भारताचे नय ंक व महाल ेखापरक ...agmaha.cag.gov.in/audit...

http://cag.gov.in

भारताचे �नयं�क व महालेखापर��क यांचा

31 माच� 2016 ला संपले�या वषा�चा महसुल� �े�ावर अहवाल

महारा�� शासन वष� 2017 चा अहवाल �मांक 3

i

प!र"छेदांचे शीष�क प!र"छेद प�ृठ

उपो�घात v

सव�साधारण आढावा vii-xii

(करण I सव�साधारण

महसुल� जमांचा कल 1.1 1

महसुला�या थकबाक�चे !व"लेषण 1.2 4

$नधा�रणातील थकबाक� 1.3 4

!वभागाने शोधून काढलेल� कर चुकवे+गर�ची ,करणे 1.4 8

लेखापर�.ेला शासनाचा/ !वभागाचा ,$तसाद 1.5 8

ऊजा� !वभागाम2ये लेखापर�.कांनी उपि4थत केले5या आ.ेपांवर काय�वाह� कर6यासाठ8 केले5या काय�तं9ाचे !व"लेषण

1.6 13

लेखापर�.ेचे $नयोजन 1.7 15

लेखापर�.ेचे प:रणाम 1.8 16

(करण II +व�,, .यापार इ4याद�वर�ल कर

कर ,शासन 2.1 17

अंतग�त लेखापर�.ा 2.2 17


“VAT "या थकबाक,ची वसूल� कर:यासाठ; रा

31 माच� 2016 ला संपले�या वषा�चा महसुल� �े�ावर लेखापर��ा अहवाल

ii


Set-off ला चुक�ने मा@यता देणे 2.6.2 48

,लंबीत र?कमांचे @यून $नधा�रण 2.6.3 48

(करण III मुKांक श�ुक आHण नLदणी फ,


अंतग�त लेखापर�.ा 3.2 50


“मुKांक शु�क संबंधातील माफ,” ची लेखापर�.ा 3.4 52

इतर लेखापर�.ा अ=भ.णे 3.5 65

भाडेपBा कराराम2ये अनुCिDत शु5क, सुर.ा ठेवी (Security Deposit) इIयाJद !वचारात न घेत5यामुळे मुLांक शु5काची कमी आकारणी

3.5.1 65

मालमIते�या मोबद5यात बोजा (Encumbrance) अंतभू�त न के5यामुळे ` 11.94 कोट� मुLांक शु5काची कमी आकारणी

3.5.2 66

‘उIप@न वाटणी’ (Revenue Sharing)ची बाब !वचारात न घेत5यामुळे मुLांक शु5काची कमी आकारणी

3.5.3 67

दान प9ावर चुक�चे दर लाव5यामुळे मुLांक शु5काची कमी आकारणी 3.5.4 68

मालमIते�या @यून मू5यांकनामुळे ` 57.95 लाख मुLांक शु5काची कमी आकारणी 3.5.5 69

मुLांक शु5कात चुक�ची सूट 3.5.6 71

बाजार मू5याची प:रगणना करतांना नूतनीकरण कलम हे भाडेपBा !वलेखाचा भाग Wहणून !वचारात न घेत5यामुळे मुLांक शु5काची कमी आकारणी

3.5.7 72

संलेखा�या चुक��या वगXकरणामुळे मुLांक शु5काची कमी आकारणी 3.5.8 73

(करण IV जमीन महसूल



“शै�Hणक (योजनासाठ; दे:यात आले�या शासक,य जOमनीचा वापर” ची लेखापर�.ा

4.3 75

इतर लेखापर�.ा अ=भ.णे 4.4 82

अनु�मHणका

iii


भोगवटा Yकंमतीची कमी आकारणी 4.4.1 82

बोल�दारांकडून =ललाव र?कमेवर�ल मू5यव+ध�त कराची (VAT) कमी वसुल� 4.4.2 83

अनिज�त उIप@नाची कमी वसुल� 4.4.3 84

(करण V वाहनांवर�ल कर


लेखाप:र.ेचे प:रणाम 5.2 86

“मोटार वाहनांवर�ल कराचे �नधा�रण आHण संकलन आHण +वभागातील +व4तीय �नयं�णे” यावर�ल संपादणूक लेखापर�.ा

5.3 87

,वासी बसेस वर मोटार वाहन कराची कमी वसुल� 5.4 107

(करण VI इतर कर व करेतर जमा

कर ,शासन 6.1 108

लेखाप:र.ेचे प:रणाम 6.2 108

“सहकार� संDथांकडून (ाRती” ची लेखापर�.ा 6.3 109

केबल चालकांकडून करमणूक शु5काची वसुल� न होणे 6.4 112

]ड4कोथेक कडून करमणूक शु5काची वसुल� न होणे 6.5 112

अनुCDती नुतनीकरण शु5काची कमी वसुल� 6.6 113

रा^य =श.ण उपकर (SEC) आ`ण रोजगार हमी उपकर (EGC) यांचा कमी भरणा करणे

6.7 114

v

उपोUघात

भारताचे $नयं9क व महालेखापर�.क यांचा 31 माच� 2016 रोजी संपले5या वषा�साठ8चा हा अहवाल भारतीय सं!वधाना�या अनु�छेद 151 अ@वये माननीय रा^यपाल महोदयांना सादर कर6यासाठ8 तयार कर6यात आला आहे.

$नयं9क व महालेखापर�.क (कत�xये, अ+धकार व सेवाशतX) अ+ध$नयम, 1971 आ`ण Iयाअंतग�त भारताचे $नयं9क व महालेखापर�.क यांनी जार� केलेले लेखापर�.ा व लेखांकनाचे !व$नयम, 2007 अ@वये महसूल� .े9ात मोडणाzया ,मूख महसूल� !वभागां�या जमा व खचा��या लेखापर�.ा�या महIवपूण� $न{पIती या अहवालात समा!व{ट आहेत.

या अहवालाम2ये नमूद केलेल� ,करणे ह� 2015-16 या वषा�म2ये चाचणी लेखापर�.े दरWयान आढळलेल� तसेच Iयाआधी�या वषा�त $नदश�नास आलेल� परंतु याआधी�या लेखापर�.ा अहवालात समा!व{ट होऊ न शकलेल� ,करणे आहेत; 2015-16 नंतर�या कालावधीशी संबंधीत ,करणे दे`खल आव"यकतेनुसार समा!व{ट कर6यात आल� आहेत.

भारताचे $नयं9क व महालेखापर�.क यांनी जार� केले5या लेखापर�.ा मानकांशी सुसंगतीने लेखापर�.ा कर6यात आल� आहे. ट�प- मूळ इंYजी अहवालावZन अनुवाEदत, शंका समाधानसाठ; कृपया इंYजी अहवाल पहावा

vii

सव�साधारण आढावा या अहवालाम2ये एका संपादणूक लेखापर�.े सह कर, शु5क xयाज आ`ण शा4ती इ. ची न/कमी आकारणी अशा बाबींशी संबं+धत ` 105.44 कोट� व मू5यव+ध�त करा�या थकबाक�ची वसुल� न होणे या !वषयी ` 529.48 कोट� र?कमेचा अंतभा�व असलेले 25 प:र�छेद यांचा समावेश आहे. काह� महIवपूण� $न{कष� खाल� नमुद केले आहेतः

I कर (शासन

2015-16 या वषा�तील रा^याची एकूण महसूल� जमा ` 1,84,920.19 कोट� एवढ� होती. ^यापैक� रा^य शासनाने ` 1,39,915.63 कोट� महसूल उभारला होता आ`ण क L शासनाकडून ` 45,004.56 कोट� ,ाDत झाले होते. रा^य शासनाने उभारलेला महसूल रा^या�या एकूण $नxवळ जमे�या 76 ट?के होता. क L शासनाकडून ,ािDत झाले5या रकमेम2ये ` 28,105.95 कोट� एवढया !वभाजनयोय क L�य करातील रा^याचा Jह4सा ^याम2ये गत वषा��या तुलनेत 59 ट??यांची वाढ नदवल� गेल� आ`ण ` 16,898.61 कोट�चे सहायक अनुदान यांचा समावेश होता.

(प!र"छेद 1.1.1)

II +व�,, .यापार इ4याद� वर�ल कर

“VAT "या थकबाक,ची वसुल� कर:यासाठ; रा


viii

� ` 23.23 कोट� थकबाक� अंतभू�त असले5या तीन ,करणांत, !वभागाने कसूरदार xयापाzयां�या मालमIता वेळेवर जDत के5या नाह�त व Iया मालमIता बँकेने जDत के5या आ`ण Iयामुळे VAT �या थकबाक�ची वसुल� झाल� नाह�.

(प!र"छेद 2.4.8)

� ` 21.48 कोट� थकबाक� अंतभू�त असले5या दोन ,करणांत बँकेला देय असले5या र?कमे�या वसुल�साठ8 बँकांनी xयापाzयां�या मालमIता !वक5या; परंतु, !वभागाने VAT ची थकबाक� वसूल केल� नाह�.

