ေကာ မားက မေျဖရ းႏ ပါက ၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတမ ဝ ေရာကေျဖရ းေပးေလရသည။ ထပ မေျပလညႏ ေသးပါက ေနာက း ယဥေကးမ ဟ ေကာမတမ ခႏးတြ ေျဖရ းေပးသည။

ေကး႐ြာ ညးကမးခးေဖာကမႈျပ ဒဏမား

ေကးရြာ ညးမဥး ညးကမးမားကခးေဖာကပါက ေကးရြာအားဏာပ မားမ ဒဏေၾကးႏ အျခား ျပ ဒဏမား ခမတကာ ညးကမးမားက ၾကပမတေလရသည။ ဒဏေၾကးမားက ေကးရြာေခါ းေ ာ ၊ ေကးရြာေကာ ႏ မးႏြယ ေကာ မားမ ရးရာဓေလထးတမး ဥပေဒ ႏ အည ခမတၿပး၊ အာဏာပ တ ဖြ႔တညးမ ခမတ မရေပ။

ျပ ဒဏမားသည ျပ မအကးေသးႏ ကးလြနသည အကမေရ ေပ မတည ကြျပားသည။ ပထမ း ျပ မကးလြနမအတြက ကးလြနသသည ပမနအားျဖ ဒဏေၾကးအနညး ယက ေပးေ ာ ရေလ

ေကးရြာေရအရ းအျမ မေ၀းေသာေနရာတြ ၀ကမားေမြးျမထားပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf78

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 79

ရၿပး၊ အမေမြးတရ ာနေပးျခ းျဖ လညးဒဏေၾကးေ ာ ႏ သည။ မမတ႔ တရားမဝ ထတယထား ေသာ ပ ၥညးမားကမ ျပနလညအပႏရသည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေဝးတြ ေတာ ယာေဟာ းမသ မား က ခြ ျပခကမရပ ထတယေသာေၾကာ ေကးရြာေကာ မ သြားေရာကဖမး းခၿပး သ မားက ေလာ ာထ း အျဖ အသးျပရန ာသ ေကာ းသ႔ လဒါနးခသည။

ျပ မပမကးမားပါက (သ႔) တ ဥးဥးမ ထပခါထပခါ ညးမဥးခးေဖာကပါက၊ ကးလြနသက ေကးရြာမ ကာလ တ ခအၾကာထ ႏ ထတထားႏ သည။ ျပ မအလြနကးပါက ကးလြနသက ရြာမ အၿပးပ ႏ ထတ ႏ သည။ ေကးရြာမ ႏ ထတျခ းသည အကး းျပ ဒဏခမတျခ းျဖ ၿပး ေသြးရ းခ း ကာမကးလြနျခ း၊ လသတမ (သ႕) ေကးရြာ၏ ညးမဥးမားက ထပတလလခးေဖာကျခ း အ ရေသာ ျပ မမားအတြကသာ ခမတေလရသည။ ေကးရြာမ ႏ ထတခရပါက ပ ေသာ ေျမယာအားလးက

းရးၾကရသည။ ထေျမမားက အနး ပ း ေ ြမးထသ႔ လႊေျပာ းေပးရၿပး၊ လႊေျပာ းလကခသသည မသား ဝ ျဖ ပါက ထေျမယာကပ ထားၿပး၊ ဖသား ဝ ျဖ ပါက အျခားအဖြ႔ဝ မားအား ခြေဝေပး ေလရသည။

Keeping the pigs far from the village water supply

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf80

ed*Hk;

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မခန႔ခြမ န က အသအမတျပရန ထ န ၏အပ းက႑အားလးက နားလညသေဘာေပါက အသအမတျပရန အလြနအေရးကးေပသည။ နာဂေကးရြာမားက ရးရာ အဖြ႔အ ညးမားျဖ ဖြ႔ ညးထားၿပး၊ ထအဖြ႔အ ညးမားသည သဘာဝအရ းအျမ အသးျပခြ ရာ ညးမဥး ညးကမးမားက ခမတကာ ၾကပမတေပးေလရသည။ ထ ညးမဥး ညးကမးမားက ခးေဖာက

ပါက ျပ ဒဏမားခမတၿပး အျ းပြားမ ျပ နာမားက ၾကားခေျခရ းေပးေလရသည။ ထအဖြ႔ အ ညး မားသည ေျမယာအသးျပမႏ ေျမယာပ မပ အမးမးက မခန႔ခြေလရၿပး၊ အမေထာ ပ ေလကားထ ကခ းမား ႏ ေတာ ယာ ကကြကမားမအ ရပရြာပ သ ေတာမားႏ အထြ ျမတ ထားရာ ေနရာမားအထ ပါဝ သည။

နာဂျပညသမား၏ ားဝတေနေရး၊ ားနပရကၡာဖလေရးႏ သဘာဝအရ းအျမ မားေရရညတညတ ႏ ရန မခန႔ခြျခ းတ႔အတြက ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မမ န သည တနဖးကးအေရးပါေသာ လညး ျမနမာႏ ျပ ာနးခက ဥပေဒမားတြ အသအမတျပထားျခ းမရေသးေပ။ အမးသားေျမယာ အသးျပမ မဝါဒတြ ဥပေဒမားသဟ ာတျဖ ေ ရန အေျခခမားပါရၿပး၊ အ းရ န တြ ေျမယာပ ခြ မားက ထညသြ းႏ ရန မညမ ကလကလပေ ာ ရမညက ေဖာျပထားသည။

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပ မက အသအမတျပရာတြ ေျမယာအသးျပခြ ႏ ေျမယာ မ ခန႔ခြခြ ရးရာအာဏာတ႔က အသအမတျပေပးရနလအပသည။ လသညမာ ေကးရြာနယေျမအားလး က ေကးရြာ ေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ တ႔၏ အပခပ မမေအာကတြ အသအမတျပသ ေပ သည။ ေျမယာအသးျပမပ မားက ခြျခား အသအမတျပမည ပါက ေဒသအပခပေရးက ထခကေ ႏ ၿပး၊ ေျမယာ မခန႔ခြမက ရပေထြးသြားေ မညျဖ သည။ ဘးဘြားပ မးႏြယ နယေျမမားတြ ရ းႏး ြာ ေပါ း ေနထ ေသာ မးႏြယ တ ေကးရြာအပ မားက ေကးရြာ အျဖ အသအမတျပသ ၿပး

အျခားသးသန႔ေကးရြာနယနမတမားျဖ ခြျခားထားျခ းမရသ ေပ။

ေဒသရ ထေရာကေသာ သဘာဝအရ းအျမ အပခပ မမက ထနးသမးထားႏ ရန ေျမယာ အပခပ မျခ း၊ အျ းပြားမေျဖရ းျခ းႏ ရးရာတရားေရ န မား ရာ မမတ႔၏ တာဝနမားက ထမးေ ာ

ႏ ရန ေကးရြာအာဏာပ မားတြ တရားဝ အသအမတျပထားေသာ အာဏာ ရရမညျဖ သည။ ေကးရြာမားၾကား အျ းပြားမႈမားက ၾကားဝ းေျဖရ းေပးရနႏ ရးရာဓေလထးတမး န အေျပာ းအလမားက ေထာကခေပးရန ေကးရြာအထကတြ မးႏြယ ေကာ ႏ ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတ မားသည အေရးကးေသာ အခနးက႑ ပါ ဝ သည။ ရးရာဓေလထးတမး န ႏ အည ဤအဖြ႔အ ညး မားက အသအမတျပေပးရန လအပၿပး ၎တ႔၏ အာဏာက အလားတအ းရဌာနမားႏ ျပ ပအဖြ႔ အ ညးမားမ အသအမတျပရန လအပေပသည။

