laporan tutorial ske c blok 25 k8

7/23/2019 Laporan Tutorial Ske c Blok 25 k8

http://slidepdf.com/reader/full/laporan-tutorial-ske-c-blok-25-k8 1/58

LAPORAN TUTORIAL

SKENARIO C BLOK 25

Disusun Oleh: KELOMPOK 8Alzena Dwi !"2"!" #

Rez$% N&'ia In()iani !"2"!" !

K* S%a)i+ Azha) !"2"!" !8

I,na-ius Al(& .ina)(i !"2"!" !#

Mu-hiah Ra*a(hina !"2"!" 5

A%u N&'alia !"2"!" /2

Anisah Sa)ie 0usnie !"2"!" /1

alih Nu,)aha !"2"!" /8

Dwi Les-a)i !"2"!" 81

Ma,h+i)a Ul+ha !"2"!" #8

Muha**a( A(il !"2"!" "1

Sh&3ana An A,us-in !"2"!"" "

Tutor: dr. Alfian Hasbi

4AKULTAS KEDOKTERAN UNIERSITAS SRI.I6A7A

TA0UN A6ARAN 2"!2"5

1



DA4TAR ISI

KATA PENANTAR9999999999999991

KEIATAN TUTORIAL9!

SKENARIO999999999999999995

KLARI4IKASI ISTILA09999999999999;

IDENTI4IKASI MASALA0999999999999;

ANALISIS MASALA099999999999999/

SINTESIS999999999999999999912

LEARNIN ISSUE99999999999999912

KERANKA KONSEP9999999995/

KESIMPULAN9999999999999999958

DA4TAR PUSTAKA999999999999995#

2



KATA PENANTAR

Pu<i s%u$u) $a*i ha-u)$an $e=a(a Allah S.T a-as se,ala )ah*a- (an $a)unia>N%a

sehin,,a $a*i (a=a- *en%elesai$an la=&)an -u-&)ial %an, 3e)<u(ul “Laporan Tutorial

Skenario C Blok 25” se3a,ai -u,as $&*=e-ensi $el&*=&$ Salawa- 3e)i)in, sala* selalu

-e)?u)ah $e=a(a <un<un,an $i-a@ na3i 3esa) Muha**a( SA. 3ese)-a =a)a $elua),a@ saha3a-@

(an =en,i$u->=en,i$u-n%a sa*=ai a$hi) za*an

Ka*i *en%a(a)i 3ahwa la=&)an -u-&)ial ini <auh (a)i se*=u)na Oleh $a)ena i-u

$a*i *en,ha)a=$an $)i-i$ (an sa)an %an, 3e)si+a- *e*3an,un ,una =e)3ai$an (i *asa

*en(a-an,Dala* =en%elesaian la=&)an -u-&)ial ini@ $a*i 3an%a$ *en(a=a- 3an-uan@

3i*3in,an (an sa)an Pa(a $ese*=a-an ini@ $a*i in,in *en%a*=ai$an s%u$u)@ h&)*a-@ (an

-e)i*a$asih $e=a(a :

" Allah S.T@ %an, -elah *e)ah*a-i $a*i (en,an $elan?a)an (is$usi -u-&)ial@

2. () Al+ian 0as3i@ sela$u -u-&) $el&*=&$ 8@

1 -e*an>-e*an se<awa- 4K Uns)i@

! se*ua =iha$ %an, -elah *e*3an-u $a*i

Se*&,a Allah S.T *e*3e)i$an 3alasan =ahala a-as se,ala a*al %an, (i3e)i$an

$e=a(a se*ua &)an, %an, -elah *en(u$un, $a*i (an se*&,a la=&)an -u-&)ial ini

3e)*an+aa- 3a,i $i-a (an =e)$e*3an,an il*u =en,e-ahuan Se*&,a $i-a selalu (ala*

lin(un,an Allah S.T A*in

Pale*3an,@ "; Mei 2"5

Kel&*=&$ 8

3



KEIATAN TUTORIAL

Tu-&) :()Al+ian 0as3i

M&(e)a-&) :Ma,h+i)a Ul+a

Se$)e-a)is Me<a" :I,na-ius Al(&

Se$)e-a)is Me<a 2 : Alzena Dwi

Pela$sanaan : ""Mei 2"5 (an "1 Mei 2"5

">"2 .IB

Pe)a-u)an sela*a -u-&)ial :

" Se3elu* n%a*=ai$an =en(a=a- ha)us *en,a?un,$an -an,an

2 Ala- $&*uni$asi (an gadget han%a 3&leh (i,una$an un-u$ $e=e)luan (is$usi@ na*un

(ala* mode silen- (an -i(a$ *en,,an,,u 3e)lan,sun,n%a (is$usi1 Minu* (i=e)3&leh$an@ na*un -i(a$ un-u$ *a$an! Bila in,in izin $elua)@ (iha)a=$an *elalui *&(e)a-&)

4



SKENARIO P0E BLOK 25 TA0UN 2"5

D&$-e) An,,i@ se&)an, (&$-e) la%anan =)i*e) %an, (i$&n-)a$ &leh sua-u =e)usahaan

*i,as (i(ae)ah )isi$@ Su*a-e)a Sela-an Beliau *en(a=a-$an la=&)an a(an%a $asus

$la*i(iasis =a(a "2 &)an, $a)%awan =)ia (ala* sa-u 3ulan -e)a$hi)

Ka)%awan -e)(i)i a-as 8 =)ia (an 2 wani-a Se*ua $a)%awan -in,,al (i *es

$husus $a)%awan 5 $a)%awan su(ah *eni$ah@ se-en,ahn%a -in,,al 3e)sa*a $elua),an%a

6a* $e)<a (i si-e *ulai (a)i <a* / =a,i hin,,a ! s&)e@ (iselin,i 2 <a* is-i)aha- L&$asi si-e

*e)u=a$an (ae)ah %an, -e)=en?il (an han%a 3isa (ilalui (en,an <alan (a)a- *en,,una$an

*&3il -e)-en-u@ =e)<alanan (i-e*=uh sela*a 8 <a* A(a 2 (esa %an, 3e)a(a (ise$i-a) l&$asi

si-e %an, *en%e(ia$an wa)un, $&=i@ wa)un, *a$anan@ (an -e*=a- $a)a&$e se(e)hana

(i*ana *en<a(i -e*=a- $a)%awan 3e)san-ai (an 3e)$u*=ul

D&$-e) An,,i *ela$u$an asses-*en- =a(a su=e)'is&) (an salah sa-u $a)%awan =)ia

%an, -e)$ena $la*i(iasis (en,an ?a)a *ela$u$an wawan?a)a *en(ala*@ (an *e*u-us$an

un-u$ *ela$uan =en%uluhan -en-an, IMS (an *en,un(an, =e*u$a a,a*a un-u$

*e*3e)i$an ?e)a*ah a,a*a %an, (ii$u-i &leh se*ua $a)%awan (an $elua),an%a D&$-e)

An,,i <u,a *e*asan, s=an(u$ %an, (i=asan, (i(ae)ah $an-&) (an *es $a)%awan

0INDARI 4REE SE

INAT KELUAA DI RUMA0

Sa-u *in,,u se-elahn%a@ D&$-e) An,,i *ene)i*a 3e3e)a=a ?&*=lain %an,

(isa*=ai$an *elalui 3a,ian =e)s&nalia K&*=lain (isa*=ai$an se?a)a an&n%*@ (en,an

=esan 3ahwa -in(a$an (&$-e) An,,i *e*=e)*alu$an $a)%awan (an *en,an,,a= $a)%awan

=e)usahaan ini -i(a$ 3e)*&)al (an *e)usa$ hu3un,an *e)e$a (en,an $elua),an%a Me)e$a

*en%a-a$an 3ahwa *e)e$a *en&la$ 3e)&3- la,i (en,an D&$-e) An,,i

5



I KLARI4IKASI ISTILA0

" D&$-e) la%anan =)i*e) : -ena,a $eseha-an $&n-a$ =e)-a*a =asien (i+asili-as

a-au sis-e* =ela%anan $eseha-an =)i*e) un-u$ *en%elesai$an se*ua *asalah

$eseha-an2 Kla*i(iasis : in+e$si $la*i(ia (ise3a3$an &leh se*ua <enis 3a$-e)i

Chlamydiaceae

1 Mes : )u*ah -e*=a- 3e)sa*a %an, si+a-n%a se*en-a)a a-au se3a,ai -e*=a-

*en,ina= -a*u

! Asses-*en- : =)&ses =enilaian %an, *e*ili$i -aha=an un-u$ *enilai sesua-u

?&n-&hn%a assess*en- =a(a =asien

5 Su=e)'is&) : sese&)an, %an, (i3e)i$an -u,as (ala* se3uah &),anisasi =e)usahaan

(*ana *e*=un%ai $e$uasaan un-u$ *en,elua)$an =e)in-ah $e=a(a )e$an $e)<a

(i3awahn%a

; 4)ee se : <enis hu3un,an %an, ille,al (an san,a- (ila)an, $e)as &leh 3an%a$

=iha$ se=e)-i =e*e)in-ah@ &)an,-ua@ (an a,a*a/ IMS : In+e$si *enula) se$sual a(alah =en%a$i- in+e$si %an, ?a)a =enula)ann%a

*elalui hu3un,an seual (en,an =asan,an %an, su(ah -e)-ula)

II IDENTI4IKASI MASALA0

" D&$-e) An,,i@ se&)an, (&$-e) la%anan =)i*e) %an, (i$&n-)a$ &leh sua-u =e)usahaan



2 Ka)%awan -e)(i)i a-as 8 =)ia (an 2 wani-a Se*ua $a)%awan -in,,al (i *es

$husus $a)%awan 5 $a)%awan su(ah *eni$ah@ se-en,ahn%a -in,,al 3e)sa*a

$elua),an%a 6a* $e)<a (i si-e *ulai (a)i <a* / =a,i hin,,a ! s&)e@ (iselin,i 2 <a*

is-i)aha- L&$asi si-e *e)u=a$an (ae)ah %an, -e)=en?il (an han%a 3isa (ilalui (en,an <alan (a)a- *en,,una$an *&3il -e)-en-u@ =e)<alanan (i-e*=uh sela*a 8 <a* A(a 2

(esa %an, 3e)a(a (ise$i-a) l&$asi si-e %an, *en%e(ia$an wa)un, $&=i@ wa)un,

*a$anan@ (an -e*=a- $a)a&$e se(e)hana (i*ana *en<a(i -e*=a- $a)%awan 3e)san-ai

(an 3e)$u*=ul

6



1 D&$-e) An,,i *ela$u$an asses-*en- =a(a su=e)'is&) (an salah sa-u $a)%awan =)ia

%an, -e)$ena $la*i(iasis (en,an ?a)a *ela$u$an wawan?a)a *en(ala*@ (an

*e*u-us$an un-u$ *ela$uan =en%uluhan -en-an, IMS (an *en,un(an, =e*u$a

a,a*a un-u$ *e*3e)i$an ?e)a*ah a,a*a %an, (ii$u-i &leh se*ua $a)%awan (an

$elua),an%a D&$-e) An,,i <u,a *e*asan, s=an(u$ %an, (i=asan, (i(ae)ah $an-&)

(an *es $a)%awan

! Sa-u *in,,u se-elahn%a@ D&$-e) An,,i *ene)i*a 3e3e)a=a ?&*=lain %an,

(isa*=ai$an *elalui 3a,ian =e)s&nalia K&*=lain (isa*=ai$an se?a)a an&n%*@

(en,an =esan 3ahwa -in(a$an (&$-e) An,,i *e*=e)*alu$an $a)%awan (an

*en,an,,a= $a)%awan =e)usahaan ini -i(a$ 3e)*&)al (an *e)usa$ hu3un,an *e)e$a

(en,an $elua),an%a Me)e$a *en%a-a$an 3ahwa *e)e$a *en&la$ 3e)&3- la,i (en,an

D&$-e) An,,i

III ANALISIS MASALA0

" D&$-e) An,,i@ se&)an, (&$-e) la%anan =)i*e) %an, (i$&n-)a$ &leh sua-u =e)usahaan



a A=a sa<a -u,as (&$-e) la%anan =)i*e)

Tu,as D&$-e) Kelua),a Fla%anan =)i*e)G:

" Men%elen,,a)a$an =ela%anan =)i*e) se?a)a =a)i=u)na *en%u)uh@ (an

3e)*u-u ,una =ena=isan un-u$ =ela%anan s=esialis-i$ %an, (i=e)lu$an@

2 Men(ia,n&sis se?a)a ?e=a- (an *e*3e)i$an -e)a=i se?a)a ?e=a- (an

-e=a-@

1 Me*3e)i$an =ela%anan $e(&$-e)an se?a)a a$-i+ $e=a(a =asien =a(a saa-

seha- (an sa$i-@! Me*3e)i$an =ela%anan $e(&$-e)an $e=a(a in(i'i(u (an $elua),an%a@

5 Me*3ina $elua),a =asien un-u$ 3e)=a)-isi=asi (ala* u=a%a =enin,$a-an

-a)a+ $eseha-an@ =en?e,ahan =en%a$i-@ =en,&3a-an (an )eha3ili-asi@; Menan,ani =en%a$i- a$u- (an $)&ni$@

/ Mela$u$an -in(a$an -aha= awal $asus 3e)a- a,a) sia= (i$i)i* $e RS@

7



Sumber: Adhi !uanda" dkk. 2#$$. Ilmu Penyakit Kulit dan Kelamin.

%disi keenam. &akarta: 'akultas (edokteran )*.

Ka)%awan -e)(i)i a-as 8 =)ia (an 2 wani-a Se*ua $a)%awan -in,,al (i

*es $husus $a)%awan 5 $a)%awan su(ah *eni$ah@ se-en,ahn%a -in,,al

3e)sa*a $elua),an%a 6a* $e)<a (i si-e *ulai (a)i <a* / =a,i hin,,a ! s&)e@

(iselin,i 2 <a* is-i)aha- L&$asi si-e *e)u=a$an (ae)ah %an, -e)=en?il (an

han%a 3isa (ilalui (en,an <alan (a)a- *en,,una$an *&3il -e)-en-u@ =e)<alanan

(i-e*=uh sela*a 8 <a* A(a 2 (esa %an, 3e)a(a (ise$i-a) l&$asi si-e %an,

*en%e(ia$an wa)un, $&=i@ wa)un, *a$anan@ (an -e*=a- $a)a&$e se(e)hana

(i*ana *en<a(i -e*=a- $a)%awan 3e)san-ai (an 3e)$u*=ul

( Ba,ai*ana ?a)a =enula)an =a(a $la*i(iasis (an *en,a=a -e)<a(i =a(a la$>

la$i

Pen%a$i- ini (i-ula)$an $a)ena se)in, 3e),an-i>,an-i =asan,an (ala*

3e)hu3un,an se$sual (an hu3un,an se$sual %an, -i(a$ a*an sehin,,a

Chlamydia trachomatis a$an *u(ah *enula) (an *en,in+e$si sehin,,a

*eni*3ul$an =en%a$i- $la*i(iasis Chlamydia trachomatis <u,a (a=a-

9



(i-ula)$an *elalui hu3un,an se$sual anal (an &)al@ se)-a sela*a =e)salinan@

se&)an, i3u %an, *en,ala*i in+e$si $la*i(ia <u,a 3e)=&-ensi un-u$

*enula)$an in+e$si -e)se3u- $e=a(a 3a%in%a

2 Ka)%awan -e)(i)i a-as 8 =)ia (an 2 wani-a Se*ua $a)%awan -in,,al (i *es

$husus $a)%awan 5 $a)%awan su(ah *eni$ah@ se-en,ahn%a -in,,al 3e)sa*a

$elua),an%a 6a* $e)<a (i si-e *ulai (a)i <a* / =a,i hin,,a ! s&)e@ (iselin,i 2 <a*

is-i)aha- L&$asi si-e *e)u=a$an (ae)ah %an, -e)=en?il (an han%a 3isa (ilalui (en,an

