unofficial translation · ဥပေဒျပင္ပ၊ တရားလက္လြတ္၊...

ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးႏင စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ ျပနလညျပငဆငတညးျဖတထားသည လကစြ

unofficial translation

ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚစစမးစစေဆးမႈဆငရာ မငနဆတာပ႐တေကာ

(၂ဝ၁၆)

ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ

ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးႏင စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏

ျပနလညျပငဆငတညးျဖတထားသည လကစြ

New York and Geneva, 2017

© 2017 United Nations All rights reserved worldwide UN symbol: HR/PUB/17/4 Sales no.: E.17.XIV.3 ISBN: 978-92-1-154220-2 eISBN: 978-92-1-060582-3 Cover image © Shutterstock

ေကာကႏတခကမားကးယလျခငး သ႔မဟတ မတကးယလျခငးအတြက copyright.com ရ Copyright Clearance Center တြင ေတာငးဆမႈျပႏငသည။

အေသးအဖြ႕မပငခြငအပါအဝင မပငခြငႏင လငစငမားဆငရာ အျခားေသာ ေမးခြနးမားအတြက - United Na-tions Publications, 300 East 42nd St, New York, NY 10017, United States of America. E-mail: [email protected]; website: un.org/publications သ႔ ဆကသြယပါ။

ဤထတေဝမႈ၏ ပါဝငမႈအေၾကာငးအရာမားသည မနကနမႈရေၾကာငး၊ သငေလာစြာ ကးကားမႈမားျပထား ေၾကာငး ထကသငေသာ ႀကးပမးအားထတမႈ ျပလပထားပါေသာလညး ကလသမဂၢမဟာမငးႀကး႐း (OHCHR)/ကလသမဂၢသည ယငးပါဝငမႈအေၾကာငးအရာမား၏ တကမနကနမႈႏင ၿပးျပညစမႈအတြက တာဝနယမႈက လကခမႈမရ၊ ဤထတေဝမႈ၏ ပါဝငမႈအေၾကာငးအရာမားအား အသးျပျခငး သ႔မဟတ မခအားထားျခငးအားျဖင တက႐ကျဖစေစ၊ သြယဝက၍ျဖစေစ ျဖစပကလာႏငသည ဆး႐ႈးမႈ သ႔မဟတ ပကစးမႈ တစစတစရာအတြက တာဝနမရပါ။

ဤတြငေဖာျပထားသည ေတြ႔ရခကမား၊ အနကဖြငဆခကမားႏင အၿပးသတမတခကမားသည ပါဝငေရးသား သမား၏ အာေဘာသာျဖစၿပး၊ ကလသမဂၢ သ႔မဟတ ကလသမဂၢအဖြ႕ဝငႏငငမား သ႔မဟတ အမႈထမးမား၏ အျမငသေဘာထားက မထငဟပေစပါ။

ဤထတေဝမႈရ သတမတခကမားႏင အေၾကာငးအရာတငဆကမႈမားသည မညသညႏငင၊ ပငနက၊ ၿမ႕ သ႔မ ဟတ နယေျမ သ႔မဟတ ၎တ႔၏အာဏာပငမား၏ ဥပေဒေရးရာ အေျခအေနႏငစပလဥးၿပး၊ သ႔မဟတ နယပယစြနး သ႔မဟတ နယနမတမား ကန႔သတမႈမားႏငစပလဥးၿပး ကလသမဂၢ႐းအဖြ႕၏အခနးက႑၏ သေဘာထားအျမငတစစတစရာအား ေဖာထတမႈအျဖစ မသကေရာကပါ။

ကလသမဂၢစာတမးမား၏ သေကၤတမားက အဂၤလပစာလးႀကးျဖင ႐ပပမားႏငအတ ဖြ႕စညးထားပါသည။ ထ ပသဏၭာနက ေဖာျပျခငးသည ကလသမဂၢစာရြကစာတမးတစခက ကးကားမႈတစရပအျဖစ ေဖာျပလကျခငး ျဖစသည။

ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး႐း (OHCHR)မ ထတထားသည ကလသမဂၢ၏ ထတေဝမႈ။

အၾကျပကးကားခက။ ။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးမႈဆငရာမငနဆတာပ႐တေကာ (၂ဝ၁၆)၊ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး႐း၊ နယးေယာက/ဂနဗာ၊ ၂ဝ၁၇။

First edition:© 1991 United NationsAll rights reserved worldwide ST/CSDHA/12Sales No. E.91.IV.1ISBN: 92-130142-4 01500P

အမာစကား

ျပနလညျပငဆငတညးျဖတထားတ ‘ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးမႈဆငရာ မငနဆတာ ပ႐တေကာ (၂ဝ၁၆)’ က တငဆကရလ႔ ကၽြႏပ အားရေကနပမပါတယ။

ဒလကစြစာအပဟာ မရငးစာအပျဖစတ ‘ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏လကစြစာအပ (၁၉၉၁)’ က ေခတႏငေလာညေအာင မြမးမထားတ လကစြျဖစၿပး၊ ကယကယျပန႔ျပန႔ အသးျပလာတာန႔အမ မငနဆတာပ႐တေကာအျဖစ လသမားလာ ပါတယ။ ျပနလညမြမးမမႈျပထားတ ဒလကစြစာအပဟာ မရငးအတငးပ ‘ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညး အားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာတရားမား (၁၉၈၉)’ က ျပနလညျဖညစြကမႈျပထားတ လကစြျဖစၿပး၊ ဥပေဒမေသဆးျခငးက ကာကြယတားဆးေရးႏင ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးေရးအတြက ႏငငတကာ ဥပေဒစခနစႏႈနးမားဆငရာ အေရးႀကး တက႑က ဆကလကထနးသနးေပးထားပါတယ။

မရငး မငနဆတာပ႐တေကာလကစြက ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးေကာမတ၏ မငနဆတာေရ႕ေနမား (Minnesota Lawyers International Human Rights Committee) က ဥးေဆာငတ ပညာရငလပငနးစဥတစခအားျဖင မၾကမး ေရးဆြခတာျဖစပါတယ။ ယခလေရးဆြဖ႔ အဓကတြနးအားေပးခရတာကေတာ အဒအခနတနးက သသယရရတ ေသဆးမႈေတြက စစမးစစေဆးတတာဝနထမးေဆာငရာမာ လကေတြ႔ကတ လမးညႊနမႈတစရပအျဖစ ေဆာငရြကရန ႏငငတကာ ကးကားခကေတြ ရငးရငးလငးလငးမရေသးတာ၊ သ႔မဟတ ထသ႔ေသာ စစမးစစေဆးေရးက သးသပမႈျပ ႏငမယ စႏႈနးတစရပ မရေသးတာ၊ အစရတ႔ လအပခကေတြက အရပဘကအဖြ႕အစညးမားအၾကား သတျပမလာျခငး ေၾကာငပ ျဖစပါတယ။

၁၉၈ဝ ခႏစတစေလာကလး ဒဥပေဒေရးရာႏင မႈခငးေရးရာပညာရငအဖြ႕မ ေရ႕ေဆာငလမးျပထားတ ေဆာငရြကခက ဟာျဖင တနဖးရလတ မႈခငးေရးရာ ကငသးလပေဆာငသမားက လပငနးေဆာငရြကရာမာ လ႔အခြငအေရးက ပမ ေကာငးမြနစြာ ကာကြယႏငေစရန သကဆငသမားအားလးအတြက ရငးရငးလငးလငး ျဖစေစခပါတယ။

သတျဖတမႈမားအေၾကာငးက အဓကေရးသားသည မငနဆတာပ႐တေကာအား အၿပးသတမႈျပျခငးႏင ေနာကဆက တြ ျပစခ႔တ႔ ညႇငးပမးႏပစကမႈက ဥးစားေပးထားသည ‘ညႇငးပမးႏပစကမႈႏငအျခားေသာ ရကစကမႈပစမားျဖစသည လမဆနေသာ သ႔မဟတ နမကေသာျပမမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈအေပၚ ထေရာကေသာ စစမးစစေဆးမႈႏင မတတမးတငျခငးဆငရာလကစြ’ (အစၥတနဘလပ႐တေကာ) တ႔သည ယခအခါတြင ပညာရငပသေသာ ပးေပါငးမႈက ဘကငသးမႈ ျဖစေစလာပါတယ။

မငနဆတာပ႐တေကာအား မၾကမးေရးဆြသညခႏစမားကတညးက အသပညာတးေစေသာ အရငးအျမစတစရပ အျဖစလညးေကာငး၊ လကေတြ႔ကတ လမးညႊနတစခအျဖစလညးေကာငး၊ ဥပေဒေရးရာ စခနစညႊနးအျဖစလညး ေကာငး ကယကယျပန႔ျပန႔ပ အသးျပလာခၾကပါတယ။ အေျခခသေဘာတရားမားႏငအတ ၎က ဥေရာပႏင အေမရကန လ႔အခြငအေရးတရား႐းမား (European and Inter-American Courts of Human Rights)၊ လသားႏင ျပညသမား၏အခြငအေရးဆငရာ အာဖရကေကာမရင (the African Commission on Human and Peoples’ Rights) ႏင ကသလမဂၢ၏ လ႔အခြငအေရးေကာမတကသ႔ေသာ ႏငင၊ ေဒသဆငရာ၊ ႏငငတကာ တရား႐းမား၊ ေကာမရငမား၊ ေကာမတမားက အသးျပလာခပါတယ။

ထႏစမားအတြငးတြငပင ႏငငတကာဥပေဒ၊ စစမးစစေဆးေရး ကငသးမႈ၊ မႈခငးေရးရာ သပၸစသည နယပယမားတြင ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈမားစြာ ရလာၿပး၊ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး႐း၏ ဆးျဖတခကေပါငးမားစြာအား ျဖင ကၽြႏပတ႔႐း၏ အာရစးစကမႈက ရရလာေစရာ၊ ဤတနဖးရလေသာ အရငးအျမစဟာ အေျခအေနအခနအခါအရ ေခတႏငအည မြမးမမႈျပရနလအပလာေၾကာငး သရခရပါတယ။ ၂ဝ၁၄ ခႏစတြင ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊

v

အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အထးကယစားလယေတာ Christof Heyns သည ကၽြႏပ ႐းႏငအတ ပးေပါငးလက ပ႐တေကာအား ျပနလညျပငဆငရနႏင ေခတႏငအညမြမးမမႈျပရန လပငနးစဥတစရပက စတငခၾကၿပး ယခစာတမးအား ၿပးေျမာကေစရန ဥးေဆာငလမးျပေပးသည ပညာရငအစညးအေဝးက ကငးပခပါတယ။

မရငးစာအပ၏ စတငဖနတးခရာတြင မႈခငးေရးရာကၽြမးကငပညာရငမား၏ အခနးက႑က ထညသြငးစဥးစားလက၊ ယခ ျပနလညျပငဆငမႈလပငနးစဥတြင ေျမာကမားစြာေသာသမား ပါဝငခၾကပါတယ။ အလားတပင ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ ပထမအထးကယစားလယေတာ ကသ႔ပင S. Amos Wako သည ကနဥးလပငနးစဥတြင အေရး၏ႀကးေသာအခနးက႑မ ပါဝငခပါတယ။ ယခင အထးကယစားလယေတာ Christof Heyns ရ႕ ေဆာငရြကမႈ၊ သ႔ရ႕ ႀကးပမးအားထတမႈ၊ ခကခကခခ ေဆာငရြကမႈ၊ ေျပာငေျမာကမႈေတြအတြက ကၽြႏပ ေကးဇးႀကးလပါေပတယ။ ထအရာေတြက အေရးႀကးတအရာေတြ ျဖစလာၿပး အခနအခါသငစြာ ျပနလညျပငဆငမႈေတြ ျဖစလာပါတယ။ ယခစာတမးဟာ ပညာရငဆငရာ စာတမးတစချဖစေပမယ လညး၊ ႏငငေတာအစးရမား၊ အျခားေသာ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမား၊ အျခား အထးကယစားလယေတာမား၊ စာခပအဖြ႕ဝငႏငငမား၊ အနဂအမားႏင တစသပဂၢလမား စသညတ႔ရ႕ ျဖည႔သြငးမတခကမားက ရရရနအတြကလညး အထးႀကးပမးအားထတမႈေတြကလညး လပေဆာငခပါတယ။

ပးေပါငးေဆာငရြကသည ခဥးကပနညးလမးသည ဤလကစြစာအပက ပမ ၾကြယဝမႈျဖစေစၿပး၊ ကၽြႏပထငသည၊ ဤလကစြအားျဖင တက႐က အမားဆးအကးအျမတရရမည ပညာရငမားႏင အငစတကးရငးမားအတြက ျပနလည ျပငဆငထားသည စခနစႏႈနးမား ပမကယကယျပန႔ျပန႔ ျဖန႔ေဝမႈက ျဖစေစပါတယ။

လ႔အခြငအေရးဆငရာ စႏႈနးမားသည စစမနေသာ အကးသကေရာကမႈရေစရနအတြက ျဖစလာႏငသည ျပစမႈခး ေဖာကမႈမားအေပၚ ျမငသာထငသာေသာ တန႔ျပနမႈမား ရေစရပါမယ။ စစမးစစေဆးမႈမားႏင ေနာကဆကတြ တာဝန ယမႈလပငနးစဥမားသည အသကရငသနပငခြငက ထနးသမးရာတြင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါဝငေနပါတယ။ သ႔ပါေသာလညး ကၽြႏပတ႔ ႐းလပငနးမားရ ေဒသအေျခအေနအရပရပအရ ထသ႔ေသာ စစမးစစေဆးမႈမား ေဆာင ရြကသငေၾကာငး၊ စခနစညႊနးမားႏင လအပေနသည အမးမးေသာ အထးျပနညးစနစမား အမားအျပားက သနား လညမႈ ကြျပားလကရေၾကာငး ကၽြနပတ႔ ေတြ႔ရခပါတယ။

ကမာၻတစဝမးရ မညသညေနရာတြငမဆ ျဖစပကသည သသယရဖြယေသဆးမႈသည အသကရငသနပငခြငအား ခး ေဖာကမႈတစရပျဖစၿပး၊ ၎က အထြတအထပကေသာ လ႔အခြငအေရးအျဖစ သတမတေလရသည။ သ႔ျဖစ၍ လငျမနေသာ၊ ဘကမလကေသာ၊ ထေရာကေသာ စစမးစစေဆးမႈသည ျပစဒဏမလႊတၿငမးျခငး ဟသညထက တာဝနခမႈရျခငး ယဥေကးမႈတစရပက ေသခာေစအေရးအတြက အဓကအခကျဖစပါတယ။ ဒါဟာ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကမႈအတြကလညး အကးသကေရာကပါတယ။ ေခတနအညမြမးမမႈျပထားတ ယခမငနဆတာ ပ႐တေကာမာ စစမးစစေဆးသမား၊ ေရာဂါေဗဒပညာရငမား၊ ဥပေဒစးမးေရးအရာရမား၊ ေရ႕ေနမား၊ တရားစြေရ႕ေန မား၊ ဥက႒ရာထး တာဝနထမးေဆာငသမား၊ အနဂအမားအတြက တာဝနခမႈက တစကမာၻလးဆငရာ အမနတရား တစရပျဖစေစရန ၿပးျပညစၿပး မေဝလ႔ရတ ပလကေဖာငးတစရပက စစဥေပးထားပါတယ။

Zeid Ra’ad Al Hussein UN High Commissioner for Human Rights

vi

vii

ေနာကခအေၾကာငးအရာ

ဒလကစြစာအပဟာ မရငးစာအပျဖစတ ‘ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ လကစြစာအပ (၁၉၉၁)’ က ေခတႏငေလာညေအာင မြမးမထားတ လကစြျဖစၿပး၊ ကယကပျပန႔ျပန႔ အသးျပလာတာန႔အမ မငနဆတာပ႐တေကာ (the Protocol) အျဖစ လသမားလာပါတယ။ မလတြင မငနဆတာပ႐တေကာက ‘ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာတရားမားက ျပနလညျဖညစြကမႈျပရန မၾကမးေရးဆြချခငးျဖစသည။1 I ဥပေဒမေသဆးျခငးက ကာကြယတားဆးေရးႏင ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးေရးအတြက ႏငငတကာ ဥပေဒစခနစႏႈနးမားဆငရာ အေရး ႀကးတက႑က ဆကလကထနးသမးေပးထားပါတယ။ ဥပေဒမေသဆးျခငးက ကာကြယတားဆးျခငးႏင ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးမႈျပျခငးအတြက ႏငငတကာ ဥပေဒဆငရာ စခနစညႊနးမားက ခမတေပးထားသည ကလသမဂၢ အေျခခသေဘာတရားမားက အစးရမားအခငးခငးအၾကား ေဆြးေႏြးၿပးေနာကတြင ၁၉၈၉ တြင ကလသမဂၢစးပြားေရးႏင လမႈေရးေကာငစမ ႀကဆမႈျပထားၿပး၊2II ထႏစအတြငးမာပင ကလသမဂၢ အေထြ ေထြအစညးအေဝးႀကးမ အတညျပေပးခပါသည။3III

ပ႐တေကာ၏ ျပငဆငမႈပထမအႀကမက ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးေကာမတ၏ မငနဆတာေရ႕ေနမား (ယခ လ႔အခြင အေရးဆငရာေရ႕ေနမား The Advocates for Human Rights) မ ၁၉၈၃ မ ၁၉၉၁ အၾကား သပၸပညာတးတကေရးဆငရာ အေမရကနအသငးအဖြ႕ (American Association for the Advancement of Science) ၏ သပၸႏင လ႔အခြငအေရး အစအစဥမ ပါဝငကညမႈႏငအတ ပပးကညေပးခပါသည။ ၁၉၉၁ ခႏစတြင လမႈဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင လသားခငး စာနာေထာကထားေရးဆငရာ ကလသမဂၢစငတာ၏ မႈခငးတားဆးေရး၊ မခငးေရးရာတရားစရငေရးဌာနမ လကခ အတညျပေပးခပါသည။ ထကတညးကပင ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ ဥေရာပႏင အေမရက လ႔အခြင အေရးတရား႐းမား၊ အာဖရက လသားႏငျပညသမား၏အခြငအေရးဆငရာ ေကာမရင စသညကသ႔ေသာ ျပညတြငး၊ ေဒသဆငရာ၊ ႏငငတကာတရား႐းမားမ အသးျပလာၾကပါသည။ ကလသမဂၢအေျခခသေဘာတရားမားႏင မငနဆတာ ပ႐တေကာတ႔အား ကမာၻတစဝမးရႏငငမား၊ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရမဟတသညအဖြ႕အစညးမား (NGOs)က အသးျပလာခၾကၿပး၊ ေသဆးမႈဆငရာ စစမးစစေဆးမႈမားအတြက လႊမးမးမႈရေသာ မတေကာကတစခ ျဖစလာပါသည။ ၁၉၉၁ ပ႐တေကာအား ထတေဝသညအခနကတညးက ႏငငတကာဥပေဒ၊ စစမးစစေဆးေရး ကငသးမႈ၊ မႈခငးေရးရာသပၸတ႔တြင သသာထငရားေသာ ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈမားရလာပါသည။ ဆးျဖတခကမား ေျမာက မားစြာတြင လ႔အခြငအေရးဆငရာမဟာမငးႀကး႐း (OHCHR) မ ပ႐တေကာအား ေခတန႔အည မြမးမမႈျပရန ကလ သမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာမရငမ အခြငအာဏာ အပႏငးထားပါသည။4IV

ပ႐တေကာသည ၎၏ သကဆငဆေလာမႈက ထနးသမးရနႏင တးတကမႈတ႔က ထငဟပေစရန ၂ဝ၁၄ ခႏစတြင ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အထးကယစားလယေတာ Christof Heyns သည ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး႐းႏငအတ ပးေပါငးလက ပ႐တေကာအား ျပနလညျပငဆငရနႏင ေခတႏငအညမြမးမမႈျပရန လပငနးစဥတစရပက စတငခပါသည။ ထမစ၍ ၎တ႔မ ႏငငတကာဥပေဒႏင မႈခငးေရးရာပညာရငမားအဖြ႕တစခႏင အဆငျမင အၾကေပးအဖြ႕တစခက ခန႔အပခပါသည။5V Stuart Casey-Maslen သည သေတသနတစခလး၏ ညႇႏႈငးေရးမးအျဖစ ထမးေဆာငခပါသည။ ျပနလညမြမးမ

I ၁၉၈၉ ဥပေဒျပငပ၊ တရားလကလြတ၊ အကဥးနညးအားျဖင သတျဖတျခငးအေပၚ ထေရာကေသာ ကာကြယတားဆးျခငးႏင စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ အေျခခ သေဘာတရားမားက ကလသမဂၢအေထြေထြအစညးအေဝးဆးျဖတခက ၄၄/၁၆၂၊ ၁၉၈၉ ခႏစ ဒဇငဘာလ ၁၅ ၇က၊ မ အတညျပထားေပးၿပးျဖစကာ ယေန႔ထ မေျပာငးအလ ရေနပါသည။

II ECOSOC ဆးျဖတခက ၁၉၈၉/၆၅၊ ၁၉၈၉ ခနစ ေမလ ၂၄ ရက ။III ကလသမဂၢအေထြေထြအစညးအေဝးဆးျဖတခက ၄၄/၁၆၂၊ ၁၉၈၉ ခႏစ ဒဇငဘာလ ၁၅။IV ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာမရငဆးျဖတခက ၁၉၉၈/၃၆၊ ၂ဝဝဝ/၃၂၊ ၂ဝဝ၃/၃၃၊ ၂ဝဝ၅/၂၆။V ဤျဖစစဥ၏ သမငးေၾကာငးႏင စစမးစစေဆးေရးမားႏငသကဆငသည ကလသမဂၢႏင အျခားေသာစာရြကစာတမးမားအတြက ကးကားခကမားရရလပါ

ယခဝကဘဆကက ၾကညေပးပါ- http://www.ohchr.org/EN/Issues/Executions/Pages/RevisionoftheUNManualPreventionExtraLegalArbitrary.aspx.

viii

ထားေသာ ၂ဝ၁၆ ပ႐တေကာအတြငး ပါဝငမႈအေၾကာငးအရာမားအတြက တာဝနခရန ေခတႏငေလာညေအာင မြမးမမႈျပရာတြင ပါဝငသမားႏင သကဆငပါသည။

၂ဝ၁၆ မငနဆတာပ႐တေကာအား ကလသမဂၢ ဘာသာစကားေျခာကမးျဖင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး႐း၏ ဝကဘဆက (www.ohchr.org) တြင ေဒါငးလတ ရယႏငရန ထားရေပးထားပါသည။

Kingsley ABBOTT, Senior International Legal Adviser for Southeast Asia, International Com-mission of Jurists, Bangkok

Fred ABRAHAMS, Associate Director for Program, Human Rights Watch

Federico ANDREU, Deputy Director of Litigation & Legal Protection, Colombian Commission of Jurists

Prof. Ali CHADLY, Head of Department of Forensic Medicine and Dean of the Faculty of Medicine, University of Monastir, Tunisia

Prof. Stephen CORDNER, Head, International Pro-grammes, Victorian Institute of Forensic Medi-cine, Australia (editor of the Forensic Science sections of the 2016 Minnesota Protocol)

Dr Uwom O. EZE, Senior Forensic Pathologist, University College Hospital, Ibadan, Nigeria; and Head of Secretariat, African Society of Forensic Medicine

Dr Luis FONDEBRIDER, President, Argentine Forensic Anthropology Team, Buenos Aires

Barbara FREY, Director of the Human Rights Program, University of Minnesota (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Avner GIDRON, Senior Policy Adviser, Amnesty International

Alistair GRAHAM, Investigations Team Leader, International Criminal Court

Prof. Françoise HAMPSON, Emeritus Professor, University of Essex

Prof. Sarah KNUCKEY, Associate Clinical Professor of Law; Director, Human Rights Clinic; Faculty Co-Director, Human Rights Institute, Columbia Law School (Chair of the Legal Working Group)

Dr María Dolores MORCILLO MÉNDEZ, Regional Forensic Coordinator, Ukraine, Russian Federation and Western Europe, International Committee of the Red Cross

Michael MOULDEN, Forensic Coordinator, Special Tribunal for Lebanon, Beirut

Prof. Duarte Nuno VIEIRA, Dean of the Faculty of Medicine, University of Coimbra; President, European Council of Legal Medicine and Iberoamerican Network of Forensic Medicine and Forensic Sciences Institutions

Irene O’SULLIVAN, Senior International Forensic Advisor, Netherlands Forensic Institute

Dr Thomas PARSONS, Director, Forensic Sciences, International Commission on Missing Persons

Jennifer PRESTHOLDT, Deputy Director, The Advocates for Human Rights, Minneapolis

Stefan SCHMITT, Director, International Forensic Program, Physicians for Human Rights, United States

Prof. Jorgen THOMSEN, Institute of Forensic Medicine, University of Southern Denmark (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Dr Morris TIDBALL-BINZ, Head of Forensic Services, International Committee of the Red Cross, Geneva (Chair of the Forensics Working Group)

Howard VARNEY, Senior Program Advisor, Inter-national Center for Transitional Justice, South Africa.

ဥပေဒရးရာပညာရငမားလပငနးအဖြ႕က ပပးသမားမာ Toby Fisher, Barrister, Landmark Chambers, London, and by Dr Thomas Probert, Senior Researcher, Institute for International and Comparative Law in Africa, University of Pretoria. The working group of forensic experts was supported by Stuart Casey-Maslen, Honorary Professor, Faculty of Law, University of Pretoria တ႔ျဖစၾကသည။

ဥပေဒေရးရာႏင မႈခငးေရးရာလပငနးအဖြ႕မား၏ အဖြ႕ဝငမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည -

ix

အၾကေပးအဖြ႕ဝငမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည -

Prof. Philip ALSTON, New York University School of Law; Former UN Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions

Emilio ALVAREZ, Executive Secretary, Inter-Amer-ican Commission on Human Rights

Jay D. ARONSON, Associate Professor of Science, Technology, and Society and Director, Center for Human Rights Science, Carnegie Mellon Universi-ty, Pittsburgh, Pennsylvania

Dr Eric BACCARD, Forensic Coordinator, Interna-tional Criminal Court

Prof. Dame Sue BLACK, Director of Leverhulme Research Centre for Forensic Science, University of Dundee

Kathryne BOMBERGER, Director, International Commission on Missing Persons

Sean BUCKLEY, Managing Director, Osaco Solu-tions, United Kingdom

Prof. Pieter CARSTENS, Professor of Criminal and Medical Law, Faculty of Law, University of Preto-ria

Supt. Anton CASTILANI, Chief, Police Medical Department, Indonesian National Police

Youk CHHANG, Director, Documentation Centre for Cambodia

Pablo DE GREIFF, UN Special Rapporteur on the promotion of truth, justice, reparation and guarantees of non-recurrence

Max DE MESA, Chairperson, Philippine Alliance of Human Rights Advocates

Michel DE SMEDT, Head of Investigations, International Criminal Court

Rafendi DJAMIN, Indonesian Representative, ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights

Ariel DULITZKY, Clinical Professor and Director, Human Rights Clinic, School of Law, University of Texas at Austin; and Member and former Chair-Rapporteur, UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances

Stephen FONSECA, Southern Africa Forensic Adviser for Africa, International Committee of the Red Cross

Jennifer GIBSON, Head of Drones Team, Re-prieve, United Kingdom

Sam HEINS, Counsel, Heins Mills and Olson plc, Minneapolis (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Dr Vincent IACOPINO, Medical Director, Physi-cians for Human Rights; Adjunct Professor of Medicine with the University of Minnesota Medical School; and Senior Research Fellow at the Human Rights Center, University of California, Berkeley

Asma JAHANGIR, Former UN Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions

Zainabo KAYITESI, Chair, African Commission on Human and Peoples’ Rights Working Group on Death Penalty and Extrajudicial, Summary or Arbitrary Killings in Africa

Andreas KLEISER, Director for Policy and Cooper-ation, International Commission on Missing Persons

Prof. Noam LUBELL, Head of School of Law, University of Essex; and Swiss Chair of IHL, Geneva Academy of International Humanitarian Law and Human Rights

Prof. Rashida MANJOO, Faculty of Law, University of Cape Town and former UN Special Rapporteur on Violence Against Women

Stephen MARGETTS, Legal Officer, UN Secretari-at, New York

Juan MENDEZ, UN Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment

George MUKUNDI, Head of African Governance Architecture Secretariat, African Union

Wilfred NDERITU, Managing Partner, Nderitu & Partners, Nairobi

x

Mishel STEPHENSON, Chief of Forensic Genetics, Guatemalan Forensic Anthropology Foundation

Eric STOVER, Adjunct Professor of Law and Public Health and Faculty Director, Human Rights Center, School of Law, University of California, Berkeley (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Gary SUMMERS, Barrister, 9 Bedford Row Inter-national, London, United Kingdom

Dr Ajith TENNAKOON, Head, Institute of Forensic Medicine and Toxicology; and President, College of Forensic Pathologists of Sri Lanka, Colombo

Dr Lindsey THOMAS, Medical Examiner, Hennepin County Medical Examiner’s Office (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Dr Douglas UBELAKER, Professor of Anthropolo-gy, Smithsonian Institution

Dr Vina VASWANI, Head, Department of Forensic Medicine, Yenepoya University, India

Dr Jeanine VELLEMA, Head of Division, Forensic Medicine, University of Witwatersrand, South Africa

Dr Jairo VIVAS, Head of Forensic Pathology, National Institute of Legal Medicine and Forensic Sciences, Colombia

Prof. David WEISSBRODT, Professor of Law, University of Minnesota (Co-author of the 1991 Minnesota Protocol)

Dr James WELSH, Independent Researcher, formerly Human Rights and Ethics Fellow, London School of Hygiene and Tropical Medicine.

Bacre NDIAYE, Former UN Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions

Bernard O’DONNELL, Head of Division, Fraud Investigations, Inspectorate General, European Investment Bank, Luxembourg (acting in an independent capacity)

Dr Cristián ORREGO BENAVENTE, Senior Re-search Fellow in Forensic Genetics, Human Rights Center, School of Law, University of California, Berkeley

Fredy PECCERELLI, Director, Guatemalan Foren-sic Anthropology Foundation

Navi PILLAY, Former UN High Commissioner for Human Rights

Prof. Michael POLLANEN, Chief Forensic Patholo-gist of Ontario, Canada

Matt POLLARD, Senior Legal Adviser, Internation-al Commission of Jurists

John RALSTON, Director, Institute for Internation-al Criminal Investigations

Felix REATEGUI, Senior Associate, Truth and Memory Program, International Center for Transitional Justice

Sir Nigel RODLEY, Professor Emeritus and Chair, Human Rights Centre, University of Essex, Colchester; and Member, UN Human Rights Committee

Dr Pornthip ROJANASUNAN, Director, Central Institute of Forensic Science, Thailand

Prof. Gert SAAYMAN, Head of the Department of Forensic Medicine, University of Pretoria and Chief State Pathologist, Gauteng Department of Health

Anna Giudice SAGET, Crime Prevention Officer, UN Office on Drugs and Crime

Dr Antti SAJANTILA, Head of Forensic Genetics, University of Helsinki

Yasmin SOOKA, Executive Director, Foundation for Human Rights, Johannesburg

In memoriam Sir Nigel Rodley

(1 December 1941 – 25 January 2017)

xi

၁။၂ဝ၁၆ မငနဆတာပ႐တေကာ၏ ရညရြယခကမားႏင နယပယအတငးအတာ ၁

၂။ႏငငတကာဥပေဒေရးရာမေဘာင ၄ က။ အသကရငသနခြင ၄ ခ။ တာဝနခမႈႏင ကစားမႈ ၆ ဂ။ စစမးစစေဆးေရးတာဝနအား အစပးေဆာငရြကျခငးႏင ၎၏နယပယ ၈ ဃ။ စစမးစစေဆးမႈမား၏ အေျခခအခက မားႏင အေျခခသေဘာတရားမား ၁၁ ၁။ စစမးစစေဆးမႈျပရနတာဝန၏ အေျခခအခကမား ၁၁ ၂။ သကဆငရာႏငငတကာအေျခခမ မားႏင ကငဝတစညးမဥးမား ၁၅ ၃။ စစမးစစေဆးမႈျပစဥအတြငး မသားစဝင မား၏ပးေပါငးပါဝငမႈႏင ၎တ႔အား ကာကြယေစာငေရာကမႈ ၁၅ ၄။ စစမးစစေဆးေရးယႏရားမား ၁၆

၃။ပေရာဖကရငနယကငဝတ ၁၈

၄။ စစမးစစေဆးမႈတစရပေဆာငရြကျခငး ၂ဝ က။ စစမးစစေဆးေရးဆငရာ အေထြေထြအေျခခမမား ၂ဝ ခ။ စစမးစစေဆးေရးလပငနးစဥ ၂ဝ ၁။ ပစၥညးမားႏငအခကအလကေဒတာ မားက စေဆာငးျခငးႏင စမခန႔ခြျခငး ၂၂ ၂။ ေသဆးမႈ/အခငးျဖစပြားရာေနရာ အပါအဝင အေရးႀကးေသာ ႐ပပငးဆငရာတညေနရာမား ၂၂ ၃။ မသားစဝငမားႏင ဆကဆေရး ၂၅ ၄။ ျပစမႈကးလြနခရသအေၾကာငးက နားလညေပးျခငး ၂၆ ၅။ သကေသမားက ရာေဖြျခငး၊ အငတာဗးျခငးႏငကာကြယေပးျခငး ၂၆ ၆။ ႏငငတကာနညးပညာ အကအညမား ၂၈ ၇။ ဆယသြယေရးႏငအျခားဒစဂစတယ သကေသအေထာကအထား ၂၈

၈။ ေငြေၾကးဆငရာကစၥရပမား ၂၉ ၉။ ျဖစရပမားက ကာလအစဥ လကစဥျခငး ၃ဝ ဂ။ အငတာဗးေမးျမနးမႈႏင သကေသျဖစသ က ကာကြယမႈေပးျခငး ၃ဝ ၁။ အေထြေထြအေျခခမမား ၃ဝ ၂။ ေဘးကငးလျခေရးႏင သာယာဝေျပာေရး ၃၁ ၃။ အငတာဗးမားအားမတတမးတငျခငး ၃၁ ဃ။ ေသဆးသ၏႐ပအေလာငးၾကြငးအကန က ျပနလညရာေဖြရယျခငး ၃၂ ၁။ အေထြေထြအေျခခမမား ၃၂ ၂။ အမတအသားတဆပကပျခငး (Labelling) ၃၃ ၃။ စာရငးျပစျခငး ၃၄ ၄။ ပကတအတငးရေနေသာ ႐ပအေလာငးမား ၃၄ ၅။ ေျမမကႏာျပငေပၚတြငရသည အ႐းစအၾကြငးအကနမား ၃၅ ၆။ ေျမျမႇပထားသည ခႏၶာကယ/အ႐းစ အၾကြငးအကနမား ၃၆ ၇။ ေျမျမႇပထားသည ႐ပအေလာငး အၾကြငးကနမား တးေဖာရရရာတြင ထညသြငးစဥးစားရမညအခကမား ၃၇ င။ ေသဆးသည႐ပအေလာငးအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတျခငး ၃၇ ၁။ အေထြေထြအေျခခမမား ၃၇ ၂။ ျမငသာထငသာရေသာအမတအသား ၃၇ ၃။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတ ျခငးအတြက သပၸနညးကေသာ ခဥးကပနညးလမး။ ၃၈ ၄။ လအမားအျပားေသဆးမႈႏင စပလဥးသညျဖစရပမား ၃၉ ၅။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတ မႈအား နဂးခပေကာကခကချခငး ၄ဝ စ။ သကေသအေထာကအထား အမးအစားမားႏင ပစနမနာေဖာျပျခငး ၄၂ ၁။ အေထြေထြအေျခခမမား ၄၂ ၂။ လ႔ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသ အေထာကအထားမား ၄၂ ၃။ ဇဝေဗဒမဟတသည ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထား ၄၄

မာတကာ

၄။ ဒစဂစတယပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထား ၄၅ ၅။ မႈခငးႏငစပလဥးသညေငြစာရငး ၄၆ ၆။ ေျမ/ပတဝနးကငရ နမနာပစမား ၄၆ ဆ။ အေလာငးခြစတစစေဆးျခငး ၄၆ ၁။ အေထြေထြအေျခခမ ၄၆ ၂။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးက စစမးစစေဆးရာတြင ဓာတမန႐ကျခငး၏အခနးက႑ ၄၉ ဇ။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားကစစစျခငး ၅ဝ

၅။အေသးစတလမးညႊနခကမား ၅၂ က။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအား စစမးစစေဆး ျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား ၅၂ ၁။ နဒါနး ၅၂ ၂။ ဓာတပမတတမးျပစျခငး ၅၄ ၃။ တငးတာခကမား ၅၅ ၄။ မတစေရးမတျခငး/ေဒတာစေဆာငး ျခငးႏင ပစၥညးစာရငးျပစျခငး ၅၆ ခ။ အငတာဗးျခငးႏငစပလဥးသည အေသးစတလမးညႊနခကမား ၅၆ ၁။ နဒါနး ၅၆ ၂။ ျပငဆငျခငးႏင ခနညႇျခငး ၅၆ ၃။ အငတာဗးေမးျမနးမႈ စတငျခငး ၅၇ ၄။ အခကအလကရာေဖြျခငး ၅၉ ၅။ အငတာဗးေမးျမနးမႈ အဆးသတျခငး ၆ဝ ၆။ မသကာၤဖြယျဖစသအား အငတာဗးေမး ျမနးရာတြင ျဖညစြကလမးညႊနခက ၆၁ ၇။ စကားျပန၏အခနးက႑ ၆၂ ဂ။ ႐ပအေလာငးျမပႏရာေနရာမား ျပနလညတးေဖာျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား ၆၃ ဃ။ ႐ပအေလာငးအားခြစတစစေဆးျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား ၆၅ ၁။ ေနာကခအေၾကာငးႏငအဓက အေျခခသေဘာတရားမား ၆၅ ၂။ အဝတအစားဝတဆငထားသည ႐ပအေလာငး ၆၈ ၃။ အျပငပငးဆငရာစစေဆးမႈ ၆၉ ၄။ အတြငးပငးဆငရာစစေဆးမႈ ၇၃ ၅။ ေနာကထပစမးသပစစေဆးမႈမား ၇၅ ၆။ ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးအား နဂးခပမတခကေပးျခငး ၇၉

၇။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ အစရငခစာ ၈ဝ ၈။ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈမ ေတြ႔ရရသည ျဖစႏငေခရေသာ ညႇငးပနးႏပစကမႈ လကၡဏာမား ၈၁ င။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားအား စစစသးသပမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား ၈၆ ၁။ နဒါနး ၈၆ ၂။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာမႈအတြက အေျခခအေဆာကအအ ၈၆ ၃။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာရနအတြကျပငဆငျခငး ၈၆ ၄။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား၏ ဇဝေဗဒဆငရာပ႐ဖငးမတတမး တညေဆာကေပးျခငး ၈၉ ၅။ ကနၾကြငးသညအရာမားအား စစစေလလာမႈႏင အစရငခမႈ ၉ဝ၆။ေဝါဟာရမား ၉၂

၇။ေနာကဆကတြမား ၉၉ ေနာကဆကတြ ၁။ ခႏၶာေဗဒႏငဆငေသာ ပၾကမးမား ၉၉ ေနာကဆကတြ ၂။ အမႈျဖစရပအေသးစတပစ ၁၂၄ ေနာကဆကတြ ၃။ ေသနတဒဏရာဇယား ၁၂၆ ေနာကဆကတြ ၄။ ထးသြငးဒဏရာ/စတၿပ ေပါကၿပ ဒဏရာဇယား ၁၂၇ ေနာကဆကတြ ၅။ အရြယေရာကသမား၏ သြားဘကဆငရာဇယား အေပၚသြားမား ၁၂၈

ဇယား ဇယား ၁။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာ ထတရန အတြက မေသဆးမႏင ေသဆးၿပး ခြစတခယၿပး ေဒတာမား ၄၁ ဇယား ၂။ ညႇဥးပမးႏပစကမႈနညးလမးမားႏင ၄ငးတ႔ႏင ဆကႏႊယေနသည ေတြ႕ရခကမား ၈၂

1

၁။ ၂ဝ၁၆ မငနဆတာပ႐တေကာ၏ ရညရြယခကမားႏင နယပယအတငးအတာ

၁။ မငနဆတာပ႐တေကာ၏ရညရြယခကမာ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငး သ႔မဟတ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရေၾကာငး မသကၤာဖြယျဖစျခငးအေပၚ ထေရာကေသာစစမးစစေဆးမႈက တးျမႇငေပးျခငးအား ျဖင အသကရငသနခြငကကာကြယေပးရနႏင တရားမတေရး၊ တာဝနခမႈႏငကစားမႈတစရပ ရရႏငခြငတ႔အားျမႇင တငေပးရနျဖစသည။ ဤပ႐တေကာတြင ႏငငေတာအစးရမား၊ စစမးစစေဆးမႈတြငအခနးက႑တစရပအျဖစပါဝငသည အငစတကးရငးမားႏင ပဂၢလတစဥးခငး စသညတ႔အတြက ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငး သ႔မဟတ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကေၾကာငး မသကၤာဖြယျဖစျခငးအား စစမးစစေဆးမႈျပရာတြငလကနာရမည လပငနးေဆာငရြကမႈပငးဆငရာ အေထြေထြအေျခခစႏႈနးတစရပကေသာလညးေကာငး၊ အေျခခသေဘာ တရားမားႏင လမးညႊနခကမားဆငရာ မေဝဖလယထားသညအစတစရပကေသာလညးေကာငး ခမတေပးပါ သည။

၂။ မငနဆတာပ႐တေကာသည “ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငး” ႏင အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရ ေၾကာငး မသကၤာဖြယျဖစသညကစၥရပအားလး(Mutatis Mutandis)တ႔၏ စစမးစစေဆးမႈႏငသကဆငသည။ ဤ ပ႐တေကာ၏ရညရြယခကအတြက ယခစာတမးတြင အေျခခအားျဖင ေအာကပါအေျခအေနမားပါဝငသည -

(က) ေသဆးျခငးသည ႏငငေတာအစးရ၊ ၎၏အဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ ကယစားလယမား၏ လပရပမား သ႔မဟတ ပကကြကမႈမားေၾကာငျဖစႏငဖြယရေနျခငး၊ သ႔တညးမဟတက ႏငငေတာအစးရမ အသက ရငသနခြငအား ေလးစားလကနာရမညတာဝနက ခးေဖာကျခငးေၾကာငဟ မတယႏငသညအေျခအေန။1 ဤတြင၊ ဥပမာအားျဖင၊ ဥပေဒဘကေတာသားဝနထမးမား သ႔မဟတ နငငေတာ၏ အျခားေသာ ကယစားလယမားၾကာင ျဖစေပၚလာႏငသည ေသဆးမႈအားလးေသာလညးေကာငး၊ ႏငငေတာအစးရ၏ ညြနၾကားမႈ သ႔မဟတ ခြငျပခက သ႔မဟတ သေဘာတညမႈျဖငေဆာငရြကေၾကာငးယဆရသည အျမ တမးတပမေတာ မဟတသည တပဖြ႕မား၊ ျပညသ႔စစတပ သ႔မဟတ “ႏငငေရးၿပငဘကမားကေခမႈနးရနဖြ႕စညးသည တပဖြ႕မား” တ႔ေၾကာင ျဖစေပၚသည ေသဆးမႈမားေသာလညးေကာငး၊ ႏငငေတာ အစးရ၏လပငနးမားက ေဆာငရြကေနၾကသည ပဂၢလကစစတပ သ႔မဟတ လျခေရး တပဖြ႕မားေၾကာင ျဖစေပၚသည ေသဆးမႈမားေသာလညးေကာငး ပါဝငသည။2

(ခ) ႏငငေတာအစးရ၊ ၎၏အဖြ႕အစညးမား၊ သ႔မဟတ ကယစားလယမားမ အခပခနးတြငရေနစဥ၊ သ႔မဟတ ထနးသမးခပေႏာငခရစဥတြင ေသဆးသညအေျခအေန။ ဤတြင၊ ဥပမာအားျဖင၊ အကဥး ေထာငမား၊ အျခားဖမးဆး ထနးသမးရာေနရာမား (တရားဝငျဖစေစ၊ အျခားနညးလမးျဖစေစ)ႏင အျခား ေနရာမားတြင ထနးသမးခေနရၿပး၊ ႏငငေတာအစးရသည ထနးသမးခရသမား၏အသကေသေရးရင ေရးအေပၚ ထနးခပမႈရေနသညအခနတြင ျဖစေပၚသည ေသဆးမႈအားလးပါဝငသည။3

1 ဥပမာ၊ ၁၉၆၆ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတစာခပ (ICCPR) ၏ အပဒ ၆(၁)၊ ၁၉၈ဝ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာသေဘာတစာခပ အပဒ ၆၊ ၁၉၄၈ လမးတးသတျဖတျခငးရာဇဝတမႈအား အကာအကြယေပးေရးႏင ျပစဒဏခမတေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ အပဒ ၁၊ ၁၉၈၄ ညႇငးပမးႏပစကမႈဆန႔ကငေရးသေဘာတစာခပ အပဒ ၁၂ ႏင အပဒ ၁၃၊ ၂ဝဝ၆ လသားအားလးအား အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကခရျခငးမ အကာအကြယေပးေရးဆငရာ နငငတကာသေဘာတစာခပ အပဒ ၁ဝ၊ ဥပေဒဘကေတာသားအရာရမားမ လကနကအငအားအသးျပျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ အေျခခမမား၏ မအမတ ၆၊ ၂၂၊ ၂၃၊ ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငး တ႔ႏင စပလဥးသည ကလသမဂၢအေျခခမမား၏ မအမတ ၉၊ လသားအားလးအား ဖမးဆးထနးသမးျခငး သ႔မဟတ အကဥးချခငးပသ႑နတစစတစရာမ အကာ အကြယေပးျခငးဆငရာ အေျခခမ၏ မအမတ ၃၄၊ တ႔ကၾကညပါ။ ႏငငတကာလကနကကငပဋပကၡ အေျခအေနမားႏင စပလဥးၿပး(စစသ႔ပနးမားႏငစပလဥးၿပး) ၁၉၄၉ ဂနဗာကြနဗငးရငး အမတ ၃ ၏ အပဒ ၁၂၁ ႏင (အရပသားႏငငေရးအကဥးသားမားႏငစပလဥးၿပး) ၁၉၄၉ ဂနဗာကြနဗငးရငး အမတ ၄ ၏ အပဒ ၁၃၁ ကၾကညပါ။

2 ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာမရငသ႔ တငသည ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတ စြခကတငသတျဖတျခငး တ႔ႏငစပလဥးသည အထးကယစားလယ၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး။ E/CN.4/2005/7, 22 December 2004, စာပဒ 70–71.

3 ဤတြင စတေရာဂါေဆး႐မား၊ ကေလးသငယမားႏငသကႀကးရြယအမားဆငရာ အငစတကးရငးမား၊ ေရႊ႕ေျပာငးသမား၊ နငငမပဂၢလမား သ႔မဟတ ဒကၡသည မားဆငရာ စငတာမား ပါဝငသည။

2 | ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚစစမးစစေဆးမႈဆငရာ မငနဆတာပ႐တေကာ (၂ဝ၁၆)

(ဂ) ႏငငေတာအစးရမ လ႔အသကအားကာကြယေပးရမညတာဝနမား မေကပြနႏငျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာ သညေသဆးမႈ။ ဤတြင ဥပမာ၊ ႏငငသားမဟတသည ကးလြနသမားက ျပငပမခနးေျခာကမႈမား သ႔မဟတ အၾကမးဖကမႈမားအားျဖင ထခကခရသည လပဂၢလတစဥးခငးတ႔အား ႏငငေတာအစးရမ ကာကြယေစာငေရာကရန လကနာရမညတာဝနမားက မေကပြနႏငသည အေျခအေနမားပါဝငသည။4

ေသဆးမႈသည ႏငငေတာအစးရေၾကာငျဖစရသည သ႔မဟတ ႏငငေတာအစးရမထေသဆးမႈ မျဖစ ေစရန ကာကြယေပးႏငျခငးအား ဥပေဒမပကကြကသညဟ စြပစြခက သ႔မဟတ မသကၤာဖြယရာ မရ သညအေျခအေနျဖစေစကာမ မသကၤာဖြယျဖစေသာ ေသဆးမႈမညသညအတြကမဆ ႏငငေတာအစးရ၌ အေထြေထြတာဝနတစရပ ရေနပါသည။

၃။ ဤပ႐တေကာတြင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအား စစမးစစေဆးေရး (အခနး ၂) ႏငစပလဥးသည ဥပေဒေရးရာတာဝနမားႏင ေယဘယအေျခခစႏႈနးမားကချပေပးပါသည။ စစမးစစေဆးမႈတြငပါဝငသည ပဂၢလ တစဥးခငးအတြက ပေရာဖကရငနယကငဝတဆငရာ (အခနး ၃) အျမငဆးစႏႈနးမား လကနာရနအတြက တာဝနကလညး ခမတေပးပါသည။ ၎တြင ရဌာနႏင အျခားေသာစစမးစစေဆးသမား၊ ေဆးဘကဆငရာႏင ဥပေဒေရးရာ တတကၽြမးသမား၊ အခကအလက ရာေဖြေရးယႏရားႏင လပထးလပနညးမားဆငရာအဖြ႕ဝင မားအပါဝင စစမးစစေဆးေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငၾကသမားႏငစပဆငသည လမးညႊနခကႏင ေကာငးမြနေသာ အေလအကငမားက ေဖာျပေပးပါသည (အခနး ၄)။ ဤပ႐တေကာသည စစမးစစေဆးမႈက႑ အားလးဆငရာ ျပညစေသာ လကစြတစခ သ႔မဟတ ကငသးလပေဆာငသမားအတြက လပငနးတစဆငၿပးတစဆင ေဖာျပေပး သည လကစြစာအပ မဟတေသာလညး၊ ၎တြင စစမးစစေဆးမႈဆငရာအဓကကေသာ က႑ရပမားအတြက အေသးစတလမးညႊနခကမားပါဝငပါသည (အခနး ၅)။ အခနး ၆ တြင စာလးအဓပၸာယဖြငဆခကမား ပါဝငသည။ ေနာကဆကတြအခနး (အခနး ၇) တြင ခႏၶာေဗဒပၾကမးမားႏင အေလာငးခြစတစစေဆးရာတြင အသးျပသည ပစမား ပါဝငသည။

၄။ ႏငငမားအေနျဖင မမတ႔၏ျပညတြငးဥပေဒေရးရာစနစမား၌ ဤပ႐တေကာစႏႈနးမားက ထညသြငးေပါငးစပရန သငေလာေသာ ေျခလမးမား ခမတသငၿပး၊ ၎တ႔အား ဥပေဒအရာရမားး၊ ခခေခပသ ေရ႕ေနမား၊ တရားသ ႀကးမား၊ ဥပေဒဘကေတာသားအဖြ႕၊ အကဥးေထာင၊ တပမေတာအမႈထမးမား၊ မႈခငးႏငကနးမာေရးဆငရာ ပေရာဖကရငနယမားအပါအဝင သကဆငရာဌာနမားႏငဝနထမးမားမ အသးျပေစေရးက ျမႇငတငေပးရနေဆာင ရြကသငသည။

၅။ ဤပ႐တေကာသည ကလသမဂၢ၊ အစးရမဟတသည လကနကကငအဖြ႕မားမ ႏငငေတာအစးရ သ႔မဟတ အစးရတစပငးတစစပါဝငေသာ အခြငအာဏာ5 သ႔မဟတ စးပြားေရးလပငနးမား6 က ကငသးလပေဆာငရာတြင ၎တ႔မျဖစပကေစသည သ႔မဟတ ၎တ႔ေၾကာင ျဖစေပၚလာသည အခြငအေရးခးေဖာကမႈတစစတစရာ7 ဆငရာအတြက အသကရငသနခြငႏင ကစားမႈရရခြငတ႔အား ေလးစားလကနာရမညတာဝနတစရပရသည ကစၥရပမားႏငလညး သကဆငမႈရသည။ ဤပ႐တေကာသည ကလသမဂၢ၊ ေဒသဆငရာအဖြ႕အစညးမားႏင အငစတကးရငးမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမားႏင ကးလြနခရသမား၏မသားစမားမ စစမးစစေဆးမႈဆငရာ ေစာငၾကညေလလာမႈ monitoring ကလညး လမးညႊနေပးႏငၿပး၊ ေသဆးမႈအေပၚ စစမးစစေဆးမႈမားႏင စပလဥးသည သငၾကားပ႔ခမႈႏင ေလကငသငတနးတ႔အတြက ကညပပးေပးႏငပါသည။

4 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၏ ပဋညာဥစာခပအား အဖြ႕ဝငႏငငမားလကနာရနျပ႒ာနးထားသည အေထြေထြဥပေဒေရးရာလကနာရမည တာဝန၏ သေဘာ သဘာဝဆငရာ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁၊ ကလသမၢ စာတမး CCPR/C/21/Rev.1/Add.13, 26 May 2004, စာပဒ ၈ ကၾကညပါ။

5 လကနကကငအဖြ႕မားႏငစပလဥးၿပး ဂါဇာပဋပကၡဆငရာ ကလသမဂၢ အခကအလကရာေဖြေရးမစရင အစရငခစာကၾကညပါ။ UNdoc.A/HRC/12/48 ၂ဝဝ၉ ခႏစ၊ စကတငဘာလ ၂၅ ရက။ စာပဒ၊ ၁၈၃၆

6 OHCHR စးပြားေရးႏငလ႔အခြငအေရးဆငရာ လမးညႊနအေျခခသေဘာတရား ၊ UNdoc.HR/PUB/11/04(2011)7 ၂ဝ၁၅ ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးဥပေဒႏင ႏငငတကာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဥပေဒ တ႔ႏငစပလဥးၿပး ျပငးျပငးထနထန ခးေဖာကခရသမားအတြက

ကစားမႈတစရရခြငဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာတရားမားႏငလမးညႊနခကမား (ဤမေနာငတြင၊ ကစားမႈႏငအေလာအစားရရခြငဆငရာ ကလသမဂၢ အေျခခသေဘာတရမားႏင လမးညႊနခကမား)။

3

၆။ သေဘာတစာခပမားႏငစပလဥးသညအဖြ႕ဝငႏငငမားသည ဤလကရပ႐တေကာ၌ခမတထားသည လမးညႊန ခကထကေကာလြနေသာ လကနာရမည တာဝနဝတရားမား ရႏငပါေသးသည။ အခ႕ေသာႏငငမားအေနျဖင ဤစာအပတြငေဖာျပထားသည လမးညႊနခကအားလးက လကနာႏငမညအေနအထားရေနမည မဟတေသာ လညး၊ ဤပ႐တေကာအား ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးဥပေဒေအာက၌ ႏငငမားမ အျပညအဝလကနာရမည တာဝနမားမ သကသာရာရေစရန သ႔မဟတ ျခႊငးခကရရေစရန နညလမးတစရပအျဖစ အနကဖြငဆမႈမျပအပပါ။


၂။ ႏငငတကာဥပေဒေရးရာမေဘာင

က။ အသကရငသနခြင

၇။ အသကရငသနခြငက တရားလကလြတဆ႐ႈးမႈမရေစေရးသည အေျခခကေသာ၊ တစကမာၻလး အသအမတ ျပထားေသာ အခြငအေရးျဖစၿပး အခနတငး၊ အေျခအေနတငးအတြက သကဆငမႈရသည။ လကနကကင ပဋပကၡအေျခအေန သ႔မဟတ အျခားေသာ အမားျပညသဆငရာ အေရးေပၚအေျခအေနတ႔အပါအဝင မည သညအေျခအေနတြငမ အခြငအေရးယတေလာသြား ျခငးမရေစရပါ။8 အသကရငသနခြငသည လကက လကနာရမည jus cogens စညးမဥးစႏႈနးတစချဖစၿပး ႏငငတကာ၊ ေဒသဆငရာ သေဘာတစာခပမား၊ ႏငငတကာ ဓေလထးတမးဥပေဒႏင ျပညတြငးဥပေဒစနစမားအားျဖင အကာအကြယေပးထားပါသည။ ဤအခြငအေရးအား အျခားသေဘာတစာခပမား ရသညအနက ၁၉၄၈ ကမာၻ႕လ႔အခြငအေရး ေၾကညာ စာတမး၊ ၁၉၆၆ ႏငငသားႏငႏငငေရးအခြငအေရးဆငရာ နငငတကာသေဘာတစာခပ၊ အာဖရကန၊ အငတာ-အေမရကနႏင ဥေရာပလ႔အခြငအေရး သေဘာတညခကမား9 ႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ အာရပ ခာတာ10 တ႔တြင အသအမတျပထားသည။

၈။ အသကရငသနခြငအားကာကြယေစာငေရာကျခငးဟသည အသကရငသနေရးအား တရားလကလႊတဆး႐ႈး ေစျခငးမ ကာကြယေပးျခငးျဖစၿပး၊ ၎က သငေလာေသာ ဥပေဒမား၊ စညးမဥးမား၊ ႀကတငကာကြယမႈမားႏင လပထးလပနညးမားဆငရာ မေဘာငတစခအားျဖင ေဆာငရြကျခငးလညး အပါအဝငျဖစသည။ အသကရင သနေရးအား တရားလကလႊတ ဆး႐ႈးျခငးျဖစသညအခါတြငလညး ၎အတြက တာဝနခမႈလအပပါသည။ အသကရငသနခြငက လျခေစေရးအတြက ႏငငမားအေနျဖင -

(က) အသကရငသနခြငကေလးစားလကနာရမည။ ႏငငမား၊ ၎၏အဖြ႕အစညးမားႏင ကယစားလယ မား၊ မမေဆာငရြကမႈမားသည ႏငငေတာအစးရ၏ ေဆာငရြကမႈျဖစသညဟ မတယႏငသည ပဂၢလမားသည အသကရငသနခြငက ေလးစားလကနာရမညျဖစၿပး၊ မညသညပဂၢလ တစစတစ ေယာက၏အသကအား တရားလကလႊတ မဆး႐ႈးေစရပါ။

(ခ) အသကရငသနခြငအား ကာကြယပါ၊ ျဖညဆညးေပးပါ။ ႏငငမားအေနျဖင အသကရငခြငက ကာကြယေစာငေရာကေပးရမညျဖစရာ ၎တြင ပဂၢလကအဖြ႕အစညးမားအားျဖင တရားလက လႊတ အသကဆး႐ႈးေစျခငးမးမ တားျမစကာကြယရမည ဥပေဒရတကစြာလကနာရမညအဆငမားက ကငသးျခငးလညးပါဝငသည။ (What is “Govt’s private actors’?) ဤသည ပဂၢလတစဥး သ႔မဟတ တစဥးထကပေသာသတ႔အေပၚ အသကအႏရာယၿခမးေျခာကခရျခငး၊ သ႔မဟတ လ သတမႈမားျဖစၿပး ယငးသတျဖတမႈပစမားသည ႏငငေရးႏးႏႊယမႈ11 ၊ လင12 ၊ လငစတခယမႈ13

8 ၁၉၅ဝ ဥေရာပလ႔အခြငအေရးသေဘာတညမႈ (ECHR) ၏ အပဒ ၁၅ အရ၊ တစမးသားလး၏ အသကအႏရာယကၿခမးေျခာကမႈျပေနသည စစမက သ႔မဟတ အမားျပညသဆငရာ အေရးေပၚအေျခအေနတြင အဖြ႕ဝငႏငငမားအေနျဖင စစပြဆငရာတရားဝငကငသးေဆာငရြကမႈအတြကလညးေကာငး၊ ျဖစေပၚေနသည အေျခအေနတစရပအရ အေရးတႀကးေဆာငရြက ရနလအပမႈအတြကေသာလညးေကာငး အသကရငသနခြင (အပဒ ၂) အား အျပညအဝလကနာျခငးမ ယတ ေလာမႈမား ျဖစပြားႏငေခရပါသည။ ေဆာငရြကမႈတစစတစရာသည ႏငငတကာဥပေဒအရ ႏငငမားမ လကနာရမညအျခားေသာတာဝနမား ႏငကြလြမႈရေနသည မဟတပါ။

9 ICCPR ၏ အပဒ ၆၊ ECHR ၏ အပဒ ၂၊ ၁၉၆၉ အေမရကနလ႔အခြငအေရးဆငရာသေဘာတညမႈ၏ အပဒ ၄၊ ၁၉၈၁ လသားႏငျပညသမား၏အခြငအေရးဆငရာ အာဖရကနခာတာ၏ အပဒ ၄။

10 ၂ဝဝ၄ လ႔အခြငအေရးဆငရာ အာရပခာတာ၏ အပဒ ၅။11 Krasovskaya v. Belarus လ႔အခြငအေရးေကာမတ အျမင႐ႈေထာင (Comm. No. 1820/2008)၂ဝ၁၂ ခႏစ၊ ဇြနလ ၆ ရက12 အငတာ- အ ေမရကန လ႔အခြငအေရးဆငရာတရား႐းခပ (JACtHR) - Gonzálezandothers(“CottonField”)v.Mexico ၂ဝဝ၉ ခႏစ၊ ႏဝငဘာ ၁၆ ရက၊ စာပဒ

၄၅၅။ အမးသမးမားအေပၚအၾကမးဖကမႈ - အေၾကာငးရငးမားႏငအကးဆကမားဆငရာ အထးကယစားလယေတာ၏အစရငခစာ UNdoc.A/HRC/23/49 ၂ဝ၁၃ ေမလ၊ ၁၄ ရက၊ စာပဒ ၇၃။

13 လသားႏငျပညသမား၏ အခြငအေရးဆငရာ အာဖရကေကာမရင၊ အၾကမးဖကမႈမားႏင လပဂၢလမားအေပၚ ၎တ႔၏ စစမနေသာ သ႔မဟတ ယးစြပထားေသာ လငစတခယမႈ သ႔မဟတ ကားမျဖစတညမႈအေပၚအေျခခ၍ အျခားေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈျပျခငးတ႔အား ကာကြယမႈေပးေရးဆငရာဆးျဖတခက ၂၇၅၊ ၂ဝ၁၄ ခႏစ ဧၿပလ ၂၈ မ ေမလ ၁၂ ရကထ ကငးပသည ၅၅ ႀကမေျမာက Ordinary Session တြင အတညျပသည။

5

သ႔မဟတ ကားမျဖစတညမႈ14 ၊ ဘာသာေရး15 ၊ လမးေရး သ႔မဟတ တငးရငးသားေရး16 ၊ လတနးစား17၊ သ႔မဟတ လမႈေရးရာအဆငအတနး18 စသညတစခခႏငႏးႏႊယေနသည သတျဖတ မႈျဖစေနျခငးဆငရာ သတငးအခကအလကအတအကက ႏငငေတာအစးရ အရာရမားမ ရရသည အေျခအေနမးတြင အထးသျဖင ကာကြယမႈျပရပါမည။ ႏငငမားအေနျဖင ၎တ႔၏ လကနာရမည တာဝနမားက စတရငးေကာငးျဖင လညးေကာငး၊ ခြျခားဆကဆမႈမျပသညနညးလမးျဖငလညးေကာငး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရပါမည။ ဥပမာ၊ ႏငငမားအေနျဖင အသကေသေစ ေလာကေသာ အငအားက ဥပေဒမအသးျပျခငး၊ သ႔မဟတ ပဂၢလကအဖြ႕အစညးမားမ ကေလး သငယမား19 သ႔မဟတ အမးသမးမားအေပၚ အၾကမးဖကျခငး၊ ပဂၢလကအဖြ႔မျပလပျခငးတ႔က တားျမစကာကြယရန မမတ႔ဥပေဒအရ လကနာရမညအဆငမားက ကငသးရမညျဖစၿပး၊ ေကာပ ေရးရငးမားမ20 ထသ႔အလားတေသာ ခးေဖာကမႈမားမျဖစေစရန ကာကြယေပးရမည။21 ႏငငမား အေနျဖင မမတ႔၏စရငပငခြင အာဏာအတြငး၌ရသည ပဂၢလတစဥးခငးစ၏ အသကက ဥပေဒ အားျဖင ကာကြယေပးရမည။ ႏငငမားအေနျဖင အသကအႏရာယက တက႐ကၿခမးေျခာကမႈျပ ႏငဖြယရေသာ အေျခအေနမားအတြကလညး ေၾကာငးကးသငေသာ ေဆာကရြကခကမား ခမတ ေပးရမည။22

(ဂ) ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးက စစမးစစေဆးပါ၊ အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားအတြက ကစားမႈႏင တာဝနခမႈရေစရန ေသခာေစပါ။ စစမးစစေဆးေရးတာဝနသည အသကရငသနခြင ကငစြထားျခငး၏ ပဓာနကေသာ က႑တစခ ျဖစသည။23 ယငးတာဝနသည အသကရငသနခြငက ေလးစားလကနာရနႏင ကာကြယေစာငေရာကရနတာဝနမားအေပၚ အကးသကေရာကေစၿပး၊ တာဝနခမႈကေသာလညးေကာငး၊ အဆပါအခြငအေရးခးေဖာကခရေသာ ကစားမႈရရေရးကေသာ

14 လငစတခယမႈႏင ကားမျဖစတညမႈအေပၚအေျခခ၍ ပဂၢလတစဥးျခငးအေပၚ ခြျခားဆကဆမႈ၊ အၾကမးဖကမႈျပျခငး - လ႔အခြငအေရးဆငရာ ကလသမဂၢ မဟာမငးႀကး႐း၏အစရငခစာ။ UNdoc.A/HRC/29/23,4May2015။ “ခြျခားဆကဆမႈဆငရာဥပေဒမား၊ လတစဥးခငးစအား ၎တ႔၏ လငစတခယမႈ၊ ကားမ ျဖစတညမႈအေပၚအေျခခလက အၾကမးဖကျခငး အေလအထမားႏင ျပမေဆာငရြကမႈမား” - လ႔အခြငအေရးဆငရာ ကလသမဂၢမဟာမငးႀကး၏ အစရငခစာ၊ ၂ဝ၁၁ ခႏစ ႏငဝငဘာ ၁၇ ရက၊ ကလညးၾကညပါ။

15 ဥပမာ၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ ယၾကညမႈ လြတလပမႈဆငရာ အထးကယစားလယေတာမ ပါကစၥတနအစးရသ႔ အေရးေပၚအယခမႈ၊ လနညးစအေရးကစၥမားဆငရာ အထးကယစားလယေတာႏင ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥး သည အထးကယစားလယေတာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/28/85,23October2014 စာမကႏာ ၁ဝ၄ (ပါကစၥတနရ Ahmadiyya မြတစလငအသငးအဝငးမ အဖြ႕ဝင၂ ဥးအား သတျဖတခရမႈႏငစပလဥးသည)။

16 ဥေရာပလ႔အခြငအေရးဆငရာ တရား႐းခပ (ECtHR)။ Nachovav.Bulgaria တရားစရငျခငး၊ ၂ဝဝ၅၊ ဂလင ၆ ရက၊ စာပဒ ၁၆၂-၆၈။ B.S.v.Spainတရားစရငျခငး၊ ၂ဝဝ၂၊ ဂလင ၂၄ ရက ၏ စာပဒ ၅၈-၅၉ ႏင Xv.Turkey တရားစရငျခငး၊ ၂ဝ၁၂ ေအာကတဘာ ၉ ရက၊ စာပဒ ၆၂။

17 ဥပမာ၊ ၂ဝ၁၂ ခႏစ Christ of Heyns မ အႏၵယသ႔သြားေရာကသည သ၏မစရငမ ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည အထးကယစားလယေတာ၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး A/ HRC/29/37/Add.3၊ ၂ဝ၁၅ ခႏစ၊ ေမလ ၆ ရက၊ စာပဒ ၄၇ ကၾကညပါ။

18 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည အထးကယစားလယေတာ၏ အစရငခစာမ “စနးမမား” ဟစြပစြခရသမားအား သတျဖတျခငးႏငစပလဥးသညက႑ ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/11/2 ၂ဝဝ၉ ခႏစ၊ ေမလ ၂၇ ရက၊ စာပဒ ၄၃-၅၉ ကၾကညပါ။ “လမႈအသငးအဝငး ေဆးေၾကာသတသငျခငး” (လဆးဂဏးဝငမား၊ ရာဇဝတကးလြနသမားအျဖစသသယ ရသမားႏင အျခားေသာ ‘မလလားအပေသာသမား’ က သတျဖတျခငး) အတြက ဂြာတမာလာသ႔ မစရငလပငနးဆငရာအစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/4/20/Add.2, ၂ဝဝ၇ ခႏစ၊ ေဖေဖာဝါရ ၁၉ ရက၊ ကၾကညပါ။ “လမးေဘးေလလြငကေလးမား” သတျဖတမႈက ထထေရာကေရာက စစမးစစေဆးျခငးႏင စပလဥးၿပး ၁၉၉၉၊ ႏဝငဘာလ ၁၉ ရက ထတ IACtHR,Villagrán-Moralesandothersv.Guatemala,Judgment က ၾကညပါ။

19 ဥပမာ၊ “ကလသမဂၢ၏ ကေလးသငယမားအေပၚအၾကမးဖကမႈဆငရာ ေလလာခကအတြက လပလပေသာကၽြမးကငပညာရင၏အစရငခစာ”၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/61/299 ၂ဝဝ၆ ခႏစ၊ ၾသဂတလ ၂၉ ရက၊ §§ ၉၁၊ ၉၃၊ ၁ဝ၆။

20 ၁၉၉ဝ ခႏစ၊ ဒဇငဘာလ ၂ဝ ရက၊ တြင အတညျပသည အမးသမးမားအေပၚအၾကမးဖကမႈပေပာကေရးဆငရာေၾကညာစာတမး၊ ကလသမၢအေထြေထြ ညလာခ ဆးျဖတခကအမတ ၄၈/၁ဝ၄ ၏ အပဒ ၄(ဂ)။

21 စးပြားေရးႏငလ႔အခြငအေရးဆငရာ ကလသမဂၢ၏ လမးညႊနအေျခခမမား၊ မအမတ ၁။22 ဥပမာ၊ ၂ဝဝ၄ ခႏစ၊ ႏငဝငဘာလ ၃ဝ ရက၊ ECtHr ၊ Öneryildiz v. Turkey, Judgment (Grand Chamber) ကၾကညပါ။23 ဥပမာ၊ ECtHR ၏ McCannandothersv.UnitedKingdom, တရားစရငေရး (GrandChamber) ၁၉၉၅၊ စကတငဘာ ၂၇ ၊ စာပဒ ၁၆၁ ကေသာလညးေကာငး၊

IACtHR,Montero-Arangurenand others (Catia ၏ ထနးသမးေရးစငတာ) v. ဗငနဇြလား၊ တရားစရငေရး၊ ၂ဝဝ၆ ခႏစ၊ ဇလင ၅ ရက စာပဒ ၆၆ ကေသာ လညးေကာငး၊ လသားႏငျပညသမား၏ အခြငအေရးဆငရာ အာဖရကေကာမရင (ACHPR)၊ အသကရငသနခြငဆငရာ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၊ ၂ဝ၁၅ ႏဝငဘာလ၊ စာပဒ ၂၊ ၁၅ ကေသာလညးေကာငး၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁၊ စာပဒ ၁၅ ႏင ၁၈ ကေသာလညးေကာငး ၾကညပါ။


လညးေကာငး ျမႇငတငေပးပါသည။ စစမးစစေဆးခကအရ ေသဆးျခငးသည ဥပေဒမ အေၾကာငး ရငးေၾကာင ေသဆးေၾကာငး သကေသထငရားပါက ႏငငေတာအစးရအေနျဖင ထြကေပၚလာသည သကေသအေထာကအထားမားျဖင ကးလြနသအား တရားစြဆမႈျပျခငး၊ သငေလာပါက တရားစရငေရးလပငနးစဥတစခအားျဖင ျပစဒဏေပးျခငး ရေစရန ေသခာေစရပါမည။24 ဥပမာ၊ ေၾကာငး ကးမ တေတာငးေသာကန႔သတမႈမားဆငရာ ျပဌာနးဥပေဒမား သ႔မဟတ လးလးလားလား လြတၿငမးခမးသာခြငမား (ဥပေဒအရ ျပစဒဏကငးလြတေနျခငး) မျဖစေပၚလာသည ျပစဒဏမ ကငးလြတေနျခငး (de jure impunity) (to insert) သ႔မဟတ တရားစြဆမႈအရ အေရးယ ေဆာငရြကမႈမျပႏငျခငး သ႔မဟတ ႏငငေရးဝငေရာကစြကဖကမႈမ ျဖစေပၚလာသည ျပစဒဏမ ကငးလြတေနျခငး (de facto impunity) သည အဆပါ တာဝနႏင သဟဇာတမျဖစပါ။25 စစမးစစ ေဆးရနတာဝနက ေလးစားလကနာမႈပကကြကျခငးသည အသကရငသနခြငက ခးေဖာကရာ ေျမာကပါသည။ စစမးစစေဆးေရးမားႏင တရားစြဆမႈမားသည အနာဂတ၌ အခြငအေရးခးေဖာက မႈမားက တားျမစေပးရနအတြကလညးေကာငး၊ တာဝနခမႈ၊ တရားမတမႈ၊ ကစားခြငႏင အမနတရား ရရခြင၊ တရားဥပေဒစးမးေရးတ႔အား ျမႇငတငေပးရနအတြကလညးေကာငး ပဓာနကလပါသည။26

၉။ ႏငငမားအေနျဖင အေျခအေနရပမားအေပၚမတညၿပး ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအား စစမး စစေဆးမႈမားျပရာတြင ႏငငတကာႏင ပးေပါငးေဆာငရြကရန တာဝနတစရပလညးရပါသည။ အထးသျဖင ဥပေဒျပငပသတျဖတမႈကသ႔ေသာ ႏငငတကာရာဇဝတမႈအျဖစ စြပစြထားရခကႏင စပလဥးလာလင ျဖစ သည။27

