आर्यभटीय (1)

10
आआआआआआआआ आआआआआआआआआआआ .आ @आआआआआआआआआ %आआआ आआआआआ आआ आआआआआआ आआआआआआ आआआ आआआआआआ .आ आआआआआआआआ%आआआआआआ @आआआआ आआआआआ आआआआआआआआआआ आआआआआ .आ आआआआआआआआआआआआ आआआआआ आआआआआआ आआआआआआआआआआआआआ आआआआ$आआआआ $आआआ .आ #आ%आआआआ%आआआआ आआआआआआआ%आआ आआआआआ आआआआआआ %आआ आआआआआआआआआआआ आआ .आ आआआआआआआआआआआआ$आआआआआआ आआआ $आआआआआआआआआआआआआआ आआ $आआआआआआआआआआआआआआ आआआआआआ .आ आआआ $आआआआआआआआआ आआआआ $आआआआआआआआआ आआआ $आआआआआआआआआआआ आआआआआआआआआआआआआ .आ आआआआआआआआआआ $आआआआआआआआआ आआआ $आआआआआआआआआ आआआआ $आआआआआआआआ आआआ आआआआआआआ .आ $आआआआआआ आआआआआआआआआआआआआआआआआआआ आआआआआआआआआआआआआ आआआआआआआआआ .आ आआआआआआआआआआ$आ आआआआआआआआआ$आआआ आआआआआआआ आ आआआआआआआआआ$आआआआ आ .आ आआआआआआआआआ आआआ#आआआआआआ$आ आ आआआआआआआआआआआआ आआआआआआआआआआआआआआ .आ आआआआआआआआआ$आ आआआआआ आआ आआआआआआआआआआआआआ $आआआआआआआआआ .आ आआआआआआआ @आआआ आआआआ आआ आआआआआआआआ आआआआआआआआआ$आआआआआ आआआआआआ .आ आआ$आआ आआआआआआ $आआआआ आआआआआआआआआआआआआआआआआआआआ$आआआआआआ $आआआ $आ आआआआआआ . आआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआ$आ$आ$आ$आ$आआआआआआआआआआआआआआआआआआआ .आ $आआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआ$आ%आआआआआआ . आआआआआआआआआआ $आ$आ$आ%आआआआआ आआआआआआआ $आ $आआआआआआआआआआआ$आआआआआआआ$आआ .आ आआआआआआआआआआआआआआआआआ $आ$आ$आआ$आ$आ @आआआआआ आआआआआआआ%आआआआआआआआआआआ . आआआआआआआआआआआ आ आआआ $आआआआ$आआआ$आआ$आआआआ$आआआआआ$आआआआआ आआआआआआआआआआ . १० $आ%आआआआआआआ आआआआआआआआआआ आआआआआआ$आ $आ$आ$आ$आ$आ$आ आआआ आआआआआआआआआआ . १० $आआ$आआआ$आआआआ$आआआ$आआआ आआआ आआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआआ . ११ आआआआआआआ$आ$आ$आ$आ$आआ आआआआआआआआ %आआआआआआआआ आआआ %आआआआआआआ आ . ११ $आआ$आ$आआआ$आआआ$आआआ आआआआआआआआआआआआआआआ$आआआआआआ आआआआआआआआआआआआआआआआआआआआ

Upload: shiva-sankaramanchi

Post on 03-Nov-2014

65 views

Category:

Documents


10 download

TRANSCRIPT

Page 1: आर्यभटीय (1)

आर्य�भटी�र्य

दशगीति�का�पा�द

१.१अ । @प्रणि�पात्र्य %एका� अने�का� का� सत्र्य�� द�व��� पारं� ब्रह्म ।

१.१च्! । आर्य�भटीस!%त्रीणि� @गीदति� गीणि��� का�लति$र्य�� गी%लम्! । ।

१.२अ । वगी��क्षरं�णि� वगी) अवगी) अवगी��क्षरं�णि� का��!$ङ्मौ+ $र्यस! ।

१.२च्! । #ख%ति-%नेवका� स्वरं�स!%नेव वगी) अवगी) %नेव अन्त्र्यवगी) व� । ।

१.३अ । र्य1गीरंतिवभगी��स!$ख्र्य1घृ4 शशिश $च्र्यतिगीयिर्यङु1 श1छ्ल4 का1 $तिङुशिशबु1ण्ल्ष्ख4 प्र�का! ।

१.३च्! । शतिने $ढु1ङु! तिवघ्व गी1रु $ख्रिAच्र्य1भ का1 ज $भद!शिलझ्ने1ख4 भ4गी1बु1धस+रं�स! । ।

१.४अ । च्न्द्रौ+च्च $ज1�ष्खिष्खध बु1ध $स1गी1शिशथृ4ने भ4गी1 $जषतिबुख1छृ4 श�ष अका��स! ।

१.४च्! । $बु1तिMनेच् पा��तिवल%म्�स्बु1ध�यिN अज�काOदर्य�त्च् लङु!का�र्य�म्! । ।

१.५अ । का�हस्म्नेवस!$ढु म्ने1र्य1गी�स!$श्ख गी��स्�� च् म्ने1र्य1गी�स!$छ्ने� च् ।

१.५च्! । काल्पाऽद�स! र्य1गी#पा�द�स!$गी च् गी1रुदिदवस�त्च् भ�रं��त्पाUव�म्! । ।

१.६अ । शशिशरं�शर्यस!$ठ च्$� �� अ�शकाल�र्य%जने�तिने $र्यवञगी1��स! ।

१.६च्! । प्र���ने @एति� काल�� भ� खर्य1गी��श� ग्रहजवस्भ$व��श� अका� स! । ।

१.७अ । ने4$तिष र्य%जनेम्! $ञिञल� भUव्या�ससका] न्-%रं!$यि^ञ� $तिगी� $का म्�रं%स! ।

