laaitui khua leh biakna

43
F. LAAITUI KHUA LEH BIAKNA I. Thupatna Leitungah, mihing a pian phetin, upna leh muanna khat tawh nana suakpah hi. Tua tungtawnin khuasa in na nungta hi. Tua upna leh muanna in, hih leitung ah a nuntak sungin hong huh hong siam, hong hon zo ding hi; hong keem hong huai, hong vaan hong khual, hong panpih zo ding hi ; a sih zawhnua nangawn in zong hong vaan zo ding hi; cih ahi hi. Nidang laiin, Laaitui khuaah, dawibiakna bek a om hi. 1935- kum, ABM, Tui- phum upna a hong tun aa kipan, Christian biakna tuamtuamte ahong lut hi. Tua aa ki panin, dawi biakna in, a kum akumin a kiamkiam aa, tuhun tak ciangin, a cihtam nawnkei hi. A sauveilo in a mangsiang ding ahi ta hi. Tu laitakin, Laaitui khuaah, biakna tuamtuamte, anuai aa bangin, a om hi. II. Biakna tuamtuamte. (a). Dawibiakna(Animism) (b). Christian biakna(Christianism) (i ). ABM( American Baptist Mission )- Tuiphum (ii ). RCM(Roman Catholic Mission ) (iii ). TZK Church ( Thang Za Kam Pawlpi ) BCBC ( Burma Christ Baptist Church.) JCC ( Jesus Christ Church ) (iv ). Khuavaak Pawlpi (v ). EBC ( Evangilical Baptist Church ) (vi ). AG ( Assembly of God ) (vii ). EC ( Emmanuel Church ) (viii). UPC ( United Pentecostal Church ) (ix ). SDA ( Seven-day Adventist ) (x ). Pasian Pawlpi ( Church of God ) (c ). Laipian Pawlpi( Laipianism) (d). Yahweh Pawlpi (Assembly of Yahweh) (1). Dawibiakna (Animism) Taanglaai aa kipan in Christian biakna ahong tun dong, ihpu ihpate in dawi nana bia uh hi. Dawi biakna nam lian nam (2) in kikhen hi. (i ). Inn dawi (ii ). Gamdawi Inn dawi 1. Tualbiakna(Tual bawl). 2. Tong 3. Puusa( Innsungpi dawi- Dawipi) 4. Meikiang 5. Su’umtawng 6. Huan 7. Kong phaaikham( Innutng lam) 8. Kong phaaitun 9. Kong buzialh 10.Kong sawltun 1

Upload: laaitui-khua

Post on 26-Jun-2015

511 views

Category:

Documents


9 download

DESCRIPTION

Laaitui Khua leh biakna thu a ki kem thei teng www.laaitui.blogspot.com ah ki kem hi.

TRANSCRIPT

Page 1: Laaitui Khua leh Biakna

F. LAAITUI KHUA LEH BIAKNA

I. Thupatna Leitungah, mihing a pian phetin, upna leh muanna khat tawh nana suakpah hi. Tua tungtawnin khuasa in na nungta hi. Tua upna leh muanna in, hih leitung ah a nuntak sungin hong huh hong siam, hong hon zo ding hi; hong keem hong huai, hong vaan hong khual, hong panpih zo ding hi ; a sih zawhnua nangawn in zong hong vaan zo ding hi; cih ahi hi. Nidang laiin, Laaitui khuaah, dawibiakna bek a om hi. 1935- kum, ABM, Tui- phum upna a hong tun aa kipan, Christian biakna tuamtuamte ahong lut hi. Tua aa ki panin, dawi biakna in, a kum akumin a kiamkiam aa, tuhun tak ciangin, a cihtam nawnkei hi. A sauveilo in a mangsiang ding ahi ta hi. Tu laitakin, Laaitui khuaah, biakna tuamtuamte, anuai aa bangin, a om hi.

II. Biakna tuamtuamte. (a). Dawibiakna(Animism) (b). Christian biakna(Christianism) (i ). ABM( American Baptist Mission )- Tuiphum (ii ). RCM(Roman Catholic Mission ) (iii ). TZK Church ( Thang Za Kam Pawlpi ) BCBC ( Burma Christ Baptist Church.) JCC ( Jesus Christ Church ) (iv ). Khuavaak Pawlpi (v ). EBC ( Evangilical Baptist Church ) (vi ). AG ( Assembly of God ) (vii ). EC ( Emmanuel Church ) (viii). UPC ( United Pentecostal Church ) (ix ). SDA ( Seven-day Adventist ) (x ). Pasian Pawlpi ( Church of God ) (c ). Laipian Pawlpi( Laipianism) (d). Yahweh Pawlpi (Assembly of Yahweh)

(1). Dawibiakna (Animism) Taanglaai aa kipan in Christian biakna ahong tun dong, ihpu ihpate in dawi nana bia uh hi. Dawi biakna nam lian nam (2) in kikhen hi. (i ). Inn dawi (ii ). Gamdawi Inn dawi 1. Tualbiakna(Tual bawl). 2. Tong 3. Puusa( Innsungpi dawi- Dawipi) 4. Meikiang 5. Su’umtawng 6. Huan 7. Kong phaaikham( Innutng lam) 8. Kong phaaitun 9. Kong buzialh 10.Kong sawltun

1

Page 2: Laaitui Khua leh Biakna

11.Kongniam 12.Thatham 13.Khiang’sumh 14. Thangsang 15. Siam 16. Lawmkhenh 17. Puleen. 18. Ansa la. 19. Dawituam* NB-* tawh aki ciamtehte in, “ Dawwituam” kici aa, behkhat phungkhat in tuam neihte ahi uh hi.

Gamdawi 1. Thaan tuibuak 2. 3. Gampi 4. Innbuuk 5. Tanghcin 6. Gunlam 7. Muallaam 8. Mualno 9. Dawisia 10. Thalaak 11. Tuiluut 12. Luita 13. Khaw-amh 14. Cik 15. Lo

Laaitui khuaah Christian a hong masangsiah, dawi nam (34). kithawih hi. Christian ahong tunzawh ciangin, dawi biakna damdam in hong kiamsem sem aa, tu huntak ciangin, a bei dektak ding zahdong in hong om hi. Nidang lai in Laaitui khua zaangin dawi bia vive ahih uh hangin, tu in inn (3) bek a om lai aa, a sau veilo in a bei siang ding ahi hi.

Dawithawihna aa a kisam (i ). Tuulpi( Siampi ) Beh tuulpi Dawilian tuulpi Dawitaang tuulpi Dawituam tuulpi (ii ). Laampi. Khuangtumh Kham Khua Kai Daakpi tumh Thuam Sian Thang Daaklaai tumh Phawng Lian Daakno tumh Lam Khan Pau

Atung aa, inndawi nam(19) leh gamdawi nam(15) a kigawm(34) sungah, khuazaang tawh a kisai dawi namnih ahi, Tualbiakna leh Thaantui buaknate thu ih gen ding hi. Tualbiakna(Tual bawl).

2

Page 3: Laaitui Khua leh Biakna

Tual biakna in, khua a kisaat ciangin, khuasiam dingin, a masa belin, Tual biakna kinei hi. Tual biakna in, khuazaang bup cidam na ding, ki-it kilem na ding, guahtui leh khuahun hoih na ding, angui angah te hoihna ding aa kipan, khuazaang aa thupha ngah na ding deihna ahi hi. Tual Dawisapa in, khuasaat puteng, mual minthang, tuipi lian minthang, gam minthang teng’ min lo in, khuabup aa thupha ngahna ding ngen hi. Tual nihvei kibawl. Laaitui khua ah, kumsim in Tual nihvei ta kibawl hi. A khatvei na in, Pawlzu neek ding ciang hi in, a zawdeuhin April tha 14- ni bang hin, Kawlte tuibuak Pawi sung bang hithei hi. A nihveina in, Sawwmzu neek ding ciang May tha 14- ni kimnai mah ahi hi. Tualbawl ni zingciangin, Tualzeh kitang in, khuazaang in kuamah in khualpha gampha theilo, leigil puasuah theilo leh, sawl sisak theilo hi. Tua nite bel, Pawlzu neek leh Sawwmzu neekni kici hi. Biakpiakna zia. Tual a ki bawl ciangin, Tualaa kigo ding khat, Innbuuk biakna ding, vok thuk thum khat leh Tanghcinh biakna ding ak luisan khat kigo hi. Inn- buuk biakna ding bel, Zolam khuamual ah kibawlin, Tanghcin aa ding bel, khuataw lamah kigo hi. Innbuuk leh Tanghcin biakna dingin tulpi khat leh bawmpua khat kizang hi. Tualah, Tulpi khat leh Tual-um ci in, bawmpua 10- bang pha hi. Tual upate khuamualah pai masa in, Innbuuk biakna a man ciangin, Tual biakna ding go leuleu hi. Vok a dawt ding ciangin, Tulpipa in atee ah, zutui buak masa in, tuazawh ciangin adawt pan hi. Sagil bawl laitakin, Tualsuang tungah zu belkhenei khat luupin, a zuphih ciangin, khuazaang aa nam minting lo in, thathohna phui sam hi. Dawi an a piak ciangin zong, phuisam hi. Tua laitakin salu suangaa, khua biakna ah a lu leh a kha tawh piakhawm hi. Tualaa dawi an piakte in, Ahuaii, amuuk, aneh, asin, alung, abil, akhe tawngteng, atuap, alei leh asi keu tawh Tualsuang nuai ah kawihin, nahtangteh tawh siin hi. Khuamualaa dawi an piakte in, Atha deekkawi baak 8, asin alung, taaksih leh satui. Tanghcin dawi an piakin, Ahuaii baak 8, asin along, taaksih leh satui. Tual sahawm danin, Aphei meibaang- Innteekte, Aliang khat - Thalloh, Aliang khat - Zutaak.

Zu tawh kisai in, Innteekte in bel khat luup hi. Thalloh nau zaw samal sangtengin zu luup uh hi. Hih zute peengneek lo in, a tak bekbek in kine hi. Sawwmzu neek ciangin, Pawlzu neek aa zu lalo tengin ki dongin, zu la uh hi. Hih tengin, a zu luup dinguh, an dong masa in zu satawwm uh hi. Tualbawl na tawh kisai septuak bawltuak te in anuai aa bang ahi hi.

1. Tualbawl na dingin khuazaangin sum ki dongaa, tuamah abngin sabaak khattek ki tanh hi. 2. Tualbawl na ah, a innteekte in kau an sii hi.

3

Page 4: Laaitui Khua leh Biakna

3. Tualbawl tha sungteng( Thaman dong), sa man a omleh, SAWNG kici aa, Khuamual pan sa mualsuah in thau lawn hi.

4. Hih Sawngsungaa sa mante in asih ciangin, Sawngzu luupin, Sawngla sa h. 5. Tualsum bel, Tual upate in kikhen in, khuazaangin dong uh hi.

6. Pawlzu neek, Sawwmzu neek leh Khuado teng, a kheeklehni zingsang in, numei tengin, Daaihawh in, taaksih, sangawii, sasinh leh zutaak hih teng, Daai an puakin apai uh hi. 7. Tualbawl ni ding bel, hausa upate ciangtanh ni ni ahi hi. 8. Sawngsungin, anuai aa sate a ki mat leh ki mualsuah hi. Sakuh, sazaw, sakhi, sazaa, sazuk, vom, ngal leh sathak. 9. Tualbawlna ah, Tual upate in, panmun a tuamtuam a nei uh hi. Siampi, zu-taak, vok kai, taaksih tun, taaksih pua, ci leh keu pua leh adang li tengin tui pua ahi hi.

Thaan tuibuak. Than tuibuakin, Laaitui khua leh gamah guah a zuktheihloh ciangaa guahtui ngetna ahi hi. Ataangthu in,Pu Luah Awn’ zi Pi Phuung Dim’ kam vaithak na bang aa a ki hih ahi hi. Pi Phuung Dim in, a sihzawh ciangin, mualmong khawng ah mei kaikai aa guah a zuktheih loh ciangin, vokno dawng khat tawh a biakna dingin a vaithak ahi hi. Pi Phuung Dim in, Thawmte hiaa, Pu Luah Awn’ zi ahi hi. Tua hun bel, Dimpi aa tenlai hi in, Laaitui khua a ki saat ciangin, a luguh pua in, guah a zuk theihloh ciangin, thaantui buakna in kinei hi. Biakpiak zia. Thaantui buak ciangin, zu bel khat kitaak hi. Vok khat go in, Innpite inn panin a kisem ahi hi. Tua a vok gawh bel, Innpite Phamawh ah kihuan minin, Dawipi thawihna aa bangin semhsa in inn panin pua in, Thaan aa misi lutang kawihna suangphah tungah an pia hi. A sa puakte a va in hawwm hi. Sa bek hilo, zutaak, taaksih leh benaang a dawi anpiak dingin huansa in pua hi. Sa ahawm ding ciangin, “ Phuung Dim, Luah Awn, Luah Vungh, Thuam Hau, Suan Nem, Vungh Luah, Luah Pau, Awn Pau, Pau Suang, Pau Khua Zam leh Suang Khua Kamte aw, zu leh sa hon puak ungh, na va tek uh ah na hawm un, Guahthum, guah-al kon ngetna uh hi,” ci’n phui sam aa, a luguh teng uh latha in, sathau nuh aa, taaksih leh zutaak te suang peek tungah uumsak liiliai in pia hi. Thaan aa a vakhsa hawmna te in,1. Alu bup leh asin - Phuung Dim, 2. Aliang tumhtanh - Thallohpi,3. Aliang tumhtanh - Thalloh nauzaw, 4. Atumbul tumtanh - Sunghpi,5. Atumbul tumtanh - Sa bawlpi,6. Atel leh asin - Lawigawh bawl,7. Atel leh asin - Pukai,8. Azungzuii leh asin - Thusate gel, Azungzuii tumtanh 9. Adekguh tumtanh Tanu ubel, A-iik themkhat leh asin Aliangpaak, ahuaii tawmno khat

4

Page 5: Laaitui Khua leh Biakna

Azungzuii tumtanh, 10. Adekguh tumtanh, Tanu laaita. A-iik themkhat, Asin leh aliangpaak Azungzui, Aphuuk, Tanu neu bel. 11. Angawng themkha Asin 12. Azungzuii leh asin Tanu vaal

13. Sagil pheek bel, Lut Hang leh Thang Khoi hawmsak dingHihbangin, vakh sa hawm aa, a zu leh an apiak zawh ciangin, lukhu khu in ciah hi.

Tulpi leh bawwmpuanu in, inn panin lukhu khu sa in pai aa, a ciah ciangin zong, lukhu khusa mah in ciahkik uh hi.

Tulpi leh bawwmpua te in numei hi dingaa, midangin sem theilo hi. Innpi pan a piang teekteek te bekin Tulpi leh bawwmpua sem thei bek hi.

A zingciangin zehtop in, khuazaangin kitang hi. Innlak vaak a om zong in, guahthuak bangdan in kineih aa lukhu ki khu hamtang hi. Guahciin aa na a ki semtheilo bangdanin, leigil pusuahlo, gam ki phalo hi.

Asau veilo in, Innpite in a nungzuihna in, Innsungpi vehlo in a phamawh hi. Hih thu tawh kisai min Pu Kai Siingin la aphuah in ah,(a). Ciin mang lenmual kalsa aw e, khua lenmui aa zaam aw e.(b). Khua lenmui aa zaam aw e, tung thulguah aa luang aw e.

(2). Christian biakna ( Christianism ) (a ). ABM( American Baptist Mission )- Tuiphum (b ). RCM(Roman Catholic Mission ) (c ). TZK Church ( Thang Za Kam Pawlpi ) BCBC ( Burma Christ Baptist Church.) (d ). Khuavaak Pawlpi (e ). EBC ( Evangilical Baptist Church ) (f ). AG ( Assembly of God ) (g ). EC ( Emmanuel Church ) ( h ). UPC ( United Pentecostal Church ) ( i ). SDA ( Seven-day Adventist ) ( j ). Pasian Pawlpi ( Church of God )

Tuiphum Pawlpi(ABM- American Baptist Mission) 1. Laaitui khua ahong tundan Pasian thu ahong puak masa 1934- kum in, Sia Thang Gin leh Sia Lian Zam tenih in, tua laitak aa hausa Pum Vungh inntual ah, Dalpau tawh Pasian thu hilhna nei ahih hangin, kuamah tapidaw suak nailo uh hi.

