अध्याय दहावा प्रारंभ...*अध य य दह व प र र...
TRANSCRIPT
*अधयाय दहावा परारभ*
॥ शरी गणशाय नमः ॥
ह अरपा अवयया । पणणबरहमा पढरीराया ।
सजजनाचया विसाविया । मजला परत लोट नको ॥१॥
दिा हा दासगण । नको परकयाचा आता महण ।
माझया पातकाचा नको आण । विचार वचतती नारायणा ॥२॥
माझया कर न झाल पणय । ह ठाऊक मजलागन ।
फार काय तला िदन । दािणया मी योगय नस ॥३॥
ऐशी वथिवत आह जरी । परर दिा कपा करी ।
ओहळास गोदािरी । पोटी आपलया घतस ॥४॥
तस तिा कराि । दःख अिघ वनिाराि ।
पातकाला न उर दयाि । माझया ठायी यवकवचत ॥५॥
त आवणलया मनात । अिघच काही घडन यत ।
रकाचाही राि होत । तझा लाभता िवशला ॥६॥
असो एकदा पणयराशी । गल उमराितीसी ।
जाऊन उतरल सदनासी । आमाराम वभकाजीचया ॥७॥
हा आमाराम वभकाजीसत । उमराितीचा अस पात ।
मोठा अविकार हातात । होता याचया विबि हो ॥८॥
कायथि पभ याची जात । हा सताचा पमी अवमत ।
सदाचारसपनन गहथि । गहथिाशरमी ितणतस ॥९॥
याचया घरी समिण गल । त यान साग पवजल ।
मगलथनान घातल । उषणोदकान गजानना ॥१०॥
उटणी नाना पकारची । अगा लाविली साची ।
िवतत आनदली याची । सतसहिास तििा ॥११॥
किणतीकाठी उमरडचा । िोतरजोडा नसविला साचा ।
भाली कशरी गिाचा । भवय वतलक लाविलास ॥१२॥
कठामाजी पषपहार । निदयाच नाना पकार ।
दविणसी शभर । रपय यान ठविल ॥१३॥
िप, दीप आरती झाली । पषपाजली समवपणली ।
दशणनालागी दाटी झाली । उमराितीचया लोकाची ॥१४॥
पयका ऐस िाटाि । समिण आपलया घरी नयाि ।
यिासाग कराि । पजन याच यण ररती ॥१५॥
इचछा ऐसी बहता झाली । परी िोडकयाची मनीषा परली ।
सदनी पाऊल लागणया भली । पणय पावहज बलिततर ॥१६॥
त जयाचयापाशी होत । समिण गल ति ति ।
का की सािस अिघ कळत । अतरजाणन करन ॥१७॥
गणश शरीकषण खापड । उमराितीच गहथि बड ।
िकीलीत जयाचयापढ । ढीग रपयाच पडती की ॥१८॥
दादासाहब यापत । महणत होत िर हाडात ।
हा सजजन भाविक अयत । बराहमण शकलयजिदी ॥१९॥
यान विनवत कररता खरी । महाराज गल याचया घरी ।
तिही झाली याचपरी । समिााची पजा हो ! ॥२०॥
गणश आपपा महणनी । होता वलगायत िाणी ।
चदराबाई कावमनी । याची परम भाविक अस ॥२१॥
ती बोलली पतीला । हा साि पावहज नला ।
कसही करन घराला । पहा विनवत करन ॥२२॥
आपल वनषपाप असलया मन । याचया आगमन करन ।
होईल आपल पवितर सदन । भाविकाचा दि अस ॥२३॥
गणश आपपा महण वतला । िड लागल आह तला ।
हा सदनी साि नयाियाला । िवशला पावहज बलिततर ॥२४॥
पाहा खापडयाणलागनी । हा साि नयािया सदनी ।
शरम पडल त आण धयानी । उगा हटट िर नको ॥२५॥
चदराबाई महण नािा । ह न पट माझया वचतता ।
साग माझी मनोदिता । सदनी साि यतील हो ॥२६॥
तमही करा हो याना नसती । सदनी यणयास विनवत ।
गरीबािरी असत पीवत । सताची ती विशष ॥२७॥
परर आपपा बोलना । छाती याची होईना ।
