अनचछद ५१ क

मलभत कततवछ – परतछक भारती नागररकाचछ हछ कततव असछल की तानछ –

(क) परतयक नागरिकानय सविधानाचय पालन किािय. सविधानातील आदरााचा, िाषटरधिज ििाषटरगीताचा आदि किािा.

(ख) सिातताचा चळिळीला परयिणा दयणाऱा आदरााचय पालन किािय.

(ग) दयराचय सािवभौमति, एकता ि अखडति सिवषित ठयिणासाठी परतनरील असािय.

(घ) आपला दयराचय िषिण किािय, दयराची सयिा किािी.

(ङ) सिव परकािचय भयद विसरन एकोपा िाढिािा ि बधतिाची भािना जोपासािी.ससरिाचा परवतषयला कमीपणा आणतील अरा परथाचा ताग किािा.

(च) आपला सवमशर ससककतीचा िािराचय जतन किािय.

(छ) नसवगवक पावििणाचय जतन किािय. सजीि पराणाबददल दाबदी बाळगािी.

(ज) िजावनक दषी, मानितािाद आवण वजजासितती अगी बाळगािी.

(झ) सािवजवनक मालमततयचय जतन किािय. विसयचा ताग किािा.

(ञ) दयराची उततिोतति परगती िोणासाठी वसतिगत ि सामविक काावत उचचतिाचीपातळी गाठणाचा परतन किािा.

(ट) ६ तय १४ िोगटातीलआपला पालाना पालकानी वरषिणाचा सधी उपलबधकरनदावात.

भारताचछ सविधानभाग ४ क

नागररकाची मलभत कततवछ

Amgnmg-1

ट क डरी

खालती शबदकोड मदलल आह. उभया व आडवया चौकटती योगय शबद मलहि कोड पणमि करा.

उभ शबद(१) लाकड कापणयाच हतयार, सिाधन(२) एक पकषरी(३) एक सिवादसिक फल(४) मलाना आकाशात उडवायला खप आवडतो.

आडव शबद(१) डोगरापकषा लहान असिणाररी(२) पाणयात राहणारा पाणरी(३) एक वाद(४) कपड ठवणयासिाठरी वापरल जाणार सिाधन(५) आपलया दशाच नाव(६) जनावराचा सिमह

ब

पा

प

A

इयतता सहतावी

मरताठी

सलभभतारी(हहदी व इगरजी मताधयमताचयता शताळतासताठी.)

महतारताषटर रताजय पताठयपसक हिहममिी व अभयतासकरम सशोधि मडळ, पण.

मजरी कर. ः जता.कर. मरताशसपरप/अहवहव/हशपर/२०१५-१६/१६७३ हदिताक- ०६/०४/२०१६

आप�या �माट�फोनवरील DIKSHA APP द वार पा�प�तका�या पिह�या प�ावरील Q. R. Code द वार िडिजटल पा�प�तक व ��यक पाठाम�य असल�या Q. R. Code द वार �या पाठासबिधत अ�ययन अ�यापनासाठी उपय� �क�ा�य सािह�य उपल�ध होईल.

परथमावतती ः २०१६nmMdo nwZ‘w©ÐU : 2021

मराठती भाषा जजञ सममती ःशरी. नामदव च. काबळ (अधयकष)फादर फानसिसि दददरिटो (सिदसय)डॉ. सनहा जोशरी (सिदसय)डॉ. रोदहणरी गायकवाड (सिदसय)डॉ. माधररी जोशरी (सिदसय)शरी. अमर हबरीब (सिदसय)शरीमतरी अचचना नरसिापर (सिदसय)शरीमतरी सिदवता अदनल वायळ(सिदसय सिदचव)

शरी. मयर लहानपा. दवजय राठोडडॉ. माधव बसिवतशरी. ददवदासि तार

शरी. सिमाधान दशकतोडशरी. बाप दशरसिाठशरीमतरी पाजलरी जोशरीशरीमतरी वदहरी तार

परकाशक दववक उततम गोसिावरी

दनयतरक पाठयपसतक दनदमचतरी मडळ,

पभादवरी, मबई - २५.

© महाराषटर राजय पाठयपसक मिमममिती व अभयासकरम सशोधि मडळ, पण - ४११ ००४.या पसतकाच सिवच हकक महाराषटर राजय पाठयपसतक दनदमचतरी व अभयासिकरम सिशोधन मडळाकड राहतरील. या पसतकातरील कोणताहरी भाग सिचालक, महाराषटर राजय पाठयपसतक दनदमचतरी व अभयासिकरम सिशोधन मडळ याचया लखरी परवानगरीदशवाय उदधत करता यणार नाहरी.

मराठती भाषा अभयासगट सदसयशरी. सिदरीप रोकडशरीमतरी नसमता गालफाडडॉ. पमोद गारोडशरीमतरी दरीपालरी पळशरीकर

B

(डॉ. समिल मगर)सचालक

महाराषटर राजय पाठयपसतक दनदमचतरी व अभयासिकरम सिशोधन मडळ, पण.

महाराषटर शासिाि सि २००९ मधय राजयातरील इगरजरी माधयमाचया शाळासिह सिवच अमराठरी माधयमाचया शाळामधय इयतता पदहलरीपासिन मराठरी हा दवषय अदनवायच करणयाचा धोरणातमक दनणचय घतला. ‘पराथममक मशकषण अभयासकरम २०१२’ मधयहरी याच धोरणानसिार इयतता पदहलरीपासिन दहदरी व इगरजरी माधयमाचया शाळासिाठरी मराठरी (द दवतरीय भाषा) अभयासिकरम तयार करणयात आला आह. या अभयासिकरमावर आधाररत इयतता सिहावरीच मराठरी सिलभभारतरी ह पाठयपसतक तयार करणयात आल आह. ह पाठयपसतक आपलया हातरी दताना आनद वाटतो.

अधययन-अधयापन पदकरया बालकदरित असिावरी, सवयअधययनावर भर ददला जावा, अधययन व अधयापन पदकरया आनददायरी वहावरी असिा वयापक दनषकोन सिमोर ठवन ह पसतक तयार कल आह. पाथदमक दशकषणाचया दवदवध टपपयावर दवदारयाानरी नमकया कोणतया कषमता पापत करावयात ह अधययन-अधयापन करताना सपष वहाव, तयासिाठरी या पाठयपसतकात भाषादवषयक अपदकषत कषमता दवधानाचा सिमावश करणयात आला आह.

या वयोगटातरील दवदारयााचया भावदवशवातरील पाठ व कदवताचा सिमावश पाठयपसतकात कलला आह. भादषक कौशलयाचया दवकासिासिाठरी नावरीयपणच सवाधयाय, उपकरम व पकलप ददलल आहत. शवण, भाषण-सिभाषण, वाचन व लखन हरी भादषक कौशलय अदधकादधक दवकदसित होणयासिाठरी ‘सिदवचार’, ‘वाच आदण हसि’, ‘वाचा’, ‘घोषवाकय’, ‘ओळखा पाह’, ‘शबदकोडरी’ याचा सिमावश कला आह. या शरीषचकाखालरी ददललया मजकरातन दवदारयााचरी दनररीकषणकषमता, दवचारकषमता व कदतशरीलता यासि वाव दमळणार आह. ‘आपण सिमजन घऊया’ या शरीषचकाखालरी वयाकरण घटकाचरी सिोपया पद धतरीन माडणरी कलरी आह. दवदारयाानरी नवरीन शबद, वाकपचार व महणरी याचा वापर सिहजतन करावा, तसिच तयाचयामधय वयाकरणदवषयक जाण दनमाचण वहावरी, महणन ह सिवच मनोरजक व सिोपया पदतरीन ददल आह. दवदारयााना सवतःचरी कलपकता वापरन लखन करता याव, दवचार वयकत करता याव, यासिाठरी वदवधयपणच पशन व कतरी पाठयपसतकात सिमादवष कलया आहत. पाठयघटक कसि हाताळाव, याबाबत दशकषकाना मागचदशचनपर सिचना अनक दठकाणरी ददलया आहत.

मराठरी भाषा तजजञ सिदमतरी, अभयासिगट सिदसय आदण दचतरकार याचया आसथापवचक पररशमातन ह पसतक तयार झाल आह. पाठयपसतक जासतरीत जासत दनददोष व दजजदार वहाव, या दषरीन महाराषटराचया सिवच भागातरील दनवडक दशकषक, तसिच काहरी दशकषणतजजञ व दवषयतजजञ याचयाकडन या पाठयपसतकाच सिमरीकषण करणयात आल. आललया सिचना व अदभपाय याचा काळजरीपवचक दवचार करन या पसतकाला अदतम सवरप दणयात आल.

मराठरी भाषा तजजञ सिदमतरी, अभयासिगट सिदसय, दनमदतरत तजजञ, सिबदधत सिमरीकषक व दचतरकार या सिवााच मडळ मनःपवचक आभाररी आह. दवदाथथी, दशकषक व पालक या पसतकाच सवागत करतरील, अशरी आशा आह.

परसतावनता

सयोजि ः

शरीमतरी सिदवता अदनल वायळ

दवशषादधकाररी, मराठरी

शरीमतरी उषादवरी पताप दशमख

दवषय सिहायक, मराठरी

मचतरकार ः पाजकता पगाररया

मखपषठ ः पाजकता पगाररया

अकषरजळणती ः भाषा दवभाग, पाठयपसतक मडळ,

पण.

मिमममिती ःसिनचिदानद आफळ, मखय दनदमचतरी अदधकाररीसिदरीप आजगावकर, दनदमचतरी अदधकाररी कागद ः 70 Or.Eg.E‘. {H«$‘ìhmod

मदरणादश ःN/PB/2021-22/

मदरकःM/S

पण ददनाक : ९ म, २०१६, अकषयतधतरीया भारतरीय सिौर ः १९ वशाख १९३८

D

E

भाषाविषयक अधययन वनषपतती ः द वितीय भाषा मराठती सहािती

अधययन-अधयापनाचती परवरिया अधययन वनषपततीसरव वरदयारथयाानया (रगळया रपयात सकषम मलयासवित) वथकतिगत विरया सयामविि सररपयात परोतसयािन विल जयार ियारण तथयानया -Ø आपलथया भयाषत बरोलणथयाची तसच चचयाव िरणथयाची सधी विली

जयारी.Ø रयापरलथया जयाणयाऱथया भयाषचथया बयारियावथयारर चचयाव िरणथयाची सधी

विली जयारी.Ø सवरिथ आवण जयागरि असणथयासयाठी तथयार िल जयाणयार सयावितथ

(उिया., रतवमयानपतर, पवतरिया, वचतरपट आवण दि शयावथ सयावितथइतथयािी.) पयािणथयाची, ऐिणथयाची, रयाचणथयाची, वलविणथयाचीआवण चचयाव िरणथयाची सधी विली जयारी.

Ø गटयात ियाथव िरतयानया आवण एिमियाचथया ियामयाबयाबत चचयाविरण, मत िण-घण, पशन वरचयारणथयाच सरयाततथ विल जयार.

Ø मरयाठीबररोबरच आपलथया भयाषतील सयावितथ रयाचणथयाची तसचवलविणथयाची सवरधया आवण तथयारर चचयाव िरणथयाच सरयाततथ विल जयार.

Ø आपलथया परररयारयाशी आवण समयाजयाशी सबवधत वरवरधसयावितथयाच रयाचन आवण तथयारर चचयाव िरणथयाची सधी विलीजयारी.

Ø आपली भयाषया रयाचत असतयानया वलविणथयासिभयावत वरिथयािीआथरोवजत िरयावथयात. उिया., शबिखळ, शबििरोडी.

Ø मरयाठी भयाषमधील सिभयावलया अनसरन भयाषच वरशलषण(वथयािरण, रयाकथरचनया, वररयामवचनि इतथयािी.) िरणथयाची सधीविली जयारी.

Ø िलपनयाशतिी आवण सजनशीलतचया वरियास िरणथयाचथया वरिथयाउिया., अवभनथ, मि अवभनथ, िवरतया, पयाठ, सजनयातमि लख, वरवरध कसथितीमधील सरयाि इतथयािीच आथरोजन िल जयार आवण तथयाचथया तथयारीशी सबवधत वलकखत सयावितथ आवण अिरयाल लखनयाची सधी विली जयारी.

Ø सयावितथ आवण सयाविकतथि ततरयाची समज रयाढणथयाची सधीविली जयारी.

Ø शबििरोशयाचया रयापर िरणथयासयाठी परोतसयािन विल जयार.Ø भयाषया समदीसयाठी बयालसयावितथयाबररोबरच इतर सयावितथयाचया सगरि

िरण र तथयाच सयािरीिरण िरणथयाची सधी उपलबध िरन विलीजयारी.

Ø पररपयाठ र इतर ियाथवरिमयातन सवरचयार, िथिया, वरवरध वरषथमयाडणथयाची सधी उपलबध िरन विली जयारी.

Ø पररसरयातील वरवरध वठियाण, भटणयाऱथया वथतिी थयाबयाबत वरचयारमयाडणथयाची सधी विली जयारी.

06.16.01 पयाविललथया र ऐिललथया घटनया (उिया., सथियावनि सयामयावजिघटनया, ियाथवरिम) थयावरषथी न अडखळतया बरोलतयात, पशन वरचयारतयात, मत मयाडतयात.

06.16.02 पयाविललथया, ऐिललथया गरोषी/घटनया/मद सरत:चथया भयाषत िथिन िरतयात, वलवितयात.

06.16.03 रवडओ, िरिशवन, रतवमयानपतर, इटरनट थयादयार पयाविललथया, ऐिललथया घटनया सरत:चथया शबियात मयाडतयात. तसच थयाचया रयापर िरन अवधिची मयाविती वमळरतयात.

06.16.04 इतरयानी सयावगतलल र अनभरलल अनभर आरशथितनसयार वलवितयात, सयागतयात. उिया., बससथियानि, रलरसथियानि इतथयािी.

06.16.05 वरवरध वरषथयासयाठी, वरवरध उदशयासयाठी वररयामवचनियाचया थरोगथ रयापर िरन लखन िरतयात.

06.16.06 रगरगळया पसगी रगरगळया उदशयानसयार वलवितयानया शबि, रयाकथ, रयाकपचयार, मिणी थयाचया थरोगथ रयापर िरतयात.

06.16.07 पयाठयवरषथ (पयाठ, िवरतया, वरनरोि, गयाणी इतथयािी.) लकषपरवि ऐिन तथयाचया आनि घतयात. तथयाचथया धरवनविती समजपरवि ऐितयात.

06.16.08 िवरतया, गयाणी अवभनथयासि र थरोगथ आररोि-अरररोियासि आनिियाथी पदतीन मिणतयात.

06.16.09 रतवमयानपतर, मयावसि र पसति थयातील बयालसयावितथयाच समजपरवि रयाचन िरन आसरयाि घतयात, सगरि िरतयात.

06.16.10 सयारवजवनि वठियाणचथया सचनया समजपरवि रयाचतयात.06.16.11 घरी र पररसरयात घडणयार अनौपचयाररि सभयाषण समजपरवि

ऐितयात.06.16.12 मरोठयया मयाणसयाचथया सरयाियात, वमतरयाचथया गटचचचत सिभयागी

िरोऊन आपल मत ससपषपण मयाडतयात.06.16.13 विललथया शबियाचया, शबिसमियाचया, मिणी र रयाकपचयारयाचया

जीरनवथरियारयात उपथरोग िरतयात, तथयाचया सगरि िरतयात. 06.16.14 थरोगथ गतीसि समजपरवि पिट रयाचन र मिरयाचन

िरतयात. 06.16.15 वरनरोि रयाचन तथयाचया आनि घतयात. 06.16.16 लखन िरतयानया िरोन शबियात थरोगथ अतर ठरतयात.06.16.17 पररचियाच अचि अनलखन र शतलखन िरतयात.06.16.18 वचतररणवन सरत:चथया शबियात वलवितयात. 06.16.19 सवरचयार, सिश, िथिया पररपयाठयात सयािर िरतयात. 06.16.20 वथयािरण घटियाची मयाविती घतयात र तथयाचया थरोगथ रयापर

िरतयात. उिया. नयाम, सरवनयाम, वरशषण, वरिथयापि र ियाळ थयाच मखथ पियार, वलग, रचन, उदयाररयाचि वचनि, एिरी र ििरी अरतरणवचनि, शदलखनयाच वनथम

06.16.21 शबििरोश अियारवरलहयानसयार पयाितयात.