<alan (a)a- *en,,una$an *&3il -e)-en-u@ =e)<alanan (i-e*=uh sela*a 8 <a* A(a 2

(esa %an, 3e)a(a (ise$i-a) l&$asi si-e %an, *en%e(ia$an wa)un, $&=i@ wa)un,

*a$anan@ (an -e*=a- $a)a&$e se(e)hana (i*ana *en<a(i -e*=a- $a)%awan 3e)san-ai

(an 3e)$u*=ula A=a$ah a(a hu3un,an l&$asi si-e F*esG (en,an $e<a(ian $la*i(iasis

6elas$an

Kla*i(iasis se)in, (ise3u- se3a,ai in+e$si ,eni-al n&n s=esi+i$ %an,

*e)u=a$an =en%a$i- %an, *enula) *elalui hu3un,an se$sual L&$asi si-e

%an, *e)u=a$an (ae)ah -e)=en?il (en,an <a)a$ =e)<alanan sela*a 8 <a* (an

han%a 3isa (i-e*=uh (en,an *&3il -e)-en-u@ (an -e)(a=a- 2 (esa %an, 3e)a(a

(i se$i-a) si-e %an, *en%e(iah$an wa)un, $&=i@ wa)un, *a$anan@ (an -e*=a-

$a)a&$e se(e)hana %an, se)in, *en<a(i -e*=a- $a)%awan 3e)san-ai (an

3e)$u*=ul *e)u=a$an salah sa-u +a$-&) %an, *e*=e)*u(ah -e)<a(in%a

=en%a$i- $la*i(iasis L&$asi si-e %an, -e)=en?il (an =e)lu wa$-u 8 <a* un-u$

3e=e),ian *en%e3a3$an 3an%a$ $a)%awan %an, <a)an, =ulan, $e)u*ah Da)i

(a-a (i(a=a-$an 3ahwa $a)%awan %an, su(ah *eni$ah 5 (an han%a 25

%an, *e*3awa $elua),an%aIni *en%e3a$an +)ee se (i$alan,an $a)%awan*en<a(i hal %an, se)in, -e)<a(i@ selain i-u <u,a l&$asi si-e %an, 3e)a(a (i

(ian-a)a (ua (esa se)-a *en%e(iah$an -e*=a- hi3u)an *en%e3a3$an

-e)<a(in%a $e*un,$inan +)ee se an-a)a $a)%awan (an *as%a)a$a- %an,

*en%e(iah$an <asa hi3u)an (i$a)ena$an $a)%awan se)in, *e)asa $ese=ian

0al ini a$an *en%e3a$an =enula)an $la*i(isasis (en,an ?a)a hu3un,an

10



se$sual a$an *enin,$a- (en,an ?e=a- Da)i (a-a (i(a=a-$an 3ahwa -elah

-e)<a(i $la*i(iasis =a(a "2 &)an, $a)%awan la$i>la$i@ ini (ise3a3$an $a)ena

,e<ala si*-&*a-i$ =a(a la$i>la$i le3ih <elas (an *enun<u$$an ,e<ala $linis

%an, $has 3ila (i3an(in,$an (en,an ,e<ala =a(a =e)e*=uan %an, 3iasan%a

)in,an@ -i(a$ $has@ 3ah$an 3isa -an=a ,e<ala a=a=un Fasi*-&*a-i$G

3 A=a$ah a(a hu3un,an l&$asi 2 (esa 3e)(e$a-an (en,an *es (en,an $eluhan

=a(a $asus 6elas$an

Ke(ua (esa -e)se3u- *e)u=a$an -e*=a- %an, u*u*@ (i*ana $a)%awan 3e3as

3e)in-e)a$si 3ai$ sesa*a $a)%awan a-au=un (en,an =en(u(u$ (esa Te*=a-

hi3u)an se=e)-i $a)a&$e se$a)an, 3an%a$ *enuai $&n-)&'e)si (a)i *as%a)a$a-

Pa(a $en%a-aann%a@ -e*=a- $a)a&$e (i<a(i$an a<an, un-u$ -)ansa$si@ 3ah$an

(i<a(i$an se3a,ai -e*=a- un-u$ asusila Oleh $a)ena i-u@ $e*un,$inan se$s

3e3as (a=a- -e)<a(i (i -e*=a- hi3u)an -e)se3u- sehin,,a =en%a$i- $la*i(iasis

*enula) (en,an *u(ahn%a

1 D&$-e) An,,i *ela$u$an asses-*en- =a(a su=e)'is&) (an salah sa-u $a)%awan =)ia

%an, -e)$ena $la*i(iasis (en,an ?a)a *ela$u$an wawan?a)a *en(ala*@ (an

*e*u-us$an un-u$ *ela$uan =en%uluhan -en-an, IMS (an *en,un(an, =e*u$a

a,a*a un-u$ *e*3e)i$an ?e)a*ah a,a*a %an, (ii$u-i &leh se*ua $a)%awan (an

$elua),an%a D&$-e) An,,i <u,a *e*asan, s=an(u$ %an, (i=asan, (i(ae)ah $an-&)

(an *es $a)%awan

a Ba,ai*ana -aha=>-aha= *ela$u$an asses-*en- =a(a $asus ini

" Hazard Identification

Hazard identification ini (ila$u$an (en,an =en,u*=ulan (a-a (a)i

3e)3a,ai su*3e) un-u$ *enen-u$an a=a$ah sua-u za- 3e)si+a- -&$si$ a-au

-i(a$ In+&)*asi %an, ha)us (i?a)i (ala* i(en-i+i$asi 3aha%a ini a(alah

na*a@ si+a-@ su*3e) in+&)*asi a$an -&$sisi-as@ (an =a<anan a,en -e)-en-u

11



2 Dose response assessment

6i$a *elalui identification hazard (i$e-ahui sua-u a,en *en,an(un,

3aha%a a-au hazard *a$a (ila$u$an dose-response assessment De+inisi

(a)i Dose response assessment sen(i)i a(alah analisis hu3un,an an-a)a

<u*lah a,en %an, -e)hi)u=@ -e)in,es-i@ a-au -e)se)a= &leh &),anis*e@

sis-e*@ a-au su3=&=ulasi %an, (a=a- *en%e3a3$an =e)u3ahan =a(a

&),anis*e@ sis-e*@ a-au su3=&=ulasi1G@ sehin,,a =a(a -aha= ini (ila$u$an

=en,hi-un,an (&sis a,en %an, *eni*3ul$an e+e$ %an, *e*3aha%a$an

Pa(a se<u*lah in(i'i(u a-au s=esies %an, h&*&,en@ =enin,$a-an (&sis-&$si$ a$an (ii$u-i &leh =enin,$a-an )es=&n -&$si$

1 Exposure Assessment

Lan,$ah ini (ila$u$an un-u$ *en,i(en-i+i$asi =&=ulasi %an, -e)$ena

(a*=a$ Exposure assessment <u,a *e)u=a$an salah sa-u 3a,ian (ala*

analisis )isi$& %an, *en,hi-un, 3esa)n%a asu=an a-au intake sua-u a,en

=a(a =&=ulasi a-au=un in(i'i(u %an, -e)=a=a) Exposure assessment <u,a

3isa (ila$u$an *elalui 3i&*a)$e)

! isk Characterization

Tu<uan $a)a$-e)isasi )isi$& a(alah *ene-a=$an se?a)a $uali-a-i+ (an

$uan-i-a-i+ )isi$& -e)<a(in%a e+e$ *e)u,i$an =a(a &),anis*e@ sis-e*@ a-au

su3>=&=ulasi a$i3a- =a<anan a,en -e)-en-u FIPCS@ 2!G Ka)a$-e)isasi

)isi$& (in%a-a$an se3a,ai isk !uotien FRG un-u$ e+e$>e+e$

n&n$a)sin&,eni$ (an Excess Cancer isk FECRG un-u$ e+e$>e+e$

$a)sin&,eni$

12



3 Ba,ai*ana ?a)a *ela$u$an wawan?a)a *en(ala* (en,an *e-&(e $uali-a-i+

F*e-&(eG

Me-&(e =en,u*=ulan (a-a se?a)a $uali-a-i+ an-a)a lain:

• .awan?a)a *en(ala*• O3se)'asi• O3se)'asi =a)-isi=asi• 4D

• Telaah (&$u*en• Ph&-& '&i?e

• (ll

Be3e)a=a -e$ni$ (ala* wawan?a)a *en(ala* a,a) 3e)<alan (en,an 3ai$@

a(alah:

aMen?i=-a$an (an *en<a,a suasana %an, 3ai$

0al ini (a=a- (ila$u$an (en,an ?a)a:

• A(a$an =e*3i?a)aan =e*anasan: (en,an *enan%a$an 3i&(a-a )es=&n(en

Fna*a@ ala*a-@ h&3i (llG@ na*un wa$-un%a <an,an -e)lalu la*a FJ5 *eni-G

13



• Ke*u$a$an -u<uan (ia(a$ann%a =eneli-ian@ (en,an *a$su( a,a)

)es=&n(en *e*aha*i =e*3ahasan -&=i$ %an, a$an (i-an%a$an (an

su=a%a le3ih -)ans=a)an $e=a(a )es=&n(en Fa(an%a $e<u<u)anG

• Ti*3ul$an suasana 3e3as: *a$su(n%a )es=&n(en 3&leh *ela$u$an

a$-i+i-as %an, lain $e-i$a sesi wawan?a)a ini 3e)lan,sun, sehin,,a

*e*3e)i$an )asa n%a*an 3a,i )es=&n(en F-i(a$ a(an%a -e$ananG@

*isaln%a )es=&n(en 3&leh *e)&$&$@ *inu* $&=i-eh@ *a$an (an lain>

lain

• Ti*3ul$an =e)asaan 3ahwa ia F)es=&n(enG a(alah &)an, %an, =en-in,@

$e)<asa*a (an 3an-uann%a san,a- (i=e)lu$an: 3ahwa =en(a=a- %an,

)es=&n(en 3e)i$an a$an (i<a,a $e)ahasiann%a (an -i(a$ a(a <awa3an %an,

salah a-au 3ena) (ala* wawan?a)a ini Se*ua =en(a=a- %an, )es=&n(en

$e*u$a$an san,a- =en-in, un-u$ =ela$sanaan =eneli-ian ini

3 Men,a(a$an P)&3in,

P)&3es a(alah ?a)a *en,,ali $e-e)an,an %an, le3ih *en(ala*@ hal ini(ila$u$an $a)ena:

A=a3ila <awa3an -i(a$ )ele'an (en,an =e)-an%aan

A=a3ila <awa3an $u)an, <elas a-au $u)an, len,$a=

A=a3ila a(a (u,aan <awa3an $u)an, *en(e$a-i $e3ena)an

? Ti(a$ *e*3e)i$an su,es-i un-u$ *e*3e)i$an <awa3an><awa3an -e)-en-u

$e=a(a )es=&n(en %an, a$hi)n%a nan-i a=a %an, (i$e*u$a$an F=en(a=a-G

)es=&n(en 3u$an *e)u=a$an =en(a=a- (a)i )es=&n(en i-u sen(i)i

( In-&nasi sua)a

6i$a =ewawan?a)a *e)asa lelah a-au 3&san a-au -i(a$ su$a (en,an

<awa3an )es=&n(en@ hen(a$n%a in-&nasi sua)a (a=a- (i$&n-)&l (en,an

3ai$ a,a) )es=&n(en -e-a= *e*ili$i )asa n%a*an (ala* sesi wawan?a)a

14



-e)se3u- 0al %an, (a=a- (ila$u$an *isaln%a *en,a*3il *inu*@ n,&3)&l

hal %an, lain@ *e*3ua- ?an(aan (llG

e Ke?e=a-an 3e)3i?a)a

A,a) )es=&n(en (a=a- *en?e)na a=a %an, (i-an%a$an sehin,,a

*e*3e)i$an <awa3an %an, (iha)a=$an &leh =ewawan?a)a

+ Sensi-i+i-as =e)-an%aan

Pewawan?a)a *a*=u *ela$u$an e*=a-i $e=a(a )es=&n(en sehin,,a

*e*3ua- )es=&n(en -i(a$ *alu (ala* *en<awa3 =e)-an%aan -e)se3u-

, K&n-a$ *a-a

A,a) )es=&n(en *e)asa (iha),ai@ (i3u-uh$an sela*a =)&ses wawan?a)a

-e)se3u-

h Ke=e$aan n&n'e)3al

Pewawan?a)a *a*=u *eliha- ,e)a$an (a)i 3ahasa -u3uh %an, (i-un<u$an

&leh )es=&n(en@ *isaln%a )es=&n(en *e)asa -i(a$ n%a*an (en,an si$a=

%an, (i-un<u$an &leh =ewawan?a)a@ =e)-an%aan a-au hal lainn%a Ka)ena

hal ini (a=a- *en%e3a3$an in+&)*asi %an, (i-e)i*a -i(a$ len,$a=

i .a$-u

Dala* =ela$asanaan wawan?a)a>*en(ala* ini =ewawan?a)a (a=a-

*en,&n-)&l wa$-u 0al ini (i$ua-i)$an )es=&n(en (a=a- *en<a(i 3&san@

lelah sehin,,a in+&)*asi %an, (iha)a=$an -i(a$ -e)=enuhi (en,an 3ai$

.a$-u %an, (i3u-uh$an (ala* =ela$sanaan wawan?a)a>*en(ala* %an,

(ila$u$an se?a)a -a-a= *u$a a(alah ">2 <a*@ -e),an-un, isu a-au -&=i$

%an, (i3ahas

Se3elu* (ila$u$an wawan?a)a>*en(ala*@ =e)lu (i3ua-$an =e(&*an

F,ui(eG wawan?a)a0al ini 3e)-u<uan un-u$ *e*=e)*u(ah =ewawan?a)a

15



(ala* *en,,ali =e)-an%aan se)-a *en,hin(a)i a,a) =e)-an%aan -e)se3u-

-i(a$ $elua) (a)i -u<uan =eneli-ian Na*un =e(&*an F,ui(eG wawan?a)a

-e)se3u- -i(a$ 3e)si+a- 3a$u@ (a=a- (i$e*3an,$an (en,an $&n(isi =a(a

saa- wawan?a)a 3e)lan,sun, (an -e-a= =a(a $&)i(&) -u<uan (ia(a$ann%a

=eneli-ian -e)se3u-

A,a) (ala* =e*3ua-an )e=&)- se)-a analisa wawan?a)a>*en(ala*

3e)<alan (en,an 3ai$@ (i=e)lu$an ala- (&$u*en-asi un-u$ *enun<an,

=ela$sanaan wawan?a)a>*en(ala* -e)se3u- Ala- (&$u*en-asi a(alah :

" Re?&(e) Fala- =e)e$a* sua)aG

0al ini 3e)-u<uan un-u$ *e*u(ah$an =ewawan?a)a *en,in,a- $e*3ali

*en,enai wawan?a)a %an, -elah (ila$u$an Sehin,,a (a=a- *e*3an-u

(ala* =e*3ua-an )e=&)- (an analisan%a

2 Ka*e)a

Dila$u$an un-u$ $e=en-in,an a)si= (an <u,a un-u$ *en?e,ah -e)<a(in%a

=ela$sanaan wawan?a)a (en,an )es=&n(en %an, sa*a a,a) in+&)*asi

%an, (i3e)i$an -i(a$ 3ias

1 Ca-a-an la=an,an

0al ini (ila$u$an se3a,ai in+&)*asi -a*3ahan F+a$-&) =en(u$un,G (ala*

*ela$u$an analisa

Ta*3ahan:

.awan?a)a *e)u=a$an 3a,ian (a)i *e-&(e $uali-a-i+Dala* *e-&(e$uali-a-i+ ini a(a (i$enal (en,an -e$ni$ +a+an,ara-mendalam (In-

depth Interview). Pen,e)-ian wawan?a)a>*en(ala* FIn>(e=-h In-e)'iewG

a(alah =)&ses *e*=e)&leh $e-e)an,an un-u$ -u<uan =eneli-ian (en,an

?a)a -an%a <awa3 sa*3il 3e)-a-a= *u$a an-a)a =ewawan?a)a (en,an

)es=&n(en a-au &)an, %an, (iwawn?a)ai@ (en,an a-au -an=a

16



*en,,una$an =e(&*an F,ui(eG wawan?a)a (i*ana =ewawan?a)a (an

in+&)*an -e)li3a- (ala* $ehi(u=an s&sial %an, )ela-i+ la*a Ci)i

$husus$e$hasan (a)i wawan?a)a>*en(ala* ini a(alah $e-e)li3a-ann%a

(ala* $ehi(u=an )es=&n(enin+&)*an

Dala* wawan?a)a>*en(ala* *ela$u$an =en,,alian se?a)a *en(ala*

-e)ha(a= sa-u -&=i$ %an, -elah (i-en-u$an F3e)(asa)$an -u<uan (an

*a$su( (ia(a$an wawan?a)a -e)se3u-G (en,an *en,,una$an =e)-an%aan

-e)3u$a Pen,,alian %an, (ila$u$an un-u$ *en,e-ahui =en(a=a- *e)e$a

3e)(asa)$an =e)s=e?-i'e )es=&n(en (ala* *e*an(an, se3uah

=e)*asalahan Te$ni$ wawan?a)a ini (ila$u$an &leh se&)an,

=ewawan?a)a (en,an *ewawan?a)ai sa-u &)an, se?a)a -a-a= *u$a F+a?e

-& +a?eG

Ke,unaan a-au *an+aa- (ila$u$ann%a wawan?a)a>*en(ala* a(alah :

