�ाथिमक िशकषण अभयास�म : २०१२

िवषय : कलािशकषण

इयतता आठवी

�ाथिमक िशकषण अभयास�म : २०१२

(1)

परसतावनता शिकषणाचामळपायामहणन‘कला’शिकषणाकडपाशहलजात.‘कला’हीजीवनाचयापरतयकअगालासपिशकरणारीवपणशतवाकडनणारीशरियाआह.तयामळतीजीवनािीइतकीशनगशडतआहकी,‘कलसाठीजीवनकी,जीवनासाठीकला’हसागणकठीणझालआह. कलतन शिकषण, कलच शिकषणआशण कला हच शिकषण ही शरिसरिी जोपासत शवशवध परकारच उपरिमअभयासरिमातशिललआहत.तयातनकलाशिकषणासाठीपोषकवअनकलवातावरणतयारहोणयाबरोबरचकलचीआवडहीशनमाशणहोत.‘रससकन’याततववतयानमहटलआह,‘‘जथहातकामकरतात,तथहसतकला;जथबदीकामकरत,तथकौिलयआशणजथहातवबदीहियापासनकामकरताततथ‘कलची’शनशमशतीहोत.” इयततापशहलीतआठवीचयाअभयासरिमाचीपनरशचनाकरतानाकलाशवषयाचीवयापीवाढवणयातआलीआह.शचरि,शिलप,गायन,वािन,नतय,नाटयहापरमखलशलतकलानासपिशकरणाऱयाघटकाचायातपरामखयानसमाविकरणयातआलाआह.पवशपराथशमकवपराथशमकसतरावरशवदारयाानायाकलाचीशकमानओळखवहावी,तयाचयातीलकलातमकगणवाढीसलागनतयाचिालयजीवनआनिीवहावआशणपढीलजीवनातहीयाकलाचाआनिघतायावाअसाउदिआह. कलाशवषयाचापनरशशचतअभयासरिमशवकशसतकरतानाराषटीयअभयासरिमआराखडा२००५,बालकाचामोफतवसकीचयाशिकषणाचाअशधकार-अशधशनयम२००९आशणराजयअभयासरिमआराखडा२०१०मधयशिललीमागशििशकततव,तसचबिलतयाकाळाचयागरजाआशणशवदारयााचयासवाागीण शवकासाचउिशिषदसषपथात ठवणयातआलआह. ‘कशतदारा शिकषण’ या सकलपनवर या शवषयात भर िणयातआलाआह.शवदारयाानामकाशवषकारकरतायावायाहतनसवशसमाविकवलवचीकहोईलअिापरकारकलाअभयासरिमाचीपनरशचनाकरणयातआलीआह. जानरचनावािी दसषकोनातन नवीनअभयासरिमात, सहाकलाशवषयाची नवयान तीन गटामधय शवभागणीकलीआह. पशहलया गटात ‘शचरि-शिलप’ ह िोन कलाशवषय पववीपरमाणचआहत. गायन-वािनाचया अनकसकलपनानतयातीलसकलपनािीसमातरआहतमहणनचभरतमनीनासगीताचयावयाखयतअपशकषतअसललयागायन,वािन,नतय,हाशतनहीकलाचा‘सगीत’यािसऱयाकलागटातसमाविकलाआह.अशभनयाबरोबरचनाटकासाठीगायन,वािन,नतय,शचरि-शिलपइतयािीकलाघटकपरकअसतात.अिाबहसपिवीनाटयशवषयाचा,अभयासरिमातशतसरासवतरि‘नाटय’गटमहणनशवचारकलाआह. अभयासरिमातबिलकरतानाआवशयकवअपररहायशअसकाहीनवीनउपघटकअतभशतकलआहत.असअसलतरीतयामळअभयासाचाभारवाढणारनाही,उलटशवषयसमजणयासमितचहोईलअिीकाळजीघणयातआलीआह. िनशिन वयवहारातील गोषीतनच शवदाथवी अनक शवषय शिकतात. अिबिीरपणा, समहाची शिसत,राषटभकी,नीटनटकपणाहीमलयहीअगीबाणवतात.कलातमकदषीचा शिकषकगशणतासारख शवषयहीरजककरिकतो.

अकषर-आकडाची गीत, कथागीत यासारख अभयासरिमातील नवीन घटक मनोरजनाबरोबरच नकळतशवदारयााचाअभयासहीकरवनघतात.नतयातील‘रस’अनभवतानाभावनाचपरकटीकरणआशणइतराचयाभावनाशवदाथवीसमजनघतात.अिाकाहीनवीनबाबीचाअभयासरिमातशवचारकरणयातआलाआह.कलाशिकषणादारसाधयहोणाऱयावयसकमतवशवकासामधनसामाशजकजीवनातयणाऱयाजबाबिाऱयाआशणसासकशतकमलयाची

(2)

जाणयत.तसचसामशहकतनवसहकायाशनकामकरणयाचीतयारीयागणाबरोबरचशवदारयााचीशनरीकषणिकी,समरणिकीआशणकलपनािकीवाढीसलागत.कामातीलनीटनटकपणा,वागणयातीलशिसतआशणयथोशचतशिषाचाराचमहतवसमजणाराअशभरचीसपननवसौियशदषीअसललाकलारशसकशवदाथवीशनमाशणवहावाअसापरयतनकलचयाअभयासरिमातनकरणयातआलाआह.