F

अ. कर. पताठताच िताव लखक/कवी प. कर.

१. भारतमाता (गाण) शाता शळक १

२. माझा अनभव - २

३. पाऊसि आला! पाऊसि आला! (कदवता) दवदा करदरीकर ६

४. मादहतरी घऊया - ८

५. सिगरणरीच घरट - ९

६. ह खर खर वहाव... (कदवता) सिमतरी पवार १२

७. उदानात भटलला दवदाथथी डॉ. पदरीप आगलाव १५

८. कदाच सिाहसि - १८

९. घर (कदवता) धदडराज जोशरी २२

१०. बाबाच पतर एकनाथ आवहाड २६

११. दमनचा जलपवासि दवनया सिाठ २९

१२. चरिावरचरी शाळा (कदवता) चारता पढरकर ३३

१३. मोठरी आई मालतरीबाई दाडकर ३५

१४. अपपाजीच चातयच दवलासि दगत ३९

१५. होळरी आलरी होळरी (कदवता) ददलरीप पाटरील ४३

१६. मकया पाणयाचरी कदफयत जयोतरी वद - शट ४५

१७. पाणपोई (कदवता) अययब पठाण लोहगावकर ५०

आपण ह करया ! - ५२

अिकरमहणकता

1

१. भारतमाता

शिकषकासाठी ः गाण तालासरात, साभिनय महणन दाखवाव. भवदारयााना मागन महणायला सागाव. गाणी व समहगीताचया धवभनभिती भवदारयााना ऐकवावया.

भरियतम अमची िारतमाताआमही सारी भतची मल,

रग वगळ गध वगळतरी यथली सवव िल ।।ध।।

भरिय आमहाला यथील मातीभरिय ह पाणी झळझळत, भरियकर ही डलणारी शत भरिय ह वार सळसळत ।।१।।

भरियतम आमचा धवल भहमालयबघ भिडाया जो गगना, भरियतम अमच सहयभवधय ह भरियतम या गगा जमना ।।२।।

मानव सार समान असतीभशकवण ही जगतास भदली,

या मातची मल सदणीसवव जगाला भरिय झाली ।।३।।

भरियतम अमची िारतमातावदन आमही भतला कर,

या मातची मल लाडकीसदा भतचा धवज उच धर ।।४।।

- िाता िळक

l ऐका. महणा. वाचा.

2

वारषिक परीका सपली. मी आरि ररमा घरी आलो. घरी पोहोचताच आईन सारितल, ‘‘उदा आपलाला आििाडीन मामाचा िावाला जाच आह.’’ ररमान आनदान उडा मारला. पाातल पजि छमछम वाजवत ती घरभर रिरली.

तवढात माझ लक माझा शजारी बसलला मावशीकड िल. ताचा माडीवर बसलल छोटस बाळ माझाकड पाहन खदकन हसल. मी बाळाला माडीवर घतल. त खखडकीतन पळिारी झाड टकटक पाह लािल. पाहता पाहता त िाढ झोपल.

सटशनवर बलिाडी घऊन मामा आला होता. ररमान पळत पळत मामाला िाठल. आमही बलिाडीत बसलो. बलाचा िळातील घिरमाळा खळखळ वाजत होता. बलिाडीचा चाकाचा खडखड आवाज तालात त होता. आमही घराचा रसताला लािलो. तोवर साकाळची वळ झाली होती. पानाची सळसळ, नदीचा पाणाची खळखळ ऐक ऊ लािली. झाडीतील पकाची रकलरबल, शतात चरिाऱा िाईच हबरि, बकऱाच बऽ बऽ ह सार वातावरिात रमसळन िल होत. शतातली रपक वाऱावर मद मद डलत होती. मन आनदान थईथई नाचत होत.

२. माझा अनभव

मामाचा िावाला जाणासाठी आमही सकाळी रनघालो. आििाडीत बसलो. आििाडी झकझक करत चालली होती. खखडकीत बसलला ररमाच कस भरभर उडत होत. खखडकीतन िाऱा उनहामळ रतच डोळ लकलकत होत. रतचा चहरा परसनन रदसत होता. आई वाचत असलला पसतकाची पान हवन िडिडत होती. ती वाचनात तलीन झाली होती. मी खखडकीतन बाहर पाह लािलो. थडिार वाऱाचा झळका अिावर झल लािलो.

3

शबारथ : लकलकण - चमकि. तललीन होण - दि होि, िि होि. कडकडन भटण - परमान रमठी मारि. बिलगण - परमान जवळ ि. गबहवरन यण - मन भरन ि. धमाल - मजा. पाडाचा आिा - अरषिवट रपकलला आबा. आमराई - आबाचा झाडाची बाि.

घरी ताच तोडभर हसन मामीन आमच सवाित कल. मामाची मल राज अन रचमी आमचीच वाट पाहत हाती. आमही एकमकाना कडकडन भटलो. आजी हळहळ चालत, काठी टकवत टकवत आमचाजवळ आली. आमही आजीला रबलिलो. रतन आमहाला जवळ घतल. आमचा डोकावरन, तोडावरन हात रिरवला. रतचा हाताचा थरथरिारा सपशषि खप परमळ अन बोलका होता. आमहाला खप िरहवरन आल.

दसऱा रदवसापासन नसती रमाल. रवरहरीवर पोहाला जाि, शतात बािडि, आबाचा झाडावर चढन कऱा, पाडाचा आबा तोडन खाि, बलिाडीतन मामाबरोबर िरिटका मारि, आज शतावर, तर उदा अामराईत मामाबरोबर रिराला जाि, रोज मजाच मजा.

आमची सट टी करी सपली, त आमहाला समजलच नाही. आमही परत िावी आलो.

ñdmܶm¶

पर. १. का त बलहा. (अ) ररमान आनदान उडा मारला. (अा) मलान बाळाला माडीवर घतल. (इ) मलाच मन आनदान थईथई नाच लािल. (ई) मलाना िरहवरन आल.

पर. २. ‘सटली कधली सपलली, त आमहाला समजलच नाहली.’ अस मलाला का वाटल? तमचया शबात बलहा.पर. ३. वाचा. सागा. बलहा. (अ) नादम शबद उदा., छमछम, झकझक.पर. ४. खाललील शबाच समानारथी शब बलहा. (अ) वारा (आ) तोड (इ) रसता (ई) आई (उ) शतपर. ५. जोडा जळवा. ‘अ’ गट ‘ि’ गट (अ) आििाडी (१) खळखळ (अा) पजि (२) खडखड (इ) घिरमाळा (३) झकझक (ई) बलिाडी (४) खळखळ (उ) पािी (५) छमछम

बशकषकासाठली ः रवदारााना तानी अनभवलला रवरवर परसिाच कथन करणास परवतत कराव, परोतसाहन दाव.

4

(ई) कता-(उ) माजर-(ऊ) मोर-

पर. ६. ‘गाईच हिरण’ तस खाललील पशपकयाच आवाजशथक शब बलहा. (अ) बकरी-

(अा) वाघ-(इ) बडक-

पर. ७. खाललील वाकपरचाराचा वाकयात उपयोग करा.(अ) खदकन हसि. (ई) टकटक पाहि.(अा) िाढ झोपि . (उ) आनदान थईथई नाचि.(इ) कडकडन भटि. (ऊ) िरहवरन ि.

पर. ८. ‘िाजारहाट’ यासारख आणखली काहली जोडशब बलहा.पर. ९. तमहली एखा चागल काम कल आह, तया परसगाच अनभवलखन करा.पर. १०. तमचया घरातलील वयकतीिरोिर सट टलीचया बवशली तमहली कशली मजा करता त बलहा.पर. ११. खाललील शबासारख ोन-ोन शब बलहा.

(अ) सळसळ (आ) भरभर (इ) लकलक (ई) खडखडपर. १२. ह शब असच बलहा.

उदा, उनहान, तलीन, सटशन, सवाित, वाऱाचा, तवढात, िाऱा, रसताला, कोबडाचा, सपशषि, परमळ, दसऱा, कऱा, सटी, आबाचा.

पर. १३ खाललील शब आपण कधली वापरतो?

कपा, माि करा, आभारी आह.

� आपण एका वसतति ल िोलत लागलो, की तयास एकवचन महणतो आबण अनकाि ल िोलत लागलो, की तयास अनकवचन महणतो. उदा., एक झाड - अनक झाड.खाललील शबाचया जोडा वाचा व समजतन घया.

अ.कर एकवचन अनकवचन अ.कर एकवचन अनकवचन(१) छती छता (४) अिठी अिठा(२) डोळा डोळ (५) बािडी बािडा(३) पाटी पाटा (६) पसतक पसतक

� खाललील वाकयातलील नामाना अधोरखखत करा.(अ) बाबाचा सदरा उसवला.(अा) समनन िलाबाच रोपट लावल.(इ) पारकटात पस नवहत.(ई) मल बाित खळत होती.(उ) समोरन बल त होता.(ऊ) सररता व िररदा चािला मरतिी आहत.(ए) पकजन परीकत परहला नबर रमळवला.

5

काल सकाळी सहाचा समारास मी बाबाबरोबर फिराला गलो हातो. परवकडन स य रर त होता. स ायची ती लालसर फपरळी फकरण फकती रगळी र छान फिसत होती! ताचाकड मी राररार पाहत होतो. सकाळचा तो गाररा फकती छान राटत होता. रसतातला झाडारर रगरगळ पकी बसलल होत. ताच रगरगळ आराज कानारर पडत होत. बाबा खपच भरभर चालत होत. चालता चालता मी मातर िमलो होतो. बाबाना मी थाबाला साफगतल. आमही एका फिकाणी बसलो. बाबा सकाळचा मोकळा र शि ध हरफरषी मला सागत होत. खरच ता शि ध र मोकळा हरचा अनभर मला त होता. मला परसनन र ताजतरान झालासारख राटत होत. रोज सकाळी लरकर उिणाचा अाफण फिराला जाणाचा अनभर तमहीपण घा. तमहालाही छान राटल.

वाचा.

सववचार

सचनाफलक

मन परसनन असल, तर कामात उतसाह तो र काम झटपट होत.

अफधक फमतर हर असतील, तर िसऱाचा गणाच मनापासन कौतक करा.

मनापासन र एकागरतन काम कल, की जीरनात श हमखास फमळत.

चागल पराल तर चागल उगरल ह फरसरता कामा न, कारण त जीरनाच सतर आह.

ससतरा र अपग ाचासािीराखीर िरलला जागरर बस न.

सपीड बकरकड कर नका िलयक,अपघात होऊ न, महणन दा सिर लक.

राहन चालरताना मोबाईलचा रापर नहमी टाळा.

फतफकटाएरढच पस राहकास दार,फतकीट मागन घार.

विकषकासाठी ः फरदारााकडन रगरगळा सामाफजक समसारर आधाररत घोषराक, सचनािलक, सफरचार तार करन रगायत तसच शाळचा पररसरात लारार. फरदारााकडन उताऱाच अनलखन करन घार.

6

िबारथ : ऐन पारी - िर दपारी. भणाण वारा - वाऱयाचा ियिीत करणारा आवाज. खचण - खाली खाली जाण, ढासळण. चडफड- राग. शगला करण - गोधळ करण.

ñdmܶm¶

पर. १. एक-ोन वाकयात उततर शलहा.(अ) भवजा कवहा चमकलया?(आ) सटलला वारा कसा होता?(इ) पाऊस आलयामळ आजोबानी काय कल? (ई) आललया पावसामळ बाबानी चडिड का कली?(उ) पावसामळ आईच कोणत नकसान झाल?

l ऐका. महणा. वाचा.पाऊस आला! पाऊस आला!ऐन दपारी भवजा चमकलयाकडाड कडकड िणाण वाराभजकड भतकड गारा, गारा.

पाऊस आला! पाऊस आला!भदवाळीतला खचला भकलािकत सटली सगळी कतीआजोबानी भशवली छती!

पाऊस आला! पाऊस आला!‘उशीर, तयातच हा घोटाळा’,बाबा गल करीत चडिडआईचही भिजल पापड.

पाऊस आला! पाऊस आला!आमही कला एकच भगलाहसत महणालया मडम कटी‘चला पळा, शाळला सटी!’

- शवा करीकर

३. पाऊस आला! पाऊस आला!

7

पर. २. (अ) िबातील िवटच अकषर सारख यणार िब कशवतततन िोधा व शलहा. उदा., वारा-गारा

(अ) कती (अा) भगला (इ) पापड (ई) पळा (उ) कट टी

(आ) कडकड, चडफड, तडफड यासारख आणखी िब तयार करा.पर. ३. खालील िबाच वचन िला. (अ) माणस (अा) गाय (इ) दपतर (ई) पाणी (उ) वहया (ऊ) पत

पर. ४. अचानक आललया पावसामळ तमची कधी फशजती झाली अाह का? तो परसग वगाथत सागा.पर. ५. अचानक आललया पावसामळ शवाळीत तमही कललया तयारीच कोणकोणत नकसान होत त

चार-पाच वाकयात शलहा.पर. ६. सरवातीला एक वाकय शल आह. तमचया मनान पढील वाकय शलहा.

(अ) ररमभझम पाऊस पडत होता. (अा) ररका खडखड करत थाबली.

पर. ७. ‘वारा’ या िबािी सिशधत आलल िब वाचा. तयाचा वाकयात उपयोग करा.

उदा., िणाणणारा वारा सटला होता.

पर. ८. पापड किाकिापासतन िनवल जातात याची माशहती आईला शवचारन शलहा.पर. ९. उनहाळामधय वाळवतन साठवणयाच कोणकोणत पारथ आई करत त शलहा. उा., पापड.पर. १०. पावसाळा सर होताच तमही पावसापासतन िचाव करणयासाठी कोणकोणती पतवथतयारी करता? उा., छती खरी करण.उपकरम ः (१) पावसाची गाणी भमळवा. वगावत सादर करा. (२) ‘पावसाळातील एक दशय’ भनसगवभचत काढा व रगवा.

थडगार झोबणारामद मद जोरदारभगरकया

वारा

शिकषकासाठी ः पाठपसतकातील सवव कभवताच भवदारयााकडन तालासरात, साभिनय सादरीकरण करन घयाव.

8

पाऊस कवहा पडल? भकती पडल? याची दशिर भचता असत. ही भचता दर करणयासाठी जया सशोधकान मानसनचया अदाजाची नवी पदधत शोधन काढली तयाच नाव डॉ. वसत गोवारीकर.

डॉ. वसत गोवारीकराचा जनम २५ माचव १९३३ रोजी पणयात झाला. शाळत असताना तयाना नवनवया कलपना सचायचया. एकदा तयाना वाटल आपण मोटार बनवावी. अवघ तरा वााच असताना डॉ. गोवारीकर यानी थट अमररकतील हनरी िोडवला पत भलहन आपली इचछा कळवली. हनरी िोडवला मराठी कळणार नाही, महणन तयानी भमताची मदत घऊन मराठीत भलभहललया

पर. १. भारतीय सिोधकाची नाव व तयानी लावलल िोध याची माशहती घऊन तका तयार करा. वगाथत लावा.पर. २. कोणकोणतया गोषतीमधय सिोधन वहाव अस तमहाला वाटत? शवचार करा व शलहा.पर. ३. खालील वाकयाच वचन िलतन वाकय पनहा शलहा.

उदा., भित कोसळली - भिती कोसळलया. (१) मला कभवता आठवली.(२) तयान खचची ठवली.(३) मध आबा खा.

उपरकम ः आतरजालाचा उपयोग करन डॉ. वसत गोवारीकर याची माभहती भमळवा. कोलाज तयार करा.परकलप ः वतवमानपतात शासतजञ, सशोधक याचयाभवयी यणाऱया माभहतीची कातण काढन भचकटवही बनवा.

पताच इगरजी िाातर कल. हनरी िोडवन डॉ. गोवारीकर याचया पताची दखल घऊन उततरही पाठवल. तयासोबत काही पसतकही पाठवली. तयाचया कशागर बद भधमततची आभण दढ सकलपाची चणक लहानपणीच भदसन आली.