(प!र"छेद 2.4.9)

“इतर शासक,य +वभाग/संDथांबरोबर माEहतीची देवाणघेवाण आHण समJवय साध:यासाठ; +वभागात योजलेले काय�तं�” यावर�ल लेखापर�.ेतून खाल�ल बाबी आढळून आ5या.

� ^या 455 कं9ाटदारांची वा!ष�क करपा9 उलाढाल कमाल मया�देपे.ा अ+धक होती Iयांना वेगवेगया महानगरपा=लका/शासक�य सं4थांनी ` 470.99 कोट� र?कम ,दान केल� होती परंतु हे xयापार� !व�कर !वभागात नदणीकृत अस5याचे आढळून आले नाह�.

(प!र"छेद 2.5.1)

� तीन महानगर पा=लकेतील ^या 53 कं9ाटदारांनी ` 156.14 कोट�ची कं9ाटे पार पाडल� होती Iयांनी !वभागाला सादर केले5या Iयां�या $नयतकाल�क !ववरणांत Iयांची काय�कं9ाटाची उलाढाल दश�!वल� नxहती Yकंवा !ववरणेच सादर केल� नxहती Yकंवा ते नदणी ,माणप9े र झालेले कं9ाटदार होते.

(प!र"छेद 2.5.2)

रा^याबाहेर�ल शाखांना ह4तांतर�त केले5या करपा9 4था$नक खरेद�ं�या xयवहारांची योय पडताळणी न करता ` 18.75 लाखांचा set-off दे6यात आला.

(प!र"छेद 2.6.1)

xयाजा�याऐवजी देय करां�या चुक��या समायोजनेमुळे ` 24.13 लाखा�या देय र?कमेचे कमी $नधा�रण कर6यात आले.

(प!र"छेद 2.6.3)

III मुKांक शु�क आHण नLदणी फ,

“मुKांक शु�क संबंधातील माफ,” �या लेखापर�.ेत खाल�ल ,माणे आढळलेः

� लेखापर�.ेस असे आढळले क� मुLांक शु5कातील माफ� संबंधी योजना-$नहाय डेटाबेस, माJहती तं9Cान (IT) =स4टम म2ये Yकंवा कागदोप9ी राख6यात आले नxहते. प:रणामी, योजनांशी $नग]डत माफ� आदेशांतील मुLांक शु5का�या माफ�शी संबं+धत अट� व शतचे सं$नयं9ण कर6यात येऊ शकले नाह�.

(प!र"छेद 3.4.1)

सव�साधारण आढावा

ix

� लेखापर�.ेस असे $नदश�नास आले क� उ�योग, ऊजा� आ`ण कामगार !वभागाने (IELD) तीन िज5यातील 44 ,करणांत सामुJहक ,ोIसाहन योजना (PSI) 2013 �या माफ� आदेशांतग�तमुLांक शु5क माफ� ,माणप9 (SDECs) जार� केले. हे सव� माJहती तं9Cान सहायभूत सेवा (ITES) घटक होते आ`ण ते PSI 2013 अंतग�त अंतभू�त नxहते. प:रणामी, ` 6.51 कोट� मुLांक शु5काची चुक�ची माफ� ,दान कर6यात आल�.

(प!र"छेद 3.4.2.3)

� फ?त नवीन माJहती तं9Cान/माJहती तं9Cान सहायभूत सेवा (IT/ITES) घटकांनाच माफ� ाय आहे ह� व4तुि4थती असून सुा उ�योग, ऊजा� आ`ण कामगार !वभाग (IELD) ने पुनः4था!पत घटकां�या नावे माफ� ,दान कर6याक:रता मुLांक शु5क माफ� ,माणप9 (SDEC) जार� केले. प:रणामी, ` 4.91 कोट� मुLांक शु5काची चुक�ची माफ� ,दान कर6यात आल�.

(प!र"छेद 3.4.3)

� !वशेष आ+थ�क .े9ा (SEZ) साठ8 न वापर6यात आले5या एकूण 1,605.62 हे?टर ज=मनीवर�ल ` 26.73 कोट� मुLांक शु5क आ`ण शा4तीची माफ� र?कम वसूल करावयास पाJहजे होती. परंतु, सह िज5हा $नबंधक (JDR) यांनी फ?त ` 22.04 कोट� मुLांक शु5क वसूल केले. प:रणामी, ` 4.69 कोट�ची कमी वसुल� झाल�.

(प!र"छेद 3.4.4.1)

� लेखापर�.ेने नदणी आ`ण मुLांक !वभागाने (RSD) उपलध कन Jदले5या 59 मुLांक शु5क माफ� ,माणप9 (SDECs) पैक� 33 मुLांक शु5क माफ� ,माणप9ांचा महारा{ पय�टन !वकास महामंडळा (MTDC) �या द4तावेजांसोबत उलट-मेळ घातला असता, या मुLांक शु5क माफ� ,माणप9ां (SDECs) पैक� एक मुLांक शु5क माफ� ,माणप9 (SDEC) बनावट� अस5याचे आढळले. या बनावट� मुLांक शु5क माफ� ,माणप9ा (SDEC) वर Jदलेल� मुLांक शु5क संबंधातील माफ� ` 57.88 लाख होती.

(प!र"छेद 3.4.5.1)

� आठ पय�टन घटकांना मुLांक शु5कात ` 2.42 कोट�ची माफ� दे6यात आल� होती परंतु !व$नJद�{ट कालावधीत घटकांनी Iयांचे उपम सु केले नाह�. Iयामुळे मुLांक शु5कात Jदलेल� माफ� शा4ती समवेत वसूल करावयास पाJहजे होती.

(प!र"छेद 3.4.5.2)

भाडेपBा करारात अनुCDती शु5क, सुर.ा ठेवी इIयाJद !वचारात न घेत5यामुळे ` 19.61 कोट� मुLांक शु5काची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 3.5.1)

!वभागाने मालमIते�या मोबद5यात मालमIतेवर�ल ,भार ‘अनिज�त उIप@ना�या’ 4वपात !वचारात न घेत5यामुळे ` 11.60 कोट� मुLांक शु5काची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 3.5.2.1)


x

संलेखांत नमूद असलेल� भूधारक आ`ण खरेद�दार यां�यातील उIप@न वाटणी (Revenue Sharing) ची बाब !वचारात न घेत5यामुळे ` 10.87 कोट� मुLांक शु5काची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 3.5.3)

IV जमीन महसूल

“शै�Hणक (योजनासाठ; दे:यात आले�या शासक,य जOमनीचा वापर” यावर�ल लेखापर�.णात खाल�ल बाबी $नदश�नास आ5या

� भाडेपBय्ाचे चुक�चे $नधा�रण झा5यामुळे ` 59.34 लाख भाडेपBय्ाची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 4.3.1)

� 15 ,करणांत 2,13,023 चौरस मीटर जमीन =श.ण सं4थांना ,दान कर6यात आल� होती. जर� या सव� ,करणांतील वाटप आदेशांत !व$नJद�{ट वापर अवधी संपला असला तर� संबं+धत िज5हा+धका-या�वारे ज=मनीचे वाटप र कन ह� जमीन शासनास पुन�Jहत कर6यासाठ8 कारवाई कर6यात आल� नाह�.

(प!र"छेद 4.3.4.1)

� 42 ,करणांत �डांगणासाठ8 शै.`णक सं4थांना वाटप कर6यात आले5या ज=मनीचा भाडेपBा कालावधी जून 1966 ते ऑग4ट 2016 दरWयान संपला होता. पBेदारांनी नवीनीकरणासाठ8 आवेदन ह� केले नxहते आ`ण !वभागाने ज=मनी�या पुन�हणासाठ8 कारवाई ह� केल� नxहती.

(प!र"छेद 4.3.4.3)

ज=मनीचे चूक�चे मू5यांकन आ`ण भोगवटा Yकंमत प:रग`णत कर6यासाठ8 चुक�चे टDपा (Slab) दर लाव5यामुळे ` 33.58 लाखाची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 4.4.1)

वा!ष�क दर अनूसुची (ASR) ,माणे बाजार मू5याचे प:रगणन न के5यामुळे ` 57.69 लाख अनिज�त उIप@नाची कमी वसुल� झाल�.

(प!र"छेद 4.4.3)

V वाहनांवर�ल कर

“मोटार वाहनांवर�ल कराचे �नधा�रण आHण संकलन आHण +वभागातील +व4तीय �नयं�णे” यावर�ल संपादणूक लेखापर�.ेतून खाल�ल बाबी $नदश�नास आ5याः

� प:रवहन ¤ेणीतील वाहनां�या बाबतीत, 50 पैक� 40 काया�लयात वाहनां�या नदणीसाठ8 संगणक ,णाल�ची Wहणजे ‘VAHAN’ ,णाल�ची अंमलबजावणी झाल� नxहती तर अ-प:रवहन ¤ेणीतील वाहनां�या बाबतीत 49 काया�लयांत $तची अंमलबजावणी झाल� होती. 4वा4§य मोडयूल आ`ण स?त वसुल� मोडयूलची अंमलबजावणी कुठ5याह� काया�लयात केल� नxहती.