ဥပေဒႏ မဝါဒျပျပ ေျပာ းလမလပ နး ဥမားသည ပမနအေနအထားမေရာကေသးခနတြ မမတ႔၏ အနာဂါတပေဖာႏ ေရး လ႔အဖြ႔အ ညးမားအား ဥးေ ာ က႑မ ပါဝ ႏ ရန အခြ အာဏာ ေပးထားရ မညျဖ သည။ ယခ က နာဂေတာ တနးေဒသသည ေဝးလေခါ ပါး ျမနမာႏ ရ အျခား ေဒသမားႏ က းကြာေနခရေသာေၾကာ ၊ ယခအခါတြ အကန႔အသတျဖ သာရေသာ အ းရအပခပေရးလပ နး၊ ဖြ႔ၿဖးေရး မကနးမား၊ ပဂၢလကရ းႏးျမႇပႏမက႑မားႏ အျပနအလန တးျမ ကသြယလပေ ာ လာၾကသည။ ရပရြာလထမားသည ရပေထြးေသာျပ နာမားႏ ကေတြ႔ရမညျဖ ၿပး အထးသျဖ ေ းကြကေပါ း ညးမ၊ ေဘးမေတာမားသတမတလာမ၊ ေရြ႕ေျပာ းေတာ ယာ န ကတားျမ ေသာ သဘာဝပတဝနးက ႏ ဖြ႔ၿဖးေရး ရာ မကနးမား ခမတလာမ ႏ ေပါ းပ ေသာ ေျမယာ၊ သဘာဝအရ းအျမ မားက ဂရမ ကပ တ ဥးပ ေျမယာအျဖ ပ းျခား မတပတ ျခ းအ အ ဥမားပါဝ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 81

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညးမားႏ အရပဖကလ႔အဖြ႔အ ညးမားသည မမတ႔၏ ဘဝမား တးတကလာေ ရန ျပ ပလပ နး မကနးမား ကေမာကးျခ းထက အ းရအေထာကအပမား၊ ပဂၢလက အေထာကအပ မားႏ ဖြ႔ၿဖးေရး မကနးမားက ရရရန အျပညအဝပးေပါ း အ အ ဥမား ခမတရမညျဖ သည။ အ းရအဖြ႔အ ညးမား၊ ပဂၢလကရ းႏးျမႇပႏသမား ႏ NG s မားသည မမတ႔ မကနးမာ အေကာ အထညမေဖာမ ရးရာဓေလထးတမး န ျဖ ပးေပါ းလပေ ာ ၿပး ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပ မက အသအမတျပကာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညးမားႏ သက ရာ ရးရာအာဏာပ မားထမ FPIC ကရယရန အေရးကးလအပလကရသည။

လေနမဘဝမားတးတကရနႏ နာဂလမးမား၏ ေမာမနးခကမားအတ း အေျပာ းအလမား ျပလပ ႏ ရန ျမနမာအ းရအေနျဖ နာဂရးရာဓေလထးတမး န ႏ အတ ပးေပါ းေ ာ ရြကရန လအပ ေၾကာ း ျဖ ရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားမ သေတသနတြ ပါဝ သမားက ၾကသည။ ျမနမာအ းရ န ႏ နာဂရးရာဓေလထးတမး န မား သည အားေကာ းေသာ အပခပ မေရး န က တညေ ာာကရန န ႏ ခ၏ အားသာခကမားအေပ ရပတညကာ ထေရာက ြာ အတတကြ ယဥတြရပတညႏ ေရး နညးလမးမားက ြမရာရ သေတသန ပါဝ သမာက ေ ြးေႏြး ခၾကသည။ ပးေပါ းပါဝ သမားက ထ န ႏ ခတြ အားသာခကအားနညးခကမားရၾကၿပး အခ ခ း တ ခက တ ခ အေထာကအပမားျဖ ေ ႏ ေၾကာ းႏ န တ ခႏ တ ခၾကား အျပနအလန အသအမတျပ မႏ ပးေပါ းေ ာ ရြကမမာအားလးအတြက အေရးကးေၾကာ း အခ အမာ ၾကသည။ ဥပမာ ျမနမာအ းရအေနျဖ ေ းရေ းခနးမား တညေ ာကျခ းျဖ ကနးမာေရးေ ာ ေရာကမ ေပးႏ ၿပး၊ နာဂရးရာဓေလထးတမး န သည ေျမယာႏ သဘာဝအရ းအျမ မခန႔ခြမက ကြမးက ပ ႏ ၿပး၊ ေဒသတြ း အျ းပြားမ ႏ ပ ပကၡမားက ေကာ း ြာေျဖရ းႏ သည။ ထကသ႔ေသာ မညသည န ေအာကတြ မ နာဂလမးမား၏ ေျမယာႏ သဘာဝအရ းအျမ ပ မမားက ျမနမာအ းရ အေနျဖ အသအမတျပရန လအပေပသည။

ရးရာေခါ းေ ာ မား၊ ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညးမား၊ အ းရကယ ားလယမား ႏ ဌာန ရာမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပ မက ဥပေဒႏ လကေတြ႔တြ မညသ႔ အေကာ း း အသအမတျပ မညက ဖက ပပးေပါ း ခမတရမညျဖ သည။ အေကာ း း ရလဒမားထြကေပ ရနႏ ႔ ေဒသအတြ း ၿ မးခမးေရး၊ သာယာဝေပာေရးတ႔အတြက အေျခခအပျမ မားတညေ ာကရန ပြ လ းျမ သာမရၿပး၊ ပးေပါ းလပေ ာ သ သည။

မမတ႔ န တးတက ဖြ႔ၿဖးေအာ အ းရမ ပပးေပးေ ခ တယ ြမရာ ေကးရြာ ေခါ းေ ာ

ေရရညတညတေသာ ေတာ ေပ ေဒသ ားဝတေနေရးဖလေရး၊ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး၊ သဘာဝပတဝနး က ထနးသမးကာကြယေရး ႏ ၿ မးခမးေရးတညၿမရနတ႔အတြက ျမနမာႏ ဥပေဒတြ နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာ မခန႔ခြမ န ႏ ေျမယာအသးျပမဓေလမားက အသအမတျပရန အေရးေပ လအပေပသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf82

udk;um;pmwrf;rsm;

Cairns M (2007) Conceptualizing Indigenous Approaches to Fallow Management: A Road Map to this Volume. In Cairns M (Ed.) Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

Cairns M, Keitzar S and Amenba Yaden T (2007) Shifting Forests in Northeast India: Management of Alnus nepalensis as an Improved Fallow in Nagaland. In Cairns M. (Ed.). Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

Callahan M (2003) Making Enemies. Ithaca, New York: Cornell University PressChase P and Singh O P (2012) People’s Initiative for Conservation of Forests and Natural

Resources: A Success Story of Khonoma Village Forest, Nagaland. NeBIO 3(2), 61–67Chasie C and Hazarika S (2009) The state strikes back: India and the Naga insurgency. Policy