" T&=i$=e*3ahasan *asalah %an, (i-an%a$an 3isa 3e)si+a- $&*=le$s a-au

san,a- sensi-i+

2 Da=a- *en,,ali in+&)*asi %an, len,$a= (an *en(ala* *en,enai si$a=@

=en,e-ahuan@ =an(an,an )es=&n(en *en,enai *asalah

1 Res=&n(en -e)se3a) *a$su(n%a 3ahwa sia=a sa<a 3isa *en(a=a-$an

$ese*=a-an un-u$ (iwawan?a)ai na*un 3e)(asa)$an -u<uan (an *a$su(

(ia(a$an =eneli-ian -e)se3u-

! Res=&n(en (en,an leluasa (a=a- *en<awa3 =e)-an%aan %an, (ia<u$an

-an=a a(an%a -e$anan (a)i &)an, lain a-au )asa *alu (ala* *en,elua)$an

=en(a=a-n%a

5 Alu) =e)-an%aan (ala* wawan?a)a (a=a- *en,,una$an =e(&*an F,ui(eG

a-au -an=a *en,,una$an =e(&*an 6i$a *en,,una$an =e(&*an F,ui(eG@

17



$la*i(iasisG (a)i selu)uh <u*lah $a)%awan =e)usahaan Seha)usn%a

D&$-e) An,,i *ela$u$an =en%uluhan -e)le3ih (ahulu (en,an ?a)a

=en(e$a-an se?a)a =e)se&)an,an $e=a(a "2 $a)%awan %an, *en,ala*i

in+e$si $la*i(iasis Se-elah i-u 3a)u (ila$u$an =en%uluhan $e=a(a se*ua

$a)%awan (an an,,&-a $elua),a -e-a=i (en,an isi =en%uluhan %an, -i(a$

*en,an(un, *a$na 3ahwa se*ua $a)%awan -e)$ena in+e$si *enula)

se$sual (an *en<elas$an se?a)a len,$a= -en-an, 3a,ai*ana in+e$si

*enula) -e)se3u- (an 3a,ai*ana ?a)a *en,hin(a)in%a Pe*asan,an

s=an(u$ %an, (ila$u$an &leh D&$-e) An,,i <u,a $u)an, -e=a- $a)ena isi

s=an(u$ %an, *en,an(un, a)-i se&lah>&lah se*ua $a)%awan (an an,,&-a*as%a)a$a- *ela$u$an +)ee se sehin,,a =en%a$i- IMS *enin,$a-

- 4)ee se

Pen%uluhan %an, seha)usn%a (ila$u$an =a(a $asus ini a(alah *e-&(e

?e)a*ah a-au -an%a <awa3Man+aa-n%a sen(i)i

− Men,e-ahui -en-an, =ene,e)-ian )e=)&(u$si (an +)ee se$s

− Men,e-ahui -en-an, 3aha%a +)ee se$s

− Men,e-ahui -en-an, 0IAIDS

− Men,e-ahui ?a)a =enula)an 0I− Men,e-ahui ?a)a =en?e,ahan 0IAIDS

− Men,a-ahui -en-an, ,e<ala -e)in+e$si 0I

− Men,e-ahui -en-an, -aha=an 0I *en<a(i AIDS

Pa(a $asus ini (ila$u$an ?e)a*ah a,a*a su=a%a $uali-as i*an (an

a$hla$ -e)=u=u$ (en,an *e*aha*i 3a-asan>3a-asan a,a*a@ (en,an

3e,i-u $a)%awan a$an *en<a,a (i)i un-u$ -i(a$ *ela$u$an

=e)3ua-an (&sa

- D&$-e) An,,i seha)usn%a *en,,una$an $a-a (an =esan %an,

-e)selu3un, @-i(a$ 3&leh lan,sun, *e*3e)i$an $a-a>$a-a %an, (a=a-

*en%in,,un, se=e)-i =a(a $asus

( A=a$ah %an, (ila$u$an D&$-e) An,,i su(ah -e=a- 6i$a -i(a$@ 3a,ai*ana

?a)a %an, 3ena)

19



- .awan?a)a

a+an,ara a(alah *e)u=a$an =e)-e*uan an-a)a (ua &)an, un-u$

3e)-u$a) in+&)*asi (an i(e *elalui -an%a <awa3 sehin,,a (a=a-(i$&ns-)u$si$an *a$na (ala* sua-u -&=i$ -e)-en-u FEs-e)3e),@ 22G

.awan?a)a <u,a *e)u=a$an ala- *en,e?e$ ulan, a-au =e*3u$-ian

-e)ha(a= in+&)*asi a-au $e-e)an,an %an, (i=e)&leh se3elu*n%a (an <u,a

*e)u=a$an -e$ni$ $&*uni$asi lan,sun, an-a)a =eneli-i (an )es=&n(en

Dala* wawan?a)a>*en(ala* *ela$u$an =en,,alian se?a)a *en(ala*

-e)ha(a= sa-u -&=i$ %an, -elah (i-en-u$an F3e)(asa)$an -u<uan (an *a$su(

(ia(a$an wawan?a)a -e)se3u-G (en,an *en,,una$an =e)-an%aan -e)3u$a

Pen,,alian %an, (ila$u$an un-u$ *en,e-ahui =en(a=a- *e)e$a

3e)(asa)$an =e)s=e?-i'e )es=&n(en (ala* *e*an(an, se3uah

=e)*asalahan Te$ni$ wawan?a)a ini (ila$u$an &leh se&)an,

=ewawan?a)a (en,an *ewawan?a)ai sa-u &)an, se?a)a -a-a= *u$a F+a?e

-& +a?eGKe,unaan a-au *an+aa- (ila$u$ann%a wawan?a)a>*en(ala* a(alah :

T&=i$=e*3ahasan *asalah %an, (i-an%a$an 3isa 3e)si+a- $&*=le$s a-au

san,a- sensi-i'e@ Da=a- *en,,ali in+&)*asi %an, len,$a= (an *en(ala*

*en,enai si$a=@ =en,e-ahuan@ =an(an,an )es=&n(en *en,enai *asalah@

Res=&n(en -e)se3a) *a$su(n%a 3ahwa sia=a sa<a 3isa *en(a=a-$an

$ese*=a-an un-u$ (iwawan?a)ai na*un 3e)(asa)$an -u<uan (an *a$su(

(ia(a$an =eneli-ian -e)se3u-@ Res=&n(en (en,an leluasa (a=a- *en<awa3

=e)-an%aan %an, (ia<u$an -an=a a(an%a -e$anan (a)i &)an, lain a-au )asa

*alu (ala* *en,elua)$an =en(a=a-n%a@@@Alu) =e)-an%aan (ala*

wawan?a)a (a=a- *en,,una$an =e(&*an F,ui(eG a-au -an=a

*en,,una$an =e(&*an 6i$a *en,,una$an =e(&*an F,ui(eG@ alu)

=e)-an%aan %an, -elah (i3ua- -i(a$ 3e)si+a- 3a$u -e),an-un, $e3u-uhan

(ila=an,an

Se(an,$an $ele*ahan (a)i wawan?a)a>*en(ala* ini a(alah a(an%a

$e-e)i$a-an e*&si an-a)a $e (uan%a F=ewawan?a)a (an &)an, %an,

20



(iwawan?a)aiG@ un-u$ i-u (i=e)lu$an $e)<asa* %an, 3ai$ an-a)a

=ewawan?a)a (an %an, (iwawan?a)ain%a

a Ma-e)i (ala* wawan?a)a>*en(ala* -e),an-un, (a)i -u<uan (an *a$su(

(ia(a$ann%a wawan?a)a -e)se3u- A,a) hasil (a)i wawan?a)a -e)se3u-

sesuai (en,an -u<uan =eneli-ian@ (i=e)lu$an $e-e)a*=ilan (a)i se&)an,

=ewawan?a)an%a a,a) na)a su*3e)n%a F)es=&n(enG (a=a- *e*3e)i$an

<awa3an %an, sesuai (en,an =e)-an%aan %an, (ia<u$an Be3e)a=a -e$ni$

(ala* wawan?a)a a,a) 3e)<alan (en,an 3ai$@ a(alah:

Men?i=-a$an (an *en<a,a suasana %an, 3ai$

0al ini (a=a- (ila$u$an (en,an ?a)a :• A(a$an =e*3i?a)aan =e*anasan: (en,an *enan%a$an 3i&(a-a )es=&n(en

Fna*a@ ala*a-@ h&3i (llG@ na*un wa$-un%a <an,an -e)lalu la*a FJ5 *eni-G

• Ke*u$a$an -u<uan (ia(a$ann%a =eneli-ian@ (en,an *a$su( a,a)

)es=&n(en *e*aha*i =e*3ahasan -&=i$ %an, a$an (i-an%a$an (an

su=a%a le3ih -)ans=a)an $e=a(a )es=&n(en Fa(an%a $e<u<u)anG

• Ti*3ul$an suasana 3e3as: *a$su(n%a )es=&n(en 3&leh *ela$u$an

a$-i+i-as %an, lain $e-i$a sesi wawan?a)a ini 3e)lan,sun, sehin,,a*e*3e)i$an )asa n%a*an 3a,i )es=&n(en F-i(a$ a(an%a -e$ananG@

*isaln%a )es=&n(en 3&leh *e)&$&$@ *inu* $&=i-eh@ *a$an (an lain>lain

• Ti*3ul$an =e)asaan 3ahwa ia F)es=&n(enG a(alah &)an, %an, =en-in,@

$e)<asa*a (an 3an-uann%a san,a- (i=e)lu$an: 3ahwa =en(a=a- %an,

)es=&n(en 3e)i$an a$an (i<a,a $e)ahasiann%a (an -i(a$ a(a <awa3an %an,

salah a-au 3ena) (ala* wawan?a)a ini Se*ua =en(a=a- %an, )es=&n(en

$e*u$a$an san,a- =en-in, un-u$ =ela$sanaan =eneli-ian ini

3 Men,a(a$an =)&3in,

P)&3es a(alah ?a)a *en,,ali $e-e)an,an %an, le3ih *en(ala*@ hal ini

(ila$u$an $a)ena :

− A=a3ila <awa3an -i(a$ )ele'an (en,an =e)-an%aan

21



− A=a3ila <awa3an $u)an, <elas a-au $u)an, len,$a=

− A=a3ila a(a (u,aan <awa3an $u)an, *en(e$a-i $e3ena)an

? Ti(a$ *e*3e)i$an su,es-i un-u$ *e*3e)i$an <awa3an><awa3an -e)-en-u

$e=a(a )es=&n(en %an, a$hi)n%a nan-i a=a %an, (i$e*u$a$an F=en(a=a-G

)es=&n(en 3u$an *e)u=a$an =en(a=a- (a)i )es=&n(en i-u sen(i)i

( In-&nasi sua)a

6i$a =ewawan?a)a *e)asa lelah a-au 3&san a-au -i(a$ su$a (en,an

<awa3an )es=&n(en@ hen(a$n%a in-&nasi sua)a (a=a- (i$&n-)&l (en,an

3ai$ a,a) )es=&n(en -e-a= *e*ili$i )asa n%a*an (ala* sesi wawan?a)a

-e)se3u- 0al %an, (a=a- (ila$u$an *isaln%a *en,a*3il *inu*@ n,&3)&l

hal %an, lain@ *e*3ua- ?an(aan (llG

e Ke?e=a-an 3e)3i?a)a

A,a) )es=&n(en (a=a- *en?e)na a=a %an, (i-an%a$an sehin,,a

*e*3e)i$an <awa3an %an, (iha)a=$an &leh =ewawan?a)a

+ Sensi-i+i-as =e)-an%aan

Pewawan?a)a *a*=u *ela$u$an e*=a-i $e=a(a )es=&n(en sehin,,a

*e*3ua- )es=&n(en -i(a$ *alu (ala* *en<awa3 =e)-an%aan -e)se3u-

, K&n-a$ *a-a

A,a) )es=&n(en *e)asa (iha),ai@ (i3u-uh$an sela*a =)&ses wawan?a)a

-e)se3u-

h Ke=e$aan n&n'e)3al

Pewawan?a)a *a*=u *eliha- ,e)a$an (a)i 3ahasa -u3uh %an, (i-un<u$an

&leh )es=&n(en@ *isaln%a )es=&n(en *e)asa -i(a$ n%a*an (en,an si$a=

22



--

-

- Ce)a*ah A,a*a %an, (ila$u$an &leh =e*u$a A,a*a

Su(ah -e=a- Ce)a*ah a,a*a (isini (i*a$su($an un-u$ *en?e,ah =a)a

$a)%awan *ela$u$an hal %an, 3e)-an-an,an (en,an n&)*a a,a*a

25



Na*un a$an le3ih 3ai$ <i$a ?e)a*ah (ila$u$an (en,an halus (an (en,an

3asa>3asi@ sehin,,a =a)a $a)%awan -i(a$ *e)asa -e)sin,,un,

e A=a hu3un,an D&$-e) An,,i %an, 3e)><enis $ela*in wani-a (en,an

*a%&)i-as $a)%awan la$i>la$i -e)ha(a= $e3e)hasilan asses-*en- =a(a $asus

0u3un,an D&$-e) An,,i %an, 3e)><enis $ela*in wani-a (en,an *a%&)i-as

$a)%awan la$i>la$i -e)ha(a= $e3e)hasilan asses-*en- =a(a $asus a(alah :- Ku)an, len,$a=n%a in+&)*asi %an, (i(a=a-$an (ala* asses-*en- (i$a)ena$an

$la*i(ia *e)u=a$an in+e$si %an, (i-ula)$an *elalui hu3un,an se$sual

Ka)%awan la$i>la$i %an, -e)$ena $la*i(ia -i(a$ -e)lalu -e)3u$a (ala*

*e*3e)i$an in+&)*asi $e=a(a D&$-e) An,,i $a)ena *e)asa *alu $a)ena

*e*3i?a)a$an hal %an, sensi-i+ 0al %an, 3e)3un,an (en,an hu3un,an

se$sual *asih (ian,,a= -a3uh a=a3ila (i3i?a)$an se?a)a u*u* (ala* 3u(a%a

In(&nesia

Ku)an, (iha),ain%a (&$-e) An,,i $a)ena a(an%a =e)3e(aan <enis $ela*in

Ka)%awan la$i>la$i le3ih ?en(e)un, *en,ha),ai (&$-e) La$i>La$i

(ia3an(in,$an (&$-e) =e)e*=uan $a)ena a(an%a $esa*aan <enis $ela*in

! Sa-u *in,,u se-elahn%a@ D&$-e) An,,i *ene)i*a 3e3e)a=a ?&*=lain %an,

(isa*=ai$an *elalui 3a,ian =e)s&nalia K&*=lain (isa*=ai$an se?a)a an&n%*@

(en,an =esan 3ahwa -in(a$an (&$-e) An,,i *e*=e)*alu$an $a)%awan (an

*en,an,,a= $a)%awan =e)usahaan ini -i(a$ 3e)*&)al (an *e)usa$ hu3un,an *e)e$a

(en,an $elua),an%a Me)e$a *en%a-a$an 3ahwa *e)e$a *en&la$ 3e)&3a- la,i

(en,an D&$-e) An,,i

a A=a %an, ha)us (ila$u$an D&$-e) An,,i se-elah *ene)i*a ?&*=lain (a)i

*as%a)a$a- an&n%* Seha)usn%a (&$-e) An,,i *ela$u$an a('&$asi (ulu $e=a(a *ana<e*en

=e)usahaan un-u$ *en,a-u) wa$-u (an a$-i+i-as $e)<a se(e*e$ian )u=a

sehin,,a $a)%awan -i(a$ 3e)+i$i)an un-u$ *ela$u$an hal>hal %an,

*en%i*=an, -an=a *ena*3ah <a* $e)<a $a)%awan

D&$-e) An,,i seha)usn%a *ela$u$an s&sialisasi (ulu un-u$

*en(ise*inasi$an =esan $e se*ua a)ah Fh&)iz&n-alG@ %an, (ala* $&n-e$s

26



-e*=a- $e)<a a(alah =a(a se*ua =e$e)<a (i se*ua -in,$a-an@ a,a) se*ua

=e$e)<a *en,e-ahui@ *e*aha*i (an *en,a*al$an =esan %an, (i=)&,)a*$an

&leh *ana<e*en -e*=a- $e)<a 6a(i le3ih <auh la,i a,a) se*ua =e$e)<a

3e)=a)-isi=asi sesuai (en,an a=a %an, (iha)a=$an *elalui =esan -e)se3u-

Se-elah *en(a=a- $&*=lain se=e)-i ini@ -in(a$an %an, (a=a- (ila$u$an (&$-e)

