çré-çré-gaura-gadädharau vijayetäm

çré-saìgéta-sära-saàgrahaù prathamo ’dhyäyaù

-o-

gétä-prakaraëam

çré-kåñëäya namaù | çré-govindaà praëamy ädau géta-jïa-sukha-hetave | saàkñepäd atra bakñye ’haà saìgéta-sära-saàgraham ||1 atha saìgétotpattim äha purä caturëam vedänäà säram äkåñya padmabhüù | idan tu païcamaà vedaà saìgétäkhyam akalpayat ||2 kasmät kià jätam ity äha ågbhyaù päöh(a)(ra)mabhüdgétaà sämabhyaù samapadyata | yajurbhyo ’bhinayä jätä rasaç cätharvaëäù småtäù ||3 sampradäya-çuddhim äha brahmeça-tandi-bharata-durgo-närada-kohaläù | daçäsya-väyu-rambhodyäù saìgétasya pracärakäù ||4 präçastyam äha çruti-småty-ädi-sähitya-nänä-çastra-vido ’pi ca | saìgétaà ye na jänanti te dvipädo mågäù småtaù ||5 saìgéta-dämodare saìgéta-kena ramyeëa sukham yasya na cetasi | manuñya-våñabho loke vidhinaiva sa vaïcitaù ||6 prayojanam äha tri-varga-phaladäù sarve däna-yajïa-stavädayaù | ekaà saìgéta-vijïänaà catur-varga-phala-pradam ||7 dämodare paramänanda-vivarddhanam (?) abhimata-phaladam vaçikaraëam | sakala-jana-citta-haraëam (?) vimukti-véjaà paraà gétam ||8 kià svarüpam etad ity äha saìgéta-pärijäte géta-väditra-nåtyänäm trayaà saìgétam ucyate | gänasyatra pradhänatvät tat saìgétam itéritam ||9 çiromaëau gétam vädyaï ca nåtyaï ca trayaà saëgétam ucyate | géta-vädye ubhe gava saìgétam iti kecana || tat(-)tiryyaì-narade-vädim-nohäri prakérttitam ||10 iti

dämodare gétena hariëa vandhaà präpnuvanty api pakñëaù | valädäyänti phaëinaù çiçavo na rudanti ca ||11 pärijäte ’pi doläyäà çayito bälo rudann äste yadä kvacit | tadä gétämåtaà pétvä harñotkarñaà prapadyate ||12 mågaù so ’pi tåëäharo vicarann aöavéà tadä | lubdhakädäpi saìgéta çrutvä präëän prapadyate ||13 kruddho viñaà vaman sarpaù phaëäm ändolayan muhuù | gänaà jäìgalikät çrutvä harñotkarñam prapadyate ||14 viñëu-puräëe ’pi kävyäläpäç ca ye kecid géta-känyäkhiläni ca | çabda-mürt(?)ti-dharasyaite viñëor aàçä (?) mahätmanaù ||15 taträpi devasya mänavo gänaà vädyaà nåtyaà mataà prétaù |1 kuryyäd viñëoù prasädärtham iti çästre prakért(t)itam ||16 nähaà vasämi vaikun(?)öhe yogino hådaye na vai |2 mad-bhaktä yatra géyanti tatra tiñöhämi närada || 17 (bhägavata 11|2|39) çåëvan su-bhadräëi rathäìga-päëer janmäni karmäëi ca yäni loke | gétäni nämäni tad-arthakäni gäyan na(?)lajjo vicared asaìgaù ||18 viñëu-nämäni puëyäni susvarai(ra?)racitäni cet | bhavanti sämatulyäni kértitäni manéñibhiù ||19 atha saìgéta-dvaividhyam äha (saìgéta-säre) märga-deçé-vibhedena saìgétam bhavati dvidhä | svarge märgäçritaà deçyäçritaà bhütale-raïjitam ||20 pärijäte märga-deçéya-bhedena dvedhä saìgétam ucyate | vedhä märgäkhya-saìgétaà bharatäyäbravét (avravét?) svayam ||21 brahmaëo ’dhétya bharataù saìgétaà märga-saàjïitam | apsarobhiç ca gandharvaiù çambhor agra prayuktavän ||22 iti tad-deçéyam iti prähuù saìgétaà deça-bhedataù ||23