ခ။ တာဝနခမႈႏင ကစားမႈ

၁ဝ။ အခြငအေရးခးေဖာကခရသမားသည ထေရာကေသာကစားမႈတစရပ ျပညျပညဝဝ ရရပငခြငရသည။28 ဥပေဒမ ေသဆးသြားသမား၏ မသားစဝငမားအေနျဖင သာတညမၿပး ထေရာကမႈရသည တရားမတမႈက လကလမးမျခငးေသာလညးေကာငး၊ ထေရာကလငျမနေသာ အေလာအစားကေသာလညးေကာငး29၊ ဥပေဒေရ႕ေမာက၌ မမတ႔၏အေျခအေနက အသအမတျပျခငး30 က ေသာလညးေကာငး၊ ျပစမႈခးေဖာကမႈ မား၏ သကဆငရာသတငးအခကအလကမားႏင သကဆငရာ တာဝနခမႈယႏရားမားကေသာလညးေကာငး

24 ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာမရင၊ လ႔အခြငအေရး ျမငတငကာကြယေစာငေရာကေရးအတြက ျပစဒဏမလြတေျမာကေနျခငးက အေရးယေဆာငရြကျခငးအား ျဖင တကဖကရန ေခတႏငအညမြမးမထားသည ဥပေဒသအစ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ E/ CN.4/2005/102/Add.1 ၂ဝဝ၅ ခႏစ၊ ေဖေဖာဝါရ ၈ ရက၊ ဥပေဒသ ၁။

25 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁၊ စာပဒ ၁၈ ကၾကညပါ။26 ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည အထးကယစားလယမ

အေထြေထြညလာခသ႔တငသြငးသည အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/70/304၊ ကစားမႈႏငအေလာအစားရရပငခြငဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာ တရားမား၏ စကားခး။

27 IACtHR ၊ La Cantuta v. Peru, တရားစရငျခငး၊ ၂ဝဝ၆ ခနစ၊ ႏဝငဘာလ ၂၉၊ စာပဒ ၁၆ဝ။28 ကစားမႈႏငအေလာအစား ရရပငခြငဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာတရားမားႏငလမးညႊနခကမား၊ ျပစဒဏမလြတေျမာကေနျခငးအား တကဖကျခငးအား

ျဖင လ႔အခြငအေရးအား ျမႇငတငကာကြယေစာငေရာကမႈျပျခငးဆငရာ ျပနလညမြမးမထားသည အေျခခဥပေဒသမား၊ ဥပေဒသအမတ ၄၊ အပဒ ၂(၃) ICCPR က ၾကညပါ။

29 အေလာအစားဟဆရာတြင မလအတငး ျပနလညျပငဆငမြမးမေပးျခငး၊ ေလာေၾကးေပးျခငး၊ ျပနလညထေထာငေပးျခငး၊ ထပမမကးလြနေစမည အာမခခက ေပးျခငးႏင ေကနပမႈရေစျခငးတ႔ပါဝငသည။ ဥပမာ၊ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငးဆငရာ အလပအဖြ႕ (WGEID)၊ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာက ခရျခငးမ လသားအားလးက ကာကြယေပးျခငးဆငရာ ေၾကညာစာတမး၏ အပဒ ၁၉ အေပၚ အေထြေထြမတခက၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ E/CN.4/1998/43 စာပဒ ၆၈-၇၅၊ ႏင အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကချခငးဆငရာ အလပအဖြ႕၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/22/45 ၂ဝ၁၃ ခနစ၊ ဇနနဝါရ ၂၈ ရက၊ စာပဒ ၄၆-၆၈။

30 ICPED အရ အဖြ႕ဝငႏငငမားအေနျဖင အေပာကေဖာကခရသ၏ ဥပေဒေရးရာအေျခအေနက လမႈဖလေရး၊ မသားစဥပေဒႏင ပငဆငမႈအခြငအေရး စသညကသ႔ေသာ နယပယမားတြင စညးမဥးထနးေကာငးေပးရန သငေလာေသာ ေဆာငရြကခကမားခမတရမည တာဝနရပါသည (ဥပမာ အတငးအဓမၼ အေပာကခရျခငးေၾကာင ေပာကကြယသြားမႈဆငရာအသမတျပစာက ထတေပးျခငး)။ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကခရသည အေျခအေနတြင ဥပေဒ ေရ႕ေမာက၌ လပဂၢတတစဥးအေနျဖင အသအမတျပျခငးရရပငခြငဆငရာ အေထြေထြမတခက၊ အေထြေထြမတခကအမတ ၁၁၊ ၂ဝ၁၁ ခနစ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/ HRC/19/58/Rev.1(၂ဝ၁၂)၊ စာပဒ ၄၂။

7

ရရပငခြငရသည။ အျပညအဝအေလာအစားရရေရးတြင မလအတငး ျပနလညျပငဆငမြမးမေပးျခငး၊ ေလာ ေၾကးေပးျခငး၊ ျပနလညထေထာငေပးျခငး၊ ထပမမကးလြနေစမည အာမခခကေပးျခငးႏင ေကနပမႈရေစ ျခငးတ႔ပါဝငသည။31 ေကနပမႈရရေစျခငးတြင အခကအလကမားအေပၚ အစးရ၏ စစစအတညျပခကႏင အမနတရားအား ထငရားေစျခငးလညးေကာငး၊ ဥပေဒေရးရာခးေဖာကမႈမားအတြက တကမနကနေသာ ရငးျပမႈလညးေကာငး၊ ျပစမႈကးလြနသမားအေပၚ ျပစဒဏမားခမတျခငးလညးေကာငး၊ ေပာကကြယသြား သမားႏင အသတခရသမား၏ ႐ပအေလာငးကရာေဖြျခငးလညးေကာငး ပါဝငေလသည။32

၁၁။ မသားစဝငမားအေနျဖင သတျဖတေသဆးမႈ၏ အေၾကာငးရငးမားဆငရာ သတငးအခကလကက ေတာငး ဆခြငႏင ရရခြငရၿပး၊ ယငးသတျဖတမႈက ဥးတညေပးသည အေျခအေနမား၊ အျဖစအပကမားႏင အေၾကာငးရငးမား၏ အမနတရားက ေလလာခြငရပါသည။33 ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသည ျဖစရပမးတြင မသားစမားအေနျဖင အနညးဆးအေနျဖင ႐ပအေလာငး၏ အျဖစအပက၊ တညေနရာႏင အေျခအေနတ႔ဆငရာ သတငးအခကအလကက လညးေကာငး၊ လကတေလာအေနအထားအရ ေသဆး ျခငးကျဖစေစသည အေၾကာငးရငးကလညးေကာငး သရပငခြငရသည။

၁၂။ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကသညဟ ျဖစႏငေျခရသညျဖစရပမားတြင လသားအားလးက အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကျခငးမ ကာကြယေစာငေရာကေရးဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခကအရ မသားစမား၌ အနညးဆးအေနျဖင ကာယကရငေပာကကြယသြားျခငးႏင လြတလပမႈဆး႐ႈးျခငးအတြက တာဝနရသညအာဏာပငမားအေၾကာငးကလညးေကာငး၊ ေပာကကြယသြားသည ေန႔ရကႏင ေနရာကလညးေကာငး၊ ေရြ႕ေျပာငးျခငးႏင မညသညေနရာတြင ရေနသညဟသည အေၾကာငးအရာကလညးေကာငး သပငခြင ရသည။34 ေပာကဆးသြားသ ေနာကဆး မညသညေနရာတြငရခသညက သတမတျခငးသည မေသခာမႈ ေၾကာင ျဖစေပၚလာသည မသားစဝငမား၏ ဒကၡဆငးရ ေဝဒနာက ေျဖသမေပးသည အေျခခအခကျဖစၿပး ေပာကဆးသြားသ၏ ကၾကမၼာအျဖစ မတယႏငပါမည။35 ေပာကကြယသြားသ မညသညေနရာတြင ရသည ဟသညက မသတမတႏငေသးသ၍ ျပစမႈခးေဖာကျခငးသည ဆကလကျဖစပကေနဆျဖစသည။36

၁၃။ ႏငငတကာဥပေဒအား ခးေဖာကမႈမားကကာကြယတားဆးေရးႏင တာဝနခမႈရေရး ေဆာငရြကရာ၌ အမား ျပညသအကးစးပြားက ထညသြငးစဥးစားပါက အမနတရားသရခြင37 သည လမႈအသငးအဝငးတစခလးႏင

31 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁၊ op.ci စာပဒ ၁၅-၁၇ ႏင ၁၉ ကေသာလညးေကာငး၊ ICPED ၏ အပဒ ၂၄ ကလညးေကာငး၊ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကခရျခငးဆငရာ ေကာမတ၏ Yrusta v. Argentina အျမင႐ႈေထာငမား (မတခကအမတ ၁/၂ဝ၁၃)၊ ဧျပလ ၂ဝ၁၆၊ကလညးေကာငး ၾကညပါ။

32 ကစားမႈႏင အေလာအစားရရပငခြငဆငရာ ကလသမဂၢ၏ အေျခခသေဘာတရားမားႏင လမးညႊနခကမား၊ စာပဒ ၂၂။33 ဥပမာ၊ ၂ဝ၁၃ ဒဇငဘာလ ၁၈ တြင အတညျပထားသည ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခဆးျဖတခက ၆၈/၁၆၅ ကလညးေကာငး၊ ICPED ၏ အပဒ ၁၂ ႏင ၂၄(၂)

က လညးေကာငး၊ WGEID အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကျခငးႏငစပလဥးသည အမနတရားသပငခြငဆငရာ အေထြေထြညလာခ၊ အေထြအေထြမတခက အမတ ၁ဝ လညးေကာငး၊ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငးဆငရာလပငနးအဖြ႕၏အစရငခစာ၊ ကလသမၢစာတမး A/HRC/16/48,26January2011 စာပဒ ၃၉ ကလညးေကာငး၊ အငတာအေမရကန လ႔အခြငအေရးေကာမရင (IACHR)၊ ကလဘယာရ ဖကသမးေရးလပငနးစဥဆငရာအစရငခစာ OEA/Ser.L/V/II.120,Doc.60,December13,2004 စာပဒ ၁၈ ကလညးေကာငး၊ အျခားအရာမားရသညအနက၊ IACHR ၊ အငတာအေမရကန လ႔အခြငအေရးေကာမရင၏ ႏစပတလညအစရငခစာ ၁၉၈၅-၈၆ OEA/Ser.L/V/II.68,Doc.8rev.1,၁၉၈၆ စကတငဘာလ ၂၆၊ အခနး၅ ကလညးေကာငး ၾကညပါ။

34 ICPED အရ၊ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကျခငးခရသသညသာ ခရသ victim မဟတဘ၊ ယငးျပစမႈေၾကာင “တက႐က ထခကမႈခစားရသညမညသမဆ” သညလညးခရသ victim မားျဖစသည (ICPED ၏အပဒ ၂၄)။ အကးအဆကတစခအျဖစ ေတြ႔ရသညမာ ေပာကဆးသြားသႏငပတသကေသာ မသားစႏင လထအသငးအဝငးတ႔အားလးသည ယငးသေဘာတညခကအရ ခရသမား victims အျဖစမတယႏငသည။ ICPED ၏ အပဒ ၁၂ ကလညးၾကညပါ။

35 IACHR၊ အေမရကႏငငမား၌ အမနတရားသရခြငဆငရာ အစရငခစာ၊ ၾသဂတလ ၂ဝ၁၄။ WGEID – အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငးႏငစပလဥးသည အမနတရားသပငခြငဆငရာ အေထြေထြမတခက၏ စာပဒ ၄ ကလညးၾကညပါ။

36 ICPED ၏ အပဒ ၁၈ ႏင ၂၄ (၆)၊ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကခရျခငးဆငရာလပငနးအဖြ႕၏ အစရငခစာရ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကျခငးသည ဆကလကျဖစပကေနသည ရာဇဝတမႈတစချဖစေနျခငးဆငရာ အေထြေထြမတခက၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၉၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/16/48 ၂၆ ရက၊ ဇနနဝါရလ ၂ဝ၁၁၊ စာပဒ ၃၉။ ICPED ၏ရညရြယခကမားအတြက အပဒ ၂၄ (၁)အရ ခရသ “victim” ဟသည အေပာကေဖာကျခငးခရသ၊ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငးေၾကာငး တက႐ကထခကခစားရသည တစစတစရာကဆလသည။

37 ဥပမာ၊ ICCPR ၏ အပဒ ၂ ႏင ၂၄ ကၾကညပါ။ ျပစဒဏမကငးလြတေနျခငးအား တကဖကသညေဆာငရြကခကအားျဖင လ႔အခြငအေရးအား ျမႇငတငကာကြယ ေစာငေရာကေရးဆငရာ ျပနလညမြမးမထားသည ဥပေဒသအစ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ E/CN.4/2005/102/Add.1 ႏင ကလသမဂၢစာတမး E/CN.4/2004/88ႏင E/CN.4/2006/91 တ႔ကလညး ၾကညပါ။


ဆကႏႊယေနပါသည။38 မသားစဝငမားႏင လမႈအသငးအဝငးတစခလး၊ ထႏစရပလးအေနျဖင ျပငးထန ေသာ ခးေဖာကမႈမားပါဝငသည အစးရ၏မတတမးမားရ သတငးအခကအလကမားက သရခြငရသည။ ယငးမတတမးမားအား လျခေရးေအဂငစမား သ႔မဟတ စစတပ သ႔မဟတ ရစခမးမားမ ထနးသမးထား သညျဖစေသာလညး သပငခြငရေစရမည။39

၁၄။ လကနကကငပဋပကၶတြင အဖြ႕အားလးအေနျဖင ပဋပကၶေၾကာင ေပာကဆးေနေၾကာငး သတငးရရသည ပဂၢလမားအတြက ေျဖရငးမႈေပးရန ျဖစႏငေခရေသာ ေဆာငရြကခကမား ခမတေပးၿပး၊ ေပာကဆးသြား သမား၏ ကၾကမၼာႏငစပလဥး၍ ရရထားသည သတငးအခကအလကမားက မသားစဝငမားအား ေပးရပါ မည။40 ေသဆးသြားသည ျဖစရပတြင အဖြ႕အားလးအေနျဖင အေလာငးအား ရငးလငးရာတြင ေသဆး သြားသ မညသမညဝါျဖစသညက ေဖာထတရန နညးလမးမးစကအသးျပရမညျဖစၿပး၊ ၎တြင အေလာငး အားရငးလငးျခငးမျပမ ရရႏငသည သတငးအခကအလကအားလးက မတတမးျပစျခငး၊ ေျမျမႇပသည ေနရာက အမတအသားျပျခငးတ႔ ပါဝငရပါမည။ ႏငငတကာ လကနကကငပဋပကၡ အေျခအေနတစရပတြင ေသဆးသ၏ ကနၾကြငးသညအရာမားက မသားစေဆြမးအသငးအဝငးမား၏ ေတာငးဆခကႏငအည ျပန သယေဆာငလာေပးရန အတတႏငဆးကညေပးရပါမည။41 ထ႔အျပင ႏငငတကာလကနကကငပဋပကၡတြငပါဝငသည အဖြ႕တစခစတငးအေနျဖင အျခားအေၾကာငးအရာမားရသညအနက မမအာဏာလကေအာက၌ ကာကြယေစာငေရာကျခငးခရသမား၏ ေသဆးမႈႏငစပလဥးသည သတငးအခကအလကမားက ေပးပ႔ရန ျပနၾကားေရးသတငးဌာနတစခအား ဖြ႕စညးေပးရမည။ 42

ဂ။ စစမးစစေဆးေရးတာဝနအား အစပးေဆာငရြကျခငးႏင ၎၏နယပယ

၁၅။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရသည ကစၥတစရပအား ေၾကာငးကးသင စြဆခကမား တငျပသည အေျခအေနအပါအဝင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေခရျခငးတစစတစရာက သရလာေသာ သ႔မဟတ သရခသငသည အေျခအေနမးတြင ႏငငေတာအစးရ၏ စစမးစစေဆးေရးတာဝနက စတငအစပး ေဆာင ရြကရပါသည။43 စစမးစစေဆးေရးတာဝနသည ႏငငေတာအစးရမ တရားဝငတငၾကားစာ လကခရရသည အေျခအေနမး သကသကအတြကသာ မဟတပါ။44

၁၆။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေခရသည ျဖစရပမညသညကမဆ စစမးစစေဆးရနတာဝနတြင ေသဆးျခငး သည ႏငငေတာအစးရေၾကာင ျဖစရျခငး သ႔မဟတ ႏငငေတာအစးရေၾကာငျဖစသညဟ စြပစြထားျခငး သ႔မဟတ သသယရေနျခငး စသည ျဖစရပအားလးပါဝငသည (ဥပမာ၊ ဥပေဒဘကေတာသားအရာရမားမ ေသဆးျခငးက ျဖစႏငေခရေစသည အငအားအသးျပျခငးမး ပါဝငသည)။ ၿငမးခမးေရးကာလအေျခအေန မားအားလးတြင လညးေကာငး၊ စစေရးလပေဆာငခကျပငပရ လကနကကင ပဋပကၡကာလအတြငးရ

38 ဥပမာ၊ IACtHR၊ Rchela အားသတျဖတျခငးႏင ကလဘယာ၊ တရားစရငမႈ၊ ၂ဝ၁၇ ေမလ၊ ၁၁ ရက ၏ စာပဒ ၁၉၅ ကလညးေကာငး၊ Bamaca Velasquez ႏင ဂြာတမာလာ၊ တရားစရငမႈ၊ ၂ဝဝဝ ႏငဝငဘာလ ၂၅ ရက ၏ စာပဒ ၁၉၇။

39 အမးသားလျခေရးႏင သတငးအခကအလကရရေရးဆငရာ ဥပေဒသမား၊ ၂ဝ၁၃၊ ဥပေဒသ အမတ၁ဝ။40 ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခကဆငရာ ေနာကဆကတြသေဘာတစာခပငယ၊ ႏငငတကာ လကနကကငပဋပကၶမားဆငရာ ခရသ victims မားက ကာကြ

ယေစာငေရာကျခငးႏငစပလဥးသည (၁၉၇၇ ေနာကဆကတြသေဘာတစာခပငယ ၁)၊ အပဒ ၃၂၊ ၃၃၊ ႏငငတကာၾကကေျခနအသငးေကာမတ (ICRC)၊ IHL ဓေလထးတမးေလလာမႈ၊ စညးမဥး ၁၁၇။

41 ICRC ၊ IHL ဓေလထးတမးအားေလလာမႈ၏ စညးမဥး ၁၁၆ ႏင ၁၁၄၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၁ ၏ အပဒ ၁၆ႏင ၁၇၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၂၏ အပဒ ၁၉ ႏင ၂ဝ၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၃၏ အပဒ ၁၂ဝ၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၄၏ အပဒ ၁၂၉ႏင ၁၃ဝ၊ ၁၉၇၇ ေနာကဆကတြ သေဘာတစာခပငယ ၁ ၏ အပဒ ၃၄။

42 ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၁ ၏ အပဒ ၁၆၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၂ ၏အပဒ ၁၉၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၃ ၏ အပဒ ၁၂ဝ ႏင ၁၂၂၊ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက ၄ ၏ အပဒ ၁၃၆. ယငးတာဝနမားသည သငေလာပါက အတငးအဓမၶ အေပာကေဖာကျခငးႏငလညး သကဆငသည။

43 ECtHR ၊ Ergi v. Turkey၊ တရားစရငမႈ၊ ၂၈ ဂလင ၁၉၉၈ ၏ စာပဒ ၈၂။ Isayeva, Yusopva and Bazayeva v. Russia တရားစရငမႈ၊ ၂၄ ေဖေဖာဝါရ ၂ဝဝ၅ ၏ စာပဒ ၂ဝ၈-ဝ၉။ IACtHR Montero-Aranguren and others v. Venezuela တရားစရငမႈ၊ ၅ ဇလင ၂ဝဝ၆ ၏ စာပဒ ၇၉။

44 နယလစနမနဒလားစညးမဥး၏ စညးမဥး ၇၁(၁) ကၾကညပါ။

9

ျဖစရပမားအားလးႏငလညးေကာငး သကဆငမႈရသည စစမးစစေဆးရနတာဝနသည ဥပေဒမေသဆးျခငး ျဖစေၾကာငး မသကၤာဖြယျဖစျခငး သ႔မဟတ စြပစြထားျခငး ရသညျဖစေစ၊ မရသညျဖစေစ တညရေနပါသည။ စစမကမားျဖစပြားေနစဥအတြငး ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစနငေခရျခငးက စစမးစစေဆးရန တာဝနအား စာပဒ ၂၁ တြင ေသခာစြာေဖာျပထားသည။

၁၇။ ထနးသမးခပေႏာငခရသတစဥးသည ႏငငေတာအစးရ၏ ဝနထမးတစဥးေၾကာငေသဆးျခငး၊ သ႔မဟတ အခပခနးတြင ေသဆးျခငးျဖစလာပါက ၎အား တရားစရငေရးရာ သ႔မဟတ အျခားသကဆငရာ အာဏာ ပငသ႔ ေႏာငေႏးမႈမရဘ အစရငခရမညျဖစၿပး ၎အာဏာပငသည ဖမးဆးထနးသမးျခငးဆငရာ အမအခ ကငးၿပး အေျခအေနရပမားႏင ထေသဆးျခငးက ျဖစေစသညအေၾကာငးရငးမားက ခကျခငး၊ သမာသမတ ကက ထထေရာကေရာက စစမးစစေဆးမႈျပရန တာဝနရသည။45 ယငးတာဝနသည အကဥးေထာငမား၊ အျခားထနးသမးရာေနရာမား (တရားဝင သ႔မဟတ အျခားတစနညးနညးအားျဖင) တြငထနးသမးခထား ရသည ပဂၢလမားႏင ႏငငေတာအစးရမ အသကေသေရးရငေရးက တငးၾကပစြာထနးခပထားသည အျခား ေနရာမားရပဂၢလမားအထ အကးဝငသည။ အခပခနးတြင ထနးခပခရသမားအေပၚ ႏငငေတာအစးရမ ထနးခပမႈရေနေသာေၾကာင ထအမႈျဖစရပမးတြင ႏငငေတာ၏ တာဝနဝတရားရေၾကာငး ေယဘယ ယဆခကတစရပရပါသည။46 ႏငငေတာ၏ လကနာရမညတာဝနမားက ထခကနစနာမႈမရေစဘ ထတည ေသာယဆခကသည ပဂၢလကအကဥးစခနးမားက စမခန႔ခြေနသည အာဏာပငမားႏငလညး သကဆငပါ သည။ ေသဆးမႈအတြကႏငငေတာမ တာဝနယရသည အခ႕ေသာ အေျခအေနရပမားတြင၊ အျခားဆန႔ကင ဘကအခကက သကေသမျပႏငပါက ဥပမာအားျဖင ဖမးဆးထနးသမးခရစဥအတြငး ဒဏရာဒဏခက ခစားရသညျဖစရပ သ႔မဟတ ေသဆးသသည မေသဆးမႈက အစးရ၏ ႏငငေရးၿပငဘက သ႔မဟတ လ႔ အခြငအေရး ကာကြယသျဖစေနျခငး၊ စတပငးဆငရာ ကနးမာေရးကစၥရပမားအားျဖင ထခကခစားေနရ ေၾကာငး သရျခငး၊ သ႔မဟတ ရငးျပ၍မရသည အေျခအေနမးျဖင မမကယက ေသေၾကာငးစရငျခငး စသည တ႔ ပါဝငသည။ မညသည ျဖစပကမႈတြငမဆ ႏငငေတာအစးရအေနျဖင ေသဆးသြားသ၏ မသားစဝင မားထသ႔ ေသဆးေၾကာငးလကမတ၊ ေဆးဘကဆငရာ အစရငခစာ၊ ေသဆးျခငးႏငစပလဥးသည အေျခ အေနရပမားက စစမးစစေဆးမႈျပေနေၾကာငး အစရငခစာ စသညတ႔အပါဝင သကဆငရာစာတမးအားလး က ေပးရနတာဝနရသည။ 47

၁၈။ ႏငငေတာအစးရအေနျဖင ႏငငတကာဥပေဒအရ လကေလာညေထြျဖစေသာ ၎၏တာဝနမားအရ လ ပဂၢလ တစဥးခငးတ႔ေၾကာင ျဖစေပၚလာသည ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေခရျခငးအားလးက စစမး စစေဆးရန တာဝနတစရပရသည။ ႏငငေတာအစးရမ ယငးေသဆးမႈမးက တားျမစရန တာဝနယရသ မဟတသညတင စစမးစစေဆးရနတာဝနရသည။ 48

၁၉။ ႏငငေတာအစးရမ အသကရငခြငအား ေလးစားလကနာ ကာကြယေစာငေရာကၿပး ေဆာငရြကေပးရန တာဝနရသည ကာလပတလး စစမးစစေဆးမႈတာဝနသည အကးသကေရာကေနမညျဖစၿပး၊ ႏငငေတာ တစခ၏နယနမတအတြငး သ႔မဟတ ႏငငေတာ၏စရငပငခြငအာဏာ၌ ခရသမား သ႔မဟတ ျပစမႈကး လြနသမားအျဖစ စြပစြခရသ မညသမဆႏင ဆကစပ၍လညး အကးသကေရာကမႈရသည။49 ႏငငေတာ

45 ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည အထးကယစားလယ၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/61/311၂ဝဝ၆ ခႏစ၊ စကတငဘာ ၅၄ ရက ၏စာပဒ ၄၉-၅၄ ထ။

46 လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ Barbato v. Uruguay, အျမင႐ႈေထာငမား (မတခတ အမတ ၈၄/၁၉၈၁)၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ CCPR/C/OP/2 at 122 (၁၉၉ဝ) ၏ စာပဒ ၉.၂။

47 ECtHR Opuz v. Turkeyတရားစရငမႈ၊၂ဝဝ၉ ခႏစ ဇြနလ ၉ ရက၊ စာပဒ ၁၅ဝ။48 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁၊ ,op.cit ၊ စာပဒ ၁ဝ။ ACHPR အေထြေထြမတခက အမတ ၃၊ အသကရငသနခြင၊ ၂ဝ၁၅

ႏဝငဘာလ။ ECtHR Hassanv.UK တရားစရငမႈ (Grand Chamber)၊ ၂ဝ၁၄ ခႏစ ႏဝငဘာလ ၁၆၊ စာပဒ ၇၈ ကၾကညပါ။49 ဥပမာ၊ ECtHRယ Jaloudv.TheNetherlands ၊ တရားစရငမႈ (Grand Chamger) ၂ဝ၁၄ ခနစ ႏဝငဘာလ ၂ဝ၊ စာပဒ ၁၆၄ ကၾကညပါ။ “စစမးစစေဆးရမည

ေသဆးမႈသည ေယဘယအၾကမးဖကမႈ၊ လကနကကငပဋပကၡ သ႔မဟတ ေသာကကနးမႈအေျခအေနမားတြင ျဖစပကခပါက စစမးစစေဆးသမား၏ လမးေၾကာငးတြင အတားအဆးမားရေနႏငသည။ မညသ႔ဆေစကာမ၊ ခကခေသာလျခေရးအေျခအေနမား၌ပငလင၊ အသကရငသနခြငကခးေဖာကမႈအတြက ထေရာကၿပး အမအခကငးေသာ စစမးစစေဆးမႈတစရပ ေဆာငရြကႏငရန ေသခာမႈရေစမည ေၾကာငးကးသငေသာေျခလမးမားခမတရမည။”


အစးရတငးအေနျဖင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသည စြပစြမႈအားလးအတြက သငေလာေသာ လမးေၾကာငးကခမတေပးၿပး သကဆငရာ သတငးအခကအလကမားကလညး ေပးႏငရန ေသခာမႈရေစ ရပါမည။ စစမးစစေဆးရမညတာဝန အကးသကေရာကမႈရသည ေနရာဟသညတြင ေသဆးမႈက ျဖစပြား ေစႏငဖြယရေသာ သ႔မဟတ အသကရငသနခြငက ကာကြယေစာငေရာကရန ပကကြကႏငဖြယရေသာ ႏငငေတာအစးရမား အားလးအေပၚ အကးသကေရာကမႈရပါသည။

၂ဝ။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစနငေျခရျခငးတစရပအား စစမးစစေဆးရနတာဝနအား လြတလပမႈရၿပး သမာ သမတကက ပြငးလငးျမငသာမႈရျခငးျဖင ခကျခငး၊ ထထေရာကေရာက၊ ေသခာစြာျဖင ေဆာငရြကျခငး သည ေယဘယအားျဖင ၿငမးခမးေရးကာလအတြငး၌လညးေကာငး၊ ျပညတြငးအေႏာငအယကမားႏင တငးမာမႈမား ရသညအေျခအေနမား၌လညးေကာငး၊ လကနကကငပဋပကၡအတြငး၌ လညးေကာငး အကး သကေရာကမႈရသည။ လကနကကင ပဋပကၡအေျခအေနတြင စာပဒ ၁၅-၁၉ ႏင ၂၂-၂၃ တ႔၌ေဖာျပထားသည အေထြေထြ အေျခခသေဘာတရားမားအား ႏငငတကာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာ ဥပေဒ (IHL) အေပၚလႊမးမးထားသည အေျခအေနရပမားႏင အေျခခ သေဘာတရားမား၏အရ ထညသြငးစဥးစား ရပါမည။ လကနကကငပဋပကၡကသ႔ေသာ အခ႕ေသာအေျခအေနမားအေပၚ ပ႐တေကာ၏လမးညႊနခက တြငပါရသည တခ႕ေသာလမးညႊနခက တစစတတစပငးမား ကငသးသညအခါ လကေတြ႔တြင စနေခၚမႈ မားျဖစေပၚေစႏငပါသည။50 အဆပါစနေခၚမႈမားက ႏငငေတာအစးရ၏ ထနးခပမႈနယပယ အျပငဘက တြင ျဖစပကေသာ လကနကကငပဋပကၡႏငဆကစပေနသည ေသဆးမႈမားက ႏငငေတာမ စစမးစစေဆးရန တာဝနႏင စပလဥးသည ျဖစရပမးတြင အထးၾကေတြ႔ရပါသည။ ဤပ႐တေကာရ လမးညႊနခကတစစတ တစပငးတစခခအား ေလးစားလကနာျခငးက ဆးတားသည အေျခအေနအေပၚမတညေသာ ကန႔သတခက မားရေနပါက ယငးေလးစားလကနာမႈ မျပသည ကန႔သတခကမားႏင အေၾကာငးျပခကမားက မတတမး တငကာ အမားျပညသသရေစရန ရငးလငးေပးသငသည။

၂၁။ စစေရးလပေဆာငခကကာလအတြငး တကခကမႈေၾကာင ထခကေသဆးမႈျဖစေပၚလာပါက ပစမတထားရ ခက တကမနကနမႈအပါဝင အေၾကာငးအရာ အခကအလကမားက တညေဆာကရန စစပြလြန အကျဖတ ဆနးစစမႈတစခ ေဆာငရြကသငပါသည။51 စစရာဇဝတမႈကးလြနေၾကာငး မသကၤာဖြယျဖစရသည ကး ေၾကာငးခငလေသာ အေၾကာငးရငးမားရေနပါက ႏငငေတာအစးရအေနျဖင တာဝနရသမားက စစမးစစ ေဆးမႈ အျပညအဝျပၿပး တရားစြဆမႈျပရပါမည။52 စစရာဇဝတမႈအျဖစသေဘာမသကေရာကေသာလညး IHL အား ကးလြနခးေဖာကမႈေၾကာင မသကၤာဖြယ ေသဆးျခငး တစစတစရာျဖစလာေသာ သ႔မဟတ IHL အရ ေသဆးမႈအတြက စစမးစစေဆးမႈျပရန (တရားဝငစစမးေမးျမနးမႈ) တတကကလအပမႈမရခေသာ၊ အနညးဆးအေနျဖင ထပမစစမးေမးျမနးမႈျပျခငး သညလညး လအပပါသည။ မညသညအျဖစအပကတြငမဆ

50 ၂ဝ၁ဝ ခႏစ၊ ေမလ ၃၁ ေရေၾကာငးဆပမႈကစစေဆးသည ျပညသ႔ေကာမရင၏ ဒတယအႀကမအစရငခစာ၊ တရကေကာမရင၊ “ႏငငတကာဥပေဒအရ လကနက ကငပဋပကၡမားဆငရာ ဥပေဒအားခးေဖာကမႈအတြက တငၾကားမႈမားႏင ေတာငးဆမႈမားက ဆနးစစျခငး၊ စစမးစစေဆးျခငးအတြက အစၥေရး၏ ယႏရားမား” ၊ ေဖေဖာဝါရ ၂ဝ၁၃ (ဤမေနာငတြင Turkel II ဟေခၚ) စာပဒ ၄၈-၅ဝ၊ စာမကႏာ ၁ဝ၂-ဝ၃။

51 ibid. အထကေဖာျပခၿပးေသာ မတခက ၅ဝ ကၾကညပါ။ 52 ႏငငတကာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာဥပေဒ (IHL) အား ခးေဖာကကးလြနမႈမားက စစမးစစေဆးရနတာဝနက ေလလာရနအတြက ICRC

ဓေလထးတမး IHL ေလလာမႈ စညးမဥး ၁၅၈ (စစရာဇဝတမႈမားအား တရားစြဆျခငး) ကၾကညပါ။ - “ႏငငေတာအစးရမားအေနျဖင မမ၏ႏငငသားမား သ႔မဟတ လကနကကငတပဖြ႕မားအားျဖင မမနယပယအတြငး ကးလြနသည စစရာဇဝတမႈမားက စစမးစစေဆးမႈျပရမည … မမတ႔၏တရားစရငပင ခြငရသည အျခားေသာ စစရာဇဝတမႈမားကလညး စစမးစစေဆးမႈျပရမညျဖစၿပး သငေလာပါက မသကၤာဖြယျဖစသမားက တရားစြဆမႈ ျပရမည။” ဂနဗာ သေဘာတညခကအား ႀကးေလးေသာ ခးေဖာကမႈမားကးလြနသညျဖစရပမားတြင တစကမာၻလးဆငရာ တရားစရငပငခြငက ကငသးရနတာဝနရသည။ ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခက၏ ဂနဗာ ၁ အပဒ ၄၉ ၊ ဂနဗာ ၂ အပဒ ၅ဝ၊ ဂနဗာ ၃ အပဒ ၁၂၉ ၊ ဂနဗာ ၄ အပဒ ၁၄၆၊ ၁၉၇၇ ေနာကဆကတြစာခပငယ ၁ ၏ အပဒ ၈၅ တ႔က ၾကညပါ။ ကလသမဂၢအေထြေထြညလာခ ဆးျဖတခက ၆ဝ/၁၄၇၊ ၂ဝဝ၆ ခႏစ မတလ ၂၁ ရက၊ ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးဥပေဒအား ျပငးျပငးထနထန ခးေဖာကျခငးႏင ႏငငတကာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာဥပေဒက ျပငးျပငးထနထန ခးေဖာကမႈမားအတြက ကစားမႈႏငအေလာအစားရရပငခြငဆငရာ အေျခခသေဘာတရားမားႏင လမးညႊနခကမားကလညးေကာငး၊ ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည ကလသမဂၢ အထးကယစားလယေတာ၏ အစရငခစာ၊ UNdoc.A/68/38213September2013 စာပဒ ၁ဝ၁ ကလညး ၾကညပါ။ အၾကမးဖကဝါဒႏငရငဆငစဥ လ႔အခြငအေရးႏင အေျခခလြတလပမႈမား ျမႇငတငေရးဆငရာ ကလသမဂၢအထးကယစားလယေတာ၊ ကသလမဂၢစာတမး၊ A/68/389 ၊ ၂ဝ၁၃ စကတငဘာလ ၁၈၊ စာပဒ ၄၂။

11

ဥပေဒမအျပအမျဖစေၾကာငး သကေသထငရားပါက ျပညဝေသာစစမးစစေဆးမႈတစရပ ေဆာငရြကသငပါ သည။

ဃ။ စစမးစစေဆးမႈမား၏ အေျခခအခကမားႏင အေျခခသေဘာတရားမား

၁။ စစမးစစေဆးမႈျပရနတာဝန၏ အေျခခအခကမား

၂၂။ စစမးစစေဆးမႈမားက (၁) ခကခငး ေဆာငရြကရမည၊ (၂) ထေရာကမႈ၊ ေစစပေသခာမႈရေစရမည၊ (၃) လြတလပမႈႏင သမာသမတရရမည၊ (၄) ပြငလငးျမငသာမႈရရမညဟ ႏငငတကာဥပေဒမ သတမတထားပါ သည။53

၁။ ခကျခငးေဆာငရြကရမည

၂၃။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသညျဖစရပမားအတြက စစမးစစေဆးေရးက ခကျခငးေဆာငရြကျခငး မရပါက အသကရငသနပငခြငႏင ထေရာကေသာ ကစားမႈရရပငခြငက ခးေဖာကရာေရာကပါသည။54 အာဏာပငမားအေနျဖင စစမးစစေဆးေရးက အေၾကာငးအကးခငလမႈရသည ေႏာငေႏးျခငးမအပ အျမန ဆးေဆာငရြကရပါမည။55 ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးက သရထားသည ဝနထမးမားသည မမအထကအရာရမား သ႔မဟတ သငေလာေသာအာဏာပငမားထသ႔ ေႏာငေႏးမႈ မရဘ အစရငခတငရ ပါမည။56 ခကျခငးေဆာငရြကရမည တာဝနဟသည ကမနးကတနး သ႔မဟတ လြနလြနကက အလငစလ စစမးစစေဆးျခငးက မဆလပါ။57 ႏငငေတာအစးရမ စစမးစစေဆးမႈျပရန ပကကြကျခငးအတြက ေနာငတစ ခနတြင ျပနလညစစမးစစေဆးမႈျပရမည မမတာဝနမ သကသာရာရရမည မဟတပါ။ သကမတထား သညအခနကာလ ေကာလြနေစကာမ ထတာဝနသည ၿပးဆးလမမညမဟတပါ။

၂။ ထေရာကမႈ၊ ေစစပေသခာမႈ ရေစရမည

၂၄။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေခရျခငး သ႔မဟတ အတငးအဓမၶ အေပာကေဖာကခရျခငးအေပၚ စစမး စစေဆးမႈမားသည ထေရာကမႈ၊ ေစစပေသခာမႈရရမည။ စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင သကေသအေထာက အထားမား၊ မတတမးမားႏင ႐ပပငးဆငရာ သကေသခပစၥညးမားက အတတႏငဆး စေဆာငးၿပး အတည ျပေပးရမည (ဥပမာ ႀတဂေျခရာခနညးစနစ အသးျပျခငး by triangulation)။ စစမးစစေဆးမႈမားသည ဥပေဒမေသဆးမႈအတြက တာဝနခမႈက ေသခာေစျခငး၊ ေဖာထတမႈက ဥးတညျခငး၊ သကေသအေထာက အထားႏငႏငအမႈ၏ ႀကးေလးမႈတ႔အေပၚတြင ခငလမႈရပါက တရားစြဆျခငးႏင တာဝနရသမားက ျပစဒဏ

53 လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၁ (op.cit) ၏ စာပဒ ၁၅၊ ဂါဇာပဋပကၡဆငရာကလသမဂၢ အခကအလကရာေဖြေရးမစရင၏ စာပဒ ၁၈၁၄၊ ဥပေဒဘကေတာသားအရာရမားမ စစအငအားႏငလကနကမားအသးျပျခငးဆငရာ ကလသမဂၢအေျခခမမား၏ အေျခခမအမတ ၂၂ ႏင ၂၃၊ ၂ဝဝ၅ ခႏစ ႏဝငဘာ ၂၂ ရက ထတသည IACtHR,GómezPalominov.Peru, တရားစရငမႈ ၏ စာပဒ ၇၉ စစ၊၂ဝ၁၄ ၾသဂတ ၂၇ ရက ထတသည LandaetaMejías-Brothersandothersv.Venezuela တရားစရငမႈ၏ စာပဒ ၂၅၄၊ ၁၉၉၉ ႏဝငဘာ ၁၅ရကထတ ႏငငတကာလြတျငမးခမးသာခြငႏင အျခား ဆဒန၏ စာပဒ ၅၁၊ ACHPR အေထြေထြမတခက အမတ ၃ မ အသကရငသနခြင ၏ စာပဒ ၇၊ ICPED ၏ အပဒ ၁၂(၁)။

54 ၂ဝဝ၉ စကတငဘာ ၂၃ ထတ IACtHR Garibaldi ႏငဘရာဇး တရားစရငမႈ၏စာပဒ ၃၉။ လကနကကငပဋပကၡအတြငး သတမတခကအတြက- လ႔အခြငအေရးေကာငစ ဆးျဖတခက S-21 ႏငအညဖြ႕စညးတညေဆာကထားသည စစမးေမးျမနးေရးဆငရာ အမအခကငးေသာေကာမရင၏ အေသးစတ အခကအလကရာေဖြမႈမား၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/29/CRP.4 ၂ဝ၁၅ ဇြနလ ၂၄ ရကထတ၊ စာပဒ ၆၂၅၊ ႏင Turkel II ေထာကခအၾကျပခက ၁ဝ၊ စာပဒ ၆၆၊ စာမကနာ ၃၉၉ တ႔က ၾကညပါ။

55 Turkel II. စာပဒ ၃၇၊ ၆၃-၆၆၊ စာမကႏာ ၃၈၅၊ ၃၉၇-၉၉။56 IACtHR Anzualdo Castroႏငပရး တရားစရငမႈ၊ ၂ဝဝ၉ စကတငဘာ ၂၂ ထတ၊ စာပဒ ၁၃၄။57 ECtHR ၊ Pomilyayko ႏင ယကရနး တရားစရငမႈ၊ ၂ဝ၁၆ ေဖေဖာဝါရ ၁၁၊ စာပဒ ၅၃။ Sathasivam ႏင သရလကၤာ၊ အျမင႐ႈေထာငမား။


ေပးျခငး၊58 အနာဂတတြင ဥပေဒမေသဆးျခငးမျဖစရန တားျမစေပးျခငး စသညတ႔အတြက စြမးေဆာငႏငရ ပါမည။

၂၅။ စစမးစစေဆးမႈမားသည အနညးဆးအေနျဖင ေအာကပါေၾကာငးကးသင အဆငမားအားလးက ေဆာငရြက ရမည -

(က) ျပစမႈကးလြနခရသ(မား) က ေဖာထတရန။

(ခ) ေသဆးျခငးကျဖစေစသည သကေသထငရားေသာ ပစၥညးအားလး၊ ျပစမႈကးလြနသ(မား) မညသ မညဝါျဖစေၾကာငး အေထာကအထားႏင ေသဆးမႈအနးအနားဝနးကငရ အေျခအေနရပမားက ရယၿပး ထနးသမးထားရန။59

(ဂ) ျဖစႏငေခရေသာ သကေသမားကေဖာထတၿပး ေသဆးမႈ၊ ေသဆးမႈအနးအနားဝနးကငရ အေျခ အေနရပမား ႏငစပလဥးသည ၎တ႔၏သကေသမားက ရယရန။

(ဃ) ျဖစပကသညအေၾကာငးရငး၊ ျပမေဆာငရြကပ၊ ေနရာ၊ ေသဆးသညအခနႏင အနးအနား အေျခ အေနရပမားအားလးက သတမတပငးျခားပါ။ ေသဆးသညနညးဟနက သတမတပငးျခားရာတြင သေဘာဝ ေသဆးျခငးေလာ၊ မေတာတဆေသဆးျခငးေလာ၊ မမကယက ေသေၾကာငးၾကစည ျခငးေလာ၊ လသတသမားလကခကေၾကာငေလာ ဟသညက စစမးစစေဆးေရးမ ခြျခားပငျခား သျမငေပးရမည။ 60

(င) ေသဆးျခငးတြင မညသတ႔သညပါဝငေနသည၊ ေသဆးမႈအတြက ထသတ႔တစဥးခငး၏ တာဝန သည မညသ႔ျဖစသညက သတမတပငးျခားရန။

အဆပါေဆာငရြကမႈမားတြင ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအား ရငခြစတစစေဆးျခငးျဖင အျမတမး ဆသလ အမႈအတြက ပပးေပးရပါလမမည။ အေလာငးအား ခြစတမႈမျပရန ဆးျဖတခကတစခ ခမတျခငးအား စာအေရးသားျဖင ထေခရငးလငးသငၿပး၊ တရားစရင ေရးရာသးသပမႈကလညး လကနာသငပါသည။ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရသညျဖစရပတြင စစမးစစေဆးေရးသည ေပာကဆးသြားသ၏ ကၾကမၼာက ပငးျခားသတမတေပးရန ႀကးစားရမညျဖစၿပး၊ သငေလာမႈရက ႐ပအေလာငး၏ အၾကြငးအကနမားတညေနရာက ဆးျဖတသတမတေပးရန ႀကးစားရပါမည။61

၂၆။ စစမးစစေဆးေရးအေနျဖင အသကရငသနခြငက ခးေဖာကမႈရမရက သတမတေပးရမည။ စစမးစစေဆးေရး သည တက႐က ျပစမႈကးလြနသမားကသာမက၊ ေသဆးမႈအတြကတာဝနရသည အျခားသအားလးတ႔က လညး ေဖာထတရနႀကးစားရမည။ ဤတြင ဥပမာအားျဖင ေသဆးမႈတြင ၾကရာပါမားျဖစသည ဆငကအမန႔ ေပးစနစရ အမႈထမးအရာရမားလညး ပါဝငသည။ စစမးစစေဆးေရးသည ေသဆးျခငးက တားျမစႏငသည အလားအလာက တာဝနရစြာ ေဆာငရြကျခငးမႈ၊ ပကကြကမႈႈ ရ၊ မရအား ေဖာထတရနႀကးစားသငပါသည။ ထ႔အျပင ေသဆးမႈကျဖစေစႏငသည မဝါဒမားႏင အဆပါမဝါဒစနစ ခ႕ယြငးမႈမားကလညး ေဖာထတၿပး၊

58 လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ JoséAntonioCoronelandothers ႏင ကလဘယာ အျမင႐ႈေထာငမား (မတခက အမတ ၇၇၈/၁၉၉၇) ၂ဝဝ၂ ေအာကတဘာ ၂၄၊ Sathasivamႏငသရလကၤာ၊ အျမင႐ႈေထာငမား (မတခက အမတ ၁၄၃၆/၂ဝဝ၅)၊ ၂ဝဝ၈ ဇလင ၈ ရက၊ AbubakarAmirovandothersႏင ႐ရား၊ အျမင ႐ႈေထာငမား (မတခက အမတ ၁၄၄၇/၂ဝဝ၆)၊ ၂ဝဝ၉ ခႏစ ဧၿပ ၂ ရက။ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငးမားဆငရာ လပငနးအဖြ႕၊ အတငးအဓမၼ အေပာက ေဖာကခရျခငးႏငစပလဥးသည အမနတရားရရပငခြငဆငရာ အေထြေထြမတခက၊ စာပဒ ၅။

59 ဤတြင တယလဖနးေခၚဆသည မတတမးမား သ႔မဟတ အစရငခစာမား၊ ထ႔အျပင မဘငးတယလဖနး၊ ကြနပတာ၊ ကငမရာမားႏင အျခားေသာ အလက ထေရာနစကရယာမားတြငပါဝငသည ဒစဂစတယဆငရာသကေသမားလညး ပါဝငသည။

60 IACtHR၊ Véliz Franco and others v. Guatemala ၊ ၂ဝ၁၁၊ စာပဒ ၁၉၁။61 ICPED ၏ အပဒ ၂၄(၂)ႏင (၃) ကၾကညပါ။

13

၎ခ႕ယြငးမႈပစမားသည မညသညေနရာတြငတညရေနသညကလညး ေဖာထတရနႀကးစားပါ။62

၂၇။ စစမးစစေဆးေရးအား လဝဝရယရရျဖင ေကာငးမြနေသာ အေလအကငမားႏငအည ေဆာငရြကရပါမည။63 စစမးစစေဆးေရး ေဆာငရြကမႈအတြက တာဝနေပးထားသည စစမးစစေဆးေရးယႏရားသည ေလာကနစြာလပပငခြငအပႏငးထားရပါမည။ ယငးယႏရားသည အနညးဆးအားျဖင သကေသမားေတာငးဆရန တရား ဝငအာဏာရၿပး၊ သကေသအေထာက အထားမားထတေပးရန ေတာငးဆႏငကာ64 အရညအခငးျပညဝသည စစမးစစေဆးသမားႏင သကဆငရာပညာရငမားအပါအဝင လေလာကေသာ ေငြေၾကးႏင လ႔စြမးအားအရငး အျမစမား ရရရပါမည။65 စစမးစစေဆးေရးယႏရား မညသညမဆသည သကေသမား၏ ေဘးကငးလျခေရး က ေသခာမႈရေစႏငရမည။ ဤတြင လအပပါက သကေသထြကဆသမားအတြက ထေရာကေသာကာကြယ ေစာငေရာကေရး အစအစဥမား ပါဝငသည။

၃။ လြတလပမႈႏင သမာသမတရရမည

၂၈။ စစမးစစေဆးသမားႏင စစမးစစေဆးေရးယႏရားမားသည မလလားအပသည လႊမးမးမႈမားမ လြတလပမႈ ရရမည၊ လြတလပမႈရေၾကာငး ထငရားရမည။ အဖြ႕အစညးပငးဆငရာအရ၊ တရားဝငအရ၊ လကေတြ႕ ကငသးမႈႏငသေဘာထားအရ လပငနးအဆငအားလးတြင အမအခကငးလြတလပမႈရရမည။ စစမးစစ ေဆးမႈမားသည မသကၤဖြယရာ ျပစမႈကးလြနသမား၊ ဌာနဆငရာမား၊ အငစတကးရငးမား သ႔မဟတ ၎တ႔၏ ေအဂငစမားစသည မညသမဆထမ အမအခကငးလြတလပမႈရရမည။ ဥပမာ၊ ဥပေဒဘကေတာ သားအား သတျဖတမႈမားက စစမးစစေဆးရာတြင အငစတကးရငးပငးဆငရာ ရာထးဝါဇဥ အဆငအဆင စနစႏင ဆငကအမန႔ေပးမႈစနစမားမေပၚထြကလာသည မလလားအပေသာ လႊမးမးမႈမားမ လြတလပစြာ ေဆာငရြကႏငရမည။ ဥပေဒျပငပသတျဖတျခငးႏင ညႇငးပနးႏပစကျခငးကသ႔ေသာ ျပငးထနေသာ လ႔အခြင အေရးခးေဖာကမႈမားက စစမးေမးျမနးရာတြင သာမနအရပသားတရား႐းမား၏ တရားစရငပငခြင အတြငး တြင ေဆာငရြကရမည။ စစမးစစေဆးေရးမားသည ႏငငေရးပါတအဖြ႕မား၏ အကးစပြား သ႔မဟတ အငအားႀကးမားေသာ လမႈေရးရာအဖြ႕မားကသ႔ေသာ ျပငပလႊမးမးမႈမားမလညး လြတလပမႈရရမည။

၂၉။ အမအခကငးလြတလပမႈဆရာတြင စစမးစစေဆးေရးအား မေတာေလာစြာလႊမးမးမႈျပရန ႀကးစားေသာ ပါဝငပတသကသ တစဥး၏ လမးညႊနခကအတငး ေဆာငရြကမႈမျပျခငးထက ပပါသည။ ဆလသညမာ စစမးစစေဆးေရး၏ ဆးျဖတခကမားသည မညသညအဖြ႕တစစတစရာ၏ ယဆခက သ႔မဟတ သရခက ဆငရာ အလဆႏၵအားျဖင ထးထးကက ေျပာငးလသြားမညမဟတပါ။

၃ဝ။ စစမးစစေဆးသမားသည ဖအားေပးခရျခငး၊ ဟန႔တားမႈ၊ ၿခမးေျခာကမႈ သ႔မဟတ မေတာေလာေသာ ဝင ေရာကစြကဖကမႈမရဘ မမတ႔၏ ကၽြမးကငမႈဆငရာလပငနးမားက ေဆာငရြကႏငရမညျဖစၿပး၊ အသအမတ ျပထားသည ကၽြမးကငမႈပငးဆငရာ တာဝနမား၊ စႏႈနးမား၊ ကငဝတမားႏငအည မညသည ေဆာငရြကခက မဆအတြက တရားစြဆခရမည သ႔မဟတ အျခားေသာျပစဒဏကခရမညဟေသာ ၿခမးေျခာကခရျခငးမးမ

62 ဥပမာ၊ “ျပန႔ႏ႔သြားေသာ သ႔မဟတ စနစတကျဖစေသာ” အေျခခအခကက တညေဆာကရန၊ အျခားမတညေသာ ၿမ႕နယမားတြင ျဖစရပမားျဖစပကသည ကာလအစဥလက တစခနတညးျဖစပကမႈ အေထာကအထားကလညး အေလးထားရပါမည (ဥပမာ၊ ေဒသတစခအတြငးရ အခ႕ေသာအပစမား၏ စစတက ခကမႈ၊ အပစလက သတျဖတခရမႈမတငမ ယငးေဒသအတြငးသ႔ အျမတမးတပမေတာမဟတသညတပဖြ႕ဝငေရာကချခငး၊ တပမေတာႏင အျမတမးတပမေတာ မဟတသညတပဖြ႕မားအၾကား ဆကသြယေရးႏင အျပနအလနတန႔ျပနမႈမား၊ အျမတမးတပမေတာမဟတသညတပဖြ႕အပစမားအားပပးရာတြင တပမေတာ၏ လပေဆာငခက (ဥပမာ၊ အျမတမးတပမေတာ မဟတသည တပဖြ႕မားမ စစေျမျပငမ ႀကတင အေျမာကျဖငပစခတျခငး)၊ လႊယမႈအစအစဥ၏က႑တစရပအျဖစ ထနးသမးျခငးဆငရာ အေဆာကအအအဂၤါရပမား တညေဆာကျခငး၊ မတညေသာၿမ႕နယမားတြင ထနးသမးမႈအေဆာကအအမားအၾကား စနစတကျဖင စစ သ႔ပနးမားအား လႊေျပာငးေပးျခငး၊ သခၤငးေနရာမား ႀကတငျပငဆငျခငး၊ သ႔မဟတ စစသ႔ပနးမားအားဖမးဆးျခငး၊ ထနးသမးျခငးႏငလႊေျပာငးျခငးအတြက အသးျပမညစာတမးမား ပစထတထားျခငး)။

63 ဥပမာ၊ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ AbubakarAmirovandothersv.Russiaႏင႐ရား၊ စာပဒ ၁၁၄ စစ။ IACtHR RodríguezVeraandothers(တရားမတေရးနနးေတာ မ ေပာကကြယသြားျခငး)ႏင ကယလဘယာ၊ တရားစရငမႈ၊ ၂ဝ၁၄ ႏဝငဘာလ ၁၄ ရက၊ စာပဒ ၄၈၉။

64 ECtHR ၊ Paul and Audrey Edwards ႏင ယေက ၊ တရားစရငမႈ၊ ၂ဝဝ၂ မတလ ၁၄ ရက။65 IACtHR ၊ “Mapiripan Massacre” ႏငကလဘယာ၊ တရာစရငမႈ၊ ၂ဝဝ၅ ခနစ၊ စကတငဘာလ ၁၅ ရက၊ စာပဒ ၂၂၄။


လြတလြတလပလပ ေဆာငရြကႏငရမည။ ၎သည စစမးစစေဆးေရးႏငတနညးနညးႏငဆကႏႊယေန သည ေရ႕ေနမားအေပၚလညး ညမစြာအကးသကေရာကမႈရသည။66

၃၁။ စစမးစစေဆးသမားသည သမာသမတရရမည။ ေဆာငရြကမႈတငးတြင ဘကလကျခငးမျပရ။ သကေသမား အားလးက ဓမၼဓ႒ာနကကစစစအကျဖတရမည။ အျပစရေၾကာငး သ႔မဟတ အျပစရေၾကာငးထငရားေစသည သကေသ အေထာကအထားမားက ထညသြငးစဥစားေပးရမည၊ လကရာရမည။

၄။ ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး

၃၂။ စစမးစစေဆးေရးလပငနးစဥမားႏင ရလဒမားသည ပြငလငးျမငသာမႈရရမည။ ဤတြင အမားျပညသ67 ႏင ကးလြနခရ သမား၏ မသားစမားမ စစစသးသပႏငေရးအတြက ပြငလငးမႈထားရျခငးလညးပါဝငသည။ ပြငလငးျမငသာမႈသည ဥပေဒစးမးေရးႏင အမားျပညသအေပၚ တာဝနခမႈရျခငးတ႔က ျမႇငတငေပးၿပး၊ စစမး စစေဆးေရးအား ျပငပမေစာငၾကညေလလာမႈျပႏငရန ထေရာကမႈရေစသည။ ပြငလငးျမငသာမႈရျခငးသည ျပစမႈကးလြနခရသမားအား စစမးစစေဆးေရးတြငတစပငးတစစ ပါဝငေစရနပပးေပးသည။68 ႏငငေတာ အစးရအေနျဖင စစမးစစေဆးေရး၏ ပြငလငးျမငသာမႈႏငစပလဥးၿပး ရငးလငးျပတသားေသာ မဝါဒမားက ခမတေပးသငပါသည။ ႏငငေတာအစးရမားသည အနညးဆးအားျဖင စစမးစစေဆးေရး တစရပတညရမႈ အတြကလညးေကာငး၊ စစမးစစေဆးေရးတြငလကနာရမညလပထးလပနညးမား အေပၚ တြငလညးေကာငး၊ စစမးစစေဆးေရး၏ ေတြ႔ရခကမားအေပၚတြငလညးေကာငး၊ ၎တ႔၏ျဖစရပႏင ဥပေဒေရးရာအေျခခမား အေပၚတြငလညး ပြငလငးျမငသာမႈ ရရမည။

၃၃။ ပြငလငးျမငသာမႈအေပၚ ကန႔သတခကမားတစစတစရာ ထားရျခငးသည ထခကခရသမား၏ ပဂၢလက လြတလပမႈႏင လျခေရးက ကာကြယမႈျပျခငး၊69 ဆကလကလပေဆာငေနသည စစမးစစေဆးမႈမား၏ ေျဖာငမတတညၾကညမႈက ေသခာေစျခငး၊ ေထာကလမးေရးသတငးအရငးအျမစမား သ႔မဟတ တပမေတာ သ႔မဟတ ရဌာန၏ ေဆာငရြကခကမားဆငရာ ဂ႐ျပအပေသာ သတငးအခကအလကမားက လျခေစျခငး စသည တရားဝငျဖစေသာ ရညရြယခကအတြကသာ ျဖစေစရမည။ ျပစမႈကးလြနခရသ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကခရျခငး သ႔မဟတ ဥပေဒမသတျဖတခရျခငး သ႔မဟတ သ၏ ကၾကမၼာအရ ျပစမႈကး လြနခရသ မညသညေနရာ တစေနရာတြင ဆကလကတညရေနသည စသညအေျခအေနတ႔က ပယဖက ေစမည ပြငလငးျမငသာမႈက နညးေစသညကန႔သတမႈ အေျခအေနေၾကာင ျပစမႈကးလြနသမားသည အျပစေပးခရျခငးမ ကငးလြတေနသညအေနအထားမးက ႏငငေတာအစးရမ မညသညအေျခအေနတြငမဆ မျပလပရပါ။

66 ေရ႕ေန႕မား၏အခနးက႑ဆငရာ ကလသမဂၢ၏အေျခခမမား၊ မ ၁၆ ႏင ၁၇။67 ကးလြနျခငးခရသ၏ အနးကပဆးမသားစသည “သ/သမ၏ တရားဝငအကးစးပြားက ကာကြယမေပးရနလအပခကႏငအည လပငနးစဥတြငပါဝငရမည။”

ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာမရငသ႔တငသည ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတ စြခကတငသတျဖတျခငး တ႔ႏငစပလဥးသည ကလသမၢ၏ အထးကယစားလယ၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/65/321 ၂ဝ၁ဝ ၾသဂတလ ၂၃ ရက။ ECtHR HughJordanႏင ယေက၊ တရားစရငမႈ၊ ၂ဝဝ၁ ခႏစ ေမလ ၄ ရက၊ စာပဒ ၁ဝ၉။ ACHPR၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃ - အသကရငသနခြင၊ စာပဒ ၇။

68 ICPED ၏ ပဒ ၁၂ ႏင ၂၄ ကၾကညပါ။69 ၁၉၄၉ ဂနဗာသေဘာတညခကအမတ ၄ ၏ ပဒ ၁၃၇ အရ၊ ကာကြယေစာငေရာကခထားရသညပဂၢလႏငစပလဥးၿပး၊ သ/သမ၏ေသဆးျခငးအပါအဝင၊ သတငး

အခကအလကမားက ေဆြးမးမားထေပးပ႔ျခငးသည ‘ထခကနစနာ’ေစပါက ျပနၾကားေရးသတငးဌာနမ ၎အား ထနခနထားႏငသည။

15

၂။ သကဆငရာႏငငတကာအေျခခမမားႏင ကငဝတစညးမဥးမား

၃၄။ စစမးစစေဆးသမားႏင ဥပေဒဘကေတာသားအရာရမားအေနျဖင ႏငငတကာစခနစညႊနးမား၊ အေျခခ သေဘာတရားမားႏင ကငဝတစညးကမးမားက အေလးထားသငပါသည။ ဤတြင အေျခခသေဘာတရား မားႏင ပ႐တေကာတ႔အျပင ၁၉၈၅ ကလသမဂၢ၏ တရားစရငေရးလြတလပမႈဆငရာ အေျခခသေဘာ တရားမား၊70 ၁၉၉ဝ ေရ႕ေနမား၏အခနးက႑ဆငရာ ကလသမဂၢ၏အေျခခမမား၊71 ၁၉၉ဝ တရားစြသမား၏ အခနးက႑ဆငရာ ကလသမဂၢ၏လမးညႊနခကမား၊72 ၁၉၇၉ ဥပေဒဘကေတာသားအရာရမားအတြက ကလသမဂၢ၏ ကငဝတစညးကမးမား၊73 ၁၉၉ဝ ဥပေဒဘကေတာသား အရာရမားမ စစအငအားႏင လက နကမား အသးျပျခငးဆငရာ အေျခခအေျခခမမား74 အစရသညတ႔ပါဝငသည။ စစမးစစေဆးသမားသည ဆးရားကဆာ လမးညႊနခက၊75 လနး-လနဒနလမးညႊနခကမား၊76 OHCHR ၏ စစမးေရးလမးညႊနခကဆငရာေကာမရင၊77 ၂ဝ၁၅ “နယလစနမနဒလားစညးမဥးမား” 78 စသညတ႔ပါဝငသည။

၃။ စစမးစစေဆးမႈျပစဥအတြငး မသားစဝငမား၏ပးေပါငးပါဝငမႈႏင ၎တ႔အားကာကြယေစာငေရာကမႈ

၃၅။ မသားစဝငမား79 သ႔မဟတ ေသဆးသ သ႔မဟတ ေပာကကြယသြားသ၏ အျခားနးကပေသာ ေဆြမးသား ခငးမား၏ ပးေပါငးပါဝငမႈသည ထေရာကေသာ စစမးစစေဆးေရးအတြက အေရးႀကးေသာအေျခခအခကတစချဖစသည။80 ႏငငေတာအစးရအေနျဖင စစမးစစေဆးမႈတြင နးကပေသာေဆြမးသားခငးမား ထထ ေရာကေရာက ပးေပါငးပါဝငလာေစရန ေဆာငရြကေပးသငပါသည။ ၎သ႔ ေဆာငရြကေပးရာတြင ႏငငေတာ သည စစမးစစေဆးေရး၏ ေျဖာငမတတညၾကညမႈက အေလးထားရပါမည။ ေသဆးသ၏ ေဆြးမးသားခငး မားက ရာေဖြၿပး၊ စစမးစစေဆးေရးအတြကအေၾကာငးၾကားရမည။ မသားစဝငမားအား ဥပေဒေရးရာ ရပ တညမႈအတြက ေထာကခမႈေပးသငၿပး၊ စစမးစစေဆးေရးယႏရား သ႔မဟတ အာဏာပငမားအေနျဖင စစမး စစေဆးေရးကာလအတြငး လပငနးစဥအဆငအဆငအားလး၏ တးတကမႈမားက အခနမအေၾကာငးၾကား ေပးရမည။81 မသားစဝငမားအေနျဖင မညသည စစမးစစေဆးမႈ အဆငမားလအပသညဟသည အၾကျပခက မားႏင ေဆြးေႏြးမႈမားေပးျခငး၊ သကေသအေထာကအထားမားေပးျခငး၊ လပငနးစဥတစေလာက ၎တ႔၏အကးစပြားႏငအခြငအေရးမားက ေဖာျပျခငး စသညတ႔အားျပလပႏငေစရန စစမးစစေဆးေရး အာဏာပင

70 ၁၉၈၅ ၾသဂတလ ၂၆ ရကမ စကတငဘာလ ၆ ရကထ ကငးပခေသာ ရာဇဝတမႈမားတားဆးေရးႏင ျပစမႈကးလြနသမားက အေရးယျခငးဆငရာ သတမ အႀကမေျမာက ကလသမဂဂၢညလာခမ သေဘာတခမတၿပး၊ ၁၉၈၅ ႏဝငဘာလ ၂၉ ရက ႏင ၁၉၈၅ ဒဇငဘာလ ၁၃ ရက ေန႔တ႔တြင ကငးပခေသာ အေထြေထြ ညလာခဆးျဖတခက ၄ဝ/၃၂ ႏင ၄ဝ/၁၄၆ တ႔မ အတညျပေပးခသည။

71 ရာဇဝတမႈမားတားဆးေရးႏင ျပစမႈကးလြနသမားက အေရးယျခငးဆငရာ သတမအႀကမေျမာက ကလသမဂဂၢညလာခမ သေဘာတခမတၿပး၊ ၁၉၈၅ ႏဝင ဘာလ ၂၉ ရက ႏင ၁၉၈၅ ဒဇငဘာလ ၁၃ ရက ေန႔တ႔တြင ကငးပခေသာ အေထြေထြညလာခ ဆးျဖတခကအမတ ၄ဝ/၃၂ မ အတညျပေပးခသည။

72 ၁၉၉ဝ ၾသဂတလ ၂၇ မ စကတငဘာလ ၇ ရကထ ကးဘား၌ကငးပခေသာ ရာဇဝတမႈမားတားဆးေရးႏင ျပစမႈကးလြနသမားက အေရးယျခငးဆငရာ နဝမအႀကမေျမာက ကလသမဂဂၢညလာခမ အတညျပေပးသည။

73 ၁၉၇၉ ဒဇငဘာလ ၁၇ ရက၊ ကလသမဂၢအေထြေထြညလာခဆးျဖတခကအမတ ၃၄/၁၆၉ အားျဖငအတညျပခမတခသည။74 ၁၉၉ဝ ၾသဂတလ ၂၇ မ စကတငဘာလ ၇ ရကထ ကးဘား၌ကငးပခေသာ ရာဇဝတမႈမားတားဆးေရးႏင ျပစမႈကးလြနသမားက အေရးယျခငးဆငရာ အဌမ

အႀကမေျမာက ကလသမဂဂၢညလာခမ အတညျပေပးသည။75 ၂ဝ၁၃၊ အတလႏငင၊ ဆးယားကဆာ၊ ရာဇတမႈဆငရာသပၸရ ႏငငတကာ အဆငျမငေလလာေရးဆငရာ အငစတကမ အတညျပေပးသည ႏငငတကာ၊ ေဒသ

ဆငရာႏင ျပညတြငးအခကအလကရာေဖြေရး အဖြ႕အစညးမားအတြက ဆးယားကဆာလမးညႊနခကမား။76 ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးဆငရာ အခကအလကရာေဖြမႈလမးညႊနခကမား (လနး-လနဒနလမးညႊနခကမား)က ၂ဝဝ၉ ခႏစတြင ႏငငတကာေရ႕ေနမား

အစညးအ႐း၏ လ႔အခြငအေရးအငစတကမ ခမတခၿပး၊ ၂ဝ၁၅ ခႏစတြင ျပနလညမြမးမခသည။77 OHCHR၊ ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးႏင လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဥပေဒ၊ လမးညြနခက၊ လကေတြ႔ကငသးမႈတ႔ ႏငစပလဥးေသာ စစမးေရးႏင အခက

အလကရာေဖြေရးမစရငမားဆငရာ ေကာမရင၊ ၂ဝ၁၅။78 အကဥးသားမားအားဆကဆမႈအတြက ကလသမဂၢစႏႈနးဆငရာ အနမဆးစညးမဥးမား (“နယလစနမနဒလားစညးမဥးမား”)၊ ၂ဝ၁၅ ဒဇငဘာလ ၁၇ ရက၊

ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခဆးျဖတခက ၇ဝ/၁၇၅ မ အတညျပခမတေပးသည။79 ဤပ႐တေကာတြင “မသားစ”ဟသည အသးအႏႈနးအား ေသဆးသ၏ ေဆြမးအသငးအဝငးမားအထ ကယကယျပန႔ျပန႔ အကးဝငသည။80 အမနတရား၊ တရားမတမႈ၊ အေလာအစားရရမႈ၊ ေနာကထပထပမမျဖစပကေစမညအာမခခကမားအား ျမႇငတငေပးျခငးဆငရာ အထးကယစားလယေတာ၏

အစရငခစာ၊ မစၥတာ ပါဘလဒရရဖ၊ ကလသမဂၢစာတမး၊ A/HRC/21/46 ၂ဝ၁၂ ၾသဂတလ ၉ ရက၊ စာပဒ ၅၄။81 ဥပမာ၊ IACtHR Villagrán-Morales and others ႏင ဂြာတမာ၊ တရားစရငမႈ၊ ၁၉၉၉ ခနစ ႏဝငဘာလ ၁၉ ရက၊ စာပဒ ၂၂၅၊ ၂၂၇၊ ၂၂၉ ကၾကညပါ။


မားမ ေဆာငရြကေပးရပါမည။82 ထသတ႔အား စစမးစစေဆးေရးႏငစပလဥးသည ၾကားနာမႈ တစစတစရာက အေၾကာငးၾကားေပးသငၿပး၊ သတငးျပနၾကားမႈကလညး ရရႏငေစသငပါသည။ စစမးစစေဆးေရးႏင စပ လဥးသည သတငးအခကအလကမားက ႀကတငၿပး အေၾကာငးၾကားေပးသငသည။ မသားစဝငမားမ လအပသညေနရာတြင ထထေရာကေရာက ပးေပါငးပါဝငႏငေစရန ၎တ႔အားကယစားျပေပးမည ေရ႕ေန တစဥးအတြက အာဏာပငမားအေနျဖင ရနပေငြေထာကပမႈ ေဆာငရြကေပးသငပါသည။ ကေလးသငယ ျဖစက (အျခားေဆြမးသားခငးမားလညး မရသညအေျခအေနတြင) ယၾကညစတခရသည အရြယေရာက ၿပးသ သ႔မဟတ အပထနးသမ (ေသဆးသ သ႔မဟတ ေပာကကြယသြားသႏင ေဆြမးေတာစပမႈမရသညလညးျဖစႏင) ကေလးသငယ၏ အကးစးပြားအတြက ကယစားျပေပးႏငသည။ အခ႕ေသာ အေျခအေနမား တြင ဥပမာအားျဖင မမသားစဝငမားသည ျပစမႈကးလြနသမားအျဖစ မသကၤာဖြယျဖစသညအေျခအေန တြင ထကသ႔ေသာ အခြငအေရးမားတြင ကန႔သတခကမားရေနႏငသည။ ဤသ႔ေသာ ကန႔သတခကမား သည စစမးစစေဆးေရး၏ ေျဖာငမတတညၾကညမႈက ေသခာေစရန တတကကလအပသညအခါမသာ ကငသးရပါမည။

၃၆။ ေသဆးသြားသ သ႔မဟတ ေပာကကြယသြားသႏငစပလဥးၿပး မသားစဝငမားအား စစမးစစေဆးေရးတြင ပါဝငေစျခငး သ႔မဟတ သတငးအခကအလကမား ရရရနအတြက ရာေဖြရယျခငးတြင မညာမတာ ဆကဆ ခရျခငး၊ ၿခမးေျခာကခရျခငးတ႔မ ကာကြယေစာငေရာငမႈ ရရသငပါသည။ ၎တ႔၏လျခေရး၊ ႐ပပငးဆငရာႏင စတပငးဆငရာ သာယာဝေျပာေရး၊ ပဂၢလကလြတလပခြငတ႔က ရရရနေသခာေစမည သငေလာေသာ ေဆာငရြကခကမား ခမတေပးသငသည။

၃၇။ ကနၾကြငး႐ပအေလာငးႏငပတသက၍ မသားစဝငမားတြင အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားရပါသည။ ေသဆး သြားသ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး သတမတေပးၿပးပါက မသားစဝငမားက ခကခငးအေၾကာငးၾကားေပးသငပါသည။ ထ႔ေနာက ေသဆးမႈအေၾကာငးၾကားစာက အလြယတက ရရနငမညနညးလမးျဖငအသေပးရပါ မည။ ျဖစႏငက အေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈမျပမ မသားစဝငမားက ေဆြးေႏြးတငပငသငပါသည။ မသားစဝငကယစားလယတစဥးသည ခြစတစစေဆးမႈျပစဥအတြငး လာေရာကရေနခြငရရသငသည။ လအပ သည စစမးစစေဆးေရး လပငနးစဥၿပးဆးသြားပါက ႐ပအေလာငးအား မသားစထသ႔ ျပနလညအပႏကာ မမတ႔ ကးကြယယၾကညရာ ထးတမးစဥလာအတငး သၿဂႌလခြငျပရပါမည။