5

Page 6: Laaitui Khua leh Biakna

1935- kum ciangin, Dimpi khuami Sia Awn Zam hong pai in, apu Son Za Nang’ inn tung hi. Khuasung ah a kumnat aa adammawhte veh kawikawi in, Luka 5:31 bulpguh in teci a pan naah, “ Nidangaa kei mahbang aa kum zawnkhal te vive na hi uh aa, na ki thawih uh hangin na dam zo kei uh hi. Pasian tungah thungen lehang dam ding hi uhteh,” aci hi.

2. Hih upna thu asang masate. 17-04-1935 ni aa atang suakteng Kham Za En Zam Za Go Dam Za Thang Zel Khua Niing Zel Za Cin Cin Thang

1.6.35 a suak Cin Kham 02-06-35 aa suak Hong Phung 04-06-35 aa suak Zel Khua En 01-09-1935 ni aa atangsuak Ngul Za Kham 27-01-36 ni aa asuak te nupa Awn Langh Mang Khua Cing 13-02-36 ni aa asuakte Man Cin Thang Za Nang Nok Khen Kim 01-09-36 ni aa a suakte Thuam Kam Gin Niang

5.12.37. ni aa asuakte Neng Gin 25-01-38ni aa asuakte Nuam Ngul Sing Khan Dal Zel Khan En 12-11-39 ni aa asuak Khup Lian Kham 12-11-39 ni aa asuakteng En Cin Goih Khua Cing Cin Za Thang Zel Suang Son Za Nang

3. Innbit aa suak masa teng Dimpi pan Sia Awn Zam hong pai in, atung aa tangsuakmi( )

6

Page 7: Laaitui Khua leh Biakna

teng tawh 26-01-38 ni in, Neng Ginte’ inn 10-12-38 ni in, Awn Langh’ inn Awn Langh Khup Zen Langh En Giak Za Don Cing Gin Ngai Piang 1939- kum in Kham Za En’ inn Kham Za En Gin Niang 26-06-39 ni in Zam Za Kham’te inn Zam Za Kham Tel Khua Ciang Cing Cin Ning Do Kim Gum Do Lian 28-01-40 ni in Thual Zen’ inn, Thual Zen Niang Khoi 13-12-41 ni in Thuam Kam’ inn, cih bangin aban ban in ki phiat hi. 4. Neihsa tawh Pasian biakpiak masakna 20-03-41 ni in atung aa innbit inn(6) leh a tangsuak (3) te in Pasian abiak khop na uh ah, neihsa tawh Pasian a biakna uh ah, sumpi adon uh leh, Rs 11-1 annas-6 pies ngah uh hi.

5. Biakinn Aneih masak bel uh Biakinn. A tangsuak mihing(9) aphaak laitak un, Kham Za En leh Zam Za Go’ te gaabuuk ah Pasian bia in ki khawm masa uh hi. A nihna Biakinn Biakinn tuamneih ding kisam. Aki khopna te uh lawki ahih man un, thunget lasak na te lawki ngeina tawh ki pawl thei lo ahih manin, Biakinn thak lam ding kipan a sanggamte uh thatang tawh adung 18’-00”, avai 12’-00” avaang( Sanna) 7;-0” biakinn khat alam uh leh, Amun ding tua laitak aa hausa Pau Cin Zam in, biakinn mun ding a thuneihna(authority) tawh apiak banah, A-uum na ding Biakinn um na ding a kisam tukpeek zong asii lai hi. Biakinn thakah15-03-36 ni in Biakinn thak lut uh hi. A thumna Biakinn Biakinn lampha kik1940- kum in adung 24’-00” avai 18’-0” biakinn thak khat lam kik in, Biakinn hon pawiBiakinn thak hon pawi voktaal tuukli khat go in bawl uh aa, Sia Thang Gin in Biakinn thak hongin, aapna nei hi. A liina Biakinn. Biakinn a hoihding deih selua Laaitui khua Tuiphum Pawlpi in, aki pattuung uhin, a tagah uh banglo in, akum akum in khangsem

7

Page 8: Laaitui Khua leh Biakna

hi. Pawlpi mi ki taam semsem ahih manin, biakinn lui in neulua aa ki ta zo nawnlo hi. Biakinn agol zaw leh ahoih zaw khat neih ding bel, a kuamah peuh lunggulh leh lamet ahi hi. Ze-etna athuak zolo, Laaitui Pawlpi. Biakinn thak lam ding a kuamah tek lawpin, numei naupang dong takin amau santak tek ah, diangin a om kheokho laitak un, ze- etna lianpi khat Pawlpi sungah hong lutkhian hi. Biakinn hoih leh agol lamna dingin amun ahoih ding a thupi belbel ahi hi. Biakinn mun ding a deihna uh ki tuaklo in, Zaangtung lamte in zaangtung lamah, Zaangnuaite in Zaangnuai lamah hi leh cituak uh hi. A hoihluat ding a deihtek na uh panin, Pawlpi sung buai na lianpi hong om in, ki ta’am in khennih hong suak hi. A munlui ah kilam 12-02-61 ni Vangteh delegate te thukhen na bangin, a munlui Zaangtung lamah adung 48’-0” avaai 24’-0” ava’ang 11’-0” .siikkaang kilam hi. 22-12-64 ni in, KCBC upate hong pai in, Biakinn hon Pawi sialpi khat tawh ki bawlaa, upa NengThangin Biakinnthak hong honsak hi. A ngana ding Biakinn. Biak inn thak 30’.68’.15’ Dawl nih khuam bul kiphut khin a, 2009 March a hon ding in a ki gel a hi hi. Hih Biak innpi a dinzawh na ding in, Pa Pau Za Mung ( Laaituite’ a, Singapore ), Pastor Thawng Kho Kai (England), leh Pa Thang Za Pau (Yangon) te in thu leh la, sum leh paai, a ki sam khempeuh vai hong hawmsak in, gamsung gampua leh pawlpi mite pangkhawm a kilam ahihi.

6. Tapidawte asih uh ciangin A masa bel atuah uh sihna Pau Cin Zam hauksak laitakin, Neng Gin tapa Zel Khan Pau hong si hi. A guui na ding uh thaanmun hausa pa tungah a nget uh leh, bangmah haksat na omlo in pia ahih man un, olno takin, sigui thei uh hi. A nihveina atuah uh sihna. Kham Khen Pau hauksak laitakin, Zam Za Kham tanu ngakno, Cing Cin hong si hi. Si guui dingin singkuang bawlin thaankhuaak a tawh leh, hausa pa in kham hi. Niangtui tawh a va nget uh leh, khuataw keenlai leh Muizawl tawh gamgi, a uut zawkzawkna ah guui un na ci hi.Tua ciangin, hausa luipa Pau Cin Zamin tapidaw te thaan apiak lai aa athei Pum Vungh tawh va pai aa ava nget uh leh, khaam nawnlo ahih manin azan azan in a guuipah uh hi. A thum veina atuah uh sihna Vungh Khua Lian hauksak laitakin, Awn Thawng tapa Gin Khan Zam adam mawh manin 13-10-48 ni in Tapidaw suak aa , 14-10-48 ni in si hi. Pawlpi te in guui dingin thaankhuuk to thaan kuang leh sing lamteh abawl uh hi. A thallohpipa Vungh Khup leh asungpa Kham Za Cin te anih un kitom aa, thaankuang leh singlamteh apaih sakzawh ciangin, Tapidawte aciah uh hi. Hausa pa in, “Awn Thawng aw, na ta pa Tapidaw ten guuizaw ding maw? Ahih keileh na sanggam ten guui zaw ding,” ci in adot leh, Awn Thawngin zong, “Ngal hapaak sa tum kik ngei kei, Tapidaw ten hon guuisak hen,” acih ciangin Pawlpi ten

8

Page 9: Laaitui Khua leh Biakna

guisak pah uh hi.

Pawlpi phuh 17-04-1935. Local Church din 09-02-1990.(Keizang pawlpi pan ki tuan khia)

7. Tuiphum Pawlpi makai teng 1935.43. Kham Za En in tuiphum sazian k

Zam Za Go in vuankhaan sazian kem hi. 1943-45. Awn Langh in tuiphum sazian kem hi. Zam Za Go in vuankhaan sazian kem hi. President Vice President Secretary 1945-52 Kham Za En - Neng Za Lian 1952-55. Thawng En - Khup Lian Kham 1955-57. Zam Za Go - - 1957-59. Ngul Za Kham - Vungh Kham 1959-61. Zam Za Go Awi Za Kham Zel Khua Vungh 1961-64. Khup Za En - Zel Khua Vungh 1964-66. Awi Za Kham - Khup Za En 1966-68. Zam Za Go - Zel Khaw Vungh 1968-69. Zel Khua Vung - Khup Za En 1969-70. Ngul Thawng - Nang Do Kham 1970-71. Zam Za Go - Khup Za En 1971-72. Zam Za Go - Zel Khua Vungh 1972-73. Zam Za Go - Khup Za En 1973-74. Awi Za Kham - Zel Khua Vungh 1974-77. Zel KhuaVungh - Thawng Kham 1977-78. Zam Za Go - Zel Khan Dal 1978-81. Thawng Kham - Zel Khan Dal 1981-83. Sian Khua Nang - Zel Khaw Vungh 1983-85. Zel Khan Dal Vungh Za Suan Go Khan En 1986-89 Vungh Za Suan En Khan Gin 1990-94 Sian Kho Nang K am Lian 1995- Ngul Thawng Kam Lian 1996- Vungh Za Mang Zel Than Lian 1997- Vungh Za Suan Kam Lian 1998- Kam Lian Gin Khan Khup 1999- Vungh Za Suan Zam Khan Pau 2000- Pau Khan Do Vungh Za Mang 2001-02 Vungh Za Suan Zam Khan Pau 2003-04 Zam Khan Pau Sian Za Mung 2005- Vungh Za Mang Mung Do Pau 2006-07 Vungh Za Suan Zam Khan Pau

8. Pawlpi kem siateng. Laaitui khua aa sia sem ngeiteng 1935-42. Rev: Thang Gin 1942-45. “ Thang Lian “ Mang Kam 1945-52. “ Awn Zam 1952-53. “ Cin Pau

9

Page 10: Laaitui Khua leh Biakna

1953-64. “ Zam Khua Lian 1964-73 « Son Khua Kham 1973-78. Pastor Cin Khan Dal 1978-83. “ Tual Khan Nang 1983-85. “ Khoi Lam Thang

9. Mission nasem a hong pai siate. 1995- Rev Cin Pau ( T B A Field ) 1996- Rev Khan Mung ( C M B C Field ) 1997- Pr,Thawng Khua Kai ( C M B C Field ) 1998- Sia Lian Do ( T B A Field ) 1999- Pr,Cin Sawm Sing ( T B A Field ) 2000- Rev Langh Khan Khup ( Church Pastor) 2007- Pr,Thang Suan Kam ( Huh sia ) 2007- Pr,Go Sian Pau ( Huh sia )

10. Laaitui khuami sia sem ngeiteng 1. Pa Kham Za En - Vakkawnsia 2. Rev.Langh Khan Khup- Senior Pastor 3. “ Thang Suan Kam - Assistant Pastor 4. “ Go Sian Pau - Assistant Pastor

11. Pawlpi sepkhiatna te. Lungdamna thu taangko. 1953- kum pan ki pan, Tuitawh leh Muizawl khuate ah, lungdamna thu a taangko na hang un, tua khuate ah Pawlpi hong piangkhia hi. Mipite phartuam na ding bawlna. Khuasung kongzing siate puahin, khuasungaa innmaa lomaa alelte, anduh gilkial, cimawh zawngkhalte Pawlpi in huh tawngtung hi. Khuasung vai tawh kisai lamhonna, zindona pawite ah hausa upate seh bangin, a tawntung banah tutphah sabuai aa kipan, uum leh beel te Pawlpi te aa ki zang tawntung hi. Zindo na KCBC kumcin kikhop Pawipi teah, anuai aa abngin zin kido hi. 1947 1959 1964 1972 1985 TBA kumcin kikhoppi zindo na 1952.

12. Lasak siam, aki pahtawina 1951-TBA Ngennuung - A khatna 1963-KCBC Keizaang - A khatna 1978-TMBU Kaaptel - A nihna 1979-KCBC Muizawl - A khatna 1982-KCBC Keeizaang - A nihna

10

Page 11: Laaitui Khua leh Biakna

1983-TBA Muallu’um - A khatna 1983-ZBC Thantlang - A thumna 1984-KCBC Tuitawh - A nihna 1984-TBA Daampi - A nihna

13. Tuiphum Pawlpi akhantoh zia Innphazah ( 83 ) Mi phazah ( 526 ) Tuiphum sa ( 223 ) Tuiphum nailo ( 303 )

14. Jubilee lasa teng (i ). Zam Za Go - Giak Za Don (1935-86 ) Golden (ii ). Zel Khua Niing - Goih KhauaCing (1935-86 ) “ (iii ). Ngul Za Kham - Ziing Cing (1935-86 ) “ (iv ). Awn Langh - Mang Khua Cing (1936-86 ) “ (v ). Kham Tung Nung - Dim Do Ciin (1936-86 ) “ (vi ). Ngul Thawng - Zel Goih Kim (1937-86 ) “ (viii). Kim Do - Cin Khua Gin (1938-86 ) “ (ix ). Khup Za En - Nok Khen Kim (1943-86 ) Sapphire (x ). Awi Za Kham - Ciin Ngaih Dim (1943-86 ) “ (xi ). Dai Khua Nang - Niang Za Niing (1943-86 ) “ (xii ). Awi Za Don - (1946-86 ) Ruby (xviii).Vungh Khen - Cing Ngaih Ciin (1946-86 ) “ (xiv ). Thang Go - Suan Niing (1953-86 ) Carol (xv ). Gin Za Dal - Man Khua Lian (1957-86 ) “

15. Laisiangtho sang mansa leh akah laitak 1. Rev Langh Khan Khup ( B Th ) 2. Pr,Thang Suan Kam ( M Div ) 3. Pr,Go Sian Pau ( B Min ) 4. Sia Kham Cin Sum ( M.D Div ) 5. S /m Don Ngaih Lun ( B Th ) 6. S/m Man Khawm Cing ( B Th ) 7. Sia Nang Za Tuang ( B Th ) 8. Sia Dal Khan Tuang ( B Min ) 9. Sia Vial Za Mung ( Bars Comp ) 10. Sia Thawng Khan Za Sing ( B Th ) 11..S/m Cing Ho Nuam ( B Th )

16. Naupangsang( Day Nursery) 2005 kum in ki phuan hi. Muchu sia sem ngeiteng. 2005- S/m Kim Hau Dawl & S/m Niang Hau Lun 2006- S/m Lun Sian Niang & S/m Niangh Sian Huai 2007- S/m Kim Hau Dawl & S/m Niangh Sian Huai

17. Mailam ngimnate.

11

Page 12: Laaitui Khua leh Biakna

RCM( Roman Catholic Mission ) 1. A hong tunzia RCM upna ahong puak masa 1942- kumin, Rev. Fr. Blivet, French Missonary leh Sia Ba Maung hong pai hi. Pau Cin Zam hausa sep laitak hi in, limpha takin zin kido hi. Tua tungtaang in kuamah ngahzo nailo hi. 1949- kum ciangin, anih veina hong pai leuleu hi. Vungh Khua Lian hau sak laitak hi aa, lim phatak in zin kido ahih hangin kuamah suak nai tuanlo lai hi.

2. Upna a sang masa te. 1950- kum in Neng Za Lian in Lailui khua a om Fr Blivet sam in a mau innkuan leh Dai Khua Vunghte innkuan inn phiatsak hi, GinKhan Thang tangsuak Cin Za Khen tangsuak

3. Tua kumsung mahin Neng Langhte innkuan Thual Khua Ngulte innkuan Goih Dote innkuan Suum Vunghte innkuan El Ginte innkuan Tual Ente innkuan Awn Khua Ente innkuan Luut Nangte innkuan te in inn phiat uh hi.

4. Biakinn neihna A khatvei na Biakinn

1952- kum in tu laitak a Kai Muan Mung kong ah 18”-15” bi inn kilam a tua pen Siampi pa zin tun zonghi pahhi.