1 ‘nåtyam atandritaù’ vä | 2 ‘hådaye na ca’ vä |

tatra prathamatoddiñöatvena gétasya vakñyamäëatayä nädaà vinä tad anupapatteù prathamaà nädam äha | tad uktaà na nädena vinä gétaà na nädena vinä svaraù | na nädena vinä rägas tasmän nädätmakaà jagat ||24 na nädena vinä jïänaà na nädena vinä çivaù näda-rüpam paraà jyotir nädarüpé svayam hariù ||25 tatra ca äïjaneyaù nädäbdhestu paraà päraà na jänäti sarasvaté | adyäpi maj-janabhayät tumvaà (?) vahati vakñasi ||26 tad-udpatti-prakäram äha ätmä vivakñyamäëo ’yaà manaù prerayate yataù | dehasthaà vahnim ähanti sa prerayati märutam ||27 [ tathähi saìgétsäre ] na-käraù präëväyuù syad dakäro havyavähanaù | täbhyäm utpadyate yasmät tasmän nädo ’yam ucyate ||28 vyavahäre tv asau nädaù procyate trividho budhaiù (vudhaiù?) | mandro hådi-sthitaù (?) kaëöhe madhyastäraç ca murdhani | dvi-guëaù kila mänena pürvas mad uttarottaraù ||29 kohäléye tu ähato ’nähataç ceti sa nädo dvividho mataù | yatrobhayaç ca saàyogaù ähataù sa prakért(t)itaù ||30 äkäça-sambhavo nädas tathänähata ucyate | ähataà nädam äkåñya tathänähat-saàjïakät || taà nädaà saptadhäkärñit tathä ñaò-jädibhiù svaraù ||31| iti vastutas tu (saìgéta-muktävalyäà)(?) äkäçägni maruj-jäto näbher urddhvam samuc ciran | mukhe ’bhivyaktim äyäti yaù sa nädaù prakérttitaù ||32 sa ca präëi-bhave ’praëi-bhavaç cobhaya-sanbhavaù | ädyaù käyabhavo véëäs ambhavas tu dvitéyakaù ||33 tat-éyaç cäpi vaàçädi-sambhavaù sa tridhä mataù ||34| iti atha gétam [tal-lakñaëan tväcäryyäëäà (?) matabhedädvahudhä, taträpi vahusam matam evocyate] saìgéta-säre gétaà raïjakaà dhätumätusahitam iti | gétasyävayavo dhätur ägädir mätur ucyate || 34 saìgéta-kaumudyäm rägair viracitaà gétam iti || (?)

géta-prakäçe tu raïjaka-svarasam uha sandharbhe gétam iti ||35 vastutas tu närada-saàhitäyäm dhatu-mätu-samäyuktaà gétam ity abhidhéyate | tatra nädätmakà geyaà dhatur ity abhidhéte ||36 guëädi-dhäraëäd dhatur gétävayava eva saù | guëälaìkära-väky eñu raïjanai kaujasvitä yadi (?)| mätuù sa gaditas taj-jïai mänavasa-pramodanät ||37 ‘nädätmakam iti näda evätmä svarüpam yasya | atra näda-pade näda-janyänäà çruti-svaräëäà’ grahaëam | yad uktaà (?) nädäc ca çrutayo jätäs täbhyaù ñaò-jädayaù svaraù | tebhyaù syur mürcchanäs täbhyas täläkhyä gräm-sambhväù ||38| iti tatra ca näda-çruti-svara-gräma-mürcchanä-tälavarëkäù | svaräà grahäçanyäsäkhya jätiç veti kramädiha ||39 graha-svaro ’mça-svaro nyäsasvaraç ceti | tatra näda uktaù | atha çrutayaù sa nädaù çrutayo dväviàçatiù syan märutähataù | dväviàçatis tiryag urdhvä näbhyo hådayam äçritäù ||40 tä yävaty astu tävaytyaù çrutayaù parikérttitaù | kramäd uccoccatäyuktä véëädäv eva lakñitaù | kaphädi-duñöe kaëöhe yat täsäà vyaktirna jäyate ||41 täç ca catasraù païcame ñaòje madhyame çrutayo mataù | åñabhe dhaivate tisro dve gändhäre niñädake ||42 kià nämikästä ity aha nändé viçälä sumukhé viciträ ñaòjäù smrtäù | citrä ghanä cälanikä åñbhe tisra éritäù || 43 gändhäre sarasä mälä, (?) madhyame mägadhé çivä | mätaìgikä ca matreyai catasraù parikérttitaù ||44 bälä kalä kalaravä çärìgiravy api3 païcame | mätä4 rasämåtä ceti tisro dhaivata-nämani ||45 niñäda-nämani dve ca vijayä5 madhukaryy api | iti svaraëäà çrutayo dväviàçatir udéritäù ||46