၄။ စစမးစစေဆးေရးယႏရားမား

၃၈။ စစမးစစေဆးရနတာဝနဟသညတြင စစမးစစေဆးေရးယႏရားတစခတညးကသာ အျခားအရာမားထက ဥးစားေပး အသးျပရသညမဟတပါ။ ႏငငေတာအစးရမားအေနျဖင ျပညတြငးဥပေဒႏငကငသးမႈအေလအထမားႏငေလာကနေသာ ယႏရားမားအမးအမးက အသးျပႏငသည။ သ႔ရာတြင စစမးစစေဆးေရးတာဝန ဆငရာ ႏငငတကာ ဥပေဒသတမတခကမားႏင ကကညမႈရရပါမည။ စစမးစစေဆးရနတာဝနအရ လကနာ ေဆာငရြကသည ရဌာန၏ စစမးစစေဆးျခငးျဖစေစ၊ ေသမႈေသခငး စစမးစစေဆးျခငးျဖစေစ၊ လြတလပၿပး အမအခကငးေသာ ရဌာနမ အေလာငးအားစစေဆးျခငးျဖစေစ၊ တရားသႀကး၊ အထးဥပေဒအရာရ သ႔မဟတ အမးသားလ႔အခြငအေရး အငစတကးရငးမ စစမးစစေဆးျခငးျဖစေစ၊ အျခား မညသည စစမးစစေဆးျခငး မဆ ႏငငတကာဥပေဒေရးရာ လကနာရမညတာဝနႏင ႏငငေတာအစးရ၏ ကတကဝတမားအရ အဆး အျဖတ ေပးရမညကစၥရပျဖစသည။ မညသညယႏရားမားကအသးျပေစကာမ ၎တ႔အေနျဖင ဤလမးညႊနတြငခမတထားသညအနညးဆးသတမတခကမားက ျဖညဆညးရပါမည။

82 ဥပေဒျပငပကစၥမား၊ အတငးအၾကပဖမးဆးျခငး၊ ရာဇဝတေၾကာငးအရ တစဖကသတစြခကတင သတျဖတျခငးတ႔အား ထထေရာကေရာက တားျမတျခငးႏင စစမးစစေဆးမႈျပျခငးဆငရာ ကလသမဂၢ႒အေျခခမမား၊ မ ၁၆။ IACHR Manuel Stalin Bolañosႏငအေကြတာ၊ အစရငခစာအမတ ၁ဝ/၉၅၊ ျဖစရပ ၁ဝ.၅၈ဝ၊ ၂၉၉၅ ခႏစ စကတငဘာလ ၁၂ ရက၊ စာပဒ ၄၅။

17

၃၉။ အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင ႏငငေတာအစးရအေနျဖင စစမးေရးေကာမရင သ႔မဟတ အကးအေျပာငး ကာလ တရားမတမႈယႏရားကသ႔ေသာ အထးယႏရားမားကဖြ႕စညးတညေဆာကႏငသည။ လြတလပၿပး ဓမၼဓ႒ာနကေသာ စစမးစစေဆးေရးတစရပက ေဆာငရြကရန ကၽြမးကငမႈႏငစြမးေဆာငရညရသည ႏငင တကာ စစမးစစေဆးေရးတစရပသည သငေလာပါသည။ လငျမနစြာေဆာငရြကျခငး၊ ထေရာကမႈရျခငး၊ ေစစပေသခာျခငး၊ လြတလပျခငး၊ သမာသမတရျခငး၊ ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး စသညသတမတခကမား သည ဤယႏရားမားမ ခမတေဆာငရြကသည စစမးစစေဆးမႈမားအတြက တနးတည အကးသကေရာကမႈ ရသည။83

၄ဝ။ အထးစစမးစစေဆးယႏရားမားသည စစမးစစေဆးမႈမားက မေလာကနေသာ ေႏာငေႏးေစျခငး သ႔မဟတ ရာဇဝတမႈဆငရာ တရားစြဆမႈမားက ေရာငရားလကရျခငး စသညအားျဖင တာဝနခမႈအပငးက မေလာပါး သြားေစရန ႏငငေတာအစးရမ ေသခာမႈရေစရမည။ ဥပမာ အခြငအေရးခးေဖာကမႈ အေၾကာငးရငးမား စနစတကျဖစေနေၾကာငးက စစမးစစေဆးရန သ႔မဟတ သမငးဝငေအာကေမဖြယက လျခေစရန ပစခမတ ထားသည အထးစစမးစစေဆးေရး ယႏရားတစရပက ထထေရာကေရာက အသးျပျခငးသည ဥပေဒမ ေသ ဆးျခငးအတြက တာဝနရသမားက တရားစရငေရးလပငနးစဥအားျဖင ဖမးဆးျခငးႏငျပစဒဏေပးျခငးဆငရာ ႏငငေတာ၏တာဝနက ျဖညဆညးမႈမေပးပါ။ သ႔ျဖစ၍ အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင စစမးစစေဆးေရးက ေဆာငရြကစဥတြင အထးယႏရားမားသည အေရးပါေသာအခနးက႑မ ရေနႏငေသာလညး ၎တ႔သည ႏငငေတာအစးရ၏ စစမးစစေဆးရမညရန တာဝနကျဖညဆညးရန မမတ႔ဘာသာ လပေဆာငႏငသည အေျခအေနမရပါက နညးလမးေပါငးစပါေသာ ယႏရားျဖငလညး ေဆာငရြကေပးရပါလမမည။

83 ထကသ႔ေသာယႏရားမားက ပစခမတရာတြင ႏငငေတာအစးရအေနျဖင ျပစဒဏမလႊတေျမာကေနျခငးက တကဖကရန နညးဥပေဒသအစတြင ပါဝငသည စစမး ေရးေကာမရငႏငစပလဥးသည အေျခခမမားကလညးေကာငး၊ OHCHR ၏ အခကအလက ရာေဖြေရးမစရငေကာမရငမား၏ လမးညႊနႏငကငသးမႈက လညးေကာငး၊ ႏငငတကာ၊ ေဒသဆငရာႏငျပညတြငး အခကအလကရာေဖြေရးအဖြ႕မားအတြက ဆယာကဆာလမးညႊနခကမားကလညးေကာငး ထညသြငး စဥးစားေပးသငသည။


၃။ ပေရာဖကရငနယကငဝတ

၄၁။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအား စစမးစစေဆးမႈတြင ပါဝငသအားလးသည အျမငဆးေသာ ပေရာဖကရငနယစႏႈနးႏင အျမငဆး ကငဝတပငးဆငရာစႏႈနးမားက အခနတငးလကနာရပါမည။ ၎တ႔ အေနျဖင စစမးစစေဆးေရး၏ ေျဖာငမတတညၾကညမႈႏင ထေရာကမႈတ႔ကလျခေစရန၊ တရားမတမႈႏငလ႔အခြငအေရးဆငရာပနးတငမားက တးျမႇငေပးရန ေဆာငရြကရပါမည။ စစမးစစေဆးေရးမားတြင ပါဝငသ မားသည ျပစမႈကးလြနခရသမား၊ မသားစဝငမားႏင စစမးစစေဆးမႈအားျဖင အကးသကေရာကမႈခရ ေသာ အျခားသမားတ႔အေပၚ ကငဝတဆငရာတာဝနဝတရားမား လကနာရမညျဖစၿပး၊ ထခကခရသ မည သမဆ၏ လျခေရး၊ ပဂၢလကလြတလပခြင၊ သာယာဝေျပာေရး၊ ဂဏသကၡာႏင လ႔အခြငအေရးတ႔အား ေလးစား လကနာရမညျဖစကာ အထးသျဖင လသားျခငးစာနာေထာကထားမႈႏင သမာသမတကမႈတ႔တြင သက ဆငရာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ အေျခခသေဘာတရားမားႏငအည ေဆာငရြကရပါမည။

၄၂။ စစမးစစေဆးမႈတစရပတြင မသားစဝငမား၊ အျခားျဖစႏငေခရေသာ သကေသမားႏင အျခားဆကသြယထား သညပဂၢလမားႏင ဆကဆသညအခါ အထးသျဖင စစမးစစေဆးမႈတြငပါဝငေနၾကသမား၏ ႐ပပငးဆငရာ၊ စတပငးဆငရာ သာယာဝေျပာေရး၊ ေသဆးသ၏ဂဏသကၡာတ႔ႏင စပလဥးၿပး စစမးစစေဆးေရးလပငနး ျပလပေဆာငရြကေနစဥ ကေရာကႏငသညအႏရာယမားက နညးႏငသမနညးေအာင စစမးစစေဆးသမားမေဆာငရြကရပါမည။ လငပငးဆငရာ ကးလြနမႈခရသမား၊ ကေလးသငယမား၊ သကႀကးရြယအမား၊ ဒကၡသညမား၊ ကြျပားေသာ လငသတမတခကႏင ေဖာထတခကရသမား၊ မသနစြမးပဂၢလမားကသ႔ေသာ အႏရာယကေရာကလာႏငဖြယ ရသမားအတြက အထးထညသြငး စဥစားေပးမႈမား လအပပါမည။

၄၃။ စစမးစစေဆးသမားသည ျပညတြငးႏင ႏငငတကာဥပေဒမားႏငအည လပေဆာငရမညျဖစၿပး၊ တရား လကလြတ သ႔မဟတ လြနလြနကက အေႏာငအယကျဖစေစသည စစမးစစေဆးမႈေဆာငရြကခကက ေရာင ကဥရမည။ စစမးစစေဆးသမားမ ထေရာကေသာ စစမးစစေဆးမႈတစရပေဆာငရြကရန မမတ႔၏တာဝနက ထမးေဆာငေနစဥအတြငး စစမးစစေဆးမႈအားျဖင အကးသကေရာကခရသမား၏ ယဥေကးမႈႏင ဓေလ ထးတမးမား၊ မသားစဝငမား၏ လအငဆႏၵတ႔က ေလးစားလကနာရန သငပါသည။84

၄၄။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးေရးတြငပါဝငသည မႈခငးဆရာဝနတြင တရား မတေရးအတြကလညးေကာငး၊ ေသဆးသ၏ ေဆြမးသားခငးအတြကလညးေကာငး၊ ေယဘယအားျဖင အမားျပညသအတြကလညးေကာငး တာဝနမားရပါသည။ ယငးတာဝနမားက ေကာငးမြနစြာထမးေဆာငႏင ရန မႈခငးဆငရာ ေရာဂါေဗဒပညာရငအပါအဝင မႈခငးဆရာဝနမားသည လြတလပၿပး အမအခကငးျခငး၊ သမာသမတကကျဖင ေဆာငရြကရပါမည။ ရဌာန သ႔မဟတ ႏငငေတာအစးရမ အလပခန႔အပသညျဖစေစ၊ မခန႔အပသညျဖစေစ၊ မႈခငးဆရာဝနမားအေနျဖင တရားမတေရး (တရားမတေရးသည ရဌာန သ႔မဟတ ႏငငေတာ အစးရတြကသာမဟတ)ႏင ေသဆးသြားသမား၏ ေဆြးမးသားခငးမားအေပၚ ထားရရမည မမတ႔၏တာဝနက ရငးရငးလငးလငး နားလညရပါမည။ သ႔မသာ ေသဆးရျခငး၏အေၾကာငးရငးႏင ေသ ဆးမႈ အနးအနားပတဝနးကငအေျခအေနတ႔ဆငရာ မနကနေသာျဖစစဥက တငျပႏငမညျဖစသည။

၄၅။ ပ၍ေယဘယကကၾကညရေသာ ကမာၻ႕ဆရာဝနအသငး (WMA) ၏ ႏငငတကာဆရာဝနကငဝတစညးမဥး မား၏ ျပ႒ာနးခကအရ၊ “ဆရာဝနတစဥးသည အရညအခငးျပညဝေသာ ေဆးဘကဆငရာဝနေဆာငမႈက ပညာရငပသမႈ၊ ကယကငတရားပငးဆငရာ လြတလပမႈ၊ က႐ဏာတရားထားရမႈ၊ လ႔ဂဏသကၡာက ေလးစား

84 အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကျခငး၊ တရားလကလႊတ သ႔မဟတ ဥပေဒျပငပ သတျဖတျခငးျဖစရပမားတြင ရာေဖြေရးလပငနးစဥမားႏင မႈခငးဆငရာ စစမး စစေဆးေရးမားရ အေျခခသေဘာတရားမားႏင အနမဆးစႏႈနးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက၊ ႏငငတကာ ဥပေဒပညာရငမားေကာမရငရ ေနာက ဆကတြ ၆၊ အတငးအဓမၼ အေပာကေဖာကျခငး ႏင ဥပေဒျပငသတျဖတျခငး - စစမးစစေဆးေရးႏင ျပစဒဏ၊ လကေတြ႕လပေဆာငသမားလမးညႊန၊ ၂ဝ၁၅။

19

လကနာမႈတ႔ျဖင ေဆာငရြကရန ႏစျမႇပထားရပါမည။” 85 ၎အား အျပညအဝလကနာႏငေစရန ႏငငေတာ အစးရအေနျဖင ထသ႔ေသာ အမအခကငးလြတလပသညအေျခအေနက ဖနတးေပးရန၊ မႈခငးဆရာဝန မားအား ထရလြယကေသာလပငနးတြင ပါဝငပတသကမႈေၾကာင အႏရာယကေရာကႏငျခငး၊ ၿခမးေျခာက ခရျခငးတ႔မ ကာကြယေပးရနလအပပါသည။

85 WMA ၊ ႏငငတကာ ဆရာဝနကငဝတစညးမဥး၊ http://www.wma.net/en/30publications/10policies/c8/


၄။ စစမးစစေဆးမႈတစရပေဆာငရြကျခငး

၄၆။ မငနဆတာပ႐တေကာ၏ဤအခနးတြင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသည အေၾကာငးတစခအေပၚ ထေရာကေသာ စစမးစစေဆးေရးေဆာငရြကရနခမတသငသည မဟာဗဟာမားႏင လကေတြ႔ကေသာ ေျခလမးမားက ေဖာျပပါသည။ ေဒသႏရဥပေဒမား၊ အေလအကငမားႏင လပထးလပနညးမားရေသာျငားလညး၊ ၎တ႔သည မညသညစစမးစစေဆးမႈမဆအတြက ေကာငးမြနေသာအေလအကငမားက တငဆက ေပးပါသည။ ဤအခနးတြငေဖာျပသည အေထြေထြလမးညြနခကမားအား ျပစမႈကးလြနရာေနရာ စစမးစစ ေဆးျခငး၊ အငတာဗးေမးျမနးျခငး၊ သခႋငးျပနလညတးေဖာျခငး၊ အေလာငးအား ခြစတစစေဆးျခငး၊ အ႐း အၾကြငးအကနမားက စစစျခငးစသညတ႔အတြက လမးညႊနခကအေသးစတက ေဖာျပေပးသည ေနာက ဆကတြအခနးမားလညး ပါဝငပါသည။

က။ စစမးစစေဆးေရးဆငရာအေထြေထြအေျခခမမား

၄၇။ မညသည စစမးစစေဆးမႈတြငမဆ အမားျပညသႏင စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕တ႔၏အသကက ထနးသမး ေစာငေရာကျခငးသည ပဓာနအကဆးျဖစသည။ လႈပရားေဆာငရြကမႈအားလးတြင အထးသျဖင ပဋပကၡျဖင ထခကခရသည နယပယမားတြင အႏရာယက အကျဖတမႈျပသငသည။ အမားျပညသမားႏင စစမးစစေဆး ေရးအဖြ႕တ႔သည အႏရာယရသညေနရာတြင မလအပပါက လြနလြနကက ရမေနသငပါ။

၄၈။ ဆကစပလႊမးျခေနသည စစမးစစေဆးေရးမညသညကမဆမဟာဗဟာသည နညးလမးတကရၿပး ပြငလငး ျမငသာမႈ ရေနရမည။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးက စစမးေမးျမနးျခငးဆငရာ တရားဝငလမး ေၾကာငးအားလးက လကနာရမည။ အေျခအေနရပမားအေပၚမတည၍ ပမနလပ႐းလပစဥစစမးစစေဆးမႈအဆငမားႏင အဆငျမငအထးျပ နညးစနစမားကလညးလအပႏငသည။ စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕မ ခမတ သည ဆးျဖတခကမားအာလးအတြက တာဝနခမႈပါဝငသည အဆငအဆငျဖစေသာ လပငနးစဥက ခမတသငသည။

၄၉။ စစမးစစေဆးေရးတြင ကြျပားေသာအခကအလကမားစြာက စေဆာငးမႏငေသာလညး၊ တရားစရငေရး လပငနးစဥတြင ၎အခကအလကအားလးက သကေသအေထာကအထားအျဖစ အသးျပလမမည မဟတ ပါ။ သ႔ရာတြင စစမးစစေဆးေရးႏငစပလဥးသည အခကအလကမား၊ သးသပခကမားအားလးက လျခစြာ မတတမးတငသမးဆညးရမည။ ဤတြင ခမတခသည ဆးျဖတခကမားအားလး၊ စေဆာငးခသညသတငးအခကအလကမား၊ သကေသထြကဆခကမား ပါဝငသည။ အခကအလကစေဆာငးမႈအားလး၏ အရငး အျမစ၊ ရကစြ၊ အခနတ႔ကလညး မတတမးျပစရမည။

ခ။ စစမးစစေဆးေရးလပငနးစဥ

၅ဝ။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသည အစရငခစာ သ႔မဟတ စြပစြခကတစရပအား အာဏာပငမားထသ႔ တငသြငးသညအခါ စစမးေမးျမနးမႈလမးေၾကာငးမားႏင ေနာကဆကတြေဆာငရြကခကမားက ေဖာထတ ရနအတြက ကနဥးစစမးစစေဆးမႈက ေဆာငရြကရမည။ ဤတြင ျဖစႏငေျခရေသာသကေသအရငးအျမစအားလးက ေဖာထတျခငး၊ စေဆာငးမႈမားက ဥးစားေပးသတမတျခငး၊ သကေသအေထာကအထားမားက ထနးသမးျခငးတ႔ပါဝငသည။ သကဆငရာ သကေသထြကဆခကမား အားလးကစေဆာငးရမညျဖစၿပး၊ ၎တြင ဥပေဒဘကေတာသား အမႈထမးမားမေပးသည အျဖစအပကမတတမးလညး ပါဝငသည။ အေရးပါ ေသာ သကေသအေထာကအထားမားက စေဆာငးျခငး၊ စစစျခငးျပၿပးပါက ပဏာမေကာကခကမား ေဖာ

21

ေဆာငၿပး အစရငခစာတစခအျဖစသ႔ စေပါငးသငပါသည။ အစရငခစာတြင ႀကးစားေဆာငရြကခသည စစမး ေမးျမနးမႈလမးေၾကာငးမား၊ စစမးေမးျမနးမႈမား၏ ရလဒမား အေသးစတေဖာျပသငၿပး၊ စစမးစစေဆးေရးက ပမတးတကလာေစႏငမည ေနာကထပစစမးေမးျမနးမႈမားအတြက အၾကျပခကမားလညး ေဖာျပေပးသင ပါသည။

၅၁။ ေသဆးျခငး၏ အေျခအေနမားႏင ပတသကႏငေခရသမား ျဖစႏငေၾကာငးစပလဥးၿပး သရထားသည သတငး အခက အလကမားအား အေသးစတစစစသးသပမႈက စာအေရးအသားျဖင အစရငခစာတငရမည။ ယငးအစရငခစာတြင အဓက သတငးအခကအလကမားျဖစၾကသည - ကနဥးအစရငခစာျပစသ၏ အမည ႏငရာထး၊ အစရငခစာျပစရသည အေျခအေနရပမား၊ ျပစမႈကးလြနခရသ(မား)၏ မညသမညဝါျဖစ ေၾကာငး ေဖာျပခက(သရပါက)၊ ေသဆးသည ရကစြ၊ အခနႏငေနရာ၊ ျပစမႈကးလြနခရသ(မား)၏ တည ေနရာ(မား)၊ ေသဆးမႈ(မား)က ျဖစေစသညနညးလမး(မား)၊ တာဝနရသညဟ ယဆရသည ပဂၢလ(မား) သ႔မဟတ အဖြကအစညး(မား)၊ ေသဆးမႈ(မား)အတြက အေျခခအေၾကာငးရငး(မား)၊ အျခားအခကအလက မား စသညတ႔ျဖစသည။ ထပမစစမးစစေဆးမႈျပရမည နယပယမားကလညး ေဖာထတရမည။ စစမးစစ ေဆးမႈမားက ပပးေပးမည အျခားေသာအခကအလကမားက ထားသျခငးႏငစေဆာငးျခငးတ႔အတြက ျချင ထားေသာ မဟာဗဟာတစရပႏင ျဖစႏငေခရေသာ တရားစရငေရး လပထးလပနညးတ႔ကလညး ေဖာ ေဆာငထားသငသည။ သကေသအေထာကအထားမား စေဆာငးျခငးအတြက အစအစဥတစရပ ခမတရ မည။

၅၂။ ျခငထားေသာ မဟာဗဟာမဆငးသကလာေသာ လပငနးေဆာငရြကမႈႏင နညးဗဟာဆငရာလပငနးစဥမား တစစက ပစခရမည။ ယငးလပငနးစဥမားတြင အေရးပါေသာအခကအလကမား စေဆာငးျခငး၊ သကဆင ရာအခကအလကမားက ထနးသမးျခငး၊ ပါဝငသမားအားလးက ေဖာထတျခငးတ႔က ေဆာငရြကရမည။ ေအာကပါအခကမားက စမခန႔ခြနငရန လပေဆာငရမညအခကမားက အစအစဥေရးဆြျခငး၊ သငေလာ ေသာ အရငးအျမစမားက ေနရာခသတမတျခငးတ႔ ေဆာငရြကရမည -

• သကေသအေထာကအထားမား၊ အခကအလကမားက စေဆာငးျခငး၊ စစစျခငးႏငစမခန႔ခြျခငး။

• ေသဆးမႈ/မႈခငးျဖစပြားရာေနရာအပါအဝင အေရးႀကးေသာ တညေနရာမားက မႈခငးေရးရာစစေဆးမႈျပျခငး။

• မသားစဆကဆေရး႐း

• ျပစမႈကးလြနခရသ၏ ပ႐ဖငးျပလပျခငး။

• သကေသမားကရာေဖြျခငး၊ အငတာဗးျခငး၊ ကာကြယေပးျခငး။

• ႏငငတကာနညးပညာအကညမား။

• ဆကသြယေရးႏင အျခားေသာ ဒစဂစတယသကေသအေထာကအထား။

• ေငြေၾကးဆငရာကစၥရပမား။

• ျဖစရပမားက ကာလအစဥလကစဥျခငး။ 86

၅၃။ စစမးစစေဆးေရးမဟာဗဟာမားက အခါအားေလာစြာ သ႔မဟတ အခကအလကအသစမား(သ႔မဟတ အသစေသာ၊ ပ၍အားေကာငးေသာ နညးလမးမား)အရ ျပနလညသးသပမႈျပသငပါသည။ ျပနလညသးသပမႈျဖစစဥမတတမးက အရးႀကး ခမတေသာဆးျဖတခကမား၊ တစခခငးစရငးရငးလငးလငး ကးကားမႈက ပပးေပးမည သကေသအေထာကအထားမားႏငအတ သမးဆညးထားသငပါသည။ စစမးစစေဆးေရး မဟာဗဟာရ ဥးတညခက အေျပာငးအလတစစတစရာအတြက ရငးလငးခကေပးၿပး၊ အျခားသကဆငရာ

86 ဤနယပယမားအတြက အေသးစတသရလပါက၊ မးယစေဆးဝါးႏငရာဇဝတမႈဆငရာ ကလသမဂၢ႐းမ စာတမးျပစျခငး (http://www.unodc.org) ႏင Interpol (http://www.interpol.int)


အခကအလကမတတမးမားႏငအတ မတတမးထားရသငပါသည။ ျပနလည သးသပေရးလပငနးစဥသည ပြငလငးမႈရရမည၊ မတတမးျပစမႈရရမည၊ ထေနာက စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕ဝငမားထသ႔ ျဖန႔ေဝေပးရပါမည။

၁။ ပစၥညးမားႏငအခကအလကေဒတာမားက စေဆာငးျခငးႏင စမခန႔ခြျခငး

၅၄။ အခကအလကပစၥညးမားက စနစတက စေဆာငးရမည။ ထေရာကေသာ သတငးအခကအလက စမ ခန႔ခြမႈစနစက တညေဆာကၿပး ၎စနစတြင လျခေရးကစၥရပမားက ထညသြငးစဥးစားလက စေဆာငးထား သည ပစၥညးအားလးက မတတမးျပစျခငး၊ စစစျခငး၊ ေသခာစြာသမးဆညးျခငး စသညတ႔ ျပရမည။ ယငး စမခန႔ခြမႈစနစသည ႐ႈပေထြးမႈ သ႔မဟတ နညးပညာပငးဆငရာ အဆငျမငမားမႈ ရရနမလအပပါ။ သ႔ေသာ ၎သည ျပညစရမည၊ တသမတတညးရၿပး လျခမႈရေနရမည။ အခကအလကပစၥညး တစစတစရာ ေပာကဆးမႈ၊ ပကစးမႈ၊ ယတေလာသြားမႈ သ႔မဟတ လစလ႐ႈထားမႈမရေစရ။ သကေသအေထာကအထား တ႔အား လကေလာခရျခငး မရေၾကာငး စာရငးစစလမးေၾကာငးမေဖာျပနငၿပး၊ ၎တ႔အား အလြယတက ရာ ေတြ႔ႏငျခငး၊ ကးကားမႈျပႏငျခငး၊ အျပနအလနကးကားမႈျပႏငျခငးရရပါမည။

၅၅။ ပစၥညးအခကအလကမားက စေဆာငးျခငး၊ မတတမးတငျခငး၊ ထနးသမးျခငး - ျပစမႈကးလြန၊ မကးလြန ေၾကာငး ေထာကျပသညသကေသမားတြင သကဆငရာသကေသအေထာကအထားမားအားလးက တရား စရငေရးျဖစစဥ မညသညအဆငမဆတြင ေဖာထတႏငရန ကၽြမးကငမႈလအပသည။ ပစၥညးအခကအလက မား၏ ဆကစပပတသကမႈသည စစမးစစေဆးေရးတးတကလာသညႏငအမ ပ၍သသာထငရားလာပါမည။ စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕မ သတငးအခကအလကမားက ထတမေပးဘထမခနထားျခငးသည တရားစရငေရး လပထးလပနညးတစခခတြင စြခကတငထားသညအမႈအား ပ၍အားနညးေစႏငပါမည။

၂။ ေသဆးမႈ/အခငးျဖစပြားရာေနရာအပါအဝင အေရးႀကးေသာ ႐ပပငးဆငရာတညေနရာမား

၅၆။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငးတစရပက စစမးစစေဆးရာတြင သတငးရရထားသညေနရာ၌ ႐ပ အေလာငး ရမည၊ မရမညမာ မေသခာပါ။ သ႔ျဖစ၍ ေသဆးမႈသည ထေနရာ၌ျဖစခငမ ျဖစပါလမမည။87 စစမးစစေဆးရာတြင အေရးႀကးေသာ ႐ပပငးဆငရာတညေနရာတစခစတငးက ရာေဖြေတြ႔ရရမည၊ ေဖာ ထတရမည။ ဤတြင ျပစမႈကးလြနခရသ(မား) ႏင ေဖာထတထားသည မသကၤာဖြယျဖစသမားအၾကား ေတြ႔ဆသည တညေနရာ၊ ရာဇဝတမႈမညသညမဆ၏ တညေနရာ၊ အေလာငးျမႇပႏသည ျဖစႏငေခ တည ေနရာမားလညး ပါဝငသည။ ကမာၻလးဆငရာ တညေနရာျပစနစ (GPS) ၏ ကၾသဒနတမားက ရရ မတတမးတငရမည။ ျပစမႈကးလြနခရသ(မား)က မညသမညဝါျဖစေၾကာငး မသရေသးပါက သရႏငရန ေဖာထတရမည။ ျပစမႈကးလြနခရသ၏ လေနမႈပစ၊ လပ႐းလပစဥမား၊ လႈပရားမႈမား၊ ႏငငေရး၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ စးပြားေရးေနာကခမား စသညတ႔သည ေသဆးရျခငး၏ အေၾကာငးရငးျဖစႏငေခက ေဖာျပေပး ေကာငးေပးႏငပါမည။ လေပာကေၾကာျငာ၊ မသားစသကေသထြကဆခကမား၊ သြားဘကဆငရာႏင အျခား စတခရေသာ ေဆးမတတမးမား (ဆလသညမာ - မေသဆးမက အခကအလကမား ante-morte data)၊ လကေဗြရာမား၊ ဒအနေအ အစရသညတ႔သည ေသဆးသ မညသမညဝါျဖစသညက ေဖာထတရန အသး ျပႏငသည။

၅၇။ ေသဆးသ၏ ႐ပအၾကြငးအကနမ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတရာတြင ဒအနေအ DNA ပ႐ဖငးက အသးျပပါက အျခားေဖာထတခကမားကလညး ယဥတြအသးျပရမည။ ပ႐ဖငးကတညေဆာကရန အသးျပ

87 စစမးစစေဆးသမားသည ႐ပအေလာငးတညေနရာက မသရႏငပါက၊ ျပစမႈကးလြနသကေဖာထတရန ပပးေပးမည အျခားတက႐ကကေသာ၊ အေသးစတ ကေသာ သကေသအေထာကအထားမားက ဆကလကရာေဖြစေဆာငးရပါမည။

23

ထားသညနမနာသည လညးေကာငး၊ ပ႐ဖငးကယတငသညလညးေကာငး၊ အားေကာငးေသာ သတငး အခကအလကျဖစေနပါက ၎တ႔အား အလြသးစားမရေစရန လျခစြာသမးဆညးေပးရမည။88 ေသဆးသ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငးဆငရာ က႑တစခအျဖစ ေဆြမးေတာစပမႈျဖစႏငေျခကတည ေဆာကရန ဒအနေအက ပ႐ဖငးျပလပရာတြင ေဆြမးေတာစပမႈဆငရာ မားယြငးေသာယၾကညမႈမားက ရာေဖြေတြ႔ရႏငပါလမမည။ ထသ႔ေသာ အမတမထငေတြ႔ရခကမားက ေသခာစြာ ကငတြယျခငးသည အေရးႀကးေသာ ကငဝတဆငရာကစၥရပတစချဖစေလရာ ၎အတြက မဝါဒမားက ႀကတငခမတထားသင ပါသည။89

၅၈။ အခငးျဖစပြားရာေနရာဟသညမာ စစမးစစေဆးသမားမ ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားက ရာေဖြျခငး၊ မတတမးျပစျခငး ျပရသညေနရာျဖစသည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာ (“crime scene”) ဟသည အသးႏႈနးအား ရာဇဝတမႈ အမနတကယ ျဖစပကခသည၊ မျဖစပကခသညဟသည သတမတခကက ထခကမႈမရေစဘ အသးျပျခငးျဖစသည။90 အခငးျဖစပြားရာေနရာသည လပဂၢလတစဥး၏ ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ အ႐းအၾကြငးအကနမားေတြ႕ရရာေနရာ၊ သကဆငရာအေဆာကအဥ၊ ယာဥ သ႔မဟတ ပတဝနး ကငေနရာ စသညတ႔ တစခချဖစႏငသည။ ဤတြင အခငးျဖစရာ ေနရာအတြငးရ အဝတအစား၊ လကနက သ႔မဟတ ကယေရးကယတာ အသးေဆာငပစၥညးမား အစရသညတ႔လညး ပါဝငသည။

၅၉။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအား အျမနဆးစညးတားပတပငေစသငၿပး ခြငျပခကမရသ မညသကမ ထေနရာသ႔ ဝငေရာကခြင မျပရပါ။ ထသ႔အားျဖင အခငးျဖစရာေနရာမ သကေသအေထာကအထားမားက ထထ ေရာကေရာက ကာကြယမႈ၊ စေဆာငးမႈျပႏငမညျဖစၿပး သကဆငရာ ပစၥညးအခကအလကမား ပကစးျခငး သ႔မဟတ ဆး႐ႈးျခငးက ေလာခႏငပါမည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာက ပတပငလျခေစျခငးတြင ဝငေပါက၊ ထြကေပါကမားက ထနးခပျခငးလအပၿပး၊ လအပပါက ေလကငသငၾကားၿပးေသာ အမႈထမးမားက ဝင ေရာကခြငေပးျခငးမးျဖင ကန႔သတခကထားရရပါမည။ အကယ၍အခငးျဖစရာေနရာသ႔ ေဆးဘကဆငရာ ဥပေဒေရးရာစနစအရ မႈခငးဆရာဝနမလအပခလငပင မႈခငးဆရာကယတင လာေရာကႏငပါက စစမးစစ ေဆးမႈအတြက အေထာကကျဖစေစပါမည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင ၎ေနရာရ သကေသအေထာက အထားတ႔အား အေစာငအၾကပမားခထားျခငး သ႔မဟတ စညးတားထားျခငးအားျဖင ကာကြယေပးသငသည။ လအပပါက သကေသအေထာကအထားအား ပကစးေစႏငသည ရာသဥတ သ႔မဟတ အျခားအေၾကာငးရငး မားမလညး ကာကြယေပးရပါမည။

၆ဝ။ အခငးျဖစရာေနရာသ႔ အမႈထမးမားဝငေရာကသညမတတမးက သကဆငရာ ရကစြ၊ အခနအတအကျဖင မတတမးျပစ ရမည။ သကေသအေထာကအထားမားႏငထေတြ႔ကငတြယမႈျပသမားအေနျဖင မမတ႔၏ ဒအနေအႏင လကေဗြမားက ရညညႊနးခကနမနာအျဖစေပးရမည။ မႈခငးဆငရာ အဆပအေတာက၊ ေရာဂါ ပး စသညျဖင ညစညမးမႈကေလာခရနႏင အမႈထမးမား၏ ကနးမာေရး၊ ေဘးကငးေရးကကာကြယရန အတြက သငေလာေသာ အကာအကြယအဝတအစားမားက ရရႏငက ဝတဆငထားရမည။ အနညးဆး အားျဖင လကအတႏင မကႏာဖးမား ဝတဆငသငသည။ သကေသအေထာကအထားအား ထနးသမးေပး ရန မနကနေသာထပပးမႈ၊ သကေသအမးအစားအလက မနကနေသာနညးလမး အသးျပရန လအပသည။ အကယ၍ ထသ႔ျပရန အရငးအျမစ၊ ေထာကပပ႔ေဆာငေရးမရရပါက ညစညမးမႈ သ႔မဟတ ပကစးမႈက အတတႏငဆး ေလာကေပးသည ထပပးမႈပစက အသးျပရမည။

88 ဥပမာ၊ ICRC ၏ ေပာကဆးေနသမား၊ အေလာငး႐ပၾကြငးမား၏ ဒအနေအစစစခကႏင မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတမႈ - လကနကကငပဋပကၡမားႏင အျခားလကနကကင အၾကမးဖကမႈအေျခအနမားအတြက အေကာငးဆးကငသးမႈဆငရာ လမးညႊန၊ ဒ-ႀကမထတေဝမႈ၊ ၂ဝဝ၉၈။

89 ဥပမာ၊ .S.Parker,A.J.London,J.D.Aronson ၏ “႐ပအေလာငးပငရငအား ေဖာထတရန ဒအနေအက အသးျပျခငးျဖင အမတမထငေတြ႔ရခကမား - ကငဝတ ဆငရာ အကျဖတစစစခက” ForensicScience International အတြ ၇ (၂ဝ၁၃)၊ စာ ၂၂၁-၂၉။

90 အကယ၍ ရာဇဝတမႈမျဖစခေသာျငားလညး၊ ေသဆးမႈသအား ေတြ႔ရရသညေနရာက အခငးျဖစပြားရာေနရာတစခအျဖစ ဆကလကေဆာငရြကသငပါသည။


၆၁။ အခငးျဖစပြားရာေနရာတစခတြငရသည ပစၥညးအားလးသည စစမးစစေဆးေရးအတြက ဆကဆငမႈျဖစႏင ေခရေၾကာငး ယဆသငသည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာတြင ေတြ႔ရႏငေသာပစၥညးမားက ေအာကပါအတငး ေဖာျပထားသည။ သ႔ေသာ ဤပစၥညးမားျဖစသညဟ ကန႔သတမထားပါ။

(က) ေျမပမား၊ ဓာတပမား၊ အမႈထမးဆငရာမတတမးမား၊ စစေၾကာမႈမတတမးမား၊ စမအပခပေရး မတတမးမား၊ ေငြေၾကးဆငရာ စာရြကစာတမးမား၊ ေငြရေျပစာမား၊ မတပတငစာရြကစာတမးမား၊ ဖနးမတတမးမား၊ စာအဝငအထြကမား၊ ႏငငကးလကမတမား စသညကသ႔ေသာ မတတမး doc-umentary သကေသအေထာကအထား၊

(ခ) ကရယာတနဆာပလာမား၊ လကနကမား၊ အဝတအထညႏင အမငအပငးအစမား၊ ေသာမား၊ ေဆးပနးခ၊ တကခကရာတြင အသးျပသည ဖန၊ ဖနခြက၊ စညးေႏာငသညႀကးမား၊ လကဝတ ရတနာမားစသည ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထား၊

(ဂ) ေသြး၊ ဆပင၊ လငပငးဆငရာအရညမား၊ ဆး၊ လကသညး၊ ခႏၶာကယအစတအပငးမား၊ အ႐းမား၊ သြားမားႏင လကေဗြရာမား စသည ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသအေထာကအထား၊

(ဃ) မဘငးဖနးမား၊ ကြနပတာ၊ တကဘလကမား၊ ၿဂဟတဖနးမား၊ ဒစဂစတယဆငရာ သေလာင ကရယာမား၊ ဒစဂစတယ အသဖမးစကမား၊ ဒစဂစတယကငမရာမား၊ စစတဗ ဗဒယဖငမား စသည ဒစဂစတယသကေသ အေထာကအထားမား။

၆၂။ သကဆငရာသကေသခပစၥညးမားအားလးက အခငးျဖစပြားရာေနရာက စစမးစစေဆးေရးဆငရာ အေသးစတ လမးညြနခကမားတြင ေဖာျပထားသညအတငး မတတမး documentary ပစ ႏင ဓာတပ ပစတ႔ျဖင မတတမးျပစရမည။ စစမးစစေဆးမႈမားတြင သကေသပစၥညးမား စစေၾကာမႈစြမးေဆာငရညသည တစခမ တစခ ျခားနားပါသည။ သ႔ေသာ မတစမား၊ ပၾကမးအစအစဥမား၊ ဓာတပမားအသးျပလက အခငး ျဖစပြားရာေနရာက ထထေရာကေရာက မတတမးျပစျခငး လအပပါမည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာက မတတမး ျပစျခငး၊ သကေသအေထာကအထား ရာေဖြျခငးတ႔တြင ေစစပေသခာမႈ ရသငသည။

၆၃။ သကေသနမနာမားက ေလကငသငၾကားေပးၿပးျဖစေသာ သ႔မဟတ အသၾကြယဝေသာ အမႈထမးမားမ ရာေဖြၿပး မတတမးျပစသငပါသည။ အခ႕ သကေသနမနာရယျခငးအတြက အေျခခေလကငသငၾကားမႈသာ လအပေသာလညး၊ ေဆးဘက-ဥပေဒေရးရာ စစေၾကာမႈမားေဆာငရြကျခငးအတြက မမတ႔တရားစရငေရးရာမေဘာငအေျခအေနႏင ေလာညေသာ အဆငျမငေလကငသငၾကားမႈ လအပပါလမမည။

၆၄။ စစမးစစေဆးသမားသည ပဂၢလေရးရာအကာကြယပစၥညး၊ သကေသပစၥညး ထပပးရမညသကဆငရာ အတမား၊ ေသတာ မား၊ ပလပစတတဗး၊ ဖနဗးမား၊ ကငမရာမား စသညတ႔ပါဝငေသာ ပစၥညးမားသငေလာစြာ တပဆငယေဆာငသငပါသည။

၆၅။ အခငးျဖစပြားရာေနရာမသည တရား႐းေရာကရသညတင တရားစရငေရးလပငနးစဥအဆးသတသညအထ သကေသအေထာကအထားရာေဖြမႈ၊ သေလာငမႈ၊ ပ႔ေဆာငမႈႏင မႈခငးေရးရာစစစမႈ အဆငအဆငတငးက ေျဖာငမတတညၾကညစြာျဖင သကေသအေထာကအထား ခငလမႈရေစရန ထထေရာကေရာက မတတမး ျပစရမည။ ၎အား “သကေသကြငးဆက” (chain of evidence) သ႔မဟတ “ထနးသမးမႈကြငးဆက” (chain of custody) ဟ ရညညႊနးေလရသည။ ထနးသမးမႈကြငးဆက chain of custody ဟသည ဥပေဒ ေရးရာတရားစြဆမႈတစရပတြင သကေသအေထာကအထားအျဖစ တငသြငးရနအတြက အရညအခငး ျပညမေစရနအလ႔ငာ အလားအလာရေသာ သကေသခပစၥညးမားမညသညမဆက ျပညစခငလစြာ စာတမး ျပစရနလအပသည သကေသအေထာကအထားဆငရာ အယအဆျဖစသည။ ဤတြင သကေသခ ပစၥညး အား တာဝနရသမားထမ ရရသညအခနမသည တရား႐းသ႔တငဆကသညအထ ကာလအတြငး ၎

25

သကေသခပစၥညးတ႔အား ပငဆငသ ပဂၢလမားအားလးသည မညသမညဝါျဖစျခငးႏင အစဥအလကျဖစ ျခငးဆငရာ မတတမးလညးပါဝငသည။ ပငဆငမႈ သ႔မဟတ ထနးသမးေစာငေရာကမႈကြငးဆကတြင ကြာဟမႈ တစစတစရာရေနပါက ရာဇဝတတရားခအေပၚ သကေသထြကဆသည သကေသပစၥညးႏင မတဆကေပးမႈက အဟန႔အတားျဖစေစသည။ သကေသအေထာကအထားပစၥညးမားက သယယပ႔ေဆာင ရာတြင ႀကးကငျခယလယျခငး၊ ပစစးေစျခငး၊ အျခားသကေသမားႏင ေရာေထြးညစညးေစျခငးစသညတ႔ မျဖစရန ကာကြယေစာငေရာကေပးရမည။ လ႔႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနပါအဝင သကေသခ အေထာကအထား အစတအပငးတစခစက ရရသညအခနမစ၍ စစစမႈ၊ သေလာငမႈျပသညအထ ၎တ႔၏ မညသညမညဝါျဖစျခငးက ေသခာေစရန စနစတက ကးကားျခငး၊ အမတအသားျပျခငးတ႔က ေဆာငရြက သငပါသည။ သကေသခ အေထာကအထားကြငးဆကႏင သမာသဓရ ျခငးဆငရာသတမတခကမားက ျပညမေစရန သကေသခပစၥညးမားအား သယယပ႔ေဆာငေရး၊ ေျခရာခလကျခငးႏင သေလာငမႈျပျခငးတ႔ တြင စစမးစစေဆးသ၏ အေသးစတအခကအလက ပါဝငေစရပါမည။

၆၆။ စစမးစစေဆးမႈ လပငနးအဆငအားလးတြင သကေသခပစၥညးမားက သငေလာေသာ သေလာငမႈ အေဆာကအအတစခတြင သမးဆညးသငပါသည။ သေလာငသည အေဆာကအအမားသည သန႔ရငးမႈ၊ လျခမႈရၿပး ပစၥညးမားအား သငေလာေသာ အေျခအေနရပမားျဖင ထနးသမးႏငသညေနရာ ျဖစရမညျဖစၿပး၊ ၎ေနရာသ႔ ခြငျပခကမရဘ ဝငေရာကျခငး၊ ညစညးသြားေစျခငးမးမ ကာကြယေပးရပါမည။ ဒစဂစတယ သကေသပစၥညးမားအား ႏငငတကာ အေကာငးဆး ကငသးမႈမားႏငအည စေဆာငးျခငး၊ ထနးသမးျခငး၊ စစစျခငးျပသငပါသည။91

၃။ မသားစဝငမားႏင ဆကဆေရး

၆၇။ ျဖစႏငေခရက ေသဆးသြားသ၏မသားစအတြက သတငးအခကအလကမားေပးရန၊ ပပးမႈမားေပးရနေသာလညးေကာငး၊ ကာယကရင မေသဆးမက သန႔ပတသကေသာေဒတာ ante-mortem ကသ႔ေသာ ေသဆး သ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတရနလအပသည သတငးအခကအလကမားက စေဆာငးရနအတြက ေသာလညးေကာငး၊ ေလကငသငၾကားထားၿပး အေတြ႔အၾကလညးရၿပးသည မသားစဆကဆေရးဆငရာ အထးျပပညာရငတစဥးက ခန႔အပထားသငပါသည။92 ပညာရငအေနျဖင မသားစထသ႔ အေစာဆး သြား ေရာကေတြ႔ဆၿပး စစမးစစေဆးေရးဆငရာ ေနာကဆးရသတငးမား၊ တးတကမႈမား၊ ရလဒမားက တငျပ ေပးျခငး၊ စစမးစစေဆးေရးလပငနးစဥတြင မသားစမစးရမမကငးရသညအခကမားက ေျဖရငးေပးျခငး တ႔အား ေဆာငရြကေပးသငပါသည။93 ေပာကဆးသြားသ သ႔မဟတ ေသဆးသ၏ မသားစႏင အျပသေဘာ ေဆာငေသာ ဆကဆေရးရျခငးသည မညသညစစမးစစေဆးမႈအတြကမဆ အသးဝငေသာ သတငးအခက အလကမားႏင ရလဒမားက ရရေစႏငပါသည။

91 ဥပမာ၊ ရအရာရဥးစခပအသငးအဖြ႕၏ “ဒစဂစတယသကေသမားအတြက ေကာငးမြနေသာကငသးမႈ”ယေက၊ http://www.digital-detective.net/digital-fo-rensics-documents/ACPO_Good_Practice_Guide_for_Digital_Evidence_v5.pdf

92 ေသဆးမႈႏငစပလဥးၿပး အာဏာပငမားကယတငအား ေသဆးမႈႏငပတသကေနေၾကာငး မသၤကာဖြယရသညအေျခအေနရပမးတြင စစမးစစေဆးေရးႏငစပလဥး ၿပး သတငးအခကအလကမား ေပးပ႔ျခငး၊ ရယျခငးအတြက ယငးအာဏာပငမားႏငဆကဆေရးသည မသားစအတြက လကခႏငဖြယမဟတပါ။ မသားစအတြက ဥပေဒေရးရာကယစားလယ သ႔မဟတ အစးရမဟတသည အဖြ႕အစညးမား၏ ဝငေရာကပါဝငမႈသည အေရးႀကးေသာ သတငးအခကအလကမားရရေစေရး အတြက ျဖစႏငေခရသည နညးလမးမားျဖစပါသည။

93 အထကေဖာျပပါ အကးအကား၏ စာပဒ ၃၅-၃၇ က ၾကညပါ။


၄။ ျပစမႈကးလြနခရသအေၾကာငးက နားလညေပးျခငး

၆၈။ ျပစမႈကးလြနခရသႏငစပလဥးၿပး ၎၏လေနမႈပစစစမးေမးျမနးမႈျပၿပး ပ႐ဖငးဖငတြတစခဖြငေပးရပါမည။ သငေလာေသာ ဂ႐ျပမႈနညးလမးက ေလးစားလကနာအသးျပရမည။ ဥပမာ အမေထာငေရးေဖာကျပနမႈ သ႔မဟတ အျခားကရ႕ ႐ႈတခဖြယရသည လငပငးဆငရာ အျပအမဆငရာကသ႔ေသာ ေတြ႕ရခကမားက ကငတြယသညအခါတြင ျဖစသည။ ပ႐ဖငးသည အမႈ၏လပငနးဆငရာ ယဆခကမားက စမးသပေပးမည ျဖစၿပး၊ အျခားေသာစစမးစစေဆးမႈလမးေၾကာငးမား မရသညအေျခအေနမးတြင စစမးစစေဆးေရးဆငရာအခြငအလမးမား ျဖစပြားလာေစေရးက ပပးေပးပါသည။ ၎ပ႐ဖငးသည ရာဇဝတမႈကးလြနေစသည အရငးခ အေၾကာငးက ေဖာထတရနလညး ကညေပးႏငပါသည။ သတငးအခကအလကမားက ျပစမႈကးလြနခရသ၏ အသငးအဖြ႕မား၊ လေနမႈပစ၊ အမအကငပစႏင အလကထေရာနစ ပစၥညးမားမ စေဆာငးရရႏငသည။

၅။ သကေသမားက ရာေဖြျခငး၊ အငတာဗးျခငးႏငကာကြယေပးျခငး

၆၉။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးဆငရာ သတငးအခကအလကမား ရရထားသည ပဂၢလမားက ရာေဖြၿပး အငတာဗးေမးျမနးသငပါသည။ စစမးစစေဆးေရးအား အမားျပညသထ ေၾကညာျခငးသည သကေသမားႏင အျခားသတငးေပးႏငသမား ထြကေပၚလာေစရန အားေပးရာေရာကၿပး ၎တ႔ေပးသညသတငးအခကအလကမားကလညး လ႕ဝကမႈ၊ ဂ႐ျပမႈႏင ကငတြယသြားမညျဖစေၾကာငး အသေပးရန လ အပပါမည။

၇ဝ။ သကေသမားအားအငတာဗးရသညရညရြယခကမားမာ -

(က) သကဆငရာသတငးအခကအလကမားက စနစတကႏင မတမႈရေသာ လပငနးစဥအားျဖင ရႏင သေလာကရရရန စစမးစစေဆးသမားအား အမနတရားကေဖာထတရာတြင ဓမၼဓ႒ာနကက ကညပပးႏငရန။

(ခ) ျဖစႏငေျခရေသာ မသကၤဖြယျဖစသမားက ေဖာထတရန။

(ဂ) လပဂၢလတစဥးခငးစတ႔မ အခကအလကမားက တညေဆာကရာတြင သကဆငမႈရသညဟ ယဆရသည သတငးအခကအလကမားက ေပးႏငေသာ အခြငအလမးတစခဖြငေပးရန။

(ဃ) ေနာကထပသကေသမားက ေဖာထတရန။

(င) ျပစမႈကးလြနျခငးခရသသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတရန။

(စ) အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင ျမႇပႏသညေနရာမားက ေဖာထတရန။

(ဆ) သတျဖတျခငးခရသညဟ စြပစြထားခကႏငစပလဥးသည ေနာကခသတငးအခကအလကမား၊ ျဖစရပမနမားက တညေဆာကရန။94

(စ) စစမးစစေဆးမႈတြင သလြနစမားက ေဖာထတရန။

94 ဤတြင ဥပမာအားျဖင ႏငငေရးအမႈထမးမား သ႔မဟတ တပမေတာအမႈထမးမား၊ အျမတမးတပမေတာမဟတသည တပဖြ႕၏ေခါငးေဆာငမား၏ အမည၊ ျပစမႈကးလြနသမား၏ မညသမညဝါျဖစျခငးႏင ေဖာျပခက၊ ဆငကအမန႔ေပးမႈစနစ၊ ဆကသြယေရးကတမားႏင နညးလမးမား၊ သတျဖတျခငးႏငဆကႏႊယ ေနသည တရားဝငစာတမးအေသးစတ၊ ရာဇဝတမႈႏငစပလဥးသည အမားျပညသဆငရာသတငးထတျပနခကမား၊ တပမေတာႏင ႏငငေရးဖြ႕စညးတည ေဆာကပမားအၾကား အျပနအလနတန႔ျပနမႈမား၊ တပမေတာစစဆငေရးမား၏ ရနပေငြမား၊ သတျဖတေသဆးမႈ(မား)က ဥးတညေစသည ျဖစရပတ႔၏ ကာလ အလကစဥျခငး စသညတ႔ပါဝငႏငသည။

27

၇၁။ အငတာဗးေမးျမနးသည စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင သကေသမားထခဥးကပရာတြင သေဘာထား ႀကးႀကးျဖင ခဥးကပၿပး၊ အျမငဆးကငဝတစႏႈနးမားက လကနာသငပါသည။ အမႈဆငရာ သကေသမား အားလး၏ ေဘးကငးလျခေရးက အာမခေပးႏငရန အႏရာယအကျဖတမႈ၊ မဟာဗဟာမား၊ သငေလာေသာ လသားအရငးအျမစႏင ေငြေၾကးအရငးအျမစမားသညလညး ေနရာတကရေနရပါမည။ အခ႕ေသာ အေျခ အေနမားတြင မသားစမားအေနျဖင အျခားေသာ အေၾကာငးျပခကေၾကာင မမတ႔၏လျခေရးအတြက ေၾကာကရြ႕မႈရႏငသည။ စစမးစစေဆးသ၏ ေဘးကငးလျခေရးကလညး ေသခာစြာဂ႐ျပရပါမည။ အဘယ ေၾကာငဆေသာ သကေသကယတငသည ျပစမႈကးလြနသျဖစႏငပါသည။

၇၂။ အေရးႀကးေသာသကေသမား၏ အမညစာရငးကေရးခၿပး ၎တ႔အား အငတာဗးျခငးက ဥးစားေပးရပါမည။ သကေသဟဆရာတြင ျပစမႈကးလြနသညက ျမငေတြ႕ သ႔မဟတ အသၾကားခသမား၊ ျပစမႈကးလြနခရ သ(မား) သ႔မဟတ ျပစမႈကးလြနသမားအျဖစ မသကၤာဖြယျဖစသ(မား)၏ အေၾကာငးက သရသမား၊ အဖြ႕ အစညးတစခတညး သ႔မဟတ ဆငကအမန႔ေပး စနစတစခတညးရ ပဂၢလမားပါဝငသည။ ျပစမႈကးလြနသ မသကၤာဖြယျဖစသသည တက႐ကျပစမႈကးလြနသထက ေသဆးျခငးႏငခတဆကပတသကေနသမား၏ သတငးအခကအလကမားက ေပးႏငဖြယရပါသည။95 ထသကေသမားထမ ေဖာျပခကမားက အျပညအဝ ရရရပါမည။ ျဖစႏငမႈ၊ သငေလာေသာ လျခမႈရက စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင အငတာဗး ေဆာင ရြကခကမားက အသ သ႔မဟတ ဗဒယ ဖမးယ႐ကကးမႈျပလပရန ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ စစမး စစေဆးေရးလပငနးစဥ အဆငအတြငး၌ သကေသထြကဆသမား၏စာရငးမားတြင ပါရေသာသကေသမားအားမလလားအပေသာ အႏရာယမျဖစေစရန၊ မကေရာကေစရန အထးဂ႐ျပေစာငေရာကရပါမည။ သကေသတစဥးအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတေပးႏငသည အလကထေရာနစ မတတမးမားက ကတအသြငေျပာငးထားသည ပစ encrypted form ျဖငသာ စစမးစစေဆးေရး႐း၏ ျပငပသ႔ ယေဆာငရ ပါမည။ သကေသထြကဆသ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျပႏငသည စာရြကစာတမးမား (hard-copy) အား အတတႏငဆး အျပငမေပါကၾကားေစရပါ။

၇၃။ တစအမတကဆငး စစမးေမးျမနးမႈမားက အေရးႀကးေသာ ႐ပပငးဆငရာတညေနရာမားႏင အခငးျဖစပြား ရာေနရာတ႔၏ နးစပျခငးအရ ေဆာငရြကသငပါသည။ သ႔ေသာ ၎အခငးျဖစပြားရာေနရာအား ေဖာထတၿပး မသာ တစအမတကဆငး စစမးေမးျမနးမႈမားက ေဆာငရြကသငပါသည။ တစအမတကဆငး စစမးေမး ျမနးမႈမားသည စစမးစစေဆးသမားအတြက အေရးႀကးနယပယမားတြင ေနထငေနသည သ႔မဟတ အလပ လပေနသည သကေသမားအား ေဖာထတရနအတြကလညးေကာငး၊ ေဒသႏရ သတငးအခကအလကမား ႏင အေၾကာငးၾကားခကမားက စေဆာငးရနလညးေကာငး၊ အျခားသကေသမားႏင မသကၤာဖြယျဖစသမားကေဖာထတရနလညးေကာငး၊ စစစမးစစေဆးေရးအေၾကာငးက ပမသရေစရနလညးေကာငး ကညေပးၿပး၊ သတငးအခကအလက ရထားသမားက ေရ႕ထြကလာေစရန အားေပးႏငပါသည။

၇၄။ ႐ပအေလာငး မညသမညဝါျဖစေၾကာင းေဖာထတရနအတြက - ဆပင၊ ေသြး၊ တေတြးအရညပစမား၊ သြား ဘကဆငရာ သ႔မဟတ ရငဘတ ဓာတမန႐ကကးျခငး၊ အ႐းကးပျခငးႏင အျခားဒဏရာမား သ႔မဟတ ေရာဂါမား ရမရဆငရာ သတငးအခကအလကမား အစရသညကသ႔ေသာ ကာယကရငမေသဆးမက သန႔ ပတသကေသာေဒတာ အခကအလကမား ante-mortem data ကစေဆာငးရန ေလကငသငၾကားခယထား သည ကၽြမးကငသမားသာလင မသားစဝငမား သ႔မဟတ အျခားသမားထ အငတာဗးေမးျမနးမႈ ျပရပါ မည။ ထကၽြမးကငသမားသည နညးပညာပငးဆငရာေမးခြနးမားက အခြငအာဏာရရျဖင ေျဖၾကားနငၿပး၊ ေဆးဘကဆငရာႏင သြားဘကဆငရာ အသးအႏႈနးမားက မနကနစြာ အေျခခဗဟသတရေသာသမား ျဖစ ရပါမည။ အေထာကအထားနမနာမားက ယေဆာငသြားရန သငေလာေသာ ပစၥညးကရယာမားလအပၿပး၊

95 ဥပမာ၊ ၎သည ပးတြရာဇဝတမႈလပငနး၊ သာလြနေသာတာဝနဝတရား၊ အမန႔ေပးမႈ၊ အားေပးကညပပးမႈ၊ စစဥမႈ သ႔မဟတ လႈ႔ေဆာေပးမႈတ႔အပါအဝင ဥပေဒ အရ တာဝနရမႈဆငရာ အမးမးေသာ နညးလမးမားအားျဖင ျဖစႏငသည။


ယငးနမနာမားက မညသ႔သေလာငမည၊ မညသဝငေရာကၾကည႐ႈခြငရမည၊ မး႐းဗဇဆငရာ ေဒတာေဘစက မညသက စမခန႔ခြမည၊ ေဒတာမားက မညသ႔အသးျပသြားမည စသညတ႔က ေဖာျပသည သေဘာတညမႈပစမားအားသကဆငသ၊ အေထာကအထားနမနာေပးသမားက ျဖညေပးရပါမည။

၇၅။ မဒယာမထတေဖာျခငးသည စစမးစစေဆးေရးအတြက အသးဝငမည လပဂၢလမားႏငသကေသပစၥညးမား ေဖာထတႏငရနႏင ရရႏငရနကညေပးႏငပါသည။ ဤတြင အေရးေပၚဖနးနပါတမား ခေပးျခငး၊ အးေမးလ ႏင/သ႔မဟတ လမႈကြနယက မဒယာ web page မား ဖြငထားျခငးတ႔ပါဝငႏငၿပး၊ ထသ႔အားျဖင စစမးစစ ေဆးသမားထသ႔ သတငးအခကအလကမားက လ႕ဝကစြာ သ႔မဟတ အမညမေဖာျပဘႏငပင ေပးပ႔ႏင သည။ သကဆငရာ သတငးအခကအလကမားေပးပ႔မႈအတြက အျပနအလနအားျဖင ဆလာဘတစခေပး ျခငးကလညး ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။

၇၆။ အထးသျဖင မသကၤာဖြယျဖစသသည အစးရအမႈထမးတစဥးျဖစေနပါက တစစတစဥးမ သတငးအခက အလကမားေပးပ႔မႈအား လ႕ဝကစြာကငတြယသြားမညဟသည ဥပေဒကန႔သတခကမားျဖင တကေသာ မဟာဗဟာတစရပ ေဖာေဆာငရပါမည။

၆။ ႏငငတကာနညးပညာ အကအညမား

၇၇။ အျခားႏငငမားရ ဥပေဒဘကေတာသား ေအဂငစမား၏ အကအညသည ေဒသႏရစစမးစစေဆးသမား၏ နညးပညာပငးဆငရာ စြမးေဆာငရည၌ လစဟာခကမားက ျဖညဆညးေပးရန ကညေပးႏငပါမည။ ဥပမာ အားျဖင ႏငငတကာအဖြ႕ အစညးမားျဖစသည Interpol အေနျဖင စစမးစစေဆးေရးကပပးကညေပးႏငမညျဖစၿပး၊ အျပညျပညဆငရာ ၾကကေျခနအသငး(ICRC) ကသ႔ေသာ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာအဖြ႕အစညးမားသညလညး ေသဆးသ မားႏငစပလဥးၿပး ေတာေလာေသာ၊ ဂဏသကၡာေစာငထနးေသာ စမခန႔ခြမႈႏင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈ တ႔အား လသားျခငး စာနာေထာကထားမႈအေျခအေနရပမားႏငအည ေဆာငရြကႏငရနအတြက မႈခငးေရးရာ အေကာငးဆးကငသးမႈမားက အၾကျပေပးႏငပါမည။

၇။ ဆယသြယေရးႏငအျခားဒစဂစတယသကေသအေထာကအထား

၇၈။ သကဆငရာ ဥပေဒနယနမတမားအတြငး၌ မဘငးဖနးေဒတာအခကအလကမားက ဝနေဆာငမႈေပးသ service provider မားထ အကအညေတာငးခသငပါသည။ ယငးသတငးအခကအလကမားသည စတဝင စားဖြယပဂၢလမား persons of interest မညသမညဝါျဖစျခငး၊ ထသတ႔၏အခနးက႑ႏင ဆကႏႊယမႈမားက သရရနကညေပးႏငၿပး၊ အဓကလႈပရားမႈမား (အဓကက ေသာတညေနရာမား၌ ရေနျခငး၊ အစညးအေဝးမား တကေရာကျခငး၊ ေစာငၾကညစစေဆးမႈေဆာငရြကျခငး၊ ပစၥညးအခကအလကမားက ထနးသမးေစာင ေရာကေပးျခငး၊ ရာဇဝတမႈအား ကြကမကျခငးအစရသညတ႔) တြင ထသတ႔ ပါဝငလာရန ကညေပးႏငပါမည။ စစမးစစေဆးမႈတစရပက အစအစဥေရးဆြရာတြင စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင ဝနေဆာငမႈေပးသမား service providers မား၏ ေဒတာ-ထနးသမးျခငးဆငရာ မဝါဒမားႏငရငးႏးမႈရရပါမည။ မဘငးဖနး ေဒတာ အခကအလကမားအားျဖင အာဏာပငမားသည သတမတထားသည အခနကာလတစခအတြငး ဖနးတာဝါ တစခႏင ခတဆကခသည ဖနးနပါတမားက စစစႏငရပါမည။ ထ႔ေနာက စစမးစစေဆးသမားမ ထမဘငး ဖနးနပါတမားက ေဖာကသည (customer) တစဥးဥး၏ အမည၊ လပစာႏင အျခားေသာ သတငး အခက အလကမားႏင ကကညမႈရမရ စစစႏငမညျဖစၿပး၊ သကဆငရာပဂၢလမား၏ တညေနရာႏင အခန အတ အကျဖစႏငေျခက မနးဆႏငပါမည။ ေသဆးသ၏ မဘငးဖနးမားႏင အေရးႀကး မသကၤာဖြယရာမားက တရားဝင ရယရမညျဖစၿပး၊ ဆကစပမႈရသည ေဒတာ (ဥပမာ၊ ဖနးေခၚဆခသညမား၊ ဖနးအဝငေခၚဆမႈမား

29

မေျဖၾကားချခငး၊ ဖနးအဝငေခၚဆမႈမား၊ sms စာတ မကေဆခေပးပ႔မႈမား၊ ဓာတပမား၊ ဖနးနပါတမား၊ ဒငယာယမတတမးမား)က ကၽြမးကၽြမးကငကင ေဒါငးလတယရပါမည။ ထသ႔ ျပၿပးေနာက အမႈ၏ အေျခ အေနအလက ဖနးမားက ေသဆးသ၏မသားစ သ႔မဟတ မသကၤာဖြယျဖစသထသ႔ ျပနလညေပးအပ ႏငပါသည။ အကယ၍ လကကငဖနးအား ျပနလညရရရာဝယ အဆပါဖနးအား ျပစမႈကးလြနခသမ အသး ျပခေၾကာငး၊ သ႔ေသာ ဖနးအားအသးျပသ သ႔မဟတ ဖနးပငရင မညသမညဝါျဖစသညက မေဖာျပထား ေၾကာငး ေတြ႕ရရပါက ဝနေဆာငမႈေပးသ service provider သ႔မဟတ အျခားသတငးအခကအလကမားမ အဆပါရရထားသညဖနးတြင မသားစဝငမား သ႔မဟတ အဓကကေသာ မသကၤာဖြယျဖစသထမ ဖနးေခၚ ဆချခငး သ႔မဟတ မကေဆခေခၚဆေပးပ႔ချခငးက ေဖာျပျခငး၊ ဖနးႏငပတသကသည စစစမႈမားျပျခငး အားျဖင ၎ဖနးအား မသကၤာဖြယျဖစသတစဥးမ ပငဆငေၾကာငး၊ သ႔မဟတ အသးျပခေၾကာငး ပ၍ လြယကစြာ ေဖာျပႏငမညျဖစသည။

၇၉။ သကဆငရာအျဖစ ေဖာထတရရထားသည ဖနးအားလးႏငစပလဥးၿပး Subscriber စာရငးသြငးမႈအေသး စတမား၊ ေငြေပးေခသညနညးလမး၊ ဖနးေခၚဆသညေဒတာ၊ မဘငးဖနး၏ တညေနရာျပသခကမားႏင providers မ ေပးႏငသည အျခားမညသညေဒတာကမဆ ေတာငးဆရန အသးဝငႏငပါမည။ ဤတြင အသးျပထားသည လကကငဖနး၏ အမးအစား၊ ေမာဒယပစႏင စြမးေဆာငရညတ႔အား ေဖာထတေပးႏင မည စာတမကေဆခမား သ႔မဟတ ႏငငတကာမဘငးဌာန စကပစၥညးနပါတမား စသညတ႔ပါဝငႏငသည။ ျပစမႈကးလြနခရသ သ႔မဟတ မသကၤာဖြယျဖစသ တစစတစရာမ အသးျပခသည စမတဖနးမား၏ Wi-Fi အသးျပခသည တညေနရာမတတမး၊ ဝငေရာကခသည အငတာနကဆဒမားက စစစမႈျပသငပါသည။ ၎မရရသည သတငးအခကအလကမားသည စစမးစစေဆးေရးအတြက သလြနစမားကေပးႏငပါသည။ ျဖစႏငပါက စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင service provider မားထမ ဆလဖနး လႊမးျခသညနယပယေျမပမားကလညး ရရထားသငပါသည။

၈ဝ။ စစစသးသပေရးတြင အမႈ၌ စတပါဝငစားသမားအားလး၏ လႈပရားမႈမား၊ ရရႏငက အထးျပေဆာဝမား အသးျပထားသည ႐ပပမားပါဝငေသာ ဇယားမားက အျပနအလနရညညႊနး ကးကားျခငးျဖင ဖနးေခၚဆမႈ ေဒတာနပါတမားႏင ေဒတာမားက ႏႈငးယဥသငပါသည။

၈။ ေငြေၾကးဆငရာကစၥရပမား

၈၁။ လအပမႈ၊ သငေလာမႈရပါက ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၏ ေငြေၾကးဆငရာ မတတမးဖငတစချပလပသငပါ သည။ ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ အၾကြငးအကနမားက ရာေတြ႔သညအခါ ၎သည ေသဆး သညအခနကခန႔မနးရန ကညေပးႏငပါသည။ လပဂၢလေပာကဆးသည အမႈမားတြင ထပဂၢလ၏ ေငြ စာရငး account ဆကလကလႈပရားမႈရေနပါက ၎ပဂၢလ သကရထငရားရေနေသးေၾကာငး ခန႔မနးရန ကညေပးႏငပါသည။ ျဖစရပအားလးတြင ေငြေၾကးဆငရာမတတမးဖငသည စစမးစစေဆးေရးတစခအတြက သလြနစအသစမားက ေဖာထတေပးႏငပါသည။

၈၂။ မသကၤာဖြယျဖစသအား မညသမညမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတခၿပးပါက ယငးသသယရသ၏ ေငြေၾကး ဆငရာ ပ႐ဖငမတတမးတစခက ေဖာေဆာငသငပါသည။ ထးထးျခားျခား ေငြေပးေခမႈမား၏ အေထာက အထား သ႔မဟတ သာမနထကပေသာ လေနမႈပစက စစမးသငပါသည။


၉။ ျဖစရပမားက ကာလအစဥလကစဥျခငး။

၈၃။ စစမးစစေဆးမႈ ဆကလကေဆာငရြကေနသညနငအမ အျဖစအပက ျဖစရပမား၏“သကရ” ကာလအစဥ လကစဥျခငးက ေဖာေဆာငသငပါသည။ ၎အား စစစမးစစေဆးမႈျပစဥအတြငး ရရထားသည ပစၥညး အခကအလကမားမ အရငးခရရ သငပါသည။ ယငးအခကအလကမားတြင ေအာကပါတ႔ အပါအဝငျဖစသည-

(က) သကေသထြကဆခကမား။

(ခ) ျပစမႈကးလြနခရသႏငစပလဥး၍ သရရေသာလႈပရားမႈမား။

(ဂ) မသကၤာဖြယျဖစသမားႏင စပလဥး၍ သရရေသာလႈပရားမႈမား။

(ဃ) ဖနးေခၚဆမႈႏင အျခားဆကသြယမႈဆငရာ ေဒတာအခကအလကမား။

(င) ရအစရငခစာမတတမးမားႏင မတစစာအပမားပါဝငသည စာရြကစာတမးမား။

(စ) မဘငးဖနး site ေဒတာမား။

(ဆ) ေငြေၾကးလႊေျပာငးေပးပ႔မႈမား။

(ဇ) စစတဗ၏ ဗဒယဖငႏငဓာတပမား။

(စ) လေနမႈပစေဒတာမား။

ျဖစရပမားက ကာလအစဥလကစဥျခငးသည ျဖစရပမားအား ျခငနားလညမႈရေစရန၊ သရနားလည ထားေသာကြာဟခကမားက ေဖာထတရနႏင စစမးေမးျမနးမႈလမးေၾကာငးသစမား ေပၚေပါကလာ ရနတ႔အတြက ကညေပးႏငပါသည။

ဂ။ အငတာဗးေမးျမနးမႈႏင သကေသျဖစသက ကာကြယမႈေပးျခငး

၁။ အေထြေထြအေျခခမမား

၈၄။ စစမးစစေဆးမႈမားတြင အငတာဗးေမးျမနးမႈမားသည အဓကအစတအပငးတစခ ျဖစသည။ ၎အား နညး လမးကက ေကာငးစြာေဆာငရြကပါက ျပစမႈကးလြနခရသမား၊ သကေသမား၊ မသကၤာဖြယျဖစသမားႏင အျခားသမားထမ တကေသာ၊ ယၾကညစတခရေသာ၊ ျပညစေသာ သတငးအခကအလကမားကရရေစႏငပါသည။ ညဖငး စြာေဆာငရြကေသာ အငတာဗးေမးျမနးမႈသည စစမးစစေဆးျခငးက အားနညးသြားေစႏင ၿပး လမားအေပၚ အႏရာယသကေရာကေစႏငပါသည။ အငတာဗးမားဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားစာအပတြင အငတာဗးတစခအား ထထေရာကေရာက၊ သငေလာမႈရရျဖင မညသ႔ေဆာငရြကရမညဟ သည ပ၍ေစစပမႈရေသာလမးညႊနခကက ေဖာျပေပးၿပး၊ အငတာဗးသမားအေနျဖငလညး အျခားသက ဆငရာစာတမးမားက ရညညႊနးကးကားသငပါသည။96

၈၅။ အငတာဗးေဆာငရြကရာတြင ထခကခရသမားမ တရားမတမႈက အေကာငးဆးရရၿပး၊ စစမးစစေဆးျခငး အားျဖင အငတာဗးေျဖၾကားသမားအေပၚ ထခကခရမႈ အတတႏငဆးေလာခေပးမည နညးလမးမးျဖင ေဆာငရြကသငပါသည။ မမခစခငျမတႏးသေသဆး၍ ပေဆြးေနသ သ႔မဟတ ရာဇဝတမႈတြငမကျမင သကေသျဖစသအား အငတာဗးသညအခါ ၎တ႔၏ စတထခကဒဏရာအား ျပနလညႏႈးဆြေပးျခငးက

96 ဥပမာ၊ OHCHR ၏ လ႔အခြငအေရးေလလာေစာငၾကညျခငးလကစြ စာအပ၊ အခနး ၁၁၊ http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chap-ter11-MHRM.pdf၊ အခနး ၁၄၊ http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter14-56pp.pdf၊ ဖမးဆးထနးသမးစဥေသဆးမႈမားက စစမး စစေဆးျခငးဆငရာ ICRC လမးညႊနခကမား၊ https:// www.icrc.org/eng/assets/files/publications/icrc-002-4126.pdf ၊ ကမာၻကနးမာေရးအဖြ႕ (WHO)၏ အေရးေပၚအေျခအေနမားတြင လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈက သေတသနျပျခငး၊ စာတမးျပစျခငး၊ ေစာငၾကညေလလာျခငးတ႔အတြက ကငဝတဆငရာ ေဘးကငးလျခေသာ ေထာကခအၾကျပ ခကမား၊ http://www.who.int/gender/documents/OMS_Ethics&Safety10Aug07.pdf၊ WHO ၏ အမးသမးမားအေပၚအၾကမးဖကမႈက သေတသနျပျခငး - သေသတနျပသမားႏင တတၾကြလႈပရားသမားအတြက လကေတြ႔ကေသာလမးညႊန၊ http://www.who.int/re-productivehealth/publications/violence/9241546476/en/၊ ညႇငးပနးႏပစကေၾကာငး မသကၤဖြယရျခငးအရာအတြက အငတာဗးေမးျမနးျခငးကေဆာငရြကမႈဆငရာ လမးညႊနခကက ေဖာျပေပးသည အစၥတနဘလပ႐တေကာ စသညတ႔အားၾကညပါ။