Studies, No. 2. Washington DC: East-West Center, ix–56Convention on Biological Diversity, COP 8 decision viii/23 (2006) Agricultural biodiversity,

cross-cutting initiative on biodiversity for food and nutritionCramb R A, Pierce Colfer C J, Dressler W, Laungaramsri P, Trang Le Q, Mulyoutami E, Peluso N

L and Wadley R L (2009) Swidden Transformations and Rural Livelihoods in Southeast Asia. Human Ecology 37, 323–346

Ferguson J M (2014) The scramble for the Waste Lands: Tracking colonial legacies, counterinsurgency and international investment through the lens of land laws in Burma/Myanmar. Singapore Journal of Tropical Geography. 35(3), 295–311

Food Security Working Group (2009) Briefing Paper: Land tenure a foundation for food security in Myanmar’s uplands. http://www.burmalibrary.org/docs16/FSWG-Uplands-Land_tenure-2010-12-en-tpo.pdf)

Grant B G E R (1913) Upper Chindwin District, Volume A. Burma Gazetteer. Rangoon: Office of the Superintendent, Government Printing

Kerkhoff E E and Sharma E (Eds.) (2006) Debating Shifting Cultivation in the Eastern Himalayas: Farmers’ Innovations as Lessons for Policy. Kathmandu: ICIMOD

Kissenger G (2017) Identifying the drivers of deforestation and forest degradation in Myanmar. Bangkok: UNEP and the Myanmar Ministry of Natural Resources and Environmental Conservation

Mungleng A (2017) The Shirui Village: A case study of village administration in Tangkhul society. Assam: Action Aid India.

Obendorf R (2012) Legal review of recently enacted Farmland Law and Vacant, Fallow, Virgin Lands Management Law: improving the legal and policy frameworks relating to land management in Myanmar. Yangon: Land Core Group

Pathak N (Ed.) (2009) Community Conserved Areas in India—A Directory. Pune: Kalpavriksh. http://www.kalpavriksh.org/images/CCA/Directory/M-16%20Nagaland.pdf

Peace Monitor (2014) http://www.mmpeacemonitor.org/stakeholders/mpsi/165-nscn-k Popkin B M (2004) The nutrition transition: An overview of world patterns of change.

Nutrition Reviews, 62(7 Pt 2), 140–143Powell B, Ickowitz A, McMullin S, Jamnadass R, Padoch C, Pinedo-Vasquez M and Sunderland

T (2011) The Role of Forests, Trees, and Wild Biodiversity for Nutrition-Sensitive Food Systems and Landscapes. ICN2 Second International Conference on Nutrition. FAO and WHO

Rerkasem K, Lawrence D, Padoch C, Schmidt-Vogt D, Ziegler A D and Bruun T B (2009) Consequences of Swidden Transitions for Crop and Fallow Biodiveristy in Southeast Asia. Human Ecology 37, 347–360

Ribeiro Filho A A, Adams C and Murrieta R S S (2013) The impacts of shifting cultivation on tropical forest soil: a review. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas. 8(3), 693–727

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 83

Sarma J K and Saika R (2013) IEKS and Sustainable Land Resource Management- a surveillance on the practices among the Tangsa Naga and Tanghkul Naga of North East India. Indian Journal of Traditional Knowledge. 12(2), 252–258

Scurrah N, Hirsch P and Woods K (2015) The political economy of land governance in Myanmar. Vientiane: Mekong Regional Land Governance Programme.

Shimray A S W (2001) History of the Tangkhul Nagas, New Delhi, Akansha Publishing HouseSubba T B and Gosh G C (2003) The Anthropology of North-East India. Hyderabad: Orient

LongmanThant Y Z M and Win H H (2016) Myanmar agricultural and rural statistics system and

development plans. http://www.unsiap.or.jp/e-learning/el_material/Agri/1606_Advocacy_KOR/cr_Myanmar.pdf

United Nations (2007) United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples. http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/DRIPS_en.pdf

UN-REDD Programme (2009) Guidelines on Free, Prior, Informed Consent. http://www.uncclearn.org/sites/default/files/inventory/un-redd05.pdf

Wouters J J P (2017) Who is a Naga village? The Naga ‘village republic’ through the ages. The South Asianist 5(1), 99–120

Ziegler A D, Bruun T B, Guardiola-Claramonte M, Giambelluca T W, Lawrence and Lam N (2009) Environmental Consequences of the Demise of Swidden Cultivation in Montane Mainland Southeast Asia: Hydrology and Geomorphology. Human Ecology 37, 361–373

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf84

aemufqufwGJ- aus;&GmrSwfwrf;t usOf;

ေကးရြာအမည။ ။ ဒနးကေလးေ၀းမးႏြယ / လမး။ ။ ပါရာမးႏြယ ၊ နာဂၿမ႕နယ။ ။ ေလရးၿမ႕နယ၊ နာဂကယပ အပခပခြ ရေဒသ၊ က းတ းေဒသကးလဥးေရ။ ။ အမေထာ ၁၁ ၊ ၁၀၀ ဥးေရဘာသာေရး။ ။ ခရ ယာန

ေကးရြာေနာကခသမ း

ဒနးကေလးေ၀းသည ပါရာမးႏြယ မား၏ ေကးရြာျဖ ၿပး၊ ပါရာမးႏြယ သည အေတာအတနေသး ယ ကာ လဥးေရေထာ ဂဏနးသာရသည။ ၿမ႕နယအပခပေရး ဟခက ေနရာျဖ ေသာ ေလရးၿမ႕အနး တြ တညရသည။

ပါရာမးႏြယ မားသည ပမေကာ းမြနေသာ ေရအရ းအျမ ရရေရးအတြက ေလရးအနးတြ ေနထ ရာ မ ထြကခြါလာၿပး ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာက ၁၉ ၁ ခႏ တညေထာ ခသည။ ေကးရြာေျမေနရာက ယခ က ရာပရာ ( hapura) မးႏြယ မ ပ ခၿပး ၁၈၀၀ ခႏ မားက တ အေျခခ ေနထ လာခ ျခ းျဖ သည။ ရာပရာ မးႏြယ မား ေျမျပန႔ေဒသသ႔ ေျပာ းေရြ႕သြားေသာအခါ၊ ေျမေနရာက ပါရာ မးႏြယ မားထ လႊေျပာ းေပးအပခၿပး၊ ပားေတာ ကသ႔ တနဖးကးေသာ သဘာဝအရ း အျမ မားက ႏြားေနာက သညတ႔ျဖ လလယ ေရာ းခခသည။

ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာတြ ယခ က အမေထာ ေပါ း ၇ ရၿပး လဥးေရ ၀၀ ရခရာမ ယခအခါတြ အမေထာ ၁၁ သာရေတာသည။ တ ခ႕လမားသည တကပြမားက ေရာ းရားရန ေျပာ းေရြ႕သြား

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 85

ၾကၿပး၊ အခ႕မာမ အနးအနားတြ ရြာသ မား တညေထာ ေနထ ခၾကသည။ ပါရာမးႏြယ မား မလေနထ ခၾကရာ ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာသည အနးရ ရြာခြမား ရရာ ေျမေနရာ အပါအဝ ရာပရာ မးႏြယ ထမ လႊေျပာ းရယခေသာ ေျမယာအားလးက ပ သည။