3 çärìgaravy api ca | 4 jäya vä | 5 mäträ vä |

svaräëäm ity atra putträträëäà pitä itivat janya-janakasamvandhe (?) ñañöi, svaräëäà janikä ity arthaù | vastutas tu svarüpaà jïätum açakyam | tad uktaà (saìgéta-dämodare) çruti-sthäne svarän vaktuà nälaà brahmäpi tattavtaù | jaleñu caratäà märgo ménänäà nopalabhyate ||47 gagane pakñiëäà yadvat tadvat svara-gatä çrutiù | çrutirnädavalä proktä tadäörä (?) ca kalä matä ||48 yathä tailagataà sarpir yathä käñöhagato ’nalaù | jïäyate ’tropadeçena yathä svara-gatä çrutiù ||49 véëädes tu çruti-jïänaà svarajïänantu vaàçajam | iti aparaïca sama-çruténäm eteñu svaräëäà yäs tu bhedikäù | prayoga-vidhuratvena tä noktaù çruti-jätayaù ||50 atha svaräù sa svaro yaù çruti-sthäne sphuran hådaya-raïjakaù | etena svaraçabdasya yoga-rüòatvam utkam | (?) kimvä (?) çrotur mano yasmäd raïjayanti tataù svaräù ||51| iti etena rüòatvam uktam | ke te ity äha ñaòjarñebhau ca gändhäro madhyamaù païcamas tathä | dhaivataç ca niçädaç ca svaräù saptätra kérttitäù || 52 ña-ri-ga-ma-pa-dha-niç cet yeteñäm aparäbhidhä | te tridhä syur mandra-madhya-tära-bhävaà samäçritäù ||53 tréëi sthänäni teñäà hi hådi mandro ’bhijäyate | kaëöhe madhyo mürdhni täro dviguëaç cottarottaraù ||54 eteñäà yaugikatvamaoy ähuù, yathä täsäà kaëöhamurastälu jihväm dantämç ca samspåçan | ñaòbhyaù saïjäyate yasmät tasmät ñaòja iti småtaù || 55 dämodaras tv anyathäha väyuù saà murcchito näbher näòräç ca hrdayasya ca | pärçvayor mastakasyäpi ñaëëäm ñaòjaù prajäyate ||56 iti | näbhi-müläd yadä väyur itthitaù kurute dhvanim | vañabhasy eva niryäti helayä åñabhaù småtaù ||57 näbheù samudgato väyur gandhaà çrotre ca cälayan | saçabdaà yena niryäti gändhäras tena kathyate ||58 madhyamo madhyamastänät çarérasyopajäyate |

näbhi-müläc ca gambhéraù kiïcit täraù svabhävataù ||59 präëo ’pänaù samänaç codäna-vyänau tathaiva ca | eteñäà samaväyena jäyate païcamaù svaraù ||60 gatvä näbher adhobhägaà vastià präpyordhvagaù punaù | dhävann iva ca yo yäti kaëöhadeçaà sa dhaivataù ||61 ñaòjädayaù ñaòete ’tra (?)svaräù sarve manoharäù | niñidanti yato loke niñädas tena kathyate ||62 tatra tatsämya-dhvani-kathanadväreëa tad rüpam äha mayüraù ñaòjam äkhyäti åñabhaà vakti cätakaù | chägo gändhäram äcañöe krauïco vadati madhamam ||63 kokilaù païcamaà brute bheko vadati dhaivatam | niñädaà bhañate hastéty etad brahmädi-sammatam ||64 dämodaras tu mayura-våñabha-cchäga-krauïca-kokila-väjinaù | mätaìgaç ca krameëähuù svarän etän sudurgamän ||65| iti kiïca te vädi-samvädi-vivädy-anuvady-abhidhä punaù | svaräç catur vidhäù proktäs tatra vädé sa kathyate ||66 pracuro yo prayogeñu vakti rägädi-niñcayam | samaçrutiç ca samvädéà païcam asya na maù kvacit ||67 ga-né vivädinau syätäà ri-dhayor väpi tau tayoù | anuvädé bhavec cheñu iti dantila(? dattila)-sammatam ||68 asyärthaù – yaù prayogeñu pracuro vahulaù san rägädiniçcayaà kathayati, bahudhä prokto ’mukarägo ’yam iti nirëayaà karoti, sa vädé svaraù | païcamasya samçruti-tulyaçrutiryaù svaraù sa samvädé | kvacit na maù ko ’rthaù, mo madhyamasvaraù kvacit samvädé na bhavati | gané gändhäraniñädau ridhayoù åñabhaivatayoù vivädinau çatrü bhavataù | veti pakñäntare tau åñabha-dhaivatau tayoù gändhära-niñädayoù vivädanau (?) bhavatù | çeñaù etebhyo ’vaçiñöa ye svaräs te ’nuvädu-svarä bhavanti | kiïca vädé nåpas tathä pätraà samvady atha vivädy ariù | anuvädé tvanucaro räjïaù pätrasya ceritaù ||69 vädi-samvädinor anuvädé anucara ity arthaù | atha grämäù grämaù svaräëäm itasükñmabhäva,-saàyojanaà sthänakulaà tridhä saù | ñaòjas tathä madhyama eva bhümyäm, gändhära-nämä kila deva-loke ||70