बोलिाियासी वनजसदना । शरीगजानन साित ॥२८॥
महाराज िदल अखर । गणश आपपाचा िरन कर ।
तझ वकती आह सदन दर । तिढ साग मला ? ॥२९॥
तझया सदनी िाटत याि । काही िळ बसाि ।
अर वचतती असल त बोलाि । भीड न िररता किणाची ॥३०॥
ऐस महाराज बोलता । गणश आपपावचया वचतता ।
हषण झाला तततिता । तो न शबद बोलि ॥३१॥
समिाणस नऊन सदनी । पजा कली उभयतानी ।
आपला ससार याच चरणी । अपणण कला ताकाळ ॥३२॥
असो ऐशा पजा अवमत । झालया उमराितीत ।
या पयक पजपत । एक गहथि हजर अस ॥३३॥
तो आमाराम वभकाजीचा । नायान हा होता भाचा ।
राहणार मबई शहरीचा । तारमाथतर अस की ॥३४॥
तो रजा घऊन भला । उमराितीस होता आला ।
भटणया आपलया मामाला । बाळाभाऊ नाम जयाच ॥३५॥
या बाळाभाऊकारण । समिााच लागल धयान ।
महण ऐशा सािच चरण । सोडन कठ जाऊ नय ॥३६॥
पपच अिघा अशाशवत । यात कशाला गोि वचतत ।
कला आजपयात । तोच आता पर झाला ॥३७॥
काही असो आजपासन । मी न सोडी याच चरण ।
अमताला टाकन । विष पयाया कोणी जाि ? ॥३८॥
महणन पयक पजला । बाळाभाऊ हजर भला ।
होता बि हो रावहला । दसर न काही कारण ॥३९॥
असो काही वदिसानी । शगािी आल परतोनी ।
मळयासी न जाता जाणी । आल मवदरी मोटयाचया ॥४०॥
या मवदराचया पिस । एक जागा होती ओस ।
गजानन पणय परष । यऊन बसला त ठाया ॥४१॥
बातमी महाराज आलयाची । कषणा पाटला कळली साची ।
यानी जागा मळयाची । सोडली ह समजल ॥४२॥
महणन आला िाित । या ओस जागिरी सय ।
महाराजा करन दडित । अिोिदन बसला ॥४३॥
डोळयातन िाह पाणी । खड याला नस जाणी ।
िसतर टाकल वभजिोनी । या अशरनी छातीच ॥४४॥
त महाराज िदल पाटलाला । ऐसा का र रडशी भला ? ।
शोक कोणता तला झाला ? । त िग साग मज ॥४५॥
पाटील बोल यािर । जोडन आपल दोनही कर ।
महाराज मळयाचा अवहर । का हो आज कलात हा ? ॥४६॥
ऐसा अिमय कोणता । अपराि झाला सागा आता ।
माझयाकडन रजानिता । मी लकर आपल अस ॥४७॥
ही दशमखाचया बाजची । जागा आह बघा साची ।
एका माळयाचया मालकीची । यि तमही राह नका ॥४८॥
मळयात मजी नसल जरी । तरी चला राहया घरी ।
त खाली कररतो सिरी । तमहासाठी दयाळा ॥४९॥
का की तमहािाचन । मला न काही वपय आन ।
ह कळल ितणमान । अिघया पाटील मडळीत ॥५०॥
तही ति िािन आल । महाराजा विनि लागल ।
वनजसदना या या भल । हरी आवण नारायण ॥५१॥
महाराज बोलल तयासी । मी जो या जागसी ।
यऊन बसलो आज वदिशी । त तमचया वहताथति ॥५२॥
त पढ यईल कळोन । आता न करा भाषण ।
िाद दोघाच वनमणलन । करील ह विसर नका ॥५३॥
वजतक जगी जमदार । वततक न कररती विचार ।
मागचा पढचा साचार । हच उण याचया ठायी ॥५४॥
जा बकटलालासी । पाह न आणा िगसी ।
मी सोवडता तत गहासी । तो नाही रागािला ॥५५॥
त का ह यासी विचार । माझी कपा तमचयािर ।
आह ती न ढळणार । कोणयाही कारणानी ॥५६॥
बकटलालही आला ति । घाल लागला समजत ।