१.७च्! । भ4गी1गी1रुबु1धशतिनेभ+म्�स्शशिश$ङु$ञ$�$ने$म्��शका�स्सम्�का� सम्�स! । ।

१.८अ । $भ�पा$म्स्ग्रह��श�स्शशिशतिवक्ष�पासपाम्ण्डल��!$झ%अध�म्! ।

१.८च्! । शतिनेगी1रुका1 ज $ख$का$गी%अधb भ4गी1बु1ध $ख $स्च्�ङ्गुdलस!$घृहस्�स!$ने� । ।

१.९अ । बु1धभ4गी1का1 जगी1रुशतिने $ने$व$रं�$ष$ह @गीत्व� अ�शका�ने!%प्रथृम्पा���स! ।

१.९च्! । सतिव�1रंम्ष�� च् �थृ� $-�$ञख्रिख$स�$ह्द�$ह्ल्र्य$ख्रिखच्र्य म्न्द+च्चम्! । ।

१.१०अ । $झ%अध��तिने म्न्दव4त्तं� शशिशनेस!$छृ $गी$छृ$घृ$ढु$छृ$झ र्यथृ� उक्ते� भ्र्यस! ।

१.१०च्! । $झ�$ग्ड$ग्ल�$ध�$द!ड �थृ� शतिनेगी1रुका1 जभ4गी1बु1ध+च्चश �̂भ्र्यस! । ।

१.११अ । म्न्द��!$ङु$ख$द$ज$ड� वति$��� %ति-�र्य� पाद� %च्�1थृ) च् ।

१.११च्! । $ज�$�$क्ल$छ्ल$झ्ने उच्च�त्शी^��!$तिगीयिर्यङुश का1 व�र्य1काक्ष्र्य�अन्त्र्य� । ।

१.१२अ । $म्ख्रिख $भतिका $Mख्रिख $धख्रिख $�ख्रिख $ञख्रिख $ङुख्रिख $हस्झ $स्कातिका $तिकाष्गी $श्घृतिका $तिकाघ्व ।

१.१२च्! । $घ्लतिका $तिकाग्र $हक्र्य $धतिका $तिकाच् $स्गी $झश $ङु! व $क्ल $प्� $M $छृ काल�%अध�ज्र्य�स! । ।

१.१३अ । %दशगीति�कासUत्री� इद� भUग्रहच्रिरं�� भपाञ्जरं� @ज्ञा�त्व� ।

Page 2: आर्यभटीय (1)

१.१३च्! । ग्रहभगी�पारिरंभ्रम्�� सस!@र्य�ति� @णिभत्त्व� पारं� ब्रह्म । ।

गीणि��पा�द

आ B्! २.१अ । ब्रह्मका1 शशिशबु1धभ4गी1रंतिवका1 जगी1रुका%�भगी��ने!@नेम्स्का4 त्र्य ।

२.१च्! । आर्य�भटीस्�1 इह @तिनेगीदति� का1 स1म्पा1रं� अभ्र्यर्चिच्z�� ज्ञा�नेम्! । ।