कोलहापरला पदवीपयातच भशकण झालयानतर उचच भशकणासाठी त इगलडला गल. बभमागहम भवदापीठात तयानी ‘रासायभनक अभियाभतकी’ भवयात सशोधन कल. पढ इगलडचया ऊजाव सशोधन कदात सशोधक महणन तयानी काम कल.

भवकरम सारािाई याचया आगरहामळ १९६७ साली त िारताचया अवकाश सशोधन कदात रज झाल. ‘घन पदाथावतील ऊजाव’ या भवयाचया सशोधनासाठी तयाचया पढाकारान नवा रिकलप सर करणयात आला. िारताचया भवजञान कतात तयानी कलली कामभगरी िार मोठी आह. अभनिबाणाचया मोटारीकररता घन इधन बनवणयाच तत तयानी भवकभसत कल.

४. माशहती घऊया

ñdmܶm¶

9

शाळचया पररसरात असललया भनबाचया झाडावर सगरण पकी घरट बाधत होता. अतल, नयना, जॉन व भसमरन रोज तथ थोडावळ थाबायच. सगरण पकी कस घरट बाधतो याच भनरीकण करायच. तयाचया हालचाली तयाच मन मोहन टाकायचया. ‘कठ घाई नाही, गडबड नाही, सगळ कस भनयोजनबद ध.’ अस नयना नहमी महणायची. भतला तयाचया कामातला सिाईदारपणा, नीटनटकपणा आवडायचा. जॉनला तयाची भचकाटी तर अतलला तयाची कषाळवतती िावन जायची. भसमरनला वाटायच, ‘भकती महनती आह हा पकी! आपलया सगरणीसाठी व भपलासाठी एवढ सरख घरट बाधतो. तयासाठी अपार महनत घतो. खरच खपच जबाबदार व कटबवतसल पकी आह हा !’

मल घरट पाहत असताना गरजी भतथ आल. गरजीनी मलाना भवचारल, ‘‘ काय र मलानो, काय पाहत आहात?’’ मलानी घरटाकड बोट दाखवल अन महणाल, ‘‘गरजी, पाहा ना! सगरण पकयान भकती छान घरट बाधल आह.’’ गरजीनी घरटाकड पाभहल. त मलाना महणाल, ‘‘मलानो, सगरण पकी नीटनटक आभण मजबत घरट बाधतो. गवताचया बारीक पण भचवट काडा गाळा करतो आभण आपलया चोचीन सबक व िारी घरट भवणतो. नकीदार वीण पाहनच या पकयाला ‘सगरण’ अस महणतात. अशी सबक आकाराची सरख घरटी तो बाधत असतो. सगरणमादी तयाच भनरीकण करत. राहणयास योगय व मजबत असल अशा घरात राहण

ती पसत करत. भनब, बािळीचया झाडाचया िादीला ह घरट झोकयासारख टागलल असत. वादळातही ह घरट शाबत राहत. तयाचया घरटाची सर कोणतयाही इतर पकयाचया घरटाला यत नाही. गरजीनी सगरण पकयाची वाखाणणी कली.

बऱयाच भदवसानी पनहा मल भनबाचया झाडाजवळ आली. पाहतात तर काय सगरण पकयाच घरट बाधन पणव झाल होत. झाडाचया िादीवर बसन घरटाच भनरीकण करणारी सगरण तयात राहायला आली होती. नयना महणाली, ‘‘सगरण पकी भकती आकारबद ध घरट बाधतो, तही चोचीन. आपलयाला अस घरट तयार करता यईल का? भकती कसबी भवणकर आह हा पकी!’’

िबारथ : मजितत - पक. सिक - सदर. िाितत राहण - भटकन राहण. सर यण - बरोबरी करण. वाखाणण - सतती करण. कसि - कौशलय. शवणकाम - धाग एकमकात गिन भवणणयाच काम.

५. सगरणीच घरट

10

ñdmܶm¶

पर. १. एक-दोन िबदात उततर वलहा. (अ) सगरण पकी घरट कशापासन बनरतो? (अा) सगरण पकी घरट कि बाधतो? (इ) सगरण पकाचा महतराचा गण कोणता?पर. २. एक-दोन वाकात उततर वलहा. (अ) सगरण पकी सबक रीण कशान घालतो? (आ) सगरण पकाच ह घरट रािळात शाबत का राहत? (इ) नना सगरण पकाबि िल का महणाली? (ई) सगरण पकी कटबरतसल कसा? त फलहा. (उ) सगरण पकाला कसबी फरणकर का महटल आह? पर. ३. वाकपरचार व ताच अरथ ाचा जोडा लावा.

अ.कर ‘अ’ गट अ.कर ‘ब’ गट(अ) शाबत राहण (१) बरोबरी करण(आ) राखाणण (२) फटकन राहण(इ) सर ण (३) सतती करण

पर. ४. खालील िबदाचा वाकात उपोग करा. (अ) सबक (आ) कसब (इ) फचकाटी (ई) मजबत

पर. ५. तमहाला ा पाठातन का विकाला विळाल त वलहा.

पर. ६. तमही सगरण पकाच घरट पावहल आह का? ताचा आकार तमहाला कसा वाटला? ताच वणथन करा.पर. ७. खाली काही िबद वदलल आहत, तापकी सगरण पकाला लाग होणार िबद िोधन आकती पणथ करा.

सगरण

नीटनटकी, फचकाटी, आळशी, जबाबिार, सहनशील, कषाळ, सतफतफपर, फनियी, झोपाळ.

पर. ८. सगरण पकापरिाण तिचात जर वचकाटी असल, तर कोणकोणती काि तमही चागली कर िकाल त सागा.

11

(ई) मी तयाना सभवचार साभगतला.(उ) तयान घर झाडन घतल.(ऊ) आपण पतग उडवया.

आपण समजतन घऊया.

उपकरम ः तमही पाशहलल पकषी व तयाची घरटी याची शचत गोळा करन एका मोठा कागावर शचकटवा. तयाखाली तयाची नाव शलहन तका तयार करा.

l खालील वाकय वाचा.

तो िळा ती वही त िळ

जवहा आपण एखादा शबदाचया आधी ‘तो’ लावतो तवहा तो पखलगी शबद, ‘ती’ लावतो तवहा सतीभलगी शबद, ‘त’ लावतो तवहा नपसकभलगी शबद महणतो.

आणखी काही उदाहरण वाचा. वाकय भलभहताना तयारिमाण भलहा.

तो वाडा ती इमारत त घरतो िात ती िाकरी त पन

मीना हशार मलगी आह. मीनाचया िावाच नाव भमहीर आह. मीना भमहीरला ‘दादा’ महणत. भमहीर मीनाला ‘ताई’ महणतो. मीना आभण भमहीर एकाच शाळत भशकतात. मीना आभण भमहीर याचयात कधीच िाडण होत नाहीत. मीना मोठी असलयान मीना भमहीरची काळजी घत.

वरील पररचछदात मीना आभण भमहीर या िावडाच वणवन आल आह. मीना व भमहीर या शबदाऐवजी दसर शबद वापरन तयार कलला पढील पररचछद वाचा.

मीना हशार मलगी आह. भतचया िावाच नाव भमहीर आह. ती तयाला ‘दादा’ महणत. तो भतला ‘ताई’ महणतो. त एकाच शाळत भशकतात. तयाचयामधय कधीच िाडण होत नाहीत. ती मोठी असलयान तयाची काळजी घत.

मीना आभण भमहीर या नामाऐवजी आपण यथ शतचया, ती, तयाला, तो, शतला, त, तयाचया, ती, तयाची अस शबद वापरल आहत.

या िबाना सवथनाम महणतात. नामाऐवजी आपण जो िब वापरतो, तया िबास सवथनाम महणतात.

l खालील वाकयातील सवथनाम अधोरखखत करा.(अ) मी कमारला हाक मारली.(आ) तला नवीन दपतर आणल.(इ) तयाचा िोटो छान यतो.

l खालील पररचछ वाचा व तयातील सवथनाम अधोरखखत करा.

सलीम नकताच शाळत दाखल झाला होता. तयाला शाळत करमत नवहत. तो तयाचया आईबरोबर शाळत यायचा. तवढात तयाला तयाची मतीण भदसली. सलीम तयाचया आईला महणाला, ‘‘त जा. मी आज भतचयाबरोबर घरी यईन.’’

12

६. ह खर खर वहाव...

हववरी तया होत सवार मीअवकाशी भवहराव,मनात माझया नहमी यतमी पकी वहाव... दवभबद होऊनी पहाट गवतावर उतराव, सयवरिकाश वाि होऊनी पनहा पनहा परताव... भकभतजावरच गडद रग मी ढग होऊनी झलाव, िरारणारा होऊन वारा चदाशी खळाव... धकयापरी मी अलगद अलगद धरणीवर उतराव, अवघ जग झाकनी तयाला भमखकलतन पहाव...

उजवचा तो सोत सयव मीअगदी जवळन पहावा,काळोखाला भचरत भचरत मीसयव भकरण वहावा... भनसगावतलया रगामधय मी रगन जाव, िास नको मज, तमहा सागतो ह खर खर वहाव...

l ऐका. महणा. वाचा.

- समती पवार

13

िबारथ : सवार होण - आरढ होण, बसण. शवहरण - आकाशात उडण, भिरण. शकषशतज - आकाश जथ जभमनीला टकलयासारखा िास होतो त भठकाण. भरारणारा - वगान वाहणारा. अलग - हळच. शमषकील - खोडकर. सोत - जयापासन भमळत तो मागव. काळोखाला शचरण - काळोख िदन जाण. भास - भरम.

ñdmܶm¶

पर. १. एका-ोन वाकयात उततर शलहा. (अ) कवभयतीला अवकाशात कस भिरावस वाटत? (अा) कवभयतीला गवतावर कस उतरावस वाटत? (इ) धक बनन कवभयतीला काय करावस वाटत? (ई) कवभयतीला सयवभकरण का वहावस वाटत?पर. २. खालील कलपनचा योगय अरथ िोधा. (अ) सयवरिकाश वाि होऊनी पनहा पनहा परताव. (१) सयवभकरणाची वाि वहावी. (२) सयावचया उणतन वाि बनावी. (३) सयावचया उणतन वाि बनन पनहा दवभबद बनावा. (आ) िास नको मज, तमहा सागतो ह खर खर वहाव. (१) भनसगावतलया रगात रगन जाव. (२) वणवन कललया कलपना रितयकात यावयात. (३) कोणतीच गोष िासमान नसावी.पर. ३. कशवतततन िोधा. उा., चदािी खळणारा-भरारणारा वारा

(अ) अवकाशी भवहरणारा - (ई) ऊजवचा सोत असणारा -

(आ) गवतावर उतरणार - (उ) काळोखाला भचरणारा -

(इ) धरणीवर उतरणार -

पर. ४. ‘खर-खोट’ यापरमाण काही शवर धारथी िबाचया जोडा शलहा.

खर खोट , ,

पर. ५. ‘मी झाड झाल तर...’ अिी कलपना करन पाच त सहा वाकय शलहा.पर. ६. ह िब असच शलहा.

भकभतज , ऊजाव, भमखकल, सोत, सवार, सयवरिकाश, चद, भनसगव, पनहा.

पर. ७. ‘झळक मी वहाव’ कवी ा.अ. कार याची कशवता शमळवतन, तया कशवतच वगाथत वाचन करा.पर. ८. ढगाच शवशवध आकार काढा. तयाना रग दा व तयात कशवतच एकक कडव सर अकषरात शलहा.पर. ९. कवशयतीला जिी अनक रप घयावीिी वाटतात, तस तमहाला कोण कोण वहावस वाटत त शलहा.

14

पर. १०. खालील शचत पाहा. शचताच वणथन करा.

पर. ११. खालील वळला सतयाथचा रग कसा शसतो तयाच शनरीकषण करा. शलहा.

उपकरम ः तमचया कलपनन या कभवतच वणवन करणार भनसगवभचत काढा व रगवा.

सतयथ

सकाळी दपारी रातीसायकाळी

l खालील वाकयात कसातील योगय सवथनाम घाला.(आपण, ती, तयानी, सवतः)(अ) हभसना खळाड आह. ................ रोज पटागणावर खळत.(आ) बाईनी मलाना खाऊ वाटला. ................ मलाशी गपपा मारलया.(इ) घरातील सगळ महणाल, ‘................ भसनमाला जाऊ.’(ई) जॉनन ................ चहा कला.

l खालील वाकयातील ररकामया जागी कसातील योगय सवथनाम शलहा.(अ) ................ गावाला जा. (तमही, आपण, आमही)(आ) आईन ................ डबा िरन भदला. (तयान, भतचा, आपण)(इ) आज ................ खप मजा कली. (ती, सवतः, आमही)(ई) दादा धावपट आह. ................ रोज पळतो. (तो, ती, तया)(उ) ................ बाळाला माडीवर घतल. (भतला, भतन, भतचा)(ऊ) मोतयान धावत यऊन ................ सवागत कल. (आमहाला, आपण, आमच)

15

७. उदानात भटलला बवदारथीमबईच चननी रोड

उदान! चननी रोड उदानात साकाळचा वळी अनक नािररक रिराला ाच. मबई थील रवलसन हासकलच मखाधापक आरि रवदावासिी लखक

कषिाजी अजषिन कळसकर िरजीदखील चननी रोड उदानात रोज साकाळी ५.३० वाजता ाच. उदानाचा एका बाकावर बसन त सोबत आिलला पसतकाच वाचन करत असत.

बाकावर बसन वाचन करिाऱा कषिाजी कळसकर िरजीचा लकात आल, की थोडा अतरावर एक रवदाथनी पसतक वाचत अाह. ता वळी तानी ता रवदाराषिकड िारस लक रदल नाही. दसऱा रदवशी तो कालचा रवदाथनी तथ पसतक वाचताना ताना रदसला. आता मात ताचा मनात कतहल रनमाषिि झाल. रतसऱा रदवशीदखील तोच रवदाथनी कोिततरी पसतक वाचताना रदसला. ता रवदाराषिनदखील िरजीकड बरघतल, किीच काही बोलल नाही.

कळसकर िरजी ता मलाजवळ आल. तो मलिा वाचत होता. किीतरी आपलाजवळ उभ अाह, अस ता मलाचा लकात आलाबरोबर तान िरजीकड बरघतल. िरजीनी अरतश आपलकीन ताला रवचारल, ‘‘बाळ तझ नाव का?’’‘‘माझ नाव भीमराव रामजी आबडकर.’’ ‘‘वा! छान नाव आह तझ! तीन रदवसापासन तला रोज थ बघतो. त रोज काहीतरी वाचत असतोस. इतर मलासारखी त मसती करताना रदसत नाहीस, महिन तझी ओळख करन घणासाठी मी तझाजवळ आलो.’’

आपलारवी इतका परमान, सनहान बोलिाऱा ता िहसथाबद दल भीमरावला आदर वाटला. तान िरजीना नमसकार कला. कळसकर िरजीनी रवचारल, ‘‘बाळ त कठ रशकतो?’’

‘‘मी एलरिनसटन हासकल, भाखळा थ रशकतो. शाळतील पसतकारशवा अवातर पसतक वाचणाची मला आवड आह, महिन शाळा सटलानतर इथ काही वळ पसतक वाचत बसतो.’’ ‘‘वा! छान! चािली पसतक वाचली पारहजत.’’ नतर कळसकर िरजीनी भीमरावचा कटबारवी चौकशी कली. त रवचार कर लािल. ‘हा मलिा इतर मलापका रनखचत विळा आह. ा मलाला आपलकी आरि मािषिदशषिनाची खरी िरज आह.’ थोडावळ थाबन त महिाल, ‘‘मी रवचार करत होतो, की पद रतशीरपि वाचन कस कराच ह तला सािाव!’’ ‘‘सािा ना िरजी!’’ आतरतन भीमरावन रवचारल.

िरजीनी भीमरावला वाचन कस कराव, ारवी मारहती रदली आरि सारितल, ‘‘मी काही लखकाची पसतक तला वाचाला दईन.’’ ‘‘जरर दा िरजी! मला ती पसतक वाचाला आवडतील!’’ िरजीनी मोठा मान भीमरावचा डोकावरन हात रिरवला. भीमरावला खप बर वाटल.