(प!र"छेद 5.3.1.1)

सव�साधारण आढावा

xi

� !व!वध ,ादे=शक प:रवहन काया�लय (RTOs) यातील अंतग�त माJहती संच पर4परांशी जोडले नxहते तसेच एकाच RTO तील !व!वध शाखांमधील माJहतीची पर4पर जोडणी केल� नxहती.

(प!र"छेद 5.3.1.2)

� एकाच RTO काया�लयातील स?त वसुल� शाखेत आ`ण चालक परवाना शाखेत सम@वय नxहता, प:रणामी जDत केले5या चालक परवा@यां�या बद5यात दुयम परवाने जार� कर6यात आले होते.

(प!र"छेद 5.3.2)

� पाच काया�लयात, वष� 2010-11 आ`ण 2011-12 दरWयान नदणी झाले5या 35,535 प:रवहन वाहनांची 4वा4थ ,माणप9 ेजार� के5या�या नद� आढळ5या नाह�त.

(प!र"छेद 5.3.3)

� असे आढळून आले क�, 92,682 ओमनी बसेसची नदणी “प:रवहन ¤ेणीत” केल� नxहती. जे क L शासना�या अ+धसूचने�या !व2द होते. Iयामुळे गे5या पाच वषा�त 4वा4थ शु5कापोट� ` 4.63 कोट� एवढया Yकमान महसुलाची ,ाDती झाल� नाह�.

(प!र"छेद 5.3.4)

� माच� 2002 पूवX नदणी झाले5या 95,283 अ-प:रवहन ¤ेणीतील वाहनां�या नदणीचे नूतनीकरण केले नxहते. नदणी�या नूतनीकरणासाठ8 वाहन मालकांनी आवेदन Jदले नxहते Yकंवा !वभागानेह� याबाबत कुठल�ह� कारवाई केल� नxहती.

(प!र"छेद 5.3.5)

� सवªच @यायालय/र4ते, प:रवहन व महामाग� मं9ालय यां�याकडून 4प{ट�करण/सूचना जार� केले5या असूनह�, क L शासना�या उ�च सुर.ा नदणी द=श�का आदेश, 2001, ची अंमलबजावणी महारा{ शासनाने 15 वषा�चा कालावधी उलटूनह� केल� नxहती.

(प!र"छेद 5.3.6)

� मोटार वाहन !वभागाने 2010-16 या कालावधीत पया�वरण करापोट� ` 199.89 कोट� वसूल केले होते परंतु Iयांनी $नधीतून अथ�संक5पीय तरतूद ,ाDत हो6यासाठ8 !वचारणा केल� नxहती Yकंवा महारा{ शासनाने ^या ,योजनासाठ8 $नधी $नमा�ण कर6यात आला होता Iया ,योजनासाठ8 र?कमेचे वाटप केले नxहते.

(प!र"छेद 5.3.7)

� अ$त:र?त भारवाहन, वाहतुक��या $नयमांचे उ5लंघन, अपूण� कागदप9 ेइIयाद� गु@हे केले5या कसूरदारांवर कायदेशीर कारवाई कर6यासाठ8 !वभागाने 1,52,709 गु@हयां�या ,करणात गु@हा घड5या�या तारखेपासून $नधा�:रत सहा मJह@यां�या कालावधीत अशी ,करणे पुढ�ल कारवाईसाठ8 न पाठ!व5यामुळे कसूरदार मोकाट राJहले तसेच दंडा�या «पात ` 1.53 कोट� Yकमान महसुलह� ,ाDत झाला नाह�.

(प!र"छेद 5.3.10)


xii

� !वभागाने 4टेज कॅरेज चालकांकडून (मोटार तायाचे मालक) माच� 2015 पय®त अनुमे ` 388.04 कोट� आ`ण ` 22.98 कोट� इतका उतांवर�ल कर व बाल पोषण अ+धभार वसूल केला नxहता.

(प!र"छेद 5.3.11.2)

4कूल बसेस (School Buses) ला दे6यात येणार� कर माफ� उ�चतर =श.ण सं4थेमधील बसेसना दे6यात आ5यामुळे ` 16.65 लाख मोटार वाहन कराची कमी आकारणी झाल�.

(प!र"छेद 5.4)

VI इतर कर व करेतर जमा

“सहकार� संDथांकडून (ाRती” यावर�ल लेखापर�.ेतून खाल�ल बाबी $नदश�नास आ5याः

� दरवषX भाग भांडवला�या 1/15 र?कम जमा कर6यासाठ8 सं4थांनी भाग भांडवल परतावा $नधी $नमा�ण केला नxहता आ`ण $नधी $नमा�ण करणे अ$नवाय� कर6यासाठ8 !वभागाने कोणतीह� कारवाई केल� नxहती.

(प!र"छेद 6.3.2)

� सं4थांना ,ाDत झाले5या नयातून लाभांश ,ाDत कर6या!वषयी महारा{ सहकार� सं4था अ+ध$नयमात तरतूद अस5यामुळे नफा कमावले5या सं4थांकडून शासनाला ,ाDत होऊ शकला असता असा ` 28.56 लाख महसूल बुडाला.

(प!र"छेद 6.3.3)

� शासक�य ले°यात अ+धभाराचा योय भरणा होत अस5याची खातरजमा कर6यासाठ8 कोणतेह� काय�तं9 नxहते, प:रणामी शासक�य कोषागारात ` 1.64 कोट�चा कमी भरणा झाला.

(प!र"छेद 6.3.4)

केबल ऑपरेटस� आ`ण ]ड4कोथेक�या 161 ,करणांत ` 98.33 लाख करमणूक शु5काची वसुल� झाल� नाह�.

(प!र"छेद 6.4 व 6.5)

दोन महानगरपा=लकांनी ,ाDत केले5या =श.ण उपकर व रोजगार हमी उपकरापैक� ` 11.70 कोट�चा कमी भरणा शासक�य ले°यात केला.

(प!र"छेद 6.7)

1

(करण I

सव�साधारण

1.1 महसुल� जमांचा कल

1.1.1 2015-16 या वषा�त महारा{ शासनाने उभारलेला कर व करेतर महसूल, !वभाजनयोय क L�य कर व शु5कातील रा^याचा Jह4सा आ`ण वष�भरात क L शासनाकडून (GoI) ,ाDत झालेल� सहायक अनुदाने आ`ण मागील चार वषा�ची तIसम आकडेवार� तaता 1.1.1 म2ये Jदल� आहे.

तaता 1.1.1 (` कोट�त)

अ.�. तपशील 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

1 रा^य शासनाने उभारलेला महसूल

कर महसूल1 87,608.46 1,03,448.58 1,08,597.96 1,15,063.32 1,26,608.10

करेतर महसूल2 8,150.10 (8,167.70)

9,977.74 (9,984.40)

11,279.81 (11,351.97)

12,447.26 (12,580.89)

13,307.53 (13,423.01)

एकूण 95,758.56 (95,776.16)

1,13,426.32 (1,13,432.98)

1,19,877.77 (1,19,949.93)

1,27,510.58 (1,27,644.21)

1,39,915.63 (1,40,031.11)

2 क L शासनाकडून ,ाDत र?कमा

!वभाजन योय क L�य कर व शु5क यातील $नxवळ उIप@नाचा Jह4सा

13,343.34 15,191.92 16,630.43 17,630.03 28,105.95

सहायक अनुदाने 12,166.64 14,322.33 13,241.44 20,140.64 16,898.61

एकूण 25,509.98 29,514.25 29,871.87 37,770.67 45,004.56

3 रा


2

1.1.2 2011-12 ते 2015-16 या कालावधीत उभार6यात आले5या कर महसुलाचा तपशील तaता 1.1.2 म2ये Jदला आहे.


अ.�. महसूलाच ेशीष� 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2014-15 "या तूलनेत

2015-16 मdये झालेल� वाढ (+)/ घट

(-) यांची टaकेवार�

1 !व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर

अ.अं3 42,074.24 48,773.70 57,973.50 64,442.69 74,616.77 ,Iय. 46,796.91 55,855.27 57,760.74 61,797.71 63,848.50 (+) 3.32

क L�य !व�कर अ. अं 3,925.76 4,587.98 4,449.00 4,646.91 4,729.81 ,Iय. 3,799.45 4,224.45 4,769.30 5,668.58 5,812.32 (+) 2.54

2 रा^य उIपादन शु5क अ. अं 8,500.00 9,450.00 10,535.00 11,500.00 13,500.00 ,Iय. 8,605.47 9,297.11 10,101.12 11,397.08 12,469.56 (+) 9.41

3 ु ं ु नदणी फ� अ. अं 15,677.14 15,730.00 17,403.08 19,426.00 21,000.00 ,Iय. 14,407.49 17,548.25 18,675.98 19,959.29 21,766.99 (+) 9.06

4 !वजेवर�ल कर व शु5क अ. अं 4,400.00 4,809.93 5,830.00 6,501.00 7,150.00 ,Iय. 4,831.09 5,895.68 6,083.90 4,350.45 8,506.37 (+) 95.53

5 वाहनांवर�ल कर अ. अं 4,000.00 4,200.00 4,750.00 5,250.00 5,693.67 ,Iय. 4,137.42 5,027.42 5,095.92 5,404.97 6,017.19 (+) 11.33