२.२अ । %एका� %दश च् %श�� च् %सहस्रं� %अर्य1�%तिनेर्य1�� �थृ� %प्रर्य1�म्! ।

२.२च्! । %का%दिटी%अबु1�द� च् %व4न्द� स्था�ने�त्स्था�ने� %दशगी1�� @स्र्य��! । ।

२.३अ । वगी�स्सम्%च्�1रंश्रस्फल� च् सदृश%-र्यस्र्य स�वगी�स! ।

२.३च्! । सदृश%त्रीर्यस�वगी�स्घृनेस्�थृ� %-�दश�णिश्रस!@स्र्य��! । ।

२.४अ । भ�गी� @हरं��वगी��यि�त्र्य� %ति-गी1��ने वगी�म्Uल�ने ।

२.४च्! । वगी��त्वगी) श1द्धे� लब्धं� स्था�ने�न्�रं� म्Uलम्! । ।

२.५अ । अघृने��!@भज��!%ति-�र्य��!%तित्रीगी1��ने घृनेस्र्य म्Uलवगी)� ।

२.५च्! । वगी�स!%तित्रीपाUव�गी1णि��स्श%ध्र्यस!%प्रथृम्�त्घृनेस्च् घृने��! । ।

२.६अ । %तित्रीभ1जस्र्य Mलशरंरं� सम्#दलका%टी�भ1ज�%अध�स�वगी�स! ।

२.६च्! । ऊध्व�भ1ज��द!स�वगी�%अधb सस्घृनेस!%षषणिश्रशिसति� । ।

२.७अ । सम्पारिरं��हस्र्य%अधb तिवष्काम्भ%अध�ह�� एव व4त्तंMलम्! ।

२.७च्! । �द!तिनेजम्Uल�ने ह�� घृनेगी%लMल� तिनेरंवश�षम्! । ।

२.८अ । आर्य�म्गी1�� पा�र्श्वे) �द्यो%गीहृ�� स्वपा��ल�ख� ।

२.८च्! । तिवस्�रंर्य%गी%अध�गी1�� ज्ञा�र्य� क्ष�त्रीMल� आर्य�म्� । ।

२.९अ । सव)ष�� क्ष�त्री���� @प्रस�ध्र्य पा�र्श्वे) Mल� �दभ्र्य�सस! ।

२.९च्! । पारिरंध�स!%षष्भ�गीज्र्य� तिवष्काम्भ%अध)ने स� �1ल्र्य� । ।

२.१०अ । %च्�1रंयिधका� %श�� %अष्टगी1�� %-�षयिष्टस्�थृ� %सहस्रं���म्! ।

२.१०च्! । %अर्य1�%-र्यतिवष्काम्भस्र्य आस�स्व4त्तंपारिरं��हस! । ।

२.११अ । सम्व4त्तंपारिरंयिधपा�द� @शिछृन्द्यो��!%तित्रीभ1ज��!%च्�1भ1�ज�त्च् एव ।

२.११च्! । सम्च्�पाज्र्य�%अध��तिने �1 तिवष्काम्भ%अध) र्यथृ� इष्ट�तिने । ।

२.१२अ । %प्रथृम्�त्च्�पाज्र्य�%अध��त्र्य�रूने� खष्खिण्ड�� %ति-�र्य%अध�म्! ।

२.१२च्! । �द!%प्रथृम्ज्र्य�%अध�bश�स्��स्��सUने�तिने श�ष�णि� । ।

२.१३अ । व4त्तं� भ्रम्�� स�ध्र्य� च् %च्�1भ1�ज� च् का���भ्र्य�म्! ।

२.१३च्! । स�ध्र्य� जल�ने सम्भUसधसUध्वb लम्बुका� ने एव । ।

Page 3: आर्यभटीय (1)

२.१४अ । शङु!का%स्प्रम्��वगीb छृ�र्य�वगी)� स�र्य1�� @का4 त्व� ।

२.१४च्! । र्यत्तंस्र्य वगी�म्Uल� तिवष्काम्भ%अधb स्वव4त्तंस्र्य । ।

२.१५अ । शङु!का1 गी1�� शङु!का1 भ1ज�तिववरं� शङु!का1 भ1जर्य%र्विवzश�षहृ�म्! ।

२.१५च्! । र्यत्लब्धं� स� छृ�र्य� ज्ञा�र्य� शङु!का%स्स्वम्Uल�त्हित्ह । ।

२.१६अ । छृ�र्य�गी1णि��� छृ�र्य�अग्रतिववरं� ऊने�ने भ�ञिज�� का%टी� ।

२.१६च्! । शङु!का1 गी1�� का%टी� स� छृ�र्य�भक्ते� भ1ज� @भवति� । ।

२.१७अ । र्यस्च् एव भ1ज�वगी�स्का%टी�वगी�स्च् का��वगी�स्सस! ।

२.१७च्! । व4त्तं� शरंस�वगी�स! %अध�ज्र्य�वगी�स्सस्खल1 धने1ष%स! । ।

२.१८अ । ग्र�सऊने� %-� व4त्तं� ग्र�सगी1�� @भ�जर्य�त्पा4थृक्त्व�ने ।

२.१८च्! । ग्र�सऊनेर्य%गीलब्धं+ स�पा��शरं+ पारंस्परं�स! । ।

२.१९अ । इष्ट� तिव%एका� दशिल�� सपाUवb उत्तंरंगी1�� सम्1ख� म्ध्र्यम्! ।

२.१९च्! । इष्टगी1णि��� इष्टधने� �1 अथृ व� आदिदअन्�� पाद%अध�ह�म्! । ।

२.२०अ । गीच्छस!%अष्ट+त्तंरंगी1णि����!%ति-गी1�ऽदिदउत्तंरंतिवश�षवगी�र्य1���! ।

२.२०च्! । म्Uल� %ति-गी1�ऽदिदऊने� स्व+त्तंरंभञिज�� स#रूपा�ध�म्! । ।

२.२१अ । %एका+त्तंरंऽदिदउपाशिच्��स्गीच्चऽदिद%एका+त्तंरं%तित्रीस�वगी�स! ।

२.२१च्! । %षष्भक्तेस्सष्खिस्च्ति�घृनेस्स%एकापादघृनेस्विस्वम्Uलस्व� । ।

२.२२अ । स%एकासगीच्छपाद�ने�� $म्��!%तित्रीस�वर्विगीz�स्र्य %षष्ठस�शस! ।

२.२२च्! । वगी�शिच्ति�घृनेस्सस!@भव�स्वित्च्ति�वगी�स्घृनेशिच्ति�घृनेस्च् । ।

२.२३अ । सम्पका� स्र्य तिह वगी���!@तिवश%धर्य���व वगी�सम्पका� म्! ।

२.२३च्! । र्यत्तंस्र्य @भवति� %अधb @तिवद्यो�त्गी1�का�रंस�वगी�म्! । ।

२.२४अ । %ति-का4 ति�गी1��त्स�वगी���!%ति-अन्�रंवगी)� स�र्य1��त्म्Uलम्! ।

२.२४च्! । अन्�रंर्य1क्ते� हने� �द्गुd�का�रं%-र्य� दशिल�म्! । ।

२.२५अ । म्UलMल� सMल� का�लम्Uलगी1�� %अध�म्Uलका4 ति�र्य1क्तेम्! ।

२.२५च्! । �द्मूUल� म्Uल%अध�ऊने� का�लहृ�� स्वम्UलMलम्! । ।

२.२६अ । त्री�रं�शिशकाMलरं�शिंशz �� अथृ इच्छ�रं�शिशने� ह�� @का4 त्व� ।

२.२६च्! । लब्धं� प्रम्��भञिज�� �स्म्�ति�च्छ�Mल� इद� @स्र्य��! । ।

२.२७अ । छृ�द�स्परंस्परंह��स!@भवत्हिन्� गी1�का�रंभ�गीह�रं���म्! ।

२.२७च्! । छृ�दगी1�� सछृ�द� पारंस्परं� �त्सव��त्वम्! । ।

२.२८अ । गी1�का�रं�स्भ�गीहरं�स्भ�गीहरं�स्�� @भवत्हिन्� गी1�का�रं�स! ।

Page 4: आर्यभटीय (1)