A nihvei na Biakinn Khuamualno tulaitak aa Vial Khan Langhte u nau ten na munah 24’’ -18’ bi inn ki lam hi. A thumvei na Biakinn 1956 kumciang in a nih vei na lam na mun mah ah 72’ -24’ Sing tawh ki um siikkaang inn kilam hi. A siik teng leh lettama thaman Siampi pan si a, Sing leh tha gui tha tang bei teng pawlpi ten si hi. Biakinn min pen Church Of the Holly Rosary .ki ci hi.. A livei na Biakinn 1974- kumin tulaitakaa Khuamualpi Naucin na sangah kituah hi. 1975- kum April (6) ni’n Fr.Blivet in thupha pia in hongaa, tua khit teh a gamah hong ciahsanta hi. Tuahun dongin Biakinn min kikhel nai lo hi. Fr Hau Kap First Parish Priest in hong om ciang in, 1990- April (8) ni in Biakinn min pen ST. JUDE CHURCH ci’n a ki laih ahi hi. A ngavei na Biakinn 1996- Sialtuinek ah Adung 125’-0 , avaai 50’-0 A san na 21” a gol 1996 kum in Fr Hau Kap makaih na tawh a lam kipan, anuai sual leh a umnate aki zut naikei hangin 25 April 1999 ni’n Siadaw Mang Thang in hong honsak hi. Anuai sual leh a umnate Fr Joseph SeYawm makaih na leh pawlpite hanciamna tawh 2006 March 29 ni in kizo

12

Page 13: Laaitui Khua leh Biakna

siang hi.

5. Siampi inn lamna A khatvei na Siampi inn pen khatvei na Biakinn mah hi pah hi. A nihvei na Siampi inn pen tu laitaka a Sia Kam Suan in ah aki lam Khup Khua Vungh inn Ks 1900 tawh 1964 kum in Fr Blivet in a zintun na ding a a lei ahi hi. 30” -18”- 8”sikkang inn, sing tawh ki umm hi a tua hun laitak in inn hoih pen a hi hi. A thumvei na Siampi inn dawl nih pen Fr Hau Kap in 1990 kumin Siadaw U Than Aung tung pan a a ngah K 600,000 tawh a lam ahi. 36”-24”- 8” agol ahi hi. A livei na Siampi inn dawlnih leisek inn pen Fr Joseph Seyawm in 2002- kum in a lam a hi hi. 36”-24”-20” gol in, Sialtuineek Biakinn huang sungah ki lam hi.

6. Nungak siangthote’ inn. Fr Joseph Seyawm in 2003 kumin alam hi a, 40’x36’x20” dawlnih in a lam ahi hi. Biakinn mun pen Pawlpi than huang hiaa, Nungak siangthote’ inn, Bawda innte kilam na munin, Pu Gualnamte beh huang K 3,800/- tawh a kilei ahi hi.. 7. RCM thaan RCM hong tuncil in, khuataw, tu laitak aa Gin Lam Deihte inn mun ahi hi. 1955- kum ciangin, Sialtuineek ah ki tuah hi. Tu in Suan’ Vungh lo ah ki tuah leuleu hi.A mun pen Vungh Khan Khup tung pan in Ks 11000 tawh a ki lei a hi hi.

8. Tui leh Mei Tui pen tai nga na mun Mui zawl gam pan in Siadaw pa huh na tawh kila a 2001 June (17) ni in ki zo siang in hon na pawi ki bawl hi. Tua pan in mei ki la a,tui khuk 18”- 9”-6” a gol ki bawl a Pu Pau Za Mung( Singapore) in Ks.100,000 tawh hong huh hi.

9. Tonu buuk. Tonu buuk pen Lawi bual a teng Tg. Kam Muan Khai in hong lamsak ahi hi. Tonu lim pen Lawibual aa teng lia Zam Lam Siam’ thu pha bawlna tawh kibawl hi.

10. Laaitui Parish ngah na. 14-11-1989 ni in Parish ngah nin Fr Hau in hong sem pah hi. Parish huan. 2004 kum Siadaw Nicholas Mang Thang ahong pai ciang in Hausa te tung ah leitang Acre 8 anget ciangin kipia a Huanbawlna ( Garden- ning) in a ki bawl a hi hi. Sia Daw pa in tai 2- na pan in tui hon laksak in, Tuibeem nih leh inn nih kilam hi. Parish State

13

Page 14: Laaitui Khua leh Biakna

2006 kum in Fr Joseph in 38”-14”- dawlnih apha Stage khat a ma sum tawh lam in Khangno ten tha bei teng si hi. Parish Computer Parish sung khua mi gam dang pai te huhna leh parish fund tawh 2005 kum sung in computer khat ki lei a Sia Jn Go Tuang in len hi. Parish Motor cycle . 2005 kum sung mah in Motor cycle-modle 2004-kenbo 125- Licence no, Mahjah 18246 Siadaw Nicholas mah in hong pia hi.

Paarish office Biakinnpi lam lai tak a Fr Hau Kap in 24”-16”-8” dawl nih a pha a lam ahihi.Anuai pen khuasung pawlpi zum, atung pen Parish zumin ki zang hi. St Vincent de Paul ki pawlna 2002 oct 20 ni in mi hing (11) tawh ki phuan a tuate in tungsiahpa pai sum te tawhmi zawng te huh hi.

11. Bishop Dr. Nicholas Mang Thang’ huhnate 1993 December 22 ni in Tanghlui lei Ks 100,000 hon piak tawh ki bawl hon na kinei hi. 2004 kum in Hydro power aa dingin Ks 1,500,000 hausate tungah pia hi. Laaitui High School a ding in TV 21” Colour khat pia hi. Fr Joseph in mei a ding in ks 100,000 Hausa te tung ah pia hi..

12. Pawlpi makai.te. 1952-76. Dai Khua Vungh. 1976-86. Gin Khan Thang 1987-89. Vungh Khan Langh 1990-97. Khen Khua Lian 1997-99. Kap Khan Thang 1999-05. Khen Khua Lian 2005-07. En Za Cin

13. Laaituite, RCM Pawlpi akem sia teng 01-01-1952-66. John Baptist Neng Za Lian Laaitui 15-01-1953-85. Nicholas Phung Suan Saizaang, Tahan 01-06-1966-77 Michael Zel Za Go Laaitui 1978-81 Nicholas Phung Suan Laaitui 1981-88 Michael Zel Za Go Laaitui 17-09-1989-03 Noel Kam Khan Suan Laaitui 2004-06 Emmanuel Thawng Za Tuang Laaitui 2007- Noel Kam Khan Suan Laaitui

14. Parish Office Administration 2004-06. Noel Kam Khan Suan

Jn Go Khan Tuang 2007- Jn Go Khan Tuang

15. RCM, Laaitui ah Siampi a om ngeiteng. Siampi ai tuamneih ma in, Rev. Fr. Blivet, Tuithang siampi

14

Page 15: Laaitui Khua leh Biakna

Rev. Fr. Hla Shwe, Saizaang siampi Rev. Fr. Jerome Hlawn Khawl te in galvaan uh hi. Siampi aituam neihzawh ciangin 1989-99. Rev. Fr. Ignatius Hau Kap 1999-07 Rev. Fr. Joseph Se Yawn, BA 2007- Rev. Fr Thomas , B A

16. RCM, Laaitui pan a ki pumpiak teng Rev.Sister Dominica Thawn Khan Niang London Rev.Sister Maria Do Deih Cing B.A. Phillipine Fr John Lian Cin Pau B.Sc. Matupi Fr Ngul Than Tuang B.A. Shillong, India

17. RCM, Laaitui Pawlpi sepkhiat teng. Limpha lak, a etteh huai hihna 1951- kum, RCM a hong tuntuung aa kipan, khuasung hausa upate tawh vaihawm khawm hi. Tungsiah Bishopte in zong, Pawlpi sungah khat leh khat hi taleh, Khuamite ahi Pawlpi dangte tawh hi taleh, kilem ki thutuak hici’n hong paakta uh hi. Tua ahih manin, Bishop Rev. Dr. Nicholas Mang Thangin, Tanghlui lei dawhna ding aki sam sumtang K 100,000 tawh hong pahtawi ahi hi.

18. Zindo na. 1975- kum in Biakinn thak hon Pawi kibawl aa, sial khat kigo hi. Khual pan 250- in Pawisi’imin hong pai hi. 1983- kumin makai thusin na leh Siangtho Pumpi Pawi hong tung in, sial 5- kigo hi. Khual panin 1500- Pawisi’im in hong pai hi. 1992- kumin Sister Domica Thawn Khan Niang Profession piak na Pawi kibawl hi. Khual panin Bishop Dr. Nicholas Mang Thang leh Sister Provincial Lucia Than Kyi leh mipi 1100- Pawisiim in hong pai uh hi. 1999- kumin, Biakinnpi thak St Jude Church hon Pawi sial 3- tawh kibawl hi. Khual panin, Bishop Dr. Nicholas Mang Thang leh mi pi 1200-in Pawi hong si’im uh hi. 19. Lamsiam ki pahtawina 1981-Tuivial Siangtho Pumpi Pawi ah a 5- na ngah. 1982-Heilei “ “ “ 4- “ 1982-Tuitawh LCCA “ 2 “ 1983-Muizawl “ “ 1 “ 1984-Muizawl Biakin thakhon “ 2 “ 1984-Kaaptel LCCA “ 1 “ 1984-Dimlo Biakinn thakhon “ 1 “ 1985-Laaitui LCCA “ 1 “ 1986-Liimkhai Siangtho Pumpi” 1 “ 1988-Suangpi “ “ “ 1 “ 1989-Muizawl “ “ “ 1 “ 1990-Dimlo “ “ “ 1 “ 1992-Darkhai’ Biakinn thakhon” 1 “ ( Tedim uk )

15

Page 16: Laaitui Khua leh Biakna

20. Bawda tawh kisai 1990- kumin Fr. Ignatius Hau Kapin hon phuantha hi. Tua hangin, khuasung aa sangkah zolo dingte nangawn zong tan(10) a ong tampi tak om hi. Sum khiat ding a neilo te huhna zonsak lai hi. 1999- kum ciangin, Fr. Ignatius Hau Kap in mundang ah hong piat san aa, ama maban Fr. Se Yawm in zomto in, Bawdainn ding zong vaaihawm saklai hi. 2003-Kum in Fr.Joseph SeYawm in 36”/ 18”/ 20” a pha Bawda inn dawl nih ,an huanbuk tawh ki thuah pasal te om na hon lam hi. 2007-3 -5 kum in Numei Bawda 36”/18”/10” dawlnih, leisek tawh aki lam Bishop Nicholas Mang Thang in honsak hi.

21. Laaituite Pawlpi sang a kahngeiteng Kam Khan Suan 1968- kumin, Minor Seminary, Maymyo panin tan (10) ong. Minor Seminary, Maymyo ah, English, Latin kum (2) sin. Major Seminary, Rangoon ah, Philosophy kum (2 ) mah sin. 1995- kumin, Sacred Heart Theological College ah, ITLR tha (4 ) sin 2003- kum in Bible College Mainuai ah tha (6) Extraordinary Euchritic Ministry ka 22. Theological College, Maungmya ah kum(2) akah ngei teng. Thawng Za Tuang Go Khan Khup Langh Lian Kham Nang Khan Khen Langh Khua Lian

23. Minor Seminary, Kawlpi ah akah ngeiteng teng Khan Suan Siing tan (10 ) Thang Kaih Mang “ En Khan Siam “ Langh Lam Khai “ Kham Cin Hau U D E 1st Year Vuung Khan Lian B .Ed (Idonesia) Bro.Dominic Ngul Than Tuang, B A Theology 3rd year Shillong “ . Anthony Ciang Go Za Sing, Phillosophy SDB 2ndyr. Anisakhan “ Luke Suan Sawm Mang, Phillosophy SDB 2nd yr Anisakhan Nang Van Sin, Matric, SDB Anisakhan “ Paul Langh Muan Lian, Phillosophy Diocesan 2nd yr Maymyo Rita Cing Khawm Niang, B A Novitiate MCJ 1st yr Shillong

24. RCM, Laaitui Pawlpi khantoh na Inn 201

16

Page 17: Laaitui Khua leh Biakna

Pawlpi mi vekpi 1253 Tuisawpsa 1242 Tuisawp nailoh 11

25. Jubilee lasa teng Goih Do Golden Thawng En “ Thawng Khan Go “ Gin Do Lian “ Cing Za Kham “ 26. RCM, Laaitui Pawlpi te mailam ngimna Naucin na sang( Day Nursery) ,Biakinn munlui ah lam ding

TZKBC ( Thang Za Kam Baptist Church ) BCBC ( Burma Christian Baptist Church ) 1. TZKBC- ahong tunzia Tuiphum Pawlpi, Laaitui kitaamh – 1960- kumin, Tuiphum pawlpi, Laaitui biakinn thak ding mun tawh kisai in, Zaangtung lam leh Zaangnuai lam ci’n khennih hong kisuah hi. TBA ah kikhia aa, Zaangtung lam aki zosak hangin, Zaangnuai lamte in Zaangtung lamte a pawmnuam tuankei uh hi. Zaangnuai lamte in, tawlkhat Pawl min neilo in ding uh aa upa Pa Neng Khua Vungh in a makaih hi. Tg. Pau Za Mungin zong tua pawl apawm hi. Hihbangin Pawl min neilo aa aki om ahoihloh leh aki lawmloh nate Pawlpi upate in agen tawntung atheih banah, Tuiphum Pawlpi simloh, upna tawh aki naithei belbel Pawlpi khat a manlang theithei aa pop dingin a kikum tawnntung uh hi. Tua hun laitakin, Sia Thang Za Kam upzia leh zuihdan te Tedim gam sungah athan mahmah laitak hi a, Pawlpi kimkhat te bangin ki taplawh uh hi. Tg. Pau Za Mungin zong tua Sia Thang Za Kam upzia leh zuihdan te kan aa ana kisin zawh kum (4) bang ana pha zo hi. 1961- kum, Tg. Pau Za Mung Zangkungah apai ding ciangin, makaipa Pa Neng Khua Vungh kiangah tua upna leh zuihdante ana kan na ding; Pawlpi mite in hoih asak leh ana pop na ding un, kam a vaitha hi. Makai pa in zong, Pawlpi upa pawlkhat tawh Sia Thang Za Kam kiangah kaan in nana pai aa, hoihsa takpi ahih manin, nana pawmpah uh hi. Tua aki panin TZKBC, Laaitui Pawlpi aki pan ahi hi.

2. Tua upna a sang masate. Neng Khua Vunghte innkuan Khuip Lian Kham. Ngul Tunte innkuan Tual Khua Ginte innkuan Vungh Khamte innkuan Vungh Khan Langhte innkuan Siin Za Thangte innkuan

17

Page 18: Laaitui Khua leh Biakna

Neng Sian Thangte innkuan. Dai Khan Thawng. Pau Za Mung tangsuak

3. Pa Neng Khua Vungh siaza angahna Makaipa Pa Neng Khua Vungh leh upate in Tedim aa Sia Thang Za Kam kiangah na paiin upna leh zuihdan te a kikup uh ciangin, Sia Thang Za Kamin Pa Neng Khua Vunghin, mi maimai ahihlohna, hun khat tak ciangin, hih upna sungah makai muanhuai ahih na dingte a mukhol pah hi. Tua ahih manin, asau veilo in, Sia Thang Za Kamin, Pa Neng Khua Vungh amah tawh kithuah dingin a sampah hi. Tawlkhat sung aki thuahzawh uh ciangin, a lamet na bangsa ahih manhin Pa Neng Khua Vungh siaza a piakpah bek thamloh ama nua ah ama zalaih ding zah dongin gelna a nei hi.