31

မျဖစေစရန အထးဂ႐ျပ ေဆာငရြကရပါမည။97 အငတာဗးေမးျမနးမႈ ေဆာငရြကသသည တကမနကနေသာသတငးအခကအလကမား ရရႏငေစရနအလ႔ငာ အျမငဆးေသာ ပေရာဖကရငနယႏင ကငဝတဆငရာ စႏႈနးမားက ကငသးသည ေလကငသငၾကားထားသမားျဖစသငၿပး၊ အငတာဗး ေျဖၾကားသမား၏ အခြင အေရးႏင သာယာဝေျပာေရးက ေလးစားလကနာေသာသမားျဖစသငပါသည။ အထးသျဖင မညသမညဝါဟ သညက ေဖာထတရနရညရြယခကမားအတြက ေနာကပငးတြင အသးဝငလာႏငမညျဖစေသာ ေသဆးမႈ မတငမအခကအလကမား ante-morten data စေဆာငးျခငးအတြက အငတာဗးေမးျမနးသႏင ေျဖဆသ တ႔ႏစဥးလးအေနျဖင မညသညေဒတာက အသးျပရမညဟသညက ျပညျပညဝဝ နားလညရန အေရးႀကးပါ သည။

၂။ ေဘးကငးလျခေရးႏင သာယာဝေျပာေရး

၈၆။ အငတာဗးေမးျမနးသမားႏငေျဖၾကားသတ႔၏ ေဘးကငးလျခေရးသည အလြနအေရးႀကးပါသည။ အငတာ ဗးေဆာငရြကျခငး၏ အကးေကးဇးသည အႏရာယထက ပ၍အေလးသာေၾကာငးက ေသခာေစရနအတြက သကေသတစဥးဥးႏင ထေတြ႕ျခငးမျပမ အႏရာယအကျဖတမႈမားက ေဆာငရြကသငပါသည။ လအပမႈရၿပး သကဆကရာပဂၢလမား၏ သေဘာတညခကအား အေထာကအထားျပ၍ စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင အငတာဗးေျဖၾကားသမားႏင အျခားသမားက သတငးအခကအလကမားေပးျခငးေၾကာင ကေရာကႏင မညႏပစကမႈ သ႔မဟတ ၿခမးေျခာကမႈမ ကာကြယေပးရန လပငနးစဥအဆငမား ခမတသငပါသည။ ျဖစႏင ေျခရေသာ ေဆာငရြကခကမားတြင အငတာဗးေျဖၾကားသ၏ မညသမညဝါျဖစျခငးက ကာကြယေပးျခငး (ဥပေဒ သတမတခကေဘာငအတြငး၌လညးေကာငး၊ ႏငငတကာ မတေသာတရားခြငဆငရာ စခနစႏႈနးမား အရ အာမခထားသည ခခေခပသ၏ အခြငအေရးအတြငး၌လညးေကာငး ေဆာငရြကျခငး)၊ ႐ပပငးဆငရာကာကြယေစာငေရာကမႈ၊ ျပနလညေနရာခထားမႈ၊ ထေရာကေသာ သကေသ-ကာကြယေစာငေရာကေရး အစအစဥတစရပတြင ေနရာခထားမႈ စသညတ႔ပါဝငသည။

၈၇။ ထေရာကေသာ သကေသကာကြယေစာငေရာကေရး အစအစဥတစရပသည အခ႕ေသာစစမးစစေဆးမႈမား အတြက အဓကကၿပး၊ စစမးစစေဆးမႈမစတငမ ရႏငၿပးျဖစသငပါသည။ ဤတြင ပဂၢလေရးရာ သတငးအခက အလကမား လျခစြာစမခန႔ခြေရး၊ စစမးစစေဆးေရးႏင တရားစရငေရး လပငနးစဥတစစတစရာ ကာလ အတြငး ထကာလၿပးေနာက ဥပေဒေရးရာႏင စတပငးဆငရာပပးမႈ စသညတ႔အပါအဝင အႏရာယက ေရာကေနသည သကေသမားအတြက ယၾကညစတခရေသာ၊ ခငျမေသာ ကာကြယေစာငေရာကမႈပါဝင သည။ သကေသကာကြယေစာငေရာကမႈအတြက တာဝနရသညအာဏာပငမားသည စြပစြထားသည ေသဆးမႈတြင မညသညနညးႏငမ ပါဝငမႈမရေစရန ႏငငေတာအစးရမားအေနျဖင ေသခာေစရပါမည။

၃။ အငတာဗးမားအားမတတမးတငျခငး

၈၈။ အငတာဗးျခငးအား နညးလမးတကျဖစေစ၊ နညးလမးတက မဟတသညျဖစေစ၊ မညသညေနရာတြင ျပလပသညျဖစေစ စစမးစစေဆးသမ ျဖစႏငေခရေသာသကေသ သ႔မဟတ မသကၤာဖြယျဖစသႏင စတင ဆကသြယသညအခနမစ၍ မတတမးယထားသငပါသည။ အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင ျဖစႏငေခရေသာ သကေသ သ႔မဟတ မသကၤာဖြယျဖစသ၏ သေဘာတညမႈအေပၚမတည၍ ေဆာငရြကရႏငပါသည။

97 ဥပမာ၊ OHCHR ၏ လ႔အခြငအေရးေလလာေစာငၾကညျခငးလကစြ စာအပ၊ အခနး ၁၂၊ http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter12-MHRM.pdf ကၾကညပါ။


၈၉။ အငတာဗးမားအား မတတမးယရာတြင စာအေရးအသားျဖင၊ အသ သ႔မဟတ ဗဒယျဖင ျဖစႏငသည။ အေကာငးဆနညးလမးက အသးျပရာ၌ ထညသြငးစဥးစားရမညအခကမားတြင အငတာဗး ေျဖၾကားသ၏ ဥးစားေပးႏစသကမႈ၊ အငတာဗး အျပငအဆင၊ ပဂၢလကလြတလပခြင Privacy ႏင လျခေရးအတြက အမႈထားစရာကစၥရပမား စသညတ႔ပါဝငသည။

ဃ။ ေသဆးသ၏႐ပအေလာငးၾကြငးအကနကျပနလညရာေဖြရယျခငး


၉ဝ။ ရာဇဝတမႈအခငးျဖစပြားရာေနရာရ အေရးႀကးဆးသကေသအေထာကအထားျဖစသည ေသဆးသ၏ ႐ပ အေလာငး အၾကြငးအကနမား ျပနလညရာေဖြရယျခငးႏင ကငတြယမႈတြင ေသဆးသ၏ ဂဏသကၡာက ေလးစားျခငး၊ မႈခငးေရးရာ အေကာငးဆးကငသးမႈမားႏငအည ေဆာငရြကျခငးတ႔အပါအဝင အထးဂ႐ျပမႈ ထားရရန လအပသည။ အမားအားျဖင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက လသားဇဝေဗဒႏငစပလဥးသည ပညာေရး သ႔မဟတ ေလကငသငၾကားမႈ မရထားသညရ သ႔မဟတ အမႈထမးမားက ရာေဖြရယေလရရာ၊ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကန အစတအပငးမားႏင/သ႔မဟတ အ႐းအစတအပငးမားက မညသမညဝါျဖစ ေၾကာငး ေဖာထတရာတြင စနေခၚမႈမားရႏငပါသည။ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမား ျပနလညရာေဖြရယ ရာတြင (အ႐းပငးဆငရာျဖစက) မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒပညာရင၊ ထသ႔မဟတ (အေသြးအသားႏင စပလဥးက) မႈခငးဆရာဝနစသည ေလကငသငၾကားထားၿပး သငေလာသညပဂၢလမား၏ ႀကးၾကပမႈႏင အၾကျပခကေအာက၌ ေဆာငရြကသငပါသည။ မႈခငးေရးရာ ေရးေဟာငးသေတသနပညာရပ ကၽြမးကငမႈ သညလညး ေကာကျဖစ႐ပၾကြငးမားႏငစပလဥးသည ျဖစစဥမားက နားလညႏငရနအတြက အသးဝငပါ လမမည။ မႈခငးေရးရာမႏေဗဒႏင/ သ႔မဟတ ေရးေဟာငးသေတသနပညာရပ ကၽြမးကငသမားသည မးေလာငကၽြမးထားေသာ၊ အပငးပငး ျဖစေသာ သ႔မဟတ ေျမျမႇပထားေသာ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား ျပနလညရာေဖြရယရာတြင ပပးကညႏငပါမည။ ၎တ႔အားကငတြယရာတြင တဆပခတျခငး၊ ထပပးျခငး၊ လျခေရး (ထနးသမးမႈကြငးဆက chain of custody အပါအဝင)၊ သယယပ႔ေဆာငေရးႏင သေလာငမႈတ႔ ပါဝငသည။

၉၁။ ေသဆးသ၏ခႏၶာကယ အစတအပငး ၂ ခ သ႔မဟတ ၂ခထကပ၍ ေတြ႔ရရသညအေျခအေနတြငး ၎သးျခား အစတအပငးမားသည ခႏၶာကယတစခတညးမျဖစသညဟ အလေလာကယဆ၍မရပါ။ ထသ႔ေသာ ဆး ျဖတသတမတခကက မႈခငးဆရာဝန သ႔မဟတ မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒပညာရငမသာ ခမသငပါသည။

၉၂။ ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားသည ခႏၶာကယစစလငလင ရသညျဖစေစ၊ အ႐းအၾကြငး အကနမား အပငးပငးျဖန႔ၾကေနသညျဖစေစ၊ ေျမျမႇပထားသညျဖစေစ ဓာတပမတတမး႐ကကးရပါမည။ ဓာတပအားလးတြငလညး ကးကားခကနပါတ၊ အတငးအတာ၊ ဥးတညရာညႊနျပခက စသညတ႔ ပါဝငသင ပါသည။ ႐ပအၾကြငးအကနမား၏ အေနအထားကလညး သေကၤတမား၊ တငးတာခကမားအားျဖင ပၾကမး မတတမးျပစသငပါသည။ ပၾကမးကားခပမားတြင အခငးျဖစပြားရာေနရာရ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားႏင ဆကစပေနသည အေထာကအထားမား၏ အေနအထား မတတမးရသငပါသည။ ယငးပၾကမး ကားခပမား၌ GPS ႏင/သ႔မဟတ သလကအမေျမႇာင၊ အေျချပမတ၊ သ႔မဟတ ဓာတပမားအသးျပ၍ စစ တမးႏငေျမပမားေဖာေဆာငျခငး photogrammetric အစအစဥတစစတစရာ စသညတ႔ျဖင ျဖညစြကမႈ ျပလပႏငပါသည။ ရရႏငပါက ေျမတငးသမားမားအသးျပေသာ ေထာငတငးကရယာ သအဒလကက အသး ျပၿပး အလကထေရာနစနညးလမးျဖင တငးတာမႈမား၊ မတတမးတငမႈမားကျပလပႏငရာ ၎သည ဒစဂစ တယျဖင ေျမပဆြျခငး/ပဆြျခငးစနစျဖင ေနာကပငးတြင စေပါငးႏငမညျဖစသည။

33

၉၃။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား စစေဆးမႈျပၿပး၊ အဝတအစား၊ ပဂၢလေရးပစၥညးမားႏင ဆကစပမႈရ သည အေထာကအထားတ႔အား ဓာတပ႐က မတတမးယထားရပါမည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာႏငစပလဥးသညမတစမားတြင ေလလာေတြ႔ရခကမားကလညး မတတမးတငထားရပါမည။ ထ႔အျပင ျမငသာထငသာ ရေသာ ဒဏရာတစစတစရာရက ခႏၶာေဗဒပၾကမးကားခပတြင မတတမးတငထားသငၿပး၊ အ႐းစ အၾကြငး အကနမားျဖစက အ႐းပငးဆငရာစာရငးျပစခက၌ မတတမးတငသငပါသည။

၂။ အမတအသားတဆပကပျခငး (Labelling)

၉၄။ အမတအသားတဆပကပျခငးဟသညတြင ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ ခႏၶာကယအစတအပငးတစခစတငးက (႐ပပငးဆငရာသကေသ အေထာကအထား အစတအပငးတစခစတငး အပါအဝင) သျခားရညညႊနး နပါတ တစခစ တပေပးျခငးက ဆလသည။ လ၏ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား တဆပတပျခငးသည အခငး ျဖစပြားေနရာႏင စပလဥးသညမတစ၊ အခငးျဖစပြားရာေနရာ၌ မတတမးတငထားသည ဓာတပမား၊ ပၾကမး ကားခပမား/အ႐းစစာရငးျပစခကတ႔တြငလညး ထငဟပေနရပါမည။ ထတဆပကပျခငးက သယယပ႔ ေဆာငရန၊ ႐ပအေလာငးမားႏင ဆကစပမႈရသည အေထာကအထားမားက သေလာငရန အသးျပသည ထပပးမႈအေပၚတြငလညး မတတမးတငရနလအပပါမည။

၉၅။ အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင စပလဥးသညမတစတြင အမတအသား တဆပကပျခငးစနစအတြက အေၾကာငး ရငးကလညး မတတမးတငရပါမည။ လ႔အ႐းတစခခငးစျဖစေစ၊ အ႐းစအတြလကျဖစေစ၊ ခႏၶာကယ အစတ အပငးမား သ႔မဟတ ခႏၶာကယတစခလးျဖစေစ လ႔႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား နပတတဆပကပ ျခငးသည သးျခားျဖစသငၿပး၊ မတတမးျပစျခငးႏင ထပပးမႈ ျဖစစဥတစေလာကလးတြင ကငသးရမည ျဖစသည။ အမတအသားတဆပကပျခငးစနစအား စေဆာငးမႈႏင ထပပးမႈမားမျပမ သေဘာတညမႈ ရထား ရပါမည။

၉၆။ ရရထားသည ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက အမတအသားတဆပကပျခငးတြင ေအာကပါစႏႈနးမား အေပၚ အေျချပလက သးျခားပစကတနပါတမားအသးျပသငပါသည -

(က) တညေနရာ - ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားက ရာေတြ႔ရသည ပထဝတညေနရာ။

(ခ) ေျမေနရာ (site) - တညေနရာတစခတြင ကြျပားေသာေျမေနရာမားအၾကား(ဥပမာ၊ သခႋငးေနရာ မား) ခြျခားသျမငရန။

(ဂ) လတစဥးခငး - လတစဥးတညးႏငဆငသညအရာအျဖစ ေဖာထတထားသည ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမား၊ ဤသည ခႏၶာကယအစတအပငးတစခတညး သ႔မဟတ အ႐းစတစခတညး ျဖစႏငသည။98

႐ပအေလာငး အၾကြနးအကနမားေတြ႔ရသည ေနရကကလညး ကတနပါတတြင ထငဟပေစသငပါ သည။ အမတစဥေပးသညစနစက ထတညေသာေနရာမ ရာေဖြေတြ႔ရရသည အေထာကအထား အားလးအတြက အသးျပႏငပါသည။

၉၇။ အကယ၍ ေသဆးသအမားအျပားရေနပါက ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား ရယျခငးဆငရာ ကငသးမႈ သည သဘာဝေဘးဒဏသငသစစစေဖာထတေရး (disaster Victim Identification) လပထးလပနညးက လကနာသငပါသည။ ဤျဖစရပတြင Interpol DVI လကစြစာအပအား ေလလာသငပါသည။99

98 ဥပမာ၊ PL-I-1 (PL = ေနရာအမည၊ I = ေျမေနရာ/ျမႇပႏရာေနရာအတြက ေရာမဂဏနး၊ 1 = ခႏၶာကယနပါတ)99 http://www.interpol.int/INTERPOL-expertise/Forensics/DVI-Pages/DVI-guide


၃။ စာရငးျပစျခငး

၉၈။ အခငးျဖစပြားရာေနရာနင စပလဥးသညမတစတြင ရာေဖြေတြ႔ရထားသည ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန မား၏ အေသးစတစာရငးပါဝငသငၿပး ေအာကပါတ႔ကလညး ေဖာျပသငပါသည -

(က) ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား ပကစးယယြငးသြားသညအေျခအေန။

(ခ) ရာေဖြေတြ႔ရထားသည ခႏၶာကယအစတအပငး/အ႐းအစတအပငးမားႏင ၎တ႔၏ တညေနရာ (မား)အတအက။

(ဂ) ျမငသာထငသာရသည အျပစအနာဆာ/ျဖစႏငေခရေသာဒဏရာ။

(ဃ) အဝတအစား။

(င) ပဂၢလေရးရာပစၥညးမား။

(စ) ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားႏင တက႐ကဆကစပမႈရသည သကေသတစစတစရာ (ဥပမာ၊ ခပႀကးမား၊ မကလးမားက အဝတစညးထားသညမား၊ ကညဖးမား၊ အစအနသကေသမား)။

၉၉။ စာရငးျပစျခငးအား မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာရင/ဆရာဝနႏင/သ႔မဟတ မႈခငးေရးရာမႏေဗဒပညာ ရငတ႔၏ ႀကးၾကပမႈေအာကမ ေဆာငရြကသငပါသည။ ခႏၶာကယအစတအပငး/အ႐းအစတအပငးမားႏင ဒဏရာဒဏခကမားက ကြငးဆငးေဖာထတမႈျပျခငး၊ ဓာတခြခနး သ႔မဟတ ရငခြ႐၌ စစစမႈျပျခငမားအား အတညျပခကမရရေသးသည အထ ေနာကဆးမတခကအျဖစ မသတမတသငပါ။ အခငးျဖစသညေနရာတြင ေဖာျပခကမား၊ ကနဥးပငးျခားသတမတခကမားက အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင စပလဥးသညမတစတြင မတတမးတငျခငး၊ ဓာတပ႐ကကးျခငးႏငခႏၶာေဗဒဆငရာ ပၾကမးမား၊ အခငးျဖစရာေနရာ ပၾကမးကားခပမား ျဖင မတတမးျပစျခငး ေဆာငရြကသငပါသည။ အထပအပးမားအေပၚ နပတတဆပကပရာတြင စာရငးျပစ ျခငး၊ ပၾကမးကားခပမား၊ အ႐းစမားစာရငး စသညတ႔ရ အမတစဥမားႏင ေလာညမႈရရနလအပၿပး၊ ဓာတပ မတတမး ျပစထားသငပါသည။

၁ဝဝ။ လ႔႐ပကလပ အၾကြငးအကနမားအား အေျခအေနမးစတြင ေတြ႕ရရတတသညျဖစရာ၊ ၎တစခစတငးသည လညး ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား ရာေဖြရယျခငးႏင ကငတြငမႈမားအေပၚ အကးသကေရာကမႈ ရနငပါသည။ ေအာကတြင ဆကလကေဖာျပထားသည အေျခအေနမားသည မကႏာျပငေပၚတြင ပကတ အတငးရေနေသာ ႐ပအေလာငးမား၊ အ႐းစမားႏင ေျမျမႇပထားသည ႐ပအေလာငးမား သ႔မဟတ အ႐းစ မားျဖစသည။

၄။ ပကတအတငးရေနေသာ႐ပအေလာငးမား

၁ဝ၁။ ပကတအတငးရေနေသာ ႐ပအေလာငးမားဟသည ခႏၶာကယေပၚရ ႏးညေသာတစရး (soft tissue) အမားစရေနေသးၿပး မတမႏငဖြယရေနေသးျခငး ျဖစသည။ ေယဘယအားျဖင အခငးျဖစရာေနရာတြင ႐ပ အေလာငးအား အေသးစတစစေဆးျခငး သ႔မဟတ သကေသရာေဖြျခငး သ႔မဟတ ပးတြျခငး စသညတ႔အား အေၾကာငးရငးခငလမႈေကာငးေကာငးမရဘ မျပလပသငပါ။

၁ဝ၂။ အစအနသကေသအေထာကအထား ထနးသမးျခငး (ဥပမာ၊ ေသနတပစခတမႈကနရစပစၥညးမား အမငမား၊ ဆပငမား၊ အဝတအထညေပၚရ တစပါးသ၏ ဒအနေအ)က ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ အခ႕ေသာ ျဖစရပမားတြင ထသ႔ေသာ သကေသပစၥညးမားသည ညစညမးသြားျခငး (ဥပမာ၊ ေသဆးသ၏ ေသြးမား)၊ မရငးတညေနရာမ ေရြ႕ေျပာငးသြားျခငး၊ သ႔မဟတ ခႏၶာကယေပၚမ အေထာကအထားမား သယယပ႔ေဆာင ရာတြင ေပာကဆးသြားျခငး မးျဖစႏငပါသည။ ထသ႔ေသာ ျဖစရပမားတြင အဝတအထညမားက ဂ႐တစက

35

ဖယရားျခငး၊ အထပအပးသးျခားတစခခငးစတြင ထားရျခငး၊ အဝတအထညမားက ႐ပအေလာငးထားသည အတအတြငး ႐ပအေလာငးႏင အတတကြထားရျခငးမး ေဆာငရြကသငပါသည။ ထသ႔ေသာ ဆးျဖတခက အတြက အေၾကာငးရငးအား မႈခငးျဖစရာေနရာႏင စပလဥးသညမတစတြင ရငးျပေပးသငၿပး၊ ဓာတပ႐ကကး ျခငးျဖင မတတမးျပစာထားသငပါသည။

၁ဝ၃။ လကႏင/သ႔မဟတ လကသညးၾကားထတြင ကနရစသည အစအနသကေသမား (ဥပမာ အမငမား သ႔မဟတ တစပါးသ၏ဒအနေအ)က ေနာကပငး သကေသစေဆာငးမႈအတြက ကာကြယထနးသမးရန ရငခြ ႐တြင အဆပါ လက (သ႔မဟတ ေျခေထာက)က စကအတထထားရၿပး တတျဖငပတထားျခငးအားျဖင ထနးခပမႈျပႏငပါသည။ ခႏၶာကယမ အရညမား ယထြကကာ ထပထားသညစကအတက ပကစးေစမႈ ရမရကလညး သတမရပါမည။ ပလတစတတအတမားသည စထငးေသာ ေငြ႔ရညဖြ႕ျခငးကျဖစေစၿပး ၾကာ ရညထားရပါက မႈတကလာေလရသည။ သ႔ေသာ ကာလတ (ဥပမာ နာရေပါငးေတာေတာၾကာၾကာ) ထားရ ရနအတြက ပလတစတတအတသည စကအတထက သာ၍ထေရာကမႈရၿပး ယစမမႈမားအတြက သငေတာ ပါသည။

၁ဝ၄။ အခငးျဖစပြားရာေနရာရ ခႏၶာကယ၏ေနရာခထားမႈက ရငးလငး၊ ေကာငးမြနစြာ မတတမးျပစထားသငၿပး ယငးခႏၶာကယေအာကရ မကႏာျပငကလညး ေနာကထပ သကေသအေထာကအထားမား ရမရကလညး ဆကလကစစေဆးသငပါသည။

၁ဝ၅။ ခႏၶာကယအား အေလာငးထညရာအတထသ႔ ထားရၿပး ထနးသမးမႈကြငးဆက လပထးလပနညးအတငး ေဆာငရြကသငပါသည။ ယငးလပထးလပနညးမားတြင ႐ပအေလာငးႏင အေလာငးထညသညအတက မနကနစြာ အမတအသားတဆပကပျခငး၊ လျခေရး/ထနးသမးမႈကြငးဆကအတြက မတတမးျပစျခငးႏငစပလဥး၍ အလပၿပးေျမာကျခငး၊ အေလာငးထညထားသညအတအား တဆပ႐ကၿပး လကမတထးျခငးတ႔ ပါဝငပါသည။

၁ဝ၆။ ႐ပအေလာငးအား ရရသညအခါ ၎၏အစတအပငးမား ပပပကမသြားေစရန ေရခတက သ႔မဟတ အေအး ခနးထတြင ထားရသငပါသည။

၅။ ေျမမကႏာျပငေပၚတြငရသည အ႐းစအၾကြငးအကနမား

၁ဝ၇။ တစခါတစရ၌ ေျမမကႏာျပငေပၚတြငေတြ႔ရေသာ လ႔႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား၏ အစတအပငးမား သည တစသးတစျခားစရေနၿပး ဆကစပေပါငးဖြ႕၍မရေအာင အခ႕ေသာအစတအပငးမားေပာကဆးသညအေျခအေန ရတတပါသည။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနမားတြင ျဖစႏငပါက အခငးျဖစပြားရာေနရာ၌ မႈခငး ေရးရာ မႏေဗဒပညာရင သ႔မဟတ မႈခငးဆရာဝနတစဥး ရသငၿပး ေအာကပါ ကနဥးအကျဖတဆနးစစမႈမား ေဆာငရြကေစသငပါသည -

(က) ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားသည လ႔ခႏၶာအစတအပငးဟတမဟတ။

(ခ) ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအရ လတစဥး သ႔မဟတ တစဥးထကပမားေနျခငး ျဖစမျဖစ။

(ဂ) ျမငသာထငသာရသည ဒဏရာတစစတစရာ။

ပညာရငအေနျဖင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအတြက မနကနေသာစာရငးျပစမႈရရေစရန ႀကးၾကပေပးသငပါသည။

၁ဝ၈။ အဆပါအေျခအေနမားတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား အမတအသားတဆပကပျခငး၊ မတတမးျပစ ျခငး၊ ရယျခငးႏင စာရငးျပစျခငးတ႔မတငမ ၎အၾကြငးအကနမားရာေဖြရန ညႇႏႈငးမႈျပထားေသာ အခငး


ျဖစပြားရာေနရာႏငစပလဥးသည ရာေဖြေရးနညးလမးက အသးျပသငပါသည။ ခႏၶာအစတအပငးမား အခငး ျဖစရာေနရာတြင ျပန႔ကေနသညပစအား မတစမား၊ ပၾကမးမားႏင ဓာတပ႐ကယျခငးတ႔ျဖင မတတမးျပစ သငပါသည။ ရရႏငပါက ေျမတငးသမားမားအသးျပေသာ ေထာငတငးကရယာ (total station)ကလညး အသးျပႏငသည။ ၎အားျဖင လပဂၢလမား၏ ခႏၶာကယအစတအပငးမား တစခမတစခ ခြျခားမႈမျပမ ခႏၶာကယတစခ သ႔မဟတ ခႏၶာကယမား မလပစက ေဖာျပထားႏငမညျဖစသည။

၁ဝ၉။ ျပန႔ကေနသည အစတအပငးမား အကျဖတစစစမႈျပျခငး၊ အခငးျဖစရာေနရာက မတတမးတငျခငးတ႔ ၿပးဆးပါက ေနာကထပလပရမညအဆငမာ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက စေဆာငးျခငးျဖစသည။ ျပန႔ကေနေသာ အ႐းအစတအပငးမားက စကအတတြငထညၿပး သကေသထပပးမႈလပထးလပနညးမား ႏငအည အမတအသားတဆပကပျခငး၊ တဆပခတျခငး၊ လကမတထးျခငးတ႔အား ေဆာငရြကရန လအပ ပါသည။

၆။ ေျမျမႇပထားသည ခႏၶာကယ/အ႐းစ အၾကြငးအကနမား

၁၁ဝ။ ေျမျမႇပရာေနရာတစခတြင လတစဥး သ႔မဟတ ၂ ဥးထကပေသာပဂၢလမား၏ ခႏၶာကယအၾကြငးအကနမားက တစခနတညးမာ ၿပငတျမႇပႏျခငး သ႔မဟတ မတညေသာအခနမားတြင ျမႇပႏျခငးတ႔ ျဖစႏငသည။

၁၁၁။ မလျမႇပႏရာေနရာသည ေသဆးသအား ပထမဆးထားရသညေနရာျဖစသည။ အကယ၍ ႐ပအေလာငးအား ဖယရားၿပး ထပမျမႇပႏမႈျပပါက ျပနလညျမႇပႏသညေနရာက ဆငပြားျမႇပႏရာေနရာဟယဆရပါမည။ အေႏာငအယကကငးေသာ ျမႇပႏမႈဟသည မလျမႇပႏသညအခနမစ၍ ေျပာငးလမႈမရေသးျခငးက ဆလ သည။ ေႏာငယကခရေသာ ျမႇပႏမႈဟသည မလျမႇပႏထားသညအခနမ လ၏ၾကားဝငစြကဖကမႈေၾကာင ျဖစေစ၊ တရစာၦနမား၏ ေမႊေႏာကမႈေၾကာငျဖစေစ၊ သဘာဝ ျဖစစဥမားေၾကာငျဖစေစ ေျပာငးလသြားသည ျမႇပႏမႈျဖစသည။ ဆငပြားျမႇပႏမႈအားလးအက ေႏာငယကခရၿပးသည ျမႇပႏမႈဟမတယသငပါသည။ ကနဥး ျမႇပႏရာေနရာတစခတြင ေႏာငယကခရမႈမားက ရာေဖြေတြ႔ရရနေရးေဟာငး သေတသနပညာရပဆငရာ နညးလမးမားက အသးျပႏငပါသည။

၁၁၂။ လ႔႐ပအေလာငးမား ျမႇပႏသညေနရာတြင အေတြ႔အၾကရေသာ ေရးေဟာငးသေတသနပညာရငမားမ သးသပေပးျခငးအားျဖင ဆကစပေနသည ေျမဆလႊာအေႏာငအယကမားက ေဖာထတနငပါမည။ ထပညာ ရငမားမ ေျမျမႇပႏမႈတညရရာ ေနရာကေဖာျပႏငမည ေျမအေနအထား၊ သေဘာဝေပါကပင၊ အပငႀကး ထြားမႈတြင ေျမဆလႊာေရႊ႕လားမႈ သ႔မဟတ ကြျပားမႈမား စသညတ႔တြင ထးျခားမႈမားက ေဖာထတေပးႏငပါ သည။ ၿဂဟတ/ေကာငးကငထကမ႐ကကးသည ႐ပပက စစစျခငး သ႔မဟတ hyperspectral ပရပမးအား စစစျခငး၊ ေျမျပငထးထြငးတငးတာသည ေရဒါကရယာမးကသ႔ေသာ ပထဝေျမျပငအေနထားသးသပမႈကရယာ စသညကသ႔ေသာ ကးေကာေႏာငယကမႈ မျဖစေစသည နညးပညာမားရရႏငက ၎တ႔သည လ႔ အေလာငးအား ျမႇပႏခသည ပပကေနေသာေျမေနရာက ေဖာထတရန အသးဝငႏငပါသည။ လ႔အေလာငး အား ေျမျမႇပထားျခငး ရမရက ပငးျခားႏငရနေသာလညးေကာငး၊ ေျမျမႇပရာေနရာ၏ အရြယအစားႏင အေသးစတပါဝငမႈမားက သရရနေသာလညးေကာငး သငေလာမႈရပါက သတစမးသပတမား သ႔မဟတ ကတတကငးမားကသ႔ေသာ ေရးေဟာငးသေတသနဆငရာတးေဖာေရး နညးလမးမားက အရညအခငး ျပညဝသမားမ ဂ႐တစကျဖင အသးျပေဆာငရြကသငပါသည။

37

၇။ ေျမျမႇပထားသည ႐ပအေလာငးအၾကြငးကနမား တးေဖာရရရာတြင ထညသြငးစဥးစားရမညအခကမား

၁၁၃။ ေျမျမႇ ပထားသည႐ပအေလာငးမားက ခႏၶာကယအစတအပငး၏ ႏးညေသာတစ႐းမားပါဝငသည ခႏၶာကယ အျပညအစမ အ႐းစမားသာကနသည ပပသးေဆြးေျမ႕သညအဆငမးစျဖင ေတြ႔ျမငႏငပါမည။ တးေဖာရရ သည ခႏၶာကယမားသည ခႏၶာအစတအပငး၏ႏးညေသာ တစ႐းမားတညရေနျခငး သ႔မဟတ အ႐းစမား သာကနရစေနျခငး စသညတ႔၏ အေျခအေနအေပၚမတည၍ အေလာငးထညအတ သ႔မဟတ စကအတ သးရမညဟသည ထပပးသညနညးလမးက အသးျပရပါမည။

၁၁၄။ ေျမျမႇပထားသည ႐ပအေလာငးမားက တစဥးတညျမႇပျခငး သ႔မဟတ အစလကအျပလက ျမႇပျခငးျဖင ေတြ႔ရႏငပါသည။ မညသညအေျခအေနတြငမဆ အေလာငးအားတးေဖာရာတြင သကဆငရာ အေသးစတ လမးညႊနခကမားတြင ေဖာျပထားသည ေရးေဟာငးသေတသနပညာရပနညးလမးက အသးျပသငပါသည။

င။ ေသဆးသည႐ပအေလာငးအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတျခငး


၁၁၅။ လပဂၢလဆငရာ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငးဟသည လ႔႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန၏ မနကနေသာ အမည/ မညသမညဝါျဖစျခငးက သတမတေပးျခငးျဖစသည။ မညသည ေသဆးမႈစစမးစစ ေဆးေရးမဆတြင ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ ႐ပအေလာငးမား၏ မညသမညဝါျဖစျခငးက ေဖာထတျခငးသည အဓက ဥးစားေပးခကျဖစသည။ ၎သည လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ၊ လ႔အခြငအေရး၊ အျခားလမႈေရးရာႏငယဥေကးမႈဆငရာ လအပခကမားက ျဖညဆညးေပးပါသည။ မေသဆးမႏင ေသဆးၿပး ခြစတမႈမ ရရသည အရညအေသြး ျပညစေကာငးမြနသညေဒတာမားအား ႏႈငးယဥျခငးအားျဖင မညသမညဝါ ျဖစ ေၾကာငး ခငလစြာေဖာထတရနအတြက လအပပါသည။

၂။ ျမငသာထငသာရေသာ အမတအသား

၁၁၆။ မသားစ သ႔မဟတ မတေဆြမားမ ေသဆးသည ႐ပအေလာငးကၾကည႐ႈျခငးႏင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး အသအမတျပျခငးသည မေသဆးမကအေျခအေနႏင ေသဆးၿပးေနာကပငးအေျခအေနအား ႏႈငးယဥသညပစတစချဖစသည။ ၎ႏႈငးယဥသညပစအား တစကမာၻလးအတငးအတာျဖင ေဆာငရြကသညအရာျဖစၿပး အျမဆသလ အားကးအားထားရသည အရာလညး ျဖစသည။ သ႔ေသာ ေဆြမး သ႔မဟတ မတေဆြတစဥးဥးမ ေသဆးသည႐ပအေလာငးက ၾကည႐ႈျခငးျဖင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး အသအမတျပျခငးသည တစနညး နညးျဖင မားယြငးႏငသည။ ရငခြ႐မားအားလးနးပါးက ထသ႔ေသာ အမားအယြငးမးက ၾကေတြ႕ခၾကၿပး ျဖစသည။ ထသ႔ေသာ ျဖစႏငေျခရသည အမားအယြငးကျဖစေစေသာ အေၾကာငးရငးအခ႕မာ အေလာငး၏ မကႏာ ပပပြသြားျခငး သ႔မဟတ ညမသြားျခငး၊ အဆတေဖာေရာငျခငး သ႔မဟတ အစာအမမ အရညမား ပါးစပႏင/ သ႔မဟတ ႏာေခါငးတ႔မ ထြကလာျခငး၊ မကႏာျပင ကးပဖကဆးခရျခငးႏင အျခားဒဏရာ ဒဏခကမားရျခငး၊ ေသြးထြကျခငး၊ သ႔မဟတ ပပပြပကစးသြားျခငးႏငဆကစပသည ေျပာငးလမႈမား စသညတ႔ျဖစသည။ မသားစဝငမားအေနျဖင ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ မကႏာက မၾကည႐ႈ ႏငသညအထ စတပပငေသာကေရာကေနျခငး ျဖစႏငပါသည။ မသားစဝငတစဥးအေနျဖင ေသဆးသည ႐ပအေလာငး မညသမညဝါျဖစေၾကာငး အသအမတျပရာတြင ေသဆးသ၏ မကႏာသြငျပငထက အျခား အခကမား၊ ဥပမာ၊ အဝတအစားအသြငအျပင သ႔မဟတ လကေခာငးေပၚမ လကစြပကသ႔ေသာ လကဝတ လကစားမားအေပၚတြင မခအားထားႏငပါသည။ ၎တ႔သည စတခ၍မရႏငပါ။ Interpol အေနျဖင အျမင အားျဖင အသအမတျပျခငးသည အျပသေဘာေဆာငသျဖင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈပစ အျဖစ လကမခပါ။


၁၁၇။ ေသဆးသည႐ပအေလာငးအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး တရားဝငေဖာထတျခငးတြင အေထာကအက ျပရန အသအမတျပရမည ရညရြယခကမားအတြက ၾကည႐ႈရမညျဖစပါက၎အား ထနးခပထားသည အေျခအေနရပမား ေအာက၌ေဆာငရြကသငပါသည။ ျဖစႏငက ၾကည႐ႈျခငးျပရာတြင ၾကည႐ႈသမား၏ ပဂၢလကလြတလပမႈႏင စတခစားမႈအေျခအေနတ႔က ေလးစားၿပး၊ ႐ႈပေထြးမႈမားက ေလာခေပးသည သတ မတထားေသာေနရာတြင ေဆာငရြကသငပါသည။ လပငနးစဥအား မႈခငးဆရာဝန၊ ေလကငသငၾကား ထားသည ရငခြ႐နညးပညာပငးဆငရာ ပညာရင၊ ဝမးနညးသမားအား အတငအပငခေပးသ (လမႈဖလေရး လပသား) သ႔မဟတ အျခားေလကငသငၾကားထားသည ပညာရငမားမ ႀကးၾကပမႈႏင သကေသလပေပးျခငး အားျဖင ေဆာငရြကသငပါသည။ မညသညမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတရာ ရညရြယခကမားအတြက အျမင ပငးဆငရာ အသအမတျပျခငးတြင ကေလးသငယမား မပါဝငသငပါ။

၁၁၈။ ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအား အျမငပငးဆငရာအရ စစေဆးမႈျပၿပး အသအမတျပ၍ရႏငေအာင ပညာ ရငပသစြာ အကျဖတဆနးစစမႈျပသငပါသည။ အျမငအားျဖင မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတျခငးျပရာတြင ေမးျမနးခရသည ပဂၢလအား ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန၏ အေျခအေနကအျမအေၾကာငးၾကားေပးသငၿပး ၎တ႔အား ဆကလက၍ေဆာငရြကရန ဆႏၵရမရက ေမးျမနးႏငပါသည။ ႐ပအေလာငးသည အေဆာတလင ပပသးသညအဆင မျဖစသငပါ။ ဗဟကေသာ မကႏာျပငလကၡဏာသည ႀကးမားေသာ ဒဏရာထခကမႈ မရသငပါ။ မကႏာသည သန႔ရငးေနသငသည။ (ဤေနာကဆးသတမတခကသည စစမး စစေဆးမႈဆငရာ ဥးစားေပးအခကမားျဖစသည စစေဆးဆနးစစမႈ၊ ဓာတပ႐ကကးမႈ စသညတ႔ႏင ဆ ေလာမႈ ရေကာငးရပါလမမည။)

၁၁၉။ ျဖစနငက ေသဆးသအေလာငးအား ၾကည႐ႈသညပဂၢလအား ႐ပအေလာငးႏင မကႏာက ေသခာစြာ ၾကညေပးရန၊ ထ႔ေနာက ၎တ႔၏ ဆးျဖတခကခမတမႈအတြက အေျချပရသည မကႏာ(သ႔မဟတ ခႏၶာ ကယ)၏ သြငျပငလကၡဏာႏင စပလဥးၿပး ေဆြးေႏြးမႈတြငပါဝငရန ေတာငးဆသငပါသည။ ဥပမာ၊ မကႏာ သြငျပငအေနအထားေလာ၊ ႏာေခါငးပစ သ႔မဟတ မကႏာေပၚရမ႔၊ အမာရြတ သ႔မဟတ ဆပငပစေလာ ဟ၍ျဖစသည။ ထနညးအားျဖင ျဖစစဥအေပၚ သကေသခေပးသည ပဂၢလမညသမဆအေနျဖင ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးကၾကည႐ႈသ၏ ေကာကခကချခငးအေပၚ ယၾကညစတခမႈ ထားႏင၊ မထားႏငသညက အက ျဖတဆနးစစႏငပါမည။

၃။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငးအတြက သပၸနညးကေသာ ခဥးကပနညးလမး။

၁၂ဝ။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသညျဖစရပတြင (အထးသျဖင အခနၾကာျမငလာသညႏငအမ ႐ပ အေလာငးသည ပပသးသြားျခငး၊ သ႔မဟတ မကႏာသြငျပငလကကၡဏာသည ဒဏရာ သ႔မဟတ မးေလာင ကၽြမးမႈေၾကာင ေျပာငးလသြားသညျဖစရပမးတြင) အျမငအားျဖင အသအမတျပျခငးမ မညသမညဝါ ျဖစ ေၾကာငး မညသ႔ေသာေဖာထတမႈမဆသည လကေဗြရာမား၊ သြားဘကဆငရာစစေဆးမႈႏင ဒအနေအ စစစမႈတ႔ကသ႔ေသာ ယၾကညစတခရသည သပၸနညးလမးတက ျဖစေသာနညးလမးမားအပါအဝင အျခား နညးလမးမားကလညး ျဖစႏငေခရသညအတငး အသးျပလက အတညျပခကခမတသငပါသည။

၁၂၁။ ဤသပၸနညးလမးတက ယၾကညစတခရသည နညးလမးမားက တစခါတစရ၌ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈဆငရာ “အေျခခ”နညးလမးမားဟ ရညညႊနးပါသည။ ႐ပပငးဆငရာသြငျပငလကၡဏာမား အက ျဖတဆနးစစမႈတ႔ (ဥပမာ၊ ခႏၶာကယ ပပကပနးပကျဖစျခငး၊ ခႏၶာကယေပၚမ ျမငသာထငသာရသညအတငး သ႔မဟတ X-rays တြငေပၚလာသညအတငး အမာရြတမား သ႔မဟတ ခြစတထားသညအစားထး အစတ အပငးမား) က မေသဆးမ သကရထငရားခနက မတတမးႏင ႏႈငးယဥျခငးသည ေယဘယအားျဖင တစ ဆငချဖစေသာ (secondary) နညးလမးဟ ယဆပါသည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာျဖစရပမားတြင ၎တ႔အေန

39

ျဖင တစဥးခငးျဖစေစ၊ စေပါငးလကျဖစေစ စစမးေဖာထတမႈအား သးျခားေဆာငရြကသညအဆငျဖင ခဥး ကပႏငပါသည။ ပဂၢလေရးရာအသးေဆာငပစၥညးမားကလညး တစဆငချဖစေသာ secondary နညးလမး တစခအျဖစ ယဆရပါသည။ နဂးခပေကာကခကခမတမႈအတြက သကေသအေထာကအထားက ပမ အားျဖညရနအေျခခ primary ႏင တစဆငချဖစေသာ secondary နညးလမးမားက ေပါငးစပႏငပါသည။

၁၂၂။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနသည အ႐းစမားျဖစပါက အ႐းစအၾကြငးအကနမား၏ ဇဝေဗဒဆငရာ ပ႐ဖင အတြက စတခရေသာ နဂးခပမတခကမား ရရႏငရန မႈခငးဆငရာမႏေဗဒပညာရငမား ရရႏငက ၎တ႔ ပါဝငေဆာငရြကသငပါသည။100

၁၂၃။ အျမငပငးဆငရာ အသအမတျပျခငးမ ဆနးျပား႐ႈပေထြးေသာ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး အေျခခနညးလမး မားအထ အသငေလာဆးေသာ နညးလမး(မား) ေရြးခယျခငးသည ကၽြမးကငမႈပငးဆငရာ ဆးျဖတခက တစချဖစရာ အမားအားျဖင မႈခငးဆရာဝန၏ တာဝနျဖစေလသည။ အမႈတစခတြင စစေဆးမႈနညးလမးမား ေရြးခယရသညအေၾကာငးရငးႏင ရလဒမားက အၿပးသတအစရငခစာတြင ထညသြငးေပးရပါမည။ ရလဒ မားအား ေသဆးသည႐ပအေလာငး မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈဆငရာ ျပနာကေျဖရငးရာတြင အျခားသကဆငရာ သတငးအခကအလကမားႏငအတ ထညသြငးစဥးစားရပါသည။

၁၂၄။ မညသည ေဖာထတေရးနညးလမးကအသးျပေစကာမ သငေလာသည ကၽြမးကငပညာရငမားပါဝငသည စနစတကျဖစေသာ၊ တစခလးျခငေသာ ခဥးကပနညးလမးအား ျပညျပညစစအေသးစတ မတတမးတငျခငး ႏငအတ အျမလအပပါသည။

၄။ လအမားအျပားေသဆးမႈႏငစပလဥးသညျဖစရပမား

၁၂၅။ လအမားအျပား ေသဆးသညအမႈမားတြင အျမငအားျဖင အသအမတျပျခငးကသာ အားထား၍မရပါ။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနရပမားတြင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး မားယြငးစြာေဖာထတမႈသည အျဖစမားတတ ၿပး၊ ၾကည႐ႈေပးသမားအေပၚ စတပငးဆငရာဖအားေပးမႈမား သကေရာကေစတတပါသည။ ေသဆးသည ႐ပအေလာငးမားက တနးစခထားၿပး သ႔မဟတ ေသဆးသည႐ပအေလာငးမား တစဥးခငးအား တစေလာငး ၿပးတစေလာငး ၾကည႐ႈျခငးဆငရာ ပငပနးမႈဒဏသည ယၾကညအားထားရေသာ အသအမတျပျခငးတစရပ ျဖစႏငေခက ေလာနညးေစပါသည။ ထ႔အျပင ပဂၢလေရးရာ အသးအေဆာငပစၥညးမားသညလညး ျပန၍ ရရသည ႐ပအေလာငးမား၏ ပတဝနးကငရ ျဖစစဥမားအေပၚမတညလက မားယြငးေသာ႐ပအေလာငးမားဆသ႔ မမနမကန ရေနႏငေသာေၾကာင အထးဂ႐မျပသငပါ။101

၁၂၆။ လအမားအျပားေသဆးမႈပါဝငသည ျဖစရပတစခႏငစပလဥးၿပး မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ယၾကညအားထား ရသည ေဖာထတမႈတြင အဖြ႕အစညးပငးဆငရာႏင နညးပညာပငးဆငရာ မႈခငးေရးရာကၽြမးကငမႈလအပပါသည။ ၎သည ေအာကပါအေျခအေနမားအေပၚ အကးသကေရာကပါသည -

(၁) အခငးျဖစရာေနရာ၊ ေသဆးသည႐ပအေလာငးအား စေဆာငးျခငး၊ မတတမးတငျခငး၊ သယယ ပ႔ေဆာငျခငး၊ သေလာငျခငးႏင ၎၏ပငဆငမႈမားႏင အသးေဆာငပစၥညးမားစေဆာငးျခငး။

(၂) ရငခြ႐၊ ေသဆးသ၏အေလာငးအား ခြစတေဆးျခငး (ခႏၶာကယအတြငးပငးစစေဆးမႈ၊ သြားဘက ဆငရာႏင မႏေဗဒဆငရာ စစေဆးမႈမားအပါအဝင) ႏင ခြစတစစေဆးၿပး ရရသညေဒတာမားစေဆာငးျခငးႏင သေလာငျခငး။

100 ဥပမာ၊ အ႐းစအၾကြငးအကနမား စစစမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားက ၾကညပါ။101 Interpoal DVI လပထးလပနညးမားအရ လြတေနေသာအသးေဆာငပစၥညးမားက အခငးျဖစရာေနရာတြင သးျခားစေဆာငးရန သတမတထားပါသည။

ထပစၥညးမားက ႐ပအေလာငးကယစ၌ အတထားရ၍မရပါ။


(၃) ျဖစရပတြင အသတခခရသမားႏငပတသကသည ၎တ႔ မေသဆးမစဥကအေျခအေနႏင စပ လဥးသည (ante-mortem) ေဒတာမားက စေဆာငးျခငး။

(၄) မေသဆးမအေျခအေန (ante-mortem) ႏင ေသဆးၿပးခြစတမႈျပၿပး ရရသညေဒတာမားက ႏႈငး ယဥျခငးအားျဖင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈက နဂးခပေကာကခကချခငး။

၁၂၇။ လအမားအျပားေသဆးမႈပါဝငသညျဖစရပမား၌ မညသမညဝါမားျဖစေၾကာငးေဖာထတမႈအတြကခဥးကပသည နညးလမးက ေသးငယေသာအတငးအတာမသည အလယအလတအတငးအတာထအား Interpol မ စႏႈနးသတမတ ေပးထားပါသည။102 ႀကးမားသညအတငးအတာရသညထသ႔ေသာ ျဖစရပမားအတြက ပန အေမရကနကနးမာေရးအဖြ႕၊ ကမာၻ႔ကနးမာေရးအဖြ႕ (WHO) ႏင IRCR တ႔၏ ထတေဝမႈမလညး ကြျပား ေသာခဥးကပနညးလမးမားက ချပေပးထားပါသည။103 ေသဆးသမညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈဆင ရာ ယငးခဥးကပနညးလမး ၂ ခသည တစခႏငတစခ အျပနအလန ျဖညစြကမႈေပးထားၿပး၊ အေျခအေနအရ သငေလာပါက ပးေပါငးအသးျပႏငပါသည။ လအမားအျပား ေသဆးမႈမားပါဝငသည ျဖစရပမးတြင ေသဆးသမား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတေရးအတြက ယၾကညအားထားရသည ခဥးကပနညးလမး တစခအတြက ႀကတငကာ အစအစဥခမတမႈႏင ေလကငသငၾကားမႈမားေဆာငရြကသငပါသည။

၅။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတမႈအား နဂးခပေကာကခကချခငး

၁၂၈။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးဆငရာ အေျခအေနရပမားတြင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာ ထတမႈအား အၿပးသတေကာကခကချခငးက ကြျပားေသာႏငငမားအလက ကြျပားေသာအရာရမားမ ခမတ ေဆာငရြကေပးပါသည။ သ႔ေသာ ကၽြမးကငပညာရငမား၏ ထငျမငယဆခကႏင အၾကျပခကအေပၚ အျမ တမး အေျချပသငပါသည။

၁၂၉။ ေသဆးသမညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈအတြက ေရြးခယအသးျပသညနညးလမးမ ရရသညရလဒ မားက သရထားၿပးေသာ၊ အမည သထားၿပးျဖစေသာသ၏ မတတမးမားႏင (သ႔မဟတ မေသဆးမႈအခနက ante-morte ဇဝဆငရာပစမားမ ပ႐ဖငးႏင) ႏႈငးယဥမႈျပသငပါသည။ ျဖစရပ၏ အေျခအေနမားမျဖစေစ၊ ေသဆးသညေနရာအား စစေဆးမႈမျဖစေစ၊ ေသဆးသအား ေတြ႔ရသညေနရာမျဖစေစ ရရသည သတငး အခကအလကမားက အခ႕ေသာအမႈမားတြင ေသခာစြာထညသြငးစဥးစားမႈျပရပါသည။ (ေအာကပါ ဇယား ၁ ကၾကညပါ)

102 Interpol ၏ သဘာဝေဘးသငသမားစစစေဖာထတေရးလမးညႊန၊ ၂ဝ၁၄ http://www.interpol.int/INTERPOL-expertise/Forensics/DVI-Pages/DVI-guide ကၾကညပါ။

103 M. Tidball-Binz and D. Van Alphen (eds.) - သဘာဝေဘးလြနကာလ ေသဆးသည ႐ပအေလာငးမားစမခန႔ခြမႈ - ကနဥးတန႔ျပနေဆာငရြကသမားအတြက ကြငးဆငးလကစြ၊ www.paho.org/disastersမရရႏငသည။

41

ဇယား ၁။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးေဖာထတရနအတြက မေသဆးမႏင ေသဆးၿပး ခြစတခယၿပး ေဒတာမား

မေသဆးမအခနႏငစပလဥးသည ေဒတာ (ANTE-MORTEM DATA)

ေသဆးၿပးစစေဆးမႈရရသည ေဒတာ(POST-MORTEM DATA)

ေပာကဆးေနသည ပဂၢလႏငစပလဥးၿပး စစမးစစေဆး မႈမား၊ ႏႈတထြကေျပာျပခကမား၊ သ႔မဟတ မတတမးမား မရရသည သတငးအခကအလကမား။

ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငး/အ႐းစ အၾကြငးအကနမား အေပၚ စစမးစစေဆးမႈ၊ မႈခငးေရးရာစစေဆးမႈ (ဓာတပ မားအပါအဝင) သ႔မဟတ ဓာတခြခနးစမးသပမႈမားမရရသည သတငးအခကအလကမား။

ေသဆးသညအေျခအေနရပမား (ေနရာ၊ အျဖစအပက သမငး၊ ျဖစႏငဖြယရေသာ ဒဏရာဒဏခကမား)

ေသဆးျခငး၏ အေၾကာငးအရငးႏငအေျခအေနရပမား၊ ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန မား တညရရာေနရာ၊ အျခားထခကမႈဆငရာေတြ႔ရခကမား။

ေပာကဆးသြားသညေန႔ရက ႐ပအေလာငးအား ေတြ႔ရသည ေန႔ရက၊ မညသညအခန က ေသဆးခသညဟသည အခန၊ ေယဘယအေျခ အေနမား။

အသက၊ လငႏင ကားမျဖစတညမႈ၊ အရပအေမာငး၊ မး႐း၊ အေလးခန

ဇဝေဗဒဆငရာပရဖငး (လင၊ အသကအပစ၊ မး႐း၊ ခန႔ မနးအရပ အေမာငးႏငအေလးခန)၊ ႏင ကားမျဖစတညမႈ

႐ပပငးဆငရာအသြငအျပင (ဥပမာ၊ မကလးအေရာင၊ ဆပင အေရာင)၊ ခြစတၿပး အစားထးထညသြငးမႈမား၊ ေျခတလကတ၊ အသားေရအမတအသား၊ အမာရြတမား၊ ေဆးမငေၾကာင၊ အလပအကင

အဂၤါရပမား၊ ႐ပပငးဆငရာအသြငအျပင၊ ခြစတၿပး အစား ထးထညသြငးမႈမား၊ ေျခတလကတ၊ အသားေရ အမတ အသား၊ အမာရြတမား၊ ေဆးမငေၾကာင၊ အလပအကင အမတအသား စသညတ႔အား ခြျခားသျမငျခငး။

အဝတအစားႏင အသးေဆာငပစၥညးမား၊ မကမန၊ ဖနပ ႐ပအေလာငးတြငေတြ႔ရရသည အဝတအစား၊ ပဂၢလ ေရးရာ ပငဆငမႈမားအား ျပညျပညစစေဖာျပခက။

ေဆးမတတမးမား၊ ေဆးဝါးကသခယမႈမား၊ X-rays မေသဆးမက ရရထားသည ဒဏရာ၊ ခြစတကသမႈ လပ ထးလပနညးမား၊ ေရာဂါေဗဒဆငရာ လကၡဏာမား၊ ႐ပ အေလာငးတြင ေတြ႔ရရသညေဆးဝါးမား စသည သကေသ အေထာကအထား။

သြားဘကဆငရာ ေဆးမတတမး (သြားဘကဆငရာ အေျခအေနႏင သြားကသမႈဆငရာ သတငးအခက အလကမား)

သြားဘကဆငရာ ဇယားပ၊ သြားဘကဆငရာအေျခအေန၊ အဂၤါရပမား။

လကေဗြရာမား လကေဗြရာမား၊ ျဖစႏငေျခရက။

ဓာတပမား ဓာတပမား၊ သငေလာမႈရက။

မတပတင အေထာကအထားမတတမးမား ေသဆးသႏငစပလဥး၍ ေတြ႔ရရသည မတပတငဆငရာ စာရြကစာတမးမား ။

ေပာကဆးသြားသညပဂၢလ သ႔မဟတ သ/သမ၏ ေဆြ မးမားမ ဇဝေဗဒဆငရာ နမနာပစမားမ ဒအနေအ ပ႐ဖငးမား

ေသဆးသည႐ပအေလာငးမရရသည ပစနမနာမားမ ဒအနေအပ႐ဖငးမား။


၁၃ဝ။ ရရထားသညသကေသအားလးက စစစမႈျပျခငးျဖင အၿပးသတေကာကခကတစခ ခမတႏငပါသည။ ေယဘယအားျဖင ၎တြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည -

(က) ကာယကရငမေသဆးမ ၎ႏငပတသကေသာေဒတာမားႏင ေသဆးၿပး ခြစတမႈခရယၿပးေနာက ရရေသာ ေဒတာမားအၾကား ကကညမႈရၿပး၊ ရငးျပ၍မရသည ကြျပားျခားနားခကမား မရေတာသည အေျခအေနတြင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈ။

(ခ) ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန၏ မညသမညဝါျဖစျခငးဆငရာ ယဆခကတစခအား ဖယထတျခငးက ေထာကပသည အေထာကအထားမားရေသာလညး ျဖစႏငေျခရရသည မညသ မညဝါျဖစေၾကာငးက ျငငးပယျခငး၊ သ႔မဟတ

(ဂ) ေသဆးသည ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန၏ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးက နဂးခပေကာကခက မခမတျခငး။

မညသမညဝါျဖစျခငးဆငရာ နဂးခပအစရငခစာတြင သကဆငရာေတြ႔ရခကမားက ေဖာျပသငပါသည။

စ။ သကေသအေထာကအထားအမးအစားမားႏင ပစနမနာေဖာျပျခငး


၁၃၁။ ေသဆးသည႐ပအေလာငး၏ ပစနမနာမား၊ သကေသအေထာကအထားမား စေဆာငးသညအခါ သကေသ အေထာကအထား အမးအစားမားအမးမးက ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ ဇဝေဗဒဆငရာႏင ဇဝေဗဒ ဆငရာမဟတသည သကေသအေထာကအထားမားအတြက ပစနမနာအရြယအစားမား (sample sizes) သည ဓာတခြခနး ဆနးစစမႈအတြက လေလာကမႈရသငၿပး၊ ထပမစမးသပမႈအတြကလညး ခြငျပသငပါသည။

၂။ လ႔ဇဝေဗဒဆငရာသကေသအေထာကအထားမား

၁၃၂။ မႈခငးေရးရာစစစမႈတြင ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားဟသည ေယဘယအားျဖင လ႔႐ပ အေလာငး သ႔မဟတ ၎၏အနးနားပတဝနးကငမ စေဆာငးရရသည အဂၤါအစတအပငးမားက ဆလ ပါသည။ ၎တြင လ႔႐ပအေလာငးမတက႐ကရရသညအရာမား သ႔မဟတ သြားတကတ၊ ေခါငးဘး၊ ေလာ ဖြပမထားေသးသည အဝတအစားမားစသည အဆပါပဂၢလမ အသးျပထားသည ပစၥညးမားက စေဆာငးျခငး ျဖစႏငသည။

၁၃၃။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငး၊ အခငးျဖစပြားရာေနရာမ ဇဝေဗဒဆငရာပစနမနာမား စေဆာငးျခငး ႏင ထနးသမးျခငးတ႔သည ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသအေထာကအထားတညရမႈက ရာေဖြျခငးႏငစမးသပ စစေဆးျခငးဆငရာ အထးျပသငတနး လအပပါသည။ ႐ပအေလာငးမားမ ဇဝေဗဒဆငရာ ပစနမနာမားက ရငခြ႐ သ႔မဟတမႈခငးဆငရာ မႏေဗဒ ဓာတခြခနးမလညး စေဆာငးႏငပါသည။ သကရပဂၢလမားထမ ဇဝေဗဒဆငရာ ရညညႊနးခကပစနမနာမားက ႏႈငးယဥမႈ ျပရနရညရြယခကအတြက ျပစမႈကးလြနခရသ မားႏငလညးေကာငး၊ ၎တ႔၏ မသားစမားႏငလညးေကာငး ေကာငးမြနစြာျဖင ကငဝတႏငအည ဆကဆ ရာတြင ယငးစေဆာငးျခငးအား ေလကငသငၾကားခယထားသည အမႈထမးမားမ ေဆာငရြကသငၿပး၊ႀကတင အေၾကာငးၾကားထားသည သေဘာတညခကအေပၚတြင အေျချပေဆာငရြကသငပါသည။

မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတရနအတြက ျဖစႏငေျခရေသာ သပၸနညးလမးတကႀကးပမးအားထတမႈမားအားလး ရလငကစား၊ ရရထားသည သတငးအခကအလကမားသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငးအား ျဖစႏငေျခ/ အလားအလာ ရျခငးကသာ ေဖာျပသည ျဖစရပမးလညး ရႏငပါသည။

43

ျဖစရပတစခတြင ေသဆးျခငးသည လတစဥးတညးျဖစေစ၊ လအမားအျပားျဖစေစကာမ မညသမညဝါျဖစ ေၾကာငး ေဖာထတမႈတြင မသားစမားပါဝငသငၿပး၊ ၎တ႔အား အျပညအစအေၾကာငးၾကားေပးသငပါသည။ ျဖစရပမားစြာတြင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငးတစခကသာ ရရရနအတြကသာ လအပျခငး မဟတဘ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးက မသားစမလကခမည ျဖစနငေျခက တးျမႇငေပးရနအတြကလညး ျဖစေလရာ၊ ဥပေဒမေသဆးမႈ(မား)ျဖစႏငေျခရျခငး အတြက တာဝနခမႈအခနးက႑၏ အေရးႀကးအစတအပငးလညးျဖစပါသည။ ရငးလငးျပတသားေသာ ဆကသြယမႈရေစရန ဂ႐တစက သတမေဆာငရြကျခငးသည ေအာငျမငေသာရလဒမားရရရန အခြငအလမးက တးျမႇငေစပါလမမည။

၁၃၄။ ဇဝေဗဒဆငရာပစနမနာမားသည ဒအနေအ၏ အရငးျမစတစခလညးျဖစေနၿပး၊ လပဂၢလမား၏ မညသ မညဝါျဖစျခငးက ေဖာျပရန အသးျပႏငကာ အခငးျဖစရာေနရာ သ႔မဟတ ၎ေနရာတြင ေတြ႔ရရသည သကေသအေထာကအထားဆငရာ သလြနစအစတအပငးတစခႏငလညး ခတဆကေပးႏငပါသည။ ဇဝေဗဒဆငရာပစနမနာမားဟသညတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည -

(၁) ခႏၶာကယအစတအပငး၏ ႏးညေသာတစ႐းမား

(၂) အ႐း

(၃) သြား

(၄) ေသြး

(၅) ဆး

(၆) သြားရည

(၇) သတရည/သတပး

(၈) အရညၾကညမား

(၉) ဆပင

(10) သဘာဝ လကသညးေျခသညးမား

၁၃၅။ မႈခငးေရးရာ ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားက ပမနအားျဖင ဒအနေအ စစေဆးမႈအတြက လအပက အသးျပႏငပါသည။ မႈခငးေရးအရာအေျခအေနမားရ ဒအနေအစစေဆးမႈက ကမာၻတစဝမးရ တရား႐းအေျမာကအမားတြင မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈသကေသအျဖစ လကခထားသည ပ႐ဖငးအျဖစ အသးျပၾကၿပး၎သည တစဥးခငးစအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငးျဖစႏငေျခ အျမငဆးအဆင အထပပးေပးပါသည။ ဒအနေအသလြနစ သကေသအေထာကအထား၏ ဆကလကရငသနမႈသည ၎အား ၾကာရညခငျမေစရန ထားရသညအေျခအေနမားအေပၚတြငလညးေကာငး၊ ၎အားေတြ႔ရ႕မႈ၊ လျခေစမႈ၊ သေလာငမႈပစအေပၚတြင လညးေကာငး မတညပါသည။ စထငးေသာ၊ စစြတေသာ အေျခအေနမားသည အလားအလာရေသာ ဒအနေအ သလြနစတစခ၏ ၾကာရညရငသနမႈအေပၚတြင ေသာလညးေကာငး၊ ပ႐ဖငး တစခေဖာေဆာငရန စြမးပကားကေသာလညးေကာငး ထခကေစႏငပါသည။ သကေသအေထာကအထား မားက အတတႏငဆး တညၿငမေသာအပခနတြင ထနးသမးၿပး၊ ညစညမးမႈမားက ေလာခေပးေစမညနညး လမးျဖင တဆပခတထားသငပါသည။

၁၃၆။ မႈခငးေရးရာ ဇဝေဗဒဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားက မးယစေဆးဝါး (ထနးခပထားသညပစၥညးမား)ႏင အဆပအေတာကမားကသ႔ေသာ လသားမားအေပၚ ထခကမႈေပးသည ဓာတေဗဒေဆးဝါမားႏငစပလဥးသည ဝသေဗဒနညးလမးအားျဖငလညး စစစမႈျပႏငပါသည။ ဤသည သကရပဂၢလႏင ေသဆးသမား ထမ ဇဝေဗဒဆငရာ နမနာပစမားအေပၚ အကးသကေရာကပါသည။


၃။ ဇဝေဗဒမဟတသည ႐ပပငးဆငရာသကေသအေထာကအထား

(က) ဓာတေဗဒပညာ

၁၃၇။ မႈခငးေရးရာဓာတေဗဒပညာရပက အခငးျဖစရာေနရာရ အမးအမညမသရေသာအရာဝတမားက ေဖာထတ ရန အသးျပပါသည။ ဤတြင မးယစေဆးဝါးမား၊ အဆပသငေသာအရာမား၊ ကညဆခြ (ေသနတ)ႏင ေပါကကြေစတတေသာ အရာဝတမားပါဝငသည။

(ခ) ေသနတမား

၁၃၈။ ေသနတအေထာကအထားမားဟသည ပစၥတေသနတႏင ေသနတရညမားအား၊ အသးျပၿပးေသာ ကညဆ မားကသ႔ေသာ ကညဖးမား၊ ေသနတမ ပစခတၿပးေနာက ထြကလာသည ကညဖးမား၏ ပစႏင ေရြ႕လားမႈ အေနအထား အပါအဝငပစလႊတလကေသာအရာတ႔၏အျခငးအရာက ေလလာမႈသတငးအခကအလကမား စသညတ႔အား စစေဆးျခငးမ ရရျခငးျဖစသည။ ေလကငသငၾကားထားသည စစေဆးသမားအေနျဖင အသျပၿပးေသာ ကညဖးမား၊ ကညေထာငမား၊ ဆကစပမႈရသည ခယမးမးေကာကအစတအပငးမားအား သကဆငရာ ေသနတအမးအစားျဖင ခတဆကေပးႏငပါသည။ ပစခတခၿပးသည ကညဖး သ႔မဟတ ခယမးမးေကာကမားအား သကဆငရာေသနတႏင ကကညမႈရျခငးက ေဖာထတမႈအျပင၊ စစေဆးသအေန ျဖင ေသနတထတလပသကလညး ေဖာထတေပးႏငပါမည။ သ႔ေသာ ဤပ႐တေကာအား မၾကမးျပစစဥ အခနက toolmark ႏင ေသနတမား စစေဆးမႈအတြက အတအကသတမတထားၿပး တစကမာၻလးလကခ ထားသညလပငနးစဥ မရထားေသးပါ။104

၁၃၉။ လကနကစစေဆးသမားသည အျမဆသလ ေသနတအမနတကယ ပစခတချခငး ရမရကစစေဆးရန ေသနတပစခတမႈ စစစျခငးအတြကေသာလညးေကာငး၊ ေသနတပစခတခသညေနရာႏင ပစခတသညေနရာ အၾကား အကြာအေဝးကသတမတရန အဝတအစားကသ႔ေသာ ပစၥညးမားက စစစျခငးအတြကေသာ လညး ေကာငး တာဝနရပါသည။ မသကၤာဖြယျဖစသ၏ လကမား သ႔မဟတ အဝတအစားအေပၚရ ဓာတေဗဒဆငရာ သလြနစမားအရ သ/သမတြင ေသနတပစခတခေၾကာငး ေဖာျပေပးနငပါသည။

(ဂ) လကေဗြရာမား

၁၄ဝ။ လကေဗြရာမား (လကမလကေဗြရာမား အပါအဝင) သည လပဂၢလတစဥးခငးအား ျဖစႏငေျခရျခငး အျမင ဆးအျဖစ ေဖာထတေပးသည အခနၾကာျမငစြာကပင ကငသးခသည နညးလမးတစချဖစသည။ လကေဗြရာ မားအား ႏႈငးယဥရာတြင လကေခာငး၊ လကမမားသာမက လကဖဝါး၊ ေျခေထာကႏင ေျခမမားေပၚရ အစငးေၾကာငးမားဆမတႏင အစငးေၾကာငးမား၏ ကြျပားေသာပစမားအေပၚ အေျချပပါသည။ အမႊာပးမား တြငပင ကြျပားေသာလကေဗြရာမား ရပါသည။ ပမနအားျဖင လကေဗြရာမားက စေဆာငးရေလရၿပး၊ ၎ သည သပၸနညးလမးဆငရာ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငး၏ ေယဘယနညးလမးတစခလညး ျဖစပါသည။ သ႔ေသာ လကေဗြရာသည တစစတတစပငးသာရသညအေျခအေနမးတြင ျပနာရႏငပါသည။

၁၄၁။ လကေဗြရာမားက နညးပညာမားစြာကအသးျပၿပး မကႏာျပငအမးမးအေပၚတြင ေတြ႔ျမငႏငၿပး ၎တ႔မ ရရႏငသည (အထးသျဖင ေခာေမြ႔ေတာကပေသာ ေနရာမး)။ ဤတြင လကေဗြရာရသညေနရာအေပၚ အမႈန႔မားျဖးေပးၿပး တတ သ႔မဟတ ကပခြာတစချဖင ကပခြာလပေပးရပါသည။ လကေဗြရာရသညေနရာအား အမႈန႔မားျဖးေပးၿပး ဓာတပ႐ကကးႏငပါသည။ ၎အား ၿပးျပညစေသာ အရာတစခအျဖစ ရယႏငၿပး စစ ေဆးမႈအတြက ဓာတခြခနးသ႔ ေပးသြငးႏငပါသည။ ငပေနေသာ လကေဗြရာမားအား ဓာတေဗဒအဆငျမင နညးလမးမားအသးျပလက စမဝငႏငေသာ မကႏာျပငအေပၚတြင ျမငသာထငသာရေအာင ျပနေဖာႏင

104 ဥပမာ၊ မႈခငးေရးရာသပၸပညာအသငးအဝငး၏လအပခကမားက ေဖာထတေပးေရးဆငရာေကာမတ၊ အမးသားသေတသနေကာငစ၏ ယႏကတကစတတတြင မႈခငးေရးရာသပၸပညာရပက အားျဖညေပးျခငး - ေရ႕သ႔ဥးတညသည လမးေၾကာငး၊ အေမရကနတရားစရငေရးဌာန၊ ဝါရငတန ဒစ၊ ၂ဝဝ၉၊ စာ ၁၅ဝ-၅၅ ကၾကညပါ။ http://www.nap.edu/catalog/12589.html

45

ပါသည။ အထးသျဖငစာရြကအေပၚတြင ပ၍ထေရာကမႈရသည။ ဓာတေဗဒအဆငျမငနညးလမးမားက ေယဘယအားျဖင အခငးျဖစရာေနရာမဟတဘ ဓာတခြခနးတြငသာ ေဆာငရြကႏငသညျဖစရာ ထအရာ ဝတမားက ထတပးျခငးႏင သယယပ႔ေဆာငေရးတြင အထးဂ႐စကေပးရပါမည။

(ဃ) ဇဝေဗဒဆငရာမဟတေသာ အျခားသကေသအေထာကအထား

၁၄၂။ အျခားသကဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားဟသညတြင တပမေတာ၏လကနကႀကးမား၊ အမင မားကစစစျခငး၊ အရာမား (ဥပမာ၊ ကားဘးေျခရာမား၊ ေျခရာကနရစမႈမား)၊ ပစစစစမႈ (ဥပမာ၊ ေသြးစငးရာ ပစ/ေသြးစငသညအရာက စစစျခငး၊ ေလာငကၽြမးမႈပစ၊ ကးပမႈမားစစစျခငး)၊ ထခကထငမတရာမား၊ ကား ေဆးေရာင စစစမႈႏငစပလဥးၿပး ႏႈငးယဥခကႏင ေဖာထတခက၊ သကဆငရာစာရြကစာတမးမား အစရ သညတ႔ ပါဝငသည။ ထသ႔ေသာ သကေသ အေထာကအထားမားအား စစစမႈမားက အတညျပထားသည သပၸနညးပညာဆငရာ နညးလမးတစချဖင အေထာကအကျပရရေစရန ဂ႐တစကေဆာငရြကရပါမည။

၄။ ဒစဂစတယပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထား

၁၄၃။ ဒစဂစတယသကေသအေထာကအထားဟသည အလကထေရာနစစကကရယာတစခတြင သေလာငထား သည ၎အားျဖင လကခရရထားသည သ႔မဟတ လႊေျပာငးထားသည သတငးအခကအလကႏင ေဒတာ အခကအလက မားအားကဆလပါသည။ ဒစဂစတယသကေသအေထာကအထားမားက ကငမရာမား၊ အငတာနက၊ ကြနပတာမား၊ မဘငးဖနးမားႏင အျခားဒစဂစတယမဒယာမားျဖစသည USB Sticks ကသ႔ ေသာ စကကရယာမားထရ ပမားတြင ေတြ႔ရနငပါသည။

၁၄၄။ ဒစဂစတယသကေသအေထာကအထားသည စစမးစစေဆးမႈမားတြင ပ၍အေရးပါလာပါသည။ ၎အား အရငးအျမစမားစြာမ ရရႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အငတာနကႏင ဆရယမဒယာမားကသ႔ေသာ ပြငလငး ေသာစနစမား၊ ကြနပတာမား၊ လကေတာမား၊ မဘငးဖနးမားႏင ကငမရာမားကသ႔ေသာ ကန႔သတထား ေသာ စနစမားျဖစသည။ အငတာနကႏင မဘငးဖနး ဝနေဆာငမႈေပးသမားသည ၎တ႔၏ ေဒတာမား (ဥပမာ၊ ဖနးေခၚဆသညမတတမးမား)က အခနကာလ အကန႔အသတအတြငးသာ ထနးသမးပါသည။ စစမးစစေဆးမႈတစရပအား စစဥသညအခါ စစမးစစေဆးသမားအေနျဖင ၎ဝနေဆာငမႈေပးသမားက ေဒတာမားက မညမၾကာၾကာ ထနးသမးထားခေၾကာငး သရထားသငပါသည။ သ႔မသာ ရရႏငသညအခနကာလေဘာငအတြငး သငေလာသာ သတငးအခကအလကမားက ေတာငးဆႏငမညျဖစသည။