चननी राड उदानामध कळसकर िरजीची भीमरावशी रोज भट होऊ लािली. िरजी ताला चािला लखकाची पसतक वाचाला दऊ लािल; तामळ भीमरावचा रवसतत वाचनाला सरवात झाली. आता कळसकर िरजी आरि भीमराव ाची अभद िट टी जमली होती.

कळसकर िरजीनी भीमरावची तलख बद ररमतता लकात घऊन महारवदालीन आरि पढ उचच रशकिासाठी अमररकत पाठवणासाठी साजीराव िाकवाडमहाराजाकड सवतः रशिारस कली; तामळच भीमराव ाना महारवदालीन आरि उचच

16

शबारथ : कततहल बनमाथण होण - रजजासा रनमाषिि होि. बवसततत - अिाट, रवसतीिषि. तलख - तीकि, कशागर. .

ñdmܶm¶

पर. १. एक-ोन वाकयात उततर बलहा. (अ) चननी रोड उदानात कळसकर िरजी कशासाठी त? (अा) उदानात िरजीच कोिाकड लक िल? (इ) िरजीना उदानात वाचन करत बसलला रवदाराषिची रवचारपस करावी अस का वाटल? (ई) कळसकर िरजीची व डॉ. आबडकराची िट टी का जमली? (उ) डॉ. आबडकरानी कोिता नावलौरकक रमळवला?पर. २. खाललील वाकय कोण, कोणास व का महणाल त बलहा. (अ) ‘‘बाळ तझ नाव का?’’ (अा) ‘‘चािली पसतक वाचली पारहजत.’’ (इ) ‘‘मला ती पसतक वाचाला आवडतील!’’पर. ३. अस का घडल? त बलहा. (अ) कळसकर िरजीचा मनात उदानात वाचत बसलला रवदाराषिबाबत कतहल रनमाषिि झाल. (अा) भीमराव उदानात वाचत बसाच. (इ) िरजी व भीमराव ाचात िट टी जमली. (ई) िरजीनी भीमरावचा डोकावरन हात रिरवला. (उ) िरजीनी भीमरावचा उचच रशकिासाठी रशिारस कली.पर. ४. पाठातलील खाललील घटना योगय करमान बलहा. (अ) िरजी व भीमराव ाचात िट टी जमली. (अा) िरजीनी रवदाराषिकड िारस लक रदल नाही. (इ) ता रवदाराषिनदखील िरजीकड बरघतल. (ई) डॉ. आबडकरानी सवतत भारताची राजघटना रलरहली. (उ) िरजीनी भीमरावला वाचन कस कराव ारवी मारहती रदली. (ऊ) िरजी मलाजवळ आल.

रशकि घणाची सरी रमळाली. आपलाला रमळालला सरीच सोन करन भीमराव जिातील एक रवद वान महिन नावलौरकक परापत करिार उचच रवदारवभरत डॉ. बाबासाहब आबडकर झाल! अशा

ा उचच रवदारवभरत डॉ. बाबासाहब आबडकरानी सवतत भारताची राजघटना रलरहली.

- डॉ. परलीप आगलाव

17

सागा पाह.

शिकषकासाठी ः भवदारयााकडन पाठाच रिकट वाचन व मकवाचन करन घयाव.

भशसतीच धडउततम गड,

कणकण शोधतकधीच न रड.

कधी हातावर, कधी भितीवरजाऊन मी बसतो,

तीन हात माझ सततभिरवत मी असतो,

वळ वाया घालव नकाअसा नहमी उपदश करतो.

पर. ५. खालील िबात लपलल िब िोधा व शलहा.उदा., वाचनाला - वाचन, नाच, नाला, लावा, चना.(अ) तझयाजवळ (अा) भदवसापासन (इ) मागवदशवन (ई) आवडतील

पर. ६. खालील िबाच वचन िला.(अ) लखक (अा) पसतक (इ) शाळा (ई) िट (उ) भशिारस (ऊ) शबद

पर. ७. आतरजालावरन खालील म दाचया आधार डॉ. आिडकर याची माशहती शमळवा व शलहा.(अ) पणव नाव (अा) जनम सथळ (इ) जनम भदनाक (ई) आई - वभडलाच नाव (उ) भशकण (ऊ) भलभहलली पसतक (ए) कायव

पर. ८. खालील िब शिकषकाचया मतीन समजतन घया.(अ) शबद - सशबद, अपशबद.(अा) सपष - ससपष, असपष.(इ) बद धी - सबद धी, बद भधमतता, बद भधमान, भनबवद ध, दबवद धी

पर. ९. खालील िब असच शलहा.

उदान, हायसकल, मखयाधयापक, भवदावयासगी, भवदाथची, भतसऱया, दसऱया, सववसामानय, भनखशचत, मागवदशवन, पद धतशीर, भवसतत, अिद, गट टी, तलख, बद भधमतता, महाभवदालयीन, भशकण, सवतः, भवद वान, रिापत, वातय, भवदाभविभत, उचच, सवतत.

उपकरम ः वगवगळा वततपतात डॉ. बाबासाहब आबडकर याचया कायावभवयी आललया माभहतीची कातण गोळा करा व वहीत भचकटवा. तयाच वाचन करा.

18

पावसाळाच रदवस होत. झाड, शत सवषिच रहरवीिार झाली होती. सवषित परसनन वातावरि होत. िावातला सोना नदीला भरपर पािी आल होत. पावसामळ नदीचा परवाह वाढत होता.

आज ररववार. कदाचा शाळला सट टी होती.सट टीचा रदवस असलामळ कदा आरि रतचा मरतिी नदीचा काठावर खळाला िला होता. कदा वाचा आठवा वनीच पोहाला रशकली होती. पाहता पाहता ती पट टीची जलतरिपट बनली होती. नदीकाठचा कडरनबाचा मोठा झाडाखाली सिळा मरतिी हासत-बािडत खळत होता. दरवर शतात शतकरी व काही बाका कामात मगन होता.

आजबाजच लोक आवाज ऐकन नदीकड राव लािल. मलीचा िलका वाढला होता. कदा रावत ऊन काठावर किभर उभी रारहली. ररझा पाणात िटािळा खात पाणाचा परवाहाबरोबर पढ पढ वाहत चालली होती.

८. काच साहस

खळता खळता लहानिी ररझा व नीला नदीकड कवहा िला, त कळलच नाही. इकड कदा व रतचा मरतिी खळणात दि होता. एवढात नीलाचा मोठमोठान रडणाचा व ओरडणाचा आवाज आला. ‘रावा! रावा! लवकर ा, ररझा पाणात पडली.’ ‘किीतरी वाचवा हो!’ ही हाक कदाचा कानावर पडलाबरोबर ती रावतच नदीरकनारी पोहोचली.

कदान किात नदीचा पातात उडी घतली व सरसर पोहत ररझाचा रदशन रनघाली. तोवर आजबाजच लोक जमा झाल. ‘अरऽ अरऽ ररझा बडत आह. एवढीशी कदा रतला कशी वाचविार?’ लोक जोरजोरात ओरडत होत, ‘कदा, पाणाचा वि वाढतो आह. माघारी िीर.’ जमलली मािस ओरडत होती. कदाला िकत ररझा रदसत होती. कसही करन रतला वाचवाच एवढाच रवचार रतचा मनात होता. कोिाचही शबद रतचा कानावर पडत नवहत. भरभर पोहत कदा ररझाजवळ पोहोचली. ररझा घाबरली होती. रतचा नाकातोडात पािी िल होत. ‘ररझा घाबर नको, मी आल आह. आता िकत माझा दडाला घट ट रर.’

कदान ररझाला काठाकड आिल. तोवर लोकानी मोठा दोर पाणात सोडला होता. कदान ताला ररल. सवाानी ा दोघीना बाहर काढल. ही बातमी िावभर पसरली.

19

ñdmܶm¶

पर. १. ोन-तीन वाकयात उततर शलहा. (अ) झाड, शत भहरवीगार कशामळ झाली होती? (आ) कदा कवहा पोहायला भशकली होती? (इ) कदाला नदीवर कोणत दशय भदसल? (ई) नदीचया काठावरच लोक कदाला कोणतया सचना दत होत? (उ) रभझयाचया आईचया डोळातन आनदाश का आल?पर. २. खालील िबाच शवर धारथी िब शलहा. (अ) रिसनन Î (ई) हसण Î (आ) दरवर Î (उ) पढ Î (इ) शर Î (ऊ) लवकर Îपर. ३. पोहणयामधय तरिज असललया वयकीला ‘जलतरणपट’ महणतात. या परकारच खालील िब वाचा व

तयाचया योगय जोडा लावा. ‘अ’ गट ‘ब’ गट (अ) भकरकट खळणयात पटाईत (१) वकता (अा) धावणयात पटाईत (२) भकरकटपट (इ) िाण करणयात पटाईत (३) धावपटपर. ४. खालील खळ खळणयासाठी आवशयक असणाऱया वसतत/गोषी शलहा. (अ) भकरकट - (उ) सगीतखचची - (आ) कबड डी - (ऊ) भवटीदाड - (इ) िटबॉल - (ए) लगोरी - (ई) भलबचमचा - (ऐ) पोहण -पर. ५. कसातील वाकपरचार शललया वाकयात योगय शठकाणी वापरा. (ग होण, गलका वाढण.) (अ) शाळची सट टी झालयाबरोबर शाळचया मदानात भवदारयााचा ............ वाढला.

िबारथ : पट टीची जलतरणपट - पोहणयात एकदम तरबज असलली. मगन, ग असण - गग असण. गलका वाढण - आवाज वाढण. गटागळा खाण - पाणयात वर-खाली होणयाची भकरया. माघारी - माग. सखरप - सरभकत. कवटाळण - भमठी मारण.

ही बातमी रभझयाचया घरीही पोहोचली. भतची आई धावत आली. तया दोघी सखरप पाहन भतन दोघीना घट ट कवटाळल. भतचया डोळातन आनदाश वाह लागल. ‘कदा, आज तझयामळच माझया रभझयाचा जीव वाचला. कवढी धाडसी मलगी आहस त!’

रभझयान कदाला भमठी मारली. तोवर कदाच आई-बाबा आल होत. कौतकान व अभिमानान तयानी मलीला जवळ घतल. आज साऱया गावात कदाचया साहसाचीच चचाव होती. साऱयाचया कौतकाचया वाववान कदा आनदन गली.

20

(अा) परीका असलामळ मल अभासात ............ झाली.पर. ६ आतरजालाचा उपयोग करन भारतलीय जलतरणपट याचली माबहतली घया. परतयक खळाडचली माबहतली चार-

पाच वाकयात बलहा.पर. ७. तमहली रबझयाच ‘बहतबचतक’ आहात, या नातयान बतला कोणतया सतचना दाल?पर. ८. पाठ वाचतन तमहाला काच कोणकोणत गण जाणवल त बलहा.

पर. ९. काच अबभनन करणारा कोणता सश तमहली भरमणधवनलीवरन पाठवाल त खाललील चौकानात बलहा.

काचगण

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

आई : रकती वळा तला सािाच, ता डबाजवळ जाऊ नकोस महिन!

आशत : आता नाही सािाव लाििार. आता ता डबातल लाड सपल आहत.

एक वडा िाढवावर बसन जात असतो. दसरा वडा ताला थाबवतो अन रवचारतो, ‘‘अर, हलमट का नाही घातलस?’’

तवहा परहला वडा महितो, ‘‘अर, नीट बघ ना खाली. िोर खवहलर आह िार खवहलर!’’

आपण समजतन घऊया.

वाचत आबण हसत.

बशकषकासाठली ः पाठातील कोिताही एका पररचछदाच अनलखन व शतलखन करन घाव.

l खाललील शबसमतह वाचा.सदर िल, िोड आबा, उच डोिर, ताज दर, रपवळा झड, सात कळी, लाब नदी, अवखळ मल.वरील शबदसमहात िल, आबा, डोिर, दर, झड, कळी, नदी, मल ही नाम आहत, तर सदर, िोड, उच,

ताज, रपवळा, सात, लाब, अवखळ ह शबद ता नामाबद दल रवश मारहती साििार शबद आहत. अशा शबाना बवशषण महणतात.

21

स रटवटवीत

ताज

लालभडक नाजतक

सवाशसकटपोर

रगीत

l खालील आकतीत गलािाचया फलाला आठ शविषण लावली आहत. ती समजतन घया.

l खालील शचताना ोन-ोन शविषण लावा.

l खालील वाकय वाचा.(अ) अरर! त पडलास.(आ) शाबास! छान खळलास.(इ) अर वाह! छान कपड आहत.उतकट िावना वयकत करताना ती दाखवणाऱया शबदाचया शवटी ‘!’ अस भचनह दतात. या शचनहास

उ गारशचनह महणतात.

22

िबारथ : खणया - सदर. वासतत - इमारत. ओलया भावना - रिमळ िावना. शजवहाळा - रिम. :खाचा डोगर चढण - द:खाला सामोर जाण. जवळ करण - सवीकारण. अपार - अमाप. गखपष - गपपा करणार. चशवष - चव असलल.

l ऐका. महणा. वाचा.

घर नाही चार भितीघर असत दखणया कती,घर नाही एक वसतघर महणज आनदी वासत.

घर नाही नसतया खोलयाघरात हवया िावना ओलया,घरात हवा भजवहाळाघर भशकणाची पभहली शाळा.

घर नाही नसता पसाराघर नाही कवळ भनवारा,घराला असत कहाणीघराला असतो आपला चहरा.

घर भशकवत पाहायलाचालायला, धावायला,घर भशकवत लढायलाद:खाचा डोगर चढायला.

घरान असाव सावधानघरान दाव समाधान,घरान ठवाव काळाच िानजवळ करावीत नवी मलय, नवीन जञान.

घरात आईच अपार कषआजी सागत सदर गोष,घरात आजोबा गखपपषआईचया हातच जवण चभवष.

- धशडराज जोिी

९. घर

23

ñdmܶm¶

पर. १. एक-दोन वाकात उततर वलहा. (अ) माणसाची पफहली शाळा कि सर होत? (आ) घरान कोणता गोषी जरळ करावात? (इ) आईचा हातच जरण कस असत?पर. २. कवीन घराच वणथन कोणता िबदात कल आह त वलहा.पर. ३. खालील आकती पणथ करा.

पर. ४. िबदातील िवटच अकषर सारख णार िबद कववततन िोधा व वलहा. (१) रसत (२) खोला (३) फजवहाळा (४) पसारा (५) पाहाला (६) सारधान (७) भान (८) गोष (९) चफरषपर. ५. ोग पाथ वनवडा.(अ) घरात हवा भारना ओला-महणज (अ) घरातील वकतीनी रडार. (आ) घरातील वकतीनी परसपरारर परम करार. (इ) घरातील वकीत एक वकी भारना नाराची असारी.(ब) घर फशकणाची पफहली शाळा-महणज (अ) घरामध बालमफिर भरत. (आ) घरापासन फशकणाला सररात होत. (इ) घराचा शाळत नार घातल जात.(क) जरळ करारीत नरी मल नरीन जान-महणज (अ) नरी मल र नरीन जानाचा जरळ राहाला जार. (आ) रोज नरीन मलाची र जानाची पसतक राचारीत. (इ) काळानसार मल र जानातील बिल सरीकारार.पर. ६. तिचा पररसरातील घराला वदलली नाव पाहा. ादी करा.पर. ७. खालील िबद व ताच अरथ लकषात ठवा. (१) चफरष - चर असणार. (४) गसपष - गपा मारणारा. (२) फरफशष - िरारीक परकारचा. (५) कोफपष - रागारणारा. (३) भरफमष - भरम झालला. (६) अफनष - ोग नसलल.

घर वकीला का का फशकरत ?

24

पर. ८. खाललील शबाच बलग ओळखा व वचन िला.

शब बलग वचनउदा., घर नपसकरलिी घर

रभत सतीरलिी रभतीचहरा पखलिी चहररनवाराआईडोिरहवा

आजोबा

पर. ९. खाललील शब बशकषकाचया मतलीन समजतन घया.

पर. १०. खाललील शब वाचा. बलहा.