6 माल व उतांवर�ल कर अ. अं 812.43 893.67 998.00 1,097.80 1,150.00 ,Iय. 574.25 690.74 1,240.68 586.56 1,582.13 (+) 169.73

7 उIप@न व खच� यावर�ल इतर कर- xयवसाय, xयापार, आिजवीका व रोजगार यावर�ल कर

अ. अं 1,700.00 1,870.00 1,944.00 2,138.40 2,309.47 ,Iय. 1,829.94 1,961.10 2,165.48 2,174.12 2,192.56 (+) 0.85

8 व4तू व सेवा यांवर�ल इतर कर व शु5क

अ. अं 1,099.36 1,378.67 1,642.38 1,770.34 2,014.66 ,Iय. 1,662.63 1,874.34 1,614.82 2,452.01 2,664.17 (+) 8.65

9 जमीन महसूल अ. अं 1,497.13 1,600.86 1,760.39 1,867.29 3,200.15 ,Iय. 963.81 1,074.02 1,088.85 1,272.38 1,748.31 (+) 37.40

10 इतर4 अ. अं 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 ,Iय. 0.00 0.20 1.17 0.17 0.00 (-) 100.00

एकूण अ. अं 83,686.06 93,294.81 1,07,285.35 1,18,640.43 1,35,364.53 (4य� 87,608.46 1,03,448.58 1,08,597.96 1,15,063.32 1,26,608.10 (+) 10.03

D�ोतः +व4तीय लेखे.

वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�-

� मागील पाच वषा®त महसुलात सातIयाने वाढ झाल� आहे.

3 अ. अं - अथ�संक5पीय अंदाज. 4 क L�य उIपादन शु5क व सेवा कर अंतग�त चुक�ने वगXकृत केले5या जमा यात समा!व{ट आहेत.

आ`ण मLाक श5क

(करण I: सव�साधारण

3

� “!वजेवर�ल कर आ`ण शु5कात” 2014-15 �या तुलनेत 2015-16 म2ये झालेल� 95.53 ट?के ती³ वाढ ह� ऊजा� !वभागाने सां+गत5या,माणे !वजे�या !व�वर�ल !वदयुत शु5क आ`ण कर या दो@ह� घटकां�या दरांमधील वाढ�मुळे होती.

� “माल व उतांवर�ल कर” या शीषा�खाल�ल ,ाDतीत झाले5या 169.73 ट??यां�या ती³ वाढ�ची कारणे मागवूनह� (ऑ?टोबर 2016) संबं+धत !वभागाकडून ती सादर कर6यात आल� नxहती. !वIतीय ले°यांनुसार ह� वाढ मु°यIवे “4था$नक .े9ातील माला�या ,वेशावर�ल कर” या शीषा�खाल� कर संकलनात झाले5या वाढ�मुळे (171 ट?के) झाल� होती.

1.1.3 2011-12 ते 2015-16 या कालावधीत उभारले5या करेतर महसुलाचा तपशील तaता 1.1.3 म2ये Jदला आहे.


अ.�. महसूलाच ेशीष� 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2014-15 "या तुलनेत 2015-16 मdये झालेल� वाढ (+)/ घट (-) यांची

टaकेवार� 1 xयाज जमा अ. अं 1,156.31 1,325.79 1,338.80 2,973.70 2,973.70

,Iय. 1,358.94 2,464.41 3,933.81 3,351.46 3,079.45 (-) 8.12 2 अलोह ख$नकम� व

धातुशा49ीय उदयोग अ. अं 2,280.50 2,405.71 2,632.82 2,767.00 3,000.00 ,Iय. 2,045.47 2,037.76 2,141.17 2,335.85 3,064.05 (+) 31.17

3 संक�ण� सव�साधारण सेवा5

अ. अं 317.43 396.14 393.19 413.97 2,434.42 ,Iय. 556.29 311.52 155.69 316.25 361.90 (+) 14.43

4 वीज अ. अं 763.26 780.10 780.00 850.00 828.00 ,Iय. 725.01 451.41 617.50 523.77 676.85 (+) 29.23

5 मोठे व म2यम पाटबंधारे

अ. अं 1,041.15 909.21 1,117.97 798.53 938.90 ,Iय. 583.05 531.89 496.91 657.93 624.68 (-) 5.05

6 इतर ,शास$नक सेवा अ. अं 146.41 547.45 608.92 322.26 338.37 ,Iय. 171.19 242.52 250.48 440.33 626.94 (+) 42.38

7 इतर6 अ. अं 4,023.72 4,494.79 5,121.96 5,383.56 10,151.48 ,Iय. 2,710.15 3,938.23 3,684.25 4,821.67 4,873.66 (+) 1.08

एकूण अ. अं 9,730.83 10,886.17 11,993.66 13,509.02 20,664.87 (4य� 8,150.10 9,977.74 11,279.81 12,447.26 13,307.53 (+) 6.91

D�ोत : +व4तीय लेखे.

वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�,

� मागील पाच वषा®त महसूलात सातIयाने वाढ झाल� आहे.

5 याम2ये लॉटर��या ब´.साची ,दान केलेल� र?कम समायोजीत के5यानंतर राJहले5या $नxवळ लॉटर� जमा

समा!व{ट आहेत. 6 दुधxयवसाय !वकास, वनीकरण व व@यजीवन, वै�यक�य व साव�जनीक आरोय, सहकार, साव�ज$नक बांधकामे,

पोल�स आ`ण इतर करेतर जमा.


4

� वष� 2011-12 ते 2015-16 या कालावधीत ,Iय. जमा या संबं+धत वषा��या अथ�संक5पीय अंदाजापे.ा नेहमीच कमी होIया.

1.2 महसुला"या थकबाक,चे +वhलेषण

31 माच� 2016 रोजी महसुल� =शषा®खाल�ल महसुलाची थकबाक� ` 1,09,306.77 कोट� होती, ^यापैक� ` 27,821.76 कोट� पाच वषा®पे.ा अ+धक काळ ,लंबत होती, ^याचा तपशील तaता 1.2 म2ये Jदला आहे.

तaता 1.2 (`̀ कोट�त)

महसुलाच ेशीष� 31 माच� 2016 रोजी (लंiबत असलेल� एकूण

रaकम

31 माच� 2016 रोजी पाच वषाjपे�ा

अkधक काळ (लंiबत असलेल�

रaकम

+वभागान ेकेलेल� कारवाई

!व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर

1,07,503.25 26,172.02 ` 1,07,503.25 कोट�पैक�, ` 43,207.94 कोट� र?कम !वभागीय अ!पले यां�यात अडकुन पडल� होती, ` 28,117.12 कोट� र?कम @यायालयीन ,करणे, अ+धकृत प:रसमापक, कज� वसुल� @याया+धकरण, लापता xयापार� इIयाद�ंमुळे ,लंबत होती आ`ण उव�र�त ` 36,178.19 कोट� र?कम वसुल��या !व!वध टDDयांवर अडकून पडल� होती.

मुLांक शु5क 126.28 126.28 सव� ,करणांत !वभागाने महसूल वसुल� ,माणप9े (RRC) जार� केल� होती.

वाहनांवर�ल कर 1,156.63 1,006.77 !वभागाने सां+गतले क� (जानेवार� 2017), या ,करणांत मागणी सूचना जार� कर6यात येत होIया.

!वजेवर�ल कर आ`ण शु5क

510.80 507.41 !वभागान े सां+गतले क� RRC आ`ण @यायालयीन ,करणांमुळे ,लंबतता होती.

रा^य उIपादन शु5क

9.81 9.28 !वभागान े सां+गतले क�, @याय,!व{ट ,करणांxयि?त:र?त, इतर ,करणांत महारा{ जमीन महसूल संJहते,माणे कारवाई सू कर6यात आलेल� आहे.

एकूण 1,09,306.77 27,821.76 रा


5

कलम 20 नुसार ^या नदणीकृत xयापाzयांची वा!ष�क उलाढाल ह� ` 10 लाख आहे (26 जून 2014 पय®त वा!ष�क ` पाच लाख), अशा ,Iयेक xयापाzयाने अचूक, संपूण� आ`ण 4व-सुसंगत अशी

े ं े � ेYकंवा परताxयाचा दावा ` एक कोट�पे.ा अ+धक असतो Iयांनी मा=सक !ववरणे सादर करावयाची असतात, ^या xयापाzयांचे कर दा$यIव ` एक लाख ते `10 लाख दरWयान असते Yकंवा परताxयाचा दावा ` लाख ते ` एक कोट� दरWयान असतो Iयांनी 9ैमा=सक !ववरणे सादर करावयाची असतात आ`ण इतर सव� xयापाzयांनी सहामाह� !ववरणे सादर करावयाची असतात. या !ववरणांची छाननी महारा{ !वYकर 4वयंच=लत ,णाल� (MAHAVIKAS) जी !वभागाची IT ,णाल� आहे, $त�याxदारे केल� जाते आ`ण !ववरण शाखेकडून Iयावर पाठपुरावा केला जातो. ज ेनदणीकृत xयापार� !वJहत कालावधीत !ववरणे भरत नाह�त Iयांना !ववरणे भर6याआधी !वलंब शु5क भरावे लागते. जे !ववरणे भरत नाह�त अशांचे एकतफµ $नधा�रण केले जाते Yकंवा Iयां�यावर कायदेशीर कारवाई केल� जाते. जे xयापार� Iयां�या !ववरणांत घोषीत के5यापे.ा कमी कर भरतात Iयांना कमी कर भरलेले दाते Wहणतात. देय कराची वसुल� के5यानंतर कमी कर भरले5या दाIयांची ,करणे बंद केल� जातात.