4. Pawlpi sia 1961-67. Sia Thang Za Kam 1961- Sia Neng Khua Vungh

5. BCBC( Burma Christian Baptist Church ) TZKBC pan BCBC asuahna. Sia Thang Za Kam nuntak laiin, Sia Neng Khua Vungh muangmah mah hi.Amah om nawnloh nakhat aneih leh, Pawlpi sung makaihna ah, khalaam tawh kisai, Sia Neng Khua Vungh; Pawlpi zumvai aki pan sepna te ah Sia Thang Za Do ci’n panmun aseh na bangin a vaitha hi. 1974- ama hong nusiat zawh phetin, Sia Thang Za Kam’ sehna bang tawh kalsuanlo in, Sia Thang Za Do in avekpi in huamin na asem nuam hi. Tuabangdan tawh kalsuanna in Pawlpi mite akua mahpeuh lungkim lo ahih uh hangin, Sia Thang Za Do in aana teng thempeuh a letcip aa kipan, Pawlsung buaina ahong piang hi. Tua aa kipan, Sia Neng Khua Vungh pawl leh Sia Thang Za Do pawl ci’n pawlnih in ki ta’am leuleu hi. Sia Thang Za Do pawlte in a Pawlpi min uh TZKBC leh a biakinn uh aa kipan Pawlpi neihsa teng thempeuh a tuhtha aa, Sia Neng Khua Vungh pawlte in bangmah ngahlo uh hi. Tua aa kipan in Sia Neng Khua Vungh’ pawlte in BCBC ci in Pawlpi thak khat in a dinbek thamloh uh Pawlpi upna pawlkhat zong hong puahpha uh hi. 7. 2005- kumin BCBC panin M C B C 8. Biakinn 1964 kum in a dung 37”-20”-10” a gol biak inn ki a tu n iciang dong ki zangh hi.

9. Pawl pi a kem sia te. Pawlpi a om tung a ki pan tu ni dong Sia Neng Khua Vungh

18

Page 19: Laaitui Khua leh Biakna

Gambup makai. In om hi. 2006- Sia Zel Hen Mang “ 10. Pawlpi khan toh zia.. Pawlpi inn pha zah 30 Mi pha zah 220 Numei 142 Pasal 78 Tui phum sa vek pi 72

11. Mai lam tupna 2010 - kum ciang a hontheih ding in Pa Khup Za Suan innmun ah Biakinn lam ding tupna ki nei hi. By Pa Gin Khat Suan- 27 Oct. -2007

Khuavaak Pawl 1. Upna ahong tunzia. 1965- kumin, Kaaptel khua mi Sia Kai Cin Thangin hong puak hi. 2. Upna asang masa Pa Awn Khua Vunghte innkuan suak masa hi. 3. Biakinn Tuciang dong biakinn tuam neih zo nailo in, upa Awn Khua Vungh inn ah kikhawm hi.

4. Pawlpi makai. 1965- pan tuciang dong Awn Khaw Vungh in makaih hi. 5. Pawlpi sia 1965- pan tuciang dong Sia Kai Cin Thangin sia sem hi.

6. Pawlpi khantoh zia Inn phazah Tu laitak inn (1). Mi phazah Tu laitak mi (2)

EBC( Evangilical Baptist Church ) 1. Upna ahong tunzia. 1977 October 27ni- inTedim EBC Pawlpi panin mi 13te in, Pa Lian Khan Thangte in ah ki phual in Gupna thu tangko na hong nei uh hi. Tuate in Rev Gin Khen Mang “ Do Suan Mung Sia Phun Dum Sia Hau Khai “ Thuam Khan Khup

19

Page 20: Laaitui Khua leh Biakna

“ Pau Khan Thawn “ Thuam Suan Pau “ Cin Khan Thang “ Nang Lian Mung (Sein Pann ) Lia Di Dim (11) Suan Cing “ Cing Khan Nuam “ Dim Mangte a hi uhhi.

1981 Kum in Ngul Khan En sapna tawh, Tedim leh Leiluum EBC Pawlpi Thupha puakin hong pai uh hi. Hih lungdam na thu ahong tangko te in

Rev Vungh En Thang “ Lian Khup “ Tual Khan Pau

2. Upna asang masate 08-11-81 ni aa innphiatteng Ngul Khan En te Khup Khan Dalte Niing Do Kimte Za Hawng (H/A) Zam Za Dim( LHV) 08-11-81 ni aa a tangsuakte Tuang Khan Mang Ngul Za Langh Vungh Suan Langh Zam Khan Mung Khen Khawm Mang Gin Khan Lian Neng Khan Mung

20-12-1981. ni aa inphiat te Dai Khua Paute

3. Pawlpi kiphuhni. 02-01-1982.ni’n E B C Pawlpi kikip sak hi.

4. Biakinn Neih masak Biakinn 1983- kumin, Suang Khan Thang’ inn K8,000/- tawh ki lei hi. Anih veina Biakinn 1983- kum mahin a masa biak inn leh nu Ning Do Kim inn tawh ki khek in ks.7000 tawh ki saph hi. Athum veina Biakinn 1993-12-29 ni’n, Sia Pau Mun Thang ma kaihnatawh ,adung 64’- 00”, avai 27’-00”, a vaang(sanna) 22’-00”, Dawlnih, anuai leiseek, atung kawm singpeek tawh uum, Biakinn thak Rev Do Suan Mung in hon na nei hi. .

5. Thaanmun

20

Page 21: Laaitui Khua leh Biakna

A kimkot 1366’-00” agol Tun Za Nang leh Go Khan Kapte Mualtuk lo, Dai Khua Pau,Thang Khan Suan leh En Zamte makaih na tawh 31-12-1993 ni in ks.500 tawh a ki nget leh hong ki pia pah hi.

6. Pawlpi makai teng. President 1982-83 Za Hawng 1984-86 Ngul Khan En 1987-88 Khup Khan Dal 1989-90 Tuang Khan Mang 1991-94 Pau Mun Thang 1995-96 Ngul Khan En 1996-97 Pau Mun Thang 1998- Tuang Khan Mang

1999- Ngul Khan En 2000- Zam Khan Kap

7. Pawlpi kem siate 1981-. Sia Gin Khua Lian Evangelist 1982-83. Rev. Lian Khup Church Pastor 1983-85 “ Gin Go Lian “ “ 1985-87 “ Vial Khua Hau “ “ 1987-92. “ Gin Khan Hau Area Pastor 1990-91 Sia Zam Khan Mung Evangelist 1992-93. Rev. Gin Khua Thawng Area Pastor 1993-94. “ Gin Khan Hau “ “ 1993-95 Sia Pau Mun Thang Evangelist 1995-98. “ Kam Go Lian Area Pastor 1998 “ Vungh Suan Langh Church Pastor 1999 Sia Suan Sian Pau “ “ 2000-03 Sia Pau Mun Thang Junior Pastor 1998-03. Rev. Gin Sian Thang Area Pastor 2003-07 Rev. Thang Za Khup “ “ 2001-05 Sia. Zam Khan Mung Church Pastor 2003-04 “ Zam Suan Khai Missionary 2006- Rev Pau Mun Thang Church Pastor Sia Zam Suan Khai Youth Pastor

2007- “ Vungh Suan Langh Junior Pastor “ Dal Sawm Pau Missionary

8. EBC, Laaitui panin mundangah Pasian nasem te. Sia Zam Khan Mung Church Pastor. Tui cilh Rev.Thang Za Khup Area Pastor Old Haimual Sia Mung Khen Pau ChurchPastor Old Lianhna « Pau Za Tuang Evangelist Laaitui Area

9. EBC, Laaitui pan Biakna lam pilna neiteng Degree ngahsa teng Zam Khan Mung BABS Thang Za Khup BABS

21

Page 22: Laaitui Khua leh Biakna

Goih Khan Zam BABS; BD; M. Div Suan Sian Pau BABS; BD M. Div Pau Za Tuang BABS; BD Vungh Thawn Mang BRE Pau Mun Thang B. Min Go Do Kham B.R.E Zam Suan Khai B R E Dal Sawm Pau B R E ,BA BS Go Deih Mung BA BS Thawng Thawn Khai G Th Suan Za Sing BA BS Suan Thawn Mang BA BS Ciin Deih Niang BA BS Man Lam Kim B R E Dal Khan Mung C Th Mung Khen Pau B R E Dal Khan Kam B R E Vungh Suan Langh B R E Asin lai tak te Mung Za Tuang Ygn Go Deih Mung Ygn Pau Khan Tuang F B B C&S Thawng Lam Pau F B B C&S Kap Sawm Lian F B B C& S Langh Sian Thang E B M S

10. EBC, Laaitui Pawlpi sepkhiat teng Zindo na 1984- kum, Gambup Sivuaipi zindo hi 1998- kum, “ “ “ 1988- Kum Khawk Sivuai 1995- KumKhawk Sivuai 1996- Kum Khawk Sivuai 1998- Kum Khawk Sivuai 2000- Kum Khawk Sivuai 2003- Kum Khawk Sivuai - 2004- Kum Khawk Sivuai 2005- Kum Khawk Sivuai zin do hi.

11. Pawlpi sung nasepna. Kumsim in alem na zui in Camp, Seminar, Music sinnate kinei hi. Kumsim in Nu “te ni, Pa “te ni te ah Pawlpi sung aa, nupi ham papi hamzaw diakte pahtawi na ki pia hi. Kumsim in Laisiangtho nipi, Innkuan nipi kal kikhopte lim ngaihsut in biakpiakna ki bawl hi. Kum sim in tan (10) ong te pahtawi na ki pia aa,2007 kum in Pawlpi sung sangsia semte zong pahtawi na ki pia hi. Kumsim in “ Khanlawh na kal” ki bawl zel hi. 2005 April (27) ni-in, Pa Pau Za Mungin a pianna a khua a tuipihtea

22

Page 23: Laaitui Khua leh Biakna

itna in, apilna, a siamna, a neih a lamhte iiksiik lo in, a huh a vaanna te hangin, EBC, Laaitui in, “ LAAITUITE’ PA,” cih pahtawina pia in, nitaak ankuang umpih na ki nei hi. Tua tawh ki zomin Pawlpite K 100,000 huhna hon pia hi. Sunday School Class (11) in khen in sia,siama (15) te in makaih in, Sangnau pang (300)pha hi. Sunday school lungdam bawl zong pawlpi in bawlsak hi. 2006-July (24) ni in Bishop Felix Lian Khen Thang pahtawi na let song pia hi. 12. Lasak siam ki demna 1998- Gambup Sivuaipi, Laaitui ah a nihna ngah hi. 13. Missionary na sepna( Pawlpi phut) 1986- kumin, Lunmual ah, 1990- kumin ,Old Haimual ah 1995- kumin, New Haimual ah 1993- kumin, Ciau ah 1996- kumin, Vutbuaak ah 1998- kumin, Tuitawh ah

14. Naucin na sang ( Laaitui Evangelical Nursery School ) 1995- May ( 2 ) ni’n ki phuan hi.

15. Jubilee la teng. 1998 February (28) ni, EBC Gambup Sivuaipi ah, Jubilee la te in. Pa Tuang Khan Mang leh Nu Goih Go Cingte nupa in Pearl Jubilee Pa Khup Khan Dal & Nu Ciin Vei Cingte nupa in Pearl Jubilee 16. Pawlpi khantoh zia (2007) Pawlpi inn phazah 157 Pawlpi mi vekpi 883 Numei 462 Pasal 419 Tuiphum sa ( Nu mei ) 216 Tuiphum sa ( Pasal ) 180 Tuiphum sa vekpi 396 Phum loh 487 17. EBC, Laaitui mailam ngimna ( Bulphuh-1 Tim : 2 :4- Mi khempeuh in gupna ngahin thumaan thutak a theih nang). Tu laitak a Nau cin na sang a tangzaizawk na ding leh Tagah sang neih zawhnading. Ki pumpiak aa, Pasian nasem nuam mite ki pawlkhop na ding Sum lehpaai, neih lehlamh tawh Pasian nasemnuam mite kipawl ding Pasian thu leh Leitung thu ah khantoh nangin, khasim in lai hawm khiat zawh na ding Biakinn a kip a kho a lian, a pi cing zaw a lam zawh nang

23

Page 24: Laaitui Khua leh Biakna

Leitung pilna lam leh Biakna lam( Secular and Theology) Tan 5- 10 kikal sang naupangte om nang Boarder inn khat neihzawh na ding Boarder sang naupangte Leitung pilna leh Pasian thu makaih ding sia cial zawh na ding Thu man thu tak a thei a um pawlpi mun tampi ah phuh zawhnang. 27-10-2007. AG( Asesmbly of God) 1. Thupatna. Christian biakna ih cihin, Leitungaa a khangto masa gam ahi, US leh Europe gamte panaa hong kipan ahi hi. Tua Chiristian biakna sung ah khanlawh tuanna mel omlo aa, apai hiathiat Pianglui leh, khan lawhna ahi, lawpna leh hatna tawh a kalsuan Piangthak( born again) cihte a om hi. Bangleh bangleh, tua Christian upna sungaa khanlawhna in, khan toh na ahi, thumuhna leh theihna, pilna, siamna hauhna leh letnate tawh ahong tonkhawm ahi hi. 1970- kumhuam in, Tedim gamsungah tua khanlawhna ahong tun ciangin, gamkaang bangin, mun citeng khua citeng ah aban banin, hong kilawh kawikawi hi. 2. Upna ahong tundan Laaitui khua zong panin, Pasian teltuam piangthak pawlkhate in, A G upna thu a zak uh ciangin, thei nuamin a kan kawikawi uh hi. 1988- kum, khuakhal sangkhak sung Pa Pau Za Mung khua ah a ciah sung, nikhat, Pa Pau Suan Khai leh Pa.Neng Khan Mungte a kiangah ahawh uh hi. Amau, thu kupih nuam uh ahihna; tua in Laaitui khuaah, AG Pawlpi phuat ding ngaihsutna nei uh ahihna; tua bangaa ahihna ding uh tawh kisai ngaihsutna apiak na ding agen uh hi. Amah zongin, ngaihsun sun tuan selo in, AG a kici in, Leitung aa a khanghlo, a Piangthak mahmah pawl ahihna; khanlawhna leh khantoh nate in a tonkhawm ahihna; upna aki batkei hangin, Laaitui ah AG phuatsawm uh ahih leh, hoihlua ahihna; cihbangin aphuat hamtang na dingin, thapia in a hantawn hi. Tuabek thaamlohin, tuabangaa, AG a phuatna dinguh ah, a taangtun theitheihna dingin, a ki sapna peuhpeuh ah azat ding uh ci’n, K2,000 zong, a pialai hi. ( Laaitui khua AG. Pawlpi thu a ki nget leh, makaite in hong puaklo uh ahih manin, kei theih na ciang kong at bek hi- Pau Za Mung .)

Emmanuel Pawlpi 1. Pawlpi ahong tunzia. Hih Pawlpi in, 14-08-1989 kumin Kham Suan Mungin, Laaitui khua pan a phuatkhiat ahi hi.

2. Pawlpi mi asuak masa teng 14-08-1989 ni aa Pawlpi mi asuak masa teng

24

Page 25: Laaitui Khua leh Biakna

Kham Suan Mung Go Khan En Suan Khan Langh Vungh Za Kai Dai Khan Pau Dai Khua Pau Thang Khan Suan Cing Za Kam Langh Za Khup Nang Khua Thang

3. Biakinn A masa bel Biakinn 1990- kumin, adung 42’-00”, avai 21’-00” avaang 18’-00” dawlnih apha ki lamin, tudong kizaang hi.

4. Thaanmun Tu laitak thaanmun, Neng Sian Ginte lo ciingkhat K300 tawh ki leiin tungdong kizaang hi.

5. Pawlpi kemteng Upa teng Sia teng Rev: Go Khan En, Church Pastor 1990- tudong Sia Suan Khan Langh, Evangelist 1989- tudong Siamah Don Khawm Kim, Sunday School 1999- “ Niang Go Kim, “ “ 1999-

6. Biakinn nasem Thang Khan Suan, Biakinn daaksaat 1997-

7. Pawlpite sepkhiatteng Laithei teng Sangkah laitak teng Sunday School Naucin na sang ( Nursery ) Lungdam na thu taangko na (Gospel) Pawlpi phuhnate( Church Planting) Kawlpi ah Pawlpi khat Tamaing, Zangkung ah pawlpi khat Zindona Lasak siamna ( Kidemna khat peuhpeuh ) Khuasung hausate tawh na sepkhopna

8. Pawlpi khantohna Inn phazah Mi phazah 376 Numei 193 Pasal 183 Tuiphum sa 117

25

Page 26: Laaitui Khua leh Biakna

Tuiphum nailoh 256 Jubilee lasa Pawlpi’ mailam ngimna

UPC (United Pentecostal Church ) 1. Upna a hong tundaan 1986-11-01pan, 12-01 sungteng in, Sia Nang Sian Pau ( Kaaptel) leh Sia Cin Za Kam (Mualnuam -A) tegel makai in, lungdamna thugen in hong pai in Pa Vial Do Paute innah kiphual hi. 1989-kum sungin,Evan:VunghKhenPau (Lamzaang) in zong lungdamna thugenna hongneihi. 1991- kumin zong Evan: Kam Za Kham(Tungzaang) in lungdam na thu genna hong nei hi. 1995-96 kumin, Evan:CinZa Kam(Mualnuam-A)in lungdamna thugenna hong neikikleuleu hi. 1997-98 kum sungin Evan:Vum Za Langh(Mualnuam-B)in lungdamna thugenna hong nei hi. 16-10-1998 panin 26-11-1998 sung in Evan: EnCin Pau(Tuicinlui) leh Evan: Vum Za Langh (Mualnuam-B) tegel makaih na tawh, lungdamna thu genna Khawmpi(crusade) hong nei uh aa, amau thugen na a sangthei pawlkhat om ahih manin, 26-11-1998 ni in Laaitui khuaah UPC Pawlpi kiphut hi.