याचया मजीविरदध मळयात । तमही याना नऊ नका ॥५७॥
माझया घरन जवहा आल । तवहा सागा मी काय कल ।
आपण आहोत याची बाळ । त सारख अिघयाना ॥५८॥
सखाराम आसोलकार । आह मनाचा उदार ।
तो जागा दणयास इन कार । करणार नाही िाटत ॥५९॥
सखाराम दईल जागा । पढच कर आपण बघा ।
महणज अिघयास यात भागा । घता यईल सहजची ॥६०॥
समट अिघयाचा होऊनी । मठ बाविला या वठकाणी ।
परशराम सािजीनी । महनत घतली विशष ॥६१॥
समिााचया बरोबर । वनथसीम भकत होत चार ।
भाथकर, बाळाभाऊ, वपताबर । उमराितीचा गणश आपपा ॥६२॥
रामचदर गरि याचपरी । राहत होता बरोबरी ।
ह पाच पाडि, शरीहरी । गजानन शोभ लागल ॥६३॥
िवतत बाळाभाऊची । अवतविरकत झाली साची ।
पिाण न यान नौकरीची । कली यवकवचत आपलया ॥६४॥
पतर यती िरचयािरी । बाळाभाऊस यणया घरी ।
परी पररणाम अतरी । काहीच याचया होईना ॥६५॥
भाथकर महण गरराया । हा सोकला पढ खाया ।
महणन ना इचछी जाया । आपलयापासन कोणीकड ॥६६॥
तमही दयािा यात मार । महणजच हा जिळ करील घर ।
र न चौदाि पावहलयावबगर । हा यिन हलण नस ॥६७॥
लकडी िाचन माकड । पाहा न होई किी िड ।
मोठमोठाल त पहाड । वभऊ लागती िजराला ॥६८॥
एकदा बळच घालिन । वदल बाळाभाऊकारण ।
परी तो आला परतन । राजीनामा दिोवनया ॥६९॥
बाळाभाऊ शगािासी । यता भाथकर बोलला यासी ।
का र आमहा तरास दसी ? । यि यऊन िरचयािर ॥७०॥
ओढाळ बल वहरवयािर । पाह पडाया वनरतर ।
यास जरी वदला मार । तरी तो यई ति पनः ॥७१॥
तसी लोचटा तझी कवत । ततोतत वनविवत ।
झाली जयाला विरवकत । यानच यि याि र ॥७२॥
ह अहकाराच भाषण । समिाण न खपल जाण ।
यानी भाथकराच अरजान । वनिटाया कय कल ऐस ॥७३॥
एका गहथिाचया हाती । भली िोरली छतरी होती ।
ती गजानन घऊन हाती । बाळास झोड लागल ॥७४॥
मारता मारता मोडली । बि हो ती छतरी भली ।
मग एक मोठी घतली । भरीि काठी िळची ॥७५॥
वतन मारण सर कल । त पाहता लोक भयाल ।
काही काही पळन गल । सोडन या मठाला ॥७६॥
परी बाळाभाऊ तसाच पडला । समिााचया पढ भला ।
कक महणती असल मला । तो या अशा मारान ॥७७॥
भाथकरही झाला वचतातर । बाळाभाऊचा पाह न मार ।
परी समिााचया समोर । बोलणया छाती होईना ॥७८॥
तीही काठी मोडली खरी । बाळाभाऊचया पाठीिरी ।
मग तो कटाळन अखरी । तडि लागल तयाला ॥७९॥
जसा का तो कभार । माती तडवितो साचार ।
तसाच कला पकार । महाराजानी तडविणयाचा ॥८०॥
मठी हा पकार चालला । वशषयसमदाय पळत सटला ।
कोणी गल बोलािणयाला । याचया आिडीचया मडळीस ॥८१॥
बकटलाल, कषणाजी । िािनी आल मठामाजी ।
समिण हात िरणया राजी । कोणी तयार होईना ॥८२॥
बकटलाल महण भीत भीत । समिाण हा आपला भकत ।
पर झाल यापत । आता ऐस तडिण ॥८३॥
ऐस ऐकता भाषण । समिण िदल हासन ।
ह असबदध भाषण । का कररता कळना ॥८४॥
मी न बाळासी माररल । नाही तयासी तडविल ।
वनरखन पहा चागल । महणज यईल कळोनी ॥८५॥