मल जवहा एखादा गोषीचाआनि घतात, तवहा तयाना तयाच िडपण वाटत नाही. नमकी हीच गोषपनरशशचत अभयासरिमातील आनििायी उपरिमातन साधय कली आह. उिा. मलाना काटशनस आवडतात.खळीमळीचयावातावरणातजवहाशिकणवशिकवणहोततवहातयातचअधययन,आकलन,सराव,मलयमापनहसवशचसाधलजात.एखािीगोषशवनोिीपदतीनशकवारजकपणसाशगतलीगलीतरतीलगचभावतआशणआतमसातकरता यत. तयातनच शचरिकलत ‘वयगशचरि’ याघटकाचाअभयासरिमात नवयान समाविकरणयातआलाआह.शवनोिवतती,आकलनिकी,बोधगरहण,सहजाधययनइतयािीसवशचगोषीनायाघटकानएकावळीहातघातलाआह.तसचआजकालमलाचअकषरवाचणयाजोगनाहीअिीएकओरडआह.पढचयाइयततामधयठराशवकवळतपरशनपशरिकाशलहनकाढणहचशिवयवाटत,मगअकषराकडसाहशजकचिलशकषहोत.महणनचजरअकषरालामळातवळणचचागलअसलतरतयाकडवगळलकषदावलागतनाही.हाचधागाघऊनसलखनवअकषरलखनाचाघटकनवयानसमाशवषझालाआह.तयाचबरोबरपयाशवरणािीसनहजोडतानाटाकाऊवशनरपयोगीवसतपासनआकषशकआशणनावीनयपणशकलाकतीचीशनशमशतीकरनशवदारयााचीकलपकतावसौियादषीशवकशसतकरणाऱया‘अनयमाधयमाचशिलप’हाघटकानहीअभयासरिमातसथानशमळवलआह.

पाशवशसगीतामधीलएकावगळाचकषरिाचापररचयतयाचयाआसपासचयापररसरातीलसाधनसाशहतयाचयावापरातनकरनिणयातआलाआह.वाळललयािगा,ररकामडब,पटीयातनआवाजशनशमशतीकिीहोतयाचीजाणीवकरनितमजाआणलीआह.पाशवशसगीतातदशयमाधयमालाधवशनमाधयमाचीजोडशिलीजात.तयामळहएकवगळचकषरिशवदारयाानाखलझालअसनतयामधनसवशनशमशतीवनवशनशमशतीसाठीतयानापरोतसाशहतकलआह.तसचसवतरिशवचाराचामागोवाघणयासउदककरतानामकाशवषकाराचीसधीशमळत.यातनचवयावसाशयककौिलयपरापकरणयाकडवाटचालसरहोत.तयादषीनअशनमिन,परकाि-धवनीयोजनाअिाबाबीचासमाविअभयासरिमात पराधानयान कलाआह. तयामळ शवदारयाामधील अगभत कौिलय हरन तयाच वयावसाशयककौिलयातरपातरकरणयाचीशकमया‘कला’करत.

हसत-खळतमकाशवषकारकरतानाशवशवधसासकशतक,सामाशजकमलय,जीवन-कौिलय,सासकशतकवारिाचजतनवपयाशवरणशवषयकजाशणवाकलाअभयासरिमातनपरतीतहोतात.तसचसमहातगाताना,नाचतानाशलग,जात,धमशभि शवसरन,भानहरपनमलकतीकरतात.अधययनशवषयािीअसतािातमयझालयावरआकलनहीचटकनहोत.तयामळएखािापरवाहाबाहरीलशवदाथवीिखीलसवतःमधयनयनगडाचीभावनानठवतासमहाचा‘ताल-सर’पकडनआतमशवशवासानउभाठाकतो.अिापरकारशनतयविनशिनकलानभवघणाऱयाशवदारयाामधीलकौिलयवगणाचीनोिसाततयपणशसवाकषमलयमापनादारघतायत.

मलाचयाभावशवशवातपराणी-पकषी,शनसगाशतीलअदतघटनायाचएकजािईसथानअसत.सगीतातीलगाणी,नतयाशभनयाचीगीतवनाटययाशवषयातीलअभयासरिमातआवजशनघतलआहत.मलतयाचीरखाटनशचरिातन,वयगशचरिातनकरतातआशणशिलपातनतसाकारतात.‘अशभनय’हामलामधयसवभावत:चअसतो.तयालाथोडपलपाडावलागतात.‘अशभनयगीत’हाघटकयाचदषीन‘नतय’गटातघातलाआह.मलयाआधीहीकतीकरन

(3)

गाणीगात,परततयानाशवषयवशवधयिाखवनयोगयशििाििशनादारअशभवयकीचसवाततयपनरशशचतअभयासरिमातशिलआह.शवदाथवीसरवातीपासनचनतयालाआवशयकअसणाराअशभनयशिकतात.तयाचयाचआवडीचयागोषी,परतशिललयाशवषयानसारशवदाथवीअशभनयकरतात.इतकचनवहतरअशभनयकसाकरावा,कोणतयाचौकटीतबसणाराअसावायाच‘शिगििशन’करणयासतयारहोतीलयाचीतरतिही‘नाटय’अभयासरिमातनकरणयातआलीआह.अनकिा,कलाशवषकारासाठीसाधन-साशहतयउपलबधनाही शकवाखचवीकवयवसथाआहअिीससथतीयऊिकत.मारिअिाअडचणीमळ शवदारयाानातअनभवघणयापासनपरावततकरणहाउपाययोगयनाही.यासिभाशतसखोलचचाशआशणशवचारमथनातन‘िरीर’हमाधयममहणननपरयासाठीवापरणयाचाअशभनवशवचारसमोरआला.शवदारयााचयािरीराकतीतनपडिा,झाड,शिळातयारकरणआशणचकचकीतकपासपटी,आरसा,ताटलीयाचाकवडसासाधन‘परकाियोजना’करणयागोषीनीअभयासरिमातनावीनयआणलआह.

ििातीलबहशवधकलापरपरा,सथाशनककलापरपरा,कलावतयाचाजवळनपररचयवअभयासकरणयाचीसधीपरसततअभयासरिमातनशमळत,तसचनवशनशमशतीसाठीआनषशगकसाधन-साशहतयहाताळणयाचकौिलय,नवनवीनतरिवआधशनकतरिजानवापरणयासाठीयातनपरोतसाशहतकलआह.

‘नवरस’आशणजीवनाचाघशनषसबधआह.मलआपलयासाऱयाभावनावळोवळीजयापरकारवयककरततयाचापररचय ‘रस’ शवचारातनहोऊन, ‘भावशनकसतलन’यापढचयापायरीकड तयाचीवाटचालसरहोत.‘अदतरसाचापरतयकषअनभवशवदारयाानायामधनितायईल,तसचवगाशतीलउपलबधजागा,साधन-साशहतय(बाक-टबल)इ.चायोगयतोवापरकरनरगमच,शवगजयादषीनशवचारकरणयातआला.अभयासरिमातीलहसारच घटक नावीनयपणशआशणआकषशकरीतीनआलआहत. तसच घटकाच एक समान सरि घऊन तयाचीपायरीपायरीनपशहलीपासनआठवीपयातकाशठणयपातळीवाढवतनऊनपढीलअभयासरिमािीजोडलआह.