2. Upna a saang masa te 26-11-1998 ni in anuai aa teng in UPC Pawlpi ah luut uh hi. Pa Tual Za Cinte’ innkuan “ Zel Khan Kap “ “ Dai Sian Khai “ “ Pau Khan Khup “ “ Kham Khan Khai “ “ Vial Do Pau “

3. Biakinn Biakinn mun 16-02-2000 niin biakinn mun ding K110,000tawh ki lei hi.Tua sumte bel, Pa Vial Do Pau in K55,00, Pa Pau Khan Khup in K55,000 sii tuak uh hi. 2002 kumin adung 48” Avai 24” Asanna 13” agol biakinnpi kilam hi.

4. Thaanmun Pawlpi thaanmun dingin Mualtuk aa Khan Vunghte lo K5,000 tawh ki lei hi. 5. Pawlpi makai teng Kum President V-President Secretary J-Secretary Treasurer Asst: Treasurer Auditor1998-99 DaiSianKhai VialDoPau PauKhanKhup ZelKhanKap TualZaCin KhamKhanKhai NangKhuaThang1999-00 Vial Do Pau Tual Za Cin PauKhanKhup PauKhanKhup KhamKhanKhai Zel Khan Kap

Kum L-Chairman L-Secretary L-Treasurer S.S. Director M- Director Y-President W-President Auditor 2000-01VialDoPau PauKhanKhup TualZaCin ZelKhanKap SuanKhenPau NangKhenKhupAwiSanCing PauK K

26

Page 27: Laaitui Khua leh Biakna

2001-02VialDoPau PauKhanKhup TualZaCin 2002-03 “ “ “ “ “ “ 2003-04 “ “ “ “ “ “2004-05 TualCin,PauKhup,GinKhanSuan 2005-06 “ “ “ 2006-07 EnPau, PauKhup, GinKhanSuan 2007-08 “ “ “

6. Pawlpi kem siate 1998-99 Pastor Son Do Cin(Phaiza) ( Khawksya ) 1999-00 “ Ngul Thang(Singlei) ( “ ) 2000-01 “ Cin Za Kam(Mualnuam A) ( “ ) 2002- “ Khual Sian Mang(Gawngmual( LocalEvan) 2003-04 “ Vial Do Pau (Laitui) (Local Evan ) 2004- “ Vial Do Pau (Laitui) (Local Pastor)

7. Pawlpi sepkhiatteng 17-02-02 ni in Khawk Pawi kibawl aa zin 200 hong pai hi. 03-03-03 ni in Biakinn hon Pawi ki bawl in, zin 400 kido hi.

8. Pawlpi khantoh zia Inn phazah Inn 27 Pawlpi mi phazah vekpi 170 Pasal 83 Numei 87 Tui phumsa 62 Mailam tupna Biakinn nuai ah Sunday School,Zintun na ,Quarter te bawlding in ki pan ta hi. Khua leh tui te phat tuamna ding deih na tawh khuailui tui pan in tuitha tawh mei lakding in ki sep san hi.

SDA( Seventh-Day Adventist ) 1. Hih upna a hong tunzia. 1955- kum pawl in hih upna in Laaitui ah hong tung hi. 2. Hih upna asang masa Vungh Thawngte innkuan Kham Za Ente innkuan

Hih upna tawlkhat hong bei. 1960- zawhciang pawlin, hih upna asang sate a vekpi un, Pawl dangah tai ahih manin tawlkhat ahong bei hi. 1970- pawl dingin hih upna Laaitui khuaah hong tungkik hi. Apom te Zam Za Khamte innkuan Lian Khan Thangte innkuan

Hih upna hong beikik leuleu 1975- kum zawh ciangin hih upna asang te pawldangah taikik uh

27

Page 28: Laaitui Khua leh Biakna

ahih manin, Laaitui khuaah hih Pawlpi a beikik leuleu hi.

2006- in Pa Zam Suan Thang’ makaihna tawhin Laaitui, Pu Cin Do Pau innah Khawmpi ki bawlin Upna thu a taangko leh, mi ( ) hong ki kheelin tui ki phum pah hi. Tua aa ki panin Laaitui khuaah SDA Pawlpi ahong dingkik hi. Pawlpi kemsai, Sia Lam Khan Pau Pasian Pawlpi( Assembly of God ) 1. Upna ahong tuzia 26-05-1973 kumin, tua upna Sia Ngul Khua Thangin hong puak hi.

2. Upna asang masa Tua upna Vungh Kham in sang masa hi. 3. Pawli Biakinn. Sing leh Siikkaang tawh a ki lam Biakinn khat nei hi.

4. Pawlpi sia. Sia Vungh Kham.

5. Pawlpi makai Gin Lam Thang

7. Pawlpi khantohna Inn phazah 4

Pawlpi mi Numei Pasal A gawm vekpi 26

8. Mailam khantoh na ding Hih pawlpi bupin 01-01-2002 ni in Pawlpi dangah tai ahih manin hih Pawlpi beita hi.

(3). Laipian biakna (Laipianism) 1. Thu patna “ Laipian Pawlpi” ih cihin, Dawibia Pawlpi lahhilo, Christian Pawlpi lah hilo, Yahweh Pawlpi lah hilo, a tuamdang ngiat khat ahi hi. Pawlpi dangdangte upna zia(doctrines) te ih um kei zong in, ei aa dingin a lam dang hi nawnlo hi. Ahi zongin, hih Laipian upna ahong pianzawh sau veipiahih hangin, ih phawkkhak zawh sauvei nailo ahih manin, a upna paizia uh , Pawlpi dang ta bangbang hilo, aki cing zawdeuh in ih genkul ding hi. Hih upna thu kicing takin tutung i genzo kei ding aa’ zong i genthei kei ding hi. Ahi zongin, a hampi aa kimuh i teltheih na dingin, i gen ding hi.

28

Page 29: Laaitui Khua leh Biakna

2. Laipian Pasian Thu- Upna sanzia. Leitungah mihing piancil aa ki panin, mite in amau nuntak na ding zon na ah, a gualzawh daupaimavanh na dingun, sing, suang, lui, mualaa kipan leitung na atuamtuamte leh vaantung nate ahi ni, tha, aksi a kipan dawi imangpa vaangletna te nana bia uh hi. Amau te in, amaute abawl akem acing leh ahuhpa taktak ahi, vantung leitung ah a vaanglian pen pa, Pasian a om lamtak aphawk kha kei uh hi.

3. Upna hong tunzia. 1980- kum beikuan lamin, Tualzaang khua Sia Zam Do Hau(PAT) makai in, Sia Uap Za Gin (PAT, Mualnuam), Sia Dal Za Khai (Khawk makai-Muizawl) leh Muizawl khangno lasiam pawlkhat te in, Pu Dai Khen Dal bulphuh in hong pai aa, Pu Zel Khaw Vunghte inn ah nipi kalkhat sung Pasian thu hong taangko uh hi. 1983-kum December 17/18 ninih sung Sia Khen Sial, Tuizaang leh Sia Do Suan Thang, PAT, Laailui te nih makai in, Muizawl Muizawl pawlpi tawh Pu Khup Lian Kham’ inn bulphuhin Pu Lian Khan Thang’ innah Pasian thu taangkona hong nei leuleu uh hi. 01-04-1994 ni in, Pu Neng Khua Pau tapa ubel, Pa Zen Khan Khup in, Muizawl khua Laipian Pawlpi te vasam hi. 1994-kum April 23-25dong nithum sung, Sia Nang Za Mung. SAT, Tedim, Sia Vial Khan Khai, Lai-at mang, Tuitawh te makai in, Muizawl khangno lasiamte tawh, Pu Kham Khai leh Pu Neng Khua Pau innte ah,Pasian thu taangkona nei uh hi. 1994- kum May 27-29 nithum sung, Sia Nang Za Mung, SAT; Sia Gin Do Lian, Tedim; Sia Gin Mang, Khawk-laisang ; Sia Vial Khan Khai, Lai-at mang; Sia Dal Za Khai, Lai-at mang; te makai in, Muizawl leh Tualzaang lapawl te tawh Lian Khan Thang’ inn leh Zen Khai innah Pasian thu taangko na ki nei leuleu hi.

4. Laipian Thu asang masa belte. 20-04-1994 niin,Pu Neng Khua Paute innkuan in, Laipian Pawlpi sungah, innphiat hi. 25-04 1994 ni aa innphiat teng Cing Za Langh’ inn Zen Khai’ inn Zel Dal’ inn Suan Lamh Mung’ inn Khual Khan Thang’ inn A tangsuakte

5. Pasian Paaina Sanginn Laipian Pawlpi te in biakna dangte bangin, Biakinn cilo in, Pasian Paaina Sanginn cizaw uh hi. Tuciang dong Pasian Paaina Sangin aki cian in kei nei nailo hi. 20-01-2000 ni in, khangno makaipi leh Pawlpi thuzeek Nang Khan Liante nupa in, amau neihsa Laaitui khuakhung aa a logam uh, nitum nalam 285’- 0”, nisuah nalam 484’-0”, akhung lam 72’-0” ataw lam 268’-0” agol, Laipian Pawlpi , Laaituite Pasian Paaina Sanginn mun dingin hong pia hi.

29

Page 30: Laaitui Khua leh Biakna

Sia Thang Deih Khupin, Vaantui siang thehin, siansuah na bawlna tawh Pasian kiang ah phumna nei pah hi.

6. Thaan mun 1994- kum beikuan lamin, Pawlpi sung thuvaanpi asem, Pu Neng Khaw Pauin tua laitak aa hausa Kap Khan Thang tungah a nget leh, Laaitui khua pan nitum nalam, Falong 4 bang a gamlatna, mawtaw lamtung ah, adung lam 40- avai lam40- azai thaanmun hon pia hi.

7. Pawlpi kem upa teng 20-04-1994 ni pan kipan Pawlpi thu vaanpi dingin Pu Neng Khua Pau ki kawih hi. 13-01-2000 ni in, Pawlpi mipi thukim na tawhin anuai aa teng panmun kipia hi. President Lam Za Nang, Laisang Vice President Neng Khua Pau Secretary Nang Khan Lian, Khangno makai Joint Secretary Vungh Za Thawn Treasurer Nang Khan Lian Assistant Treasurer Nu Nang Khan Vuung Auditors Sia Thual Khan Suan, zumngak, Muizawl Sia Hau Khan Thang, Thuhilh sia, Mualluum Siamah Phir Za Cing , Office Clerk, State High School, Laaitui Members. Zel Dal “ Suan Lam Mung “ Lam Genh Thang

8. Pawlpi kem siateng Sia Hau Khan Thang- Thuhilhsia, Mualnuam

9. Pawlpi sepkhiatteng

(4). Yahweh Pawlpi ( Assembly of Yahweh ) 1. Thu patna. Hih upna in, 2000 kumin Laaitui khua hong tung ahih manin, Biakna tuamtuamte lak panin, Laaitui khua atung nunung bel, lamkhat panin athak bel ahih kei leh a moi bel ki cithei hi.

2. Ahong tundaan. Hih upna a ki san masakna. Hih upna Tg. Pau Za Mungin, Laaitui khua panin asang masa bel ahi hi. A beisa aa upna tawh kisai a dinmun. A ki patcil in Dawibia te.

A neulai in dawi a bia uh hi. A pa mahmah zong a dawituam khat aa dingin tulpi ahi ngei hi. Tua ahih manin dammawh na hangin zong dawi

namkim phial a ki thawih ngei baanah, mite dawithawih na zong ah bawm a pua ngei hi.

30

Page 31: Laaitui Khua leh Biakna

ABM(Christian Upna) 1955- kum pawl dingin, Tapidaw te nuntak dan noptuak mahmah a sak na eeng in, Tapidaw a suak hi. Tapidaw a suak ciangin, Keizaang khua khawksia Sia Zam Khua Lian pattah na sung pan in a khangkhia ahi hi. Siapa in, thu bek hilo la mahmah tawh zong a pantah hi. Sunday school zong a kah aa, U Awi Za Kham makaih leh pattah mah ahi hi. 1960- kum in Zolui ah Sia Zam Khua Lian in tui aphum hi. 1958- kum pawl dingin, TBA sung aa huhsia a sem Sia Thang Za Kam in ama upna bang aa a zuih leh a zatzia dan khat, “ Aniam bel ki

niamkhiat na,” cih ki pattah na zia lai hawm aa tua lai mu in a sim leh, hi salua in hoih ka sa mahmah hi. Tua lai a sim ciangin a telloh te, 1958- kum a Tedim sangkah ciangin amau inn ah va paingiatin a va dong zel hi. A nunung lam ciangin, Sia Thang Za Kam TBAte tawh ki pawlthei nawnlo in, Thang Za Kam’ Tuiphum Pawlpi ci’n Pawlthak khat aphut hi. 1958 kum pawl ding aa ki pan Laaitui Tuiphum Pawlpi sungah Biakinn mun vai tawh kisai thubuai ahong om hi. 1960- kum ciangin, Zaangtung leh Zaangnuai pawl ci’n phelnih a kisuah hi. Hih thu tawh kisai in, thumaan manlo cih thu in mite in amau deihna tawh kizui aa a khentat ding uh ahih na in ama ngaihsutna ahi hi. Tuamah bangin, aman zong Zaangtungte Biakinn mun deihna in, a kongmai tektek uh ah om ahih hangin, a lungtun na ci in Zaangnuai lam ah a kipawm hi. Hih Laaitui Pawlpi thubuai TBA a kitut ciangin, TBA te’n thu honkhen aa, Zaangtungte a zosak hi. Tuaciangin Zaangnuai pawlte in zong Zaang tung lam a pop dinguh haksa sa in amau thu in a ki tuamkhop uh hi. Tuabang in pawlmin neilo in tawlkhat a ki khop laitak un, Pawlpi upate in tuabang aa pawlmin neilopi aa a ki om theihloh ding; amau upna

tawh a ki naihbel bel Pawlpi khat pop nading thu aki kumthei tawntung uh hi.

TZKBC Upna Tua laitakin Tg. Pau Za Mung in ama thu in Sia Thang Za Kam tawh ki zomin, a va hawh thei tawntung hi. 1961- kum amah Zangkung ah a pai ding ciangin, upate kiangah Sia Thang Za Kam tawh ana ki muhna ding uh, a lung uh a tun leh ana pop na ding uh a vaitha hi. Upate zong tualai aa Pa Neng Khua Vungh makaihna tawh dawpin a na kan uh leh, a upna uh tawh kinaih sabel ahih manin na pawmpah uh hi. Tua ahih manin, kei zong TZKTP mikhat ka hihi. Sia Thang Za Kam in zong Pa Neng Khua Vungh’ thumuh zia leh a up dante a muhphet in a pakta pah hi. Tua ahih manin sia dingin a pantah aa zong a zangpah hi. Sia Thang Za Kam a nuntak lai in amah a om nawnloh ciang aa Pawlpi paizia ding, zum(admin:) lamsang tawh kisai Sia Thang Za Do in a ma kaih na ding; thugen thuhilh, tuiphum, letthat, nau-ap mici na apna aa ki pan kha lamsang tawh kisai sepnate ah Sia Neng Khua Vungh in makaih na ding gelna leh vaithak na zong a neihsa ahi hi. Ahi zongin, Sia Thang Za Kam’ sih zawh ciangin, Sia Thang Za Do in

31

Page 32: Laaitui Khua leh Biakna

amah a kiseh na teng baanah, kha lam maikaihnate a kipan a vekpi in asai nop ciangin, thudang dang tampi takte paulamin, Sia Neng Khua Vungh leh Sia Thang Za Do pawl ci in TZKTP hong ki tamh leuleu hi. Sia Neng Khua Vungh’ pawlte BCBC kici in, Sia Thang Za Do pawlte TZKBC kici uh hi.