२.२८च्! । र्यस्क्ष�पास्ससपाच्र्यसपाच्र्यस्क्ष�पास्च् तिवपारं�� । ।

२.२९अ । रं�शिशऊने� रं�शिशऊने� गीच्छधने� तिपाष्खिण्ड�� पा4थृक्त्व�ने ।

२.२९च्! । तिव%एका� ने पाद�ने हृ�� सव�धने� ��!@भवति� एवम्! । ।

२.३०अ । गी1शिलका�अन्�रं�� @तिवभज��!%-र्य%स्प1रुषर्य%स्�1 रूपाकातिवश�षम्! ।

२.३०च्! । लब्धं� गी1शिलका�म्Uल्र्य� र्यदिद अथृ�का4 �� @भवति� �1ल्र्यम्! । ।

२.३१अ । भक्ते� तिवल%म्तिववरं� गीति�र्य%गी�ने अने1ल%म्तिववरं� %-+ ।

२.३१च्! । गीति�अन्�रं�� लब्धं+ %ति-र्य%गीका�ल+ अ���इष्र्य+ । ।

२.३२अ । अयिधका�ग्रभ�गीह�रं� @शिछृन्द्यो��Uने�ग्रभ�गीह�रं�� ।

२.३२च्! । श�षपारंस्परंभक्ते� म्ति�गी1�� अग्र�न्�रं� णिक्षप्�म्! । ।

२.३३अ । अधस1पारिरंगी1णि��� अन्त्र्यर्य1जUने�ग्रछृ�दभ�ञिज�� श�षम्! ।

२.३३च्! । अयिधका�ग्रछृ�दगी1�� %ति-छृ�द�ग्र� अयिधका�ग्रर्य1�म्! । ।

का�लति$र्य�पा�द

आ B्! ३.१अ । वष�म्! %-�दशम्�स�स!%त्रिंत्रीzशञित्दवसस!@भव�त्सस्म्�सस्�1 ।

३.१च्! । %षयिष्टस्ने�ड्यत्हिस्दवसस!%षयिष्टस्च् तिवने�तिडका� ने�ड । ।

३.२अ । गी1रुअक्षरं�णि� %षयिष्टस्विस्वने�तिडका� आक्ष� %षटी�व व� प्र���स! ।

३.२च्! । एव� का�लतिवभ�गीस्क्ष�त्रीतिवभ�गीस्�थृ� भगी���! । ।

३.३अ । भगी��स!%-र्य%स!%-र्य%स्र्य� तिवश�षश�ष�स्र्य1गी� %ति-र्य%गी�स्�� ।

३.३च्! । रंतिवशशिशनेक्षत्रीगी��स्सम्मिम्म्श्र�स्च् व्या�पा���स! । ।

३.४अ । स्व+च्चभगी��स्स्वभगी��स्विस्वश�तिष��स्स्व+च्चनेच्पारिरंव���स! ।

३.४च्! । गी1रुभगी��स्रं�शिशगी1��सर्श्वेर्य1जऽद्यो�स्गी1रं%रंब्द�स! । ।

३.५अ । रंतिवभगी��स्रंतिवअब्द�स्रंतिवशशिशर्य%गी�स!@भवत्हिन्� शशिशम्�स�स! ।

३.५च्! । रंतिवभUर्य%गी�त्हिस्दवस�स्भऽव���स्च् अतिपा ने�क्षत्री�स! । ।

३.६अ । अयिधम्�सका�स्र्य1गी� �� रंतिवम्�स�भ्र्यसयिधका�स्�1 र्य� च्�न्द्रौ�स! ।

३.६च्! । शशिशदिदवस�स्विस्वज्ञा�र्य�स्भUदिदवसऊने�स्विस्�शिथृप्रलर्य�स! । ।

३.७अ । रंतिववषb म्�ने1ष्र्य� ��तिपा त्रिंत्रीzशत्गी1�� @भवति� तिपात्र्र्यम्! ।

३.७च्! । तिपात्र्र्य� %-�दशगी1णि��� दिदव्या� वषb तिवतिनेर्दिदzष्टम्! । ।

३.८अ । दिदव्या� वष�%सहस्रं� ग्रहस�म्�न्र्य� र्य1गी� %ति-५षटी!कागी1�म्! ।

३.८च्! । %अष्ट+त्तंरं� %सहस्रं� ब्र�ह्मत्हिस्दवसस्ग्रहर्य1गी�ने�म्! । ।

Page 5: आर्यभटीय (1)