सषि चकर राषटर वाऱावरकाषि खगरास महाराषटर साऱाचापवषि परकाश सौराषटर कोऱासवषि तकरार राषटरधवज ताऱानाककक आमर राषटरी चाऱाला

पर. ११. वसतत आबण वासतत या ोन शबातलील लखनामधय फक ‘काना’ बलयान फरक पडतो; परत अराथमधय खतप फरक आह. खालली बललया शबाच अरथ शोधा. बलहा.

उदा., (१) वसत - रजननस, नि (२) वासत - घर (१) कप-काप (२) तार-तारा (३) खर-खार (४) िर-िार (५) घर-घार (६) चार-चारा (७) पर-पार (८) वर-वारपर. १२. तमचया घराच बचतर काढन रगवा व तयाच सहा-सात वाकयात वणथन करा.

सदन

िहरनवास

रामभवन

आलघर

आरदत

रदनकर

रवी

भासकर

परभाकर

रमत

रदवाकर

भान सतयथ

25

l शचताचया जागी योगय िबाचा वापर करन खालील महणी पतणथ करा.

(१) पाणयात राहन वर कर नय.

(२) वासरात लगडी शहाणी.

(४) अडला हरी पाय धरी

l खालील शचताचा सहसिध लावतन गोष तयार करा.

26

१०. िािाच पत

- एकनार आवहाड

भरिय वणवी,अनक शि आशीवावद.मी कामात परता गरिटलो होतो, महणन पत पाठवायला उशीर होत

आह. तझया आईन मला दरधवनीवरन साभगतल, की तला सहामाहीचा गभणताचा पपर खपच कठीण गला, महणन त िार भनराश झाली आहस. पपरहन घरी आलयानतर तया भदवशी त रडतही होतीस. मला वाटल दरधवनीवरन तझयाशी बोलणयापका तला पत भलहनच तझयाशी भहतगज कराव, महणन तझयासाठी ह पत भलहीत आह.

अग वणवी, गभणताचा पपर कठीण गला, महणन गभणतानतर असललया भवयाच पपर अवघडच जाणार अस होत नाही ना! मग तयाच तया गोषीचा भवचार करत बसलयान उरललया पपरवरही तयाचा भवपरीत पररणाम होतो. अग, एखादा भवयात गण कमी पडल, तर याचा अथव आपण आययात अपयशी झालो अस नाही. तला सागतो, गभणताशी त मती कर. मग बघ गमत या भवयाची. तला मळीच िीती वाटणार नाही. गभणतातील सकलपना, सबोध, भकरया त नीट समजावन घ. उदाहरण सोडवणयाचा चागला सराव कर. हा भवय लवकरच तझा लाडका होईल, ह अगदी नकी.

बाळा, आणखीन एक तला सागतो. परीकतील गण भकवा शणी महतवाची आहच; पण तयाहीपका आपलया आतररक गणाची वाढ करण ह अभधक महतवाच आह. त गोषी छान सागतस, भचत उततम काढतस अन सदर नतयही करतस. ह सार सर ठव. तझया आईन साभगतल, की हली त याकड िारस लक दत नाहीस. या कला आपल जीवन सदर करतात आभण आपल वयखकतमतवही िलवतात, तयामळ रितयकान एखादी तरी कला जोपासली पाभहज. सवतःमधील गणाची वाढ करायला तला अनक सधी भमळतील. तयाचा त परपर उपयोग करन घ. बाबानी साभगतलल ऐकन तयारिमाण त वागशील याची मला खाती आह.

भदवाळीचया सटीत मी गावी यणार आह. मग आपण खप खप मजा कर, भकल बाध, कदील तयार कर, गपपा मार आभण भदवाळीचा िराळही खाऊ. खाऊवरन एक गोष आठवली मला. या भदवाळीत

गावी यताना तझया आवडीचा खाऊ घऊन यणार आह. कठला त त ओळखल असशीलच. तझा पसतकाचा खाऊ! गावी यताना मी तझयासाठी गोषीची अनक पसतक घऊन यणार आह. वाचन बघ त. खप आवडतील तला. बर, आता थाबतो. बाकी सार िटीअती बोल.

तझ बाबा..

27

िबदारथ : गरफटण - गतन राहण. वनराि - नाराज. वहतगज करण - आपला मनातील गोषी सागण. ववपरीत - राईट. सबोध - मळ सकलपना. आतररक गण - अगभत गण. भटीअती - भट झालानतर.

नतउशीर सिर

अरघड

ñdmܶm¶

पर. १. एका िबदात उततर वलहा. (अ) किीण गलला पपर - (अा) रषणरीला पतर फलफहणार - (इ) परीकतील गणापका महतराच गण - (ई) रषणरीसािी बाबा आणणार असलला खाऊ -पर. २. रोडकात उततर वलहा. (अ) आईन िरधरनीररन बाबाना कोणता फनरोप फिला? (अा) बाबानी िरधरनीररन बोलण का पसत कल नाही? (इ) गफणत फरष रषणरीचा लाडका होणासािी बाबानी कोणत उपा सचरल आहत?

पर. ३. खालील िबदाच सिानारथी िबद वलहा. पर. ४. खालील िबदाच ववरदारथी िबद वलहा.

पर. ५. (अ)

(आ)

पर. ६. सधाचा गात पतर पाठवणाची कोणकोणती साधन उपलबध आहत ताची ादी करा.पर. ७. वदवाळीचा सट टीत तमही का का गित करणार ताची ादी बनवा.

किीणअरगण मतरी

अपश

बाबानी कला जोपासणाचा आगरह कला.

कारण कला...

रषणरीचा अगी असलला कला

28

पर. ८. तमचया शमताला/मशतणीला पोहणयाचया सपधधत राजयाततन पररम करमाक परापत झाला. तयाच/शतच अशभनन करणारा सि खालील चौकटीत शलहा..

पर. ९. ‘अपयि ही यिाची पशहली पायरी आह.’ यासारखी ोन वाकय खालील चौकटीत शलहा.

(१)

(२)

परकलप : सान गरजी याच ‘सदर पत’ ह पसतक भमळवा. वाचा. तयातील तमहाला आवडलली पत सरख अकरात भलहा.

l खालील वाकयातील ररकामया जागी कसातील योगय शविषण शलहा.(टवटवीत, उच, नवा, शिर)(अ) भहमालय ................ पववत आह.(आ) कपास घयायला आईन मला ................ रपय भदल.(इ) बागत ................ िल आहत.(ई) ताईन मला ................ सदरा भदला.

l खालील तका वाचा. समजतन घया.

अ.कर. वाकय काळ

(१) अनवर वगान धावतो. वतवमानकाळ(२) काल अनवर वगान धावला. ितकाळ

(३) उदा अनवर वगान धावल. िभवयकाळ

भकरयापदाचया रपावरन वाकयातील काळ ओळखता यतो.काळाच मखय तीन रिकार आहत.१. वतवमानकाळ२. ितकाळ३. िभवयकाळ

आपण समजतन घऊया.

29

११. बमनतचा जलपरवासएक होती नदी. रतचात होत खप खप पािी.

रनळ रनळ, थडिार व सवचछ! इतक सवचछ की वरन पारहल, की तळाची वाळ रदसाची. िोल िोल िोट रदसाच अन सळ सळ पोहिार छोट मासही रदसाच. माशाचा समहात राहाची रमन मासळी ! रमन होती इवलीशी. अिदी तमचा हाताचा छोटा बोटाएवढी. रपरी कललाची! इतर मास रतच खप खप लाड कराच. रतला किभरही नजरआड होऊ दाच नाहीत; पि रमनला नदीचा ता खोलिट भािात राहाचा कटाळा आला होता.

ती आईला रवचाराची, ‘‘आई, एवढ पािी रोज कठ जात?’’ आई महिाची, ‘‘रमन, पढ मोठा समदर आह तात जात! ‘‘आई, समदर कवढा असतो?’’ रमन रवचारी. ‘‘मला माहीत नाही बाळ.’’ आई महिाची.

रमन मरनमरन रवचार कराची, खरच कवढा असल बर समदर? रोज एवढ पािी तात जमत महिज खपच मोठा असिार आरि खप खप खोलही! अस कल तर! तो समदरच बघन आलो तर! आनदान रतन टिकन उडीच मारली.

एक रदवस मसळरार पाऊस पड लािला. जरमनीवरन पाणाच लोढ वाहाला लािल. नदीच पािी िढळल. मास बावरन एकमकाना शोर लािल; पि कोिीच कोिाला रदसना. पािी विान वाहत होत. ा िोरळात रमनची व आईची चकामक झाली व पाणाबरोबर रमनही रिरका घत रनघाली. खप वळ ती अशीच पोहत होती. रमनन हळच तोड उघडल. थ थ! सिळ खारट पािी! अया! महिज समदर, समदर महितात तो आला की! बापर, कवढा लाबपात पसरलला आह. नजरसद रा पोहोचत नाही इतका लाब! चला, थोडीशी चककर मारन परत जाव झाल! रमन हळहळ पढ रनघाली. पाणात एका बाजला लाबपात खडकाचा रािा होता. तातील एका खडकावर िलच िल होती. नदीचा पाणावर तरिाची तशी! रमनला िमत वाटली. ती हळहळ पढ रनघाली. लाल, िलाबी, अरजरी िल. रकती छान छान रि होत ताच!

इतकात रतची एका रवरचत माशाशी टककर झाली. ताच तोड घोडासारख होत व पोटाला रपशवी

होती. तात छोटी छोटी रपल बसलली होती. रमनला किभर हसच आल.

‘‘कोि तमही?’’ रतन रवचारल; पि तो रपवळा मासा काहीच न बोलता हळहळ पढ िला.

एवढात तळाकडन आवाज आला. ‘‘ताच नाव घोडमासा, समदरघोडा!’’ आवाजाचा रोखान रमनन पारहल. तळाशी एक मोठ कासव बसल होत. नदीत असत तापका रकतीतरी मोठ! रमन लाटाचा पाऱा उतरत ताचाजवळ पोहोचली व महिाली,

‘‘कासवदादा, तमही इकड करी आलात?’’

30

‘‘मी तर इथच राहतो’’ त महणाल.‘‘नाहीच मळी. आमचया नदीतही एक छान छान

कासवदादा आहत.’’‘‘ त वगळ. मी समदात राहतो! पण त इकड का

आलीस? इथ तर पावला - पावलावर सकट उिी आहत. बभघतलस भकती भचतभवभचत मास भिरतायत इकडन भतकड! तो आठ हात असलला अषिज मासा. तो कसा उलटा चालतोय, बभघतलस का? पाणयाचया चळा िरत हळहळ माग सरकतो. आपलया आठ हातानी मास, खकड पकडन खातो. पाणयात उतरणारी माणससद धा तयाला घाबरतात बर का!’’

‘‘पण कासवदादा, इथ तर तळाला नदीसारखच शख-भशपल पडलल आहत!’’

‘‘पण नदीतलया शख-भशपलयात काय असत? इथ या दोन भशपलयाचया पटीत एक भकडा बसलला असतो बर का! तयाला चालायच असल, की आपल

पाय िटीतन बाहर काढन तो हळहळ चालतो. हा अगदी मासाचा गोळा असतो गोळा. या भशपलयात चकन एखादा वाळचा कण गला, की तो याचया अगाला टोचायला लागतो. मग तो आपलया अगातन पातळ रस काढन तयावर गडाळतो. तरी बोचण काही सपतच नाही. हा आपला तसाच गडाळत राहतो. मग तयातन छानदार मोती तयार होतो. इथ तळापयात कधी कधी माणस यतात. भशपल उचलन घऊन जातात.’’

इतकयात तयाचयामधन एक रिाणी भतरका भतरका चालत गला. तो आपलया बटबटीत डोळानी भमनकड पाहत होता. आता मात भमनची घाबरगडी उडाली. पळत जाऊन ती कासवदादाजवळ उिी राभहली.

‘‘घाबर नकोस, हा तर खकडा! याचया पाठीवर माझयासारखच कठीण कवच आह. तयामळ शत याचयावर हला कर शकत नाही. याला सहा तर कधी आठ पायही असतात. तरीपण बटाला सरळ मात

31

ñdmܶm¶

पर. १. एक-ोन वाकयात उततर शलहा.(अ) भमन मासोळी कठ राहायची?(अा) भमनला समद का बघायचा होता?(इ) नदीच पाणी गढळ का झाल?(ई) खडकावर िलललया िलाच रग कोणत होत?(उ) समदाचया खोलवर अधार का असतो?

पर. २. तीन-चार वाकयात उततर शलहा.(अ) लखखकन नदीच वणवन कस कल आह?(अा) भमनची व आईची चकामक का झाली? (इ) घोडमासा पाहन भमनला हस का आल?

पर. ३. कोण, कोणास व कवहा महणाल त शलहा.(अ) ‘‘समद, समद महणतात तो आला की!’’(आ) ‘‘तयाच नाव घोडमासा, समदघोडा!’’(इ) ‘‘घाबर नकोस, हा तर खकडा!’’(ई) ‘‘कासवदादा, चला ना माझयाबरोबर.’’

िबारथ : जलपरवास - पाणयातील रिवास. मासोळी - लहान मासा. मसळधार - िार जोराचा. लोढ- खप लोट. चककर मारन - िटकन, भिरन. डोळ शवसफारण - डोळ मोठ करण. भकय - भशकार.

चालता यत नाही. तोडाजवळ दोन नागया असतात तयामळ तयाच सरकणही हात व तयाला िकयही पकडता यत.

‘‘आता त माझयाबरोबर चल, आपण खप दर व खप खप खोल जाऊ. भतथ खप अधार असल, कारण इतकया खोलवर रिकाश पोहोचत नाही. भतथ रिचड आकाराच मास पाहतात. काही माशाचया अगातन उजड बाहर पडतो. चल यतस गमत बघायला?’’

‘‘नको र बाबा.’’ घाबरन भमन महणाली, ‘‘मला माझया आईकड जायचय.’’

कासवदादा हसन भतचयाबराबर भनघाल. वाटत भठकभठकाणी जाळी सोडलली होती. ती चकवत तयानी भमनला नदीत आणन सोडल!

अहाहा! नदीचया गोड पाणयाचा सपशव भमनचया अगाला झाला. भतन दोन-तीन चळा िरलया. खारट तोड सवचछ धतल गल.

‘‘कासवदादा, चला ना माझयाबरोबर.’’ भतन आगरह कला.

‘‘नको भमन. जसा तला समद आवडत नाही, तशीच मला नदी आवडत नाही. बर! यतो मी, त मात आता घरीच जा ह!’’ वळन बघत कासवदादा हळहळ भनघाल.

भमनला कणिर वाईट वाटल. कासवदादानी भतला भकतीतरी गमती दाखवलया होतया. तया कधी एकदा आईला सागन, अस भतला झाल हात.

- शवनया साठ

32

पर. ४. विपलािध िोती कसा तार होता? करिान वकरा वलहा.पर. ५. चार-पाच ओळीत वणथन करा.

(अ) घोडमासा (अा) खकडापर. ६. ‘इवलीिी’ ासारख आणखी िबद वलहा.पर. ७. (अ) सिानारथी िबदाचा ोग जोडा लावा. (आ) ववरद धारथी िबदाचा ोग जोडा लावा.

इरली टणक

गरम लहानिर अधार

मोि माग

लाब परचडलहान उषण

पढ परकाश

पर. ८. ोग जोडा लावा.नाम फरशषण

(अ) फमन (१) मसळधार (आ) पाणी (२) इरलीशी (इ) डोळ (३) खारट (ई) पाऊस (४) बटबटीत

पर. ९. खालील िबद वाचा. सिजन घा. गिागिा, खालोखाल, पिोपिी, फचतरफरफचतर, पटापट, रातोरात, मोिमोिी, पारलोपारली, मागोमाग

पर. १०. तमही विन िासोळी आहात अिी कलपना करन सिदाची िावहती आईला सागा.पर. ११. िख-विपलापासन िोभचा वसत बनवा.l खालील वाक वाचा.