၁၄၅။ ဒစဂစတယသတငးအခကအလကမားက ပစမးစျဖင မတတမးသြငးယႏငပါသည။ ၎တ႔မာ ဓာတပမား၊ အသ သြငးယမႈမား၊ ဗဒယမတတမးမား၊ အးေမး/ကြနယက ဆကသြယမႈမား၊ စာသား/sms မကေဆခမား၊ မဘငးဖနး အပလေကးရငးမားႏင ဆရယမဒယာတ႔ျဖစၾကသည။ ထသတငးအခကအလကမားအားလးတ႔သည စစမးစစေဆးသ တစဥးအတြက အသးဝငႏငပါသည။ သ႔ေသာ metadata မားသည လြယကစြာ ျခယလယခရႏငပါသည။ ဒစဂစတယ သကေသအေထာကအထားက မနကနေၾကာငးသကေသျပျခငးသည စနေခၚမႈတစရပျဖစသည။ စစမးစစေဆးမႈတစခတြင ဒစဂစတယ သကေသအေထာကအထားသည အေရး ႀကးေၾကာငးရယထားပါက အရညအခငးျပညဝေသာ မႈခငးေရးရာ ကၽြမးကငပညာရငတစဥးမ သကေသ အေထာကအထားက ရရရနႏင/သ႔မဟတ စစေဆးမႈျပေစရန ႀကးစား အားထတသငပါသည။


၅။ မႈခငးႏငစပလဥးသညေငြစာရငး

၁၄၆။ မႈခငးေရးရာေငြစာရငးသည ေငြစာရငး၊ ကနးဂဏနးစာရငးဇယားႏင စးပြားေရးဆငရာ စစစသးသပမႈအား ရာဇဝတမႈဆငရာ စစမးစစေဆးမႈအတြက အသးျပျခငးျဖစသည။ မသကၤဖြယရာ ေသဆးမႈတစရပအား စစမးစစေဆးရာတြင ၎သည သတျဖတျခငးကျဖစေစသည အေၾကာငးရငးႏင ျဖစႏငဖြယရာ မသကၤာဖြယ ျဖစသမား သ႔မဟတ သကေသမားက ေဖာထတရန အေထာကအကျဖစေစသည သတငးအခကအလက မားက ေဖာျပေပးႏငပါသည။

၆။ ေျမ/ပတဝနးကငရ နမနာပစမား

၁၄၇။ အခငးျဖစပြားရာေနရာသည အမျပငေနရာျဖစပါက၊ ေျမ/ပတဝနးကငရ နမနာပစမားက ရယထားသင ပါသည။ အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင အနးအနားဝနးကငေနရာမားရ နမနာပစမားက ရယသငပါသည။ နမနာပစမားက ျပစမႈကးလြနသအျဖစ စြပစြခထားရသ၏ အဝတအစား/ဖနပတ႔မလညး ရယသငပါသည။ အခငးျဖစရာေနရာမ ရရသည နမနာပစက မသကၤာသထမရယသည နမနာပစမားျဖငႏႈငးယဥျခငးသည ကြငးဆကတစခကေပးႏငပါသည။

ဆ။ အေလာငးခြစတစစေဆးျခငး

၁။ အေထြေထြအေျခခမ

၁၄၈။ စာပဒ ၂၅ တြင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစနငေျခရျခငးတစခအား စစမးစစေဆးေရးဆငရာ ရညရြယခကမား ေဖာျပေပးထားပါသည။ ယငးရညရြယခကမား အေကာငအထညေဖာေဆာငႏငရနအတြက အေလာငးခြ စတစစေဆးမႈလအပခက က ထညသြငးစဥးစားေပးသငပါသည။ ျဖစႏငေခရေသာ သကေသမားကေဖာ ထတျခငးဆငရာ ခၽြငးခကမလြ၍ ရညရြယခကမားအားလးသည အေလာငးခြစတမႈ ေဆာငရြကခကအေပၚ အတငးအတာတစခအထ အားကးရပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ရညရြယခကမား အထေျမာကေစရနမာ မႈခငးဆရာဝန ၏ အေရးႀကးေသာ တာဝနတစချဖစလာေလရာ ၎တ႔သည ေသခာစြာ ေလကငသငၾကားမႈခယရမညျဖစ ၿပး အေတြ႔အၾကရရပါမည။

၁၄၉။ ေဆးခနးဆရာဝနမား၏ တာဝနမားက ေယဘယအားျဖင အမားျပညသမားက နားလညသေဘာေပါကၾက ေသာလညး မႈခငးဆရာဝနမားႏင စပလဥးသညတာဝနမားကမ နားမလညၾကပါ။ 105 ေသဆးျခငး စစမးစစ ေဆးမႈႏငစပလဥးသည မႈခငးဆရာဝနမား၏တာဝနမားမာ - (၁) ေသဆးသမညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာ ထတျခငးက ေသခာမႈရေစရန ကညေပးရန၊ (၂) ေသဆးမႈ၏ အေၾကာငးအရငးႏင အေျခအေနရပမားက ေဖာထတရာတြင ေသခာမႈရေစရန ကညေပးရနႏင (၃) လပေဆာငရာတြငဂ႐စကမႈ၊ ကၽြမးကငမႈျဖင ေဆာင ရြကရနတ႔ ျဖစသည။ ယငးတာဝနမားကေဆာငရြကရာတြင အေလာငးခြစစစစေဆးမႈ၏ အေျခခရညရြယ ခကမားက နားလညရနလအပပါသည။ ယငးရညရြယခကမားမာ (၁) ေသဆးသထမ ေဖာထတထားသည ဝေသသလကၡဏာမားအားလးက (လအပပါက) ရာေဖြၿပး မတတမးျပစထားရန၊ (၂) ဒဏရာဒဏခကမား အပါအဝင ေရာဂါေဗဒႏငဆကႏႊယေသာျဖစစဥအားလးက မတတမးတငရန၊ (၃) ေသဆးသ၏ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးႏငစပလဥးၿပး အၿပးေကာကခကခရန (လအပပါက)၊ (၄)ေသဆးမႈကျဖစေစသည အေၾကာငး ရငးမားႏင ေသဆးျခငးအတြက ကညပပးေပးသညအခကမားအတြက အၿပးသတေကာကခကခမတရန

105 ဤစာတမးတြင၊ မႈခငးေရးရာေရာဂါေဗဒပညာရင၊ မႈခငးဆရာဝန၊ အေလာငးခြစတၾကည႐ႈသ prosector ဟသညတ႔အား အျပနအလနဖလယအသးျပထားပါ သည။ အေလာငးခြစတၾကညရႈသဟသည အေလာငးခြစတမႈက ေဆာငရြကသျဖစသည။

47

တ႔ျဖစသည။106 ေသဆးသညအျဖစအပကမားက မသရရသည သ႔မဟတ ေမးခြနးထတေနရသည အေျခ အေနမးတြင အျဖစအပကမားက ျပနလညတညေဆာကမႈျပရနအတြက မႈခငးဆရာဝနတစဥးသည အေလာငး ခြစတမႈဆငရာ ေတြ႔ရခကမားႏင အၿပးသတမတခကတ႔က အသးျပသငပါသည။ ျဖစႏငပါက ဆရာဝနသည အခငးျဖစပြားရာေနရာ၊ အထးသျဖင ႐ပအေလာငးရသည မလေနရာသ႔ သြားေရာကသငပါသည။107

၁၅ဝ။ မႈခငးဆရာဝနတစဥးအေနျဖင အျပသေဘာေဆာငေသာ၊ သကဆငရာ အႏတလကၡဏာေဆာငေသာ ေလလာခကမားႏင ေတြ႔ရခကမားက မတတမးတငရာတြင အျခားမႈခငးဆငရာ ေရာဂါေဗဒပညာရငမ အျခားအခနတြင လာေရာကၿပး အမႈႏငစပလဥး၍ အမအခကငးစြာျဖင မမ၏ နဂးခပမတခကမား ခမတ ႏငေစရန ေဆာငရြကေပးသငပါသည။ မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာသည အဓကအားျဖင အျမငပငးဆငရာႏငပတသကေသာ အသးခမႈျဖစေလရာ ၎တြင အရညအေသြးေကာငးမြနေသာ - ျဖစႏငက ကာလာ အေရာငပါေသာ ဓာတပ႐ကကးမႈအေပၚတြင မတညေနျခငး ပါဝငသည။

၁၅၁။ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈမတတမးအား ေသဆးသသည ကယထလကေရာက ကးလြနမႈခခရျခငးရမရ (၎တ႔သည ညႇငးပနးႏပစကခရမႈ ရမရ အပါအဝင)ကလညးေကာငးႏင ဒဏရာဒဏခကမားက ေသဆးမႈ က ျဖစေစျခငး ရမရကလညးေကာငး အာဏာပငမားႏင အျခားသမားမ သတမတေပးမႈတြင ကညေပးရန အသးျပနငပါသည။ ၎က အေျချပလက အေလာငးခြစတစစေဆးမႈမတတမးတြင ေတြ႕ရခကမားႏင ဒဏရာဒဏခကမား၏ စာရငးပါဝင႐မသာမက ၎တ႔အား အနကဖြငဆခကလညး ပါဝငရပါမည။ အကယ ၍ ဒဏရာဒဏခကတစစတစရာသည ဥပမာ ညႇငးပနးႏပစကမႈ ျပခရစဥအတြငးျဖစေပၚခသညအရာကသ႔ ေသာ အခ႕ေသာ နညးလမးတစခခအားျဖင ျဖစပကခေၾကာငး မႈခငးဆရာဝနမ ယဆပါက သ/သမအေနျဖင ယငးယဆခကအား အေလာငးခြစတစစေဆးမႈအစရငခစာတြင စာအေရးအသားျဖင ေဖာျပေပးရန ခငခင မာမာ တကတြနးပါသည။ ထ႔အျပင အကယ၍ ဒဏရာဒဏခကမား အစအေပါငးတ႔က အားလး အတတကြ ထညသြငးစဥးစားၾကညရေသာ ညႇငးပနးႏပစကမႈေၾကာငျဖစေပၚလာသည ပစတစမးျဖင သေဘာသက ေရာကေနပါက ၎က အေလာငး ခြစတစစေဆးမႈအစရငခစာတြင ရငးလငးစြာေဖာျပသငပါသည။ မႈခငး ဆရာဝနအေနျဖင ေသဆးသသည ကယထလကေရာက ကးလြနခရ (ညႇငးပနးႏပစကခရ) ျခငးရျခငး၊ မရျခငးဆငရာ ေနာကဆး ဆးျဖတသတမတခကက မခမတႏငပါေသာလညး ျဖစေပၚလာသည ဒဏရာ ဒဏခကမားမညသ႔ ျဖစပကခသညဟသညက ျဖစႏငပါက ရငးလငးေဖာျပေပးရနမာ သ/သမ၏ တာဝန ျဖစပါသည။ ေလလာေတြ႔ရရသည ဒဏရာဒဏခကမားႏင ဒဏရာရေစသညနညးလမးအၾကား ဆကစပမႈ မားက မႈခငးဆရာဝနကယတငမ ေဖာထတေပးျခငးမးမဟတပါက အေလာငးခြစတစစေဆးမႈေဆာငရြက ရျခငး၏ အဓကအခကျဖစသည ေသဆးမႈေနာကကြယမ အမနတရားကရာေဖြရန ကညျခငးက ဆး႐ႈးသြားပါ လမမည။

၁၅၂။ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈဆငရာ အေသးစပလမးညႊနခကမားက ရရႏငသညအရငးအျမစမားကေထာကဆလက အတတႏငဆးလကနာသငပါသည။ အမႈ၏အျခအေနရပမားအရ လအပမႈ သ႔မဟတ ႏစလဖြယရ ေၾကာငး ယဆရပါက ေနာကထပအရငးအျမစမားက မႈခငးဆရာဝနအေနျဖငေတာငးဆသငပါသည။ လမး ညႊနခကမားက အသးျပျခငးသည ခငလၿပး ယၾကညအားထားရေသာ နဂးခပမတခကမားရရရန အခြင ေပးလမမညျဖစရာ အျငငးပြားဖြယရာအမႈမားက မနကနေသာေျဖရငးမႈရရရန ကညေပးပါမည။ ၎သည မသကာၤဖြယရာေသဆးမႈတစခအား စစမးစစေဆးရာတြင အေျဖရာမရသည ေမးခြနးမားအားျဖင မးေလာင ရာ ေလပငခရသည ထငေၾကးေပးျခငးႏင ေစာငးေျမာငးေျပာဆမႈတ႔က တားဆးႏငပါလမမည။

106 ဥပမာ၊ M.El-Nageh,B.Linehan,S.Cordner,D.WellsandH.McKelvie ၏ ဓာတခြခနးေဆးပညာႏငမႈခငးေရးရာေရာဂါေဗဒတြင ကငဝတဆငရာကငသးမႈ၊ အေရ႕အလယပငးေဒသ၊ Alexandria၊ အဂစႏငငမားဆငရာ WHO ၏ ေဒသဆငရာ႐း၊ ၁၉၉၉၊ စာ ၃၈-၃၉၊ www.emro.who.int/dsaf/dsa38.pdf

107 ဤေကာကႏတခကသည ေယဘယအားျဖင မႈခငးေရးရာအေလာငးခြစတစစေဆးမႈတစခရ အေလာငးခြစတသ၏ တာဝနမားႏငစပလဥးၿပး၊ ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးတစရပတြင ပါဝငမႈက မဆလပါ။ ေနာကျဖစရပတြင ျဖစႏငက ေမာမနးထားသညအရာမာ မႈခငးဆရာဝနသည အမားအားျဖင ရဌာန၏ေတာငးဆမႈအရ ေသဆးသည အခငးျဖစပြားရာေနရာသ႔ သြားေရာကပါလမမည။


၁၅၃။ အေလာငးအားခြစတစစေဆးမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားတြင ညႇငးပနးႏပစကမႈအားထတေဖာ ျခငးအား aide-memoire အျဖစ လမးညႊနျခငးလညးပါဝငေလရာ ထသ႔ေသာအမႈမားအား အကျဖတ ဆနး စစမႈတြင အေတြ႔အၾကမရသည မႈခငးဆရာဝနအမားအတြက အေထာကအကျဖစေစပါမည။ အေလာငးခြစတ စစေဆးမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားက အ႐းစအၾကြငးအကနမားစစစမႈဆငရာ အေသးစတ လမးညႊနခကအားျဖင ပပးေပးထားပါသည။

၁၅၄။ မႈခငးဆရာဝနသည အေလာငးခြစတစစေဆးမႈအတြက တာဝနယမႈႏင တာဝနခမႈရသငပါသည။ တစနညး အားျဖင သ/သမ အေနျဖင ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအား စစမးစစေဆးမႈတစခလး၏ အဆပါက႑က တာဝနယသျဖစသငၿပး၊ ေသဆးသ၏ ဂဏသကၡာက ေလးစားမႈေပးရနလအပခကအပါ အဝင သကဆငရာဥပေဒႏင ကငဝတမားအရ တာဝနခမႈရသငပါသည။ (စာမကႏာ ၄၅ ကၾကညပါ)

၁၅၅။ ေသဆးသ၏႐ပအေလာငးအား မႈခငးဆရာဝနထတြင ကးေၾကာငးဆေလာေသာ အနညးဆး အခနကာလ (ဥပမာ ၁၂ နာရၾကာ) တစခအတြငး ထားရေပးရပါမည။ ယငးအနညးဆးအခနကာလသည သငေလာၿပး အလငစလမျဖစေသာ စစေဆးမႈတစခအတြက လေလာကေသာအခနျဖစရပါမည။ စစေဆးမႈအတြကခြငျပထားသညအခနပမာဏ သ႔မဟတ စစေဆးမႈက ခြငျပေသာအေျခအေနရပမားႏငစပလဥးၿပး မႈခငးဆရာ ဝနအေပၚတြငလကေတြ႔မကေသာ ကန႔သတခကမားက မႈခငးဆရာဝနမားအေပၚ တစခါတစရ ထားရ တတပါသည။ လကမခႏငေသာအေျခအေနရပမားက လကနာရန သတမတခရပါက မႈခငးဆရာဝနအေနျဖင ထသ႔ေသာ ညႇႏႈငးထားသညစစေဆးမႈမးက ေဆာငရြကရန ျငငးဆႏငခြင ရသငၿပး၊ ထအေျခအေနရပက ရငးျပသည အစရငခစာတစခကလညး ျပငဆငသငပါသည။ ထသ႔ေသာ ျငငးဆခကကလညး စစေဆးမႈ ျပရန မလအပ သ႔မဟတ မသငေလာဟ၍ အနကမဖြငဆသငပါ။ ခကခေသာအေျခအေနရပမား သ႔မဟတ အျဖစအပကမားရလငကစား မႈခငးဆရာဝနမ စစေဆးမႈက ဆကလကေဆာငရြကရနဆးျဖတလကပါက သ/သမအေနျဖင အေလာငးခြစတစစေဆးမႈအစရငခစာတြင ကနသတခကမား သ႔မဟတ ပတပငတားဆးမႈ မားဆငရာ ရငးျပခကက ထညသြငးသငပါသည။

၁၅၆။ ရငခြ႐၊ ဓာတမတ႐ကသညပစၥညးမား သ႔မဟတ ေသခာစြာေလကငသငၾကားထားသည အမႈထမးမား စသညကသ႔ေသာ အရငးအျမစမားသည ေနရာတငးတြငမရရႏငပါ။ ၎တ႔၏ေထာကပမႈႏင ထနးသမး ျပျပငစရတမားသည ေယဘယအားျဖင မႈခငးဆရာဝန၏ တာဝနလညးမဟတပါ။ မႈခငးဆရာဝနမားသည ကြလြေသာ ႏငငေရးႏင ဥပေဒေရးရာစနစမား ေအာကတြင ေဆာငရြကမႈျပရပါသည။ ထ႔အျပင လမႈေရးႏင ဘာသာေရး ဓေလထးတမးမားသည ကမာၻတစဝမး ျခားနားလကရပါသည။108 သ႔ျဖစ၍ မႈခငးဆရာဝန အေနျဖင အေလာငးခြစတစစေဆးမႈမားေဆာငရြကရာတြင ဤပ႐တေကာရ အဆင အားလးက လကနာနင လမမညမဟတပါ။ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားမ အနညးငယေသြဖယမႈ မားသည မလႊမေရာငၾကရမညျဖစသည။ သ႔မဟတ အခ႕ေသာအမႈမားတြင ဥးစားေပးထကေသာ ေဆာင ရြကမႈ ျဖစႏငပါသည။ သ႔ေသာ၊ လမးညႊနခကမားမ ကြလြမႈအမားစရလာပါက ၎အား အတအလငး မတစ ေရးသားၿပး အေလာငးခြစတစစေဆးမႈ အစရငခစာတြင အေၾကာငးျပခကမား ေဖာျပေပးရပါမည။

၁၅၇။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးအေပၚ စစမးစစေဆးရာတြင ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအား မသားစ၏ထနးခပမႈမ ရယၿပး စစမးစစေဆးေရးယႏယား၏ ထနးခပမႈတြငထားရရပါသည။ မႈခငးဆရာဝန အေနျဖင ဤစာတမးတြင ေဖာျပထားသညတာဝနမားက ေကာငးမြနစြာေဆာငရြကရနတာဝနႏငအည မသားစ၏ ျဖစႏငဖြယရေသာ စတပငးဆငရာႏင အျခားအေႏာငအယကမားကလညးေကာငး၊ မသားစ အတြက အဆငမေျပမႈမားကလညးေကာငး သရထားသငၿပး ထသ႔ေသာ အခကအခမားက ေလာႏငသမ ေလာခေပးသငပါသည။

108 ဥပမာ၊ AbedelfattahAmor မ အေမရကန ႏငငသ႔ မစရငအျဖစသြားေရာကရာ ေရးသားသည ဘာသာေရး သ႔မဟတ ယၾကညကးကြယမႈ လြတလပျခငးဆငရာ အထးကယစားလယေတာ၏ အစရငခစာ၊ ကလသမဂၢစာတမး E/CN.4/1999/58/Add.1၊ စာပဒ ၁၅(ခ)။

49

၂။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးက စစမးစစေဆးရာတြင ဓာတမန႐ကျခငး၏အခနးက႑

၁၅၈။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရျခငးဆငရာ အေၾကာငးရငးႏင အေျခအေနရပမားက စစမးစစေဆးရာ တြင သာမနဓာတမန႐ကျခငးက အသးျပေလရၿပး ၎သည အေရးႀကးေသာ အစတအပငးတစခလညး ျဖစပါသည။ လြနခသည ႏစမားအတြငး cross-sectional အပငးလက ဓာတမန႐ကျခငး၊ သးဖကျမင three-dimensional ဓာတမန႐ကျခငး သ႔ မဟတ စကငဖတျခငး scanning (ကြနပတာစနစျဖင ဓာတမန ႐ကျခငး - CT Scanning ၊ သလကဓာတ ပတင႐ကခတမႈျဖင ဓာတမန႐ကျခငး magnetic resonance imaging- MRI Scanning) ဟသရသည ဓာတမန႐ကျခငးပစအသစမား ေပၚထြကလာျခငးသည အမား ျပညသမား၏ စတကးဉာဏစြမးက ဖမးယႏငခၿပး “virtual autopsy” (အကးသကေရာကမႈရေသာ ခြစတ စစေဆးမႈ) ဟသည အသးအႏႈနးသည ဘာသာစကားအျဖစ အသးျပလာၾကပါသည။ Scanning ဓာတမန ႐ကျခငးအား ႐းရာအစဥလာျဖစသည ခြစတစစေဆးမႈက ယၾကညစတခစြာျဖင အစားထးႏငေၾကာငး ေမာမနးခကမားသ႔ ယငးအသးအႏႈနးထတြင နစဝငေနသညအယအဆက ဥးတညေပးခပါသည။ ထသ႔ ေသာေမာမနးခကမားက မျဖညဆညးေပးႏင။

၁၅၉။ ခႏၶာကယတစခလး စကငဖတျခငး scanning သည ေသဆးမႈအား စစမးစစေဆးရန ေဆးပညာဆငရာသပၸ စြမးရညက ေအာကပါအေၾကာငးရငးမားအတြက အားေကာငးလာေစပါသည။

(က) ႐းရာအစဥလာနညးလမးျဖင လြယကစြာစစေဆးမႈမျပႏငသည အစတအပငးမားက ယချမင ေတြ႔ႏငျခငး။

(ခ) အခ႕ေသာအမႈမားတြင စကငဖတ scanning ထားသညေဒတာမားမ သးဘကျမငဓာတမနသ႔ ျပနလညတညေဆာကျခငးသည ဒဏရာဒဏခကမား သ႔မဟတ ေရာဂါက ရငးလငးေဖာျပေပးရနကညေပးႏငၿပး၊ ထပရပမားက လကခႏငျခငးျဖင တရား႐းမားအား ၎ရငးလငးေဖာျပမႈက နားလညသေဘာေပါကေစရန ကညေပးႏငပါသည။

(ဂ) အမးစလငေသာ အသကေသဆးမႈကျဖစေစသည သေဘာဝေဘးအႏရာယဒဏခရသမားအား အေရးေပၚဥးစားေပး ထားရႏငၿပး၊ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈအတြက အလားအလာက တးျမႇငေပးပါသည။

(ဃ) ေရရည ဒစဂစတယဆငရာ ဓာတမနပမားက သေလာငျခငးသည ေသဆးသည႐ပအေလာငးအား စစေဆးမႈက ျပနလည သးသပမႈျပႏငျခငးအတြက အေထာကအကျဖစေစပါသည။

(င) အေလာငးခြစတစစေဆးမႈနညးပါးသညအေျခအေနတြင ေဆးဘကဆငရာ - ဥပေဒေရးရာ စနစ မားသည ေသဆးသည႐ပအေလာငးမ သတငးအခကအလကမားက ရရႏငျခငး၊ ထသ႔မဟတက ရရႏငႏငမည နညးလမးမရျခငး။

၁၆ဝ။ ဤအသစေသာ ဓာတမန႐ကကးမႈအတြက ကနကစရတသည တစကမာၻလးအတငးအတာတြင ကယကယ ျပန႔ျပန႔ အကနအကခႏငရန ျဖစႏငေခသပမရလပါ။ ထ႔အျပင ေဆာငရြကမႈအမားအျပားက လပေဆာငၿပး ေသာလညး အေလာငးခြစတစစေဆးမႈႏင ႏႈငးယဥရေသာ scanning နညးစနစအသးျပျခငးအားျဖင ႏးႏႊယေနေသာ အထအရလြယကမႈ၊ တကမႈ၊ ၾကတငခန႔မနးရသည ေတြ႔ရခကမားဆငရာတနဖး အစရ သညတ႔အား ျပညျပညစစေလလာမႈျပရန လအပပါေသးသည။

၁၆၁။ ႐းရာအစဥလာ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈ၏ ပပးမႈမပါဘ ဓာတမန႐ကကးသညနညးစနစအားျဖင မညသည ေမးခြနးမားက ေကာငးစြာေျဖၾကားႏငမညဟသညက နားလညရန အေတာအတနသင အေတြ႕အၾက လအပပါသည။ ယငးပရပမားသည ပကတမကလးျဖငျမငႏငေသာ ပရပမားမ ကြာျခားေနၿပး၊ ႐းရာအစဥလာ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈမရရသည သတငးအခကအလကမားႏင အတငးအတာတစခအထသာ ထပတ


ကပါလမမည။ ခႏၶာကယ၏ အစတအပငး ပစနမနာမားသည အေလာငးခြစတစစေဆးၿပးေနာက စမးသပမႈပစအားလးအတြကလအပပါသည (ဥပမာ၊ ဝသေဗဒ၊ တစသးဆငရာ ေလလာမႈ၊ အဏဇဝေဗဒ)။ ထ႔ေၾကာင အေလာငးခြစတစစေဆးမႈတစရပမ တစခါတစရမရရႏငဘ၊ ႐ပအေလာငးအား scanning ျပလပျခငးအား ျဖငသာ ရရႏငသည သတငးအခကအလကမားျဖစပါက ယငးသတငးအခကအလကမားသည ျဖညစြကမႈ ကေပးၿပး၊ အေလာငးခြစတစစေဆးရာမ ရရသညသတငးအခကအလကမားက အစားထးမႈမျပပါ။

၁၆၂။ အခ႕ေသာအမႈမားတြင ေသဆးသ၏ ေဆးမတတမး၊ ေသဆးမႈ၏အေျခအေနရပမားဆငရာသတငးအခကအလကမား၊ ေသဆးသညခႏၶာကယအား အျပငပငးဆငရာစစေဆးမႈ စသညတ႔နငအတ scanning လပျခငး မ ေတြ႔ရခကမားသည ေလကငသငၾကားထားၿပး အေတြ႔အၾကရ မႈခငးဆရာဝနတစဥးမ ေသဆးမႈႏင စပလဥးၿပး ေၾကာငးကးသင နဂးခပမတခကမားက ရရႏငရနအတြက လေလာကပါလမမည။ ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငးတြင ထသ႔ေသာ နဂးခပမတခကမားသည စာပဒ ၂၅ တြင ေဖာျပထားသည ေသဆးမႈ စစမးစစေဆးျခငး၏ ရညရြယခကမားအားလးက ျဖညဆညးရန လေလာကႏငဖြယမရပါ။ ညႇငးပမးႏပစကမႈေၾကာင ေသဆးသည ႐ပအေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈမ ရာေဖြေတြ႔ရခကက ေဖာျပ သည အေလာငးခြစတစစေဆးမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား၏ အခနးတြင ေဖာျပထားသညအတငး ကန႔လန႔ျဖတ ဓာတမန႐ကကးမႈ cross-sectional scanning နညးစနစသည အခ႕ေသာ ညႇငးပနးႏပစကမႈ ပစမားက ရာေဖြေတြ႔ရရန အထးသျဖင ကညေပးႏငပါလမမည။

၁၆၃။ ကန႔လန႔ျဖတဓာတမန႐ကကးမႈႏင သးဘကျမငဓာတမန႐ကကးမႈဆငရာ နညးပညာသည စာပဒ ၂၅ တြင ေဖာျပထားသည ရညရြကခကမားက ျဖညဆညးရန မခအားထားရမညျဖစၿပး၊ အေလာငးခြစတစစေဆး မႈမျပရန ဆးျဖတခကခမတထားပါက ဤခဥးကပနညးလမးအား အျပညအဝရငးျပေပးျခငး၊ အေၾကာငး ရငးမားက မတတမးျပစျခငး ေဆာငရြကသငပါသည။

ဇ။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားကစစစျခငး

၁၆၄။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစျခငးသည မားေသာအားျဖင အေသြးအသားခႏၶာကယနငစပလဥးသညအမႈမားျဖစသည ခႏၶာကယပငးဆငရာ အၾကြငးအကနမားက ဂဏသကၡာရရ စမခန႔ခြမႈ၊ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငး၊ ေသဆးသညအေၾကာငးရငးႏင ပစက အကျဖတသးသပျခငး၊ ေရးေဟာငးသေတသနဆငရာ ေသဆးသညအခနမစ၍ ေတြ႕ရသညအခနထ သကတမး သတမတသညနညးလမး၊ ေသဆးမႈႏငစပလဥးသည ပတဝနးကင အေျခအေနရပမားက ျပန လညတညေဆာကမႈအား ပပးေပးျခငး စသညတ႔ကသ႔ပင တညေသာအေျခခမမားႏင ဥးတညခကမားက လကနာပါသည။

၁၆၅။ မၾကာေသးမက ေသဆးျခငး၊ တစပငးတစ အ႐းစကနၾကြငးမႈ သ႔မဟတ တစကယလး အ႐းစအျဖစကနၾကြငးမႈ တ႔သည ဘကစစညးကမးတကရသညခဥးကပနညးလမး လအပပါသည။ အမႈအတြကတာဝနရသညမႈခငးဆရာဝနအေနျဖင အျခားအထးျပပညာရငမားႏင ပးေပါငးလပေဆာငရပါမည။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားႏင စပလဥးသညအမႈတြင မႈခငေရးရာ မႏေဗဒပညာရငတစဥး လအပပါသည။ မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒ ပညာသည ႐ပပငးဆငရာ၊ မႏေဗဒဆငရာ သအရႏင နညးလမးမားအား အသးချခငးျဖစရာ၊ အထး သျဖင ဥပေဒေရးရာကစၥရပမားက ေျဖရငးရနအတြက လ႔ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက ရာေဖြျခငးႏင စစစျခငးတ႔ႏင စပလဥးပါသည။ မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒပညာရငသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာ ထတျခငး သ႔မဟတ ေရာဂါေဗဒႏင ဒဏရာတ႔၏ လကၡဏာမားက ရာေဖြရနႏင ရငးလငးေဖာျပေပးရနရညရြယခကအတြက အ႐းပငးဆငရာသြငျပငလကၡဏာမားက စစစရာတြင မႈခငးဆရာဝနအား အကညေပး ပါသည။ မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒပညာရငသည ေရးေဟာငးသေတသနဆငရာ သကတမးသတမတသည

51

နညးလမးက အသးျပလက ေသဆးမႈ၏အေၾကာငးအရငးႏင ေသးဆးရသညပစအတြက နဂးခပမတခကရရႏငေစရန မႈခငးဆရာဝနႏင ပးေပါငးေဆာငရြကနငပါသည။

၁၆၆။ အ႐းစအၾကြငးအကနမား စစစျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမားတြင ထပမေသာလမးညႊနခကမား က ေဖာျပေပးထားပါသည။


၅။ အေသးစတလမးညႊနခကမား

က။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအား စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား

၁။ နဒါနး

၁၆၇။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအား စစမးစစေဆးမႈမားသည အခငးျဖစရာေနရာႏင ခတဆကေနသည မသကၤာဖြယ ျဖစသမား၊ ျပစမႈကးလြနခရသမား၊ ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားစသည တရား႐းမ လကခႏငဖြယျဖစေသာ သကေသအေထာကအထားမားက သပၸနညးကက ေဖာထတရန၊ မတတမးျပစရန၊ စေဆာငးရနႏင ထနးသနးရန ရညရြယပါသည။

၁၆၈။ မတတမးျပစမႈမားတြငေအာကပါတ႔ပါဝငသည -

(က) ဓာတပမတတမးျပစျခငး။ ဓာတပမားတြင ေျမပအညႊနးတငးတာခကႏင ဥးတညရာညႊနျပခက တ႔လညး ပါဝငႏငသည။ ဗဒယမတတမးျပစျခငးသည ဓာတပမတတမးျပစျခငးကလညး ျဖညစြက ေပးႏငေသာလညး ပရပၾကညလငမႈ ညဖငးေနတတေသာေၾကာငဓာတပရရရာ အဓကနညးလမး အျဖစ မယဆသငပါ။

(ခ) တငးတာခကမား။ (ဥပမာ၊ အရညအလား/အေလးခန/အျမင၊ ပၾကမးအမတအသားမား၊ ေျမပ သ႔မဟတ ဇယား၊ တငးတာမႈကရယာရလဒမား)

(ဂ) ေတြ႔ရခကမားက ေဖာျပေပးၿပး ေဒတာအခကအလကစေဆာငးမႈအား မတတမးတငထားသည မတစမား။

ယငးမတတမးမားက chain-of-custody ဟသည မတတမးထနးသမးမႈ ကြငးဆကစႏႈနးမားႏင အည စမခန႔ခြရနလအပၿပး ႀကးကငျခယလယမႈျပခႏငဖြယရျခငးမ ကာကြယေပးရပါမည။

၁၆၉။ လကနကကငပဋပကၡ အေတာအတြငးကာလကသ႔ေသာ တရားဥပေဒစးမးေရး ပကျပားသညအေျခအေန မးတြင စစမးစစေဆးမႈမားက ေဒသႏရ အာဏာပငမားမ ေဆာငရြကႏငမညမဟတပါ။ ထအေျခအေနမး တြင ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားမလညး ရာဇဝတမႈတစစတစရာမျဖစပြားေသးသေရြ႕ တရားစရငပငခြငက ခမတႏငမညမဟတပါ။ ထအေျခအေနမားတြင ကနးမာေရးလပသားမား၊ ဂာနယလစမား၊ လ႔အခြငအေရးတတၾကြလႈပရားသမား ကသ႔ေသာ မႈခငးေရးရာမဟတသည ပညာရငမားသညသာ အခငးျဖစရာေနရာသ႔ ပထမဆးေရာကရမညသမား ျဖစႏငပါသည။ ထသကေသမားတြင သကေသအေထာကအထားမားက ေဖာ ထတရန၊ မတတမးျပစရနႏင စေဆာငးရန တရားဝငလပပငခြငအာဏာမရေသာလညး ၎တ႔မ မတတမး ျပစထားသညအရာမားသည အနာဂတ စစမးစစေဆးမႈမားအတြကေသာလညးေကာငး၊ ေသဆးသႏင စပလဥးၿပး သငေလာေသာ စမခန႔ခြေရးအတြကလညးေကာငး အေရးႀကးႏငပါသည။

၁၇ဝ။ မညသ႔ဆေစကာမ နညးလမးတကျဖစေသာ ဓာတပ႐ကကးမႈႏင / သ႔မဟတ ဗဒယ႐ကကးမႈ တငးတာမႈမား အားျဖငလညးေကာငး၊ မတစေရးသားျခငးအားျဖငလညးေကာငး မတတမးျပစျခငးသည အနာဂတ အမန တရားရာေဖြေရးႏင/ သ႔မဟတ တရားစရငေရးရာ စစမးေမးျမနးမႈမားအတြက ထသ႔ေသာ ပညာရငမဟတသ မားမ ပပးကညႏငမည နညးလမးတစချဖစပါသည။ မတတမးမားက chain-of-custody ဟသည မတတမး ထနးသမးမႈကြငးဆက စႏႈနးမားႏငအည ထနးသမးထားသညအခါ ထသ႔ေသာ မတတမးတငျပစခကမား၏ ယၾကညထကမႈသညလညး ျမငတကလာၿပး၊ စာေရးသ (မတတမးျပစ သ) မညသမညဝါျဖစျခငးက လြတ လပစြာ စစစအတညျပမႈအတြက လညးေကာငး၊ မတတမးမား၏ မလ၊ ၎တ႔အား ေနာကပငးတြင မညသ႔ သေလာငသည သ႔မဟတ စမခန႔ခြ႕သည ဟသညတ႔ကလညးေကာငး ျဖစေပၚခြငေပးပါသည။ အမနတရား

53

သရခြငအား ထေရာကေသာ အေကာငအထညေဖာေဆာငမႈကလညး ခငမာေသာ အမးသား ေမာကြနးမတတမးဆငရာစနစတစခအားျဖင ပပးမႈကရရပါသည။

၁၇၁။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအား စစမးစစေဆးသမားသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငး၊ မတတမး ျပစျခငး၊ စေဆာငးျခငးႏင ႐ပပငးဆငရာသကေသမားက ထပမစစစမႈအတြက ထနးသမးျခငး စသညတ႔ အတြက ေလကငသငၾကားခယထားေသာ သမားျဖစသည။ ကနဥးအဆငတြင မညသည သပၸနညးက ကၽြမးကငသမားက လပငနးနယပယအရ လအပသည။ ထ႔ေနာက မႈခငးေရးရာဓာတခြခနးပါ လအပလာႏင သညဟသညက တညေဆာကေပးသငပါသည။ အတငပငချပရန လအပႏငသညအခ႕ေသာ ကၽြမးကင ပညာရငမားမာ -

(၁) မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာရင/ဆရာဝန။

(၂) မႈခငးေရးရာ မႏေဗဒပညာရင။

(၃) မႈခငးေရးရာ ေရးေဟာငးသေတသနပညာရင။

(၄) မႈခငးေရးရာ ကမလေဗဒပညာရင။

(၅) မႈခငးေရးရာ သြားဘကဆငရာဆရာဝန။

(၆) မႈခငးေရးရာ ႐ကၡေဗဒပညာရင။

(၇) မႈခငးေရးရာ ေရဒယေရာငျခည/ဓာတမန႐ကကးမႈပညာရင။

(၈) ကညပစလႊတေသာအရာ၏ အျခငးအရာကေလလာမႈႏင ေသနတပငးဆငရာပညာရငမား။

(၉) ဓာတေဗဒပညာရင (ဥပမာ၊ ဓာတလကနကမားတြင ကၽြမးကငသ)ႏင ဝသေဗဒပညာရင။

(၁ဝ) မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႈကၽြမးကငသ (ဥပမာ၊ လကေဗြရာပညာရင၊ အစလက အျပလကေသဆးမႈအား စမခန႔ခြေရးပညာရငမား၊ ေမာလကးဆငရာ ဇဝေဗဒပညာရင/မႈခငး ေရးရာ ဒအနေအပညာရငမား သ႔မဟတ မႈခငးေရးရာ သြားဘကဆငရာဆရာဝနမား)။

(၁၁) ဒစဂစတယ ေဒတာပငးဆငရာပညာရင (ဥပမာ၊ မဘငးဖနးမား၊ memory sticks၊ ကြနပတာမား သ႔မဟတ ဆရယမဒယာ)။

(၁၂) လ႔မကႏာ ျပနလညတညေဆာကေဖာထတမႈဆငရာ ကၽြမးကငပညာရင။

စစမးစစေဆးမႈဆငရာ မဟာဗဟာတစခလးအတြငးတြင သကေသအေထာကအထားမားအား ေနာကဆက တြအျဖစ ဓာတခြခနးစစေဆးမႈမားႏင စစစမႈမားျပလပရနအတြက အသအမတျပထားသည ဓာတခြခနးမား က ေဖာထတသငပါသည။

၁၇၂။ အတငးအတာမားက ေဖာထတသတမတၿပးပါက အခငးျဖစရာေနရာက လျခေစရနလအပပါသည။ အခငး ျဖစရာေနရာ အဝငအထြကစာရငးကဖြငထားကာ၊ ၎အခငးျဖစရာေနရာႏင ပတသကသည ေဆာငရြကခက မား အျပညအဝျပလပၿပးသညအထ ထနးသမးေပးရပါမည။ အခငးျဖစရာေနရာအား လျခေစျခငးဟသည တြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည -

(က) အဝငအထြကကန႔ သတျခငး။ ။ အခငးျဖစရာေနရာ၏ ပထဝနယေျမသ႔ အဝငအထြကက မတတမး ျပစထားရၿပး၊ သကဆငရာပညာရငမားႏင စစမးစစေဆးသမားကသာ ကန႔သတထားပါသည။ သကေသ အေထာကအထားမား ညစညမးသြားေစျခငး၊ ပကစးသြားျခငးကျဖစပြားမႈ ျဖစေစႏငဖြယရသည အဝင အထြကကေသာလညးေကာငး၊ အခငးျဖစရာေနရာအား ႀကးကငျခယလယေၾကာငး သကေသတစစတစရာ ျဖစေပၚႏငဖြယရချခငး သ႔မဟတ ျဖစေပၚႏငျခငးကေသာလညးေကာငး ေဖာထတၿပး မတတမးျပစသင ပါသည။


(ခ) ပဂၢလေရးရာလျခမႈ။ ။ အခငးျဖစရာေနရာအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတေရး၊ မတတမးျပစျခငး ႏင သကေသအေထာကအထား စေဆာငးျခငးတ႔အတြက ဝငထြကသြားလာမႈက လျခမႈရေစရပါမည။ လကနကကင ပဋပကၡ ကသ႔ေသာ အေျခအေနမား၊ သ႔မဟတ မေပါကကြေသးေသာ စကလကနကပစၥညးမား၊ အဆပအေတာကေအးဂငမားႏင/ သ႔မဟတ ေထာငေခာကဗးမား စသညတ႔အား မသကာၤဖြယေတြ႔ရရပါက ထသ႔ေသာအရာမား ေဘးကငးလျခေရးက ေဆာငရြကေပးရာတြင ကၽြမးကငမႈရသည အထးကၽြမးကငသမား ႏင အတငပငချပရန လအပပါသည။ ၎တြင ေပါကကြတတေသာပစၥညးမားရငးလငးေရး ေဆာငရြကသမား၊ ဓာတေဗဒ၊ ဇဝေဗဒႏင/သ႔မဟတ ဓာတမနပညာဆငရာ ပညာရငမားပါဝငသည။ အခ႕ေသာအေျခအေနမား တြင လကနကကငတကခကမႈႏင ၾကေတြ႕ႏငသျဖင ႀကတငကာကြယမႈတ႔သညလညး လအပႏငပါသည။

(ဂ) သကေသအေထာကအထားလျခမႈ။ ။ ေသဆးသညအခငးျဖစရာေနရာသ႔ အဝငအထြကအား ကန႔သတျခငး သည အခငးျဖစရာေနရာရ စစမးစစေဆးသမ သကေသအေထာကအထားက ေဖာထတစဥ စတငလာသည သကေသအေထာကအထားမား ထနးသနးမႈကြငး(chain of custody) ဆကတညေဆာကမႈက ျဖစေပၚေစ ပါသည။

၁၇၃။ အခငးျဖစရာေနရာအား သကေသအေထာကအထားမားအတြက ရာေဖြမႈျပရပါမည။ ျဖစႏငပါက ရာေဖြ မႈျပရာတြင ေသဆးသ၏ ေနာကခအေၾကာငးကသရထားသည စစမးစစေဆးသတစဥးႏငအတ ပးတြ ေဆာငရြကသငပါသည။ သ႔ရာတြင စစမးစစေဆးမႈအား ဘကလကျခငးမရေစရန ေသခာစြာဂ႐စကေဆာငရြကသငပါသည။ ရာေဖြမႈစႏႈနးသည အနညးဆးအေနျဖင စစမးစစေဆးသ၏ မတစတြင မတတမးျပစထား သငပါသည။ ၎သည အျဖစအပက၏ အစဥလကျဖစစဥ ကတညေဆာကရနႏငစပလဥးသည ပစၥညးမား ကေဖာထတရန ကညေပးၿပး၊ မသကၤဖြယျဖစသမား၊ ျပစမႈကးလြနခရသမား၊ အျခား ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားက ေသဆးသည အခငးျဖစရာေနရာနင ခတဆကေပးႏငပါသည။

၁၇၄။ ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားပစၥညးမားအား ေဖာထတၿပး ဓာတပအမတအသားမား (နပါတ အစဥျဖင သ႔မဟတ အကၡရာစဥအတငး)ျဖင ထားရရနလအပပါသည။ တညေနရာကတနပါတမားကလညး ေဖာထတရန လအပပါသည။ ၎သည စာရငးျပစျခငး၊ သကေသခပစၥညးထနးသမးမႈဆငရာကြငးဆက (chain-of-custody) ရညရြယခကမားအတြကအပါဝင ေသဆးသည အခငးျဖစရာေနရာအတြငးရ ထ သကေသအေထာကအထားမား၏ တညေနရာ၊ အျခားသကေသပစၥညးမားႏင ဆကႏြယပတ႔အား ျပညျပည ဝဝမတတမးျပစရန ကညေပးပါသည။ သကေသအေထာကအထားမားအားလးအတြက စသတမတထား ေသာ အမတအသားေပးျခငးစနစက မတဆကေပးသငပါသည။ စာပဒ ၉၄ မ ၉၇ ထ အမတတဆပကပျခငးက ၾကညပါ။

၁၇၅။ အခငးျဖစပြားရာေနရာအပါအဝင၊ မႈခငးေရးရာခြျခမးစတျဖာ စစစမႈတစစတစရာသည မတတမးျပစျခငး နညးလမးမားျဖစသည-ဓာတပ႐ကကးျခငး၊ တငးတာခကမား၊ မတစေရးသားျခငး၊ စာရငးျပစျခငးတ႔က လအပပါသည။ ေသဆးသညအခငးျဖစရာေနရာက အမအခကငးေသာ နားလညသေဘာေပါကျခငးႏင စေဆာငးထားသည သကေသ အေထာကအထားမား၏ အမားယၾကညလကခႏငမႈတ႔က တးျမႇငရနအတြက ၎နညးလမးအားလးတ႔အား အျပနအလနႏႈငးယဥစစေဆးရန လအပပါသည။

၂။ ဓာတပမတတမးျပစျခငး

၁၇၆။ ေသဆးသည အခငးျဖစရာေနရာႏင ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားက ဓာတပမတတမး ျပစျခငးသည သးဘကျမငေနရာသ႔မဟတ အရာဝတအား ႐ႈေထာငႏစချမငနငေသာ ပေဖာတငဆကျခငးျဖစ သည။ သ႔ျဖစ၍ ဓာတပ႐ကယရာတြင အစဥလက႐ကယသငၿပး၊ ပတစပႏငတစပအၾကား ထပတကမႈ ရေစ

55

သငပါသည။ သ႔မသာ ျပငပ ေလလာသးသပသ သ႔မဟတ စစေဆးသမ ေသဆးမႈအခငးျဖစရာေနရာတစခကသ႔ေသာ ေနရာတစခအတြငး သကေသအေထာကအထား၊ အခကအလကမားအၾကား အကြာအေဝးဆငရာဆကႏြယမႈမားကနားလညရန ကညပါသည။

၁၇၇။ ထသ႔ေသာ ဓာတပမား အစဥလကထား႐ကကးမႈတြင ဓာတပ႐ကသ၊ ဓာတပအစဥလကထားရမႈအတြငး ဓာတပ၏ အေနအထား၊ ဓာတပ႐ကခသညအခနႏငတညေနရာ စသညတ႔ကေဖာျပသည ဓာတပမတတမး photolog တစခက မတတမးျပစသငပါသည။ နညးပညာပစၥညးမားရပါက ဒစဂစတယကငမရာမားက အသးျပသငပါသည။ ကငမရာ၏ရကစြႏင အခနက မနကနစြာ သတမတေပးပါ။ ဒစဂစတယကငမရာမား တြင ဖင-နပါတအစဥလကေပးႏငသည စနစမားပါဝငၿပး ဒစဂစတယ ပမားတြငပငလင metadata ပါဝငၿပး ျဖစပါသည။ ထသ႔ေသာ metadata တြင ရကစြႏငအခန၊ ကငမရာ၏ စကပငးဆငရာဆကတင setting ၊ ကမာၻလးဆငရာ တညေနရာျပစနစ (GPS) ႏင ခတဆကထားပါက ေလာငတကႏင လတကသတငး အခကအလကမား ပါဝငနငပါသည။ ဓာတပမတတမး photolog တြင သကဆငရာ သတငးအခကအလက မား ပါဝငသငပါသည။ အကယ၍ analogue (ဖလင) ကငမရာမားက အသးျပပါက အဆပါတညေသာ သတငးခကအလကမား ပါဝငသငပါသည။

၁၇၈။ အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင သကေသအေထာကအထားဆငရာမားက မတတမးျပစရာတြင ဓာတပအမး အစား ၃ မး ပါဝငရန လအပပါသည -

(က) ျခငၿပး႐ကထားသည ဓာတပမားသည အခငးျဖစရာေနရာတစခ၏ အကြာအေဝးအတငးအတာမားက တည ေဆာကေပးပါသည။ ျခင႐ကယသညပမားက အခငးျဖစရာေနရာ၏အျပငဘကမ ၎၏အလယဗဟက ေယဘယအားျဖင အခငးျဖစရာေနရာ၏ အျပငဘကပတလညတေလာကမ ႐ကယသငပါသည။ ျဖစႏငပါက ဓာတပအမတအသားမားသည ဓာတပမားတြင သသာစြာခြျခားႏငမႈရသငပါသည။

(ခ) အလယအလတအကြာအေဝးမ ႐ကထားသညဓာတပမားသည သကေသအေထာကအထားမားႏင အခငး ျဖစပြားရာေနရာရ ၎တ႔၏တညေနရာတ႔အၾကား အကြာအေဝးခတဆကမႈက ေဖာျပေပးပါသည။ ဤ ဓာတပမားတြင သကေသအေထာကအထားပစၥညးတစခခငးစက ေဖာျပသည ဓာတပအမတအသားမား ျမငသာထငသာ ရသငပါသည။

(ဂ) အနးကပ႐ကထားသည ဓာတပမားသည သကေသအေထာကအထားမား၏ အစတအပငးတစခခငးစ၏ လကၡဏာအဂၤါရပမားက ေဖာျပေပးပါသည။ ၎တ႔တြင သကေသအေထာကအထားမားကေဖာျပေပးသည ဓာတပအမတအသားမားပါဝငသည အစပးဓာတပတစပ၊ ထ႔ေနာက သကေသအေထာကအထားပစၥညး မား၏ ေနာကဆကတြဓာတပမား ပါဝငပါသည။ အနးကပ႐ကထားသည ဓာတပမားသည သကေသ အေထာကအထားပစၥညးပါဝငသည ဓာတပ၏ေဘာငက ျဖညဆညးေပးသငၿပး အတငးအတာတစခ ပါဝင သငပါသည။

၃။ တငးတာခကမား

၁၇၉။ အခငးျဖစပြားရာေနရာ၌ရရသည တငးတာခကမားသည ဓာတပ႐ကယမႈမားတြင မတတမးျပစထားသည အကြာအေဝးဆငရာ အတငးအတာမားက ပပးေပးၿပး ကယကယျပန႔ျပန႔ အေသးစတေဖာျပေပးပါသည။ အကယ၍ အရငးအျမစမားရပါက ေလဆာ scanner မား သ႔မဟတ သအဒလကစနစမား စသညတ႔ ကသ႔ေသာ ကြနပတာအေျချပ ဒဇငးေဆာဖဝအားျဖင ၎တ႔ကေဆာငရြကနငသည။ သ႔မဟတ လကျဖင ေရးဆြႏငပါသည။ ထသ႔ေသာ တငးတာခကမားႏင ရရလာသည ပၾကမးကားခပမားတြင အနညးဆး အေနျဖင တငးတာခကမားကေဆာငရြကသည စစမးစစေဆးသ၏ အမည၊ အမႈအမတ၊ ရကစြႏငအခန၊


တငးထားၿပးျဖစသည အတငးအတာမား၊ ေျမာကအရပညႊနျမားတ၊ အခငးျဖစရာေနရာတြင ေကာကယခ သည တငးတာခကမားအားျဖင ပၾကမးတြင တညရသည သကေသအေထာကအထားပစၥညးမား၏ အညႊနး စသညတ႔ ပါဝငသငပါသည။ တငးတာခကမားအတြက စေကးအတငးအတာႏင ရညညႊနးအခကမား လအပပါသည။

၄။ မတစေရးမတျခငး/ေဒတာစေဆာငးျခငးႏင ပစၥညးစာရငးျပစျခငး

၁၈ဝ။ တညဆရပစမားက ရရႏငပါသည။ မတစမားသည ေသဆးသညေနရာအား စစေဆးသ သ႔မဟတ မႈခငးေရးရာ ကၽြမးကငသမ စာျဖငေရးသားသည မတတမးက တညေဆာကေပးပါသည။ ထသ႔ေသာ မတစမားသည လကအေရး အသားျဖင ျဖစေလရၿပး၊ လကအေရးအသားျဖင ေရးျခငးအားျဖင မတတမးအား သးျခားတစဥးျခငး၏ ေဆာငရြကမႈဆငရာ အမားယၾကညလကခႏငစြမးက ထပေလာငးျဖညစြကေပးပါ သည။ ထသ႔ေသာ မတတမးမားအား အတအလမ ျပလပရနႏင/သ႔မဟတ ျခယလယရန အေတာအတန ခကခရသညအခကကလညး အမားယၾကညလကခႏငမႈက ပမတးျမငေစပါသည။

၁၈၁။ မတစမားတြင အနညးဆးအေနျဖင စစမးစစေဆးသ၏အမည၊ ေန႔စြႏငအခန၊ ေဆာငရြကခသည လႈပရားမႈ မား (ဥပမာ၊ ရာေဖြမႈစခန၊ မညသညအခနက ရာေဖြမႈျပခသည၊ မညသညအခနႏင မညသညေနရာတြင ဓာတပ႐ကယခသည၊ မညသညအခနႏငမညသညေနရာတြင တငးတာမႈမားျပခသည၊ မညသညအခနႏင မညသညေနရာတြင သကေသအေထာကအထားမားက စေဆာငးၿပး ထပပးခသည၊ မညသ႔ေသာ အမး အစားမားက စစစေလလာမႈျပသည ဟသညလႈပရားမႈမား) က ကာလအစအစဥအလကျဖစေသာ မတတမး စာရငးပါဝငသငပါသည။ မတစမားတြင သကဆငရာ ဓာတပအမတအသားမားႏင ေဖာျပထားသည သကေသ အေထာကအထားပစၥညးမား၏ စာရငးႏင အေသးစတရငးလငးေဖာျပခကမားပါဝငသငၿပး၊ စစမးစစေဆးမႈ သ႔မဟတ စစစအကျဖတမႈက ေဆာငရြကသည စစမးစစေဆးသမ လကမတေရးထးသငပါသည။

၁၈၂။ ဤနညးလမးတကျဖစေသာ သပၸဆငရာ မတတမးျပစျခငးနညးလမးမား (ဥပမာ၊ ဓာတပ႐ကကးျခငး၊ တငး တာခကမားႏငမတစမား) သည မညသည မႈခငးေရးရာမတတမးျပစျခငးတြငမဆ ပါဝငသငပါသည။ ဤ သည အခငးျဖစပြားရာေနရာႏင ဓာတခြခနးေနရာႏစခလးအေပၚတြင အကးသကေရာကပါသည။ ဥပမာ၊ အဝတအစား အရာဝတတစခအေပၚရ ေသြးစြနးကြကမားက မတတမးျပစသညအခါ၊ သ႔မဟတ ေသဆး သညလ၏ ႐ပအေလာငးက ေဆးဘကဆငရာ စစေဆးသမ မတတမးျပစသညအခါတြင ျဖစသည။

ခ။ အငတာဗးျခငးႏငစပလဥးသည အေသးစတလမးညႊနခကမား


၁၈၃။ ဤလမးညႊနခကမားသည အငတာဗးျခငးအား မညသ႔ျပငဆငရမည၊ မညသ႔အစျပေမးျမနးရမည၊ အခက အလကမားက မညသ႔ႏႈကယရမည၊ မညသ႔နဂးခပရမညစသည ေဆာငရြကခကမားဆငရာ အေသးစတက ေလလာပါမည။ ၎တ႔တြင မသကၤာဖြယျဖစသမားက မညသ႔အငတာဗးေမးျမနးမည၊ စကားျပနမား၏ အခနးက႑၊ အငတာဗးအားမတတမးတငျခငး စသညတ႔ကလညး ေဖာျပပါသည။

၂။ ျပငဆငျခငးႏင ခနညႇျခငး

၁၈၄။ အငတာဗးေမးျမနးရသည ရညရြယခကႏင ၎သည စစမးစစေဆးေရးမဟာဗဟာတစခလးတြင မညသ႔ သငေလာမႈရသညက ေဖာထတပါ။

57

၁၈၅။ အငတာဗးမေဆာငရြကမ အငတာဗးေမးျမနးခရမညသသည အျဖစအပကမားႏင မညသ႔ ဆကႏႊယေန သည၊ ဘကလကမႈ ျဖစႏငေခရျခငး၊ ျဖစလာႏငသည လျခေရးဆငရာအႏရာယမား စသညတ႔က ေလလာ ထားပါ။

၁၈၆။ စာရြကစာတမးမား၊ ဓာတပမား စသညတ႔အပါအဝင အငတာဗးရာတြင ရညညႊနးကးကားနငမည သတငး အခကအလကမားက စေဆာငးပါ။

၁၈၇။ သတငးအခကအလကမားက ရရႏငရန ျဖစႏငဖြယအရဆးမဟာဗဟာႏင အငတာဗး ဖြ႕စညးတည ေဆာကမႈက ျပငဆငပါ။ သ႔ေသာ ေျပာငးလြယျပငလြယမႈ ရေစပါ။ အငတာဗးအေတာအတြငး အဓကက သညအခကမားစာရငးက စေဆာငးပါ။

၁၈၈။ အငတာဗးေမးျမနးခရသမား၏ ယဥေကးမႈက ေလးစားၿပး၊ ၎တ႔အား သကေသာငသကသာရေစရန ကားမျဖစတညမႈ၊ တငးရငးသားျဖစတညမႈ၊ ဘာသာေရးႏင အျခားအငတာဗးေမးျမနးသမားႏင စကားျပန မား၏ ပ႐ဖငးအခကမား စသညတ႔က ထညသြငးစဥးစားေပးရပါမည။ လငပငးဆငရာ သ႔မဟတ ကားမျဖစ တညမႈအေျချပသည မႈခငးမားႏင စပလဥး၍ အငတာဗးေမးျမနးမႈျပလပသညအခါ အငတာဗးေမးျမနးသ ႏင စကားျပနသ၏ ကားမျဖစတညမႈက ထညသြငးစဥးစားပါ။ လငပငးဆငရာ ျပစမႈကးလြနခရသအား အငတာဗးေမးျမနးျခငးမျပမ ကၽြမးကငပညာရငမားႏင အတငပငချပပါ။

၁၈၉။ ကေလးသငယမား၊ မသနစြမးပဂၢလမား၊ ပေဆြးေသာကေရာကေနသမားႏင အျခားသမားျဖစသည ထခက လြယေသာပဂၢလမား သ႔မဟတ ျပနလညၿပး စတထခကမႈ ျဖစလာႏငဖြယရေသာသမားက အငတာဗး ေမး ျမနးရန ခဥးကပသညအခါ ပညာရငမားႏင အတငအပငချပပါ။ ဥပမာေဖာျပရေသာ၊ ပ၍တေတာငးေသာ အငတာဗးမား ေဆာငရြကျခငး၊ ပ၍ရငးလငးေသာ အသးအႏႈနးမားအသးျပျခငးႏင ယၾကညအားထားရ သည ပဂၢလမား၏ ပပးမႈအတရေစျခငးတ႔ ပါဝငသည။

၁၉ဝ။ အငတာဗးေမးျမနးမႈက ျဖစႏငသညအခါတငးတြင အေႏာငအယကျဖစျခငး နညးႏငသမနညးမည ေနရာ မးျဖစသည လျခမႈရၿပး သးသန႔ျဖစေသာေနရာတြင ေဆာငရြကပါ။

၁၉၁။ အငတာဗးေမးျမနးမႈက ျဖစႏငသညအခါတငးတြင အငတာဗးေျဖၾကားသ၏ ဥးစားေပးမႈႏငလအပမႈမားက ထညသြငးစဥးစားၿပး တစဥးခငးေမးျမနးေျဖဆမႈျဖင ေဆာငရြကပါ။ အခ႕ေသာအေျခအေနရပမားတြင လ႔ အခြငအေရးႏင စစမးစစေဆးမႈ အရညအေသြးတ႔အား ကာကြယေစာငေရာကမႈအရ အငတာဗးေမးျမနးသ တစဥးထကေသာလညးေကာငး၊ အငတာဗးေျဖဆသအတြက ပပးကညေပးသတစဥး အတရေပးရန ေတာငးဆလာႏငပါသည။

၁၉၂။ ေစစပေသခာေသာ အငတာဗးတစခေဆာငရြကရန အလငစလမလပဘ လေလာကေသာအခန သတမတ ေပးၿပး ေခတရပနားမႈကလညး ထားရေပးပါ။

၃။ အငတာဗးေမးျမနးမႈ စတငျခငး

၁၉၃။ အငတာဗးေမးျမနးေျဖဆမႈက အစျပသညမစၿပး ေရြးခယထားသညနညးလမးအားျဖင မတတမးတငပါ။

၁၉၄။ အငတာဗးေမးျမနးသမားအေနျဖင မမတ႔ မညသမညဝါျဖစသည၊ မညသညအဖြ႕အစညးကျဖစသညတ႔က မတဆကေပးသငၿပး၊ အငတာဗးေမးျမနးရျခငး၏ ရညရြယခကႏင မညသ႔အသးျပလသညက ရငးရငးလငး လငးေျပာျပသငပါသည။

၁၉၅။ ပမနအားျဖင အငတာဗးမေဆာငရြကမ အငတာဗးေမးျမနးလသထမ ႀကတငသေဘာတညမႈရယထား သငပါသည။ ၎တြင ေအာကပါတ႔ လအပသည -


(က) အငတာဗးႏငဆကႏႊယေနသည အႏရာယမားက ေဆြးေႏြးျခငး၊

(ခ) အငတာဗးေျဖၾကားသႏင အျခားသမားအား ကာကြယေစာငေရာကရန လျခေရးေဆာငရြကခက မားက သေဘာတညျခငး ယၾကညစတခမႈမားမေပးထားပါက ၎အား အာမခမေပးႏငပါ။ ဤတြင ေျဖၾကားသသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငးက လ႕ဝကထားေပးျခငး ရမရပါဝငၿပး၊ လ႕ဝကထားေပး မညဆပါကလညး မညသ႔ေဆာငရြကမညဟသည အခကလညး ပါဝငပါသည။

(ဂ) ပါဝငမႈသည ေစတနာအေလာက ေဆာငရြကမႈျဖစေၾကာငး၊ အငတာဗးေျဖဆသအေနျဖင အငတာ ဗးျခငးက မညသည အေျခအေနတြငမဆ ရပနားေစႏငေၾကာငး၊ သ႔မဟတ မညသညေမးခြနးက မဆ မေျဖဆရန ေရြးခယႏငေၾကာငး၊ ထသေဆာငရြကျခငးအားျဖင ဒကၡေရာကေစမည အကး အဆကမား မရပါေၾကာငး ရငးျပေပးျခငး။

(ဃ) ကေလးသငယမားက အငတာဗးခနတြင အငတာဗးေဆာငရြကသညထက အျခားနညးလမးမား အားျဖင သတငးအခကအလကမားက ရရႏငသညနညးလမးမားရေနေစကာမ ကေလးသငယ၏ အကးစးပြားက အတတႏငဆး ထညသြငးစဥးစားေပးပါ။ ကေလးသငယမ အငတာဗးရသည ရညရြယခကႏင မညသညအတြက အသးျပမညဟသညက နားလညေစရမညျဖစၿပး၊ သ/သမ၏ သေဘာတညခကရယရပါမည။ ျဖစႏငသညအခနတငးတြင ကေလးသငယ၏ မဘမား သ႔မဟတ တရားဝင အပထနးသမားထ အငတာဗးရနအတြက အေၾကာငးၾကားရပါမည။ ထသ႔အေၾကာငး မၾကားရနခငလေသာ အေၾကာငးရငးမားရမသာ ေဆာငရြကပါ။ ကေလးသငယမ ေတာငးဆက သ/သမ၏ မဘမားျဖစေစ၊ တရားဝငအပထနးသမားျဖစေစ၊ အျခားယၾကညစတခရသညပဂၢလ ျဖစေစ အငတာဗးစဥအေတာအတြငး အတရေနေပးႏငပါသည။

(င) စတပငးဆငရာ သ႔မဟတ ဥးေႏာကပငးဆငရာ မသနစြမးသမားႏင အငတာဗးေမးျမနးသညအခါ အငတာဗးရသည ရညရြယခကႏင မညသညအတြက အသးျပမညဟသညက ရငးလငးစြာ ရငးျပ ေပးပါ။ လအပက ထပေျပာျပေပးပါ။ ႐းရငးၿပး နားလညလြယကေသာ အသးအႏႈနးမား (ႏႈတ အေျပာႏင/သ႔မဟတ စာအေရးအသားပစျဖင)က အသးျပၿပး၊ အငတာဗးေျဖဆသအား ဆးျဖတ ခကခမတရန လေလာကေသာအခနေပးပါ။

၁၉၆။ အငတာဗးေျဖဆသမ မမတ႔သရသမက အတတႏငဆးအတငးအတာျဖင ေဖာျပေပးရန၊ မမတ႔ ေလလာ ေတြ႔ရခသည သ႔မဟတ တက႐ကၾကားခသညတစစတစရာအား အျခားသမားထမ ရရထားသည သတငး အခကအလကမားႏင ယဥလကေျပာဆသညအခါ ရငးလငးစြာေျပာျပရန ေတာငးဆပါ။

၁၉၇။ မမတတ၊ သမာဓရရ ေဆာငရြကပါ။ သတငးအခကအလကမားက ေဖာထတရန သ႔မဟတ ေျဖာငခကရရရန အတြက ၿခမးေျခာကအႏငအထကျပျခငး၊ လမလညလညစားျခငး သ႔မဟတ မမတေသာ နညးလမးမား အသးျပျခငးသည တရား႐းမထညသြငးစဥးစားေပးရမည သကေသအေထာကအထားက ခနလပထားရာ ေရာကေစပါသည။ မညသည အေျခအေနတြငမဆ အငတာဗးေျဖဆသတစဥးထမ သတငးအခကအလက မားရယရန ညႇငးပနးႏပစကျခငး သ႔မဟတ ရကစကေသာ၊ လမဆနေသာ သ႔မဟတ နမကေသာ အျပအမ မားက အသးျပျခငးအား လကခ၍မရပါ။

၁၉၈။ စတထခကခစားေနရဖြယရသမားႏင အငတာဗးေဆာငရြကျခငးတြင ထသတ႔၏ ပဂၢလေရးရာလြတလပမႈ ႏင သကေသာငသကသာရမႈအတြက ေသခာေစပါ။ ျပစမႈကးလြနခရသမားက အျပစတငရာေျမာကသည ေမးခြနးမားေမးျမနးျခငး၊ ထရမလြယကေသာ ေခါငးစဥမားႏင ‘ေဘးကငးေသာ’ ေခါငးစဥမားအၾကား ဟ တစလည ဒတစလညေမးျမနးျခငးမး ေရာငရားပါ။ အၾကမးဖကသညျဖစရပမား၊ အထးသျဖင လငပငး ဆငရာႏင ကားမျဖစတညမႈအေျချပ ရာဇဝတမႈမားႏငစပလဥးၿပး၊ အေသးစတလြနးေသာ ေမးခြနးမားက ကန႔သတၿပး စစမးစစေဆးမႈအတြက အဓကကေသာ ေမးခြနးမားကသာ ဥးစားေပးပါ။

59

၁၉၉။ အျပနအလန ခငမငနားလညမႈ တညေဆာကပါ။ သငေလာမႈရသညအတငး စာနာမႈထားပါ။

၂ဝဝ။ ၾကားေနျဖစေသာ၊ ယဥေကးမႈဂ႐ျပေသာ အသးအႏႈနးက အသးျပပါ။

၂ဝ၁။ စတသေဘာထားျပညဝပါ။ ဓမၼဓ႒ာနကကေဆာငရြကပါ။ ေဝဖနျခငးမျပပါႏင။

၄။ အခကအလကရာေဖြျခငး

၂ဝ၂။ အငတာဗးေျဖဆသ၏ မညသမညဝါျဖစျခငး၊ ကယေရးကယတာအခကအလကႏင ဆကသြယရမညအခက အလက စသညအခကအလကမားအား လျခေရးဆငရာကစၥရပမားက ထညသြငးစဥးစားလက မတတမး တငထားပါ။

၂ဝ၃။ လျခေရးကစၥရပမားက ထညသြငးစဥးစားလက အငတာဗးေဆာငရြကစဥအတြငး မညသညအခနတြငမဆ အျခားအတရေနသမားအားလး၏ အမည၊ ပဂၢလေရးရာ အခကအလကမားႏင ဆကသြယရမည အခက အလကမားက မတတမးတငထားပါ။

၂ဝ၄။ အျပနအလနခငမငနားလညမႈက တညေဆာကေပးရန ခကခေသာအေၾကာငးအရာမား မေမးျမနးမ အျငငး ပြားဖြယ မျဖစေစသည၊ ထရမလြယကျခငးနညးပါးေသာ ေမးခြနးမးျဖင အစျပပါ။

၂ဝ၅။ အျဖစအပကမားႏင အငတာဗးေျဖဆသတ႔ မညသ႔ဆကႏြယသညက ေဖာထတပါ (ဥပမာ၊ ထပဂၢလသည မကျမင သကေသတစဥးလား၊ ေဆြမးသားလား၊ ပညာရငတစဥးလား)။

၂ဝ၆။ ျခငထားသညပရပကနားလညးႏငရန စကားလမးေၾကာငးပြငေစသညေမးခြနးမးကေမးပါ။ ဥပမာ “ေဖာျပ ေပးပါ”၊ “ရငးျပေပးပါ”၊ “ေနာကေတာ ဘာေတြဆကျဖစသလ။”

၂ဝ၇။ အခ႕ေသာအေျဖက ေျဖၾကားေစရန သ႔မဟတ ဟတက/မဟတဘး ဟသည အေျဖမး (အပတေမးခြနးမား) က ေျဖၾကားေစရန ေမးသညေမးခြနးမး(နမတျပေမးခြနးမား)က ေရာငရားပါ။

၂ဝ၈။ ေမးခြနးမားက အတတႏငဆး လရငးတရငးေမးပါ။ ေျဖၾကားမႈသည မရငးလငးပါက ေမးခြနးအား ထပေျပာ ျခငး သ႔မဟတ ေမးခြနးကေျပာငးလဖြ႕ဆျခငးျပေပးပါ။

၂ဝ၉။ အငတာဗးေမးျမနးေျဖဆမႈ အေျခအေနတးတကလာသညႏငအမ အျဖစအပကအခနျပဇယား timeline မား တညေဆာကရန အေသးစတေမးျမနးျခငး၊ သကဆငရာပဂၢလမားက ေဖာထတျခငး၊ ေနာကပငးတြင ဆကလကစစေဆးရမညအခကမားက ေဖာထတျခငးတ႔က ေဆာငရြကပါ။

၂၁ဝ။ ပထမဥးဆးေျဖၾကားသညအခကက အျမတမး လကမခပါႏင။ ႐ေသေလးစားမႈျဖင ေမးခြနးမားက ဆကကာ ဆကကာ ေမးျမနးျခငးသည တကေသာ သတငးအခကအလကမားရရရန ကညေပးပါသည။

၂၁၁။ အငတာဗးေျဖဆသတစဥးမရရသည သတငးအခကအလကမားက အငတာဗးေမးျမနးသမ သရၿပးျဖစ သည အခကမား သ႔မဟတ ကးေၾကာငးသငေဖာထတၿပးသညအခကမားႏင ႏႈငးယဥစစေဆးပါ။

၂၁၂။ အငတာဗးေျဖဆသမားမ ၎တ႔၏အခငအမာေျပာဆခကမားက စာရြကစာတမးမားႏင အျခား အေထာက အထားပစၥညးမားျဖင ေဖာျပေပးရန ေတာငးဆပါ။

၂၁၃။ စစမးစစေဆးမႈႏငသကဆငသည တညေနရာမားက အငတာဗးေမးျမနးသအားျပသရန လျခမႈရသညအခါ အငတာဗးေျဖဆသအား ရငးလငးခကမားအတြက ေျမပႏင ဇယားမားျဖင ဆြျပေပးရန ေတာငးဆပါ။

၂၁၄။ သတငးအခကအလကမားရရရန ေမးခြနးမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ေမးျမနးပါ။ သ႔ေသာ ေမးခြနးမားအား အမႈႏင သငေလာမႈရေစပါ။


၂၁၅။ တစခနတညးမာပင လတစဥးထကပ၍ အငတာဗးေမးျမနးရသညအေျခေအေနျဖစပါက မညသညပဂၢလက မညသညသတငးအခကအလကမားေပးသညက ရငးလငးစြာမတတမးတငထားပါ။

၂၁၆။ အငတာဗးေျဖဆသထ၌ စတထခကဒဏရာရရမႈလကၡဏာ ရမရက ေလလာပါ။ သငေလာသညအခနတြင အငတာဗးျခငးက ေခတရပနားျခငး သ႔မဟတ အဆးသတလကျခငးေဆာငရြကပါ။ စတထခကဒဏရာ ရရသည အငတာဗးေျဖဆသမားသည အျဖစအပကမားက ျပနလညစဥစားအမတရရာတြင ကြာဟခကမား သ႔မဟတ မဆေလာမႈမား ရႏငပါသည။

၂၁၇။ အငတာဗးေျဖဆသမ ေမးခြနးမားအေပၚ မသငေလာေသာ သ႔မဟတ မဆေလာေသာ တန႔ျပနခကမား ရမရက ေလလာပါ။ ၎သည အငတာဗးေျဖဆသအား မသကၤဖြယျဖစသအျဖစသ႔ အသြငေျပာငးေစႏင ပါသည။