An,,i a(alah *en,u3ah *e-&(e =)&*&si $eseha-ann%a@ se=e)-i *en,,an-i

s=an(u$ (en,an =&s-e) %an, *en,e(u$asi (an *en,a(a$an =en%uluhan>

=en%uluhan

3 Ba,ai*ana $)i-e)ia s-an(a) e(u$asi %an, 3ai$

Un-u$ *ela$u$an =en%uluhan %an, 3ai$@ *a$a ha)us (iawali (en,an

=e)en?anaan %an, 3ai$ -e)le3ih (ahulu

• Ten-u$an a)ea =)&*&si $eseha-an (i*ana %, *en<a(i sasa)an: se$&lah@

in(us-)i@ -e*=a- $e)<a@ )u*ah sa$i-@ *as%a)a$a-

/as0arakat

Se3a,ai ?&n-&h a(alah =)&*&si $eseha-an un-u$ =en?e,ahan DBD@ a(an%a

=e*3e)an-asan sa)an, n%a*u$ *elalui 1M@ =ela$sanaan $e3i<a$an l&?al*elalui =e-isi un-u$ -i(a$ *e)&$&$ (i (ala* )u*ah

Sekolah

Dila$sana$ann%a la-ihan *en%a-a$an -i(a$ un-u$ *e)&$&$@ =en,,unaan

NAPA

Tempat ker!a

Pene)a=an =&la *a$an seha- un-u$ $an-in =e)usahaan@ =)&*&si =en,,unaan*as$e) un-u$ =e$e)<a =a3)i$

1ela0anan kesehatan

27



Kei$u-se)-aan (&$-e) (an =e-u,as $eseha-an lainn%a un-u$ *en,in,a-$an (an

*e*3an-u 3e)hen-i *e)&$&$ I*=le*en-asi $&nselin, sin,$a- 3e)hen-i

*e)&$&$ (i -in,$a- )u*ah sa$i-@ =us$es*as (an $lini$

• Ta),e- =en%uluhan

o In(i'i(ual: =en,e-ahuan@ si$a=@ =e)ila$u

o O),anisasi: $e3i<a$sanaan@ =)a$-e$@ =)&,)a*@ +asili-as@ (an su*3e)

o K&*uni-as: $e3i<a$sanaan@ =)a$-e$@ =)&,)a*@ +asili-as@ (an su*3e)

o Pe*e)in-ah: $e3i<a$sanaan@ =)&,)a*@ +asili-as@ su*3e)@ $&&)(inasi

le,is-asi@ =e)a-u)an (an =en,ua-an

• Taha=an : (i*ulai (a)i Analisis ke"utuhan lalu, =enilaian -a),e- F$el&*=&$

*ana %an, =alin, 3e)=&-ensiG =e)en?anaan =)&,)a* i*=le*en-asi

e'aluasi

6i$a hal -e)se3u- su(ah (i-en-u$an@ selan<u-n%a na$es (a=a- *e*ilih *e-&(e

=en%uluhan a=a %an, a$an (i-e)a=$an

BERDASARKAN TEKNIK KOMUNIKASI

a Me-&(e =en%uluhan lan,sun,

Dala* hal ini =a)a =en%uluh lan,sun, 3e)ha(a=an a-au 3e)-a-a= *u$a (en,an

sasa)an Te)*asu$ (i sini an-a)a lain: $un<un,an )u*ah@ =e)-e*uan (is$usi

F4DG@ =e)-e*uan (i 3alai (esa@ =e)-e*uan (i P&s%an(u@ (ll

3 Me-&(e %an, -i(a$ lan,sun,

Dala* hal ini =a)a =en%uluh -i(a$ lan,sun, 3e)ha(a=an se?a)a -a-a= *u$a

(en,an sasa)an@ -e-a=i ia *en%a*=ai$an =esann%a (en,an =e)an-a)a F*e(iaG

U*=a*an%a =u3li$asi (ala* 3en-u$ *e(ia ?e-a$@ *elalui =e)-un<u$an +il*@

(s3

BERDASARKAN 6UMLA0 SASARAN 7AN DICAPAI

28



a Pen(e$a-an PERORANAN

Dala* hal ini =a)a =en%uluh 3e)hu3un,an se?a)a lan,sun, *au=un -i(a$

lan,sun, (en,an sasa)an se?a)a =e)&)an,an@ an-a)a lain : $un<un,an )u*ah@

hu3un,an -ele=&n@ (an lain>lain

3 Pen(e$a-an KELOMPOK

Dala* =en(e$a-an ini =e-u,as =)&*&si 3e)hu3un,an (en,an se$&l&*=&$

sasa)an Be3e)a=a *e-&(e =en%uluhan %an, *asu$ (ala* $e-e,&)i ini an-a)a

lain: Pe)-e*uan@ De*&s-)asi@ Dis$usi $el&*=&$@ Pe)-e*uan 4D@ (an lain>

lain

? Pen(e$a-an MASALPe-u,as P)&*&si Keseha-an *en%a*=ai$an =esann%a se?a)a se$ali,us $e=a(a

sasa)an %an, <u*lahn%a 3an%a$ Be3e)a=a *e-&(e %an, *asu$ (ala*

,&l&n,an ini a(alah : Pe)-e*uan u*u*@ =e)-un<u$an $esenian@ Pen%e3a)an

-ulisan=&s-e)*e(ia ?e-a$ lainn%a@ Pe*u-a)an +il*@ (ll

BERDASARKAN INDERA PENERIMA

a Me-&(e MELI0ATMEMPER0ATIKAN

Dala* hal ini =esan (i-e)i*a sasa)an *elalui in(e)a =en,liha-an@ se=e)-i:

Pene*=elan P&s-e)@ Pe*asan,an a*3a)Ph&-&@ Pe*asan,an K&)an (in(in,@

Pe*u-a)an 4il*

3 Me-&(e PENDENARAN

Dala* hal ini =esan (i-e)i*a &leh sasa)an *elalui in(e)a =en(en,a)@

u*=a*an%a: Pen%uluhan lewa- )a(i&@ Pi(a-&@ Ce)a*ah@ (ll ? Me-&(e

KOMBINASI Dala* hal ini -e)*asu$: De*&ns-)asi ?a)a F(iliha-@ (i(en,a)@

(i?iu*@ (i)a3a (an (i?&3aG

PEN7ERAPAN MATERI DALAM PROMOSI KESE0ATAN

29



Den,an *en,e-ahui +a$-a>+a$-a ini@ *a$a (iha)a=$an (i(ala* =en%a*=aian

=en%uluhan@ (ii$u-se)-a$an 3e)3a,ai in(e)a *ulai (a)i *en(en,a) F*elalui

=en%a*=aian *a-e)iG@ *eliha- F*e(ia se=e)-i 3en(a asli@ 3en(a -i)uan a-au

,a*3a)G@ *e*3a?a F*elalui O0P@ Sli(eG@ *ela$u$an F*elalui (e*&ns-)asiG@

(s3@ sehin,,a =ese)-a %an, i$u- =en%uluhan (a=a- *en%e)a= (an *e*aha*i

*a-e)i le3ih 3ai$

Pa(a $asus ini@ =en%uluhan -i(a$ (ila$u$an (en,an &=-i*al0al ini (iawali

(a)i =e)en?anaan %an, -i(a$ *a-an, sehin,,a (ala* =ela$saann%a <a(i -i(a$

*a$si*al Mulai (a)i a)ea =)&*&si %an, *en<a(i sasa)an@ -a),e- =)&*&si@ (an

=e)en?anaan =en%uluhan -i(a$ (i)en?ana$an (en,an 3ai$@ sehin,,a %an,

*en<a(i =&$&$ =en%e3a3 *asalah 3elu* (a=a- -e)-an,,ulan,i

I SINTESIS

" Me-&(e $uali-a-i+

2 P)&*&si Keseha-an

31



LEARNIN ISSUE

" Me-&(e $uali-a-i+

A. 1endahuluan

Dala* =eneli-ian s&sial@ *asalah =eneli-ian@ -e*a@ -&=i$@ (an <u(ul =eneli-ian 3e)3e(a

se?a)a $uali-a-i+ *au=un $uan-i-a-i+Bai$ su3s-ansial *au=un *a-e)il $e(ua

=eneli-ian i-u 3e)3e(a 3e)(asa)$an +il&s&+is (an *e-&(&l&,isMasalah $uan-i-a-i+

le3ih u*u* *e*ili$i wila%ah %an, luas@ -in,$a- 'a)iasi %an, $&*=le$s na*un

3e)l&$asi (i=e)*u$aanA$an -e-a=i *asalah>*asalah $uali-a-i+ 3e)wila%ah =a(a

)uan, %an, se*=i- (en,an -in,$a- 'a)iasi %an, )en(ah na*un *e*ili$i $e(ala*an

3ahasan %an, -a$ -e)3a-as

Pen(e$a-an $uali-a-i+ a(alah sua-u =)&ses =eneli-ian (an =e*aha*an %an,

3e)(asa)$an =a(a *e-&(&l&,i %an, *en%eli(i$i sua-u +en&*ena s&sial (an *asalah

*anusia Pa(a =en(e$a-an ini@ =eneli-i *e*3ua- sua-u ,a*3a)an $&*=le$s@ *eneli-i

$a-a>$a-a@ la=&)an -e)in?i (a)i =an(an,an )es=&n(en@ (an *ela$u$an s-u(i =a(a

si-uasi %an, ala*iB&,(an (an Ta%l&) FM&le&n,@ 2/:1G *en,e*u$a$an 3ahwa

*e-&(&l&,i $uali-a-i+ *e)u=a$an =)&se(u) =eneli-ian %an, *en,hasil$an (a-a

(es$)i=-i+ 3e)u=a $a-a>$a-a -e)-ulis *au=un lisan (a)i &)an,>&)an, (an =e)ila$u %an,

(ia*a-i

Peneli-ian $uali-a-i+ (ila$u$an =a(a $&n(isi ala*iah (an 3e)si+a- =ene*uanDala*

=eneli-ian $uali-a-i+@ =eneli-i a(alah ins-)u*en $un?iOleh $a)ena i-u@ =eneli-i ha)us

*e*ili$i 3e$al -e&)i (an wawasan %an, luas <a(i 3isa 3e)-an%a@ *en,analisis@ (an

*en,$&ns-)u$si &3%e$ %an, (i-eli-i *en<a(i le3ih <elasPeneli-ian ini le3ih

*ene$an$an =a(a *a$na (an -e)i$a- nilaiPeneli-ian $uali-a-i+ (i,una$an <i$a

*asalah 3elu* <elas@ un-u$ *en,e-ahui *a$na %an, -e)se*3un%i@ un-u$ *e*aha*i

in-e)a$si s&sial@ un-u$ *en,e*3an,$an -e&)i@ un-u$ *e*as-i$an $e3ena)an (a-a@ (an

*eneli-i se<a)ah =e)$e*3an,an

32



B. efinisi ata

Ka-a (a-a 3e)asal (a)i datum %an, 3e)a)-i *a-e)i a-au $u*=ulan +a$-a %an, (i=a$ai

un-u$ $e=e)luan sua-u analisa@ (is$usi@ =)esen-asi il*iah@ a-au -es s-a-is-i?

Da-a a(alah (es$)i=si (a)i sesua-u (an $e<a(ian %an, $i-a ha(a=i #data is the

description of things and e$ents that %e face&

Da-a *en,,a*3a)$an se3uah )e=)esen-asi +a$-a %an, -e)susun se?a)a -e)s-)u$-u)@

(en,an $a-a lain 3ahwa 'enerally, data represent a structured codification of single

primary entities, as %ell as of transactions in$ol$ing t%o or more primary entities()

Da)i 3e3e)a=a =en,e)-ian (i a-as@ (a=a- (isi*=ul$an 3ahwa (a-a a(alah sesua-u %an,

(i=e)&leh *elalui sua-u *e-&(e =en,u*=uln (a-a %an, a$an (i$el&la (an (ianalisis

(en,an sua-u *e-&(e -e)-en-u Dala* =eneli-ian (a-a se?a)a ,a)is 3esa) -e)(a=a- (ala

-i,a $el&*=&$@ %ai-u: .awan?a)a@ O3se)'asi@ (an (&$u*en-asi

C. a+an,ara

.awan?a)a *e)u=a$an ala- re-cheking a-au =e*3u$-ian -e)ha(a= in+&)*asi a-au

$e-e)an,an %an, (i=e)&leh se3elu*n%aTehni$ wawan?a)a %an, (i,una$an (ala*

=eneli-ian $uali-a-i+ a(alah wawan?a)a *en(ala* .awan?a)a *en(ala* Fin*depth

inter$ie%G a(alah =)&ses *e*=e)&leh $e-e)an,an un-u$ -u<uan =eneli-ian (en,an ?a)a

-an%a <awa3 sa*3il 3e)-a-a= *u$a an-a)a =ewawan?a)a (en,an in+&)*an a-au &)an,

%an, (iwawan?a)ai@ (en,an a-au -an=a *en,,una$an =e(&*an F guideG wawan?a)a@

(i *ana =ewawan?a)a (an in+&)*an -e)li3a- (ala* $ehi(u=an s&sial %an, )ela-i+

la*a

Be3e)a=a hal %an, =e)lu (i=e)ha-i$an se&)an, =eneli-i saa- *ewawan?a)ai )es=&n(en

a(alah in-&nasi sua)a@ $e?e=a-an 3e)3i?a)a@ sensi-i+i-as =e)-an%aan@ $&n-a$ *a-a@ (an

33



$e=e$aan n&n'e)3alDala* *en?a)i in+&)*asi@ =eneli-i *ela$u$an (ua <enis

wawan?a)a@ %ai-u autoanamnesa Fwawan?a)a %an, (ila$u$an (en,an su3<e$ a-au

)es=&n(enG (an aloanamnesa Fwawan?a)a (en,an $elua),a )es=&n(enG

Be3e)a=a -i=s saa- *ela$u$an wawan?a)a a(alah *ulai (en,an =e)-an%aan %an,

*u(ah@ *ulai (en,an in+&)*asi +a$-a@ hin(a)i =e)-an%aan *ul-i=le@ <an,an

*enan%a$an =e)-an%aan =)i3a(i se3elu* 3uil(in, )a=&)-@ ulan, $e*3ali <awa3an

un-u$ $la)i+i$asi@ 3e)i$an $esan =&si-i+@ (an $&n-)&l e*&si ne,a-i+

Selan<u-n%a wawan?a)a (a=a- (ila$u$an se?a)a terstruktur (an tidak terstruktut, (an

(a=a- (ila$u$an (en,an -a-a= *u$a F face to faceG *au=un *en,,una$an -ele=&n

"G .awan?a)a Te)s-)u$-u)

Pa(a wawan?a)a ini (i,una$an se3a,ai -e$ni$ =en,u*=ulan (a-a@ 3ila =eneli-i a-au

=en,u*=ul (a-a -elah *en,e-ahui (en,an =as-i -en-an, in+&)*asi a=a %an, a$an

(i=e)&leh Dala* =)a$-e$n%a selain *e*3awa ins-)u*en- se3a,ai =e(&*an

wawan?a)a@ *a$a =en,u*=ul (a-a <u,a (a=a- *en,,una$an ala- 3an-u se=e)-i -a=e

)e?&)(e)@ ,a*3a)@ 3)&su) (an a*-e)ial lain %an, (a=a- *e*3an-u (ala* wawan?a)a

2G .awan?a)a -i(a$ Te)s-)u$-u)

.awan?a)a -i(a$ -e)s-)u$-u) *a$su(n%a a(alah wawan?a)a %an, 3e3as (i *ana

=eneli-i -i(a$ *en,,una$an =e(&*an wawan?a)a %an, -elah -e)susun se?a)a

sis-e*a-is (an len,$a= un-u$ =en,u*=ulan (a-an%a Pe(&*an wawan?a)a %an,

(i,una$an han%a 3e)u=a ,a)is>,a)is 3esa) =e)*asalahan %an, a$an (i-an%a$an

C&n-&hn%:

Ba,ai*aana$ah =en(a=a- Ba=a$I3u -e)ha(a= $e3i<a$an =e*e)in-ah -en-an, i*=&)