ေကးရြာအဖြ႔အ ညးမား

ေကးရြာ ရးရာအပခပေရးက ေကးရြာေခါ းေ ာ ၊ ေကးရြာေကာ ၊ သညေခါ းေ ာ ႏ အသ းေတာ ေခါ းေ ာ မားျဖ ဖြ႔ ညးထားသည။ ေကးရြာလကးမားျဖ ဖြ႔ ညးထားေသာ ေကးရြာေကာ မ ေကးရြာေခါ းေ ာ အား အကဥာဏျပေပးရသည။ ေကးရြာေခါ းေ ာ မားသည ေကးရြာရ အဓကဖသား ႏ မ ျဖ ၾကသည။ ပါရာမးႏြယ သည မမတ႔၏ ရးရာဥပေဒက ာအပျဖ မတတမးတ ထားၿပး၊ အမေထာ မားမ ကးကားအျဖ မမတ႔အမတြ ထားရၾကသည။ ဒ ကေလေဝ၏ ေျမယာႏ သဘာဝအရ းအျမ မားက အ းရ (သ႔) းပြားေရး လပ နးမားမ အသးျပမည ပါက ေကးရြာ၏ အပခပေရးႏ အရ ဥး း အေဘာတခက ရယရသည။

ားဝတေနေရး

ဒနးကေလးေ၀းေဒသခမားသည Jhum မားတြ မမတ႔ ားသးရန သးႏမး းက ကပးၿပး ရတႏ အျခား းပြားျဖ သးႏမားက လညး ကပးၾကသည။ အမေထာ ၁၁ ရသညအနက ၄ မာ ေလကား ထ ကခ းမားတြ ပါးက ကပးၿပး အမေထာ တ ဝကမ တရ ာနမား ေမြးျမ လကရသည။ ေလရးႏ နးေသာေၾကာ အခ႕ရြာခမားမာ အ းရလပ နးမား (သ႔) အေသး ား းပြားေရး လပ နးမား လပက ၾကသည။

ေျမယာ မခန႔ခြျခ း

ရပရြာပ သ ေတာသည ေရကထနးသမးေပးၿပး ဒနးကေလးေ၀းရြာႏ အျခားနယနမတခ း ကေန ေသာ ေကးရြာ ါးရြာမ မေဝအသးျပၾကသည။ ေဒသခမားသည သ ၊ ကမ၊ ဝါး၊ သ သး၊ ဟ းသး ဟ းရြကမားႏ အသားမားက အမတြ း အသးျပ ားသးရန အတြကသာ ရယႏ သည။ သ ေတာမ ရေသာ ဖေယာ း၊ ပားရည ႏ အမလကသား ါးမားကမ ေရာ းခခြ ျပထားသည။ ရပရြာပ သ ေတာ မ သ (သ႔) ေလာ ာထ းမား ခတယမည ပါက ေကးရြာေကာ ထမ ခြ ျပခကယရသည။ ေကာ သည ခြ ျပခကမရပ ခတေသာသ မားက ဖမး း ေကာ းသ႔ လဒါနးခဖးသည။ အမေထာ မားသည အျခားေကးရြာမားႏ မေဝအသးျပလကရေသာ ေတာ ဘကရ ထ းရးေတာမ သ မားက ခတယေလရၿပး၊ အမေထာ အနညး ယမ မမတ႔၏ Jhum ကကြကမားတြ ထ းရးေတာမား ကပး ထားၾကသည။

ႏ ဥJhum ကခ းမား ခတထြ ရ းလ းမညေနရာမားက ရြာသ၊သား မားမ ေပါ း းျဖတၾကၿပး တ ဥးက တ ဥး ကည ကပးေလရၾကသည။ Jhum ကခ းမားက ေျမလပ အျဖ ထားရရာတြ

ယႏ အနညး း ထားရသည။ ပါရာမးႏြယ ဝ မားသာ ေျမယာမားက ေရရညပ ၿပး အေမြလႊ အပႏ သည။ သ႔ေသာ ေကးရြာေခါ းေ ာ ႏ ေကးရြာေကာ မ အသ ေျပာ းေရြ႕လာသမားက ႏ အလက Jhum ေျမယာမားက ခြေဝေပးႏ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf86

ယား ၅ - ဒနးကေလးေ၀းရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔ ယား

ေျမယာအသးျပျခ း ေျမယာပ မ ထြကကန မခန႔ခြမ ရာ မတ မား

ေလကားထ ကခ း ရပရြာလထ ပါး၊ ဟ းသးဟ းရြကမား ႏ ေပါ း ၅၀ ေကာက ေ ာကလပခ။ ေလရး ပကလ း ေ ာကလပေရး ၿပး းသည ေနာကပ း ေ ာ း သးႏ အတြက ေရအလအေလာက မရရ။

Jhum အမေထာ း ပ

ေျမကြက။ ။ jhum ကခ း ခတထြ ရ းလ း

မညေနရာက ရပရြာမ အတတကြ းျဖတ ၿပး ေျမလအပသက ခြေဝေပးသည။

အမ ားသးရန

ပထမႏ ။ ။ ေျပာ း၊ ေျပာ း န၊ ဖရ၊ ပေလာပန၊ ပနးဥ၊ ဟ းသးဟ းရြကမား၊

ေျမလပ။ ။ ဝါးလး၊ သ ၊ ေလာ ာထ း

းပြားျဖ ။ ။ ေရြႊလဘ ရတ၊ ၾကကသြန၊ ၾကကသြနျဖ

ေျမလပကာလ ယႏ ။ ။ ေျမလပမ

သ ပ မားခတၿပး တထးရနႏ ထတတြ ေနထ ဥအသးျပရန ေလာ ာ ထ းအျဖ အသးျပၾကသည။

ေတာပ မားက ညးမးရ႕ၿပး

ေရႊလဘ ရတ ကသ႔ တနဖးျမ သးႏမားက jhum ခ းပထမ ႏ တြ ကပးေလရသည။

လထမ မေသာ သ ေတာ (ထ းရး)

ရပရြာလထ အမတြ း။ ။ ေလာ ာထ း၊ အမား းမးရရေရး အသးျပရန

ေတာ ဘက ကလမတာ အခ႕ အကြာအေဝး ေနရာသ႔ ရြာသားမားသည ၁-၂ ပတလ တ ကမ သြားေရာက ၾကသည။

အထြ ျမတထားရာ သ ေတာ

ရပရြာလထ အမတြ း။ ။ အမလကသား ါး

ား နေခာ းပတလညရ သ ပ မားက ခတခြ မရပါ။ သတဓာတလာလကေသာ ေတာရ းတရ ာနမားက တ လ လ တ ကမ (သ႔) ႏ ကမ သြားေရာက အမလက။