၂၁၈။ ကေလးသငယမားအား အငတာဗးေမးျမနးသညအခါ ႐းရငးေသာ အသးအနႈနးမားအသးျပျခငး၊ ေမးခြနး တတ တတတတေမးျခငး၊ မၾကာခဏ ေခတရပနားျခငးတ႔ ျပလပပါ။ ျဖစႏငက အထးေလကငသငၾကားထား သည အငတာဗး ေမးျမနးသမားက ေဆာငရြကသငပါသည။ ကေလးသငယ၏ ကနးမာေရးႏင စတပငးဆင ရာလအပခကမားႏငအည လကေလာညေထြ ေဆာငရြကပါ။ သငေလာမႈရသလ ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈ မားထသ႔ လႊေျပာငးမႈျပေပးပါ။

၂၁၉။ မသနစြမးပဂၢလမားအား အငတာဗးေမးျမနးသညအခါ ၎တ႔အေနျဖင သကေသာငသကသာရၿပး လျခမႈ ရေၾကာငး ခစားေစပါ။ ထပဂၢလႏင မကႏာခငးဆငၿပး မကလးျခငးဆကာ တက႐ကစကားေျပာဆပါ။ လက ဟနျပဘာသာစကားျဖင စကားျပနေပးသကသ႔ေသာ ကညေပးသရက ထသႏငသာ ေျပာဆမႈမးမျပသငပါ။ မကစကနးသ သ႔မဟတ အျမငအာ႐ခ႕တသအား အငတာဗးသညအခါ အငတာဗးေမးျမနးသအေနျဖင မမမညသမညဝါျဖစေၾကာငး၊ မမႏင အျခားမညသတ႔ အတရေနေၾကာငး ေဖာျပေပးသငပါသည။ စတပငး ဆငရာ သ႔မဟတ ဥးေႏာကပငးဆငရာ မသနစြမးသ တစစတစေယာကအား အငတာဗးသညအခါ ႐းရငး ေသာေမးခြနးမားက ေမးပါ။ နားလညသညအထ ထပတလလ ျပနေျပာျပပါ။ ကနးမာေရး၊ လမႈေရးရာ စတပငးဆငရာ လအပခကမားအတြင အလငးသငသလ လႊေျပာငးမႈျပေပးပါ။

၅။ အငတာဗးေမးျမနးမႈ အဆးသတျခငး

၂၂ဝ။ အငတာဗးမတတမးကျပနဖတျပျခငး သ႔မဟတ အသသြငးထားသညက ျပနဖြငျပျခငးျဖင အငတာဗး ေျဖဆသမ မမ၏ေျဖဆမႈမားက ျပနလညျပငဆငျခငး သ႔မဟတ ျပနလညရငးလငးေပးျခငးျပေစပါ။ တစစ တစရာ ထပမျဖညစြကမႈ ျပလသညမားရမရက ေျဖဆသအား ေမးျမနးပါ။

၂၂၁။ အငတာဗးေျဖဆသမ အျခားအငတာဗးေမးျမနးရမညသမားက အၾကျပရနေတာငးဆပါ။

၂၂၂။ အငတာဗးျခငးကရညညႊနးသည ဓာတပမား၊ ေဆးမတတမးမားႏင တရား႐းမတတမးမားကသ႔ေသာ ပစၥညးမားက ခြငျပခကႏငအည ရယထားပါ။

၂၂၃။ အငတာဗးျပလပၿပး ေနာကပငးတြငလညး အငတာဗးေျဖဆသမားႏင ဆကလကအဆကအသြယျပနငရန လျခေရး ေဆာငရြကခကမားႏင နညးလမးမားက ျပနလညသးသပမႈျပပါ။

၂၂၄။ အငတာဗးေျဖဆသသည ေအာကပါအခကမားကမနကနေၾကာငး စာအေရးသားျဖင ျဖစေစ၊ အသ သ႔မဟတ ဗဒယ အားျဖငျဖစေစ သကေသျပေပးေစပါ -

(က) အငတာဗးေျဖဆသ၏ေျပာဆခကသည ဥပေဒမ ၿခမးေျခာကအၾကပကငျခငး တစစတစရာေအာက၌ ထြက ဆျခငး မဟတေၾကာငး၊

61

(ခ) အငတာဗးတြင ထြကဆခကမားသည အငတာဗးေျဖဆသ၏ သရမႈႏင မတမသမအားလးအရ မနကန ေၾကာငး၊

(ဂ) ထြကဆခကမားေပးရန အငတာဗးေမးျမနးျခငးအား ျခမးေျခာကမႈ၊ အတငးအၾကပလပမႈအားျဖင ေဆာင ရြကျခငး မဟတေၾကာငး၊ ၎ႏငစပလဥးၿပး ကတကဝတမား သ႔မဟတ ေသြးေဆာငမႈမားမရေၾကာငး၊

(ဃ) အငတာဗးျဖဆသသည မမထြကဆခကအား ဥပေဒေရးရာတရားစြဆမႈတြင အသးျပႏငေၾကာငး၊ မမတ႔ အား သကေသထြကဆေပးရန ေခၚျခငးခရႏငေၾကာငး သရထားသည။

(င) အငတာဗးေျဖဆသမားအေနျဖင မမတ႔ေျပာဆခကတြင မားယြငးေနေၾကာငးသရပါလက သ႔မဟတ မန ကနမႈမရေၾကာငး ယၾကညပါလကႏငေျပာဆခပါက တရား႐းအား မထေလးစားစြာျပျခငး၊ တရားမတစြာ စရငႏငေရးက ဝငေရာကစြကဖကျခငး သ႔မဟတ မားယြငးစြာ သကေသေပးျခငးအတြက တရားစြဆခရႏင ဖြယရပါသည။

၂၂၅။ အငတာဗးေျဖဆသမ စာျဖငေရးသားသည အငတာဗးမတတမးစာမကႏာတငးတြင လကမတထးၿပး ရကစြ တပေစပါ။ အငတာဗးေျဖဆသမရညညႊနးသည သ႔မဟတ အငတာဗးစဥ မမကယတငေရးဆြသည ဇယားႏငဓာတပမားကသ႔ေသာ စာရြကစာတမး သ႔မဟတ ပစၥညးမားအေပၚ လကမတထးျခငး သ႔မဟတ စစမနေၾကာငး သကေသျပျခငး ျပလပသငၿပး၊ အငတာဗးမတတမးႏင ပးတြထားသငပါသည။

၂၂၆။ ပဂၢလေရးရာလြတလပမႈကကာကြယရနႏင လျခေရးက ထနးသနးရနအလ႔ငာ၊ အငတာဗးေမးျမနးျခငးမ မတတမးအားလးက လျခစြာသမးဆညးေပးရပါမည။

၂၂၇။ အငတာဗးျခငးမ ေပၚထြကလာသညအခကမား၊ အျခားသမားက ထပမအငတာဗးရန သ႔မဟတ စစေဆးမႈ ျပရနအပါအဝငတ႔အား၊ ေဖာထတပါ။

၆။ မသကာၤဖြယျဖစသအား အငတာဗးေမးျမနးရာတြင ျဖညစြကလမးညႊနခက

၂၂၈။ အထကေဖာျပပါလမးညႊနခကမားအျပင မသကာၤဖြယျဖစသမားအေပၚ ေအာကပါအခကမား သတမတရန ႏင အေၾကာငးၾကားမႈေပးရန ေဆာငရြကရပါမည။

(က) အျပစရေၾကာငး မသတမတေသးမ အျပစကငးစငသအျဖစ ယဆရပါမည။ ဤတြင သကဆငရာ ျဖစရပမားႏင စပလဥးသည ၎တ႔၏ ျဖစပကပက ရငးျပခြငေပးျခငးပါဝငသည။

(ခ) မမတ႔ကယက မမစြပစြမႈျပရန အတငးအကပမျပရန၊

(ဂ) တတဆတစြာေနေစရန၊

(ဃ) ေမးခြနးေမးျမနးရာတြင ေရ႕ေနတစဥး အတရေပးျခငးႏင ပပးကညေပးျခငးရရနႏင ေရ႕ေနျဖင ႏစကယၾကားသးသန႔ အတငအပငချပႏငရန၊

(င) အငတာဗးေမးျမနးျခငးအား ေမးျမနးသည ေနရာႏငေန႔ရက၊ ထနးသမးမႈျပသညေနရာ (ထသ႔ ရပါက) အငတာဗးက႑ တစခစတငး၏ အစႏငအဆး၊ အငတာဗးက႑ (အနားယခနအပါအဝင)မားအၾကား အားလပခနမား၊ အငတာဗး ေမးျမနးသ(မား)ႏင အျခားအတရေနသမားအားလးတ႔၏ အမညမား၊ ေမးျမနးခရသမ ေတာငးဆခကတစစတစရာ စသညတ႔တ႔အား မတတမးထားရရန၊

(စ) သ/သမ နားလညႏငသည ဘာသာစကားျဖင အငတာဗးေမးျမနးရန၊


(ဇ) အကယ၍ လပဂၢလတစဥးသည ဖမးဆးခရလငျဖစေစ၊ ထနးသမးခရလငျဖစေစ၊ ဖမးဆးရသည အေၾကာငရငးက ခကခငးအေၾကာငးၾကားေပးရနႏင၊ စြခကတစစတစရာအတြက မဆငးမတြ ေျပာျပရန၊

(စ) ႏငငျခားသားမားအတြက ၎တ႔ႏငသကဆငသည နငင၏ေကာငစစဝနႏင ခတဆကမႈရရရန၊ သ႔မဟတ ႏငငမပဂၢလမား၊ ဒကၡသညမား သ႔မဟတ ႏငငေရးခလႈခြငေတာငးခသမားဆငရာ အမႈျဖစက ၎တ႔၏သကဆငရာ ႏငငေတာအာဏာပငမား သ႔မဟတ UNHCR သ႔ ခတဆက ေပးရန။

၇။ စကားျပန၏အခနးက႑

၂၂၉။ အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင သကေသ၊ ျပစမႈကးလြနခရသ၊ မသကၤာဖြယျဖစသ၊ သ႔မဟတ စစမး စစေဆးေရးအတြက သကဆငရာအျခားပဂၢလတစဥးဥးအား အငတာဗးေမးျမနးရာတြင စကားျပနတစဥး၏အကအညလအပႏငပါသည။ စကားျပနျဖစသ၏အခနးက႑သည ဆကဆေျပာဆျခငးအား ၾကားေနေသာ၊ ဓမၼဓ႒ာနကေသာ ပစျဖင ကညေဆာငရြကေပးရနျဖစသည။ စကားျပနမားသည မမတ႔၏အခနးက႑အတြငး သတမတထားသည အကန႔အသတျဖငသာ ေဆာငရြကေပးသ၊ သငေလာေသာအငတာဗးသငတနးမား တကေရာကထားၿပးသ၊ သကဆငရာအာဏာပငမားမ အသအမတျပထားသ၊ သကဆငရာစစမးစစေဆး ေရးႏငစပလဥးသည အသးအႏႈနးမားက နားလညသေဘာေပါကသ၊ ႏငငတကာသေဘာတညထားသည စႏႈနးမားႏင အေကာငးဆးကငသးမႈမားက ကငသးေသာသ ျဖစသငပါသည။ စကားျပနအေနျဖင အကးစးပြားခငးပဋပကၡျဖစႏငေခတစစတစရာအတြက ၾကတင ေၾကညာေပးသငပါသည။

၂၃ဝ။ စကားျပနတစဥးေရြးခယရာတြင အငတာဗးေျဖဆသ၏ လငဝေသသ၊ လငစတခယမႈ၊ လငဝေသသ သတ မတခက၊ ႏငငသား၊ လမး၊ ဘာသာေရး၊ ပညာေရး၊ စာတတေျမာကမႈ၊ ဘာသာစကား၊ ၎တ႔၏ ဥးစားေပးမႈ အစရသညတ႔အား ထညသြငးစဥးစားရပါမည။ အငတာဗးေျဖဆသအေနျဖင အျခားစကားျပနတစဥးက ေတာငးဆပငခြင ရသငပါသည။

၂၃၁။ စကားျပနသသည -

(က) ဘာသာစကား(မား)အတြကသာ စကားျပနေပးရမည။ ထအတြကလညး အရညအခငးျပညမရမည၊ အသအမတျပ သ႔မဟတ ခြငျပခကရရၿပးသျဖစရမည။

(ခ) တတကက၊ အျပညအစ ဘာသာျပနေပးရမည။ ေသြဖယျခငး သ႔မဟတ ခနလပျခငးမျပရ။

(ဂ) ကၽြမးကငပငႏငမႈႏင ကငဝတေစာငထနးမႈက အေကာငးဆးျပသေပးရမည။ ေျဖာငမတတည ၾကညမႈ၊ ဘကမလကမႈႏင အမအခကငးမႈတ႔က ေစာငထနးရမည။

(ဃ) အငတာဗးေျဖဆသည ပဂၢလႏငစပလဥးၿပး ၾကတငသရမႈအပါအဝင အမနတကယျဖစေနသည၊ သ႔မဟတ ရပမရသည အကးစးပြားပဋပကၡတစစတစရာအား ဖြငျပေပးပါ။

(င) သဒၶါေကးတစစတစရာ ေတာငးဆျခငး သ႔မဟတ လကချခငး၊ သ႔တညးမဟတ လပငနးေဆာငရြက စဥအတြငး ရရသည သတငးအခကအလကတစစတစရာအေပၚ ပဂၢလေရးရာ အခြငအေရးယ ျခငးမး ေရာငရားရမည။

(စ) လ႕ဝကထားရေပးပါ။ လပငနးေဆာငရြကစဥအတြက ရရသည သတငးအခကအလကမားက ခြငျပခကမရသမားထ မေရာကရေစရန ကာကြယေပးရမည။

63

(ဆ) အငတာဗးျပလပစဥအတြငး ျပလပထားသည မတစတစစတစရာအား လကမတထးၿပး ကနဥး အငတာဗးေမးျမနးသထသ႔ ေပးပါ။

၂၃၂။ အငတာဗးအခနးက႑ အစမျပမ စကားျပနသ၏ အရညအခငးအား စစေဆးအတညျပသငပါသည။ အငတာဗးၿပးဆးသညအခါ စကားျပနသသည စာအေရးသားႏငျဖစေစ၊ အသဖမးယမႈႏငျဖစေစ၊ ဗဒယႏင ျဖစေစ အငတာဗးေျဖဆသထသ႔ အငတဗးေမးျမနးေျဖဆျခငး၏ မတတမးအား ဖတျပခေၾကာငး၊ အငတာ ဗးေျဖဆသမလညး ၎တ႔သည မနကနေၾကာငး အတညျပေပးရမည။

ဂ။ ႐ပအေလာငးျမပႏရာေနရာမား ျပနလညတးေဖာျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား

၂၃၃။ ယခဆကလကေဖာျပမည လပထးလပနညးမားသည ႐ပအေလာငးမားျမပႏထားသည ေနရာမားအားလး က တးေဖာမႈအတြက အကးဝငသည။

၂၃၄။ တးေဖာမႈျပသည ေန႔စြ၊ ေနရာ၊ အစျပခနႏင အဆးသတခန၊ လပသားအားလး၏အမညမား၊ သကဆငရာ ေနရာတြင ရေနသည အျခားပဂၢလမား၏အမညမားက မတတမးတငထားပါ။

၂၃၅။ သတငးအခကအလကမားက စနစကေသာဇာတလမးပစ (narrative form) ျဖင မတတမးျပစၿပး၊ ပၾကမး မားႏင ဓာတပမားျဖင ထပေဆာငးပးတြေပးပါ။ ဗဒယ႐ကကးမတတမးယျခငးကလညး ထညသြငးစဥးစား ေပးႏငသည။

၂၃၆။ ေန႔စဥ တးေဖာမညေနရာအား လပငနးအစမျပမပႏင အဆးသတသညပ ႐ႈေထာငတစေနရာတညးမ ဓာတပ႐ကကးထားပါ။ ထသ႔အားျဖင တရားဝငလပထးလပနညးႏင မသကဆငသည ေႏာငယကမႈ တစစတစရာက မတတမးယႏငမညျဖစသည။

၂၃၇။ Total Station စကကသ႔ေသာ မတတမးယသညစကပစၥညးမား မရရနငပါက တငးတာမႈျပရမညအမတ (datum point) တစခ တညေဆာကၿပး၊ ျမပႏရာေနရာအား ပတဆ႔ကာ သငေလာေသာရြယအစားရ ဇယားကြကတစခႏင စခနမျဖစေသာ ေရးေဟာငးသေသတနနညးပညာမားအသးျပလက ေျမပေရးဆြပါ။ အခ႕ေသာ ျဖစရပမားတြင ေျမမကႏာျပငမ ျမပႏထားသည ဥးေခါငးခြေနရာထအနက၊ ေျမမကႏာျပငမ ေျခေထာကအထ အနကတ႔အား တငးတာျခငးသညသာလင လေလာကမႈရနငသည။ အ႐းစမားႏင စပ လဥးၿပး ၎တ႔၏အေနအထားအတြက ဆကႏႊယေနသညပစၥညးမားက မတတမးတငႏငပါသည။

၂၃၈။ အေပၚမ ဖးလႊမးေနသညေျမသားမားက ဖယရားပါ။ အညစအေၾကးမားတြင ပစၥညးမားဆကႏႊယမႈ ရမရက ဖနသားျပငတြင စစစပါ။ အနကပမာဏႏင ထသ႔ေသာ ေတြ႔ရခကမားတစစတစရာ၏ သကဆငရာေျမပ ညႊနးမားက မတတမးတငပါ။ ျမႇပႏမႈပစ၊ အထးသျဖင ကနဥးျမပႏမႈ သ႔မဟတ ဒတယအႀကမျပနလညျမႇပႏမႈ ျဖစမျဖစ၊ သညယခအဆငအတြက အေလးထားဂ႐ျပရမညအခကျဖစသည။ ဒတယအၾကမျမပႏခရျခငးတြငတညရသည ဆကႏႊယပစၥညးမားသည ကနဥးျမပႏမႈအေျခအေနက ေဖာျပရန ျဖစႏငေခနညးပါးသည။ သ႔ေသာ ပထမအႀကမျမပႏၿပး ေနာကျဖစပကခသည အျဖစအပကမားဆငရာ သတငးအခကအလက မားက ေပးႏငပါမည။

၂၃၉။ ကညဆ သ႔မဟတ ပဂၢလေရးရာပငဆငမႈ ပစၥညးမားျဖစသည လကဝတလကစားရတနာမားကသ႔ေသာ ပစၥညးမားက ရာေဖြပါ။ ၎အတြက ဓာတသတစးစမးရာေဖြေပးေသာကရယာက အသးျပႏငသည။ အထး သျဖင ႐ပအေလာငး၏ အေပၚယႏင ေအာကတြငရေနသည ပစၥညးမားက ရာေဖြပါ။

၂၄ဝ။ ေျမျမပႏသည အျမငအနကအတငးအတာက ရရၿပးသညအခါ ႐ပအေလာငးအား ေဘာငခတလကပါ။ ေရးေဟာငးသေသတနဆငရာ ေတြ႔ရခကမားျဖစသည ျမႇပႏမႈ၏ အတငးအတာကသ႔ေသာ အခကမား


(ျမႇပႏမႈ၏ အစြနးအဖားမားက အဓကထားၿပး မတသားျခငး)၊ ဖယရားသည ပစမားႏင ျမႇပႏမႈ၏ ျဖစပက ျပျပငေျပာငးလတတေသာ ပတဝနးကငအေျခအေနဆငရာ သြငျပငလကၡဏာမား (႐ပအေလာငးအား ျမပႏရာတြငး)၊ ျဖစႏငကရယာတနဆာပလာအမတအသားမား အပါအဝငတ႔အား မတတမးျပစၿပးသညအခါ ျမႇပႏသညတြငးအား ႐ပအေလာငး၏ ေဘးပတလညမ အနညးဆး ၃ဝ စငတမတာခန႔ အကြာမဖြငေပးပါ။

၂၄၁။ ႐ပအေလာငးအား အခငးျဖစပြားရာေနရာမ ဖယရားမႈမျပမ ၎အား တတႏငသမ ရငးရငးလငးလငး ျမငသာထငရားမႈရေစပါ။ ထနညးတ ဆကႏႊယေနသည အသးအေဆာငပစၥညးမားကလညး ဖယရားျခငး မျပမ ျမငသာေအာင ျပေပးပါ။ ႐ပအေလာငး၏ ပတလညတြင (၃ဝ စငတမတာအနကခန႔က) တးဆြျခငး အားျဖင ျမပႏသညေနရာအား ေသခာစြာ ျမငသာေအာငျပသေပးပါ။ ဆကႏႊယေနသည အသးအေဆာင ပစၥညးမားကလညး ျမငသာေအာငျပေပးပါ။

၂၄၂။ ႏးညေသာ ဘရကခတ သ႔မဟတ တျမတစညးက အသးျပျခငးအားျဖင ႐ပအေလာငးက ရငးလငးျပသေပးပါ (သ႔မဟတ ေျမအမးအစားအေပၚမတည၍ အျခားသငေလာသည ပစၥညးမားက အသးျပပါ)။ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနသည ကးပလြယေသာ သေဘာသဘာဝရႏငသည။ ထ႔အျပင အစတအပငးမား အခငးခငး ခတဆကမႈသည အေရးႀကးလၿပး ေသခာစြာမကငတြယေပးပါက ေႏာငယကဖကဆးခရႏငသည။ ပကစးမႈ မားသည စစစသးသပမႈအတြက လအပသည သတငးအခကအလကပမာဏက ေလာကသြားေစနငသည။

၂၄၃။ အခငးျဖစရာေနရာရ ႐ပအေလာငးအား ဓာတပ႐ကကးၿပး ေျမပေရးဆြထားေပးပါ။ ဓာတပတြင မတပတင နပါတ၊ ရကစြ၊ အတငးအတာ၊ သလကအမေျမာငျဖင ေျမာကအရပညႊနျပမႈ စသညတ႔ ပါဝငရပါမည။

(က) ပထမဥးစြာ ျမပႏရာေနရာတစခလးအား ဓာတပ႐ကကးပါ။ ထေနာက ျမငသာထငရားသည အေသးစတ အစတအပငးတစခစတငးက ႐ကကးပါ။ သ႔မသာ ထအစတအပငးတစခစတငးက ပရပတစခလးႏင မညသ႔ ဆကစပသညက သရႏငပါမည။

(ခ) ပမနမဟတသညအရာမား သ႔မဟတ ထးျခားေနသညအရာမားက အနးကပျဖင ဓာတပ႐ကကးပါ။ ဒဏရာရရမႈ အေထာကအထား သ႔မဟတ ေရာဂါေဗဒဆငရာေျပာငးလမႈသည မၾကာေသးမက ျဖစေစ၊ ျပနလည ကနးမာချခငး ျဖစေစ ၎အား အထးရ႐ျပေပးရမည။

(ဂ) ဆကႏႊယေနသညပစၥညးအားလး (ဥပမာ အဝတအစားမား၊ ဆပင၊ အေခါငး၊ အသးေဆာငပစၥညးမား၊ ကညဆ၊ အတမား) က ဓာတပ႐ကကးၿပး ေျမပေရးဆြပါ။ ေျမပေရးဆြမႈတြင အ႐းစမား၊ ဆကႏႊယ ေနသည ပစၥညးမား၏ ပၾကမးမား ထညသြငးေပးပါ။

၂၄၄။ မညသညကမ ဖယရားမႈမျပမ ႐ပအေလာငးက တငးတာမႈျပပါ။

(က) ႐ပအေလာငး၏ စစေပါငးအရညကတငးတာၿပး၊ ျမပႏမႈေနရာ၏အေနအထားက မတတမးယ ထားပါ။

(ခ) အ႐းစသည ေကာကယလကလင အလြနပင ကးပလြယကေနသည အေနအထားရပါက ေျမျပငမ ဖယရားမႈ မျပမ အတတႏငဆး တငးတာမႈျပထားပါ။

၂၄၅။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက ျပနလညတးေဖာသညအခါ ႐ပအေလာငးမားအား အျပညအစ တစခခငးစ ျပနလညရရေစရန တစခတညးေသာနညးလမးမာ ျမပႏရာေနရာရ အ႐းစမားက ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အဂၤါအစတအပငးမား ဆကစပေပးျခငးႏငအည အ႐းစအစတအပငးမားက ဖယရားရနျဖစသည။

၂၄၆။ အ႐းစအႄကြငးအကနမားက ျပနလညတးေဖာရယသညအခါ ေယဘယအေျခခသေဘာတရားမာ အ႐းမား က အဝတအစားမ သးျခားဖယထတမႈမျပရပါ။ ယငးအ႐းစမားက ဓာတခြခနးတစခ၏ ထနးခပမႈအေျခအေန မားေအာကသ႔ ေရာကၿပးမာသာ ဖယရားႏငပါမည။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက ျပနလညတးေဖာရ

65

ယရာတြင ေသနတျဖငပစခတခသည အၾကြငးအကနမားကသ႔ေသာ သကေသအေထာကအထားမား မဆး ႐ႈးေစရန အတတႏငဆး ဂ႐စကေပးရမည။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားသည အဝတအစားမားဝတဆငထားမႈ ျဖစေနပါက ဖယရားသမးယသညအခါ အဝတအစားမားအား သ႔အစတအပငးအတငးထားရေပးရမည (ဥပမာ၊ ေဘာငးဘထတြင ေျခေထာကမားႏင ဆငဆကလညးေကာငး၊ အေပၚပငးအဝတအစားထတြင ရငအႏင လကမားပါရေစျခငး)။ အဂၤါအစတအပငး တစခႏငတစခ ေရာစပမႈျဖစသြားႏငသညက သတရရပါ မည။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန အစတအပငး တစစစတငး (အ႐းမား၊ အဝတအစားမားႏင ဆကႏႊယ ေနသည အေထာကအထားမား)က ဓာတခြခနးသ႔ သယေဆာငသြားရန ေသခာစြာ ထပပးၿပး တဆပကပ ရမည (ဥပမာ အ႐းစမားသာလးလးကနၾကြငးသည ျဖစရပမးတြင ကတထျပားဘးျဖင ထပပးျခငး)။

၂၄၇။ ေရာေထြးသြားသည ႐ပအေလာငးမားက အထးဂ႐တစကေဆာငရြကေပးရမည။ ႐ပအေလာငးမားသည အခငးခငးလမယကေနပါက ၎တ႔အား တစခနတညးမာအျပညအစ တးေဖာရန ျဖစႏငေခနညးပါလမ မည။ ထသ႔ေသာျဖစရပမားတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အဂၤါအစတ အပငးမား ဆကစပေပးျခငးနညးလမးက လကနာရနလအပသည။ တစစတတစပငးစ ဖယရားျခငး (အ႐းစ မားသာ ကနၾကြငးသညျဖစရပမးတြင)၊ သ႔မဟတ ျပညစေသာ ႐ပအေလာငးစရရရန ႐ပအေလာငးတစခမ ကနအေလာငးတစခက ခြာက ဖယရားျခငးျပေပးပါ။ ၎ျဖစစဥတြင ႐ပအေလာငးမားအား အျပညအစ ရာေဖြရယထားေၾကာငး၊ ႐ပအေလာငးတစခစထားရေၾကာငး မတတမးေသခာျပစထားေပးပါ။

၂၄၈။ ႐ပအေလာငးမား တစခစတငး သ႔မဟတ အစတအပငးမား၊ ၎တ႔၏ အဝတအစားမား သ႔မဟတ ဆကႏႊယ ေနသည သကေသထငရားမႈအရာမား စသညတ႔သည ေရာယကမႈမရေစရနအတြက ႐ပအေလာငးမား၏ အစတစခစတငးက ျပနလညတးေဖာျခငး၊ ထပပးျခငးႏင တဆပကပျခငးတ႔က ေသခာစြာဂ႐စကေပးရမည။

၂၄၉။ ျမပႏသညသခႋငးအား တးဆြၿပး ေျမျပငမ အနကမညမရသညက ခကျခငးတငးထြာပါ။ ျပနလညရာေဖြေတြ႔ ရမႈနညးဗႏငအည ေျမႀကးထမ “ေတြ႔ရခကမား”တစစတစရာက တးေဖာရာေဖြၿပး မတတမးတငေပးပါ။ ပးမြားကငးစငေသာအေပၚယေျမသားအလႊာ (artefact-free soil)က တးဆြမႈအဆး မသတမ ရာေဖြေတြ႔ရထား သငပါသည။

ဃ။ ႐ပအေလာငးအားခြစတစစေဆးျခငးဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား

၁။ ေနာကခအေၾကာငးႏငအဓကအေျခခသေဘာတရားမား

၂၅ဝ။ ဤလမးညႊနခကမားအား ဥပေဒမသတျဖတေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေခရျခငးအေပၚ ႐ပအေလာငးအား ခြစတ စစေဆးမႈျပစဥအတြငး လကနာသငပါသည။109 လပေဆာငရမညအခကမား အစအစဥတကရေစရန ႀကတငကာ ေသခာစြာၾကဆထားရနလအပသည။ ျဖစရပတစခ၏ အေျခအေနရပမားႏငအည ဥးစားေပးရမညအခကမားခမတၿပး လပထးလပနညးမားက ျပငဆငေပးပါ။ ႐ႈပေထြးေသာ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ သည တစေန႔လးၾကာျမငနငသည၊ သ႔မဟတ စစေဆးမႈျပသအေနျဖင ေနာကထပစစေဆးမႈမား ထပမ ေဆာငရြကရန လအပလာႏငသျဖင ပ၍လညး ရညၾကာႏငသည။

၂၅၁။ ဤလမးညႊနခကမားသည ေအာကပါတ႔အတြက အကးရႏငပါသည -

(က) အေတြ႔အၾကရေသာ မႈခငးဆရာဝနမား သ႔မဟတ ေရာဂါေဗဒပညာရငမားအေနျဖင စနစတက စစေဆးမႈျပႏငရနလညးေကာငး၊ ေနာကေနာငစစေဆးေလလာသမားမ အျပသေဘာေဆာငေသာ သ႔မဟတ အျပသေဘာမေဆာငေသာ ေဝဖနဆနးစစမႈေသခာစြာျပႏငေရးအတြက ကညေပးရန

109 ရငခြ႐၌ ခြစတမႈအပါအဝင မႈခငးေရးရာခြစတစစေဆးမႈဆငရာ ခဥးကပပနညးလမးမားႏင နညးပညာပငးဆငရာ က႑ရပမားအေပၚ တတကကအၾကျပခကမား ထပမသရလပါက ‘မႈခငးေရးရာခြစတစစေဆးမႈ - မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒဆငရာလကစြစာအပ၊ မးယစေဆးဝါးႏငရာဇဝတမႈဆငရာ ကလသမဂၢ႐း၊ ေအာကတ ဘာလ ၂ဝ၁၅’ ကၾကညေပးပါ။


လညးေကာငး လမးညႊနခကမားက လကနာႏငပါသည။

(ခ) မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာျဖင ေလကငသငၾကားမႈမရေသးသည၊ သ႔ေသာ အေျခခ ႐ပအေလာငး ခြစတ စစေဆးမႈနညးပညာမားႏင ရငးႏးထားသည၊ အေထြေထြေရာဂါေဗဒပညာရငမား သ႔မဟတ အျခားေသာ ေဆးဘကဆရာဝနမား။ အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင အတငအပငခမႈရယရန ႏႈးေဆာခရပါလမမည။

(ဂ) ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈက အကခတေလလာရန၊ လပေဆာငရန သ႔မဟတ သးသပမႈျပေပး ရန ၎တ႔၏ ကၽြမးကငမႈက ေတာငးဆခရသည လြပလပေသာ အတငအပငခမားအတြကျဖစၿပး၊ ၎တ႔အေနျဖင မမတ႔၏လပေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ယဆခကမားအတြက ဤလမးညႊနခကမားႏင အဆျပထားသည စသတမတခကမားက ကးကားမႈျပႏငသည။

(ဃ) အစးရအာဏာပငမား၊ ႏငငတကာႏငငေရးအဖြ႕အစညးမား၊ ဥပေဒစးမးေရး ေအဂငစမား၊ ေသဆး သ၏ မသားစမား သ႔မဟတ မတေဆြမား၊ သ႔မဟတ ေသဆးမႈတစရပအတြက တာဝနယထားရသည တရားခမား၏ ကယစားျပမား။

(င) သမငးပညာရငမား၊ စာနယဇငးသမားမား၊ ေရ႕ေနမား၊ တရားသႀကးမား၊ အျခားေသာဆရာဝနမား၊ အမားျပညသ၏ ကယစားျပသမား။ ၎တ႔အေနျဖင လမးညႊနခကမားက ႐ပအေလာငးခြစတ စစေဆးမႈႏင ေတြ႔ရခကမားအေပၚ သးသပမႈေပးႏငရနအတြက အေျခခစႏႈနးတစခအေနျဖငအသး ျပႏငသည။

(စ) ေသဆးမႈမားက စစမးစစေဆးရနအတြက ၎တ႔၏ ေဆးဘက-ဥပေဒေရးရာစနစ တညေဆာကရန သ႔မဟတ ျမႇငတငရန ႀကးပမးအားထတေနၾကသည အစးရအဖြ႕မား သ႔မဟတ ပဂၢလတစဥးခငး။ ထသတ႔အေနျဖင ယခလမးညႊနခကမားက အေျခခအခကတစခအျဖစ အသးျပႏငသည။

၂၅၂။ ဤလမးညႊနခကမားကအသးျပျခငးျဖင ဥပေဒမေသဆးမႈတစရပအား စစမးစစေဆးျခငးမ ေပၚထြကလာ သည ေမးခြနးမားအတြက အေျဖမရျခငး၊ တစစတတစပငးသာ အေျဖရျခငး၊ ညဖငးစြာ ေျဖၾကားျခငးတ႔အားျဖင မးေလာငရာေလပငခရသည ထငျမငမနးဆခကႏင သြယဝက၍ရညညႊနးမႈမားက တားဆးေပးရန ကညေပး ပါလမမည။

၂၅၃။ ႐ပအေလာငးအားခြစတမႈျပသည ေန႔စြ၊ အစျပႏငအဆးသတခန၊ ေနရာ စသညတ႔အား မတတမးယထားရ မည။

၂၅၄။ မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာရငအျဖစ စစေဆးမႈျပသ(မား)၊ လကေထာကအကအျဖစပါဝငေဆာငရြကသ (မား)၊ အေလာငးခြစတမျပစဥတြင ပါရေနသအျခားေသာပဂၢလအားလးတ႔၏ အမည(မား)က မတတမးတင ထားရမည။ ဤတြင တစဥးခငးစ၏ ေဆးဘကဆငရာႏင/သ႔မဟတ သပၸပညာဆငရာ ဒဂရမားႏင ကၽြမးကငမႈပငး၊ ႏငငေရး သ႔မဟတ အပခပေရးဆငရာ စသည ရာထးရာခမားကလညး ေဖာျပေပးရမည။ ႐ပအေလာငးခြစတမႈတြငရေနၾကသ တစဥးခငး၏ အခနးက႑ကလညး ေဖာျပေပးရမည။ အကယ၍ စစေဆးမႈျပသမား မးစရေနပါက ၎တ႔ထမ တစဥးအား ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ ေဆာငရြကခကအား ညြနၾကားမႈေပးရန အခြငအာဏာရသည အဓကစစေဆးေရးမးအျဖစ ခန႔အပရမည။

၂၅၅။ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈေတြ႔ရခကမားအား ေသခာစြာ မတတမးတငျပစျခငးအတြကလညးေကာငး၊ ၎တ႔အား လြပလပစြာ ျပနလညသးသပမႈ ျပႏငေစေရးအတြကလညးေကာငး လေလာကေသာ ဓာတပ႐က ကးမႈမားသည အေရးႀကးလပါသည - 110

110 ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈအား ဗဒယမတတမး႐ကကးမႈကလညး ထညသြငးစဥစားႏငသည။

67

(က) အရညအေသြးျမငသည ကငမရာ/မနဘလးမားအသးျပလက ဓာတပမားက ႐ကကးသငပါသည။ အကယ၍ အရညအေသြးျမငသည စကပစၥညးမားမရရႏငပါက မဘငးဖနးမားကသ႔ေသာ အျခား ရရႏငသည ပစၥညးမားက အသးျပႏငသည။ အေရးႀကးသညမာ ဓာတပမားသည ခြစတစစေဆးမႈမ ေတြ႔ရခကမားက လြတလပစြာ ျပနလညသးသပမႈျပႏငေစရနအတြက လေလာကေသာ အရည အေသြး ရေစရနျဖစေပသည။ ဓာတပတစခစတငးတြင မဥးသားထားသည တငးတာမႈပမာဏ ပါဝငသငၿပး အမႈ၏အမည သ႔မဟတ နပါတကလညးေဖာျပေပးရမည။ ကငမရာအမးအစားႏင အလငးစနစတ႔၏ ေဖာျပခကကလညး ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ အစရငခစာတြင ထညသြငး သငပါသည။ ကငမရာတစလးထကပ၍ အသးျပထားပါက တစချခငးစ၏ အမးအစားေဖာျပခက ကလညး ပါဝငေစရမည။ ကငမရာတစလးထကပ၍အသးျပပါက ဓာတပမားတြငလညး မညသည ပက မညသညကငမရာျဖင႐ကကးထားေၾကာငး ေဖာျပသည သတငးအခကအလကမားပါဝငသငပါသည။ ဓာတပမားက ႐ကကးသ မညသမညဝါျဖစသညကလညး မတတမးတငထားရမည။

(ခ) ျပငပကေသာစစေဆးမႈက ထငဟပေစသည ဓာတပအမတစဥကလညး ပါဝငေစသငပါသည။ ႐ပ အေလာငးအား အဝတအစားခၽြတျခငး၊ ေဆးေၾကာျခငး၊ အေမြး သ႔မဟတ ဆပငရတျခငးတ႔မျပမ ဓာတပ႐ကကးထားပါ။

(ဂ) အနးကပ ဓာတပမား႐ကကးမႈအျပင ပတဝနးကငႏငဆကစပမႈက သေစရနလညးေကာငး၊ မညသညမညဝါျဖစေၾကာငး သရရနလညးေကာငး အေဝးမ႐ကကးမႈႏင/သ႔မဟတ မနးမေဝး- အလယအလတအကြာအေဝးမ ႐ကကးမႈတ႔လညး ျဖညစြကပါဝငေစပါ။

(ဃ) ဓာတပမားသည ၿပးျပညစမႈရရမည။ ထ႔အျပင ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈအစရငခစာတြင မတခကေပးထားသည ဒဏရာဒဏခက သ႔မဟတ ေရာဂါ၏ ေဖာျပ၍ရေသာ လကၡဏာမား အားလးတညရမႈက အတညျပေပးၿပး အေသးစတေဖာျပေပးသငပါသည။ ဒဏရာဒဏခက ဓာတပ မားတြင ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ နပါတႏငအတ အတငးအတာမား ပါဝငသငပါသည။

(င) ႐ပအေလာငးအား ေဆးေၾကာမႈ သ႔မဟတ သန႔စငမႈျပၿပးေနာက ေသဆးသ၏မကႏာသြငျပငအား အေရ႕တညတညမ ျမငေတြ႔ရသည မကႏာသြငျပင ဓာတပ၊ မကႏာျပင၏ ဘယဘကႏင ညာဘက ျခမးမ႐ကကးထားသညဓာတပတ႔ျဖင ေဖာျပေပးသငပါသည။

၂၅၆။ အလႊာလကရႈေထာငစ စကငဖတျခငး (Cross-sectional scanning) ၏ အခနးက႑အား စာပဒ ၁၅၈ မ ၁၆၃ အထ ေဆြးေႏြးခၿပးျဖစသည။ ၎အား ရရႏငပါက ႐ပအေလာငးထညသညအတတြင ထညထားသည ခႏၶာကယတစခလးအား စတစကငဖတျခငး (CT Scanning) ျပလပေပးသငပါသည။ (ထအရာမား ေဆာငရြကၿပးပါက X-rays ဓာတမန႐ကကးရန လအပမႈရမရက ထပမထညသြငး စဥးစားရပါလမမည။) အလႊာလက႐ႈေထာငစ စကငဖတျခငး (Cross-sectional scanning) မရရႏငသည အေျခအေနမးျဖစလာပါက ႐ပအေလာငးအား ထပပးထားသညအပမ မထတမ တကယလးက ဓာတမန႐ကကးသငပါသည။ ႐ပ အေလာငးအား အဝတအစားမားမဖယရားမႏင ဖယရားၿပးေနာက ႏစမးလးက ဓာတမန႐ကကးေပး သငပါသည။ Fluoroscopy နညးပညာသး ဓာတမန႐ကကးမ (ကညဖးကသ႔ေသာ မသကဆငေသာ အရာမားကလညး ရာေဖြရန) ကလညး ေဆာငရြကႏငပါသည။ ေအာကေဖာျပပါ ဓာတမန႐ကကးမႈမးလညး လအပလာႏငသည - 111

111 ဤအခနးအား စတစကငဖတျခငး သ႔မဟတ MRI စကဖတျခငးမးကသ႔ေသာ အလႊာလက႐ႈေထာငစအား ပရပ႐ကကးျခငး သ႔မဟတ စကငဖတျခငး မရရသည အေျခအေနအေပၚ မတည၍ ေရးသားထားျဖငး ျဖစသည။ ထသ႔ေသာဓာတမန႐ကကးျခငးမးရရပါက အထကေဆြးေႏြးခသညအခကမားက ထညသြငးစဥးစားၿပး အသးျပသငပါသည။


(က) မညသမညဝါျဖစေၾကာငး သရရနရညရြယခကမားအတြက သြားဘကဆငရာဓာတမန႐ကကးမႈ လအပႏငသည။

(ခ) အ႐းပငးဆငရာ ဒဏရာဒဏခက မညသညမဆက ဓာတမန႐ကကးၿပး ဓာတမန႐ကကးၿပး မတတမးတငသငသည။ အ႐းပငးဆငရာ ဓာတမန႐ကကးမႈမားတြင ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အနာ အဆာမား သ႔မဟတ ခြစတမႈလပထးလပနညးမားက မတတမးယႏငပါသည။ အထးသျဖင လက ေခာငး၊ ေျခေခာငးမားႏင ေျခလကတ႔ရ အျခားအ႐းမား ကးအကမႈမားရမရက စစေဆးေပးပါ။

(ဂ) ေသနတျဖငပစခတခရသည ျဖစရပမားတြင ကညဆ(မား)ရရာေနရာက သရရန ဓာတမန႐ကကး သငပါသည။ ဓာတမနတြငေတြ႔ရရသည ကညဆ သ႔မဟတ ႀကးမားေသာ ကညဆအပငးအစက ျပနလညထတယရမည။ ဓာတပ႐ကကးထားၿပး သကေသခအေထာကအထားအျဖစ မတတမး ထားရကာ လျခစြာသမးဆညးေပးရမည။ ေရဒယျဖင ထြငးေဖာကျမငႏငေသာ အရာဝတမား (ဥပမာ ဓားအစတအပငးမား)က ဓာတမနရကကးၿပး မတတမးထားရျခငး၊ ဖယရားၿပး ဓာတပ ႐ကကးထားျခငး၊ သကေသအေထာကအထားအျဖစ မတတမးသမးဆညးျခငးႏင လျခစြာ ထားရ ေပးျခငးတ႔ ေဆာငရြကသငပါသည။ မညသညမညဝါျဖစသညက သရရနရညရြယခကအတြက လအပပါက သတထညျဖစေသာ ေျခလကတမားက ဖယရားၿပး စစေဆးရမည။ ထ႔ေနာက တစစ တစရာ ေတြ႔ရပါက မတတမးတငျခငး၊ ဓာတပ႐ကကးထားျခငးႏင လျခစြာသမးဆညးျခငးတ႔က ေဆာငရြကေပးရပါမည။ ႏလးခနႏႈနးမနေစသည အလကထရႊနနစကရယာတစစတစရာရက မး သျဂလမႈျပမညဆပါက ဖယရားေပးရမည။ ၎ပစၥညးမးသည မးတြငေပါကကြေစတတေသာ ေၾကာငျဖစသည။

(ဃ) အ႐းပငးဆငရာ ဓာတမန႐ကကးမႈသည အသကရြယကလညးေကာငး၊ ကေလးမားႏင လငယ လလတပငးမား၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈအေျခအေနကလညးေကာငး သတမတခကေပးရာတြင ကည ေပးႏငသည။

၂။ အဝတအစားဝတဆငထားသည႐ပအေလာငး

၂၅၇။ အဝတအစားမားကမဖယရားမ ႐ပအေလာငးအား အဝတအစားႏငတကြ ဓာတပ႐ကကးထားရမည။

၂၅၈။ အကယ၍ အေျခအေနရပမားအရ ေဆာငရြကမႈမျပရေသးပါက လကမားက ေသနတပစခတခရသည အၾကြငးအကနမားအတြက ဂြမးဖတျဖင သန႔စငမႈျပရမည။ အခငးျဖစရာေနရာတြင ေဆာငရြကမႈ မျပထားခ ပါက အဝတအစားဝတဆငထားသည ႐ပအေလာငးအား သကေသအေထာကအထား ထငရားေစႏငသည သလြနစမားအတြက ေသခာစြာ စစေဆးေပးရမည။ သလြနစတစစတစရာအား ေတြ႔ရရပါက ၎အား ရငးလငးေဖာျပျခငး၊ ျပနထတယျခငး၊ သကေသအေထာကအေထားအျဖစ မတတမးတငျခငးတ႔က ေဆာင ရြကၿပး လျခစြာသမးဆညးထားရမည။

၂၅၉။ ႐ပအေလာငးအား သန႔စငေသာအခငးတစခ သ႔မဟတ ႐ပအေလာငးအတအေပၚတြငတငၿပး အဝတအစား မားက ေသခာစြာဂ႐တစကဖယရားရမည။ အဝတအစားႏင လကဝတရတနာမားက တစဥးခငးစ စစေဆးမႈ၊ ရငးလငးေဖာျပမႈ၊ မတတမးတငမႈ၊ တဆပကပမႈ၊ ဓာတပ႐ကကးမႈတ႔ျပၿပး လျခစြာသမးဆညးေပးရပါမည။

69

၃။ အျပငပငးဆငရာစစေဆးမႈ

၂၆ဝ။ အျပငပငး ဒဏရာဒဏခက အေထာကအထားမားက အဓကဥးစားေပးသည အျပငပငးဆငရာ စစေဆးမႈ သည ျဖစရပအမားအျပားတြင ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈ၏ အေရးႀကးေသာက႑ျဖစသည။

(က) ခႏၶာကယ၏ အဂၤါအစတအပငးအားလးက ဓာတပ႐ကကးရမည။

(ခ) ႐ပအေလာငး၏ခႏၶာကယအား စစေဆးရမည။ ေသဆးသ၏ အသကခန႔မနးေျခ၊ အျမင၊ အေလး ခန၊ လငအပစ၊ ဥးေခါငး-ဆပငပစႏငအရည၊ အဟာရအေျခအေန၊ ၾကြကသားဖြ႔ၿဖးမႈ၊ အသားေရာင၊ မကလးႏငဆပငအေရာင (ဥးေခါငး၊ မကႏာႏင ခႏၶာကယ) စသညတ႔အား စစေဆးၿပး မတတမး တငထားရမည။

(ဂ) ရငခြငပက အရြယကေလးမားတြင ဥးေခါငး၏ အဝနး၊ ဥးေခါငးမတငပါးဆထ အရည၊ ဥးေခါငးမ ေျခဖေနာငထအရည စသညတ႔အား တငးတာေပးရမည။

(ဃ) ခႏၶာကယေတာငတငးသြားျခငး၊ အသားေရအေရာငေျပာငးသြားျခငးစသည အတငးအတာ၊ ေနရာ ႏင သတမတခက စသညတ႔အား မတတမးတငထားရမည။

(င) ခႏၶာကယပေႏြးမႈ သ႔မဟတ ေအးခမႈႏင တာရညခမႈတ႔အား မတသားထားရမည။ အဘယေၾကာင ဆေသာ အေရျပား တစစတစစယယြငးသြားျခငးကသ႔ေသာ ယယြငးပပသးျခငးေျပာငးလမႈေၾကာင ေျပာငးလသြားႏငသည။ ခႏၶာကယတစခလး၏ အေျခအေနက ေယဘယစစေဆးမႈျပၿပး၊ ပပသးမႈ ေၾကာင ဖေယာငးရညကသ႔ေသာ အရညမားဖြ႕စညးမႈ၊ ေလာကေကာငမား၊ ပးဥမား၊ ပးတးလးမား သ႔မဟတ ေသဆးမႈ၏ အခနႏငေနရာကသရရန အေထာကအကေပးမည မညသညကမဆ မတသားထားရမည။

(စ) ဒဏရာဒဏခကမားအားလးႏင စပလဥးၿပး ၎တ႔၏ တညေနရာ၊ အရြယအစား၊ ပသဏၭာန၊ ပတဝနးကင၊ ပစ၊ ပါဝငမႈမား၊ အေရာငအဆငး၊ လမးေၾကာငး၊ ဥးတညးမႈ၊ အနက စသညတ႔အား မတတမးတငထားရမည။ ကထးဆငရာ ေဆာငရြကခကမားေၾကာင ျဖစေပၚလာသည ဒဏရာ ဒဏခကမားက ေဆးဘကဆငရာကသမႈႏင ဆကစပမႈမရသညအရာမားမ အတတႏငဆး အေနျဖင ခြျခားထားေပးရပါမည။

(ဆ) ေသနတဒဏရာမားအား ရငးလငးေဖာျပရာတြင ပြနးပဒဏရာမား ရမရကေသာလညးေကာငး၊ ဒဏရာနားတစဝကတြင အသားေရ စတျပေပါကျပမႈ သ႔မဟတ အနာအဆာ ရမရကလညးေကာငး၊ ဒဏရာအတြငး၌ အျခားသကဆငမႈမရေသာ ပါဝငမႈမားကလညးေကာငး၊ ဒဏရာ၏ အနားသား မားက ထငရားေစေသာ မးေလာငကၽြမးမႈကလညးေကာငး၊ ဒဏရာဝနးကငတြင ထငကနေနသည သ႔မဟတ မငေၾကာငထငကနေနသည အးမပစအေပအကနမား သ႔မဟတ ယမးမႈန႔မားက လညးေကာငး မတသားထားပါ။ အကယ၍ ေသနတပစခကေၾကာင ကနရစသည အၾကြငးအကန မားရေနပါက ၎အား ဓာတပ႐ကကးၿပး စစစသးသပမႈအတြက သမးဆညးေပးရမည။ ကညဆ ထသညဒဏရာတြင ကညဆသည အထသ႔ဝငသလား၊ ထတခငးေပါကျဖစေနျခငး ရမရက သတ မတေပးရမည။ ထတခငးေပါကဒဏရာမဟတဘ အထသ႔ဝငေနသညဒဏရာျဖစက ကညဖးသည ဒဏရာအတြငး၌ ရေနရမညျဖစၿပး ၎အားထတယကာ သမးဆညးထားရမည။

(ဇ) ဒဏရာဒဏခကအားလးက ဓာတပ႐ကကးရမည။ ထေနာက ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈ သတမတခကနပါတႏငအတ တဆပတပေပးရမညျဖစၿပး ဒဏရာႏင စေကးထပတ သ႔မဟတ ေထာငမနအေနအထား ကေစရပါမည။ ဒဏရာက ကြငးကြငးကြကကြကျမငသာေစရန လအပပါက ဆပင၊ အေမြးအမငမားက ရတေပးၿပး အေမြးမရပမႏင ရတၿပးပက ဓာတပစေကးသတမတခကျဖင


ဓာတပ႐ကကးပါ။ ဒဏရာ၏အနးနားတစဝကရ အေမြးအမငမားက ရတေပးပါ။ ဒဏရာအနးအနား အေမြးမရတမပႏင အေမြးရတၿပး သန႔ရငးထားၿပးပက ဓာတပ႐ကကးပါ။ ဒဏရာဒဏခကအတြငးမ ေသြး သ႔မဟတ ပစၥညးတစခခရကာ လျခစြာသမးဆညးထားၿပးမသာ ႐ပအေလာငးခႏၶာကယအား ေဆးေၾကာေပးပါ။

(စ) အေရျပားက စစေဆးေပးပါ။ အမာရြတမား၊ အမာရြတသး (keloid) ရသညေနရာမား၊ ေဆးမင ေၾကာငမား၊ ထငရားေသာမ႔မား၊ အေရာငေဖာလာေသာ သ႔မဟတ အေရာငတငလာေသာ အေရ ျပားေနရာမား စသညတ႔ႏင ေမြးရာပါအမတအသားကသ႔ေသာ အျခားထးျခားသညအရာမားက မတသားၿပး ဓာတပစေကးအတငးအတာျဖင ဓာတပ႐ကကးပါ။ ပြနးပရာမားက မတသားၿပး ၎တ႔၏ အတငးအတာအား အေသးစတ ေရးထြငးေပးပါ။ အားလးမဟတေသာလညး အခ႕ေသာ အစတအပငးမားက အဏၾကညကရယာျဖင စစေဆးႏငရန ျဖတထတမႈျပသငပါသည။ ၎သည ဒဏရာရရခနႏင ေသဆးမႈအၾကားအခနက အကျဖတစစေဆးရနအတြက အသးဝငႏငသည။ ဥးေခါငးႏင လငအဂၤါ အစတအပငးေနရာမားအား အထးဂ႐ျပလက စစေဆးသငပါသည။ ထးသြငး ခရသညေနရာ သ႔မဟတ ေပါကထြကေနသညဒဏရာမားက မတသားပါ။ ကကခရသည အမတ အသားမားက မတသားပါ။ ၎အား သြားဘကဆငရာပစက မတတမးတငရနအတြက ဓာတပ ႐ကကးၿပး၊ သလပနမနာယရမည (႐ပအေလာငးခႏၶာအား မေဆးေၾကာမ)။ ထ႔ေနာက အဏၾကည ကရယာျဖင စစေဆးမႈျပရန အစတအပငးမားက ျဖတထတေပးသငပါသည။ ကကခထားရသည အမတအသားမားက သးသပမႈျပျခငးသည အျငငးပြားဖြယျဖစႏငၿပး၊ ၎သးသပမႈတြင ေလကင သငၾကားထားၿပး အေတြ႔အၾကရသည မႈခငးေရးရာ သြားဘကဆငရာဆရာဝနတစဥးမလညး သးသပမႈျပေပးသငပါသည။ မးေလာငကၽြမးသည အမတအသားမားက မတသားထားၿပး ျဖစႏင ေခရေသာ ျဖစပကေစသည အေၾကာငးရငးအား (ဥပမာ၊ ေလာငကၽြမးေနေသာ ရာဘာသား၊ ေဆးလပ၊ လပစစ၊ မးျပငးမႈတေပးသည ကရယာ၊ အကစစ၊ ဆပ) တစသးဆငရာ ေလလာမႈႏင အျခားေသာ စစစမႈတ႔အတြက နမနာေကာကယျခငးအားျဖင အကျဖတသးသပပါ။ လကေပၚတြင တြယကပေနသည ယမးမႈန႔မားရက မတသားထားပါ။ ဓာတပျဖင မတတမးသမးယၿပး ၎အား စစစသးသပမႈအတြက သမးဆညးေပးပါ။ သသယရရသည ေနရာမားက အဏၾကညကရယာျဖင စစေဆးႏငရန ျဖတထတသမးဆညးေပးပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ အခ႕ေသာအေျခအေန မားတြင ေလာငကၽြမးမႈမားသည လပစစမးေၾကာငလား၊ အပရနေၾကာငလား၊ သ႔မဟတ အေအး ရနေၾကာငလား ဟသညက စစေဆးေပးႏငပါမည။

(ည) ဒဏရာဒဏခကမားႏင ဆကစပေနျခငးအပါအဝင ျပငပမ အျခားေတြ႔ရရသညပစၥညးမားက ေဖာ ထတၿပး တဆပတပေပးပါ။ ျပငပမ အျခားဆကစပပစၥညးမားက ကြနတနနာတစခထတြင ထားရ သငၿပး ထနးခပမႈကြငးစက (chain of custody)က ထနးသမးရန ခမတထားသည လပထး လပနညးမားႏငအည ေဆာငရြကသငပါသည။ ကညဖးမား၏ ေဘး သ႔မဟတ ထပဖားက ကတဖ ျခငးမျပရပါ။ ကညဖးတစခစတငးႏင ႀကးမားေသာ ကညဖးအပငးအဆမားက ၎တ႔တြင ေတြ႔ရ ႏငသည အမတတဆပမားႏငအတ ဓာတပ႐ကကးေပးပါ။ ထ႔ေနာက ထနးခပမႈကြငးစက (chain of custody)က ထနးသမးေစာငေရာကရနအတြက ၎တ႔အား တဆပခတထားၿပး အဖးျဖင ပတ ထားသည ကြနတနနာထတြင လျခစြာ သမးဆညးထားပါ။ 112

112 နမနာမားအေပၚ အခြငမရသည ၾကားဝငေႏာကယကမႈမား မရေစရန အထးျပထပပးမႈ လအပပါသည။ ထပပးမႈအား လကေဆာကငတြယထားပါက သကေသ ထငရားမညျဖစသည။ နမနာအား ကနဥးလျခေစေရးအား မနကနစြာ မတတမးေရးသားျပစထားၿပး ဤလျခေရးအဆငသည နမနာအား အနညးဆးအားျဖင ေႏာငယကမႈမခရေစရန ေသခာေစပါသည။ ထ႔အျပင နမနာအား လကလႊေပးသညအခနတငး မတတမးေရးမတရပါမည။.

71

(ဋ) ဥးေခါငးႏင ဥးေခါငးအေရခြအား စစေဆးပါ။ ဒဏရာဒဏခကမားက ဆပငမ ဖးကြယတတေၾကာငး ဂ႐ျပပါ။ လအပပါက ဆပငအေမြးက ရတလကပါ။ ေလးႏငသနးမားကလညး စစေဆးပါ။ အဘယ ေၾကာငဆေသာ ၎တ႔သည မေသဆးမအခနက မသန႔ရငးေသာ အေျခအေနက ေဖာျပေပးႏင သည။ ေခါငးေပၚတြင ထပကြကေနျခငးတစစတစရာက မတသားပါ။ ၎သည အာဟာရဓာတ ခ႕တမႈ၊ သတဓာတ (ဥပမာ သယလဓာတ) လြနကမႈ၊ မးယစေဆးဝါး သ႔မဟတ ခႏၶာကယ အစတအပငးတစခအား ဆန႔ေစရနဆြထားျခငး (traction) တ႔ေၾကာငျဖစႏငသည။ ဆခညမင အပင ၂ဝ ခန႔က ဆြႏႈတၿပး(မျဖတေတာကရ) သမးဆညးထားပါ။ ၎သည ဆပငအား အခ႕ေသာ မးယစေဆးဝါးႏငအဆပမားက ထတေဖာရန အသးဝငႏငပါသည။ (၎သည တညၿငမေသာ အငဆတပစစစစမႈအတြကလညး အသးဝငႏငသည။)

(ဌ) သြားမားကစစေဆးၿပး ၎တ႔၏အေနအထားက မတသားပါ။ ျဖစႏငက ၎အား မႈခငးေရးရာ သြား ဘကဆငရာဆရာဝနမ ေဆာငရြကေပးသငပါသည။ သြားမားကၽြတထြကသြားျခငး၊ ေခာငေနျခငး သ႔မဟတ ပကစးသြားျခငးတ႔တစစတစရာရက မတတမးတငထားၿပး၊ သြားတစေခာငးျခငးစတငး၏ အေျခအေနက သရရန သြားဘကဆငရာ ခြျခားေဖာထတမႈစနစတစခက (ဥပမာ၊ ေနာကဆကတြ ၅) အသးျပလက သြားဘကဆငရာ ေဆာငရြကခကအားလးက မတတမးတငထားပါ (ဥပမာ၊ သြားမား မြမးမထားျခငး၊ သြားဖာထားျခငး)။ သြားဖးမားတြင ပမနျဖစေလရေသာ ေရာဂါမားရမရက စစေဆးပါ။ အကပမားရက ဓာတပ႐ကထားပါ။ ေသဆးသ မညသမညဝါျဖစသညက မသရရပါက ၎တ႔အား သမးဆညးထားေပးပါ။ ပါးစပထက စစေဆးၿပး ဒဏရာအေထာကအထား၊ ႏႈတခမး၊ ပါးျပင သ႔မဟတ လာတ႔တြင ေဆးထးသြငးခရသည ေနရာမား၊ အပေပါကရာမား သ႔မဟတ ကကခရမႈ တစခခရမရက စစေဆးပါ။ ပါးစပထတြင အရာဝတတစခခရပါက မတသားထားပါ။ လငပငးဆငရာကးလြနမႈဟ သသယရသညျဖစရပမားတြင ပါးစပမ အရညမားက သမးဆညးပါ၊ သ႔မဟတ သကပးႏင ေဖာစဖတ အကဆစတ႔အား သးသပမႈျပရနအတြက ေတြ႔ရရသည အရည မားက ရယပါ။ (သြားဖးၾကားမ အရညမားႏင သြားမားအၾကားမ ရရသည ပစမားသည သကပးအား ခြျဖားထတေဖာရနအတြက အေကာငးဆးေသာ စမရညနမနာမားျဖစသည)။ သကပးအရည အမး အစားခြျခားေပးျခငးက အေထာကအကျဖစေစရန ပါးစပအေခါငးေပါကမ စမရညနမနာမားကလညး ရယပါ။ စမရညနမနာယသည ဂြမးမားက ျဖစႏငက ေလေအးျဖင အေျခာကခၿပး သန႔ရငးေသာ စကစာအတထတြင သမးဆညးေပးပါ။ (ေသလြနၿပး ေတာငတငးေနမႈေၾကာင သငေလာေသာ စစေဆးမႈက ဟန႔တားေနပါက အတြငးပငးစစေဆးစဥအတြငး ၿပးျပညစေသာပါစပတြငးစစေဆးမႈက အခနေနာကဆတေပးရန လအပပါမည။ ထအခနတြင ပါးစပအေခါငးအား ပမေကာငးစြာ ျမင ေတြ႔ႏငရန လညပငးႏငမကႏာ၏ ဖြ႕စညးပမားက ေဖာထတရနအတြက အေရျပားေအာက အလႊာ မားက လနခၿပးသညေနာက မကႏာေပၚမၾကြကသားမားက ခြျခားႏငပါမည)။

(ဍ) မကႏာကစစေဆးရာတြင ညမညးေနမႈ၊ ဆ႔ပတမႈႏင/သ႔မဟတ အစကအေျပာကအကြကမား ရမရက မတသားေပးပါ။

(၁) မကလးက စစေဆးရာတြင မကလးအဆ ႏငမကခြမားတြင မကစနာ/မကေျမႇး ရမရက မကခြအေပၚ သ႔မဟတ ေအာကရအေရျပားတြင အစကအေျပာကမားရမရ စစေဆးပါ။ မကလးအေရာင အဝါေရာငသနးမႈ ရမရစစေဆးပါ။ မကကပမကမနရက သမးဆညးထား ပါ။ မကလးတစခစထမ အရညၾကညအား ၁ မလလတာခန႔က အသးသး ရယပါ။

(၂) ႏာေခါငးႏငနားရြကတ႔အား စစေဆးၾကည႐ႈၿပး ဒဏရာ၊ ေသြးေၾကာေပါကျခငး၊ သ႔မဟတ အျခားမမမနမႈမားက မတသားပါ။ နားစညအေျမႇးပါးက စစေဆးပါ။


(ဎ) လညပငး၏ ျပငပ ပတပတလညကစစေဆးၿပး အညအမညးဒဏရာ၊ ပြနးပဒဏရာ သ႔မဟတ အစက အေျပာကမားရက မတသားပါ။ လညပငးက လကအား၊ ႀကးျဖငခပျခငး၊ ႀကးဆြချခငး စသညျဖင ခြျခား ႏငျခငးက ကညေပးရန ဒဏရာပစမားက ရငးလငးေဖာျပၿပး မတတမးတငထားပါ။ ႐ပအေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈ အၿပးသတသညအခါ (ဥးေႏာကႏင ရငတြငးကလစာမားက ဖယရားၿပးသညအခါ) လညပငး အားစစေဆးမႈျပပါ။ ၎က ေသြးတတၿပးမာသာ ေဆာငရြကပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ခြစတေလလာမႈႏငဆကႏႊယေနသည ေသြးလႊတေၾကာဆငရာ ဒဏရာဖြ႕စညးမႈက ကန႔သတေစႏငေသာေၾကာငျဖစသည။

(ဏ) ေျခဖားလကဖားမား - လကေမာငး၊ လကဖ၊ လကဆစ၊ လက၊ ေျခေထာက၊ ေျခမကစ စသညတ႔အားလးက စစေဆးၿပး၊ “ခခကာကြယ” မႈဒဏရာတစစတစ႐တစရာက မတသားပါ။ ဒဏရာဒဏခကမားက ခြစတ ေလလာၿပး ရငးလငးျပပါ။ လကထပခတမႈ သ႔မဟတ ခပေႏာငကသ႔ေသာ ဖမးခပမႈက အၾကျပေပးႏငသည လကေကာကဝတ သ႔မဟတ ေျခကငးဝတတ႔၌ ဒဏရာမား တစစတစရာရမရက မတသားပါ။ လကေခာငး မား၏ ေဘးတကႏင အလယမကႏာျပငမားက စစေဆးၿပး၊ လကဖအေရ႕ပငးႏင ဒးေခါငးအေနာကပငးတြင ဒဏရာမား ရမရက စစေဆးပါ။

(တ) ကးပေနသည သ႔မဟတ ေပာကဆးေနသည လကသညးမားက မတသားပါ။ ျဖစရပအားလးတြင လက ေဗြရာမားက ရယပါ။ (လကေဗြရာမား မရရႏငပါက ျဖစႏငေခရေသာ လမးေၾကာငးမားက ရာေဖြပါ။ ဥပမာ လကေခာငးမားက ဖယရားရန မလလားအပသည ျမငကြငးမးေရာငရားရန လကေခာငးမား၏ အေရျပား အေပၚယလႊာ “လကအတ”က ဖယရားျခငး သ႔မဟတ ေနာကေန႔မားတြင လကေဗြရာမား ရယႏငရန ခႏၶာ ကယက သမးဆညးထားျခငး)။ လကသညးဖားမားႏင လကသညးၾကားရ တစသး (လညသညးကတျခစၿပး ကနရစသညအရာမား)က သမးဆညးပါ။ လကသညးႏင ေျခသညးေအာကလႊာတြင သကေသအေထာက အထား အရာဝတမား ရမရက စစေဆးပါ။ လကသညးမားအား ေဘးအနားသားမားႏင အရငးသားက ခြစတၿပး ဖယထတၿပးေနာက လကသညးမား၏ ေအာကေျခအလႊာက စစေဆးႏငပါသည။ ထသ႔ ေဆာင ရြကၿပးပါက လကမားအား ခြစတျခငးမျပမႏင ခြစတၿပးပအား ဓာတပ႐ကကးရမည။ ေျခဖဝါးမားက ေသခာ စြာစစေဆးၿပး ႐ကႏကခရထားမႈ ရမရက မတသားေပးပါ။ ဒဏရာဒဏခကမား၏ ပမာဏက အေသးစတ ေဖာျပႏငရန ေျခဖဝါးမားက ခြစတစစေဆးပါ။ လကဝါးႏင ဒးေခါငးမားတြင အထးသျဖင မနကြစမား သ႔မဟတ စတျပေပါကျပဒဏရာမား ရမရက စစေဆးပါ။

(ထ) လငအဂၤါျပငပပငးက စစေဆးၿပး ျပငပမအရာဝတတစခခ သ႔မဟတ သကပးမား ရမရက မတသားေပးပါ။ ပြနးပဒဏရာမား သ႔မဟတ အညအမမားရက ၎တ႔၏ အရြယအစား၊ တညေနရာႏင အေရအတြကတ႔အား မတသားေပးပါ။ ေပါငၾကား သ႔မဟတ စအပတလညဝနးကငတြင ဒဏရာဒဏခကမား ရမရက စစေဆးပါ။ စအပတလညတြင ေလာငကၽြမးမႈရမရ ၾကညေပးပါ။

(ဒ) လငပငးဆငရာ ကးလြနသညဟ ယဆရသည ျဖစရပမားတြင ကးလြနဆကဆခရသညဟ ယဆရသည အေပါကမားက စစေဆးပါ။ အမးသမးအဂၤါဇာတအတြငးပငးက စစေဆးရနအတြက ခႏၶာကယအေပါကမားက ခ႕သညကရယာ (speculum) က အသးျပသငပါသည။ ျပငပရ အေမြးအမငမားက စေဆာငးၿပး ဆးခ အေမြးနင စေပါငးထားပါ။ ေသဆးသ၏ ဆးခအေမြးမားက အပင ၂ဝ ခန႔အား အျမစထပါေအာင ဆြႏႈတၿပး သမးဆညးထားပါ။ အမးသမးအဂၤါႏင စအတ႔မ အရညမားက စစေဆးမႈျပရန ရယသမးဆညးပါ (ဥပမာ၊ ေဖာစဖဖရတအကစစ၊ ေသြးအပစႏင သကပးမားက စစေဆးရန)။ သကရညမား အမးအစားအပစခြရန ထေနရာမားမ ေသြး၊ သလပ နမနာမားက ရယပါ။ ေသြး၊ သလပနမနာမားက ေလေအးျဖင လငျမနစြာ ေျခာကေသြ႔ေစၿပး သန႔ရငးေသာ စကစာအတမားထတြင သးသန႔စ သမးဆညးထားေပးပါ။

(ဓ) ေကာ၊ တငပါး၊ ေျခဖားလကဖားမားႏင လကေကာကဝတ၊ ဒးေခါငးမားအပါအဝငတ႔အား အေရျပား ေအာကပငးအထသ႔ နကနေသာ ဒဏရာဒဏခကမားရမရက ခြစတစစေဆးရပါမည။ ပခး၊ တေတာင၊

73

တငပါးႏင ဒးဆစမားကလညး အေၾကာအရြတႏငဆငရာဒဏရာဒဏခကမားရမရက သရရန အေရျပား ေအာကေနရာမားထ ခြစတစစေဆးရပါမည။

၄။ အတြငးပငးဆငရာစစေဆးမႈ 113

၂၆၁။ အတြငးပငးဆငရာစစေဆးမႈသည ဒဏရာဒဏခကမားႏငစပလဥးသည ျပငပစစေဆးမႈမားက ရငးလငး ေဖာျပေပးျခငး၊ အေထာကအကျပျခငးတ႔ ရေစသငၿပး၊ သဘာဝေရာဂါမားရမရက ေဖာထတၿပး၊ ေရာဂါအမး အစားက ေဖာျပေပးသငပါသည။ အတြငးပငးဆငရာ ဒဏရာဒဏခကမား၏ သ႐ပသကနႏင အျခား ေဖာထတရရသည မမမန ထးထးကကအရာမားက ဓာတပ႐ကကးထားရန သတရပါ။ အထးသျဖင ခႏၶာ အဂၤါအစတအပငးမားအားလးႏင အကန႔လကျဖတေတာကထားသည မကႏာျပငမားအားလးက ဓာတပ ႐ကကးထားပါ။ ခႏၶာကယအဂၤါ အစတအပငးမားအား ဖယရားမႈမျပမ၊ အရညပစနမနာ (ဥပမာ၊ ေသြး၊ ဆး၊ သညးေျခရည) တ႔အား ရယထားပါ။

(က) အတြငးပငးဆငရာစစေဆးမႈတြင စနစတကျဖစေစပါ။ စစေဆးမႈအား ခႏၶာကယ အဂၤါအစတအပငး မားအလက သ႔မဟတ ႏလးဖြ႕စညးမႈ၊ အသက႐လမးေၾကာငး၊ သညးေျခစနစ၊ အစာအမႏင အလမးေၾကာငး၊ ကြနယကအငဒသလယအဖြ႕အစညး၊ လငအဂၤါႏငဆးလမးေၾကာငး၊ ဟမနးစနစ၊ ၾကြကသားႏင အ႐းစဖြ႕စညးမႈ၊ ဗဟအာ႐ေၾကာအဖြ႕အစညး စသညတ႔ပါဝငသည ခႏၶာဖြ႔စညးမႈ စနစမားအလက စစေဆးပါ။ ပမာဏမညမရသည၊ မညသညအေရာင၊ အပစအခမညမရသည၊ အရညမား စေဆာငးသမးဆညးမႈ ပစစသညတ႔အား မတတမးတငထားၿပး၊ ေနာကထပစစေဆးမႈ အတြက လအပပါက ပစနမနာမားက ထနးသမး ထားေပးပါ။ ခႏၶာကယအဂၤါ အစတအပငးအသးသး၏ အေလးခန၊ အရြယအစား၊ ပသဏၭာန၊ အေရာငႏင သပသညးမႈ စသညတ႔အား မတတမးတငၿပး၊ အသားပ၊ ေလာငကၽြမးမႈ၊ မမမနမႈမား၊ ေသြးလြနျခငး၊ ႏလးေသြးေၾကာ၊ ေသြးမဝ၍ေသသြားသည တစသးေနရာ၊ ခြစတမႈလပထးလပနညးမား သ႔မဟတ ဒဏရာမားက မတသားပါ။ အဂၤါအစတ အပငးတစခစ၏ ပမနေနရာႏင ပမတမဟတသည အေနထားမားက အဏၾကညကရယာျဖင စစေဆးမႈျပပါ။ ကးပသညအ႐းတစစတစရာအား ကးပမႈသကတမးအား ခန႔မနးရန ဓာတမန ႐ကကးမႈ၊ အဏျမကရယာျဖင စစေဆးမႈတ႔ျပႏငေရးအတြက ယေဆာငပါ။