आजचयाधकाधकीच,सपधाशतमकयगाचआशणताणतणावाचशिवसअसललयाआयषयात,‘कला’शवषयहाएक‘शवसावा’आह,‘शवरगळा’शकबहनाजीवनाच‘टॉशनक’,आहअसमहणणयासपरतयवायनसावा.याहीपढजाऊन‘कला’एक‘उपचारपदतीमहणनहीसिोधनझाललआह.शविषगरजाअसणाऱयामलानायाचाशविषफायिाकरन िता यईल.कलची उपासनाकरताना िरीरातगशत शसरोटॉशननची शनशमशती वाढत. ती जीवनाचयासरळीतपणालाआवशयकअसत.‘समपििन’महणनहीकलचाउपयोगकरावाअसआगरहीमतआह.शवशवधआशथशक,सामाशजकसतरातनआललया शवदारयाानाएकासमपातळीवरआणनअसाउिाततजीवनानभविण‘कला’चजाणिकत.अगिीताणयकमानशसकससथतीतीलवयकीहीएखािचागलसगीतऐकन,कॉमडीबघनवाचागलीकलाकतीअनभवतानाताणमकहोऊिकत.

अिापरकारकलदारशवदारयााचवयसकमतवघडवताना,वरचयापातळीवरजाऊनएकजबाबिारनागररकहीघडतोयाचीखारिीकलाअभयासरिमातनपरतीतहोत.

(4)

ववषय : कलताविकषणइयतता आठवी

अभयतासकरमताची वविषटय

१) कलतनशिकषण,कलचशिकषणआशणकलाहचशिकषणहीशरिसरिीअभयासरिमातजपलीआह.

२) शवशवधकलातमककौिलयआतमसातकरनतयाचाउपयोगनवशनशमशतीसाठीकलाआह.

३) कलाचया शवशवध उपरिमातन राषटीय एकातमता, वजाशनक दसषकोनआशण सामाशजक समता इतयािीमलयाचापररपोषकलाआह.

४) कलाशिकषणातनपयाशवरणशवषयकजाणीव-जागतीशनमाशणकलीआह.

५) ििातीलबहशवधकलापरपराचीमाशहतीशमळणारआह.

६) शवशवधपरकारचसाधन-साशहतयवतरिवापरणयाचकौिलयआतमसातहोत.तयामळवयावसाशयकदसषकोनशनमाशणहोणयासमितहोणारआह.

७)कलाशवषयक शवशवध उपरिम आशण परकलप शनशमशतीस सधी शिलयामळ शवदारयााना सवशनशमशती वनवशनशमशतीचाआनिशमळणारआह.

८)कलाशवषयातनशनरीकषणिकी,समरणिकीआशणकलपनािकीइतयािीकषमताचाशवकासहोणारआह.

९) कलाशिकषणादारसथाशनककलापरपरा,सपरशसदकलावतयाचाजवळनपररचयवअभयासकरणयाचीसधीउपलबधहोणारआह.

१०) कलाअशभवयकीमळआवडीचयाकषरिामधयशविषजानसपािनाचीसधीउपलबधकरनशिलीआह.

११) कलाशिकषणातनसौियशदषी,एकागरताआशणआतमशवशवासविशधगतकलाआह.

१२) शचरि-शिलप, सगीत (गायन-वािन-नतय) आशण नाटय इतयािी कलाचया एकासतमक परकटीकरणातनसवशसपिवीअनभवशमळणारआह.

१३) कलचीजाणशनमाशणकरनशतचयावाढीसाठीयोगयवातावरणशनशमशतीकरनशिलीआह.

१४) कलाशिकषणादारशवशविातीसाधणयाचापरयतनकलाआह.

१५) शवशवधकलाशवषयातन इतर शवषयाचआनििायी शिकषणिणयासाठीमला-मलीनासमानसधीउपलबधकरनशिलीआह.

१६) कलानभवाच जीवनातील महतव लकषात घता अधययनानरप सवश कलापरकारातन ‘सव’चया बौिशधक,भावशनक,सामाशजकआशणएकासतमकशवकासालाहातभारलावलाआह.

१७) कलाशिकषणाचया शवशवध पलचा उपयोग करन सरिी-परष समानता, समता, लोकिाही, धमशशनरपकषताआशणलहानकटबाचमहतवयासारखयामलयाचयासवधशनाचीसधीपरापकरनशिलीआह.

१८) कलाअशभवयकीचयाआतमपरकटीकरणातनसजशनिीलता,भाव-भावना,सविनकषमताआशणमानशसकआरोगयसदढकरणयाचापरयतनकलाआह.

(5)

३.१ वववि� उद वद�य

अ) कलतागट - वचतर-विलप १) मनातीलअवयककलपना,भाव-भावनावयककरणयाचीसधीिण.

२) शनरीकषणिकी,समरणिकीआशणकलपनािकीयाचाशवकासकरण.

३) शवशवधमाधयम,साहाययभतकलासाधन-साशहतयआशणतरियाचाकौिलयपणशवापरकरनशवदारयााचयापरयोगिीलविोधकवततीलाचालनािण.

४) ऐशतहाशसकवासतआशणपारपररक-सासकशतकवारसायाचजतनकरणयाबाबतजाणीव-जागती शनमाशणकरण.

५) सथाशनककला,कलापरपराआशणकलावतयाचीमाशहती/पररचयाचीसधीउपलबधकरनिण.

६) कलाशनशमशतीतनपयाशवरणशवषयकजाणीवजागतीकरण.

७) नसशगशक सौियश सथळ, ऐशतहाशसक वासत/शठकाण व कलातमक सथळ याच शनरीकषण करणयाची सधीकषरिभटीदारउपलबधकरनिण.

८) शवदारयाामधयएकागरताशनमाशणकरणवआतमशवशवासवाढवण.

९) शवियारयाामधयसौियशदषीशनमाशणकरण.

१०) ‘सव’-शनशमशतीतनआनिघणयाससधीउपलबधकरनिण.

११) सवतरिशवचारकरणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

३.२ वववि� उद वद�य

ब) कलतागट - सगी (गतायन, वतादन, नतय) १) सवतरिशवचारकरणयाचीसवयलावण.

२) परकटीकरणकरणयासाठीआतमशवशवासवाढवण.

३) सवराचापररचयकरनिण.

४) सवािाशिवायिहबोलीचापररचयकरनिण.

५) तालवरागसकलपनचीतोडओळखकरनिण.

६) गायनवनतयाशवषकारयाचयामाधयमातनपाठयरिमातीलकावयशिकषणआनििायीकरण.

७) समहगीतातनसाशघकभावनावाढीसलावण.

८) सामशहकसािरीकरणातन‘एकसर’व‘एकताल’साधण.

९) आधशनकसाधनाचाउपयोगकरनकलाशिकषणआनििायीवपररणामकारककरण.

१०) सािरीकरणातसथाशनकवपरािशिककलाचाअतभाशवकरण.

(6)

११) ििभकीपरगीतामधनराषटभकीआशणशनसगशगीतामधनपयाशवरणजागतीशनमाशणकरण.

१२) गायनववािनाचयामाधयमातनपाशवसगीताचीशनशमशतीकरणयासउदककरण.

३.३ वववि� उद वद�य

क) कलतागट - नताट १) नाटयामधनसभाधीटपणावआतमशवशवासशनमाशणकरनवयसकमतवशवकाससाधण.

२) सपषिबिोचारावरभरिण.

३) नाटयआशवषकारातनसहभावनावसाशघकताजोपासण.

४) पररसरातीलशवशवधघटकाचशनरीकषणवअनकरणकरनकलपकतनसािरीकरणकरण.

५) नपरयामधयसाशहतयाऐवजीपरतयकषशवदारयाानाकलपकसहभागासाठीपरवततकरण.

६) िहबोलीचसामरयशवाढवनपरभावीपणसािरीकरणकरणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

७) शवशवधकलामधीलसकलपनाचाएकशरितपणआशवषकारकरणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

८) नाटयआशवषकारासाठीधवनी-परकाियोजनायासारखयातरिजानाचापररचयकरनिण.

९) सािरीकरणातीलगणगराहकताविाििणयाचीमनोवततीतयारकरण.

१०) नाटयिासरिाचाइशतहासवसथाशनककलावताचापररचयकरनघणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

११) रगमच, िरििशन,आकािवाणी वआधशनक तरिाचया साहाययान कलाकायशरिमाचाआसवाि घणयाचीआवडशनमाशणकरण.

१२) पयाशवरणाशवषयीजाणीव-जागतीशनमाशणकरण.

१३) नाटयातनराषटीयएकातमताजोपासण.

१४) नाटयमाधयमातनभतियाजागतकरण.

१५) रगभषावविभषसाठीसथाशनकपररसरातीलसाशहतयाचाचवापरकरणयासपरवततकरण.

(7)

इयतता - आठवी वववि� उद वद�य

अ) कलतागट - वचतर-विलप १) कलचयामाधयमातनवयसकमतवाचाशवकासकरण.

२) मनातीलअवयककलपना,भाव-भावनाकलाअशभवयकीदारसाकारकरण.

३) शवदारयाानाकलचयाशवशवधउपरिमातीलघटकाचीमाडणीकरणयाचीसधीवसवाततयिण.

४) रग व रगसगती याची पराथशमक ओळख करन िण व शचरिशनशमशतीत तयाचा योगय वापर करणयाचसवाततयिण.

५) शवशवध कला, कलापरपरा आशण कलातमक सथळ याचा पररचय करन िण व शचरि-शिलप शनशमशतीकरणयासाठीपररणािण.

६) सासकशतकवकलातमकवारिाचसवधशनकरणयाशवषयीजाणीव-जागतीशनमाशणकरण.

७) सामशहककशतदाराजीवनकौिलयशवकशसतकरण.

८) कलाशनशमशतीतन‘सव’शनशमशतीचाआनिघतायणयाचीसधीिण.

९) शचरि-शिलप,सगीत,नाटयइतयािीकलाचयाएकासतमकसािरीकरणासाठीपरवततकरण.

१०) शवदारयाानाकलाशनशमशतीसाठीसवतरिशवचारकरणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

ब) कलतागट - सगी (गतायन, वतादन, नतय) १) सवतरिसािरीकरणाचीकषमताशनमाशणकरण.

२) मनातीलभाव-भावनानापरकटीकरणाचीसधीिण.

३) नवीनसकलपनाचसािरीकरणकरणयासशवदारयाानापरोतसाशहतकरण.

४) भारतीयिासरिीयसगीतातीलिलीचीओळखकरनिण.

५) रागपररचयकरनिण.

६) कलाचएकशरितसािरीकरणकरणयासाठीपरवततकरण.

७) समहगीत,समहनतय,समहवािनयाचयासािरीकरणातीलकौिलयवाढवण.

८) आधशनकमाधयमवतरिवापरनआसवािकतावाढवण.

क) कलतागट - नताट १) नाटयाशवषकारातनसहभावनावसाशघकताजोपासणयासपरवततकरण.

२) सथाशनकरगमचावरील,तसचदक-शावयमाधयमवआधशनकतरिजानाचयासाहाययानकलाकायशरिमाचाआसवािघणयाचीआवडशनमाशणकरण.

(8)

३) शवशवधआवाजआशणपाशवशसगीतािीसबशधतअशभनयाचीसधीउपलबधकरनिण.

४) नाटय,पथनाटययामधनशवशवधसमसयाशवषयीसामाशजकजाशणवाशनमाशणकरनवयसकमतवशवकासाचापरयतनकरण.

५) आधशनकसाधन-तरिाचापररचयकरनिणवतीसाधन-तरिहाताळणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

६) छोट-छोटपरसग,कथायावरनाटयलखनकरणयासपरवततकरण.

७) नाटयासाठीपरकसाशहतयकलपकतनतयारकरणयासाठीपरवततकरण.

८) सवतरिपणशवचारकरणयाचीवआशवषकतकरणयाचीसधीउपलबधकरनिण.

९) रगभषा,विभषा,नपरयमाडणीइतयािीपरकअगाचापररचयकरनिऊनपरतयकषवापराचीसधीउपलबधकरनिण.