महाराज महणाल बाळासी । ऊठ िसा िगसी ।
या आललया मडळीसी । अग तझ दावखि ॥८६॥
ऐसी आरजा होता भला । बाळाभाऊ उठन बसला ।
लोक याचया अगाला । पाह लागल वनरखन ॥८७॥
तो िळाच नाि नाही । कोठही न लागल काही ।
तो पवहलयापरीच होता पाही । वनमगन आपलया आनदात ॥८८॥
यायोग भाथकराला । बाळाभाऊचा अविकार कळला ।
मग तोही ना पनहा बोलला । िडिाकड बाळासी ॥८९॥
सोन कसासी उतरत । तवहाच याची वकमत कळत ।
आियण झाल समथतात । तो पकार पाह न ॥९०॥
सकलाल नाम आगरिाला । होता बाळापराला ।
शरोत याचया आगराला । गाय एक दवाड होती ॥९१॥
वतन गािात वफराि । मलामाणसा तडिाि ।
सशकतासी हदडाि । वशगान की आपलया ॥९२॥
िाटल याचया दकानात । गाईन वशराि अिवचत ।
िानयावचया टोपलयात । तोड आपल खपसाि ॥९३॥
िाटल वततक यिचछ खाि । रावहलल नासाि ।
तलतपाच लिडाि । वपप अगाचया िककयान ॥९४॥
घरी बािन ठविता । चर हाट तोडी हा हा महणता ।
साखळीसी आणली लघता । बािता या गाईन ॥९५॥
ती गाय नोवह िाघीण । बाळापराकारण ।
लोक गल कटाळन । तरास सोवसता वतयचा ॥९६॥
गाभण मळीच होईना । कास किीच करीना ।
कोडन ठविता राहीना । घरामाजी कोठही ॥९७॥
लोक महणती सकलालाला । द या खाटकास गाईला ।
वकिा मारन टाक वतला । तच गोळी घालन ॥९८॥
सकलाल महण लोकासी । तमहीच मारन टाका वतसी ।
िाटल या पय नासी । करन या विबि हो ॥९९॥
एका पठाणान वतला । मारणयाचा य न कला ।
गोळी भरन बदकीला । टपन बसला होता हो ॥१००॥
त कस काय कोण जाण । कळल गाईकारण ।
वतन यऊन वशगान । पठाण पावडला उताणा ॥१॥
मी परगािा नऊन । वदली होती सोडन ।
परी ती आली परतन । याला सागा काय कर ! ॥२॥
ऐस ऐकता लोक महणती । आता याला एक यवकत ।
गोविदबिाचा घोडा महणती । समिाणन गरीब कला ॥३॥
तही या गाईला । घऊन जा शगािाला ।
अपणण करी समिाणला । महणज अिघ सपल ॥४॥
सािस गाय वदलयाच । पणय तला लाभल साच ।
आवण सकट आमच । टळल बापा यायोग ॥५॥
त अिघयास मानिल । गाय नणयाच ठरविल ।
वतला िरणयासाठी कल । पय न नानापरीच ॥६॥
एकही य न नाही फळला । शिटी एकया पटागणाला ।
हरळकदयाचा ढीग कला । सरकी ठिली शजारी ॥७॥
ती खायालागन । गाय आली िािन ।
ती यता फास टाकन । िररली दहािीस जणानी ॥८॥
साखळदडान बािन परी । गाय घातली गाडीिरी ।
आवणली शगािा भीतरी । गजाननासी दयािया ॥९॥
जिळ शगाि जस जस । यऊ लागल तस तस ।
थिभािात पडलास । या गाईचया पालट ॥११०॥
समिाापढ यतािणी । गाय झाली दीनिाणी ।
वतन लोचनी आणन पाणी । पावहल या पणयपरषा ॥११॥
महाराज महणाल अिघयाना । हा काय तमचा मखणपणा ।
गाईस ऐशा यातना । दण काही बर नवह ॥१२॥
चारही पाय बािलत । गळा साखळदड लाविलत ।
वशगाचीही तीच गत । कली चर हाट कायायाचया ॥१३॥
ऐसा मोठा बदोबथत । शोभतस िावघणीपत ।
ही गाय वबचारी सािात । वतला न ऐस करण बर ॥१४॥