,ula saa- ini Dan 3a,ai*ana (a*=a$n%a -e)ha(a= =e(a,an, (an =e-ani

34



. bser3asi

Be3e)a=a in+&)*asi %an, (i=e)&leh (a)i hasil &3se)'asi a(alah )uan, F-e*=a-G@

=ela$u@ $e,ia-an@ &3<e$@ =e)3ua-an@ $e<a(ian a-au =e)is-iwa@ wa$-u@ (an =e)asaan

Alasan =eneli-i *ela$u$an &3se)'asi a(alah un-u$ *en%a<i$an ,a*3a)an )ealis-i$

=e)ila$u a-au $e<a(ian@ un-u$ *en<awa3 =e)-an%aan@ un-u$ *e*3an-u *en,e)-i

=e)ila$u *anusia@ (an un-u$ e'aluasi %ai-u *ela$u$an =en,u$u)an -e)ha(a= as=e$

-e)-en-u *ela$u$an u*=an 3ali$ -e)ha(a= =en,u$u)an -e)se3u-

Bun,in F2/: ""5G *en,e*u$a$an 3e3e)a=a 3en-u$ &3se)'asi %an, (a=a-

(i,una$an (ala* =eneli-ian $uali-a-i+@ %ai-u &3se)'asi =a)-isi=asi@ &3se)'asi -i(a$ -e)s-)u$-u)@ (an &3se)'asi $el&*=&$ -i(a$ -e)s-)u$-u)

O3se)'asi =a)-isi=asi F participant o"ser$ationG a(alah *e-&(e =en,u*=ulan (a-a

%an, (i,una$an un-u$ *en,hi*=un (a-a =eneli-ian *elalui =en,a*a-an (an

=en,in()aan (i*ana &3se)'e) a-au =eneli-i 3ena)>3ena) -e)li3a- (ala* $eseha)ian

)es=&n(en

O3se)'asi -i(a$ 3e)s-)u$-u) a(alah &3se)'asi %an, (ila$u$an -an=a *en,,una$an

,ui(e &3se)'asiPa(a &3se)'asi ini =eneli-i a-au =en,a*a- ha)us *a*=u

*en,e*3an,$an (a%a =en,a*a-ann%a (ala* *en,a*a-i sua-u &3<e$

O3se)'asi $el&*=&$ a(alah &3se)'asi %an, (ila$u$an se?a)a 3e)$el&*=&$ -e)ha(a=

sua-u a-au 3e3e)a=a &3<e$ se$ali,us

%. . Studi okumentasi

D&$u*en-asi a(alah salah sa-u *e-&(e =en,u*=ulan (a-a $uali-a-i+ (en,an *eliha-

a-au *en,analisis (&$u*en>(&$u*en %an, (i3ua- &leh su3<e$ sen(i)i a-au &leh

&)an, lain -en-an, su3<e$

D&$u*en

35



Se<u*lah 3esa) +a$-a (an (a-a -e)si*=an (ala* 3ahan %an, 3e)3en-u$

(&$u*en-asiSe3a,ian 3esa) (a-a %an, -e)se(ia a(alah 3e)3en-u$ su)a->su)a-@ ?a-a-an

ha)ian@ ?en(e)a*a-a@ la=&)an@ a)-e+a$@ +&-&@ (an se3a,ain%aSi+a- u-a*a (a-a ini -a$

-e)3a-as =a(a )uan, (an wa$-u sehin,,a *e*3e)i =eluan, $e=a(a =eneli-i un-u$

*en,e-ahui hal>hal %an, =e)nah -e)<a(i (i wa$-u sila* Se?a)a (e-ail 3ahan

(&$u*en-e) -e)3a,i 3e3e)a=a *a?a*@ %ai-u &-&3i&,)a+i@ su)a->su)a- =)i3a(i@ 3u$u a-au

?a-a-an ha)ian@ *e*&)ial@ $li==in,@ (&$u*en =e*e)in-ah a-au swas-a@ (a-a (i se)'e)

(an +lash(is$@ (a-a -e)si*=an (i we3si-e@ (an lain>lain

Mele&n, F(ala* 0e)(ians%ah@ 2": "!1G *en,e*u$a$an (ua 3en-u$ (&$u*en %an,

(a=a- (i<a(i$an 3ahan (ala* s-u(i (&$u*en-asi@ %ai-u:

D&$u*en ha)ian

D&$u*en-asi =)i3a(i a(alah ?a-a-an a-au $a)an,an sese&)an, se?a)a -e)-ulis -en-an,

-in(a$an@ =en,ala*an@ (an $e=e)?a%aann%aTu<uan (a)i (&$u*en-asi ini a(alah

un-u$ *e*=e)&leh su(u- =an(an, &)isinal (a)i $e<a(ian si-uai n%a-a Te)(a=a- -i,a

(&$u*en-asi =)i3a(i %an, u*u* (i,una$an@ %ai-u:

"G Ca-a-an ha)ian FdiaryG

Diary 3e)isi 3e)a,a* a$-i'i-as (an $e,ia-an -e)*asu$ <u,a unsu) =e)asaan

2G Su)a- P)i3a(i

Su)a- =)i3a(i F-e)-ulis =a(a $e)-asG@ e-mail @ (an &3)&lan (a=a- (i<a(i$an se3a,ai

*a-e)i (ala* analisis (&$u*en (en,an s%a)a-@ =eneli-i *en(a=a- izin (a)i &)an, %an,

3e)san,$u-an

1G Au-&3i&,)a+i

36



Au-&3i&,)a+i 3e)asal (a)i 3ahasa 7unani %an, -e)(i)i a-as ,a3un,an -i,a $a-a@

%ai-u auto Fsen(i)iG@ "ios Fhi(u=G@ (an grapein F*enulisGDi(e+inisi$an au-&3i&,)a+i

a(alah -ulisan a-au =e)n%a-aan *en,ala*i =en,ala*an hi(u=

D&$u*en Res*i

D&$u*en )es*i (i=an(an, *a*=u *e*3e)i$an ,a*3a) *en,enai a$-i'i-as@

$e-e)li3a-an in(i'i(u =a(a sua-u $&*ni-as -e)-en-u (ala* setting s&?ial

Menu)u- Mele&n, F0e)(ians%ah@ 2": "!5>"!;G (&$u*en )es*i (a=a- (i3a,i

$e(ala* (ua 3a,ian +ertama(&$u*en in-e)nal@ %ai-u (a=a- 3e)u=a ?a-a-an@ se=e)-i

*e*&@ =en,u*u*an@ ins-)u$si@ a-u)an sua-u le*3a,a@ s%s-e* %an, (i3e)la$u$an@

hasil n&-ulensi )a=a- $e=u-usan =i*=inan@ (an lain se3a,ain%a

edua@ (&$u*en-asi e$s-e)nal %ai-u (a=a- 3e)u=a 3ahan>3ahan in+&)*asi %an,

(ihasil$an &leh sua-u le*3a,a s&?ial@ se=e)-i *a<alah@ $&)an@ 3ulle-in@ su)a-

=e)n%a-aan@ (an lain se3a,ain%a

4&?us )&u= Dis?ussi&n F4DG

4&?us )&u= Dis?ussi&n F4DG a(alah -e$ni$ =en,u*=ulan (a-a %an, u*u*n%a

(ila$u$an =a(a =eneli-ian $uali-a-i+ (en,an -u<uan *ene*u$an *a$na se3uah -e*a

*enu)u- =e*aha*an se3uah $el&*=&$ Te$ni$ ini (i,una$an un-u$ *en,un,$a=

=e*a$naan (a)i sua-u $al&*=&$ 3e)(asa)$an hasil (is$usi %an, -e)=usa- =a(a sua-u

=e)*asalahan -e)-en-u4D <u,a (i*a$su($an un-u$ *en,hin(a)i =e*a$naan %an,

salah (a)i se&)an, =eneli-i -e)ha(a= +&$us *asalah %an, se(an, (i-eli-i

A(a 3e3e)a=a $e-en-uan %an, ha)us (i=e)ha-i$an $e-i$a in,in *ela$u$an

4D +ertama, <u*lah 4D 3e)$isa) an-a)a 5>" &)an, edua, Pese)-a 4D ha)us

3e)si+a- 4D etiga, =e)lun%a (ina*i$a $el&*=&$

37



Ka=an 4D (ila$u$an A(a 3e3e)a=a $e=en-in,an *en,a=a =eneli-i *ela$u$an

4D@ an-a)a lain:

6i$a =eneli-i *e*3u-uh$an =e*aha*an le3ih (a)i sa-u su(u- =an(an,@

6i$a -e)<a(i ,a= $&*uni$asi an-a) $el&*=&$@

Un-u$ *en%in,$a= sua-u +a$-a se?a)a le3ih (e-ail (an le3ih $a%a@

Un-u$ $e=e)luan 'e)i+i$asi

'. 1roses 1en4umpulan ata (ualitatif

Dala* =eneli-ian $uali-a-i+@ =)&ses =en,u*=ulan (a-a ha)us *elalui 3e3e)a=a

3e3e)a=a -aha=an %an, se-ia= -aha=an -e)se3u- salin, -e)$ai- ana-a) sa-u sa*a lain

Se?a)a ,a)is 3esa)@ -e)(a=a- li*a -aha=an =)&ses =en,u*=ulan (a-a $uali-a-i+

Mela$u$an i(en-i+i$asi Su3<e$ Pa)-isi=an Peneli-ian (an l&$asi Peneli-ian FSi-eG

C)eswell F(ala* 0e)(ians%ah: 2": "52G *en,a-a$an 3ahwa se3a,ai se&)an,

=eneli-i $uali-a-i+@ ha)us 3ena)>3ena) *a-an, (ala* *ela$u$an i(en-i+i$asi =a)-isi=an

(an l&$asi =eneli-ian se3a,ai =&n(asi awal =eneli-ian %an, a$an (ila$uan

Men?a)i (an Men(a=a-$an a$ses *enu<u Su3<e$Pa)-isis=an Peneli-ian (an L&$asi

Peneli-ian

Ka(an,$ala@ a$ses *enu<u =a)-isi=an (an l&$asi =eneli-ian@ -i(a$ se*u(ah %an,

(i3a%an,$anBan%a$ ha*3a-an (an $en(ala *enu<u =a)-isi=an (an l&$asi =eneli-ian

*e*ili$i $euni$an -e)-en-u

Menen-u$an 6enis Da-a %an, A$an Di?a)iDi=e)&leh

38



Dala* -aha= ini@ =eneli-i ha)us *e)u<u$ $e=a(a +&?us $a<ian =eneli-ian@ -u<uan

=eneli-ian (an =e)-an%aan =eneli-ian %an, hen(a$ (i?a)i <awa3an

Men,e*3an,$an a-au Menen-u$an Ins-)u*enMe-&(e Pen,u*=ulan Da-a

Dala* *enen-u$an ins-)u*en- *e-&(e =en,u*=ulan (a-a@ hal %an, =e)lu (iin,a-

a(alah 3ahwa (ala* =eneli-ian $uali-ai+ le3ih 3e)si+a- +le$si3el (i3an(in,$an (en,an

*e-&(e lainn%a Se3elu* =eneli-ian (ila$u$an@ =eneli-i su(ah *enen-u$an sa-u a-au

le3ih *e-&(e Qen,u*=ulan (a-a

Pen,u*=ulan Da-a

Te)(a=a- 3e3e)a=a hal %an, =e)lu (iin,a- (ala* =en,u*=ulan (a-a un-u$ =eneli-ian

$uali-a-i+ a(alah +ertama,u*u*n%a =eneli-ian (ila$ua$n le3ih (a)i sa-u $ali edua@

(ala* *ela$u$an =en,u*=ulan (a-a selalu (isesuai$an (en,an si-uasi

ala*iah etiga@ la$u$an pro"ing -e)ha(a= s%*3&l +ro"ing a(alah =)&ses e$s=l&)asi

le3ih (ala* -e)ha(a= sua-u hal %an, (i)asa =e)lu un-u$ (iun,$a=

. /etode 1en4umpulan ata" 1enelitian den4an !udul : “(onsep Stress dan

mekanisme kopin4 pada ibu 0an4 berhasil melakukan 6BAC di +ila0ah (*

&akarta”.

6u(ul -e)se3u- (i a-as *e)u=a$an ?&n-&h (a)i =eneli-ian $uali-a-i+ P)&ses

=en,u*=ulan (a-a (ala* =eneli-ian ini a(alah *elalui 3e3e)a=a -aha=an %ai-u

=e)sia=an@ =ela$sanaan@ (an =enu-u=an

Pa(a -aha= =e)sia=an@ =e)-a*a =eneli-i *en,u)us =e)i<inan (a)i 4a$ul-as Il*u

Ke=e)awa-an Uni'e)si-as In(&nesia F4IK>UIGSe-elah *en(a=a- i<in@ =eneli-i *en?a)i

(a-a awal Re$a* Me(i$ RSCM (an RS Sin- Ca)&lus un-u$ *en?a)i ?al&n =a)-isi=an

%an, sesuai (en,an ?)i-e)ia

39



Pa(a -aha= =ela$sanaan@ =e)-a*a $ali =eneli-i *e*e)sia=$an lin,$un,an -e*=a- a$an

(ila$u$ann%a wawan?a)a sesuai (en,an $&n-)a$ se3elu*n%a %ai-u )uan, -a*u

=a)-isi=an

Taha= =enu-u=@ %ai-u (i*ana =eneli-i =a(a a$hi) wawan?a)a *e*in-a =a)-isi=an

un-u$ *en,isi <u)nal %an, =eneli-i 3e)i$an *en,enai =en,ala*an s-)ess (an $&=in,

=a)-isi=an %an, 3elu* -e)un,$a= saa- wawan?a)a Pa(a -aha= ini@ =eneli-i (a=a-

*e*in-a wa$-u lain un-u$ *elan<u-$an =eneli-ian@ 3ila (i)asa =e)lu

H. (esimpulan

Da)i 3e3e)a=a =en,e)-ian (i a-as@ (a=a- (isi*=ul$an 3ahwa (a-a a(alah sesua-u %an,

(i=e)&leh *elalui sua-u *e-&(e =en,u*=uln (a-a %an, a$an (i$el&la (an (ianalisis

(en,an sua-u *e-&(e -e)-en-u Dala* =eneli-ian (a-a se?a)a ,a)is 3esa) -e)(a=a- (ala

-i,a $el&*=&$@ %ai-u: .awan?a)a@ O3se)'asi@ (an (&$u*en-asi

a%ancara

.awan?a)a *e)u=a$an ala- re-cheking a-au =e*3u$-ian -e)ha(a= in+&)*asi a-au

$e-e)an,an %an, (i=e)&leh se3elu*n%aTehni$ wawan?a)a %an, (i,una$an (ala*

=eneli-ian $uali-a-i+ a(alah wawan?a)a *en(ala*.awan?a)a *en(ala* Fin*depth

inter$ie%G

Dala* *en?a)i in+&)*asi@ =eneli-i *ela$u$an (ua <enis wawan?a)a@

%ai-u autoanamnesa (an aloanamnesa

Selan<u-n%a wawan?a)a (a=a- (ila$u$an se?a)a terstruktur (an tidak terstruktut, (an

(a=a- (ila$u$an (en,an -a-a= *u$a F face to faceG *au=un *en,,una$an -ele=&n

."ser$asi

40



Bun,in F2/: ""5G *en,e*u$a$an 3e3e)a=a 3en-u$ &3se)'asi %an, (a=a-

(i,una$an (ala* =eneli-ian $uali-a-i+@ %ai-u &3se)'asi =a)-isi=asi@ &3se)'asi -i(a$

-e)s-)u$-u)@ (an &3se)'asi $el&*=&$ -i(a$ -e)s-)u$-u)