३.९अ । उत्सर्विपाz� र्य1गी%अधb पाश्चा��पासर्विपाz� र्य1गी%अधb च् ।

३.९च्! । म्ध्र्य� र्य1गीस्र्य स1षम्� आद+ अन्�� दुष्षम्� इन्दुउच्च��! । ।

३.१०अ । %षयिष्टअब्द�ने�� %षयिष्टस्र्यद� व्या���स्त्रीर्यस्च् र्य1गीपा�द�स! ।

३.१०च्! । %तित्रीअयिधका� %त्रिंवzशति�सब्द�स्�द� इह म्म् जन्म्नेस���स! । ।

३.११अ । र्य1गीवष�म्�सदिदवस�स्सम्� प्रव4त्तं�स्�1 च्�त्रीश1क्लऽद�स! ।

३.११च्! । का�लसर्य� अने�दिदअन्�स्ग्रहभ�स!@अने1म्र्य�� क्ष�त्री� । ।

३.१२अ । %षष्ट्या� सUर्य��ब्द�ने�� @प्रपाUरंर्यत्हिन्� ग्रह�स्भपारिरं��हम्! ।

३.१२च्! । दिदव्या�ने नेभस्परिरंधिंधz सम्� भ्रम्न्�स्स्वकाक्ष्र्य�स1 । ।

३.१३अ । म्ण्डल� अल्पा� अधस्��त्का�ल�ने अल्पा�ने @पाUरंर्यति� च्न्द्रौस! ।

३.१३च्! । उपारिरंष्ट�त्सव)ष�� म्हत्च् म्ह�� शने�श्चा�रं । ।

३.१४अ । अल्पा� तिह म्ण्डल� अल्पा� म्हति� म्ह�न्�स्च् रं�शर्यस्ज्ञा�र्य�स! ।

३.१४च्! । अ�श�स्काल�स्�थृ� एव� तिवभ�गी�1ल्र्य�स्स्वकाक्ष्र्य�स1 । ।

३.१५अ । भ�ने�� अधस्शने�श्चारंस1रंगी1रुभ+म्�का� श1$बु1धच्न्द्रौ�स! ।

३.१५च्! । एष�� अधस्च् भUयिम्स्म्�धभU�� खम्ध्र्यस्था� । ।

३.१६अ । %सप्� ए�� ह%रं�ईश�स्शने�श्चारंऽद्यो�स्र्यथृ�$म्� श^�स! ।

३.१६च्! । श^$म्��!%च्�1थृ��स!@भवत्हिन्� सUर्यOदर्य�ञित्दनेपा�स! । ।

३.१७अ । काक्ष्र्य�प्रति�म्ण्डलगी�स!@भ्रम्त्हिन्� सव) ग्रह�स्स्वच्�रं�� ।

३.१७च्! । म्न्द+च्च��ने1ल%म्� प्रति�ल%म्� च् एव श^+च्च��! । ।

३.१८अ । काक्ष्र्य�म्ण्डल�1ल्र्य� स्व� स्व� प्रति�म्ण्डल� @भवति� एष�म्! ।

३.१८च्! । प्रति�म्ण्डलस्र्य म्ध्र्य� घृनेभUम्ध्र्य��ति�$�न्�म्! । ।

३.१९अ । प्रति�म्ण्डलभUतिववरं� व्या�स%अधb स्व+च्चनेच्व4त्तंस्र्य ।

३.१९च्! । व4त्तंपारिरंध+ ग्रह�स्�� म्ध्र्यम्च्�रं��!@भ्रम्त्हिन्� एवम्! । ।

३.२०अ । र्यस्श^गीति�स्स्व+च्च�त्प्रति�ल%म्गीति�स्स्वव4त्तंकाक्ष्र्य�र्य�म्! ।

३.२०च्! । अने1ल%म्गीति�स्व4त्तं� म्न्दगीति�स्र्यस्ग्रहस!@भवति� । ।

३.२१अ । अने1ल%म्गी�तिने म्न्द�त्शी^�त्प्रति�ल%म्गी�तिने व4त्तं�तिने ।

३.२१च्! । काक्ष्र्य�म्ण्डललग्नेस्वव4त्तंम्ध्र्य� ग्रहस्म्ध्र्यस! । ।

३.२२अ । क्षर्यधनेधनेक्षर्य�स!@स्र्य1म्�न्द+च्च�त्व्यात्र्यर्य�ने श^+च्च��! ।

३.२२च्! । शतिनेगी1रुका1 ज�ष1 म्न्द��!%अधb ऋ�� धने� @भवति� पाUव) । ।

Page 6: आर्यभटीय (1)