अर खळयानो ! ही गाय । अिघया जगाची आह माय ।
वतला बाविल हाय हाय । किढा कठीण पसग आला ॥१५॥
वतला आतताच करा मकत । ती न हदाडी कोणापत ।
परी लािणया वतला हात । छाती कोणाची होईना ॥१६॥
जो तो पाह न माग सर । ति समिण आल िर ।
आपलया या पनीत कर । बिन तोवडली िनची ॥१७॥
बिन अिघी तटता भली । गाय गाडीचया खाली आली ।
पढल पाय टवकती झाली । समिाण िदन करािया ॥१८॥
खाली घालवनया मान । पदविणा या कलया तीन ।
समिााच वदवय चरण । चाट लागली वजभन ॥१९॥
ऐसा पकार ति झाला । तो अिघयानी पावहला ।
समिााचया पभािाला । शषही िणण शकना ॥१२०॥
समिण महणाल िनस । बाई कोणा न दयािा तरास ।
त या सोडन मठास । कोठही जाऊ नको ॥२१॥
ऐसा घडता पकार । अिघयानी कला जयजयकार ।
उचच थिरान वतरिार । समिााचया नािाचा ॥२२॥
बाळापरची मडळी । बाळापरा वनघन गली ।
गाय तिच रावहली । शगािासी मठामधय ॥२३॥
या वदिसापासन । ठाि न वतला चर हाट जाण ।
सरज िनच अिघ गण । वतचया ठायी पातल ॥२४॥
अजन या शगािात । वतची सतती नादत ।
ज काही िदती बरहमितत । तच यत घडोन ॥२५॥
असो एक कारजयाचा । लकषमण घड नािाचा ।
विप िाजसनीय शाखचा । िनकनक सपनन अस ॥२६॥
यासी रोग झाला पोटात । उपाय कल अयत ।
परर न आला गण वकवचत । खचण सारा वयिण गला ॥२७॥
यान समिााची कीती । कणोपकणी ऐवकली होती ।
महणन सहपररिार सिर गती । आला शगािाकारण ॥२८॥
रोगवयिन चालिना । शरोत तया लकषमणा ।
दोघावतघानी उचलन जाणा । आवणल या मठात ॥२९॥
करणया नसता नमथकार । असमिण होत शरीर ।
याचया कटबान पदर । समिाापढ पसररला ॥१३०॥
आवण महणाली दयाघना ! । मी आपली िमणकनया ।
माझया पतीचया यातना । हरण करावया आपण ॥३१॥
अमताच दशणन । होता का याि मरण ।
माझया ककिालागन । वटकिा हीच विनती ॥३२॥
या िळी समिणथिारी । आबा खात होती खरी ।
तोच फवकला अगािरी । या लकषमणकातचया ॥३३॥
जा द हा पतीस खाया । वयावि याची बरी वहाया ।
त शोभसी यास जाया । पतीभवकत-परायण ॥३४॥
यापढ न काही िदल । वचलीम ओढ लागल ।
शरीगजाननथिामी भल । आपलया मठात शगािी ॥३५॥
भाथकर महण ‘अहो बाई’ । आता न बसा य ठाई ।
आपलया पतीस लिलाही । घऊन जा कारजयात ॥३६॥
पसाद आबयाचा जो का तला । समिणकरी पापत झाला ।
तोच घाली खाियाला । आपलया पतीकारण ॥३७॥
यान तझ होईल काम । गण यईल अयततम ।
लकषमणासी आराम । होईल आबा खाताच ॥३८॥
बाई घऊन आबयाला । यती झाली कारजयाला ।
पसाद खाऊ घातला । आबयाचा आपलया पतीस ॥३९॥
वनजगही जोडप आल । आपत पस लागल ।
शगािात काय घडल । त सागाि साकलय ॥१४०॥
बाईन अिघ ितणमान । कळविल लोकालागन ।
आबयाचा तो पसाद महणन । वदला समि मजलागी ॥४१॥
आवण आरजा कली िरी । खाऊ घाला अयादरी ।
आबा पसाद वनजकरी । आपलया या पतीला ॥४२॥
यापमाण मीही कल । आज सकाळी खाऊ घातल ।
ह िदयानी जई ऐकल । तई या िाटल िाईट ॥४३॥