dämodare ñaòja-grämo bhaved atra madhyama-gräma eva ca | süra-loke ac gändhäro grämaù pracarati dhruvam || 71 aparaïca svaräëäà suvyavasthänäà samüho gräma iñyate ||72 pärijäte atha grämästrayaù proktäù svara-sandoha-rüpiëaù | ñaòja-madhyama-gändhära-saàjëäbhis te samanvitäù | mürcchanä-dhärabhütas te ñaòja-gräma-striñüttamaù ||73 atha gräma-traya-mürcchanä äha sa-ri-gä-ma-pa-dhä-niç ca ma-pau dha-ni-sa-ré ga ca | ga-ma-pa dha-ni-sä riç ca gräma-tritaya-murcchanäù ||74 aparaïca saptaiva mürcchanäç cätra prati-grämaà prakérttitäù | ädi-dvi-tri-catuù païca-ñaò-saptañv api tä matäù ||75 tat prastära-kramaù ñaòjän niñädän taà nestu dhäntam dhät päntam iñyate | pänamänta madhyamäd gän taà gändhäräd åñabhäntakam | åñabhät päntam ity ähuù ñaòja-grämasya murcchanäù ||76 tad udäharaëaà – sa ri ga ma pa dha ni ca | ni sa ri ga ma pa dha ca | dha ni sa ri ga ma pa ca | pa dha ni sa ri ga ma ca | ma pa dha ni sa ri ga ca | ga ma pa dha ni sa ri ca | ri ga ma pa dha ni sa ca | iti ñaòja-gräma-murcchanäù | athocyate suvidhäya madhyam-gräma-murcchanäù | maùädgäntaà gäccarñabhän tam åñabhät säntam (? sattam) iñyate | sännäntaà nerdhevatäntaà dhät päntaà päcca mäntakam ||77 etad ahäraëaà – ma pa dha ni sa ri ga ca | ga ma pa dha ni sa ri ca | ri ga ma pa dha ni sa ca | sa ri ga ma pa dha ni ca | ni sa ri ga ma pa dha ca | dha ni sa ri ga ma pa ca | pa dha ni sa ri ga ma ca | iti madhyama-gräma-mürcchanäù | ädau gakäro yaträsti gändhära-gräma-mürcchanäù | 78 tad ahäraëa – ga ma pa dha ni sa ri ca | ri ga ma pa dha ni sa ca | sa ri ga ma pa dha ni ca | ni sa ri ga ma pa dha ca | dha ni sa ri ga ma pa ca | pa dha ni sa ri ga ma ca | ma pa dha ni sa ri ga ca | iti gändhära-gräma-mürcchanäù | atha mürcchanäù svaraù saà mürcchato yatra rägatäm prati-padyate | mürcchanäm iti täm ähur bharatä gräma-sambhaväm ||79 aparaï ca yatra svaro mürcchita eva rägatäà