१०) वाशचक,काशयकअशभनयादारवयसकमतवशवकासाचीसधीउपलबधकरनिण.

११) नाटयिासरि,नाटयइशतहासवसथाशनककलावतयाचापररचयवमाशहतीशमळवणयासपरवततकरण.

(9)

पताठय

करम

ववषय

- क

लतावि

कषणक

लताग

ट : व

चतर-व

िलप

इयत

ता ८ व

ी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

वचतर

रयखताक

न

रयषता -

वरीलबाजसवरि

रषा,सशचििशक

(शिखराक

ती)रषा,

गतावळ

ाचीरषा.

आ

कतार

-

नसशगशक,

अलक

ाररक,

भौशमशतक,

अमतशआ

कार,मानवशनशमशतवसतच

आकारवमानवाकती

पसनसल,रगीतखड,

मशजक

सलट,िाईच

ापन,

जलपन,रगीतपसनसल,

चारकोल,ससटकस,

सकचपन,वकसरियॉनस,

पसटलस,पररसरातील

उपलबधअनयसाशहतय

इतयािी

वरीलबाजसवरिरषा,सशचििशक

रषा,गतावळ

ाचीरषायाची

ओळखकरनघतातवरषारखाटनाचासरावकरतात.

नसशगशक,अ

लकाररक,भौशमशतक,अ

मतशआकार,मानवशनशमशत

वसतचआकारजाणनघतात,आकाररखाटनाचासरावकरतात.

आकाररखाटतानायाशरिकसाधनाचाउपयोगकरतात.

शनसगाशतीलशवशवधआकाराचशनरीकषणकरतात.

शवशवधपरकारचआकारअचक

पणओळखतात.

मानवाकतीरख

ाटनाचासरावकरतात.

सशचतआकारावरआधाररतरख

ाटनकरतात.

शनरशनराळ

ीमाधयमहाताळनरखाटनाचाअनभवघतात.

समरण

वचतर

घ

टनता/

परसग/

दशय

इतयता

दीवर

आ

धतारर

-

शवशवधखळ,सामाशजकपरसग,सण/

समारभ/उतसव/राषटीयसण,

िनशिनजीवनातीलपरसग,

पयाशवरणजाणीवजागती,

मलयाधाररतशवषयावरीलशचरिणइ.

पसनसल,रगीतखड,

सकचपन,वकसरियॉनस,

पसटलस,पररसरातील

उपलबधअनयसाशहतयइ.

शनसगाशतीलशनरशनराळ

घटकजस-झाड,घर,पराणी,पकषी,ढग,

मानवइतयािीचआकारवरगाचअवलोकनकरतात.

पररसरातीलशवशवधखळ,सामाशजकपरसग,िनशिनपरस

ग,घटना,

दशय,सण,समारभ,उतसवइतयािीच

शनरीकषणकरतात.

छोटपरसग,पयाशवरणजाणीवजागती,मलयाधाररतशवषयावरील

रखाटनकरतात.

आवडीचरगवापरनशचरिरगवतात.

सामशहककशतदाराशवशवधजीवन-क

ौिलयआतमसातकरतात.

(10)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

कलप

नतावच

तर गोषीतीलकालपशनकपरसग,

लोककथा/पचतरिातीलकथा,

पाठयपसतकातीलकथा/कशवता,

वजाशनककथा-क

लपनामाझसवपन/

कलपनतीलशचरिइतयािी.

पसनसल,िाईच

ापन,

सकचपन,चारक

ोल

ससटकस,वकसरियॉनस,

पसटलस,

पाठयपसतकातीलकथा-

कशवता,वजाशनककथा,

गोषीचीपसतक,

पररसरातीलउपलबधअनय

साशहतयइतयािी.

पररशचतकथा,साहसक

था,पौराशणकगोषीतीलपरसग,

पचतरिातीलकथा,पाठय

पसतकातीलकालपशनकपरसग,क

शवता

जाणनघतात.

सवत:चयाकलपनामकपणरख

ाटतात.

रखाटनातकलपकतनरगयोजनाकरतात.

रखाटनवरगकामाचयानीटनटकपणाचमहतवजाणतात.

रखाटललयाशचरिाबद

लसवत:चशवचारवयक

करतात.

सकलप

वचतर

शवशवधपरकारचयारषा.

नसशगशक,भौशमशतक,अ

लकाररक

आकार,अमतशआकार.

पनरावतती,उतसजशन,लय,तोलबिल,

इ.ततवाचावापर.

रगवरगसगती

कोलाज/मदातरिवपोतइतयािीचा

सौियशशनशमशतीसाठीउपयोग.

कागि,पसनसल,सोनरी,

रपरीकागि,अनरखन

कागि,रगीतपसनसली,

सकचपन,कपासपटी-

याशरिकसाधन,जलरग,

बरि,वकसरियॉनस,

पसटलस,शवशवधरगव

पोताचकागि,खळ,

शडक,भडी,क

ािा,

बटाटा,तसचठसघता

यतीलअिावसत,रग,

िाईशकवापररसरातील

उपलबधअनयसाशहतय

इतयािी.

शवशवधपरकारचया,नसशगशक,भौशमशतक,अलक

ाररकआ

काराची

आवडीपरमाणरचनाकरतात.

पनरावतती,उतसजशन,बिल,तोलइ.ततव,आ

चछािनपद

ती

आशणसमअ

ग/शवषमअगपद

तीचावापरक

रतात.

शवशवधवसतचयाबाहआकारातसकलपरचनाकरनसवशनशमशतीचा

आनिघतात.

शवशवधरगवरगसगतीचीओ

ळखकरनघतातआशणशचरिात

तयाचावापरक

रतात.

कोलाज,मदातरि,पोतइतयािीचासकलपशचरिातसौियशशनशमशती

-साठीउपयोगकरतात.

(11)

कल

तागट

: वचतर

-विल

प इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

ससथिरवच

तर-वन

सगगवच

तर िनशिनवापरातीलपररशचतमानवशनशमशत

शनसगशशनशमशतवसतचयाससगतसमहाच

शचरिण.(४त५वसतचाससगतस

मह.)

परोभमीवपाशवशभमीसहरखाटनव

रगकाम.