လထမ မေသာ သ ေတာ ရပရြာလထ အမတြ း။ ။ သ ၊ ကမ၊ ဝါး၊ သ သး၊ ဟ းသးဟ းရြက၊ ေ းဝါးပ ။

ပားရညသးမး။ ။ ပား ြေကာကေ ာ ၊ သ ပ ႏ ေျမျပ မားမရေသာ ပားရည အခ၊ အခါး ႏ အခဥ

ေရထနးသ ေတာက ထနးသမးကာကြယ ထားၿပး၊ အျခားေကးရြာ ါးရြာႏ

မေဝအသးျပၾကသည။ ၎တ႔အားလးမ ေတာရ း အ ားအ ာႏ အျခား အရ းအျမ မားက ရယႏ သည။

ကသ ေတာ (ထ းရး) အမေထာ အမတြ း။ ။ ေလာ ာထ း၊ ထ းရးေတာထြက ပ ၥညး

အမေထာ သးခမ မမတ႔ jhum ေျမတြ ကပး

သ သးၿခ အမေထာ းပြားျဖ ။ ။ လေမာ၊ းသး၊ ေထာပတသး

သ သးခ း ကပးျခ းက ပမ တဝ ားလာျခ း။ ။ ဝ လပရန ေလရးသ႔ းသးမား ေရာ းခ။

ေထာပတသးမာ သးႏသ ျဖ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 87

သကကယခ း ရပရြာလထ အမတြ း။ ။ အမးအတြက သကကယ

ပား ြေသာ

ေကာကေ ာ

အပ ပားရည ပမနအားျဖ ေကာကေ ာ တ ခ တြ လ ၅-၁၀ ေယာကမပားရညထတယ ႏ သည။

အမဥယာဥၿခေျမ အမေထာ အမတြ း။ ။ ဟ းသးဟ းရြက၊ ေ းဖကဝ အပ ၊ သ သး။

းပြားျဖ ။ ။ ဂ း

သးႏအမားအျပားက အမ ား အတြက ကပးသည။ ဂ မးက မၾကာေသးမကမ တ မတ က။

ားကကေျမ အမေထာ ႏြားေႏာက၊ ႏြား သ ေတာျပနထြက ျမနေအာ အမေမြးတရ ာနမားက Jhum ေျမလပမား၊ ေလကားထ ကခ းမားတြ

ေကာ းၾကၿပး ေျမ မားျပနလည ျဖညတ းသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf88

ေျမပ ၇ - ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၈ - ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 89

ေကးရြာအမည။ ။ ကကးအမးႏြယ / လမး။ ။ တနကြန ကကာမးႏြယ နာဂၿမ႕နယ။ ။ ေလရးၿမ႕နယ၊ နာဂကယပ အပခပခြ ရ ေဒသ၊ က းတ းေဒသကးလဥးေရ။ ။ ၁၄၀၀ ဥး၊ အမေထာ ေပါ း ၀၀ဘာသာ။ ။ ခရ ယာန၊ ဒ၊ နတကးကြယသ

ေကးရြာေနာကခ

ကကာမးႏြယ သည မလေနထ ခၾကေသာ ေကးရြာ ေဒသခမားျဖ ၿပး လြနခေသာ ႏ ေပါ း ၀၀ ေကာက အေျခခ ေနထ ခၾကျခ းျဖ သည။ တ တညေထာ ခ ဥမ ကးထြားဖြ႔ၿဖးလားၿပး ယခအခါ ကကးေကးရြာမ မလ ပ ခေသာ ဘးဘြားပ နယေျမ အတြ း ရြာခြ ၁၂ ရြာရေနၿပျဖ သည။ မညသည နယနမတသတမတျခ းမ ကကာမးႏြယ ၊ နယေျမ ႏ ရြာခြမား၏ ကႏြယမက အသအမတျပရန လအပသည။

ေကးရြာအဖြ႔အ ညးမား

ေကးရြာ အဖြ႔အ ညးမားသည မးမးကြျပားၿပး၊ အပခပေရး၊ ကးကြယယၾကညမ၊ ကာကြယေရးႏ လမအဖြ႔အ ညးမားအေပ အေျချပထားသည။ ေကးရြာလကးမား၊ ဖသား ေခါ းေ ာ မား၊ ရပကြက မးမား ႏ ယာယ ေကာမတမားျဖ ဖြ႔ ညးထားေသာ ေကးရြာေကာ မ ေကးရြာေခါ းေ ာ အား အကဥာဏျပေပးရသည။ းျဖတခကအားလးက ႏတျဖ လက ကမး လာခေသာ ကကးမးႏြယ ဥပေဒ ႏ အည ခမတၾကသည။ ေကးရြာရ အ းရအဖြ႔အ ညးမားတြ ေ းရ၊ မလတနးေကာ း၊ ာၾကညတက ႏ ေကးရြာႏ ၿမ႕နယGAD အပခပေရးမးမားပါဝ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf90

ားဝတေနေရး

အမေထာ မားသည သးႏအမးမး ကပးၿပး၊ မမတ႔အမသးရန သ ေတာမ အရ းအျမ မားက ရယ ၾကသည။ ပါးမားက ရြာနားရ ပါးကမားတြ သထားေလရသည။ အမေထာ အားလးတြ အမေျမ ကြကတ ကြကႏ Jhum ေျမယာအခ႕ ရၾကၿပး ေကးရြာ၏ သးပႏ ပတြ ေလကားထ ကခ းမား ႏ တ ဥးခ းပ သ ေတာေျမကြကမား ပ ထားၾကသည။ ကနးမာေရး အေရးေပ အေျခအေနမား (သ႔) းပြားေရး သေဘာတညခကမားေၾကာ ရြာခအခ႕မ ေျမယာမား ေရာ းခ ခၾကၿပး၊ ယခအခါတြ အျခားသမားထမ ႏ အလက ားရမးထားေသာ ေျမတြ ကပးလက ရၾကသည။ ေမာ ႏမမားအနက ေျမယာ အေမြမရၾကေသာ အ ယမားသည ပတလညရ ေကးရြာမားသ႔ ေျပာ းေရြ႕ေနထ ႏ သည (သ႔) ေဒသက ြန႔ခြာ အျခားအခြ အေရးမား ရာေဖြ ႏ သည။

ႏြာေကာ သားမား၊ ေကာ း ရာ/မ မား ႏ ကနးမာေရးဝနထမးမား အျဖ ေကးရြာမ လ ၂၆ ဥးအား အလပခန႔အပထားသည။ ယ းက႑မားတြ လပက ၾကသမားအား ခ ားခြ အေနျဖ န (သ႔) တရ ာနမား ေပးေလရသည။

ေျမယာပ မႏ မခန႔ခြမ

ရးရာဓေလထးတမး န အားေကာ းျခ းႏ ေျမယာအသးျပမပ အမးမးရျခ းေၾကာ ကကးေကးရြာ က ျဖ ရပေလလာမ ျပလပရန ေရြးခယချခ းျဖ သည။ ေကးရြာတြ ရပကြကေလးခေျမ၊ ပါးကေျမႏ ားကကေျမမားရၿပး အမၿခေျမကြကမားက ရပကြကအျဖ ညးထားသည။ ရပကြကတ ခခ း တြ

ႏြားေကာ းသား တ ဥးခန႔အပထားၿပး၊ အမေထာ မား၏ ႏြားေႏာကႏ ကြမားက ေကာ းေလရ သည။

တနဖးအရ းေျမယာႏ တရ ာနမားက မသား ရ သားဥးမ အေမြ ကခၿပး၊ အမေထာ မျပေသာ ညအ က ေမာ ႏမမားႏ မဘမားက ပပးေပးရသည။ ကကးေကးရြာ၏ ေျမေ းကြကသည အျခား ေကးရြာမားထက ပ အသကဝ သည။ ထသ႔ အသကဝ ရျခ း အေၾကာ းတ ခ႕မာ ည ယမားသည သးႏမားႏ တရ ာနမားက ထားၿပး မမတ႔အတြက ေျမယာ ဝယယေလရၾကေသာေၾကာ ျဖ သည။ အခ႕ေမာ ႏမ အ ယမားသည ေကးရြာမ ထြကခြာ အျခား ျပ ပမ အခြ အေရးမားက ရာေဖြေလ ရၾကသည။ အမးသမး အနညး ယသာ မဘမားႏ ေမာ ႏမမားထမ ေျမယာမား လကခရရၾကသည။ သ႔ေသာ ဤသညမာ ပမနမဟတေပ။