जोखीम !व"लेषणा�या आधारावर ,करणांची $नवड कन MVAT अ+ध$नयमाखाल� लेखापर�.ा Yकंवा $नधा�रण केले जाते. अ+ध$नयमा�या कलम 22 अंतग�त !वभागा�या लेखापर�.ेत आढळलेले $न{कष� जर xयापाzयाने मा@य केले आ`ण Iयाने सुधार�त !ववरणे दाखल कन अशा लेखापर�.ेतून प:रगणीत कर6यात आले5या देय कराचा भरणा केला तर, ते ,करण बंद झा5याच ेसमज6यात येते. जर xयापाzयाला लेखापर�.ा $न{कष� मा@य नसेल तर अ+ध$नयमा�या कलम 23 अंतग�त $नधा�रण कर6याची गरज पडते. जर अ+ध$नयमात !वJहत केले5या कालमया�देत, जी कालमया�दा, ^या वषXसाठ8ची !ववरणे भरल� आहेत Iया वषा��या अखेरपासून चार वष¶ आहे, xयापाzयाचे $नधा�रण कर6यात आले नाह� तर Iयां�या !ववरणांची $नधा�रणे झाल� आहेत असे समज6यात येते.

,करणांची लेखापर�.ा/$नधा�रण मोठे कर दाते !वभाग, xयवसाय लेखापर�.ा शाखा, परतावा व परतावा लेखापर�.ा शाखा यां�याकडून केल� जाते. तसेच, जे कर 4प{टपणे दयावे लागतात आ`ण ^यां�या पडताळणीची फार आव"यकता नसते, अ"या करांची वसुल� कर6यासाठ8 माच� 2012 पासून मुे$नहाय लेखापर�.ा (IBA) ह� नवीन संक5पना लागू केल� गेल�. वष� 2013-14 पासून ` पाच लाखांपय®तची परतावा ,करणेह� IBA �या xयाDतीखाल� आणल� होती.

वष� 2013-14 ते 2015-16 दरWयान xयापाzयांनी दाखल केले5या !ववरणांची7 सं°या आ`ण !वभागाने Iयावर केलेल� कारवाई तaता 1.3 (अ) म2ये दाख!वल� आहे.

7 क L�य !व�कर अ+ध$नयम, 1956 अंतग�त सादर केलेल� !ववरणे सिWम=लत आहेत, ते पुढ�ल,माणे: 2013-14 -

2,96,143; 2014-15 – 3,45,361; 2015-16 - 3,72,460.

!ववरण दाखल करावयाची असतात. ^या xयापाzयाच वा!षक कर दा$यIव ` 10 लाखाप.ा अ+धक

10


6

तaता- 1.3 (अ) वष� .यापाmयांकडून सादर

कर:यात आले�या +ववरणांची संnया

कमी कर दश�+वले�या

+ववरणांची संnया

मुoे�नहाय धा!रत लेखापर��ेसाठ; �नवड केले�या

.यापाmयांची संnया

संगणक,कृत क� लेखापर��ेसाठ; �नवड केले�या

.यापाmयांची संnया

1 2 3 4 5

2013-14 10,26,495 45,814 47,389 1,16,447

2014-15 11,00,794 49,603 35,831 सादर केले नाह�

2015-16 11,47,437 71,611 सादर केले नाह� सादर केले नाह� D�ोतः- +वभागान ेसादर केलेल� माEहती

मोठे करदाते !वभाग, xयवसाय लेखापर�.ा आ`ण परतावा व परतावा लेखापर�.ा हया !व�कर !वभागा�या शाखांमधील ,लंबत ,करणे खाल�ल त?Iयांत दश�!वल� आहेत:

तaता 1.3 (ब) - मोठे करदाते +वभाग कालावधी �नवडलेल� (करणे बंद केलेल� (करणे (लंiबत (करणे रकाना 4 ची रकाना

2 शी टaकेवार�

1 2 3 4 5

2013-14 18,721 8,483 10,238 55

2014-15 18,589 7,537 11,052 59

2015-16 19,341 6,053 13,288 69 D�ोतः +वभागान ेसादर केलेल� माEहती.

,लंबीत ,करणांची 2013-14 मधील 55 ट?के इतक� ट?केवार� 2015-16 म2ये वाढून 69 ट?के झाल�.

तaता 1.3 (क) - .यवसाय लेखापर��ा कालावधी �नवडलेल� (करणे बंद केलेल� (करणे (लंiबत (करणे रकाना 4 ची रकाना

2 शी टaकेवार�

1 2 3 4 5

2013-14 50,785 28,503 22,282 44

2014-15 50,104 39,885 10,219 20

2015-16 77,537 19,839 57,698 74 D�ोतः +वभागान ेसादर केलेल� माEहती.

वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�, xयवसाय लेखापर�.ेकर�ता $नधा�र�त केले5या ,लंबत ,करणांची ट?केवार� वष� 2013-14 म2ये 44 ट?के होती ती वाढून वष� 2015-16 म2ये 74 ट?के झाल�.


7

तaता 1.3 (ड) - परतावा आHण परतावा लेखापर��ा (` कोट�त)

कालावधी $नवडलेल� ,करणे

बंद केलेल� ,करणे ,लंबत ,करणे र?कम रकाना 4 ची रकाना 2 शी ट?केवार�

1 2 3 4 5 6

2013-14 92,827 47,028 45,799 5,370.38 49

2014-15 80,441 47,356 33,085 4,201.61 41

2015-16 72,599 49,192 23,407 2,969.25 32 D�ोतः +वभागान ेसादर केलेल� माEहती

वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�, परतावा आ`ण परतावा लेखापर�.ेकर�ता $नधा�र�त केले5या ,लंबत ,करणांची ट?केवार� वष� 2013-14 मधील 49 ट??यांवन वष� 2015-16 ट??यांवर घसरल�.

xयवसाय लेखापर�.ा ,करणे पूण� कर6यासाठ8 आ`ण ,लंबत परतावा ,करणांची पूत�ता कर6यासाठ8 !वभागाने कृती आराखडा आखावा तसेच परतावा मंजुर�कर�ता मापदंड आ`ण कालमया�दा ठरवावी.

!व�कर !वभागाने, !व�कर, मोटार ि4पर�ट कर, ऐषाराम कर आ`ण काय�कं9ाटावर�ल कर यां�यासंबंधी वषा��या सुवातीस ,लंबत असलेल� ,करणे, $नधा�रणांसाठ8 $नयत झालेल� ,करणे, वष�भरात $नपटारा केलेल� ,करणे आ`ण वष� अखेर�स अं$तम कर6यासाठ8 ,लंबत असलेल� ,करणे ं े े े े

तaता 1.3 (इ) – त4काल�न BST आHण संलrन अkध�नयमांखाल�ल (करणे महसुलाच ेशीष� (ारंOभक

Oश�लक वष� 2015-16 मधे �नधा�रण करावयाची

नवीन (करणे

�नधा�रण करावयाची (करणे

वष� 2015-16 मdये �नपटारा केलेल� (करणे

वष� अखेर Oश�लक राEहलेल� (करणे

�नपटाmयाची टaकेवार�

(रकाना 5 ची 4 शी)

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

!व�कर 26,354 87,990 1,14,344 41,924 72,420 36.66

मोटार ि4पर�ट कर 321 36 357 184 173 51.54

ऊसावर�ल खरेद� कर 174 31 205 31 174 15.12

,वेश कर 23 81 104 77 27 74.04

भाडेपBी कर 359 136 495 252 243 50.91

ऐषाराम कर 773 1,649 2,422 1,001 1,421 41.33

काय� कं9ाटावर�ल कर

5,879 365 6,244 1,757 4,487 28.14

एकूण 33,883 90,288 1,24,171 45,226 78,945 36.42 D�ोतः +वभागान ेसादर केलेल� माEहती

अशा,कारे, वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�,

याचा सादर कलला तपशील खाल�ल तaता 1.3 (इ) म2य Jदला आह.

े म2य 32


8

� � ® ं े � े े ै72,420 ,करणे मंुबई !व�कर अ+ध$नयमाशी (BST अ+ध$नयम) $नगडीत होती. अशा,कारे, BST अ+ध$नयम र होऊन वष¶ उलटूनह�, 63 ट?के BST ,करणांचे $नधा�रण होऊ शकले नxहते.

� इतर महसुल� शीषा�खाल�ल $नपटाzयाची ट?केवार� 15 ते 74 ट?के या दरWयान होती.