अहो बाई तमही काय । कलत ह हाय हाय ।
आबा हच कपयाय होय । या पोटातील रोगाला ॥४४॥
माििवनदानी हच कविल । सशरतानीही िवणणल ।
वनघटान किन कल । शारगिर महण ऐसच ॥४५॥
तमही तो पसाद वदलला । पावहज होता भिण कला ।
प नीच पणय पतीला । उपयोगी पडतस ॥४६॥
ऐस िदय बोलल । आपत अिघ घाबरल ।
ज त टोच लागल । लकषमणाचया प नीस ॥४७॥
परी झाल अघवटत । लकषमणाच पोट सय ।
रच होऊन अकथमात । मऊ होऊन गल हो ॥४८॥
शौचयािाट वयावि गली । हळहळ शवकत आली ।
पवहलया परीच होती झाली । पकवत लकषमणाची ॥४९॥
वनसगाणचया बाहरी । िदयशासतर काही न करी ।
ति उपयोगी पड खरी । कपा दिसताची ॥१५०॥
लकषमण बरा झालयािर । आला शगािी सिर ।
महण महाराजा माझ घर । पाय लािन पवितर करा ॥५१॥
मी आलो याचसाठी । चला कारजयास रजानजठी ।
मला न करा वहपटी । नाही ऐस महण नका ॥५२॥
आगरह याचा विशष पडला । महाराज गल कारजयाला ।
तििा होत सगतीला । शकर,भाऊ, वपताबर ॥५३॥
घरी नऊन पजा कली । दविणा ती वनिवदली ।
अिघी सपवतत आपली । आह मी कोण दणार ? ॥५४॥
परी एका ताटात । काही रपय ठविल सय ।
महाराज बघन यापत । ऐशा ररती बोलल ॥५५॥
महणशी माझ काही न उरल । मग ह रपय कोठन आणल ? ।
लकषमणा ऐस चाळ । दावभकपणाच कर नको ॥५६॥
मला वदल त आपल घर । आता उघडी अिघी दार ।
फकन दई रथयािर । अिघी कलप यििा ॥५७॥
लकषमण काही न बोलला । मौन िरन बसला ।
परी समि आगरह िररला । खवजनयाच दार उघडी ॥५८॥
भीत भीत मोकळ दवार । कल यान अखर ।
खवजनयाचया उमर यािर । थितः जाऊन बसला ॥५९॥
आवण महणाला महाराज याि । िाटल त घऊन जाि ।
ऐस बोवलला जरी बरि । परी अनयभाि अतरीचा ॥१६०॥
ह याच दावभकपण । समिाण आल कळोन ।
बहरपयाच राजपण । कोठन वटक बाजारी ? ॥६१॥
जस कड िदािन । िरन पाहता वदस छान ।
परी अतरी कडिटपण । पणण याचया भरल अस ॥६२॥
सोडन याचया घरासी । उपाशी वनघाल पणयरासी ।
दावभकाचया सदनासी । सत न होती तपत कदा ॥६३॥
ति याचया घराची । िा िनदौलतीची ।
गरज समिाण नवहती साची । त िरागयाच सागर ॥६४॥
परी तो ज काही बोलला । याचा सयपणा पावहला ।
खोटपणाचा राग आला । महणन गल उठोन ॥६५॥
जाता जाता बोलल । माझ माझ महणसी भल ।
भोग आता याची फळ । माझा उपाय यास नस ॥६६॥
मी कपा करािया । आलो होतो या ठाया ।
याहीपिा दपपट दयाया । परी त न तझया पारबिी ॥६७॥
तच पढ झाल सय । एका सहा मवहनयात ।
अिघी लकषमी झाली फथत । या वभिची िळ आली ॥६८॥
महणन शरोत परमािाात । खोटपणा न खप वकवचत ।
याचसाठी ह चररतर । समि घडिन आवणल ॥६९॥
शरीगजानन वचतामणी । या गार काय शोभा आणी ? ।
िा सिणाणलागनी । भषिाि का कविलान ? ॥१७०॥
थिवथत शरीदासगणविरवचत । शरीगजाननविजय नाम गरि ।
सदा भाविक पररसोत । वनज कलयाण वहािया ॥१७०॥
शभ भित ॥ शरीहररहरापणणमथत ॥
॥ इवत शरी गजानन विजय गरिथय दशमोऽधयायः ॥
@@@@@