BCBC Upna BCBC sung panin thudang dang tampi hangin, Sia Nang Do Mung in pawl tuam kai leuleu in, TECC ci’n hong lengtha leuleu hi. Tg. Pau Za Mung ahih leh, Sia Neng Khua Vungh makaihna BCBC mahah a kip lai hi. Tuabang aa a om sungin zong a hihtheih bangin a sehsuah zong apuak tawntung hi. 1972- kum zi nei dingin a ciah ciangin, a mopawiah BCBC te mah makaih dingin a ap hi. Ahi zongin Pawlpi te in, a lawmnu tawh upna ki banglo ci’n Pawlpi min tawh kiten ding a sang zokei hi. Tuabang aa a san zawhloh na kam tawh hita leh lai tawh hita leh theih sak na leh zaaksak na anei kei aa, amau thu in a gamtaanglo lel ahi hi. Tuaciangin Tg. Pau Za Mungin zong, vai ki hawmsa ki khelkik theilo ci in Zo ngeina tawh Mopawi ka bawl veve hi. 1978- kum pawl ding ciangin khatvei a innkuan un a ciah tungtaang un, Laaitui BCBC Pawlpi te in pawlpi mi aa a ki laakkik na lai tawh a zasak hi. Tua ciangin a hawlthak na uh lah omlo aa laakkik na tuabang in a neihkik ciangin aman zong lamdang a sa hi. BCBC in up leh sanzawh ding thu a himah ahi zongin, Pawlpi mite kum lopi in upate in amau thuin upna guipite nana laih uh hi. Pa Pau Za Mung bel, amin in BCBC a hih hangin, Zangkung aa ki pan Kawlgam sung a zin kawikawi na munte ah, tuabang Pawlpi omlo ahih manin, Tuiphum maw ahih kei leh a ki naih thei belbel Pawlpi ah kihel in a pompah bek thamloh upa makai nangawn a sem lel hi.

Assemblies of Yahweh Upna

Pa Pau Za Mungte a innkuan un kumsim in aciah sim un, Tedim ah tu laitak aa Pawlpi makai pipa Sia Ngul Khua Pau leh Sia Pau Khai te in vai tungtuung phet cih bang dingin delh bawl pahin hih upna thu a gen pih tawntung uh hi. Sia Ngul Khua Pau lah a sangkah lai uh aa a siapa uh ahih baanah, azi mahmah zong tawh sang a kahkhawm bek hilo, a tukhawm liang uh hi. Tuabang zahta in ki theihna leh kinai na a om sa ahih manin, khat leh khat aki muh uh ciangin, ki maingap lualiang na tawh tuabang aa upna thu, thu lianpipi te nangawn zong ciamnuih bawl in thu a taksuah ngei kei aa, bangmah lo in, aciah kik zel uh hi. Kumkhat a ciahkhat un, zanthapai cihbang phial dingin a huanthang Lam uh ah khuang ki tumin la a ki sasa a za hi. A lasak uh bel, saklam ten “Leengkhawm la,” acih te bang hi in, awi ngeelngeel uh aa, lunglen huai in, a lungsim a lawng mahmah hi. A zingsang a thawhciangin, a innkuanpihte kiangah kuate peuhmah ahiam ci’n a dot leh, amau zong tam gen thei tuanlo in,Yahweh Pawlte hiaa, “ Paisan Pawi abawl uh hi,” a cilel hi. Aman zong aw hi thongmaw ci’n a kan bawl nawnkei hi. Tua leh, kua

32

Page 33: Laaitui Khua leh Biakna

te hiam ci in a dot ciangin, Sia Ngul Khua Paute makaihna ahihna tawh ki dawngkik hi. A zingciang zingsang vaikuan hut ding pawlin, Pa Pau Za Mungte a innkuan un Tedim khuk lamah hawh ding in a pai uh leh, amau lam zuanin a gamla simsim panin khuang ki tumh kauhkauh a za uh hi. Tua in amau tawh a kineh semsem uh aa, Zato thang santak a tun uh ciangin, a ki mai tuah uh hi. Pasal te in ih Zo puantual silh in dial akhim, numei te in ih Zo niik tengin Zo puanaak silh aa, puandum abaat uh mi hon khat tawh a kituak uh hi. Tuate in khuang tumkawm in la sa uh ahiam, phuisam uh ahiam tawh a ki bangkhat sa in, a nung panin naupang hon in a deilh ngeingai uh hi. A muhpak in, mi pawl khatkhat te in a zahpih leh azahko dan, pawlkhat khat te leuleu in thusim lo lua aa aneu bawl leh a haibawl dan, in a om uh hi. Amau leuleu in, kua in kua in bang cih muh aa a bangci bawl uh ahi zongin kuamah awlmawhlo bek thamlo a maingal tat mahmah uh danin Pa Pau Za Mungin a mu hi. 1992- kum in Pa Pau Za Mung in khua leh tui khantoh na ding semin Tedimah aciah khat in, kumdang aa bang mahin Sia Ngul Khua Pau leh Sia Pau Khai in a vaitun a vadelh zel hi. Tua tung a hong pai masakin a ngeina bangin a ciamnuih bawl aa thu taktak a gen thei tuankei uh hi. Tuabek hikei, amah zong innkuan pihte tawh hilo amah guak khualzin a hiaa, tua laitak aa Khuado Hall aa a kibawl, EBC te Khawmpi bawl leh AG te biakinn aa Sia Khambawi crusade bawl khawng ah, lawmte tawh va pai in a va siim kawikawi uh hi. Tua laitakin, Pawi siim kawikawi na tawh thu leh la ki uuk, ki lawp mahmah ahih manin, zong nuam kisa bek thamloh a piangthak takpi mah a kisa hi. Zeisu acih min bang tawh Amen a piak ciang bangin tha a ngah mahmah hi. Tua leh, tua sawngteng nikhat Sia Ngul Khua Pau leh Sia Pau Khai hong hawhin athu uh hong pan kik leuleu uh hi. Pa Pau Za Mungin zong, nial tuan nawnlo in a thu gente uh a ngaih leh hi a sa mahmah hi. Amau zong a gen uh tawh lungkimlo in, Holy Name aki ci Newtesta ment khat a pia aa, a thu a kicing aa a theihnop leh tua sungaa Preface teng a sim dingin a nusiat uh hi. Pa Pau Za Mungin zong omthei nawnlo in, amau nua ah tuateng ka sim pah leh hi kasa mahmah aa, tuatak panin tua upna a sungah alut ahi hi. A nitak ciangin a lawmte in Crusade siim dingin zawt hangin, a uuk nawnkei hi. Azuih tei hangin, a zaanlamaa bangin Zeisu’ min bang Amen a pia theinawn kei hi. Piaknop na lungsim zong a nei nawn kiuh keuh kei hi. ua ciangin Siate tawh a kikup leh, a telkaan hi. Tua kum Tedimah Paisan Pawi atung aa, va siim in athu ala leh asepzia leh a bawlzia te a telkaan leh hi a salua hi. Ahih hangin a min apia naikei hi. A kum kik 1993- kum ciangin Kawlpi khua kiang, Letpaanchaung khua ah Paisan Pawi atung aa tua laitak ah a innkuan un a va siim leuleu uh hi. Tuatak panin a tel semsem aa, a upna zong a khang semsem hi. Ahih hangin a min a pia nai tuankei hi.

A upna a kikip sakna.

33

Page 34: Laaitui Khua leh Biakna

Singapore a pai tuungin, a innkuanpihte in zui nailo ahih manin, amah guak bek hi’n, sun in na a seploh sungteng, zaan thapaai thu ngetna in a zangthei hi. Khatvei vei zaan thapai in thu a nget ciangin nai 3-4 bang sauvei thei ahih manin, a khuukdin sa in a ih mu suakthei hi. Zaankhat a ihmut suak’ laitakin a mang sungah, “ Lungdam huai hi, nang kong tel ni’n,” acih la, ataang vekpi leh Sakkik a bei dongin asa hi. Tua aa ki panin hih upna sungah thamuan na a neipah hi. Singapore a tunphet in, hihbang upna a nei Pawlpi a nei a omtaam ci’n akan kawikawi hangin, tuabang Pawlpi a om nailoh lamtak a thei hi. 1994 -kum January tha kipat lamin, Leitung aa a lianbel lah hisi Assemblies of Yahweh a phuankhia pa, Pensalvania, US aa zum atu Jacob O’ Meyer Singapore ahong hawh in azin tun na Hotel ah a va kimu hi. Aman zong a upna a sittel zawh ciangin tui a kiphum nop leh phum thei ahih na agen hi. A zingciang January 11- ni in ama zintun na Equatorial Hotel Swimming Pool ah aphum hi. Tua a kipan hih upna sungah a kip a hi hi.

3. Assembly of Yahweh Laaituiah a ki phutna Assemblies of Yahweh tawh upna a ki bat hangin, zuihna aki bang kilkello Church of God acih Pawlpi khat Laaitui khua sungah a om hi. Tua Pawlpi makai pa, Sia Vungh Kham tawh upna a kikup uh ciangin, tatzia bawlzia simloh athu in ki lamdang hetklo, a kibang vive danin a mu uh hi. Sia Vungh Khamin zong upna kilam dang lo ahih ciangin kigawm ding agen zel hi. Pa Pau Za Mungin bel, tuabang aa a ki gawmsawm leh aman Sia Vungh Khamte lamah a tai zawhlohna ding, tuabang aa kigawm ding atup

taktak leh amah a tai zawkna ding Sia Vungh Kham’ tungah a gen tawntung hi. 2000- kum ciangin, a ki hothei uh aa, Sia Vungh Kham in, Assemlies of Yahweh lamah Church of God Pawlpi bupin atai hi. Tua ni aa ki pan Laaitui khuaah Assemblies of Yahweh a kiphut ahi hi.

4. Pawlpi makai sia. Vungh Kham

5. Pawlpi mi leh inn phazah Inn 6 Numei Pasal Tuiphumsa

6. Biakinn. Biakinn bel, Church of God aa a om lai uh aa biakinn ki tangsuak hi. Ahi zongin tua biakinn aa siikkang teng Church of God ten a siik uh leh piakkik pah dingin ki thukim hi.

7. Sepkhiatna Pa Yahweh sehsuah tawh

34

Page 35: Laaitui Khua leh Biakna

(i ). 1996- kumin, Laaitui khua Station Hospital aa mi cinate zatui zahaa leina ding ci’n K206, 000 tua laitak aa hausa pa, Pa Cin Khan Mang’ tungtawn in ki pia hi. (ii ). 1997-kumin, Laaitui khua aa mi cimawh mi zawngkhal teng huh na dngin, Pa Lian Khan Khai’ tungtawnin K300,000 kipia hi. (iii). 1998- kumin, Laaitui khua in tui deihbang aa a ngah zihziah na ding tuinaak puahphat na ding in K280,000-00 tua laitak aa hau sa Pa Kap Khan Thang tungah kipia hi. (iv). 1999-kumin, Sialtuineek sang, siapipa inn lamna dingin K300,000 tua laitak aa siapipa En Khan Dal tungah kipia hi. (v ). 1999-kum mahin, Laaitui State Affiliated High School puah na dingin K180,000 tua laitak aa siapipa Phut Khua Suan tungah ki pia hi. (vi ). 1999- kumin, Laaitui khuaah tui deih abng aa a ki zat zawhna ding in tuinaak, tuidawl leh tui lu puah na ding in K 100,000 tua laitak aa hausa Pa Kap Khan Thang tungah a ki pia hi. (vii). 2000-kumin, Laaitui khua Jubilee bawl tungtaangin tua pawi sung aa a ki sam buhtaang teng leina ding K 300,000 ki sikh hi. (viii).2001- kumin, Laaitui khua picing tak aa khantoh na ding vaihawm na leh septhak na ding aa zat dingin K 300,000 Pa Kham Suan Mung tungah a ki pia hi. (ix ). 2000- kum Laaitui khua Jubilee bawlna ah, Laaitui’ tate kum sawmguk tungsiah teng puanpi khattek piak na dingin K 300,000 ki pia hi. (x ). 2004- kumin, State Affiliated High School, Laaitui aa a pahtak huai sangsia aa kipan sang nasem te leh sangnaupang te pahtawi na ding K100,000 kipia hi. (xi). 2005- kumin, State Affiliated High School aa sangsiate in tui kicing zihziah aa a zat zawhna ding tuinaak, tuibeem leh tuidawl bawl na ding in K100,000 Siapipa Cin Sian Mung tungah kipia hi. (xii). 2005- kumin, Laaitui khuazaangin tui limphatak leh nuamtak aa a ngahkikna dingin, tui puahna dingin K 1,000,000 ki pia hi.

8. Upna Bulpi teng. Thu masa. Yahweh Pawlpi(Assemblies of Yahweh) sung aa thu-umte in, a nuai aa bangin Upna Buipi te kong pulaak uh hi. A beisa hun sungin, minsiangtho a um mite lakah, buaina kikhen na tampi hong piangin, mun khempeh hong zeel hi. Vaanglian Yahweh kammal ahi, Khasiangtho humop Laisiangtho Bulpi panin, Laisiangtho sung thumaan thutak a thei nuam leh a zong takpi te’ aa dingin, a maan pen Upna Buipi te phatak in genkhiat, lahkhiat loh hong phamawh ta hi. Una ah lungsim kikhat aa kipawl khoptheihna ding leh upna thu ih let ciat theih na dingin, hih laibu neu hong ki bawl ahi hi. Upna Buipi te ki gelhna hih laibu neu in, thu-um mite kiang ah a tom, a siangtho, a maan penin ah a ki siansuah-sa thulet guipi te hong theisak dingin, ki lam en hi. Tua baanah, hih laibu neu in, Messyah’ pumpi ahi Yahweh’ Pawlpi dialkhai(laan) khat nuai ah, ki pawlkhop na piangsak in, nuntaak na thumaan thutak a zong mite kiangah a ki bangin, teci hong pangkhawm sakthei ding hi. (I Kep 3:15) ci’n ki lamen hi.