(ခ) ရငဘတအား စစေဆးပါ။ 114 ရငသားေပၚတြင မမမနမႈမားရမရက မတသားပါ။ န႐းကးပမႈရမရက မတတမးတငၿပး၊ ႏလးအဆတျပနအလပလပေစရန ေရးဥးသနာျပစျခငး (CPR)က ႀကးစားမႈ ျပချခငး ရမရကလညး မတသားပါ။ ရငဘတအားမခြမ ရငဘတထ ေလခေအာငးမႈ ရမရက စစေဆးပါ။ အေရျပားေအာကရအဆလႊာ မညမထသညက မတတမးတငပါ။ ရငဘတအားခြၿပးပါက အဆတအၾကားရ ပလရယကယဗတေခၚ လႈငေခါငးေနရာႏင ႏလးရ ပယဒကာဒရယ-ဆကတ႔အား အျခားေသာ အရညမား ရမရက သးသပစစေဆးၿပး၊ ရပါက ေတြ႔ရရသညအရညက ရငးလငးေဖာျပ ၿပး ပမာဏကတငးတာေပးပါ။ ျပငပအရာဝတမား မေတြ႔ရမ ရေနသညအရညမားက သမးဆညးပါ။ ႏလး၏ ညာဘကအထကခနးနင ညာဘကေအာကခနးတြင ေလပတဆ႔မႈရမရက မတသားပါ။ အျခားအကန႔မ ေသြးမရရနငပါက ႏလးမ ေသြးနမနာက တက႐ကရယပါ။ ႏလးအားစစေဆးၿပး၊ ေသြးေၾကာဆငရာေရာဂါ သ႔မဟတ အျခားမမမနမႈမား၏ ပမာဏႏင တညေနရာက မတသားပါ။ အဆတမားက စစေဆးၿပး၊ ေထြကယာ ေလျပြနႏင သစကငးကသ႔ရသည ဘေရာငခငတ႔တြင ရေနသည ေသြး သ႔မဟတ အျခားအရာတစခခပါအဝင မမနမႈမားက မတသားပါ။

113 အတြငးပငးဆငရာ စစေဆးမႈမျပမ “ေနာကထပစမးသပမႈ”အတြက လအပမည နမနာမားအတြက ႀကတငျပငဆငမႈမား ေဆာငရြကသငပါသည။ (ေအာကတြင ဆကလကေဖာျပမည ေခါငးစဥခြ အမတ ၅ ကၾကညပါ)

114 အခ႕ေသာ စစေဆးေရးေဆာငရြကသမားသည ဥးေခါငးစစေဆးမႈက အရင ျပလပလၾကသည။ ၎သည လညပငး၌သသာထငရားသည ဒဏရာဒဏခကမား ရပါက သငေလာပါသည။


(ဂ) ဝမးဗကအားစစေဆးၿပး အေရျပားေအာကရအဆလြာ၏ ပမာဏက မတတမးတငထားပါ။ ခႏၶာ ကယ အဂၤါအစတအပငးအခငးခငး ဆကႏႊယမႈမားက မတသားပါ။ အဂၤါအစတအပငးမား ဖယရား မႈမျပမ ဒဏရာဒဏခကမားက စစေဆးပါ။ ပယရတနယအေခါငးအတြငးတြငရသည အရည သ႔မဟတ ေသြးက မတသားၿပး ျပငပအရာဝတမားက ရရသညအထ သမးဆညးထားေပးပါ။

(ဃ) အသညး၊ ေဘလး၊ ပနကရယ၊ ေကာကကပႏင (adrenaline) အျဒနယလ-ဂလငးစသညတ႔အား ဖယထတမႈ၊ စစေဆးမႈျပၿပး ေရတြကတငးတာႏင ေသာအခကအလကမားက မတတမးတငပါ။ အစာအမအလမးေၾကာငးက ဖယထတၿပး စစေဆးပါ။ ၎တြငရေနသည အစာမားႏင အစာေျခမႈ အတငးအတာတ႔အား မတသားပါ။ အစာအမထတြငရေနသညအရာမားက သမးဆညးပါ။ အကယ၍ ဝသေဗဒပငးဆငရာသးသပမႈက အေသးစတျပရန ေဆာငရြကလပါက အစာအမလမး ေၾကာငးရ အျခားေနရာမားမ ပါဝငမႈအရာမားက သမးဆညးေပးႏငသည။ စအလမးေၾကာငးႏင စအဝတြင ေလာငကၽြမးမႈ၊ ေပါကျပမႈ သမဟတ အျခားဒဏရာဒဏခကမား ရမရကစစေဆးပါ။ ျပငပအရာဝတမားရပါက တညရေနရာက မတသားၿပး သမးယထားပါ။ ပငမေသြးလႊတေၾကာ၊ ခႏၶာကယထရ အဓကေသြးေၾကာမားက စစေဆးေပးပါ။

(င) တငပါးဆရ အဂၤါအစတအပငးမား၊ ၎တြင သားဥအမ၊ သားအမျပြန၊ သားအမ၊ သားအမ လမးေၾကာငး၊ ဆးကတဂလငး၊ ဆမနယ-ဗဆငကယ၊ ဆးလမးေၾကာငးႏင ဆးအမ စသညတ႔ အပါအဝငအား စစေဆးပါ။ ယငးအဂၤါအစတအပငးမားက တစခႏငတစခ ထခကမႈမရေစဘ ဖယ ထတေပးပါ။ ယခငက သ႔မဟတ လကရ ကယဝနေဆာငေနျခငး၊ ကယဝနပကကျခငး သ႔မဟတ ကေလးေမြးျခငး၊ ခြစတမႈမႈ အေထာကအထားမားရမရ မတသားေပးပါ။ သားအမေခါငး၊ သားအမ သ႔မဟတ စအလမေၾကာငးတြင ျပငပအရာဝတမားရပါက သမးဆညးထားပါ။

(စ) ဥးေခါငးေပၚရ ဥးေခါငးေရ၏ အျပငပငး၊ အတြငးပငးမကႏာျပငမား၌ ဒဏရာ သ႔မဟတ ေသြးလြန ျခငးတ႔ ရမရက မတသားေပးပါ။ ဥးေခါငး႐းတြင ကးပမႈတစစတစရာ ရမရက စစေဆးေပးပါ။ ဥးေခါငးခြအား ဂ႐တစကဖယရားၿပး ဥးေႏာကေသြးေၾကာမ ေသြးယစမမႈ (epidural and subdural haematomas)ရမရက မတသားေပးပါ။ ဥးေႏာကဖးအလႊာ (Dura)အား ဖယရားၿပး ဥးေခါငးခြအ႐းအတြငးပငးမကႏာျပင ကးပမႈရမရက စစေဆးေပးပါ။ ဥးေႏာကအားဖယထတၿပး မမမနမႈ တစစ တစရာ ရမရ မတသားေပးပါ။ (ျဖစႏငက ဥးေႏာကအား စစေဆးမႈျပျခငးမတငးမ အထားခရန ထနးေဆးျဖင ရကအနညးငယ ထနးသမးေပးပါ။) ဒဏရာဒဏခကမားရက ခြစတၿပး ရငးလငးေဖာ ျပေပးပါ။ ဥးေႏာကႀကး၏ ျပငပအလႊာ က႕သြားျခငး (ဗဟမျဖစေစ၊ ေယဘယအားျဖငျဖစေစ) ရပါက တတကက မတခက ေရးသားေပးရမည

(ဆ) ဥးေႏာကေသြးေၾကာမားက သးသပစစေဆးမႈျပပါ။

(ဇ) ရငေခါငးအတြငးမာ အဂၤါအစတအပငးမားႏင ဥးေႏာကတ႔အား ဖယရားမႈျပၿပးေနာက၊ လညပငးႏင လညပငးေသြးေၾကာမား ေသြးယထြကမႈတ႔အား စစေဆးေပးပါ။ လာအပါအဝငလညပငးမ အဂၤါ အစတအပငးမားက လညပငးအေရ႕ဘကအပငးမ ျမငရသညအတငး ဖယထတေပးပါ။ ဟငးဝက အ႐း သ႔မဟတ သငးရြကအ႐းႏတ႔ ကးပမႈမျဖစေစရန ဂ႐ျပပါ။ ဒဏရာဒဏခက တစစတစရာ ရမရ စစေဆးၿပး ရငးလငးေဖာျပေပးပါ။ အသအးအတြငးပငး အေျမႇးပါး (mucosa)၊ အသက႐ လမးေၾကာငးမ pyriform sinuses ႏင အစာေရမ အစတအပငးမားက စစေဆးၿပး၊ တကစားတတ ေသာ အရာဝတမားေၾကာငးျဖစတတေသာ အစကအေျပာကမား၊ ေဖာေရာငမႈ oedema သ႔မဟတ ေလာငကၽြမးမႈမားက မတသားေပးပါ။ ယငးဖြ႕စညးတညေဆာကမႈမား၏ အလယဗဟေနရာတြင အရာဝတတစခခရမရက မတသားေပးပါ။ သငးရြကဂလငးက စစေဆးပါ။ ပါရာသငးရြကဂလငးအား သးျခားဖယထားၿပး သကေသျပသတမတႏငမႈ ရမရအား စစေဆးေပးပါ။

75

(စ) လညပငးၾကြကသားမားက ခြစတၿပး ေသြးလြနမႈရမရ မတသားေပးပါ။ ဟငးဝကအ႐း သ႔မဟတ သငး႐ြက သ႔မဟတ အသအးေအာကပငးႏင ေနာကပငးတ႔ရအ႐းႏမ ၾကြကသားမားက ခြစတ စစေဆးၿပး ကးပမႈတစစတစရာ ရမရက စစေဆးပါ။ ျဖစႏငေခရပါက လညပငး၏ အေနာကဘက အပငးက ခြစတစစေဆးမႈျပရန စဥးစားေပးပါ။ ၎တြင ႏးညေသာတစသးမား သ႔မဟတ အ႐းပငး ဆငရာ ဒဏရာဒစခကမား ရေနႏငသည။

(ည) လညပငး၊ ရငေခါငးႏင ခါးေကာ႐းတ႔အား စစေဆးပါ။ ေကာ႐းအား ဝမးဗကအေရ႕ဘကအပငး႐ႈ ေထာငမစစေဆးၿပး ကးပမႈ၊ အဆစလြေနမႈ၊ ဖသပခရမႈ သ႔မဟတ ေသြးယစမမႈ ရမရတ႔အား စစေဆးေပးပါ။ ေကာ႐းအစတအပငးမားက စစေဆးပါ။

(ဋ) ေကာ႐းဒဏရာရေၾကာငး ယဆရပါက ေကာ႐းနာဗေၾကာမက ခြစတစစေဆးၿပး ရငးလငးေဖာျပ ေပးပါ။ လညတေကာ႐းက အေရ႕ဘကအျခမးမ စစေဆးၿပး၊ ေကာ႐းေဘးကပလကျဖစေသာ ၾကြကသားမားတြင ေသြးယစမမႈရမရက စစေဆးပါ။ ျပငးထနေသာ ေကာ႐းဒဏရာမားက သးသပ မႈျပရနအတြက ခႏၶာကယ၏ အေနာကဘကအျခမးမ စစေဆးမႈျပျခငးသည အေကာငးဆးျဖစ သည။ ေကာ႐းျပြနလမးေၾကာငးက ဖြငၿပး ေကာ႐းနာဗေၾကာမက ဖယထတပါ။ ဝ.၅ စငတမတာ အပငးတစခစတငးက ကန႔လန႔ျဖတျပၿပး မမမနမႈ တစစတစရာရမရ စစေဆးေပးပါ။

၅။ ေနာကထပစမးသပစစေဆးမႈမား

၂၆၂။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈသည ေဆးဘကဆငရာအထးျပစစမးစစေဆးမႈျဖစၿပး ၎တြင ပစနမနာမား၊ တစသးမား၊ အရညမား စသညတ႔ကစေဆာငးၿပး စမးသပစစေဆးမႈမားျပျခငးတ႔ ပါဝငသည။115 ပစ နမနာမားႏင ၎တ႔အား စေဆာငးသညနညးလမး၊ ၎တ႔အား သေလာငမႈ၊ သယယပ႔ေဆာငမႈ၊ သမးဆညး ထားသည ကာလစသညတ႔အား ေနာကထပစမးသပစစေဆးမႈမားက ေဆာငရြကမည ဓာတခြခနးႏင သေဘာတညမႈ ရရထားရမည။ ထသ႔ေသာ ဓာတခြခနးမရပါက ပစနမနာမား၊ တစသးမားႏင အရညမားအား ဆကလက သမးဆညးေပးထားၿပး၊ စမးသပစစေဆးမႈမားက ေနာကပငးတြင စစဥေဆာငရြကႏငပါသည။

၂၆၃။ ႐ပအေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈ ေဆာငရြကၿပးစးပါက သမးဆညးခသည ပစနမနာမားက မတတမးတင ကာ အစရငခစာတြင စာရငးျပစေပးထားရမည။ ပစနမနာမားက ေသဆးသ၏အမည၊ ႐ပအေလာငးခြစတ စစေဆးမႈ မတပတငအမတ၊ စေဆာငးသည ရကစြႏငအခန၊ ႐ပအေလာငးစစေဆးသ (သကဆငမႈရပါက)၊ ပါဝငမႈမား စသညတ႔ႏငအတ တဆပကပေပးပါ။ သကေသအေထာကအထားအားလးက ေသခာစြာ လလ ျချခ သမးဆညးထားၿပး ထနးခပမႈကြငးဆက (chain of custody) မတတမးက သငေလာေသာ ထတ လႊတမႈ ေဖာငပစျဖင စတငပါ။ ပစနမနာမားက မညသ႔သေလာငမည၊ စစစသးသပမႈေဆာငရြကရန ဓာတခြ ခနးသ႔ မညသ႔သယယပ႔ေဆာငမည ဟသညတ႔အတြက စစမးစစေဆးေရးအရာရႏင သေဘာတညမႈ ရသင ပါသည။ ပစနမနာမားက သယယပ႔ေဆာငျခငးအား လကလႊေျပာငးမႈကြငးဆကဆငရာ သတမတခကအရ ၎ပစနမနာမား လျခမႈရေစေရးအတြက တာဝနရရတစဥးမ ေဆာငရြကရေလရသည။

(က) ႀကးမားေသာ အဂၤါအစတအပငးႏင တစသးပစနမနာမား။ ။ ၾကေတာငၾကခ တစခါတစရ တြင ႀကးမားေသာ အဂၤါအစတအပငးႏင တစသးပစမားက မႈခငးဆငရာဆရာဝနမ ေအာကပါ ရညရြယခကမားအတြက ထနးသမးရေလရသည -

115 ဤအခနးသည နမနာမား၊ တစသးမား၊ အရညမားက စေဆာငးျခငးႏင စပလဥးပါသည။ ‘မခငေရးရာခြစပစစေဆးမႈ - မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒဆငရာ လကစြစာအပ၊” မးယစေဆးဝါးႏငရာဇဝတမႈဆငရာ ကလသမဂၢ႐း၏ အခနး၅.၆ မ အဓက ေကာကႏတထားပါသည။ ေနာကထပ အကအညမားလအပမႈအတြက ယငးလကစြစာအပအား အသးျပသငပါသည။


(၁) အမႈ၏ အေရးႀကမားမႈအရ အဂၤါအစတအပငးတစခ (ဥပမာ၊ ဥးေႏာက) အား ပမစစေဆးမႈ ျပရန။

(၂) ကၽြမးကငသတစဥးမ ထပမစစေဆးမႈျပရန။ (ဤတြင စြပစြခရသတစဥးအတြက ေဆာင ရြကခကတစရပအပါအဝင)

(၃) တက႐ကသကေသတစခအျဖစ အသးျပရန။

အနးစပဆးေဆြမးမားက သတငးေပး အေၾကာငးၾကားေပးသငၿပး၊ ျဖစႏငပါက ဆကလ ကထနးသမးထားရရန ၎တ႔၏ သေဘာတညမႈ ရယသငပါသည။ ဆကလကထနးသမး ထားရရန လအပေနေသးေသာလညး သေဘာတညမႈမေပးပါက တရားဝငနညးလမး တကျဖင ထနးသမးထားရရန ခြငျပခကက ရရသငပါသည။ ထသ႔ေသာ ထနးသမးထား ရမႈသည ေဒသႏရဥပေဒ၊ ကငဝတစညးမဥးစညးကမးမားႏငအည ျဖစရမည။ ထအဂၤါ အစတအပငးမားႏင တစသးမားက ျမႇပႏျခငး သ႔မဟတ စြန႔ပစျခငးအတြက မသားစ၏ ေရြးခယမႈက ထညသြငးစဥးစားေပးရမည။

(ခ) တစသးေဗဒ။ ။ ဥပေဒမေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရသည အမႈမားအားလးတြင ႀကးမားသည အဂၤါ အစတအပငးမားအားလး၏ ကယစားပစနမနာမား၊ ဤတြင ပမနတစသးႏင ပမနမဟတသည တစသးမား အပါအဝငအား ေဖာမလင ၁ဝ% ထတြင သမးဆညးၿပး၊ တစသးေဗဒႏငအည လပေဆာငကာ ေဟမာတ ဆလင (Haematoxylin) ႏင အယစင (eosin) (အျခားသတမတထားသည အေရာငတငဆ)တ႔ႏင ေဆးဆး အေရာငတငေပးပါ။ စစြတေသာ တစသး၊ ၎တ႔အား သမးဆညး ရသညဘးမားက ေသခာစြာ သမးဆညးေပးရမည။ မႈခငးဆရာဝနအမားစသည တစသးေဗဒ ဆငရာ အရာဝတမားက သးသပမႈျပရန ေလကငသငၾကားခယမႈ မရထားပါ။ သငေလာသည တစသး-ေရာဂါေဗဒ ဆရာဝနတစဥး၊ ျဖစႏငပါက မႈခငးေဆးပညာေရးရာ ေလကငသငၾကားမႈႏငအေတြ႔အၾက ရထားသတစဥးအားျဖင တစသးေဗဒပငးဆငရာ အစရငခမႈေပးရန စမသငပါသည။ ၎အား အတငအပငချပျခငးအားျဖင ေဆာငရြကသငပါသည။ တစသး-ေရာဂါေဗဒဆရာဝန အေနျဖင ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈမ ေနာကခသမငးေၾကာငးႏင ေတြ႔ရခကမားက နားလည ရနလအပၿပး၊ မႈခငးဆရာဝနအေနျဖငလညး တစသး-ေရာဂါေဗဒဆရာဝန၏ အဆးသတမတခက မားႏင အကန႔အသတမားက နားလညေပးရန လအပသည။

(ဂ) ဝသေဗဒ (ဇဝဓာတေဗဒအပါအဝင)။ ။ စမးသပစစေဆးသည ဓာတခြခနးႏင ဆကသြယမႈျပျခငး သည အလြနအေရးႀကးသည။ အရညမားႏင အရြယအစားလအပခကမား၊ လအပသည တစသး ပမာဏတ႔သည ဓာတခြခနးတစခႏငတစခ မတညၾကပါ။ အမႈျဖစရပအားလးတြင အခငးျဖစရာမ ရရထားသည ပစနမနာမားက ဂ႐တစက မတတမးတငထားရပါမည။

(၁) ေသြး။ ။ ျဖစႏငပါက ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈမျပမ အခငးျဖစရာေနရာမ ေသြး ပမာဏ ၁ဝ မလလတာခန႔ အနညးဆးက ရယထားပါ။ စေဆာငးသမးဆညးၿပးေနာကပငး အခဥေပါကျခငးႏင ပပပြျခငးမးမျဖစေစရန စေဆာငးထားသည ျပြနထသ႔ ဆဒယဖလ ရဒက ၁% w/v (NaF) က ထည ေပါငးေပးပါ။ ေသြးစေသြးနမား မရရႏငပါက ဗဟေနရာ (ဥပမာ၊ ႏလး)က အသးျပႏငသည။ မတတသာသညအဆး ခႏၶာကယအေခါငးထမ ေသြးက ရယႏငသည။ သ႔ေသာ ၎သည အျခားအစတအပငးမား (ဥပမာ၊ အစာအမ သ႔မဟတ အသမအမထတြင ရေနသညအရာမား၊ ခၽြသလပ၊ ဆး၊ ျပည သ႔မဟတ ေသြးခေရၾကညနငဆငေသာ အရညမား) အားျဖင ညစညမးသြားေစနငၿပး၊ ရလဒမားက အဓပၸာယေကာကယမႈသည ယမားမကငး ခရႏငသည။

77

(၂) ဆး116 ။ ။ ျဖစနငပါက ဝမးဗကအား ခြစတဖြငဟၿပးသညႏင ဆးအမထမ ဆးပမာဏ ၁ဝ မလလတာခန႔က အပျဖင တက႐ကစပယေလ ရသည။ တျခားနညးလမးအေနျဖင ဆးပကက အသးျပ၍လညး စပယႏငသည။

(၃) မကလးအမတြငးရ အရည117 ။ ။ မကလးတစလးခငးစမ ၂ - ၃ မလလတာအထ စပယရရႏငသည။ ယငးအရညသည ေစးပစေသာေၾကာငး အပအရြယအႀကးစား 15 or 17 gauge က အသး ျပသငသည။

(၄) သညးေျခရည။ ။ ၁ဝ မလလတာအထ။

(၅) တစသး။ ။ အသ၊ ၾကြကသား၊ ေကာကကပ၊ ဥးေႏာက၊ အဆတစသး (ျဖစႏငက ၁ဝဝ မလဂရမစ)၊ အေရျပား (ဥပမာ၊ အငဆလငထးထားေၾကာငး သသယရပါက)။ တစသးမားက ထနးေဆးမပါသည သန႔ရငးေသာ ဖန သ႔မဟတ ပလတစတစဘးထတြင သးျခားစ ထားရသငပါသည။ ဓာတခြခနးသ႔ သ႔မဟတ စစစသးသပမႈမျပမ သယယပ႔ ေဆာငရန ေနာကကမညဟ ထငမတထားရပါက ပစနမမားအား ေအးခေစရန စဥးစားေပး ပါ။ အသက႐လမးေၾကာငးတြင အရာဝတတစခခရသညဟ ယဆရပါက အဆတတစခ လးကရယၿပး ႏငလြနအတထတြင တဆပခတသမးဆညးေပးပါ။ (ေပၚလသငး/ပလတ စတစအတမားကလညး အသးျပႏငသည)။

(၆) အစာအမထပါဝငသည အရာမား။ ။ ေယဘရအားျဖင ဝမးဗကအတြငးမ ရသညအရာ မားက မဖယထတမ အစာျပြနေအာကပငး သ႔မဟတ အသမျဖင တြယကပထားျခငး သ႔မဟတ ခညေႏာငထားျခငးအားျဖင သးျခားထားရေပးပါ။ အစာအမအား ဖယထတၿပး ေနာက ၎အား သန႔ရငးေသာ ပနးကနအႀကးတစခထတြင ဖြငခေပးသငပါသည။ ပါဝင သညအရာမားက ရငးလငးေဖာျပျခငး၊ ဓာတပ႐ကကးျခငးမား ေဆာငရြကၿပးပါက ၎တ႔အား လျခမႈ၊ သန႔ရငးမႈရသည လညပတရသည အဖးပါေသာပလငး သ႔မဟတ ပလတစတစဘးထတြင ထညၿပး ေပးအပပါ။

(၇) ဆပငေမြးႏငလကသညးမား။ ။ ၎တ႔သည ျပငးထနေသာ သတအဆပသငမႈ သ႔မဟတ အခ႕ေသာ မးယစေဆးဝါးမားဆငရာ ျဖစရပမားတြင အသးဝငႏငသည။ ဆပငမားက အျမစမ ဆြႏတရယပါ။ ကတေၾကးျဖင မျဖတေတာကပါႏင။ လကသညး နမနာမားသည လကသညး တစခလးပါဝငသငသည။

(ဃ) အဏဇဝေဗဒ။ ။ ဤသည ပမနလပ႐းလပစဥ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈမဟတပါ။ သ႔ေသာ စေဆာငးသမးဆညးမႈ နညးလမးသည ေကာငးမြနၿပး၊ ပစနမနာမားက ရငခြစစေဆးၿပး အေစာဆး ကာလတြင စေဆာငးထားပါက အသးဝငႏငသည။ ေရာဂါပးႏင သာမန ႐ပအေလာငးခြစတစစ ေဆးမႈၿပးေနာက ရရသညေရာဂါပးက ခြျခားမႈျပျခငးသည ရလဒမားအား အကျဖတစစေဆးမႈက ရႈပေထြးေစသည။ ျဖစႏငေခရေသာ ပစနမမားတြင ေအာကပါတ႔ပါဝငသည -

(၁) ေပါင႐းမ ေသြးျပနေၾကာ သ႔မဟတ ေသြးလႊတေၾကာ (သ႔မဟတ အျခားသငေလာေသာ ေသြးေၾကာမ) ေရာဂါကငးေသာ အပ၊ ေဆးထးျပြနက အသးျပၿပး ေသြးက ရယပါ။ ႐ပ အေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈမျပမ ရယပါ။

116 ဤနမနာမးက ဇဝေဗဒဆငရာ စမးသပမႈမားအတြက အသးျပႏငပါသည။ ေသြး၌ဂလးက႔စပါဝငမႈလြနကျခငး၊ ခႏၶကယ၌ ကတနးေဘာဒ မားျပားေနျခငး၊ ေကာကကပယယြငးမႈ၊ ေရဓာတဆး႐ႈးမႈ စသညတ႔အား စစစမႈျပျခငးက အဆပါနမနာမား စစစေလလာျခငးအားျဖင ေဆာငရြကႏငပါသည။

117 မႈခငးေရးရာ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈ - မႈခငးေရးရာ ေရာဂါေဗဒပညာရငမားအတြက လကစြ၊ မးယစေဆးဝါးမားႏင ရာဇဝတမႈဆငရာ ကလသမဂၢ႐း။


(၂) ေသးငယေသာတစသးအပငးအစမား (ဥပမာ - အဆတ၊သရကရြက) က ပးမႊားကငးစငမႈ အျဖစႏငဆး အေျခအေနတြင ပစနမနာရယျခငး။

ပစနမနာအား အဏဇဝဗဒဆငရာ ဓာတခြခနးသ႔ ေနာကမကေစဘ ယေဆာငသြားေပး သငပါသည။ သ႔မဟတက ယငးပစနမနာအား လႊေျပာငးမႈမျပမအခနထ ေရခေသတာထ တြင သမးဆညးသငပါသည။

(င) ပးမႊားေဗဒ။ ။ ခႏၶာကယေပၚ သ႔မဟတ အထမ ပးေလာကလမး၊ ပးေတာငမာ၊ ယငေကာင ႏင အျခားေသာ အငးဆကပးမႊားမား၏ သငေလာေသာပစနမနာမား စေဆာငးရာတြင ပးမႊားေဗဒ ပညာရငတစဥးႏင အတငအပငျပရနလအပပါသည။ ၎တြင ပးဥမား၊ ေလာကေကာငမား၊ ပးတးလးမားႏင အရြယေရာကၿပးအငးဆကပးေကာငမား ပါဝငသည။ ယငးပစနမနာမားသည အဆပေလလာမႈပညာဆငရာ စစစသးသပမႈအတြကလညးေကာငး၊ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈ ၿပးၾကားကာလ သးသပမႈျပရနအတြကလညးေကာငး၊ ႐ပအေလာငးအား ေသဆးၿပးေနာက အျခား ေနရာသ႔ ေျပာငးေရႊ႕မႈျပချခငးရမရက သးသပရနအတြကလညးေကာငး အသးဝငႏငပါသည။

(စ) ေမာလကလာ/ဒအနေအ စမးသပစစေဆးျခငး။ ။ ဤသည လငျမနစြာ တးတကေနေသာ နညးပညာပငးဆငရာ က႑တစရပျဖစသည။ သကဆငရာဓာတခြခနးႏင ဆကသြယမႈျပျခငး အေရးႀကးမားပက အသားေပးလြနးျခငး ျပ၍မရနငပါ။ အသညး ၾကြကသား၊ ေကာကကပႏင ဥးေႏာကတစသးမားက ဒအနေအအတြက အသးျပႏငေသာလညး သရကရြတတစသးသည ဒအနေအ ျပနလညရရႏငမႈအတြက အေကာငးဆးအဂၤါအစတအပငးျဖစသည။ တစသးပမာဏ ၂ ဂရမခန႔ အနညးဆးအား ပလပစတတျပႊနထတြင ထနးေဆး သ႔မဟတ တာရညခေဆးမားမပါဘ ထားရေပးပါ။ ပစနမနာမားအား ခကခငးအသးမျပေသးပါက အေအးခေပးပါ။ ပပသးေနသည ႐ပအေလာငး သ႔မဟတ အ႐းစအၾကြငးအကနမားျဖစပါက အ႐းပစနမနာတစခ၊ အမားအားျဖင ရညလားေသာ အ႐း သ႔မဟတ သြား၊ သ႔မဟတ ေပါင႐း၏ အစတအပငးက ေပးအပႏငသည။ အ႐းႏ၊ လကေခာငး႐း၊ေျခေခာငး႐း၊ လကသညး သ႔မဟတ ေျခသညး ကသ႔ေသာ ပစနမနာမားက အသးျပသည နညးလမးမားက အခ႕ေသာ စငတာမားတြင ဖြ႔ၿဖးေဖာေဆာငေနၿပျဖစသည။

(ဇ) ထပမျဖညစြကရေသာ စေဆာငးမႈ၊ မတတမးတငမႈ၊ ထနးသမးမႈျပရေသးသည အျခားေသာ သကေသအေထာကအထားမားတြင ေအာကပါတ႔ပါဝငသည -

(၁) ကညဖး၊ ကညဆအပငးအစ၊ ကညေစ၊ ဓားႏင အမင စသညတ႔ပါအဝငသည ျပငပ အရာဝတအားလး။ ကညဖးမားသည ကညပစလႊတသညအျခငးအရာက ေလလာေသာ ပညာက အေထာကအထားျပရမည။

(၂) ေသဆးသ၏ အဝတအစားမားႏင ကယေရးကယတာ အသးအေဆာငမား၊ ၎တ႔သည ေဟာငးႏြမးစတျပတသြားသည သ႔မဟတ ေသဆးသညအခနက ေသဆးသမပငဆငထား သည အရာမားမားလညး ျဖစႏငသည။

(၃) လကသညး၊ ေျခသညးမားႏင ေျခသညးၾကားရ ျခစကတထားသည အစအနမား။

(၄) လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈဟ ယဆရသညျဖစရပမားတြင ျပငပေနရာႏင ဆးခေပၚရ အေမြးအမငမား၊

(၅) ႐ပအေလာငးအား မေတြ႔ရမ ေသဆးသညေနရာ သ႔မဟတ ႐ပအေလာငးတညရရာေနရာ သည ျပနာတစရပျဖစသည ျဖစရပမားတြင ဥးေခါငးဆပငပါဝငသည။ ဤအခနး၏ ကနဥးတြင ေဖာျပခၿပးသညအတငး ႐ပအေလာငးခြစတသႏင စစမးစစေဆးသတ႔အၾကား

79

ထေရာကေသာ ေဆြးေႏြးမႈရရမညျဖစၿပး၊ ပစနမနာမားႏင စပလဥးၿပး ခငမာေသာ ဆးျဖတခကမား ခမတရပါမည။

၂၆၄။ ႐ပအေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈၿပးသညအခါ၊ သမးဆညးမႈျပရနမလအပသည အဂၤါအစတအပငး မားအားလးက ခႏၶာကယထတြင ျပနလညထားရေပးသငၿပး၊ ႐ပအေလာငးအား ေနာငတစခနတြင ဒတယ အႀကမ ထပမခြစတစစေဆးရန ေဆာငရြကလသညအခါ ေဆာငရြကႏငေစရန မပပမသးေအာင ေဆးစရင ထားေပးသငပါသည။ ႐ပအေလာငးအား မးသၿဂႌလလကပါက ေနာကထပခြစတစစေဆးမႈ ျပႏငလမမည မဟတပါ။

၆။ ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးအား နဂးခပမတခကေပးျခငး

၂၆၅။ ေသဆးျခငးအေပၚ သ/သမ၏ စစမးစစေဆးမႈ ၿပးဆးသညအခါ ႐ပအေလာငးစစေဆးသမ ေသဆးရသည အေၾကာငးရငးႏင ေသဆးသမညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတျခငးက နဂးခပမတခကေပးရနမာ အေျခခ တာဝနတစရပျဖစသည။ ေသဆးမႈအေရအတြက အနညးအကဥးတြငသာ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ ေတြ႔ရခကအားျဖင ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးက အျခားသတငးအခကအလကမားမပါဘ ေဖာထတ ဆးျဖတႏငသညမာ လအမားအတြက အအားသငစရာ တစရပျဖစသည။ အခ႕ေသာ တရားစရငပငခြင မားတြင မႈခငးဆရာဝနအေနျဖငလညး ေသဆးရသည အေၾကာငးရငးအား အၿပးသတ မတခကေပးရသည။ အခ႕ေသာ တရားစရငပငခြငမားတြင ထအၿပးသတဆးျဖတခကအား တရားေရးအရာရမားမ ေဆာငရြကရန စနစအရ သတမတေပးထားေလသည။

၂၆၆။ ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးက မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာလကခထားသည ပစက ကမာၻ႔ ကနးမာေရးအဖြ႔ (WHO) ၏ “ေသဆးမႈအေၾကာငးရငးဆငရာ ႏငငတကာ ေဆးလကမတပစ” (The Inter-national Form of Medical Certificate of Cause of Death) ဟသညစာအပတြင ျပ႒ာနးထားပါသည။118 ေသဆးရသည အေၾကာငးရငးဆငရာပစတြင ေအာကပါအပငးမား ပါဝငသည -

(က) အပငး ၁ - တြင ေသဆးမႈက တက႐ကဥးတညျဖစေစသည အနာေရာဂါမား (ခကခငးျဖစေစသည အေၾကာငးရငး)ႏင လြနေလၿပးေသာအေၾကာငးရငးမား (သ႔မဟတ အေျခခအေၾကာငးအရငးမား) ပါဝငသည။

(ခ) အပငး ၂ - ေသဆးမႈက ပပးေပးသည အျခားထငရားေသာအေျခအေနမားပါဝငသည။ သ႔ရာတြင အပငး ၁ တြငေဖာျပထားသည ပပးမႈ သ႔မဟတ ျဖစပြားေစသည အေျခအေနမးမဟတပါ။

၂၆၇။ မႈခငးဆရာဝနမားအားလးအေနျဖင WHO ပစ၏ စခနစညႊနးမားႏငအည ေသဆးရသည အေၾကာငးရငးက မနကနစြာ အၿပးသတမတခကေပးရာတြင ပါဝငသည ေအာကပါအေျခခယဆခကမားက ရငးလငးစြာ နားလညသေဘာေပါကသငပါသည -

(က) ေသဆးရသည အေျခခအေၾကာငးရငး - ေသဆးျခငး သ႔မဟတ ေသေစႏငေသာဒဏရာက ျဖစေစ သည မေတာတဆမႈ သ႔မဟတ အၾကမးဖကမႈ အေျခအေနမားသ႔ တက႐ကဥးတညေနသည ေသျခငး အန႒ာ႐အျဖစအပကအစဥက အစပးေပးသည ေရာဂါ သ႔မဟတ ဒဏရာအျဖစ သတ မတသည။

118 ကမာၻ႔ကနးမာေရးအဖြ႕ (WHO)၊ ႏငငသားမတပတငစာရငးသြငးျခငးႏင ေမြးဖြားမႈ၊ ေသဆးမႈႏင ေသဆးသညအေၾကာငးရငးမားဆငရာ အေရးႀကးေသာ စာရငး ဇယားမား။ ဂနဗာ၊ ၂ဝ၁၃၊ ရရႏငမည ဝကဘဆက http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/78917/1/9789241504591_eng.pdf


(ခ) ေသဆးမႈကျဖစေစရန ပပးေပးသညအေၾကာငးရငး(မား) - ေသဆးမႈက ပပးေပးသည အျခား ထငရားေသာ ေရာဂါမား သ႔မဟတ အေျခအေနမားက ဆလသည။ သ႔ေသာ အပငး ၁ တြင ေဖာျပ သည ေသဆးမႈကျဖစေစေသာ ေရာဂါ(မား) သ႔မဟတ အေျခအေန(မား)က မဆလပါ။

(ဂ) အျဖစမားေသာ အမားတစခမာ ေသဆးမႈနညးလမးက စာရငးျပျခငးျဖစသည။ ဥပမာ ႏလးပငး-အသက႐မႈဆငရာ ရပတန႔သြားျခငး၊ အသက႐မႈဆငရာ အလပမလပေတာျခငး သ႔မဟတ ေမေျမာျခငးအား ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးအျဖစမတယျခငး။

(ဃ) အကယ၍ ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးသည တစခတညးျဖစပါက (ဥပမာ၊ ဥးေခါငးတြင ေသနတ ဒဏရာရေနျခငး - ဤတြင အခငးျဖစရာေနရာ၌ ေသဆးမႈလငျမနစြာ ျဖစပြားချခငး) ၎အား ၁ (က) အျဖစ မတသားသငပါသည။ အထကေဖာျပပါ အသးအႏႈနးတြင ၎သည ေသဆးျခငးက ျဖစေစသည တက႐ကႏင အေျခခအေၾကာငးရငး ႏစမးလးျဖစသည။

(င) စစမးစစေဆးမႈအားလး ၿပးေျမာကသြားသညတင ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးအား မသရရပါက “မသရ” သ႔မဟတ “မေသခာ” ဟ မတတမးတငျခငးက မနကနပါသည။

၇။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ အစရငခစာ

၂၆၈။ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈအစရငခစာသည အျခားအခန၊ ေနရာတြင အျခားေသာ မႈခငးဆရာဝနအတြက လေလာကစြာ ျပညစမႈရသငၿပး၊ ၎အစရငခစာတြင ေသဆးရမႈဆငရာ န႐းခပမတခကမားေပးႏငရန လအပသည သကဆငရာ ေလလာသးသပခကမားအားလး ပါဝငရပါမည။ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈ အစရငခစာ အဆးပငးသည အထးစမးသပစစေဆးမႈမား၏ ရလဒမားအပါအဝင ေတြ႔ရခကမားအားလး၏ အႏစခပတစရပ ျဖစသငပါသည။ ထ႔အျပင ႐ပအေလာငးစစေဆးသအေနျဖင ေသဆးသ မညသမညဝါ ျဖစေၾကငး၊ မမ၏ယဆခကက ေဖာျပေပးၿပး၊ ေတြ႔ရရသည ဒဏရာဒဏခကမား၊ ေရာဂါဘယမား၊ ျပငပ ဒဏရာမားက ျဖစေစသည ဒဏရာဒဏခကမားက ယဆခကမား၊ ကထးဆငရာ ၾကးပမးအားထတမႈမား၊ ႐ပအေလာငးခြစတမႈျပၿပးေျပာငးလခက၊ သ႔မဟတ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ မတငမ၊ ၿပးေနာက ေတြ႔ရရသည အျခားေသာအေၾကာငးအရငးမား စသညတ႔ႏငစပလဥးသည ယဆခကမားက ေဖာျပေပးသင ပါသည။ အထကတြင ေဖာျပခၿပးသညအတငး (စာမကႏာ ၁၅၁ ကၾကညပါ) ဒဏရာ ဒဏခကမား မညသ႔ ျဖစပကလာသည၊ ထဒဏရာဒဏခကမားက ေသဆးမႈက ျဖစေစျခငး ရမရ စသည ယဆခကတစရပက ေဖာျပေပးရပါမည။ ေသဆးမႈဆငရာ အေျခအေနရပမားႏငစပလဥးၿပး ေၾကာငးကးသငေသာ၊ သကေသ အေထာကအထား အေျချပ ထားေသာ နဂးခပမတခကမားက ေဖာထတေပးရပါမည။ ေနာကဆးအေနျဖင အထကတြင ေဖာျပခၿပးသညအတငး ေသဆးးမႈဆငရာ တရားဝငျဖစေသာ အေၾကာငးရငးက ေဖာျပရငးလငး ေပးသငပါသည။ အစရငခစာအျပညအစအား သကဆငရာအာဏာပငမားႏင ေသဆးသ၏မသားစ (ေသဆးမႈ၏ အေၾကာငးရငးႏင ၿငစြနးမႈ မရမသာလင) ထသ႔ ေပးပ႔သငပါသည။

81

၈။ ႐ပအေလာငး ခြစတစစေဆးမႈမ ေတြ႔ရရသည ျဖစႏငေခရေသာ ညႇငးပနးႏပစကမႈ လကၡဏာမား

၂၆၉။ အတခးအားျဖင အစးရအာဏာပငမားမ သ႔မဟတ ၎တ႔၏သေဘာတညမႈအရ တကေသာရညရြယခက တစခအတြက ညငးပမးႏပစကဟသည စတပငးဆငရာ သ႔မဟတ ႐ပပငးဆငရာ ျပငးထနေသာ နာကငေစ မႈ သ႔မဟတ ဒကၡဆငးရခစားေစမႈက ရညရြယခကရရ ကေရာကေစျခငးျဖစသည။119

၂၇ဝ။ မႈခငးဆရာဝနမားသည ညႇဥးပမးႏပစကမႈမားက ေဖာထတရာတြင ေရ႕တနးမရေနၾကၿပး၊ အစးရမ ဖမးဆး ထနးသမးမႈေအာက၌ ေသဆးသည ပဂၢလတစဥးအတြက ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈျပရာတြငလညး အလားတပငျဖစသည။

၂၇၁။ ယခအခနးသည မရငး မငနဆတာပ႐တေကာႏင အစၥတနဘလပ႐တေကာ - ညႇငးပမးႏပစကမႈႏင အျခား ေသာ ရကစကမႈပစမားျဖစသည လမဆနေသာ သ႔မဟတ နမကေသာျပမမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈ အားထေရာကစြာ စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပစျခငး စသညတ႔ႏစခလးမ ဇယား ၂ ရ အခကအလက အမားစက ဆြယထားျခငးျဖစသည။120 ေသဆးသသည ႏငငေတာအစးရ၏ ထနးသမးမႈေအာက၌ ရခသည သ႔မဟတ ရနငခၿပး ဥပေဒမေသဆးေၾကာငးျဖစႏငေျခရသည ႐ပအေလာငးအား ခြစတစစေဆးမႈက ေဆာငရြကရေတာမည မႈခငးဆရာဝနမားအတြက ဤသည သတခပလႊာ (aide-memoire) တစခအျဖစ ရညရြယထားပါသည။ ယခေနာကဆကတြသည ျဖစပကႏငသည ညႇဥးပမးႏပစကမႈ လကၡဏာအားလးက ျပညစစြာေဖာျပထားျခငးမဟတပါ။ အထးသျဖင ၎သည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ လစလရႈထားျခငး (အစာႏငေရ ရရမႈက ပတပငထားျခငးအပါအဝင) သ႔မဟတ ျငငးပယထားျခငးတ႔၏ အသေခၤ အကးသက ေရာကမႈမားက မလႊမးျခပါ။

၂၇၂။ သတခပလႊာ (aide-memoire)ရလငကစား ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ၏ က႑တစရပအျဖစ ခြစတ စစေဆးသအေနျဖင ဒဏရာဒဏခကမားအားလး အေဟာငးျဖစေစ၊အသစျဖစေစ ေဖာထတစစေဆးျခငး၊ ဓာတပ႐ကကးျခငးႏင စာျဖင မတတမးတငထားျခငးတ႔က ေဆာငရြကသငပါသည။ ဆလသညမာ ၎တ႔၏ ေနရာ၊ အရယအစား၊ ပသဏၭာန၊ အခးအစား၊ ပတဝနးကင၊ အေရာင၊ ေကာကေၾကာငး၊ မကႏာျပင (အေၾကးခြ၊ မာၾကြပေသာေနရာ၊ ျပညတညနာျဖစသညေနရာ)၊ လမးေၾကာငး၊ ဥးတညရာ၊ အနက၊ ပြနးပ ဒဏရာ သ႔မဟတ ေဖာေရာငမႈ၊ ျဖဖတျဖေရာ/အေရျပားေပၚရ အကြကအေျပာကမား စသညတ႔က မတ တမးတငျခငးျဖစသည။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈတြင စစမးစစေဆးသည နညးလမးမရပါက ညႇဥးပမး ႏပစကမႈမားက လြေခာသြားႏငပါသည။ အေရျပားေအာကပငး ခြစတစစေဆးမႈက ေဆာငရြကရန လလားမႈ တစခရသငပါသည။ ဤသည မႈခငးေဆးဘကဆငရာ လသမားေသာ အေျခခသေဘာတရားျဖစသည နကနေသာဒဏရာသည အျပငပငးမ ျမငသာမႈမရ၊ ရာေဖြရမည ဟ၍ ျဖစသည။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈျပရာတြင ကးပမႈမားႏင အ႐းအစလြျခငးသည မထငမတေသာေနရာမားတြင ျဖစတတၿပး၊ အမားအားျဖင ေျခလကအဂၤါမားႏင မကႏာအ႐းမားတြင ျဖစသည။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနမားက ရာေဖြမႈမျပပါက လြ ေခာသြားႏငပါသည။ ထအေၾကာငးအရငးမားေၾကာင ခႏၶာကယတစခလးအား ဓာတမန႐ကကးရန (ဥပမာ CT Scan ျပျခငး) ရရႏငပါက ၎အား အသးျပျခငးက ေလးေလးနကနက ထညသြငးစဥးစားေပးသငပါသည။ ခႏၶာကယအား အျခားတစေနရာသ႔ သယယပ႔ေဆာငရမည ျဖစသညတင ထညသြငးစဥစားေပးသငသည။

119 http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CAT.aspx ဝကဘဆကရ ညႇငးပမးႏပစကမႈတကဖကေရးဆငရာ ကလသမဂၢကြနဗနးရငး၏ အခနး ၁ တြင ညႇငးပမးႏပစကမႈအား ဤသ႔ အနကဖြငထားပါသည - “လတစဥးအေပၚ ႐ပပငးဆငရာျဖစေစ၊ စတပငးဆငရာျဖစေစ ရညရြယခကရရျဖင ျပငးျပငးထနထနနာကငေစသည ေဆာငရြကမႈအားလး၊ အမားျပညသဆငရာ အမႈထမးအရာရ သ႔မဟတ ထအရာရအဆငရ အျခားေသာ ပဂၢလအား ျဖင ေသြးထးလႈ႔ေဆာမႈ သ႔မဟတ ထသတ႔၏ သေဘာတညခကအားျဖင သကေရာကေစသည နာကငေစမႈမားကဆလၿပး ထသ႔ျပရာတြင ဥပမာျပရမည ရညရြယခကမားမာ ထသထမ သ႔မဟတ တတယပဂၢလထမ သတငးအခကလကမားရရရန သ႔မဟတ ဝနခေစရန၊ ထသ သ႔မဟတ တတယပဂၢလမ ကးလြနခသည သ႔မဟတ ကးလြနခသညဟ ယဆ၍ အျပစေပးျခငး၊ သ႔အား သ႔မဟတ တတယပဂၢလအား ေျခာကလန႔ျခငး၊ သ႔မဟတ မညသညခြျခားဆကဆမႈတစစတစရာအေပၚ မတညသည အေၾကာငးရငးတစခခအတြက အျပစေပးျခငးတ႔က ဆလသည။”

120 http://www.ohchr.org/Documents/Publications/training8Rev1en.pdf. ဝကဘဆကကၾကညပါ။


၂၇၃။ အစရငခစာ၏ နဂးခပတြင ဒဏရာမား၏ ပစအားလးျခငျခငး (မတညေသာ ဒဏရာဒဏခက အမးအစား မား၏ အေရအတြကႏင တညေနရာ)ႏင ၎တ႔၏ ဆလရငးမားႏင စပလဥး၍ေသာလညးေကာငး၊ ဒဏရာ ဒဏခကတစခခငးစအား ၎ကျဖစပကေစသညအေၾကာငးရငးအား လေလာကစြာ တတကက ေဖာျပျခငး ႏင စပလဥး၍ေသာလညးေကာငး မတခကမား ပါဝငသငပါသည။

ဇယား ၂။ ။ ညႇဥးပမးႏပစကမႈနညးလမးမားႏင ၎တ႔ႏင ဆကႏႊယေနသညေတြ႔ရခကမား

ညႇဥးပမးႏပစကမႈနညးလမး႐ပပငးဆငရာေတြ႔ရခကမားႏင ၎တ႔အားေဖာထတမႈအေပၚ

မတသားခကမား

ရတတရကျဖစေသာ (တစခတညး ျဖစေသာ အပငး)ႏင အခနကာလ ၾကာရညေသာ ဒဏရာ (ထပတလလျဖစေသာအပငး)

ပြနးပမႈ၊ ထခကပြနးရမႈမား၊ စတျပဒဏရာမား၊ အမာရြတမား၊ ကးပမႈမား (အမားအျပားရပါက ေပာကကငးမႈဆငရာ မတညေသာ အဆငမား)၊ အထး သျဖင မထငမတထားေသာ ေနရာမားတြင ျဖစေနၿပး ကသမႈမရထားခသည အရာမား။

ဥးေခါငး႐းကးပျခငး၊ ဥးေခါငးေရ ထခကပြနးရမႈမား၊ စတျပဒဏရာ၊ ဥးေႏာက အတြငးပငးဒဏရာရျခငး၊ အျခား အ႐းအဆစအတြငးႏငဆငေသာ ဒဏရာ ေဖာျပခကမား၊ အခနၾကာလာသညအခါ၊ ဥးေႏာကအျပငလႊာ အမာရြတ မားႏင ေသးသမသြားမႈ။

မကႏာပငးဒဏရာရသညအခါ လညပငး႐းဒဏရာက ထညသြငးစဥစားပါ။

ႏာခါငး႐းေျဖာငတနးမႈ၊ ကရကရ ျမညသထြကေနမႈ၊ အကန႔အပငး အျခားမား ေသြဖယမႈတ႔က အကျဖတပါ။ အကန႔အပငးအျခားမားက ဓာတမန႐ကကး ျခငး၊ စတစကငဖတျခငး (CT Scan)အတြက ထညသြငးစဥးစားပါ။ ႏာရည ယျခငး၊ မကလးအမအတြငး အ႐းကးပမႈ ရ၊ မရအတြက အကျဖတစစေဆးပါ။

နားထငႏငေမး႐း၊ အသအးဖြ႕စညးမႈမား ကးပမႈ ရမရက ထညသြငးစဥးစား ေပးပါ။ ၎အား အေရျပားေအာက ခြစတစစေဆးမႈၿပးေနာက လညပငးႏင မကႏာ အေသးစတစစေဆးမႈ၏ အစတအပငးတစရပအျဖစ အကျဖတပါ။ တစခနတညးမာပင သြားႏတထားသညမား၊ ကးပထားသညမား၊ သြားဖာ ထားသညမား၊ သြားကး၍ အတတပထားသညမား၊ လာ ပြနးပဒဏရာရသည မား၊ ပါးစပထသ႔ အရာဝတ အတငးအဓၶမထးသြငး၍ ရထားသညဒဏရာမား၊ ဓာတလကခရမႈ သ႔မဟတ ေလာငကၽြမးမႈစသညတ႔က ၾကည႐ႈပါ။

အခ႕ေသာ ဒဏရာမားသည ၎ကျဖစပြားေစသည အရာဝတ၏ ပသဏၭာန အရာ ကနရစေစပါသည။ ဥပမာ တတ၊ နပါတတတ သ႔မဟတ ႀကမတတ တ႔ျဖင ႐ကႏကသျဖင ကနရစသည အစဥးေၾကာငးအရာမား။

မကလးအမသ႔ ခၽြနထကမႈမရ တးေနေသာ အရနေၾကာငရသည ဒဏရာ မား၏ ေနာကဆကတြမား၊ ဤတြင ထးႏကမႈေၾကာငရသည ဖးေယာငမႈ (ႏင/ သ႔မဟတ မကလးအလငးကြယသြားျခငး)၊ မကလးအတြငး ေသြးယ စမျခငး၊ မကလးမနဘလး လြသြားျခငး၊ သေႏၶသားအတြငး ေသြးယစမမႈ၊ မကလးအေနာကဘက ေသြးယစမမႈ၊ မကစအာ႐ခလႊာေသြးျပနေၾကာေသြး ယစမမႈ စသညတ႔ပါဝငသည။

83



လကေကာကဝတမ ခညေႏာငကာ ခတဆြျခငး (“La bandear”) 126

လကေကာကဝတေနရာတြင ပြနးပရာမား သ႔မဟတ အမာရြတမား။ လက ေကာကဝတ သ႔မဟတ ေျခကငးဝတ ေနရာတစဝကတြင အေမြးမင သ႔မဟတ ေမြးညငးေပါကအနညးငယႏင ၾကာရညၿပျဖစေသာ အစငးရာမား သည ၾကာရညစြာခညေႏာငခထားခရသညေၾကာင အေမြးေျပာငေနသညဟ မတယႏငသည။ ထသ႔ေသာ အသြငအျပငအတြက အလအေလာက ျဖစလာ ေသာ အေရျပားေရာဂါဆငရာ ခြျခားထားေသာ ေရာဂါစစတမးမရပါ။

လညပငး သ႔မဟတ လကမ ခည ေႏာငကာ ခတဆြျခငး (ဥပမာ- လက ႏစဘကအား ေဘးဘကဆန႔ကာ တစဘကစမ ႀကးျဖငခညေႏာငၿပး လကႏစဘကအား တစဖကတညး ျဖစေအာင ခတဆြျခငး။“သားသတ သမား” - လကႏစဘကအား အေပၚသ႔ေျမာကပင ခတဆြပ)

ခညေႏာငသညေနရာရ ပြနးပရာ သ႔မဟတ အမာရြတမား၊ ေအာကပငး ေျခဖားမားတြင ထငထငရားရားရေနသည အညအမမား၊ လညပငးဒဏရာ (အျဖစနညးေသာလညး အသအး ကးအကျခငးလညးပါဝငႏငသည)။

ခႏၶာကယအား ေဇာကထး တြေလာငးခတၿပး ခညေႏာငျခငး (“ေျပာငးျပနသားသတခတဆြျခငး” “murciélago”)

ေျခခငးဝတပတလညရ ပြနးပရာမားႏင အမာရြတမား။ အရြတေနရာမားရ ဒဏရာမား၊ ေျခကငးဝတႏင အျခားအဆစမားလြေနျခငး။

လကက ေနာကေကာပစပး တေတာင သ႔မဟတ လကေကာက ဝတမခညေႏာငကာ ခတဆြျခငး၊ သ႔မဟတ လကဖကေနာကပစၿပး တေတာငဆစက ၉ဝ ဒဂရအထ ေထာငကာ လကႏစဘကအား တနးတစခတြင ခညေႏာငၿပး ခတဆြျခငး (“ပါလကစတငး တြေလာငးခညေႏာငမႈပစ”)

လကေကာကဝတပတလညရ ပြနးပဒဏရာမား၊ အမာရြတမား၊ ပခး ညပ႐း လြျခငး၊ သ႔မဟတ အရြတမား ပကစးေနျခငး၊ ၾကြကသားမား ဆတျပေနျခငး သ႔မဟတ လကေမာငးအေပၚဘက အစတအပငး ေသဆးျခငး သ႔မဟတ ရငအပၾကြကသားမားေသဆးေနျခငး၊ ၾကြကသား၏ ေရာငျခယပစၥညးမား ဆး တြင ပါျခငးဆငရာ ေကာကကပပကစးေနျခငး သ႔မဟတ အလပ မလပေတာ ျခငး။

ဒးအေနာကဘကမ ဘားတတစခ ထားၿပး ဒးက ေကြးကာ သားေကာင အား တြေလာငးခတဆြျခငး၊ လက ေကာကဝတက ဒးေနရာတြင ခည ေႏာငထားေလရသည (“ၾကကတ ေရြးအပတနး”၊“ဝနခသညဂက”၊“pau de arara”) (ျပငးထနေသာ အရြတ ဆတျပမႈျဖစေစႏငသည)

လကဖလကဥးပငးႏင ဒးအေနာကဘကတြင ပြနးပရာမား၊ စတျပ ေပါကျပ ဒဏရာ၊ အမာရြတမားရေနျခငး၊ လကေကာကဝတႏင ဒးတြင ပြနးပရာမား ရေနျခငး။

121

121 ၁၅ မနစႏင ၂ဝ မနစမ နာရေပါငးမားစြာ၊ ရကေပါငးမားစြာအထၾကာျမငႏငသည ခတဆြထားျခငးပစအမးမးသည အျမဆသလ ရကႏကမႈပစအမးမးႏင ပးတြေနတတၿပး ျပငးထနေသာ ေနာကဆကတြအကးသကေရာကမႈမားက ျဖစေစႏငသည။




ဥးေခါငးအား ေရထသ႔ အတငး အဓမၶမ ႏစျခငးသည ဆး၊ မစင၊ ပ႕ အနမႈ သ႔မဟတ အျခား မစငၾကယ သညအရာမားႏင ခတဆကေန သည (“ေရငပသေဘၤာ”၊ “ေရကး ကန”၊ “လကတနာ”)

ေရႏစျခငး/ေရႏစမႈျဖစခါနး လကၡဏာမား၊ မစင သ႔မဟတ ပါးစပထ၊ လည ေခာငးဝ၊ ေလျပြန၊ အစာျပြန သ႔မဟတ အဆတထတ႔တြင အစအနမား ရေနျခငး။ ေသဆးမႈမရပါက အဆတေရာငသြားျခငး။

အေနအထားပစအမးမးျဖင ညႇဥး ပမးႏပစကမႈ၊ ခညေႏာငမႈ သ႔မ ဟတ တြန႔လနေကာကေကြးေသာ ပစျဖင ခပေႏာငမႈ၊ ဆန႔ၿပး ခညေႏာငမႈ သ႔မဟတ အျခား သဘာဝမကေသာ ပစမားျဖင ခပေႏာငမႈ

အရြတမား၊ အေၾကာမားႏင ေသြးေၾကာမားဆငရာ မၾကာေသးမက သ႔မဟတ အေဟာငးေသာ ကးပမႈမား၊ လြေနမႈမားႏင ဒဏရာဒဏခကမား

စားပြတစခေပၚတြင ပကလက လ ထားၿပး ခႏၶာကယ အေပၚပငး ေထာကကနထားမႈမရသည အေနထားမရရသည တးတ ျဖစေသာ ဝမးဗကပငးဒဏရာမား (“ခြစတမႈစားပြ” ၊ el quirófano”)

ဝမးဗကပငး ပြနးပရာမား၊ ေကာျပငဒဏရာမာ၊ ဝမးတြငးအကၽြနာ အပါအဝင ဝမးဗကပငးဆငရာ ကလစာမားဒဏရာရရမႈ။ ၾကြကသားအတြငးပငးဆငရာ၊ ဝမးဗကေျမႇး၏ေနာကဘက၊ ဝမးပငးအတြငးျဖစေသာ ေသြးယစမမႈ။

လကဝါးျဖင နားႏစဘကသ႔ ျပငးထနစြာ ႐ကႏကျခငး (“teléfo-no”)

နားေပါကထသ႔ ျပငးထနေသာဖအား လငျမနစြာသကေရာကသညအခါ နားစညက ေပါကကြေစသည။ အခနၾကာလာသညအခါ နားစညတြင အနာရြတျဖစလာပါမည။ နား၏ျပငပတြငလညး ဒဏရာမားရလာႏငသည။ နားအတြငး ၾကညကရယာက အသးျပပါ။

ကာပြတျဖင ႐ကႏကျခငး အစဥးရာမား၊ အေၾကာငးလကရေနသည အမာရြတမားသည ကာပြတျဖင ႐ကႏကမႈေၾကာင ကနရစသည အမာရြတျဖစႏငေျခမားပါသည။ အေရျပားေရာငယမးျခငးက ထညမတြကပါႏင။

လကသညး၊ ေျခသညးမား အတငးအဓမၼ ဖယထတျခငး

လကသညးရငးႏင လညသညးအနးအေရျပားမားတြင စတျပေနျခငး၊ ပြနးပ ေနျခငး၊ ခပေႏာငထားမႈႏင ဆကႏြယေနသည အျခားေသာဒဏရမား။ ေနာကပငးတြင တစသးမားသည ႀကးထြားလာၿပး လကသညးတြင အသားပ တကလာေစႏငပါသည။ လကကနပေလးနပစ (Lichen planus) အေရျပားေရာဂါသည သကဆငရာ ကြျပားေသာ ေရာဂါအမးအစားျဖစၿပး အျခားေသာ အေရးျပားဒဏရာမားႏင ပးတြလာေလရသည။ ဖနးဂပစမႈဆငရာကးဆကေရာဂါမားသည ထထၿပး အဝါေရာငသနးကာ ေၾကြတတေသာ လကသညးေျခသညးမားက ထတလပေပးပါသည။

85

ေလာငကၽြမးဒဏရာမား စးကရက၊ ပျပငးေသာအရာဝတမားသည ေလာငကၽြမးဒဏရာမားက ျဖစ ေစသည (အခနၾကာလာသညအခါ ယႏ႔ေသးငယေသာ အမာရြတမား ျဖစလာေစပါသည။ အလအေလာကျဖစေပၚလာသည ေရာငရမးေစေသာ ျဖစစဥမားတြင ၎သသာထငရားသည အနားသတဇမရပါ)။ လကသည အရငးမား ေလာငကၽြမးသညအခါ ေနာကဆကတြအျဖစ ပမကေသာ အစငးမားပါရေသာ ပမကသညလကသညးမားက ျဖစေစသည။ တစခါတစရ ေဒါငလကအကန႔အျဖစ ကြထြကသြားတတသည။

ဓာတလကျခငး (လပစစဓာတအားအရငးအျမစ တစခက ဆကသြယထားသည ဝါယာႀကးမား၊ ဥပမာ - ပလပေခါငး/la picana ။ လပစစတရယာ၊ သတစထြကေနေသာ ဝါယာၾကး)

လပစစဓာတလကသည လက၊ ေျခ၊ လကေခာငး၊ ေျခေခာငး၊ ႏ႔သး၊ ပါးစပ၊ ႏႈတခမး သ႔မဟတ လငအဂၤါ။ ဂယလ သ႔မဟတ ေရ သည အမားအားျဖင ျမငသာေသာ ေလာငကၽြမးမႈမားက ကာကြယေပးသည။ ေလာငကၽြမးမႈသည သြငျပငအျဖစေပၚလာၿပး၊ ဒဏရာရခသည အခနမညမၾကာခၿပအေပၚ မတညသည။ ခကခငးဆသလ၊ အနေရာငအစကအေျပာကမား၊ အရည ၾကညဖႏင/ သ႔မဟတ အမေရာငသမးၿပး ေပၚထြကလာသည။ ရကသတပတ အနညးငယ အတြငး အနေရာငအဝငးစကအမာရြတမားေပၚလာသည။ လေပါငးမားစြာ ၾကာျမငေသာ ေသးငယေသာ၊ ျဖေသာ၊ အနေရာင သ႔မဟတ အညေရာငသမးေသာ အစကအေျပာကမား ေပၚလာသည။

မးအပေပးထားသည သတတ စ႔အား စအထသ႔ ထးသြငးျခငး(Black Slave)

စအတြင ေလာငကၽြမးေနျခငး။

တးတေသာအရာျဖင ဆကတက လပေဆာငမႈေၾကာင ရသည ဒဏရာမား၊ ေျခဖဝါးအထတင (တစခါတစရ လက သ႔မဟတ တငပါးထ) (“falanga”, “falaka”, “bastinado”)

သာမနကာလကာျဖငျပငပပငးစစေဆးမႈတြင လြတသြားႏငသည။ လကၡဏာ မားရ ေနပါေသာလညး ပြနးပမႈမဟတဘ ေရာငကငးမႈက သသာေသာ အသြင အျပငျဖစနငသည။ ပတထားေသာ ေရာဂါလကၡဏာစ အကန႔သည ၾကြကသား ေသဆးမႈ သ႔မဟတ ေျခေခာငးထပတြင ေသြးမားယစမမႈသ႔ ဥးတညႏငသည။ လကေကာကဝတႏင အေျခေထာကအ႐းငယတြင ကးပမႈမားျဖစႏငသည။ အရြတအေၾကာႏင ၾကြကသားစြနးအရြတမာသည စတျပနငသညအခန ၾကာလာသညအခါ ပမနမဟတသည အမာရြတမား အေရျပားတြင ေပၚထြကလာႏငသည။

လငပငးဆငရာကးလြနမႈ လငပငးဆငရာကးစကေရာဂါ၊ ကယဝနရရမႈ၊ ရငသား သ႔မဟတ လငအဂၤါ တြင ဒဏရာမားရရျခငး။ ေယာန၊ စအ သ႔မဟတ ပါးစပမားတြင ထးသြငး ခရမႈလကၡဏာအားလးႏင ၎တ႔၏ ကြျပားေသာေရာဂါအမးအစားမား။


င။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားအား စစစသးသပမႈဆငရာ အေသးစတလမးညႊနခကမား


၂၇၄။ ဤလမးညႊနခကမားသည အ႐းစအၾကြငးအကနမားစစစသးသပရာတြင လကနာရမည လပငနးစဥက ရငးလငးေဖာျပေပးပါသည။

၂။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာမႈအတြက အေျခခအေဆာကအအ

၂၇၅။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားစစစေလလာရာတြင အေျခခအေဆာကအအလအပသည။ အထးသျဖင ဓာတခြ ခနးတစခလအပသည။ လျခေရး၊ ထနးခပမႈကြငးစက (chain of custody) ႏင ဇဝဆငရာလျခေရးတ႔ႏင စပလဥးၿပး ဓာတခြခနးအား ရငခြရ/အေအးတကကသ႔ပင တညေဆာကထားပါသည။ ယငးဓာတခြခနးသည အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာမႈအတြက အထးသးသန႔အသးျပသငသည။ အဘယေၾကာင ဆေသာ စစစေလလာမႈၿပးဆးရန ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈထက ပ၍ ၾကာျမငေသာေၾကာငျဖစသည (တစခါတစရ ရကေပါငးမားစြာ၊ သ႔မဟတ ရကသတပတေပါငးမားစြာ ၾကာသည)။ ေအာကပါအခကမားသည လအပေသာ အေျခခအေျခအေနရပမားအခ႕ျဖစသည။ ၎တ႔သည တစခနတညးမာ အမႈေပါငးမညမအား စစစေလလာမႈ ျပရသညဟသညအေပၚတြင မတည၍ ကြျပားပါလမမည။

(က) အ႐းအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာရနအတြက စားပြမားကထားရရန လေလာကေသာ အကယအဝနးရသည ေနရာ။ စားပြမားသည အ႐းစအၾကြငးအကနမား ခႏၶာေဗဒလေလာငးထား ရရန လေလာကေသာ ပမာဏရသည စားပြမားျဖစသငသည။

(ခ) အလငးေရာင ေကာငးေကာငးရရမည။

(ဂ) ေလဝငေလထြကေကာငးရမည။

(ဃ) အၾကြငးအကနမားႏင သကဆငရာဆကစပေသာ အေထာကအထားမား သေလာငသမးဆညး ရမညေနရာမား (အ႐းစ အၾကြငးအကနမားအတြက ေရခေသတာ မလအပပါ။)

(င) သန႔ရငးေရးလပရာေနရာ (ေရစးဆငးမႈ ေကာငးစြာရရမည)

(စ) ဓာတပ႐ကရနေနရာ။

(ဆ) မး႐းဗဇဆငရာ စစစေလလာမႈအတြက ပစနမနာမားက ယေဆာငရာအတြက ေနရာ (မလလားအပ သည ေရာဂါပးမႊားမားကးစကတတသည ကစၥရပက ထညသြငးစဥးစားရနလအပသည)

(ဇ) ဓာတမန႐ကကးမႈအတြက လကလမးမႏငျခငး။

(စ) အနအသကမားႏင ကးစကတတေသာ အရာမား၊ မႈတတေနသညအမႈနမား စသညတ႔က ရငး လငးရန ေလစစထတသည ကရယာထားရျခငး။

(ည) ႐ပအေလာငးခႏၶကယသည အလြနပပသးေနသညအဆငျဖစပါက အသားလႊာမားက ဖယရားၿပး အ႐းမားက စစေဆးရနအတြက အထးသးသန႔ခနး လအပပါမည။

၃။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာရနအတြက ျပငဆငျခငး

၂၇၆။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား ေသခာစြာျပနလညရာေဖြျခငး မညမအေရးႀကးမားသညက အလြနအမငး အေလးေပးမႈမျပႏငပါ။ ျပနလညရာေဖြေတြ႔ရမႈမျပႏငျခငးက ရႈပေထြးေနၿပးသားျဖစေသာ တာဝနက ပ၍ပင ရႈပေထြးေစၿပး၊ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား စစစေလလာရာတြင ရငးလငးရမည ကစၥရပမားအားလးႏင

87

စပလဥးၿပး ယၾကညအားထားရေသာ၊ ကးေၾကာငးညညြတေသာ နဂးခပမတခကမား ခမတမႈျပရန ျဖစႏင ေခ နညးပါးေစႏငပါသည။

၂၇၇။ ဓာတခြခနး၌ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက ရရၿပးသညေနာက၊ ထနးခပမႈကြငးစက (chain of cus-tody)ႏင မတတမးေရးမတမႈႏငစပလဥးသည အဆငမားအားလးက လကနာျခငးအားျဖင မႈခငးေဆးဘက ေရးရာ မႏေဗဒပညာရင အေနျဖင -

(က) ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားသည လ႔႐ပအေလာငး ျဖစမျဖစက သကေသျပေပးရမည၊

(ခ) အမႈျဖစရပသည ေဆးဘကဆငရာ-ဥပေဒေရးရာ အကးစးပြားတြက ဟတသည၊ မဟတသညက ေသာလညးေကာငး၊ သမငးဝင သ႔မဟတ သမငးမတငမေခတအေျခအေနႏင ဆကစပမႈမရသညက ေသာလညးေကာငး သကေသျပေပးရမည။

(ဂ) ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားသည လပဂၢလအေရအတြက မညမအား ကယစားျပသညက ချပေပးရမည။

၂၇၈။ တစပငးတစစစျဖစေနေသာ အၾကြငးအကနမားျဖစပါက ၎တ႔သည လ႔႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနဟတ သည၊ မဟတသညက သတမတရန ခကခႏငပါသည။ ထသ႔ျဖစပါက တစသးေဗဒ၊ မး႐းဗဇ သ႔မဟတ ဓာတေဗဒဆငရာ နညးလမးမားက အသးျပသငပါသည။

၂၇၉။ အခ႕ေသာျဖစရပမားတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားသည သမငးဝင သ႔မဟတ သမငးမတငမ အခနက အၾကြငးကနမားျဖစႏငေသာေၾကာင ေဆးဘကဆငရာ- ဥပေဒေရ စတဝငစြားဖြယ ျဖစမျဖစက သတမတေပးရန အေရးႀကးပါသည။ ထသ႔ေသာအေျခအေနမားတြင ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမား၊ ၎တ႔ႏငအတေတြ႔ရသည ဆကႏႊယသညအရာဝတမား (ဥပမာ၊ ေကာကခလကနကမား) စြန႔ပစ ပနညး လမးႏင ျမပႏသညေနရာအတြငး၌ ၎တ႔၏ ထားရပအေနအထားတ႔သည အကျဖတစစေဆးရာတြင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑တစရပအျဖစ ရေနႏငသည။ ထ႔အျပင အ႐းမား၏ အခ႕ေသာအသြငအျပငမား (ဥပမာ သနမာေသာသြားမားရေနျခငး) ႏင သြား၏ အသြငအျပငတ႔သည ၎တ႔၏ သမငးဝငေသာ သေဘာသဘာဝက ညႊနျပေပးနငပါသည။ ထသ႔ေသာ အသြငအျပငမားက ဂ႐တစက အဓပၸာယေကာကရန လအပသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ မကေမာကေခတလမားသညလညး ထသ႔ေသာ အသြငအျပငမားက ျပသနငေသာေၾကာငျဖစသည။ သြားဘကဆငရာျပနလညမြမးမမႈမားရပါက ေသခာသညမာ မကေမာက ေခတကာလ အေျခအေနႏင ပ၍ သကဆငေၾကာငး ေဖာျပေပးသည။

၂၈ဝ။ ဓာတခြခနးတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား ေရာေထြးၿပးေရာကရလာပါက လအနညးဆးမညမ ပါဝငေနသည (Minimum Numbur of Individual) ဟသညက သတမတေပးရန ေကာငးမြနေသာ ဗဟာ တစရပလအပပါသည။ ျဖစႏငဖြယရေသာနညးလမးမားမာ - စတြအလကႏႈငးယဥျခငး၊ တစခႏငတစခ ဆကေပးျခငး၊ ဖယရားသတသငျခငးဆငရာျဖစစဥ၊ အ႐းအဆစမားက ႏႈငးယဥျခငး၊ ေကာကျဖစ႐ပၾကြငးဆငရာေလလာမႈႏင ေနာကဆးတြင မး႐းဗဇဆငရာ စစစေလလာမႈမားျပလပျခငး စသညတ႔ျဖစသည။

၂၈၁။ မႈခငးေရးရာ စတဝငစြားဖြယျဖစလာသည ျဖစရပအမႈတစခအျဖစ သကေသထငရားသညအခါ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားက ေအာကပါအစဥလကအတငး ျပငဆငေဆာငရြကေပးသငပါသည -

(က) စာရငးသြငးျခငး။ ။ မညသညအ႐းမားႏင သြားမားရေနသည၊ ယငးအစတအပငးတစခစတငး၏ အေျခ အေနႏင လတစဥးတစေယာကထကပ၍ ရေနျခငးျဖစမျဖစ (အ႐း/သြားမားက ထပတလလ စစေဆးၿပး ေဖာထတျခငးအားျဖင)။


(ခ) ဓာတမနရကျခငး (Plain X-rays)။ ။ အပကအစးျဖစေနသည အ႐းမား၊ ဥပမာ ေသနတျဖငပစ ခရျခငးက မကစျဖငျမငေတြ႔၍မရသညအတြက ထသတမားက ဓာတမန႐ကေပးရမည။ ခသတ သ႔မဟတ ေၾကးသတ၊ ဥပမာ ကညဖးမားရမရက ေဖာထတရန ဓာတေဗဒဆငရာ စမးသပမႈမား အသးျပနငသည။ ဓာတမန႐ကျခငးသည အ႐းဆငရာေရာဂါေဗဒအား သးသပမႈျပျခငးအတြက လညး အသးဝငပါသည။ ဓာတမနရကျခငးက ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား သန႔ရငးေရး မျပလပမ ေဆာငရြကသငပါသည။ ဤသည အေလာငးတးေဖာရာတြင ေရာေထြးေနေသာ အေလာငးမားက ေဖာထတရနမျဖစႏငသညအေျခအေနတြင ပပသးေဆြးျမညေနေသာ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားတြင အေရးႀကးပါသည။