वसतवरीलछायापरकाि,पोतव

रगछटासहशचरिशनशमशती

कागि,

पसनसल,रगीत

पसनसल,पन,ज

लपन,

िनशिनवापरातीलवसत,

माती-धातचीभाडी,फळ

,फळ

भाजया,पसनसल,रगीत

खड,सकचपन,वकस

रियानस,पसटलस,जलरग,

बरि,रगीतकापड(डटपरी)

मानवशनशमशतवसत,शनसगशशनशमशतघटकयाचशनरीकषणकरतात.

वसत,फळ,फ

ळभाजया,पान,फल,डहाळ

ायाचआकारव

लहानमोठपणायातीलफरकसमजनघतात.

ससगतवसतसमहाचरखाटनकरतात.

पाशवशभमी,पराभमीवसतसमहयाचशनरीकषणकरतातववगवीकरण

करतात.

वसतवरीलरगछटा,छायापरकाि,पोतयाचाअभयासकरतात.

आवडीचयारगाचवसतचरगकामकरतात.

अकषर

लयख

न फलक

ावरिलीिारअ

कषरलखन

नामफल

कलखन

नामातीलभावानसारल

खन

उततमिीषशकाचासगरह

पसनसल,पन,सकचपन,

िाईचापन,जलपन,रगीत

खड,िाई,रग,बोर,

माककर

पन,

अक-

अकषराचया

सटसनसलस,

सगणक

सच,शवशवधरगव

जाडीचकागि,खळ,िोरा.

परसगानसारफल

कावरअ

कषरलख

नकरनसजावटकरतात.

िबिाचयाभावानसारअ

कषररख

ाटतात.

अकषराचयासटसनसलसबनवतात,तयाआधारशगरवतात.

अकषरलख

नासाठीसगणकाचाउपयोगजाणनघतात.

जाडकागिाचअक,अकषरकापनपरसगानरपतयाचसयोजन

करतात.

वयगव

चतर वगवळ

ावयसकमतवाचया

वयगशचरिाचासगरह

सवत:लाआ

वडणाऱयाशवषयावर

वयगशचरिाचरख

ाटन

ॲशनमिनतरिाचापररचय

पसनसल,पन,सकचपन,

जलपन,रगीतखड,िाई,

रग,माककरपन,वतशमानपरि,

माशसकातीलवयगशचरिाच

नमन,

खळ

इतयािी.

दकशावयमाधयम

वयगशचरिाचशनरीकषणकरतात.

वयगशचरिाचासगरहकरतात.

परसगानरपआवडणाऱयाशवषयावरवयगशचरिकाढतात.

वयगशचरिाचयाकारिणातनसलगशचरिकथातयारक

रतात.

ॲशनमिनसारखयातरिाचीमाशहतीशमळवतात.

(12)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

कल

ताइवि

तास

रताजयता

ची क

लताप

रपरता

-पराचीनससकतीअविष,आशिम

कला,ल

ोककला,समकालीनकला,

महाराषटातीलकलासगरहालय,

कलािालन,क

लाशिकषणससथा

इतयािी.

शचरि,छायाशचरि,उपलबध

माशहतीपससतका,सिभश

पसतक,शचरिपटटी,

सलाईडस,सीडीज,

पारिशिशका,परशतकती

इतयािी.

पराचीनस

सकतीअविष,आशिमकला,लोककला,समकालीन

कलाइतयािीचीमाशहतीशमळवतात.

कलासगरहालय,कलािालन,क

लाशिकषणससथाइतयािीचया

कषरिभटी,माशहतीिवारशवशवधपरकारचीमाशहतीघतात.

पराचीनकलावसवशनशमशतरखाटनाचीसागडघालतात.

कलाशिकषणससथाचीमाशहतीशमळवतात.

विलप

मताी

विलप

शवशवधघनाकतीआकार

शवशवधपरकारचयासोपयावसत

मखवट,मानवाकतीइतयािी.

कभारकाम,मातीकामकरणाऱयाची

माशहती.

लािीवरीलउठावशिलप,अशधक-उण

पिधतीचावापर.

साचातयारक

रण.

शिलपकतीचरगकाम.

पररसरातीलउपलबधयोगय

माती,रगीतमाती(प

-क),कभारमाती,िाड

माती,मातकामाची

साधन,(टलस)रग-बरि

इतयािी.

मातकामासाठीयोगयमातीतयारक

रतात.

मातकामाचकौिलयआतमसातकरतात.

शवशवधघनाकतीआ

कारातीलफरकओ

ळखनघनाकतीतयार

करतात.

अशधक-उणपिधतीचावापरक

रनशिलपशनशमशतीकरतातव

रगकामकरतात.

मातीचासाचातयारकरणयाचीपिधतीसमजनघतात.

(13)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

कताग

दविल

प कागिीलगद

ाचमखवट.

लगद

ापासनवसतशनशमशती.

कागिवइतरआ

धारभतसाशहतय

घऊनकलाकतीशनशमशती.

घोटीवकागि,सोनरी-

रपरीकागि,पतगीकागि,

जनीमाशसक,वततपरि,

पशरिकाचकागि,खाकी

कागि,रिपपपरयासारख

अनयजाड-पातळकागि,

शडक-

खळ,कारिी,कटर

सकल

वउपलबध

इतर

साशहतय,

रगसाशहतय,

कागिीलगिाइतयािी.

कागिीलगिाहाताळणयाचीपिधतजाणनघतात.

कागिवइतरआधारभतसाशहतयघऊनआवडीचीशरिशमत

कलाकतीतयारक

रतात.

लगदापासनपराणी,पकषी,मानवीचहरइतयािीचमखवट,वसत

तयारकरतात.

मखवटआवडीचयारगानीरगवतात.

सामशहककशतिवाराशवशवधजीवनकौिलयआतमसातकरतात.

अनय

मता

धयमता

चय वि

लप

शरिशमतवसतशनशमशती.

शरिशमतवसतचीसजावट.

शनकामी/शनरपयोगीवसतचया

उपयोगातनकलातमकवसतशनशमशती

ररकामीकागिीखोकी,

खळणी,पणती,गाडग,

(बोळक),शबया,धानय,

टरफल

,िख

,शिपल,

मणी,लस

,िोरा,शटकलया,

खळ,शडकइतयािी.