35

Page 36: Laaitui Khua leh Biakna

9. Bishop, Jacob O. Meyer

10. Upna Bulpite. (i ). Laisiangtho sungthu amaan takaa genkhiat na dingin, eite in Khasiangtho humop-sa Thuciamlui Laisiangtho mah zat akul hi, ci- in ih kipsak hi. Laisiangtho lui tungtawn in, Laisiangthothak a khiatna ki gen thei bek hi aa, tua pan aa kammal a ki tuakteng kipsak in, Upna Bulpi maantak kingah pan hi. (Yahn 10:35) Laisiangthothak sungah, Thukhambu(Torah), Late, Kamsangte’ thu a genkikna tampi ih mu hi. A kam dingin ci lehang, Mt 4:4; Yahn 5:39; Lk 24:44-46; II Tim 3:14-17; Isa 8:16,20; Sawl 17:11 cihte bang ahihi.Laisiangtholui kammal pawlkhat Laisiangthothak sungah a taangtun lam i mu aa, kammal pawlkhatte pen, i Honpa Yahshua hong paikik ciangin, a kim in taangtung pan ding ahih na I mu hi. (ii ). Eite in i zaak ding leh ih biak ding, na khempeuh tungah ukna a neivaantung Vaanglian Pa( Yahweh) khat bek om hi ci-in ih kipsak hi. ( Thkna 6:4,13; Mt 4:10; I Cor 8:4-6) Messyah in mihing lim la-in hong pai in, Laisiangthotahk sungah Leitung honpa-in hong ki lang-in, ahih hangin tua hun mapek in a Pa(Yahweh) tawh a omkhawm khinsa hi ci-in, ih kipsak hi. (Yahn 16:28-30; Late 2; Mic 5;2; Yahn 17:5; Phil 2:5-8). Amah in nungak siangtho sung pan hong piangkhia aa,(Isa 7:14; Mt 1:18,23; Lk 1:26-38) mawhna khat zong a neilo in hong nungta in, (IKep 2:22) Golgotha(Calvary) mual singkhuam tung hong sihna hangin, eite mawh ki maisakna a ngah ih hi hi. (Isa 53:4; Heb 9; Yahn 1;29). Ama sih zawh nithum ni in thokik ahih man in, (Mt 12:24; I Cor 15:1-8) eite zong sihna pan thawhkik na’ng lametna hong pia ahi hi.( Rom 5;6-12; I Yahn 5:9-13) (iv ). Eite gupna(Hotkhiatna) ih ngah na dingin, amahmah in a hong pulaak teekteek ih Pa Yahweh min leh a tapa, Honpa Yahshua Messyah Min teekteek mah ih saanloh phamawh hi, ci-in ih kipsak hi. Tua baanah, Hebrew Laisiangtho pan aa ki la minte in, Mang(English) lai-in a tunng aa ki gelh bang teek mah hi, ci-in ih kipsak hi. (Pai 3:14, 15; La 68:4; 83:18; Isa 42:8; 52:6; tapa’ Min- Gam 13:16; Sawl 4:12 ) (v ). Eite in, Khasiangtho pen (mipum hilo in) Vaanglian Yahweh kiang pan lehMessyah kiang pan aa hong pai eite sungaa ate’ng thei, Vantung ih Pa’ deihna bang aa ih khantoh theih na dingin, vaangliatna, thahaatna(kha thahaatna ) hi,(Yahn14:25-27) ci-in ih kipsak hi. Eite in Pasian namthum gawm (Trinity kici) upna pen Laisiangtho sung ah a ki mu kei aa, upna dang hi ci-in ih ngaihsun hi. Khasiangtho pen, a Minsiangtho tung pan a ki ngah hi aa, Yahshua’ Min tawh tui kiphum khit ciangin, thu- um mite tungah khutnga-in thu ngetsak bek tawh ki ngah thei hi. (Sawl 2:38b; 10:44; 19:1-6; 8:14-24; I Tim 4:14; Sawl 5:32) (vi ). Eite in, mawhmaisakna nasep ngeinate leh ganhing tawh biaknate lobuang, mi namtuam vilvel khat ahihna dingin, vaantung Yahweh in Israelte a piak bangin, a thupiakte, a thuciamte leh a thukhenna te thumang mahmah tate bangin zuihkuul hi, ci-in ih kipsak hi. (Siam 20:7-8; Thkna 6:6-9, 25; 7:6-11; Mt 5: 10-20; Rom 7:12) Tu-in ahih leh, Gupna ngahna dingin Khasiangtho hangin, upna, cihtakna tawh a thu piakte zuih ding hamsalo hi ci-in ih um hi. (Eph 2:8-10;Yac 2:17-20). Eite in ganhing

36

Page 37: Laaitui Khua leh Biakna

tawh biakna, anluum tawh biakna leh leenggahzu tawh biaknate nangh nawnlo in, lungsim kha tawh biakna te ih zangh zawta hi.(Heb 13:15-16; I Kep 2:5; Rom 12:1; Phil 4:18) (vii ). Eite in Yahweh’ Thukhamte palsatna(kaanna) pen Mawhna hi, ci- in ih kipsak hi.(Siam4:2, 13, 27; I Yahn 3:4) Eite in mawhna tawh ih ki pelh na dingin, mi khatin Yahshua Messyah’ sisan pen ama’ mawhna luite sawpsiangna in mang masa in, tuakhit ciang, vaantung ih Pa’ deihna ahi, ama’ Thukhamte zuihna tawh ki apin nuntak ding ahi hi, ci-in ih kipsak hi. ( Mal 4:4; Mic 6:6-8; I Yahn 1:17; 2:2; Heb 10:26-31’ Eph 1:6-7). Yahweh in ama’ Thukhamte azui mite tungah, tha lawh tawm a hilo itna leh hehpihna thuphate hong pia thuah toto hi. ( Rom 3:24 ) Hehpihna ih cih pen, uut bangbang aa mawhna bawl theih na ding phalna( license) hilo hi, ci-in ih um hi.(Yud 1:4) (viii). Eite in mawhna ki siikkik na zui in, tuiphumna ki sam hi, ci-in ih kipsak hi. (Sawl 2:38, 41; Mt 3; 13-17). Tua tuiphumna pen, Yahshua Messyah’ Min tawh khat vei tui sungah a thal lam aa ki phumna ahi hi. ( Rom 6:3-6; Yahn 5:43; 14-26). Hih tui ki phumna pen, sunglam ki silsiangna (vun-atna) hi, ci-in ih um hi.(Rom 6:7-23; I Cor 10:1-10). Eite in hih tui kiphumna thu khat bek pen, Khasiangtho ngah na dingin, a ki sam kalsuanna hi ci-in ih um hi.( Sawl 2:38, Lk 4:16; I Kep 3:21) (ix ). Eite in Vaanglian Yahweh’ Thupiakte zuihna sungah, Siampi 23 leh Gamlakvakna 28;29 te sung aa, Sabbath–te leh Pawite kihel hi ci-in ih kipsak hi. Eite in tuhun aa Saturday a kici, nisagih Sabbath ni pen, Lai siangtholui pan Laisiangthothak sung dongh aa a ki zangh hi, ci-in ih kipsak hi. ( Pai 20:8-11;Mk 2:27, 28;Lk 4:16; Heb 4:4,9) Sabbath ni pen tudong in ama’ mi leh ama’ kikaal aa ciaptehna hi, ci-in ih um hi.( Pai 31:12-17; Isa 56:1-8; Ezk 20:12) (x ). Eite in Laisiangtho kha’-te pen, khadethak mitmuhna bek tawh ki khen hi, ci-in ih kipsak hi. (Pai 12:1; Thkna16:1). Khakhat sungah ni ki patna pen, Khadet ni ahi hi. Tua baanah, Laisiangtho in kumtul maan na hun ciang nangawn in, Zion(Yahrusalem) panin thu hong gingkhia ding hi, ci-in hong lak lai hi. (Isa2:3) Tua ciangin, Yahrusalem khua panin, Ni siangtho(Pawini) te hong ki gebn khia ding hi. (Isa 66-23) Laisiangtho sim daanin ni khat pen, nitum ciangin bei in, nitum ciang mahin kipan hi. ( Siam 23:32; Mk 1:32) (xi ). Eite in Laisiangthothak sung aa Paisan Pawi anneek na pen, kumsim in ih honpan Yahshua sihna phawkna hi, ci-in ih kipsak hi. Paisan Pawi pen Laisiangtho kha masa Abib kha 14 nita, ni ki pat zawh nitum khit liana a ki bawl ahi hi. ( Pai 12:3-14; Gam 28:16; I Cor 5:7, 8; 11:23) (xii ). Paisan Pawi bawlna in, Laisiangthothak sung thu-um mite, ki helkim ding( ki pawlkhat ding) cih limlah na ahi hi, ci-in ih kipsak hi. Silngo sawhloh anluum(matzoth) in, a ki balnen Yahshua’ pumpi lim etsak na ahi hi. (I Cor 10:16; Pai 23:18) Leenggahtui in Honpa’ sisan luang lim a lak ahi hi. (Hebtirosh, ‘asis-leenggahtui)(Mt 26: 27-29, Isa 65:8-9; Thkna 32:14). Sabbath khat ahihloh hangin, Paisan Pawi ni in silngo sawhloh anluum bek zat ding thu ih theician hi. (Thkna 16: 3,4) Hih ni pen Pawi ki ginni, kumsim Sabbath ki ginni khat ahi, ci-in ih thei hi. Mk 15:42; Lk 23;54; Yahn 19:31;42;Pai 12;8; 34:25) Pawi na neek main, khe silna om masa ding hi.(Yahn13) (xiii ). Eite in silngo sawhloh anluum pen, Abib kha 15 ni pan 21 ni dong ni

37

Page 38: Laaitui Khua leh Biakna

dong neek hi ci-in ih kipsak hi. Tua hun sungteng silngo sawhloh an bek kin e ding hi, ci-in ih kipsak hi. (Siam 23: 6) Silngo sawhloh anluum neek na in, siatna a piangsak, siatna a tungsak thei thuhilhna hoihlo khempeuh pan ki siansuahna hi, ci-in ih ngaihsun hi. (I Cor 5:6-8; Mt 16;12; Mk 8: 14-15; lk 12:1). Tua Pawi ki patpi ni leh a tawpna ni pen, Vaantung Yahweh phatna leh a siangtho mipi ki khopna in ki zangh hi.(Pai12:15-20; Gam 28: 17-25; Sal 20:6-7) (xiv ). Eite in Pentecost Pawi( Shavuoth) pen, Paisan Pawi hunsung kaal Sabbath ni a zingciang aa kipan kisim to Sabbath kaal sagih a cin khit, ni masa ni(Sunday) ni-in bawl dingin ih kipsak hi. (Yahn 5:10-12 NEB) Pentecost Pawi pen a tawntung in ni masa ni-in ki bawl tawntung hi. (Siam 23:9-21; Sawl 2 ) Laisiangtho thak hun ah, tua ni-in, Khasiangtho hong ki buasuk aa, tua baanah taanglaai-in Israelte in Sinai mual nuai ah Yahweh tawh thuciamna a kipsak ni uh, ci-in ih thei hi. (xv ). Eite in Pengkul Pawi pen, Honpa Yahshua in a Pawlpi ahi ama’ Mo a la dingin vaantung pan hong paisuk kik ding hi, cih etsakna in ih bawl hi.( Siam 23:24-25; Gam 10:1-10, 29::1; I Thes 4:16) Eite in Siansuah Pawi/ Antanh Pawi( Yom Kippur) pen, ih honpa Yahshua in Golgotha mual tungah a sisan tawh hong siansuahna etsakna in ih bawl hi. Tuhun in ahih leh ih mawhna pulaakna Sabbath antanh ni in ih zangh hi.( Siam 23:27-32; Sawl 27:9) (xvi ). Eite in Laisiangthothak hun sungah Buuk Pawi pen, Yahweh’ kumpi’ gam kumtul maan na etsakna in ih bawlkhol hi. ( Siam 23:34-39; Yahn 7:1-39; Zech 14:16-21) . Hih Buuk Pawi pen, ni sagih sung ki bawl hi aa, ani masa nil eh a nunung ni lain ni a kici a ni giatni pen, siangtho mipi ki khopna in ki nei hi.( Yahn 7:37) (xvii ). Eite in, Vaantung gam kici Yahweh’ kumpi’ gam pen, ih honpa Yahshua Messyah in hih leitung mahmah ah hong phut ding hi, ci-in ih kipsak hi. (La 115:16; Pau 11:31; Mt 5:5) Mang 5:10) Hih ku,tul manna a kici Kumpigam pen, Yahshua Messyah a nih veina hong pai ciangin hong phut ding hi, ci-in ih um hi. Tua hun ciangin, a ngeina bangin thumaan thutak aa ki ukna hong piang ding aa, hih leitungah, mawhna hang aa a ki manhsuahsa Eden gam nopsakna hong tungkik ding hi. (Isa 11:1-10; Mt 6:10) Tua kumtul manna khit ciangin Vaanthak leh Leithak hong paingta ding hi, ci-in ih um hi. ( Isa 66:22; Mang 21:1) (xviii). Eite in, Laisiangtho in mi gilote ( thukham zuilote) a tawntung in mawhsakna daan thuak sak dingin ih mu aa, tua pen meiliipi gehenne) sungah siat maimanna hi. Ci-in ih kipsak hi. Tua pen mei kuang tawntung hell khuaah a tawntungin daan thuakna in ih sang hi.(IIthes 1:7-10; Mal 4:1-3; la 37: 2-22; Isa 33:12; Mt 25:46; Yud 7). (xix ). Eite in, Laisingtho in Satan kici dawimangpa pen a mipum mahmah in zong a nungta in ih kipsak hi.( Pian 3:1-5; Isa 33:12; Zech 3: 1- 2;Mt 4:1-11; I Kep 5:8; Mang 12:9).Satan ( thumang lopa) pen, kumtulmaan na khit ciangin bei ding hi.( Ezk 28:18-19; Rom 16:20; Mang 20:7-10). (xx ). Eite in Siampi 11 sung leh Thuhilhkikna 14 sungte aa saniinte tanh na ding pen, eima’ hun mahmah ah zong kip lai-in, ih pumpi cidam na ding mahmah in zong ki sam hi, ci-in ih um hi.(II Cor 6: 16-19). (xxi ). Eite in cinate a ci a damna dingin, Yahweh min leh Yahshua Messyah’ Min tawh sathau siangtho ki zuutna thu pen ih kipsak hi. Hih sathau siangtho zuutna pen, a tawm pen in upa nih ciang a omna ah ki

38

Page 39: Laaitui Khua leh Biakna

zangh thei hi, ci-in ih kipsak hi.(Yac 5:13-20; Pai 15:26). (xxii ). Eite in, leitung kimkotah hih Gupna thumaan thutak hilhna dingin, Yahshua’ pumpi ahi ama’ Pawlpi mi khempeuh in, Yahweh’ Pawlpi sungah a neihsa she sawm suah sehkhat pia ding hi, ci-in ih kipsak hi. ( Pau 3:9). Ki siatna leh kholtuamna a omloh na dingin, sehsuah pen Pawlpi zumpi ah ki puakkim ding hi, ci-in ih um hi. ( Mal 3;8-12; Siam 27: 30-33; Mt 23:23). Yahweh’ pawlpi mi khempeuh in Pawi sum sehsuah, kum thum sim aa kaihkhop pen zong zat ding hi, ci-in ih kipsak hi.( Thkna 14;27-29; 26: 12-17).

11. Pawlsung ki-ukna Ei Yahweh’ pawlpite’ ki ukzia pen Laisiangtho tawh a ki tuak, a tung lam pan a nuailam aa ki-uk zia, ngeina leh thukham ahi hi. Messyah in Pawl pi’ lutang ahi hi. Vaanglian Yajweh in buaina leh ki elna paingsak ngeilo a hih mahbangin, na khempeuh a ngeina bangin, phatak siangtho takin sep ding ahi hi.( I Cor 14:33,40)

Yahweh’ Pawlpi sung ki ukzia pen, taanglaai Israel mite’ aa dingin Yahweh in akhun saksa, Laisiangthothak sung nungzuite in a zoptoh uh bangbang ahi hi. Hiha tunglam pan aa a nuailam ki ukzia pen, Paikhiatna 18, Gamlakvakna 11 leh Ephet 4:11 ah ih mu thei hi. Laisiangtho in a lahkholh bangin a zui, nungzuite’ ki lamzia ih et ciangin, Evangelist, Pastor leh Laihilhsia baanah, Bishop leh Decon te a omsak uh hi. ( I Tim 3; Titus 1:5-9).Tua baanah, hih mite pen, Elders(Upate) Elders(Upate) kici uh hi. (Titus 1:5; Gam 11:25) Tua thamlo in, Laisiangtho in sung panin, Yahweh’ gam nasem(Minister) dingin Yahweh in a tuamin a teelna thu zong na gen hi. ( Rom 15:16; Heb 10:11; Rom 12:7).

Vaanglian Yahweh leh Yahshua Messyah in, a khansiangtho tungtawn in, in,Yahweh pawlpi sung makai nasem ding aa a koih ahih nugnsang, a nutak sunguh nasaep zaa( panmun) ahi hi.( I Cor 12:11, 18, 28). A zenzen in upa nasem khatin, limtak in kip zolo ahi zongin, Laisiangtho deihdaan ciang cinlo ahi zongin, ahih khak leh tua pa ki khawlsak thei bek hi.

Yahweh Pawlpi sung nasem khat in, Laisingtho deihdaan ciang dinmun (pilna, siamna) a neihkul hi. ITim 3:1-7, Titus 1:5-9). Messyah’ Pumpi (Pawlpi) sung pan khasiangtho tawh ki dim aa, phatak aa nasem thei ding teelna pen, Yahweh pawlpi ngeina hoih khat hi ding hi. Tuamah abngin a ki ciangtanh –sa pilna tawh a kiteel hih nasem dangte in, Bethel zumpi ah, Obadiah Laisiangtho sang a kahtoh ding kisam( ki deih )laai hi Laisiangtho in numeite thuhilh ding pen kham hi. (ITim 2;11-14, I Cor 14: 34).