(ဂ) ေဆးေၾကာသန႔စငျခငး/နမနာယျခငး။ ။ ၎တ႔၏အေျခအေနသည အခြငေပးပါက အ႐းႏငသြားမားက အျခားဘာမမပါဘ သာမာနေရပနးျဖင ေဆးေၾကာေပးသငပါသည။ ေရျဖင ေဆးေၾကာသညအခါ အရာဝတမား ေမာပါမသြားေစရန စကာခေပးရပါမည။ အကယ၍ ႐ပ အေလာငးသည အလြနအမငး ပပသးေဆြးျမညေနပါက ေဆးေၾကာျခငးသည အကးပကျပားေစ ႏငပါသည။ ႏးညမႈရေသာ အေမြးတမား ရသည ဘရြတတ၊ ဥပမာ သြားပြတတ၊ ကအသးျပ၍ အညစေၾကးမားက ဖယရားႏငသည။ သ႔ရာတြင ေဟာငးႏြမးစတျပတေနေသာအ႐းမား၊ ဥပမာ ရညလားေသာအ႐းမား၏ အစြနးပငးမားႏင တငပါးဆ႐း၏အ႐းစပမားက ေသခာစြာဂ႐စက ေပးရမည။ သြားရငးဗညးအ႐းႏင ပးတြဆကႏႊယေနသည သြားမားက ဖယရားထတယၿပး သးသန႔ ေဆးေၾကာက သမးဆညးထားသငပါသည။ ေပာကမသြားေစရနျဖစသည။

အကယ၍ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားသည အ႐းစခညးသကသကမဟတဘ ႏးညေသာ တစသး အပငးအစမား တြယကပေနေသးပါက တငးၾကပေသာ ထနးခပမႈျဖင ယငးအ႐းစမားက ဓာဓေဗဒ နညးလမးမဟတသည နညးလမးျဖင ေဆးေၾကာေပးသငပါသည။ ထေဆးေၾကာမႈအား မႈခငးေရးရာ ေရာဂါရာေဖြေရးဆရာဝနမ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား သးသပမႈျပျခငး၊ ေသခာစြာ မတတမးျပစျခငးႏင လအပသည ပစနမနာမား ရယစေဆာငးၿပးမာသာ ေဆာငရြကသင ပါသည။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား ေဆးေၾကာေပးၿပးပါက ၎တ႔အား ျဖစႏငပါက အလငးေရာငႏင ေဝးကြာသညေနရာ၊ အ႐းစအား ေနေရာငႏငမထေတြ႔သညေနရာတြင အေျခာကခ ေပးသငပါသည။ ျမနျမနေျခာကေစခငက ပနကာက အသးျပႏငသည။

(ဃ) ပစနမနာယျခငး။ ။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာရာတြင ပစနမနာမားရယရသည အဓက အေၾကာငးအရငးမာ မး႐းဗဇဆငရာစစစေလလာမႈကေဆာငရြကရနျဖစၿပး မညသမညဝါ ျဖစေၾကာငးေဖာထတမႈက ကညေပးႏငပါသည။ DNA ဓာတခြခနးမား၏ သတမတခကမားႏငအည ပစနမနာမားရယျခငးနညးလမးမား ကြျပားႏငသညျဖစရာ လပထးလပနညးမားက ညႇႏႈငးေဆာင ရြကရပါမည။ အ႐းစ၏ အေျခအေနႏင ပါဝငသည႐ပအေလာငးအေရအတြကတ႔အေပၚမတည၍ မႏေဗဒပညာရငမ ပစနမနာ မညမယရမညက ဆးျဖတရပါမည။ ေရာေထြးေနသည အ႐းစရ သညျဖစရပမားတြင ဆးျဖတခကခရမညမာ ႐ႈပေထြးၿပး၊ ထသ႔ေသာ ရႈပေထြးသည ျဖစရပ အေျခအေနမားက မညသ႔စစစေလလာမညဟသည ပမကယျပန႔ေသာ ဗဟာက ထညသြငး စဥးစားရပါမည။ အမားအားျဖင ေကာငးမြနေသာ သြားႏစခာငးသ႔မဟတ သးေခာငး၊ ေပါင႐း သ႔မဟတ ေျခသလး အတြငးဘကအ႐းကသ႔ေသာ ရညလားသည အ႐းေခာငးမားပမာဏ အလ အေလာကတ႔သည လတစဥးအတြက အ႐းစဆငရာပစနမနာယရနလေလာကပါသည။ (ျဖစႏငပါ က သြားႏင အ႐းမား ေဆးေၾကာသန႔စငမႈမျပမ ပစနမနာမားက ယထားရပါမည။ ေနာကထပညစညမးမႈမားျဖစမလာေစရန ျဖစသည။)

89

(င) ဆကစပ၍ျပညလညေဖာထတျခငး။ ။ ႐ပအေလာငးခြစတစစေဆးမႈ မတငမ သ႔မဟတ ၿပးေနာက ေတြ႔ရရ သည ဒဏရာဒဏခကေတြ႔ရရသည အ႐းမားက ဆကစပ၍ ျပနလညေဖာထတေပးရ ပါမည။ အ႐းအပငးအစမားက ဆကၿပး၊ ျပနခြာသညအခါတြငလညး ပကစးမႈမရေစသည အထး ေကာက အသးျပသငပါသည။

၄။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား၏ဇဝေဗဒဆငရာပရဖငးမတတမးတညေဆာကေပးျခငး

၂၈၂။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား ျပငဆငမႈျပၿပးပါက မႏေဗဒပညာရငမ ၎တစခခငးစ၏ ဇဝဗဒဆငရာပရဖငးမတတမးက ျပစေပးပါမည။ ယငးတြင အသက၊ လင၊ မး႐း၊ အရပအေမာငး စသညတ႔အား အကျဖတစစေဆးမႈႏင သတမတခကေပးမႈတ႔ပါဝငသည။

၂၈၃။ အသက။ ။ ၎သည အ႐း၏အပငးအျခားအတြငး ခန႔မနးျခငးျဖစၿပး၊ အတအကမဟတပါ။ လပဂၢလ အမငး လာေလေလ၊ အပငးအျခား ကယလာေလေလျဖစသည။ သေႏၶသားအဆငမာ အသက ၂၅ ႏစခန႔အထတြင လ၏အ႐းစသည ဖြ႔ၿဖးမႈ၊ ႀကးထြားမႈျဖစေပၚသည။ ေျမာကမားစြာေသာ တငးတာမႈမားျဖငလညး သးသပမႈျပ သည။ ၎တ႔မာ သြားဘကဆငရာဖြ႔ၿဖးမႈ၊ ရညလားေသာအ႐းမား၏ အတငးအထြာ၊ အသကငယစဥ အ႐းမားဆကစပသည အသြငအျပငတ႔ျဖစၿပး၊ လ၏ႀကးထြားဖြ႔ၿဖးမႈေနာကပငးအဆငတြင ဆးခ႐းမား အ႐းဆကျခငးႏင စတတေျမာကန႐းအဆးပငးအသြငသ႑နေလလာျခငးတ႔ျဖစသည။ လ၏ ဖြ႔ၿဖးမႈမား ရပတန႔သြားသညအခါ ဆတ႐ပလာသညေျပာငးလမႈမား စတငေပၚထြကလာသည။ အထးသျဖင အဆစ အျမစ ေနရာမားျဖစသည အ႐းအဆစေရာငျခငးဆငရာ လကၡဏာမားျဖစသည။

၂၈၄။ လင။ ။ အ႐းစအတြငး လငပငးဆငရာ ဒငမးဖစဆင (dimorphism) အား အပ၊လပျဖစလာခနတြင ေတြ႔ရသည။ ထ႔ေၾကာင ထကာလမတငမ လငအပစခြျခားသတမတျခငးသည အားကး၍မရပါ။ အသက အရြယပႀကးလာသည ပဂၢလမားတြင လငအပစ ခြျခားသတမတႏငသည အဓကနညးလမးႏစခ ရသည။ ၎တ႔မာ -

(က) ဥးေခါငး႐းႏင တငပါးဆ႐းတ႔၏ အထးေနရာမားတြင အသြငသ႑ပငးဆငရာ လကၡဏာမား၊

(ခ) မကထရစစနစ အကျဖတသးသပမႈျပျခငး၊ ယငးတြင ေျခလကအ႐းမား၊ အ႐းဆကသည ေနရာမား၏ ရႈေထာငမးစက တငးတာျခငးမားလညး ပါဝငသည။

အကယ၍ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား တစပငးတစစစျဖစေနျခငး သ႔မဟတ အ႐းပငးဆငရာ ေဖာ ထတမႈတြင လငအပစခြျခားမႈမျပႏငပါက၊ မး႐းဗဇဆငရာ စစစေလလာမႈ (amelogenin) အားျဖင လငခြ ျခားသတမတရန အသးျပႏငပါမည။ လငခြျခားသတမတျခငး (amelogenin)က အ႐းမား၏ မး႐းဗဇ စစစေလလာမႈတြင စႏႈနးတစခအျဖစ ေဆာငရြကပါသည။

၂၈၅။ မး႐း။ ။ မး႐းဟဆရာတြင တကေသာလအပစတစခ၏ ပထဝနယပယေဒသႏင/သ႔မဟတ မး႐းဆငရာ ဇာစျမစက ရညညႊနးပါသည။ ၎အတြက အ႐းမားအတြငး၊ အထးသျဖင ဥးေခါငး႐းအတြငးရ အထး လကၡဏာမားက သးသပျခငးအားျဖင အကျဖတစစစျခငးျဖစသည။ ယငးလကၡဏာမားသည ရသညလညး ျဖစႏင၊ မရသညလညး ျဖစႏငသည၊ သ႔မဟတ ပမာဏအနညးငယ ရႏငသည။ တစခနနညးမာပင ဥးေခါငး႐းအတြငးႏင ဥးေခါငးခြအေနာကပငးက တငးတာမႈမားစြာျပႏငသည။ တငးတာမႈမားကျပလပရန ႏင အ႐းစ၏မး႐းဆငရာ အကျဖတစစစမႈတစရပက စစစေလလာမႈေအာက၌ ထတလပႏငရန ေဆာဖဝက သငေလာသလ အသးျပႏငပါသည။


၂၈၆။ အရပအေမာငး။ ။ အ႐းစတစခ၏အရပအေမာငးက ေအာကပါနညးလမးမားမ တစခခက အသးျပၿပး ခန႔မနးနငသည -

(က) သတသတမတမတျဖစေသာ အ႐းမားအခ႕၏ အျမင/အရညကတငးတာျခငး (ဥးေခါငးခြ၊ ေကာ႐း၊ ေပါင႐း၊ ေျခသလး႐း၊ ေျခခငးဝတ႐း)၊ ထတငးတာမႈမားက ျဖညစြကၿပး လပေနေသာ ႏးည သညတစသးအတြက အမားျပငဆငေပးျခငး၊ သ႔မဟတ

(ခ) ရညလားေသာ အ႐းတတစခအား တငးတာျခငး (ဥပမာ၊ ေပါင႐း၊ ေျခသလး႐း သ႔မဟတ လကေမာငး႐း) သ႔မဟတ ထအ႐းႏစေခာငးအား ေပါငးလကျခငး (ေပါင႐းႏင ေျခသလး႐း) ႏင ရလဒအတြက ေနာကဆတတြကခကသညပေသနညး (regression formula) တစခ အသးျပ ႏငသည။

(ဂ) ေနာကဆတတြကခကသညပေသနညး (regression formula) က တစပငးတစစစျဖစေနေသာအ႐းမားအတြကလညး အသးျပႏငသည။ ျဖစရပအားလးတြင မနကနေသာ အညြနးဇယားက အသးျပရနေရြးခယမႈျပျခငးအလ႔ငါ လင ႏင မး႐းဆငရာ သတငးအခကအလကမားက လအပ ပါသည။

၅။ ကနၾကြငးသညအရာမားအား စစစေလလာမႈႏင အစရငခမႈ

၂၈၇။ ဇဝေဗဒဆငရာပရဖငးမတတမးက ျပလပၿပးပါက ေအာကပါအဆငမားအတြက စစစေလလာမႈမားက ဆက လကေဆာငရြကပါသည -

(က) ေသဆးမႈမတငမဒဏရာအေျခအေနက တငးတာခကတစစတစရာ၊ ေရာဂါေဗဒဆငရာ အေျခအေန မား သ႔မဟတ အ႐းပငးဆငရာ ကြျပားျခားနားမႈမား (၎သည အရပလကၡဏာ ျဖစခငမ ျဖစပါလမ မည) တ႔အား စစစေလလာျခငး၊ ၎သည ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးႏင အေျခအေနရပမား သ႔မဟတ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးက သတမတရန ကညေပးသည အခ႕ေသာ သတငးအခက အလကမားက ေပးနငပါသည၊

(ခ) ေသဆးၿပးေနာက ႐ပအေလာငး၏ အ႐းမားအတြငးရ ေျပာငးလမႈမားျဖစႏငေခက စစစေလ လာျခငး - နခါတကေဗဒဆငရာလပငနးစဥအရ (စာမကနာ ၂၈၉ ကၾကညပါ) ေသဆးၿပးသညေနာက ၎သည ႐ပအေလာငးအေပၚ အကးသကေရာကႏငသည။ ေသဆးမႈႏင အနးဆးအခနတြင ရရသည ဒဏရာမားႏငစပလဥးသည ဒဏရာဒဏခကမားမ ယငးေျပာငးလမႈမားက ခြျခားေဖာ ထတေပးရန အေရးႀကးပါသည။

(ဂ) သြားဘကဆငရာစစစေလလာမႈ - အသကခန႔မနးရနႏင ျဖစႏငက မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာ ထတရနျဖစသည။ (ဤလပငနးစဥက ျဖစႏငပါက မႈခငးေရးရာ သြားဘကဆငရာဆရာဝနမ ေဆာငရြကသငပါသည)

၂၈၈။ ေသဆးၿပးေနာက အခနကာလမညမၾကာျမငခသညက သတမတရန ခကခပါသည။ အထးသျဖင အ႐းစ မားသာ ကနၾကြငးသညျဖစရပမးတြငျဖစသည။ သမငးဝငေသာ၊ သ႔မဟတ သမငးမတငမေခတကန ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားႏင ဆငသညျဖစရပတြင အခနကာလ သကတမးကတငးတာသညနညလမး မားစြာ ဖြ႔ၿဖးတးတကခၿပးျဖစသည။ မႈခငးေရးရာ စတဝငစားဖြယ ျဖစရပအေျခအေနမားအတြကမ ေသဆးမႈ သကတမးကာလ ရကပငးအနညးငယမ ႏစေပါငး ၃ဝ သ႔မဟတ ၄ဝ အထၾကာျမငသည ႐ပအေလာငးမား အတြက အ႐း၊ သ႔မဟတ သြားမားက စစစေလလာမႈအေပၚ မျငမးၿပး ကာယကရငသည လြနခသည ၁ ႏစ၊

91

ငါးႏစ သ႔မဟတ ဆယႏစခန႔က ေသဆးေၾကာငးက သကေသျပေပးႏငသည သပၸနညးပညာမရပါ။ သ႔ရာ တြင ေရဒယ-ကာဗြနဆငရာ အသစေသာေလလာခကမားက အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင စတငအသးျပ လကရသည။ လကဆပလကကငမျပႏငေသာလညး ယမတေလာကေသာ သတငးအခကအလကမားႏင အ႐းအၾကြငး အကနမားႏငရေနသည အျခားေသာ အရာဝတမား၊ အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင ျဂဟတ မ ႐ကကးသည ပရပမား၊ စသညတ႔သည ျဖစရပမား (သ႔မဟတ ျမပႏမႈ) မညသညအခနတြင ျဖစပကခ သညက သတမတရန ကညေပးႏငပါသည။

၂၈၉ ။ မႈခငးေရးရာ ေကာျဖစ႐ပၾကြငးေလလာမႈ (forensic taphonomy) သည လတစဥးေသဆးၿပးေနာက ႐ပအေလာငးတြင ေျပာငးလမႈအမးမးက ေလလာသည က႑တစရပျဖစသည။ အခ႕ေသာအေျခအေန မားတြင ေသဆးၿပးေနာကပငး အ႐းပငးဆငရာတြင ေတြ႔ရရသည ေျပာငးလမႈမားက နားလညေစသည (ဥပမာ အပပေကာငစား သားငက၏ လကခက၊ အပငမား၏လႈပရားမႈ)။ သ႔ေသာ ၎သည ေသဆးသည အခနကာလက တတကကက ေယဘယမားျဖင မေဖာျပေပးႏငပါ။ ထအတြကေၾကာင ေရးေဟာငး သေတ သနဆငရာ သကတမးသတမတျခငးနညးလမးမားျဖစသည၊ ဥပမာ ေၾကြေစမား သ႔မဟတ ကညဆခြကသ႔ ႐ပအေလာငး အၾကြငးကနႏင အတရေနသည အရာဝတမားက အသးချခငးသည သကတမးခန႔မနးမႈက ပမ တကေစႏငပါ သည။

၂၉ဝ။ အ႐းစအၾကြငးအကနမားက စစစေလလာရာတြင အသးျပသည နညးလမးမားသည သပၸနညးပညာ အသငးအဝငးမ လကခထားသည စႏႈနးႏငျပညမရပါမည။ ေဒသႏရေဒတာစေဆာငးေကာကယမႈ အေပၚ မခအားထားသည တငးတာမႈအညႊနးမားႏင ေဒတာေဘစမား အသးျပရသညျဖစရပတြင ၎တ႔သည အမားသရလကခထားေသာ ထတေဝမႈမား၌ ထတေဝထားျခငးအားျဖင ေထာကခခကရထားရပါမည။

၂၉၁။ စစစေလလာမႈအားလးက ဓာတပမား၊ ပဆြထားသညမား၊ မတစမားႏင တကေသာပစမားႏငအတ ေသ ခာစြာ မတတမးျပစရမည။ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမ ရယထားသည ပစနမနာမားဆငရာ တက ေသာမတတမးက သမးဆညးကာ၊ ယငးနမနာမားအား မနကနစြာ တဆပကပၿပး၊ လျခေရးဆငရာ မတတမး မားႏင ထနးခပမႈ ကြငးဆက (chain of custody)မားက ေသခာစြာသမးဆညးေပးရမည။ ႐ပအေလာငး အၾကြငးအကနမားက တရားဝငနညးလမးအရ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတထားျခငးမျပမ ျမႇပနရ မညဆပါက ယငးျဖစစဥက ေသခာစြာ မတတမးျပစရမည။ ယငးတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားအား စြန႔ပစမညေနရာအတကက မတတမးတငျခငး၊ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားက ထညသြငးသညေသတာ က ေသခာစြာ တဆပခတေပးျခငး၊ ထနးခပမႈကြငးစက (chain-of-custody)ေဖာငပစေပၚတြင သငေလာ ေသာ သေကၤတတပေပးျခငး စသညတ႔ပါဝငသည။

၂၉၂။ မႈခငးေရးရာမႏေဗဒဆငရာအစရငခစာတြင ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနအား ရရပ၊ စစစေလလာမႈ အတြက လကနာသည လပထးလပနညးမား၊ ရယထားသည ပစနမနာႏင မညသ႔ထေပးအပခသညဟသည အခက၊ နဂးခပမတခကမားႏင ေထာကခအၾကျပခကမား စသညတ႔ ပါဝငရပါမည။ (အခ႕ေသာ အေျခ အေနမားတြင ေဖာငပစမား၊ ဒငယာဂရမပမား ထညသြငးရန လအပႏငသည)။ အစရငခစာအား အာဏာ ပငထသ႔ ဘကေပါငးစေပါငးစညးထားေသာ အစရငခစာတစရပအျဖစ တငျပႏငရနအလ႔ငာ အျခားေသာ အထးျပပညာရငမားမ စစဥထတလပထားသညအခကမားႏင အစရငခခကအား ေပါငးစပရပါမည။


၆။ ေဝါဟာရမား

ပြနးပမႈမား အေရျပားအပါအဝင အေပၚယလႊာဒဏရာဒဏခကမား၊ အမားအားျဖင ကတျခစမႈ သ႔မ (Abrasion) ဟတ ပြတသပတကစားမႈတ႔က ေခၚသည။

တာဝနခမႈ လတစဥး သ႔မဟတ အငစတကးရငးတစခမ တာဝနယမႈက ေသခာစြာေဆာငရြကမႈ (Accountable) ရေစရန စမထားသည စနစတစခက လကနာရေသာ။

သြားရငးဗညးအ႐း သြားႏငစပလဥးၿပး သြားကထနးခပေပးထားသည အေခါငးေပါကမား။(Alveolar bone)

မး႐း (Ancestry) မႈခငးေရးရာမႏေဗဒအရ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမား၏ ဇဝေဗဒဆငရာ အေမြ အႏစ။

မေသဆးမက ေဒတာ အမညရေသာ လတစဥး သကရထငရားေသးစဥက ေဒတာအခကမား၊ ယငးေဒတာျဖင (Ante-mortem data) ထပဂၢလ ေသဆးၿပးေနာက သ၏ခႏၶာကယေပၚမရရသည ေဒတာတ႔အား ႏႈငးယဥမႈျပႏင

ျခငး၊ အမားအားျဖင ႐ပအေလာငးသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငး သရရနျဖစသည။

အသးအေဆာငပစၥညးမား လကဖနတးထားေသာ ထတကနမား။ ေသဆးသ၏ခႏၶာကယနငစပလဥးပါက ေျပာငးလ (Artefact) မႈ (ဥပမာ အသကျပနရေအာငျပစေပးျခငး သ႔မဟတ ေသဆးၿပးေနာကပငး ပကစးျခငးမ

ရရသညရလဒ) တပေရာဂါေဗဒ၊ သကရတြငေတြ႔ရရသည ေရာဂါ သ႔မဟတ ဒဏရာ ဒဏခက။

အေလာငးခြစတစစေဆးမႈ ဤစာတမးတြင ေသဆးၿပးျဖစသည ရပအေလာငးအား စစေဆးမႈျပျခငး ျဖစသည။ ၄ငးတြင(Autopsy) အျပငပငး၊ အတြငးပငးစစေဆးမႈမားပါဝငၿပး၊ အထးစမးသပမႈမား၏ရလဒမား (ဓာတမန

႐ကျခငး အပါအဝင) ႏင ပးေပါငးသည။ အတြငးပငးဆငရာစစေဆးမႈတြင ဥးေခါငးခြ၊ ရငဘတႏင ဝမးဗက တ႔အတြငး၌ရေသာ အရာမားက စစေဆးသည၊ သ႔ရာတြင ဤအရာ မားျဖငသာ ကန႔သတမထားပါ။ အခ႕ေသာအေျခအေနရပမားတြင ထပမခြစတစစေဆးမႈ မား ျဖစေပၚလာႏငသည။

ဇဝေဗဒဆငရာပ႐ဖငး ၎သညမႈခငးေရးရာမႏေဗဒရ အသးအႏႈနးတစချဖစၿပး အ႐းစရပအေလာငးမား၏ (Biological profile) အသက၊ လင၊ မး႐း၊ အရပအေမာငး စသညတ႔အတြက နဂးခပမတခကမားခမတရန၊

၎တ႔ မညသမညဝါျဖစေၾကာငးသရႏငေစရနအတြက လ႔အ႐းစအၾကြငးအကနမားက သးသပမႈျပျခငးက ရညညႊနးပါသည။

ပြနးပဒဏရာ (Bruise) ေသြးမားသည ပတဝနးကငတစသးမားတဝကသ႔ ယထြကသညဒဏရာမး။

ေသဆးရျခငး၏ ေသဆးမႈကျဖစေစသည အေျခခေအာကခအေၾကာငးရငး (ေသဆးမႈသ႔ဥးတညေစသည အေၾကာငးရငး ေရာဂါ၊ အေျခအေနရပမား) အထးသျဖင အနးစပဆးခကခငးသကေရာကသညအေၾကာငး(Cause of Death) ရငးကဆလသည။ ေသဆးရျခငး၏အေၾကာငးရငးက နဂးခပရာတြင၊ အစဥအလာအရ

ႏငငတကာမနားလညထားသည ပစျဖစသည WHO ပစအရ အနးစပဆးခကျခငး အေၾကာငးရငးက ပထမဆးေဖာျပၿပး ၊ ထေနာက အေျခခေအာကခအေၾကာငးရငး(မား)က ေနာကဆးမ ေဖာျပပါသည။ ဥပမာ လငယတစဥး ေသဆးရသညအေၾကာငးရငးသည ရငဘတေနရာအား ေသနတျဖငပစခရျခငးျဖစၿပး ကညဆသည ႏလးႏင အဆတတ႔အား ထးေဖာကသြားခသျဖင ေသြးထြကလြနခသညျဖစရပတြင ဤသ႔ မတတမးေရးသငပါသည ၁(က)ေသြးထြကလြနျခငး (မညသညအတြကေၾကာင)၊ ၁(ခ)ႏလးႏင အဆတ အေပါက

93

ေဖာကသြားျခငး (မညသညအတြကေၾကာင)၊ ၁(ဂ)ေသနတျဖငရငဘတပစခရ၍ဒဏရာရ။

ေသဆးျခငး၏ အပငး ၂ ေဖာထတခကတြင ေသဆးမႈက ဥးတညေစသည ေရာဂါ(မား)၊ အေျခအေနရပ အေၾကာငးရငး (မား)ရပါက ထညသြငးရမညျဖစၿပး၊ အပငး ၁ တြင ေဖာျပထား သည အေျခခေအာကခ (Cause of Death) အေၾကာငးရငးတြင မထညရပါ။ ေသဆးျခငး၏အေၾကာငးရငးသည အပငး ၁ ႏင ၂ ျဖစၿပး

အတတကြ ထညသြငးစဥးစားေပးရမည။

မတခက။ ။ ေသဆးျခငး၏အေၾကာငးရငးအား ေသဆးသညပစ(qv)၊ ေသဆး သည နညးလမးတ႔ႏင ခြျခားထားရသငပါသည။

ထနးခပမႈကြငးစက သကေသခအေထာကအထားတစခထနးခပမႈ၏ ၿပးျပညစေသာသမငးက ေျခရာေကာက (သကေသခအေထာက ႏငရနႏင ျပနလညဖနတးရန ျဖစစဥ။ ဆလသညမာ သကေသခအေထာကအထားအား အထားတစခ၏) စတငထနးသမးသညအခနမစ၍ လကရအေျခအေနအထ မညသတ႔က ေစာငေရာကထနး (Chain of custody) ခပခသညဟသည ျဖစသည။ (of an exhibit)

ေရာေထြးေနသည ႐ပ အ႐းစအၾကြငးအကနမားႏငစပလဥးၿပး လႏစဥး သ႔မဟတ ထထကပမားေသာသတ႔၏ အေလာငးအၾကြငးကနမား ႐ပအေလာငးမားေရာေထြးေနျခငးကဆလသည။ ဥပမာ စျပက ျမပႏရာေနရာ။ (Commingled remains)

အညစအစြနးမား လပဂၢလအေပၚ သ႔မဟတ အရာဝတမားအေပၚတြင အျခားအရငးအျမစမ ျမငသာ ထင (Contamination) သာစြာႏငျဖစေစ၊ အျမငႏငဘျဖစေစ တညရေနျခငး။ ထသ႔ေသာ အညစအစြနးမားသည

အခငးျဖစရာေနရာႏင သသယရသတ႔၏ မႈခငးေရးရာအရဆကစပခတဆကေနမႈအတြက အသးဝငနငသည။ သ႔မဟတကလညး ၎သည တရားစရငေရးအတြက ရႈပေထြးမႈႏင ပကစးေစ မႈတ႔ကျဖစေစႏငသည (ဥပမာ ဒအနေအ အညစအစြနးမား)။

ဆကလကျဖစပကျခငး ခပေႏာငမႈကြငးစကကၾကညပါ။(Continuity)

ေသဆးျခငး ဥးေႏာကလႈပရားမႈအပါအဝင အေရးBကးေသာ လပေဆာငခကမားအားလး ေနာက (Death) ေၾကာငးျပနလည၍မရေသာ ရပတန႔သြားမႈျဖစသည။ ေသျခငးသည ေရာဂါႏင/သ႔မဟတ

အမငးရငေရာမႈအားျဖင ျဖစပါက “သဘာဝ” ျဖစသည။ ထသ႔မဟတ ရညရြယခကရရျဖင ျပလပသည ဒဏရာ (လသတမႈ၊ မမကယကအဆးစရငမႈ)၊ ဂရမစကမႈ သ႔မဟတ မရည ရြယဘရရသညဒဏရာ (မေတာတဆအားျဖငေသဆးမႈ) စသည ျပငပမ အေၾကာငးရငး ေၾကာင ျဖစပါက “သဘာဝမဟတေသာ” ေသဆးမႈျဖစသည။

ပပသးေဆြးျမညျခငး ေသဆးၿပးေနာက ခႏၶာကယျပပကသြားသညျဖစစဥျဖစသည။ ေသဆးၿပးေနာက နာရ (ေသဆးၿပးေနာက) အနညးငယၾကာသညအခါ၊ ရကအနညးငယၾကာသညအခါ အခ႕ေသာေျပာငးလမႈ မား (Decomposition) အား ဒဏရာဒဏခကမားအျဖစ မားယြငးယမတမႏငသည (ဥပမာ၊ ပပသးသြားသည (post mortem) လကၡဏာမား- ဥပမာ ေဖာေယာငလာျခငး၊ မကႏာႏငခႏၶာကယတစခလး ခရမးေရာင

သမးလာျခငး)။

ကြယလြနသ ျဖစရပ၏အေျခအေနအေပၚမတည၍ ေသဆးျခငး သ႔မဟတ ေသဆးသြားေသာ ပဂၢလ။(Deceased)


ခခကာကြယမႈ ထခကခရသ တစဥးသည တကခကခရမႈတစခအတြငး မမကယကခခကာကြယရန ဒဏရာဒဏခကမား ႀကးပမးအားထတမႈမ ရရထားသည ဒဏရာဒဏခကမား။(Defence Injuries/Wounds)

ေဘးအႏရယအားျဖင လအေျမာကအမားေသဆးမႈအား ကငတယရသညလပငနးစဥမားႏင စပလဥးၿပး ရငခြ႐ ထခကခရသအား အေျခ ျပလက၊ ၎ႏငဆကႏႊယသည လပငနးစဥမား (ဥပမာ ေသဆးၿပးေနာကေဒတာမား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး စေဆာငးမႈ၊ ျပနေပါငးထပမႈ) တြင တစဥးခငးစအား မညသမညဝါျဖစေၾကာငး မနကနစြာေဖာထတျခငး (DVI) ေဖာထတျခငး။ အငတာပလ (Interpol) လမးညြနခကႏငအည ေဆာငရြကျခငး။ [Disaster Victim Identification (DVI)]

အ႐းရညမား၏အစြနးပငး အ႐းရညမား၏ အစြနးပငး(မား)၊ အ႐းရညမားခညးမဟတပါ - အ႐းရညမားသည မားေပါငးစပျခငး အရြယေရာကလာသည ပဂၢလတြင အစြနးနားမားအခငးခငးေပါငးစပသြားသညျဖစစဥ။[Epiphysis(es)]

ကငဝတ အမားႏငအမနကေလလာျခငးျဖစသည။ ပညာရငပသေသာကငဝတဟသည သတသတ (Ethics) မတမတျဖစေသာ ကၽြမးကငမႈဆငရာ အလပအကငတစခဆငရာ အဖြ႕ဝငမား၏ အျပ

အမမား၊ စတေနသေဘာထားမား။

သကေသခအေထာက မႈခငးျဖပရပ သ႔မဟတ ေသဆးမႈတစရပအား စစမးစစေဆးမႈႏငသကဆငသညဟ ထင အထားမား (Exhibits) မတရသည ႐ပပငးဆငရာ သကေသအေထာကအထားမားျဖစၿပး၊ ၎တ႔အား သကေသ

ခအေထာကအထားမားအျဖစ တဆပကပျခငး၊ မတတမးတငျခငးျပၿပး ေႏာကယကခရမႈ သ႔မဟတ ညစစြနးမႈမားမရေစရန လျခစြာသမးဆညးထားသည။

ေပါင႐း (Femur) ေပါငတအ႐းေခာငး

လကေဗြရာမား မကႏာသြငျပငတစခအေပၚတြင ထငကနခသညလကေဗြရာမားျဖစၿပး ၎တ႔အား ျမင (ငပေနေသာ) ႏငေစရန နညးပညာလပငနးစဥမား လအပသည။ [Fingerprints (Latent)]

မႈခငးေဆးပညာဆငရာ တရား႐းမား သ႔မဟတ၊ ေယဘယအားျဖင၊ ဥပေဒႏငဆကႏႊယေနသည။(Forensic)

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ လ႔အ႐းဆငရာ အရာဝတမားက စစေဆးျခငးျဖစၿပး၊ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတမႏေဗဒပညာ ျခငးအပါအဝင ေဆးဘကဆငရာႏငဥပေဒေရးရာေမးခြနးမားက ေျဖၾကားရနျဖစသည။ (Forensic anthropology)

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ေရးေခတ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကနမားႏင အရာဝတမားက ေလလာမႈ၌ အသးျပေရးေဟာငးသေတသန သည ကၽြမးကငပညာမားက အသးျပျခငးျဖစၿပး၊ ဥပေဒေရးရာရညရြယခကမားအတြက (Forensic archaeology) ျဖစရာ အခငးျဖစရာေနရာမားက တးေဖာျခငး၊ ျပနလညရယျခငးႏင သးသပမႈျပျခငးတ႔ႏင

ဆကႏႊယေလရသည။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ဤမႈခငးေဆးဘကဆငရာ သပၸပညာ အမးအစားႏစခအား အျပနအလန အသးျပေလရ ကညပစလႊတျခငး/ သည။ ယခစာအပတြင ေသနတဒဏရာႏင ဒဏရာတြငေတြ႔ရရသည ကညဖးမားႏင ေသနတႏငအပစခရ စပလဥးၿပး မႈခငးေဆးဘကဆငရာ နဂးခပမတခကေပးရန စစေဆးမႈက ရညညႊနးသည။ ေနရာရအမတမား(Forensic ballistics/Firearms and toolmarks)

95

မႈခငးဆရာဝန ယခစာအပအရ၊ ေသဆးၿပးေနာကပငး အေလာငးအား မႈခငးေဆးဘကဆငရာ စစေဆးမႈ (Forensic doctor) မား ေဆာငရြကရန အခြငရရထားသည လကမတရ ေဆးဘကဆငရာဆရာဝနတစဥးက

ဆလသည။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ မႈခငးေဆးဘကဆငရာ အေျခအေနတစရပတြင အငးဆကပးမႊားမားက ေလလာျခငးျဖစကမလေဗဒ သည။ မႈခငးေဆးဘကဆငရာေရာဂါေဗဒတြင ေသဆးၿပးေနာက အနးဆးအခနက တငး (Forensic entomology) တာမႈတစရပ အျဖစသတမတသည။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ဥပေဒႏငစပလဥးသည သြားဘကဆငရာကေလလာျခငးျဖစၿပး၊ အထးသျဖင ေသဆးမႈ သြားမားကေလလာျခငး က စစမးစစေဆးရာတြငျဖစၿပး ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအၾကြငးအကန မညသမညဝါ (Forensic odontology) ျဖစေၾကာငး ေဖာထတရနအတြကျဖစသည။

မႈခငးေရးရာ ေဆးပညာ ဥပေဒႏင တရား႐းမာ၏လအပခကအရ အသးျပရနအတြက ေဆးပညာဆငရာ သေဘာ (Forensic medicine) တရားမားႏင ကငသးမႈ။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ဥပေဒအရ စတဝငစားဖြယတစရပရသည ေသဆးမႈမားက စစမးစစေဆးရာႏင စပလဥး ေရာဂါေဗဒပညာရင သည ေဆးဘကဆငရာ အထးျပပညာရငက ဆလသည။ ယခစာအပတြင မႈခငးဆရာဝန (Forensic pathologist) ႏင အျပနအလန ဖလယအသးျပပါသည။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ဥပေဒႏငတရား႐းမား၏ လအပခကအရ သပၸပညာ၏ သေဘာတရားမားႏငကငသးမႈသပၸပညာ မားက အသးျပျခငး (Forensic science)

မႈခငးေရးရာ အရာကန သကေသအေထာကအထားေပၚတြငေတြ႔ရေသာ အမတမားက စစေဆးမႈျပျပ ျဖစႏငေျခ သည အမတမား ရေသာ တကခကရာတြင အသးျပသည တနဆာပလာ/ကရယာ/လကနကမားႏင ႏႈငး (Forensic toolmarks) ယဥျခငး။ အခ႕ေသာ ဓာတခြခနးမားတြင ၎အား ေသနတမားဆနးစစမႈႏင ပးေပါငးေလ

ရသည။

မႈခငးေဆးဘကဆငရာ ဥပေဒႏင တရား႐းမား၏ လအပခကအတြက အသးျပရန မးယစေဆးဝါးမားႏင အဆပ ဝသေဗဒ မားဆငရာ သပၸပညာ။ (Forensic toxicology)

ကးပျခငး (Fracture) ကးသြားျခငး၊ အ႐းတစခ၏ အျပငလႊာ ဆကစပမႈ မရေတာျခငး။ န႐းႏ သ႔မဟတ သငး ရြက အ႐းနကသ႔ေသာ အရးႏဖြ႕စညးမႈႏင စပလဥး၍လညး တစခါတစရအသးျပသည။

တစသးေဗဒ ေရာဂါရသညအေျခအေနတစရပ (ေရာဂါေၾကာင တစသးမားေျပာငးလျခငး) တြင (histopathology) ေသးငယမႈနမႊားေသာ တစသး ဖြ႕စညးမႈက ေလလာျခငး။

လပဂၢလမညသမညဝါ ဤစာအပတြင ေသဆးသ၏ ႐ပအေလာငးအတြက မနကနေသာအမညက ပးတြေဖာျပ ျဖစေၾကာငး ေဖာထတ ျခငးကဆလသည။ သတမတျခငး(Human identification)

လ႔႐ပအေလာငးအၾကြငး ဤစာအပတြင ေသဆးသညပဂၢလ သ႔မဟတ ေသဆးသ၏ ခႏၶာကယ၊ ေသၿပး၍ အကနမား အေလာငးလတဆတေနေသး သညျဖစေစ၊ ပပသးသြားသညျဖစေစ သ႔မဟတ အ႐းစသာ (Human remains) ကနသညျဖစေစ ၎တ႔အား အနကတအျဖစ အသးျပ ထားသည။


လကေမာငး႐း လက၏အေပၚဘကအ႐း။(Humerus)

ေသဆးမႈက ခကခငးျဖစေစ ေအာကခ သ႔မဟတ ၾကားခအေၾကာငးရငးမားအားျဖင ျဖစလာသည ေရာဂါ၊ အေျခအေန သညအေၾကာငးရငး သ႔မဟတ ရႈပေထြးမႈ စသညတ႔ေၾကာင ခကခငးသကေရာကသညေသဆးမႈ။ (Immediate cause of death)

စာရငး (Inventory) စာရငး။

စတျပေပါကျပဒဏရာ တးေသာအရာဝတ ထခကမႈအားေၾကာင အေရျပား သ႔မဟတ အျခားအဂၤါအစတအပငးမား (Laceration) သ႔မဟတ နးညေသာတစသးမား စတျပသြားျခငး သ႔မဟတ ကြာသြားျခငး။

ေသြး သ႔မဟတ အရညမား ေသဆးၿပးေနာကပငး ေသြးမားသည ဆြအားေၾကာင အေရျပားေပၚတြင စေနသည တစေနရာတြင စေနျခငး ျဖစရပ။ (ေသဆးၿပးေနာက)[Livor mortis, lividity (post mortem)]

ေသဆးသညပစ ေသဆးသညအေျခအေန၏အခဥးခပကဆလသည - ၎တ႔မာ လသတမႈ၊ မမကယက (Manner of death) သတေသမႈ၊ သဘာဝ ေသဆးမႈ သ႔မဟတ ဆးျဖတသတမတ၍မရသညေသဆးမႈ။

အနညးဆးလပဂၢလ မႈခငးေဆးဘကဆငရာ မႏေဗဒအသးႏႈနးျဖစၿပး ေရာေထြးေနသညရပအေလာငးအေရအတြက (MNI) အၾကြငး အကနမားက ဆနးစစရာတြင အသးျပၿပး၊ ယငးေရာေထြးေနသညရပအေလာငး(Minimum Number of စစေဆးမႈတြင အနညးဆး လပဂၢလမညမ၏ ရပအေလာငးရသညက ရညညႊနးသည။ Individuals) (MNI)

ေသဆးသညနညးလမး လတစဥးေသးဆးရသည ေရာဂါေဗဒဇဝျဖစစဥက ဆလသည (ဥပမာ - ေသြးထြကလြနျခငး၊ (Mode of Death) အသက႐လမးေၾကာငးအလပမလပေတာျခငး၊ ႏလးအလပမလပေတာျခငး ကယအဂၤါ

အစတအပငးမား အလပမလပေတာျခငး၊ အဆပသငျခငး)။ ၎တစခတညးအား အသးျပျခငးသည ႏငငတကာလကခထားသည WHO ပစရ ေသဆးရျခငး၏အေၾကာငးရငး က ၿပးျပညစေစရန မလေလာကေသးပါ။ “ေသဆးျခငး၏ အေၾကာငးရငး” ကလညး ၾကညပါ။

ရငခြ႐ ေသဆးသအား ေနာကဆးစြန႔ပစမႈ သ႔မဟတ ျမပႏမႈမျပမအထ သေလာငျခငး၊ သမး Mortuary (morgue) ဆညးျခငးႏင ေစာငေရာကေပးျခငးျပသညေနရာျဖစသည။ ဤတြင ႐ပအေလာငး ခြစတ

စစေဆးသည အခနး၊ ေသဆးသအတြက ေဆးရ တ႔ပါဝငသည။

အေျမာကေသနတ အေျမာက၊ ေသနတအႀကးစားမားႏင စပလဥးသည။(Ordnance)

အ႐း အတကထြကျခငး အ႐းအဆစမားတြင ကလာပစညးမားယယြငးလာျခငး၊ အ႐းအဆစေရာငျခငးတ႔ေၾကာင (Osteophytes) ေျပာငးလမႈမားႏင စပလဥးသည ေသးငယေသာအ႐းအပထြကလာျခငးက ဆလသည။

ေသဆးခန(peri-mortem) ေသဆးသညအခနဝနးကင။ ဒဏရာဒဏခကမားႏင စပလဥးၿပး မႈခငးေဆးဘကဆငရာ မနေဗဒတြင ဤအသး အႏႈနးက သးေလရသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ႐ပ အေလာငး အၾကြငးအကနမားသည အ႐းအျဖစ သ႔ေရာကရသညအခါ၊ ေသဆးမႈ မျဖစမ က ရရခသည ဒဏရာတစခသည ေသဆးၿပးေနာကေတြ႔ရရသညဒဏရာႏင ထပ တကေသာေၾကာင ျဖစသည။

97

အေရျပားေအာက ေသြး စစးထငးေသာ သ႔မဟတ အစကအေျပာက ျဖစေနေသာ ေသြးယစမမႈ။ ယစးမႈေၾကာငျဖစေသာ အခ႕ေသာပစမားသည သကရစဥတြင ျဖစေပၚၿပး၊ အခ႕ေသာအရာမားသည အန အစကအေျပာက ေသဆးၿပးမ ျဖစေပၚလာသည။ (အေရျပားေအာက ေသြးယစမမႈ)[Petechiae (Petechial haemorrhages)]

ဓာတပစာရငး သကဆငရာေဒတာအခကမားႏငအတ ရယသည ဓာတပအားလး၏စာရငးျဖစသည။ (Photolog) ဥပမာ ဓာတပ႐ကကးသ၏ အမညဓာတပ႐ကသညအခနႏင ေနရာ။

ဓာတပထတေပးသမား ဓာတပတြင ျမငသာထငရားေသာ နပါတမားႏင စာလးမားေဖာျပေပးသည ဓာတပ (Photo Makers) ထတေပးသမား။ ထသ႔အားျဖင ေနာငတစခန ဓာတပအား ျပနၾကညပါက မညသညျဖစ

ေၾကာငး သရနငသည။

ခႏၶာကယထညပငးအ႐းမား ဥးေခါငး႐းမပါဘ ကနသညကယခႏၶာအ႐းအားလး။(Postcranial skeleton)

ေသဆးၿပးေနာက ေသဆးသညခႏၶာကယတစခတြင ေတြ႔ႏငသည သဘာဝေျပာငးလမႈအားလးက ေျပာငးလမႈမား ျခငကာေခၚဆသည အသးႏႈနးတစချဖစသည။ (Post-mortem changes)

ေသဆးၿပးေနာက ေသဆးသထမရရသည ေဒတာမား - ၎အား ယငးပဂၢလသကရထငရားစဥအခနက ရရသညေဒတာမား ရရထားသည ေဒတာမားႏင ႏႈငးယဥရနျဖစသည။ ေယဘယအားျဖင ေသဆးသည (Post-mortem data) ခႏၶာကယသည မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ေဖာထတရန ျဖစသည။

ေသဆးၿပးေနာက ယခစာအပတြင ေသဆးၿပးေနာက ရပအေလာငးအား စစေဆးျခငးျဖစသည။ စစေဆးျခငး အတြငးပငးဆငရာ စစေဆးမႈ မပါပါ။ (ယခစာအပတြင ေသဆးသြားသညခႏၶာကအား (Post-mortem စစေဆးျခငးတြင အတြငးပငးဆငရာစစေဆးျခငးလညး ပါဝငေနျခငးက ႐ပအေလာငး examination) ခြစတ စစေဆးမႈဟေခၚသည။

ခြစတစစေဆးသ အေလာငးခြစတစစေဆးမႈက ေဆာငရြကရန အခြငရရထားသည ဆရာဝန/ မႈခငးဆရာဝန (Prosector) တ႔က ဆလသည။

ဆးခ႐း၏အ႐းစပ ဆးခ႐း၏ အစတအပငးတစချဖစၿပး အျခားဆးဆ႐းတစဘကႏင တငပါးဆေရ႕တြငခတ (Pubic symphysis) ဆကေနျခငး။

ရညညႊနးနမနာ စခနမေသာ ပစနမနာတစချဖစၿပး ၎အား အျခားပ စနမနာတစခႏင ႏႈငးယဥႏငသည။ (Reference sample)

ယၾကညစတခရမႈ စမးသပမႈအား မတညေသာေလလာသသပသမားက မတညေသာေနရာတြင မတညေသာ (Reliability) အခနမား၌ေဆာငရြကသညအခါ ရလဒအေပၚ ယၾကညစတခရမႈသည တညၿငမမႈရသည။

တာဝနယမႈ လပငနးတာဝနတစခ သ႔မဟတ ေဆာငရြကခကတစခအား ေကာငးမြနစြာ ေဆာငရြကရန (Responsibility) တာဝန။

ျပနလညသးသပမႈျပႏင အေလာငးခြ စတစစေဆးမႈ၏ ရညရြယခကတစခမာ (စငစစ ေသဆးမႈက အျပညအဝျခငး (Reviewability) စစေဆးျခငးျဖစ) ေနာကထပ မႈခငးဆရာဝန သ႔မဟတ ေရာဂါေဗဒဆရာဝန တစဥးမာ

အျခားအခနတစခနတြင ေသဆးမႈႏငစပလဥးၿပး သ/သမ၏ ကယပငနဂးခပမတခကက လြတလပစြာ ေပးႏငရနျဖစသည။ ၎သညရပအေလာငးခြစတ စစေဆးမႈအတြက ယၾကညအားထားမႈႏင နဂးခပမတခကေပးႏငရန ကညေပးသည။


ခႏၶာကယေတာငတငးသြား ေသဆးၿပးေနာကပငး ခႏၶာကယေတာငတငးသြားျခငး။ျခငး (Rigor mortis)

ပစနမနာ (သ႔မဟတ ပစနမနာတစခ (သ႔မဟတ သကေသခအေထာကအထား) ၏ သြငျပငလကၡဏာသည သကေသခ အေထာက ရရသညအခန၊ ေတြ႔ရသညအခန သ႔မဟတ သမးဆညးသညအခန၌ ေပာကဆးသြားျခငး အထား) ပကစးျခငး သ႔မဟတ ေျပာငးလသြားျခငး။ မႈခငးေဆးဘကဆငရာအေျခအေနတစခတြင ၎သည [Sample (or exhibit) ပစနမနာသည စစမးစစေဆးမႈျပရနအတြက စြမးေဆာငရညေလာနညးသြားသညဟ degradation] ဆလသည။

လျခေရး (သကေသခ သကေသခအေထာကအထားသည လကလမးမရရခၿပးျဖစေစ၊ မရေသးေသးသညျဖစေစ၊ အေထာကအထား) မညသညအခနမ မညသ႔အားျဖငရသညျဖစေစ လျခစြာ သမးဆညးထားသည လပငနး [Security (of exhibits)] စဥျဖစၿပး မတတမးတငေရးသားမႈလညးပါဝငသည။

လငပငးဆငရာ အမးသားႏငအမးသမးမားမား၏ အ႐းမားဆကႏႊယရာတြင ၎တ႔၏ကြျပားေသာ ဒငမးဖစဆင ပစမား (၎တ႔သည အရြယ ေရာကၿပးမသာခြျခားမႈျပႏငသည)။(Sexual Dimorphism)

အ႐းစအၾကြငးအကနမား ေသဆးသညခႏၶာကယသည ပပသးေဆြးျမညသြားၿပး တစသးသားမား မရေတာဘ(Skeletal remains) ကနရစသည အ႐းစ အၾကြငးအကနမား။

အရပအေမာငး ခႏၶာကယ၏အျမင။(Stature)

ေကာကျဖစ႐ပၾကြငးျဖစစဥ ေသဆးသညခႏၶာကယအေပၚသကေရာကႏငသည ျဖစစဥမား (သဘာဝျဖစစဥ)(Taphonomy) အားလးက ေလလာျခငး။

သအဒလက ေျမ၏ ေဒါငလက၊ အလားလကအေနထားက တငးတာရန ေျမတငးသမားမားအသးျပေသာ (Theodolite) ေထာငတငးကရယာ။ ေခတမေသာ တငးတာကရယာ (ဥပမာ total station theodolite)

တြင electronic reader ႏင အကြာအေဝးတငးတာသည ကရယာမးပါဝငသည။

ေျခသလး႐း (Tibia) ေျခေအာကပငးရ ပ၍ရညေသာ အ႐းမား။

ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး လပငနးစဥမားအား ျပငပမ သးသပမႈ ျပႏငရနအတငးအတာက ဆလသည။ (လပငနးစဥမား၏) အဘယေၾကာငဆေသာ ၎တ႔အေသးစတက စစေဆးႏငမႈရရမည။ (Transparency of processes)

ေသဆးျခငးကျဖစေစသည ေသဆးျခငးသ႔ ဥးတညေစရနအလ႔ငါ အစပးေပးသည ေရာဂါ သ႔မဟတ အေျခအေန ေအာကခအေၾကာငးရငး (ေသဆးမႈက အတနၾကာမ၊ ခကျခငး သ႔မဟတ အနးစပဆး အေၾကာငးရငး)။(Underlying cause of death)

ကးေၾကာငးခငလျခငး တငးတာမႈ သ႔မဟတ ရလဒတစခႏငစပလဥးၿပး ျဖစရပဆငရာ အမနတရားက ထငဟပ (Validity) ေစသည အတငးအတာ သ႔မဟတ ရလဒ။

ဒဏရာ (wound) ခႏၶာကယဖြ႕စညးမႈ၏ မကႏာျပငတြင၊ အမားအားျဖင အေရျပားေပၚတြင သသာထငရား ေသာ ကြဟမႈမား - ဥပမာ ျပငးထနေသာ ဒဏရာ၊ ထးနကမႈဒဏရာ၊ ေသနတဒဏရာ၊ နကနသညဒဏရာ။ ဤတြင ပြနးပမႈ သ႔မဟတ ထႏကမႈေၾကာငရသည ဒဏရာမပါ။

99

ေနာကဆကတြမား

ေနာကဆကတြ ၁။

ေနာကဆကတြ ၁ ပါ ခႏၶာေဗဒႏငဆငေသာ ပၾကမးမားမာ ေအာကပါအတငး ျဖစသည။


ပ (၁)

ခႏၶာကယ - အေရ႕ပငး

101

ပ (၁)

ခႏၶာကယ - အေရ႕ပငး

ပ (၂)

ခႏၶာကယ - အေနာကပငး


ပ (၃)

ခႏၶာကယေဘးတက (ညာ)

103

ပ (၃)

ခႏၶာကယေဘးတက (ညာ)

ပ (၄)

ခႏၶာကယေဘးတက (ဘယ)


ပ (၅)

ဥးေခါငး - ေရ႕ႏငေနာက

105

ပ (၅)

ဥးေခါငး - ေရ႕ႏငေနာက

ပ (၆)

ဥးေခါငး - ေဘးတက (ဘယႏင ညာ)


ပ (၇)

လက - လကဖမးႏင လကဖဝါး (ဘယႏင ညာ)

107

ပ (၇)

လက - လကဖမးႏင လကဖဝါး (ဘယႏင ညာ)

ပ (၈)

လကေမာငး - (ဘယႏင ညာ)


ပ (၉)

ေျခေထာက - ေျခဖဝါးႏင ေျခဖမး (ဘယႏင ညာ)

109

ပ (၉)

ေျခေထာက - ေျခဖဝါးႏင ေျခဖမး (ဘယႏင ညာ)

ပ (၁၀)

ခႏၶာကယ အ႐းစမား


ပ (၁၁)

ဥးေခါငးခြ - ေရ႕ႏငေနာက

111

ပ (၁၁)

ဥးေခါငးခြ - ေရ႕ႏငေနာက

ပ (၁၂)

ဥးေခါငးခြ - ေဘး (ဘယႏင ညာ)


ပ (၁၃)

ဥးေခါငးခြ - ေအာကႏင အေပၚ

113

ပ (၁၃)

ဥးေခါငးခြ - ေအာကႏင အေပၚ

ပ (၁၄)

ဥးေခါငးခြ - အတြငးပငး


ပ (၁၅)

လငအဂၤါ - အမးသား

115

ပ (၁၅)

လငအဂၤါ - အမးသား

ပ (၁၆)

လငအဂၤါ - အမးသမး


ပ (၁၇)

ဆန႔ထားေသာလညပငး - အေရ႕ႏငလညမ

117

ပ (၁၇)

ဆန႔ထားေသာလညပငး - အေရ႕ႏငလညမ

ပ (၁၈)

ဆန႔ထားေသာလညပငး - ေဘးတက (ဘယႏင ညာ)


ပ (၁၉)

လညပငး - အစတပငး (ဘယႏငညာ)

R L

119

ပ (၁၉)

လညပငး - အစတပငး (ဘယႏငညာ)

R L

ပ (၂၀)

ေကာ႐း - သးဘကျမငကြငး

T1

T2

T3


ပ (၂၀)

ေကာ႐း - သးဘကျမငကြငး (ေရ႕ပအဆက)

121

ပ (၂၀)

ေကာ႐း - သးဘကျမငကြငး (ေရ႕ပအဆက)

ပ (၂၁)

ဥးေႏာက - မကႏာျပငမား

L R

အလယဥးေႏာက ပြနးစ ေအာကပငးပြနးစ အလယဥးေႏာက

midbrain pons low-pons medulla 121

မကဒလာ


ပ (၂၂)

ဥးေႏာက - အစတပငးမား

123

ပ (၂၂)

ဥးေႏာက - အစတပငးမား

ပ (၂၃)

ဥးေႏာက - အကန႔လကပမား

L R

L R

L R

L R


ေနာကဆကတြ ၂။ အမႈျဖစရပအေသးစတပစ

ေခၚဆသညအခန .............................နာရ ေရာကရခန.......................... နာရ ထြကခြာခန ………… နာရ

(မႈလေခၚဆသညရက) …… / …… / …… အခငးျဖစရာေနရာ ……. / …….. / ……

အခငးျဖစရာေနရာမ …… / …… / ……

စတငသညအခန .............. နာရ ျပးဆးခန ................... နာရ ျပးဆးခန ……… နာရ

စစေဆးသညရက …… / …… / …… စစေဆးသညရက …… / …… / …… မတခကျပသညရက …… / …… / ……

ေလလာသမား၏အမည ရာထး

အမည

ရာထး

…………………………. …………………..... …………………….. …………………….. …………………………. …………………..... …………………….. …………………….. …………………………. …………………..... …………………….. ……………………..

အမႈျဖစရပအေသးစတ

အမႈတြအမတ / UR No. ............................................ စစေဆးသညေနရာ.....................................................

ပဂလအမည .................................................... ................................................................................

လပစာ .............................................................. လပစာ .....................................................................

......................................................................... ................................................................................

အသက ….… ေမြးသကရာဇ. ……/……/…..…ကား/မ .......... ဖနး............................... ဖကစ .......................................

E-mail ........................................................................

သေဘာတညခကက ......................................................................................................................ထမရရသည။

အဝတအစား -

လကဝတလကစားမား -

အေျခအေန/ သမငး -

ပစနမနာမား - ပစနမႈနာမား လကခရရျခငး-

..................................... ................................ လကခရရသ၏အမည......................................................

..................................... ................................ ရာထး ..................................................................

..................................... ................................ လကခရရသ၏လကမတ .................................................

အခန ……. နာရ ရကစြ ……… / ……… / …………

VII. Annex 2

125

ေနာကဆကတြ ၂။ အမႈျဖစရပအေသးစတပစ

ေခၚဆသညအခန .............................နာရ ေရာကရခန.......................... နာရ ထြကခြာခန ………… နာရ

(မႈလေခၚဆသညရက) …… / …… / …… အခငးျဖစရာေနရာ ……. / …….. / ……

အခငးျဖစရာေနရာမ …… / …… / ……

စတငသညအခန .............. နာရ ျပးဆးခန ................... နာရ ျပးဆးခန ……… နာရ

စစေဆးသညရက …… / …… / …… စစေဆးသညရက …… / …… / …… မတခကျပသညရက …… / …… / ……

ေလလာသမား၏အမည ရာထး

အမည

ရာထး

…………………………. …………………..... …………………….. …………………….. …………………………. …………………..... …………………….. …………………….. …………………………. …………………..... …………………….. ……………………..

အမႈျဖစရပအေသးစတ

အမႈတြအမတ / UR No. ............................................ စစေဆးသညေနရာ.....................................................

ပဂလအမည .................................................... ................................................................................

လပစာ .............................................................. လပစာ .....................................................................

......................................................................... ................................................................................

အသက ….… ေမြးသကရာဇ. ……/……/…..…ကား/မ .......... ဖနး............................... ဖကစ .......................................

E-mail ........................................................................

သေဘာတညခကက ......................................................................................................................ထမရရသည။

အဝတအစား -

လကဝတလကစားမား -

အေျခအေန/ သမငး -

ပစနမနာမား - ပစနမႈနာမား လကခရရျခငး-

..................................... ................................ လကခရရသ၏အမည......................................................

..................................... ................................ ရာထး ..................................................................

..................................... ................................ လကခရရသ၏လကမတ .................................................

အခန ……. နာရ ရကစြ ……… / ……… / …………

VII. Annex 2

ဒဏရာရငးလငးခကမားဆငရာ မတစ -

၁ ဒဏရာတစခက ရငးလငးေဖာျပရာတြင ေအာကပါတ႔က ထညသြငးစဥးစားရပါမည -

ေနရာ အေရာင အသက

အရြယအစား ပစမား အနားသတမား

ပသ႑န ေဆးပတ အမးအစား

ပတဝနးကင ပါဝငမႈမား အနက

၂. ရငးလငးခကမားသည ေအာကပါဖြငဆခကမားႏငကကညေစပါ။

ပြနးပမႈမား - ေသြးထြကသညျဖစေစ မထြကသညျဖစေစ အေရျပား အေပၚယလႊာအေပၚ ကတျခစမႈေၾကာငရသည ဒဏရာ။

ပြနးပဒဏရာ - ေသးေၾကာမားမ ေသြးမား ယစမမႈျဖစျပး ခႏၶာကယ၏ တစသးမား အေရာငေျပာငးသြားျခငး။

ခြစတရာ – ျဖတေတာကမႈပစဒဏရာျဖစျပး တစသးမားက သန႔ရငးျပး ပမန ပစျဖင တစသးမားက ျပတေစျခငး။

စတျပဒဏရာ - တစသးမား ကြျပားမႈ၊ ေပါကျပမႈျဖစျခငး။

၃ ဒဏရာဒဏခကမားဆငရာ ရငးလငးခကအားလးက စခနမေသာ

ခႏၶာေဗဒဆငရာ အေနအထားမားရ အေၾကာငးအရာအား ကးကား ျခငးျဖင ေဆာငရြကသငပါသည။

၄ ပ၍သာလြနေသာ၊ နမကေသာ၊ အဥးပငးကေသာ၊ ပ၍ ေနာကက ေသာ စသညအသးအႏႈနးမားက အသးျပရာတြင ဒဏရာဒဏခကမား ဆငရာ ရငးလငးခကအားလးက စခနမေသာ ခႏၶာေဗဒ ဆငရာ အေနအထားမားရ အေၾကာငးအရာအားက ကးကားသငပါ။

၅ ခႏၶာကယေပၚရ ဒဏရာမားအား တငးတာထားသညအေနထားက ပေသျဖစေသာ အရးပငးဆငရာ မတတငမားအျဖစ ကးကားျပး ထားရသငပါသည။

၆ ဒဏရာတစခအား တကမနကနေသာ အမးအစားခြျခားျခငးသည ဒဏရာအား ျဖစပကေစသည အေၾကာငးရငးအတြက အဓကကပါသည။

၇ တကမ နကနေသာမႈခငးေဆးဘကဆငရာစစေဆးမႈသည ဒဏရာ ေတြ႔ရရသည အျဖစအပကမား ျပနလညတညေဆာကေပးရန ကညေပးသငသည။

စစေဆးသ:

အမည ................................................................ လကမတ ...................................................................

လပငနးလပစာ ............................................. အခန …………… နာရ ရကစြ …… / …… / …….

......................................................................... ဖနး ................................ ဖကစ ...................................

အေထြေထြ ေဆးစစခက -

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

ေဆးမတတမးရာဇဝင -

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

ေဆးဝါးမား.....................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

ေဆးစစေဆးခက -


ေနာကဆကတြ ၃။ ေသနတဒဏရာဇယား

အမည ................................................................................. အမႈတြအမတ. ...................................................

ဒဏရာအမတ

၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆

Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex

၁။ဒဏရာရရာေနရာ

ဥးေခါငး

လညပငး

ရငဘတ

ဝမးဗက

ေကာျပင

ညာလက

ဘယလက

ညာေျခေထာက

ဘယေျခေထာက

၂။ ဒဏရာအရြယအစား

အခငး

အကယ

အရည

၃။ ဒဏရာမ ေအာကေဖာျပပါသ႔ စငတမတာအကြာအေဝး

ဥးေခါငးထပ

ခႏၶာအလညတညတညမ ညာသ႔

ခႏၶာအလညတညတညမ ဘယသ႔

၄။ ေသနတမ အၾကြငးအကနမား

အေရျပားေပၚ ၌

အဝတအစားေပၚ၌

မေတြ႔ရ

၅။ ခႏၶာကယထသ႔ ကညဖးဝငသြားသညလမေၾကာငး

ေနာကျပန

ေရ႕သ႔

ေအာကသ႔

အေပၚသ႔

ညာဘကသ႔

ဘယဘကသ႔

၆။ ေတြ႔ရရသညကညဖး

ျဖစႏငေသာေသနတေျပာငးဝ

ေျပာငးေခာေသနတ

VII. Annex 3

127

ေနာကဆကတြ ၃။ ေသနတဒဏရာဇယား

အမည ................................................................................. အမႈတြအမတ. ...................................................

ဒဏရာအမတ

၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆

Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex Ent Ex

၁။ဒဏရာရရာေနရာ


လညပငး

ရငဘတ

ဝမးဗက

ေကာျပင

ညာလက

ဘယလက



၂။ ဒဏရာအရြယအစား

အခငး

အကယ

အရည





၄။ ေသနတမ အၾကြငးအကနမား

အေရျပားေပၚ ၌

အဝတအစားေပၚ၌

မေတြ႔ရ

၅။ ခႏၶာကယထသ႔ ကညဖးဝငသြားသညလမေၾကာငး


ေရ႕သ႔

ေအာကသ႔

အေပၚသ႔

ညာဘကသ႔

ဘယဘကသ႔

၆။ ေတြ႔ရရသညကညဖး

ျဖစႏငေသာေသနတေျပာငးဝ

ေျပာငးေခာေသနတ

VII. Annex 3

ေနာကဆကတြ ၄။ ထးသြငးဒဏရာ/စတျပေပါကျပဒဏရာဇယား အမည ................................................................................. အမႈတြအမတ. .................................................... ဒဏရာအမတ.

၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆ ၇ ၈ ၉ ၁၀

၁။ ဒဏရာရရရာေနရာ


လညပငး

ရငဘတ

ဝမးဗက

ေကာျပင

ညာလက

ဘယလက



၂။ အေရျပားေပၚမဒဏရာသည

ေရျပငညျဖစသည

တညမတသည

တေစာငးျဖစသည





၄။ ဒဏရာအရြယအစား

အကယ

အရည

၅။ ထးသြငးခရသညဒဏရာ၏လမးေၾကာငး


ေရ႕သ႔

အေပၚသ႔

ေအာကသ႔

ဝက၍

ေဘးတက

ဒဏရာမားအားလးက ဓာတပ႐ကကးမႈ - ႐ကကးသည …………. မ႐ကကးပါ ………….

မတခကမား။ ။ ..................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ........................ .....................................................................................................................................................

စစေဆးသ - ................................................... ရကစြ - ....................................................................

VII. Annex 4

ေနာကဆကတြ ၄။ ထးသြငးဒဏရာ/စတၿပေပါကၿပ ဒဏရာဇယား


ေနာကဆကတြ ၅။ အရြယေရာကသမား၏သြားဘကဆငရာဇယား အေပၚသြားမား

ရပအေလာငး# .............................

ရကစြ ................................

ေသဆးျပးေနာကပငး စစေဆးမႈ အသကအပငးအျခား....................................

လင : ကား / မ /မသရရေသာမးရး

........................................

အေပၚသြားမား ေအာကသြား

အတြငးသား မကႏာျပင

အေပၚတြငေဖာျပထားသည သြားမားမ သြားဖာေထးမႈ၊ သြားပးစား၊ သြားစြပ စသညတ႔၏

ပသ႑နမားက ေရးဆြပါ။ မရေတာသညသြားေနရာမားက ၾကကေျခခတျပေပးပါ။

အေပၚသြားမားႏငစပလဥးျပး အစြနးထငးမား၊ သြားပးစား၊ သြားတမား၊ သြားအကးမား၊ အေပၚေမးရးအေျခအေန၊ သြားပးစား၍ ကနရစသည သြားအျမစမား၊ သြားဖးေရာဂါအေထာကအထား သ႔မဟတ ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အေျပာငးလမား စသညတ႔အတြက တကေသာ မတခကမား ေဖာျပေပးပါ။

............................................................................................................................. ...

...........................

................................................................................................................................

...........................

............................................................................................................................. ...

...........................

အေပၚသြားေအာကသြားထေတြ႔မႈအေနအထား (စကဝငး) - ေရ႕သ႔ေခါ / ပမန / ေရ႕သြားအထက႕

အေပၚသြားမား

ေအာကသြား


အေပၚသြားမားတြင ျမငေတြ႔ရသည သြားဖာေထးမႈ/ပကစးမႈ/သားတ မား၏ပသ႑နက ပေရးဆြပါ။ ကၽြတေနသညသြားေနရာ၏ပအေပၚ ၾကကေျခခတ (x) ျဖင ေဖာျပေပးပါ။

ေအာကသြားမား> ရပါသလား (ဝငးေပးပါ): ရ / မရ အရာဝတမား (ဝငးေပးပါ) ပလပစတတသတ

သြားစစေပါငးအေရအတြက …………. သ႔မဟတ သြားတစခလး (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ

Richard Bassed ႏင Lyndal Smythe၊ Human Identification Service၊ Victorian Insitute of Forensic Medicine အစရသည႔ ပဂၢလမားႏင အဖြ႔အစညးမား၏ အၾကျပေဆြးေႏြးပါဝငေပးျခငးအား အထးပင ေကးဇးတငအသအမတျပပါသည။ ငယသြား (deciduous dentition) မားက ၾကည႔ရန အျခားေမးရးအစတအပငး မားက ထပမေလ႔လာရန လအပပါသည။

VII. Annex 5

အေပၚသြား > ရပါသလား (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ အရာဝတမား (ဝငးေပးပါ) ပလပစတတ (သ႔)သတ

သြားစစေပါငးအေရအတြက ………….. သ႔မဟတ သြားတစခလး (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ

129

ေနာကဆကတြ ၅။ အရြယေရာကသမား၏သြားဘကဆငရာဇယား အေပၚသြားမား

ရပအေလာငး# .............................

ရကစြ ................................

ေသဆးျပးေနာကပငး စစေဆးမႈ အသကအပငးအျခား....................................

လင : ကား / မ /မသရရေသာမးရး

........................................

အေပၚသြားမား ေအာကသြား


အေပၚတြငေဖာျပထားသည သြားမားမ သြားဖာေထးမႈ၊ သြားပးစား၊ သြားစြပ စသညတ႔၏

ပသ႑နမားက ေရးဆြပါ။ မရေတာသညသြားေနရာမားက ၾကကေျခခတျပေပးပါ။

အေပၚသြားမားႏငစပလဥးျပး အစြနးထငးမား၊ သြားပးစား၊ သြားတမား၊ သြားအကးမား၊ အေပၚေမးရးအေျခအေန၊ သြားပးစား၍ ကနရစသည သြားအျမစမား၊ သြားဖးေရာဂါအေထာကအထား သ႔မဟတ ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အေျပာငးလမား စသညတ႔အတြက တကေသာ မတခကမား ေဖာျပေပးပါ။

............................................................................................................................. ...

...........................

................................................................................................................................

...........................

............................................................................................................................. ...

...........................

အေပၚသြားေအာကသြားထေတြ႔မႈအေနအထား (စကဝငး) - ေရ႕သ႔ေခါ / ပမန / ေရ႕သြားအထက႕

အေပၚသြားမား

ေအာကသြား


အေပၚသြားမားတြင ျမငေတြ႔ရသည သြားဖာေထးမႈ/ပကစးမႈ/သားတ မား၏ပသ႑နက ပေရးဆြပါ။ ကၽြတေနသညသြားေနရာ၏ပအေပၚ ၾကကေျခခတ (x) ျဖင ေဖာျပေပးပါ။

ေအာကသြားမား> ရပါသလား (ဝငးေပးပါ): ရ / မရ အရာဝတမား (ဝငးေပးပါ) ပလပစတတသတ

သြားစစေပါငးအေရအတြက …………. သ႔မဟတ သြားတစခလး (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ

Richard Bassed ႏင Lyndal Smythe၊ Human Identification Service၊ Victorian Insitute of Forensic Medicine အစရသည႔ ပဂၢလမားႏင အဖြ႔အစညးမား၏ အၾကျပေဆြးေႏြးပါဝငေပးျခငးအား အထးပင ေကးဇးတငအသအမတျပပါသည။ ငယသြား (deciduous dentition) မားက ၾကည႔ရန အျခားေမးရးအစတအပငး မားက ထပမေလ႔လာရန လအပပါသည။

VII. Annex 5

အေပၚသြား > ရပါသလား (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ အရာဝတမား (ဝငးေပးပါ) ပလပစတတ (သ႔)သတ

သြားစစေပါငးအေရအတြက ………….. သ႔မဟတ သြားတစခလး (ဝငးေပးပါ) ရ / မရ

ေအာကသြားမားႏငစပလဥးျပး အစြနးထငးမား၊ သြားပးစား၊ သြားတမား၊ သြားအကးမား၊ အေပၚေမးရးအေျခအေန၊ သြားပးစား၍ ကနရစသည သြားအျမစမား၊ သြားဖးေရာဂါအေထာကအထား သ႔မဟတ ခႏၶာေဗဒပငးဆငရာ အေျပာငးလမား စသညတ႔အတြက တကေသာ မတခကမား ေဖာျပေပးပါ။

...........................................................................................................................................................

..................................................................................................................................... ......................

...........................................................................................................................................................

မာေကာေသာတစသးသားမားအေပၚကေရာကသညဒဏရာမား (ရပါက) ေဖာျပေပးပါ။

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

နးညေသာတစသးသားမားအေပၚကေရာကသညဒဏရာမား (ရပါက) ေဖာျပေပးပါ။

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

စစေဆးသ/ဆရာဝန၏ အမည ....................................................................

စစေဆးသ/ဆရာဝန၏လကမတ ....................................................................

ISBN: 978-92-1-154220-2

Layout and Printing at United Nations, Geneva – 1714577 (E)

၂ဝ၁၆ မငနဆတာပ႐တေကာတြင ႏငငေတာအစးရမား၊ စစမးစစေဆးမႈတြင အခနးက႑ တစရပအျဖစပါဝငသည အငစတကးရငးမားႏင ပဂၢလတစဦးခငး စသညတ႔အတြက ဥပေဒမ ေသဆးေၾကာငး ျဖစႏငေျခရျခငး သ႔မဟတ အတငးအဓမၼအေပာကေဖာကေၾကာငး မသကၤာဖြယ ျဖစျခငးအား စစမးစစေဆးမႈျပရာတြငလကနာရမည လပငနးေဆာငရြကမႈပငးဆငရာ အေထြေထြ အေျခခစႏႈနးတစရပကေသာလညးေကာငး၊အေျခခသေဘာတရားမားႏင လမးညႊနခကမား ဆငရာမေဝဖလယထားသည ဘစႏနးတစရပကလညး ခမတေပးပါသည။

၂ဝ၁၆ မငနဆတာပ႐တေကာအား ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကး ႐း၏ ဝကဘဆက(www.ohchr.org) တြင ေဒါငးလတ ရယႏငရန ထားရေပးထား ပါသည။