३.२३अ । म्न्द+च्च�त्शी^+च्च��!%अधb ऋ�� धने� ग्रह�ष1 म्न्द�ष1 ।

३.२३च्! । म्न्द+च्च�त्स्फ1 टीम्ध्र्य�स्श^+च्च�त्च् स्फ1 टी�स्ज्ञा�र्य�स! । ।

३.२४अ । श^+च्च��!%अध�ऊने� का��व्या� ऋ�� धने� स्वम्न्द+च्च� ।

३.२४च्! । स्फ1 टीम्ध्र्य+ �1 भ4गी1बु1ध+ शिसद्धे�त्म्न्द�त्स्फ1 टी+ @भव�स! । ।

३.२५अ । भU��रं�ग्रहतिववरं� व्या�स%अध�हृ�स्स्वका��स�वगी�स! ।

३.२५च्! । काक्ष्र्य�र्य�� ग्रहव�गीस्र्यस!@भवति� सस्म्न्दनेच्+च्च� । ।

गी%लपा�द

आ B्! ४.१अ । म्�षऽद�स्कान्र्य�अन्�� सम्� उदच्पाम्ण्डल%अधb अपार्य��म्! ।

४.१च्! । �+ल्र्यऽद�स्म्ने�न्�� श�ष%अधb दणिक्ष��ने एव । ।

४.२अ । ��रं�ग्रह�न्दुपा���स!@भ्रम्त्हिन्� अजस्रं� अपाम्ण्डल� अका� स्च् ।

४.२च्! । अका��त्च् म्ण्डल%अध) @भ्रम्ति� तिह �स्विस्म्ष्खिन्क्षति�छृ�र्य� । ।

४.३अ । अपाम्ण्डलस्र्य च्न्द्रौस्प����!@र्य�ति� उत्तंरं�� दणिक्ष��स! ।

४.३च्! । का1 जगी1रुका%��स्च् एव� श^+च्च�ने अतिपा बु1धश1$+ । ।

४.४अ । च्न्द्रौस�श�स!%-�दशणिभसतिवणिक्षप्�सका��न्�रंष्खिस्था�स्दृश्र्यस! ।

४.४च्! । %नेवणिभस्भ4गी1स्भ4गी%स्��स!%ति-अयिधका� स!%ति-अयिधका� स्र्यथृ� श्लक्ष्��स! । ।

४.५अ । भUग्रहभ�ने�� गी%ल%अध��तिने स्वछृ�र्यर्य� तिवव���तिने ।

४.५च्! । %अध��तिने र्यथृ�स�रं� सUर्य��णिभम्1ख�तिने @द�प्र्यन्�� । ।

४.६अ । व4त्तंभपाञ्जरंम्ध्र्य� काक्ष्र्य�पारिरंव�यिष्ट�स्खम्ध्र्यगी�स! ।

४.६च्! । म्4द!जलशिशख्रिखव�र्य1म्र्यस्भUगी%लस्सव��स्व4त्तंस! । ।

४.७अ । र्य-त्कादम्बुपा1ष्पाग्रम्मि¦स्प्रशिच्�स्सम्न्��स्का1 स1म्�स! ।

४.७च्! । �-त्हित्ह सव�सत्त्व�स्जलज�स्स्थालज�स्च् भUगी%लस! । ।

४.८अ । ब्रह्मदिदवस�ने भUम्�स1पारिरंष्ट�त्र्य%जने� @भवति� व4ञिद्धेस! ।

४.८च्! । दिदने�1ल्र्यर्य� %एकारं�त्र्र्य� म्4दुपाशिच्��र्य� @भवति� ह�तिनेस! । ।

४.९अ । अने1ल%म्गीति�स्ने+स्थास!@पाश्र्यति� अच्ल� तिवल%म्गी� र्य-�! ।

४.९च्! । अच्ल�तिने भ�तिने �-त्सम्पाणिश्चाम्गी�तिने लङु!का�र्य�म्! । ।

४.१०अ । उदर्य�स्�म्र्यतिनेयिम्त्तं� तिनेत्र्य� प्रवह�� व�र्य1ने� णिक्षप्�स! ।

४.१०च्! । लङु!का�सम्पाणिश्चाम्गीस्भपाञ्जरंस्सग्रहस!@भ्रम्ति� । ।

४.११अ । म्�रुस्र्य%जनेम्�त्रीस्प्रभ�कारंशिशम्व�� पारिरंणिक्षप्�स! ।

Page 7: आर्यभटीय (1)