/tudi Dokumentasi

D&$u*en-asi a(alah salah sa-u *e-&(e =en,u*=ulan (a-a $uali-a-i+ (en,an *eliha-

a-au *en,analisis (&$u*en>(&$u*en %an, (i3ua- &leh su3<e$ sen(i)i a-au &leh

&)an, lain -en-an, su3<e$

D&$u*en

Mele&n, F(ala* 0e)(ians%ah@ 2": "!1G *en,e*u$a$an (ua 3en-u$ (&$u*en %an,

(a=a- (i<a(i$an 3ahan (ala* s-u(i (&$u*en-asi@ %ai-u:

aG D&$u*en ha)ian

Ca-a-an ha)ian FdiaryG

Su)a- P)i3a(i

Au-&3i&,)a+i

3G D&$u*en Res*i 7ai-u +ertama (&$u*en in-e)nal edua@ (&$u*en e$s-e)nal

4&?us )&u= Dis?ussi&n F4DG

4&?us )&u= Dis?ussi&n F4DG a(alah -e$ni$ =en,u*=ulan (a-a %an, u*u*n%a

(ila$u$an =a(a =eneli-ian $uali-a-i+ (en,an -u<uan *ene*u$an *a$na se3uah -e*a

*enu)u- =e*aha*an se3uah $el&*=&$

41



A(a 3e3e)a=a $e-en-uan %an, ha)us (i=e)ha-i$an $e-i$a in,in *ela$u$an

4D +ertama, <u*lah 4D 3e)$isa) an-a)a 5>" &)an, edua, Pese)-a 4D ha)us

3e)si+a- 4D etiga, =e)lun%a (ina*i$a $el&*=&$

A(a 3e3e)a=a $e=en-in,an *en,a=a =eneli-i *ela$u$an 4D@ an-a)a lain:

6i$a =eneli-i *e*3u-uh$an =e*aha*an le3ih (a)i sa-u su(u- =an(an,@

6i$a -e)<a(i ,a= $&*uni$asi an-a) $el&*=&$@

Un-u$ *en%in,$a= sua-u +a$-a se?a)a le3ih (e-ail (an le3ih $a%a@

Un-u$ $e=e)luan 'e)i+i$asi

+roses +engumpulan Data ualitatif

Se?a)a ,a)is 3esa)@ -e)(a=a- li*a -aha=an =)&ses =en,u*=ulan (a-a $uali-a-i+

Mela$u$an i(en-i+i$asi Su3<e$ Pa)-isi=an Peneli-ian (an l&$asi Peneli-ian FSi-eG

Men?a)i (an Men(a=a-$an a$ses *enu<u Su3<e$Pa)-isis=an Peneli-ian (an L&$asi

Peneli-ian

Menen-u$an 6enis Da-a %an, A$an Di?a)iDi=e)&leh

Men,e*3an,$an a-au Menen-u$an Ins-)u*enMe-&(e Pen,u*=ulan Da-a

+engumpulan Data

Te)(a=a- 3e3e)a=a hal %an, =e)lu (iin,a- (ala* =en,u*=ulan (a-a un-u$ =eneli-ian

$uali-a-i+ a(alah +ertama,u*u*n%a =eneli-ian (ila$u$an le3ih (a)i sa-u $ali edua@

(ala* *ela$u$an =en,u*=ulan (a-a selalu (isesuai$an (en,an si-uasi

ala*iah etiga@ la$u$an pro"ing -e)ha(a= s%*3&l +ro"ing a(alah =)&ses e$s=l&)asi

le3ih (ala* -e)ha(a= sua-u hal %an, (i)asa =e)lu un-u$ (iun,$a=

2 P)&*&si $eseha-an

42



17/S* (%S%HATA8

SE6ARA0 SINKAT PROMOSI KESE0ATAN

Is-ilah 0eal-h P)&*&-i&n FP)&*&si Keseha-anG se3ena)n%a su(ah *ulai (i?e-us$an

se-i(a$n%a =a(a e)a -ahun "#8;@ $e-i$a (iselen,,a)a$ann%a $&n+)ensi In-e)nasi&nal

=e)-a*a -en-an, 0eal-h P)&*&-i&n (i O--awa@ Cana(a =a(a -ahun "#;5 Pa(a wa$-u

i-u (i?anan,$an -he O--awa Cha)-e)@ %an, (i(ala*n%a *e*ua- (e+inisi se)-a

=)insi=>=)insi= (asa) 0eal-h P)&*&-i&nNa*un is-ilah -e)se3u- =a(a wa$-u i-u

(i In(&nesia 3elu* -e)lalu =&=ule) se=e)-i se$a)an, Pa(a *asa i-u@ is-ilah %an,

?u$u= -e)$enal han%alah =en%uluhan $eseha-an@ (an (isa*=in, i-u =ula *un?ul (an

=&=ule) is-ilah>is-ilah lain se=e)-i KIE FK&*uni$asi@ In+&)*asi@ (an E(u$asiG@ S&?ialMa)$e-in, FPe*asa)an S&sialG@ M&3ilisasi S&sial (an lain se3a,ain%aSua-u $e-i$a

=a(a -ahun "##!@ D)Il&na Ki?$3ush %an, =a(a saa- i-u se3a,ai Di)e$-u) 0eal-h

P)&*&-i&n .0O 0ea(ua)-e) ene'a (a-an, *ela$u$an $un<un,an $e In(&nesia

Se3a,ai se&)an, (i)e$-u) 3a)u ia -elah 3e)$un<un, $e3e3e)a=a ne,a)a

-e)*asu$ In(&nesia salah sa-un%a Pa(a wa$-u i-u =ula Ke=ala Pusa- Pen%uluhan

Keseha-an De=$es <u,a 3a)u (ian,$a-@ %ai-u D)s Da?h)&ni@ MP0@ %an,

*en,,an-i$an D)IB Man-)a %an, -elah *e*asu$i *asa =u)na 3a$-i F=ensiunG

Dala* $un<un,ann%a -e)se3u- D)Il&na Ki?$3ush *en,a(a$an =e)-e*uan (en,an

=i*=inan De=$es =a(a wa$-u i-u 3ai$ =e)-e*uan in-e)nal =en%uluhan $eseha-an

*au=un e$s-e)nal (en,an lin-as =)&,)a* (an lin-as se$-&)@ -e)*asu$ 4KM UI@

3ah$an se*=a- =ula Ki?$3ush *en,a(a$an $un<un,an la=an,an $e Ban(un,Da)i

se)an,$aian =e)-e*uan %an, -elah (ila$u$an se)-a =e)3in?an,an sela*a $un<un,an

la=an,an $e Ban(un,@ In(&nesia3an%a$ 3ela<a) -en-an, 0eal-h P)&*&-i&n FP)&*&si

Keseha-anG Ba)an,$ali $a)ena san,a- -e)$esan (en,an $un<un,ann%a

$e In(&nesia $e*u(ian ia *en%a*=ai$an sua-u usulan Usulan i-u (i-e)i*a &leh

=i*=inan De=$es =a(a saa- i-u P)&+ D) Su%u(i Kun<un,an D) Il&na Ki?$3ush i-u

$e*u(ian (i-in(a$lan<u-i (en,an $un<un,an =e<a3a- 0eal-h P)&*&-i&n .0O ene'a

lainn%a@ %ai-u D)Des*&nal O B%)ne@ sa*=ai 3e3e)a=a $ali@ un-u$ *e*a-an,$an

=e)sia=an $&n+)ensi <a$a)-a Se<a$ i-u $hususn%a Pusa- Pen%uluhan Keseha-an

43



De=$es 3e)u=a%a *en,e*3an,$an $&nse= =)&*&si $eseha-an -e)se3u- se)-a

a=li$asin%a (i In(&nesiaDen,an (e*i$ian =en,,unaan is-ilah =)&*&si $eseha-an

(i in(&nesia -e)se3u- (i=i?u &leh =e)$e*3an,an (unia In-e)nasi&nal Na*a uni-

0eal-h E(u?a-i&n (i .0O 3ai$ (i 0&&(ua)-e)@ ene'a*au=un (i

SEARO@ In(ia <u,a su(ah 3e)u3ah *en<a(i uni- 0eal-h P)&*&-i&nNa*a &),anisasi

=)&+esi In-e)nasi&nal <u,a *en,ala*i =e)u3ahan *en<a(i In-e)na-i&nal Uni&n 4&)

0eal-h P)&*&-i&n an( E(u?a-i&n FIU0PEGIs-ilah =)&*&si $eseha-an -e)se3u- <u,a

-e)n%a-a sesuai (en,an =e)$e*3an,an =e*3an,unan $eseha-an (i In(&nesiasen(i)i@

%an, *en,a?u =a(a =a)a(i,*a seha-

DE4INISI PROMOSI KESE0ATAN

P)&*&si $eseha-an=en(i(i$an $eseha-an *e)u=a$an ?a3an, (a)i il*u $eseha-an

%an, *e*=un%ai (ua sisi@ %a$ni sisi il*u (an sisi seni Diliha- (a)i sisi seni@ %a$ni

=)a$-isi a-au a=li$asi =en(i(i$an $eseha-an a(alah *e)u=a$an =enun<an, 3a,i

=)&,)a*>=)&,)a* $eseha-an lain Ini a)-in%a 3ahwa se-ia= =)&,)a* $eseha-an %an,

-elah a(a *isaln%a =e*3e)an-asan =en%a$i- *enula)-i(a$ *enula)@ =)&,)a*

=e)3ai$an ,izi@ =e)3ai$an sani-asi lin,$un,an@ u=a%a $eseha-an i3u (an ana$@

=)&,)a* =ela%anan $eseha-an (an lain se3a,ain%a san,a- =e)lu (i-un<an, se)-a

(i(u$un, &leh a(an%a =)&*&si $eseha-anP)&*&si $eseha-an 3u$anlah han%a =)&ses

=en%a(a)an *as%a)a$a- a-au =e*3e)ian (an =enin,$a-an =en,e-ahuan *as%a)a$a-

-en-an, $eseha-an se*a-a@ a$an -e-a=i (i (ala*n%a -e)(a=a- usaha un-u$ (a=a-

*e*+asili-asi (ala* )an,$a =e)u3ahan =e)ila$u *as%a)a$a- Dala* hal ini &),anisasi

$eseha-an (unia .0O -elah *e)u*us$an sua-u 3en-u$ (e+inisi *en,enai =)&*&si

$eseha-an :

0eal-h =)&*&-i&n is -he =)&?ess &+ ena3lin, =e&=le -& in?)ease ?&n-)&l &'e)@ an(

i*=)&'e@ -hei) heal-h T& )ea?h a s-a-e &+ ?&*=le-e =h%si?al@ *en-al@ an( s&?ial@ well>

3ein,@ an in(i'i(ual &) ,)&u= *us- 3e a3le -& i(en-i+% an( )ealize as=i)a-i&ns@ -&

sa-is+% nee(s@ an( -& ?han,e &) ?&=e wi-h -he en'i)&n*en- FO--awa Cha)-e)@"#8;G

44



6a(i@ (a=a- (isi*=ul$an (a)i $u-i=an -e)se3u- (ia-as 3ahwa P)&*&si Keseha-an a(alah

=)&ses un-u$ *enin,$a-$an $e*a*=uan *as%a)a$a- (ala* *e*eliha)a (an

*enin,$a-$an $eseha-ann%a Selain i-u un-u$ *en?a=ai (e)a<a- $eseha-an %an,

se*=u)na@ 3ai$ +isi$@ *en-al@ (an s&sial@ *a$a *as%a)a$a- ha)us *a*=u *en,enal

se)-a *ewu<u($an as=i)asin%a@ $e3u-uhann%a@ (an *a*=u *en,u3ah a-au *en,a-asi

lin,$un,ann%a Flin,$un,an +isi$@ s&sial 3u(a%a (an se3a,ain%aG

Selan<u-n%a@ Aus-)alian 0eal-h 4&un(a-i&n *e)u*us$an 3a-asan lain =a(a =)&*&si

$eseha-an se3a,ai 3e)i$u- : 0eal-h =)&*&-i&n is =)&,)a*s a)e (esi,n -& 3)in, a3&u-

?han,ewi-hin =e&=le@ &),aniza-i&n@ ?&**uni-ies@ an( -hei) en'i)&n*en-

A)-in%a 3ahwa =)&*&si $eseha-an a(alah =)&,)a*>=)&,)a* $eseha-an %an,(i)an?an, un-u$ *e*3awa =e)u3ahan F=e)3ai$anG@ 3ai$ (i (ala* *as%a)a$a- sen(i)i@

*au=un (ala* &),anisasi (an lin,$un,ann%a

Den,an (e*i$ian 3ahwa =)&*&si $eseha-an a(alah $&*3inasi 3e)3a,ai (u$un,an

*en%an,$u- =en(i(i$an@ &),anisasi@ $e3i<a$an (an =e)a-u)an =e)un(an,an un-u$

=e)u3ahan lin,$un,an (an =e)ila$u %an, *en,un-un,$an $eseha-an F)een (an

O--&s&n@"##8G P)&*&si $eseha-an *e)u=a$an =)&ses =e*3e)(a%aan *as%a)a$a- a,a)

*a*=u *e*eliha)a (an *enin,$a-$an $eseha-ann%a P)&ses =e*3e)(a%aan -e)se3u-

(ila$u$an (a)i@ &leh@ un-u$ (an 3e)sa*a *as%a)a$a- A)-in%a =)&ses =e*3e)(a%aan

-e)se3u- (ila$u$an *elalui $el&*=&$>$el&*=&$ =&-ensial (i *as%a)a$a-@ 3ah$an

se*ua $&*=&nen *as%a)a$a- P)&ses =e*3e)(a%aan -e)se3u- <u,a (ila$u$an (en,an

*en,,una$an =en(e$a-an s&sial 3u(a%a se-e*=a- P)&ses =e*3ela<a)an -e)se3u- <u,a

(i3a)en,i (en,an u=a%a *e*=en,a)uhi lin,$un,an@ 3ai$ lin,$un,an +isi$ -e)*asu$

$e3i<a$an (an =e)a-u)an =e)un(an,an

RUAN LINKUP PROMOSI KESE0ATAN

Se?a)a se(e)hana )uan, lin,$u= =)&*&si $eseha-an (ian-a)an%a se3a,ai 3e)i$u- :

" P)&*&si $eseha-an *en?a$u= =en(i(i$an $eseha-an Fheal-h e(u?a-i&nG %an,

=ene$anann%a =a(a =e)u3ahan=e)3ai$an =e)ila$u *elalui =enin,$a-an $esa(a)an@

$e*auan (an $e*a*=uan2 P)&*&si $eseha-an *en?a$u= =e*asa)an s&sial Fs&?ial

45



*a)$e-in,G@ %an, =ene$anann%a =a(a =en,enalan =)&(u$<asa *elalui

$a*=an%e1P)&*&si $eseha-an a(alah u=a%a =en%uluhan Fu=a%a $&*uni$asi (an

in+&)*asiG %an, -e$anann%a =a(a =en%e3a)an in+&)*asi!P)&*&si $eseha-an

*e)u=a$an u=a%a =enin,$a-an F=)&*&-i+G %an, =ene$anann%a =a(a u=a%a

=e*eliha)aan (an =enin,$a-an $eseha-an5 P)&*&si $eseha-an *en?a$u= u=a%a

a('&$asi (i 3i(an, $eseha-an@ %ai-u u=a%a un-u$ *e*=en,a)uhi lin,$un,an a-au

=iha$ lain a,a) *en,e*3an,$an $e3i<a$an %an, 3e)wawasan $eseha-an F*elalui

u=a%a le,islasi a-au =e*3ua-an =e)a-u)an@ (u$un,an suasana (an lain>lain (i

3e)3a,ai 3i(an, se$-&)@ sesuai $ea(aanG; P)&*&si $eseha-an a(alah <u,a

=en,&),anisasian *as%a)a$a- F?&**uni-% &),aniza-i&nG@ =en,e*3an,an *as%a)a$a-F?&**uni-% (e'el&=*en-G@ =en,,e)a$an *as%a)a$a- Fs&?ial *&3iliza-i&nG@

=e*3e)(a%aan *as%a)a$a- F?&**uni-% e*=&we)*en-G@ (ll

Ruan, Lin,$u= P)&*&si Keseha-an Menu)u- P)&+D) S&e$i(<& N&-&a(*&(<&@ )uan,

lin,$u= =)&*&si $eseha-an (a=a- (iliha- (a)i 2 (i*ensi %ai-u: aG(i*ensi as=e$

=ela%anan $eseha-an@ (an3G(i*ensi -a-anan Fse--in,G a-au -e*=a- =ela$sanaan

=)&*&si $eseha-an" Ruan, Lin,$u= Be)(asa)$an As=e$ Keseha-anSe?a)a u*u*

3ahwa $eseha-an *as%a)a$a- i-u *en?a$u= ! as=e$=&$&$@ %a$ni: =)&*&-i+@ =)e'en-i+@