(अ) फरसन ‘ताजमहाल’ पाफहला.(आ) मिान सरशला साफगतल, ‘पाल तझाकड उदा णार आह.’एखादा शबिारर जोर दाराचा असता, िसऱाच मत अपरतक सागताना (‘ - ’) अस एकरी

अरतरणफचनह रापरल जात.l खालील वाकातील काळ ओळखा.

(अ) सय परवला उगरतो.(आ) मला लाड आरडला.(इ) आईचा सरपाक झाला होता.(ई) मी गाराला जाईन.(उ) त का रडतस?(ऊ) मी पोहाला फशकणार आह.

मऊमोि

33

१२. चदावरची िाळा

एकभवसावया शतकात िरलचदावरती शाळा,चदावरचया शाळत नसलखड आभण िळा. छोटा छोटा यानातन शाळत जातील मल, बटण दाबताच शाळच दार होईल खल. दपतराच ओझ तवहा नसल पाठीवरती, ऑखकसजनचा भसभलडरच नयावा लागल वरती. िाजी-पोळीचया डबयाची राहणार नाही कटकट, जवणाची गोड गोळी घऊन टाकायची पटपट. पी. टी. चा तास कसा होतो त पहाल, एक उडी मारताच तसच तरगत रहाल. दाबायची बटण एवढाच िकत अभयास, चदावरती पोहोचलात की झालातच पास. अशी असल िारी चदावरची शाळा, चदावरचया शाळत िकत चादणयाशीच खळा. -चारता पढरकर

l ऐका. महणा. वाचा.

34

ñdmܶm¶ पर. १. एका वाकयात उततर बलहा.

(अ) चदरावरती शाळा कोिता शतकात भरल?(आ) चदरावरचा शाळत जाताना कशाच ओझ नसल?(इ) चदरावरचा शाळत कशाची कटकट राहिार नाही?(ई) चदरावरचा शाळत अभास कसा करावा लािल?

पर. २. ोन-तलीन वाकयात उततर बलहा.(अ) चदरावरचा शाळत पास कवहा कल जात?(आ) चदरावरचा शाळत चादणाशीच का खळाव लाििार आह?

पर. ३. योगय कारण शोधा.(अ) चदरावरचा शाळत जाताना ऑखकसजनचा रसरलडर नावा लािल कारि...

(१) दपतराऐवजी रसरलडर नावा हा रनम असलामळ.(२) चदरावरती परािवाच परमाि कमी असलामळ.(३) रसरलडर नला तरच शाळत ऊ दतात महिन.

(आ) चदरावर एक उडी मारताच तरित राहतात कारि...(१) रशकक अशीच पी.टी. रशकवतात.(२) रवदाराषिच वजन कमी असत महिन तरितात.(३) चदरावर िलावर िरतवाकषिि कमी होत महिन तरितात.

पर. ४. शबातलील शवटच अकषर सारख यणार शब कबवतततन शोधा व बलहा. उदा., भरल-नसल.

पर. ५. ‘पटपट’ यासारख शब बलहा.पर. ६. कबवतत आलल इगरजली शब शोधतन याली करा.पर. ७. तमहली डबयात रोज काणकोणत पारथ नता? नाव बलहा.पर. ८. कोणत पारथ डबयात आणायच नाहलीत अस बशकषक तमहाला वारवार सागतात? का त बलहा.पर. ९. चदावरचया शाळत तमहली बशकत आहात. तमहाला ‘पतथवलीच’ वणथन करायला साबगतल आह. कलपना

करा व बलहा.उपकरम : चदरावरचा शाळच रचत तमचा कलपनन काढन रिवा.परकलप : चदरावरचा पाच करवता रमळवा व सगरह करा.l खाललील वाकय वाचा.

(अ) ििश आईला महिाला, ‘‘मी करीही चकीच वाििार नाही.’’(आ) ताई दादाला महिाली, ‘‘मला उदा शाळला सोडशील का?’’बोलिाऱाचा तोडच शबद दाखवणाकरता ‘‘ - ’’ अस दहरी अवतरिरचनह वापरल जात.

शबारथ : शतक - शभर. यान - अवकाशातन परवास करिार ससजज वाहन.

35

आपली आई आपलयावर भकती माया करत. खाऊभपऊ घालत. पोटाशी घत. गोषी सागत. भकती छान असत आपली आई!

या आईहन एक मोठी आई आह. तीदखील भकती छान आह! भतन तमहा-आमहाला लागणारी रितयक गोष तयार कली आह. कोणतया ना कोणतया सवरपात भदली आह. ह जवणाच ताट पाहा. यातला रितयक भजननस मोठी आई होती महणन भमळाला आह. तमही राहता त घर, तयाला लागणार लाकड, दगडसदधा तया आईन भदल. कोण बर अशी ही मोठी आई? भतच नाव िमी! जमीन!

जभमनीत काय आह? माती. हीच का ती आई? तमही महणाल-खरच त. मातीच आह जभमनीत; पण मातीला तमही कमी समज नका. माती आह महणनच आपण भजवत आहोत.

जभमनीमळ भमळतात. जमीन नसती तर यातला एकही भजननस भमळाला नसता. साऱया िाजया, जगातील सारी िल, औधाची सगळी झाड जभमनीतनच जीव धरन वाढतात. आह ना आपली आई मोठी?

तमही वापरता त कपड पाहा. ह सताच आभण रशमाच आहत. सत कशाच असत? कापसाच. कापस कोठन भमळतो? कपाशीचया झाडापासन. रशीम कोठन भमळत? रशमाच भकड असतात. ततीचया झाडावर त जगतात. ही कापसाची व ततीची झाड जभमनीतच वाढतात. जमीनच रितयक

भजननस भनमावण करत ह तमहाला यावरन कळन यईल.

चादी, रप, भपतळ, ताब या सगळाचया खाणी मोठा आईचया पोटात सापडतात. भपतळ, ताब, कथील नसत, तर आपण िाडी कशाची कली असती? सोन, रप नसत तर दाभगन कस भमळाल असत?

एवढच नाही! अजन ऐका. या मोठा आईचया पोटात लोखड व दगडी कोळसा याचयाही रिचड खाणी आहत. लोखड व कोळसा यामळ तर रितयक भगरणी अन रितयक कारखाना चालतो. कारखान नसत, तर लोखडी खचयाव व

पलग भमळाल नसत. सया, टाचणया, चाक, कातया, गडा, काचच सामान, मोटारी, आगगाडा, भवमान इतयादी सगळ सगळ बनलच

१३. मोठी आई

जवणाचया ताटातला रितयक भजननस मोठा आईन भदला, महणजच तो जभमनीतन भनमावण झाला. गवहाची पोळी, जोधळाची िाकरी, तादळाचा िात! गह, तादळ व जोधळ कोठ तयार होतात? शतातच ना! पाटी-पखनसलीच मऊ दगडही जभमनीतच सापडतात.

चहाची साखर घया. ती उसापासन करतात; पण ऊस उगवतो कोठ? जभमनीत. रॉकल कठ सापडत? जभमनीतलया खाणीत. कळी, कवठ, पर, आब, नारळ, दाक, िणस इतयादी तमहाला आवडणारी िळ

36

नसत, लोखड आरि कोळसा नसता तर! सािा, ा दोन िोषी दिारी आई मोठी नवह का?

आता घराबददल पाहाल तरी तच उततर दाव लािल. तमच घर कशाच बारल आह? दिड, माती, रवटा, चना अन लाकड ाच. घराला लाकडाच खाब, दार, खखडका आहत. दाराचा कडा, तळा व रबजािऱा लोखडी आहत.

शबारथ: बजननस - वसत. तळया - लोखडाचा जाड सळा. कडिा - किस कापन घऊन उरलला िराना खाणाचा भाि, वरि. माततभतमली - जनमभमी. परमभाव िाळगण - परम असि.

कलप, खखळ बसवल आहत. ह लोखडही भमातचा पोटातच सापडत.

तमही कोितीही िोष घा. जरमनीमळ ती रमळालली आह. ह तमचा आता लकात आलच असल!

तमही दर-दही-तप खाता! िाई-महशीपासन ह आपि रमळवतो; पि ा िाई-महशी जितात कशावर? िवत व कडबा ावर. ह कोि ताना दत? आपली मोठी आई.

जिात जी जी सदर िोष रदसत ती अशा परकार मोठा आईपासन उतपनन झालली आह. जिलली आह व वाढलली आह!

ती तमहाला अनन-वसत दत, दारिन दत, घरदार दत, रनरान दत, भाडीकडी दत, चहासाखर, पाटीपखनसल दत, सिळ सिळ दत. ता मोठा आईच कवढ उपकार मानल पारहजत! अन मि अशी जी जमीन रकवा ररिीमाता रतच छोटस रप महिज आपली मातभमी! ता भमीतल अनन खाऊनच आपि मोठ झालो, शहाि झालो. मािसाना परतक िोष रदली ती ा भमीनच. ता माभमीबददल आपि मनात नहमी परमभाव बाळिावास नको का?

आपली मोठी आई महिजच आपली माभमी!- मालतलीिाई ाडकर

ñdmܶm¶

पर. १. एक-ोन वाकयात उततर बलहा. (अ) घर बारणासाठी कोिकोिता वसत लाितात? (आ) जरमनीचा पोटात कोिकोिती खरनज सापडतात? (इ) कारखानात रातपासन कोिकोिता वसत तार होतात? (ई) चना कशापासन तार करतात? (उ) लखखकचा मत मातभमीबद दल परमभाव का बाळिावा?

ातील दिडमाती जरमनीतनच आिली िली. रवटा कशाचा आहत? लाल मातीचा. लाल माती कोठन आिली? जरमनीतन. चना कठ रमळतो? जरमनीत चनखडीच खडक असतात. चना ा खडकापासन तार करतात. लाकड कोठन आिल? मोठमोठा रानातील वाळलली परचड झाड तोडन ह आिल. दाराला लोखडाचा रबजािऱा, कडा,

37

पर. २. तमही खात असललया अननपाराातील कोणकोणतया वसतत जशमनीकडन शमळतात, तयाची याी िनवा.पर. ३. आपण माततभतमीिददल परमभाव का िाळगायला हवा त तमचया िबात शलहा.पर. ४. ‘मोठी आई’ साठी पाठात वापरल गलल िब िोधा व शलहा.पर. ५. ‘पाटीपखनसल’ सारख जोडिब पाठाततन िोधतन शलहा.पर. ६. खालील िबाच समानारथी िब शलहा. (अ) मातिमी - (इ) वसत - (आ) माया - (ई) आई -पर. ७. ह िब असच शलहा.

भजननस, िमी, रॉकल, भनमावण, रिचड, रितयक, खचयाव, कातया, गडा, तळया, गोष, उतपनन, कपन, वसत, मातिमी, कडा, महशी, अनन, पखनसल, रिमिाव, टाचणया, साऱया, धनधानय, दाक.

पर. ८. खालील पारथ किापासतन िनतात त शलहा. उदा., साखर-ऊस. (अ) िटाण - (उ) विसव - (आ) मनक - (ऊ) सॉस - (इ) िाकरी - (ए) सरबत - (ई) चपाती - (ऐ) भचकी -

पर. ९. खालील िबाच अनकवचन शलहा. (अ) तळई - (इ) दाभगना - (आ) भबजागरी - (ई) कवठ - (इ) झाड - (उ) माती -

पर. १०. खालील तका भरा.

अ. कर. मनषयाच खाद घरिाधणीला उपयक वसतत शवशवध खशनज पराणयाच खाद

पर. ११. ितात पीक याव महणतन ितकरी कोणकोणती काम करता? तया कामाची याी करा.

पर. १२. खालील तका पतणथ करा.

लोखडी वसतत काचचया वसतत लाकडी वसतत मातीचया वसतत

पर. १३. जशमनीचया खाली यणारी शपक व जशमनीचया वर यणारी शपक याची माशहती करन घया. तयाची याी तयार करा.

38

वाचा.

पर. १४. खालील वसतपासन तिचा घरी कोणकोणत पदारथ तार कल जातात. ाववषी आपापसात गपपा िारा.

पर. १५. िाठा आईपासन परापत होणाऱा गोषी वलहन आकती पणथ करा.

उपकरि : आई, मातभमी ा फरषाररील कफरताचा सगरह करन ता कफरताच रगायत राचन करा.परकलप : फशकक फकरा पालकाचा मितीन जरळचा शताला भट दा. शतात णाऱा फरफरध फपकाच

फनरीकण करन शतातील अननधानाबददल माफहती फमळरा.l खालील वाकात (? ! ‘-’ ‘‘-’’ . ,) घालन वाक पनहा वलहा.

(अ) आरडल का तला पसतक आई महणाली.(आ) तो परामाफणक आह बाबानी साफगतल.(इ) गण महणाला अग आई उदा सटटी आह अस फिनन साफगतल महणन मी शाळत गलो नाही(ई) अहाहा फकती छान फचतर आह(उ) तला लाड आरडतो का(ऊ) माझ काका मबईला राहतात(ए) मध राजा रफझा र माररा गपा मारत बसल

उडीि टमाटाबटाटा

फमिाईफशरा

चहा

फिनशन सोसाटीत पररश कला. सोसाटीचा पररशि राराजरळ लारलला िळारर सफरचार फलफहला होता. ‘परतक मानराची गरज पणय करणास फनसगय समथय आह; ताला कोणतीही हार नाही.’ फिनश फरचार कर लागला, ‘ा सफरचारातन फनसगायच फकती रासतर सररप िाखरल आह.’

फनसगायतील परतक घटकाला िण माहीत आह, घण नाही. झाड, रली, पान, िल, नदा, परयत, डोगर, पश, पकी, माती, चदर, सय, तार... फनसगायतील अस अनक घटक आपल जीरन सखकर वहार महणन मितीला असतात. आपलाला फनसगायला काही िता आल नाही तर िऊ न; पण ताचाकडन काही ओरबडन घऊ न. फनसगय आपला फमतर आह. आपण ताच फमतर का बन न?

घर

कपड

िोठी आई

साखर

39

खप जनी गोष. फरजनगरमध तवहा कषणिररा राज करत होत. ताचा परधानाच नार होत अपाजी. अपाजी िार चतर होत.

कफलग राजात पोहोचाला तीन मफहन लागत. आपण चागली, ताजी कोबी पािरली, तरी ती कफलग राजात जाईपात कजन जातील अस राजाला राटल.

आपली शका तानी अपाजतीना साफगतली. अपाजी महणाल, “तात का अरघड आह? एका बलगाडीत गाडीरानाला बसणापरती जागा सोडन बाकीचा जागत माती भरा. ता मातीत कोबीच बी परा. रोज कोबीचा रोपाना पाणी ित पढ जाला गाडीरानाला सागा. गाडी कफलग राजात पोहोचपात कोबी तार होतील.”

राजान अपाजतीचा सागणापरमाण एका गाडीत माती भरन तात कोबीचा

फबा परन ती कफलग राजाकड रराना कली. गाडीरान पररासात रोज कोबतीचा रोपाना पाणी ित होता.

तीन मफहनानी ती बलगाडी कफलग राजात पोहोचली. कफलग राजाला ताजी कोबी फमळाली. ताला आनि राटला. अपाजतीच कौतकही राटल.

अपाजतीची आणखी एक परीका घारी, अस कफलगचा राजाला राटल. तान एकसारखा फिसणाऱा तीन मतती मागरला र महणाल, ‘ा तीनही मतती फिसाला सारखा असला, तरी ातली एक मतती

फनकष आह, िसरी मधम िजायची आह आफण फतसरी उतकष आह. ा सारखा फिसणाऱा तीन मततीमधील उतकष कोणती त मला सागा.’

ताचामधील िरक इतर कोणालाही ओळखता ईना. अपाजी महणाल, ‘मी सागतो िरक.’ तानी एक लरफचक तार घतली. ती एका मततीचा कानात घातली. तथन ती तार मततीचा तोडातन बाहर पडली.

१४. अपपाजीच चात थ

उततरकड कफलग राज होत. ता राजाचा राजाला राटल, एकिा आपणही अपाजतीची चतराई पाहारी महणन तान कषणिररााना फनरोप पािरला. ‘तमचा राजात िार चरिार कोबी फपकतात अस मी ऐकल आह. ताचा आसराि घणाची माझी इचछा आह. माझासािी काही कोबी पािराल का?’