४.११च्! । नेन्दनेवनेस्र्य म्ध्र्य� रंत्नेम्र्यस्सव��स्व4त्तंस! । ।

४.१२अ । स्वम्)रू स्थालम्ध्र्य� नेरंकास्बुडव�म्1ख� च् जलम्ध्र्य� ।

४.१२च्! । अम्रंम्रं�स!@म्न्र्यन्�� पारंस्परं� अधष्खिस्स्था��म्मिस्नेर्य�म्! । ।

४.१३अ । उदर्यस्र्यस्लङु!का�र्य�� ससस्�म्र्यस्सतिव�1रं�व शिसद्धेपा1रं� ।

४.१३च्! । म्ध्र्य�Nस्र्यम्का%ट्यां�� रं%म्कातिवषर्य� %अध�रं�त्रीस!@स्र्य��! । ।

४.१४अ । स्थालजलम्ध्र्य�त्लङु!का� भUकाक्ष्र्य�र्य�स!@भव��!%च्�1भ��गी� ।

४.१४च्! । उज्जयिर्यने लङु!का�र्य�स्�द!%च्�1रं�श� सम्+त्तंरं�स! । ।

४.१५अ । भUव्या�स%अध)ने ऊने� दृश्र्य� द�श�त्सम्�त्भगी%ल%अध�म्! ।

४.१५च्! । %अधb भUयिम्छृ�� भUव्या�स%अध��यिधका� च् एव । ।

४.१६अ । द�व�स!@पाश्र्यत्हिन्� भगी%ल%अधb उदच्म्�रुस�ष्खिस्था��स्सव्याम्! ।

४.१६च्! । %अधb �1 अपासव्यागी�� दणिक्ष�बुडव�म्1ख� प्र���स! । ।

४.१७अ । रंतिववष�%अधb द�व�स!@पाश्र्यत्हिन्� उदिद�� रंत्रिंवz �थृ� प्र���स! ।

४.१७च्! । शशिशम्�स%अधb तिपा�रंस्शशिशगी�स्का1 दिदने%अधb इह म्ने1ज�स! । ।

४.१८अ । पाUव��पारं� अधसUध्वb म्ण्डल� अथृ दणिक्ष�+त्तंरं� च् एव ।

४.१८च्! । णिक्षति�ज� सम्पा�र्श्वे�स्था� भ�ने�� र्यत्री उदर्य�स्�म्र्य+ । ।

४.१९अ । पाUव��पारंदिदश्लग्ने� णिक्षति�ज��क्ष�ग्रर्य%स्च् लग्ने� र्य�! ।

४.१९च्! । उन्म्ण्डल� @भव�त्तंत्क्षर्यव4द्धे� र्यत्री दिदवसतिनेश%स! । ।

४.२०अ । पाUव��पारंदिदश्र�ख� अधस्च् ऊध्व�� दणिक्ष�+त्तंरंस्था� च् ।

४.२०च्! । ए��स�� सम्प��स्द्रौष्ट� र्यस्विस्म्ने!@भव�त्द�श� । ।

४.२१अ । ऊध्वb अधस्��त्द्रौष्ट1ज्ञा)र्य� दृश्म्ण्डल� ग्रह�णिभम्1खम्! ।

४.२१च्! । दृश्क्ष�पाम्ण्डल� अतिपा प्र�च्लग्ने� @स्र्य��!%तित्रीरं�शिशऊनेम्! । ।

२.२२अ । का�ष्ठम्र्य� सम्व4त्तं� सम्न्��स्सम्गी1रु� लघृ1� गी%लम्! ।

४.२२च्! । पा�रं���लजल�स्�� @भ्रम्र्य�त्स्वयिधर्य� च् का�लसम्म्! । ।

४.२३अ । दृश्गी%ल%अध�कापा�ल� ज्र्य�%अध)ने @तिवकाल्पार्य�त्भगी%ल%अध�म्! ।

४.२३च्! । तिवष1वत्जव�अक्षभ1ज� �स्र्य�स्�1 अवलम्बुक्स्का%दिटीस! । ।

४.२४अ । इष्ट�पा$म्वगीb व्या�स%अध�का4 ��स!@तिवश%ध्र्य र्यत्म्Uलम्! ।

४.२४च्! । तिवष1व�1दच्दणिक्ष��स्��ह%रं�त्री%अध�तिवष्काम्भस! । ।

४.२५अ । इष्टज्र्य�गी1णि��� अह%रं�त्रीव्या�स%अधb एव का�ष्ठ�न्त्र्यम्! ।

४.२५च्! । स्व�ह%रं�त्री%अध�हृ�� Mल� अज�त्लङु!का�उदर्यप्र�च्ज्र्य�स! । ।

Page 8: आर्यभटीय (1)