कालापxययामुळे ,करणांम2ये अंतभू�त असले5या थक�त र?कमे�या वसुल�ची श?यता मंदावणार े े � े े ू � ू

1.4 +वभागाने शोधनू काढलेल� कर चुकवेkगर�ची (करणे

महसुला�या मु°यशीषा®तग�त शोधून काढलेल� कर चुकवे+गर�ची ,करणे, अं$तम केलेल� ,करणे आ`ण मागणी केलेला अ$त:र?त कर यांचा संबं+धत !वभागाने सादर केलेला तपशील तaता 1.4 म2ये Jदला आहे.

तaता 1.4 महसुलाच ेशीष� (करणांची संnया

31 माच� 2015रोजी (लंiबत

वष� 2015-16 मdये शोधलेल�

एकूण चौकशी पूण� झाल�

आहे

शाDती इ4याद�सह केलेल�

अ�त!रaत मागणी

(` कोट�त)

31 माच� 2016

रोजी अं�तम कर:यासाठ; (लंiबत

!व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर

4,638 3,995 8,633 5,191 8,739.22 3,442

वाहनांवर�ल कर 31 79 110 36 0.03 74

रा^य उIपादन शु5क 4 1 5 0 133.13 5

5,636 9,023 14,659 8,463 53.77 6,196

एकुण 10,309 13,098 23,407 13,690 8,926.15 9,717 D�ोतः +वभागान ेसादर केलेल� माEहती

वर�ल त?Iयावन असे Jदसून येते क�, 13,690 ,करणांत (एकूण ,करणां�या 58 ट?के) चौकशी पूण� झाल� होती आ`ण शा4ती इIयाद�सह�त ` 8,926.15 कोट�ची अ$त:र?त मागणी केल� गेल� होती.

1.5 लेखापर��ेला शासनाचा/ +वभागाचा (�तसाद

कर व करेतर जमां�या xयवहारांची चाचणी तपासणी आ`ण !वJहत $नयम व प2दतीनुसार महIवाचे लेखे व अ@य अ=भलेख xयवि4थत ठेवले जात आहेत अथवा नाह�त याची चाचणी तपासणी कर6याक:रता ,धान महालेखाकार (लेखापर�.ा)-I, मंुबई (PAG) आ`ण महालेखाकार (लेखापर�.ा)-II, नागपूर (AG) शासक�य !वभागांची ठरा!वक काळाने तपासणी करतात. या तपास6या पूण� झा5यानंतर, तपासणी दरWयान $नदश�नास आले5या ^या अ$नय=मततांचा ताIकाळ $नपटारा केला गेला नाह�, Iयांचा समावेश असलेले $नर�.ण अहवाल (IRs) तयार कर6यात येतात

31 माच 2016 पयत 78,945 ,करणाच $नधारण कर6यात आल नxहत. Iयापक�,

10

अस5यान शासनान !वभागाला ह� सव ,करण कालब :रतीन पण कर6याची सचना


9

जे तपासणी कर6यात आले5या काया�लयां�या ,मुखांना पाठ!व6यात येऊन Iया�या ,ती $नकटतम उ�च ,ा+धकाzयांना Iयांनी Iवर�त सुधारणाIमक कारवाई कर6यासाठ8 पाठ!व6यात येतात. काया�लय ,मुख/शासन यांनी $नर�.ण अहवालाम2ये समा!व{ट असले5या अ=भ.णांचा Iवर�त $नपटारा करणे, दोष आ`ण लोपनांची दु4ती करणे आ`ण $नर�.ण अहवाल जार� के5या�या तारखेपासून एक मJह@या�या आत ,ाथ=मक उIतराxदारे अनुपालन अहवाल PAG/AG यां�याकड े पाठ!वणे अपे´.त असते. PAG/AG काया�लयांकडून गंभीर !वIतीय अ$नय=मतता !वभागीय ,मुखांना आ`ण शासनाला संद=भ�त के5या जातात. ,लंबत $नर�.ण अहवालांशी संबंधीत अध�वा!ष�क अहवाल संबं+धत !वभागां�या स+चवांना लेखापर�.ा अ=भ.णांचे सं$नयं9ण सुलभ कर6यासाठ8 पाठ!वले जातात.

]डसबर 2015 पय®त जार� कर6यात आले5या IRs �या छाननीतून असे Jदसून आले क�, 5,385 IRs शी संबंधीत ` 3,967.76 कोट� अंतभू�त र?कमेची 12,650 लेखापर�.ा अ=भ.णे जून 2016 अखेर ,लंबत होती ^या!वषयीचा तपशील मागील दोन वषा®शी संबंधीत आकडेवार�सह खाल� तaता 1.5 मधे दश�!वला आहे.

तaता 1.5 तपशील जून 2014 जून 2015 जून 2016

$नपटारा कर6यासाठ8 ,लंबत असले5या IRs ची सं°या 4,977 5,430 5,385

,लंबत लेखापर�.ा अ=भ.णांची सं°या 11,241 12,611 12,650

महसूलाची अंतभू�त र?कम (` कोट�त) 4,274.03 4,767.06 3,967.76

1.5.1 31 ]डसबर 2015 पय®त जार� केलेले IRs आ`ण 30 जून 2016 पय®त ,लंबत असलेल� लेखापर�.ा अ=भ.णे आ`ण Iयातील अंतभू�त र?कम यांचा !वभागवार तपशील तaता 1.5.1 म2ये Jदला आहे.


अ.�. +वभागाच ेनाव जमेच ेDवZप एकूण (लंiबत IRs

एकूण (लंiबत लेखापर��ा अOभ�णे

अंतभू�त रaकम

1 2 3 4 5 6

1 गहृ रा^य उIपादन शु5क 165 264 97.25

2 वाहनांवर�ल कर 342 1,120 125.23

3 पोल�स ,ाDती (करेतर) 10 11 2.37

4 महसूल आ`ण वन जमीन महसूल 1,050 2,094 1,701.36

5 करमणुक शु5क 509 1,064 51.05

6 ु ं ुफ�

1,368 3,330 810.63

7 वन जमा (करेतर) 105 150 30.21

मLाक श5क आ`ण नदणी


10

1 2 3 4 5 6

8 !वIत !व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर

1,306 3,818 193.68

9 xयवसाय इIयाद�वर�ल कर 107 141 2.53

10 उदयोग, ऊजा� आ`ण कामगार

!वजेवर�ल कर व शु5क 111 213 641.86

11 नगर !वकास =श.ण उपकर आ`ण रोजगार हमी उपकर

177 279 105.90

12 महारा{ इमारतींवर�ल कर (मोठया $नवासी जागांयु?त)

62 73 6.06

13 गहृ$नमा�ण द«ु4ती उपकर 31 45 199.63

14 जलसंपदा उपभो?ता आकार (करेतर) 33 37 0.00

15 साव�ज$नक बांधकाम करेतर जमा 9 11

एकूण 5,385 12,650 3,967.76

31 ]डसबर 2015 पय®त $नग�मीत केले5या 302 IRs �या बाबतीत, IR $नग�मीत के5या�या तारखेपासून एक मJह@या�या आत संबं+धत काया�लय ,मुखांकडून पJहले उIतर ,ाDत होणे अपे´.त असूनह� ते ,ाDत झाले नxहते. काया�लयाकडून उIतर ,ाDत न झा5यामुळे मोठया ,माणात ,लंबत राह�लेले IRs हे, PAG/AG नी IRs म2ये $नदश�नास आणून Jदले5या 9ुट�, लोपने व अ$नय=मतता सुधार6यासाठ8 काया�लय ,मुख आ`ण !वभाग ,मुखांनी काय�वाह�स ,ारंभ न के5याचे $नदश�क आहेत.

PAG/AG यांनी जार� केले5या IRs ना $नधा�:रत एक मJह@या�या कालावधीत पJहले उIतर सादर कर6या!वषयी आ`ण या IRs मधील लेखापर�.ा अ=भ.णांचे $नराकरण कर6यासाठ8 योय ती काय�वाह� कर6या!वषयी संबंधीत काया�लयां�या ,मुखांना सूचना दे6याचा शासनाने !वचार करावा.

1.5.2 +वभागीय लेखापर��ा सOमती बैठका

IRs आ`ण IRs मधील प:र�छेदां�या $नराकरणा�या ,गतीवर सं$नयं9ण ठेव6यासाठ8 व ते Iवरेने हो6यासाठ8 शासनाने !व!वध कालावधीत लेखापर�.ा स=मIयांची 4थापना केल� होती. वष� 2015-16 म2ये घेत5या गेले5या लेखापर�.ा स=मIयां�या बैठका (ACM) आ`ण Iयात $नकाल� काढलेले प:र�छेद यांचा तपशील तaता 1.5.2 म2ये Jदला आहे.