$u)a-i+@ (an )eha3ili-a-i+ Se(an,$an ahli lainn%a *e*3a,i *en<a(i (ua as=e$@

%a$ni :a As=e$ =)&*&-i+ (en,an sasa)an $el&*=&$ &)an, seha-@ (an3 As=e$

=)e'en-i+ F=en?e,ahanG (an $u)a-i+ F=en%e*3uhanG (en,an sasa)an $el&*=&$ &)an,

%an, *e*ili$i )esi$& -in,,i -e)ha(a= =en%a$i- (an $el&*=&$ %an, sa$i-

Den,an (e*i$ian *a$a )uan, lin,$u= =)&*&si $eseha-an (i $el&*=&$ *en<a(i (ua

%ai-u :a Pen(i(i$an $eseha-an =a(a as=e$ =)&*&-i+3 Pen(i(i$an $eseha-an =a(a

as=e$ =en?e,ahan (an =en%e*3uhan

2 Ruan, Lin,$u= P)&*&si Keseha-an Be)(asa)$an Ta-anan Pela$sanaan

Ruan, lin,$u= =)&*&si $eseha-an ini (i$el&*=&$$an *en<a(i :

a P)&*&si $eseha-an =a(a -a-anan $elua),a F)u*ah -an,,aG

46



3 Pen(i(i$an $eseha-an =a(a -a-anan se$&lah

? Pen(i(i$an $eseha-an (i -e*=a- $e)<a

( Pen(i(i$an $eseha-an (i -e*=a->-e*=a- u*u*

e Pen(i(i$an $eseha-an =a(a +asili-as =ela%anan $eseha-an

1 Ruan, Lin,$u= Be)(asa)$an Tin,$a- Pela%anan

Pa(a )uan, lin,$u= -in,$a- =ela%anan $eseha-an =)&*&si $eseha-an (a=a- (ila$u$an

3e)(asa)$an li*a -in,$a- =en?e,ahan F+i'e le'el &+ =)e'en-i&nG (a)i Lea'el an(

Cla)$

a P)&*&si Keseha-an 3 Pe)lin(un,an $husus Fs=e?i+i? =)&-e?-i&nG

? Dia,n&sis (ini (an =en,&3a-an se,e)a Fea)l% (ia,n&sis an( =)&*=- -)ea-*en-G(

Pe*3a-asan ?a?a- F(isa3ili-% li*i-a-i&nGe Reha3ili-asi F)eha3ili-a-i&nG

ISI DAN MISI PROMOSI KESE0ATAN

Pe)ha-ian u-a*a (ala* =)&*&si $eseha-an a(alah *en,e-ahui 'isi se)-a *isi %an,

<elas Dala* $&n-e$s =)&*&si $eseha-an isi *e)u=a$an sesua-u a-au a=a %an,

in,in (i?a=ai (ala* =)&*&si $eseha-an se3a,ai salah sa-u 3en-u$ =enun<an,

=)&,)a*>=)&,)a* $eseha-an lainn%a Ten-un%a a$an *u(ah (i=aha*i 3ahwa 'isi (a)i

=)&*&si $eseha-an -i(a$ a$an -e)le=as (a)i $&)i(&) Un(an,>Un(an, Keseha-an

N&*&) 21 -ahun "##2 se)-a &),anisasi $eseha-an (unia .0O F.&)l( 0eal-h

O),aniza-i&nG

A(a=un 'isi (a)i =)&*&si $eseha-an a(alah se3a,ai 3e)i$u- :

" Menin,$a-n%a $e*a*=uan *as%a)a$a- un-u$ *e*eliha)a (an *enin,$a-$an

(e)a<a- $eseha-an@ 3ai$ +isi$@ *en-al@ (an s&sialn%a sehin,,a =)&(u$-i+ se?a)a

e$&n&*i *au=un s&sial

2 Pen(i(i$an $eseha-an (ise*ua =)&,)a* $eseha-an@ 3ai$ =e*3e)an-asan =en%a$i-

*enula)@ sani-asi lin,$un,an@ ,izi *as%a)a$a-@ =ela%anan $eseha-an@ *au=un

47



=)&,)a* $eseha-an lainn%a (an 3e)*ua)a =a(a $e*a*=uan =e*eliha)aan (an

=enin,$a-an $eseha-an in(i'i(u@ $el&*=&$@ *au=un *as%a)a$a-

Dala* *en?a=ai 'isi (a)i =)&*&si $eseha-an (i=e)lu$an a(an%a sua-u u=a%a %an,

ha)us (ila$u$an (an le3ih (i$enal (en,an is-ilah Misi Misi =)&*&si $eseha-an

*e)u=a$an u=a%a %an, ha)us (ila$u$an (an *e*=un%ai $e-e)$ai-an (ala*

=en?a=aian sua-u 'isi

Se?a)a u*u* Misi (a)i =)&*&si $eseha-an a(alah se3a,ai 3e)i$u- :

" A('&$asi FA('&?a-i&nG

A('&$asi *e)u=a$an =e)an,$a- $e,ia-an %an, -e)en?ana %an, (i-u<u$an $e=a(a =a)a =enen-u $e3i<a$an (ala* )an,$a *en(u$un, sua-u is%u $e3i<a$an %an,

s=esi+i$Dala* hal ini $e,ia-an a('&$asi *e)u=a$an sua-u u=a%a un-u$

*e*=en,a)uhi =a)a =e*3ua- $e=u-usan F(e?issi&n *a$e)G a,a) (a=a- *e*=e)?a%ai

(an *e%a$ini 3ahwa =)&,)a* $eseha-an %an, (i-awa)$an =e)lu *en(a=a- (u$un,an

*elalui $e3i<a$an a-au $e=u-usan>$e=u-usan

2 Men<e*3a-ani FMe(ia-eG

Ke,ia-an =ela$sanaan =)&,)a*>=)&,)a* $eseha-an =e)lu a(an%a sua-u $e)<asa*a

(en,an =)&,)a* lain (i lin,$un,an $eseha-an@ *au=un lin-as se$-&) %an, -e)$ai-

Un-u$ i-u =e)lu a(an%a sua-u <e*3a-an (an *en<alin sua-u $e*i-)aan F=a)-ne)shi=G

(en,an 3e)3a,ai =)&,)a* (an se$-&)>se$-&) %an, *e*ili$i $ai-ann%a (en,an

$eseha-anKa)enan%a *asalah $eseha-an -i(a$ han%a (a=a- (ia-asi &leh se$-&)

$eseha-an sen(i)i@ *elain$an se*ua =iha$ <u,a =e)lu =e(uli -e)ha(a= *asalah

$eseha-an -e)se3u-Oleh $a)ena i-u =)&*&si $eseha-an *e*ili$i =e)an %an, =en-in,

(ala* *ewu<u($an $e)<asa*a a-au $e*i-)aan ini

1 Ke*a*=uanKe-e)a*=ilan FEna3leG

Mas%a)a$a- (i3e)i$an sua-u $e-e)a*=ilan a,a) *e)e$a *a*=u (an *e*eliha)a se)-a

*enin,$a-$an $eseha-ann%a se?a)a *an(i)i A(a=un -u<uan (a)i =e*3e)ian

$e-e)a*=ilan $e=a(a *as%a)a$a- a(alah (ala* )an,$a *enin,$a-$an =en(a=a-an

48



$elua),a sehin,,a (iha)a=$an (en,an =enin,$a-an e$&n&*i $elua),a@ *a$a

$e*a=uan (ala* =e*eliha)aan (an =enin,$a-an $eseha-an $elua),a a$an *enin,$a-

STRATEI PROMOSI KESE0ATAN

S-)a-e,i *e)u=a$an ?a)a un-u$ *en?a=ai*ewu<u($an 'isi (an *isi

=en(i(i$an=)&*&si $eseha-an -e)se3u- se?a)a e+e$-i+ (an e+isien Be)i$u- a(alah

3e3e)a=a s-)a-e,i %an, (a=a- (ila$u$an (ala* =)&*&si $eseha-an :

" S-)a-e,i l&3al Fl&3al S-)a-e,%G

A('&$asi Fa('&?a?%G Du$un,an s&sial Fs&?ial su==&)-G Pe*3e)(a%aan

*as%a)a$a- Fe*=&we)*en-G2S-)a-e,i P)&*&si Keseha-an Be)(asa)$an

Pia,a* O--awa FO--awaCha)-e)GK&n+)ensi in-e)nasi&nal =)&*&si $eseha-an (i

O--awa>Cana(a -ahun "#8; -elah *en,hasil$an Pia,a* O--awa FO--awa Cha)-e)G@

(an salah sa-un%a a(alah )u*usan s-)a-e,i =)&*&si $eseha-an %an, -elah

(i$el&*=&$$an *en<a(i li*a 3a,ian (ian-a)an%a :

Ke3i<a$an 3e)wawasan $eseha-an Fheal-h% =u3li? =&li?%G Lin,$un,an %an,

*e(u$un, Fsu==&)-i'e en'i)&n*en-G Re&)ien-asi =ela%anan $eseha-an F)e&)ien-

heal-h se)'i?eG Ke-e)a*=ilan in(i'i(u F=e)s&nal s$illG e)a$an *as%a)a$a-

F?&**uni-% a?-i&nG

SASARAN PROMOSI KESE0ATAN

Be)(asa)$an =en-aha=an u=a%a =)&*&si $eseha-an@ *a$a sasa)an (i3a,i (ala* -i,a

$el&*=&$ sasa)an@ %ai-u :

" Sasa)an P)i*e) F=)i*a)% -a),e-GSasa)an u*u*n%a a(alah *as%a)a$a- %an, (a=a-

(i$el&*=&$$an *en<a(i@ $e=ala $elua),a un-u$ *asalah $eseha-an u*u*@ I3u ha*il

(an *en%usui ana$ un-u$ *asalah KIA FKeseha-an I3u (an Ana$G se)-a ana$ se$&lah

un-u$ $eseha-an )e*a<a (an lain se3a,ian%a Sasa)an =)&*&si ini se<alan (en,an

s-)a-e,i =e*3e)(a%aan *as%a)a$a- Fe*=&we)*en-G

49



2 Sasa)an Se$un(e) Fse?&n(a)% -a),e-GSasa)an se$un(e) (ala* =)&*&si $eseha-an

a(alah -&$&h>-&$&h *as%a)a$a-@ -&$&h a,a*a@ -&$&h a(a-@ se)-a &)an,>&)an, %an,

*e*ili$i $ai-an se)-a 3e)=en,a)uh =en-in, (ala* $e,ia-an =)&*&si $eseha-an@

(en,an ha)a=an se-elah (i3e)i$an =)&*&si $eseha-an *a$a *as%a)a$a- -e)se3u- a$an

(a=a- $e*3ali *e*3e)i$an a-au $e*3ali *en%a*=ai$an =)&*&si $eseha-an =a(a

lin,$un,an *as%a)a$a- se$i-a)n%aT&$&h *as%a)a$a- %an, -elah *en(a=a-$an

=)&*&si $eseha-an (iha)a=$an =ula a,a) (a=a- *en<a(i *&(el (ala* =e)ila$u hi(u=

seha- un-u$ *as%a)a$a- se$i-a)n%a

1 Sasa)an Te)sie) F-e)-ia)% -a),e-GA(a=un %an, *en<a(i sasa)an -e)sie) (ala*

=)&*&si $eseha-an a(alah =e*3ua- $e=u-usan F(e?issi&n *a$e)G a-au =enen-u$e3i<a$an F=&li?% *a$e)G 0al ini (ila$u$an (en,an sua-u ha)a=an a,a) $e3i<a$an>

$e3i<a$an a-au $e=u-usan %an, (i$elua)$an &leh $el&*=&$ -e)se3u- a$an *e*ili$i

e+e$(a*=a$ se)-a =en,a)uh 3a,i sasa)an se$un(e) *au=un sasa)an =)i*e) (an usaha

ini se<alan (en,an s-)a-e,i a('&$asi Fa('&?a?%G

STRATEI PERILAKU 0IDUP BERSI0 DAN SE0AT FP0BSG

Di-in<au (a)i =)insi=>=)insi= %an, (a=a- (i=ela<a)i (ala* =)&*&si $eseha-an@ =a(a

=e)-en,ahan -ahun "##5 (i$e*3an,$anlah s-)a-e,i a-au u=a%a =enin,$a-an Pe)ila$u

0i(u= Be)sih (an Seha- FP0BSG@ se3a,ai sua-u 3en-u$ &=e)asi&nal se-i(a$n%a

*e)u=a$an e*3)i& =)&*&si $eseha-an (i In(&nesia S-)a-e,i -e)se3u- (i$e*3an,$an

(ala* =e)-e*uan 3ai$ in-e)nal@ =usa- =en%uluhan $eseha-an *au=un e$s-e)nal se?a)a

lin-as =)&,)a* (an lin-as se$-&)@ -e)*asu$ (en,an &),anisasi =)&+esi@ 4KM UI (an

LSM FLe*3a,a Swa(a%a Mas%a)a$a-G

A(a=un 3e3e)a=a hal %an, (isa)i$an -en-an, =&$&$>=&$&$ =)&*&si $eseha-an Fheal-h

=)&*&-i&nG a-au P0BS %an, *e)u=a$an e*3)i& =)&*&si $eseha-an (i In(&nesia ini

a(alah 3ahwa:

" P)&*&si Keseha-an F0eal-h P)&*&-i&nG@ %an, (i3e)i (e+inisi: P)&ses =e*3e)(a%aan

*as%a)a$a- un-u$ *e*eliha)a@ *enin,$a-$an (an *elin(un,i $eseha-ann%a F-he

=)&?ess &+ ena3lin, =e&=le -& ?&n-)&l &'e) an( i*=)&'e -hei) heal-hG@ le3ih luas (a)i

50



Pen(i(i$an a-au Pen%uluhan Keseha-an P)&*&si Keseha-an *eli=u-i Pen(i(i$an

Pen%uluhan Keseha-an@ (an (i =iha$ lain Pen%uluhPen(i(i$an Keseha-an *e)u=a$an

3a,ian =en-in, F?&)eG (a)i P)&*&si Keseha-an

2 Pen(i(i$anPen%uluhan Keseha-an F(a=a- (i$a-a$anG *ene$an$an =a(a u=a%a

=e)u3ahan a-au =e)3ai$an =e)ila$u $eseha-an P)&*&si Keseha-an a(alah u=a%a

=e)u3ahan=e)3ai$an =e)ila$u (i 3i(an, $eseha-an (ise)-ai (en,an u=a%a

*e*=en,a)uhi lin,$un,an a-au hal>hal lain %an, san,a- 3e)=en,a)uh -e)ha(a=

=e)3ai$an =e)ila$u (an $uali-as $eseha-an

1 P)&*&si Keseha-an <u,a 3e)a)-i u=a%a %an, 3e)si+a- =)&*&-i+ F=enin,$a-anG se3a,ai

=e)=a(uan (a)i u=a%a =)e'en-i+ F=en?e,ahanG@ $u)a-i+ F=en,&3a-anG (an )eha3ili-a-i+

F=e*ulihanG (ala* )an,$aian u=a%a $eseha-an %an, $&*=)ehensi+ P)&*&si

Keseha-an <u,a *e)u=a$an u=a%a un-u$ *en<a<a$an@ *e*asa)$an a-au *en<ual %an,

3e)si+a- =e)suasi+@ $a)ena sesun,,uhn%a $eseha-an *e)u=a$an sesua-u %an,

san,a- la%a$ <ual@ $a)ena san,a- =e)lu (an (i3u-uh$an se-ia= &)an, (an *as%a)a$a-

! Pen(i(i$an=en%uluhan $eseha-an *ene$an$an =a(a =en(e$a-an e(u$a-i+@

se(an,$an =a(a =)&*&si $eseha-an@ selain -e-a= *ene$an$an =en-in,n%a =en(e$a-an

e(u$a-i+ %an, 3an%a$ (ila$u$an =a(a -in,$a- *as%a)a$a- (i s-)a-a =)i*e) F(i =)&*&si

$eseha-an selan<u-n%a (i,una$an is-ilah ,e)a$an =e*3e)(a%aan *as%a)a$a-G@ =e)lu

(i3a)en,i a-au (i(ahului (en,an u=a%a a('&$asi@ -e)u-a*a un-u$ s-)a-a -e)-ie) F%ai-u

=a)a =e*3ua- $e=u-usan a-au $e3i<a$anG (an 3ina suasana Fs&?ial su==&)-G@

$hususn%a un-u$ s-)a-a se$un(e) F%ai-u *e)e$a %an, (i$a-e,&)i$an se3a,ai =a)a

=e*3ua- &=iniG Ma$a (i$enalah s-)a-e,i AB@ %ai-u A('&$asi@ Bina Suasana (an

e)a$an=e*3e)(a%aan Mas%a)a$a-

5 Pa(a =en(i(i$an=en%uluhan $eseha-an@ *asalah (ian,$a- (a)i a=a %an, (i-e*ui

a-au (i$enali *as%a)a$a- F%ai-u *asalah $eseha-an a-au *asalah a=a sa<a %an, (i)asa