४.२६अ । इष्ट�पा$म्गी1णि���� अक्षज्र्य�� लम्बुका� ने @हृत्व� र्य� ।

४.२६च्! । स्व�ह%रं�त्री� णिक्षति�ज� क्षर्यव4ञिद्धेज्र्य� दिदनेतिनेश%स्स� । ।

४.२७अ । @उदर्यति� तिह च्$पा�दस्च्रं#दलहने�ने दिदवस#पा�द�ने ।

४.२७च्! । %प्रथृम्सन्त्र्यस्च् अथृ अन्र्य+ �द!सतिह��ने $म्+त्$म्शस! । ।

४.२८अ । स्व�ह%रं�त्री�ष्टज्र्य� णिक्षति�ज��वलम्बुकाऽह��� @का4 त्व� ।

४.२८च्! । तिवष्काम्भ%अध�तिवभक्ते� दिदनेस्र्य गी�श�ष्सर्य%स्शङु!का1 स! । ।

४.२९अ । तिवष1वत्जव�गी1णि��स्स्व�ष्टस्शङु!का1 स्स्वलम्बुका� ने हृ�स! ।

४.२९च्! । अस्�म्र्य+दर्यसUत्री�त्दणिक्ष��स्सUर्य�शङु!का1 अग्रम्! । ।

४.३०अ । पारंम्�पा$म्जव�� इष्टज्र्य�%अध�ऽह��� ��स!@तिवभज��! ।

४.३०च्! । ज्र्य� लम्बुका� ने लब्धं� अका��ग्र� पाUव��पारं� णिक्षति�ज� । ।

४.३१अ । स� तिवष1वत्ज्र्य�ऊने� च्�ति-ष1व�1दच्लम्बुका� ने सङ्गुdणि��� ।

४.३१च्! । तिवष1वत्ज्र्यर्य� तिवभक्ते� लब्धंस्पUव��पारं� शङु!का1 स! । ।

४.३२अ । णिक्षति�ज��1��भ�गी�ने�� र्य� ज्र्य� स� पारंस!@भव�त्शीङु!का1 स! ।

४.३२च्! । म्ध्र्य�त्ने�भ�गीज्र्य� छृ�र्य� शङु!का%स्�1 �स्र्य एव । ।

४.३३अ । म्ध्र्यज्र्य�उदर्यजव�स�वगी) व्या�स#दलहृ�� र्य�!@स्र्य��! ।

४.३३च्! । �द्मूध्र्यज्र्य�का4 त्र्य%स्विस्वश�षम्Uल� स्वदृश्क्ष�पास! ।

४.३४अ । दृश्दृश्क्ष�पाका4 ति�तिवश�तिष�स्र्य म्Uल� स्वदृश्गीति�स्का1 वश��! ।

४.३४च्! । णिक्षति�ज� स्व� दृश्छृ�र्य� भUव्या�स%अधb नेभस्म्ध्र्य��! । ।

४.३५अ । तिवक्ष�पागी1��क्षज्र्य� लम्बुकाभक्ते� @भव��4�� उदच्स्था� ।

४.३५च्! । उदर्य� धने� अस्�म्र्य� दणिक्ष�गी� धने� ऋ�� च्न्द्रौ� । ।

४.३६अ । तिवक्ष�पा�पा$म्गी1�� उत्$म्�� तिवस्�रं%अध�का4 ति�भक्तेम्! ।

४.३६च्! । उदच्4�धने� उदच्र्यने� दणिक्ष�गी� धने� ऋ�� र्य�म्र्य� । ।

४.३७अ । च्न्द्रौस्जल� अका� सख्रिग्नेस्म्4द्भूªछृ�र्य� अतिपा र्य� �म्स्�त्हित्ह ।

४.३७च्! । @छृ�दर्यति� शश सUर्यb शशिशने� म्ह� च् भUछृ�र्य� । ।

४.३८अ । स्फ1 टीशशिशम्�स�न्�� अकाb पा��ऽस�स्र्यद� @प्रतिवशति� इन्दुस! ।

४.३८च्! । भUछृ�र्य�� पाक्ष�न्�� �द� अयिधकाऊने� ग्रह�म्ध्र्यम्! । ।

४.३९अ । भUरंतिवतिववरं� @तिवभज�त्भUगी1णि��� �1 रंतिवभUतिवश�ष�� ।

४.३९च्! । भUछृ�र्य�द�घृ�त्व� लब्धं� भUगी%लतिवष्काम्भ��! । ।

Page 9: आर्यभटीय (1)

४.४०अ । छृ�र्य�अग्रच्न्द्रौतिववरं� भUतिवष्काम्भ�� �त्सम्भ्र्यस्�म्! ।

४.४०च्! । भUछृ�र्यर्य� तिवभक्ते� @तिवद्यो�त्तंम्सस्स्वतिवष्काम्भम्! । ।

४.४१अ । �द!शशिशसम्पका� %अध�का4 ��स्शशिशतिवक्ष�पावर्विगीz�� श%ध्र्यम्! ।

४.४१च्! । ष्खिस्थाति�%अधb अस्र्य म्Uल� ज्ञा�र्य� च्न्द्रौ�का� दिदनेभ%गी��! । ।

४.४२अ । च्न्द्रौव्या�स%अध�ऊनेस्र्य वर्विगीz�� र्यत्तंम्स्म्र्य%अध�स्र्य ।

४.४२च्! । तिवक्ष�पाका4 ति�तिवहने� �स्म्�त्म्Uल� तिवम्द�%अध�म्! । ।

४.४३अ । �म्सस्विस्वष्काम्भ%अधb शशिशतिवष्काम्भ%अध�वर्जिजz�� @अपा%ह्य ।

४.४३च्! । तिवक्ष�पा�त्र्यत्शी�ष� ने @गी4ह्य�� �त्शीश�ङु!कास्र्य । ।

४.४४अ । तिवक्ष�पावगी�सतिह��ष्खित्स्थाति�म्ध्र्य�ति�ष्टवर्जिजz��त्म्Uलम्! ।

४.४४च्! । सम्पका� %अध��त्शी%ध्र्य� श�षस्��त्का�शिलकास्ग्र�सस! । ।

४.४५अ । म्ध्र्य�N+त्$म्गी1णि��सक्षस्दणिक्ष��स!%अध�तिवस्�रंहृ�त्हिस्दका! ।

४.४५च्! । ष्खिस्थाति�%अध��त्च् अका] न्-%स!%तित्रीरं�शिशसतिह��र्यने�त्स्पश) । ।

४.४६अ । प्रग्रह��न्�� धUम्रस्खण्डग्रह�� शश @भवति� का4 ष्�स! ।

४.४६च्! । सव�ग्र�स� कातिपालस्सका4 ष्���म्रस्�म्स्म्ध्र्य� । ।

४.४७अ । सUर्य]न्दुपारिरंयिधर्य%गी� अका� %अष्टम्भ�गीस!@भवति� अने�द�श्र्यस! ।

४.४७च्! । भ�ने%स्भ�स्वरंभ�व�त्स1अच्छ�ने1त्व�त्च् शशिशपारिरंध�स! । ।

४.४८अ । णिक्षति�रंतिवर्य%गी�ञित्दनेका4 त्रीतिवइन्दुर्य%गी��!@प्रस�धर्य�त्च् इन्दुम्! ।

४.४८च्! । शशिश��रं�ग्रहर्य%गी�त्तंथृ� एव ��रं�ग्रह�स्सव) । ।

४.४९अ । स�सत्ज्ञा�नेसम्1द्रौ�त्सम्1द्धे®�� ब्रह्म�स्प्रस�द�ने ।

४.४९च्! । सत्ज्ञा�ने+त्तंम्रंत्ने� म्र्य� तिनेम्ग्ने� स्वम्ति�ने�व� । ।

४.५०अ । आर्य�भटी�र्य� ने�म्ने� पाUवb स्व�र्यम्भ1अव� सद� तिनेत्र्यम्! ।

४.५०च्! । स1का4 �ऽर्य1ष%स्प्र��श� @का1 रु�� प्रति�काञ्च्1का� र्यसस्र्य । ।