शनरपयोगी/शनकामीवसतचासगरहकरतात.

पररसरातीलसहजउपलबधहोतीलअिाशनरपयोगीवसतचा

शिलपसजावटीसाठीउपयोगकरतात.

शनरपयोगीवसतपासनकलातमक/उपयकवसतबनवणयाच

कौिलयआतमसातकरतात.

(14)

ववषय

- क

लतावि

कषणक

लताग

ट : स

गी

(गताय

न-वता

दन)

इयत

ता ८ व

ी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

गतायन

समिग

ी सामाशजकजाशणवाचमहतवसागणारी

गीत(पयाशवरण,लोकसखया,

अधशिधाशनमशलन)

शवशवधधमाातीलपराथशना.

हाममोशनयम,उपलबध

ताल-वाद,गीतसगरह,

उपलबधमाधयम

(धवशनमदण)

गीतातीलआियसमजनगातात.

सामाशजकजाशणवावाढीसलागतात.

अिापरकारचयागीतातनसामाशजकपरशनाशवषयीचजानशमळवतात.

एकसघतनसामशहकसािरीक

रणकरतात.

आतमशवशवासातनसफाई,सहजतावधीटपणायतो.

समहगीतातनशवशवधपरकारचयाभावनावभाववयककरतात.

शवशवधधमाातीलपराथशनचमहतवजाणनघतातवराषटीयएक

तची

भावनाजोपासतात.

सवरताल

कतार

‘मालकस’रागातीलसवरालकार

हाममोशनयम,तयारक

लली

सी.डी.

रागातीलसोपयाअलक

ारातनरागसवरपसमजनघतात.

रागशनयमापरमाणसवराचचढ-उतारसमजनघऊनतयापरमाण

गातात.कोमलसवराशवषयीसकलपनासमजनघतात.

ितासतर

ीय

सगी

मागीलिोनरागाचयाबशििी

एकािासरिीयगायकाचापररचय

धवशनमदण(उपलबध

माधयम)हाममोशनयम,तयार

कलल

ीसी.डी.,गायकाच

छायाशचरि,माशहती,

कारिण,कशतपससतका

‘बिीि’यािासरिीयगीतपरकाराचीमाशहतीघतात.

‘बिीिीतनरागसवरपसमजनघतात.

उपलबधमाधयमातनबशििीचयासािरीक

रणाचाअनभवघतात.

माशहतीिवारिासरिीयगायकाचापररचयकरनघतात.

गायकाचतयाकषरिातीलकायश,योगिानइ.चीमाशहतीघतात.

(15)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

वतादन

वतादन

पररच

य एकावािककलाकाराचापररचय

‘शरितालाचा’पररचय

आधशनकवादपररचय

(शगटार,

शसथसायझरइ.)

कलाकाराचछायाशचरि,

माशहती,क

ारिण,तबला,

आधशनकवाद

ाचीशचरि,

उपलबधपरशतकती,तयार

कलल

ीसी.डी.

वािककलाकाराचापररचयकरनघतात.

तयाचयावािनिलीचीमाशहतीवतयाचतयाकषरिातीलयोगिान

समजनघतात.

‘शरिताल’यातालाचीमाशहती(मारि,काल,खडइ.)क

रनघतात

वहातावरिणयाचाठकासमजनघतात.

आधशनकवाद

ाशवषयीचीमाशहतीघतात.

दक-शावयमाधयमािवारताल,वाद

इ.चसामानयजान

शमळवतात.

पताशव

गसगी

सवतरिवाद

वितयारक

रण

हाममोशनयम,तबला,इतर

उपलबधसरतालवाद,

उपलबधवसत,िबिसिि

पवशधवशनमशदत

पाशवशसगीत.

सवररच

नाकरतानारसशनशमशतीचाआ

निघतात.

सवररच

नलापरकतालवादाचीबाधणीकरलागतात.

सगीतािीसमरसहोऊनएकशरित,एकासतमकपिधतीन

सािरीकरणकरतात.

पाशवशसगीतशनशमशतीसाठीकलपकतचावापरक

रतात.

धवशनमशदतपाशवशसगीतलकषपवशकशवणकरतात.

(16)

ववषय

- क

लतावि

कषणक

लताग

ट : स

गी

(नतय

) इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

नतय

िताल

चताल

ी न

तयसर

चनता -

पयाशवरणगीतसािरीक

रण/सकलन

सी.डी.उपलबध

तालवाद

,उपलबध

दक-शावयमाधयम

हसतमदा,रस,दसषभियाचासमनवयपरसततसरचनतनसाधतात.

पयाशवरणपरकशनसगशगीताचयाकशवताचासगरहकरतात.

आकषशकहालच

ालीतनपयाशवरणाशवषयीपररणामकारकजाणीव

जागतीकरतात.

नतयातन,शनसगाशतीलघटनावदशयाचकलपकतनसािरीक

रण

करतात.

नतय

पररच

य ि

तासतरीय

नतय

िली प

ररचय

-

मोशहनीअटटम,कथक

ली

(शचरिसगरह,चचाश)

शचरि,हसतपससतका,

उपलबधदक-शावय

माधयम

परसततिासरिीयनतयिल

ीचापररचयकरनघतात.

परात,विभषा,वाद

याचीमाशहतीजाणनघतात.

शवशवधिासरिीयनतयिल

ीतीलफरकसमजनघतात.

भारतीयनतयिल

ीचमहतवजाणनघतात.

शिलपवशचरिातीलनतयकतीशवषयीमाशहतीघऊनसवत:चमत

वयककरतात.

तयामधीलसौियशशवषयकबाबीवरचचाशकरतात.

नतयिलीचीमाशहती,क

ारिण,शचरियाचासगरहकरतात.

रस प

ररचय

रस

ताचता प

ररचय

-

अिभत

बीभतस

िात

पाठयपसतकातीलशचरि,

वततपरिमाशसकातील

शचरि,िरशचरिवाणीवरील

माशलका

परसततरसामधीलफरकसमजनघतात.

सािरीकरणातरसाचमहतवजाणनघतात.

दसषभि,हसतमदाआ

शणरसयाचासहसबधजोडतात.

पाठयपसतक,गोषीचीपसतक,ल

खनसाशहतय,शचरियातील

आियसमजनरसाचीओ

ळखसागतात.