कफलग राजाला कोबी पािरणाची कषणिररााना इचछा होती; पण त पािरणार कस? ता काळी आजचासारखी राहतकीची जलि साधन नवहती. राहतक चालाची ती बलगाडामधन. बलगाडा

40

अपाजी महणाल, ‘ही फनकष मतती.’नतर अपाजतीनी ती तार िसऱा मततीचा कानात

घातली. ती तार ता मततीचा िसऱा कानातन बाहर पडली. अपाजी महणाल, ‘ही मधम िजायची मतती.’

फतसऱा मततीररही अपाजतीनी हाच परोग कला. ता मततीचा कानात घातलली तार फतचा तोडातन रा िसऱा कानातन-कोिनच बाहर पडली नाही. अपाजी महणाल, ‘ही उतकष मतती.’

अपाजतीनी कफलग राजाला ताचा परशनाच उततर फिल- ‘आपण मागरलला मततीपकी एका मततीचा कानात घातलली तार फतचा तोडातन बाहर पडली, ती फनकष मतती. एखािा माणस जा अिरा ऐकतो, ताचा खरखोटपणा पडताळन न पाहता, जर तो ता िसऱाना साग लागला, तर ताच र समाजाचही फहत होत नाही.’ ा मततीचा असा अथय होतो.

‘िसऱा मततीचा एका कानातन घातलली तार ता मततीचा िसऱा कानातन बाहर पडली, ही मधम परतीची मतती. एखादा माणसान अिरा ऐकली आफण ती िसऱा कानान सोडन फिली, तर तात समाजाच फहतही होत नाही आफण नकसानही होत नाही. हा िसऱा मततीचा अथय.

‘फतसऱा मततीचा कानात घातलली तार तथच अडन राफहली, ही फतसरी उतकष मतती. अिरा ऐकलारर जो माणस िसऱा कानान ती सोडन ित

िबदारथ: चतर - हशार. चवदार - चफरष. कवलग - एका राजाच नार. गाडीवान - राहक, गाडी हाकणारा. वनकष - कमी परतीच. अफवा - खोटी बातमी. सतष - समाधानी. परावा - िाखला.

नाही फकरा लगच ती िसऱाला सागत नाही, तर फतचा खरखोटपणाची खातरी करन घतो आफण आपण का ऐकल त परावाफशरा सागत नाही, तो माणस उततम.’ हा फतसऱा मततीचा अथय हो.

कफलगचा राजाला अपाजतीच उततर फमळाल. अपाजतीनी तीनही मततीचा िजाय ओळखलान राजा सतष झाला. तान अपाजतीच र कषणिररााच अफभनिन कल.

- ववलास वगत

ñdmܶm¶

पर. १. एक-दोन वाकात उततर वलहा.(अ) अपाजतीनी बलगाडीत कशाच पीक घाला लारल?(आ) उतकष िजायची मतती कोणती?(इ) कफलगचा राजा सतष का झाला?

पर. २. तीन-चार वाकात उततर वलहा.(अ) अपाजतीनी ताजी कोबी कफलग िशाकड कशी पािरली?(आ) कफलगचा राजान अपाजतीची िसऱािा कशी परीका घतली?

41

(इ) मततीचा तोडात घातलली तार तोडातन बाहर त ाचा अपाजतीनी कोणता अथय लारला?(ई) अपाजतीचा मत उततम माणस कोणता?

पर. ३. पाणी टचाईिळ तमहाला पाणी दरन आणाच आह. किी शरिात त आणणासाठी तमही का परतन कराल?

पर. ४. ववरदारथी िबद वलहा.(अ) फहत Î (अा) अरघड Î (इ) फनकष Î

पर. ५. खाली वदलला उदाहरणापरिाण चौकट पणथ करा.

गाडी-गाडीरान चतर-चतराई खरा-खरपणा..........-धनरान महाग-.......... ..........- साधपणा..........- िारान ..........- सरसताई ..........- शहाणपणा

बल- .......... ..........-नरलाई भोळा-..........

पर. ६. खालील िबद वाचा व सिजन घा.(अ) चतर - चातय (इ) कर- कौय (उ) सिर - सौि य(आ) चोरी - चौय (ई) शर - शौय (ऊ) धीर - धय

पर. ७. खालील िबदाना तो, ती, त िबद लावन वलग ओळखा.(अ) िरी (इ) माि (उ) पसतक(आ) पान (ई) लाड (ऊ) रही

पर. ८. तिचा वितराचा/िवतरणीचा चतरपणाच कौतक झालाचा परसग घरी व वगाथत सागा.पर. ९. अपपाजीसारखा अनक चतर वकी इवतहासात होऊन गला आहत. उदा., वबरबल, तनालीराि.

ाचा गोषी विळवा. वाचा. वगाथत सागा.पर. १०. खालील आकतीत वदलला िबदास वविषण लावा.

सववचार

आपला फशकणाचा जो िशासािी उपोग करतो तो सफशफकत समजारा.

फशकण महणज आपल शरीर, मन र बि धी ाचा फरकास हो.

कोबी ताजी ितथी

42

l खालील तका वाचा. समजतन घया.

नाम/सवथनाम वतथमानकाळ भततकाळ भशवषयकाळ

माया खळत. खळली. खळल.तो खळतो. खळला. खळल.

तमही खळता. खळलात. खळाल.आमही खळतो. खळलो. खळ.तया खळतात. खळलया. खळतील.

l शललया सतचनापरमाण खालील वाकयात िल करा.

१. ररमा सहलीला गली. (वाकय िभवयकाळी करा.)२. मला अाबा आवडतो. (वाकय ितकाळी करा.)३. चदान लाड खाऊन सपवला. (वाकय वतवमानकाळी करा.)४. सिा माझा भमत आह. (वाकय ितकाळी करा.)५. वदना अभयास करत. (वाकय ितकाळी करा.)६. सज भकरकट खळतो. (वाकय िभवयकाळी करा.)

l पतर, गाव, नगर, िा ही अकषर िवटी असणाऱया गावाची, िहराची, शठकाणाची नाव खालील तकतयातशलहा.

गाव पतर नगर िा

मानगाव सोलापर अहमदनगर आरगाबाद

सागा पाह.

शटावचया खखशावररबाबात बसतो,काहीही भलभहणयासाठीमाझयाभशवाय पयावय नसतो.

वली अन वनसपतीनीनटल मी िलानी,खळणयासाठी मजतशोधल मला मलानी.

43

िबदारथ : अवनष - राईट. बडी - एक परकारच रसतर. आण - शपथ. पाणी भरण - मित करण.

l ऐका. महणा. वाचा.

होळी आली होळीखारी परणाची पोळी,झाड, िादा तोड नकाकर-कचरा खड डात टाका.

होळी आली होळीभरा सि गणाची झोळी,अफनष रढी, परथाचीबाध होळीसािी मोळी.

होळी आली होळीिर पायररणाच भान,नका तोड रक राजीघारी आज अशी आण.

१५. होळी आली होळी

होळी आली होळीपळन गली िर थडी,ऊन आता लागल राढकाढा कपाटातन बडी.

होळीचा हा सण असाजो कोणी साजरा करील,फनसगयराजा ताचा घरीसरत: ऊन पाणी भरील.

-वदलीप पाटील

44

िसरा गणशोतसर

गढीपाडरा

फिराळी

होळीसकात

ñdmܶm¶

पर. १. एक-दोन िबदात उततर वलहा. (अ) होळीला कराचा गोड पिाथय- (अा) करकचरा टाकाच फिकाण-पर. २. एक-दोन वाकात उततर वलहा. (अ) करीन का तोडणास मनाई कली आह? (आ) होळीचा रळी झोळी कशान भरारी? (इ) होळीसािी मोळी कशाची बाधारी? (ई) करीन होळीचा फिरशी कोणती शपथ घाला साफगतली आह? (उ) करीचा मतापरमाण होळी साजरी कलास ताचा घरी कोण पाणी भरल?

पर. ३. ‘पाथवरणाच भान ठवन होळी साजरी करा.’ ाबाबत तिच ित दोन-तीन वाकात वलहा.पर. ४. ‘होळी’चा सणाची तारी तमही किी कराल त वलहा.पर. ५. तिचा पररसरात ‘आदिथ होळी’ साजरी करणासाठी एक सचनाफलक तार करा. सचनाफलक झाड तोड नका.

पर. ६. होळी हा सण ‘फालगन’ ा िराठी िवहनात तो. तापरिाण खालील तका वदनदविथका पाहन पणथ करा.

l खालील सचना वाचा. अिा आणखी सचना तार करा.

निीचा पाणात करकचरा, फनमायल टाक न. ओला कचरा, सका कचरा िरा रगरगळा,तरच परिषणाला बसल आळा.

45

(माणस रनामध गाई चाराला घऊन गला होता. गा चरत असताना एक फचमणी उडत उडत फतचाजरळ त.)फचमणी : फचर फचर फचर ग! फतकड त कोण ग?गा : अग मी कफपला मारशी का ग फचऊ उिास फिसशी?फचऊ : का साग गाई गाई, छाती धडधडत पहा बाई! का कर सचतच नाही! भीती िार राटत बाई ॥गा : अग अग फचऊताई । मोबाईलचा आराज, तज सहन न होई ॥ त आहस नाजकशी । आराजान होशी कासाफरशी ॥ (गाही आपल डोळ पसत.)फचऊ : कफपला मारशी का ग झाल? तझसदा डोळ का पाणारल?गा : का साग फचऊताई! पलससटकचा बघ ढीग फकती? घासाबरोबर पलससटक जात माझ तर पोटशळच उित!!

फचऊ : का करार, सचत नाही मानर शहाणा होतच नाही.गा : चल ग जाऊ तलारारर, पाणी फपऊ घोटभर । (िोघी तलाराचा कािारर जातात.)मासोळी : अग कफपला, अग फचऊ । नका इथल, पाणी फपऊ ॥फचऊ : का ग, का ग मासोळी? त तर राहतस ाच जळी ॥मासोळी : अग इथल जल फरषारी । तगमग जीराची होत भारी ॥ पाणी आह घाण घाण । तडिडती जलचराच पराण ॥गा : त बघ आल नागोबा.फचऊ : (नागोबास उददशन बोलत.) अहो, अहो नागोबा आज का झाल रागोबा?नागोबा : नाही रारळ, नाही शती मला पकडन, लाहा िती! नको नको ती अधशरदा मानरा, डोळ जरा उघड आता!गा : (माणसाला उददशन बोलत.) का मका पराणाना िता तरास? का जगलाचा करता ऱहास? राघोबा मग घालतात झडप तमहालाच करतात पोटात गडप!सरय पराणी : मानरा मानरा ऐक तर खर. रनचर आता नच तझ सोर करत राहाशील जर परिफषत सार धरती माता िईल िषण तडिडशील मग िधाफरना तडिडशील मग अननाफरना तवहाच होईल आमच समरण

१६. िका पराणाची कवफत

46

विकषकासाठी ः फरदारााकडन ा सरािपािाच सािरीकरण करन घार.

जागत होऊन राखशील पायररण पायररण! पायररण! (माणस खाली मान घालतो.)माणस : नका नका हो अस बोल, आमही आमच रतयन बिल परयत, जल, राताररण नाही करणार परिषण ॥ सिा करीन रकारोपण फहररगार रनीकरण ॥ कीटक, पकी अन जलचर सगसोर तमही रनचर ॥

- जोती वदय - िट

ñdmܶm¶

पर. १. तकरार व वनचर ाचा िाधिातन जोडा पणथ करा. तकरार वनचर (१) मोबाईलचा आराजाची भीती फचमणी (२) पलससटक सरनान पोटिखी (३) मासोळी (४) रारळ, शत नष पर. २. दोन-तीन वाकात उततर वलहा. (अ) ा पािात कोणाकोणात सराि झालला आह? (आ) फचमणीला कोणता तरास होतो? (इ) गाईच डोळ का पाणारल? (ई) मासोळीन आपली कोणती समसा माडली आह? (उ) नागोबाची तकार कोणती अाह?पर. ३. घोटभर, िलभर, तासभर, कणभर, चिचाभर ह िबद वापरन वाक वलहा.

िबदारथ : कवफत- तकार. कासावीस होण- वाकळ होण. डोळ पाणावण- ि:ख होण, रड ण. पोटिळ उठण- पोट िखण. जलचर- पाणात राहणार पराणी. डोळ उघडण- जागरक होण, सारधान होण. सगसोर- नातराईक. ऱहास- नष. दषण दण- िोष िण. सिरण- आिरण. वनचर- रनात राहणार पराणी.

47

पर. ४. कोण त सागा (वनचर, भतचर, जलचर, उभयचर) (१) पाणात राहिार- (३) जिलात राहिार- (२) जरमनीवर राहिार- (४) जमीन व पािी ा दोनही रठकािी राहिार-पर. ५. खाललील शबाच समानारथी शब पाठाततन शोधतन बलहा. (१) रकनारा- (३) जल- (५) मासा- (२) शवट- (४) आठवि- (६) नातवाईक-पर. ६. खाललील शबाच अरथ बशकषकाचया मतलीन समजतन घया. सिसोर, पाहि, नातवाईक, भाऊबदपर. ७. खाललील शबाच बलग िला. (१) रचमिी - (२) नाि - (३) वाघ -पर. ८. खाललील वाकयात कसातलील योगय वाकपरचार घाला. (उदास रदसि, कासावीस होि, डोळ पािावि, डोळ उघडि.) (अ) सहादरी डोिर चढताना आमचा जीव पािी रपणासाठी .................... होत होता. (आ) आवडत पन हरवलान सज आज .................... होता. (इ) पािीटचाई भास लािताच पािी बचतीबाबत सवााच .................... उघडल. (ई) रसतावर घडलला अपघात बघन सवााच .................... .पर. ९. धडधड, तगमग यासारख आणखली शब बलहा.

l खाललील चौकटलीत काहली पराणली व काहली पकयाचली नाव लपललली आहत. त शोधा व तयाचली नाव बलहा. उा., वटवाघतळ

रस

ा

का

रब

को

बा

रज

ह

तती

व

रक

रट

लहा

रा

ब

ि

ळा

ट

ि

ट

ि

द

स

सा

मो

वा

उ

वी

क

ब

त

र

घ

घ

ट

ला

ड

िा

ि

स

ळ

का

ळ

वी

ट

डा

ड

िा

48

िातता राखा. सवचछता राखा.

रगणाजवळ एकाचवयकीन रािाव.

रगणाला भटणयाची वळसकाळी : १० त ११ वा.सधयाकाळी : ५ त ७ वा.

रगणाला भटायला यणाऱयानी गथी

कर नय.

l वाखानयाचया शठकाणी लावललया पाटा वाचा. तया पाटामधय आपलयाला सतचना शललया असतात. या सतचनावयशतररक आणखी काही सतचनाचया पाटा तमही तयार करा.

वाखाना

l वरीलपरमाण िाळचया पररसरात सवचछताशवषयक पाटा लावायचया आहत, तर तमही कोणतया पाटा तयार कराल.

िाळा

49

आपण समजतन घऊया.

l वाचा. समजतन घया.

दभनक दररोज भनघणार, रिकाभशत होणारसापताभहक सपताहातन एकदा रिकाभशत होणारपाभकक पधरा भदवसातन एकदा रिकाभशत होणारमाभसक मभहनयातन एकदा रिकाभशत होणारतमाभसक तीन मभहनयातन एकदा रिकाभशत होणारअधववाभवक सहा मभहनयातन एकदा रिकाभशत होणारवाभ वक वावतन एकदा रिकाभशत होणार

l ‘पयाथवरण सरकषण’ याशवषयी पाठाचया िवटी माणसान कलली परशतजा तमचया िबात शलहा.

परशतजाआमही आमच वतवन बदल.

l खालील वाकयातील अधोरखखत िब पाहा.१. ही माझी छती आह.२. त कोणाचा मलगा आहस?३. मी कालच गावाहन आलो.४. जी वगान पळल, ती भजकल.

अधारखखत कलल शबद ‘एकाकरी’ शबद आहत. एकाकरी शबदाना दायची वलाटी भकवा उ-कार नहमी दीघव भलभहतात. या भनयमाला िकत ‘भन’ हा शबद अपवाद आह. खालील शबदापासन वाकय बनवा.