0.00


11


अ.�. +वभाग जमांच ेDवZप घेतले�या एकूण बैठका

एकूण चkच�लेले प!र"छेद

�नकाल� काढलेले प!र"छेद

रaकम

1 गहृ रा^य उIपादन शु5क 1 89 36 8.19

वाहनांवर�ल कर 1 211 113 0.05

2 महसूल व वन करमणूक शु5क 2 423 155 2.30

जमीन महसूल 3 901 716 1,177.02

3 !वIत !व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर

3 256 147 7.96

xयवसाय इIयाद�वर�ल कर

1 106 89 1.19

एकूण 11 1,986 1,256 1,196.71

“करमणूक शु5क”, “मोटार वाहनांवर�ल कर” आ`ण “!व�, xयापार इIयाद�वर�ल कर” या महसुल� शीषा®संबधी�या प:र�छेदांचा $नपटारा कर6यातील ,गती ह� ,लंबीत प:र�छेदां�या तुलनेत कमी होती.

1.5.3 (ाZप लेखापर��ा प!र"छेदांना +वभागांचा (�तसाद

भारताचे $नयं9क व महालेखापर�.क यां�या अहवालात समा!व{ट कर6यासाठ8 ,4ता!वत केलेले ,ाप लेखापर�.ा प:र�छेद संबं+धत !वभागां�या ,धान स+चव/ स+चवांना PAG/AG यां�याकडून लेखापर�.ा $न{कषा®वर Iयांचे ल. वेध6यासाठ8 पाठ!वले जातात आ`ण Iयाचे उIतर सहा आठवडयां�या आत पाठ!व6याची Iयांना !वनंती केल� जाते. संबं+धत !वभागांकडून/शासनाकडून उIतरे ,ाDत न झा5याची व4तुि4थती लेखापर�.ा अहवाला�या ,Iयेक प:र�छेदा�या शेवट� दश�!व6यात येते.

मे 2016 ते ]डसबर 2016 या कालावधी दरWयान एका संपादणूक लेखापर�.ेसह 37 ,ाप प:र�छेद (25 प:र�छेदांम2ये एक9त केलेले) संबं+धत !वभागां�या ,धान स+चव/ स+चवांना पाठ!वले गेले होते. या सव� ,ाप प:र�छेदांना !वभागां�या ,धान स+चव/ स+चव यांनी उIतरे Jदल� नxहती आ`ण !वभागां�या ,$तसादा=शवाय या अहवालात Iयांचा समावेश कर6यात आला आहे.

1.5.4 लेखापर��ा अहवालांचा पाठपुरावा - संv�Rत िDथती

Dप�ट�करणा4मक EटRपणींची िDथतीः- !वIत !वभागाने जार� केले5या सूचनांनुसार, लेखापर�.ा अहवाल !वधानमंडळा�या पटलावर सादर के5यानंतर तीन मJह@यां�या आत सव� !वभागांनी लेखापर�.ा अहवालात समा!व{ट केले5या प:र�छेदासंबंधी लेखापर�.कांनी मा@य केलेल� 4प{ट�करणाIमक Cापने महारा{ !वधान मंडळ स+चवालयाला सादर करावी. तथापी, 2004-05 पासून पुढ�ल लेखापर�.ा अहवालातील 100 लेखापर�.ा प:र�छेदांवर आजपय®त कुठ=लह� 4प{ट�करणाIमक Cापने ,ाDत झाल� नxहती जे खाल� तaता 1.5.4 (अ) म2ये दश�!वले आहे.


12

तaता 1.5.4 (अ) +वभाग लेखापर��ा अहवाल एकुण

2010-11 पयjत 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15

महसूल व वन 8 21 20 14 16 79

गहृ 2 1 2 1 2 8

नगर !वकास 2 1 2 1 6

!वIत 5 5

उदयोग, ऊजा� व कामगार 1 1

सहकार 1 1

एकूण 13 23 23 17 24 100

काया�वाह� केले�या EटRपणींची (ATNs) िDथती: लेखाप:र.ा अहवालांम2ये उपि4थत केले5या सव� बाबीं�या बाबतीत काय�कार� अ+धकाzयाची जबाबदार� $नि"चत कर6या�या उेशाने PAC �या =शफारशींवर ,Iयेक ,करणांत ^या कालमया�देत ATNs पाठ!वणे अपे´.त आहे तो कालावधी PAC कडून $नधा�:रत कर6यात येतो. तथा!प, लोक लेखा स=मती�या सहा अहवालांत सिWमल�त केले5या 174 =शफारशींवर संबं+धत !वभागांकडून ATNs ,ाDत झा5या नxहIया, ^यांचा तपशील त?ता 1.5.4 (ब) म2ये Jदला आहे.

तaता 1.5.4 (ब) अ.� PAC अहवालाचा �मांक चkच�ले�या लेखापर��ा अहवालाच े

वष� ATNs (�तv�त असले�या

Oशफारशींची संnया

1 2010-11 चा सहावा अहवाल 2004-05 34

2 2010-11 चा सातवा अहवाल 2005-06 53

3 2012-13 चा 15 वा अहवाल 2006-07 27

4 2012-13 चा 16 वा अहवाल 2007-08 37

5 2015-16 चा दसुरा अहवाल 2008-09 14

6 2015-16 चा $तसरा अहवाल 2009-10 9

एकूण 174

174 ,$त´.त ATNs ची !वभाग-$नहाय आ`ण लेखापर�.ा अहवाल-$नहाय !वभागणी तaता 1.5.4 (क) म2ये Jदल� आहे.


13

तaता 1.5.4 (क) +वभागाच ेनाव लेखापर��ा अहवालाचे वष� एकुण

2005-06 पयjत

2006-07 2007-08 2008-09 2009-10

महसूल व वन 26 16 12 4 58

!वIत 14 8 2 5 6 35

गहृ 16 11 5 3 35

जल संपदा 3 4 7

उदयोग, ऊजा� आ`ण कामगार 12 12

साव�ज$नक बांधकाम 3 8 11

सहकार व व49ोदयोग 3 3

नगर !वकास 1 1

पाणी पुरवठा व 4व�छता 6 6

गहृ $नमा�ण 5 5

ाम !वकास 1 1

एकूण 87 27 37 14 9 174

1.6 ऊजा� +वभागामdये लेखापर��कांनी उपिDथत केले�या आ�ेपांवर काय�वाह� कर:यासाठ; केले�या काय�त�ंाचे +वhलेषण

$नर�.ण अहवाल/लेखापर�.ा अहवाल याम2ये ठळकपणे $नदश�नास आणले5या बाबींवर करावया�या काय�वाह�साठ8 !वभाग/शासनाने ,4था!पत केले5या यं9णेचा अ¹यास कर6यासाठ8, मागील 10 वषा�तील लेखापर�.ा अहवालातील एका !वभागाशी संबंधीत समा!व{ट असले5या प:र�छेद आ`ण संपादणूक लेखापर�.ेवर कर6यात आले5या कारवाईचे मू5यमापन केले जाते आ`ण ते ,Iयेक लेखापर�.ा अहवालात समा!व{ट केले जाते.

वष� 2006-07 ते 2015-16 दरWयान 4था$नक लेखापर�.ेम2ये ल.ात आले5या ,करणासंबंधी, तसेच मागील वषा�त Wहणजेच 2005-06 ते 2014-15 दरWयान लेखापर�.ा अहवालांम2ये समा!व{ट केले5या ,करणासंबंधी “!वजेवर�ल कर आ`ण शु5क”, या महसूल =शषा�खाल�ल ऊजा� !वभागाची काय�सफलता यावर चचा� प:र�छेद 1.6.1 ते 1.6.2 म2ये कर6यात आल� आहे.

1.6.1 �नर��ण अहवालांची िDथती

� � े े े े ेआ`ण Iयांची 31 माच� 2016 रोजीची ि4थती, यांचे वण�न खाल�ल तaता 1.6.1 म2ये केले आहे.

मागील 10 वषात $नगमीत झालल $नर�.ण अहवाल, Iया अहवालात समा!व{ट असलल प:र�छद

10


14


वष� सुZवातीची Oश�लक वष�भरातील वाढ वष�भरातील �नपटारा वष� अखेरची Oश�लक

IRs प!र"छेद मू�य IRs प!र"छेद मू�य IRs प!र"छेद मू�य IRs प!र"छेद मू�य

2006-07 46 71 76.19 21 31 1.29 11 19 60.23 56 83 17.25

2007-08 56 83 17.25 20 34 21.33 34 53 28.04 42 64 10.54

2008-09 42 64 10.54 28 45 253.59 31 57 136.98 39 52 127.15

2009-10 39 52 127.15 46 96 298.96 11 42 3.05 74 106 423.06

2010-11 74 106 423.06 46 105 252.44 22 37 125.41 98 174 550.09

2011-12 98 174 550.09 42 83 11.71 42 100 346.20 98 157 215.60

2012-13 98 157 215.60 44 106 865.62 48 88 31.98 94 175 1,049.24

2013-14 94 175 1,049.24 35 86 332.25 21 52 2.30 108 209 1,379.19

2014-15 108 209 1,379.19 23 46 1.10 2 22 0.15 129 233 1,380.14

2015-16 129 233 1,380.14 17 36 4.67 24 42 737.71 122 227 647.10

$नर�.ण अहवालां�या आ`ण $नर�.ण अहवालांमधील प:र�छेदां�या $नपटाzयावर�ल सं$नयं9णासाठ8 व $नपटारा जलद कर6यासाठ8 शासनाने लेखापर�.ा स=मIया ,4था!पत (!व!वध कालावधीत) के5या होIया. ,लंबत प:र�छेदां!वषयी वेळोवेळी संबंधीत काया�लयांना प9े पाठवून तसेच या काया�लयांना Iया पुढ�ल वषा®म2ये लेखापर�.ा दलांकडून लेखापर�.णा�या वेळी पाठपुरावा कर6यात येतो. ^या मुयांवर लेखापर�.क व !वभाग यां�यात मत=भ@नता असते Iयावर काया�लय ,मुखांशी चचा� कर6यासाठ8 लेखापर�.ा स=मती बैठकांxय$त:र?त $नय=मत बैठका आयोिजत कर6यात येतात.