=en-in,=e)lu (ia-asi &leh *as%a)a$a-G Pa(a P0BS@ *as%a)a$a- (iha)a=$an (a=a-

*en,enali =e)ila$u hi(u= seha-@ %an, (i-=asieni (en,an se$i-a) " =e)ila$u seha-

51



Fheal-h &)ien-e(G Mas%a)a$a- (ia<a$ un-u$ *en,i(en-i+i$asi a=a (an 3a,ai*ana

hi(u= 3e)sih (an seha-@ $e*u(ian *en,enali $ea(aan (i)i (an lin,$un,ann%a se)-a

*en,u$u)n%a se3e)a=a seha-$ah (i)i (an lin,$un,ann%a i-u Pen(e$a-an ini

$e*u(ian sea)ah (en,an =a)a(i,*a seha-@ %an, salah sa-u (a)i -i,a =ila) u-a*an%a

a(alah =e)ila$u hi(u= seha-

; Pa(a =en(i(i$an=en%uluhan $eseha-an %an, *en&n<&l a(alah =en(e$a-an (i

*as%a)a$a- F*elalui =en(e$a-an e(u$a-i+G@ se(an,$an =a(a P0BS=)&*&si $eseha-an

(i$e*3an,$an a(an%a 5 -a-anan: %ai-u (i )u*ah-e*=a- -in,,al Fwhe)e we li'eG@ (i

se$&lah Fwhe)e we lea)nG@ (i -e*=a- $e)<a Fwhe)e we w&)$G@ (i -e*=a->-e*=a- u*u*Fwhe)e we =la% an( (& e'e)%-hin,G (an (i sa)ana $eseha-an Fwhe)e we ,e- heal-h

se)'i?esG Da)i sini (i$e*3an,$an $)i-e)ia )u*ah seha-@ se$&lah seha-@ -e*=a- $e)<a

seha-@ -e*=a- u*u* seha-@ (an lain>lain %an, *en,a)ah =a(a $awasan seha- se=e)-i :

(esa seha-@ $&-a seha-@ $a3u=a-en seha-@ sa*=ai $e In(&nesia Seha-

/ Pa(a =)&*&si $eseha-an@ =e)an $e*i-)aan le3ih (i-e$an$an la,i@ %an, (il=asiensi

&leh $esa*aan Feui-%G@ $e-e)3u$aan F-)ans=a)an?%G (an salin, *e*3e)i *an+aa-

F*u-ual 3ene+i-G Ke*i-)aan ini (i$e*3an,$an an-a)a =e*e)in-ah (en,an *as%a)a$a-

-e)*asu$ swas-a (an Le*3a,a Swa(a%a Mas%a)a$a-@ <u,a se?a)a lin-as =)&,)a* (an

lin-as se$-&)

8 Se3a,ai*ana =a(a Pen(i(i$an (an Pen%uluhan@ P)&*&si Keseha-an se3ena)n%a

<u,a le3ih *ene$an$an =a(a =)&ses a-au u=a%a@ (en,an -an=a *en,e?il$an a)-i hasil

a=ala,i (a*=a$ $e,ia-an 6a(i se3ena)n%a san,a- susah un-u$ *en,u$u) hasil

$e,ia-an@ %ai-u =e)u3ahan a-au =enin,$a-an =e)ila$u in(i'i(u (an *as%a)a$a- 7an,

le3ih sesuai un-u$ (iu$u): a(alah *u-u (an +)e$wensi $e,ia-an se=e)-i: a('&$asi@

3ina suasana@ ,e)a$an seha- *as%a)a$a-@ (an lain>lain Ka)ena (i-un-u- un-u$ (a=a-

*en,u$u) hasil $e,ia-ann%a@ *a$a =)&*&si $eseha-an *en,ai-$an hasil $e,ia-an

52



-e)se3u- =a(a <u*lah -a-anan seha-@ se=e)-i: )u*ah seha-@ se$&lah seha-@ -e*=a- $e)<a

seha-@ (an se-e)usn%a

MEDIA PROMOSI KESE0ATAN

1en4ertian

Me(ia a-au ala- =e)a,a (ala* =)&*&si $eseha-an (a=a- (ia)-i$an se3a,ai ala- 3an-u

un-u$ =)&*&si $eseha-an %an, (a=a- (iliha-@ (i(en,a)@ (i)a3a@ (i)asa a-au (i?iu*@

un-u$ *e*=e)lan?a) $&*uni$asi (an =en%e3a)>luasan in+&)*asi

(e4unaanBiasan%a ala- =e)a,a (i,una$an se?a)a $&*3inasi@ *isaln%a *en,,una$an =a=an

-ulis (en,an =h&-& (an se3a,ain%a Te-a=i (ala* *en,,una$an ala- =e)a,a@ 3ai$

se?a)a $&*3inasi *au=un -un,,al@ a(a (ua hal %an, ha)us (i=e)ha-i$an@ %ai-u :

• Ala- =e)a,a ha)us *u(ah (i*en,e)-i &leh *as%a)a$a- sasa)an

• I(e a-au ,a,asan %an, -e)$an(un, (i (ala*n%a ha)us (a=a- (i-e)i*a &leh sasa)an

Ala- =e)a,a %an, (i,una$an se?a)a 3ai$ *e*3e)i$an $eun-un,an>$eun-un,an :

Da=a- *en,hin(a)i salah =en,e)-ian=e*aha*an a-au salah -a+si) Den,an ?&n-&h

%an, -elah (ise3u-$an =a(a 3a,ian a-as (a=a- (iliha- 3ahwa salah -a+si) a-au salah

=en,e)-ian -en-an, 3en-u$ =len,sen,an (a=a- (ihin(a)i

Da=a- *e*=e)<elas a=a %an, (i-e)an,$an (an (a=a- le3ih *u(ah (i-an,$a=

A=a %an, (i-e)an,$an a$an le3ih la*a (iin,a-@ -e)u-a*a hal>hal %an, *en,esan$an

Da=a- *ena)i$ se)-a *e*usa-$an =e)ha-ian

Da=a- *e*3e)i (&)&n,an %an, $ua- un-u$ *ela$u$an a=a %an, (ian<u)$an

&enis 9 /a,am /edia

Ala->ala- =e)a,a (a=a- (i3a,i (ala* ! $el&*=&$ 3esa) :

" Benda asli@ %ai-u 3en(a %an, sesun,,uhn%a 3ai$ hi(u= *au=un *a-i

Me)u=a$an ala- =e)a,a %an, =alin, 3ai$ $a)ena *u(ah se)-a ?e=a- (i$enal@

*e*=un%ai 3en-u$ se)-a u$u)an %an, -e=a- Te-a=i ala- =e)a,a ini $ele*ahann%a

53



-i(a$ selalu *u(ah (i3awa $e *ana>*ana se3a,ai ala- 3an-u *en,a<a) Te)*asu$

(ala* *a?a* ala- =e)a,a ini an-a)a lain :

Ben(a sesun,,uhn%a@ *isaln%a -in<a (i $e3un@ lala- (i a-as -in<a@ (s3 S=esi*en@ %ai-u 3en(a sesun,,uhn%a %an, -elah (iawe-$an se=e)-i ?a?in, (ala*

3&-&l =en,awe-@ (ll

Sa*=le %ai-u ?&n-&h 3en(a sesun,,uhn%a un-u$ (i=e)(a,an,$an se=e)-i &)ali-@ (ll

2 Benda tiruan@ %an, u$u)ann%a lain (a)i 3en(a sesun,,uhn%a

Ben(a -i)uan 3isa (i,una$an se3a,ai *e(ia a-au ala- =e)a,a (ala* =)&*&si

$eseha-an0al ini (i$a)ena *en,,una$an 3en(a asli -i(a$ *e*un,$in$an@ *isal

u$u)an 3en(a asli %an, -e)lalu 3esa)@ -e)lalu 3e)a-@ (llBen(a -i)uan (a=a- (i3ua- (a)i

3e)*a?a*>*a?a* 3ahan se=e)-i -anah@ $a%u@ se*en@ =las-i$ (an lain>lain

1 ambar9/edia 4rafis@ se=e)-i =&s-e)@ lea+le-@ ,a*3a) $a)i$a-u)@ lu$isan@ (ll 1oster

A(alah sehelai $e)-as a-au =a=an %an, 3e)isi$an ,a*3a)>,a*3a) (en,an se(i$i-

$a-a$a-a Ka-a>$a-a (ala* =&s-e) ha)us <elas a)-in%a@ -e=a- =esann%a (an (a=a-

(en,an *u(ah (i3a?a =a(a <a)a$ $u)an, le3ih ; *e-e) P&s-e) 3iasan%a (i-e*=el$an

=a(a sua-u -e*=a- %an, *u(ah (iliha- (an 3an%a$ (ilalui &)an, *isaln%a (i (in(in,

3alai (esa@ =in,,i) <alan@ =a=an =en,u*u*an@ (an lain>laina*3a) (ala* =&s-e)

(a=a- 3e)u=a lu$isan@ ilus-)asi@ $a)-un@ ,a*3a) a-au =h&-&P&s-e) -e)u-a*a (i3ua-

un-u$ *e*=en,a)uhi &)an, 3an%a$@ *e*3e)i$an =esan sin,$a-Ka)ena i-u ?a)a

=e*3ua-ann%a ha)us *ena)i$@ se(e)hana (an han%a 3e)isi$an sa-u i(e a-au sa-u

$en%a-aan sa<aP&s-e) %an, 3ai$ a(alah =&s-e) %an, *e*=un%ai (a%a -in,,al la*a

(ala* in,a-an &)an, %an, *eliha-n%a se)-a (a=a- *en(&)&n, un-u$ 3e)-in(a$

Leaflet

Lea+le- a(alah sele*3a)an $e)-as %an, 3e)isi -ulisan (en,an $ali*a->$ali*a- %an,

sin,$a-@ =a(a-@ *u(ah (i*en,e)-i (an ,a*3a)>,a*3a) %an, se(e)hana A(a 3e3e)a=a

%an, (isa<i$an se?a)a 3e)li=a-Lea+le- (i,una$an un-u$ *e*3e)i$an $e-e)an,an

sin,$a- -en-an sua-u *asalah@ *isaln%a (es$)i=si =en,&lahan ai) (i -in,$a- )u*ah

-an,,a@ (es$)i=si -en-an, (ia)e (an =ene?e,ahann%a@ (an lain>lainLea+le- (a=a-

(i3e)i$an a-au (ise3a)$an =a(a saa- =e)-e*uan=e)-e*uan (ila$u$an se=e)-i

54



=e)-e*uan 4D@ =e)-e*uan P&s%an(u@ $un<un,an )u*ah@ (an lain>lain Lea+le- (a=a-

(i3ua- sen(i)i (en,an =e)3an%a$an se(e)hana se=e)-i (i =h&-& ?&=%

! ambar alat optik se=e)-i =h&-&@ sli(e@ +il*@ (ll

1hoto

Se3a,ai 3ahan un-u$ ala- =e)a,a@ =h&-& (i,una$an (ala* 3en-u$ :a Al3u*@ %ai-u *e)u=a$an +&-&>+&-& %an, isin%a 3e)u)u-an@ *en,,a*3a)$an sua-u

?e)i-a@ $e,ia-an (an lain>lain Di$u*=ul$an (ala* se3uah al3u* Al3u* ini 3isa

(i3awa (an (i-un<u$an $e=a(a *as%a)a$a- sesuai (en,an -&=i$ %an, se(an, (i

(is$usi$an Misaln%a al3u* =h&-& %an, 3e)isi $e,ia-an>$e,ia-an sua-u (esa un-u$

*e)u3ah $e3iasaan BABn%a *en<a(i (i <a*3an (en,an CLTS sa*=ai *en(a=a-

=en,a$uan )es*i (a)i Bu=a-i 3 D&$u*en-asi le=asan 7ai-u =h&-&>=h&-& %an, 3e)(i)i sen(i)i (an -i(a$ (isi*=an

(ala* 3en-u$ al3u* Men,,a*3a)$an sa-u =&$&$ =e)s&alan a-au -i-i$ =e)ha-ian

Ph&-& ini (i,una$an 3iasan%a un-u$ 3ahan 3)&su)@ lea+le-@ (ll Slide

Sli(e =a(a u*u*n%a (i,una$an (en,an sasa)an $el&*=&$ a-au ,)u= Sli(e ini san,a-

e++e$-i+ un-u$ *e*3ahas sua-u -&=i? -e)-en-u@ (an =ese)-a (a=a- *en?e)*a-i se-ia=

*a-e)i (en,an ?a)a se$sa*a@ $a)ena sli(e si+a-n%a (a=a- (iulan,>ulan,

'ilm

4il* le3ih $ea)ah sasa)an se?a)a *asal@ si+a-n%a *en,hi3u) na*un 3e)nuansaE(u$a-i+

55



I KERANKA KONSEP

KESIMPULAND&$-e) An,,i se&)an, (&$-e) la%anan =)i*e) *en(a=a-$an ?&*=lain (ia$i3a-$an

$a)ena =en%uluhan %an, -i(a$ (i)en?ana$an (en,an 3ai$ se)-a e(u$asi =u3li?

*en,,una$an *e(ia =)&*&si %an, -e=a-@ na*un (en,an $a-a>$a-a FisiG %an, $u)an,

e+e$-i+

56

Faktor yang mendukung

free sex dan penyakt

k!amdass :

1. "arak kantor yang

#au$ dan terpen%!:

$arus dtempu$

se!ama 8 #am

se$ngga karya&an

#arang pu!ang

2. 'arya&an yangmenka$ (aru 50 )

dan sedkt yang

mem(a&a ke!uarga3. *danya 2 desa d

sektar perusa$aan

*danya kasus k!amdass pada

12 orang karya&an pra

+okter *ngg se!aku +, pada

perusa$aan gas me!akukan

assessment dengan %ara

&a&an%ara menda!am untuk

mendapat nformas !engkap+okter *ngg me!akuan

penyu!u$an tentang / dan

mengundang pemuka agama

untuk mem(erkan %erama$

agama yang dkut o!e$ semu

+okter *ngg #uga memasang

spanduk dengan s ndar

free sex yang dpasang d mes

karya&an

+okter *ngg mendapatcomplain dar karya&an

dkarenakan :

1. etode dan target

penyu!u$an yang kurang

tepat



A'TA7 1)STA(A

A(hi D<uan(a@ ($$ 2"" Ilmu +enyakit ulit dan elamin) E(isi $eena* 6a$a)-a: 4a$ul-as

Ke(&$-e)an UI

Bun,in@ B 2/ +enelitian ualitatif P)ena(a Me(ia )&u=: 6a$a)-a

Sa)%&n& 2" 0etodologi +enelitian ualitatif dalam 1idang

esehatan) 7&,%a$a)-a: Nuhe Me(i$a

De=a)-e*en Keseha-an RI@ Pusa- P)&*&si Keseha-an@ Pe(&*an Pen,el&laan P)&*&si

Keseha-an@ Dala* Pen?a=aian P0BS@ 6a$a)-a 28

57



Di,nan MB@ Ca)) PA@ "##2 +rogram +lanning for Health Education and +romotion

Se?&n( E(i-i&n USA : Lea 4e3i,e)

4e)-*an@ Cl@ Allensw&)-h@ DD2" Health +romotion +rogram San 4)an?is?&@ US : A.ile% I*=)in-

0a*zah@ M&?h-a) ()@ ($$2" Il*u Pen%a$i- Kuli- (an Kela*in E(isi $eena*6a$a)-a :

4a$ul-as Ke(&$-e)an Uni'e)si-as In(&nesia

0e)(ians%ah@ 0a)is 2" 0etodologi +enelitian ualitatif untuk Ilmu-Ilmu /osial) 6a$a)-a:

Sale*3a 0u*ani$a

I)?ha* Ma?h+&e(z (an E$& Su)%ani (an28Pen(i(i$an Keseha-an (an P)&*&si

Keseha-an7&,%a$a)-a :4i-)a*a%a

Kelehe)@ 0@ Ma?D&u,all@ C@ Mu)=h%@ B 2/ Understanding Health +romotion

i?-&)ia@ Aus-)alia : O+&)( Uni'e)si-% P)ess

Sa)%&n& 2" 0etodologi +enelitian ualitatif dalam 1idang esehatan) 7&,%a$a)-a:

Nuha Me(i$a

Su,i%&n& 2" 0etode +enelitian +endidikan +endekatan uantitaf, ualitatif, dan

2D) Ban(un,: Al+a3e-a

laporan tutorial ske c blok 25 k8

Documents