१. ती - २. पी - ३. मी - ४. ही -

l खालील िब वाचा. िबातील िवटचया अकषराला शलली वलाटी, उ-कार समजतन घया.भचमणी, भवळी, भमरची, कढई, चटई, सिाई, खखडकी, माग, भचक, पर, नाच, वसत, गाऊ, भशगर,

कागार, ताई, समई, पाहणी, पाणी.मराठी िात शबदातील शवटचया अकराला दायची वलाटी भकवा उ-कार नहमी दीघव भलभहतात. या

भनयमाला ‘आभण’, ‘परत’ ह शबद अपवाद आहत.

50

१७. पाणपोई

उनहात घहामजनी अगहाची ोतीयहा लहाीलहाीसययकिरणहाची लहागती उषणगरम झळहाई,आठवत दगध उनहातली थडगहार सरहाईवटवकहाचयहा सहावलीत थहाटलली पहाणपोई.

रखरखतयहा उनहात सटतो अवखळ वहारहाधळीसग पहालहापहाचोळहा जहाई यहा उच अबरहा,थिललयहा वहाटसरलहा गलहानी यती गरहागरहाकपऊनी पहाणयहाचहा घोट तवहा मतव िळ खरहा.

यहा कदवसहात चोीिड पडत िडि ऊनसहारखीसहारखी लहागत सहाऱयहानहा मोठी तहान,कपणयहास ठवतहात पहाणयहान भरलल रहाजण‘रि असो वहा रहाव,’ पहाणी कपतहात सहारजण!

झहािललहा लहाल िपडहा, गहार पहाणी रहाजणहातभरपट पहाणी कपऊनी तपत वहाटत मनहात,धनय असो जयहान थहाकटली ी पहाणपहाई उनहातकपऊनीयहा पहाणी दवहा दती सहार तयहा सजजनहास.

- अययब पठाण लोहगावकर

l ऐका. महणा. वाचा.

शबारथ : अगाची लाही लाही होण - उनहामळ अगहाची आग ोण. गध ऊन - भहाजणहार ऊन. पाणपोई - वहाटसरनहा, रसतयहान यणहाऱयहा-जहाणहाऱयहानहा पहाणी कपणयहासहाठी िलली सोय. रखरखत ऊन - खप िडि ऊन. गलानी ण - चककर यण, धदी यण. रक - गरीब. राव- शीमत. तपत होण - समहाधहानी ोण.

51

ñdmܶm¶

पर. १. एका-ोन वाकयात उततर बलहा.(अ) अिाची लाही लाही कशामळ होत?(अा) अवखळ वारा सटलावर का होत?(इ) थकलला वाटसरला गलानी का त ?(ई) पािपोईवर पािी रपणास काि कोि तात?(उ) जानी पािपोई थाटली ताला आशीवाषिद का दतात?

पर. २. उषणगरम, रडगार, पालापाचोळा या शबातलील ोनहली शब एकाच अराथच आहत, अस शब शोधा व बलहा.

पर. ३. घामजण, लाहली लाहली होण, उषणगरम झळाई, रखरखत ऊन, तहान लागण या शबसमतहाचा वापर करन पाच-सहा वाकय बलहा.

पर. ४. रखरख, गरगर यासारख अकषराचली पनरावतततली होणार शब शोधा व बलहा.पर. ५. पाणपोई हा पाणयाशली सिबधत शब आह. तसच खाललील शब वाचा व समजतन घया.

पािबडा, पािलोट, पािवठा, पािथळ, पािकोबडा, पािघोडा, पािवनसपती.पर. ६. ऊन या शबाला बवशषण लावललली आहत. तली वाचा व समजतन घया.

ऊन

लखलखीत ऊन

रखरखत ऊन

कडक ऊन

रिरित ऊनतपत ऊन

कोवळ ऊन

सोनरी ऊन

पर. ७. खाललील बवर धारथी शब बलहा.(अ) िार Î (आ) रक Î (इ) ऊन Î(ई) तपत Î (उ) दवा Î (ऊ) सजजन Î

पर. ८. तमहाला खतप तहान लागलली असताना अचानक पाणपोई बसलली, तर तमचया मनात कोणत बवचार यतलील त बलहा.

पर. ९. चालतन चालतन रकललया वाटसरला रडगार पाणली बमळालयावर तयाला काय वाटत असल, कलपना करा व बलहा.

पर. १०. तमचया गावातलील एखादा पाणपोईवर जा. पाणपोई कोणली काढलली, तली काढणयामागचा उ श, तयाचली बनगा कशली राखतात, पाणली कस भरल जात याचली माबहतली घया. हली एक मोठली समाजसवा कशली आह, याि ल सात-आठ आळली बलहा.

52

(गाव पाराचषी वाडषी. नहमषीरिमाण मल गलषीतषील झाडाखालषी गोळा झालषी आहत. झाडाचषा पारावर गलषीतषील दोन अाजोबा बसल आहत.)लवज : अर भरत, पाणपोई उभषी कराषचषी ठरल,

तर लकतषी पस लागतषील? भरत : लकतषी जमल आहत त तर पाह !सर : खळाचषा सामानासाठषी पस जमवल अन

तमचषा मनात ह भलतच लवचार कस आल?

शकीि : अग, तला पाणपोईचा लवचार आवडला नाहषी का?

सर : तस नाहषी र! खळाच सामान आपण एवढा पशात खरदषी कर शकत होतो. आता पाणपोई उभाराषचषी तर मोठाचषी मदत घषावषी लागल.

आजोबद : अर बाळानो, आमहषी बराच वळ तमचषा गपपा ऐकतोष. तमहषी लोकापषोगषी व कलषाणकारषी काम करताष. आमहषी तमचषाबरोबर नहमषीसारख आहोत. बर सागा, कधषी जाषच खरदषीला?

भरत : आजोबा, कशाकशाचषी खरदषी करावषी लागल?

आपण ह करद!

53

पर. १. पाराची वाडी ा गावातील िलानी कलला उपकरिाबद दल तिच ित सागा.

पर. २. आपण एखादी गोष वकवा उपकरि करतो, तवहा घरातील िोठा िाणसाना सागण आवशक आह का? तिच ित सागा.

पर. ३. अिा परकारच कोणकोणत सािावजक उपकरि कराव अस तमहाला वाटत? त उपकरि रोडकात सागा.

पर. ४. ‘पाणी’ ा ववषावरची घोषवाक तार करन ताचा पाटा तार करा.

पर. ५. ‘पाणी हच जीवन’ ावर आधाररत दहा ओळी वलहा.

पर. ६. तमही एखादा उपकरि कला असल, तर ताबाबतची िावहती वितराला पतरान कळवा.

आजोबा : िोन माि, तारर झाकणी, ओगराळ, पल र सती कापड.

ववज : कापड कशाला?आजोबा : अर, कापड ओल करन मािाभोरती

गडाळल, तर मािातल पाणी थड राहत. पण पाणपोई उभी कराची कि?

िकील : आमचा घराजरळ खप जागा आह र डरिार झाडही आह. ताखाली िरा माि.

सर : तझा आई-बाबाना फरचारन िर. िकील : अर आपल िरल तवहाच साफगतल आह.

त कधीच नाही महणणार नाहीत. ताना मित कराला खप आरडत.

भरत : माझी आई रोज पकासािी मला पाणी िराला लारत. तातनच माझा डोकात ही पाणपोईची कलपना सचली, अन मी आई-बाबाना साफगतली.

आजोबा : खप कडक उनहाळा आह. उनहाचा ा झळानी तोड कोरड पडत. सारख पाणी ारस राटत. तमचा ा पाणपोईमळ रसतान णाऱा जाणाऱाची तहान तरी भागल.

सर : आजोबा, ओगराळ कशाला? पलान पाणी घता त ना.

भरत : अग सर, आपण ओगराळान आपलाला हर तरढच पाणी घऊ शकतो; आफण ओगराळ रापरलान असरचछ हात पाणात बडत नाहीत.

आजोबा : समजल का सर ओगराळ का रापरार त? रोज मािात पाणी कोण भरणार? ताच काही फनोजन करा का मलानो?

ववज : हो अाजोबा! सकाळी पाणी त, तवहा आपण मािात पाणी भरा. रातरी माि ररकाम होतील, तवहा त सरचछ फरसळन, धरन िरा. आई महणाली, ‘नारळाचा कशरान कररटीन माि घासलास त आणखी सरचछ होतात.’

सर : आपण फतथ सचनािलकही लार.भरत : अर रा! चागली कलपना आह. कोणता

सचना फलहा.सर : ‘ह फपणाच पाणी आह.’ ‘फपणासािी हर

तरढच पाणी घार’. ‘पाणी जपन रापरार’, ‘पाणी ह जीरन आह.’

आजोबा : शाबास मलानो, तमहाला पाणाच महतर कळल. ह बघन आमहा रि धाना खप आनि झाला. सराानी पाणाचा रापर काटकसरीन कला, अपव टाळला, तर पाणाची टचाई कमी होईल.

l ववचार करन सागा!

54

एकदा काष झाल, आपलषा शरषीराच दोन हात, उजवा आलण डावा एक लदवस चकक भाडाषला लागल. उजवा हात महणाला, ‘‘आजपासन मषी आराम करणार!’’ मग डावा महणाला, ‘‘का, काष झाल? त का आराम करणार?’’ ‘‘मषी मोठा आह, तझषापका माझा मान जासत आह.’’ उजवा हसन महणाला, ‘‘वा!वा! महण मषी मोठा आह. अर, जा मषी तला मोठा मानतच नाहषी. अर माझषालशवाष पान हालत नाहषी माहषीत आह का तला?’’ उजवा हात महणाला. दोनहषी हाताच बराचवळ भाडण चालल होत. इतकावळ शात बसलल डोक मग रागान महणाल, ‘‘अर थाबा ह काष चाललष? तमचषा दोघात चागल काम कोण करतो हच मषी पाहणार आह.’’ ‘‘हो! हो! पाहाच!’’ उजवा हात महणाला. ‘‘ मषी पण तषार आह.’’ डावा महणाला. दोनहषी हात तषार झाल. ‘‘चला तर मग, तो पाहा तषा लतथ एक दगड लचखलात रतन बसलाष. बघ तषाला कोण बाहर काढतष.’’ डोकषान अस महणताच उजवा महणाला, ‘‘मषी काढणार! माझा पलहला नबर.’’ तवहा डावा महणाला, ‘‘जा जा! तझषी लकतषी ताकद आह.’’ डावा अस महणताच मोठा ऐटषीत उजवा लनघाला. .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

एका छोटाशा गावात एक सधन शतकरषी राहत होता शतात काम करणाऱषा दोन बलजोडा तषाचषाकड होतषा तसच दोन महशषीहषी होतषा आलण एक चागलषी धषपष आलण पषकळ दध दणारषी कलपला नावाचषी गाषहषी होतषी तषामळ तषाचषा घरषी भरपर दधदभत अस त दध तो साऱषा गावात लवक

एकदा अशषीच सारषी गर नषीट बाधन तो शतकरषी घरात जाऊन झोपला पण सकाळषी उठन पाहतो तो तषाचषी गाष लतथ नवहतषी. अगदषी कासावषीस झाला तो पाढरा आलण तपलकरषी रग असललषी तषी गाष तषाचषी खप लाडकी होतषी. लाक मद दाम गाईच दध तप दहषी नत असत आता लाकाना काष सागणार काष कराव शवटषी तो शजारचषा गावषी दसरषी गाष लवकत आणणषासाठषी गला बाजार गरानषी भरन गला होता लनरलनराळा रगाचषा लधपपाड मधषम आलण बऱषापकी दध दणाऱषा अशा अनक गाई तषान पालहलषा गाई बघत तो असाच पढ जात असताना एका गाईजवळ षऊन तो थाबला अन काष आशचषद कलपलन तषाचषाकड पालहल तषाच हषी डोळ चमकल अर हषी तर आपलषी गाष कलपला नककीच षा माणसान तषा लदवशषी माझषी गाष चोरन नलषी असावषी आपलषा गाईचषा पाठषीवर तषान रिमान थाप मारलषी कलपलन तषाला ओळखल लतन आनदान कान व लशग हालवलषी

खदिीि उतदरद वदचद. तद उतदऱदत पणथलवरदि (.) सवलपलवरदि (,) परशनलचनह (?) उद गदरलचनह (!) आलण एकरी अवतरणलचनह (‘-’) घदिद व उतदरद पनहद लिहद.

खदिीि चौकटीत लदििी अपणथ गोषट पणथ करद.

l इयतता पताचवीमधयय मचता शबदसगरह मही यतार कलता आहय. शबदसगरह ककवता शबदकोश कसता पताहतावता हय आपण पताहयता.

Amgnmg-2

l वर कदलयलय ‘अ’ गटताील व ‘ब’ गटताील शबद वताचता. ‘अ’ गटताील शबद हय बतारताखडीील सवरकचनहतानसतार कदलयलय नताही. मतातर ‘ब’ गटताील शबद हय बतारताखडीील सवरकचनहतानसतार कदलयलय आहय.

l पताठयपसकताील पताठ २ आकण पताठ ३ मधील शबदतारथ खतालील चौकटी कदलय आहय.

गोरा, गमत, गलाब, गवत, गौतमी, गाण, गबत, गनबा, गीता, गगरणी, गळ

गवत, गाण, गगरणी, गीता, गलाब, गळ, गनबा, गबत, गोरा, गौतमी, गमत

लकलकण-चमकण. तलीन होण-दग होण, गग होण.कडकडन भटण-पमान गमठी मारण.गबलगण-पमान जवळ यण.गगहवरन यण-मन भरन यण.धमाल-मजा.पाडाचा आबा-अधधवट गपकलला आबा.आमराई-आबयाचया झाडाची बाग.ऐन दपारी- भर दपारी.भणाण वारा - वाऱयाचा भयभीत करणारा आवाज.खचण- खाली खाली जाण, ढासळण.चडफड- राग.गगला करण-गोधळ करण.

(१) आमराई-आबयाचया झाडाची बाग. (२) ऐन दपारी- भर दपारी. (३) कडकडन भटण-पमान गमठी मारण. (४) खचण- खाली खाली यण, ढासळण. (५) गगहवरन यण-मन भरन यण. (६) गगला करण-गोधळ करण. (७) चडफड- राग. (८) तलीन होण-दग होण, गग होण. (९) धमाल-मजा.(१०) पाडाचा आबा-अधधवट गपकलला आबा.(११) गबलगण-पमान जवळ यण.(१२) भणाण वारा - वाऱयाचा भयभीत करणारा

आवाज.(१३) लकलकण-चमकण.

l आलय कता लकता?‘क, ख ..... जञ’ या अकषराचया करमानसार व सवरगचनहानसार वरील शबद गलगहल आहत.शबदकोश पाहताना याच पद धतीन पाहा. पाठयपसतकातील गकवा पाठयतर सागहतयातील शबदाच अरध पाहताना या पद धतीन शबदकोश पाहा. पाठयपसतकातील इतर पाठामधय आलल शबदारध पाहा व शबदकोशापमाण गलहन अगधकचा सराव करा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट

‘अ’ गट ‘ब’ गट

l पताठयपसकताील पताठ २ आकण पताठ ३ मधील शबदतारथ शबदकोशतापरमताणय खतालील चौकटी कदलय आहय.

साहितय पाठयपसतक मडळाचया हिभागीय भाडारामधयय हिकरीसाठी उपलबध आिय.

विरञागीय रञाडञार सपकक करमञाक : पण - २५६५९४६५, कोलिञापर- २४६८५७६, मबई (गोरगञाि) - २८७७१८४२, पनिल - २७४६२६४६५, नञावशक - २३९१५११, औरगञाबञाद - २३३२१७१, नञागपर - २५४७७१६/२५२३०७८, लञातर - २२०९३०, अमरञािती - २५३०९६५

ebalbharati

पसतक मागणीसाठी www.ebalbharati.in, www.balbharati.in सकत सथळावर भट दा.

• पञाठयपसतक मडळञाची िवशषटयपणभ पञाठयततर पकञाशन.

• नञामित लखक, किी, विचञारित यञाचयञा सञावितयञाचञा समञािश.

• शञालय सतरञािर परक िञाचनञासञाठी उपयकत.