मागील 10 वषा®मधील 122 IRs मधील ` 647.10 कोट� अंतभू�त र?कमे�या 227 प:र�छेदांचा $नपटारा ,लंबत आहे जे $नपटारा ,लंबत असलेले IRs, प:र�छेद आ`ण र?कम यां�यामधील वाढता कल दश�!वत.

,लंबत लेखापर�.ा अ=भ.णांचा $नपटारा कर6यासाठ8 $नमा�ण केले5या काय�तं9ाचा वापर !वभागाने पुढेह� सु ठेवावा, जेणेकन ,लंबत IRs, Iयातील प:र�छेद आ`ण अंतभू�त र?कम मोठया ,माणात कमी होतील.

1.6.2 लेखापर��ा अहवालातील Dवीकृत (करणांमधील वसुल�ची िDथती

मागील 10 वषा®तील लेखापर�.ा अहवालांमधे समा!व{ट झालेले प:र�छेद, Iयापैक� !वभागाने मा@य केलेले प:र�छेद आ`ण वसूल झालेल� र?कम यांची ि4थती खाल�ल तaता 1.6.2 म2ये दश�!वल� आहे.


15


लेखापर��ा अहवालाच े

वष�

समा+व�ट प!र"छेदांची संnया

प!र"छेदांचे मु�य

Dवीकृत प!र"छेदांची

संnया

Dवीकृत प!र"छेदांचे

मु�य

31.3.2016 पयjत झालेल� एकूण वसुल�

2005-06 1 101.59 1 101.59 0.00

2006-07 1 100.91 1 92.58 0.69

2007-08 2 55.15 1 0.20 0.16

2008-09 3 210.63 2 87.19 0.22

2009-10 4 4.83 4 4.83 1.70

2010-11 4 0.30 4 0.30 0.02

2011-12 2 0.42 1 0.23 0.00

2012-13 1 188.31 1 59.89 0.00

2013-14 या अहवालांम2ये “!वजेवर�ल कर व शु5क” या!वषयाशी संबं+धत एकह� लेखापर�.ा अ=भ.ण नxहते 2014-15

एकूण 18 662.14 15 346.81 2.79

वर�ल त?Iयावन असे 4प{ट होते क�, मागील दहा वषा®म2ये एकूण 4वीकृत ,करणांमधील वसुल� ह� एक ट??यापे.ाह� कमी होती. Yकमान !वभागाने मा@य केले5या ,करणांमधील र?कम वसूल कर6यासाठ8 तर� अ+धक ,यIन करावेत अशा सूचना शासनाने संबं+धत !वभागाला xया.

1.7 लेखापर��ेचे �नयोजन

वेगवेगया !वभागातील घटक काया�लये ह� Iयां�या महसूलाची ि4थती, लेखापर�.ा अ=भ.णांचा मागील कल आ`ण इतर मापदंडां�या अनुसार उ�च, म2यम आ`ण $नWन जोखीम घटकांम2ये ,व+ग�त केल� जातात. जोखीम !व"लेषणा�या आधारावर वा!ष�क लेखापर�.ा आराखडा तयार केला जातो ^याम2ये अथ�संक5पीय भाषण, !वIत आयोगाचा (रा^य आ`ण क L�य) अहवाल, कराधान सुधारणा स=मती�या =शफारशी, यासारखे शासक�य महसूल आ`ण कर ,शासनासंबंधीचे गंभीर ,"न, मागील पाच वषा�तील महसुल� उIप@नाचे सांि°यक� !व"लेषण, कर ,शासनाची वै=श{टये, लेखापर�.ेची xयाDती आ`ण $तचा मागील पाच वषा�तील ,भाव इIयाद�चा समावेश असतो.

2015-16 या वषा�त, 2,056 लेखापर�.ायोय काया�लयांपैक� 905 काया�लयांची लेखापर�.ा कर6याचे $नयोिजत केले होते, ^यापैक� 885 काया�लयांची वष�भरात लेखापर�.ा कर6यात आल�. या xय$त:र?त, महसुलाची वसुल� कर6यातील कर ,शासना�या काय�.मतेचे व ,भावीपणाचे पर�.ण कर6यासाठ8 या वषा�त एक संपादणूक लेखापर�.ा कर6यात आल�.


16

1.8 लेखापर��ेचे प!रणाम

वष�भरात केले�या Dथा�नक लेखापर��ेची िDथती

2015-16 या वषा�म2ये, !व�कर/मु5यव+ध�त कर, रा^य उIपादन शु5क, वाहनांवर�ल कर, माल व उतांवर�ल कर, करमणूक शु5क आ`ण इतर !वभागां�या 885 काया�लयांतील अ=भले°यांची चाचणी तपासणी केल� असता 2,838 अ=भ.णांत ` 525.23 कोट�चे @यून $नधा�रण/कमी आकारणी/महसूलाची हानी झा5याचे आढळून आले. वष�भरात संबं+धत !वभागाने 707 अ=भ.णांतील ` 28.22 कोट�ंचे @यून $नधा�रण आ`ण इतर कमतरता मा@य के5या, ^या वष� 2015-16 दरWयान व Iया आधी�या वषा®म2ये लेखापर�.ेम2ये $नदश�नास आणून Jद5या गे5या होIया. वष� 2015-16 म2ये !वभागाने, 2015-16 तसेच Iयाआधी�या वषा�तील लेखापर�.ा $न{पिIतं�या संबंधात 732 ,करणात ` 28.45 कोट� र?कम ,ाDत केल�.

या अहवालाची .याRती

या अहवालात एका संपादणूक लेखापर�.ेसह कर, शु5क, xयाज आ`ण शा4तींची न/कमी आकारणी या!वषयीचे ` 105.44 कोट� !वIतीय ,भाव असलेले आ`ण मु5यव+ध�त करा�या ` 529.48 कोट� इत?या थकबाक�ची वसुल� न होणे यावर�ल 25 प:र�छेदांचा समावेश आहे.

!वभाग/शासनाने ` 45.75 कोट� र?कम अंतभु�त असलेल� लेखापर�.ा अ=भ.णे मा@य केल�, ^यापैक� ` 29.48 लाख र?कम वसूल कर6यात आल� आहे. उव�र�त ,करणांम2ये उIतरे ,ाDत झालेल� नाह�त (फेºुवार� 2017). ह� ,करणे यापुढ�ल ,करण II ते VI म2ये च+च�ल� आहेत.

17

(करण II

+व�,, .यापार इ4याद�वर�ल कर

2.1 कर (शासन

मु5यव+ध�त करा�या (VAT) जमांची आकारणी व संकलन हे महारा{ मु5यव+ध�त कर अ+ध$नयम, 2002 (MVAT अ+ध$नयम), महारा{ मु5यव+ध�त कर $नयम, 2005 (MVAT $नयम), शासनान ेवेळोवेळी जार� केले5या अ+धसूचना व सूचना याxदारे शा=सत केले जाते. शासना�या !वIत !वभागा�या ,धान स+चवां�या सव®कष $नयं9णाखाल�ल !व�कर !वभागा�या ,मुखपद� !व�कर आयु?त असतात. Iयांना, .े9ीय अ$त:र?त !व�कर आयु?त, काय�कार� शाखां�या बाबतीत !व�कर सह आयु?त व !व�कर उपायु?त व !वभा+गय पातळीवर�ल इतर अ+धकार� सहाय करतात.

1 ए!,ल 2005 पासून MVAT अ+ध$नयम अि4तIIवात आला. MVAT अ+ध$नयम लागू हो6यापूवX !व�कराचे $नधा�रण, आकारणी व संकलन हे मंुबई !व�कर अ+ध$नयम, 1959 (BST अ+ध$नयम) xदारे शा=सत केले जात होते, जो 1 ए!,ल 2005 पासून रबादल कर6यात आला परंतु, BST अ+ध$नयमा�या काय�काळाशी संब+धत जी $नधा�रणे अजून पूण� झालेल� नाह�त, Iयांचे $नयमन तIकाल�न BST अ+ध$नयमानुसारच केले जात आहे.

2.2 अतंग�त लेखापर��ा

!वभागाम2ये !व�कर सह आयु?त (अंतग�त लेखापर�.ा) ,मुखपद� असलेल� एक अंतग�त लेखापर�.ा शाखा (

भारताचे नय ंक व महाल ेखापरक ...agmaha.cag.gov.in/audit...

Documents