ယား ၆ - ကကရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔

ေျမအသးျပမႈ ေျမယာပ မ ထြကကန မခန႔ခြမ ရာ မတ မား

ေလကားထ ကခ း အမေထာ ပါး၊ ဟ းသးဟ းရြက ကြမားမ အထြကတးေ

Jhum အမေထာ ေျမကြက။ ။ ရပရြာမ

းျဖတေပး

အတတြ းသး။ ။ န၊ ဟ းသးဟ းရြက၊

းပြားျဖ ။ ။ ရတ၊

ေျမလပကာလ။ ။ ႏ ႏ ေျမာက ႏ သးႏ ေျမာကတြ Jhum ေျမလပအနး ခရမးသး ႏ ရပသးမား က။ ေတာရ း

ဟ းသးဟ းရြကမား၊ မ၊ ေလာ ာထ း။

Colonies ၁-၂ တြ ါးႏ အလညက န ရၿပး အပ ကးျမနေသာ ပါးမးက ကပးၾကသည။ ရပကြက -၄ သည ေျမလပကာလက ယႏ ထားရၿပး၊ ေကးရြာႏ

နးေသာ ကကြကမားတြ သးႏႏ ႏ ကပး သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 91

ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ

ရပရြာ လ႔အဖြ႔အ ညး

အမတြ းသး။ ။ သ ၊ ကမ၊ ဝါး၊ သကကယ၊ ေတာရ း ကေပာ၊ ေတာရ း ဟ းသးဟ းရြက၊ မႈ၊ ေ းဖကဝ အပ ၊ ဂဏနး၊ ါးေသးေလး၊ ဖား။

ေရာ း။ ။ ပားသလက၊ ပားရည၊ အသား၊ ဖေယာ း

ေလကားထ ကခ းမားအတြကေရ အရ းအျမ ထနးသမးထားႏ ရန သ ေတာအားကာကြယထားသည။ အမနးခ း ေကးရြာမားအား ေ ာကလပေရးအတြက သ မား ခတယခြ ျပရန သေဘာတသည။

ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ (ထ းရး)

ရပရြာ လ႔အဖြ႔အ ညး

အမတြ းသး။ ။ သ ၊ ေလာ ာထ း၊ မႈအမးမး၊ ဟ းသးဟ းရြက၊ သ သး ( ြပလြသး ႏ သဖနးသး)၊ ေ းဝါးပ ၊ ရးရာ ရနးရြကမား၊ ႐းရာမးကာ

ရပရြာမ မေသာ သ ေတာ ႏ အမေထာ ပ ကသ ေတာမားတြ

ထ းရးပ မားရသည။ အလညက မ ခန႔ခြမ၊ သ ခတယၿပးေနာက

ေျမ ျပနျပညလာေ ရန ကပးျခ း။

ကပးသ ေတာ

အမေထာ အမတြ း။ ။ ရပရြာမ မေသာ သ ေတာကသ႔(အခ႕မာ ရြကေၾကြသ ႏ ထ းရး ပ မား ေရာေႏာထား)။

Jhum ကခ းမားတြ ရ းလ း ကပ းသည။ သ ခတၿပးလ

ေျမ ျပနျပညလာေ ရန ေဒသရ သ မး ေပါ း ၂၀ ေကာျပနလည ကပ းကာ Jhum ခ းတြ

အပ မားျပနလည ထြကလာေ ရန ရ းလ းခတထြ ျခ းမား ျပလပ။

သကကယခ း ရပရြာ လ႔အဖြ႔အ ညး

အမတြ း။ ။ အမးအတြက သကကယ

ပားေတာ အပ ပားရည မးေၾကာ ပားမား အေဝးသ႔ ေျပာ း ေရြ႕မသြားေ ရန ပားသကရေသာ ေကာကေ ာ ပတလညရ သ ေတာက ကာကြယထားသည။

အမဥယာဥၿခေျမ

အမေထာ ဟ းသးဟ းရြက၊ ေ းဘကဝ အပ ၊ ေ းဝါးပ ၊ သ သး

ဟ းသးဟ းရြက ဥယာဥၿခ

အမေထာ ဟ းသးဟ းရြက၊ ပေလာပန ေကးရြာအနးရ ဥယာဥၿခ ယမား

ားကကေျမ ရပကြက ႏြားေႏာက၊ ကြ ရပကြကတ ခ ခ း မ ႏြားေကာ းသား မားသည ႏြားတ းကတမာရအမေမြး တရ ာနမားအား ထနးေကာ းရန တာဝနရၿပး၊ ားကကေျမ မရန ရပကြကမားတြ အခြ အာဏာရသည။ အမေထာ မား အေနျဖ အမေမြး တရ ာနရယယာ ဝယယႏ သည။

ေရထ ရပရြာ လ႔အဖြ႔ အ ညး။ ။ ါးဖမးတာ

အမေထာ ။ ။ ါးကန

ါး ႏ အျခား ေရေနသတဝါမား

ါးဖမးတာက ရာသေနာက း မးကခန ၾသဂတလတြ ျပလပေလရသည။ ါးေသးေလးမားသည တာေပါကမ

ေကာထြက ႏ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf92

ေျမပ ၉ - ကကေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၁၀ - ကကေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 93

ေကးရြာအမည။ ။ ြမရာမးႏြယ /လမး - ြမရာ တနကြန၊ နာဂမ႕နယ - ြမရာ ၿမ႕နယခြ၊ နာဂကယပ အပခပခြ ရ ေဒသ၊ က းတ းေဒသကး လဥးေရ - ၀၀၀ ဥး၊ အမေထာ ၄၀၀ ကးကြယသညဘာသာ - ခရ ယာန၊ ဒ

ေကးရြာေနာကခသမ း

ြမရာသည ေလရးၿမ႕၏ အေနာကဘကျခမး၊ မကႏာျပ အျမ ၁၈ ၀ မတာရ အႏယ-ျမနမာ နယ ပ တြ တညရသည။ ြမရာသည ထေဒသရ အကး းေကးရြာျဖ ၿပး ႏ ႏ ၾကား နယ ပ ကနသြယေရး အတြက အဓကအေရးပါေသာ ေနရာတြ တညရသည။ တ ခနက ေကာ မြနခေသာ ျမနမာနယ ပ ကနသြယေရးသည ကပေ ြတနဖးျမ လကေသာအခါ အႏယကနသညမားမ ျမနမာကန ညမားက ေ းေပါေပါျဖ ဝယယ မရေတာေသာေၾကာ က းသြားခရသည။ လမးမား ေကာ းမြနလာျခ းႏ နယ ပေ းတညေ ာကလာျခ းေၾကာ ကနသြယေရးျပနလည အားေကာ း လာရန ေမာလ လက ရသည။

ေကးရြာက မလက ဖသား ခႏ ရ မသား မားမ တညေထာ ခသည။ ၁၉၄၇ ခႏ မ တ အ းရ အ က က သတမတလာခေသာ နယနမတမားအရ ေကးရြာပ ေျမမား းရးခရၿပး၊ ၁၉၇၀ ခႏ ႏ နယ ပမဥး သတမတေသာအခါ အႏယဘကျခမးသ႔ေရာကသြားေသာ သ ေတာေျမ အခ႕လညး အပါအဝ ျဖ သည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf94