Upna bulpite tawh kisai in, Pawlpi tuamtuam khempeuh ah Pawl sung nasem te leh Bishop bekin leen ding uh hi. A zenzen in Pawlmi khatin, upna bulpite tawh kisai buaina a neih leh, ama upna lai tawh gelhin, upna bulpi a encik Committee te kiangah puak ding aa, ki sittel ding hi. Upna bulpite tawh kisai in, Sawltaak 15 sungaa bangin thuhilh upate bekin khensat ding uh hi. Pawlpi mite sungah ki khensat lo ding hi. Yahweh pawlpi sung, Pawlmi khempeuh in I Cor 1;10 leh Eph 4:1-7 sung aa om bangin upna kikhat in a om theihna ding un, a ki bawlphat ding uh kisam hi. Yahweh pawlpi mite

39

Page 40: Laaitui Khua leh Biakna

pen, pumkhat sakhat in om ding uh aa, II Thes 3;6-16 sung aa a gendaan zui ding uh hi.

Upna bulpi bangin phatak in ki lenkip ding hi. Tua ahih manin, Yahweh’ gam nasem ding aa a ki koihte a kit eel mite ahih kei leh Pawlsung sangkah mite bekin, pulpit pan thuhilh thei bek ding hi. Yahweh Pawlpi sung mipite ki khopna khempeuhah, a upa zaw nasemte in thuhilhna thupi teng len ding uh hi. Sabbath School cihbang a omloh hangin, Sabbath biakpiakna khempeuh ah, teci panna leh thuhilhna omthei ding hi.

Amun tuamtuam aa Pawlpi te khempeuhin, amau mun ciatciat pan biakna a piaktek hangun, Leitung kimkot aa Pawlpi mite tawh pumkhat sakhat in ki ngaihsun ciat ding uh hi. Pawlpi khat a ki lawmzah ciang a hong tamtoh leh amau phualsung Pawlp ki uk na dingin, Pastor( tuucing) thuhilh upna khat leh Deacon upa khat koih thei ding uh hi. Pastor pa in Bethel zumpi khut nuai ah a phualphual aa Pawlpi sung nasep khempeuh len ding hi. Thuhilhna leh mundang vehna ah laihilh siapa in huhthei ding hi. Deacon in thu um mipi sung aa ki sapna leh mizawng huhna te len ding hi. Pawlpi khempeuh aa Deaconte in, zumpi ukna nuaiah om ciat ding uh hi. A phualphual aa om thu-um mipite’ thu dotete pen, tuiphum ma in Deacon pa in limtakin ngaih sun masa ding hi. ( Sawl 6). Pawlpi kem upate leh Pawlpi’ thu khempeuh, a ki sapna zuiin Bishoppa ahih kei leh thuvaan pawlin sittel thei ding hi. Pawl mite kikaalah thu khempeuh, tuiphum siate’ khensat na bangbang a tawpna hiding hi.

Yahweh Pawlpi khempeuhin, Leitung khempeuh pawlpi khat suak ahih mah bang in, Pawlmite she sawmsuah sehkhat pen Bethel zumpi ah hong puakkik ding uh hi. Tua sumpi panin, a phualphual Pawlpite a dinzawh na dingun, hawmin kihuh ding hi. Tuabang hi leh mun khempeuh aa om Pawlpite in phattuamna ngahkim ding uh hi. Tua nangawn a munmun zuiin, a ki lawm zahciat amau kiangah na khol thei ding uh hi. Yahweh Pawlpi sung mitang ahih kei leh mipite zat ding aa a ki pia van khempeuh, Yahweh Pawlpi’ neihsa hiden ding hi.

12. Pawlpi sung Khaalam nuntakna Laisiangtho sungah, Yahweh mite a milip in khaalam nuntak zia ding a tel takin ih mu thei hi. Eite in vaanglian Yahweh leh ama thukhamte ah, ki pumpiakaa, thumaan ding Laisiangtho in ki ciantakin hong hilh hi,ci-in ih umciat hi. Tua baanah, Yahweh Pawlpi mite in a pualam mite muin a etteh theih ding un Laisiangtho aa ih muh bangin, biakna maan zui-in a kilangh in taangkhia ding hi ci-in ih kipsak hi. Nisim in vaantung ih Pa Yahweh tawh a ki nai thei pen aa nuntak tawntung ding cih pen, eite lametna (ngimna) ahi hi. Ih kimkot aa Leitung ki pawlna tuamtuamte in nuam a sak pen uh nun taak zia pen, ki deek in nuntaak nuam aa nuntaak ding pen eite ngimna bul (goal) ahi hi.Tua pan aa hong tung ding Vaantung Kumpi gam ta’angmi bangin ih tenna Leitung minamte buaipih nuntaakna ahi Leitung thu ngeekte panin kihem in nuntak ding pen ih lunggulh pen thu ahi hi. Tuabang nuntak na sungah, Leitung kiteelna sungaa nuntaak na zong ki hel hi.(Thkna17:14- 15; I Yahn 2;15; II Cor 5:20; Mt 5:14-16; II Tim 2:4; Siam 26; Thkna 28)

40

Page 41: Laaitui Khua leh Biakna

Laisiangtho in thu-um mite numei pasal a kuamah peuh a aunglua hilo a hoih bektawh ki zep ding hong sawl hi ci in ih kipsak hi. (I Tim 2:8-10). Laisiangtho in Pawlpi sung leh ih inn sungah ei tawh ki tuakin makai sia ih suah ciat ding hong hilh hi ci-in ih thei hi. ( I Cor 11:16; I Tim 2;2-15; I Kep 3:1-7) Hih thuhilhna tawh ki pawlin, biakpiak hun leh tetci panh ciangin, numeite in a lu uh tuam ding uh aa, pasalte in tuamlo ding uh hi. Laisiangtho in pumpi siangtho na ding hong hilh aa, tua pen ih Khasiangtho ngahin hong nusiat khakloh na ding ih pianpih siangthona a ki siasak thei a lauhuai leh a hoihlo zatui leh hong kham sakthei nakhat peuhpeuh ihneek ihdawn loh ding hi ci-in ih kipsak hi. ( II Cor 6:14-18) Cidam taka a ih nuntak ding pen ih ngimna bulpi hi ding aa, ih kimkot ah khauhtak aa tetci ihpan theih nang leh, Yahweh aa dingaa muibunh tetci te ihsuah nang ahi hi. Laisiangtho in ihlawm ihgualte tungah ih ngawng! tatloh na ding thu hong hilh hi, ci-in ih kipsak hi. Eite in mi khempeuh tawh ki lem aa nuntaak na ding leh, (Mt 7:12,22:39; Siam 19:17-18) aa a gen thuhoih ( ngeina hoih) te ih zuih ding hong sawl hi ci-in ih kipsak hi.Eite Honpa Yahshua Messyah in, eite zuih dingaa hong nusiat ahi Vaanglian a Pa Yahweh khut sungah thuhkik na khempeuh a apna thu Yahweh pawlpi sung sanggam khempeuh in zuih dingin hong sawl ci-in ih thei hi. Ki itna galte nangawn zo ding hi ci aa mi khempeuh tungah, ih ngaihsut ding ahi hi.(I Kep 2:21-23; I Cor 6:1- 11;Mt 5;33-48)

Hihbang ngaihsut na tawh ki tuakin mi khempeuh tawh ki lemna hong pia aa, tua ahih manin Yahweh mikhat peuhin galkap nasep khat peuh asep hetloh na dingin ih kham hi. Galkap na sep tawh ki sai in, amaute in siatna a paingsak lo din panmun len zaw in, ahih kei leh angim na ah mi heehpih na a piangsak kumpi upadi tawh a ki tuak nasepte a let zawk na dingin ih thukim pih hi. Tua ahih ciangin, Yahweh Pawlpi sung nasem te in, hih Laisiangtho thubul ahi, ki sanggam itna khang zaw in, khat leh khat ki huh na ding mawhpuak ( tavuan) kipia hi. ( Pai 20:13; Thkna 5:15-17; Mt 5;38-48, 26:52; Lk 6;27-35; Yahn 18:36; Rom 12:9-21).

Yahweh’ Pawlpi mite’ ngimna bulpi pen, ki-itna a khauhna mun ahi innpi khat asuah na ding ahi pen hi. Messyah sung aa zi le pasalte in zong, a bei thei nawnlo ding nuntakna a lam zawh na dingin, a hanciam ding uh kuul hi. Yahweh’ Pawlpi sung aa aa lawp mi khempeuhin, nupa ki khenna zum ah ki khe’n na’ng thugen dingin, buai ngeilo ding hi. Nute pate in zong, a tate uh nuntakna lammaan ah, a pai na ding un, phatak in hilh ding uh hi. (Eph 5: 20-33, 6: 1-9; I Cor 7: 1-17). Eite’ nisim nuntakna in, Yahweh’ Pawlpi sung leh a pualam mite lakah ih lahtheih ahoih pen tetci-te hiaa, Yahshua Messyah’ Min in zong gensiatna athuakloh ding ki sam hi.

Yahweh’ Pawlpi sung sanggamte lakah, ki-itna kha a ki lat mahmah ding kuul hi. Hih ki-itna khaa in, Messyah’ Pumpi ahi mipite tungah a kilang khia ziahziah ding khat leh khat ki laainatna ahi hi. Thu-um sanggamte’ lakaa, khat leh khat ki siatna pen, Leitung upadi zumah ki khiakik theilo ding hi. (ICor 6).

41

Page 42: Laaitui Khua leh Biakna

Yahweh’ Pawlpi in minam khempeuh tungah a kipia letsong hici’n hilh hi. Laisiangtho in minam deidan lo in, Yahweh’ innkuan sungah ki sang hi, ci-in hilh hi cih thu ki kipsak hi. Yahweh’ Pawlpi in mi khempeuh’ aa ding thu ngetna asuah ding ki sam hi. ( Isa 56:7). Taanglaai Sawltakte hun in zong Gentile mite kisaang hi.( Sawl 8: 10-11, 27-39; Gal 3: 28; Col 3:11) Yahshua Messyah ki piakna tung tawnin Yahweh’ hong itna in, a hong tum mi khempeuh a ding ahi hi.(Mang 3:20) Lei maitang aa te’eng mi khempeuh in, mikhat(Adam) tung pan a piang vive ahi hi. (Sawl 17:26). Yahweh’ Pawlpi mi khempeuh in, hih thute a theitel mite khempeuh a kemcing ding uh hi.

Yahweh’ Pawlpi mi khempeuhin, manpha a sak mahmah uh hih Laisiang tho thumaan pen tetci apan na ding uh hunpha zongin midangte kaaihuai dingaa, tuuhuang sungah hong tumhpih ding uh hi. Yahweh’ Pawlpi mi khempeuh in, hih kipawlna a zaizawk na ding in, nakpi in hanciam dingaa, hong paikik ciangin huih lakaa amah adawn ding Messyah’ pumpi khat a bawlkhol ding ahi hi. Messyah’pumpi nate ahi mite khempeuhin, a puak lam mite maiah limpha lakin a mun khempeuh pan Laisiangtho a taangtun na ding in hanciamin, Messyah’ Pumpi ahiPawlpi sungah a hong kilut nopna dingin, hahkat ciat ding uh hi. (II Kep 3:15)

13. Pawlpi mi suah nang a kisam thute. Yahweh’ Pawlpi’ mi suahtheih na ding a ki sam thute in a nuai aa abng teng ahi hi.

1. Phatakin thu um aa a ding mi khat, Yahshua Messyah’ Min tawh tui kiphum masa ding hi.

2. Pawlpi mi khat a suak nuam mi peuhmah in, eite’ Pa Yahweh leh ama thukham’te um aa, a zui takpi mi khat hi ding hi.

3. A nutakna limlim in, ki siikkikna leh ki khel takpi na nei ding hi. 4. Pawlpi mi khat a suak nuam peuhmah in, hih upna bulpite tawh ki tuakin gamta ding aa, Laisiangtho’ gen upna bulpite a tom aa lahna hi, ci-in saang takpi ding hi.

14. Uploh thute Yahweh’ Pawlpi in, Upna bulpite a neih mah bangin, Uploh thute zong nei aa anuai aa abng ahi hi. Mite bawltawm thu khempeuh nialin, Laisiangtho sung aa thute bek len hi. 1. (a). Laisiangtho a ki teisawnte, kammal khatkhit khat ahi zongin, sutciau (fullstop) khat nangawn ahi zongin, Khasiangtho humop(inspired) hi, cih upna.

(b). Laisiangtholui in, hinna thatthei hi, ci-in Piancil pan Malakyah (Malachi) dong saanglo in, Mattiyah( Mathew) pan Manmuhna dong saanlohna. (c). Piancil pan Malakyah dong bek saangaa, Mattiyah pan Mangmuhna dong saanlohna.

2. (a). Pasian leh TOPA(God and LORD) pen, taang misiangtho te’ biakpa leh hici aa saanna leh upna.

(b). Yahweh’ Minsiangtho taangaa, TOPA leh Pasian cih kammalte zatna leh manhna.

42

Page 43: Laaitui Khua leh Biakna

3. (a). Jahova pen Sangpenpa’ Min hi, ci aa upna leh zatna. (b). Yahweh’ Minsiangtho taang aa, Jehovah zatna. 4. (a). Sawltaakte in Jesuh (Jesus) min tawh na sem hi, cih upna. (b). Gupna min Yahshua ta’ang aa Zeisu/Jesuh/(Jesus) zatna. 5. (a). Sawltaakte in Khazih( Christ) zangh hi, cih upna (b). Messyah ta’ang aa Khzih( Christ) zatna. (c). Messyah leh Khazih( Christ) kibang hi cih upna. 6. (a). Khasiangtho mipum bang aa saanna. (b). Pentecost ni aa Khasiangtho ki buak ma in, Khasiangtho in na semlo hi cih upna. 7. Pasian khat in mipum thum kigawm(Trinity) hi cih upna. 8. Tapa in Pa hi, Tapa zong hi, Khasiangtho zong hi, ci aa khatbe (Monarchianism) aa upna. 9. (a). Sawltaakte in, ni sagih lakah ni masa ni( Sunday) ni-in biak piakna nei uh hi, cih upna. (b). Yahweh in thupha pia in, a siantho sakni, ni sagih ni Sabbath ta’ang aa ni masa ahi Sunday zatna. 10. (a). December 25- ni in Gumpa suak hi cih upna. (b). December kha 25 ni pen, Gumpa’ suah pawi bawlna aa zatna. (c). Suah pawi limlim bawlna 11. Bethlehem khua bawng-an piakna kuang sungah Gumpa suak hi cih upna. 12. Nisuahna lam gam panin, naungeek bia ding aa a pai mipil 3- pha hi cih upna. 13. (a). Friday ni in Gumpa si hi cih upna. (b). Good Friday ni pen, Gumpa sihna phawkna ni aa zatna. 14. (a). Ni masa Sunday ni in, Gumpa thokik hi cih upna. (b). Easter Sunday pen, thawhkik pawi bawlna in zatna

15. (a). January kha ni khat ni pen, kumthak ni( New Year) kum ki patni hi cih upna.

(b). January kha ni khat ni pen, kumthak pawi aa bawlna. 16. Laisiangtho sung aa omlo leh, Laisiangtho tawh a ki tuaklo pawi limlim bawlna.

17. (a). Gumpa sihna in, Singlamteh( Cross) tung hi cih upna. (b). Singlamteh limlim zatna. 18. Yahweh ni siangtho( Sabbath) te pen, Min saingtho lo tawh bawlna. 19. Yahweh’ Pawi siangthote pen, ama sehni ciangtanh ni tawh ki tuaklo aa bawlna. 20. Laisiangtho in a khaam, neek leh dawnte neekna dawnna. 21. Min lo tawh tuiphum na 22. Minsaingtho lo tawh tuiphumna. 23. Tuiphumna ta’ang aa, tuitheh tuitaak zatna. 24. Naungeek tuiphumna. 25. Khaa(soul) si theilo( immortality of soul) hi cih upna. 26. (a). Hell in meiliipi hi cih upna. (b). Migilote in meiliipi sungah si theilo in gawtna thuak den ding hicih upna. 27. Purgatory( Khaa ki kholna) om hi cih upna. 28. A sisa mite aa ding thu ngetsakna. 29. Kumtul manna(Millennial Kingdom) pen, Vaantung hi ding hi cih upna. 30. Laisiangtho sung aa omlo(phuaktawm) Pawlpi minte.

43