यातीनरसासहसवशनऊरसाचकतीतनपरकटीकरणकरतात.

(17)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

अवि

नय ग

ी सगीत,नाटयआ

शणशचरि-शिलपयाच

एकासतमकसािरीक

रण

कथानकावरआ

धाररत

गोषीचीपसतक,उपलबध

वाद,दक-शावयमाधयम शवशवधकथाचासगरहकरतातववाचनकरतात.

अशभनयसािरीक

रणातरस

,दसषभि,हसतमदायाचायोगय

उपयोगकरतात.

उिबोधक

कथानकािवारसगीत,नाटय,शचरि-शिलपवनतय

इतयािीकल

ाचयाएकशरितसािरीकरणातनसामाशजकसििही

ितात.

(18)

ववषय

- क

लतावि

कषणक

लताग

ट : न

ताट

इयत

ता ८ व

ी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

नताट

पतायता

ि

िताल

चताल

ी शवशवधपरसग,गोषी,कथाइतयािीच,

गटानसवािशवरशहतसािरीकरण.

समनवयसाधणाऱयासमहाचया

हालच

ालीउिा.रलवपरवासी,परडइ.

पाठयपसतक,गोषीची

पसतक

पाठयपसतकातीलपरस

ग,गोषी,कथ

ायाचगटानसवाि-शवरशहत

सािरीकरणकरतात.

िहबोलीचसामरयश,परभावीअशभनयासाठीजाणनघतात.

सहभावनावसाशघकताजोपासतात.

िारीररकहालचालीतनगटागटानीछोटयाकतीकरतात.

वतावच

क

अवि

नय/

अनि

व क

थिन

पाठय

पसतकातीलपाठाचसाशभनय

वाचन.नाटक,शचरिपट,िरशचरिवाणी,

ििभक

ीपरक

ायशरिम

पाठयपसतकउपलबध

साधन-साशहतयिरििशन,

सी.डी./डी.वही.डी.

पअरइतयािी.

पाठयपसतकातीलपाठाचभावानरपसाशभनयवाचनकरतात.

नाटक,िरििशन,शचरिपटवइतरसासकशतककायशरिमपाहन

तयामधीलवाशचकअशभनय,सवािफकयाशवषयीचचाशकरतात.

चागलयाकायशरिमाचरसगरहणकरतात.

उतकषकायशरिमाचशनरीकषणकरननककलकरणयाचापरयतन

करतात.

सतादर

ीकरण

/एक

तासतमक

सता

दरीक

रण

सामाशजकसमसयावरनाटयलख

न.

पाठय

पसतकातीलकशवताचसािरीकरण.

नाटय-गायन-वािन,

शचरि-शिलप

एकासतमकसािरीकरण

बाहलीनाटयवछायानाटयएकासतमक

सािरीकरण.

उपलबधसाधनसाशहतय

पाठयपसतक

एकासतमकसािरीक

रणास

उपयक

साशहतय.

बाहलीनाटयवछाया-

नाटयासउपयकसाशहतय

सामाशजकसमसयाजाणनघऊ

नतयावरआ

धाररतपरसगाचया

नाटयलख

नाचापरयतनकरतात.

सामाशजकसमसयवरचचाशकरतात.

शलशहललयापरसगाचनाटयीकरणकरनसािरीक

रणकरतात.

शचरि-शिलप,नतय,गायन-वािनयाक

लाचाउपयोगकरन

नाटयाचसािरीक

रणकरतात.

बाहलीनाटयवछायानाटययाचएक

ासतमकसािरीक

रणकरतात.

सािरीकरणातीलयोगयपरसगीिािितातवकौतककरतात.

(19)

इय

तता ८

वी

घटक

उपघट

कउप

करम/

उपकर

म वय

तापी

सताधन

-सतावि

तयअ

धययन

वनषप

ती

वदगद

िगन आ

ियाचीसमज,गटाच

नततव,गटकायश

पाठय

पसतकातीलसवािरपीधडाच

सािरीकरण

पाठयपसतक

योगयपारिाचीशनवडकरतात.

आियानरपअशभनयाचमागशििशनकरतात.

अशभनयवपरकसाधनाचाताळ-मळघालतात.

आियानरपसवाि-उच

ारणाचमागशििशनकरतात.

कतास

रम

वथिएट

र (व

गगनताट

गि)

रगमचाचानकािा

उपलबधसाधन-साशहतय,

फळा,रगमच,परकषागह,

बाजचभाग(शवगज)

उपलबधसाशहतय

रगमचाचानकािाजाणनघतात.

रगमचाची,नकािाचयाआधारवउपलबधसाशहतयिवारमाडणी

करतात.

सािरीकरणकरणयासवगशनाटयगहससजजकरतात.

नयपथय

व

तावतर

क अ

गय रगमचपरशतकती,रगभषा,विभषा,

धवशनमदण,परकाियोजना-कपासपटी,

डबा,आरसावापरन

उपलबधसाधनसाशहतय

रगभषा,विभषा

परकाियोजना,धवशनकषपण,

धवशनमदणयासाठी

आवशयकसाधनसाशहतय

आरसा,चक

चकीत

कपासपटी,ताटली

उपलबधसाधनसाशहतयापासनरगमचाचीपरशतकतीतयारकरतात.

तयारपरशतकतीचशनरीकषणकरनचचाशकरतात.

रगभषचाअभयासकरनभशमकपरमाणएकमकाचीरगभषा/

विभषाकरतात.

सािरीकरणातीलशवषयानसारिखावातयारक

रतात.

धवशनकषपक,धवशनमदकवउपलबधपरकाियोजनचाकलपकतन

वापरकरतात.

नताट

इविता

स भरतमनीचनाटयिासरिवमराठीरगभमी

सथाशनकपररसरातील,नाटयपरपराची

माशहतीउिा.ििावतार,वग

उपलबधपसतक,

पररसरातीलनाटयतजज

भरतमनीवनाटयिासरियाचीपराथशमकमाशहतीसकल

नाचापरयतन

करतात.

मराठीरगभमीचीउपलबधपसतकवपररसरातीलनाटय

तजजाकडनमाशहतीसकशलतकरतात.

सथाशनकवपररसरातीलनाटयपरपराचीमाशहतीघतात.