ြမရာတြ ဘာသာေရးအေျပာ းအလမ တ အားေကာ းေသာရးရာဓေလထးတမးေျမယာ မခန႔ခြမ ဓေလမားက ထနးသမးထားသည။ သာသနာျပအဖြ႔မား သည ၁၉ ၂ ခႏ တြ ပထမဥး း

ေရာကရလာၾကၿပး ေကးရြာမားက ခရ ယာနဘာသာသ႔ ေျပာ းလ ေ ခၿပး၊ ေနာကပ းတြ အရကႏ ရးရာနတပေ ာပြမား ႏ ပြေတာမားက တားျမ ပတပ ခသည။ အခ႕ရြာခမားသည မမတ႔၏ ရးရာ ယၾကညမမားက လြတလပ ြာ က သးႏ ရန ေကးရြာက ြန႔ခြာၿပး မမတ႔ကယပ ေကးရြာ ထေထာ ခၾကသည။

ေကးရြာအဖြ႔အ ညးမား

ြမရာ ရးရာဓေလထးတမး အပခပေရးက ေခါ းေ ာ ၊ အကေခါ းေ ာ ၊ သအမတ၊ ဖသား ေခါ းေ ာ ခႏ ဥး၊ သကးႏ အေထာကအကျပ ေကာမတမား ႏ အပ မား ျဖ ဖြ႔ ညးထား သည။ ဒနးကေလးေဝး ႏ ကကးေကးရြာမားႏ မတပ ေခါ းေ ာ က ေကးရြာေကာ မ ေရြးခယ ခန႔အပၿပး မတကြျပားေသာ ဖသား မားမ အလညက တာဝနယေလရသည။

ြမရာသည ၿမ႕နယခြျဖ ၿပး နယ ပတြ တညရျခ းေၾကာ ေဒသရ အျခားေကးရြာမားထက ဌာန ရာရးမား ပမမားျပားသည။ ရးရာသ ေတာ ရယာအတြ း ျပညသ႔ေဘးမေတာ ထားရရန အ ျပ

ျခ း အပါအဝ အ းရ န ႏ ရးရာဓေလထးတမး န တ႔ၾကား သဟ ာတ မျဖ မေၾကာ ျဖ ေပ လာ ေသာ တ းမာမမားက ေဒသခမားမ ပထမဥး း ေတြ႔ကၾကရသည။

ားဝတေနေရး

ြမရာရ အမေထာ မားသည မမတ႔၏ ေလကားထ ကခ းမား၊ Jhum ကခ းမား ႏ အမဥယာဥၿခ မားတြ အမ ားသးႏမားက ကပးၾကသည။ ေတာ သမားသည လမးေကာ းမြနလာျခ း ႏ နယ ပ ေ းသ ေ ာကလပလာျခ းေၾကာ အႏယႏ ႏ ကနသြယေရး အားေကာ းလာရန ေမာလ လက ေထာပတသးကသ႔ းပြားျဖ သးႏမားက မးသပ ကပးလာၾကသည။ ၂၀၁၂ ခႏ က တညးက အ းရေ ာကလပေရးလပ နးမားတြ တ ေန႔ ၄၀၀၀ (သ႔) ၅၀၀၀ ကပႏနးျဖ ေဒသခ မားအား ားရမးခၾကသည။ ထအခနေလာကကပ အမေထာ မားသည ေ ာကလပေရးလပ နး မားရျခ းေၾကာ Jhum ကပးေရးက ေလာခခၾကၿပး၊ ေလကားထ ကခ းမားအတြက ေရရရေရးက အေလးမထားၾကေတာေပ။ ဝ ေ ြမားက ေကာ းအပခ၊ ေ းက ရတ၊ အေသး ား အမတြ းသးပ ၥညး မားႏ အထြကႏနးမေကာ းေသာႏ မားတြ လအပေသာထပျဖည နမား အတြက အသးျပေလ ရသည။

ေျမယာပ မ ႏ မခန႔ခြမ

ြမရာရ ဖသား မားသည ေျမယာ မခန႔ခြမႏ ပတသကၿပး အခ႕ေသာမးႏြယ မားထက ပ တကၾကြလပရားၾကသည။ ဖသား ပ သ ေတာမားအာ ရးရာဓေလ ႏ မခန႔ခြမ ရာ တာဝနမားက ယထားေသာ အမေထာ ယ ရၿပး၊ ထမသား မားသည ေကးရြာက ထေထာ ခေသာ မလ ဖသား ခႏ မ းတကလာၾကသမားျဖ သည။ သ ေတာႏ ပတသက အျခားေကးရြာႏ အျ းပြားမ ျဖ ခရာ၊ ေျဖရ းရနကနက ရတမားက မသား တ းမ ရပေ ြထညဝ ခေသာေၾကာ ေကး းတန႔ျပန သညအေနျဖ ဖသား တ မ ထသ ေတာအား ရပရြာပ အျဖ ေပးအပချခ းမ လႊ အျခားသ ေတာ မားက ဖသား မားမ ပ မလကရသည။

အမေထာ အမား သည မမတ႔သား ဥေျမး က အေမြ ကခခေသာ ေျမႏ အျခားဖသား ဝ မားထမ ႏ အလက ားရမးထားေသာ ေျမမားတြ ေရာေႏာ ကပးေလရသည။ ပမ ကပးလသမား၊ ပ ပကၡ (သ႔) သဘာဝေဘးအႏရာယေၾကာ ေရြ႕ေျပာ းလာသမား ႏ ေျမၿပ မမတ႔ေျမယာပက းသြားသမား အေနျဖ ႏ အလက ေျမယာမားက အသးျပႏ သည။ ေျမယာေရာ းချခ းသည ေကးရြာအတြ း တြ ပ သပမရေပ။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 95

ယား ၇ - ြမမရာရ ေျမယာအသးျပမႏ ႔ ပ ခြ ႔

ေျမယာ အသးျပျခ း ေျမယာ ပ မ ထြကကန မခန႔ခြမ ရာ မတ မား

ေလကားထ ကခ း

အမေထာ ပါး၊ ေကာကည း၊ ပ၊ ရတ၊ ခရမးသး၊ အျခားဟ းသး ဟ းရြကမားကေလကားထ ကကြကမား ၾကားတြ ကပးသည။

ေလကားထ လယ ကခ းမားက ယခ မး ကမားက ျပလပခၾကၿပး၊ အမေထာ မားသည ကကြက သးကြကထက ပမ ကၾကေပ။

Jhum အမေထာ ေျမကြက။ ။

ရပရြာမ းျဖတခက

ခမတ ျခ း Community decision-making

ပထမႏ ။ ။ ပါး၊ ေျပာ း၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ေရႊဖရ၊ အာလး၊

ထြကသးႏ၊ အျခားဟ းသး ဟ းရြကမား။

ဒတယႏ ။ ။ ဟ းသး ဟ းရြကမား သကကယ။

ေျမလပ။ ။ အမေထာ မားသည ေလာ ာထ းမား ခတယႏ သည။ ေတာထြက ဟ းသးဟ းရြကမား၊ ဝါးျမ ၊ မႈ၊ ါး၊ ဂဏနး၊ ခရ မားက ေကးရြာရ မညသမ ရယ ႏ သည။