präptaç ca täm äha muniç ca mürcchitäm | grämodbhavästäù svara-sapta-saàyutäù gräma-traye syuù punar ekaviàçatiù ||80 sa-ri-ga-ma-pa-dha-néti ñaòja-gramäsya mürcchanäù | ma-pa-dha-ni-sa-ri-geti madhyama-gräma-mürcchanäù | ga-ma-pa-dha-ni-sa-riti gändhära-gräma-mürcchanäù ||81 athäsäà nämäni lalitä gadhyamä citrä rohiëé ca mataìgajä | sauvérä varëam adhyä ca ñaòjam adhyä ca païcami ||82 matsaré mådum adhyä ca çuddhäntä ca kalävaté | tévrä raudré tathä brähmé vaiñëavé khecaré varä ||83 nädavaté viçälä ca triñu grämeñu viçrutäù | ekaviàçatir ity uktä mürcchanäç candra-maulinä ||84 mürcchanäà kalayato mura-çatror vaàçikädhvani-viçeñavitänaù | mürcchanäà yayur anäìga-çaraughai, raìganä rati-pater iva senäù ||85 etat prayojanam äha çivägre mürcchanäà kåtvä brahma-häpi vimucyate ||86 athä täläù mürcchanä eva tälä (?) syuù çuddhä ärohaëäçritäù ||87 dämodaras tu vistäryyante prayogä yair mürcchanäçeña-saàçrayäù | tänäs te ’py ünapaïcäçat sapta-svara-samudbhaväù ||88 tebhya eva bhavanty anye küöatänäù påthak påthak | bhedä bahu-taräs teñäà kastän kärtsnyena vakñyati ||89 grämäëäà mürcchanänäï ca tänänäà bahavo bhidäù | prakåtänupayogitväd ajïayatväc ca neritäù ||90 tad uktaà tänädhikäre tänäù païcasahasräëi trayastriàçadbhavanty ami |91| iti atha varëan äha svaro gäna-kriyä-rambha-prayukto varëa ucyate | sthäyyärohävarohi ca saïcäréti catur-vidhaù ||92 praty ekaà lakñaëam äha sthäyaà sthäyaà prayogaù syäd ekasyaiva svarasya cet |6 sthäyé varëaù sa vijïeyaù parävanv artha-saàjïakau ||93

6 | çthitvä çthitvä prayogaù çyäd ekaikaçmin svare punaù |

parau ärohi-svaro ’varohi-svaraç ca tau anvarthasaàjïakau anugatäthanämänau | arthas tu ärohatéty ärohi, avarohatéty avarohéty arthaù | etat saàmiçraëädvarëaù saïcärziti nigadyate ||94 eteñäë sthäyyärohy avarohi-svaräëäm | varëä bhavaty alaìkärä racanäyä viçañataù || 95 tatra ca ñaò-viàçatiù sthäyinaù syur ärohiëas tu dvädaça | saïcäriëo dvädaçaiva dvädaçaivävarohiëaù ||96 iti prasiddhälaìkärä dväñañöiù parikérttitäù | granthavistara-bhotena mayä neha prakérttitäù ||97 alaìkära-prayojanam äha svara-jajïäne dåòhä-bhäso rakti-läbhaç ca jäyate | varëa-jïäna-vicitratvam alaìkära-prayojanam ||98 graha-svaram äha sa graha-svara ity ukto yo gétädau samarpitaù ||99 aàça-svaram äha yo raktivyaïjako geye yasya sarve ’nugäminaù | yaù svayaà grahatäà yäto nyäsädénäà prayogataù | yasya sarvatra vähulyaà sa vädyaàço nåpopamaù ||100 vädé rägädi-niçcaya-karteti géta-prakäçakäraù | yaù svayaà grahatäà yäta ityanenäàça-svarasyaiva graha-svara-käraëatvam ity arthaù | ataeva mäghe analpatvät praghänatväd aàçasyevaitare svaräù | vijigéño nåpatayaù prayänti paricäratäm ||101 iti aparaï ca rägäëäà jéva-bhütä ye proktästeàçasvarä vudhaiù ||102| iti nyäsa-svaram äha nyäsa-svaras tu sa prokto yo gétädi-samäpti-kåt ||103 jätim äha yasyä rägajanis tu jätir iha sä rägasya mätäpi sä | çuddhäkhyä vikåtä dvayoç ca milanät saìkérëakä ca tridhä ||104 kiï ca çuddhäù syujatiyaù sapta täù ñaòjädi svaräbhidhäù | tä eva vikåtäù çeñä jätä vikåti-saìkarät ||105 iti dvidhety anye |

tad uktaà harinäyakena çuddhäbhir vikåtäbhiç ca militä jätayaù punaù | añöä-daça samuddiñöäs tä rägäëaï ca mätaraù || 106 iti, ayam eva pakñaù praghäna iva pratibhäti, yataù präcénäcäryyairaìgékåtaù | tad uktaà nivandhäntare ñäòjärñabhé ca gändhäré mädhyamé päïcamé tathä | dhavati cätha naiñädé saptaitäù çuddha-jätayaù ||107 syät ñaòja-kaiçikau ñaòja-madhyamä ca tataù param | gändhära-païcamyändhré ca ñaòjodécyavaté tathä ||108 kärmäravé nandayanté gändhärodécyaväpi ca | madhyamodécyavä rakta-gändhäréù kaiçikéty api ||109 evam ekädaça proktä vikåtä bharatädibhiù | çuddhäù siddhä vikåtänäm atha hetün pracakñmahe ||110