၂၀၁၂ ခႏ ဝနးက ကတညးက Jhum ကခ းမားက ခတထြ ရ းလ းျခ း မရခေပ။

အလညက ကပး ေသာအမဥယာဥၿခ မား

အမေထာ မား ေျပာ း၊ ဖရ၊ အျခား ဟ းသး ဟ းရြကမား၊ ေရခပ မား။ (Alnus nepalensis)

Jhum ေျမအျဖ မသတမတေပ။ အဘယေၾကာ ေသာ ဤေျမအမးအ ားတြ ပါး မျဖ ထြနးေပ။ သ႔ေသာ Jhum ေျမကသ႔ သးႏ ႏ ႏ ကပးၿပး ေျမလပအျဖ

ေျခာကႏ မ ခႏ ႏ အထ ထားရကာ မခန႔ခြေလရသည။ ေရခပ မား သဘာဝအတ း ေပါကေရာကသည။

ရပရြာမ မ

ခန႔ခြေသာသ ေတာ

ဖသား မးႏြယ အမတြ း။ ။ game meat၊ ေလာ ာထ း၊ သ (၂၀၁၄ မတ မ)

းပြားေရး။ ။ အမလကသား ါး၊ သ ခြ။သ ေတာႏ နယနမတ ထ ပေနေသာ ေကးရြာအားလး ေတာထြက ဟ းသးဟ းရြက မားက ခးယႏ သည။

အမေထာ အနညး ယတြ ဖသား ပ သ ေတာမားအေပ ရးရာဓေလ ႏ မခန႔ခြျခ း

ရာ တာဝနမားရၾကသည။ သ မား ထတယပါက ထမသား မားအား အသအမတျပ လကေ ာ မား ေပးေလရသည။

ရပရြာမ မခန႔ခြေသာ သ ေတာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ေကးရြာပ

ေကးရြာႏ ေဝးကြာၿပး၊ တ ခါတ ရမသာ လထမ သြားေရာက အမလက။ သ႔ေသာ သ ေတာႏ ပနး ေသာအျခားေကးရြာႏ ရြာမ အမလကျခ းႏ ေတာထြက ပ ၥညးမားအတြက ပမအသး မားသည။

ဤသ ေတာႏ ပတသကၿပး ြမရာမ အမေထာ တ ခမာ

အျခားရြာရ အမေထာ တ ခႏ အျ းပြားမ ျဖ ပြားရာ အႏ ရ ခသည။ ြမရာရ အမေထာ တ းမ တ ဖကရြာသ႔ေပးရန ေလာေၾကးအတြက ထညဝ ၾက သျဖ ထအမေထာ မ အသအမတျပသညအေနျဖ သ ေတာက ေကးရြာသ႔ လဒါနးခသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf96

ထ းရးေတာ အမေထာ သ ၊ ေလာ ာထ း၊ မႈ၊ သဖနးသး၊ ေ းဝါးပ ၊ နာဂမးကာ ရြက၊ အမလကရန ေတာရ းတရ ာန

အမေထာ ပ ကသ ေတာ မား ႏ jhum ေျမလပမားတြ ထ းရးပ မားရသည။ ၁၉၉၇ ခႏ ေကးရြာအ ညး အေဝး ထ းရးပ (၁၀) ပ ႏ အထကရေသာ jhum ေျမလပမားက ခတထြ ရ းလ း မ မျပလပရန းျဖတခသည။

ကပးသ ေတာ အမေထာ အမေထာ အမတြ းသး။ ။ သ ၊ ကမ၊ ဝါး။

ရပရြာသး။ ။ ေတာရ းဟ းသး ဟ းရြကမား၊ သ ေတာ ႏ ေရခ ါးမား။

းပြားျဖ (ေဒသတြ း သာ ေရာ းခ)။ ။ သ

ကနးမာေရးျပ နာ (သ႔) အျခားအသး ရတမားအတြက ေ ြမလအပမခ း သ မားက မခတပ ထားၿပး လအပမ အျခား ေဒသခမားထသ႔ ေဒသသးအတြက ထတေရာ းသည။ အခ႕မာ သ ခတယၿပးပါက ျပနလည ကပးေလရသည။

သ သးခ း အမေထာ ေထာပတသး၊ မကမနးသး အမေထာ အနညး ယတြ မမတ႔ jhum ကခ း မၾကာေသးမကမ မးသပ ကပးေသာ သ သး ကကြက ယမား ရသည။

လမးေကာ း လာေသာအခါ အႏယသ႔ ေရာ းခရန ေမာလ ၾကသည။

အမဥယာဥၿခေျမ အမေထာ းသး၊ သ ေသာသ၊ ကေပာသး၊ ေထာပတသး၊

ဖရသး၊ ေျပာ း န၊ ပ၊ ဟ းသးဟ းရြကမား။

ေအာဂ းန ၊ အမမးဖမရေသာ ျပာျဖ ေျမ ျဖညတ း

ပားေတာ အပ Apis dorsata အမညရ ပားမး တမား သည ေကာကကမးပါးမားေပ တြ ပားအမား ေ ာကလပၾက သည။ ပားရညက ေ းအျဖ အသးျပသည။

အမေထာ မားသည ပား ြေသာ ေကာကေ ာ ေျမေနရာမားက အပ လက ပ ၾကသည။ အမးသားမားက အပ လက ပားရညမား ရယၾကသည။ ပ မတြ ပားမားေျပာ းေရြ႕ မသြားေ ရန ေကာကေ ာ ပတလည ထနးသမးထားေသာ သ ေတာမား ပါဝ သည။

အပနးေျဖရာ ႏ ယဥေကးမ ရာ ျပညသပ ေနရာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အ ညး ြမရာ အေပ ပ းရ လထ အပနးေျဖ ျမတခ းေနရာက အမေထာ မားမ လဒါနး ထားသည။ ယဥေကးမပြေတာ က းပရန ေနရာသ တ ခက အမေထာ တ မ လဒါနး။

အမေထာ မားကေျမက ေကးရြာသ႔ လဒါနးခၾကသည။

ားကကေျမ အမေထာ ၊ ရပကြက

ကြ ေလကားထ ကခ းမားတြ ကြမားက ခ းေ ေလရသည။ အခ႕အမေထာ မားသည ကြမား ြာ ပ ၿပး၊ အခ႕မ တ ေကာ က ပးေပါ းပ ၾကသည။

RRtIP | em*&Gmjyn f "av hx Hk;wrf; ajr , mESi fh o pfawmo , HZmw pDrHcefYcGJrIpepf 97

ေျမပ ၁၁ - ြမမရာ ( MRA) ေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၁၂ - ြမမရာ ေျမယာပ ခြ ႔ေျမပ.

RRtIPဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ သဘာ၀သယ ာတအခြ ေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည ဌာေန လမးမားအေနႏ ၎တ႔၏ သဘာ၀သယ ာတမား၊ ယဥေကးမႈႏ အမးသား၀ေသသ ႐က လကၡဏာမား ရာ အေရးက ၥရပမား ရာ းျဖတ မသည ျဖ ဥမားတြ ပါ၀ လာႏ ေ ရန ၎တ႔၏ ြမးေ ာ ရညမား ျမႇ တ ျခ းႏ ေဒသခမားအား ပပးကညျခ း သညမား လပေ ာ ျခ းျဖ ဌာေနတ းရ းသားတ႔၏ အခြ ေရးမားက ျမႇ တ ေဖာထတပါသည။

Contact RRtIP at rrtip.info@gmail.com